Der leken spieghel
Over Der leken spieghel
Jan van Boendale, leerdicht van het jaar 1330 door Matthias de Vries in 1844-1848. Van kwade en goede engelen, vagevuur, de mens, de ziel, firmament, rondheid van de aarde, paradijs, Bijbel, Adam en zijn opvolgers, rijken, Rome, koningen, Maria, geboorte van Jezus, drie koningen, zijn dood, pausen. Mensen en hun goede en slechte daden, laatste oordeel. etc.
Inleiding, bronnen, tijd en plaats van vervaardiging (Antwerpen 1325-1330) , de schrijvers naam en levensbijzonderheden laat ik vallen.
Handschriften en wijze van uitgave, idem.
|
[3] Der Leken Spieghel. Omme dat ic niet en wille leiden In onnutter ledicheiden Den tijt die mi gheeft onse here, Die ghelooft si emmermere, So hebbic dit werc begonnen. Onse here moete mi dies onnen Dat ict also volbringhe, Datter in zonderlinghe Legghe sijn eere ende sijn lof, Ende datsi alle daer of Te beter moeten wesen, Diet horen sullen ende lesen. Want om ghemenen oorbaer zoe Leidic dit wercskijn eerst toe, Ende dat ic ghaerne zaghe dat [4] Yet van mi bleve, dies te bat Dat leke volc hadde na mine doot. Clerke en hebbens ghenen noot Dat sijt lesen groot of smal, Want si connent buten al. Ende want dat leke is die zake, Daer omme ic dit boecskijn make, So sal dit boecskijn sijn wel Ghenaemt: den Leken Spieghel. Ic hope dat si daer bi Bidden zullen voor mi, Ende segghen in enighen stonden: ‘God vergheve hem sine zonden, Die met sinen arbeyde Dit wercskijn eerst toeleyde.’ Den beniders biddic dat si Tonrechte niet en begripen mi, Die altoos kapen ende kipen, Hoe datsi moghen begripen Dat dichters bringhen voort; Die selve nochtan een oort Niet en weten daer af, Niet te meer dan een caf. Mar dats om niet ghelesen, Begripers moeten altoos wesen. Maer ic latet te zachter liden Dat mi niders beniden, [5] Om dat mi haers selfs nijt wreect Over hem daer hi binnen steect. Daer smaken si haers selfs venijn; Hoe mochtic zachter ghewroken sijn? Ic hope het sal ghenoeghen wale Minen heer van Levedale, Minen heer Rogier ende mijnre vrouwen, Die goede dinghe gherne scouwen, Ende in die scrifture hebben jolijt. Si sullen daer in desen tijt Nuttelijc corten ende met eeren; Want het is algader leren, Dat in bringhet salichede Der zielen ende den live mede. In vier boeken so sal Dit were ghedeelt sijn al. Deerste boec sal hebben in Hemelrijcs ende aertrijcs beghin; Van Gode, van hemelen drien, Vander ynghelen chore na dien, Wat die ynghele sijn ende haer wesen; Daer na so moghedi lesen Van firmamente, van planeten, Die daer boven sijn gheseten, Van aertrike, van vagheviere, Dan vander hellen onghehiere, Vander zielen ende der menschede, [6] Hoe God Adaem maecte mede, Vanden aerdschen paradyse daer toe, Hoe Adaem tghebod brac doe, Daer omme God op hem was gram, Wat vernoy ons daer of quam, Hoe Adaem leidde sijn leven Daer na dat hi was verdreven, Van sinen kindren die hi wan, Ende wat hem ghesciede dan; Daer na volghet van Noe, Hoe over aertrike liep die zee, Hoe teerste vole leefde doe, Ende ander leringhe daer toe Valt onder tusschen hier ende daer; Van Noes kindren volghet daer naer, Hoe dat volc dijde zere, Hoe eerst toe quam lands here, Hoe die grote rike resen; Daer na so moghedi lesen Van Abraham, den heylighen man, Hoe dat Joodscap eerst began; Daer na so moghedi merken Tvoorspellen der heyligher kerken, Destructie van Babylone, Hoe tRoomsche rike began scone, Van coninghen ende heren, Die daer regneerden met eeren; [7] Dan is hier Moyses gheset, Die eerst van Gode ontfinc die wet, Van Davite ende van Salomoene, Die den tempel maecte scone, Ende ander leringhe ooc mede, Ende vander Joden quaethede, Hoe haer macht ende hare staet Algader te niete gaet. Aldus so scrijft die boec voort Tote op Marien gheboort, Ende hout in groot ende smal Vander ouder eewen al, Ende heeft in te sinen dele Achtendeviertich capitele. [8]. Hier begint de tafel van het eerste boek. Sla ik over. |
[3] De Leken Spiegel. Omdat ik me niet wil leiden In onnuttige ledigheid De tijd die me geeft onze heer, Die geloofd is immermeer, Zo ben ik dit werk begonnen. Onze heer moet mij dus gunnen Dat ik het alzo volbreng, Dat erin bijzonders Ligt tot zijn eer en zijn lof, En dat ze allen daarvan Te beter moeten wezen, Die het horen zullen en lezen. Want om het algemene oorbaar zo Legde ik dit werkje eerst toe, En dat ik graag zag dat [4] Iets van mij bleef, zodat des te beter Dat leken volk had na mijn dood. Klerken hebben geen nood Dat zij het lezen groot of smal, Want ze het van buiten geheel. En omdat het voor de leek is die zaak Daarom ik dit boekje maakte, Zo zal dit boekje zijn goed Genaamd: de Leken Spiegel. Ik hoop dat ze daarbij Bidden zullen voor mij, En zeggen in enigen stonden: ‘God vergeef hem zijn zonden, Die met zijn arbeid Dit werk je eerst maakte.’ De benijders bid ik dat ze Ten onrechte me niet m begrijpen, Die altijd kapen en knippen, Hoe dat ze mogen begrijpen Dat dichters brengen voort; Die zelf nochtans een woord Niet weten daarvan, Niets meer dan een kaf. Mar dat is om niet gelezen, Begrip moet er altijd wezen. Maar ik laat het te zachter lijden Dat mij nijdiger benijden, [5] Om dat mij hun eigen nijd wreekt Over hem daar hij binnen steekt Daar smaken ze hun eigen venijn; Hoe mocht ik zachter gewroken zijn? Ik hoop het zal wel vergenoegen Mijn heer van Levedale, Mijn heer Rogier en mijn vrouwen Die goede dingen graag aanschouwen, En in die schrifturen hebben jolijt. Ze zullen daar in deze tijd Nuttig korten en met eren; Want het is allemaal te leren, Dat het in brengt zaligheid De zielen en let lijf live mede. In vier boeken zo zal Dit werk verdeeld zijn al. Het eerste boek zal hebben in Hemelrijk en aardrijk begin; Van God, van drie hemelen, Van het engelenkoor na dien, Wat die engelen zijn en hun wezen; Daarna zo mag je lezen Van firmament, van planeten, Die daarboven zijn gezeten, Van aardrijk, van vagevuur, Dan van de hellen onguur, Van de zielen en der menselijkheid, [6] Hoe God Adam maakte mede, Van het aardse paradijs daartoe, Hoe Adam het gebod brak toen, Daarom God op hem was gram, Wat verdriet ons daarvan kwam, Hoe Adam leidde zijn leven Daarna dat hij was verdreven, Van zijn kinderen die hij won, En wat hem geschiede dan; Daarna volg dat van Noach, Hoe over aardrijk liep die zee, Hoe het eerste volk leefde toen, En ander leringen daartoe Valt ondertussen hier en daar; Van Noach ‘s kinderen volgt daarna, Hoe dat volk gedijde zeer, Hoe eerst toe kwam landsheer, Hoe die grote rijken rezen; Daarna zo mag je lezen Van Abraham, den heilige man, Hoe dat Joden eerst begon; Daarna zo mag je merken Het voorspellen der heilige kerk, Destructie van Babylon, Hoe het Romeinse mooi begon Van koningen en heren, Die daar regeerden met eren; [7] Dan is hier Mozes gezet, Die eerst van God ontving die wet, Van David, van Salomon Die de tempel mooi maakte, En andere leringen ook mede, En van de Joden kwaadheden, Hoe hun macht en hun staat Allemaal te niet gaat. Aldus zo schrijft het boek voort Tot op Maria geboorte, En hout in groot en smal Van de oude eeuwen al, En heeft in tot zijn deel Achtenveertig kapittels. [8]. Hier begint de tafel van het eerste boek. Sla ik over. |
|
Die prologhe vanden eersten boec. Inder werelt niet en es Vonden, dat volmaect es, Dan die ewighe God is die ghene, Die volmaect is allene; Die van niete al ghemaect heeft, Ende elker dinc haer wesen gheeft; Onder die welke twee sijn Boven andren dinghen fijn: Dat sijn ynghele ende menschen met. Dynghele sijn daer toe gheset, Datsi Gode dienen in hemelrike, Ende die menschen op aertrike. So wat mensche heeft ontfaen Van Gode redelijc verstaen, Subtilen zin ende daer toe cracht, Die sal, is hi wel bedacht, Dese gaven altoos keren Te Gods dienste ende tsijnre eren. [11] Twee gaven so gheeft onse here, Die menich mensche begheert zere, Die metten mensche nochtan, twaren, Alse hi sterft, te niete varen: Dat sijn rijcheit ende scoonhede; Maer doghet die hout haer stede Ewelijc met haren man, Die nemmermeer vergaen en can. Daer omme laet ons Gode minnen, Dats van duechden dat beghinnen. Want die Gode mint, dat verstaet, En doet wetens nemmermeer quaet. So wie zeghet: ‘ic minne Gode,’ Ende niet en hout zine ghebode, Die lieghet, dat seit Sinte Jan, Die die waerheit wel scriven can. Die Gode mint, gherne hi hoort Altoos spreken Gods woort; Want vrient, in allen daghen, Hoort vanden vrient gherne ghewaghen, Dat eerlijc es ende goet; Want hem verhuechter of sinen moet. So voeghet dan wel daer bi, Die Gode minnen, dat si Desen boec gherne lesen; Want hi sal algader wesen Van Gode ende van alre doghet. [12[ Ay here! want ghijt vermoghet, So verleent mi hier toe sin. Nu hoort hier mijn beghin, Inden name Gods des vrien Ende onser vrouwen, Sinte Marien. [13] |
Die proloog van het eersten boek. In de wereld is niets Gevonden dat volmaakt is, Dan die eeuwige God is diegene, Die volmaakt is alleen; Die van niets alles gemaakt heeft, En elk ding zijn wezen geeft; Onder die er twee zijn Boven anderen dingen fijn: Dat zijn engelen en mensen met. De engelen zijn daartoe gezet, Dat ze God dienen in hemelrijk, En die mensen op aardrijk. Zowat de mens heeft ontvangen Van God redelijk verstaan, Subtiele zin en daartoe kracht, Die zal, is hij goed bedacht, Deze gaven altijd keren Te Gods dienst en tot zijn eren. [11] Twee gaven zo geeft onze heer, Die menig mens begeert zeer Die met de mens nochtans, te waren, Als hij sterft, te niet varen: Dat zijn rijkheid en schoonheid; Maar deugd die houdt zijn plaats Eeuwig met zijn man, Die nimmermeer vergaan kan. Daarom laat ons God minnen, Dat is van deugden dat begin. Want die God mint, dat verstaat, En doet wetens nimmermeer kwaad. Zo wie zegt: ‘ik minne God,’ En niet houdt zijn gebod, Die liegt, dat zegt Sint Johannes Die die waarheid wel schrijven kan. Die God mint, graag hij hoort Altijd spreken Gods woord; Want vriend, in allen dagen, Hoor je het van een vriend graag gewagen, Dat eerlijk is en goed; Want hem verheugd zijn gemoed. Zo voeg dan wel daarbij, Die God minnen, dat ze Dit boek graag lezen; Want hij zal helemaal wezen Van God en van alle deugd. [12[ Aai heer! Als gij het mocht, Zo verleen mij hiertoe zin. Nu hoor hier mijn begin, In de naam van Gods de vriend En onze vrouwe, Sint Maria. [13] |
|
Hier beghint die eerste boec van den Leken Spieghel. Vanden beghinne hemelrijcs ende aertrijcs. – I. God, die sonder beghin es Ende sonder ende, gheluste des, In sijn godlike milde rueren, Dat hi maecte creaturen. Ende dat en dede hi daer om niet, Dat hi hems behoefde yet, Maer om dat hi hem woude Sine ghifte ende sine vroude Gheven ende tonen mildelike, Beide hier ende in hemelrike. Want, eer hemel of aerde waren, Of yet datmen daer in siet baren, So was God, zonder beghin, Also machtich, meer noch min, [14] Ende in also groter blijscapen, Alse doe hijt al hadde ghescapen. Ende dat alle dese dinghen Weder te niete ghinghen, Ende ynghele ende menschen ghemene, Ende niet en bleve dan hi allene, Sine macht ende sine glorie daer af En warens te minder niet een caf. Onder allen creaturen En heeft God mar twee naturen Redenlijc verstaen ghegheven, Ja, ende ooc ewelijc leven: Dats dinghel ende die ziele smenschen, Die onse here na wenschen Maecte ende formeerde, Alsoot sine wijsheit ordineerde. Hemel, water, lucht, berch ende dal Maecte God van niete al, Ende die ynghele daer toe mede. Mar die menschelichede Maecte hi in een ander maniere: Dats, van elementen viere, Lucht, water, vier ende aerde. Mar die ziele heeft een ander waerde: Si is ghemaect, wildijt leren, Vanden ademe ons heren; Want God den mensche in blies Den gheest des levens, sijt zeker dies, [15] Dats die ziele ende anders twint, Also ment wel bescreven vint. Dus syn dyngle ghemaect van niet, Maer die ziele, als ghi wel siet, Blies uut hem onse here, Die noyt, noch min noch mere, Beghin noch ende en heeft, Ende altoos zonder ouden leeft. Welc is dan edelre, berecht mi des: So dat van niete ghecomen es, So dat eerst nam sijn rueren Uter godliker naturen, Die edelre is dan al Dat ye was ofte wesen sal? Hi machs vraghen dies begaert, Maer ten dunct mi gheens vraghens waert. Niemen en ghelove nochtan des Dattie ziele zonder beghin es; Al bliesse God den mensche in, Daer so was haer eerste beghin. |
Hier begint het eerste boek van de Leken Spieghel. Van het begin van hemelrijk en aardrijk. – I. God, die zonder begin is En zonder einde, gelust je dus, In zijn goddelijke mildheid beroeren, Dat hij maakte creaturen. En dat en deed hij daarom niet, Dat hij zich behoefde iets, Maar omdat hij zich wilde Zijn gift en zijn vreugde Geven en tonen mild, Beide hier en in hemelrijk. Want, eer er hemel of aarde waren, Of iets dat men daarin ziet openbaren, Zo was God, zonder begin, Alzo machtig, meer of min, [14] En in alzo grote blijdschap, Als toen hij alles had geschapen. En dat al deze dingen Weer te niet gingen, En engelen en mensen algemeen, Er niet bleven dan hij alleen, Zijn macht en zijn glorie daarvan Waren des te minder niet een kaf. Onder alle creaturen Heeft God maar twee naturen Redelijk verstaan gegeven, Ja, en ook eeuwig leven: Dat is de engel en die ziel der mensen, Die onze heer hierna wenste Maakte en vormde, Alzo het zijn wijsheid ordineerde. Hemel, water, lucht, berg en dal Maakte God van niets al, En de engelen daartoe mede. Mar die menselijkheid Maakte hij in een andere manier: Dat is, van vier elementen, Lucht, water, vuur en aarde. Maar de ziel heeft een andere waarde: Ze is gemaakt, wil je het leren, Van de adem van onze heer; Want God den mens in blies De geest des levens, zij het zeker dus, [15] Dat is die ziel en anders niets, Alzo men het wel beschreven vindt. Dus zijn de engelen gemaakt van niets, Maar de ziel, zoals ge wel ziet, Blies uit hem onze heer, Die nooit, nog min of meer Begin noch einde heeft, En altijd zonder ouderdom leeft. Wat is dan edeler, bericht mij dus: Zodat het van niets gekomen es, Zodat het eerst nam zijn beweging Uit de goddelijke naturen, Die edeler is dan al Dat ooi was of wezen zal? Hij mag het vragen die het begeert, Maar het lijkt mij geen vragen waard. Niemand gelooft het nochtans dus Dat de ziel zonder begin is; Al blies het God den mens in, Daar zo was zijn eerste begin. |
|
Van Gods wesene. – II. Men vint simpel liede so leec Ende int ghelove so weec, Dat sijt houden in haer verstaen Dat God is alse mensche ghedaen, [16] Die lichame ende lede heeft Also hi onse menschen gheeft. Neen hi niet, diet wel verheest: God is altemale gheest, Daer hemele ende aerde [vol] sijn mede; Nochtan en volt hi ghene stede. Op een ure is hi over al, In hemel, in zee, op berch, in dal. Hem en es verborghen twint, Die alle herten binnen kint. Sine doghet, sine cracht, sine godlichede, Sine gherechticheit, sine milthede En mochte u niement orconden, Al sprake hi met dusent monden. Nochtan gaet sine ontfermicheit Boven al dat hier is gheseit. Dats ons een groot toeverlaet, Op dat wi daer op en doen gheen quaet. Also sine wijsheit diep Alle dinc van niete sciep, Also zoude hijt ontmaken zaen, Alle in een oghe opslaen; Ende dit hout al zine moghenthede Staende aldus in sine stede; Ende dade hire sine hoede of yet, Het worde weder al niet; Want het van niete al is comen, [17] Als ghi hier voren hebt vernomen. Waenstu, zot mensche, dat hi Na sine ghedane sciep di In des lichamen vorme, Die eten sullen die worme? Neen hi niet, waerlijc: Du beste een vuul slijc, Ende stinckende als een mes; Ende die godheit si es So edel ende so scone, En is niement onder den trone, Die daer van enen haer toe dochte, Dat hire of spreken mochte. Dusent zonnen, diemen siet, En waren so scone niet, Noch al hemelrike mede, Als hi is in sijnre godhede. Want alle natuerlike scoonhede, Beide boven ende beneden, Moeten alle uut hem rueren, Die meester is der natueren. Sine diepheit is zonder gront, Sine hoocheit en es niement cont, Sine dicheit is onghemeten, Niement en mach volweten Sine ghedane, noch sijn wesen; Ende die daer meest na lesen, Dolen meest weder ende wey, [18] Alse die blinde die slaen na tey, Dat haerre gheen gheraken en can. Hets waer, ghelijc enen man Ghinc die Gods zone op aertrike, Die God was ghewaerlike; Maer sine godheide ghedane En scouwedmen daer niet ane, Mar sine godlike dade, Die hi wrochte vrooch ende spade, Die sachmen daer aen openbare. Ooc sietmen inden outhare Dat broot, des sijt ghewes, Daer hi ghewaerlijc in es; Mar die godheit in dien Blijft daer al onghesien. Thoochste wesen dats die godheit; Daer in es een drieheit: Dat sijn drie in een, ende een in drie. Meerre wonder en sachmen nie Onder den hoghen throne, Dan één wesen, drie persone, Ende drie persone in énen God. Niement en si zo zod, Dat hi daer op te langhe dure, Te wetene Gods nature. Die mensche can hemselven cume bekinnen, Hoe soude hi Gode dan versinnen? [19] Men ghelove simpellike, Dat God, onse here van hemelrike, Één God is in drie persone; Men comt daer mede ten hoghen lone; Want niement en macht te gronde slaen, Alsic u voren dede verstaen. |
Van Gods wezen. – II. Men vindt eenvoudige lieden zo leek En in het geloof zo week, Dat zij het houden in hun verstaan Dat God is als een mens gedaan, [16] Die lichaam en leden heeft Alzo hij onze mensen geeft. Neen hij niet, die het wel erkent: God is helemaal geest, Daar de hemel en aarde vol zijn mede; Nochtans vult hij geen plaats. Op een uur is hij overal, In hemel, in zee, op berg, in dal. Hem is niets verborgen, Die alle harten van binnen kent. Zijn deugd, zijn kracht, zijn goddelijkheid, Zijn gerechtigheid, zijn mildheid En mocht u niemand verkondigen, Al sprak hij met duizend monden. Nochtans gaat zijn ontferming Boven al dat hier is gezegd. Dat is ons een groot toeverlaat, Opdat wij daarop doen geen kwaad. Alzo zijn wijsheid diep Alle dingen van niets schiep, Alzo zou hij het ontmaken gelijk, Alles in een oogopslag; En dit houdt in al zijn mogendheid Staan aldus in zijn plaats; En deed hij er zijn hoede iets af, Het wordt weer al niet; Want het van niet al is gekomen, [17] Zoals gij hiervoor hebt vernomen. Waant u, zot mens, dat hij Naar zijn gedaante u schiep In de lichaam vorm, Die eten zullen die wormen? Neen hij niet, waarlijk: U bent een vuil slijk, En stinken als een mest; En die godheid die is Zo edel en zo mooi, Er is niemand onder de troon Die daarvan een haar toe dacht, Dat hij er van spreken mocht. Duizend zonnen, die men ziet, Waren zo mooi niet, Noch al hemelrijk mede, Als hij is in zijn godheid. Want alle natuurlijke schoonheid, Beide boven en beneden, Moeten alle uit hem bewegen, Die meester is der naturen. Zijn diepte is zonder grond, Zijn hoogheid is niemand bekend, Zijn dikheid is ongemeten, Niemand kan het volweten Zijn gedaante, noch zijn wezen; En die daar het meest naar lezen, Dolen meest heen en weer, [18] Als die blinde die slaan naar het ei, Dat ze er geen raken kan. Het is waar, gelijk een man Ging die Gods zoon op aardrijk, Die God was waarlijk; Maar zijn godheid gedaante En schouwde men daar niet aan, Mar zijn goddelijke daden, Die hij wrocht vroeg en laat, Die zag men daaraan openbaar. Ook ziet men in het altaar Dat brood, dus is het zeker, Daar hij werkelijk in is; Maar die godheid in die Blijft daar al ongezien. Het hoogste wezen dat is die godheid; Daarin is een drie-eenheid: Dat zijn drie in een en een in drie. Meer wonderen zag men niet Onder de hoge troon, Dan één wezen, drie personen, En drie persoon in een God. Niemand is zo zot, Dat hij daarop te lange duur, Te weten Gods natuur Die mens kan zichzelf nauwelijks bekennen, Hoe zou hij God dan verzinnen? [19] Men gelooft eenvoudig, Dat God, onze heer van hemelrijk, Eén God is in drie personen; Men komt daarmee ten hoge loon; Want niemand mag ten gronde slaan, Zoals ik u tevoren liet verstaan. |
|
Van drien hemelen. – III. Drie hemele sijn teenre somme, Ende deen gaet al omme ende omme Aertrike, al ist wonder, Boven, besiden ende onder. Deerste hemel, wildijt verstaen, Die is alse lazuer ghedaen, Ende van lichameliker naturen, Ende loopt al omme tallen uren, Ende tfirmament ooc mede, Alsoot van rechte is zijn zede. Dander hemel altemale Is ghelijc den cristale, Daer dyngle ende die goede gheeste Ghebruken haerre groter feeste, Die nemmermeer en mach vergaen. Die derde hemel is ghedaen, Ofte hi al guldijn ware. Gods stoel so staet dare; [20] Dat is doverste moghentheit, Die throon der drievoudicheit, Daer die glorie so groot es, Dat niement waert en is des, Dathi daer of yet sprake, Want si is te hoghe, die sake. Bevelen wijt Gode, diet al weet. Ic wane daer niemens stoel en steet, Dan die stoel des vader, Des zoons ende des heilichs gheests algader. Mar des zoons stoele staet bi Sijnre moeder stoel, ghelovets mi, Want hi selve heet in zijnre leren, Dat wi vader ende moeder sullen eren. Ic hebbe ghelesen, sonder waen, Dat dese hemele also verre staen Deen vanden andren, sijts ghewes, Alst van hier ten firmamente es. Dat een steen anden hemel ware, Die woeghe hondert menschen zware, Ende viel recht neder waert, Nacht ende dach onghespaert, Hondert jaer zoudet liden ooc wale, Eer hi neder quame te dale. Nochtan varent dingle eer Dan men dade een oghe keer, [21] Ende die goede zielen met, Alsoot God heeft gheset. Te sulker stat seit dat Latijn, Datter hemele zeven zijn, Omme der zeven planeten wille. Daer of zwighe ic al stille, Hoe deen loopt oost, ende dander west, Alsoot God heeft ghevest; Nochtan schijnt in hare vaert, Dat si alle lopen west waert. |
Van drie hemelen. – III. Drie hemelen zijn te een som, En de een gaat al om en om Aardrijk, al is het wonder, Boven, bezijden en onder. De eerste hemel, wil je het verstaan, Die is als lazuur gedaan, En van lichamelijke naturen, En loopt al omme tallen uren, En het firmament ook mede, Alzo het van rechteis zijn zede. De tweede hemel helemaal Is gelijk het kristal, Daar de engelen en de goede geesten Gebruiken hun groter feesten, Die nimmermeer mag vergaan. De derde hemel is gedaan, Of hij al van goud was. Gods stoel zo staat daar [20] Dat is de overste mogendheid, De troon der drievoudigheid, Daar de glorie zo groot is, Dat niemand het waard is dus, Dat hij daarvan iets sprak, Want ze is te hoog die zaak. Bevelen wij het God die het al weet. Ik waan daar voor niemand een stoel staat, Dan die stoel der vader, De zoon en de heilige geest allemaal. Maar de stoel van de zoon staat bij Zijn moeders stoel, geloof mij, Want hijzelf zegt in zijn leren, Dat we vader en moeder zullen eren. Ik heb gelezen, zonder waan, Dat deze hemelen alzo ver staan De een van de anderen, dat is zeker, Als het van hier ten firmament is. Dat er een steen aan de hemel was, Die woog honderd mensen zwaar En viel recht naar beneden, Nacht en dag zonder te sparen, Honderd jaar zou het ook wel duren, Eer hij neder kwam te dal. Nochtans engelen eerder Dan men deed een oogopslag, [21] En die goede zielen mee, Alzo het God heeft gezet. Te zulke plaats zegt dat Latijn, Dat er zeven hemelen zijn, Vanwege de zeven planeten. Daarvan zwijg ik al stil, Hoe de een loopt oost, en de ander west, Alzo het God heeft gevestigd; Nochtans schijnt in hun vaart, Dat ze alle lopen westwaarts. |
|
Van neghen choere der ynglen ende van der ynglen valle. – IIII. Inden middel hemel sijn Neghen manieren van ynglen fijn: Dat sijn yngle, Archangele, Throne, Principate, Dominatione, Potestate, Cherubyn, Cherub ende Cheraphyn. Dese dienen dach ende nacht Haren scepper mit hare macht, Elc van sinen ambachte, Daerse God selve eerst toe achte, Daer si nemmermeer uut en keren. Daer bi bleven si inder eren, [22] Die dander verloren dommelike Ende derven moeten ewelike. Wat hare ambochte sijn daer, Ware leken lieden te swaer. Maer also saen als onse here Dyngle in die grote ere Ghescapen hadde ende ghedaen, So verhief hem also zaen Lucifer, die voorbaerste, Die de scoonste was ende die claerste, So dathi dander alle versmaedde, Alsoot sijnre hovaerden gaedde, Ende waende te hogheren state cleven. Dan hem God hadde ghegheven. Dander yngle ooc, twaren, Die Luciferre houdt waren, Te desen overmoede, ghelijc dommen, Waenden ooc zijn gheclommen Boven hare ghelike dare. Ende also zaen werts gheware Haren scepper, ter selver stont, Ende werp die meestre inden gront Vander bernender hellen; Mar vanden andren ghesellen Bleven vele in die lucht. Daer so hebben si haren vlucht, Bernende in groter pine, [23] Daer hem altoos in staet te zine. Si waren, also las ic, Also luttel als een oghenblic In die glorie; want also zaen Als si hadden wesen ontfaen, Vielen si te hant in die hovaerde, Ende also zaen mosten zi hare vaerde; Want also zaen, alsmen leest, So en hadt gheen recht gheweest, Datsi yet daer waren bleven, Die hem hadden verheven Ieghen den ghenen diese sciep Ende tot dier groter eren riep; Dat anders niet en dede Dan sine goedertierenhede, Sonder hare verdiente, als ende als; Si waren wel waert sulcs vals. |
Van negen koren der engelen en van de val der engelen. – IIII. In het midden der hemel zijn Negen manieren van fijne engelen Dat zijn engelen, aartsengelen, tronen, Principate, Domination, Potestaten, Cherubijnen, Cherub en Serafijn. Deze dienen dag en nacht Hun schepper met hun macht, Elk van zijn ambt, Daar ze God zelf eerst toe achtte, Daar ze nimmermeer uit keren. Daarbij bleven ze in de eren, [22] Die de ander verloren dom En derven moeten eeuwig. Wat hun ambten zijn daar, Ware leken lieden te zwaar. Maar alzo gelijk als onze heer De engel in die grote eer Geschapen had en gedaan, Zo verhief hem alzo gelijk Lucifer, de voorbarigste, Die de mooiste was en de helderste, Zodat hij de ander alle versmaadde, Alzo het zijn hovaardij lustte, En waande te hogeren staat te komen. Dan hem God had gegeven. De andere engelen ook, zeker, Die Lucifer behouden waren, Tot deze overmoed, gelijk dommen, Waanden ook zijn geklommen Boven hun gelijke daar. En alzo gelijk werd het gewaar Hun schepper, terzelfder tijd, En werp de meester in de grond Van de brandende hellen; Maar van het anderen gezellen Bleven er veel in de lucht. Daar zo hebben ze hun vlucht, Branden in groter pijn, [23] Daar ze altijd in die staat zijn. Ze waren, alzo ik het las, Alzo luttel als een ogenblik In die glorie; want alzo gelijk Als ze hadden een wezen ontvangen, Vielen ze gelijk in die hovaardij, En alzo gelijk moesten ze zijn vaart; Want alzo gelijk, zoals men leest, Zo was het geen recht geweest, Dat ze iets daar waren bleven, Die zich hadden verheven Tegen diegene dies ze had geschapen En tot die grote eren riep; Dat anders niet deed Dan zijn goedertierenheden, Zonder hun verdienste, ten enenmale; Ze waren wel waard zo’ n val. |
|
Wat die quade yngle sijn. – V. Dynghele sijn gheeste al ghemene, Die vleesch en hebben noch bene. Si en vollen ghene stat, Noch si en weghen dit noch dat. Hem en is niet onghemicke, Hemel noch aerde, noch muer zo dicke, So waer so hem staet te sine, [24] Si en lident al zonder pine. Ende waer si varen in aertrike, Of in die helle dies ghelike, Altoos zo volcht hem mede Die hemelsche vruechdelichede. Al sijn dyngle subtijl zere, Si en weten min noch mere Van Gods verholenthede, Noch wat ghescien sal mede, Dan hem God wil laten verstaen. Ende dat scouwen si also zaen In hem, alse hijt beghaert. Ende alse hise dan erghentwaert Senden wille, so weten si te hant, Waer ende waer omme si sijn ghesant; Ende varen daer te hant ghereet, Ende doen haers sceppers beheet. Al scrijftmen yngle, in gheliken, Aen die want met vlederiken Ende met live, als een man, Sine hebbens twint nochtan. Maer omme datmen ghenen gheest Scriven en mach, so eest Datmense also moet maken; Men cant anders niet gheraken. Dyngle die sijn in hemelrike, Sien wat ghesciet in aerdrike, [25] Ende alsi dan yemene zien, Dient misvallen sal ofte misschien, So comen si neder also zaen, Alse een oghe toe soude slaen, Ende staen dien mensche in staden dan, Ist dats hem God an. Ende alse onse here wilt ghedoghen, Datsi hem yemene vertoghen, So nemen si vander lucht ane Een vorme ende een ghedane, Daer si in maken dat ghetoghe. Maer ghene menschelike oghe En mach gheest sien, sijts ghewes, Weder hi goet of quaet es. Hoe zere dat een mensche ware In vernoye ofte in vare, Ja in rouwen also groot, Dat hi wilde wesen doot, Mochte hi enen ynghel scouwen, Hi vergate alle sijns rouwen, Ende hem zoude dincken claerlike, Dat hi ware in hemelrike; Ofte hi bleve doot lichte Van sulker claerheit, van sulken zichte. Want zeven zonnen aen den trone En waren alle niet so scone, Noch so clare een creature, Alse dynghel is in sine nature. [26] |
Wat die kwade engelen zijn. – V. De engelen zijn geesten al algemeen, Die vlees hebben noch benen. Ze vullen geen plaats, Noch ze en wegen dit noch dat. Hen is niet onmogelijk, Hemel noch aarde, noch muur zo dik, Ze waar ze willen zijn, [24] Ze doen het al zonder pijn. En waar ze gaan in aardrijk, Of in die helle diergelijke, Altijd zo volgt ze mede Die hemelse vreugde. Al zijn de engel zeer subtiel, Ze weten mon of meer Van Gods verholenheden, Noch wat geschieden zal mede, Dan ze God wil laten verstaan. En dat aanschouwen ze alzo gelijk In hem, als hij het begeert. En als hij ze dan ergens heen Zenden wil, zo weten ze gelijk, Waar en waarom ze zijn gezonden; En varen daar gelijk gereed, En doen haun scheppers bevel. Al schrijft men engelen, in vergelijking, Aan die wand met vlerken En met lijf als een man, Zijn hebben niets nochtans. Maar omdat men geen geest Schrijven mag, zo is het Dat men ze alzo moet maken; Men kan het anders niet goed raken. De engelen die zijn in hemelrijk, Zien wat geschiedt in aardrijk, [25] En als ze dan iemand zien, Die het misvallen zal of missgaan, Zo komen ze neer alzo gelijk, Als een oog toe zou slaan, En staan die mens bij dan, Is het dat is hem God gunt. En als onze heer het wil gedogen, Dat ze zich aan iemand tonen, Zo nemen ze van de lucht aan Een vorm en een gedaante, Daar ze in maken dat ze tonen. Maar geen menselijk oog Mag een geest zien, dat is zeker, Weder hij goed of kwaad is. Hoe zeer dat een mens was In verdriet of in gevaar, Ja, in rouw alzo groot, Dat hij wilde wezen dood, Mocht hij een engel aanschouwen, Hi vergat alle zijn rouw, En hij zou denken duidelijk, Dat hij was in hemelrijk; Of hij bleef licht dood Van zulke helderheid, van zulke gezicht. Want zeven zonnen aan de troon Waren alle niet zo mooi, Noch zo’n heldere creatuur, Als de engel is in zijn natuur. [26] |
|
Vanden ynglen die ons hoeden. – VI. Elc mensche, so wie hi si, Heeft enen ynghel, die hi Bevolen is, om dat hi sal Den mensche hoeden over al Jeghen des viants subtijlheden, Die haer nette altoos spreden, Omme den mensche te vane Ende aen die ziele te verslane. En dade des ynghels hoede, Hi maecte ons tongoede Lijf ende ziele ende alle dat Des ons zoude zijn te bat. Maer alse wi lude ende stille Algader onsen wille Den duvel consenteren, So laet hi ons gheberen, Alse diet niet ghebetren en can. Maer altoos is hi ons an Mit sinen subtilen vermane, Om uten zonden te stane; So gherne behieldi in die ere Die ziele, die hem sijn here Op trouwe bevolen heeft. Ende so wanneer die ziele sneeft, So is die ynghel verzeert; [27] Ende als zi haer te duechden keert Ende die zonden wille laten, So wert hi blide utermaten, Om dathi dat behouden sal, Dat hem zijn here op trouwen heval. Dits ghelikenisse albloot, Of een lants here groot Sinen lieven knape bevale Sijn kint, op dat hijt wale Leren soude ende beleiden, Ende dat kint dan ter quaetheiden Tructe ende te blamen, So zoude hem dan die knape zere scamen Voor sinen here, om dese zake; Aldus sijn dyngle tonghemake, Alse hem die ziele ontvecht Ende aen die quaetheit emmer plecht. Niet en verstaet dat moghen Die yngle rouwe doghen: Al sien si datsi node zien, Haer vruechde en mindert niet van dien. Weet dat met groten zinnen Die yngle den mensche minnen, Ende dat hem leet is harde zere, Datsi verwerken onsen here; Want si begheren boven al, Dat volmaect ware tghetal, [28] Daer dyngle uut vielen neder. Want dat moet emmer weder Met menschen sijn voldaen; Ende so meer liede ter hellen gaen, Soot langher is, des sijt ghewes, Eertghetal volmaect es. Die na lieve vriende haect, Sine vruechde en is niet volmaect, Eer hi die ghene bi hem weet, Daer hem sinen sin toe steet; Aldus verlanghet den ynglen mede Daer na, dattie ydele stede Met zielen ghevolt zoude wesen. Men zoude u noch vele lesen Vander ynghelen state, Mar dat ict nu late, Dunct mi goet te desen male: Ic woude si dit behilden wale. |
Van de engelen die ons behoeden. – VI. Elk mens, zo wie hij is, Heeft enen engel, die hij Bevolen is, omdat hij zal Den mens hoeden overal Tegen het subtiele van de vijand, Die hun nette altijd spreiden, Om de mens te vangen En aan de ziel om die te verslaan. Deed niet de engelen hoede, Hi maakte ons te kwaad Lijf en ziele en alles dat Des ons zoude zijn te bat. Maar als we luidt en stille Allemaal onze wil De duivel toestemmen, Zo laat hij ons gebaren, Als die het niet verbeteren kan. Maar altijd is hij ons aan Met zijn subtiele vermanen, Om buit de zonden te staan; Zo graag behield hij in de eer De ziel, die hem zijn heer Op trouw aanbevolen heeft. En zo wanneer de ziel sneeft, Zo is die engel bezeerd; [27] En als ze zich tot deugden keert En die zonden wil laten, Zo wordt hij uitermate blijde, Omdat hij dat behouden zal, Dat hem zijn heer op trouw beval. Dit is duidelijk een gelijkenis, Of een landsheer groot Zijn lieve knapen beval Zijn kind, opdat hij het goed Leren zou en geleiden, En dat kind dan ter kwaadheiden Onttrok en te blameren, Zo zou hem dan die knaap zere schamen Voor zijn heer, om deze zaak; Aldus zijn de engelen te ongemak, Als he die ziel ontkwam En aan de kwaadheid immer verplicht. Niet versta dat mogen Die engelen rouw gedogen: Al zien ze dat ze node zien, Hun vreugde vermindert niet van die. Weet dat met grote zinnen De engelen de mens minnen, En dat het hen leed is erg zeer Dat ze bewerken voor onze heer; Want ze begeren bovenal, Dat volmaakt was het getal, [28] Daar de engelen uitvielen neer. Want dat moet immer weer Met mensen zijn voldaan; En zo meer lieden ter helle gaan, Zo het langer duurt, dus is het zeker, Eert het getal volmaakt is. Die naar lieve vrienden haakt, Zijn vreugde is niet volmaakt, Eer hij diegene bij hem weet, Daar hem zijn zin toe staat; Aldus verlangen het de engelen mede Daarna, dat die lege plaats Met zielen gevuld zou wezen. Men zou u noch veel lezen Van de engelen staat, Maar dat ik het nu laat, Dunkt mij goed te deze keer: Ik wilde ze dit goed behielden. |
|
Wat die quade yngle sijn ende wies si pleghen. – VII. Ghi hoort mi zegghen hier voren, Hoe zomme die yngle verloren Die hemelsche vruechde mit allen, [28] Daer si uut mosten vallen: Die meeste meestre inder hellen gront, Maer die andre bleven tier stont In lucht, in watre ende op lande. Ende dese sijn alle viande Des menschen, die altoos poghen Hoe sine bedrieghen moghen Ende verleiden, om dat si So zere beniden dat hi Ter groter vruechden zal comen, Datsi hemselven benomen Hebben also scandelike, Ende derven moeten ewelike. Ende na dien datsi, twaren, Te voren scone waren Ende lieflijc ende clare, So worden si daer nare Lelijc, zwert ende eyselijc, Ende stinckender dan een slijc; Ende waer si sijn in elke stede, Altoos zo volghet hem mede Die helle ende dat torment, Dat nemmermeer en wert gheent. Vele meestre sijn daer, Ende elc die heeft zine scaer, Die te sinen dienste steet, Ende te sinen ghebode is ghereet. [30] Ende so welc quade gheest Der menschen bedrieghet meest, Hi is wellecomer ende best ontfaen, Om dat hijt so wel heeft ghedaen; Ende die luttel connen bejaghen, Sijn ghestoten ende gheslaghen, Ende van herde crancken love; Om datsi luttel bringhen te hove, So zetmen een andren in sine stat, Om den orbaer te doene bat: Deen is subtijlre vele Dan dander is in allen spele, Also alse tfolc van aertrike In beschedenheden sijn onghelike. Weet dat wel ende verstaet: Waer die mensche staet, leit ende gaet, Datter dusent om hem houden, Diene gherne alle zouden Aen ziele ende aen lijf deren, Lietse God onse here gheberen. Maer die ynghel hoedse daer af, Den welken datse God gaf Te hoedene inder gheboort, Als ghi hier voren hebt ghehoort. Si en weten ooc niet van dien Dat namaels mach ghescien, Noch si en weten noch si en kinnen [31] Der menschen herten binnen, En si datsijt merken Aen haer ghelaet, aen haer werken; Want si zijn subtijl zere, Ende weten vele mere Dan menschelijc herte ghevreest, Bi dien si sijn al gheest Ende yngheliker naturen: Al sijn verwandelt hare figuren, Ende haer wel om weeghegheven, Hem is hare subtijlheit bleven. Si sijn in wille altoos wale Die werelt altemale Te bedervene metten lieden, En dade dat hem verbieden Die goede yngle, diese slaen, Als si yet archs willen bestaen; Want si en moghen, dat verstaet, En ghenen mensche doen quaet, En si dats hem God ghehinghet. Daer is sulc die toe bringhet Scade ende die menigherhande, Beide te watre ende te lande, Om zonden die sijn gheschiet, [32] Ofte om ander zaken die God siet, Waer bi dat hijt laet gheschien: Ende also zaen hebben ghesien Die goede yngle Gods ghehinc, Ende verbeiden ooc dier dinc Also langhe alse Gods wille si, Ende niet langher, ghelovets mi. |
Wat de kwade engelen zijn en wat ze plegen. – VII. Gij hoorde mij zeggen hiervoor, Hoe sommige engelen verloren Die hemelse vreugde geheel en al, [28] Daar ze uit moesten vallen: Die grootste meester in de hellen grond, Maar die andere bleven te die stond In lucht, in water en op land. En deze zijn alle vijanden Der mensen, die altijd pogen Hoe ze hen bedriegen mogen En verleiden, omdat ze Zo zere benijden dat hij Ter grote vreugden zal komen, Dat ze zichzelf benomen Hebben alzo schandalig, En derven moeten eeuwig. En na dien dat ze, te waren, Tevoren mooi waren En lieflijk en helder, Zo worden ze daarna Lelijk, zwart en ijselijk, En stinken meer dan een slijk; En waar ze zijn in elke plaats, Altijd zo volgen hen mede De hel en die kwelling, Dat nimmermeer wordt geëindigd. Vele meesters zijn daar, En elk die heeft zijn schaar, Die tot zijn dienst staat, En tot zijn gebod is gereed. [30] En zo welke kwade geest Der mensen bedriegt het meest, Hij is meer welkom en het beste ontvangen, Omdat hij het het zo goed heeft gedaan; En die luttel kunnen bejagen, Zijn gestoten en geslagen, En van erg zwakke lof; Omdat ze luttel brengen ten hove, Zo zet men een andere in zijn plaats, Om het oorbare te doen beter: De een is veel subtieler Dan de ander is in alle spelen, Alzo als ze het volk van aardrijk In bescheidenheden zijn ongelijk. Weet dat wel en verstaat: Waar die mens staat, leidt en gaat, Dat er duizend om hem houden, Die hem graag alle zouden Aan ziel en aan lijf deren, Liet ze God onze heer het doen. Maar di engel hoedt ze daarvan, Den welken dat is e God gaf Te hoeden in de geboorte, Als ge hiervoor hebt gehoord. Ze weten ook niet van die Dat later mag geschieden, Noch ze weten noch en kennen [31] De mensen harten vanbinnen, Tenzij dat ze het merken Aan hun gelaat, aan hun werken; Want ze zijn zeer subtiel, En weten veel meer Dan een menselijk hart vreest, Bij dien zijn ze al gezet En engelen naturen: Al zijn veranderd hun figuren, En ze goed weer om gegeven, Hen is hun het subtiele gebleven. Ze zijn in de wil altijd wel Die wereld helemaal Te bederven met de lieden, En deed niet dat hen verbieden Die goede engelen, die ze slaan, Als ze iets ergs willen bestaan; Want ze niet mogen, dat verstaat, En geen mens doen kwaad, Tenzij dat het hen God toestaat. Daar zijn sommige die toe brengen Schade en die menigerhande, Beide te water en te land, Om zonden die zijn geschied, [32] Of om ander zaken die God ziet, Waarbij dat hij het laat geschieden: En alzo gelijk hebben gezien Die goede engelen Gods toestaan, En wachten ook op dat ding Alzo lang als het Gods wille is, En niet langer, geloof mij. |
|
Vanden firmamente. – VIII. Dat firmament, dat si u cont, Is al ommegaende ront, Binnen hol, als een eys dop; Ende heeft in hem, zonder scop, Beloken als een crocht, Aerde, water ende locht. Van diere naturen is tfirmament, Dat altoos omme rent. Omtrent tfirmament sijn gheseten Die sterren ende die planeten, Die nemmermeer stille en moghen staen. Dat moghedi merken ende verstaen Aen zonne, mane ende sterren, Die nemmermeer en staen noch en merren, [55] Sine lopen altoos omme ghereet, Also alst tfirmament omme gheet. Nochtan lopen si contrare, Dat u te vele te zegghen ware. Dat stercste dinc datmen vint, Dat is zeker tfirmamint, Ende daer God met groter cracht Meer wonders in heeft ghewracht. En dade sijn loop ende sijn bedrijf, Al dat ontfaen hevet lijf En mochte roeren, cleine of groot, Het zoude al zijn oft ware doot; Maer zijn lopen ende sijn rueren Doet leven die creaturen, Ende cruut ende bome springhen, Ende maect ooc tijt allen dinghen. Daer dat firmament keert, Also als ons een meester leert, Is dat gheruusch ende dat ghecrake So groot, ware dat zake Dat een man also groot ware Als al aertrike, ende ware hi dare, Hi soude te hant bliven doot Vanden gheruussche, het is so groot. Sine snelheit is zekerlike Ooc zonder ghelike; Want het, als ghi. wel kent, Aertrike al omme rent [34] Binnen eenre nacht ende enen daghe; Ende waert dat ooc een ure stille laghe, Menschen ende alle creaturen Souden ligghen zonder ruren. |
Van het firmament. – VIII. Dat firmament, dat is u bekend, Is al omgang rond, Binnen hol, als een eieren dop; En heeft in hem, zonder spot Besloten als een krocht, zonder spot Aarde, water en lucht. Van die naturen is het firmament, Dat altijd om rent. Omtrent het firmament zijn gezeten Die sterren en die planeten, Die nimmermeer stil mogen staan. Dat mag je merken en verstaan Aan de zon, maan en sterren, Die nimmermeer staan noch en dralen, [55] Zijn lopen altijd om gereed, Alzo als het firmament om gaat. Nochtans lopen ze contrarie, Dat u te veel te zeggen het ware. Dat sterkste ding dat men vindt, Dat is zeker het firmament, En daar God met grote kracht Meer wonderen in heeft gewrocht. En deed zijn loop en zijn bedrijf, Al dat ontvangen heeft lijf En mocht beroeren, klein of groot, Het zou al zijn of het was dood; Maar zijn lopen en zijn roeren Doet leven die creaturen, En kruid en bomen ontspringen, En maakt ook tijd allen dingen. Daar dat firmament keert, Alzo als ons een meester leert, Is dat geruis en dat gekraak Zo groot, was het zaak Dat een man alzo groot was Als al aardrijk, en was hij daar, Hij zou gelijk blijven dood Van het geruis, het is zo groot. Zijn snelheid is zeker Ook zonder gelijke; Want het, als ge wel kent, Aardrijk al om rent [34] Binnen een nacht en een dag; En was het dat ook een uur stil lag, Mensen en alle creaturen Zouden liggen zonder beroeren. |
|
Vander zonnen ende vander manen. – IX. Die zonne is der planeten ene; Nu verstaet wel wat ic mene: Die scoonste ende die beste met, Ende dier wi meest hebben te bet. En dade haer hitte ende haer doghet, Aertrike en worde nemmermeer verhoghet Van vruchten noch van andren dinghen, Die uter aerden niet en zouden springhen. Maer vander wermheit, die zi Der aerden ghevet, ghelovets mi, So springhen bome ende crude daer ute, Die ons coorne ghevet [l. gheven] ende frute. Ende want der zonnen nature steet Dat si droghe is ende heet, Ende al die werelt verbranden zoude, En quamer toe en ghene coude, So is die mane ghemaect om dat Datsi cout is ende nat, Ende tempert die hitte ende tvochte; Ende si is zoete ende zochte, [35] Ende doet crude ende bome tidelike Springhen ende wassen op aertrike. Die zonne is in haren stane Vele hogher dan die mane. Die zonne en hout niet enen pat: Si hoocht ende nedert, ghi siet wel dat, Also God gheset heeft hare, Ende dit voldoet si eens ten jare. Die mane ooc, als ghi wel siet, En hout ooc enen loop niet: Si hoocht ende nedert, ende wast ende waent, Ende dit voldoet si telker maent. Nu valt sulcstont bi desen Diverse lope, die hier wesen, Dattie mane comt gheronnen Tusschen ons ende der zonnen, Ende schijnt [l. scudt] der zonnen schijn dan, Datsi tons niet comen en can, Ende so wortet hier doncker zaen, Ende so dunct ons die zonne vergaen. Maer al mist men der claerheit een deel, Die zonne blijft nochtan gheheel, Ende also claer als zi ye ghewaert; Si en ghewan nie mincke noch scaert Anders dan ons haer schijn ghebrect, Dat ons die brede mane bedect. Ende alse die mane voorwaert tijdt, [36] Ende deene den andren lijdt, So heeftmen weder die claerhede, Also men te voren dede. Dit valt, des sijt ghewes, Alse die mane zonder licht es: Dats, als zi ontfaen sal: Die mane heeft haer licht al Vander zonnen, diet haer gheeft; Want si van haer selven en heeft En gheen licht, des ghelooft. Die aen die mane hadde sijn hooft, Hi zoude die zonne scouwen ane, Want tusschen die zonne entie mane En mach gheen dinc zijn; Die mane verlore haren schijn, Quame tusschen hem beiden yet. Ende alst dan aldus ghesciet, Dattie zonne sulken pas gaet, So dat berch ofte hoghe lant staet Tusschen zonne ende mane dan, So dat der zonnen schijn en can Toter manen niet comen, So wart haer dat licht benomen, Ende en es nemmermere clare, Want die berch bescuttet hare Tlicht, die daer tusschen staet: Dan segghen wi: die mane vergaet; [37] Maer dats scheren, zonder waen, Die mane en mach niet vergaen, Si is so dicke ende so breet, Maer haer licht comt ende gheet; Ende alse die zonne mit haren toghe Lijdt dan dien berch hoghe, So ontfaet die mane echt, Als si te voren dede, haer lecht; Ende altemet dat sijt lijdt, So wert haer dat licht ghewijdt. Dit sijn die zaken ende dat bedieden, Waer bi dat dunct den lieden, Dattie zonne entie mane Sulcstont pleghen te vergane. |
Van de zon en van de maan. – IX. De zon is een der planeten een; Nu versta goed wat ik bedoel: Die mooiste en de beste mee, En die we het meeste hebben te beter. En deed niet zijn hitte en zijn deugd, Aardrijk wordt nimmermeer verheugd Van vruchten noch van anderen dingen, Die uit de aarde niet zouden ontspringen. Maar van de warmte, die ze De aarde geeft, geloof mij, Zo ontspringen bomen en kruiden daaruit, Die ons koren geeft en fruit. En omdat de zon nature staat Dat ze droog is en heet, En de hele wereld verbranden zou, En kwam er toe geen koude, Zo is de maan gemaakt omdat Dat ze koud is en nat, En tempert die hitte en het vocht; En ze is lieflijk en zacht, [35] En doet kruiden en bomen tijdig Ontspringen en groeien op aardrijk. Die zon is in zijn staan Veel hoger dan de maan. De zon houdt niet een pad: Ze verhoogt en vernedert, ge ziet wel dat, Alzo God ze gezet heeft, En dit voldoet ze eens per jaar. De maan ook, zoals ge wel ziet, En houdt ook een loop niet: Ze verhoogt en vernedert, en wast en waant, En dit voldoet ze te elke maand. Nu valt zo’n tijd bij deze Diverse lopen, die hier wezen, Dat de maan komt gegaan Tussen ons en de zon, En schijnt der zonneschijn dan, Dat ze tot ons niet komen kan, En zo wordt het hier donker gelijk, En zo dunkt ons dat de zon vergaat. Maar al mist men de helderheid een deel, De zon blijft nochtans geheel, En alzo helder als ze ooit was; Ze wint nog mengt nog omgaat Anders dan ons zijn schijn ontbreekt, Dat ons die brede maan bedekt. En als de maan voorwaarts gaat, [36] En de ene de andere voorbij gaat, Zo heeft men weer die helderheid, Alzo men tevoren deed. Dit valt, dus is het zeker, Als de maan zonder licht is: Dat is, als ze ontvangen zal: De maan heeft haar licht al Van de zon, die het haar geeft; Want ze van zichzelf heeft Geen licht, dat geloof. Die aan die maan had zijn hoofd, Hij zou de zon aanschouwen, Want tussen de zon en de maan Mag geen ding zijn; De maan verloor zijn schijnen, Kwam tussen hen beiden iets. En als het dan aldus geschiedt, Dat de zon zulke pas gaat, Zodat er een berg of hoog land staat Tussen de zon en de maan dan, Zodat de zonneschijn kan Tot de maan niet komen, Zo wordt ze dat licht benomen, En is nimmermeer helder, Want die berg beschut haar Het licht dat daartussen staat: Dan zeggen wij: die maan vergaat; [37] Maar dat is scherts, zonder waan, De maan mag niet vergaan, Ze is zo dik en zo breed, Maar haar licht komt en gaat; En als de zon met zijn tocht Ligt dan die berg hoog, Zo ontvangt de maan echt, Als ze tevoren deed, zijn licht; En naarmate dat zij het ontvangt, Zo wordt haar dat licht wijder. Dit zijn die zaken de betekenis, Waarbij dat denken de lieden, Dat de zon en de maan Op sommige tijden plegen te vergaan. |
|
Vanden andren planeten. – X. Noch sijn der planeten vive: Die sijn van groten bedrive; Want si die werelt regeren, Also die wille is ons heren. Van haren virtuten en willic u Niet vele zegghen nu, Want hare macht ende bedieden En dooch luttel vele lieden: Dat sijn Mars ende Marcurius, Jupiter, Venus ende Saturnus. [38] Die heydine liede plaghen Wileneer, in ouden daghen, Haer ghelove te ghevene Aen dese planeten zevene, Ende waenden al openbare, Dat elc van hem een God ware, Om dattie meestren in haren zin Die macht kenden van hin; Ende daer omme daden si heten Die zeven daghe na die planeten, Also si noch gheheten sijn, Beide in Walsch ende in Latijn, In Griecsch ende Ebreeusche mede, Also si noch houden den zede. Die sondach heet na der zonnen, Ende, also wijt ghemerken connen, Heet die maendach na der mane. Die Dinxdach volcht hier ane, Na Marse zo hiet die; Nu hebdi der planeten drie. Die vierde hiet Marcurius, Dats woonsdach, wi lesen dus. Jupiter dat is donredach, Venus vridach, alsict zach. Na Saturnus, die volcht hier naer, [39] So heet die saterdach, dats waer. Aldus, na desen ghehoude, So visierdent wileneer die oude. In Dietscher tale, waerlijc, Vintmen zome noch ghelijc. Elke planete, des zeker sijt, Heeft haren zekeren tijt, Wanneer haer regneren in gheet, Also alst is Gods beheet. Some planeten als si regneren, Moet dat volc discorderen, Werren, verhongheren, of storten bloet; Some sijn si ooc so goet, Datsi pays bringhen ende vrede, Ende volheit des goets mede. Smenschen gheboorte, alsmen seecht, Aen die planeten vele leecht, Weder hi gheval ofte ongheval, Of gheluc of ere hebben zal, Of ghehaet sijn ofte lief, Of ghetrouwe sijn ofte dief, Ofte cort of langhe sal leven, Het wort al vanden planeten ghegheven. Voort so suldi weten, Datmen eenrehande cometen Sulcstont an die lucht ziet; [40] Die en staen an tfirmament niet, Ende is ghedaen alse een sterre, Ende gaet uut herde verre Een staert, dicke ende groot, Die bediet princhen doot, Dier tijt, ofte ander plaghen, Die daer na comen in corten daghen Gherne pleghen te ghesciene. Maer men pleechse onlanghe te ziene; Si bercht haer weder zaen, Alsi enen tijt heeft ghestaen. Sterren sijn daer, sijts ghewes, So vele, dat wonder es. Daer esser meer diemen niet En siet, dan diemen ziet; Want om die hoocheit vanden stane, En machmense niet scouwen ane. Dat selve licht dat nachts baert, Alse die mane is elwaert, Dat comt ons vanden sterren al. Al schijnt daer sulke cleyn ende smal, Si is also groot, weet dat wale, Alse aertrike altemale. Die ware daer die sterren staen, Aertrike zoude hem, zonder waen, Also cleine duncken wel, Alse een note van enen hasel, [41] Ofte cleinre, dat [l. dats] zeker waer: So verre ist van hier tote daer. |
Van de anderen planeten. – X. Noch zijn er vijf planeten: Die zijn van groten bedrijven Want ze de wereld regeren, Alzo de wie is onze heer. Van hun krachten wil ik u Niet veel zeggen nu, Want hun macht en betekenis En toch luttel vele lieden: Dat zijn Mars en Mercurius, Jupiter, Venus en Saturnus. [38] Die heiden lieden plagen Wijlen eerder, in ouden dagen, Hun geloof te geven Aan deze zeven planeten, En waanden al openbaar, Dat elk van hen een God was, Omdat de meesteres in hun zin De macht kenden van hen; En daarom lieten ze heten Die zeven dagen naar die planeten, Alzo ze noch geheten zijn, Beide in Waals en in Latijn, In Grieks en in Hebreeuws mede, Alzo ze noch houden de zede. De zondag heet naar de zon, En, alzo wij het merken kunnen, Heet de maandag naar de maan. De dinsdag volgt hierna, Naar Mars zo heet die; Nu heb je drie planeten. Die vierde heet Mercurius, Dat is woensdag, we lezen dus. Jupiter dat is donderdag, Venus vrijdag, zoals ik het zag. Naar Saturnus, die volgt hierna, [39] Zo heet de zaterdag, dat is waar. Aldus, naar deze gehouden, Zo versierden het wijlen eerder die oude. In Dietse taal, waarlijk, Vindt men sommige noch gelijk. Elke planeet dat zeker is, Heeft zijn zekere tijd, Wanneer zijn regeren ingaat, Alzo als het is Gods bevel. Sommige planeten als ze regeren, Moet dat volk in wanorde zijn, Verwarren verhongeren of bloedstorten; Soms zijn ze ook zo goed, Dat ze rust brengen en vrede, En volheid van goed mede. De mensen geboorte, zoals men zegt, Aan die planeten veel ligt, Weder hij toeval of ongeval, Of geluk of eer hebben zal, Of gehaat zijn of lief, Of getrouw zijn of dief, Of kort of lang zal leven, Het wordt al van de planeten gegeven. Voort zo zal je weten, Dat men een soort kometen Sommige tijd aan die lucht ziet; [40] Die staan aan het firmament niet, En is gedaan als een ster, En gaat eruit erg ver Een staart, dik en groot, Die betekent prinsen dood, Die tijd, of andere plagen, Die daarna komen in korte dagen Graag plegen te geschieden. Maar men plag ze kort te zien; Ze verbergt zich weer gelijk, Als ze een tijd heeft gestaan. Sterren ze daar, dat is zeker, Zo veel, dat het wonder is. Daar zijn er meer die men niet Ziet, dan die men ziet; Want om die hoogte van het staan, Mag me ze niet aanschouwen. Datzelfde licht dat zich ‘s nachts openbaart, Als die maan is elders, Dat komt ons van de sterren al. Al schijnen ze daar sommige klein en smal, Ze zijn alzo groot, weet dat wel, Als aardrijk helemaal. Die was daar die sterren staan, Aardrijk zoude hem, zonder waan, Alzo klein denken wel, Als een hazelaarnoot, [41] Of kleiner, dat is zeker waar: Zo ver is het van hier tot daar. |
|
Van aertrijcs rontheit. – XI. Aerde ende water, al sijn si groot, Ligghen te samen ront als een cloot, Ende die aerde die leecht Opt water, also men zeecht, Ende sijn al omme ende omme ront, Ende en hebben ende noch gront, Noch ooc gheen fundament Anders dan dat firmament, Dat houdet algader staende stille, Alsoot is die Gods wille. Bi enen eye moghedijt merken wale: Die hemel dat is die scale, Twitte dat is tfirmament, Dat altoos loopt omtrent, Die doder dat is aertrike. Dus, rechte na deser ghelike, Is aertrike ront als een cloot. Nu mach u hebben wonder groot, Hoe aertrike dus stille leecht, Dattet in gheen zide en verweecht; Want hem gheen dinc en ghenaect, Daert enighe ruste op maect. Dat saI ic u te hant doen verstaen; [42] Tfirmament is also ghedaen Van sijnre natuerliker machte, Dat het aertrike hout met crachte, Dattet wiken en mach hier noch daer; Want waert crancker een haer Ter eenre stede dan ter ander ziden, Aerdrike zoude vervaren ende te gliden. Dat moghedi hier bi merken te bat: Stonde in dese aerde een gat, Dat door aertrike ghinghe mit allen, Ende lietmer daer enen steen in vallen, Hine viel niet vorder sijnre strate Dan ter middel vanden gate; Want tfirmament, van beiden ziden, En liete op noch neder liden. Ghi moghet ooc wel mecken Bi stenen die yser trecken; Legghic een naelde tusschen twee stenen, Also na den andren als den enen, Die naelde sal ligghen stille; Mar ist dat ic wille Den enen steen achter tyen, Die naelde sal ten andren vlyen. Aldus, in deser vouden, Staet aertrike stille ghehouden Bi des firmaments crachte, [43] Alsoot die wijsheit Gods wrachte. Merct ofte een cloot hinghe, Die menighe vlieghe omme ghinghe, Boven, bisiden ende onder: Dat waer een cleine wonder. Also gaet tfolc, op ende neder, Al omme dit aertrike, wech ende weder, Ende elc waent int hogheste sijn. Alse hier is dat zonneschijn, Also ist nacht ter ander ziden, Also men die zonne altoos siet liden; Ende alse die zonne is daer, So ist daer dach claer, Ende so ist nacht hiere; Het is der zonnen maniere, Datsi nemmermeer stille en staet, Maer altoos al omme gaet. Waer die zonne begaen mach Aertrike, daer ist dach, Want die dach en is anders twint, Dan claerheit die de zonne uut sint. Alsi int weste neder gaet, So scouwetmen daer die dagheraet. [44] Aldus ist altoos yewerincs dach (Danc hebbe God, diet al vermach!) Of nacht, dagheraet, of avont stont; Want om dat aertrike es ront, So en can die zonne tenen male Niet al beschinen hare pale. |
Van aardrijks rondheid. – XI. Aarde en water, al zijn ze groot, Liggen tezamen rond als een kloot, En die aarde die ligt Op het water, alzo men zegt, En zijn al om en om rond, En hebben noch grond, Noch ook geen fundament Anders dan dat firmament, Dat houdt het allemaal stil staan, Alzo het is Gods wil. Bij een ei mag je dit goed merken: De hemel dat is de schaal, Het witte dat is het firmament, Dat altijd loopt omtrent, Die dooier dat is aardrijk. Dus, recht naar deze gelijkenis Is het aardrijk rond als een kloot. Nu mag u hebben wondergroot, Hoe aardrijk aldus stil ligt, Dat heet aan geen zijde beweegt; Want hem geen ding genaakt, Daar het enige rust op maakt. Dat zal ik u gelijk doen verstaan; [42] Het firmament is alzo gedaan Van zijn natuurlijke macht, Dat het aardrijk houdt met kracht, Dat het wijken mag hier noch daar; Want was het iets zwakker Ter ene plaats dan ter ander zijden, Aardrijk zou vervaren en verglijden. Dat mag je hierbij beter bemerken: Stond in deze aarde een gat, Dat door aardrijk ging geheel en al, En liet men daar een steen in vallen, Het viel niet verder zijn straat Dan te midden van het gat; Want het firmament, van beiden zijden, Liet het noch neer gaan. Gij mag het ook wel merken Bij stenen die ijzer trekken; Leg ik een naald tussen twee stenen, Alzo naar dn andere als de enen, Die naald zal liggen stil; Maar is het dat ik wil Dat de ene steen achteruitgaat, Die naald zal ten andere ijlen. Aldus, in deze manier, Staat aardrijk stil gehouden Bij de kracht van het firmament, [43] Alzo het die wijsheid Gods wrocht. Merk of een kloot hing, Die menige vliegen omgingen, Boven, bezijden en onder: Dat was een klein wonder. Alzo gaat het volk op en neder, Al om dit aardrijk, heen en weer, En elk waant in het hoogste te zijn. Als hier is de zonneschijn, Alzo is het nacht ter ander zijden, Alzo men de zon altijd ziet gaan; En als de zon is daar, Zo is het daar heldere dag, En zo is het nacht hier; Het is de zonnen manier, Dat ze nimmermeer stil staat, Maar altijd alom gaat. Waar de zon begaan mag Aardrijk, daar is het dag, Want die dag is niets anders Dan helderheid die die zon uitzendt. Als ze in het westen neer gaat, Zo aanschouwt men dar de dageraad. [44] Aldus is het altijd ergens dag (Dank heeft God die het al vermag!) Of nacht, dageraad of avondstond; Want omdat aardrijk is rond, Zo kan de zon ten enenmale Niet alles beschijnen hun palen. |
|
Vanden vagheviere. – XII. Nu comt mi in mine memorie Te zegghen vander purgatorie, Dat is dat vaghevier, Dat fel is ende onghehier, Ende dusentwerven heter in dien, Dan tfier dat wi hier zien; Want hets gheestelijc altemale, Ende niet materiale; En is van colen, noch van houte. Worpmen daer een aenbilt in, het smoute, Alse oft ware een snee. Al lieper door die zee, Ten zouder en twint of hindren, En zoude blusschen noch mindren. Alse die ziele uut sal scheiden, Ende niet langher en mach beiden, Ende berou heeft ontfaen, Ende niet ghenoech en heeft ghedaen, [45] So comen die viande also schiere, Ende draghense inden vagheviere, Daer si sijn in groten vare. Dan so comen dinghele daere, Diese troosten te volstane, Om die grote vruechde tontfane, Ende om die minne van onsen here, Dat verblijdse herde zere. Santen ende santinnen mede Comen ooc al daer ter stede, Ende gheven troost haren vrienden, Die hem op aertrike dienden, Also dats hem zere is te bat; Aldus las ict in ene stat. Dat een ziele zonder zonde In midden den vagheviere stonde, En scaedde haer niet een caf; Want die nature daer af Heeft God also ghemaect, Dat niement die pine en smaect, Dan die met zonden is besmet: Aldus hevet God gheset. Tormenten die de zielen doghen, Eer si ter glorien comen moghen, En sijn al niet met brande, Maer si sijn menigherhande: Som ghezoden, som ghebraden, Som ghesmouten alse caden, [46] Ende te hant sijn si daer naren Also groot als si te voren waren; Want si en moghen sterven niet, Hoe groot si doghen dat verdriet; Som dorst, zom coude, Som slaghe menichfoude, Die hem gheven die quade gheeste, Die om haer tormente maken feeste. Also Gods gherecht oordeel Elken gheeft zijn deel Van tormenten, in dier noot, Na dattie zonden sijn groot. Die vriende op aertrike laten, Hebben daer of vele baten; Want zielmissen ende ander ghebede, Ende aelmoessen daer toe mede, Helpen hem herde zere Te comene uut haren zere; Nochtan zout hemselven doen stade, Diet met goeder trouwen dade. In dat eynde van Yerlant, Also ic bescreven vant, Sijn tormenten van vele manieren, Die daer die zielen hantieren, Die enen ridder, twaren, Levens lijfs ghetoont waren, Die Patricius was gheheten, [47] Ende quam weder ende dede weten 75[regelnummer] Den volke algader van dien, Dat hi daer hadde ghesien, So dat niement ghepeinsen en mochte Twonder datmen daer wrochte, Van menighen tormente zwaer, Datmen den zielen dede daer; Ende noch hietet daer bi Purgatorium Patricii. |
Van het vagevuur. – XII. Nu komt mij in mijn memorie Te zeggen van het purgatorium, Dat is dat vagevuur, Dat fel is en onguur, En duizendmaal heter in die, Dan het vuur dat we hier zien; Want het is geestelijk helemaal, En niet materieel; En is van kolen, noch van hout. Wierp men daar een aambeeld in, het smolt, Alsof het was een sneeuw. Al liep er door de zee, Het zou er en niets van hinderen, En zou blussen noch verminderen. Als de ziel uit zal scheiden, En niet langer mag wachten, En berouw heeft ontvangen, En niet genoeg heeft gedaan, [45] Zo komen de vijanden alzo schier, En dragen ze in het vagevuur, Daar ze zijn in groot gevaar. Dan zo komen de engelen daar, Die ze troosten te volharden, Om die grote vreugde te ontvangen, En om de minne van onze heer, Dat verblijden ze erg zeer. Sinten en santinnen mede Komen ook al daar ter plaatse, En geven troost hun vrienden, Die hem op aardrijk dienden, Alzo dat is hem zere is te bat; Aldus las ik het in ene stat. Dat een ziele zonder zonde In het midden van het vagevuur een stonde, En schaadde ze niet een kaf; Want de natuur daarvan Heeft God alzo gemaakt, Dat niemand die pijn proeft, Dan die met zonden zijn besmet: Aldus heeft God het gezet. Tormenten die de zielen gedogen, Eer ze ter glorie komen mogen, En zijn al niet met branden, Maar ze zijn menigerhande: Soms gezoden, soms gebraden, Soms gesmolten als gebraden vet, [46] En gelijk zijn ze daarna Alzo groot als ze tevoren waren; Want ze mogen niet sterven, Hoe groot ze gedogen dat verdriet; Soms dorst, soms koude, Soms slagen menigvuldig, Die hen geven die kwade geesten, Die om ze te kwellen maken feest. Alzo Gods gerecht oordeel Elk geeft zijn deel Van tormenten, in die nood, Na dat de zonden zijn groot. De vrienden op aardrijk laten, Hebben daarvan vele baten; Want zielmissen en andere gebeden, En aalmoezen daartoe mede, Helpen hen erg zeer Te komen uit hun moeilijkheid; Nochtans zouden ze zichzelf doen bijstand, Die het met goeder trouwen deed. In dat einde van Ierland, Alzo ik het beschreven vond, Zijn tormenten van vele manieren, Die daar die zielen hanteren, Die een ridder, zeker, Levens lijf getoond waren, Die Patricius was geheten, [47] En kwam weer en liet weten Het volk allemaal van die, Dat hij daar had gezien, Zodat niemand bepeinzen mocht Het wonder dat men daar wrocht, Van menige zware tormenten, Dat men den zielen deed daar; En noch heet het daarom. Purgatorium Patricii. |
|
Vanden tormenten der hellen. - XIII. Nu willic voort tellen Vanden tormenten der hellen, Die menigherhande zijn ende zwaer, Die de zielen doghen daer. Die helle is ene stede, Daer altoos is deemsterhede, Sonder ghenade ofte ontfermen; Men hoort daer niet dan carmen, Groot ghescrei, gheslach van handen, Ende ghecrijsch ooc van tanden, [48] Ende alle manieren van wee. Der hellen waren daer twee, Ene boven ende een beneden. Die zielen van goeden zeden, Ende die hemelrike hoorden toe, Voeren in die overste helle doe, Eer God aen den cruce sterf, Met welker doot hi verwerf, Dat hise uut dier pinen sloot, Ende brachtse ter blijscap groot. Maer die in die nederste waren, Die mosten daer, twaren, Besloten doe in bliven Ewelijc mit dien keytiven. In die helle is een vier, Dat heet is ende onghehier. Ghelijc dat onse vier heter es Dan een ghescreven vier, sijts ghewes, Also is dat heter dan dit, Daer so menighe ziele in zit. Dits een vier dat altoos blaect, Van en ghenen dinghen ghemaect, Dat mindren mach ofte vergaen, Ende is onder die aerde ghestaen. Neghenderhande, weetmen wale, Sijn daer tormenten principale. Deerste is vanden bernenden viere, [49] Dat is daer zo onghehiere, Al waert dat aellinghe Die zee daer door ghinghe, Die hitte nochtan van desen En soude twint de [l. te] minder wesen, Maer het zoude bernen alst voren dede; Ende en gheeft ghene claerhede, Dander pine is een coude, Die daer is so menichfoude, Dat niemen en mochte vertellen; Dat is daer ooc inder hellen; Die coude is van sulker cracht, Worder een berch van viere in bracht, Hi verlore al sinen brant, Ende worde als ijs altehant. Dat derde point vanden tormenten Dat sijn draken ende serpenten Ende worme menigherhanden, Die daer sijn inden branden, Ghelijc visschen in die riviere, Die eyselijc sijn ende onghehiere, Beide te ziene ende te hoorne. Si gapen ende hebben horne, Of sijt al zouden verslinden. Ende die serpenten winden Den zielen daer omden hals, [50] Ende doen hem vele onghevals. Die vierde pine doet hem groten noot: Dats stanc, die daer is zo groot, Dat gheen herte en mochte dincken; Die blijft hem altoos zonder mincken. Waers een dropel in een conincrike, Tlant verdorve ghemeenlike. Die vijfte pine van desen Is dat daer duvele wesen, Die de zielen zo zere slaen, Alse smeden die mit hameren slaen Op een aenbilt ende smeden; Want si sijn van fellen zeden, Datsi niet moede en moghen werden, So wat arbeide datsi herden. Ende die zielen ooc en moghen Niet sterven, wat si doghen. Ende alse die zielen also plat Gheslaghen sijn alse een blat, So sijn si weder, twaren, Also si te voren waren. Aldus en wort haer torment Nemmermeer gheent. Die zeste pine, moghedi weten, Dat sijn die eyselike creten Ende dat vervaerlic ghehule, Dat die serpenten vule [51] Ende die worme ende die draken Omtrent die zielen maken, Daer si om haer kele winden, Of sijt al zouden verslinden, Ende tgrote gheslach van handen, Ende tghecrijsch van tanden, Ende menighe stemme van wee, Diemen daer hoort, ye lanc zo mee, Van dien armen keytiven, die daer dien jammer driven. Die zevende pine, als men ons zeit, Dat is die grote deemsterheit, Daer si of hebben groten noot, Want daer en is licht cleen noch groot. Die achtende pine, die si daer Hebben, is hem alte zwaer: Dat is die scande vanden zonden, Daer si in worden ghevonden; Want elc kent ende verstaet Des anders zonde ende misdaet. Die neghende pine es, Dat si des wel sijn ghewes, Dat haer torment moet zijn Ewelijc zonder termijn, Buten trooste van alre ghenaden, Ende dat hem niet en mach staen in staden Aelmoessene, vasten noch beden, [52] Ende dat Gods ontfermicheden Tote hem niet comen en sal: Dit gheeft hem rouwe boven al. |
Van de tormenten der hellen. - XIII. Nu wil ik voortvertellen Van de tormenten der hellen, Die menigerhande zijn en zwaar, Die de zielen gedogen daar. Die helle is een plaats, Daar altijd is duisterheid, Zonder genade of ontfermen; Men hoort daar niets dan kermen, Groot geschrei, geklap van handen, En gekrijs ook van tanden, [48] En alle manieren van pijn. Der hellen waren daar twee, Een boven en een beneden. De zielen van goede zeden, En die hemelrijk toehoren, Voeren in de overste helle toen, Eer God aan het kruis stierf, Met welke dood hij verwierf, Dat hij ze uit die pijnen sloot, En bracht ze ter grote blijdschap. Maar die in de laagste waren, Die moesten daar, zeker, Besloten toen in blijven Eeuwig met die ellendige. In de hel is een buur, Dat heet is en onguur. Gelijk dat ons vuur heter is Dan een geschreven vuur, dat is zeker, Alzo is dat heter dan dit, Daar zo menige ziel in zit. Dit is een vier dat altijd blaakt, Van geen dingen gemaakt, Dat het verminderen mag of vergaan, En staat onder die aarde. Negen soorten, weet men wel, Zijn daar de belangrijkste tormenten. De eerste is van het brandende vuur, [49] Dat is daar zo onguur, Al was het dat geheel en al Die zee daardoor ging, Die hitte nochtans van deze Zou niets te minder wezen, Maar het zoude branden als het tevoren deed; En geeft geen helderheid, De andere pijn is een koude, Die daar is zo menigvuldig, Dat niemand het mocht vertellen; Dat is daar ook in de hellen; Die koude is van zulke kracht, Wordt er een berg van vuur in gebracht, Het verloor al zijn brand, En wordt als ijs terstond. Dat derde punt van de tormenten Dat zijn draken en serpenten En wormen menigerhande, Die daar zijn in het branden, Gelijk vissen in de rivier, Die ijselijk zijn en onguur, Beide te zien en te horen. Ze gapen en hebben horens, Of zij het al zouden verslinden. En de serpenten winden het De zielen daarom de hals, [50] En doen hem veel ongeval. Die vierde pijn doet hem grote nood: Dat is stank, die daar is zo groot, Dat geen hart het mocht denken; Die blijft hem altijd zonder verminderen. Was er een druppel van in een koninkrijk, Het land verdierf algemeen. De vijfde pijn van deze Is dat daar duivels zouden wezen, Die de zielen zo zeer slaan, Als de smeden die met hamers slaan Op een aambeeld en smeden; Want ze zijn van felle zeden, Dat ze niet moede mogen worden, Zowat arbeid dat ze harden. En de zielen ook mogen Niet sterven, wat ze gedogen. En als de zielen alzo plat Geslagen zijn als een blad, Zo zijn ze weder, zeker, Alzo ze tevoren waren. Aldus wordt hun torment Nimmermeer geëindigd. Die zesde pijn, mag je weten, Dat zijn die ijselijke kreten En dat vervaarlijk gehuil, Dat die vuile serpenten [51] En die wormen en die draken Omtrent de zielen maken, Daar ze zich om hun keel winden, Of zij het al zouden verslinden, En het grote handengeklap, En het gekrijs van tanden, En menige stem van wee, Die men daar hoort, hoe langer hoe meer, Van die arme ellendige, Die daar dat jammer bedrijven. De zevende pijn, als men ons zegt, Dat is die grote duisterheid, Daar ze van hebben grote nood, Want daar is geen licht klein noch groot. Die achtste pijn, die ze daar Hebben, is hun al te zwaar: Dat is de schande van de zonden, Daar ze in worden gevonden; Want elk kent en verstaat Des anders zonde en misdaad. Die negende pijn is, Dat ze dus wel zeker weten, Dat hun torment moet zijn Eeuwig zonder termijn, Buiten troost van alle genaden, En dat hem niets mag bijstaan Aalmoezen, vasten noch bidden, [52] En dat Gods ontferming Tot hen niet komen zal: Dit geeft ze rouw boven al. |
|
Waer omme die tormenten sijn. – XIIII. Dese neghen tormenten, die ghi Hier voren hoordet zegghen mi, Heeft God aldus ghegheven, Om dat die menschen in dit leven Versmaet die neghen ordenen fijn Der inghelen, die inden hemel zijn. Want hi daer omme ons heeft ghescapen, Te comene in die blijscapen, Daer hi ons toe heeft vercoren, En si dat wijt willens verboren Met onser dwaesheit ende anders niet: Van sulker dwaesheit dusghedaen verdriet. God hevet wel ghevoecht; Want [hi], alsoot zijnre wijsheit ghenoecht, Gherecht torment heeft vonden, Alse behoort tot elker zonden. Om dat si in haren tide Vol waren van nide, Ende hovaerdich waren ende fier, Bernen si in dat heete vier; Ende om datsi dreven mede [53] Der werelt verwaenthede Ende des vleeschs ghemac zo menichfoude, So doghen si die grote coude. Om datsi in haren daghen Die arme zo node zaghen, Ende die ghene niet en wouden eren, Die den wech te hemelrike leren, So zien si daer om hem omtrent Menighen drake ende serpent. Om datsi in haren live Der luxurien bedrive Leverden haer leven lanc, Hebben si dien groten stanc. Om datsi en wouden doghen niet Penitencie ende ander verdriet Door die minne van onsen here, So slaetmense daer also zere. Om datsi hoorden node Segghen die Gods ghebode Ende dat der zielen oorbare waer, Hebben si den groten stanc daer Ende dat ghehule ende dat ghecrite, Des si nemmermeer en worden quite. Om datsi hem niet en wilden keren [54] Ten gherechten ghelove ons heren Ende ten lichte dat God zelve es, So hebben si, des sijt ghewes, In die deemsterheit dat bliven Ewelijc mit dien keytiven. Om datsi in haren stonden Den priesters hare zonden Bedecten, so siet daer ende verstaet Elc ander sine misdaet. Ende om datsi vrooch noch spade En riepen om optieGods ghenade, Ende zonder vrese zonde daden, Ende also waren beraden, Datsi ewelijc in zonden bleven, Liete hem God ewelijc haer leven, So staet hem daer te sine Ewelijc in die pine, Buten allen toeverlate, Ende zonder troost van enigher bate. Aldus heeft God mit sijnre wijsheit Elker zonden pine gheleit, Na dat haer van rechte behoort, Als ghi hier voren hebt ghehoort. Si zouden die doot gherne zien, Maer die doot zal hem vlien; [55] Ende die de zielen pinen daer, En wordens niet moede, dats waer; Aldus en wort haer torment Nemmermeer gheent. In een boecskijn dat ic las Van eenre zielen, die ghesceden was Uten lichame, in Yerlant, Ende wert ghevoert daer si vant Vele tormenten vander hellen. Horet ghi die vertellen, Ghi zout van vare beven. Doe wart haer macht ghegheven, Mids der ontfermicheit ons heren, Datsi weder zoude keren Ten lichame, als zi dede. Hi wert levende ter stede, Ende vertrac den volke voort Dat hi ghesien hadde ende ghehoort, Dies niement volwondren en can: Tondalus so hiet die man. [56] |
Waarom die tormenten zijn. – XIIII. Deze negen tormenten, die gij Hiervoor mij hoorde zeggen, Heeft God aldus gegeven, Omdat de mensen in dit leven Versmaadden die fijne negen orden De engelen, die in het hemel zijn. Want hij daarom ons heeft geschapen, Te komen in die blijdschap, Daar hij ons toe heeft uitgekozen, Tenzij dat wij het willens verbeurden Met onze dwaasheid en anders niet: Van zulke dwaasheid dusdanig verdriet. God heeft goed gevoegd; Want hij, alzo het zijn wijsheid vergenoegd, Gerecht torment heeft gevonden, Als behoort tot elke zonden. Omdat ze in hun tijden Vol waren van nijd. En hovaardig waren en fier, Branden ze in dat hete vuur; En omdat ze bedreven mede [53] De wereld verwaandheid En het vlees gemak zo menigvuldig, Zo gedogen ze die grote koude. Omdat ze in hun dagen De armen zo node zagen, En diegene niet wilden eren, Die de weg ten hemelrijk leren, Zo zien ze daarom hem omtrent Menige draak en serpent. Omdat ze in hun leven De wulpsheid bedreven Leverden hun leven lang Hebben ze die groten stank. Omdat ze wilden gedogen niet Penitentie en ander verdriet Door de minne van onze heer, Zo slaat men ze daar alzo zeer. Omdat ze hoorden node Zeggen de Gods geboden En dat de zielen oorbare was, Hebben ze de grote stank daar En dat gehuil en dat gekrijs, Dat ze nimmermeer worden kwijt. Omdat ze zich niet wilden keren [54] Ten gerechten geloof van onze heer En ten lichte dat God zelf is, Zo hebben ze, dus is het zeker, In de duisterheid dat verblijven Eeuwig met die ellendige leven. Omdat ze in hun stonden De priesters hun zonden Bedekten, zo ziet daar en verstaat Elk de ander zijn misdaad. En omdat ze vroeg noch laat En riepen om op Gods genade, En zonder vrees zonden deden, En alzo waren beraden, Dat ze eeuwig in zonden bleven, Liet hem God eeuwig hun leven, Zo staat ze daar te zijn Eeuwig in die pijn, Buiten allen toeverlaat, En zonder troost van enige baat. Aldus heeft God met zijn wijsheid op Elke zonden pijn gelegd, Na dat ze van recht behoort, Als ge hiervoor hebt gehoord. Ze zouden die dood graag zien, Maar di dood zal ze vlieden; [55] En die de zielen pijnen daar, En worden niet moede, dat is waar; Aldus wordt hun torment Nimmermeer geëindigd. In een boekje dat ik las Van een ziel die gescheiden was Uit het lichaam, in Ierland, En werd gevoerd daar ze vond Vele tormenten van de hellen. Hoorde ge die vertellen, Ge zou van gevaar beven. Toen werd ze een macht gegeven, Mits de ontferming onze heer, Dat ze weer zou keren Ten lichaam, zoals ze deed. Hi werd levend ter plaatse, En vertelde het volk voort Dat hij gezien had en gehoord, Dat niemand het vol verwonderen kan: Tondalus zo heet die man. [56] |
|
Vanden wesene der menscheit. – XV. Alse die ynglen scandelike Verloren hadden hemelrike, Maecte God den mensche, om dat Hi weder vollen zoude die stat, Daer si uut ghevallen waren. Hi maecte den mensche, twaren, Vanden lime vander aerden, Den quaden ynglen tonwaerden, Om dattie crancke menschelichede Besitten sal die edele stede, Daer si, die edele creaturen, Cume een ure in mochten duren. Daer om pinen si altoos ende poghen, Hoe si ons die stede benemen moghen. God en maecte, als ghi wel ziet, Den mensche allene vander aerden niet, Mar van elementen viere, Aerde, water, lucht ende viere: Vander aerden vleesch ende bene, Bloet vanden watre allene, Die hitte van des viers naturen, Vander lucht den adem ende dat ruren. Ende alse die ziele uten live vaert, Keert elc van desen daerwaert, Danen dat het eerst quam [57] Ende daert sijn beghin of nam. Lucht ter lucht, vier ter zonnen, Want si daer of beide begonnen; Tbloet keert ten watre mede; Want die enen doden op snede, Hi en zoude bloeden twint; Ende dat water dan dat rint In dat vleesch, daert in verdrinct, Ghelijc dat water inder aerde zinct, Want des vleeschs nature hoort ter aerden, Ende aerde moetet weder waerden. Die ziele ooc, alsi uut vaert, Keert te hant te Gode waert, Ofte daerse God verwijst, Want si eerst uut Gode rijst. Aldus, na Aristoteles leren, Moet alle dinc weder keren Te sinen beghinne, daert of quam, Ende sijn wesen eerst of nam. Elc mensche heeft inne Van naturen vijf zinne, Sien, horen, ruken, smaken, tasten. Te maten eten, drincken, vasten, Ende mede te leven soberlike, Hout vele bat te ghereke Beide zinne ende lichame, [58] Dan ofmen te vele name, Des men droncke ofte ate; Want en is niet so groot zo mate Met lichten dinghen ende met clenen Mach die nature comen henen; Ende wie te vele wil vaten inne, Strueert ziele, lijf ende zinne. Men seit, die hem daer toe set, Dat hi eenwerf sdagheset, Dat hi gheestelike leeft; Ende wie hem daer toe gheeft, Dathi tweewerf et daghelike, Dat hi leeft menschelike; Ende die driewerf et ofte mee, Dathi leeft alse vee. Hier na sal ic u leren, Hoemen den lichame sal regeren; Daer bi zwighe ic nu van desen zaen, Ende wille op mijn beghin voort gaen. Therte is here ende voocht, weet wale, Vanden lichame altemale, Ende leit zeker ter cure Besloten in sinen mure: Dat is die borst, zijts ghewes, Die dat vaste vanden lichame es. [59] Alle die lede ende alle die zinne, Die de lichaem hevet inne, Dienen der herten, vrooch ende spade, Ende werken alle mit zinen rade. Die voete draghent daert wesen wilt, Die hande draghen sinen scilt, Thooft dat is zijn casteel; Ende om dien te houden gheheel, So zijn die hande altoos ghereet, Weder men steect of sleet; Si hebben liever datmen hem gherake, Dan datmen dien casteel brake. Twee oghen, twee oren, dat sijn si vier, Dat sijn der herten messelgier; Want wat si zien, horen ende verstaen, Doen si der herten verstaen, Ende hoeden dien casteel met groten ghere, Datmen niet en scade noch en dere. |
Van het wezen der mensheid. – XV. Topen de engelen schandalig Verloren hadden hemelrijk, Maakte God de mens, omdat Hij weer vullen zou die plaats, Daar ze uit gevallen waren. Hij maakte de mens, zeker, Van de lijm van de aarde, De kwade engelen te onwaarde, Omdat de zwakke menselijkheid Besten zal die edele plaats, Daar zij, die edele creaturen, Nauwelijks een uur in mochten verduren. Daarom pijnen ze altijd en pogen, Hoe ze ons die plaats benemen mogen. God maakte, zoals ge wel ziet, De mens alleen van de aarde niet, Maar van vier elementen, Aarde, water, lucht en vuur: Van de aarde vlees en benen, Bloed van het water alleen Die hitte van de natuur van het vuur, Van de lucht de adem en dat bewegen. En als de ziel uit het lijf gaat, Keert elk van deze derwaarts, Vandaar dat het eerst kwam [57] En daar het zijn begin van nam. Lucht ter lucht, vuur ter zon, Want ze daarvan beide begonnen; Het bloed keert ten water mede; Want die een dode open sneed, Hij zou geheel niet bloeden; En dat water dan dat rent In dat vlees, daar het in verdrinkt, Gelijk dat water in de aarde zinkt, Want de vlees natuur behoort ter aarde, En aarde moet het weer worden. De ziel ook, als die eruit gaat, Keert gelijk te God waart, Of daar ze God verwijst, Want ze eerst uit God rijst. Aldus, naar Aristoteles leren, Moet alle ding weer keren Tot zijn begin, daar het van kwam, En zijn wezen eerst afnam. Elk mens heeft in Van naturen vijf zinnen, Zien, horen, ruiken, smaken, tasten. Te maten eten, drinken, vasten, En mede te leven sober, Houdt veel beter te rekenen Beide zin en lichaam, [58] Dan of men te veel nam, Dat men drinkt of at; Want er is niet zo’n grote zo maat Met lichte dingen en met kleine Mag de natuur heen komen; En wie te veel wil invatten, Verstoort ziel, lijf en zin. Men zegt, die hem daartoe zet, Dat hij eenmaal per dag gezet, Dat hij geestelijke leeft; En wie hem daartoe begeeft, Dat hij tweemaat eet dagelijks, Dat hij leeft menselijk; En die driemaal eet of meer, Dat hij leeft als vee. Hierna zal ik u leren, Hoe men het lichaam zal regeren; Daarbij zwijg ik nu hiervan gelijk, En wil op mijn begin voortgaan. Het hart is heer en voogd, weet dat wel, Van het lichaam helemaal, En ligt zeker ter keur Besloten in zijn muur: Dat is die borst, weet dat zeker, Die dat vaste van het lichaam es. [59] Alle leden en alle zinnen, Die het lichaam heeft in, Dienen het hart, vroeg en laat, En werken allen met zijn raad. Die voeten dragen het daar het wezen wil, Die handen dragen zijn schild, Het hoofd dat is zijn kasteel; En om die te houden geheel, Zo zijn die handen altijd gereed, Weder men steekt of slaat; Ze hebben liever dat men ze raakt, Dan dat men dat kasteel brak. Twee ogen, twee oren, dat zijn zij vier, Dat zijn de boodschappers van het hart; Want wat ze zien, horen en verstaan, Doen ze het hart verstaan, En hoeden dat kasteel met grote gang, Dat men het niet beschadigt noch deert. |
|
Vander naturen des lichamen. – XVI. Den lichaem behoren zonderlinghe Van naturen toe drie dinghe: Dat sijn dese drie, wildijt weten, Slapen, drincken ende eten. Die twee machmen draghen, [60] Den slaep en machmen niet verjaghen, Want hi is sterker vele mee Ende subtijlre dan dander twee; Want alsmen zijns niet en moet, So comt hi al onverhoet, Ende verwint alte zamen Cracht ende wijsheit des lichamen, Dat hi en kent cleine noch groot, Ende leyt of hi ware doot. Die nacht is om dat ghescapen, Dattie menschen sullen slapen Ende rusten lijf ende zinne, om dat Datsi des daghes zullen te bat Gode dienen ende hem versinnen, Ende haers lijfs noodtorfte winnen. Dat eerste roeren vander zaken, Dat God den mensche wilde maken, Dat was om dat hi woude Dat hi hem dienen zoude, Ende daer om hebben hemelrike Met hemselven ewelike. Dus can die slaep broeden Cracht, zin, ende voeden. Naest Gods dienste alsoe So hoort den lichame toe, Dat hi pine ende arbeide gherne, Om sijn lijf te gheneerne. [61] Dats een zalich broot, zijts ghewes, Dat met arbeide ghewonnen es; Salich sijn si die dat eten, Alse ons heer David doet weten. Dat brooschste dinc in zire naturen Onder allen creaturen, Ende dat onreinste mede, Dat is die arme menschelichede, En dade die ziele, diese bestiert Met haerre gracien ende verchiert. Alse dat kint wort gheboren, So en cant zien noch horen, Gaen noch staen, bu noch ba, Ende leit als een worm bina. Dienen van live ende cracht van zinne Coomt hem herde cranclijc inne, Want hi is twintich jaer out, die man, Eer hi dese ghehebben can. Ende alse [l. alsi] tsinen besten is comen, So wortet hem saen benomen, So gaen hem cracht van zinne af, Die hem God onse here gaf; So gaet die lichaem bucken neder, Alse die ter aerden wil weder, Te zire moeder daer hi eerst of quam, [62] Ende sijn beghin eerst of nam; So moet hi sterven, ist lief, ist leet. Alse die ziele dan uut gheet, So en blijft daer niet dan die zac, Daer die ziele verborghen in stac: Dats die lichame, die vule stinct Ende metter aerden wort gheminct, Ende is onwaerder dan enich dinc, Dat ye was ofte ye lijf ontfinc; Want si die sine vriende waren, Alremeest van hem vervaren, Ende stoppen hem daer jeghen, Alse wi daghelijcs sien pleghen. O mensche, vule keytijf, Waer toe verhefstu dijn lijf? Waer om en peinstu niet ende vest, Wanen du quaemste ende wie best, Ende waer dattu henen zout? Bistu arm, rike, jonc of out, Du moetste wech, ist lief, ist leet; Ende niement ooc en weet, Wanneer, hoe ofte waer: Dat is ons herde zwaer. |
Van de naturen der lichaam. – XVI. Het lichaam behoren bijzonder Van naturen toe drie dingen: Dat zijn deze drie, wil je het weten, Slapen, drinken en eten. Die twee mag men dragen, [60] De slaap mag men niet verjagen, Want hij is veel sterker En meer subtiel dan de ander twee; Want als men hem niet moet, Zo komt hij al onverhoeds, En overwint al tezamen Krachten en wijsheid van het lichaam, Dat hij kent klein noch groot, En ligt of hij was dood. Die nacht is omdat geschapen, Dat de mensen zullen slapen En rusten lijf en zinnen, omdat Dat ze op de dag zullen te beter God dienen en zich bezinnen, En hun lijf nooddruft winnen. Dat eerste roert aan van de zaken, Dat God de mens wilde maken, Dat was omdat hij wilde Dat hij hem dienen zou, En daarom hebben hemelrijk Met zichzelf eeuwig. Dus kan die slaap broeden Kracht, zin en voeden. Naast Gods dienst alzo Zo behoort het lichaam toe, Dat hij pijn en arbeidt graag, Om zijn lijf te generen. [61] Dat is een zalig brood dat is zeker, Dat met arbeid gewonnen is; Zalig zijn ze die dat eten, Als onze heer David doet weten. Dat brooste ding in zijn naturen Onder alle creaturen, En dat onreinste mede, Dat is die arme menselijkheid, Deed niet de ziele, die ze bestuurt Met haar gratie en versiert. Als dat kind wordt geboren, Zo kan het zien noch horen, Gaan noch staan, boe noch bah, En ligt als een worm bijna. Dienen van live en kracht van zin Komt hem erg zwak in, Want hij is twintig jaar oud, die man, Eer hij deze hebben kan. En als hij tot zijn besten is gekomen, Zo wordt het gelijk benomen, Zo gaan hem kracht van zin af, Die hem God onze heer gaf; Zo gaat het lichaam bukkend neder, Als die ter aarden wil weer, Tot zijn moeder daar hij eerst van kwam, [62] En zijn begin eerst van nam; Zo moet hij sterven, is het lief, is het leed. Als de ziel er dan uit gaat, Zo blijft daar niets dan die zak, Daar de ziel verborgen in stak: Dat is het lichaam, die vuil stinkt En met de aarde wordt gemengd, En is onwaardiger dan enig ding, Dat ooit was of ooit lijf ontving; Want zij die zijn vrienden waren, Aller meest van hem bang, En verstoppen zich daartegen, Als we dagelijks zien plegen. O mens, vuile ellendige, Waartoe verheft u u uw lijf? Waarom peins tu niet en vestigt, Waarvan u kwam en wie u bent, En waar dat henen zou? Bent u arm, rijk, jong of oud, U moet weg, is het lief, is het leed; En niemand ook weet, Wanneer, hoe of waar: Dat is ons erg zwaar. |
|
Vanden wesene der zielen. – XVII. Die edelste creature, die God onse here maecte ye, [63] Dats die ziele, des zijt vroet, Daer si gherecht is ende goet, Ende die scoonste in haer nature. Ende die lelicste creature, Dats die ziele, die in zonden Ende in valscheden wort vonden. Also alse die yngle, twaren, Eer zi vielen, scone waren, Ende na worden eyselijc, Also is dit dien ghelijc. Die ziele, diet wel besiet, Is een gheest ende anders niet, Diemen gripen noch tasten en mach, Die menschelijc oghe noit en sach. Maer alse God wilt ghedoghen, Datsi hem yemene vertoghen, Nemen si vander lucht een ghedane, Diemen daer scouwet ane; Ende het vergaet weder mitter haest, Alse een kerse diemen uut blaest; Want en is mar een blicken of een schijn, Die zonder materie zijn. God is gheest, die ewelijc leeft, Die beghin noch einde en heeft. Hi so maecte gheeste twee, Die einde en hebben nemmermee: Dats dinghel ende die ziele mede, [64] Die hi daer om worden dede, Om dat si zouden ewelike Met hem wonen in sijn rike, Diet mit zonden niet en verboorden, Daer si die vrienscap mede scoorden. Noch sijn dinghen, wildijt weten, Die wi ooc gheestelijc heten: Alse lucht sijn ende vier. Gherecht vier heten wi hier Die loghe die dat hout uut gheeft, Ofte ander dinc dat materie heeft. Al ist dat mense ghevoelt ende ziet, Men machse gripen noch besluten niet. Die lucht, dat heet ic den wint, En machmen gripen, zien, noch tasten twint, Maer men ghevoeltene wel. Nochtan is hi so sterc ende zo snel, Dathi huse ende bome ter neder slaet, Ende tscip, dat in die zee gaet, Ontwee kervet mit groter scaden, Dat dusent man niet en daden. Die grote zee, die is zo zware, Die maect hi in roere dare. Die [l. dit] werct die wint mit sijnre cracht, Nochtan is sijn ghevoelen zacht: Dits te wonderen zere. [65] Die wint ghelijct onsen here, Diemen gripen noch tasten en mach; Nochtan werct hi alden dach Dat al die werelt niet en dade: Ghelooft si hi vrooch ende spade! Voort willic dat ghijt wet, Stemmen ende ander lude met Dat sijn ooc gheestelike zaken; Men machse zien noch gheraken, Maer ten oren wille dat in, Ende anders in en ghenen zin; Ende die oren sendent der herten voort, Als ghi hier voren hebt ghehoort. Alse die ziele den lichame rumen zal, So rumen met haer dan al Dat gheestelijc in hem was, Lucht, vier, horen, stemme, alsic las; Daer en blijft niet te dien male, Dan twee dinghen materiale: Dats vleesch ende bloet voorwaer. Maer tbloet wort water daer, Ende drinct int vleesch te hant, Als ic u voren dede becant. Maer tfleesch rot ende wert aerde, Ende dander varen haerre vaerde, Want si der aerden niet en bestaen, Noch gheen rotten en moghen ontfaen. [66] Des ghelike ende van desen Soudemen u vele meer lesen, Maer ic wilt nu legghen neder, Ende ter zielen keren weder. |
Van het wezen der zielen. – XVII. Die edelste creaturen, die God onze heer maakte ooit, [63] Dat is die ziel, dus wees bekend, Daar ze gerecht is en goed, En di mooiste in zijn natuur. En di lelijkste creatuur, Dat is de ziel, die in zonden En in valsheden wordt gevonden. Alzo als die engelen, zeker, Eer zei vielen, mooi waren, En daarna worden ijselijk, Alzo is dit die gelijk. De ziel, die het goed beziet, Is een geest en anders niet, Die men grijpen noch aantasten mag, Die menselijke ook nooit zag. Maar als God het wil gedogen, Dat ze hem iemand vertonen, Nemen ze van de lucht een gedaante, Die men daar aanschouwt; En het vergaat weer met een haast, Als een kaars die men uitblaast; Want het is maar een blinken of een schijn, Die zonder materie zijn. God is geest, die eeuwig leeft, Die begin noch einde heeft. Hij zo maakte twee geesten, Die einde hebben nimmermeer: Dat is de engel en de ziele mede, [64] Die hij daarom worden deed, Omdat ze zouden eeuwig Met hem wonen in zijn rijk, Die het met zonden niet verbeurden, Daar ze die vriendschap mee scheurden. Noch zijn dingen, wil je het weten, Die wei ook geestelijk heten: Als lucht zijn en vuur. Gerecht vuur heten we hier De loog die dat hout uitgeeft, Of ander ding dat materie heeft. Al is het dat men ze voelt en ziet, Men mag ze grijpen noch besluiten niet. Die lucht, dat heet ik de wind, En mag men grijpen, zien, noch tasten iets, Maar men voelt het wel. Nochtans is hij zo sterk en zo snel, Dat hij huizen en bomen ter neder slaat, En het schip, dat in die zee gaat, Stuk kerft met grote schaden, Dat duizend man niet deden. Die grote zee, die is zo zwaar, Die maakt hij in beweging daar. Dat dit bewerkt de wind met zijn kracht, Nochtans is zijn gevoelen zacht: Dit is te zeer te verwonderen. [65] Die wind gelijkt onze heer, Die men grijpen noch tasten mag; Nochtans werkt hij de hele dag Dat de hele wereld niet deed: Geloofd is hij vroeg en laat! Voort wil ik dat gij het weet, Stemmen en andere geluiden mee Dat zijn ook geestelijke zaken; Men mag ze zien noch aanraken, Maar ten oren wil dat in, En anders in geen zin; En die oren zenden het dat hart voort, Zoals ge hiervoor hebt gehoord. Als die ziel het lichaam ruimen zal, Zo ruimen met haar dan al Dat geestelijk in hem was, Lucht, vuur, horen, stemmen, zoals ik las; Daar blijft niets te die maal, Dan twee dingen materieel: Dat is vlees en bloed voorwaar. Maar het bloed wordt water daar, En dringt in het vlees gelijk, Als ik u tevoren deed bekend. Maar het rotte vlees wordt aarde, En de anderen varen hun vaart, Want ze in de aarde niet bestaan, Noch geen verrotten mogen ontvangen. [66] Dergelijke en van deze Zou men u veel meer lezen, Maar ik wil het nu neerleggen, En ter zielen keren weer. |
|
Noch vander zielen. – XVIII. Sulke meestre, dies ghelooft, Seiden wileneer, dat int hooft Die ziele te ligghene plaghe. Sulke seiden, datsi int herte laghe; Om dattie zinne ende tferstaen Uut desen tween mosten gaen. Maer andre meestre maken ons vroet, Dat die ziele leit int bloet, Ende so waer bloet is in die lede, Dat daer die ziele is mede; Ende daer men des bloets niet en vint, Dat daer die ziele en is twint. Alse nagle, haer ende tande, Dat dese hebben enigherhande Sweren, alst dicke ghesciet, Dat en doet anders niet Dan dattie wortelen gaen Int bloet, daer si in staen. En mach gheen let, sijts ghewes, Sweren, daer gheen bloet in en es; [67] Want al tghevoelen, groot ende clene, Coomt uter zielen allene; Want alse die ziele uut tyet, So en ghevoelt die lichame niet: Daer bi moghedi weten clare, Dat ic hier aen zegghe ware. Die hadde enen arm of een been, Daer bloet in en ware gheen, Ende al verdorret ware, Daer in en mochte gheen zware; Want die ziele niet en leit, Daer tghevoelen al ute gheit. Ziclen sijn van manieren drie: Deerste is redenlijc, ende die Kent wel ende verstaet Onderscheet tusschen goet ende quaet, Ende moet ooc ewelijc leven: Die is den mensche ghegheven. Van zielen dander maniere Die hebben vogle ende ander diere; Die is onredelijc ende stom, Ende en weet recht noch crom, Die niet dan ghevoelen en can. Ende alse die beeste stervet dan, So stervet die ziele mede: Dit is van naturen haer zede. Die derde maniere van desen [68] Dat sijn zielen die groeyende wesen; Die en ghevoelen noch en kinnen: Die hebben crude ende bome binnen. Alse dese verdroghen ofte vallen, Gaet haer ziele te niete met allen. Die ziele blies God, des zeker sijt, Uut sinen monde ghebenedijt, Daer of si warm wesen moet; Ende die ziele verwarmet tbloet, Daer haer te sine in behoort, Ende tbloet verwarmt den lichaem voort; Want alse die ziele uut vaert, Wort die lichame cout ter vaert. Al dat die lichame doet of sprect, Dats mids der zielen diet berect; Want die lichaem en vermach gheen dinc, En si mids der zielen ghehinc, Alse een dode op een paert, Datten draecht daert begaert. Daer omme heeft der zonden meerre blame Die ziele dan die lichame, Daer omme moet sijt zwaerlijc Ontghelden, want si is ontsterfelijc Ende vaert haerre vaerde, Maer die lichame rot in die aerde. Die ziele is licht ende subtijl mede, Ende si en vervolt ghene stede. [69] Al zaten dusent zielen, dats waer, Alle te zamen op een haer, Het en zoude breken noch boghen, Noch last daer of hebben moghen. Si zoude liden door een mure, Ende varen te hemele op een ure; Want si is [gheest] ende anders twint, Daer men ghene materie in en vint. Alst coomt ten doemsdaghe, Al waert dat dan een ziele zaghe Broeder, kint, moeder ende vader Ter hellen ghewijst sijn algader, Sine zoudens twint te droever zijn; Want hem dunct gherecht ende fijn Tfonnesse haers sceppers ende haers heren, Met wien dat si keren Ter glorien van hemelrike, Die hem duert ewelike. Ende si die verdoemt sijn int verdriet, En beclaghen hem van Gode niet, Dat hi hem enich onrecht doet; Want si kinnen sijn vonnesse goet; Ende si wouden wel te samen, Datsi nemmermeer uut en quamen, Ende aldus daer mochten bliven Ewelijc mit dien keytiven. Si weten wel si moeten comen Daer God die werelt zal domen, [70] Ende mitten lichame weder ghesellen, Ende so keren weder ter hellen; Ende haer pine sal zijn na das Noch also groot alsi te voren was. Die sijn inden hemelschen zanc, Hebben ooc groot verlanc Om daer ute zine zaen: Dat salmen also verstaen, Datsi gherne ten ordele quamen, Ende haren lichame aen namen, Om dat haer vruechde na desen Ghedubbeleert zoude wesen. |
Noch van de zielen. – XVIII. Sommige meester, die het gelooft, Zeiden wijlen eerder, dat in het hoofd Die ziel te liggen plag. Sommige zeiden, dat ze in het hart lag; Omdat de zin en het verstaan Uit deze twee moesten gaan. Maar andere meesters maken ons bekend, Dat die ziel ligt in het bloed, En zo waar bloed is in de leden, Dat daar de ziel is mede; En daar men het bloed niet vindt, Dat daar die ziele is niet. Als nagels, haar en tanden, Dat deze hebben enigerhande Zweren, als het vaak geschiedt, Dat doet anders niet Dan dat de wortels gaan In het bloed, daar ze in staan. En mag geen lid, dat is zeker, Zweren, daar geen bloed in is; [67] Want al het gevoel, groot en klein, Kom uit de ziel alleen; Want als de ziel uit gaat, Ze voelt het lichaam niets: Daarbij mag je duidelijk weten, Dat ik hiervan zeg het ware. Die had een arm of een been, Daar geen bloed in was, En geheel verdord was, Daarin mocht geen zweer; Want de ziel niet ligt, Daar het gevoel al uit gaat. Zielen zijn van drie manieren: De eerste is redelijk, en die Kent wel en verstaat Onderscheid tussen goed en kwaad, En moet ook eeuwig leven: Die is de mens gegeven. Van zielen de andere manier Die hebben vogels en ander dieren; Die is onredelijk en stom, En weet recht noch krom, Die niet dan voelen kan. En als die beesten sterven dan, Zo sterft die ziel mede: Dit is van naturen hun zede. Die derde manier hiervan [68] Dat zijn zielen die groeien wezen; Die voelen noch en kennen: Die hebben kruiden en bomen binnen. Als deze verdrogen of vallen, Gaat hun ziel te niet geheel. Die ziel blies God, dat zeker is, Uit zijn gezegende mond, Daarvan ze warm wezen moeten; En die ziel verwarmt het bloed, Daar haar te zijn in behoort, En het bloed verwarmt het lichaam voort; Want als de ziele uitgaat, Wordt het lichaam gelijk koud. Al dat het lichaam doet of spreekt, Dat is mits der ziel die het bereidt; Want het lichaam vermag geen ding, Tenzij mits de zielen toestaan, Als een dode op een paard, Dat het hem draagt daar het begeert. Daarom heeft de zonden meer blaam De ziel dan het lichaam, Daarom moet zij het zwaar Ontgelden, want ze is onsterfelijk En vaart haar vaart, Maar dat lichaam rot in de aarde. De ziel is licht en subtiel mede, En ze vervult geen plaats. [69] Al zaten duizend zielen, dat is waar, Alle tezamen op een haar, Het zou breken noch buigen, Noch last daarvan hebben mogen. Ze zoude gaan door een muur, En varen te hemel op een uur; Want ze is geest en anders niets, Daar men geen materie in vindt. Als het komt ten doemsdag, Al was het dat dan een ziel zag Broeder, kind, moeder en vader Ter helle verwezen zijn allemaal, Zij zou niets te droever zijn; Want ze dunkt gerecht en fijn Het vonnis van zijn schepper en zijn heer, Met wie dat ze keren Ter glorie van hemelrijk, Die hem duurt eeuwig. En zij die verdoemd zijn in het verdriet, En beklagen zich van God niet, Dat hij ze enig onrecht doet; Want ze kennen zijn goede vonnis; En ze wilden wel tezamen, Dat ze nimmermeer uitkwamen, En aldus daar mochten blijven Eeuwig met die ellendige. Ze weten wel dat ze moeten komen Daar God die wereld zal verdoemen, [70] En met het lichaam weer vergezellen, En zo keren weer ter helle; En har pijn zal zijn na dat Noch alzo groot al ze tevoren was. Die zijn in het hemelse gezang, Hebben ook groot verlangen Om daaruit te zijn gelijk: Dat zal men alzo verstaan, Dat ze graag ten oordeel kwamen, En hun lichaam aannamen, Omdat hun vreugde hierna Verdubbeld zou wezen. |
|
Wat machte die ziele heeft. – XIX. God heeft elker zielen op aertrike Bevolen een coninc rike, Datsi dat hoede ende regere, Also dat haren here Vrome daer of come ende bate, Si [l. so] is si een goet drossate. Ist dat sijt also beware, So sal God zegghen te hare: ‘Vrient, neme dese crone; Ic wildi mit hoghen lone Lonen in mijn ewich rike, Dat di sal duren ewelike; [71] Want du heves mi ghedient Ghetrouwelijc, als mijn vrient.’ Ende alse die drossate zo regeert, Dat sijn conincrike wert ghestrueert, So dats sijn here derven moet, Ende verliest zijn rechte goet, So seit die here mit grammen moete: ‘Bindt desen hande ende voete, Ende werpten int vier, dats sijn recht; Hi heeft ghedient als een valsch knecht.’ Die drossate, als wijt bevroeden, Dats die ziele, die in hoeden Den lichame bevolen es: Hi is dat conincrike, sijts ghewes; Dien moet die ziele hoeden ende bereiden Te goeder gherechticheiden, Ende also regeren mit wisen rade, Dats God en hebbe ghene scade: Dats, datmen vaste ghelove an Gode, Ende houde der zielen [l. kerken] ghebode. Diet wel regeert ende wijslike, Wert ghecroont in hemelrike; Ende diet onwijslike regiert hier, Wort gheworpen int helsche vier. Die ziele gaet uten monde; Ende alst ghevalt op sulke stonde, [72] Dat dat kint, mit orlove gheseit, 40[regelnummer] Stervet daert inder moeder leit, Die ziele gaet uut der moeder monde. Al waert datmen die kele toe bonde, Ende die mont verstopte vaste ter core [Sij moeste nochtan liden dore. Alse die mensche sterft, sijn daer Vier dinghen fel ende zwaer, Die alre felste, waerlike, Die oyt quamen op eertrijke. Die ziele heeft anxt ende zeerichede, Die lichame pine ende jammerhede. Den anxt der zielen is zo groot, En mochte u niement zeggen bloot, Om dat sij haer onderdanich kent zere Voer haren sceppere, voir haren here, Dien sij gherecht rechter weet, Wient lief zij ofte leet. Haer sericheit es sonder mate, Om dat sij uten vate Scheeden moet, daer sij was inne Van haren iersten beghinne, Ende sij oec daer toe oic ontsiet Te commene in tgrote verdriet. [73] Al saghe een moeder haer kinder Alle doden, meere ende minder, Soe en soudse so droeve niet wesen, Als die ziele es van desen Schedene, dat sij scheedet dare, In onvertelliken vare. Die pine des lichamen es Soe sterck ende so groot, sijts ghewes, Men mocht ghepeinsen no gewagen; Want worde een mensche geslagen Men hameren op eenen haenbilt, Dat hij dunne ware als een vilt, Ende hij sterven mochte niet, Soe en ware sijn pine ende zijn verdriet Tiendendeel niet zo groot, Als die lichame hevet inder doot, Daer die twee van een varen, Die te samen gheheelt waren. Den lichame jammert ende es verseert, Om dat hij in asschen keert, Ende hij dat wel kent ende verstaet, Dat sijn edel wesen te nieute gaet; Want wesen es dedelste dinc, Daer God ye toe dede ghehinc. Laet ons sondaren trecken Voer ons ogen, ende daer op mecken, Dese jammerlike meswende, Daer wij alle in moeten eynden. [74] |
Wat macht de ziel heeft. – XIX. God heeft elke ziel op aardrijk Bevolen een rijke koning, Dat ze dat hoeden en regeren, Alzo dat hun heer Vroom daarvan komt en baat, Het is zo’ n goede drost. Is het dat zij het alzo bewaart, Zo zal God zeggen tot haar: ‘Vriend, neem deze kroon; Ic wil je met hoog loon Belonen in mijn eeuwige rijk, Dat ze zal duren eeuwig; [71] Want u hebt mij gediend Getrouw, als mijn vriend.’ En als de drost zo regeert, Dat zijn koninkrijk wordt vernield, Zodat het zijn heer derven moet, En verliest zijn rechte goed, Ze zegt die heer met gram gemoed: ‘Bindt deze handen en voeten, En werp hem in het vuur, dat is zijn recht; Hij heeft gediend als een valse knecht.’ Die drost, zoals wij het bevroeden, Dat is die zee, die in hoeden Het lichaam bevolen is: Hij is dat koninkrijk, dat is zeker; Die moet de ziel hoeden en bereiden Te goede gerechtigheden, En alzo regeren met wijze raad, Dat is God en heeft geen schade: Dat is, dat men vast geloofd aan God, En houdt de ziel het kerken gebod. Die het goed regeert en wijs Wordt gekroond in hemelrijk; En die het onwijs regeert hier, Wordt geworpen in het helse vuur. Die ziel gaat uit de mond; En als het gebeurt op zulke tijd, [72] Dat dat kind, met verlof gezegd, Sterft daar het in de moeder ligt, Die ziel gaat uit de moeder mond. Al was het dat men de keel toe bond, En de mond verstopt vast ter keur Zij moest nochtans daardoor gaan. Als de mens sterft, zijn daar Vier dingen fel en zwaar, Die aller felste, waarlijk, Die ooit kwamen op aardrijk. Die ziel heeft angst en verdriet, Dat lichaam pijn en droefheid. Dn angst der zielen is zo groot, Het mocht u niemand zeggen bloot, Omdat ze zich zeer onderdanig kent Voor haar schepper, voor haar heer, Die ze gerechte rechter weet, Wie het lief zij of leed. Haar droefheid is zonder maat, Omdat ze ui het vat Scheiden moet, daar zij was in Van haar eerste begin, En zij ook daartoe ook ontziet Te komen in het grote verdriet. [73] Al zag een moeder haar kinderen Alle doden, meer en minder, Zo zou ze zo droevig niet wezen, Als de ziel is van deze Scheiden dat zij scheidde daar, In niet te vertellen gevaar. De pijn der lichaam is Zo sterk en zo groot, dat is zeker, Men mocht bepeinzen nog gewagen; Want wordt een mens geslagen Men hamers op een aambeeld, Dat hij zo dun was als een vilt, En hij sterven mocht niet, Zo was zijn pijn en zijn verdriet Het vierde deel niet zo groot, Als dat lichaam heeft in de dood, Daar die twee vaneen varen, Die tezamen geheeld waren. Het lichaam jammert en is bezeerd, Omdat hij in as keert, En hij dat wel kent en verstaat, Dat zijn edel wezen te niet gaat; Want wezen is het edelste ding, Daar God ooit toe deed toestaan. Laat ons zondaren trekken Voer onze ogen en daarop mikken, Deze jammerlijke misgang, Daar wij alle in moeten eindigen. [74] |
|
Hoe die ziele henen scheedt. – XX. Alse dinghel wort geware des, Dat die ziele, die hem bevolen es Ende sinen wille hevet ghedaen, Scheeden moet, haelt hij saen Vanden ingelen een groot conroot, Ende nemen die ziele met eeren groot, Ende voerense ten hemelschen hove, Met sanghe ende met groten love, Ende bringhense te haren lone, Ende setten haer op thooft een crone Van groter glorien ende eeren, Ende dancken der Godheit ons heren, Ende zegghen: ‘dese hevet vromelike Ghestreden in eerderike, Ende jeghen de vianden haer verweert: Sij es der glorien wel weert, Die haer ewelijc dueren sal.’ Dus so verbliden al Dinghele ende die ziele mede Om der zielen salichede. Dander maniere es dat: Als een ziele sal rumen tvat, Die in sonden heeft gheleeft, Ende die voir die doot heeft Ghewarich berouwen ontfaen, Ende gheene penitencie ghedaen, Die ziele neemt dingel te hant, Ende levertse den duvel metter hant, Ende beveelt dat hijse schiere [75] Voere inden vagheviere; Want die duvele, als wij lesen, Moeten onderdaen wesen Den inghelen ende sijn ghereet, Eest hem lief ofte leet. Daer staet hem te sine In die overtollike pine, Tote dat haer sonden, weet wale, Verteert sijn altemale, Ende die ziele zij gesuvert, Als een gout datmen purgeert, Wallende in eenen fornayse. Dan sijn dinghele ayse, Ende nemen die ziele met feesten groot, Ende voerense in Abrahams scoot: Dat is in die blijscap van hemelrike, Die haer duert eeuwelike. Die derde maniere es dus gedaen: Als die siele sal vuytgaen, Die in sonden heeft gheleeft, Ende haer niet bekeert en heeft, Ende wille heeft, mochte sij leven, Dat sij an die sonden soude cleven, So comen tyen ende dare Van duvelen eene groote scare, Ende nemen donsalige keytive, Ende treckense uten live, Die zij met steken ende met slaghen Fellic ter hellen soude jaghen, Ende verwiten haer scandelike Al dat sij op eerderike [76] Jeghen haren scepper deden: Dat es een sanc der jammerheden. Dus draghen sijse ter hellen, Daer sij ewelijc moeten quellen, Buten rade ende buten troeste, Ende buten hope van verloeste, Als ic u hier voren vertrac, Daer ic vander hellen sprac. |
Hoe die ziel heen scheidt. – XX. Als de engel wordt gewaar dus, Dat di ziel, die hem bevolen is En zijn wil heeft gedaan, Scheiden moet, haalt hij gelijk Van de engelen een grote groep, En nemen die ziel met grote eer, En voeren hete ten hemelse hof, Met gezang en met grote lof, En brengen het tot zijn loon, En zetten haar op het hoofd een kroon Van grote glorie en eren, En danken der Godheid onze heer, En zeggen: ‘deze heeft dapper Gestreden in aardrijk, En tegen de vijanden zich verweert: Zij is der glorie wel waard, Die haar eeuwig duren zal.’ Dus zo verblijden al De engelen en de ziel mede Om der zielenzaligheid. De andere manier is dat: Als een ziel zal ruimen het vat, Die in zonden heeft geleefd, En die voor die dood heeft Ware berouw ontvangen, En geen penitentie gedaan, Die ziel neemt de engel gelijk, En levert ze de duivel met de hand, En beveelt dat hij ze snel [75] Voert in het vagevuur; Want die duivels, als wij lezen, Moeten onderdanig wezen De engelen en zijn gereed, Is het hem lief of leed. Daar staat hem te zijn In die overtollige pijn, Totdat hun zonden, weet dat wel, Verteerd zijn helemaal, En die ziel is gezuiverd, Als een goud dat men purgeert, Wallen in een fornuis. Dan zijn de engelen blijde, En nemen die ziel met grote feesten, En voeren ze in Abrahams schoot: Dat is in de blijdschap van hemelrijk, Die haar duurt eeuwig. Die derde manier is aldus gedaan: Als die ziel zal uitgaan, Die in zonden heeft geleefd, En zich niet bekeerd heeft, En wil heeft, mocht zij leven, Dat zij aan die zonden zou kleven, Zo komen daar gegaan Van duivelen een grote schaar, En nemen de onzalige ellendige, En trekken ze uit het lijf, Die zij met steken en met slagen Fel ter helle zou jagen, En verwijten haar schandalig Al dat zij op aardrijk [76] Tegen haar schepper deed: Dat is een gezang der jammerheden. Dus dragen ze die ter helle, Daar zij eeuwig moeten kwellen, Buiten raad en buiten troost, En buiten hoop van verlossing, Als ik u hiervoor verhaalde, Daar ik van de hellen sprak. |
|
Hoe God Adame maecte, ende vanden eerdtschen paradyse. – XXI. God maecte, also ic las, Adame in Ebroen bi Damas, Ende blies hem die ziele in. Dat was tscoenste ghewin, Dat God den mensche ye gaf; Want daer quam die ziele af, Ghebeelt nae Gods beelde, Als ic u hier voren teelde. God sende doen dien man Eenen slaep an, Ende nam hem te dien selven tijden Eene rebbe uut sijnre zijden, Ende maecte daer af dwijf. Daer om sijn zij een lijf Man ende wijf tsamen, Om dat sij deene vanden anderen quamen, Soe dat die menschen bij hem staen, Die te nieute souden gaen, En dade thuwelic, dat God gaf, [77] Daer die menschen comen af. Doen dede hijse in corter uren Int paradijs vueren. Dit paradijs, heb ic verstaen, Es recht int oeste ghestaen, Ende es so schoene, dat gheen man Te vullen gheprisen en can, Van boemen, van cruden mede, Ende van alderhande chierhede. Daer en is noch hongher no dorst, Onghewedere, coude no vorst, So zuet is daer die lucht ende stille. Daer en is gheenen onwille, Daer die creatueren souden Eeuwelijc leven sonder ouden. Alle ghenade ende onghenaden, Die ons comen vrouch ende spade, Die ons God sent, deeuwege vader, Comen uten oesten allegader; Die inghele oic, waerlike, Want het es daensichte van hemelrike. Ic soudt houden in minen waen, Dat die poorten sijn ghestaen Van hemelrike al daer, Maer en zegs niet voirwaer. Hier omme siedi die werelt dore, Dat vanden kerken die chore Ten oesten waert sijn ghekeert al, Om dat hem elc zoe keeren sal, Als hij te Gode doet sijn ghebede; Al waert in eere ander stede, [78] Men sal derwaert keeren dan, Eest datment ghedoen can. Die deluvye, die in ouden stonden Die werelt strueerde om hair sonden, Quam uten oesten, alsmen vint. Maer int paradijs en lieper twint, Want dies en was gheenen noot; Al was die sonde groot, Die Adaem daer in dede, Hij voerdese te hant ter stede Voer hem uut ghemeene, Ende tparadijs bleef reene. In des paradijs pleyne Springhet eene scone fonteine, Die soe groot es, heb ic verstaen, Datter vier rivieren af gaen. Dese Ioepen in cruus wijse Te vier sijden uten paradise. Elke mach wel also groot zijn, Off meere dan die Rijn. Dit sijn haer namen, sijts ghewes: Physon, Gyon, Tygris, Effrates, Die meenich lant ende meneghe stat Verversschen ende maken nat, Daer waters breke soude wesen, En daet die planteyt van desen. Men vinter oic in saphiere, Ende alderhande ghesteente diere, Die herde weert sijn ende fijn, Ende van groter macht oic sijn. Desen paradyse gheliken wij [79] Jhesus, den Gods zone vry, Diet paradys es van weelden, Ende wien altoes heelden Alle ghenoechlichede Ende volmaecte blijscap mede. Die hem met herten mint, Hem en mach ghebreken twint; Want hij heeft sijn begheren al, Dat nemmermeer einden en sal, In selc ghebruuc van zoetheden, Dat alle die leven niet gheseiden. O edele minne, wanneer seldi Volcomelike comen in mi? Of dat ic uwes ghesmake yet! Had ic u, mine ghebrake niet, Al mijn vernoy ware verdreven. Ay heere! wilt mi gheven U vaderlike minne daer toe: Soe blivic eeuwelike vroe, Ende mine mach niement deeren, Ende soe heb ic al mijn begheren. Der fonteynen die springhen daer, Soe groot, zo zuete ende so claer, Gheliken wij der fonteynen diep, Die uut Christus zijde liep. Bij vier rivieren, die gaen Uut deser fonteinen, moegdi verstaen Viere rivieren, die gaen soete Ute Christus hande ende voete; Welke fonteynen ende rivieren Dese weerelt al verchieren, [80] Ende maken versch ende reene Van sonden, groot ende cleene, Alden ghenen, sonder letten, Diere haer ghelove in setten, Met goeden hopen ende werken, Daer ons God in moet ghestercken! Die heilige kerke sprinct haer uut, Gods uutvercoerne bruut, Der welker kint wij alle zijn, Die int gheloeve sijn fijn; Want sij ons te kennen ghevet Dleven dairmen eweleec levet. Bij desen rivieren, waerlike, Moghen wij verstaen properlike Die vier evangelisten, Die Christus leven al wisten, Dwelke zij in viere boucken screven, Daer die kerstine huden bij leven, Daer die heilighe leeringhe uut strijct, Daer ghesteente bij ghelijct. Daer mach ic oic bij mercken Vier leeraren der heiligher kerken, Die de heilighe scrifture zware Ontbonden ende maecten clare, Daer dat heilighe saet uutgaet, Daer dat kerstenheit bij staet: Dat es Jeronimus ende Ambrosius, Augustinus ende Gregorius, Die dat zware maecten lichte, Bij des heilichs gheest ghifte. In dit paradijs, als ic las, [81] Sijn Enoch ende Helyas Met live ende met ziele gedragen, Die in Antikerst daghen Jeghen hem zullen disputeren Om tgheloeve Gods ons heren. |
Hoe God Adam maakte en van het aardse paradijs. – XXI. God maakte, alzo ik las, Adam in Hebron bij Damascus, En blies hem de ziel in. Dat was de mooiste winst, Dat God de mens ooit gaf; Want daar kwam de ziel af, Afgebeld naar Gods beeld, Als ik u hiervoor vertelde. God zond doen die man Een slaap aan, En nam hem te diezelfde tijd Een rib uit zijn zijden, En maakte daarvan het wijf. Daarom zijn zij een lijf Man en wijf tezamen, Omdat ze de ene van de andere kwamen, Zo dat die mensen bij hem staan, Die te niet zouden gaan, En deed niet het huwelijk, dat God gaf, [77] Daar die mensen van komen. Toen liet hij ze in korte uren In het paradijs voeren. Dit paradijs, heb ik verstaan, Is recht in het oosten gelegen, En is zo mooi, dat geen man Te volle prijzen kan, Van bomen, van kruiden mede, En van allerhande sierlijkheid. Daar is noch honger nog dorst, Onweer, koude nog vorst, Zo zacht is daar de lucht en stil. Daar is geen onwil, Daar de creaturen zouden Eeuwig leven zonder ouderdom. Alle genade en ongenade, Die ons komen vroeg en laat, Die ons God zendt, de eeuwige vader, Komen uit het oosten allemaal; De engelen ook, waarlijk, Want het is het aanzicht van hemelrijk. Ik zou het houden in mijn waan, Dat die poorten staan Van hemelrijk aldaar, Maar zeg het niet voorwaar. Hierom zie je die wereld door, Dat van het kerken het koor Ten oosten waart zijn gekeerd al, Omdat hem elk zo keren zal, Als hij te God doet zijn gebed; Al was het in een ander plaats, [78] Men zal derwaarts keren dan, Is het dat men het doen kan. De zondvloed, die in ouden stonden Die wereld vernielde om haar zonden, Kwam uit het oosten, zoals men vindt. Maar in het paradijs liep er niets, Want dus was het geen nood; Al was de zonde groot, Die Adam daarin deed, Hij voerde ze gelijk ter plaatse Voor hem uit algemeen, En het paradijs bleef rein. In de paradijs plein Ontsprong een mooie bron, Die zo groot es, heb ik verstaan, Dat er vier rivieren vanaf gaan. Deze lopen kruisvormig Te vier zijden uit het paradijs. Elke mag wel alzo groot zijn, Of meer dan de Rijn. Dit zijn hun namen, dat is zeker: Physon, Gyon, Tigris, Eufraat, Die menig land en menige plaats Verversen en maken nat, Daar watergebrek zou wezen, Deed niet de hoeveelheid hiervan. Men vindt er ook saffieren in, En allerhande dure gesteenten, Die zeer duur zijn en fijn, En van grote macht ook zijn. Dit paradijs vergelijken wij [79] Met Jezus, de edele Gods zoon, Die het paradijs is van weelde, En wie altijd hielden Alle genoeglijkheden En volmaakte blijdschap mede. Die hem met harten mint, Hem mag niets ontbreken; Want hij heeft al zijn begeren, Dat nimmermeer eindigen zal, In zulk gebruik van zoetheden, Dat alle die leven niet zagen. O edele minne, wanneer zal je Volkomen komen in mij? Of dat ik uwe iets proef! Had ik u, mijn ontbrak niets, Al mijn verdriet was verdreven. Aai heer! Wilt mij geven U vaderlijke minne daartoe: Zo blijf ik eeuwig vrolijk, En mij mag niemand deren, En zo heb ik al mijn begeren. Der bronnen die ontspringen daar, Zo groot, zo zoet en zo helder, Vergelijken wij de diepe bronnen, Die uit Christus zijde liepen. Bij vier rivieren, die gaan Uit deze bron, mag je verstaan Vier rivieren, die gaan zachtjes Uit Christus handen en voeten; Welke bronnen en rivieren Deze wereld al versieren, [80] En maken vers en rein Van zonden, groot en klein, Al diegene, zonder letten, Die er hun geloof in zetten, Met goeden hopen en werken, Daar ons God in moet versterken! Die heilige kerk springt uit haar, Gods uitverkoren bruid, Wiens kind wij alle zijn, Die in het geloof zijn fijn; Want zij ons te kennen geeft Het leven daar ren eeuwig van leeft. Bij deze rivieren, waarlijk, Mogen wij goed verstaan Die vier evangelisten, Die Christus leven al wisten, Wat zij in vier boeken schreven, Daar die christenen heden bij leven, Daar de heilige lering uitgaat, Daar gesteente bij vergelijkt. Daar mag ik ook bij merken Vier leraren der heilige kerk, Die de zware heilige schriftuur Ontbonden en helder maakten, Daar dat heilige zaad uitgaat, Daar de christenheid bij staat: Dat is Hieronymus en Ambrosius, Augustinus en Gregorius, Die dat zware licht maakten, Bij de heilige geest gift. In dit paradijs, als ik las, [81] Zijn Henoch en Elias Met lijf en met ziele gedragen, Die in Antichrist dagen Tegen hem zullen disputeren Om het geloof van God onze heer. |
|
Hoe Adaem tghebod brac, ende swijfs bedrieghenisse. – XXII. Doe Adaem ende Yeve quamen In dat paradijs te samen, Orloofde hem God dat hi mochte Eten van alle vruchte, Die daer stonden ghemeene, Sonder van eene boeme alleene, Die thout der wijsheyden hiet. Te hant als hij henen schiet, Was die viant dair ghereet, Die smenschen zalicheit beneet. Ende om dat hij wiste openbare, Dat dwijf broesscher ware Ende onghestadigher dan die man, Soe riet hij haer tetene dan Van dien boeme, sij soude bij desen Den alre hoechsten ghelijc wesen, Ende onsterffelic oec bliven. Dwijf, als noch pleghen wive, Waende waers ende gheloefde te hant, Ende plucte eenen appel metter hant, Ende aets ende gaefs Adame, Ende bat hem dat hijs name, [82] Hij soude Gode wesen ghelijc, Ende oic wesen onstervelijc. Van minnen ende van groten lieve, Die Adaem droech tote Yeven, Soe en wilde hijt hair weernen niet, Maer hij dede dat so hem riet, Ende brac tghebot, zonder noot, Dat hem God selve verboot; Daer God omme was so gram, Daer Adam ende al dat van hem quam In groter droefheden om bleef, Tote dattet Christus zelve verdreef. Nu sich, wat jammerheden Quam van Yeven broescheden. God moester oic om senden Sinen soen in ellenden, Ende die bitter doot doen becoren, Ende algader sijn verloren, So wat quam van haren In vijf dusentich jaren, Tote dat Christus verrees vander doot, Ende sine vriende halp uter noot. Alle die duvelen, te waren, Die inder hellen waren, En hadden Adame niet mogen Alsoe hebben bedroghen, Dat hij tghebot hadde gebroken, Dat God selve hadde ghesproken; Maer een wijf die hij minde, Die cume twe voir drie kinde, ] [83] Die hoorde hi ende liet al Tghebod dat hem God beval. Hier om ist, zorghic herde zere, Dat een man buten kere Ende boven mate een wijf mint; Want hi eens deels is ontsint; Daer om hi altoos haren wille, Haren raet, lude ende stille, Boven allen orbaer set, Ende sijns selfs orbaer daer met Verghet, ende Gods daer toe mede, Alse die goede Adaem dede, Ende om die minne van enen wive So maecte hi so vele keytive. Elc man sie ende mecke, Dat hi niet en valle in haren strecke Si hebben menighen wisen doen riesen, Ende ziele ende lijf doen verliesen. Die goede vrouwen salmen minnen Met ghetemperden zinnen, Bescheidelijc ende in maten; Ende die quade salmen haten Ende scuwen, waer men can, Want daer en is gheen bate an; So men meer met hem wandelt, [84] So men meer wort ghescandelt; Want die van naturen is quaet, Daer toe en helpt gheen raet, Hi moet quaet sijn over al; Want dat quaet is inden stal, Moet over al quaet wesen: Dit is een ghemeine lesen. |
Hoe Adam het gebod brak en het bedrog van zijn wijf. – XXII. Toen Adam en Eva kwamen In dat paradijs tezamen, Veroorloofde hem God dat hij mocht Eten van alle vruchten, Die daar stonden algemeen, Zonder van een boom alleen, Die het hout der wijsheden heet. Gelijk als hij henen scheidt Was die vijand daar gereed, Die mensen zaligheid benijdt. En omdat hij wist openbaar, Dat het wijf brozer was En ongestadiger dan de man, Zo raadde hij haar aan te eten dan Van die boom, zij zou bij deze De allerhoogste gelijk wezen, En onsterfelijk ook blijven. Het wijf, als noch plegen de wijven, Waande het waar en geloofde gelijk, En plukte een appel met de hand, En at het en gaf het Adam, En bad hem dat hij het nam, [82] Hij zou God gelijk wezen, En ook wezen onsterfelijk. Van minnen en van groten liefde, Die Adam droeg tot Eva, Zo wilde hij het haar niet weigeren, Maar hij deed dat zo hem aanraadde, En brak het gebod, zonder nood, Dat hem God zelf verbood; Waarom God was zo gram, Daar Adam en al dat van hem kwam In grote droefheden om bleef, Totdat het Christus zelf verdreef. Nu zie, wat jammerheden Kwam van Eva’ s broosheden. God moest er ook om zenden Zijn zoon in ellenden, En de bitter dood doen bekomen, En allemaal zijn verloren, Zowat kwam van haar In vijfduizend jaren, Totdat Christus verrees van de dood, En zijn vrienden hielp uit de nood. Alle duvelen, te waren, Die in de hellen waren, Hadden Adam niet mogen Alzo hebben bedrogen, Dat hij het gebod had gebroken, Dat God zelf had gesproken. Maar een wijf dat hij minde, Die nauwelijks twee voor drie kende,] [83] Die hoorde hij en liet al Het gebod dat hem God beval. Hierom is het, bezorg ik erg zeer, Dat een man buiten keer En boven mate een wijf mint; Want hij eensdeels is ontzind; Daarom hij altijd haar wil, Haar raad, luid en stil, Boven alle oorbaar zet, En zijn eigen oorbaar daarmee Vergeet, en Gods daartoe mede, Als die goede Adam deed, En om de minne van een wijf Zo maakte hij zo vele ellendig. Elke man ziet en merkt, Dat hij niet valt in haar streken Ze hebben menige wijzen doen verdwazen, En ziel en lijf doen verliezen. Die goede vrouwen zal men minnen Met getemperde zinnen, Bescheiden en in maten; En die kwade zal men haten En schuwen, war men kan, Want daar is geen baat aan; Zo men meer met ze wandelt, [84] Zo men meer wordt geschandaliseerd; Want die van naturen is kwaad, Daartoe helpt geen raad, Hij moet kwaad zijn overal; Want dat kwaad is in de stal, Moet overal kwaad wezen: Dit is een algemeen lezen. |
|
Hoe Adaem ruumde tparadijs, ende wat ons daer of quam. – XXIII. Doe si der vrucht hadden ghesmaect, Kenden si hem beiden naect, Ende hadden over hem scamelhede, Ende decten te hant hare lede; Want si waren ontcleet Van Gods gracien ende verleet. Maer eer si tghebodt braken, Waren si van allen zaken Onnosel ende van herten rene, Ende en peynsden archeit en ghene. Ooc waren die menschen van binnen So reine ende zo onnosel van zinnen, Dat sijs twint in arghe en toghen, Dat si hoorden of saghen mit oghen. Niement en soude hem scamen zire lede, Noch die ooc decken mede [85] Noch ooc dies hebben blame, Dat hi elc noemde bi zinen name; Maer om tscalc ghepeins datter in leecht, Dat donnosel herte te peinsen pleecht, So bringtmen een scalchede, Diemen hout in elke stede. God quam te hant daer Ende seide: ‘Adaem, waer sidi, waer?’ Als hi Gods stemme hadde ghehoort, En dorste hi niet comen voort, Also noch trecken achter Die hemselven kennen inden lachter. Doch dathi voort quam Ende seide: ‘here, doe ic u vernam, Wasic vervaert, om dat ic brac Tghebod dat u mont sprac. Twijf riet mi, lieve here! Die mi bedroghen heeft dus zere.’ Twijf antwoorde te hant mede, Dat haer tserpent doen dede. Dus werpt elc op andren daer, Dat hem niet en bestoet een haer. Het is quaet ende zotheit, Dat een mensche sine zonden leit Op enen andren ende seit daer bi: ‘Ic en mochts niet, dese riedt mi.’ God heeft den mensche ghegheven [86] Sulke verstandenesse in sijn leven, Dat hi verstaet ende weet, Waer hi goet ofte quaet begheet; Ende niement en sal om yemens raet Gode verwerken ende doen quaet. Alle zonden, lude ende stille, Comen uut eyghenen wille, Ende niement en mochte daer ave Onscout gheven, dat redene gave, Ons sijns selfs scouden ende blame. Doe sprac God tote Adame: ‘Om dattu dijns wijfs wille dades, Ende du mijn ghebod versmades, So staet di dijn broot tetene Met pinen ende met zwetene.’ Siet, kindre, ende merct alle, Wat groter onghevalle Dat ons ver Yeve dede Met haerre onghehoorsaemhede. Daer of quam ons hongher ende dorst, Sorghe, coude, hitte, vorst. Met wee worden wi gheboren; Alle onse leven hebben wi toren, Siecheit, pine ende arbeit, Ende daer toe menich ander leit. Ten is coninc, grave, noch hertoghe, Paeus, noch ander man zo hoghe, [87] Hine moet pine ende zorghe bi tiden, Ende dicke zinen onwille liden, Met orloghen ende mit ziecheiden; Ende vander werelt moeten wi sceiden Met jammerheden herde groot; Alse ons verbit die bitter doot, So moet die lichame in die aerde; Die ziele vaert haerre vaerde, Ende niement en can gheweten, Waer si enen nacht sal beten. Dit leet ende dit ongheval Quam ons vanden wive al, Ende daer om staet haer te sine In die zonderlinghe pine, Des ghelike niet en is ghehoort, Daer si hare kinder bringhet voort. Ooc blijft si mitten kinde in desen In zorghen, in pinen ende in vresen, Ende moet heffen uut zinen messe, Ende of dwaen sine vuulnesse, Tote dattet hem selven helpen can: Dies is al quite die man. Ende om die zelve zonden, twaren, So most al ter hellen varen, En dadet ons dat doopsel niet af, Dat ons Christus passie gaf; [88] Want sijnre ghebenedider doot En hadde gheweest gheen noot, En hadde Yeve misdaen niet. Daer bi merct ende besiet: Alsoot mids den wive quam, Dat God der menscheit was gram, Also moste van desen zaken Een wijf den paeys maken, Al wast langhen tijt daer na. Dat was die reine maghet Maria, Die ons van Yeven misdade Bejaghede aflaet ende ghenade. Ghelijc si ooc die vrucht plac Opt hout, daer si tghebot mede brac, Also stont Christus ooc aen thout, In goeden vridaghe, daer hi mede gout Yeven misdaet allegader, Ende ons verzoende mit zinen vader. Dits die vrucht van smake zoete, Jeghen alle misquamen boete. Ghelijc dat des levens hout, Daer Yeve aen verdiende die scout, In midden stont den paradise, Daer die fonteine springhet van prise, Daer vier rivieren uut driven, Daer wi u hier voren of scriven, Also stont dat cruce ghelike [89] In midden dit aertrike, Daer die edele vrucht aen hinc, God ende mensche, in waerre dinc; Daer die diepe fonteine ooc spranc, Daer al die werelt ave dranc; Dat was zine zide, diemen ontdede Tonser alre zalichede, Daer die rivieren ute liepen, Die niement en can verdiepen, Uut sinen handen ende voeten, Alder werelt te boeten, Also u voorseide die lesse. Aldus, na ghelikenesse, Woude die voorsienicheit ons heren Sine passie ordineren, Ende voorspellen in vele figuren, Diemen vint inder scrifturen, Van zijnre menscheit, die comen zoude Tonser alre behoude. |
Hoe Adam ruimde het paradijs en wat ons daarvan kwam. – XXIII. Toen ze der vrucht hadden gesmaakt, Kenden ze zich beiden naakt, En hadden over hun schaamstreek, En bedekten gelijk hun leden; Want ze waren ontkleed Van Gods gratie en verleid. Maar eer ze het gebod braken, Waren ze van allen zaken Onschuldig en van harten rein, En peinsden geen boosheid. Ook waren die mensen vanbinnen Zo rein en zo onschuldig van zinnen, Dat ze niets in het erge trokken, Dat ze hoorden of zagen met de ogen. Niemand zou zich schamen zijn leden, Noch die ook bedekken mede [85] Noch ook die hebben blaam, Dat hij elk noemde bij zijn naam; Maar om het schalks gepeins dat erin ligt, Dat het onnozel hart te peinzen plag, Zo brengt men een schalksheid, Die men houdt in elke plaats. God kwam gelijk daar En zei: ‘Adam, waar ben je, waar?’ Toen hij Gods stem had gehoord, Durfde hij niet voort te komen, Alzo noch trekken achteruit Die zichzelf kennen in de lacher. Doch dat hij voortkwam En zei: ‘heer, toen ik u vernam, Was ik bang, omdat ik brak Het gebod dat uw mond sprak. Het wijf raadde me aan, lieveheer! Die mij bedrogen heeft aldus zeer.’ Het wijf antwoorde gelijk mede, Dat haat het serpent doen deed. Dus werpt elk het op de andere daar, Dat het hen niet bestond een haar. Het is kwaad en zotheid, Dat een mens zijn zonden belijdt Op een andere en zegt daarbij: ‘Ik deed het niet, deze raadde mij.’ God heeft den mens gegeven [86] Zo’ ne verstand in zijn leven, Dat hij verstaat en weet, Waar hij goed of kwaad begaat; En niemand zal om iemands raad God verwekken en doen kwaad. Alle zonden, luid en stil, Komen uit eigen wil, En niemand mocht daarvan Verontschuldiging geven, dat reden gaf Ons zijn eigen schuld en blaam. Toen sprak God tot Adam: ‘Omdat u uw wijf wil deed, En u mijn gebod versmaadde Zo staat u uw brood te eten Met pijnen en met zweten.’ Ziet, kinderen en merk alle, Wat groot ongeval Dat ons vrouw Eva deed Met haar ongehoorzaamheid Daarvan kwam ons honger en dorst, Zorgen, koude, hitte, vorst. Met pijn worden wij geboren; Al ons leven hebben we toorn, Ziekte, pijn en arbeid, En daartoe menig ander leed. Er is koning, graaf, noch hertog, Paus, noch andere man zo hoog, [87] Hij moet pijn en zorgen bij tijde, En vaak zijn onwil lijden, Met oorlogen en met ziektes; En van de wereld moeten we scheiden Met jammerheden erg groot; Ale ons verbijt de bittere dood, Zo moet het lichaam in de aarde; Die ziel vaart zijn vaart, En niemand kan weten, Waar ze en nacht zal beten. Dit leed en dit ongeval Kwam ons al van het wijf, En daarom staat haar te zijn In die bijzondere pijn, Dergelijke niet is gehoord, Daar ze haar kinderen brengt voort. Ook blijft ze met het kind in deze In zorgen, in pijnen en in vrezen, En moet het heffen uit zijn mest, En of wassen zijn vuilnis, Totdat het zichzelf helpen kan: Dat is al kwijt de man. En om diezelfde zonden, zeker, Zo moest alles ter helle varen, En deed ons dat doopsel er niet af, Dat ons Christus passie gaf; [88] Want zijn gezegende dood Had geweest geen nood, Had Eva niets misdaan. Daarbij merk en bezie: Alzo het mits het wijf kwam, Dat God op de mensheid was gram, Alzo moest van deze zaken Een wijf d vrede maken, Al was het lange tijd daarna. Dat was die reine maagd Maria, Die ons van Eva misdaden Bejaagde aflaat en genade. Gelijk ze ook de vrucht plukte Op het hout, daar ze het gebod mee brak, Alzo stond Christus ook aan het hout, Op goede vrijdag, daar hij mee vergold Eva’ s misdaad allemaal, En ons verzoende met zijn vader. Dit is die vrucht van smaak zoet, Tegen alle miskwamen boete. Gelijk dat het levens hout, Daar Eva aan verdiende de schuld, In het midden stond van het paradijs, Daar die bron ontspringt van prijs, Daar vier rivieren uit drijven, Daar we u hiervoor van schreven, Alzo stond dat kruis gelijk [89] In het midden van dit aardrijk, Daar die edele vrucht aan hing, God en mens, in waar ding; Daar die diepe bron ook ontsprong, Daar de hele wereld van dronk; Dat was zijn zijde, die men opende Tot ons aller zaligheid, Daar die rivieren uitliepen, Die niemand kan verdiepen, Uit zijn handen en voeten, De hele wereld te boeten, Alzo u voorzei die les. Aldus, naar gelijkenis, Wilde de voorzienigheid van onze heer Zijn passie ordineren, En voorspellen in vele figuren, Die men vindt in de schrifturen, Van zijn mensheid, die komen zou Tot ons aller behoudt. |
|
Hoe Adaem leefde, doe hi was uten paradyse. - XXIIII. Doe quam dynghel mitter vaerde [90] Met enen vierighen zwaerde, Ende verboot Yeven ende Adame, Te haerre groter blame, Tparadijs, ten ewighen daghen. Doe worden si beide ghedraghen In Ebron bi Damas, Daer Adaem eerst ghemaect was. Daer leefden si beide In groter jammerheide; Ende een vierighe muer quam zaen Al omme dat paradijs staen, Die daer stont, als ic las, Tote dat Christus was Ghestorven aen dat hout, Daer hi mede quite Yeven scout. Die aerde braken si ende ontgonnen, Om hare noodtorft die si wonnen, Ende al haer leven, vrooch ende spade, Droefden si om hare misdade, Ende in al haren tide En worden si nie van herten blide; Want Adaem wiste wel dat, Dat hem God was ghehat, Ende dathi sterflic ware, Ende al dat daer nare Van hem comen zoude, Moste ontghelden zine scoude. [91] Adaem was die wijste man, Die scoonste, die meeste, die ye lijf wan; Die noit en zondichde, zonder dat Dathi eerstwerf den appel at. Nu merct, kinder, ende besiet: Adaem en misdede anders niet, Dan hi aen enen appel beet, Jeghen sijns sceppers beheet; Daer om moste hi ter hellen varen, Ende al dat in vijf dusent jaren Gheboren wort, moste mede daer. Ende ofte God wrac zo zwaer Van enen appele dat eten, Hoe sal hi ons dan meten Die onghetelde hooft zonden, Die wi begaen tallen stonden? Hi en nutte nie dinc, Dat ye lijf ontfinc; Froyt, zuvel at hi, zonder wanc, Ende water dat was al sijn dranc. Sulke liede zegghen daer toe, Hine droech noyt caproen noch scoe, Ende selden ooc onder dac Ruste nam ofte ghemac. Sine cledre, horen wi tellen, Waren van gheytene vellen, [92] Ander parure en had hi an. Nu siet ende merct dan, Lieve kindre allegader: Dit was onse eerste vader, Daer wi alle of comen sijn. Dese en dranc ghenen wijn, Noch en droech graeu noch bont. Maer vrooch ende spade, in alre stont, Droech hi, alse die vroede, Die doot in sinen moede. Ofte wi algader dan Ghecomen sijn van desen man, Wie is dan dedelste die leeft? Seker, die meest duechden heeft, Ende mit sijnre duecht des verdient, Dat hi is ons heren vrient: Dit is dedelste, sijts ghewes, Niet hi die de rijcste es, Ofte die meest is ghemaecht. Aldat si Gode gheclaecht, Dat rijcheit, na der werelt lopen, Edelheit nu wil copen. Met alder werelt rijcheden En coftmen niet een dropel edelheden: Si moet uut reynre herten gronde Comen ende roeren tallen stonde. [93] O vule edelhede, Diemen in menigher stede Hantiert onder die vorste, Die altoos van dorste Gapen na den scat, Des si nemmermeer en werden zat; Ende scamelheit ende gherechticheit, Eersaemheit ende ontfermicheit Laten varen in allen zinnen, Om dat sire scat an moghen winnen. Sine zijn niet heren noch prelate, Mar si sijn meest Pylate, Die Gode [cruuste] als enen dief, Om datten Joodscape was lief, Dat hem dicke ghiften gaf, Want hi was daer rechter af. |
Hoe Adam leefde toen hij was uit het paradijs. - XXIIII. Toen kwam de engel met een vaart [90] Met een vurig zwaard, En veerboot Eva en Adam, Tot hun grote blaam, Het paradijs, ten eeuwige dagen. Toen worden ze beide gedragen In Hebron bij Damascus, Daar Adam eerst gemaakt was. Daar leefden ze beide In grote droefheid; En een vurige muur kwam gelijk Al omdat paradijs staan, Die daar stond, zoals ik las, Totdat Christus was Gestorven aan dat hout, Daar hij mee kwijten Eva’ s schuld De aarde braken ze en ontgonnen, Om hun nooddruft die ze wonnen, En al hun leven, vroeg en laat, Bedroefden ze om hun misdaad, En in al hun tijd Worden ze niet van harten blijde; Want Adam wist wel dat, Dat hem God was gehaat, En dat hij sterfelijk was, En al dat daarna Van hem komen zou, Moest ontgelden zijn schuld. [91] Adam was de wijste man, De mooiste, die meeste, die ooit lijf won; Die nooit zondigde, zonder dat Dat hij eerste maal de appel at. Nu merkt, kinderen, en beziet: Adam en misdeed anders niet, Dan hij aan een appel beet, Tegen zijn scheppers bevel; Daarom moest hij ter helle varen, En al dat in vijfduizend jaren Geboren wordt, moest mede daar. En of God wraak zo zwaar Van een appel dat eten, Hoe zal hij ons dan meten Die ongetelde hoofdzonden, Die we begaan te allen stonden? Hij nuttigde geen ding, Dat ooit lijf ontving; Fruit, zuivel at hij, zonder moeite, En water dat was al zijn drank. Sommige lieden zeggen daartoe, Hij droeg nooit hoofddeksel noch schoen. En zelden ook onder dak Rust nam of gemak. Zijn kleren, horen we vertellen, Waren van geiten vellen, [92] Andere versiering had hij aan. Nu ziet en merk dan, Lieve kinderen allemaal: Dit was onze eerste vader, Daar we allen va gekomen zijn. Deze dronk geen wijn, Noch droeg grauw noch bont. Maar vroeg en laat, in alle tijd, Droeg hij, als die verstandige, De dood in zijn gemoed. Of wij allemaal dan Gekomen zijn van deze man, Wie is dan de edelste die leeft? Zeker, die meeste deugden heeft, En met zijn deugd dus verdient, Dat hij is onze heer vriend: Dit is de edelste, dat is zeker, Niet hij die de rijkste is, Of die meest is geacht. Al dat is God geklaagd, Dat rijkheid, naar de wereld lopen, Edelheid nu wil kopen. Met al de wereld rijkheden Kocht men niet een druppel edelheden: Het moet uit reine harten grond Komen en beroeren te allen stonde. [93] O vuile edelheid, Die men in menige plaats Hanteert onder de vorsten, Die altijd van dorst Gapen naar de schat, Dat ze nimmermeer worden zat; En schamelheid en gerechtigheid, Eerzaamheid en ontferming Laten varen in alle zinnen, Omdat ze er schat aan mogen winnen. Ze zijn niet heren noch prelaten, Maar ze zijn meest Pilatus, Die God kruisigde als een dief, Omdat het Joodse volk was lief, Dat hem vaak giften gaf, Want hij was daar rechter van. |
|
Van maghedoeme ende van huwelijc. – XXV. Adame gheluste das Dathi mit Yeven was, Ende des huwelijcs recht dede, Alsoot noch is die zede; Want hi kende vele wel, Dat also sulc een spel Den huwelike behoorde toe, Ende datmen winnen soude alsoe [94] Daer bi kindre, ende dus souden Die menschen menichfouden, Om Gode dienen ende loven, Ende die chore vollen hier boven. Men vint liede die prisen mere Den huwelike, die onse here Sette ende heeft ghemaect, Dan enich leven so wel gheraect. In sulken boeken men vint, Dat onse here meer mint Maghedom dan enich leven, Dat so hoghe is verheven. Ooc doen sulke te verstane, Watter Gode leit aene Dat een kint wort ghewonnen. Daer om wast al begonnen, Aertrike ende firmament, Ende al datmen daer in vent, Om dattie menschen zouden dyen, Ende meerren hare partyen, Om Gode te lovene zalichlike, Beide hier ende in hemelrike, Ende die chore vollen met allen, Daer dingle uut waren ghevallen. Dits die redene daer bi Aertrike eerst ghemaect zi; [95] Niet om dat hem die liede zouden Alle alse maechden houden. Bleve tfolc maecht ghemeenlike, Het ghinghe te niete in aertrike: So en worde tghetal niet volmaect, Daer themelsche hof al na haect. Hadde maghedom beter ghesijn Dan huwelijc, ofte also fijn, God hadt also ghevoeghet wel, Dat maechden ende niement el Kindre voort hadden bracht. Also wel hadde hi dies die macht Alse anders, des sijt ghewes, Want hi alles machtich es. Hets waer, die Gods zone uutvercoren Wert van eenre maghet gheboren, Want hem betaemde wale Ene reine nuwe zale, Daer hi boete ende ruste in nam, Daer noit anders in en quam Dan reyne ghedachte ende ootmoet, Daer si volmaect in ghestoet. Haddene een ander creature Ter werelt brocht dan ene maghet pure, Men mochte hebben gheseit dan, [96] Dat sijn vader ware een man. Maer om datten een maghet reyne Ter werelt brochte alleyne, Daer bi is men wel ghewes, Dat hi die Gods zone es, Die jeghen nature gheboren wert. Want nature is zo hert, Datse niement breken en mochte, Dan die ghene diese wrochte. God sach aen meer den ootmoet, Daer Maria in ghestoet, Dan haer volmaecte reinichede. Hout dit voor een waerhede: Ootmoet halp haer meest das, Datsi Gods moeder was. Sulc prijst meer salichlijc Des goeds Abrahams huwelijc, Daer hi sinen staet in dede, Dan Sinte Jans zuverhede. Maghedom is herde goet, Diene in rechter ootmoet Ende mit reinre herten draecht, Van ghepeinse ongheknaecht; Maer ic wane datter luttel ghedaecht Deser diemen hier ghewaecht. Thuwelijc is herde goet, Daer men hem sijn recht doet, [97] Daer man ende wijf, lude ende stille, Altoos staen in goeden wille, Ende gherechtelike leven, Haer aelmoesen gherne gheven, Ende kinder winnen die si keren Te Gods dienste ende tsire eren. Ic weet dat herde wel te voren, Dats zullen hebben toren Liede van gheesteliken abite, Dat ic des huwelijcs vite So zere sette voort, Ende sullen begripen mine woort; Die nochtan en zouden weten, Wat cleden, drincken of eten, En wonnen sijt hem niet te voren, Die ten huwelike behoren. Ofte al tfolc worde Jacobine, Minder broeders ende Augustine, Sartroyse ofte Clusenaren, Wie zoude tlant dan aren, Coren winnen of ander vrochte? Ende of die coopman niet en vercochte Alrehande goet datmen vint, Ende voerent daer ment niet en wint, Wat souden dese eten dan, Ofte wat zouden si draghen an? [98] Si mosten den clooster laten staen, Ende hacken ende roden gaen, Ende winnen in haren zweten Datsi drincken zouden ende eten, Ghelijc si doen daghelijc Die zitten inden huwelijc, Diet al winnen mit arbede groot, Dies die werelt hevet noot. Dit sijn al redene waer bi Huwelijc te prisene zi Boven alle leven dat ic weet, Want die werelt daer bi steet, Naest Gode, diet wel besiet, Diet al maecte van niet. |
Van maagdelijkheid en van huwelijk. – XXV. Adam lustte dat Dat hij met Eva was, En het huwelijks recht deed, Alzo het noch is die zede; Want hij kende zeer goed, Dat alzo zulk spel Het huwelijk behoorde toe, En dat men winnen zou alzo [94] Daarbij kinderen, en dus zouden Die mensen vermenigvuldigen, Om God dienen en loven, En het koor vullen hierboven. Men vindt lieden die prijzen meer Het huwelijke die onze heer Zette en heeft gemaakt, Dan enig leven zo goed geraakt. In zulke boeken men vindt, Dat onze heer meer mint Maagdelijkheid dan enig leven, Dat zo hoog is verheven. Ook doen sommige te verstaan, Wat er God aanligt Dat een kind wordt gewonnen. Daarom was het al begonnen, Aardrijk en firmament, En al dat men daarin vindt, Omdat de mensen zouden gedijen, En vermeerderen hun partijen, Om God te loven zalig, Beide hier en in hemelrijk, En dat koor vullen met allen, Daar de engelen uit waren gevallen. Dit is de reden daarbij Aardrijk eerst gemaakt is; [95] Niet omdat zich die lieden zouden Alle als maagden houden. Bleef het volk maagd algemeen, Het ging te niet in aardrijk: Zo wordt het getal niet volmaakt, Daar het hemelse hof al naar haakt. Had maagdelijkheid beter geweest Dan huwelijk, of alzo fijn, God had het alzo goed gevoegd, Dat maagden en niemand anders Kinderen voort hadden gebracht. Alzo wel had hij dus de macht Als anders, dus is het zeker, Want hij van alles machtig is. Het is waar, de Gods zoon uitverkoren Werd van een maagd geboren, Want hem betaamde wel Ene reine nieuwe zaal, Daar hij boete en rust in nam, Daar nooit iets anders in kwam Dan reine gedachten en ootmoed, Daar ze volmaakt in stond. Had hem een andere creatuur Ter wereld gebracht dan een pure maagd, Men mocht hebben gezegd dan, [96] Dat zijn vader was een man. Maar omdat het een reine maagd Ter wereld bracht alleen, Daarbij is men wel gewis, Dat hij die Gods zoon is, Die tegen de natuur geboren werd. Want de natuur is zo hard, Dat het niemand breken mocht, Dan diegene die het wrocht. God zag aan meer de ootmoed, Daar Maria in stond, Dan haar volmaakte reinheid. Houdt dit voor een waarheid: Ootmoed hielp haar het meeste dat, Dat ze Gods moeder was. Sommigen prijzen meer zalig De goede Abrahams huwelijk, Daar hij zijn staat in deed, Dan Sint-Jan zuiverheid. Maagdelijkheid is erg goed, Die is in rechte ootmoed En met reine harten draagt, Van gepeins niet geknaagd; Maar ik waan dat er luttel gedacht wordt Van deze die men hiertoe gewaagt. Het huwelijk is erg goed, Daar men hem zijn recht doet, [97] Daar man en wijf, luid en stil, Altijd staan in goede wil, En gerechtelijke leven, Hun aalmoezen graag geven, En kinderen winnen die ze keren Te Gods dienst en tot zijn eren. Ik weet dat erg goed tevoren, Dat is zulke hebben toorn Lieden van geestelijke habijt, Dat ik het huwelijks vita Zo zeer zet voort, En zullen begrijpen mijn woorden; Die nochtans zouden weten, Wat kleden, drinken of eten, Wonnen zij het zich niet tevoren, Die ten huwelijk behoren. Of al het volk wordt Jacobijn, Min de broeders en Augustijnen, Sartroie of kluizenaars, Wie zou het land dan eggen, Koren winnen of andere vruchten? En of die koopman niets verkocht Allerhande goed dat men vindt, En voeren het daar men het niet wint, Wat zouden deze eten dan, Of wat zouden ze aandragen? [98] Ze moesten het klooster laten staan, En hakken en roden gaan, En winnen in hun zweten Dat ze drinken zouden en eten, Gelijk ze doen dagelijks Die zitten in het huwelijk, Die het al winnen met grote arbeid, Dat de wereld heeft nodig. Dit zijn al redenen waarbij Huwelijk te prijzen is Boven alle leven dat ik weet, Want de wereld daarbij staat, Naast God, die het goed beziet, Die het al maakte van niet. |
|
Van Adaems kindren ende vander tienden. – XXVI. Yeve bleef mit kinde gaende Ende droecht neghen maende Met anxte ende mit vernoye groot; Si waender of bliven doot. Maer Adaem, die mids sijnre liste Yeven staet wel wiste, Troostse vrooch ende spade Met sinen wisen rade. Dus soude elc mensche troosten [99] Sinen evenkersten ende verloosten, Als hi in vernoye quame, Ende bevellen sine blame, So wanneer hi yet vername, Dat hinderde sinen name; Ende zonderlinghe man ende wijf, Die een wille ende een lijf Met rechte zullen wesen, Als ic voren hebbe ghelesen. Alse ver Yeven tijt quam, Ende si dat grote wee vernam, Was si in groten misbare. Adaem die was bi hare Ende stont haer daer in staden, Datsi des kinds wert ontladen; Want niet meer menschen, twaren, Dan si twee doe en waren. Daer hadde si een knapelijn kint, Een dat quaetste dat ye zint Van moeder wert gheboren: Chaym wijt noemen horen. Nu merct dan ende verstaet: Na dien dat teerste kint was quaet, Dat Adaem ye ghewan, Wat moghen wi claghen dan, Daer men zo vele volcs nu wint, Datmer zomme quade onder vint? Daer omme hebbict dicke gheseit, [100] Dat tfole, na zine veelheit, Also goet is, duncket mie, Alst voormaels was ye. Hier na wort Yeve also wel Van enen zone, hiet Abel, Die gherecht was ende goet, Ende sette sinen moet Gode te minnen algader, Also hi sach doen sinen vader. Dese plach beesten te hoedene, Te houdene ende op te voedene, Ende sinen quaden broeder dan Hi was een acker man. Die vader gaf hem in ghebode, Dat si offeren zouden Gode Dat tiendendeel van alder have, Die hem God onse here gave, Waert coren, waert beesten, Ende datsi dat met feesten Op enen berch verbranden zouden, Ende desen zede altoos houden. Abel, dese gherechte man, Sochte uut sinen beesten dan Die alrebeste die hi vant, Ende werpse inden brant, [101] Om Gode te dancken daer af, Diet al gheeft ende gaf; Ende die rooc sloech te hemel waert, Alse offerande die God hadde waert. Chaym brochte sijn crancste coren, Dat hi uut hadde ghecoren, Ende quamer opten berch mede, Niet om Gode, mar omden zede, Ende verbrandet daer ooc; Ende beide vlamme ende rooc Sloeghen neder ter aerden, In tekene van onwaerden, Dattet Gode en bequam niet. Ay kindere, nu besiet, Of men tiende gheven sal, Die God zelve beval Adaem dat hise goude Ende al dat na hem comen zoude. Elc mensche, die wel wille leven, Die sal ooc sijn tiende gheven Gode, diet algader gheeft Daer die mensche bi leeft. In aertrike en is groot noch smal, Die miltheit Gods en ghevet al. Men sal ooc niet scouwen an, Wie si sijn, ist wijf, ist man, Die de tiende verteren; [102] Want Gods ons heren begheren Was datmense werp inden brant, Om datmen doe niement en vant, Daer mense mochte aen besteden. Zider maectmen zeden, Datse die ghene verteren zouden, Die den dienst ons heren houden, Om datsi ander dinc en zouden werken, Dan Gode te dienen inder kerken, Ende die ghetiden houden namelike, Gode te eren van hemelrike. Wel te rechte sijn si bescouden, Die ghene die niet en willen houden Den dienst Gods ons heren, Daer omme datsi verteren Tgoet dat hem God selve eechende, Alsic u hier voren teechende. Want God hiet selve Adame, Datmen die tiende name, Ende metten viere verbrande, Hem in eenre offerhande. Dit is gherecht Gods goet, Dat menich te vergheefs verdoet. Maer boven al heeft mi wonder, Wanen tiende quamen onder Der leker lieden hande, Harentaer inden lande, [103] Ende versterven van kinde te kinde. Ic ghelove, also alsict vinde, Datsi der kerken van ouden Tiden sijn onthouden Ende ghevreemt ende ghestolen. Daer omme sijn si ten duvel volen, Alle die ghene diet daden, Daer si ewelijc zullen braden. Tiende onthouden is ontsiene, Ende dicke pleecht hem te ghesciene Ramp ende scade, hier ende ghinder, Of te quiste gaen hare kinder. Tiende es ymmer gheestelic goet, Wiese heeft ofte verdoet; Ende gheestelic goet, sijts ghewes Dat dat der heiligher kerken es, Ende der werelt niet en bestaet: Diese eerst aen hem tooch, dede quaet. Men leest dat inden ouden tiden Kaerle Marteel voer striden Optie heydine, waer hise vant, Beide in Sassen ende in Spaengen lant. Ende alse hi verladen was te zere, Ende hulpe behoefde mere, So spleet hi vander kerken dan Tienden, daer hi vrome man Mede goedde ende maecte rike, [104] Die hem holpen vromelike Gods viande weder te striden. Maer hi gafse hem te tiden, Ende alse die tide ende namen, Datsi dan weder quamen. Alse die tijt dan ende nam, Kerede elc danen hi quam; Ende sulc onthiltse met crachte, Die op sine ziele luttel achte. Aldus, hebbic vernomen, Sijn tienden ter werelt comen: Nu siet dan ende merct wel, Of tienden houden is een spel. |
Van Adams kinderen en van de tienden. – XXVI. Eva bleef met kind gaan En droeg het negen maanden Met angst en groot verdriet; Ze waande er van dood te blijven. Maar Adam, die mits zijn list Eva’ s staat wel wist, Troost haar vroeg en laat Met zijn wijze raad. Dus zou elk mens troosten [99] Zijn even christen kersten en verlossen, Als hij in verdriet kwam, En aanbevelen zijn blaam, Zo wanneer hij iets vernam, Dat hinderde zijn naam; En bijzonder man en wijf, Die een wil en een lijf Met recht zullen wezen, Als ik tevoren heb gelezen. Toen de tijd van vrouw kwam, En ze dat grote weeën vernam, Was ze in grote misbaar. Adam die was bij haar En stond haar daarin bij, Dat ze van het kind werd ontladen; Want niet meer mensen, zeker, Dan zij twee toen waren. Daar had ze een knapen kind, Een van de kwaadste dat ooit sinds was Van moeder werd geboren: Chaim zoals wij het nog horen. Nu merkt dan en verstaat: Na dien dat het eerste kind was kwaad, Dat Adam ooit won, Wat mogen we klagen dan, Daar men zo vele volk nu wint, Dat men er sommige kwade onder vindt? Daarom heb ik het vaak gezegd, [100] Dat het volk, naar zijn hoeveelheid, Alzo goed is, dunkt mij, Als het voormaals was ooit. Hierna wordt Eva alzo goed Van een zoon, heet Abel, Die gerecht was en goed, En zette zijn gemoed God te minnen allemaal, Alzo hij zag doen zijn vader. Deze plag beesten te hoeden, Te houden en op te voeden, En zijn kwade broeder dan Hij was een akkerman. Die vader gaf hem in gebod, Dat ze offeren zouden God Dat tiende deel van alle have, Die hem God onze heer gaf. Was het koren, waren het beesten, En dat ze dat met feesten Op een berg verbranden zouden, En dezen zede altijd houden. Abel, deze gerechte man, Zocht uit zijn beesten dan Die aller beste die hij vond, En wiep ze in de brand, [101] Om God te danken daarvan, Die het al geeft en gaf; En die rook sloeg te hemel waart, Als offerande die God had waard. Chaim bracht zijn zwakste koren, Dat hij uit had gekozen, En kwam er op de berg mede, Niet om God, maar om de zede, En verbrandde daar ook; En beide vlammen en rook Sloegen neder ter aarden, In teken van onwaarde, Dat het God niet bekwam. Aai kinderen, nu beziet, Of men tienden geven zal, Die God zelf beval Adam dat hij ze vergold En al dat na hem komen zou. Elk mens, die goed wil leven, Die zal ook zijn tienden geven God, die het allemaal geeft Daar die mens bij leeft. In aardrijk en is groot noch smal, Dee mildheid Gods geeft het al. Men zal ook niet aanschouwen, Wie ze zijn, is het wijf, is het man, Die de tienden verteren; [102] Want Gods onze heer begeren Was dat mens ze werpt in de brand, Omdat men toen niemand vond, Daar men ze mocht aan plaatsen. Sinds maakte men zeden, Dat is hetgeen ze verteren zouden, Die de dienst van onze heer houden, Omdat ze aan andere dingen zouden werken, Dan God te dienen in de kerken, En die getijden houden namelijk, God te eren van hemelrijk. Wel te recht zijn ze beschuldigd, Diegene die niet willen houden De dienst van God onze heer, Daarom dat ze verteren Het goed dat hem God zelf toerekende, Zoals ik u hiervoor aanteeg. Want God zei zelf tot Adam, Dat men die tienden nam, En met het vuur verbrande, Hem in een offerande. Dit is gerecht Gods goed, Dat menige tevergeefs verdoet. Maar boven al heeft mij wonder, Waarvan de tienden kwamen onder De leken lieden handen, Hier en daar in het land, [103] En versterven van kind tot kind. Ic geloof, alzo als ik het vind, Dat ze der kerken van ouden Tijden zijn onthouden En ontvreemd en gestolen. Daarom zijn ze ten duivel aanbevolen, Alle diegene die het deden, Daar ze eeuwig zullen braden. Tienden onthouden is ontzien, En vaak plag het hem te geschieden Ramp en schade, hier en ginder, Of te verkwisten aan hun kinderen. Tienden ies immer geestelijk goed, Wie ze heeft of verdoet; En geestelijk goed, dat is zeker Dat van de heilige kerk is, En de wereld niet bestaat: Die ze eerst aan hem trok, deed kwaad. Men leest dat in het ouden tijden Karel Martel voer strijden Op de heidenen, waar hij ze vond, Beide in Saxen en in Spanje land. En toen hij verladen was te zeer En meer hulp behoefde, Zo spleet hij van de kerken dan Tienden, daar hij dapper mannen Mee vergoedde en maakte rijk, [104] Die hem hielpen dapper Gods vijanden weer te bestrijden. Maar hij gaf ze hun die die tienden, En als deze die tienden namen, Dat ze dan wederkwamen. Als die tijd dan kwam, Keerde elk vandaar hij kwam; En sommige onthielden ze met kracht Die op zijn ziel luttel achtte. Aldus, heb ik vernomen, Zijn tienden ter wereld gekomen: Nu ziet dan en merk goed, Of tienden houden is een spel. |
|
Hoe Chaym Abel doot sloech, ende van nidicheden. – XXVII. Chaym, die des gheware waert, Dat Abels rooc opwaert vaert, Ende die sine sloech in die aerde, Hadhi dies grote onwaerde Ende ooc nijt also groot, [105] Dathi Abel sloech ter doot, Ende al om sine gherechtichede. Noch so hout men desen zede; Want die quade, vrooch ende spade, Benijdt des anders weldade; Ende hoort hire of enich ghewach, Hi slaet van monde op dat hi mach, Ende keeret al in arghe dan. Nijt heeft menighen man Ontlijft, ontgoet ende onteert, Ende uut groten rusten ghekeert. Maer niement, des wilt gheloven, En can den andren gheroven Van sijnre doghet, in gheenre wijs, Hi en heefter of voor Gode prijs, Ende zonderlinghe voor die goede ere, Die hem blijft emmermere. Deerste creaturen die ye waren (Dat was Lucifer ende sine scaren), Droeghen nijt zwaerlike, Ja hier boven ende in hemelrike, Jeghen haren scepper, als te voren. Ende teerste kint dat was gheboren, Versloech sinen broeder tier tijt, Dat algader dede nijt. Nijt can werken wonder, Ende daer is luttel yement zonder. [106] Broeder benijt sulken tijt den broeder, Tkint den vader ende der moeder. So wie staet in voorspoede, In eren, in duechden, in goede, Moet emmer benijt wesen, Sijt van dien ofte van desen. Nijt is een ghemene gheselle, Die vele liede trect ter helle; Ende ooc en spaert hi niet Sinen heer, die sijns pliet; Want hi alre meest knaecht Den ghenen diene stercste draecht. Niet meerre vloeke machmen hem gheven, Dan dat hi langhe moet leven; Want so die nidighe langher leeft, So hi meer onwils heeft. Menich benijt andren, dat verstaet, Die hem noyt en dede quaet, Maer die hem lieve zoude doen ende waerde, Waert dat hijs op hem begaerde. Tonsalichste leven dat ic weet, Dats dat den mensche is leet Dat een andren goet gheschiet, Die hem en costet niet, Noch die hem noit arch en dede, Noch sinen vrient, in enighe stede. [107] Hets eerlike utermaten Den goeden datten die quade haten; Daer bi weetmen openbare, Dat haer leven is contrare. Alsmen des menschen weldaet In arghe keert ende ontfaet, Sal hi blide sijn ende verduldich; Want sijn loon wort dan twivuldich Voor Gode van hemelrike, Die hem dueret ewelike. Wine sullen weldoen, min noch mere, Om te hebben der werelt ere, Of van haren loon ontfaen; Want haer loon pleecht te vergaen Metten menschen, alsi sterven. Daer omme sullen si [l. wi] werven Om Gods loon ende sinen danc, Die zonder ende duret lanc. Ist dat wi Gode behaghen, Metter werelt maghen, Ofte wie ons niet en mint, En dorven wi achten twint; Want die Gode te vriende heeft, Is riker dan al dat leeft, Ende sijn loon is menichfout. [108] ar is mi een coninc hout, Wat mach hi mi gheven? Hi en can mi mijn leven Een ure verlenghen niet; Siecheit ofte ander verdriet, Daer mi God in wille setten, En can hi mi niet beletten; Maer hi hevets zelve dicke zo vele, Dat met hem gaet uten spele, Ende leit der doot herde zaen, Ende al sijn heerscap is ghedaen. Daer om, en acht op niemens nijt, Indien dat ghi weldoende zijt. Sonde van gheenre zake En heeft zo gherechte wrake, Als nijt, want hi dien zelven et Daer hi mede is beset; Ende na dit knaghen hier Bernt hi int ewighe vier: Dus en wort nemmermeer gheent, Hier noch ghinder, zijn torment. |
Hoe Chaim Abel doodsloeg en van nijdigheid. – XXVII. Chaim, die dus gewaar werd Dat Abels rook opwaarts gaat, En de zijne sloeg in de aarde, Had hij dus grote onwaarde En ook nijd alzo groot, [105] Dat hij Abel sloeg ter dood, En al om zijn gerechtigheid Noch zo houdt men dezen zede; Want die kwade, vroeg en laat, Benijdt de anders weldaden; En hoort hij er of enig gewag, Hij slaat het van de mond opdat hij mag, En keert het al in erg dan. Nijd heeft menige man Gedood, beroofd en onteerd, En uit grote rust gekeerd. Maar niemand, dat wil geloven, Kan de andere beroven Van zijn deugd, op geen manier, Hij heeft ervan voor God prijs, En vooral voor die goede eer, Die hem blijft immermeer. De eerste creaturen die ooit waren (Dat was Lucifer en zijn scharen), Droegen zware nijd, Ja, hierboven en in hemelrijk, Tegen hun schepper, als tevoren. En het eerste kind dat was geboren, Versloeg zijn broeder te die tijd, Dat allemaal deed de nijd. Nijd kan bewerken wonder, En daar is luttel iemand zonder. [106] Broeder benijdt sommige tijd de broeder, Het kind de vader en der moeder. Zij wie staan in voorspoed, In eren, in deugden, in goede, Moet immer benijd wezen, Zij het van dien of van deze. Nijd is een algemene gezel, Die vele lieden trekt ter helle; En ook spaart hij niet Zijn heer, die het pleegt; Want hij aller meest knaagt Diegene die het sterkste draagt. Niet meer vloeken mag men hem geven, Dan dat hij lang moet leven; Want zo die nijdige langer leeft, Zo hij meer onwil heeft. Menigeen benijdt anderen, dat verstaat, Die hem nooit deed kwaad, Maar die hem liefde zou doen en waarde, Was het dat hij het van hem begeerde. Het onzaligste leven dat ik weet, Dat is dat de mens het is leed Dat een andere goed geschiedt, Die hem niets kost, Noch die hem nooit iets ergs en deed, Noch zijn vriend, in enige plaats. [107] Het is eerlijk uitermate De goeden dat die de kwade haten; Daarbij weet men openbaar Dat hun leven is contrarie. Als men de mensen weldaad In eg keert en ontvangt, Zal hij blij zijn en geduldig Want zijn loon wordt dan tweevoudig Voor God van hemelrijk, Die hem duurt eeuwig. Wie hem zullen weldoen, min of meer, Om te hebben de wereld eer, Of van hun loon ontvangen; Want hun loon plag te vergaan Met de mensen, als ze sterven. Daarom zullen ze wil verwerven Om Gods loon en zijn dank, Die zonder duurt lang. Is het dat we God behagen, Met de wereld verwanten, Of wie ons niet mint, En durven we niets te achten; Want die God te vriend heeft, Is rijker dan al dat leeft, En zijn loon is menigvuldig. [108] Daar is mij een koning houdt, Wat mag hij mij geven? Hij kan mij mijn leven Een uur verlengen niet; Ziekte of ander verdriet, Daar mij God in wil zetten, Kan hij mij niet beletten; Maar hij heeft het zelf vaak zo veel, Dat met hem uitgaat het spel, En ligt voor dood erg gauw, En al zijn heerschappij is gedaan. Daarom, acht op niemand nijd, Indien dat ge weldoener bent. Zonde van geen zaak Heeft zo’ n gerechte wraak, Als nijd, want hij dezelfde eet Daar hij mede is bezet; En na dit knagen hier Brandt hij in het eeuwige vuur: Dus wordt het nimmermeer geëindigd, Hier noch ginder, zijn torment. |
|
Van ghiericheden. – XXVIII. Uut hovaerde comt nidichede, Ende alle hooft zonden mede. Naest desen tween sijts ghewes [109] Dat ghierichede tquaetste es. Paulus seit, dat ghiericheit Wortele is van alre quaetheit. Ghiericheit doet verkeren Paeuse, bisscoppe ende landsheren, Rechters, scepene ende ander liede, Die overmids ghiften ende miede Onrecht laten voort gaen, Ende gherechticheit weder staen. Ghiericheit brinct ooc voort Diefte, crachte ende ooc moort, Lieghen, smeken ende verraden, Ende brenct den menighen in scaden. Der ghierigher quaetheit is zo groot, Datsi niet en kennen broederliken noot, Ende vader ende moeder of gaet, Ende Gods niet en acht een zaet, Noch gheen dinc en bekint, En si datmen daer ane wint. Dattie ghierighe, zekerlike, Deen helft hadde van aertrike, Hem zoude ghebreken tander deel; Ende als hijt hadde al gheheel, So zoude hi nochtan om meer roeken, Wiste hijt waer zoeken, Ende al nochtan dat aerdsche goet; Want zo wie daer toe staet den moet, [110] En acht hemelrijcs niet twee peren, Maer goet dat is al sijn begheren; Nochtan en can hi selve ghemerken, Wat hi mitten goede sal werken. Ons seghet een heylich man: Also een kemel niet comen en can Door eenre naelden gat, Also en mach, verstaet wel dat, Die vrecke man rike Niet comen in hemelrike. Ende also die twater laedt, Drinckens niet en wort versaet; Ende so die des waters volre si, So sijn dorst meer wast daer bi: Also is die ghierighe, hoe dat vaert, So hi meer heeft, so hi meer begaert. Ende alse hijt algader heeft, Ende hi die rijcste is die leeft, So is hijs quite op een ure; Want die doot doet hare nature, Ende neemt hem goet ende lijf; So moet die vule keytijf Sijn goet al laten hier, Ende sijn ziele vaert int vier, Om dat hi mit zijnre ghierichede Gods vergat, ende daer toe mede Den armen niet bi en stoet. Dan nemen die maghe tgoet, [111] Daer hi sijn lijf om besuerde Ende sijn ziele om avontuerde, Ende verterent in groot riveel; Hi ontbeets zelve cume een goet morseel. Si sullen cume in hare leven Enen penninc voor zijn ziele gheven! Tonsalichste leven, waerlike, Datmen leeft op aertrike, Dat heeft een man die ghenoech beeft, Ende sinen lichame niet en gheeft, Dies hem bederf ende betame. Het waer recht datment hem name, Ende lietene in sijn armoede leven, Daer sijn nature in is ghecleven. Het is scade dat hi hevet goet, Die Gode, hemselven of een andren en doet, Dat hi doen zoude te rechte. Si sijn des goeds knechte, Ende tgoet is haer here: Ic en weet gheen meerre onnere In die werelt dan desen staet, Want voor Gode ende voor die werelt ist quaet. Vanden andren hooft zonden So late ic te desen stonden Hier al stille staen, Ic salre lichte hier na toe vaen. [112] |
Van gierigheden. – XXVIII. Uit hovaardij komt nijdigheid, En alle hoofdzonden mede. Naast dezen twee dat is zeker [109] Dat gierigheid het kwaadste is. Paulus zegt, dat gierigheid Wortel is van alle kwaadheid. Gierigheid doet veranderen Pausen, bisschoppen en landsheren, Rechters, schepen en ander lieden, Die overmits giften en loon Onrecht laten voortgaan, En gerechtigheid weer staan. Gierigheid brengt ook voort Diefstal, verkrachten en ook moord, Liegen, smeken en verraden, En brengt menigeen in schaden. De gierige kwaadheid is zo groot, Dat ze niet kennen broederlijke nood, En vader en moeder afgaan, En God niet en acht een zaad, Noch geen ding bekent, Tenzij dat men daaraan wint. Dat de gierige, zeker, De ene helft had van aardrijk, Hem zou ontbreken het ander deel; En als hij het had al geheel, Zo zou hij nochtans om meer zoeken, Wist hij het waar te zoeken, En al nochtans dat aardse goed; Want zo wie daartoe staat de moed, [110] En acht hemelrijk niet twee peren, Maar het goed dat is al zijn begeren; Nochtans kan hij zelf wel merken, Wat hij met het goed zal bewerken. Ons zegt een heilige man: Alzo een kameel niet komen kan Door een naald gat, Alzo mag, versta goed dat, Die rijke vrekkige Niet komen in hemelrijk. En alzo die het water laadt, Van drinken niet wordt verzadigd; En zo die het waters voller is, Zo zijn dorst meer groei daarbij: Alzo is die gierige, hoe dat het gaat, Zo hij meer heeft, zo hij meer begeert. En als hij het allemaal heeft, En hij die rijkste is die leeft, Zo is hij het kwijt op een uur; Want de dood doet zijn natuur, En neemt hem goed en lijf; Zo moet die vuile ellendige Zijn goed al laten hier, En zijn ziel vaart in het vuur, Omdat hij met zijne gierigheid God vergat, en daartoe mede Dn armen niet bijstond. Dan nemen de verwaten het goed, [111] Daar hij zijn lijf om bezuurde En zijn ziel om avontuurde, En verteerde het in grote blijdschap; Hij ontbeet zelf nauwelijks een goede morzel. Ze zullen nauwelijks in hun leven Een penning voor zijn ziel geven! Het onzaligste leven, waarlijk, Dat men leeft op aardrijk, Dat heeft een man die genoeg beeft, En zijn lichaam niets geeft, Dat hem behoeft en betaamt. Het was recht dat men het hem nam, En lieten hem in zijn armoede leven, Daar zijn natuur in gekleefd. Het is schade dat hij heeft goed, Die God, zichzelf of een andere doet, Dat hij doen zou te recht. Ze zijn dus goede knechten, En het goed is hun heer: Ik weet geen meer oneer In de wereld dan deze staat, Want voor God en voor die wereld is het kwaad. Van het andere hoofdzonden Zo laat ik te deze stonden Hier alle stil staan, Ik zal er licht hierna toe aangaan. [112] |
|
Van Adaems kindren ende van Seths gheslachte. – XXIX. Dus en sach Adam anders niet An sijn twee eerste kindren, dan verdriet. Deen sloech den andren doot: Dit luudt oft ware wonder groot, Dat een man dootsloech, waerlike, Dat een vierendeel van aertrike Dat seit men daer omme alsoe, Dat meer si vier en waren doe, Ende deen den andren versloech. God wrac zo zere dit onghevoech, Dathi Chaym ten selven tiden Ende al sijn volc vermaledide, Dat van hem zoude ghedyen; Ende alle wordent quadyen, Moordenaers, rovers allegader. Chaym liep vanden vader Verre int oosten mitter wone. Noch sijn si daer ghewone [113] el te sijn énde quaderhande, Meer dan in andren lande. Dese maledixie, die God so scarp Optie quade gheslachten warp, Alse op Chamme ende op Chaymme, Ende op andre, alsict versinne, Stoeden zwaerlike also voort, Tote Jhesus Christus gheboort. Maer hi verzoenet algader Jeghen die moghentheit sijns vader, So dat God al vergaf, Ende sine verbolghentheit dede af Van alden ghenen, die hem keren Wilden ter warigher leren ons heren, Ende noch doet daghelike: Ghelooft si hi ewelike! Adaem ende Yeve wonnen sint Seth, hare derde kint, Dat wittich was ende goet, Ende aen die sterre herde vroet, Ende hilt alteenen gader Die goede usagen zijns vader, Ende was met Gode also vercoren, Dat van sinen gheslachte wert gheboren Christus, dat hemelsche drochte, Die ons met zinen bloede cochte, Dat hi ontfinc aen Marien, ]114] Daer hi ons mede woude vrien. Adam, alsic ghescreven zach, Hadde kindre omtrent neghentach, Onder zonen ende dochtren mede. Dese, na haren zede, Ende die na hem quamen Wonnen so vele volcs te zamen, Eer Adaem sterf, die eerste man, Datmen tghetal niet weten en can. Van alle desen gheslechten, Die hier nu op gaen rechten, En trac twint ter doghet, als ic vernam, Sonder dat van Seth quam, Die wortele streec in duechden voort Tote op Noe, hebbic ghehoort. Want Noe quam, alsict vinde, Van Seths oere, van kinde te kinde, Ende dat oor bleef groot [l. goet] allene; Mar alle dandre ghemene, Dat van Adams kindren voort sproot, Tooch ter archeit, cleine ende groot, Ende lieten die goede zeden liden, Dier Adam plach in sinen tiden. Afgoden aenbeden si; Ooc hantierden si daer bi [115] Sonden van groter doemen, Diemen niet wel en mach noemen, Ende alrehande quaetheit met. Wat holpe hier langher ghelet? In desen staet stont openbare Die werelt meer dan dusent jare, Tote Noe, daer ic voren of sprac, Die van Seth sine gheboorte trac. Doe en woude God niet sparen Die grote zonden die waren, Ende sende sine wrake so stranc, Dat al op ene stont verdranc, Alle menschen, meerre ende minder, Sonder Noe ende sine drie kinder, Ende haer wive, dat sijn si achte. Dese, bider Gods crachte, Behilden in die arke haer leven, Om datsi niet en dreven Al sulke zonde leellike, Alse tander volc van aertrike, Ende om dat God woude, Dat van hem comen zoude Een nuwe werelt altemale. Nu siet ende merct wale, Hoe God, die hemelsche vader, Den goeden altenen gader Bi staet, mids sijnre ghenaden. [116] Noe was van Seths zade, Adams zone, daer ic of las, Die goet ende gherecht was, Ende hilt der naturen ghebode, So dat hi wel was mit Gode, Ende sijn oor ende sijn nacomelinghe Pijnden hem ooc deser dinghe, Tote opten goeden Noe; Ende van Adaems kindren nemmee En setten hem ter doghet, Als ghi hier voren horen moghet. Daer bi nam hem God haer leven, Als hier voren is ghescreven, Om dat God niet en woude, Dat wortele ofte zaet zoude Van dien quaden stroncke bliven, Daer noch arch of mochte becliven. Maer van dien goeden, dat verstaet Woude hi dat bleve zaet, Dat duren zoude eemperlike Toten ende van aertrike, Daer die heylighen uutvercoren Of zouden worden gheboren, Ende hi zelve ooc mede, Tonser groter zalichede. Hier aen mach elc wel merken, [117] Dat goet is wel werken; Want hem God pleecht te ghevene Op aertrike langhe te levene, Mit salichede ende mit eren; Ende als si van hier keren, Hemelrike te haren baten; Ende dat oor, dat si hier laten, Duret langhe in goeden state, En si dat hare ommate Verbore jeghen den wille ons heren, Daer si hem bi onteeren. David doet ons verstaen, Hi en sach noyt te quiste gaen Den gherechten, dat seit hi bloot, Noch zinen kindren zoeken broot. |
