Antidotarium Nicolai

[2] Dese boec heet nicholaus.

Dese boec heet nicholaus. ende ooc so heeft hi enen andren name alse antitodarius. In den welken sijn geordineert vele manieren van confexien welc confexie te verstane es vergaderinge van vele simpelre medicinen ende substancien. Want .1. dinc dat heet es in den .2. graet ende men dat geeft iegen ziecheit so en werket niet vorder dan sine cracht in die ziecheit. Ende wilt ment heetere hebben. so moet mer .1. heeter toedoen ende desgelike van den drogen vanden couden ende vanden verscen. Ende om dat men vele dinge tempren mach. dat heete metten couden ende droge metten verscen. daeromme heeft men se geconsidereert te hope. Ende oec dat .1. medicine mogender es tewerkene an ene stede van den lichame dan ene andere medicine also ons orconden die doctoors. Welke confexien van desen boeke sijn geordineert om te houdene den mensce in gesontheiden. ende te wachtene van ziecheiden. ende den zieken te gansene. ende nature te bringene in goeden state. Welke confexien van desen boeke die hebben menigerande namen gemeinlike. Sulke heeten latuarin. sulke heeten opiaten. sulke pillen. sulc cyropen. sulc trocisken. sulc zalven. sulc plaestren ende sulke olyen. De welke van desen namen vorseit elc heeft sinen proper name daerbi dat mense kent ende eijscen mach. ende jegen wat saken dat mense geven sal ende geordineert sijn te werkenen. Ende men sal elkerlijc sinen name bescriven altemet dat hare steden vallen in desen boeke.[4]

[2] Dit boek heet Nicholaus.

Dit boek heet Nicholaus en ook zo heeft het een andere naam als antidotarium. Waarin geordend zijn vele soorten van confectie welke confectie te verstaan is verzameling van vele enkelvoudige medicijnen en substanties. Want 1 ding dat heet is de 2^de graad en men dat geeft tegen ziekte zo werkt het niet verder dan zijn kracht in die ziekte. En wil men het heter hebben dan moet men er hetere toedoen en dergelijke van de droge, van de koude en van de vochtige. En omdat men vele dingen temperen mag als de hete met de koude en droge met de vochtige daarom heeft men ze geconsidereerd te een hoop. En ook dat 1 medicijn mag bewerken aan een plaats van het lichaam en een dan een andere medicijn alzo ons verkondigen de doctors. Welke confecties van dit boek geordend zijn om de mens in gezondheid te houden en te wachten van ziektes en de zieke te genezen en de natuur in goede staat te brengen. Welke confectie van dit boek die hebben algemeen menigerhande namen. Sommigen heten likkepot, sommigen heten opiaten, sommigen pillen, sommigen siropen, sommigen koekjes, sommigen zalven, sommigen pleisters en sommigen olies. Die van de voorgezegde namen elk zijn goede naam heeft waarbij dat men ze kennen en eisen mag en tegen welke zaken dat men ze geven zal en geordend te werken. En men zal van elk zijn naam af en toe beschrijven waar hun plaatsen in dit boek vallen.

Aurea alexandrina hebben die fisisine vonden properleke iegen alle deeren van den hoefde dat van couden comt. Ende meest iegen die pine van den reume die uten hoefde valt ten ogen ende oren. ende ten tantvleesche nedervalt. Ende iegen alle pine van den lichame dat van couden comt. Dat .8.ste deel vander confexin es .52.℥. Neemt asari. carpobalsamum. dats vrucht vander balsemen. beilde elcs .2.ʒ. ende .Ѕ. nagle opii. mirre. cyperi elcs .2.ʒ. balsami. dats verscheit (f. 9 r.b.) vander balsemen ja waer so gijt vint. folie. zedewale. gingebere. costum. corael. cassia lignea. cicelei. dats sermonteine wer so ment vint. synapi dats senepsaet wer so ment vint. bevenelle. anijs. dille. elx .1.ʒ. ligni alos. reberbe. bevercul. spijcnardi. calamenti es ene gomme wer so ment vint. oppopanac. anacardi. mastijc. levende sulfer. pyonie. yringiro. thuri gladie. dats achori wer ment vint. polioen. die ronde aristologie. gentiane. goud.: zelverscume. perlen. blance. bisancie. dbeen vander herten vanden hert elx .1.ʒ. limature of ferringo dats datmen vijlt van ysere werso ment vint. elleborus calami aromatici dats riet wer ment vint. armoniac. pertrec elx .1.ʒ. [6] ende .2. granen. zeem dats genouch si. Ende men saelt geven in die grote van .1. haselnot met wine alse men slapen gaet.

Aurea alexandrina (1) hebben de geneesheren goed gevonden tegen alle deren van het hoofd dat van koude komt. En meest tegen de pijn van de reuma die uit het hoofd neervalt tot de ogen en oren en het tandvlees. En tegen alle pijn van het lichaam dat van koude komt. Dat 8^ste deel van de confectie is 52 ¾. Neem; Asarum europeanum., carpobalsamum, dat is de vrucht van de balsem (Commiphora gileadensis), Hyoscyamus niger, elk 2 drachmen en een scrupel, kruidnagel, (Syzygium aromaticum), opium, mirre (Commiphora myrrha), cipres (Cupressus sempervirens) elk 2 drachmen, balsami, dat is vochtigheid van de balsem (Commiphora gileadensis) ja, waar zo gij het mag vinden, foelie (Myristica fragrans). Curcuma zedoaria, gember, (Zingiber officinalis), costus (Saussurea costus), koraal, Cinnamomum cassia, cicelei, dat is sermontaine (Seseli tortuosum) zo waar men het vindt, Brassica nigra, dat is mosterdzaad waar zo men het vindt, bevernellen (Pimpinella saxifraga), anijs, (Pimpinella anisum), dille, (Anethum graveolens) elk 1 drachme, ligne aloë (Aquilaria agallocha), rabarber (Rheum palmatum), bevergeil, Nardostachys jatamansi, Styrax officinalis is een gom zo waar men die vindt, Opopanax chironium, Semecarpus anacardium, mastiek (Pistacia lentiscus), levend zwavel, pioen (Paeonia officinalis), Eryngium campestre, wierook (Boswellia thurifera), gladiool, dat is Acorus calamus waar men het vindt, Teucrium polium, de ronde Aristolochia rotunda, gentiaan (Gentiana lutea), goud, zilverschuim, parels, blacte bisancia (schub van een buikpotig weekdier, Strombus lentiginosus) het been van het hart van de hert, elk 1 drachme, zilver of ferringo, dat is dat men vijlt van ijzer waar zo men het vindt, Helleborus niger, Acorus calamus, dat is riet waar men het vindt (Swertia cheyrata), Dorema ammoniacum, Anacyclus pyrethrum, elk 1 drachme en 2 korrels, honing dat het genoeg is. En men zal het geven in de grootte van 1 hazelnoot met wijn als men slapen gaat.

2. Adrianum.

Adrianum es goet iegen alle deeren van den hoefde dat van couden comt ende iegen swerheit van den ogen. ende iegen ouden hoeftswerc .10.ste deel vander confexien es .5. ℔ Nemt opii tebaici .3.ʒ. cassia lignee. beide elcs .3.ʒ. ende .Ѕ.℈. euforbium. leucopiperis elcs .2.ʒ. ende .6. coorne ende .Ѕ. sicelei. apiesaet elcs. .1.ʒ. ende .Ѕ.℈. ende .2. coorne. folie. mente diein evenen wast draganti elx .1.Ѕ. riet. oppobalsami. storax. gingebere. silobalsami. saet van macedonin elx .2.ʒ. ende .5. corne min maratri. dats venkelsaet. cynamomi. spice. celtice. costum. renpontice piretri. acori. dauci. cretici. dats pasternake: elcs .1.Ѕ.ʒ. ende .6. corne bevercul. serapini. mirre. sop van rosen. cardamomum dat sijn waterkerssen so werment vint. rute. amomisse agrestus. ameos elcs .1.℈. ende .4. corne. zeem dats genouch si. Ende men saelt geven met wermen wine daer salie in gesoden es alse men slapen gaet also+groet alse .1. haselnot. Ende men saelt oec geven iegen .4.den dach corts vore den acces met wine daer in gesoden es pigami. Ende men saelt oec geven die den steen hebben met wine daer in gesoden es gremil. Ende iegen graveele sal ment oec geven.

2. Adrianum. (1)

Adrianum is goed tegen alle deren van het hoofd dat van koude komt en tegen zwaarheid van de ogen en tegen oude hoofdpijn, het 10^de deel van de confectie is 5 pond (ruim 12 ons) Neem opium van Thebe 3 drachmen, Cinnamomum cassia, beide elk 3 drachmen en half scrupel, Euphorbium of Excoecaria agallocha, witte peper, elk 2 drachmen en 3 ons gewicht en een half, Laserpitium siler, Apium graveolens zaad, elk 1 drachme en half scrupel en een half gewicht, foelie (Myristica fragrans), munt (Mentha arvensis) die in de vlakte groeit, Astragalus glycyphyllos elk 1 en een half, riet, (Swertia chirata), vochtigheid van balsem (Commiphora gileadensis), Styrax officinalis, gember, (Zingiber officinalis), hout van balsem (Commiphora gileadensis), zaad van Smyrnium olustratrum, van elk 2 drachme en 5 korrels en min maratri, dat is zaad van venkel (Foeniculum vulgare), kaneel (Cinnamomum verum), Valeriana celtica, costus (Saussurea costus), rabarber (Rheum rhaponticum) Anacyclus pyrethrum, Acorus calamus, Daucus carota, cretici, dat is pastinaak (beter Athamanta cretensis), elk 1 ½ drachme en 6 korrels, bevergeil, sagapenum (Ferula persica), mirre (Commiphora myrrha), sap van rozen (Rosa centifolia), cardamomum, dat zijn waterkersen (Rorippa nasturtium-aquaticum) zo waar men het vindt, wijnruit (Ruta graveolens), Amomum cardamomum, Ammi majus, elk 1scrupel en 4 korrels, honing dat het genoeg is. En men zal het geven met warme wijn daar salie (Salvia officinalis) in gekookt is als men slapen gaat alzo groot als 1 hazelnoot. En men zal het ook geven tegen de 4daagse koorts voor de koortsaanval komt met wijn waarin gekookt is Pegamum harmala. En men zal het ook geven die de steen hebben met wijn waarin gekookt is steenzaad (Lithospermum officinalis). En tegen nierstenen zal men het ook geven.

[8] 3. Acharistum,

Acharistum. es goet iegen gebrec. ende iegen alle swerheit vander borst dat (fol. 9 v.a.) van couden comt. ende meest iegen higen ende iegen artetike. ende iegen hoeste ende iegen fleumen die vloyen enten monde op comen .6.ste deel es .1. ℔. Nemt apisaet. costi. opii.indi. galbanum. ysope. lijnsaet. tamarindi. elx .1.ʒ. spice. corael. soffraen. silobalsami. cassia fistula. riet. renpontici mirre. storax calamita. ende storax liquida. dat sijn beide gommen. calamiten. oppopanac. bedelli. armoniac. olibani. cicidon. celtice es .1. maniere van soute. averone. acori. asari. roris. siriaci. danni akon, dat es olye van bayen. piretri. armoniac. anijs. sillii. dauci. swert olijcruut ende wit. lovesche. melanopiperis. elx .1.ʒ. ende .1.Ѕ. zeem dats gnouch si. Ende men salt geven savonts met witten wine warm.

3. Acharistum, (1)

Acharistum is goed tegen gebrek en tegen alle zwaarheid van de borst dat van koude komt en meest tegen hijgen en tegen jicht en tegen hoest en tegen snot die vloeien en in de mond opkomen, 6^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem Apium graveolens zaad, costus (Saussurea costus), Indische opium, galbanum (Ferula galbaniflua), hysop, (Hyssopus officinalis), zaad van vlas (Linum usitatissimum,. tamarinde (Tamarindus indica) elk 1 drachme, spijk (Nardostachys jatamansi), koraal, saffraan (Crocus sativus), hout van balsem (Commiphora gileadensis), Cassia fistula, riet, (Swertia chirata), rabarber (Rheum rhaponticum) mirre (Commiphora myrrha), Styrax officinalis calamita (in een rieten mandje) en Liquidambar orientalis, liquida (vloeistof), dat zijn beide gommen, steentijm (Calamintha officinalis), Opopanax chironium, bdellium (Commiphora africana), Dorema ammoniacum, wierook (Boswellia thurifera), cicidon celtice is een soort zout, averone (Artemisia abrotanum), Acorus calamus, Asarum europeanum, rozemarijn (Rosmarinus officinalis), sumak (Rhus coriaria), danniakon, dat is olie van bakelaar (Laurus nobilis).,Anacyclus pyrethrum, Dorema ammoniacum, anijs, Pimpinella anisum), Plantago psyllium, Daucus carota, zwart en wit oliekruid (Papaver somniferum en rhoeas), maggi (Levisticum officinale), Piper longum, elk 1 drachme en 1 ½ honing dat het genoeg is en men zal het Գ avonds geven met witte warme wijn.

[10] 4. Athanasia.

Athanasia es properlike goet iegen die vloet van bloede van den wiven dat men heet menstrua. het es oec goet die bloedende sijn boven of beneden Men saelt geven met regenwatere daer wegebrede in gesoden es. Men sal oec tsop vander wegebreden doen op .1. marbersteen ende wriven tsop met lapis ematices. dats .1. steen. Ende men sal wriven so lange tsop dat bloet root wert. dan salment geven, metter medicinen getempert. Dits oec goet iegen dbloeden vanden nese ende doet stremmen Nemt caneele. cassia fistula: elx .3.ʒ. ende .8. corne. soffraen. squinanti dats planecruut so wer ment vint. storax calamite. valeriane. beilde. veronicis. anijs. apie. elcs. onder .Ѕ.ʒ. ende .3. granen spice. folie. bevercul. mirre. ematices. wit corael. drakenbloet. comijn. coste. bolum armenicum. cinfitilemas. opermet. asari. acori. mandragore. polyoen. bacce lauri lencopiperis. persijn van macedonin elx .1.Ѕ.ʒ. zeem dats gnouch si = Men saels geven .3,ʒ. metten vorseiden sope op den steen gewreven Ende hets goet iegen .3. manieren van menisoene alse lyenteria. ende dissenteria. ende dyaria; menisoen.

4. Athanasia.

Athanasia is speciaal goed tegen de bloedvloed van de wijven dat men menstruatie noemt, het is goed die bloeden boven of beneden. Men zal het geven met regenwater daar weegbree (Plantago major) in gekookt is. Men zal ook het sap van de weegbree doen op een marmersteen en het sap wrijven met hematiet, dat is een steen. En men zal zo lang wrijven totdat het bloedrood wordt en dan zal men het geven gemengd met de medicijnen. Dit is ook goed tegen het bloeden van de neus en laat stremmen. Neem kaneel (Cinnamomum verum), Cassia fistula: elk 3 drachmen en 8 korrels, saffraan (Crocus sativus), squinanti, dat is kameelgras (Cymbopogon schoenanthus) zo waar men het vindt (vervanger Tragopogon pratensis), Styrax officinalis calamita (in mandjes), valeriaan (Valeriana officinalis), Hyoscyamus niger, veronicis (averone of Veronica?), anijs, Pimpinella anisum), Apium graveolens, elk anderhalf drachme en 3 korrels, spijk (Nardostachys jatamansi), foelie (Myristica fragrans), bevergeil, mirre (Commiphora myrrha), hematiet, wit koraal, drakenbloed of hars (Daemonorops draco, komijn, (Carum carvi), costus (Saussurea costus), bolus armeniacus, cinfitilemas, (vijfblad, Potentilla reptans?) arsenicum, Asarum europeanum., Acorus calamus, alruin (Mandragora officinalis), Teucrium polium, bakelaar (Laurus nobilis), Piper longum, Smyrnium olustratrum, elk 1 ½ drachme, honing dat het genoeg is. Men zal 3 drachmen geven met het voorgezegde sap op de steen gewreven. En het is goed tegen 3 soorten van buikloop als lienteria en dysenterie en diarree; buikloop.

[12] 5. Alcancalon.

Alcancalon suldi geven iegen febre acuta. dats .1. eenperlijc corts met cyrope vyolaet. ende doeter toe warm borne. Men saelt oec geven iegen tertiane met .2. of met .3.℈. goeder rebarben. of met watere getempert lau. so eist goet (fol. 9 v.b.) iegen ogen die verhit sijn van den dome van coleren. of van eenperliken cortsse die van hitten comt. ende iegen die geelsucht suldijt geven met sope vander scariolen of met venkelsope gesoden met polipodium. .8.ste deel es .2. ℔. Nemt mirabolani citrini. kebuli ende elcs .8.ʒ. ende .8. granen. mastic. .2.ʒ. ende .1.Ѕ.℈. tamarindi .3.℥. berberis. rebarbe elx. .1.ʒ. ende .3. granen. cassia fistula .4.℥. Dus seldijt conficieren. in .2. ℔. waters suldi zieden violen .1.Ѕ.℥. tote dat water begint te verwene. dan doet af. ende nemt van den sope gnouch ende dwaet daer mede cassia fistula ende tamarindis van haren steenen. ende derna suldijt zien. ende doeter toe suker onder .Ѕ. ℔. ende doet zieden dat sop tote dat al versoden si. dan so nemt die waschinge vander cassia fistula ende van tamarindi. ende ziedet so dat dicke werde metten sukere. Ende dus suldijt proeven oft gnouch si. Ende oec alle confexien met sukere gesoden. lates vallen enen dropel op .1. marbersteen. vlotet niet no en breidet. so eist gnouch. Ende also met zeeme. Dan suldijt afdoen ende luttel laten coelen. dan doeter in die vorseide poedren. ende minget met .1. spatule. ende dan bestadet Dit seldi geven savonts met wermen wine .3.ʒ. of met wermen borne.

5. Alcancalon. (1)

Alcancalon zal je geven tegen febre acuta, dat is een eenparige koorts, met violensiroop en doe er toe warm bronwater. Men zal het ook geven tegen de derdedaagse koorts met 2 of met 3 scrupel goede rarbarber (Rheum palmatum) of met lauw water gemengd, dan is het goed tegen ogen die verhit zijn van de damp van gal of van eenparige koorts die van hitte komt en tegen de geelzucht zal je het geven met sap van de Lactuca scariola of met venkel sap gekookt met boomvaren (Polypodium vulgare), 8^ste deel is 2 pond (ruim 12 ons). Neem mirobalanen (Terminalia chebuli met de vorm citrini) en elk 8 drachmen en 8 korrels, mastiek (Pistacia lentiscus) 2 drachmen en een half scrupel, tamarinde (Tamarindus indica) 3 ¾, Berberis, rabarber (Rheum palmatum) elk 1 drachme en 3 korrels, Cassia fistula 4 ¾. Aldus zal je het bereiden in 2 pond (ruim 12 ons) water zal je koken violen 1 ¾ totdat het water begint te verkleuren, doe het er dan af en neem genoeg van het sap en was daarmee Cassia fistula en tamarinde van hun stenen en daarna zal je het koken en doe er toe suiker anderhalf pond (ruim 12 ons) en laat het koken totdat het sap geheel verkookt is en neem dan dat gewassen van de Cassia fistula en van tamarinde en kook het zodat het dik wordt met de suiker. En aldus zal je het beproeven of het genoeg is en ook alle confecties met suiker gekookt, laat een druppel vallen op een marmersteen en vloeit het niet nog verspreidt dan is het genoeg. En alzo met honing. Dan zal je het er af doen en wat laten koelen en doe er dan in het voorzegde poeder en meng het met een spatel en dan gebruik het. Dit zal je ճ avonds geven met warme wijn 3 drachme of met warm bronwater.

[14] 6. Antimoron.

Antimoron es goet jegen hoeftswere die achter den hoefde es. ende iegen litargin. ende iege swindelin linge van hoefde voren dat met ere donker heit comt.ende jegen gescot of fledercijn in de hanke. ende iegen verstopte lendenen. ende iegen die baermoeder. ende iegen artetike in de handen ende iegen ongedane varwe. ende iegen alle ziecheit van viscoser fleumen ende datter met geminct es. entie haer spise quaelike verteeren mogen. Ende purgiert fleume ende rode colere ende waterachtige humoren .8.ste deel es .1. ℔. Nemt aloe .5.ʒ. ende .Ѕ. ende .6. granen. soffraen. .1.Ѕ.ʒ. ende .5. granen. silobalsami .1.℈. ende .2. granen ende .Ѕ. canele .1.ʒ. ende .5. granen. ellebori nigri .1.Ѕ.℈. scamoneie .1.ʒ. ende .5. granen asari .1.ʒ. ende .5. granen. yreos .1.ʒ. serpentine .1.℈. ende .2. granen ende .1.Ѕ. cassia lignee .1.ʒ. ende .5. granen. mastic. .1.ʒ. ende .5. gran. coloquintida dats oec scamoneie so wer ment vint. Agaricu.s. nitri. euforbii. bevercul elx .1.ʒ. ende .5. (fol. 10 r. a) granen. apie. petrocilium. persijn van alexander elx .1.ʒ. ende .5. granen. laureola.1.ʒ. ende .5. gran. zeem dats gnouch si = Men saelt savonts geven met wermen watere in de groete van .1. kerstaengin.

6. Antimoron.

Antimoron is goed tegen hoofdpijn die achter het hoofd is en tegen lethargie en tegen duizelingen van het hoofd van voren dat met een donkerheid komt en tegen geschot of jicht in de heup en tegen verstopte lendenen en tegen de baarmoeder en tegen jicht in de handen en tegen slechte kleur en tegen alle ziekte van kleverig snot en dat er mee gemengd is en die hun spijs slecht verteren mogen. En purgeert snot en rode gal en waterachtige levenssappen, 8^ste deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem Aloë perryi 5 drachme en een half en 6 korrels, saffraan (Crocus sativus), 1 ½ drachme en 5 korrels, hout van balsem (Commiphora gileadensis), 1 scrupel en 2 korrels en een halve, kaneel Cinnamomum verum), 1 drachme en 5 korrels, Helleborus niger 1 scrupel, Convolvulus scammonia, 1 drachme en 5 korrels, Asarum europeanum 1 drachme en 5 korrels, Iris florentina 1 drachme, adderwortel (Polygonum bistorta) 1 scrupel en 2 korrels en een half, Cinnamomum cassia 1 drachme en 5 korrels, mastiek (Pistacia lentiscus) 1 drachme en 5 korrels, kolokwint, (Citrullus colocynthus) dat is ook scammonia zo waar men het vindt, Laricifomes officinalis, nitrum, Euphorbium of Excoecaria agallocha, bevergeil, elk 1 drachme en 5 korrels, Apium graveolens, peterselie, (Petroselinum crispum) Athamanta macedonica, elk 1 drachme 5 korrels, Daphne laureola 1 drachme en 5 korrels, honing dat het genoeg is. Men zal het ճ avonds geven met water water in de grootte van een kastanje (Castanea sativa).

7. Antidotum emagogom.

Antidotum emagogom es also vele te verstane alse menstrualijc bloet te leidene uten wiven alse van der moeder die haer purgatin gewoenlijc niet en heeft. Het purgeertse alte wel ende leit menstrua. ende scoort den steen in de blase ende doet wel orine maken. ende geneest die coude pisse. entie swere vander leveren entie verstoptheit. Entie hartheit van der melten. dat men den coeke heet dat geneset. Ende het doet groet goet alle dien dingen binnen. ende doet die mage wel verteren. Ende sacht die pine die colica passio hebben. ende die haer spise niet onthouden en mogen. Ende verdrijft die fleume ende artetike. ende ontstopt die lendene. Ende so wie diet drinct het bringt hem gesontheit in den live. Ende in wiven werket sterkeleke ende es hen nuttelec. Men moet oec wachten dat mens niet en geve hen die de bloetsucht hebben. Of spenen int fondament. of die menstrua te poente hebben. Want het soude hen doen vloyen bloet in dese ziecheiden. of die bloet pissen. .4. deel es .1. ℔. Nemt asari. acori. armoniac. semen antriplicis maratri elx .1.ʒ. ende .10. granen. anijs .1.ʒ. aristologia longa bijvoet. affodillus. elx .2.ʒ. ende .14. granen coelne. sanctorie .1.℈. ende .7. granen. sanctorie die groete. dauci elcs .1.ʒ. lauwerblade onder .Ѕ.ʒ. ende .3. gran. ricolissie. lupini. melancii elcs .2.ʒ. ende .1.℈. mirre .1.ʒ. ende .9. granen. orobi .1.℈. mercedonici. dats persijn van mercedonie .1.℈. pertrec .1.ʒ. ende .9. granen. piperis nigri .2.ʒ. ende .7. granen. pyonie .1.℈. ende .7. granen. apie. savelboem elx .1.℈. silobalsami .1.℈. ende .4. granen. opii .1.℈. rutesaet .1.ʒ. ende .9. granen gingebere .1.℈. ende .14. granen. groffels nagele .1.ʒ. die wortele van caparis. comijn elx .1.ʒ. zeem dats genouch si Men saelt geven also groet alse .1. haselnot met lauwen watere. Ende es men sonder corts so sal ment met wine geven. of met mulsa.

