Herenweg

De originele Sint Adelbert abdij van Egmond Binnen, de oudste abdij van Holland, dateerde uit het begin van de tiende eeuw en groeide in de Middeleeuwen uit tot een belangrijk religieus en cultureel centrum. Logisch dus dat de abdij op een knooppunt van wegen kwam te liggen, waarschijnlijk al bestaande wegen. Daar werkten de monniken zelf aan mee. Dat waren niet alleen vrome mensen, het waren ook vaklieden. De monniken verkavelden, ontgonnen, groeven sloten en kanalen. Ze hebben daar een hoeve gesticht, Egmond aan de Hoef. Ze verkavelden, ontgonnen, groeven sloten en kanalen, maar dat deden ze niet alleen, daar hielp het volk mee en de voorman van die gravers was de graaf, vergelijk dijkgraaf. Ze hielpen de graaf om een burcht te bouwen en werden daardoor burgers genoemd, later ook beschermers van de stad. En een vorst komt van de voorste, de eerste man die ten strijde trok. Hertog van die voor het heir toog en de plaats waar het leger overnachtte was een herberg, vergelijk het Engelse harbour; haven.

Ook zorgden ze voor verbetering en vernieuwing van wegen, waarschijnlijk waren de monniken mede betrokken bij de aanleg van wegen die de Egmondse abdij verbonden met kloosters elders in het land.

Vanuit die abdij gaan de twee belangrijkste wegen. De eerste is de Heir, Heer of He(e)renweg. De tweede is de Westerweg. Die namen kom je overal tegen. Soms worden ze onderbroken, maar verderop is die naam er weer. Juist waar die naam verdwenen is tekent de historie van West-Friesland, daar is iets gebeurd, een ramp, een overstroming, dijkdoorbraak of iets dergelijks. En er is wat gebeurd in het verleden. Zo verhaalt Commelin in 1726 dat in er 1570 met de Allerheiligenvloed wel 400 000 mensen omgekomen zijn. Misschien klopt dat aantal niet, maar het geeft wel weer hoe verschrikkelijk die storm was want hoeveel mensen zouden er toen gewoond hebben? En dat is maar een van die rampen, als je de weg volgt zie je er meer. Dat is onze geschiedenis, een geschiedenis die je nog steeds ziet als je goed kijkt. In mijn visie hebben al die Heren- en Westerwegen ooit doorlopende wegen gevormd over grote afstanden. In zuidelijke richting is de Herenweg/Heereweg (N512) vanaf de Egmondse abdij aanvankelijk gemakkelijk te volgen tot en met Bakkum. (Heereweg). De logische route voert onder andere namen zuidwaarts door Castricum (langs de oude dorpskerk, oorspronkelijk daterend uit de 11^e eeuw), Heemskerk (het middeleeuwse Slot Assumburg) en zo verder, tot in Haarlem bij de Haarlemmerhout de naam Herenweg (N208) weer opduikt. Deze loopt vervolgens zuidwaarts langs landgoed Groenendaal en Linnaeus hof in Bennebroek. Daar verandert de N208 van naam.

Pas in Lisse zijn weer twee stukjes Heereweg te vinden, voorbij Lisse loopt opnieuw de N208 als Heereweg verder naar Sassenheim richting Rijnsburg. Verder zuidelijk in die regio ‘waaiert’ de naam Herenweg uit en is onder meer terug te vinden in Noordwijk, Noordwijkerhout, Warmond, Wassenaar en Katwijk. Vanuit Warmond liep die weg wel naar Leiden. Vandaar naar Den Haag. Mogelijk nog verder, zie https://www.google.com/maps/d/edit?mid=zr8_KJQsjXDU.kN5h0Ag1pppE

De T. Splitsing vlak bij Bergen.

Nabij de abdij van Egmond Binnen loopt de Herenweg (N512) ook noordwaarts door Egmond aan den Hoef. Als N511 loopt de Herenweg daarna door de buurtschappen Wimmenum en ’t Woud richting Bergen, waar het bij de naam Eeuwigelaan verdwijnt. Ter hoogte van Bergen stopt de weg opeens.

Vlak ervoor is er nog een oude Herenweg wat vermoedelijk een oude afslag was naar Bergen. Dat is daar ook een nat gebied wat de naam Wiertdijkje bij Bergen wel aangeeft.