Van Adams kinderen en van Seths geslacht. – XXIX. Dus zag Adam niets anders Aan zijn twee eerste kinderen, dan verdriet. Dee en sloeg de andere dood: Dit luidt of het was wonder groot, Dat een man doodsloeg, waarlijk, Dat een vierendeel van aardrijk Dat zeg men daarom alzo, Dat meer zij vier er waren toen, En de een de andere versloeg. God wraakte zo zeer dit kwaad, Dat hij Chaim dezelfde tijden En al zijn volk vermaledijde, Dat van hem zou gedijen; En alle worden het kwaden, Moordenaars, rovers allemaal. Chaim liep van de vader Ver in het oosten om te wonen. Noch zijn ze daar gewoon [113] Elk te zijn en van kwade handelingen, Meer dan in andere landen. Deze vloek, die God zo scherp Op die kwade geslachten wierp, Als op Cham en op Chaim, En op andere, als ik het verzin, Stonden zwaar alzo voort, Tot Jezus Christus geboorte. Maar hij verzoende het allemaal Tegen de mogendheid van zijn vader, Zodat God al vergaf, En zijn verbolgenheid afdeed Van al diegene, die hem keren Wilden ter ware leer van onze heer, En noch doet dagelijks: Geloofd zij hij eeuwig! Adam en Eva wonnen sinds Seth, hun derde kind, Dat wettig was en goed, En aan die sterren erg verstandig, En hield geheel en al Die goede gebruiken van zijn vader, En was met God alzo uitverkoren, Dat van zijn geslacht werd geboren Christus, dat hemelse dracht, Die ons met zijn bloede kocht, Dat hij ontving aan Maria, ]114] Daar hij ons mede wilde bevrijden. Adam, zoals ik geschreven zag, Had kinderen omtrent negentachtig, Onder zonen en dochters mede. Deze, nar hun zede, En die na hem kwamen Wonnen zo veel volk tezamen, Eer Adam sterf, de eerste man, Dat men het getal niet weten kan. Van al deze geslachten, Die hier nu op gaan richten, En trok niets ter deugd, zoals ik vernam, Zonder dat van Seth kwam, Die wortelde sterk in deugden voort Tot op Noach, heb ik gehoord. Want Noach kwam, zoals ik het vind, Van Seths erfgenaam, van kind tot kind, En die erfgenamen bleef groot goed alleen; Mar alle de andere algemeen, Dat van Adams kinderen voortsproot, Trokken ter boosheid, klein en groot, En lieten die goede zeden gaan, Dier Adam plag in zijn tijden. Afgoden aanbidden ze; Ook hanteerden ze daarbij [115] Zonden van grote verdoemen, Die men niet goed mag noemen, En allerhande kwaadheid mee. Wat helpt het hier langer gelet? In deze staat stond openbaar Die wereld meer dan duizend jaar, Tot Noach, daar ik tevoren van sprak, Die van Seth zijn geboorte trok. Toen wilde God niet sparen Die grote zonden die er waren, En zetten zijn wraak zo sterk, Dat alles op een stonde verdronk, Alle mensen, meer en minder, Zonder Noach en zijn drie kinderen, En hun wijven, dat zijn zij acht. Deze, bij Gods kracht, Behielden in die ark hun leven, Omdat ze niet bedreven Al zulke lelijke zonden, Als het ander volk van aardrijk, En omdat God wilde, Dat van hem komen zou Een nieuwe wereld helemaal. Nu ziet en merk goed, Hoe God, de hemelse vader, De goeden geheel en al Bij staat, mits zijn genaden. [116] Noach was van Seths zaad, Adams zonen, daar ik van las, Die goed en gerecht was, En hield der naturen geboden, Zodat hij goed was met God, En zijn erfgenaam en zijn nakomelingen Pijnden hem ook deze dingen, Tot op de goede Noach; En van Adams kinderen nimmer Zette zich ter deugd, Als gij hiervoor horen mocht. Daarbij nam hem God hun leven, Als hiervoor is geschreven, Omdat God niet wilde, Dat wortel of zaad zou Van die kwade stronk blijven, Daar noch ergs van mocht aankomen. Maar van die goeden, dat verstaat Wilde hij dat bleef het zaad, Dat duren zoude eenparige Tot het einde van aardrijk, Daar die heilige uitverkoren Van zou worden geboren, En hij zelf ook mede, Tot onze grotr zaligheid. Hieraan mag elk wel merken, [117] Dat goed is goed te werken; Want hem God plag te geven Op aardrijk lang te leven, Met zaligheid en met eren; En als ze van hier keren, Hemelrijk tot hun baten; En de erfgenaam, dat ze hier laten, Duurt lang in goeden staat, Tenzij dat hun onmatigheid Verbeurden tegen de wil van onze heer, Waarbij ze zich onteren. David doet ons verstaan, Hij zag nooit te verkwisten gaan De gerechten, dat zegt hij bloot, Noch zijn kinderen zoeken brood. |
|
Van Noe ende van sinen kindren ende van Gods wraken. - XXX. Doe dat water was sijnre vaerde, Stont die arke optie aerde, Op enen berch in Armenien. Noe met sijnre partien, Kindre ende wive, ghinghen uut. Doe sproten bome ende cruut Uten wortelen weder te hant, [118] Die doe laghen int sant; Want huse, bome ende gras, Ende al dat opter aerden was, Was al verloren ende vervaren Vanden watre ende vanden baren, Die de aerde also stac, Datsi scoorde ende brac. Dat boven lach, quam onder: Dit jammer ende dit wonder Wrachte God, tien stonden, Al omme des menschen zonden. Aertrike hadde doe ghestaen voorwaer Twalef hondert jaer min een jaer. Nu verstaet dan ende mect, Hoe coomt dan dat God niet en wrect Die zonden nu also grammelike, Alse hi wilen dede op aertrike. God en woude, dat weet wale, Nie zeder teenen male Tfolc bederven, als hi doe dede; Maer zeder heeft gheweest zijn zede, Dat hi die zonden wrac, Nu hier, nu daer, alst hem bestac. Hi ghehinghet, dat verstaet, Dat deen den andren verslaet, Doot steect ofte verminct. Sulc verbrant, sulc verdrinct, [119] In sulc lant doet die hongher noot, In sulc lant is orloghe zo groot, Dat den volke cume yet blijft, Ofte dats zo vele wort ontlijft, Datmen tghetal cume weet: Aldus wreect God ghereet Op aertrike die zonden, Nu hier, nu daer, mit stonden, Ende ooc in vele andre manieren, Die ic hier niet en can visieren. Hi isser wel aen, zekerlike, Die hier op dit aertrike Om zine zonden wert gheplaecht, Ende dat verduldelike verdraecht; Hi is quite der pinen ghinder; Want dese pine is minder Dusent werven, dats waer, Dan ene pine is daer. Doe si uter arken waren ghegaen, Dede hem God onse here verstaen, Datsi kindre winnen zouden, Ende aertrike menichfouden, Alsi daden herde zere, Want het woude also onse here. Noe was een out man, Doe die diluvie ran; Nochtan was volcs, eer hi sterf, [120] Dusent vierendetwintich werf. Sine drie zonen, vintmen bescreven, Die met hem te live bleven, Hieten Sem, Cham ende Japhet, Ende hare wive daer toe met. Van desen ist comen al, Dat zeder was ende comen zal. Maer echt, na dien ouden zede, Sette hem tfolc na die quaethede, Ende vergaten der goeder zeden te male, Die Noe hilt vele wale. Roof, diefte, cracht ende moort Hilden die gheslachten voort, Sonder Sem ende dat van hem bleef, Dat was meest goet ende dat dreef Der naturen ghebode, Ende gheloofden aen Gode: Dus hilden sijt van kinde te kinde, Na dat ict bescreven vinde, Toten goeden ouden Abraham, Die van Sems gheslachte quam. Daer tusschen, dattie diluvie ran Ende Abraham, den heilighen man, Waren wel dusent jaren. Hier moghedi merken clare, [121] Hoe God in sine hoede Altoos ontfaet die goede. Dit is noch tgheslachte, daer ic of sprac, Dat uut Seth, Adams zone, trac Sijn beghin ende strijct voort Tote Jhesus Christus gheboort, Alse ghi hier sult verstaen. Op Noe willic weder gaen, Eer ic op Abraham kere: Hier leit tusschen een lere. |
Van Noach en van zijn kinderen en van Gods wraken. - XXX. Toen dat water had zijn gang gedaan, Stond de ark op de aarde, Op enen berg in Armenië. Noach met zijn partij, Kinderen en wijven, gingen eruit. Toen ontsproten bomen en kruid Uit de wortels weer gelijk, [118] Die toen lagen in het zand; Want huizen, bomen en gras, En al dat er op de aarde was, Was al verloren en verdwenen Van het water en van de baren, Die de aarde alzo stak, Dat ze scheurde en brak. Dat boven lag, kwam onder: Dit jammer en dit wonder Wraakte God, te die stonden, Al om des mensen zonden. Aardrijk had toen gestaan voorwaar Twaalfhonderd jaar min een jaar. Nu versta dan en mik, Hoe komt het dan dat God niet wraakt Die zonden van nu alzo gram, Als hij wijlen deed op aardrijk. God wilde niet, dat weet wel, Niet sedert te ene maal Het volk bederven, als hij toen deed; Maar sedert heeft het geweest zijn zede, Dat hij die zonden wraakte Nu hier, nu daar, als het hem dacht. Hij stond het toe, dat verstaat, Dat de een de andere verslaat, Dood steekt of verminkt. Sommige verbrand, sommige verdronken, [119] In sommige land doet de hongersnood, In sommige land is de oorlog zo groot, Dat van het volk nauwelijks iets blijft, Of dat er zo veel worden gedood, Dat men het getal nauwelijks weet: Aldus wreekt God gereed Op aardrijk die zonden, Nu hier, nu daar, met stonden, En ook in vele andere manieren, Die ik hier niet kan versieren. Hij is er wel aan, zeker Die hier op dit aardrijk Om zijn zonden wordt gepleegd, En dat geduldig verdraagt; Hij is kwijt van de pijnen ginder; Want deze pijn is minder Duizendmaal, dat is waar, Dan enen pijn is daar. Toen ze uit de ark waren gegaan, Deed ze God onze heer verstaan, Dat ze kinderen winnen zouden, En aardrijk vermenigvuldigen, Als ze deden erg zeer, Want het wilde alzo onze heer. Noach was een oude man, Toen de zondvloed rende; Nochtans was volk, eer hij stierf, [120] Duizend vierentwintigmaal. Zijn drie zonen, vindt men beschreven, Die met hem te lijf bleven, Heten Sem, Cham en Jafet, En hun wijven daartoe mee. Van dezen is alles gekomen, Dat sedert was en komen zal. Maar echt, naar die oude zede, Zette zich het volk naar de kwaadheden, En vergaten de goede zeden helemaal, Die Noach hield zeer goed. Roof, diefstal, verkrachten moordt Hielden die geslachten voort, Zonder Sem en dat van hem bleef, Dat was meest goed en dat dreef Der naturen geboden, En geloofden aan God: Dus hielden zij het van kind tot kind, Naar dat ik het beschreven vind, Tot de goede oude Abraham, Die van Sems geslachte kwam. Daartussen, dat de zondvloed rende En Abraham, de heilige man, Waren wel duizend jaren. Hier mag je duidelijk merken, [121] Hoe God in zijn hoede Altijd ontvangt de goede. Dit is noch het geslacht, daar ik van sprak, Dat uit Seth, Adams zoon, trok Zijn begin en streek voort Tot Jezus Christus geboorte, Als gij hier zal verstaan. Op Noach wil ik weer gaan, Eer ik op Abraham keer: Hier ligt tussen een leer. |
|
Hoe dat eerste volc te levene plach, ende van maten te houden. – XXXI. Tusschen dat aertrike began Ende dattie diluvie ran, Daer twalefhondert jaer bina Tusschen waren, alsic versta, En nutte tfolc vleesch noch wijn, Ende het ruste alse zwijn Onder die bome int gras: Ic wane doe ander zale en was. Zuvel ende ooft was al haer aet, Ende haer cleder, dat verstaet, En hadden ander verwe noch ghevoech, Dan also alst scaep droech. Men vant sindael, bont noch graeu, [122] Noch root, noch groen, noch blaeu, Bedde noch oorcussen; ic wane Tfolc plach al ghelijc te gane. Boetius, die wise here, Prijst des volcs leven mere Ende reynre, alsic vernam, Dan enich volc dat zeder quam, Ende seit dattie liede, twaren, Wijs, reine ende zalich waren. In dierre ghewaden, in costeliker spisen, In cledre van groten prise, In wijn drincken zat, In gadren groten scat En leit wijsheit noch salichede; Want men verghet daer mede Gode, vriende ende maghe, Ende maect den mensche traghe Tallen oorbare, ghelooft mi dat, Sonder te gaderen scat, Ofte groten overmoet stichten, Op sine ghelike met lichten. Gheen dinc en is so ombescheden Alse weelde in verweentheden; Want die hemselven niet en kint, Ende buten sijnre naturen wint, Ende niet en ghevoelt sijns selfs staet, Is puer valsch ende quaet; [123] Want die hemselven dus bedrieghen, Souden enen andren coenlijc lieghen. Daer omme sal hem elc laten Ghenoeghen altoos mit maten. Ende al ghewint hi sulke spoede, Dathi te heerscapen ende te goede Coomt, hi sal altoos ghedincken des, Wanen hi comt ende wie hi es, Ende sal ander liede mede Laten datsi sijn, telker stede, Ende en sal hem verwanen niet en twint: So wort sijn heerscap gheint In eren op dit aertrike, Ende hi behout hemelrike. Het is gheseit over tide vele: Mate is goet tallen spele; Want hi die den voorspoet gaf, Machen, wil hi, weder trecken af; Want ghelucs bederve En is altoos gheen erve; Want men valt dicke mere, Dan men te voren clam zere. So eens menschen goet ende staet Meer wast ende opwaert gaet, So meer zorghen sine zinne, Op dat hi wijsheit hevet inne; Ende zo men meer zorghen heeft [124] Om dinc die de werelt gheeft, So men min zorghet, dats die zede, Om den wech der ewichede; Want zorghe om aerdsche dinghen Moet al te niete springhen. Daer omme so seit aldus Die vroede meester Boecius, Dattie eerste ewe die beste was, Also ic hier voren las, Ja den ghenen die gherechtelike Doe leefden op dit aertrike. |
Hoe dat eerste volk te leven plag en van maten te houden. – XXXI. Tussen dat aardrijk begon En dat de zondvloed rende, Daar twaalfhonderd jaar bijna Tussen waren, zoals ik versta, Nuttigde het volk vlees noch wijn, En het ruste als een zwijn Onder de bomen in het gras: Ik waan dat er toen een andere zaal was. Zuivel en ooft was al hun eten, En hun kleren, dat verstaat, En hadden andere kleur noch gevoeg, Dan alzo als het schaap droeg. Men vond satijn, bont noch grauw, [122] Noch rood, noch groen, noch blauw, Bedden noch oorkussen; ik waan Het volk plag al gelijk te gaan. Boetius, die wijze heer, Prijst het volk leven meer En reiner, zoals ik vernam, Dan enig volk dat sedert kwam, En zegt dat de lieden, zeker, Wijs, rein en zalig waren. In dure gewaden, in kostbare spijzen, In kleren van groten prijs, In wijn drinken zat, In verzamelen grote schat En er ligt wijsheid noch zaligheid; Want men vergeet daarmee God, vrienden en verwanten, En maakt de mens traag Te alle oorbaar, geloof mij dat, Zonder te schatten te verzamelen, Of grote overmoed stichten, Op zijn gelijke met lichten. Geen ding is zo onbescheiden Als weelde in verwaandheid; Want die zichzelf niet kent, En buiten zijn naturen wint, En niet voelt zijn eigen staat, Is puur vals en kwaad; [123] Want die zichzelf dus bedriegen, Zouden en andere koen liegen. Daarom zal zich elk laten Vergenoegen altijd met maten. En al wint hij zulke voorspoed, Dat hij te heerschappen en te goede Komt, hij zal altijd gedenken dus, Waarvan hij komt en wie hij is, En zal ander lieden mede Laten dat ze zijn, te elke plaats, En zal zich wanen niets: Zo wordt zijn heerschappij geëindigd In eren op dit aardrijk, En hij behoudt hemelrijk. Het is gezegd over vele tijden: Maat is goed te alle spelen; Want hij die de voorspoed gaf, Mag hij, wil hij, weer aftrekken; Want geluk beervene En is altijd geen erve; Want men valt vaak meer, Dan men tevoren zeer klom. Zo eens mensen goed en staat Meer groei en opwaarts gaat, Zo meer zorgen in zijn zin, Opdat hij wijsheid heeft in; En zo men meer zorgen heeft [124] Om dingen die de wereld geeft, Zo men min zorgt, dat is di zede, Om de weg der eeuwigheid; Want zorgen om aardse dingen Moet al te niet springen. Daarom zo zegt aldus Die verstandige meester Boetius, Dat de eerste eeuw de beste was, Alzo ik hiervoor las, Ja, diegene die gerecht Toen leefden op dit aardrijk. |
|
Van stercheden ende des wijns nature. – XXXII. Seder dat die diluvie ghinc, So oorloofde God die dinc, Datmen vleesch zoude eten. Ooc dede hi Noe weten, Hoemen wijngaert zoude winnen, Also hem dinghel dede bekinnen; Want ic houde dat voor dien Noyt wijn en wert ghesien. Wijn, alsic verhore, Is die beste liquore, Die God ye worden dede, Ende die beste dranc ooc mede, [125] Daer hi goet is ende fijn; Ende die quaetste dranc die mach zijn, Dats wijn vuul ende ongave, Dit is die waerheit daer ave. Wijn is goet te quetsueren Ende te vele andren curen. Wijn maect subtilen zin, Dies te maten nemet in; Ende maect stout ende blide den moet Hem die van naturen is goet; Ende hem die van naturen is quaet, Hem doet hi bestaen moordaet, Vechten, werren ende ander zaken, Die tfolc in twiste maken, Ende loopt ooc selve in sijn doot Sonder redene ende noot: Daer om heet wijn, zekerlike, Een die machtichste dinc van aertrike. In aertrike sijn drie dinghe Van groter mach [l. macht] zonderlinghe: Die landshere, twijf ende die wijn: Nu verstaet hoe dit mach sijn. Een landshere die thuus set, Doet sine ghebode ende sine wet Houden, ist lief, ist leet, Also verre als sijn lant gheet. Ende hem ontsien wijf ende man, [126] Diene noit en saghen an. Ende, alse hi wil, in eenre uren Brinct hi sijn volc in ruren, Ende versamenet in corten tiden, Ende doet lopen in enen stride, Daert som moet bliven doot: Dese moghentheit is herde groot. Twijf heet sterc in dien, Alsmen dicke heeft ghesien. En is gheen man so sterc van zinne, Noch die heeft so vele wijsheit inne, Noch ooc so sterc van live, Die minne van enen wive En mochten daer toe bi tiden Dwinghen, dat sine zoude riden; Alsi voormaels, hebbic verstaen, Wisen meestren heeft ghedaen. Twijf dwinct den man altenen gader, Dat hi laet moeder ende vader, Suster, broeder ende kint, Ende gaet mit haer die hi mint, Ende verliest ere, ziele ende lijf: Aldus sterc is dat wijf. Nu hoort vanden wine voort an, Daer ic dit omme began: Wijn heeft van naturen den aert, Hi spaert den ghenen diene spaert, [127] Ende die hem en sparen noch en wiken, Hem werpt hi neder inden sliken. Hi can alle die ghene verwinnen, Die hem niet en willen kinnen, Ende beneemt hem sulcstont zo zine macht, Dathi verdrinct in ene gracht. Sulc blijft ligghende optie strate: Hem en roect, ist droghe, ist nate; Al soude een waghen over hem liden, Hine keerde hem niet besiden, Maer hi leit of hi ware doot: Dit es emmer wonder groot, Dat dinc die niet en leeft, Noch sin noch lijf en heeft, Den sterken man also verwint, Dat hi hemselven niet en kint, Noch gaen, noch staen en mach, Noch en kint nacht noch dach. Dit dunct mi verre die stercste wesen; Nochtan hebbic ghelesen, Dattie waerheit sterker es Dan alle dinc, sijts ghewes; Want God noch el nieman Die waerheit ghebreken en can. En zoude els niement drincken wijn, Dan die van naturen sijn [128] Voordachtich in allen goede, Bescheiden ende zachte van moede; Si nemens te maten in, Ende hi maect hem wisen zin. Maer dwase van quaden zeden, Die met ombescheidenheden Haren buuc ghieten vul, Worden sinneloos ende dul, Ende willen twisten ende liede verslaen, Ende ander dinc anegaen, Daer groot vernoy ende jammerhede Of coomt in menigher stede. Hier bi hoort wijn den goeden toe, Ende niet den quaden, ic wijst alsoe. |
Van sterkheden en de wijn natuur. – XXXII. Sedert dat de zondvloed ging, Zo veroorloofde God dat ding, Dat men vlees zou eten. Ook liet hij Noach weten, Hoe men wijngaard zou winnen, Alzo hem de engel deed bekennen; Want ik hou dat voor dien Nooit wijn werd gezien. Wijn, zoals ik hoor, Is die beste likeur Die God ooit worden deed, En die beste drank ook mede, [125] Daarbij goed is en fijn; En de kwaadste drank die er mag zijn, Dat is wijn vuil en onzuiver, Dit is die waarheid daarvan. Wijn is goed topt kwetsingen En te vele andere kuren. Wijn maakt subtiele zin, Die het te maten inneemt; En maakt stout en blijde het gemoed Hem die van naturen is goed; En hem die van naturen is kwaad, Hem doet hij bestaan moorddaad, Vechten, verweren en andere zaken, Die het volk in twist maken, En loopt ook zelf in zijn dood Zonder reden en nood: Daarom heet de wijn, zeker, Een het machtigste ding van aardrijk. In aardrijk zijn drie dingen Van groter mag vooral Die landsheer, het wijf en de wijn: Nu verstaat hoe dit mag zijn. Een landsheer die thuis zit, Doet zijn gebod en zijn wet Houden, is het lief, is het leed, Alzo ver als zijn land gaat. En hem ontzien wijf en man, [126] Die ze nooit aanzagen. En, als hij wil, in een uur Brengt hij zijn volk in beweging, En verzamelt in korte tijden, En doet lopen in een strijd, Daar sommige som moeten blijven dood: Deze mogendheid is erg groot. Het wijf heet sterk in die, Als men vaak heeft gezien. Er is geen man zo sterk van zin, Noch die heeft zo vele wijsheid in, Noch ook zo sterk van lijf, Die minne van een wijf Mochten daartoe bij tijden Dwingen, dat zij zouden rijden; Als ze voormaals, heb ik verstaan, Wijze meesters hebben gedaan. Het wijf dwingt de man geheel en al, Dat hij laat moeder en vader, Zuster, broeder en kind, En gaat met haar die hij mint, En verliest eer, ziel en lijf: Aldus sterk is dat wijf. Nu hoort van de wijn voort aan, Daar ik dit om begon: Wijn heeft van naturen de aard, Hij spaart diegene die hem spaart, [127] En die hem niet sparen noch wijken, Hem werpt hij neer in het slijk. Hij kan al diegene overwinnen, Die hem niet willen kinnen, En beneemt hem sommige tijden zo zijn macht, Dat hij verdrinkt in een gracht. Sommigen blijven liggen op de straat: Hem een zorg, is het droog, is het nat; Al zou een wagen over hem gaan, Hij keerde hem niet bezijden, Maar hij ligt of hij was dood: Dit is immer wonder groot, Dat ding die niet leeft, Noch zin noch lijf heeft, Den sterken man alzo verwint, Dat hij zichzelf niet kent, Noch gaan, noch staan mag, Noch herkent nacht noch dag. Dit dunkt mij ver de sterkste te wezen; Nochtans heb ik gelezen, Dat de waarheid sterker is Dan alle ding, dat is zeker; Want God noch niemand anders Die waarheid ontbreken kan. En zou niemand anders drinken wijn, Dan die van naturen zijn [128] Voorbedacht in alle goed, Bescheiden en zacht van gemoed; Ze namen het te maten in, En hij maakt hem wijzen zin. Maar dwaas van kwade zeden, Die met onbescheidenheden Hun buik vol gieten, Worden zinneloos en dol, En willen twisten en lieden verslaan, En andere dingen aangaan, Daar groot verdriet en droefheid Van komt in menige plaats. Hierbij hoort wijn de goeden toe, En niet den kwaden, ik wijs het alzo. |
|
Van stercheden ende des wijns nature. – XXXII. Seder dat die diluvie ghinc, So oorloofde God die dinc, Datmen vleesch zoude eten. Ooc dede hi Noe weten, Hoemen wijngaert zoude winnen, Also hem dinghel dede bekinnen; Want ic houde dat voor dien Noyt wijn en wert ghesien. Wijn, alsic verhore, Is die beste liquore, Die God ye worden dede, Ende die beste dranc ooc mede, [125] Daer hi goet is ende fijn; Ende die quaetste dranc die mach zijn, Dats wijn vuul ende ongave, Dit is die waerheit daer ave. Wijn is goet te quetsueren Ende te vele andren curen. Wijn maect subtilen zin, Dies te maten nemet in; Ende maect stout ende blide den moet Hem die van naturen is goet; Ende hem die van naturen is quaet, Hem doet hi bestaen moordaet, Vechten, werren ende ander zaken, Die tfolc in twiste maken, Ende loopt ooc selve in sijn doot Sonder redene ende noot: Daer om heet wijn, zekerlike, Een die machtichste dinc van aertrike. In aertrike sijn drie dinghe Van groter mach [l. macht] zonderlinghe: Die landshere, twijf ende die wijn: Nu verstaet hoe dit mach sijn. Een landshere die thuus set, Doet sine ghebode ende sine wet Houden, ist lief, ist leet, Also verre als sijn lant gheet. Ende hem ontsien wijf ende man, [126] Diene noit en saghen an. Ende, alse hi wil, in eenre uren Brinct hi sijn volc in ruren, Ende versamenet in corten tiden, Ende doet lopen in enen stride, Daert som moet bliven doot: Dese moghentheit is herde groot. Twijf heet sterc in dien, Alsmen dicke heeft ghesien. En is gheen man so sterc van zinne, Noch die heeft so vele wijsheit inne, Noch ooc so sterc van live, Die minne van enen wive En mochten daer toe bi tiden Dwinghen, dat sine zoude riden; Alsi voormaels, hebbic verstaen, Wisen meestren heeft ghedaen. Twijf dwinct den man altenen gader, Dat hi laet moeder ende vader, Suster, broeder ende kint, Ende gaet mit haer die hi mint, Ende verliest ere, ziele ende lijf: Aldus sterc is dat wijf. Nu hoort vanden wine voort an, Daer ic dit omme began: Wijn heeft van naturen den aert, Hi spaert den ghenen diene spaert, [127] Ende die hem en sparen noch en wiken, Hem werpt hi neder inden sliken. Hi can alle die ghene verwinnen, Die hem niet en willen kinnen, Ende beneemt hem sulcstont zo zine macht, Dathi verdrinct in ene gracht. Sulc blijft ligghende optie strate: Hem en roect, ist droghe, ist nate; Al soude een waghen over hem liden, Hine keerde hem niet besiden, Maer hi leit of hi ware doot: Dit es emmer wonder groot, Dat dinc die niet en leeft, Noch sin noch lijf en heeft, Den sterken man also verwint, Dat hi hemselven niet en kint, Noch gaen, noch staen en mach, Noch en kint nacht noch dach. Dit dunct mi verre die stercste wesen; Nochtan hebbic ghelesen, Dattie waerheit sterker es Dan alle dinc, sijts ghewes; Want God noch el nieman Die waerheit ghebreken en can. En zoude els niement drincken wijn, Dan die van naturen sijn [128] Voordachtich in allen goede, Bescheiden ende zachte van moede; Si nemens te maten in, Ende hi maect hem wisen zin. Maer dwase van quaden zeden, Die met ombescheidenheden Haren buuc ghieten vul, Worden sinneloos ende dul, Ende willen twisten ende liede verslaen, Ende ander dinc anegaen, Daer groot vernoy ende jammerhede Of coomt in menigher stede. Hier bi hoort wijn den goeden toe, Ende niet den quaden, ic wijst alsoe. |
Van sterkheden en de wijn natuur. – XXXII. Sedert dat de zondvloed ging, Zo veroorloofde God dat ding, Dat men vlees zou eten. Ook liet hij Noach weten, Hoe men wijngaard zou winnen, Alzo hem de engel deed bekennen; Want ik hou dat voor dien Nooit wijn werd gezien. Wijn, zoals ik hoor, Is die beste likeur Die God ooit worden deed, En die beste drank ook mede, [125] Daarbij goed is en fijn; En de kwaadste drank die er mag zijn, Dat is wijn vuil en onzuiver, Dit is die waarheid daarvan. Wijn is goed topt kwetsingen En te vele andere kuren. Wijn maakt subtiele zin, Die het te maten inneemt; En maakt stout en blijde het gemoed Hem die van naturen is goed; En hem die van naturen is kwaad, Hem doet hij bestaan moorddaad, Vechten, verweren en andere zaken, Die het volk in twist maken, En loopt ook zelf in zijn dood Zonder reden en nood: Daarom heet de wijn, zeker, Een het machtigste ding van aardrijk. In aardrijk zijn drie dingen Van groter mag vooral Die landsheer, het wijf en de wijn: Nu verstaat hoe dit mag zijn. Een landsheer die thuis zit, Doet zijn gebod en zijn wet Houden, is het lief, is het leed, Alzo ver als zijn land gaat. En hem ontzien wijf en man, [126] Die ze nooit aanzagen. En, als hij wil, in een uur Brengt hij zijn volk in beweging, En verzamelt in korte tijden, En doet lopen in een strijd, Daar sommige som moeten blijven dood: Deze mogendheid is erg groot. Het wijf heet sterk in die, Als men vaak heeft gezien. Er is geen man zo sterk van zin, Noch die heeft zo vele wijsheid in, Noch ook zo sterk van lijf, Die minne van een wijf Mochten daartoe bij tijden Dwingen, dat zij zouden rijden; Als ze voormaals, heb ik verstaan, Wijze meesters hebben gedaan. Het wijf dwingt de man geheel en al, Dat hij laat moeder en vader, Zuster, broeder en kind, En gaat met haar die hij mint, En verliest eer, ziel en lijf: Aldus sterk is dat wijf. Nu hoort van de wijn voort aan, Daar ik dit om begon: Wijn heeft van naturen de aard, Hij spaart diegene die hem spaart, [127] En die hem niet sparen noch wijken, Hem werpt hij neer in het slijk. Hij kan al diegene overwinnen, Die hem niet willen kinnen, En beneemt hem sommige tijden zo zijn macht, Dat hij verdrinkt in een gracht. Sommigen blijven liggen op de straat: Hem een zorg, is het droog, is het nat; Al zou een wagen over hem gaan, Hij keerde hem niet bezijden, Maar hij ligt of hij was dood: Dit is immer wonder groot, Dat ding die niet leeft, Noch zin noch lijf heeft, Den sterken man alzo verwint, Dat hij zichzelf niet kent, Noch gaan, noch staan mag, Noch herkent nacht noch dag. Dit dunkt mij ver de sterkste te wezen; Nochtans heb ik gelezen, Dat de waarheid sterker is Dan alle ding, dat is zeker; Want God noch niemand anders Die waarheid ontbreken kan. En zou niemand anders drinken wijn, Dan die van naturen zijn [128] Voorbedacht in alle goed, Bescheiden en zacht van gemoed; Ze namen het te maten in, En hij maakt hem wijzen zin. Maar dwaas van kwade zeden, Die met onbescheidenheden Hun buik vol gieten, Worden zinneloos en dol, En willen twisten en lieden verslaan, En andere dingen aangaan, Daar groot verdriet en droefheid Van komt in menige plaats. Hierbij hoort wijn de goeden toe, En niet den kwaden, ik wijs het alzo. |
|
Van Noes kindren, ende datmen vader ende moeder eren sal. – XXXIII. Noe, alsic voren began, Was deerste die ye wijnghaert wan. Doe ghevielt eens dat Noe Wijns hadde ghedroncken mee Dan sijn nature vermochte wel, So dat hi in slape vel, Ende lach ontdect tusschen die been: Ic wane dattie liede en ghene [129] Neder cleet en plaghen Te draghene in dien daghen. Doe sijn middel zone, Cham, Den vader also vernam, Wijsde hire mitten vingher op, Ende maecter mede sijn scop. Alse Japhet, zijn outste zone, zach Dat sijn vader dus bloot lach, Scaemde hijs hem herde zere, Ende decte te hant sinen here. Ende om dat Cham bespotte den vader, So wert hi alteenengader Om die zonden vermaledijt; Ende om dat Japhet te dierre tijt Op sijns vader ere mecte, Ende sijn scamelheit decte, Wert hi ghebenedijt also houde Ende dat van hem comen zoude. Dese benedictie streec voort Tote op Christus gheboort; Want van Seths gheslachte vercoren Woude Christus sijn gheboren Daer na over menich jaer, Als ghi horen sult hier naer. Hier bi machmen leren, Dat goet is vader ende moeder eren Ende waerden telker stat; [130] Want God ghebiet selve dat, Onser alre behoeder, Datmen ere vader ende moeder: So machmen langhe opter aerden Leven in eren ende in waerden, Ende dat gheslachte mach ooc staen In salicheden, zonder waen; Ende die hier jeghen doet, Gheluc, ere of goet En sal hem volghen, sijts ghewes, Want God sijn viant es, Om dat hi niet en dede ghenoech Hem diene wan ende diene droech. Dicke pleechtmen te ziene Op aertrike hem goet te gheschiene, Die vader ende moeder sijn onderdaen Ende eren ende bi staen; Ende die des en doen niet, Plaghe, scande ende verdriet Hebben si dicke harentare: Dat sietmen daghelijcs openbare. Noe was een out man, Doe die diluvie ran; Nochtan was volcs, eer hi sterf, [131] usent vierendetwintich werf, Dat van hem quam algader; Daer om heet hi onse vader. Tfolc al meest, na desen stonden, Trac al weder toten zonden, Sonder Japhet, als ic voren seide, Die sijns vader scamelheide Decte, ende dat van hem quam Bleef best, ende dat ane nam Der naturen ghebode, Ende gheloofden in enen Gode, Van kinde te kinde, also voort, Tote Abrahams gheboort. Noch blivic, zonder lette, In dat gheslachte van Sethte, Adaems zone, daer ghi Hier voren of hoordet zegghen mi, Daer Christus, die Gods zone, Na of wart gheboren scone, Alsic u hier na sal Met goeden staden verclaren al. Tusschen der diluvien ganc Ende Abrahame waren lanc Dusent jaer, als ic las, Daer dat volc binnen was So zere ghewassen int ghemeen, Dats die werelt al vol scheen; [132] Ende zonderlinghe in Asia: Dat is tlant, alsic versta, Dat over die zuut zee leit, Daer Jherusalem in steit Ende menich groot conincrike: Het hout deen helft van aertrike. Doe des volcs wert so vele, Ghinct mit hem al uten spele, Ende heeft hem ter quaetheit gheset, Want en hadde here noch wet. Die werelt hadde ghestaen, voorwaer, Meer dan twee dusent jaer, Eer tfolc wet ofte ghebode Ontfinc van onsen here Gode; Maer goede usagien hilden si, Daer die goede leefden bi; Maer vanden goeden was dat ghetal Herde cleine ende smal. |
Van Noach’ s kinderen en dat men vader en moeder eren zal. – XXXIII. Noach, zoals ik tevoren begon, Was de eerste die ooit een wijngaard won. Toen gebeurde het eens dat Noach Wijn had gedronken mee Dan zijn natuur vermocht wel, Zodat hij in slaap viel, En lag onbedekt tussen de benen: Ik waan dat de lieden geen [129] Neder kleed plagen Te dragen in die dagen. Toen zijn middelste zoon, Cham, De vader alzo vernam, Wees hij er met de vinger op, En maakte ermee zijn spot Toen Jafet, zijn oudste zoon, zag Dat zijn vader aldus blootlag, Schaamde hij hem erg zeer, En bedekte gelijk zijn heer. En omdat Cham bespotte de vader, Zo werd hij aanhoudend tezamen Om die zonden vermaledijd; En omdat Jafet te die tijd Op zijn vader s eer mikte, En zijn schamelheid bedekte, Werd hij gezegend zo gauw En dat van hem komen zou. Deze benijd ik dat hij streek voort Tot op Christus geboorte; Want van Seths geslacht uitverkoren Wilde Christus zijn geboren Daarna over menig jaar, Als ge horen zal hierna. Hierbij mag men leren, Dat het goed is vader en moeder te eren En waarderen te elke plaats; [130] Want God gebiedt zelf dat, Onze aller behoeder, Dat men eert vader en moeder: Zo mag men lang op de aarde Leven in eren en in waardigheid En dat geslacht mag ook staan In zaligheden, zonder waan; En die hiertegen doet, Geluk, eer of goed Zal hem vervolgen, dat is zeker, Want God zijn vijand is, Omdat hij niet genoeg deed Hem dienen dan en die hem droeg. Vaak plag men te zien Op aardrijk hem goed te geschieden, Die vader en moeder zijn onderdanig En eren en bijstaan; En die het niet doen, Plagen, schande en verdriet Hebben ze vaak hier en daar: Dat ziet men dagelijks openbaar. Noach was een oude man, Toen de zondvloed begon; Nochtans was volk, eer hij sterf, [131] Duizend vierentwintigmaal, Dat van hem kwam allemaal; Daarom heet hij onze vader. Het volk al meest, na deze stonden, Trok alweer tot de zonden, Zonder Jafet, als ik tevoren zei, Die zijn vader schamelheid Bedekte, en dat van hem kwam Bleef het beste, en dat aannam De naturen geboden, En geloofden in een God, Van kind tot kind alzo voort, Tot Abrahams geboorte. Noch blijf ik, zonder letten, In dat geslacht van Seth, Adams zoon, daar gij Hiervoor mij van hoorde zeggen, Daar Christus, di Gods zoon, Daarna van werd mooi geboren, Zoals ik u hierna zal Met goede pozen alles zal verklaren. Tussen de zondvloed gang En Abraham was lang Duizend jaar, als ik las, Daar dat volk binnen was Zo zeer gegroeid in het algemeen, Dat is dat die wereld al vol scheen; [132] En vooral in Azië: Dat is het land, zoals ik versta, Dat over de Zuidzee ligt, Daar Jeruzalem in staat En menig groot koninkrijk: Het houdt de ene helft van aardrijk. Toen het volk werd zo veel, Ging het met hen al uit het spel, En heeft zich ter kwaadheid gezet, Want het had heer noch wet. Die wereld had gestaan, voorwaar, Meer dan tweeduizend jaar, Eer het volk wet of gebod Ontving van onze heer God; Maar goede gebruiken hielden ze, Daar die goede bij leefden; Maar van het goeden was dat getal Erg klein en smal. |
|
Hoemen een stat ofte een lantscap regieren sal. – XXXIIII. In dat beghin van aertrike, Doe dat volc ghemeenlike Arm was ende niet en wiste dat Men rente houden mochte ende scat, Maer optie ackere hem gheneerden, [133] Van jare te jare, datsi verteerden, Ende ooc van haren beesten, Ende niet en wisten van andren feesten, Ende, datsi hadden, was ghemeen, Doe en was nijt en gheen Onder dat volc noch twiste. Mar zeder datmen wiste, Datmen renten mochte copen Ende scat te samene hopen, So en ghebrac nie zint nijts, Noch perlements, noch strijts; Want die hoop vanden goede Maect den mensche zo groot van moede, Dat hem dicke dunct des, Dat hi niement ghelijc en es, Ende hemselven niet en kint, Ende sine ghebuer niet en versint, Die lichte beter is dan hi. Proeft ofte dit waer zi: Doe die Romeinen, in ouden daghen, Om haer selfs bate niet en saghen, Mar om te gaderne scat Ten ghemeinen oorbaer vander stat, Ende dien hilden mit hoeden groot, Ende als sijs dan hadden noot, Bescheidelijc daer toe ghinghen, Vorderden si also hare dinghen, [134] Datsi, mit haerre wiser cracht, Al aertrike brochten in haerre macht. Maer sint dat die raeds liede Begonsten te ziene op miede, Ende haers selfs bate meer trocken voort Dan die ghemeine bate vander poort, Ende vriende ende maghe verdroeghen mede Jeghen die rechte vander stede, So daelde Romen, yelanc zo mere, Ende verloos macht ende ere; Want die poorteren ghinghen zo riken, Dat niement den andren en wilde wiken, Maer elc woude beter wesen Dan sijn ghebuer, ende bi desen Vielen si onderlinghe in nide, In oorloghen ende in stride, Mids haren groten overmoet, Dat niet en dede dan tgoet, Daer si bi bederfden mede Beide hemselven ende haer stede, So dat vreemde liede quamen, Die de stat ane namen, Ende bleven sitten daer binnen. Nu moghedi merken ende versinnen, Ofte des ghelike yet In andren steden is gheschiet. Jaet, dat si u becant, [135] Ende zonderlinghe in Vlaenderlant, Daer die grote heren van dien steden Deen den andren zo beneden, Om dat elc voordeel ende bate Trecken woude in sinen gate, Datsi deen den andren verbeten Ende also te niete sleten, Dat si al worden niet, So dat quam een vreemde diet, Ende hadden gheweest hare knechten, Ende ghinghen die steden berechten, Ende namen dien selven tleven, Die vanden goeden waren bleven, Ende houden noch die steden al: En weet hoe langhe het duren zal. Maer zijts zeker van dien, Datmen dies ghelike zal zien In andren landen gheschien, Daer die raeds manne altoos spien Om haers selfs winnen ende baten, Ende ghemenen oorbaer achter laten. Die wiselike ende mit eren Ene stat wille regeren, Sullen houden pointen twee: Teerste is datmen nemmermee Ghemenen oorbaer achter en late, [136] Wient anders scade of bate; Want ghemenen oorbaer, waerlike, Is voor arme ende voor rike, Ende daer toe zo leechter meer an Dan aenden oorbaer van énen man; Ende wie dit te brekene beghaert, En heeft die stat lief noch waert, Ende die en zouden, vrooch noch spade, Ghenaken der stat rade; Want hi mochte om sine bate raden, Dat alder stat zoude scaden. Tander point is dat: Wat baten coomt vander stat, Datmen dat leit in zekerre stede, Der stat te helpene mede, Weder het si cleine ofte groot; Ende alse die stat hevet noot Ten ghemeinen oorbaer, soe Salmen dan gaen daer toe Wijslike ende mit maten, Ende enen penninc niet quisten laten; Want no wijf noch man En heefter ander recht an. [137] |
Hoe men een stad of een landschap regeren zal. – XXXIIII. In dat begin van aardrijk, Toen dat volk algemeen Arm was en niet wist dat Men rente houden mocht en schat, Maar op de akkers zich geneerden, [133] Van jaar tot jaar, dat ze verteerden, En ook van hun beesten, En niet wisten van andere feesten, En, dat ze hadden, was algemeen, Toen was er geen nijd Onder dat volk noch twist. Mar sedert dat men wist, Dat men renten mocht kopen En schat tezamen hopen, Zo ontbrak het niet sinds nijd, Noch gesprekken, noch strijd; Want die hoop van het goede Maakt de mens zo groot van moed, Dat hem vaak denkt dus, Dat hij niemand gelijk is, En zichzelf niet kent, En zijn buur niet verzint, Die licht beter is dan hij. Proef het of dit waar is: Toen de Romeinen, in oude dagen, Om hun eigen baat niet zagen, Mar om te verzamelen schat Ten algemene oorbaar van de stad, En die hielden met grote hoeden, En als ze dan hadden nood, Bescheiden daartoe gingen, Bevorderden ze alzo hun dingen, [134] Dat ze, met hun wijze kracht, Al aardrijk brachten in hun macht. Maar sinds dat die raadslieden Begonnen te zien op winst, En hun eigen baten meer voorttrokken Dan die algemene baat van de poort, En vrienden en verwanten verdroegen mede Tegen die rechten van de plaats, Zo daalden Rome, hoe langer hoe meer, En verloor macht en eer; Want die poorters gingen zo rijken, Dat niemand de andere wilde wijken, Maar elk wilde beter wezen Dan zijn buur, en bij deze Vielen ze onderling in nijd, In oorlogen en in strijden, Mits hun grote overmoed, Dat niet deed dan het goed, Daar ze bedierven mede Beide zichzelf en hun plaats, Zodat vreemde lieden kwamen, Die de stad aannamen, En bleven zitten daarbinnen. Nu mag je merken en verzinnen, Of iets dergelijks In andere plaatsen is geschied. Ja het, dat is u bekend, [135] En vooral in Vlaanderen land, Daar die grote heren van die plaatsen De een de andere zo benijden, Omdat elk voordeel en baat Trekken wilde in zijn gat, Dat ze de een de andere verbeten En alzo te niet sleten, Dat ze al worden te niet, Zodat kwam een vreemd volk, En hadden geweest hun knechten, En gingen die plaatsen berechten, En namen diezelfde het leven, Die van het goede waren gebleven, En houden noch die plaatsen al: En weet niet hoelang het duren zal. Maar is het zeker van dien, Dat men diergelijke zal zien In andere landen geschieden, Daar de raadsmannen altijd spieden Om hun eigen gewin en baten, En algemene oorbaar achterlaten. Die wijs en met eren Een stad wil regeren, Zullen houden twee punten: De eerste is dat men nimmermeer Algemene oorbaar achterlaat, [136] Wie het anders schade of baat; Want algemene oorbaar, waarlijk, Is voor arme en voor rijken, En daartoe zo ligt er meer aan Dan aan de oorbaar van een man; En wie dit te breken begeert, En heeft die stad lief noch waard, En die zouden, vroeg noch laat, Genaken de stads raad; Want hij mocht om zijn baat raden, Dat de hele stad zou schaden. Het andere punt is dat: Wat baten komt van de stad, Dat men dat legt in zekere plaats, De stad te helpen mede, Weder het is klein of groot; En als die stat heeft nood Ten algemene oorbaar, zo Zal men dan gaan daartoe Wijs en met maten, En een penning niet verkwisten laten; Want nog wijf nog man Heeft er ander recht aan. [137] |
|
Hoe landsheer eerst wert ghemaect. - XXXV. Hier voren hebbic u gheset, Hoe tfolc was zonder here ende zonder wet, Ende hoe si hem op ackeren gheneerden, Ende wonnen datsi verteerden, Ende mit quicke ende mit beesten, Ende en wisten van andren feesten. Nu vantmen vele kockinen, Die arbeden noch pinen En wouden, mar ledich gaen; Ende so wouden si die hant slaen An zulke vrome ende goede, Alse ghewonnen hadden die goede; Ende en woudemens dan niet ghehinghen, So wouden si tfolc daer toe dwinghen, Datment hem moeste gheven, Of si namen den lieden tleven; Ende roofs ende moords wert zo vele, Dat al ghinc uten spele. Doe dat volc mercte ende zach, Wat hem an dese dinc lach, Visierden si nauwe ende dochten, Hoe si dit ghekeren mochten, Ende maecten die statuut, [138] Datsi den volke gaven uut, Dat elc zoude leven vanden zinen, Dat hi ghewonnen hadde met pinen, Ende dies niement gheven en zoude, En ware dat hijt doen woude; Ende so wie onlant ende heide Te lande brake mit zinen arbeide, Dat zoude wesen sijn erve, Te sinen onthoude, te zinen bederve; Ende so wie sloeghe sijn hant An anders have, an anders lant, Soude daer omme verliesen tlijf. Ende om dit te houdene stijf, So maecten si daer toe Enen voocht, die spade ende vroe Cracht ende fortse zoude legghen ave, So dat elc andren tsine gave. Ende om dat hi niet en dorfte Sorghen om sinen noodtorfte, So bewijsden si hem tcheins Op haer lant, haer ende gheins, Dien si hem jaerlijcs zouden gheven, Ende daer of zoude hi leven. Ooc maecten si rechte ende wette, Diemen inden lande zette Op zaken van menigher wise, Ende bevalen hem dathise [139] Wel hilde op sine ere, Beide aen knechte ende an here, Ghelijc dat hilt die wet, Ghinct an lijf, an goet, an let. Aldus hebbic vernomen Dat heren toe sijn comen, Niet bi hemselven allene, Maer mids den volke ghemene, Diene verhieven te herien, Om dat hi tfolc zoude vrien Ende beschermen, vrooch ende spade, Van crachte ende van overdade, Ende elken tsine zoude doen gheven, Ende dat hi zelve zoude leven Van sinen renten ende zine mesnieden, Die hem gaven die lieden Jaerlijcs inden lande Van haren erfliken pande Ende van haren voorfeiten met, Also se tfolc heeft gheset. Ende name hi meer vanden lieden Ander goet of ander mieden, Waest groot, cleine, cort of lanc, Hi moste zinghen zulken zanc Alse dandre zonghen op dat recht: Hier op was heerscap gherecht. Daer omme siet, ghi heren, wat ghi doet; [140] Alse ghi neemt lijf ende goet Uwen lieden, zonder hare scout, Ghi misdoet vele menighervout Dan oft u lieden daden, Die ghi hanghen zout ende raden. Ende also wel verbuerdi Die zelve doot alse si; Want boven u so gaet dat recht, Want ghi sijt des gherechten knecht, Ende tgherechte, dats ware tale, Mochte u u lijf ontwisen wale, Weder ghi sijt keyser ofte coninc: Hout dit voor ware dinc. Daer bi besiet wiselike, Dat beide arme ende rike Recht hebben in uwen hoven; Want hier is een here boven, Diet al ziet ende verstaet Uwe rechten, ist goet, ist quaet; Ende des en sal hi niet vergheten, Hi en sal u weder meten Metter maten daer ghi meet hier, In hemelrike ofte int ewighe vier. |
Hoe een landsheer eerst werd gemaakt. - XXXV. Hiervoor heb ik u gezet, Hoe het volk was zonder heer en zonder wet, En hoe ze zich op akkers geneerden, En wonnen dat ze verteerden, En met klein vee en met beesten, En wisten niet van andere feesten. Nu vindt men vele koks, Die arbeiden noch pijnen En wilden, maar lediggaan; En zo wilden ze die hand slaan An zulke vrome en goede, Als gewonnen hadden die goede; En wilde men het dan niet toestaan, Zo wilden si het volk daartoe dwingen, Dat men het hen moeste geven, Of ze namen de lieden het leven; En roof en moord werd zo veel, Dat alles ging uit het spel. Toen dat volk merkte en zag Wat hen aan dit ding lag, Versierden ze nauw en dachten, Hoe ze dit keren mochten, En maakten het statuut, [138] Dat ze het volk uitgaven, Dat elk zou leven van het zijne, Dat hij gewonnen had met pijnen, En dus niemand geven zou, Tenzij dat hij het doen wilde; En zo wie onland en heide Te land brak met zijn arbeid, Dat zoude wezen zijn erve, Tot zijn onthoud, te zijn behoefte; En zo wie sloeg zijn hand Aan een ander zijn have, aan anders land, Zou daarom verliezen het lijf. En om dit te houden stijf, Zo maakten ze daartoe Een voogd, die laat en vroeg Krachten fors zoude leggen daarvan, Zodat elk de andere het zijne gaf. En omdat hij niet durfde Zorgen om zijn nooddruft, Ze bewezen ze hem accijns Op hun landt, hier en ginds, Die ze hem jaarlijks zouden geven, En daarvan zou hij leven. Ook maakten ze recht en wetten, Die men in het land zette Op zaken van menige wijze, En bevalen hem dat hij ze [139] Goed hielde op zijn eer, Beide aan knechten en aan heren, Gelijk dat hielt die wet, Ging het aan lijf, aan goed, aan lid. Aldus heb ik vernomen Dat heren toe zijn gekomen, Niet van zichzelf alleen, Maar mits het volk algemeen, Die zee verhieven tot heerschappij, Omdat hij het volk zoude bevrijden En beschermen, vroeg en laat, Van krachten en van overdaad, En elke het zijne zou doen geven, En dat hij zelf zou leven Van zijn renten en zijn manschappen, Die hem gaven die lieden Jaarlijks in het land Van hun erfelijke pand En van hun voorfeiten mee, Alzo se het volk heeft gezet. En nam hij meer van de lieden Ander goed of andere winst Was het groot, klein, kort of lang, Hij moest zingen zo’ n gezang Als de andere zongen op dat recht: Hierop was heerschappijn gericht. Daarom ziet, gij heren, wat gij doet; [140] Als ge neemt lijf en goed Uw lieden, zonder hun schuld, Ge misdoet zeer menigvuldig Dan als uw lieden deden, Die gei hangen zout en radbraken. En alzo wel verbeur je Diezelfde dood als zij; Want boven u zo gaat dat recht, Want gij bent de gerechte knecht, En het gerecht, dat is ware taal, Mocht uw lijf verwijzen wel, Weder ge bent keizer of koning: Houdt dit voor een waar ding. Daarbij bezie wijs, Dat beide arme en rijke Recht hebben in uw hoven; Want hier is een heer boven, Die het al ziet en verstaat Uw rechten, is het goed, is het kwaad; En dat zal hij niet vergeten, Hij zal u weer meten Met de maten daar gij meet hier, In hemelrijk of in het eeuwige vuur. |
|
Van Abraham ende vander Joden archeit. - XXXVI. Hier voren liet ict op Abraham, [141] Die van Japhets gheslachte quam, Noes zone, die van Sethte, Adams zone, als ic voren zette. Abraham was herde zere Vercoren van onsen here, Ende hi was deerste dien God Op aertrike gaf ghebod, Doe aertrike wel nare Ghestaen had tweendetwintich hondert jaere: Dat was die besnidenesse. God gheboed hem dat hi die lesse Emmer vaste zoude houden, Ende ooc alle die ghene die zouden Van hem comen daer na. Hier beghint, alsic versta, Dat Joodsche volc, dat met eren groot Stoet tote vore Christus doot, Die welke doot dat Joodscap blende Strueerde ende brachte ten ende. Abraham was zo zere Ghemint van onsen here, Dat hem God scouwen dede Eenrehande vorme der drievoudichede; Want hi sach op enen boem staen Drie aensichten al eens ghedaen, Daert so clare was omtrent, Dat des ghelike nie en was bekent. [142] Daer zo sprac hem God ane, Ende dede hem te verstane, Dat sijn wijf kint zoude draghen, Die zo out was van daghen, Dat bi naturen niet en mochte ghescien. Ooc zo zeide hem God mittien, Dathi zoude sijn al tenen gader Van herde vele liede vader, Ende dat hi sijn gheslachte zoude leiden In een vet lant van weiden, Daer honich ende melc vloeyen zoude; Ende dat hi hem ooc woude Ghetrouwelijc bi staen, als haer God. Noch gheloven die Joden zod, Dat hem dat lant mit allen Hier na sal ghevallen; Maer sine bevroeden, min noch mere, Hier of die edele lere: Dats hier boven die zoete stede, Daer vloeyt alle zoetichede. Nu merct hoe hem God woude vertoghen, Daert Abraham sach mit zinen oghen, In vormen van aensichten drien, Daer men claerlijc in mach zien Die drievoudicheit ons heren; Nochtan en willen hem niet bekeren Daer toe die Joden verscoven, [143] Datsi yet willen gheloven, Dat dat wesen van drien personen In ene Godheit mach wonen; Nochtan dat haer vader Abraham Dese drie vormen sach ende vernam, Ghelijc dat noch is bleven In haren boeken bescreven, Die si alle daghe lesen. Ooc hebben si van desen Meest in alle hare boeken, Daer men bi mach onderzoeken Drievoudicheit in Gode vereent; Maer hare herte is zo versteent, Sine willens verstaen cleen noch groot; Si nemen den text albloot Van haren boeken ende latent gaen; Si en willent niet verstaen Die edele leringhe dierre uut gaet, Daer men den gront bi verstaet Ende dat heilighe merch uut zuucht, Also een heylich man tuucht. In Abrahams tide begonste scone Dat rike van Babylone, Dat langhe in groter macht stoet, Tote dat Cyrus werp ondervoet Met coste ende mit pinen groot, Dat Orosius scrijft albloot. [144] |
Van Abraham en van de Joden boosheid. - XXXVI. Hiervoor liet ik het op Abraham, [141] Die van Jafet ‘s geslacht kwam, Noach s zoon, die van Seth, Adams zoon, als ik voor zette. Abraham was erg zeer Uitverkoren van onze heer, En hij was de eerste die God Op aardrijk gaf gebod, Toen aardrijk wel bijna Gestaan had tweeëntwintig honderd jaar: Dat was die besnijdenis. God gebood hem dat hij die les Immer vast zou houden, En ook alle diegene die zouden Van hem komen daarna. Hier begint, zoals ik versta, Dat Joodse volk, dat met eren groot Stond tot voor Christus dood, Diens dood dat Joodse volk verblinde Vernielde en bracht ten einde. Abraham was zo zeer Gemind van onze heer, Dat hem God aanschouwen deed Een vorm der Drievuldigheden; Want hij zag op een boom staan Drie ansichten al gelijk gedaan, Daar het zo helder was omtrent, Dat diens gelijke niet was bekend. [142] Daar zo sprak hem God aan, En liet hem te verstaan, Dat zijn wijf kind zoude dragen, Die zo oud was van dagen, Dat het van naturen niet mocht geschieden. Ook zo zei hem God meteen, Dat hij zou zijn al tezamen Van erg veel lieden vader, En dat hij zijn geslachte zou leiden In een vet land van weiden, Daar honing en melk vloeien zou; En dat hij hem ook wilde Getrouw bijstaan, als hun God. Noch geloven die Joden zot, Dat hen dat land geheel en al Hierna zal toevallen; Maar zijn bevroeden, min of meer, Hiervan die edele leer: Dat is hier boven die zoete plaats, Daar vloeit alle zoetheid Nu merk hoe hem God wilde tonen, Daar het Abraham zag met zijn ogen, In vormen van drie aanzichten, Daar men duidelijk in mag zien Die Drievuldigheid van onze heer; Nochtans willen zich niet bekeren Daartoe de Joden verschuiven, [143] Dat ze iets willen geloven, Dat dat wezen van drie personen In een Godheid mag wonen; Nochtans dat hun vader Abraham Deze drie vormen zag en vernam, Gelijk dat noch is gebleven In hun boeken beschreven, Die ze alle dagen lezen. Ook hebben ze hiervan Meest in al hun boeken, Daar men bij mag onderzoeken Drievuldigheid in God verenigd; Maar hun harten zijn zo versteend, Zijn willen het niet verstaan klein noch groot; Ze nemen de tekst duidelijk Van hun boeken en laten het gaan; Ze willen het niet verstaan Die edele lering die er uit gaat, Daar men de grond bij verstaat En dat heilige merg uitzuigt, Alzo een heilig man getuigt In Abrahams tijd begon mooi Dat rijk van Babylon, Dat lang in grote acht stond, Totdat Cyrus het wierp onder de voet Met kosten en met grote moeite, Dat Orosius schrijft duidelijk. [144] |
|
Van ghehoorsaemheden. – XXXVII. Abraham, als ic voren sprac, Ghewan enen zone, hiet Ysaac, Van zinen wive verSaren, Al was si out van jaren, Een enich kint, datsi minden zere. Doe zo hiet hem onse here, Om dat hine proeven woude, Dat hi sijn kint offeren zoude, Hem te eren in eenre offerhande, Op enen berch in enen brande, Also men doe optien dach Scape ende beeste tofferen plach. Abraham woude ghehoorsaem zijn Gode Ende doen al sine ghebode, Ende leide tkint ten berghe waert, Ende droech mit hem vier ende zwaert, Omme dat kint te dodene daer. Doe seide dat kint: ‘vader, waer Is die offerande, die ghi offeren zelt? Ic en zie gheen hier opt velt.’ Die vader antwoorde mittien: ‘Lieve kint, God zalt versien.’ Ende doe hi tswaert hoghe op hief Tes kints halse, dat hi hadde lief, [145] So quam dinghel, mids Gods wille, Ende hilt dat zwaert al stille, So dat hi niet en conste gheslaen, Ende wijsde Abraham also saen Enen vetten weder daer ter stede, Daer hi doen zoude mede Sijn offerhande, Gode te eren. Hier aen zo moghen wi leren, Dat een mensche door ghenen noot, Noch door die vrese vander doot, Gods ghebodt breken en sal. Ja, al zoude die werelt al Vervaren ende te niete gaen, Men sal in Gods ghebode volstaen. Aen die werelt leit mi cleine, Maer aen minen scepper alleine Leit al die macht van mire baten: Ende sijn ghebodt en sal ic niet laten Door al dat, des sijt ghewes, Dat inden hemel ende optie aerde es. Dese ghetrouwe man Abraham Was Gode herde ghehoorsam, Die sinen zone en spaerde niet; Maer, die de dinc te rechte besiet, So was die hemelsche vader Ghetrouwer dan dit algader, [146] Die zinen zone en spaerde twint; Maer hi heeftene hier neder ghesint In desen vulen stinckenden zac, Daer hi noit en hadde ghemac, Ende daer hi sterf die bitter doot, Om ons te helpene uter noot; Daer hi onse misdaet mede gout, Dies hi en hadde ghene scout. Dit dede die here van hier boven, Dien alle creaturen loven, Ende zonder beheet van yeman; Want boven hem en is nieman. Hier en dwancken gheen dinc inne Dan trouwe ende gherechte minne, Die hi tote ons droech, Daer hi den viant mede versloech, Die alle menschen aen hem saecte, Om dat Adam den appel smaecte. Vele lude heeft wonder datmen zeecht, Datter vele meer zonden aen leecht Datmen Gods name verzwoere, Dan alle die werelt vervoere, Ende algader worde niet. Nu merct dan ende besiet, Hoe sterkelijc dat God wrac Dat een ghebod dat Adam brac, Dat in hemselven niet quaet en was nochtan, [147] Anders dant God verboot den man: Hi moester tparadijs omme rumen, Dies wi ons allen noch becumen, Daert vol was van welden. Ooc moestent mede ontghelden Alle die ghene [die] na hem quamen, Die ontsculdich waren der blamen; Want in vijf dusent jaren Moeste tfolc al ter hellen varen, Ende wi alle ghemeenlike Hadden gheweest ontstervelike, Ende te hemele ghevaren zonder moude, Hadde Adam tghebot ghehouden. Dat wi met wee worden gheboren, Anxt hebben ende toren, Sorghe, hongher, coude, dorst, Haghel, snee, storm ende vorst, Met pinen winnen ende draghen Daer of die lichame hem zal bedraghen, Van deser werelt scheiden groter droever bitterheiden, Orloghe, ziecheit ende quale, Dese quamen altemale Den mensche toe ghemene Om enen appel beete allene, [148] Ende die zware pine daer toe Der hellen, des vagheviers alsoe. Ja, die goede zielen moesten varen Binnen meer dan vijf dusent jaren In die voorhelle, daer si langhe Waren in groten bedwanghe; Ende en dade dat heylighe doopsel, Wi moesten daer alle also wel. Al dat ye gheboren was, En was niet waerdich das Die zonden te beteren int ghemeen, Dan die Gods zone alleen, Die moeste door den groten noot Om ons te quitene vander doot, In aertrike comen, als mensche ghedaen, Ende die bitter doot ontfaen, Daer hi ganste algader mede Die zonden die Adaem dede. Hier bi moghedi gheloven claer, Dat een zonde is herde zwaer, Dat God verbien op ene stonde Al aertrike om ene zonde, Dies niement sculdich en was nochtan, Dan Yeve ende Adaem haer man. Lieve kindre, laet ons vroeden Ende ons van zonden also hoeden, [149] Dat wi om een corte wile hier Niet en bernen int ewighe vier; Maer dat ons om dit corte leven Hemelrike worde ghegheven. Ons en derf roeken wat wi hier doghen, Op dat wi hemelrike hebben moghen; Want dit doghen is hier zaen ghetermineert, Daer men ewelijc ghinder om regneert. |
Van gehoorzaamheden. – XXXVII. Abraham, zoals ik tevoren sprak, Won een zoon, heet Isaac, Van zijn wijf vrouw Sara, Al was ze oud van jaren, Een enig kind, dat ze min zeer. Toen zo zei hem onze heer, Omdat hij hem beproeven wilde, Dat hij zijn kind offeren zou, Hem te eren in een offerande, Op een berg in een brand, Alzo men toen op die dag Schapen en beesten te offeren plag. Abraham wilde gehoorzaam zijn aan God En doen al zijn gebod, En leidde het kind ten berg waart, En droeg met hem vuur en zwaardt, Om dat kind te doden daar. Toen ze het kind: ‘vader, waar Is die offerande, die gei offeren zal? Ik zie geen hier op het veld.’ De vader antwoorde meteen: ‘Lieve kind, God zal het voorzien.’ En toen hij het zwaard hoog op hief Te kind zijn hals, dat hij had lief, [145] Zo kwam de engel, mits Gods wil, En hield dat zwaard geheel stil, Zodat hij niet kon slaan, En wees Abraham alzo gelijk Een vet lam daar ter plaatse, Daar hij doen zou mede Zijn offerande, God te eren. Hieraan zo mogen we leren, Dat een mens door geen nood, Noch door de vrees van de dood, Gods gebod breken zal. Ja, al zou die wereld al Vergaan en te niet gaan, Men zal in Gods gebod volstaan. Aan de wereld ligt me weinig, Maar aan mijn schepper alleen Ligt alle macht van mijn baten: En zijn gebod zal ik niet laten Door al dat, dus is het zeker, Dat in het hemel en op de aarde is. Deze getrouwe man Abraham Was God erg gehoorzaam, Die zijn zoon spaarde niet; Maar, die het ding te recht beziet, Zo was die hemelse vader Getrouwer dan dit allemaal, [146] Die zijn zoon niets spaarde; Maar hij heeft hem hier neer gezonden In deze vuile stinkende zak, Daar hij nooit had gemak, En daar hij stierf de bittere dood, Om ons te helpen uit de nood; Daar hij onze misdaad mee vergold Dus hij had geen schuld. Dit deed die heer van hierboven, Die alle creaturen loven, En zonder bevel van iemand; Want boven hem is niemand. Hier dwong geen ding in Dan trouw en gerechte minne, Die hij tot ons droeg, Daar hij de vijand mede versloeg, Die alle mensen aan hem verzaakte, Omdat Adam de appel smaakte Vele lieden hebben verwondering dat men zegt, Dat er vele meer zonden aan ligt Dat men Gods naam zweerde, Dan de hele wereld doorvoer, En allemaal wordt te niet. Nu merk dan en beziet, Hoe sterk dat God wraakte Dat een gebod dat Adam brak, Dat in zichzelf niet kwaad was nochtans, [147] Anders dan het God verbood dn man: Hij moeste er het paradijs om ruimen, Dus we ons allen noch bekreunen Daar het vol was van weelde. Ook moesten het mede ontgelden Al diegene die na hem kwamen, Die onschuldig waren de blaam; Want in vijfduizend jaren Moest al het volk ter helle varen, En wij alle algemeen Hadden geweest onsterfelijke, En te hemel gevaren zonder moeite, Had Adam het gebod gehouden. Dat we met pijn worden geboren, Angst hebben en toorn, Zorgen, honger, koude, dorst, Hagel, sneeuw, storm en vorst, Met pijnen winnen en dragen Daarvan het lichaam zich zal bedragen, Van deze wereld scheiden Grote droevige bitterheiden, Oorlog, ziekte en kwalen, Deze kwamen helemaal De mens toe algemeen Om een appel beet alleen, [148] En die zware pijn daartoe Der hellen, het vagevuur alzo. Ja, die goede zielen moesten varen Binnen meer dan vijfduizend jaren In die voor-hel, daar ze lang Waren in grote bedwang; En deed niet dat heilige doopsel, We moesten daar alle alzo wel. Al dat ooit geboren was, En was niet waardig das Die zonden te verbeteren in het algemeen, Dan die Gods zoon alleen, Die moest door de grote nood Om ons te kwijten van de dood, In aardrijk komen, als mens gedaan, En di bittere dood ontvangen, Daar hij genas allemaal mede De zonden die Adam deed. Hierbij mag je duidelijk geloven, Dat een zonde is erg zwaar, Dat God verbood op ene stonde Al aardrijk om een zonde, Dus niemand schuldig was nochtans, Dan Eva en Adam haar man. Lieve kinderen, laat ons bekennen En ons van zonden alzo hoeden, [149] Dat we om een korte tijd hier Niet branden in het eeuwige vier; Maar dat ons om dit korte leven Hemelrijk wordt gegeven. Ons een zorg wat we hier gedogen, Opdat wij hemelrijk hebben mogen; Want dit gedogen is hier gelijk getermineerd, Daar men eeuwig einde om regeert. |
|
Van onsen vadren, ende wat telken dusent jaren ghesciede. – XXXVIII. Adaem was onse eerste vader, Om dat tfolc altenen gader Van hem quam van beghinne. Onse ander vader, alsict versinne, Dat is die goede Noe, Omme dat dat volc voort mee Na die diluvie van hem quam. Onse derde vader is Abraham, Om dat hem God der eren onste, Dat dat Joodsche volc begonste Op hem ende van hem sproot Die twalef gheslachten groot Vanden kindren van Israhel. Isaac, Jacob ende Samuel, Moyses ende die coninc Davijt, [150] Ende menich ander in sinen tijt So volmaect was in sijn leven, Dat hi van Gode was verheven, Ende ons exempel hebben ghelaten Te comene ter eweliker baten Ende ten duechden: ende bi desen Heten wise vadre wesen. Abraham is der Joden vader Ende ooc onser alre gader; Want Christus, dat Gods lam, Van Abrahams gheslachte quam, Ende wi alle Cristus kindre sijn, Die in sijn ghelove sijn fijn. So is Abraham ghevallen, Dat hi vader is van ons allen Ende vanden zielen uutvercoren, Die te hemelrike behoren; Daer bi seitmen albloot, Datsi varen in Abrahams scoot. Telken dusent jaren, Ofte niet vele meer, twaren, Is emmer wonder ghesciet, Ofte des volcs staet is yet Verwandelt, also ic u Hier sal zegghen nu. Van Adame tote Noe, Dat over aertrike liep die zee, [151] Waren twalefhondert jare, Een luttel min, dats openbare. Van Noe tote Abraham, Daer een nuwe volc of quam, Ende besnidenisse eerst gaf ute [Waren dusent jaer al ute. Van Abraham tote Moyses Waren oic dusent jaer, ghewes, Doen tvolc van Israël scone Trac vanden coninc Pharaone Doer die rode zee sire veerde, Dat hem dwater niet en deerde; Daer Moyses, in ware dine, Van Gode die wet ontfinc. Van Moyses toten coninc Davijt Was meer dan dusent jaer oec die tijt, Die een heylich prophete was, Ende die den soutre eerst maecte ende las; Dien God hadde alsoe lief, Dat hine van sinen scapen hief Ende maecten coninc van machte; Ende van sinen gheslachte Wart Maria gheboren, Gods moeder uutvercoren, Die elken mensche brochte genade, [152] Die ane haer roupt, vrouch ende spade. Van Davite waren voert Dusent jaer tote Christus gheboert, Die de nyewe wet ende tnieuwe leven Alder werelt heeft ghegheven. Ende tusschen Christus carnacioen Ende dat Godevaert van Bulyoen Jherusalem wan die stede, Met coste ende met arbeyde, Waren elf hondert jare, Een min, ic zegghe u tware, Op al der Apostelen dach, Die opten vriendach ghelach. Dit en seg ic elder omme niet, Dan dair omme dat gherne gesciet Te dusent jaren ende te twee hondert Yet datter werelt wondert. Ende van Godevaert sijn leden, Tote dat ic te deser stede Dichte dese selve lesse, Twee hondert jaer twintich ende sesse; Al tAntwerpen in die stadt: Over waer zeg ic u dat. |
Van onze vaderen, en wat telkens duizend jaren geschiede. – XXXVIII. Adam was onze eerste vader, Omdat het volk geheel en al Van hem kwam van begin. Onze andere vader, zoals ik het verzin, Dat is die goede Noach, Omdat het volk voort meer Na die zondvloed van hem kwam. Onze derde vader is Abraham, Omdat hem God der eren gunde, Dat dat Joodse volk begon Op hem en van hem sproot Die twaalf geslachten groot Van het kinderen van Israël. Isaac, Jacob en Samuel, Mozes en die koning David, [150] En menige andere in zijn tijd Zo volmaakt was in zijn leven, Dat hij van God was verheven, En ons tot voorbeeld hebben gelaten Te komen ter eeuwige baten En ten deugden: en hierbij Heten we ze vader te wezen. Abraham is de Joden vader En ook ons allemaal; Want Christus, dat is Gods lam, Van Abrahams geslacht kwam, En we alle Christuskinderen zijn, Die in zijn geloof zijn fijn. Zo is Abraham gevallen, Dat hij vader is van ons allen En van de zielen uitverkoren, Die te hemelrijk behoren; Daarbij zegt men duidelijk, Dat ze varen in Abrahams schoot. Te elke duizend jaren, Of niet veel meer, zeker, Is immer wonder geschied, Of het volk staat is iets Veranderd, alzo ik u Hier zal zeggen nu. Van Adam tot Noach, Dat over aardrijk liep die zee, [151] Waren twaalfhonderd jaren, Een luttel minder, dat is openbaar. Van Noach tot Abraham, Daar een nieuw volk van kwam, En besnijdenis eerst opkwam Waren duizend jaar al uit. Van Abraham tot Mozes Waren ook duizend jaar, zeker, Toen het volk van Israël mooi Trok van koning farao Door de rode zee zijn gang, Dat hen het water niet deerde; Daar Mozes, in ware dingen Van God die wet ontving. Van Mozes tot koning David Was meer dan duizend jaar ook die tijd, Die een heilige profeet was, En die de psalm eerst maakte en las; Die God had alzo lief, Dat hij hem van zijn schapen hief En maakte koning van macht; En van zijn geslacht Werd Maria geboren, Gods moeder uitverkoren, Die elk mens bracht genade, [152] Die haar aanroept, vroeg en laat. Van David waren voort Duizend jaar tot Christus geboorte, Die de nieuwe wet en het nieuwe leven De hele wereld heeft gegeven. En tussen Christus vleeswording En dat Godfried van Bouillon Jeruzalem won die plaats, Met kosten en met arbeid, Waren elfhonderd jaren, Een minder, ik zeg u het ware, Op aller Apostelen dag, Die op de vrijdag lag. Dit zeg ik elders om niet, Dan daar omdat graag geschiedt Te duizend jaren en te tweehonderd Iets dat de wereld verwondert. En van Godfried zijn geleden, Totdat ik te deze plaats Dicht deze zelfde les, Tweehonderd jaar twintig en zes; Al te Antwerpen in die stad: Over waar zeg ik u dat. |
|
Vanden voirspelle der heiliger kerken, ende vanden Joedschen gheslachte. – XXXIX. Dat ic, als ghi wel hoort, Op die bybele ga voort Ende op die vaderen die voren waren, Dat doen ic dair omme, twaren, [153] Om dat ghij weten selt ende kennen Vander werelt dat beginnen, Ende hoe des volxs staet Verwandelt ende voert gaet Vanden eenen ten anderen, als ghi Nu wel hoerdet segghen mi. En sal niet langher voert gaen Op die bybele, maer ic zal saen Tote anderen dinghen keeren, Daer ghij ane selt moghen leeren Wijsheit, duecht ende ander zaken, Die lijf ende ziele ghesont maken. Na Abraham bleef Yzaac, Sijn zone, die ten duechden trac, Daer hij hem selven toe keerde, Alse hij an den vader leerde. Yzaac, dese heilighe vader, Hadde twee zonen, die te gader Eén moeder drouch, als dickent gesciet: Deen Ezau, dander Jacob hiet; Esau quam voren, Jacob quam na: Haerer beyder moeder hiet Rebecca. Al was Jacob lest gheboren, Nochtan wert hij vercoren Daer toe bij sijnre moeder, Dat hij heere bleef sijn broeder Ende behilt al tvordeel doe, Datten outsten sone hoirde toe. Hoe die moeder dit toe brachte, Op dat so op Jacoppe meer achte Dan op sinen broeder Esau, [154] Ware te lanc te segghen nu. Om oude geesten te maken cont, Die ghevielen in ouder stont, En es desen bouc begonnen niet, Als ghij wel hoort ende siet. Dese heilige Patriarke Jacop Wies in allen duechden op, Ende was met Gode also wel, Dat hij hiet Israhel, Dat es: man die Gode siet; Ende na hem heet dJoetsche diet Kinder van Israhel, als ic vernam, Om dat dat volc van hem quam. Dese Patriarke sach, In sinen slape daer hij lach, Eene leedere toten hemel staen, Ende dinghelen op ende neder gaen, Ende Gode sitten ten oversten boven, Dien alle creatueren loven. Als hij ontspranc, seide hij: ‘dat Gods huus es te deser stadt Ende die poorte van hemelrike, Dat weet ic nu ierst waerlike: Ende dit sal heeten Gods sale.’ Doen rechte hij daer te dien male Eenen steen, daer wij bi merken Tvoerspellen der heiliger kerken; Want biden steene verstaen wij Christum, den Gods sone vry, Die beghin ende fundament es Der heyligher kerken, sijts ghewes’ [155] Daer dinghelen op ende neder varen Daghelijcxs inden outare, Daer die priester helichlike Maken den heere van hemelrike, Ende bidden den ontfermigen Gode Beide voer levende ende voer dode; Daer voeren dinghelen, met groter eeren, Die bede voer die oghen ons heeren. Hier beghinnen ende rueren Vander kerken die figueren, Dier men meneghe eene vendt In dat oude testament. Men leest oec mede al bloet, Dat Jacop olye goet Opten steen die hij rechte daer, Daer wij bij verstaen al claer Gods ontfermhertichede, Die hij namaels ontdede Der menscheyt, doen hij was gram, Eer sijn sone hier neder quam, Die met sinen heyligen bloede Die gramscap brochte te goede. Noch pleecht men te deser tijt, Daer een bysscop altaren wijt, Dat hire crisma op strijct, Daer hem dese dinc met ghelijct. Dese patriarke, dat ghijt wedt, Abraham, Yzaac ende Jacob met, Saten in huwelike ghebonden, Ende droughen sorghe in haren stonden [156] Om wijf, om kinder ende om goet; Nochtan en wert haer moet Daer omme niet vererret, No van Gode yet gheverret. Daer omme sijn lieden, in deser wijse, Die desen huwelike prisen Jeghen Sint Jans reynichede: God weet dies die waerhede. God jonste Jacoppe den goeden man, Dat van twalef sonen, die hij wan, Quamen twalef gheslachten zo groot, Dat elcx gheslachte conroot Hadde twalef dusent volcx, te waren. Dit waren die Joedsche scaren, Daer God menich wonder dor wrachte, Doen sij waren in hare machte. Van desen twalef sonen een was, Die gheheten was Judas, Wies gheslachte ende ghebort] Gaet van kinde te kinde voort Tote op die maecht uutvercoren, Daer Christus of wert gheboren, Die behouder van aertrike: Ghelooft si hi ewelike! Dese gheboorte edel ende fijn Bescrijft in die ewangelie sijn Matheus, die ewangeliste, [157] Die de waerheit niet en miste. Hi beghint altenen gader Op des Judas ouder vader (Dat was Abraham, daer ghi Hier voor of hoordet zegghen mi), Ende strijct van daer scone Tote Christum, den Gods zone. Daer tusschen waren, als ic kinde, Si viertich, van kinde te kinde, Abraham ende Christum mit ghetelt Ooc ghi dat weten selt, Dat daer tusschen waren Die tide van drie dusent jaren. Ende van desen Abrahame Achter waert tote Adame, Also Lucas wel scriven can, Waren deen tenden den andren twintich man: Daer tusschen waren openbare Een min dan twalef hondert jaere. Matheus scrijft meer van desen, Dat ic late te niete wesen. Dat beghin van desen gheslachte Dats God, die Adaem wrachte; Want God is Adaems vader: Ende dat einde al tenen gader Van desen gheslachte groot ende scone [158] Is Christus, die Gods zone. Dus is op Gode dat beghinsel, Ende op sinen zone dat intsel; Want hi bleef, zuver ende rene, God ende mensche ghemene, Ende en ziet ghene gheboort, Dat den mensche toe behoort; Nochtan liet hi kindre meer Dan al dat voor hem was eer; Want het sijn alle zine kinder, Oude ende jonghe, meerre ende minder, Die dat kerstendom ontfaen, Ende inden heylighen gheest hem dwaen: Niet inder zonden eessche, Noch inden wille vanden vleessche, Maer die anderwerf sijn gheboren Uut Gode, die sijn vercoren, Mids den watre ende den gheeste: Dat is dat scoonste ende dat meeste, Alse Christus zelve seit, Die overste lerare der waerheit; Ende dit sijn [sine] kindre algader, Wie haer moeder was ofte vader. Adaems kindre worden gheboren Na den eysche die ten vleessche behoren, Maer Christus kindre, diet wel verheest, Sijn gheboren vanden heylighen gheest [159] Anderwerf ende vanden watre met, Als ic hier voren hebbe gheset. Dus sijn twee gheboorten ghegheven: Deerste en helpt niet ant ewelike leven, Dander brinct ons claerlijc daer, Op dat wi int ghelove sijn claer. |
Van het voorspellen der heilige kerke en van het Joodse geslachte. – XXXIX. Dat ik, zoals gij wel hoort, Op die bijbel ga voort En op di vaderen die tevoren waren, Dat doen ik daarom, zeker, [153] Omdat gij weten zal en kennen Van de wereld dat begin, En hoe het met het volk staat Veranderd en voortgaat Van het ene ten anderen, zoals gij Nu wel mij hoorde zeggen. En zal niet langer voortgaan Op die bijbel, maar ik zal gelijk Tot anderen dingen keren, Daar gij aan zal mogen leren Wijsheid, deugd en andere zaken, Die lijf en ziele gezond maken. Na Abraham bleef Isaac, Zijn zoon, die ten deugden trok, Daar hij zichzelf toe keerde, Zoals hij van de vader leerde. Isaac, deze heilige vader, Had twee zonen, die tezamen Eén moeder droeg, zoals het vaak geschiedt: De een Ezau, de ander Jacob heet; Esau kwam voren, Jacob kwam na: Hun beider moeder heet Rebecca. Al was Jacob laatstgeboren, Nochtans werd hij gekozen Daartoe bij zijn moeder, Dat hij heer bleef van zijn broeder En behield al het voordeel toen, Dat de oudste toe behoorde. Hoe die moeder dit toe bracht, Opdat zo op Jacob meer achtte Dan op zijn broeder Esau, [154] Wars te lang te zeggen nu. Om oude geesten te maken bekend, Die vielen in oude tijden, Is dit boek niet begonnen, Als gij wel hoort en ziet. Deze heilige patriarch Jacob Groeide in allen deugden op, En was met God alzo wel, Dat hij heet Israël, Dat is: man die God ziet; En na hem heet het Joodse volk Kinderen van Israël, zoals ik vernam, Omdat dat volk van hem kwam. Deze patriarch zag, In zijn slaap daar hij lag, Een ladder tot de hemel staan, En de engelen op en neer gaan, En God zitten ten oversten boven, Die alle creaturen loven. Toen hij opsprong, zei hij: ‘dat Gods huis is te deze stad En de poort van hemelrijk, Dat weet ik nu eerst waarlijk: En dit zal heten Gods zaal.’ Toen richtte hij op daar te die maal Een steen, daar wij bij merken Het voorspellen der heilige kerk; Want bij de steen verstaan wij Christus, de edele Gods zoon, Die begin en fundament is Der heilige kerk, dat is zeker’ [155] Daar de engelen op en neer gaan Dagelijks in het altaar, Daar de priester heilig Maken de heer van hemelrijk, En bidden de ontfermende God Beide voor levende en voor doden; Daar voeren de engelen, met grote eren, Die bede voor de ogen van onze heer. Hier beginnen en roeren Van de kerken die figuren, Die men menigeen vindt In dat oude testament. Men leest ook mede al bloot, Dat Jacob olie goot Op de steen die hij oprichtte daar, Daar wij bij verstaan al duidelijk Gods ontferming, Die hij later wegdeed Der mensheid, toen hij was gram, Eer zijn zoon hier neder kwam, Die met zijn heilige bloed Die gramschap bracht te goede. Noch pleegt men te deze tijd, Daar een bisschop altaren wijdt, Dat hij er chrisma op strijkt, Daar zich dit ding mee vergelijkt. Deze patriarch, dat gij het weet, Abraham, Isaac en Jacob mee, Zaten in huwelijk gebonden, En droegen zorgen in hun tijden [156] Om wijf, om kinderen en goed; Nochtans werd hun gemoed Daarom niet geërgerd Nog van God iets verergerd. Daarom zijn lieden, in deze wijze, Die dit huwelijk prijzen Tegen Sint-Jan reinheid: God weet dus die waarheid. God gunde Jacob de goede man, Dat van twaalf zonen, die hij won, Kwamen twaalf geslachten zo groot, Dat elk geslacht groep Had twaalfduizend volk, zeker. Dit waren die Joodse scharen, Daar God menig wonder door wrocht, Toen zij waren in hun macht. Van deze twaalf zonen er een was, Die geheten was Judas, Wiens geslacht en geboorte Gaat van kind tot kind voort Tot op die maagd, Daar Christus van werd geboren, Die behouder is van aardrijk: Geloofd is hij eeuwig! Deze geboorte edel en fijn Beschrijft in zijn evangelie Matheus, die evangelist, [157] Die de waarheid niet miste. Hij begint geheel en al Op de Judas grootvader (Dat was Abraham, daar gij Hiervoor mij van hoorde zeggen), En strijkt van daar mooi Tot Christus, de Gods zoon. Daartussen waren, als ik het kende, Zij veertig, van kind tot kind Abraham en Christus meegeteld Ook dat gij weten zal, Dat daartussen waren De tijd van drieduizend jaren. En van deze Abraham Achteruit tot Adam, Alzo Lucas wel schrijven kan, Waren de een tot de andere twintig man: Daartussen waren openbaar Een minder dan twaalfhonderd jaren. Matheus schrijft meer van deze, Dat ik laat te niet wezen. Dat begin van deze geslachten Dat is God, die Adam wraakte; Want God is Adams vader: En dat einde al te ene samen Van deze geslachten groot en mooi [158] Is Christus, de Gods zoon. Dus is op God dat begin, En op zijn zoon dat einde; Want hij bleef, zuiver en rein, God en mens algemeen, En ziet geen geboorte, Dat de mens toe behoort; Nochtans liet hij kinderen meer Dan al dat voor hem was eer; Want het zijn al zijn kinderen, Oude en jonge, meer en minder, Die dat christelijkheid ontvingen, En in de heilige geest zich wasten: Niet in de zonden eis, Noch in de wille van het vlees Maar die andermaal zijn geboren Uit God, die zijn uitverkoren, Mits het water en de geest: Dat is dat mooiste en dat meeste, Als Christus zelf zegt, Die overste leraar der waarheid; En dit zijn kinderen allemaal, Wie hun moeder was of vader. Adams kinderen worden geboren Naar de eis die ten vlees behoren, Maar Christuskinderen, die het goed erkent, Zijn geboren van de heilige geest [159] Andermaal en van het water mee, Als ik hiervoor heb gezet. Dus zijn twee geboorten gegeven: De eerste helpt niet aan het eeuwig leven, De ander brengt ons duidelijk daar, Opdat wij in het geloof zijn helder |
|
Vanden riken die begonsten, ende van Moyses ende die tien gheboden. - XL. Inden tide, als ghi hebt ghehoort (Alse van Abrahame hier voort), Begonste menich sterc rike, Die zere regneerden moghentlike: Van Grieken ende van Babylone, Van Carthago ende van Machedone, Dat eerste begonste Alexander, Thrike van Romen ende menich ander, Die so sterc waren in haren dinghen, Datsi al die werelt wouden dwinghen, Ende datsi hem niet en wouden laten Ghenoeghen met maten; [160] So werp God haren overmoet Algader onder de voet; Want ic hebbe ghelesen, Dat cume enich van desen Vierhondert jaer bleven in die ere, Of daer boven luttel mere. Nu bleef dat Roomsche rike Thooft van al aertrike, Ende hadden der werelt ommegaen Metten zwerde al onder ghedaen, Ende regneerden mit groten eren, Ende waren der heren heren. Die wile datsi dus orloghe hilden, Ende daer om zorghen ende pinen wilden, So droeghen si zo wel over een, Dat elc des anders broeder scheen; Maer doe sijt al hadden verwonnen Dat was onder der zonnen, Ende mit rusten leven zouden, En consten si hem niet ghehouden, Sine ghinghen onderlinghe twien Met gheslachte ende met partien, Om voordeel vander stat, Ende elc ghinc gadren scat, Den andren te bederven mede, Alsoot noch doet te menigher stede. Aldus wert, mids discoorde, [161] Daer deendrachticheit mede scoorde, Ende haer ghewelt ende hare macht Algader te niete bracht, Dat niet en dede dan overmoet, Die hem algader maecte tgoet. Daer bi seit een wijs man, Dat ondrachticheit can Grote dinghen te niete bringhen, Ende dat eendrachtighe dinghen Cleine dinghe maken groot. Al noch so waers noot Inden lande hier, twaren, Dat poorteren eendrachtich waren Inden lande daer si sijn, Of het sal nemen quaden fijn, Alst in vele landen heeft ghedaen: God laet ons ten besten vergaen! |
Van de rijken die begonnen en van Mozes en de tien geboden. - XL. In de tijden, zoals ge hebt gehoord (Als van Abraham hier voort), Begon menig sterk rijk, Die zeer vermogend regeerden: Van Grieken en van Babylon, Van Carthago en van Macedonië, Dat eerste begon Alexander, Het rijk van Rome en menig ander, Die zo sterk waren in hun dingen, Dat ze de hele wereld wilden dwingen, En dat ze hem en wilden laten Vergenoegen met maten; [160] Zo wierp God hun overmoed Allemaal onder de voet; Want ik heb gelezen, Dat nauwelijks enige van deze Vierhonderd jaar bleven in die eer, Of daarboven luttel meer. Nu bleef dat Romeinse rijk Het hoofd van al aardrijk, En hadden de wereld om gegaan Met het zwaard al ondergedaan, En regeerden met grote eren, En waren de heren dan heren. Die tijd dat ze dus oorlog hielden, En daarom zorgen en pijnen wilden, Zo kwamen ze zo goed overeen, Dat elk de ander broeder scheen; Maar toen zij het al hadden overwonnen Dat was onder der zonnen, En met rusten leven zouden, Konden ze zich niet houden, Zij gingen onderling twisten Met geslachten en met partijen, Om voordeel van de stad, En elk ging verzamelen schat, Den andere te bederven mede, Alzo het noch doet te menige plaats. Aldus werd, mits tweedracht, [161] Daar de eendracht mee scheurde, En hun geweld en hun macht Allemaal te niet gebracht, Dat niet anders deed dan overmoed, Die hem allemaal maakte het goed. Daarbij ze een wijze man, Dat onverdraaglijkheid kan Grote dingen te niet brengen, En dat eendrachtige dingen Kleine dingen maken groot. Al noch zo was het nodig In het land hier, zeker, Dat poorters eendrachtig waren In het land daar ze zijn, Of het zal nemen kwade venijn, Zoals het in vele landen heeft gedaan: God laat ons ten beste vergaan! |
|
Vanden riken die wilen waren. - XLI. Onder alle riken, twaren, So vintmen vier, te waren, Die stercste ende die meeste. Deerste, seit die jeeste, [162] Was dat rike van Babylone: Dat stont in Orienten scone, Dat op Ninus sijn beghin nam, Inden tiden van Abraham. Tander rike stont int zuden, Als ic der jeesten hore luden: Dat was dat rike van Carthago, Dat menich lant maecte onvro. Dat derde rike stont dan Int westen, ende dat began Alexander, die coninc; Maer zaen dat teghinc. Dat vierde, alsict gome, Is dat rike van Rome, Dat op Romulus beghent, Ende leit in Occident. Dat Babiloensche rike was dierste, Dat stercste ende dat verchierste: Dat Roomsche was dat leste Vanden vieren ende dat beste; Maer Machedone ende Carthago En waren niet also Sterc alse dander twee. Dat Babiloensche was sterker mee, Menighen dach ende menich jaer, Tote dat Chirus quam daer, [163] Diet al werp inden gront, Als ic u sal doen cont. Chirus, also alsic las, Die heer van Persen was, Voer in Orienten striden, Ende wan in dien tiden Een groot deel vanden lande. Doe hi dat hadde in die hande, Woudhi trecken teenre ander stat, Daer hi meerre vonde den scat. Voor Babylonien trac hi schiere: Daer stont eene riviere Tusschen hem ende dier stat, so groot, Datsi hem den toeganc verboot; Want si was breet ende diep Die riviere dierre vore liep, Dat niement passen en dorste. Doe was daer een vorste, Een ridder, een vrome man; Alse hi dien pas zoeken began, Greepen die stroom, an zinen danc, Die stuer was in sinen ganc, Ende heeften henen ghedreven: Dus is hi verdroncken bleven. Die coninc hadde groten toren, Die sinen ridder hadde verloren, Ende zwoer om die zaken, [164] Hi soudse zo cleine maken, Die zinen ridder hadde verslonden, Dattie wive in corten stonden Daer over gaen zouden, Sonder cleder ophouden. Doe dede hi ter selver tijt Graven door die velde wijt Vierhondert ende viertich beken, Daer twater door is ghestreken. Aldus in deser maniere Verloos die stat haer riviere, Ende also hi die stat wan Te dierre steden daer dic riviere ran. Scats wart daer zo vele ghewonnen, Dat wijt niet ghesegghen en connen. Die hovaerde van Babylone, Die over al droech crone, Ende aertrike hadde in haer ghewelt, Wert te niete aldus ghevelt; Nochtan scheen in haer oghen, Datmense niet en hadde winnen moghen Met gheenre behendichede, Noch ooc met crachten mede. Haer mure, scrijft Orosius, Waren breet vijftich cubitus, Ende vierwerf also hoghe wale; Van stene ghebacken wale, [165] Met starken cimenten ghebonden, Also men plach in dien stonden. Eernen poorten hadde si hondert; Haer ommeganc was, wien zoot wondert, Vierhondert cubitus ende tachtach: Dat waren, also ict sach, Een ende vijftich dierre milen, Dier men plach te dier wilen. Orosius zeit ander wonder met, Dat hier niet en is gheset. Dat rike ooc van Machedone, Daer Alexander droech crone, Stont onlanghen in machte groot; Want doe Alexander was doot, Deelden die kindre dat rike, Daer sijt mede scoorden dommelike, Ende discordeerden in haren dinghen, Daer si met te niete ghinghen Want so wat riken datmen scoort, Moet emmer worden ghestoort. Dat rike ooc van Carthago Verhief ooc hemselven also, Datsi Orienten lant Wilden worpen in haer hant. 166] Optie Romeine si ooc streden Met so groter moghentheden, Datsi op dat bederven waren Ende maken moesten hare scaren Van ondadighen mannen, Die uten lande waren verbannen; Ende vercoeverden weder also, Dat si die van Carthago Alte niete strueerden, Ende hare stat in asschen keerden: Aldus bleef haren overmoet Al gheworpen onder de voet. |
Van de rijken die wijlen waren. - XLI. Onder alle rijken, zeker, Zo vindt men er vier, zeker, Die sterkste en de meeste. De eerste, zegt het verhaal, [162] Was dat rijk van Babylon: Dat stond mooi in Oriënt, Dat op Ninus zijn begin nam, In de tijden van Abraham. Het ander rijk stond in het zuiden, Als ik de verhalen hoor luiden: Dat was dat rijk van Carthago, Dat menig land maakte droevig. Dat derde rijk stond dan In het westen, en dat begon Alexander, die koning; Maar gelijk dat het verging. Dat vierde, als ik het gok Is dat rijk van Rome, Dat op Romulus begint, En legt in Occident. Dat Babylonische rijk was de eerste, Dat sterkste en dat versierster: Dat Romeinse rijk was dat laatste Van het vieren en dat beste; Maar Macedonië en Carthago En waren niet alzo Sterk als de ander twee. Dat Babylonische was sterker mee, Menige dagen menig jaar, Totdat Chirus kwam daar, [163] Die het al werp in de grond, Als ik u zal doen bekend. Chirus, alzo zoals ik las, Die heer van Perzen was, Voer in Oriënt strijden, En won in die tijden Een groot deel van het land. Toen hij dat had in de handen, Wilde hij trekken naar een andere stad, Daar hij meer vond de schat. Voor Babylon trok hij schier: Daar stond een rivier Tussen hem en die stad, zo groot, Dat ze hem de toegang verbood; Want ze was breed en diep Die rivier die ervoor liep, Dat niemand passeren durfde. Doen was daar een vorst, Een ridder, een dappere man; Toen die passage zoeken begon, Greep hempen de stroom, tegen zijn wil, Die stuurs was in zijn gang, En heef hemen henen gedreven: Dus is hij verdronken gebleven. Die koning had grote toorn, Die zijn ridder had verloren, En zwoer om die zaken, [164] Hij zou het zo klein maken, Die zijn ridder had verslonden, Dat de wijven in korte stonden Daarover gaan zouden, Zonder kleren te ophouden. Toen deed hij terzelfder tijd Graven door de wijde velden Vierhonderd en veertigbeken, Daar het water door is gestreken. Aldus in deze manieren Verloor die stat zijn rivier, En alzo hij die stad won Te dier plaat daar dec rivier rende. Schatten werden daar zo vele gewonnen, Dat wij het niet zeggen kunnen. De hovaardij van Babylon, Die overal droeg de kroon, En aardrijk had in zijn geweld, Werd te niet aldus geveld; Nochtans scheen in hun ogen, Dat men het niet had winnen mogen Met geen handigheid, Noch ook met krachten mede. Hun muren, schrijft Orosius, Waren breed vijftig kubiek, En viermaal alzo hoog wel; Van stenen goed gebakken, [165] Met sterke cementen gebonden, Alzo men plag in dien stonden. Een van poorten had ze er honderd; Zijn omgang was, wie zo het verwondert, Vierhonderd kubiek en tachtig: Dat waren, alzo ik het zag, Een en vijftig van die mijlen, Die men plag te die tijden. Orosius zegt andere wonderen meer, Dat hier niet is gezet. Dat rijk ook van Macedonië, Daar Alexander droeg de kroon, Stond kort in grote macht; Want toen Alexander was dood, Verdeelden die kinderen dat rijk, Daar zij het mee scheurden dom, En hadden tweedracht in hun dingen, Daar ze mee te niet gingen Want zowat rijken dat men scheurt, Moet immer worden verstoord. Dat rijk ook van Carthago Verhief ook zichzelf alzo, Dat ze Oriënt land Wilden werpen in hun hand. 166] Op de Romeinen ze ook streden Met zo’n grote mogendheden, Dat ze op dat bederven waren En maken moesten hune scharen Van ondeugdelijke mannen, Die uit het land waren verbannen; En herstelde weer alzo, Dat ze die van Carthago Al te niet vernielden, En hun stat in as keerden: Aldus bleef hun overmoed Al geworpen onder de voet. |
|
Vanden beghinne van Romen, ende hoe Eneas daer quam. – XLII. Oude jeesten zegghen ons dat, Omtrent daer Romen nu staet die stat, Dat daer namenich man regneerde, Eermen Romen daer fundeerde. Ende die eerst regneerde daer, Dat was Saturnus, die door den vaer Van sinen zone Jupiterre Uut Creten quam ghevloen verre; [167] Want hi den zone niet wel en gheloofde, Na dien dat hine roofde Van sinen manliken ghegaden, Ende duchte noch meer scaden. Met scepen quam hi doen Int lant van Ytalien ghevloen, Ende berch hem daer in langhe daghe, Beide in bosch ende in haghe; Die welke Saturnus daer vant Eenrehande liede daer int lant, Die wilt waren in allen zaken. Hem so leerde hi huse maken, Coorne winnen ende wijnghaert. Ende leven na menschen aert: Hier bi seiden si openbare, Dat hi haer heer ende haer God ware. Ende te hant, door dat ghone, Door den vader [l. vaer] vanden zone, Maecte hi ene stat ghereet Daer bi daer nu Romen steet, Ende hietse, alsic versta, Na hemselven Saturna. Na desen Saturnus Regneerde zijn zone Picus, Dat was Latinus vader; Die welke Latinus algader Beterde die Latijnsche sprake, [168] Ende omme die zelve zake So heeten si alle die Latine Noch na den name sine. Dese drie regneerden daer Hondert ende vijftich jaer, Eer van Troyen Eneas Int lant daer coninc [l. comen] was (Welcs nacomelinghe na dat Rome stichten die stat), Doe die Grieken met ghewelden Die stat van Troyen velden, Daer si voren laghen tien jaer, Met pinen ende met orloghe zwaer. Doe vloe daer ute Eneas, Anchises, die sijn vader was, Ende Aschalius, Eneas zone, Met twalef scepen scone. In Cecilien quamen si daer naer; Eneas vader sterf daer. Daer na nam hi sine vaert Ten lande van Ytalien waert. Doe werpen die wint zuutlike Ten lande van Affrike, Daer Didone was coninghinne, Die so zere hare minne Aen Enease leide, Datmer wonder of seide [169] (Dese Dydone, men leest also Datsi stichte Carthago); Doch liet Eneas dese Didone, Ende trac henen met zinen zone Ter zee van Ytalien waert; Ende daer hi quam in die vaert Ter havenen, min noch mee, Daer die Tybre valt in die zee, Daer heeft hi in slape verstaen: ‘Stant op vollic, du zout gaen Tote Eneandre, den coninc, Die regneert inden rinc, Daer die zeven berghe zijn (Daer staet nu Rome, seit tLatijn); Hi vecht jeghen den coninc Latine, Du salte hem helpen mit diere pine. Tlant van Ytalien sal Dine noch worden al. Ende dit litteiken ghevic di, Om dattu te bat gheloves mi: Alse du daer comes op dat lant, Soutu daer vinden te hant Ene soch met dertich jongheren ende alle wit, Onder ene eyke, ende dit [170] Soutu emmer vinden waer.’ Ende doe Eneas dit vant daer, Gheloofde hi te bat der woort, Die hi in slape hadde ghehoort. Alse Eneander heeft vernomen Enease int lant comen, Waende hi dat viande waren, Ende is hem jeghen ghevaren Ghewapender hant omme striden. Maer Eneas hadde hem tien tiden Bewaernt, alse die wise, Met eenre oliven rise, Dat hi voor hem voerde daer, In tekene dat hi vrient waer, Alsmen doe tien tiden plach. Ende alse deen den andren sach, Bleef Eneas met Eneandren, Ende elc zwoer daer metten andren, Ende streden jeghen Latine, Dien si verwonnen ende die zine. Turnus, coninc van Tuscane, Was ten stride mede ane, Ende bleef daer vanden live. Hi hadde Lavine te wive, Latinus dochter, ende quam teer Te helpene zinen zweer. [171] Dese Lavine, alsmen vint, Trouwede Enease sint, Ende si was oor des lands. Alse haer vader sterf thands, Wert hi coninc van Ytale, Ende besat te hant zijns zweers pale, Ende was coninc drie jare; Doe sterf hi, ende daer nare Wert Aschalius, zijn zone, Coninc in die Israhelsche crone, Die hi uut Troyen brachte: Hi waest twintich jaer ende achte. Na hem wert coninc aldus Sijn broeder Posthumus, Dien Lavine draghende was Doe haer man sterf Eneas. Het zoude u alte lanc recken, Soudic u al vertrecken Eneas gheslachte tenen male, Die crone droeghen in Ytale. Viertien wasser te zamen, Die na Enease quamen, Die crone droeghen daer Omtrent vierhondert jaer, [172] Eer Romulus quam ter ghewelt, Alse ghi hier na horen zelt. Die viertiende coninc van desen, Daer wi nu hier of lesen, Hiet Amulus, alsic las, Die tonrechte coninc was; Want hi zinen broeder leellike, Numtore, stiet uten rike: Ende bleef zelve here dies riken: Numtore moester uut wiken, Ende vluchtich bliven, alsic versta. Een dochter had hi, hiet Rea, Diemen inden tempel dede, Omme te houdene zuverhede, Ende den Goden te dienene daer. Doe wan Mars ane haer Twee kinder, wi lesent dus: Dat waren Remus ende Romulus. Rea wert om dit occusoen Levende ghegraven doen, Ende die kindre werpmen beide In een haghe an die heide, Bider Tybren, alsic vernam; Daer te hem eene wolfinne quam, Diese zoghede ende hielt te live: Dit is wonder dat ic hier scrive. [174] Een herde, die Faustulus hiet, Alse hi die kinderkine ziet Also scone vanden live, Droech hise thuus sinen wive, Om dat sise op zoude voeden Ende wel wachten ende hoeden. Dese kindre worden herden mede, Ende deden alse Faustulus dede; Mar doe si op quamen, Ende si wisten ende vernamen, Hoe die dinghe ghesciet ware, Maecten si ene scare Van herden also groot, Datsi Amulus sloeghen doot, Haerre moeder oem, die conninc zat, Ende setten in zine stat Numtore, haren ouder vader, Die verdreven was algader. |
Van het begin van Rome en hoe Eneas daar kwam. – XLII. Oude verhalen zeggen ons dat, Omtrent daar Rome nu staat die stad, Dat daarna menig man regeerde, Eer men Rome daar fundeerde. En die eerst regeerde daar, Dat was Saturnus, die door het gevaar Van zijn zoon Jupiter Uut Kreta kwam ver gevloden; [167] Want hij de zoon niet goed geloofde, Na dien dat hij hem beroofde Van zijn manlijke delen, En duchtte noch meer schaden. Met schepen kwam hij toen In het land van Italië gevaren, En verborg zich daarin lange dagen, Beide in bos en in hagen; Die Saturnus daar vond Een soort lieden daar in het land, Die wild waren in alle zaken. Hem zo leerde hij dat ze huizen maken, Koren te winnen en wijngaard. En leven naar mensen aard: Hierbij zeiden ze openbaar, Dat hij hun heer en hun God was. En gelijk, door datgene, Door de vaders gevaar van de zoon, Maakte hij een stad gereed Daarbij daar nu Rome staat, En heette het, zoals ik versta, Naar zichzelf Saturna. Na deze Saturnus Regeerde zijn zoon Picus, Dat was Latinus vader; Die Latinus allemaal Verbeterde de Latijnse spraak, [168] En om diezelfde zaak Zo heten ze alle de Latijnen Noch naar zijn naam. Deze drie regeerden daar Honderdvijftig jaar, Eer van Troje Eneas In het land daar als koning gekomen was (Wiens nakomelinge na dat Rome stichten die stad, Toen de Grieken met geweld Die stad van Troje velden, Daar ze voor lagen tien jaar, Met pijnen en met zware oorlogen. Doe vertrok daaruit Eneas, Anchises, die zijn vader was, En Aschalius, Eneas zoon, Met twaalf mooie schepen. In Sicilië kwamen ze daarna; Eneas vader stierf daar. Daarna nam hij zijn vaart Ten lande van Italië waart. Toen wierp hem de wind zuidelijk Ten lande van Afrika, Daar Dido was koningin, Die zo zeer haar minne Aan Eneas legde, Dat men er wonder van zei [169] (Deze Dido men leest alzo Dat ze stichtte Carthago); Doch verliet Eneas deze Dido, En trok henen met zijn zoon Ter zee van Italië waart; En daar hij kwam in di vaart Ter havenen, min of mee, Daar de Tiber valt in de zee, Daar heeft hij in slaap verstaan: ‘Sta op geheel, u zou gaan Tot Eneander, de koning, Die regeert in de ring, Daar die zeven bergen zijn (Daar staat nu Rome, zegt het Latijn); Hij vocht tegen de koning Latine, U zal hem helpen met uw pijn. Het land van Italië zal U noch geheel worden. En dit teken geef ik u, Omdat u te beter mij gelooft: Als u daar komt op dat land, Zal u daar vinden gelijk Enen zeug net dertig jongen en alle wit, Onder een eik, en dit [170] Zou u immer vinden waar.’ En toen Eneas dit vond daar, Geloofde hij te beter het woord, Die hij in de slaap had gehoord. Toen Eneander heeft vernomen Eneas in het land was gekomen, Waande hij dat vijanden waren, En is hem tegemoet gevaren Gewapenderhand om te strijden. Maar Eneas had hem te die tijden Bewaard, als de wijze, Met een olijven twijg, Dat hij voor hem voerde daar, In teken dat hij vriend was, Als men toen te die tijden plag. En toen de een den andere zag, Bleef Eneas met Eneander, En elk zwoer daar met de ander, En streden tegen Latine, Die ze overwonnen en de zijne. Turnus, koning van Toscane, Was ten strijde mede aan, En bleef daarvan het leven. Hi had Lavine tot wijf, Latine’ s dochter, en kwam teer Te helpen zijn zwager. [171] Deze Lavine, zoals men vindt, Trouwde Eneas sinds, En ze was erfgenaam van het land. Toen haar vader sterf gelijk, Werd hij koning van Italië, En bezat gelijk zijns zwagers palen, En was koning drie jaren; Toen stierf hij, en daarna Werd Aschalius, zijn zoo, Koning in de Italische kroon, Die hij uit Troje bracht: Hij was het twintig jaar en acht. Na hem werd koning aldus Zijn broeder Posthumus, Die Lavine ‘s zwager was Toen haar stierf Eneas. Het zoude u al te lang strekken, Zou ik u alles verhalen Eneas geslacht ten enenmale, Die kroon droegen in Italië. Veertien waren er tezamen, Die na Eneas kwamen, Die daar de kroon droegen Omtrent vierhonderd jaar, [172] Eer Romulus kwam ter geweld, Zoals ge hierna horen zal. Die veertien koningen van deze, Daar we nu hiervan lezen, Heet Amulus, zoals ik las, Die ten onrechte koning was; Want hij zijn broeder lelijk, Numitor, stootte uit het rijk: En bleef zelf heer van dat rijk: Numitor moest eruit wijken, En vluchtig blieven, zoals ik versta. Een dochter had hij, heet Rhea, Die men in de tempel deed, Om te houden zuiverheid, En de Goden te dienen daar. Doen won Mars aan haar Twee kinderen, we lezen het dus: Dat waren Remus en Romulus. Rhea werd vanwege deze gelegenheid Levend begraven doen, En die kinderen wierp men beide In een haag aan de heide, Bid de Tiber, zoals ik vernam; Daar tot hen een wolvin kwam, Die ze zoogde en hield in leven: Dit is wonder dat ik hier schrijf. [174] Een herder, die Faustulus heet, Toen hij die kindertjes zag Alzo mooi van het lijf, Droeg hij ze thuis naar zijn wijf Omdat ze die op zouden voeden En goed wachten en hoeden. Deze kinderen worden herders mede, En deden zoals Faustulus deed; Maar toen ze opkwamen, En ze wisten en vernamen, Hoe die dingen geschied waren, Maakten ze een schaar Van herders alzo groot, Dat ze Amulus sloegen dood, Hun moeder oom, die als koning zat, En zetten in zijn plaats Numitor, hun grootvader, Die verdreven was helemaal. |
|
Hoe Remus ende Romulus gheboren worden, ende hoe Romulus coninc wert. – XLIII. Ende na Numtoors leven Bleef tlant zinen twee neven, Rea sijnre dochter kinder, Die tlant berechten ghinder. Alse Remus was doot, [174] Bleef Romulus here groot, Ende maecte ooc na dat Romen, die grote stat. Elf staden stonden daer, Daer Romen nu staet, ende elc bi haer: Daer maecte Romulus al omme Een mure, teenre somme, Ende heeftse al in een ghesaemt, Ende na sinen naem ghenaemt. Romen was dus begonnen, Na dat Troyen wert ghewonnen, Vierhondert jaer, als ict sach, Ende daer toc vier ende tachtach, Doe Eneas van daer ontquam, Daer dese Romulus of quam. Ende die stat hadde tiere wilen Ommegaende tweeëndeviertich milen. Ooc dede hi ten selven male Alle dat edel volc van Ytale Comen wonen in die stede, Ende wive ende kindre mede. Hi maecte in die stat danne [175] Hondert raeds manne, Die die stat souden beleiden Met rade ende met wijsheiden: Die heeft hi Cenatus ghenoemt, Welc woort van centijn coomt. Dusent vechteren coos hi met, Die hi daer heeft gheset, Om datsi die stat zouden verweren Jeghen die hem wouden deren: Die so hiet hi Milites; Aldus so coomt Miles Van mille, in zekerre zake: Dats dusent in Duutscher sprake. Titus Livius seit dat, Doe Romen arm was die stat, Datsi vol was van wijsheden, Van duechden ende van goeden zeden, So datsi was zonder ghelike; Mar doe si was rike, Maecte daer die rijcheit Ghiericheit ende vrecheit, Luxurie ende overspel, Hovaerde ooc also wel, Perlement ende discoort, [176] Daer alle doghet bi blijft ghescoort: Alse dese noch sijn ghewone In allen steden te doene. Romulus quam hier na Int broec van Caprea. Daer hief die meeste Donre ende tempeeste, Diemen sach daer te voren; Daer wert Romulus verloren. Doe seidemen openbare, Datten die Goden haelden dare. |
Hoe Remus en Romulus geboren werden en hoe Romulus koning werd. – XLIII. En na Numitor ‘s leven Bleef het land zitten aan twee neven, Rhea zijn dochter kinderen, Die het land berechten ginder. Toen Remus was dood, [174] Bleef Romulus heer groot, En maakte ook na dat Rome, die grote stad. Elf steden stonden daar, Daar Romen nu staat, en elk bij zichzelf: Daar maakte Romulus alom Een muur, ter een som En heeft ze voortdurend verzameld En naar zijn naam genoemd. Romen was dus begonnen, Nadat Troje werd gewonnen, Vierhonderd jaar, zoals ik het zag, En daartoe vierentachtig, Toen Eneas van daar ontkwam, Daar deze Romulus van kwam. En die stad had tie die tijden Omgang tweeënveertig mijlen. Ook deed hij terzelfder keer Al dat edele volk van Italië Komen wonen in die plaats, En wijven en kinderen mede. Hij maakte in die stat dan [175] Honderd raadsmannen, Die die stad zouden begeleiden Met raad en met wijsheiden: Die heeft hij Cenatus genoemd, Welk woord van centijn komt. Duizend vechters koos hij mee, Die hij daar heeft gezet, Omdat ze die stad zouden verweren Tegen die hem wilden deren: Die zo heet hij Milities; Aldus zo komt Miles Van mille, in zekere zaak: Dat is duizend in Duitse spraak. Titus Livius zegt dat, Toen Rome arm was die stad, Dat ze vol was van wijsheden, Van deugden en van goeden zeden, Zodat ze was zonder gelijke; Mar toen ze was rijk, Maakte daar die rijkheid Gierigheid en vrekkigheid, Wulpsheid en overspel, Hovaardij ook alzo wel, Gesprekken en tweedracht, [176] Daar alle deugd bij blijft gescheurd Als deze noch zijn gewoon In alle plaatsen te doen. Romulus kwam hierna In het moeras van Caprea. Daar verhief die meeste Donder en tempeest, Die men ooit zag daar tevoren; Daar werd Romulus verloren. Toen zei men openbaar, Dat hem die Goden haalden daar. |
|
Vanden coninghen die na Romulus te Romen waren. – XLIIII. Na hem bleef gheweldelike Nima Pompejus inden rike. Die was eerst vinder daer af, Datmen riddren tsout gaf; Twee maende dede hi ten jare, Januare ende Februare. Na hem lese ic aldus Quam Tullius Hostilius, Die eerst purpur droech an, Ende was een onrustelijc man. Twee staden wan hi met crachte, Daer hi vele scaden in wrachte, [177] Hi dede menighen onghemac. Die blixeme sijn huus ontstac, Daer verbrande hi, als ic las, Ende al dat daer bi hem was. Avoys bleef in die stede, Die deerste brugghe maken dede Over die Tybre, in die stat. Na hem, wi lesen dat, Bleef Priscus coninc dan, Die dat palays began, Dat Capitolium was ghenant, Om datmen int fundament vant Eens mans hooft zonder lichame: Daer om so is sijn name Capitolium, des ghelooft; Want caput dat is een hooft. Servius, als hi verghinc, Bleef na hem coninc, Die die grachte maken dede Buten mure al omme die stede, Ende die ooc eerst vant, Datmen cheins gaf int lant, Dies men niet en plach voor dien daghe. [178] Tarquinus heeften verslaghen, Ende bleef zelve coninc daer. Dese vant eerst, voorwaer Van tormenten vele manieren, Die hi alle halp visieren: Kerkeren, veteren ende ellenden, Daer men tfolc in soude zenden. Om dat sijn zone vercrachte Een edele maghet van machte, So wert hi leellike Gheworpen uten rike. Dese zeven coninghen, die ic u Met namen heb ghenoemt nu, Waren coninghen dare Tweehondert ende viertich jare. Nu en wouden die Romeinen nemmere Coninc hebben noch here; Want hem dochte, twaren, Datsi te overmoedich waren, Ende haers selfs te vele wilden wesen; Ende maecten mids desen, Datmen twee raeds manne dare Soude setten van jare te jare, Die de stat zouden beleiden Met rade ende met wijsheiden, Ende ghemenen oorbaer setten voort; [179] Dat was dat recht vander poort. Van jare te jare, omme dat, Regneerden si langhe in die stat, Datsi hem dan daer bi Verheffen zouden, ende datsi Die mate versmaden zouden, Ende ghemeen recht qualike houden. Ende datter twee sijn zoude Was daer omme, ofte die ene woude Uter gherechticheit tiden, Ende ghemenen oorbaer laten liden, Dat die andre zouden wederstaen. Want hoe dat zoude vergaen, Si wouden boven alle zake, Datmen ghemeinen oorbaer voort stake, Wient deren mach ofte scaden. Nu hoort, ghi heren vanden staden, Hoe dese liede wilen daden: Sine wouden ghene dinc ghestaden, Die ghemenen oorbaer ware jeghen. Aldus zo zoudi pleghen, So soude uwen staet meeren Van machte ende van eren, Ende in allen voerspoede dyen. En doedijs niet, ghi sijt quadyen; Want ghi bederft die stede, [180] Mids uwer ghierichede, Diemen u op trouwe beval. Metten rechte so sal Men u daer omme ontliven, Ofte setten metten keytiven, Dat ghi, om uwen oorbaer allene, Achter set dat ghemene Oorbare vander stede, Daer ghise bedervet mede. |
Van de koningen die na Romulus te Rome waren. – XLIIII. Na hem bleef geweldig Nima Pompilius in het rijk. Die was eerste vinder daarvan, Dat men ridders het zout gaf; Twee maanden deed hij ten jaar, Januari en februari. Na hem lees ik aldus Kwam Tullus Hostilius, Die eerst purper aandroeg, En was een onrustige man. Twee steden won hij met kracht Daar hij vele schaden in wrocht, [177] Hij deed menigeen ongemak. Die bliksem zijn huis ontstak, Daar verbrande hij, als ik las, En al dat daarbij hem was. Avoys (Ancus Martius) bleef in die plaats, Die de eerste brug maken deed Over die Tiber, in die stad. Na hem, we lezen dat, Bleef Priscus koning dan, Die dat paleis begon, Dat Capitolium was genaamd, Omdat men in het fundament vond Een mans hoofd zonder lichaam: Daarom zo is zijn naam Capitolium, dat gelooft; Want caput dat is een hoofd. Servius, toen hij verging, Bleef na hem koning, Die die gracht maken deed Buiten muren al om die plaats, En die ook eerst uitvond, Dat men accijns gaf in het land, Dat men niet plag voor die dagen. [178] Tarquinus heeft hem verslagen, En bleef zelf koning daar. Deze vond eerst, voorwaar Van tormenten vele manieren, Die hij alle hielp versieren: Kerkers, boeien en ellende, Daar men het volk in zou zenden. Omdat zijn zoon verkrachte Een edele maagd van macht, Zo werd hij lelijk Geworpen uit het rijk. Deze zeven koningen, die ik u Met namen heb genoemd nu, Waren koningen daar Tweehonderdenveertig jaren. Nu wilden de Romeinen nimmer Koning hebben noch heer; Want ze dachten, zeker, Dat ze te overmoedig waren, En zichzelf te veel wilden wezen; En maakten mits deze, Dat men twee raadsmannen daar Zouden zetten van jaar tot jaar, Die de stad zouden beheren Met raad en met wijsheiden, En algemene oorbaar zetten voort; [179] Dat was dat recht van de poort. Van jaar tot jaar, omdat, Regeerden ze te lang in die stad, Dat ze zich dan daarbij Verheffen zouden, en dat ze Die maat versmaden zouden, En algemeen recht kwalijk houden. En dat er twee zijn zouden Was daarom, of die ene wilde Uit de gerechtigheid tijden, En algemene oorbaar laten lijden, Dat die andere zou het weerstaan. Want hoe dat zou vergaan, Ze wilden boven alle zaken, Dat men algemenen oorbaar voort stak, Wie het deren mag of schaden. Nu hoort, gij heren van de steden, Hoe deze lieden wijlen deden: Zij wilden geen ding toestaan, Die het algemene oorbaar was tegen. Aldus zo zouden plegen, Zo zou uw staat vermeerderen Van macht en van eren, En in allen voerspoed gedijen. En doe je het niet, gij bent de kwade Want gij bederft die plaats, [180] Mits uw gierigheid Die men u op trouw beval. Met recht zo zal Men u daarom doden, Of zetten met de ellendige, Dat gij, om uw oorbaar alleen, Achter zet dat algemeen Oorbare van de plaats, Daar gij ze mee bederft. |
|
Van Moyses ende die tien gheboden – XLV. Alle dese riken, die ic u Hier boven noemde nu, Die zo groot waren ende so vermeten, Sijn langhe te niete ghesleten. Hier bi merct ende verstaet, Dat overmoet ende overdaet Onlanghe moghen staen stille: Hoede hem daer of die wille! Een gheslachte gaet op, twaren, In min dan in viertich jaren, In groten state, in groter eren, Ende is al sijnre ghebueren here; Ende in corten tiden weder So vallet zo zere neder, Dathi zine ghebuere ghelijc es, Ofte vele minder, sijts ghewes. [181] Dats om datsi niet en verstaen Wat hem God heeft ghedaen, Noch hem en dancken niet der eren, Ende in haer hovaerde verkeren, Datsi en kinnen niemens noot, Ende haer ghebuere, clein ende groot, Versmaden ende verdrucken, Ende hem dat hare ontplucken, Ende Gode niet en ontsien. Hier bi coomt God in dien, Dathise neder werpt int zant, Ja, nederre dan hise vant, Om dathi niet en wille datsi Haer ziele verliesen daer bi; Want menich beter is in armoede, Dan hi sijn soude in groten goede; Want der werelt rijcheit ende haer macht Heeft menighe ziele ter hellen bracht. Het is ommoghelike, Dat die vrecke rike, Entie machtighe mede Sonder ontfermichede, Te hemelrike moghen comen, Also als ict heb vernomen, En dade Gods goedertierenheit, Die niemene en is ontseit, Diene mit herten roept an, [182] Ende zijn ghebrec laet dan. Na Abrahame dusent jaer, Ende voor Jhesum twee dusent jaer, Was een heylich Jode, hiet Moyses, Dien God was also ghetes, Dat hi sprac in menigher stont Jeghen hem, mont jeghen mont. Hi leide dat Joodsche gheslachte Uut des conincs Pharaons machte, Daer si onder verdruct zaten In eyghendoeme utermaten, Rechte door die rode zee, Dat hem min noch mee Dat water en dede pine. Hi trac mit hem door die woestine, Daer si in woonden langhe tijt. Tote noch en hadde God, des zeker zijt, Noyt ghebot ghegheven, Hoe die menschen zouden leven, Ofte hem regeren, groot of clene, Sonder dat besniden allene; Nochtan was die werelt out, voorwaer, Omtrent tweeëndetwintich hondert jaer. Maer die wel leven wilden, Maecten usagien die si hilden, Na dat hem selven dochte Datmen redelijc leven mochte. [183] Daer ontfinc Moyses van Gode Die heylighe tien ghebode, Ende dat hi sinen lieden Te houdene die zoude ghebieden, Ende datsi daer na zouden werken, Diemen noch ghebiedt inder kerken, Daer alle ghebode uut spruten, Die de leraren den volke uten. Die zelve gheboden aldus Leert ons die Gods zone Christus, Die alle leringhen ende scrifturen Vervolde in dien uren, Dat hi menschelike Wandelde op aertrike. Ende dit sijn tien ghebode, Dien wi houden van Gode. Elc mensche die sal Gode minnen boven al, Ende sinen evenkersten, des sijt vroet, Ghelijc hi hemselven doet. Gods name te gheenre stont Te vergheefs nemen inden mont; Vieren wel die daghe ons heren; Vader ende moeder altoos eren; Anders mans wijf onderwinden niet; Ende ooc niet stelen, wats gheschiet; Niement doden noch verslaen; [184] Gheen valsch oorconde doen verstaen; Anders mans wijf begheren twint, Noch niemens goet, waer ment vint. Dit sijn die tien ghebode, die Moyses leert Ende die Christus na confirmeert; Want alle prophecien ende scrifturen, Die doude wise ruren, Waren alle onghezeghelt bleven, Eer Christus ontfinc menschelic leven; Want Christus, zuldi weten, Die prophete is der propheten, Vervolde al ende confirmeerde Dat elc goet prophete propheteerde Dusent jaer te voren, Eer Christus wert gheboren. Dat volbracht hi al, cleen ende groot, Met zijnre glorioser doot, Alse hi ant cruce sprac, Thant eer hem therte brac ‘Nu ist,’ sprac hi, ‘al voldaen;’ Daer in dat wi verstaen, Dattie scrifture openbare Met sijnre doot volmaect ware. [185] Na Moyses dusent jare Was coninc David openbare, Die der Joden coninc was, Ende een der bester, sijt zeker das, Die ye was onder der zonnen. God woude hem des gheonnen, Dathi binnen zijnre tijt Verwan herde menighen strijt Op die ghene, die niet en wouden Hem an Abrahams God houden, Daer ic hier voren seide af, Die Moyses die wet gaf, Daer die vadere ghemeenlike Aen gheloofden heylichlike. David is waerlijc gheheten Een vanden meesten propheten, Die alle scriven ende leren Die heilighe toecoomst ons heren, Alse hi wel toonde ende bedreef Inden zoutere, die hi screef Ende dichte in zine stonde, Daer hi gheeft zine orconde. Gode vruchtich was hi zere; Ende alse hi jeghen onsen here Mesgrepen hadde ende mesdaen, [186] Woude hi thant in boeten staen, Ende hadde so groot berou daer af, Dat hem God die zonden vergaf. Hi was in sinen bedrive Gherecht; nochtan van live En was hi niet wel rene, Hine hilt hem niet allene, Maer aen zo vele wive, zijts ghewes, Dat wonder te hoorne es. Dat toonde hi wel in eenre stont, Dat ic u sal maken cont, Niet om die mesdaet die hi dede, Maer om sine gherechtichede. David lach op enen dach Op sinen casteel, ende sach Een scone vrouwe baden In haren hof, met goeden staden, Daer si vri waende sijn, die vrouwe, Jeghen alle oghen ghescouwe, Sonder hare joncwive, die dare Te diere tijt waren mit hare. Barsabee si gheheten was, Ende haer man hiet Urias, Een vroom ridder ende goet, Die in Davids orloghe stoet. David, die de vrouwe sach naect, Wert van minnen so gheraect [187] Om haer grote scoonhede, Dat hi den raet doen dede, Dathi die vrouwe al stille Ghewan te sinen wille. Ende also zaen als David heeft verstaen, Datsi van hem kint heeft ontfaen, Sende hi om haren man te hande, Die jeghen die Gods viande Lach ende oorloghede te dier tijt, Dathi thuus quame zonder respijt. Dit dede David, om dattie man Bi sijnre vrouwen soude slapen dan, Ende tkint zoude houden over zine; Mar dit was al verloren pine; Want hi quam, also men hem hiet, Maer bider vrouwen en sliep hi niet, Om dathi Gode niet en woude vererren; Want hi woude al zonder merren Ten orloghe waert, danen hi quam. Ende alse die coninc dat vernam, Dattie ridder dus henen woude, So heeft hi also houde Metten selven man ghesant Enen beslotenen brief te hant Anden maerscalc vanden orloghe, So wanneer dat hi striden moghe, Dathi Urias, zonder lette, [188] Int vergadren vanden stride sette. Hier of en wiste Urias niet; Doch ist aldus gheschiet, Dat Urias, in corten daghen, In enen strijt wert verslaghen; Ende David hilt te wive Die vrouwe scone van live. God ontboot hem te hant, Dathi moeste in sijn lant Hebben over al ghemene Van drien plaghen emmer ene, Om dese grote zonde, Ende dat die kuere an hem stonde: Dat ene hongher voorwaer, Tander sterfte, ofte oorloghe zwaer. Nu hoort die waerheit hier af, Wat antwoorde David gaf: ‘Na dien dat wille onse here, Dat op mijn lant sine plaghe kere, Om ander saken en ghene Dan om mine misdaet allene, Ende die kuere aen mi staet Van drien, so is dit mijn raet: Waert dat ic core dieren tijt, Ofte core ic oorloghe of strijt, Mijn volc, dat niet en heeft misdaen, En soude des niet moghen ontgaen; [189] Maer ic, die sculdich ben van desen, Souds emmer moghen ghenesen; Ic hebbe ghelts ende castele So vele te mine dele, Ic mocht mijn lijf emmer ontdraghen, Ende ontgaen deser plaghen; Daer bi kiese ic die sterfte dan, Die coninc en spaert noch andren man; Also wel mach si mi gheraken, Die sculdich ben deser saken, Alse hem die onsculdich si: Gods wille gheschie met mi!’ Ende omme dese gherechtichede Gaf hem God vander plaghen vrede. Hier op sal elc mensche mecken, Ende wijslijc voor sijn oghen trecken: Alse onse here den mensche sent Vernoye, plaghe ende torment, Sal hi dincken te hant, Dat hem God heeft ghesant, Overmids zine zonden, Ende sal ten selven stonden Verduldelike dat ontfaen, Ende in rechten rouwe staen, Ende sijn vernoy ende sijn verseren In Gods ontfermicheit keren, Die niement en is ontseit, [190] Die sijn hope daer in leit. Sijts zeker, dat hem God onse here Helpen sal uut sinen sere; Want sine goedertierenheit Die is altoos ghereit, Datsi elken mensche ontfaet, Hoe groot dat is zine misdaet. Sine vaderlike hulpe is so groot Elken mensche in sijnre noot, So datmen op aertrike Van vadre en wiste sijn ghelike; Want hi den mensche vele meer mint Dan vader of moeder doen dat kint, Ja, dusentwerven mere; Dat hi wel toonde wilen ere, Doe hi hem, om onse grote salichede, In dien groten tormente dede, Dat noit vader noch vrient en gheen Alsulke tormente en ghereen Door kint noch door ghenen vrient: Dies hi twint en hadde verdient. |
Van Mozes en die tien geboden – XLV. Al deze rijken, die ik u Hierboven noemde nu, Die zo groot waren en zo vermeten, Zijn al lang te niet gesleten. Hierbij merkt en verstaat, Dat overmoed en overdaad Kort stil mogen staan: Hoedt hem daarvan die wil! Een geslacht gaat op, zeker, In minder dan in veertig jaren, In grote staat, in grote eren, En is van al zijn buren heer; En in korte tijden weer Zo valt het zo zeer neer, Dat hij zijn buren gelijk is, Of veel minder, dat is zeker. [181] Dat is omdat ze niet verstaan Wat hen God heeft gedaan, Noch hem bedanken niet de eren, En in hun hovaardij verkeren, Dat ze kennen niemands nood, En hun buren, klein en groot, Versmaden en verdrukken, En hem dat van hun plukken, En God niet ontzien. Hierbij komt God in dien, Dat hij ze neer werpt in het zand, Ja, lager dan hij ze vond Omdat hij niet wil dat ze Hun ziel verliezen daarbij; Want menig beter is in armoede, Dan hij zijn zou in groot goed; Want der wereld rijkheid en zijn macht Heeft menige ziele ter helle gebracht. Het is onmogelijke, Dat die vrekkige rijke, En die machtige mede Zonder ontferming, Te hemelrijk mogen komen, Alzo als ik het heb vernomen, En deed Gods goedertierenheid, Die niemand en is ontzegd, Die hem met harten aanroept, [182] En zijn gebrek laat dan. Na Abraham duizend jaar, En voor Jezus tweeduizend jaar, Was een heilige Jood, heet Mozes, Die God was alzo toegedaan, Dat hij sprak in menige stonde Tegen hem, mond tegen mond. Hij leidde dat Joodse geslacht Uit de konings farao macht, Daar ze onder verdrukt zaten In eigendom uitermate, Recht door die rode zee, Dat hem min of mee Dat water geen pijn deed. Hij trok met ze door die woestijn, Daar ze in woonden lange tijd. Tot noch had God, dus zeker bent, Nooit gebod gegeven, Hoe die mensen zouden leven, Of te regeren, groot of klein, Zonder dat besnijden alleen; Nochtans was de wereld oud, voorwaar, Omtrent tweeëntwintig honderd jaar. Maar die wel leven wilden, Maakten gewoontes die ze hielden, Naar dat ze zelf dachten Dat men redelijk leven mocht. [183] Daar ontving Mozes van God Die heilige tien geboden, En dat hij zijn lieden Te houden die zou gebieden, En dat ze daarnaar zouden werken, Die men noch gebiedt in de kerken, Daar alle geboden uitspruiten, Die de leraren het volk uiten. Diezelfde geboden aldus Leert ons de Gods zoon Christus, Die alle leringen en schrifturen Vervulde in die uren, Dat hij menselijk Wandelde op aardrijk. En dit zijn tien geboden, Dien we houden van God. Elk mens die zal God minnen boven al, En zijn even christen, dus wees bekend, Gelijk hij zichzelf doet. Gods naam te geen tijd Tevergeefs nemen in de mond; Vieren wel de dagen van onze heer; Vader en moeder altijd eren; Anders mans wijf winnen niet; En ook niet stelen, wat er geschiedt; Niemand doden noch verslaan; [184] Geen valse oorkonde doen verstaan; Anders mans wijf niet begeren, Noch niemands goed, waar men het vindt. Dit zijn die tien geboden, die Mozes leert En die Christus daarna bevestigt; Want alle profetieën en schrifturen, Die de oude wijzen aanroeren, Waren alle ongezegeld gebleven, Eer Christus ontving menselijk leven; Want Christus, zal je weten, Die profeet is der profeten, Vervulde al en bevestigde Dat elke goede profeet profeteerde Duizend jaar tevoren, Eer Christus werd geboren. Dat volbracht hij al, klein en groot, Met zijn glorieuze dood, Toen hij aan het kruis sprak, Gelijk eer hem het hart brak ‘Nu is het,’ sprak hij, ‘al voldaan;’ Daarin dat we verstaan, Dat de schriftuur openbaar Met zijn dood volmaakt was. [185] Na Mozes duizend jaar Was koning David openbaar, Die de Joden koning was, En een der beste, zij het zeker das, Die ooit was onder de zon. God wilde hem dus gunnen, Dat hij binnen zijn tijd Overwon erg menige strijd Op diegene die niet wilden Zich aan Abrahams God houden, Daar ik hiervoor van zei Die Mozes de wet gaf, Daar de vaders algemeen Aan geloofden heilig. David is waarlijk geheten Een van het grootse profeten, Die alle schrijven en leren Die heilige toekomst van onze heer, Als hij wel toonde en bedreef In de psalm, die hij schreef En dichte in zijn tijd, Daar hij geeft zijne oorkonde. Godvruchtig was hij zeer; En als hij tegen onze heer Misgrepen had en misdaan, [186] Wilde hij gelijk in boeten staan, En had zo’n groot berouw daarvan, Dat hem God die zonden vergaf. Hij was in zijn bedrijven Gerecht; nochtans van lijf Was hij niet goed rein, Hij hield hem niet alleen, Maar aan zo vele wijven, dat is zeker, Dat het wonder te horen is. Dat toonde hij wel in een tijd, Dat ik u zal maken bekend, Niet om die misdaad die hij deed, Maar om zijn gerechtigheid. David lag op een dag Op zijn kasteel, en zag Een mooie vrouwe baden In haar hof, met goede pozen, Daar ze vrij waande te zijn, die vrouwe, Tegen alle oog aanschouwen, Uitgezonderd haar bediende, die daar Te die tijd was met haar. Barsabee was ze geheten, En haar man heet Urias, Een dappere ridder en goed, Die in Davids oorlog stond. David, die de vrouwe naakt zag, Werd van minnen zo geraakt187] Om haar grote schoonheid, Dat hij de raad doen deed Dat hij die vrouwe al stil Won tot zijn wil En alzo gelijk als David heeft verstaan, Dat ze van hem kind heeft ontvangen, Zond hij om haar man gelijk, Die tegen die Gods vijanden Lag en oorloogde te die tijd, Dat hij thuiskwam zonder respijt. Dit deed David, omdat de man Bij zijn vrouwen zou slapen dan, En het kind zoude houden voor de zijne; Maar dit was al verloren pijn; Want hij kwam, alzo men hem zei, Maar bij de vrouw sliep hij niet, Omdat hij God niet wilde vereren; Want hij wilde al zonder dralen Ten oorlog waart, waarvan hij kwam. En tien de koning dat vernam, Dat de ridder dus henen wilde, Zo heeft hij alzo gehouden Gelijk de man gezonden Een besloten brief gelijk Aan de maarschalk van de oorlog, Zo wanneer dat hij strijden mocht, Dat hij Urias, zonder letten, [188] In het verzamelen van de strijd zette. Hiervan wiste Urias niets; Doch is het aldus geschied, Dat Urias, in korte dagen, In een strijd werd verslagen; En David hield tot wijf Die vrouwe mooi van lijf. God ontbood hem gelijk, Dat hij moeste in zijn land Hebben overal algemeen Van drie plagen immer een, Om deze grote zonde, En dat de keus aan hem stond: Dat ene honger voorwaar, De ander sterfte, of zware oorlog. Nu hoort de waarheid hiervan, Wat antwoord David gaf: ‘Na dien dat wil onze heer, Dat op mijn land zijn plaag keert, Om geen andere zaken Dan om mijne misdaad alleen En di keus aan mij staat Van drie, zo is dit mijn raad: Was het dat ik koos dieren tijd, Of koos ik oorlog of strijd, Mijn volk, dat niets en heeft misdaan, Zou dat dus niet mogen ontgaan; [189] Maar ik, die schuldig ben van deze, Zou het immer mogen genezen; Ik heb geld en kastelen Zo veel tot mijn deel, Ik mocht mijn lijf immer ontkomen, En ontgaan deze plagen; Daarbij kies ik de sterfte dan, Die koning spaart noch andere man; Alzo wel mag het mij raken, Die schuldig ben van deze zaak, Dan zij die onschuldig zijn: Gods wil geschiedt met mij!’ En om deze gerechtigheid Gaf hem God van de plagen vrede. Hierop zal elk mens merken, En wijs voor zijn ogen trekken: Als onze heer den mens zendt Verdriet, plagen en torment, Zal hij denken gelijk, Dat hem God heeft gezonden, Overmits zijn zonden, En zal terzelfder stonden Geduldig dat ontvangen, En in rechte rouw staan, En zijn verdriet en zijn zeer In Gods ontferming keren, Die niemand is ontzegd, [190] Die zijn hoop daarin legt. Het is zeker, dat hem God onze heer Helpen zal uit zijn zeer; Want zijn goedertierenheid Die is altijd gereed, Dat ze elk mens ontvangt Hoe groot dat is zijn misdaad. Zijn vaderlijke hulp is zo groot Elk mens in zijn nood, Zodat men op aardrijk Van vader wist niet zijn gelijke; Want hij den mens vele meer mint Dan vader of moeder doen dat kind, Ja, duizendmaal meer; Dat hij wel toonde wijlen eer, Toen hij hem, om onze grote zaligheid, In die grote tormenten deed, Dat nooit vader noch geen vriend Al zulke tormenten en aanraking Door kind noch door geen vriend: Dat hij helemaal niet had verdiend. |
|
Van Salomoene ende van sinen eersten vonnesse. – XLVII. Salomon, Davids zone, Die na hem droech die crone [191] (Dien hi an Barsabee wan: Dat was die vrouwe, der welker man David dede verslaen, Als ic u voren dede verstaen), Hi was een die wijste, waerlike, Die ye was in aertrike: Dat tonen die boeken die hi screef, Daer hi grote wijsheit in bedreef; Nochtan maecten twijf verscoven, So dat hi moeste loven Haren wille ende haer ghebode, Ende aenbeedde hare afgode; Daer hi hem toe liet bedriven Om die minne vanden wiven. Sulke zegghen daer bi, Dat sine ziele verloren si. Dat jammer ware, des zijt ghewes, Ende ic en ghelove ooc niet des. Hi was so groot een wijs man, Ic hope hi sulken rouwe ghewan Voor sine doot, vrooch ofte spade, Dat hem God dede ghenade, Die niement en beswijct, Die te sijnre ghenaden strijct. Sijn eerste vonnesse, alsic las, Doe hi coninc worden was, Dat was dat twee wive quamen, Die des nachts te zamen [192] In een huus sliepen allene. Si waren beide ghemene, Ende bleven beide van kinde dare, Ende die ene verplette dat hare. Ende doe sijt wiste vanden live, Droech sijt toten andren wive, Ende leidet daer dat sijt niet en wiste, Ende nam dat levende kint met liste, Ende leidet bi haer te hant. Ende alse twijf dat dode kint vant, Quam hare te hant in haer ghedachte, Dattet tander wijf daer brachte. Met haestighen zinne zeide zi: ‘Dit dode kint leidstu bi mi; Dit is dijn, ende dat is mijn.’ Dander seide: ‘dits mijn, ende dats dijn.’ Wat holpe lanc dese dinc? Si quamen beide voor den coninc, Ende elc zeide openbare, Dat dat levende kint zine ware. Die coninc beval ter vaert, Datmen hem brachte een zwaert, Ende tkint deelde in stucken tween, Ende datmen elker gave een. Doe dit die moeder hoorde, Sprac si ten eersten woorde’ [193] ‘Lieve here! latet kint leven: Ic wilt haer altemale gheven.’ Dander sprac: ‘noch mi, noch di: Ic wille dat ghedeelt si.’ Doe die coninc hoorde dese tale, Bekende hi alte hant wale, Wien tkint behoorde toe. ‘Gheeftet deser,’ sprac hi doe, ‘Tkint, si isser moeder af.’ Dat eerste vonnesse dat hi gaf, Dat was dit, als ic las, Zeder dat hi coninc worden was. Alden volke wonderde zere Vanden coninc, haren here, Dat hi zulke wijsheit vant, Ende ontsaghen over al int lant. Salomon, alsmen leest van hem, Dede maken in Jherusalem Ende fonderen den iersten Tempel ende den diersten, In die ere Gods van hemelrike, Die ye quam in aertrike: So dat ommoghelijc schijnt wesen, Daer ment scriven sal ofte lesen. Sulke liede zegghen, dat Rechte tier zelver stat Jacob, die patriarke, zach In visioene daer hi lach [194] Die leeddre toten hemel slaen, Ende die yngle op ende neder gaen, Als ghi voren moghet horen; Meer dan twee dusent jaer te voren, Eermen den tempel maken dede. Daer bi hout men telker stede, Daer wijnghe is, dese memorie, Ende leest ende singhet dese hystorie; Daer bi seitmen, zo waer Wijnghe es, dat daer Die hemel boven is open, Daer die yngle met hopen Op ende neder varen tallen uren, Ende met hem voor Gode vuren Der lieden devocie ende orisoen, Datsi in dat Gods huus doen. Daer omme, alse wi verstaen, Ist goet ten wijnghen ghegaen, Die daer anders niet en ghinghe Dan om te doen sine bedinghe Met ganser herten clare, Om dinc die zalichlijc ware. |
Van Salomon en van zijn eersten vonnis. – XLVII. Salomon, Davids zoon, Die na hem droeg de kroon [191] (Dien hij aan Barsabee won: Dat was die vrouwe, wiens man David liet verslaan, Als ik u tevoren liet verstaan), Hij was een der wijste, waarlijk, Die ooit was in aardrijk: Dat tonen de boeken die hij schreef, Daar hij grote wijsheid in bedreef; Nochtans maakten hem het wijf verschoven, Zodat hij moest beloven Haar wil en haar geboden, En aanbidden haar afgoden; Daar hij hem toe liet bedrijven Om die minne van het wijf. Sommige zeggen daarbij, Dat zijn ziel verloren is. Dat jammer was, dat zeker is, En ik geloof het ook niet dus. Hi was zo groot een wijs man, Ik hoop dat hij zulke rouw won Voor zijn dood, vroeg of laat, Dat hem God deed genade, Die niemand bezwijkt, Die tot zijn genade strijkt. Zijn eerste vonnis, zoals ik las, Toen hij koning geworden was, Dat was dat twee wijven kwamen, Die ‘s nachts tezamen [192] In een huis sliepen alleen. Ze waren beide algemeen, En bleven beide van kind daar, En die ene verpletterde dat hare. En toen zij het wist van het lijf, Droeg zij het tot het andere wijf, En legde het daar dat zij het niet wist, En nam dat levende kind met list, En legde het bij haar gelijk. En toen het wijf dat dode kind vond, Kwam haar gelijk in haar gedachte, Dat het ander wijf daar bracht. Met haastige zin zei ze: ‘Dit dode kind legde u bij mij; Dit is de uwe, en dat is de mijne.’ De ander zei: ‘dit is de mijne, en dat is de uwe.’ Wat helpt het lang dit ding? Ze kwamen beide voor de koning, En elk zei openbaar, Dat het levende kind de zijne was. Die koning beval ter vaart, Dat men hem bracht een zwaard, En het kind deelde in twee stukken, En dat men elk gaf ere een. Toen dit die moeder hoorde, Sprak ze ten eerste woorden’ [193] ‘Lieve heer; Laat het kind leven: Ik wil het haar helemaal geven.’ De ander sprak: ‘noch mij, noch u: Ik wil dat het gedeeld is.’ Toen de koning hoorde deze woorden, Bekende hij al gelijk wel, Wie het kind toebehoorde. ‘Geef het deze,’ sprak hij toen, ‘Het kind, ze is er moeder van.’ Dat eerste vonnis dat hij gaf, Dat was dit, als ik las, Sedert dat hij koning geworden was. Al het volk verwonderde zeer Van de koning, hun heer, Dat hij zulke wijsheid vond, En ontzagen overal in het land. Salomon, zoals men leest van hem, Deed maken in Jeruzalem En funderen de eerste Tempel en de duurste, In die eer Gods van hemelrijk, Die ooit kwam in aardrijk: Zodat onmogelijk schijnt wezen, Daar men het schrijven zal of lezen. Sommige lieden zeggen, dat Recht terzelfder plaats Jacob, die patriarch, zag In visioen daar hij lag [194] Die ladder tot de hemel slaan, En de engelen op en neer gaan, Als gij tevoren mocht horen; Meer dan tweeduizend jaar tevoren, Eer men de tempel maken deed. Daarbij houdt men te elke plaats, Daar wijding is, deze memorie, En leest en zingt deze historie; Daarbij zegt men, zo waar Wijding is, dat daar Die hemel boven is open, Daar die engelen met hopen Op en neer varen te alle uren, En met hem voor God voeren Der lieden devotie en oorkonde, Dat ze in dat Gods huis doen. Daarom, zoals wij verstaan, Is het goed tot een wijding te gaan, Die daar anders niet ging Dan om te doen zijn bidden Met gans heldere harten, Om dingen die zalig waren. |
|
Vanden Joden ende van haren wesen. – XLVIII. Tusschen David ende Christus gheboort, Als ghi voren hebt ghehoort, [195] Waren dusent jaer volcomelike, Daer binnen tfolc van aertrike So quaet was ende so verscoven, In onwette ende in ongheloven, Dat het vergat al tenengadere Dat leven, dat die vadere Voormaels te leeddene plaghen; So dat tfolc in dien daghen Gods al hadde missaect, Die hemel ende aerde had ghemaect, Ende offerden den afgoden, Ende hilden der duvele gheboden. Die afgode hadden si doen maken Van goude, van zulvere, van andren zaken, Binnen altemale hol; Ende waren van duvelen vol, Ende gaven tale ende antwaerde Elken mensche na dat hi beghaerde, Ende bedroghen tfolc zo jammerlike, Dat het ter hellen voer ghemeenlike. Dese plaghe was ghemene Onder al tfolc, groot ende clene, Onder alle die werelt gheheel, Sonder der Joden een deel, Dien Moyses gaf die tien ghebode, [196] Hilden hem noch aen dien Gode, Daer hem die vadre verlieten op (Abraham, Ysaac ende Jacop), Die hemel ende aerde sciep Met sijnre Godheit diep. Nochtan dat dese Joden, twaren, Die beste van aertrike waren, So ghinghen zi Gode dicwile af. So wanneer hi hem voorspoet gaf Ende hare viande dede verwinnen, So en wouden si hem niet kinnen, Ende worpen die wet ondervoet; Ende zo wanneer hi hem rampspoet, Vernoy gaf, ende toren, Ende si den zeghe altoos verloren, Keerden si hem weder te Gode, Ende hieven op die ghebode. Ende weet datsi noit en stoeden Boven dertich jaer in voorspoede, Sine verwrachten Gode alsoe, Dat hise maecte onvroe, Ende werpse weder onsoete Onder der vianden voete. Noch vintmen liede te menigher stat, Die Gods ghedincken vele bat In vernoye ende in armoede, [197] Dan si doen in voorspoede. Die Joden, dat verstaet, Sijn van naturen quaet Elc op andren ende fel; Deen en ghelooft den andren niet wel; Ghierich, vrec ende onghestade, Sere onreine ende scalc van rade; Ghehaet zijn si, zekerlike, Van alden volke van aertrike, Ende verstoten ende versmaet, En is niement die haers gaet; Ende si haten ooc al voort Dat ter Joodscap niet en behoort, Ende dat zouden si al bederven, Hadden sijs macht, ende doen sterven; Mar God heeft hare macht So zere te niete ghebracht, Datsi vanden minsten sijn ghestreken, Ende alder werelt moeten weken. Si hadden langhe te niete ghegaen, En hadden die heren ghedaen, Diese vrien omme dat Si hebben des haers te bat. Coninc noch lant en hebben si, Mar si sitten onvri Ende eyghen onder alle heren, [198] Daer si hem onder bekeren. Bible, zoutre ende propheten Houden si, ende willen weten Dat Messias noch comen sal Dat volc verlossen al: Dats Christus, na onse versinnen; Mar si en willen niet kinnen Dathi comen is ende heeft ghedaen Dat hare scrifturen doen verstaen. Nochtan hebben si dat Bescreven te menigher stat, Daer die propheten leren Die heilighe coomst ons heren; Maer dat en beschiet niet enen bast; Si hebben therte so vast, Watmen hem predict ofte leert, Si bliven altoos verkeert. Josephus ooc, als ic las, Die der Joden hystorie scrivere was, Ende een groot clerc was ende wijs, Gheeft Christum groten prijs. Hi scrijft aldus ende doet becant: ‘Het was een mensche inder Joden lant (Ja, wildi die waerheit weten, Dorste icken wel mensche heten?), Die so vele wondere dede, [199] Ende so groot een leraer was mede, Dat sijn leven ende sijn ghehinc Boven menschelike nature ghinc, Ende dathi metter leren sine Aen hem trac Joden ende Sarrasine, Ende ander volc met grooten scaren.’ Ooc scrijft hi mede, twaren, In sine hystorie albloot Van Christus heiligher doot, Ende van sijnre opverstandenissen, Daer men wel bi mach wissen, Dat hi mensche was ende God; Maer dat Joodscap is so sod, Ende van sinne so verdooft, Dat het des niet en ghelooft; Nochtan was hi Jode, dese Josephus, daer ic of lese. Alexander, doe hi trac, Ende Gods abolghe wrac So sterc ende so jammerlike Over al in aertrike, Besloot hire een groot ghetal Tusschen tgheberchte in een dal, Daer een riviere omme vliet, Als een pijl uut enen boghe schiet, Daer si nemmermeer uut en comen; [200] Noch willen die Joden gomen, Dat dese noch uut zullen rinnen, Ende al die werelt winnen, Also u sal segghen claer Die vierde boec hier naer. Die heilighe kerke heeft uut ghegheven, Datmen die Joden latet leven, Ende onder die kerstene sijn alsoe. Daer sijn drie redenen toe: Deerste is, als ic vernam, Dat onse wet uut hare wet quam, Ende die Joodsche wet, sijts ghewes, Onser wet dode moeder es. Dander redene van desen dinghen Is, datmen niement en mach dwinghen Ter kerstenheit, des sijt vroet: Bedwonghen kersten en was noit goet. Salt goet wesen, lude of stille, Het moet comen uut eyghenen wille. Die heilighe kerke heeft ghehingt, Datsi niemene an haer en dwingt; Maer altoos heeft si open den scoot, Ende ontfaet cleen ende groot: So wat te hare coomt op ghenade, Dat ontfaet si vroech ende spade. [201] Die derde redene es: Alse die Joden worden ghewes, Dattet die doemsdach naect, Ende si om niet hebben ghehaect, Datsi dan met allen Aen onse wet zullen vallen, Ende haer dolen claerlijc sullen kinnen; Want nieman en can versinnen, Wedert cort of lanc sal sijn Vanden doemsdaghe die termijn: Dit sijn die redenen diemen toocht, Waer omme die kerke dat Joodscap ghedoocht. Den eersten boec willic hier inden, Daer in dat ghi moghet vinden Som der vadre leven, Ende hoe Seths gheslachte verheven, Adams sone, ende strijct voort, Alse ghi wel hebt ghehoort, Tote op Maria der coninghinnen, Daer dander wet op sal beghinnen. Ooc is daer in gheset Mede goede leringhe met Onder tusschen, hier ende daer, Daer in leghet voorwaer Oorbaer ende salichede Der zielen ende den live mede. [202] Dat ghi hier voren hebt vernomen, Is uter ouder ewen comen: Vander nuwer hoort voort an, Ist dats mi God an. EINDE VAN HET EERSTE DEEL. [7] |
Van het Joden en van hun wezen. – XLVIII. Tussen David en Christus geboorte, Als ge tevoren hebt gehoord, [195] Waren duizend jaar volkomen, Daar binnen het volk van aardrijk Zo kwaad was en zo verschoven, In onwettigheid en in ongeloof, Dat het vergat al te enen male Dat leven, dat die vader Voormaals te leiden plagen; Zodat het volk in dien dagen Gods al had miszegd, Die hemel en aarde had gemaakt, En offerden den afgoden, En hielden der duivelen geboden. De afgoden hadden ze doen maken Van goud, van zilver, van andere zaken, Binnen helemaal hol; En waren vol van duivelen, En gaven woorden en antwoorden Elk mens na dat hij begeerde, En bedrogen het volk zo jammerlijk, Dat het ter helle voer algemeen. Deze plaag was algemeen Onder al het volk, groot en klein, Onder de hele wereld geheel, Zonder der Joden een deel, Die Mozes gaf die tien geboden, [196] Hielden hem noch aan die God, Daar zich die vaders op verlieten (Abraham, Isaac en Jacob), Die hemel en aarde schiep Met zijn diepe Godheid. Nochtans dat deze Joden, zeker, Die beste van aardrijk waren, Zo gingen ze God vaak af. Zo wanneer hij ze voorspoed gaf En hun vijanden liet overwinnen, Zo wilden ze hem niet kennen, En wierpen de wet onder de voet; En zo wanneer hij hem rampspoed, Verdriet gaf, en toorn, En ze de zege altijd verloren, Keerden ze zich hem weer tot God, En hieven op die geboden. En weet dat ze nooit stonden Boven dertig jaar in voorspoed, Zij wraakten God alzo, Dat hij ze maakte droevig, En wierp ze weer hard Onder der vijanden voeten. Noch vindt men lieden te menige plaats, Die God gedenken veel beter In verdriet en in armoede, [197] Dan ze doen in voorspoed. Die Joden, dat verstaat, Zijn van naturen kwaad Elk op de andere en fel; De een gelooft de andere niet goed; Gierig, vrekkig en ongestadig, Zeer onrein en schalks van raad; Gehaat zijn ze, zeker Van al het volk van aardrijk, En verstoten en versmaat, En is niemand die ze aangaat; En ze haten ook al voort Dat ter Jodendom niet behoort, En dat zouden ze al bederven, Hadden ze macht, en doen sterven; Maar God heeft hun macht Zo zeer te niet gebracht, Dat ze van het minsten zijn gestreken, En de hele wereld moeten wijken. Ze waren lang te niet gegaan, Hadden die heren niet gedaan, Die ze bevrijden omdat Ze hebben dus ze te baat. Koning noch land hebben ze, Maar ze zitten onvrij En eigen onder alle heren, [198] Daar ze zich onder bekeren. Bijbel, psalmen en profeten Houden ze, en willen weten Dat Messias noch komen zal Dat volk verlossen al: Dat is Christus, naar ons verzinnen; Maar ze willen hem niet kennen Dat hij gekomen is en heeft gedaan Dat hune schrifturen doen verstaan. Nochtans hebben ze dat Beschreven te menige plaats, Daar de profeten leren Die heilige komst van onze heer; Maar dat schiet niet op een bast; Ze hebben het hart zo vast, Wat men ze predikt of leert, Ze blijven altijd verkeert. Josephus ook, als ik las, Die der Joden historieschrijver was, En een grote klerk was en wijs, Geeft Christus grote prijs. Hij schrijft aldus en doet bekend: ‘Het was een mens in de Joden land (Ja, wil je de waarheid weten, Durfde in hem wel mens heten?), Die zo vele wondere deed [199] En zo’n grote leraar was mede, Dat zijn leven en zijn toestaan Boven menselijke natuur ging, En dat hij met zijn leren Aan hem trok Joden en Saracenen, En ander volk met grote scharen.’ Ook schrijft hij mede, zeker, In zijn historie duidelijk Van Christus heilige dood, En van zijn opstanding, Daar men wel bij mag weten, Dat hij mens was en God; Maar dat Joodse volk is zo zot, En van zin zo verdooft, Dat het dus niet gelooft; Nochtans was hij Jood, deze Josephus, daar ik van lees. Alexander, toen hij trok, En Gods verbolgenheid wraakte Zo sterk en zo jammerlijke Overal in aardrijk, Besloot hij er een groot getal Tussen het gebergte in een dal, Daar een rivier om vliedt, Als een pijl uit een boog schiet, Daar ze nimmermeer uit komen; [200] Noch willen de Joden gokken, Dat deze noch uit zullen rennen, En de hele wereld winnen, Alzo u helder zal zeggen zal Die vierde boek hierna Die de heilige kerk heeft uitgegeven, Dat men die Joden laat het leven, En onder die christen zijn alzo. Daar zijn drie redenen toe: De eerste is, als ik vernam, Dat onze wet uit hune wet kwam, En die Joodse wet, dat is zeker, Onze wet een dode moeder is. De andere reden van deze dingen Is, dat men niemand mag dwingen Tot christenheid, dus wees bekend: Bedwongen christen was nooit goed. Zal het goed wezen, luid of stil, Het moet komen uit eigen wil. Die heilige kerk heeft toegestaan, Dat ze niemand ze zich dwingt; Maar altijd heeft si open de schoot, En ontvangt klein groot: Zowat tot haar komt op genade, Dat ontvangt ze vroeg en laat. [201] De derde reden is: Toen de Joden worden gewis, Dat de doemsdag naakt, En ze om niet hebben gehaakt, Dat ze dan met allen Aan onze wet zullen vallen, En hun dolen helder zullen bekennen; Want niemand kan verzinnen, Weder het kort of lang zal zijn Van de doemsdag die termijn: Dit zijn die redenen die men toont, Waarom de kerk dat Joodse volk gedoogt. Het eerste boek wil ik hierin eindigen, Daarin dat ge mag vinden Sommige van het vader leven, En hoe Seths geslacht verheven, Adams zoon, en gaan voort, Zoals gij wel hebt gehoord, Tot op Maria de koningin, Daar de andere wet op zal beginnen. Ook is daarin gezet Mede goede leringen mee Ondertussen, hier en daar, Daarin ligt voorwaar Oorbaar en zaligheid Der zielen en het lijf mede. [202] Dat ge hiervoor hebt vernomen, Is uit de oude eeuwen gekomen: Van de nieuwe hoort voortaan, Is het dat is mij God gunt. EINDE VAN HET EERSTE DEEL. [7] |
|
[Tweede deel] Hier beghint tander boec. Tander boec sal u lien Vanden gheslachte Marien, Ende vanden zanten alte zamen Die van Annen bloede quamen, Marien gheboorte also wel, Hoe si clam inden tempel, Ende te huwelijc moeste keren Mids den vonnesse ons heren, Hoe haer dynghel die bootscap brachte Vander ghebenedider drachte, Hoe si daer na des kints ghenas, Maghet bleef ende maghet was; Vanden wondren staet dan voort, Die gheschieden in sine gheboort, Vanden visioene dat sach Octavianus op dien dach, [8] Ende wat daer ghesciede doe, Hoe si mitten kinde vloe Ten lande van Egypten waert, Wat hem gheviel in die vaert, Hoe Baptisten moeder Elyzabeth Metten kinde vloe ooc met In die woestine, door die noot, Hoe Zacharias bleef doot; Jhesus kintscheit volghet hier naer, Tote dathi hadde twalef jaer; Sine passie volghet dan aldus, Alsose bescreef Nychodemus, Sijn verrisen ende sijn opvaren, Daer men u wonder of mach baren, Hoe hi sine jonghers trooste weder Ende te hem quam hier neder, Den heilighen gheest zende mede, Prediken ghinghen [si] telker stede; Hoe die heilighe kerke dan Op Jhesum Cristum eerst began, Ende dat hi eerst paeus zat, Hoet Pieter was na dat, Ende alle die paeuse zo in rinc Tote op Kaerle den coninc, Daer ghi in sult weten claer, Hoe die kerke is comen haer, [9] Van Helenen ende van Constantine, Die beide worden kerstine Ende der kerken gaven Vele voordeels ende haven; Daer na so moghedi lesen Der heiligher kerken wesen, Dat bedieden vander messen Ende andre scone lessen, Daer onse ghelove vele aen staet; Daer na so weet dat ane gaet Die opvaert van onser vrouwen, Daer ghi wonder aen moghet scouwen; Daer na sal volghen danne Vanden ewangeliste Janne, Ende daer na so sal zaen Dese ander boec uut gaen, Die vander nuwer ewen seit, Daer onse zalicheit in leit. Capitele heeft hi inne Eenendesestich, alse ict kinne. [10] Tafel, wordt overgeslagen. |
[Tweede deel] Hier begint het tweede boek. Het tweede boek zal u belijden Van het geslacht Maria, En van het sinten alle tezamen Die van Anna’ s bloed kwamen, Maria’ s geboorte alzo wel, Hoe ze klom in de tempel, En ten huwelijk moest keren Mits het vonnis van onze heer, Hoe haar de engel de boodschap bracht Van de gezegende dracht, Hoe ze daarna van het kind genas, Maagd bleef en maagd was; Van het wonder staat dan voort, Die geschieden in zijn geboorte, Van het visioen dat zag Octavianus op die dag [8] En wat daar geschiede toen, Hoe ze met het kind vertrok Ten land van Egypte waart, Wat hem gebeurde in die vaart, Hoe Baptisten moeder Elizabeth Met het kind vertrok ook mee In de woestijn, door die nood, Hoe Zacharias bleef dood; Jezus kindsheid volgt hierna, Totdat hij had twaalf jaar; Zijn passie volgt dan aldus, Alzo het beschreef Nicodemus, Zijn verrijzenis en zijn opvaren, Daar men u wonder van mag openbaren, Hoe hij zijn jongeren troostte weer En tot hem kwam hier neder, De heilige geest zond mede, Prediken gingen ze te elke plaats; Hoe die heilige kerk dan Op Jezus Christus eerst begon, En dat hij eerst paus zat, Hoe het Petrus was na dat, En alle pausen zo in de ring Tot op Karel de koning, Daar gij in zal weten helder, Hoe de kerk is gekomen daar, [9] Van Helena en van Constantijn, Die beide worden christen En de kerk gaven Vele voordeel en have; Daarna zo mag je lezen De heilige kerk wezen, De betekenis van de messen En andere mooie lessen, Daar ons geloof veel aan staat; Daarna zo weet dat aangaat Die opvaart van onze vrouwe, Daar gij wonder aan mag aanschouwen; Daarna zal volgen dan Van het evangeliste Johannes, En daarna zo zal gelijk Dit tweede boek uitgaan, Die van de nieuwe eeuwen zegt, Daar onze zaligheid in ligt. Kapittels het in heeft Eenenzestig, als ik het ken. [10] Tafel, wordt overgeslagen. |
|
Hier beghint die prologhe van den andren boeke. Die ander boec hier beghint Die u sal doen bekint, Hoe dat nuwe testamint [15] In gaet, also men vint; Hoe die oude ewe int, Die meni[ch] jaer stont blint; Hoe dat Yeve[n] perlemint, Daer die mensche mede was gheschint, Hoe der hellen zwaer tormin [Inde nemen mids een kint Dat die vaeder heeft ghesint] Hier neder in dit ellint, Daer hi ons mede wint Die ewelike blijscap zonder meswint, Die einde meer en ghewint. Lieve kindere, dit versint Hoe [g]hi coomt in dit covint, Daer die jaren liden twint. Hi is meer dan ontsint, Ende zotter vele dan een rint, Die uut desen ghelove wint, Daer God den mensche dus mint, Dat hi sinen zone, dat diere presint, Om ons liet hanghen inden wint, Aen dat cruce vaste gheprint: Menighe wonde hem omtrint, [16] Daer dat heylighe sacramint Tonsen behoude ute rint, Dat ons is bleven yesint, Daer des duvels macht bi wert verslint, Daer hi was zwert als een atremint, Ende droghe als een perkemint. Ghelooft si hi ende ghemint, Die ons sine gracie dus toe sint! Onser vrouwen gheboorte mede, Hoe dynghel sine bootscap dede Aen haer van dier hogher drachte, Die si ter werelt brachte, Dien behouder van aertrike; Hoe hi wanderde menschelike, Miracule dede hi openbare, Alse die warachtich God ware, Diemen te voren niet en hoorde; Prediken [ghinc hi] sijns vader woorde, Die gheen mensche en hadde moghen Den volke also betoghen; Vander pinen die hi leet, Ende [hoe] hi vromelijke street [17] Toten einde van sijnre doot, Suldi hier horen bloot; Hoe hi op voer te zinen vader Met live ende mit ziele te gader, Ende ten lesten comen sal Doemen dese werelt al, Ende elken loon gheven Van dathi hier heeft bedreven, Ende ander dinghen onder tusschen met Sullen hier ooc zijn gheset, Daer aen sal ligghen salichede Den live ende der zielen mede. Dese boec hout capitele in Eenendesestich, meer no min. Alle duechden ghemene Spruten uut Gode allene, Ende wat hi deelt hier ende daer, Hine hevets te min niet een haer; Want sijn trisoor, dat si u cont, Van sijnre doghet is sonder gront. Weet nochtan ende verstaet, Dat sine ontfermicheit gaet Boven al sijn ander werc. Also seit ons een wijs clerc; [18] Soude God, dat moghedi merken, Mids sijnre gherechticheit werken, Hi soude dan tallen stonden Wreken der menschen zonden; Maer ontfermicheit, sijt des vroet, Can Gods ons heren moet Also goedertieren maken, Dat hi beidt mitter wraken, Tes hi hem te penitencie tiet; Ende en bekeert hi hem dan niet, So wreect hi hier of ghinder, Hine verghetes meer noch minder. In dat beghin van aertrike Wrac hi sulcstont haestelike; Maer sint hi selve mensche was Ende menscheit kinde, als ict las, Doe [l. Die] hi ontfinc aen die maecht, So is sine wrake zere ghetraecht. Dat sine ontfermicheit is groot, Daer [l. Dat] merken wi wel daer aen albloot, Dat hi sinen sone en spaerde niet Hi en sendene hier in dit verdriet, Daer hi jammerlijc bleef doot, Om ons te helpene uter noot, [19] Also u dese boec al Scone ende wel verclaren sal: God latene so volbringhen mi, Datter sijn lof ende sijn ere in si! [20] |
Hier begint de proloog van het tweede boek. Dat tweede boek hier begint Die u zal doen bekend, Hoe dat het nieuwe testament [15] In gaat, alzo men vindt; Hoe die oude eeuw eindigt, Die menig jaar blind stond; Hoe dat Eva’s gesprek, Daar de mens mee was geschonden, Hoe der hellen zware kwellingen [Einde namen mits een kind Dat de vader heeft gezonden] Hier neer in deze ellende, Daar hij ons mee wint Die eeuwige blijdschap zonder misgaan, Die het einde meer en wint. Lieve kinderen, dit verzint Hoe ge hier komt in deze groep, Daar die jaren niet gaan. Hij is meer dan ontzint, En veel zotter dan een rund, Die uit dit geloof wint, Daar God de mens dus mint, Dat hij zijn zoon, dat dure present, Om ons liet hangen in de wind, Aan dat kruis vast geprint: Menige wonden hem omtrent, [16] Daar dat heilige sacrament Tot ons behouden uitrent, Dat ons is gebleven sinds, Daar des duivels macht bij werd verslonden, Daar hij was zwart als een inkt, En droog als een perkament. Geloofd is hij en bemind, Die ons zijn gratie dus zendt! Onze vrouwe geboorte mede, Hoe de engel zijn boodschap deed Aan haar van dier hoge dracht Die ze ter wereld bracht, Die behouder van aardrijk; Hoe hij wandelde menselijk, Mirakels deed hij openbaar, Als hij de waarachtig God was, Die men tevoren niet hoorde; Prediken ging hij zijn vaders woorden, Die geen mens had mogen Het volk alzo betonen; Van de pijnen die hij leed, En hoe hij dapper Street [17] Tot het einde van zijn dood, Zal je hier horen bloot; Hoe hij opvoer tot zijn vader Met lijf met ziel tezamen, En ten lesten komen zal Verdoemen deze hele wereld, En elk loon geven Van dat hij hier heeft bedreven, En ander dingen ondertussen mee Zullen hier ook zijn gezet, Daaraan zal liggen zaligheid Het lijf en de zielen mede. Dir boek bevat kapittels Eenenzestig, meer of min. Alle deugden algemeen Spruiten uit God alleen, En wat hij verdeelt hier en daar, Hij heeft het te minder niet een haar; Want zijn schatkist, dat is u bekend, Van zijn deugd is zonder grond. Weet nochtans en versta, Dat zijn ontferming gaat Boven al zijn ander werk. Alzo zegt ons een wijze klerk; [18] Zou God, dat mag je merken, Mits zijn gerechtigheid werken, Hij zou dan te allen stonden Wreken de mensen zonden; Maar ontferming, wees het dus bekend, Kan Gods onze heer gemoed Alzo goedertieren maken, Dat hij wacht met het wraken, Tot hij hem te penitentie aanzegt En bekeert hij hem dan niet, Zo wreekt hij hier of ginder, Hij vergeet het meer of minder. In dat begin van aardrijk Wraakte hij sommige tijd haastig; Maar sinds hij zelf mens was En mensheid kende, als ik het las, Die hij ontving aan de maagd, Zo is zijn wraak zeer vertraagd. Dat zijn ontferming is groot, Dat merken we wel daaraan duidelijk, Dat hij zijn zoon niet spaarde Hij zond hem hier in dit verdriet, Daar hij jammerlijk bleef dood, Om ons te helpen uit de nood, [19] Alzo u dit boek al Mooi en goed verklaren zal: God laat het zo volbrengen mij, Dat het in zijn lof en zijn eer is! [20] |
|
Van Josephs ende Marien gheslachte. – I. Nu alse die here van hemelrike Sach dat al aertrike Quaet hantierde ende zonde minde, Ende hem niement en kinde Diese al van niete hadde ghemaect, Ende die duvel aen hem hadde ghesaect Alle dese werelt ghemene, Ende prinche daer in was allene, Ontfermde hem sijn hantghewerke. Elc hore nu ende merke, Hoe vriendelijc God woude Gaen tote onse behoude. Hi hadde in sijn godlike nature Voorsien ene creature, Eer hemel ofte aerde waren, [21] Daer hi mede woude, twaren, Ofdoen scade ende blame, Die ons quamen van Adame, Ende des duvels macht storen: Dat was die maghet vercoren, Als ghi hier na sult horen, Daer hi of woude sijn gheboren, Vanden edelen gheslachte, daer ghi Hier voren of hoordet zegghen mi. Hier voren hebbic bescreven, Hoe dat twalef zonen bleven Na Jacob den patriarke, Ende hoe dat van elken een starke Groot gheslachte comen was. Deen zone hiet Judas, Van wies gheslachte, des zeker zijt, Quam die coninc Davijt; Ende van Davids gheslachte vercoren Wert Jhesus Cristus gheboren: Dus is sijn moeder van rechte Van Judas ende van Davids gheslechte, Want sijns vader gheslachte, als ghi ziet, En hoort te deser menscheit niet. Nu sijn daer twee ewangelisten, Die dese gheslachte bet wisten, Die beide scriven ende leren [22] Die hoghe gheslachten ons heren. Lucas dat gheslachte began Op Joseph, Marien man, Ende noemet achterwaert algader Tote op Adaem, onsen eersten vader. Matheus set sijn beghin Op Abraham, meer noch min, Ende coomt neder mit dier gheboort Tote op Joseph, daer ghi of hoort. Aldus soe en doen si twint Van Marien gheboorte bekint; Nochtan sijt zeker des Datsi van Davids gheslachte es; Want Joseph, wats gheschiet, En hadse anders moghen trouwen niet; Want elc Jode van rechte Moeste huwen in sijn gheslechte. Die ewangelisten hadden hier toe Redene, en zegghe u hoe. Men plach wilen, alst noch zoude, Daer men gheslachte woude Bescriven, datmen dan Tgheslachte vertrac vanden man, Ende vander vrouwen niet. Ooc mochte wel sijn gheschiet, Dattie ewangelisten also clare [23] Tgheslachte niet en wisten van hare, Als si van haren man deden. Mer weet dat ter waerheden, Dat Maria, na ende vore, Quam van tser Davids ore, Also die heilighe kerke lijt Telker stede ende telker tijt, Ende leraren scrivent mede. Van David lasict in eenre stede, Dathi onder dandre hadde twee zonen, Nathan ende Salomoen, Ende dat Joseph, die man Marie[n], Quam van Salomons pertie[n], Ende dat Marien vader dan Quam van desen Nathan. Marien moeder ende vader Ende die Joden allegader Waren alle zeker das, Dat heer Joachim was Van heer Davite gheboren, Ende daer bi wert Maria vercoren Inden tempel te sine met Den edelen magheden, die gheset Daer in waren, alse ghi Saen sult horen zegghen mi. [24] Ons seghet Scolastica Ende die goede clerc Beda, Dattie Joden in ouden daghen Te bescrivene plaghen Haer gheslachten in enen boec, Ende leiden dien in enen hoec Inden tempel, als ic las, Daer hi wel besloten was. Herodes, die daer coninc wert, Wien die Joden waren hert, Dede dien boec nemen daer Ende verberndene, dats waer, Om dathi van desen Te edelre woude wesen; Want hi hadde ghemict te voren, Ware die boec verloren, Dathi wel maken zoude mare, Dathi van Davids gheslachte ware: So soude hi hebben edelhede, Ende der Joden maech zijn mede; Want jeghen der Joden ghehinc Was hi worden coninc, So dat sine hadden leit, Ende hi ontsach hare felheit. Hier bi machmen wel weten, Dat des vele wert vergheten, Doemen den boec verbrande; [25] Maer doch waren Joden inden lande Die des vele hadden onthouden, Also si hoorden zegghen den ouden, Datmen weder som bescreef, So dat niet al verloren en bleef. |
Van Jozef en Maria geslacht. – I. Nu als die heer van hemelrijk Zag dat al aardrijk Kwaad hanteerde en zonde minde, En hem niemand kende Die ze al van niet had gemaakt, En de duivel aan hem had verzaakt Al deze wereld algemeen, En prins daarin was alleen Ontferm hem zijn handwerk. Elk hoort nu en merkt, Hoe vriendelijk God wilde Gaan toe ons behoudt. Hij had in zijn goddelijke natuur Voorzien een createur, Eer hemel of aarde waren, [21] Daar hij mede wilde, zeker, Afdoen schade en blaam, Die ons kwamen van Adam, En de duivels macht verstoren: Dat was de maagd uitverkoren, Als gij hierna zal horen, Daar hij van wilde zijn geboren, Van het edele geslacht, daar gij Hiervoor mij hoorde zeggen. Hiervoor heb ik beschreven, Hoe dat twaalf zonen bleven Na Jacob de patriarch, En hoe dat van elk een sterk Groot geslacht gekomen was. De ene zoon heette Judas, Van wiens geslacht, dus zeker is, Kwam de koning David; En van Davids geslacht uitverkoren Werd Jezus Christus geboren: Dus is zijn moeder van recht Van Judas en van Davids geslacht, Want zijn vader geslacht, zoals ge ziet, Hoort tot deze mensheid niet. Nu zijn daar twee evangelisten, Die deze geslachten beter wisten, Die beide schreven en leren [22] Die hoge geslachten van onze heer. Lucas dat geslacht begon Op Jozef, Maria’ s man, En Noach met achteruit allemaal Tot op Adam, onze eerste vader. Matheus zet zijn begin Op Abraham, meer of min, En komt neder met dier geboorte Tot op Jozef, daar ge van hoort. Aldus zo doen ze niets Van Maria’s geboorte bekent; Nochtans zij het zeker dus Dat ze van Davids geslacht is; Want Jozef, wat er geschiedt, Had haar anders niet mogen niet; Want elke Jood van recht Moest huwen in zijn geslacht. Die evangelisten hadden hiertoe Reden, en zeg u hoe. Men plag wijlen, als het noch zou Daar men geslachten wilde Beschrijven, dat men dan Het geslacht verhaalde van de man, En van de vrouwen niet. Ook mocht wel zijn geschied, Dat de evangelisten alzo helder [23] Het geslacht niet wisten van haar, Als ze van haar man deden. Maar weet dat ter waarheden, Dat Maria, na en voor, Kwam van Davids erfgenaam, Alzo die heilige kerke belijdt Te elke plaats en te elke tijd, En leraren schrijven het mede. Van David las ik het in een plaats, Dat hij onder de andere had twee zonen, Nathan en Salomon, En dat Jozef, die man van Maria, Kwam van Salomons partij, En dat Maria vader dan Kwam van deze Nathan. Maria ‘s moeder en vader En die Joden allemaal Waren allen zeker dus, Dat heer Joachim was Van heer David geboren, En daarbij werd Maria uitverkoren In het tempel te zijn met Dn edele maagden, die gezet Daarin waren, zoals gij Gelijk mij zal horen zeggen. [24] Ons zegt Scolastica En die goede klerk Beda, Dat de Joden in ouden dagen Te beschrijven plagen Hun geslachten in een boek, En legden die in een hoek In de tempel, als ik las, Daar hij goed besloten was. Herodes, die daar koning werd, Wie de Joden was hard, Liet dat boek nemen daar En verbranden, dat is waar, Omdat hij van deze Te edeler wilde wezen; Want hij had gemikt het tevoren, Was dat boek verloren, Dat hij wel maken zou bericht, Dat hij van Davids geslacht was: Zo zou hij hebben edelheid, En de Joden verwant zijn mede; Want tegen de Joden toestaan Was hij geworden koning, Zodat zie hem hadden leed, En hij ontzag hun felheid. Hierbij mag men wel weten, Dat dus veel werd vergeten, Toen men het boek verbrande; [25] Maat toch waren Joden in het land Die dus veel hadden onthouden, Alzo ze hoorden zeggen den ouden, Dat men weer soms beschreef, Zodat niet alles verloren bleef. |
|
Vanden groten santen die quamen van Sinte Anna Marien moeder. – II. Joachim waerlike Nam Anna in huwelike, Ende dese vrouwe Anna Hadde een zuster, hiet Hymeria, Ende si hadde twee kindre, dat ghijt wet: Deen was Elyzabeth, Sinte Jans Baptisten moeder; Dander was Eliud, hare broeder, Die was oudevader van Sinte Servase, Die te Tricht rustet optie Mase, Die den bisscopstoel met sijnre machte Van Tongheren te Tricht brachte, Daer hi langhe stoet, als ic vernam, Eer hi te Ludeke quam. – [26] Dese goede vrouwe Anne Hadde deen na dander drie manne: Joachim was haer eerste man, Die ons heren moeder an haer wan, Diemen Joseph te huwelike gaf, Als ghi hier na sult horen daer af. Doe Joachim doot was, Nam si enen man, hiet Cleophas, Die was Josephs broeder Man Marien Gods moeder. Cleophas wan an Annen, als ict sie, Een dochter, hiet ooc Marie. Deser Marien, wi lesent dus, Gafmen enen man, hiet Alpheus, Die aen haer wan vier kinder: Deen was Jacob die minder, Joseph, diemen ooc hiet Barsabas, Ende Sente Symon, ende Judas. Alse Anna haer ander man sterf, Den derden si doe bewerf: Salome hiet hi, alsic versta; Daer of hadde si ooc een Maria: Zebedeus wert haer man, Daer si twee kindere of ghewan, Twee uutnemende zalighe manne, [27] Den meerren Jacob ende Janne, Den vermaerden ewangeliste, Die Gods verholentheit wiste, Dien God sijnre moeder gaf in hoeden, Onder den cruce daer si stoeden. Dit salighe gheslachte ende dit goede Quam al van ver Annen bloede: Hier na zo zuldi horen, Hoe Maria wert gheboren. |
Van de groten sinten die kwamen van Sint Anna, Maria’ s moeder. – II. Joachim waarlijke Nam Anna in huwelijk, En deze vrouwe Anna Had een zuster, heet Hymeria, En ze had twee kinderen, dat gij het weet: De een was Elizabeth, Sint Jan Baptisten moeder; De ander was Eliud, haar broeder, Die was de grootvader van Sint Servaas, Die te Maastricht rust op de Maas, Die de bisschop stoel met zijn macht Van Tongeren te Maastricht bracht, Daar hij lang stond, als ik vernam, Eer hij te Luik kwam. – [26] Deze goede vrouwe Anna Had de een na de ander drie mannen: Joachim was haar eerste man, Die onze heer moeder aan haar won, Die men Jozef ten huwelijk gaf, Als ge hierna zal horen daarvan. Toen Joachim dood was, Nam ze een man, heet Cleophas, Die was Jozef broeder Man van Maria Gods moeder. Cleophas won aan Anna, als ik het zie, Een dochter, heet ook Maria. Deze Maria, we lezen het aldus, Gaf men een man, heet Alpheus, Die aan haar won vier kinderen: De ene was Jacob die mindere, Jozef, die men ook heet Barsabas, En Sint Simon, en Judas. Toen van Anna haar tweede man stierf, De derde ze toen verwierf: Salome heet hij, zoals ik versta; Daarvan had ze ook een Maria: Zebedeus werd haar man, Daar ze twee kinderen van won, Twee uitnemende zalige mannen, [27] Den meerdere Jacob en Johannes, De vermaarde evangelist, Die Gods verholenheid wist, Dien God zijn moeder gaf in hoeden, Onder het kruis daar ze stonden. Dit zalige geslacht en deze goede Kwam al van vrouw Anna bloed: Hierna zo zal je horen, Hoe Maria werd geboren. |
|
Wat Jheronimus screef van onser vrouwen gheboorte. – III. Jheronimus in sijnre kintschede Hadde ghelesen in eenre stede, In wat manieren ende hoe Onser vrouwen gheboorte quam toe; Ende over langhen tijt na dat So sat hi in eenre stat, Daer hij jeghen liede sprac Ende die dinc also vertrac, Also hem ghedochte van desen Dat hijt wilen hadde ghelesen. Doe bat men hem zonder letten, Dat hijt in scrifte wilde setten. Doe screef die goede Jheronimus [28] Van onser vrouwen aldus, Ende heeft in sijn beghin gheset, Dat Joachim was van Nazareth Uten lande van Galylea, Ende van Bethleem ver Anna, Ende dat dese twee te samen In rechten huwelijke quamen, Ende waren gherecht voor Gode, Ende hilden der wet ghebode. Alle die have, die hem God gaf, Daer maecten si drie deel af: Teen gaven si, te Gods eren, Den dienres inden tempel ons heren; Den armen gaven si gheheel Ende den pelegrimen tander deel; Dat derde deel si selve hilden, Om datsi daer of leven wilden. Twintich jaer ofte daer omtrint Saten si dus zonder kint. Doe baden si naernstelike Gode van hemelrike, Dat hi hem een kint wilde gheven. Si wildent al sijn leven Weghen, setten ende leren Ten heilighen dienste ons heren. Nu quam een hoghe feeste dach, Dat dat Joodscap van rechte plach [29] Van over al inden lande Te bringhene sijn offerhande Ten temple in Jherusalem. Daer quam Joachim, ende met hem Sine ghebuere een deel te samen. Inden tempel datsi quamen Ten outhare, als dander deden. Een pape stont daer ter steden, Die heren Joachimme doe Herde smadelike sprac toe: Hi seide, hoe hi so coene ware Dathi quame te Gods outhare. Hi ware versmaet voor Gode, Na der wet ghebode; Want hem God in al sijn leven Noit kint en hadde ghegheven, Daer sijn volc bi ware ghedijt: Dies ware hi vermaledijt. Joachim was te barenteert, Ende is uten tempel ghekeert, Sere bescaemt ende confuus, Ende en dorste niet keren thuus Metten ghebueren, daer hi mede quam. Sinen wech dathi nam Ter weyden, daer sine herden laghen Met sinen beesten te dien daghen, Daer hi enen tijt bleef, [30] nde sijn vernoy also dreef. Doe quam dynghel te hem daer Met groten lichte herde claer, So dat versaghet was Joachim. Dynghel sprac dus te him: ‘Joachim, en versaecht u twint, Ic bin dynghel van Gode ghesint, Om dat ic di zoude doen verstaen, Dat God dine bede heeft ontfaen, Ende dine scande ende dijn verzeren Al in vruechden di sal keren. God en doet zonder zake niet, Want dat is dicke ghesciet, Dat God niet en woude ghehinghen, Dat vrouwen kint ontfinghen Inder joghet, mar inder outheit, Alst hem nature heeft ontseit, Om dat God niet en woude Dattie vrucht comen zoude Van des vleeschs ghenoechlichede, Mar bi sijnre moghenthede Yet nuwes woude bringhen voort Vander selsenre gheboort. Die eerste moeder, des sijt ghewes, Daer dat Joodsche volc of comen es, Dat was Abrahams wijf, ver Sare; [31] Si was out neghentich jare, Doe si van Ysaac ghenas, Die een heilich patriarke was. Josephs moeder, ver Rachel, Was ondrachtich also wel, Die here zeder was becant Van al Egypten lant, Die drome conste bedieden, Daer wonder of gheschieden. Wie was ye sterker dan Sampsoen? Wie heiligher in al sijn doen Dan Samuel, die prophete goet? Haerre beider moeder, des sijt vroet, Waren ondrachtich, ende daer bi Moghedi te bet gheloven mi, Mids exemplen die wi scouwen, Dat van ondrachtighen vrouwen Grote gheboorten op staen. Daer bi segghic zonder waen: Anna saldi een dochter draghen, Die Gode wel sal behaghen: Maria sal sijn haer name; Si sal inder moeder lichame Ghehelicht sijn ende heilich bliven, Ende salich zijn boven alle wiven. [32] Men salse ter werelt niet keren, Mar inden tempel ons heren Salsi metten maechden zijn, Ende altoos bliven maghet fijn. Van haer sal worden gheboren Die Gods zone uutvercoren, Alder werelt salichede, Ende si sal bliven maghet mede. Ende hier bi gheloves te bat: Als ghi ter poorten coomt vander stat, Diemen die guldine poorte hoort nomen, Sal Anna jeghen u comen, Die omme uwe langhe merre Droeve heeft gheweest ende erre: Si sal verbliden menichfout, Also zaen als si u scout.’ Dus voer dinghel van dier stat Tote Annen daer si zat Ende dreef groot misbaer Om haren man, waer hi waer. Dynghel seide Anna doe Alle die selve bootscap toe, Die hi aen Joachim dede. Ooc seide hi haer mede, Datsi op stonde haestelinghe [33] Ende ter guldenre poorten ghinghe: Si zoude Joachim ontmoeten daer. Dit vonden si beide waer; Want si ondermoeten hem beide, Ghelijc dat hem dynghel zeide, Ende elc heeft andren vertroken Dattie ynghel heeft ghesproken, Als ghi voren hebt verstaen. Thuus waert sijn si beide ghegaen, Ende dancten Gode daer of, Ende verbeidden sijn belof. Anna ontfinc dat beste kint Dat man aen vrouwe wan ye sint, Recht opten achtenden dach Die in December ghelach. Ende als sijt hadde ghedreghen Neghen maende, als vrouwen pleghen, Ghenas si daer of, onghewaent, Achte daghe in Speltmaent, Doemen screef, als ict versinne, Vander werelt eerst beghinne Eenendevijftich hondert jare Ende vierendetachtich, dats ware. [34] Nu ben ic eerst comen dan Daer ic dit gheslachte omme began Van Adame neder, als ghi hoort, Tote onser vrouwen gheboort. Elc kersten waerlike Sal Gode van hemelrike Dancken met al zijnre macht Vander glorioser dracht: Dit is die vrouwe van machte groot, Die de hemelsche poorte ontsloot, Die ver Yeve sluten dede Met haerre onghehoorsaemhede; Dit is si die dat serpent verwan, Dat Yeven brachte inden ban; Dit is si die den duvel bant, Die al aertrike hadde in hant, Die de viande so ontsien, Datsi alle van haer vlien; Dit is si, der ynglen vrouwe, Verdrijfstere van allen rouwe, Coninghinne dier ghelike Van hemele ende van aertrike; Dit is si die ghereit Vellen can die [Gods] gramheit, Alse hi op ons es erre; Dit is si, die leedsterre, [35] Die ter havenen der zalicheden Alle menschen wel can leden. Hi is vroet die haer dient; Want God is haer zo vrient, Hi en ontseit haer clein noch groot; Si helpt den mensche uter noot, Voor haers liefs kints aenschijn: Ghelooft moet si ewelijc zijn! |
Wat Hieronymus schreef van onze vrouwe geboorte. – III. Hieronymus in zijn kindsheid Had gelezen in een plaats, In wat manieren en hoe Onze vrouwe geboorte kwam toe; En over lange tijd na dat Zo zat hij in een stad, Daar hij tegen lieden sprak En dat ding alzo verhaalde, Alzo hem dacht van deze Dat hij het wijlen had gelezen. Toen bad men hem zonder letten, Dat hij het in schrift wilde zetten. Toen schreef die goede Hieronymus [28] Van onze vrouwe aldus, En heeft in zijn begin gezet, Dat Joachim was van Nazareth Uit het land van Galilea, En van Bethlehem vrouw Anna, En dat deze twee tezamen In recht huwelijk kwamen, En waren gerecht voor God, En hielden de wet gebod. Alle have, die hen God gaf, Daar maakten ze drie delen van: De ene gave is te Gods eren, De dienaars in de tempel van onze heer; Den armen gaven ze geheel En de pelgrims het ander deel; Dat derde deel hielden ze zelf, Omdat ze daarvan leven wilden. Twintig jaar of daarom treint Zaten ze dus zonder kind. Toen baden ze vlijtig God van hemelrijk, Dat hij hen een kind wilde geven. Ze wilden het al hun leven Wegen, zetten en leren Ten heilige dienst van onze heer. Nu kwam een hoge feestdag, Dat dat Joodse volk van recht plag [29] Van overal in het land Te brengen zijn offerhand Ten tempel in Jeruzalem. Daar kwam Joachim, en met hem Zijn buren een deel tezamen. In de tempel dat ze kwamen Ten altaar, als de anderen deden. Een paap stond daar ter plaatse, Die heer Joachim toen Erg smadelijk toesprak: Hij zei, hoe hij zo koen was Dat hij kwam tot Gods altaar. Hij was versmaad voor God, Naar de wet geboden; Want hem God in al zijn leven Nooit een kind had gegeven, Daar zijn volk bij was gedijd: Dus was hij vermaledijt. Joachim was verontwaardigd, En is uit de tempel gekeerd, Zeer beschaamd en confuus, En durfde niet naar huis te keren Met de buren, daar hij mee kwam. Zijn weg dat hij nam Ter weiden, daar zijn herders lagen Met zijn beesten te die dagen, Daar hij een tijd bleef, [30] En zijn verdriet alzo dreef. Toen kwam de engel tot hem daar Met grote lichten erg helder, Zodat bang was Joachim. De engel sprak dus tot hem: ‘Joachim, wees geheel niet bang, Ik ben de engel van God gezonden, Omdat ik u zou doen verstaan, Dat God uw bede heeft ontvangen, En uw schande en uw droefheid Al in vreugden u zal keren. God doet zonder zaak niet, Want dat is vaak geschied, Dat God niet wilde toestaan, Dat vrouwen kind ontvingen In de jeugd, maar in de ouderdom, Als ze de natuur heeft ontzegd, Omdat God niet wilde Dat de vrucht komen zou Van het vlees genoeglijkheid, Maar bij zijn mogendheid Iets nieuws wild voortbrengen Van de zeldzame geboorte. Die eerste moeder, dus is het zeker, Daar dat Joodse volk van gekomen is, Dat was Abrahams wijf, vrouw Sara; [31] Ze was oud negentig jaren, Toen ze van Isaac genas, Die een heilige patriarch was. Jozef moeder, vrouw Rachel, Was niet dragend alzo wel, Die heer sedert was bekend Van al Egypte land, Die dromen kon uitleggen, Daar wonder van geschieden. Wie was ooit sterker dan Samson? Wie heiliger in al zijn doen Dan Samuel, die goede profeet? Hune beider moeder, wees dus bekend, Waren niet dragend, en daarbij Mag je te beter mij geloven, Mits voorbeelden die we aanschouwen, Dat van niet dragende vrouwen Grote geboorten op staan. Daarbij zeg ik zonder waan: Anna zal je een dochter dragen, Die God wel zal behagen: Maria zal zijn haar naam; Ze zal in het moederlichaam Geheiligd zijn en heilig blijven, En zalig zijn boven alle wijven. [32] Men zal haar ter wereld niet keren, Maar in de tempel van onze heer Zal ze met de fijne maagden zijn, En altijd blijven maagd fijn. Van haar zal worden geboren Die Gods zoon uitverkoren, De heler wereld zaligheid, En zei zal blijven maagd mede. En hierbij geloof je het te beter: Als ge ter poorten komt van de stad, Die men de gouden poort hoort noemen, Zal Anna tegen u komen, Die om uw lange dralen Droevig is geweest en geërgerd: Zei zal verblijden menigvuldig, Alzo gelijk ze u aanschouwt.’ Dus voer de engel van die plaats Tot Anna daar ze zat En dreef groot misbaar Om haar man, waar hij was. De engel zei Anna doe Al diezelfde boodschap toen, Die hij aan Joachim deed. Ook zei hij haar mede, Dat ze opstond haastig [33] En ter gouden poort ging: Ze zou Joachim ontmoeten daar. Dit vonden ze beide waar; Want ze ontmoeten zich beide, Gelijk dat hen de engel zei, En elk heeft andere verhaald Dat de engel heeft gesproken, Als gij tevoren hebt verstaan. Huiswaarts zijn ze beide gegaan, En dankten God daarvan, En wachten op zijn belofte. Anna ontving dat beste kind Dat man aan vrouwe won ooit sinds, Recht op de achtste dag Die in december lag. En als zij het had gedragen Negen maanden, zoals vrouwen plegen, Genas ze daarvan, zonder waan, Acht dagen in speltmaand, Toen men schreef, zoals ik het verzin, Van de wereld eerst begin Eenenvijftig honderd jaren En vierentachtig, dat is waar. [34] Nu ben ik eerst gekomen dan Daar ik dit geslacht om begon Van Adam neder, als ge hoort, Tot onze vrouwe geboorte. Elke christen waarlijk Zal God van hemelrijk Danken met al zijn macht Van de glorieuze dracht: Dit is die vrouwe van macht groot, Die de hemelse poort ontsloot, Die vrouwe Eva sluiten deed Met haar ongehoorzaamheid; Dit is dat ze dat serpent overwon, Dat Eva bracht in de ban; Dit is die de duivel bond, Die al aardrijk had in hand, Die de vijanden zo ontzien, Dat ze alle van ze vlieden; Dit is zij, de engelen vrouwe, Verdrijfster van allen rouw, Koningin diergelijk Van hemel en van aardrijk; Dit is zij die gereed Vellen kan die Gods grimmigheid Als hij op ons is geërgerd; Dit is zij, die leidster, [35] Die ter haven der zaligheden Alle mensen wel kan leiden. Hij is verstandig die haar dient; Want God is haar zo’ n vriend, Hij ontzegt haar klein noch groot; Ze helpt de mens uit de nood, Voor haar lieve kind aanschijn: Geloofd moet ze eeuwig zijn! |