7. Antidotum emagogom.

Antidotum emagogom betekent alzo veel als menstruatiebloed uit de wijven te leiden zoals van de baarmoeder die zijn gewone purgatie niet heeft. Het purgeert het al te goed en scheurt de steen in de blaas en laat goed urine maken en geneest de druppelplas en de zweer van de lever en de verstopping. En de hardheid van de milt dat men de koek heet dat geneest het. En het doet groot goed al die dingen binnen en laat de maag goed verteren. En verzacht de pijn die colica passio (koliek) hebben en die hun spijs niet onthouden mogen. En verdrijft de snot en jicht en ontstopt de lendenen. En zo wie dat het drinkt het brengt hem gezondheid in het lijf. En in wijven werkt het sterker en is hen nuttig. Men moet ook wachten dat men het niet geeft die de bloedziekte hebben. Of aambeien in het fondament of die menstruatie te punt hebben. Want het zou hen bloed laten vloeien in deze ziektes of die bloed pissen. Het 4^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem Asarum europeanum, Acorus calamus, Dorema ammoniacum, zaad van melde (Atriplex hortensis), fenegriek (Trigonella foenum-graecum) elk 1 drachme en 10 korrels, anijs, (Pimpinella anisum) 1 drachme, Aristolochia longa, bijvoet (Artemisia vulgaris), Asphodelus ramosus, elk 2 drachmen en 14 korrels, polei, (Mentha pulegium), santorie (Centaurium erythraea) 1scrupel en 7 korrels, santorie de grote (Rhaponticum carthamoides), Daucus carota, elk 1 drachme, laurierbladeren (Laurus nobilis) anderhalve drachme en 3 korrels, zoethout (Glycyrrhiza glabra), lupinen (Lupinus) melancii (?) elk 2 drachmen en 1 scrupel, mirre (Commiphora myrrha)1 drachme en 9 korrels, Lathyrus niger 1 scrupel, mercedonici, dat is Athamanta macedonica 1 scrupel, Anacyclus pyrethrum 1 drachme en 9 korrels, zwarte peper 2 drachmen en 7 korrels, pioen (Paeonia officinalis) 1 scrupel en 7 korrels, Apium graveolens, zevenboom (Juniperus sabina) elk 1 scrupel, hout van balsem (Commiphora gileadensis) 1 scrupel en 4 korrels, opium, 1 scrupel, zaad van wijnruit (Ruta graveolens) 1drachme en 9 korrels, gember, (Zingiber officinalis) 1 scrupel en 14 korrels, kruidnagel (Syzygium aromaticum) 1 drachme, de wortel van Capparis spinosa, komijn, (Carum carvi) elk 1 drachme, honing dat het genoeg is. Men zal het geven alzo groot als een hazelnoot met lauw water. En is men zonder koorts dan zal men het met wijn geven of met mulsa (honing en water).

[18] 8. Blanca.

Blanca essi geheeten omdat si witte humoren purgeert. Ende si es goet (fol. 10 r.b.) jegen oude hoeftswere achter an thoeft. ende iegen sweren van den ogen van bloede entie bloetachtech sijn ende geswollen. Ende iegen lopende ogen. ende iegen groet evel. ende iegen beeste .ij.ste deel es .1. ℔. Nemt terbentine. oppopanac. galbanum. assa fetida. bevercul. antimonii. levende sulfer. bedellii. aspalti. storax. armoniac.: carnis leonis. scamoneie. coloquintida. ellebori nigri. polipodii. tapsie. dats clarie. piretrum. planecruut. pencedani. assari. cyperi. pyonie. betonie. camedrios. policen. canele. lovessce. rutesaet. drakenbloet. elcs .i.ʒ. candamomum. dats waterkersse. groffels nagle. macis. dats die bloeme vander noten muscaten. anijs. maratri. balsami. elx .Ѕ.℈. ammer .5. granen. zeem dats genouch si Men saelt geven met wine daer salie in gesoden es. nuchteren of savonts. also grot alse .1. kerstaengie.

8. Blanca.

Blanca is het genoemd omdat het witte levenssappen purgeert. En het is goed tegen oude hoofdpijn achter aan het hoofd en tegen zweren van de ogen van bloed en die bloederig zijn en gezwollen. En tegen lopende ogen en tegen vallende ziekte en tegen beesten. Het 2^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem terpentijn, Opopanax chironium, galbanum (Ferula galbaniflua), Ferula asafoetida, bevergeil, antimonium, (zwarte zwavelverbinding) levend zwavel, bdellium (Commiphora africana), asfalt of Jodenlijm, Styrax officinalis, Dorema ammoniacum.: leeuwenvlees, Convolvulus scammonia, kolokwint (Citrullus colocynthis), Helleborus niger, Polypodium vulgare, Thapsia, dat is clarie, Anacyclus pyrethrum, kameelgras (Cymbopogon schoenanthus), varkenskervel (Peucedanum officinale), Asarum europaeum, cipres (Cupressus sempervirens), pioen (Paeonia officinalis), betonie (Stachys officinalis), Teucrium chamaedrys, Plantago psyllium (?), kaneel Cinnamomum verum), maggi (Levisticum officinale), zaad van wijnruit (Ruta graveolens) , drakenbloed of hars van (Daemonorops draco) elk 1 drachme, cardamomum, dat is waterkers (Rorippa nasturtium-aquaticum), kruidnagel (Syzygium aromaticum), foelie (Myristica fragrans), dat is de bloem van de nootmuskaat, anijs, (Pimpinella anisum), venkel, (Foeniculum vulgare) balsem (Commiphora gileadensis), elk een half scrupel, amber 5 korrels, honing dat het genoeg is. Men zal het geven met wijn daar salie (Salvia officinalis) in gekookt is nuchter of ‘ avonds alzo groot als een kastanje, Castanea sativa).

9. Benedicta.

Benedicta es goet iegen artetike in die voeten gesceppt met hermodactilen. ja artetike die van couden comt. het purgiert de niere entie blase enten lichame. het en purgeert bi hem selven niet zere Die helft vander confexie es .2. ℔. Nemt esule .2.℈. turbith. suker. elx .10.ʒ. scamoneie. hermodactili elx .5.ʒ. spice. groffels nagle. gingebere. soffraen. sacsifrage. macropiperis. armoniac. lijnsaet. apisaet. spermatis. galigaen. sal gemme. macis. carvi. centuli. sperage. bellirici. brussi. gremil. zeem dats gnouch si Men saelt geven savonts met wermen wine. in die groette van ere kerstaengin.

9. Benedicta.

Benedicta is goed tegen jicht in de voeten geschept met Colchicum autumnale, ja jicht die van koude komt, het purgeert de nieren en de blaas en het lichaam, het purgeert van zichzelf niet zeer. De helft van de confectie is 2 pond (ruim 12 ons). Neem Euphorbia esula 2 scrupel, turbith (Ipomoea turpethum), suiker, elk 10 drachmen, Convolvulus scammonia, Colchicum autumnale, elk 5 drachmen, spijk (Nardostachys jatamansi), kruidnagel (Syzygium aromaticum), gember, (Zingiber officinalis), saffraan (Crocus sativus), Pimpinella saxifraga, Piper longum, Dorema ammoniacum, zaad van vlas (Linum usitatissimum), zaad van Apium graveolens, sperma ceti of amber, galigaan (Alpinia galanga) steenzout, foelie (Myristica fragrans), karwij (Carum carvi), asperge (Asparagus officinalis), mirobalanen Terminalia bellirica, Ruscus aculeatus, steenzaad (Lithospermum officinalis), honing dat het genoeg is. Men zal het ճ avonds geven met warme wijn in de grootte van een kastanje.

10. Confexi colipte muscate.

Confexi colipte muscate. es goet iegen verstopte borst. ende kindren die niet genesen en mogen ende haer melc onthouden. entie rooc es goet ontfaen. Nemt lapdanum .1.℥. storax. calamite. onder .Ѕ.℥. storax rubee .1.℥. ligni aloes .2.ʒ. amber .1.ʒ. .1.ʒ. canfer. musci. of muscus dats muskeliaet so wer ment vint elx .Ѕ.℈. conficieert voort.

10. Confectie colipte muskus.

Confectie colipte muskus is goed tegen verstopte borst en kinderen die niet genezen mogen en hun melk onthouden en de damp is goed ontvangen. Neem laudanum (Cistus ladanifera) 1 ¾, Styrax officinalis in calamita (in mandjes) anderhalf ¾ , rode Styrax officinalis1 ¾, ligne aloe (Aquilaria agallocha) 2 drachmen, amber 1 drachme, kamfer, (Dryobalanops aromatica), musci of muskus, dat is muskeliaet zo waar men het vindt, elk een half scrupel en meng het voort.

[22] 11. Confectio vere.

Confectio vere Nemt amber van orient of van occident .1.Ѕ.℥. canfer .5. granen. Dus suldijt vergadren. Nemt.1. cociola. (fol. 10 v.a.) daer men dore zijt cyroop niet groet gegaet. eude doeter toe amber daerna doet opt fier ende latet smelten. ende dan doet af ende minct derin poeder van lignum aloes ende muscum ende canfer. elc bi hen gepulvert ende minget tpulver metter hant in de palme ende dan latet coelen. daerna suldijt in stucken sniden. Dits goet iegen den swere van der moeder. ja op dat dwijf den rooc ontfaet van onder. het doet oec te bat kint ontfaen.

11. Confectie vere. (1)

Confectie vere. Neem amber (2) van Orint of van occident een halve ¾, kamfer, (Dryobalanops aromatica) 5 korrels. Aldus zal je het verzamelen. Neem een zeefbak waar men siroop doorzeeft met geen grote gaten en doe er toe amber en doe het daarna op het vuur en laat het smelten en doe het er dan af en meng daarin poeder van ligne aloe (Aquilaria agallocha) en muskus en kamfer, elk op zichzelf verpoederen, en meng het poeder met de hand in de palmen en laat het dan koelen. Daarna zal je het in stukken snijden. Dit is goed tegen de zweer van de baarmoeder, ja, opdat het wijf de damp van onder ontvangt en het laat ook beter kind ontvangen.

[24] 12. Dyamargariton.

Dyamargariton es also geheten na .2. manieren van perlen met gaten ende sonder gaten. Ende es goet iegen hartheit ende crancheit van herten. of dat der erten deren mach. entie ziec sijn in de mage. ende iegen hygen. ende iegen verstoptheit vander magen. ende tysike. ende die haer macht verliesen. ende conforteert die her macht verloren hebben van ziecheiden. Men saelt geven in heeten tiden met rosewatere. In couden tiden met wine nuchteren. ende te middage .10.ste deel es .1. ℔. Nemt groffels nagele. canele. spice. galigaen. lignum aloes. ricolissie. trosisken. diarmuscate. storax calamite. alipte. zedewale. elcs. .5.ʒ. perlen met gaten ende sonder gaten. gingebere. dbeen dat int herte leget van den hert. elleborus. scellen van ysere. blance. bysance. elx .Ѕ.ʒ. musci ambri. waterkersse. canfer. serpentine. elx .2.ʒ. ende .6. granen. zeem dats genouch si.

12. Dyamargariton.

Sap van parels is alzo geheten naar 2 soorten van parels, met gaten en zonder gaten. En is goed tegen hardheid en zwakte van het hart of dat het hart deren mag en die ziek zijn in de maag en tegen hijgen en tegen verstopping van de maag en ftisis of tering en die hun macht verliezen en versterkt die hun macht verloren hebben van ziektes. Men zal het geven in heten tjiden met rozenwater. In koude tijden met wijn nuchter en te middag. Het 10^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem kruidnagel (Syzygium aromaticum), kaneel (Cinnamomum verum), spijk (Nardostachys jatamansi), galigaan (Alpinia galanga), ligne aloë (Aquilaria agallocha), zoethout (Glycyrrhiza glabra) , koekjes van sap van nootmuskaat (Myristica fragrans), Styrax officinalis, calamita (in mandjes), alipte, (zie: confectio colipte muscate), Curcuma zedoaria, elk 5 drachmen, parels met gaten en zonder gaten, gember, (Zingiber officinalis), het been dat in het hart van een hert ligt, Helleborus niger, schilfers van ijzer, blacte bisancia (schub van een buikpotig weekdier, Strombus lentiginosus) elk half drachme, muskus, amber, waterkers, (Rorippa nasturtium-aquaticum) kamfer, (Dryobalanops aromatica), adderwortel (Polygonum bistorta) elk 2 drachmen en 6 korrels, honing dat het genoeg is.

13. Dyantos.

Dyantos es .1. latuwarie iegen hertvanc. ende verblijt die herte. ende conforteert den gesonden. Meu saelt geven nuchteren. ende te middage met couden dingen opdat men corts heeft. Ende sonder corts met wine. .8.ste deel es .2. ℔. Nemt roris marini of rostris allene. hets al .1. crudekijn ende heet rosemarine ende wast omtrent ypere ambachten.......ende elder oec. daer af nemt .1.ʒ. sop van rosen ende van violetten. ricolissi elxɮʒ. groffels nagle. notenmuscaten. waterkersse. gingebere. zedeware. canele. macis. lignum aloes. anis dille elcs .4.℥. zeem dats gnouch si.

13. Sap van rozemarijn. (Rosmarinus officinalis)

Dyantos is een likkepot tegen benauwdheid (aanval van angina pectoris) en verblijdt het hart en versterkt de gezonden. Men zal het nuchter geven en ճ middags met koude dingen opdat men koorts heeft. En zonder koorts met wijn. Het 8^ste deel is 2 pond (ruim 12 ons). Neem rozemarijn of rostris alleen, het is een kruidje en heet rozemarijn en groeit omtrent Ieper ambachten.......en ook elders en neem daarvan 1 drachme, sap van rozen (Rosa centifolia) en van violen (Viola odorata), zoethout (Glycyrrhiza glabra) elk ɮ drachme, kruidnagel (Syzygium aromaticum), nootmuskaat (Myristica fragrans), waterkers (Rorippa nasturtium-aquaticum), gember, (Zingiber officinalis), Curcuma zedoaria, kaneel Cinnamomum verum), foelie (Myristica fragrans), lignum aloë’s, (Aquilaria agallocha), anijs, (Pimpinella anisum),) dille, (Anethum graveolens) elk 4 ¾, honing dat er genoeg is.

14. Dyasaturicen.

Dyasaturicen es goet iegen die passie diemen in griex heet saturiasis: dats in dietsche den vede te doen stane: want hi doet wel goyen. ende es goet iegen quade lendenen. ende meerret luxurie die bi andren saken verloren es. dat .8.ste deel es onder .Ѕ. ℔. Nemt die cullen van saturione (fol. 10 v.b.) pasternake. notenmuscaten. pijnappel gestoten elcs .12.ʒ. anijs. gingebere. wit peper. saet van den essche .5.ʒ. den steert van den vische die heet stinctis. semen bulbi. elx .2.ʒ. ende .1.Ѕ. muskeliaet .7. granen. Dus seldijt vergadren. zeem seldi scumen. ende breken die cullen van saturione ende secacul. ende mingent metten zeeme. ende ziedent luttel. ende altoes roeret. ende derna doeter toe pineie wel gepulvert. ende dan doet luttel zieden. ende derna so doet af ende mincter in die poedere. ende int ende doeter in muscus met rosewatere. ende dan bestadet Men saelt geven alse men slapen gaet met zoeten wine enen lepel vol.

14. Dyasaturicen.

Sap van satyrion is goed tegen het lijden dat men in Grieks saturiasis noemt: dat is in Diets de roede laten staan: want het laat goed groeien en is goed tegen de kwade lendenen en vermeerdert wellust die bij andere zaken verloren is. Het 8^ste deel is anderhalf pond (ruim 12 ons). Neem de ballen van satyrion (Orchis bifolia), pastinaak (Pastinaca sativa), nootmuskaat (Myristica fragrans), pijnappel, Pinus pinea) gestampt en elk 12 drachmen, anijs, (Pimpinella anisum), gember, (Zingiber officinalis), witte peper, zaad van de es (Fraxinus excelsior) 5 drachmen, de staart van de vis die heet Scincus scincus, zaad van bulbi (bollen, van orchis?, elk 2 drachme en half muskus en 7 korrels. Aldus zal men het verzamelen. Honing zal je schuimen en de ballen breken van satyrion (Orchis bifolia) en Eryngium campestre en meng het met de honing en kook het een beetje en altijd roeren en doe er daarna toe pijnappels goed verpoederd en laat het dan wat koken en doe het er daarna af men meng het poeder erin en doe er in muskus met rozenwater en dan gebruik het. Men zal het geven als men slapen gaat met zoete wijn een lepel vol.

15. Dyaprumus.

Dyaprumus heeft sinen name na prumen van damas die men der vint. Ende es goet in bekerenden ongemaken die van bloede comen Ende iegen .1. corts die men heet cinocus. int wassen van den evele of in die staende tijt. Die confexie es .2. ℔. Nemt prumen van damas .100. die ziedt outwee dan persse metter hant uut. ende dan gietet in enen dorgaten lepel ende ziet daer dore. Dan nemt de prumen uten lepele ende suvertse van den scorssen dan wrivet tfleesch tusscen u handen metten vorseiden sope. dan doeter toe tsop van violen .1.Ѕ.℥. dan doet weder zieden op tfier in diere gelike van cyrope dicke. dan doeter toe suker .2. ℔. Dan ziedet dat dicke si. dan doeter in gamarindi .1.℥. march van cassia fistula .1.℥. ende altoes roeret. Ende alst dicke es so doet af ende doeter in dese specien Nemt sandali wit ende root. spodii. rebarbe elx .3.ʒ. rosen. violen. saet van porceleinen. tsop van [28] ricolissien. berberis. scariole. dragant elx .1.ʒ. tsaet van curuli melonis. cucurbite. cucumeris gesuvert elx .1.ʒ. Dit mag men geven allen wilen vanden dage also groet alse .1. kerstaengie met couden watere. Ende wilmen int ende der ziecheit purgieren. Men geve hem dingen die lacseren.

[30] 16. Dyamoron.

Dyaprumus.

Sap van pruimen heeft zijn naam naar de pruimen (Prunus domestica) van Damascus die men daar vindt. En is goed in herstellende kwalen die van bloed komen. En tegen een koorts die men cinocus (1) noemt in het groeien van de ziekte of in de tussentijd. De confectie is 2 pond (ruim 12 ons). Neem 100 pruimen (Prunus domestica) van Damascus en kook die stuk en pers ze dan met de hand uit en giet het dan door een schuimspaan en zeef het door. Dan neem de pruimen uit de schuimspaan en zuiver ze van de schil en wrijf dan het vlees tussen uw handen met het voorgezegde sap en doe er dan violen sap toe half 1 ¾, laat het dan weer op het vuur koken in tot de gelijke dikte van siroop en doe er dan toe suiker 2 pond (ruim 12 ons). Dan kook het totdat het dik is en doe er dan in tamarinde (Tamarindus indica) 1 ¾, merg van Cassia fistula 1 ¾ en altijd roeren. En als het dik is doe het er dan af en doe er in deze specerijen. Neem sandelhout (Santalum album) wit en rood (Pterocarpus santalinus), spodium, rabarber (Rabarber (Rheum palmatum)) elk 3 drachmen, rozen (Rosa centifolia), violen, zaad van postelein (Portulaca oleracea) het sap van zoethout (Glycyrrhiza glabra), Berberis, Lactuca scariola, Astragalus glycyphyllos, elk 1 drachme, het zaad van Citrullus vulgaris, meloen, (Cucumis melo), kauwoerde (Cucurbita pepo), komkommer (Cucumis sativus) gezuiverd en van elk 1 drachme. Dit mag men geven alle tijd van de dag alzo groot als een kastanje, (Castanea sativa) met koud water. En wil men in het einde der ziekte purgeren. Men geeft hem dingen die laxeren.

16. Dyamoron.

Dyamoron es goet iegen alle ziecheit van den monde ende int roest. ende in die kele enten huuf ende droget die versceit Nemt tsop van moerbesien. ende .1.℔. zeems ende .1.Ѕ.℔...... .3.℥. Dan doet tsop ende dat zeem zieden met enen sachten viere. Teken dat gnouch si. Nemt .1. marbersteen ende latet der op druppen. Dan heldet den steen over .1. zide. blijft die druppe stille lig- (fol. 11 r. a) gende so eist gnouch. dan bestadet. ende alsmer met werken wille. so salmer met besmeeren dat roest. Ende gargariseren iegen den huuf.

16. Dyamoron.

Sap van moerbei is goed tegen alle ziekte van de mond en in het gehemelte en in de keel en de huig en droogt de vochtigheid. Neem het sap van moerbei (Morus) en 1 pond (ruim 12 ons) honing en halve pond (ruim 12 ons)...... 3 ¾. Laat dan het sap en de honing koken met een laag vuur. Teken dat het genoeg is. Neem een marmersteen en laat het daarop druppelen, hou dan de steen aan een kan en blijft de druppel stilliggen dan is het genoeg en gebruik het dan. Als men er mee wil werken zo zal men dat gehemelte besmeren. En gorgelen tegen de huig.

17. Dyacameron.

Dyacameron es also vele geseit alse den mensce te leidene van dode te live het es goet iegen die hoeste. ende iegen hygen. ende iegen die kele. ende dat cleeft in die mage. ende iegen cranke lendenen. ende helpt ter luxurien. ende heeft die selve macht dat dyaarrodon iulii doet. dat ,10.ste deel es .2. ℔. Nemt antofali. gingebere .5.ʒ. ende .1.℈. ende .16. granen. carnis dactillorum .4,ʒ. galigaen. spijc. coste. zedewaer. piretri. root corael. dragant. renpontici salmente. anacardi. ossium dactillorum. carpobalsami. anijs. de vrucht van genivere. ameos. macropiperis. lencopiperis. elcs .2.ʒ. ende .6. granen. vijlsel van goude ende van zilvere. dbeen dat leget int herte vanden hert. elcs .1.ʒ. ende .1.Ѕ.℈. ende .7. granen. amber .1.℈. zeem dats gnouch si. hier af sal men nutten .3.ʒ. nuchtens ende savonts.

17. Dyacameron.

Dyacameron betekent alzo veel als de mens te leiden van dood tot levend. Het is goed tegen de hoest en tegen hijgen en tegen de keel en dat kleeft in de maag en tegen zwakke lendenen en helpt ter wellust en heeft dezelfde macht dat dyarrodon juli doet. Dat 10^de deel is 2 pond (ruim 12 ons). Neem; Geum urbanum, gember, (Zingiber officinalis) 5 drachmen en 1 scrupel en 16 korrels, vlees van dadels (Phoenix dactylifera) 4 drachmen, galigaan (Alpinia galanga), Lavandula spica, costus (Saussurea costus), Curcuma zedoaria, Anacyclus pyrethrum, rode koraal, Astragalus glycyphyllos, rabarber (Rheum rhaponticum), Valeriana celtica, Semecarpus anacardium, beenderen, dadels (Phoenix dactylifera), vrucht van balsem (Commiphora gileadensis), anijs, (Pimpinella anisum), de vrucht van jenever (Juniperus communis), Ammi majus, Piper longum en witte peper, elk 2 drachmen en 6 korrels, vijlsel van goud en van zilver, het been dat in het hart van een hert ligt, 1 drachme en 1 halve scrupel en 7 korrels, amber 1scrupel, honing dat het genoeg is en hiervan zal men nuttigen 3 drachme ‘s ochtend en ‘s avond.

[32] 18. Dyalacca.

Dyalacca es goet met wine iegen verstoptheit vander levveren of apostemen in de levere of in de mage. entie swere in die melte. ende iegen die volginge van den watere Nemt lace .2.ʒ. ende .1.Ѕ. spijc: coste. carpobalsami. sillobalsami. cassia lignea, asari. canele. soffraen. plane cruut rebarbe mastic. aristologia longe ende rotunda. elx .1.ʒ. gentiane. mirre. venkelsaet apisaet. anijs. polyoen. groffelsnagle comijn. wilde savie. alsene. notenmuscaten. cardamonium. cubeben. elx .1.ʒ. ende .5. granen. Diemen poedren mach die salmen poedren. Dan nemt zeem dats gnouch si. Men saels geven .1.ʒ. met wine.

18. Sap van lak, Phytolacca esculenta.

Dyalacca is goed met wijn tegen verstopping van de lever of gezwellen in de lever of in de maag en de zweren in de milt en tegen de volheid van water. Neem lak 2 drachmen en een half, Lavandula spica, costus (Saussurea costus), vrucht van balsem (Commiphora gileadensis), hout van balsem (Commiphora gileadensis), Cinnamomum cassia, Asarum europeanum, kaneel (Cinnamomum verum), saffraan (Crocus sativus), kameelgras (Cymbopogon schoenanthus) rabarber (Rheum palmatum), mastiek (Pistacia lentiscus), Aristolochia longa en rotunda, elk 1drachme, gentiaan (Gentiana lutea), mirre (Commiphora myrrha), zaad van venkel (Foeniculum vulgare) zaad van Apium graveolens, anijs, Pimpinella anisum) Teucrium polium, kruidnagel (Syzygium aromaticum) komijn, (Carum carvi), wilde salie (Eupatorium cannabis), alsem (Artemisia absinthium), nootmuskaat (Myristica fragrans), Amomum cardamomum, cubeben (Piper cubeba), elk 1 drachme en 5 korrels. Die men verpoederen mag die zal men verpoederen. Neem dan honing dat het genoeg is. Men zal geven 1 drachme met wijn.

19. Dyarebarbarum.

Dyarebarbarum es goet iegen pine vander leveren ende iegen verstoptheit. ende iegen widt in de darmen. ende onverteerlicheit Nemt spijc. coste. soffraen elcs .2.ʒ. rebarbe .1.ʒ. ende .5. granen. cassia lignee. mirre. asari. plane cruut. beide die aristologien. rosewater. elx .2.ʒ. dese seldi pulveren. Dan nemt zeem dats gnouch si Ende men saels geven .1.ʒ. of onder .Ѕ.ʒ. met dranke daer anijs in gesoden es.