Trek bij de splitsing de lijn van de Herenweg fictief door naar het noorden dan zie je deze naam in Schoorl weer tevoorschijn komen als Heereweg, de belangrijkste straat door het dorp. Hier is dus een stuk weg verdwenen, waarschijnlijk ondergestoven door duinzand.

In de reconstructiekaart van West-Friesland en Kennemerland omstreeks 1300 door H. Schoorl van een kaart van Beekman is die doorbraak nog niet te zien. Wel wordt Zwaagdijk al aangegeven. Dat betekent dat de Friezen toch goed georganiseerd geweest moeten zijn omdat ze al dijken aanlegden voor de verslagen werden door de Hollandse graven.

Uit Google maps.

Na Schoorl is de Heereweg terug te vinden in Groet en tweemaal in Camperduin, richting strand. Daar wordt die rechte lijn onderbroken, waarschijnlijk door een doorbraak vanuit de zee en is bekend als het Hargergat. Na die bocht volgt dan logisch de naam Oude Heereweg. Vanaf Groet/Camperduin kom je noordwaarts in een gebied, waar de landinrichting sinds de Middeleeuwen beïnvloed is door kustafslag, dijkdoorbraken en overstromingen en natuurlijk inpolderingen. Ga je ervan uit dat de weg naar de zee liep en daar eindigde bij een haventje zou de weg dan ophouden. Mogelijk liep de weg hier verder langs de kust.

Oude kerk van Groet.

Maar de kerk van Groet staat ook op een terp en zal dus vroeger midden in het dorp gestaan hebben. Het is nu een rechte weg vanwege die overstromingen. Trek je een lijn vanuit de kerk van Groet naar Schagen zie je de naam weer terugkomen in Sint-Maarten. Daarna buigt de route oostwaarts (Valkkogerdijk), richting Schagen. Daar verdwijnt de naam weer vanwege de vele wielen of doorbraken bij Schagen. Logisch, want pas in de vijftiende eeuw vond de bedijking plaats van de polder Burghorn, ten noorden van de Valkkogerdijk.

In Schagen zie je de Herenstraat in het centrum weer verschijnen. Bij de plek waar het Middeleeuwse kasteel van de Heren van Schagen stond en waarvan de resterende twee torens zijn opgenomen in het nieuw gebouwde Slot Schagen. De Herenstraat gaat over in de Gedempte Gracht en de lijn oostwaarts doortrekkend duikt een paar kilometer verder de Heerenweg weer op, eerst naar Barsingerhorn en daarna richting Kolhorn.

Kerk van Hoogwoud staat op een flinke terp.

Verder reizend langs de West-Friese dijk vinden we bij Aartswoud de Herenweg terug als verbindingsweg in zuidwaartse richting naar Hoogwoud, waar in 1256 de Slag bij Hoogwoud plaatsvond, waarbij Graaf Willem II van Holland en Zeeland sneuvelde in de strijd tegen de Friezen en waar H. Wulfram koning Radboud wilde dopen en waar mogelijk Bonifatius gedood werd. Deze Herenweg gaat over in de Middenweg, waarna er alleen in Opmeer nog een stukje Herenweg terug te vinden is.

Mogelijk ging die weg zo door via nu Zomerdijkjes naar Wadway naar de Raadhuisstraat, Oude Gouw naar Wognum.

Oude kerk in Wognum aan de Oude Gouw.

Terp in Hauwert waar nu het landgoed Robacher’s watermolen staat. Daar stonden eerder enige boerderijen waarvan de ene volgens de eigenaar middeleeuwse gewelven in de kelder had.

Vandaar naar Hauwert. Daar eindigde die weg op de plaats die bekend stond als Hauwerter Zak. Daar is een overstroming geweest wat nog te zien is in de wiel en bekend staat als de Eendenkooi. Die doorbraak staat nog niet op de kaart van Beeldsnijder uit 1575. Wel de Zwaagdijk die wel aangelegd was om Westwoud en de Streek tegen water te beschermen. Toch heb ik altijd gedacht dat de overstroming bij Hauwert / Wervershoof de reden was om de Zwaagdijk aan te leggen.