|
Hoe Maria ghepresenteert was inden tempel. – IIII. Maria, die jonghe joghet, Wies in gracien ende in doghet, Dier si altemale vol was, Want God onste haer das. Doe si was van drie jaren Ende melcs mochte ontbaren, Woude moeder ende vader Gode doen algader Datsi ghelooft hadden voren, Als ghi voren moghet horen. Tkint brochten si met eren Gode te loven ende teren Toten temple, die hoghe was ghestaen, [36] So datmen op moeste gaen Vijftien trappen dicke, Hoghe ende onghemicke. Daer setten si tkint neder, Ende zoudent vernemen weder Ende opdraghen met hoeden. Ende als sijs minste moeden, Is tkint zonder hulpe zaen Allene die trappen opghegaen, Sonder yemens toe doen. Dies wonderde hem allen doe[n]. Ende om tghedincken van desen Vintmen noch liede die lesen Die vijftien salme te eren Maria die moeder ons heren, Die vijftien trappen op ghinc, Jeghen der naturen ghehinc; Want te teeder was hare macht Te doen alsulke cracht. Hare offerhande daden si daer, Alsmen plach te dien outhaer, Ende dancten Gode der gave, Ende keerden weder daer ave Thuus waert haerre straten, Ende hebben tkint daer ghelaten [37] Metten maechden, die plaghen Te werkene in dien daghen Ornamenten ende chierhede, Daermen mede dede Gods dienst te dier stede, Alsoot doe was die zede. Dit werc leerde si zo wel, Dat sijt bet dede dan yement el; Dat den andren maechden daer Te werkene was al te zwaer Ende te subtijl ende te rike, Dat wrachte si lichtelike. Ende om datsi was van desen zinne, Hietense dander coninghinne: Si seiden waer, diet wel besiet, Al en wisten zijs zelve niet. Daghelijcs quam dynghel te hare, Dien si scouwede openbare, Diese vriendelijc visiteerde Ende themelsche broot presenteerde; Want si was van zeden Ghaerne in enicheden In hare innighe ghebeden, Al vol ootmoedicheden. Sine quam noit voor mans aenschijn, [38] Daer sijs quite mochte zijn; Si ontrac haer tallen steden Uter menschen onleden, Ende voeghede haer allene, Om datsi mit herten rene Ghebruken woude, in vruechden diep, Haers brudegoms diese sciep. |
Hoe Maria gepresenteerd was in de tempel. – IIII. Maria, die jonge jeugd, Groeide in gratie en in deugd, Daar ze helemaal vol was, Want God gunde haar dat. Toen ze was van drie jaren En melk mocht ontberen, Wilde moeder en vader God doen allemaal Dat ze beloofd hadden voren, Als ge tevoren mocht horen. Het kind brachten ze met eren God te loven en te eren Tot de tempel, die hoog stond, [36] Zodat men op moest gaan Vijftien trappen dik, Hoog en onmetelijk Daar zetten ze kind neer, En zouden het vernemen weer En opdragen met hoeden. En als ze het minste vermoeden, Is het kind zonder hulp gelijk Alleen die trappen opgegaan, Zonder iemands toe doen. Dies wonderde hem allen doe[n]. En om het gedenken hiervan Vindt men noch lieden die lezen Die vijftien psalmen te eren Maria die moeder onze heer, Die vijftien trappen op ging, Tegen de naturen toestand; Want te teder was haar macht Te doen al zulke kracht. Haar offerande deden ze daar, Als men plag tot dat altaar, En dankten God de gave, En keerden weer daarvan Huiswaarts hun straten, En hebben het kind daargelaten [37] Met de maagden, die plagen Te werken in die dagen Ornamenten en sierlijkheden, Daar men mee deed Gods dienst te die plaats, Alzo het toen was de zede. Dit werk leerde ze zo goed, Dat zij het beter deed dan iemand anders; Dat de andere maagden daar Te werken was al te zwaar En te subtiel en te rijk, Dat wrocht ze licht. En omdat ze was van deze zin, Heeten de andere ze koningin: Ze zeiden waar, die het goed beziet, Al wisten zij het zelf niet. Dagelijks kwam de engel tot haar, Die ze aanschouwde openbaar, Die ze vriendelijk visiteerde En het hemelse brood presenteerde; Want ze was van zeden Graag in eenheid In haar innige gebeden, Al vol ootmoedigheden. Zijn kwam nooit voor mans aanschijn, [38] Daar ze het kwijt mocht zijn; Ze onttrok zich te alle plaatsen Uit de mensen drukte, En voegde zich alleen, Omdat ze met een rein hart Gebruiken wilde, in vreugde diep, Haar bruidegom die ze schiep. |
|
Hoe Maria mids den vonnesse Gods man trouwen moeste. – V. Doe dese heilighe maghet, twaren, Out was van viertien jaren, Gheboot die bisscop openbare, Dat elke maghet, die so out ware Datsi nemen mochte man, Te haren vrienden trocke dan Ende man trouwede na die wet, Die die Joodscap hadde gheset. Dus heefter een deel oorlof ghenomen, Die tharen tide waren comen, Sonder Maria, wats gheschiet, Si en woude van danen niet. Ende alsmen haer vraghede waer bi Si dat dede, antwoorde zi: [39] ‘Mijn vader ende mijn moeder beide Daden Gode zekerheide, Dat ic al mijn leven In zinen dienste zoude cleven, Ende offerden mi onsen here; Ende al en ware des min noch mere, So hebbic Gode ghelooft nochtan, Dat ic meer en neme man, Maer mine reynicheit houden al Also langhe als ic leven sal.’ Alse die bisscop dat verstoet, Peynsde hi te hant in sinen moet, Dat ghelooften sijn scouden, Ende datmen die moeste houden Gode zonder breken, Ende woude hem dies bespreken, Want en was noyt ghesien, Dat yement gheloofde voor dien Te houdene reinichede: Te meer was hire gheladen mede. Ooc woude hi node ghehinghen Onghewone dinc op te bringhen. Te gader dede hi comen te hant Doude wise diemen vant, Ende beriet hem met hin. Doe droech hem also die zin, [40] Om dattie dinc ware onghelijc Ende zonderlinghe twivelijc, Datmen Gode aen roepen zoude, Dat hi dese dinc bescheden woude. Die bisscop viel op zine knien, Ende bat onsen here mittien, Dat hi te kinnene gave Sinen heilighen wille daer ave. Ene stemme sprac daer toe, Daer sijt alle hoorden doe: ‘Elc man, des sijt ghewes, Die buten huwelijc es, Ende comen van Davids bloede, Sal draghen ene dorre roede In sine hant tien outhare; Ende dies roede die bloeit dare, Ende daer een duve op comet dan, Dat sal zijn Marien man.’ Doe si dese stemme hoorden, Waren si blide vanden woorden, Ende daden also gheschien. Joseph was een van dien. Dit was op enen feest dach, Dat dat Joodsche volc plach Van over al inden lande Ten tempel te bringhen offerhande. [41] Ende om dat Joseph so out was ghedaecht Te trouwene so jonghen maecht, Decte hi sijn roede ghereet, Dat niement en wiste, onder sijn cleet. Ende doe alle also te zamen Tote dien outhare quamen, Onder hem allen ghemene So en bloeyde der roeden en ghene. Die bisscop viel echt in ghebede. Die stemme sprac, als si voren dede: ‘Die ghene daer met allen Gods lot op sal vallen, Heeft zine roede ghedect: Daer bi ist dat ghebrect. Men verdoet met zeker hoede Dat elc bloot draghe zijn roede, Ghi sult die waerheit dan verstaen.’ Echt sijn si also ghegaen, Ende Josephs roede te hant Wert bloeyende in sijn hant Van beneden tot inden top, Ende een duve quammer op: Alse Ysaias wilen leerde, [42] Daer hi seide ende propheteerde Den heilighen gheest waerlike Comen in eenre duven ghelike. Openbaer wistmen dan, Dat Joseph ware Marien man. Die bisscop heeftse zaen Beide ondertrouwen ghedaen, Ende Joseph trac te hant na dat Te Bethleem in sine stat, Om dat hi bereet woude maken Sijn huus ende ander zaken, Daer men die bruloft mede Houden zoude, alst was zede. Ende hier binnen, als ic versta, So nam oorlof Maria Aen die maechden die bleven daer, Die noch niet en hadden haer jaer, Ende trac henen al onghelet In die stat van Nazareth, Thaerre moeder ende tharen vader, Ende vertrac hem algader Hoe dat haer waer gheschiet, Alse Gods vonnesse hiet. Ic hout voor waerre dinc, Eer Maria man ontfinc, [43] Dat haer die ynghel hadde doen verstaen Hoet met haer zoude vergaen, Ende datsi ware onversaghet: Si zoude bliven maghet, Al waert datsi trouwede man; Want si spracken ende sachene an Daghelijcs, als ic u Hier voren zeide nu. Ooc liep die niemare Onder die Joden hier ende dare, Dattie tijt bi ware Dattie behouder openbare Van eenre maghet zoude zijn gheboren, Die die helle zoude storen; Want bi vele figuren Ende ooc bi vele scrifturen Wisten die oude wise wel In dat lant van Israhel, Dat Messias tijt naecte, Daer dat volc na haecte. Ooc seitmen dat can Niemare lopen voorden man. Ende om dese zelve mare Waren zome maechden dare, [44] Die maghedom wilden houden, Om datsi hoopten datsi zouden Daer toe sijn vercoren: Dus zo hebbic zegghen horen. |
Hoe Maria mits het vonnis Gods een man trouwen moest. – V. Toen deze heilige maagd, zeker, Oud was van veertien jaren, Gebood de bisschop openbaar, Dat elke maagd die zo oud was Dat ze nemen mocht een man, Tot haar vrienden trokken dan En man trouwde naar de wet, Die het Joodse volk verlof gezet. Dus heeft er een deel oorlof genomen, Die tot hun tijd waren gekomen, Zonder Maria, wat er geschiedt, Ze wilde er vandaan niet. En als men haar vroeg waarbij Ze dat deed, antwoorde ze: [39] ‘Mijn vader en mijn moeder beide Deden God zekerheid, Dat ik al mijn leven In zijn dienste zoude kleven, En offerden mij onze heer; En al was het dus min of meer, Zo heb ik God beloofd nochtans, Dat ik meer neem geen man, Maar mijn reinheid houden al Alzo lang als ik leven zal.’ Toen de bisschop dat verstond, Peinsde hij gelijk in zijn gemoed, Die belofte zijn schulden, En dat men die moest houden God zonder te breken, En wilde hem dus bespreken, Want het was nooit gezien, Dat iemand beloofde voor dien Te houden reinheid: Te meer was hij er beladen mee. Ook wilde hij node toestaan Ongewone dingen op te brengen. Tezamen liet hij komen gelijk De oude wijzen die men vond, En beraadde zich met hen. Toen droeg hem alzo die zin, [40] Omdat de ding was ongelijk En zonderling twijfelachtig, Dat men God aan roepen zou, Dat hij dit ding beslissen wilde. Die bisschop viel op zijn knieën, En bas onze heer meteen, Dat hij te kennen gaf Zij heilige wil daar af. Een stem sprak daartoe, Daar zij het allen hoorden toe: ‘Elke man, dus is het zeker, Die buiten huwelijk is, En gekomen van Davids bloed, Zal dragen een dorre roede In zijn hand ten altaar; En diens roede die bloeit daar, En daar een duif op komt dan, Dat zal zijn Maria man.’ Toen ze deze stem hoorden, Waren ze blijde van de woorden, En daden alzo geschieden. Jozef was een van dien. Dit was op een feestdag, Dat dat Joodse volk plag Van overal in het land Ten tempel te brengen offerande. [41] En omdat Jozef zo oud was en gedaagd Te trouwen zo’n jonge maagd, Bedekte hij zijn roede gereed, Dat niemand het wist, onder zijn kleed. En toen alle alzo tezamen Tot het altaar kwamen, Onder hen allen algemeen Zo bloeiden der roeden geen. Die bisschop viel echt in gebed. Die stem sprak, als ze tevoren deed: ‘Diegene daar met allen Gods lot op zal vallen, Heeft zijn roede bedekt: Daarbij is het dat ontbreekt. Men verdoet met zekere hoede Dat elk bloot draagt zijn roede, Ge zal dii waarheid dan verstaan.’ Echt zijn ze alzo gegaan, En Jozef roede gelijk Begon te bloeien in zijn hand Van beneden tot in het top, En een duif kwam erop: Als Jesaja wijlen leerde, [42] Daar hij zei en profeteerde De heilige geest waarlijk Komen in een duiven gelijkenis. Openbaar wist men dan, Dat Jozef was Maria man. Die bisschop heeft ze gelijk Beide in ondertrouwen gedaan, En Jozef trok gelijk na dat Te Bethelem in zijn stat, Omdat hij gereed wilde maken Zijn huis en andere zaken, Daar men die bruiloft mede Houden zou, als het was zede. En ondertussen, als ik versta, Zo nam verlof Maria Aan die maagden die bleven daar, Die noch niet hadden hun jaar, En trok henen al onder letten In die stad van Nazareth, Tot haar moeder en tot haar vader, En vertelde hun allemaal Hoe dat het haar was geschied, Als Gods vonnis heet. Ik hou het voor een waar ding, Eer Maria man ontving, [43] Dat haar die engel had doen verstaan Hoe het met haar zou vergaan, En dat ze was onversaagd: Ze zou blijven maagd, Al was het dat ze trouwde een man; Want ze spraken en zagen aan Dagelijks, als ik u Hiervoor zei nu. Ook liep die nieuws Onder de Joden hier en daar, Dat de tijd nabij was Dat de behouder openbaar Van een maagd zoude zijn geboren, Die die helle zoude verstoren; Want bij vele figuren En ook bij vele schrifturen Wisten die oude wijzen wel In dat land van Israël, Dat Messias tijd naakte, Daar dat volk naar haakte. Ook zegt men dat kan Nieuws lopen voor de man. En om datzelfde bericht Waren sommige maagden daar, [44] Die maagdelijkheid wilden houden, Omdat ze hoopten dat ze zouden Daartoe zijn uitverkoren: Dus zo heb ik zeggen horen. |
|
Waer bi die zone mensche worden moeste, ende hoe hi ghebootscapt was, ende der Joden ghelove. – VI. Van drie personen, die sijn In enen God warich ende fijn, En ghenen bat toe en hoorde Dan den zone, dathi mensche worde; Want den vader hoort die moghentheit, Ende den zone die wijsheit, Ende den heylighen gheest Hoort toe die goedertierenheit meest. Ende omdat des zoons wijsheit can voirsien Alle dinc die mach gheschien, Ende sine wijsheit ghehinghede dat Dat ver Yeve den appel at, Daer die menscheit om wert verloren, So moeste den zone bat toe horen Te comene in dit oreest, [45] Dan den vader of den heilighen gheest. Ende om dat die Godheit woude Datmen tfolc bekeren zoude Met wijsheden ende [niet] met crachte, Ende die wijsheit was in des zoons machte, So wart die zone daer toe ghenomen Dat hi in aertrike zoude comen, Ende alle dinghe so beleiden Met zijnre grondeloser wijsheiden, Dat sijn leven noch zijn leren Niement en mochte blameren, Noch begripen daer toe mede Metter waerheit, alst ooc en dede. Die zone wiste wel, twaren, Dat hi emmer moeste varen Dese zware vaert besueren. Hi sende voren ter zelver uren Den alreëersaemsten bode Die ye ghesent was van Gode, Om die bootscap te doene wel: Dat was dynghel Gabriel, Die die herberghe nemen zoude, Daer die coninc in rusten woude, Coninc ende here moghentlike Van hemele ende van aertrike. Desen coninc betaemde wale [46] Een eersaem bode, een eersaem zale. Dit was doe Maria was In Nazareth, als ic voren las, Bi vader ende bi moeder, Ende Joseph haer behoeder In Bethleem was bereiden Die bruloft bescheiden. Gabriel quam ter maghet rene, Daer si heymelijc zat allene. Hi sprac tot haer: ‘Ave!’ Dat bediet zo vele als zonder wee Dat is thoochste woort van groeten. Voort sprac hi mit goeder moeten: ‘Gracien vol, God si mit di! Onder allen wiven ghebenedijt du si!’ Maria, die dit heeft ghehoort, En antwoorde niet een woort, Maer si peynsde in haer ghedochte Wat dese groete wesen mochte. Nu merct hoe wijslijc dat zal Dit kint antwoorden over al. Dinghel seide daer na: ‘En ontsiedi niet, Maria, [47] Du heves in dinen stonden Gracie voor Gode vonden. Du salte in dinen lichame Ontfaen zonder blame Ende bringhen enen zone: Jhesus sal heeten die gone. Dese sal groot sijn onghemeten, Ende sal des alrehoochsten zone heten. God sal hem gheven algader Den stoel Davids zijns vader. Hi sal regneren ewelike, Sonder einde zal zijn zijn rike.’ Dese woorde en volghen al niet Ghelijc datmense ziet In der ewangelien bescreven, Maer doch is die zin hier bleven, Daer ons die mach[t] aen leit; Want daer ment in rime seit, Moetmen, om die rime te vinden, Die woorde zom anders winden: Daer om en sal dese woort Niement begripen diese hoort. Nu hoort hoe wijslijc hier af Maria antwoorde gaf Den ynghel op dit beheet. [48] Sine woude niet zijn te ghereet Te ghelovene dese grote mare: Wijslijc zo bedacht si hare, Ende peinsde in haer ghedochte, Dat dese dinc niet en mochte Bi naturen wesen. Doe antwoorde si te desen: ‘Hoe mochte dit gheschien dan? Want ic en kenne ghenen man.’ Als ofte si zegghen woude, Hoe dat comen zoude: Si en hadde noyt mit manne misdaen, Ende si hadde ghelof ghedaen Gode te houden reynicheide. Dynghel antwoorde ende zeide: ‘Die heilighe gheest in di comen zal: Die overste cracht sal di al Omme scaduwen, gheloves mi. Dat gheboren sal worden van di, Sal heilich zijn ende fijn, Ende Gods zone gheheten zijn. Elyzabeth, dijn nichte, zonder waen, Heeft een kint in haer oude ontfaen; Want voor Gode, sijt zeker des, [49] Gheen dinc onmoghelijc en es.’ Doe wert ontsteken te hant Van des heilichs gheests brant Die maghet vol van eren: - ‘Siet hier die dierne ons heren,’ Sprac si ootmoedelijc mettien, ‘Na dine woort moet mi ghescien.’ Mettien ontfinc si waerlike Den Gods zone van hemelrike, Onghequetst ende besloten; Daer hem die Joden ane stoten, Dattie maghet een kint ontfinc; Nochtan gheloven si also sterke dinc: Si gheloven, ende het is waer, Dat onse here openbare Die rode zee deelde in tween, So datter een scone strate doorscheen, Daer twater stoet tien tiden Enen muer ghelijc in beiden ziden, So dat en vloyde noch en liep, Ende over dien gront diep Traken die Joden haerre vaerde, So dat hem twater niet en daerde; Si gheloven ooc al ghemeen, [50] Daer Moyses sloech opten steen, Datter een fonteine uut spranc, Daer alle tfolc of dranc, Die so groot was, zonder waen, Daer mochte een molen mede gaen; Si gheloven ooc ghereet, Dattie beeste die Balaam reet Jeghen tfolc van Israhel Openbare sprac ende wel; Si gheloven ooc meerre cracht: Dats dat God mit zire macht Hemel ende aerde maecte van niet. Nu merct dan ende besiet: Welke sijn die meerre saken, So yet van niet maken, So dat is gheformeert In ene andre materie keert? Het ware vele meerre zake Datmen niet in yet trake, Dan dat dinc dat is ghemaect In een ander dinc werde ghesaect. Nu merct in uwen zin: Die zone was zonder beghin Metten vader in ewichede’ [51] Maria hadde haer wesen mede. Dattie zone dan, die was God Ende over die nature hadde ghebod, Aen een maghet hi vleesch ontfinc Ende nuwe wesen ende nuwe dinc, Was minder vele, waerlike, Dan dathi hemel ende aertrike, Yngle, zee, firmament, locht Van niet in yet hevet brocht Alse ons een wijs man screef, Dat Maria besloten bleef Ende maghet al bezonder, Dat was vele minder wonder, Dan dathi beslotenre [dore] quam Te zinen jongheren daer hise vernam; Want doe hi in Marien zale Quam, was hi gheest altemale; Ende den gheest en is niet onghemicke, Hemel noch aerde zo dicke, Hi en lidet al ghereit, Als ic voren hebbe gheseit: Ja, hoe clene hi zi ghedaen; [52] Ic late Gode zelve staen; Maer doe hi beslotenre dore Int huus quam, als ic zeide vore, Was sijn lichame mede daer; Dat was meer dan noch also zwaer, Dan dattie gheest allene in ghinc. Ooc waest een zwaerre dinc, Des moghedi wel wesen vroet, Dat hi met lichame op stoet Uten grave na zine doot, Dat met enen steene groot Vaste toe beslotene was, Dan dat Maria ghenas Ende maghet bleef vanden kinde Beslotens lijfs zonder meswinde, Gheheel reine ende ombesmet Van alle dien dat vrouwen let. Ic hebbe ghelesen van Enen gheordenden man, Die twivelde daer ave Dat God uut beslotenen grave Met lichame ware ghegaen; Men mocht hem niet doen verstaen. Eens, daer hi in die kerke ghinc, Peynsde hi om dese dinc; Doe quam zijn rieme met allen Voor sine voete ghevallen, [53] Besloten in die wide, Also hine hadde om die zide, Sonder ofdoen met handen. Doe gheloofde hi te handen, Dathi, die dat wrochte, Uten grave gaen mochte. |
Waarbij die zoon mens worden moest en hoe hij geboodschapt was en het Joden geloof. – VI. Van drie personen, die zijn In een God waarachtig en fijn, En geen beter toe behoorde Dan de zoon, dat hij mens wordt; Want de vader behoort die mogendheid, En de zoon de wijsheid, En de heilige geest Hoort toe die goedertierenheid meest. En omdat de zoons wijsheid kan voorzien Alle dingen die mogen geschieden, En zijn wijsheid stond dat Dat vrouw Eva de appel at, Daar de mensheid om werd verloren, Zo moest de zoon beter toe horen Te komen in dit gedonder, [45] Dan de vader of de heiligen geest. En omdat die Godheid wilde Dat men het volk bekeren zoude Met wijsheden en niet met kracht, En die wijsheid was in de zoons macht, Ze werd de zoon daartoe genomen Dat hij in aardrijk zoude komen, En alle dingen zo belijden Met zijn grondeloze wijsheiden, Dat zijn leven noch zijn leren Niemand mocht blameren, Noch begrijpen daartoe mede Met de waarheid, als het ook deed. De zoon wist wel, zeker, Dat hij immer moest gaan Deze zware gang bezuren. Hij zond tevoren terzelfder uren Den aller eerzaamste bode Die ooit gezonden was van God, Om die boodschap goed te doen: Dat was de engel Gabriel, Die die herberg nemen zou Daar de koning in rusten wilde, Koning en heer vermogend Van hemel en van aardrijk. Deze koning betaamde het wel [46] Een eerzame bode, een eerzame zaal. Dit was die Maria was In Nazareth, als ik tevoren las, Bij vader en bij moeder, En Jozef haar behoeder In Bethelem was bereiden Die bruiloft bescheiden. Gabriel kwam ter reine maagd, Daar ze heimelijk zat alleen. Hij sprak tot haar: ‘Ave!’ Dat betekent zo veel als zonder wee Dat is het hoogste woord van groeten. Voort sprak hij met goede gemoed: ‘Gratie vol, God is met u! Onder alle wijven gezegend bent u!’ Maria, die dit heeft gehoord, En antwoorde niet een woord, Maar ze peinsde in haar gedachte Wat deze groet wezen mocht. Nu merk hoe wijs dat zal Dit kind antwoorden overal. De engel zei daarna: ‘En ontzie je niet, Maria, [47] U hebt in uw stonden Gratie voor God gevonden. U zal in uw lichaam Ontvangen zonder blaam En brengen een zoon: Jezus zal heten diegene. Deze zal groot zijn ongemeten, En zal de allerhoogste zoon heten. God zal hem geven allemaal De stoel van David zijns vader. Hij zal regeren eeuwig, Zonder einde zal zijn zijn rijk.’ Deze woorden volgen al niet Gelijk dat mens ze ziet In der evangeliën beschreven, Maar toch is de zin hier gebleven, Daar ons die macht aan ligt; Want daar men het in rijmen zet, Moet men, om die rijn te vinden, Die woorden soms anders winden: Daarom zal deze woorden Niemand begrijpen die ze hoort. Nu hoort hoe wijs hiervan Maria antwoord gaf De engel op dit bevel. [48] Zij wilde niet zijn te gereed Te geloven dit grote bericht: Wijs zo bedacht ze zich, En peinsde in haar gedachte, Dat dit ding niet mocht Van naturen wezen. Toen antwoorde ze tot deze: ‘Hoe mocht dit geschieden dan? Want ik beken geen man.’ Alsof ze zeggen wilde, Hoe dat het komen zou: Ze had nooit met mannen misdaan, En ze had belofte gedaan God te houden reinheid. De engel antwoorde en zei: ‘De heilige geest zal in je komen: Die overste kracht die u al Om schaduwen zal, geloof mij. Dat geboren zal worden van u Zal heilig zijn en fijn, En Gods zoon geheten zijn. Elizabeth, uw nicht, zonder waan, Heeft een kind in haar ouderdom ontvangen; Want voor God, zij het zeker is, [49] Geen ding onmogelijk is.’ Toen werd ontsteken gelijk Van de heilige geest een brand Die maagd vol van eren: - ‘Ziet hier die deerne onze heer,’ Sprak ze ootmoedig meteen, ‘Naar uw woorden moet mij geschieden.’ Meteen ontving ze waarlijk De Gods zoon van hemelrijk, Zonder kwetsing en besloten; Daar zich die Joden aan stoten, Dat de maagd een kind ontving; Nochtans geloven ze alzo sterk ding: Ze geloven, en het is waar, Dat onze heer openbaar Die rode zee deelde in twee, Zodat er een mooi straat doorscheen, Daar het water stond te die tijden Een muur gelijk aan beiden zijden, Zodat het vloeide noch liep, En over die diepe grond Trokken de Joden hun vaart, Zodat ze het water niet deerde; Ze geloven ook algemeen, [50] Daar Mozes sloeg op de steen, Dat er een bron uitsprong, Daar al het volk van dronk, Die zo groot was, zonder waan, Daar mocht een molen meegaan; Ze geloven ook gereed, Dat het beeste die Balaam reed Tegen het volk van Israël Openbaar sprak en goed; Ze geloven ook meer kracht: Dat is dat God met zijn macht Hemel en aarde maakte van niet. Nu merkt dan en beziet: Welke zijn die grotere zaken, Zoiets van niet maken, Zodat het is gevormd In een andere materie keert? Het was veel grotere zaak Dat men niet in twijfel trok, Dan dat ding dat is gemaakt In een ander ding werd veranderd. Nu merk in uw zin: De zoon was zonder begin Met de vader in eeuwigheid [51] Maria had haar wezen mede. Dat de zoon dan, die was God En over de natuur had gebod, Aan een maagd hij vlees ontving En nieuw wezen en nieuw ding, Was minder veel, waarlijk, Dan dat hij hemel en aardrijk, Engelen, zee, firmament, lucht Van niet in iets heeft gebracht Als ons een wijs man schreef, Dat Maria besloten bleef En maagd al bijzonder, Dat was veel minder een wonder, Dan dat hij besloten door kwam Tot zijn jongeren daar hij ze vernam; Want toen hij in Maria’ s zaal Kwam, was hij geest helemaal; En de geest is niet te groot, Hemel noch aarde zo dik, Hi j doorgaat het al gereed, Als ik tevoren heb gezegd: Ja, hoe klein hij is gedaan; [52] Ik laat God zelf staan; Maar toen hij besloten door In het huis kwam, zoals ik tevoren zei, Was zijn lichaam mede daar; Dat was meer dan noch alzo zwaar, Dan dat de geest alleen erin ging. Ook was het een zwaar ding, Des mag je wel bekend wezen, Dat hij met het lichaam opstond Uit het graf na zijn dood, Dat met een grote steen Vast toegesloten was, Dan dat Maria genas En maagd bleef van het kind Besloten lijf zonder misgaan, Geheel rein en onbesmet Van alles dat vrouwen let. Ik heb gelezen van Een geordende man, Die twijfelde daaraan Dat God uit een besloten graf Met het lichaam was gegaan; Men mocht hem niet doen verstaan. Eens, daar hij in de kerk ging, Peinsde hij om dit ding; Toen kwam zijn riem geheel Voor zijn voeten gevallen, [53] Besloten in de wijdte, Alzo hij hem had om de zijde, Zonder af te doen met handen. Toen geloofde hij gelijk, Dat hij, die dat wrocht, Uit het graf gaan mocht. |
|
Van Marien wijsheit, ende hoe si den Gods zone ontfinc. – VII. Dynghel vant die maghet rene In een camere allene. Hine vantse niet optie strate, Noch loeken tenighen gate, Noch daer men danst ofte royt, Noch in die kerke staen ghepoyt, Ghelijc dat hem vrouwen poyen Met hoornen ende met sloyen Haer hooftslop zo wide, [54] Datmen in elke zide Hare lijf scouwet an; Dies si hem voor elken man Sculdich te scamene waren, Die tonen si nu ende baren, Om datsi den volke willen behaghen, Daer si Gode mede verjaghen, Ende die manne aen hem trecken, Die te meer op hem mecken Om die chierheit die si toghen Met haren live voor die oghen. Voorwaer zegghe ic dat Si bleven thuus vele bat, Dan si comen te kerken, Daer se die riese merken, Die si dicke verleiden Met haerre uterlijcheiden, Daer si beide dicke om riesen Ende ziele ende lijf verliesen. Si souden goet leren zijn Aen dese edele maghet fijn, Die scone was, wijs ende vroet, Ende ter werelt neder ghemoet. Nu merct alle gheheellike, Hoe utermaten wijslike [55] Maria gaf antwoorde Den ynghel telken woorde. Op teerste dat die ynghel sprac, En sprac si niet, mar si trac Die groete in haer ghedochte, Ende peinsde wie dat zijn mochte, Die haer toe sprac zo openbare, Daer si allene beslotene ware. Si wart eens deels ghestoort in hare, Ende ooc bevaen mit vare, Ende en sprac een woort niet. Nu merct dan ende besiet: Dies zo zouden maechden pleghen; Altoos zoude hem zijn jeghen Mans ghemanc ende mans aenscouwen, Ende niement te zaen betrouwen, Noch gheloven dien noch desen; Scamel, stille, midel wesen, Ende luttel spreken mede, Dit is der rechter maechden zede. Dus zo dede die jonghe joocht, Als ghi hier nu horen moocht. Doe dynghel sach dat si Vervaert was, zeide hi Datsi haer en duchte twint; Si soude draghen een kint, [56] Dat zoude die Gods zone heten. Noch so soude si weten Ende die dinc ondervinden bat. Si seide: ‘Hoe mochte wesen dat Dat ic een kint zoude draghen dan? Ic en bekende noit man.’ Al waren jonc hare jare, Si hadde zulke wijsheit in hare, Dat si woude weten clare Wat hi meende met deser mare; Want sine woort openbare Jeghen die nature ware. Doe die ynghel dit kint Aldus wijslike vant ghesint, Woude hise doen uten wane, Ende gaf haer te verstane Dat niet en zoude dese dinc Bi der naturen ghehinc Toe comen, mar bider macht Van dier overster cracht. Nu siet dan ende merct, Hoe die drievoudicheit werct Altemale in dit ontfaen, Alse ons dynghel doet verstaen: ‘Cracht des oversten’ (dat is des vader) ‘Saldi omme scaduwen algader; [57] Die heilighe gheest sal comen in di; Den sone saltu ontfaen daer bi.’ Hier werct in dese dinghe Elc persoon zonderlinghe, Ghelijc dat ghi ghehoort Hebt in des prologus woort. Te hant na dit spreken So wert die maghet ontsteken Vander Godheit altemale. Doe bekende si wale, Dat was een warich bode, Te hare ghesent van Gode Te haerre groter eren. - ‘Siet hier,’ seit si, ‘die dierne ons heren: Na dine woort moete mi gheschien.’ Lieve kinder, nu moghedi sien Grote wijsheit ende grote doghet In aldus jonghen joghet. Sine verhief niet hare Van deser groter hogher mare; Sine seide niet met hoghen zinne: ‘Siet hier die coninghinne Van hemele ende van aertrike: Niement en is mijns ghelike, Ic sal Gods moeder zijn,’ [58] Maer sprac: ‘Siet hier een deernekijn,’ Ende dancte Gode vanden goede, Ende seide mit nederen moede. Ende mettien ontfinc si Den heilighen Gods zone vri, Maghet besloten ende ombeswaert, Alsic u voren hebbe verclaert; Ende daer ontfinc die zone Vleesch an die maghet scone. Daer worden God ende mensche een, Die ghelijcheit en hadden gheen: Deen was scepper, dander creature; Deen was sterflijc in sine nature, Dander was onsterfelijc Nu merct hoe wonderlijc God dit toe brachte Met siere godliker crachte In een kint van viertien jaren out, Ende algader om onse behout. Godheit, menscheit, ziele also wel, Dese drie quamen even snel In dat cleine vleesschelkijn, In Marien lichame fijn, Ende dat wies ende dijde voort, [59] Alse noch ter naturen hoort. Van deser menschelijchede Dat dynghel die bootscap dede, Was opten vijfendetwintichsten dach Die in die maent van Maerte lach. |
Van Maria’ s wijsheid en hoe ze de Gods zoon ontving. – VII. De engel vond die reine maagd In een kamer alleen. Hij vond ze niet op de straat, Noch besloten te enig gat, Noch daar men danst of roeit, Noch in de kerke staan getooid Gelijk dat hem vrouwen plegen Met horens en met slepen Hun hoofdoek zo wijdt [54] Dat men in elke zijde Hun lijf aanschouwt Dus ze zich voor elke man Schuldig te schamen waren, Die tonen ze nu en gebaren, Omdat ze het volk willen behagen, Daar ze God mede verjagen, En die mannen aan zich trekken, Die te meer op hen mikken Om die sierlijkheid die ze tonen Met hun lijf voor de ogen. Voorwaar zeg ik dat Ze bleven veel beter thuis, Dan ze komen te kerken, Daar de die mannen merken, Die ze vaak verleiden Met hun uiterlijkheden, Daar ze beide vaak om verdrieten En ziel en lijf verliezen. Ze zouden goed te leren zijn Aan deze fijne edele maagd, Die mooi was, wijs en verstandig En ter wereld neder gemoed. Nu merkt alle geheel, Hoe uitermate wijs [55] Maria gaf antwoord De engel top elk woord. Op het eerste dat die engel sprak, En sprak ze niet, maar ze trok Die groet in haar gedachte, En peinsde wie dat zijn mocht, Die haar toe sprak zo openbaar, Daar ze allen besloten was. Ze werd eensdeels verstoord in haar, En ook bevangen met gevaar, En sprak geen woord. Nu merk dan en beziet: Dus zo zouden maagden plegen; Altijd zoude ze zijn tegen Mans te wachten en mans te aanschouwen, En niemand tegelijk vertrouwen, Noch geloven die noch deze; Schamel, stil, mild wezen, En luttel spreken mede, Dit is de rechter maagden zede. Dus zo deed die jonge jeugd, Als gij hier nu horen mag. Toen de engel zag dat ze Bang was, zei hij Dat ze zich niets hoefde te vrezen; Ze zou dragen een kind, [56] Dat zou de Gods zoon heten. Noch zo zou ze weten En dat ding ondervinden beter. Ze zei: ‘Hoe mocht wezen dat Dat ik een kind zou dragen dan? Ik bekende nooit een man.’ Al waren jong haar jaren, Ze had zulke wijsheid in zich, Dat ze duidelijk wilde weten Wat hij bedoelde met dit bericht; Want zijn woord openbaar Tegen de natuur was. Toen di engel dit kind Aldus wijs vond gezind, Wilde hij haar doen uit de waan, En gaf haar te verstaan Dat niet zoude dit ding Bij de naturen toestaan Toe komen, maar bij de macht Van die overste kracht. Nu ziet dan en merkt, Hoe die Drievuldigheid werkt Helemaal in dit ontvangen, Als ons de engel doet verstaan: ‘Kracht der oversten’ (dat is de vader) ‘Zal je schaduwen helemaal; [57] Die heilige geest zal in u komen; De zoon zal u ontvangen daarbij.’ Hier werkt in dit ding Elk persoon bijzonder, Gelijk dat gij gehoord Hebt in de proloog woord. Gelijk na dit spreken Zo werd die maagd ontstoken Van de Godheid helemaal. Toen bekende ze wel, Dat het was een ware bode, Tot haar gezonden van God Tot haar grote eren. - ‘Ziet hier,’ zei ze, ‘die deerne onze heer: Naar uw woord moet het mij geschieden.’ Lieve kinderen, nu mag je zien Grote wijsheid en grote deugd In aldus jonge jeugd. Zij verhief zich niet Van dit grote hoger bericht Zij zei niet met hoge zin: ‘Ziet hier de koningin Van hemel en van aardrijk: Niemand is mij gelijke, Ik zal Gods moeder zijn,’ [58] Maar sprak: ‘Ziet hier een deerntje,’ En dankte God van het goede, En zei met ne gemoed. En meteen ontving ze De heilige edele Gods zoon, Maagd besloten en onbezwaard, Zoals ik u tevoren heb verklaard; En daar ontving ze de zoon Vlees aan die mooie maagd. Daar worden God en mens een, Die gelijkheid hadden geen: De een was schepper, de ander creatuur; De een was sterflijk in zijn natuur, De ander was onsterfelijk Nu merk hoe wonderlijk God dit toe bracht Met zijn goddelijke kracht In een kind van veertien jaren oud, En allemaal om ons behoudt. Godheid, mensheid, ziele alzo wel, Deze drie kwamen even snel In dat kleine vleesje, In Maria’s lichaam fijn, En dat groeide en gedijde voort, [59] Als noch ter naturen behoort. Van deze menselijkheid Dat de engel die boodschap deed, Was op de vijfentwintigste dag Die in die maand van maart lag. |
|
Hoe Joseph Marien laten woude, ende bi wat redenen God woude datsi man trouwede. – VIII. Hier voren dede ic u verstaen, Dat Joseph was ghegaen In sine stat te Bethleem, Om te versiene hem Van dinghen die dochten Te sijnre brulochten. Nu weet dat hi daer naer Keerde te Nazareth, daer Maria sine bruut was Bi haren vader, als ic las. Ende alse Joseph ane siet, So en kende hise niet; Want uut haren aensichte Ghinc die claerheit zo ghedichte Vanden lichte datsi hadde binnen, [60] Dat hise niet en conste ghekinnen, Noch ooc niement die daer was, Voor dat si des kinds ghenas. Joseph wert wel gheware, Dat daer anders ghevaren ware Zeder dathi van haer schiet; Mar hine wiste niet Hoe dat met haer stoet; Maer doe hi wert vroet Dat haer die lichame wies, Wart hi te rade dies Dat hise woude laten Ende wech gaen zijnre straten. Doe quam dynghel zonder beide, Die dus tote Joseph seide: ‘Joseph, en duchte di niet daer ane Maria te wive tontfane. Datsi ontfaen heeft, zijt zeker des Dat vanden heylighen gheest es, Daer den mensche of sal comen Vele baten ende vromen.’ Dus bleef Joseph bi hare, Ende nammer toe grote ware, Ende diende haer, vroech ende spade, Beide mit rade ende mit dade, [61] Ende heeft voort aen bekent, Dat was van Gode ghesent Tkint dat Maria droech, Ende datter groot ghevoech Der menscheit of comen zoude Ten eweliken behoude. Gods ons heren voorsienichede, Die noit in gheenre stede En ghebrac, woude dan Dat Maria trouwede man Bi drie redenen, die ic u Cort sal overlopen nu. Die eerste redene is dat Die heilighe verborghene scat, Ende die zonderlinghe zalicheit Die ons daer bi was ghereit, Den duvel niet en soude sijn cont, Die belet in alre stont Onse zalicheit, daer hi mach; Want aen dier drach[t] so ghelach Hem sijn verlies groffelike; Want die heerscapie van aertrike, Die hi allene hilt vermoghen, Wert hem mids dit kint ontoghen. Dander redene also men vint; [62] Hadde Maria ghehadt een kint Ende ghenen ghetrouweden man, Men hadde haer gheteghen an Dat sijt in overspele wan, Ende hadse willen steenen dan, Also dat recht is der wet, Die die Joodscap hadde gheset. Die derde redene, alsict bevroede, Was datsi ene hoede Ende ene hulpe hebben zoude: Dat was Joseph, die oude, Die haer niet en zoude ofgaen, Maer als haer knecht bi staen. Bi desen drien redenen woude God datsi man troude, Ende die duvel ende die Joden bede Ghehoont bleven daer mede. Beschaand zouden staan. |
Hoe Jozef Maria verlaten wilde en bij wat redenen God wilde dat ze een man trouwde. – VIII. Hiervoor liet ik u verstaan, Dat Jozef was gegaan In zijn stad te Bethelem, Om te zich te voorzien Van dingen die dachten Tot zijn bruiloft. Nu weet dat hij daarna Keerde te Nazareth, daar Maria zijn bruid was Bij haar vader, zoals ik las. En als ze Jozef aanziet, Ze herkende hij haar niet; Want uit haan aanzicht Ging die helderheid zo dicht Van het licht dat ze had binnen, [60] Dat hij haar niet en kon herkennen Noch ook niemand die daar was, Voordat van het kind genas. Jozef werd wel gewaar, Dat daar anders gegaan was Sedert dat hij van haar scheidde; Maar hij wist niet Hoe dat het met haar stond; Maat toen het werd bekend Dat haar het lichaam groeide, Werd hij te rade dus Dat hij ze wilde verlaten En weg gaan zijn straten. Toen wam de engel zonder te wachten, Die dus tot Jozef zei: ‘Jozef, vrees u niet daaraan Maria tot wijf te ontvangen. Dat ze ontvangen heeft, dat zeker is Dat van de heilige geest is, Daar de mens van zal komen Vele baten en vromen.’ Dus bleef Jozef bij haar, En nam er toe grote ware, En diende haar, vroeg en laat, Beide met raden en met daden, [61] En heeft voortaan bekend, Dat het was van Go gezonden Het kind dat Maria droeg, En dat er groot gevoeg Der mensheid van komen zou Ten eeuwig behoudt. Gods, onze heer voorzienigheid, Die nooit in geen plaats Ontbrak, wilde dan Dat Maria trouwde de man Bij drie redenen, die ik u Kort zal overlopen nu. Die eerste reden is dat Die heilige verborgen schat, En die bijzondere zaligheid Die ons daarbij was bereid, De duivel niet bekend zou zijn, Die belet in alle tijd Onze zaligheid, daar hij mag; Want aan dier dracht zo lag Hem zijn verlies grof; Want die heerschappij van aardrijk, Die hij alleen hield vermogend, Werd hem mits dit kind ontnomen. De andere reden alzo men vindt; [62] Had Maria gehad een kind En geen getrouwde man, Men had haar aangetegen Dat zij het in overspel won, En hadden ze willen stenigen dan, Alzo dat recht is der wet, Die het Joods volk had gezet. Die derde reden, als ik het bevroede, Was dat ze een hoede En een hulp hebben zoude: Dat was Jozef, die oude, Die haar niet zou verlaten, Maar als haar knecht bijstaan. Bij deze drie redenen wilde God dat ze man trouwde, En de duivel en de Joden beide Gehoond bleven daarmee. Beschaamd zouden staan. |
|
Hoe Maria voer te Bethleem waert, ende hoe Cristus was gheboren, ende vanden vroeden vrouwen. – IX. Doe Maria ghinc groot Metten kinde, zo gheboot Keyser Augustus, dat hi woude [63] Datmen bescriven zoude Alle die liede ghemeenlike, Al doorentoor aertrike, Ende elc gheslachte bi hem. Ende hier bi moeste in Bethleem Joseph trecken, danen hi was. Ende Maria, sijt zeker das, Voer met hem darwaert; Ende leidden mede in die vaert Haren ezel, die hem droech Spise ende ander ghevoech. Daer si aldus te samen Inden weghe gaende quamen, Sprac te Joseph Marie: ‘Tweerhande volc ic zie, Deen mit groter blijscap bevaen, Dander wenen menighen traen.’ Joseph antwoorde daer naer: ‘Maria, u en dunckes maer: Ghi spreect overtallich nu, Sit op ende rijdt, dat rade ic u.’ Doe baerde hem te hant na dit Een scone kint met cledren wit, Van zonderlingher ghedane, Ende sprac Joseph dus ane; [64] ‘Waer om seidstu sulke zake Dat Maria te vele sprake? Si sach daer tweerhande liede: Hore, ic segghedi dat bediede: Dat één volc dat si meent, Dat daer also zere weent, Dats dat Joodsche gheslachte, Dat van eren ende van machte Saen sal sijn onteert, Om dat van Gode is ghekeert. Tander volc dat si daer siet So blide, en is anders niet Dan dat zalighe volc dat al Ten rechten ghelove keren zal, Alse God gheloofde daer op Abraham, Ysaac ende Jacop. Nu is comen die tijt, Dat in Abrahams zade benedijt Alle liede sullen wesen.’ Tkint verloren si met desen. Ende doe si naecten der stat, Ghinc Joseph voren, omme dat Hi na herberghe zoude spien. [65] Een huus vant hi mit dien, Daer niement en woonde inne. Hi peinsde in sinen zinne Dat hi daer trecken woude nare, Wantet daer uten lieden ware, Ende dat Maria, die ghinc zwaer, Te bet zoude rusten daer. Daer dede hi Maria beeten. Sinen knape heeft hi gheheten, Dat hi hare voete dwa, Ende na al haer ruste sta; Dat zo dede hi gherne dan. Een crochte stont daer an, Daert altoos doncker in was. Joseph wert wel gheware das, Dattet Marien tijt naect. Ene coetse heeft hi ghemaect Inden donckeren crocht, om datsi Heimelijc soude sijn ende vri. Ende vander uren, alsic vernam, Dat Maria daer binnen quam, So waest daer also clare Alse oft middach ware. Hier binnen so quam zaen Ene vrouwe daer ghegaen, [66] Ende seide: ‘Hier zoudie wesen.’ Joseph sprac na desen, Wie si ware of wat si zochte. - ‘Een jonghelinc,’ sprac si, ‘brochte Mi bootscap handelinghe, Dat ic te desen huse ghinghe, Ic zoude wonder scouwen. Ic can helpen vrouwen, Die van kinde in arbede gaen.’ Joseph dancte Gode zaen Datsi quam al onghesocht. Hi leidese vore die crocht; Maer doe si die elaerhede Sach in die donckere stede, Wart si versaecht van zinne; Nochtan so ghinc si inne Voor Marien staen dan, Ende sprac haer dus an: ‘Lieve kint, wat doedi? Behoefdi enighen raet van mi?’ Maria en sprac groot noch cleen, Maer lach stille als een steen, Taenschijn ten hemele waert. Doe quam daer mitter vaert Een meerre licht, groot ter core, Met also zoeten gore [67] Datment ghesegghen niet en mochte. Thant daer na zo dochte Dier vrouwen dat dare Een kint gheboren ware. Doe vraghede si Maria thant, Of si mochte hare hant Aen haer doen ende tasten yet; Ende doe zijt gheschien liet, Ende die vrouwe was worden vroet Hoe dat met Maria stoet, Riep si lude ende openbare, Als ofte si uten zinne ware: ‘Here God van hemelrike! Wie sach ye des ghelike? Hier voren en gheschiede nie Deser dinc die ic hier zie, Van wondere also zelke. Borste vindic vol van melke. Tkint toont al ghemene, Dattie moeder is maghet rene; Want het van gheenre smette Teeken en heeft, noch lette, Alse ter naturen hoort. Gheen wee en was inder gheboort [68] Maghet ontfinc, maghet ghenas, Maghet bleef, als si te voren was. Gheproeft ende ghetast aen hare Dit weet ic wel al openbare. Ghelooft si God van dien Dat ic nu hebbe ghesien Dit nuwe wonder op desen dach, Datmen noit te voren en sach!’ Doe was daer noch een vrouwe: Die seide: ‘Bi mijnre trouwe! Dies en ghelove ic nemmermere, Ic [l. In] hebbe die dinc gheproevet ere.’ Te Marien liep si also houde; Ende daer sise tasten zoude, Verdorreden haer te hant Beide arme ende hant, Ende hadder wee in zo groot, Dat si te hant waende bliven doot. Doe riep si ten selven male: ‘Here God! ghi kent dat wale Dat ic u altoos ontsie, Ende dat ic loon en nam nie Van mater vrouwen, die ghenas Van kinde, daer ic over was. Nu ben ic keytive ghemaect [68] m mijn mislove ongheraect, Om dat ic so coene dorste zijn Te tasten den heilighen maechdom dijn.’ Ende alte hant daer naer Baerde hem een jonghelinc daer, Ende sprac: ‘Aenbedet tkint ghereit, Dat daer bi Maria leit, Ende tastet sine ghewaden, Het sal di thant beraden; Want het is, waerlike, Die behouder van aertrike, Ende elcs menschen met, Die sinen hope in hem set.’ Also saen als si dat dede, Ghenas si optie stede, Ende dancte onsen here zaen. Daer ute is si ghegaen, Ende riep al openbare Die wondere die si dare Ghehoort hadde ende ghesien, Ende hoe datsi van dien Tormente was ghenesen; Also dat doe van desen Vele lieden gheloofden zere, Ende dancten onsen here. [70] |
Hoe Maria voer te Bethelem waart en hoe Christus was geboren en van de verstandige vrouwen. – IX. Toen Maria ging groot Met het kind, zo gebood Keizer Augustus, dat hij wilde [63] Dat men beschrijven zou Alle lieden algemeen, Al door en door aardrijk, En elk geslacht bij hem. En hierbij moest in Bethelem Jozef trekken, vandaar hij was. En Maria, zij het zeker dat, Voer met hem derwaarts; En leidden mede in die vaart Hun ezel, die ze droeg Spijzen en ander gevoeg. Daar ze aldus tezamen In het weg gaan kwamen, Sprak tot Jozef Maria: ‘Twee soorten volk zie ik, De een met groter blijdschap bevangen, De ander wenen menige traan.’ Jozef antwoorde daarna: ‘Maria, u lijkt het maar: Ge spreekt overbodig nu, Zit op en rijdt, dat raad ik u.’ Toen baarde hem gelijk na dit Een mooi kind met witte kleren, Van bijzondere gedaante, En sprak Jozef aldus aan; [64] ‘Waarom zeg je zulke zaken Dat Maria te veel sprak? Ze zeg daar twee soorten lieden: Hoor, ik zeg je de betekenis: Dat ene volk dat ze bedoelt, Dat daar alzo zeer weent, Dat is dat Joodse geslacht, Dat van eren en van macht Gelijk zal zijn onteerd, Omdat het van God is gekeerd. Het ander volk dat ze daar ziet Zo blijde is niets anders Dan dat zalige volk dat al Ten rechte geloof keren zal, Als God beloofde daarop Abraham, Isaac en Jacob. Nu is gekomen die tijd, Dat in Abrahams gezegende zaad Alle lieden zullen wezen.’ Het kind verloren ze met deze. En toen ze naderden de stad, Ging Jozef voren, omdat Hij naar herbergen zou spieden. [65] Een huis vond hij met die, Daar niemand woonde in Hi peinsde in zijn zin Dat hij daarnaar trekken wilde, Want het daar zonder lieden was, En dat Maria, die ging zwaar, Te beert zou rusten daar. Daar deed hij Maria afstijgen. Zijn knaap heeft hij gezegd, Dat hij haar voeten waste En naar al haar rust staat; Dat zo deed hij graag dan. Een krocht stond daaraan, Daar het altijd donker in was. Jozef werd wel gewaar dat, Dat Maria’s tijd naderde. Ene koets heeft hij gemaakt In de donkere krocht, omdat ze Heimelijk zou zijn en vrij. En van de uren, zoals ik vernam, Dat Maria daarbinnen kwam, Zo was het daar alzo helder Alsof het middag was. Hierbinnen zo kwam gelijk Een vrouwe daar gegaan, [66] En zei: ‘Hier zou je wezen.’ Jozef sprak na deze, Wie ze was of wat ze zocht. - ‘Een jongeling,’ sprak ze, ‘bracht Mij boodschap te handelen, Dat ik tot dit huis ging, Ik zou wonder aanschouwen. Ik kan helpen vrouwen, Die van kind in barensweeën.’ Jozef dankte God gelijk Dat ze kwam al ongezocht. Hij leidde ze voor die krocht; Maar toen ze die helderheid Zag in die donkere plaats, Werd ze bang van zin; Nochtans zo ging ze erin Voor Maria staan dan, En sprak haar aldus aan: ‘Lieve kind, wat toen je? Behoefd je enige raad van mij?’ Maria sprak groot noch klein, Maar lag stil als een steen, Het aanschijn ten hemel waart. Toen kwam daar met een vaart Een groter licht, groot ter keus, Met alzo zoete geur [67] Dat men het niet mocht zeggen. Gelijk daarna zo dacht Die vrouwe dat daar Een kind geboren was. Toen vroeg ze Maria gelijk, Of ze mocht haar hand Aan haar doen en tasten iets; En toen zij het geschieden liet, En die vrouwe was geworden bekend, Hoe dat het met Maria stond, Riep ze luid en openbaar, Alsof ze uitzinnig was: ‘Heer God van hemelrijk! Wie zag ooit iets dergelijks Hiervoor geschiedde niet Dit ding die ik hier zie, Van wonderen alzo zulke. Borsten vind ik vol van melk. Het kind toont al algemeen, Dat de moeder is een reine maagd; Want het van geen smetten Teken heeft, noch letten, Als ter naturen behoort. Geen weeën was in de geboorte [68] Maagd ontving, maagd genas, Maagd bleef, zoals ze tevoren was. Geproefd en getast aan haar Dit weet ik wel al openbaar. Geloofd zij God van die Dat ik nu heb gezien Dit nieuwe wonder op deze dag, Dat men nooit tevoren zag!’ Toen was daar noch een vrouwe: Die zei: ‘Bij mijn trouw! Dat geloof ik nimmermeer, Ik heb dat ding beproefd eerder.’ Tot Maria liep ze alzo gauw; En daar ze tasten zou, Verdorden haar gelijk Beide armen en handen, En had er pijn in zo groot, Dat ze gelijk waande ten blijven dood. Toen riep terzelfder maal: ‘Heer God! Gij kent dat wel Dat ik u altijd ontzie, En dat ik loon en nam niet Van mater vrouwen, die genas Van kind, daar ik over was. Nu ben ik ellendig gemaakt [68] Om mijn wangeloof zonder zaak, Omdat ik zo koen durfde te zijn Te tasten uw heilige maagd.’ En algelijk daarna Openaarde zich een jongeling daar, En sprak: ‘Aanbid het kind gereed, Dat daarbij Maria ligt, En taste zijn gewaden, Het zal u gelijk beraden; Want het is, waarlijk, Die behouder van aardrijk, En elk mensen mee, Die zijn hoop in hem zet.’ Alzo gelijk als ze dat deden, Genazen ze op die plaats, En dankten onze heer gelijk. Daaruit is ze gegaan, En riepen al openbaar Dat wondere die ze daar Gehoord hadden en gezien, En hoe dat ze van die Tormenten was genezen; Alzo dat toen van deze Vele lieden geloofden zeer, En dankten onze heer. [70] |
|
Hoe die heylighe kerke al dit niet en houdt, ende datmens nochtan gheloven mach. – X. Some die dinc, die ghi hier ziet, En hout die heilighe kerke niet, Omme dat die ewangelisten, Die Gods leven bet wisten, Dese dinc niet uut en gheven. In enen boec vant ic bescreven, Dat Sente Jheronimus Dese dinc screef aldus, Daer hijt trac met zijnre pinen Uten Ebreeuschen in Latine, Omme tweerre bisscoppen bede, Daer hijt ghaerne omme dede: Die een hiet [Cromacius], Ende dander Ebodorus. Die boec spreect voren, Hoe Maria wert gheboren, Hoe si te huwelike trac, Also ic hier voren sprac; Daer na Cristus gheboort, [71] Also ghi nu hebt ghehoort; Daer na zo volghet mede Jhesus Cristus kintschede, Daer hi vele wonders werct, Dat onse ghelove zere sterct. Die heilighe kerke heeft zulken staet, Datsi ghene hystorie en ontfaet, Men weet zeker, zonder lette, Wiese eerst in scrifte zette. Ist dat die scrivere dan Is een gheauctorizeert man, So ghelooftmen te bat des; Ist ooc dat des niet en es, Of datmen den scriver niet en kint, So en darf mens gheloven twint, En si datmens gheloven wille. Ende ist datmens ghelooft, lude of stille, Men doeter aen gheen quaet, Op dat jeghen tghelove niet en gaet. Elc mensche mach merken wel, Dat daer meer dincs ghevel, Doe Maria des kindes bleef, Dan enich ewangeliste screef; Want si scriven luttel mere Dan dat van onsen here [72] Maria in Bethleem ghenas, In een huus dat ghemeine was; Hoe dat die herden vernamen, Die tkint aenbeden quamen; Hoe dat drie coninghen zochten, Die hem hare ghiften brochten; Hoe dat in die crebbe lach; Hoe datment opten achtenden dach Besneet ende hiet Jhesus; Hoe Maria, wi lesent dus, Ten temple quam mitten kinde Ende hoe[t] Symeon bekinde Ende propheteerde daer ter stede, Ende ooc die vrouwe Anna mede. Dit ist, also ict merke, Dat hout die heilighe kerke, Ofte luttel meer, twaren, Tote Cristus twalef jaren. Daer bi mach elc merken, Dat God meer moeste werken Onder tfolc openbare, Eer hi hadde twalef jare; Want hi alteenen niet en sliep: Hi ghinc, hi stont ende hi liep Met kinderen ende mit lieden, Daer hem meer dinghen gheschieden Dan die kerke verstaen doet; [73] Want hi was also vroet Ende also machtich optien dach Doe Maria van hem ghelach, Na die godheit ende also scone, Alse doe hi inden trone Metten vader was gheseten; Want hi en wert nie ghespleten Van dier volmaecter godhede, Al wast dat hi dede Den zac der menscheit an In die vorme van enen man. Daer om vermochte zine godhede Also wel inder kintschede Miracle te doen menichfout, Alse doe hi dertich jaer was out, Ofte als hi emmer toe doet. Daer bi willic u maken vroet Wondere die Cristus wrachte Mids zijnre godliker crachte, In sijnre puerre kintschede, Hier na, daert sal hebben stede, Alsoot Jheronimus bedreef, Diet Ebreeusche in Latine screef. Mar ic wille dat ghi eerst hoort Wondere die in sine gheboort [74] Gheschieden, ende optie ure Datsi ghelach, die maghet pure. |
Hoe die heilige kerk al dit niet houdt en dat mens nochtans geloven mag. – X. Sommige dingen, die ge hier ziet, En houd die heilige kerk niet, Omdat die evangelisten, Die Gods leven beter wisten, Dit ding niet uitgeven. In ene boek vond ik beschreven, Dat Sint Hieronymus Dit ding beschreef aldus, Daar hij het trok met zijn pijn Uit het Hebreeuws in het Latijn, Om de ware bisschoppen bede, Daar hij het graag om deed: Die een heet Cromacius, En de ander Ebodorus. Die boek spreekt tevoren, Hoe Maria werd geboren, Hoe ze ten huwelijk trok, Alzo ik hiervoor sprak; Daarna Christus geboorte, [71] Alzo g nu hebt gehoord; Daarna zo volgt mede Jezus Christus kindsheden, Daar hij vele wonderen bewerkt, Dat ons geloof zeer versterkt. De heilige kerk heeft zulke staat, Dat ze geen historie ontvangt, Men weet zeker, zonder letten, Wie het eerst in schrift zette. Is het dat die schrijver dan Is een geautoriseerd man, Zo gelooft men te beter dus; Is het ook dat het niet is, Of dat men den schrijver niet kind, Zo behoedt men het niet te geloven, En is het dat men het geloven wil. En is het dat men het gelooft, luid of stil, Men doet er aan geen kwaad, Opdat het tegen het geloof niet gaat. Elk mens mag merken wel, Dat daar meer dingen gebeurden, Toen Maria van het kind bleef, Dan enig evangelist schreef; Want ze schrijven weinig meer Dan dat van onze heer [72] Maria in Bethelem genas, In een huis dat algemeen was; Hoe dat de herders vernamen, Die het kind aanbidden kwamen; Hoe dat drie koningen zochten, Die hem hare giften brachten; Hoe dat in die kribbe lag Hoe dat men het op de achtste dag Besneed en heet Jezus; Hoe Maria, we lezen het aldus, Ten tempel kwam met het kind En hoe het Simeon bekende En profeteerde daar ter plaatse, En ook die vrouwe Anna mede. Dit is het, alzo ik het merk, Dat houdt die heilige kerk, Ofte luttel meer, zeker, Tot Christus twaalf jaren. Daarbij mag elk merken, Dat God meer moest werken Onder het volk openbaar, Eer hij had twaalf jaar; Want hij aanhoudend niet sliep: Hij ging, hij stond en hij liep Met kinderen en met lieden, Daar hem meer dingen geschieden Dan de kerk verstaan doet; [73] Want hij was alzo verstandig En alzo machtig op die dag Toen Maria van hem lag, Naar de godheid en alzo mooi, Als toen hij was in de troon Met de vader was gezeten; Want hij werd niet gespleten Van die volmaakte godheid, Al was het dat hij deed De zak der mensheid aan In de vorm van een man. Daarom vermocht zijn godheid Alzo goed in de kindsheden Mirakels te doen menigvuldig, Als toen hij dertig jaar oud was, Of als hij immer toe doet. Daarbij wil ik u bekend maken Wonderen die Christus wrocht Mits zijn goddelijke kracht, In zijn pure kindsheid, Hierna, daar het zal hebben plaats, Alzo het Hieronymus bedreef, Die het Hebreeuws in Latijn schreef. Maar ik wil dat ge eerst hoort Wonderen die in zijn geboorte [74] Geschieden, en op dat uur Dat ze lag, die maagd puur. |
|
Van menigherhande wondren die gheschieden in Cristus gheboort, ende van Balaams sterre. – XI. Int ghemene huus, als ic las, Datter armer herberghe was, Daer woude, als te voren, Die overste coninc sijn gheboren Van moeder live naect, Die hemele ende aerde hadde ghemaect, Het gheviel in dier zelver nachten, Daer herden hare scape wachten, Dattie ynghel quam dare Ende brochte hem die niemare Vanden behouder vercoren, Die in Bethleem ware gheboren. Si hoorden singhen do: ‘Gloria in eccelsis Deo, Et in terra pax hominibus!’ Doe si dat hoorden dus, Liepen si mit haesten daer, Ende vonden die dinghen al waer [75] In die crebbe, daer zine vonden In sine doekeren ghewonden. Dat mach elc wel weten, Dat vele ynghele wouden beten Ter feesten, daer gheboren waert, Jeghen der naturen aert, Haer scepper van eenre maghet reine. Si achtens herde cleine, Ende en hadde hem twint boy, Dat hi daer lach opt hoy, Tier zonderlingher feesten, In een crebbe voor twee beesten. Si en achten niet van groten zalen, Van bonten noch van sindalen, Noch van anderre chierheit, Daer die mensche sijn goet an leit. Stomme beesten, die daer stoeden Tier crebben ende niet en vroeden, Bekenden wel in haren zin, Dat haer scepper lach voor hin, Ende si eerdene met goeder onsten, So si best mochten ende consten; Also Abbacuc ende Jheremias [76] Voorseit hadden, als ic las Hier bi merct ende verstaet, Dat die ghene is herde quaet, Die menschen verstaen ghewint, Ende sinen sceppere niet en kint, Alse dese beesten stom Kenden ende eerden Cristum. Voort seit die scrifture, Dat in die selve ure, Dat Cristus ter werelt quam, Alle dinc zweech ende ruste nam: Die winde cisten also dat Nerghent en roerde een blat; Die vloede ende die rivieren Stonden stille in dier manieren Of sijt hadden van naturen, Sonder ruuschen ende ruren; Menschen, beesten, voglen mede Hielden alle stilhede: Aldus so hilden alle dinghe [77] Silencie zonderlinghe, Doe haer scepper wart gheboren Vander maghet uutvercoren. Ene maghet ooc, als ic vernam, Die tote onser vrouwen quam, Na dat si des kints ghenas, Die zonder hande gheboren was, Worden twee hande ghegheven. Bi Maria is si bleven, Ende diende haer, alse Gods bruut, Dat kinder bedde al uut. Ende in die ure van Gods gheboort Spranc te Romen in die poort Ene fonteyne uter aerden diep, Die al dien dach met olye liep. Dat bediede openbare, Dattie olie comen ware, Die al die werelt gansen zoude, Tonser alre eweliker behoude. Dat grote palays viel ooc met, Daer met letteren was aen gheset: ‘Dit palays en sal vallen twint, Voor dat een maghet brinct een kint,’ Om datmen zeker waende zijn van dien, Dat nemmermeer en mocht gheschien. [78] God en vergat niet dat woort; Nochtan wast voor sine gheboort Dusent jaer, na minen waen, Dat dat huus daer hadde ghestaen. Enen groten rinc men sach Omme die zonne al dien dach, Die scone was ende groot, Ghevarwet alse purpur root. In dat verre Orient Wert een nuwe sterre bekent, Die de drie coninghe leidde scone Tote Cristum, den Gods zone, Also Balaam, als ic las, Die een heyden prophete was, Ghepropheteert hadde openbare Meer dan dusent jare Eer dattie sterre quam. Nu hoort van desen Balaam: Balaam hadde ghepropheteert Ende sinen gheslachte voort gheleert, Dattet noch zoude gheschien, Datmen een sterre zoude zien, Diemen noit en sach te voren; Ende dan soude sijn gheboren Een kint op aertrike, Dat here van hemelrike Ende van aertrike zijn zoude. [79] Ende wie dat hem aenbeden woude, Dat hi salich zoude wesen. Doe dedemen mids desen Op enen berch, die daer stoet, Twalef liede wijs ende vroet, Die bi daghe ende bi nachten Die sterre zouden wachten. Si hadden daer hare woninghe, Ende men gaf hem alle dinghe, Dies hem al daer bedarf; Ende alse enich van hem starf, Settemen van Balaams gheslachte Enen andren, diet voort wachte. Dit hilden si also voort Tote Jhesus Cristus gheboort. Ende also zaen als onse here Gheboren wert, min noch mere, Heeft haer die sterre ghebaert. Doe daden sijt ter vaert Den drien coninghen weten, Die in Orienten waren gheseten, Ende van sterren waren vroet. Deser voorders hadden tgoet Uut gheleit, daer [l. dat] dese Twalef, daer ic of lese, Verteert hadden in dien daghen Datsi optien berch laghen. [80] |
Van menigerhande wonderen die geschieden in Christus geboorte en van Balaams ster. – XI. In het algemeen huis, als ik las, Dat een arme herberg was, Daar wilde, als tevoren, Die overste koning zijn geboren Van moeder livjf naakt, Die hemel en aarde had gemaakt, Het geviel in diezelfde nachten, Daar herders hun schapen wachten, Dat de engel kwam daar En bracht ze het nieuws Van de behouder uitverkoren, Die in Bethelem was geboren. Ze hoorden zingen toen: ‘Gloria in eccelsis Deo, Et in terra pax hominibus!’ Toen ze dat hoorden dus, Liepen ze met haast daar, En vonden die dingen al waar [75] In die krib, daar ze hem in vonden In zijn doeken gewonden. Dat mag elk wel weten, Dat vele engelen wilden dalen Ter feesten, daar het geboren was, Tegen de naturen aard, Hun schepper van een reine maagd. Ze achten het erge klein, En had zich niets voor, Dat hij daar lag op het hooi, Ter bijzondere feesten, In een krib voor twee beesten. Ze achten niets van grote zalen, Van bont noch van satijn Noch van andere sierlijkheid, Daar die mens zijn goed aan legt. Stomme beesten, die daar stonden Te die kribbe niets bevroeden, Bekenden wel in hun zin, Dat hun schepper lag voor hun, En ze eerden hem met goede gunsten, Ze goed ze mochten en konden; Alzo Habakuk en Jeremias [76] Voorzegt hadden, als ik las Hierbij merk en verstaat, Dat diegene is erg kwaad, Die mensen verstaan gewint, En zijn schepper niet kent, Als deze stomme beesten Kenden en eerden Christus. Voort zegt die schriftuur, Dat in datzelfde uur, Dat Christus ter wereld kwam, Alle dingen zwegen en rust namen: De wind verminderd alzo dat Nergens beroerde een blad; Die vloed en de rivieren Stonden stil in die manieren Of zij het hadden van naturen, Zonder ruisen en te bewegen; Mensen, beesten, vogels mede Hielden alle stil heden: Aldus zo hielden alle dingen [77] Zwijgzaamheid bijzonder, Toen hun schepper werd geboren Van de maagd uitverkoren. Een maagd ook, als ik vernam, Die tot onze vrouwe kwam, Na at ze van het kind genas, Die zonder handen geboren was, Worden twee handen gegeven. Bij Maria is ze gebleven, En diende haar, als Gods bruid, Dat kindje bed al uit. En in dat uur van Gods geboorte Ontsprong te Rome in die poort Ene bron uit de aarde diep, Die al die dag met olie liep. Dat betekende openbaar, Dat de olie gekomen was, Die de hele wereld genezen zou, Tot ons aller eeuwige behoudenis. Dat grote paleis viel ook meer, Daar met letters was aan gezet: ‘Dit paleis zal niet iets vallen, Voordat een maagd brengt een kind,’ Omdat men zeker waande te zijn van die, Dat het nimmermeer mocht geschieden. [78] God vergat niet dat woord; Nochtans was het voor zijn geboorte Duizend jaar, naar mijn waan, Dat dit huis daar had gestaan. Een groten ring men zag Om de zon al die dag, Die mooi was en groot, Gekleurd als purperrood. In dat verre Oriënt Werd een nieuwe ster bekend, Die de drie koning leidde mooi Tot Christus, de Gods zoon, Alzo Balaam, als ik las, Die een heidense profeet was, Geprofeteerd had openbaar Meer dan duizend jaar Eer dat de ster kwam. Nu hoort van deze Balaam: Balaam had geprofeteerd En zijn geslacht voort geleerd, Dat het noch zou geschieden, Dat men nooit zag tevoren; En dan zou zijn geboren Een kind op aardrijk, De heer van hemelrijk En van aardrijk zijn zoude. [79] En wie dat hem aanbidden wilde, Dat hij zalig zou wezen. Toen deed men mits deze Op een berg, die daar stond, Twaalf lieden wijs en verstandig, Die bij dagen en bij nachten Die ster zouden wachten. Ze hadden daar hun woning, En men gaf hem alle dingen, Die ze al daar behoefden; En als enige van ze stierf, Zette men van Balaam’ s geslacht Een andere, die het voort wachtte. Dit hielden ze alzo voort Tot Jezus Christus geboorte. En alzo gelijk als onze heer Geboren werd, min of meer, Heeft zich die ster geopenbaard. Toen deden zij het ter vaart De drie koningen weten, Die in Oriënt waren gezeten, En van sterren waren bekend. Diens voorouders hadden het goed Uit gelegd daar dat deze Twaalf, daar ik van lees, Verteerd hadden in die dagen Dat ze op de berg lagen. [80] |
|
Hoe die drie coninghen tkint versochten met haren ghiften. – XII. Te gadre datsi quamen, Dese drie coninghen, ende namen Haren wech ten kinde waert. Die sterre ghinc voor in die vaert Neder in die lucht was haer gaen, Niet daer die andre staen. Die drie coninghen volgheden na, Ende brochten, alsic versta, Drierhande ghiften ooc: Gout, mirre ende wierooc. Inden goude kinden si wel, Dat dit kint ende niement el Die alremoghenste coninc ware; Inden wierooc kenden si clare, Dat hi die overste priester si; Inden bittren mirre daer bi Kenden si zine bitter doot, Die hi liden zoude zo groot. Al dit bekenden si wale, [81] In die sterre ten zelven male, Want si waren alle drie Wijs in astronomie. Doe si dus ten kinde waert vuren, Quamen si bider avonturen Daer si den coninc Herodes spraken, Die nauwe ondervant die zaken Ende den tijt vander sterren. Hi bat hem datsi zonder merren Al daer weder zouden keren: Hi woude tkint ooc varen eren, Alse hi wiste waer ment vonde. Maer dit quam uut quaden gronde, Want hi en meendes twint, Mar om dat hi dat kint Doden woude daer nare, Alse hi wiste waer het ware; Want hi ontsach hem van desen Dat tkint gheboren mochte wesen Van sijnre viande gheslachte, Ende hem van sijnre machte Werpen mochte ende verdriven. Hier bi woude hi tkint ontliven. Doe si quamen, als ic las, Biden huse daer Maria in was, Bleef die sterre staende stille [82] oven thuus, na Gods wille. Int huus sijn si ghegaen; Op hare knien vielen si zaen Voor dat cleyne kindekijn Ende voor die mate moeder zijn, Dese drie coninghen rike, Wel herde ootmoedelike. Ende als si hare offerhande Ghedaen hadden drierhande, Als ic u voren hebbe gheleert, Sijn si thuus waert ghekeert Al enen andren wech zaen, Alse hem dynghel dede verstaen In haren slape daer si waren. Aldus en conste, twaren, Herodes vernemen twint, Waer hi vinden mochte tkint. |
Hoe die drie koningen het kind bezochten met hun giften. – XII. Tezamen dat ze kwamen, Deze drie koningen, en namen Hun weg ten kind waart. Die ster ging voor in die vaart Neder in die lucht was zijn gaan, Niet daar die andere staan. Die drie koningen volgheden na, En brachten, zoals ik versta, Drie soorten giften ook: Goud, mirre en wierook. In het goud bekenden ze wel, Dat dit kind en niemand anders Die aller vermogendste koning was; In de wierook bekenden ze duidelijk, Dat hij de overste priester is; In de bittere mirre daarbij Kenden ze zijn bittere dood, Die hij lijden zou zo groot. Al dit bekenden ze wel, [81] In die ster terzelfder maal, Want zei waren alle drie Wijs in astronomie. Toen ze dus ten kind waart voeren, Kwamen ze bij avonturen Daar ze de koning Herodes spraken, Die nauw onderzocht die zaken En den tijd van de sterren. Hij bad ze dat ze zonder dralen Al daar weer zouden keren: Hij wilde het kind ook gaan eren, Als hij wist waar men het vond. Maar dit kwam uit kwade grond, Want hij meende het niets, Maar omdat hij dat kind Doden wilde daarna, Als hij wiste waar het was; Want hij ontzag zich van deze Dat het kind geboren mocht wezen Van zijn vijanden geslacht, En hem van zijn macht Werpen mocht en verdrijven. Hierbij wilde hij het kind doden. Toen ze kwamen, zoals ik las, Bij het huis daar Maria in was, Bleef die ster stilstaan [82] Boven het huis, naar Gods wil. In het huis zijn ze gegaan; Op hun knieën vielen ze gelijk Voor dat kleine kindje En voor zijn mate moeder, Deze drie rijke koningen, Wel erg ootmoedig. En toen ze hun offerande Gedaan hadden drievormig, Als ik u tevoren heb geleerd, Zijn ze huiswaarts gekeerd Al een andere weg gelijk, Als ze de engel liet verstaan In hun slaap daar ze waren. Aldus kon, zeker, Herodes vernemen niets, Waar hij vinden mocht het kind. |
|
Hoe Joseph ende die coninghen te samen spraken, ende wat eren si der moeder ende den kinde doen. – XIII. Nu hoort hier meer dinghen Vanden drien coninghen, Alse Jheronimus ute trac [83] Inden boec daer ic voren of sprac. Dat crocht, daer Maria in lach, Daer ic voren of dede ghewach, Was bi Bethleem ghestaen; Ende alse die coninghen wouden gaen Aen dat crocht mitter vaerde, Stont daer Joseph op die waerde Ende seide: ‘Ghi heren, zegt mi, Wanen coomdi? wat zoecti, Dat ghi dus zonder vermiden In mine herberghe wilt tiden?’ Si antwoorden weder te hant: ‘Wi sijn uut Orienten lant, Ende comen ghevolghet der sterren, Die ons hier leidt van verren.’ Joseph sprac: ‘Ic bidde u, heren, Dat ghi mi wilt leren, Bi wat zaken ghi te deser tijt Te desen huse ghebeet zijt.’ Si antwoorden zonder beide: ‘Om ghemene zalicheide Sijn wi nu hier comen: Een sterre hebben wi vernomen, [84] Die betekent, in waerre dinc, Der Joden ghewarich coninc; Ende comen aenbeden dien. In ouden boeken machmen zien, Daert scone in staet verclaert: Als haer die sterre openbaert, Sal die coninc gheboren sijn, Die regneren zal zonder fijn, Ende die den gherechten zal gheven Dat onversterfelike leven.’ Joseph sprac weder doe: ‘Ghi sout zijn comen toe Te Jherusalem, want dat Is Gods heilighe stat; Ende daer zoudi hebben ghevraghet Om die dinghen die ghi jaghet.’ Doe antwoorden si hem: ‘Wi waren in Jherusalem, Ende seiden den coninc aldus, Dat gheboren ware Cristus, Ende dat wine zochten in dit lant. Doe antwoorde hi te hant, Dat hem ooc niet cont en ware, Maer hi zouder staen nare [85] Dat hi die waerheit weten zoude. Doe ontboot hi also houde Alle die clerke die hi wiste, Die wijs waren ende van liste, Ende scrifturen consten ontbinden, Ende der sterren cracht bekinden, Scriben ende Phariseen met, Die den volke leerden die wet, Ende vraghede hem mit groten gare, Waer Cristus gheboren ware. Si antwoorden hem weder aldus: Is gheboren Cristus, Dat is emmer in Bethleem; Want die scrifture seit van hem Bethleem, dune biste die minste niet, Alse die prophete zelve ghiet, Onder die princhen van Juda; Uut di sal gaen hier na Een hertoghe, die regneren zel Onder mijn volc van Israhel. Doe wi vernamen dese woort, Micten wi te treckene voort In Bethleem toten kinde. [86] Ende als Herodes dit versinde, Bat hi ons vriendelike, Dat wi herde naernstelike Die dine ondersochten, Ende dat wi hem weder brochten Vanden kinde zekere mare: Hi zoude ooc comen dare, Ende tkint aenbeden mede, Alse hi wiste die stede. Dus gaf hi ons zine crone, Die zonderlinghe is ende scone, Die hem die coninc van Persen sinde, Om te ghevene den kinde. Aldus schieden wi van daer, Om te comen te desen huse naer; Want die sterre, in waerre dinc, Die opten weghe voor ons ghinc, Saghen wi in die crochte gaen, Daer ghi voren sijt ghestaen Ende ons den inganc belet: Wine weten wat ghire meent met.’ Alse Joseph dit heeft bekint, Sprac hi: ‘Ic en scuwe u twint: Volghet uwer sterren daer onder, Ende aenscouwet Gods wonder.’ [87] Mettien ghinghen si inne, Ende groeten Marien met zinne. Voor tkint, mit groter waerden, Vielen si neder ter aerden, Na dat was haers lants zede. Sine voeten custen si mede, Deen voren ende dander na. Doe offerden si, als ic versta, Die scone crone den kinde, Die hem die coninc Herodes zinde. Si ontploken hare cofferen, Om dat si wouden offeren Gout, myrre ende wyerooc. Marien gaven si ooc Grote ghiften ende diere. Doe vielen si weder schiere Optie aerde daer neder, Ende aenbeden tkint weder, Also si voren hadden ghedaen. Mettien sijn si uut ghegaen, Ende dancten onsen here mittien Datsi tkint hadden ghesien. Weet dat int Latijn Vele meer woorden sijn Dan ic hier zegghe u; [88] Ic lijdt mitten cortsten nu, Ic en vertrecke niet altemale Beide tale ende wedertale, Die si hadden onderlinghe; Want ic hope een zonderlinghe Boec daer of te maken, Ghelijc dattie zaken Jheronimus, mit zire pinen, Van Ebreeusche trac in Latine, So ic best mach ende can, Ist dats mi God onse here an. |
Hoe Jozef en die koningen tezamen spraken en wat eren ze der moeder en het kind deden. – XIII. Nu hoort hier meer dingen Van het drie koningen, Als Hieronymus er uittrok [83] In het boek daar ik tevoren van sprak. Dat krocht, daar Maria in lag, Daar ik tevoren van deed gewag, Was te Bethelem gestaan; En als die koningen wilden gaan Aan dat krocht met een vaart, Stond daar Jozef op die waarde En zei: ‘Gij heren, zeg mij Waarvan komen jullie? Wat zoeken jullie Dat ge dus zonder vermijden In mijn herberg wil trekken?’ Ze antwoorden weer gelijk: ‘Wij zijn uit Oriënt land, En komen en volgden een ster, Die ons hier leidt van verre.’ Jozef sprak: ‘Ik bid u, heren, Dat ge mij wilt leren, Bij wat zaken ge te deze tijd Tot dit huis afgestegen bent.’ Ze antwoorden zonder te wachten: ‘Om algemene zaligheid Zijn we nu hier gekomen: Een stere hebben we vernomen, [84] Die betekent, in waar ding, Der Joden ware koning; En omen aanbidden die. In oude boeken mag men zien, Daar het mooi in staat verklaard: Als zich die ster openbaart, Zal die koning geboren zijn, Die regeren zal bijzonder fijn, En die de gerechten zal geven Dat onsterfelijke leven.’ Jozef sprak weer toen: ‘Gij zou zijn gekomen toe Te Jeruzalem, want dat Is Gods heilige stad; En daar zou je hebben gevraagd Om die dingen die gij bejaagd.’ Toen antwoorden ze hem: ‘We waren in Jeruzalem, En zeiden de koning aldus, Dat geboren was Christus, En dat we hem zochten in dit land. Toen antwoorde hij gelijk, Dat hem ook niet bekend was, Maar hij zou ernaar staan [85] Dat hij die waarheid weten zou. Toen ontbood hij alzo gauw Alle klerken die hij wist, Die wijs waren en van list, En schrifturen konden ontbinden, En der sterren krachten kenden, Scribenten en farizeeërs mee, Die het volk leerden de wet, En vroeg ze hem met grot begeren, Waar Christus geboren was. Ze antwoorden hem weer aldus: Is geboren Christus, Dat is immer in Bethelem; Want die schriftuur zegt van hem Bethelem, u bent de minste niet, Als de profeet zelf zegt, Onder de prinsen van Juda; Uit u zal gaan hierna Een hertog, die regeren zal Onder mijn volk van Israël. Toen we vernamen deze woorden, Mikten we te trekken voort In Bethelem tot het kind. [86] En toen Herodes dit verstond, Bad hij ons vriendelijk, Dat we erg vlijtig Dat dinge onderzochten, En dat we hem weer brachten Van het kind zeker bericht: Hij zou ook komen daar, En het kind aanbidden mede, Als hij wist die plaats. Dus gaf hij ons zijn kroon, Die bijzonder is en mooi, Die hem de koning van Perzen zond, Om te geven het kind. Aldus scheiden we van daar, Om te komen tot dit huis na; Want die ster, in waar ding, Die op de weg voor ons ging, Zagen we in die krocht gaan, Daar ge voor staat En ons den ingang belet: Wie weten niet wat gij er mee bedoeld.’ Als Jozef dit heeft bekend, Sprak hij: ‘Ik schuw u niets: Volgt uw ster daar onder, En aanschouw Gods wonder.’ [87] Meteen gingen er erin En groeten Maria met zin. Voor het kind, met grote waarde, Vielen ze neder ter aarden, Na dat het was hun lands zede. Zijn voeten kusten ze mede, De een voor en de ander na. Toen offerden ze, als ik versta, Die mooie kroon het kind, Die hen de koning Herodes zond. Ze openden hun koffers, Omdat ze wilden offeren Goud, mirre en wierook. Maria gaven ze ook Grote giften en dure. Toen vielen ze weer snel Op de aarde daar neder, En aanbaden jet kind weer, Alzo ze tevoren hadden gedaan. Meteen zijn ze eruit gegaan, En dankten onze heer meteen Dat ze het kind hadden gezien. Weet dat in het Latijn Veel meer woorden zijn Dan ik hier zeg u; [88] Ik belijd het in het kortste nu, Ik verhaal het niet helemaal Beide woorden en wedewoorden, Die ze hadden onderling; Want ik hoop een bijzonder Boek daarvan te maken, Gelijk dat de zaken Hieronymus, met zijn pijnen, Van Hebreeuws trok in het Latijn, Zo goed ik mag en kan, Is het dat is mij God onze heer het gunt. |
|
Hoe die coninghen Joseph berechten, ende hoe si van hem schieden. – XIIII. Doe dese heren dus te zamen Uten crochte te gader quamen, Was Joseph daer voren ghestaen. Tote hem spraken si zaen: ‘O man, is dit kint dijn?’ Hi sprac: ‘Wies zoudt sijn dan mijn?’ Doe antwoorden si hem recht: ‘Dune best niet vader, mer sijn knecht. Dune soute hem handelen niet Alse dijn kint, wats ghesciet, [89] Maer alse dinen God, dinen here, Soutune eren voort mere. Met aernste ende met groter vresen Saltu altoos houden desen, Alse dune in dinen hande heefs. Al ist dattu hem tetene gheefs, Hi is God ende here mede Boven alle heerlichede, Der ynglen coninc van hemelrike, Van aertrike dies ghelike. Hi sal die helle breken. Alt volc sal aen hem treken, Ende sullen roepen aldus: Du biste Jhesus Cristus, Onse God, onse trooster, Onse behouder, onse verlooster, Die nu ende ewelike sijt Boven al ghebenedijt!’ Joseph antwoorde doe: ‘Segt mi, ghi heren, hoe Is u dese dinc becant?’ - ‘Vrient,’ seiden si, ‘in onsc lant Sijn boeken van ouden propheten, Die Cristus coomst doen weten; Ende noch ouder boeke sijn daer, [90] Die zegghen openbaer Vander sterren die comen zal, Daer wi dese dinc aen kennen al. Si segghen ende doen verstaen, Hoe die sterre sal sijn ghedaen; Welke vorme ende ghedane Noit mensche en scouwede ane. Dese sterre zachmen nu, Ende si bediet, dat zegghen wi u, Dat Gods ons heren volc al In des daghes claerheit regneren zal. Dese sterre en ghinc niet Al omme ghelijc dat ghi ziet Dat zonne ende sterren omme gaen, Ende sine was niet ghedaen Ghelijc dat andre sterren zijn, Die lopen haren termijn; Si was zo groot, als ons dochte, Datse die hemel cume onthouden mochte; Der zonnenschijn en constse niet Verblusschen also vele als yet, Ghelijc datsi verblint Ander sterren ende verwint; Maer dese sterre, dat dochte ons wale, Verwan die zonne altemale. Dese sterre is Gods woort, [91] Ende si bediet sine gheboort; Ende Gods woort, des sijt ghewes Dat dat God zelve es, Dien vergronden en can nieman, Alsoot dese sterre en can. Si heeft ons hier gheleit aldus, Daer gheboren is Cristus.’ Joseph seide: ‘Ghi heren, ghi Hebt herde zere verblijt mi Met deser hogher mare. Ic bidde u met herten clare, Dat ghi hier blijft huden mere.’ Si seiden: ‘Wi moeten teere Weder keren omme dat Dats ons Herodes bat, Dat wi keerden met haesticheiden, Ende hem mare vanden kinde zeiden.’ Doch sijn si dies avonds bleven, Ende hebben Maria ghegheven Dierbaer ghiften ende scone, Door die ere van haren zone. Nachts quam dynghel van Gode ghesint, Die hem in slape dede bekint, Datsi enen andren wech zijn ghetyet Ende Herodes en spraken niet, [92] Also ic u hier voren las; Dies Herodes herde erre was, Ende dat hi wrac herde zwarc Aen die ander kinderkine dare, Dat ic u hier na sal verclaren Hoe datter mede is ghevaren; Mar teerst sal ic u verstaen doen Een zonderlinghe visioen, Dat Octavianus sach scone Van Marien ende van haren zone. |
Hoe die koningen Jozef berechten en hoe ze van hem scheiden. – XIIII. Toen deze heren dus tezamen Uit de krocht tezamen kwamen, Was Jozef daardoor gaan staan Tot hem spraken ze gelijk: ‘O man, is dit uw kind?’ Hij sprak: ‘Van wie zou het zijn dan van mij?’ Toen antwoorden ze hem recht: ‘U bent niet vader, maar zijn knecht. U zou hem behandelen niet Als uw kind, wat er geschiedt, [89] Maar als uw God, uw heer, Zou u hem eren voort meer. Met ernst en met groter vrees Zal tu altijd houden dezen, Al u hem in uw handen hebt Al is het da tu hem tee eten geeft, Hij is God en heer mede Boven alle heerlijkheden Der engelen koning van hemelrijk, Van aardrijk diergelijk. Hij zal di helle breken. Al het volk zal aan hem treken, En zullen roepen aldus: U bent Jezus Christus, Onze God, onze trooster, Onze behouder, onze verlosser, Die nu en eeuwig bent Boven al gezegend!’ Jozef antwoorde toen: ‘Zeg mij, gij heren, hoe Is u dit ding bekend’ - ‘Vriend,’ zeiden ze, ‘in ons land Zijn boeken van ouden profeten, Die Christus komst doen weten; En noch oudere boeken zijn daar, [90] Die zeggen openbaar Van de ster die komen zal, Daar we dit ding aan kennen al. Ze zeggen en doen verstaan, Hoe die ster zal zijn gedaan; Welke vorm en gedaante Nooit mens aanschouwde. Deze ster zag men nu, En ze betekent, dat zeggen we u, Dat God onze heer volk al In de dag helderheid regeren zal. Deze ster ging niet Alom gelijk dat ge ziet Dat zon en sterren omgaan, En die was niet gedaan Gelijk dat andere sterren zijn, Die lopen hun termijn; Ze was zo groot, zoals wij dachten, Dat is ze de hemel nauwelijks onthouden mocht; Der zonneschijn kon ze niet Blussen alzo vele als iets, Gelijk dat ze verblindt Ander sterren en overwint; Maar deze ster, ze dacht ons wel, Overwon de zon helemaal. Deze ster is Gods woord, [91] En ze betekent zijn geboorte; En Gods woord, dus is het zeker Dat het God zelf is, Die doorgronden kan niemand, Alzo het deze ster kan. Ze heeft ons hier geleid aldus, Daar geboren is Christus.’ Jozef zei: ‘Gij heren, gij Hebt erg zeer mij verblijdt Met dit hoge bericht. Ik bid u met een helder hart, Dat ge hier blijft heden meer.’ Ze zeiden: ‘Wij moeten te eerder Weder keren omdat Dat is ons Herodes bat, Dat we keerden met haast, En hem maar van het kind zeiden.’ Doch zijn ze die avonds gebleven, En hebben Maria gegeven Dure giften en mooi, Door de eer van haar zoon. ‘s Nachts kwam de engel van God gezonden Die ze in slaap deed bekend Dat ze een andere weg moesten gaan En Herodes spraken niet, [92] Alzo ik u hiervoor las; Dus Herodes erg geërgerd was, En dat hij het wraakte erg zwaar Aan die andere kindertjes daar, Dat ik u hierna zal verklaren Hoe dat het ermee is gegaan Mar ten eerste zal ik u verstaan doen Een bijzonder visioen, Dat Octavianus mooi zag Van Maria en van haar zoon. |
|
Vanden visioene dat Octavianus sach vanden Gods zone ende van sire moeder. – XV. Doe Cristus was gheboren, Was keyser, als ghi moghet horen, Die goede Octavianus, Die dat rike beleidde aldus, Dat hi maecte wijslike Van alder werelt een rike, Dat hi besat in vreden Ende in sulker eendrachticheden, Dat in alder werelt wijt Oorloghe en was noch strijt: Desen zeghe hi ghewan. [93] Gheluckegher en was noit man In stride dan hi was; Want, also alsic las, So hadt al voorspoet Daer hi toe sette zinen moet. Twist maecte hi gherne te goede; So cleine was hi van moede, Dathi en woude ghedoghen yet Datten yement here hiet. Vanden vader was hi van Romen, Vander moeder was hi comen Van Eneas dien Troyaen: Aldus so hebbict verstaen. Hi was Julius zuster zone: Daer omme bleef hem die crone Na sine doot ende alt rike, Dathi berechte keyserlike. Doe hi al Orienten hadde bracht Al onder der Romeinen macht, Wouden die Romeinen aldus Dat sijn name ware Augustus: Dat luudt so vele, des sijt vroet, Alse die de dinc meerren doet, Mids dien dat dat Roomsche rike Bi hem meerrede daghelike; [94] Want Augustus, ic lese also, Coomt in Latine van augeo: Dats meerren, alsic versta. Noch heeten si alle daer na Die keysere voort aen meere In des keysers Augustus eere. Denemerken ende groot Germanien, Datmen nu heet Almanien, Ende al aertrike heeft hi bracht Onder der Romeinen macht, Ende al ghekeert in een rike; Ende elc mensche van aertrike Moeste sinen hooft cheyns omme dat Te Romen senden in die stat, In tekene dat Romen albloot Van al aertrike ware thoot. Alse die Romeinen zaghen an Die scoonheit van desen man, Ja dat niement en conste ghedoghen Dat aenscouwen van sinen oghen, Ende sulc gheluc hadde ontfaen Dat hem al aertrike was onderdaen Ende cheins gaven al ghemeine, Senden aen hem die Romeine, [95] Ende leidden hem dat ane, Dat sine wouden voort ane Aenbeden als enen God, Ende houden al sijn ghebod; Want en ware God in hem niet, Hem en mochte niet sijn gheschiet So menighe voorspoedicheit. Dit heeft die keyser al ontseit, G Mar een voorste bat hi mede. Een wijf hi tote hem comen dede, Ene Sibille, een vroede meestersse, Ende was eenrehande waersagherse. Hi seide haer den gront hier ave, Ende bat haer datsi hem raet gave; Ende si bat den keyser voort Drie daghe vorste. Nu hoort Gods goetheit herde groot. In sine camere hise besloot Allene dese drie daghe lanc, Datsi en at noch en dranc. Daer na seide si aldus Toten keyser Augustus: ‘Tvonnesse der alrehoochster zaken Sal die aerde bedauwet maken. Uten hemele, in waerre dinc, [96] Sal comen een coninc, Die machtich is boven al, Wies rike ewelijc duren sal.’ Doe si dus hadde ghesproken, Is die hemel wide ontploken. Een herde grote claerhede Quam op hem daer ter stede. Daer sach hi inden hemel staen Ene maghet zere wel ghedaen Op enen sconen outhaer, Ende hielt in haren arme daer Een kint, was also claer Als die zonne anden trone voorwaer: Dies wonderde hem zere. Doe hoorde hi noch mere: Een stemme riep openbare: ‘Dit is des Gods zoons outhare.’ Doe viel hi te hant op dat pavimint, Ende aenbeedde daer dat kint. Dit visioen ende dese woort Vertrac hi den cenatoren voort, Ende seide dat hi niet en wilde [97] Datmen hem voor God hilde Ofte aenbeedde, groot of clene: Dat kint ware God allene, Dat inden hemel hadde zine wone, Dat hi so clare sach ende so scone. In Augustus camere so was Dit visioen, also ic las, Daer men nu mach scouwen Ene kerke van onser vrouwen, Bi dat Capitolium, alsic versta, Daer minder brueder wonen na. In sijn tweendeviertichste jaer Wart Cristus gheboren, dats waer; Doet pays was ende zonder discoort In al aertrike, weder ende voort. Ende daer na regneerde hi Viertien jaer keiser vri. Sesendevijftich jaer, waerlike, Sat hi keiser inden rike, Ende was die beste die Daer keiser wert ye; Want alle die zeder quamen, Hebben ere ende prijs zijns namen, Want si hem scriven Augustus, Om dathi eerst hiet aldus. Mi wondert hoe dat coomt, [98] Daer men drie die beste heidene noomt Datmen sijns daer niet en neemt goom: Hi was beter dan sijn oom Julius, dat ghijt wet, Die metten drien is gheset. - Alle dese wondere, als ghi hoort, Gheschieden in Gods gheboort, Ende noch vele meer nochtan, Die ic niet al ghesegghen en can. Hoe mochtic vertrecken u Alle die wondere nu, Die hi op aertrike wrachte Mids zire godliker crachte? Want si waren ommenschelike, Ende te wonderen groffelike: Daer bi is hi, wildijt weten, Die wonderlike God gheheten; Want sijn wille en is niement cont, Sijn wesen is al zonder gront: Diere meest na slaet, doolt meest. [99] Daer is vader, zone, heylich gheest, Daert al uut coomt, zijts ghewes, Dat inden hemel ende optie aerde es, Dat goet is ende bequame: Ghebenedijt si sijn zoete name! - Op Herodes keer ic nu, Daer ic te voren of seide u. |
Van het visioen dat Octavianus zag van de Gods zoon en van zijn moeder. – XV. Toen Christus was geboren, Was keizer, als ge mocht horen, Die goede Octavianus, Die dat rijk beheerde aldus, Dat hij maakte wijs Van de hele wereld een rijk, Dat hij bezat in vrede En in zulke eendrachtigheid, Dat in de hele wijde wereld Oorlog was noch strijd: Deze zege won hij [93] Gelukkiger was nooit een man In strijden daar hij was; Want, alzo zoals ik las, Zo had hij al voorspoed Daartoe hij zette zijn moed. Twist maakte hij graag te goede; Zo klein was hij van gemoede Dat hij wilde gedogen iets Dat er iemand hem heer noemde. Van vader was hij van Rome, Van de moeder was hij gekomen Van Eneas die van Troje: Aldus zo heb ik het verstaan. Hij was Julius zuster zoon: Daarom bleef hem die kroon Na zijn dood en al het rijk, Dat hij berechte keizerlijk. Toen hij al Oriënt had gebracht Al onder der Romeinen macht, Wilden die Romeinen aldus Dat zijn naam was Augustus: Dat betekent zo veel, dus wees het bekend, Als die de dingen vermeerderen doet, Mits dien dat het Romeinse rijk Bij hem vermeerderde dagelijks; [94] Want Augustus, ik lees het alzo, Komt in Latijn van augeo: Dat is vermeerderen, zoals ik versta. Noch heten ze alle daarna Die keizers voortaan mee In de keizer Augustus eer. Denemarken en groot Germanië, Dat men nu heet Allemagne, En al aardrijk heeft hij gebracht Onder de Romeinen macht, En alles gekeerd in een rijk; En elk mens van aardrijk Moest per hoofd accijns omdat Te Rome zenden in die stad, In teken dat Rome duidelijk Van al aardrijk was het hoofd. Toen de Romeinen aanzagen Die schoonheid van deze man, Ja, dat niemand kon gedogen Dat aanschouwen van zijn ogen, En zulk geluk had ontvangen Dat hem al aardrijk was onderdanig En accijns gaven algemeen, Zenden aan hen die Romeinen, [95] En legden ze dat aan, Dat zij hem wilden voortaan Aanbidden als een God, En houden al zijn gebod; Want was God in hem niet, Hen mocht niets zijn geschied Zo menige voorspoed. Dit heeft de keizer al ontzegd, Maar een voorstel beter mede. Een wijf hij tot hem komen liet, Een Sibille, een verstandige meesteres, En was een soort waarzegster. Hij zei haar de grond hiervan, En bad haar dat ze hem raad gaf; En ze bad de keizer voort Drie dagen uitstel. Nu hoort Gods goedheid erg groot. In zijn kamer hij haar besloot Alleen deze drie dagen lang Dat ze at noch dronk. Daarna zei ze aldus Tot keizer Augustus: Het vonnis der allerhoogste zaken Zal de aarde bedauwd maken. Uit de hemel, in waar ding, [96] Zal komen een koning, Die machtig is boven al, Wies rijk eeuwig duren zal.’ Toen ze dus had gesproken, Is de hemel wijd geopend. Een erg grote helderheid Viel op hem daar ter plaatse. Daar zag hij in de hemel staan Een maagd zeer goed gedaan Op een mooi altaar, En hield in haren armen daar Een kind, was alzo helder Als die zon aan de troon voorwaar: Dat wonderde hem zeer. Toen hoorde hij noch meer: Een stem riep openbaar: ‘Dit is de Gods zoons altaar.’ Toen viel hij gelijk opdat plaveisel, En aanbad daar dat kind. Dit visioen en deze woorden Verhaalde hij de senator voort, En zei dat hij niet wilde [97] Dat men hem voor God hield Of aanbad, groot of klein: Dat kind de ware God alleen, Dat in de hemel had zijn woning, Dat hij zo helder zag en zo mooi. In Augustus kamer zo was Dit visioen, alzo ik las, Daar men het nu mag aanschouwen Een kerk van onze vrouwe, Bij dat Capitool zoals ik versta, Daar minderbroeder wonen nabij. In zijn tweeënveertigste jaar Werd Christus geboren, dat is waar; Toen het vrede was en zonder wanorde In al aardrijk, weder en voort. En daarna regeerde hij Veertien jaar keizer vrij. Zesenvijftig jaar, waarlijk, Zat hij keizer in het rijk, En was die beste die Daar keizer werd ooit; Want alle die sedert kwamen, Hebben eer en prijs van zijn naam, Want ze hem schrijven Augustus, Omdat hij eerst heette aldus. Mij verwondert hoe dat het komt, [98] Daar men drie die beste heidenen noemt Dat men hem daar niet neemt waarneemt: Hi was beter dan zijn oom Julius, dat gij het weet, Die met de drie is gezet. - Al deze wonderen, zoals gij hoort, Geschieden in Gods geboorte, En noch veel meer nochtans, Die ik niet alle zeggen kan. Hoe mocht ik u verhalen Alle wondere nu, Die hij op aardrijk wrocht Mits zijn goddelijke kracht? Want ze waren onmenselijk, En te verwonderen grof: Daarbij is hij, wil je het weten, Die wonderlijke God geheten; Want zijn wil is niemand bekend, Zijn wezen is al zonder grond: Die er meest naar slaat, doolt het meest. [99] Daar is vader, zoon, heilige geest, Daar alles uitkomt, wees dat zeker, Dat in de hemel en op de aarde is, Dat goed is en bekwaam: Gezegend is zijn liefelijke naam! - Op Herodes keer ik nu, Daar ik u tevoren van zei. |
|
Hoe Herodes die kinder doden dede. – XVI. Alse Herodes heeft vernomen, Dat dese drie coninghen niene comen Ende al an enen andren wech cleven, Ende hi hem te scheerne siet ghedreven, Dede hi nauwe na tkint spien; Maer God hadt anders voorsien. Hi dede tkint zoeken over al, In stat, op dorpe, op berghe, int dal. Doe peinsde hi also houde, Dat hijt emmer gheraken zoude, Want hi gheen kint en zoude sparen Van dien die in Bethleem waren, Hi en soudse alle doen doden. [100] Met desen wert hi ontboden Int hof van Romen zonder beiden. Daer was hem een dach bescheiden Jeghen zine wedersaken, Die hem daer ane spraken Dathi tonrechte coninc ware. Aldus so wert dare Ghevorst der kindere doot. Hi voer darwaert met coste groot, Ende wan dat ghedinghe daer, Ende merrede omtrent twee jare Eer hi weder thuus quam. Tleven dat hi daer bi nam Den kindren van twee jaren Ende die daer beneden waren, Dat hi sint zwaerlike ontgout Met plaghen herde menichfout. Dese waren die eerste die Martelaren worden ye Om Cristum, den Gods zone; Want si verdienden die crone In hare onnoselheit groot, Eer Cristus zelve die doot Smaecte om onse zalichede, Daer hi ons verdinghede mede. Si worden ghedoopt, des sijt vroet, In hare onnosele bloet. [101] Drierhande, dat weet wel, So is dat heilighe doopsel: Deen int bloet, alse ghi Nu hoordet zegghen mi. Dander die heilighe gheest, twaren, Daer mede ghedoopt waren Die apostelen ende onse vrouwe. Die derde, also ict scouwe, Is dat water daer men mede Doopt in die heilighe kerstenhede. Dese drie, zonder waen, Moghen die erfsonde ofdwaen, So dat hi hemelrike bewerft. Die buten hooftzonde sterft: God onse here, die weet al Dat gheschiet ende gheschien sal, Hi hadde in hem wel verstaen, [Dat Herodes soude verslaen Die kinder inder Joden lande. Sinen ynghel dat hi sande Aen Joseph, Marien man, Die hem aldus sprac an: ‘Nem tkint ende sijnre moeder [102] (Du bister of een behoeder), Ende trecke in Egypten lant. Herodes heeft wille te hant, Dat hi die kindere al In dit lant doden sal.’ Joseph ghereide sine vaert Ten lande van Egypten waert. Die wech was verre ende woeste met. Sine beesten loedt hi onghelet Met spisen daer si mede souden Inden weghe hem onthouden; Want die wech was al meest Wildernisse ende foreest. Dus trocken si henen daer. Dit was int zelve jaer Dat Cristus gheboren waert. Maria in die zelve vaert Voerde tkint in haren scoot, Die hem dicke den mont boot Ende moederlijc op haer [l. hem] loech, Daer sine in haren arme droech, Die coninc was, waerlike, Van hemele ende van aertrike. Hi woude dit mate wivekijn Hebben ter moeder sijn, Ende algader om onse behout, [103] Dies hi en hadde ghene scout. Hi hadde hem wel doen dienen Hondert dusentwerven tienen Ynglen, hadde hijs begheert, Maer hi hadde anders ghescheert: Hi woude ons claerlike leren Tpoint der overster eren: Dat is ootmoedichede, Daer men te hemelrike comet mede, Ende ooc der werelt ere heeft. Al waert ooc die meeste die leeft, Ootmoet dat waer zijn ere: Dat leert ons Cristus, die here. Van Jan Baptista sal ic u Een luttel zegghen nu, Ende dan sal ic keren omme Op Joseph ende op Cristumme, Hoe si trocken te Egypten waert, Daer vele wonderen in die vaert Gheschien, die Cristus doet, Die te hoorne sijn goet. |
Hoe Herodes die kinderen doden liet – XVI. Toen Herodes heeft vernomen, Dat deze drie koningen niet komen En al aan een andere weg gingen, En hij hem te scherts ziet gedreven, Deed hij nauw naar het kind bespieden; Maar God had het anders voorzien. Hij liet het kind zoeken overal, In stad, op dorp, op berg, in het dal. Toen peinsde hij alzo gauw, Dat hij het immer geraken zou, Want hij geen kind zou sparen Van die die in Bethelem waren, Hij zou ze alle doen doden. [100] Met deze werd hij ontboden In de hof van Rome zonder te wachten. Daar was hem een dag bescheiden Tegen zijn weerwoord, Die hem daar aanspraken Dat hij ten onrechte koning was. Aldus zo werd daar Gevraagd de kinderen dood. Hij voer derwaarts met grote kosten, En won dat geding daar, En draalde omtrent twee jaar Eer hij weer thuiskwam. Het leven dat hij daarbij nam De kinderen van twee jaren En die daar beneden waren, Dat hij sinds zwaar ontgold Met plagen erg menigvuldig. Deze waren die eerste die Martelaren ooit Om Christus, de Gods zoon; Want ze verdienden de kroon In hun grote onschuld, Eer Christus zelf die dood Smaakte om onze zaligheid, Daar hij ons verdedigde mede. Ze worden gedoopt, dus wees bekend, In hun onschuldig bloed. [101] Drievormig, dat weet wel, Zo is dat heilige doopsel: Dee en in het bloed, zoals gij Nu hoorde zeggen mij. De ander die heilige geest, zeker, Daarmee gedoopt waren Die apostelen en onze vrouwe. Die derde, alzo ik het aanschouw Is dat water daar men mee Doopt in die heilige christenheid Deze drie, zonder waan, Mogen die erfzonde afwassen, Zodat hij hemelrijk verwerft. Die buiten hoofdzonde sterft: God onze heer, die weet al Dat geschiedt en geschieden zal, Hij had in hem wel verstaan, [Dat Herodes zou verslaan Die kinderen in het Joden land. Zijn engel dat hij zond Aan Jozef, Maria’ s man, Die hem aldus sprak aan: ‘Neem het kind en zijn moeder [102] (U bent ervan een behoeder), En trek in Egypte land. Herodes heeft wil gelijk, Dat hij die kinderen al In dit land doden zal.’ Jozef bereide zijn vaart Ten lande van Egypte waart. Die weg was ver en woest mee. Zijn beesten laadde jij zonder letten Met spijzen daar ze mede zouden In het weg zich onthouden; Want die weg was al meest Wildernis en foreest. Dus trokken ze henen daar. Dit was in hetzelfde jaar Dat Christus geboren werd. Maria in diezelfde vaart Voerde het kind in haar schoot, Die hem vaak de mond bood En moederlijk op haar lachte, Daar zijn hem in haar armen droeg, Die koning was, waarlijk Van hemel en van aardrijk. Hij wilde dit mate wijfje Hebben ter moeder van hem, En allemaal om ons behoudt, [103] Dus had hij geen schuld. Hij had hem wel doen dienen Honderdduizend maal tien Engelen, had hij het begeert, Maar hij had anders geschikt: Hij wilde ons duidelijk leren Het punt der overste eren: Dat is ootmoedigheid, Daar men te hemelrijk komt mede, En ook de wereld eer heeft. Al wast het ook de grootste die leeft, Ootmoed dat was zijn eer: Dat leert ons Christus, die heer. Van Johannes de Doper zal ik u Een luttel zeggen nu, En dan zal ik keren omme Op Jozef en op Christus, Hoe ze trokken te Egypte waart, Daar vele wonderen in die vaart Geschieden, die Christus doet, Die te horen zijn goed. |
|
Hoemen Sinte Jan vluchte, ende hoe Zacharias, sijn vader, wart vermoort. – XVII. Doe Elyzabeth wiste, [104] Dat Herodes met liste Haer kint Janne soeken dede, Nam si tkint ende vloe daer mede Op enen berch, alsic las, Die zonderlinghe hoghe was. Ende doe si, als haer dochte, Niet hogher comen en mochte Omme des berchs hoochede, Ende daer en sach en ghene stede Die heimelijc was ghenoech Haer te berghene int ghevoech, Doe droefde si herde zere, Ende riep aen onsen here: ‘Here God, want ghi wel siet Dat ic hogher en can comen niet, Ende het hier onheymelijc es, So wilt ons hier onnen des Dat ons dese berch ontfa.’ Ende alte hant daer na Ontploec die berch tier stede, Ende ontfinc moeder ende kint mede. Aldus bleven si daer. Licht waest daer ende claer; Dinghel was daer diese hoedde, Vrooch ende spade, ende voedde. Ende doemen tkint niet en vant, Sende Herodes zinen knape te hant [105] Te zinen vader Zacharien, Om dat hi hem zoude lyen Waer sijn kint gheborghen ware. Zacharias die was dare Die overste pape van machte, Ende plach bi daghe ende bi nachte Inden tempel te zijn eemperlike dienst Gods van hemelrike, Ende was een herde out man. Hi antwoorde den knape dan, Dat hi bi nachte ende bi daghe Inden tempel te sine plaghe, Ende hi en wiste twint Waer ghedaen was zijn kint. Die boden keerden handelinghe, Ende seiden dit den coninghe. Die coninc wert zere ghestoort, Doe hi hoorde dese woort. Hi seide: ‘Mi dunct dathi Sijn spot maect nu met mi. Hi mict nu, dat hore ic wel, Dat sijn zone in Israhel Met Cristum sal regneren.’ Te hant dede hise weder keren. - ‘Gaet,’ sprac hi, ‘segt hem dat, Hine wise u die selve stat Daer sijn zone is bleven, [106] Of ghi selt hem nemen tleven.’0 Alse Zacharias hoorde Die boden spreken dese woorde, Antwoorde hi weder tote hem: ‘Gaet, segt Herodes dat ic ben Martelare Gods ons heren: Dat mach hi daer aen leren, Dat hi dit onnosel bloet Inden tempel storten doet; Want God, onse here, zonder waen, Sal minen gheest ontfaen.’ Daer wart Zacharias verslaghen, Rechte doet begonste te daghen, So dat niement en wiste gherede Wie die jammerlike moort dede. Des morghens vro, alse te zamen Die papen inden tempel quamen Om te doene haer orisoene, Ghelijc datsi waren ghewoene, Ende Zacharias niet en quam uut, Om datsi haer saluut Alle doen souden aen die here, Wonderes hem allen zere, [107] Ende waren versaecht in haren sin, Dat hi niet en quam jeghen hin, Also hi altoos plach te doene. Doe was daer een so coene Van dien papen dare, Dat hi streec in die sanctuare, Ende sach voor dien outhare Zacharias bloet openbare Ligghen, oft bevroren ware, Ende een stemme riep clare: ‘Zacharias is hier ontlijft: Sijn bloet aldus blijft, Tote dat die ghene comen zal Die sijn bloet sal wreken al.’ Die pape wert zere vervaert, Ende liep uut mitter vaert, Ende vertrac den papen voort Wat hi ghesien hadde ende ghehoort. Doe ghinghen si alle in mittien Dat grote wonder besien, Ende dreven grote jammerhede, Ende scoorden hare cleder mede Van boven tote beneden. Ende tote opten dach van heden, Alsmen bescreven ziet, En vantmen sinen lichame niet; ]108] nde sijn bloet is al over een Verhart ghelijc enen steen. Alle dat volc ende zine maghe Beweenden drie daghe. In sijn stede wert ghecoren doen Die goede man Symeoen, Dat hi overste pape ware. Hi was out hondert ende twalef jare, Een gherecht prophete was hi. Hi hadde verstaen, ghelovets mi, Van Gode onsen here, Dathi en storve nemmermere, Hine hadde den Gods zone voor dien In desen vleessche ghesien. Rechte ten viertichsten daghen Brochtmen Cristum ghedraghen Inden tempel, alsmen doe plach. Teersten datten Symeon doe sach, Kende hi inden gheeste clare, Dat Cristus, die Gods zone, ware. - ‘Nu heeft God,’ sprac hi, ‘Sijn ghelof ghedaen mi: God heeft nu ghevisiteert Sijn volc, ende ghewarneert, Also hi wilen zwoer hier oppe Abraham, Ysaac ende Jacoppe.’ [109] Doe aenbede hi tkint daer zaen, Ende hevet in sinen arme ontfaen, Ende custe sine voete beide. Mettien hi aldus seide: ‘Here, nu late, na dijns selfs woort, Dinen knecht in vreden voort; Want nu hebben die oghen mijn Aen ghesien dijn aenschijn.’ Aldus sprac hi voorwaer ‘Nunc dimittis’ al ute daer. Ene prophetersse, alsic versta, Was inden tempel, hiet Anna. Weduwe was si, seit die scrifture, Ende en cesseerde nemmermeer ure, Sine was inden tempel, zonder rasten, In hare ghebede, in hare vasten. Dese aenbeedde tkint dare, Ende sprac al openbare: ‘In desen is, dat weet ic wel, Die verlossenisse van Israhel.’ Dese wondere, die ghi hier hoort, Ghevielen alle in Gods gheboort. Jan ende die moeder zine Waren in die woestine, Daer ic u of seide vore, [110] Opten berch in die score. Die ynghel die voeddese wale. Jan bleef daer altemale: Sprinc hanen in dier wise Ende bosch honich was zine spise; Van kemels hare was zijn cleet; Hine dranc noit, daer ment weet, Ghemaecten dranc noch wijn, Water was al die dranc sijn. Hi was prophete der propheten; Want dattie andre daden weten Donckerlike, niet openbaer, Wijsde [hi] mitten vinghere claer. Hi predicte dat ghelove fijn Den volke in die woestijn, Ende deedse mit sijnre leren Ten gherechten ghelove keren, Dats ten sceppre diese sciep. Hi was die stemme die riep In die woestine eenpaerlike: ‘Bereet Gods wech ghemeenlike, Ende maect recht sine pade:’ Dit was die stemme, vrooch ende spade. Hi was Gods voorlopere, Ende die alreërste dopere, [111] So dat vele liede waenden dus Dathi ware Cristus. - Op Joseph kere ic nu weder, Dien ic hier voren leide neder. |
Hoe Sint Johannes Jan vluchtte en hoe Zacharias, zijn vader, wart vermoord. – XVII. Toen Elizabeth wist, [104] Dat Herodes met list Haar kind Johannes zoeken liet Nam ze het kind en vloog daarmee Op een berg zoals ik las, Die bijzonder hoog was. En toen ze zoals ze dacht, Niet hoger komen mocht Op de berg hoogte, En daar zag geen plaats Die heimelijk was genoeg Zich te verbergen in het gevoeg, Toen bedroefde ze erg zeer, En riep aan onze heer: ‘Heer God, want ge wel ziet Dat ik hoger niet kan komen, En het hier onherbergzaam is, Zo wil ons hier gunnen dus Dat ons deze berg ontvangt.’ En al gelijk daarna Opende die berg te die plaats, En ontving moeder en kind mede. Aldus bleven ze daar. Licht was het en helder; De engel was daar die ze hoedde, Vroeg en laat, en voedde. En toen men het kind niet vond Zond Herodes zijn knapen gelijk [105] Te zijn vader Zacharias, Omdat hij hem zoude belijden Waar zijn kind verborgen was. Zacharias die was daar De overste paap van macht, En plag bij dag en bij nacht In de tempel te zijn eenparige Dienst Gods van hemelrijk, En was een erge oude man. Hij antwoorde de knaap dan, Dat hij bij nacht en bij dag In de tempel te zijn plag En hij wist niets Waar gedaan was zijn kind. Die boden keerden zonder handeling En zeiden dit de koning. De koning werd zeer verstoord, Toen hij hoorde deze woorden. Hij zei: ‘Me dunkt dat hij Zijn spot maakt nu met mij. Hij mikt het nu, dat hoor ik wel, Dat zijn zoon in Israël Met Christus zal regeren.’ Gelijk liet hij ze terug keren. - ‘Gaat,’ sprak hij ‘zeg hem dat, Hij wijst u diezelfde plaats Daar zijn zoon is gebleven, [106] Of ge zal hem nemen het leven. Toen Zacharias hoorde Die boden spreken deze woorden, Antwoorde hij weer tot ze: ‘Gaat, zeg Herodes dat ik ben Martelaar Gods onze heer: Dat mag hij daaraan leren, Dat hij dit onschuldige bloed In het tempel storten doet; Want God, onze heer, zonder waan, Zal mijn geest ontvangen.’ Daar wart Zacharias verslagen, Recht toen het begon te dagen, Zodat niemand het wist gereed Wie die jammerlijke moord deed. D’s Morgens vroeg, toen ze tezamen Die papen in de tempel kwamen Om te doen hun gebed, Gelijk dat ze waren gewoon, En Zacharias niet uitkwam, Omdat ze hun saluut Alle doen zouden aan de heet, Verwonderde het allen zeer, [107] En waren bang in hun zin, Dat hij niet kwam tegen hun Alzo hij altijd plag te doen. Toen was daar een zo koen Van dien papen daar, Dat hij streek in dat heiligdom, En zag voor dat altaar Zacharias bloed openbaar Liggen, of het bevroren was, En een stem riep helder: ‘Zacharias is hier gedood: Zijn bloed aldus blijft, Totdat diegene komen zal Die zijn bloed zal wreken al.’ Die paap werd zeer bang, En liep er uit me een vaart, En verhaalde den papen voort Wat hij gezien had en gehoord. Toen gingen ze alle in meteen Dat grote wonder bezien, En dreven grote droefheid, En scheurden hun kleren mede Van boven tot beneden. En tot op de dag van heden, Als men beschreven ziet, Vond men zijn lichaam niet; ]108] En zijn bloed is al gelijk Verhard gelijk een steen. Al dat volk het zien mag Beweenden hem drie dagen. In zijn plaats werd gekozen doen Die goede man Simeon, Dat hij overste paap was. Hij was oud honderdtwaalf jaren, Een gerecht profeet was hij. Hij had verstaan, geloof mij, Van God onze heer, Dat hij stierf nimmermeer, Hij had de Gods zoon voor dien In dit vlees gezien. Recht ten veertigste dag Bracht men Christus gedragen In de tempel, zoals men toen plag. Het eerste dan Simeon hem toen zag, Bekende hij in het geest helder, Dat het Christus, de Gods zoon, was. - ‘Nu heeft God,’ sprak hij, ‘Zijn belofte gedaan mij: God heeft nu gevisiteerd Zijn volk, en gewaarschuwd, Alzo hij wijlen zwoer hierop Abraham, Isaac en Jacob.’ [109] Toen aanbad hij het kind daar gelijk, En heeft het in zijn arme ontvangen, En kuste zijn voeten beide. Meteen hij aldus zei: ‘Heer, nu laat, na uw eigen woord, Uw knecht in vrede voort; Want nu hebben mijn ogen Aangezien uw aanschijn.’ Aldus sprak hij voorwaar ‘Nunc dimittis’ al uit daar. En profeteerde, zoals ik versta, Was in de tempel, heet Anna. Weduwe was ze, zegt di schriftuur, En miste nimmermeer een uur Zij was in de tempel, zonder rusten, In haar gebeden, in hare vasten. Deze aanbaden het kind daar, En sprak al openbaar: ‘In deze is, dat weet ik wel, Die verlossing van Israël.’ Deze wonderen, die ge hier hoort, Gevielen alle in Gods geboorte. Johannes en zijn moeder Waren in de woestijn, Daar ik u van zei tevoren, [110] Op de berg in die scheur. Die engel die voedde ze goed. Johannes bleef daar helemaal: Sprinkhanen in die wijze En bos honing was zijn spijs; Van kamelen haar was zijn kleed; Hij dronk nooit, daar men het weet, Gemaakte drank noch wijn, Water was al zijn drank. Hij was profeet der profeten; Want dat de andere lieten weten Donker, niet openbaar, Wees hij met de vingers helder. Hij predikte dat fijne geloof Het volk in die woestijn, En deed ze met zijn leren Ten gerechte geloof keren, Dat is ten schepper die het schiep. Hij was de stem die riep In die woestijn eenparige: ‘Bereidt Gods weg algemeen, En maak recht zijn pad:’ Dit was die stem, vroeg en laat. Hij was Gods voorloper, En die allereerste doper, [111] Zodat vele lieden waanden dus Dat hij was Christus. - Op Jozef keer ik nu weer, Die ik hiervoor neerlegde. |
|
Hoe si door die woestine trocken te Egypten waert, ende van vele mondren die ghescieden inden weghe. – XVIII. Joseph ende Maria sijn in die vaert Metten kinde te Egypten waert. In hare gheselscap waren ghinder Enen ezel, twee ossen, drie kinder, Ende ooc een deel scape met: Dus ist in Latijn gheset. Doe si aldus te zamen In die wilde woestine quamen, Quamen tote hem manieren Van alrehande wilden dieren, Ja wolven, leeuwen, liebaerden. Alse Maria haer vervaerde, Ende daer toe dandre mede, Sprac Cristus ende zede: ‘Niement en derf hem ontsien: [112] Uwer gheen en sal messchien. Sine comen niet om u te deerne, Maer om u te dienene gheerne.’ Thooft die diere neghen Te Cristum waert, ende zweghen, Ende smeetten mitten sterten, Ende ghelieten mitter herten Ofte si hem alle dare Dienen wouden in die scare. Ossen, scapen ghinghen daer Met wolven, leeuwen, zonder vaer, In rechter vrienscapen wise, Ende namen te gader hare spisc, Sonder discoort ende tumult. Doe was die prophecie vervult, Die Ysaias doet weten: ‘Wolven zullen mit lammeren eten, Ende leeuwen ende ossen, zonder faelgien, Sullen te zamen eten paelgien Want Joseph hadde daer in sijn gheleide [113] Ossen, scape, als ic voren seide. Men leest ooc, voorwaer, Datsi in die woestine daer Vernachten teenre avontstonde, Daer si een haghedochte vonden; Ende te hant als si daer in traken, Quamen daer uut twee draken, Die zonderlinghe waren groot, Ende neghen ten kinde waert thoot. Si waren alle vervaert zere. Doe gheboot hem onse here, Datsi traken ten woude waert. Doe ghinghen si wech ter vaert, Alse twee lammere wel ghereet, Ende daden haers sceppers beheet, Alse David sprac wilenere: ‘Looft, ghi draken, onsen here.’ Sulc stont so reedt Maria, Ende sulcstont ghinc si dan daer na, Alsoos haer best gheluste. Eens gheviel datsi haer ruste Onder enen palmboom. [114] Maria nam ten daden goom, Mar is waren so hoghe ghestaen. Tkint gheboot den bome zaen, Dathi boghe neder waert. Die boom booch hem ter vaert Met sijnre vruchten zoete, Metten toppe voor Marien voete, Daer si mitten kinde zat. Marie plocte ende at, Ende alle dandere haer ghevoech; Ende doe sire of hadden ghenoech, Gheboot tkint den bome echt, Dathi hem op heeft gherecht. Tkint ooc aldaer ter stede Een fonteine springhen dede, Die goeden zoeten borne gaf, Daer si alle droncken af, Ende vulden mede al hare vate Jeghen die langhe strate, Wantmen daer int lant Herde luttel waters vant. Joseph sprac: ‘Dese hitte groot Mach ons bringhen ter doot In dese wilde woestijn. Here, mocht u wille zijn Dat wi trocken neffens der zee, [115] Daer vonden wi gijsten mee, Daer wi rusten zouden moghen.’ Jhesus sprac: ‘Wilt u ghedoghen: Ic sal den wech so corten nu, Dats wonder sal hebben u. Datmen niet in dertich daghen en zoude riden, Sullen wi in enen daghe liden.’ Ende daer na zaghen si te hant Tgheberchte van Egypten lant, Also wilen Ysaac Propheteerde ende sprac: ‘Onse here sal,’ doet hi verstaen, ‘Op een wolke in Egypten gaen; Ende het zullen vlien voor sijn aenschijn Alle die afgode die daer sijn.’ Doe si tlant dus saghen Ende die steden diere in laghen, Daer si quamen ghetoghen, Waren si zere in hoghen, Ende dancten Gode met ootmoede Van alzulken groten spoede. [116] |
Hoe ze door die woestijn trokken te Egypte waart en van vele wonderen die geschieden onderweg. – XVIII. Jozef en Maria zijn in de vaart Me het kind te Egypte waart. In hun gezelschap waren ginder Een ezel, twee ossen, drie kinderen, En ook een deel schapen mee: Aldus is het in Latijn gezet. Toen ze aldus tezamen In die wilde woestijn kwamen, Kwamen toe hen manieren Van allerhande wilde dieren, Jam wolven, leeuwen, luipaarden. Als Maria bang werd, En daartoe de anderen mede, Sprak Christus en zei: ‘Niemand behoeft zich te ontzien: [112] Van u geen zal iets misgaan. Zij komen niet om u te deren Maar graag om u te dienen.’ Het hoofd der dieren negen Tot Christus waart, en zwegen, En smeten met de staarten, En gedroegen zich met de harten Of ze hem alle daar Dienen wilden in die schaar. Ossen, schapen gingen daar Met wolven, leeuwen, zonder gevaar, In rechte vriendschap wijze, En namen tezamen hun spijs, Zonder wanorde en tumult. Toen was die profetie vervuld, Die Jesaja doet weten: ‘Wolven zullen met lammeren eten, En leeuwen en ossen, zonder falen, Zullen tezamen eten stro Want Jozef had daarin zijn geleide [113] Ossen, schapen, zoals ik tevoren zei. Men leest ook, voorwaar, Dat ze in die woestijn daar Overnachten te ene avondstonde, Daar ze een grot vonden; En gelijk als ze daarin trokken, Kwamen daaruit twee draken, Die bijzonder groot waren, En negen ten kind waard het hoofd. Ze waren allen zeer bang. Toen gebood ze onze heer, Dat ze trokken ten wildernis waart. Toen gingen ze weg met een vaart, Als twee lammeren wel gereed, En deden hun scheppers bevel, Als David sprak wijlen eerder: ‘Looft, gij draken, onze heer.’ Sommige tijd zo reedt Maria, En sommige tijd ging ze dan daarna, Alzo het haar beste geluste. Eens geviel dat ze zich ruste Onder een palmboom. [114] Maria nam ten dadels waar, Maar ze stonden zo hoog. Het kind gebood de bomen gelijk, Dat ze bogen neder waart. De bomen bogen zich ter vaart Met hun zoete vruchten, Met de toppen voor Maria’s voeten, Daar ze mrt het kind zat. Marie plukte en at, En alle de anderen hun gevoeg; En toen ze ervan hadden genoeg, Gebood het kind de bomen echt, Dat ze zich op hebben gericht. Het kind ook aldaar ter plaatse Een bron ontspringen deed, Die goeden zoet bronwater gaf, Daar ze alle van dronken, En vulden mede al hun vaten Tegen die lange straat, Want men daarin het land Erg weinig water vond. Jozef sprak: ‘Deze grote hitte Mag ons brengen ter dood In deze wilde woestijn. Heer, mocht het u wil zijn Dat we trokken neffens de zee, [115] Daar vonden we rustplaatsen meer, Daar we rusten zouden mogen.’ Jezus sprak: ‘Wil u gedogen: Ik zal de weg zo korten nu, Dat ge wonder zal hebben u. Dat men niet in dertig dagen zou rijden, Zullen we in een dag doen.’ En daarna zagen ze gelijk Het gebergte van Egypte land, Alzo wijlen Isaac Profeteerde en sprak: ‘Onze heer zal,’ doet hij verstaan, ‘Op een wolk in Egypte gaan; En zullen vlieden voor zijn aanschijn Alle afgoden die daar zijn.’ Toen ze het land dus zagen En die plaatsen en in die lagen, Daar ze kwamen getrokken, Waren ze zeer verheugd, En dankten God met ootmoed Van al zulke grote voorspoed. [116] |
|
Vanden afgoden die vielen, ende vanden wondren die Cristus wrachte in Egypten. - XIX. Doe si dus te zamen Int lant van Egypten quamen, Quamen si in een stat ghevaren Daer si ombekent waren Ende herberghen en wisten ware. In enen tempel trocken si dare, Dat der goden tempel was: Capitolium hiet hi, als ic las, Ende die stat hiet Socria. Also zaen als si quamen na, Ruumden die afgoden ghemeen, Datter noit en bleef een, Ende hare beelden vielen neder, Die niet op en stoeden weder. Driehondert wasser, alsic scrive, Ende tsestich ende vive Der goden diemen daer ter stede Alle daghe dienst dede. Dies moesten si alle sneven, Ende haren scepper stede gheven, Om te bringhene ter waerheit [117] Dat David inden zouter zeit: ‘God,’ sprac hi, die prophete hoghe, ‘Stont inder Joden [l. goden] synagoghe: Inder midden verdoemt hi[se] daer.’ Dat woort [was] nu worden waer. Die papen om dese zake Waren zere tonghemake, Datsi haer gode dus verloren. Dese dinc quam te voren Affrodosiuse, alsic las, Die here van dien lande was. Hi quam derwaert met groten ghere, Ende brochte voor hem al sijn here, Om dat wonder te scouwene an. Die papen waenden dan, Dathi quame also houde Om dathi raet nemen woude Met hem van deser zaken. Doe hi den tempel begonste te naken, Is hire in ghegaen te hant; Ende doe hijt also vant Alse hem was doen verstaen, Is hi tote Marien ghegaen Daer si zat, (met haesten groot), [118] Ende hadde haer kint op haren scoot, Ende aenbeedde tkint daer. Doe sprac hi openbaer: ‘En ware dit kint, dat ghi hier ziet, Here boven onse goden niet, Sine waren dus met allen Voor sine voete niet ghevallen. Bi desen dinghen tonen si, Dat dit kint haer here si. En si dat wi ooc mede Voor tkint vallen teser stede, Ghelijc dat onse gode hebben ghedaen, Het sal ons lichte te quade vergaen: Wi mochten lichten bederven also, Alse wilen bederf Pharao In Egypten ende sine liede, Doe alt wonder daer gheschiede.’ Te herberghen quamen si daer na Met eenre weduwen, alsic versta. Een jaer woonden si daer. Doe hadde Cristus drie jaer, Ende was herde wijs van zinne, Want hi hadde die wijsheit inne Sijns ewichs vaders, twaren, Al en was hi mar van drie jaren [119] Na die arme menschelichede, Daer hi hem selven in dede. Doe hi spelen sach die kinder, Ghinc hi met hem spelen ghinder. Een doot visch quam hem ter hant, Ende was ghesouten, als ict vant, Daer hi onder die kinder zat. Dien so leide hi in een vat, Daer water in was ghedaen; Dien so dede hi leven saen, Ende zwimmen openbaer, Ende tsout van hem spoelen daer. Doe die weduwe dit verstoet, Peinsde si in haren moet Dat hi ware een toverare, Ende en lietse niet meer wonen dare. Men leest dat, te waren, Doe si in Egypten waren, Dat si hadden hare wone Bider stat van Babylone, Daer nu die goede hof leeght, Die balseme te draghen pleeght, Die nerghent en wast dan daer Goet ende gherecht, dats waer, Noch so edel noch so fijn. [120] Dat mach daer bi wel zijn, Dat Cristus ende Maria mede Wandelden al daer ter stede. Daer springhet ooc in dien pleine Ene zonderlinghe fonteine, Daer Maria, als ict vinde, Gherne was met haren kinde; Want si dicke, na haer ghevoech, Sijn lijf, sijn ghewaden daer in dwoech. Noch so pleghen alle jaer Die heidine te comen daer Opten dertien dach, dats haer zede, Ende dwaen haer lijf daer mede. Die heidine gheloven wel ende stijf, Dat Maria was een heilich wijf, Ende maghet des kints ghenas, Ende dat haer zone was Een heilich prophete mede, Die vele miraclen dede. Si prisen herde zere Cristus leven ende sijn lere, Ende ooc algader zijn wesen, Ende horen herde gherne van hem lesen. Sint dattie werelt eerst began, Also ict ghemerken can, [121] So was tfolc zelden of niet Ten oefende afgode emmer yet, Eer Cristus op aertrike quam, Ende menscheit ane nam, Ende dat rechte ghelove leerde, Daer hi tfolc mede bekeerde, Ende sine apostelen sande Al over al van lande te lande, Die predicten die waerheit, So sijn die afgode af gheleit Over al in aertrike. Die heydijn ghelooft claerlike, Overmids Cristus lere, An enen God, enen here, Die hemel ende aerde maecte al, Ende, alse hi wil, ontmaken zal, Ende alle dinc wassen doet Dies die mensche leven moet. Die Joden gheloven ooc an Gode; Want si houden die tien ghebode, Ende dat oude testamint, Also ment in die lettere vint. Al dit ghelooft mede Dat salighe kerstenhede; Want wi alle, meerre ende minder, [122] Sijn Jhesus Cristus kinder, Ende wi gheloven, sijts ghewes, Dat hi ghewarich God es, Ende elken mensche sal gheven Sine verdiente na dit leven. Aldus heeft Cristus leven Die afgode doen begheven Over al in aertrike: Ghelooft si hi ewelike! Maer, daer mede dat ghijt kint, En bliven behouden twint Heidene noch Joden met, Sine vallen teerst an onse wet; Want onse ghelove, weet dat wel, Is die gherechte slotel Die hemelrijc ontsluten doet, Mids Jhesus Cristus bloet, Daer hi toude ende tnuwe testament Algader mede heeft gheent, Omme die bete van Adame, Daer wi omme in die blame Der eweliker doot waren, En deedt ons niet of, twaren, Dat heilighe doopsel dat ons liet [123] Cristus, doe hi van aerdrike schiet. |
Van de afgoden die vielen en van de wonderen die Christus wrocht in Egypte. - XIX. Toen ze dus tezamen In het land van Egypte kwamen, Kwamen ze in een stad gegaan Daar ze onbekend waren En herbergen wisten niet waar. In een tempel trokken ze daar, Dat de goden tempel was: Capitool het heet, als ik las, En die stad heet Socria. Alzo gelijk als ze kwamen nabij, Ruimden die afgoden algemeen, Dat er nooit een bleef, En hun beelden vielen neder, Die niet opstonden weer. Driehonderd waren er, zoals ik schrijf En zestig en vijf Der goden die men daar ter plaatse Alle dagen dienstdeed. Dus moesten ze alle sneven, En hun schepper plaats geven, Om te brengen ter waarheid [117] Dat David in de psalm zegt: ‘God,’ sprak hij, die hoge profeet, ‘Stond in de Joden synagoge: In het midden verdoemde hij ze daar.’ Dat woord was nu geworden waar. Die papen om deze zaak Waren zeet te ongemak, Dat ze hun goden dus verloren. Dit ding kwam te oren Affrodosiuse, zoals ik las, Die heer van dat land was. Hij kwam derwaarts met groot verlangen, En bracht voor hem al zijn heren, Omdat wonder te aanschouwen. Die papen waanden dan, Dat hij kwam alzo gauw Omdat hij raad nemen wilde Met hem van deze zaken. Toen hij den tempel begon te naken, Is hij erin gegaan gelijk; En toen hij het alzo vond Als hem was doen verstaan, Is hij tot Maria gegaan Daar ze zat, (met grote haast), [118] En had haar kind op haar schoot, En aanbad het kind daar. Toen sprak hij openbaar: ‘En was dit kind, dat ge hier ziet, Heer boven onze goden niet, Zijn waren dus met allen Voor zijn voeten niet gevallen. Bij deze dingen tonen ze, Dat dit kind hun heer is. Tenzij dat wij ook mede Voor het kind vallen te deze plaats, Gelijk dat onze goden hebben gedaan, Het zal ons licht ten kwade vergaan: Wij mochten licht bederven alzo, Als wijlen bedierf Farao In Egypte en zijn lieden, Toen al het wonder daar geschiede.’ Te herberg kwamen ze daarna Met een weduwen, zoals ik versta. Een jaar woonden ze daar. Toen had Christus drie jaar, En was erg wijs van zin, Want hij had de wijsheid in Van zijn eeuwige vader, zeker, Al was hij maar van drie jaren [119] Naar de arme menselijkheid, Daar hij zichzelf in deed. Toen hij spelen zag die kinderen, Ging hij met ze spelen ginder. Een dode vis kwam hem ter hand, En was gezouten, zoals ik het vond, Daar hij onder die kinderen zat. Die zo legde hij in een vat, Daar water in was gedaan; Die zo liet hij leven gelijk, En zwemmen openbaar, En het zout van hem spoelen daar. Toen die weduwe dit verstond, Peinsde si in haren moet Dat hij was een toveraar, En liet ze niet meer wonen daar. Men leest dat, te waren, Toen ze in Egypte waren, Dat ze hadden hun woning Bij de stad van Babylon, (Cairo) Daar nu die goede hof ligt, Die balsem te dragen pleegt, Die nergens groeit dan daar Goed en gerecht, dat is waar, Noch zo edel noch zo fijn. [120] Dat mag daarbij wel zijn, Dat Christus en Maria mede Wandelden al daar ter plaatse. Daar ontspringt ook in die vlakte Ene bijzondere bron, Daar Maria, zoals ik het vind, Graag was met haar kind; Want ze vaak, naar haar gevoeg, Zijn lijf, zijn gewaden daarin waste. Noch zo plegen alle jaren De heidenen te komen daar Op de dertiende dag, dat is hun zede, En wassen hun lijf daarmee. Die heidenen geloven wel en stijf, Dat Maria was een heilig wijf, En maagd dat van een kind genas, En dat haar zoon was Een heilige profeet mede, Die vele mirakelen deed. Ze prijzen erg zeer Christus leven en zijn leer, En ook allemaal zijn wezen, En horen erg graag van hem lezen. Sinds dat de wereld eerst begon, Alzo ik het merken kan, [121] Zo was het volk zelden of niet Te beoefenen afgod immer iets, Eer Christus op aardrijk kwam, En mensheid aannam, En dat rechte geloof leerde, Daar hij het volk mee bekeerde, En zijn apostelen zond Al overal van land tot land, Die predikten en de waarheid, Zo zijn die afgoden afgelegd Overal in aardrijk. Die heidenen geloofden duidelijk, Overmits Christus leer, Aan ene God, en heer, Die hemel en aarde maakte al, Ende, als hij wil, ontmaken zal, En alle ding groeien doet Dies die mens leven moet. Die Joden geloven ook aan God; Want ze houden die tien geboden, En dat oude testament, Alzo ment in die letters vindt. Al dit gelooft mede Dat zalige christenheid Want we alle, meer en minder, [122] Zijn Jezus Christus kinderen, En we geloven, dat is zeker, Dat hij de ware God is, En elk mens zal geven Zijn verdienste na dit leven. Aldus heeft Christus leven Die afgoden doen begeven Overal in aardrijk: Geloofd is hij eeuwig! Maar, daarmee dat gij het kind, Blijven behouden niets Heidenen noch Joden met, Zijn vallen ten eerste aan onze wet; Want ons geloof, weet dat wel, Is die gerechte sleutel Die hemelrijk ontsluiten doet, Mits Jezus Christus bloed, Daar hij het oude en het nieuwe testament Allemaal mee heeft geëindigd, Om die beet van Adam, Daar we onmin de blaam Der eeuwige dood waren, En deed ons niet of, zeker, Dat heilige doopsel dat ons liet [123] Christus, toen hij van aardrijk scheidde. |
|
Hoe Jhesus tkint sterven dede, om dattet sinen putte brac. – XX. Dus bleven si in Egypten lant Tote dat Herodes, haer viant, Doot was. Doe quam dynghel zaen, Ende dede Joseph verstaen, Dathi moeder ende kint name, Ende weder te lande quame: Die tkint zochten, waren doot. Joseph en beide clein noch groot: Te lande waert is hi ghetiet, Also alse hem dinghel hiet. Hi voer wonen onghelet In die stat van Nazareth, Om dathi zoude heten dus Na die stat Nazarenus; Want die scrifture dede voren weten: ‘Nazarenus sal hi heten.’ Onlanghe daer na, als ic las, Dathi uut Egypten comen was [124] Ende in Galilea woonde daer, Doe hi ghinc in sijn vijfte jaer, Also ic bescreven sach, Sat hi op enen Saterdach Ende speelde mit kindren int sant Ane der Jordanen cant. Daer maecte hi mitten handen zine Zeven scone viverkine, Ende elc met zinen condute. Doe dede hi comen ute Der Jordanen, die was diep, Water dat rechte liep In sine putte, twaren, So datsi alle vol waren, Ende deedt weder uut lopen zaen. Also dede hijt comen ende gaen Also dicke als hijt woude doen, Ende dander en constens niet ghedoen. Doe sat daer een kint anden rinc, Dat so sere beneet dese dinc, Dat het Jhesus putte brac. Jhesus sach op hem ende sprac: Wee di! zone der nidichede, Sathanas kint daer toe mede! Hoe waerstu so coene van ghedachte, [125] Dattu braecs twerc dat ic wrachte?’ Daer bleef tkint doot optie stat. Vader ende moeder vernamen dat, Ende maecten jammerlijc misbare, Om dat haer kint doot ware. Si liepen beide al onghelet Te Joseph ende Marien met, Ende maecten jammerlike claghe, Om dat haer kint daer doot laghe, Van Jhesus vloeken, op dat zant. Joseph ende Maria te hant Waren in vernoye groot, Om dat kint dus was doot; Want si tgheruchte ontsaghen Van vrienden ende van maghen, Dat op hem quam onghespaert. Doe ghinghen si te Jhesum waert Joseph ende Maria beide. Joseph tot Marien zeide: ‘Ic en dar niet also wel als ghi Hem toe spreken, ende daer bi Vraecht hem, waer omme dat hi Aldus ghedaen van sinne zi, Dat hi des volcs evelen moet Jeghen ons allen keren doet.’ [126] Doe si dus te zamen Tote Jhesum quamen, Sprac Maria te haren kinde, Datsi niet luttel en minde: ‘Wat hadde dese jonghelinc misdaen, Dathi sterven moeste zo zaen?’ Jhesus antwoorde ende sprac: ‘Hi is der doot waert, want hi brac Uut sinen quaden ghedachte Dat werc dat ic wrachte.’ Maria die bat hem zere Dat hijs en dede niemere, Want alt volc ware in rure Op hem ter zelver ure. Jhesus en woude niet Sijnre moeder bedroeven yet. Sinen voet hi an tkint dede: - ‘Stant op,’ seit hi, ‘kint der quaethede Dune biste niet waert, waerlike, Te comene in mijns vader rike; Want du uut dinen quaden gronde Mijn werc braecs te deser stonde.’ Tkint stont op ter vaert, Ende ghinc ghesont thuus waert. [127] |
Hoe Jezus het kind sterven liet omdat het zijn put brak. – XX. Dus bleven ze in Egypte land Totdat Herodes, hun vijand, Dood was. Toen kwam de engel gelijk, En liet Jozef verstaan, Dat hij moeder en kind nam, En weer te land kwam: Die het kind zochten, waren dood. Jozef wachtte klein noch groot: Te land waart is hij getrokken, Alzo als hem de engel zei. Hij voer wonen zonder letten In die stad van Nazareth, Omdat hij zou heten dus Naar die stad Nazarener Want die schriftuur deed tevoren weten: ‘Nazarener zal hij heten.’ Kort daarna, als ik las, Dat hij uit Egypte gekomen was [124] En in Galilea woonde daar, Toen hij ging in zijn vijfde jaar, Alzo ik beschreven zag, Zat hij op een zaterdag En speelde met kinderen in het zand Aan de Jordaan kant. Daar maakte hij met zijn handen Zeven mooie vijvertjes, En elk met zijn waterleiding. Toen liet hij uitkomen De Jordaan die was diep, Water dat recht liep In zijn put, zeker, Zodat ze alle vol waren, En liet het weer uitlopen gelijk. Alzo liet hij het komen en gaan Alzo vaak als hij het wilde doen, En de anderen konden het niet doen. Toen zat daar een kind aan de ring, Dat zo zeer benijdde dit ding, Dat het Jezus put brak. Jezus zag op hem en sprak: Wee u! Zoon van nijdigheid, Satan kind daartoe mede! Hoe was u zo koene van gedachte, [125] Da tu brak het werk dat ik wrocht?’ Daar bleef het kind dood op de plaats. Vader en moeder vernamen dat, En maakten droevige misbaren, Omdat hun kind dood was. Ze liepen beide al zonder letten Tot Jozef en Maria mede, En maakten jammerlijke klagen, Omdat hun kind daar dood lag, Van Jezus vloeken, op dat zand. Jozef en Maria gelijk Waren in groot verdriet, Omdat het kind dus was dood; Want ze et gerucht ontzagen Van vrienden en van verwanten, Dat op hem kwam zonder sparen. Toen gingen ze tot Jezus waart Jozef en Maria beide. Jozef tot Maria zei: ‘Ik durf niet alzo goed als gij Hem toe spreken, en daarbij Vraag hem, waarom dat hij Aldus danig van zin is, Dat hij het volk euvele moed Tegen ons allen keren doet.’ [126] Toen ze dus tezamen Tot Jezus kwamen, Sprak Maria tot haar kind, Dat ze niet weinig minde: ‘Wat had deze jongeling misdaan, Dat hij sterven moeste zo gelijk?’ Jezus antwoorde en sprak: ‘Hij is de dood waard, want hij brak Uit zijn kwaden gedachte Dat werk dat ik wrocht.’ Maria die bad hem zeer Dat hij het deed nimmermeer Want al het volk ware in roer Op hem terzelfder uur. Jezus wilde niet Zijn moeder bedroeven iets. Zijn voet hij aan het kind deed: - ‘Sta op,’ zei hij ‘kind der kwaadheden U bent het niet waard, waarlijk, Te komen in mijn vaders rijk; Want u uit uw kwade grond Mijn werk verbrak te deze stonde.’ Het kind stond op ter vaart, En ging gezond huiswaarts. [127] |
|
Hoe des princhen kint doot bleef, ende noch een ander dat Jhesus weder leven dede. – XXII. Echter gheviel dat Jhesus Op sinen putte speelde aldus Als hi te voren hadde ghedaen. Doe so quammer toe ghegaen Vanden princhen des papen zone Die quader kintscheit was ghewone; Ende hadde in sijn hant een roede, Daer hi mede, in evelen moede, Jhesus werc ontwee stiet. Jhesus sprac, als hi dat ziet: O zaet der quader nidicheit, Ghefundeert op alle archeit, [129] Des duvels kint altemale, Sekerlijc, ic segt di wale, Die vrucht van dinen zade Sal cranc sijn, vrooch ende spade, Ende dine wortelen mede Sullen sijn zonder vochthede, Ende dine telghe in dinen daghen En sullen ghene vruchte draghen. Ende daer sijt alle zaghen toe, Bleef dat kint doot doe. Joseph nam Jhesum mitter vaert, Ende leidene thuus waert. Maria die ghinc met. Doe so quam al onghelet Een ander kint van fellen wille, Ende spranc al zwighende stille Op Jhesus scouderen, om dat hine Quetsen woude of doen pine, Hadhijt moghen bringhen toe. Jhesus sprac tote hem doe: ‘Du en salte keren niet ghesont Van desen weghe, doe ic di cont.’ Mettien viel dat kint doot. Vader ende moeder maecten rouwe groot Ende misbaer, doe sijt vernamen, [130] Ende die vriende alle te samen Riepen lude: Hoe comt dat dit kint Sijn woort niet meer en wint? Al dat hi spreect dat gheschiet, Des en ghebreect emmer niet: Ja, eer hi twoort uut laet gaen, Is sulcstont sijn wille ghedaen. Doe ghinghen moeder ende vader Te Joseph beide gader, Ende spraken tote hem aldus: ‘Doet wech desen Jhesus: Men sal hem te rechte verbieden Te wonen metten lieden; Ofte leert hem dathi benedien can, Ende niet en maledie voort an.’ Doe Joseph hoorde dese woort, Streec hi te Jhesumme voort. Hi sprac: ‘Waer omme doedi Dus groot vernoye mi? Tfolc maect alle daghe Over u grote claghe, Ende wort op ons al ontsint, Ende ghi wort onghemint Over al hier int lant.’ Jhesus antwoorde te hant; [131] ‘Die vader leert den kinde voort Wijsheit die ter werelt hoort: Mijn vader leert zinen zone Wijsheit die coomt uten trone. Des vaders vloec niement en deert, Dan hem allene die quaet begheert.’ Hier binnen quam tfolc al, Ende maecten op Jhesum groot ghescal, Ende claechden in lanc zo mere. Joseph wert vervaert zere, Om dat tfolc dus ghebaerde. Doe nam Jhesus metter vaerde Tkint biden oere daert lach, Daert alt volc toe sach, Ende hief so hoghe tkint, Dat hem die aerde en ghereen twint, Ende sprac hem aen mit zoeten zinne, Ende sijn gheest quam weder inne, Ende wert levende openbare, Dies hem allen wonderde dare. |
Hoe des prinsenkind dood bleef en noch een ander dat Jezus weer leven liet. – XXII. Echter geviel dat Jezus Op zijn put speelde aldus Als hij tevoren had gedaan. Toen zo kwam ertoe gegaan Van de prinsen de papen zoon Die kwade kindheid was gewoon; En had in zijn hand een roede, Daar hij mee, in euvele moed, Jezus werk stuk stootte. Jezus sprak, toen hij dat zag: O zaad der kwade nijdigheid, Gefundeerd op alle boosheid, [129] Het duivelskind helemaal, Zeker ik zeg het u wel, De vrucht van uw zaad Zal zwak zijn, vroeg en laat, En uw wortels mede Zullen zijn zonder vochtigheid, En uw telgen in uw dagen En zullen geen vrucht dragen. En daar zij het alle zagen toe, Bleef dat kind dood toen. Jozef nam Jezus met een vaart, En leidde huiswaarts. Maria die ging mee. Toen zo kwam al zonder letten Een ander kind van felle wil, En sprong al zonder stil te zwijgen Op Jezus schouders, omdat hij hem Kwetsen wilde of doen pijn, Had hij het toe mogen brengen. Jezus sprak tot hem toen: ‘U zal niet gezond terug keren Van deze weg, doe ik u bekend.’ Meteen viel dat kind dood. Vader en moeder maakten grote rouw En misbaar, toen zij het vernamen, [130] En die vrienden alle tezamen Riepen luid: Hoe komt het dat dit kind Zijn woord niet meer wint? Al dat hij spreekt dat geschiedt, Dat ontbreekt immer niet: Ja, eer hij het woord ui laat gaan Is in sommige tijd zijn wil gedaan. Toen gingen moeder en vader Te Jozef beide tezamen, En spraken tot hem aldus: ‘Doe weg dezen Jezus: Men zal hem te recht verbieden Te wonen met de lieden; Of leer hem dat hij zegenen kan, En niet vermaledijt voortaan.’ Toen Jozef hoorde deze woorden, Streek hij te Jezus mede voort. Hij sprak: ‘Waarom doe je Dus groot verdriet mij? Het volk maakt alle dagen Over u grote klagen, En wordt op ons al ontzint, En gij wordt onbemind Overal hier in het land.’ Jezus antwoorde gelijk; [131] ‘Die vader leert het kind voort Wijsheid die ter wereld hoort: Mijn vader leert zijn zoon Wijsheid die komt uit de troon. Des vaders vloek niemand deert, Dan hem alleen die kwaad beheert.’ Ondertussen kwam al het volk, En maakten op Jezus groot geschal, En klaagden hoe langer hoe meer. Jozef werd zeer bang, Omdat het volk aldus gebaarde. Toen nam Jezus met een vaart Het kind bij het oor daar het lag, Daar al het volk toezag, En hief zo hoog het kind, Dat hem die aarde niets beroerde, En sprak hem aan met zoete zin, En zijn geest kwam weer in, En werd levend openbaar, Dus zich allen verwonderde daar. |
|
Hoe Jhesus disputeerde jeghen die grote clerke, ende van wonderen die hi seide. – XXIII. Een meester was daer, als ic las, [132] Was gheheten Zacharias. Die hoorde dat Cristus seide So over grote wijsheide Ende so menighe duechdelike zake, Dat hijs was tonghemake. Tote Joseph is hi ghegaen, Ende heeften herdelijc bestaen Met fellen stueren woorden, Daert vele liede hoorden: Hi sprac: ‘Ghi en wilt niet keren U kint ter scolen omme leren Conste ende wijsheden Ende daer toe alle goede zeden: Daer bi waen ic dat ghi u kint Meer dan die wet mint Ofte dan die oude statute, Die doude wilen gaven ute. Talre eerst sal sijn zijn lere, Dathi die papen waerde ende ere, Ende metten kindren, in allen zinnen, Eendrachtich si ende in minnen, Ende hem laten leren ende castien, So mach hi ter wijsheit ghedien Ende van zinne worden vroet, Anders ist al niet dathi doet.’ [133] Joseph antwoorde dan: ‘Ende wie is hi, die man Die yet daer toe dochte Dat hi dat kint leren mochte? Proeft, condijt gheleren yet, Wi en verbiedens u niet.’ Jhesus antwoorde onghelet: ‘O ghebiedere der wet, Ghi segt nu eens deels waer. Die pointe die ghi noemet daer, Die zullen houden uwe ghelike; Maer ic ben op aertrike Uutghenomen, als te voren, Van dinghen die ter werelt horen; Uut uwen rechte ben ic algader, Ic en hebbe ghenen aerdschen vader. Maer ghi en weet anders twint Dan ghi in uwen boeken vint; Ende ic was, zijt zeker das, Eer dan uwe wet was. Ghi waent zijn zonder ghelike Van leringhen op aertrike, Nochtan moghedi leren van mi, Door al dat ic een kint zi. [134] Als ic ghehoghet zal waerden Ende gheheven vander aerden, Sallic uwe gheslachte vellen, So datmen nemmermeer en sal tellen Uwe gheboorten, zonder waen, Alsmen tote haer hevet ghedaen. Ic weet ooc wel te voren, Wanneer ghi waert gheboren, Ende wanneer ghi alle sterven selt: Dit weten is al in mire ghewelt, Ende dies en weet uwer en gheen.’ Dies wonderde hem allen ghemeen, Ende spraken ghemeenlike: ‘Wi en hoorden noyt dies ghelike. Papen noch Phariseen, Gramarine noch meester en gheen En spraken nie ghelijc desen; Nochtan so dunct hi ons wesen Cume van vijf jaren.’ Die Phariseen ooc, twaren, Seiden datsi nie kint En vernamen so ghesint. Jhesus antwoorde mettien; [135] ‘U wondert zere van dien Dat ic weten zoude uwe gheboort Ende uwen sterfdach voort; Nu hoort wonders vele meer Dan ic u seide eer: Abraham, dien ghi segt algader Dat hi is uwer alre vader, Dien sprac ic ende sach, Ende noch spreke op desen dach.’ Doe waren si alle zo vervaert, Datsi niet meer te hem waert Spreken en dorsten een woort. Doe sprac Jhesus voort: ‘Ic hebbe hier gheweest onder u Metten kindren tote nu, Ende hebbe gheseit over al Dattie wise verstaen sal, Op dat hi is wel bedacht, Dies ghi niet en hebt gheacht. Salich sullen worden si, Die te tide gheloven an mi.’ |
Hoe Jezus disputeerde tegen de grote klerk en van wonderen die hij zei. – XXIII. Een meester was daar, als ik las, [132] Was geheten Zacharias. Die hoorde dat Christus zei Zo over grote wijsheiden En zo menige deugdelijke zaak, Dat as hij te ongemak. Tot Jozef is hij gegaan, En heeft hem erg hars bestaan Met felle stuurse woorden, Daar het vele lieden hoorden: Hij sprak: ‘Gij wil u niet keren Uw kind ter school om te leren Kunst en wijsheden En daartoe alle goede zeden: Daarbij waan ik dat ge uw kind Meer dan de wet bemint Of dan die oude statuten, Die de oude wijlen uitgaven. Te aller eersten zal zijn zijn leer, Dat hij die papen waarderen, En met de kinderen, in alle zinnen, Eendrachtig is en in minnen, En hem laten leren en kastijden Zo mag hij ter wijsheid gedijen En van zin worden verstandig, Anders is het al niet dat hij doet.’ [133] Jozef antwoorde dan: ‘En wie is hij, die man Die iets daartoe dacht Dat hij dat kind leren mocht? Beproef, kan ge het leren iets, Wij verbieden het u niet.’ Jezus antwoorde zonder letten: ‘O gebieder der wet, Ge zegt nu eensdeels waar. Die punten die ge noemt daar, Die zullen houden uw gelijke; Maar ik ben op aardrijk Uitgenomen, als tevoren, Van dingen die ter wereld behoren; Uit uwe recht ben ik allemaal, Ik heb geen aardse vader. Maar gij weet niets anders Dan gij in uw boeken vindt; En ik was, zij het zeker dat, Eerder dan uw wet was. Gij waant te zijn zonder gelijke Van leringen op aardrijk, Nochtans mag je leren van mij Door al dat ik een kind ben. [134] Als ik verhoogd zal worden En geheven van de aarden, Zal ik uw geslacht vellen, Zodat men nimmermeer zal vertellen Uw geboorte, zonder waan, Als men tot nu heeft gedaan. Ik weet ook wel tevoren, Wanneer ge was geboren, En wanneer gij allen zal sterven: Dit weten is al in mijn geweld, En dat weet van u geen.’ Dus verwonderde ze allen algemeen, En spraken algemeen: ‘Wij hoorden nooit iets diergelijks. Papen noch farizeeën, Grammatica noch meester geen En spraken niet gelijk deze; Nochtans zo lijkt hij ons te wezen Nauwelijks van vijf jaren.’ Die farizeeën ook, zeker, Zeiden dat ze geen kind En vernamen zo gezind. Jezus antwoorde meteen; [135] ‘U verwondert zeer van die Dat ik weten zou uw geboorte En uw sterfdag voort; Nu hoort wonderen veel meer Dan ik u zei eerder: Abraham, die ge zegt allemaal Dat hij is uw aller vader, Die sprak ik en zag, En noch spreek op deze dag.’ Toen waren ze alle zo bang, Dat ze niet meer tot hem waart Spreken durfden een woord Toen sprak Jezus voort: ‘Ik ben hier geweest onder u Met de kinderen tot nu, En heb gezegd overal Dat de wijzen verstaan zal, Opdat hij is goed bedacht, Dat gij niet hebt geacht. Zalig zullen worden zij, Die op tijd geloofd aan mij.’ |
|
Hoe Jhesus ter scolen was gheset, ende hoe hi die grote clerke verman. – XXIII. Echter quam weder, alsic las, [136] Die grote clerc Zacharias, Ende sprac te Joseph aldus: ‘Noch rade ic dattu desen Jhesus Ter scolen wilte keren, Dathi zine boeke moghe leren, Ende daer uut spreken ende wisen, So machmen sijn leren prisen. Salmen proeven enighe dinghen, Men moet uten boeken bringhen; Maer hi neemt al in sijn hooft, Daer omme so en ghelooft Gheen vroet man dathi spreect: Dit is die dinc dat hem ghebreect. Wildi tkint gheven mi, Ic salne den ouden Levi Bevelen op zine ere, Dathi hem lettren kennen lere Met goedertierenheiden.’ Joseph ende Maria zeiden, Dat het wel ware haer wille. Jhesus zweech al stille, Ende is mit hem ghegaen. Levi nam dat kint zaen, [137] Ende woude hem doen zegghen A, Ende Jhesus en sprac niet na. Echt hijt hem zegghen hiet, Ende Jhesus en antwoorde hem niet. Levi hadde in sijn hant Een roede, ende sloecher thant Jhesum mede op sijn hoot. Jhesus sprac: Dits wonder groot! Sech, waer om slaestu mi? In waerheden segghic di, Dat hi diemen hier sleet Wiser is ende meer weet Dan hi is diere sloech: Hi mochte aen hem leren ghenoech. Ic segghe datsi alle sijn blint, Die anders en weten twint Te zegghene den volke voort Dan si hebben ghehoort. Si en sijn noch meer noch min Dan een clinckende tin, Dat ghenen zin en heeft, Noch ghene verstandenesse en gheeft. [138] Maer dat ic zegghe, groot ende smal, Neem ic uut mi selven al, Ende en soect in ghenen boec, Noch ooc in andren hoec. Op Zacharias zach hi doe, Ende sprac hem aldus toe: ‘Meester, ghi weet wel ende versint, Datmen die lettren onderkint Vander eerster, die Alpha heet, Tote Thau, daer dat A.B.C. uut gheet, Dat dat doet, ende niet el, Dat onghelike maecsel Ende die onghelike namen mede: Dese maken donderschede. Nu segt mi teerst wat Thau Bediet, dan sal ic u Segghen wat si Alpha.’ Doe sprac Jhesus daer na: ‘Die Thau niet en versinnen, Hoe zouden si Alpha bekinnen? O ghi ypocriten! Wat moghedi den volke verwiten? Ghi wilt leren den lieden: Ghine cont Alpha niet bedieden. Condi Alpha bedieden mi, [139] Ic zegghe u wat Betha si.’ Doe vraechde hi die bediedinghe Van elker lettre zonderlinghe, Ende niement en sprac een woort. Doe sprac Jhesus voort: ‘Segt mi, meester vander wet, Diet al mit rechte wet, Die A waer omme heeft si Drie hoeke, ende waer bi Is si optie zide te broken Ende onder al ontploken?’ Die meester was te barenteert, Ende al uten kere ghekeert, Recht ofte hi ontsint ware. Doe riep hi al openbare: ‘Here vader van hemelrike! Wie hoorde ye des ghelike? Dit en zoude gheen mensche wesen. Wat moeder droech desen? Of wat borste soech hi? En weet wat met hem si. Ic willen scuwen tallen daghen, En can sine woorde niet verdraghen, So ben ic versaecht van sinne. Die wijsheit en heeft niement inne, Hine hebbe Gode binnen. [140] Met rechte zoudic ontsinnen, Dat ic nu ben in mijn leven Van enen kinde te scheerne ghedreven. Ic waent mijn jongher hadde ghesijn, Ende hi is die meester mijn. Wat sal ic zegghen voort? Hi spreect so subtile woort, Dat ics niet verstaen en can. Hier verwinnet tkint den man! Mine conste en is twint Jeghen dat can dit kint, Noch alle consten waerlike. Ic wane ooc zekerlike, Dathi God si, ofte dat Dinghel spreect in zijn vat. Wie hi is en can ic ghesien, Ofte wat mids hem sal gheschien.’ Doe Jhesus alle dese woort Vanden meester had ghehoort, Vanden einde ten beghinne, Sprac hi met enen bliden zinne: ‘Die nu ondrachtich wesen, Sullen drachtich sijn na desen. Blinde zullen zien zaen, Crepele zullen rechte gaen, [141] Dode sullen op staen, Die arme zullen rijcheit ontfaen, Ende elc sal, zonder waen, In hem selven ghestaen; Want hets wortele der leventheit, Ende der eweliker zoeticheit.’ Doe dat salighe kint Jhesus Dit hadde ghesproken aldus, Worden daer ter selver stont Some zieke liede ghesont, Ende doe en dorsten [si] voort ane Hem niet meer spreken ane. |
Hoe Jezus ter school was gezet en hoe hij die grote klerken overwon. – XXIII. Echter kwam weer, zoals ik het las, [136] Die grote klerk Zacharias, En sprak tot Jozef aldus: ‘Noch raad ik aan ik dat u deze Jezus Ter school wil keren, Dat hij zijn boeken mag leren, En daaruit spreken en wijzen, Zo mag men zijn leren prijzen. Zal men beproeven enige dingen, Men moet uit de boeken brengen; Maar hij neemt alles in zijn hoofd, Daarom zo geloof Geen verstandige man die hij spreekt: Dit is het ding dat hem ontbreekt. Wil je het kind mij geven mi, Ik zal hem de oude Levi Bevelen op zijn eer, Dat hij hem letteren kennen leert Met goedertierenheden.’ Jozef en Maria zeiden, Dat het wel hun wil was. Jezus zweeg al stil, En is met hem gegaan. Levi nam dat kind gelijk, [137] En wilde hem doen zeggen A, En Jezus sprak hem niet na. Echt hij het hem zeggen zei, En Jezus antwoorde hem niet. Levi had in zijn hand Een roede, en sloeg er gelijk Jezus mee op zijn hoofd. Jezus sprak: Dit is wonder groot! Zeg, waarom slaat u mij? In waarheden zeg ik u, Dat hij die men hier slaat Wijzer is en meer weet Dan hij is die hem sloeg: Hij mocht aan hem leren genoeg. Ik zeg dat ze alle zijn blind, Die anders niets weten Te zeggen het volk voort Dan ze hebben gehoord. Ze zijn noch meer of min Dan een klinkend tin, Dat geen zin heeft, Noch geen verstand geeft. [138] Maar dat ik zeg, groot en smal, Neem ik uit mijzelf al, En zoek het in geen boek, Noch ook in andere hoek. Op Zacharias zag hij toen, En sprak hem aldus toe: ‘Meester, gij weet wel en verzint Dat men die letters bekent Van de eerste, die Alfa heet, Tot Thau, daar dat A.B.C. uitgaat, Dat dat doet, en niet anders, Dat ongelijke maaksel En die ongelijke namen mede: Deze maken het onderscheidt. Nu zeg mij ten eerste wat Thau Betekent, dan zal ik u Zeggen wat is Alfa.’ Toen sprak Jezus daarna: ‘Die Thau niet verzinnen, Hoe zouden ze Alfa bekennen? O gij hypocrieten! Wat mag je het volk verwijten? Gij wil leren de lieden: Ge kan Alfa niet aanduiden. Kon je Alfa mij aanduiden [139] Ik zeg u wat Beta is.’ Toen vroeg hij de betekenis Van elke letter apart, En niemand sprak een woord. Toen sprak Jezus voort: ‘Ze me, meester van de wet, Die het al met rechte weet, Die A waarom heeft ze Drie hoeken, en waarbij Is ze op de zijde gebroken En onder geheel geopend?’ Die meester was zeer verbaasd, En al uitzinnig gekeerd, Recht of hij onzinnig was. Toen riep hij al openbaar: ‘Heer vader van hemelrijk! Wie hoorde ooit iets dergelijks? Dit zou geen mens wezen. Wat moeder droeg deze? Of wat borst zoog hij? Weet niet wat met hem is. Ik wil hem schuwen te alle dagen, En kan zijn woorden niet verdragen, Zo ben ik bang van zin Die wijsheid heeft niemand in, Hij heeft God binnen. [140] Met rechte zou ik ontzinnen, Dat ik nu ben in mijn leven Van een kind te scherts gedreven. Ik waan dat het mijn jongere had geweest, En hij is die van mij. Wat zal ik zeggen voort? Hij spreekt zulke subtiele woorden, Dat ik het niet verstaan kan. Hier overwint het kind de man! Mijn kunst is niets Tegen dat kan dit kind, Noch alle kunsten waarlijk. Ik waan ook zeker, Dat hij God is, of dat De engel spreekt in zijn vat. Wie hij is kan ik zien, Of wat mits hem zal geschieden.’ Toen Jezus alle deze woorden Van de meester had gehoord, Van het einde tot het begin, Sprak hij met een blijde zin: ‘Die nu niet drachtig wezen, Zullen drachtig zijn na deze. Blinde zullen zien gelijk, Kreupelen zullen recht gaan, [141] Doden zullen opstaan, Die armen zullen rijkheid ontvangen, En elk zal, zonder waan, In zichzelf staan; Want het is de wortel der levende, En der eeuwig lieflijkheid.’ Toen dat zalige kind Jezus Dit had gesproken aldus, Worden daar ter zelfder tijd Sommige zieke lieden gezond, En toen durfden ze voortaan Hem niet meer aan te spreken. |
|
Vanden kinde dat vanden solre doot viel, dat Jhesus verwecte, - XXV. Onlanghe so voeren hier na Joseph ende Maria Te Nazareth wonen in die stede, Ende Jhesus voer mede. Op enen Saterdach ghevel, Dat vele kindere hadden spel Op enen solre in een huus, Daer mede so was Jhesuus. Daer si dus speelden over een, [142] heviel datter kindere een Een ander van dien solre stac, So dat sinen hals brac Ende bleef doot optie stat. Vader ende moeder vernamen dat, Ende liepen te Joseph ende Marien, Ende begonsten Jhesum betien Dathi haer kint hadde ghedoot, Ende maecten die claghe groot. Jhesus die zweech al stille, Ende liet hem zegghen haren wille. Alse Maria dit hoort, Is si ghestreken voort Opten solre daer Jhesus stoet. - ‘Lieve kint,’ sprac si, ‘maect mi vroet: Hebdi dese dinc ghedaen?’ Jhesus is neder ghegaen Toten kinde daert lach, Daert alle dat volc toe sach. Met sinen name noemde hijt do, Ende riep lude: Zeno! Sprec vollic jeghen mi. - ‘Heer!’ sprac tkint, ‘wat ghebiedi?’ - ‘Was ict die u neder stiet?’ - ‘Heer!’ sprac tkint, ‘neen ghi niet.’ [143] Dies wonderde papen ende leken, Die aen saghen dit teken, Ende dancten Gode van dien Datsi dat wonder hadden ghesien. |
Van het kind dat van het zolder dood viel dat Jezus verwekte, - XXV. Kort zo voeren hierna Jozef en Maria Te Nazareth wonen in die plaats, En Jezus voer mede. Op ene zaterdag gebeurde Dat vele kinderen hadden spel Op ene zolder in een huis, Daarmee zo was Jezus. Daar ze dus speelden overeen, [142] Gebeurde dat een kind Een ander van die zolder stak, Zodat zijn hals brak En bleef dood op de plaats. Vader en moeder vernamen dat, En liepen tot Jozef en Maria, En begonnen Jezus aan te zeggen Dat hij hun kind had gedood, En maakten grote klagen. Jezus die zweeg al stil, En liet ze zeggen hun wil. Als Maria dit hoort, Is ze gestreken voort Op de zolder daar Jezus stond. - ‘Lieve kind,’ sprak ze, ‘maak me bekend: Heb jij dit ding gedaan?’ Jezus is neergegaan Tot het kind daar het lag Daar al he dat volk toezag. Met zijn naam noemde hij het toen, En riep luidt: Zeno! Spreek vol tegen mij. - ‘Heer!’ sprak het kind, ‘wat gebied je?’ - ‘Was ik het die u neer stootte?’ - ‘Heer!’ sprak het kind, ‘neen gij niet.’ [143] Dus verwonderde papen en leken, Die aanzagen dit teken, En dankten God van die Dat ze dat wonder hadden gezien. |
|
Van sinen borne stope die de hinder braken. – XXVI. Hier na voeren si do Wonen in Jherico; Ende Jhesus hadde ses jaer. Doe sendene sijn moeder daer Om borne met enen stope, Met andren kindren te hope. Ende als si borne hadden ghenomen, Ende thuus waert zouden comen, Quam een kint dat so stac Jhesus stope, dathi brac Ende dat borne storte neder. Jhesus sciep doe op weder Dien borne in sijn mantelkijn, Ende droechen der moeder sijn. Doe wert si wel gheware das, Dat des borns min noch meer en was Dan inden stoop te gane plach. [144] Alse Maria dit wonder sach Ende ander wondre die hi wrachte, Sette sijt al in haer ghedachte, Ende onthielt al in haren moet, Alse die wijs was ende vroet. |
Van zijn waterbron stoop die ze hem braken. – XXVI. Hierna voeren ze toen Wonen in Jericho; En Jezus had zes jaar. Toen zond hem zijn moeder daar Om water met een stoop, Met andere kinderen op een hoop. En toen ze de waterbron hadden genomen, En huiswaarts zouden komen, Kwam een kind dat zo stak Jezus stoop, dat hij brak En dat water stortte neer. Jezus schepte toen op weer Dat water in zijn manteltje, En droeg het tot zijn moeder. Toen werd ze wel gewaar dus, Dat het water er min of meer was Dan in de stoop te gaan plag. [144] Als Maria dit wonder zag En andere wonderen die hij wrocht, Zette zij het al in haar gedachte, En onthield alles in haar gemoed Als die wijs was en verstandig. |
|
Vander tarwen die Jhesus sayde. – XXVII. Hier na so gheviel dat Dat Jhesus ghinc uter stat, Ende brochte tarwe in sijn hant, Ende saeydse daer op dat lant. Si ghinc scone uut in haren was. Ende doe die tarwe ripe was Ende in ghedaen altemale, Wasser hondert mudde wale. Die deelde hi, groot ende smal, Sinen vrienden over al. |
Van de tarwe die Jezus zaaide. – XXVII. Hierna zo geviel dat Dat Jezus ging uit de stad, En bracht tarwe in zijn hand, En zaaide het daar op dat land. Het ging mooi uit in zijn groei. En toen die tarwe rijp was En ingedaan helemaal, Waren er honderd mudden wel Die verdeelde hi, groot en smal, Zijn vrienden overal. |
|
Hoe Jhesus was onder die leeuwen. – XXVIII. Het gaet een wech uut Jherico Rechte ter Jordanen toe, Die woeste was ende fel, Daer die kindre van Israhel [145] Wilen doore leden Metter arken, doe si streden Jeghen die Philisten, Daer si langhe jeghen twisten. Desen wech, hebbic verstaen, Is Jhesus recht uut ghegaen Tote der Jordanen toe. Achte jaer was hi out doe. Bider Jordanen, alsic las, Aen den wech een haghedochte was, Daer in lach een leeuwinne, Die haer jonghen daer inne Gheworpen hadde ende voedde mede, Also dat daer ter stede Niement en dorste gaen. Jhesus heeft dat verstaen, Dat daer tfolc hadde groten vaer, Om dattie leeuwinne was daer. In die haghedochte streec hi doe, Daert alt volc sach toe. Alse [die] leeuwen hebben vernomen Jhesum daer binnen comen, Sijn si hem gheronnen jeghen, Ende hebben hem thooft gheneghen. Jhesus ghinc daer sitten neder. [146] Doe liepen daer, voort ende weder, Die jonghen met goeder moeten, Ende custen Jhesus Cristus voeten, Ende speelden mit hem herde zere, Alse quijs quans: ‘dit is onse here!’ Dander leeuwen, die waren groot, Hielden nederwaert thoot, Ende loofden Gode utermaten Met vriendeliken ghelaten. Tfolc dat van verren was ghestaen, Ende Jhesum hadden sien in gaen, Waenden dathi verbeten ware. Doe seiden si openbare: ‘En hadde dese in sinen stonden Niet ghedaen grote zonden, Hine hadde zijn jonghe leven Den leeuwen dus niet ghegheven: Dit sijn alte vreemde zaken.’ Binnen datsi dus spraken, Quam Jhesus in corten stont Daer uut gaende al ghesont, Ende voor hem so quamen Die leeuwen alle te zamen, Ja die oude metten jonghen. Die welpkine speelden ende spronghen [147] Voor Jhesus voete, met feesten groot; Doude hielden nederwaert thoot, Ende ghinghen voren ghedoochlike, Ende neghen hem ootmoedelike. Tfolc was zere vervaert, Ende sach van verren darwaert, Ende en dorsten niet comen naer. Doe riep onse here openbaer Toten volke dat daer vloe: ‘Besiet dese beesten, hoe Vele si beter sijn dan ghi: Haren here kennen zi, Ende loven ende eren, als ghi siet; Mar ghi en kent mi niet, Die ghemaect sijt ghelike Gods beelde van hemelrike.’ Doe so deelde Jhesus schiere In twee ziden die riviere, Beide ter rechter ende ter slincker hant, Ende Jhesus leet te hant Metten leeuwen ten andren boorde, Ende seide, daert alt volc toehoorde: ‘Gaet daer ghi niement en daert, Rechte ter steden waert Daer ghi eerst uut quaemt, [148] Doe ghi den wech harwaert naemt. Ic wille ooc ende ghere, Dat u gheen mensche en dere, Voor dat ghi zijt gheraect Daer ghi eerstwerf uut traect.’ Die leeuwen vielen op haer knien, Ende namen oorlof mettien, Niet met woorden mer mit ghelaten, Ende ghinghen wech haerre straten. Ende Jhesus keerde weder metter vaert Te Marien sijnre moeder waert. Aldus verloste Jhesus daer Sijn volc vander leeuwen vaer. |
Hoe Jezus was onder die leeuwen. – XXVIII. Het gaat een weg uit Jericho Rechte er Jordaan toe, Die woeste as en fel, Daar die kinderen van Israël [145] Wijlen doorgingen Met de ark, toen ze streden Tegen de Filistijnen Daar ze lang tegen twisten. Deze weg, heb ik verstaan, Is Jezus recht uitgegaan Tot der Jordaan toe. Acht jaar was hij oud toen. Bij de Jordaan, zoals ik las, Aan de we geen spelonk was, Daarin lag een leeuwin, Die haar jongen daarin Geworpen had en voedde mede, Alzo dat daar ter plaatse Niemand durfde te gaan. Jezus heeft dat verstaan, Dat daar het volk had groot gevaar Omdat de leeuwin was daar. In die spelonk streek hij toen, Daar al het volk toezag. Toen de leeuwen hebben vernomen Jezus daarbinnen komen, Zijn ze hem tegemoet gegaan, En hebben hem het hoofd genegen. Jezus ging daar zitten neder. [146] Toen liepen daar, voort en weder, Die jongen met goede moed, En kusten Jezus Christus voeten, En speelden met hem erg zeer, Als kwansuis: ‘dit is onze heer!’ De andere leeuwen, die waren groot, Hielden nederwaarts het hoofd, En loofden God uitermate Met vriendelijke gelaten. Het volk dat van verre was gaan staan, En Jezus hadden zien ingaan Waanden dat hij verbeten was. Toen zeiden ze openbaar: ‘En had deze in zijn stonden Niet gedaan grote zonden, Hij had zijn jonge leven De leeuwen dus niet gegeven: Dit zijn al te vreemde zaken.’ Binnen dat ze dus spraken, Kwam Jezus in korte tijd Daaruit gaan al gezond, En voor hem zo kwamen Die leeuwen alle tezamen, Ja, die oude met de jongen. Die welpjes speelden en sprongen [147] Voor Jezus voeten, met feesten groot; De ouden hielden nederwaarts het hoofd, En gingen voor hen gedwee, En negen hem ootmoedig. Het volk was zeer bang, En zag van verre derwaarts, En durfden niet nabij te komen Toen riep onze heer openbaar Tot het volk dat daar vloog: ‘Beziet deze beesten, hoe Ze veel beter zijn dan gij Hun heer kennen zij, En loven en eren, zoals gij ziet; Maar gij kent mij niet, Die gemaakt is gelijk Gods beeld van hemelrijk.’ Toen zo deelde Jezus snel In twee zijden die rivier, Beide ter rechter- en ter linkerhand, En Jezus ging gelijk Met de leeuwen te andere boord, En zet, daar al het volk toehoorde: ‘Gaat daar gij niemand deert, Rechte ter plaatse waart Daar gij eerst uit kwam, [148] Toen gij de weg herwaarts nam. Ik wil ook en begeer, Dat u geen mens deert, Voor dat ge bent gekomen Daar ge de eerste maal uittrok.’ Die leeuwen vielen op hun knieën, En namen oorlof meteen, Niet met woorden maar met gelaten, En gingen weg hun straten. En Jezus keerde weer met een vaart Te Maria zijn moeder waart. Aldus verloste Jezus daar Zijn volk van de leeuwen gevaar. |
|
Vanden houte dat Jhesus linghede. – XXIX. Joseph was een tymmerman Van dinghen daer men tlant mede wan, Alse ploechden, eeghden ende spaden, Ende ooc van bedde staden. Eens so gheviel hem dat, Dat hi tymmerde een bed stat. Doe hiet Jhesum Joseph die oude, Dathi een hout corten zoude [149] Na een ander, met eenre zaghen, So datsi ghelijc laghen. Jhesus dede datmen hem hiet, Maer hine mat dat hout niet. Ende doet ghereet was al ghemeen, Ende ment voeghen zoude in een, Was daer een hout, als ic las, Dat niet lanc ghenoech en was. Joseph stact uut ende stact in, Maer en halp hem meer noch min; Het en conste niet wel Gheraken inden stapel, Hoe hijt stac of hoe hijt nam. Doe wert Joseph een luttel gram. Alse Jhesus dat sach, seide hi: ‘Ghevet thout mitten einde mi, Ende houtet mitten andren ende, Ende laet ons trecken mit ghenende, Of wijt yet ghelinghen moghen.’ Ende doe si thout aldus toghen, Ghinct staen also houde In die lenghe daert in sijn zoude. Joseph maecte die bedstede voort, Ende vergat niet dat woort. [150] |
Van het hout dat Jezus verlengde. – XXIX. Jozef was een timmerman Van dingen daar men het land mee won, Als ploegen, eggen en spaden, En ook van bedden plaatsen. Eens zo gebeurde hem dat, Dat hij timmerde een bed plaatst. Toen zei Jezus Jozef die oude, Dat hij een hout korten zou [149] Naar een ander, met een zaag, Zodat ze gelijklagen. Jezus deed dat men hem zei, Maat hij mat dat hout niet. En toen het gereed was algemeen, En men het voegen zou ineen, Was daar een hout, als ik las, Dat niet lang genoeg was. Jozef stak het uit en stak het in, Maar het hielp hem meer of min; Het kon niet goed Geraken in de stapel, Hoe hij het stak of hoe hij het nam. Toen werd Jozef een luttel gram. Toen Jezus dat zag, zei hij ‘Geef het hout met het eind aan mij, En hou het met het andere eind, En laat ons trekken met dat doel, Of wij het iets verlengen mogen.’ En toen ze het hout aldus trokken, Ging het staan alzo gauw In de lengte daar het in zijn zou. Jozef maakte die bed plaats voort, En vergat niet dat woord. [150] |
|
Hoe die meester sterf doe hi Jhesum sloech. – XXX. Noch worden ghebeden hier na Beide Joseph ende Maria, Datmen tkint sette ter scolen, Also douderen hadden bevolen. Doe leiden si tkint te hant Ten besten meester diemen vant, Om dathi hem zoude gheven voort Wijsheit die ter werelt hoort. Die meester was een stuer man, Ende ghinc den kinde herdelijc an, Ende woude hem doen zegghen Alpha. Jhesus antwoorde daer na: ‘Segt wat Betha is mi, Ic zegghe u wat Alpha si.’ Hier om wert die meester gram, So dat hi een roede nam, Ende sloech Jhesum op sijn hoot, Ende thant viel die meester doot, Ende Jhesus stont op ter vaert, Ende ghinc thuus tsire moeder waert. Joseph vernam dese zake, Ende was zere tonghemake. Tot Marien sprac hi aldus; [151] ‘Ic duchte zere dat Jhesus Deser dinghen te vele zal pleghen, Dat hi sal worden versleghen Van yemene in haesticheden, Want vele volcs is ombesceden.’ Maria sprac: ‘En ontsiet u twint: Die ghene diet heeft ghesint Onder tfolc hier te dale, Salne beschermen wale.’ |
Hoe die meester sterf toen hij Jezus sloeg. – XXX. Noch worden gebeden hier na Beide Jozef en Maria, Dat men het kind zette ter school, Alzo de ouderen hadden bevolen. Toen leiden ze het kind gelijk Ten beste meester die men vond, Omdat hij hem zou geven voort Wijsheid die ter wereld hoort. Die meester was een stuurse man, En ging den kinderen erg aan, En wilde hem doen zeggen Alfa. Jezus antwoorde: ‘Zeg mij watt Beta is, Ik zeg u wat Alfa si.’ Hierom werd die meester gram, Zodat hij een roede nam, En sloeg Jezus op zijn hoofd, En gelijk viel die meester dood, En Jezus stond op ter vaart, En ging thuis tot zijn moeder waart. Jozef vernam deze zaak, En was zeer te ongemak. Tot Maria sprak hij aldus; [151] ‘Ik ducht zeer dat Jezus Deze dingen te veel zal plegen, Dat hij zal worden verslagen Van iemand in haast, Want vele volk is onbescheiden.’ Maria sprak: ‘En ontziet u niets: Diegene die het heeft gezonden Onder het volk hier te dal, Zal hem wel beschermen.’ |
|
Hoe Jhesus sinen meester den boec uter hant nam ende selve las. – XXXI. Echter baden die Joodsche pertyen Joseph ende Marien, Datmen Jhesum ter scolen kere Tote enen meester diene lere Soetelijc ende ongheslaghen. Joseph ende Maria ontsaghen Des volcs gheroep al in een, Ende ooc die Phariseen Ende die papen die alle daghe Over hem maecten claghe, Om dathi hem onderwonde Wijsheden die hi vonde [152] Den volke te leren openbare, Nochtan dathi leec ware, Ende dat hem niet en hoorde toe. Tkint leiden si doe Voor enen andren wisen man. Wel wisten si nochtan, Dat niement daer toe en dochte Dathi tkint leren mochte, Want hi in hem hadde algader Die wijsheit sijns ewichs vader. Doe hi in die scole quam ghegaen, Wert hi metten heilighen gheest bevaen. Den boec nam hi alte hant Den scoolmeester uter hant, Daer die wet in bescreven was, Die hi den clerken voort las. Te lesene begonste hi daer Voor alle tfole openbaer, Niet uten boeke, daer ic of seide, Maer uter levender godheide Ende uten gheeste zonder gront Sprac die ghebenediede mont, Rechte ofte een beke diepe Uut eenre fonteinen liepe, Die altenen vol ware. [153] Also openbare sprac hi dare, Ende leerde den volke voort Des levens Gods woort. Die meester viel op sine knien, Ende aenbeedde Jhesum van dien Dathi sprac sulke woorde, Die noit mensche teerst en hoorde. Die mare brac uut in die stat. Teerst dat Joseph vernam dat, Wert hi herde zere vervaert, Ende liep daer waert, Om dathi anxt hadde groot Ooc van des meesters doot. Doe die meester gheware wert das Dat Joseph daer ghecomen was, Riep hi lude, al zine macht: ‘Joseph, ghi zout mi hebben bracht Enen jonghere (also seidi), Ende hi is meester boven mi. Wie is hi in desen daghen, Die sine woorde mochte verdraghen? Ic en canse zeker niet verstaen.’ Doe was die scrifture voldaen, Die ons David weten doet: Waters is vol Gods vloet, [154] Want sine bereetscap is alsoe Joseph ende Maria voeren doe Met haren kinde Jhesum Wonen in Capharnaum, Dats optie zee, omme dat Hem dat volc was ghehat Om die wondre, die Cristus wrachte Mids sijnre godliker crachte. |
Hoe Jezus zijn meester het boek uit de hand nam en zelf las. – XXXI. Echter baden die Joodse partijen Jozef en Maria, Dat men Jezus ter school keert Tot een meester die hem leert Liefelijk en ongeslagen. Jozef en Maria ontzagen Het volk geroep voortdurend, En ook die farizeeën En die papen die alle dagen Over hem maakten geklaag, Omdat hij zich onderwond Wijsheden die hij vond [152] Het volk te leren openbaar, Nochtans dat hij leek was En dat hem niet behoorde toe. Het kind leiden ze toen Voor een andere wijze man. Wel wisten ze nochtans, Dat niemand daartoe deugde Dat hij het kind leren mocht, Want hij in hem had allemaal Die wijsheid van zijn eeuwige vader. Toen hij in die school kwam gegaan, Werd hij met de heilige geest bevangen. Het boek nam hij al gelijk De schoolmeester uit de hand, Daar die wet in beschreven was, Die hij den klerken voor las. Te lezen begon hij daar Voor al het volk openbaar, Niet uit het boek, daar ik van zei, Maar uit de levender godheid En uit de geest zonder grond Sprak die gezegende mond, Recht of een diepe beek Uit een bron liep, Die aanhoudend vol was. [153] Alzo openbaar sprak hij daar En leerde het volk voort Het levende Gods woord. De meester viel op zijn knieën, En aanbad Jezus van dien Dat hij sprak zulke woorden, Die nooit een mens ten eerste e hoorde. Dat bericht brak uit in de stad. Ten eerste dat Jozef dat vernam, Werd hij erg zeer bang, En liep derwaarts, Omdat hij angst had groot Ook van de meesters dood. Toen die meester gewaar werd dat Dat Jozef daar gekomen was, Riep hij luid met al zijne macht: ‘Jozef, ge zou mij hebben gebracht Een jongere (alzo zei je), En hij is meester boven mij. Wie is hij in deze dagen, Die zijn woorden mocht verdragen? Ik kan ze zeker niet verstaan.’ Toen was die schriftuur voldaan, Die ons David weten doet: Water is vol Gods vloed, [154] Want zijn gereedschap is alzo Jozef en Maria voeren toen Met hun kind Jezus Wonen in Caperrnaüm, Dat is op de zee, omdat Hen dat volk was gehaat Om die wonder, die Christus wrocht Mits zijn goddelijke kracht. |
|
Van enen die Joseph hiet, dien Jhesus verwecte. – XXXII. Doe Joseph, Maria ende Jhesus Te Capharnaum woonden dus, Was daer een poortere, alsic las, Die rike ende wel ghemint was, Ende hiet alse Joseph hiet, Die so ziec was dat hi verschiet. Jhesus hoorde opter straten Tfolc claghen utermaten Ende maken groot misbare, Om dat dese Joseph doot ware. Tote Joseph sprac hi dan; [155] ‘Hoe quaemt dat ghi desen man, Eer hi sterf, niet en stoet bi (Hi hiet doch alse ghi), Ende hadten doen ghenesen?’ Joseph sprac: ‘Hoe mochte dat wesen? Dat en constic niet ghedoen.’ - ‘Neemt den doec,’ sprac Jhesus doen, ‘Dien ghi hebt op u hoot, Ende gaet ten man daer hi leit doot: Hi is noch opt bedde sijn; Ende lechtene op sijn aenschijn, Ende segt: “Jhesus moete u Ghezonde gheven nu:” Hi sal ghesont opstaen.’ Joseph is te hant ghegaen, Ende dede also Jhesus seide. Ende also saen, zonder beide, Stont die man op ghesont, Ende vraechde ter selver stont, Wie dat die Jhesus ware. Ende onlanghe hier nare Voeren si wonen, ende Jhesus mede, Te Bethleem in Josephs stede, In sijn huus ende in sijn goet. [156] Nu hoort voort wat Jhesus doet. |
Van enen die Jozef heet die Jezus verwekte. – XXXII. Toen Jozef, Maria en Jezus Te Caperrnaüm woonden dus, Was daar een poorter, zoals ik las, Die rijk en goed gemind was, En heet zoals Jozef heet, Die zo ziek was dat hij verscheidde Jezus hoorde het op de straten Het volk klagen uitermate En maken groot misbaar, Omdat deze Jozef dood was. Tot Jozef sprak hij dan; [155] ‘Hoe kwam het dat ge deze man, Eer hij stierf, niet bijstond (Hij heet doch als gij), En had hem mogen genezen?’ Jozef sprak: ‘Hoe mocht dat wezen? Dat kan ik niet doen.’ - ‘Neem de doek,’ sprak Jezus doen, ‘Die ge hebt op uw hoofd En gaat ten man daar hij ligt dood: Hi is noch op zijn bed; En leg hete op zijn aanschijn, En zeg: “Jezus moet u Gezondheid geven nu:” Hij zal gezond opstaan.’ Jozef is gelijk gegaan, En deed alzo Jezus zei. En alzo gelijk, zonder wachten, Stond die man op gezond, En vroeg terzelfder tijd, Wie dat die Jezus was En kort hierna Voeren ze wonen, en Jezus mede, Te Bethelem in Jozef plaats, In zijn huis en in zijn goed. [156] Nu hoort voort wat Jezus doet. |
|
Hoe Jhesus Jacob ghenas vander slanghen. – XXXIII. Doe Joseph aldus bi hem Woonde in Bethleem, Hiet Joseph sinen outsten zone (Jacob zo hiet die gone), Dat hi inden hof ghinghe daer uut, Ende lase wermoes ende cruut, Datmen zode ende eten zoude. Jacob ghinc also houde Inden hof daert wermoes stoet. Jhesus volchde hem opten voet, So dats niet en wiste Maria, Noch Joseph, dat hi volchde na. Doe Jacob begonste lesen Een slanghe uter aerden te hant, Ende sloech Jacob in sijn hant, So datsi hem te hant ontstac Vanden venine datter in stac, Ende dat wee quam hem so groot, Dat hi waende bliven doot. Bitterlijc zo riep hi; [157] ‘Een slanghe heeft ghedoot mi!’ Jhesus liep hem te hant toe, Ende nammen metter hant doe Daer hi dat wee in ghevoelde, die hant si vercoelde, Ende Jacob en hadde ghenen noot, Ende die slanghe lach daer doot. Joseph ende Maria en wisten niet Wat daer buten was gheschiet; Maer doe si hadden ghehoort Jacobs stemme ende sine woort, Liepen si te hant dare, Ende vonden tserpent doot voor hare, Ende Jacob ghesont dies ghelike Mids Jhesus Cristus visike, Die alle wee mach ghenesen: Ghebenedijt moet hi wesen! |
Hoe Jezus Jacob genas van de slangen. – XXXIII. Toen Jozef aldus bij hem Woonde in Bethelem, Zei Jozef zijn oudste zoon (Jacob zo heet diegene), Dat hij in de hof daaruit ging, En plukte warmoes en kruid, Dat men zoden en eten zou. Jacob ging alzo gauw In het hof daar het warmoes stond Jezus volgde hem op de voet, Zodat het niet wist Maria, Noch Jozef, dat hij volgde na. Toen Jacob begon te verzamelen Een slang uit de aarde gelijk, En sloeg Jacob in zijn handt, Zodat ze hem gelijk ontstak Van het venijn dat erin stak, En de pijn kwam hem zo groot, Dat hij waande te blijven dood. Bitter zo riep hij; [157] ‘Een slang heeft me gedood!’ Jezus liep hem gelijk toe, En nam het bij de hand toen Daar hij die pijn in voelde, Die hand ze verkoelde, En Jacob had geen nood, En die slang lag daar dood. Jozef en Maria wisten niet Wat daarbuiten was geschied; Maar toen ze hadden gehoord Jacobs stem en zijn woord, Liepen ze gelijk daar, En vonden het serpent dood voor hun En Jacob gezond diergelijke Mits Jezus Christus genezing, Die alle pijn mag genezen: Gezegend moet hij wezen! |
|
Van Jhesus miraculen. – XXXIIII. Dat Latijn seit hier na: Alse Joseph ende Maria Met haren maghen te zamen In ghemeenscape quamen, [158] Daer men at tenigher stede, Was daer haer zuster mede, Diemen heet Maria Cleophe (Dus lasict, noch min noch mee), Ende ooc haerre zuster kinder, Ende ooc ander maghe, meerre ende minder. Ende daer en dorste niement eten, Eer dat Jhesus was gheseten, Spise handelen noch broot sniden, Noch sitten gaen voor dien tiden Dat Jhesus Cristus comen was, Ende hi die spise over las Met zinen heilighen monde. Ende alst gheviel op sulke stonde Dathi meerrede nochtan, So en begonste daer nieman, Voor dat hi quam ende hijt Al hadde ghebenedijt. Alse hi sliep, seit dat Latijn, So quam altoos so claer een schijn Omtrent hem ende so ghedichte, Dat wonder was van sulken lichte Wies glorie ende ere [159] Duren sal emmermere. Hier neemt Jhesus kintscheit inde, Want icker niemeer en vinde, Also se transfereerde Jheronimus ende keerde Van Ebreeusche in Latijnscher tale, Want hi beide conste wale. |
Van Jezus mirakels. – XXXIIII. Dat Latijn zegt hierna: Toen Jozef en Maria Met hun verwaten tezamen In gemeenschap kwamen, [158] Daar men at te enige plaats, Was daar haarzuster mede, Die men heet Maria Cleophas (Dus las ik het, noch min of meer), En ook haar zuster kinderen, En ook ander verwanten, meer en minder. En daar durfde niemand eten, Eer dat Jezus was gezeten, Spijs handelen noch brood snijden, Noch zitten gaan voor die tijden Dat Jezus Christus gekomen was, En hij die spijs over las Met zijn heilige mond. En toen het gebeurde op zulke stonde Dat hij draalde nochtans, Zo begon daar niemand, Voor dat hij kwam en hij het Al had gezegend. Als hij sliep, zegt dat Latijn, Zo kwam altijd zo’n heldere schijn Omtrent hem en zo dicht, Dat wonder was van zulk licht Wies glorie en eer [159] Duren zal immermeer. Hier neemt Jezus kindsheid einde, Want ik er niet meer vindt, Alzo transfereerde Hieronymus en keerde Van Hebreeuws in Latijnse taal, Want hij beide goed kon. |
|