19. Dyarebarbarum.

Sap van rabarber is goed tegen pijn van de lever en tegen verstopping en tegen wind in de darmen en onverteerbaarheid. Neem Lavandula spica, costus (Saussurea costus), saffraan (Crocus sativus) elk 2 drachmen, rabarber, (Rheum palmatum) 1 drachme en 5 korrels, Cinnamomum cassia, mirre (Commiphora myrrha), Asarum europeanum, kameelgras (Cymbopogon schoenanthus), beide de Aristolochia Գ, rozenwater, elk 2 drachme, deze zal je verpoederen. Neem dan honing dat het genoeg is. En men zal het geven 1 drachme of anderhalve drachme met drank daar anijs, (Pimpinella anisum) in gekookt is.

[34] 20. Dyamastic.

Dyamastic es goet iegen melancolye. ende iegen fleume. ende maect clare varuwe. ende es goet iegen de pine vander leveren. ende scarpet tsien. Ende betert (fol. 11 r.b.) die complexie van al den lichame Nemt spijc. groffels nagle. canele. cardamomi sillobalsami. gingebere. peper wit ende swart. ende lanc peper. asari. galigaen. cassia lignee. calamiaromatici. notenmuscaten. cyperi. Nirtilli macis. elcs .1.℈. mastic .5.℈. zeem dats gnouch si.

20. Dyamastiek (Pistacia lentiscus).

Sap van mastiek (Pistacia lentiscus) is goed tegen melancholie en tegen snot en maakt heldere kleur en is goed tegen de pijn van de lever en verscherpt het zien. En verbetert de samengesteldheid van het hele lichaam. Neem Lavandula spica, kruidnagel (Syzygium aromaticum), kaneel (Cinnamomum verum), Amomum cardamomum, hout van balsem (Commiphora gileadensis), gember, (Zingiber officinalis), witte, zwarte en lange peper, Asarum europeanum, galigaan (Alpinia galanga), Cinnamomum cassia, Styrax officinalis, Acorus calamus, nootmuskaat (Myristica fragrans), cipres (Cupressus sempervirens), Nerium oleander (?), foelie (Myristica fragrans) elk 1 scrupel, mastiek (Pistacia lentiscus) 5 scrupel en honing dat het genoeg is.

21. Dyazinziberos.

Dyazinziberos es zere goet iegen heescheit vander stortten. ende iegen droocheit vander hoesten. ende iegen pantysen. ende iegen dorst die vander magen comt. ende iegen pine in de ziden. Nemt gingebere macis. flos. notenmuscaten. groffels nagle. tsop vander ricolissien. dragant. peniden. cauwerdensaet. elx .4.ʒ. ende .Ѕ. zeem dats gnouch si. Men saels geven also groet alse .1. haselnot nuchteren ende houdent in den mont.

21. Dyazinziberos.

Sap van gember is zeer goed tegen heesheid van de strot en tegen droogte van hoesten en tegen naar adem hijgen en tegen dorst die van de maag komt en tegen pijn in de zijden. Neem gember, (Zingiber officinalis), foelie (Myristica fragrans), nootmuskaat (Myristica fragrans), kruidnagel (Syzygium aromaticum), het sap van het zoethout (Glycyrrhiza glabra), Astragalus glycyphyllos, kandijsuiker, zaad van kauwoerde (Cucurbita) elk 4 drachme en een half en honing dat het genoeg is. Men zal het geven alzo groot als een hazelnoot ճ morgens en houd het in de mond.

22. Dyaanisium.

Dyaanisium es goet iegen alle vercoutheit. ende iegen wint Nemt. anijs. canele. gingebere. comijn. elcs .3.ʒ. macis. groffels nagle. mastic. swert peper. elcs. .4...... spicen. cardamonii. sillobalsami. aloe. galie. galigaen elx .2.ʒ. ende .Ѕ. Ende zeem dats gnouch si.

22. Dyaanisium.

Sap van anijs is goed tegen alle verkoudheid en tegen wind. Neem anijs, (Pimpinella anisum), kaneel Cinnamomum verum), gember, (Zingiber officinalis), komijn, (Carum carvi) elk 3 drachmen, foelie (Myristica fragrans), kruidnagel (Syzygium aromaticum), mastiek (Pistacia lentiscus), zwarte peper, elk 4...... spijk (Lavandula spica), Amomum cardamomum, hout van balsem (Commiphora gileadensis), Aloe perryi, galie (nootmuskaat?) galigaan (Alpinia galanga), elk 2 drachmen en een half en honing dat het genoeg is.

23. Dyagalanga.

Dyagalanga. Nemt in die capittele van aurea. Iegen die pine van der herten Nemt spijc. gingebere. galigaen. canele. zedewaer. rosen. ricolissie. storax. violetten. groffels nagle. bacce. bisancie. elcs .Ѕ.℥. elleborus .Ѕ.ʒ. ende .1.ʒ. amber. rebarbe. muskeliaet elcs .2.ʒ. ligni aloes. ende .3. manieren van sandalen. elx .1.Ѕ.ʒ. zeem dats gnouch si Men saelt geven in die groette van .1. haselnot. smorgens ende te middage.

23. Dyagalanga.

Sap van galanga (Alpinia galanga). Neem het in het kapittel van aurea. Tegen de pijn van het hart. Neem spijk (Lavandula spica) gember, (Zingiber officinalis), galigaan (Alpinia galanga), kaneel Cinnamomum verum), Curcuma zedoaria, rozen (Rosa centifolia), zoethout (Glycyrrhiza glabra), Styrax officinalis, violen (Viola odorata), kruidnagel (Syzygium aromaticum), blacte bisancia (schub van een buikpotig weekdier, Strombus lentiginosus) elk half ¾, Helleborus niger, half drachme en 1 drachme, amber, rabarber (Rheum palmatum), muskus elk 2 drachmen, ligni aloe, (Aquilaria agallocha) en 3 soorten van sandelhout (Santalum album, Pterocarpus santalinum), elk 1 ½ drachme en honing dat er genoeg is. Men zal het geven in de grootte van 1 hazelnoot, ‘s morgens en ‘s middag.

[36] 24. Dyacapparis.

Dyacapparis es goet iegen alle deren van herten. Ende vander melten. ende iegen haer hartheit oude of nuwe. het doel wel orine maken. met wine genomen ende met aysine geminct. Ende in die oren gedaen doet sterven die worme vanden oren. Ende in den mont gehouden sachti den tantswere. Ende rute gesoden ende daermei genomen doet menstrua hebben. of in vulva gedaen. Nemt capparis. corticis .1.℥. squillen. assa fetida. asari. piretri. thini, apie. melantii. wortel van agrimonien. sanctorie. peper. portulate. elx .3.ʒ. rebarbe. speragi. elcs .3.ʒ, lanc peper onder ,Ѕ.ʒ. apisaet. carvi. elcs onder .Ѕ.ʒ. saet van bornagien entie bloemen elcs .3.ʒ.

24. Dyacapparis.

Sap van Capparis is goed tegen alle deren van het hart. En van de milt, tegen haar hardheid, oude of nieuwe, het laat goed urine maken met wijn genomen en met azijn gemengd. En in de oren gedaan laat de wormen van de oren sterven. En in de mond gehouden verzacht het de tandpijn. En met wijnruit (Ruta graveolens) gekookt en daarmee genomen laat menstruatie hebben of in vulva gedaan. Neem Capparis spinosa schors 1 ¾, zeeui (Urginea maritima), Ferula asa-foetida, Asarum europaeum, Anacyclus pyrethrum, tijm (?), Apium graveolens, Nigella sativa, wortel van Agrimonia eupatoria, Centaurium erythraea, peper, postelein, (Portulaca oleracea) elk 3 drachme, rabarber (Rheum palmatum), asperge (Asparagus officinalis) elk 3 drachmen, lange peper , anderhalf drachme, zaad van Apium graveolens, Carum carvi, elk anderhalf drachme, zaad van bernagie (Borago officinalis) en de bloemen, elk 3 drachmen.

25. Dyatrion piperion magnum galyeni.

Dyatrion piperion magnum galyeni es zere goet iegen hoeste. of iegen die reume. jegen cortten adem. jegen artetyke. Ende iegen alle saken vander borst ende vander longenen. ende verteert in de mage fleumen. Ende doet verteeren coutheit. ende betert in de mage die swere. Ende es goet iegen levere ende melte. ende iegen water. jegen de geelsucht. jegen geswil an de zide. iegen pine an de niere. Ende gereit menstrua. ende sacht dageliken corts ende quarteine. Nemt nardi. stacii. amonii. melanopiperis. venkelsaet. elx .2.℥. gingebere. ysope. persijnsaet. leucopiperis. anijs. elcs .5.ʒ. soffraen. cassia fistula. ydiocri. epithini. elve. dats enula campana so werment vint. betonie. pigani. canele. ameos. sicelei. lovessce. elcs .2.℥. ende .Ѕ. ende .2.ʒ. zeem dats gnouch si. Men saels geven temale also groet alse ene haselnot.

25. Dyatrion piperion magnum Galenus.

Dyatrion piperion magnum Galenus is zeer goed tegen hoesten of tegen de reuma, tegen korte adem, tegen jicht. En tegen alle zaken van de borst en van de longen en verteert in de maag fluimen. En laat koudheid verteren en verbetert in de maag de zweer. En is goed tegen lever en milt en tegen water, tegen de geelzucht, tegen gezwel aan de zijde, tegen pijn aan de nieren. En bereidt menstruatie en verzacht de dagelijkse koorts en vierdaagse koorts. Neem Nardostachys jatamansi, stacii, (peulvrucht of Pistacia?) Amomum cardamomum, Piper longum, zaad van venkel (Foeniculum vulgare), elk 2 ¾, gember, (Zingiber officinalis), hysop, Hyssopus officinalis), zaad van peterselie (Petroselinum crispum), witte peper, anijs, (Pimpinella anisum), elk 5 drachmen, saffraan (Crocus sativus), Cassia fistula, trochisci hedychroi, (zie beneden) Cuscuta epithymum, elve, dat is Inula campana zo waar men het vindt, betonie (Stachys officinalis), Peganum harmala, kaneel Cinnamomum verum), Ammi majus, Laserpitium siler, maggi (Levisticum officinale), elk 2 ¾ en een half en 2 drachmen, honing dat het genoeg is. Men zal het te ene maal geven zo groot als een hazelnoot.

[38] 26. Dyatrion piperion minus.

Dyatrion piperion minus es goet iegen alle saken vander magen. eist sweringe of wint van couden saken die sachtet zere. die fleumen. die apostemen. Ende droget humoren. ende hulpt iegen verstoptheit vander blasen. ende jegen menstrua. ende sacht den .4. den dach corts daer coude na hitte comt. Nemt groffels nagle. folie. gingebere. amomum. persijn. dauci. elcs 2.ʒ. spijc. coste. asari. elve. ysope. cyperi. anijs. apie. sicelei. ameos elcs .2.ʒ. lencopiperis. melancopiperis. macropiperis. onder .Ѕ.ʒ. zeem dats gnouch si.

26. Dyatrion piperion minus.

Dyatrion piperion minus is goed tegen alle zaken van de maag, is het een zweer of wind van koude zaken die verzacht het zeer, de fluimen, de gezwellen. En droogt levenssappen en helpt tegen verstopping van de blaas en tegen menstruatie en verzacht de 4^de daagse koorts daar koude na hitte komt. Neem kruidnagel (Syzygium aromaticum), foelie (Myristica fragrans), gember, (Zingiber officinalis), Amomum cardamomum, peterselie (Petroselinum crispum), Daucus carota, elk 2 drachme, Lavandula spica, costus (Saussurea costus), Asarum europeanum, Inula campana, hysop, (Hyssopus officinalis), cipres (Cupressus sempervirens), anijs, (Pimpinella anisum), Apium graveolens, Laserpitium siler, Ammi majus, elk 2 drachmen, witte en zwarte peper, Piper longum, Piper chava, anderhalve drachme en honing dat het genoeg is.

27. Dyaciminum.

27. Dyaciminum heet men dus omdat mer meest comijns toe doet dan van andren specien Galyenus seit dat goet es iegen alle swere vanden lichame. ende vander magen dat van couden comt. ende verteert die spise. Ende ontstopt levere ende melte. ende verhit al den lichame. ende verteert dien wint in die darmen ende in de mage. Ende hulpt der borst van couder fleumen. Ende es goet iegen quarteine. Ende doet wel verteren die spise. Best dat ment nuttet na etene met wine Nemt cavi ende comijn .5.ʒ. ende .Ѕ. in wine ende in aysine gedaen .1. nacht. daerna suldijt drogen met geroost met viere. soffraen. galigaen. spijc. amonii. ameos. vnkelsaet geroost. asari. lancpeper gingebere. canele. macis cardamonium. silio cassia. apie. rute. folie. carpobalsamum elx. onder .Ѕ.ʒ. zeem dats gnouch si.

27. Dyaciminum.

27. Sap van komijn noemt men aldus omdat men er meest komijn, (Cuminum cyminum) toe doet dan van andere specerijen. Galenus zegt dat het goed is tegen alle zweren van het lichaam en van de maag dat van koude komt en verteert de spijs. En ontstopt lever en milt en verhit het hele lichaam. en verteert de wind in de darmen en in de maag. En helpt de borst van koude snot. En is goed tegen vierdaagse koorts. En laat de spijs goed verteren. Beste dat men het nuttigt na het eten met wijn. Neem Carum carvi en komijn, (Cuminum cyminum) 5 drachmen en een half in wijn en in azijn gedaan1 nacht, daarna zal je het drogen en roosteren met vuur, saffraan (Crocus sativus), galigaan (Alpinia galanga), spijk (Lavandula spica), Amomum cardamomum, Ammi majus.,geroosterd venkelzaad, Asarum europeanum, lange peper, gember, (Zingiber officinalis), kaneel (Cinnamomum verum) foelie (Myristica fragrans) ,Amomum cardamomum, Cinnamomum cassia, Apium graveolens, wijnruit (Ruta graveolens), foelie (Myristica fragrans), vrucht van balsem (Commiphora gileadensis) elk anderhalf drachme en honing dat het genoeg is.

[40] 28. Dyaysopum.

Dyaysopum es goet iegen alle coude humoren van den hoefde. ende doet den huuf (fol. 11 v.b.) drogen. ende suvert die kele. ende verdrijft die hoeste. Ende sacht die coude borst entie coude mage. ende quaelecheit vander magen. ende doet zere verteeren. ende es hen goet die etter spuwen. ende iegen apostemen in die longene Nemt ysope: yris. thimi. melanopiperis. elcs .4.ʒ. ende .12. granen. gliconis. timbre. comijn. elcs .2.ʒ. ende .1.Ѕ. rosen. dragant. venkel. elcs .2.ʒ. ende .15. granen. anijs. carvi, gingebere. lovessce. elcs .1.Ѕ.ʒ. ende .7. granen. zeem dats gnouch si. Men saelt geven nuchtens ende navens met lauwen wine.

28. Sap van hysop.

Sap van hysop is goed tegen alle koude levenssappen van het hoofd en laat de huig drogen en zuivert de keel en verdrijft de hoest. En verzacht de koude borst en de koude maag en moeilijkheid van de maag en laat zeer verteren en is hen goed die etter spuwen en tegen gezwellen in de longen. Neem hysop, (Hyssopus officinalis): Iris florentina, tijm, zwarte peper, elk 4 drachmen, en 12 korrels, polei (Mentha pulegium), timbre, (?) komijn, (Cuminum cyminum), elk 2 drachmen en anderhalf, rozen (Rosa centifolia), Astragalus glycyphyllos, venkel, elk 2 drachmen en 15 korrels, anijs, (Pimpinella anisum), Carum carvi, gember, (Zingiber officinalis), maggi (Levisticum officinale) elk anderhalf drachme en 7 korrels, honing dat het genoeg is. Men zal het ‘s morgens en ‘s avonds geven met lauwe wijn.

29. Dyasenie.

Dyasenie heeft sinen name omdat mer senie toe doet meer dan enech van den andren specien. Het es properleke goet iegen melancolye. ende iegen hert evel. entie gerne droeve sijn. ende iegen alle onverteerlicheit der leveren. Nemt galigaen. notenmuscaten. nagle. folie. macis. cardamonii. ligni aloes. lanc peper. gingebere. canele. zedewale. spijc. elcs even vele. senie suldi dobbel nemen. ende haselnoten dobbel. die noten suldi poedren ende roestent ende mingent met zeeme. ende daerna dandre specien. Ende wilmen purgieren melancolye so doeter meer toe boraetsen ende calami of senie ende latet staen weyken. ende dan nemt den borne daer af.

29. Sap van Cassia angustifolia (Nu Senna alexandrina).

Dyasenie heeft zijn naam omdat men er meer Senna alexandrina toe doet dan enige van de andere specerijen. Het is speciaal goed tegen melancholie en tegen hartziekte en die graag droevig zijn en tegen alle onverteerbaarheid van de lever. Neem galigaan (Alpinia galanga), nootmuskaat (Myristica fragrans), kruidnagel (Syzygium aromaticum), foelie (Myristica fragrans), foelie (Myristica fragrans), Amomum cardamomum, Excoecaria agallocha, lange peper, gember, (Zingiber officinalis), kaneel (Cinnamomum verum), Curcuma zedoaria, spijk (Lavandula spica), elk even veel, Senna alexandrina zal je dubbel nemen en hazelnoten dubbel, de noten zal je verpoederen en roosteren en het mengen met honing en daarna de andere specerijen. En wil men melancholie purgeren zo doe er meer toe bernagie (Borago officinalis) en steentijm (Calamintha officinalis) of Senna alexandrina en laat het staan weken en neem dan water daarvan.

[42] 30. Dyaprassium.

Dyaprassium heet na marobie omdat mer indoet dan ander specien. het es goet iegen alle vercoutheit vander borst. jegen die reume. entie vercoutheit van den herssenen die ten monde comt. ende iegen den huuf. dat .8. ste deel es .3. ℔. Nemt groene marobie .5.ʒ. ende .Ѕ. dragant. pijnappel. amandren. daden. figen. cisoeletarum. elx .3.ʒ. ende .Ѕ. canele. nagle. notenmuscaten. macis. ligni aloes. spijc. galigaen. gingebere. zedewer. renpontici. ricolissie. anacardi. dats theodoricum anacardium so wer ment vint. stomicalis: mirre. mastic. galbanum. terbentine. aristologia. dats holewortte. die wortele van caparis. gentiane. melonopiperis. venkel. apie. anijs. mercedonie. bevenelle elx .2.ʒ. hermodactilis. origanum. pencedanum. squinanti. venkelsaet. elcs onder .Ѕ.ʒ. dyptamnis. balustie. colene. pertrec. coste. cardamonium. lencopiperis. carvi. lovesce. satureie: serpentine. pionie. macropiperis. amomi. orobi. elx .1.ʒ. ende .2. granen. sillobalsami. cassia fistula. corael. scavelinge van yvore. of van ysere. carpobalsami. dauci. cretici. elx .1.ʒ. musci. Amber dbeen vander herten vanden (fol. 12 r.a.) hert. elx .14. granen. zeem dats gnouch si. Men saelt geven met wermen wine der ysope in gesoden es.

30. Dyaprassium.

Sap van malrove heet naar malrove (Marrubium vulgare) omdat men er meer indoet dan andere specerijen. Het is goed tegen alle verkoudheid van de borst, tegen de reuma en de verkoudheid van de hersens die ten mond uitkomt en tegen de huig. Dat 8^ste deel is 3 pond (ruim 12 ons). Neem groene malrove (Marrubium vulgare) 5 drachmen en een half, Astragalus glycyphyllos, pijnappel (Pinus pinea), Prunus amygdalus, dadel, (Phoenix dactylifera), vijgen (Ficus carica), cisoeletarum (?), elk 3 drachme en een half, kaneel (Cinnamomum verum), kruidnagel (Syzygium aromaticum), nootmuskaat (Myristica fragrans), foelie (Myristica fragrans). ligni aloes, (Excoecaria agallocha, spijk (Lavandula spica), galigaan (Alpinia galanga), gember, (Zingiber officinalis), Curcuma zedoaria, rabarber (Rheum rhaponticum), zoethout (Glycyrrhiza glabra), Semecarpus anacardium, dat is theodoricum anacardium zo waar men het vindt, suikerwater: mirre (Commiphora myrrha), mastiek (Pistacia lentiscus), galbanum (Ferula galbaniflua), terpentijn (Pistacia terebinthus) Corydalis cava, dat is holwortel, de wortel van Capparis spinosa, gentiaan (Gentiana lutea), zwarte peper, venkel, Apium graveolens, anijs, Pimpinella anisum), Smyrnium olusatrum, bevernel (Pimpinella saxifraga) elk 2 drachmen, Colchicum autumnale, Origanum, varkenskervel (Peucedanum officinale), zeeui (Urginea maritima), zaad van venkel (Foeniculum vulgare), elk anderhalf drachme, Origanum dictamnus, bloem van granaatappel, polei, Anacyclus pyrethrum, costus (Saussurea costus), Amomum cardamomum, witte peper, Carum carvi, maggi (Levisticum officinale), bonenkruid (Satureja hortensis), adderwortel (Polygonum bistorta), pioen (Paeonia officinalis), Piper longum, Amomum cardamomum, Lathyrus niger, elk 1 drachme en 2 korrels, hout van balsem (Commiphora gileadensis), Cassia fistula, koraal, schaafsel van ivoor of van ijzer, vrucht van balsem (Commiphora gileadensis), pastinaak, elk 1 drachme, muskus, amber, het been uit het hart van het hert, elk 14 korrels, honing dat het genoeg is. Men zal het geven met warme wijn waar hysop, (Hyssopus officinalis) in gekookt is.

[44] 31. Dyaolibanum.

Dyaolibanum dat stremmet tranen van ogen. Ende sacht oude hooftswere. ende geneest apostemen in die kele genut met tyseinen. Dat .6. ste deel es .1. ℔. Nemt bevercul. opii. cassia lignee. beilde. elx .3.ʒ. mirre onder .Ѕ.ʒ. soffraen. folie. werpont. elx .2.ʒ. amonii. renpontici. elx .2.ʒ. pionie. storacis. macropiperis elx .2.ʒ. spijc. euforbii. lencopiperis elx .1.ʒ. ende .1.Ѕ.℈. zeem dats gnouch si. Men saelt geven met wermen wine daerin gesoden es wierooc ende savie.

31. Dyaolibanum.

Sap van wierook dat strem het tranen van ogen. En verzacht oude hoofdpijn en geneest gezwellen in de keel, genuttigd met ptisane (gekookte gerst). Dat 6^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem bevergeil, opium, Cinnamomum cassia, Hyoscyamus niger, elk 3 drachmen, mirre (Commiphora myrrha) anderhalf drachme, saffraan (Crocus sativus), foelie (Myristica fragrans), wierook (Boswellia thurifera, elk 2 drachmen, Amomum cardamomum, rabarber (Rheum rhaponticum), elk 2.drachmen, pioen (Paeonia officinalis), Styrax officinalis, Piper longum, elk 2 drachmen, spijk (Lavandula spica), Euphorbium of Excoecaria agallocha, witte peper, elk 1drachme en een halve scrupel, honing dat het genoeg is. Men zal het geven met warme wijn waarin gekookt is wierook (Boswellia thurifera) en salie (Salvia officinalis).

[46] 32. Dyaredonabbatis.

Dyaredonabbatis es goet iegen pine vander leveren. ende iegen geelsucht. entie tysike sijn ende droge. ende iegen hertevel dat van hitten comt. ende die cranc sijn van langer ziecheit. alse van bernende cortse van hitten comende Nemt sandali wit ende root. elx .2.ʒ. ende .Ѕ. gomme van arabien. spodii. elx .1.ʒ. asari mastic. cardamomi. spijc. soffraen. sillo. cassie. aloes. nagle. galigaen. notemuscaten venkelsaet. canele. tsop van ricolissien. rebarbe. tsaet van serpentinen. biberis. scariole. porceleine. citrulli. melonis. cucumeris. cucurbite. elx .1.℈. perlen. dbeen vander herten vanden hert elcs .Ѕ.ʒ. suker rosaet .1.℥. ende .3,ʒ. canfer .7. granen. musci .3. granen ende .1.Ѕ. cyroop van rosen. rosewater dats gnouch si. Men saelt geven nuchtens. ende savonts ende te middage.

32. Dyaredonabbatis. (1)

Sap van Abbas is goed tegen pijn van de lever en tegen geelzucht en die ftisis (tering) hebben en droog zijn en tegen hartziekte dat van hitte komt en die zwak zijn van lange ziekte zoals van brandende koorts die van hitte komt. Neem sandelhout (Santalum album) wit en rood (Pterocarpus santalinus) elk 2 drachmen en een half, Arabische gom (Acacia senegal), spodium, elk 1 drachme, Asarum europeanum, mastiek (Pistacia lentiscus), Amomum cardamomum, spijk, (Lavandula spica), saffraan (Crocus sativus), Aquilaria agallocha, Cinnamomum cassia, Aloe perryi, kruidnagel (Syzygium aromaticum), galigaan (Alpinia galanga), nootmuskaat (Myristica fragrans) zaad van venkel (Foeniculum vulgare), kaneel (Cinnamomum verum), het sap van zoethout (Glycyrrhiza glabra), rabarber (Rheum palmatum), het zaad van adderwortel (Polygonum bistorta), Berberis, Lactuca scariola, postelein (Portulaca oleracea), Citrullus vulgaris, meloen, (Cucumis melo), komkommer (Cucumis sativus), kauwoerde (Cucurbita pepo) elk 1 scrupel, parels, het been uit het hart van de hert, elk halve drachme, rozensuiker, 1 ¾ en 3 drachmen, kamfer, (Dryobalanops aromatica) en 7 korrels, muskus 3 korrels en een half, rozensiroop (Rosa centifolia), rozenwater dat het genoeg is. Men zal het geven ‘s ochtend en ‘s avonds en te middag.