Dus zal die overstroming ook wel in 1570 gebeurd zijn en nog niet vermeld op de kaarten. Of die doorbraak was later want je ziet wel op de hoogte van de Zeeweg in Wervershoof twee plassen. Ook de uitspringing in Westwoud (zie verder) is al aanwezig. In ieder geval werd Hauwert door die doorbraak onbelangrijk. Professor Waterbolk heeft nog op het land van de gebroeders Langedijk vlak bij de Eendenkooi een terp onderzocht omdat hij dacht dat dit een oude begraafplaatsen was. Hij vond niets. Dat lijkt ook wel logisch, je begraaft de doden niet op een nat stuk land. Dan ga je naar Westwoud of Hoogwoud. Het zijn waarschijnlijk wel vluchtheuvels geweest zoals ik ze ook gezien heb in de Peizer maden die de boeren bij nat weer gebruikten om hun vee op het droge te trekken.

Boerderij in de Neuvel.

Trek je de weg door van Hauwert naar Wervershoof kom je uit in de Neuvel. (vermoedelijk van den Heuvel) In de Neuvel was een straat die Reerwert heet, wert van wierde. Nu is er nog een Beerwerf. Daar staat op een hoge wierde of werf de boerderij van vroeger Voc Koomen. De Neuvel is dus een terp wat de naam Wervershoof aangeeft en nog goed te zien is; Hoeve op een werf of wierde.

Uit Beeldsnijder 1575. De weg naar Wervershoof moet iets hoger liggen tot in het dorp. Het Weeltje is nog niet afgebeeld, die zou moeten staan op de plaats van Dyck. Of het moet de plas zijn die even verder voorbij de Rijweg staat aangegeven.

Bij Blaue, 1604, wordt Zwaagdijk over de hele lengte van West-Friesland getrokken en is de weg van Hauwert ook nog aanwezig met de afslag naar Oostwoud.

Bocht in de Dorpstraat. Uit Google maps.

Boerderij op het Hogelandje.

Trek je de weg van Wervershoof rechtdoor kom je op de Dorpsstraat. Die eindigt in een rare bocht bij de Zeeweg. In die bocht staan mooie oude boerderijen die wat schril afsteken bij de kleine arbeidershuisjes aan de Zeeweg. Hier is dus iets gebeurd.

Trek je de weg echter recht door kom je in het Hoogelandje in Andijk waar nog een boerderij op een terpje staat. Een andere is een paar jaar geleden afgebroken en stond ook op een terpje. Tussen het Hoogelandje en de Dorpsstraat is dus iets gebeurd. Ook na het Hoogelandje is de weg verdwenen. Waarschijnlijk is dit hele gebied overstroomd geweest.

In Lemmer verschijnt weer een Herenweg, die zou aan kunnen sluiten op die van Hoogwoud. Zo ook een Heerenweg in Ouwsterhaule. Mogelijk ging die via Sneek naar Harstawei bij N354 en dan naar Grou. Vandaar naar Leeuwarden en zo naar Stiens. In Stiens is er wel een Hege Hearewei. In Marum is er een lage Herenweg die over gaat in Hearrewei. Dan naar Dokkum, hoewel er vlakbij Anjum weer een Hearrenwei is. Zo naar Eenrum en dan naar Winsum. Die Herenweg zie je weer in het oude monnikenbolwerk Aduard en komt ook voor in Groningen vanaf de Grote Markt richting Haren en vanaf Haren gaat de Heirweg naar Coevorden. Vanaf Winsum was er een splitsing naar Spijk en zo naar Duitsland, via het water of via Delfzijl, richting Emden.

Ook komt die Herenweg voor in Peize en zo naar Roden, Donkerbroek etc.

De vraag is echter, trek je de lijn vanaf Barsingerhorn of vanuit Wervershoof?

Tweede Herenweg. Bocht in de Zanddijk die via de boerderij met doodlopende weg naar Runxspuut loopt.

Het lijkt onlogisch om twee Herenwegen naast elkaar aan te leggen. Dat komt vanwege de stroom die daartussen liep, Kynheim, die de Kennemers van de Friezen scheidde. Die monding was te Egmond, van enge monding. Die liep van Kromme Y of Krommenie over het meer Flevo naar de Vecht en bij Utrecht in de Rijn.

Vanaf de abdij in Egmond Binnen is rechter kant een weg die naar Limmen gaat door een dat stuk dat nu braak, broek of brak land is naar het Runxputje (runen: geheim) richting Herenweg die daar nog Hoogeweg heet. Links gaat de weg ook naar de Westerstraat.

Runxputje.

Aan de Hoogeweg rechts daarvan staat het klooster dat zorgt voor de staties en kerk. Opvallend is dat het klooster op een verhoging staat, een terpje. Gaan we links richting Heiloo verschijnt al gauw de Herenweg.