Noch van Jhesum, ende hoe sine kintscheit einde nam. – XXXV. Nu was Jhesus Cristus, twaren, Ghecomen te sinen twalef jaren, Daer die ewangelisten, Die die waerheit best wisten, Op begonsten te scriven Jhesus leven ende sijn bedriven; Twelke leven Jacob van Maerlant Transfereerde alte hant [160] Uten boeken, alsic versta, Diemen heet Scolastica, Daer hijt sette in Dietscher tale, Herde scone ende herde wale. Daer so vindi Cristus leven In Dietsche herde scone bescreven; Daer omme en willic die saken Die hi maecte niet vermaken, Want hij thooft is, wildijt weten, Van allen Dietschen poëten. Maer Jhesus miraclen willic u Some vertrecken nu, Ende mitten cortsten over rinnen, So ict best can versinnen. Die ewangelisten ghewaghen das, Doe Cristus van twalef jaren was, Ende Joseph ende Maria te samen Met Jhesum te Jherusalem quamen Toten temple vander steden, Om datsi daer souden beden Op een hoghe feeste dach, Also dat Joodscap doe plach, Dat hi van sijnre moeder doe schiet, Dat sijs noch Joseph en wisten niet, [161] Ende ghinc inden tempel leren, Ende jeghen die Joden disputeren, Die meestre vander wet waren; Die hi so verwan, te waren, Datsi en wisten zegghen wat: Haer boeken en holpen hem niet een blat. Hi brochte hem nuwe lere voort, Die si noit en hadden ghehoort. Doe spraken si mettien: ‘Dit wonder en was noit ghesien, Dat dese, die gheene lettre en kint, Dese wijsheit in hem vint.’ Sijn moeder quam daer toe ghegaen. Si sprac: ‘Kint, wat hebstu ons ghedaen? Wi hebben di ghesocht beide gader Sere bedroeft, ic ende dijn vader.’ Jhesus sprac ter moeder fijn [l. sijn]: ‘En wisti niet dat ic moet zijn In die dinghen, spade ende vroe, Die minen vader horen toe?’ Jhesus ghinc mit zijnre moeder thuus, Ende die meesters bleven confuus. Ghi hebt ooc horen ghewaghen das Hoe hi die lazersche ghenas Ende hi verloste, twaren, [162] Die ghene die beseten waren, Ende gheboot den quaden gheesten dat Si te hant rumen moesten tvat. Die yechtighe entie crepele met Ghenas hi al onghelet Met enen sinen woorde, Daert volc toe sach ende hoorde; Die blinde dede hi zien, Ende zonderlinghe dien Die blint was gheboren; Dove dede hi horen (Ghebenedijt moet hi sijn!); Vanden watre maecte hi wijn, Ende broot vanden stene. Viertich daghe ghemene Ende viertich nachte vaste hi dat Hi daer binnen niet en at; Dode verwecte hi mede, Ende zonderlinghe so dede Hi miracle scone ende groot Aen Lazarum: die doot Hadde gheweest vier daghe lanc, Verwecte hi, die lach ende stanc, Ende leefde zeder langhe stont, Wel varende ende ghesont. [163] Doe ooc Baptista Jan Cristum doopte dan, Sachmen den heilighen gheest claerlike Op hem in eenre duven ghelike, Ende een stemme sprac daer scone: ‘Dit is mijn lieve zone, Daer mi wel in heeft behaecht.’ Aldus so ghewaecht Die scrifture, zonder wanc: Wat holpe dat ict maecte lanc? Alle sine werke ende sine woort, Diemen van hem leest ende hoort, Van sijnre gheboorten tote zire doot, En sijn niet dan wondre groot: Also scriven die ewangelisten, Die die waerheit niet en misten. Die twee die saghen sijn leven an, Dat waren Matheus ende Johan, Want si waren sine jonghers beide, Ende saghen die waerheide Van dien datsi screven meest; Maer Marcus ende Lucas, alsmen leest, [164] En saghen so wel niet zijn leven: Nochtan hebben sijt bescreven So ghelijc den andren, diet wel besiet, Dat luttel discoort of niet. Ende want ghi alden dach Uut den ewangelien hoort doen ghewach, Die die ewangelisten scriven, So laet ic u die achter bliven, Ende sal u maken memorie Van Nichodemus hystorie, Die hi bescrijft herde scone Van Cristum, den Gods zone, |
Noch van Jezus en hoe zijn kindsheid einde nam. – XXXV. Nu was Jezus Christus, zeker, Gekomen te zijn twaalf jaren, Daar die evangelisten, Die die waarheid best wisten, Op begonnen te schrijven Jezus leven en zijn bedrijven; Welk leven Jacob van Maerlant Transfereerde al gelijk [160] Uit de boeken, zoals ik versta, Die men heet Scolastica, Daar hij het zette in Dietse taal, Erg mooi en erg goed. Daar zo vind je Christus leven In Dietse erg mooi beschreven; Daarom wil ik die zaken Die hij maakte niet vermaken, Want hij het hoofd is, wil je het weten, Van allen Dietse poëten. Maar Jezus mirakels wil ik u Sommige verhalen nu, En in het kortste overgaan, Zo ik het beste kan verzinnen. Die evangelisten gewagen dat, Toen Christus van twaalf jaren was, En Jozef en Maria tezamen Met Jezus te Jeruzalem kwamen Tot de tempel van de plaats, Omdat ze daar zouden bidden Op een hoge feestdag, Alzo dat Joodse volk toen plag, Dat hij van zijn moeder toen scheidde, Dat zij noch Jozef het niet wisten, [161] En ging in het tempel leren, En tegen die Joden disputeren, Die meester van de wet waren; Die hij zo overwon, zeker, Dat ze niet wisten wat te zeggen: Hun boeken hielpen hem niet een blad. Hij bracht ze nieuwe leer voort, Die ze nooit hadden gehoord. Toen spraken ze meteen: ‘Dit wonder was nooit gezien, Dat deze, die geen letter kent, Deze wijsheid in hem vindt.’ Zijn moeder kwam daartoe gegaan. Ze sprak: ‘Kind, wat hebt u ons gedaan? Zeer hebben u gezocht beide tezamen Zeer bedroefd, ik en uw vader.’ Jezus sprak tot zijn moeder: ‘En wis ui niet dat ik moet zijn In die dingen, laat en vroeg, Die mijn vader behoren toe?’ Jezus ging met zijn moeder thuis, En die meesters bleven confuus. Gi hebt ook horen gewagen dat Hoe hij die melaatse genas En hij verloste, zeker, [162] Diegene die bezeten waren, En gebood de kwade geesten dat Ze gelijk ruimen moesten het vat. Die jichtige en de kreupelen mede Genas hij al zonder letten Met een van zijn woorden, Daar het volk toe zag en hoorde; Die blinde deed hij zien, En bijzonder die Die blind waren geboren; Dove liet hij horen (Gezegend moet hij zijn!); Van het water maakte hij wijn, En brood van de stenen. Veertig dagen algemeen En veertig nachten vaste hij dat Hij ondertussen niet at; Dode verwekte hij mede, En bijzonder zo deed Hij mirakels mooi en groot Aan Lazarus: die dood Was geweest vier dagen lang Verwekte hij, die lag en stonk En leefde sedert lange tijd, Welvarend en gezond. [163] Toen ook Johannes de Doper Christus doopte dan, Zag men de heilige geest duidelijk Op hem in een duiven gelijkenis, En een stem sprak daar mooi: ‘Dit is mijn lieve zoon, Daar mij het wel in heeft behaagd.’ Aldus zo gewaagt Die schriftuur, zonder wanklank: Wat helpt het dat ik het lang maak? Al zijn werken en zijn woorden, Die men van hem leest en hoort, Van zijn geboorte tot zijn dood, En zijn niets anders dan grote wonderen: Alzo schrijven die evangelisten, Die die waarheid niet en misten. Die twee die aanzagen zijn leven, Dat waren Matheus en Johannes, Want ze waren beide zijn jongeren En zagen de waarheid Van die dat ze schreven meest; Maar Marcus en Lucas, zoals men leest, [164] En zagen zo goed niet zijn leven: Nochtans hebben zij het beschreven Zo gelijk de anderen, di het goed beziet, Dat luttel wanorde of niet. En omdat ge de hele dag Uit het evangelie hoort doen gewag, Die die evangelisten schrijven, Zo laat ik u die achterblijven, En zal u maken memorie Van Nicodemus historie, Die hij beschrijft erg mooi Van Christus, de Gods zoon, |
|
Hier beghint die jeeste ons behouders, die de keyser Theodosius vant te Jherusalem in Pylatus vierscare, inden ghemenen boeken. – XXXVI. Nichodemus hadde des verdient Dat hi was heymelijc vrient Ons heren Jhesu Cristi, Ende was hem dicke gherne bi. Ende doe die Joden Cristum vinghen, Ende alle sine jonghers hem of ghinghen, [165] Ghinc Nichodemus emmer mede Voor elken man, in elke stede, Daer men Cristum leidde dan; Want hi was een machtich man, So dat hi niet en ontsach Dat Joodscap: daer bi so sach Hi die dinghen bat doen Dan si die waren ghevloen. Dese goede man Nichodemus Beghint Cristus passie aldus: Anna, Senna, Dathan ende Cayphas, Gamaliel, Levi ende Judas, Alexander, Syrus ende Neptalim, Ende menich ander Jode mit him Quamen alle voor Pylaten Met moede groot utermaten, Ende wroechden Cristum alle te samen Van vele archs, van vele blamen. Si seiden: ‘Wi kennen dat hi Josephs ende Marien zone zi; Nochtan seit hi tgone Dat hi is die Gods zone: Hi is ooc coninc, seit hi met. [166] Hi wil breken der vadre wet, Want hi niet en viert den Saterdach, Die dat Joodscap oyt te vieren plach.’ Pylatus sprac na dit spreken: ‘Wat doet hi? of wat wil hi breken?’ Die Joden antwoorden dan: ‘Onse wet hout dat nieman Des Saterdaghes gansen en sal, Ende dese ganst al over al Crepele, blinde, ende die crom gaen, Lazersche, ende die mitten viant zijn bevaen: Die gheneest hi opten Saterdach, Alsmen dies niet doen en mach. Hi en viertene, vrooch noch spade, Ende dit sijn quade dade.’ Pylatus seide: ‘Waer bi Dunct u dat dit quaet si?’ Die Joden seiden daer naer: ‘Hi is misdadich, dats waer, Want mids Beelsebuke, sijts ghewes, Die een prinche van duvelen es, So werpt hi die duvelen uut, Sonder anders enighe virtuut, [167] Ende sijn hem alle onderdaen.’ Pylatus antwoorde zaen: Die de dinc wel besiet, So en ist mids den quaden gheest niet Duvele te werpene uut, Mar al bi Gods virtuut. Die Joden antwoorden ende seiden: ‘Wi bidden uwer moghentheiden Dat ghine doet comen haestelinghe Voor u int ghedinghe, Ende dat ghine wilt horen an.’ Pylatus riep te hem dan Enen bode die daer stont bi. - ‘Zegt Jhesum,’ sprac hi Goetlike ende met zinne, ‘Dat hi tote ons come hier inne.’ Die bode ghinc uut te hant, Ende brocht ghedraghen in sijn hant Ene bussele, als ic las: En weet wedert bies of stro was. Hi neech Jhesum mit groter waerden, Ende spraeyde daer opter aerden Die bussele die hi brachte zaen. - ‘Heer,’ sprac hi, ‘ghi sult gaen [168] Hier op toten rechtere nu: Hi begheert te sprekene u.’ Doe die Joden dit zaghen, Begant hem qualijc te behaghen Datmen dit dede Jhesuse, Ende riepen op Pylatuse: ‘Waer omme en daeddine niet voort Eyschen hem diet toe hoort? Maer ghi daedtene eyschen een knecht, Die crom en weet noch recht.’ Pylatus vraechde den knechte zaen, Waer bi dat hi dat hadde ghedaen. - ‘Here,’ sprac die knecht te hant, ‘Doe ghi mi hadt ghesant Te Jherusalem in die stat, Sach ic dat Jhesus zat Op enen ezel ghinder, Ende dat die Ebreeusche kinder Risere droeghen algader Die hadden scone groene blader, Ende ghinghen hem jeghen daer hi reet: Sulc spreedde ooc sijn cleet Inden wech daer hi leet, Ende riepen alle ghereet: “O sanna! hoochste coninc vri! [169] Ghebenedijt so sidi, Die coomt inden name ons heren!” Dit daden si hem allen daer teeren: Daer omme woudic hem doen ere Van dien dat ic vermochte, here.’ Die Joden riepen lude doe, Ende spraken den knecht dus toe: ‘Der Ebreeuscher kinder tale Die is Ebreeusch altemale, Ende ghi sijt een Griecsch man: Hoe verstondi Ebreeusch dan?’ - ‘Ic vraghes,’ sprac hi te hant, ‘Enen Jode diet mi ontbant.’ Pylatus antwoorde doe: ‘Wat riepen si ende hoe?’ - ‘Here,’ sprac die bode, alsic versta, ‘Si riepen alle: o sanna!’ - ‘Wat bediet o sanna? vraghic di.’ - ‘Here, het bediet: salich maect mi!’ Pylatus sprac ten Joden voort: ‘Ghi hebt nu wel ghehoort Wat uwes selves kindre riepen: Wat waendi desen verdiepen? Wat heefti dan misdaen?’ Doe zweghen die Joden zaen. [170] Echter hiet Pylatus, zonder waen, Den bode om Jhesum gaen. Die bode keerde weder omme, Ende seide tote Jhesumme, Dat hi toten rechter ghinghe, Hi wouden spreken haestelinghe. Jhesus ghinc mit hem daer inne. Mi dunct also in minen zinne Dat daer liede stonden ane, Die elc hielden ene vane Daer een teken in stoet: Dat peinsic in minen moet Datmen doen plach aldus, Daer dinghen zoude Pylatus. Doe Jhesus voor die vane leet, Boghen si alle ghereet Ende neghen te Jhesum waert. Doe riep Pylatus ter vaert: ‘En mercti niet, ghi heren, Hoe dese tekene Jhesum eren, Daer mense hout in die hant?’ Die Joden seiden te hant: ‘Met onsen oghen wi zaghen, Datsi, die die tekene draghen, [171] Selve neghen Jhesumme.’ Pylatus yesch voort hier omme Die vaendraghers ende vraechde hem zaen, Waer omme si dat hadden ghedaen. Doe antwoorden si mettien: ‘Here, wi sijn zeker van dien Ontsculdich altemale, Dat moghedi merken herde wale: Waer toe zouden wi hem nighen? Wi saghen hemselven bighen Die tekene die wi hilden daer.’ Pylatus sprac te hant daer naer: ‘Ic segghe u, ghi heren, wat ghi doet: Ghi sult kiesen, dat dunct mi goet, Twalef sterke manne nu, Die ghi selve wilt, onder u, Die die tekene houden zelen; Ende ic sal hem bevelen, Op haer hooft of te slane, Dat si en bughen ghene vane.’ Dit was altehant ghedaen. Doe dedemen Jhesum uutgaen Daer hi te voren was ghestaen, Ende weder in keren zaen, Also was Pylatus beheet. [172] Ende alse hi voor die vanen leet, Neghen si Cristum, onsen here, Als si te voren daden, min noch mere. Pylatus wert versaecht doe. Aldus sprac hi den Joden toe: ‘Nu sidi doch zeker das Datter knechte scout niet en was, Dat die tekene Cristum neghen.’ Die Joden doe stille zweghen. Te hant so seindde hier na Pylatus wijf, ver Publica, Tote Pylatum enen bode, Die seide datsi hem ontbode, Dat hi hem cleine noch groot En onderwonde van Jhesus doot: Haer ware so vele in hare dromen Pinen ende anxte van hem comen. Doe dat die Joden hoorden an, Spraken si te Pylatum dan. ‘Wi seiden u wel dat hi Een ongherecht man si: Desen drome, en twiveles twint, Heeft hi uwen wive in ghesint Mids des duvels macht, [173] Die hem dienen dach ende nacht.’ Pylatus keerde hem omme, Ende sprac tote Jhesumme; ‘Waer om en antwoorddi niet? Ghi kent wel ende siet, Wat ghetughen dat u Dese liede gheven nu.’ Jhesus antwoorde met zoeten zinne: ‘En hadden si gheen spreken inne, Si en spraken niet te deser stonde; Ende elc mach met zinen monde Spreken, ist quaet ist goet, Maer die quaet seit, hi misdoet.’ Doe seiden douderen vanden Joodscapen: ‘Wi hebben te hem waert ghenoech zaken: Deerste is, wildijt horen, Hi is in keefsdoeme gheboren; Dander, hi is van Bethleem, Daer men die kindre omme hem Voormaels alle onthoofde Ende vanden live roofde. [174] Die derde is dat sijn moeder doe Met hem in Egypten vloe, Ende en dorste haer danne Ghetroesten te niemanne.’ Doe stonden daer ander Joden bi, Die voort traden ende seiden dathi Van keefsdoeme niet en waer comen, Want Maria hadde ghenomen Met wette haren man. |
Hier begint het verhaal van onze behouder die de keizer Theodosius vond te Jeruzalem in Pilatus vierschaar, in de algemene boeken. – XXXVI. Nicodemus had het verdiend Dat hij was heimelijk vriend Onze heer Jezus Christus, En was hem vaak graag bij. En toen die Joden Christus vingen, En alle zijn jongeren hem afgingen, [165] Ging Nicodemus immer mede Voor elke man, in elke plaats, Daar men Christus leidde dan; Want hij was een machtig man, Zodat hij niet ontzag Dat Joodse volk: daarbij zo zag Hij die dingen beter doen Dan zij die waren gevlogen. Deze goede man Nicodemus Begint Christus passie aldus: Anna, Senna, Dathan en Caiphas, Gamaliel, Levi en Judas, Alexander, Syrus en Neptalim, En menige andere Jood met hem Kwamen alle voor Pilatus Met grote moed uitermate, En wroegden Christus alle tezamen Van vele ergs, van vele blaam. Ze zeiden: ‘We bekennen dat hij Jozef en Maria zoon is; Nochtans zegt hij datgene Dat hij is die Gods zoon: Hij is ook koning, zegt hij mee. [166] Hij wil breken der vaderen wet, Want hij niet viert de zaterdag, Die dat Joode volk ooit te vieren plag.’ Pilatus sprak na dit spreken: ‘Wat doet hij? Of wat wil hij breken?’ Die Joden antwoorden dan: ‘Onze wet bevat dat niemand De zaterdagen genezen zal, En deze geneest overal Kreupelen, blinde, en die krom gaan, Melaatse, en die met de vijand zijn bevangen: Die geneest hij op de zaterdag, Als men dat dus niet doen mag. Hij viert het niet, vroeg noch laat, En dit zijn kwade daden.’ Pilatus zei: ‘Waarbij Dunkt u dat dit kwaad is?’ Die Joden zeiden daarna: ‘Hij is misdadig, dat is waar, Want mits Beëlzebub, dat is zeker, Die een prins van duivels is, Zo werpt hij die duivels uit, Zonder anders enige krach, [167] En zijn hem alle onderdanig.’ Pilatus antwoorde gelijk: Die het ding goed beziet, Zo is het mits de kwade geest niet Duivels uit te werpen, Maar al bij Gods kracht. Die Joden antwoorden en zeiden: ‘We bidden uw mogendheid Dat ge hem doet komen haastig Voor u in het geding, En dat ge hem wil aanhoren.’ Pilatus riep tot hem dan Enen bode die daar bijstond. - ‘Zegt Jezus,’ sprak hij Goedaardig en met zin, ‘Dat hij tot ons komt hierin.’ Die bode ging uit gelijk, En bracht gedragen in zijn hand Een bosje, als ik las: En weet weder het bies of stro was. Hij neeg Jezus met grote waarden, En sproeide daar op de aarden Dat bosje dat hij gelijk bracht - ‘Heer,’ sprak hij, ‘gij zal gaan [168] Hierop tot de rechter nu: Hij begeert te spreken u.’ Toen die Joden dit zagen, Begon het hen kwalijk te behagen Dat men dit deed Jezus, En riepen op Pilatus: ‘Waarom deed je hem niet voort Eisen hem die het toe behoort? Maar gij liet hem eisen een knecht, Die krom en weet noch recht.’ Pilatus vroeg de knecht gelijk, Waarbij dat hij dat had gedaan. - ‘Heer,’ sprak die knecht gelijk, ‘Toen ge mij hadt gezonden Te Jeruzalem in die stad, Zag ik dat Jezus zat Op een ezel ginder, En dat die Hebreeuwse kinderen Twijgen droegen allemaal Die hadden mooie groene bladeren, En gingen hem tegemoet daar hij reedt: Sommige spreidde ook zijn kleed In de weg daar hij ging, En riepen alle gereed: “Hosanna! Hoogste edele koning! [169] Gezegend zo ben je, Die komt in de naam van onze heer!” Dit deden ze hem allen daar te eren: Daarom wilde ik hem doen eer Van die dat ik vermocht, heer.’ Die Joden riepen luid toen, En spraken de knecht aldus toe: ‘De Hebreeuwse kinderen taal Die is Hebreeuws helemaal, En gij bent het een Griekse man: Hoe verstond je Hebreeuws dan?’ - ‘Ik vroeg het,’ sprak hij gelijk, ‘Een Jood die het mij verklaarde.’ Pilatus antwoorde toen: ‘Wat riepen ze en hoe?’ - ‘Heer,’ sprak die bode, zoals ik versta, ‘Zei riepen alle: Hosanna!’ - ‘Wat betekent hosanna? Vraag ik u.’ - ‘Heer, het betekent: maak me zalig!’ Pilatus sprak ten Joden voort: ‘Ge hebt nu wel gehoord Wat uw eigen kinderen riepen: Wat waande je deze verdiepen? Wat heeft hij dan misdaan?’ Toen zwegen die Joden gelijk. [170] Echter zei Pilatus, zonder waan, De bode om Jezus te gaan. Die bode keerde weerom, En zei tot Jezus meer, Dat hij tot de rechter ging, Hij wilden hem haastig spreken. Jezus ging met hem daarin. Me dunkt alzo in mijn zin Dat daar lieden aanstonden, Die elk hielden een vaan Daar een teken in stond: Dat peins ik in mijn gemoed Dat men toen plag aldus, Daar gedingen zou Pilatus. Toen Jezus voor die van ging, Bogen ze alle gereed En negen te Jezus waart. Toen riep Pilatus ter vaart: ‘En merkt gij niet, gij heren, Hoe dit teken Jezus eren, Daar men het houdt in de hand?’ Die Joden zeiden gelijk: ‘Met onze ogen zagen we, Dat zij, die het teken dragen, [171] Zelf negen Jezus mee.’ Pilatus eiste voort hierom De vaandeldragers en vroeg ze gelijk, Waarom ze dat hadden gedaan. Toen antwoorden ze meteen: ‘Heer, wij zijn zeker van die Onschuldig helemaal, Dat mag je wel erg goed merken: Waartoe zouden we hem nijgen? We zagen zichzelf buigen Die tekens die we hielden daar.’ Pilatus sprak gelijk daarna: ‘Ik zeg u, gij heren, wat gij doet: Ge zal kiezen, dat dunkt mij goed, Twaalf sterke mannen nu, Die ge zelf wilt, onder u, Die de tekens houden zullen; En ik zal hem bevelen, Op hun hoofd af te slaan, Dat ze buigen geen vaan.’ Dit was terstond gedaan. Toen liet men Jezus uitgaan Daar hij tevoren had gestaan, En in het terug keren gelijk, Alzo was Pilatus bevel. [172] En toen hij voor die vanen ging, Negen ze Christus, onze heer, Als ze tevoren deden, min of meer. Pilatus werd toen bang. Aldus sprak hij de Joden toe: ‘Nu ben je toch zeker dat Dat het de knecht schuld niet was, Dat die tekens Christus negen.’ Die Joden toen stilzwegen. Gelijk zo zond hierna Pilatus wijf, vrouw Publica, Tot Pilatus een bode, Die zei dat ze hem ontbood, Dat hij hem klein noch groot En onderwond van Jezus dood: Haar was zo veel in haar dromen Pijn en angst van hem gekomen. Toen dat de Joden aanhoorden, Spraken ze te Pilatus dan. ‘We zeiden u wel dat hij Een ongericht man is: Deze dromen, twijfel niets, Heeft hij uw wijf ingezonden Mits de duivels macht, [173] Die hem dienen dag en nacht.’ Pilatus keerde zich om, En sprak tot Jezus mede; ‘Waarom antwoord je niet? Ge kent wel en ziet, Wat getuigenis dat u Deze lieden geven nu.’ Jezus antwoorde met zoete zin: ‘En hadden ze geen spreken in, Zen spraken niet te deze stonde; En elk mag met zijn mond Spreken, is het kwaad is het goed, Maar die kwaad zegt, hij misdoet.’ Toen zeiden de ouderen van het Joode volk: ‘Wij hebben tot hem waart voldoende zaken: De eerste is, wil je het horen, Hij is in overspel geboren; De ander, hij is van Bethelem, Daar men die kinderen om hem Voormaals alle onthoofden En van het lijf beroofde. [174] Die derde is dat zijn moeder toen Met hem in Egypte vloog, En dorste zich dan Troosten tot niemand.’ Toen stonden daar andere Joden bij, Die voort traden en zeiden dat hij Van overspel niet was gekomen, Want Maria had genomen Met wet haar man. |
|
Pylatus antwoorde dan Den ouden Joden zonder beiden, Die Jhesum keefskint zeiden: - ‘Het schijnt,’ sprac hi, ‘openbaer, Dat u woorde niet en sijn waer; Want uwes selves liede tughen voort, Dathi is van wittigher gheboort.’ Annas ende Cayphas spraken doe Met willighen moede Pylatus toe: ‘Alle tfolc roept dathi In keefsdoeme gheboren si, Ende dathi is van valschen treken; Ende dese, die met hem spreken, Sijn vernoyeert allegadere, Want hare moeder ende hare vadere [175] Ende hare maghe waren heydijn, Al ist datsi nu Joden sijn, Ende si willen nu echt verkeren Mids des Jhesus leren.’ Doe traden daer twalef Joden voort, Der welker namen ghi nu hier hoort: Lazar, Jacob, Achamus, Samuel, Ysaac, Austerius, Phineus, Crispus, Esdras, Agrippa, Annes ende Judas; Dese spraken al ongheviert: Wine sijn niet vernoyiert: Wi sijn meerre ende minder Alle Joden ende Joden kinder, Ende wi segghen die waerhede: Wi waren ter jeghenwoordichede, Daer Joseph trouwede Marien: Des sullen wi over al lien.’ Doe sprac Pylatus: ‘Nu besweric u bi Der zelver hulden, die ghi Onsen here den keyser sculdich zijt, Dat ghi mi die waerheit lijt, Of Jhesus, als ghi seit te voren, [176] Van wittighen bedde is gheboren.’ Si seiden weder onghelet: ‘Wi liede hebben ene wet, Dat wi niet en sullen zweren; Maer hem diet willen weren Doet zweren, - ofte neen, Doet ons allen ghemeen Sterven, en vindi niet ter waerheden Die dinc, also wise zeden.’ Pylatus gheboot haestelinghe, Dattet tfolc al ute ghinghe Sonder die twalef, die dede hi daer Bi hem bliven in die vierscaer, Ende Jhesum dede hi uutwaert gaen. Toten twaleven sprac hi zaen: ‘Nu segt mi: bi wat dinghen Willen si Jhesum ter doot bringhen?’ Doe seiden si tote Pylaten: ‘Si beniden utermaten, Dathi tfolc Saterdaghes gheneest.’ - ‘So, hoor ic wel, so eest Om sine goede werken albloot Datsi begheren sine doot?’ ‘Here,’ spraken si, ‘dats waer: Wi segghen al openbaer, [177] Die dinc maect al die werre.’ Doe wert Pylatus erre, Doe hi verstoet dese dinc, Dathi uter vierscaren ghinc Ende seide ten Joden die daer stonden: ‘Ic hebbe nu ghenoech orconden, Dat ic ghene misdaet en can Ghevinden in desen man.’ Die Joden antwoorden tier stont Ende seiden Pylatus in sinen mont: ‘En wisten wi niet openbaer Dat hi van quaden daden waer, Wine hadden niet ghelevert di.’ Pylatus seide: ‘Nu houtene ghi, Ende doempten na uwe wet.’ Die Joden al onghelet Antwoorden Pylatum danne: ‘Ons en staet te doemen niemanne.’ Pylatus is weder ghegaen In die vierscare, ende dede zaen Jhesum te hem comen alleen, Ende vraechde hem tusschen hem tween: ‘Du biste der Joden coninc?’ Jhesus seide dese dinc: ‘Du segheste dese woorde uut di, [178] Ofte andre seident di van mi?’ Pylatus sprac, alst hem bestiet: ‘En ben ic dan een Jode niet? Dijns selfs liede ende dine bisscoppe Hebben di mi ghelevert oppe: Wat heefstu dan misdaen?’ Jhesus antwoorde saen Ende sprac aldus: ‘Mijn rike En is niet van aertrike; Mar hadde dat rike mijn Van desen aertrike ghesijn, Die ghene, die te minen dienste staen, Hadden dat wel wederstaen Dat ic en ware, meer noch min, Den Joden ghelevert, als ic bin: Nu en is, waerlike, Van hier niet mijn rike.’ Pylatus sprac dese dinc: Daer omme bestu coninc?’ Jhesus antwoorde nu: ‘Want ic coninc bin, dat zeghestu.’ Noch sprac Jhesus mettien: ‘Ic ben gheboren in dien Ende comen om dat ic sal Die waerheit ghetughen al; Ende wie vander waerheit es, [179] Hoort mine stemme, sijts ghewes.’ Pylatus sprac: ‘Wat is die waerheit?’ Jhesus heeft weder gheseit: ‘Wi segghen die waerheit hier; Maer in welkerhande manier Moet men van hem ghedoemt waerden Die macht hebben opter aerden?’ Pylatus liet allene daer Jhesus in die vierscaer, Ende ghinc toten Joden te hant, Ende seide dat hi niet en vant In Jhesum zake en ghene. Die Joden spraken ghemene: ‘Hi seide, hi mach den tempel breken Ende in drien daghen weder ghereken.’ - ‘Wat tempel?’ sprac Pylatus doen. - ‘Dien tempel, die Salomoen Maecte in sesendeviertich jaren, Vermat hi hem, te waren, Dat hine werpen soude daer neder Ende in drie daghen maken weder.’ Pylatus sprac na desen: ‘Ic wille ontsculdich wesen Vanden bloede des gherechts mans.’ Die Joden riepen te hans; [180] ‘Sijn bloet, meerre ende minder, Blive op ons ende op onse kinder!’ Pylatus yesch also houde Die Leviten entie oude Ende dat paepscap, daer die dinc Vander zaken meest aen ghinc. Hi sprac heymelijc: ‘Ghi heren, ziet, Dit en soudi doen niet, Noch hier mede niet gaen voort: Hine heeft zijns lijfs niet verboort, Om dathi des Saterdaechs ghenas Den ghenen die tonghemake was.’ Doe antwoorden si met enen rade: ‘Die den keyser scande dade, Hi hadde verdient der doot: Dese misdaet is noch also groot, Hi heeft Gode scande ghedaen.’ Pylatus hiet den Joden zaen Datsi ghinghen uter vierscaer, Ende yesch Jhesum bat naer. - ‘Wat so sal ic,’ sprac hi, ‘Nu moghen doen met di?’ Doe antwoorde Jhesus: ‘Het is ghegheven dus.’ - ‘Hoe ist ghegheven?’ sprac Pylatus. [181] Doe seide Jhesus Cristus: ‘Moyses ende die propheten Hebben over lanc doen weten Mine passie ende mijn verrisen, Alsoot die boeken noch wisen.’ Doe dat die Joden hoorden an, Spraken si te Pylatum dan: ‘Hoe wildi dathi doe mere Scande Gode, onsen here?’ Pylatus antwoorde zaen: ‘Dunct u dat Gode scande ghedaen, So leydten selve nu Tuwer synagoghen met u, Ende doempten na uwe wet.’ Die Joden seiden al onghelet: ‘Onse wet hout, so wie Enen andren misdoet, dat hie Viertichvout beteren moet; Maer die jeghen Gode mesdoet, Datmen stenen sal dien.’ Pylatus sprac mittien: ‘So houten, ende doet hem al Dat uwe wet leren sal.’ Pylatum antwoorden si: ‘Datmen cruce dat willen wi.’ Pylatus sprac: ‘Dat en is niet goet.’ [182] Doe sach hi opt volc dat daer stoet, Ende sach daer vele liede weenen. Hi sprac: ‘Ten is den ghemeenen Volke niet lief Jhesus doot.’ Die Joden spraken weder bloot: ‘Daer omme comen hier jonghe ende oude, Om dat Jhesus sterven zoude.’ Pylatus sprac: ‘Wat is sine misdaet, Dat hem emmer te stervene staet?’ - ‘Om dathi seit,’ spraken si, ‘Dathi Gods zone ende coninc si.’ Nichodemus quam voort ghegaen, Ende is voor den rechter ghestaen, Ende bat hem dat hi horen woude Een luttel dat hi zegghen zoude. Pylatus sprac: ‘Segt an.’ Nychodemus sprac: ‘Ic segt u dan.’ - ‘Ic quam,’ seit hi, ‘al toten papen, Ten oudren vanden Joodscapen, Ende ten Leviten, twaren, Die in die synagoghe versament waren. Ic seide: “Ghi heren, ghi doet quaet, Dat ghi zo zere staet Om te bederven desen mensche, Die tekene doet van wensche, Die zo scone sijn ende zo goet, [183] Datse noit mensche en dede die hi doet. Laet hem bliven in rasten, Ende wilt merken ende tasten: Ist dat hi mit Gode werct, Sine tekene sullen ghesterct Bliven ende altoos staen; Ist ooc anders, zi zullen vergaen; Want Moyses was van Gode ghesint In Egypten, als ghi wel kint, Ende dede tekene scone Voor den coninc Pharaone, Die hem God selve hiet doen. Twee meestre waren daer coen, Jamnes ende Manbres, als wi lesen, Die tfolc daer plaghen te ghenesen, Die ooc daden daer ter stede Some tekenen die Moyses dede. Ende die van Egypten hilden dan Over Gode dese twee man. Ende want haer tekene, twaren, Uter macht Gods niet en waren, So moesten si te niete gaen; Ende die Moyses dede, moesten staen. Hier bi zo radic u dan Dat ghi laet rusten den man; [184] Want hine heeft, clein noch groot, Verdient enigher doot.”’ |
Pilatus antwoorde dan De oude Joden zonder te wachten, Die van Jezus overspel zeiden: - ‘Het schijnt,’ sprak hij, ‘openbaar, Dat uw woorden niet zijn waar; Want uw eigen lieden getuigen het voort, Dat hij is van wettige geboorte.’ Annas en Caiphas spraken toen Met gewillig gemoed Pilatus toe: ‘Alle het volk roept dat hij In overspel geboren is, En dat hij is van valse streken; En deze, die met hem spreken, Zijn bedrogen allemaal, Want haar moeder en haar vader [175] En haar verwanten waren heidenen, Al is het dat ze nu Joden zijn, En ze willen nu echt verkeren Mits des Jezus leren.’ Toen traden daar twaalf Joden voort, Diens namen ge nu hier hoort: Lazar, Jacob, Achamus, Samuel, Isaac, Austerius, Phineus, Crispus, Esdras, Agrippa, Annes en Judas. Deze spraken al onophoudelijk: We zijn niet bedrogen: We zijn meer en min Alle Joden en Joden kinderen, En we zeggen die waarheid: Wij waren ter tegenwoordig, Daar Jozef trouwede Maria: Des zullen we overal belijden.’ Toen sprak Pilatus: ‘Nu bezweer ik u hierbij Dezelfde hulden, die gij Onze heer de keizer schuldig bent, Dat gij mij de waarheid belijdt, Of Jezus, zoals ge zei tevoren, [176] Van wettig bed is geboren.’ Ze zeiden weer zonder letten: ‘Wij lieden hebben een wet, Dat we niet zullen zweren; Maar hem die het willen verweren Doet zweren, - of neen, Doet ons allen algemeen Sterven, vind je niet de waarheden Dat ding, alzo we zeiden.’ Pilatus gebood haastig, Dat het volk al wegging Zonder die twaalf, die deed hij daar Bi hem blijven in die vierschaar, En Jezus liet hij naar buiten gaan. Tot de twaalf sprak hij gelijk: ‘Nu zeg mij: bij wat dingen Willen ze Jezus ter dood brengen?’ Toen zeiden ze tot Pilatus: ‘Ze benijden uitermate, Dat hij het volk op zaterdagen geneest.’ - ‘Zo, hoor ik wel, zo is het Om zijn goede werken duidelijk Dat ze begeren zijn dood?’ ‘Heer,’ spraken ze, ‘dat is waar: Wij zeggen al openbaar, [177] Dat ding maakt al die verwarring.’ Toen werd Pilatus geërgerd, Toen hij verstond dit ding, Dat hij uit de vierschaar ging En zei ten Joden die daar stonden: ‘Ik heb nu genoeg oorkonden, Dat ik geen misdaad kan Vindt in deze man.’ Die Joden antwoorden tie die tijd En zeiden Pilatus in zijn mond: ‘En wisten we niet openbaar Dat hij van kwade daden was, W hadden hem niet geleverd u.’ Pilatus zei: ‘Nu houdt gij hem, En verdoemd naar uw wet.’ Die Joden al zonder letten Antwoorden Pilatus dan: ‘Ons staat te niemand te verdoemen.’ Pilatus is weer gegaan In die vierschaar, en liet gelijk Jezus tot hem komen alleen, En vroeg hem tussen hen twee: ‘U bent de Joden koning?’ Jezus zei dit ding: ‘DU zegt deze woorden uit u, [178] Of andere zeiden het van mij’ Pilatus sprak, zoals het hem bestond: ‘Ben ik dan geen Jood? Uw eigen lieden en uw bisschoppen Hebben u mij opgeleverd: Wat heeft u dan misdaan?’ Jezus antwoorde gelijk En sprak aldus: ‘Mijn rijk En is niet van aardrijk; Maar had dat rijk van min Van deze aardrijk geweest Diegene, die tot mijn dienste staan, Hadden dat wel weerstaan Dat ik was, meer of min, Den Joden geleverd, zoals ik ben: Nu is, waarlijk, Van hier niet mijn rijk.’ Pilatus sprak dit ding: Daarom bent u koning?’ Jezus antwoorde nu: ‘Want ik koning ben, dat zegt tu.’ Noch sprak Jezus meteen: ‘Ik ben geboren in dien En gekomen omdat ik zal Die waarheid getuigen zal; En wie van de waarheid is, [179] Hoort mijn stem, dat is zeker.’ Pilatus sprak: ‘Wat is de waarheid?’ Jezus heeft weer gezegd: ‘Wij zeggen die waarheid hier; Maar in welke manier Moet men van hen verdoemd worden Die macht hebben op de aarde?’ Pilatus liet alleen daar Jezus in die vierschaar, En ging tot de Joden gelijk, En zei dat hij niets vond In Jezus zaak geen. Die Joden spraken algemeen: ‘Hij zei, hij mag de tempel breken En in drie dagen weer opbouwen.’ - ‘Wat tempel?’ sprak Pilatus toen. - ‘Dien tempel, die Salomon Maakte in zesenveertig jaren, Vermat hij hem, zeker, Dat hij hem werpen zou daar neer En in drie dagen maken weder.’ Pilatus sprak na deze: ‘Ik wil onschuldig wezen Van het bloed der gerechte man.’ Die Joden riepen gelijk; [180] ‘Zijn bloed, meer en minder, Blijft op ons en op onze kinderen’ Pilatus eiste alzo gauw Die Levieten en die ouden En dat papen volk, daar dat ding Van de zaken het meest aan ging. Hij sprak heimelijk: ‘Gij heren, ziet, Dit zou je doen niet, Noch hier mede niet voortgaan: Hij heeft zijns lijf niet verbeurd, Omdat hij op zaterdag genas Diegene die te ongemak was.’ Toen antwoorden ze met een raad: ‘Die den keizer schande deed, Hij had verdiend der dood: Deze misdaad is noch alzo groot, Hij heeft God schande gedaan.’ Pilatus zei de Joden gelijk Dat ze gingen uit de vierschaar, En kwamen Jezus beter na. - ‘Wat zo zal ik,’ sprak hij, ‘Nu mogen we doen met u?’ Toen antwoorde Jezus: ‘Het is gegeven dus.’ - ‘Hoe is het gegeven?’ sprak Pilatus. [181] Toen zei Jezus Christus: ‘Mozes en die profeten Hebben over lang doen weten Mijn passie en mijn verrijzen, Alzo het die boeken noch wijzen.’ Toen dat die Joden aanhoorden, Spraken ze te Pilatus dan: ‘Hoe wil je dat hij doet meer Schande God, onze heer?’ Pilatus antwoorde gelijk: ‘Dunkt u dat God schande gedaan, Zo leidt hem zelf nu Tot uw synagogen met u, En verdoemd hem naar uw wet.’ Die Joden zeiden al zonder letten: ‘Onze wet bevat, zo wie Een andere misdoet, dat hij Veertig voudig verbeteren moet; Maar die tegen God misdoet, Dat men stenigen zal die.’ Pilatus sprak meteen: ‘Zo houdt het, en dot hem al Dat uw wet leren zal.’ Pilatus antwoorden ze: ‘Dat men hem kruisigt dat willen wij.’ Pilatus sprak: ‘Dat is niet goed.’ [182] Toen zag hij op het volk dat daar stond, En zag daar vele lieden wenen. Hij sprak: ‘Het is het algemene Volk niet lief Jezus dood.’ Die Joden spraken weer bloot: ‘Daarom komen hier jonge en oude, Omdat Jezus sterven zou.’ Pilatus sprak: ‘Wat is zijn misdaad, Dat hem immer te sterven staat?’ - ‘Omdat hij zegt,’ spraken zij, ‘Dat hij Gods zoon en koning is.’ Nicodemus kwam voortgegaan, En is voor de rechter gaan staan, En bad hem dat hij horen wilde Een luttel dat hij zeggen zou. Pilatus sprak: ‘Zeg het dan.’ Nicodemus sprak: ‘Ik zeg het u dan.’ - ‘Ik kwam,’ zei hij, ‘al tot de papen, Ten ouderen van het Joodse volk, En ten Levieten, zeker, Die in de synagoge verzameld waren. Ik zei: “Gij heren, gij doet kwaad, Dat gij zo zeer staat Om te bederven deze mens, Die tekens doet van wens, Die zo mooi zijn en zo goed, [183] Dat is er nooit een mens deed die hij doet. Laat hem blijven in rusten, En wil het merken en tasten: Is het dat hij met God werkt, Zijn tekens zullen versterkt Blijven en altijd staan; Is het ook anders, ze zullen vergaan; Want Mozes was van God gezonden In Egypte, als ge wel kent, En deed mooie tekens Voor de koning farao, Die hem God zelf zei te doen. Twee meesters waren daar koen, Jamnes en Manbres, als we lezen, Die het volk daar plagen te genezen, Die ook deden daar ter plaatse Sommige tekens die Mozes deed. En die van Egypte hielden dan Over God deze twee man. En omdat hun tekens, zeker, Uit de macht van God niet waren, Zo moesten ze te niet gaan; En die Mozes deed, moesten staan. Hierbij zo raad ik u dan Dat gij laat rusten de man; [184] Want hij heeft, klein noch groot, Verdient enige dood.”’ |
|
Die Joden antwoorden nu: ‘Du bist zijn jonghere - dat bistu - Ende werkes al na sine woort.’ Nichodemus sprac: ‘Nu hoort: Is die rechter sijn jonghere, bi di Dat hine gherne hilde vri Ende verlooste uut uwer macht? Daer omme heeften des keysers cracht In dese waerdicheit gheset, Om dathi elken sal doen wet.’ Die Joden worden erre doe, Ende spraken Nichodemus toe, Alse honde die op andren schieten: ‘Sire waerheit moetstu ghenieten, Ende deel met hem hebben te samen.’ Nichodemus seide: ‘Amen! Dit ontfa ic al ghereit, Ghelijc dat ghi hebt gheseit.’ Doe seide een Jode, die daer quam voort: ‘Rechtere, mach ic spreken een woort?’ Die rechter seide: ‘Ja du.’ - ‘Here,’ seide hi, ‘ic segghe u, [185] Ic lach achtendertich jaer Op mijn bedde van ziecten zware. Jhesus quam eens al dare, Ende ghenas openbare Beseten liede vele, twaren, Ende die anders ooc ziec waren. Doe droechmen mitten bedde mi Tote Jhesum, ende hi Sprac te mi eer yet lanc: “Doch wech dijn bedde ende ganc.” Ende ic dede mijn bedde wech ter vaert, Ende ghinc ghesont thuus waert.’ Die Joden seiden te Pylatum dan: ‘Her rechter, nu vraecht den man Op wat daghe hine ghenas.’ Doe seide die man: ‘Het was Saterdach, doe dit ghevel.’ - ‘Her rechter, wi seident u wel,’ Spraken die Joden, ‘dathi Den Saterdach niet en hout vri, Ende die duvele dan uut coort.’ Doe quam daer een Jode voort: - ‘Heer rechter,’ sprac hi, ‘wilt mi horen: Blint so was ic gheboren; [186] Ende daer Jhesus, liden zoude, Riepic op hem also houde: “Davids zone, wilt mijns ontfermen!” Ende hi hoorde mijn carmen, Ende leide op mijn oghe zijn hant, Ende doe sach ic alte hant.’ Een ander Jode trat ooc voort, Ende seide: ‘Heer rechter, nu hoort: Ic was al crom; - dat ic so was, Met enen woorde hi mi al ghenas.’ Een ander sprac ten selven male: ‘Ic was lazers altemale: Met enen woorde ghenas hi mi.’ Een wijf stont ooc daer bi, Diemen noemet Veronica. - ‘Ic was ziec,’ sprac si hier na, ‘Vander bloet sucht twalef jaer. Doe quam ic hem so naer, Dat ic eens sijn cleet taste, Ende voort aen haddic raste Mijns onghemaecs, ende was ghenesen.’ Die Joden spraken: ‘Wi lesen In onse wet al over al, Dat gheen wijf tughen en sal.’ Doe riepen daer int ghemeen [187] Vele liede over een: ‘Hi is prophete ende goet man, Die scone miracle doen can, Dien de viande sijn onderdaen.’ Toten papen spraken si zaen: ‘Waer omme en ghebieddi niet aldus Den quaden gheesten, alse Jhesus?’ Some zeiden si mede, Hoe Jhesus opstaen dede Lazarum ende sijn leven gaf, Die vier daghe doot lach int graf. Pylatus wert te hant vervaert. Doe sprac hi dus ten Joden waert: ‘Waer bi wildi, ghi Joden, Dit onnosele bloet doden?’ Doe dede Pylatus te heme Comen den selven Nichodeme, Ende die twalef Joden die ghi Voren hoordet noemen mi, Die ghetughet hadden openbare, Dat Jhesus gheen keefskint en ware. - ‘Gheraet mi,’ sprac hi, ‘des biddic u, Wat ic hier mede mach doen nu; Want ic duchte in minen waen, [188] Dat tfolc elc andren mach verslaen.’ - ‘Wine wetens wat doen,’ spraken si doe: ‘Wel ghewordens hem diet bringhen toe!’ Doe sprac Pylatus, twaren, Tot allen den Joden die daer waren: ‘Het heeft een zede gheweest tote nu, Datmen plach te latene u Enen ghevanghenen, alst Paesdach was. Ic hebbe enen, hiet Barrabas, Die van manslachte is ghevaen; Ende want ic niet en can verstaen Dat Jhesus, cleine ofte groot, Verdient heeft der doot, Wien willic u dan quite laten?’ Doe riepen si tote Pylaten: ‘Doet wech desen man, Ende laet ons quite Barraban.’ - ‘Wat doe ic dan,’ sprac Pylatus, ‘Met Jhesum, diemen heet Cristus?’ Si spraken doe met eenre druust: ‘Hi sal wesen ghecruust!’ Voort ooc zo zeiden si; [189] ‘Ist dat ghine laet vri, So en sidi niet des keysers vrient. Hi en heves ooc niet verdient, Want hi seide openbare, Dathi Gods zone ende coninc ware: Lichte ghi begheert ooc dat hi Onder den keyser een coninc si.’ Pylatus wert te hant erre. - ‘Altoos,’ sprac hi, ‘maecti werre (So daden u vordren) ende perlement, Datter waerheit wel is bekent, Ende ghi waert oit quaet ende fel Den ghenen die u daden wel.’ - ‘Wie dede ons wel?’ spraken si. - ‘U here u God,’ seide hi, ‘Die uwe vorders verloste scone Uter macht van Pharaone, Daer si verdruct waren zwaer. Uut Egypten leidde hise daer, Ende door die zee ghemeen, Dat hem twater niet en ghereen; In die woestine voedde hise met Met manna ende voglen vet, Ende drinckedse mit watre mede, [190] Dathi hem uten stenen springhen dede; Die [wet] hi hem daer toe gaf. Nochtan ghinghen si hem af, Ende en kendens groot noch half, Ende aenbeedden een calf, Datsi van metale ghieten daden, Haers selfs Gode in smaden; Ende doe haer God dit wreken woude, Verbadse Moyses also houde. Dit so weetti ooc alle wel. Nu haetti ooc ende sijt fel Jhesum, uwen coninc.’ Pylatus stont op met deser dinc, Ende woude uter vierscaren gaen. Doe riepen die Joden zaen: ‘Wi lien dattie keyser coninc es, Niet Jhesus, des sijt ghewes. Doe Herodes quam te voren Dat een coninc ware gheboren, Alsoot hem te voren brochten Drie coninghen diene zochten, Dede hine zoeken also houde, Om dat hine doden woude. Joseph, zijn vader, nammen te hant, [191] Ende voerden in Egypten lant. Doe dede Herodes, twaren, Die kindre van twee jaren Doden, ofte daer beneden, In Bethleem der steden.’ Doe Pylatus dit verstoet, Wert hi versaghet in zinen moet. Toten Joden sprac hi mittien: ‘Is hi dit, die ghene dien Herodes zochte? zegghet mi.’ Si antwoorden: ‘Dit zelve is hi.’ Pylatus wert noch meer vervaert. Sine hande dwoech hi ter vaert, Ende sprac voor tfolc dat daer stoet: ‘Ic en wille des gherechts mans bloet Scout hebben noch misdaet: Dat siedi wel die hier staet.’ Doe riepen die Joden ghinder: Sijn bloet si op ons ende op onse kinder!’ Doe dede Pylatus zonder beiden Jhesum voor hem leiden, Daer hi in zine dingbanc zat. Tote Jhesum sprac hi dat: ‘Ic sal di gheselen doen na dat statuut, Dattie oude princhen gaven uut’ [192] Want dijns selfs gheslachte heeft di Over sculdich gheproevet mi.’ Dit was te hant ghedaen. Doe so hiet Pylatus zaen Jhesum anden cruce slaen. Doe so sachmen Jhesum gaen Uter vierscaren te sijnre passien waert, Met tween dieven ghescaert, Daer hi tusschen hem beiden was: Deen hiet Gysmas, dander Gesmas. Dus ghinc hi mit desen convente Ter steden vanden tormente. Daer daden si uut sinc cleder, Ende bonden hem omme weder Een linen cleet, ende hebben hem met Een doornen crone opt hooft gheset. Aen dat cruce hinc hi al daer Tusschen twee dieven, dats waer: Ter rechter ziden hinc Gysmas, Ende ter slincker Gesmas. Jhesus sprac: ‘Vader, en wreect dit niet! Ten weet niet wat het doet, dit diet.’ Sine cleder deelden si. Tfolc dat daer stont bi [193] Bespottene, dat is waer. Der papen princhen, die daer Stonden, ende die oudren mede Spraken onder hem daer ter stede: ‘Ander liede maect hi ghesont, Ghenese hemselven te deser stont! Of hi Gods zone is, so ga af, Alse hi zelve te verstane gaf.’ Riddren stonden daer also wel, Die ooc met hem maecten spel. Si mengheden galle ende asijn, Ende settent anden mont zijn, Ende boden hem drincken alsoe, Ende spraken hem aldus toe: ‘Ist dattu der Joden coninc zijs, Verlosse diselven dijns lijfs.’ Longius ontdede met groten ghere Jhesus zide mit enen spere, Daer bloet ende water uut ran. Pylatus dede scriven dan An tcruce daer hi ane hinc: ‘Dit is Jhesus, der Joden coninc.’ In Ebreeusch, in Griecsch ende in Latijn Moeste dit daer ghescreven sijn. [194] |
Die Joden antwoorden nu: ‘U bent zijn jongere - dat bent u - En werkt al naar zijn woord.’ Nicodemus sprak: ‘Nu hoort: Is die rechter zijn jongere, omdat hij Dat hij hem graag vrijhield En verloste uit uw macht? Daarom heeft de keizers kracht In deze waardigheid gezet, Omdat hij elk zal doen wet.’ Die Joden worden geërgerd toen, En spraken Nicodemus toe, Als honden die op andere schieten: ‘Zijn waarheid moet u genieten, En deel met hem hebben tezamen.’ Nicodemus zei: ‘Amen! Dit ontvang ik al gereed, Gelijk dat gij hebt gezegd.’ Toen zei een Jood, die daar kwam voort: ‘Rechter, mag ik spreken een woord?’ Die rechter zei: ‘Ja u.’ - ‘Heer,’ zei hij ‘ik zeg u, [185] Ik lag achtendertig jaar Op mijn bed van zware ziekte. Jezus kwam eens al daar, En genas openbaar Bezeten lieden vele, zeker, En die anders ook ziek waren. Toen droeg men mij met het bed Tot Jezus, en hij Sprak tot mij eer iets lang: “Doe weg uw bed en ga.” En ik deed mijn bed weg ter vaart, En ging gezond huiswaarts.’ Die Joden zeiden tot Pilatus dan: ‘Heer rechter, nu vraag de man Op wat dagen hij hem genas.’ Toen zei die man: ‘Het was Zaterdag, toen dit gebeurde.’ - ‘Heer rechter, we zeiden het u wel,’ Spraken die Joden, ‘dat hij De zaterdag niet vrijhoudt, En die duivel dan uit bekoord.’ Toen kwam daar een Jood voort: - ‘Heer rechter,’ sprak hij, ‘wil mij horen: Blind zo was ik geboren; [186] En daar Jezus, gaan zou Riep ik op hem alzo gauw: “Davids zoon, wil mij ontfermen!” En hij hoorde mijn kermen, En legde op mijn ogen zijn hand, En toen zag ik algelijk.’ Een ander Jood trad ook voort, En zei: ‘Heer rechter, nu hoort: Ik was al krom; - dat ik zo was, Met een woord hij mij al genas.’ Een ander sprak terzelfder maal: ‘Ik was melaats helemaal: Met enn woord genas hij mi.’ Een wijf stond ook daarbij, Die men noemt met Veronica. - ‘Ik was ziek,’ sprak ze hierna, ‘Van de bloedzucht twaalf jaar. Toen kwam ik hem zo nabij, Dat ik eens zijn kleed taste, En voortaan had ik rust Mijn ongemak, en was genezen.’ Die Joden spraken: ‘We lezen In onze wet al overal, Dat geen wijf getuigen zal.’ Toen riepen daarin het algemeen [187] Vele lieden over een: ‘Hij is profeet en een goede man, Die mooie mirakels doen kan, Die de vijanden zijn onderdanig.’ Tot de papen spraken ze gelijk: ‘Waarom gebieden je niet aldus De kwade geesten, dan Jezus?’ Sommige zeiden ze mede, Hoe Jezus opstaan deed Lazarus en zijn leven gaf, Die vier dagen dood lag in het graf. Pilatus werd gelijk bang. Toen sprak hij dus ten Joden waart: ‘Waarbij willen jullie, gij Joden, Dit onschuldige bloed doden?’ Toen liet Pilatus tot hem Komen dezelfde Nicodemus, En die twaalf Joden die gij Voren hoorde mij noemen, Die getuigd hadden openbaar, Dat Jezus geen overspel kind was. - ‘Raad me aan,’ sprak hij, ‘dat bid ik u, Wat ik hiermee mag doen nu; Want ik vrees in mijn waan, [188] Dat het volk elke andere mag verslaan.’ - ‘We weten niet wat doen,’ spraken ze toen: ‘Wel geworden hem die het toe brengen!’ Toen sprak Pilatus, zeker, Tot allen Joden die daar waren: ‘Het heeft een zede geweest tot nu, Dat men plag te laten u Een gevangene, als het Paasdag was. Ik heb een, heet Barrabas, Die van manslacht is gevangen; En omdat ik niet kan verstaan Dat Jezus, klein of groot, Verdiend heeft de dood, Wie wil ik u dan vrijlaten?’ Toen riepen ze tot Pilatus: ‘Doe weg deze man, En laat ons vrij Barrabas.’ - ‘Wat doe ik dan,’ sprak Pilatus, ‘Met Jezus, die men heet Christus?’ Ze spraken toen met een druist: ‘Hij zal wezen gekruisigd!’ Voort ook zo zeiden ze; [189] ‘Is het dat ge hem laat vrij, Zo ben je niet de keizers vriend Hij heeft het ook niet verdiend, Want hij zei openbaar, Dat hij Gods zoon en koning was: Licht begeert gij ook dat hij Onder de keizer een koning is.’ Pilatus werd gelijk geërgerd - ‘Altijd,’ sprak hij, ‘maak je verwarring (Zo deden uw voorouders) en spraken, Dat de waarheid wel is bekend, En ge was ooit kwaad en fel Diegene die u deden goed.’ - ‘Wie deden ons goed?’ spraken ze. - ‘Uw heer uw God,’ zei hij, ‘Die uw voorouders mooi verloste Uit de macht van farao, Daar ze zwaar verdrukt waren. Uut Egypte leidde hij ze daar, En door die zee algemeen, Dat hen tet water niet bereikte; In de woestijn voedde hij ze mee Met manna en vette vogels, En dronk ze met het water mede, [190] Dat hij hem uit stenen ontspringen deed; Die wet hij ze daartoe gaf. Nochtans gingen ze hem af, En kenden hem groot noch half, En aanbaden een kalf, Dat ze van metaal gieten deden, Hun eigen God in smaden; En toen hun God dit wreken wilde, Verbood het Mozes alzo gauw. Dit zo weet je ook alle wel. Nu haat je ook en bent fel Jezus, uw koning.’ Pilatus stond op met dit ding, En wilde uit de vierschaar gaan. Toen riepen de Joden gelijk: ‘We belijden dat de keizer koning is, Niet Jezus, dus is het zeker. Toen Herodes kwam tevoren Dat een koning was geboren, Alzo ze het hem tevoren brachten Drie koningen die hem zochten, Liet hij hem zoeken alzo gauw, Omdat hij hem doden wilde. Jozef, zijn vader, nam hem gelijk, [191] En voerden in Egypte land. Toen deed Herodes, zeker, Die kinderen van twee jaren Doden, of daar beneden, In Bethelem de plaats.’ Toen Pilatus dit verstond, Werd hij bang in zijn gemoed. Tot de Joden sprak hij meteen: ‘Is hij dit, diegene die Herodes zocht? Zeg het mij.’ Ze antwoorden: ‘Dit elfde is hij.’ Pilatus werd noch meer bang. Zijn handen waste hij ter vaart, En sprak voor het volk dat daar stond: ‘Ik wil de gerechte mans bloed Schuld hebben noch misdaad: Dat zie je wel die hier staat.’ Toen riepen die Joden ginder: Zijn bloed is op ons en op onze kinderen!’ Toen deed Pilatus zonder te wachten Jezus voor hem leiden, Daar hij in zijn dingbank zat. Tot Jezus sprak hij dat: ‘Ik zal u geselen laten na dat statuut, Dat de oude prinsen uitgaven [192] Want uw eigen geslacht heeft u Voor schuldig mij beproefd’ Dit was gelijk gedaan. Toen zo zei Pilatus gelijk Jezus aan het kruis te slaan. Toen zo zag men Jezus gaan Uit de vierschaar tot zijn passie waart, Met twee dieven omgeven, Daar hij tussen hen beiden was: De een heet Gysmas, de ander Gesmas. Dus ging hij met dit convent Ter plaatse van het torment. Daar deden ze uit zijn kleren, En bonden hem om weer Een linnen kleed, en hebben hem mee Een doornenkroon op het hoofd gezet. Aan dat kruis hing hij aldaar Tussen twee dieven, dat is waar: Ter rechterzijden hing Gysmas, En ter linker Gesmas. Jezus sprak: ‘Vader, wreek dit niet! Ze weten niet wat ze doen, dit volk.’ Zijn kleren verdeelden ze. Het volk dat daar bijstond [193] Bespotten hem, dat is waar. Der papen prinsen, die daar Stonden, en die ouderen mede Spraken onder hen daar ter plaatse: ‘Andere lieden maakt hij gezond, Geneest zichzelf te deze tijd! Of hij Gods zoon is, zo ga af, Als hij zelf te verstanan gaf.’ Ridders stonden daar alzo wel, Die ook met hem maakten spel. Ze mengden gal en azijn, En zetten het aan zijn mond, En boden hem te drinken alzo, En spraken hem aldus toe: ‘Is het dat u de Joden koning bent, Verlos uzelf van uw lijf.’ Longius opende met grote gang Jezus zijde met een speer, Daar bloed en water uit rende. Pilatus liet schrijven dan Aan het kruis daar hij aanhing: ‘Dit is Jezus, de Joden koning.’ In Hebreeuws, in Grieks en in Latijn Moest dit daar geschreven zijn. [194] |
|
Doe seide die een dief, Gysmas, Die ter rechter ziden ghehanghen was: ‘Is dattu Cristus biste, zoe Verlosse diselven ende ons daer toe.’ Doe sijn gheselle dat hoorde, Scaut hine vanden woorde: - ‘En ontsiestu,’ sprac hi, ‘Gode niet, Die hier staet in dit verdriet? Wi hebben te rechte loon ontfaen Van dat wi hebben misdaen, Maer dese en dede noit quaethede.’ Doe sprac hi noch ende zede: ‘Here, ghedenct mijns tier tijt Alse ghi in u rike zijt.’ Jhesus sprac: ‘Du salte, dat zegghic di, Huden zijn int paradijs met mi.’ Doe wertet doncker in die werelt wijt (Het was omtrent sexten tijt), Ende bleef ooc doncker alsoe Toter hogher noenen toe. Des tempels zeil daer ter stede Scoorde in tween sticken mede. Mettien so riep Jhesus [195] Met groter stemmen aldus: ‘Vader, inden handen dijn So bevele ic den gheest mijn!’ Ende te hant doe hi dat seide, Gaf hi den gheest, zonder beide. Doe Centurio hadde ghesien Dese wondre daer ghescien, Dancte hi Gode ende sprac dan: ‘Seker, dit was een gherecht man;’ Ende dat volc, dat daer stoet, Wert versaghet in sinen moet, Ende clopten voor haer herten doe, Ende keerden thuus waert alsoe. Centurio vertrac te hant voort Dathi ghesien had ende ghehoort. Doe Pylatus dat verstoet, Wert hi zo droeve in sinen moet, Dathi binnen dien daghe omme dat Noch en dranc noch en at. Die Joden dede hi tote hem comen. - ‘Hebdi,’ sprac hi, ‘vernomen Die dinghen die daer sijn gheschiet?’ Si seiden: ‘Daer an en leghet niet: Ten was eclipsis der zonnen maer, Also si pleecht op sulc jaer.’ Jhesus vrienden stonden daer Van verren ende zaghen naer, Ende wive die hem volchden na Uten lande van Galylea, Ende scouweden Jhesum van verren ane Met menighen groten trane. Te hant quam een man hier na, Joseph van Arismathia, Dats een stat inder Joden lant. Dese man hi was becant Een goet man ende gherecht, Ende en hadder niet mede gheplecht, Noch ghevolghet, lude noch stille, Der Joden ghetughe noch haren wille; Mar hi was zalichlike Verbeidende Gods rike: Joseph was sijn name. Hi verbat Jhesus lichame Pylatum, diene hem gherne gaf. Den lichame dede hi af, Ende wantene in een zuver cleet, Ende leidene in sijn graf ghereet, Int welke dat voor dien dach Noit ander mensche en lach. Doe die Joden vernamen dat [197] at Joseph den lichame verbat Ende ten grave hadde ghedaen, Ghinghen si te hant na hem staen, Ende na die twalef die te voren Jhesum in wette seiden gheboren, Ende Nichodemum daer toe, Ende na dandre die doe Hadden voor Pylatus oghen Jhesus goede werken vertoghen, Also ghi voren hebt ghehoort: Ende si en dorsten niet comen voort. Doe si hem alle borghen dus, Toende hem allene Nichodemus, Want hi was der Joden vorste. Die Joden vraechden hem hoe hi dorste In die synagoghe comen, bidi Hi hadde gheweest volgher Cristi, Ende des hi ghenieten sal. Dies moetti ghenieten al In dander werelt te zamen. Doe sprac hi: ‘Amen! Amen!’ Joseph quam ooc voort doe, Ende sprac den papen dus toe: ‘Waer bi stoordi u omme dat Dat ic Jhesus lichame verbat? Dat is waer: ic dedene af, Ende leidene in mijns selfs graf, Ghewonden in een cleet rene, Ende decte tgraf met enen stene.’ Joseph wert te hant ghevaen Ende in vaster hoede ghedaen, Ende si seiden hem openbare, Dathi niet waerdich en ware Datmen graven zoude in die aerde, Maer in sijnre groter onwaerde Soudemen sijn vleesch, na sijn leven, Den beesten ende den voglen gheven. Doe sprac Joseph mettien: ‘Dit is ghelikenisse van dien Dat hem Golias verwaende Ende David doden waende, Dien God halp inder noot. Die prophete seit albloot: “Gheeft mi op die zake, Ic sal selve doen die wrake.”’ Doe wert Pylatus meer vervaert, Ende dwoech sijn hande ter vaert, Ende sprac met innighen moede: ‘Ic ben onsculdich van desen bloede, Als ic te voren dede verstaen. [199] Doe antwoorde di mi zaen: “Sijn bloet si, meerre ende minder, Op ons ende op onse kinder!” Ende ic vruchte dat Gods gramheit Comen sal, alse ghi seit, Ende zwaerlijc op u sal wesen.’ Joseph wert met desen In een sterke camer ghedaen, Daer hi vaste in was ghevaen, Daer gheen veinstre aen en was. Ende Annas ende Cayphas Besloeghen vaste die dore, Ende setten daer goede hoeders vore: Ende also zoude hi ligghen dare Tote Saterdach leden ware. Na desen Zaterdach so quamen Alle die papen te samen, Die Leviten ende ander Joden, Om datmen Joseph zoude doden, Ende datmen daer visieren zoude Wat dode hi sterven woude. Doe die raet vergadert was, Hieten Annas ende Cayphas Datmen Joseph brochte voort. [200] Haer ghebod was zaen ghehoort. Men ontsloet die dore alte hant, Diemen wel ghesloten vant, So dat haer en lette niet, Maer Joseph en vantmen niet. Doe dat die Joden vernamen, Die daer alle stonden te samen, Waren si zere te barenteert Ende van wondere al ontkeert. Daer si aldus in wondre staen, Coomt een ridder in ghegaen, Die een hadde gheweest daer af Die hoedde ons heren graf, Ende brochte hem nuwe mare: - ‘Ghi heren,’ sprac hi, ‘hoorter nare: Ic sal u zegghen nuwe dinghe: Het quam een grote aerdbevinghe, Daer wi biden grave laghen; Den ynghel Gods dat wi zaghen Den steen of doen allene, Ende ghinc sitten opten stene. Sijn aenscouwen, zonder waen, Was als een blixeme ghedaen, Sijn cleder wit als een snee. Van vare wert ons so wee [201] Dat wi alse doot laghen daer. Doe hoorden wi den ynghel openbare Jeghen die vrouwen spreken, Die daer ten grave quamen ghestreken. Hi seide: “En ducht u niet: wi weten wel Dat ghi Jhesum soect - ende niement el - Die ghecruust is: hi is opverstaen, Ende voren in Galylea ghegaen, Also hi te voren seide: Siet hier die stat daer men in leide. Hine is hier niet, dat ghijt wet. Nu gaet henen al onghelet, Ende zegt zinen jongheren dathi Uten grave verresen si Ende is te Galilea waert.”’ Die Joden worden meer vervaert; Doe si hoorden dese tale, Deden si te hant altemale Die ridders voor hem comen, Die ware ten grave hadden ghenomen. Si vraechden hem openbaer: ‘Jeghen wat vrouwen sprac dinghel daer? Ende waer om en greeptise niet an?’ Die riddren antwoorden dan: ‘Om dat wi alse dode laghen, [202] Doe wi Gods ynghel zaghen: So zere waren wi ontdaen: Hoe zouden wise dan ghevaen?’ Die Joden spraken: ‘Bi onsen here! Wine ghelovens min noch mere.’ Die ridders antwoorden doen: ‘Ghi hebt hem meerre wonder zien doen, Dies ghi en ghelovet niet: Hoe zoudi ons gheloven yet Maer weet dathi leeft, zonder waen, Dien ghi ant cruce daet slaen; Ende wi horen hier alte hant Van Joseph, dien ghi metter hant Vinghet, om dathi Jhesum was hout, Ende dat ghine leit in u behout, Ende besloeghet vaste die dore, Ende leidter uwe hoeders vore: Ende als ghi weder quaemt ter doren, Haddi Joseph verloren. Levert Joseph, uwen gast, Dien ghi in die camere sloot so vast, [203] Wi zullen u leveren Jhesumme, Dien wi hoeden in sine tomme.’ Die Joden seiden: ‘Nu besiet, Joseph en sullen wi u leveren niet: Hi is in Arismathia.’ - ‘Ende Jhesus is in Galylea,’ Spraken die riddren doe, Alse dinghel sprac den vrouwen toe.’ Doe die princhen vanden papen Ende doudre vanden Joodscapen Hoorden dese zelsiene mare, Waren si in groten vare, Ende maecten enen zonderlinghen raet, Ende seiden: ‘Het ware ons quaet, Dattie mare van deser zake [204] Onder tfolc uut brake; Want tfolc zoude met allen Te Jhesum lopen en[de] aen hem vallen, Ende zo bleven wi onteert.’ |
Toen zei die een dief, Gysmas, Die ter rechterzijden gehangen was: ‘Is het dat u Christus bent, zo Verlos uzelf en ons daartoe.’ Toen zijn gezel dat hoorde, Waarschuwde hij hem van de woorden: - ‘En ontzie u,’ sprak hij ‘God niet, Die hier staat in dit verdriet? Wij hebben te recht loon ontvangen Van dat we hebben misdaan, Maar deze deed nooit kwaadheden.’ Toen sprak hij noch en zei: ‘Heer, gedenk mij te die tijd Als ge in uw rijk bent.’ Jezus sprak: ‘U zal, dat zeg ik u, Heden zijn in het paradijs met mij.’ Toen werd het donker in de wijde wereld (Het was omtrent zes uur tijd), En bleef ook donker alzo Tot de hoge nacht toe. Des tempels zeilden daar ter plaatse Scheurden in twee stukken mede. Meteen zo riep Jezus [195] Met luide stem aldus: ‘Vader, in de handen van u Zo beveel ik mijn geest!’ En gelijk toen hij dat zei, Gaf hij de geest, zonder wachten. Toen Centurio had gezien Dit wonder daar geschieden, Dankte hij God en sprak dan: ‘Zeker, dit was een gerecht man;’ En dat volk, dat daar stond, Wed bang in hun gemoed, En klopten voor hun harten toen, En keerden huiswaarts alzo. Centurio vertelde gelijk voort Dat hij gezien had en gehoord. Toen Pilatus dat verstond, Werd hij zo droevig in zijn gemoed, Dat hij binnen die dagen omdat Noch dronk noch at. Die Joden liet hij toe hem komen. - ‘Hebben jullie,’ sprak hij, ‘vernomen Die dingen die daar zijn geschied?’ Ze zeiden: ‘Daaraan ligt het niet: Het was een eclips der zon maar, Alzo ze pleegt om sommige jaren.’ Jezus vrienden stonden daar Van verre en zagen naar, En wijf die hem navolgde Uit het land van Galilea, En aanschouwde Jezus van verre Met menige groten tranen. Gelijk kwam een man hierna, Jozef van Arimatea, Dat is een stad in de Joden land. Deze man hij was bekend Een goede man en gerecht, En had er niet mede gepleegd, Noch gevolgd, luid noch stil, De Joden getuigen noch hun wil; Maar hij was zalig Verwachtte Gods rijk: Jozef was zijn naam. Hij verbad Jezus lichaam Pilatus, die het hem graag gaf. Het lichaam deed hij er af, En wond het in een zuiver kleed, En legde in zijn graf gereed, Waarin dat voor die dag Nooit een ander mens in lag Toen die Joden vernamen dat [197] Dat Jozef het lichaam verbad En ten grave had gedaan, Gingen ze gelijk naar hem staan, En na die twaalf die tevoren Jezus in wet zeiden geboren, En Nicodemus daartoe, En na de andered ie toen Hadden voor Pilatus ogen Jezus goede werken getoond, Alzo gij tevoren hebt gehoord: En ze niet durfden voort te komen Toen ze hem alle borgen dus, Van hen alleen Nicodemus, Want hij was de Joden vorst. Die Joden vroegen hem hoe hij durfde In de synagoge te komen, omdat Hij was geweest een volger van Christus, En dus hij genieten zal. Dat moeten genieten alle In de ander wereld tezamen. Toen sprak hij: ‘Amen! Amen!’ Jozef kwam ook voort toen, En sprak de papen aldus toe: ‘Waarbij stoor je u omdat Dat ik Jezus lichaam verbad? Dat is waar: ik deed hem er af, En legde hem in mijn eigen graf, Gewonden in een rein kleed, En bedekte het graf met ene steen.’ Jozef werd gelijk gevangen En in vaste hoede gedaan, En ze zeiden hem openbaar, Dat hij niet waardig was Dat men hem begraven zou in de aarde, Maar in zijn grote onwaardigheid Zou men zijn vlees, na zijn leven, De beesten en de vogels geven. Toen sprak Jozef meteen: ‘Dit is de gelijkenis van dien Dat de verwaande Goliat En David doden waande, Die God hielp in de nood. De profeet zei het duidelijk: “Geef mij op die zaak, Ik zal zelf doen die wraak.”’ Toen werd Pilatus meer bang, En waste zijn handen ter vaart, En sprak met innig gemoed: ‘Ik ben onschuldig van dit bloed, Als ik tevoren liet verstaan. [199] Toen antwoorde ze mij gelijk: “Zijn bloed is, meer en minder, Op ons en op onze kinderen!” En ik vrees dat Gods gram Komen zal, zoals ge zegt, En zwaar op u zal wezen.’ Jozef werd met deze In een sterke kamer gedaan, Daar hij vast in was gevangen, Daar geen venster aan was. En Annas en Caiphas Besloegen vast die deur, En zetten daar goede hoeders voor: En alzo zou hij liggen daar Tot de zaterdag geleden was. Na deze zaterdag zo kwamen Alle papen tezamen, De Levieten en andere Joden, Omdat men Jozef zou doden, En dat men daar versieren zou Wat dood hij sterven wilde. Toen die raad verzameld was, Zeiden Annas en Caiphas Dat men Jozef bracht voort. [200] Hun gebod was gelijk verhoord. Men opende die deur al gelijk, Die men goed gesloten vond, Zodat het hun lette niet, Maar Jozef vond men niet. Toen dat de Joden vernamen, Die daar alle stonden tezamen, Waren ze zeer verwonderd En van wonder al veranderd. Daar ze aldus in verwondering staan, Komt een ridder in gegaan, Die een was geweest daarvan Die hoedde onze heer graf, En bracht ze een nieuw bericht: - ‘Gij heren,’ sprak hij, ‘hoort hiernaar: Ik zal u zeggen nieuwe dingen: Er kwam een grote aardbeving, Daar we bij het graf lagen; De engel Gods dat we zagen De steen af doen alleen, En ging zitten op de steen. Zijn aanschouwen, zonder waan, Was als een bliksem gedaan, Zijn kleren wit als een sneeuw. Van gevaar werd het ons zo pijnlijk [201] Dat we als dood lagen daar. Toen hoorden we de engel openbaar Tegen die vrouwen spreken, Die daar ten grave kwamen gestreken. Hij zei: “En vrees u niet: we weten wel Dat ge Jezus zoekt - en niemand anders - Die gekruisigd is: hij is opgestaan, En is in Galilea gegaan, Alzo hij tevoren zei: Ziet hier die stad daar men in legde. Hij is hier niet, dat gij het weet. Nu gaat henen al zonder letten, En zeg zijn jongeren dat hij Uit het graf verrezen is En is te Galilea waart.”’ Die Joden worden meer bang; Toen ze hoorden deze woorden, Deden ze gelijk helemaal Die ridders voor ze komen, Die er waren en ten grave hadden genomen. Ze vroegen ze openbaar: ‘Tegen wat vrouwen sprak de engel daar? En waarom en greep je ze niet aan?’ Die ridders antwoorden dan: ‘Omdat we als dood lagen, [202] Toen we Gods engel zagen: Zo zeer waren we ontdaan: Hoe zouden we ze dan vangen?’ Die Joden spraken: ‘Bij onze heer! We geloven het min of meer.’ Die ridders antwoorden toen: ‘Gij hebt hem meer wonderen zien doen, Die gij niet geloofd: Hoe zou je ons iets geloven Maar weet dat hij leeft, zonder waan, Die gij aan het kruis liet slaan; En wij horen hier al gelijk Van Jozef, die gij met de hand Ving, omdat hij Jezus was behouden, En dat ge hem legde in uw behoudt, En sloeg vast die deur dicht, En legde er uw behoeders voor: En toen ge weer ter deur kwam, Had je Jozef verloren. Lever Jozef, uw gast, Die gij in die kamer sloot zo vast, [203] Wij zullen u leveren Jezus mee, Die wij hoeden in zijn tombe.’ Die Joden zeiden: ‘Nu beziet, Jozef zullen we u leveren niet: Hij is in Arimatea.’ - ‘En Jezus is in Galilea,’ Spraken die ridders toen, Als de engel sprak de vrouwen toe.’ Toen die prinsen van de papen En de ouden van het Joodse volk Hoorden dit zeldzame bericht, Waren ze in groot gevaar, En maakten een bijzondere raad, En zeiden: ‘Het was ons kwaad, Dat het bericht van deze zaak [204] Onder het volk uitbrak; Want het volk zou met allen Te Jezus lopen en aan hem vallen, En zo bleven we onteerd.’ |
|
Doe wart haren raet also ghekeert, Datmen hem, die hoeden tgraf, Herde vele ghels gaf, Om datsi maken zouden mare Dat hem Jhesus lichame ware Ghestolen inder nacht diep, Doe tgheselscap lach ende sliep; Ende al waert dattet zo quame Dat Pylatus dit vername, Si zoudent wel also bedriven Datsi onghemoit zouden bliven. Die ridders namen tgheniet, Ende seiden also men hem hiet; Maer die warighe mare Was haren woorden contrare: Die rechte waerheit, groot ende smal, Brac uut al over al. Twee papen so quamen daer na, [205] Hieten Phinees ende Oda, Die ghebieders waren vander wet, Ende Aggeus, die Levite, met. Dese drie liede quamen Uut Galylea te zamen In Jherusalem ter synagoghen, Ende seiden voor der papen oghen: ‘Den selven Jhesum dien ghi Cruustet, dien zaghen wi Opten berch van Oliveten, Daer hi selve was gheseten Met sinen elf jongheren, Ende sprac aldus te hen: “Gaet over al in aertrike, Ende predict den volc ghemeenlike, Ende doopt inden name des vader Ende tsoons ende tsheilichs gheest algader: Die ghedoopt is ende gheloven zal, Die sal behouden bliven al.” Hier na saghen wine, twaren, Opwaert te hemele varen.’ Doe die voorste vanden papen Ende doudren vanden Joodscapen Dese mare hadden verstaen, [206] Seiden si den drien zaen: ‘Hout der wet ghebode, Ende lijdt der waerheit voor Gode Van deser zelsienre dinghen.’ Dese drie seiden haestelinghen: ‘Sijt des zeker ende ghewes: Leeft die here, die God es Abrahams, Ysaacs ende Jacobs mede, So hebben wi u die waerhede Gheseit in zekeren woorden.’ Doe die Joden dat hoorden, Daden sise zweren onghelet Opten boec van Gods wet, Datsi hier of nemmermeer woort En souden vertrecken voort, Ende gaven hem na dat Vele van haren scat, Ende hebbense na dat Uut Jherusalem der stat Met drien boden ghesant, Die elken leidde in sijn lant, Om datsi daer bi zouden Jeghen niemene tale houden. Hier na zaen zo quamen Die Joden alle te samen, [207] Ende beweenden dese mare, Ende maecten jammerlijc misbare. Si spraken onder hem lieden: ‘Wat mach dit wonder bedieden, Dat wi in Israhel nu zien? Of wat sal daer na gheschien?’ Annas ende Cayphas, twaren, Die voorste der papen waren, Wouden dandre troosten doe, Ende spraken hem aldus toe: ‘Souden wi so dwaes wesen Dat wi gheloven zouden desen, Die hoedden Jhesus graf? Si ghinghen haers woords af, Om dat wi hem gaven ghichte: Sine jongheren gaven hem ooc lichte Ghelt, om te makene mare Dat Jhesus verresen ware, Ende den lichame stelen zouden, Draghen dan daer si wouden. Men sal ooc niet, dat weet wale, Gheloven vreemder liede tale, Die comen van hier ende van daer; Want ghi siet openbare, Dat wise om ghelt ghecreghen [208] Datsi haer mare versweghen. Set u te rusten van desen: Die dinc sal lichte anders wesen.’ Doe stont op Nichodemus, Ende sprac toten Joden aldus: ‘Ghi horet wel die zaken, Die de drie manne spraken: Alse dat Jhesus verresen ware, Ende dat zine zaghen openbare Bi sinen jongheren gheseten Opten berch van Oliveten, Ende dat hi daer ter vaert Op voer te hemele waert, Ende dathise predicken ende dopen hiet. Nu merct wel ende besiet: Uwe boeken ghewaghen das, Doe verloren wert Helyas, Dattie liede seiden meest, Datten ghegrepen had een gheest, Ende hadden ghevoert (dit mocht sijn wel) Int gheberchte van Israhel. Der propheten kinder Ghinghene zoeken ghinder, Mar sine constens niet vinden. Docht u goet, men zoude daer zinden Goede liede diene zochten; [209] Waert dat sine vinden mochten, So waren wi zeker van desen Dat hi ware verresen: So zouden wi dan met allen In penitencie vallen, Ende in rechter boeten staen Van dat ane hem is misdaen.’ Dese raet dochte hem allen goet. Si zenden wech mitter spoet Die Jhesum zochten, alsmen hem hiet; Ende sine constens vinden niet. Si keerden weder omme, Ende seiden: ‘Jhesumme En vinden wi niet, wats mach ghescien; Maer Joseph hebben wi ghesien TArismathia in die poort, Dien ghi uut uwen slote verloort.’ Doe ghemeenlijc dat paepscap Ende al dat volc vander Joodscap Ane hoorden dese boodscap, Hadden si grote blijscap, Om datsi Joseph hadden vonden [210] Ende Jhesum niet vinden en conden. Si quamen te zamen ende ondersochten, Hoe datsi Joseph mochten Ghewinnen tote hin. Doe droech hem also die zin, Datsi hem lettren zenden goet, Daer dus in ghescreven stoet: ‘Gods vrede metti si, Ende met hem allen die di zijn bi! Wi hebben misdaen, dat kennen wi, Beide in Gode ende in di. Wilt ghewaerdighen dat ghi Tote ons coomt zeker ende vri. Wi kennen wel dat die raet, Dien wi op di hadden, was quaet. Daer bi halp di Gods ghenade Uut onsen bosen rade. Vrede si met di, Joseph here, Die waerdich bist alre ere!’ Hem zevenen namen si, twaren, Die Joseph beste vriende waren. Dat paepscap seide hem dat: ‘Als ghi coomt tier stat Daer ghi Joseph vint, groeten dan, Ende spreect hem goedertierlijc an, [211] Want hi heeft u allen lief, Ende dan gheeft hem desen brief.’ Doe si dus te zamen Voor Joseph quamen, Groeten sine te hant, Ende gaven hem dien brief in die hant. Ende als hine hadde ghelesen, Sprac hi: ‘Ghelooft moete wesen God, die mi verlooste mitter spoet, Datsi niet en storten mijn bloet!’ Mettien custe hise zaen, Ende heeftse in huus ontfaen. Des anders daghes nam hi die vaert Met hem te Jherusalem waert. Doe si naecten Jherusalem, Liep dat volc jeghen hem, Ende riepen alle te gader: ‘Wellecome, Joseph vader!’ Hi antwoorde weder met desen: ‘Gods vrede moet met u wesen!’ Si custene, ende Nichodemus Ontfincken eerlijc in sijn hus. Des daghes dierre naest was, Quamen Annas ende Cayphas [212] Ende met hem Nichodemus, Ende seiden Joseph aldus: ‘Segt die waerheit Gode van Israhel Dies wi u vraghen: zo doedi wel. Wi sijn zere tonghemake daer af Dat ghi Jhesum leidt int graf, Ende omme dat wi u doen Niet en vonden int prisoen, Daer ghi zo vaste in waert ghedaen. Wi bidden u, doet ons verstaen Hoet met u is vergaen, Ende hoe dat ghi zijt ontgaen.’ Joseph antwoorde: ‘Doe ghi Des Vridaghes hadt ghevaen mi Ende vaste ghedaen in uwe hachte, Quam omtrent middernachte Jhesus voor mi staen doen, Daer ic lach in mijn orisoen; Ende des huus hoeken viere Worden op ghehaven schiere. Hier of ic mi zo vervaerde Dat ic neder viel ter aerde. Doe nam hi mi mitter hant, Ende hief mi op alte hant, Ende goot mi water onder die oghen, [213] Ende ghinc mi thant staen droghen, Ende custe mi ende sprac mi an: “Joseph, wie ben ic?” Ic seide dan: “Lieve here, mi dunct das Dat ghi sijt Helias.” - “Helias,” sprac hi, “en ben ic niet: Ic ben Jhesus, dien ghi hier ziet, Wies lichame ghi daet af Ende met uwen handen leit int graf.” - “Here,” sprac ic mittien, “Mocht ic u graf dan zien?” |
Toen werd hun raad alzo gekeerd, Dat men hen, die behoeden het graf, Erg veel geld gaf, Omdat ze maken zouden bericht Dat hen Jezus lichaam was Gestolen in de diepe nacht, Toen het gezelschap lag en sliep; En al was het dat het zo kwam Dat Pilatus dit vernam, Ze zouden het wel alzo bedrijven Dat ze ongemoeid zouden blijven. Die ridders namen het genot, En zeiden alzo men hen zei; Maar het ware bericht Was hun woorden contrarie: Die rechte waarheid, groot en smal, Brak uit al overal. Twee papen zo kwamen daarna, [205] Heeten Phinees en Oda, Die gebieders waren van de wet, En Aggeus, die Leviet, mee. Deze drie lieden kwamen Uut Galilea tezamen In Jeruzalem ter synagogen, En zeiden voor de papen ogen: ‘Dezelfde Jezus die gij Kruisigde, die zagen wij Op de olijfberg, Daar hij zelf was gezeten Met zijn elf jongeren, En sprak aldus tot hen: “Gaat overal in aardrijk, En predik het volk algemeen, En doopt ze in de naam der vader En de zoon en de heilige geest allemaal: Die gedoopt is en geloven zal, Die zal behouden blijven al.” Hierna zagen we hem, zeker, Opwaarts te hemel varen.’ Toen die voorste van de papen En de ouderen van het Joodse volk Dit bericht hadden verstaan, [206] Zeiden zij drie gelijk: ‘Houdt de wet geboden, En belijdt der waarheid voor God Van deze zeldzamen dingen.’ Deze drie zeiden haastig ‘Zij het dus zeker en gewis: Leeft de heer, die God is Abrahams, Isaac en Jacob mede, Zo hebben we u de waarheid Gezegd in zekere woorden.’ Toen die Joden dat hoorden, Leizen ze zweren zonder letten Op het boek van Gods wet, Dat ze hiervan nimmermeer een woord Zouden verhalen voort, En gaven ze na dat Veel van hun schat, En hebben ze na dat Uit Jeruzalem de stad Met drie boden gezonden, Die elke leidde in zijn land, Omdat ze daarbij zouden Tegen niemand woorden houden. Hierna gelijk zo kwamen Die Joden alle tezamen, [207] En beweenden dit bericht En makten droevig misbaar. Ze spraken onder hun lieden: ‘Wat mag dit wonder betekenen, Dat we in Israël nu zien? Of wat zal daarna geschieden?’ Annas en Caiphas, zeker, Die de voorste der papen waren, Wilden de andere troosten toen, En spraken ze aldus toe: ‘Zouden wij zo dwaas wezen Dat we geloven zouden deze, Die hoedden Jezus graf? Ze gingen van hun woord af, Omdat we ze gaven giften: Zijn jongeren gaven hem ook licht Geld, om een bericht te maken Dat Jezus verrezen was, En het lichaam stelen zouden, Dragen dan daar ze wilden. Men zal ook niet, dat weet wel, Geloven vreemde lieden woorden, Die komen van hier en van daar; Want ge ziet openbaar, Dat we ze om geld kregen [208] Dat ze hun bericht verzwegen. Zet u te rusten van deze: Dit ding zal licht anders wezen.’ Toen stond op Nicodemus, En sprak tot de Joden aldus: ‘Ge hoort wel die zaken, Die de drie mannen spraken: Als dat Jezus verrezen was, En dat ze hem zagen openbaar Bij zijn jongeren gezeten Op de olijfberg, En dat hij daar ter vaart Op voer te hemel waart, En dat hij te prediken en dopen zei. Nu merk wel en beziet: Uw boeken gewagen dat, Toen verloren werd Elias, Dat de lieden zeiden meest, Dat hem gegrepen had een geest, En hadden gevoerd (dit mocht wel zijn) In het gebergte van Israël. De profeten kinderen Gingen hem zoeken ginder, Mar zij konden hem niet vinden. Dacht u goed, men zou daar zenden Goede lieden die hem zochten; [209] Was het dat zij hem vinden mochten, Zo waren we zeker van deze Dat hij was verrezen: Zo zouden we dan met allen In penitentie vallen, En in rechte boeten staan Van dat aan hem is misdaan.’ Deze raad dacht ze allen goed. Ze zonden weg met een spoed Die Jezus zochten, zoals men hen zei; En zij konden hem niet vinden. Ze keerden weder om, En zeiden: ‘Jezus me En vinden niet, wat er mag geschieden; Maar Jozef hebben we gezien Te Arimatea in de poort, Die ge uit uw slot verloor.’ Toen algemeen dat paapse volk En al dat volk van de Joden Aanhoorden deze boodschap, Hadden ze hadden grote blijdschap, Omdat ze Jozef hadden gevonden [210] En Jezus niet vinden konden. Ze kwamen tezamen en onderzochten, Hoe dat ze Jozef mochten Gewinnen tot hen. Toen droeg hen alzo de zin, Dat ze hem goede brieven zonden, Daar dus in geschreven stond: ‘Gods vrede is met u, En met hen allen die u zijn bij! Wij hebben misdaan, dat bekennen wij, Beide in God en in u. Wil ge u gewaardigen dat gij Tot ons komt zeker en vrij. Wij kennen wel dat de raad, Die wij op u hadden, was kwaad. Daarbij hielp u de Gods genade Uit onze boze raad. Vrede is met u, Jozef heer, Die waardig bent alle eer!’ Hem zevenen namen ze, zeker, Die Jozef beste vrienden waren. Dat papen volk zei hem dat: ‘Als ge komt te die stad Daar ge Jozef vindt, groet hem dan, En spreekt hem goedertieren aan, [211] Want hij heeft u allen lief, En dan geef hem deze brief.’ Toen ze dus tezamen Voor Jozef kwamen, Groeten zij hem gelijk, En gaven hem die brief in de hand. En toen hij het had gelezen, Sprak hij: ‘Geloofd moet wezen God, die mij verloste met een spoed, Dat ze niet storten mijn bloed!’ Meteen kuste huis ze gelijk, En heeft ze in huis ontvangen. D volgende dag nam hij de vaart Met hem te Jeruzalem waart. Toen ze naderden Jeruzalem, Liep dat volk tegen hem, En riepen alle tezamen: ‘Welkom, Jozef vader!’ Hij antwoorde weer met deze: ‘Gods vrede moet met u wezen!’ Ze kusten hem en Nicodemus Ontving hem fatsoenlijk in zijn huis. De volgende dag, Kwamen Annas en Caiphas [212] En met hem Nicodemus, En zeiden Jozef aldus: ‘Zeg je de waarheid God van Israël Dat we u vragen: zo doe je goed. Wii zijn zeer te ongemak daarvan Dat ge Jezus legde in het graf, En omdat we u doen Niet vonden in de gevangenis, Daar ge zo vast in was gedaan. Wii bidden u, doe ons verstaan Hoe het met u is vergaan, En hoe dat ge bent ontgaan.’ Jozef antwoorde: ‘Toen gij De vrijdag mij had gevangen En vast gedaan in uw hechtenis, Kwam omtrent middernacht Jezus voor mij staan toen, Daar ik lag in mijn gebed; En vier hoeken van het huis Werden opgeheven schier. Hiervan ik zo bang werd Dat ik neer viel ter aarde. Toen nam hij mij met de hand, En hief mij op algelijk, En goot mij water onder die ogen, [213] En ging mij gelijk staan drogen, En kuste mij en sprak mij aan: “Jozef, wie ben ik?” ik zei dan: “Lieve heer, mij dunkt dat Dat gij bent Elias.” - “Elias,” sprak hij, “ben ik niet: Ik ben Jezus, die ge hier ziet, Wiens lichaam ge deed af En met uw handen legde in het graf.” - “Heer,” sprak ik meteen, “Mocht ik uw graf dan zien?” |
|
Doe leidde hi mi zonder beide Ter zelver steden daer icken leide, Ende toonde mi daer te hant Tcleet daer ickene in want, Ende den wisch, dies ghelooft, Dien ic hem leide onder thooft. Ic sprac: “Ghelooft si hi mit eren, Die quam inden name ons heren!” Ende te hant leidde hi mi daer na Te minen huse tHarismathia. Doe kendic dat hi Jhesus ware; [214] Te hant aenbede icken dare. Voort sprac hi tote mi: “Binnen viertich daghen, zegghic di, En zoutu uut dinen huse niet gaen. Te minen jongheren ga ic zaen.”’ Doe dese mare ende dese woorde Die papen ende die Joden hoorden, Quam hem anxt aen so groot Datsi vielen alse doot Ter aerden, taensichte neder waert, Ende riepen alse volc vervaert: ‘Wat is des tekens bediet, Dat hier nu is gheschiet? Want wi kenden beide gader Jhesus moeder ende zijn vader: Dit wonder en was nie ghehoort.’ Doe trat een Levite voort. - ‘Ic kende,’ sprac hi, ‘twaren, Sine maghe, die goede liede waren Ende Gode zere ontsaghen, Bedens ende vastens plaghen, Ende Gode van haerre haven Offerhande ende aelmoesen gaven. Ooc is mi kenlijc wel, Doemen brachte inden tempel, [215] Daer en die heylighe Symeoen Ontfinc, dat hi sprac doen: “Nu laet, heer, na dijns selfs woort, Dinen knecht in rusten voort; Want nu hebben die oghen mijn Aen ghescouwet dijn aenschijn, Dattu bereides te voren, Eer ye mensche wart gheboren.” Vanden kinde propheteerde hi met: “Siet, dese is hier gheset, Om dat hi sal doen in Israhel Menighen vallen ende op staen also wel.” Doe sprac hi ter moeder waert: “Door dijn ziele zal gaen een zwaert;” Ende vele ander dinghen mede Propheteerde hi daer ter stede, Daer men wel bi merken mach Dat aen Cristum vele ghelach.’ Die Joden seiden alle danne: ‘Senden wi om die drie manne, Die ons zeiden tandren daghen, Datsi Jhesum zitten zaghen Opten berch van Oliveten, Ende laet ons die waerheit bat weten.’ Doe dedemense comen zaen, [216] Ende heeftse echter mit eede bevaen. Si seiden: ‘Leeft God van Israhel, So saghen wi herde wel, Dat hi mit sinen jongheren sprac, Ende daer na thant te hemele trac.’ Doe schiedmense haestelinghe, Ende deedse zegghen zonderlinghe Datsi seiden als te voren. Alse Annas ende Cayphas dit horen, Spraken si al onghelet: ‘Dat is houdende onse wet, Dat alle orconde zullen staen Die uut twee ofte drie monde gaen; Mar dits emmer wonder groot Dat Jhesus, die was doot, Op ghehaelt zoude wesen. Hets waer, wi lesen Dat Enoch op ghehaelt was, Ende die prophete Helyas, Ende ooc Moyses, die heylighe man, Want men sijn graf niet vinden en can. Dese waren doch, ter selver stont Datmense haelde, al ghesont; Maer Jhesus, - die was ghevanghen, Ende aen enen cruce ghehanghen, Sijn zide met enen spere doirsteken, [217] Datter tbloet uut quam ghelijc eenre beken, Met doornen doorsteken zijn hoot, Ende aen tcruce hinc al doot, Dat wi aenscouweden algader, Ende dien Joseph, onse waerde vader, Metter hant int graf leide, Alse hi selve seit ende seide: - Dat die zoude sijn verresen, Dunct ons dat meeste wonder wesen Dat ye was in aertrike: Men sach nie des ghelike.’ Joseph die stont op doe, Ende sprac Annas ende Cayphas toc. Hi sprac: ‘Wel so mach u Van Jhesum wondren nu, Dat hi levende uten grave quam, Ende daer na op te hemele clam; Maer meer mach u wondren des, Dat hi niet allene en es Vander doot op ghestaen, Maer vele liede, dats zonder waen, Heeft hi verrisen doen met hem, Die gaen ende staen in Jherusalem. Wi kenden alle meest Symeoene, [218] Den heylighen pape in sinen doene, Die Jhesum in sijn hande ontfinc, Doemen eerst ten temple met hem ghinc. Twee zonen hadde hi voorwaer. Wi waren meest alle daer Daer si verschieden beide, Ende daer mense int graf leide. Dese sijn levende op ghestaen: Hare grave zietmen wide ontdaen: Te samen quamen si ghegaen (Dat doe ic u voorwaer verstaen) In Arismathia die stede. Daer sijn si in haer ghebede Al stille, datmense niet en hoort: Jeghen niemene en spreken si woort. Mijn raet is dat wi daer treken, Ende vriendelijc jeghen hem spreken. Moghen wise voor ons bringhen, Si zullen ons zelsiene dinghen Segghen, des zijt ghewesse, Van haerre verrisenesse.’ Desen raet dochte hem allen goet. Daer trocken si henen mitter spoet, Annas, Cayphas, Joseph also wel, Nychodemus ende Gamaliel. [219] Toten graven sijn si ghegaen: Die vonden si open staen. Van daer trocken si voort THarismathia in die poort. Daer hebben sise ghesien In haer ghebede op hare knien. Si gheboghen tote hem hoveschelike, Ende custense waerdelike, Ende brachtense mit hem ter vaert Ter stat van Jherusalem waert, Tote in die synagoghe doe. Die doren slootmen alle toe; Gods wet brochtmen voort te hant, Ende leiden tboec in haer hant, Ende beswoerense bi Gode Adonay Ende van Israhel, ofte si Aene Jhesum gheloofden clare, Ende ofte hi verresen ware, Ende hoe dat mochte wesen Datsi dus waren verresen. Alse Carinus ende Lucius Besworen waren aldus, Beefden hem alle haer lede: Sere versuchten si ooc mede, Ende sloeghen te hant metter vaert [220] Die oghen te hemele waert. Een cruce maecten si te hant Op haer tonghe mitter hant, Ende spraken: ‘Gheeft ons perkement: Wi zullen u thant doen becant Met scrivene, in corte woort, Dat wi ghesien hebben ende ghehoort.’ Dat wert hem te hant ghegheven. Doe zaten si neder ende screven Elc van andren zonderlinghe, Ende seiden teerst dese dinghe: ‘Here Jhesu Criste, die cons gheven Den doden op verstaen ende leven, Ghehinghet nu den knechten dijn, Die hier toe nu besworen zijn, Datsi die grote wondere moghen Desen volke voort vertoghen, Dat dine godlike crachte In die deemster helle wrachte, Dattu ons te heelne bevales, Doe du dine vriende daer hales. - Doe wi metter vadre scaren In die zwarte deemsterheit waren, Quam een groot licht ende een claer [211] Op ons allen ghevallen daer, Dat scoonre was of noch also scone Dan die zonne anden throne. Doe verblijdden alle gadre Die propheten entie vadre. Adaem, onse eerste vader, zeide: Dit is dat licht des vaders der ewicheide, Dat hi ons gheloofde te zinden Ende alle dien ghenen diene minden.” Doe riep die prophete Ysaias: Doe ic op aertrike levende was, Propheteerde ic van desen lichte, Dat des zoons vader teenre ghichte Mids sinen zone nu heeft ghesint Desen gheseelscape dat hi mint. Doe so propheteerde ic dat: “Tfolc dat in die deemsterheide zat, Dat scouwede een licht herde groot; Ende die woonden int rike der doot, Hem wart een scone licht gheboren.” Dit propheteerde ic langhe hier voren, [222] Ende dit is dat selve licht Dat ons hier nu verlicht.’ Doe waren wi alle in groter vrouden Vanden lichte dat wi daer scouden. Doe quam daer Symeoen, onse vader, Ende seide: ‘Sijt blide algader! Ic ontfinc, bequame ende scone, Jhesum Cristum, den Gods zone, In minen arme, zoete ende zachte, Doemen jonc [ten] tempel brachte. Die heilighe gheest mi doe leerde, Dat ic van hem propheteerde Ende sprac aldus dese woort: “Nu laet, here, in rusten voort Dinen knecht; want die oghen mijn Hebben aenghesien dijn aenschijn, Dattu bereet hads te voren, Eer ye mensche wert gheboren: Du best tlicht der liede, dat weet ic wel, Ende blijkscap dijns volcs van Israhel.”’ Doe verblijdden wi noch meer Dan wi ghedaen hadden eer. Doe quam daer een toe ghegaen, Recht als een heremite ghedaen. Doe vraechden hem die vadre dare Ende die propheten, wie hi ware. [223] Hi sprac: ‘Ic ben Jan die Dopere, Jhesus Cristus voorlopere; Ic ben die stemme die voor hem liep, Ende in dier woestinen riep. Doe ic hem op enen dach Te mi waert comen zach, Propheteerde [ic], doe hi quam: “Nu siet hier dat Gods Lam, Dattie zonden ofdoet.” Ic dooptene, des zijt vroet, In die riviere van dier Jordane. |
Toen leidde hij mij zonder wachten Terzelfder plaats daar ik hem legde, En toonde mij daar gelijk Het kleed daar ic hem in wondt, En de doek, dus geloof het, Die ik hem legde onder het hoofd. Ik sprak: “Geloofd is hij met eren, Die kwam in de naam van onze heer!” En gelijk leidde hij mij daarna Tot mijn huis te Arimatea. Toen bekende ik dat hij Jezus was; [214] Gelijk aanbad ik hem daar. Voort sprak hij tot mij: “Binnen veertig dagen, zeg ik u, En zou u uit uw huis niet gaan. Tot mijn jongeren ga ik gelijk.”’ Toen dit bericht en deze woorden Die papen en de Joden hoorden, Kwam hem angst aan zo groot Dat ze vielen als dood Ter aarden, het aanzicht neer waart, En riepen als bang volk: ‘Wat de tekens betekenen, Dat hier nu is geschied? Want we kenden beide tezamen Jezus moeder en zijn vader: Dit wonder was niet gehoord.’ Toen trad een Leviet voort. - ‘Ik kende,’ sprak hij, ‘zeker, Zijn verwanten, die goede lieden waren En God zeer ontzagen, Bidden en vasten plegen, En God van hun have Offerande en aalmoezen gaven. Ook is mij goed bekend, Toen men bracht in de tempel, [215] Daar die heilige Simeon Ontving, dat hij sprak toen: “Nu laat, heer, naar uw eigens woord, Uw knecht in rust voort; Want nu hebben mijn ogen Aanschouwt uw aanschijn, Dat u bereide tevoren, Eer ooit een mens was geboren.” Van het kind profeteerde hij mee: “Ziet, deze is hier gezet, Omdat hij zal doen in Israël Menige vallen en opstaan alzo wel.” Toen sprak hij ter moeder waart: “Door uw ziele zal gaan een zwaard;” En vele ander dingen mede Profeteerde hij daar ter plaatse, Daar men wel bij merken mag Dat aan Christus veel lag.’ Die Joden zeiden alle dam: ‘Zenden we om die drie mannen, Die ons zeiden te andere dagen, Dat ze Jezus zitten zagen Op de olijfberg, En laat ons de waarheid beter weten.’ Toen liet men ze komen gelijk, [216] En hebben ze echter met eed bevangen. Ze zeiden: ‘Leeft God van Israël, Zo zagen wij erg goed, Dat hij met zijn jongeren sprak, En daarna gelijk te hemel trok.’ Toen scheidde men ze haastig, En liet ze zeggen apart Dat ze zeiden als tevoren. Toen Annas en Caiphas dit horen, Spraken ze al zonder letten: ‘Dat is houden onze wet, Dat in alle oorkonde zal staan Die uit twee of drie monde gaan; Maar dit is immer wonder groot Dat Jezus, die was dood, Opgehaald zou zoude wezen. Het is waar, we lezen Dat Henoch opgehaald was, En die profeet Elias, En ook Mozes, die heilige man, Want men zijn graf niet vinden kan. Deze waren doch, terzelfder tijd Dat men ze haalde, al gezond; Maar Jezus, - die was gevangen, En aan een kruis gehangen, Zijn zijde met een speer doorstoken, [217] Zodat er het bloed uitkwam gelijk een beek, Met doornen doorsteken zijn hoofd En aan het kruis hing geheel dood, Dat wen aanschouwden allemaal, En die Jozef, onze waarde vader, Met de hand in het graf legde, Als hij zelf zegt en zei: - Dat die zou zijn verrezen, Lijkt ons dat meeste wonder te wezen Dat ooit was in aardrijk: Men zag niet dergelijke.’ Jozef die stond op toen, En sprak Annas en Caiphas toc. Hij sprak: ‘Wel zo mag u Van Jezus verwonderen nu, Dat hij levend uit het graf kwam, En daarna op te hemel klom; Maar meer mag u verwonderen dus, Dat hij niet alleen is Van de dood opgestaan, Maar vele lieden, dat is zonder waan, Heeft hij laten verrijzen met hem, Die gaan en staan in Jeruzalem. Weken alle meest Simeon, [218] De heilige paap in zijn doen, Die Jezus in zijn handen ontving, Toen men eerst ten tempel met hem ging. Twee zonen had hij voorwaar. Wij waren meest alle daar Daar ze verscheiden beide, En daar mens ze in het graf legde. Deze zijn levend opgestaan: Hun graven ziet men wijd geopend: Tezamen kwamen ze gegaan (Dat doe ik u voorwaar verstaan) In Arimatea die plaats. Daar zijn ze in hun gebed Al stil, dat men ze niet hoort: Tegen niemand spreken ze een woord. Mijn raad is dat we daar trekken, En vriendelijk tegen ze spreken. Mogen we ze voor ons brengen, Ze zullen ons zeldzame dingen Zeggen, dus wees zeker, Van hun verrijzenis.’ Deze raad dachten ze allen goed. Daar trokken ze henen met een spoed, Annas, Caiphas, Jozef alzo wel, Nicodemus en Gamaliel. [219] Tot de graven zijn ze gegaan: Die vonden ze open staan. Vandaar trokken ze voort Te Arimatea in die poort. Daar hebben ze hen gezien In hun gebeden op hun knieën. Ze bogen tto ze hoffelijk, En lusten ze waardig, En brachten ze met hen ter vaart Ter stad van Jeruzalem waart, Tot in de synagoge toen. De deuren sloot men alle toe; Gods wet bracht men voort gelijk, En legden het boek in hun hand, En bezwoeren ze bij God Adonis En van Israël, of ze Aan Jezus geloofden duidelijk, En of hij verrezen was, En hoe dat mocht wezen Dat ze dus waren verrezen. Zoals Carinus en Lucius Bezworen waren aldus, Beefden hen al hun leden: Zeer verzuchten ze ook mede, En sloegen gelijk met een vaart [220] Die ogen te hemel waart. Een kruis maakten ze gelijk Op hun tongen met de hand, En spraken: ‘Geef ons perkament: We zullen u gelijk doen bekend Met schrijven, in korte woorden, Dat we gezien hebben en gehoord.’ Dat werd hen gelijk gegeven. Toen zaten ze neder en schreven Elk van de andere apart, En zeiden ten eerste deze dingen: ‘Heer Jezus Christus, die kon geven De doden opstaan en leven, Sta toe uw knechten, Die hiertoe nu bezworen zijn, Dat ze die grote wonderen mogen Dit volk voort vertonen, Dat uw goddelijke kracht In de duistere hel wrocht Dat u ons te verhelen beval, Toen u uw vrienden daar haalde. - Toen we met de scharen van de vader In die zwarte duisterheid waren, Kwam een groot licht en een heldere [211] Op ons allen gevallen daar, Dat mooier was of noch alzo mooi Dan die zon aan de troon. Toen verblijdden alle tezamen Die profeten ent de vader. Adam, onze eerste vader, zei: Dit is dat licht der vader der eeuwigheid, Dat hij ons beloofde te zien En alle diegenen dien hem mint.” Toen riep die profeet Jesaja: Toen ik op aardrijk levend was, Profeteerde ik van deze lichte, Dat de zoon de vader te een gift Mits zijn zoon nu heeft gezonden Dit gezelschap dat hij mint. Toen zo profeteerde ik dat: “Het volk dat in de duisterheid zat, Dat aanschouwde een licht erg groot; En die woonden in het rijk der dood, Hen werd een mooi licht geboren.” Dit profeteerde ik lang hiervoor, [222] En dit is datzelfde licht Dat ons hier nu verlicht.’ Toen waren we alle in grote vreugden Van het licht dat we daar aanschouwden Toen kwam daar Simeon, onze vader, En zei: ‘Zijn het blinde allemaal! Ik ontving, bekwaam en mooi, Jezus Christus, de Gods zoon, In mijn armen, zoet en zacht, Toen men het jong ten tempel bracht. De heilige geest mij toen leerde, Dat ik van hem profeteerde En sprak aldus deze woorden: “Nu laat, heer, in rust voort Uw knecht; want mijn ogen Hebben aangezien uw aanschijn, Dat u bereid had tevoren, Eer ooit een mens werd geboren: U bent het licht der lieden, dat weet ik wel, En blijk van uw volk van Israël.”’ Toen verblijdden we noch meer Dan we gedaan hadden eerder. Toen kwam daar een toe gegaan, Recht als een heremiet gedaan. Toen vroeg hem die vader daar En die profeten, wie hij was. [223] Hij sprak: ‘Ik ben Johannes de Doper, Jezus Christus voorloper; Ik ben de stem die voor hem liep, En in die woestijn riep. Toen ik hem op een dag Tot mij waart komen zag, Profeteerde ik, toen hij kwam: “Nu ziet hier dat Gods Lam, Dat de zonden afdoet.” Ik doopte hem, dus wees bekend, In de rivier de Jordaan. |
|
Die heilighe gheest sprac hem daer ane In eenre duven ghelike, Ende sprac openbaerlike: “Dits mijn zone, die ic minne, Daer ic mi behaechde inne: Dien so willic dat ghi hoort.” Nu sijt blide alle voort: Hi naect u, hi is hier bi, Die u allen sal maken vri.’ Doe Adaem hoorde ane, Dat Jhesus in die Jordane Van Janne was ghedoopt, Wert hi meer noch verhoopt. Hi sprac al zonder lette, [224] Tote sinen zone Sethte: ‘Nu vertrecke hier, so doestu wel, Wat tote di sprac die ynghel, Doe ic di ten paradise gaen dede Om olie der ontfermichede, Omme datmen mine lede Bestriken zoude daer mede, Doe ic van ziecten was zwaer.’ Seth sprac: ‘Vader, ghi segt waer: Doe ic voor die poorte quam, Sprac dynghel die mi vernam: “Du best om niet uut ghetiet: Dijn vader en mach noch niet Der olien hebben te deser stont, Die hem sal maken ghesont; Maer over vijf dusent jaer Ende over twee hondert hier naer So sal op aertrike comen scone Die hoghe vraeye Gods zone, Ende sal menscheit nemen ane, Ende ghedoopt sijn in die Jordane; Ende als hi daer ghedoopt es, So sal uut hem, des sijt ghewes, Olie vloeyen der ontfermichede, Daer hi gansen sal mede Al dat volc, groot ende smal, [225] Dat ane hem gheloven sal, Ende quite maken van allen zonden; Ende dan in dien stonden Sal dijn vader worden ghesmeert Metter olien die hi begheert, Ende Cristus, die Gods zone fijn, Sal die zelve olie sijn, Die uut sijnre ontfermicheit sal rinnen Op alle die ghene diene minnen, Ende die sal uwen vader Ende sine vriende algader Uut allen vernoye leiden Inder ewigher salicheiden.”’ Doe die propheten entie vadre Ende die heilighen allegadre Die hoghe mare hoorden an, Waren sijs alle te blider dan. Nu quam Sathan, die here groot, Die die prinche is vander doot, Ende sprac der hellen dus ane: ‘Ghereet u allen tontfane Den ghenen, die zeide openbare Dathi Cristus, die Gods zone, ware; Nochtan is hi mensche, dats waer, Want hi jeghen die doot hadde vaer, Bi dien ic hoorden spreken bloot; [226] “Mijn ziele is droeve toter doot’ Hi heeft gheweest in alre wijs Onse grote adversarijs. Die ic lazers maecte ende crom, Besetene, gychtighe, dove ende stom, Ganste hi met enen woorde: Dit wonder men noit en hoorde. Desen hebbic ter doot bracht: Hi coomt hier zaen in onse macht. Siet hoe ghine wilt ontfaen: Hi heeft mi vele vernoys ghedaen.’ Die helle antwoorde na desen: ‘Hoe soude dat moghen wesen, Dat een puer mensche met zire machte Wederstaen soude uwe crachte? En was noit mensche op aertrike So machtich, so vrome noch zo rike, Hine moste u sijn onderdaen Ende hier in onse prisoen gaen: Daer omme so duchtic mi Dattie Godheit in hem si, Ende, coomt [hi] hier, sijt zeker dies, Datter aen leit onse grote verlies, Ende daer toe dijn groot ongheval, [227] Dat di ewelijc bliven sal.’ Sathan antwoorde na dien: Soutstu twivelen ofte ontsien Hem tontfane in dijn behout, Die di ende mi so menichfout Ghecreet heeft ende ghestoort? Ic hebbene gheproeft ende ghecoort. Weet ooc dat ict daer toe brachte, Dat doude Joodsche gheslachte Al in roere wert jeghen hem In die stat van Jherusalem. Een cruce ic ghereiden dede, Daer men aen hinc sine lede, Ende hande ende voete doorsloech: En doochde noit mensche zulc onghevoech. Sijn zide dede ic met enen spere Ontwee steken, dit was mijn ghere. Hine mach nu nietmeer spreken: Sijn herte is op dat breken. Hi sal hier comen herde zaen, Ende u ende mi sijn onderdaen.’ Die helle antwoorde doe: ‘Du sprakes mi also toe, Dat mi dese zoude hebben ghenomen Sielen die hier waren comen, [228] Ende weder ten live brachte. Hier esser noch in mire hachte, Die wilen dat selve deden, Niet met crachte, mer met beden, Die si daden, des sijt ghewes, Ane Gode die alles machtich es. Hi verloossese van deser stede Met sijnre eyghenre moghenthede. Maer mi wondert van desen Jhesus, Dat hi mi zoude aldus Zielen ontrecken uut mire macht Met sijns selfs eyghenre cracht. Mochte hi yet zijn die ghene, Die Lazarum allene Uut deser steden trac Met enen woorde dathi sprac, Sonder yement te roepene an?’ - ‘Dit selve is hi,’ sprac Sathan. Doe die helle dat hoorde, Sprac si ten eersten woorde: ‘Ic beswere di bider moghentheiden Die wi hebben onder ons beiden, Dattune hier en bringhes niet: Quaem hi hier, ons waer evel ghesciet. Heeft di vergheten dat hi [229] Lazarum maecte vri, Die doot was vier daghe lanc, Ende int graf lach ende stanc, Dies wi hier so zeker waren? Hi verhief hem als een aren, Die sine vloghele scuddet vanden naten, Ende voer also sierre straten; Wine constens niet ghehouden: Weder wi wouden ofte en wouden, Voer die ziele wech ter vaert. En wart noit zo zere vervaert, Als ic was van Jhesus woorde, Doe ic zine stemme zegghen hoorde: “Lazarus, nu coomt hier uut.” Ic verloos al mine virtuut, Ende ooc al mine ambachte Waren berooft van haerre machte. In sulken anxt en quam ic nie. Sathan, wel weet dattie, Die dat met enen woorde dede, In hem heeft die Godhede Ende recht God es, sijt zeker des, Die ter werelt comen es Om die menscheit te vertroostene Ende menschelijc nature te verloossene; [230] Dats claerlijc mijn gheloven. Comt hi hier, hi sal ons beroven Van onsen ghevanghenen, ende die ontleiden Te sijnre eweliker zalicheiden: Dats in sijn heilighe hemelrike, Dat gheduren sal ewelike.’ Binnen desen datsi dus spraken Onder hem tween van desen zaken, Quam te hant, zonder verdrach, Oft ware een groot donreslach. Een stemme sprac ten selven tiden: ‘Doet op uwe poorten wide, Ghi princhen! daer moet zaen Der glorien coninc in gaen.’ In groten anxte waren si doe. Die helle sprac Sathanne toe: ‘Vollic, Sathan, ganc van mi, Mine herberghe ontsegghic di. Oftu nu goet vechtere sijs, So ganc nu vechten, ende bejaghe prijs Jeghen der glorien coninc. Du vermaets di so hoghe dinc Jeghen hem te doene: Laet sien, bistu nu yet coene?’ [231] Die helle gheboot haren ambachten, Datsi die poorten wel wachten, Ende sloten, gryndelen ende ameiden Voor die poorten vaste leiden, Ende niement in en lieten gaen, Waer bi dat niet en worde ghevaen Die die ghevanghenen hilden daer, Die alle hadden groten vaer. Doe die propheten entie vadre Entie heilighen allegadre Dese wondre hadden ghehoort, Spraken si ghemeenlike dese woort: ‘Doet op uwe coperen poorten, ghi! Laet in der glorien coninc vri!’ Coninc David sprac na desen: ‘Doe ic op aertrike hadde mijn wesen, Propheteerde ic dat God, onse here, Die poorten ghemaect van ere Altemale ontwee stac, Ende die yseren slote brac, Ende nam die sine daer te hande In midden sinen viande,’ Doe sprac daer Ysayas: ‘Ic sprac, doe ic op aertrike was “Die dode sullen op staen, Die inden grave sijn bevaen; Ende die dan sijn te dien tiden Opter aerden, zullen verbliden; Ende die dau, die van Gode comen zal, Sal hare ghesonde wesen al.” Noch in eenre ander stede So propheteerde ic mede “Ver doot, waer is dijn gaert, Daer du mede waers so haert? Waer is, ver helle, dijn zeghe, Dien du hads alle weghe?”’ Doe dat die heilighen hoorden, Verstonden si van dien woorden. Si seiden: ‘Doet op uwe poorten nu, Ver helle! wi zegghen u, Ghi sijt verwonnen, zonder waen, U macht heeft nu al ghedaen.’ |
Die heilige geest sprak hem daaraan In een duiven gelijkenis, En sprak openbaar: “Dit is mijn zoon, die ik min, Daar ik mij behagen in: Die zo wil ik dat gij hoort.” Nu zeg het blijde alle voort: Hij nadert u, hij is hierbij, Die u allen zal maken vrij.’ Toen Adam aanhoorde, Dat Jezus in die Jordaan Van Johannes was gedoopt, Werd hij meer noch verheugd. Hij sprak al zonder letten, [224] Tot zijn zoon Seth: ‘Nu vertrek hier, zo doet u goed, Wat tot u sprak die engel, Toen ik u ten paradijs gaan deed Om olie der ontferming, Omdat men mijn leden Bestrijken zou daarmee, Toen ik van ziekten was zwaar.’ Seth sprak: ‘Vader, ge zegt waar: Toen ik voor die poort kwam, Sprak de engel die mij vernam: “U bent om niet uitgetrokken: Uw vader mag noch niet De olie hebben te deze tijd, Die hem zal maken gezond; Maar over vijfduizend jaar En over tweehonderd hierna Zo zal op aardrijk mooi komen Die hoge fraaie Gods zoon, En zal mensheid aannemen, En gedoopt zijn in de Jordaan; En als hij daar gedoopt is, Zo zal uit hem, dus is het zeker, Olie vloeien der ontferming, Daar hij genezen zal mede Al dat volk, groot en smal, [225] Dat aan hem geloven zal, En vrij maken van alle zonden; En dan in dien stonden Zal dijn vader worden gesmeerd Met de oliën die hij begeert, En Christus, die fijne Gods zoon, Zal diezelfde olie zijn, Die uit zijn ontferming zal rennen Op alle diegene die hem minnen, En die zal uw vader En zijn vrienden allemaal Uit alle verdriet leiden In de eeuwiger zaligheden.”’ Toen die profeten en die vader En die heiligen allemaal Dit hoge bericht aanhoorden, Waren ze alle te blijder dan. Nu kwam Satan, die grote heer, Die die prins is van de dood, En sprak der hellen aldus aan: ‘Bereidt u allen toe ontvangen Diegene, die zei openbaar Dat hij Christus, de Gods zoon, was Nochtans is hij mens dat is waar, Want hij tegen de dood had gevaar, Omdat ik hem hoorden spreken bloot; [226] “Mijn ziel is droevig tot der dood’ Hij heeft geweest in alle wijze Onze grote adviseurs. Die ik melaats maakte en krom, Bezetene, jichtige, dove en stom, Genas hij met een woord: Dit wonder men nooit hoorde. Deze heb ik ter dood gebracht: Hij komt hier gelijk in onze macht. Ziet hoe gij hem wil ontvangen: Hij heeft mij veel verdriet gedaan.’ Die helle antwoorde na deze: ‘Hoe zou dat moge wezen, Dat een puur mens met zijn macht Weerstaan zou uw kracht? Er was nooit een mens op aardrijk Zo machtig, zo dapper noch zo rijk, Hij moest u zijn onderdanig En hier in onze gevangenis gaan: Daarom zo lijkt mij Dat de Godheid in hem is, En, komt hij hier, zij het zeker is, Dat eraan legt ons grote verlies, En daartoe uw groot ongeval, [227] Dat u eeuwig blijven zal.’ Satan antwoorde na dien: Zou u twijfelen of ontzien Hem te ontvangen in uw behoudt, Die u en mij zo menigvuldig Gekrenkt heeft en verstoord? Ik heb hem beproefd en bekoord. Weet ook dat ik het daartoe bracht, Dat de oude Joodse geslachten Al in oproer werd tegen hem In die stad van Jeruzalem. Een kruis ik bereiden liet, Daar men aan hing zijn leden, En handen en voeten doorsloeg: En gedoogde nooit een mens zulk ongenoegen. Zijn zijde liet ik met een speer Stuk steken, dit was mijn verlangen. Hij mag nu niet meer spreken: Zijn hart is op dat breken. Hij zal hier komen erg gauw, En u en mij zijn onderdaan.’ Die hel antwoorde toen: ‘U sprak mij alzo toe, Dat mij deze zou hebben genomen Zielen die hier waren gekomen, [228] En weder ten lijf bracht. Hier is er noch in mijn hechtenis, Die wijlen datzelfde deden, Niet met kracht, maar met bidden, Die ze deden, dus is het zeker, Aan God die alles machtig is. Hij verlost van deze plaats Met zijn eigen mogendheden. Maar mij verwondert van deze Jezus, Dat hij mij zou aldus Zielen onttrekken uit mijn macht Met zijn eigen kracht. Mocht hij iets zijn diegene, Die Lazarus alleen Uit deze plaats trok Met een woorden dat hij sprak, Zonder iemand aan te roepen?’ - ‘Ditzelfde is hij,’ sprak Satan. Toen die hel dat hoorde, Sprak ze ten eerste woorden: ‘Ik bezweer bij uw mogendheden Die we hebben onder ons beiden, Dat u hem hier niet brengt: Kwam ij hier, ons was euvel geschied. Heeft u vergeten dat hij [229] Lazarus maakte vrij, Die dood was vier dagen lang, En in het graf lag en stonk, Dus we hier zo zeker waren? Hij verhief hem als een arend, Die zijn vleugel schudt van het nat, En voer alzo zijn straten; Wie konden hem niet houden: Weder we wilden of niet wilden, Voer die ziel weg ter vaart. En werd nooit zo zeer bang, Als ik was van Jezus woorden, Toen ik zijn stem zeggen hoorde: “Lazarus, nu kom hieruit.” Ik verloor al mijn kracht, En ook al mijn ambt Waren beroofd van hun macht. In zulken angst kwam ik niet. Satan, wel weet dat de, Die dat met een woorden deed, In hem heeft de Godheid En recht God is, zij het zeker dus, Die ter wereld gekomen is Om die mensheid te vertroosten En menselijkheid natuur te verlossen; [230] Dat is duidelijk mijn geloof. Komt hij hier, hij zal ons beroven Van onze gevangen, en die wegleiden Tot zijn eeuwige zaligheden: Dat is in zijn heilige hemelrijk, Dat duren zal eeuwig.’ Binnen deze dat ze aldus spraken Onder hen twee van deze zaken, Kwam gelijk, zonder verdrag, Of het was een groot donderslag. Een stem sprak terzelfder tijd: ‘Doe open uw poorten wijde, Gij prinsen! Daar moet gelijk De glorie koning in gaan.’ In grote angst waren ze toen. Die hel sprak Satan toe: ‘Geheel, Satan, ga van mij, Mijn herberg ontzeg ik u. Of ge nu goed vechter bent, Zo ga nu vechten, en bejaag prijs Tegen de glorie koning. U vermat u zo’n hoog ding Tegen hem te doen: Laat zien, bent u nu niets koen?’ [231] De hel gebood zijn handlangers, Dat ze de poorten goed wachten, En sloten, grendelen en slagboom Voor die poorten vast legden, En niemand erin lieten gaan, Waarbij dat er niets wordt gevangen Die die gevangenen hielden daar, Die alle hadden groot gevaar. Toen de profeten ent de vader En de heiligen allemaal Dit wondere hadden gehoord, Spraken ze algemeen deze woorden: ‘Doe open uw koperen poorten, gij! Laat in de edele glorie koning!’ Koning David sprak na deze: ‘Toen ik op aardrijk had mijn wezen, Profeteerde ik dat God, onze heer, Die poorten gemaakt van eerder Helemaal stuk stak, En het ijzeren slot brak En nam die daar gelijk In het midden van zijn vijanden,’ Toen sprak daar Jesaja: ‘Ik sprak, toen ik op aardrijk was “Die doden zullen opstaan, Die in het grave zijn bevangen; En die dan zijn te dien tijden Op de aarde, zullen verblijden; En die dauw, die van God komen zal, Zal ze geheel gezond wezen.” Noch in een andere plaats Zo profeteerde ik mede “Vrouw dood, waar is uw gaart, Daar u mede was zo hard? Waar is, vrouw helle, uw zege, Die u had allerwege”’ Toen dat die heiligen hoorden, Verstonden ze van die woorden. Zei zeiden: ‘Doe open uw poorten nu, Vrouwe helle! Wij zeggen u, Ge bent overwonnen, zonder waan, U macht heeft nu al gedaan.’ |
|
Hier binnen quam, zonder verdrach, [233] Een stemme als een donreslach, Ende die stemme sprac ten selven tide: ‘Doet op uwe poorten wide, Ghi princhen! daer moet, zonder waen, Der glorien coninc nu in gaen.’ David sprac, sonder beide, Toter hellen ende seide: ‘Dese woorde ic propheteerde, Also mi die heilighe gheest leerde: Dat ic doe seide, dat zegghic nu: “Hi is sterc, dat zegghic u, In stride machtich ter stede, Ende coninc der glorien mede.’ “Die selve here, doe hijs gaerde, Sach vanden hemele optie aerde, Om dat hi dat zuchten woude verstaen Van hem die waren ghevaen, Ende ontbinden die kindre met, Die onder die moorders waren gheset.’ Ende du, versmaedde helle, doe [234] Dine poorten op, die noch zijn toe: Laet in der glorien coninc, hets tijt.’ oe dat sprac coninc Davijt, Quam der glorien coninc ghegaen In die helle, alse mensche ghedaen, Ende verlichte met sire moghentheit Der hellen zwerte deemsterheit, Ende scoorde die bande die Te voren en waren ghescoort nie, Ende visiteerde ons die daer saten In deemsterheit groot utermaten Ende in die scaduwe vander doot, Daer hi ons halp uter noot. Doe dit aen sach die helle Ende haer minister quaet ende felle, Dat Jhesus quam dus stoutelike In hare macht, in haren rike, Ende van sijnre eyghenre machte So groten licht met hem brachte, Dattie helsche deemsterheit daer Verlichte so openbaer, Worden si alle so vervaert, Datsi en wisten warwaert. [235] Si riepen lude: ‘Wi Sijn alle verwonnen van di! Wie bistu - sech ons dat - Die hier dus cooms in onse stat, In onse macht, in onse behout, Als een kempe vrome ende stout? Sech ons wanen du cooms, Die onse macht aldus verdooms? Wie bistu - sech ons bloot - Die so cleine sijs ende so groot, So neder ende so machtich, Ridder so stout ende so crachtich, Die verwint dus alle dinc, Ende is der glorien coninc, Die doot is ende ooc leeft, Ende ons allen versaecht heeft, Ende uut onser moghentheiden Onse ghevanghene wilt leiden? Wie bistu - doch ons hier bekint - Die onse ghevanghene hier ontbint Vander erfsonden ende absolveert Ende inden eersten state keert, Also of si niet vonden En waren inder erfsonden? Wie bistu - sech ons mede- [236] Die de helsche deemsterhede Met godliken lichte verclaert, Ende ons allen mede vervaert?’ In desen anxte, in desen doene Riepen alle die legioene Vanden duvelen dare, Begrepen met groten vare. Si seiden: ‘Wanen bistu, Jhesu, Die so sterc ende so clare bist nu, So zuver ende so ombesmet, Quite van allen blame met? Die werelt, die voor desen dach Onse renten ons te zendene plach, Ende tonsen ghebode stont ye, Sine seinde ons nie Doden mensche aldus ghedaen. Wie bistu dan - dat doch ons verstaen - Die dus onvervaerdelike Cooms binnen onsen rike, Om onse scade, om onse verlies, Ende onse torment niet en ontsies? Bestu yet die selve man, Daer ons onse prinche Sathan Of seide so menichwerven, Hadde hi di doen sterven, [237] Dathi dan zoude moghentlike Here sijn van al aertrike?’ Ende alte hant na dese dinc So greep der glorien coninc Sathanne, ende slotene mede Inder hellen deemsterhede, Ende sine claerheit bequame Keerde hi te hant op Adame. Te hant ontfinc die helle danne Met groten gheschelde Sathanne Int nederste der hellen doe, Ende sprac hem aldus toe: ‘O prinche zot ende ries, Toebringhere alles verlies, Der ynglen scheren ende spot, Der gherechter menschen zot, Hoe dorstu in dijn ghehinc Crucen der glorien coninc, Die met sijnre doot heeft betaelt Den groten roof dien hi hier haelt? Sech, wat heefstu, dwaes, ghedaen? [Jhesus, die hier nu comt ghegaen, [238] Heeft met sire godliker claerhede Verlicht die doet der demsterhede, Ende ons in enen kerker ghesloten: Dien heefti ontwee ghestoten, Ende ontbint die ghevanghene sijn: Sine duchten nemmeer ons anscijn. Die onder onse tormente laghen, Te suchtene ende te weenne plaghen, Toenen nu blide manieren. Het schijnt si selen ons assailgieren Hier in onse proper rike. Dits verwandelt haestelike! Want die weenen zouden ende screyen, Sitten als die hen meyen! O prince Sathan, dul algader, Van alre quaetheiden vader, Hoe soe dorstu dit doen? Die ghene die in onse prisoen Vander werelde beghinne Waren altoes in horen sinne Van alre ghenaden onthoopt, Mi dunct hier nu anders noopt. Men hoert hier niet zuchten no stenen, Ulen, carmen no wenen, Noch in harre gheens anscijn En vintmen van tranen tekenkijn. [239] O prince van groeter cracht, Die alleene hads in dine macht Alle die slotele vander hellen, Ende here waers vanden ghesellen, Alle de rijcheit die Du bejaghes vormaels nie, Mids dat Adaems onnoeselhede Int paradijs ant hout mesdede, Die heefti ontoghen, des sijt vroet, Scrucen hout daer Cristus ane stoet. Alle dine vreude verghinc, Doe du cruces desen coninc. Voertane sal sijn dij bekent Dat eeuwelike groot torment,] Daer du ewelec zouds bliven In mijn hoede met dien caytiven. O du prince Sathan, Die alle quaetheit ierst began, Ende hoeverde ierst toe brocht, Du soud tierst hebben ondersocht, Oftu in Jhesum hads vonden Eneghe zake van zonden; Ende als du sijn leven grondes, En ghene zake en vondes Van zonden in al sinen doene, [240] Hoe waerstu, Sathan, dan soe coene, Dattune cruces soe jammerlike Ende hier brachts in onse rike, Den onnoeselen, den gherechten, Die ons nu sal ontcrechten Onse ghevanghene, die wi houden Ende die ons werden zouden?’ Doen die hille dit vertrac Ende jeghen Sathanne aldus sprac, Seide der glorien coninc Toter hellen dese dinc: ‘Sathan hi sal na desen Ewelec onder dine macht wesen, In Adaems ende sire kinder stede, In die utterste demsterhede.’ Ende thant na dese woert Sprac der glorien coninc voert: ‘Comt te mi, alle ghi sante mijn, Die ghebeeldt sijt na mijn anschijn, Die mids den houte enten duvle met Verdoemt waert ende hier gheset. Ghi sijt verloest, dat segghic u, Mids des levens houte nu. Die duvel, u viant groet, Es verdoemt ende oec die doet.’ Ende hier na versaemden thant, [241] Alle die heileghen onder Gods hant. Onse here nam Adame doe Metter rechter hant, ende sprac hem toe: ‘Metti si dewelike vrede, Ende met alle dinen kindren mede, Die mine gherechte minschen wesen!’ Adaem viel thant na desen Vore ons heren voete dan, Ende sprac hem weenende dus an: ‘Met rechte, here, soe lovic u, Want ghi hebt mi ontfaen nu, Ende verloest uten banden Van minen swaren vianden.’ Alle die heileghen vielen mede Tons heren voeten optie stede, Ende riepen alle ghemeenlike: ‘Ghi, verloestere van ertrike, Sijt nu comen, als ghi daedt weten Mids der wet enden propheten. Datsi te voren daeden verstaen, Hebdi, here, nu voldaen. Mids den cruce hebdi Ons vander doet ghemaect vri; Mids dcruce sidi hier comen, Ende [hebt] uter hellen ons ghenomen. Wi bidden u, here, oetmoedelike, [242] Ghelijc dat ghi op ertrike Dcruce in memorien Hebt gheset uwer victorien, Dat ghi in die helle alsoe met Teeken uwer victorien set, Soe dat daer vortdane mere Die doet nemmeer en regere.’ Onse here stac uut sine hant daer, Ende maecte een cruce openbaer Op Adame ende dandre thant. Adame nam hi metter rechter hant, Ende leidde Adame uter hellen: Hem volghden met al sine ghesellen. David riep doe lude ende sere: ‘Zingt nuwen zanc onsen here, Want hi wonder heft ghedaen!’ Daer na soe seide hi zaen: ‘Onse here heeft teser stont Sine zalecheit ghemaect cont, Ende die gherechtecheide sijn Ghebaert vore sijns volx anscijn.’ Alle dandere riepen doe: ‘Dese glorie hoert sinen heileghen toe! Gheloeft si hi met eren, Die quam inden name ons heren, [243] Onse here, onse God, die ons gheeft Daer hi ons met verlicht heeft!’ Doen riepensi alle na: ‘Amen! Amen! Alleluya!’ |
Ondertussen kwam, zonder verdrag, [233] Een stem als een donderslag En die stem sprak terzelfder tijd: ‘Doe open uw poorten wijde, Gij prinsen! Daar moet, zonder waan, De glorie koning nu in gaan.’ David sprak, zonder wachten, Tot de hellen en zei: ‘Deze woorden ik profeteerde, Alzo mij die heilige geest leerde: Dat ik toen zei, dat zeg ik nu: “Hij is sterk, dat zeg ik u, In strijd machtig ter plaatse, En koning der glorie mede.’ “Diezelfde heer, toen hij het begeerde, Zag van de hemel op de aarde Omdat hij dat zuchten wilde verstaan Van hem die waren gevangen, En vertelde het de kinderen mee, Die onder die moordenaars waren gezet.’ En u, versmaadde helle, toen [234] Uw poorten open, die noch zijn toe: Laat in der glorie koning, het is tijd.’ Toen dat sprak koning David, Kwam der glorie koning gegaan In de helle, als mens gedaan, En verlichtte met zijn mogendheid De zwarte hellen duisterheid, En verscheurde de banden die Tevoren niet waren gescheurd, En visiteerde ons die daar zaten In duisterheid groot uitermate En in de schaduw van de dood, Daar hij ons hielp uit de nood. Toen dit aanzag de helle En hun minister kwaad en fee, Dat Jezus kwam aldus stout In hun macht, in hun rijk, En van zijn eigen macht Zo’ n groot licht met hem bracht, Dat de helse duisterheid daar Verlichte zo openbaar, Worden ze alle zo bang, Dat ze niet wisten werwaarts. [235] Zei riepen luid: ‘Wij Zijn alle overwonnen van u! Wie bent u - zeg ons dat - Die hier aldus komt in onze stad, In onze macht, in ons behoudt, Als een kamper dapper en stout? Zeg ons waarvan u komt, Die onze macht aldus verdoemd? Wie bent u – zeg het ons bloot - Die zo klein bent en zo groot, Zo neder en zo machtig, Ridder zo stout en zo krachtig, Die overwint dus alle ding, En is de glorie koning, Die dood is en ook leeft, En ons allen bang gemaakt heeft, En uit onze mogendheden Onze gevangenen wil leiden? Wie bent u - doch ons hier bekend - Die onze gevangenen hier ontbindt Van de erfzonden en absolveert En in de eerste staat keert, Alzo of ze niet gevonden En waren in de erfzonde? Wie bent u - zeg ons mede- [236] Die de helse duisterheid Met goddelijk licht verheldert, En ons allen mee bang maakt?’ In deze angst, in dit doen Riepen alle legioenen Van de duivelen daar, Begrepen met groot gevaar. Ze zeiden: ‘Waarvan bent u, Jezus, Die zo sterk en zo helder bent nu, Zo zuiver en zo onbesmet, Vrij van allen blaam mee? De wereld, die voor deze dag Onze renten ons te zenden plag, En tot ons gebod ooit stond, Zijn zeiden ons niet Doden mens aldus gedaan. Wie bent dan - dat laat ons verstaan - Die dus onvervaard Komt binnen ons rijk Om onze schade, om ons verlies, En onze tormenten niet ontziet? Bent u iets dezelfde man, Daar ons onze prins Satan Van zei zo menigmaal, Had hij u laten sterven, [237] Dat hij dan zou vermogend Heer zijn van al aardrijk?’ En al gelijk na dit ding Zo greep de glorie koning Satan, en sloot hem mede In de hellen duisterheid, En zijn helderheid bekwaam Keerde hij gelijk op Adam. Gelijk ontving de helle dan Met groot gescheld Satan In het laagste der hellen toen, En sprak hem aldus toe: ‘O prins zot en driest, Toebrengen van alle verlies, De engelen scherts en spot, De gerechte mensen zot, Hoe durft u met uw toestemming Kruisigen der glorie koning, Die met zijn dood heeft betaalt De grote roof die hij hier haalt? Zeg, wat heeft u, dwaas, gedaan? Jezus, die hier nu komt gegaan, [238] Heeft met zijn goddelijke helderheid Verlicht de dood der duisterheid, En ons in een kerker gesloten: Die heeft hij stuk gestoten, En geopend zijn gevangenis: Zij duchten nimmermeer ons aanschijn. Die onder onze tormenten lagen, Te zuchten en te wenen plagen, Tonen nu blijde manieren. Het schijnt ze zullen ons bespringen Hier in ons proper rijk. Dit is haastig veranderd! Want die wenen zouden en schreien, Zitten als die hen vermeien! O prins Satan, dol allemaal, Van alle kwaadheiden vader, Hoe zo durfde u dit te doen? Diegene die in onze gevangenis Van het begin der wereld Waren altijd in hun zin Van alle genaden gewanhoopt, Me lijkt het hier nu anders noopt. Men hoort hier niet zuchten nog steunen, Huilen, kermen nog wenen, Noch in hun aanschijn Vindt men van tranen tekens. [239] O prins van grote kracht, Die alle had in uw macht Alle sleutels van de hellen, En heer was van de gezellen, Alle de rijkheid die U bejaagde het eerder niet, Mits dat Adams onschuld In het paradijs aan het hout misdeed, Die heeft hij onttrokken dus wees bekend, Het kruishout daar Christus aan stond. Al uw vreugde verging, Toen u kruiste deze koning. Voortaan zal zijn is i bekend Dat eeuwige grote torment, Daar u eeuwig zou blijven In mijn hoede met die ellendige. O u prins Satan, Die alle kwaadheid ten eerste begon, En hovaardij eerst toe bracht, Zo zou ten eerste hebben onderzocht, Of u in Jezus had gevonden Enige zaak van zonden; En als u zijn leven doorgrondde, En geen zaak vond Van zonden in al zijn doen, [240] Hoe was u, Satan, dan zo koen, Dat u hem kruisigde zo droevig En hier bracht in ons rijk, Den onschuldige, de gerechten, Die ons nu zal ontkomen Onze gevangenen, die we houden En die ons worden zouden?’ Toen de hel dit verhaalde En tegen Satan aldus sprak, Zei de glorie koning Tot de hel dit ding: ‘Satan hij zal na deze Eeuwig onder uw macht wezen, In Adam en zijn kinderen de plaats, In di uiterste duisterheid.’ En gelijk na deze woorden Sprak de glorie koning voort: ‘Kom tot mij, al mijn sinten Die gebeeld zijn naar mijn aanschijn, Die mits het hout en de duivel mee Verdoemd waren en hier gezet. Gij bent verlost, dat zeg ik u, Mits het levenshout nu. De duivel, uw grote vijand, Is verdoemd en ook de dood.’ En hierna verzamelde hij gelijk [241] Alle heiligen onder Gods hand. Onze heer nam Adam toen Met de rechterhand, en sprak hem toe: ‘Met u is de eeuwig vrede, En met al uw kinderen mede, Die mijn gerechte mensen wezen!’ Adam viel gelijk na deze Voor onze heer voeten dan, En sprak hem wenend aldus aan: ‘Met recht, heer zo loof ik u, Want gij hebt mij ontvangen nu, En verlost uit de banden Van mijn zware vijanden.’ Alle heiligen vielen mede Tot onze heer voeten op die plaats, En riepen alle algemeen: ‘Gij, verlosser van aardrijk, Bent nu gekomen, zoals ge liet weten Mits de wet en de profeten. Dat ze tevoren lieten verstaan, Heb je, heer, nu voldaan. Mits den kruis heb je Ons van de dood vrijgemaakt; Mits het kruis ben je hier gekomen, En hebt ons uit de hel ons genomen. Wij bidden u, heer, ootmoedig [242] Gelijk dat gij op aardrijk Het kruis in memorie Hebt gezet uw erfgenamen Dat ge in de helle alzo met Teken van uw erfgenamen zet, Zo dat daar voortaan meer De dood nimmer regeert.’ Onze heer stak uit zijn hand daar, En maakte een kruis openbaar Op Adam en de andere gelijk. Adam nam hij met de rechterhand, En leidde Adam uit de hellen: Hem volgden met al zijn gezellen. David riep toen zeer luid: ‘Zing nieuw gezang onze heer, Want hij wonderen heeft gedaan!’ Daarna zo zei hij gelijk: ‘Onze heer heeft te deze tijd Zijn zaligheid bekend gemaakt, En zin gerechtigheid Geopenbaard voor zijn volk aanschijn’ Alle de andere riepen toen: ‘Deze glorie hoort zijn heiligen toe! Geloofd is hij met eren, Die kwamen in de naam van onze heer, [243] Onze heer, onze God, die ons geeft Daar hij ons met verlicht heeft!’ Toen riepen ze allen hier: ‘Amen! Amen! Alleluja!’ |
|
Die prophete Micheas Ende elc prophete die daer was Riep uut sire prophesien iet Dat mer noch in ghescreven siet, Te Gods love, te sire ere, Datsi propheteerden wilen ere, Dat rechte waren proper dinghe Tese feesten zonderlinghe. Doe riepen die sante ghemeenlike: Dit es onse God ewelike, Die ons zonder failgeren Ende zonder inde sal regeren.’ Onse here hilt Adaems hant, Ende leverdene Michiele thant, Den archangel, ende daer Volghden hem alle die heileghen naer; Ende Michiel in deser wise Leidese inden paradyse, Quite ende vri van alre nose, Mids der gracien gloriose. Doen si dus ghinghen blide ghemoet, Quamen twee manne in hoer ghemoet, Die out waren van daghen. [244] Die heileghen begonste hen vraghen: ‘Wie sidi - zegt ons ter vaert - Die inder hellen met ons niene waert, Ende hier nu tesen tide Int paradijs sijt soe blide?’ Doen antwerdde die een ‘Ic ben Enoch’ van hen tween, ‘Dien God op derde halen dede, Ende voeren hier in deser stede. Dese ander dats Helyas, Die oec op derde ghehaelt was, Ende op enen viereghen waghen Hier int paradijs wart ghedraghen. Daer toe heeft ons God ghenomen, Soe wanneer Antkerst es comen, Dat wi jeghen hem zelen striden. Ende dan tien selven tiden Dat wi striden jeghen hem, Sal hi ons in Jherusalem Verslaen, dats seker waer; Ende over vierdalven dach daer naer Soe selewi vander erden [245] In die wolken verhaven werden.’ Doen quam daer een ander ghegaen, Alse en onsalech mensche ghedaen, Ende brachte op sine scoudren, waerlijc, En teeken enen cruce ghelijc. Doene die heileghe zaghen an, Seidensi: ‘Wie bestu dan? Dine ghedane toent al clare Dattu best en mordenare. Wat diedt dat teeken dattu Op dine scoudren draghes nu?’ - ‘Seker,’ sprac hi, ‘ghi seght waer: Mordere wasic al mine jaer, Ende dede alrehande quaet daer bi. Daeromme cruisten die Joeden mi Met Jhesum Cristum, zonder verdrach. Ende alsic alle die wondre sach Die mids den cruce ghescieden daere, Kindic thant openbare Dat hi meester ware der naturen Ende sceppere alre creaturen, Ende coninc almechtech mede. Ende alsic mine bede An hem dede min no mere Dan aldus: “Ghedinc mijns, here, [246] Als du coms in dijn rike,” Antwerdde hi mi haestelike: “Du soud noch heden in mijn Paradijs met mi sijn.” Dit teeken gaf hi mi doe, Ende sprac mi aldus toe: “Met desen teekene, in deser wise, Soutu wandelen ten paradyse. Ghevallet soe datti dinghel, Diet paradijs hoedt, niene kint wel, Soe toene hem dit teeken zaen, Ende doch hem dan verstaen Datti Cristus daer zend, Die ant cruce es ghetorment: Hi sal di in laten dan.” Doe mi dinghel sach an, Ende ic die waerheit seide, Liet hi mi in zonder beide, Ende sette mi altehant Int paradijs ter rechter hant, Ende sprac te mi dese woert: Beidt hier een luttel, gaet niet voert: Hier comt Adaem, dierste vader, Ende sine kinder allegader, Die wel ende gherechtelike [247] Leefden op ertrike, Die Jhesus Cristus heeft ghehaelt Ende mids des crucen doet betaelt. Aldus soe comic nu Int gheselscap van u.’ Doen die vadre hadden ghehoert Van dien mordere dese woert, Sprakensi ghemeenlike: ‘Gheloeft si God van hemelrike, Die sine gracie dus, twaren, Gheven can mordenaren! Almechtech vader, ewech here, Die de zonderen dus sere Mids sire goetheit can beraden, Ende bringhen ter eweliker ghenaden!’ - ‘Amen! Amen!’ riepensi dan. Dus hoerden ende saghen an Ic Karinus ende ic Leutius Gods verborghen wonder aldus, Ende vorder dan ghi hier siet En hebwi orlof te zegghene niet Gods ons heren heimelecheide. Michiel darcangel tote ons seide: ‘Gaet in Jherusalem die stede, Ende sijt daer in uwe ghebede, Ende maect cont ende ghewesse [248] Jhesus Cristus opverstannesse. Ghine selt spreken niet en waert, Maer sijn of ghi stom waert, Tote dat die ure comen es Dat u God ghehingt des Dat ghi sine wondre vertrecket voert, Die ghi ghesien hebt ende ghehoert.’ Oec beval ons alsoe wel Michiel die archangel, Dat wi onse wandelinghe zouden Over die Jordane houden; Want daer esser vele van desen Die met ons sijn verresen, In orkontscapen aldus Dat verresen es Cristus. Ons es ghehingt dat Wi drie daghe in dese stat Met onsen maghen moghen bliven, Ende Paesschen met hen bedriven, In orkontscape, sijds ghewes, Dat Cristus verresen es. Wi sijn ghedoept in die Jordane, Ende hebben witte stoelen ontfaen. Doen drie daghe waren leden Na der Paesschen besecheden, Ghegreepse ene wolke zaen Die met ons waren op ghestaen, [249] Ende voerese over die Jordane: Nimmeer en sietmense voerdane. - Dit sijn die wondre daer af Ons onse here orlof gaf Dat wi u cont zouden maken, Ende anders enghene zaken. Loeft desen selven here, Ende kint hem ende doet hem ere, Ende wilt te penitentien vaen: Hi zal uwes ontfarmen zaen. Gods vrede, Jhesu Cristi, Met u allegadren si, Die emmer ende in alre tijt In sine ewecheit es ghebenedijt! Doen si dit hadden gheïnt Ende ghescreven int parkemint, Ghelijc als ghi hebt ghehoert, Gavensi hoer ghescriften voert Den vorsten Joeden die daer waren. Karinus gaf tsine, twaren, Cayphen, Annen ende Gamaliele: Dit waren Joeden van vordele. Leutius gaf tsine, alsic versta, Nichodemuse ende Senna. Ende altehant daer ane Verwandelde hoer ghedane, Ende worden blickende claer, [250] Ende men sachse niet daer naer. Die scriften ten zelven stonden Worden alsoe ghelijc vonden, Datsi van ere lettren niet En discordeerden in alt bediet. Doen dat paepscap hadde ghehoert Dese saken ende dese woort, Spraken si: ‘Sekerlike, Dits Gods were van hemelrike! Ghelooft si hi voor alle namen In secula seculorum: Amen!’ Met desen sijn si zaen Uter synagoghen ghegaen, Elc toten sinen waert, Sere bevreest ende zere vervaert. Nychodemus dede te hant Al dit Pylatus becant, Ende Pylatus dede, al zonder letten, Alle dese dinghe zetten Inden ghemenen boec openbaer, Die hoorde te sijnre vierscaer, Daer men alle dinghen in screef Diemen te sire dincbanc bedreef. [251] |
Die profeet Micha En elke profeet die daar was Riep uit zijn profetie iets Dat men er noch in geschreven ziet, Te Gods lof, tot zijn eer, Dat ze profeteerden wijlen eerder, Dat recht waren proper dingen Te deze feesten bijzonder. Toen riepen die sinten algemeen: Dit is onze God eeuwig, Die ons zonder falen En zonder einde zal regeren.’ Onze heer hield Adams hand, En leverden hem Michiel gelijk, De aarstengel, en daar Volgden hem alle heiligen na; En Michiel op deze wijze Leidde ze in het paradijs, Kwijt en vrij van alle moeilijkheid, Mits de glorieuze gratie. Toen ze dus gingen blijde gemoed, Kwamen twee mannen in hun ontmoeting, Die oud waren van dagen. [244] Die heiligen begonnen ze te vragen: ‘Wie ben je – zegt he ons ter vaart - Die in de hellen met ons niet was, En hier nu te deze tijd Is het zo blijde Toen antwoorde de een ‘Ik ben Henoch’ van hen twee, ‘Die God op de aarde halen liet, En voeren hier in deze plaats. Deze andere dat is Elias, Die ook op de aarde gehaald was, En op een vurige wagen Hier in het paradijs werd gedragen. Daartoe heeft ons God genomen, Zo wanneer de Antichrist is gekomen, Dat we tegen hem zullen strijden. En dan ten zelfde tijden Dat we strijden tegen hem, Zal hij ons in Jeruzalem Verslaan, dat is zeker waar; En over vier een halve dag daarna Zo zullen we van de aarde [245] In die wolken verheven worden.’ Toen kwam daar een ander gegaan, Als een onzalig mens gedaan, En bracht op zijn schouders, waarlijk, En teken van een kruis gelijk. Toen die heiligen dat aanzagen Zeiden ze: ‘Wie bent u dan? Uw gedaante toont al helder Dat u bent een moordenaar. Wat betekent dat teken dat tu Op uw schouder draagt nu?’ - ‘Zeker,’ sprak hij, ‘ge zegt waar: Moordenaar was ik al mijn jaren, En deed allerhande kwaad daarbij. Daarom kruisigden de Joden mij Met Jezus Christus, zonder verdrag. En zoals ik al die wonderen zag Die mits het kruis geschieden daar, Bekende ik gelijk openbaar Dat hij meester was der naturen En schepper alle creaturen, En almachtige koning mede. En zoals ik mijn bede Aan hem deed min of meer Dan aldus: “Gedenk mij, heer, [246] Als u komt in uw rijk,” Antwoordde hij mij haastig: “U zal noch heden in mijn Paradijs met mij zijn.” Dit teken gaf hij mij toen, En sprak mij aldus toe: “Met dit teken, op deze wijze, Zal u wandelen ten paradijs. Gebeurt het zo dat dei de engel, Die het paradijs behoedt, niet goed kent, Zo toon hem dit teken gelijk, En doe hem dan verstaan Dat Christus je daar zendt, Die aan het kruis is gepijnigd: Hij zal u in laten dan.” Toen mij de engel aanzag, En ik die waarheid zei, Liet hij mij in zonder wachten, En zette mij terstond In het paradijs ter rechterhand, En sprak tot mij deze woorden: Wacht hier een luttel, gaat niet voort: Hier komt Adam, de eerste vader, En zijn kinderen allemaal, Die goed en gerecht [247] Leefden op aardrijk, Die Jezus Christus heeft gehaald En mits het kruisigen heeft betaald. Aldus zo kom ik nu In het gezelschap van u.’ Toen die vaders hadden gehoord Van die moordenaar deze woorden, Spraken ze algemeen: ‘Geloofd is God van hemelrijk, Die zijn gratie dus, zeker, Geven kan moordenaars! Almachtige vader, eeuwige heer, Die de zonderen dus zeer Mits zijn goedheid kan beraden, En brengen ter eeuwige genaden!’ - ‘Amen! Amen!’ riepen ze dan. Dus hoorden en aanzagen Ik Karinus en ik Leutius Gods verborgen wonder aldus, En verder dan ge hier ziet En hebben we verlof te zeggen niet Gods onze heer heimelijkheid. Michiel de aarstengel tot ons zei: ‘Ga in Jeruzalem die plaats, En doe daarin uw gebeden, En maak bekend en zeker [248] Jezus Christus opstaan. Ge zal er niets van spreken Maar zijn of ge stom was, Totdat het uur gekomen is Dat u God het toestaat dus Dat ge zijn wonder voort verhaalt, Die gij gezien hebt en gehoord.’ Ook beval ons alzo wel Michiel die aartsengel Dat we onze wandeling zouden Over de Jordaan houden; Want daar zijn er vele van deze Die met ons zijn verrezen, In verkondiging aldus Dat verrezen is Christus. Ons is toegestaan dat We drie dagen in deze stad Met onze verwanten mogen blijven, En Pasen met hen bedrijven, In verkondiging, wees dus zeker, Dat Christus verrezen is. We zijn gedoopt in de Jordaan, En hebben witte stoelen ontvangen. Toen drie dagen waren geleden Na de Pasen bezigheden, Greep ze een wolk gelijk Die met ons waren opgestaan, [249] En voereden ze over de Jordaan: Nimmer ziet men ze voortaan. - Dit zijn die wonderen daarvan Ons onze heer verlof gaf Dat we u bekend zouden maken, En anders geen zaken. Loft deze zelfde heer, En beken hem en dot hem eer, En wil te penitentie vangen: Hij zal u ontfermen gelijk. Gods vrede, Jezus Christus, Met u allemaal is, Die immer en in alle tijd In zijn eeuwigheid is gezegend! Toen ze dit alles hadden geëindigd En geschreven in het perkament, Gelijk als ge hebt gehoord, Gaven ze hun geschriften voert De vorsten Joden die daar waren. Karinus gaf te zijne, zeker, Caiphas, Annen en Gamaliel: Dit waren Joden van voordeel. Leutius gaf te zijne, zoals ik versta, Nicodemus en Senna. En terstond daarna Veranderde hun gedaante, En worden blikkerend helder, [250] En men zag ze niet daarna. Die schriften ten zelven stonden Worden alzo gelijk gevonden, Dat ze van een letter niet Verschilden in alle betekenis. Toen dat paapse volk had gehoord Deze zaken en deze woorden, Spraken ze ‘Zeker Dis is Gods werk van hemelrijk! Geloofd is hij voor alle namen In secula seculorum: Amen!’ Met deze zijn ze gelijk Uit de synagogen gegaan, Elk tot zijn waard, Zeer bevreesd en zeer bang. Nicodemus liet gelijk Al dit Pilatus bekennen, En Pilatus deed, al zonder letten, Al deze dingen zetten In het algemene boek openbaar, Die behoorde tot zijn vierschaar, Daar men alle dingen in beschreef Die men tot zijn dingbank bedreef. [251] |
|
Vanden epistelen die Pylatus sende aen den keyser Claudius. – XXXVII. ‘Den Roomschen keyser Claudius So groetet Poncius Pylatus! - Niewelinghe so gheschiede dat Alte Jherusalem in die stat, Dattie Joden, mids felheit groot, Jhesum brachten ter doot, Nochtan dat hem wileneer Gheloofde hare God, hare heer, Als sijt noch bescreven vinden, Dat hi hem enen zoude zinden Uten hemele, mids ene maghet fijn, Die haer coninc zoude zijn. Doe dese Jhesus comen was, Ende si gheware worden das Dathi spreken dede die stomme Ende rechte gaen die cromme, Die dove horen, te waren, Ghenesen die lazers waren, Quade gheeste jaghede uut, Dode verwecte mids zire virtuut, Den winden gheboot zijn ghehinc, Droechsvoets opt water ghinc, [252] So datter Joden een groot deel Gheloofden claer ende gheheel Dathi ware die Gods zone, Worden si zo gram om dat gone Ende met felheden so bestaen, Dat sine te hant daden vaen Die princhen vanden papen Ende die meestren vanden Joodscapen, Ende leverden mi, dats waer, Om dat ic rechtre was daer, Ende seiden dat openbaere, Dathi ware een toverare Ende jeghen hare wet wrachte. Ic, die mi niet en wachte Ende haren woorden gheloofde dan, Dede doen gheeselen den man, Ende gaffen hem over alsoe; Ende si cruustene doe, Ende leidden doot int graf. Mijn ridders waren hoedren daer af, Ende bleven daer bi, Want die Joden badens mi; Nochtan is hi op verstaen [253] Des derden daghes ende wech ghegaen. Doe dit die papen hoorden spreken, Wart hare felheit so ontsteken, Datsi minen ridders gaven Vele ghelts van haren haven, Om datsi segghen souden clare, Dathi hem ghestolen ware Van sinen jonghers bi nachte, Doe hem niement daer en wachte. Al namen mine ridders gheniet, Nochtan en zweghen zijs niet Si en daden die waerheit verstaen, Hoe Cristus was opghestaen, Ende hoe hem tpaepscap ghelt gaf Om datsi zwighen zouden daer af. Here, dit is al die waerhede, Ende waer dat yement anders zede, So houdet over loghene, here. Ghelooft den Joden min noch mere, Waert datsi anders seiden u. Uwer moghentheit hebbic nu Die waerheit gheseit clare, Alst gheviel in mine vierscare.’ - Pylatus was wijs ende vroet, [254] Ende dachte wel in sinen moet, Dat versumet ware alte groot Ane Jhesus Cristus doot, Ende hem daer omme op enighe daghe Daer na zoude volghen plaghe, Ende dattie Joden souden Op hem werpen die scouden, So dat hi voren heeft ghesint Ende den keiser doen bekint Hoe dat daer ghevaren ware Eer dat hem quame ander mare. Hem seide waer sijn waen: Hi wert daer zeder om ghevaen Ende in enen kerker ghedaen. Ende alse hi hadde verstaen Dat aen sijn lijf zoude gaen, Doodde hi hemselven zaen. Ooc wert Jherusalem die stat Al ghedestrueert na dat, Datmen scone bescreven vint, Ende die moeder at haer kint Eermen die stat mochte winnen: So groten hongher wasser binnen. [255] Hier of die hystorie voor ende na Vintmen scone in Scolastica, Ende ooc salic van dien Hier na setten, mach gheschien, Gans mi God van hemelrike, Die ghelooft si ewelike! |
Van de epistels die Pilatus zond aan de keizer Claudius. – XXXVII. ‘De Romeinse keizer Claudius Zo groet hemt Poncius Pilatus! - Net zo geschiede dat Al te Jeruzalem in die stad, Dat de Joden, mits grote felheid, Jezus brachten ter dood, Nochtans dat hem wijlen eerder Beloofde hun God, hune heer, Als zij het noch beschreven vindt, Dat hij hem een zoude zijn Uit de hemel, mits een fijne maagd, Die hun koning zou zijn. Toen deze Jezus gekomen was, En ze gewaar worden dus Dat hij spreken liet die stomme En recht gaan de kromme, De dove horen, zeker, Genezen die melaats waren, Kwade geesten uitjagen Dode verwekte mits zijn kracht, Wie zijn geboden uitging, Droogvoets op het water ging, [252] Zodat er Joden een groot deel Geloofden helder en geheel Dat hij was de Gods zoon, Worden ze zo gram om datgene En met felheden zo bestaan, Dat zij hem gelijk daden vangen Die prinsen van de papen En de meesters van het Joodse volk, En leverden mij, dat is waar, Omdat ik rechter was daar, En zeiden dat openbaar, Dat hij was een tovenaar En tegen hun wet wrocht. Ik, die mij niet wachtte En hun woorden geloofde dan, Liet toen geselen de man, En gaf hem overal zo; En ze kruisigden hem toen En legden hem dood in het graf. Mijn ridders waren hoeders daarvan, En bleven daarbij, Want de Joden baden het mij; Nochtans is hij opgestaan [253] De derde dag en weggegaan. Toen dit die papen hoorden spreken, Werd hun felheid zo ontstoken, Dat ze mijn ridders gaven Veel geld van hun have, Omdat ze helder zouden zeggen, Dat hij hem gestolen was Van zijn jongeren bij nacht, Toen hem niemand daar wachtte. Al namen mijn ridders het genot, Nochtans verzwegen zij het niet Ze lieten de waarheid verstaan, Hoe Christus was opgestaan, En hoe hem de papen volk geld gaf Omdat ze zwijgen zouden daarvan. Heer, dit is al de waarheid, En was het dat iemand anders zei, Zo houdt het voor leugen, heer. Geloof de Joden min of meer, Was het dat ze anders zeiden u. Uw mogendheid heb ik nu De waarheid gezegd helder, Als het gebeurde in mijn vierschaar.’ - Pilatus was wijs en verstandig, [254] En dacht wel in zijn gemoed, Dat verzuimd was al te groot Aan Jezus Christus dood, En hem daarom op enige dagen Daarna zou volgen plagen, En dat de Joden zouden Op hem werpen de schuld, Zodat hij tevoren heeft gezonden En de keizer doen bekend Hoe dat het daar gebeurd was Eer dat hem kwam ander bericht. Hem zei was zijn waan: Hij werd daar sedert om gevangen En in een kerker gedaan. En toen hij had verstaan Dat het aan zijn lijf zou gaan, Doodde hij zichzelf gelijk. Ook werd Jeruzalem die stad Geheel vernield na dat, Dat men mooi beschreven vindt, En de moeder aten hun kind Eer men die stad mocht winnen: Zo’ n grote honger was erbinnen. [255] Hiervan de historie voor en na Vindt men mooi in Scolastica, En ook zal ik van die Hierna zetten, mag het geschieden, Gunt mij God van hemelrijk, Die geloofd is eeuwig! |
|
Noch van Nichodemus, ende ander dinc. – XXXVIII. Nychodemus en doet gheen ghewach, Dat Jhesus opten Donredach Savonts met [sinen] jongheren at In Symoens huse daer hi zat, Daer hi in broot ende in wijn Maecte den lichame zijn, Daer hi sine jonghers mede Monichde daer ter stede, Ende ooc den quaden Judas; Nochtan was Cristus zeker das Datten Judas verraden zoude; Nochtan so en woude Hi Judas, wats gheschiet, Dat sacrament wederzegghen niet, Om dat hine niet en woude blameren [256] Voor dandre noch scandaliseren; Want hadden dandre gheweten Wies hem Judas hadde vermeten, Si hadden te hant omme dat Ghedoot optie selve stat: Daer bi heelde Cristus die dinc, Door al dat hem aen sijn leven ghinc. Hier omme pleechtmen over al, Daer die priester monighen zal Onder tfolc openbare, Dathi niement en is contrare Dat sacrament te ghevene dare: Al kende hine moordenare, Hine mochts hem niet wedertrecken, Om datter tfolc op zoude mecken, Ende die ghene mids desen Gheblameert zoude wesen; Mar hi, dat verstaet, Die tsacrament daer ontfaet In hooft zonden onwaerdelike, Ontfaet sijn doemsel ewelike. Dus so maecte Cristus Dat eerste sacrament aldus - Dat was den heilighen lichame zijn- [257] Beide van brode ende van wijn, Daer hi sine jonghers mede Monichde ter zelver stede, Eer hi van hem scheiden woude; Want hi wiste wel dat hi zoude Te hant daer na sijn ghevaen, Ende datsi hem of zouden gaen. Doude eewe hier indt, Ende dat nuwe testament beghint Mids Cristum, zijt zeker das, Die dalre eerste priester was Ende dat sacrament van dien outare Alre eerst maecte dare, Daer elc priester macht heeft af: Ghelooft si hi diet ons gaf! Nychodemus en seit ooc niet Hoe Judas Gode verriet, Hoe Cristus inden hof ghinc Daer en dat Joodscap vinc, Hoe Pieter sijns messaecte, Hoemen nachts met hem waecte, Hoemen leidde te zire confusen Tote Anna ende te Cayphas husen, Hoemen hem al dien nacht mede Onwaerde ende scande dede, [258] Also men in die ewangelie vint: Dies en seit Nichodemus twint. Dat coomt lichte bi dien Dat hijs niet en hadde ghesien Ende des nachts niet en was daer bi. Daer bi zo beghint hi Daer hijt eerst ane zach: Dat was des morghens, alst was dach Ende men mit hem openbare Ten ghedinghe quam ter vierscare, Daer men mit hem dinghen ghinc, Also ghi voren horet die dinc. Want wilen en mochte nieman Meer dan hi hadde ghesien an Van eersten yet bescriven: Dat laet men nu zere bliven! Want si die nu dichten, Willent al berichten Dat gheschiet te deser wilen (Nochtan datsi in hondert milen Niet en waren daert ghesciede), Alsoot hem zegghen die liede; Wedert loghene si ofte waer, Si settent in scrifte daer; [259] Si slaen die waerheit vanden monde Mids den valschen orconde, Dat hem te voren bringhen Loghenaren van vele dinghen: Ende die waerheit blijft verzweghen. Dits moort van hem dies pleghen. Men sal emmer lieghen niet In hystorien, wats gheschiet; Want hystoron, in Griexscher tale, Dat is zien, dat weet wale; Ende daer of, alsic versta, So is comen hystoria, Om datse niement dichten en mach Dan die ghene diese aen sach. Elc dichter, waer hi si, Hoede hem emmer dat hi Uter waerheit niet en kere; Want vintmen valsch zine lere, So is hi, na mine wete, Een val[s]ch dichtere, een valsch poëte, Wies boeke men te handen In een vier zoude verbranden, Ende sal verliesen dichters name Te sijnre eweliker blame. [260] |
Noch van Nicodemus en andere dingen. – XXXVIII. Nicodemus doet geen gewag, Dat Jezus op de donderdag ’s Avonds met zijn jongeren at In Simeon’ s huis daar hij zat, Daar hij in brood en in wijn Maakte zijn lichaam, Daar hij zijn jongeren mede Communie toediende daar ter plaatse, En ook de kwade Judas; Nochtans was Christus zeker dat Dat hem Judas verraden zou; Nochtans en wilde Hij Judas, wat er geschiedt, Dat sacrament weerzeggen niet, Omdat hij hem niet wilde blameren [256] Voor de andere noch schandaliseren; Want hadden de andere het geweten Wie hem Judas had vermeten, Ze hadden gelijk omdat Gedood op dezelfde plaats: Daarbij verheelde Christus dat ding, Door al dat hem aan zijn leven ging. Hierom plag men overal, Daar die priester communie doen zal Onder het volk openbaar, Dat hij niemand is contrarie Dat sacrament te geven daar Al kende hij de moordenaar, Hij mocht hem niet achteruittrekken Omdat er het volk op zou mikken, En diegene mits deze Geblameerd zou wezen; Maar hij, dat verstaat, Die het sacrament daar ontving In hoofdzonden onwaardig, Ontving zijn verdoeming voor eeuwig. Dus zo maakte Christus Dat eerste sacrament aldus - Dat was zijn heilige lichaam - [257] Beide van brood en van wijn, Daar hij zijn jongeren mede Communie gaf terzelfder plaats, Eer hij van ze scheiden wilde; Want hij wist wel dat hij zou Gelijk daarna zijn gevangen, En dat ze hem af zouden gaan. De oude eeuw eindigt hier, En dat nieuwe testament begint Mits Christus, zij het zeker dat, Die de allereerste priester was En dat sacrament van dat altaar Allereerst maakte daar, Daar elke priester macht heeft van: Geloofd is hij die het ons gaf! Nicodemus zegt ook niet Hoe Judas God verraadde, Hoe Christus in de hof ging Daar dat Joodse volk hem ving, Hoe Petrus zich miszei, Hoe men ‘s nachts met hem waakte, Hoe men leidde te zijn verwarring Tot Anna en te Caiphas huizen, Hoe men hem al die nacht mede Onwaardig en schande deed, [258] Alzo men in het evangelie vindt: Daarvan zegt Nicodemus niets. Dat komt licht daardoor Dat hij het niet had gezien En ‘s nachts niet was daarbij. Daarbij zo begint hij Daar hij het eerst aanzag; Dat was ‘s morgens, toen het was dag En men met hem openbaar Ten geding kwam ter vierschaar, Daar men met hem dingen ging, Alzo ge tevoren hoorde dat ding. Want wijlen mocht niemand Meer dan hij had aangezien Van het eerste iets beschrijven: Dat laat men nu zeer blijven! Want zij die nu dichten, Willen het al berichten Dat geschiedde te deze tijd (Nochtans dat ze in honderd mijlen Niet waren daar het geschiede), Alzo het ze zeggen die lieden; Weder het leugen is of waar, Ze zetten het in schrift daar; [259] Ze slaan de waarheid van de mond Mits de valse oorkonde, Dat ze tevoren brengen Leugenaars van vele dingen: En di waarheid blijft verzwegen. Dit is moord van hen die het plegen. Men zal immer niet liegen In histories, wat er gebeurt; Want hystoron, in Griekse taal, Dat is zien, dat weet wel; En daarvan, zoals ik versta, Zo is gekomen hystoria, Omdat het niemand dichten mag Dan diegene die het aanzag. Elke dichter, waar hij is, Hoedt hem immer dat hij Uit de waarheid niet keert; Want vindt men vals zijn leer, Zo is hij, naar mijn weten, Een valse dichter, een valse poëet, Wiens boeken men gelijk In een vuur zou verbranden, En zal verliezen dichters naam Tot zijn eeuwige blaam. [260] |
|
Van Cristus verrisenisse, sine opvaert, ende hoe hi sine apostelen sende den heilighen gheest, ende hoe si schieden. – XXXIX. Doe die Joden Cristum vinghen, Ende hem sine jonghers of ghinghen Ende al zine vriende inder noot, Ende si wisten dat hi was doot, Hadden si al tghelove verloren So wat hi hem te voren Ghepredict hadde ende ghedaen: So dat tghelove moeste staen Allene op een wivekijn: Dat was Maria, die maghet fijn. Sine jongheren hadden in haren waen Dathi niet op en zoude staen, Mar al doot bliven zoude Alse puer mensche in die moude, So dat tghelove, alsic screef, Allene op Marien bleef Van des Vridaghes, dathi ant cruce hinc, Tot des Zondaghes, dattie zonne opghinc, Daer die Saterdach tusschen leecht. Daer bi ist datmen noch pleecht Opten Saterdach te mere [261] Haer dienst doen ende ere. Maer doe Cristus was verresen Ende hem vertoende dien ende desen Vrijfwerf opten Paeschdach, Daer men met live ane zach, Gheloofden zine jonghers eerst das Dathi met live verresen was. Weet ooc, doe Cristus verschiet Ende die ziele uten lichame schiet, Voeren godheit ende ziele met In die helle al onghelet; Nochtan en wert vander godheiden Cristus lichame nie ghescheiden. Doe die helle was ghestoort, Also ghi voren hebt ghehoort, Keerde die ziele weder af Ten lichame in dat graf. Daer verresen over een Godheit, ziele ende menscheit ghemeen, Ghelijc datsi alle te samen In Marien lichame quamen. Nie zeder en schiet die godheit Van Jhesus Cristus menscheit, Noch nemmermeer sceden en sal: Dit zullen wi gheloven al. [262] Nu moghedi vraghen waer bi Cristus niet op en voer doe hi Vander doot was verresen, Maer viertich daghe na desen Beidde al tenen gader Eer hi voer te zinen vader. Daer sijn goede redene toe: Want die apostelen behoefden doe Gods troost herde wel, Ende dat en mochte niement el Doen dan Cristus, twaren; Want ware hi op ghevaren Te hant doe hi was verresen Ende glorificeert hadde ghewesen, So en hadden daer na moghen Aensien gheen menschelike oghen, Ende zonder hem te scouwene an Met lichame ghelijc enen man, So en hadden si nemmermeer verstaen Dathi op ware ghestaen Metten live, wats mochte ghescien (Si hadden so zere ghewont ghesien!)’ [263] Maer doe si met goeder moete Saghen sine hande ende zine voete Voren ende na te menigher stont, Also hi ant cruce was ghewont, Ende dathi ooc met hem at, So gheloofden si te bat Dathi verresen was te samen Beide met ziele ende met lichamen; Want een gheest, wats gheschiet, So en machmen tasten niet, Noch hi en mach ooc niet eten. Hier bi so wast goet weten Dathi met live verresen was, Also ic u te hant las. Rechte also men een kint, Dat hem niet en versint, Allencskine smeken moet, Alst weent ende gram is ghemoet, Eerment te pointe can ghesetten, Also woude Cristus letten Ende sijn jonghers met zoeticheiden Ten gherechten ghelove leiden, Ende met openbaren betoghe, Dat nemmermeer en loghe Noch dat niement en mocht verkeren. [264] Hier aen so moghedi leren Waer bi Cristus te hemele niet en clam Te hant doe hi uten grave quam. Die scrifture maect ons ooc wijs, Dat Cristus int aerdsche paradijs Was dese viertich daghe Daer ic nu of ghewaghe. Tusschen dat Cristus den gheest gaf Ende dathi verre[e]s int graf Waren rechte viertich uren, Also ict vant inder scrifturen. Ende om dat sine jonghers, twaren, Dese viertich uren waren In bedroeftheiden groot Om sine jammerlike doot, So beidde hi viertich daghe te gader Eer hi op voer te zinen vader, Also ic alte hant Hier voren dede becant. Ende rechte opten viertichsten dach Die na sijn verrisen ghelach, Quam hi daer sine jonghers waren al in eenre scaren, Daer hi hem troostelijc sprac toe. Ooc seide hi hem doe; [265] ‘Ic vare te minen vader, Die vader is uwer allegader. Den heilighen gheest zal ic u Cortelike senden na nu;’ Ende vele ander woorde so sprac Hi onder hem ende vertrac Van goeden trooste goet ende claer. Ooc was sijn moeder Maria aldaer. Doe saghen si claerlike Dathi op voer te hemelrike. Daer si dus saghen opwaert, Sprac een stemme ter vaert: ‘Ghi manne van Galylee, Wat bescouwedi opwaert mee, Dus zere met wonder bevaen? Also ghine op zaghet gaen Ten hemele van hier neder, Also sal hi comen weder: Dat sal wesen alse hi zal Dese werelt doemen al: So sal hi comen al dier ghelike Dat hi voer te hemelrike, Daer hi elken loon sal gheven Van dathi hier heeft bedreven.’ Doe die elfste dach quam [266] Dat Cristus hier na te hemel clam, Quam die heilighe gheest in vier ghelike In die apostelen ghemeenlike In een huus besloten allene, Daer si alle in waren ghemene. Ende also zaen, in waren dinghen, Als si den heilighen gheest ontfinghen, Was hare stoutheit so groot, Datsi en ontsaghen zweert noch doot: Also waren si ontsteken. Ooc so consten si doe spreken Alle talen diemen vant, Ende si consten alte hant Alle scrifturen ende clergien, Alse meesters van theologien. Si waren alse volc dat is dronken, Dat met des heilichs gheests voncken Ontsteken is altemale. Maniere, ghedane ende tale Worden doe verwandelt meest: Dit wrachte daer die heilighe gheest. Te samen bleven si aldus Tote in die maent van Julius, Ende deelden al ghemene Datsi hadden, groot ende clene; [267] Want sine hadden anders af Te leven dan datmen hem gaf. Sinte Pieter, des ghelooft, Bleef van hem allen thooft Ende paeus in Cristus stede. Sine misse, die hi dede, En hadde niet meer aen, voor noch na, Dan die woorde, alsic versta, Die Cristus sprac met zinen monde Des Donredaechs ten avontstonde, Dat dat eerste sacrament was Ghemaect, alsic u hier voren las, Ende een pater noster daer toe: Dit was die misse doe, Ende niet meer, voor noch naer: Aldus stont menich jaer. Zeder sijn paeuse ghecomen, Dierre meer toe hebben ghenomen, Alse introitum ende graduale, Epistelen, ewangelien also wale, Kyrieleyson ende alleluia alsoe, Gloria in excelsis ende credo, Prefacio ende sanctus voort, [268] Dat nu al ter missen behoort, Collecta, secreta ende complenden, Dat ite daer die missen op enden, Ende vele anders dincs dat ic u Onghenoemt late nu. Dat en hieltmen twint dan Doe die heilighe kerke eerst began; Maer omme maken te mere Gods dienst ende sijn ere, So hebben die paeuse, zonder waen, Alle dese dinc daer toe ghedaen, Ende elc heeft zijn bedieden al, Alsic hier na zegghen zal. Rechte opten vijftienden dach Die in die maent van Julius ghelach (Dats die dach, alsmen ons zeit, Daer der apostelen dach op leit) Doe schieden si ghemeenlike Harentare in aertrike, Alse hem Cristus hadde doen verstaen. Hi hadde ghesproken: ‘Ghi sult gaen In die werelt, weder ende voort, Predicken des gheloven woort, Ende dopen daer toe mede Inden name der drievoudichede; [269] Die ghedoopt wort int ghelove fijn, Sal zeker behouden sijn. Als ghi staet voor die heren, Dien ghi prediken sult ende leren, So en voorpeinst niet wat Ghi segghen zult, want optie stat Sal u ghegheven sijn ghewelt Wat ghi hem daer zegghen zelt. Selke tekene, als ic doe, Seldi doen ende meerre daer toe.’ Aldus zo ghinghen si uut, Noord, oost, west ende zuut, Ende predicten ende leerden Daer si tfolc mede bekeerden. Dit sijn zij die pylare dan, Daer die kerke eerst op began Ende op ghesticht is, dies ghelooft, Daer Cristus of is thooft, Ende wi alle zijn sine lede, Die ontfaen hebben kerstenhede Ende verbeidende sijn salichlike Die ghemeenscap in hemelrike, Daert al sal comen teenre scaren Die Gode kindre op aertrijc waren, [270] Ende den Lam zullen volghen na, Ende singhen lude: ‘Alleluya!’ Dan sal dit arme ellende Al comen sijn tenen ende, Ende die heilighe kerke sal Daer boven sijn versament al In éne glorie, in één accoort, Dat nemmermeer en wert ghescoort: Dats onse erve, onse woninghe; Hier sijnt al gheleende dinghe. Die heilighe kerke, dat weet wel, Dat en is niet die tempel, Of dat huus dat daer staet, Daer dat volc in beden gaet; Maer der heyligher kerken bediede Is sameninghe der goeder liede, Alse paeuse, bisscoppe ende clerke, Dese sijn die heilighe kerke, Ende al dat leeke volc daer toe mede, Dat ontfaen heeft kerstenhede Ende in rechten ghelove waect Ende na dat ewighe rike haect: Dits die heilighe kerke, sijts vroet, Niet dat huus daer men den dienst in doet. [271] |
Van Christus verrijzenis, zijn opvaart, en hoe hij zijn apostelen en de heilige geest, en hoe ze scheiden. – XXXIX. Toen die Joden Christus vingen, En hem zijn jongeren afgingen En al zijn vrienden in de nood, En ze wisten dat hij was dood, Hadden ze al het geloof verloren Zowat hij ze tevoren Gepredikt het had en gedaan: Zodat het geloof moest staan Alleen op een vrouwtje Dat was Maria, die fijne maagd fijn. Zijn jongeren hadden in hun waan Dat hij niet op zou staan, Maar al dood blijven zou Als puur mens in de modder, Zodat het geloof, zoals ik schreef, Alleen op Maria bleef Van de vrijdag, dat hij aan het kruis hing, Tot de zondag, dat de zon opging, Daar die zaterdag tussen ligt. Daarbij is het dat men noch pleegt Op de zaterdag te meer [261] Hun dienst doen en eer. Maar toen Christus was verrezen En zich vertoonde dienen deze Vijfmaal op de Paasdag, Daar men hem met het lijf aanzag, Geloofden zijn jongeren eerst das Dat hij met het lijf verrezen was. Weet ook, toen Christus verscheidde En die ziel uit het lichaam scheidt, Voeren godheid en ziel mee In de helle al zonder letten; Nochtans werd van de godheden Christus lichaam niet gescheiden. Toen die helle was verstoord Zoals ge tevoren hebt gehoord, Keerde de ziel weer af Ten lichaam in dat graf. Daar verrezen overeen Godheid, ziele en mensheid algemeen, Gelijk dat ze alle tezamen In Maria’ s lichaam kwamen. Niet sedert scheidde die godheid Van Jezus Christus mensheid, Noch nimmermeer scheiden zal: Dit zullen we alle geloven. [262] Nu mag je vragen waarbij Christus niet opvoer toen hij Van de dood was verrezen, Maar viertig dagen na deze Wachtte hij al te ene tezamen Eer hij voer tot zijn vader. Daar zijn goede redenen toe: Want de apostelen behoefden toen Gods troost erg goed En dat mocht niemand anders Doen dan Christus, zeker; Want was hij opgevaren Gelijk toen hij was verrezen En ter glorie had geweest Zo hadden daarna mogen Aanzien geen menselijke ogen, En zonder hem te aanschouwen Met lichaam gelijk een man, Zo hadden ze nimmermeer verstaan Dat hij op was gestaan Met het lijf, wat er mocht geschieden (Ze hadden hem zo zeer gewond gezien!)’ [263] Maar toen ze met goede moed Zagen zijn handen en zijn voeten Voren en na te menige tijd Alzo hij aan het kruis was gewond, En dat hij ook met ze at, Zo geloofden ze te beter Dat hij verrezen was tezamen Beide met ziel en met lichaam; Want een geest, wat er gebeurt, Zon mag men het niet tasten, Noch hij mag ook niet eten. Hierbij zo was het goed te weten Dat hij met het lijf verrezen was, Alzo ik u gelijk las. Recht alzo men een kind, Dat zich niet verzint, Geleidelijk aan smeken moet, Als het weent en gram is gemoed, Eer men het te punt kan zetten, Alzo wilde Christus letten En zijn jongeren met lieflijkheden Ten gerechte geloof leiden, En met openbaar betoont, Dat nimmermeer loog Noch dat niemand het mocht veranderen. [264] Hieraan zo mag je leren Waarbij Christus te hemel niet klom Gelijk toen hij uit het graf kwam. Die schriftuur maakt ons ook wijs, Dat Christus in het aardse paradijs Was deze veertig dagen Daar ik nu van gewaag. Tussen dat Christus de geest gaf En dat hij verrees in het graf Waren recht veertig uren, Alzo ik het vond in de schrifturen. En omdat zijn jongeren, zeker, Deze veertig uren waren In grote bedroefdheid groot Om zijn jammerlijke dood, Zo wachtte hij veertig dagen tezamen Eer hij op voor op tot zijn vader, Alzo ik al gelijk Hiervoor deed bekend. En recht op de veertigste dag Die na zijn verrijzenis lag, Kwam hij daar zijn jongeren waren Alle in een schaar, Daar hij hem troostend toe sprak toe. Ook zei hij hen toen [265] ‘Ik ga tot mijn vader, Die vader is van u allemaal. De heilige geest zal ik u Gauw zenden na nu;’ En vele ander woorden zo sprak Hij onder hen en vertrok Van goede troost goed en helder Ook was zijn moeder Maria aldaar. Toen zagen ze zuidelijk Dat hij op voer ten hemelrijk. Daar ze dus zagen opwaarts, Sprak een stem ter vaart: ‘Gij mannen van Galilea, Wat aanschouw hem opwaarts meer, Aldus zeer met wonder bevangen? Alzo ge hem op zag gaan Ten hemel van hier neder, Alzo zal hij komen weer: Dat zal wezen als hij zal Deze wereld verdoemen zal: Zo zal hij komen al diergelijk Dat hij voer te hemelrijk, Daar hij elk loon zal geven Van dat hij hier heeft bedreven.’ Toen de elfde dag kwam [266] Dat Christus hierna ten hemel klom, Kwam die heilige geest in vuur gelijk In de apostelen algemeen In een huis besloten alleen, Daar ze alle in waren algemeen. En alzo gelijk, in waren dingen, Toen ze de heilige geest ontvingen, Was hun dapperheid zo groot, Dat ze en ontzagen het zwaard noch de dood: Alzo waren ze ontstoken. Ook zo konden ze toen spreken Alle talen die men vond, En ze konden al gelijk Alle schrifturen en geestelijkheid, Als meesters van theologie. Ze waren als volk dat is dronken, Dat met de heilige geest vonken Ontstoken is helemaal. Manieren, gedaante en talen Worden toen meest veranderd: Dit wrocht daar die heilige geest. Tezamen bleven ze aldus Tot in die maand van juli, En deelden al algemeen Dat ze hadden, groot en klein; [267] Want zij hadden anders af Te leven dan dat men ze gaf. Sint Petrus, dus geloof, Bleef van hen allen het hoofd En paus in Christus plaats. Zijn missen, die hij deed, En had niets meer aan, voor noch na, Dan de woorden, zoals ik versta, Die Christus sprak met zijn mond De donderdag in die avondstond, Dat dat eerste sacrament was Gemaakt, zoals ik u hiervoor las, En een pater noster daartoe: Dit was die mis toen, En niet meer, voor noch na: Aldus stond het menig jaar. Sedert zijn pausen gekomen, Die er meer toe hebben genomen, Als introitum en graduale, Epistels, evangelies alzo wel Kyrie in elison en halleluia alzo, Gloria in excelsis en credo, Prefacio en sanctus voort, [268] Dat nu al ter missen behoort, Collecta, secreta en completen, Daaruit die missen op eindigen, En vele anders dingen dat ik u Ongenoegen me laat nu. Dat hield en niet dan Toen die heilige kerk eerst begon; Maar om meer te maken Godsdienst en zijn eer, Zo hebben de pausen, zonder waan, Alle deze ding daartoe gedaan, En elk heeft zijn betekenis al, Zoals ik hierna zeggen zal. Recht op de vijftiende dag Die in die maand van juli lag (Dat is die dag, zoals men ons zegt, Daar de apostelen dag op ligt) Toen scheiden ze algemeen Hier en daar in aardrijk, Als ze Christus had doen verstaan. Hij had hesproken: ‘Gij zal gaan In di wereld, weder en voort, Prediken het geloof woord, En dopen daartoe mede In de naam der Drievuldigheid [269] Die gedoopt wordt in het fijne geloof, Zal zeker behouden zijn. Als ge staat voor die heren, Die ge prediken zal en leren, Zo voor peins niet wat Ge zeggen zal zult, want op die plaats Zal u gegeven zijn geweld Wat ge ze daar zeggen zal. Sommige tekens, zoals ik doe, Zal je doen en meer daartoe.’ Aldus zo gingen ze uit, Noord, oost, west en zuid, En predikten het en leerden Daar ze het volk mee bekeerden. Dit zijn zij die pilaren dan, Daar die kerk eerst op begon En op gesticht is, dat geloof, Daar Christus van is het hoofd, En wij alle zijn die zijn leden, Die ontvangen hebben christelijkheid En wachten op zijn zaligheid Die gemeenschap in hemelrijk, Daar het al zal komen tot een scharen Die Gods kinderen op aardrijk waren, [270] En het Lam zullen navolgen, En luid zingen: ‘Alleluja!’ Dan zal dit arme ellende Al gekomen zijn tot een einde, En de heilige keren zal Daarboven zijn geheel verzameld In een glorie, in een akkoord, Dat nimmermeer wordt gescheurd: Dat is onze erve, onze woning; Hier zijn al gelegen dingen. De heilige kerk, dat weet wel, Dat is niet die tempel, Of dat huis dat daar staat, Daar dat volk in bidden gaat; Maar de heilige kerk betekenis Is verzamelen de goede lieden, Als pausen, bisschoppen en klerken, Deze zijn de heilige kerk, En al dat leken volk daartoe mede, Dat ontvangen heeft christelijkheid En in recht geloof waakt En naar dat eeuwige rijk haakt: Dit is de heilige kerk, wees het bekend, Niet dat huis daar men de dienst in doet. [271] |
|
Dat Pater Noster ende daer of die bediedenisse. – XLI. Die twalef apostelen, men seit also, Maecten eerst den Credo, Daer die twalef pointen in staen Die onsen ghelove aen gaen, Die ic u in Dietscher tale [278] Soude segghen, constic wale. Mar ic wille u, leeken lieden, Den Pater Noster eerst bedieden, So ic best can te deser stonde, Dien god sprac met sinen monde, Die in Dietsche aldus es ‘Vader onse, die inden hemel es, Gheheylicht moete dijn name zijn! Toecome ons dat rike dijn; Dijn wille moete ghewaerden, Alse inden hemel ende inder aerden; Ghif ons huden ons daghelics broot; Ende verghif ons onse scouden groot, Also wi sijn ghewoene Onse sculdaren te doene; En leidt ons niet in coringhen, Maer losse ons van quaden dinghen.’ Dese woorde al en staen niet Also men inden Pater Noster ziet, Want die rime si belettet Dat mense zom anders zettet, Maer die verstandenis ende die zin [279] Die is hier kinder allegader: Cristus aen riep ‘zinen vader, Die hier boven is inden hemel:’ Daer ane moghen wi merken wel, Dat een vader is, noch meer noch min, Die altoos is zonder beghin Inder ewigher godhede, Die inden hemel hout zine stede, Diemen met rechte aenroepen zal, Want hi machtich is van al, Sonder beghin in sijnre naturen, Daer alle beghinne uut ruren, Sonder wies hulpe nieman Een ure gheliden en can. Nu volghet hier thant na desen: ‘Gheheilicht moete dijn name wesen!’ Ane dit woort moghen wi leren, Dat wi altoos loven ende eren Sullen den vader, die ons sciep Ende ten edelen wesene riep, Ende hemele ende aerde mede Tonsen behoef worden dede Ende al datter binnen es. Ooc zullen wi hem dancken des Dathi ons gaf ontsterflijc [280] Een ziele hem zelven ghelijc, Ende meensaemheit mit hem Int overste Jherusalem, Ende onse nootdorfte daghelike Ons verleent op dit aerdrike. Hier na zo volghet alsoe: ‘Dijn rike moet ons comen toe:’ Daer an moghen wi merken wel, Dat deewighe vader - ende niement el - Dat ewighe leven gheeft Elken dies verdient heeft, Ende dat macht ende toeverlaet Altemale an hem staet. Daer om sullen wi, vrooch ende spade, Roepen op zine ghenade, Dat wi sine gracie hebben moghen Te comene voor zine oghen In sijn ewich salich rike, Dat duren sal ewelike. Hier na volghet mettien: ‘Dijn wille moete gheschien In hemel ende in aerde met:’ Dats te verstane, dat ghijt wet, Dat sijn wille in hemelrike Ende ooc in dit aertrike [281] Altemale gheschie ghereet, Wedert ons si lief ofte leet, Ende dat wi al onsen wille In hem setten, lude ende stille, Ende al nemen over goet So wat hi met ons doet. Hier na volghet opter steden: ‘Ons daghelics broot ghif ons heden:’ Daer aen moghen wi sijn vroet, Dat van Gode al comen moet Dies die mensche leven zal: Hets waer, van hem comet al. Ooc moghen wi merken dat, Dat wi om en ghenen scat Bidden en sullen, groot noch clene, Maer om onse nootdorft allene; Want daer staet voren albloot: ‘Ghif ons onse daghelics broot.’ Daer omme niet, zekerlike, Dat wi leven op aertrike, Dat en is mar een dach van heden: So saen is die tijt leden. Tweerhande broot God gheeft, Daer die mensche bi leeft, Die leven sal ombesmet Aen ziele ende aen lichame met. [282] Teen broot [hoort] der zielen toe: Dats gheestelijc broot, ic vint alsoe, Daer die ziele bi wort ghevoet, Als ons Cristus selve bevroet. Hi sprac met zinen monde rene: ‘Niet inden brode allene En leeft die mensche, dat verstaet, Maer int woort dat uut Gods monde gaet.’ Tander broot in sire wise Dat is des lichamen spise, Daer men tlijf bedraghet mede. Aldus zo zullen onse bede Ende onse meninghe wesen, Als wi den Pater Noster lesen. Nu volghet hier na altehant, Als ict int Latijn vant: ‘Laet ons onse sculde varen, Alse wi doen onse sculdaren:’ Hier aen moghen wi beseven, Dat God die zonden mach vergheven. Ja, al hadde een mensche, zonder waen, Alle die zonden ghedaen Die alle menschen ye ghededen, God die zoudse met eenre beden, Die uut rechten rouwe ghinghe, [283] Alle vergheven haestelinghe; Want sine grote ontfermicheit (David inden souter seit) Boven alle sine werken gaet: Dats ons een groot toeverlaet. Maer datter na aldus staet: ‘Verghif ons onse misdaet, Also wi verghevens pleghen,’ Dats ons herde zere jeghen: Daer bidden wi wrake, als ghi siet, Over ons, en vergheven wi niet. Sal ons vergheven onse here, Wi moeten vergheven in sijn ere, Ofte hi loont ons met gheliken: Hem en can niement ontwiken. Hier na volghet haestelinghe: ‘En leidt ons in ghene coringhe.’ Niet en verstaet in dit woort, Dat God, onse here, yement becoort Anders dan tallen goede, Want hi is onse vader ende onse hoede; Maer onse verstaen is in desen, Dat hi onse hulpe wille wesen [284] Die coringhen te wederstane, Als si comen ons ane, So dat wire in en duren niet. Lieve kinder, nu besiet Ende merket dat voorwaer Die coringhen sijn herde zwaer, Datmen die moet wederstaen, Ghelijc den ghenen die ghevaen Is in enen stride groot, Die emmer moet bliven doot Hine verwere hem vromelike. Daer omme zullen wi innichlike Gode bidden, dat hi Ons in coringhen sta bi, Die ons die viant nacht ende dach Ane draecht, so wat hi mach, Mit groter subtijlheiden, Hoe hi ons mach verleiden; Want hi een doot viant es Allen menschen, sijts ghewes, Daer jeghen ons nieman Bat dan God ghehelpen en can: Ende daer helpt hi ons gherne toe, Op datwi zelve willen alsoe. Nu so volghet hier na voort [285] Des Pater Noster leste woort, Daer wi roepen op Gods ghenade, Dathi ons ‘vrie van allen quade.’ Dit woort heeft in hem beloken Al dat hier voren is ghesproken, Want hier is onse begheren, Dat ons God wille weren Al dat ons mach zweren Ende aen ziele ende aen lijf deren, Ende dathi alle onse dinghe Tenen goeden ende bringhe. Amen! Dit is dat selve orisoen Dat Jhesus Cristus sprac, doen Hi menschelijc ghinc op aertrike, Tote sinen vader van hemelrike. Dese bedinghe is also goet, Datse elc priester zegghen moet Telken ghetide dathi doet. Diese dicke seit, hi is vroet: Al sijn die woorden clene, Die sin is groot ende rene. meer noch min. Nu siet, |
Dat Pater Noster en daarvan de betekenis. – XLI. Die twaalf apostelen, men zegt alzo, Maakten eerst het Credo, Daar die twaalf punten in staan Die ons geloof aangaan, Die ik u in Dietse taal [278] Zou zeggen, kon ik het wel. Maar ik wil u, leken lieden, Het Pater Noster eerst uitleggen, Zo goed ik kan te deze tijd, Die god sprak met zijn mond, Die in Dietse aldus is ‘Onze vader die in de hemel is, Geheiligd moet uw naam zijn! Toekomen ons dat rijk van u; Uw wil moet geworden, Als in de hemel en in de aarden; Geef ons heden ons dagelijks brood; En vergeef ons onze grote schulden, Alzo we zijn gewoon Onze schuldenaren te doen; En leg ons niet in bekoringen, Maar verlos ons van kwade dingen.’ Deze woorden al staan niet Alzo men in het Pater Noster ziet, Want het rijmen dat belet Zodat me het soms anders zet, Maar die het verstaan en de zin [279] Die is hier meer of min. Nu ziet, kinderen allemaal: Christus aan riep ‘zijn vader, Die hierboven is in de hemel:’ Daaraan mogen we merken wel, Dat er een vader is, noch meer of min, Die altijd is zonder begin In de eeuwige godheid, Die in de hemel houdt zijn plaats, Die men met recht aanroepen zal, Want hij machtig is van alles, Zonder begin in zijn naturen, Daar alle begin uitkomt, Zonder wiens hulp niemand Een uur verblijven kan. Nu volgt hier gelijk na deze: ‘Geheiligd moet uw naam wezen!’ Aan dit woord mogen wij leren, Dat we altijd loven en eren Zullen de vader, die ons schiep En ten edel wezen riep, En hemel en aarde mede Tot onze behoefte worden deed En al dat erbinnen is. Ook zullen we hem danken dus Dat hij ons gaf onsterflijkheid [280] Een ziel hem zelf gelijk, En gemeenzaamheid met hem In het overste Jeruzalem, En onze nooddruft dagelijks Ons verleent op dit aardrijk. Hierna zo volgt alzo: ‘Uw rijk moet ons toekomen:’ Daaraan mogen we wel merken, Dat de eeuwige vader - en niemand anders - Dat eeuwige leven geeft Elke die het verdiend heeft, En dat macht en toeverlaat Helemaal aan hem staat. Daarom zullen we, vroeg en laat, Roepen op zijn genade, Dat we zijn gratie hebben mogen Te komen voor zijn ogen In zijn eeuwige zalige rijk, Dat duren zal eeuwig. Hierna volgt meteen: ‘Uw wil moet geschieden In hemel en in aarde mee:’ Dat is te verstaan dat gij het weet, Dat zijn wil in hemelrijk En ook in dit aardrijk [281] Helemaal geschiedt gereed, Weder het ons is lief of leed, En dat we al onze wil In hem zetten, luid en stil, En alles nemen voor goed Zowat hij met ons doet. Hierna volg op de plaats: ‘Ons dagelijks brood geef ons heden:’ Daaraan mogen we zijn bekend, Dat van God alles komen moet Das is waarvan de mens leven zal: Het is waar, van hem komt alles Ook mogen we merken dat, Dat we om geen schat Bidden zullen, groot noch klein, Maar om onze nooddruft alleen; Want daar staar voorduidelijk: ‘Geen ons dagelijks brood.’ Daarom niet, zeker, Dat wel even op aardrijk, Dat is maar een dag van heden: Ze gelijk is die tijd geleden. Twee soorten brod geeft God, Daar de mens bij leeft, Die leven zal onbesmet Aan ziel en aan lichaam mee. [282] Het ene brood behoortd er zielen toe: Dat is geestelijk brood, ik vind het alzo, Daar die ziele bij wordt gevoed, Als ons Christus zelf bevroedt. Hij sprak met zijn reine mond: ‘Niet in het brood alleen Leeft niet de mens, dat verstaat, Maar in het woord dat uit Gods mond gaat.’ Het andere brood op zijn manier Dat is het lichaam spijs, Daar men het lijf onderhoudt mede. Aldus zo zullen onze bede En onze mening wezen, Als we het Pater Noster lezen. Nu volgt hierna terstond, Als ik het in het Latijn vond: ‘Laat ons onze schulden varen, Als we doen onze schuldenaren:’ Hieraan mogen we beseffen, Dat God de zonden mag vergeven. Ja, al had een mens, zonder waan, Alle zonden gedaan Die alle mensen ooit deden, God die zou ze met een beden, Die uit rechte rouw ging, [283] Alle vergeven haastig; Want zijn grote ontferming (David het in de psalm zegt) Boven al zijn werken gaat: Dat is ons een groot toeverlaat. Maar dat erna aldus staat: ‘Vergeef ons onze misdaad, Alzo we vergeven te plegen,’ Dat is ons erg zeer tegen: Daarbij bidden we wraak, zoals ge ziet, Over ons, en vergeven we niet. Zal ons vergeven onze heer, Wij moeten verheven in zijn eer Of hij beloont ons met het gelijke: Hem kan niemand ontwijken. Hierna volgt haastig: ‘En leidt ons in geen bekoringen Niet versta in dit woord, Dat God, onze heer, iemand bekoort Anders dan tot alle goede, Want hij is onze vader en onze hoede; Maar ons verstaan is in deze, Dat hij onze hulp wie wezen [284] Die bekoringen te weerstaan, Als ze ons aankomen, Zodat we erin verduren niet. Lieve kinderen, nu beziet En merk dat voorwaar Die bekoringen zijn erg zwaar Dat men die moet weerstaan, Gelijk diegene die gevangen Is in een grote strijd, Die emmer moet blijven dood Hij verweert zich dapper. Daarom zullen we innig God bidden, dat hij Ons in bekoringen bijstaat, Die ons de vijand nacht en dag Aan draagt, zowat hij mag, Met grote subtiele werken, Hoe hij ons mag verleiden; Want hij een dood vijand es Allen mensen, dat is zeker, Daar tegen ons niemand Beter dan God helpen kan: En daar helpt hij ons graag toe, Opdat we zelf willen alzo. Nu zo volgt hierna voort [285] het Pater Noster laatste woord, Daar we roepen op Gods genade, Dat hij ons bevrijdt van alle kwade.’ Dit woord heeft in zich besloten Al dat hiervoor is gesproken, Want hier is ons beheren, Dat ons God wil weren Al dat ons mag zweren En aan ziel en aan lijf deren, En dat hij alle onze dingen Tot een goed einde brengen. Amen! Dit is datzelfde gebed Dat Jezus Christus sprak, toen Hij menselijkheid ging op aardrijk, Tot zijn vader van hemelrijk. Dit bidden is alzo goed, Dat iet elke priester zeggen moet Te elke getijde dat hij doet. Die het vaak zegt, hij is verstandig Al zijn die woorden klein, Die zin is groot en rein meer of min. Nu ziet.. |