33. Dyapenidion.

Dyapenidion heet men na peniden omdat siere ingaen meer dan andre medicinen. Si es goet iegen alle ziecheit vander longenen. ende iegen hoeste ende heesce stemme entie droge. ende die tysike sijn. dat. .8. ste deel es .1. ℔. Nemt peniden .16.ʒ ende .Ѕ. pinearum. amandlen wel gesuvert. wit olysaet .4.ʒ. canele. nagle. gingebere. tsop van ricolissien. dragant. gommi arabici. senie. citrulli. cucurbite. cucumers. melonis. elx. onder .Ѕ.ʒ. canfer .7. granen. met cyrope van violetteu dats gnouch si. Dus suldijt vergadren. Nemt water .1. ℔: violer .3.℥. ende siedet tegadere tote dat .1. deel dicke wert. dan doeter in peniden. senie. amandelen. citrulli. melonis. cucumeris. cucurbite elc seldi stoten bi hen. ende ziedent met watere ende altoes suldijt roeren. dan doeter toe peniden wel gepulvert. tgroene datter boven vliet (fol. 12 r.b.) suldi zien dore .1. dorgaetten lepel. dan doet in .1. mortier. ende canfer wel gepulvert ende minget daermet. Ende [48] dandere specien wel geminct oec daertoe van ierst wel gepulvert. Dit suldi geven nuchtens ende savonts met tyseinen die warm si.

33. Dyapenidion.

Sap van kandij noemt men naar kandijsuiker omdat het er veel ingaat en meer dan andere medicijnen. Het is goed tegen alle ziekte van de longen en tegen hoest en hese stem en droge en die ftisis, tering, hebben. Dat 8^ste deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem kandijsuiker 16 drachmen en een half, pijnappels (Pinus pinea) amandels, (Prunus amygdalus) goed gezuiverd, wit oliezaad (Papaver somniferum) 4 drachmen, kaneel Cinnamomum verum), kruidnagel (Syzygium aromaticum), gember, (Zingiber officinalis), het sap van zoethout (Glycyrrhiza glabra), Astragalus glycyphyllos, Arabische gom, Senna alexandrina, Citrullus vulgaris, kauwoerde (Cucurbita pepo) komkommer, (Cucumis sativus), meloen, (Cucumis melo) elk anderhalf drachme, kamfer, (Dryobalanops aromatica) 7 korrels met siroop van violen (Viola odorata) dat het genoeg is. Aldus zal je het verzamelen. Neem water 1 pond (ruim 12 ons): violen 3 ¾ en kook het tezamen totdat het een deel dik wordt en doe er dan in kandijsuiker, Senna alexandrina, amandelen, Citrullus vulgaris, meloen, komkommer, kauwoerde en elk op zichzelf stampen en kook het met water en altijd zal je het roeren en doe er dan toe kandijsuiker goed verpoederd en het groene dat erboven vliedt zal je zeven door een schuimspaan en doe het dan in een mortier en kamfer goed verpoederd en meng het daarmee. En de andere specerijen goed gemengd ook daartoe, wel eerst goed verpoederd. Dit zal je ճ’sochtend en ‘s avonds geven met ptisane (gekookte gerst) die warm is.

34. Dyadragantum.

Dyadragantum heeft sinen name na dragant. het es goet iegen alle pine van der longenen die van hitten comt. ende meest in tysiken ende ethyken. ende iegen apostemen in die longene. Ende iegen grote hoeste. die van hitten comt ende van droocheiden vander tongen ende van der stortten. Alse ment nemt so sal ment houden .1. ure in den mont tote dat het begint te smeltene. ende dan salment inwert laten gaen ҠNemt wit dragant .2.℥. ende .2.ʒ. amidi. dat sijn amandelen so wer ment vint .1.℥. ricolissien .2.ʒ. peniden..... ende .2.℥. saet van citrulli. melonis elcs .3.ʒ. canfer .Ѕ.℈. Men saelt geven met lauwen borne. dat gesoden si op gersten.

34. Dyadragantum.

Sap van dragantamum heeft zijn naam naar Astragalus glycyphyllos. Het is goed tegen alle pijn van de longen die van hitte komt en meest in ftisis, tering, en dagelijkse koorts en tegen gezwellen in de longen. En tegen grote hoest die van hitte komt en van droogheid van de tong en van de strot. Als men het neem dan zal men het 1 uur in de mond houden totdat het begint te smelten en dan zal men het inslikken. Neem witte Astragalus glycyphyllos2 ¾ en 2 drachmen, amandelen (Prunus amygdalus), dat zijn amandelen, zo waar men het vindt 1 ¾, zoethout (Glycyrrhiza glabra) 2 drachmen, kandijsuiker..... en 2 ¾, zaad van Citrullus vulgaris, meloen, (Cucumis melo) elk 3 drachmen, kamfer, (Dryobalanops aromatica) half scrupel. Men zal het geven met lauw bronwater dat gekookt is op gerst. (Hordeum vulgare).

[50] 35. Dyacastoreum.

Dyacastoreum es sine name omdat castoreum in de confexie gaet. hets goet iegen swerheit van den hoefde. Ende iegen tgroet evel. ende jegen swindelinge. ende iegen gedeilde hooftswere. ende jegen scoten die int hoeft scieten. ende jegen sweren.. ende iegen juchtecheit. Ende conforteert alle die lede. Ende meest ten hoefde. Hets goet iegen verstoptheit vander melten. ende vander nieren. ende wederstaet die ziecheit die van couden comt Dat .15. ste deel es .2. ℔ . Nemt bevercul. mirabolanum. elcs .1.ʒ. granen onder .Ѕ.ʒ. aloes onder. .Ѕ.ʒ. assa fetida. mirre. euforbii. elcs. .1.ʒ. ende .18. granen. folie. atherionii. pertrec. ricolissie. dragant. calami aromatici. dats ene maniere van riete. nitri. galbani. spice. squinanti. oppopanac. soffraen. cassie lignee. wit peper. carpobalsami. coloquintide. serapini. renpontici. storax. canele. calamite gingebere. elx .1.ʒ. ende .2. granen. stafisagria. dauci. maratri. persijn. silleris. bacce lauri. coste. drakenbloet. agaricus. cardamomi. wierooc. mastic.: salis. armoniac. zedeware. elcs .1.℈. ende .8. granen. ysope. penlogii. origani. balsamite. oximi. brancce urcine. wortel van diptamnis. rutesaet. aristologia longa. ende rotunda. asari. baccari. salvia. rosen. bedelli. elcs .7. granen: epithini. polipodii. oppobalsami elx (fol. 12 v.a.) .18. granen. alipiados. semen lauriole. radicis. capparis. elcs .2. granen. anacardi. samie. gentiane. corticis mandragore. elx .2. granen. alsene. pencedani. elx .8. granen. yros .3. granen. ende terdendeel wijn. ende zeem dats genouch si. Men saelt geven in die groete van .1. haselnot. Men saelt geven iegen die pine van den hoefde met dranke daerin gesoden es lilifage. Ende iegen die levere met dranke vander alsenen. of van wilder saelgien. Ende iegen die melte gevet met dranke daerin gesoden es gremil. of saet van alexandrien. Dit neme nuchteren. daer na vaste .6. wilen:

35. Sap van castoreum.

Sap van bevergeil heeft zijn naam omdat bevergeil in de confectie gaat. Het is goed tegen zwaarheid van het hoofd. En tegen vallende ziekte en tegen duizelingen en tegen migraine en tegen scheuten die in het hoofd schieten en tegen zweren en tegen jicht. En versterkt alle leden. En meest te hoofd. Het is goed tegen verstopping van de milt en van de nieren en weerstaat de ziekte die van koude komt. Dat 15^de deel is 2 pond (ruim 12 ons). Neem bevergeil, mirobalanen, elk 1 drachme, korrels anderhalf drachme, Aloë perryi anderhalf drachme, Ferula asafoetida, mirre (Commiphora myrrha), Euphorbium of Excoecaria agallocha, elk 1 drachme en 18 korrels, foelie (Myristica fragrans), antimonium, Anacyclus pyrethrum, zoethout (Glycyrrhiza glabra), Astragalus glycyphyllos, calami aromatici, dat is een soort van riet (Swertia chirata), nitrum, galbanum (Ferula galbaniflua) spijk (Lavandula spica), zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus), Opopanax chironium, saffraan (Crocus sativus), Cinnamomum cassia, witte peper, hout van balsem (Commiphora gileadensis), kolokwint (Citrullus colocynthus), sagapenum (Ferula persica), rabarber (Rheum rhaponticum), Styrax officinalis, kaneel (Cinnamomum verum), Styrax, calamita (in mandjes) gember, (Zingiber officinalis) elk 1 drachme en 2 korrels, Delphinium staphisagria, Daucus carota, venkel, peterselie (Petroselinum crispum), cicelei, dat is sermontaine (Seseli tortuosum), bakelaar (Laurus nobilis), costus (Saussurea costus), drakenbloed of hars (Daemonorops draco), Laricifomes officinalis, Amomum cardamomum, wierook (Boswellia thurifera), mastiek (Pistacia lentiscus): zout van Dorema ammoniacum, Curcuma zedoaria elk 1 scrupel en 8 korrels, hysop, (Hyssopus officinalis), Mentha pulegium, Origanum vulgare, Tanacetum balsamita, Ocimum basilicum, Heracleum sphondylium, wortel van Origanum dictamnus, zaad van wijnruit (Ruta graveolens), Aristolochia longa en rotunda, Asarum europeanum, Salvia, rozen (Rosa centifolia), bdellium (Commiphora africana) elk 7 korrels, Cuscuta epithymum, Polypodium vulgare, vochtigheid van de balsem (Commiphora gileadensis) elk 18 korrels, alipiados (1), zaad van Daphne laureola, radijs, Capparis spinosa, elk 2 korrels, Semecarpus anacardium, samie (?) gentiaan (Gentiana lutea), bast van alruin (Mandragora officinalis) elk 2 korrels, alsem (Artemisia absinthium), varkenskervel (Peucedanum officinale) elk 8 korrels, Iris florentina 3 korrels en het derdedeel wijn en honing dat er genoeg is. Men zal het geven in de grootte van een hazelnoot. Men zal het geven tegen de pijn van het hoofd met drank daarin gekookt is salie (Salvia officinalis). En tegen de lever met drank van de alsem (Artemisia absinthium) of van wilde salie, (Eupatorium cannabinum). En tegen de milt geven met drank daarin gekookt is steenzaad (Lithospermum officinalis) of zaad van Athamanta macedonica. Dit neem je 's ochtend en vast daarna 6 keer:

36. Dyacostum.

Dyacostum heet na .1. cruut dat costum heet omdat ment derinne doet. Hets goet iegen de melte. ende iegen water dat van fleumen comt. ende van melancolyen. dat .12. ste deel es .1. ℔. Nemt asari. anijs. apie. elcs .3.ʒ. squinanti. melanopiperis. mirre. elx .2.ʒ. ende .1.Ѕ. rebarbe. soffraen. aristologia. elcs .2.ʒ. coste. onder .Ѕ.ʒ. canele. cassia lignee. elx onder .Ѕ.℥. zeem dats gnouch si. Men saelt geven met dranke daerin gesoden es capparis. of scolopendrie nuchtens ende savonts.

36. Dyacostus.

Sap van costus (Saussurea costus) heet naar een kruid dat costus heet omdat men het daarin doet. Het is goed tegen de milt en tegen water dat van fluimen komt en van melancholie. Dat 12^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem Asarum europeanum, anijs, (Pimpinella anisum), Apium graveolens, elk 3 drachmen, zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus), zwarte peper, mirre (Commiphora myrrha) elk 2 drachme en een half, rabarber (Rheum palmatum), saffraan (Crocus sativus), Aristolochia, elk 2 drachmen, costus (Saussurea costus) anderhalf drachme, kaneel Cinnamomum verum), Cinnamomum cassia elk anderhalf ¾, honing dat het genoeg is. Men zal het geven met drank daarin gekookt is Capparis spinosa en of Asplenium scolopendrium’s ochtend en ‘s avonds.

37. Dyayris.

Dyayris heeft sinen name na wortelen. die blade sijn gedaen alse lisch ende draget witte bloemen. men heetet yreos. Hets goet dengenen die men quaike verstaen mach wat is seggen van heescheiden. jegen die hoeste die van couden comt. Dat .12. ste deel es .3. ℔. Nemt. yris .1.℥. coelne. ysope. recolissie. elcs .7. granen of .7.ʒ. dragant. amidi. pinee. canele. gingebere. peper elx .3.ʒ. carnis dactilis. asarum. enuclearum. elcs .3.ʒ ende .Ѕ. storacis rubei. elx .2.ʒ. ende .Ѕ. zeem dats gnouch si. Men saelt geven savonts met warmen wine.

37. Dyayris.

Sap van Iris heeft zijn naam naar de wortels, de bladeren zijn gevormd als lis en draagt witte bloemen en men noemt het Iris florentina. Het is goed diegenen die men moeilijk verstaan mag wat ze zeggen vanwege heesheid en tegen de hoest die van koude komt. Dat 12^de deel is 3 pond (ruim 12 ons). Neem Iris florentina, 1 ¾, polei, (Mentha pulegium), hysop, (Hyssopus officinalis), zoethout (Glycyrrhiza glabra), elk 7 korrels of 7 drachmen, Astragalus glycyphyllos, amandelen (Prunus amygdalus), pijnappels (Pinus pinea), kaneel (Cinnamomum verum), gember, (Zingiber officinalis), peper, elk 3 drachmen, vlees van dadels (Phoenix dactylifera), Asarum., enuclearum (redelijk genoeg?), elk 3 drachme en een half, rode Styrax, elk 2 drachmen en een half, honing dat het genoeg is. Men zal het geven ‘s avonds met warme wijn.

[54] 38. Dyacalamentum.

Dyacalamentum heeft sinen name na calament. Hets goet jegen alle deren vander borst dat van couden comt. Ende jegen die quarteine meest in ouden lieden. Hets goet jegen hoeste die van couden comt ende jegen die quarteine genut na etene met wine dat .15. ste deel es .2. ℔. Nemt calamentum. coelne. melanopiperis. sceli. persijn. elcs .4.ʒ. apiesaet .1.℈. ameos. thuri. dille, canele. gingebere. elcs .2.ʒ. zeem dats gnouch si. Men saelt geven alsoet vorseit es.

38. Dyacalamentum.

Sap van steentijm heeft zijn naam naar steentijm (Calamintha officinalis). Het is goed tegen alle deren van de borst dat van koude komt. En tegen die vierdaagse koorts en meest in oude lieden. Het is goed tegen hoest die van koude komt en tegen de vierdaagse koorts genuttigd na het eten met wijn. Dat 15^de deel is 2 pond (ruim 12 ons). Neem steentijm (Calamintha officinalis), polei, (Mentha pulegium), zwarte peper, stinkende gouwe (Chelidonium majus), peterselie (Petroselinum crispum) elk 4 drachme, zaad van Apium graveolens 1 scrupel, Ammi majus, wierook (Boswellia thurifera), dille, (Anethum graveolens), kaneel Cinnamomum verum), gember, (Zingiber officinalis) elk 2 drachme, honing dat het genoeg is. Men zal het geven zoals voorzegt is.

39. Dyacodion.

Dyacodion es goet jegen alle coude lichamen enti moru sijn. ende stremmet met regenwateren gesoden of met spodium of met rosewatere. of gesoden met wine eist goet iegen die bloetsucht. ende iegen alle menisoene. Nemt van olycrude .13. hoefde net te groene no te droge. ende rosen .3.ʒ. ende .Ѕ. acacia. soffraen. ricolissie. elx .1.℥. boli .1.Ѕ.℥. canele. symphiti. ypoquistidos balaustie. elcs .1.ʒ. mirtillorum .1.℥. corael. wit ende root. sumac. drakenbloet. laccc. roris. sirici: elx .1.ʒ. semen portulace .Ѕ.ʒ. Dus salment vergadren. legt die hoefde van den olycrude in watere dat si bedect sijn. ende hullet wel den pot boven. ende latet also staen .3. dagen. Ende derna seldijt zieden tote dat terdendeel versoden si. ende dan coleret. Ende in die colature doet zeem onder .Ѕ. ℔. ende mirtilli. ende doeter in die [56] specien wel gepulvert alsoet vorseit es. Ende alse dat zeem gesoden es salmen dat mirtilli zieden in watere. ende van dien watere seldi .1. ℔. zieden metten zeeme al tote dwater al versoden si. daerna seldi versieden die vorseide colature metten zeeme. Ende alse dat zeem dicke gnouch es. so doeter in die vorseide poedere. ende doet af ende minget wel.

39. Dyacodion.

Dyacodion is goed tegen alle koude lichamen en die murw zijn en stremt met regenwateren gekookt of met tuchia of met rozenwater of gekookt met wijn. Het is goed tegen de bloedziekte en tegen alle buikloop. Neem van oliekruid (Papaver somniferum) 13 hoofden en niet te groen nog te droog en rozen (Rosa centifolia) 3 drachmen en een half, Acacia, saffraan (Crocus sativus), zoethout (Glycyrrhiza glabra) elk 1 ¾ bolus (armeniacus?) half ¾, kaneel (Cinnamomum verum), Symphytum, Cytinus hypocistus, bloemen van granaatappel (Punica granatum) elk 1 drachme, mirt (Myrtus communis) 1 ¾, koraal wit en rood, sumak (Rhus coriaria), drakenbloed of hars (Daemonorops draco) Phytolacca esculenta, rozemarijn (Rosmarinus officinalis, zijde: elk 1 drachme, zaad van postelein halve drachme. Aldus zal men het verzamelen, leg de hoofden van de oliekruiden in water zodat ze bedekt zijn en sluit de pot boven goed dicht en laat het zo drie dagen staan. Daarna zal je het koken totdat het derdedeel verkookt is en zeef het dan. En in dat gezeefde doe er anderhalf pond honing onder (ruim 12 ons) en bessen van mirre (Commiphora myrrha) en doe er in de specerijen goed verpoederd alzo gezegd is. En als de honing gekookt is zal men de bessen van mirre koken in water en van dat water zal je 1 pond (ruim 12 ons) koken met de honing totdat alle water verkookt is, daarna zal je het voorgezegde gezeefde koken met de honing. En als de honing dik genoeg is doe je er het voorgezegde poeder in en meng het goed.

40. Dyacitoniten.

Dyacitoniten doet wel verteeren ende wederstaat walgen. ende verduwet wint. ende verwarmt die mage. ende es goet iegen menisoen daer die spise al onverteert dore gaet. ende het maect goede roke. Nemt citoniorum .1. luttel gespoelt in watere ende gesuvert van den scorssen ende van den noten. ende dan gestampt. Ende dan nemt zeem .ʒ. ℔. wel gescuumt. nochtan ware beter. suker genomen .4.ʒ. ende .Ѕ. ende doet te viere. entie sitonien al te gadere gestampt ende latet zieden dat dicke gnouch si. Ende daerna coleret dore enen dorgaetten lepel eist limech ende tay. so eist genouch: Dan doeter in dese specien Nemt canele. onder .Ѕ.℥. peper .Ѕ.℥. ricolissie. galigaen .Ѕ.℥. naglen. noten muscaten. elx .3.ʒ. ligni aloes. macis. cardamomum. elx .2.ʒ. zedeware .1.ʒ. Men sal .1. marbersteen besmeeren met rosewatere. ende sprayen derop muskeliaet. ende gieten derop dat vorseide zeem ende suker. ende latet breiden opten steen. Ende alst cout es sal ment sniden lancs ende dweers gelijc atermente. Ende wilmen. (fol. 13 r.a.) dese confexie maken met te purgierne humoren. so salmer in mingen scamoneie also menech .℥. alser menig .℔. es van den andren swaer. Ende simpel sonder scamoneye salment geven nuchtens ende navonts met wine.

40. Dyacitoniten.

Sap van Cydonia laat goed verteren en weerstaat walgen en verduwt wind en verwarmt de maag en is goed tegen buikloop daar de spijs geheel onverteerd door gaat en het maakt goede adem. Neem Cydonia oblonga een beetje gespoeld in water en gezuiverd van de schors en van de noten en dan gestampt. En neem dan honing drachme, pond (ruim 12 ons) goed geschuimd. Nochtans was het beter suiker genomen 4 drachme en een half en doe het op het vuur alles tezamen gestampt en laat het koken totdat het dik genoeg is. En zeef het daarna door een schuimspaan en is het lijmachtig en taai dan is het genoeg. Doe er dan deze specerijen in. Neem kaneel (Cinnamomum verum) anderhalf ¾, peper half ¾, zoethout (Glycyrrhiza glabra), galigaan (Alpinia galanga) half ¾, kruidnagel (Syzygium aromaticum), nootmuskaat (Myristica fragrans) elk 3 drachmen, Aquilaria agallocha, foelie (Myristica fragrans), Amomum cardamomum, elk 2.drachmen, Curcuma zedoaria 1drachme. Men zal een marmersteen besmeren met rozenwater en daarop sproeien muskus en giet daarop die voor gezegde honing en suiker en laat het verspreiden op de steen. En als het koud is zal men het snijden in de lengte en dwars gelijk inkt. En wil men deze confectie maken om levenssappen mee te purgeren dan zal men er in mengen Convolvulus scammonia alzo menige ¾ als er menige pond (ruim 12 ons) is van de anderen zwaar. En enkelvoudig zonder Convolvulus scammonia zal men het ‘s morgens en ‘s avonds met wijn geven.

[58] 41. Dyapapaver.

Dyapapaver es ene latuarie iegen die swere in die borst. Nemt sop van ricolissien. dragant. gomme van arabie elcs .10.ʒ. wit olisaet. peniden elx .20.ʒ. soete amandelen .10.ʒ. semen sitonii. saet van porceleinen. elx .15.ʒ. semen cucumeris. melonis. citrulli. cucurbite. latuwe. maluwe. elx .8.ʒ. Ende pulvertse ende tempertse met cyrope vyolaet.

41. Dyapapaver.

Sap van Papaver somniferum is een likkepot tegen de zweren in de borst. Neem het sap van zoethout (Glycyrrhiza glabra), Astragalus glycyphyllos, Arabische gom (Acacia senegal) elk 10 drachmen, wit oliezaad (Papaver), kandijsuiker, elk 20 drachmen, zoete amandelen (Prunus amygdalus) 10 drachmen, zaad van Cydonia oblonga, zaad van postelein (Portulaca oleracea) elk 15 drachme, zaad van komkommer (Cucumis sativus), meloen, (Cucumis melo), Citrullus vulgaris, kauwoerde (Cucurbita pepo), sla (Lactuca sativa), heemst, (Althaea officinalis) elk 8 drachmen. En verpoeder ze en meng ze met violensiroop.

42. Dyadragantum calidum.

Dyadragantum calidum. dese latuarie heet na dragant. Si es goet in couder ziecheit. ende jegen die hoeste die van couden comt. ende die node uitwerpen. ende pantysen entie etter spuwen. entie qualec mogen haren adem verhalen. Ende jegen swerheit an die longene ende an die levere. ende conforteert die mage ende doet wel verteren. Nemt canele. dragant. elx .1.℥. venigriec .1.℥. amandelen. pinee. lijnsaet elx. onder .Ѕ.℥. gingebere. ricolissie. ende tsop van ricollissien. elcs .1.℥.

42. Dyadragantum calidum.

Sap van dragant, deze likkepot heet naar Astragalus glycyphyllos. Het is goed in koude ziekte en tegen de hoest die van koude komt en die node braken en naar adem hijgen en die etter spuwen en die moeilijk hun adem op kunnen halen. En tegen zwaarheid aan de longen en aan de lever en versterkt de maag en laat goed verteren. Neem kaneel (Cinnamomum verum), Astragalus glycyphyllos, elk 1 ¾, fenegriek (Trigonella foenum-graecum) 1 ¾, amandelen Prunus amygdalus, pijnappels (Pinus pinea), zaad van vlas (Linum usitatissimum) elk anderhalf ¾, gember, (Zingiber officinalis), zoethout (Glycyrrhiza glabra) en het sap van zoethout, elk 1 ¾.

[60] 43. Electuarium.

Electuarium die men heet catholicum. dese es orborlijc in alle ziecheiden daers te doene es. Het doet natuurlike den lichame hebben. men maecht oec geven zieken ende gesonden die den lichame hebben bestopt. Men maecht geven vore etene ende na etene sonder enege spise te latene. Het purgiert melancolie. ende colere. ende fleume. ende suvert bloet. ende verdrijft wint. ende verlicht die borst entie stemme. Nemt zeem. cassia fistula. tamarindi elc wel gesuvert. elcs .1.℥. rebarbe. violarum. spodii. anijs. ricolissie gesuvert. penijt. candijt. die .4. coude sade. elcs .1.ʒ. soffraen. polipodii .2.℥. Ende ziedet lange in wine of in borne. dan coleret ende doeter in suker .9.℥. ende tempert daertoe cassia fistula. ende tamarindi. dit suldi zieden dicke gnouch. Dan doet af ende mingt daerin die andre specien vorseit. Ende geves .1.Ѕ.℥. temale.