Die loopt langs het oude kerkje van Heiloo dat ook op een terpje staat. Waarom zou hier een kerk, net zoals elders, op een terpje staan? De reden is wel dat het de omgeving vroeger nat moet zijn geweest.

Weg van Heiloo voor en na de stoplichten.

Nog is de weg goed te zien langs de Kennemerstraatweg aan dat oude weggetje met die dikke rij bomen die tenslotte oplost in de Kennemerstraatweg. Dat wel vanwege de smalle strook die daar zeer nat was zodat aan beide zijden niet of weinig gebouwd werd. Daar was wel een tolhuis met oversteek van het water vanuit Egmond aan de Hoef, zie de naam Heiloeër Tolweg. Vermoedelijk ging die weg gelijk met het water naar de Herenweg in Alkmaar richting de haven van Oudorp via de Heiloeër Dijk.

Herenweg Alkmaar bij splitsing Kooltuin, Dijk en Trompenburg.

Oude kerkje van Oudorp. Uit Google maps.

Trek je de Herenweg van Alkmaar fictief door dan kom je uit bij de Herenweg in Oudorp waar die samengaat met de Westerweg bij het oude kerkje dat ook op een terp staat.

Ga je die omhoog kom je langs de Munnikenweg in het oude Vroonen dat in 1194 door graaf Johan in de strijd met de Friezen met de grond gelijk maakt werd en nu Sint Pancras heet. Die weg voert omhoog via de Bovenweg tot het eind van Sint Pancras. Daar stopt het opeens. Hier is dus iets gebeurd. Daar begint het gebied van Heerhugowaard dat ook ontstaan is uit een van die doorbraken. Zie verder Westerweg, een naam die je ook ziet op de weg langs het kanaal dat Sint Pancras afsluit met Heerhugowaard.

Trek je de Herenweg van Alkmaar fictief door dan kom je uit bij de Herenweg in Oudorp waar die samengaat met de Westerweg bij het oude kerkje dat ook op een terp staat.

Ga je die omhoog kom je langs de Munnikenweg in het oude Vroonen dat in 1194 door graaf Johan in de strijd met de Friezen met de grond gelijk maakt werd en nu Sint Pancras heet. Die weg voert omhoog via de Bovenweg tot het eind van Sint Pancras. Daar stopt het opeens. Hier is dus iets gebeurd. Daar begint het gebied van Heerhugowaard dat ook ontstaan is uit een van die doorbraken. Zie verder Westerweg, een naam die je ook ziet op de weg langs het kanaal dat Sint Pancras afsluit met Heerhugowaard.

Die oude weg is goed te zien op deze kaart van; http://www.boekwinkeltjes.nl/singleorder.php?id=142056366

Ook de Westerweg is goed te zien. Dit zal de bestorming van Alkmaar zijn door de Spanjaarden.

Kanaal.

Huis Eenhoorn in Egmond aan de Hoef.

Bij Egmond aan de Hoef staat het oude slot. Daar woonde de voorman van de gravers, de graaf. Vlak daarbij ligt een huis, de Eenhoorn, horn in betekenis als horen of haven. Vandaar gaat een kanaal door het brakke, braak of broekland richting Heiloo waar de nauwste en waarschijnlijk natste verbinding was en de oude weg op zijn smalst waar nu nog vrijwel geen huizen staan en wel een tolweg was zoals de naam Heiloeër Tolweg nog aangeeft. Verder via Heilooërdijk en tenslotte langs de Herenweg te Alkmaar naar Ouddorp. Daar komt de weg samen met de Westerstraat bij dat oude kerkje.

Oudorperdijkje recht bij de Friesebrug.

Westerstraat vlak bij de brug over de snelweg en langs de spoorlijn als een leeg veld, waarschijnlijk te nat om te bebouwen.

Westerweg.

De tweede weg, Westerse of Westelijk weg. Opvallend is dat die naam ook overal voorkomt of ze nu in het zuiden oosten of noorden liggen, ze heten Westerse weg. Gaan we naar beneden vanaf Bollendorp over de spoorlijn bij de Kapellaan gaat de Westerweg over in Limmen in de Uitgeesterweg, Startingerweg, Buurtweg, Hoogegeest (geest of gaastgronden) langs de Westdijk richting Oudorp via Baanpad waar het weer Westerweg wordt voor de oude kerk van Oudorp.