|
Dit is dat Ave Maria. – XLII. Hoort hier die selve groete, Scone, bequame ende soete, [286] Daer wi mede groeten daghelike Die coninghinne van hemelrike, In Dietsche, so ict best versta. ‘Ic groete di, Maria, Gracien vol! die here metti zi! Voor alle wive ghebenedijt zidi! Die vrucht uwes lichamen Is ghebenedijt! Amen!’ Amen sette ic daer selve toe, Omme die rime te vinden alsoe. Ooc weet ter waerhede, Dat dinghel Maria niet en sede: Dat heefter die kerke toe gheset, Ende Sente Jans moeder, Elysabeth, Sette daer toe, ghelovets mi: ‘Benedictus fructus ventris tui,’ Doe si Maria ontmoete, Ende elc andren lieflijc groete, Ende Elysabethten kint, datsi droech In haren lichame, opt kint loech Dat Maria hadde ontfaen. Doe so sprac Elyzabeth zaen Up die ure ende ter selver tijt: ‘Die vrucht uwes lichamen is ghebenedijt.’ [287] |
Dit is dat Ave Maria. – XLII. Hoort hier diezelfde groet, Mooi bekwaam en zoet, [286] Daar we mee groeten dagelijks De koningin van hemelrijk, In Dietse, zo ik het beste versta. ‘Ik groet ui, Maria, Gratie vol! Dee heer is met u! Voor alle wijven gezegend bent u! Die vrucht van uw lichaam Is gezegend! Amen!’ Amen zette ik daar zelf toe, Om de rijm te vinden alzo. Ook weet ter waarheid Dat de engel Maria niet zei: Dat heef er die kerk toe gezet, En Sint Johannes moeder, Elisabeth, Zette daartoe, geloof mij: ‘Benedictus fructus ventris tui,’ Toen ze Maria ontmoette, En elk dec andere lieflijk groette, En Elisabeth het kind, dat ze droeg In haar lichaam, op het kind lachte Dat Maria had ontvangen. Toen zo sprak Elisabeth gelijk Op dat uur en terzelfder tijd: ‘Die vrucht van uw lichaam is gezegend.’ [287] |
|
Dit is die Credo. – XLIII. Ic ghelove in Gode den vader Aelmachtich, die algader Hemel ende aerde sciep scone; Ende in Jhesum Cristum, sinen zone, Onsen enighen here ghewes; Die vanden heilighen gheest ontfaen es, Gheboren vander maghet Marien; Ghepassijt vanden quadyen, Onder Pylatus moghentheit, Ghecruust, doot int graf gheleit; Ter hellen voer hi neder: Des derden daghes verrees hi weder; Ende clam te hemele algader, Ende sit ter rechter hant sijns vader; Van daer hi weder sal comen Levende ende dode domen; Ic ghelove inden heilighen gheest met; Ende inder heiligher kerken wet; Ende int ghelove der kerstenhede, [288] Alder heilighen meensaemhede, Alder zonden verlatenisse; Des vleeschs verrisenisse; Ende dat ewelike leven. Amen! - Hier hebdi alte zamen Die twalef pointen, zonder waen, Die onsen ghelove ane gaen; Die elc mensche moet gheloven, Die comen wille hier boven: Ende die an dat minste twivelde yet, Hine bleve behouden niet. Die apostelen, men leest also, Maecten den Credo. Hets waer, die woorde hier niet en zijn Also si ligghen int Latijn In ordinancien ghesettet, Want die rime si belettet, Het moet met fortsen sijn also; Maer die sin vanden Credo Is hier gheheel altemale Ende meer noch min, dat weet ic wale. Vele liede sijn die poghen Hoe si andre begripen moghen, Ende sien in anders oghe een mul, Dies si beide haer oghen hebben vul; [289] Daer omme moeten hem die vroeden Jeghen die begripers hoeden. |
Dit is het Credo. – XLIII. Ik geloof in God de vader Almachtig, die allemaal Hemel en aarde mooi schiep; En in Jezus Christus, zijn zoom, Onze enige heer zeker; Die van het heilige geest ontvangen is, Geboren van de maagd Maria; Passie geleden van het kwade, Onder Pilatus mogendheid, Gekruisigd dood in het graf gelegd; Ter helle voer hij neder: De derde dag verrees hij weer; En klom te hemel allemaal, En zit ter rechterhand van zijn vader; Van daar hij weer zal komen Leven en dode domen; k geloof in de heiligen geest meet; En in de heiliger kerk wet; En in het geloof der christelijkheid, [288] Aller heiligen gemeenzaamheid, Alle zonden verlatene; Verrijzenis van het vlees; En dat eeuwige leven. Amen! - Hier heb je alle tezamen De twaalf punten, zonder waan, Die ons geloof aangaan; Die elk mens moet geloven, Die komen wil hierboven: En die aan dat minste iets twijfelt, Hij bleef behouden niet. De apostelen, men leest alzo, Maakten den Credo. Het is waar, de woorden hier niet zijn Alzo ze liggen in het Latijn In ordinantie gezet, Want de rijm die dat belet, Het moet met kracht zijn alzo; Maar de zin van het Credo Is hier geheel helemaal En meer of min, dat weet ik wel. Vele lieden zijn die pogen Hoe ze andere begrijpen mogen, En zien in anders ogen een stofje, Dus ze beide hun ogen hebben vol; [289] Daarom moeten hem die verstandige Tegen dat begrijpen hoeden. |
|
Hier beghinnen die paeuse op Cristum, ende striken voort tote Kaerle, ende wat elc sette. - XLIIII. Hier voren seide ic u aldus Dattie eerste paeus was Cristus, Ende dat Pieter na dat Paeus bleef in Cristus stat, Ende wat Pieter ooc sette Te houdene inder wette: Nu hoort van paeusen mere: Na Pietre wart paeus ende here Linus, die heilighe Tuscaen. Hi sat paeus, zonder waen, Elf jaer, drie maende, dertien daghe. Dese sette, zonder saghe, Dat wive inder kerken zouden Hare hooft bedect houden, Om datmen inder kerken Hem te min zoude merken, Want die oghen dicke verleiden Den mensche uut zijnre innicheiden.- [290] Gods martelare sterf hi. Cletus wert paeus, ghelovets mi, Ende hi waest elf jaer. Een Romein was hi voorwaer. Dese ordineerde mede Al te Romen in die stede Eenendetwintich priestre wel gheleert, Alse Pieter voren hadde gheviseert [Hi screef ierst salutem Et apostolicam benedictionem. Hi starf heilech martelare. Den stoel besat daer nare Clemens, die oec Romein was. Dese sende, alsic las, Seven notarise uut (Die van sinne niene waren ruut) In seven riken, om datsi Vernemen zouden verre ende bi Die viten der martelaren, Ende in scriften bewaren Hoe dat inden hoer dinghen, Ende te Rome die bringhen. Hi was oec die ierst woude [291] Dat tspaus stoel staen zoude Inde hoechste stede, om dat dien Alle die liede souden sien Ende hi alt volc weder saghe. Hi woude oec datmen plaghe Tfolc te vermene alsoe wel, Soemen ierst mochte na toepsel; Want si anders, twaren, Volmaect kersten niene waren. In Poenten wart hi versent daer naer, Ende inde zee gheworpen daer, Daer hi in lach langhe stonden. Sider soe wart hi vonden Vanden bisscop Cirille (Alsoet was die Gods wille, Doen dwater was sire verde) Ende te Rome gheleit in derde, Daer hi vele miraclen dede. Hi hilt des paus stede Neghen daghe ende twee maent Ende tien jaer, onghewaent. Anacletus na hem quam: Een Griec waest, alsic vernam. Dese ordinerde dat In kerstenheit telker stat [292] Gheen clerc, jonc noch oude, Croec noch baert voeden en soude. Dese dede oec ghebieden Over al den kerstenen lieden, Datmen priestren, vroech ende spaede, Werdecheit ende ere daede; Want si wert sijn alder eren Die Gods lichame sacreren: Te voren en plachmens niet. - Paus sat hi, als men siet, Neghen jaer, twee maende met Ende tien daghe, dus eist gheset. Euaristus besat hier na Des paus stoel, alsic versta: Een Griec waest, alsmen leest, Sijn vaeder hadde een Joede gheweest. Dese ordineerde mede Al tote Rome in die stede Seven titele, dat ghijt wet, Van priestren ende dyakenen met, Die den paus, vroech ende spaede, Verhoedden in sine predecade, Dat hem die scalke niene betien Dat hi sprake uut heresyen Oft recht gheloeve en hilde niet, [293] Daermen hem in begrepe iet. Dese maecte oec mede Dattie maghe in elker stede Den huweleec sekeren souden Van hen die vergaderen wouden, Ende dat die priester dan thuwelijc Vergaderen souden feestelijc Metter heilegher kerken bande: Dus houdment in selken lande. - Martilie heeft hi ontfaen Onder den keyser Troyaen, Ende es in Rome, alsmen seit, Bi Sente Peetre gheleit. Hi besat den stoel daer Seven maende, twee daghe, tien jaer. Alexander wart paus doe, Dierste paus die hiet alsoe. Romein was hi, ende sette mede Datmen sout ten wijwatere dede Ende water ten wine name, Daermen sacrerde Gods lichame: Daermen denecheit bi mach merken Jhesu Cristi ende der kerken. Hi maecte, alsic vernam, Ter messen: Qui pridie quam Pateretur, ende duert alsoe om [294] Tote: ‘hoc est corpus meum,’ Daer den lichame ons heren De priestren mede sacreren; Ende datmen dat sacrament Vander edelster bloemen diemen vent Maken soude, subtijl ende clare, Want alsoe te mechtegher ware. - Martilie heeft hi ontfaen Onder den keyser Adriaen, Doen hi paus hadde gheweest daer Twee daghe, vijf maent end acht jaer. Sixtus, dierste die soe hiet, Wart nu paus, alsoemen siet. Romein was hi, eens scapers sone, Die vele doghden was ghewone. Hi dede ter messen aldus: ‘Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus Sabaoth!’ Hi gaf oec ute tghebod Dat corporael zoude sijn Niet siden, maer vlessen fijn, Ongheverwet, al wit. Oec soe maecte hi dit Dat wive niet en souden Handelen noch bloot houden Ghewide vate des outaren. - Hi starf een der martelaren; [295] Hi wart onthoeft, dats clare, Doen hi twee maent ende tien jare Ende eenendetwintich daghe, alsmen leest, Salech paus daer hadde gheweest. Cellephorus wart paus ghemaect. Goet man was hi ende wel gheraect. Een Romein was hi algader: Een hermite was sijn vader. Dese sette ende woude Dat paepscap vasten soude Vore Paeschen seven weken, Om datsi boven den leken Alsoe vele meer daeden Penitentien ende weldaeden. Ter messen dede hi also: ‘Gloria in excelsis Deo,’ Dies men te voren niene plach. Ende datmen opten Kerstdach Drie messen soude singhen, Dede hi oec toe bringhen. Dierste messe gaet ane Als ierstwerf crayt die hane: Dan soe naket middernachte, Om dat Cristus, die God almachte Tier tijt oedmoedechde hem [296] Gheboren te sine in Bethleem. Dandere es inde dagheraet, Om dat die herdden, dat verstaet, Anebeedden ten selven stonden Tkint inde wieghe ghebonden. De derde es opten dach, Daermen in verstaen mach Den dach des lichts, alsic vernam, Daer onse verloestenesse op quam. - Ghemartilijt soe wart hi, Ende gheert Sente Peetre bi. Elf jare was hijt ende mee Drie maent, twintich daghe ende twee. Iginius, die een Griec was, Wart nu paus, alsic las. Dese sette ende woude Dat peterne ende pete hebben zoude Dkint dat ter vonten quame. Ene epistle screef hi bequame Vander drievoldechede Ende vander incarnatien mede. Hi was paus drie jaer, Drie maent, ses daghe vorwaer. In Sente Peeters kerke wart hi Begraven, alsoe lesen wi. [297] Pius wart paus na dien, Ende was een Ytalien. Dese maecte ende woude Datmen Paeschdach houden soude Altoes opten Zondach, Dies men te voren niene plach. Ende om dat vele liede dan Sere twivelden hier an, Soe quam dinghel van hemelrike In eens bisscops ghelike, Ende gheboet dat si souden Paeschdach opten Zondach houden. Dese sette oec dat Datmen Joeden telker stat Ten doepsele ontfaen soude, Die kersten werden woude. Inne vinde niet wel dat, Hoe langhe hi paus sat. |
Hier beginnen de pausen op Christus en gaan voort tot Karel en wat elk zette. - XLIIII. Hiervoor zei ik u aldus Dat de eerste paus was Christus, En dat Petrus na dat Paus bleef in Christus plaats, En wat Petrus ook zette Te houden in de wet: Nu hoort van pausen meer Na Petrus werd paus en heer Linus, die heilige van Toscane. Hij zat paus, zonder waan, Elf jaar, drie maanden, dertien dagen. Deze zette, zonder sage, Dat wijven in de kerken zouden Hun hooft bedekt houden, Omdat men in de kerken Hen te minder zou merken, Want die ogen vaak verleiden Den mens uit zijn innigheden. - [290] Gods martelaar stierf hij. Anacletus werd paus, geloof mij, En hij was het elf jaar. Een Romein was hij voorwaar. Deze ordineerde mede Al te Rome in die plaats Eenentwintig priesters goed geleerd, Als Petrus tevoren had geadviseerd [Hij schreef eerst salutem Et apostolicam benediktionem. Hij stierf als heilige martelaar. De stoel bezet daarna Clemens, die ook Romein was. Deze zond, zoals ik las, Zeven notarissen uit (Die van zin niet waren dom) In zeven rijken, omdat ze Vernemen zouden ver en nabij Die vita der martelaren, En in schriften bewaren Hoe dat in het hun dingen, En te Rome die brengen. Hij was ook de eerste die wilde [291] Dat de paus stoel staan zou In de hoogste plaats, omdat die Alle lieden zouden zien En hij al het volk weer zag. Hij wilde ook dat men plag Het volk te vermanen alzo goed, Zo men eerst mocht na het doopsel; Want ze anders, zeker, Volmaakt christenen niet waren. In Pontus werd hij gezonden daarna En in de zee geworpen daar, Daar hij in lag lange stonden. Sinds zo werd hij gevonden Van de bisschop Cirille (Alzo het was de Gods wil Toen het water deed zijn gang) En te Rome geleid in de aarde, Daar hij vele mirakelen deed. Hij hield de paus plaats Negen dagen en twee maanden En tien jaar, zonder waan. Anacletus (Clemens, (zie hiervoor) na hem kwam: Een Griek was het, zoals ik vernam. Deze ordineerde dat In christenheid te elke plaats [292] Geen klerk, jong noch oud, Haarlok noch baard voeren zou. Deze liet ook gebieden Overal de christenenlieden, Dat men priesters, vroeg en laat, Waardigheid en eer deden; Want ze worden alle eren Die Gods lichaam sacreren: Tevoren deed men het niet. - Paus zat hij, als men ziet, Negen jaar twee maanden mee En tien dagen, aldus is het gezet. Evaristus bezat hierna De paus stoel, zoals ik versta: Een Griek was het, zoals men leest, Zijn vader was een Jood geweest. Deze ordineerde mede Al tot Rome in die plaats Zeven titels, dat gij het weet, Van priesters en diakenen meet, Die de paus, vroeg en laat, Verhoedden in zijn predicatie, Dat hem die schalkse niets aantijgen Dat hij sprak uit ketterij Of recht geloof niet hielden, [293] Daar men hem in begreep iest. Deze maakte ook mede Dat de verwanten in elke plaats Den huwelijk verzekeren zouden Van hen die verzamelen wilden, En dat de priester dan het huwelijk Verzamelen zou feestelijk Met de banden der heilige kerk: Dus houdt men in sommige landen. - Martelarij heeft hij ontvangen Onder de keizer Trojanus, En eis in Rome, zoals men zegt, Bij Sint Petrus gelegd. Hij bezat de stoel daar Zeven maanden, twee dagen, tien jaar. Alexander werd paus toen, De eerste paus die heet alzo. Romein was hij, en zette mede Dat men zout ten wijwater deed En water ten wijn nam, Daar men sacreerde Gods lichaam: Daar men de eenheid bij mag merken Jezus Christus en de kerk Hij maakte, zoals ik vernam, Ter missen: Qui pridie kwam Pateretur, en duurt alzo om [294] Tot: ‘hoc est corpus meum,’ Daar het lichaam van onze heer De priesters mee sacreren; En dat men dat sacrament Van de edelste bloemen die men vindt Maken zou, subtiel en helder, Want alzo te machtig waar. - Martelarij heeft hij ontvangen Onder de keizer Adrianus, Toen hij paus had geweest daar Twee dagen, vijf maanden en acht jaar. Sixtus, de eerste die zo heet, Werd nu paus, alzo men ziet. Romein was hij, eens schapenherders zoon Die vele deugden was gewoon. Hij deed ter missen aldus: ‘Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus Sabaoth!’ Hij gaf ook uit het gebod Dat heilige altaardoek zou zijn Niet snijden, maar fijn vlas Ongekleurd geheel wit. Ook zo maakte hij dit Dat wijven niet zouden Handelen noch bloot houden Gewijde vaten van het altaar. - Hij stierf als een der martelaren; [295] Hij werd onthoofd, dat is duidelijk, Doen hij twee maanden en tien jaren En eenentwintig dagen, zoals men leest, Zalig paus daar had geweest. Telesforus werd paus gemaakt. Goede man was hij en goed geraakt. Een Romein was hij allemaal: Een heremiet was zijn vader. Deze zette en wilde Dat papen volk vasten zou Voor Pasen zeven weken, Omdat ze boven dn leken Alzo veel meer deden Penitenties en weldaden. Ter missen deed hij alzo: ‘Gloria in excelsis Deo,’ Dat men tevoren nietplag. En dat men op de Kerstdag Drie missen zou zingen, Liet hij ook toe brengen. De eerste mis begint Als de haan de eerste keer kraait; Dan zo naakt middernacht, Omdat Christus, de God almachtig Te die tijd hem ootmoedigheid [296] Geboren te zijn in Bethelem. De andere is in de dageraad, Omdat de herders, dat verstaat, Aanbaden terzelfder tijd Het kind in de wieg gebonden. De derde is op de dag, Daar men in verstaan mag De dag van het licht, zoals ik vernam, Daar onze verlosser op kwam. - Gemarteld zo werd hij, En begeert Sint Petrus nabij. Elf jaar was hij het en meer Drie maanden, twintig dagen en twee. Hyginius, die een Griek was, Werd nu paus, zoals ik las. Deze zette en wilde Dat peters en peten hebben zouden Het kind dat ter vonten kwam. Een epistel schreef hij bekwaam Van de Drievuldigheden En van de vleeswording mede. Hij was paus drie jaar, Drie maanden, zes dagen voorwaar. In Sint Petrus kerk werd hij Begraven, alzo we lezen. [297] Pius werd paus na dien, En was een Italiaan. Deze maakte en wilde Dat men Paasdag houden zou Altijd op een zondag, Dat men tevoren niet plag. En omdat vele lieden dan Zeer hieraan twijfelden, Zo kwam de engel van hemelrijk In een bisschop gelijke, En gebood dat ze zouden Paasdag op de zondag houden. Deze zette ook dat Dat men Joden te elke plaats Ten doopsel ontvangen zou, De christenen werden wild. Ik vind niet goed dat, Hoe lang hij paus zat. |
|
Anichetus quam hier na Van Surien, alsic versta. Dese verboet den papen oec Te voedene baert ende croec, Ende ronde crunen souden sceren. Daermen den bisscop soude sacreren, Souden drie bisscoppe sijn toe, Want dapostlen plaghen alsoe; Ende ten erdsbisscop alsoe wale [298] Souden comen altemale Die bisscoppe die daer sijn In sire provinchien termijn, Ende hem doen onderhoerechede. - Dese hilt des paus stede Elf jaer, der maende drie Ende vier daghe, alsoe ict zie. Sother wart paus ghecoren, Was ute Campanien gheboren. Dese sette oec ende woude Dat gheene nonne en soude Ter kerken gheven wierroec, No ghewijt vat handelen oec, Maer datsi wijle draghen souden, Alsoe die nonnen noch houden. Hi sette oec, alsoe ment scout, Dan gheen wijf en ware ghetrout, Die priester en hadse bracht te gadre Met wille van moedre ende van vadre Ofte harre naester maghe. - Hi sat paus eenendetwintich daghe, Drie maent ende ellef jaere, Ende starf oec martelare. [E]leutherius, alsic versta, Een Griec, wart paus hier na. Coninc van Bertaingnen, Lucius, Screef an desen paus aldus [299] Dat hi kerstendoem wilde ontfaen. Die paus sende daer zaen Hen tween diene altehant Doepten ende al sijn lant. Ende daer int lant telker stat Daer een bisscop der afgode sat, Dede hi sitten, alsic las, Enen bisscop die kersten was. Dese sette oec ende woude Datmen niemanne werpen en soude Uut sinen state, ute sinen grade, Hine ware tierst van sire mesdade Berucht int openbare: Om dat Cristus wiste clare Dat Judas was en quaet, Dien hi nochtan liet in sinen staet, Om dat hi niet ghewroecht en was. - Eleutherius, alsic las, Starf en heilech martelare. Paus sat hi vijftien jare, Seven maent, daghe vive: Doen schiet hi vanden live. Victor, dierste die soe hiet, Wart doen paus, alsoemen siet. Hi was gheboren uut Affrike. Dese gheboet nernstelike [300] Dat die liede emmer souden Den Paeschdach des Sondaghs houden, Tusschen dat de mane viertiene Ende eenendetwintich, na minen siene, Na hore prime out ware: Dus houdment noch alle jare. Dese sette oec ende gheboet Datmen elken mensche ter noet Kersten daede talre stonde Soe waer datmen water vonde. - Hi starf heilech martelare, Doen hi twee maent ende tien jare Ende tien daghe paus hadde gheweest, Alsmen inde coronike leest. Zepherinus wart paus na dat, Ende was van Rome der stat. Dese sette oec, twaren, Dat elc kersten van twalef jaren Spaeschdaghs ter kerken quame Ende Gods lichame daer name; Ende dat die vate des outaren Tennen oft glasen waren; Ende datmen ten ghesetten tide Der priesteren ordenen wijde Met groeter sollempniteit, In als volx jeghenwerdecheit.- Paus sat hi neghen jaer, Ses maent, tien daghe daer. Calixtus wart paus ghecoren, Een heilech man, van Rome gheboren. Dese maecte, alsoe wijt scouwen, Die kerke van onser vrouwen Over die Tybre die riviere; Ende oec quatertempren viere Zette hi inden jare. - Hi starf heilech martelare, Doen hi vijf jaer paus hadde gheweest, Twee maent, tien daghe, alsmen leest. Urbanus wart paus doe, Die ierst den name hadden alsoe, Gheboren ute Rome der stat. Dese ordeneerde oec dat Dat ghewijde vate souden Tennen sijn, selverijn oft gouden. Valerianuse bekeerde hi, Die edcl was ende vri, Sente Cecilien brudegoem, Ende gaf hem dat kerstendoem, Die soe heilech wart daer nare Dat hi starf martelare. Dese paus was nochtan Van gheslachte een edel man, Ende wijs daer toe mede [302] In doeght ende in suverhede, Dien men om sine doeght groet Dicwile die stat verboet. Int leste wart hi ghevaen Ende in enen kerker ghedaen, Daer hi langhe in doeghde sere: Doen wart onthoeft die here. In desen tiden, alsic merke, Begonste die heileghe kerke Ierstwerf thoren bederve Te besittene rente ende erve (Want daer te voren, sekerlike, Leefde dpa[e]pscap na ghelike Dat dapostlen wilen plaghen Te levene in horen daghen): Dat was van ghelde ende van haven, Dat hen deen ende dander gaven In aelmoesenen, te waren, Om datsi mate liede waren. -] Achte jaer regneerde hi, Elf maende, twalef daghe daer bi. Pontius die Romaen Wart paeus hier na zaen, Ende wart in ellende ghesent, [303] Daer hi martelare is gheënt. Te Romen wart hi zeder bracht, Ende daer gheleit in sijn gracht. Dese sat paeus vijf jaer, Twee maende, twee daghe daer. Nu seit men voort aldus Dat paeus wart Cyriacus; Maer omme dathi den stoel liet, Als tpaepscap weder riet, Ende te Coolne nam sinen wech Metten elf dusentech Magheden, die hi alle dede Kersten te Romen in die stede, So en is hi niet met Int ghetal der paeuse gheset. Paeus was hi, alsomen waent, Een jaer ende drie maent. Encheros quam hier na: Een Griec wast, alsic versta. Datmen bisscoppe mochte verwandren Vanden enen stoele ten andren, [304] Ende datmen der martelaren vite Bescriven zoude met vlite, Sette dese in sine jare; Ende hi sterf ooc martelare. Drie jaer hi paeus sat Ende vijftien daghe in die stat. Fabianus wart paeus doe, Een Romein, ic vint alsoe. Dese Fabianus was Metten andren, alsic las, Daer men den paeus kiesen zoude. Een duve quam daer also houde Uten hemele op sijn hoot, Ende sprac tote hem albloot: Du sout paeus sijn,’ dats waer. Dus so coossen God daer. Hi sette, alsict ghescreven zach, Datmen opten witten Donredach Dat crisma soude sacreren, Dattie bisscoppe noch hanteren. Hi leidde een heilich leven. Martelie wart hem ghegheven Onder Decius, den here, Die de kerstine haette zere. Dertien jaer sat hi paeus doe, [305] Twalef maende, elf daghe daer toe. Donacianus wart paeus dan, Een verdoemt kersten man, Want hi den zondare ontleide Hope van ghenaden ende ontseide. Een consilie was omme dat Versament te Romen in die stat, Daer tsestich bisscoppe waren, Die uut gaven, te waren, Met goeden ripen rade, Dattie zondaren ghenade Hebben zullen Gods ons heren, Die hem te penitencien keren. - Ic en vant niet noch en las Hoe langhe dese paeus was. Cornelius wart paeus hier na: Romein was hi, als ic versta. Dese sette, na sijn gheren, Dat priesters mochten zweren Om zekere zake, om ware dinc. Hi dede ooc daer toe sijn ghehinc, Datmen Pietre ende Pouwelse beide In andren steden leide. Decius, die felle here, Maecte desen martelere, [306] Doe hi twee maende, drie jare Ende tien daghe hadde gheseten dare. Lucius was Romein mede, Die daer ooc hielt die stede. Dese hadde ooc gheset Dat twee priestre, drie dyakene met Biden bisscop sijn zouden, Om gherecht ghelove te houden. In ellenden wart hi ghesint. Te sire kerken keerde hi sint, En[de] Valerius, die tyran, Dede hem thooft ofslaen dan, Doe hi paeus hadde gheweest daer Drie daghe, drie maende, drie jaer. Stephanus wert paeus na dat, Gheboren van Romen der stat. Dese sette in zinen daghen Dat priesters niet en zouden draghen Daghelijcs ghewijde ghewaden, Sonder alsi misse daden: Noch houdent die priesters zoe. Doe hijt bracht hadde daer toe Datmen die afgode of werp, Al waest hem te doene scerp, Wart hi onthooft in ene stede, [307] Daer hi stont ende misse dede, In sijn vierde jaer, dat ghijt wet, Twee maende, vijftien daghe met. |
Anicetus kwam hierna Van Syrie, zoals ik versta. Deze verbood de papen ook Te voeren baard en krulhaar, En ronde kruinen zouden scheren. Daar men den bisschop zou sacreren, Zouden drie bisschoppen toe zijn, Want de apostelen plagen alzo; En ten aartsbisschop alzo wel [298] Zouden komen helemaal De bisschoppen die daar zijn In zijn provincies termijn, En hem doen onderhorigheid. - Deze hield de paus plaats Elf jaar, drie maanden En vier dagen, alzo ik het zie. Soter werd paus gekozen, Was uit Campania geboren. Deze zette ook en wilde Dat geen nonnen zouden Ter kerke geven wierook, Nog gewijd vat handelen ook, Maar dat ze het soms dragen zouden, Alzo die nonnen noch houden. Hij zette ook, alzo men het aanschouwt, Dat geen wijf was getrouwd, De priester had ze tezamen gebracht Met wil van moeder en van vader Of hun naaste verwanten. - Hij zat paus eenentwintig dagen, Drie maanden en elf jaren, En stierf ook als martelaar. Eleuterus, zoals ik versta, Een Griek, werd paus hierna. Koning van Brittannië, Lucius, Schreef aan deze paus aldus [299] Dat hij christenheid wilde ontvangen. Die paus zond daar gelijk Hen twee die hem terstond Doopten en al zijn land. En daar in het land te elke plaats Daar een bisschop der afgoden zat, Liet hij zitten, zoals ik las, Een bisschop die christen was. Deze zette ook en wilde Dat men niemand werpen zou Uit zijn staat, uit zijn graad, Hij was ten eerste van zijn misdaad Berecht in het openbaar: Omdat Christus duidelijk wist Dat Judas was kwaad, Die hij nochtans liet in zijn staat, Omdat hij niet gewraakt was. - Eleutherus, zoals ik las, Stierf als een heilige martelaar. Paus zat hij vijftien jaar Zeven maanden, vijf dagen: Toen scheidde hij van het lijf. Viktor, de eerste die zo heet, Werd toen paus, alzo men ziet. Hij was geboren uit Afrika. Deze gebood vlijtig [300] Dat di lieden immer zouden De Paasdag op zondags houden, Tussen dat de veertiende maan En eenentwintig, naar mijn zin Naar hun prinsen oud waren: Dus houdt men het noch alle jaren. Deze zette ook en gebood Dat men elke mens ter nacht Christenen deed te alle stonde Zo waar dat men water vond. - Hij stierf als heilige martelaar, Toen hij twee maanden en tien jaren En tien dagen paus had geweest, Als men in de kronieken leest. Zefyerinus werd paus na dat, En was van Rome de stad. Deze zette ook, zeker, Dat elke christenen van twaalf jaren Op de Paasdag ter kerke kwam En Gods lichaam daar nam; En dat het vat van het altaar Tinnen of van glas waren; En dat men ten gezette tijd De priesters wijdt ordenen Met grote plechtigheid, In al het volk waardigheid. - Paus zat hij negen jaar, Zes maanden, tien dagen daar. Calixtus werd paus gekozen, Een heilig man, van Rome geboren. Deze maakten, alzo wijt het aanschouwen Die kerk van onze vrouwe Over die Tiber die rivier; En ook vier quatertemper Zette hij in het jaar. - Hij stierf als heilige martelaar, Toen hij vijf jaar paus had geweest, Twee maanden tien dagen, zoals men leest. Urbanus werd paus toen, De eerste die de naam hadden alzo, Geboren uit Rome de stad. Deze ordineerde ook dat Dat gewijde vaten zouden Tinnen zijn, zilver of gouden. Valerianus bekeerde hij, Die edel was en vrij, Sint Cecilia bruidegom, En gaf hem dat christenheid, Die ze heilig werd daarna Dat hij stierf als martelaar. Deze paus was nochtans Van geslacht een edelman, En wijs daartoe mede [302] In deugd en in zuiverheid, Die men om zijn grote deugd Vaak de stad verbood. Tenslotte werd hij gevangen En in een kerker gedaan, Daar hij zeer lang in gedoogde: Toen werd onthoofd deze heer. In deze tijden, zoals ik merk, Begon die heilige kerk Eerste maal tot zijn bederf Te bezitten rente en erve (Want daar tevoren, zeker, Leefde het papen volk naar gelijkenis Dat de apostelen wijlen plagen Te leven in hun dagen): Dat was van geld en van have, Dat hen de een en de ander gaven In aalmoezen, zeker, Omdat ze matige lieden waren. - Acht jaar regeerde hij, Elf maanden, twaalf dagen daarbij. Pontianus die Romein Werd paus hierna gelijk, En werd in ellende gezonden, [303] Daar hij als martelaar is geëindigd. Te Rome werd hij sedert gebracht, En daar gelegd in zijn graf. Deze zat paus vijf jaar, Twee maanden, twee dagen daar. Nu zegt men voort aldus Dat paus werd Cyriacus; Maar omdat hij de stoel liet, Als het paapse volk herriep weder, En te Keulen nam zijn weg Met de elfduizend Maagden, die hij alle liet Dopen te Rome in die plaats, Zo is hij niet met In het getal der pausen gezet. Paus was hij, alzo men waant, Een jaar en drie maanden. Anterus kwam hierna: Een Griek was het, zoals ik versta. Dat men bisschoppen mocht veranderen Van de ene stoeleten anderen, [304] En dat men de martelaren vita Beschrijven zou met vlijt, Zette deze in zijn jaren; En hij sterf ook als martelaar. Drie jaar dat hij paus zat En vijftien dagen in die stad. Fabianus werd paus toen, Een Romein, ik vind het alzo. Deze Fabianus was Me de anderen, zoals ik las, Daar men de paus kiezen zou. Een duif kwam daar alzo gauw Uit de hemel op zijn hoofd, En sprak tot hem duidelijk: U zou paus zijn,’ dat is waar. Dus zo koos hem God daar. Hij zette, als ik het geschreven zag, Dat men op de witte donderdag Dat chrisma zou sacreren, Dat de bisschoppen noch hanteren. Hij leidde een heilig leven. Martelarij werd hem gegeven Onder Decius, de heer, Die de christenen zeer haatte. Dertien jaar zat hij paus toen, [305] Twaalf maanden, elf dagen daartoe. Donacianus werd paus dan, Een verdoemde christene man, Want hij de zondaar ontzegde Hoop van genaden en ontzei. Een concilie was omdat Verzameld te Rome in die stad, Daar zestig bisschoppen waren, Die uit gaven, te waren, Met goeden rijp beraad, Dat de zondaren genade Hebben zullen Gods onze heer, Die zich te penitentiën keren. - Ik vond niet noch las Hoe lang deze paus was. Cornelius werd paus hierna: Romein was hij, zoals ik versta. Deze zette, naar zijn verlangen, Dat priesters mochten zweren Om zekere zaken, om ware dingen. Hij deed ook daartoe zijn toestaan, Dat men Petrus en Paulus beide In andere plaatsen legde. Decius, die felle heer, Maakte deze martelaar, [306] Toen hij twee maanden, drie jaren En tien dagen had gezeten daar. Lucius was Romein mede, Die daar ook hield die plaats. Deze had ook gezet Dat twee priesters, drie diaken mee Beiden bisschop zijn zouden, Om gerecht geloof te houden. In ellende werd hij gezonden. Tot zijn kerk keerde hij sinds, En Valerius, die tiran, Liet hem het hoofd afslaan Toen hij paus had geweest daar Drie dagen, drie maanden, drie jaar. Stephanus werd paus na dat, Geboren van Rome der stad. Deze zette in zijn dagen Dat priesters niet zouden dragen Dagelijks gewijde gewaden, Zonder als ze mis deden: Noch houden het die priesters zo. Toen hij het bracht had daartoe Dat men die afgoden afwierp, Al was het ze te doen scherp, Werd hij onthoofd in een plaats, [307] Daar hij stond en de mis deed, In zijn vierde jaar, dat gij het wet, Twee maanden, vijftien dagen mee. |
|
Sixtus dander nu paeus was: Een Griec was hi, als ic las. Dese sette ende woude Datmen ghene misse en soude Doen opten outhare, Die voren niet ghewijt en ware. Hi ende Felicissimus Ende met hem Agapitus Worden onthooft, dats waer, Doe hi elf maende ende een jaer Ende ses daghe paeus hadde ghesijn: Dus las ict int Latijn. Dyonisius wert paeus hier na, Eens monics zone, alsic versta: Wanen hi was, en vintmen niet. Dese was die eerste die schiet Kerchove ende prochien met, Ende heeft elker prochien gheset Haren pape ende termine, Ende dat elc andren tsine Laten zoude met goeden vreden, Want papen gherne over treden. [308] Martelare sterf hi, alsmen zeecht, Ende wart biden paeuse gheleecht, Doe hi drie maende ende twee jaer Paeus hadde gheseten dare. Felix wart paeus nu: Romein was hi, dat zegghic u. Hi sette datmen misse Op die ghedinckenisse Der martelaren doen soude, Om Gods ons heren houde. In sine kerke wert hi begraven, Die hi maecte met zire haven Op een mijlkijn Romen bi. Martelare zo sterf hi. Hi sat paeus, alsmen waent, Drie jaer ende tien maent. Euticianus, die Tuscaen, Wart paeus hier na zaen. Dese groef, wien zoos wondert, Tweendeviertich ende drie hondert Martelaren metter hant. Hi sterf martelare, als ict vant, Doe hijt achte jaer hadde gheweest, Tien maende, viertien daghe, alsmen leest. Gayus wert nu paeus ghecoren, [309] Was van Dalmacien gheboren. Dese sette ende woude Dat onghelovich volc niet en zoude Kerstine wroeghen van enigher dade, Dat hem soude doen onstade, Ende dat papen noch clerken en zouden niet Te rechte staen also goet als yet Voor rechters die waerlijc waren. Hi starf heilich martelare, Doe hi vier maende ende elf jaer Paeus hadde gheseten daer Ende neghen daghe daer toe voort. Vanden paeusen meer nu hoort: Marcellinus, alsict gome, Wart nu paeus, ende was van Rome. Keyser Dyoclecianus Dwanc desen Marcellinus, Dat hi den afgoden wierooc gaf. Ene consilie quam hier af In Gampanien, te waren, Daer twee hondert bisscope waren, Twintich min, dat verstaet. Daer verlijde hi zine misdaet Met berouwe herde groot. [310] Asschen spraeyde hi op zijn hoot, Ende dede een hare an. Den bisscoppen bat hi dan Datsi hem sijn oordeel setten: Hi wout aen gaen zonder letten Voor dathi hadde misdaen. Die bisscoppen antwoorden zaen, Dat dat niet wesen en soude Dat die minder doemen woude Den meerren, ende seiden met: Pieter, u meester, als ghi wel wet, Lochende ooc Gods, dats waer. Wie was vanden apostelen daer, Diene doemen dorste dan? Ghi weet wel zelve, nieman. Maer hi ghinc uut haestelike, Ende weende bitterlike. Daer omme doemt u zelven nu Met uwen monde, dat raden wi u.’ Te hant so antwoorde hi: ‘So doeme ic uten stoele mi, Ende ic vermeensaemt hier al Datmen mi ter aerden doen sal.’ Voort sprac hi wenende zere: ‘Ic en bin niet waert der ere [311] Dat ic priester bliven zoude, Want die begheerte vanden goude Mi also ghierich maecte, Dat ic der waerheit missaecte.’ Voor den keiser ghinc hi zaen, Die hem thooft of dede slaen, Om dathi verlijde dare Dathi warich kersten ware. Doe hi twintich daghe onwaerde Gheleghen hadde boven die aerde, Baerde hem Sinte Pieter dan Marcellise, den goeden man, Ende hiet hem, zonder beide, Dat hine in die aerde leide. Zeven jaer, twee maende, daghe vijftien Sat hi paeus, na minen ziene. Marcellijs, die Romaen, Wart te paeuse doe ontfaen. Dese sette te Romen in die stat Vijftien cardenaelscape, omme dat Si vrooch ende spade zouden Doopsele ende sepulture houden. Om dathi eren en woude niet Die afgode, alst hem die keyser hiet, So dede hi hem, also las ic, [312] Beesten hoeden ende quic; Ende om dat sine clerke nachts quamen Ende sine uten stalle namen, Deden die keyser weder vaen, Ende slotene inden stalle zaen Biden beesten, daer hi starf: Sint dathi den stoel verwarf Achtien daghe ende vijf jaer. Nu hoort wat volghet hier naer: Eusebius, die Griec was, Wart paeus nu, als ic las. In sinen tiden, als wi leren, Wert ghevonden dat cruce ons heren: Daer omme sette hi feestelike Te vierne int kerstenrike In Meye den derden dach. - Paeus sat hi, als ict zach, Twee jaer, twee maende doe Ende vijftien daghe daer toe. Melchiades wart paeus nu. Dese sette, dat zegghic u, Onder kerstenheit ende woude Datmen niet vasten en zoude Des Donredaghes noch Zondaghes met, Daer omme dattie heidine wet [313] Dese twee daghe hilt, twaren, Datsi heilighe vastene waren. - Drie jaer, zes maende hi paeus zat Ende achte daghe, wi lesen dat. |
Sixtus de tweede nu paus was: Een Griek was hij, als ik las. Deze zette en wilde Dat men geen missen zou Doen op het altaar, Die tevoren niet gewijd was. Hij en Felicissimus En met hem Agapitus Werden onthoofd, dat is waar, Toen hij elf maanden en een jaar En zes dagen paus had geweest: Dus las ik het in het Latijn. Dionysius werd paus hierna, Eens monniken zoon, zoals ik versta: Waarvan hij was, vindt en niet. Deze was die eerste die scheidde Kerkhoven en parochies mee, En heeft elke parochie gezet Hun paap een termijn, En dat elk andere tot zijn Laten zoude met goeden vrede, Want papen graag overtreden. [308] Martelaar stierf hi, als men zegt, En werd bij de pausen gelegd, Toen hij drie maanden en twee jaar Paus had gezeten daar. Felix werd paus nu: Romein was hi, dat zeg ik u. Hij zette dat men mis Op die gedenkkennis Der martelaren doen zou, Om God onze heer houden. In zijn kerke werd hij begraven, Die hij maakte met zijn have Op een mijltje nabij Rome. Martelaar zo sterf hi. Hij zat paus, zoals men waant, Drie jaar en tien maanden. Eutychianus, de Toscaan, Werd paus hierna gelijk. Deze begroef, wie het zo verwondert, Tweeënveertig en driehonderd Martelaren met de hand. Hij stierf als martelaar, zoals ik het vond, Toen hij het acht jaar had geweest, Tien maanden, veertien dagen, zoals men leest. Cajus werd nu paus gekozen, [309] Was van Dalmatië geboren. Deze zette en wilde Dat ongelovig volk niet zou Christenen wroegen van enige daden, Dat hem zou doen ongemak, En dat papen noch klerken zouden niet Te recht staan alzo goed als iets Voor rechters die waarlijk waren. Hij stierf als een heilige martelaar, Toen hij vier maanden en elf jaar Paus had gezeten daar En negen dagen daartoe voort. Van de pausen meer nu hoort: Marcellinus, zoals ik het gok, Werd nu paus en was van Rome. Keizer Diocletianus Dwong deze Marcellinus, Dat hij den afgoden wierook gaf. Ene concilie kwam hiervan In Campania, te waren, Daar tweehonderd bisschoppen waren, Twintig minder, dat verstaat. Daar beleed hij zijn misdaad Met erg groot berouw. [310] As sproeide hij op zijn hoofd, En deed een haren kleed aan. Den bisschoppen bad hij dan Dat ze hem zijn oordeel zetten: Hij wou het aan gaan zonder letten Voor dat hij had misdaan. Die bisschoppen antwoorden gelijk, Dat dat niet wezen zou De minste hem verdoemen wilde De meesten zeiden mee: Petrus, uw meester, als gij wel weet, Loochende ook God, dat is waar. Wie was van het apostelen daar, Dien hem verdoemen durfde dan? Gij weet wel zelf niemand. Maar hij ging eruit haastig, En weende bitter. Daarom verdoemt u zelf nu Met uw mond, dat raden wij u.’ Gelijk zo antwoorde hij: ‘Zo verdoem mij uit de stoel, En ik excommunieer hier al Dat men mij ter aarden doen zal.’ Voort sprak hij wenen zere: ‘Ik ben niet waard de eer [311] Dat ik priester blijven zou, Want de begeerte van het goud Me alzo gierig maakte, Dat ik der waarheid miszei.’ Voor de keizer ging hij gelijk, Die hem het hoofd of liet slaan, Omdat hij beleed daar Dat hij een ware christenen was. Toen hij twintig dagen onwaardig Gelegen had boven die aarde, Openbaarde hem Sint Petrus dan Marcellinus, de goede man, En zei hem, zonder wachten, Dat hij hem in de aarde legde. Zeven jaar, twee maanden, dagen vijftien Zat hij paus, na mijn zien. Marcellus, die Romein, Werd te paus toen ontvangen. Deze zette te Rome in die stad Vijftien kardinaal plaatsen, omdat Ze vroeg en laat zouden Doopsel en tombes houden. Omdat hij eren wilde niet Die afgoden, als het hem de keizer zei, Zo deed hij hem, alzo ik het las, [312] Beesten hoeden en jongvee; En omdat zijn klerken ‘s nachts kwamen En zijn uit de stalle namen, Liet de keizer hem weer vangen, En sloot hem op in de stal gelijk Bij de beesten, daar hij stierf: Sinds dat hij de stoel verwierf Achttien dagen en vijf jaar. Nu hoort wat volgt hierna: Eusebius, die Griek was, Werd paus nu, als ik las. In zijn tijden, als wij leren, Werd gevonden dat kruis van onze heer: Daarom zette hij feestelijk Te vieren het christelijke rijk In mei de derde dag. - Paus zat hij, zoals ik het zag, Twee jaar, twee maanden toe En vijftien dagen daartoe. Miltiades werd paus nu. Deze zette, dat zeg ik u, Onder christenheid en wilde Dat men niet vasten zou De donderdagen noch zaterdagen mee, Daar omdat de heiden wet [313] Deze twee dagen hield, zeker, Dat het heilige vasten waren. - Drie jaar, zes maanden hij als paus zat En acht dagen, we lezen dat. |
|
Vanden paeus Silvester, ende van den keyser Constantijn, hoe dathi bekeerde ende vele duechden dede. – XLV. Silvester wart paeus ghecoren, Een heilich man, van Romen gheboren, Die eerste die also hiet. Dese, alsmen bescreven ziet, Maecte een consilie hier na In die stat van Nichena. Daer vergaderden teenen hope Driehondert ende achtien bisscope, Die kersten ghelove daer Ontbonden ende maecten claer. Die paeus ooc daer sette Vele rechte ende wette, Ende vrijde daer die kerke, Dats noch ghenieten die clerke, [314] Mids den keyser Constantijn, Die hi mitten handen zijn Doopte ende bekeerde mede; Des welcs Constantijns lede Inder vonten, ter selver stont, Van lazarien worden ghesont; Want hi teerst, zijt zeker das, In alle zine lede lazers was. Dit was die eerste keiser die Kerstendom ontfinc ye, Ende ooc die kerke vrijde mere Dan anders dede enich here. Tote noch, also men leest, So en hadde niement gheweest Die lien dorste clare Dathi recht kersten ware; Want die keysere waren heyden, Die daer na laghen leiden Hoe sise des lijfs beroofden Die aen Cristum gheloofden, Alse den paeusen wel scheen: Want luttel ofte en gheen Mochts ontgaen tote hare Hi en starf martelare, Alse ghi voren hebt ghehoort. Nochtan waest na Gods gheboort [315] Driehondert jaer, alsict las, Eer Constantijn keiser was, Daer menich martelare binnen Sijn bloet storte van minnen. God en woude niet ghedoghen, Dat sine kerke zoude hoghen Mids hem die sloeghen ende tortten, Maer mids hem die stortten Om tghelove hare bloet. Bedwonghen kersten was noit goet: Kerstenheit is edel alsoe, Daer en mach niement comen toe, Die verstandenesse heeft ghenomen, En moet uut eyghenen wille comen, Daert die heilighe gheest in sint. Die heilighe gheest, alsmen vint, Werct waer dat hi wille, Ende elre so staet hi stille. Daer omme so seit dat Latijn, Dat vele lieden gheroepen zijn Ende luttel liede vercoren: Dits dat wi daghelics horen In die ewangelie lesen. Nochtan sal onse ghelove wesen, Die wel doet ende daer in volstaet [316] Dathi in dat ewelike leven gaet, Ende die anders doet dathi sal Inden eweliken helschen wal. Aldus so stont dat kerstenheide, Also ic u hier voren seide, Bedruct herde zwaer Wel omtrent driehondert jaer, Dat luttel yement dorste lien Dathi was van Cristus pertyen. Daer si misse zouden lesen, Dat moeste heymelike wesen In kelren ofte in crochten, Ofte ofweghes in haghedochten. Daer toe hadden si, als ic las, Enen outhaer die houten was, Binnen hol als een scrine, Dien vier kindre, al zonder pine, Droeghen wel met vier ringhen, Daer men heimelicste volbringhen Mochte den dienste ons heren, Om dat ontsien van quaden heren. Sinte Pieter ende dander mede Die na Cristum hilden den paeus stede, Songhen alle op dien outhaer Tote Silvesters tiden daer. [317] Doe Constantijn, zonder waen, Kerstenheit hadde ontfaen, Oorloofde hi sameninghe Den kerstinen onderlinghe Te houdene hier ende daer, Ende Gode te dienen openbaer. Kerken maecte dese here In des behouders Cristus ere. Ene consilie hi te gader dede Te Nichena in die stede, Daer drie hondert bisscope te zamen Ende omtrent achtien quamen (In die welke, alsict als, Men seit dat Sente Niclaeus was), Om datmen daer verdriven zoude Tonghelove dat woude Een Arrius bringhen voort, Daer hi aen dede meer dan moort. Constantijn die was daer, Ende gaf paeus Silvester, dats waer, Alle die digniteite scone Die behoorden ter keyser crone, Dies die kerke noch heeft te bat. [318] Doe trac hi zaen na dat Te Constantinoble in die stede, Die hi na hem heten dede, Ende sette daer hoochlike Den stoel vanden keiserrike, Daer hi stont vier hondert jaer Ende achtendesestich daer naer, Eer die Romeine daer toe quamen Datsi weder keiser namen: Dat was Kaerlen, den vromen here, Diet daer weder sette in die ere; Ende van daen voort aen mee Bleven ter werelt keysere twee: Dene hoort den Grieken toe, Dander den Latinen alsoe; Maer der Grieken macht ende ere Is te vallen herde zere; Want der Latinen keiser heeft al Macht ende ere, groot ende smal, Op dathi hem so setten can Dat hem God sire hulpen an. Constantine in Grieken lant Houtmen over enen sant. Men viert daer die feeste, als ict sach, Opten eenendetwintichsten dach Die in die maent van Meye leecht. Mertens coronike seecht, Doene Silvester doopte daer, Dathi quite wert ende claer Van al sijnre lazerien, Datmen hem doe hoorde lien Dathi opter uren daer Cristum sach openbaer. Hi was naerste telker stede Te Gods dienste ende eersaem mede, Ende dede meerren die kerken, Ende eerde papen ende clerken. Hi dede stichten vast ane Dat palays ter Latrane Een kerke in Cristus eren, Des behouders, ons heren. Daer men tfondament groef, Droech hi tes fondaments behoef Op sine scoudren, met waerden, Twalef manden met aerden. Hi deedse Silvester wijen Ende met privilegien vrijen, Ende daer toe heten mede Die hooft kerke van kerstenhede. [320] Noch houden die Romeinen daer Dese wijnghe, dats claer, Opten neghenden dach, alsmen zeecht, Die na alre heilighen dach leecht. Ende recht op dien selven dach, Daert alle tfolc toe sach, Quam in die kerke een beelde staen Aen die want, na Cristum ghedaen, Oft daer aen ware ghescreven, Dat van boven wert ghegheven, Met handen ghemaect niet, Datmen daer noch staen ziet. In dese zelve kerke daer Is noch die houten outhaer, Daer Sinte Pieter misse op dede Ende sine nacomelinghe mede. Doe die paeus al over al Stenen outharen beval, Dede hi in die kerke dare Bliven desen outhare, In Sinte Pieters ere, Ende dat daer op nemmermere Ander priestre, vrooch noch spade, Dan die paeus misse en dade, Datmen noch hout, zonder saghe; [321] Want telken witten Donredaghe Setmen dien outhare voort, Ende, also den paeus toe behoort, Doet hire Gods dienst op, Ende anders en gheen bisscop, Ende Paesch avonds, dat verstaet, Alsmen vander vonten gaet. Boven die haghedochte, alsmen zeit, Daer Sinte Laurens in leit, Dede hi een kerke maken Van zere chierliken zaken, Ende trappen aen die haghedochte, Daer men mede in gaen mochte Ten lichame, alsmen woude. Een lantaerne van goude Dede hi maken ende hanghen daer, Die de haghedochte maecte claer. Twee kerken maecte hi meere In Pieters ende Pouwels ere, Ende haer lichamen beide Hi in harde dierbaer vate leide, Ende makedse rikelijc menichfoude Beide van zilvere ende van goude. - Hi starf, als ic versta, [322] In een stat, hiet Nichena, In salicheden ende in eren. Hi voer ter glorien ons heren. |
Van de paus Silvester en van de keizer Constantijn hoe dat hij bekeerde en vele deugden deed. – XLV. Silvester werd paus gekozen, Een heilig man, van Rome geboren, Die eerste die alzo heet. Deze, als men beschreven ziet, Maakte een concilie hierna In die stat van Nicea. Daar vergaderden te ene hoop Driehonderdenachttien bisschoppen, Die het christenen geloof daar Ontbonden en duidelijk maakten. Die paus ook daar zette Vele recht en wet En bevrijde daar di kerk, Dat het noch genieten die klerken, [314] Mits den keizer Constantijn, Die hij met zijn handen Doopte en bekeerde mede; Welke Constantijns hij leidde In de vonten, terzelfder stonde, Van melaatsheid wordt gezond; Want hij ten eerste, zij het zeker dat, In alle zijne leden melaats was. Dit was die eerste keizer die Christelijkheid ontving ooit, En ook die kerk bevrijde meer Dat anders deed enige heer Tot noch, alzo men leest, Zo was er niemand geweest Die duidelijk belijden durfde Dat hij recht christen was; Want die keizers waren heiden, Die daarna lagen belijden Hoe ze van het lijf beroofden Die aan Christus geloofden, Als aan de pausen wel scheen: Want luttel of geen Mocht ontgaan tot hun Hij stierf als martelaar, Als gij voren hebt gehoord. Nochtans was het na Gods geboorte [315] Driehonderd jaar als ik het las, Eer Constantijn keizer was, Daar menige martelaar binnen Zijn bloed stortte van minnen. God wilde niet gedogen, Dat zijn kerk zoude verhogen Mits hem die sloegen en kwelden, Maar mits hem die stortten Om het geloof hun bloed. Bedwongen christenen was nooit goed: Christenheid is edel alzo, Daar mag niemand toekomen, Die verstand heeft genomen, En moet uit eigen wil komen, Daar het de heilige geest in zendt. Die heilige geest, als men vindt, Werkt waar dat hij wil, En elders zo staat hij stil. Daarom zo zegt dat Latijn, Dat vele lieden geroepen zijn En luttel lieden uitverkoren: Dit is dat we dagelijks horen In het evangelie lezen. Nochtans zal ons geloof wezen, Die goed doet en daarin volstaat [316] Dat hij in dat eeuwige leven gaat, En die anders doet dat hij zal In de eeuwige helse wal. Aldus zo stond de christelijkheid, Alzo ik u hiervoor zei, Verdrukt erg zwaar Wel omtrent driehonderd jaar, Dat luttel iemand durfde belijden Dat hij was van Christus partijen Daar ze de mis zouden lezen, Dat moeste heimelijke wezen In kelders of in krochten, Of omwegen in spelonken. Daartoe hadden ze, als ik las, Een altaar dat van hout was, Binnen hol als een schrijn Dien vier kinderen, al zonder pijn, Droegen wel mee vier ringen, Daar men hemelste volbrengen Mocht de dienst van onze heer, Omdat het ontzien van kwaden heren. Sint Petrus en de andere mede Die na Christus hielden den paus plaats, Zongen alle op dat altaar Tot Silvesters tijden daar. [317] Toen Constantijn, zonder waan, Christelijkheid had ontvangen, Veroorloofde hij verzamelingen Den christenen onderling Te houden hier en daar, En God te dienen openbaar. Kerken maakte deze heer In de behouders Christus eer. Ene concilie hij tezamen deed Te Nicea in die plaats, Daar driehonderd bisschoppen tezamen En omtrent achttien kwamen (Waarin, als ik het als, Men zegt dat Sint-Nicolaas was), Omdat men daar verdrijven zou Het ongeloof dat wilde Een Arrius brengen voort, Daar hij aan deed meer dan moord. Constantijn die was daar, En gaf paus Silvester, dat is waar, Al die mooie waardigheid Die behoorden ter keizer kroon, Dus de kerk noch heeft te beter. [318] Toen trok hij gelijk na dat Te Constantinopel in die plaats, Die hij naar hem heten deed, En zette daar hoog Den stoel van het keizerrijk, Daar het stond vierhonderd jaar En achtenzestig daarna, Eer die Romeinen daartoe kwamen Dat ze weer ten keizer namen: Dat was Karel, de dappere heer, Die het daar weer zette in de leer; En vandaar voortaan meer Bleven ter wereld twee keizers: De ene hoort de Grieken toe, De ander de Latijnen alzo; Maar de Grieken macht en eer Is gevallen erg zeer; Want de Latijnen keizer heeft al Macht en eer, groot en smal, Opdat hij hem zo zetten kan Dat hem God tot zijn hulp nam. Constantijn in Griekenland Houdt men voor een sint. Men viert daar het feest, zoals ik het zag, Op de eenentwintigste dag Die ie maand van mei ligt. Mertens kroniek zegt, Toen hem Silvester doopte daar, Dat hij kwijt werd en zuiver Van al zijn melaatsheid, Dat men hem toen hoorde belijden Dat hij op het uur daar Christus zag openbaar. Hij was ernaast te elke plaats Te Gods dienst en eerzaam mede, En deed meer de kerken, En eerde papen en klerken. Hij liet stichten vast aaneen Dat paleis ter Lateranen Een kerk in Christus eren, De behouders, onze heer. Daar men het fundament groef, Droeg hij tot het fundament behoefte Op zijn schouders, met waarde, Twaalf manden met aarde. Hij liet het Silvester wijden En met privilegiën begiftigen, En daartoe zeggen mede De hoofdkerk van christelijkheid. [320] Noch houden de Romeinen daar Deze wijding, dat is duidelijk, Op de negenden dag, zoals men zegt, Die na aller heiligen dag ligt. En recht op diezelfde dag, Daar alle het volk toezag Kwam in de kerk een beeld staan Aan de wand, naar Christus gedaan, Of daaraan was geschreven, Dat van boven werd gegeven, Met handen gemaakt niet, Dat men daar noch staan ziet. In dezelfde kerk daar Is noch dat houten altaar, Daar Sint Petrus mis op deed En zijn nakomelingen mede. Toen die paus al overal Stenen altaren beval, Liet hij in die kerk daar Blijven dit altaar, In Sint Petrus eer, En dat daarop nimmermeer Andere priester, vroeg noch laat, Dan die paus mis deed, Dat men noch houdt, zonder sage; [321] Want te elke witte donderdag Zet men dat altaar voort, En, alzo de paus toebehoort, Doet hij er Godsdienst op, En anders geen bisschop, En Paasavond, dat verstaat, Als men van de vonten gaat. Boven die spelonk, zoals men zegt, Daar Sint Laurentius in ligt, Liet hij een kerk maken Van zeer sierlijke zaken, En trappen aan die spelonk, Daar men mee in gaan mocht Ten lichaam, als men wilde. Een lantaarn van goud Liet hij maken en hangen daar, Die de spelonk helder maakte. Twee kerken maakte hij meer In Petrus en Paulus eer, En hun lichaam beide Hij in erg duur vat legde, En maakte ze rijk menigvuldig Beide van zilver en van goud. - Hij stierf, als ik versta, [322] In een stad, heet Nicea, In zaligheid en in eren. Hij voer ter glorie van onze heer. |
|
Hoe die keyserinne Helena bekeert wart, ende wat wonder daer gheviel. – XLVI. Alse was kersten Constantijn, Helena, die moeder sijn, En woude noch kersten worden niet, Maer hielt haer an dat Joodsche diet, Nochtan dathi haer letren zende, Daer si claerlijc mede kende Dat sijn lijf ende sijn vel Ghenesen ware int doopsel. Ten lesten quamt daer toe (Want God, onse here, woudt alsoe), Dat Helena halen dede Over al die Joodschede Twalef meestre van groten liste, Ja die wijste diemen wiste; Ende die zouden disputeren met Paeus Silvester vander wet, Ende wie van hem bleve boven, [323] Sine wet zoude Helena loven. Dus quam Helena daer, Ende brachte haer Joden voor haer, Ende Constantijn brochte jeghen hin Paeus Silvester, meer noch min. Wat holpe dat ict maecte lanc? Silvester an haren danc Verwan die meestre algader, Alsoos hem onste deewighe vader. Watsi seiden ofte brachten voort, Dat en was mar een oort Jeghen Silvesters argumente: Si verloren alle die vente. Doe si waren aldus erre, Daden si halen enen verre Die wilt was ende onghiere. Desen verre brachtmen schiere Inden rinc voor alle die liede, Daer wonder groot ghesciede. Een der meestre tote hem ghinc, Ende las hem in sijn ore een dinc Dat van machte was zo groot Dattie verre viel steen doot. Doe sprac die meester, als een zod: ‘Dit verbiede ic uwen God, [324] Jhesum, dathijs niet en doet.’ Doe Silvester dit verstoet, Gaf hi sijn herte te Gode waert, Ende sprac daer na mitter vaert: Het sijn vele minder zaken Dat levende doet maken, Dan leven doen die dode: Dat staet allene aen Gode. Moghedi uwen God verbidden des, Dat [hi] dese beeste, die doot es, Leven doet ende opstaen met, Wi houden ons aen uwe wet: En condi des ghedoen niet, Ende ist dat mi gheschiet, Dat ghi dan ghelovet mi Dat onse wet beter si.’ Dit wart daer ten selven tiden Gheconsenteert in beiden ziden Tusschen Helena ende Constantine. Doe waest al verloren pine, Die Joden en haddens gheen macht: Silvester aen riep Gods cracht, Ende die verre, ter selver stont, [325] Stont op sine voete ghesont, Ende ghinc danen hi quam, Te weyden als een lam. Doe wart bekeert Helena Ende al dat haer volghede na, Ende die Joden alle mede Ontfinghen dat kerstenhede. Helena, dese keyserinne, Wart een grote santinne, Van Gode also vercoren, Dat dat cruce, dat was verloren Drie hondert jaer ofte daer omtrent, Daer Cristus aen stont gheprent, Mids haer, te desen stonden, Met miraclen wart vonden, Onder die aerde daert lach Verborghen herde menighen dach, Allen kerstinen ombecant. Die Joden wisten wel te hant Doe si Cristum hadden doot, Dat hare destructie groot Aen dat heylighe cruce ghelaghe Ende daer toe hare grote plaghe, So dat si met scalcheiden Drie crucen in die aerde leyden, [326] So diepe dat was wonder. Ons heren cruce leiden si onder, Ende dandre, in waren dinghen, Daer die twe dieve aen hinghen, Die leiden si daer boven. Dit daden die Joden verscroven, Hoe dat quame tote andren stonden Dat dese crucen worden vonden, Datmen niet en worde gheware Welc dat heilighe cruce ware. |
Hoe die keizerin Helena bekeerd werd en wat wonder daar geviel. – XLVI. Toen christen was Constantijn, Helena, zijn moeder, En wilde noch niet christen worden, Maar hield zich aan dat Joodse volk, Nochtans dat hij haar brieven zond, Daar ze duidelijk mee bekende Dat zijn lijf en zijn vel Genezen was in het doopsel. Tenslotte kwam het daartoe (Want God, onze heer, wilde het alzo), Dat Helena halen liet Overal die Joodse Twaalf meesters van grote list Ja, de wijste die men wist; En die zouden disputeren mee Paus Silvester van de wet, En wie van hen bleef boven, [323] Zijn wet zou Helena loven. Dus kwam Helena daar, En bracht haar Joden voor haar, En Constantijn bracht tegen hen Paus Silvester, meer of min. Wat helpt het dat ik het lang maak? Silvester tegen hun wil Overwon die meesters allemaal, Alzo hem gunste de eeuwige vader. Wat ze zeiden of voortbrachten, Dat was maar een woord Tegen Silvesters argumenten: Ze verloren alles. Toen ze waren aldus geërgerd, Lieten ze halen een stier Die wild was en onguur. Deze stier bracht men schier In de ring voor alle lieden, Daar wondergroot geschiede. Een der meesters tot hem ging, En las hem in zijn oor een ding Dat van macht was zo groot Dat de stier viel steendood. Toen sprak die meester, als een zot: ‘Dit verbied ik uw God, [324] Jezus, dat hij het niet doet.’ Toen Silvester dit verstond, Begaf hij zijn hart tot God waart, En sprak daarna met een vaart: Het zijn veel mindere zaken Dat leven doet maken, Dan levend doen de dode: Dat staat alleen aan God. Mag je uw God verbidden dus, Dat hij dit beest, die dood es, Leven doet en opstaan mee, Wij houden ons aan uw wet: En kan je het niet doen, En is het dat het mij geschiedt, Dat gij dan gelooft mij Dat onze wet beter is.’ Dit werd daar terzelfder tijd Toegestaan aan beiden zijden Tussen Helena en Constantijn. Toen was het al verloren pijn, De Joden en hadden geen macht: Silvester stier aan Gods kracht, En die verre, terzelfder tijd, [325] Stond op zijn voeten gezond, En ging vandaar hij kwam, Te weiden als een lam. Toen werd bekeerd Helena En al dat haar navolgde, En de Joden alle mede Ontvingen dat christelijkheid. Helena, des keizerin, Werd een grote santin, Van God alzo uitverkoren, Dat dat kruis, dat was verloren Driehonderd jaar of daaromtrent, Daar Christus aan stond geprint, Mits haar, te deze stonden, Met mirakelen werd gevonden, Onder die aarde daar het lag Verborgen erg menige dag Allen christenen onbekend. Die Joden wisten wel gelijk Toen ze Christus hadden gedood, Dat hare destructie groot Aan dat heilige kruis lag En daartoe hun grote plaag Zodat ze met schalksheden Drie kruisen in die aarde legden, [326] Zo diep dat het was een wonder. Onze heer kruis legden ze onder, En de andere, in waren dingen, Daar die twee dieven aan hingen, Die legden ze daarboven. Dit deden die ellendige Joden, Hoe dat kwam tot andere stonden Dat deze kruisen gevonden, Dat men ze niet en worden gewaar Welke dat heilige kruis was. |
|
Hoe Helena dat heylighe cruce vant. – XLVII. Helena, die keyserinne, Woude nu wesen in inne, Waer dat cruce ware ghedaen Daer Cristus aen hadde ghestaen. In Jherusalem trac si daer nare, Ende dede comen voor hare Alle die Joden vander stede Ende ooc van buten mede. Ende alse die Joden teenre scaren Voor Helena versament waren, Vraghede si hem aldus: ‘Waer is thout, daer Cristus, [327] Onse behoudre, hinc an?’ Die Joden antwoorden dan, Datsijs en wisten niet. Helena beval ende hiet, Datmen alle die Joden schiere Verbrande in enen viere. Doe dat die Joden saghen, Begonste hem des wanhaghen, Ende namen enen, hiet Judas, Die daer onder hem was, Ende leverdene der vrouwen, Ende seiden, bi haerre trouwen! Souds haer berechten yeman, Dat soude wesen die man; Want sine vorders hadden den zede, Datsi altoos die waerhede Van kinde te kinde hadden gheseit, Waer dat cruce waer gheleit; Ende dathi ooc so wijs ware, Hi soude wel berechten hare Waer of datsi begaerde. Doe liet si haerre vaerde Alle dander Joden gaen, Ende hielt desen Judas ghevaen. Helena sprac met aernste groot; [328] ‘Nu sich, dijn leven ende dijn doot Sijn beide hier gheset voor di: Wiltu leven, so wise mi Die stede, zonder beiden, Daer dine vordren dat cruce leiden.’ Judas, die wijs was ende vroet, Ende dat wel wiste ende verstoet Datter Joden grote plaghe Ane Cristus cruce ghelaghe, Waert dattet worde vonden, Antwoorde ten selven stonden: ‘Die stede, daer ghi omme vraghet mi. En weet ic niet waer si si; Want het was langhe te voren Eer ic ter werelt wart gheboren, Doe dat zoude sijn gheschiet.’ - ‘Biden ghenen die hem crucen liet!’ Sprac Helena, en si dat Ghi mi wijst die selve stat Daer u vorders dat cruce leiden, Ic sal u, al zonder beiden, Also jammerlijc bederven, Dat ghi van honghere zult sterven. Ende thant, zonder meer zegghen, Dede sine inden kerker legghen, [329] Daer hi zeven daghe lach lanc, Dat hi en at noch en dranc. Doe riep hi met stemmen groot: ‘Men helpe mi uut deser noot! Ic sal u wisen, zonder beiden, Waer mine vorders tcruce leiden.’ Doe wart hi thant uut ghedaen, Ende hi is haestelijc ghegaen Toter stede van Calvare. Op Gode riep hi dare, Dat hi vertoonde openbare Die stede daer dat cruce ware. Doe beefde, daert menich zach, Die stede daer dat cruce lach. Judas ghinc daer graven te hant Omtrent twintich scherden, ende vant Drie crucen tenden een. Doe en was daer haerre gheen, Die gheweten consten clare Dat welke Cristus cruce ware. Doe si in twivele, zonder waen, Toter noenen dus hadden ghestaen, Brachtmen ghinder also houde Enen doden, alst God woude; Op welken doden men leide [330] Deerste twee crucen beide, Dies hem twint en was te bat; Maer also zaen alse dat Derde cruce quam daer an, Wart die dode levende dan. Doe loofden si ghemeenlike Onsen here van hemelrike, Ende Helena, om dese zaken, Dede daer een kerke maken Optie stede, meer noch min, Ende sette daer dat cruce in, Verchiert harde menichfoude Beide met silvere ende met goude. Judas wart kersten dare, Ende wart bisscop daer nare Van Jherusalem der stede. Onse here verwijsde hem mede Die nagle, die ghinghen onsoete Door sine hande, door sine voete. Doe hi kersten wart aldus, Wart hi gheheten Quiriacus, Ende wart heilich man daer nare, Ende starf zalich martelare, Wies passie ende leven [331] Die kerke heeft scone bescreven. Dus onste God, onse here, Sente Helena sulke ere, Dat mids haer, in dien stonden, Sijn heilich cruce wart vonden, Daer hi zonder sine scout Des menschen zonden ane gout. |
Hoe Helena dat heilige kruis vond. – XLVII. Helena, di keizerin, Wilde nu wezen bekend, Waar dat kruis was gedaan Daar Christus aan had gestaan. In Jeruzalem trok ze daarna, En liet voor haar komen Alle Joden van de plaats En ook van buiten mede. En toen di Joden tot een schaar Voor Helena verzameld waren, Vroeg ze hen aldus: ‘Waar is het hout, daar Christus, [327] Onze behouder aanhing?’ Die Joden antwoorden dan, Dat ze het niet wisten. Helena beval en zei, Dat men alle Joden snel Verbrandde in een vuur. Toen dat die Joden zagen Begon het hen te wanhopen, En namen een, heet Judas, Die daar onder hen was, En leverde hem de vrouwe, En zeiden bij hun trouw! Zou ze berechten iemand, Dat zou wezen die man; Zo zijn voorouders hadden de zede, Dat ze altijd die waarheid Van kind tot kind hadden gezegd, Waar dat kruis was gelegd; En dat hij ook zo wijs was, Hij zou het wel berichten haar Waarvan dat ze begeerde. Toen liet ze hun gang Alle de ander Joden gaan, En hield deze Judas gevangen. Helena sprak met grote ernst; [328] ‘Nu zie, uw leven en uw dood Zijn beide hier gezet voor u: Wil u leven, zo wijs mij Die plaats, zonder te wachten, Daar uw voorouders dat kruis legden.’ Judas, die wijs was en verstandig, En dat wel wist en verstond Dat de Joden een grote plaag Aan Christus kruis lag, Was het dat het werd gevonden, Antwoorde terzelfder stonden: ‘Die plaats, daar gij mij om vraagt. En weet ik niet waar het is; Want het was lang tevoren Eer ik ter wereld werd geboren, Toen dat zou zijn geschied.’ - ‘Bij diegene die zich kruisigen liet!’ Sprak Helena, en zij dat Gij mij wijst diezelfde plaats Daar uw voorouders dat kruis legden, Ik zal u, al zonder wachten, Alzo jammerlijk bederven, Dat gij van honger zal sterven. En gelijk, zonder meer te zeggen, Liet ze hem in zijn in het kerker leggen, [329] Daar hij zeven dagen lang lag, Dat hij en at noch dronk. Toen riep hij met luide stem: ‘Men helpt mij uit deze nood! Ik zal u wijzen, zonder te wachten, Waar mijn voorouders het kruis legden.’ Toen werd hij gelijk eruit gedaan, En hij is haastig gegaan Tot de plaats van Calvarie. Op God riep hij daar, Dat hij vertoonde openbaar Die plaats daar dat kruis was. Toen beefde, daar het menige zag, Die plaats daar dat kruis lag. Judas ging daar graven gelijk Omtrent twintig schreden en vond Drie kruisen ten een einde. Toen was daar van hun geen, Die duidelijk on weten Dat welke Christus kruis was. Toen zei in twijfel, zonder waan, Tot noen dus hadden gestaan, Bracht men ginder alzo gauw Een doden, zoals het God wilde; Op welke dode men legde [330] De eerste twee kruisen beide, Dus hem niets was te beter; Maar alzo gelijk als dat Derde kruis kwam daaraan, Werd die dode levend dan. Toen loofden ze algemeen Onze heer van hemelrijk, En Helena, om deze zaken, Liet daar een kerk maken Op die plaats, meer of min, En zette daar dat kruis in, Versierd zeer menigvuldig Beide met zilver en met goud. Judas werd christenen daar En werd bisschop daarna Van Jeruzalem de plaats. Onze heer wees hem mede Die nagels, die gingen hard Door zijn handen, door zijn voeten. Toen hij christenen werd aldus, Werd hij geheten Quiriacus, En werd een heilig man daarna, En stierf als een zalige martelaar, Wiens passie en leven [331] Die kerk heeft mooi beschreven. Dus gunde God, onze heer, Sint-Helena zulke eer, Dat mits haar, in dien stonden, Zijn heilig kruis werd gevonden, Daar hij zonder zijn schuld De mensen zonden aan vergold. |
|
Hoe Silvester den drake bant, ende ander dinc. – XLVIII. In Romen lach een drake In een hol, gheheten een lake, Die daer dede grote plaghe; Want hi dode alle daghe Zes dusent menschen, alsic las, Met sinen gheblase dat venijnt was. Silvester, dien God minde, Sette in Gode zijn gheninde, Ende heeft priestre tote hem ghenomen, Ende is toten hole comen, Daer hi neder moeste stappen Anderhalf hondert trappen, Eer hi den drake vant. Een cruce maecte hi te hant: Den drake bant die here [332] So vaste, dathi nemmermere Uut en coomt voor doemsdach, Ende daert menich mensche toe sach, Sloot hine daer vaste ende wale Met starken doren van metale. Dus verlooste Silvester dare Romen van dien groten vare, Ende dat meeste deel vander stat Ontfinc kerstendom omme dat. Hi sette ooc, dese heilighe vader, Dattie ghewaden algader, Daermen op sacreert bequame Gods ons heren lichame, Niet en mochten zidijn zijn Noch ooc gheverwet vlassijn, Maer wit vlassen, zijt zeker dies, Alsoot uter aerden wies, Om dat Cristus was int graf gheleit In een zuver wit cleit. In desen tiden bekeerden met Vele liede aen Cristus wet. Elammanus ende Dyoscorus Ordineerden ooc doe aldus, Datmen die salmodien [333] Singhen zoude in twee pertien, Alsmen noch pleecht in desen tide: Teen vaerse in deen zide, Ende tander ter ander ziden: Dies men niet en plach voor dien tiden. Silvester sterf in payse, Ende bi Octaviaens palaeyse Wart hi begraven, sijts ghewes, Daert nu Ten hoofde gheheten es. Maer nu rust hi, als ic versta, In een clooster, heet Monaucula, In een bisscopdom dat gheheten is Episcopatus Mutinensis. - Drieendetwintich jaer hi paeus zat, Vijf maende ende elf daghe na dat. Die daghelijcs seit desen here Een Pater Noster in Gods ere, Sal te zinen einde, zonder waen, In gherechten ghelove volstaen. Marcus zat paeus, onghewaent, Twe jaer, vijftien daghe, achte maent. Dese sette ter missen also Hoghe te singhen den Credo. [334] Julius wart paeus hier naer, Ende wast meer dan elf jaer. Een zeent hilt hi, alsic versta, In die stat van Nichena. Daer versamenden tenen hope Drie hondert ende achtien bisscope. Daer wart verdoemt tien hove Arrius valsche ghelove; Want hi seide openbare, Dattie zone minder ware Dan die vader inder Godheit: Dit was alte quaet gheseit. Nochtan hilt hem aent ghone Constantius, Constantijns zone, Daer die kerke mede doghede zere; Want hi was een quaet here, Ende dede hem pine ende groot verdriet Die dit onghelove en hilden niet. In dier tijt dat dit gheschiede, Waren vele heyligher liede, Sinte Niclaeus ende Sinte Eusebius, Sinte Hilarius ende Sinte Maximinus, Die bisscop van Triere was, Ende Anastasius, als ic las, Bisscop van Alexandrien, [335] Die goet clerc was van theologien, Die den ‘Quicumque vult’ dichte, Daer hi tghelove mede verlichte Vander heiligher drievoudichede Ende vander incarnacien mede. - Keyser Constancius versende Desen Julius in ellende, Daer hi tien jaer doghede noot. Doe Constancius was doot, Is hi te Romen ghekeert Te zinen stoele, ende gheert Van leken ende van clerken, Ende stichte sint twee kerken. - Elf jaer was hi paeus daer, Twee maende, achte daghe, voorwaer. Liberius wart paeus sint, Dien die keyser heeft versint, Om dathi niet en wilde lien Arrius heresien. Drie jaer was hi daer. Ten stoele quam hi daer naer, Ende dede des keysers raet Met Arrius ghelove quaet. Dus zat hi des keysers paeus dan, Als een onghelovich man. – [336] Zestien jaer regneerde hi, Zeven maende, drie daghe, lesen wi. Doe dese Liberius was versent, Alsic te hant dede bekent, Sat Felix paeus een jaer; Ende om dathi zeide voorwaer Ende proefde openbare, Dattie keyser onghelovich ware, Dede hi hem thooft ofslaen; Ende daer na sat, zonder waen, Liberius der jaren vive Paeus, ghelijc enen keytive. Damasius wart paeus ghemaect, Die in dichten was wel gheraect: Te vaersene was hi goet clerc, Hi dichte menich goet cort werc. Jheronimus te zire ghichten Sende hem vele scrichten, Hoe dat paepscap zoude leven. Mede heeft hi hem ghegheven Dese twee vaerse, weet wel dat: ‘Gloria patri’ ende ‘Sicut erat,’ Datmen die mede zonghe over luut Telken dat een zalm ghinghe uut. Damasius deedt houden alsoe. [337] Vele zanten leefden doe, Merten ende Ambrosius, Jheronimus ende Basilius, Apollinarius ende andre met, Die hier niet en sijn gheset. Jheronimus met sire pine Trac den zouter in Latine. Damasius maecte mede Te Constantinoblen in die stede Een zeent, daer te samen Hondert ende vijftich bisscope quamen. Daer wart verdoemt aldus Die valsche clerc Mechedonius, Die zegghen woude openbare, Dattie heilighe gheest gheen God en ware. Daer wart verclaert, sijts ghewes, Dattie heylighe gheest es Een mede substancie algader, Ghelijc den zone ende den vader. - Damasius sat paeus daer Luttel meer dan achtien jaer. [338] Elboricus wart paeus dan, Ende was een goet gherecht man. In desen tiden, ic las aldus, Trac die bible Jheronimus Uten Ebreeusche in Latine, Dathi niet en dede al zonder pine. In desen tiden, alsmen vint, So wart gheboren een kint In Emaus dien casteel, Dat beneden was al gheheel Toten gordele ende al een, Ende daer boven ghedeelt in tween, Twee borsten, twee hoofden mede, Ende elc hadde zine verstandelhede Ende zonderlinghe zijn weten: Alse deen sliep, woude dander eten. Rechte tote twee jaren Sterf teen kint, te waren, Ende tander sterf daer na Des derden daghes, alsic versta. Ende in deser selver stont So was Jan Gulden mont, Die eerstwerf priester was Van Antyochen, als ic las, [339] Ende aerdsch bisscop na dat Van Constantinoblen der stat. - Albericus sat paeus al daer Niet vele min dan sestien jaer. Anastasius wart paeus nu. Dese sette, dat zegghic u, So wie dat een lit ghebrake, Dathi te paepscape niet en trake; Ende dat staen zoude oude ende jonghe, Alsmen die ewangelie laze of zonghe. - Drie jaer ende sesendetwintich daghe Sat hi paeus, zonder zaghe. Innocencius wart paeus doe, Deerste paeus die hiet alsoe. Dese sette ende woude Dat tfolc altoos vasten zoude Opten Saterdach, Om dat God doe int graf lach Ende sine jonghers ooc vasten dan. Ooc sette dese goede man Vele rechten van clerken Ende van goeden vander kerken, Die hi alle scone bedreef. [340] Vele ongheloofs hi verdreef. Den paes sette hi ooc, sijts vroet, Te ghevene daer men misse doet. Vijftien jaer hi paeus zat, Twee maende, twintich daghe na dat. |
Hoe Silvester den draak bond en ander ding. – XLVIII. In Romen lag een draak In een hol, geheten een lake, Die daar deed grote plagen; Want hij doodde alle dagen Zesduizend mensen, zoals ik las, Met zijn geblaas dat giftig was. Silvester, die God minde, Zette in God zijn doel, En heeft priesters tot hem genomen, En is tot het hol gekomen, Daar hij neer moeste stappen Anderhalf honderd trappen, Eer hij de draak vond. Een kruis maakte hij gelijk: De draak bond die heer [332] Zo vast, dat hij nimmermeer Uitkomt voor doemsdag, En daar het menig mens toezag, Sloot hij hem daarop vast en goed Met sterke metalen deuren. Dus verloste Silvester daar Rome van dat grote gevaar, En dat meeste deel van de stad Ontving christelijkheid omdat. Hij zette ook, deze heilige vader, Dat de gewaden allemaal, Daar men op sacreert bekwaam Gods onze heer lichaam, Niet mochten van zijde zijn Noch ook gekleurd vlas, Maar wit vlas, zij het zeker dus, Alzo het uit de aarde groeit, Omdat Christus was in het graf gelegd In een zuiver wit kleed. In deze tijden bekeerden mee Vele lieden aan Christus wet. Elammanus en Dyoscorus Ordineerden ook toen aldus, Dat men de psalmgezangen [333] Zingen zou in twee partijen, Als men noch pleegt in deze tijd: Te ene vers in de ene zijde, En ten ander ter ander zijden: Dat men niet plag voor die tijden. Silvester stierf in vrede, En bij het paleis van Octavianus Werd hij begraven, dat is zeker, Daar het nu Ten hoofde geheten es. Maar nu rust hij, zoals ik versta, In een klooster, heet Monaucula, In een bisschopdom dat geheten is Episcopatus Mutinensis. - Drieëntwintig jaar hij paus zat, Vijf maanden en elf dagen na dat. Die dagelijks zegt deze heer Een Pater Noster in Gods eer, Zal tot zijn einde, zonder waan, In gerechte geloof volstaan. Marcus zat paus, zonder waan, Twee jaar, vijftien dagen, acht maanden. Deze zette ter mis alzo Hoog te zingen het Credo. [334] Julius werd paus hierna, En wast meer dan elf jaar. Een concilie hield hij, zoals ik versta, In die stad van Nicea. Daar verzamelden tot een hoop Driehonderdenachttien bisschoppen. Daar werd verdoemd te die hof Arrius valse geloof; Want hij zei openbaar, Dat de zoon minder was Dan de vader in de Godheid: Dit was al te kwaad gezegd. Nochtans hielt hij zich aan datgene Constantius, Constantijns zoon, Daar die kerk mede zeer gedoogde; Want hij was een kwade heer, En deed ze pijn en groot verdriet Die dit ongeloof niet hielden. In die tijd dat dit geschiede, Waren vele heilige lieden, Sint-Nicolaas en Sint Eusebius, Sint Hilarius en Sint Maximinus, Die bisschop van Trier was, En Anastasius, als ik las, Bisschop van Alexandrië, [335] Die een goede klerk was van theologie, Die het ‘Quicumque vult’ dichte, Daar hij het geloof mee verlichte Van de heiliger Drievuldigheid En van de incarnatie mede. - Keizer Constantijn verzen Deze Julius in ellende, Daar hij tien jaar nood gedoogde. Toen Constancius was dood, Is hij te Rome gekeerd Tot zijn stoel en geëerd Van leken en van klerken, En stichtte sinds twee kerken. - Elf jaar was hij paus daar, Twee maanden, acht dagen, voorwaar. Liberius werd paus sinds, Die die keizer heeft verzonden, Omdat hij niet en wilde belijden Arrius ketterijen. Drie jaar was hij daar. Ten stoel kwam hij daarna, En deed de keizers raadt Met Arrius geloof kwaad. Dus zat hij de keizers paus dan, Als een ongelovig man. – [336] Zestien jaar regeerde hij, Zeven maanden, drie dagen, lezen wij. Toen deze Liberius was verzonden, Zoals ik gelijk deed bekent, Zat Felix paus een jaar; En omdat hij zei voorwaar En beproefde openbaar, Dat de keizer ongelovig was, Liet hij hem het hoofd afslaan; En daarna zat, zonder waan, Liberius vijf jaren Paus, gelijk een ellendige. Damasus werd paus gemaakt, Die in dichten was goed geraakt: Te verzen was hij goede klerk, Hij dichte menig goed kort werk. Hieronymus tot zijn giften Zond hem vele geschriften, Hoe dat paapse volk zou leven. Mede heeft hij hem gegeven Deze twee verzen, weet wel dat: ‘Gloria patri’ en ‘Sicut erat,’ Dat men die mede zong overluid Telkens dat een psalm uitging. Damasus liet het houden alzo. [337] Vele sinten leefden toen, Merten en Ambrosius, Hieronymus en Basilius, Apollinarius en andere mee, Die hier niet zijn gezet. Hieronymus met zijn pijn Trok de psalmen in het Latijn. Damasus maakte mede Te Constantinopel in die plaats Een concilie, daar tezamen Honderdvijftig bisschoppen kwamen. Daar werd verdoemd aldus Die valse klerk Mechedonius, Die zeggen wilde openbaar, Dat de heilige geest heen God was. Daar werd verklaard, dat is zeker, Dat de heilige geest is Een mede substantie allemaal, Gelijk den zone en den vader. - Damasus zat paus daar Luttel meer dan achttien jaar. [338] Elboricus (Ursinus) werd paus dan, En was een goede gerechte man. In deze tijden, ik las aldus, Trok uit de Bijbel Hieronymus Uit het Hebreeuws in het Latijn, Dat hij niet deed al zonder pijn. In deze tijden, zoals men vindt, Zo werd geboren een kind In Emmaus dar kasteel, Dat beneden was al geheel Tot de gordel alleen, En daarboven verdeeld in twee, Twee borsten, twee hoofden mede, En elk had zijn verstand En bijzonder zijn weten: Als de een sliep, wilde de ander eten. Rechte tot twee jaren Stierf het ene kind, te waren, En de ander stierf daarna De derde dage zoals ik versta. En in dezelfde tijd Zo was Jan Guldenmond, Die eerst priester was Van Antiochië, zoals ik las, [339] En aartsbisschop na dat Van Constantinopel de stad. - Albericus zat paus al daar Niet veel minder dan zestien jaar. Anastasius werd paus nu. Deze zette, dat zeg ik u, Zo wie dat een lid ontbrak, Dat hij te papen volk niet trok; En dat staan zou oud en jong, Toen men de evangelies las of zong. - Drie jaar en zesentwintig dagen Zat hij paus, zonder problemen. Innocentius werd paus toen, De eerste paus die heet alzo. Deze zette en wilde Dat het volk altijd vasten zou Op de zaterdag, Omdat God toen in het graf lag En zijn jongeren ook vasten dan. Ook zette deze goede man Vele rechten van klerken En van goederen van de kerken, Die hij alle mooi bedreef. [340] Vele ongeloof hij verdreef. De pas zette hij ook, zij het is bekend, Te geven daar men mis doet. Vijftien jaar hij paus zat, Twee maanden, twintig dagen na dat. |
|
Zozimius wart paeus hier na. Dese maecte, alsic versta, Ende sette ooc voor recht dan Dat en gheen eyghen man Te clercscape en mochte ghedyen, Ende datmen ooc zoude wien Des Paeschs avonds, als ghi ziet, Die grote kaerse, dies men noch pliet; Ende dat gheen clerc so coene en ware Dathi dranc vercochte openbare. Rechte ooc in desen stonden Wart Sinte Stevens lichame vonden, Die drie hondert jaer ofte daer omtrent Verborghen lach ombekent. - Achte maende sat hi paeus daer, daghe ende twee jaer. Bonifacius ordineerde dat Wijf noch nonne ghewijt vat, Noch dinghen die ghewijt waren Die hoorden ten outharen, [341] Handelen en zouden noch dwaen. - Paeus zat hi, hebbic verstaen, Drie jaer ende achte maende: Dus vant ict int scrift staende. Celestinus deerste was Paeus na desen, als ic las. Dese ordineerde aldus Datme[n ‘Judic]a me, Deus Voor d[en introit]um vander missen Seggh[en zoude] zonder cissen, Ende datmen dien zoutere, alsic las, Die van anderhalf hondert zalmen was, Telker missen moeste zinghen; Want te voren, in waren dinghen, En wasser anders niet toe gheset Dan epistelen ende ewangelien met. Ende hier bi, zo hebbic vernomen, So sijn uten zalmen ghecomen Introitum ende graduale Ende offertorium also wale, Diemen alle zinghen moet [342] Eermen die sacrificie doet. Hi sende, alsic ghescreven vant, Patriciuse in Yerlant, Sente Mertens zuster zone, Daer hi tfolc bekeerde scone. Hi verdoemde mede dan Nestoriuse, den valschen man, Die zegghen woude also Twee persone in Cristo, Ende confirmeerde tier uren Enen persone in twe naturen: Dene nature die godhede, Ende dander die menschede. - Paeus zat hi, zonder zaghe, Achte jaer ende neghen daghe. Sixtus, die derde van dien Namen, wart paeus mettien. Dese sette ende woude Dat gheen clerc en zoude Hem doen wijen hier noch daer, Dan int bisdom danen hi waer. Hi stichte in Romen, alsict hore, Onser vrouwen kerke Majore. Kerken verchierde hi menichfoude Beide mit zulvere ende mit goude. Den armen gaf hi vele haven. [343] Bi Sinte Laurens wert hi begraven. Leo, die eerste, als ic las, Die paeus van dien name was, Sende vele epistelen ute Van des gheloven virtute. Doe die Wandalen alle tlant Ghedestrueert hadden mitter hant, Verchierde hi die kerken weder, Ende vernuwede op ende neder Der kerken ambachte ghewijt. Hem gheviel op enen tijt Dat vele liede te samen Te sijnre hant offeren quamen, Daer een scone wijf custe zine hant, Daer hi of becoort wort thant: Dat rouwede hem zo bitterlike, Doe hi thuus quam heymelike, Also hem sine consciencie gaf, Dat hi zine hant sloech af, Om datsi zake was der dinc. Doe hi niet ter kerken en ghinc Ende daghelijcs misse niet en dede, Also te voren was zijn zede, Maecte tfolc gheruchte groot. Doe hi was in deser noot, [344] Riep hi onser vrouwen an, Ende vaste ende beedde dan; Ende si quam daer hi lach Ende met zinen oghen toe zach, Ende sette hem aen zijn hant, Ende hi was ghesont te hant. In deser tijt, weet wale, Destrueerden tlant van Ytale Die Goten ende Vrancrike mede, Daer si braken menighe stede. - Eenendetwintich jaer regneerde hi, Ende bina vier maende daer bi. Hylarius wart paeus nu. Dese sette, dat segghic u, Ende ordineerde ende woude Dat gheen paeus en zoude Ordineren, die hi wilde Dat paeuscap na hem hilde. Artur was nu, alsic las, Die coninc van Bartaengien was, Die met so groter hoveschede Ende met zijnre groter doghet mede Al brachte onder zine hant Vrancrike ende Vlaender lant, Denemerken ende Noorweghen, [345] Die Arture alle neghen Om sine goedertierenheit groot Ende anders om en ghenen noot. Eens nam hi sine vaert Met heer crachte te Romen waert, Ende beval zinen broeder tlant. Doe hi quam aen des berchs cant, Quam hem bootscap haestelijc, Dat sijn broeder valschelijc Ane hem toghe die crone Ende ooc sijn wijf: dat en was niet scone. Doe keerde hi weder also houde; Ende rechte daer hi landen zoude Ende uten scepe te lande gaen, Heeften sijn broeder daer bestaen. Daer vachtmen mit nide groot. Walewijn bleef daer doot, Daer Artur harde droeve om was. Doch wan Artur den pas Ende den opganc, al wast hem zware. Doe orlogheden si zeven jare. Int einde vergaderden si Tenen wighe der zee bi, Daer Artur zere wart ghewont. In een scip viel hi ter stont, [346] Ende voer in een eylant, Daer men noit zeder en vant, Maer bleef verloren, alsict vinde: Noch en weet men niet zinen inde. - Paeus zat Hylarius Zeven jaer, ic vint aldus, Drie maende ende tien daghe: Dit so houdic zonder zaghe. Simplicius quam hier na, Een heylich man, alsic versta. Die stat van Romen schiet hi In vijf prochien, lesen wi, Ende in elke, dat ghijt wet, Heeft hi enen priester gheset, Die anders en dede, meer noch minder, Dan hi biechte ende doopte kinder, Ghelijc dat noch cureite zijn. In deser tijt was Meerlijn In Bartaengien, die den lieden Dinghen zeide die ghescieden. Sijn moeder was begheven Ende leedde eenre nonnen leven; Ende als si allene was, Quam die quade gheest, als ict las, Ghedaen als een jonc man, [347] Ende sachse herde lieflijc an. Doe hi dit langhe hadde ghedaen, Quam hi int leste voor haer staen Daer si was heymelike, Ende helsdese lieflike; Ende hier of, alsmen vint, Bleef si draghende kint. Doe so dede die coninc maken Enen toorne van groten zaken; Ende so wat die goede man Sdaghes dede maken daer an, Dat lach smorghens aldaer neder. Die coninc besochte voort ende weder Onder alle zine wise doe, Hoe dat mochte comen toe. Die meesters, die van nide groot Gherne hadden ghesien Meerlijns doot, Om dathi so vele wiste Te zegghene van groter liste, Antwoorden dan openbare: ‘Waert dattie mortere ware Ghemengt met eens kinds bloede dan Dat noit vader en ghewan, Twerc zoude wel comen toe.’ Die coninc dede zoeken doe Al zulken kint naernstelike [348] Tallen steden in sijn rike, So langhe datmen Meerline vant. Want daer kindere speelden opt zant Ende zere scouden onderlinghe, Sprac teen kint dese dinghe: ‘Du waers zonder vader gheboren: Ic hebt diselven zegghen horen.’ Daer aen kindemen openbare, Dat dat kint zonder vader ware. Doe hi quam voor den coninc, Sprac hi te hant dese dinc: ‘Heer coninc, ic ben verraden. Mijn bloet en mach in staden Uwen werke staen twint; Maer doet graven int fondamint: Ghi zult daer vinden die zaken Daer bi dat uwe werke braken.’ Die coninc dede graven te hant So langhe dat hi ondervant Waer of twerc te valne plach, Daert menich mensche aen sach. Dus so maecte hi, twaren, Alle die meesters loghenaren, Die conste hadden so groot, Ende verloste hem zelven vander doot.- [349] |
Zosimius werd paus hierna. Deze maakte, zoals ik versta, En zette ook voor recht dan Dat geen eigen man Te klerk schap mocht gedijen, En dat men ook zoude wijden De Paasavond, zoals gij ziet, Die grote kaars die men noch pleegt; En dat geen klerk zo koen was Dat hij drank verkocht openbaar. Recht ook in deze stonden Werd Sint Stevens lichaam gevonden, Die driehonderd jaar of daaromtrent Verborgen lag onbekend. - Acht maanden zat hij paus daar, Dagen en twee jaar. Bonifatius ordineerde dat Wijf noch non gewijd vat, Noch dingen die gewijd waren Die behoorden ten altaar, [341] Handelen zouden noch wassen. - Paus zat hij heb ik verstaan, Drie jaar en acht maanden: Dus vond ik het in het schrift staan. Celestinus de eerste was Paus na deze, als ik las. Deze ordineerde aldus Dat men ‘Judica me, Deus Voor het introitum van de missen Zeggen zou zonder missen, En dat men dien zoutere, zoals ik las, Die van anderhalf honderd psalmen was, Te elke mis moest zingen; Want tevoren, in waren dingen, En was er anders niet toe gezet Dan epistels en evangelies mee. En hierbij, zo heb ik vernomen, Zo zijn uit de psalmen gekomen Introitum en graduale En offertorium alzo wel Die men alle zingen moet [342] Eer men die sacrificie doet. Hij zond, zoals ik geschreven vond, Patricius in Ierland, Sint-Maartens zuster zoon, Daar hij het volk bekeerde mooi. Hij verdoemde mede dan Nestorius, de valse man, Die zeggen wilde alzo Twee personen in Christus, En confirmeerde te die uren Een persoon in twee naturen: De ene nature di godheid, En de ander die menselijkheid. - Paus zat hij, zonder problemen, Acht jaar en negen dagen. Sixtus, die derde van die Namen, werd paus meteen. Deze zette en wilde Dat geen klerk zou Hem doen wijden hier noch daar, Dan in het bisdom vandaar hij was. Hij stichtte in Rome, zoals ik het hoor, Onze vrouwe kerk Majore. Kerken versierde hij menigvuldig Beide met zilver en met goud. De armen gaf hij vele have. [343] Bi Sint Laurentius werd hij begraven. Leo, die eerste, als ik las, Die paus van die naam was, Zond vele epistels uit Van de kracht van het geloof. Toen die Wandalen alle het land Vernield hadden met de hand, Versierde hij die kerken weer, En vernieuwde op en neer Der kerken ambt gewijd. Hem geviel op een tijd Dat vele lieden tezamen Tot zijn hand offeren kwamen, Daar een mooi wijf kuste zijn hand, Daar hij gelijk van bekoord werd: Dat berouwde hem zo bitter, Toen hij thuiskwam heimelijk, Alzo hem zijn geweten gaf, Dat hij zijn had afsloeg, Omdat ze zaak was van dat ding. Toen hij niet ter kerke ging En zijn dagelijks mis niet deed, Alzo tevoren was zijn zede, Maakte het volk groot gerucht. Toen hij was in deze nood, [344] Riep hij onze vrouwe aan, En vaste en bad dan; En ze kwam daar hij lag En met zijn ogen toezag, En zette hem aan zijn hand, En hij was gezond gelijk. In deze tijd, weet dat wel, Vernielden het land van Italië Die Goten en Frankrijk mede, Daar ze braken te menige plaats. - Eenentwintig jaar regeerde hij, En bijna vier maanden daarbij. Hilarius werd paus nu. Deze zette, dat zeg ik u, En ordineerde en wilde Dat geen en zou Ordineren, die hij wilde Dat pausschap na hem hielden. Artur was nu, zoals ik las, Die koning van Brittannië was, Die met zo grot hoffelijkheid En met zijn grote deugd mede Alles bracht onder zijn hand Frankrijk en Vlaanderen land, Denemarken en Noorwegen, [345] Die Artur alle negen Om zijn grote goedertierenheid En anders om geen nood. Eens nam hij zijn vaart Met legermacht te Rome waart, En beval zijn broeder het land. Toen hij kwam aan de bergkant, Kwam hem haastig een boodschap, Dat zijn broeder vals Aan hem trok de kroon En ook zijn wijf: dat was niet mooi. Toen keerde hij weer alzo gauw; En berechte daar hij landen zou En uit het schip te land gaan, Heeft hem zijn broeder daar bestaan. Daar vocht men met grote nijd. Walewein bleef daar dood, Daar Artur erg droevig om was. Doch won Artur de pas En de opgang, al was het hem zwaar. Toen oorloogden ze zeven jaren. In het einde verzamelden ze Tot een strijd nabij de zee, Daar Artur zeer werd gewond. In een schip viel hij terstond, [346] En voer in een eiland, Daar men hem nooit sedert vond, Maar bleef verloren, zoals ik het vind: Noch weet men niet zijn einde. - Paus zat Hilarius Zeven jaar, ik vind het aldus, Drie maanden en tien dagen: Dit zo hout ik zonder problemen. Simplicius kwam hierna, Een heilig man, zoals ik versta. De stad van Romen scheidde hij In vijf parochies, lezen wij, En in elke, dat gij het weet, Heeft hij een priester gezet, Die anders deed, meer of minder, Dan hij biecht en gedoopte kinderen, Gelijk dat er noch pastoors zijn. In deze tijd was Merlijn In Brittannië, die de lieden Dingen zei die geschieden. Zijn moeder was begeven En leidde eenre nonnen leven; En toen ze alleen was, Kwam die kwade geest, als ik het las, Gedaan als een jonge man, [347] En zag haar erg lieflijk aan. Toen hij dit lang had gedaan, Kwam hij tenslotte voor haar staan Daar ze was heimelijk, En omhelsde haar lieflijke; En hiervan, zoals men vindt, Bleef ze dragen een kind. Toen zo liet de koning maken Een toren van groten zaken; En zowat die goede man Op de dag liet maken daaraan, Dat lag ’s morgens aldaar neder. Die koning zocht heen en weer Onder al zijn wijzen toen, Hoe dat roe mocht komen. Die meesters, die van grote nijd Graag Merlijn’ s dood hadden gezien, Omdat hij zo veel wist Te zeggen van grote listen, Antwoorden dan openbaar: ‘Was het dat de mortel was Gemengd met een kinds bloed dan Dat nooit een vader won, Het werk zou wel klaarkomen.’ Die koning liet zoeken toen Al zulk kind vlijtig [348] Te alle plaatsen in zijn rijk, Zo lang dat men Merlijn vond. Want daar kinderen speelden op het zand En zeer scholden onderling, Sprak het ene kind dit ding: ‘U bent zonder vader geboren: Ik heb het u zelf zeggen horen.’ Daaraan herkende men openbaar, Dat dit kind zonder vader was. Toen hij kwam voor de koning, Sprak hij gelijk dit ding: ‘Heer koning, ik ben verraden. Mijn bloed mag bijstaan Uw werk geheel niets; Maar doe graven in het fundament: Gij zult daar vinden die zaken Daarbij dat uw werken braken.’ Die koning liet graven gelijk Zo lang dat hij ondervond Waarvan het werk te vallen plag, Daar het menig mens aanzag. Dus zo maakte hij, zeker, Alle meesters leugenaars, Die zo’ n grote kunst hadden, En verloste zichzelf van de dood. - [349] |
|
Simplicius zat paeus daer Luttel meer dan vijftien jaer. Felix wert paeus, alsmen ziet, Die derde die also hiet. Een kerke stichte dese here Te Romen in Sinte Jacobs ere. Hi sette ooc ende woude Datmen die kerke wijen zoude, Ende dat ooc elc man, Diemen in rechte sprake an Ofte wroechde in enigher zaken, Datmen hem respijt zoude maken, Daer hi hem binnen mochte beraden Ende antwoorden met staden, Ende dat die wroegher ooc clare Niet en soude sijn van quader mare. - Hi sat paeus achte jaer, elf maent Ende zeventien daghe, alsmen waent. Gelasius, als wi lesen, Wart nu paeus na desen. Dese maecte orisone, Tracten ende ymnen scone. Ter prefacien dede hi best: ‘Vere dignum et justum est.’ Rechte in desen stonden [350] Wart Sinte Michiels kerke vonden In een steenrootse, alsmen daer ziet: Wiese maecte, en weetmen niet. In deser tijt ooc vonden was Die lichame van Sinte Barnabas, Ende die ewangelien hem beneven Die Matheus hadde bescreven In Ebreeusche mit sire proper hant. - Gelasius, also ict vant, Sat acht maende ende acht jaer Ende achtendetwintich daghe paeus daer. Anastasius wart paeus nu. Dese sette, dat zegghic u, Dat om errescap noch om haten Gheen priester en zoude achter laten Sine ghetiden, groot noch clene, Sonder die misse allene. - Twee jaer sat hi paeus doe Ende elf maende daer toe Ende drieendetwintich daghe met: Dus vindict int Latijn gheset. Symachus ende Lauwerencius Worden beide ghecoren aldus Al te Romen inder steden. Hier omme worden ghescheden [351] Paepscap ende leeke mede, So dat daer was groten onvrede; Doch mids Diederic den coninc Wart so ghesaect die dinc, Dat Symachus paeus is bleven. Daer na wert hi nochtan verdreven Om dinc diemen hem teech an, Ende Laurencius wert paeus dan. Tpaepscap mids desen zaken Ghinc echter nu pertien maken, So dat zwaerlijc nu ghinc staen. Een zeent wart nu te zamen ghedaen. Daer versamenden tenen hope Twee hondert ende twintich bisscope. Symachus purgeerde hem claer Van datmen hem over seide daer, Ende hi was paeus gheconfirmeert, Ende Laurencius wert ghecondempneert. In desen tiden, ic lese aldus, Wart kersten Clodoneus, Die coninc was van Vrancrike, Die van duechden was rike. Hem dede kersten Sinte Remijs. [352] Een kerke stichte hi te Parijs In Pieters ende Pouwels ere, Die hi rike maecte zere. In deser tijt, ic lese aldus, Leefde die goede clerc Boëcius, Sinte Remijs ende Maxencius, Sinte Leodegarius ende Arnulphus. - Seven maende ende zestien jaer Sat Symachus paeus daer Ende achtendetwintich daghe daer toe. Hormisda wart paeus doe, Die vele goets den armen gaf, Om dat sire zouden leven af. Die kerken verchierde hi mede Met ornamenten telker stede. Te Sinte Pieters wert hi begraven, Daer hi liet van sire haven Een stuc zulvers, dat woech tier stont Dusent ende viertich pont. - Neghen jaer ende achtien daghe dan Sat hi paeus, dese goede man. Jan, deerste die so hiet, Wart paeus nu, alsmen ziet. In desen tiden, waerlike, Bekeerde tot Cristum Vrancrike. [353] Diederic, alsic las, Die der Goten coninc was Ende Ytalien hadde onder dan, Vinc desen eersten Jan Ende incarcereerden mede, Daer hi zaen zinen eynde dede; Dat God wrac, alsic versta; Want Diederic sterf cort daer na, Ende een heylich heremite zach In visioene daer hi lach, Datmen in tormente scerp Sijn zielc in die helle werp. - Hi was acht maende ende twee jaer Ende achtien daghe paeus daer. Felix die vierde wart paeus dan. Hi sette, dese goede man, Datmen bestriken zoude die liede, Eer si vander werelt schieden, Met heiligher olien, als ghi ziet, Datmen noch te doene pliet. - Vier jaer, twee maende sat hi Paeus ende dertien daghe daer bi. Bonifacius quam nu, alsic las, Die dander vandien namen was. Dese sette inder kerken [345] Dattie leeke vanden clerken Verscheden zouden, vrooch ende spade, Alsmen misse daer in dade. - Twee jaer, sesendetwintich daghe Sat hi paeus, zonder zaghe. Johannes wart paeus doe, Dander die hiet alsoe. In desen tiden, ic vinde aldus, Leefde Sinte Maurus, Sinte Benedictus jongher was. - Paeus sat hi, alsic las, Twee jaer ende vier maent Ende ses daghe, alsmen waent. Agapitus wart paeus hier na. Dese sette, alsic versta, Dattie papen altoos zouden Des Zondaghes processie houden, Datmen noch hout wale In kerken convenciale. - Elf maende sat hi paeus, dese here, Viertien daghe ende nemmere. Silverius moeste paeus nu wesen. Die keyser versende desen Verre lants in ene stede Daer hine doen doden dede, [355] Dat toe brochte, alsic versta, Die keyserinne Theodora, Om dat hi weder niet woude ontfaen Enen bisscop, dien hi hadde ghedaen Te banne ende verdoemt beide, Om dathi jeghen tghelove seide. - Hi sat vijf maende, der jaren drie Ende elf daghe paeus, alsic zie. Virgilius wart paeus dan. Belligarius, die hooft man, Verlooste Romen dat beseten was Vanden Goten, alsic las; Daer hi een cruce wan ter selver stont Van goude dat woech hondert pont, Dathi Sente Pieter gaf. Noch en stont niet af Theodora die keyserinne, Si en dede met fellen zinne Desen paeus ooc vaen, Om dathi niet en woude ontfaen Den bisscop voren ghenoemt, Dien Agapitus hadde verdoemt. Ende daer hi in ene kerke vloe, Dede sine uut trecken doe, Ende een zeel binden omden hals, [356] Ende dede hem so vele onghevals, Datmen vander morghenstonde Sloyde toten avonde, Ende in enen kerker leide dan, Daer hi starf een heylich man. In desen tiden, ic lese aldus, Was die clerc Theophilus, Die Cristum ende sire moeder ghinc af Om dinc die hem die duvel gaf; Die zeder tote hem selven quam, Ende sulc berou ane nam Dat hem Maria scone Versoende aen haren zone. In desen tijt, des sijt wijs, So sterf Sinte Remijs, Die de kerke te Riemen daer. Berechte tweendeseventich jaer. - Paeus zat Virgilius Achtien jaer, ses maende aldus Ende sesendetwintich daghe mede. Pelagius besat die stede. Dese sette ende woude Dat twaerlijc rechte zoude Over die ghene rechten, twaren, Die in onghelove waren, Ofte die mit arghelist [357] nt ghelove zaeyden twist. In desen tijt, hebbic verstaen, Was in Scollant Sinte Brandaen, In wies vite, als ic sach, Men groot wonder lesen mach. Ende Sinte Stevens ghebeente mede Was te Romen ghebracht in die stede Ende bi Sinte Laurens gheleit. - Paeus zat dese, ter waerheit, Vier jaer, der maenden tiene, Vijftien daghe, na minen ziene. Jan wart paeus na desen, Die derde Jan daer wi of lesen. In deser tijt, ic lese aldus, Was die goede clerc Fortunatus, Die wise poëte vercoren, Uut Ytalien gheboren, Die te Tours quam, om dathi daer Sinte Mertens vite bescreef claer, Ende bisscop wart na dat Tote Poitiers in die stat. In deser tijt sachmen varen In die lucht vierighe scaren, Ende daer na besaten te hant Die Lombaerde Ytalien lant. [358] Een kerke dede maken dese here In Philips ende Jacobs ere; Ende doe hise hadde ghewijt, Starf hi in corter tijt. Ic en vant niet claer dat Hoe langhe hi paeus zat. |
Simplicius zat paus daar Luttel meer dan vijftien jaar. Felix werd paus, zoals men ziet, Die derde die alzo heet. Een kerke stichtte deze heer Te Rome in Sint Jacobs eer. Hij zette ook en wilde Dat men die kerken wijden zou, En dat ook elke man, Die men in recht aansprak Of wroegde in enige zaken, Dat men hem respijt zoude maken, Daar hij hem binnen mocht beraden En antwoorden met pozen, En dat hem wraakte ook duidelijk Niet zou zijn van kwade berichten. - Hij zat paus acht jaar, elf maanden En zeventien dagen, als men waant. Gelasius, als we lezen, Werd nu paus na deze. Deze maakte gebeden, Traktaten en mooi hymnen. Ter prefacie deed hij best: ‘Vere dignum et justum est.’ Recht in deze stonden [350] Werd Sint Michiels kerke vonden In een steenrots, zoals men daar ziet: Wie ze maakte weet men niet. In deze tijd ook gevonden was Dat lichaam van Sint Barnabas, En die evangelies hem benevens Die Matheus had beschreven In Hebreeuws met zijn goede hand. - Gelasius, alzo ik het vond, Zat acht maanden en acht jaar En achtentwintig dagen paus daar. Anastasius werd paus nu. Deze zette, dat zeg ik u, Dat om ergeen noch om haten Geen priester zou achterlaten Zijn getijden, groot noch klein, Zonder die mis alleen. - Twee jaar zat hij paus toen En elf maanden daartoe En drieëntwintig dagen meet: Dus vind ik het in het Latijn gezet. Symmachus en Laurentius Werden beide gekozen aldus Al te Rome in de plaats. Hierom wordt gescheiden [351] Papen volk en leken mede, Zodat daar was grote onvrede; Doch mits Diederik de koning Werd zo verzaakt dat ding, Dat Symmachus paus is gebleven. Daarna werd hij nochtans verdreven Om ding die men hem aanteeg, En Laurentius werd paus dan. Het papenvolk mits deze zaken Ging echter nu partij maken, Zodat zwaar nu ging staan. Een concilie werd nu tezamen gedaan. Daar verzamelden tot een hoop Tweehonderdentwintig bisschoppen. Symmachus purgeerde zich duidelijk Van dat men hem over zei daar, En hij was paus geconfirmeerd, En Laurentius werd veroordeeld. In deze tijden, ik lees aldus, Werd christenen Clovis, Die koning was van Frankrijk, Die van deugden was rijk. Hem deed christen Sint Remi. [352] Een kerke stichtte hij te Parijs In Petrus en Paulus eer, Die hij zeer rijk maakte. In deze tijd, ik lees aldus, Leefde die goede klerk Boetius, Sint Remi en Maxencius, Sint Leodegarius en Arnulphus. - Zeven maanden en zestien jaar Zat Symmachus paus daar En achtentwintig dagen daartoe. Hormisdas werd paus doe, Die veel goeds de armen gaf, Omdat ze ervan zouden leven. Die kerken versierde hij mede Met ornamenten te elke plaats. Te Sint Petrus werd hij begraven, Daar hij liet van zijn have Een stuk zilver, dat woog te die tijd Duizend en veertig pond. - Negen jaar en achttien dagen dan Zat hij paus, deze goede man. Johannes, de eerste die zo heet, Werd paus nu, als men ziet. In deze tijden, waarlijk, Bekeerde tot Christus Frankrijk. [353] Diederik, zoals ik las, Die de Goten koning was En Italië had onder dan, Ving deze eersten Johannes En veroorzaakte mede, Daar hij gelijk zijn einde deed; Dat God wraakte zoals ik versta; Want Diederik stierf kort daarna, En een heilige heremiet zag In visioen daar hij lag, Dat men in scherpe tormenten Zijn ziel in de helle wierp. - Hij was acht maanden en twee jaar En achttien dagen paus daar. Felix die vierde werd paus dan. Hij zette, deze goede man, Dat men bestrijken zou die lieden, Eer si van de wereld scheiden, Met heilige olie, zoals gij ziet, Dat men noch te doen pleegt. - Vier jaar, twee maanden zt hij Paus en dertien dagen daarbij. Bonifatius kwam nu, zoals ik las, Die de volgende van die naam was. Deze zette in de kerken [345] Dat de leken van de klerken Scheiden zouden, vroeg en laat, Als men mis daarin deed. - Twee jaar, zesentwintig dagen Zat hij paus, zonder wat bijzonders. Johannes werd paus toen, De tweede die alzo heet. In deze tijden, ik vind aldus, Leefde Sint Maurus, Sine Benedictus jonger was. - Paus zat hij, zoals ik las, Twee jaar en vier maanden En zes dagen, als men waant. Agapetus werd paus hierna. Deze zette, zoals ik versta, Dat de papen altijd zouden ‘s Zondag processie houden, Dat men noch wel houdt In gewone kerken. - Elf maanden zat hij paus, deze heer Veertien dagen en nimmermeer. Silverius moest paus nu wezen. Die keizer verzond deze Verre landen in een plaats Daar hij hem doen doden liet, [355] Dat toe bracht, zoals ik versta, Die keizerin Theodora, Omdat hij weer niet wilde ontvangen Een bisschop, die hij had gedaan Te ban en verdoemd beide, Omdat hij tegen het geloof zei. - Hij zat vijf maanden, der jaren drie En elf dagen paus, zoals ik zie. Vigilius werd paus dan. Belligarius, de hoofdman, Verloste Rome dat bezet was Van de Goten, zoals ik las; Daar hij een kruis won terzelfder tijd Van goud dat woog honderd pont, Dat hij Sint Petrus gaf. Noch stond niet af Theodora die keizerin, Ze liet met felle zin Deze paus ook vangen Omdat hij niet wilde ontvangen Den bisschop voor genoemd, Die Agapetus had verdoemd. En daar hij in een kerke vloog, Liet ze hem uittrekken toen, En een touw binden om den hals, [356] En deed hem zo veel ongeval, Dat men van de morgenstond Sleurde tot de avond, En in een kerker legde dan, Daar hij stierf als een heilig man. In deze tijden, ik lees aldus, Was die klerk Theophilus, Die Christus en zijn moeder afging Om dingen die hem de duivel gaf; Die sedert tot zichzelf kwam, En zulk berouw aannam Dat hem Maria mooi Verzoende aan haar zoon. In deze tijd, dus wees wijs, Zo stierf Sint Remi, Die de kerke te Reims daar. Berechte tweeënzeventig jaar. - Paus zat Vigilius Achttien jaar, zes maanden aldus En zevenentwintig dagen mede. Pelagius bezat die plaats. Deze zette en wilde Dat waarlijk recht zou Over diegene rechten, zeker, Die in ongeloof waren, Of die met arglist [357] Om het geloof zaaiden twist. In deze tijd, heb ik verstaan, Was in Schotland Sint Brandaan, In wiens vita, als ik zag, Men groot wonder lezen mach. En Sint Stevens gebeente mede Was te Rome gebracht in die plaats En bij Sint Laurentius gelegd. - Paus zat deze, ter waarheid, Vier jaar, tien maanden, Vijftien dagen, naar mijn zien. Johannes werd paus na deze, Die derde Johannes daar we van lezen. In deze tijd, ik lees aldus, Was die goede klerk Fortunatus, De wijze poëet uitverkoren, Uut Italië geboren, Die te Tours kwam, omdat hij daar Sint-Maartens vita helder beschreef, En bisschop werd na dat Te Poitiers in die stad. In deze tijd zag men varen In die lucht vurige scharen, En daarna bezaten gelijk Die Langobarden Italië land. [358] Een kerk liet maken deze heer In Philips en Jacobs eer; En toen hij zee had gewijd, Stierf hij in korte tijd. Ik vond niet helder dat Hoe lang hij paus zat. |
|
Benedictus, deerste die so hiet, Wart nu paeus, alsmen ziet. In des paeus tiden, alsict vant, Wonnen die Lombaerde Ytalien lant, Doe hongher was ende sterfte groot. In deser jammerheit bleef doot Benedictus, dese goede man, Die paeus hadde gheweest dan Een maent, achtien daghe, vier jaer. Doe so wort paeus daer Pelagius, die ghecoren was Sonder des keysers beheet, alsic las, Dat voren niet en mochte ghescien: Ic en weet hoet nu quam te dien. Doe belaghen, ic lese dat, Die Lombaerde Romen der stat. Het reghende zo zere dan Dattie Tybre te Romen ran Over die muer vander stede, [359] Die groten scade in Romen dede. Ende vanden beesten die verdroncken, Die daer laghen ende stoncken, Storven so vele liede, sijts ghewes, Dat wonder te segghene es: Dat meest dede dien stanc Van enen drake die daer verdranc. - Tien jaer sat hi paeus daer. Gregorius wert paeus daer naer, Gregorius wert paeus daer naer, Deerste die was van dien name, Een reyne lerare sonder blame, Die de heilighe scrifture ontbant Ende ondersochte ende ondervant. Omtrent viertich omelien Maecte hi te sire pertien Ende ander scriften vele. Hi ontbant Job ende Ezechiele. Een clooster maecte hi mede In sine eyghene woninc stede, So datmen seide openbare Dathi een aerdsch ynghel ware, Om dathi leidde claerlike Een hemels leven op aertrike. Hi maecte die statioene, Diemen te vastenen pleecht te doene [360] Van kerken te kerken in die stat Van Romen: noch houtmen dat Te vastenen daer te desen stonden, In verlatenissen des volcs zonden. Hi dede ooc, zonder waen, Hooft ende lede ofslaen Allen beelden mit zinen gheboden, Die ghemaect waren na die afgode, Om dat hi clare ende wale Tonghelove altemale Ontwortelen woude ende verdriven, Datter niet meer en zouden becliven. Hi dede ter missen, alsic versta: ‘Dies que nostros in tua Pace disponas’, datmen leest daer Daghelike in dien outhaer. Hi was deerste, lesen wi, Die screef: ‘servus servorum Dei,’ Dats ‘knecht der Gods knechte:’ Dit scriven die paeuse van rechte. Door al dat hi was so gheraect Ende in alle doghet so volmaect, Nochtan hadhi adversarise groot, Diene beneden na sine doot, [361] Om dathi hadde so goeden name, Ende om sine ewelike blame Sine boeke wouden verbranden gaen, En hadde een sijn dyake ghedaen, Die ten heilighen zwoer dat Die heilighe gheest op hem sat Als een duve met lichte Daer hi screef ende dichte, Ende dat hijt sach openbaer. - Hi sat paeus dertien jaer, Ses maende, tien daghe daer toe. Damanus wart paeus doe. Dese sette ende woude Datmen inder kerken luden zoude Tallen ghetiden, alsmen noch doet. - Paeus sat hi, des sijt vroet, Een jaer, vijf maende, neghen daghe: Dit houde ic al zonder zaghe. Bonifacius die derde Wart nu vanden stoele herde. Hi sette dese saken Datmen een groene laken Opten outhaer zoude legghen. - Paeus sat hi, hoor ic zegghen, Achte maende ende nemmere. [362] Bonifacius wart doe here, Die vierde die hiet alsoe. Dese paeus brochte dat toe Aen den keyser, die hiet Focas, Dat Sinte Pieters kerke was Hooft kerke waerlike Van allen kerken van aertrike. Ooc bejaghede hi, ic lese daer af, Dat hem die selve keyser gaf Den ronden tempel mede Daer te Romen in die stede, Die ghemaect was wilen eer Inder godynnen Thebes eer, Die der goden moeder hiet, Alse wilen plach dat heyden diet. Dien tempel wijde hi mit eren In die ere der moeder ons heren Ende alle Gods heylighen met. Priesters heeft hire in gheset Die ten ewighen Gode horen, Daer men den duvelen diende voren. Noch hetet te deser stonde Onser vrouwen kerke Rotonde. Alre heilighen feeste sette hi Ende alre zielen dach daer hi.- [363] Ses jaer hielt hi die stede Ende vijfendetwintich daghe mede. Deus dedit quam hier naer Ende wast twintich daghe ende drie jaev. Daer dese custe aen den mont Enen lazarsschen, wart hi ghesont. Bonifacius die vijfte die. Wart paeus nu, alsict zie. Dese sette dat wijf ende man Wesen souden inden ban, Die roofde of stale in die kerke. - Hi sat paeus, alsic merke, Dertien daghe ende vijf jaer. Honorius zat paeus hier naer. Dit was een heilich man. Alle tgoet dat hi ghewan Gaf hi den armen mildelike: Vele kerken maecte hi rike, Die hi verchierde menichfoude Van ghesteente, zulver ende goude. Drie kerken stichte hi mede Daer te Romen in die stede: Deene in Sinte Agnieten ere, Daer in groefmen desen here.- [364] Twalef jaer hi paeus sat Ende elf maende na dat Ende sevenendetwintich daghe daer toe. Severinus wert paeus doe, Heilich in allen manieren, Gheraect ende goedertieren. Die clercscap minde hi ende eerde, Der kerken lof hi meerde, Ende milde hi jeghen die arme was. Hi sat een jaer paeus, als ict las. Doe groevene sine clerke In Sinte Pieters kerke. Jan die vierde wert paeus na dat. Dese, mitter heiligher kerken scat, Cochte menich dusent volcs vri Van eyghenen dienste, seitmen mi. Hi sat paeus neghen maende, een jaer Ende achtien daghe ooc daer naer. Theodorus deerste quam hier na. Dese maecte, alsic versta, Een boec van penitencien goet, Daer vele oorbaers in stoet, Ende ander dinghen sette hi mede. Ses jaer hielt hi die stede, [365] Vijf maende, achte daghe met. Merten wart daer na gheset, Deerste die also hiet. Van desen men ghescreven siet Dat eens, daer hi misse dede, Een quam ter selver stede Diene doot woude slaen; Ende daer hi tswaert uut liet gaen, Wart hi thant staer blint. Te Romen maecte hi een sint, Daer hi condempneerde sterke Pauwelse, den patriarke Van Constantinobile, omme dat Hi valschelijc patriarke sat Ende volghede valscher leringhen. Die keyser omme dese dinghen Versende den paeus te hant In een verre quaet lant, Daer hi starf salichlike Ende voer te Gode in hemelrike. Sine feeste leit, alsic sach, Alder naest Sinte Mertens dach, Die bisscop van Tours was. - Ses jaer, twee maende, alsic las, Ende sesendetwintich daghe mede [366] Besat hi des paeus stede Eugenius wert paeus dan, Die goedertierne heylighe man, Gracilijc ende zere ghemint. Paeus sat hi, alsmen vint, Twee jaer ende achte maent, Tweendetwintich daghe, alsmen waent. Vitalius wart paeus nu. Dese maecte, dat zegghic u, Der Roomscher kerken zanc Na rechter musiken ganc, Ende concordeerden al uut Mede opter orghene luut, Dies men te voren niet en plach. - Paeus sat hi, alsict zach, Viertien jaer, maenden sesse. Deo datus, seit die lesse, Wart paeus nu ghemaect. Dese was so wel gheraect Ende so goedertieren te wensche, Dat noit arm noch rijc mensche, [367] Die aen hem sochte troost, Van hem keerde onghetroost. - Twee maende ende vierendevijftich jaer Ende vijf daghe sat hi paeus daer. Decius wart paeus na dat. Dese verchierde sere die stat, Diemen tparadijs heet, Dat voor Sinte Pieters kerke steet: Daer wart hi begraven dan. - Drie jaer sat dese man, Vijf maende, der daghe tiene: Dits waer na minen ziene. Agato wart paeus daer naer, Ende waest vijf maende ende twee jaer Ende drie daghe daer toe. Leo dander wart paeus doe. Dese sette ende woude Datmen den paes gheven zoude In allen kerken, hier ende daer, Als ‘Agnus Dei’ ghesonghen waer. Van scoonre spraken was hi, In scrifturen vroet daer bi. Wel so sprac die tonghe sijn Beide Griecsch ende Latijn. Den armen was hi goet ter core, [368] Beide mit handen ende mit labore. - Tien maende hi paeus sat Ende zeventien daghe na dat. |
Benedictus, de eerste die zo heet, Werd nu paus, zoals men ziet. In deze paus tijden, zoals ik het vond, Wonnen die Langobarden Italië land, Toen honger was en sterfte groot. In deze droefheid bleef dood Benedictus, deze goede man, Die paus had geweest dan Een maand, achttien dagen, vier jaar. Toen zo werd paus daar Pelagius, die gekozen was Zonder de keizers bevel, zoals ik las, Dat tevoren niet mocht geschieden: Ik weet niet hoe het nu kwam te die. Toen belegerden, ik lees dat, Die Langobarden Rome de stad. Het regende zo zeer dan Dat de Tiber te Rome rende Over de muur van de plaats, [359] Die groten schade in Rome deed. En van de beesten die verdronken, Die daar lagen en stonken, Stierven zo vele lieden, dat is zeker, Dat het wonder te zeggen is: Dat meeste deed die stank Van een draak die daar verdronk. - Tien jaar zat hij paus daar. Gregorius werd paus daarna, Die de eerste was van die naam, Een reine leraar zonder blaam, Die de heilige schriftuur ontbond En onderzocht en ondervond. Omtrent veertig leerreden Maakte hij tot zijn partij En ander schriften veel. Hij ontbond Job en Ezechiël. Een klooster maakte hij mede In zijn eigen woning plaats, Zodat men zei openbaar Dat hij een aartsengel was, Omdat hij leidde duidelijk Een hemels leven op aardrijk. Hij maakte die staties, Die men te vasten plag te doen [360] Van kerk tot kerk in die stad Van Rome: noch houdt men dat Te vasten daar te deze stonden, In verlaten van de volk zonden. Hij deed ook zonder waan, Hoofd en leden afslaan Allen beelden met zijn geboden, Die gemaakt waren naar de afgoden, Omdat hij duidelijk en goed Het ongeloof helemaal Ontwortelen wilde en verdrijven, Dat er niets meer zou bestaan. Hij deed ter missen, zoals ik versta: ‘Dies que nostros in tua Pace disponas’, dat men leest daar Dagelijks in diat altaar. Hij was de eerste, lezen wij, Die schreef: ‘servus servorum Dei,’ Dat is ‘knecht der Gods knecht:’ Dit schrijven de pausen van recht. Door al dat hij was zo goed geraakt En in alle deugd zo volmaakt, Nochtans had ij grote tegenstand, Die hem benijden na zijn dood, [361] Omdat hij had zo’n goed naam, En om zijn eeuwige blaam Zijn boeken wilden verbranden gaan, En had niet een diaken gedaan, Die ten heiligen zwoer dat Die heilige geest op hem zat Als een duif met licht Daar hij schreef en dichte, En dat hij het zag openbaar. - Hij zat paus dertien jaar, Zes maanden, tien dagen daartoe. Damanus (Sabinianus) werd paus toen. Deze zette en wilde Dat men in de kerken luiden zou Te allen getijden, als men noch doet. - Paus zat hij, dus wees bekend, Een jaar, vijf maanden, negen dagen: Dit houd ik al zonder twijfel. Bonifatius die derde Werd nu van het stoel herder. Hij zette deze zaken Dat men een groene laken Op het altaar zou leggen. - Paus zat hij, hoor ik zeggen, Acht maanden en nimmermeer. [362] Bonifatius werd toen heer, Die vierde die heet alzo. Deze paus bracht dat toe Aan de keizer, die heet Focas, Dat Sint Petrus kerk was Hoofdkerk waarlijke Van allen kerken van aardrijk. Ok bejaagde hij, ik lees daarvan, Dat hem diezelfde keizer gaf De ronde tempel mede Daar te Rome in die plaats, Die gemaakt was wijlen eer In de godin Thebe eer, Die de goden moeder heet, Als wijlen plag dat heidense volk. Dien tempel wijde hij met eren In d eer der moeder van onze heer En alle Gods heilige mee. Priesters heeft hij erin gezet Die ten eeuwige God behoren, Daar men den duivelen dien voren. Noch heet te deze stonde Onze vrouwe kerk Rotonde. Allerheiligenfeest zette hij En Allerzielen dag daar hij. - [363] Zes jaar hield hij die plaats En vijfentwintig dagen mede. Deusdedit kwam hierna En was het twintig dagen en drie jaar. Daar deze kuste aan de mond Een melaatse en die werd gezond. Bonifatius die vijfde die. Werd paus nu, als ik het zie. Deze zette dat wijf en man Wezen zouden in de ban, Die roofde of stalen in de kerk. - Hij zat paus, zoals ik merk, Dertien dagen en vijf jaar. Honorius zat paus hierna. Dit was een heilig man. Alle het goed dat hij won Gaf hij de armen mild: Vele kerken maakte hij rijk, Die hij versierde menigvuldig Van gesteenten, zilver en goud. Drie kerken stichtte hij mede Daar te Rome in die plaats: Dee ene in Sint Agnes eer, Daarin begroef men deze heer. - [364] Twaalf jaar hij paus zat En elf maanden na dat En zevenentwintig dagen daartoe. Severinus werd paus toen, Heilig in allen manieren, Goed geraakt en goedertieren. Dat klerk schap minde hij en eerde, Der kerken lof hij vermeerderde, En milde was hij tegen de arme. Hij zat een jaar paus, als ik het las. Toen begroeven hem zijn klerken In Sint Petrus kerk. Johannes de vierde werd paus na dat. Deze, met der heiliger kerk schat, Kocht menig duizend volk vrij Van eigen verdienste, zegt men mij. Hij zat paus negen maanden, een jaar En achttien dagen ook daarna. Theodorus de eerste kwam hierna. Deze maakte, zoals ik versta, Een goed boek van penitentie, Daar vele oorbaars in staat, En andere dingen zette hij mede. Zes jaar hield hij die plaats, [365] Vijf maanden, acht dagen met. Martinus werd daarna gezet, De eerste die alzo heet. Van deze men geschreven ziet Dat eens, daar hij mis deed Een kwam terzelfder plaats Die hem dood wilde slaan; En daar hij het zwaard liet uitgaan, Werd hij gelijk stekeblind. Te Rome maakte hij eens sinds, Daar hij sterk verdoemde Paulus, den patriarch Van Constantinopel, omdat Hij vals patriarch zat En volgde valse leringen. De keizer om deze dingen Verzond de paus gelijk In een ver kwaad land, Daar hij zalig stierf En voer te God in hemelrijk. Zijn feest ligt, zoals ik zag, Allernaast Sint-Maartens dag, Die bisschop van Tours was. - Zes jaar, twee maanden, zoals ik las, En zesentwintig dagen mede [366] Bezat hij des paus plaats Eugenius werd paus dan, Die goedertieren heilige man, Gracieus en zeer bemind. Paus zat hij, zoals men vindt, Twee jaar en acht maanden, Tweeëntwintig dagen, als men waant. Vitalianus werd paus nu. Deze maakte, dat zeg ik u, Der Roomse kerken gezang Naar rechte muziek gang, En concordeerden al uit Mede op het orgel luidt, Dat men tevoren niet plag. - Paus zat hij, zoals ik het zag, Veertien jaar, zes maanden. Adeodatus, zegt de les, Werd paus nu gemaakt. Deze was zo goed geraakt En zo goedertieren te wensen, Dat nooit arme noch rijke mensen, [367] Die aan hem zochten troost, Van hem keerde ongetroost. - Twee maanden en vierenvijftig jaar En vijf dagen zat hij paus daar. Decius werd paus na dat. Deze versierde zeer die stad, Die men het paradijs heet, Dat voor Sint Petrus kerke staat: Daar werd hij begraven dan. - Drie jaar zat deze man, Vijf maanden, tien dagen: Dit is waar naar mijn zien Agathus werd paus daarna, En was het vijf maanden en twee jaar En drie dagen daartoe. Leo de tweede werd paus toen. Deze zette en wilde Dat men de pas geven zou In alle kerken, hier en daar, Als ‘Agnus Dei’ gezongen was. Van mooie worden was hij, In schrifturen verstandig daarbij. Wel zo sprak zijn tong Beide Grieks en Latijn. De armen was hij goed ter keus, [368] Beide met handen en met werk. - Tien maanden zat hij paus En zeventien dagen na dat. |
|
Benedictus wart paeus doe, Dander paeus die hiet alsoe, Die hem pijnde utermaten Te volghene zine voorsaten In duechdeliken werken, Ende sere minde hi die kerken. - Tien maende ende twalef daghe Sat hi paeus, zonder zaghe. Jan die vijfte sat paeus nu. Paeus sat hi, dat segghic u, Tien daghe ende een jaer. Zeno wart paeus daer naer, Die heilich van levene was. Elf jaer, als ict las, Zat hi paeus ende niet meer. Sergius wart doe here, Deerste paeus die also hiet. Dese paeus, also men siet, Een silverine casse vant, Also hem God dede becant, Te Sinte Pieters, alsict las, Die zo zere verroest was Datmen cume wart gheware [369] Dattet zilverine ware, In een oude doncker stat. Een cruce vant men in dat, Verchiert harde menichfoude Met ghesteente ende mit goude, Daer in was al gheheel Van ons heren houte een deel, Datmen daer te tonen pleecht Als des heylichs cruus dach leecht. - Hi sat paeus neghen jaer, Achte maende, achtendetwintich daghe daer. Leo die derde wart paeus nu. In desen tiden, dat segghic u, Wart ghedoot Sinte Lambrecht, Die bisscop was te Maestrecht. Al bleef te Ludeke doot die man, Hi wart te Tricht begraven nochtan. Mar doe men den stoel na dat Te Ludeke trac ter stat, Voerdemen den lichame mede. Datten Dodo doden dede, Was om dathi dorste castien Puppine van zire amien, Die Dodoos zuster was, Die hi hielt, als ic las, [370] Boven sijn ghetroude wijf: Dat coste Lambrecht zijn lijf. Dese Puppijn was Marteels vader Ende coninc Puppijns ouder vader Ende Begghen zone, als ic las: Te Harstale zine woninghe was. Van desen lieden, hebbic vernomen, Sijn die hertoghen van Brabant comen. - Dese Leo en is niet met Int ghetal der paeuse gheset, Om dathi, als ic vernam, Qualijc daer aen quam. Elf maende sat hi ende twee jaer. Jan die seste wert paeus daer naer. Martelare starf hi, alsic las. Drie jaer ende twee maende hi paeus was Ende drieendetwintich daghe mede. Jan die zevende besat die stede. Dese was gheleert harde wale Ende hadde ene scone tale. Ene capelle stichte hi Sinte Pieters kerke bi, Inder moeder Gods ere: Daer groefmen desen here. - Achtendetwintich daghe ende twee jaer, Zeven maende sat hi paeus daer. [371] Sysinnius wert paeus na dat, Die meer twintich daghe en sat. Constantinus, alsic versta, Besat den paeus stoel hier na. Die keyser Justiniaen Ontboot desen, hebbic verstaen, Te Constantinobile in die stede, Daer hi misse voor hem dede, Daer die keyser, in waerre dinc, Gods lichame van hem ontfinc, Ende badt voor hem onsen here. Den paeus dede hi grote ere, Ende confirmeerden, groot ende smal, Der Roomscher kerken recht al. Keyser Philipse zende hi Enen kettere, lesen wi, Om dathi telker stede Die beelden uter kerken dede. - Sesendetwintich daghe, der jaren zevene, Sat hi paeus in zinen levene. Gregorius, dander die so hiet, Wart paeus, alsmen bescreven ziet. [372] In deser tijt, ic lese aldus, Bekeerde een Bonifacius Tfolc van Aelmaengien lande, Daerne die paeus zelve zande. Aerdsch bisscop wart hi na dat Al tote Mens in die stat. Daer na wart hi ghesant Prediken in Vrieslant, Daer hi wart ghemartelijt. Kaerle Marteel in deser tijt, Vader van coninc Puppine, Trac doe over den Rine, Daer hi jeghen die Zassen vacht, Ende warp al onder zine macht Almaengien, Zwaven ende Prusen doe Ende altoter Dunouwen toe. Hi bestoet ooc pinen mee: Hi trac over die rode zee, Daer hi die Sarrasine versloech Om haer grote onghevoech. - Doe Gregorius, dese here, Sijn goet, om die Gods ere, Der heyligher kerken hadde ghegheven, Ende hi salichlike zijn leven, [373] Doe hijt zestien jaer hadde gheweest, Acht maende, twintich daghe, alsmen leest. Gregorius die derde Wart nu paeus ende herde. Hi dede ter missen, min noch mee: ‘Quorum sollempnitas hodie In conspectu majestatis tue Celebratur, domine Deus!’ Dese paeus Gregorius Verdoemde den keyser Leone, Om dathi die beelden onscone Uut allen kerken werpen dede Met sire quader moghenthede. Enen zeent dede hi te zamen, Daer doe bisscoppe quamen Omtrent dusent, alsic las; Daer dat doe gheconfirmeert was, Datmen die beelden ons heren Ende der heilighen zoude eren, Ende wie des waer contrare, Dat hi dan vermeensaemt ware. In deser tijt belaghen mede Die Lombaerde Romen die stede Met groter cracht moghentlike. Die paeus sende in Vrancrike An Kaerlen, Puppijns vader, [374] Ende sende hem algader Die slotelen vander biechten met, Dathi quame ende onghelet Der Roomscher kerken stonde in staden. - Die paeus voer ter Gods ghenaden, Doe hi acht maende ende tien jaer Ende twintich daghe daer Paeus met eren hadde gheweest. Zacharias, alsmen leest, Besat nu des paeus stede. Metten Lombaerden maecte hi vrede Ende paeys vanden orloghe. Hi trac die dyaloghe Uten Griecschen in Latine Meesterlijc met sire pine. Kaerlen, Puppijns broeder Beide van vader ende van moeder, Dede hi ter scolen gaen Ende daer toe monics abijt ontfaen. - Hi sat tien jaer, maenden twee, Ende vijftien daghe, min noch mee. Steven wart paeus daer naer. Ende om dattie Lombaerde zwaer Der kerken waren ende haert, Trac hi te Vrancrike waert [375] Ane Puppine, Marteels zone, Om hem te claghene tgone. Doe hi quam ter zelver wilen Daer Puppijn was op drie milen, Is Puppijn jeghen hem ghegaen, Ende nammen mitten breidele zaen, Ende leiddene ten selven male Metter hant tote in sine zale, Daer hine eerlike ontfinc. Daer wijde hine coninc, Ende sijn kint ooc, waerlike, Coninc te sine van Vrancrike, Ende hare nacomelinghe na desen Altoos zouden coninghe wesen. Dit stont voort, zonder lette, Tote opten grave Hughe Capette, Diese valschelijc verdreef Ende here selve daer in bleef: Dat al noch in desen daghen Die hertoghen van Brabant claghen, Want si recht oor willen zijn Comen van desen Puppijn. - Vijf jaer Steven paeus zat Ende twee maende na dat. Paulus besat die stede, [376] Die vele goeder werken dede. Dese was so goedertieren Ende so sachte in allen manieren, Dathi noit, vrooch noch spade, Quaet lonen en woude met quade. Nachts plach hi te gane Met twee heymelike capellane (Alst die liede niet en saghen) Daer arme liede ziec laghen Van huse te huse in die stede Ende tote den ghevanghenen mede, Ende stont hem [bi van] zinen goede, Om te stoppene hare armoede. Weduwen ooc ende weesen Halp hi gherne uten vreesen. In deser tijt was, waerlike, Sente Gangolf in Lothrike, Die in Vrancrike cocht een fonteine Ende deedse in enen scone pleine In Borgongien uut springhen. Sijn wijf, in waren dinghen, Hadde hi ghelaten also wel, Om datsi speelde over spel. Doe bracht sijt daer toe, na haer ghevoech, [377] Datten een clerc doot sloech. Doe twijf hoorde zegghen dan Dat miraclen dede haer man, Sprac si: ‘Dats also waer Als mijn einde zinghet claer.’ Ende dat gheschiede also houde, Ende also dicke als zi zoude Spreken, wast cort wast lanc, Hoordemen dat haer einde zanc. |
Benedictus werd paus toen, De tweede paus die heet alzo, Die hem pijnde uitermate Te volgen zijn voorzaten In deugdelijke werken, En zeer minde hij die kerken. - Tien maanden en twaalf dagen Zat hij paus, zonder sage. Johannes de vijfde zat paus nu. Paus zat hij, dat zeg ik u, Tien dagen en een jaar. Zeno (Conon) werd paus daarna, Die heilig van leven was. Elf jaar, zoals ik het las, Zat hij paus en niet meer. Sergius werd toen heer, De eerste paus die alzo heet. Deze paus, alzo men ziet, Een zelf Hem wraakte Deze een kast vond Alzo hem God deed bekend, Te Sint Petrus, als ik het las, Die zo zeer verroest was Dat men nauwelijks werd gewaar [369] Dat het zilver was, In een oude donkere plaats. Een kruis vond men in dat, Versiert erg menigvuldig Met gesteente en met goud, Daarin was al geheel Van onze heer hout een deel, Dat men daar te tonen plag Als het heilige kruisdag ligt. - Hij zat paus negen jaar, Acht maanden, achtentwintig dagen daar. Leo die derde werd paus nu. In deze tijden, dat zeg ik u, Werd gedood Sine Lambertus, Die bisschop was te Maastricht. Al bleef te Luik dood die man, Hij werd te Maastricht begraven nochtans. Maar toen men den stoel na dat Te Luik trok ter stad, Voerde men het lichaam mede. Dat hem Dodo doden deed, Was omdat hij durfde te kastijden Pepijn van zijn minnares, Die Dodo’ s zuster was, Die hij hield, als ik las, [370] Boven zijn getrouwde wijf: Dat koste Lambertus zijn lijf. Deze Pepijn was Martel vader En koning Pepijn grootvader En Begga’ s zoon, als ik las: Te Herstal zijn woning was. Van deze lieden, heb ik vernomen, Zijn die hertogen van Brabant gekomen. - Deze Leo is niet met Int getal der pausen gezet, Omdat hij, als ik vernam, Kwalijk daaraan kwam. Elf maanden zat hij en twee jaar. Johannes de zesde werd paus daarna. Martelaar stierf hij zoals ik las. Drie jaar en twee maanden hij paus was En drieëntwintig dagen mede. Johannes de zevende bezat die plaats. Deze was zeer goed geleerd En had mooie woorden. Ene kapel stichtte hij Sint Petrus kerk nabij, In de moeder Gods eer: Daar begroef men deze heer. - Achtentwintig dagen en twee jaar, Zeven maanden zat hij paus daar. [371] Sisinnius werd paus na dat, Die niet meer twintig dagen zat. Constantijn, zoals ik versta, Bezat de paus stoel hierna. De keizer Justianus Ontbood deze, heb ik verstaan, Te Constantinopel in die plaats, Daar hij misse voor hem deed, Daar de keizer, in waar ding, Gods lichaam van hem ontving, En bad voor hem onze heer. Den paus deed hij grote eer, En confirmeerden, groot en smal, Der Roomse kerk recht al. Keizer Philips zei hij Een ketter, lezen wij, Omdat hij te elke plaats Die beelden uit de kerken deed. - Zesentwintig dagen, de jaren zeven, Zat hij paus in zijn leven. Gregorius, de tweede die zo heet, Werd paus als men beschreven ziet. [372] In dezer tijd, ik lees aldus, Bekeerde een Bonifatius Het volk van Allemagne, Daar hem de paus zelf zon. Aartsbisschop werd hij na dat Al tot Metz in de stad. Daarna werd hij gezonden Prediken in Friesland, Daar hij werd gemarteld. Karel Martel in deze tijd, Vader van koning Pepijn, Trok toen over de Rijn, Daar hij tegen die Saxen vocht, En wierp al onder zijn macht Allemagne, Zwaben en Pruisen toe En al tot de Donau toe. Hij bestond ook pijn meer: Hij trok over di rode zee, Daar hij die Saracenen versloeg Om hun grote kwaadheid. - Toen Gregorius, deze heet, Zijn goed, om de Gods eer, De heilige kerk had gegeven, Eindigde hij zalig zijn leven, [373] Toen hij het zestien jaar had geweest, Acht maanden, twintig dagen, zoals men leest. Gregorius de derde Werd nu paus en herder. Hij deed ter missen, min of meer: ‘Quorum sollempnitas hodie In conspectu majestatis tue Celebratur, domine Deus!’ Deze paus Gregorius Verdoemde de keizer Leone, Omdat hij die mooie beelden Uit allen kerken werpen liet Met zijn kwader mogendheden. Een concilie deed hij tezamen, Daar toen bisschoppen kwamen Omtrent duizend, zoals ik las; Daar dat toen geconfirmeerd was, Dat men die beelden onze heer En de heiligen zouden eren, En wie dat was contrarie, Dat hij dan vervloekt was. In deze tijd belagen mede Die Langobarden Rome die plaats Met grote kracht en mogendheden. Die pausen in Frankrijk An Karel, Pepijn vader, [374] En zond ze allemaal De sleutels van de biechten met, Dat hij kwam zonder letten Der Roomse kerk bijstond. - Die paus voer ter Gods genaden, Toen hij acht maanden en tien jaar En twintig dagen daar Paus met eren had geweest. Zacharias, zoals men leest, Bezat nu de paus plaats. Met de Langobarden maakte hij vrede En rust van de oorlog. Hij trok de dialoog Uit het Grieks in Latijn Meesterlijk met zijn pijn. Karel, Pepijns broeder Beide van vader en van moeder, Liet hij ter school gaan En daartoe monnik habijt ontvangen. - Hij zat tien jaar, twee maanden, En vijftien dagen, min of meer. Stefanus werd paus daarna. En omdat de Langobarden zwaar De kerken waren hard, Trok hij te Frankrijk waart [375] Naar Pepijn, Martel’ s zoon, Om hem te beklagen datgene. Toen hij kwam terzelfder tijd Daar Pepijn was op drie mijlen, Is Pepijn tegen hem tegemoet gegaan En nam hem met de breidel gelijk, En leidde hem terzelfder tijd Met de hand tot in zijn zaal, Daar hij hem fatsoenlijk ontving Daar wijde hij hem koning, En zijn kind ook, waarlijk, Koning te zijn van Frankrijk, En hun nakomelingen na deze Altijd zouden koning wezen. Dit stond voort, zonder letten, Tot op de graaf Hugo Capet, Die ze vals verdreef En zelf daarin bleef: Dat al noch in deze dagen Die hertogen van Brabant klagen, Want ze rechte erfgenaam willen zijn Gekomen van deze Pepijn. - Vijf jaar Stefanus paus zat En twee maanden na dat. Paulus bezat die plaats, [376] Die vele goede werken deed. Deze was zo goedertieren En zo zacht in alle manieren, Dat hij nooit, vroeg noch laat, Kwaad belonen wilde met kwaad. ‘s Nachts plag hij te gaan Met twee heimelijke kapelaans (Als het de lieden zagen) Daar arme lieden ziek lagen Van huis tot huis in die plaats En tot de gevangenen mede, En stond ze bij van zijn goed, Om te stoppen hun armoede. Weduwen ook en wezen Hielp hij graag uit de vrees. In deze tijd was, waarlijk Sint Gangulfus in Lotharingen Die in Frankrijk een bron kocht En deed het in een mooi plein In Bourgondië uitspringen. Zijn wijf, in ware dingen, Had hijverlaten alzo wel, Omdat ze speelde overspel. Toen bracht zij het daartoe, na haar gevoeg, [377] Dat een klerk hem dood sloeg. Toen het wijf hoorde zeggen dan Dat mirakelen deed haar man, Sprak ze: ‘Dat is alzo waar Als mijn einde helder zingt.’ (scheet) En dat geschiede alzo gauw, En alzo vaak als ze zou Spreken, was het kort was het lang, Hoorde men dat haar einde zong. |
|
Constantijn, dat zegghic u, Besat des paeus stede nu, Die bina leec was, alsic las, Sonder dat hi priester was, Die met onwette quam Ter paeuscape, als ic vernam. Daer omme so wort hire zaen Met groter scanden uut ghedaen. Een maent sat hi ende een jaer. Steven die derde quam daer naer, Diet al weder ontsette Dat sijn voorsaten sette, Ende hem allen degradeerde Die hi voren promoveerde Sonder doopsel ende crisma. - Paeus sat hi, alsic versta, [378] Drie jaer, der maenden zesse. Adriaen, seit die lesse, Besat nu des paeus stede. Groot Kaerle om des paeus bede Belach die Lombaerde, alsic versta, In een stat, hiet Papia. Desiderium, haren coninc, Ende sijn wijf hi daer vinc Ende voerdse in Vrancrijc ghevaen. Te Romen quam Kaerle daer na zaen, Ende gaf Sinte Pieter weder Al sijn recht, hoghe ende neder, Dat hem was te broken af, Dat sijn vader der kerken gaf. Ooc gaf hi daer, als ict gome, Dese twee hertoghedome Van Spoletten ende van Boneventen, Daer groot of sijn die renten; Ende doe wart hi aldus Van Romen ghemaect patricius. Toornen ende muren maecte hi mede [379] Ende coperen poorten aen die stede. Enen zeent heeft Adriaen Te Romen te samen ghedaen, Daer bisscoppe waren optien dach Hondert ende drie ende vijftach, Sonder ander prelate, als ic las, Daer Kaerle zelve mede was. Die paeus ende die zeent ghemeen Gaven Kaerle die macht alleen, Dat hi den paeus kiesen mochte Na dien dat hem oorbaerlijc dochte, Ende ordineren alle dinghen Die den Roomschen stoel aen ghinghen; Ende dat aerdsche bisscoppe, twaren, Uut wat provinchien datsi waren, Haer bisdom van hem ontfaen Moesten, eer si in zouden gaen; Ende dies hem waerdich niet en dochte, Dat hine wedersegghen mochte; Ende die hier of contrarie ware, [380] Dat hi thant vermeensaemt ware. Kaerle maecte, als ict vinde, Vander Lombaerde rike een inde; Ende al datsi mit haerre macht Sinte Pieter hadden ontcracht Ende van ouden tiden ontkeert, Heeft hi hem al weder ghekeert. Die generale scole, alsict gome, Die doe lach in die stede van Rome, Brochte hi te Parijs in die stede, Daer hi coste ende pine om dede. Enen clerc hadde hi vercoren, Die uut Ynghelant was gheboren, Die Alquinus hiet, alsict las, Die wijs in zeven arten was. Hi leerde Kaerle zijn parten Ende ooc vanden zeven arten, So dat Kaerle was clerc goet, Dat enen prinche wale stoet. Kaerle minde zonderlinghe Te deser werelt twee dinghe: Dats ridderscap ende clergie. Ende sekerlijc, dat duncket mie, Dathi twee die beste hadde vercoren [381] Die der werelt toe behoren, Daer meer in leit eeren Ende ooc die dienst ons heren Dan in anders yet datmen pleecht, Die elc te sinen rechte dreecht. Adriaen sat paeus daer Tien maende, drieendetwintich jaer Ende achtien daghe daer naer: Dus so vindict over waer. |
Constantijn, dat zeg ik u, Bezat des paus plaats nu, Die bijna leek was, zoals ik las, Zonder dat hij priester was, Die met onwettig kwam Ter pausschap, als ik vernam. Daarom zo werd hij er gelijk Met grote schande uitgedaan. Een maand zat hij en een jaar. Stefanus de derde kwam daarna, Die het alweer ontzette Dat zijn voorzaten zette, En hen allen degradeerde Die hij tevoren promoveerde Zonder doopsel en chrisma. - Paus zat hij, zoals ik versta, [378] Drie jaar, zes maanden. Adrianus, zegt de les, Bezat nu des paus plaats. Grote Karel om de paus bede Belegerde de Langobarden, zoals ik versta, In een stad, heet Pavia. Desiderium, hun koning, En zijn wijf hij daar ving En voerde ze in Frankrijk gevangen. Te Rome kwam Karel daarna gelijk, En gaf Sint Petrus weer Al zijn recht, hoog en neder, Dat hem was afgebroken, Dat zijn vader de kerk gaf. Ook gaf hij daar, als ik het gok, Deze twee hertogdommen Van Spoleto en van Bonaventa, Daar groot van zijn die renten; En toen werd hij aldus Van Rome gemaakt vader. Torens en muren maakte hij mede [379] En koperen poorten aan die plaats. Een concilie heeft Adrianus Te Rome tezamen gedaan, Daar bisschoppen waren op die dag Honderd drieënvijftig Zonder andere prelaten, als ik las, Daar Karel zelf mede was. Die paus en dat concilie algemeen Gaven Karel die macht alleen, Dat hij de paus kiezen mocht Na dien dat hem oorbaar dacht, En ordineren alle dingen Die de Roomse stoel aangingen; En dat aartsbisschoppen, zeker, Uut wat provinciën dat ze waren, Hun bisdom van hem ontvangen Moesten, eer ze erin zouden gaan; En die hij niet waardig dacht, Dat hij ze weerzeggen mocht; En die hiervan contrarie waren, [380] Dat hij gelijk verdoemd was. Karel maakte, zoals ik het vind, Van het Langobarden rijk een einde; En al dat ze met hune macht Sint Petrus hadden ontkracht En van ouden tijden onteert, Heeft hij ze alweer gekeerd. Die generale school, als ik het gok, Die toen lag in de plaats van Rome, Bracht hij te Parijs in die plaats, Daar hij kosten en pijn om deed. Ene klerk had hij uitverkoren, Die uit Engeland was geboren, Die Alquinus heet, zoals ik het las, Die wijs in zeven kunsten was. Hij leerde Karel zijn parten En ook van de zeven kunsten, Zodat Karel was een goede klerk Dat ene prins goed stond. Karel minde bijzonder Te deze wereld twee dingen: Dat is ridderschap en geestelijkheid. En zeker, dat denk ik, Dat hij de twee beste had uitverkoren [381] Die der wereld toe behoren, Daar meer eer in ligt En ook die dienst onze heer Dan in iets anders dat men pleegt, Die elk tot zijn rechte draagt. Adrianus zat paus daar Tien maanden, drieëntwintig jaar En achttien dagen daarna: Dus zo vind ik het voor waar. |
|
Vanden paeus Leo ende vanden keyserrike. – XLIX. Leo die vierde wart paeus dan, Ende was een goet heilich man. Dese sette ende woude Datmen processie doen zoude Alse Sinte Marcs dach leecht, Als die heilighe kerke noch pleecht. Ende daer hire mede zoude gaen, Wart hi van lieden ghevaen, Die hem die oghen uut staken Ende die tonghe uut den monde braken. Maer God, onse heer, sijts ghewes, Die alles dincs machtich es, [382] Gaf hem weder na dien Beide sijn tonghe ende sijn zien. Doe trac hi metter vaert Heymelike te Vrancrike waert Tote Kaerle den coninc, Diene eersamelijc ontfinc. Met tranen claghede dan Sijn vernoy die goede man. Kaerle deden bliven daer Tote uutwaert ghinghe tjaer. Doe voer hi mit hem voort Al tote Romen in die poort, Ende besochte ende ondervant Die ghene die mitter hant Die quade da[e]t hadden ghedaen, Ende rechte daer over zaen Met goeder besceidenhede Na die misdaet die elc dede. Die paeus purgeerde hem dan Van datmen hem beteech an, Ende Kaerle setten in sijn stede, Ende gheboot hem pais ende vrede. Daer wart die ridder wel gheraect Keyser des riken ghemaect Met consente dier Romeren, Die des alle blide weren. [383] Tote nu en was, waerlike, Maer een keyser in kerstenrike, Ende van nu voort mee Bleven der keyseren twee; Want Constantinobile die stat Hielt haren keiser na dat, Daer die stoel hadde ghestaen, voorwaer, Vier hondert ende achtendesestich jaer, Sint dat groot Constantijn Van Romen trac den stoel sijn, Also ic u hier voren vertrac, Daer ic van Constantine sprac. Kaerle wart ter zelver tijt Vanden paeus ghecroont ende ghewijt Keyser te sijn int Roomsche rike, Ende sijn oor ooc die ghelike. Aldus quam die keyser crone Optie Fransoyse scone; Want Kaerls oore, dat si u cont, Hielt die crone langhe stont, Tote dattie Romeine quamen Ende hem weder ane namen Die keyser crone ende behilden, Om dat die Fransoyse niet en wilden Der Roomscher kerken staen in staden, [384] Alse wilen hare voorders daden. Mar onlanghe daer na Quamdie crone, alsic versta, Op die Zassen moghentlike, Die wel ende vromelike Bescudden die Roomsche kerke, Beide mit rade ende mit werke. Ende ye zeder, vindic bescreven, Is si den Almaengien bleven. Namaels maecten die Aelmanne Dattie crone op niemanne Versterven en soude van oor thoore, Mar dat metten chore Die crone soude sijn te ghevene; Ende dat zouden doen si zevene, Drie papen ende vier leie, Alsomen hout die viseie. Die papen noeme ic u hiere: Coolne, Mens ende Triere, Dese sijn canceliere int rike: Mense in Oostlant, Trier in Vrancrike, Coolne in Ytalien lant. Die vier leie hoort hier te hant: Brandenborch is camerraet, Zassen die draghet tswaert, [385] Byhem is scincker te sire bate, Die Palesgrave is drossate Van des keysers hove vri. Dit sijn die ghene, gheloves mi, Die den Roomschen coninc maken, Die opten stoel coomt tAken. Is hi waerdich dan der crone, Die gheeft hem die paeus te lone. Dan sal hi van rechter scouden Der heiligher kerken rechte houden, Ende daer voor setten lijf ende goet. Doet hi min, hi misdoet Ende breect sijn keyserlijc ghelof, Daer hi meen eedich wart of. |
Van de paus Leo en van het keizerrijk. – XLIX. Leo die vierde werd paus dan, En was een goed heilig man. Deze zette en wilde Dat men processie doen zou Als Sint Marcus dag ligt, Als die heilige kerke noch pleegt. En daar hij er mede zoude gaan, Werd hij van lieden gevangen, Die hem de ogen uitstaken En de tong uit de monde braken. Maar God, onze heer, dat is zeker, Die alles ding machtig is, [382] Gaf hem weer na dien Beide zijn tong en zijn zien. Toen trok hij met een vaart Heimelijk te Frankrijk waart Tot Karel den koning, Die hem eerzaam ontving. Met tranen klaagde dan Zijn verdriet die goede man. Karel deden blijven daar Toen uitging het jaar dan. Toen voer hij met hem voort Al tot Rome in die poort, En bezocht en ondervond Diegene die met de handt Die kwade daad hadden gedaan, En berechte daarover gelijk Met goeder bescheidenheden Naar de misdaad die elk deed. Die paus purgeerde hem dan Van dat men hem aanteeg En Karel zette in zijn plaats, En geboot ze rust pais en vrede. Daar werd die ridder goed geraakt Keizer van het rijk gemaakt Met consent der Romeinen Die dus alle blijde waren. [383] Tot nu en was, waarlijk, Maar een keizer in christelijk rijk, En van nu voort meer Bleven er twee keizers Want Constantinopel de stad Hield hun keizer na dat, Daar die stoel had gestaan, voorwaar, Vier honderden achtenzestig jaar, Sinds dat grote Constantijn Van Rome trok zijn stoel, Alzo ik u hiervoor verhaalde Daar ik van Constantijn sprak. Karel werd ter zelfder tijd Van de paus gekroond en gewijd Keizer te zijn in het Roomse rijk, En zijn erfgenamen ook diergelijk. Aldus kwam de keizerskroon Op de Fransen mooi; Want Karels erfgenaam, dat is u bekend, Hield die kroon lange tijd, Tot dat de Romeinen kwamen En het weer aannamen Die keizerskroon en behielden, Omdat de Fransen niet wilden Der Roomse kerk bijstaan, [384] Als wijlen hun voorouders deden. Maar kort daarna Kwam de kroon, zoals ik versta, Op die Saxen vermogend Die goed en dapper Beschutten de Roomse kerk, Beide met raad en met werk. En ooit sedert, vind ik beschreven, Is het in Allemagne gebleven. Later maakten die van Allemagne Dat de kroon op niemand Versterven zou van hun erfgenamen tot hun, Maar dat met een keus Die kroon zou zijn te geven; En dat zouden doen zij zeven, Drie papen en vier leden, Alzo men houdt die visie. Die papen noem ik u hier: Keulen, Metz en Trier, Deze zijn kanseli7eren in het rijk: Metz in Oostland, Trier in Frankrijk, Keulen in Italië land. Die vier leken hoor hier gelijk: Brandenburg is kamerraad, Saksen is die draagt het zwaard, [385] Bohemen is schenker tot zijn baat, Die Paltsgraaf is drost Van de keizers hof edel. Dit zijn diegene, geloof mij Die de Roomse koning maken, Die op de stoel komt te Aken. Is hij waardig dan de kroon, Die geeft hem de paus te loon. Dan zal hij van rechter schuld Der heilige kerk recht houden, En daar voor zetten lijf en goed. Doet hij minder, hij misdoet En breekt zijn keizerlijke belofte, Daar hij meinedig van wordt. |
|
Vander heiligher kerken, ende van Kaerlen ende den keyseren. – L. Dat ic u die paeuse maecte cont Van Cristum tote Kaerls stont, Dat hebbic daer om ghedaen Dat ghi te bet sult verstaen, Hoe kerstenrijc eerst began Ende van beghinne voort an Emmer dijde ende hoghede, [386] Nochtan altoos mede doghede Bi dien dattie keysere danne Alle waren heydine tyranne, Die de kerstine doden deden, Daer mense vant tallen steden; Want tusschen Cristum, alsic las, Ende dat Silvester paeus was, Was tijt van driehondert jaren, Daer paeuse binnen, twaren, Omtrent drieendedertich waren, Die meest storven martelaren Om tghelove van kerstenhede Ende om die Gods minne mede. Maer sint Silvester bekeerde Constantine, alsic voren leerde, Wart die kerke zere verhaven; Want hi ende sijn moeder gaven Haer harde menighe vrihede, Daer si te starker was mede. Nochtan en bescoot noch niet, Si moeste noch hebben verdriet; Want Constantijn, Constantijns zone, Die na den vader droech die crone, Was een onwittich man, Ende sette hem als een tyran; [387] Want hi niet en gheloofde clare Dat Cristus, die Gods zone, ware Almachtich God, ghelijc den vader: Daer bi haette hi algader Die kerstine, die niet en wouden Sijn onghelove helpen houden, Ende was zwaer papen ende clerken, Die sijn onghelove niet en wilden sterken. Die keysere die na hem quamen, Al meest ooc ane namen Dit selve onghelove dat ghi Nu hoordet zegghen mi, Dat een valsch clerc aldus Voort brachte, hiet Arrius, Met andren dinghen die hi zaeide, Daer tfolc mede verdraeide. Dus stont die kerke in baloten Tote op Kaerle den groten, Die na Cristum nochtan was Achtehondert jaer, alsic las; Daer binnen valsche clerke Saeiden in die heilighe kerke Van onghelove vele twiste, Die Kaerle alle chiste; [388] Want hi roodde algader uut Van onghelove dat quade cruut, Dat in kerstenheit was ghewassen Tusschen Spaengien ende Zassen, Ende wrachte sijn dinghen algadere Bi rade der paeuse zire vadere. Daer omme was hi waerdich daer af [Dat beide vingherlijn ende staf Elc erdsbisscop moeste ontfaen] Van hem, eer hi in mochte gaen, Ende ander prelate mede. Dit recht ende desen sede Hilden die keysere ghemeenlike Tote opten vierden Heinrike, Die vandien name keyser sat. Dese resigneerde dat Scone recht der kerken weder, Soe datmen nie seder Prelature, in waerre dinc, Van eneghen keyser ontfinc: Des hen die keysere na dien daghen Tote noch altoes beclaghen, [389] Want si mids dien, dat es waer, Een scone recht verloren daer, Ende des si oec sijn mede Te cranker in die gheestelijchede; Want daer te voren waren Die keysere soe machtech, twaren, Datmen ghenen paus mochte sette[n] Daert die keyser woude letten: Selc keyser oec, alst hem bestac, Den paus ute sinen stoele stac, Ende setter enen andren inne; Ende alse twist oft omminne Tusschen den paus ende cardenale Ende ander prelate alsoe wale Gheruert wart om eneghe zaken, Soe moestent te goede maken Die keysere, alsoe ment vint, Oft die kerke ware gheschint; Want ghierech ende twistachtech, Overmoedech ende werrachtech Hevet dpaepscap meest gheweest, Alsmen in vele boeken leest. Nu hebdi wel verstaen dan, Hoe die kerke ierst began Ende theileghe kerstenheit scone Op Cristum den Godsone, Die dalder ierste paus was [390] Ende dierste priester, alsic vore las, Daer die heileghe kerke uut spruut; Want die kerke es sine bruut, Ende wi sijn alle sine kinder, Die goet sijn, meerre ende minder. Ghi hebt oec wel verstaen dat Die kerke gheen goet en besat, Maer si leefde daer af Datmen hare om Gode gaf (Alsoe stoet si menech jaer), Hoe dat vercreech daer naer Dpacpscap tsinen bederve Beide lant, renten ende erve; Hoer ordenanchen ende seden, Die de kerke houd noch hede, Die scoene sijn ende wel gheraect Gheset sijn ende ghemaect Allenskene, na ende voren, Vanden pausen uut vercoren; Hoe kersten wart Constantijn Ende Helena die moeder sijn, Die gaven onder hen beiden Der kerken vele vriheiden, Daer si te voren en hadde twint. Voert doe ic u bekint, Hoe Karle der kerken kimpe quam Ende kerstenheit in handen nam [391] Ende kerstenheit sette in vreden Ende dat suverde tallen steden Van ongheloeve ende maket breet, Daer hi meneghen strijt om street, Ende maecte die kerke soe rike, Dat cume in al ertrike Es enech soe machtech man Diese wederstaen wel can, Alst oec en soude, alsic gome, Waren die prelate vrome; Maer omt ghebrec van hen Achtmen hoers rechts te men: Nu hoert hier noch mere Vander kerken heilegher lere. |
Van de heilige kerk en van Karel en de keizers. – L. Dat ik u die pausen bekend maakte Van Christus tot Karels tijd Dat heb ik daarom gedaan Dat gij te beter zal verstaan, Hoe christenrijk eerst begon En van het begin voortaan Immer gedijde en verhoogde [386] Nochtans altijd mede gedoogde Bij dien dat de keizer dan Alle waren heidense tirannen, Die de christenen doden deden, Daar men ze vond te allen plaatsen; Want tussen Christus, zoals ik las, En dat Silvester paus was, Was tijd van driehonderd jaren, Daar pausen binnen, zeker, Omtrent drieëndertig waren, Die meest stierven als martelaren Om het geloof van christelijkheid En om die Gods minne mede. Maar sint Silvester bekeerde Constantijn zoals ik tevoren leerde, Werd die kerk zere verheven; Want hij en zijn moeder gaven Haar erg veel vrijheden, Daar ze te sterker was mede. Nochtans schoot het noch niet op, Ze moest het noch hebben verdroten; Want Constantijn, Constantijns zoon, Die na de vader droeg de kroon, Was een onwettig man, En zette hem als een tiran; [387] Want hij niet duidelijk geloofde Dat Christus, de Gods zoon, was Almachtig God, gelijk de vader: Daarbij haatte hij allemaal Die christenen, die niet wilden Zijn ongeloof helpen houden, En was zwaar tot papen en klerken, Die zijn ongeloof niet wilden versterken. Die keizers die na hem kwamen, Al meest ook aannamen Ditzelfde ongeloof dat gij Nu mij hoorde zeggen, Dat een valse klerk aldus Voortbracht, heet Arrius, Met andere dingen die hij zei, Daar het volk mee verdraaide. Dus stond de kerk in onzekere toestand Tot op Karel de Grote, Die na Christus nochtans was Achthonderd jaar, zoals ik las; Daarbinnen valse klerken Zaaiden in die heilige kerk Van ongeloof vele twist, Die Karel alle suste; [388] Want hij roeide allemaal uit Van ongeloof dat kwade kruid, Dat in christelijkheid was gegroeid Tussen Spanje en Saksen En wrocht zijn dingen allemaal Bij raad van de zijn vader. Daarom was hij waardig daarvan [Dat beide ringen en staf Elke aartsbisschop moest ontvangen] Van hem, eer hij in mocht gaan, En ander prelaten mede. Dit recht en deze zede Hielden de keizers algemeen Tot op de vierde Hendrik, Die van die naam keizer zat. Deze resigneerde dat Het mooie recht der kerk weer, Zo dat men niet sedert Prelaturen, in waar ding, Van enigen keizer ontving: Dat hen die keizers na die dagen Tot noch altijd beklagen, [389] Want ze mits dien, dat is waar, Een mooi recht verloren daar, En deus zijn ze ook mede Te wakker in die geestelijkheden; Want daar tevoren waren Die keizers zo machtig, zeker, Dat men gene paus mocht zetten Daar het die keizer wilde beletten: Sommige keizer ook, als hij het wilde, Den paus uit zijn stoel stak, En zetter er een andere in; En als twist of onmin Tussen de paus en kardinalen En andere prelaten alzo wel Geroerd werd om enige zaken, Zo moesten ze het goed maken Die keizer, alzo ment vindt, Of de kerk was geschonden; Want gierig en twistend, Overmoedig en verachtend Heeft het papen volk meest geweest, Als men in vele boeken leest. Nu heb je verstaan dan, Hoe die kerk eerst begon En de heilige christenheid mooi Op Christus de Gods zoon, Die de allereerste paus was [390] En die eerste priester, zoals ik voor las, Daar die heilige kerke uitspruit; Want de kerk is zijn bruid, En we zijn alle zijn kinderen, Die goed zijn, meer en minder. Gij hebt ook wel verstaan dat Die kerk geen goed bezat, Maar zei leefde daarvan Dat men ze om God gaf (Alzo stond ze menig jaar), Hoe dat verkreeg daarna Het papenvolk tot zijn bederven Beide land, renten en erve; Hun ordinantie en zeden, Die de kerk houdt noch heden, Die mooi zijn en goed geraakt Gezet zijn en gemaakt Geleidelijk aan, na en voren, Van de pausen uit uitverkoren; Hoe christenen werd Constantijn En Helena zijn moeder, Die gaven onder hen beiden De kerk vele vrijheden, Daar ze tevoren niets had. Voort toen ik u bekend, Hoe Karel de kerken kampen bekwam En christenheid in handen nam [391] En christenheid in vrede zette En dat zuiverde te allen plaatsen Van ongeloof maakte bevrijd, Daar hij menige strijd om streed, En maakte die kerk zo rijk, Dat nauwelijks in al aardrijk Is enige zo machtige man Die ze wel weerstaan kan, Als het ook zou, zoals ik gok Waren die prelaten vrome; Maar om het gebrek van hen Acht men het hun te recht te nemen: Nu hoort hier noch meer Van de kerk heilige leer. |
|
Dbedieden vander kerken ende van spriesters ghewaeden. - [LI.] Vander kerken bediede, Dat die leeke liede Gherne hoeren moghen, Salic u cort nu betoghen. Die kerke in haren bediede Es sameninghe der goeder liede, Thuis van bedinghen mede Ende ene stat van rechten vrede, [392] Daermen van gheenre zake En sal hebben ander sprake Dan Gode bidden tallen stonden Verghefnesse vanden zonden. Alle hoer lede willic u In corten woerden dieden nu: Bider dore vander kerken Moeghdi recht gheloeve merken; Want alsoemen, dat verstaet, Ter dore inde kerke gaet, Alsoe leidet tgheloeve ghewesse Den mensche in Gods kinnesse, Ende vanden Gods kinne Vordane in sine minne; Want zonder gheloeve en moghen wi Niet werken dat goet si. Gregorius seeght, alsmen daer siet: Gheloeve zonder werc en doech niet: Die duvle gheloeven, maer dat En mach hen helpen niet en blat, Want zonder werc es haer gheloef: Soe es oec dit algaeder doef. Die twee wande bedieden Twee manieren van lieden, Dat Joedsche ende dat Heidijn. Die steene die daer versaemt sijn Deen opten andren menech een, [393] Die bedieden dat ghemeen Volc der heilegher kerstenheden, Dat in minnen ende in vreden Te samen sal sijn ghemeene, Alsoe versaemt daer sijn die steene. Die hoghe torre die daer staet, Die hoghe ende scarp op gaet, Wijst ons onse erve daer boven, Daer dingle Gode loven, Daer wi na selen poghen Met scarpen senne, dat wi moghen, Ende onse herte, spaede ende vroe, Innechlec gheven daer toe. Dcruce daer boven, wet dat wel, Bediedt die selve slotel Die den hemel ons onsloet Mids Cristus heileghe doet. Biden pilaren vander kerken Moghen wi die apostlen merken, Die tgheloeve staende hilden Ende daeromme oec sterven wilden. Si bedieden oec mede Prelate der kerstenhede, Die mids leere ende goet leven Dien volke souden gheven Goede exemple, daer si Te beter souden wesen bi, Ende lijf ende goet, zonder letten, [394] Vore der kerken recht setten. Hier toe sijn tallen stonden Prelate van rechte ghebonden: Anders sijn si Pylate Bat gheheeten dan Prelate. Glasen venstren die daer sijn, Daer dore blict dat sonneschijn Dat die kerke verlicht binnen, Daer bi moghen wi versinnen Die scrifture die doet Verlichten den goeden moet. Die clocke bediedt die predecaren Die Goeds woert openbaren; Want alsoe die clocken Die goede liede te gaeder locken, Alsoe roepen die predekeren Ten gheloeve die zonderen. Die vonte gheeft ons te verstane Die riviere vander Jordane; Want alsoe Cristus, alsic las, Indie Jordane ghedoept was, Alsoe doeptmen, dat cont es u, Die menschen inder vonten nu, Daer derfsonde met gaet af, Dat ons Cristus passie gaf. Doutaer vierhoect diedt ghewes Dcruce dat oec vierhoect es; [395] Die priester oec, die den dienst doet, Bediedt Cristum die ant cruce stoet. Dat witte linen cleet Dat boven sine cleedre gheet, Bediedt rechte suverheit al, Die elc priester hebben sal. Die doec scone ende wit, Diemen heet een ammit, Bediedt die doec, alsict vant, Dien men Gode vore doghen bant, Doen die Joeden seiden: ‘Sech mi, Die welke van ons sloech di?’ Dalve, dats dat langhe cleet Dat hem tote op derde sleet, Bediedt dat purperen cleet dan Dat hem die Joeden daeden an, Doensi spot met hem maecten Nachts doen si met hem waecten Ende riepen lude dese dinc: ‘Ic gruete di, der Joeden coninc!’ Ende bespouwen sijn soete anschijn: Gheloeft moet hi ewelec sijn! Dgordel maect ons den bant bekant Daermen Cristum mede bant Ane die columme, vast ende stijf, Daermen gheeselde al sijn lijf [396] Van boven tote beneden ontwee: Noyt en hadde mensche soe wee. Die langhe stole, dat verstaet, Die hem toten voeten slaet, Bediedt die columme, alsic las, Daer Cristus ane ghebonden was, Daer hi ontfinc ten selven stonden [Groote smerte van sinen] wonden Met dien cnoepen hart ghebonden, Ende algaeder om onse zonden. Die hantvane dien hi dan langt Ende anden slinken arm hangt, Bediet den bant daer met, twaren, Sijn hande doen ghebonden waren, Die al die werelt ontbinden mach Ende al ontmaken op enen dach. Die casufle diemen dan Boven al dander doet an, Bediedt caritate ende minne, Die elc priester sal hebben inne Soe volcomelec datsi al Boven dander doeghde gaen sal, Alsoe ghelijc alse dat cleet Boven dandre ghewaeden gheet; [397] Want karitate, des sijt ghewes, Van allen doeghden moeder es. Die kelc, alsoe ic lese daer af, Bediedt ons heren Cristus graf; Want alsoe Cristus int graf lach Twe nachte ende enen dach, Alsoe sacreert men, des sijt vroet, Inden kelc Cristus bloet. Die patene die mer op leit, Betekent inder waerheit Den steen michel ende groet Daermen dat graf mede sloet, Ende men verstaet in desen Dat Cristus es verresen. Tcorporael volght hier nare: Dat bediedt die sudare Daermen in want ter selver tijt Gods lichame ghebenedijt, Ende int graf doet leide Na sine sterflike menscheide. Wijn ende waeter, des sijt vroet, Dat die priester inden kelc doet, Bediedt bloet ende water dan Dat uut Cristus siden ran: Die wijn betekent sine godhede, Ende dat water sine menschede, Die te samen vereent sijn, [398] Ghelijc dat water ende wijn. Die piscine, vorwaer gheseit, Bediedt rechte suverheit; Want daer en slamen niet dwaen Dat met vlecken es bevaen. Aldus, als ghi hier siet, En es die messe anders niet Dan ghedinken ende leren Vander heilegher passien ons heren. |
De betekenis van de kerken en van de priesters gewaden. - [LI.] Van de kerken betekenis, Dat die leken lieden Graag horen mogen, Zal ik u nu kort aantonen. De kerk in zijn betekenis Es verzameling der goede lieden, Het huis van bidden mede En een plaats van rechtenvrede, [392] Daar men van geen zaken Zal hebben andere woorden Dan God te bidden te allen stonden Verghefnesse van het zonden. Alle hun leden wil ik u In korte woerden aanduiden nu: Bij de deur van de kerken Mag je recht geloof merken; Want alzo men, dat verstaat, Ter deur in de kerk gaat, Alzo leidt het geloof zeker Den mens in Gods kennis, En van het Gods kennen Voortaan in zijn minne; Want zonder geloof mogen wij Niet werken dat goed is Gregorius zegt, zoals men daar ziet: Geloof zonder werk deugt niet: Die duivels geloven, maar dat En mag hen helpen helemaal niets, Want zonder werk is hun geloof: Zo is dit ook allemaal doof. Die twee wanden betekenen Twee manieren van lieden, Dat Joodse en het heidense. Die stenen die daarin verzameld zijn De een op de andere en menigeen [393] Die betekent dat algemeen Volk der heilige christelijkheid, Dat in minnen en in vrede Tezamen zal zijn algemeen, Alzo verzameld daar zijn die stenen. Die hoge toren die daar staat, Die hoog en scherp opgaat Wijst ons ons erve daarboven, Daar de engelen God loven, Daar we naar zullen pogen Met scherpe zin, dat we mogen En ons hart, laat en vroeg, Innig geven daartoe. Het kruis daarboven, weet dat wel, Betekent diezelfde sleutel Die den hemel ons opende Mits Christus heilige doet. Bij de pilaren van de kerken Mogen we die apostelen merken, Die het geloof staan hielden En daarom ook sterven wilden. Ze betekenen ook mede Prelaten der christelijkheid, Die mits leer en goed leven Dat volk zouden geven Goed voorbeeld daar ze Te beter bij zouden wezen, En lijf en goed, zonder letten, [394] Voor de kerken recht zetten. Hier toe zijn tallen stonden Prelaten van recht gebonden: Anders zijn ze Pilatus Beter geheten dan Prelaten. Glazen vensters die daar schijn, Waardoor blikkert de zonneschijn Dat de kerk verlicht binnen, Daarbij mogen we verzinnen Die schriftuur die doet Verlichten de goede moed. Die klok betekent de predikanten Die Gods woord openbaren; Want alzo de klokken Die goede lieden tezamen lokken, Alzo roepen die predikanten Ten geloof de zonderen. Die vont geeft ons te verstaan Di rivier van de Jordaan; Want alzo Christus, zoals ik las, In de Jordaan gedoopt was, Alzo doopt men, dat u is bekend Die mensen in de vonten nu, Daar de erfzonde met afgaat Dat ons Christus passie gaf. Het vierhoekig altaar betekent zeker Het kruis dat ook vierhoekig is; [395] Die priester ook, die de dienst doet, Betekent Christus die aan het kruis stond. Dat witte linnen kleed Dat boven zijn kleren gaat, Betekent rechte zuiverheid al, Die elke priester hebben zal. Die mooie witte doek, Die men heet een witte doek, Betekent die doek, zoals ik het vond, Die men Go voor de ogen bond, Toen de Joden zeiden: ‘Zeg mij, Welke van ons sloeg u?’ De albe, dat is dat lange kleed Dat hem tot op de aarde sleet, Betekent dat purperen kleed dan Dat hem die Joden aandeden, Toen zei spot met hem maakten ‘s Nachts doen ze met hem waakten En riepen luid dit ding: ‘Ik groet u, de Joden koning!’ En bespuwden zijn liefelijke aanschijn: Geloofd moet hij eeuwig zijn! De gordel maakt ons de band bekend Daar men Christus mee bond Aan de zuil, vast en stijf, Daar men geselde al zijn lijf [396] Van boven tot beneden stuk: Nooit had een mens zo’n pijn Die lange stool, dat verstaat, Die hem tot de voeten slaat, Betekent de zuil, zoals ik las, Daar Christus aan gebonden was, Daar hij ontving terzelfder tijd Grote smarten van zijn wonden Met dien knopen hard gebonden, En allemaal om onze zonden. Die handvaan die hij dan lang En aan de linkerarm hangt, Betekent de band daar mee, zeker, Zijn handen toen gebonden waren, Die de hele wereld ontbinden mag En al ontmaken op een dag Die kazuifel die men dan Boven al de andere aandoet, Betekent liefdadigheid en minne, Die elke priester zal hebben in Zo volkomen dat ze al Boven de andere deugden zal gaan, Alzo gelijk als dat kleedt Boven de andere gewaden gaat; [397] Want liefdadigheid, dus is het zeker, Van alle deugden moeder is. De kelk, alzo ik lees daarvan, Betekent onze heer Christus graf; Want alzo Christus in het graf lag Twee nachten en een dag, Alzo sacreert men, dus wees bekend, In het kelk Christus bloed. Die schotel die men het oplegt, Betekent in de waarheid De steenmortel en grond Daar men dat graf mee sloot, En men verstaat in deze Dat Christus is verrezen. De corporaal volgt hierna: Dat betekent het lijkkleed Daar men in wond terzelfder tijd Gods gezegende lichaam, En in het graf toen legde Na zijn sterflijke mensheid. Wijn en water, dus wees bekend, Dat die priester in de kelk doet, Betekent bloed en water dan Dat uit Christus zijden rende: Die wijn betekent zijn godheid, En dat water zijn menselijkheid, Die tezamen verenigd zijn [398] Gelijk dat water en wijn. Die piscine, (vijver) voorwaar gezegd, Betekent rechte zuiverheid; Want daar zal men niet wassen Dat met vlekken is bevangen. Aldus, als gij hier ziet, En is de mis niets anders Dan gedenken en leren Van de heilige passie onze heer. |
|
Dbedieden vander messen. - [LII.] Eermen die messe ane slaet, Als ghi wel siet ende verstaet, Maectmen dwijwater om docsoen Dattet daghelijcs zonden can afdoen Ende die quade gheeste henen hissen: Daeromme werptment vore der missen, Om dat hi te min sal becoren Die ghene die daer messe horen. Alse die priester dan ane sal slaen Die messe, gaet hi neder staen Oetmoedelike vordien outaer, Ende seeght den Confiteor daer, Dats biechte van dagheliken zonden, Om dat hi ten selven stonden [399] Messe wilt doen werdelike Gode teren van hemelrike, Buten zonden ende allen smetten Die hem vor Gode moghen letten. Want priester die in hoefzonden es, En sal niet, des sijt ghewes, Dien hoeghen dienst bestaen, Ende doet hijt, ets sere mesdaen Ende sine groete verdoemenesse; Nochtan es die messe Ende dat sacrament aldare Alsoe volcomen in dien outare, Alse van hem die clare Buten hoefzonden ware. Dsacrament es alsoe fijn, Dat verarghert niene mach sijn Vanden quaden prister no belet, Noch vanden goeden ghebetert met; Want spriesters meninghe ende die woert, Ghelijc dat ten sacramente hoert, Die maken daer dat sacrament Mids der macht dier God toe sent; Maer die dienst die de goede doet, Es Gode bequamer, des sijt vroet, Ende oec salechleker, zonder waen, Den ghenen dier omtrent staen: [400] Daeromme eist beter messe horen Vanden goeden dan vanden doren. Alse die Confiteor es ghedaen, Soe gaet die priester thant staen Wel vast an dien outaer, Ende maecter op een cruce daer. Dat cust hi thant inder eren Der heilegher passien ons heren. Vandien outaer ter rechter side, Alsoe mi die scrifture lide, Betekent dat hemelsche rike, Ende dslinke side diedt ertrike. Ende om dat Cristus sine pine leet Op ertrike, diemen daer begheet Ter messen tier selver stat, Ende dat oec ertrike bedarf bat Goeder woerde, des sijt vroet, Dan dat hemelrike doet, Soe leestmen daer tallen tiden Dewangelie ter slinker siden, Ende doet daer oec alsoe wale Dat sacrament altemale. Datmen ter ewangelien opstaet Ende ter epistlen sitten gaet, Dats daeromme, in waren zaken, Dat sante depistle spraken [401] Ende God selve dewangelien sprect Daer al onse gheloeve in stect; Ende om die reverentie daer af Doetmen den caproen af. Crucen maken wi ter stede Vore hoeft ende vor herte mede, Alsmen dewangelie aneslaet: Dat bediedt, dat verstaet, Dat wi met herten ende met sinne Selen laten comen inne Dat gheloeve ende ontfaen, Ende daer in altoes volstaen. Dat hem die priester, alsmen ons leert, Ter missen vijfwerf omme keert, Betekent datmen Cristum sach Vijfwerf opten Paeschdach, Doen hi op was verresen: Ghebenedijt soe moet hi wesen! Die offrande, des sijt vroet, Diemen daer ter messen doet, Bediedt doffrande, alsic las, Die ant cruce gheoffert was In goeden Vridaghe jammerlike, Om die zonden van ertrike. Dat die priester onsen here dan Hoeghe heft, daer merkewi an Sine ghebenedide opvaert, [402] Doen hi voer tsinen vader waert Litteken voeren dat hi, Als een kimpe stout ende vri, Verwonnen hadde sduvels macht, Ende den mensche daer toe bracht Dat hi, op dat hi woude, Hemelrike hebben soude, Dat te voren niene mochte gheschien: Gheloeft si hi van dien! Eermen op heft onsen here, Soe bidt die priester herde sere Vore hen die op ertrike leven, Ende als ons here es gheheven, Bidt hi vore doede zonderlinghe. Ende wet dat dese bedinghe Die de priester daer doet, Sonderlinghe starc es ende goet Vore den oeghen ons heren, Ende bat can impetreren Saleghe dinghe, sijds ghewes, Dan ander bedinghe die es. Die priester keert hem omme int lest, Ende seeght: ‘Ite, missa est!’ Daer in moghen wi verstaen: ‘Ghi liede moght wel henen gaen! Goeds dienst es nu gheïnt, Ende onse bede es ghesint [403] Vor Gode van hemelrike, Die gheloeft si ewelike!’ Men vint vele meer leringhen Van desen selven dinghen Dan ic hebbe ghenoemt nu; Doch hebbic gheseeght u Dbeste ende dprincipale, Daer ute altemale Dese vorseide dinghen ruren, Alsment vint inder scrifturen. Men vint leringhen menegherhande, Die deen ende dander achter lande Op dese dinghen vinden. Soudemen dat al ontbinden, Men mocht cume overliden: Ic wille tandren dinghen tiden. |
De betekenis van de missen. - [LII.] Eer men de mis aangaat, Zoals ge wel ziet en verstaat, Maakt men het wijwater om de gelegenheid Dat het dagelijkse zonden kan afdoen En die kwade geest heen verdrijven: Daarom werp men het voor de missen, Omdat hij te minder zal bekoren Diegene die daar mis horen. Als de priester dan zal beginnen De mis, gaat hij neder staan Ootmoedig voor het altaar, En zegt het Confiteor daar, Dat is biecht van dagelijkse zonden, Omdat hij terzelfder tijd [399] Mis wil doen waardig God te eren van hemelrijk, Buiten zonden en allen smetten Die hem voor God mogen letten. Want priester die in hoofdzonden is, En zal niet, dus is het zeker, Die hoge dienstdoen, En doet hij het, het is zeer misdaan En tot zijn grote verdoemenis; Nochtans is die mis En dat sacrament aldaar Alzo volkomen in dat altaar, Als van hem die duidelijk Buiten hoofdzonden was. Het sacrament is alzo fijn, Dat verergert niet mag zijn Van de kwade priester nog belet, Noch van de goeden verbetert mede; Want de priesters mening en de woorden Gelijk dat ten sacrament behoort, Die maken daar dat sacrament Mits de macht die er God toe zendt; Maar de dienst die de goede doet, Is God bekwamer, dus wees bekend, En ook zaliger, zonder waan, Diegene die er omtrent staan: [400] Daarom is het beter mis te horen Van het goede dan van de dorre. Als die Confiteor is gedaan, Zo gaat de priester gelijk staan Wel vast aan het altaar, En maakt erop een kruis daar. Dat kust hij gelijk in de eren De heilige passie van onze heer. Van het altaar ter rechterzijde, Alzo mij die schriftuur belijdt, Betekent dat hemelse rijk, En de linkerzijde betekent aardrijk. En omdat Christus zijn pijn leed Op aardrijk, die men daar begaat Ter mis terzelfder plaats En dat ook dat aardrijk beter behoeft Goede woorden, dus wees bekend, Dan dat hemelrijk doet, Zo leest men daar te alle tijden Het evangelie ter linkerzijde, En doet daar ook alzo goed Dat sacrament helemaal. Dat men ter evangelie opstaat En ter epistel zitten gaat, Dat is daarom, in waren zaken, Dat sinten het epistel spraken [401] En God zelf het evangelie spreekt Daar al ons geloof in steekt; En om die reverentie daarvan Doet men het hoofddeksel af. Kruis maken we ter plaatse Voor het hoofd en voor het hart mede, Als men het evangelie begint: Dat betekent, dat verstaat, Dat wij met hart en met zin Zullen laten inkomen Dat geloof en ontvangen, En daarin altijd volstaan. Dat hem de priester, als men ons leert, Ter mis vijfmaal om keert, Betekent dat men Christus zag Vijfmaal op de Paasdag, Toen hij op was verrezen: Gezegende zo moet hij wezen! De offerande, dus wees bekend, Die men daar ter mis doet, Betekent de offerande, zoals ik las, Die aan het kruis geofferd was In de goede Vrijdag droevig, Om de zonden van aardrijk. Dat die priester onze heer dan Hoog verheft, daar merken we aan Zijn gezegende opvaart, [402] Toen hij voer tot zijn vader waart Litteken voeren dat hij, Als een kamper dapper en vrij, Overwonnen had de duivels macht, En de mens daartoe bracht Dat hij, opdat hij wilde, Hemelrijk hebben zou, Dat tevoren niet mocht geschieden: Geloofd is hij van die! Eer men opheft onze heer, Zo bidt die priester zeer erg Voor hen die op aardrijk leven, En als onze heer is geheven, Bidt hij voor de doden bijzonder. En weet dat dit bidden Die de priester daar doet, Vooral sterk is en goed Voor de ogen van onze heer, En beter kan veroorzaken Zalige dingen, wees het zeker, Dan ander bidden is. Die priester keert hem om in het laatst, En zegt: ‘Ite, missa est!’ Daarin mogen we verstaan: ‘Gij lieden mag wel henen gaan! Gods dienst ei nu geëindigd, En onze bede is gezonden [403] Voor God van hemelrijk, Die geloofd is eeuwig!’ Men vindt vele meer leringen Van dezelfde dingen Dan ik hebbe genoemd nu; Doch heb ik gezegd u De beste en de belangrijkste, Daaruit helemaal Deze voorzegde dingen roeren, Als men het vindt in de schrifturen. Men vindt leringen menigerhande, Die de en een de ander hier en daar door het land Op deze dingen vindt. Zou men dat al ontbinden, Men mocht het nauwelijks overgaan Ik wil tot andere dingen trekken. |
De betekenis van de zeven uren. - [LIII.]