43. Likkepot.

Likkepot die men catholicum noemt. Deze is gebruikelijk in alle ziektes daar het te doen is het laat een natuurlijke loop hebben, men mag het ook de zieken en gezonden geven die de loop verstopt hebben. Men mag het voor het eten en na het eten zonder enige spijs te laten. Het purgeert melancholie en gal en fluimen en zuivert het bloed en verdrijft wind en verlicht de borst en de stem. Neem honing, Cassia fistula, tamarinde (Tamarindus indica) elk goed gezuiverd en elk 1 ¾, rabarber (Rheum palmatum), violen, spodium, anijs, Pimpinella anisum), gezuiverd zoethout (Glycyrrhiza glabra) , geraffineerde suiker, kandijsuiker, de 4 koude zaden (als komkommer, meloen etc.) elk 1 drachme, saffraan (Crocus sativus), Polypodium vulgare 2 ¾. En kook het lang in wijn of in bronwater, dan zeef het en doe er in suiker 9 ¾ en meng daartoe Cassia fistula en tamarinde, dit zal het dik genoeg koken. Dan doe het er af en meng de andere voorgenoemde specerijen in. En geeft halve te ene keer.

44. Electuarium dulce.

Electuarium dulce purgiert colera ende fleume ende leidet die humoren zoeteleke. Nemt rosen. canele. gingebere. semen melonis. elx .6.ʒ. sandali wit ende root ende swert. hermodactilii. (fol. 13 r.b.) esule. elcs .1.℥. scamoneye .2.ʒ. ende 1.ʒ. sukers .6.ʒ. Ende zeem dats gnouch si.

44. Likkepot zoete.

Likkepot zoete purgeert gal en fluimen en leidt de levenssappen zachtjes. Neem rozen (Rosa centifolia), kaneel Cinnamomum verum), gember, (Zingiber officinalis), zaad van meloen, (Cucumis melo) elk 6 drachmen, sandelhout (Santalum album) wit en rood (Pterocarpus santalinus) en zwart(oud hout?), Colchicum autumnale, Euphorbia esula, elk 1 ¾, Convolvulus scammonia 2 drachmen en 1 drachme suiker, 6 drachme. En honing dat het genoeg is.

45. Electuarium de succo rosarum.

Electuarium de succo rosarum. het heeft sinen name na sop van rosen. Het purgiert colera. ende es goet iegen cotidiane ende iegen tertiane. Ende iegen blivinge van humoren na der ziecheit. die purgeret. entie bliven na der bekeringen van .1. ziecheit. Die leidet uten lichame. Terdendeel es .2. ℔. Nemt sop van rosen elx .1.℔. van sukere ende van rosen. ende oec .4.℥. van sandali wit ende root ende swert. spodii. elcs .3.ʒ. dyagridii .2.ʒ. canfer .1.℈. Men saelt tempern nader manieren van electuarien ende gevent met couden cyropen of met warmen watere also grot alse .1. kerstaengie. ende gevet te middernachte.

45. Likkepot van rozensuiker.

Likkepot van rozensuiker heeft zijn naam naar het sap van rozen (Rosa centifolia). Het purgeert gal en is goed tegen tweedaagse en tegen derde daagse koorts. En tegen het blijven van levenssappen na de ziekte die purgeert het en die blijven na het herstel van een ziekte. Die leidt het uit het lichaam. Het derdedeel is 2 pond (ruim 12 ons). Neem het sap van rozen, elk 1 pond (ruim 12 ons), van suiker en van rozen en ook 4 ¾ van sandelhout (Santalum album) wit en rood, (Pterocarpus santalinus) en zwart (?). spodium, elk 3 drachme, sap van Astragalus glycyphyllos, 2 drachmen, kamfer, (Dryobalanops aromatica) 1 scrupel. Men zal het mengen op de manier van likkepot en geef het met koude siroop of met warm water alzo groot als 1 kastanje, Castanea sativa) en geef het te middernacht.

[64] 46. Electuarium cillicicum.

Electuarium cillicicum heeft sinen name na sillium Hets goet iegen rode colere ende iegen tertiane. ende iegen dageliken corts. ende iegen levere ende geelsucht. Nemt sandalen wit ende root. spodii. rosen. rebarbe. dragant. gommi arabice. dyagridii. berberis. violarum. elx .1.Ѕ.℥. saet van portulace. scariole. elx .4.ʒ. Dus vergadert ment. legt sillium .3.℔. in warmen watere .3. dage. dan purgeret dwater ute ende doeter in suker. ende latet staen :2. dage daerna ziedet dicke gnouch. Dan doet af ende mincter in die poedren vorseit vanden specien. In den zomer salment geven in den iersten slaep. In den winter te middernachte. ende in beiden tiden met wermen watere also groet als .1. haselnot.

46. Likkepot psyllium.

Likkepot psyllium heeft zijn naam naar Plantago psyllium. Het is goed tegen rode gal en tegen derdedaagse koorts en tegen dagelijkse koorts en tegen lever- en geelzucht. Neem sandelhout (Santalum album) wit en rood, (Pterocarpus santalinus), spodium, rozen (Rosa centifolia), rabarber (Rheum palmatum), Astragalus glycyphyllos, Arabische gom, sap van Astragalus glycyphyllos, Berberis, violen, elk half ¾, zaad van postelein, (Portulaca oleracea) Lactuca scariola, elk 4 drachmen. Aldus verzamelt men het. Leg Plantago psyllium 3 pond (ruim 12 ons) in warm water 3 dagen, dan druk het water uit en doe er suiker in en laat het 2 dagen staan en kook het daarna dik genoeg. Doe het er dan af en meng er het voorgezegde poeder in van de specerijen. In de zomer zal men het geven in de eerste slaap. In de winter te middernacht en in beide tijden met warm water alzo groot als een hazelnoot.

47. Electuarium ducis.

Electuarium ducis es goet iegen onverteerlicheit. Ende iegen wint vander magen ende in die darmen. ende iegen pine in die lanken ende in die lendenen. ende iegen den steen. Nemt anijs .2.ʒ. ende .15. granen. mastic. ricolissie elx .1.ʒ. ende .5. granen. camedrei. gingebere. canele. galigaen. venkelsaet carvis. elx .1.℈. ende .15. granen. calament. silocassie. pertrec. wit peper ende lanc. siperi. squinanti. dauci. yrei. amomi. folie. asari. elx .1.℈. soflraen. spijc. gommi arabici. dragant. dille. calami. aromatici. cubeben. naglen. lovessce. carpobalsami. alexandrini. genivere. silleris. montani. pentafilon. seme asperagi. citri. radicis achori. radicis asperagi. amer. rebarbe. netelen. renponti. nucis maristicis. ligni aloes. serpentine. gremil. bevenelle. daucus. citrulli. melonis. [66] cucurbite. portulace. scariole. persijn. storax. camite (fol. 13 v.a.) cardamomi elx .15. granen. penidien .Ѕ.℥. ende .1.ʒ. ende .1.℈. zeem dats gnouch si. Men saelt geven met wermen wine na etene. of alse men geten heeft.

47. Likkepot ducis.

Likkepot belangrijkste is goed tegen onverteerbaarheid. En tegen wind van de maag en in de darmen en tegen pijn in de flanken en in de lenden en tegen de steen. Neem anijs, (Pimpinella anisum) 2 drachmen en 15 korrels, mastiek (Pistacia lentiscus), zoethout (Glycyrrhiza glabra) elk 1 drachme en 5 korrels, Teucrium chamaedrys, gember, (Zingiber officinalis), kaneel (Cinnamomum verum), galigaan (Alpinia galanga) zaad van venkel (Foeniculum vulgare) Carum carvi, elk 1 scrupel en 15 korrels, steentijm (Calamintha officinalis), Cinnamomum cassia, Anacyclus pyrethrum, witte en lange peper , Cyperus, zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus), Daucus carota, Iris florentina, Amomum cardamomum, foelie (Myristica fragrans), Asarum europeanum, elk 1 scrupel, saffraan, spijk (Lavandula spica) Arabische gom, Astragalus glycyphyllos, dille, (Anethum graveolens) Styrax officinalis calamita (in mandjes), cubeben (Piper cubeba), kruidnagel (Syzygium aromaticum), maggi (Levisticum officinale), hout van balsem (Commiphora gileadensis), Athamanta macedonica, jenever (Juniperus communis), silleris montani (Seseli tortuosum), vijfblad, (Potentilla reptans) zaad van asperge (Asparagus officinalis), Citrus medica, wortel van Acorus calamus, wortel van asperge, Ammi majus, rabarber (Rheum palmatum), brandnetel (Urtica), rabarber (Rheum rhaponticum), noten van tamarisk (Myricaria gallica) Aquilaria agallocha, adderwortel (Polygonum bistorta), steenzaad (Lithospermum officinalis), bevernel (Pimpinella saxifraga), Daucus carota, Citrullus vulgaris, meloen, (Cucumis melo), kauwoerde (Cucurbita pepo), postelein, (Portulaca oleracea), Lactuca scariola, perzik (Prunus persica), Styrax officinalis in mandjes, Amomum cardamomum, elk 15 korrels, kandijsuiker half ¾ en 1 drachme en 1 scrupel, honing dat het genoeg is. Men zal het geven met warme wijn na het eten of als me gegeten heeft.

48. Electuarium pluris.

Electuarium pluris. Dats ene volmaecte medicine. Si es goet jegen die pine van melancolien. ende iegen groete crancheit vander magen ende vander herten entie gerne in onmacht vallen. Ende scarpet den sin. Ende es goet iegen .3. manieren vanden groten evele. ende betert alle die crancheit vanden herssenen. dat .8.ste deel. es .1.℔. Neet canele. nagle. gingebere. ligni aloes. spijc. galigaen. notemuscaten. mastic. spodii. squinanti. ciperi. violarum. rosen. elx .1.ʒ. ende .5. granen. folie recolissie storax. sansuccus. serpentine. macropiperis. mirtilli. corticis citri elx .1.ʒ. ende .15. granen. gommi arabici. beonal. corael. cerici combusti elx .1.℈. ende .1. graen. musci .8. granen ende .1.Ѕ. balsamite .1.ʒ. ende .15. granen. canfer .15. granen. cyroop rosaet dats gnouch si.

48. Likkepot pluris.

Likkepot meer. Dat is een volmaakte medicijn. Het is goed tegen de pijn van melancholie en tegen grote zwakte van de maag en van het hart en die graag in onmacht vallen. En verscherpt de zin. En is goed tegen 3 soorten van de vallende ziekte en verbetert alle zwakte van de hersens. Dat 8^ste deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem kaneel (Cinnamomum verum), kruidnagel (Syzygium aromaticum), gember, (Zingiber officinalis), Aquilaria agallocha, spijk (Lavandula spica), galigaan (Alpinia galanga), nootmuskaat (Myristica fragrans), mastiek (Pistacia lentiscus), spodium, zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus), cipres (Cupressus sempervirens), violen, rozen (Rosa centifolia), elk 1 drachme en 5 korrels, foelie (Myristica fragrans), zoethout (Glycyrrhiza glabra) Styrax officinalis, marjolein, adderwortel (Polygonum bistorta), Piper longum, bessen van mirre (Commiphora myrrha), bast van Citrus medica, elk 1 drachme en 15 korrels, Arabische gom, beonal, (?) koraal, zijde vorm combustum, (geroosterd?) elk 1 scrupel en 1 korrel, muskus 8 korrels en een half, Tanacetum balsamita 1 drachme en 15 korrels, kamfer, (Dryobalanops aromatica) 15 korrels, rozensiroop dat het genoeg is.

49. Esdra.

Esdra heeft sinen name na esdras den prophete diese ierst vant. Hets goet iegen melancolie. ende die quaden appetijt hebben. entie colen eten ende leem. ende scalen van eyeren. Hets goet iegen vercoudde herssenen. ende iegen lopende oren met warmen wine gedronken. of in die oren gedrupt. Ende iegen te clovene lippen van den monde. ende iege cloven an die voeten ende ane handen. Hets goet dengenen die venijn heeft gedronken of geten. hets goet jegen venijn van serpenten ende jegen beten van gevenijnden beesten. of crupende wormen. gesoden met wine ende met mentensope geplaestert optie wonde of optie bete. Neemt alipte: muscate. mirre. suker. ruutbladere. apiesaet. camedrii. venigriec. elx. onder .Ѕ.ʒ. ebrois. pigani. wilde rute. saet van lilifagi. origani. balaustie. radices mali granati. elx .1.ʒ ende .8. granen. gingebere. canele. nagle. spijc. sillobalsami. aloes. zedeware. lacce. gommi arabici. rosemarini. capparis. coelne. averone. melanopiperis. ossium dactilis. persijn. elx .1.ʒ ende .Ѕ.℈. ende .4. granen. galigaen. soffraen van orient. anacardilitos. spermatis. mandragore. acor. pyonie. werpond dats thus masculi. ysope. roris siriaci: (fol. 13 v.b.) serpentine. dauci. cretici. venkelsaet. ende tsaet van den musemaluwe. olye van oliven. goet ouden wijn. elx .1.ʒ ende .1. graen. folie. galie. soffraen. muscate. coste. calami. aromatici. cassia lignee. naerdi. mirabolani. celtice. sillobalsami. dragant. wit corael ende root. bevercul. rebarbe. bedellii. galbanum. oppopanac. aspaltum. terbentine. mastic. tyriace adriani. reupontici. aristologia longa. asari hermodactili. meu. yrei. pertrec. pencedani. epithimi. violarum. byvoet. symolee foliorum citri. laureole. mente malabatri. quintefolie. anijs. carpobalsami. amomi. cirum. ruconis. wit olysaet. ozimi. sermonteyne. rutesaet die in die hove wast. bakelare. drakenbloet. zeilsteen. lapides agapis. dbeen vander herten vanden hert. muskeliaet. elcs .1.℈. canfer .7. granen. amber. perlen met gaten ende sonder gaten. blacte. bisance. adec. storax. calamite. Serapini [70] levende sulfer. armoniac. betonie. cabali marini. ypoquistidos. macis. squinanti. herbe siriace. floris coriandri. marobie. suffer. alsene persijn van alexandrien. dille. saet. van carden. amer. lovessce. citri. leucopiperis. macropiperis. nigle. saet van citrulle. tremeerbloemen. levende water. elcs .1.Ѕ.℈. ende .2. granen. litargirum. opium tebaycum. calami. aromatici. beilde. elx .7. grաnen. zeem dats gnouch si. Men saelt geven nuchtern met wine.

49. Esdra.

Esdra heeft zijn naam naar de profeet Ezra die het als eerste vond. Het is goed tegen melancholie en die kwade appetijt hebben en die kolen eten en leem en schalen van eieren. Het is goed tegen verkouden hersens en tegen lopende oren met warme wijn gedronken of in de oren gedruppeld. En tegen gekloven lippen van de mond en tegen kloven aan de voeten en aan handen. Het is goed degenen die venijn heeft gedronken of gegeten. Het is goed tegen venijn van serpenten en tegen beten van venijnige beesten of kruipende wormen gekookt met wijn en met het sap gepleisterd op de wond of op de beet. Neem alipte (zie: confectio colipte muscate) nootmuskaat (Myristica fragrans), mirre (Commiphora myrrha), suiker, wijnruitbladeren, zaad van Apium graveolens, Teucrium chamaedrys, fenegriek (Trigonella foenum-graecum), elk anderhalf drachme, ebrois, (?) Peganum harmala, wilde wijnruit (Ruta graveolens), zaad van salie (Salvia officinalis), Origanum vulgare, bloemen van granaatappel (Punica granatum) de wortel van granaatappel, elk 1 drachme en 8 korrels, gember, (Zingiber officinalis), kaneel (Cinnamomum verum), kruidnagel (Syzygium aromaticum), spijk (Lavandula spica), hout van balsem (Commiphora gileadensis), Aloe perryi, Curcuma zedoaria, Phytolacca esculenta, Arabische gom, rozemarijn (Rosmarinus officinalis), Capparis spinosa, polei, (Mentha pulegium), averone (Artemisia abrotanum), witte peper, beenderen, dadels (Phoenix dactylifera), peterselie (Petroselinum crispum) elk 1 drachme en half scrupel en 4 korrels, galigaan (Alpinia galanga), saffraan (Curcuma longa) van Orint, Semecarpus anacardium, amber, alruin (Mandragora officinalis), Acorus calamus, pioen (Paeonia officinalis),wierook (Boswellia thurifera) dat is mannelijke wierook, hysop, (Hyssopus officinalis), sumak (Rhus coriaria): adderwortel (Polygonum bistorta), pastinaak, (Pastinaca sativa) zaad van venkel (Foeniculum vulgare) het zaad van de heemst, (Althaea officinalis), olie van olijven (Olea europaea), goede oude wijn, elk 1 drachme en 1 korrel, foelie (Myristica fragrans), galie (gal?) saffraan (Crocus sativus), nootmuskaat (Myristica fragrans), costus (Saussurea costus), Styrax officinalis calamita (in mandjes), Cinnamomum cassia, nardus, (Nardostachys jatamansi), mirobalanen (Terminalia), celtice (is een soort zout), hout van balsem (Commiphora gileadensis), Astragalus glycyphyllos, wit en rood koraal, bevergeil, rabarber (Rheum palmatum), bdellium (Commiphora africana), galbanum (Ferula galbaniflua), Opopanax chironium, asfalt of Jodenlijm, terpentijn (Pistacia terebinthus), mastiek (Pistacia lentiscus), teriakel, Adiantum capillus-veneris, rabarber (Rheum rhaponticum), Aristolochia longa, Asarum europeanum, Colchicum autumnale, Meum athamanticum, Iris florentina, Anacyclus pyrethrum, varkenskervel (Peucedanum officinale), Cuscuta epithymum, violen, bijvoet, (Artemisia vulgaris), symolee, (?) blad van Citrus medica, Daphne laureola, munt (Mentha) Cinnamomum malabatrum, (nu C. tamala?) vijfblad, (Potentilla reptans), anijs, (Pimpinella anisum), vrucht van balsem (Commiphora gileadensis), Amomum cardamomum, cirum, ruconis, (??) wit papaverzaad, Ocimum basilicum, Seseli tortuosum, wijnruit (Ruta graveolens) zaad die in de hof groeit, bakelaar (Laurus nobilis), drakenbloed of hars (Daemonorops draco), zeilsteen (magneetsteen), steen git of gagaat, het been van het hart van een hert, muskus, elk 1 scrupel, kamfer, (Dryobalanops aromatica) 7 korrels, amber, parels met gaten en zonder gaten, blacte bisancia (schub van een buikpotig weekdier, Strombus lentiginosus, Sambucus ebulus, Styrax calamita (in mandjes), sagapenum (Ferula persica), levend zwavel, Dorema ammoniacum, betonie (Stachys officinalis), zeepaardje (Hippocampus antiquorum), Cytinus hypocistis, foelie (Myristica fragrans), zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus) kruid van sumak (Rhus coriaria), bloem van koriander (Coriandrum sativum), malrove (Marrubium vulgare), zwavel, alsem (Artemisia absinthium), Athamanta macedonica, dille, (Anethum graveolens), zaad van kaardendistel (Dipsacus), Ammi majus, maggi (Levisticum officinale), Citrus medica, witte peper, (Piper longum), Nigella sativa, zaad van Citrullus vulgaris, Nymphaea alba, levend water (gedistilleerd) elk een half scrupel.en 2 korrels, litargirum, opium van Thebe, Styrax in mandjes, Hyoscyamus niger, elk 7 korrels en honing dat het genoeg is. Men zal het 's morgens geven met wijn.

50. Emplaustrum apostolicum.

Emplaustrum apostolicum es goet geleit op clieren die sweren het rijpse ende scoortse. ende suvert se. Ende doet wel huut wassen sonder linke. Si opent die gaetkine vander huut daer die materie vergadert es. ende trect die materie uut in waseme. Ende heilt dat gescoort es. Ende apostemen in die borst of in die longere of op die mage of andie levere of in dyafragma of onder die rebben. In dese steden daerop geleit trecse ende rijpse ende scoorse. Ende geswil of die hartheit vander leveren doet se sceden. Ende sweren of geswil dat van reumatiken comt in die knien doetse drogen. ende alle versche wonden of oude wonden. Ende zenuwen die gesneden sijn. of musen van armen. [72] of adren of steke of bete van gevenijnden dieren. Si ganst alle dese properleke. ende leit die humoren entie corruptie utee ende trect etter boven ter wonden uut diepen (fol. 14 r.a.) gaten. ende vultse met goeden vleesche. ende doet wel huden. Ende. trect gescutte ute. ende so wat dat in de leden es souder sweren. Ende heilt festelen ende cankeren ende droechse. Nemt litargirum .6.℥. root was. ende wit magedijn was. visci quercine. dats .1. maniere van wortelen vint men in die apoteken. elcs .1.℥. lapides armoniac. calamentis. elx .6.ʒ. manijs., dats cleine wierooc. anijs. elx .6.ʒ. terbentine. bedelli. galbani. mirre. sarcocolle. calidos. calc. dyptamnus. aristologia longa. groene marobie. oppopanac. elcs .3.ʒ.: Dus suldijt vergadren. stampt. oppopanac. galbanum armoniacum. ende daerna so legse .1. nacht in wine. ende hullet tvat wel. Nuchtens suldise doen smelten. ende zien dore enen dorgaetten lepel daer die onsuverheit in bliven mach. Dan suldi die gommen enten wijn anderwerf te viere doen. ende siedent tote dattie helft van den wine versoden si. Dan nemt litargirum wel cleine gepulvert ende olye datter gnouch si. Dit so suldi zieden in .1. ander vat allene ende altoes roeren dat net enberne. Teken dat gnouch si. latet druppen op .1. steen. Ende eist also dicke bina alse was. so suldire dan was in doen ende doet smelten ende die vorseide gommen metten wine. Ende dan al dat versieden tote dat dicke si. Dan doeter in terbentine. Ende alsi gesmolten es. so doet af ende mincter in die vorseide pulvere vander andere specien. ende altoes roeret. dan so gieter op couden borne. ende dan nemet ute ende walket tusschen u handen dat water ute iegen tfier. Ende dan suldijt malexeren met olyen van bayen. ende formerent ront magdalionen. ende dan bestadet.

50. Pleister apostolicum.

Emplaustrum apostolicum is goed gelegd op klieren die zweren, het rijpt ze en scheurt ze en zuivert ze. En laat goed huid groeien zonder litteken. Het opent de gaatjes in de huid daar de materie verzameld is en trekt de materie uit in wasem. En heelt dat gescheurd is. En gezwellen in de borst of in de longen of op de maag of aan de lever of in diafragma of onder de ribben. In deze plaatsen daarop gelegd trekt het en rijpt en scheurt. En gezwel of de hardheid van de lever laat het scheiden. En zweren of gezwel dat van reumatiek komt in de knien laat het drogen en alle vochtige wonden of oude wonden. En zenuwen die gesneden zijn of gevoelszenuw van armen of ader of steken of beten van venijnige dieren. Het geneest al deze speciaal en leidt de levenssappen en de corruptie uit en trekt etter boven ter wonden uit de diepe gaten en vult ze met goed vlees en laat goed hoeden. En trekt geschut uit en zo wat dat in de leden is zou zweren. En heelt fistels en kanker en droogt ze. Neem litargirum 6 ¾, rode was en wit maagdelijke was, (komt bij de ingang voor) Viscum van eiken, (Loranthus europaeus) dat is een soort wortel die men vindt in de apotheken, elk 1 ¾, steen (?) Dorema ammoniacum, Styrax officinalis, elk 6 drachmen, manijs, dat is kleine wierook (Boswellia thurifera), anijs, Pimpinella anisum) elk 6 drachmen, terpentijn (Pistacia terebinthus), bdellium (Commiphora africana), galbanum (Ferula galbaniflua), mirre (Commiphora myrrha), Astragalus sarcocolla, kalk, Origanum dictamnus, Aristolochia longa, groene malrove (Marrubium vulgare), Opopanax chironium, elk 3 drachmen: Aldus zal je het verzamelen. Stamp Opopanax chironium, galbanum en Dorema ammoniacum en leg ze daarna 1 nacht in wijn en bedek het vat goed. ‘s Morgens zal je ze laten smelten en zeven door een schuimspaan zodat de onzuiverheid daarin blijven mag. Dan zal je de gommen en de wijn andermaal te vuur doen en kook het totdat de helft van de wijn verkookt is. Dan neem litargirum goed klein verpoederd en olie dat er genoeg is. Dit zo zal je koken in een ander vat alleen en altijd roeren zodat het niet aanbrandt. Teken dat het genoeg is, laat het druppelen op een steen. En is het bijna alzo dik is als was dan zal je er dan was in doen en laat de voorzeide gommen smelten met de wijn. En dan dat alles laten verkoken totdat het dik is. Doe er dan in terpentijn. En als het gesmolten is zo doe het er af en meng het met het voor genoemde poeder van de andere specerijen en altijd roeren en giet er dan koud bronwater op en dan neem het er uit en kneed het water tussen uw handen uit tegen het vuur. En dan zal je het kneden met olie van bakelaar (Laurus nobilis) en vorm er ronde magdalion (1) van en dan gebruik het.

[74] 51. Emplaustrum seronium.

Emplaustrum seronium heeft sinen name na was. Si es goet iegen die pine van den scoudren ende vander borst dat van couden comt. ende van humoren. Ende opten coeke die vander melten comt dien moruwet. Hets goet iegen walgen dat van couden comt. Ende an de levere doet tselve dat an de melte doet. Ende optie coude moeder wederstaet si die pine. Dat .3.deel es .2. ℔. Nemt sceppec. wit was. elx .1.℥. ende .4.ʒ. serapini .2.℥. armoniac. terbentine. colofonie. soffraen. elx .1.℥. ende .4.ʒ. alos. mirre. werpond elx .1.℥. oppopanac. galbanum. calamite. venigriec. storax. alwit. elx .6.ʒ. bedelli. corumbri elx .3.ʒ. litargirum onder .Ѕ.ʒ. Die men pulveren mach salmen pulveren met enen her den stampere. Dan nemt serapini. galbanum. armoniacum. oppopanac. dese suldi stoten ende leggense in wine te weyke .1. nacht. ende smorgens suldise smelten optfier ende derna coleren dore .1. dorgaetten lepel. ende dan doet weder op tfier metten gommen. ende alst begint te ziedene. so doeter in was ende pec. Ende alse dat gesmolten es. so doet af ende doeter in terbentine ende roeret tote dat gesmolten es. dan doeter in die poedere. ende daerna gieter op couden borne ende coelet. Ende daerna besmeert u handen met olio laurino ende met soffrane ende malexeret iegen tfier. ende formeren magdolionen. ende dan bestadet.