Einde Westerstraat Alkmaar bij rotonde. Uit Google maps.

Gaan we omhoog bij de abdij voert de weg eerst links van de trein in Heiloo en later rechts door het bos, over de weg langs de Alkmaarse Hout en komt uit bij de rotonde te Alkmaar. Je zou verwachten dat het naar de kerk loopt waar ook een Geeststraat is als zijnde het droogste en hoogste stuk grond. Als je goed kijkt bij het eind van de Westerweg zie je dat die weg rechtdoor liep en vermoedelijk om Alkmaar heen, richting Snaarmanslaan, Spoorstraat en zo via Huiswaard naar de molen op de Munikenweg. Dat langs die oude kastelen die daar stonden vanwege het verkeer en tolgelden naar de aansluiting van de Herenweg in Oudorp. Omdat de weg niet naar Alkmaar voert betekent het de onbelangrijkheid van de stad in die tijd.

Kasteel die in het verlengde van Westerweg bij de Munnikenweg in Ouddorp stond, staat.

Oude boerderij aan de Munnikenweg staat op een terp, vergelijk die maar eens met de boerderij die rechts van de weg staat.

(Rechts van Sint Pancras ligt nu een nieuwe weg die ook Westerweg heet.) Trek je de weg denkbeeldig door vanaf Sint Pancras naar Heerhugowaard kom je bij de Scarpelweg uit in Oude Niedorp, Niedorp in tegenstelling tot Oudorp. Die splitst zich daar en gaat links via de Oude Verlaatweg naar Zijdewind waar de weg verloren gaat onder andere door de wielen onder Schagen. Dus deze weg zal ook vermoedelijk naar Schagen gevoerd hebben.

Vanuit Oude Niedorp rechts gaat de dijk over in Zuiderweg en komt via de Westerboekelweg in Hoogwoud waar ook een oude kerk op een terpje staat. Verder zou je deze weg zo kunnen doortrekken naar Twisk. Die eindigt daar ook abrupt, maar zou zo via het Zuiderpad van Opperdoes naar Medemblik kunnen gaan waar het kasteel van Radboud staat bij de Westerhaven en Westersingel.

Weg aan de kant van Westwoud en Blokker en de weg in de Oudijk en Weeltje in Zwaagdijk.

In Enkhuizen, van een eng of enk als een hoge smalle droge plaats, is weer een van de westelijke straten. Begint in Enkhuizen en gaat recht door naar Hoorn als Zesstedenweg.

Bij de groene bosjes achter het woord Zwaagdijk ligt het Weeltje, uit Google maps. Zesstedenweg eindigt hier in Westwoud bij Doctor Nuijensstraat en begint weer bij de Rijweg in Blokker.

Toch is die niet geheel recht. In Westwoud eindigt de weg op twee plaatsen. De eerste is de Streekweg die in de bocht van Westwoud naar beneden en omhoog gaat. Trek je die lijn echter door komt die precies uit richting kerk van Zwaag. De tweede ligt naar beneden en is de Dijkweg; veelzeggende naam. Die stopt ook opeens en gaat ook naar boven. Is die onderbreking ook niet vanwege het Weeltje, een wiel, dat de dijk van Zwaagdijk doorbrak in 1675 waardoor het achterliggende land ook onder water kwam? Het ligt er vlak achter en zou voor die doorbraak gezorgd kunnen hebben.

Vanuit Zwaag komt de weg op de Keern, omdat daar de dijk keerde.

Gaat via Berkhout Oost en Westeinde vermoedelijk naar de Goorn en Ursem langs de Schermer richting Oudorp. De Ursemer plas, is dit ook een wiel gevormd door een doorbraak?

In Westerwijzend liep tot vorig jaar, 2010, nog een oeroud dijkje wat wel bestemd was om het water vanuit Venhuizen weg te houden en Westwoud te beschermen. Daar moest mijn moeder altijd overheen om naar de school in Westwoud te gaan.

Herenweg, rode lijn, en de Westerse weg, groene lijn. Blauwe zijn oude waterlopen.

Als je er vanuit gaat dat voor het jaar 1000 de wegen redelijk begaanbaar waren en je de lijnen doortrekt zie je ook in Friesland Westerwegen verschijnen. In Makkum is er een Westerweg. Waar kwam die vandaan, Enkhuizen?