Hoort, ik zal u aanroeren
Nu van de zeven uren,
Die de kerk dagelijks
Hooghoudt,
Daar we zeven punten in begaan
Die Christus passie aangaan.
Aan de metten wei verstaan
Dat Christus was gevangen [404]
Verraden en ook verkocht,
En in de Joden handen gebracht
Om geld dat men er om gaf,
Daar hem al zijn vrienden afgingen.
Al zingt men metten, dat verstaat,
‘s Nachts of in de dageraad,
Nochtans was hij ‘s avonds gebracht;
Maar omdat ze de hele nacht
Met hem speelden en spotten,
Alzo men pleegt met zotten,
En menige smaad hem deden,
Zo wil het de kerke toestaan
Dat men metten aldus doet,
Want de ordinantie die is goed.
Te priemtijd, als men ons leert,
Was Jezus Christus gepresenteerd
Voor de rechter Pilatus,
En gewroegd uitermate
Van menigerhande boosheden
Die de Joden over hem zeiden,
Met vuisten zeer te slaan
En in zijn aanzicht al te spuwen,
Daar die mogendheid der vader
In besloten was allemaal.
Ten derde uur riepen zei:
‘Men kruisigt hem! Dat willen wij.’
Een purperen kleed deed men hem aan.
Toen riepen ze: ‘Ziet hier de man!’
Ene doornenkroon, scherp en groot,
Drongen ze hem op zijn hoofd,
Die hem menig gat stak,
Daar dat bloed eruit lekte
Over zijn heilig aanschijn.
Hij moest ook zijn kruis
Dragen, alzo men wilde,
Tot daar men hem kruisigen zou
Ter zesde uur, ik lees aldus,
Werd gekruisigd Jezus Christus;
Zijn leden gerekt, zonder verdienste,
Dat scheen dat ze al ontspannen;
Met plompe harde nagels
Doorslagen handen en voeten;
Tussen twee dieven droevig
Gezet, enen dief gelijk;
Gedronken ook, in zijn pijn,
Met gal en met azijn.
Nog dat is het negende uur:
Toen stierf zijn pure mensheid
Aan het kruis aanhoudend tezamen
Zijn ziel beval hij zijn vader.
In zijn zijde werd hij gewond
Met enen speer terzelfder tijd [406]
Tot in zijn hart zo diep
Dat her water en bloed eruit liep.
De aarde beefde in de pijn,
En die zon liet zijn schijnen,
En kom het niet aanschouwen
Haar scheppers droevige verdriet.
Te vespertijd heb ik verstaan,
Was hij van het kruis gedaan,
Als de mensheid al doet:
Die godheid had geen nacht.
Van daar werd hij gedragen dan,
Die hemel en aarde droeg nochtans,
En met eer doet, die hij leidt,
De eeuwige dood verbeet.
Ten completen, voorwaar gezegd,
Werd hij in dat graf gelegd,
Schepper aller creaturen.
Daar worden die schrifturen
Vervuld, in waren zaken,
Die de heiligen wijlen spraken.
Twee nachten en een dag
Hij daarin het graf lag.
Toen stond hij op, mits zijn kracht,
En voer ter helle, en haalde eruit
Zijn vrienden allemaal.
Daarna voer hij tot zijn vader,
En zet tot zijn rechterzijde, [407]
Daar geen jaren voorbijgaan.
Vandaar hij weer komen zal
En deze wereld verdoemen al,
En elk loon laten ontvangen
Van dat hij hier heeft gedaan.
Vindet moet hij ons alzo,
Dat we met hem blijven vrolijk
In zijn heilig hemelrijk,
Dat duren zal eeuwig!
|
Vanden senen euwen ende vandes tijds bescheede. - [LIIII.] Ghelijc die dach, sijds ghewes, In seven uren gheset es, Alsoe es oec die tijt al, Die comen es ende comen sal, In seven euwen gheset. Dierste euwe, dat ghijt wet, Was van Adame tote Noe, Doen over ertrike liep die zee, Ende nieman en bleef te live Dan vier manne ende vier wive. Dese ierste euwe hilt in Twalef hondert jare, een min. Dander euwe, alsic vernam, [408] Stoet van Noe tote Abraham, Daer een nuwe volc af quam, Dat besnidenesse an nam, Alsoe hem God, onse here, hiet. Dese euwe stoet, alsmen siet, Omtrent dusentech jare. Die derde euwe stoet hier nare, Alsmen bescreven vint wel, Tote dat die kinder van Israël Over die zee trocken scoene Ten lande van promissioene, Mids Gods, ons heren, gracie: Dat heet men die transmigratie. Selke liede maken ons cont, Dat si tote Moysesse stont: Hoe dat es, dat latic daer. Dese euwe stoet oec dusent jaer. Die vierde euwe hilt horen tijt Tote opten coninc David, Die dierste coninc was van machte Over dat Joedsche gheslachte, Heilech prophete ende goet. Dusent jare dese euwe stoet. Die vijfte euwe duerde voert Tote Jhesus Cristus gheboert, Die mids sire godliker crachte Onse zalecheit met hem brachte, [409] Ende met sire heilegher doet Ons halp uter helscher noet. Dusent jaer seeghtmen mede Dat dese euwe hilt hore stede. Die seste euwe die sal staen Na Jhesus Cristus gheboert, zonder waen, Tote dat hi weder comen zal Dese werelt doemen al, Ende elken loen zal gheven Van dat hi hier heeft bedreven. Die sevende euwe volght hier na: Dats de euwe, alsic versta, Die altoes duert in deuwechede Ende zonder inde hout hoer stede, Beide int scoene hemelrike Ende in die hille die ghelike. Vander hillen tribulatie Verhoede ons die Gods gracie, Ende bringhe ons daer boven met hem In dat overste Jherusalem! Alsoe die tijt es, twaren, Onderscheeden metten jaren, Alsoe es djaer, wildijs lien, Onderscheeden in vier partien, Linten, zomer, herfst, winter met; Ende elc van desen, dat ghijt wet, Es beset met maenden drie; [410] Elke maent heeft te horre partie Vier weken oft daer omtrent, Ende elke weke, als ghi wel kent, Heeft der daghe seven an. Nu soe seldi weten dan Welc een naturlec dach si: Een natuerlec dach, gheloevets mi, Es lanc in sinen doene Vander ere noenen toter ander noene, Ende elc dach in sire naturen Hout in viere ende twintech uren, Ende elke ure die es voert Ghedeilt op soe corten oert, Dat elc cume heeft bevaen Vander oeghen een opslaen. Dus es met maten alle dinc: Ja, des hemels ommerinc Ende dit ertrike, breet ende smal, Maecte God met maten al; Ende failgierde die mate iet, En soude langher moghen staen niet. Watmen doen sal ofte laten, Moet algader sijn met maten; Want eest dat die mate failgeert, Dwerc werd gherne ghedestruweert. [411] Ons seeght een wijs man ende en vroet: Mate es tallen spele goet. |
Van de zeven eeuwen en van de tijd bescheidt - [LIIII.] Gelijk die dag, wees zeker, In zeven uren gezet is, Alzo is ook de tijd al, Die gekomen es en zomen zal, In zeven eeuwen gezet. De eerste eeuw dat gij het weet, Was van Adam tot Noach, Toen over aardrijk liep de zee, En niemand bleef te lijf Dan vier mannen en vier wijven. Deze eerste eeuw hield in Twaalfhonderd jaren, een minder. De tweede eeuw zoals ik vernam, [408] Stond van Noach tot Abraham, Daar een nieuw volk van kwam, Dat besnijdenissen aan nam, Alzo hem God, onze heer, zei. Deze eeuw stond, zoals men ziet, Omtrent duizend jaren. De derde eeuw stond hierna, Als men wel beschreven vindt Totdat de kinderen van Israël Over de zeer mooi trokken Ten lande van belofte, Mits Gods, onze heer, gratie: Dat heet men de transmigratie. Sommige lieden maken ons bekend, Dat het tot Mozes stond: Hoe dat het is, dat laat ik daar. Deze eeuw stond ook duizend jaar. Die vierde eeuw hield zijn tijd Tot op koning David, Die de eerste koning was van macht Over dat Joodse geslacht, Heilig profeet en goed. Duizend jaren stond deze eeuw. De vijfde eeuw duurde voort Tot Jezus Christus geboorte, Die mits zijn goddelijke kracht Onze zaligheid met hem bracht, [409] En met zijn heilige dood Ons hielp uit de helse nood. Duizend jaar zegt men mede Dat deze eeuw hield zijn plaats. De zesde eeuw die zal staan Na Jezus Christus geboorte, zonder twijfel, Totdat hij weer komen zal Deze wereld verdoemen al, En elk loon zal geven Van dat hij hier heeft bedreven. Die zeven eeuwen volgen hierna: Dat is de eeuw, zoals ik versta, Die altijd duurt in de eeuwigheid En zonder einde houdt zijn plaats, Beide in het mooie hemelrijk En in die hel dergelijk. Van de hel tribulatie Verhoede ons de Gods gratie, En brengt ons daarboven met hem In dat overste Jeruzalem! Alzo de tijd es, zeker, Onderscheiden me de jaren, Alzo is daar, wil je het belijden, Onderscheiden in vier partijen, Lente, zomer, herfst, winter mee; En elk van deze, dat gij het weet, Eis bezet met drie maanden; [410] Elke maand heeft tot zijn partij Vier weken of daaromtrent, En elke week, als gij wel kent, Heeft er zeven dagen aan. Nu zo zal je weten dan Wat een natuurlijke dag is: Een natuurlijke dag, geloof mij, Is lang in zijn doen Van de ere nacht tot de andere nacht ne, En elke dag in zijn naturen Houdt in vierentwintig uren, En elk uur die is voort Verdeeld in zo’ n korte tijd, Dat elke nauwelijks heeft bevangen Van de ogen een opslag. Dus is met maten alle ding: Ja, de hemels omgang En dit aardrijk, breed en smal, Maakte God met maten al; En faalde de maat iets, En zou niet langer mogen staan. Wat men doen zal of laten, Moet allemaal zijn met maten; Want is het dat die maat faalt, Het werk wordt graag vernield. [411] Ons zegt een wijze en verstandige man: Maat is tot alle spelen goed. |
|
Hier beghint onser vrouwen opvaert, ierstwerf hoe dinghel om hare quam. - [LV.] Dopvaert van Marien scone, Hoe si op voer tharen zone, Settic hier, soe ic best can, Alsmen seeght dat Sente Jan Wilen screef in een boecskijn, Daer dese dinghe uut ghenomen sijn. Hen es niet gheautorizeert, Maer et es wel gheüseert Onder dpaepscap ende ghehoert, Alsoe dat sijt predeken voert. Doe Cristus op was ghevaren, Ende dapostlen ghesceeden waren In meneghen lande hier ende daer, Omt gheloeve te makene claer, Bleef Maria woenende doen Ane den berch van Syoen, In een huis, alsoe ic las, Dat Jans ewanglisten was, Diese in sire hoeden hilt al, Alsoe hem Cristus selve beval. [412] An hare hadsi van seden, Datsi dicke alle die steden Visiteerde met groten niede Daer horen kinde iet ghesciede: Daer hi ontfinc sijn doepsel, Daer hi ghecruist was alsoe wel, Tsinen grave ende tandren steden Ghinc si dicke met innecheden, Ende ghedachte met ernste groet Hoers liefs kints better doet. Want Epyphanus heeft bescreven, Dat Maria was in dit leven Viertien jare altegader Na dat hoer kint voer tsinen vader. Oec seeght hi voert, alsic las, Datsi viertien jaer out was Doen si dat kint zonder blame Ontfinc in horen lichame, Ende int vijftiende jaer hadsijt (Hier moeghdi weten horen tijt), Ende si was met hem daer nare Meer dan tweendedertich jare: Dus was si out min no mee Dan sestich jare ende twee: Selc seeght meer, selc seeght min, Maer dus houdict in minen sin. Eens sat Maria alleene, Ende brac in harde groten weene] [413] Om tferlanc van haren kinde, Datsi also zere minde: So zere langhede haer na dien Dat sijt inder glorien zoude zien; Want doe si lest van hem schiet, Sach sijt staen in groot verdriet; Ende om dat haer niet en was Comen also sulc troost ende solas Van haren zone optien dach, Alst daghelijcs te doene plach, So droefde si vele te mere Om haer kint, der glorien here. Daer si sat dus droeflike, Quam dinghel van hemelrike Met groten lichte voor haer staen. Eersamelijc groete hise zaen: - ‘Ic groete u,’ sprac hi, ‘ghebenedide! Ontfaet nu te desen tide Benedixie des heren groot, Die Jacob salicheit ontboot. Uten paradise bringhic u Een rijs van eenre palmen nu, Datmen voor uwen fierter sal draghen. Uwe ziele sal binnen drien daghen [414] Uten lichame emmer scheiden: U sone sal uwes ontbeiden, Alse sijnre liever moeder waert, Die hi te hebbene nu begaert.’ Maria sprac: ‘So segt mi (Ic bids u), hoe u name si. Ic bidde dattie broedre mijn, Die apostelen, alle vergadert zijn Voor mi in eenre scaren, Eer mine ziele uut vare: Dat icse moghe scouwen an, Ende van hem worde begraven dan. Ooc so bidde ic mede op trouwe, Dat mine ziele niet en scouwe Den quaden gheest, die wile dat Si sculet in dit vleesschelijc vat, Ende dattie viant macht en ghene In mi en hebbe, groot noch clene.’ Dinghel sprac: Vrouwe, waer bi Vraghedi om den name van mi? Hi is wonderlijc ende groot. Ic segghe u nu, vrouwe, albloot, Dat alle die apostelen noch heden Versament warden te deser steden, [415] Die met groter waerdicheden Doen sullen u uut leden; Want die ghene die wilen brachte Den prophete, mids Gods crachte, Van Judea te Babylone, Te Daneele onder die lyone, Heeft die macht dat hi mach vuren Die apostelen hier in eenre uren. Hoe coomt dat ghi ontsiet Den quaden gheest also goet als yet? Ja, ghi, die met moghentheden Sijn hooft hebt ontwee ghetreden, Ende sine macht ooc also wale Hem hebt ghenomen altemale? Nochtan sal uwen wille gheschien: Ghi en sult den viant niet zien. Dus schiet dinghel van daer, Ende liet daer die palme claer, Die gheleec al openbaere Oft een groene roede ware; Maer die loveren, alsict verstoet, Alse die dachsterre doet. |
Hier begint onze vrouwe opvaart, eerst hoe de engel om haar kwam. - [LV.] De opvaart van Maria mooi, Hoe ze opvoer tot haar zoon, Zet ik hier, zo goed ik kan, Als zegt dat Sint Johannes Wijlen schreef in een boekje, Daar deze dingen uitgenomen zijn. Het is niet geautoriseerd, Maar het is wel onderzocht Onder het papen volk en verhoord Alzo dat zij het predeken voort. Toen Christus op was gevaren, En de apostelen gescheiden waren In menige landen hier en daar, Om het geloof duidelijk te maken, Bleef Maria wonen toen Aan de berg van Sion, In een huis, alzo ik las, Dat van Johannes de evangelist was, Die haar geheel in zijn hoede hield, Alzo hem Christus zelf beval. [412] Aan haar had ze van zeden, Dat ze vaak alle plaatsen Visiteerde met groten ijver Daar haar kind iets geschiede: Daar hij ontving zijn doopsel, Daar hij gekruisigd was alzo wel, Tot zijn graf en andere plaatsen Ging ze vaak met innigheid, En gedacht met grote ernst Haar lieve kind bittere dood. Want Epiphanius heeft beschreven, Dat Maria was in dit leven Veertien jaar geheel Nadat haar kind voer tot zijn vader. Ok zegt hij voort, zoals ik las, Dat ze veertien jaar oud was Toen ze dat kind zonder blaam Ontving in haar lichaam, En in het vijftiende jaar had zij het (Hier mag je weten haar tijd), En ze was met hem daarna Meer dan tweeëndertig jaar: Dus was ze oud min of meer Dan zestig jaren en twee: Sommigen zeggen meer, sommigen zeggen minder, Maar aldus houdt ik het in mijn z sin. Eens zat Maria alleen, En brak in erg grote wenen] [413] Om het verlangen van haar kind, Dat ze alzo zeer minde: Zo zeer verlangde ze na die Dat zij het in de glorie zou zien; Want toen ze laatst van hem scheidde, Zag ze hem staan in groot verdriet; En omdat haar niet was Gekomen alzo zo’ n troost en solaas Van haar zon op die dag, Als het dagelijks te doen plag, Zo bedroefde ze veel te meer Om haar kind, de glorie heer. Daar ze dus droevig zat, Kwam de engel van hemelrijk Met grote lichten voor haar staan. Eerzaam groette hij haar gelijk: - ‘Ik groet u,’ sprak hij, ‘gezegende! Ontvang nu te deze tijd Zegening van de heer groot, Die Jacob zaligheid ontbood. Uit het paradijs beng ik u Een twijg van een palm nu, Dat men voor uw relikwieënkastje zal dragen. Uw ziel zal binnen drie dagen [414] Uit het lichaam immer scheiden: Uw zoon zal op u wachten, Als zijn liever waarde moeder, Die hij te hebben nu begeert.’ Maria sprak: ‘Zo zeg mij (Ik bid het u), hoe uw naam is. Ik bid dat mijn broeder, Die apostelen, alle verzameld zijn Voor mij in een schaar, Eer mijn ziele uitvaart: Dat ik ze mag aanschouwen, En van hem wordt begraven dan. Ook zo bid ik mede op trouw, Dat mijn ziele niet aanschouwt De kwade geest, die tijd dat Ze schuilt in dit vleselijke vat, En dat de vijand geen macht In mij hebben, groot noch klein.’ De engel sprak: Vrouwe, waarbij Vraag je om de naam van mij? Hij is wonderlijk en groot. Ik zeg u nu, vrouwe, duidelijk, Dat alle apostelen noch heden Verzameld worden te deze plaats, [415] Die met groter waardigheden Doen zullen u uitleiden; Want diegene die wijlen brachten De profeten, mits Gods kracht, Van Judea tot Babylon, Te Daniel onder de leeuwen, Heeft die macht dat hij mag voeren Die apostelen hier in een uur. Hoe komt het dat gij ontziet De kwade geest alzo goed als iets? Ja, gij, die met mogendheden Zijn hoofd hebt stuk getreden, En zijn macht ook alzo wel Hem hebt genomen helemaal? Nochtans zal uw wille geschieden: Gij zal de vijand niet zien. Dus scheidde de engel van daar, En liet daar die heldere palm, Die geleek al openbaar Of het een groene roede was; Maar de bladeren, zoals ik het verstond, Als de Dagster doet. |
|
Hoe die apostelen versamenden voor Marien, ende hoe Cristus selve quam om hare. – LVI. Sinte Jan predicte doe [416] Ons heren woort in Ephesoe. Een groot donre rees te hant; Een witte wolke Janne prant, Ende voerden voor Marien dore. Doe so clopte Jan daer vore, Ende ghinc al liselike naer: Deene maghet groete dander daer, So hi alre waerdelicste mach. Als Maria Janne sach, Wonderde haer utermaten, Ende en conste niet ghelaten Sine weende van vruechden dan. Dus so sprac si Janne an: O sone Jan, nu bidde ic u, Dat ghi der woort ghedencket nu Die u meester seide, doe hi U teenen zone beval mi, Ende mi u weder teenre moeder: Met rechte sidi mijn behoeder. Ic ben gheroepen, ic moet scheden Van deser wel armer menscheden. Nu biddic u dat ghi wilt zijn Een hoede des lichamen mijn; Want ic hoorde dese dinghe, Dattie Joden onderlinghe, [417] In ghemenen rade seiden: ‘Ghi broedre, laet ons beiden Tote dat dit wijf is doot Die droech onsen viant groot, Ende laetse ons dan schiere Verbernen in enen viere.’ Daer omme biddic u dat ghi Dese palme draecht voor mi, Alsmen mi draghet ten grave. Jan sprac: ‘Vergave God, vergave, Dattie lieve broedre mijn, Die apostelen, hier mochten zijn, Dat wi hoochlike mit eren Uwe uut lede mochten hanteren.’ Te hant so worden hier nare Die apostelen mitten hare Ghegrepen, sijt seker das, In dat lant daer elc was, Ende worden al onghelet Voor Marien duer gheset. Doe si hem dus vernamen Teenen hope daer te samen, Wonderts hem herde zere. Si seiden: ‘Twi heeft onse here [418] Ons ghebroedre hier versaemt?’ Hier en binnen so vernaemt Jan, ende is te hem ghegaen, Ende seide dat onse vrouwe zaen Van desen live varen zoude. Ooc seide hi hem also houde: ‘Wacht dat ghi niet en misbaert, Alse haer die gheest uut vaert; Want hoordet tfolc cleine ofte groot Dat ghi weendet om haer doot, Si souden segghen van dien: “Siet hoe dese die doot ontsien, Die den volke nochtan Prediken dat wijf ende man Ten joncsten daghe, sonder waen, Met lichamen sullen opstaen.”’ Niement so en darf hier ane Twivelen noch sijn in wane, Die apostelen en waren ter stede Daer Maria haer ende dede; Want Dyonisius, als ic las, Die Paulus discipel was, Heeft in sinen boec vertrect, Daer hi van hemelschen name sprect, Dattie apostelen alle te samen [419] Te Marien einde quamen, Ende dat elc van hem dede doen In die ere Gods een sermoen. Paulus in sine epistele mede, Die hi aen Thymotheum dede, Scrijft ooc dat voorwaer, Dat vele broedren waren daer, Onder welke hi met namen set Jacob ende Pietre met. Dyonisius doet voort ghewach, Doe Maria die apostelen sach, Datsi verblijdde herde zere Ende danckes Gode, onsen here. Op haer bedde sat si daer Ende die apostelen omtrent haer. Lampten ende lanternen bernden daer, Diet daer maecten harde claer. Doe, alst ter derder uren quam Inder nacht, quam dat Lam, Jhesus Cristus, haer lieve zone, Met eenre scaren groot ende scone: Dat waren die yngle chore, Patriarke ende confessore, [420] Martelaers ende maechden mede. Dese stonden daer ter stede Omtrent Marien gheordineert, Elc na sinen staet ghepareert. Jhesus hief op den sanc. Si songhen doe alle dat clanc: Dat was soete melodie: Ay, edele vrouwe Marie! Om die blijsscap die ghi hadt doe, Staet ons bi, spade ende vroe, Ende verloost ons van alle dien Daer ons of moghe messchien!’ |
Hoe die apostelen verzamelden voor Maria en hoe Christus zelf om haar kwam. – LVI. Sint Johannes predikte toen [416] Onze heer woord in Efeze. Een groot donder rees gelijk; Een witte wolk Johannes greep, En voerde hem voor de deur van Maria. Toen zo klopte Jan daarvoor, En ging al gelijk daarna: De ene maagd groette de ander daar, Zo hij aller waardigst mocht. Als Maria Johannes zag, Verwonderde het haar uitermate, En ze kon het niet laten Zij weende van vreugden dan. Dus zo sprak ze Johannes aan: O zoon Johannes, nu bid ik u, Dat gij het woord gedenk nu Die uw meester zei, toen hij U tet een zoon aanbeval mij, En mij u weer tot een moeder: Met rechte ben je mijn behoeder. Ik ben geroepen, ik moet scheiden Van deze wel arme menselijkheid. Nu bid ik u dat gij wilt zijn Een hoeder van mijn lichaam; Want ik hoorde deze dingen, Dat de Joden onderling, [417] In algemene raad zeiden: ‘Gij broeder, laat ons wachten Totdat dit wijf is dood Die droeg onze grote vijand, En laat ze ons dan snel Verbranden in een vuur.’ Daarom bid ik u dat gij Deze palm draagt voor mij, Als men mij draagt ten grave. Johannes sprak: ‘Vergaf God, vergaf, Dat mijn lieve broeder, Die apostelen, hier mochten zijn, Dat we hogelijk met eren Uw uit leiden mochten hanteren.’ Gelijk zo worden hierna Die apostelen met de haren Gegrepen, zij het zeker dat, In dat land daar elk was, En worden al zonder letten Voor Maria’s deur gezet. Toen si hem dus vernamen Tot een hoop daar tezamen, Verwondert het hen erg zeer. Ze zeiden: ‘Waarom heeft onze heer [418] Ons gebracht hier verzameld?’ Ondertussen zo vernam het Johannes, en is tot hen gegaan, En zei dat onze vrouwe gelijk Van dit lijf varen zou. Ook zei hij hen alzo gauw: ‘Wacht dat gij niet misbaarst, Als haar de geest uitgaat; Want hoorde het volk klein of groot Dat gij weende om haar dood, Ze zouden zeggen van die: “Ziet hoe deze de dood ontzien, Die het volk nochtans Prediken dat wijf en man Ten jongsten dagen, zonder twijfel, Met lichaam zullen opstaan.”’ Niemand zo durft hieraan Te twijfelen noch zijn in waan, Die apostelen waren ter plaatse Daar Maria ze deed; Want Dionysius, als ik las, Die Paulus discipel was, Heeft in zijn boek verhaald, Daar hij van hemelse namen spreekt, Dat de apostelen alle tezamen [419] Te Maria einde kwamen, En dat elk van hen deden toen In de eer van God een sermoen. Paulus in zijn epistel mede, Die hij aan Timotheüs deed, Schrijft ook dat voorwaar, Dat vele broeders waren daar, Onder welke hij met namen zet Jacob en Petrus mede. Dionysius doet voort gewag, Toen Maria die apostelen zag, Dat ze verblijdde erg zeer En dankte God, onze heer. Op har bed zat daar En die apostelen omtrent haar. Lampen en lantarens branden daar, Die het daar maakten erg helder. Toen, als het ten derde uur kwam In de nacht, kwam dat Lam, Jezus Christus, haar lieve zoon, Met een schaar groot en mooi: Dat waren die engelenkoren, Patriarchen en belijders, [420] Martelaars en maagden mede. Deze stonden daar ter plaatse Omtrent Maria geordineerd, Elk naar zijn staat gepareerd. Jezus hief op het gezang. Ze zongen toen alle dat het klonk: Dat was liefelijke melodie: Aai, edele vrouwe Maria! Om die blijdschap die gij had toen, Sta ons bij, laat en vroeg, En verlos ons van alle die Daar ons van mocht misgaan!’ |
|
Hoe Cristus mitter hemelscher scaren Marien ziele voerde te hemele waert. – LVII. Nu so suldi voort verstaen, Hoe haer uut lede is begaen, Ghelijc dat int boecskijn leecht Daer ic hier voren of heb gheseecht, Dat ewangelista Sente Jan Screef, alsmen hem tiet an. Onse here Jhesus Cristus sprac vore, Ende seide aldus tote hore: ‘Coomt, mine vercoornen scone, Ic sette u in minen trone, [421] Want ghijs zonderlinghe sijt waert: U scoonheit hebbic zere begaert.’ - ‘Here,’ sprac si, ‘ic ben ghereet Te doene algader u beheet.’ Doe seiden si alle te samen, Die met Cristum daer quamen: ‘Dit is si die selve die Oncuuscheit en wiste nie. Met rechte so sal si varen Metter heiligher zielen scaren; Want van haer selven sprac si: “Alle gheslachten sullen mi Salich segghen, want hi Grote dinc ghedaen heeft mi.”’ Doe seide Cristus, die overste zangher (Hine woude niet beiden langher): ‘Coomt haer, mine vercoorne bruut, Ghi wort ghecroont in mijn deduut.’ - ‘Ic doe,’ sprac si doen ghereet, ‘Want daer dus ghescreven steet, Dat ic sal doen in alre tijt Uwen wille, die mijn God sijt; Want mijn gheest verblijdde zere In minen God, in minen here.’ Doe voer die ziele bequame [422] Uut Marien lichame In Jhesus, haers zoons, scoot: Haer scoonheit was so groot, Datter niement toe en dochte Dat hire ghenoech of spreken mochte. Doe seide onse here Jhesus Toten apostelen aldus: ‘Ic bevele u dat ghi draghet Den lichame van deser maghet, Mire moeder, int dal te Josaphat. Een nuwe graf vindi in dat: Daer leghse in mit waerdicheden, Ende dan so blijft daer ter steden Drie daghe, ic sal dan weder Tote u comen hier neder.’ Mettien voer onse heer van daer, Ende sijn gheselscap volchde hem naer Metter scoonster melodie, So dat des ghelike nie Menschelijc oghe en sach, Noch herte peinsen en mach. Die apostelen saghen opwaert, Ende riepen: ‘Vrouwe, nu vaert Ende ghedinct onser, wi biddens u, [423] Die in dit ellende bliven nu.’ Doe dingle, die bleven boven, Hoorden dit zonderlinghe loven Ende deser groter feesten pleghen, Ghinghen si alle daer jeghen, Ende doe si openbare zaghen Dat haer coninc brochte ghedraghen In sinen arme, met jolive, Die ziele van enen wive, Wonderde hem zere van dien. Lude riepen si mettien: ‘Wie is dese vercoorne fine, Die opgaet door die woestine, Van allen weelden dus rike? Wie sach ye des ghelike?’ Doe die ghene dit vernamen Die mit Cristus scare quamen, Riepen si zere al over luut: ‘Dit is die salighe bruut, Dochter van Jherusalem. Onse coninc brincse met hem, Ende sal haer spannen crone In sinen oversten trone.’ Dus voeren si te hemele waert. Die apostelen stonden alle vervaert Van datsi hadden ghesien; [424] Gode dancten si van dien. Drie maechden quamen daer zaen, Die den lichame zouden dwaen. So grote claerheit quam daer omtrint, Datsi des lichamen en saghen twint, Voor dat hi al voldwoeghen was Ende ghedect, sijt zeker das. Hier en binnen so wast dach. Nu hoort wies men voort daer plach. |
Hoe Christus met de hemelse scharen Maria’ s ziel voerde te hemel waart. – LVII. Nu zo zal je voort verstaan, Hoe haar uit de leden is gegaan, Gelijk dat in het boekje ligt Daar ik hiervoor van heb gezegd, Dat evangelist Sint Johannes Schreef, zoals men het hem aantijgt, Onze heer Jezus Christus sprak voor, En zei aldus tot haar: ‘Kon, mijn uitverkoren mooie, Ik zet u in mijn troon, [421] Want gij bijzonder bent het waard: Uw schoonheid heb ik zeer begeerd.’ - ‘Heer,’ sprak ze, ‘ik ben gereed Te doen allemaal uw bevel.’ Toen zeiden ze alle tezamen, Die met Christus daar kwamen: ‘Dit is si dezelfde die Van geen onkuisheid wist. Met recht zo zal ze gaan Met de heilige zielen scharen; Want van zichzelf sprak ze: “Alle geslachten zullen mij Zalig zeggen, want hij Grote ding gedaan heeft mij.”’ Toen zei Christus, de overste zanger (Hij wilde niet langer wachten): ‘Kom hier mijn uitverkoren bruid, Gij wordt gekroond in mijn zaligheid.’ - ‘Ik doe,’ sprak ze toen gereed, ‘Want daar dus geschreven staat, Dat ik zal doen in alle tijd Uw wil, die mijn God zegt; Want mijn geest verblijde zeer In mijn God, in mijn heer.’ Toen voer die ziel bekwaam [422] Uit Maria’s lichaam In Jezus, haar zoon, schoot: Haar schoonheid was zo groot, Dat e niemand toe dacht Dat hij er genoeg van spreken mocht. Toen zei onze heer Jezus Tot de apostelen aldus: ‘Ik beveel u dat gij draagt Het lichaam van deze maagd, Mijn moeder, in het dal te Josafat. Een nieuwgraf vind je in dat: Daar leeg haar in met waardigheid, En dan zo blijft daar ter plaatse Drie dagen, ik zal dan weer Tot u komen hier neer.’ Meteen voer onze heer vandaar, En zijn gezelschap volgde hem na Met de mooiste melodie, Zodat dies gelijke niet Menselijke ogen zag, Noch hart peizen mag. Die apostelen zagen opwaarts, En riepen: ‘Vrouwe, nu ga En gedenk ons, we bidden het u, [423] Die in deze ellende blijven nu.’ Toen de engelen die bleven boven, Hoorden dit bijzonder loven En deze groter feesten plegen, Gingen ze alle daartegen, En toen ze openbaar zagen Dat hun koning bracht gedragen In zijn armen, met jolijt, Die ziel van een wijf, Verwonderde hen zeer van dien. Luid riepen ze meteen: ‘Wie is deze fijne uitverkoren Die opgaat door de woestijn, Van allen weelde aldus rijk? Wie zag iets dergelijks?’ Toen diegene dit vernamen Die met Christus schaar kwamen, Riepen ze zeer alle over luid: ‘Dit is die zalige bruid, Dochter van Jeruzalem. Onze koning brengt ze met hem, En zal haar spannen de kroon In zijn oversten troon.’ Dus voeren ze ten hemel waart. Die apostelen stonden alle bang Van dat ze hadden gezien; [424] God dankten ze van dien. Drie maagden kwamen daar gelijk, Die het lichaam zouden wassen. Zo’ n grote helderheid kwam daaromtrent, Dat ze het lichaam geheel niet zagen, Voor dat het al gewassen was En gedekt, zij het zeker dat. Ondertussen zo was het dag. Nu hoort wat men voort daar plag. |
|
Hoe die apostelen droeghen Marien ten grave, ende wat wonderen daer gheschieden, ende hoese Cristus haelde mit lichamen. – LVIII. Doe die magheden tamelijc Begaedt hadden dat salighe lijc, Alse thant te doene ter aerden, Nament die apostelen mit waerden, Ende leident thant optie bare. Tote Pietre sprac Jan daer nare: ‘Pieter, voor dit lijc suldi Dese palme draghen, want ghi Sijts bat waert dan yeman [425] Dien ic hier nu ghesien can; Want onse here, als ghi wel wet, Heeft u boven ons allen gheset Ende sinen herde ghemaect mede Van sinen scapen telker stede: Daer bi betaemt u bat.’ Pieter antwoorde na dat: ‘Jan, van rechte behoort u Dese palme te draghene nu: Ghi sijt maghet van Gode vercoren: Daer bi moet u toe behoren Dat ene maghet dese palme draecht Voor Gods uutvercoorne maecht; Want u haer zone voordeel dede, Dat hi u sine heimelichede Sonderlinghe heeft gheopenbaert, Ende ghi sijn liefste jongher waert: So sidi sculdich te meere Sire moeder te doen ere: Daer bi draecht dese palme claer, Ende ic sal draghen die baer. Dander apostelen die hier staen, Sullen omtrent die bare gaen, Ende Gode loven so elc best can.’ Doe sprac Paulus, die goede man: ‘Al bin ic die minste van u allen, [426[ Ic draechse ooc, macht mi ghevallen.’ Hi greep die bare mit gheninde [Peeter greepse ten andren inde, Ende ghinghen vast ten grave wert. Lude zonghensi in die vaert: ‘Exiit de Egypto: Alleluya!’ Dapostlen zonghen alle na. Jan droech die palme in sine hant. Ene wolke quam thant, Die omvinc daer ter stede Dapostlen ende [die] bare mede, Datmer niet en mochte sien an; Hoer stemme hoerdemen nochtan. Dingle van hemelrike Songhen met soe zoetelike Ende soe sere lude dat In roeren wart al die stat. Tfolc quam daer toe ghedronghen, Om te siene wie daer zonghen Ende wat feesten dat daer ware. Doen brac uut alsoe die mare, Dat Jhesus moeder ware doet, [427] Dat sijn jongren met feesten groet Dlijc droeghen ten grave waert. Doen riep dJoedscap ter vaert: ‘Laet ons allen wapenen gaen, Ende dese jonghren doet verslaen, Ende dwijf werpen inden brant.’ Hieren binnen quam thant Dat paepscap gheloepen dare, Om te wetene wat daer ware. Doe seide die prince der papen: ‘Siet wat groeter blijscapen Nu maken dese caytive Met enen doeden wive, Die den ghenen ter werelt brachte Die bederven woude onse gheslachte. Comt, ende laetse ons nemen schire Ende verbernen in enen viere.’ Doe liep hi daer toe thant, Ende sloech ane die bare sine hant Met harde groeter onwerden, Alse te werpene ter erden. Sijn hant bleefer ane vast Ende verdorde als een bast, Ende dander hant oec mede. Dat volc oec vander stede Quam mede loepende ane, Om dapostlen te verslane; [428] Maer die wolke, die daer hinc Ende die apostlen omvinc, Maecte dat volc soe blint, Dat sise en saghen twint. Der papen prince hinc dare Met groeten wee ane die bare. Hi riep: ‘Peeter, ic bidde di, Dattu mi nu staes bi In mire jammerliker noet, Oft ic blive van pinen doet. Late di ghedinken das Dat ic wilen dijn vrient was, Doen ic omme [di] ontscout dede, Daer di een wijf tere stede Openbare wroeghde, waerbi Dattu los ontghings ende vri.’ Peeter andwerdde als die coene: ‘Wi hebben anders nu te doene Met onser vrouwen uutleede: Wi en moghen teser stede U niet helpen, als ghi wel siet. Nochtan en segghict daeromme niet, Eest dat ghi gheloeft clare In Jhesum Cristum ende in hare Die wi draghen hier ten grave, Ghi moeghter bate hebben ave.’ - ‘Ja ic,’ sprac hi doen, die here, [429] ‘Ic gheloeve emmermere In Jhesum Cristum, sijds ghewes, Die ghewarech Gods sone es, Ende in sire moeder, die maeght, Die ghi hier ten grave draeght.’ Doen hi dit sprac aldos, Wart hi vander baren los, Maer dwee ende de droecheide Bleven hem in darme beide. Peeter, die dit sach an, Sprace aldus tote dien man: ‘Gaet, nemt die palme thant Die Jan draeght in sine hant, Ende legse den volke opt hoeft, Dat daer blint staet ende verdoeft. Die gheloevech wille wesen, Si werden siende van desen; Ende die gheloeven en willen twint, Selen ewelec bliven blint.’ Dapostlen droeghen na dat Den lichame in Josaphat, Ende leidenne daer tien stonden In een nuwe graf datsi daer vonden, Ende sijn alle daer bi gheseten, Alsoe hen God hadde gheheten. Des derds daghs quam Cristus dare Ende met hem der ingle scare. [430] Vriendelike soe sprac hi: ‘Vrede met u allen si!’ Si antwerdden weder: ‘Here, Glorie met u emmermere, Die groete wondre doet allene!’ Doe sprac Cristus int ghemene: ‘Wat eren dunct u goet sijn Dat ic doe der moeder mijn?’ - ‘Here, dat segghen nu u knechte, Dat ghi uwer moeder van rechte Verwecken zelt te deser tijt, Alsoe als ghi verwect sijt Vander doet ewelike, Ende setse in uwe rike Bi u tuwer rechter hant.’ Doen was daer Michiel thant, Ende presenteerde die ziele scone Vorden behoudere, horen zone. Doe sprac onse here ende seide: ‘Staet op, mijn duve, zonder beide, Mine alre liefste vriendinne, Die ic van allen rechte minne, Tabernakel mire glorien, Van euweliker memorien, Ghi sijt die hemelsche tempel, Vat des levens alsoe wel. Alsoe ghi in al uwen stonden Nie ghewont smette van zonden, [431] Alsoe en sal inden grave Uwe lichame niet nemen ave.’ Thant ghinc Marien ziele claer Inden reinen lichame daer, Ende quam uten grave saen, Ende es inden hemel ontfaen Met alle dier ingle scaren, Die om hare daer comen waren. Daer soe bleven hare ghewaeden, Te troeste ende te ghenaden Allen den ghenen die wouden Hoere gheloeve an hare houden. Men leest dat in ouden jaren, Doen die Normanne heiden waren, Datsi met groeter moghenthede Belaghen Chaerters die stede, Om dat sise wouden winnen. Die bisscop doen van daer binnen Nam onser vrouwe himde thant. Ane enen schacht dat hijt bant, Ende staect daer boven schiere Optie mure tere baniere. Die viande zaghen dan Di[e] selsene baniere an, Ende maecten der mede hoer scop. Soe langhe saghensi daer op, Dat si worden staer blint. [432] Doen dat binnen wart bekint, Trockensi ute ten vianden, Ende sloeghen tote hen te handen, Ende scouffierden hoer conroet,] Ende sloeghenre vele doot. Dus wart ontset die poort Mids Marien, als ghi hoort, Die ghelooft is ewelike Bi haren zone in hemelrike! |
Hoe die apostelen droegen Maria ten grave en wat wonderen daar geschieden en hoe Christus haar haalde met lichaam. – LVIII. Toen die maagden tamelijk Begaan hadden dat zalige lijk, Zoals ze gelijk doen op de aarde, Namen het de apostelen met waarden, En legden het gelijk op de baar. Tot Petrus sprak Johannes daarna: ‘Petrus, voor dit lijk zal hier Deze palm dragen, want gij Zij het is bat waard dat iemand [425] Die ik hier nu zien kan; Want onze heer, zoals gij wel weet, Heeft u boven ons allen gezet En zijn erg gemaakt mede Van zijn schapen te elke plaats: Daarbij betaamt het u beter.’ Petrus antwoorde na dat: ‘Johannes van recht behoort u Deze palm te dragen nu: Gij ben t de maagd van God uitverkoren: Daarbij moet het u toe behoren Dat een maagd deze palm draagt Voor Gods uitverkoren maagd; Want u haar zoon voordeel deed, Dat hij u zijn heimelijkheid Vooral heeft geopenbaard, En gij zijn liefste jonger was: Zo ben je meer schuldig Zijn e moeder te doen eer: Daarbij draag deze palm duidelijk, En ik zal dragen de baar. De andere apostelen die hier staan, Zullen omtrent de baar gaan, En God loven zo goed elk kan.’ Toen sprak Paulus, die goede man: ‘Al bin ik die minste van u allen, [426[ Ik draag ze ook, mag het mij gebeuren.’ Hij greep die baar met dat doel Petrus greep het ten andere eind, En gingen vast ten grave waart. Luid zondegen ze in die vaart: ‘Exiit de Egypto: Alleluja!’ De apostelen zongen alle na. Johannes droeg de palm in zijn hand. Ene wolk kwam gelijk, Die omving daar ter plaatse De apostelen en de baar mede, Zodat men er niets kon aanzien; Hun stemmen hoorde men nochtans. De engelen van hemelrijk Zongen zo’ n liefelijk En zo zeer luid dat In roer werd de hele stat. Het volk kwam daartoe gedrongen, Om te zien wie daar zongen En wat feesten dat daar was. Toen brak uit alzo dat bericht, Dat Jezus moeder wars dood, [427] Dat zijn jongeren met grote feesten Het lijk droegen ten grave waart. Doen riep het Joodse volk ter vaart: ‘Laat ons allen wapenen gaan, En deze jongeren laten verslaan, En het wijf werpen in de brand.’ Ondertussen kwam gelijk Dat papen volk gelopen daar, Om te weten wat daar was. Toen zei de prins der papen: ‘Ziet wat grote blijdschap Nu maken deze ellendige Met een dood wijf, Die diegene ter wereld bracht Die bederven wilde ons geslacht. Kom en laat ons nemen het lijk En verbranden in een vuur.’ Toen liep hij daartoe gelijk, En sloeg aan de baar zijn hand Met erg grote onwaarde, Als te werpen ter aarden. Zijn hand bleef er vast aan En verdorde als een bast, En de andere hand ook. Dat volk ook van de plaats Kwam mede aanlopen, Om de apostelen te verslaan; [428] Maar die wolk, die daar hing En die apostelen omving, Maakte dat volk zo blind, Dat ze niets zagen. Der papen prins hing daar Met grote pijn aan die baar. Hij riep: ‘Petrus, ik bid u, Da tu mij nu bijstaat In mijn droevige nacht, Of ik blijf van pijn dood. Laat u gedenken dat Dat ik wijlen uw vriend was, Toen ik om uw onschuld deed, Daar u een wijf t ene plaats Openbaar wroegde waarbij Dat u los ontging en vrij.’ Petrus antwoordde als die koene: ‘Wij hebben anders nu te doen Met onze vrouwen uitvaart: Wij mogen te deze plaats U niet helpen, zoals ge wel ziet. Nochtans zeg ik het daarom niet, Is het dat ge duidelijk geloofd In Jezus Christus en in haar Die we dragen hier ten grave, Gij mag er baat van hebben.’ - ‘Ja ik,’ sprak hij toen, die heer, [429] ‘Ik geloof immermeer In Jezus Christus, wees zeker, Die de ware Gods zoon is, En in zijn moeder, die maagd, Die gij hier ten grave draagt.’ Toen hij dit sprak aldus, Werd hij van de baren los, Maar de pijn en droogte Bleven hem in de armen beide. Petrus, die dit aanzag, Sprak aldus tot die man: ‘Ga, neem de palm gelijk Die Johannes in zijn hand draagt En leg ze het volk op het hoofd, Dat daar blind staat en verdoofd. Die gelovig willen wezen, Ze worden ziende van deze; En die niets willen geloven, Zullen eeuwig blind blijven.’ De apostelen droegen na dat Het lichaam in Josafat, En legden het daar te die stonden In een nieuw graf dat ze daar vonden, En zijn alle daarbij gezeten, Alzo hen God had gezegd. De derde dag kwam Christus daar En met hem een engelenschaar. [430] Vriendelijk zo sprak hij: ‘Vrede met u allen is!’ Ze antwoorden weer: ‘Heer Glorie met u immermeer, Die groten wonderen doet alleen!’ Toen sprak Christus in het algemeen: ‘Wat eren dunkt u goed te zijn Dat ik doe tot mijn moeder?’ - ‘Heer, dat zeggen nu uw knechten, Dat gij uw moeder van recht Verwekken zal te deze tijd, Alzo als gij verwekt bent Van de dood eeuwig, En zet ze in uw rijk Bij u ter rechterhand’ Toen was daar Michiel gelijk, En presenteerde die ziel mooi Voor de behouder, haar zoon. Toen sprak onze heer en zei: ‘Sta op, mijn duif, zonder wachten, Mijn allerliefste vriendin, Die ik van alle recht minne, Tabernakel van mijn glorie, Van eeuwige memorie, Gij bent de hemelse tempel, Vat des levens alzo wel. Alzo gij in al uw stonden Niet gewond bent met de smet van zonden, [431] Alzo zal in het graf Uw lichaam niet afnemen.’ Gelijkging Maria ziel duidelijk In het reine lichaam daar, En kwam uit get graf gelijk En is in het hemel ontvangen Met alle engelenscharen Die om haar daar gekomen waren. Daar zo bleven haar gewaden, Te troost en te genaden Allen diegene die wilden Hun geloof aan haar houden. Men leest dat in ouden jaren, Toen die Noormannen heiden waren, Dat ze met grote mogendheden Belagen Charters die plaats, Omdat ze die wilden winnen. Die bisschop toen van daarbinnen Nam onze vrouwe hem gelijk. Aan een schacht dat hij het bond, En stak het daarboven snel Op de muur tot een banier. De vijanden zagen dan Die zeldzamen banier aan, En maakten daarmee hun spot. Zo lang keken ze daarop, Dat ze worden staar blind. [432] Toen dat binnen werd bekend, Trokken ze uit tot de vijanden, En sloegen ze tot ze gelijk En schoffeerden hun konvooi. En sloegen er vele dood. Dus werd ontzet die poort Mits Maria, als gij hoort, Die geloofd is eeuwig Bij haar zoon in hemelrijk! |
|
Van Marien ende van Jan ewangelisten. – LIX. Ghelijc datmen en vint Van Marien lichame twint In allen desen aertrike, Recht also in dier ghelike En vintmen van Sinte Janne niet; Want eer hi van aertrike schiet, Quam te hem onse here Cristus, Ende sprac te hem aldus: ‘Coomt, mijn ghetrouwe vrient, Die mi wel hebt ghedient, Met uwen broedren warscapen, [433] In mire eweliker blijsscapen.’ Van desen nodene was Jan (Alse recht was) een blide man. Hi dede maken thant daer nare Een graf voor sinen outhaere. Des derden daghes also zaen, Alse hi misse hadde ghedaen, Is hi int graf gheleghen alsoe, Ende het loec alte hant toe. Sine clerke ontdeden tgraf, Dien sere wonderde hier af, Si en vonden daer clein noch groot Dan manna, dats hemels broot. Die kerke en doet gheen ghewach, Waer sijn lichame wesen mach; Mar sulke segghen dat hi Int aertsche paradijs si, Also hi hier was te samen Met ziele ende mit lichamen, Daer Helyas sijn ende Enoch, Ende dat hi daer sal sijn noch Tote dat Cristus comen sal Doemen dese werelt al; Want hi sprac selve dese dinc, Doe hi mit zinen jonghers ghinc, [434] Ghelijc dat Jan selve scrijft: ‘Aldus willic dat ghi blijft, Sonder sterven, tote ic come:’ Dat bediet, alsict gome: ‘Tote dat ic weder sal comen Ten oordele, dese werelt domen.’ Hier bi mach men sijn ghewes, Dat Jan inden live noch es. Sulke meesters willen toghen, Dat Maria niet en mochte doghen Der doot pine na haer verdriet, Doe si vanden live schiet, Noch ooc Jan, om datsi twee Leden der doot bitter wee, Doe si Jhesum sterven saghen Aen dat cruce so doorslaghen, Wies pine ende smerte Hem ghinc door haer herte, Daer of haer pine was so groot Dat si ghelijc was der doot, Ende datsi omme die selve zaken Pine der doot niet en mochten smaken. Marien rouwe, als wi lesen, Moeste harde groot wesen, Die haer enich kint sach naect Aen dat cruce so mismaect, [435] Bebloet aen allen leden Van boven tote beneden, Ende sterven so jammerlijc dan Ghelijc enen ondadighen man, Daer of si wiste die waerhede Dat hi noit quaet en dede. En hadde si niet gheweten clare Dathi God ende mensche ware Ende ooc den orbaer van sire doot, Haren rouwe was so groot, Therte hadde haer so begheven, Si ware doot onder tcruce bleven. Mar si wiste den orbare wel Waer omme die dinc also ghevel, Ende waer omme hi sterven woude Ende watter na volghen zoude: Dat behieltse in haren sin Ende ander dinc, meer noch min. Drierhande, alsict scouwe, Was aldaer Jans rouwe. Deerste was, des sijt vroet, Om dat Cristus daer stoet In dien jammerliken noot, Daer hine leven sach ende doot. Tander was om dat misbaer [436] Dat Maria dreef aldaer Met ghelate ende mit gheweene, Daer se Jan moeste allene Troosten, houden ende leiden In dier groter jammerheden. Dat derde van sire droefheden Was dat hi moeste scheden Van sinen meester, sinen here, Dien hi minde also zere, In dat jammerlike verdriet, Ende hem en conste ghehelpen niet. Dese drie pointen van node Waren een maniere van dode. Dit sijn die redene waer bi Some liede segghen dat hi Anders gheen doot [smaken] en sal: Dies weet [God] die waerheit al. |
Van Maria en van Johannes evangelist. – LIX. Gelijk dat men vindt Van Maria’s lichaam niets In allen deze aardrijk, Recht alzo in diergelijke Vind met van Sint Johannes niets; Want eer hij van aardrijk scheidde, Kwam tot hem onze heer Christus, En sprak tot hem aldus: ‘Kom, mijn getrouwe vriend, Die mij goed hebt gediend, Met uw broeders feestvieren, [433] In mijn eeuwige blijdschappen.’ Van deze uitnodiging was Johannes (Als het recht was) een blijde man. Hij let maken gelijk daarna Een graf voor zijn altaar. De derde dag alzo gelijk, Toen hij de mis had gedaan, Is hij in het graf gelegd alzo, En het sloot algelijk toe. Zijn kleren openden het graf, Die er zeer van verwonderen, Ze vonden daar klein noch groot Dan manna, dat is hemelsbrood. Die kerk doet geen gewag, Waar zijn lichaam wezen mag; Maar sommige zeggen dat hij In het aardse paradijs is, Alzo hij hier was tezamen Met ziel en met lichaam Daar Elias zijn en Henoch, En dat hij daar zal zijn noch Totdat Christus komen zal Verdoemen deze wereld al; Want hij sprak zelf dit ding, Toen hij met zijn jongeren ging, [434] Gelijk dat Johannes zelf schrijft: ‘Aldus wil ik dat gij blijft, Zonder sterven, tot ik kom:’ Dat betekent, zoals ik het gok: ‘Tot dat ik weer zal komen Ten oordeel, deze wereld verdoemen.’ Hierbij mag men zijn zeker, Dat Johannes nog in leven is. Sommige meesters willen tonen, Dat Maria niet en mocht gedogen De doodspijn na haar verdriet, Toen ze van het lijf scheidde, Noch ook Johannes, omdat zij twee Leden der dood bitter pijn, Toen ze Jezus sterven zagen Aan dat kruis zo doorslagen, Wiens pijn en smart Hen gingen door hun hart, Daarvan was hun pijn zo groot Dat ze gelijk waren als dood, En dat ze om diezelfde zaken Pijn der dood niet mochten smaken. Maria’ s rouwe als we lezen, Moest erg groot wezen, Dat ze zag haar enige kind naakt Aan dat kruis zo mismaakt, [435] Bebloed aan allen leden Van boven tot beneden, En sterven zo droevig dan Gelijk een ondeugdelijke man, Daarvan ze wisten de waarheid Dat hij nooit kwaad deed. En had ze niet duidelijke geweten Dat hij God en mens was En ook het nut van zijn dood, Haar rouw was zo groot, Het hart had haar zo begeven, Ze was dood onder het kruis gebleven. Maar ze wiste het nut wel Waarom dat ding alzo gebeurde, En waarom hij sterven wilde En wat er na volgen zou: Dat behield ze in haar zin En ander ding, meer of min. Drievormig, zoals ik het aanschouw, Was aldaar Johannes rouw. De eerste was, deus wees bekend, Omdat Christus daar stond In dien droevige nood, Daar hij hem leven zag en dood. De ander was omdat misbaar [436] Dat Maria bedreef aldaar Met gelaat en met wenen, Daar ze Johannes moest alleen Troosten, houden en leiden In die grote jammerheden. Dat derde van zijn droefheden Was dat hij moest scheiden Van zijn meester, zijn heer, Die hij minde alzo zeer, In dat droevige verdriet, En hem kon behelpen niet. Deze drie punten van node Waren een manier van dood. Dit zijn die redenen waarbij Sommige lieden zeggen dat hij Anders geen dood smaken zal: Dus weet God de waarheid al. |
|
Noch van Marien ende van Jan ewangelisten. – LX. Onder alle santen ghemene Heeft God vercoren allene [437] Maria ende Janne, des sijt vroet, Boven dat hi dandre doet. Dat hi sijnre moeder heeft waert, Dat en is gheens proevens waert; Want sine ghebode dat bevelen Dat wi onser moeder eren selen. Dat hi Sinte Jan, alsmen vint, Boven andre santen mint, Daer sijn drie redene toe. Deerste redene is alsoe: Die heilighe kerke tughet voorwaer, Dat Jan ewangelista openbaer Maghet van Gode vercoren es, Ende onder dandre, sijts ghewes, Ghemint ooc alremeest: Dit singtmen daer ende leest. Dander redene is aldus: Doe onse here Jhesus Cristus In witten Donre daghe zat Met zinen apostelen ende at, Dat Jan doe ruste voorwaer [438] Op ons heren borst aldaer, Alse of hi in slape waer; Uut sijnre godheit dranc hi aldaer Gods verborghene wijshede, Dat Jhesus Cristus noit en dede Andren sant dan desen, Alsomen wel mach lesen Inden boeken die hi screef, Daer hi wonder in bedreef, Dat cume yement, zonder waen, Wel te gronde can gheslaen. Die derde redene willic u Cortelijc vertrecken nu: Doe Cristus nader menscheiden Van desen aertrike zoude scheiden, Beval hi Janne sire moeder, Dat hi bleve haer behoeder. Hine betrouweder niement bat: Hier aen so merken wi dat Cristus meer minde Janne Dan vanden andren yemanne. Doe onse here Jhesus Cristus woude Dat Jan van hier sceiden zoude, Noodde hine selve met zinen name, Dathi mit zinen broedren quame.[439] Hi ghinc ooc ligghen int graf, Also ghegherwet als hi af Van dien outhaer quam ghegaen, Daer hi misse hadde ghedaen, Ende dat graf sloech toe: Niet meer en sachmens doe. Noit en wert hi, des ghetrout, Op dit aertrike doot ghescout. Nochtan was hi, dat ghijt wet, In wallenden olie gheset Te Romen voor die poorte Latine. Hi was ooc ghedrinct mit venine, Ten scade hem al niet een haer; Ende die tvenijn droncken daer Ende daer of storven ter selver stont, Maecte hi optie stede ghesont. Daer omme scrijftmen hem, te waren, In die figure van enen aren, Om dathi in hemels weten vlooch Boven alle ander heilighen hooch, Ende om dat mensche sine ghelike Noit en quam op aertrike Van heilicheden, alsict scouwe, Uutghenomen onse vrouwe. [440] Sulke prisen Jan Baptista Voor desen Jan Ewangelista, Ende tonen een redene daer bi Waer omme dathi meerre si. Welc meerre is, late ic daer: God weet allene, dats waer. [Niem]ent en sal hier omme striden. [Twee] clerke teenen tiden [Hier] omme langhe twisten: Deen was mit Jan Baptisten, Dathi verre die meerre ware, Dander clerc seide dat contrare. Doe desen twist, zonder waen, Langhen tijt hadde ghestaen, Ende datmen dach op legghen woude Datment termineren soude, Quam elcs Sinte Jan dan Dies nachts tote sinen man, Ende verboot hem doe albloot Dathi voort ane, cleine noch groot, Van deser dinc en disputere; Want elcs glorie ende sijn ere [441] Ware sulc in ewigher waerden, Datsi niet meer en begaerden: Si hadden al haer ghevoeghen, Datsi hem ooc lieten ghenoeghen. Aldus wart daer die twist Tusschen die clerke ghecist. Weet dat Maria ende Jan sijn Twee columpnen voor Cristus aenschijn, Dien God en ontseit twint; Want hi dese twee dan mint Boven dandre, dats zonder blijf. So laet ons dan ziele ende lijf Desen tween bevelen al; Want God elc andren beval, Aenden cruce daer hi stoet. Ende sijt des seker ende vroet, Si sullen u tallen stonden Hoeden van scanden ende van zonden, Op dat ghi daghelike Dit ghebet zecht innichlike Dat ‘O Intemerata’ beghint. Hoort, ic sal u doen bekint Een herde scoon bispel, Dat eens daer ave ghevel. [442] |
Noch van Maria en van Johannes de evangelist. – LX. Onder alle sinten algemeen Heeft God uitverkoren alleen [437] Maria en Johannes, dus wees bekend, Boven dat hij de anderen doet. Dat hij zijn moeder heeft waard, Dat is geen beproeven waard; Want zijn geboden en dat bevelen Dat we onze moeder zullen eren. Dat hij Sint Johannes, zoals men vindt, Boven andere sinten mint, Daar zijn drie reden toe. De eerste reden is alzo: Die heilige kerke getuigt voorwaar, Dat Johannes evangelist openbaar Maagd van God is uitverkoren, En onder de anderen, dat is zeker, Bemind ook allermeest: Dit zingt men daar en leest. De tweede reden is aldus: Toen onze heer Jezus Christus In witte donderdag zat Met zijn apostelen en at, Dat Johannes toen ruste voorwaar [438] Op onze heer borst aldaar, Als of hij in slaap was; Uut zijn godheid dronk hij aldaar Gods verborgen wijsheden, Dat Jezus Christus nooit deed Andere sint dan deze, Alzo men wel mag lezen In de boeken die hij schreef, Daar hij wonder in bedreef, Dat nauwelijks iemand, zonder waan, Goed doorgronden kan slaan. Die derde reden wil ik u Kortverhalen nu: Toen Christus na de mensheid Van deze aardrijk zou scheiden, Beval hij Johannes zijn moeder, Dat hij bleef haar behoeder. Hij vertrouwde niemand beter: Hieraan zo merken we dat Christus meer minde Johannes Dan van een andere iemand. Toen onze heer Jezus Christus wilde Dat Johannes van hier scheiden zou, Nodigde hij hem zelf met zijn naam, Dat hij met zijn broeders kwam.[439] Hij ging ook liggen in het graf, Alzo gekleurd zoals hij af Van dat altaar kwam gegaan, Daar hij mis had gedaan, En dat graf sloeg toe: Niet meer zag een mens toen. Nooit werd hij, dus vertrouw het, Op dit aardrijk dood aanschouwd. Nochtans was hij dat gij het weet, In wallenden olie gezet Te Rome voor de Latijnse poort. Hij was ook gedrenkt met venijn, Het schaadde hem al niet een haar; En die het venijn dronken daar En daarvan stierven terzelfder tijd, Maakte hij op die plaats gezond. Daarom schrijft men hem, zeker, In die figuur van een arend, Omdat hij in hemels weten vloog Boven alle ander heiligen hoog, En omdat men zijn gelijke Nooit kwam op aardrijk Van heiligheden, zoals ik het aanschouw, Uitgezonderd onze vrouwe. [440] Sommige prijzen Johannes de Doper Voor deze Johannes evangelist En tonen een reden daarbij Waarom dat hij meer is. Welke meer is, laat ik daar: God weet het alleen, dat is waar. Niemand zal hierom strijden. Twee klerken te ene tijd Hierom lang twisten: De een was met Johannes de Doper, Dat hij ver die meerdere wars, De andere klerk zei dat contrarie. Toen deze twist, zonder waan, Lange tijd had gestaan, En dat men dag op leggen wilde Dat men het besluiten zou, Kwam elke Sint Johannes dan Die nacht tot zijn man, En verbood hem toen duidelijk Dat hij voortaan, klein noch groot, Van dit ding disputeert; Want elk zijns glorie en zijn eer [441] Was in zulke eeuwiger waarden, Dat ze niet meer begeerden: Ze hadden al hun gevoeg, Dat ze zich ook lieten vergenoegen Aldus werd daar die twist Tussen die klerken beslist. Weet dat Maria en Johannes Twee zuilen voor Christus aanschijn, Die God niets ontzegd; Want hij deze twee dan mint Boven de andere, dat is zonder blijf. Zo laat ons dan ziel en lijf Deze twee bevelen al; Want God elk de andere beval, Aan het kruis daar hij stond. En zij het dus zeker en bekend, Is u te alle stond zal zijn Hoeden van schande en van zonden, Opdat gij dagelijks Dit gebed innig zegt Dat ‘O Intemerata’ begint. Hoort, ik zal u doen bekend Een erg mooi voorbeeld, Dat eens daarvan gebeurde. [442] |
|
Een bispel van O Intemerata. – LXI. Die viant, die nauwe can vinden Hoe hi den mensche mach schinden, Nam hem teenen tiden an Die vorme van enen man, Ofte hi waer een jonghelinc. Aen enen ridder dathi ghinc, Ende seide hi conste dienen wale Ende ooc spreken alrehande tale. Hi, die hem wel veinsen conste, Hadde thant des heren onste, Ende diende dien here zeven jare. Doe ghevielt also daer nare, Dat een heilich bisscop quam nare Eten met dien ridder daer. Doe die bisscop was gheseten Ende die knape brochte dat eten, So kende die bisscop thant Dat dat was een viant, Ende die viant ooc versinde Datten die bisscop kinde, Ende en dorste niet meere Daer comen voor dien here. Doe die bisscop dat vernam [443] Dat die ghene niet voort en quam, Sprac hi ten ridder, sinen vrient: ‘Heeft u dese yet langhe ghedient?’ - ‘Ja hi,’ sprac hi, ‘zeven jare. Ic en wart van hem noit gheware Enighe onghetrouwichede.’ Doe sprac die bisscop ende zede: ‘God heeft u behoet harde wel: Het is die viant ende niement el; Maer en sijt niet te barenteert, [G]hi wert van hem te livereert.’ Die bisscop was een heilich man, Ende dede den ghenen comen dan Voor die tafle: al dede hijt node, Hi quam voort als die blode. Die bisscop sprac: ‘Ic mane di Bi dinen scepper, dattu mi Berechts waer bi dattu Hier heefs ghewoont tote nu.’ - ‘Om dat ic gherne, haddic ghemoghen, Desen ridder hadde bedroghen Ende ghemaect een keytijf Beide an ziele ende an lijf.’ Die bisscop antwoorde zaen: ‘Waer omme en hebstuus niet ghedaen [444] Binnen dien tiden also lanc?’ ‘Het ghebrac an minen danc,’ Sprac die viant, ‘dat ghijt wet: Hi sprac daghelijcs een ghebet, Waer bi dat mi ontvacht Over hem te hebbene macht, Waer hi quam in elke stat.’ Die bisscop seide: ‘Wat was dat?’ Die viant sprac hier na: ‘Het was “O Intemerata,” Daer men aen roept met besceide Maria ende Janne beide.’ Die bisscop sprac toten ghenen: ‘Ic ghebiededi dattu henen Vollic dijnre vaerden vaers Ende niemene hier en daers.’ Dus voer die quade sire vaerde, So dat hi niemene daer en daerde. Dies dancte Gode die goede man, Ende hielt dat goede ghebet voort an. Hier bi radic u met trouwen, Dat ghi Marien, onser vrouwen, Ende Sinte Janne altoos dient; Want God is haerre beider vrient Sonderlinghe, des sijt vroet. [445] Beveelt hem ziele, lijf ende goet: Si sullent bewaren sekerlike. Ghelooft sijn si ewelike Met hem die here is boven al Ende sonder einde regneren sal! EINDE VAN HET TWEEDE DEEL. |
Een voorbeeld van O Intemerata. – LXI. Die vijand, die nauw kan vinden Hoe hij den mens mag schenden, Nam hem te ene tijd aan De vorm van een man, Of hij was een jongeling. Aan een ridder dat hij ging, En zei hij kon goed dienen En ook spreken allerhande taal. Hij, die zich goed veinzen kon, Had gelijk de gunst van de heer, En diende die heer zeven jaren. Toen gebeurde het alzo daarna, Dat een heilige bisschop kwam daar Eten met die ridder daar. Toen die bisschop was gezeten En die knaap bracht dat eten, Zo herkende de bisschop gelijk Dat dat was een vijand, En die vijand ook zag Dat hem di bisschop herkende, En durfde niet meer Daar te komen voor die heer. Toen de bisschop dat vernam [443] Dat diegene niet voortkwam, Sprak hij ten ridder, zijn vriend: ‘Heeft u deze iets lang gediend?’ - ‘Ja hij,’ sprak hij, ‘zeven jaren. Ik werd van hem nooit gewaar Enige ontrouw.’ Toen sprak de bisschop en zei: ‘God heeft u behoed erg goed: Het is die vijand en niemand anders; Maar wees niet te verbaasd, Gij wordt van hem bevrijd.’ De bisschop was een heilige man, En liet diegene komen dan Voor die tafel: al deed hij het node, Hij kwam voort als die blode. Die bisschop sprak: ‘Ik vermaan u Bij uw schepper, dat u mij Bericht waarbij da tu Hier heeft gewoond tot nu.’ - ‘Omdat ik graag, had ik gemogen, Deze ridder had bedrogen En gemaakt een ellendige Beide aan ziel en aan lijf.’ Die bisschop antwoorde gelijk: ‘Waarom hebt u het niet gedaan [444] Binnen die tijden alzo lang?’ ‘Het ontbrak me tegen mijn wil.’ Sprak die vijand, ‘dat gij het weet: Hij sprak dagelijks een gebed, Waarbij dat hij mij ontkwam Over hem te hebben macht, Waar hij kwam in elke plaats.’ Die bisschop zei: ‘Wat was dat?’ Die vijand sprak hierna: ‘Het was “O Intemerata,” Daar men aan roept mee bescheiden Maria en Johannes beide.’ Die bisschop sprak tot diegene: ‘Ik gebied dat tu henen Volledig uw vaart gaat En niemand hier en daar.’ Dus voer die kwade zijn vaart, Zodat hij niemand daar en deerde. Dies dankte God die goede man, En hielt dat goede gebed voortaan. Hierbij raad ik aan met trouw, Dat gij Maria, onze vrouwe, En Sint Johannes altijd dient; Want God is hun beider vriend Vooral, dus wees bekend. [445] Beveelt ze ziel, lijf en goed: Ze zullen het zeker bewaren. Geloofd zijn ze eeuwig Met hen die heer is boven al En zonder einde regneren zal! EINDE VAN HET TWEEDE DEEL. |
|
[Derde deel] Hier beghint die derde boec. Die derde boec gaet hier ane, Die u sal doen te verstane Scone zeden ende manieren, Die dat volc sal hantieren; Watmen minnen sal ende haten, Watmen doen sal ende laten, Hoemen ghenoech doen sal Gode ende den mensch over al; Want moraliteit salt meest wesen Dat ghi in desen boec sult lesen, Dat zielen ende live mede Sal in bringhen salichede. Dat ic dese dinghen nemen can Uut mi selven, en versta nieman; Maer ic hebt ghesocht voorwaer Uten boeken, hier ende daer, [8] Die de wise wilen screven Op dit cranke menschelijc leven. Dese boec heeft ooc in Sevenendetwintich capittelen, meer noch min. [10] |
[Derde deel] Hier begint dat derde boek. Die derde boek gaat hieraan, Die u zal doen te verstaan Mooie zeden en manieren, Die dat volk zal hanteren; Wat men minnen zal en haten, Wat men doen zal en laten, Hoe men genoeg doen zal God en de mens overal; Want moraliteit zal het meest wezen Dat gij in dit boek zal lezen, Dat zielen en lijf mede Zal in brengen zaligheid. Dat ik deze dingen nemen kan Uit mijzelf, het verstaat niemand; Maar ik heb het opgezocht voorwaar Uit de boeken, hier en daar, [8] Die de wijzen wijlen schreven Op dit zwakke menselijkheid leven. Dit boek heeft ook in Zevenentwintig kapittels, meer of min. [10] |
|
Dat prologus vanden derden boeke. Dattie mensche werken sal, Moet mids twee dinghen sijn al: Dat sijn wijsheit ende cracht: Mar wijsheit heeft meerre macht; Want men doet mit wisen rade Dat cracht allene niet en dade; Nochtan bleve wijsheit dicke versmoort, En holpe haer smenschen cracht niet voort. Wijsheit gheeft den raet, Hoemen twerc best bestaet; Maer en volcoomt niet alsoe, Des menschen cracht en moetter toe. Nemmermeer, verstaet wel dat, En worde volmaect borch noch stat Mids des menschen wijshede, Des menschen cracht en waer daer mede. Ende dit selve moghedi merken Van allen aerdschen werken. Ja, wijsheit ende ghelove met, Daer alle doghet binnen set, En brochten u niet, waerlike, [11] Sonder werc hemelrike. Wijsheit is vrouwe na recht, Ende des menschen cracht is haer knecht; Ende so wat dese knecht bestaet Sonder sijnre vrouwen raet, Dat wort gherne cranclijc gheënt, Want ten heeft gheen fondament. Daer omme moeten, alse wi lesen, Dese twee te zamen wesen, Wijsheit ende crachte met: Dus hevet Salustus gheset. Ende want wijsheit, ghewes, Boven al dus vrouwe es, So laet ons ter wijsheit keren, Ende onse crachte voeghen leren Nader wijsheiden rade, So dat wi vrooch noch spade Niet en sneven alse keytive Aen der zielen noch aenden live, So dat wi in onsen daghen Wijslijc ons hier bedraghen, Ende dat wi ten lesten stonden Claer ende zuver worden vonden. [12] Want die dan hemelrike heeft, Heeft wijslijc hier gheleeft, Ende anders niement, waerlike. Die dan wil leven wijslike, Lese desen boec dat hine versta, Ende pijnre hem te werkene na, Ende verlesene dicke ghenoech: Hi vinter in sijn ghevoech Van menigherhande wijsheden, Van manieren ende van zeden, Die goet sijn, dat ghijt wet, Der zielen ende den live met, Also ons claerlike doen weten Philosophen ende poëten Inden boeken die si screven, Die tote noch sijn bleven; Anders so waert mi te hoghe: Hier mede latic dese prologhe. Nu helpe mi Jhesus die vrie Ende sijn moeder, Sinte Marie, Dat ic dese materie zwaer Toe moete bringhen so claer, Datter sijn ere in si, Ende dat niement mi, In aernste noch in scheren, Daer in en moghe blameren. [13] |
De proloog van het derde boek. Dat de mens werken zal, Moet mits twee dingen zijn al: Dat zijn wijsheid en kracht: Mar wijsheid heeft meer macht; Want men doet met wijze raad Dat kracht alleen niet deed; Nochtans bleef wijsheid vaak versmoort, En hielp de mensen kracht niet voort. Wijsheid geeft de raad, Hoe men het werk best bestaat; Maar het volmaakt het niet alzo, De mensen krachten moet ertoe. Nimmermeer, versta dat goed, En worden volmaakt burcht noch stad Mits de mensen wijsheden, Des mensen krachten was daarmee. En ditzelfde mag je merken Van allen aardse werken. Ja, wijsheid en geloof mee, Daar alle deugd binnen set, En bracht het u niet, waarlijke, [11] Zonder het werk van hemelrijk. Wijsheid is vrouwe na recht, En de mensen kracht is zijn knecht; En zowat deze knecht bestaat Zonder zijn vrouwe raad, Dat wordt graag zwak geëindigd, Want het heeft heen fundament. Daarom moeten, als we lezen, Deze twee tezamen wezen, Wijsheid en kracht mee: Dus heeft Salustus gezet. En want wijsheid, zeker, Boven al dus vrouwe is, Zo laat ons ter wijsheid keren, En onze krachten voegen te leren Naar de wijsheiden raadt, Zodat we vroeg noch laat Niet sneven als ellendige Aan de ziel noch aan het lijf, Zodat we in onze dagen Wijs ons hier bedragen, En dat we ten lesten stonden Helder en zuiver worden gevonden. [12] Want die dan hemelrijk heeft, Heeft wijs hier geleefd, En anders niemand, zeker. Die dan wil leven wijs, Leest dit boek dat hij het verstaat, En pijnigt hem te werken erna, En leest hij het vaak genoeg Hij vindt erin zijn gevoeg Van menigerhande wijsheden, Van manieren en van zeden, Die goed zijn, dat gij het weet, De zielen en het lijf mee, Alzo ons helder doen weten Filosofen en poëten In de boeken die ze schreven, Die tot noch zijn gebleven; Anders zo was het mij te hoog: Hiermee laat ik deze proloog. Nu help mij Jezus die edele En zijn moeder, Sint Maria Dat ik deze zware materie Toe moet brengen zo helder, Da er zijn eer in is, En dat niemand mij, In ernst nog in schets, Daarin mag blameren. [13] |
|
Hier beghint die derde boec. Onser herten overste ruren Dat sal sijn in allen uren God selve, die ons schiep Ende tote sijnre glorien riep. Dien sullen wi mit allen zinnen Boven alle dinghen minnen. Hebben wi hem, wi hebben al; Anders en hebben wi groot noch smal. Wat wi hebben, als ghi wel siet, Sonder hem, dat is al niet; Want hi sal altoos staen, Maer ander dinghen si vergaen. Salomon seit dus properlike: Alre eerst soect Gods rike, Ende alle dinghen sullen u toe [14] Warden gheworpen alsoe: Dats Gode selve, hoement keert. Die Gode mint, hi regneert, Hogher vele, des sijt vroet, Dan enich aerdsch coninc doet; Want sijn rike ewelijc staet, Maer dat aerdsche rike dat vergaet. David, die prophete, ooc seit: Gods vrese is beghin der wijsheit. Hi seit waer, Gods vrese es Beghin der wijsheit, sijts ghewes. Die Gode ontsaghe van gronde, En dade nemmermeere zonde; Ende die zonder zonde leven can, Dats verre die wijste man. Daer bi spruut, als wi lesen, Wijsheit uter Gods vresen. Der werelt wijsheit, alsmen daer ziet, Is sotheit voor Gode ende anders niet. Want so wat die wijsheit werft Begheeft den mensche, als hi sterft; Mar wijsheit, die God mint, Staet ewelike ongheïnt Ende en can niemene begheven, Maer doet den mensche ewelike leven. [15] Minnen wi creaturen mere Ofte goet dan onsen here, So sijn [si] dan onse God, Want wi doen haer ghebod Ende setten ons sceppers; beheet achter, Daer wi hem mede doen lachter. Dese Gode moghen cort duren, Maer die scepper der creaturen, Die allene is God ende here, En begheeft ons nemmermere. Daer omme moet, als wi lesen, God dalre overste wesen In onse ghedachte, vrooch ende spade: Die dat liete, hi misdade. |
Hier begint dat derde boek. Onze harten overste roeren Dat zal zijn in allenuren God zelf, die ons schiep En tot zijn glorie riep. Die zullen we geheel en al met zinnen Boven alle dingen minnen. Hebben wei hem, wij hebben al; Anders hebben wiegroot noch smal. Wat wij hebben, zoals ge wel ziet, Zonder hem, dat is al niet; Want hij zal altijd staan, Maar andere dingen ze vergaan. Salomon zegt dus goed: Allereerst zoek Gods rijk, En alle dingen zullen u toe [14] Worden geworpen alzo: Dat is God zelf, hoe men het keert. Die God mint, hij regeert, Hoger veel, dus wees bekend, Dan enige aardse koning doet; Want zijn rijk eeuwig staat, Maar dat aardse rijk dat vergaat. David, de profeet, ook zegt: Gods vrees is het begin der wijsheid. Hij zegt waar, Gods vrees is Begin der wijsheid, dat is zeker. Die God ontzag van de grond, En deed nimmermeer zonde; En die zonder zonde leven kan, Dat is ver de wijste man. Daarbij spruit, als we lezen, Wijsheid uit de vrees van God. Der wereldwijsheid, als men daar ziet, Is zotheid voor God en anders niet. Want zowat de wijsheid verwerft Begeeft de mens, als hij sterft; Maar wijsheid, die God mint, Staat eeuwig zonder einde En kan niemand begeven, Maar doet den mens eeuwig leven. [15] Minnen we creaturen meer Of het goed dan onze heer, Zo zijn ze dan van onze God, Want we doen zijn gebod En zetten onzes schepper; bevel achter, Daar we hem mee doen lacher. Deze God mag kort duren, Maar de schepper der creaturen, Die alleen is God en heer, En begeeft ons nimmermeer. Daarom moet, als we lezen, God de aller overste wezen In onze gedachten, vroeg en laat: Die dat liet, hij misdeed. |
|
Van Gode te dienen voor al. – I. Wi sullen ooc algader Minnen moeder ende vader, Suster, broeder, wijf ende kinder, Ende alle die liede, meerre ende minder, Met sulker minnen dat wi Gods niet en vergheten daer bi, So dathi in onsen sin Dies twint en si te min. Voor al sal gaen Gods ghebod, Anders waren si onse God. [16] Al soude die werelt verzinken, Nochtan en sullen wi niet winken Uut Gods ghebode ene ure: Dus seit ons die scrifture; Want hi is meerre, sijts ghewes, Dan alle dinc die es In hemele ende optie aerde, Ende ooc van meerre waerde. Dien God so vele heeft ghegheven, Datsi van haers selfs moghen leven Sonder pinen ende arbiden, Sijn sculdigher tallen tiden Gode te dienen in innicheiden, Dan die ghene die arbeiden Ende pinen moeten door dien noot, Om te winnen daghelics broot; Want si hebbens beter macht Ende ooc stade, dach ende nacht, Gode te deelne van dien Daer hise of heeft voorsien, Ter kerken te gane mede Ende te sprekene haer ghebede. Die ghene ooc die [te] werke gaen, Des morghens, als si op staen, Sullen si gaen te werke, [17] Ende niet ooc in die kerke Duren alte langhe; Want ter zonnen opganghe Sullen si opt werc sijn, Ende alsi laet haren schijn, Sullen si vanden werke beten, Sonder datsi daer binnen eten. Merren si hier binnen ene ure, Si verletten hare dach hure. Al warensi, in waerre dinc, Des daghes ghehuert om enen penninc, Si souden doen na haerre macht Ghelijc of sire hadden acht, Alse ons heren Cristus mont In die ewangelie maket cont; Want voorwaerde dat is scult, Hoe datment set ofte hult. Aldus sullen si, die doen Arbeit om haren dach loen, Gode alreoverste zetten, Ende werken, zonder letten, Na hare macht, so si best moghen: So hebben si Gode voor hare oghen, [18] So dat hem God is hout, Om datsi quiten haren scout. Die rike man en sal ooc niet Tote des anders daghes, wats ghesciet, Des arbeiders loon houden, Opdat hine eyscht onvergouden; Want sijn vleisch ende sijn bloet heeft Besuert datmen hem daer gheeft, Ende diet hem daer onthout dan, Behout an hem tbloet vanden man, Dat wrake roept voor onsen here, En si datment weder kere. Dus sullen wi altoos aenscouwen Gode in gherechter trouwen, Ende int overste altoos setten, So en mach ons niement letten; Want wi sijn hulde behouden dan, Die ons niement beroven en can. Alst coomt inder morghenstont Ende ghi ontsprinct al ghesont, Sal wesen in u eerste ghedochte God selve die ons wrochte, Ende sult opstaen sonder beiden Ende u tsinen dienste ghereiden. Een cruce suldi dan maken, [19] Siele ende lijf ende ander zaken Suldi Gode bevelen al, Die u niet of gaen en sal. Ter kerken suldi dan tien, Misse horen, macht gheschien, Innichlike spreken u ghebede, Ende bliven ter selver stede Tote dattie misse is ghedaen. Daer tenden so machmen gaen Oorbaer doen, weder ende voort, Datter lijfneren toe behoort, In gherechticheit mit trouwen, Daer men Gode in sal aenscouwen, Also dat God al over al Die overste wesen sal In al datmen begaet: Anders so ist al quaet. Alse ghi ter maeltijt sijt gheseten, So en suldi niet vergheten Ghine sult segghen enich ghebet, Seghenen u ende u spise met; Sobe[r]lijc eten ende drincken, Ende uwes sceppers mede ghedincken; Om die arme suldi dincken mede, Want dat sijn die Gods lede, U arme broedre, dien ghi [20] Sculdich sijt te stane bi; Want sterven si van breken, God die sout aen u wreken, Hier of ghinder, sijt zeker das, Op dat u sijn breke kenlijc was, Ende alse die maeltijt is ghedaen, So suldi Gode dancken zaen Van dien dat hi u gheeft, Daer ghi daghelijcs bi leeft, Ende bidden voor alle die Die u goed daden ye Ende daer of comen is dat Dies ghi daghelijcs hebt te bat. Des avonts ooc, dat verstaet, Alse ghi te rusten gaet, Suldi spreken enich ghebede, Daer ghi Gode sult loven mede, Ende ooc bidt voor uwe zonden. Ghi sult ooc ten selven stonden Bidden mit goeder herten fijn Voor die leven ende doot sijn, Ende sonderlinghe? dat wilt verstaen, Voor die u goet hebben ghedaen. Dat is van rechte u recht, Anders so doedi hem onrecht. [21] Want ondanckelicheit, sijts ghewes, Boven alle dinc scande es: Wie hi is die goet doen verghet, Es uut alre eren ontset. Dan suldi opheffen u hant, Ende sult u zeghenen te hant Inden name der drivoudichede, Datsi u beware ende bevrede Aen ziele ende aen lijf dien nacht Jeghen alle des viants macht Des nachts, alse ghi ontsprinct Ende ghi u keert ofte omme wrinct, Suldi also dicke segghen dit vaers: ‘Here! ontfermt mijns zondaers!’ Ende ofte u des daghes yet Van misgripe is gheschiet In woorden ofte in daden, Dat ghi also sijt beraden Dat u dat van herten si leet, Ende te beteren dat sijt ghereet, Also wel den armen als den riken. [22] Dus suldi den eweliken God altoos setten voort; Want hem wel toe behoort Dat hi van al, gheloves mi, Beide beghin ende einde si; Want hi spreect, alsict vinde: ‘Ic ben beghin ende dat inde.’ [23] |
Van God te dienen vooral. – I. Wij zullen ook allemaal Minnen moeder en vader, Zuster, broeder, wijf en kinderen, En alle lieden, meer en minder, Met zulke minnen dat wij God niet en vergeten daarbij, Zodat hij in onze zin Dus niets is te minder. Vooral zal gaan Gods gebod, Anders waren ze onze God. [16] Al zou die wereld verzinken, Nochtans zullen we niet wijken Uit Gods gebod een uur: Dus zegt ons die schriftuur; Want hij is meer, dat is zeker, Dan alle ding die er zijn In hemel en op de aarde, En ook van meer waarde. Die God zo veel heeft gegeven, Dat ze van zichzelf mogen leven Zonder pijnen arbeiden, Zijn schuldiger te alle tijden God te dienen in innigheid, Dan diegene die arbeiden En pijnen moeten door die nood, Om te winnen dagelijks brood Want ze hebben betere macht En ook tijd, dag en nacht, God te delen van die Daar hij ze van heeft voorzien, Ter kerke te gaan mede En te spreken hun gebeden. Diegene ook die [te werk gaan, ’s Morgens, als ze opstaan, Zullen ze te werk gaan [17] En niet ook in die kerk Duren al te lang; Want ter zonsopgang Zullen ze op het werk zijn, En als ze laat haar schijnen, Zullen ze van het werk afgaan, Zonder dat ze daarbinnen eten. Dralen ze ondertussen een uur, Ze verletten zich hun daghuur. Al waren ze, in waar ding, De dagen gehuurd om een penning Ze zouden doen naar hun macht Gelijk of ze er hadden acht, Als onze heer Christus mond In het evangelie maakt bekend; Want voorwaarde dat is schuld, Hoe dat men het zet of verhuld. Aldus zullen ze, die doen Arbeid om hun dagloon, God aller overste zetten, En werken, zonder letten, Nar hun macht, zo goed ze mogen: Zo hebben ze God voor hun ogen, [18] Zodat hem God is behouden, Omdat ze kwijten hun schuld. Die rijke man zal ook niet Tot de volgende dag, wat er geschiedt, De arbeiders loon houden, Opdat hij ze eis onvergolden; Want zijn vlees en zijn bloed heeft Bezuurt dat men hem daar geeft, En die het hem daar onthoudt dan, Behoudt aan hem het bloed van de man, Dat wraak roept voor onze heer, Tenzij dat men het weder keert. Dus zullen we altijd aanschouwen God in gerechte trouw, En in de overste altijd zetten, Zo mag ons niemand letten; Want we zijn hulde behouden dan, Die ons niemand beroven kan. Als het komt in de morgenstond En gij opspringt al gezond, Zal wezen in uw eerste gedachte God zelf die ons wrocht, En zal opstaan zonder te wachten En u tot zijn dienst bereiden. Een kruis al je dan maken, [19] Ziele en lijf en ander zaken Zal je God aanbevelen, Die u niet of afgaan zal. Ter kerke zal je dan trekken, Mise horen, macht het geschieden Innig spreken uw gebeden, En blijven terzelfder plaats Totdat de mis is gedaan. Daar ten einde zo mag men gaan Oorbaar doen, weder en voort, Dat tot lijfnering toe behoort, In gerechtigheid met trouw, Daar men God in zal aanschouwen, Alzo dat God al overal De overste wezen zal In al dat men doet: Anders zo is het al kwaad. Als ge ter maaltijd bent gezeten, Zo zal je niet vergeten Ge zal zeggen enig gebed, Zegen u en uw spijs mede; Sober eten en drinken, En uw scheppers mede gedenken; Om die arme zal denken mede, Want dat zijn de Gods leden, Uw arme broeder, die gij [20] Schuldig bent bij te staan; Want sterven ze van gebrek, God die zou het aan u wreken, Hier of ginder, zij het zeker dat, Opdat u zijn ontbreken kenbaar was, En als de maaltijd is gedaan, Zo zal je God gelijk bedanken Van die dat hij u geeft, Daar gij dagelijks van leeft, En bidden voor alle die Die u goed deden ooit En daarvan gekomen is dat ‘Dat gij het dagelijks hebt te beter. ‘s Avonds ook, dat verstaat, Als gij te rusten gaat, Zal je spreken enig gebed, Daar gij God mee zal loven, En ook bidt voor uw zonden. Gij zal ook terzelfder tijd Bidden met een fijn goed hart Voor die leven en dood zijn, En vooral? Dat wil verstaan, Voor die u goed hebben gedaan. Dat is van recht uw recht, Anders zo doe je ze onrecht. [21] Want ondankbaarheid, dat is zeker, Boven alle ding schande is: Wie hij is die het goede vergeet, Is uit alle eer ontzet. Dan zal je opheffen uw hand, En zal u zegenen gelijk In de naam der Drievuldigheid Dat ze u bewaren en bevrijden Aan ziel en aan lijf die nacht Tegen alle de vijand macht ‘s Nachts, als gij ontwaakt En gij u keert of om wringt, Zal je alzo vaak zeggen deze vers: ‘Heer! Ontfermt mij zondaar!’ En of u de dagen iets Van misgrijpen is geschied In woorden of in daden, Dat gij alzo bent beraden Dat het u dat van harten is leed, En te verbeteren dan gereed, Alzo wel den armen als de rijken. [22] Dus zal jet de eeuwigen God altijd zetten voort; Want hem wel toe behoort Dat hij van al, geloof me, Beide begin en einde is; Want hij spreekt, zoals ik het vind: ‘Ik ben begin en dat einde.’ [23] |
|
Van des menschen zeden. – II. Die mensche sal, dat verstaet, [24] Altoos hebben scoon ghelaet, Scone zeden ende maniere. Al waert ooc thuus biden viere, Ofte in enen wilden woude, Daert niement zien en soude Nochtan so sijn scone zeden goet; Want somen die dinc dicker doet So mense can vele te bat, Alsmen coomt in vreemder stat, Datmen daer of heeft ere, Dit is Socrates lere. Scone zeden ende daer toe goede Comen uut ghestadighen moede; Want uut onghestadicheden En quamen noit goede zeden, Wijsheit noch ooc doghet, Dat merct men aen die joghet: Die joghet die heeft zelden in Wijsheit ofte subtilen zin; Want der joghet vlisheit Beneemt haer ghestadicheit, Ende daer ghestadichede Niet en is, coomt node wijshede. Ghestadich ende scamel, dat ghijt wet, Goedertieren ende gherecht met [25] Sal elc sijn, lude ende stille, Die met eren leven wille. Nu hoort, wat manieren Comen uut desen vieren. Uut ghestadicheit men seecht Dat wijsheit te comene pleecht; Uut scamelheden coomt voort Al datten doochden behoort; Ende uut der goedertierenhede So coomt liefghetalhede; Ende uut gherechticheden gaet Ons sceppers hulde, dat verstaet, Dat tbeste is, gheloves mi, Maer deen is goet den andren bi. Nu hoort van dese vier meer: Wijsheit, daer ic of sprac eer, Die is herde menigherhande, Diemen hantiert inden lande. Sulke heten wijs, om dat Si gadren rente ende scat, In wat manieren ende hoe Hem die comen toe. Sulc heet ooc een wijs man, Om dathi des lants recht can Ende daer ane hem verstaet [26] Ende den lieden ghevet raet. Sulc heet ooc van wisen treken, Om dathi can subtijllijc spreken, Ende met groter scalcheiden Sijn saken wel can beleiden Ende bedectelijc can bringhen voort So dat elken dunct, diet hoort, Dat sijn zake is goet ende waer, Die nochtan al is contraer Der rechter waerheit, diet wiste. Dit bringhet hi toe met liste. Dit en is ghene wijshede, Maer het is een scalke valschede. Die enen andren, des sijt vroet, Of wint sijn rechte goet, Dits also quaet, sijts ghewes, Alse roef ofte diefte es, Ofte quader, dat duncket mi Ende segghe u redene waer bi: Die roven ofte stelen, Willen hare quaetheit helen; Maer dese ander, als ghi ziet, En scaemt hem sijnre valscheit niet, Want hi voor der liede oghen [27] Sine valscheit wil voort toghen; Die hem haerre blamen Voor die menschen niet en scamen, Dat sire hem en scamen twint Voor Gode die de waerheit kint: Daer omme is hi algader quaet, Die met deser valscheit omme gaet. Sulc heet wijs, omme dathi Hovesch ende verstandel si, Wijslijc hem can gheneren, Ende winnen sijn verteren, Ende sijn dinghen can beleiden Met goeder voorsienicheiden, Wel zwighen ende nauwe merken Ende Gode ontsien in allen zinen werken: Dese wijsheit in alre wisen Salmen voor die ander prisen. Tander point, dat ic voren nu Vanden vieren noemde u, Die is gheheten scamelheit, Daer menighe grote doghet uut gheit, Dier ic u twee nu ter stont, So ic best can, make cont: Deerste dat is danckelichede; [28] Want scamelheit heeft den zede, Datsi en gheenrehande weldoen Laten en can zonder wederloen. Dats een point van groter eren, Alse ons die wise leren; Want ondanckelicheit Is die meeste dorperheit Die in die werelt mach wesen, Dit hebbic dicke ghelesen. Tander point dat scamelhede Uut gheeft, dats coenhede: Coenheit dat is grote ere, Want si doet bi sinen here Den man altoos bliven, Alsoudemen hem ontliven, Alsmen dicke heeft ghesien. Hi staet daer quadyen vlien, Ende verweert mitter spoet Ere, lijf ende ooc goet, Daer hi lof ende ere of heeft Alle die daghe die hi leeft. Metter coenheit houtmen lant, Coenheit versaecht den viant, Coen gheninde can wonder maken [29] In herde menigherhande zaken, Dat hier blijft al ongheseit: Dus goet so is coenheit. Dat derde point, dat ic seide, Is ghenaemt liefghetalheide: Dats een point van groter ere, Ende coomt al uut onsen here; Want al pijnder [s]elc om zere, Hine ghewonse nemmermere, Want sine manieren noch sijn aenschijn Van sulker gracien niet en sijn. Daer coomt of sulke vrome: Waer hi coomt, hi is wellecome, Alle liede sijn hem hout; Sijn voordeel is menichfout; Sijns nerghent en ghebrect, Daer men achter van hem sprect: Al seide yement van hem quaet, Een ander dat van monde slaet. Men vint liede, dats zonder waen, Die vele meer daer na staen Datmense ontsie dan datmense minne: Dese duncken mi dwaes van sinne; Want die ghene diemen ontsiet En mach ghemint wesen niet; [30] Al ist datmen hem vrienscap toont, Met dier vrienscap is hi ghehoont, Alse Ovidius seit voorwaer: Bedwonghen minne en was noit claer. Valt hi ooc cleine ofte groot, Hem en heft niement op thoot, Noch en salne niement claghen Vanden ghenen diene ontsaghen; Cume vercoevert hi mere, Is hi knape of is hi here. Daer omme hout u liefghetal Daer ghi moghet over al, So mint u God ende die mensche, Dit so is een point van wensche. Dat vierde point van desen, Daer wi hier voren of lesen, Dat is gherechtichede: Gherechticheit heeft den zede Datsi elken gheeft tsine, Dus leestmen in Latine. Weet dattie duvel niet en heeft, Daer men elken tsine gheeft. Die mensche en dooch meer no min Dan hi trouwe hevet in. [31] Daer alle dinc sal vergaen, Moet gherechticheit staen: Al machmense weder spreken, Die en can niement ghebreken, Si blijft altoos dat si es In haer selven, sijts ghewes, Ende sonder haer, zekerlike, En coomt niement te hemelrike; Want God selve, also men vint, Is van haer dat fundamint, Ende niement en dooch meer die leeft Dan also vele als hi trouwen heeft. |
Van de mensen zeden. – II. Die mens zal, dat verstaat, [24] Altijd hebben mooi gelaat, Mooie zeden en manieren. Al was het ook thuis bij het vuur, Of in een wilden wildernis, Daar het niemand zien zou Nochtans zo zijn mooie zeden goed; Want zo men die dingen baker doet Zo kan men ze veel beter, Als men komt in een vreemde plaats, Dat men daarvan heeft ere, Dit is Socrates leer. Mooie zeden en daartoe goede Komen uit een gestadig gemoed; Want uit ongestadigheden En kwamen nooit goede zeden, Wijsheid noch ook deugd, Dat merkt men aan de jeugd: Die jeugd die heeft zelden in Wijsheid of subtiele zin; Want de jeugd vluchtigheid Beneemt hun gestadigheid, En daar gestadigheden Niet is, komt node wijsheid. Gestadig en schamel, dat gij het weet, Goedertieren en gerecht met [25] Zal elk zijn, luid en stil Die met eren leven wil. Nu hoort, wat manieren Komen uit deze vier. Uit gestadigheid men zegt Dat wijsheid te komen plag; Uut schamelheden komt voort Al da tot de deugden behoort; En uit der goedertierenheden Zo komt lieftalligheid; En uit gerechtigheden gaat Onzes scheppers hulde, dat verstaat, Dat het beste is, geloof me Maar de een is goed de andere nabij. Nu hoort van deze vier meer: Wijsheid, daar ik eerder van sprak, Die is erg menigvuldig, Die men hanteert in het land. Sommige heten wijs, omdat Ze verzamelen rente en schat, In wat manieren en hoe Hem die toekomen. Sommige heet ook een wijs man, Omdat hij het land recht kan En daarvan zich verstaat [26] En de lieden geeft raad. Sommige heet ook van wijze streken, Omdat hij kan subtiel spreken, En met groter schalksheden Zijn zaken goed kan belijden En bedacht kan voortbrengen Zodat elke denkt, die het hoort, Dat zijn zaak is goed en waar, Die nochtans al is contrarie Der rechte waarheid, die het wist. Dit brengt hij toe met list. Dit is geen wijsheid, Maar het is een schalkse valsheid. Die een anderen, dus wees bekend, Afwint zijn rechte goed, Di is alzo kwaad, dat is zeker, Als roof of diefstal is, Of kwader, dat lijkt me En zeg u de reden waarbij: Die roven of stelen, Willen hun kwaadheid helen; Maar deze ander, als gij ziet, En schaam zich zijn valsheid niet, Want hij voor der lieden ogen [27] Zijn valsheid wil voort vertonen; Die hem zich blameren Voor de mensen niet schamen, Dat ze zich niets schamen Voor God die de waarheid kent Daarom is hij allemaal kwaad, Die met deze valsheid omgaat. Sommige heet wijs, omdat hij Hoffelijk en verstandig is, Wijs hem kan generen, En winnen zijn verteren, En zijn dingen kan belijden Met goede voorzienigheden, Wel zwijgen en nauw merken En God ontzien in al zijn werken: Deze wijsheid in alle wijze Zal men voor de andere prijzen. Het andere punt, dat ik tevoren nu Van e vierde noemde u, Die is geheten schamelheid, Daar menige grote deugd uitgaat, Die ik u twee nu ter tijd Zo goed ik kan bekend maak: De eerste dat is dankbaarheid; [28] Want schamelheid heeft den zede, Dat ze en geen soort weldoen Laten kan zonder wederloon. Dat is een punt van grote eren, Als ons de wijze leren; Want ondankbaarheid Is de grootste dorperheid Die in die wereld mag wezen, Dit heb ik vaak gelelzen. Het andere punt van schamelheid Uit geeft, dat is koenheid: Koenheid dat is grote eer, Want ze doet bij zijn heer De man altijd blijven, Al zou men hem doden, Als men vaak heeft gezien. Hij staat daar waar kwaden vlieden, En verweert met een spoed Eer, lijf en ook goed, Daarvan hij lof en eer heeft Alle dagen die hij leeft. Met koenheid houdt men het land, Koenheid maakt bang de vijand, Koen dat tot doel kan wonder maken [29] In erg menigerhande zaken, Dat hier blijft al ongezegd: Dus goed zo is koenheid. Dat derde punt, dat ik zei, Is genaamd lieftalligheid: Dat is een punt van grote eer, En komt al uit onze heer; Want al pijn je er zeer om, Hij wint het nimmermeer, Want zijn manieren noch zijn aanschijn Van zulke gratie niet zijn. Daarvan komt zulke baat: Waar hij komt, hij is welkom Alle lieden zijn hem behouden; Zijn voordeel is menigvuldig; Het hem nergens aan ontbreekt, Daar men daarna van hem spreekt: Al zei iemand van hem kwaad, Een ander dat van de mond slaat. Men vindt lieden, dat is zonder waan, Die veel meer daarna staan Dat men ze ontziet dan dat men ze mint: Deze dunken mij dwaas van zin; Want diegene die men ontziet En mag niet gemind wezen; [30] Al is het dat men hem vriendschap toont, Met die vriendschap is hij gehoond, Als Ovidius zegt voorwaar: Bedwongen minne was nooit helder. Valt hij ook klein of groot, Hem heft niemand op het hoofd, Noch zal men niemand klagen Van hetgeen die hem ontzagen; Nauwelijks herstelt hij meer, Is hij knaap of is hij heer. Daarom houdt u lieftallig Daar gij mag overal, Zo mint u God en die mensen, Dit zo is een punt van wensen. Dat vierde punt van deze, Daar we hiervoor van lezen, Dat is gerechtigheden: Gerechtigheid heeft de zede Dat ze elke het zijne geeft, Dus leest men in Latijn Weet dat de duivel niet heeft, Daar men elk het zijne geeft. Die mens deugt meer of min Dan hij trouw in heeft. [31] Daar alle ding zal vergaan, Moet gerechtigheid staan: Al mag men ze weer spreken, Die kan niemand ontbreken, Ze blijft altijd zoals ze is In zichzelf, dat is zeker, En zonder haar, zeker En komt niemand te hemelrijk; Want God zelf, alzo men vindt, Is van haar dat fundament, En niemand gedoogt meer die leeft Dan alzo veel als hij trouw heeft. |
|
Hoe hem die mensche houden sal onder die liede, ende alrehande wijshede. – III. Alse die mensche, des sijt vroet, Onder die menschen wandelen moet, Sal hi hem houden hoveschlike Onder arme ende onder rike, Groeten ende antwoorden gherne Ende wachten van quaden scherne, Te tide spreken, te tide maten, Enen andren spreken laten Tote hi volseit heeft al. [32] Eer hi weder spreken sal, Al waert dat hem die tale En gheliefde niet wale. Opten sprekere sal hi zien, Hi sal vele te bet van dien Beide woort ende sin verstaen, Die uten sprekere dan gaen; Want taensichte toont gherne dat Datter binnen is int vat. Hoortmen datmen node hoort, Men sal daer omme niet zijn ghestoort: Gaet u ofte uwen vrient an, Ghi sult daer op antwoorden dan Ghestadelijc mit zinne, Also dathi wel kinne Dat ghi merct ende verstaet Weder hi goet seide of quaet, Ende sal hem sconfieren also zaen Ende kennen dathi heeft misdaen. Alse ghi van desen ofte van dien Spreken wilt, so suldi sien Wie dat daer omtrent staet, Dien u redene ane gaet; Want een woort is zaen ontvloghen, Daer men langhe om moet doghen; [33] Te sprekene hoort grote hoede. Salomon seit, die vroede: Die sine lippen maten can, Dat is dalre wijste man. Seneca seit: Soetelike spreken Can grote gramscap breken, Ende dathi die herdelijc sprect, Den mensche ter gramscap wect. Daer omme sal onverbolghen Die man sinen rechte volghen. Alse ghi in gheselscepe sijt, So suldi u in alre tijt Houden ootmoedelike, Al waerdi noch also rike; Ende so ghi bat sijt gheboren, Soot u bat sal toe horen Dat ghi u neder hout ende clene: So hebdi die ere allene, Ende sijts ooc te beter vele. Hoet u van quaden spele, Want daer is groot verdriet Den menighen ave ghesciet. Alse ghi voor u recht sult spreken Ofte uwes vrients woort vertreken, So suldi u te voren versinnen, [34] Hoe ghi u redene sult beghinnen Ende tuwen scoonsten leiden voort: Want te sprekene wijsheit hoort. Ghine sult niet spreken weekelike, Maer onvervaert ende vromelike. Een man mach met vervaerder tale Sijn recht verliesen herde wale; Alse hi hem te barenteert Ende scaemt, wert hi dicke ghekeert Buten, zinne, also dat hi Sine zake verliest daer bi: Dit is menichwerf gheschiet. En condi ooc wel spreken niet, Noch des lants recht niet en kint, So doet den raet dat ghi ghewint Enen man die uwe recht toont, Waer bi dat ghi niet en sijt ghehoont, Ende dan spreke mids ripen rade: Onraet brinct in menighen scade. Alse ghi een[s] menschen redene hoort, So en spreect daer in niet een woort, Voor dat hi al heeft gheseit: Dat is grote hovescheit. Ghi sult ooc in allen steden Met sinne ende mit hovescheden [35] Uwe dadinghen houden altoos; Maer vindi liede die sijn loos, Ongheraect ende quadertieren, Die in deser felre manieren U dus willen voor gaen, Die so moghedi weder staen Metten selven datsi leren: So moghedi hart met herde keren. Alse ghi nuwe maren hoort, Die en moghedi niet zegghen voort. Is si quaet, hebt liever dan Datse voort segghe een ander man; Is si goet, gheloves mi, Ende men vint dat loghene si, So ist scande dat ghijt voirt bracht: Men mach wanen dat ghijt dacht. Van uwen viant en spreect gheen quaet: Dat is een dorperlike daet, Ende diet horen, hem is wel cont Dat ghi hem niet bat en ont. Al waert waer dat ghi segt daer, Men sout niet houden voor waer Beloofdi yet desen ofte dien, So suldi te voren wel besien [36] Of ghijt doen wilt of doen moghet; Want waer dat sake dat ghi loghet Ende ghi niet en daet u belof, Ghi souter scande hebben of; Want hi en is niet beter die man Dan hi sijn belof wel houden can. Heimelicheit, die u gheschiet, En suldi voort zegghen niet Yemene die ghi zo vrient sijt; Want alse ghijs hem hebt ghelijt, So heeft hi u dan ghevaen, Ende moet hem dan sijn onderdaen Ende blijft sijn eyghen voort an, Die te voren was een vri man; Want het mochte u grote vrienscap Wel verkeren in viantscap, Ende dan na dat verkeren So mochte hi u onteeren Ende u heimelicheit so verre melden Dat ghijt jammerlijc sout ontghelden. U selven, dats wel ghedaen, En suldi niet gheloven te zaen [37] Van dinghen, die ghi niet Seker en hoort noch en siet; Want bi wane, sijts ghewes, Menich mensche bedroghen es. Siedi liede heimelijc spreken, Dat en suldi an u niet treken, Noch ooc peinsen dat van u si: Hout u selven emmer vri; Want die quade waent altoos des, Watmen ruunt, dat van hem es. Ghi sult wel te voren mecken, Hoe verre dat u renten strecken, Ofte hoe groot mach sijn u nere, Ende daer na set dan u teere; Want het is herde zaen vertaert Datmen langhe heeft ontspaert. Donwaerdste dinc van aertrike Dats een arm die was rike. Met hem die clappen gherne, Ofte die sijn van quaden scherne, Ofte van aerde gherne scelden, Ofte ter gramscap lichte helden, Ofte archeit minnen voor doogt, Suldi wandelen so ghi minst moogt. Want die hem quaets onderwint, [38] Wart daer gherne of gheschint. Want al ware een goet, dat verstaet, Men souden houden over quaet; Maer wandelt een quaet mitten goeden, Men salne te beter vermoeden. Daer omme seit, alsic versta, Cathoen: ‘Cum bonis ambula.’ Want biden goeden machmen leren Vele duechden ende eren, Ende biden quaden anders niet Dan scade, scande ende verdriet. Ghine sult u niet ledich maken, Maer onledich in goeden zaken Suldi wesen vrooch ende spade, So wercti bi Cathoens rade; Want ledicheit, sijts ghewes, Van alre quaetheit voetsel es. Ghelijc een lant dat ledich leghet, Doorne, distele ende oncruut dreghet, Also wast, meer noch min, Alle archeit in ledighen zin; Want die viant [vint] daer stade, Ende werpt daer in van sinen zade, Eerstwerf tghepeins quaet, Daer dicke na volghet die daet. [39] En is coninc, bisscop noch pape, Vrouwe, ridder noch knape, Die in ledicheit vertraecht, Hine worde van eren gneknaecht; Want dat recht der menscheiden Dats pinen ende arbeiden. Houdt van sprekene mate: Daer leit in grote bate. Vele spreken, seit dat Latijn, En mach zonder zonde niet zijn. Swighen, alse wi scouwen, Is selden berouwen; Maer spreken, des seker zijt, Is berouwen te menigher tijt. Ghine sult niet te zere versmaden Die mesgrepen hebben in daden; Want en is niement zonder zonde, Ende ghi hebt lichte in uwen stonde Also zere misdaen als een ander doet; Ende peinst ooc in uwen moet, Dat menschelike creaturen Broosch sijn van naturen. Ist dat ghi dinghen mint Daer ghi uwen orbaer niet in en kint, Ist creature of ander goet, [40] Dies doet u of metter spoet. Men sal te rechte minnen meere Salicheit ende daer toe eere, Dan goet of creature: Dus leert mi die scrifture. Ist dat u vrient dinc doet Die hem oorbaerlic en is no goet, Dat so suldi hem blameren; Ende al en wil hijs niet of keren, Nochtan en staet niet of des Ghine castijtten alst tijt es. En mint niemene zo zere Ghi en mint u selven mere: Die sijns selfs orbare laet Om dinc die enen andren baet, Dat en hoort der wijsheit niet toe. Hebt enen andren lief alsoe Dat ghire niet in en wert ghescaet: Soe doedi dat Cathoen raet. Dinc die u ghelooft es, Dier ghi niet en sijt ghewes, Die en ghelooft niet voort; Want alle die liede haer woort Van datsi beloven en houden niet, Alse ghi daghelijcs hoort ende ziet. [41] |
Hoe hem de mens houden zal onder die lieden en allerhande wijsheden. – III. Als die mens, dus wees bekend, Onder die mensen wandelen moet, Zal hij hem houden hoffelijk Onder arme en onder rijke, Groeten en antwoorden graag En wachten van kwaden scherts, Op tijd te e spreken, op tijd te maten, Een andere spreken laten Tot hij alles geëindigd heeft. [32] Eer hij weder spreken zal, Al was het dat hem die woorden Niet erg goed gelieven. Op de spreker zal hij zien, Hij zal veel te beter van dien Beide woorden en zin verstaan, Die uit de spreker dan gaan; Want het aanzicht toont graag dat Dat erbinnen is in het vat. Hoort men dat men node hoort, Men zal daarom niet zijn gestoord: Gaat het u of uw vriend aan, Gij zal daarop antwoorden dan Gestadig met zin, Alzo dat hij het wel kent Dat gij merkt en verstaat Weder hij goed zei of kwaad, En zal hem schofferen alzo gelijk En kennen dat hij heeft misdaan. Als gij van deze of van dien Spreken wilt, zo zal je zien Wie dat daaromtrent staat, Die uw reden aangaat; Want een woord is gelijk ontvlogen, Daar men lang om moet gedogen; [33] Te spreken hoort grote hoede. Salomon egt, die verstandige Die zijn lippen matigen kan, Dat is de aller wijste man. Seneca zegt: Lieflijk spreken Kan grote gramschap breken, En dat hij die hard spreekt De mens ter gramschap wekt. Daarom zal onverbogen Die man zijn recht volgen. Als hij in uw gezelschapen bent, Zo zal je u in alle tijd Houden ootmoedig, Al was je noch alzo rijk; En zo gij beter bent geboren, Zo u beter zal toe horen Dat gij u neder houdt en klein: Zo heb je de eer alleen En zij het is ook veel beter. Hoedt u van kwade spelen, Want daar is groot verdriet Den menige van geschied. Als gij voor uw recht zal spreken O uw vriend woord verhalen, Zo zal je tevoren verzinnen, [34] Hoe gij uw reden zal beginnen En tot uw mooiste voort leiden voort: Want te spreken wijsheid hoort. Ge zal niet spreken wekelijke, Maar onvervaard en dapper. Een man mag met vervaarde woorden Zijn recht verliezen erg goed; Als hij hem te barenteren En schaamt, wordt hij vaak gekeerd Buiten, zin alzo dat hi Zijn zaak verliest daarbij: Dit is menigmaal geschiedt. En kon je ook niet goed spreken, Noch het land recht niet kent, Zo doe de raad dat gij wint Een man die uw recht toont, Waarbij dat gij niet wordt gehoond, En dan spreken mits rijp beraad: Onraad brengt in menigeen schade. Ale gij een mens reden hoort, Zo spreekt daarin niet een woord, Voor dat hij alles heeft gezegd: Dat is grote hoffelijkheid. Gij zal ook in allen plaatsen Met zin en met hoffelijkheid [35] Uw verdediging houden altijd; Maar men vindt lieden die zijn loos, Slecht geraakt en kwaad Die in deze felle manieren U dus willen voorgaan, Die zo mag je weerstaan Met hetzelfde dat ze leren: Zo mag je het hard met hard keren. Als gij een nieuw bericht hoort, Die mag je niet voortzeggen. Is ze kwaad, heb liever dan Dat het voorzegt een andere man; Is het goed, geloof mij, En men vindt dat het leugen is, Zo is het schande dat gij het voorbracht: Men mag wanen dat gij het dacht. Van uw vijand spreek geen kwaad: Dat is een dorpachtige daad, En die het hoort, het is hen wel bekend Dat gij hen niet beer gunt. Al was het dat gij zegt daar, Men zou het niet houden voor waar Beloof je iets deze of dien, Zo zal je tevoren goed bezien [36] Of gij het doen wilt of doen mag; Want was het een zaak die ge loog En gij niet deed dat u beloofde, Gij zou er schande van hebben; Want hij is niet beter die man Dan hij zijn belofte wel houden kan. Heimelijkheid, die u geschiedt, Zal je niet voortzeggen Iemand die gij zo bevriend bent; Want als gij het hem hebt belijdt, Zo heeft hij u dan gevangen, En moet hem dan zijn onderdanig En blijft zijn eigen voortaan, Die tevoren was een vrije man; Want het mocht u grote vriendschap Wel verkeren in vijandschap, En dan na dat verkeren Zo mocht hij u onteren En u w heimelijkheid zo ver melden Dat gij het droevig zal vergelden Uzelf, dat is goed gedaan, Zal je niet gelijk geloven [37] Van dingen, die gij niet Zeker hoorde noch zag; Want bij waan, dat is zeker, Menig mens bedrogen is. Zie je lieden heimelijk spreken, Dat zal je niet aan u treken, Noch ook peinzen dat het van u is: Houdt u zelf immer vrij; Want die kwade waant altijd dus, Wat men fluistert, dat van hem is. Hij zal wel tevoren mikken, Hoeverre dat uw renten strekken, Of hoe groot mag zijn uw nering En daarna zet dan u te eer Want het is erg gauw verstaan Dat men lang heeft verloren. Het onwaardigste ding van aardrijk Dat is een arme die was rijk. Met hem die klappen graag, Of die zijn van kwade scherts, Of van hun aard graag schelden, Of ter gramschap licht helden, Of boosheid minnen voor deugd Zal je wandelen zo gij minst mag. Want die hem kwaads onderwindt, [38] Wordt daar graag van geschonden. Want al was een goed, dat verstaat, Men zou hem houden voor kwaad; Maar wandelt een kwade met een goede, Men zal hem te beter vermoeden. Daarom zegt, zoals ik versta, Cato: ‘Cum bonis ambula.’ Want bij de goeden mag men leren Vele deugden en eren, En bij de kwaden anders niet Dan schade, schande en verdriet. Gij zal u niet ledig maken, Maar onledig in goede zaken Zal je wezen vroeg en laat, Zo werk dan bij Cat’ s raad; Want ledigheid, dat is zeker, Van alle kwaadheid het voedsel is Gelijk een land dat ledig ligt, Doornen, distels en onkruid draagt, Alzo groeit, meer of min, Alle boosheid in ledigen zin; Want die vijand vindt daar stade, En werpt daarin van zijn zaad, Eerste maal met kwaad gepeins, Waarna vaak volgt de daad. [39] En is koning, bisschop noch paap, Vrouwe, ridder noch knaap, Die in ledigheid vertraagt, Hij wordt van eren geknaagd Want dat recht der mensen Dat is pijn en arbeiden. Houdt van spreken maat: Daarin ligt grote baat. Vele spreken, zegt dat Latijn, En mag zonder zonde niet zijn. Zwijgen, zoals we aanschouwen Is zelden berouwen; Maar spreken, dat zeker is, Is berouwen te menige tijd. Gij zal niet te zeer versmaden Die misgrepen hebben in daden; Want er is niemand zonder zonde, En gij hebt licht in uw tijd Alzo zeer misdaan als een ander doet; En peinst ook in uw gemoed, Dat menselijke creaturen Broos zijn van naturen. Is het dat gij dingen mint Daar gij uw oorbaar niet in kent, Is het creatuur of ander goed, [40] Die doet u af met een spoed. Men zal te recht minnen meer Zaligheid en daartoe eer, Dan goed of creatuur: Dus leert mij die schriftuur. Is het dat uw vriend een ding doet Die zijn oorbaar niet goed is, Dat zo zal je hem blameren; En al wil hij het niet afkeren, Nochtans staat het niet of deze Ge hem kastijdt als het tijd es. En mint niemand zo zeer Gij mint u zelf meer: Die zijn eigen oorbaar toelaat Om dingen die een andere baat, Dat behoort der wijsheid niet toe. Hebt een ander lief alzo Dat gij er niet in wordt geschaad: Zo doe je dat Cato aanraadt. Ding die u beloofd is, Die gij niet zeker bent, Die geloof niet voort; Want alle lieden hun woord Van dat ze beloven en houden niet, Als gij dagelijks hoort en ziet. [41] |
|
Die op anders belof tiet Ter merct om te copene yet, Moet dicke keren onghecocht: Dits dicke ter waerheit ghebrocht. Alse ghi op weghe gaet of rijdt Ende gheselscap daer ane u tijdt, Wat si u zegghen ofte tonen, Hoet u altoos jeghen honen. Na dien datmen ghene trouwe en vint In die ghene diemen kint, Hoe soudemen dan ghetrouwen dien Diemen voren niet en heeft ghesien? En hebt ghenoechte in gheenre wijs Datmen u voor u oghen gheeft prijs, Want ghine sijts te beter twint. Peinst dat ghi u selven kint Vele bat dan yement el. Ja, doedi noch also wel, Hem ooc die u dus prijs gaf En ghelooft niet te bat daer af: Al seide hi voor u goet nu, Hi seide licht arch achter u. Is u ere of doghet gheschiet, Dat en suldi voort segghen niet; [42] Want lof in eyghenen mont Wart onsuver talre stont; Maer eens anders doghet ende ere Die en verberghet nemmermere, Al waert openbare Dat hi u viant ware. Alse die jonghe hoort ghewaghen Ere ende doghet die doude plaghen, So sette hem dan daer toe Dathi ooc doe alsoe, Datmen sijns in sulker doghet Ooc vermane na sine joghet. Ist dat ghi en hebt ghenen spoet Te winnen enich aerdsch goet, Dies en sijt te droever twint. Peinst in u selven ende kint Dat ghi naect quaemt op aertrike, Ende dat ghi ooc dier ghelike U goet hier laten selt, Ende dat ghi en hebt ghewelt Lijf[s] noch goets mere Dan God wille, onse here. Al sidi mate van goede, Sijt blide in uwen moede. Dat sekerste dinc dat enich es, [43] Dat[s] blide armoede, sijt zeker des; Want die blide is ende wel ghemoet, Hem en ghebreect gheen goet: Die ghene is arme allene, Dien dat zine dunct te clene; Ende wien dat sine dunct groot, Hi is rike, al waer hi bloot; Want dien ghenoecht dathi heeft, Hi is die rijcste die leeft. Alse ghi sijt in voorspoede, So sijt altoos op uwe hoede Jeghen rampspoet ende misval; Want teinde al over al En ghelijct den beghinne niet, Alse ghi daghelijcs wel ziet. Hets menich scone beghinsel, Daer na volghet een cranc insel; Ende sulc beghin heeft cranken spoet, Daer of teinde wart herde goet. Daer omme en sal hem nieman Te zere verheffen van Enen ghelucke dathi heeft, Want davonture dicke sneeft. Ghine sult cleine noch groot Hopen op niemens doot, [44] Want ghine hebt zelve ghenen morghen. Ghine sult ooc niet zorghen Jeghen die doot noch die ontsien: Ghi sult altoos sijn in dien Dat ghi ghereet wesen selt, Alse u God hebben welt; Want die hem altoos woude Vander doot vervaren, soude Verliesen dathi soude leven, Alse Cathoen heeft bescreven. Alse u u mate vrient Van eenre cleenre ghiften dient, Die ontfaet danckelike, Hoe groot ghi sijt of hoe rike. Vermochte hijt bat, lichte Hi gave u beter ghichte: En aen siet niet wat hi u gheeft, Maer die onste die hi tuwaert heeft. Sidi mit kindren verladen, Die ghi niet wel en cont beraden, So doetse dan daer toe keren Datsi hare ambocht leren, Also datsi hem gheneren Ende winnen selve datsi verteren. Ende dat ghi hebt, ist cleine of groot, [45] Dat hout selve tuwer noot. Die sinen kindren so vele doet Dathi hem namaels [bidden] moet, Hi en is niet beraden wale. Ic hoorde zegghen tenen male, Dat een man was herde rike, Ende gaf zinen zone te huwelike Sijn lant, sijn have, sijn gout. Daer na so wart die man so out, Cranc ende zere onvermoghen. Doe en woude die vrouwe niet ghedoghen, Sijns zoons wijf, dattie oude Biden haert zitten zoude Hoesten, bulghen, spade ende vroe. Een bedde dede si hem maken doe In enen stal verre besiden, Daer die man lach tallen tiden, Ende herde luttel dranc ende at, Want men sijns al vergat. Sonder een kint hadde sijn zone, Dat was sulcstont ghewone Te comene toten goeden man. Eens sprac hi den kinde dus an: ‘Lieve kint, ganc, sech dinen here, Dat mi vriest harde zere, [46] Dathi mi yet over zinde.’ Dat kint liep mit gheninde, Die den vader dit vertrac. - ‘Nem,’ sprac hi, ‘desen zac, Ende draechen hem, hets mi lief.’ Doe tkint dien zac op hief, Spract: ‘Vader, snijtten in tween: Ic wille hem draghen maer teen.’ ‘Neen,’ sprac doe die vader, ‘Draech hem dien zac algader.’ Dat kint sprac, alst God woude: ‘Vader, alse ghi coomt ter oude, So sal ic u, mach ic leven Dit stucke over gheven.’ Doe dat die vader hoorde Dat tkint sprac dese woorde, Peinsde hi dathi hadde misdaen, Ende dede den vader halen zaen Ende leidene daer hi eerlike lach, Daer hine daghelike aen sach Ende dede hem ere ende waerde Ende gaf hem alles dies hi vertaerde, Dies gheschiet en hadde twint, [47] En hadt God niet ghedaen mids tkint. Hier bi duncken si mi riesen, Die ziele ende lijf verliesen Om goet datsi tot cleinre baten Haren kindren sullen laten. Als u God so vele heeft ghegheven Dat ghi vanden uwen moghet leven, So hout u dan eerlike; Want een oneersaem man rike Is onwaert so waer hi coomt Ende versmaet so waer men noomt. En spaert in gheenre stonde Goet jeghen uwe ghesonde. Ghine hebt der live mar een: Verliesdi dat, ghine hebt gheen; Maer goet mach comen ende gaen, Also alst dicwile heeft ghedaen. Dinghe daer ghi of castijt U kindre in enigher tijt, Die en doet selve, meer noch minder; Meestre die ooc leren kinder, En sullen selve twint hanteren Datsi haren jongheren blameren. Predicaers ooc, dat ghijt wet, [48] Die den volke leren die wet Ende den wech te hemelrike, Sullen ooc al die ghelike Doen datsi leren voort, So dat hare werke ende haer woort Vrooch ende spade concorderen: So sijn sij rechte lereren. Alse ghi wilt bidden yet, So merct wel ende voorsiet, Of die bede hovesch si Ende ooc redenlijc daer bi, Ende ofte hi machtich is dan Te doene dat ghi hem legt an. Ghi sult u gherne daer toe keren Dat ghi vreemde liede sult eren: So misselijc ist in welker stat Ghi daer of mocht hebben te bat. En set ooc den vreemden twint Boven hem dien ghi wel kint; Want ghi niet en sijt ghewes Ofte een vreemde des waert es; Ende alse hi ooc van u tiet, Lichte dat ghine meer en ziet. [49] Daer omme doet den vreemden ere, Ende uwen bekinden noch mere; Want die sinen vrient verwerct Om enen vreemden dien hi sterct, Is dullike bedacht, te waren. Alse die zwaluwen henen varen, Bliven die musschen onse ghebure: Dits gheseit te menigher ure. Ghine sult ooc in gheenre wisen Enighe dinc prisen ofte mesprisen, En si u teerst wel cont. Hout besloten uwen mont Tote dat ghijs sijt wel vroet, Eer ghi u vonnesse luden doet. Ic rade u dat ghi en selt Houden en gheen ghescelt, Noch ooc gheen perlement Jeghen den ghenen dien ghi kent, Die u vrient ofte gheselle si. Al waerdi machtigher dan hi Ende ghine wel mocht verwinnen, Ghi sult u nochtan versinnen Ende hem verdraghen, dat is goet; Ende sult peinsen in uwen moet, Dat mids een cleine discoort [50] Vrienscap wart dicke ghescoort, Ende dat vriende sijn te luttel, Ende datmen ooc also wel Luttel vriende vinden can: Die hier op dinct, is een wijs man. Ghi en sult in ghenen zaken U selven sonderlinghe maken Onder hem daer ghi mede Houden wilt meensaemhede; Want sonderlicheit over al En was noit waert noch lieftal. Als u bode heeft misdaen, So en suldine niet slaen; Maer ghi sult temperen uwen moet, Ende sparen u selven ende ooc u goet; |
Die op anders belofte trekt Ter markt om iets te kopen, Moet vaak keren zonder te kopen: Dit is vaak ter waarheid gebracht. Als gij op weg gaat of rijdt En gezelschap daar aan u trekt, Wat ze u zeggen of tonen, Hoedt u altijd tegen honen. Na dien dat men een trouw vindt In diegene die men kent, Hoe zou men dan vertrouwen die Die men tevoren niet heeft gezien? En hebt genoegen op geen wijze Dat men u voor u ogen geeft prijs, Want gij bent het te beter niets. Peinst dat gij u zelf kent Vele beter dan iemand anders. Ja, al doe je noch alzo goed, Hem ook die u dus prijsgaf En gelooft niet te beter daarvan: Al zei hij voor u goed nu, Hij zei licht ergs achter u. Is u eer of deugd geschied, Dat zal je niet voortzeggen; [42] Want lof in eigen mond Wordt onzuiver te alle tijd; Maar een anders deugd en eer Die verberg nimmermeer, Al was het openbaar Dat hij uw vijand ware. Als de jonge hoort gewagen Eer deugd die de oude plagen, Zo zet hij hem dan daartoe Dat hij ook doet alzo, Dat men hem in zulke deugd Ook vermaant na zijn jeugd. Is het dat gij geen spoed hebt Te winnen enig aards goed, Dus wees niet droevig. Peinst in uzelf en beken Dat gij naakt op aardrijk kwam, En dat gij ook diergelijke Uw goedt hier laten zal, En dat gij hebt geweld Lijf noch goed meer Dan God wil onze heer. Al ben je matig van goed, Wees blijde in uw gemoed. Dat zekerste ding dat enig is, [43] Dat is blijde armoede, zij het zeker dus; Want die blijde is en goed gemoed, Hem ontbreekt geen goed: Diegene is arm alleen Dien dat zijne denkt te klein; En wie dat het zijne denkt te groot, Hij is rijk, al was hij bloot; Want die het vergenoegt dat hij heeft, Hij is de rijkste die leeft. Als gij in voorspoed bent, Zo wees altijd op uw hoede Tegen rampspoed en misval; Want ten einde al overal Gelijkt het begin niet, Als gij dagelijks wel ziet. Er is menig mooi begin, Daarna volt een zwak einde; En sommige begin heeft zwakke spoed, Daarvan het einde wordt erg goed. Daarom zal hem niemand Te zeer verheffen van Een geluk dat hij heeft, Want het avontuur vaak sneeft. Ge zal klein noch groot Hopen op niemands dood, [44] Want ge hebt zelf geen morgen. Ge zal ook niet bezorgen Tegen de dood noch die ontzien: Gij zal altijd zijn in die Dat gij gereed wezen zal, Als u God hebben wil; Want die hem altijd wilde Van de dood bang maken, zou Verliezen dat hij zou leven, Als het Cato heeft beschreven. Als u uw mate vriend Van een kleine gift bedient, Die ontvang dankbaar, Hoe groot gij bent of hoe rijk. Vergenoegt u beter, licht Hij gaf u betere gift: En aanziet niet wat hij u geeft, Maar de gunst die hij tot u waart heeft. Ben je met kinderen verladen, Die gij niet goed kan beraden, Zo laat ze dan daartoe keren Dat ze hun ambacht leren, Alzo dat ze zich generen En winnen zelf dat ze verteren. En dat gij hebt, is het klein of groot, [45] Dat houdt zelf tot uw nood. Die zijn kinderen zo vele doet Dat hij ze later bidden moet, Hij is niet goed beraden. Ik hoorde zeggen ten enen maal Dat een man was erg rijk, En gaf zijn zoon ten huwelijk Zijn land, zijn have, zijn goud. Daarna zo werd die man zo oud, Zwak en zeer onvermogen. Toen wilde die vrouwe niet gedogen, Zijn zoons wijf, dat de oude Bij de haard zitten zou Hoesten, kuchen, laat en vroeg. Een bed liet ze hem maken toen In een stal ver bezijden, Daar die man lach te alle tijden, En erg weinig dronk en at, Want men hem geheel vergat. Zonder een kind die had zijn zoon, Dat was op sommige tijd gewoon Te komen tot de goede man. Eens sprak hij het kind aldus aan: ‘Lieve kind, ga, zeg uw heer, Dat het mij veest erg zere, [46] Dat hij mij iets overzendt.’ Dat kind liep met dat doel, Die het de vader dit verhaalde. - ‘Neem,’ sprak hij, ‘deze zak, En draag het naar hem, het is mij lief.’ Toen het kind die zak op hief, Sprak het: ‘Vader, snij het in twee: Ik wil er maar een naar hem dragen.’ ‘Neen,’ sprak toen die vader, ‘Draag hem die zak allemaal.’ Dat kind sprak, als God het wilde: ‘Vader, als gij komt ter ouderdom, Zo zal ik u, mag ik leven Dit stuk overgeven.’ Toen dat die vader hoorde Dat het kind sprak deze woorden, Peinsde hij dat hij had misdaan, En liet de vader halen fatsoenlijk lag En leidde hem daar hij fatsoenlijk lag Daar hij hem dagelijks aanzag En deed hem eer en waarde En gaf hem alles dat hij verteerde, Dat niet was geschied, [47] En had God niet gedaan mits het kind. Hierbij lijkt het mij dat ze verdwazen, Die ziel en lijf verliezen Om goed dat ze tot kleine baten Hun kinderen zullen laten. Als u God zo veel heeft gegeven Dat gij van het uwe mag leven, Zou houdt het dan eerlijk; Want een niet eerzame rijke man Is onwaardig zo waar hij komt En versmaat zo waar men noemt. En spaart in geen tijd Goed tegen uw gezondheid. Gij hebt van het lijf er maar een: Verlies je dat, ge hebt er geen; Maar goed mag komen en gaan, Alzo als het vaak heeft gedaan. Dingen waarvan ge u van kastijdt Uw kinderen in enige tijd, Die doe je zelf, meer of minder; Meesters die ook leren kinderen, En zullen zelf niets hanteren Dat ze hun jongeren blameren. Predikers ook, dat gij het weet, [48] Die het volk leren de wet En de weg ten hemelrijk, Zullen ook al die geheel Doen dat ze leren voort, Zodat hun werken en hun woorden Vroeg en laat overeenkomen: Zo zijn zij rechte leraren. Als gij iets wil bidden Zo merk wel en voorzie, Of die bede hoffelijk is En ook redelijk daarbij, En of hij machtig is dan Te doen dat gij hem aanlegt. Gij zal u graag daartoe keren Dat gij vreemde lieden zal eren: Zo onzeker is het in elke plaats Gij daarvan mocht hebben te beter. En zet ook de vreemden niets Boven hen die gij goed kent; Want gij bent het niet zeker Of een vreemde het dus waard is; En als hij ook van u trekt, Licht dat ge hem niet meer ziet. [49] Daarom doe de vreemden eer, En uwe bekenden noch meer; Want die zijn vriend verlaat Om een vreemden die hij sterkt, Is dol bedacht, zeker. Als die zwaluwen henen varen, Blijven die mussen onze buren: Dit is gezegd te menige uren. Ge zal ook op geen manier Enig ding prijzen of misprijzen, Het is u ten eerste goed bekend. Houdt besloten uw mond Totdat gij het goed bent bekend, Eer gij uw vonnis luiden doet. Ik raad u aan dat gij zal Houden geen schelden, Noch ook geen spreken Tegen diegene dien gij kent, Die uw vriend of gezel is, Al was je machtiger dan hij En gij hem wel mocht overwinnen, Gij zal u nochtans verzinnen En hem verdragen, dat is goed; En zal peinzen in uw gemoed, Dat mits een klein meningsverschil [50] Vriendschap vaak wordt gescheurd, En dat vrienden zijn te luttel, En dat men ook alzo wel Luttel vrienden vinden kan: Die hierop denkt, is een wijs man. Gij zal in geen zaken U zelf bijzonder maken Onder hem daar gij mede Houden wil gemeenzaamheid; Want vooral overal En was nooit waardig noch lieftallig. Als uw bode heeft misdaan, Zo zal je hem niet slaan; Maar gij zal temperen uw gemoed En sparen u zelf en ook uw goed; |
|
Want men waent in grammen tide Slaen sulcstont ter lide, Ende slaet den mensche doot: Daer of coomt groten noot. So watmen in gramscepen bestaet, Is selden goet, mar dicwile quaet. Knechte sijn ooc quaet van moede: Alse ghijs niet en waert op u hoede, Mochten si u vermoorden te hant [51] Ofte in u huus steken den brant. Nemmermeer so en ghetrout Knecht dien ghi eens blout; Want hine wart meer u vrient, Hoe wel hijs ooc hadde verdient. Dune sout in en ghenen stonden Na hemelschen dinghen gronden, Noch ooc ondersoeken mede Na ons heren Gods heimelichede; Want dat ware al pine verloren, En sal ghenen mensche toe horen: So ware God een nedere zake, Ende die mensche hadde grote rake. Soude hi die Godheit versinnen? Hi can hemselven cume bekinnen. Ic rade u dat ghi niet en bestaet Dinc die boven u macht gaet; Want hets scande den man Dat hi niet volbringhen en can Dinc die hi begonnen heeft, In wat state dathi leeft. Die van armer cleinre haven Te groten state wart verhaven, En sal niet te hoghe climmen: Hets goet biden lande zwimmen; [52] Want die alte hoghe begaert, Aerselt sulcstont achter waert Ende valt neder ondervoet. Alte vele en is niet goet. So van hogher coomt die val, So hi zwaerre wesen zal. Mate is goet tallen spele, Dat heeft in harde vele. Niement en sal verwillen, Elc sal hem selven stillen Ende hem houden in maten, Ende ooc enen andren laten Mede winnen ende ghenieten, So en sal niement sijns verdrieten: So mach hi in eren becliven Ende in goeden state bliven. Al ist dat enich mensche pleecht Des daer begrijp of arch in leecht, Dies en suldi versegghen niet: Lichte het is u selven ghesciet Des ghelijcs ofte uwen vrient, Die des ooc heeft verdient: So mochtmen u dan weder biten Ende dat selve ooc verwiten. Ist dat ghi eere, goet of let Verbuert mit gherechter wet, [53] Dat en wijt niement die leeft Dan u selven, dies verdient heeft: Tfonnesse en verdoemt u niet daer, Maer u werke doemen u, dats waer. Alse ghi plaghe hebt of ongheval, Suldi peinsen dat u dat al Bi uwer verdienten coomt toe, Ende sult verduldich sijn alsoe, Ende van dien u sculdich gheven, Ende beteren dan u leven, Ende bidden Gode, onsen here, Dathi uwen rampspoet kere; Mar altoos, lude ende stille, Set uwen wille in Gods wille, Ende verduldichliken emmer leeft Van allen dien dat hi u gheeft; Want hi niemens en verghet Die sinen wille in hem set. Van eenre nonnen is bescreven, Die leidde een heilich leven, Datsi van Gode weten woude Te wat lone si comen soude: Des so bat si menich jaer. Ten lesten so quam een stemme daer, Die haer seide sonder sparen, Datsi ter hellen soude varen. [54] Die nonne antwoorde doe: ‘Sint dat mijn God wille alsoe, So willic gherne inder pinen: Mijn wille is inden sinen: Waer hi ghebiedt, daer willic wesen.’ Si diende Gode na desen Ghelijc datsi te voren plach. Daer na over menighen dach Quam een stemme ende seide: ‘Mids dijnre verduldicheide Hebstu Gode so verwonnen, Dat hi di des wil onnen Dattu hemelrijc hebben sult.’ Dus so soutu goet ghedult Hebben van alle dien Datti God doet gheschien; Want God, dies sijt vroet, Niet zonder sake en doet. Al es dat ghi die zondaren Op aertrike wel ziet varen Ende ghemint metten heren, Daer omme en suldi niet keren Ter archeit in gheenre wijs. Al hebben si hier den prijs, Hi vergaet hem metter vaert. [55] Die lichtste wech ter hellen waert Dat is voorspoet in zonden, Alse ons die wise orconden. En hebt niet te groot toeverlaet Op u goet leven, dats mijn raet; En meshoopt ooc in gheenre tijt Daer omme dat ghi in zonden sijt. Heeftmen huden een goet leven, Men mochter morghen uut sneven; Is men huden een zondaer, Men is morghen van zonden claer. Daer omme ist al belanc Aen des menschen uutganc: Aen tende dien lof al leit, Als ons een wijs man seit. Dat sal u toghen openbaer Dat bispel dat volghet hier naer. Een rover hier voormaels lach In enen woude, daer hi plach Die coopmanne mit ghewelt Te vermoordene om haer ghelt. Nochtan had hi enen zede Dathi dicke sijn biechte dede An enen clusenaer, die daer [56] Op enen boem woonde; maer Hi en dede der penitencien niet, Die hem sijn biechtere doen hiet. Eens quam hi te biechten daer; Doe seide hem die clusenaer: ‘Wat holpe, dat ic u Penitencie sette nu? Ghi en pleechter niet te doene. Onse here en is niet ghewoene Sonden te vergheven alsoe: Hi wil datmen penitencie doe Ende ooc die zonden late, Anders en coomt u bate Van uwer biechten nemmermere.’ Die moordenare sprac: ‘Lieve here, Ic en mach niet wollen gaen, Vasten noch discipline ontfaen: Het is te zwaer te doene mi. Set mi yet dat lichter si.’ Doe sprac die goede man: ‘Dat ghi nemmermeer voort an En lieghet, in aernste noch in scherne.’ Hi seide, hi daedt ghaerne. Van daer so schiet hi te hant Niet verre al daer hi vant [57] Enen man, dien hi ontmoete, Dien hi onhovesschelike groete, Want hine moordelike sloech, Ende nam tselve dathi droech. Nu quamen te hant opter steden Een deel liede ghereden, Die ooc door twout wouden tien. Teerst datsi den doden zien, Vraechden si dien moordenaer zaen Of hi die moort hadde ghedaen. Doe peinsde hi also houde Dathi niet lieghen en soude, Want sine voorwaerde also ware Tusschen hem ende den clusenare. Doe lijdde hijs thant albloot, Ende die liede sloeghene doot. Die clusenare die sach, Die daer optien boom lach, Dattie ynghel quam ter vaert Ende voerde die ziele ten hemel waert. Doe peinsde hi in sinen sinne: ‘Wat mach dit hebben inne, Dat dese, die al zijn leven Roof ende moort heeft bedreven [58] Ende noit penitencie en dede, Is met deser waerdichede Ghevoert in die blijscap groot? Di en is nu des gheen noot Te ligghene op desen boem: Ganc, nem ter werelt goem, Et ende drinc ende hebbe spel: Hemelrike wort di wel.’ Ende daer hi of soude gaen, So miste hi des voets zaen Ende brac den hals optie aerde. Die duvele voerden haerre vaerde Die ziele inder hellen, Daer si ewelijc sal quellen. Hier omme en sal nemmermere Mensche hem verlaten te zere Op goet leven daer hi in staet; Maer hi sal altoos doen den raet, Dat hire wijslijc in volsta Met goeden hope, voor ende na: So mach hi behouden bliven, Alse ons die wise scriven. Ghi en sult ooc in gheenre tijt Schelden als ghi erre sijt Om dinc die u niet cont en es; [59] Want erscap, sijts ghewes, Hout u so stijf ghesint, Dat ghi die waerheit niet en kint: Watmen u seit, dunct u quaet, Want gramscap gheeft u den raet. Dat ghi vroedelike leeft Van dien dat u God gheeft, Dat moet u emmer vromen; Maer als u vriende over comen, Ofte alst eyscht die tijt, Willic dat ghi costelijc sijt Na dattie tijt is ofte die vrient: So hebdi der wijsheit ghedient. Alse ghi wel doet, en acht niet Wie dat dat in arghe tiet; Want weldoen is altoos goet, Wie dat verstaet ofte en doet. Al en verstoets die mensche twint, Hier is God boven diet al kint, Wies loon beter is allene Dan alder werelt ghemene. Alse die quade die goede haten, Dats hem een troost van groter baten; [60] Want haer loon is tweevuldich, Op dat sire in sijn verduldich. Scuwet der vrecheden name, Want vrecheit is ene blame, Die den mensche onwaert maect Over al daer hi ghenaect; Maer beschedene miltheit can Waerden ende hoghen haren man Ende bringhen ter hogher ere, |
Want men waant in grammen tijden Slaan op sommige tijd te lijden, En slaat de mens dood: Daarvan komt grote nood. Zowat men in gramschap bestaat, Is zelden goed, mar vaak kwaad. Knechten zijn ook kwaad van gemoed: Als gij niet op uw hoede bent, Mochten ze u vermoorden gelijk [51] Of uw huis in brand steken. Nimmermeer zo vertrouw Knecht die gij eens sloeg; Want hij wordt nooit meer uw vriend, Hoe wel hij het ook had verdiend. U zou hem in geen stonden Naar hemelse dingen doorgronden, Noch ook onderzoeken mede Na onze heer Gods heimeligheid; Want dat was al pijn verloren, En zal een mens toe behoren: Zo ware God een lage zaak En de mens had grote voorspoed. Zou hij de Godheid verzinnen? Hij kan zichzelf nauwelijks bekennen Ik raad u aan dat gij het niet bestaat Dingen die boven uw macht gaan; Want het is schande de man Dat hij niet volbrengen kan Dingen die hij begonnen heeft, In wat staat dat hij leeft. Die van arme kleine have Tot groten staat wordt verheven, En zal niet te hoog klimmen: Het is goed bij het land te zwemmen; [52] Want die al te hoog begeert, Aarzelt sommige tijd achteruit En valt neder onder de voet. Al te veel is niet goed. Zo van hoger komt die val, Zo hij zwaarder wezen zal. Maat is goed te alen spelen Dat heeft in erg veel Niemand zal te veel willen Elk zal zichzelf stillen En hem houden in maten, En ook een andere laten Mede winnen en genieten, Zo zal niemand zich verdrieten: Zo mag hij in eren groeien En in goede staat blijven. Al is het dat enig mens pleegt Dus daar begrip of erg in ligt, Die zal je weerzeggen niet: Licht is het uzelf geschiet Desgelijks of uw vriend, Die het ook heeft verdiend: Zo mocht men u dan weer bijten En datzelfde ook verwijten. Is het dat gij eer, goed of lid Verbeurt met gerechte wet, [53] Dat verwijt niemand die leeft Dan u zelf, die het verdiend heeft: Het vonnis en verdoemt u niet daar, Maar uw werken verdoemen u, dat is waar. Als gij plagen hebt of ongeval, Zal je peinzen dat u dat al Bij uw verdiensten toekomt, En zal geduldig zijn alzo, En van dien u schuldig geven, En verbeteren dan uw leven, En bidden God, onze heer, Dat hij uw rampspoed keert; Mar altijd, luid en stil, Zet uw wil in Gods wil, En leef geduldig immer Van alles die dat hij u geeft; Want hij niemand vergeet Die zijn wil in hem zet. Van een non is beschreven, Die leidde een heilig leven, Dat ze van God weten wilde Tot wat loon ze komen zou: Dus zo bad ze menig jaar. Tenslotte zo kwam een stem daar, Die haar zei zonder sparen, Dat ze ter helle zou varen. [54] Die non antwoorde toen: ‘Sinds dat mijn God wil alzo, Zo wil ik graag in de pijn: Mijn wil is in de zijne: Waar hij gebiedt, daar wil ik wezen.’ Zei diende God na deze Gelijk dat ze tevoren plag. Daarna over menige dag Kwam een stem en zei: ‘Mits uw geduld Hebt u God zo overwonnen, Dat hij u dus wil gunnen Dat u van hem hemelrijk hebben zal.’ Dus zo zou goed geduld Hebben van alles die Dat je God doet geschieden; Want God, dus wees bekend, Niet zonder zaak doet. Al is het dat gij de zondaren Op aardrijk goed ziet gaan En gemind met de heren, Daarom zal je niet keren Ter boosheid op geen manier. Al hebben ze hier de prijs, Het vergaat ze met een vaart [55] Die lichtste weg ter helle waart Dat is voorspoed in zonden, Als ons die wijze verkondingen. En hebt niet te groot toeverlaat Op uw goede leven, dat is mijn raad; En wanhoop ook in geen tijd Daarom dat gij in zonden bent. Heeft men heden een goed leven, Men mocht er morgen uit sneven; Is men heden een zondaar, Men is morgen van zonden zuiver. Daarom is het al van belang Aan de mensen uitgang: Waaraan te die alle lof ligt, Als ons een wijs man zegt. Dat zal u tonen openbaar Dat voorbeeld dat hierna volgt. Een rover die hier voormaals lag In een wildernis, daar hij plag Die kopmannen met geweld Te vermoorden om hun geld. Nochtans had hij een zede Dat hij vaak zijn biecht deed Aan een kluizenaar, die daar [56] Op een boom woonde; maar Hij deed de penitentiën niet, Die hem zijn biechtvader te doen zei. Eens kwam hij te biechten daar; Toen zei hem die kluizenaar: ‘Wat helpt het, dat ik u Penitentie zet nu? Gij plag het niet te doen. Onze heer is niet gewoon Schonden te vergeven alzo: Hij wil dat men penitentie doet En ook die zonden laat, Anders komt u bate Van uw biechten nimmermeer.’ Die moordenaar sprak: ‘Lieve heer, Ik mag niet ten volle gaan, Vasten noch discipline ontvangen: Het is te zwaar doen mij. Zet mij iets dat lichter is.’ Toen sprak die goede man: ‘Dat gij nimmermeer voortaan En liegt, in ernst noch in scherts.’ Hij zei, hij deed het graag. Van daar zo scheidde hij gelijk Niet ver al daar hij vond [57] Een man, die hij ontmoette, Dien hij onhoffelijke groette, Want hij hem moorddadig doodsloeg, En nam het zijne dat hij droeg. Nu kwamen gelijk op die plaats Een deel lieden gereden, Die ook door het woud wilden trekken. Ten eerste dat ze de dode zien, Vroegen ze de moordenaar gelijk Of hij die moord had gedaan. Toen peinsde hij alzo gauw Dat hij niet liegen zou, Want zijn voorwaarde alzo was Tussen hem en de kluizenaar. Toen beleed hij het gelijk duidelijk, En die lieden sloegen hem dood. Die kluizenaar die het zag, Die daar op die boom lag, Dat de engel kwam ter vaart En voerde die ziel ten hemel waart. Toen peinsde hij in zijn zin: ‘Wat mag dit hebben in, Dat deze, die al zijn leven Roof en moord heeft bedreven [58] En nooit penitentie deed, Is met deze waardigheid Gevoerd in die grote blijdschap? Dit is nu dus geen nood Te liggen op deze boom: Ga, neem ter wereld waar, Eet en drink en heb spel: Hemelrijk wordt u wel.’ En daar hij eraf zou gaan, Zo miste hij de voet gelijk En brak de hals op de aarde Die duivels voerden hun vaart De ziel in de hellen, Daar ze eeuwig zal kwellen. Hierom zal nimmermeer Mens hem verlaten te zeer Op goed leven daar hij in staat; Maar hij zal altijd doen de raad, Dat hij er wijs in volsta Met goede hoop, voor en na: Zo mag hij behouden blijven, Als ons de wijze schrijven. Gij zal ook in geen tijd Schelden als gij geërgerd bent Om een ding die u niet bekend is; [59] Want gramschap, dat is zeker, Houdt u zo stijf gezind, Dat gij de waarheid niet kent: Wat men u zegt, dunkt u kwaad, Want gramschap geeft u de raad. Dat gij verstandig leeft Van dien dat u God geeft, Dat moet u immer baten; Maar als uw vrienden overkomen, Of als de tijd het eist, Wil ik dat gij kostbaar bent Naar dat het tijd is of die vriend: Zo heb je de wijsheid gediend. Als gij goed doet, en acht niet Wie dat dat in erg trekt Want weldoen is altijd goed, Wie dat verstaat of en doet. Al verstond het die mens niets, Hier is God boven die het al kent Wiens loon beter is alleen Dan de hele wereld algemeen. Als die kwade die het goede haten, Dat is hem een troost van grote baten; [60] Want hun loon is tweevoudig, Opdat ze erin zijn geduldig. Schuw de vrekkige naam, Want vrekkigheid is een blaam, Die den mens onwaardig maakt Overal daar hij komt; Maar bescheiden mildheid kan Waarderen en verhogen die man En brengen ter hoge eer, |
|
Die einde en heeft nemmermere. Alse ghi met Gode wilt sijn mare Ende van zonden reine ende clare, So suldi alle dinghe vlien Die u van Gode moghen tien, Ende vertien daer toe voort Alles datter werelt toe hoort; Want God ende aerdsche dinghe Houden node sameninghe: Niement en mach, na Cristus leren, Te pointe dienen twee heren. Een nonne was, alsmen leest, Ende hadde in een clooster gheweest Menich jaer ende menighen dach, Datsi daer binnen noit en sach [61] Vader noch moeder, noch vrient en ghenen, Die haer ontboden al teenen Datsi tote hem quame spelen; Maer ontbieden noch bevelen En mochte daer toe helpen niet Datsi uten cloostre quame yet; Want si hadde die werelt al begheven Ende leidde een heilich leven, Ende en minde dinc en ghene Dan haren scepper allene. Doe dit langhe hadde gheduert, Worden vader ende moeder beruert Datsi wouden zonder sparen Te haerre dochter spelen varen Ende die sien ende visiteren, Eer si vander werelt keren. Dus so voeren si te samen, Ende met hem ooc so quamen Een deel der maghe mede Met harde groter chierhede, Om die ere vander joncfrouwen Die si daer wouden scouwen. Doe si ten clooster quamen binnen, Dedemen dier joncfrouwen bekinnen, [62] Dat haer moeder ende haer vader Comen waren beide gader Ende ooc andre vriende mede. Die joncfrouwe lach in ghebede [Ende seide met corten rade, Dat si en hadde engheene stade Te comene daer si waren, Datsi weder thuiswert varen: Si sal vor hen ghetrouwelike Bidden Gode van hemelrike. Doen die moeder dat verstoet, Wart si droeve in horen moet Ende weende soe ende karmde Dats hen allen ontfarmde. Si sprac: ‘In kere nemmermeer In hebbe mijn kint ghesien eer:’ Nieman en constse ghechissen. Doen ghincmen toter abdissen, Datsi der nonnen raden zoude Datsi hoer vriende spreken woude. Die abdisse ghinc doe Ende sprac der nonnen dus toe: ‘Lieve dochter, ets quaet ghedaen [63] Dat ghi niene wilt spreken gaen Uwer moeder ende uwen vader Ende andre u vriende algader, Die hier van verren sijn ghetiet Om u te sprekene ende anders niet. Gaet te hen, dats mijn raet; Want daer ghescreven staet, Alsoe selve sprect onse here: “Doet vader ende moeder ere.”’ - ‘Vrouwe,’ sprac die nonne mettien, ‘Ga ic nu die liede zien, Soe es mijn duchten boven al, Dat in mi verwandelen sal Alsoe mijn herte ende mijn sin, Datter God sal hebben te min, Daer ic van enen ghedinke Nemmermeer uut en winke.’ Doe sprac die abdisse voert: ‘Lieve dochter, nu hoert: Seldi vader ende moeder laten Bedroeft dus utermaten, Alleene om een spreken? Dat mochte God ane u wreken. Daeromme willic dat ghire gaet: Lietijt, dat ware herde quaet.’ - ‘Vrouwe,’ sprac die nonne, ‘nu siet, Dat ghi mi en raedt niet Daer ic bi werde ghescaedt; [64] Want ons God selve raedt, Dat wi laten selen algader Broeder, zuster, moeder, vader, Ende alle erdsche dinc ghemene, Ende volghen hem allene: Hi es die ghene die mi sciep Ende tsire ewegher glorien riep; Hijs mijn solaes tallen uren: Anders enghene creaturen.’ Doe diere abdissen dochte Dat sire niet an hebben en mochte, Gheboet si hare handelinghe Op ghehoersamheit, dat sire ghinghe. Doen stoet si op ten selven stonden; Hoer oeghen heeft si wel verbonden, Soe datsi niet en sach en haer, Ende dede hare leiden tote daer, Ende boet hen allen goeden dach. Die moeder sprac, doe sise sach: ‘Dochter, waer hebwijs verdient Dat ghi niene siet op u vrient, Die hier van verren sijn ghetreken Om u te siene ende te spreken, Die u in langhen en saghen? Hoe moeghdi dus vertraghen Tonswert? Wi waenden wel Solaes, vreude ende spel [65] Met u hebben ghedreven Eens doch in onse leven. Hoe mach dit comen toe?’ Die joncfrouwe andwerde doe: ‘Moeder, ic weet wel ende ghevreesche, Dat ghi na bloede ende vleesche Mijn vader sijt ende mijn moeder, Mijn moye, mijn zuster ende mijn broeder; Maer mijn solaes leeght algader In minen gherechten vader, Die mi van nieute maecte, Ende die doet om mi smaecte, Ende, als hi wilt, ontmaken sal. An hem soe leghet mi al: Hebbic hem, ic hebbe gnoech. Ets waer, in goet ghevoech Minnic u, spade ende vroe, Daer ic mi selven gnoech in doe Ende oec in Gode quite. Ic bidde vore u met vlite Ende sal al mijn leven doen: Laet u daer met gheroen. Ghi en selt mi achter nu Nemmer sien, noch ic u, Vore dat wi comen hier boven, Daer dingle Gode loven, Daer onse eweghe solaes leit; [66] Dander es al idelheit.’ Hier met streec si te cloestre waert, Entie andre namen hare vaert Thuiswert, met groten mesbare: Hen ne mochts nemmer werden dare. Dus selen wi al dat vlien Dat ons van Gode mach tien, Ende vereeneghen alleene In hem met herten reene, Soe dat onse overste minne gheheel In heme si, niet en deel. Des die liede volghen ghemene, Dat en wederseght niet allene. Veelre liede raet, dat verstaet, Es beter dan eens man[s] raet; Ende woudi daer jeghen stunen, Men soudu vore sot runen, Ende soe soude dan u name Over al sijn onbequame. Ghi selt met beschedenheden Overpeinsen wat ghi hebt leden Ende wat u hier na mach ghespoeden, Ende selt wijslec verhoeden, Vroech ende spade, van alle dien Daer u ave mach messchien; Want die worp diemen comen siet, [67] Quetst men dan diemen ensiet niet. Als ghi der riesheit wilt afstaen, Soe en seldi dan nemmer gaen Met hen daer ghise daedt mede, Ende u oec hoeden vander stede Daer ghi die zonden daedt gherne, Waest bourdeel oft waest taverne. Alse wilen dede een jonghelinc, Die metter werelt omme ghinc, Die weert was ende liefghetal Metten ghesellen over al; Want hi met hen verteerde algader Tgoet dat hem liet sijn vader. Ende doen den ghesellen dochte Dat hi nemmer gheven en mochte, En wouden sine sien noch horen: Dus heeft hi goet ende vrient verloren; Soe dat hi van groeter breken Uten lande es ghestreken, Ende diende enen goeden man, Daer hi weder goet wan. Doen hi dus quam te goede, Quam hem te voren in moede, Dat hi te lande woude keren Vriende ende maghe visiteren. Doen hi te lande quam alsoe zaen, [68] Entie ghesellen hadden verstaen Dat hi comen was soe rike, Sprakensi tote hem hoefschelike: ‘Lieve gheselle, willecome sijt! Ghi hebt ghemerret langhen tijt: Ons heeft sere ghelangt na u. Comt, gawi drinken nu, Ghinder es ontslaghen goet wijn: Wi willen met u blide sijn.’ - ‘Neen, neen,’ sprac die cnapc dan, ‘Ic ben nu een ander man Dan ic was wilen ere: In ben u gheselle nemmere. Ghi hadt mi levende doet Ende van goede ende eren bloet Ghemaect: ghine achtes niet en caf. Ic ga uwer gheselscap af Ende die willic altoes scuwen, In willu nimmer ghetruwen.’ Sine mochtens nemmer hebben daer. Die cnape hoedde hem daer naer Van personen ende steden mede Daer hi riesheit ende sonde dede. Dus sal hem elc mensche hoeden Ende wandelen metten goeden, Ende steden ende persone vlien |
Die einde heeft nimmermeer. Als gij met God wil zijn maar En van zonden reine en helder Zo zal alle dingen vlieden Die u van God mogen trekken En vertrek daartoe voort Alles dat tot de wereld toe behoort; Want God en aardse dingen Houden node tezamen: Niemand mag, naar Christus leren, Te punt dienen twee heren. Een non was, zoals men leest, En had in een klooster geweest Menig jaar en menige dag Dat ze daarbinnen nooit zag [61] Vader noch moeder, noch vriend geen, Die haar ontboden al gelijk Dat ze tot hen kwamen spelen; Maar ontbieden noch bevelen En mocht daartoe niets helpen Dat ze ooit iets uit het klooster kwam; Want ze had de wereld geheel begeven En leidde een heilig leven, En minde geen ding Dan haar schepper alleen Toen dit lang had geduurd, Worden vader en moeder bewogen Dat ze wilden zonder sparen Tot hune dochter spelen varen En die zien en visiteren, Eer ze van de wereld keren. Dus zo voeren ze tezamen, En met hen ook zo kwamen Een deel der verwanten mede Met erg grote sierlijkheden, Om de eer van de jonkvrouw Die ze daar wilden aanschouwen. Toen ze ten klooster kwamen binnen, Liet men die jonkvrouw bekennen, [62] Dat haar moeder en haar vader Gekomen waren beide tezamen En ook andere vrienden mede. Die jonkvrouw lag in gebed En zei met korte beraad, Dat ze had geen tijd Te komen daar ze waren, Dat ze weer huiswaarts gaan: Zei zal voor hen getrouw Bidden God van hemelrijk. Toen die moeder dat verstond, Werd ze droevig in haar gemoed En weende zo en kermde Dat ze hen allen ontfermde. Zei sprak: ‘In keer nimmermeer Ik heb mijn kind gezien eer:’ Niemand kon het bedaren. Doen ging men tot de abdis Dat ze der nonnen aanraden zou Dat ze haar vrienden spreken wilde. Die abdis ging toen En sprak der non al dus toe: ‘Lieve dochter, het is kwaad gedaan [63] Dat gij niet wilt spreken gaan Uw moeder en uw vader En andere uw vrienden allemaal, Die hiervan verre zijn getrokken Om u te spreken en anders niet. Gaat tot hen, dat is mijn raad; Want daar geschreven staat, Alzo zelf spreekt onze heer: “Doe vader en moeder eer.”’ - ‘Vrouwe,’ sprak die non meteen, ‘Ga ik nu die lieden zien, Zo is mijn duchten boven al, Dat in mij veranderen zal Alzo mijn hart en mijn zin, Dat er God zal hebben te min, Daar ik van enen gedenk Nimmermeer uit wenk.’ Toen sprak die abdis voort: ‘Lieve dochter, nu hoort: Zal je vader en moeder laten Bedroeft dus uitermate, Alleen om een spreken? Dat mocht God aan u wreken. Daarom wil ik dat gij er heengaat: Liet je het, dat was erg kwaad.’ - ‘Vrouwe,’ sprak die non, ‘nu ziet, Dat gij mij niet aanraadt Daar ik bij word beschadigd; [64] Want ons God zalf aanraadt, Dat we laten zullen allemaal Broeder, zuster, moeder, vader, En alle aardse dingen algemeen, En volgen hem alleen: Hij is diegene die mij schiep En tot zijn eeuwige glorie riep; Hij is mijn solaas te allen uren: Anders geen creaturen.’ Toen die abdis dacht Dat ze er niets aan hebben mocht, Gebood ze haar handeling Op gehoorzaamheid, dat ze er naartoe ging. Toen stond ze op terzelfder tijd; Haar ogen heeft ze goed verbonden, Zodat ze geen haar zag, En liet haar leiden tot daar, En bood hun allen goede dag. Die moeder sprak, toen ze haar zag: ‘Dochter, waaraan heb je het verdiend Dat gij niet ziet op uw vrienden Die hiervan verre zijn getrokken Om u te zien en te spreken, Die u al lang niet zagen? Hoe mag je het aldus gedragen Tot ons waart? We waanden wel Solaas, vreugde en spel [65] Met u hebben gedreven Eens doch in ons leven. Hoe mag dit toekomen?’ Die jonkvrouw antwoorde toen: ‘Moeder, ik weet wel en gevreesd, Dat gij na bloed en vlees Mijn vader bent het en mijn moeder, Mijn tante, mijn zuster en mijn broeder; Maar mijn solaas ligt allemaal In mijn gerechte vader, Die mij van niets maakte, En de dood om mij smaakte, En, als hij wil, ontmaken zal. Aan hem zo ligt mij alles: Heb ik hem, ik hebbe genoeg. Het is waar, in goed gevoeg Min ik u, laat en vroeg, Daar ik mij zelf genoeg in toon En ook in God kwijt. Ik bid voor u met vlijt En zal al mijn leven doen: Laat u daar met rust. Gij zal mij hierachter nu Nimmer zien, noch ik u, Voordat we komen hierboven, Daar de engelen God loven, Daar ons eeuwige solaas ligt; [66] De ander is al ijdelheid.’ Hier mee streek ze ten klooster waart, En de andere namen hun vaart Huiswaarts met zeer groot misbaar: Zij nee mochten nimmer daar weer komen. Dus zullen we al dat vlieden Dat ons van God mag trekken, En verenigen alleen In hem met een rein hart, Zo dat onze overste minne geheel In hem is, niet een deel. Dus de lieden volgen algemeen, Dat weerspreekt niet alleen. Vele lieden raadt, dat verstaat, Es beter dan een man raadt; En wilde je daartegen streven, Men zou u voor zot houden, En zou dan zijn uw naam Overal zijn onbekwaam. Gij zal met bescheidenheid Overpeinzen wat gij hebt geleden En wat u hierna mag voorkomen, En zal wijs verhoeden, Vroeg en laat, van alle dien Daar u van mag misgaan; Want die worp die men komen ziet, [67] Kwets men dan die men en ziet niet. Als gij de driestheid wil afstaan, Zo zal je dan nimmer gaan Met hen daar ge het mee deed, En u ook hoeden van de plaats Daar gij die zonden deed graag, Was het bordeel of was het taverne. Als wijlen deed een jongeling, Die me de wereld omging, Die waardig was en lieftallig Met de gezellen overal; Want hij met hen verteerde allemaal Het goed dat hem liet zijn vader. En toen de gezellen dachten Dat hij nimmer geven mocht, En wilden zij hem zien noch horen: Dus heeft hij goed en vriend verloren; Zo dat hij van groot gebrek Uit het land is gestreken, En dien enen goeden man, Daar hij weer goed won. Toen hij dus kwam te goede, Kwam hem tevoren in het gemoed, Dat hij te lande wilde keren Vrienden en verwanten visiteren. Toen hij te lande kwam alzo gelijk, [68] En de gezellen hadden verstaan Dat hij gekomen was zo rijk, Spraken ze tot hem hoffelijk: ‘Lieve gezel, welkom ben je! Gij hebt gedraald lange tijd: Wij hebben zeer verlangd naar u. Kom, gaan we drinken nu, Ginder is geopend goede wijn: We willen met u blijde zijn.’ - ‘Neen, neen,’ sprak die knaap dan, ‘Ik ben nu een andere man Dan ik was wijlen eerder: Ik ben uw gezel nimmermeer. Gij liet mij levend dood En van goed en eren bloot Gemaakt: ge achtte het geen kaf. Ik ga van uw gezelschap af En die wil ik altijd schuwen, Ik wil u nimmer vertrouwen Zijn mochten het nimmer hebben daar. Die knaap hoedde hem daarna Van personen en plaatsen mede Daar hij driestheid en zonde deed. Dus zal hem elk mens hoeden En wandelen met den goeden, En plaatsen en personen vlieden |
|
Die hem ter archeit mochten tien. [69] Ter taflen, daer ghi vremde sijt, Soe sprect luttel talre tijt. Die u niene kennen, souden U over dronken houden, Oft over sot oft ongheraect, Waert dat ghi te vele spraect. Die vele spraken wilt ute legghen, Moet in eneghe stont messegghen. Vele spraken oec, als wi lesen, En mach zonder zonde niet wesen. Ghi selt ten ghedinghe gaen, Ende nauwe horen ende verstaen Watmen daer zeeght ende doet: Soe moeghdi te bat wesen vroet Vanden rechten rechte vanden lande; Want die zaken sijn menegherande Diemen hoert te diere stat, Ende soe moeghdi weten te bat Wat u goet si ende quaet, Als u te dinghene staet. Sidi beter oft riker dan U ghebuer oft een ander man, Daeromme en versmaedtene niet; Maer merct in u ende besiet, Dat hi doch alsoe edel si Nader cranker menscheit als ghi, Ende dat ghi oec sterflec sijt, [70] Ende uwer gheen en weet den tijt. Met hem die in armoede leeft Ende ongheval ende ranspoet heeft En seldi spot maken no sceren; Want dat soude hen meer deren Ende quetsen in horen moet Dan al hoer ranspoet; Oec en wetti niet van dien Wat u namaels mach ghescien. Scuut altoes, soe doedi wel, Alrehande weddespel; Want daer af comt, ghetrout dies, Niet dan gramscap oft verlies. Als ghi den tijt corten wilt, In u camere ghi u sluten silt Ende roepen uwen sceppre an; Oft ghi selt boeke hebben dan Van Gode oft van goeden zeden Ende niet van idelheden, Ende selse lesen oft doen lesen; Oft ghi selt die wile wesen In enegher sameninghen, Daermen van goeden dinghen Sprect ende houdt die tale: Soe cortti den tijt wale; Maer die in weddespel heeft jolijt, Cort onnuttelec sinen tijt. [71] Scuut luxurie talre stede, Daer toe nijt ende ghierechede. Luxurie struert, des sijt vroet, Smenschen ziele, lijf ende goet, Ende es oec blame, dat ghijt wet, Vore Gode ende den mensche met. Nijt ende ghierecheit maken kaytijf Den mensche ane ziele ende an lijf, Ende si quetsen meest hen Diese draghen inden sen, Ende maken oec den mensche onwert, Waer hi comt ocht waer hi vert. Alse die man verdienet des Dat sijn wijf gram op hem es, Soe sal hise verdraghen dan, Ende dwijf oec alsoe den man; Want die vroede Socrates seit, Dat het es groete wijsheit Dat hem die mensche daertoe keert Dat hi thuis verdraghen leert, Soe mach hijt connen dan te bat Als hi comt in vremder stat; Want verdrach bringhet in Meneghen raet ende groet ghewin. Alse ghi wilt bestaen iet Daer ghi bate ende orbore in siet, Soe en seldi beiden twint [72] Vore dat ghi dat hebt gheïnt; Want beiden, sijt seker dies, Bringht dicke in groet verlies; Want lidentheit maken can Vanden riken enen armen man. Sijt ernstech tal uwen dinghen: Dat sal u groet bate in bringhen. Ghi en selt niet lieghen Noch oec niemene bedrieghen. Dscrifture zeeght al bloet: Loghene slaet die ziele doet, Ende soe wier mede omme gheet, Es onder die liede leet Ende altoes onwillecome; Want hine bringt niemen vrome. Sinen brueder, gheloevets mi, Soudi honen, mochte hi, Op [dat] sire an waenden winnen: Hoer nature hevet binnen. Nochtan werdensi int lest ghehoent Ende met hoer selfs quaetheit gheloent, Als eens gheviel tween ghesellen, Dat ic vorwaer hoerde tellen: Drie ghesellen tenen stonden Quamen daer si en vonden [73] Spise te cope no broet, Soe datsi baden dore die noet; Want hongher dede hen verdriet. Hen en gaf nieman niet, Sonder een wijf gaf hen niet vele Met ere scotlen tarwen mele. Enen coeke si daer af maken, Dien si thant in dasschen raken. Die twee consten scalken raet, Maer die derde en conste gheen quaet. Doen dochte den tween dat, Datsi anden coeke sat Alle drie niet eten en souden, Ende leident doen in deser vouden Datsi souden alle drie Gaen ligghen slapen, ende die Den wonderlecsten droem zaghe Die wile de coeke int vier laghe, Soude den coeke eten allene: Onder hen drien waer hi te clene. Dit seidens[i] om datsi Den derden gheselle daer bi Verscalken wouden alsoe, Dat hi des coeken worde onvroe. Die twee scalke roncten sere Oft si sliepen, min no mere. Doen die derde gheselle sach [74] Dat sijn gheselscap in slape lach, Ghinc hi heimelec toten viere, Ende rac uut den coeke sciere Ende attene altemale. Hi dochte hem smaken herde wale, Hine was hem niet te roe. Tfier rac hi weder toe,] Ende en sprac cleine noch groot. Hier na hieven op thoot Dander twee (ende en wisten niet Hoet mitten coeke was gheschiet), Alse quisquans: ‘Wi sijn ontwaect,’ Ende hebben hem gheranbraect Ende haer oghen ghebroemt beide. Doe sprac deen ende seide: ‘Mi dochte, ic was in hemelrike.’ Dander seide dies ghelike, Dat hi was in die helle. Wat holpet dat ic langhe telle? Si seiden wonder groot van dien Datsi daer hadden ghesien. Si seiden toten derden doen: ‘Gheselle, nu segt ons u visioen.’ Die onnosele sprac daer naer; [75] ‘Ghesellen, seker, ghi segt waer: Doe ic sach mit minen oghen Dat beide u gheesten vloghen, Deen ten hemel, dander ter hellen, Ic waende wel, goede ghesellen, Dat ghi niene sout sijn weder comen. Daer omme so hebbic ghenomen Den coeke ende hebben ghegheten; Maer, ghesellen, haddic gheweten Dat ghi weder sout sijn comen hier, Die coeke laghe noch int vier; Want men seit: die darwaert vaert, Dathi niemeer en comt harwaert.’ Dus was die hoonre ghehoont Ende met sijns selfs quaetheit gheloont; Ende noch sietmen des ghelike Dicke gheschien in aertrike. Ghi sult mit goeder trouwen Minnen vrouwen ende joncfrouwen; Niet om datsi scone sijn, Rike ofte van gheboorten fijn, Mar om doghet ende zuverhede Ende om hare grote hovesschede. Uwes selves wijf suldi meest minnen [76] Ende ghene andre bekinnen; Ende die so eert, lude ende stille, Op datsi is van goeden wille; Mar is si quaet van naturen Ende wil si daer dan in dueren, So verret u dan van haer, dats mijn raet. Slaen ende schelden sijn al quaet: So meer gheslaghen, so meer verloren; So meer ghescelds, so meerre toren: Daer en is en ghene bate an, Dit so leert ons een wijs man. U en sal niet ghescien dit, Dat ghi enighe mensche verwit Enighe blame ofte archede Die yement van sinen vorders dede, Ofte sijn maech ofte sijn kint; Want hine en is targher twint Dat sijn maghe quadien sijn, Op dat hi selve goet is ende fijn. Hem ooc die was in armoede Ende comen is te groten goede En verwites nemmermere; Want dats hem grote ere, Dat hi hem sette so wijslike [77] Dathi goet man wart ende rike. En verwit ooc niemene das Dathi wilen een quaet mensche was; Want ten is niement so quaet, Als hi sire quaetheit afstaet Ende sijn leven betert dan, Hi en [si] dan een goet man. Ende die seide dathi quaet ware, Hi loghe, dats openbare. Alse veete of discoort versoent es, En sal niement vermanen des In arghe, in gheenre wisen, Want die veete mochte weder risen. Versoen haer, versoen daer, Nemmermeer en worden si clare Die eens gheviande sijn: Dit seit een vroet man in Latijn. Ghi sult werken, vrooch ende spade, Met uwer vrienden rade, Ende sult ooc vraghen van dien Hem tween, hem vieren, ofte hem drien, Ende daer uut suldi nemen dat beste; [78] Mar dunct u in dat leste Dat beter si uwes selfs raet, So rade ic u dat ghine anegaet. Ist dat u raet gheven can Een knecht, een kint, of een arm man, Daer ghi orbare in ziet, Dien raet en versmaet niet. Een die al ware verdoort, Mochte spreken een vroet woort. Een arm man is dicke also vroet Alse een die heeft groot goet; Want nature gheeft den wisen zin, Ende si en gheefter meer noch min Den armen dan den riken, |