51. Emplaustrum seronium.

Pleister van was heeft zijn naam naar was. Het is goed tegen alle pijn van de schouders en van de borst dat van koude komt en van levenssappen. En op de hardheid die van de milt komt vermurwt die. Het is goed tegen walgen dat van koude komt. En aan de lever doet hetzelfde dan het aan de milt doet. En op de koude baarmoeder weerstaat ze de pijn. Dat 3^de deel is 2 pond (ruim 12 ons). Neem scheepspek, wit was, elk 1 ¾ en 4 drachme, sagapenum (Ferula persica) 2 ¾, Dorema ammoniacum, terpentijn, Grieks pek, saffraan (Crocus sativus) elk 1 ¾ en 4 drachmen Aloe perryi, mirre (Commiphora myrrha), wierook (Boswellia thurifera) elk 1 ¾, Opopanax chironium, galbanum (Ferula galbaniflua), Styrax officinalis, fenegriek (Trigonella foenum-graecum), Styrax officinalis, aluin, elk 6 drachmen, bdellium (Commiphora africana), rode Styrax officinalis, elk 3 drachmen, litargirum anderhalve drachme. Die men verpoederen mag zal men verpoederen met een harde stamper. Dan neem sagapenum, galbanum, Dorema ammoniacum en Opopanax chironium. Die zal je stampen en leg ze een nacht te weken en Գ morgens zal je ze smelten op het vuur en daarna zeven door een schuimspaan en dan weer op het vuur zetten met de gommen en als het begint te koken doe er dan was in en pek. En als dat gesmolten is doe het er dan af en doe er terpentijn in en roer het totdat het gesmolten is, doe er dan het poeder in en giet er koud bronwater op en verkoel het. En daarna besmeer uw handen met laurierolie en met saffraan en kneed het bij het vuur en vorm er magdolionen van en gebruik het dan.

52. Emplaustrum oxicrocium.

Emplaustrum oxicrocium. die suldi vergadren alsoet vorseit es. Si es goet op te broken been. ende iegen sweringe diere toe slaet. Ende op herde apostemen werdat es het doetse sceden. Die surgine van saleerne leidense op te broken been. ende op geswil in alle saken. Nemt sceppec. soffraen. colofonie. wit was. elx .4.℥. terbentine. armoniac. mirre. galbanum. wierooc. mastic. elx .1.℥. ende .4.ʒ. Die specien die men poedren mach sal men poedren. ende dander salmen stampen. ende dan leggense in aysine .1. nacht. ende daerna smelten. ende derna coleren. ende dan weder te viere doen. ende was ende pec wel gesuvert. Ende alsi gesmolten sijn suldire in doen die terbentine ende die poedren. dan suldise coelen met couden borne. ende derna malexeren iegen tfier. gesmeert u handen met oleo laurine ende met soffrane. ende dan formeren magdalionen.

52. Emplaustrum oxicrocium.

Pleister van krokus, die zal je maken zoals voorgezegd is. Het is goed op gebroken been en tegen zweren die er toe slaan. En op harde gezwellen waar het is laat het scheiden. De chirurgen van Salerno legden het op gebroken been en op gezwel in alle zaken. Neem scheepspek, saffraan (Crocus sativus), Grieks pek, wit was, elk 4 ¾, terpentijn, Dorema ammoniacum, mirre (Commiphora myrrha), galbanum (Ferula galbaniflua), wierook (Boswellia thurifera), mastiek (Pistacia lentiscus) elk 1 ¾ en 4 drachmen. De specerijen die men verpoeder mag die zal men verpoederen en de andere zal men stampen en leg de dan een nacht in azijn en daarna smelten en daarna zeven en dan weer te vuur doen met was en pek goed gezuiverd. En als ze gesmolten zijn zal je er de terpentijn en de poeders in doen en dan zal je ze koelen met koud bronwater en daarna kneden bij het vuur en besmeer uw handen met laurierolie en met saffraan en vorm dan magdalionen.

53. Emplaustrum diaquilon.

Emplaustrum diaquilon es goet iegen geswil van handen ende van voeten ende ane andre leden geminct met olyen van rosen. of met olien van camomille. Sijs goet op zenuwen die gecrompen sijn. ende droget wonden. ende wultse met goeden vleesche. ende doet wel huden. Nemt oude olye .40.℥. litargirum .36.℥. hoomsch wortel. lijnsaet. venigriec. Die hoomsch wortel seldi stampen ende sieden. dat lijnsaet ende venigriec suldi poedren ende ziedent te hope met borne .1. wile. derna coleren ende derna stellen op tfier olie ende litargirum ende ziedent al te hope dat dicke gnouch si.

53. Emplaustrum diaquilon.

Pleister van diaquilon is goed tegen gezwel van handen en van voeten en aan andere leden gemengd met rozenolie (Rosa centifolia) of met kamilleolien (Matricaria chamomilla). Het is goed op zenuwen die gekrompen zijn en droogt wonden en vult ze met goed vlees en laat goed hoeden. Neem oude olie 40 ¾, litargirum 36 ¾, heemst, wortel van Althaea officinalis, zaad van vlas (Linum usitatissimum), fenegriek (Trigonella foenum-graecum). De heemst wortel zal je stampen en koken, dat zaad van vlas en fenegriek zal je verpoederen en tezamen een tijdje koken met bronwater en daarna zeven en daarna op het vuur stellen met olie en met litargirum en kook alles tezamen totdat het dik genoeg is.

54. Filanttropos.

Filanttropos bediet tsmenscen vrient ontfermich. Het es hen goet die met pinen pissen. entie den steen hebben ende verstopte lendenen. ende iegen pine vander nieren ende in die blase. Ende iegen hartheit van der leveren. vander melten. vanden lanken. van den ziden. Ende wil ment doen laxeren. so doeter toe dyagridium. onder .Ѕ.ʒ. Dat .7.ste deel es .1. ℔. Nemt folie. squinanti. cyperi asari. enfolie. thimi. persijn van alexander. dille. gremil. lapis lincis. elx .2.ʒ. ende .Ѕ. canele. calamite aromatici polipodii. philupendule. melanopiperis. lovescesaet. persijn. netelsaet. citri. lite spermatis. bacce hedre. elx .1.ʒ. galigaen zedeware valeriane. betonie. meu. speragi. cardamomi. apie. rute. venkelsaet. cynapis. orobi albi ende rubi. elx .Ѕ.ʒ. nagle. gingebere. cassia lignee. coste. pertrec. celtices. mirabolani. wierooc. leucopiperis. carpobasami. carvi. comijn. bakelare. silleris. elcs. onder .Ѕ.℈. olei nardini. olei pulegini. olie van vliedere. olei muselini. elcs .15. granen. zeem dats gnouch si. Men saelt geven des avonts met warmen wine.

54. Filanttropos.

Filantroop betekent mensen vriend ontfermend. Het is hen goed die met pijn pissen en die de steen hebben en verstopte lenden en tegen pijn van de nieren en in de blaas. En tegen hardheid van de lever, van de milt, van de flanken, van de zijden. En wil men het laten laxeren zo doe er toe diagridium (Convolvulus scammonia) anderhalf drachme. Dat 7^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem foelie (Myristica fragrans), zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus), cipres (Cupressus sempervirens), Asarum europeanum en foelie (Myristica fragrans), tijm (Thymus vulgaris), Athamanta macedonica, dille, (Anethum graveolens), steenzaad (Lithospermum officinalis), belemniet, elk 2 drachmen en een half, kaneel Cinnamomum verum), Liquidambar orientalis, Polypodium vulgare, Filipendula ulmaria, zwarte peper, zaad van maggi (Levisticum officinale), peterselie (Petroselinum crispum), zaad van brandnetel (Urtica), Citrus medica, beetje amber, bes van Hedera helix, elk 1 drachme, galigaan (Alpinia galanga), Curcuma zedoaria, valeriaan (Valeriana officinalis), betonie (Stachys officinalis), Meum athamanticum, asperge (Asparagus officinalis), Amomum cardamomum, Apium graveolens, wijnruit (Ruta graveolens), zaad van venkel (Foeniculum vulgare), mosterd, Lathyrus niger en albus, elk half drachme, kruidnagel (Syzygium aromaticum), gember, (Zingiber officinalis), Cinnamomum cassia, costus (Saussurea costus), Anacyclus pyrethrum, celtice (soort zout) mirobalanen (Terminalia), wierook (Boswellia thurifera), witte peper, vrucht van balsem (Commiphora gileadensis) Carum carvi, komijn, (Cuminum cyminum), bakelaar (Laurus nobilis), Seseli tortuosum elk anderhalf scrupel, olie van Nardostachys jatamansi, olie van polei (Mentha pulegium), olie van vlier (Sambucus nigra), olie van polei (Mentha pulegium), elk 15 korrels, honing dat het genoeg is. Men zal het 's avonds geven met warme wijn.

[80] 55. Filonium maius.

Filonium maius betert die hoeste met wine ende met musa genomen. Het es goet iegen apostemen in de longene. genomen met sope van polyone. Ende hets goet genomen met gesodenen wine iegen walgen ende iegen die bloet spuwen. ende doet wel verteren in de mage. Ende es goet iegen weedoen vander leveren ende vander melten. Ende iegen die geelsucht. jegen lancevel. jegen die lendenen swere. Ende iegen die cause vander blasen met mulsa genomen. dat .3. deel es .1. ℔. Nemt lencopiperis. beilde. elx .5.ʒ. opii .2.ʒ. ende .1.Ѕ. cassie fistule. apie. elcs .1.ʒ. persijn. dauci. venkelsaet elx .1.ʒ. ende .5. granen. soffraen... ende .1.℈. naerdi pertrec. zedeware. elcs .15. granen. sulke doenre toe canele onder .Ѕ.ʒ. euforbii. coste. elx .1.ʒ. zeem dats gnouch si. Men saelt geven in de grote van .1. bonen daers te doene es.

55. Filonium majus. (1)

Filonium majus verbetert de hoest met wijn en met mulsa (honing en water) genomen. Het is goed tegen gezwellen in de longen genomen met zout van polei (Mentha pulegium). En het is goed genomen met gekookte wijn tegen walgen en tegen die bloed spuwen en laat goed verteren in de maag. En is goed tegen pijn van de lever en van de milt. En tegen de geelzucht, tegen darmaandoening, tegen de zweer van de lenden. En tegen de brandende koorts van de blaas met mulsa genomen. Dat 3^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem witte peper, Hyoscyamus niger, elk 5 drachme, opium 2 drachmen en een half, Cassia fistula, Apium graveolens, elk 1 drachme, peterselie (Petroselinum crispum), Daucus carota, zaad van venkel (Foeniculum vulgare) elk 1 drachme en 5 korrels, saffraan (Crocus sativus)... en 1 scrupel, Nardostachys jatamansi, Anacyclus pyrethrum, Curcuma zedoaria, elk 15 korrels en zal er toe doen kaneel (Cinnamomum verum) anderhalf drachme, Euphorbium of Excoecaria agallocha, costus (Saussurea costus) elk 1 drachme emnhoning dat het genoeg is. Men zal het geven in de grootte van een boon daar het nodig is.

56. Gariofilatis.

Gariofilatis in den mont gehouden es gesonden lieden goet. Ende bedwinct walgen gesoden met borne ende gedronken. Ende doet wel digereren ende rupsenen. ende opent de melte. dat .8.ste deel es .1. ℔. Nemt canele. gariofili, ricolissie gingebere. (fol. 14 v.b.) rosen elx .2.ʒ. ende .15. granen. mastic. ligni aloes. galigaen. notenmuscaten. violarum. naerdi. zedeware. elx .1.ʒ. ende .8. granen ribarbe. macis. soffraen. alipte. coste. cyperi. cardamomi. eboris. anijs. serpentine. lovesce elcs onder .Ѕ.℈. ende .4. granen. zeem dats gnouch si. Men saelt geven savonts na etene met wine also grot alse .1. haselnot met roden stomacum of met couden borne.

56. Gariofilatis. (kruidnagel, Syzygium aromaticum)

Gariofilatis in de mond gehouden is gezonde lieden goed. En bedwingt walgen, gekookt met bronwater en gedronken. En laat goed verteren en oprispen en opent de milt. Dat 8^ste deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem kaneel (Cinnamomum verum), kruidnagel, zoethout (Glycyrrhyza glabra) gember, (Zingiber officinalis) rozen (Rosa centifolia) elk 2 drachmen en 15 korrels, mastiek (Pistacia lentiscus), lignum aloes, (Aquilaria agallocha) galigaan (Alpinia galanga), notenmuskaat (Myristica fragrans) violen, Nardostachys jatamansi, Curcuma zedoaria, elk 1 drachme en 8.korrels, rabarber, Rheum palmatum, foelie (Myristica fragrans), saffraan (Crocus sativus), Alipte, (zie: confectio colipte muscate), costus (Saussurea costus), cipres (Cupressus sempervirens), Amomum cardamomum, Helleborus niger, anijs, (Pimpinella anisum). adderwortel (Polygonum bistorta), maggi (Levisticum officinale) elck anderhalf scrupel en 4 korrels en honing dat het genoeg is. Men zal het Գ avonds geven na het eten met wijn alzo groot als 1 hazelnoot met rodostomaticum (maagversterking) of met koud bronwater.

57. Ygya.

Ygya es properleke goet iegen reume van den tantvlesce. ende iegen swerheit ende swere van den tanden. Ende betert donkerheit van ogen. Dat .8. ste deel es .1. ℔. Nemt beilde. opii. elx .2.ʒ. coste .1.ʒ. ende .15. granen. mirre. oppopanac. scordei. origani. elcs .1.ʒ. ende .10. granen. storax. calamite. galbanum. agaricus. gentiane. sticados. marobie. cardamomi. elcs .1.ʒ. ende .Ѕ.℈. balsami. soffraen. squinanti. thimi. maratri. armoniac. terbentine. cassia lignea. mandragore. uringi radices. wilde saelie. rosen. euforbii. melanopiperis. dauci. venkelsaet. oppobalsami. elcs .1.ʒ. zeem dats gnouch si. Men saelt geven savonts met wine also groet alse ene haselnot.

57. Ygya.

Ygya es speciaal goed tegen reuma van het tandvlees en tegen zwaarheid en zweren van de tanden. En verbetert donkerheid van ogen. Dat 8^ste deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem Hyoscyamus niger, opium, elk 2 drachmen, costus (Saussurea costus) 1 drachme en 15 korrels, mirre (Commiphora myrrha), Opopanax chironium, waterlook (Teucrium scordium), Origanum vulgare elk 1 drachme en 10 korrels, Styrax officinalis calamita (in mandjes), galbanum (Ferula galbaniflua). Laricifomes officinalis, gentiaan (Gentiana lutea), Lavandula stoechas, malrove (Marrubium vulgare), Amomum cardamomum, elk 1 drachme en een half scrupel, balsem (Commiphora gileadensis), saffraan (Crocus sativus), zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus), tijm (Thymus vulgaris), venkel, Dorema ammoniacum, terpentijn, Cinnamomum cassia, alruin (Mandragora officinalis), wortels van Eryngium campestre, wilde salie (Eupatorium cannabium), rozen (Rosa centifolia). Euphorbia of Excoecaria agallocha, lange peper, Daucus carota, zaad van venkel (Foeniculum vulgare), vochtigheid van de balsem (Commiphora gileadensis) elk 1 drachme, honing dat het genoeg is. Men zal het geven ‘s avonds met wijn alzo groot als een hazelnoot.

[84] 58. Ydrocopion.

Ydrocopion es goet properleke iegen den .4.den dach corts. ende iegen dageliken corts. die bi nachte comt. Men saelt geven ene wile vor den acces also groet als .1. haselnot met lauwen watere. Dat .15.ste deel es .1. ℔. Nemt cynamomi .3.ʒ. ende .1.℈. ende .16. granen. soffraen .3.ʒ. wierooc. naerdi. mirre. opii. mandragore. ameos. macropiperis. anijs. beilde. lijnsaet. silleris. elx .2.ʒ. ende .8. granen. zeem dats gnouch si. Men saelt geven met wermen watere.

58. Ydrocopion.

Ydrocopion is goed speciaal tegen de 4^de daagse koorts en tegen dagelijkse koorts die bij nacht komt. Men zal het een tijdje geven van de koortsaanval alzo groot als 1 hazelnoot met lauw water. Dat 15^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem kaneel 3 drachmen en 1 scrupel en 16 korrels, saffraan (Crocus sativus) 3 drachmen, wierook (Boswellia thurifera), Nardostachys jatamansi, mirre (Commiphora myrrha), opium, alruin (Mandragora officinalis), Ammi majus, Piper longum, anijs, Pimpinella anisum), Hyoscyamus niger, zaad van vlas (Linum usitatissimum), cicelei, (Seseli tortuosum), elk 2 drachmen en 8 korrels, honing dat het genoeg is. Men zal het geven met warm water.

59. Iustinum.

Iustinum es goet die den steen hebben ende iegen lancevel. entie met pinen sine orine maect. Dat .8.ste deel es .2. ℔. Nemt canele. coste. naerdi. folie. cassia lignee. aristologia longa ende rotunda. ysope. pulegii. elemmpnii. bivoet. quintefolie. leucopiperis. orobi. persijn. lovesce. nasscade. netelsaet. gremil. citri. bevenelle. genivere. speragi. sileris. apisoet. dille. pigani. venkelsaet. bacce lauri. elcs onder .Ѕ.ʒ. zeem dats genouch si. Men saelt geven met wine derin gesoden es gremilsaet ende venkel. smorgens ende savonts.

59. Justinum. (1)

Justinum is goed die de steen hebben en tegen darmaandoening en die met pijn zijn urine maakt. Dat 8^ste deel is 2 pond (ruim 12 ons). Neem kaneel Cinnamomum verum), costus (Saussurea costus), Nardostchys jatamansi, foelie (Myristica fragrans), Cinnamomum cassia, Aristolochia longa en rotunda, hysop, (Hyssopus officinalis), polei, (Mentha pulegium), (Canarium luzonicum), Artemisia vulgaris, vijfblad, (Potentilla repstans, witte peper, Lathyrus niger, peterselie (Petroselinum crispum), maggi (Levisticum officinale), nachtschade (Solanum nigrum), zaad van brandnetel (Urtica), steenzaad (Lithospermum officinalis), Citrus medica, bevernel (Pimpinella saxifraga), jenever (Juniperus communis), asperge (Asparagus officinalis), sileris, (Seseli tortuosum) zaad van Apium, dille, (Anethum graveolens), Peganum harmala, zaad van venkel (Foeniculum vulgare), bakelaar (Laurus nobilis). Elk anderhalve drachme, honing dat het genoeg is. Men zal het geven met wijn waarin steenzaad (Lithospermum officinalis) gekookt is en zaad van venkel ‘s morgens en ‘s avonds.

[86] 60. Kartaticum imperiale.

Kartaticum imperiale bediedt lacseren. Alle lacsativa mach men wel heten. kartaticum. Het ijdelt humoren van coleren die verbernt sijn. Ende derna die humoren van fleumen. Ende oec so eist bequame adren. ende leitse sonder quetssinge die vet sijn ende verstopt. Hets zere goet iegen dlancevel boven ende beneden. ende dwinct den wint vander magen. ende in die darmen. die helf es .1. ℔. Nemt dyagridii. suker. elx .4.ʒ. ende .Ѕ. canele. naerdi. polipodii. saxifrage. elx .1.ʒ. esule. onder .Ѕ.ʒ. gariofili. spice. celtice. gingebere. melanopiperis. macropiperis. cardamomi. amomi. elx onder .Ѕ.ʒ. mirabolani. hermodactili. zeem dats gnouch si. Men saelt geven nuchtens. ende navens met warmen wine. of wermen watere also groet als .1. haselnot temale.

60. Kartaticum imperiale. (1)

Kartaticum imperiale betekent laxeren. Alle laxerende mag men wel kartaticum noemen. Het leegt levenssappen van gal die verbrand zijn. En daarna die levenssappen van fluimen. En ook zo is het geschikt de aderen en leegt ze zonder kwetsing die vet zijn en verstopt. Het is zeer goed tegen darmaandoening boven en beneden en bedwingt de wind van de maag en in de darmen. De helft is 1 pond (ruim 12 ons). Neem diagridium (bereide Convolvulus scammonia), suiker, elk 4 drachme en een half, kaneel (Cinnamomum verum), Nardostachys jatamansi, Polypodium vulgare, bevernel (Pimpinella saxifraga), elk 1 drachme, Euphorbia esula, anderhalf drachme, kruidnagel, spijk (Lavandula spica), celtice (soort zout), gember, (Zingiber officinalis), zwarte en lange peper (Piper longum), Amomum cardamomum, amomi, (Origanum?) elk anderhalf drachme, mirobalanen (Terminalia), Colchicum autumnale, honing dat het genoeg is. Men zal het 's ochtend en 's avonds geven met warme wijn of warm water alzo groot als 1 hazelnoot te ene maal.

61. Litontripon.

Litontripon brect den steen in de blase. ende in de lendenen. Ende hets goet jegen die pine vanden lanken. Nemt naerdi. gingebere. sillobalsami. acori. canele. pencedani. meu. melanopiperis. macropiperis. lencopiperis. saxifrage. saet van serpentinen. saet van netelen. citri. elcs .2.ʒ. ende .Ѕ. ende .15. granen. folie. nagle. soffraen. squinanti. cassie. lignee. bedelli. mastic. yrei. amomi. lovessce. grana solis. persijn. sileris. cardamomi. anijs. euforbii. lapis lincis. olei. naerdini. muscelini. elx .1.℈. meu .3. cornen. zeem dats gnouch si. Men gevet met wermen wine savonts.

61. Litontripon.

Litontripon breekt de steen in de blaas en in de lendenen. En het is goed tegen de pijn van de flanken. Neem Nardostachys jatamansi, gember, (Zingiber officinalis), hout van balsem (Commiphora gileadensis), Acorus calamus, kaneel Cinnamomum verum), varkenskervel (Peucedanum officinale), Meum athamanticum, zwarte, witte en lange peper, bevernel (Pimpinella saxifraga), zaad van adderwortel (Polygonum bistorta) en zaad van brandnetel (Urtica), Citrus medica, elk 2 drachmen en een half en 15 korrels, foelie (Myristica fragrans), kruidnagel (Syzygium aromaticum), saffraan (Crocus sativus), zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus), Cinnamomum cassia, bdellium (Commiphora africana), mastiek (Pistacia lentiscus), Iris florentina, amomi, (Origanum?) maggi (Levisticum officinale), steenzaad (Lithospermum officinalis), peterselie (Petroselinum crispum), Seseli tortuosum, Amomum cardamomum, anijs, (Pimpinella anisum), Euphorbia of Excoecaria agallocha, belemniet, olie van Nardus jatamansi en muskus, elk 1 scrupel, Meum athamanticum 3 korrels, honing dat het genoeg is. Men geeft het met warme wijn ‘s avonds.

[88] 62. Metridatum.

Metridatum es moeder boven allen medicinen. Ende es goet iegen alle saken die van couden comen. ende meest van melancolien. Ende iegen pine vanden ogen. ende iegen geruut van den oren. Ende iegen apostemen van den tantvleesce. ende iegen tantswere. Ende iegen alle deren van den roeste boven. ende so wat dat den monde deren mach. Ende iegen die mammen eist dat ment derop leit optie swere eist buten of van binnen. Ende ane den slaep iegen hooftswere. ende iegen menisoen daer die spise al geheel dore gaet met dranke daerin gesoden es balaustie. Jegen venijn sal ment geven met sope van menten. Ende men saelt plaestern op beten van gevenijnden dieren. Ende hets properleke goet iegen .4. dach corts in de wile vore den acces met wine derin (fol. 15 r.b.) gesoden es piganum .27.ste deel es .3. ℔. Nemt storax. calamente. elx .2.ʒ. ende .Ѕ. nagle. naerdi. sillobalsami. orobi. lentisci. dragantum. gommi. cedrii. mumie of aspalti. bevercul. bedelli. terre figuli. meliti. lapdanum. oppopanac. armoniacus. opii. levende sulfer. nitri. ricolissie. ypoquistidos. achatie. rosen. aristologia longa. epithimi. peucedanum. sanctorie. camedrios. yperici. averone. pyonie. ysope. elve. origanum. ramicedri. romei. laurei. rorismarini. radicis yringi. lovessce balaustie beilde. venigriec. venkel. comijn. cardamomi. semen miconis. cicelei. apie. dauci. raepsaet. dannetele. amomi. elx .1.ʒ. gladie. assavi. illafeos. capparis. flos agni. herts hoorne. elx .2.ʒ. valeriane. canele. coste. soffraen. mirre. gingebere. squinanti. terbentine. wierooc. folie. cassie lignee. celtice. agaricus. Renpontice. yrei. asari. dyptamnus. marobie. interiorum sticados. scamoneie. bijvoet. calamentum. scordei. radix lasari. camepiteos.[90] leucopiperis. melliloti. ozimi. persaet. sumac. malacui. quintefolie. elx .1.℈. ouden wijn .1.℥. zeem dats gnouch si. Men saelt geven met wine daer saelie in gesoden es also groet alse .1. haselnot temale. Ende in cortssen met wermen borne.