Zo zie je dat die namen overal voorkomen. Ik vraag me af ook of die namen onderling te verbinden zijn zodat je de oude wegen door het hele land kan terug vinden. Zelfs in Duitsland zie je Herrenstrasze en Westerstrasze zoals in Bremen en vele andere plaatsen. Opvallend ook bij Aurich, plaats van de Upstalboom. Zie; https://www.google.com/maps/d/edit?mid=zr8_KJQsjXDU.kPveDwp50tlk

Wieren waren er al vanouds. Je zou denken dat ze vanuit de Hondsrug, Vries of Groningen, cirkelvormig verspreid werden. Of dat er overal verspreide hoogtes met een haim of woning waren van waaruit men wierden maakten. Het is ook mogelijk dat ze langs de Heir of herenwegen lagen. Daarom heb ik de terpen die te Fulda vermeld werden neergezet.

Wat opvalt dat er veel oude wierden nu vrijwel onbekend zijn. Ook dat er veel terpen liggen langs de oude Herenweg.

De Herenweg was me onbekend hoe die verder bij Dokkum liep, verschijnt wel weer bij Aduard. Naar deze nieuwe kaart zou die ongeveer langs Winsum gelopen hebben en zo naar Aduard en Groningen. Mogelijk was daar een ook vertakking richting Duitsland. Er is een Hereweg onder Bierum die overgaat in de Holwierderweg en Bierumerweg, Emden, Moormerland, Honderd, Loppersum, ten oosten van Garsthuizen in Groningen. Honderd ligt aan de gelijknamige Hondersterweg naar Zijldijk die tot 1967 ‘Heereweg’ heette en tot 1985 een zandweg vormde. Zo ook zuidelijk. Heerstraat, Valkenburg (heerweg) van Maastricht naar Aken, ook wel Oude Akerweg genoemd, De heirbaan Aken-Xanten is een Romeinse heerweg tussen de Romeinse nederzettingen Aquisgranum (Aken), Coriovallum (Heerlen) en Colonia Ulpia Trajana (Xanten). Zo verbond ze de Via Belgica met de limes langs de Rijngrens. De grensweg plaatselijk bekend als de Prinsendijk in de bossen aan de Duits-Nederlandse grens tussen Reuver en Swalmen is een nog oorspronkelijk stuk Romeinse heirbaan, dat nog heden in gebruik is. dus: https://www.google.com/maps/d/edit?mid=zr8_KJQsjXDU.k0dsZMSCQ2qA

Groene lijn is Westerse weg, Rode is Herenweg. Blauwe lijn zijn oude of nog bekende waterlopen.

1, Wird? 2, Kenwerd, 3, Hoxwier, 4, Laard; Lutke Laard, 5, Ternaard, 6, Stitswerd, 7, Meddert, 8, Kornwerd,

9, Usquert, 10, Helwerd, 10, Warfum, 12, Ferwert, 13, Schettens, 14, Dedgum, 15, Lichtaard, 16, Bornwerd, 17, Burdaard, 18, Wadwerd, 19, Weiwerd, 20, Wijtwerd, 21, Bolsward, 22, Garrelsweer, 23, Garnwerd, 24, Wirdum, 25, Menneweer, 26, Hemert, 27, Haggonwerva, Elswerd, 28, Torenwerd, 29, Wirdum, 30, Westerwijtwerd, 31, Ulrum, 32, Arwerd of Arnwerd, 33, Leeuwarden, 34, Garreweere, 35, Warffum, 36, Selwerd, 37, Aduard, 38, Wierum, 39, Werum, 40, Slappeterp, 41, Tjamsweer, 42, Opwierde, 43, Geefsweer, 44, Ureterp, 45, Hardwerd, 46, Wieuwerd, 47, Oosterwierum, 48, Weinterp, 49, Offingawier, 50, Jorwerd, 51, Hijlaard, 52, Hidaard, 53, Holwierde, 54, Sauwerd, 55, Poppingawier, 56, Abbingawier, 57, Mensingeweer, 58, Schraard, 59, Allingawier, 60, Idaarderadeel, 61, Hennaarderadeel, 62, Holwerd, 63, Kimswerd, 64, Borgsweer, 65, Dallingeweer, 66, Greonterp, 67, Metslawier, 68, Lutkewierum.

Ook dat de Herenwegen zich aan elkaar sluiten; zie; https://www.google.com/maps/d/edit?mid=zr8_KJQsjXDU.kN5h0Ag1pppE&hl=nl

Zie verder:http://www.volkoomen.nl/