Die hem ter boosheid mochten trekken. [69] Ter tafel daar gij vreemd bent, Zo spreek weinig te alle tijd. Die u niet kennen, zouden U voor dronken houden, Of voor zot of onbekwaam Was het dat gij te veel sprak. Die veel spreken wil uitleggen, Moet in enige tijd miszeggen. Veel spreken ook als we lezen, En mag zonder zonde niet wezen. Gij zal te geding gaan, En nauw horen en verstaan Wat men daar zegt en doet: Zo mag je bekend wezen Van het rechte recht van het land; Want die zaken zijn menigerhande Die men hoort te dier plaats, En zo mag je te beter Wat u goed is en kwaad, Als u te gedingen staat. Ben je beter of rijker dan Uw buur of een andere man, Daarom versmaadt hem niet; Maar merk in u en beziet, Dat hij doch alzo edel is Nadar de zwakte mensheid als gij, En dat gij ook sterfelijk bent, [70] En van u geen weet de tijd. Met hem die in armoede leeft En ongeval en ramspoed heeft En zal je spot maken nog scherts Want dat zou hen meer deren En kwetsen in hun gemoed Dan al hun rampspoed; Ook weet je niets van die Wat u later mag geschieden. Schuw altijd, zo doe je goed, Allerhande weddespel; Want daarvan komt, vertrouw het dus, Niets dan gramschap of verlies. Als gij de tijd korten wilt, In uw kamer zal ge u sluiten En roepen uw schepper aan; Of gij zal boeken hebben dan Van God of van goeden zeden En niet van ijdelheden, En zal ze lezen of doen lezen; Of ge zal die tijd wezen In enige verzameling, Daar men van goede dingen Spreek en houdt die worden: Zo kort je de tijd goed; Maar die in weddespel heeft jolijt, Kort onnuttig zijn tijd. [71] Schuw wulpsheid te alle plaatsen Daartoe nijd en gierigheid. Wulpsheid vernielt, dus wees bekend, De mensen ziel, lijf en goed, En is ook een blaam, dat gij het weet, Vore God en de mens mede. Nijd en gierigheid maken ellendig De mens aan ziel en aan lijf, En ze kwetsen meest hen Die ze dragen in de in, En maken ook de mens onwaardig, Waar hij komt of waar hij gaat. Als die man verdiend dus Dat zijn wijf gram op hem is, Zo zal hij haar verdragen dan, En het wijf ook alzo de man; Want die verstandige Socrates zegt, Dat het is grote wijsheid Dat hem die mens daartoe keert Dat hij thuis verdragen leert, Zo mag hij te kunnen te beter Als hij komt in een vreemde plaats; Want verdrag brengt in Menige raad en groot gewin. Als gij wil bestaan iets Daar gij baat en oorbaar in ziet, Zo zal je geheel niet wachten [72] Voordat ge het hebt geëindigd; Want beiden, zij het zeker dus, Brengt vaak in groot verlies; Want lijdzaamheid maken kan Van de rijke een arme man. Wees ernstig tot al uw dingen: Dat zal u grote baat in brengen. Gij zal niet liegen Noch ook niemand bedriegen. De schriftuur zegt al bloot: Leugen slaat de ziel dood, En zo wie er mee omgaat, Is onder de lieden leed En altijd onwelkom; Want hij brengt niemand baat. Zijn broeder, geloof het mij, Zou hem honen, mocht hij Opdat ze eraan waanden te winnen: Hun natuur heeft vanbinnen. Nochtans worden ze in het laatste gehoond En met hun eigen kwaadheid beloond, Als eens geviel twee gezellen, Dat ik voorwaar hoorde vertellen: Drie gezellen tenen stonden Kwamen daar ze en vonden [73] Spijs te koop noch brood, Zodat ze baden door die nacht Want honger deed hen verdriet. Hen gaf niemand iets, Zonder een wijf gaf hun niet veel Met eren schotel tarwemeel Enen koek ze daarvan maken, Die ze gelijk in de as staken. Die twee konden schalkse raad, Maar de derde kon geen kwaad. Toen dachten deze twee dat, Dat ze aan de koek zat Alle drie niet eten zouden, En legden het toen in deze vondst Dat ze zouden alle drie Gaan liggen slapen, en die De wonderlijkste droom zag Die tijd dat de koek in het vuur lag Zou de koek eten alleen: Onder hen drie was het te klein. Dit zeiden ze omdat ze De derde gezel daarbij Verschalken wilden alzo, Dat hij van de koek wordt droevig. Die twee schalken snurkten zeer Of ze sliepen, min of meer. Toen die derde gezel zag [74] Dat zijn gezelschap in slaap lag, Ging hij heimelijk tot het vuur, En tok de koek er nel uit En at het helemaal. Hij dacht dat het hem smaakte erg goed, Hij was hem niet te vroeg. Het vuur trok hij weer toe, En sprak klein noch groot. Hierna hieven op het hoofd De andere twee (en wisten niet Hoe het met de koek was geschied), Als kwansuis: ‘We zijn ontwaakt,’ En hebben zich geradbraakt En hun ogen gesloten beide. Toen sprak de een en zei: ‘Ik dacht, ik was in hemelrijk.’ De ander zei diergelijk, Dat hij was in die helle. Wat helpt het dat ik het lang vertel? Ze zeiden wondergroot van die Dat ze daar hadden gezien. Ze zeiden tot de derde toen: ‘Gezel, nu zeg ons uw visioen.’ Die onnozele sprak daarna; [75] ‘Gezellen, zeker, gij zegt waar: Toen ik zag met mijn ogen Dat beide uw geesten vlogen, De een ten hemel, de ander ter helle, Ik waande wel, goede gezellen, Dat gij niet zou zijn teruggekomen. Daarom zo heb ik gekomen De koek en heb het gegeten; Maar, gezellen, had ik geweten Dat gij weer hier zou zijn gekomen Die koek lag noch in het vuur; Want men zegt: die derwaarts gaat Dat hij niet meer komt herwaarts.’ Dus was die gehoonde gehoond En met zijn eigen kwaadheid beloond; En noch ziet men dergelijks Vaak geschieden in aardrijk. Gij zal met goede trouw Minnen vrouwen en jonkvrouwen; Niet omdat ze mooi zijn, Rijk van geboorte of fijn, Maar om deugd en zuiverheid En om haar grote hoffelijkheid. Uw eigen wijf zal je meest minnen [76] En geen andere bekennen; En die zo eert, luid en stil, Opdat ze is van goede wil; Maar is ze kwaad van naturen En wil ze daar dan in voortduren Zo weert u dan van haar, dat is mijn raad. Slaan en schelden zijn al kwaad: Zo meer geslagen, zo meer verloren; Zo meer gescheld, zo meer toorn: Daar is en geen baat aan, Dit zo leert ons een wijze man. U zal niet geschieden dit, Dat gij enige mens verwijt Enige blaam of boosheden Die iemand van zijn voorouders deed, Of zijn verwant of zijn kind; Want hij is te erger iets Dat zijn verwanten kwaden zijn, Opdat hij zelf goed is en fijn. Hem ook die was in armoede En gekomen is tot groot goed En verwijt het hem nimmermeer; Want dat is hem grote eer, Dat hij hem zette zo wijs [77] Dat de goede man werd rijk. En verwijt ook niemand dat Dat hij wijlen een kwaad mens was; Want er is niemand zo kwaad, Als hij zijn kwaadheid afstaat En zijn leven verbetert dan, Hij is dan een goede man. En die zei dat hij kwaad was, Hij liegt, dat is openbaar. Al de ze vete of tweedracht verzoend is, En zal niemand vermanen dus In erg, op geen manier, Want die vete mocht weder rijzen. Verzoenen hier, verzoenen daar, Nimmermeer worden de duidelijk Die eens vijanden waren Dit zegt een verstandige man in Latijn. Gij zal werken, vroeg en laat, Met uw vrienden raadt, En zal ook vragen van die Hen twee, hen vieren, of hen drie En daaruit zal je nemen dat beste; [78] Maar dunkt u in het laatste Dat beter dus uw eigen raad, Zo daar ik u aan dat ge het aangaat. Is het dat uw raad geven kan Een knecht, een kind, of een arme man, Daar gij oorbaar in ziet, Die raad versmaad niet. Een die al was verdord Mocht spreken een verstandig woord. Een arm man is vaal alzo verstandig Als een die heeft groot goed; Want natuur geeft de wijze zin, En ze en geeft er meer of min Den armen dan de rijken, |
|
Want si en can smeken noch wiken: Daer bi hout die wijshede Onder die arme also wel haer stede Als onder die rike, na minen zin, Al achtmen der armer min, Want men den armen en hoort niet Also wel alst den riken pliet. Die ghene is wijs allene, Die hem van zonden hout rene, Ende verre can voren zien Die dinghen die moghen gheschien, [79] Ende daer jeghen sijn op sijn hoede, Ende altoos draghen inden moede Dat sijn leven enden moet: Die aldus doet, hi is vroet. Cracht noch wijsheit van Enen onghedeghenen man En suldi versmaden niet; Wantmen daghelike siet Die cleine sulc van zinnen, Datsi die grote dicke verwinnen. Wildi eersaem gheheten sijn Ende name hebben goet ende fijn, So vliet alle saken Die oneersaem leven maken. Als ghi den quaden wel behaecht Ende u die goede van hem jaecht, So sijts zeker ende ghewes Dat u doen niet goet en es. Ghi sult uwen zin daer toe keren, Dat ghi altoos sult leren Ende onthouden: daer in leit Ere, doghet ende wijsheit; Want leren is grote eere, Ende so wie versmaet die lere, Hi is alder scanden waert, Ende hets recht dathi misvaert. Alse vader ende moeder tonrechte [80] Op u schelden ofte te rechte, So wacht dat ghi u niet en stoort, Noch en antwoort niet een hert woort; Maer vervolchse mit zoeticheden Tote dattie gramscap is leden. Hebdi een scone wijf ghetruwet, So radic u dat ghi scuwet Gheselscap van ghesellen Die vrouwen ere gherne quellen; Want scone wijf, te voort schine brocht, Blijft zelden onversocht: Men moet twerc hoeden vanden viere, Ofte het ontfunct harde schiere. Wat ghi laet of wat ghi doet, Altoos peinst in uwen moet, Dat ghi een andren, vrooch ende spade, Doet als ghi wout datmen u dade. Opten gherechten man, waer ghi sijt, En hout gheschelt noch strijt, aernste noch in scherne; Want God wreect den gherechten gherne. Ist dat u scade gheschiet, Daer omme en droevet niet; Want doet si u int herte wee, So hebdi der scaden twee. [81] Bevelet onsen here God al Ende hoopt dat hijt verstoren sal, Als hi den goeden Job dede Om sine grote verduldichede. Hier einden dese blomen, Die algader sijn ghenomen Uut vier duechden cardinale (Diese wel vest, hi doet wale), Alsose die oude wise screven In boeken die na hem bleven. Hebbic yet misseit daer inne, Dats ghebrec van minen zinne: Ontsculdicht mi, so doedi wel, Hier of: dichten en is gheen spel. |
Want ze kan smeken noch wijken: Daarbij houdt die wijsheden Onder die arme alzo wel zijn plaats Als onder die rijke, naar mijn zin, Al acht men der armer minder, Want men de armen hoort niet Alzo wel als het den rijke pleegt Diegene is wijs alleen, Die hem van zonden hout rein En verre kan van voren zien Die dingen die mogen geschieden, [79] En daar tegen zijn op zijn hoede, En altijd dragen in het gemoed Dat zijn leven eindigen moet: Die aldus doet, hij is verstandig. Kracht noch wijsheid van Een ondeugdelijke man Zal je niet versmaden; Wan men dagelijks ziet Die klein soms van zinnen, Dat ze die grote vaak overwinnen. Wild je eerzaam geheten zijn En naam hebben goed en fijn, Zo vliedt alle zaken Die niet eerzaam leven maken. Als gij de kwaden goed behaagt En u die goede van hem jaagt, Zo is het is zeker en gewis Dat uw doen niet goed is. Gij zal uw zin daartoe keren, Dat gij altijd zal leren En onthouden: daarin ligt Eer, deugd en wijsheid; Want leren is grote eer, En zo wie versmaadt die leer, Hij is alle schaden waard, En het is recht dat hij misvaart. Als vader en moeder te onrecht [80] Op u schelden of te recht, Zo wacht dat gij u niet stoort, Noch antwoord niet een hard woord; Maar vervul ze met liefelijkheid Totdat de gramschap is geleden. Heb je een mooi wijf getrouwd, Zo daar ik u aan dat gij schuwt Gezelschap van gezellen Die vrouwen eer graag kwellen; Want die een mooi wijf, tevoorschijn bracht, Blijft zelden overzocht: Men moet het werk hoeden van het vuur, Ofte het ontvonkt erg snel. Wat gij laat of wat gij doet, Altijd peinst in uw gemoed, Dat gij een andere, vroeg en laat, Doet als gij wilde dat men u deed. Op de gerechte man, waar gij bent, En hout gescheld noch strijd, In ernst noch in scherts; Want God wreekt de gerechte graag. Is het dat u schade geschied, Daarom bedroef niet; Want doet het u in het hart pijn, Zo heb je twee schade. [81] Beveel het onze heer God al En hoopt dat hij het verstoren zal, Als hij de goede Job deed Om zijn grote geduld Hier eindigt deze bloem, Die allemaal zijn genomen Uit vier kardinale deugden (Die ze goed vestigt, hij doet goed), Alzo het de oude wijze schreven In boeken die na hen bleven. Heb ik iets gemist daarin, Dat is gebrek van mijn zin: Verontschuldig mij, zo doe je goed Hiervan: dichten is geen spel. |
|
Van hovesscheden ende van andren goeden zeden. – IIII. Hier voren hebdi ghehoort Van wijsheden menich woort; Nu willic u van hovescheden Segghen ende van sconen zeden, Die hier oorbaerlic zijn gheset Der zielen ende den live met. Ghi sult Gode boven al, [82] Die u sciep ende ontmaken zal, Reverencie doen ende eere Boven elken andren here; Want hi is here allene Op hemel ende aerde ghemene. Daar men hem noemt, sijts ghewes Dat anders gheen here en es. Sijn rike so soect mede Boven alle rijchede; Want rijcheit, macht ende jolijt Duren hier onlanghen tijt, Maer dat rike, zonder meswende, Duert ewelike zonder ende. Die dat langhe rike verliest Om dit corte, seker, hi riest. Ghi sult u altoos daer toe keren, Dat ghi papen ende clerken sult eren Ende algader also voort Datter kerken toe behoort: Daer of so hebdi groten loon. Al en dochts u niet waert die persoon, Hi is wel waert, sijts ghewes, Daer hi na ghetekent es: Dats Cristus, dat ghijt wet, In wies steden die priester set. Het was een ridder hier te voren In Zassen, hebbic zegghen horen, [83] Die papen hadde onwaert zere Ende selden hem dede ere; Want hem dochte, te waren, Datter veel te vele waren. Hi seide, dathi woude Dat mar één pape en soude Sijn in elken lande, Ende dat die in een mande So hoghe hinghe inder lochte Datten elc mensche scouwen mochte, Ende daer Gode hieve dan So datten elc mochte scouwen an. Eens so gheviel dat Hi in sijns selfs dorp zat, Daer en sine viande saghen Ende over doot hebben gheslaghen. Men liep om den paep te hant, Diemen int dorp niet en vant. Doe sendemen boden schiere In drien dorpen ofte in viere Om enen pape die vollic quame Ende tes mans ziele ware name. Watsi sochten, watsi rinden, Sine consten enen pape niet vinden. Dus sterf die man omberecht. [84] Sonder biechte ende zonder recht Ende algader papeloos; Nochtan dochte hem altoos Dat papen waren te vele! Hier omme ic u bevele Dat ghi u herte daer toe keert, Dat ghi tpaepscap altoos eert, Om Cristum, den Gods zone fijn, Daer si alle na ghetekent sijn. Der kerken goet, wats ghesciet, Dat en haelt aen u niet; Maer helpter toe in allen vouden Datsi thare moghe behouden, Ende setter vore lijf ende gout: So quiti van rechte uwen scout; Ende sonderlinghe lands heren, Die onrecht moghen keren. Want die kerke is onse moeder, Die Cristus? onse behoeder, Cochte met sinen bloede fijn, Der welker kinder dat wi sijn. Daer omme sijn wi ghebonden Daer toe in allen stonden, Dat wi met woorden ende met werken Onser moeder recht sullen sterken. Gode, uwen sceppre, dien Suldi dienen op beide u knien, Ende den mensche mar op een. [85] Ende als ghi spreect int ghemeen, Daer ghi u selven noemt mede, So sal altoos sijn u zede Dat ghi u ten lesten noemt. Ende alst ooc also coomt Dat ghi van andren lieden sprect Enighe dinc die ghi vertrect, So noemt den besten altoos voren: Dat sal tuwer hovesscheit horen. Alse ghi yemene ontmoet, Siet dat ghine teerst groet, Al ware hi minder dan ghi zijt: Dats u eerlijc talre tijt. Ghi sult ooc uwen caproen Jeghen den betren of doen; Ende is hi u ghelike, soe Doet dat ghi wilt daer toe; Is hi minder, des niet en doet, Want alte hovesch en is niet goet. Laet den betren voren gaen, Voren staen, sitten, drincken ende dwaen; Ende hout manierlic u ghelaet Van buten, dats mijn raet; Maer int herte so sijt Een man in alre tijt. [86] Wilt vader ende moeder eren: So moghedi gaen ende keren Langhe op dit aertrike, Ende dan hebben hemelrike. Ghi die jonc sijt van daghen, Sult den ouden verdraghen, Eren, wiken ende maken stede: Dat sal van rechte sijn u zede; Want wilen so was hi Sterc ende lustich alse ghi: Dat so heeft hem doude benomen, Daer toe dat u mochte comen. Allen lieden sonder u scade Suldi vordren, vrooch ende spade, Ende met uwer wijsheit bi staen, Die ghi van Gode hebt ontfaen; Want hise u van gracien gaf, So suldi voort dienen daer af. Ist dat u vrient aen u soect Dinc die ghi te doene roect, Dat doet saen mit bliden zinne: Daer leit danc tweevout inne. Wildijt hem ooc ontsegghen, Dat wilt so hoveschelijc oflegghen Ende so bedectelijc, dat hire [87] Hem niet omme en sconfire; Want die bidt, sijt seker des Dat hi lichte ghesconfiert es. Sijt ootmoedich in die mate: Daer of coomt u grote bate; Want Aristoteles seit: Alte ootmoedich is zotheit. Dient der gherechtichede, Daer blijfdi behouden mede, Ende u oor, spreect David albloot, En sal niet bidden broot. Sijt haestich te verstane Dinc diemen u spreket ane, Mar te sprekene en sijt niet snel, Voren dat ghi u bepeinst wel. Mint paeys ende eendrachticheit, Twist ende discoort hebt altoos leit. Dinc die ghi hebt misdaen Pijnt u te beteren zaen, Maer hebt ter wrake traghe den voet Van dinghen diemen u misdoet. En ghelooft alden lieden niet; Want die scalke dies gherne pliet Dathi dicke subtijllic liecht, Daer hi den andren mede bedriecht. [88] Met corten redenen ende met waren Suldi alle u redene baren; Want die loghene, sonder waen, Beide ziele ende ere verslaen. Peins altoos in therte dijn Wattu waers ende du souds zijn: So sultu in allen stonden Di te bet hoeden van zonden. Dat ghi ghelooft onsen here Ofte zinen santen in hare ere, Dat so doet hem, wats ghesciet, So dat God en wreke niet. Weduwen ofte dochtren van wisseleren Meyeren, papen ofte dobbeleren, Van canoniken ofte van persemieren Van ta[e]lmanne ofte ostelieren, Scuwet te wive, dats mijn raet, Want onrecht [goet] gherne te gaet. Dinc die u te heelne staet, Die u an u ere gaet, [89] En ontdeet uwen wive niet: U mochter of comen groot verdriet. Het was, hebbic zegghen horen, Een yraude hier te voren, Die zelden thuus te comen plach; Want thuus gaut hi tghelach, Ende te hove was hi quite: Dats der yrauden vite, Datsi thaers selfs huse node beten, Alsi elre om niet moghen eten. Dese yraude was liefghetal Ter heren hove over al, |
Van hoffelijkheden en van andere goeden zeden. – IIII. Hiervoor heb je gehoord Van wijsheden menig woord Nu wil ik u van hoffelijkheden Zeggen en van mooie zeden, Die hier oorbaar zijn gezet Der ziel en het lijf mede. Gij zal God boven al, [82] Die u schiep en ontmaken zal, Reverentie doen en eer Boven elke andere heer; Want hij is heer alleen Op hemel en aarde algemeen. Daar men hem vergenoegt, dat is zeker Dat anders geen heer is. Zijn rijk zo zoek het mede Boven alle rijkheden; Want rijkheid, macht en jolijt Duren hier korte tijd, Maar dat rijk, zonder misgaan Duurt eeuwig zonder einde. Die dat lange rijk verliest Om dit korten, zeker, hij verdwaast. Gij zal u altijd daartoe keren, Dat gij papen en klerken zal eren En allemaal alzo voort Dat ter kerke toe behoort: Daarvan zo heb je groot loon. Al dacht u niets waard die persoon, Hij is wel waard dat is zeker, Daar hij naar getekend is: Dat is Christus, dat gij het weet, In wiens plaats de priester zet. Het was een ridder hier tevoren In Saxen heb ik zeggen horen, [83] Die papen had zeer onwaard En zelden op hen deed eer; Want hij dacht, zeker, Dat er veel te veel waren. Hij zei, dat hij wilde Dat mar één paap zou Zijn in elk land, En dat die in een mand Zo hoog hing in de lucht Dat hem daar elk mens aanschouwen mocht, En daar God hief dan Zodat het elk mens mocht aanschouwen Eens zo geviel dat Hij in zijn eigen dorp zat, Daar hem zijn vijanden zagen En voor dood hebben geslagen. Men liep om de paap gelijk, Die men in het dorp niet vond. Toen zond men snel boden In drie dorpen of in vier Om een paap die gauw kwam En de mans ziel waarnam. Wat ze zochten, wat ze renden, Zij konden geen paap vinden. Dus stierf die man onberecht. [84] Zonder biecht en zonder recht En allemaal zonder paap; Nochtans dachten ze hem altijd Dat papen waren te veel! Hierom beveel ik u Dat gij uw hart daartoe keert, Dat gij het papen volk altijd eert, Om Christus, de Gods zoon fijn, Daar ze alle naar getekend zijn. Der kerken goed, wat er geschiedt, Dat haalt u niet aan; Maar helpt ertoe in alle voegen Dat ze het hare mogen behouden, En zetten ervoor lijf en goud: Zo kwijt je van recht uw schuld; En vooral de landsheren, Die onrecht mogen keren. Want de kerk is onze moeder, Die Christus? Onze behoeder, Kocht met zijn fijne bloed, Welke kinderen dat we zijn. Daarom zijn we gebonden Daartoe in allen stonden, Dat we met woorden en met werken Onzer moeder recht zullen versterken. God, uw schepper, die Zal je dienen op beide uw knieën, En de mens maar op een. [85] En als gij spreekt in het algemeen Daar gij u zelf noemt mede, Zo zal altijd zijn uw zede Dat gij u ten lesten noemt. En als het ook alzo komt Dat gij van andere lieden spreekt Enig ding die gij verhaalt, Zo nom hem met de besten altijd voren: Dat zal tot uw hoffelijkheid behoren. Als gij iemand ontmoet, Ziet dat gij hem ten eerste groet, Al wars hij minder dan gij bent: Dat is u eerlijk te alle tijd. Gij zal ook uw kap Tegen de betere afdoen; En is hij u gelijk, zo Doet dat gij wilt daartoe; Is hij minder, des niet en doet, Want alt te hoffelijk is niet goed Laat de betere voren gaan, Voor staan, zitten, drinken en wassen; En houdt goed gemanierd uw gelaat Van buiten, dat is mijn raad; Maar in het hart zo ben je Een man in alle tijd. [86] Wil vader en moeder eren: Zo mag je gaan en keren Lang op dit aardrijk, En dan hebben hemelrijk. Gij die jong bent van dagen, Zal de ouden verdragen, Eren, wijken en maken plaats: Dat zal van recht zijn uw zede; Want wijlen zo was hij Sterk en lustig als gij: Dat zo heeft hem de ouderdom benomen, Daartoe dat u mocht komen. Allen lieden zonder uw schade Zal bevorderen, vroeg en laat, En met uw wijsheid bijstaan, Die gij van God hebt ontvangen; Want hij ze u van gratie gaf, Zo zal je voort dienen daarvan. Is het dat uw vriend aan u verzoekt Dingen die gij te doen moet, Dat doet gelijk met blijde zin: Daar ligt tweevoudige dank in. Wil je het hem ook ontzeggen, Dat wil het zo hoffelijk weerleggen En zo bedekt, dat hij er [87] Hem niet om schoffeert; Want die bidt, zij het zeker dus Dat hij licht geschoffeerd is. Wees ootmoedig in de maat: Daarvan komt u grote baat; Want Aristoteles zegt: Al te ootmoedig is zotheid. Dien de gerechtigheid Daar blijf je behouden mede, En u erfgenaam, spreekt David duidelijk, En zal niet bidden brood. Zij het haastig te verstaan Dingen die men aanspreekt, Maar te spreken wees niet snel, Voor dat hij u goed bepeinst. Min vrede en eendracht, Twist en wanorde hebt altijd leed. Dingen die gij hebt misdaan Pijnt u te verbeteren gelijk, Maar hebt ter wraak traag de voet Van dingen die men u misdoet. En gelooft alle lieden niet; Want die schalkse die het graag pleegt Dat hij vaak subtiel liegt, Daar hij de andere mede bedriegt. [88] Met korte redenen en met waren Zal je al uw redenen baren; Want de leugen, zonder waan, Beide ziel en eer verslaan. Peinst altijd in uw hart Wat u waar en u zou zijn: Zo zal u in allen stonden U te beert hoeden van zonden. Dat gij gelooft onze heer Of zijn sinten in hun eer Dat zo doet hen, wat er geschiedt, Zodat God het wreekt. Weduwen of dochters van wisselaren Meiers, papen of dobbelaren, Van kanunniken of van woekeraars Van tolken of herbergiers, Schuw wijven, dat is mijn raad, Want onrecht [goed graag vergaat. Ding die u te helen staat, Die u aan uw eer gaat, [89] En opende uw wijf niet: U mocht ervan komen groot verdriet. Het was, heb ik zeggen horen, Een herbergier hier tevoren, Die zelden thuis te komen plag; Want thuis vergold hij het gelag, En te hof was hij het kwijt Dat is der herbergier vita, Dat ze tot hun eigen huis node beten, Als ze er elders om niet mogen eten. Deze herbergier was lieftallig Ter heren hove overal, |
|
Ende wiste dicke van haren rade; Ende als hi thuus quam, vrooch ende spade, Bat hem sijn wijf dathi hare Segghen soude nuwe mare; Maer hine seide haer min noch mere. Dies plach si haer harde zere Te belghen op haren man, Ende en beschoot niet nochtan; Want die goede man kinde wele Dat twijf is van crancker hele, Ende was altoos op sine hoede. Eens peinsde hi in sinen moede, Dat hise emmer proeven woude [90] Ofte si yet wel helen soude. Van huus is hi ghetreken, Ende merrede wel ses weken, Ende quam op enen avont inne Als een man droeve van zinne, Ende en dranc noch en at, Maer ghinc slapen opter stat. Twijf ghinc ligghen biden man. Hi suchte zere ende stan Ende gheliet hem droevelike. Nu so hadde hi heymelike Ghesteken enen vossen staert In sijn fundament, wel ghehaert. Twijf sprac hem dus toe: Segt mi, lieve minne, hoe Ghelaetti dus? wats u gheschiet?’ - ‘Ic en machs u segghen niet,’ Sprac die man, ‘om ghenen noot: Wistet yement, ic ware doot.’ Doe antwoorde weder twijf: ‘Ic hebbe u liever dan mijn lijf; Dat u miscoomt, miscomet mi. Waer omme en soudi Mi u doghen niet ghewaghen? Wie mocht u bet helpen draghen?’ [91] Die goede man antwoorde danne: ‘En woudijs segghen niemanne, Ic sout u segghen albloot; Mar, seker, ic ware doot, Wistet die minste vanden dorpe.’ - ‘Ic hadde liever datmen mi worpe,’ Sprac dat wijf, ‘in die zee, Dan ics ghewoeghe emmermee.’ Die goede man sprac daer naer: ‘Ic ben een weerwolf, dats waer. Daer toe ben ic verscapen; Ende alle die paerde, coeye ende scapen, Die nu int dorp sijn ghestorven, Hebbic verbeten ende verdorven. Ende om dat ghijs ghelooft te bat, So tast hier achter, hoe dat Mi een groot staert uut wast.’ Doe si den staert hadde ghetast, Gheloofde sijs wel ende clare Dat haer man een weerwolf ware. Alst dach was, stont si op saen Ende is in die kerke ghegaen, Daer si een haer ghevadre vant, Die si in biechten ontbant Al dat ghi hier hebt ghehoort. [92] Dus ghinct in biechten voort, So dat eer der noenen stont Alder prochien wart cont Dat een weerwolf was die man, Ende dathi die beesten van Dien dorpe hadde verbeten, Ende dat sijn wijf hadde doen weten. Doe worden die ghebure Altemale daer in rure, Ende quamen met groten hopen Tes mans huse waert ghelopen, Om dat sine doot wouden slaen. Met pinen is hi ontgaen; Want hi ontreet met haesten groot, Ofte hi ware daer bleven doot. Aldus hadde hem sijn wijf Bina ghenomen tlijf, Om datsi en conste niet Ghehelen als hi haer riet, Daer om en si niement te ghereet Te segghen den wive al dathi weet: Hele haer dat te heelne si: Dats wijsheit? ghelovets mi. [93] Drie manieren sijn van lieden Die de waerheit gherne bedieden: Die zot, die dronckene ende dat kint, Want dese en veinsen hem twint. So wanneer u kint misdoet, So castijttet mitter spoet, So dat ghi in gheenre tijt Occusoen sire quaetheit en sijt. Als ghi hebt goede knechte Die u dienen wel te rechte, Die en verheft niet te zaen, Want haer goede dienst waer ghedaen. Hout in allen uren Te vriende uwe gheburen; Want willen sire hem toe keren, Si moghen u eren ende onteren. Hebdi stiefmoeder ofte stiefvader, Die so suldi beide gader Smeken in allen zinnen Ende mit duechden hem verwinnen. Hebdi ooc een stiefkint [Al eest dat ghijt niet en mint, [94] Doet hem goetlijc: ets wel ghedaen. Des seldi groeten lof ontfaen. Alse twist ofte strijt es gheheven Tusschen broedere oft gheneven, Soe en sijds met harre engheen; Maer valt in dat ghemeen, Ende scheldse om dat sijt deden, Ende, oft ghi moeght, zetse te vreden. En drinct oec niet die stont Dat ghi broet hebt inden mont. Inden nap oec, des bedinct, Daer een ander met u uut drinct, En sopt niet; want sijds ghewes Dat dat onhoefscheit es. Broet oft spise, wildijt weten, Daer ghi eens ane hebt ghebeten, En stect int scotele niet weder, Maer legghet vore u neder. Alse enen groeten here gheniedt Dat hi u sinen nap biedt, Soe drinct hoefschelec ende ghiet dat Daer in blijft in een ander vat, Ende spuelt den nap al onghelet Eer ghine weder vore hem zet. Wildi trecken te huwelike, [95] Soe nemt en wijf u ghelike; Want twee ossen onghelijc Trecken selden eenparlijc. In vier dinghen, alsmen zeeght, Hem die mensche te verheffene pleeght: In gheboerte ende in rijcheit, In wive ende oec in scoenheit; Maer wijsheit en ghebiedt niet In desen te verheffene iet. Ghebroedere oft een gheslachte, Die langhe willen staen in machte, Selen altoes wel concorderen, Soe moghensi hen verweren; Maer twistensi onderlinghe, Soe gaen te nieute hoer dinghe. Raetsmanne oec, wet wel dat, Die toe behoren ere stat, Selen eendrachtech sijn mede, Oft si verderven hoer stede; Want discoert doet, zonder waen, Groete dinghe te nieute gaen. Raetsmanne zonderlinghe Behoren toe twee dinghe: Eendrachtecheit es deen, Dander es datmen ghemeen [96] Orboer altoes sette voert: Dit es dat recht van ere poert; Ende daermen deser twee niene pliet, En mach die stat ghedien niet. Ic hebbe horen doen ghewach Van enen ridder die ziec lach, Die twalef sonen na hem liet, Die vore hem quamen eer hi versciet, Ende vraghden hem hoe si souden Hen regeren ende houden. Die goede man seide na desen: ‘Ghi selt eendrachtech wesen, Ende niemene doen onrecht, Ende hoefscelijc volghen u recht.’ Doen soe dede die goede man Twalef roeden halen dan, Ghebonden in enen bant, Ende gafse elken in die hant, Om datsi souden die Ontwee breken vore hoer knie; Ende het ontfacht hen allen. Doen dit dus was ghevallen, Dede hire elken nemen ene, Ende si brakense al ghemene. Doen soe sprac die vader: ‘Houdi u aldus te gader, Soe seldi wesen machtech; [97] Ende en sidi niet eendrachtech, Ende u sceedt in partien, Soe en moghdi niet ghedien.’ En onderwint u niet, dats mijn raet, Dier dinghe dier u niet en bestaet; Want die hem alles onderwint, Werdter dicke bi ghescint. Twee dinghe men in ertrike vint Die verborghen en doghen twint, Diemen beghert te menegher stat: Deen es wijsheit, dander scat. Gherechte wijsheit, des sijt vroet, En begherde noit erdersch goet Boven rechte noetdorftecheit; Want rijcheit die ziele versleit, Ende ghierecheit doet wassen soe Dats die ziele werdt onvroe. Soe meer wast die rijcheit, Soe meer wast die ghierecheit: Dats alse die dwater laedt, Drancs niene werdt versaedt; Want soe hi swaters meer in heeft, Soe die dorst meer an hem cleeft. Alle mainieren van sonden Gaen inden ouden stonden Den mensche af ghemene, Sonder ghierecheit allene; 98] Want die vrecheit menechfoudt Te met dat die mensche oudt. Soe hi teerghelds bedarf min, Soe daer meer na gaept die sin, Ja tote inder doet ure. Dits ene selsene nature Ende der zielen onsienlec mede, Nochtan eest een ghemeen sede. Als u ieman ontmoetet Ende u dan niene groetet Oft u toent ront ghelaet, Des en acht niet en saet: Hi heeft licht on die stont Ghepeins in sijns herten gront, Dat hem soe verlast den sin Dat hi uwes dan mict te min: Hi soude u alsoe gherne lieve doen Als hi te voren hadde gheploen. Alse ghi iemene siet ghestoert, Soe en and werd hem niet en woert, Maer beid, alse die vroede pleghen, Tote dattie gramscap es gheleghen. Vrouwen ende joncfrouwen, Al gaensi buten trouwen Oft al sijnsi wandelbere, Nochtan soe doet hen altoes ere, [99] Daer ghi moght, lude ende stille, Omder goeder vrouwen wille; |
En wist vaak van hun raad; En als hij thuiskwam, vroeg en laat, Bad hem zijn wijf dat hij haar Zeggen zou nieuw bericht; Maar hij zei het haar min of meer. Dus plag ze zich erg zeer Te verbolgen op haar man, En het beschoot niet nochtans; Want die goede man kende wel Dat het wijf is van zwakke verhelen En was altijd op zijn hoede. Eens peinsde hij in zijn gemoed, Dat hij ze immer beproeven wilde [90] Of ze iets verhelen zou. Van huis is hij getrokken En draalde wel zes weken, En kwam op een avond binnen Als een man droevige van zin, En dronk noch en at, Maar ging slapen ter plaatse. Het wijf ging liggen bij de man. Hij zuchtte zeer en stonk En gedroeg hem droevig. Nu zo had hij heimelijk Gestoken enen vossenstaart In zijn fundament, goed behaard. Het wijf sprak hem dus toe: Zeg me, lieve minne, hoe Gedraagt u dus? Wat is er gebeurd?’ - ‘Ik mag het u niet zeggen,’ Sprak die man, ‘om geen nood: Wist het iemand, ik was dood.’ Toen antwoorde weer het wijf: ‘Ik heb u liever dan mijn lijf; Dat u miskomt, miskomt mij. Waarom zou je Mij uw gedogen niet gewagen? Wie mocht u beter helpen dragen?’ [91] Die goede man antwoorde dan: ‘En zal je het niemand zeggen, Ik zou het u zeggen duidelijk; Maar, zeker, ik was dood, Wiste het de minste van het dorp.’ - ‘Ik had liever dat men mij wierp,’ Sprak dat wijf, ‘in de zee, Dan ik het immermeer gewaagde.’ Die goede man sprak daarna: ‘Ik ben een weerwolf, dat is waar. Daartoe ben ik herschapen; En alle paarden, koeien en schapen, Die nu in het dorp zijn gestorven, Heb ik verbeten en verdorven. En omdat gij het beter geloofd Zo tast hierachter, hoe dat Me een groot staart uitgroeit.’ Toen ze de staart had getast, Geloofde zij het wel en duidelijk Dat haar man een weerwolf was. Toen het dag was, stonden ze op gelijk En zijn in die kerk gegaan, Daar ze een van haar grootvaders vond, Die ze in biechten ontbindt Al dat gij hier hebt gehoord. [92] Dus ging het in biechten voort, Zodat eer der noen tijd De hele parochie werd bekend Dat een weerwolf was die man, En dat hij die beesten van Dat dorp had verbeten, En dat zijn wijf had doen weten. Toen worden de buren Helemaal daarin roer, En kwamen met grote hopen Tot de mans hu is waart gelopen, Omdat zij hem dood wilden slaan. Met pijn is hij ontgaan; Want hij ontkwam met grote haast Of hij was daar gebleven dood. Aldus had hem zijn wijf Bijna genomen het lijf, Omdat ze niet kon Verhelen zoals hij haar aanraadde, Daarom is niemand te gereed Te zeggen het wijf al dat hij weet: Verheel haar dat te verhelen is: Dat is wijsheid? Geloof mij. [93] Drie manieren zijn van lieden Die de waarheid graag aanduiden: De zot, de dronkaard en dat kind, Want deze veinzen zich niets. Zo wanneer u kind misdoet, Zo kastijdt het met een spoed, Zodat gij in geen tijd Gelegenheid tot zijn kwaadheid bent. Als hij hebt een goede knecht Die u dient wel te recht, Die verheft niet te gelijk, Want als hun goede dienst was gedaan. Houdt in allen uren Te vriend uw geburen; Want willen ze er zich toe keren, Ze mogen u eren en onteren. Heb je een stiefmoeder of stiefvader, Die zo zal je beide hebben tezamen Smeken in allen zinnen En met deugden hen overwinnen. Heb je ook een stiefkind [Al is het dat ge die niet mint, [94] Doe hem goed: het is goed gedaan. Dus zal je grote lof ontvangen. Als er twist of strijd is geheven Tussen broedere of neven, Zo ben je met hen geen; Maar val in het algemeen, En scheld ze omdat zij het deden, En, als ge mag, zet ze tevreden. En drink ook niet te die tijd Dat gij brood hebt in de mond. In de nap ook, dus bedenk het, Daar een ander met u uit drinkt, En sopt niet; want wees zeker Dat dit onhoffelijk is. Brood of spijs, wil je het weten, Daar gij eens aan hebt gebeten, En steek het niet weer in de schotel, Maar leg het voor u neer. Als een grote heer geniet Dat hij u zijn nap aanbiedt, Zo drink hoffelijk en giet dat Daarin blijft in een ander vat, En spoel de nap al zonder letten Eer ge het weer voor hem zet. Wil je ten huwelijk trekken, [95] Zo neem en wijf u gelijke; Want twee ossen ongelijk Trekken zelden eenparig. In vier dingen, als men zegt, Hem de mens te verheffen pleegt: In geboorte en in rijkheid, In wijven en ook in schoonheid; Maar wijsheid gebiedt niet In deze te verheffen iets. Gebroeders van een geslacht, Die lang willen staan in macht, Zullen altijd wel concorderen, Zo mogen ze zich verweren; Maar als ze twisten onderling, Zo gaan te niet hun dingen. Raadsmannen ook, weet wel dat, Die toe behoren een stad, Zullen eendrachtig zijn mede, Of ze verderven hun plaats; Want tweedracht doet, zonder waan, Grote dingen te niet gaan. Raadsmannen vooral Behoren toe twee dingen: Eendrachtigheid is de ene, De ander is dat men het algemeen [96] Oorbaar altijd voor zet: Dit is dat recht van een poort; En daar men deze twee niet pleegt, En mag die stad niet gedijen. Ik heb horen doen gewag Van een ridder die ziek lag, Die twaalf zonen na hem liet, Die voor hem kwamen eer hij verscheidde, En vroeg ze hem hoe ze zouden Hen regeren en houden. Die goede man zei na deze: ‘Gij zal eendrachtig wezen, En niemand doen onrecht, En hoffelijk volgen uw recht.’ Toen zo liet die goede man Twaalf roeden halen dan, Gebonden in een band, En gaf ze elk in de hand, Omdat ze zouden die Stuk breken voor hun knie; En het ontkwam hen allen. Toen dit dus was gebeurd, Liet hij er elk een nemen, En zei braken ze al algemeen. Toen zo sprak die vader: ‘Houdt i u aldus tezamen, Zo zal je machtig wezen; [97] En ben je niet eendrachtig, En u scheidt in partijen, Zo mag je niet gedijen.’ En onderwindt u niet, dat is mijn raad, Die dingen dir u niet bestaat; Want die hem alles onderwindt, Wordt er vaak bij geschonden. Twee dingen men in aardrijk vindt Die verborgen deugen niets, Die men begeert te menige plaats: De een is wijsheid, de ander schat. Gerechte wijsheid, dus wees bekend, En begeerde nooit aards goed Boven rechten nooddruft; Want rijkheid de ziel versleet, En gierigheid laat groeien zo Dat is dat de ziel wordt droevig. Hoe meer groeit de rijkheid, Zo meer groeit de gierigheid: Dat is als die het water laadt, Van drank word je niet verzadigd; Want zo hij meer water in heeft, Zo de dorst meer aan hem kleeft. Alle manieren van zonden Gaan in de ouden stonden De mens af algemeen, Zonder gierigheid alleen; 98] Want die vrekkigheid menigvuldig Te met dat die mens oud. Zo hij minder vertering geld behoeft, Zo daar meer naar gaapt de zin, Ja, tot in het doodsuur Dit is een zeldzame natuur En de zielen onzichtbaar mede, Nochtans is het een algemene zede. Als u iemand ontmoet En u dan niet groet Of u toont een rond gelaat, Dat acht je geheel niet Hij heeft licht in die tijd Gepeins in zijn harten grond, Dat hem zo overlaadt de zin Dat hij u dan mikt te minder Hij zou u alzo graag liefde doen Als hij tevoren had gedaan. Als gij iemand verstoord ziet, Zo antwoord ze geen woord, Maar acht zoals de verstandige plegen, Toe dat de gramschap is gaan liggen. Vrouwen en jonkvrouwen, Al gaan ze buiten trouw Of al zijn ze wankelbaar, Nochtans zo doe hen altijd eer, [99] Daar gij mag. Luid en stil, Vanwege de goede vrouwen wil; |
|
Want der goeder vrouwen, wats ghesciet, En machmen te vele eren doen niet. Ghi en selt in ghenen stonden Beroemen u van uwen sonden; Want diet doen, si luttel oft vele, Sijn des duvels menistrele; Want si versegghen hoers selfs quaet, Daer hen die duvel af gaf raet, Ende bringhen sduvels werc voert, Dattie duvel gherne hoert. Maer vore Gode optie stonde Soe werdt vernuwet dan die sonde; Want al hadder God vergheten, Men doese hem dan weder weten. Tuwes vriends huise en seldi Niet dicke gaen, want ghi En wet niet wel oft hi Uwer comsten ghestaed si, Oft iet gaens heeft al stille Dat hi allene wesen wille; Want dat huis es die stede Vandes menschen heimelijchede: Daer omme salmen, sijds ghewes, Wachten wel alst tijt es. Waert dat u vrient over u quame [100] Alst u niet en ware ghename, Nochtan toent hem goet ghelaet Ende doet hem ere na sinen staet, Na dien dat ghi vermoghet dat. Men moet selcstont ghelaten bat Dan dat herte hevet in (Daer toe hoert een starc sin), Ende beter es u danc verdient Dan ondanc an uwen vrient; Want vrient es ghehouden goet, Men heefter toe soe cranken spoet. Scuut altoes achtersprake; Want dat es die quaedste wrake Entie scandelecste, waerlike, Diemen doet op ertrike. Mannen van wijfliken ghelate Ende wive van manliken state En gheloeft niet tallen stonden: Daers dicke ontrouwe in vonden. Wet dat een volcomen man Vier poente moet hebben an: Dierste dat sijn die jare, Bescheedenheit volght daer nare, Daer na goede vromechede Ende sine manlike lede. Elc man, alsoe wijt vinden, Sal hem sijns ghelijcs onderwinden: Die machteghe metten groten, [101] Darme met horen ghenoten; Die rike met sinen goede, Darme met sinen aermoede. Alse die arme wilt striken Metten mechteghen riken Ende volghen met sire dade, Soe mach hire lichte af scade Hebben ende groet verdriet; Ende eest datter iet messciet, Soc moet over den weecsten gaen, Alsoe alst dicke heeft ghedaen. Die machteghe ontgaet wel dan, Des darme niet ghedoen en can. Hebbensi oec iet ghemeene Te deelne, eest groet oft cleene, Die rike hevet dbeter deel, Al waert int scotele een morseel; Want die arme tallen daghen Moet den riken verdraghen, Ende daertoe smeeken menech werf, Want hi sijns goeds bedarf. Aldus sal arm ende rike Wandelen met sinen ghelike, Ende hem niet onderwinden van Dinghen die hem niene gaen an. Werdet oec alsoe ghevreescht, [102] Dat een arm man werdt gheescht Toter machtegher liede rade, Hoede hem dan, vroech ende spade, Dat hi hem dan soe bedraghe, Dat hi gheenen ondanc en bejaghe In deene noch in dander side; Want men pleeght van ouden tide, Alse quaellec gaen die zaken, Datsi over den nedersten craken. Daer bi en onderwinde hem nieman Van dinghen die hem niene gaen an. Den mensche comt, spade ende vroe, Twist ende onrasten gnoech toe Van sijns selfs dinghen allene, Al en werpt hi hem niet int ghemene. Ets waer, vrienden ende maghen Moet men selcstont helpen draghen Hoer onraste te redenen waert, Ende anders niet, hoe dat vaert. Een mechtech man, sijds ghewes, Die rike ende onwettech es, Vrec, fel, ghierech ende stuur, Es en harde quaet ghebuur. Hi es des duvels bailliu Op ertrike, dat segghic u; Want hijt al te quiste maect, Op dat hi can, dat hem ghenaect. [103] Des arms mans hof, pert ende ploech Es algader sijn ghevoech; Ende can hijt niet ghewinnen Met scalcheiden oft met minnen, Soe dreight hi den armen man Ende heves sinen wille dan. Dusdanen ghebuur soe sal Die arm man scuwen over al. Nu willic dese wijsheit deelen Voert ane met capitteelen; Maer hier vore int ghemeen Hebbicse ghesayt over een, Alsoe ghi wel siet ende hoert, Om dat te corter vallen die woert. |
Want de goede vrouwen, wat geschiedt, En mag men te veel eren niet doen. Gij zal op geen tijd Beroemen u van uw zonden; Want die het doen, is het weinig of veel, Zijn des duivelsdienaars; Want ze weerzeggen hun eigen kwaad, Daar hen die duivel van gaf raad, En brengen duivels werk voort, Dat de duivel graag hoort. Maar voor God op de stonde Zo wordt vernieuwd dan de zonde; Want al had God het vergeten, Men laat ze hem dan weer weten. Tot uw vrienden huis zal je Niet vaak gaan, want gij En wet niet wel of hij Op uw komst gesteld is, Of met iets bezig is heeft al stil Dat hij alleen wezen wille; Want dat huis is de plaats Van de mensen heimelijkheid: Daarom zal men, wees zeker Wachten wel als het tijd is. Was het dat uw vriend bij u kwam [100] Als het u niet was aangenaam, Nochtans ton hem een goed gelaat En doe hem eer naar zijn staat, Na dien dat gij dat vermag. Men moet sommige tijd beter laten Dan dat hart in heeft (Daartoe behoort een sterke zin), En beter is dan dat u dank verdient Dan ondank aan uw vriend; Want vriend is goed gehouden, Men heef ter toe zo’ n zwakke spoed. Schuw altijd achterklap; Want dat is die kwaadste wraak En de schandaligste, werkelijk, Die men doet op aardrijk. Mannen van vrouwelijk gelaat En wijven van mannelijke staat En geloof ze niet te allen stonden: Daar ze vaak ontrouwe in vonden. Weet dat een volkomen man Vier punten moet aanhebben: De eerste dat zijn die jaren, Bescheidenheid volgt daarna, Daarna goede dapperheid En zijn mannelijke leden. Elke man, alzo wij het vinden, Zal hem zijn gelijke onderwinden; Die machtige met de groten, [101] Daarmee met hun gelijken; Die rijke met zijn goed, De arme met zijn armoede. Als die arme wil strijken Met de machtige rijken En volgen met zijn daden, Zo mag hij er licht van schade Hebben en groet verdriet; En is het dat er iets misgaat, Zo moet het over de weekste gaan, Alzo als het vaak heeft gedaan. Die machtige ontgaat wel dan, Dat de arme niet doen kan. Hebben ze ook iets gemeens Te delen, is het groot of klein, Die rijke heeft een beter deel, Al was het in de schotel een morzel; Want die arme te allen dagen Moet de rijken verdragen, En daartoe smeken menigmaal Want hij zijn goeds behoeft. Aldus zal arm en rijke Wandelen met zijn gelijke, En hem niet onderwinden Dingen die hem niet aangaan Wordt het ook alzo gevreesd, [102] Dat van een arme man wordt geëist Tot de raad van de machtige lieden, Hoed hem dan, vroeg en laat, Dat hij hem dan zo gedraagt, Dat hij geen ondank bejaagt In de ene noch in de andere zijde; Want men pleegt van ouden tijden Als kwalijk gaan de zaken, Dat ze over de laagste kraken. Daarbij onderwindt zich niemand Van dingen die hem niet aangaan. Den mens komt, laat en vroeg Twist en onrust genoeg toe Van zijn eigen dingen alleen, Al werpt hij hem niet in het algemeen. Elders waar, vrienden en verwanten Moet men sommige tijd helpen dragen Hun onrust te redenen waart, En anders niet, hoe dat het gaat. Een machtig man, wees zeker, Die rijk en onwettig is, Vrekkig, fel, gierig en stuurs, Is een erg kwade buur. Hij is des duivels baljuw Op aardrijk, dat zeg ik u; Want hij het al te verkwisten maakt Opdat hij kan, dat hem genaakt. [103] De arme mans hof, paard en ploeg Is allemaal zijn gevoeg; En kan hij het niet gewinnen Met schalksheden of met minnen, Zo dreigt hij de arme man En heeft zijn wie dan. Dusdanige buren zo zal Die arm man schuwen overal. Nu wil ik deze wijsheid delen Voortaan met kapittels; Maar hiervoor in het algemeen Heb ik ze gezegd over een, Alzo gij wel ziet en hoort, Omdat te korter vallen die woorden. |
|
Welc beter es, soe rijcheit soe ere, ende oec van armheiden. - [V.] Een mensche vraeghde wilen ere Enen clerc van groeter lere, Welc dat alre beste were, [104] Dat ware rijcheit ende oec ere, Die en verghinghe nemmermere; Want die mensche vuertse vor hem In doverste Jherusalem. Doen soe sprac die clerc voert Vander rijcheit die ter werelt hoert Ende vander werelt eren mede. Hi seide dat erdsche rijchede Beter ware, des sijt vroet, Dan erdsche ere sonder goet; Want die rike mach, wille hi, Ere wel hebben daer bi, Ende hi mach doen sijn bedrijf Beide ane ziele ende ane lijf. Sine noetdorfte heeft hi mede: Waer hi comt in elke stede, Hi vint die hem sijn onderdaen Ende tsinen dienste gherne staen Ende die hem doen, lude ende stille, Ere om sijns goeds wille; Ende hi mach hem selven helpen Ende sijns vriends commer stelpen. Eens arms mans ere, wet wel, Doech hem harde luttel; Want merct in uwen moet, Vander eren diemen hem doet [105] Oft van prise diemen hem mach gheven, Soe en mach die mensche niet leven, Want hi en esser niet af ghesaedt. Van vele lieden es hi versmaedt; Men borcht hem noch en leent niet, Ghelijc alst den riken pliet, Noch hine es niet alse willecome. Daer bi es beter, als ict gome, Nader werelt ende slichamen staet, Dat men zegghe: ‘Ghinder gaet Een harde rijc dorpre,’ dan Men seide: ‘een arm gheert man.’ Als die rike verliest sine rijcheit, Verliest hi ere ende doghentheit, Macht ende oec vriende mede; Men scutene in elke stede. Dan heet sine wijsheit al verloren, Nieman en wilt van hem horen; Al waert wijsheit dat hi seide, Men soudt houden vore sotheide; Sijn voere en prijst nieman Men roeptene niet te rade dan, Hijs onwert ende onghemint: Ets cume ieman diene kint. [196] Ende alse die arme es worden rike Ende verhaven uten slike, Ja een rechts dorpers sone, Soe heet hi wijs ende vroet die gone Ende es wel ghehoert over al. Hi vint vriende zonder ghetal, Men doet hem gherne lieve ende ere Ende prisenne dicwile sere; Men borght hem ende leent ghereet, Hi es willecome waer hi gheet, Te rade werdt hi gheroepen dan, Want hijs vernaemt een wijs man. Die de dinc verstaet na recht, Soe es die rike man maer knecht, Die sijns heren goet vuert Ende om winnen aventuert Ende niet daer af en heeft Anders dan hire af leeft; Ende alse die here wilt sijn betaelt Ende sijn goet na hem haelt, En hads die knecht nemmeer te bat Dan hijs cleedde, dranc ende at. Aldus es die rike man: Alse hem die doet comet an, Soe werdt hi quite vanden goede: Hi wasser knecht af ende hoede. Hi vaert als arm sire verde, [107] Als hi ierst quam op derde. Een wijs man maect ons ghewes, Dattie arme sekerre es Dan die rike ende oec sorght min Beide om gheniet ende om ghewin; Want darme en sorght nacht no dach Dan hoe hi dlijf bedraghen mach, Maer des rijcs sorghe es menechfout, Om sijn selver ende om sijn gout, Om sine rente ende om sijn vee, Ende om sijn goet dat vaert in dzee. Hi ducht dieve ende mordeneren, Oft dat hem nemen moghen heren Vele bedarf tsire maisnieden. Hi heeft versoec van allen lieden. Met arbeide hi sijn goet wan, Met sorghen moet [hijt] houden dan, Met jammerecheiden laet hijt mede: Dus eest al keytivechede Des hem die mensche onderwint, Van beghinne tote dat hi int. Ons seeght die wise Aristotiles, Dat blide aermoede alder sekerst es; Want nieman rike en es die leeft, Dan dien dunct dat hi gnoech heeft; Maer dier es luttel, dat segghic u; [108] Hier met laetic dit capitteel nu. |
Wat beter is zo rijkheid zo eer en ook van armoe. - [V.] Een mens vroeg wijlen eerder Een klerk van grote lering, Wat dat aller beste was, [104] Dat was rijkheid en ook eer Die vergingen nimmermeer; Want die mens voert ze voor hem In het overste Jeruzalem. Toen sprak die klerk voort Van de rijkheid die ter wereld behoort En van de wereld eren mede. Hij zei dat aardse rijkheid Beter was, dus wees bekend Dan aardse eer zonder goed Want die rijke mach, wil hij, Eer wel hebben daarbij, En hij mag doen zijn bedrijf Beide aan ziel en aan lijf. Zijn nooddruft heeft hij mede: Waar hij komt in elke plaats, Hij vindt die hem zijn onderdanig En tot zijn dienst graag staan En die hem doen, luid en stil Eer vanwege zijn goeds; En hij mag zichzelf helpen En zijn vrienden kommer stelpen. Eens arme mans eer, wat dat wel, Deugt hem erg weinig; Want merk in uw gemoed, Van de eren die men hem doet [105] Of van prijs die men hem mag geven, Zo mag die mens niet leven, Want hij is er niet van verzadigd. Van vele lieden is hij versmaad; Men borgt hem noch leent niet, Gelijk als het de rijke pleegt Noch hij is niet overal welkom. Daarbij is het beter, als ik het gok, Naar de wereld en lichaam staat, Dat men zegt: ‘Gij die gaat Een erg rijke dorper,’ dan Men zei: ‘een arme geerde man.’ Als die rijke verliest zijn rijkheid, Verliest hij eer en deugd, Macht en ook vrienden mede; Men schuwt hem in elke plaats. Dan heeft hij zijn wijsheid al verloren, Niemand wit van hem horen; Al was het wijsheid dat hij zei, Men zou het houden vore zotheid; Zijn gaan prijst niemand Men roept hem niet te rade dan, Hij is onwaardig en onbemind: Er is nauwelijks iemand die hem kent. [196] En als die arme rijk geworden En verheven uit het slijk, Ja, een rechte dorpers zoon, Ze heet hij wijs en verstandig diegene En is goed gehoord overal. Hij vindt vrienden zonder getal, Men doet hem graag liefde en eer En prijst hem vaak zeer; Men borgt hem en leent gereed, Hij is welkom waar hij gaat, Te rade worde hij geroepen dan, Want hij is voornaam en een wijze man. Die het ding verstaat na recht, Zo is die rijke man dan maar een knecht, Die zijn heren goed voert En om te winnen avontuurt En niets daarvan heeft Anders dan hij ervan leeft; En als de heer wil zijn betaald En zijn goed naar hem haalt, En had die knecht nimmer te beter Dan hij kleed, dronk en at. Aldus is die rijke man: Als hem de dood aankomt Zo wordt hij kwijt van het goed: Hij was er knecht van en hoede. Hij vaart als arm zijn vaart, [107] Als hij eerst kwam op de aarde. Een wijs man maakt ons gewis, Dat de arme zekerder is Dan die rijke en ook minder zorgen Beide om genieten en om gewin; Want de arme en bezorgt nacht nog dag Dan hoe hij het lijf onderhouden mag, Maar de zorgen van de rijke zijn menigvuldig, Om zichzelf en om zijn goud, Om zijn rente en om zijn vee, En om zijn goed daar vaart in de zee. Hij ducht dieven en moordenaars Of dat hem nemen mogen heren Veel behoeft tot zijn manschappen Hij heeft verzoek van alle lieden. Met arbeid hij zijn goed won, Met zorgen moet hij het houden dan, Met droefheid laat hij het mede: Dus is het al ellendigheid Dat hem die mens onderwindt, Van begin tot dat hij eindigt Ons zegt die wijze Aristoteles, Dat blijde armoede aller zekerste is; Want er geen rijke is die leeft, Dan hem denkt dat hij genoeg heeft; Maar van die zijn er weinig, dat zeg ik u; [108] Hiermee laat ik dit kapittel nu. |
|
Hoemen jalousie scuwen sal ende breken. - [VI.] Die jalousie es menegherande Dier men pleeght achter lande: Selc es jalous ende ghestoert, Alshi disputeren hoert, Oft vermanen enegher dinc Die jeghen sinen God ghinc, Oft die hoert oft siet echt Dinc die es jeghen recht. Dese jalousie es loenlijc sere, Want si wel becomt onsen here. Een mensche es oec jalous ghemoet Om sijns vriens ofte maechs ranspoet, Oft om dat hem onrecht ghesciet, Des hi en can ghebetren niet. Die jalousie, alsic scouwe, Es goet, reene ende ghetrouwe; Want en es gheen vrient, alsmen toeght, Die met sinen vrient niet en doeght. Mijn vrient es mijn ghemic, Want hi es een ander ic [109] Ende ic ben een ander hi: Wats beter? dat segghet mi. Men heeft meneghe werven Den riken sien bederven, Maer selden sietmen dat hi sneeft Die goede ghetrouwe vriende heeft: Dit seeght Aristotiles. Ene andre jalousie es, Die quaet es ende sere verdoemt: Dats die van wiven coemt; Want si verbrand nacht ende dach Smenschen herte, zonder verdrach. Soe heet ende fel es si Ende onghetimpert daer bi, Datter om doet es menech man, Ende al om sotheit nochtan; Ende maect den mensche alsoe ghemoet, Dat hem dunct oft hi hadde die woet, Ende en mach drinken noch eten; Nochtan en can hi gheweten Orboers daer inne een oert Dat sijn wille ghinghe voert, Maer zonde, scande ende verlies. Elc mensche hoedem dies, Dat hi niene werpe sine sinne In jalousie van wijfs minne; [110] Ende die daer met beswaert si, Maeghs hem hoeden, wille hi. Hi sal peinsen in sinen moet, Dat hi hem selven quaet doet, Ende dat sine sorghe ende pine al Cort ende quaet inde nemen sal, Want hi daer omme ziele ende lijf Quaellec verteert als en kaytijf, Ende datsi, des sijt ghewes, Die beste die leeft niet en es, Noch half soe goet licht alshi waent: Houdt hi hem hier in ene maent, Hi sal dan van sire quale Te bat hebben, dat wet wale. Mestrout oec die man iet Sijns selfs wive, daer hi niet Die rechte waerheit af en weet, Dat soe sal die man ghereet Uut sire herten werpen al, Ende peinsen dat sijn wijf sal Hoeden hoer selven wel Ende vele bat dan ieman el: Meer ghehoedt, verloren mere. Aldus sal jalousie sere Uter herten sijn verjaeght; Want soe mense meer jaeght, Soe si vele te meer berret. [111] Daeromme es si goet gheverret; Want soe mense meer vliet, Soe si meer te cuelne pliet. Es een man oec soe caytijf, Dat hi mint eens anders wijf Ende daeromme jalousie dreeght, Die es herde sere ontweeght, Dat hi hem selven verteert alsoe Om dinc die hem niene hoert toe, Ende ziele, lijf ende tijt verliest. Wet dat dese vele meer riest Dan die met spere ende met schilde Den wint met crachte keren wilde. Dus es jalousie quaet Van allen dinghen, dat verstaet. Hoeder hem elc jeghen, dats mijn raet; Want si sin ende lijf verslaet. |
Hoe men jalousie schuwen zal en breken. - [VI.] Die jalousie is menigerhande Die men pleegt hier en daar door het land: Sommige zijn jaloers en verstoord, Als hij disputeren hoort, Of vermanen enig ding Die tegen zijn God ging, Of die hoort o ziet echt Dingen die zijn tegen recht. Deze jalousie is zeer lelijk, Want ze wel bekomt onze heer. Een mens is ook jaloers genoemd Om zijn vrienden of verwanten rampspoed, Of omdat hem onrecht geschiedt, Des hij en kan verbeteren niet. Die jalousie, zoals ik aanschouw, Is goed, rein en getrouw; Want eer is geen vriend, zoals men gedoogt, Die met zijn vriend niet deugt. Mijn vriend is mijn makker, Want hij is een andere ik [109] En ik ben een andere hij: Wat i beter? Dat zeg me. Men heeft menigmaal De rijken zien bederven, Maar zelden ziet men dat hij sneeft Die goede getrouwe vrienden heeft: Dit zegt Aristoteles. Ene andere jaloezie is, Die kwaad is en zeer verdoemd: Dat is die van wijven komt; Want ze verbranden nacht en dag Mensen harten, zonder uitstel. Zo heet en fel is ze En ongetemperd daarbij, Dat er om dood is menige man, En al om zotheid nochtans; En maakt de mens zo’n gemoed, Dat hem dunkt of hij had de woede, En mag drinken noch eten; Nochtans kan hij weten Oorbaar daarin een woord Dat zijn wil ging voort, Maar zonde, schande en verlies. Elk mens hoedt zich dus, Dat hij niet werpt zijn zin In jalousie van wijven minne; [110] En die daarmee bezwaard is, Mag zich hoeden, wil hij Hij zal peinzen in zijn gemoed, Dat hij zichzelf kwaad doet, En dat zijn zorgen en pijn al Kort en kwaad einde nemen zal, Want hij daarom ziele en lijf Kwalijk, verteert als een ellendige En dat ze, dus is het zeker, Die beste die leeft niet is, Noch half zo’n goed licht als hij waant: Houdt hij hem hier in een maand, Hij zal dan van zijn kwaal Te beter hebben, dat weet wel. Wantrouwt ook die man iets Zijn eigen wijf daar hij niet Die rechte waarheid van weet, Dat zo zal die man gereed Uit zijn hart werpen al, En peinzen dat zijn wijf zal Hoeden zichzelf wel En vele beter dan iemand anders: Meer gehoed, verloren meer. Aldus zal jalousie zeer Uit het hart zijn gejaagd; Want zo men het meer jaagt, Zo het veel meer brandt. [111] Daarom is het goed van het je gedaan Want ze men ze meer vliedt, Zo het meer te verkoelen pleegt. Is een man ook zo ellendig, Dat hij mint eens anders wijf En daarom jalousie draagt, Die is zeer erg verdwaald, Dat hij zichzelf verteert alzo Om een ding die hem niet toebehoort, En ziel, lijf en tijd verliest. Weet dat deze vele meer driest Dan die met speer en met schild De wind met kracht keren wilde. Dus is jalousie kwaad Van alle dingen, dat verstaat. Hoedt zich elk daartegen, dat is mijn raad; Want het zin en lijf verslaat. |
|
Hoemen gramscap ende quade melancolie verdriven sal. - [VII.] Die gramscap wille verduwen Ende felle melancolie scuwen, Sal gaen daer hi es alleene Ende peinsen met herten reene Om sinen God, sinen here, Ende danken hem herde sere, Dat hi ghewerdechde dat hi [112] Na sine ghelike sciep di, Ende dat hi om di bereet heeft Dat rike darmen euwelike leeft. Du sout oec peinsen daer toe Om die doet, die di spade ende vroe Na volght, soe waer du gaes, Waer du sits oft waer du staes, Die du van di, des seker sijs, Ghewerpen en cans in gheenre wijs. Du en hebs gheen let dat di God gaf, Du en souti verren bat daer af Ende vandi werpen inder noet, Dan du sout alleene die doet. Daerne helpt toe gheen curen, Si naect ons van uren turen Ende en houdt op nemmermeer Sine hebbe ons verbeten eer. Peinst om die ghene mede Die ghebrec hebben an hoer lede Ende oec vele armer sijn dan ghi, Dat ghijt vele beter hebt dan si, Ende danct des Gode zaen. Dan seldi u voeghen gaen Biden goeden daermen sprect Van Gode ende oec vertrect Bijspele ende exemple goet, Ende keren daer toe uwen moet, [113] Ende werpen u ghepeins verre Vander dinc die u maect erre. Hier met verdrijft di, dat ghijt wet, Gramscap ende melancolie met Ende felle ghepeinse, dat verstaet, Ende alle begherte die es quaet. |
Hoe men gramschap en kwade melancholie verdrijven zal. - [VII.] Die gramschap wille verduwen En felle melancholie schuwen, Zal gaan daar hij alleen is En peinzen met een rein hart Om zijn God, zijn heer, En danken hem erg zeer, Dat hij gewaardigde dat hij [112] Naar zijn gelijkenis u schiep, En dat hij om u bereidt heeft Dat rijk daar men eeuwig leeft. U zou ook peinzen daartoe Om die dood, die laat en vroeg Na volgt, zo waar u gaat, Waar u zit of waar u staat, Die u van u, dat zeker is, Verwerpen kan op geen manier. U hebt geen lid dat u God gaf, U zou u verweren beter daarvan En vond je in werpen in de nacht, Dan u zou alleen de dood. Daar nee helpt toe geen kuur, Het naakt ons van uur tot uur En houdt op nimmermeer Zij hebben ons verbeten eer. Peinst om diegene mede Die gebrek hebben aan hun leden En ook vele armer zijn dan gij, Dat gij het veel beter hebt dan zij, En dank dus God gelijk Dan zal u zich gaan voegen Bij de goeden daar men spreekt Van God en ook verhaalt Voorbeelden en goede exempels, En keren daartoe uw moed, [113] En werpen u w gepeins ver Van het ding dat u maakt geërgerd. Hiermee verdrijf je, dat gij het weet, Gramschap en melancholie mede En fel gepeins, dat verstaat, En alle begeerte die is kwaad. |
|
Hoemen luxurie wederstaen sal. - [VIII.] Alse luxurie u becoert Oft iet dat ten zonden toe hoert, Soe seldi in ene innechede Peinsen om die edelhede Die u sceppre verleent heeft Uwe[r] zielen, daer si bi leeft: Dats dat hise maken wilde Ende beelden na sijns selfs bilde; Ende selt dan dat beelde alleene Houden van smetten reene, In sine ere, gheloevets mi, Daer na dat ghemaect si. Oft u een herde groet here Doen woude alselke ere Dat hi u cleedre met hem gave, Ghi soudt u hoeden daer ave Dat ghise niene smettet dan; Alse ghise te hove brachtet an, [114] Dat si dan scoene waren ende clare, Wet dat den here dat lief ware Ende dat ghire oec bi waert gheert. Aldus selen wi, alsmen ons leert, Reine houden sonderlinghe Der zielen edele cleedinghe, Die ons na sijns selfs ghedane God heeft ghegheven ane, Soe dat wi eerlijc ende met love Ghecleedt comen tsinen hove, Ende den heileghen Lamme volghen na, Daermen singht Alleluya. Oec seldi ghedinken des Dat svleeschs ghenoechte cort es, Ende datmen daeromme besuurt Groet torment dat euwelijc duert. Aldus soe mach, wildijt verstaen, U quaede begherte te nieute gaen. Ende soe ghi die coringhen quaet Meer wedervecht ende wederstaet, Soe ghise van daghe te daghe bat Wederstaen selt oec na dat. Alse dat vier es soe groet Datter af comt vreese oft noet, Soe salment blusschen altehant: Aldus sal der luxurien brant Ghebluscht werden, groet ende cleene, [115 Met ghepeinse starc ende reene, Alsic vore hebbe gheseit: Die hier op dinct, doet wijsheit; Want oncuischeit van lichamen Doet der zielen vele blamen. Nochtan maectmen ons ghewes, Datsi verre die minste es Van allen den hoeftsonden Die de ziele ter doet wonden; Want oncuischeit niemene en doet quaet Dan hem diere met omme gaet; Maer moerden, stelen oft verraden Bringt ander liede in groeten scaden. Daeromme es beter een oncuisch man Die hem van andren zonden hoeden can, Dan hi es die cuischlijc leeft Ende hem tandren sonden gheeft. Hijs wel ghetelt metten vroeden, Die hem van allen wel can hoeden! |
Hoe men wulpsheid weerstaan zal. - [VIII.] Als wulpsheid u bekoort Of iets dat ten zonden toe behoort, Zo zal je in een innigheid Peinzen om die edelheid Die uw schepper verleend heeft Uw ziel daar ze bij leeft: Dat is dat hij ze maken wilde En beeld naar zijn eigen beeld; En zal dan het beeld alleen Houden van smetten rein, In zijn eer, geloof het mij, Daarna dat gemaakt is. Of u een erg grote heer Doen wilde als elke eer Dat hij u kleren met hem gaf, Gij zou u hoeden daarvan Dat ge ze niet met smetten aannam; Al ge ze te hof aanbracht, [114] Dat ze dan schoon waren en helder, Wet dat de heer dat lief was En dat gij er ook bij was geëerd. Aldus zullen wij, als men ons leert, Rein houden vooral Der ziel edele kleding, Die ons na zijn eigen gedaante God heeft aangegeven, Zodat we eerlijk en met lof Gekleed komen tot zijn hof, En het heilige Lam navolgen, Daar zingt Alleluja. Ook zal je dit gedenken Dat vlees genoeg kort is, En dat men daarom bezuurt Grote torment dat eeuwig duurt. Aldus zo mg, wil je het verstaan, Uw kwade begeerte te niet gaan. En zo gij die kwade bekoringen Meer terugvecht en weerstaat Zo gij het van dag tot dag beter Weerstaan zal ook na dat. Als dat vuur is zo groot Dat ervan komt vrees of nood, Zo zal men het blussen: Aldus zal de brand van de wulpsheid Geblust worden, groot en klein [115] Met sterk en rein gepeins, Zoals ik voor heb gezegd: Die hierop denkt, doet wijsheid; Want onkuisheid van lichaam Doet der zielen veel blaam. Nochtans maakt men ons gewis, Dat ze ver die minste is Van allen hoofdzonden Die de ziel ter dood verwonden; Want onkuisheid niemand doet kwaad Dan hem met eer mee omgaat; Maar vermoorden, stelen of verraden Brengt ander lieden in grote schade. Daarom is beter een onkuis man Die hem van andere zonden hoeden kan, Dan hij is die kuis leeft En hem ten andere zonden begeeft. Hij is goed gesteld met de verstandige, Die hem van alle goed kan hoeden! |
|
Hoe man ende wijf hen houden selen. - [IX.] Man ende wijf in allen zinnen Selen elc den andren minnen Met herten puur ende reene. Hoer dinc dat sal sijn ghemeene, [116] Ende si selen oec, lude ende stille, Beide sijn van énen wille, Ghelijc dat si sijn één lijf. God gaf Adame een wijf In dat erdsche paradijs, In dier mainieren, in dier wijs, Datsi twee één vleesch sijn souden, Ende daeromme den huweleec houden Datsi kinder souden te gader Winnen, die den hemelschen vader Die[nen] souden ewelijc. Hieromme was thuwelijc Puerlec ghemaect alleene, Ende om ander dinc engheene. Die te huweleeke trect om dat Hi sine oncuischeit sal te bat Doen sonder scande na sijn ghevo[e]ch, Wet datti Gode niene doet gnoech. Docsuin moet wesen al Datmen kindre winnen sal Die te Gods eren dien, Als ghi mi horet lien. Die man, als ghi horen moeght, Es met rechte swijfs voeght, Daer hi goet es ende bescheiden, Ende sal bestimmen ende beleiden Sijn goet ter bester baten, Ende en sal om dwijf niet laten; [117] Want hi es meester, wet wale, Van wive, van goede te male. Die man sal in allen sinnen Sijn goede wijf eren ende minnen, Niet alleene om hoer scoenheit, Maer om hare doeght ende wijsheit Ende om hare scoene zeden, Die beter sijn tallen steden Dan scoenheit van live si. Die man sal oec daer bi Sijn wijf na sine macht versien Van cleedren ende van alle dien Dat behoert te horen state, Ende daer in oec houden mate. Hebt liever dat ghi haer gheeft Tamelijc daer si bi leeft Dan dadt hare een ander gave, Daer ghi beide scande hadt ave, Oft dan sijt u heimelijc name, Daer u meerre scade af quame; Want wijf, te nauwe ghespaent Oft oec ghehouden te verwaent, En es orboer noch oec goet, Si en ware van naturen vroet. Ende alse die man ghevoelt des Dat sijn wijf goet ende vroet es, Late hore alles ghebruken dan, [118] Ende danke Gode dat hise ghewan. Valt oec alsoe datsi doet Enech dinc die niene es goet, Dat blameert hare soetelike Tusschen u tween al heimelike, Ende toent hare redene waerbi Dattet quaet ghedaen si, Vriendelec ende met minnen. Heeft si eneghe doeght van binnen, Si saels haer hoeden voert mere Ende wachten u raste ende haer ere. Ende alse ghijt hare ene werf, Anderwerf, derdewerf, vierdewerf Gheseit hebt, som stuur, som soete, Ens dan en es gheene boete, Soe sijt des seker ende ghewes Datsi van arde quaet es, Ende dat schelden niene besciet. Maer emmer soe en slase niet: Soe meer gheslaghen, soe meer verloren. Ic segghe u dat wel te voren: Soemen quade wijf meer slaet, Soe haer quade wille meer angaet; Maer verret u van hare, dats mijn raet, Want bi hare te sine dats quaet. Ens quader dinc no meer gheblaemt [119] Dan en quaet wijf die hoer nien scaemt, Ende daer af en machmen hebben niet Dan al scande, scade ende verdriet. Daeromme eest wijsheit dattie man Hem verret van hare, op dat hi can. Dwijf sal haer houden in dien, Datsi horen man sal ontsien Ende sire rasten altoes wachten Ende sire eren nauwe achten, Ende sal sijn ghetrouwe hoede Van sinen live ende sinen goede. Si en mach, alsic verstoet, Wech gheven en gheen goet, Hier no daer, lude no stille, En si bi hoers mans wille; Want hi es voeght altemale Hoers lijfs, hoers goeds alsoe wale. Wilt u wijf emmer sijn quaet Ende niet doen uwen raet Ende in hoer quaetheit voert gaen, Daeromme en seldi u niet verslaen. Om haer quaede ghenoechte soe En maect u niet alte onvroe; Want si en laetet, min no mere, Om u raste noch om u ere. Daer bi set u te rasten dan, Soe doedi als en wijs man. [120] Ende en segt openbare Selve gheen quaet van hare, Maer dect hoer quaetheit, waer ghi moeght, Daer an soe doedi uwes selfs doeght. En wrect oec in gheenre wijs U selven over uwes wijfs amijs; Want die ghene es sere verdoert Die sijn lijf oft goet verboert Om die feeste die sijn wijf drijft. Een wijs man ons oec scrijft, Dat des wijfs scout meer es Dan des mans, des sijt ghewes. Woude dwijf, si bleve wel reene, Want men vercrachter cume ene Van honderden die des pleghen, Al segghensire selcstont jeghen. Dat goede wijf, dat ghijt verstaet, Es des mans troest ende toeverlaet, Sijn tresoer, sine sierhede, Sijn ere, sijn raste ende sijn vrede, Sine lieve ghesellinne mede: Waer hi es in elke stede, Si es vore hem met trouwen dan. Aldus es oec die goede man [121] Sinen wive, als ghi hier hoert: Hier met laetic dese woert. |
Hoe man en wijf zich houden zullen. - [IX.] Man en wijf in alle zinnen Zullen elk de andere minnen Met een hart puur en rein. Hun dingen dat zal zijn algemeen, [116] En ze zullen ook, luid en stil, Beide zijn van een wil, Gelijk dat si zijn één lijf. God gaf Adam een wijf In dat aardse paradijs, In die manieren, in dierwijs, Dat ze twee één vlees zijn zouden, En daarom het huwelijk houden Dat ze kinderen zouden tezamen Winnen, die de hemelse vader Dienen zouden eeuwig. Hierom was het huwelijk Puur gemaakt alleen, En om geen ander ding Die ten huwelijk trek omdat Hij zijn onkuisheid zal te beter Doen zonder schande naar zijn gevoeg, Wet dat ge God niet vergenoegen doet. De gelegenheid moet wezen al Dat men kinderen winnen zal Die te Gods eren dienen, Als gij mij hoort belijden. Die man, als gij horen mocht, Is met recht een wijf gevoegd, Daar hij goed is en bescheiden, En zal bestemmen en belijden Zijn goed ter beste baten, En zal om het wijf niet laten; [117] Want hij is meester, weet dat wel Van het wijd, van goede ten enenmale. Die man zal in allen zinnen Zijn goede wijf eren en minnen, Niet alleen om haar schoonheid, Maar om haar deugd en wijsheid En om haar mooie zeden, Die beter zijn te alle plaatsen Dan schoonheid van lijf is. Die man zal ook daarbij Zijn wijf naar zijn macht voorzien Van kleren en van alles die Dat behoort tot haar staat, En daarin ook houden mate. Hebt liever dat gij haar geeft Tamelijk daar ze bij bi leeft Dan dat het een ander haar gaf, Daar gij beide schande van had Of dan zij het u heimelijk nam, Daar u meer schade van kwam; Want een wijf, te nauw gespannen Of ook te verwaand gehouden, En is niet oorbaar noch ook goed, Ze was van naturen verstandig En als die man voelt dus Dat zijn wijf goed en verstandig is, Laar haar alles gebruiken dan, [118] En dank God dat hij ze won. Val het ook alzo dat ze doet Enig ding die niet goed is, Dat blameert haar lieflijk Tussen u twee al heimelijk, En toont haar de reden waarbij Dat het kwaad gedaan is, Vriendelijk en met minnen. Heeft ze enige deugd van binnen, Ze zal zich hoeden voort meer En wachten uw rust en haar eer. En als gij het haar eenmaal Andermaal, driemaal en vermaal Gezegd hebt, som stuurs, soms lieflijk, Ens dan ze geen boete doet, Zo is het dus zeker en gewis Dat ze van aard kwaad is, En dat schelden niet opschiet. Maar immer zo sla haar niet: Zo meer geslagen, zo meer verloren. Ik zeg u dat wel tevoren: Zo men een kwaad wijf meer slaat, Ze haar kwade wil meer aangaat; Mar vertrek u van haar, dat is mijn raad, Want bij haar te zijn dat is kwaad. Een kwaad ding nog meer geblameerd [119] Dan een kwaad wijf dat zich niet schaamt En daarvan mag men hebben niet Dan al schande, schade en verdriet. Daarom is het wijsheid dat de man Hem vertrekt van haar, opdat hij kan. Het wijf zal zich houden in die, Dat ze haar man zal ontzien En zijn rusten altijd wachten En zijn eren nauw achten, En zal zijn getrouwe hoede Van zijn lijf en zijn goed. Ze mag, zoals ik verstond, Weg geven geen goed, Hier nog daar, luid nog stil, Tenzij bij haar man wil; Want hij is voogd helemaal Haar lijf, haar goed alzo wel. Wil uw wijf immer zijn kwaad En niet doen uw raadt En in aar kwaadheid voortgegaan Daarom zal je u niet verslaan. Om haar kwade genoegend zo En maak u niet al te droevig; Want ze laat, min of meer, Om uw rust noch om uw eer Daarbij zet u te rusten dan, Zo doe je als een wijs man. [120] En zeg openbaar gen kwaad van haar; Maar bedek haar kwaadheid, waar ge mag, Daaraan zo doe je u zelf deugd. En wreek ook op geen manier Uzelf over uw wijf minnaar; Want diegene is zeer verdord Die zijn lijf of goed verbeurd Om di feest die zijn wijf drijft. Een wijze man ons ook schrijft, Dat het meer de schuld van het wijf is Dan de man, dus is het zeker. Wilde het wijf, ze bleef wel rein, Want men verkracht er nauwelijks een Dan honderden die het plegen, Al zeggen ze sommige tijd ertegen. Dat goede wijf, dat gij het verstaat, Is de mans troost en toeverlaat, Zijn schatkist, zijn sierlijkheid, Zijn eer, zijn rust en zijn vrede, Zijn lieve gezellin mede: Waar hij is in elke plaats, Ze is voor hem met trouw dan. Aldus is ook die goede man [121] Zijn wijf, zoals gij hier hoort: Hiermee laat ik deze woorden. |
|
Hoemen kindre houden sal, ende wies jonghe liede pleghen selen. - [X.] Alse dat kint gheboren es, Soe salment dan, des sijt ghewes, Teederlec houden ende voeden Ende herde nauwe hoeden, Ende groete sorghe daertoe draghen Beide bi nachte ende bi daghen; Want en verstaet noch en kint, Maer leeght als een worm ende wint. Diermen wel pleeght inder joncheit, Sijns te vromer inder outheit. Salmen hem ene voestre gheven (Want het bi melke moet leven), Dat sal sijn een vrome wijf, Die ghesont ende soete hebbe dlijf Ende oec soete den adem met, Dat melc dicke ende vet; Want melc dunne ende waterachtech Maect dat kint al ommachtech, Al waert oec van ere coe: Daeromme moet mer zien toe. [122] Dus es melc des kints onthout Tote dat vier jaer es out Endet hem ter spisen mach keren. Dan soe salmen hem leren Hoefscheide metter roeden Ende van mesgane verhoeden. Ten sevenden jaren, zonder letten, Salmen tkint ter scolen zetten, Al en soudter niet an bliven, Om lesen leren ende scriven; Want en es knecht noch here, Hine hebber af bate ende ere Ende oec dicke groet gherief, Can hi lesen enen brief. Die tkint heeft inder hoeden, Saelt houden onder der roeden, Dwinghen met bescheedenheden Ende leren alle goede zeden. Die wise Salomon seeght dit waert: Hi haet sijn kint die de roede spaert. Men saelt leren hoefschelike Grueten beide arme ende rike. An hoefschelijc grueten ende te maten Soe leeght een deel groeter baten, Want et maect den man liefghetal Ende en cost hem nochtan groet no smal. [123] Men sal oec kindre der heren, Die ter werelt willen keren, Vroech doen leeren riden, Op ende af gaen telker siden; Want an riden leeght hen vele: Tornoye, tafelronde, spele, In orloghen jaghen ende vlien, Moet men meest met ridene plien. Daer bi hebbens te meneghen tiden Vordeel die wel connen riden. Men sal hen oec mede leren Wandelen ende wapene hanteren Ende varen talselken spelen Daer goede liede versamen selen, Datsi horen moghen ende sien Wies die goede liede daer plien. En sidi oec daer af comen niet, Soe siet dat ghi u kint tiet Ter scolen om clergie leren; Want daer af comt vele eren Ende vordeels te meneghen male Hen die hen besetten wale. Oft leert hen coemanscap hanteren Ende daeromme varen ende keren, Daer hi hem met staende houde Oft hem anders ghebreken soude. En hebdi oec des gheene macht [124] Soe doet hen leren een ambacht, Daer si hen met gheneren Ende winnen datsi verteren, Soe datsi om noet van breken Hare hant niene dorven steken Daer si sonde begaen oft scande; Want si van lande te lande Hoer conste moghen draghen, Sonder pert ende zonder waghen; Want conste en weeght niet. Ende die de dinc te rechte besiet, Soe eest groete zalecheide Broet winnen met arbeide: Ic en vant noyt bescreven, Dat enech salech leven In broet bidden ligghen mach. David doet ons ghewach Inden soutre daer hi seit: Uwer hande arbeit Seldi eten, ende van desen Seldi goet ende salech wesen. Jonghe liede selen leren, Die comen willen ter eren, Ende daertoe setten horen moet; Want en was noyt man soe vroet Hine wart van leerne gheert; Want en es nieman volleert. [125] Ende wie in hem selven mect Dat hem wijsheiden vele ghebrect, Hi es van naturen wijs; Ende die hem selven ghevet prijs Van wijsheiden in sinen sin, Hine heeft der wijsheit meer no min. Ende soe wie sal hebben doeght, Moeter beghinnen inder joeght; Want wijsheit, dat si u cont, En heeft inde noch oec gront, Ende die en heeft nieman volmaectelike Dan God allene van hemelrike. Hi es fonteine der wijsheit, Daer alle wijsheit ute gheit. Viere poente sijn die al Elc goet kint an hem hebben sal: Dat ierste poent van desen Dats dat kindre selen wesen Onderdaen altenengader Beide moeder ende vader, Thoren ghebode sijn ghereet Ende niet doen dat hen si leet, Maer altoes hen eren ende ontsien: Des selen goede kindre plien. Menech mensche, des sijt vroet, Heeft vernoy ende ranspoet, Ende selc ere ende groet gheval, [126] Des vore verdient es al Ane vader oft ane moeder mede; Want et es ons heren zede, Dat hijt beide openbaerlike Gherne loent op dit ertrike; Want et es een dmeeste ghebod Dat ons ghebiedt onse here God. Dander poent dat es dat Die kindere in elke stat Ghedienstech sijn ende clene Armen ende riken ghemene, Ende neder hebben dat ghelaet; Want vroech verheffen dat es quaet. Sijn si clene metten groeten Ende met dien die hen ghenoeten, Soe hebbensi des ere ende lof, Waer si comen in elc hof; Sijn [si] clene onder die mate, Daer af comt hen groete bate, Want si werden liefghetal Metten lieden overal, Ende mede anesiet onse here, Dien hi verleent goet ende ere Ende werdecheit ende voerspoet, Ende al om sinen oetmoet. [127] Daer es den meneghen af ghesciet Grote scade ende lanc verdriet, Die hem te vroech als here sciep Ende sinen meester te vroech ontliep; Want eer hi wiste oft conste verstaen Wat hi laten soude oft anegaen, Was hi soe sere met allen In scade ende in scande ghevallen, Dat hire ewelec in moeste bliven Ende ghetelt [sijn] mettien caytiven. Quaede haeste es onspoet; Want lijf, ere ende goet Heeftmer dicke bi verloren: Nu moeghdi tderde poent horen. Dat derde poent dat kindre Hebben selen, meerre ende mindre, Dats stille sijn ende ghedwade, Lopen te niemans rade, Niet vele sprekens onderwinden, Daer si niene legghen niene vinden, Want vroech leren vele spreken Ende vroech leren besiden steken Sijn twee dinghe, dat verstaet, Die tonleerne sijn herde quaet. Wie hen daertoe keren Datsi ghenieten leeren, En staens nemmermeer af; [128] Datmen hen ghistren gaf, Dunct hen heden wesen niet: Si peinsen thant om ander gheniet Ende hebben des iersts vergheten. Hoer dorst es onghemeten Om hebben ende om ghenieten. Ghelijc si meer in ghieten Die swaters al vol wesen, Alsoe eest recht van desen: Soe si meer te hope tassen, Soe hoer begherten meer wassen. Hoer herte heeft een hol, Dat nemmermeer en werdt vol. Hoer dunct altoes dat hoer ghebrect, Tote datse die doet verstect: Dan es vol die herte ghier. Dat goet moet dan bliven hier, Dziele vaert daer si verdient heeft, Den lichame men den wormen gheeft, Tgoet dat blijft den maghen, Die int herte luttel claghen Den ghenen daert hen af bleef, Daer hi dicke zorghe om dreef; Want die blijscap vanden goede Drijft hen den rouwe uten moede. Hier omme es hi wel caytijf, Die sijn ziele ende sijn lijf [129] In avonturen set om goet Dat sinen maghen bliven moet. Die goede kindre selen Hoerre vordre ziele bevelen Gode met goeder innecheden, Met aelmoesenen ende met beden. Ende die oec dat versumen, Wet dats hen becumen Die zielen, daer si staen In dat vaghevier ghevaen. Si roepen jammerlijc ende carmen: ‘Des moete Gode ontfarmen, Dat ic u ie dat goet liet, Daer ic om ben in dit verdriet, Dat ghi [mi] mettien selven goede Niene helpt uut deser gloede!’ Dat vierde poent es dat Jonghe liede telker stat Gherne sijn biden goeden Ende biden gheleerden vroeden, Daersi an sien ende leeren Alle poente van eren, Van doeghden ende wijsheiden, Ende hen oec alsoe beleiden. Een wijs man seeght dit woert, Dat wijsheit niet toe en hoert Van rechte den jonghen man; [130] Want de wijsheit en can Tsire herten niet comen inne, Om die vlijfsheit vanden zinne, Ende dat hi van desen ende vandien Niene heeft gheproeft no ghesien; Want van siene arch ende goet Machmen te bat werden vroet. En was man nie op ertrike Van naturliken zinne soe rike, Soudi hem wel ter wijsheit keren, Hi en moeste an andren leren Wijsheit, doeght oft eersam leven; Want dat hem niene es ghegheven Van naturleken zinnen, Leert hi an enen andren kinnen. Oec eest gheseit te menegher tijt, Dat hem die ghene zaechte castijt, Die an andren leert ende verstaet Wat hem goet si ofte quaet. David seeght daer int Latijn: Metten goeden soutu goet sijn Ende metten verkeerden verkeert. Catoen eest die oec leert Sinen zone, dat hi emmer sal Metten goeden wandelen over al. Dus selen jonghe liede leven Die an die doeght willen cleven, [131] Ende alsi soe verre sijn comen Datsi goet ende arch begomen, Soe selensi al hoer dinghen Met gherechtecheiden minghen, Ende peinsen om dit corte leven Dat ons hier es ghegheven, Ende dat onse here God al Goet ende quaet loenen sal, Ende dat nieman wel en heeft gheleeft Dan die ghene die hemelrike heeft. Die goede kindre willen wesen, Ic raden datsi over lesen Dit capiteel ende daer na werken: God salse dan ghesterken In eren ende in voerspoede Ende in dyen van allen goede. |
Hoe men kinderen houden zal en wat jongelieden plegen zullen. - [X.] Als dat kind geboren is, Zo zal men het dan, dus is het zeker, Teder houden en voeden En erg nauw hoeden, En grote zorg daartoe dragen Beide bij nacht en bij dag; Want het verstaat noch en kent Maar ligt als een worm gewonden. Die men goed pleegt in de jonkheid, Zijn ze te dapper in de oudheid. Zal men hem een voedster geven (Want het bij melk moet leven), Dat zal zijn een vroom wijf, Die gezond en lieflijk heeft het lijf En ook lieflijk de adem mede, Dat melk dik en vet; Want dunne melk is waterachtig Maakt dat kind al onmachtig, Al was het ook van een koe: Daarom moet men er toezien. [122] Dus is de melk het kind behoudt Totdat het vier jaar is oud En zich tot spijzen mag keren. Dan zo al men hem leren Hoffelijkheid met de roeden En van misgaan te verhoeden. Ten zevende jaren, zonder letten, Zal men het kind ter school zetten, Al zou het er niets aanblijven, Om lezen leren en schrijven; Want het is knecht noch heer, Hij heeft er gen baat van noch eer En ook vaak groot gerief, Kan hij lezen ene brief. Die het kind heeft in de hoede, Zal het houden onder de roede, Dwingen met bescheidenheden En leren alle goede zeden. Die wijze Salomon zegt dit waarde: Hij haat zijn kind dat de roede spaart. Men zal het leren hoffelijk Groeten beide arme en rijke. Aan hoffelijkheid groeten te maten Zo ligt een deel van grote baten, Want het maakt de man lieftallig En het kost hem nochtans groet nog smal. [123] Men zal ook kinderen der heren, Die ter wereld willen keren, Vroeg doen leren rijden, Op en af gaan ter elke zijden; Want aan rijden ligt hen veel: Tornooien, tafelronde, spelen, In oorlogen jagen en vlieden, Moet men meest met rijden plegen. Daarbij hebbe ze te menige tijden Voordeel dat goed kunnen rijden. Men zal ze ook mede leren Wandelen en wapens hanteren En gaan tot al zulke spelen Daar goede lieden verzamelen zullen, Dat ze horen mogen en zien Wat die goede lieden daar plegen. En ben je daar ook niet gekomen, Zo ziet dan dat ge uw kind trekt Ter school om geestelijkheid te leren; Want daarvan komt veel leren En voordeel te menige maal Hen die hen bezetten wel. Of leert ze koopmanschap hanteren En daarom varen en keren, Daar hij hem mee staande houdt Of hem wat anders ontbreken zou. En heb je ook geen macht [124] Zo laat ze leren een ambacht, Daar ze zich mee generen En winnen dat ze verteren, Zodat de nacht van het breken Hun had durven te steken Daar ze zonde begaan of schande; Want ze van land of land Hun kunst mogen dragen, Zonder paard en zonder wagen; Want kunst weegt niets. En die dat ding te recht beziet, Zo is het grote zaligheid Brood winnen met arbeid: Ik vond nooit beschreven, Dat enig zalig leven In brood bidden liggen mag. David doet ons gewag In de psalm daar hij zegt: Van uw handenarbeid Zal je etten, en van deze Zal je goed en zalig wezen. Jongelieden zullen leren, Die komen willen ter eren, En daartoe zetten hun gemoed; Want er was nooit geen man zo verstandig Hij werd van leren geëerd; Want er is niemand volleert. [125] En wie in zichzelf mikt Dat hem wijsheiden veel ontbreekt, Hij is van naturen wijs; En die zichzelf geeft prijs Van wijsheiden in zijn zin, Hij heeft der wijsheid meer of min. En zo wie zal hebben deugd, Moet ermee beginnen in de jeugd; Want wijsheid, dat is u bekend, En heeft einde noch ook grond, En die heeft niemand volmaakt Dan God alleen van hemelrijk. Hij eis de bron der wijsheid, Daar alle wijsheid uitgaat. Vier punten zijn die al Elk goed kind aan hem hebben zal: Dat eerste punt van deze Dat is dat kinderen zullen wezen Onderdanig aan de ouderen allemaal Beide moeder en vader, Tot hun gebod zijn gereed En niet doen dat hen is leed Maar altijd hen eren en ontzien: Dar zullen goede kinderen plegen. Menig mens, dus wees bekend Heeft verdriet en rampspoed, En sommige er en groot geval [126] Dat geheel tevoren is verdiend Aan vader of aan moeder mede; Want het is onze heer zede, Dat hij he het beide openbaar Graag beloont op dit aardrijk; Want het is het grootste gebod Dat ons gebiedt onze heer God. Het tweede punt dat is dat Die kinderen in elke plaats Gedienstig zijn en klein Armen en rijken algemeen, En neder hebben dat gelaat; Want vroeg verheffen dat is kwaad. Zijn ze klein met de groten En met die die hen genoegen, Zo hebben ze dus eer en lof, Waar ze komen in elke hof. Zijn ze klein onder de maat, Daarvan komt ze grote baat, Want ze worden lieftallig Met de lieden overal, En mede aanziet onze heer, Die hij verleent goed en eer En waardigheid en voorspoed, En al om zijn ootmoed. [127] Daar is menigeen van geschiedt Grote schade en lang verdriet, Die hem te vroeg als heer schiep En zijn meester te vroeg ontliep; Want eer hij wist of kon verstaan Wat hij laten zou of aangaan, Was hij zo zeer geheel In schade en in schande gevallen, Dat hij er eeuwig in moest blijven En geld zijn met de ellendige. Kwade haast is onspoed; Want lijf, eer en goedt Heeft men er vaak bij verloren: Nu mag je het derde punt horen. Dat derde punt dat kinderen Hebben zullen meer en minder, Dat is stil zijn en gedwee, Lopen tot niemand raad Niet vele spreken onderwinden Daar ze niets leggen niets vinden, Want vroeg leren veel spreken En vroeg leren bezijden steken Zijn twee dingen, dat verstaat, Die te ontleerde zijn erg kwaad. Wie hen daartoe keren Dat ze genieten leren, En staan het nimmermeer af; [128] Dat men hen gisteren gaf, Dunkt hen heden wezen niet: Ze peinzen gelijk om ander genot En hebben dus eerst vergeten. Hun dorst is ongemeten Om te hebben en om te genieten. Gelijk ze meer in gieten Die van het water al vol wezen, Alzo is het recht van deze: Zo ze meer te hopen te tassen, Zo hun begeerten meer wassen. Hun hart heeft een hol, Dat nimmermeer wordt vol. Ze denken altijd dat ze iets ontbreekt, Totdat ze de dood versteekt: Dan is vol dat harten gier. Dat goed moet dan blijven hier, De ziele gaat daar ze het verdiend heeft, Het lichaam men de wormen geeft, Het goed dat blijft de verwanten, Die in het hart weinig klagen Diegene daar het hen van bleef, Daar hij vaak zorgen om dreef; Want die blijdschap van het goede Drijft hen de rouw uit het gemoed. Hierom is hij wel ellendig, Die zijn ziel en zijn lijf [129] In avonturen zet om goed Dat zijn verwanten blijven moet. Die goede kinderen zullen Hun voorouders zielen aanbevelen God met goede innigheid, Met aalmoezen en met beden. En die ook dat verzuimen, Weet dat is hen bekomen Die zielen, daar ze staan In dat vagevuur gevangen Ze roepen jammerlijk en kermen: ‘Dus moet het God ontfermen, Dat ik u dat goed liet, Daar ik om ben in dit verdriet, Dat gij met hetzelfde goed Niet helpt uit deze gloed!’ Dat vierde punt is dat Jongelieden te elke plaats Graag zijn bij de goeden En bij de geleerden verstandige, Daar ze aan zien en leren Alle punten van eren, Van deugden en wijsheiden, En zich ook alzo beijverden. Een wijs man zegt dit woord, Dat wijsheid niet toe behoort Van recht de jonge man; [130] Want de wijsheid kan Tor zijn hart niet inkomen, Om die vlijt van de zin, En dat hij van deze en van die Nooit heeft geproefd nog gezien; Want van zien erg en goed Mag men te beter woorden verstandig. En was nooit een man op aardrijk Van natuurlijke zin zo rijk Zou hij hem wel ter wijsheid keren, Hij moest van andere leren Wijsheid, deugd of eerzaam leven; Want dat hem niet is gegeven Van natuurlijke zin, Leert hij dan een andere kennen. Ook is het gezegd te menige tijd, Dat hem diegene zacht kastijdt, Die van andere leert en verstaat Wat hem goed is of kwaad. David zegt daarin het Latijn: Met de goeden zou het u goed zijn En met de verkeerde verkeert. Cato is het die ook leert Zijn zoon, dat hij immer zal Met de goeden wandelen overal. Dus zullen jongelieden leven Die aan die deugd willen kleven, [131] En als ze zo ver zijn gekomen Dat ze goed en erg bekomen, Zo zullen ze al hun dingen Met gerechtigheden mengen En peinzen om dit korte leven Dat ons hier es gegeven, En dat onze heer God al Goed en kwaad belonen zal, En dat niemand goed en geleefd Dan diegene die hemelrijk heeft. Die goede kinderen willen wezen, Ik raad aan dat ze over lezen Dit kapittel en daarnaar werken: God zal ze dan versterken In eren en in voerspoed En in gedijen van alle goed. |
|
Wat rechterscape ende herien toe hoert. - [XI.] Wilen soe vraeghde een coninc Enen wisen clerc dese dinc, Welc starker ende meerre weere, Soe tgherechte, soe die here? Die meester seide openbare, Dat tgherechte meerre ware; Want die coninc na al recht Ware des gherechten knecht [132] Ende moeste staen tsinen ghebode; Want tgherechte quame van Gode, Om datmen na recht soude leven Ende elken mensche tsine gheven; Ende dat en mochte oec die coninc niet Met redenen breken, wats ghesciet, Maer tgherechte ware soe stijf, Et soude den coninc nemen dlijf: Des mochte hi verdienen wel. Tgherechte en es gheen spel; Want hem behoert starc te sine Ende elken te ghevene tsine, Te nemene lijf, goet ende let, Alsoe gheordineert heeft die wet. Aldus eest tgherechte dan Boven coninc ende alle man. Om sgherechten wille es die here, Maer tgherechte en es, min no mere, Om des heren wille ghemaect: Soe wel hem diet wel gheraect! Heerscapien sijn van Gode Ende comen ute Gods ghebode, Om te houdene gherechtechede Ende tfolc te bestierne mede; Want en dadent die gherechten, Tfolc soude altoes vechten, Moerden, stelen ende roven; Nieman soude andren gheloven; [133] Die best mochte, wildijt weten, Soude andren scoren ende eten, Ghelijc den voglen ende den dieren Ende den vischen inder rivieren. Daeromme salmen starkelike Beide over mate ende over rike Rechten ende oec ghelike, Wel ende bescheedenlike. Alse die rechtre, wildijt weten, Tien ghedinghe es gheseten, Soe sal hi alsoe wel horen dan Den armen alse den riken man, Ende oec hem stat ende stonde maken Soe dat hi toghen mach sine zaken Ende oec verandwerden mede: Dit sal van rechte sijn sijn sede. Daer en sal sijn gheen vordeel; Want God in sijn ordeel Sal te rechte ende te gheliken Elken sijn ordeel doen striken, Welken ordeele, zonder waen, Nieman en sal moghen ontgaen, Daer die gherechte rechtre sal Tgoede ende tquade ordeelen al. Inden soutre sprect her Davijt: Salech sijn si talre tijt, Die gherechtecheit doen voert gaen [134] Ende daer in altoes volstaen. Tullius sprect oec dit woert: Tes rechters ambachte behoert, Dat hi dat recht altoes voert steke Ende onrecht velle ende breke. Doet hi anders, dat verstaet, Soe es hi valsch ende quaet. Die de quade doemen dan, En mesdoenre twint an, Noch diese tormenten mede; Want et wijst gherechtechede. Maer waert dat sijs en daden niet Om onste oft oec om gheniet, Si mesdaden herde sere Vore Gode, onsen here; Want tgherechte, dit wilt leren, Zaecht die gramscap ons heren, Ende wrect die overdaet, om dat Ander liede des doen te bat. Die de quade tormenten dan, En mesdoenre twint an; Want si vervullen daer mede Tghebod der gherechtechede. Die ghene die in dat gherechte Iemanne verdoeme[n] tonrechte, Sijn met Gods vinghere ghewijst Ende verdeelt ende verwijst Van Gods monde, sijds ghewes. [135] Ende hi die verwijst daer es Jeghen recht, zonder sine scout, Saels loen hebben menechfout In dat eweghe hemelrike, Op dat hijt nam verduldechlike. |
Wat rechterschap en heerschappij toe behoort. - [XI.] Wijlen zo vroeg een koning Enen wijze klerk dit ding, Welke sterker en meer verweer, Zo het gerecht, zo die heer? Die meester zei openbaar, Dat het gerechte meer was; Want die koning na alle recht Was de gerechten knecht [132] En moeste staan tot zijn gebod; Want het gerechte kwam van God, Omdat men naar recht zou leven En elke mens het zijne geven; En dat en mocht ook die koning niet Met redenen breken, wat er geschiedt, Maar het gerechte was zo stijf, Het zou de koning nemen het lijf: Dus mocht hij verdienen wel. Het gerechte is geen spel; Want hem behoort sterk te zijn En elke te geven het zijne, Te nemen lijf, goed en lid, Alzo geordineerd heeft die wet. Aldus is het gerechte dan Boven koning en alle man. Om gerechten wil is die heer, Maar het gerechte is. Min of meer, Om de heren wil gemaakt: Zo wel hem die het goed raakt! Heerschappijen zijn van God En komen uit Gods gebod, Om te houden gerechtigheden En het volk te besturen mede; Want deden het niet die gerechten, Het volk zou altijd vechten, Moerden, stelen en roven; Niemand zou een andere geloven; [133] Die het beste mocht, wil je het weten, Zou andere scheuren en eten, Gelijk de vogels en de dieren En de vissen in de rivieren. Daarom zal men sterk Beide over maten en over rijken Rechten en ook gelijk Goed en bescheiden. Als die rechter wil je het weten, Tot dat geding is gezeten, Zo zal hij alzo wel horen dan Den arme als de rijke man, En ok hen plaats en tijd maken Zo dat hij tonen mag zijn zaken En ook verantwoorden mede: Dit zal van rechter zijn zijn zede. Daar zal zijn geen voordeel; Want God in zijn oordeel Zal te recht en tegelijk Elk zijn oordeel doen strijken, Welk oordeel, zonder waan, Niemand zal mogen ontgaan, Daar die gerechte rechter zal Het goede en het kwade oordelen al. In de psalm spreekt hier David: Zalig zijn ze te alle tijd, Die gerechtigheid doen voortgaan [134] En daarin altijd volstaan. Tullius spreekt ook dit woord: Tot het rechtersambt behoort, Dat hij dat recht altijd voort steekt En onrecht velt en breekt. Doet hij anders, dat verstaat, Zo is hij vals en kwaad. Die de kwade verdoemen dan, En misdoen er niets aan, Noch deze tormenten mede; Want get verwijst gerechtigheid. Maar was het dat ze het niet deden Om gunst of ook om genot, Ze misdeden erg zeer Voor God, onze heer; Wan het gerecht, die het wil leren, Verzacht de gramschap van onze heer, En wreekt de lieden overdaad, omdat Andere lieden het dus beter doen. Die de kwade tormenten dan, En misdoen er niets aan; Want ze vervullen daarmee Het gebod der gerechtigheid. Diegene die in dat gerecht Iemand verdoemt te onrecht, Zijn met Gods vingers gewezen En verdeelt en verwezen Van Gods mond, weet dat zeker. [135] En hij die verwezen daar is Tegen recht, zonder zijn schuld, Zal menigvuldig loon hebben In dat eeuwige hemelrijk, Opdat hij het geduldig nam. |
|
Van seven poenten die heren hebben selen. - [XII.] Here te sine en es gheen spel; Want hen meer dan iemanne el Altoes behoert te sine Beide in sorghe ende in pine, Hoe si dlant moghen regeren Sfolcs orbore ende te Gods eren; Want hoer lijf ende hoer ziele sijn pant, Waer si hen bekeren vore hare lant. Seven poente hebbic ghelesen Die in elken here selen wesen, Waer [hi] coninc, hertoghe oft grave. Dit es dierste poent der ave: Die heileghe kerke sal hi minnen Ende hoer recht hare altoes kinnen Ende hoer onrecht wederstaen; Dander poent es, sonder waen, Gherecht sijn in werken ende spreken Ende gherecht ordeel niet breken; [136] Terde, vorsienech ende vroet; Tfierde, hoefsch ende wel ghemoet; Tfijfte, vrome ende coene van live; Dat seste, melde ende rive; Tsevende, hert ende fel den quaden, Elken na sine mesdaden. Nu willic u elc ontbinden, Wat baten ghiere in selt vinden. Eest datsi Gode minnen Ende hem vore almachtech kinnen, Soe hebbensi binnen sijn ontsien, Ende hoeden hen te bat vandien Dat es jeghen Gods wille, Beide openbare ende stille, Ende quiten daertoe sine scout; Ende God die es hen hout Ende verleent hen goet ende ere, Alsoe betaemt enen here. Dander es gherechtecheide In woerden ende in werken beide Ende elken recht ordeel gheven, Vrienden, nichten ende neven: Soe houdensi tghebod ons heren Ende sijn vol groeter eren Ende volvullen gherechtechede, Daer in leeght al salechede. Oec hebbensi groten lof vandien; [137] Die quade selense ontsien, Ende si quiten mede hoer scout; Want dat landshere ierst ghewout Ende macht op ertrike ghewan, Dat was om dat elc man Den andren tsine soude gheven (Dus was landshere ierst verheven), Ende cracht ende valscheit achter steken, Ende alle quade dinghe breken, Ende houden die mate knechte Jeghen die mechteghe te rechte. Terde es vroescap ende bescheden sin: Hen en bedarf oec twint te min; Want die een landscap berechten sal, Bedarf wel wijsheit zonder ghetal Ende oec wise liede daertoe, Die hem gheraden, spade ende vroe; Want die zaken sijn menegherande, Die ghevallen achter lande. Daertoe hoert vele wijsheiden, Salmense alle wel bescheiden. Een wijs man seeght: Wee den lande Dat staet in eens kints hande! Een ander wise doet ons oec weten: Wee den lande wies prinche vroech eten! Dats te verstane, dat die heren Hen daer toe selen keren, Dat si nuchter ende sober sijn [138] Ende altoes sparen den wijn, Dat hi hoer sinne niet en leide Ute rechter bescheedenheide; Want danxtelecste dinc dat es, Dats een landshere, sijds ghewes, Die haestech es ende onbescheeden man Ende uut hem selven wilt werken dan. Daeromme selensi leiden Met groeter bescheedenheiden Al hoer dinghen ende met rade, Ende daer in bliven vroech ende spade. Dat vierde es hoefsch ende goedertieren: Dat hoert wel thoren mainieren; Want enen here voeght wale Ghestade ende hoefsche tale, Goedertieren onder die liede, Niet fel op sine maisniede, Oetmoedech ende sachte: Soe sal hi met crachte Ghemint sijn ende liefghetal Onder sine liede over al. Nochtan soe en costet twint Hem die alsoe es ghesint. Soe hogher es die here, Soe bat betaemt sire ere Beide oetmoet ende mate In woerde ende in ghelate; Want uut oetmoede spruten can [139] Al dat volmaken can den man. Ets gheseit over vele jare: Soe hogher hals, soe weeker bare. Niet daer bi, onder die grote Oft onder overmoedeghe ghenote Machmen toghen hoghen moet, Alst emmer alsoe sijn moet. Die dit te poente doen can, Daer soe hangt wijsheit an. Dat vijfte es scamel ende melde: Wat holpe dat ic langhe telde? Meltheit es soe hoghen have, Datter cume gnoech ave Seiden alle die leven. Here die te poente can gheven Hem nes twint te swaer te doene. Sijn tenten ende pauwelioene Winnen starke borghe ende staden; Hem en wille nieman scaden; Al die werelt es sijn vrient: Des heeft sijn gheven verdient. Al tfolc poeght om sine vrome; Waer hi comt, hijs willecome Ende vint vriende in elke stat Ende vordert sinen wille te bat. [140] Vrec, ghierech landshere Mach alse wel hebben ere, Als een jarech kint mach sijn Een volmaect astronomijn. Gheven hoeght ende werd den man, Die te poente gheven can Ende sijn gheven wille leiden Met groeter bescheedenheiden. Van ghevene willic neder legghen, Want ic wilder hier na af segghen. Dat seste poent es stout ende coene: Dat staet enen here wel te doene. Als en here comt te stride Met sinen volke, soe sal hi blide Ghelaet toenen ende onvervaert, Ende hem sceppen te wighe waert Soe coenlec dat tfolc al Mids sijn ghelaet vercoenen sal. Oec soe sal hi spreken dan Sinen volke troestelec an: Dat salse vercoenen sere. Oec soe sal die lands here Talre vorst vore tiden, Alsmen ute port om striden, Ende sal helpen dan viseren Sine scaren ende ordeneren Ende wijslec die bedriven; [141] Ende selve sal hi bliven Achter inder lester scaren Ende metten besten hem bewaren; Want hi, des sijt ghewes, Van hen allen thoeft es; Ende ghebrake sijns allene, Soe soude al there ghemene Ontdaen sijn ende ghescoufiert; Want alse thoeft failgiert, Soe failgiere [n] alle die lede. Daeromme sal des heren stede Sijn in die achterste scare. Ende al werdt die here gheware Dattie vorste scaren vlien, Nochtan sal hi voert tien, Oft op sine stede bliven Ende coene ghelaet driven: Soe selen hen die vluchteghe zaen Scamen datsi hebben mesdaen, Ende die hant weder omme keren Ende zeghe lichte vechten met eren. Maer es die here ververt, Oft trect hi iet achterwert, Soe verliest hi thant den strijt: Dits bekent te menegher tijt; Want tsheren lichame, sijt ghewes, [142] Vore alle sijn volc daer pant es. Oec selenne sine omsaten Vele te bat in rasten laten Ende jeghen hem steken node, Dan oft hi fadde ware ende blode. Hier bi, alsic hebbe ghelesen, Selen here[n] coene wesen. Dat sevende poent voeght heren wel: Dats datsi stuer ende fel Selen sijn den quaden, Die met overdaden Ende met valscheiden om gaen Ende donnoesele gherne bevaen, Sijn si groet, sijn si clene. Hier met selensi rene Hoer lant maken ende vrien Van alrehande quadien; Want si sijn lant selen vlien, Om datsi dien here ontsien. Die goede selen om dese zake Bliven in rasten ende in ghemake. Dit sijn seven poente van eren, Die wel voeghen landsheren; Ende soe wie datter een laect, En es niet landshere volmaect. [143] |
Van zeven punten die heren hebben zullen. - [XII.] Heer te zijn en is geen spel; Want hen meer dan iemand anders Altijd behoort te zijn Beide in zorgen en in pijn, Hoe ze dat land mogen regeren Ten oorbaar van het volk en te Gods eren; Want hun lijf en hun ziel zijn pand, Waar ze zich keren voor hun land. Zeven punten heb ik gelezen Die in elke heer zal wezen, Was hij koning, hertog of graaf. Dit is het eerste punt daarvan: Die heilige kerk zal hij minnen En zijn recht hare altijd kennen En zijn onrecht weerstaan; Het tweede punt is, zonder waan Gerecht zijn in werken en spreken En gerecht oordeel niet breken; [136] De derde, voorzienig en verstandig; Het vierde, hoffelijk en goed gemoed; De vijfde, dapper en koen van lijf; Dat zesde, mild en vrijgevig; De zevende, hard en fel de kwaden, Elke naar zijn misdaden. Nu wil ik u elke ontbinden, Wat baten ge erin zal vinden. Is het dat ze God minnen En hem vore almachtig bekennen, Zo hebben ze binnen zijn ontzien, En hoeden hen te beter van dien Dat is tegen Gods wil, Beide openbaar en stil, En kwijten daartoe zijn schuld En God die is behouden En verleent ze goed en eer, Alzo het betaamt een heer. De ander es gerechtigheid In woorden en in werken beide En elk recht oordeel geven, Vrienden, nichten en neven: Zo houden ze het gebod van onze heer En zijn vol groter eren En vervullen gerechtigheid, Daarin ligt al zaligheid. Ook hebben ze grote lof van die; [137] Die kwade zullen ze ontzien, En ze kwijten mede hun schuld; Want dat landsheer eerste geweld En macht op aardrijk won, Dat was omdat elke man Den andere het zijne zou geven (Dus was landsheer eerst verheven), En krachten valsheid achter steken, En alle kwade dingen breken, En houden te maat de knechten Tegen die machtige te recht. Het derde is wetenschap en bescheiden zin: Hen behoeft ook niets te min; Want die een landschap berechten zal, Behoeft wel wijsheid zonder getal En ook wijze lieden daartoe, Die hem aanraden, laat en vroeg; Want die zaken zijn menigerhande, Die gebeuren hier en daar door het land. Daartoe behoort vele wijsheiden, Zal men ze alle goed onderscheiden. Een wijze man zegt: Wee de landen Dat staat in de handen van een kind! Een andere wijze laat ons ook weten: Wee de landen wiens prinsen vroeg eten! Dat is te verstaan, dat die heren Hen daartoe zullen keren, Dat ze nuchter en sober zijn [138] En altijd sparen den wijn, Dat ze hun zon liet leggen Uit rechte bescheidenheid Want het aller vreselijkste ding dat er ies, Dat is een landsheer, wees zeker, Die haastig en een onbescheiden man is En uit zichzelf wilt werken dan. Daarom zullende ze leiden Met grote bescheidenheid Al hun dingen en met raad, En daarin blijven vroeg en laat. Dat vierde is hoffelijk en goedertieren: Dat hoort wel tot hun manieren; Want een heer wel goed voegt Gestadige en hoffelijke taal, Goedertieren onder de lieden, Niet fel op zijn manschappen, Ootmoedig en zacht: Zo zal hij met kracht Gemind zijn en lieftallig Onder zijn lieden overal. Nochtans ze kost het niets Hem die alzo is gezind. Zo hoger is de heer, Zo betaamt beter zijn eer Beide in ootmoed en maat In woorden en in gelaat; Want uit ootmoed spruiten kan [139] Al dat volmaken kan den man. Het is gezegd over vele jaren: Zo hoger, zo weker gebaar Niet daarbij, onder die grote Of onder overmoedige gelijken Mag men tonen hoge moed, Als het immer alzo zijn moet. Die dit te punt doen kan, Daar zo hangt wijsheid aan. De vijfde is schamelheid mede: Wat helpt het ik het lang vertel? Mildheid is zo’ n hoge gave, Dat er nauwelijks genoeg van Zijn alle die leven. Hier die te punt kunnen geven Hem nee is niets zwaar te doen. Zijn tenten en paviljoenen Winnen sterke burchten en steden; Hem wil niemand beschadigen; De hele wereld is zijn vriend: Deze heeft zijn geven verdiend. Al het volk poogt om dapper te zijn; Waar hij komt, hij is welkom En vindt vrienden in elke plaats En bevorderd zijn wil te beter. [140] Vrekkige, gierige landheer Mag alzo goed eer hebben, Als een jarig kind mag zijn Een volmaakt astronoom. Hoogeheven werd den man, Die te punt geven kan En zijn gegeven wil leiden Met grote bescheidenheid. Van gegeven wil ik hier neerleggen, Want ik wil der hierna van zegen. Dat zesde punt is stout en koen: Dat staar een heer wel te doen. Als een heer komt te strijden Met zijn volk, zo zal hij blijde Gelaat tonen en onvervaard, En zich bewegen te strijd waart Zo koen dat het volk al Mits zijn gelaat herstellen zal. Ook zo zal hij spreken dan Zijn volk troostend aan: Dat zal ze zeer herstellen. Ook zo zal die landsheer Te aller voorst voortgaan, Als men uit de poort om te strijden En zal helpen dan versieren Zijn scharen en ordeneren En wijs die bedrijven; [141] En zelf zal hij blijven Achter in de laatste schaar En met den besten hem bewaren; Want hij, dus is het zeker, Van hen allen het hoofd is; En ontbrak hij alleen, Zo zou al het leger algemeen Ontdaan zijn en geschoffeerd; Want als het hoofd faalt, Zo falen alle leden. Daarom zal des heren plaats Zijn in die achterste schaar En al wordt die heer gewaar Dat de voorste scharen vlieden, Nochtans zal hij voert tien, Of op zijn plaats blijven En koen gelaat drijven: Zullen hen de vluchtelingen gelijk Schamen dat ze hebben misdaan En die gelijk wederom keren En zege licht vechten met eren. Maar is die heer bang, Als hij trekt iets achteruit, Zo verliest hij gelijk de strijd: Dit is bekend te menige tijd; Want heren lichaam, zij het zeker, [142] Voor al zijn volk daar pand i. Ook zullen hem zijn omzaten Vele beter in rust laten En tegen hem steken node, Dan of hij lafhartig was en blode. Hierbij, zoals ik hebbe gelezen, Zullen heren koen wezen. Deze zeven punten voegden de heren wel: Dat is dat ze stuurs en fel Zullen zijn de kwaden, Die met overdaad En met valsheden omgaan En de onschuldige zullen graag bevangen, Zijn ze groot, zijn ze klein. Hiermee zullen ze rein Hun land maken en bevrijden Van allerhande kwaadheden; Want ze zijn land zullen vlieden, Omdat ze die heer ontzien. Die goede zullen om deze zaak Blijven in rusten en in gemak. Dit zijn zeven punten van eren, Die wel voegen landsheren; En zo wie dat er een laat, Is geen landsheer volmaakt. [143] |
|
Wat liede heren hebben selen thoren rade. - [XIII.] Heren selen thoren rade Goede liede ende ghestade Nemen ende oec vroede, Comen van goeden bloede, [144] Die ghesien hebben ende ghehoert, Die weten wat toe behoert Enen landshere van rechte; Ende scuwen scalke knechte, Die van nieute sijn op ghetreken, Die met twee tonghen spreken Ende den here volghen al sire daet, Weder si goet si ofte quaet, Ende hoers selfs bate mere Minnen dan hoers heren ere. Dat van goeden tronke es, Sijt des seker ende ghewes Dat het ter doeght ieer tiet Dan datter af en quam niet. Nochtan valt selcstont contrare, Maer men werd dicst gheware Dat elc te sinen aerde keert, Als ons Aristotiles leert. Al es een here landshere, Hine heeft der wijsheit nimmere, No coenheit no heren leven, Dan hem nature heeft ghegheven, Ende hi en es maer een man; Daer bi sal hi hem nemen an Vrome liede ende wise, Die van heren avise Ghehoert hebben ende ghesien, Ende hem wijslec met dien [145] Bewaren, vroech ende spade, Ende werken met horen rade. Landshere ende elc hoeghe man, Die heren voere niene can, Es als ene tortise die Licht no claerheit en gaf nie. Die eens heren raet sal sijn, Viere poente scone ende fijn Horen hem van rechte toe: Nu hoert, ic sal u segghen hoe. Dierste, alsoe ic scouwe, Dats gherecht sijn ende ghetrouwe; Want hi bewaren sal sinen here Ane lijf, ane goet ende ane ere, Ende recht ende redene oec anesien Van allen dinghen die ghescien; Want die rechtre es van onrechte, Sal onrecht scuwen met rechte Ende recht altoes doen voert gaen, Alsic u hier vore dede verstaen. Dander poent es wijshede, Daermen den here ende dlant mede Berechten sal, vroech ende spade; Want sonder cracht van wisen rade En machmen dlant berechten niet: Soe meslijc eest dat ghesciet. Ende altoes salmen zonderlinghe Wel bewaren twee dinghe; [146] Dierste es datmen bestimme alsoe Sheren renten dat hi ghedoe Eerlijc na sinen staet, Dat hi en darf, hoe dat gaet, Sine hant van eneghen treken Ane sire liede goet steken, Waer bi dat hi valle om dat In Gods ende des menschen hat. Dander es, als menegherande Discoert comt tusschen die lande, Datmen dat payse metter spoet; Want orloghe en was noyt goet Noch eerlijc, alsoe men leest, En hadde op Gods viande gheweest, Oft om te behoudene dlant, Als ons Catoen doet bekant, Die dat ghebiedt van rechte Datmen omme dlantscap vechte. Dat derde poent volght hier an: Dats dat eens heren raedsman Niene si ghier om gheniet. Daer mochte groet verdriet Af comen ende onneere, Beide den lande ende den here; Want ghierecheit maect soe ontsint Dicke den man dat hi en kint Trouwe noch waerheit, wats ghesciet, [147] Die dinc daer hi hem toe riet; Want dat ware scande boven scande, Dat een raetsman enegherande Dinc sinen here raden soude, Die hi selve niet doen en woude. Dese vier poente soe sal Elc raetgave hebben al, Die bewaren wilt sinen here Ende daertoe sijns selfs ere. |
Wat lieden heren hebben zullen tot hun raad. - [XIII.] Heren zullen tot hun raad Goede lieden en gestadige Nemen en ook verstandige, Komen van goed bloed, [144] Die gezien hebben en gehoord, Die weten wat ertoe behoort Een landsheer van recht; En schuwen schalkse knechten, Die van niets zijn opgekomen, Die met twee tongen spreken En de heer volgen in al zijn daden, Weder het goed is of kwaad, En hun eigen baat meer Minnen dan hun heer eer. Dat van goede tronk is, Zij het dus zeker en gewis Dat het ter deugd eerder trekt Dan dat er niet af kwam. Nochtans valt het sommige tijd contrarie, Maar men wordt het vaakst gewaar Dat elk tot zijn aard keert, Als ons Aristoteles leert. Al es een heer landsheer, Hij heeft de wijsheid nimmer, Nog koenheid nog heren leven, Dan hem natuur heeft gegeven, En hij is maar een man; Daarbij zal hij hem aannemen Dappere en wijze lieden, Die van heren advies Gehoord hebben en gezien, En zich wijs met dien [145] Bewaren, vroeg en laat, En werken met hun raad. Landsheren en elke hoge man, Die legers niet kunnen aanvoeren Is als een toorts die Licht nog helderheid niet gaf. Die eens heren raad zal zijn, Vier punten mooie en fijn Horen hem van recht toe: Nu hoort, ik zal u zeggen hoe. De eerste, alzo ik het aanschouw Dat is gerecht zijn en getrouw; Want hij bewaren zal zijn heer Aan lijf, aan goed en aan eer, En recht en redenen ook aanzien Van alle dingen die geschieden; Want die rechter is van onrecht, Zal onrecht schuwen met recht En recht altijd laten voortgaan, Zoals ik u hiervoor liet verstaan. Het tweede punt is wijsheid, Daar men de heer en het land mede Berechten zal, vroeg en laat; Want zonder kracht van wijze raad En mag men het land niet berechten: Zo misselijk is het dat dit geschiedt. En altijd zal men vooral Goed bewaren twee dingen; [146] De eerste es dat men bestemt alzo De heren renten dat hij doet Fatsoenlijk naar zijn staat, Dat hij niet durft, hoe dat gaat, Zijn hand van enige trekken Aan zijn eigen goed steken, Waarbij dat hij valt omdat In Gods en de mensen haat. De ander is, als menigerhande Tweedracht komt tussen die landen, Dat men de vrede mee eindigt Want oorlog was nooit goed Noch eerlijk, alzo men leest, En had het op Gods vijanden geweest, Of om te behouden het land, Als ons Cato doet bekend, Die dat gebiedt van recht Dat men om het landschap vecht. Dat derde punt volgt hieraan: Dat is dat een heren raadsman Niet gierig is om genot. Daar mocht groot verdriet Van komen en oneer, Beide het land en de heer; Want gierigheid maakt zo ontzind Vaak de man dat hij kent Trouw noch waarheid, water geschiedt, [147] Die ding daar hij zich toe beraadde; Want dat was schande boven schande, Dat een raadsman enigerhande Ding zijn heer zou aanraden, Die hij zelf niet doen wilde. Deze vier punten zo zal Elke raadgever hebben al, Die bewaren wil zijn heer En daartoe zijn eigen eer. |
|
Vander lettren ende vander clergien. - [XIIII.] Een die scoenste vont die Ter werelt wart vonden ie Ende daer meer orboers leeght in, Dats die lettre, na minen sin; Want tfolc soude leven als vee, En daedt die lettre, min no mee; Want al vergheten bliven soude Dnuwe testament ende doude, Daer al onse gheloeve in leit; Want smenschen ghedinkelecheit Metten mensche cort vergaet. Nu merct noch meer ende verstaet: Gramarie ende Logike, Geometrie ende Visike, Rethorike, Astronomie, [148] Ende die heileghe Theologie, Decrete ende Decretale Ende dat Loy altemale Ende meneghe scone Hystorie, Daer af goet es die memorie, Ende vorwaerden daertoe mede Die mids chartren houden stede, Waren langhe te nieute ghegaen, En hadt die lettre ghedaen. Nochtan en dochte die lettre twint, En daedt dscrivere diese kint Ende in den boec formeren can. Lettre noch scrivere nochtan En dochten beide niet een oert, En daedt die dichtre die de woert Ende den sin vandier materien Scone can setten ende scerien, Te rechte poenten ende spellen Ende op sijn recht dat voert vertellen. Vanden dichtre latic nu staen, Ende wille op clergie voert gaen; Want van dichtene salic u mere Hier na segghen, ans mi ons here. Die hoeghste conste die es Ende dedelste, sijds ghewes, Ende die swaerste, dats clergie. Hine wart gheboren nie [149] Diese te gronde conste gheslaen; Want clergie, sonder waen, Comt ute Gode, die nieman Te volle verstaen en can. Al die consten, sekerlike, Die behoren ten ertrike, Die sijn met allen rechte Der edelre clergien knechte Ende bastaerde jeghen hare; Want clergie, dats openbare, Es gheesteleke conste van dien Datmense tasten en mach no sien,] Mar al gripen moet metten zinne; Ende sine wil ooc nerghent inne Dan daer puer si die zin, Daer gheen quaet wille en si in; Want hi seit, die wise man, Dat wijsheit niet comen en can Inden ghenen, lude noch stille, Die binnen is van quaden wille. Het esser zeven, dat weet wale, Consten gheheten liberale, Die edel sijn ende zonderlinghe fijn [150] Ende der andre consten vrouwe zijn. Deerste sijn Gramaria ende Logike, Daer na Geometrie ende Musike, Arismetrike ende Astronomie Ende die heylighe Theologie. Gramarie leert ons spreken Ende te pointe uut reken Beide sin ende ooc woort Ende pointelijc dat zegghen voort. Te rechte scriven ende spellen, Te pointe dat voort vertellen, Ten minsten hoort dit den dichtren toe: Ic sal u wel namaels zegghen hoe. Logike die leert openbare Dat bescheet tusschen valsch ende ware. Geometrie, wildijt weten, Leert te rechte lant meten Ende ooc alrehande mate, Daer aen leghet grote bate. Musike die leert u voort Sanc ende al dat daer toe hoort. Arismetike, dat en is gheen spel, Leert u rekenen ende tellen wel. Astronomie can leren [151[ Vanden firmamente dat keren, Hoe die sterren houden haer stede, Hare cracht ende hare virtuut mede. Die Theologie coomt int leste: Dats die heilichste ende die beste Van dien ghi mi horet ruren; Want si ontbint die scrifturen, Daer alle onse salicheit Ende onse ghelove mede in leit, Ende leert ons daer toe salichlike Den rechten wech te hemelrike. Dit sijn die aerten liberale, Daer uut spruten, weet dat wale, Alle die consten die Behoren ter clergie. Sulke ooc consteneren Willense anders termineren; Maer aldus als ghi nu hoort Gafse mi mijn meester voort. Ghelijc als ghi mi nu hoordet lien Van zeven consten der clergien, Also sijn inder leekere hant Ooc zeven consten becant, Daer dandre alle uut risen. [152] Nu hoort, ic salse u wisen: Smeden ende lantwinninghe, Wolle werc ende scepinghe, Nayen ende arsatrie dan, Conste van ghietene volghet hier an, Gout, metael, zilver ofte loot, Ofte ander mine, cleine of groot. Dese sijn bastaerde ghenant, Om dat mense werct mitter hant. Die sijn die zeven principale, Daer bina uut comen te male Die ander ambochte diemen pliet, Diemen en mochte ontberen niet. Maer die zwaerste conste, sekerlike, Diemen weet in aertrike, Die subtijlste ende meest gheëert met, Dats die lettre, dat ghijt wet. Datsi van allen die zwaerste es, Moghedi hier bi sijn ghewes: Met allen ambachten, wildijt weten, Machmen lachen, spreken ende eten, [153] Ofte yet peinsen weder ende voort Dattien ambochte niet en behoort; Maer in die arte der scrifturen Machmen cume een lit ruren, Peinsen, lachen noch singhen, Noch anders dincken om ghene dinghen Dan die scrifture hevet in: Daer toe so gaet al die sin Die wile datmen daer over es Ende anders niet, des sijt ghewes; Maer die smeedt, weeft ofte nayt, Ofte met scepen in die zee wayt, Mach anders peinsen, wille hi, Eten, lachen, spreken daer bi. Weet ooc dattie arbeit Die aen die scrifture leit, Moeyet alle des menschen leden Van boven tote beneden, So dat niement dat weten en mach Van den ghenen dies noit en plach. Hooft, scouderen, rugghe, bene Ende die lichame al ghemene Worden moede van dier scrifturen’[154] Nochtan en sietmen nemmermeer ruren Dan cume deene hant: Dits den scrivers wel becant. Die zekerste conste, die Salichste die was ye, Dats den volke die waerheit leren Ende wisen die ghebode ons heren, Hoe si comen ten ewighen lande; Ende dese sijn tweerhande: Sulc predict dat Gods woort Ende leert den volke voort Ende leefter ooc selve na. Dese sal, alsic versta, Voor Gode sijn ghecroont Ende met groten lone gheloont; Want hi slacht der zonnen dan, Die haer licht uut gheven can Optie werelt, hier ende daer, Ende blijft zelve even claer. Sulke connen Gods woort uut gheven, Diere selve en twint na leven. Dese slacht der kaersen, hoe soot vaert, Die enen andren licht ende haer selven vertaert. Dese sullen ewelike Sitten inden helschen slike, Om datsi andren tgoede leren [155] Ende selve nochtan archeit hanteren. Met gheenre consten, waerlike, En machmen climmen so hoochlike Alse met consten van clergien, Dies ghi mi wel sult lien: Eens smeeds ofte eens wevers zone, Die selve in sinen persone Wel gheseedt is ende goet, Mach ghewinnen sulken spoet Dathi paeus wort of cardinale, Bisscop ofte officiale, Of coomt tot also groter machte, Dathi wel al sijn gheslachte Te groten state heffen mach, Dat voren also neder lach, Als ghi daghelijcs moghet sien; Want die kerke heeft in dien Hare ordinancie gheset, Dat haer goet, als ghi wel wet, En mach emmer versterven twint Op neve, op nichte noch op kint, Maer den ghenen te ghevene Dies waerdich is van levene Ende ghelettert also voort, Also te sinen state behoort. [156] Men sal aensien ghene edelhede, Rijcheit noch maechscap mede, Ghifte noch ander onste en ghene, Dan onsen here Jhesum Cristum allene Ende doghet ende conste vanden man, Wiene droech of wiene wan. Wie anders doet in dese sake, Is rechte een symoniake; Want Symon hiet deerste man Die provende met cope ghewan, Ende na dien Symon, wildijt weten, Is symonie gheheten. Sijn gheslachte ende sine maghe Meerren noch alle daghe Inder heyligher kerken zere: Dat beter God, onse here! Alle princhen ghemene Ende al tfolc groot ende clene Sullen die clergie eren, Ende sonderlinghe lands heren, Die uter clergien leren Hoe datsi sullen regeren; Want hem al niet kenlijc en es. Die wise clerc Aristoteles Ende ander meestre screven, Hoe lands heren soude[n] leven. [157] In ouden tiden, alsic merke, Waren princhen meest clerke, Wel gheleert inder scrifturen, Beide van rechte ende van naturen, So datsi selve mochten verstaen Welc goet of quaet ware ghedaen. Ende want nu of gheleit is dat, So behoeven si vele te bat Wise clerke te hebben bi hin; Want alse die natuerlike zin Wijs is ende wel gheraect, Ende hi ooc dan mede smaect Wijsheit die clergie gheeft, Ende deen mitten andren cleeft, So is die wijsheit meerre dan In enen pueren leken man. Mar ghierichede vanden goede Verwint so der clerken moede, Datsi haer wijsheit meest keren Om hulde te hebbene der heren, Daer si provende ende goet of ontfaen, Ende laten die wijsheit stille staen, Ende en segghen hem dat ware niet. Al dit selve ooc ghesciet Haren biechtren, dats jammer groot [158] Clergie soude met rechte bloot Hare wijsheit baren, waer si ware; Want si slacht der zonnen clare, Die haer licht sprayt op al dat leeft, Ende lichts nochtan niet te min en heeft. Aldus is clergie, alsict versinne, Boven alle consten coninghinne. Wel hem diese binnen heeft Ende clerkelijc dan daer mede leeft, Sonder nijt ende ghierichede! Dit so laet ic hier mede. |
Van de letters en van de geestelijkheid. - [XIIII.] Een der mooiste vondsten die Ter wereld ooit werd gevonden En daar meer oorbaar in ligt, Dat is die letter, naar mijn zin; Want het volk zou leven als vee, En deed niet de letter, min of mee; Want alles vergeten zou blijven Het nieuwe testament en de oude, Daar al ons geloof in ligt; Want de mensen gedachtenis Met de mens gauw vergaat Nu merk noch meer en versta Grammatica en logica, Geometrie en geneeskunde, Retoriek, Astronomie, [148] En die heilige Theologie, Decreten en Decretale En dat verzameling van wetten helemaal En menige mooie historie, Daarvan goed is de memorie, En voorwaarden daartoe mede Die mits charters houden plaats, Waren al lang te niet gegaan En hadt niet de letter gedaan. Nochtans deugd die letter niets, En deed het niet de schrijver die het kent En in een boek vormen kan. Lettre noch schrijver nochtans Deugden beide niet een woord, En deed niet de dichter die het woord En de zin van die materies Mooi kan zetten en rangschikken, Te rechte punten en spellen En op zijn recht dat voortvertellen. Van de dichter laat ik nu staan, En wil op de geestelijkheid voortgaan; Want van het dichten zal ik u meer Hierna zeggen, gunt het mij de heer. Die hoogste kunst die er is En de edelste, wees dat zeker En de zwaarste, dat is geestelijkheid. Hij werd niet geboren [149] Die ze te gronde kon verstaan; Want geestelijkheid, zonder waan, Komt uit God, die niemand Te volle verstaan kan. Alle kunsten zekere, Die behoren tot aardrijk, Die zijn met alle recht Der edele geestelijkheid knechten En bastaarden tegen hare; Want geestelijkheid, dat is openbaar, Een geestelijke kunst van die Dat mens tasten mag nog zien,] Mar al grijpen moet met de zin; En zijn wil ook nergens in Dan daar puur is de zin, Daar geen kwade wil in is; Want hij zegt, die wijze man, Dat wijsheid niet komen kan In hetgeen, luid noch stil, Die binnen is van kwade wil Het zijn er zeven, dat weet wel, Kunsten geheten liberale, Die edel zijn en bijzonder fijn [150] En der andere kunsten vrouwe zijn. De eerste zijn Gramaria en Logica, Daarna Geometrie en Muziek, Aritmetica en Astronomie En die heilige Theologie. Grammatica leert ons spreken En te punt uit reken Beide zin en ook woord En te punt dat voortzeggen. Te recht schrijven en spellen, Te punt dat voortvertellen, Ten minsten hoort dit de dichter toe: Ik zal u wel later zeggen hoe. Logica die leert openbaar Dat onderscheidt tussen vals en waar. Geometrie, wil je het weten, Leert te recht landmeten En ook allerhande maten, Daaraan liggen grote baten. Muziek die leert u voort Gezang en al dat daartoe hoort. Aritmetica, dat is geen spel, Leert u rekenen en goed tellen. Astronomie kan leren [151[ Van het firmament dat keren, Hoe die sterren houden hun plaats, Hun krachten en hun machten mede. Die Theologie komt in het laatste: Dat is die heiligste en die beste Van dien gij mij hoort aanroeren; Want ze ontbindt de schrifturen, Daar alle onze zaligheid En ons geloof mede in ligt, En leert ons daartoe zalig De rechte weg te hemelrijk. Dit zijn die liberale kunsten, Daaruit spruiten, weet dat wel, Alle kunsten die Behoren ter geestelijkheid. Sommigen ook consenteren Willen ze anders termineren; Maar aldus als gij nu hoort Gaf ze mij mijn meester voort. Gelijk als gij mij nu hoort belijden Van zeven kunsten der geestelijkheid, Alzo zijn in de leken hand Ook zeven kunsten bekend, Daar de ander alle uit komen. [152] Nu hoort, ik zal ze u wijzen: Smeden en landwinning, Wollen werk en schepping, Naaien en geneeskunde dan, Kunst van gieten volg hieraan, Goud, metaal, zilver of lood, Of ander mijnen, klein of groot. Deze zijn bastaarde genoemd, Omdat mens ze werkt met de hand. Die zijn die zeven principale, Daar bijna uitgekomen ten enenmale Die ander ambachten die men pleegt Die men mag ontberen niet. Maar de zwaarste kunst, zeker, Die men weet in aardrijk, De mest subtiele en meest geëerd mede, Dat is die letter, dat gij het weet. Dat ze van allen die zwaarste is, Mag je hierbij zijn gewis: Met allen ambten, wil je het weten, Mag men lachen, spreken en eten, [153] O iets peinzen weder en voort Dat de ambachten niet behoort; Maar in die kunst der schrifturen Mag men nauwelijks een lid roeren Peinzen, lachen noch zingen, Noch anders dingen om geen dingen Dan die schriftuur heeft in: Daartoe zo gaat al de zin De tijd dat men daarover is En anders niet, dus is het zeker; Maar die smeedt, weeft of naait, Of met schepen in die zee waait, Mag anders peinzen, wil hij, Eten, lachen, spreken daarbij. Weet ook dat de arbeid Die aan de schriftuur ligt, Vermoeid alle de mensen leden Van boven tot beneden, Zodat niemand dat weten mag Van diegene die het nooit plag. Hoofd, schouders, rug, benen En het lichaam al algemeen Worden moede van die schrifturen’[154] Nochtans ziet men nimmermeer roeren Dan nauwelijks de ene hand: Dit is de schrijvers goed bekend. Die zekerste kunst, die Zaligste ooit was, Dat is het volk de waarheid leren En wijzen die geboden van onze heer, Hoe ze komen ten eeuwigen land; En deze zijn tweevormig Sommigen prediken dat Gods woord En leert het volk voort En leeft er ook elf na. Deze zal, zoals ik versta, Voor God zijn gekroond En met groot loon beloond; Want hij slacht der zonnen dan, Die zich licht uitgeven kan Op de wereld, hier en daar, En blijft zelf even helder. Sommige kunnen Gods woord uitgeven, Dier er zelf niet naar leven. Deze slacht de kaarsen, hoe zo het gaat Die een andere licht en zichzelf verteerd. Deze zullen eeuwig Zitten in het helse slijk, Omdat ze andere het goede leren [155] En zelf nochtans boosheid hanteren. Met geen kunsten, waarlijk, En mag men zo hoog klimmen Als met kunsten van geestelijkheid, Die gij mij wel zal belijden: Een smis of een wevers zoon, Die zelf in zijn persoon Wel gesmeed is en goed, Mag winnen zulke voorspoed Dat hij paus wordt of kardinaal, Bisschop of officieel, Of komt tot alzo grote macht, Dat hij wel al zijn geslacht Tot grote staat heffen mag, Dat tevoren alzo neder lag, Als gij dagelijks mag zien; Want die kerk heeft in dien Haar ordinantie gezet, Dat haar goed, zoal gij wel weet, En mag immer iets versterven Op neven, op nichten noch op kind, Maar diegene te geven Die waardig is van leven En geletterd alzo voort, Alzo tot zijn staat behoort. [156] Men zal aanzien geen edelheid, Rijkheid noch verwantschap mede, Giften noch ander gunsten geen, Dan onze heer Jezus Christus alleen En deugd kunst van de man, Wie het droeg of wie het won. Wie anders doet in deze zaak, Is recht een simoniak; Want Simon heette de eerste man Die proven den met koop won, En na dien Simon, wil je het weten, Is simonie geheten. Zijn geslacht en zijn verwanten Vermeerderen noch alle dagen In de heilige kerk zeer: Dat verbetert God, onze heer! Alle prinsen algemeen En al het volk groot en klein Zullen de geestelijkheid eren, En vooral landsheren, Die uit de geestelijkheid leren Hoe dat ze zullen regeren; Want hem alles niet kenbaar is. De wijze klerk Aristoteles En andere meesters schreven Hoe landsheren zouden leven. [157] In ouden tijden, zoals ik merk, Waren prinsen meest klerken, Goed geleerd in de schrifturen, Beide van recht en van naturen, Zodat ze zelf mochten verstaan Wat goed of kwaad was gedaan. En omdat dit nu afgeleid is dat, Zo behoeven ze veel beter Wijze klerken bij zich te hebben; Want als de natuurlijke zin Wijs is en goed geraakt, En hij ook dan mede smaakt Wijsheid die geestelijkheid geeft, En de een met de ander kleeft, Zo is de wijsheid meer dan In enen pure leken man. Maar gierigheid van het goed Overwint zo de klerken gemoed, Dat ze hun wijsheid meest keren Om hulde te hebben der heren, Daar ze provende en goed van ontvangen, En laten de wijsheid stil staan, En zeggen ze hem dat ware niet. Al ditzelfde ook geschiedt Hun biechtvaders, dat is jammer groot [158] Geestelijkheid zou met recht e bloot Hun wijsheid openbaren, waar ze was; Want ze slacht de heldere zon, Die zijn licht sproeit op al dat leeft, En licht nochtans niet te min heeft. Aldus is geestelijkheid, als ik het verzin, Boven alle kunsten koningin. Welke het dus binnen heeft En als klerk dan daarmee leeft, Zonder nijd en gierigheid! Dit zo laat ik hiermee. |
|
Hoe dichters dichten sullen ende wat si hantieren sullen. – XV. Om dat die leeke van allen zaken Rime ende dichte willen maken Ghelijc clerken, dat wonder es, So hebbic mi bewonden des Dat ic nu wil bringhen voort Wat enen dichter toe behoort, Die te rechte sal dichten wel; Want dichten en is gheen spel. Drie pointen horen toe Elken dichtre, ende segghe u hoe’ [159] Hi moet sijn een gramarijn, Warachtich moet hi ooc sijn, Eersaem van levene mede: So mach hi houden dichters stede. Gramarie is deerste sake; Want si leert ons scone sprake, Te rechte voeghen die woorde Elc na sinen scoonsten accoorde, Te rechte scriven ende spellen Ende dat pointelijc voort vertellen. Men sal ooc voren versinnen, Hoemen dat dicht zal beghinnen, Middelen ende daer toe enden, Ende uter materien niet wenden. Dat prohemium int beghin Sal verstandenisse hebben in Van datter volghet na; Auctoriteite, alsic versta, Ende exemple daer toe mede Sullen hebben propre stede, Daer hem behoort te stane Na datter materien hoort ane; Dat einde vanden dichte sal Dat voorste besluten al, Ende daer toe setten proper woort [160] Also tier materien hoort. Aldus moet die dichtre sijn Van rechte een gramarijn; Want die niet en versinnet des Wat consten gramarie es, Alse leecke liede, die en moghen Te goeden dichters niet doghen; Want sine hebben gheen fundament Daer men recht dichten in kent. Wat helpter vele of ghelesen? Hi moet een gramarijn wesen Ende te minsten connen sine parten: Dat is tbeghin van allen arten: Die des niet en weet, sijts ghewes Dat hi gheen goet dichter en es Noch dichter ooc en mach sijn, Is hi Walsch, Dietsch of Latijn. Tander point dat ic seide, Dat is warachticheide. Met rechte sullen dichters plien Datsi loghene sullen vlien; Want een dichtere dats een poëte, Die wel wil datmen wete Sine lere ende sine scrifture, [161] Ende dattie ooc ewelike dure. Vintmen sine scrifture valsch dan, So en sal nemmermeer man Hem van rechte gheloven voort; Want hi heeft dichten verboort Ende verloren dichters name, Ende sal hebben des ewelike blame. Twee dinghen sijn onder dandre al Daer men niet in lieghen, en sal. Hystorien dat sijn deene; Want om saken en ghene En salmen daer in lieghen een haer; Want wilen in doude jaer En moeste dichten nieman Dan hi diese scouwede an, Alse Darijs Troyen dede: Hi sach selve die waerhede Vanden orloghe altemale, Dat hi screef scone ende wale Also hijt sach mitten oghen; Want en hadde niement moghen Bescriven dan hi diet sach; Wantmens doe ghemeenlijc plach, Ende noch met rechte soude, Waert datmen trecht doen woude. [162] Daer omme heet ment hystoria: Hystoria, alsic versta, Coomt van hysteron, ic hout in dien: Dats Griecsch ende luudt also vele als zien, Om datmens niemene betrouwe Dan den ghenen diet aen scouwe. Hier bi zullen die dichtens plien Harde nauwe voor hem zien, Als si van hystorien maken. So nauwe vallen die zaken Datmen uut der waerheit keert, Als ons een wijs man leert, Ende tyen sulken ere an Dies noit scout en ghewan, Ende sulken werpen si in donnere Die wel waert is alre ere. Dit doet een deel onwetenthede, Ende nijt wercter dicke mede Ende ooc onste van gronde, Die de waerheit slaet van monde. Hier bi blijft, voorwaer gheseit, Verholen menighe vromicheit, Menighe duecht ende scone daet, Die nidicheit van monde slaet. Dat jammer is sonder verdrach, [163] Dat elc niet ghenieten en mach Sijnre doghet ende sijnre archeit met: Dit ware nochtan gherechte wet. Die heilighe scrifture seit albloot Dat loghenen die ziele slaen te doot, Ende dat wi zullen antwoorden Van allen ydelen woorden, Daer die rechte rechtre sal Doemen dese werelt al. Jacob van Maerlant, die vader Is der Dietsche[r] dichtren algader, Schelt zere die loghenieren, Die valsche materien visieren, Die si subtijllijc connen cleden Ende met sconen woorden leden: Alse Kaerlen ende Octaviane, Den welken si draghen ane (Ende ooc andren goeden lieden) Dinc die hem noit en gheschieden. En betaemt haerre eren niet Datmen dese belieghe yet, Want men machse ghenoech prisen Metter waerheit in vele wisen. Men leest dat Kaerle voer stelen: Ic segt u, al zonder helen, [164] Dat Kaerl noit en stal. Sulke maken ooc ghescal, Dathi Kaerle hiet die man, Om datten sijn vader wan Op enen wagnen, aen een dienst wijf. God die gheve hem onlanghe lijf, Die dese loghene dachte Ende eerst in plaetsen brachte! Want Puppijn, sijn vader, was Een heilich man, sijt zeker das, Ende wan Kaerle aen sijn vrouwe, Die hi ghegheven hadde trouwe Mids der heiligher kerken raet. Sijn moeder hiet ver Baertraet, Ende was dochter, wi lesent dus, Eens keisers, hiet Eraclius. Sijn ouder vader, wildijt weten, Was Kaerl Marteel gheheten Ende was in overspele ghewonnen; Maer niet wi gheweten en connen Weder op karre ofte op waghen: Ic en hoords noit boec ghewaghen. Si doen ons ooc verstaen, [165] Dat keyser Octaviaen Bi Lueven wart gheboren In een stede, die wi horen Noemen Ten Zeven Tommen. Mi dunct datsi zere dommen Die dese loghene maken cont, Daer si mede verliesen haren stont. Octavianus moeder was Julius zuster, alsic las, Gheboren uut Romen der stat. Wat node hadde dese vrouwe dat Si vier hondert milen van daer, Op een velt woeste ende blaer, In couden ende in winde, Ligghen zoude van kinde? Ondanc hebben si diet peinsen Ende dusdane loghene veinsen! Want si daer moort werken an, Die belieghen dus goeden man: Men soude hem dichten verbieden. Hets waer, si willen den lieden Yet nuwes bringhen te voren, Om dat sijt gherne horen, Ende dat sire lichte aen winnen Ofte haren name doen kinnen. [166] Hets waer, Ysopus ende Aviaen Dichten ende doen verstaen Ghedichten van vele zaken, Van dieren alse datsi spraken: Dats om leringhe diere uut gaet, Daer men des volcs wesen bi verstaet; Ende menighe ander rime, Als van Reynaerde ende Ysegrime, Brunen den bere ende den das. Dat dese dinc vonden was, Was al om lere ende wijsheit, Als ic u voren hebbe gheseit; Want een sin, die is zwaer, Die maken exemple claer; Want in parabolen God selve sprac Sine sermoene die hi vertrac. Men mach ooc, dat ghi dat wet, Een boerdekijn vertrecken met, Al ist dat nie en gheschiede, Daer omme lachen die liede, Op dat en is niemens lachter. Nochtan so bleeft beter achter; Want wi van allen ydelen woorden Ten oordele sullen antwoorden. Dus en salmen lieghen niet [167] In hystorien, wats gheschiet. Dander willic u ruren: Dat sijn heilighe scrifturen, Alse viten van heilighen lieden. Van dinghen die hem ghescieden Ende van wat ter heiligher kerken hoort, En salmen lieghen niet een oort; Want die heilighe kerke is ghesticht Op Jhesum Cristum, themelsche licht, Die allene is die waerhede, Daer ghene loghene en wil mede. Dat derde point vanden drien Dies die dichters sullen plien, Dat is eerachtiche[i]de, Alsic u hier voren seide; Want dichters die in haer dichten Al aertrike willen berichten, Papen, riddren ende ander heren Duecht ende wijsheit willen leren Ende hem dicke spreken na, Dese sullen, alsic versta, Hem ten duechden keren mere. Hets den lerare leellijc zere, Dathi selve niet en hanteert Doghet die hi enen andren leert, [168] Alse Cathoen, die wise man, In sinen boec wel spreken can. Nu merct dan wie dichtren waren Wilen inden ouden jaren: Moyses, onse heilighe vader, Die wilen maecte algader Die vijf boeke scone ende fijn, Die dat beghin vander biblen zijn. Josephus, die wel gheraecte, Die der Joden hystorien maecte Ende menich boec, als een clerc, Was eersaem in al sijn werc. Aristoteles ende Catho, Seneca ende Plato, Oracius ende Ovidius, Boëcius ende Orosius, |
Hoe dichters dichten zullen en wat ze hanteren zullen. – XV. Omdat de leken van allen zaken Rijmen en gedichte willen maken Gelijk klerken, dat wonder is, Zo heb ik me onderwonden dus Dat ik nu wil brengen voort Wat een dichter toe behoort, Die te recht zal dichten wel; Want dichten en is geen spel. Drie punten horen toe Elke dichter en zeg u hoe [159] Hij moet zijn een grammatica, Waarachtig moet hij ook zijn, Eerzaam van leven mede: Zo mag hij houden dichters plaats. Grammatica is de eerste zaak; Want ze leert ons mooi spraak, Te recht voegen de woorden Elk naar zijn mooiste akkoord, Te recht schrijven en spellen En dat per punt voort vertellen. Men zal ook tevoren verzinnen, Hoe men dat dicht zal beginnen, Middelen en daartoe eindigen, En uit de materie niet wenden. De aanhef in het begin Zal verstand in hebben Van dat er navolgt; Autoriteit, zoals ik versta, En voorbeeld daartoe mede Zullen hebben goede plaats, Daar het behoort te staan Naar dat de materie aan behoort; Dat einde van het gedichte zal Dat voorste besluiten al, En daartoe zetten goede woorden [160] Alzo ter materie behoort. Aldus moet die dichter zijn Van recht een grammaticus; Want die niet verzint dus Wat kunst grammatica is, Als leken lieden, die mogen Te goede dichters niet deugen; Want zij hebben geen fundament Daar men rechte dichters in kent. Wat helpt er veel van gelezen? Hij moet een grammaticus wezen En te minsten kunnen zijn parten: Dat is het begin van allen kunsten: Die des niet en weet, dat is zeker Dat hij heen goede dichter is Noch dichter ook mag zijn, Is hij Waals, Diets of Latijn. Het andere punt point dat ik zei, Dat is waarachtigheid. Met recht zullen dichters plegen Dat ze leugens zullen vlieden Want een dichter dat is een poëet, Die wel wil dat men weet Zijn leer en zijn schriftuur, [161] En dat de ook eeuwig duurt Vindt men zijn schriftuur vals dan, Zo zal nimmermeer de man Hem van rechte geloven voort; Want hij heeft dichten verbeurd En verloren dichters naam, En zal hebben des eeuwige blaam. Twee dingen zijn onder alle andere Daar men niet in liegen zal. Historie dat is de ene; Want om geen zaken En zal daarin iets in liegen; Want wijlen in het oude jaar En moest dichten niemand Dan hij die aanschouwde, Als Darius te Troje deed: Hij zag zelf de waarheid Van de oorlog helemaal, Dat hij schreef goed en wel Alzo hij het zag met de ogen Want het had niemand mogen Beschrijven dan hij die het zag; Want men toen gewoonlijk plag, En noch met recht zou, Was het dat men het recht doen wilde. [162] Daarom heet men het hystoria: Hystoria, zoals ik versta, Komt van hysteron, ik hou het in die: Dat is Grieks en luidt alzo vele als zien, Omdat men het niemand betrouwt Dan diegene die het aanschouwt. Hierbij zullen die dichters plegen Erg nauwe voor hem zien, Als ze van historie maken. Zo nauw vallen die zaken Dat men uit de waarheid keert, Als ons een wijze man leert, En trekken zulke eer aan Dat ze nooit de schuld kregen, En sommige werpen het in oneer Die wel waard is alle eer. Dit doet een deel onwetendheid, En nijd werk er vaak mede En ook gunst van de grond, Die de waarheid slaat van de mond. Hierbij blijft, voorwaar gezegd, Verholen menige dapperheid, Menige deugd en mooie daad, Die de nijd van monde slaat. Dat jammer is zonder verdrag, [163] Dat elk niet genieten en mag Zijn deugd en zijn boosheid mede: Dit was nochtans gerechte wet. Die heilige schriftuur zegt duidelijk Dat leugens de ziel slaat ter dood, En dat we zullen antwoorden Van alle ijdele woorden, Daar die rechte berechten zal Verdoeme deze hele wereld. Jacob van Maerlant, die vader Is der Dietse dichter van allemaal, Schelt zeer op de leugenaars, Die valse materie versieren, Die ze subtiel kunnen bekleden En met mooie woorden beleden: Als Karel en Octavianus, Die ze aandragen (En ook andere goede lieden) Dingen die nooit geschieden. Het betaamt hun eren niet Dat men van deze iets liegt, Want men mag ze genoeg prijzen Met de waarheid in vele manieren. Men leest dat Karel voer stelen: Ik zeg het u, al zonder verhelen, [164] Dat Karel nooit stal. Sommige maken ook geschal, Dat hij Karel heet die man, Omdat hem zijn vader won Op enen wagen, aan een dienst wijf. God die geeft hem een kort leven, Die deze leugen bedachte En eerst in plaatsen bracht! Want Pepijn, zijn vader, was Een heilig man, zij het zeker dat, En wan Karel aan zijn vrouwe, Die hij gegeven had trouw Mits der heiliger kerken raadt. Zijn moeder heet vrouw Berta, En was dochter, we lezen het aldus, Een keizers, heet Eraclius. Zijn grootvader, wil je het weten, Was Karel Martel geheten En was in overspel gewonnen; Maar we konden niet te weten komen Weder op kar of op wagen: Ik hoorde nooit een boek gewagen. Ze doen ons ook verstaan, [165] Dat keizer Octavianus Bij Leuven werd geboren In een plaats, die we horen Noemt men Ten Zeven Tommen. Me dunkt dat ze zeer dommen Die deze leugen bekend maakte Daar ze mee verliezen hun tijd. Octavianus moeder was Julius zuster, zoals ik las, Geboren uit Rome de stad. Wat node had deze vrouwe dat Zei vierhonderd mijlen van daar, Op een veld woest en leeg, In koude en in wind, Liggen zou van kind? Ondank hebben ze die het peinzen En dusdanige leugen veinzen! Want ze daar moordt aan bewerken, Die beliegen dus de goede man: Men zou ze dichten verbieden. Het is waar, ze willen de lieden Iets nieuws brengen tevoren, Omdat zij het graag horen, En dat ze er licht aan winnen Of hun naam doen kennen. [166] Het is waar, Ysopus en Avianus Dichten en doen verstaan Gedichten van vele zaken, Van dieren als dat ze spraken: Dat is om lering dier er uit gaat, Daar men het volk wil wezen dat bij het verstaat; En menige andere rijm, Als van Reinaert en Iezegrim, Bruin de beer en de das. Dat dit ding gevonden was, Was al om leren en wijsheid, Als ik u tevoren heb gezegd; Want een zin, die is zwaar, Die maken duidelijke voorbeelden; Want in parabolen God zelf sprak Zijn sermoen dat hij verhaalde Men mag ook, dat gij dat weet, Een grapje verhalen mee Al is het dat het niet geschiedt, Daarom lachen die lieden, Opdat het is niemand uitlachten. Nochtans zo bleef het beter achter; Want wij van alle ijdele woorden Ten oordeel zullen antwoorden. Dus zal men niet liegt [167] In histories, wat er gebeurt. De andere wil ik u aanroeren: Dat zijn heilige schrifturen, Als vita van heiligen lieden. Van dingen die hen geschieden En van wat ter heiliger kerken hoort, Zal men liegen niet een woord; Want die heilige kerke is gesticht Op Jezus Christus, het hemelse licht, Die alleen is waarheid, Daar geen leugen wil mede. Dat derde punt van de drie Dies die dichters zullen plegen Dat is eer Zoals ik u hiervoor zei; Want dichters die in hun dichten Al aardrijk willen berichten, Papen, ridderen en ander heren Deugd en wijsheid willen leren En ze vaak na spreken, Deze zullen, zoals ik versta, Hen ten deugden keren meer. Het is de leraar zeer lelijk, Dat hij zelf niet hanteert Deugd die hij een andere leert, [168] Ale Cato, die wijze man, In zijn boek wel spreken kan. Nu merkt dan wie dichters waren Wijlen in de ouden jaren: Mozes, onze heilige vader, Die wijlen maakte allemaal Die vijf boeken mooie n fijn, Die dat begin van de bijbel zijn. Josephus, die goed geraakte, Die der Joden historie maakte En menig boek, als een klerk, Was eerzaam in al zijn werk. Aristoteles en Cato, Seneca en Plato, Oracius en Ovidius, Boëcius en Orosius, |
|
Die dichtren waren al haer leven Ende some van hystorien screven Ende eersaemlijc altoos hanteerden Ende selve hilden datsi leerden. Jheronimus, die heilighe verlichtere Ende die edele waerde dichtere, Trac die bible met zire pine Uten Ebreeusche in Latine Ende den zouter mede alsoe [169] Ende menich groot werc daer toe. Hi hilt altoos waerhede, Waer hi quam telker stede; Want dat Latijn, waerlijc, Den Ebreeuschen is so ghelijc, Datmen niet en wert gheware des Dat teen yet dan tander es. Aldus sullen dichters mecken, Die scrifturen uut trecken Van eenre spraken in dander sprake, Datsi om ghene zake Te scrivene en onderwinden Anders dan sijt daer vinden; Want uut des auctoors woort En salmen niet gaen een oort Ende uter materien winden twint, Alsic u voren dede bekint. Seghebrecht ooc van Gembloos Screef die waerheit altoos; Want hi was een coroniste, Een die beste die men wiste. Vincent ooc die Jacoppijn, Die vier partien in Latijn Vanden Spieghel Hystoriale Scone toe brochte ende wale, [170] Was goet gramarijn, dat ghijt wet, Warachtich ende eersaem met. Dit waren die clerke, Die wilen die goede werke Toe leiden in ghescrifte, Niet om onste noch om ghifte, Maer om ghemeen oorbaer daer toe Datse nature vermaende doe. Noit men ooc en ondervant, Dat Jacob van Maerlant Loghene dichte of voort brochte, Hoe nauwe datment ondersochte; Want sijn leven was eersaem, Als enen dichter wel betaem. Wie recht dichter wesen sal, Dat moet hem meest ofte al Van naturen in sijn gheboren Met dinghen die daer toe horen. Dient nature niet en hadde ghegheven, Alle die ghene die nu leven En soudent hem niet leren wel; Want dichten dat en is gheen spel: Het moet comen uut reynen zinne, Daer gheen commer en is inne, Ghiericheit noch felheit met, [171] Daer de menighe mede is besmet. Rechte dichters, hoe dat vaert, Sijn groots loons wel waert, Die doghet houden ende waerhede Ende eersaem leven daer toe mede. Men mochter ontberen twint; Want dat nuwe ende toude testamint, Alle rechte ende onse wet Ende onse ghelove daer toe met, Hant vesten ende hystorien, Daer goet of sijn die memorien, Waren te niete al ghegaen, En hadde die dichter ghedaen, Bi wien si behouden bliven Mids sijn dichten ende sijn scriven. Nu willic u segghen ter vaerde, Welke dichters sijn van aerde. Sulc is die dicht van minnen, Om dat hi sijn lief wil ghewinnen; Sulc dicht openbare, Om dat hi gherne name cont ware; Sulc dicht ooc om gheniet; Maer dat dichten en is niet Van naturen gheboren in; Want si dichten om ghewin, Sonder der naturen beheet. [172] Een rechte dichtere, God weet, Al waer hi in enen woude, Dathi nemmermeer en soude Van dichtene hebben danc, Nochtan soude hi herde onlanc Sonder dichten daer gheduren, Want het hoort te sire naturen: Hi en mochts niet laten, al woude hi. Dichten moet uut herten vri Comen ende uut claren zinne, Daer God behoude inne Elken dichter die waerheit mint! Hier mede is dit dicht gheïnt. |