62. Metridatum. (1)

Metridatum is de moeder boven alle medicijnen. En is goed tegen alle zaken die van kouden komen en meest van melancholie. En tegen pijn van de ogen en tegen geruis van de oren. En tegen gezwellen van het tandvlees en tegen tandpijn. En tegen alle deren van het gehemelte boven en zowat dat de mond deren mag. En tegen de borsten is het dat men het daarop legt op die zweer, is het buiten of vanbinnen. En aan de slaap tegen hoofdpijn en tegen buikloop daar de spijs al geheel door gaat, met drank waarin gekookt is bloemen van granaatappel (Punica granatum). Tegen venijn zal men het geven met sap van munt. En men zal het pleisteren op beten van venijnige dieren. En het is speciaal goed tegen de 4^de daagse koorts in de tijd voor de koortsaanval met wijn waarin gekookt is Peganum harmala. Het 27^ste deel is 3 pond (ruim 12 ons). Neem Styrax officinalis Calamintha officinalis, elk 2 drachmen en een half, kruidnagel (Syzygium aromaticum), Nardostachys jatamansi, hout van balsem (Commiphora gileadensis), Lathyrus niger, Pistacia lentiscus, Astragalus glycyphyllos, gom van Cedrus, mummie of asfalt of Jodenlijm, bevergeil, bdellium (Commiphora africana), pijpaarde, Melilotus, Cistus laudanum, Opopanax chironium, Dorema ammoniacum, opium, levend zwavel, nitrum, (soda) zoethout (Glycyrrhiza glabra), Cytinus hypocistis, Acacia arabica, rozen (Rosa centifolia). Aristolochia longa, Cuscuta epithymum, Peucedanum, santorie, (Centaurium erythraea) , Teucrium chamaedrys, Hypericum perforatum, averone (Artemisia abrotanum), pioen (Paeonia officinalis), hysop, (Hyssopus officinalis), Inula helenium, Origanum vulgare, Juncus, romei (?) Laurus, rozemarijn, wortels van Eryngium campestre, maggi (Levisticum officinale), bloemen van granaatappel (Punica granatum), Hyoscyamus niger, fenegriek (Trigonella foenum-graecum), venkel, komijn, (Cuminum cyminum) Amomum cardamomum , zaad van Papaver somniferum. cicelei (Seseli tortuosum) Apium graveolens, Daucus carota, raapzaad (Brassica rapa), Lamium, amomi (Origanum?) elk 1 drachme, Acorus calamus, Asarum europaeum, klis (Arctium bardana), Capparis, Vitex agnus-castus, hertshoorn, elk 2 drachmen, valeriaan (Valeriana officinalis), kaneel Cinnamomum verum), costus (Saussurea costus), saffraan (Crocus sativus), mirre (Commiphora myrrha).,gember, (Zingiber officinalis), zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus), terpentijn, (Pistacia terebinthus), wierook (Boswellia thurifera), foelie (Myristica fragrans), Cinnamomum cassia, celtice, (soort zout), Laricifomes officinalis, rabarber (Rheum rhaponticum), Iris florentina, Asarum europeanum. Origanum dictamnus, malrove (Marrubium vulgare), binnenste van Lavandula stoechas, Convolvulus scammonia, bijvoet (Artemisia vulgaris), steentijm (Calamintha officinalis), waterlook (Teucrium scordium), wortel van Asarum europeanum, Teucrium chamaepitys, witte peper, honingklaver (Melilotus altissimus), Ocimum basilicum., Perik, (Prunus persica), sumak (Rhus coriaria), malacui, (?) vijfblad, (Potentilla reptans) elk 1 scrupel, oude wijn 1 ¾, honing dat het genoeg is. Men zal het geven met wijn daar salie in gekookt is alzo groot als 1 hazelnoot te ene maal. En in koortsen met warm bronwater.

[92] 63. Mussa enea.

Mussa enea es goet iegen den .4. dach corts. Men saelt geven .1. wile vore den acces met warmen wine. also groet als .1. haselnot. of .2. of .3. Ende es goet den genen die gene orine maken en mogen met sope van sinsune. getempert ende gesmeert ane den puls ende anden slaep. Ende doet sweten in bernende cortsse. Ende en sweet hi niet. so es hi doot. tfierendeel. es .1. ℔. Nemt wit peper .17. granen. thus masculi dats moru wierooc. beilde. gentiane. mirre. elx .2.ʒ. opii .4.ʒ. minus .6. granen. soffraen .4.ʒ. euforbium. aristologia longa. elx onder .Ѕ.ʒ. mandragore .2.ʒ. zeem dats genouch si. Men saelt geven alsoet vorseit es met olyen van rosen om sweten in cortse die bi wilen lange geduren.

63. Mussa enea.

Mussa enea is goed tegen de vierdaagse koorts. Men zal het een tijdje geven voor de koortsaanval met warme wijn alzo groot als 1 hazelnoot of 2 of 3. En is goed diegene die geen urine maken mogen met sap van sinsune (Origanum majorana?) gemengd en gesmeerd aan de pols en aan de slaap. En doet zweten in brandende koorts. En zweet hij niet dan is hij dood. Het vierendeel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem witte peper ,17 korrels, thus masculi, dat is murwe wierook (Boswellia thurifera), Hyoscyamus niger, gentiaan (Gentiana lutea), mirre (Commiphora myrrha), elk 2 drachmen, opium 4 drachmen minus 6 korrels, saffraan (Crocus sativus) 4 drachmen, Euphorbia of Excoecaria agallocha, Aristolochia longa, elk anderhalf drachme, alruin (Mandragora officinalis) 2 drachmen, honing dat het genoeg is. Men zal het geven alzo het voorgezegd is met olie van rozen (Rosa centifolia) om te zweten in koortsen die soms lang duren.

64. Micleta.

Micleta es goet iegen spenen. ende iegen torcioe. ende rommelinge in die darmen. Ende met rosewatere so eist ene opiate iegen alle maniere van menisoene. dat .8.ste deel es .1. ℔. Nemt mirobolani. citrini. indorum. (fol. 15 v.a.) kebuli. mundatorum. elx .2.ʒ. ende .Ѕ. venkelsaet comijn. anijs. elx onder .Ѕ.ʒ. dese seldi poedren. ende leggense .1. dach ende .1. nacht in aysine daerna doeter toe spodium. balaustie. sumac. mastic. gommi. elx .1.ʒ. ende .15. granen. Men sal se wriven met rosen ende temperen met cyrope mirtino. Ende gevent met regenwatere nuchtens te middage ende savonts.

64. Micleta.

Micleta is goed tegen aambeien en tegen buikpijn en rommeling in de darmen. En met rozenwater zo is het een opiaat tegen alle soorten van buikloop. Dat 8^ste deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem mirobalanen citrini, indorum, kebuli, (Terminalia soorten) mundatorum, (pijnappels, Pinus pinea?) elk 2 drachmen en een half, zaad van venkel (Foeniculum vulgare) komijn, (Cuminum cyminum), anijs, (Pimpinella anisum), elk anderhalf drachme. Deze zal je verpoederen en leg ze een dan een dag en nacht in azijn en doe er daarna toe bloemen van granaatappel (Punica granatum), sumak (Rhus coriaria), mastiek (Pistacia lentiscus), gom, elk 1 drachme en 15 korrels. Men zal ze wrijven met rozen (Rosa centifolia) en mengen met siroop van mirt. En geven het met regenwater ‘s ochtend, in de middag en ‘s avonds.

[94] 65. Mel rosaceum.

Mel rosaceum heet in griex rodomel. ende men maket dus. Nemt zeem wel gescuumt ende wit .10. ℔. sap van nuwen rosen. .1. ℔. ende doetse in enen pot. Dan doet den pot in enen ketel. ende doet zieden op tfier. ende alst begint te ziedene so doeter in .4. rosen cleine gesneden met .1. messe. ende ziedet tote dat sop van den rosen versoden si. ende roeret al die wile dat ziedt dat niet en berne. Dan so doet in .1. fiole. Ende so ment zoeter houdt soet beter es. Het suvert de mage ende conforteert met warmen watere. Ende het stopt met couden watere. Men saelt geven nuchtens ende te middage. Ende men machger met mingen dyamargarieton. ende gariofilaten. ende rubea trociscata. ende andre conficieren aldus = Hets oec beter gestampt met rosen .1. ℔. wel vaste in .1. mortier. Dan nemt zeem .4. ℔. wel gescuumt. ende minget wel te hope. ende doet in .1. pot of in .1. fiole ende settet in de zonne .40. dage. ende roeret .2. werf sdages. Op tfier en salmens niet doen want het soude de crachat van den watere verteren. Ende stoppet tvat wel datter die zonne niet in en come. Mel vyolaet suldi oec maken in aldie selve maniere dat men maect Mel rosaet. Ende hets goet in cortse. ende laxeert. ende ververscht. Hets goet iegen droge borst genomen met lauwen watere.

65. Mel rosaceum.

Mel rosaceum heet in Grieks rodomel en men maakt het aldus. Neem goed geschuimde honing en wit 10 pond (10 x ruim 12 ons), sap van nieuwe rozen (Rosa centifolia), 1 pond en doe ze in een pot. Dan doe de pot in een ketel en laat het op het vuur koken en als het begint te koken zo doe er in 4 rozen klein gesneden met een mes en kook het totdat het sap van de rozen verkookt is en roer het al de tijd dat het kookt dat het niet aanbrandt. Dan zo doe het in een fles met lange hals. En zo ment het zoeter houdt zo het beter is. Het zuivert de maag en versterkt met warm water. En het stopt met koud water. Men zal het ‘s morgens en ‘s middags geven. En men mag er mee mengen sap van parels en kruidnagel en rode koekjes en andere bereidt men aldus = Het is ook beter gestampt met rozen 1 pond (ruim 12 ons) wel vast in een mortier. Dan neem goed geschuimde honing 4 pond (4x ruim 12 ons) en meng het goed tezamen en doe het in een pot of in een fles met lange hals en zet het 40 dagen in de zon en roer het tweemaal per dag. Op het vuur zal men het niet doen want het zou de kracht van et water verteren. En stop het vat goed dicht zodat de zon er niet in komt. Mel violaet zal je ook maken in dezelfde manier dat men maakt Mel rosaet. En het is goed in koorts en laxeert en bevochtigt. Het is goed tegen droge borst genomen met lauw water.

67. Nefrocatarum.

Nefrocatarum es also vele alse purgieringe van den nieren. ende es goet iegen lancevel. ende die met pinen pissen gedronken met dranke daerin gesoden es gremil. genut also groet alse .1. haselnot. ende verdrijft den steen van der nieren. ende vander blasen. gedronken met dranke derin gesoden es bevenelle. Ende jegen lancevel daerin gesoden es costum. Ende jegen menstrua dat bestopt es genomen met dranke daerin gesoden es bijvoet. Dat .16. deel es .1. ℔. Nemt lapidis lincis .2.ʒ. ende .12. granen. soffraen .6.ʒ. ende .18. granen. mirre. gingebere. euforbium. wierooc. die blase vanden ever. of die steen die in die levere leecht gepoedert. beildensaet ende tcruut comijn. persijn van alexandre. citri. semen eruce. (fol. 15 v.b.) elx .1.ʒ. ende .6. granen. naerdi. costi. squinanti. cassie lignee. reupontici. elve. marobie. sansuccus. gliconis. roris marini. gentiane. gommi. edere. cypressi. amandren. pertrec. wit peper ende swert. rutesaet. genivere. elx onder .Ѕ.ʒ. ende .4. granen. balsami storax. dbloet vanden boc. dbloet van .1. vogel die eyser heet. wilde colen. gladie. asari. valeriane. aristologia lanc ende ront. betonie. dauci. persijn. elx .2.ʒ. saet van netelen .Ѕ.℈. ende .3. granen. succi speragi. brusci. elx .6. granen. zeem dats gnouch si. Hets genomen .3.ʒ. temale.

67. Nefrocatarum.

Nefrocatarum is alzo veel als purgering van de nieren en is goed tegen darmandoening en die met pijn pissen, gedronken met drank daarin gekookt is steenzaad (Lithospermum officinalis) genuttigd alzo groot als een hazelnoot en verdrijft de steen van de nieren en van de blaas, gedronken met drank daarin gekookt is bevernel (Pimpinella saxifraga). En tegen darmaandoening daarin gekookt is costus (Saussurea costus). En tegen menstruatie dat verstopt is genomen met drank daarin gekookt is bijvoet (Artemisia vulgaris). Dat 16^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem concrement ui de blaas 2 drachmen en 12 korrels, saffraan (Crocus sativus) 6 drachmen en 18 korrels, mirre (Commiphora myrrha), gember, (Zingiber officinalis), Euphorbia of Excoecaria agallocha, wierook (Boswellia thurifera), die blaas van de ever of de steen die in die lever licht verpoederd, Hyoscyamus niger zaad en het kruid, komijn, (Cuminum cyminum), Athamanta macedonica, Citrus medica, zaad van Eruca sativa, elk 1 drachme en 6 korrels, Nardostachys jatamansi, costus (Saussurea costus), zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus) Cinnamomum cassia, rabarber (Rheum palmatum), Inula helenium. malrove (Marrubium vulgare), marjolein, polei (Mentha pulegium), rozemarijn, gentiaan (Gentiana lutea), gom van Hedera helix, cipres, Prunus amygdalus, Anacyclus pyrethrum., witte en zwarte peper, zaad van wijnruit (Ruta graveolens) jenever (Juniperus communis), elk anderhalf drachme en 4.korrels, balsem, Styrax officinalis, het bloed van de bok,, het bloed van een vogel die eend heet, wilde kolen (Crambe maritimum?), Acorus calamus, Asarum europeanum, valeriaan (Valeriana officinalis), Aristolochia longa en rotunda, betonie (Stachys officinalis), Daucus carota, peterselie (Petroselinum crispum), elk 2 drachmen, zaad van brandnetel (Urtica) half scrupel en 3 korrels, sap van asperge (Asparagus officinalis), Ruscus aculeatus, elk 6 korrels, honing dat het genoeg is. Het is genomen 3 drachmen te ene maal.

[96] 68. Opilectuarium.

Opilectuarium geeft men properleke in hitten. of in cortsen die van bloede comen. of in bernenden ongemaken. Men saelt drinken nuchtens. ende te middage met couden watere also groet alse .1. kerstaengie. Hets goet iegen steecten vander leveren. Ende iegen die ethyke sijn vander hoeste. Dat .10.ste deel es .3. ℔. Nemt prumen van damas .2. ℔. ende ziedtse in .5. ℔. waters toter helft. Dan nemtse uten watere. ende smeert die hant met smere. ende wrijft die prumen so lange dat dmarch al ute si. ende onder u handen doet staen .1. scotele. daer dat march in valle. Ende int water daer die prumen in gesoden waren doet onder .Ѕ.℥. vyoletten. ende zieden dat tote dat niet vol soden en es. Dan doeter in suker .2. ℔. ende dan ziedet wel dat dicke si in die wise van cyropen. ende doeter in scamoneye .4.℥. cassia fistula .2.℥. beide gesoden ende gesuvert met rosewatere. ende coleren dit dore .1. vat met gaten. Dan doeter in dat vorseide cyroop. Ende alst dicke es so doeter in tsop vander prumen garnaten .8.℥. ende ziedet dermet. ende altoes roeret. Ende alst wel gesoden es so doet af ende mincter in die vorseide poedre van der vorseider specien. Nemt sandali beide wit ende root. spodii. elx .4.ʒ. porceleine .6.ʒ. berberis. dragant. rosen. elx .2.ʒ. [98] Ende wil ment maken laxerende. so sal men in elc . ℔. doen scamoneye .7.ʒ. Ende men maecht maken in wise van cyropen. Men saelt geven nuchtens ende te middage.

68. Opilectuarium.

Opilectuarium geeft men speciaal in hitte of in koortsen die van bloed komen of in brandende kwalen. Men zal het ճ ochtend drinken en te middag met koud water alzo groot als een kastanje, (Castanea sativa). Het is goed tegen steken van de lever. En tegen die jicht (ziek?) zijn van de hoest. Dat 10^de deel is 3 pond (ruim 12 ons). Neem pruimen (Prunus domestica) van Damascus 2 pond (2x ruim 12 ons) en kook ze in 5 pond water tot op de helft. Dan neem ze uit het water en besmeer de handen met vet en wrijf die pruimen zo lang dat het merg er geheel uit is en laat onder uw handen een schotel staan daar dat merg in valt. En in het water daar de pruimen in gekookt waren doe anderhalf ¾ violen (Viola odorata) en kook het totdat het niet geheel kookt. Dan doe er in suiker 2 pond en dan kook het goed totdat het dik is op de wijze van siroop en doe er in Convolvulus scammonia 4 ¾, Cassia fistula 2 ¾., beide gekookt en gezuiverd met rozenwater en zeven dit oor een vat met gaten. Dan doe erin dat voorzeiden siroop. En als het dik is zo doe er in het sap van de granaatappels 8 ¾ en kook het daarmee en altijd roeren. En als het goed gekookt heeft zo doe het er af en meng in dat voorgezegde poeder van de voorgezegde specerijen. Neem sandelhout (Santalum album) beide wit en rood (Pterocarpus santalinus), spodium. Elk 4 drachmen, postelein (Portulaca oleracea) 6 drachmen, Berberis, Astragalus glycyphyllos, rozen (Rosa centifolia), elk 2 drachmen. En wil men het maken laxerend zo zal men in elk pond doen Convolvulus scammonia 7drachmen. En men mag het maken op de wijze van siroop. Men zal het geven ‘s morgens en ‘s middags.

69. Oppopira magna.

Oppopira magna es goet iegen juchtecheit vanden ogen. ende vanden monde. ende vander tongen. ende vander kelen. ende in handen. ende in voeten. gedronken met dranke daerin gesoden es salie ende bevercul. entie met der tongen lispen in haren worden. Het geneest lancevel daerin gesoden es polipodium. (fol. 16 r.a.) Nemt opii tebaici .2.ʒ. ende .1.Ѕ. ende .4. granen. canele. nagle. galigaen. naerdi. soffraen. coste. zedewaer. gingebere. sillobalsami. reupontici piretri. corael wit ende root. dragant. mirre. bevercul. peper wit ende swert. ende lancpeper. elx .2.ʒ. ende .13. granen. musci. ligni aloes. cassie lignee. squinanti. storax calamite. galbanum. serapini. mastic. asari. melliloti. aristologia lanc. ende ront. serpentine. ellebori nigri. meu. pyonie. rafani. peucedani gladie. mandragore. betonie. gentiane. colene. camedrios. sanctorie maior ende minor. celtice. alsene. spinate. capillis veneris. goudbloeme. sinte Jans cruut. marobie. pigani. nesebloede. calamenti. cardamomi. carpobalsami. anijs. lovesce. beilde. venkelwortel. lupini. orobi. bacce lauri. sileris. elx .1.℈. ende .13. granen. zeem dats genouch si.

69. Oppopira magna.

Oppopira magna is goed tegen jicht van de ogen en van de mond en van de tong en van de keel en in handen en in voeten, gedronken met drank daarin gekookt is salie (Salvia officinalis) en bevergeil en die met de tong lispelen in hun woorden. Het geneest darmaandoening daarin gekookt is boomvaren (Polypodium vulgare). Neem opium uit Thebe 2drachmen en een half en 4 korrels, kaneel (Cinnamomum verum), kruidnagel (Syzygium aromaticum), galigaan (Alpinia galanga), Nardostachys jatamansi, saffraan (Crocus sativus), costus (Saussurea costus), Curcuma zedoaria, gember, (Zingiber officinalis), hout van balsem (Commiphora gileadensis), rabarber (Rheum palmatum), Anacyclus pyrethrum, koraal wit en rood, Astragalus glycyphyllos, mirre (Commiphora myrrha).,bevergeil, witte zwarte en lange peper, elk 2 drachmen en 13 korrels, muskus, Aquilaria agallocha, Cinnamomum cassia, zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus), Styrax officinalis calamita (in mandjes). galbanum (Ferula galbaniflua), sagapenum (Ferula persica), mastiek (Pistacia lentiscus), Asarum europeanum, honingklaver (Melilotus altissimus), Aristolochia longa en rotunda, adderwortel (Polygonum bistorta), Helleborus niger, Meum athamanticum, pioen (Paeonia officinalis), Raphanus, Peucedanum, Acorus calamus, alruin (Mandragora officinalis), betonie (Stachys officinalis, gentiaan (Gentiana lutea), polei, Teucrium chamaedrys, santorie kleine (Centaurium erythraea), santorie de grote (Rhaponticum carthamoides), celtice, (soort zout), alsem (Artemisia absinthium), spinazie (Spinacia), Adiantum capillus-veneris. Goudsbloem (Calendula) Sint-Jans kruid (Hypericum perforatum), malrove (Marrubium vulgare), Peganum harmala, duizendblad (Achillea millefolium), Styrax officinalis, Amomum cardamomum, vrucht van balsem (Commiphora gileadensis), anijs, Pimpinella anisum), maggi (Levisticum officinale), Hyoscyamus niger, venkelwortel, lupinen (Lupinus), Lathyrus niger, bakelaar (Laurus nobilis), sileris, (Seseli tortuosum), elk 1 scrupel en 13 korrels, honing dat het genoeg is.

[102] 70. Oxisacra.

Oxisacra maect men aldus. Nemt suker .1.℔. ende tsop vander prumen garnaten .8.℥. aysijn. .4.℥. ende doet op tfier in .1. vat van tenne. ende ziedet tote die verscheit welna versoden si. ende dat dicke si. Hets goet iegen .3. dach corts die van zouter fleumen comt. Men gevet lau nuchtens.

70. Oxisacra.

Oxisacra maakt men aldus. Neem suiker 1 pond (ruim 12 ons) en het sap van de granaatappels 8 ¾, azijn 4 ¾ en doe het op het vuur in een tinnen vat en kook het totdat die vochtigheid bijna verkookt is en dat het dik is. Het is goed tegen de 3daagse koorts die van zoute fluimen komt. Men geeft het lauw ճ morgens.

71. Oximel.

Oximel maect men aldus. Nemt zeem wel gescuumt. ende starken edec elcs onder .Ѕ.℔. ende ziedt daerin die wortele van merradec .1.Ѕ.℥. wortele van venkele .2.℥. Dit seldi zieden tote .1. ponde. so dattie sope versoden sijn. ende ziedet met sachten viere ende altoes roeret. Dit doet digereren ende sceden fleume. ende leitse ute. Men gevet nuchtens met warmen watere.

71. Oximel.

Oximel maakt men aldus. Neem goed geschuimde honing en sterke azijn, elk anderhalf pond (ruim 18 ons) en kook daarin de wortel van mierikswortel (Armoracia rusticana) half ¾ , wortel van venkel 2 ¾. Dit zal je koken tot op 1 pond zodat het sap verkookt is. En kook het met zacht vuur en altijd roeren. Dit laat goed verten en snot scheiden. En leidt het uit. Men geeft het 's morgens met warm water.

[104] 72. Olye rosaet.

Olye rosaet maect men dus. Nemt groene rosen .1.℔. ende brecse .1. luttel. dan legse in .3.℔. olyen. Men ontfaet in .1. glasen vat ende settet in die warme zonne .40. dagen. ende alle dage roeret met .1. spatule. so dat die zonne zoetelike ziede. Ende na de .40. dage suldijt coleren. Ende aldus maec men

72. Olie rosaet.

Rozenolie maakt men aldus. Neem groene rozen (Rosa centifolia) 1 pond (ruim 12 ons) en breek ze wat. Leg ze dan in 3 pond olie/ men ontvangt het in een glazen vat en zet het 40 dagen in de warme zon En alle dagen roeren met een spatel zodat het in de zon zachtjes kookt. En na de 40 dagen zal je het zeven. En aldus maakt men het;

73. Olye van vyoletten.

olye van vyoletten. Entie brinct in zoetelike slapen. Si es goet iegen die hoeste ende ververscht die borst.

73. Olie van violen.

Violenolie (Viola odorata). En dat brengt zachte slaap. Het is goed tegen de hoest en bevochtigt de borst.

[108] 74. Oleum frigidissimum.

Oleum frigidissimum maect men dus. Nemt gemeine olye wel gedwegen .4.℔. ende die croppen van brembladren ende bladen van vyoletten. mercuriael. donderbaer. vernicularis. nasscade. blade van swerten olycrude. beilde. mandragore. crassula maior. dats smerewortel (fol. 16 r.b.) of groetorpyn. porceleine. latue. bardna. dat sijn grote docken. elx .3.℥. stampse al. ende doet se in die olye. ende laetse staen .3. dage. ende derna doese zieden op tfier tote datse gnouch si. dan coleertse dore .1. doec. ende persse wel dore .1. linen cleet. ende doese in .1. tennen vat. ende dan bestadet. Si es goet geplaestert iegen den dageliken rede. of gesmeert an den slaep enten rugge boven toten lendenen. entien lichame entie palmen vander hant entie planten van dien voeten. Want het wederstaet alle hitte ende ongetempertheit.

74. Olie frigidissimum.

Olie frigidissimum maakt men aldus. Neem gewone olie (olijfolie) goed gewassen 4 pond (4x ruim 12 ons). En de knoppen van brembladeren en bladen van violen (Viola odorata), bingelkruid (Mercurialis annua), huislook (Sempervivum tectorum), Sedum alba, blad van zwarte papaver, Hyoscyamus niger, alruin (Mandragora officinalis), Hylotelephium telephium, dat is smeerwortel of grote oorpijn, postelein (Portulaca oleracea), sla, klit (Arctium lappa) dat zijn grote dokken, elk 3 ¾. Stamp ze allen. En doe ze in die olie. En laat het 3 dagen staan. En laat het daarna koken op het vuur totdat het genoeg is. Zeef ze dan door een doek en pers ze goed door een linnen kleed. En doe het in een tinnen vat. En gebruik het dan. Het is goed gepleisterd tegen de dagelijkse koorts. Of gesmeerd aan de slaap en de rug boven tot de lendenen. En het lichaam en de palmen van de hand en de planten van de voeten. Want het weerstaat alle hitte en slechte vocht vermenging.