Die dichters waren al hun leven En sommige van historiën schreven En eerzaam altijd hanteerden En zelf hielden dat ze leerden. Hieronymus, die heilige verlichter En die edele waarde dichter, Trok de bijbel met zijn pijn Uit het Hebreeuws in het Latijn En den psalmen mede alzo [169] En menig groot werk daartoe. Hij hield altijd de waarheid, Waar hij kwam te elke plaats; Want dat Latijn, waarlijk, Het Hebreeuws is zo gelijk, Dat men niet wordt gewaar dus Dat het ene het andere is. Aldus zullen dichters mikken, Die schrifturen uit trekken Van de ene spraak in de andere spraak, Dat ze om geen zaken Te schrijven en onderwinden Anders dan zij het daar vonden; Want uit des auteurs woorden Zal men niet gaan een woord En uit de materie wenden iets, Zoals ik u voren deed bekend Seghebrecht ook van Gembloers Schreef die waarheid altijd; Want hij was een kroniekschrijver, Een die beste die men wiste. Vincent ook die Jacobijn, Die vier parten in Latijn Van de Spieghel Hystoriale Mooi toebracht en goed, [170] Was een goede grammaticus, dat gij het weet, Waarachtig en eerzaam mede. Dit waren die klerken, Die wijlen die goede werken Toe leiden in geschriften, Niet om gunst noch om giften, Maar om het algemene oorbaar daartoe Dat is de natuur vermaande toen. Nooit men ook ondervond, Dat Jacob van Maerlant Leugen dichte of voortbracht, Hoe nauw dat men het onderzocht; Want zijn leven was eerzaam, Als enen dichter wel betaamt. Wie recht dichter wezen zal, Dat moet hem meest of al Van naturen in zijn geboren Met dingen die daartoe horen. Die het de natuur niet had gegeven, Alle diegene die nu leven En zouden het niet goed leren; Want dichten dat is geen spel: Het moet komen uit reine zin, Daar geen kommer in is, Gierigheid noch felheid mede, [171] Daar de menige mede is besmet. Rechte dichters, hoe dat het gaat, Is zijn grote loon wel waard, Die deugd houden en waarheden En eerzaam leven daartoe mede. Men mocht er ontberen niets; Want dat nieuwe en het oude testament, Alle rechte en onze wet En ons geloof daartoe mee, Handvesten en historiën, Daar goed van zijn die memories, Waren te niet al gegaan, En had die dichter gedaan, Bij wie ze behouden blijven Mits zijn dichten en zijn schrijven. Nu wil ik u zeggen ter vaart, Welke dichters zijn van waarde. Sommige is die dicht van minnen, Omdat hij zijn lief wil gewinnen; Sommige dicht openbaar, Omdat graag zijn naam bekend was; Sommige dicht ook om geld; Maar dat dichten is niet Van naturen ingeboren; Want ze dichten om gewin, Zonder der naturen bevel. [172] Een rechte dichter, God weet, Al was hij in een wildernis, Dat hij nimmermeer zou Van dichten hebben dank, Nochtans zou hij erg gauw Zonder dichten daar verduren, Want het behoort tot zijn naturen: Hij mocht het niet laten, al wilde hij. Dichten moet uit een vrij hart Komen en uit heldere zin, Daar God in behouden Elke dichter de waarheid mint! Hiermee is dit gedicht geëindigd. |
|
Hoe goet ghetrouwicheit is. - XVI. Een man vraechde, als ic las, Enen clerc die meester was, Welc hem dat beste dinc dochte Dattie mensche hebben mochte? Die clerc seide openbare Dat dat ghetrouheit ware; Want die ghetrouwe waer int ghevoech, Dade altoos sinen scepper ghenoech, Hem selven ende den mensche mede. [173] Ende dat mids ghetrouwichede Dynghele staende bleven Hier boven int ewelike leven, Doe die quade yngle vielen Neder in die helsche wielen, Om die ontrouwe van overdaden Die si haren scepper daden. Ende dat Noe ooc bleef te live, Sine drie zonen ende hare wive, Doet al verdranc, clene ende groot, Ende een nuwe werelt van hem sproot; Dat onse heilighe vader Abraham Toter groter eren quam; Dat ooc Moyses, in waerre dinc, Van onsen here die wet ontfinc; Dattie Joden ooc voort mee Droghe ghinghen over die zee; Dattie propheten propheteerden Ende ons heren toecoomst leerden; Dat Maria also scone Ontfinc den edelen Gods zone, Ende om ons aenden cruce sterf, Daer hi ons hemelrike mede verwerf; Dat hem die heilighen doden lieten [174] Om tghelove, sonder verdrieten: Dit heeft algader toe bracht Ghetrouheit mit haerre macht. Dat ooc die goede in hemelrike Ten joncsten daghe salichlike Comen sullen in godlijc scouwen, Dat sal al comen mids trouwen Die elc sinen scepper dede Ende sinen evenkersten mede. Trouwe is scoonre of also scone Alse die zonne aenden trone; Trouwe scuwet alle zaken Die den mensche arch maken; Trouwe gheeft elken tsine, Sine pleecht niet ghierich te zine. Want also ghelijc, des sijt ghewes, Alse trouwe een tbeste der duechden es, Also ghelike is ghierichede Van archeden een dat quaetste mede. Ghiericheit bringhet gherne voort Perseme, roof, diefte ende moort Ende alle scalke neringhen, Die den mensche ter hellen bringhen. Ghiericheit den mensche so verwint, [175] Dat hi niemens noot en kint Ende begheeft vader ende moeder, Kinder, zuster ende broeder. Hem en roect niet wat yement zeecht Van dien daer sijn wasdom an leecht; Hi laet die scande voor donnere gaen. Ic segghe u dat zonder waen, Dat elc mensche altoos zal Den ghierighen scuwen over al; Want hi en spaert ghenen man Hine wilre emmer winnen an. Hets herde sorchlijc, dat ghijt wet, Datmen den ghierighen set Te berechten lant ofte stat, Daer men uut mach trecken scat; Want si om scat laten liden Die waerheit te menighen tiden Ende ghemenen oorbaer daer toe mede, Daer menich lant ende stede Sere om heeft misvaren. Men leest also, te waren, Dattie Romeine wilen ere Crassuse, den groten here, Int lant van Orienten zanden, Om te winnen daer die landen [176] Ende te makene vromelike Onderdaen den Roomschen rike. Doe hijt al hadde verwonnen daer, Was zine ghiericheit zo zwaer Den volke om te hebbene scat, Datten tfolc greep na dat Ende hebben ten selven stonden Op ene tafle ghebonden, Ende goten hem also vele Ghesmoutens gouds in die kele, Dat hire doot of bleef versmoort Ende scats versaet meer voort. Als ooc her Jacob van Simpole dede, Die overmids sine ghierichede Brugghe ende al Vlaender lant Den coninc werp uter hant; Want die coninc, weet dat wale, Hadde Vlaendren ghewonnen te male, Also dat Jacob van Simpole waert Van Vlaendren ghemaect ruwaert; Ende wert mids sijnre ghiericheit Onder dat lant volc also leit, Dathi om [des] volcs ontsien Uut Brugghe moeste vlien Bi nachte ende met haesten groot, [177] Ende der Fransoyse bleven daer doot Meer dan dusent inder nachte, Dat sine ghiericheit al toe brachte. Die coninc verloos tlant al weder, Ende daer storven omme zeder Menich grave ende groot here Ende hondertdusent volcs ende mere; Want torloghe stont daer nare Een deel meer dan dertich jaer, Tote dat her Philips, her Kaerls zone, Op wien versterf die Vrancsche crone, Die Vlaminghe te Cassele verwan. Daer storven twalef dusent man. Dertienhondert screef men doen Ende achtendetwintich dat carnacioen, Doe der Vlaminghe overmoet Gheworpen wort onder voet, Ende hare cracht ende haer ghewelt Al te niet wert ghevelt. Ooc is sul[c]stont ghevallen dat, Dattie berechters van eenre stat Om haers selfs quade ghenieten Ghemenen oorbaer achter lieten, Of datsi den here, lude of stille, [178] Lieten doen al zinen wille Jeghen trecht vander stat gulde, Om te hebben des heren hulde. Die dit doen, sijn quadere Dan dief is ofte verradere; Want si allene om hare baten Ghemene bate achter laten, Dies si van rechten scouden Over quaet ende valsch zijn ghehouden. Hier omme so en salmen niet Den ghierighen, wats ghesciet, In voordele van ambachte setten; Want si alle tgoet beletten Dat hem te baten niet en coomt, Wient anders scaet of vroomt. Daer omme segghic, alsic zeide, Dat goede ghetrouwicheide Gaet boven al te wensche Dat hebben mach die mensche, Biden redenen die ghi Hier voren hoordet zegghen mi. Die trouwe niet en mint, hi is sot; Want men seit: daer trouwe is, daer is God. Ooc hebbic ghehoort datmen sprac, [179] Dat trouwe noit broots en brac. David doet ons bekint, Dathi des gherechts mans kint Noit en sach soeken broot; Want God inder meester noot Helpt ghetrouwelijc den zinen, Die hem ter doghet willen pinen; Want God selve, sijts ghewes, Tbeghin van allen trouwen es. |
Hoe goed getrouwheid is. - XVI. Een man vroeg, als ik las, Een klerk die meester was, Wat hem dat beste ding dacht Dat de mens hebben mocht? Die klerk zei openbaar Dat dat trouwheid was; Want die getrouw was in het gevoeg, Deed altijd zijn schepper genoegen, Hemzelf en de mens mede. [173] En dat mits getrouwheid De engelen staan bleven Hierboven in het eeuwig leven, Toen die kwade engelen vielen Neder in die helse wielen, Om de ontrouwe van overdaad Die ze hun schepper deden. En dat Noach ook bleef te lijf, Zijn drie zonen en hun wijven, Toen alles verdronk, klein en groot, En een nieuwe wereld van ze sproot; Dat onze heilige vader Abraham Tot grote eren kwam; Dat ook Mozes, in waar ding, Van onze heer die wet ontving Dat de Joden ook voort meer Droog gingen over de zee; Dat de profeten profeteerden En onze heer toekomst leerden; Dat Maria alzo mooi Ontving de edele Gods zoon, En om ons aan het kruis stierf, Daar hij ons hemelrijk mee verwierf; Dat hen die heiligen doden lieten [174] Om het geloof, zonder verdrieten: Dit heeft allemaal toegebracht Getrouwheid met zijn macht. Dat ook die goede in hemelrijk Ten jongste dagen zalig Komen zullen in goddelijk aanschouwen, Dat zal al komen mits trouw Die elk zijn schepper deed En zijn even christenen mede. Trouw is mooier of alzo mooi Als de zon aan de troon; Trouw schuwt alle zaken Die de mens geërgerd maken; Trouw geeft elk het zijne, Zij plag niet gierig te zijn. Want alzo gelijk, dus is het zeker, Als trouw een der beste der deugden is, Alzo gelijk is gierigheid Van boosheden een der kwaadste mede. Gierigheid brengt graag voort Woekeraard, roof, diefstal en moordt En alle schalkse neringen, Die de mens ter helle brengen. Gierigheid de mens zo overwint, [175] Dat hij niemands nood kent En begeeft vader en moeder, Kinderen, zuster en broeder. Hem een zorg wat iemand zegt Van dien daar zijn wasdom aan ligt; Hij laat de schade voor de oneer gaan. Ik zeg u dat zonder waan, Dat elk mens altijd zal Den gierige schuwen overal; Want hij spaart geen man Hij wil er immer aanwinnen. Het is erg zorgelijk, dat hij het weet, Dat men den gierige zet Te berechten land of stad, Daar men uit mag trekken schat; Want ze om schat laten lijden Die waarheid te menige tijden En algemene oorbaar daartoe mede, Daar menig land en plaats Zeer om heeft misvaren. Men leest alzo, te waren, Dat de Romeinen wijlen eerder Crassus, de grote heer, Int land van Oriënt zonden, Om te winnen daar die landen [176] En te make dapper Onderdanig het Romeinse rijk. Toen hij het al had overwonnen daar, Was zijn gierigheid zo zwaar Het volk om te hebben schat, Dat hem het volk greep na dat En hebben terzelfder stonden Op enen tafel gebonden, En goten hem alzo vele Gesmolten goud in de keel, Dat hij ervan doodbleef versmoort En schat verzamelde meer voort. Als ook heer Jacob van Simpol deed, Die overmits zijn gierigheid Brugge en al Vlaanderenland De koning wierp it de hand; Want die koning, weet dat wel, Had Vlaanderen gewonnen ten enenmale Alzo dat Jacob van Simpol was Van Vlaanderen gemaakt gouverneur; En werd mits zijn gierigheid Onder dat landvolk alzo leed, Dat hij om [et volk ontzien Uut Brugge moeste vlieden Bi nacht en met grote haast, [177] En de Fransen bleven daar dood Meer dan duizend in de nacht, Dat zijn gierigheid het toe bracht. Die koning verloor het land alweer, En daar stierven om sedert Menige graaf en grote heren En honderdduizend volk en meer; Want ten oorlog stond het daarna Een deel meer dan dertig jaar, Totdat her Philips, heer Karels zoon, Op wie versterf de Franse kroon, De Vlamingen te Cassel overwon. Daar stierven twaalfduizend man. Dertienhonderd schreef men toen En achtentwintig na de vleeswording, Toen de Vlamingen overmoed Geworpen wordt onder de voet, En hun krachten en hun geweld Al te niet werd geveld. Ook is sommige tijd gebeurd dat, Dat de berechte van een stad Om zichzelf kwade genieten Algemeen oorbaar achterlieten, Of dat ze de heer, luid of stil, [178] Lieten doen al zijn wil Tegen het recht van de stad vergolden, Om te hebben de heren hulde. Die dit doen, zijn kwader Dan dief is of verrader; Want ze alleen om hun baten Algemeen baat achterlaten, Die ze van rechte schuld Over kwaad en vals zijn gehouden. Hierom zo zal men niet Den gierige, wat er gebeurt, In voordelen van ambt zetten; Want ze al het goed beletten Dat hen te baten niet komt, Wie het anders schaadt of baat Daarom zeg ik, zoals ik zei, Dat goede getrouwheid Gaat boven alle wensen Dat hebben mag de mensen, Bij de redenen die gij Hiervoor hoorde zeggen mij. Die trouwe niet en mint, hij is zot; Want men zegt: daar trouw is, daar is God. Ook heb ik gehoord dat men sprak, [179] Dat trouw nooit brood brak. David doet ons bekend, Dat hij de gerechte mans kind Nooit zag brood zoeken; Want God in de meeste nood Helpt getrouw de zijnen, Die hem zich deugd willen pijnen; Want God zelf, dat is zeker, He begin van alle trouw is. |
|
Hoe goet ghetrouwe vrient es. – XVII. Boven alle dinc, alsict scouwe, So gaet een vrient goet ende ghetrouwe, Maer selden mense vinden can; Ende als si vonden sijn dan Sal mense houden wijslike, Sijn si mate, zijn si rike, Ende sal hem mit herten fijn Tharen oorbaer ghereet sijn Ende hem lieve doen, vrooch ende spade, Beide mit rade ende mit dade. Mijn vrient is altoos mijn ghemic, Want hi is een ander ic [180] Ende ic ben een ander hi. Mijn vernoye helpt hi mi Draghen ende ic hem tsine. Wats beter bi te sine? Om minen voorspoet is sijn zin Also blide alsic selve bin. Daer mijn vrient is, sijts ghewes Dat mijns daer ghene breke en es; Want hi voor mi is voorwaer Of ic selve ware daer. Den maten vrient en salmen niet Versmaden, want hets dicke ghesciet Dattie mate vrient heeft bestaen, En hadde die rike niet ghedaen. Gherecht vrient inder noot En spaert goet, let noch doot, Hine settet voor sinen vrient al; Mar dese vriende zijn smal. Si en sijn alle niet vriende fijn Die vriende nochtan willen sijn, Want die vriende, als ghi hier ziet, En sijn van eenre manieren niet. Sulc schijnt andren vrient, om dat Hi vanden zinen heeft te bat Ende volcht hem, lude ende stille, [181] Algader sinen wille, Weder hi si quaet of goet. Al ist dat hi doet Dinghen die hem moghen deren, Die en sal hi hem niet blameren, Maer sal hem alles volghen Om dat hine niet verbolghen En wil maken te hem waert. Dese vriende, hoe dat vaert, En es gheen vrient, mar viant, Dat si u over waer becant; Want hi meer om sijn gheniet Dan sijns vrients ere an siet. Noch so is een ander maniere Van vrienden die vergaen schiere: Dat sijn vriende, wildijt weten, Die tsamen drincken ende eten, Gaen of staen of vrien mede Ofte hantieren ydelhede: Dese vrienscap onlanghe duert, Want si int einde gherne zuert Ende dicke keert in viantscap, Want die gront is laeu ende slap. Onnutte gheselscap, des sijt vroet, Heeft herde zelden dat einde goet. [182] Ende al hadde deen enigherhande Scade, vernoy ofte scande, Dander soude om die zake Luttel sijn tonghemake; Ende misdede deen den andren yet, Dander soude weder verdriet Den ghenen doen ofte scade Waert in rade of in dade, Ende soude der vrienscap van dien man Al vergheten hebben dan. Dese vrienscap dooch luttel ghenoech; Want elc van hem sijn ghevoech Voorwaert settet allene Ende acht sijns ghesellen clene. Dusdane vrient salmen scuwen Ende ten nausten niet betruwen. Maer dien vrient in allen zinnen Salmen gheloven ende minnen, Die sinen vrient in alre tijt, Alse hi misdoet, heymelijc castijt Ende hem seit dat hem, si goet, Weder hijs hem belghet of en doet, Ende sijn vernoye hem draghen helpt, [183] Ende sinen commer gherne stelpt, Ende sinen voorspoet sijns selfs acht, Ende sijnre eren altoos wacht: Dits een vrient ter waerheide, Als ic u hier voren seide. Van Bruesele Heyne van Aken, Die wel dichte conste maken (God hebbe die ziele sine!), Maecte dese twee vaersekine: ‘Vrient die wart langhe ghesocht, Selden vonden, schiere verwrocht.’ Hi seide waer, dat verstaet: Vrient is te vindene quaet; Maer gherecht vrient, na mijn verstaen, En is niet verwrocht so saen; Want die zinen vrient begheeft Om een luttel dathi heeft Ghedaen jeghen sijn gherief, En heeft den vrient niet herde lief. Men seit dat openbare, Dat vrient beter ware Inden weghe dan ghelt: Hier bi rade ic dat ghi selt Vriende maken telker stede Ende die connen houden mede; Want men seit dat gheselscap Eens deels gaet voor broederscap. [184] |
Hoe goed een getrouwe vriend is. – XVII. Boven alle dingen, zoals ik het aanschouw, Zo gaat een goede en getrouwe vriend, Maar zelden kan men die vinden En als ze gevonden zijn dan Zal men ze wijs houden, Zijn ze matig, zijn ze rijke, En zal hem met een fijn hart Tot hun oorbaar gereed zijn En hem liefde doen, vroeg en laat, Beide met raad en met daad. Mijn vriend is altijd mijn gemikt, Want hij is een andere ik [180] En ik ben een andere hij. Mijn verdriet helpt hij mij Dragen en ik hem het zijne. Wat is beter bij te zijn? Om mijn voorspoed is zijn zin Alzo blijde zoals ik zelf ben Daar mijn vriend is, dat is zeker Dat er voor min daar geen gebrek is; Want hij voor mij is voorwaar Of ikzelf was daar. De maten vriend zal men niet Versmaden, want het is vaak geschied Dat de mate vriend heeft bestaan, En dat had die rijke niet gedaan. Gerecht vriend in de nood En spaart goed, lid noch dood, Hij zet voor zijn vriend alles; Maar deze vrienden zijn smal. Ze zijn niet alle niet fijne vrienden Die vrienden nochtans willen zijn, Want die vrienden, als gij hier ziet, En zijn van een manieren niet. Sommige schijnt andere vrienden, omdat Hij van het zijne veel beter heeft En volgt hem, luid en stil, [181] Allemaal zijn wil, Weder hij is kwaad of goed Al is het dat hij doet Dingen die hem mogen deren, Die zal hij hem niet blameren, Maar zal hem in alles volgen Omdat hij hem niet verbolgen En wil maken tot hem waart. Deze vrienden, hoe dat het gaat En geen vriend, maar vijand, Dat is u voor waar bekend; Want hij meer om zijn genot Dan de eer van zijn vriend aanziet. Noch zo is er een ander manier Van vrienden die snel vergaan Dat zijn vrienden, wil je het weten, Die tezamen drinken en eten, Gaan of staan of vrienden mede Of gelijk ijdelheden: Deze vriendschap duurt kort, Want ze in het einde graag bezuurt En vaak keert in vijandschap, Want die grond is lauw en slap. Onnutte gezelschap, dus wees bekend, Heeft erg zelden dat einde goed. [182] En al had de een enigerhande Schade, verdriet of schande, De ander zou om die zaak Luttel zijn te ongemak; En misdeed de een den andere iets, De ander zou weer verdriet Diegene doen of schade Was het in raad of in daden, En zou de vriendschap van die man Al vergeten hebben dan. Deze vriendschap dooft weinig genoegen; Want elk van hem zijn gevoeg Voorwaarts zet alleen En acht zijn gezellen weinig. Dusdanige vrienden zal men schuwen En ten nauwste niet vertrouwen. Maar die vrienden in allen zinnen Zal men geloven en minnen, Die zijn vriend in alle tijd, Als hij misdoet, heimelijk kastijden En hem zegt dat hem, dat is goed, Weder hij hem verbolgen doet, En zijn verdriet hem dragen helpt, [183] En zijn kommer graag stelpt, En zijn voorspoed zichzelf acht, En zijn eren altijd wacht: Dit is een vriend ter waarheid, Als ik u hiervoor zei. Van Brussel Heyne van Aken, Die goed ge dichten kon maken (God heeft zijn ziele!), Maakte deze twee versjes: ‘Vriend die wordt lang gezocht, Zelden gevonden, snel gewrocht.’ Hij zei waar, dat verstaat: Vriend is te vinden erg kwaad; Maar gerechte vriend, naar mijn verstaan, En is niet gewrocht zo gelijk; Want die zijn vriend begeeft Om een luttel dat hij heeft Gedaan tegen zijn gerief, En heeft de vriend niet erg lief. Men zegt dat openbaar, Dat een vriend beter was In het weg dan geld: Hierbij raad ik aan dat gij zal Vrienden maken te elke plaats En die kunnen houden mede; Want men zegt in dat gezelschap Eensdeels gaat voor broederschap. [184] |
|
Van vier manieren van lieden. – XVIII. Van lieden sijn vele manieren, Die dese werelt bestieren Naest Gode ende staende houden, Die te lanc gherisen soude[n] Soudemense alle noemen schiere; Maer zonderlinghe isser viere, Sonder die welke niet en dochte Die werelt noch staen en mochte. Deerste dat sijn die heren, Die den volke die wet leren Ende die scrifturen ontbinden Daer si hemelrike mede vinden, Ende biechten ende absolveren Ende die sacramente ministreren. Dander sijn die heerscapien, Die tfolc dwinghen ende castien Van crachte ende van over daden Ende van allen quaden daden, Ende doen tfolc in rusten leven Ende elken ooc tsine gheven. Dat derde is die ackerman, Die dat lant wel breken can, Te tide misschen ende sayen Ende sine vrucht te tide mayen, [185] Bome, planten ende cruut, Die ten tide bringhen haer fruut, Daer die menighe, gheseit voorwaer, Bi leven moet tlanghe jaer. Die vierde maniere es Die coopman, sijts ghewes, Die tgoet van lande te lande vuert Ende hem dicke daer omme avontuert. Hi halet tgoet daer ment wint Ende voeret daer mens niet en vint Ende daer mens niet hebben en mochte, Waert dat ment daer niet en brochte Daer sonder men niet en mach sijn, ghewant, coren of wijn, Ofte goet van ghewichte mede; Want het is des coopmans zede, Dathi tgoet deelt ghelike In elc lant, in elc rike, Dattie liede sliten ende verteren, Des si niet en mochten ontberend. Dese vier, als ghi wel ziet, En mochte aertrijc ontberen niet; Ende hem salmen wesen hout Ende ooc van gherechter scout Voor hem bidden, vrooch ende spade; [186] Die dat liete, hi misdade. |
Van vier manieren van lieden. – XVIII. Van lieden zijn vele manieren, Die deze wereld besturen Naast God en staande houden, Dat te lang duren zou Zou men ze allen snel noemen; Maar bijzonder zijn er vier, Zonder die niet gedogen De wereld noch staan mocht. De eerste dat zijn die heren, Die het volk de wet leren En die schrifturen ontbinden Daar ze hemelrijk mee vin den, En biechten en absolveren En die sacramenten ministreren. De ander zijn de heerschappen, Die het volk dwingen en kastijden Van verkrachten en van overdadigheid En van allen kwaden daden, En doen het volk in rusten leven En elk ook het zijne geven. De derde is de akkerman, Die dat land wel breken kan, Te tijde mesten en zaaien En zijn vrucht te tijde maaien, [185] Bomen, planten en kruid, Die ten tijde brengen hun fruit, Daar de menige, gezegd voorwaar, Bij leven moet het lange jaar. De vierde manier is De koopman, dat is zeker, Die het goed van land tot land voert En hem vaak daarom avontuurt. Hij haalt het goed daar men het wint En voert het daar mens het niet vindt En daar men het niet hebben mocht, Was het dat ment het daar niet bracht Daar zonder men niet mag zijn, Gewand, koren of wijn, Of goed van gewicht mede; Want het is de koopmanszede, Dat hij het goed deelt gelijk In elk land, in elk rijk, Dat de lieden slijten en verteren, Dat ze niet mochten ontberen. Deze vier, als gij wel ziet, En mocht aardrijk ontberen niet; En hem zal men wezen behouden En ook van gerechte schuld Voor hem bidden, vroeg en laat; [186] Die dat liet, hij misdeed. |
|
Van vijfterhande minnen. – XIX. Vijfterhande minne so es, Die de mensche, sijts ghewes, Draghen sal ende hanteren. Deerste, die minne ons heren, Des vaders van hemelrike, Die ons na sine ghelike Van niet ghescapen heeft, Ende onse nootdorft daghelics gheeft, Ende ons na dit arme leven Sijn ewelike rike sal gheven. Dien sullen wi minnen boven al, Ghelijc als hi ons selve beval. Dander minne is, sonder blijf, Dattie man sijn goede wijf Eren sal ende minnen Met ghetymperden sinnen, Ende twijf weder den man; Ende elc sal, waer hi can, Ruste doen ende daer toe vrede: Dit sal van rechte sijn haer zede. Nu hoort hier die derde minne; [187] Dats dat wi mit gansen zinne Minnen sullen onsen lants here Ende hem doen waerde ende ere Ende hem bi staen, vrooch ende spade, Beide mit rade ende mit dade, hem bewaren van alle dien Daer hem of mochte misschien; Want hi onse bescermer es Na die were[l]t? sijts ghewes. Tfierde point is een ghebod Dat ons ghebiet onse here God: Dats dat wi allegader Minnen sullen moeder ende vader, Ende altoos sullen sijn ghereet Te doene hare goet beheet; Want nader naturen ghebode En hadden wi niet gheweest, naest Gode, En hadt onse vader ghedaen dan, Die ons aen onser moeder wan. Onse moeder ons ooc ontfinc, Die ziec ende zwaer mit ons ghinc, In zwaren anxte, in groter noot, Ende dan een maniere vander doot Liden moeste eert quam ten eynde. Doe wi quamen in dit elleynde, Cranc van zinne ende van machte, [188] Doe namen si ons in hare wachte Ende hieven ende leiden moederlike Uut onsen missche, uut onsen slike. Dan nemen si ons in hare hoede Ende deelen ons van haren goede, Dat hem verleent onse here, Daer si lichte om pijnden zere Met anxte ende zorghen groot. Ende alse vers[l]aet die doot, Laten si hem al haer goet, Dat sulc qualike verdoet Ende sulc leeft eerlike van dien, Also als wi daghelics zien. Tkint en sal, wildijt verstaen, Om en ghenen noot ofgaen Vader noch moeder, hoe dat si, Mar ghetrouwelic staen bi. Die monic ofte clusenare ware, Ende wel wiste openbare Dat vader of moeder hadden breke, Met rechte soude hi haesteleke Dan uut sinen clooster scheiden, Ende met pinen ende met arbeiden Hem winnen dan haer broot [189] Ende anders dies si hadden noot, Ende sal hem lieve doen ende ere Naest Gode, onsen here, Vader ende moeder talre tijt: Dies niet en doet, is vermaledijt. Men heeft ooc dicke ghesien Op aertrike hem scande gheschien; Nochtan volchter na die pine Dies gheen ende en pleecht te zine. Die vijfte minne is ghemene: Dats dat elc, groot ende clene, Minnen sal sine kinder Ende al zine maghe, meerre ende minder, Ende hem helpen, vrooch ende spade, Beide mit rade ende mit dade, Also verre alse recht ende redene si Ende anders niet, ghelovets mi. Een mensche sal ooc hebben mede Minne ende goede vriendelichede Met allen menschen die goet zijn, Ende hem ooc met herten fijn Bi staen ende helpen inder noot, Can hi sonder sine scade groot Sijn scande ende sijn scade verren Ende al dat hem mach werren; Want [nader] naturen eesch [190] So sijn wi alle één vleesch Ende ghebroedre allegader, Ghecomen van énen vader, Even edel, voorwaer gheseit, Na die arme crancke menscheit. |
Van vijf vormige minnen. – XIX. Vijf vormige minne zo is, Die de mens, dat is zeker, Dragen zal en hanteren. Dee eerste, de minne van onze heer, De vaders van hemelrijk, Die ons naar zijn gelijkenis Van niets geschapen heeft, En onze nooddruft dagelijks geeft, En ons na dit arme leven Zijn eeuwig rijk zal geven. Die zullen we minnen boven al, Gelijk als hij ons zelf beval. De ander minne is, zonder blijf, Dat de man zijn goede wijf Eren zal en minnen Met getemperde zin, En het wijf weer de man; En elk zal waar hij kan, Rust doen en daartoe vrede: Dit zal van rechte zijn haar zede. Nu hoort hier de derde minne; [187] Dat is dat we met ganse zin Minnen zullen onze landsheer En hem doen waarde en eer En hem bijstaan, vroeg en laat, Beide met raden en met daad, Hem bewaren van alle die Daar hem van mocht misgaan; Want hij is onze beschermer Na de wereld? Dat is zeker. Het vierde punt is een gebod Dat ons gebied onze heer God: Dat is dat we allemaal Minnen zullen moeder en vader, En altijd zullen zijn gereed Te doen hun goede bevel; Want naar de naturen gebod En hadden we niet geweest, naast God, En hadt onze vader gedaan dan, Die ons aan onze moeder won. Onze moeder ons ook ontving, Die ziek en zwaar met ons ging, In zware angst, in grote nood, En dan een manier van de dood Lijden moest eer het kwam ten einde. Toen we kwamen in deze ellende, Zwak van zin en van macht, [188] Toen namen e ons in hun hoede En hieven en leiden moederlijke Uit ons misgaan, uit ons slijk. Dan nemen ze ons in hun hoede En delen ons van hun goed, Dat hem verleent onze heer, Daar ze verlichten om zeer pijnden Met angst en grote zorgen. En als de dood ze verslaat Laten ze hem al het goed, Dat sommige kwalijk verdoen En sommige leeft fatsoenlijk van die, Alzo als w dagelijks zien. Het kind zal, wil je het verstaan, Om geen nood verlaten Vader noch moeder, hoe dat het is, Maar getrouw bijstaan. Die monnik of kluizenaar was, En wel wist openbaar Dat vader of moeder hadden gebrek, Met recht zou hij haastig Dan uit zijn klooster scheiden, En met pijnen en met arbeiden Hem winnen dan hun brood [189] En anders was ze nodig hadden En zal hem liefde doen en eer Naast God, onze heer, Vader en moeder te alle tijd: Die het en doet, is vermaledijd. Men heeft ook vak gezien Op aardrijk ze schande geschieden Nochtans volgt er na die pijn Diegene die het plag te zijn. Die vijfde minne is algemeen: Dat is dat elk, groot en klein, Minnen zal zijn kin de En al zijn verwanten, meer en minder, En hem helpen, vroeg en laat, Beide met raad en met daad, Alzo verre als het recht en reden is En anders niet, geloof mij. Een mens zal ook hebben mede Minne en goede vriendelijkheid Met allen mensen die goed zijn, En hem ook met een fijn hart Bijstaan en helpen in de nood, Kan hij zonder zijn grote schade Zijn schande en zijn schade verweren En al dat hem mag weren; Want naar de eis van de naturen [190] Zo zijn we allen één vlees En gebroeders allemaal, Gekomen van éen vader, Even edel, voorwaar gezegd, Naar de arme zwakke mensheid. |
|
Hoe die mensche hemselven minnen sal. – XX. Boven allen creaturen Sal die mensche telker uren Hemselven minnen, des sijt vroet; Ende so wie des niet en doet Ende enen andren liever heeft, Weet dathi onwijslijc leeft; Want die om enen andren bestaet Dinc die hemselven targhe vergaet, Weet dathi enen andren dan Liever heeft, diet merken can: Alse een man die om een wijf Hemselven maect keytijf Ende goet ende ere leit neder, Ende twijf om den man weder, Datmen daghelijc ondervint; Ofte liede die om haer kint Ofte om vriende ofte om maghe [191] Hem ontgoeden tewighen daghe: Dese minnen enen andren meer] Dan hemselven, alsic seide eer. Elc sal enen andren minnen zoe Dathi sijns selfs scade niet en doe, Daer hi hemselven mede onteere. Elc mensche sal sijn een heere Van sijns selfs herte ende wille, So dathi lude noch stille Om bedwanc van enigher minne Anders yet kere sine zinne Dan hem oorbaer ende eerlijc si: So is hi sijns selfs here vri; Maer mint hi enen andren mere, So is die ander sijn here Ende hi moet dan sijn sijn knecht: Dit verbiedt natuerlijc recht. Een mensche die leit ghevaen, Moete tes gheens wille staen Diene heeft in sijn prisoen, Hine mach anders niet doen. Daer omme sullen hem die vroeden Van dommer minnen altoos hoeden. [192] In een boec hebbic ghelesen: Hine sal niet eens anders wesen, Die sijns selfs wel wesen mach. Cathoen doet ons ooc ghewach In sinen boec, dattu sout Diselven meest wesen hout. Der ewangelien hoort men bevelen, Dat wi onsen evenkersten zelen Minnen ghelijc ons selven, als God hiet, Maer meer dan ons en staet daer niet; Want daer is den menighen of comen Vele scaden, scanden ende onvromen. Elc sal so hemselven minnen, Dathi hemselven wel sal kinnen Ende sinen evenkersten mede In goeder ghevoechlijchede. Maer die hem selven mint soe Dat hem dunct, spade ende vroe, Dathi die beste is vanden spele, Ende van hemselven hout te vele Ende hem selven te zere aysiert Ende te zonderlinghe verchiert, Weet dathi hemselven niet en mint, Want hi name, ziele ende lijf schint. Die hem selven mint, hi sal [193] Middelheit houden over al, Hovesch sijn ende goedertieren Ende dese tien pointen hantieren: Scone zeden zonder overmoet Luttel spreken ende tselve goet, Te tide connen nemen ende gheven, Wel ende gherechtelike leven, Vreemde dinc niet onderwinden, Ghiericheit verre wech zinden, Onrecht vromelike wederstaen, Metten goeden gherne gaen, Te tide wel connen verdraghen Ende te redenen helpen den maghen. Die dese tien pointen wel houden can, Mach te rechte wel heten een wijs man. Die hem selven mint, hi mint doghet Ende al dat sine ziele verhoghet; Ende die hemselven werpt in sduvels bant, Is sijns selfs grote viant; Want alle viande en daden hem niet So groten scade noch verdriet, Als hi hemselven daer doet [194] In die ewighe helsche gloet. Hier omme is hi sijns selfs vrient, Die duechden ende eren verdient; Ende die sonde begaen ende scande, Sijn haers selfs doot viande. |
Hoe die mens zichzelf minnen zal. – XX. Boven allen creaturen Zal de mens te elke uren Zichzelf minnen, dus wees bekend; En zo wie het niet doet En een andere liever heeft, Weet dat hij dom leeft; Want die om ene de andere bestaat Ding die zichzelf te erg vergaat, Weet dat hij een andere dan Liever heeft, die het merken kan: Als een man die om een wijf Zichzelf maakt ellendig En goed en eer neer legt, En het wijf om de man weer, Dat men dagelijks ondervindt; Of lieden die om hun kind Of om vrienden of verwanten [191] Hem van hun goed ontdoen ten eeuwige dagen: Deze minnen een andere meer Dan zichzelf, zoals ik zei eerder. Elk zal enen andere minnen zo Dat hij zichzelf geen schade doet, Daar hij zichzelf mede onteert. Elk mens zal zijn een heer Van zijn eigen hart en wil, Zodat hij luid nog stil Om dwang van enige minne Iets anders keert zijn zin Dan hem oorbaar en eerlijk is: Zo is hij zijn eigen vrije heer; Maar mint hij ene andere meer, Zo is die ander zijn heer En hij moet dan zijn zijn knecht: Dit verbiedt natuurlijk recht. Een mens die ligt gevangen, Moet tegen zijn wil staan Die hem heeft in zijn gevangenis, Hine mag anders niet doen. Daarom zullen zich de verstandige Van domme minnen altijd hoeden. [192] In een boek heb ik gelezen: Hij zal niet een anders wezen, Die zichzelf wel wezen mag. Cato doet ons ook gewag In zijn boek, dat u zou U zelf meest wezen behouden. Het evangelie hoort men bevelen, Dat we onze even christenen zullen Minnen gelijk ons zelf als God zei, Maar meer dan ons staat daar niet; Want daar is menigeen van gekomen Vele schaden, schande en nadeel. Elk zal zo zichzelf minnen, Dat hij zichzelf goed zal kennen En zijn even christenen mede In goede gevoeglijkheden. Maar die zichzelf zo mint Dat hij denkt, laat en vroeg Dat hij die beste is van het spel, En van zichzelf houdt te vele En zichzelf te zeer vervrolijkt En te bijzonder versiert, Weet dat hij zichzelf niet mint, Want hij naam, ziel en lijf schendt. Die zichzelf mint, hij zal [193] Middelbaarheid houden overal, Hoffelijk zijn en goedertieren En deze tien punten hanteren: Mooie zeden zonder overmoed Luttel spreken en dat goed, Op tijd kunnen nemen en geven, Goed en gerecht leven, Vreemde ding niet onderwinden, Gierigheid ver wegzenden, Onrecht dapper weerstaan Met de goeden graag gaan, Op en tijd goed kunnen verdragen En te redenen helpen de verwanten Die deze tien punten goed houden kan, Mag te recht wel heten een wijs man. Die zichzelf mint, hij mint deugd En al dat zijn ziel verhoogt En die zichzelf werpt in de duivels band, Is zijn eigen grote vijand; Want alle vijanden daden hem niet Zo’ n grote schade noch verdriet, Als hij zichzelf daar doet [194] In die eeuwige helse gloed. Hier om is hij zijn eigen vriend, Die deugden en eren verdient; En die zonde begaan en schande, Zijn hun eigen doodsvijanden. |
|
Waer omme datmen goet hebben zal. – XXI. Drie redene sijn int ghetal Daer omme datmen goet hebben zal: Deerste is, dat ghijt wet, Datmer Gode sal dienen met Ende jeghen die arme mildelike Copen dat ewighe hemelrike; Want God spreect selve: ‘Dat ghi Den armsten doet, dat doedi mi.’ Dander redene willic u gheven: Dats datmer of sal leven, Eten, drincken ende cleden, Met groter ghevoechlicheden; Want overtallicheit, dat verstaet, Is voor Gode ende die mensche quaet: Ten is gheen meer verloren goet Dan datmen boven mate verdoet. [195] Ooc en sal men, te waren, Tgoet niet te zere sparen: Men sal in allen uren Ghenoech doen ter naturen. Donsalichste dinc die leeft, Dats hi die ghenoech heeft Ende niet en toont dathi daer ave Sinen lichame ghenoech gave, Maer jammerlijc dat verspaert Teens anders behoef, diet vertaert. Die derde redene, alsic verstoet, Daer omme datmen sal hebben goet, Dats daer omme datmen sal Onrecht weren over al Ende maghen ende vrienden bi staen, Die in node sijn bevaen. Rechte in dese drie manieren Sal die mensche sijn goet bestieren; Ende die des twint en doet, En besit niet wel sijn goet, Want tgoet is sijn here dan Ende hi is des goets dienst man: Dit is scande boven scande! Nochtan vintment inden lande. [196] |
Waarom dat men goed hebben zal. – XXI. Drie redenen zijn in het getal Daarom dat men goed hebben zal: De eerste is, dat gij het weet, Dat men er God zal dienen mede En tegen die arme mild Kopen dat eeuwige hemelrijk; Want God spreekt zelf: ‘Dat gij De armste doet, dat doe je mij.’ De ander reden wil ik u geven: Dat is dat men ervan zal leven, Eten, drinken en kleden, Met grote gevoeligheid; Want overtolligheid dat verstaat, Is voor God en die mens kwaad: Er is geen meer verloren goed Dan dat men boven mate verdoet. [195] Ook zal men, te waren, Het goed niet te zeer sparen: Men zal in allen uren Genoeg doen ter naturen. Het onzalige ding die leeft, Dat is hij die genoeg heeft En niet en toont dat hij daar ave Zijn lichaam genoeg gaf, Maar droevig dat bespaart Tot een anders behoef, die het verteert. Die derde reden, zoals ik verstond, Daarom dat men zal hebben goed, Dat is daarom dat men zal Onrecht weren overal En verwanten en vrienden bijstaan, Die in node zijn bevangen. Recht in deze drie manieren Zal die mens zijn goed besturen; En die het helemaal niet doet, En bezit niet goed zijn goed, Want het goed is zijn heer dan En hij is dienstman van het goed: Dit is schande boven schande! Nochtans vindt men het in het land. [196] |
|
Ofmen vrienden ende maghen bi staen sal ende helpen. – XXII. Men vraechde wilen, als ic las, Enen meester die wijs was, Oftie menschen van rechter scouden Maghen ende vrienden helpen souden Ende hem gheven ende bi staen? Die meester antwoorde zaen Ende seide aldus op dese vraghe: Ist datmen hevet mate maghe, Die hem niet en connen gheneren Noch ghewinnen datsi verteren, Ofte mids rampspoede Comen sijn uut haren goede, Ende die dan goede liede sijn, Hem salmen mit herten fijn Gheven ende staen in staden, Helpen ende ooc gheraden, Ja, tuwer minster scaden: Die dat lieten, si misdaden. Maer hebdi maghe, dat verstaet, Die loos zijn, sot ende quaet, Ende thaer qualijc verteren Ende hem niet en willen gheneren. [197] Ofte quade feite hanteren, Die suldi van u weren Ende hem raden noch helpen, Want ghine mocht niet ghestelpen Hare behoefte in gheenre wise. Recht ofmen een tortise Voor enen blinden man hilde, Om dat hire of ghesien wilde, Also sijn, weet te voren, Cost ende pine al verloren Van datmen door den quaden doet: Dies hem hoet, hi is vroet. |
Of men vrienden en verwanten bijstaan zal en helpen. – XXII. Men vroeg wijlen, zoals ik las, Een meester die wijs was, Of de mensen van rechte schuld Verwanten en vrienden helpen zouden En hem geven en bijstaan? Die meester antwoorde gelijk En zei aldus op deze vraag: Is het dat men heeft met mate verwanten Die zich niet kunnen generen Noch gewinnen dat ze verteren, Of mits rampspoed Gekomen zijn uit hun goede En die dan goede lieden zijn, Hem zal men met een fijn hart Geven en bijstaan Helpen en ook aanraden, Ja, tot uw minste schade: Die dat lieten, ze misdaden. Maar heb je verwanten, dat verstaat, Die loos zijn, zot en kwaad, En tot hun kwalijk verteren En hem niet willen generen. [197] Of kwade feiten hanteren, Die zal je van u weren En hem aanraden noch helpen, Want ge mocht ze niet stelpen Hun behoefte op geen manier. Recht of men een toorts Voor een blinde, man hield, Omdat hij ervan zien wilde, Alzo zijn, weet tevoren, Kosten en pijn al verloren Van dat men door de kwaden doet: Die hem hoedt, hij is verstandig. |
|
Van bescheidenre miltheit. – XXIII. Onder alle duechden ghemene So is besceiden miltheit ene Die te prisene is zere; Want gracie, goet ende ere Sijn daer dicke ghecomen af Hem die bescheidelijc gaf. Bescheiden dat zegghet daer bi, Dat elc man, wie hi si, Altoos met maten gheven sal Ende ooc te tide groot ende smal, [198] Also den persoon betame: So is sine miltheit zonder blame. Sulc is blide ende te ghemake, Alse hem coomt redelike zake Milde te sine mit eren; Sulke sijn ooc die keren Miltheit van hem, spade ende vroe, Ende soeken occusoen daer toe Hoe si der miltheit moghen ontgaen. Nu hoort hier of exemple zaen: Een arm man bat wilen eer Antigonuse, den groten heer, Dathi hem gave enen peninc. - ‘Dat ware mi te cleinen dinc,’ Sprac hi, ‘te ghevene di.’ - ‘Ay, here! so gheeft mi Een pont,’ sprac die arme man doe. - ‘En hoort dinen persoon niet toe Dattu so vele hebben sout.’ Nu siet, dese sochte onscout Dathi der miltheit ontghinc dan, Ende was here van Romen nochtan. Een arm man ooc wilen bat Den coninc Alexander dat Hi hem gave enen peninc. [199] - ‘Het ware mi te cleinen dinc,’ Sprac hi, ‘te ghevene mi: Hout dese stat, ic gheefse di.’ Die man wart doe bescaemt: - ‘Here!’ sprac hi, ‘en betaemt Mijnre eren niet so groot goet.’ Doe sprac die coninc hooch ghemoet: ‘Ic en aensie niet wat di betame, Maer wat betaemt minen name. Ten is niet te groot te gheven mi, Al ist te groot te nemen di.’ Dese en woude ghevens niet ofkeren, Maer milde sijn met groter eren. Weet dat der miltheit hoghe virtuut Uut den ewighen God spruut Ende ghiericheit uut den viant, Als ic u nu sal doen becant: Doe niet en was groot noch clene Dan die ewighe God allene, So stont hem altoos sijn moet Ter miltheit, alst noch doet; Daer hi die waerheit toonde af, Doe hi ons tenen male gaf, Alsoot zine miltheit gheerde, [200] Hemele, firmament ende aerde, Lucht, licht ende die zee diep, Dathi mit enen woorde al sciep, Dyngle inden hemele daer, Int firmament die zonne claer, Mane, sterren ende die planeten, Die daer scone in sijn gheseten, Vogle in die lucht, optie aerde diere, Vissche in die zee menighertiere: Seker ben ic wel daer ave Dat noit en was scoonre gave, Dat anders niet en dede Dan puerlic sine milthede, Die hi emmer wilde baren. Verstaet nochtan, te waren, Hine behoefde gheens hemelrijcs Noch der creaturen des ghelijcs; Want eer yet was van desen, Was sijn ewich godlic wesen Also volmaect in blijscapen Alse doe hijt al hadde ghescapen; Ende dat al weder worde niet, Hine hads rouwe noch verdriet; Want sine vruechde zonder beghin [21] En mach worden meer noch min. Hier bi merct dat alle dinghen Puerlijc uut Gods miltheit springhen, Ende dat miltheit, sijts ghewes, Puerlijc uut Gode ghecomen es Ende voor Gode oyt crone droech, Ja, die milde es int ghevoech. Ende also ghelijc, dat verstaet, Alse miltheit uut Gode gaet, Also neemt ghiericheit haer beghin Uut Luciferre, meer noch min. Dit merct men wel in desen: Want doe hem God hadde doen wesen Vanden ynglen den claersten Ende den alre voorbaersten, En liet hi hem ghenoeghen niet, Also hem sine hovaerde riet, Maer hi woude climmen tier stat Daer God sijn sceppere sat; Daer omme hi wart ter selver stont Gheworpen inder hellen gront, Daer ewelijc is sine stede. Aldus quam ghierichede Uut Luciferre, sijts ghewes, [202[ Diet beghin alre quaetheit es; Ende voort meer van dier ure So en mochte ghierighe creature In hemelrike niet comen. Die waerheit hebdi nu vernomen. Hier na bedroech hi nochtan Adaem, den eersten man, Om dat hine hebben woude Ende al dat na hem comen zoude, Als hi ooc dede, te waren; Want binnen vijf dusent jaren Moest alle die helle becoren Dat van menschen wart gheboren, Ende noch zoude, zonder waen, En hadde die Gods miltheit ghedaen; Want hi sinen zone daer toe gaf, Dat hi dit jammer dede af Met sijnre ghebenedider doot. Wie sach ye miltheit so groot? Gods miltheit heeft ons ghegheven Wesen, zinne, lijf ende leven, Gras, lovere, coren ende cruut, Ende daer toe menighe grote virtuut. Miltheit is van groter baten; Want miltheit mit caritaten [203] Can den hemel ontdoen zaen Ende coomt voor Gods oghen staen Ende bidt voor haren man, Ende God hoortse daer lieflijc an. Miltheit maect ons dyngle hout; Haer man die is altoos stout Ende waert daer hi hem bekeert. Miltheit is altoos gheëert. Miltheit can zoene maken Ende tes viants vrienscap gheraken. Het staet al te haren ghebode: Hets recht, si coomt van Gode. Miltheit can hare manne Bringhen uten banne Ende uten kerkere mede, Ende maect hem paeys ende vrede. Miltheit can den coninc maken Ende setten opten stoel tAken, Ende bringhen daer toe scone Toter hogher keiser crone, Ende maecten gheweldelike Here van al aertrike; Ende sal hire ooc in staende bliven, Dat moet sine miltheit bedriven; Want vrecheit heeft menighen here [204] Ghecranct aen sine ere. Miltheit can ooc maken wale Bisscoppe ende cardinale, Ende si doet meer provende gheven Dan clergye of goet leven. Miltheit doet des paeus poorten op gaen Ende impetreert haren wille zaen. Ten is poorte, wiket noch dore, Miltheit en brinct den man daer dore Ende doet hem hebben sijn begheren. Scriveren ende ooc zegheleren Sijn hem ghereit mit beiden handen: Dus so vintment in allen landen. Miltheit bejaecht sulken danc, Beide in hof ende in dinghe banc, Datsi haer saken wint daer bi, Weder het recht of onrecht zi. Miltheit can borghe breken Ende ooc scone vrouwen spreken; Si can tlijf den menighen gheven Die verbuert heeft sijn leven. Miltheit doet haren man wiken, Hoet ende caproen of striken; [180] Si maect recht crom ende crom recht Ende een here van enen knecht. Rike man die gherne gheeft Hem so dient al dat leeft Ende sijn wille gaet gherne voort: Dats recht, hi is wel ghehoort. Rike man ghierich ende vrec Valt dicwile inden strec Ende ontghelt ooc menichfout Dies hi noit en hadde scout; Want die menighe is hem ghehat Ende werpen omme dan dat rat, Alse die waghen heldet yet: Dits datmen daghelijcs ziet. Alse dat vier is zonder hitte, Ende een goede stat sonder smitte, Ende goeden wijn sonder coop, Firmament zonder omme loop, Ende aertrike zonder here, Dan eerst sal hebben ere Een rike vrecke ghierich man Die door niement niet doen en can. Ghi rike, die gheven moocht, Peinst om dese grote doocht [206] Die miltheit is gheheten, Ende laetse in u beeten, Ende deelt Gode van dien Daer hi u of heeft voorsien. Weet, ghine hebt groot noch smal Hi en hevet u ghegheven al. Deelt Gode van dat hi u gheeft Die wile dat u is ende ghi leeft; Want sijts seker, na uwe doot En hebdire aen cleine noch groot. Die ghene ooc dien ghi laten selt U lant, u huse, u renten, u ghelt, Sullen blidelic daer mede leven Ende luttel voor uwe ziele gheven. U ware beter dat uwe kinder Ende uwe maghe, meerre ende minder, Broot baden ewelike, Dan ghi verloort hemelrike. Ende sonderlinghe so wilt keren U gheven te Gods eren: Dat ghi gheeft om der werelt lof, Daer loont u die werelt of; Maer gheefdi om die Gods ere, Die loon duert u emmermere [207] Hier boven in hemelrike, Daer wi alle ghemeenlike Comen moeten te samen! Segt allegader Amen! |
Van bescheiden mildheid. – XXIII. Onder alle deugden algemeen Zo is bescheiden mildheid een Die zeer te prijzen is; Want gratie, goed en eer Zijn daar vaak van gekomen Hem die bescheiden gaf. Bescheiden dat zeg daarbij, Dat elke man, wie hij is, Altijd met mate geven zal En ook te tijde groot en smal, [198] Alzo de persoon betaamt: Zo is zijn mildheid zonder blaam. Sommige is blijde en te gemak, Als hem komt een redelijke zaak Milde te zijn met eren; Sommige zijn ook die keren Mildheid van hem, laat en vroeg, En zoeken gelegenheid daartoe Hoe ze de mildheid mogen ontgaan. Nu hoort hiervan gelijk een voorbeeld: Een arm man bad wijlen eerder Antigonus, de grote heer, Dat hij hem gaf een penning. - ‘Dat was mij te klein ding,’ Sprak hij, ‘te geven u.’ - ‘Aai, heer! Zo geeft mij Een pond,’ sprak die arme man toen. - ‘Het behoort uw persoon niet toe Dat u zo veel hebben zou.’ Nu ziet, deze zocht verontschuldiging Dat hij der mildheid ontging dan, En was heer van Rome nochtans. Een arm man ook wijlen bad De koning Alexander dat Hij hem gaf een penning. [199] - ‘Het was mij te klein ding,’ Sprak hij, ‘te geven mij: Houdt deze plaats, ik geef ze u.’ Die man werd toen beschaamd: - ‘Heer!’ sprak hij ‘het betaamt Mijn eren niet zo’n groot goed.’ Toen sprak die koning van hoog gemoed: ‘Ik zie niet aan wat u betaamt, Maar wat betaamt mijn naam. Het is niet te groot te heven mij, Al is het te groot te nemen u.’ Deze wilde geven niet afkeren, Maar mild zijn met grote eren. Weet dat der mildheid hoge kracht Uit de eeuwige God spruit En gierigheid uit de vijand, Als ik u nu zal doen bekend: Toen niet was groot noch klein Dan die eeuwige God alleen Zo stond hem altijd zijn gemoed Ter mildheid, als het noch doet; Daar hij de waarheid van vertoonde, Toen hij ons ten enenmale gaf, Alzo het zijn mildheid verlangde, [200] Hemel, firmament en aarde, Lucht, licht en die zee diep, Dat hij met een woord al schiep, De engel in de hemel daar, Int firmament die zon helder, Maan, sterren en de planeten, Die daar scone in zijn gezeten, Vogels in di lucht, op de aarde dieren, Vissen in die zee menigerhande: Zeker ben ik wel daarvan Dat er nooit een mooiere gave was, Dat niets anders deed Dan puur zijn mildheid, Die hij immer wilde baren. Versta nochtans, te waren, Hij behoefde geen hemelrijk Noch der creaturen dergelijks; Want eer iets was van deze, Was zijn eeuwige goddelijke wezen Alzo volmaakt in blijdschap Als toen hij het al had geschapen; En dat alweer worden te niet, Hij had rouw noch verdriet; Want zijn vreugde zonder begin [21] En mag worden meer of min. Hierbij merk dat alle dingen Puur uit Gods mildheid ontspringen, En dat mildheid, dat is zeker, Puur uit God gekomen is En voor God ooit een kroon droeg, Ja, die milde is in het gevoeg. En alzo gelijk, dat verstaat, Als mildheid uit God gat, Alzo neemt gierigheid zijn begin Uut Lucifer, meer of min. Dit merkt men wel in deze: Want toen hem God had doen wezen Van de engelen de helderste En de aller voorbarigste, En liet hij hem niet vergenoegen, Alzo hem zijn hovaardigheid aanraadde Maar hij wilde klimmen te die plaats Daar God zijn schepper zat; Daarom hij werd terzelfder tijd Geworpen in de hellen grond, Daar eeuwig is zijn plaats. Aldus kwam gierigheid Uut Lucifer dat is zeker, [202[ Die het begin van alle kwaadheid is; En voort meer van dier ure Zo mag gierige creatuur In hemelrijk niet komen. Die waarheid heb je nu vernomen. Hierna bedroog hij nochtans Adam, de eerste man, Omdat hij hem hebben wilde En al dat na hem komen zou Als hij ook deed, te waren; Want binnen vijfduizend jaren Moest de hele die helle bekoren Dat van mensen werd geboren, En noch zoude, zonder waan, En had Gods mildheid niet gedaan; Want hij zijn zoon daartoe gaf, Dat hij dit jammer afdeed Met zijn gezegende dood. Wie zag ooit zo’ n grote mildheid? Gods mildheid heeft ons gegeven Wezen, zin, lijf en leven, Gras, bladeren, koren en kruid, En daartoe menige grote kracht. Mildheid is van grote baten; Want mildheid met liefdadigheid [203] Kan den hemel gelijk openen En komt voor Gods ogen te staan En bidt voor haar man, En God hoort ze daartoe lieflijk aan. Mildheid maakt ons de engel behouden; Haer man die is altijd stout En was het daar hij hem bekeert. Mildheid is altijd geëerd. Mildheid kan verzoening maken En tot de vijand vriendschap geraken. Het staat al te haar gebod: Het is recht, het komt van God. Mildheid kan haar man Brengen uit de ban En uit de kerker mede, En maakt hem rust en vrede. Mildheid kan de koning maken En zetten op de stoel te Aken, En brengen daartoe mooi Tot de hoge keizerskroon, En maakt hem geweldig Heer van al aardrijk; En zal hij er ook in staan blijven, Dat moet zijn mildheid bedrijven; Want vrekkigheid heeft menige heer [204] Verzwakt aan zijn eer. Mildheid kan ook maken wel Bisschoppen en kardinalen, En ze doet meer proven geven Dan geestelijkheid of goed leven. Mildheid doet de paus poorten opengaan En importeert zijn wil gelijk. Er is poort deurluik nog deur, Mildheid brengt de man erdoor En doet hem hebben zijn begeren. Schrijvers en ook zegelaars Zijn hem gereed met beiden handen: Dus zo vindt men het in allen landen. Mildheid bejaagt zulke dank Beide in hof en in ding bank, Dat ze haar zaken wint daarbij, Weder het recht of onrecht is. Mildheid kan borgen breken En ook mooie vrouwen spreken; Ze kan het lijf de menige geven Die verbeurd heeft zijn leven. Mildheid doet haar man wijken, Hoed en hoofddeksel afstrijken; [180] Ze maakt recht krom en krom recht En een heer van ene knecht. Rijke man die graag geeft Hem zo dient al dat leeft En zijn wille gaat graag voort: Dat is recht, hij is goed gehoord. Rijke man gierig en vrekkig Valt vaak in de strik En ontgeld het ook menigvuldig Die hij nooit schuld had; Want die menige is hem gehaat En werpen om dan dat rad, Als die wagen helden iets: Dit is dat men dagelijks ziet. Als dat vuur is zonder hitte, En een goede stad zonder smid En goede wijn zonder koop, Firmament zonder omloop, En aardrijk zonder heer, Dan eerst zal hebben eer Een rijke vrekkige gierige man Die door niemand niets doen kan. Gij rijke, die heven mocht, Peinst om deze grote deugd [206] Die mildheid is geheten, En laat ze in u wachten, En deelt God van dien Daar hij u van heeft voorzien. Weet, gij hebt groot noch smal Hij heeft het u gegeven al. Deelt God van dat hij u geeft Die tijd dat u is en gij leeft; Want het is zeker, na uw dood En heb je er niets aan klein noch groot. Diegene ook dien gij nalaten zal Uw land, uw huis, uw renten, uw geld, Zullen blijde daarmee leven En luttel voor uw ziele geven. U was beter dat uw kinderen En uw verwanten, meer en minder, Brood baden eeuwig, Dan gij verloor het hemelrijk. En vooral zo wilt keren U begeven tot Gods eren: Dat gij geeft om de wereld lof, Daar beloont u die wereld van; Maar geef je om de Gods eer Dat loon duurt u immermeer [207] Hierboven in hemelrijk, Daar ze alle algemeen Komen moeten tezamen! Zeg allemaal Amen! |
|
Of wel eten ende wel drincken zonde is. – XXIIII. Men vraechde wilen, alsic verstoet, Enen man die was herde vroet, Ofte wel eten zonde ware? Die man antwoorde openbare, Datmen nutte goede spise Ende goeden dranc in goeder wise, Dat en ware zonde noch blame Hem diese ghevoechlijc name Ende dies hadde die macht; Want die heilighe Gods cracht Alrehande aerdsch goet Tsmenschen behoef wassen doet; Maer datmen goet strueert Ende overtallic verteert, Dats zonde ende ooc scande, Ende die misdaet is drierhande: Deerste is datmen daer met Den lichame sere tachter set; [208] Want over aet ende over dranc Maect den lichame ziec ende cranc, Ende menighe grote onghesonde Coomter of te menighen stonden. Het sterven liede vele meer Van eten ende drincken te zeer Dan van des honghers onghevoech, Want die nature heeft lichte ghenoech. Dander misdaet, diet merken can, Die so gaet der zielen an; Want over dranc ende over aet Sijn der zielen harde quaet; Want tfleesch dan dicke gheert Dat der zielen zere deert Van dronckenscapen ende luxuren, Daer zonden vele uut ruren. Die derde misdaet, wildijt leren, Gaet jeghen die arme ons heren; Want, ist spise ofte ander goet Datmen overtallic verdoet, Dat zoudemen den armen gheven Die in groten hongher leven; Want die rike man Van rechter scout Sijn den armen hare onthout [209] Sculdich te ghevene van dien Daerse God of heeft voorsien. Hi ghevet al, des zeker sijt, Ende, alse hi wil, so neemt hijt; Ende so watmen den armen doet, Dat acht hi sijns selfs goet, Want hine behoeves anders niet. Hier bi so merct ende besiet, Dat ghi te maten drijnct ende et Ende der armer niet en verghet: Daer ghi jeghen moghet, ghi rike, Copen tewighe hemelrike. |
Of goed eten en wel drinken zonde is. – XXIIII. Men vroeg wijlen, zoals ik verstond, Een man die was erg verstandig, Of goed eten zonde was? Die man antwoorde openbaar, Dat men nuttigt goede spijzen En goeden drank in goeder wijze, Dat was zonde noch blaam Hem dies ze naar zijn genoegen nam En die had de macht; Want de heilige Gods kracht Allerhande aards goed Tot mensen behoefte groeien doet; Maar dat men het goed vernielt En overtallig verteert, Dat is zonde en ook schande, En die misdaad is drievormig: De eerste is dat men daar mee Het lichaam zeer ten achter zet; [208] Want overeten en over drinken Maakt het lichaam ziek en zwak, En menige grote ongezondheid Komt ervan te menige stonden. Er sterven lieden veel meer Van eten en drinken te zeer Dan van des honger ongenoegen, Want die natuur heeft licht genoeg. De ander misdaad, die het merken kan, Die zo gaat de zielen aan; Want over drinken en over eten Zijn de zielen erg kwaad; Want het vlees dan vaak begeert Dat de zielen zeer deert Van dronkenschappen en wulpsheid, Daar zonden vele uit roeren. Die derde misdaad, wil je het leren, Gaat tegen die arme onze heer; Want, is het spijs of ander goed Dat men overtallig verdoet, Dat zou men de armen geven Die in groten honger leven; Want die rijke man Van rechte schuld Zijn de armen hun behoudt [209] Schuldig te geven van dien Daar ze God van heeft voorzien. Hij geeft alles, wees dus zeker, En, als hij wil, zo neemt hij het; En zowat men de armen doet, Dat acht hij zijn eigen goed, Want hij behoeft niets anders. Hierbij zo merkt en beziet, Dat gij te maten drinkt en eet En de arme niet vergeet: Daar gij tegen mag, gij rijke, Kopen het eeuwige hemelrijk. |
|
Van ledicheden ende onledicheden. – XXV. Een mensche en sal niet leyden Sinen tijt mit ledicheyden; Want dat God den tijt gheeft, Dats om dat elc die leeft Sinen tijt al over al Nuttelijc bestaden sal. Wat wi hebben in dit leven, Dat moet ons die tijt gheven, Maer smenschen arbeit moeter toe; Ende meer noch min ist alsoe. [210] Salmen ghinder loon ontfaen, Men moet in deser tijt begaen; Salmen ghinder maeyen, So moet men hier zaeyen. Dus is hi dwaes, des sijt vroet, Die sinen tijt qualijc verdoet; Want den ledenen tijt en can Nemmermeer verhalen man. Daer bi sal elc, nacht ende dach, Arbeiden wat hi mach Die wile dathi den tijt heeft, Want die mensche onlanghe leeft; Ende dats ons een groot verhoghen, Dat wi in corter tijt moghen Verdienen so lichtelike Blijsscap die duert ewelike. Alse een mensche, sijts ghewes, Vanden live ghescheiden es, En mach hi voort niet goets begaen; Maer dathi dan hier heeft ghedaen, Voert hi voor hem, tsi goet tsi quaet, Daer men van elken loon ontfaet. Ledicheit te menighen stonden Is voedster van vele zonden; Want die viant vint dan stade [211] Ende werpt daer in van zinen zade Die wile dat hijt ledich vint, Daer hi dicke vele aen wint. Coninc Kaerle, als ic las, Die here van kerstenheit was, Dede sinen dochtren leren Naeyen ende daer toe hanteren Wollenwerc ende daer toe mede spinnen, Om datsi hare zinnen Te bat mids der onleden Keerden vander ydelheden. Hier aen so souden leren Beide poorters ende ander heren, Hoe si wive ende dochtren zouden In goeder onleden altoos houden, So dattie duvel niet en vonde Stede, stade noch ooc stonde, Daer hi tfleesch mochte beroeren bi, Daer cume yement onbesmet of si. Een ledich mensche, waerlijc, Is den dorren bome ghelijc, Die loof noch vrucht en draecht. Die scrifture ons ooc ghewaecht, [212] Datmen den boom sal roden uut Die altoos sal bringhen quaet fruut: Dat zijn die ghene, zonder waen, Die met quaden werken omme gaen, Diemen werpt int langhe verdriet, Dat ewelijc te dueren pliet. En is coninc, grave noch hertoghe, Noch mensche so neder noch so hoghe, Die hem ter ledicheit tien, Sine hebben scade [ende] scande van dien. Ledicheit van allen rechte En hoort toe here noch knechte, Noch vrouwen noch joncfrouwen mede, Maer menigherhande is onlede: Sulke is goet ende sulke is quaet Ende sulke ooc tusschen beiden gaet. Grote heren die arbeiden Om hare liede te bescheiden, Ende ooc om menigherhande Oorbaer van haren lande, Ende om paeys ende vrede te maken, Ofte om der heyligher kerken saken, Ofte om te beschermen haer lant, Dese, dat si u becant, Arbeiden harde nuttelike. [213] Ende liede die niet en sijn rike, Die arbeiden om broot Ofte om anders dies si hebben noot, Dat is een salich arbeit, Alse David inden souter seit. Maer heren die pinen omme dat Si vergaderen willen scat Ende haer volc reimeren daer bi, Wedert recht of onrecht si, Ofte die setten hare joyen In tafelronden ende in tornoyen, Ofte in sconen vrouwen spreken, Ofte om andren of te breken Sijn lant ofte sine pale, Dese en arbeiden niet wale; Want al haer leven is tijt verlies, Bidien haer werken die sijn ries. Ander liede, dats waerhede, Verliesen den tijt ooc mede: Die arbeiden, riden ende lopen Om persem ende voor copen Ende om andren te bedrieghene Met haren subtilen lieghene, Ofte die haren tijt gaerne [214] Versliten in tavaerne Ofte ooc mit dobbelspele, Daer archs of coomt vele, Ofte die setten al haren moet Om te vergadren dit verganclijc goet, Ende des ewichs goets daer bi Vergheten: weet wel dat si Haren tijt op aertrike Verliesen harde dwaeslike; Nochtan verliesen si, des seker sijt, Tleven dat duert sonder tijt. Noch vintmen onlede, dat verstaet, Die goet en is noch quaet: Alse souds spel ende ooc tsollen, Scaec spel ende mit cloten rollen; Nochtan lietment bat, sijts ghewes, Want alle wedde spel zonde es; Nochtan ist der lieden zede Datsi den tijt corten daer mede. Die ghene is zot, sonder wanc, Dien den tijt dunct te lanc; Want al dat goet, meerre ende minder, Datmen heeft hier ende ghinder, Moet in desen tijt sijn bejaecht. Daer omme is hi wel zot die claecht [215] Over den tijt, zonder waen: Hi is so cort met ons ghedaen. Daer bi is die ghene allene vroet, Die den corten tijt hier verdoet So nuttelijc dat hire om hevet Blijsscap daer hi ewelijc in levet. Ende ware een mensche eens wevers zone, Ende regeerde hi hem so scone Dathi coninc worde in Vranckerike, Ende leefde hi so zondelike Dathi hemelrike verlore, Hi hadde gheleeft als een dore. Daer omme so en is niement vroet Dan hi die Gods wille doet Ende den corten tijt besteedt also Dathi ewelijc blive vro. |
Van ledigheden en drukte. – XXV. Een mens zal niet leiden Zijn tijd met ledigheden; Want dat God de tijd geeft, Dat is omdat elk die leeft Zijn tijd al overal Nuttig besteden zal. Wat we hebben in dit leven, Dat moet ons de tijd geven, Maar mensen arbeid moet ertoe; En meer of min is het alzo. [210] Zal men ginder loon ontvangen, Men moet het in deze tijd begaan; Zal men ginder maaien, Zo moet men hier zaaien. Dus is hij dwaas, dus wees bekend, Die zijn tijd kwalijk verdoet; Want de geleden tijd kan Nimmermeer verhalen de man. Daarbij zal elk, nacht en dag, Arbeiden wat hij mag De tijd dat hij de tijd heeft, Want die mens kort leeft; En dat is ons een groot verhogen, Dat we in korte tijd mogen Verdienen zo licht Blijdschap die duurt eeuwig. Als een mens dat is zeker, Van het lijf gescheiden is, En mag hij voort niet goeds begaan; Maar dat hij dan hier heeft gedaan, Voert hij voor hem, hetzij goed hetzij kwaad, Daar men van elk loon ontvangt. Ledigheid te menige stonden Is voedster van vele zonden; Want die vijand vindt dan stade [211] En werpt daarin van zijn zaad De tijd dat hij het ledig vindt, Daar hij vaak veel aan wint. Koning Karel, als ik las, Die her van christenheid was, Liet zijn dochters leren Naaien en daartoe hanteren Wollenwerk en daartoe mede spinnen, Omdat ze hum zinnen Te beter mits der het werken Keerden van de ijdelheden. Hieraan zo zoude leren Beide poorters en ander heren, Hoe ze wijven en dochters zouden In goeder werken altijd houden, Zodat de duivel niet vond Plaats, stade noch ook stonde, Daar hij het vlees bij mocht beroeren, Daar nauwelijks iemand onbesmet van is Een ledig mens, waarlijk, Is de dorre boom gelijk, Die loof noch vrucht draagt. Die schriftuur ons ook gewaagt, [212] Dat men den boom zal uitroeien Die altijd zal brengen kwaad fruit: Dat zijn diegene, zonder waan, Die met kwaden werken omgaan, Die men werpt in het lange verdriet, Dat eeuwig te duren pleegt. Er is koning, grave noch hertog, Noch mens zo neder noch zo hoog, Die hem ter ledigheid trekken Zijn hebben schade en schande van die. Ledigheid van alle rechten En behoort toe heer noch knecht, Noch vrouwen noch jonkvrouwen mede, Maar menigerhande is werken: Sommige is god en sommige is kwaad En sommige ook tussen beiden gaat. Grote heren die arbeiden Om hun lieden bescheiden, En ook om menigerhande Oorbaar van hun landen, En om rust en vrede te maken, Of om der heilige kerk zaken, Of om te beschermen hun land, Deze, dat is u bekend, Arbeiden erg nuttig [213] En lieden die niet rijk zijn, Die arbeiden om brood Of om anders dat ze nodig hebben, Dat is een zalige arbeid, Als David in de psalm zegt. Maar heren die pijnen omdat Ze verzamelen willen schat En hun volk verminderen daarbij, Weder het recht of onrecht is, Of die zetten hun vreugde In tafelronden en in toernooien, Of in mooie vrouwen spreken, Of om andere af te breken Zijn land of zijn palen, Deze arbeiden niet goed; Want al hun leven is tijd verlies, Omdat hun werken die zijn driest. Andere lieden, dat is waarheid Verliezen de tijd ook mede: Die arbeiden, rijden en lopen Om woeker en voor kopen En om andere te bedriegen Met hun subtiele liegen, Of die hun tijd graag [214] Verslijten in taverne Of ook met dobbelspel, Daar veel ergs van komt Of zetten al hun gemoed Om te verzamelen dit vergankelijke goed, En get eeuwige goed daarbij Vergeten: weet wel dat ze Hun tijd op aardrijk Verliezen erg dwaas; Nochtans verliezen ze, wat zeker is, Het leven dat duurt zonder tijd. Noch vindt men onledig, dat verstaat, Die goed is noch kwaad: Als sou spel en ook te sollen, (balspelen) Schaakspel en met loten rollen; Nochtans liet men het beter, dat is zeker, Want alle weddespel zonde is; Nochtans is het der lieden zede Dat ze de tijd korten daarmee. Diegene is zot, zonder wanklank, Die de tijd denk te lang Want al dat goed, meer en minder, Dat men heeft hier en ginder, Moet in deze tijd zijn bejaagd. Daarom is hij wel zot die klaagt [215] Over de tijd, zonder waan: Hij is zo kort met ons gedaan. Daarbij is diegene alleen verstandig, Die de korte tijd hier verdoet Zo nutteloos dat hij er om heeft Blijdschap daar hij eeuwig in leeft. En was een mens eens wevers zoon, En regeerde hij hem zo mooi Dat hij koning wordt in Frankrijk, En leefde hij zo zondig Dat hij hemelrijk verloor, Hij had geleefd als een dorre. Daarom zo is niemand verstandig Dan hij die Gods wil doet En de korte tijd besteedt alzo Dat hij eeuwig blijft vrolijk. |
|
Die disputacie tusschen den poorter ende des ridders zone. – XXVI. Een poorter ende eens ridders zone Waren wilen des ghewone Datsi twisten onderlinghe Dicwile om dese dinghe: [216] Die poorter seide openbare, Dat des poorters leven ware Reynre ende eersamer dan Tleven van enen andren man Die te dorpe te wonen plaghe; Dander seide, dat ware al saghe Dathi seide ende ooc ommate: Een goet man, die te dorpe zate, Ware vele meer verheven In reynen ende in eersamen leven Dan een poorter in die stat. Dus was stijf dat rebat, Want elc toonder redene toe. Dus sprac die portere doe: ‘Poorters die hebben ere Ende ghevoechs vele meer Van datmen drinct ende et Ende ooc van cledren met Ende ooc van neringhen mede. Daer toe ooc so hebben si vrihede Ende vele beschermenissen, Dies si te dorpe missen. Ghelt, ruste, eersaemheit Ende alles goeds volheit Volghen den poorter, twaren. [217] Men doet hem ere waer si varen. Tgoet meest datmen te dorpe wint, Ist coren, scaep, gans, hoen of rint, Verteert die poorter, spade ende vroe, Ende men bringhet hem thuus daer toe. En wast goet, waerlike, In vier hoeken van aertrike, Men bringhets hem voor sijn dore. Dus heeft hijs sinen bore Van goede dat wast in elc lant; Ende ooc uut des poorters hant Moet hijt copen die[t] hebben zal. Ja, lands heren al over al In alder werelde hoeken Moeten tfinament zoeken Aen die poortren vander stat, Ende en connen ghedoen bat; Ende ander liede, clein ende groot, Moeten dies si hebben noot Aen poorteren halen, spade ende vrooch, Ende elc vint daer sijn ghevoech. Dits te dorpe onghereet; Maer arbeit, zorghe ende leet Heeft daer tfolc, spade ende vroe, Ende ooc overlast daer toe [218] Van meyeren ende haren knapen, Die van hem plucken ende rapen Wat sijs moghen ghewinnen. Aldus, na mijn versinnen, Heeft die poortere in allen keren Beter leven, meerre eren Ende reinre leven dan Hevet enich ander man Die te dorpe sijn wone heeft Ende na den zede van daer leeft.’ Doe andwoorde des ridders zone, Die te dorpe hadde sine wone Ende des dorpers staet kinde wale: ‘Ic en volghe u niet te male Der woorden die ghi nu spreect; Want aen poortren ghebreect Menich point, wildijt verstaen, Die eersamen leven anegaen. Ghi set voren in uwen prise Goeden dranc ende goede spise, Van cledren costelijcheit, Ghemac, weelde ende ledicheit. In desen en leit min noch mere [219] Reyne leven noch ere; Maer het sijn pointen, wildijt weten, Die den mensche doen vergheten Alles des, voorwaer gheseit, Daer reynicheit ende doghet in leit. Eten, drincken, langhe slapen, Altoos wachten ende gapen Na wasdom ende na ghewin, Daer toe staet der poorters sin. Voorcoop, perseme ende scalke neringhe Ende vele ongheloofder dinghe Hantieren poorters ghaerne. Dobbelspel, overspel ende tavaerne, Hovaerde ende ghiericheit mede, Dits gherne der poorters zede. Om ghewin gapen talre stont, Ghelijc als een hongherich hont Die sine begheerte ende al sine joye Te legghene pleecht aen sine proye, Als een swijn dat altoos gaet Inden slike zoeken sinen aet, Dat nemmermeer en wart zat, Dit is die zede in die stat. Een ridder ofte een knape met [220] Ofte een ander man die set Op dat dorp in sire hoeven, Ende van dies men mach behoeven Hem te tide wel voorsien can, Ic segghe voorwaer dattie man Bat ende eerliker leeft Dan die poortere diet al heeft. Want van coorne ende frute, Dat God doet wassen ute Haren lande, haren erve, Thaerre noot, tharen bederve, Nemen si hare nootdorftichede Ende van haren beesten mede, Dat God selve al dien doet. Dit is goet gherecht goet, Dat God selve heeft ghegheven, Daer si alt jaer of leven. Ende alse dene vrome is ghetast, So staet die andre in daerde ende wast. Gode gheven si ooc gheheel Van dat hi hem gheeft dat tiende deel; Vanden andren leven si voort Wijslike alse daer toe hoort. Alse die poorter leit ende slaept, Et of drinct of na wasdom gaept [221] So varen ridders ende knapen Met haren here te wapen Ofte mit vrienden of mit maghen, Ofte si beiten of si jaghen. Ander liede om haer ghevoech Gaen opt velt mit haerre ploech, Ofte si egghen ofte si zaeyen Dat si te oechste zullen maeyen, Daer al die werelt, jonc ende out, Af moet nemen sijn onthout. Dats reinre leven, sijts ghewes, Dant van enen poorter es, Die in sinen setel is gheseten Ende sinen buuc so vol heeft gheten Dat hem dunct dat hi raest Ende als een ghent sit ende blaest Ende peinst om wijn vanden besten Ende hout hem binnen vesten In sijn ruste, in sijn ghemac, Ende peinst om sinen penninc zac: Dat sijn sine vriende ende sine maghe; Tandren oorbaer sijn si traghe. [222] Binnen vesten sijn si stout In haren woorden menichfout Ende connen vreemden lieden wale Op lopen mit harder tale, Dies si hem hoeden souden wel, Waren si daer ghedeelt waer tspel.’ Doe elc dus hadde ghesproken Ende sine redene uut ghetroken, Bleven sijs an clerken drien, Ende datsi souden versien Welc van hem int scoonste ware Ende dat uut gheven openbare. Die clerke berieden hem doe Ende seiden hem dus daer toe: ‘Doe ridders ende knapen plaghen Te wonen in ouden daghen Op dorpe na haren zede, Doe so was edelhede Met hem sere verhaven; Ende doe si elc andren gaven Hare kinder in huwelike, Waren si van eren rike. Maer zeder datsi sijn ghetiet [223] Ter stat waert om des ghelts gheniet, Ende edelheit ende ghiericheit Te gadre hadden meensaemheit, So hevet tfenijn der ghierichede Die onnosele edelhede Ondervoet algader ghedaen: En weet wanneer si op sal staen. Van wapenen die edele voeren, Die wilen stoeden in roeren Over zee int heilighe lant Ende ooc hier omme onsen cant, Daer men die marthen visiteerde Ende men spel van wapene leerde, Is al of gheleit, weet wel dat, Seder die edele liede gheerden scat Ende weelde ende ghemac aen namen, Daer uut spruten alle blamen. Vermaledijt si die stont Dat eerst vonden wart die vont, Daer edel ende scamel leven Uut den lande mede sijn verdreven!’ Die clerke daden ooc bekint, Die dorp man die sijn lant wint Ende Gode wel sijn recht gheeft, [224] Dathi een edel leven leeft Ende ooc een reynre, des sijt vroet, Dan menich rike poorter doet. Niet daer bi, op dorpe, in stade Wonen beide goede ende quade. Weet dat niement en leeft met eren, Dan die die hulde ons heren Behouden can tallen stonden Met hoeden wel van zonden. Dus vielen die drie clerke aldaer Mit des ridders zone al claer: Nu sie elc, lude ende stille, Met wien hijs vallen wille. |
Die disputatie tussen de poorter en de ridders zoon. – XXVI. Een poorter en een ridders zoon Waren wijlen dus gewoon Dat ze twisten onderling Vaak om dit ding: [216] Die poorter zei openbaar, Dat de poorters leven was Reiner en eerzamer dan Het leven van een andere man Die te dorp te wonen plag; De ander zei, dat wars allemaal praatjes Dat hij zei en ook onmatig Een goede man, die te dorp zat, Was veel meer verheven In rein en eerzaam leven Dan een poorter in de stad. Dus was stijf dat gekijf, Want elk toonde er reden toe. Dus sprak die poorter toen: ‘Poorters die hebben eer En gevoeg veel meer Van dat men drinkt en et En ook van klederen mede En ook van neringen mede. Daartoe ook zo hebben ze vrijheid En vele beschermingen, Dat ze te dorp missen. Geld, rust, eerzaamheid En alle goeds volledig Volgen den poorter, zeker. [217] Men doet hem er waar ze gaan. Het goed meest dat men te dorp wint, Is het koren, schaap, gans, hoen of rund, Verteert die poorter, laat en vroeg, En men brengt het hem thuis. En groeit goed, waarlijke, In vier hoeken van aardrijk, Men brengt het hem voor zijn deur. Dus heeft his zijn oorbaar Van goed dat groeit in elk land; En ook uit de poorters hand Moet hij het kopen die het hebben zal. Ja, landsheren al overal In de hele wereld hoeken Moeten de opbrengst zoeken Aan di poorters van de stad, En kunnen het beter doen; En ander lieden, klein en groot, Moeten ze van die hebben nodig Aan de poorters laat en vroeg, En elk vindt daar zijn gevoeg. Dit is de dorper ongerede; Maar arbeid, zorg en leed Heeft daar het volk, laat en vroeg, En ook overlast daartoe [218] Van meieren en hun knapen, Die van hem plukken en rapen Wat zij mogen gewinnen. Aldus, naar mijn verzinnen, Heeft die poortere in allen keren Beter leven, meer eren En reiner leven dan Heeft dan enige andere man Die te dorp zijn woonplaats heeft En naar de zede van daar leeft.’ Toen antwoorde de ridders zoon, Die te dorp had zijn woning En de dorpers staat goed kende: ‘Ik volg u niet helemaal Der woorden die gij nu spreekt; Want aan poorters ontbreekt Menig punt, wil je het verstaan, Die eerzaam leven aangaan. Gij zet voren in uw prijzen Goede drank en goede spijzen, Van kostbare kleren, Gemak, weelde en ledigheid. In deze ligt min of meer [219] Rein leven noch eer Maar het zijn punten, wil je het weten, Die de mens doen vergeten Alles dus, voorwaar gezegd, Daar reinheid en deugd in ligt. Eten, drinken, lang slapen, Altijd wachten en gapen Naar wasdom en na gewin, Daartoe staat der poorters zin. Voorkoop, woeker en schalkse nering En vele ongeloofwaardige dingen Hanteren poorters graag. Dobbelspel, overspel en taverne Hovaardigheid en gierigheid mede, Dit is graag der poorters zede. Om gewin gapen te alle tijd Gelijk als een hongerige hond Die zijn begeerte en al zijn vreugde Te leggen plag aan zijn prooi, Als een zwijn dat altijd gaat In het slijk zoeken zijn aas, Dat nimmermeer wordt zat, Dit is die zede in die stad. Een ridder of een knaap mede [220] Ofte een andere man die zet Op dat dorp in zijn behoefte, En van dat men mag behoeven Hem op tijd goed voorzien kan, Ik zeg voorwaar dat de man Beter en eerlijker leeft Dan die poortere die het al heeft. Want van koren en fruit, Dat God doet uitgroeien Hun land, hun erve, Tot hun nood, tor hun behoefte, Nemen ze hun nooddruft En van hun beesten mede, Dat God zelf al dat doet. Dit is goed gerecht goed, Dat God zelf heeft gegeven, Daar ze het hele jaar van leven. En als de ene dapper is aangetast, Zo staat de andere in de aarde en groeit. God geven ze ook geheel Van dat hij hem geeft dat tiende deel; Van het andere leven ze voort Wijs zoals daartoe behoort. Als die poorter legt en slaapt, Eet of drinkt of na wasdom gaat [221] Zo varen ridders en knapen Met hun heer te wapen Of met vrienden of met verwanten, Of ze wachten of ze jagen. Ander lieden om hun gevoeg Gaan op het veld met hun ploeg, Of ze eggen of ze zaaien Dat ze te oogst zullen maaien Daar al die wereld, jong en oud, Af moet nemen zijn onthouden. Dat is rein leven, dat is zeker, Dan het van een poorter is, Die in zijn zetel is gezeten En zijn buik zo vol heeft gegeten Dat hem dunkt dat hij rust En als een gans zit en blaast En peinst om wijn van het besten En houdt hem binnen vesten In zijn rust, in zijn gemak, En peinst om zijn penning zak: Dat zijn dan zijn vrienden en zijn verwanten; Ten andere oorbaar zijn ze traag. [222] Binnen vesten zijn ze stout In hun woorden menigvuldig En kunnen vreemden lieden wel Op lopen met harde woorden, Dus ze zich wel hoeden zouden, Waren ze daar gedeeld waren te spel.’ Toen elk dus had gesproken En zijn reden uitgetrokken, Bleven zij aan drie klerken, En dat ze zouden voorzien Welke van hem in het mooiste was En dat uitgeven openbaar. Die klerken beraden hen toen En zeiden hen dus daartoe: ‘Toen ridders en knapen plagen Te wonen in ouden dagen Op dorpen naar hun zede, Toen zo was edelheid Met hem zeer verheven; En toen ze elk andere gaven Hun kinderen in huwelijk, Waren ze van rijk van eren. Maar sedert dat ze zijn getrokken [223] Ter stad waart om geld te genieten, En edelheid en gierigheid Tezamen hadden in gemeenzaamheid, Zo heeft het venijn der gierigheid Die onnozele edelheid Onder de voet allemaal gedaan: En weet wanneer ze op zullen staan. Van wapens die edele voeren, Die tij dat ze stonden in roeren Over zee in het heilige land En ook hierom onze kant Daar men die grenzen visiteerde En men spel van wapen leerde, Is al of gelegd, weet wel dat, Sedert de edele lieden begeerden schat En weelde en gemak aan namen, Daaruit spruiten alle blaam Vermaledijt is die tijd Dat eerst gevonden werd die vondst, Daar edel en schamel leven Uit het land mede zijn verdreven!’ Die klerken deden ook bekend, Die dorpse man die zijn land wint En God wel zijn recht geeft, [224] Dat hij een edel leven leeft En ook een reiner, dus wees bekend Dan menig rijke poorter doet. Niet daarbij, op dorp in stad Wonen beide goede en kwade. Weet dat niemand leeft met eren, Dan die die hulde onze heer Behouden kan te allen stonden Met hoeden wel van zonden. Dus vielen die drie klerken aldaar Mits des ridders zoon al duidelijk: Nu ziet elk, luid en stil Met wie hij vallen wie. |
|
Welc is beter, so goet ende quaet doen, so quaet noch goet doen? – XXVII. Welc is beter datmen doet, So somwile quaet somwile goet, So datmen blive in énen staet Ende en doe goet noch quaet? Want die noit en misdede yet, Hine heeft te betren niet. Hier op so willic u [225] Cortelike antwoorden nu: Die mensche is ghemaect om dat hi Wel sal doen ende winnen daer bi Van Gode den eweliken danc. Nu is die menscheit so cranc Ende so gheneighet ten zonden, Datsi valt te menighen stonden; Maer so wanneer men opstaet, Vergheeft God die misdaet, Ende so sijn ten selven tide Dyngle daer of alle blide. Adaem ende David, dat ghijt wet, Magdalena ende Pieter met Vielen in zonden herde zwaer; Maer doe sijs rouwe hadden naer, Vergaft hem God mildelike, Ende sijn santen in hemelrike. Maer die quaet en doen noch goet, Leven alse die beeste doet, Ende noch argher haer leven es; Want wiste die beeste, sijts ghewes, Welc goet of quaet waer ghedaen, Sine zoude gheen quaet anevaen. Wi sullen al dat wi moghen Altoos om weldoen poghen [226] Ende Gode loven, zonder wanc. Ende alse wi mids der menscheit cranc In sonden ghevallen sijn, So sullen wi mit herten fijn Opstaen ende betren dat: So vergheeft ons God sinen hat. Vallen ende opstaen dats menschelijc, Goet noch quaet doen dats veelijc; Altoos quaet doen dats duvelheit, Altoos wel doen dats ynghelheit. Na dien dan dattie menschelicheit Te vallen is also ghereit, So laet ons dan tallen stonden Te meer hoeden voor die zonden Ende te eer in boeten staen Van dat wi hier hebben misdaen, Met hope ende met ghelove goet. God die sal dan sinen ootmoet Tons waert keren, so dat wi Behouden sullen sijn daer bi; Want God niement en begheeft Die goeden hope in hem heeft. [227] |
Wat is beter, zo goed en kwaad doen, zo kwaad noch goed doen? – XXVII. Wat is beter dat men doet, Zo soms kwaad zo soms goed, Zodat men blijft in een staat En doen goed noch kwaad? Want die nooit iets misdoet, Hij heeft niets te verbeteren. Hierop zo wil ik u [225] Kort antwoorden nu: Die mens is gemaakt omdat hi Goed zal doen en winnen daarbij Van God de eeuwige dank. Nu is die mensheid zo zwak En zo geneigd ten zonden, Dat ze valt te menige stonden; Maar zo wanneer men opstaat, Vergeeft God die misdaad, En zo zijn terzelfder tijd De engelen daarvan alle blijde. Adam en David, dat gij het wet, Magdalena en Petrus mede Vielen in zonden erg zwaar; Maar toen ze berouw hadden daarna, Vergaf het hen God milde, En zijn sinten in hemelrijk. Maar die kwaad doen noch goed, Leven als de beesten doet, En noch erger hun leven is; Want wist dat beest, dat is zeker, Wat goed of kwaad was gedaan, Zijn zoude geen kwaad aanvangen. Wij zullen al dat we mogen Altijd om weldoen pogen [226] En God loven, zonder probleem. En als ze mits de zwakke mensheid In zonden gevallen zijn, Zo zullen we met harten fijn Opstaan en verbeteren: Zo vergeeft ons God zijn daad. Vallen en opstaan dat is menselijkheid, Goed noch kwaad doen dat is veilig; Altijd kwaad doen dat is duivels, Altijd wel doen dat is de engel. Na dien dan dat de menselijkheid Te vallen is alzo gereed, Zo laat ons dan te allen stonden Te meer hoeden voor die zonden En te eerder in boeten staan Van dat we hier hebben misdaan, Met hoop en met goed geloof God die zal dan zijn ootmoed Tot ons waart keren, zo dat wij Behouden zullen zijn daarbij; Want God niemand en begeeft Die goede hoop in hem heeft. [227] |
|
Hier beghint die vierde boec. Die vierde boec volghet hier ane, Die u sal doen te verstane Hoe aertrike sal inden. Int eerste suldi vinden Hoe die kerstene van Noort Sullen winnen, weder ende voort, Jherusalem, die heilighe stede, Ende Orienten algader mede, Daer groot wonder sal gheschien; Daer na so suldi sien Hoe der Joden grote conroot, Die wilen Alexander sloot, Uut sullen comen dan Ende verslaen wijf ende man Ende jammer werken sonder ghetal, Ende hoe dit volc einden sal; Daer na so moghedi sien Vijftien tekene die gheschien [228] Sullen voor dien doemsdach, Dien elc mensche duchten mach; Daer na so suldi horen Hoe Antekerst sal sijn gheboren Ende dat volc sal verleiden Met sijnre groter subtijlheiden, Hoe Enoc ende Helyas Al sullen maken ghedwas Dathi gheseit heeft ende ghedaen; Daer na sal volghen zaen Dat sterke oordeel, sonder waen, Dies niement en mach ontgaen, Daer God elken sal loon gheven. Na sine verdiente in dit leven, Ende hoe aertrike dan sal inden: Also wijt bescreven vinden In vraeyen boeken, sonder ghilen, Alse ons bescreven wilen Heylighe zanten diet wel wisten Uut des heilichs gheests listen. [229] |
Hier begint dat vierde boek. Dat vierde boek volgt hieraan, Die u zal doen verstaan Hoe aardrijk zal eindigen. In het eerste zal je vinden Hoe die christenen van het Noorden Zullen winnen, weder en voort, Jeruzalem, die heilige plaats, En Oriënt allemaal mede, Daar groot wonder zal geschieden; Daarna zo zal je zien Hoe der oden grote konvooi, Die wijlen Alexander sloot, Uit zullen komen dan En verslaan wijf en man En jammer werken zonder getal, En hoe dit volk eindigen zal; Daarna zo mag je zien Vijftien tekens die geschieden [228] Zullen voor de doemsdag, Die elk mens duchten mag Daarna zo zal je horen Hoe Antichrist zal zijn geboren En dat volk zal verleiden Met zijn zeer grote subtiel, Hoe Henoch en Elias Al zullen maken gedaas Dat hij gezegd heeft en gedaan; Daarna zal volgen gelijk Dat sterke oordeel, zonder waan, Dies niemand mag ontgaan, Daar God elk zal loon geven. Naar zijn verdienste in dit leven, En hoe aardrijk dan 00zal eindigen: Alzo wij het beschreven vinden In fraaie boeken, zonder grappen, Als ons beschreven wijlen Heilige sinten die het wel wisten Ut de heilige geest listen. [229] |
|
Dat prohemium vanden vierden boeke. Inden souter seit haer Davijt, Dat noit stille en stoet die tijt Noch gheen dinc datter werelt hoort, Het naect al sinen einde voort. Job die maect ons ooc cont, Dattie mensche onlanghe stont Op dese werelt mach beiden Vol alre onsalicheiden, Die alse een bloem beghin ontfaet Ende alse een scade over gaet. Sinte Pouwels seit ons ooc dat Wi en hebben hier en ghene stat Die durende is op aertrike, Onse ewighe stat is hemelrike. Aristoteles maect ooc vroet: So wie dat dat einde heeft goet, Hi is goet altemale. Cathoen scrijft ons ooc wale, Dat na een cranc beghintsel [231] Dicke coomt een goet intsel. Na dien dan dat wi vinden, Dat wi alle moeten inden Met sterven in jammerheden, Ende wi en weten in wat steden Noch waer dat wi sullen varen, So laet ons dan also bewaren, Dat onse here te sinen oordele Metten salighen ons bevele. Also alse die menschen scheiden Van aertrike mit jammerheiden, Weet dat aertrike also sal Met jammerheden enden al Ende met tormente herde zwaer, Als u dese boec seit hier naer, Die anders en ghewaghet niet Dan tormente ende zwaer verdriet. Dese boec hevet ooc in Twalef capittele, meer noch min. [233] |
De proloog van het vierden boek. In de psalm zegt hier David, Dat nooit stil stond de tijd Noch geen ding dat ter wereld behoort, Het naakt al zijn einde voort. Job die maakt ons ook bekend, Dat de mens korte tijd Op deze wereld mag wachten Vol alle droefheid, Die als een bloem begin ontvangt En als een schade over gaat. Sint Paulus zegt ons ook dat Wij hebben hier geen plaats Die gedurig is op aardrijk, Onze eeuwige plaats is hemelrijk. Aristoteles maakt ook bekend: Zo wie dat dat einde heeft goed, Hij is goed helemaal. Cato schrijft ons ook wel, Dat na een zwak begin [231] Vaak een goed einde komt. Na dien dan dat wij het vinden Dat we alle moeten eindigen Met sterven in jammerheden, En we niet weten in wat plaatsen Noch waar dat we zullen gaan, Zo laat ons dan alzo bewaren, Dat onze heer tot zijn oordeel Met de zaligen ons aanbeveelt. Alzo als die mensen scheiden Van aardrijk met jammerheiden, Weet dat aardrijk alzo zal Met jammerheden eindigen al En met tormenten erg zwaar, Als u dit boek zegt hierna, Die niets anders gewaagt Dan tormenten en zwaar verdriet. Dis boek heeft ook in Twaalf kapittels, meer of min. [233] |
|
Een prophecie hoet gaen sal metten heilighen lande van over zee. – I. Een coninc, een groot heere, Die so vraechde wilenneere Enen clerc, was heydijn Ende so groten astronomijn Dat hi vele propheteerde Ende den volke wijsheit leerde, Die hi hem screef ende ooc sprac, Ende die meester hiet Sydrac. Sinen boec hebbic ghelesen, Daer vele wondre in wesen Van prophecien ende mede Van uutnemender wijshede. Die coninc vraechde den clerc Menigherhande vraghe sterc, Die hi hem berechte wale. [234] Ooc vraechde hi ten selven male Mede onder andre vraghen hem Om tlant van Jherusalem, Hoet daer mede soude gaen voort (Dit was voor Gods gheboort Vele meer dan dusent jaer). Die clerc seide openbaer, Dat Jherusalem sekerlike Thooft ware van al aertrike, Ende dat noch te menighen tiden Vele liede souden aen striden Om te regneren daer binnen, Die die stat zouden winnen Ende ooc verliesen, alst God woude; Ende datter gheboren sijn zoude Een kint van eenre maghet fijn, Dat God ende mensche soude sijn, Die dat volc soude bekeren Ende gherecht ghelove leren, Ende met sijnre doot of dwaen Dat Adaem hadde misdaen, Die helle storen moghentlike Ende ontsluten hemelrike; Ende dat comen soude van desen [235] Van ghelove een nuwe wesen, Ende dat aertrike mit allen Aen hem bina soude vallen, Ende die souden, meerre ende minder, Heten des Gods zoons kinder; Ende dat dese souden poghen Hoe si winnen souden moghen Van Jherusalem dat lant scone, Daer haer here, die Gods zone, Gheboren wort ende ooc sterf. Ooc seide hi ter selver werf, Hoe Mamet in sinen daghen Gods soons kindre zoude verjaghen; Hoe van Bulioen die vrome man Tlant weder soude winnen dan; Hoe Salladijn, alsic versta, Tlant weder soude winnen daer na Ende die kerstine daer uut verdriven. Nu willic u voort scriven Hoe dattet int einde sal vergaen, Alse ons Sydrac doet verstaen. Int einde seit Sydrac alsoe, [236] Dat noch comen sal daer toe Dat Noort volc met groten ghere Trecken sal over dat meere, Om te winnen dat heylighe lant; Maer het sal hem so gaen in hant, Datsi sullen discorderen Ende onghedaen weder keren, Ende hem en sal na dat Bliven mar ene stat In al dat lant van over zee. Voort spreect aldus Sydrac mee, Dat dat Noortsche volc noch comen sal Ende passen die zee zonder ghetal, Ende sullen winnen al dat lant Ende besetten van haerre hant; Maer si sullen hebben viande, Die al vaste bi haren lande Sitten sullen aen den cant, Die hem dicke sullen doen pant Daer sise moghen belopen; Maer tusschen hem sal lopen Een riviere diep ende niet smal, Die dat coude water heten sal; Dese riviere salmen dan Bevelen enen stouten man [237] Te behoedene ende enen vromen Jeghen der viande over comen; Dan sal die man een vrouwe minnen Daer int lant, die hi ghewinnen Ghaerne zoude tenen wive, Rike ende ooc scone van live; Maer sijn here die dan dat lant Daer sal hebben al in hant, En sals niet willen ghedoghen; Daer omme sal die man gaen poghen Hoe hi tlant mach verraden; Den vianden sal hi ghestaden Datsi comen sullen schiere Heymelijc over die riviere, Ende sullen tlant destrueren dan Ende hem ofslaen menighen man, Ende tlant winnen al ghemene Sonder Babylone allene; Want die van Babylone, Die hem aen den vraeyen Gods zone Houden sullen stille ende luut, Sullen jeghen hem comen uut Ende sullen dandre sconfieren Ende jaghen over der rivieren Tusschen tgheberchte danen si quamen, [238] Beide met scande ende met blamen; Hem diese verriet sullen si vaen Ende vele sullen sire verslaen; Ende over enen tijt daer na, Als ic in die prophecie versta, Sullen Tarteren ende Grieken mede Maken een eendrachtichede, Die gheviande waren te voren, Ende sullen vellen allen toren Ende maken een groot ghespan Op Gods zoons kindre dan; Die riviere sullen si passen, Hare hulpe die sal wassen, Si sullen tlant winnen al, So dat nietmeer bliven en sal Den kerstenen thaerre pertyen Dan allene Alexandrien; Si sullen winnen mede Jherusalem, die heilighe stede, Ende grote rijcheit winnen daer: Dit sal sijn Gods kindren zwaer; Die viande sullen dat lant Langhe tijt houden in hant, Want Gods kindre met scanden Sullen trecken te haren landen, [239] Alse die ghene die sijn verwonnen Ende hem niet verweren en connen. Hier na, so seit die prophecie, So sal echt die Noordsche pertie - (Dat sijn die ghene, wildijt weten, Die van Romen sijn gheseten Nederwaert also voort, Oost, Noortoost ende Noort Ende Noortwest, dat ghijt wet. Si heten ooc Latine met, Om datsi houden die wet Die de Roomsche kerke set. Also verre ooc alsmen doet Die misse, des sijt vroet, Ende die ghetiden in Latijn, Weet datsi Latine sijn Na der ouder boeken zede. Occidenten heten si ooc mede: Dit is tgherechte kerstenheit. Nu hoort wat die prophecie seit:) - Van desen sal een groot deel Over tmeer trecken gheheel, Ende sullen dan alte hant Den vianden of winnen tlant, Ende hem na volghen na dat [240] Tote Baldach der groter stat; Ende dan so sullen si daer Ligghende bliven twee jaer. Hier en binnen so sal dan Den vianden wassen an So grote hulpe van allen ziden, Datsi dan sullen bestriden Sterkelijc des Gods zoons kinder; Maer die viande sullen ghinder Ghesconfiert worden mit ghewelt, Ende Gods zoons kindre zullen tfelt Dien nacht behouden daer; Ende des anders daghes daer naer Sullen die viande recoevereren Ende tes Gods zoons kindre keren Met so groten moede dat Sise sullen optie stat Sconfieren daer scandelike Ende jaghense uten rike, Vele doden ende verminken Ende vele salre verdrincken In die riviere van dien Daer si over wanen vlien; Tlant sullen si ter vaert [241] Rumen ende trecken thuus waert In Occidenten danen si quamen, Met groten jammer ende blamen. Dan sullen dese trecken schiere Anderwerf over die riviere, Ende winnen altehant Dat heilighe Gods zoons lant, Jherusalem ende Babylone Ende ander steden groot ende scone, So dat Gods zoons kindere en sal Niemeer daer bliven int ghetal Dan Alexandrien allene Ende noch een vestkijn clene, Is in dat gheberchte ghestaen. Dus zwaerlijc selt daer vergaen Gods zoons kindren, als ghi hoort: Nu hoort hoet varen sal voort. |
Een profetie hoe het gaan zal met het heilige land van over zee. – I. Een koning, een grote heer, Die zo vroeg wijlen eerder Een klerk, was heiden En zo’n grote astronoom Dat hij vele profeteerde En het volk wijsheid leerde, Die hij hem schreef en ook sprak, En die meester heet Sidrac. Zijn boek heb ik gelezen, Daar vele wonderen in waren Van profetieën en mede Van uitnemende wijsheden. Die koning vroeg de klerk Menigerhande sterke vragen, Die hij hem goed berichte. [234] Ook vroeg hij terzelfder maal Mede onder andere vragen hem Om het land van Jeruzalem, Hoe het daarmee vort zou gaan (Dit was voor Gods geboorte Vele meer dan duizend jaar). Die klerk zei openbaar, Dat Jeruzalem zeker Het hoofd was van al aardrijk, En dat noch te menige tijden Vele lieden zouden aan strijden Om te regeren daarbinnen, Die de stad zouden winnen En ook verliezen, als het God wilde; En dat er geboren zijn zou Een kind van een maagd fijn, Dat God en mens zou zijn, Die dat volk zou bekeren En gerecht geloof leren, En met zijn dood afwassen Dat Adam had misdaan, Die helle vermogend verstoren En ontsluiten hemelrijk; En dat komen zou van deze [235] Van geloof een nieuwwezen, En dat aardrijk geheel en al Aan hem bijna zou vallen, En die zouden, meer en minder, Heten de Gods zoons kinderen; En dat deze zouden pogen Hoe ze winnen zouden mogen Van Jeruzalem dat mooie land, Daar hun heer, di Gods zoon, Geboren wordt en ook stierf. Ook zei hij terzelfder tijd, Hoe Mohammed in zijn dagen Gods zoons kinderen zoude verjagen; Hoe van Bouillon die dappere man Het land weer zou winnen dan; Hoe Saladin, zoals ik versta, Het land weer zou winnen daarna En de christenen daaruit verdrijven. Nu wil ik u voortschrijven Hoe dat het in het einde zal vergaan, Als ons Sidrac doet verstaan. In het einde zegt Sidrac alzo, [236] Dat noch komen zal daartoe Dat Noordse volk met groot verlangen Trekken zal over dat meer, Om te winnen dat heilige land; Maar het zal hen zo gaan in de hand Dat ze zullen in tweedracht En ongedaan weder keren, En hen zal na dat Blijven maar enen plaats In al dat land van over zee. Voort spreekt aldus Sidrac mee, Dat dat Noordse volk noch komen zal En passen die zee zonder getal, En zullen winnen al dat land En bezetten van hun hand; Maar ze zullen hebben vijanden, Die al vast binnen hun land Zitten zullen aan de kant, Die hem vaak zullen doen pand Daar ze hen mogen belopen; Maar tussen hen zal lopen Een rivier diep en niet smal, Die dat koude water heten zal; Deze rivier zal men dan Bevelen enen dappere man [237] Te behoeden en een vromen Tegen de vijanden overkomen; Dan zal die man een vrouwe minnen Daar in het land, die hij gewinnen Graag zou tet een wijf Rijk en ook mooi van lijf; Maar zijn heren die dan dat land Daar zal hebben al in hand, En zullen het niet willen gedogen; Daarom zal die man gaan pogen Hoe hij het land mag verraden; De vijanden zal hij bijstaan Dat ze komen zullen snel Heimelijk over die rivier, En zullen het land vernielen dan En hem afslaan menige man, En het land winnen al algemeen Zonder Babylon alleen; Want die van Babylon, Die hen aan de fraaie Gods zoon Houden zullen stil en luid, Zullen tegen hem schofferen En jagen over de rivier Tussen het gebergte vanwaar ze kwamen, [238] Beide met schande en met blaam; Hem die ze verraadde zullen ze vangen En vele ze er verslaan; En over een tijd daarna, Als ik in die profetie versta, Zullen Tartaren en Grieken mede Maken een eendracht, Die vijanden waren tevoren, En zullen vellen allen toorn En maken een grote samenspanning Op Gods zoons kinderen dan; Die rivier zullen ze passen, Hun hulp die zal groeien, Ze zullen al het land winnen, Zodat niet meer blijven zal De christenen van hun partijen Dan alleen Alexandrië; Ze zullen winnen mede Jeruzalem, die heilige plaats, En grote rijkheid winnen daar: Dit zal zijn Gods kinderen zwaar; Die vijanden zullen dat land Lange tijd houden in de hand, Want Gods kinderen met schande Zullen trekken tot hun landen, [239] Als diegene die zijn overwonnen En zich niet verweren kunnen. Hier na, zo zegt die profetie, Zo zal echt die Noordse partij - (Dat zijn diegene, wil je het weten, Die van Rome zijn gezeten Nederwaarts alzo voort, Oost, Noordoost en Noord En Noordwest, dat gij het weet. Ze heten ook Latijnen mede, Omdat ze houden die wet Die de Roomse kerk zet. Alzo ver ook als men doet De missen, dus wees bekend, En die getijden in Latijn, Weet dat ze Latijnen zijn Na de oude boeken zede. Occident heten ze ook mede: Dit is de gerechte christenheid. Nu hoort wat die profetie zegt:) - Van deze zal een groot deel Over het meer trekken geheel, En zullen dan algelijk De vijanden afwinnen het land, En hen na volgen na dat [240] Tot Bagdad de grote stad; En dan zo zullen ze daar Liggen blijven twee jaar. Ondertussen zo zal dan De vijanden aangroeien Zo’ n grote hulp van allen zijden, Dat ze dan zullen bestrijden Sterk de Gods zonen kinderen; Maar de vijanden zullen ginder Geschoffeerd worden met geweld, En Gods zoons kinderen zullen het veld Die nacht behouden daar; En de volgende dag daarna Zullen de vijanden herstellen En tot Gods zoons kinderen keren Met zo’n grote moed dat Ze hen zullen op die plaats Schofferen schandalig En jagen ze uit het rijk, Vele doden en verminken En velen zullen er verdrinken In die rivier van die Daar ze over wanen te vlieden; Het land zullen e ter vaart [241] Ruimen en trekken huiswaarts In Occident vandaar ze kwamen, Met grote droefheid en blaam. Dan zullen deze snel trekken Andermaal over de rivier, En winnen terstond Dat heilige Gods zoons land, Jeruzalem en Babylon En ander plaatsen groot en mooi, Zodat Gods zoons kinderen zal Niet meer daar blijven in het getal Dan Alexandrië alleen En noch een kleine vesting, Staat in dat gebergte. Dus zwaar zal het daar vergaan Gods zoons kinderen, als gij hoort: Nu hoort hoe het verder gaan zal. |
|
Hoe paeus ende keyser sullen trecken over zee, ende wat daer ghevallen sal. – II. Nu alse dese jammerlike mare Cont wort ende openbare In Occidenten met rouwen groot [242] (Want omme der goeder liede doot Ende omme tferlies vanden lande Sal daer rouwe sijn menigherhande), Nu sal dat volc al ontsteken Om dese overdaet te wreken, Ende sullen thant alle haer vaert Setten tOrienten waert Met moede sterc ende heet, Ende sullen dan alle zijn ghereet Binnen vijf maenden ende drie jaren, So datsi dan sullen varen Met groter macht over zee, Alse te keren nemmermee Si en hebben die viande versleghen Ende tlant weder ghecreghen, Ofte si sterven allegader. Die paeus, haer overste vader, Ende haer overste prinche der wet Dese sullen beide met, Ende vele coninghen ende landsheren Dese sullen met groter eren Den vianden op rinnen Ende sullen hem tlant of winnen, Ende vele salre sijn verslaghen. Dus sullen sise jaghen [243] Tote Baldach ongheviert, Daer si voren waren ghesconfiert; Ende alsi drie maende ende een dach Gheleghen hebben te Baldach, Sullen die viande recoevereren Op enen Zondach ende keren Op Gods zoons volc fellike Ende versamenen ghemeenlike Om te verslane algader. Dan sal die overste vader Van Gods zoons huse zaen Tote sinen volke gaen Ende sal hem troostelijc spreken ane Ende ooc ghebieden te slane In die viande met eren, Inden name Gods zoons haers heren. Daer sullen si met prighe Vergadren te wighe, Ende dat zal zijn die felste strijt Die hem gheviel in haren tijt; Maer Gods zoons kindren zelen Hem haren God bevelen, Ende zeghe vechten met eren groot Ende so vele viande slaen doot Datmens ewelijc sal ghewaghen; [244] Ende van daer sal mense jaghen Vermoit, gram ende erre, Sevenendedertich dachvaerden verre Toten droghen boom, ende daer Sullen si bliven daer naer Ligghende omtrent twintich weken; Ende hem en sal ghebreken Vitaelge noch ander goet, Want si sullen mitter spoet Alle die lande winnen daer, Ende tfolc sal al claer Vallen an tghelove ende an die wet, Die de Gods zone sal hebben gheset; Ende die dat niet en willen ontfaen, Sullen alle ten zwaerde gaen. Mochten spreken crude ende stene, Si souden alle zegghen ghemene: ‘Hi is wel zot ende verdooft, Die anden Gods zone niet en ghelooft!’ Ende hier na over twintich weken (Alse die prophecien spreken) Sullen die viande recoevereren Ende op Gods zoons kindre keren Met moede ende met machte groot, Alse alle te blivene doot [245] Ofte verwinnen metter hant, Om te behouden wijf ende lant. Daer sullen die viande echt Leellijc verliesen tghevecht; Want van twintich cume een Salre ontgaen int ghemeen Sine sullen bliven verslaghen; Hem so sullen dandre jaghen Toten groten droghen boome: Dat is, alsict gome, Een ander droghe boom Dan ic te voren nam goom. Daer sullen die viande scheiden Ende niet meer dorren verbeiden. Trecken so sal deene partie In dat lant van Torkie, Ende dander in Grieken lant, Alse die ghene die sijn ghescant; Want uut dien tween landen, seit tLatijn, Sullen si meest gheboren sijn. |
Hoe paus en keizer zullen trekken over zee en wat daar gebeuren zal. – II. Nu als die droevige berichten Bekende worden en openbaar In Occident met grote rouw [242] (Want om de dood der goede lieden En om het verlies van het land Zal daar rouw zijn menigerhande), Nu zal dat volk al ontstoken Om deze overdaad te wreken, En zullen gelijk al hun vaart Zetten te Oriënt waart Met moed sterken heet, En zullen dan alle zijn gereed Binnen vijf maanden en drie jaren, Zodat ze dan zullen varen Met grote macht over zee, Als te keren nimmermeer Ze hebben di vijanden verslagen En het land weer gekregen, Of ze sterven allemaal. De paus, hun overste vader, En hun overste prins der wet Deze zullen beide mede, En vele koningen en landsheren Deze zullen met grote eren De vijanden oprennen En zullen hen het land afwinnen, En velen zullen er zijn verslagen. Dus zullen ze hen jagen [243] Zonder ophouden Daar ze tevoren waren geschoffeerd; En als ze drie maanden en een dag Gelegen hebben te Bagdad, Zullen de vijanden herstellen Op een zondagen keren Op Gods zoons volk fel En verzamelen algemeen Om te verslaan allemaal. Dan zal de overste vader Van Gods zoons huis gelijk Tot zijn volk gaan En zal hem troostend aanspreken En ook gebieden te slaan In de vijanden met eren, In de naam van de Gods zoon hun heer. Daar zullen ze met trots Verzamelen tot een strijd, En dat zal zijn die felste strijd Die hem geviel in hun tijd; Maar Gods zoons kinderen zullen Hen hun God aanbevelen, En zege vechten met grote eren En zo vele vijanden doodslaan Dat men het eeuwig zal gewagen; [244] En vandaar zal men ze jagen Vermoeid, gram en geërgerd Zevenendertig dagvaarten ver Tot de droge boom, en daar Zullen ze blijven daarna Liggen omtrent twintig weken; En hen zal ontbreken Voedsel noch ander goed, Want ze zullen met een spoed Alle lande winnen daar, En het volk zal al duidelijk Vallen aan het geloof en aan di wet, Die de Gods zoon zal hebben gezet; En die dat niet willen ontvangen, Zullen alle ten zwaard gaan. Mochten spreken kruiden en stenen, Ze zouden alle zeggen algemeen: ‘Hij is wel zot en verdooft, Die aan de Gods zoon niet geloofd!’ En hierna over twintig weken (Als die profetieën spreken) Zullen de vijanden herstellen En op Gods zoons kinderen keren Met moed en met macht groot, Als alle te blijven dood [245] Of te overwinnen met de hand, Om te behouden wijf en land. Daar zullen die vijanden echt Lelijk verliezen het gevecht; Want van twintig nauwelijks een Zullen er ontgaan algemeen Zijn zullen blijven verslagen; Hen zo zullen de andere jagen Tot de grote droge boom: Dat is, zoals ik het gok, Een andere droge boom Dan ik tevoren nam waar. Daar zullen de vijanden scheiden En niet meer durven wachten. Trekken zo zal de ene partij In dat land van Turkije, En de andere in Griekenland, Als diegene die zijn geschonden Want uit die twee landen, zegt het Latijn, Zullen ze meest geboren zijn. |
|
Hoe die paeus misse doen sal ten droghen bome, ende wat wonder daer gheschien sal. – III. Alse dese liede dan van Noort, [246] Diemen Latine noemen hoort, Met deser eren, met deser vromen, Tote desen droghen bome zijn comen, Sullen si twee maende bliven daer; Ende alle daghe daer naer Sal hem comen vitaelgie Van allen ziden, zonder faelgie; Want al tfolc ghemeenlijc dan Sal hem met herten vallen an, Om die miraclen die si sien Sullen daghelijcs daer gheschien. Ende rechte opten Paeschdach (Also alsic ghescreven sach) So sal haer overste vader, Vader der vadre algader, Sacrificie doen onder dien boem, Daer menich toe sal nemen goem. Ende optie ure, sijts ghewes, Dat tsacrament volmaect es, Daer si alle vallen op hare knien, Salmen dien droghen boom zien Groeyen, bloeyen ende loof draghen. Ic en conste u niet ghewaghen Wat vruechde dan daer sijn sal; [247] Want dat heidene volc al, Dat noch niet en gheloofde claer, Sal nu weten openbaer Dat Gods zoons ghelove si Seker ende salich daer bi. Lude sullen si doen ghewach: ‘Dit is die salighe dach, Dattie vraeye Gods zone Verrees vander doot scone, Die dus ghedane wonder doet: Die hem dienen, si sijn vroet!’ Dan sal hem allen sijn becant, Dat hem die Gods zone heeft ghesant Sine gracie, om datsi hare ande Ghewroken hebben op sine viande. Dese boom, onder wien Dese wondre sullen ghescien, Is zo groot, dat weet wale, Datten cume teenen male Si zeven omme vessemen moghen Met armen uut ghetoghen; Ooc so is hi hol binnen. Te desen bome so sal beghinnen Die wilde woestine voort an, Daer voort en woont wijf noch man. [248] Van daer zullen si varen soeken Hare viande tallen hoeken; Ende als si niemene en vinden, So sullen si met gheninde Die lande daer besetten Ende weder keren, zonder letten, In Gods soons stat Jherusalem, Daer men wilen cruuste hem. Ende daer na, also wijt vinden, Sullen comen die felle Inden Ende sullen stichten roof ende brant Inder Nubiene Iant: Dats een volc, sijts ghewes, Dat aen Gode ghelovich es. Dan so sullen dese te handen Aen Gods volc om hulpe zanden, Dat hem te hant sal gheschien. Daer so sullen die Inden vlien Ende ghesconfiert sijn ghemene. Daer omme sullen die Nubiene Onderdaen bliven voort Gods zoons volke van Noort, Om dat sorcoers datsi hem zinden Jeghen die felle Inden. Ende over enen tijt hier na [249] (Alsic inden boec versta), Alse die Tarteren ende die Grieken Dat vernemen ende verrieken, Dat God so groten voorspoet Aen dit salighe volc doet, Sullen si dan met allen Aen dat goede ghelove vallen, Dats aen dese van Noort; Ende van dan sullen si voort Gods zoons kindre bistaen Ende hem altoos sijn onderdaen. |
Hoe die paus mis doen zal ten droge boom en wat wonder daar geschieden zal. – III. Als deze lieden dan van het Noorden, [246] Die men Latijnen noemen hoort, Met deze eren, met deze baten, Tot de droge boom zijn gekomen, Zullen ze er twee maanden blijven daar; En alle dagen daarna Zal hen voedsel komen Van allen zijden, zonder te falen; Want al het volk galgemeen dan Zal ze met het hart aanvallen, Om die mirakelen die ze zien Zullen dagelijks daar geschieden. En recht op de Paasdag (Alzo zoals ik geschreven zag) Zo zal hun overste vader, Vader der vader allemaal, Sacrificie doen onder die boom, Daar menig waartoe zal nemen. En op dat uur, dat is zeker, Dat het sacrament volmaakt is, Daar ze alle vallen op hun knieën, Zal men die droge boom zien Groeien, bloeien en loof dragen. Ik kan u niet gewagen Wat vreugde dan daar zijn zal; [247] Want dat heidense volk al, Dat noch niet duidelijk geloofde, Zal nu weten openbaar Dat Gods zoons geloof is Zeker en zalig daarbij. Luid zullen ze doen gewag: ‘Dit is die zalige dag Dat de fraaie Gods zoon Verrees van de dood mooi, Die dusdanige wonder doet: Die hem dienen, ze zijn verstandig!’ Dan zal hen allen zijn bekend, Dat hem de Gods zoon heeft gezonden Zijn gratie, omdat ze zich aan de Gewroken hebben op zijn vijanden. Deze boom, onder wie Deze wonderen zullen geschieden, Is zo groot, dat weet wel, Dat er nauwelijks ten enenmale Zij zeven omvatten mogen Met armen uitgestoken; Ook zo is hij hol binnen. Te deze boom zo zal beginnen Die wilde woestijn voortaan, Daar voort woont wijf noch man. [248] Van daar zullen ze gaan zeken Hun vijanden te alle hoeken; En als si niemand vinden, Zo zullen ze met dat doel Die ze daar bezetten En weder keren, zonder letten, In Gods zoons stad Jeruzalem, Daar men wijlen kruisigde hem. En daarna, alzo wij het vinden, Zullen komen die felle Indiërs En zullen stichten roof en brand In de Nubië land: Dat is een volk, dat is zeker, Dat aan God gelovig is. Dan zo zullen deze gelijk Aan Gods volk om hulp zenden, Dat hem gelijk zal geschieden. Daar zo zullen die In het vlieden En geschoffeerd zijn algemeen. Daarom zullen die van Nubië Onderdanig blijven voort Gods zoons volk van Noorden, Omdat bijstand dat hen zonden Tegen die felle Indiërs. En over enen tijd hierna [249] (Zoals ik in het boek versta), Als de Tartaren en de Grieken Dat vernemen en bemerken, Dat God zo’ n grote voorspoed Aan dit zalige volk doet, Zullen ze dan met allen Aan dat goede geloof vallen, Dat is aan deze van Noord; En vandaar zullen ze voort Gods zoons kinderen bijstaan En hen altijd zijn onderdanig. |
|
Hoe die kerstene heren sullen trecken in Jherusalem ende enen coninc daer setten mids den vonnesse ons heren. – IIII. Over enen tijt na dese sake, Alse leven wanen met ghemake Gods zoons kindre van Occident, So sal comen van Orient Ombekent volc sonder ghetal, Dat aen afgode gheloven sal. Dese sullen die[n] Latinen Vele scaden doen ende pinen, [250] Ende tlant meest winnen schiere Tote optie voorseide riviere, Die dat coude water is ghenant; Ende op dier rivieren cant Sullen si worden wederstaen Van drien husen, hebbic verstaen, Die, als ic hebbe ghelesen, Van oordenen sullen wesen. Dese met ghenindighen zinnen Sullen dat volc daer verwinnen Ende dat meerre deel ontliven; Ende si die te live bliven, Sullen hem bekeren scone Toten vrayen Gods zone Ende sire wet sijn onderdaen: Dus selt hem al in hant gaen. Nu als sijt al hebben verwonnen Ende niemeer vernemen en connen Erghent viande in aertrike, Sullen die heren ghemeenlike Weder achter nemen hare vaert Tes Gods zoons stat waert, Die Jherusalem is ghenant, Ende sullen besetten dat lant [251] Met drien husen daer ic u Hier voren of seide nu; Ende so sal sijn voort Onder die heren groot accoort, Alle vrienscap ende minne, Met trouwen, met gansen sinne. Dan so sullen die heren Vergadren ende tracteren Om enen here die al Aertrike regeren sal. Ende om die trouwe die dan sal sijn Onder die heren sterc ende fijn, Sal elc theerscap weder zegghen Ende selt opten andren legghen Ende spreken: ‘Ghi sijts bat waert, Bidien ghi hebt meer vertaert In Gods dienste dan ic doe, Ende ooc meer ghedaen daer toe, So dat ghijs vele bat waert sijt.’ Ende alse dit dus enen tijt Gheduert heeft, so sullen si Enen dach legghen daer bi, Daer si alle vergadren zelen Ende Gode die dinc bevelen Ende hem bidden met zinne, Dathi hem gheven wille te kinne [252] Openbare, niet stille, Wien men theerscap bevelen wille. Dan sal vertoghen onse here, Wien hi wille dattie ere Ontfa van dierre heerscapien. Dan sullen si benedien Gode van desen saken, Ende sullen dien here make[n] Ende coninc van al aertrike. Ende dan so sal sekerlike Ene vrienscap sijn ende een accoort In al die werelt, weder ende voort, So dat oorloghe groot noch smal In al die werelt wesen en sal. Aldus, als ghi hebt vernomen, Sal aertrijcs heerscapie comen Op dat volc van Occident: Dat sijn die Latine bekent, Die uten Noorden sijn gheboren, Alse ghi hier voren moghet horen. Dese tijt sal sijn, seit die lesse, Omtrent die quade gheboornesse Antekersts des valschs propheten, Die des duvels zone sal heeten. [253] Na desen tijt salmen sien Vele groter wondre gheschien: Lant ende stede sullen versinken, Vele volcs so sal verdrincken, Vele berghe ende ooc dale Sullen worden altemale Slecht, ende vele zwaerre brande Sullen ghevallen inden lande, Ende menich ander wonder met Dat hier niet en is gheset. Dese wondre sullen gheschien al Om dat Antekerst comen sal, Die mids des duvels werken Vele vernoys sal doen der heiligher kerken, Als ghi hier na horen selt Daert u sal worden vertelt. |
Hoe de christenheren zullen trekken in Jeruzalem en enen koning daar zetten mits het vonnis onze heer. – IIII. Over een tijd na deze zaak, Als ze leven wanen met gemak Gods zoons kinderen van Occident, Zo zal komen van Oriënt Onbekend volk zonder getal, Dat aan afgoden geloven zal. Deze zullen die latijnen Veel schade doen en pijnen, [250] En het land meest winnen snel Tot op de voorzegde rivier, Die dat koude water is genaamd En op die rivieren kant Zullen ze worden weerstaan Van drie huizen, heb ik verstaan, Die, als ik heb gelezen, Van orden zullen wezen. Deze met genegen zinnen Zullen dat volk daar overwinnen En dat meeste deel doden; En zij die te lijf blijven, Zullen hen bekeren mooi Tot de fraaie Gods zoon En zijn wet zijn onderdanig Dus zal het hen al in de hand gaan. Nu als zij het al hebben overwonnen En niets meer vernemen kunnen Ergens een vijand in aardrijk, Zullen die heren algemeen Weer achteruit nemen hun vaart Tot de Gods zoons stad waart, Die Jeruzalem is genaamd, En zullen bezetten dat land [251] Met drie huizen daar ik u Hiervoor van zei nu; En zo zal zijn voort Onder die heren groot akkoord, Alle vriendschap en minne, Met trouw, met ganse zin. Dan zo zullen die heren Verzamelen en bespreken Om een heer die al Aardrijk regeren zal. En om de trouw die dan zal zijn Onder die heren sterk en fijn, Zal elk de heerschappij weerzeggen En zal het op de andere leggen En spreken: ‘Gij bent het beter waard Omdat hij hebt meer verdient In Gods dienst dan ik doe, En ook meer gedaan daartoe, Zodat gij het veel beter waard bent.’ En als dit dus een tijd Geduurd heeft, zo zullen ze Een dag leggen daarbij, Daar ze alle verzamelen zullen En God dat ding aanbevelen En hem bidden met zin, Dat hij hen geven wil te kennen [252] Openbaar, niet stil, Wie men de heerschappij aanbevelen wil. Dan zal tonen onze heer, Wie hij wil dat de eer Ontvangt van die heerschappij, Dan zullen si zegenen God van deze zaken, En zullen die heer maken En koning van al aardrijk. En dan zo zal zeker Een vriendschap zijn en een akkoord In de hele wereld, weder en voort, Zodat er geen oorlog groot noch smal In de hele die wereld wezen zaal. Aldus, als gij hebt vernomen, Zal aardrijks heerschappij komen Op dat volk van Occident: Dat zijn die Latijnen bekent, Die uit het Noorden zijn geboren, Zoals gij hiervoor mocht horen. Deze tijd zal zijn, zegt de les, Omtrent de kwade geboorte Antichrist des valse profeet, Die des duivels zoon zal heten. [253] Na deze tijd zal men zien Vele grote wonderen geschieden: Land en plaats zullen verzinken, Veel volk zo zal verdrinken, Vele bergen en ook dalen Zullen worden helemaal Geslecht, en vele zware branden Zullen gebeuren in de landen, En menig ander wonder mede Dat hier niet is gezet. Deze wonderen zullen alle geschieden Omdat de Antichrist komen zal, Die mits de duivels werken Vele verdriet zal doen de heilige kerk, Als gij hier a horen zal Daar het u zal worden verteld. |
|
Hoe die besloten Joden uut comen sullen ende die kerstene destrueren. – V. Mechodosius, die heilighe man, Die martelie om Gods ghewan Ende bisscop in Grieken was, Maecte een boec daer ic in las Der werelt beghin ende haer inde, [254] Int welke ic bescreven vinde, Ghelijc dat luden Sydracs woort, Dattie Latine (dats die van Noort) Winnen sullen herde scone Jherusalem ende Babylone Ende al Orienten lant. Ende als zijt al hebben in hant Ende ooc brocht ten kerstijnhede Ende nerghent en hebben onvrede, Ende haren tijt dan gaen leiden In weeldigher ledicheiden, In eten, in drincken ende in feesteren, In bruloften ende in hoveren Ende om te stichtene grote palayse, Daer si hem in maken ayse, Ende uut alre vresen sijn gheset Ende uut alre enicheden met, Dan sullen, hebbic verstaen, Die poorten worden ontdaen Daer Alexander in sloot Vanden Joden een groot conroot, Om dat quade onmenschelijc leven Daer si hem toe hadden ghegheven, Alse Scolastica wel zegghen can. [255] Dese sullen uut comen dan So vreselike zonder ghetal, Dat aertrike al beven sal Ende niement en sal dorren Jeghen dit volc hem porren, Om den groten ducht van dien. Die liede zullen vlien Op berghe, in hole, in wouden, Om hem daer in tonthouden, Ende sullen van honghere sterven daer, Om groten sonderlinghen vaer. Leellijc sal sijn des volcs vorme; Menschen, beesten ende worme Sullen si eten, des sijt vroet, Ende mede drincken haer bloet, Si sullen eten [ten] selven tiden Kindre die si sullen sniden Uut der moeder lichamen: Dies en sullen si hem niet scamen! Si sullen destrueren menich rike Ende besmetten jammerlike. Ende niement, alsic hebbe verstaen, En salse dorren wederstaen; Maer dat jammer ende dat leit Datsi dan der kerstenheit [256] Doen zullen al over al, Dat sal sijn al zonder ghetal. Hier op so verlaten hin Die Joden noch in haren zin, Ende willen segghen overluut, So wanneer dese comen uut, Datsi al aertrike zullen winnen Ende an haer ghelove [doen] rinnen; Maer si dolen sere in desen: Het en mach also niet wesen; Want over enen corten tijt na dat, Als si ghewonnen hebben die stat Int heilighe lant die heet Joppem, Sal onse here jeghen hem Senden enen vromen man Met enen cleinen here nochtan, Die op ene ure sal Dat quade volc verslaen al. Hier na sal, twaren, Die Roomsche coninc varen Wonen in Jherusalem, Ende daer sal hi houden hem Tien jaer ende een half met, Ende dan sal, dat ghijt wet, Antekerst openbare wesen, [257] Daer ic u voort of sal lesen. Dese woort oft ghelijc aldus So scrivet Mechodosius. |
Hoe de besloten Joden uitkomen zullen en die christenen vernielen – V. Mechodosius, die heilige man, Die marteling om Gods won En bisschop in Griekenland was, Maakte een boek daar ik in las De wereld begin en zijn einde, [254] Waarin ik beschreven vond, Gelijk dat luiden de worden van Sidrac, Dat de Latijnen (dat zijn die van het Noorden Winnen zullen erg mooi scone Jeruzalem en Babylon En al Oriënt land. En als zij alles in de hand hebben En ook gebracht ter christenheid En nergens hebben onvrede, En hun tijd dan gaan leiden In weeldige ledigheden, In eten, in drinken en in feesten, In bruiloften en in hovaardij En om te stichten grote paleizen, Daar ze zich in maken blijde, En uit alle vrees zijn gezet En uit alle oneindigheden mede, Dan zullen, heb ik verstaan, Die poorten worden geopend Daar Alexander in sloot Van de Joden een groot konvooi Omdat kwade onmenselijke leven Daar ze zich hem toe hadden gegeven, Als Scolastica wel zeggen kan. [255] Deze zullen uitkomen dan Zo vreselijk zonder getal, Dat aardrijk al beven zal En niemand zal durven Tegen dit volk hem porren, Om den roten vrees van die. Die lieden zullen vlieden Op bergen in holen, in wildernis Om zich daarin te onthouden, En zullen van honger sterven daar, Om het grote bijzondere gevaar. Lelijk zal zijn de vorm van het volk; Mensen, beesten en wormen Zullen ze eten, dus wees bekend, En mede drinken hun bloed, Ze zullen eten terzelfder tijd Kinderen die ze zullen snijden Uit het moederlichaam: Dus zullen ze zich niet schamen! Ze zullen vernielen menig rijk En besmetten droevig. En niemand, zoals ik heb verstaan, En zal ze durven te weerstaan; Maar dat jammer en dat leed Dat ze dan de christenheid [256] Doen zullen al overal, Dat zal zijn al zonder getal. Hierop zo verlaten hun Die Joden noch in hun zin, En willen zeggen overluid, Zo wanneer deze uitkomen, Dat ze al aardrijk zullen winnen En aan hun geloof doen rennen; Maar ze dolen zeer in deze: Het mag alzo niet wezen; Want over enen korte tijd na dat, Als ze gewonnen hebben die stad In het heilige land die heet Joppe, Zal onze heer tegen hen Zenden een dappere man Met enen klein leger nochtans, Die op een uur zal Dat kwade volk verslaan al. Hier na zal, zeker, Die Roomse koning varen Wonen in Jeruzalem, En daar zal hij houden hem Tien jaar en een half mede, En dan zal, dat gij het weet, Antichrist openbaar wezen, [257] Daar ik u voort van zal lezen. Deze woorden of gelijk aldus Zo schrijft Mechodosius. |
|
Van Antekersts gheboort. – VI. In Sydracs boec so lesen wi dat Te Babylonien in die stat Antekerst sal sijn gheboren. Mechodosius brinct ons voren, Dat het sijn sal in Chorozaym, Ende datmen op sal voeden hym In die stede van Bethsayda, Ende dathi regneren sal daer na In Capharnaum die stede. Sydrac die seit ons mede, Dat Antekerst sal sijn ghewonnen dan Van enen wive ende van enen man, Ende dat sijn moeder, alse wi lesen, Des duvels al vol sal wesen Vander uren, in waerre dinc, Datsi eerst haer lijf ontfinc Van Dans gheslachte, hebbic vernomen, Daer luttel goets of is comen, [258] Van wies gheslachte Judas was Die Gode verriet, alsic las. Als Antekerst wort openbaer Ende wonder werct hier ende daer, Ende die Roomsche coninc siet Dat meest tfolc an hem tiet Ende hijt niet en can wederstaen, So sal hi optien berch gaen Ter stede die Galgatha heet, Daer onse here sinen doot leet, Ende sal sine crone nemen van Sinen hoofde ende settense dan Op dat cruce mitter vaert, Ende heffen sine hande te hemele waert, Ende sal dat kerstenrike algader Opdraghen Gode den vader: Ende dan sal dat cruce zaen Inden hemel worden ontfaen Met des conincs crone daer. Dat sal teken sijn voorwaer, Dat ende neemt dat Roomsche rike Ende alle macht op aertrike. Ende als dat cruce wort ontfaen Inden hemel also zaen, Sal die coninc einden sijn leven [259] Ende den gheest te Gode gheven, Ende dan sal alle aerdsche ghewelt Mids Antekerst sijn ghevelt; Want God sal hem ghehinghen Dat hi wonder toe sal bringhen: Blinde sullen sien ontfaen, Crepele sullen rechte gaen, Dove sullen horende wesen, Besetene zullen ghenesen, Die zonne sal hi doncker maken, Die mane root alse scarlaken. In desen valschen teekenen so sal Hi tfolc meest bedrieghen al; Want al dunct den lieden des Dat elc teeken aldus es, En sal nochtan niet sijn alsoe, Maer die duvel salt bringhen toe Met sinen subtilen dinghen, Mids dats hem God [sal] ghehinghen. Inden tempel sal hi sitten mede, Alse onse here Jhesus Cristus dede, Ende den volke subtijlheit leren, Daer hijt mede sal verkeren. Dese woorde scrijft ons aldus Die heilighe Mechodosius. [260] Nu willic u dan meer lyen Van meester Sydracs prophecien. |
Van Antichrist geboorte. – VI. In Sidrac’ s boek zo lezen we dat Te Babylonië in die stad Antichrist zal zijn geboren. Mechodosius brengt ons tevoren, Dat het zijn zal in Korazim, En dat men op zal voeden hem In de plaats van Betsaida, En dat hij regneren zal daarna In Caperrnaüm die plaats. Sidrac die zegt ons mede, Dat Antichrist zal zijn gewonnen dan Van een wijf van een man, En dat zijn moeder, als we lezen, De duivel al vol zal wezen Van de uren, in waar ding, Dat ze eerst haar lijf ontving Van Dans geslacht, heb ik vernomen, Daar luttel goeds van is gekomen, [258] Van wiens geslacht Judas was Die God verraadde, zoals ik las. Als Antichrist wordt openbaar En wonder werk hier en daar, En die Roomse koning ziet Dat meest het volk aan hem trekt En hij het niet kan weerstaan, Zo zal hij op die berg gaan Ter plaatse die Golgotha heet, Daar onze heer zijn dood leed, En zal zijn kroon nemen van Zijn hoofd en zet die dan Op dat kruis met een vaart, En heffen zijn handen te hemel waart En zal dat christelijke rijk allemaal Opdragen God den ader: En dan zal dat kruis gelijk In de hemel worden ontvangen Met de koningskroon daar. Dat zal teken zijn voorwaar, Dat einde neemt dat Roomse rijk En alle macht op aardrijk. En als dat kruis wordt ontvangen In de hemel alzo gelijk, Zal die koning eindigen zijn leven [259] En den geest te God geven, En dan zal alle aardse geweld Mits Antichrist zijn geveld; Want God zal hem toestaan Dat hij wonder toe zal brengen: Blinde zullen het zicht ontvangen, Kreupele zullen recht gaan, Dove zullen horen wezen, Bezetene zullen genezen, Die zon zal hij donker maken, Die maan rood als scharlaken. In deze valse tekens zo zal Hij het volk meest bedriegen al; Want al dunkt de lieden dus Dat elk teken aldus ei, En zal nochtans niet zijn alzo Maar de duivel zal het toebrengen Met zijn subtiele dingen, Mits dat het hem God zal toestaan. In de tempel zal hij zitten mede, Als onze heer Jezus Christus deed, En het volk subtiel leren, Daar hij het mede zal veranderen. Deze woorden schrijft ons aldus Die heilige Mechodosius. [260] Nu wil ik u dan meer belijden Van meester Sidrac’ s profetieën. |
|
Hoe ende in wat manieren hi tfolc bedrieghen sal. – VII. Sydrac seit dathi al Vander werelt here sijn sal Ende al tfolc sal onderbringhen Sonderlinghe met vier dinghen: Die hoghe entie edele liede Sal hi bedrieghen met miede Ende met ghelovene grote dinghen, Daer hise tonder mede sal bringhen. Dander maniere daer hi mede sal Dat mate volc aen hem trecken al, Dat sal met anxte wesen, Met pinen ende met groter vresen, Met tormenten ende groot ontsien, So datsi aen hem sullen tien Mids vrese vander doot: Dit sal wesen jammer groot! Die derde maniere is dathi So goeden clerc sijn sal daer bi, [261] Dathi sal connen harde wale Die zeven arten liberale, So dathi in allen zinnen Die goede clerke sal verwinnen; Want die scrifture sal hi ontbinden Met scalcheden die hi vinden Sal in sire behendicheiden, Daer hi tfolc mede sal verleiden. Ten vierden male met zinen doene Sal hi die liede van religioene Aen hem wel trecken connen, Alse monicke sijn ofte nonnen, Minder broeders ende predicaren: Dit mach elken noch meer daren. Dese sal hi bedrieghen al Met tekene die hi doen sal; Want hi sal, hebbic vernomen, Van boven een vier doen comen, So dat schinen sal met allen Oft uten hemele quaem ghevallen, Dat doden sal sine weder saken Ende alt volc vervaert sal maken. Hi sal die dode op doen staen, Datsi spreken sullen ende gaen Ghelijc liede die leven, [262] Die orconde sullen gheven Vanden wondren die hi doet Datsi sijn vraey ende goet. Nu en verstaet groot noch smal Dattie dode leven sal, Maer die duvel sal, twaren, Inder doder lichame varen Die ter hellen sijn ghewaghen, Ende dien so sal hi draghen Dathi spreken ende gaen sal schinen Ende ooc arbeden ende pinen, Oft God onse here selve dade Met sijnre godliker ghenade. Ende Jherusalem die stat Sal hi stichten ende maken bat; Sijn name sal worden mare In al aertrike hier ende daere, So dat tfolc van over al In sijn ghelove vallen sal. |
Hoe en in wat manieren hij het volk bedriegen zal. – VII. Sidrac zegt dat hij al Van de wereld heer zijn zal En al het volk zal onderbrengen Vooral met vier dingen: Die hoge en die edele lieden Zal hij bedriegen met beloning En met beloven van grote dingen, Daar hij ze ten onder mede zal brengen. De tweede manier daar hij mee zal Dat matige volk aan hem trekken al, Dat zal met angst wezen, Met pijnen en met groter vrezen, Met tormenten en groot ontzien, Zodat ze aan hem zullen trekken Mits de vrees van de dood: Dit zal wezen jammer groot! Die derde manier is dat hij Zo’ n goede klerk zijn zal daarbij, [261] Dat hij zal erg goed kunnen Die zeven liberale kunsten Zodat hij in alle zinnen Die goede klerken zal overwinnen; Want die schriftuur zal hij ontbinden Met schalksheden die hij vindt Zal in hem zijn handigheid, Daar hij het volk mee zal verleiden. Ten vierde maal met zijn doen Zal hij die lieden van religie Aan hem wel trekken kunnen, Als monniken zijn of nonnen, Minderbroeders en predikanten: Dit mag elke noch meer deren. Deze zal hij alle bedriegen Met tekens die hij doen zal; Want hij zal, heb ik vernomen, Van boven een vuur doen komen, Zodat schijnen zal met allen Of het uit de hemel kwam gevallen, Dat doden zal zijn tegenzaken En al het volk bang zal maken. Hij zal de doden op doen staan, Dat ze spreken zullen en gaan Gelijk lieden die leven, [262] Die oorkonde zullen geven Van de wonderen dat hij doet Dat ze zijn fraai goed. Nu verstaat groot noch smal Dat de doden leven zal, Maar de duivel zal, zeker, In de dode lichamen varen Die ter helle zijn gewagen, En die zo zal hij dragen Dat hij spreken en gaan zal schijnen En ook arbeiden en pijnen, Of God onze heer het zelf deed Met zijn goddelijke genade. En Jeruzalem die stad Zal hij stichten en maken beter; Zijn naam zal worden bekend In al aardrijk hier en daar, Zodat het volk van overal In zijn geloof vallen zal. |
|
Hoe dat Enoc ende Helyas jeghen hem disputeren sellen, ende hoe hise doden sal. – VIII. Nu als onse here ziet dat al Sijn hant ghewerc bederven sal, [263] Daer hi om storte sijn heylich bloet, Sal hire jeghen senden mitter spoet Sijn twee knechte, alsic las, Dat sijn Enoch ende Helyas, Die levens lijfs, alsmen leest, Int paradijs hebben gheweest Meer dan dusent jaer daer te voren, Om datsi daer toe sijn vercoren. Dese sullen openbare Antekerst sijn contrare, Ende hem ooc segghen dathi Een quaet valsch prophete si Ende al dathi doet ende seit Loghene is ende valscheit Ende dat hijt mitten duvel doet. Ende alse tfolc des wart vroet Ende si die dinc wel verstaen, Sullen sijs Antekerst of gaen Ende vlien ende scuwen sire leren Ende te Gods twee knechte keren. Ende alse Antekerst dan siet Dat hem tfolc algader vliet Ende sine lere after steken, Sal hi so worden ontsteken [264] Van onwaerde ende toorne groot, Dathi sal doen slaen doot Dese twee heylighe Gods knechte. Dan so sullen wel te rechte Gods yngle ter selver uren Die zielen te hemele vuren. Dan sal Antekerst daer na poghen Hoe hi sal bedrieghen moghen Die gherechte zonder waen, Die noch sijn al volstaen. Dan sal onse here ter selver stonde Metten gheeste van sinen monde Antekerste, met haesten groot, Doden mitter gadoot. Dan so sullen thant, te waren, Teekene des oordels baren, Daer Jhesus Cristus comen sal Doemen dese werelt al. |
Hoe dat Henoch en Elias tegen hem disputeren zullen en hoe hij ze doden zal. – VIII. Nu als onze heer ziet dat al Zijn handwerk bederven zal, [263] Daar hij om stortte zijn heilig bloed, Zal hij er tegen zenden met een spoed Zijn t wee knechten, zoals ik las, Dat zijn Henoch en Elias, Die levens lijf, zoals men leest, In het paradijs hebben geweest Meer dan duizend jaar daar tevoren, Omdat ze daartoe zijn uitverkoren. Deze zullen openbaar Antichrist zijn contrarie, En hem ook zeggen dat hij Een kwade valse profeet is En al dat hij doet en zegt Leugen is en valsheid En dat hij het met de duivel doet. En als het volk dus wordt bekend En ze die dingen goede verstaan, Zullen zij Antichrist afgaan En vlieden en schuwen zijn leren En te Gods twee knechten keren. En als Antichrist dan ziet Dat hem het volk allemaal vliedt En zijn leer achteruitsteken, Zal hij zo worden ontstoken [264] Van onwaarde en grote toorn, Dat hij zal doen slaan dood Deze twee heilige Gods knechten. Dan zo zullen wel te recht Gods engelen terzelfder uren De zielen te hemel voeren. Dan zal Antichrist daarna pogen Hoe hij zal bedriegen mogen Die gerechte zonder waan, Die noch zijn al volstaan. Dan zal onze heer terzelfder stonde Met de geest van zijn mond Antichrist met grote haast, Doden met de snelle dood Dan zo zullen gelijk, te waren, Tekens van het oordeel baren, Daar Jezus Christus komen zal Verdoemen al deze wereld. |
|
Van vijftien teekene des doemsdaechs. – IX. Vijftien tekene, als wi lesen, Sullen voor den doemsdach wesen, Teen voren ende tander na, Op vijftien daghe, als ic versta. [265] Opten eersten dach so sal Haer die zee op heffen al Twintich cubitus wale Boven berch ende boven dale, Ende stille staen also mede Als een muer in haer stede. Des andren daghes sal si met allen Neder inden gront vallen Ende so neder, des wilt ghetrouwen, Datmen twater cume sal scouwen. Opten derden dach, twaren, Sullen hem die vissche baren Op dat water vander zee, Ofte si hadden herde wee, Ende meerminnen ende beluwiten, Ende sullen so briesschen ende criten, Dat dat anxtelike ghescal Toten hemele clincken sal. Ten vierden daghe, alsict gome, Sullen beide crude ende bome Sweeten met dropelen groot, Gheverwet alse bloet root. Des vijften daghes, hebbic vernomen, Sullen beesten ende voglen comen Op die velde ghemeenlike, [266] Elc staen bi sinen ghelike, Ende sullen met groten scaren staen Met droefheden zere bevaen, Sonder drincken ende ooc eten. Des sesten daghes, wildijt weten, So sullen ter neder vallen Ghestichten ende huse met allen. Ooc maect ons sulc des vroet, Dat comen sal een vierighe vloet Uten Westen metter vaert Ende sal lopen ten Oosten waert. Des zevenden daghes sullen ghemeen Te gader lopen alle die steen Ende so hortten ende steken Datsi in stucken sullen breken, Ende elc stuc daer toe mee Sal tander steken al ontwee. Des achtenden daghes sal Aerdbevinghe sijn al over al, Also groot, hebbic verstaen, Dat menschen noch beesten en sullen staen Moghen, mar vallen ghereet, Wedert hem si lief ofte leet. Des neghenden daghes sal aertrike [267] Effen worden ende ghelike, So dat berch ende dal Slecht sullen sijn al over al. Des tienden daghes, hebbic verstaen, So sullen die menschen gaen Uten holen, daer si waren In ghecropen, ende hem baren, So cranc van herten ende verdaert. Datsi niet spreken en sullen een waert. Des elfsten daghes sullen te zamen Verrisen der doder lichamen Ende sullen op hare grave staen; Want die grave sullen opgaen Van zonne[n] opganghe, dat verstaet, Tote dat die zonne ondergaet, So dattie dode, wijf ende man, Uut sullen moghen comen dan. Des twalefsten daghes met allen Sullen die sterren schinen vallen, Want si sullen uut hem spraeyen Eenrehande vierighe raeyen. Des dertienden daghes, vintmen bescreven, Sullen sterven si die leven, [268] Om datsi na Gods bevelen Metten doden verrisen zelen. Des viertienden daghes, zonder merren, Sullen hemele ende aerde berren. Des vijftienden daghes, seit dat Latijn, Sullen nuwe hemele ende aerde sijn, Ende alle menschen, zonder waen, Sullen vander doot opstaen Ende voor dien rechter comen zaen Ende haer oordeel daer ontfaen Voor al die werelt openbare, Daer niement en sal sijn zonder vare. Aldus en sal waerlike Niet sijn in aertrike, Boven noch beneden, ten sal Maniere van rouwe tonen al Jeghen den eyseliken doemsdach, Dien al die werelt duchten mach. Na dien dan dat dat firmament, Bome, crude ende elc element, Stene, vogle ende diere Dus sullen tonen maniere Van zericheden toter doot Jeghen dat anxtelike oordel groot, [299] Wat moghen wi arme menschen doen dan, Die redenlijc verstaen hebben an Ende dat vonnesse ende dat oordeel Ontfaen moeten al gheheel, Dies niement ontflien en mach? Ay! dat sal sijn die dach, Dien wi wel ontsien moghen Ende wel trecken voor onse oghen! |
Van vijftien tekens van de doemsdag. – IX. Vijftien tekens, als we lezen, Zullen voor den doemsdag wezen, De ene voor en de ander daarna, Op vijftien dagen, als ik versta. [265] Op de eersten dag zo zal Haar die zee opheffen al Twintig kubiek wel Boven berg en boven dal, En stil staan alzo mede Als een muur in zijn plaats. De volgende dag zullen zei met allen Neder in de grond vallen En zo neder, dus wil het vertrouwen, Dat men het water nauwelijks zal aanschouwen Op de derden dag, zeker, Zullen zich de vissen openbaren Op dat water van de zee, Of ze hadden erg pijn, En meerminnen en zee gedrochten, En zullen zo briesen en krijsen Dat dat angstige geschal Tot de hemel klinken zal. Ten vierde dagen, als ik het gok Zullen beide kruiden en bomen Zweten met grote druppels, Gekleurd als bloedrood. De vijftiende dag, heb ik vernomen, Zullen beesten en vogels komen Op die velden algemeen, [266] Elk staat bij zijn gelijke, En zullen met groten scharen staan Met droefheden zeer bevangen, Zonder drinken en ook eten. De zesde dag, wil je het weten, Zo zullen ter neder vallen Gestichten en huizen met allen. Ook maakt sommige ons bekend, Dat komen zal een vurige vloed Uit het Westen met een vaart En zal lopen ten Oosten waart. De zevende dag zullen algemeen Tezamen lopen alle stenen En zo hortten en steken Dat ze in stukken zullen breken, En elk stuk daartoe meer Zal de ander steken al stuk. De achtste dag zal Aardbevingen zijn al overal, Alzo groot, heb ik verstaan, Dat mensen noch beesten en zullen staan Mogen, maar vallen gereed, Weder het hen lief is of leed. Des negende dag zal aardrijk [267] Effen worden en gelijk, Zodat berg en dal Slecht zullen zijn al overal. De tienden dag, heb ik verstaan, Zo zullen die mensen gaan Uit de holen, daar ze waren In gekropen, en hem bewaren, Zo wak van harten en bedaard. Dat ze niet spreken zullen een woord. Des elfde dag zullen tezamen Verrijzen de dode lichamen En zullen op hun graf staan; Want die graven zullen opengaan Van zonsopgang, dat verstaat, Totdat de zon ondergaat, Zodat de dode, wijf en man, Uit zullen mogen komen dan. De twaalfde dag met allen Zullen de sterren schijnen te vallen, Want ze zullen uit hen sproeien Een soort vurige stralen. De dertiende dag, vindt men beschreven, Zullen sterven die leven, [268] Omdat ze naar Gods bevelen Met de doden verrijzen zullen. De viertienden dag, zonder dralen, Zullen hemel en aarde branden. Des vijftiende dag, zegt dat Latijn, Zullen er nieuwe hemels en aarde zijn, En alle mensen, zonder waan, Zullen van de dood opstaan En voor die rechter komen gelijk En hun oordeel daar ontvangen Voor de hele die wereld openbaar, Daar zal zijn zonder gevaar. Aldus en zal waarlijk Niets zijn in aardrijk, Boven noch beneden, het zal Manier van rouw tonen al Tegen de ijselijke doemsdag, Die de hele die wereld duchten mag. Na dien dan dat dat firmament, Bomen, kruiden en elk element, Stenen, vogels en dieren Dus zullen tonen manier Van pijnen tot de dood Tegen dat angstige grote oordeel, [299] Wat mogen wij arme mensen doen dan, Die redelijk verstaan hebben aan En dat vonnis en dat oordeel Ontvangen moeten al geheel, Die niemand ontvlieden mag? Aai! Dat zal zijn die dag, Die we wel ontzien mogen En wel trekken voor onze ogen! |
|
Hoe onse here comen sal ten oordele. – X. Die heilighen segghen ons aldus, Dattie Gods zone Jhesus Cristus Alle menschen doemen sal Te Josaphat in dat dal; Want die vader gaf hem gheheel Macht te doene dat oordeel Na sinen wisen bescheide, Alse Cristus selve seide: ‘Omne judicium dedit filio,’ Dit Latijn luudt also. - ‘Dattie vader den zone gaf Alle vonnesse,’ dits daer af Dat Dietsch, des seker weest, Also men in die ewangelie leest. [270] Jeghen dat dat oordel sal wesen, Sullen blasen, hebbic ghelesen, Gods bosinen na sijn bevelen, Daer mede dat ontwecken zelen Alle menschen te samen, Ende met ziele ende met lichamen Opstaen dan, te waren, Inden pointe van dertich jaren: Hier en twivele niement an: Dies niet en gheloofde, waer inden ban. Ay! zotte menschen ende rude! Wat vreseliker ghelude Sullen die bosinen gheven! Wi mochten te hant wel beven Jeghen dien eyseliken luut, Daer niement en mach sijn uut. Wi moeten alle openbaer Voor sijn aenschijn comen daer; Want daer en sal nerghen Sculen sijn noch berghen; Subtijlheit noch argument En sullen daer helpen twent; Wenen, gheven noch smeken [271] En sullen den rechter moghen weken, Noch wi ooc in boeten staen; Want die tijt is dan voldaen, Dien ons God hadde ghegheven Om te betren onse leven. Cristus sal daer op een wolke Hem vertonen sinen volke Ende die tekene van zinen wonden Hem vertonen daer tien stonden; Cruce, crone, nagle mede, Ende dat spere ooc daer ter stede Salmen ooc daer scouwen an. Sydrac seit, die wise man: ‘En houdt dat niet voorwaer, Dat dat cruce sal wesen daer Daer onse here aen was gheset, Crone, spere, nagle met, Maer daer sal des ghelike zijn, Claerre dan dat zonnen schijn: Hem te scanden diene wouden Voor enen pueren mensche houden, Die nu sullen sijn ghewes Dat hi coninc der glorien es; [272] Ende hem te trooste diene hilden Over God ende mede wilden Hem dienen, vrooch ende spade, In wien dat is alle ghenade.’ Themelsche here sal mede Daer sijn ter selver stede Ende al dat ye, zonder waen, Ontfinc redelijc verstaen. Nu moghedi vraghen hoet al Ghestaen sal in dat dal; Want elc mach merken dat Vele te cleine is die stat So vele menschen daer tontfane. Meestre doen ons te verstane, Dattie menschen na Gods bevelen In die lucht ooc wesen zelen, Boven, beziden ende onder: Dies en derf niement wonder Hebben, des sijt ghewes, Want God alles machtich es. Onse here die sal daer kinnen Elcs menschen herte binnen Ende al dathi ye ghedede, Waest goet ofte quaet mede; [273] Ende elken mensche sal voorwaer Sine consciencie wroeghen daer. God sal selve die zonden wroeghen, Ende ooc al na sijn ghevoeghen Sal hi wisen ende rechten met: Dit en is niet ghelijc onser wet. Den verdoemden sal dincken des Dat sijn vonnesse gherecht es Ende dathi ooc, hoe dat vaert, Der helscher pinen wel is waert. |
Hoe onze heer komen zal ten oordeel. – X. Die heiligen zeggen ons aldus, Dat de Gods zoon Jezus Christus Alle mensen verdoemen zal Te Josafat in dat dal; Want de vader gaf hem geheel Macht te doen dat oordeel Naar zijn wijze bescheidt, Als Christus zelf zei: ‘Omne judicium dedit filio,’ Dit Latijn luidt alzo. - ‘Dat de vader de zoon gaf Alle vonnis,’ dit is daarvan Dat Diets, dus zeker weet, Alzo men in het evangelie leest. [270] Tegen dat dat oordeel zal wezen, Zullen blazen, heb ik gelezen, Gods bazuinen, naar zijn bevelen, Daar mede dat opwekken zullen Alle mensen tezamen, En met ziel en met lichaam Opstaan dan, te waren, In de punt van dertig jaren: Hier twijfelt niemand aan: Die het niet geloofd, was in de ban. Aai! Zotte mensen en ruwe! Wat vreselijker geluid Zullen die bazuinen geven! Wij mochten gelijk wel beven Tegen dat ijselijke geluid Daar niemand mag zijn uit. Wij moeten alle openbaar Voor zijn aanschijn komen daar; Want daar zal nergens Schuilen zijn noch verbergen; Subtiel noch argument En zullen daar helpen niets; Wenen, geven noch smeken [271] En zullen de rechter mogen weken, Noch we ook in boete staan; Want de tijd is dan voldaan, Die ons God had gegeven Om te beteren ons leven. Christus zal daarop een wolk Hem vertonen zijn volk En die tekens van zijn wonden Hen vertonen daar te die stonden; Kruis, kroon, nagels mede, En de speer ook daar ter plaatse Zal men daar ook aanschouwen. Sidrac zegt, die wijze man: ‘Men houdt dat niet voorwaar, Dat dat kruis zal wezen daar Daar onze heer aan was gezet, Kroon, speer, nagels mede, Maar daar zal dergelijke zijn, Helderde dan de zonnen schijn: Hem te schande dien hem wilden Voor een puur mens houden, Die nu zullen zijn gewis Dat hij koning der glorie is; [272] En hem te troosten die hem hielden Over God en mede wilden Hem dienen, vroeg en laat, In wie dat is alle genade.’ De hemelse heer zal mede Daar zijn terzelfder plaats En al dat ooit, zonder waan, Ontving redelijk verstand. Nu mag je vragen hoe het al Staan zal in dat dal; Want elk mag merken dat Vele te klein is die stat Zo vele mensen daar te ontvangen Meesters doen ons verstaan, Dat de mensen naar Gods bevelen In die lucht ook wezen zullen, Boven, bezijden en onder: Dat behoeft niemand te wonder Hebben, dus is het zeker, Want God alles machtig is. Onze heer die zal daar kinnen Elk mensen hart van binnen En al dat hij ooit deed, Wast het goed of kwaad mede; [273] En elk mens zal voorwaar Zijn geweten wroegen daar. God zal zelf die zonden wroegen, En ook al naar zijn gevoeg Zal hij wijzen en rechte mede: Dit is niet gelijk onze wet. De verdoemden zal denken dus Dat zijn vonnis gerecht is En dat hij ook, hoe dat het gaat, Der helse pijn wel is waard. |
|
Vanden anxte des oordeels, ende hoe die quade ghewijst sullen werden ter hellen. – XI. Die anxt sal daer so groot sijn Voor des rechters gram aenschijn, Daer hi dat oordel sal gheven, Dattie yngle sullen beven. Maria, sijn moeder, sal daer Ende die heylighen hebben vaer Ende Sinte Jan Baptiste, Die van zonden noit en wiste: So moghen wi arme zondaren Ons met rechte wel vervaren, Die binnen alle onse jaren Cume ye sonder zonde waren. [274] Daer sullen die yngle na desen Die goede uten quaden lesen, Ende die goede, zonder letten, Tons heren rechter zide zetten, Entie quade ter slincker hant. Dan sal spreken onse here te hant Toten ghenen, zonder waen, Die te sijnre slincker ziden staen, Met woorden die sullen sniden Ghelijc den zwaerde in beiden ziden: ‘Ic was hongherich, ende ghi En gaeft niet tetene mi; Dorstich, ghine hebt mi niet ghelaeft; Naect, dat ghi mi niet aen en gaeft; Inden kerker was ic daer toe, Ghine visiteerdet mi niet doe; Ziec so was ic ooc mede, Ghine vraghet mi niet wat ic dede. Gaet, vermaledide! schiere In dat ewelike viere, Daer ghi altoos in bliven selt Inder duvele ghewelt!’ Dat vonnesse sal sijn zwaer Dattie rechtre sal gheven daer; Want en sal niement moghen keren, [275] Noch ooc moghen appelleren Voor enighen rechter, sijts ghewes, Want niement boven hem en es. Ay! wat jammer sal daer sijn, Om datsi haers Gods aenschijn Nemmermeer en sullen moghen Aenscouwen met haren oghen, Gheset uut allen verlooste Ende uut allen hope van trooste, Daer hem anders niet volghen en sal Dan die bitter helsche wal, Die dueren sal zonder enden; Want Gods woort en mach niet wenden. Dan sullen die duvele wreet Daer te hant sijn ghereet Ende jaghent al ter hellen, Daer si ewelijc zullen quellen, Duvele ende menschen, hebbic vernomen, Ende nemmermeer daer uut comen. |
Van de angst der oordeels en hoe die kwade gewezen zullen werden ter helle. – XI. Die angst zal daar zo groot zijn Voor de rechters gramme aanschijn, Daar hij dat oordeel zal geven, Dat de engelen zullen beven. Maria, zijn moeder, zal daar En die heilige hebben gevaar En Sint Johannes de Doper, Die van zonden nooit wist: Zo mogen wij arme zondaren Ons met recht wel bang maken, Die binnen alle onze jaren Nauwelijks iets zonder zonde waren. [274] Daar zullen die engelen na deze Die goede uit de kwaden lezen, En die goede, zonder letten, Tot onze heer rechterzijde zetten, En die kwade ter linkerhand. Dan zal spreken onze heer gelijk Tot diegenen, zonder waan, Die tot zijn linkerzijden staan, Met woorden die zullen snijden Gelijk den zwaarden in beiden zijden: ‘Ik was hongerig, en gij En gaf mij niet te eten Dorstig, ge hebt mij niet gelaafd; Naakt, dat gij mij niet aangaf; In de kerker was ik daartoe, Gij visiteerde mij niet toen; Ziek zo was ik ook mede, Gij vroeg mij niet wat ik deed. Gaat, vermaledijde! Snel In dat eeuwige vuur, Daar gij altijd in blijven zal In het duivelse geweld!’ Dat vonnis zal zijn zwaar Dat de rechter zal geven daar; Want er zal niemand mogen keren, [275] Noch ook mogen appelleren Voor enige rechter, dat is zeker, Want niemand boven hem eis. Aai! Wat jammer zal daar zijn, Omdat ze hun Gods aanschijn Nimmermeer zullen mogen Aanschouwen met hun ogen, Gezet uit allen verlossing En uit alle hoop van troost, Daar ze anders niet volgen zal Dan die bitter helse wal, Die duren zal zonder einden; Want Gods woord mag niet wenden. Dan zullen die wrede duivels Daar gelijk zijn gereed En jagen het al ter helle, Daar ze eeuwig zullen kwelen, Duivels en mensen, heb ik vernomen, En nimmermeer daaruit komen. |
|
Hoe die gherechte met Gode zullen varen te hemelrike. – XII. Nu sal hem Cristus omme keren, Die here is alre heren, [267] Ende tonen een lieflijc aenschijn Hem die ter rechter ziden zijn. Hi sal spreken: ‘Lieve vriende, Want mi van u elc wel diende Doe ghi waert op aertrike, Ende mi hilt waerlike Over uwen warighen God, Ende ooc wel hilt mijn ghebod Ende die werke der ontfermichede Aen die arme vervollet mede, So coomt met mi allegader In dat rike mijns vader, Dat u bereet heeft gheweest dan Van dat aertrike eerst began.’ Nu en mochtic niet ghelesen Wat vruechde dan daer sal wesen, Daer die coninc dus vriendelike zal Sine vriende lieflijc noden al Te sire glorien met sulker eren, Daer si nemmermeer uut en keren. Daer sal die coninc, twaren, Selve alre voorst varen, Sijn moeder bi hem, alsic versta, Sijn ynglen ende sijn heilighen na [277] Ende alle sine vriende ghemeenlike, In die vruechde van hemelrike, Met glorien, met sanghe hooch. Niement daer toe en dooch Dathi hier of yet vele sprake, Want si is te hoghe die sake. Nu sal, also wi lesen, Die stede vervolt wesen, Daer Lucifer ende sine ghesellen Uut vielen inder hellen: Dats die tiende choer, alsic las. Onse here jonne ons allen das, Dat wi daer alle moeten comen te zamen! Nu segt allegader Amen! - Amen! |
Hoe de gerechte met God zullen varen te hemelrijk. – XII. Nu zal hem Christus om keren, Die heer is van alle heren, [267] En tonen een lieflijk aanschijn Hem die ter rechterzijden zijn. Hij zal spreken: ‘Lieve vrienden, Want mij van u elk wel diende Toen gij was op aardrijk, En mij hield waarlijk Over uwen ware God, En ook wel hield mijn gebod En die werken der ontferming Aan die arme vervulde mede, Zo kom met mij allemaal In dat rijk van mijn vader, Dat u bereid heeft geweest dan Van dat aardrijk eerst begon.’ Nu mocht ik niet gelezen Wat vreugde dan daar zal wezen, Daar de koning dus vriendelijk zal Zijn vrienden lieflijk alle nodigen Tot zijn glorie met zulke eren, Daar ze nimmermeer uit keren. Daar zal die koning, zeker, Zalf aller voorste gaan, Zijn moeder bij hem, zoals ik versta, Zijn engelen en zijn heiligen na [277] En al zijn vrienden algemeen, In de vreugde van hemelrijk, Met glorie, met hoog gezang Niemand daartoe dacht Dat hij hier of iets veel sprak, Want jet is te hoog die zaak. Nu zal, alzo we lezen, Die plaats vervuld wezen, Daar Lucifer en zijn gezellen Uit vielen in de hellen: Dat is het tiende kooor, zoals ik las. Onze heer gunt ons allen dat, Dat we daar alle moeten tezamen komen! Nu zeg allemaal Amen! - Amen! |
Zie verder volkoomen.nl