75. Porcio sanctipauli.

Porcio sanctipauli es geheten na sente pauwelse omdat hise te gadere sette entie romeyne hetent potio magna. Het es goet jegen tgroet evel. ende iegen dmiddelste. ende iegen dminste met wine gedronken daerin gesoden es pyonie. ende geminct met esdra: Men saelt geven in den herfst ende te wintre. Het geneest quarteine met wine genomen. daerin gesoden es gentiane in die wile vore den acces. Oec eist goet met wine genut daerin gesoden es salie ende bevercul. Dat .15.ste deel es .2.℔. Nemt nitri .3.ʒ. ende .Ѕ. bevercul. antimonii. dat gleite met geliken tenne. Men vindet in die apoteke. apie. dampnotti. sileris. persijn. venkel. dauci. stafisagria. elx onder .Ѕ.ʒ. armoniac .1.ʒ. ende .3.℈. calami. aromatici. mirabolanti. ricolissie. dragant. pyonie. pertrec. coste. elx .1.ʒ. aristologia longa. holeworte. rosen. asari. lilifagi. gladie. dyptamnus. serpentine. berewortte. balsamite. Origani. colene. camedreos. ysope. satureie. peper wit ende swert. lanc peper. rutesaet. elx .1.℈. ende .18. granen. thus masculi. cardamomum. elx .1.℈. ende .4. granen. naerdi. soffraen. squinanti. balsami. cassia. mirre. oppopanac. levende sulfer. mandragore. gentiane. bracceos. euforbii. amomi. Anguinis. Menguli. canele. nagle. gingebere. sillobalsami. renpontici. pencedani. carpobalsami. storax. calamite. serapini. asaris. drakenbloet. olei viti. droge hasebloet. die gallc van .1. bere. sanguinis anatis. petrolei. dats olye van tiechelen. elx .1.℈. ende .4. cornen. herba paralisis .7.ʒ. ende .4. granen. zeem dats gnouch si.

75. Porcio sanctipauli.

Porcio sanctipauli is geheten naar Sint Paulus omdat hij het tezamen zetten en de Romeinen noemen het potio magna. Het is goed tegen vallende ziekte. En tegen de middelste en tegen de minste met wijn gedronken daarin gekookt is pioen (Paeonia officinalis). En gemengd met Esdra (zie daar): Men zal het geven in de herfst en te winter. Het geneest vierdaagse koorts met wijn genomen. Daarin gekookt is gentiaan (Gentiana lutea) in de tijd voor de koortsaanval. Ook is het goed met wijn genuttigd daarin gekook is salie (Salvia officinalis) en bevergeil. Dat 15^de deel is 2 pond (2x ruim 12 ons). Neem nitrum (soda) 3 drachmen en een half, bevergeil, Antimonium, (zwarte zwavelverbinding) dat gleite met gelijke tenne (vloeibare in gelijke vaten?) Men vindt het in die apotheken. Apium graveolens, laurier, sileris, (Seseli tortuosum), peterselie (Petroselinum crispum), venkel, Daucus carota, Delphinium staphisagria. Elk anderhalf drachme. Dorema ammoniacum 1 drachme en 3 scrupel, Styrax officinalis, mirobalanen, zoethout (Glycyrrhiza glabra). Astragalus glycyphyllos, pioen (Paeonia officinalis), Anacyclus pyrethrum., Costus (Saussurea costus), elk 1 drachme, Aristolochia longa, Corydalis cava, rozen (Rosa centifolia), Asarum europeanum, salie (Salvia officinalis), Acorus calamus, Origanum dictamnus, adderwortel (Polygonum bistorta), berenklauw (Heracleum), Tanacetum balsamita, Origanum vulgare, polei, (Mentha pulegium) Teucrium chamaedrys, hysop, Hyssopus officinalis), bonenkruid (Satureja hortensis), peper wit en zwart en lange, zaad van wijnruit (Ruta graveolens), elk 1 scrupel en 18 korrels, murwe wierook, Amomum cardamomum, elk 1 scrupel en 4 korrels, Nardostachys jatamansi, saffraan (Crocus sativus), zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus), balsem (Commiphora gileadensis), Cassia fistula, mirre (Commiphora myrrha), Opopanax chironium, levend zwavel, alruin (Mandragora officinalis), gentiaan (Gentiana lutea), bracceos (?) Euphorbia of Excoecaria agallocha, Amomum cardamomum, anguinis (sanguinis van?) menguli, (?) kaneel (Cinnamomum verum), kruidnagel (Syzygium aromaticum). Gember, (Zingiber officinalis), hout van balsem (Commiphora gileadensis), rabarber (Rheum rhaponticum), varkenskervel (Peucedanum officinale), vrucht van balsem, Styrax officinalis calamita (in mandjes), sagapenum (Ferula persica), Asarum europeanum, drakenbloed of hars (Daemonorops draco), druivenolie (?), droog hazenbloed, de gal van een beer, bloed van een eend, petroleum, dat is olie van tegels, elk 1 scrupel en 4 korrels, Primula officinalis 7 drachmen en 4 korrels, honing dat het genoeg is.

76. Paulinum vivum magnum antidotum.

Paulinum vivum magnum antidotum heetment. Het heeft grote macht in sinen werken. Men gevet iegen oude hoeste ende nuwe. die comt van toevalle van den hoefde terborst. Ende iegen pine van (fol. 16 v.a.) der borst die van couden comt met warmen wine alse men slapen gaet. getempert en sal mens niet geven. Men maecter af pillulen. ende geefter .9. of .11. met opio. Ende wilment sonder opio lacsatijf maken. Men geves .2.ʒ. ende mincter in .1.ʒ. scamoneyen. ende daeraf maect pillulen. dat purgeret thooft entie mage entie swerheit van den ogen purgeret wonderlike zere. dat .4. deel es .1.℔. Nemt aloes .11.ʒ. ende .15. granen. coste. soffraen. anacardi. agaricus. corael. mirre. armoniacum. serapinum. galbanum. terbentine. oppopanac. Confiseruca. lemite. storax. yreos .5.ʒ. opii. olibani. mastic. bedellii. corumbri. elx .2.ʒ. ende .15. granen. balsami. folie. elx onder .Ѕ,ʒ. mellisce .2.ʒ. Dus salment vergadren. die gommen die men niet poedren en mach die salmen breken. in .1. mortier. ende leggent .1. nacht in sterken wine. ende nuchtens teviere doen tote dat es gesmolten. Derna coleren. ende doent weder te viere. ende doeter toe zeem wel gescuumt .3.℥. ende ziedet tote dat dicke wert. Dan doeter in storax. calamite. rute. cyrimbrum. [112] wel gestampt met .1. heten stampere. daerna doeter toe terbentine. teken dat gnouch si. Dus proeft ment latet druppen op .1. marbersteen. blivet tegadere sonder vloten so eist gnouch. Dan doet af ende doeter in mirre. bedelli. mostaert. wierooc. costus. anacardi. corael. agaricus. yreos. opium. folie. mellissa. Alle dese gepulvert ende daertoe geminct met pulvere van aloes. ende met soffrane. ende malexeren dat. Men saelt nuchtens geven also groet alse .1. haselnot met warmen wine.

76. Paulinum vivum magnum antidotum.

Paulinum vivum magnum antidotum noemt men het. Het heeft grote macht in zijn werken. Men geeft het tegen oude hoest en nieuwe. Die komt van toevallen van het hoofd ter borst. En tegen pijn van de borst die van koude komt met warme wijn als men slapen gaat. Gemengd zal men het niet geven. Men maakt er pillen van. En geeft er 9 of 11 met opium. En wil men het zonder opium laxatief maken, men geeft 2 drachmen en mengt er 1 drachme in van Convolvulus scammonia. En maak daarvan pillen. Dat purgeert het hoofd en de maag en de zwaarheid van de ogen purgeert het wonderlijk zeer. Dat 4^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem Aloë perryi 11 drachmen en 15 korrels, Costus (Saussurea costus), saffraan (Crocus sativus), Semecarpus anacardium, Laricifomes officinalis, koraal, mirre (Commiphora myrrha), Dorema ammoniacum, serapinum, (Ferula persica) galbanum (Ferula galbaniflua), terpentijn (Pistacia terebinthus), Opopanax chironium, Liquidambar orientalis, lemite, (?) Styrax officinalis, Iris florentina 5 drachmen, opium, wierook (Boswellia thurifera), mastiek (Pistacia lentiscus), bdellium (Commiphora africana), Styrax officinalis (van de schors) elk 2 drachmen en 15 korrels, balsem (Commiphora gileadensis), foelie (Myristica fragrans), elk anderhalf drachme, melisse (?) 2 drachmen. Aldus zal men het verzamelen. De gommen die men niet verpoederen mag die zal men breken in een mortier. En leg het een nacht in sterke wijn. En ճ ochtend te vuur doen totdat het gesmolten is. Daarna zeven. En doe het weer te vuur. En doe er toe goed geschuimde honing 3 ¾. En kook het totdat het dik wordt. Dan doe er in Styrax officinalis calamita (in mandjes), wijnruit (Ruta graveolens), Styrax officinalis van de schors, goed wel gestampt met een hete stamper. Daarna doe er toe terpentijn. Teken dat genoeg is; dat beproeft men door het te laten druppelen op een marmersteen. Blijft het tezamen zonder vloeien dan is het genoeg. Dan doe het af en doe er in mirre, bdellium, mosterd, wierook, costus, Semecarpus anacardium., koraal, Laricifomes officinalis, Iris florentina, opium, foelie (Myristica fragrans) en melisse. Al deze verpoederd en daartoe gemengd met poeder van Aloë perryi en met saffraan. En kneedt dat. Men zal het ‘s morgens geven alzo groot als een hazelnoot met warme wijn.

77. Panchristum antidotum.

Panchristum antidotum es goet iegen alle cortse die bi wilen comen. genomen met mulsa ende met ydromelke genomen. doet menstrua hebben sonder letten. dat .6.ste deel es .1.℔. Nemt opii tebayci. .5.ʒ. soffraen .2.ʒ. ende .1.℈. ende .1.Ѕ. cicelei .2.ʒ. calami aromatici. bevercul. carpobalsamum. cardamomum. persijn. elx. onder .Ѕ.ʒ. cassie. gingebere. serapini. wit peper. belde. apisaet. venkelsaet. elcs .2.℈. naerdi. piretri. meu. euforbii. anijs. clavere. dauci. cretici. elcs onder .Ѕ.℈. zeem dats gnouch si. Men saelt geven in die grotte van .1. bonen met warmen wine.

77. Panchristum antidotum.

Panchristum antidotum is goed tegen alle koortsen die soms komen. Genomen met mulsa (oude wijn en honing) en met hydromel (water en mede) genomen. Doet menstruatie hebben zonder letten. Dat 6^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem opium uit Thebe 5 drachmen, saffraan (Crocus sativus) 2 drachmen en 1scrupel en een half, cicelei, (Seseli tortuosum) 2.drachme, Styrax officinalis, bevergeil, vrucht van balsem (Commiphora gileadensis), Amomum cardamomum, peterselie (Petroselinum crispum), elk anderhalf drachme, Cassia fistula, gember, (Zingiber officinalis), sagapenum (Ferula persica), witte peper, Hyoscyamus niger, zaad van Apium graveolens, zaad van venkel (Foeniculum vulgare), elk 2 scrupel, Nardostachys jatamansi, Anacyclus pyrethrum, Meum athamanticum, Euphorbia of Excoecaria agallocha, anijs, (Pimpinella anisum), klaver (Trifolium pratense), Daucus carota, elk anderhalf scrupel en honing dat het genoeg is. Men zal het geven in de grootte van een boon met warme wijn.

[114] 78. Potio muscata maior.

Potio muscata maior heet men na muskeliaet omdat es pencoser boven alle specien. Hets goet iegen hertevel. ende iegen scotomie. ende iegen crancheit vander magen. ende verlicht al den lichame. ende es goet iegen alle deren vander leveren. dat .ʒ. deel es .1.℔. Nemt spice. folie. lancpeper. gingebere. zedewaer. confiteru. confite muscate. gariofili. sillo. aloes. rosen. violarum. anacardi. acori. corael. coste. lovessce. notenmuscaten. scavelinge van yvore. perlen met gaten ende sonder gaten. antofali. amomi. rebarbe. ossis de corde cervi. soffraen. wit peper. ossium dactillorum. bellirici. marini. spodii. sandali wit ende root. macis. ricolissie. canele. alipte. anijs. dragant. bacce bisance cardamomi. saet van serpentinen. limature auri ende argenti. dat sijn scumen van goude ende van zelvere. ende oec heet ment litargirum. elcs .1.ʒ. musci. canfer. amber. elcs .1.℈. suker. candijt. elcs .2.ʒ. Cyroop rosaet dats gnouch si. Men saelt geven nuchtens ende navens ende te middage iegen crancheit van ogen enen lepel vol met wine. Ende iegen ziecheit in de longere salment geven met sconen watere.

78. Potio muscata maior.

Potio muscata maior noemt men naar muskus omdat het is pencoser (kostbaarder?) boven alle specerijen. Het is goed tegen hartziekte en tegen scotomia (duizeling). En tegen zwakheid van de maag. En verlicht het hele lichaam. En is goed tegen alle deren van de lever. Dat drachme deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem spijk (Lavandula spica), foelie (Myristica fragrans), lange peper, gember, (Zingiber officinalis), Curcuma zedoaria, Styrax officinalis, konfijt van nootmuskaat (Myristica fragrans), kruidnagels, Aquilaria agallocha, Aloe perryi, rozen (Rosa centifolia), violen, Semecarpus anacardium, Acorus calamus, koraal, Costus (Saussurea costus), maggi (Levisticum officinale), nootmuskaat (Myristica fragrans), schaafsel van ivoor, parels met gaten en zonder gaten, Geum urbanum, Amomum cardamomum, rabarber (Rheum palmatum), been van het hart van de hert, saffraan (Crocus sativus), witte peper, been van dadels (Phoenix dactylifera), Terminalia bellirica, rozemarijn, spodium, sandelhout (Santalum album) wit en rood (Pterocarpus santalinus), foelie (Myristica fragrans), zoethout (Glycyrrhiza glabra), kaneel (Cinnamomum verum), alipte, (zie: confectio colipte muscate), anijs, (Pimpinella anisum), Astragalus glycyphyllos, blacte bisance, (schub van een buikpotig weekdier, Strombus lentiginosus) Amomum cardamomum, zaad van adderwortel (Polygonum bistorta), litargirium van goud en zilver, dat zijn schuimen van goud en van zilver en ook noemt men het litargirum, elk 1 drachme, muskus, kamfer, (Dryobalanops aromatica), amber, elk 1 scrupel, suiker, kandijsuiker, elk 2 drachmen, rozensiroop dat het genoeg is. Men zal het ‘s morgens en ‘s avonds geven en en te middag tegen zwakheid van ogen een lepel vol met wijn. En tegen ziekte in de longen zal men het geven met schoon water.

[116] 79. Pillulen van aloes van mastike.

Pillulen van aloes van mastike. Nemt aloes .1.Ѕ.℥. mastic .2.ʒ. naglen. rosen. elx .2.ʒ. soffraen. dyagridii .1.℈. Men saelt conficieren met venkelsope. Dese pillulen claren die ogen. et pur gant stomachum secure.

79. Pillulen van Aloë perryi en van mastiek.

Pillen van Aloë perryi en van mastiek. Neem Aloë perryi een halve ¾, mastiek (Pistacia lentiscus) 2 drachmen, kruidnagel (Syzygium aromaticum), rozen (Rosa centifolia) elk 2 drachmen, saffraan (Crocus sativus), Diagridium (bereide Convolvulus scammonia) 1 scrupel. Men zal het bereiden met venkelsap. Deze pillen zuiveren de ogen.

80. Pillule sine quibus esse nolo.

Pillule sine quibus esse nolo es goet iegen cataracten vanden ogen. ende purgiert thooft van fleumen. ende van coleren. ende van melancolien. Ende wacht die ogen van humoren. ende es goet iegen dlanc evel. ende sacht die pine vanden oren. Dmiddelste deel es .3.℥. Nemt aloes .1.℥. ende .5.ʒ. wel gewegen. mirabolani. citrini. kebuli. emblici. indi. bellirici. rebarbe. mastic. rosen. violetten. senie. agaricus. cuscute. of vinaria. elx .1.ʒ. ende tempert met venkelsope ende met scamoneyen gepulvert .6.ʒ. ende .1.Ѕ. ende dat geduwet dore .1. linen cleet ende geminct metten vorseiden specien. Dan suldijt formeren met uwen handen gesmeert met olyen van violetten. of met gemeinder olyen. Men saels geven .11. of .13. ende men geefse met eyeren te nuttene.

80. Pillule sine quibus esse nolo.

Pillen waar je niet zonder wil zijn is goed tegen cataracten van de ogen. En purgeert het hoofd van snot. En van gal en van melancholie. En bewaakt de ogen van levenssappen. En is goed tegen darmaandoening. En verzacht de pijn van de oren. Het middelste deel is 3 ¾. Neem Aloe perryi 1 ¾ en 5 drachmen, goed gewogen, mirobalanen (Terminalia bellerica, Terminalia chebuli, met de vorm indi en citrini, emblici (Emblica officinalis), rabarber (Rheum palmatum), mastiek (Pistacia lentiscus), rozen (Rosa centifolia), violen (Viola odorata), Senna alexandrina, Laricifomes officinalis, warkruid (Cuscuta epilinum) of vinaria (Cuscuta epithymum), elk 1 drachme en meng het met venkelsap en met Convolvulus scammonia verpoederd 6 drachmen en een half en dat geduwd door een linnen kleed en gemengd met de voorgezegde specerijen. Dan zal je het vormen met uw handen gesmeerd met olie van violen (Viola odorata). Of met gewone olijfolie. Men zal er geven 11 of 13 en men geeft ze met eieren te nuttigen.

[118] 81. Pillule auree.

Pillule auree om die redene vander rootheit heett ment pillule auree. ende heeft sinen name vanden goude. Het (fol. 17 r.a.) purgeret thooft. Entie ogen. ende scarpet dlicht van den ogen. Ende verdrijft den wint vander magen ende van den darmen. dmiddelste deel es .2.℥. Nemt aloes. dyagridii elx .5.℥. ende .1.Ѕ. soffraen. interioris. elcs .1.ʒ. Men saelt formeren also groet alse erweten met watere daerin gesoden es dragant. Men salre geven .11. of .9. met mulsa of met wine.

81. Pillule auree.

Pillule auree om de reden van de roodheid noemt men het gouden pillen en heeft zijn name van het goud. Het purgeert het hoofd. En de ogen. En verscherpt het licht van de ogen. En verdrijft de wind van de maag en van de darmen. Het middelste deel eis 2 ¾. Neem Aloë perryi, diagridium (bereide Convolvulus scammonia) elk 5 ¾ en een half, saffraan (Crocus sativus) het binnenste, elk 1 drachme. Men zal het vormen alzo groot als een erwt met water waarin gekookt is Astragalus glycyphyllos. Men zal er geven 11 of 9 met mulsa (honing en water) of met wijn.

82. Pillule dyacastoree.

Pillule dyacastoree die hebben haren name na bevercul omdat ment daerin doet. Hets goet iegen juchtecheit. ende in ouden passien die van ziecheiden comen .2. of .3. getempert met wermen watere ende in den nese gedaen bi enen viere averecht liggende. ende derna gewent entien mont geopent. entie fleume uten monde gelaten lopen. Dit suvert die ogen. ende droget. ende betert die zere tanden. ende sceedt die coude pisse die van couden humoren comt ende van reumen. Terddendeel es onder .Ѕ.℥. Nemt castorie dats bevercul. opii. soffraen. gingebere. pertrec. euforbii. elatterii. mabathemi. leucopiperis. bolle. stafisagrie. epithimi. spice. elcs .1.ʒ. Men saelt vergadren met sope van vleesce. ende formerent dan in die groete van erweten.

82. Pillule dyacastoree.

Pillen castoreum die hebben hun naam naar bevergeil omdat men het daarin doet. Het is goed tegen jicht. En in oud leed dat van ziekte komt 2 of 3 gemengd met warm water en in de neus gedaan bij een vuur en averecht liggen. En daarna gedraaid en de mond geopend. En de snot uit de mond laten lopen. Dit zuivert de ogen en droogt en verbetert de zere tanden. En scheidt de druppelplas die van koude levenssappen komt en van reuma. Het derdedeel is anderhalf ¾. Neem castoreum, dat is bevergeil, opium, saffraan (Crocus sativus), gember, (Zingiber officinalis), Anacyclus pyrethrum, Euphorbia of Excoecaria agallocha, Ecballium elaterium, sap van Crambe maritima, witte peper, sap van witte papaver, Delphinium staphisagria, Cuscuta epithymum, spijk (Nardostachys jatamansi), elk 1 drachme. Men zal het verzamelen met het sap van vlees. En vorm het dan in de grootte van een erwt.

[120] 83. Pillule eptomere.

Pillule eptomere es van .8. specien. het purgiert dicke humoren van den hoofde. ende claert die ogen ende verweert cataracten. Die paertie es .1.℥. Nemt aloes. dyagridii .2.ʒ. interioris. epithimi. stici. agaricus. mastic. rebarbe. alsene. elcs .1.ʒ. Dese suldi pulveren ende vergadren metten sope van der nachtscaden. Ende dan formerense in die grote van erweten. Ende gevenre .9. of .11. nuchtens ende te vespertide met wine.

83. Pillule eptomere.

Pillule eptomere is van 8 specerijen. Het purgeert dik levenssappen van het hoofd en verheldert de ogen en verweert cataracten. De partij is 1 ¾. Neem Aloë perryi, diagridium (bereide Convolvulus scammonia) elk 2 drachmen, binnenste van Cuscuta epithymum, stici (terra cretica, pijpaarde?), Laricifomes officinalis, mastiek (Pistacia lentiscus), rabarber (Rheum palmatum), alsem (Artemisia absinthium) elk 1 drachme. Deze zal je verpoederen en verzamelen met het sap van de nachtschade. En dan vormen in de grootte van erwten. En geven er 9 of 11 's morgens en te vesper tijd met wijn.

84. Pillule.

Pillule es van .5. dingen of van .5. manieren van mirabolanen. Nemt alle die mirabolanen. agaricus. dyagridii. march van der coloquintide. senie. elcs. onder .Ѕ.ʒ. epithimi. anijs. turbith. mastic. venkelsaet. lapis lasuli. elx .2.ʒ. ende .1.Ѕ. ende .5. granen. aloes. citrini. elx .1.Ѕ.ʒ. Men saelt vergadren met sope van venkele. of met sope van alsenen.

84. Pillule.

Pillen is van 5 dingen of van 5 soorten van mirobalanen. Neem alle mirobalanen, Laricifomes officinalis, diagridium, (bereide Convolvulus scammonia), merg van de kolokwint (Citrullus colocynthus), Senna alexandrina, elk anderhalf drachme, Cuscuta epithymum, anijs, (Pimpinella anisum), turbith (Ipomoea turpethum), mastiek (Pistacia lentiscus), zaad van venkel (Foeniculum vulgare) lapis lazuli, elk 2 drachmen en een half en 5 korrels, Aloë perryi, Citrus medica, elk half drachme. Men zal het verzamelen met sap van venkel. Of met sap van alsem (Artemisia absinthium).

[122] 85. Pillule stipticie.

Pillule stipticie es goet iegen alle menisoen. Nemt mirtilli. balaustie. psiedie. senie. simphiti. drakenbloet. boli. achacie. ypoquistidos. rosen. tartari. sumac. galie. muscate. soffraen. galigaen. canele. spodii. macis. gomme van arabien. elx .1.ʒ. opii. tebaici .1.Ѕ.ʒ. Men saelt tempern (fol. 17 r.b.) met sope van mirtus ende van lovesscen. ende formerent dan in die grote van erweten. Ende gevenre .9. of .11. met rosewatere of met regenwatere.

85. Pillule stipticie.

Pillule stipticie (samentrekkend) is goed tegen alle buikloop. Neem bessen van mirre (Commiphora myrrha), bloemen van granaatappel (Punica granatum), schors van granaatappel, Senna alexandrina, Symphytum officinalis, drakenbloed of hars (Daemonorops draco) bolus armeniaca, Acacia, Cytinus hypocistis, rozen (Rosa centifolia), tartarus (wijnsteen), sumak (Rhus coriaria), galappel, nootmuskaat (Myristica fragrans), saffraan (Crocus sativus), galigaan (Alpinia galanga), kaneel Cinnamomum verum), spodium, foelie (Myristica fragrans), Arabische gom (Acacia senegal) elk 1 drachme, opium uit Thebe, halve drachme. Men zal het mengen met sap van mirt (Myrtus communis) en van maggi (Levisticum officinale) en vormen het in de grootte van een erwt. En geven er 9 of 11 met rozenwater of met regenwater.

86. Pillule regis.

Pillule regis claert die ogen. ende droget lopende oren. Nemt calami aromatici. cubeben. notenmuscaten. macis. spice. soffraen. ligni aloes. epithimi. carpobalsami. squinanti. mastic. asari. gariofili. elcs .1.ʒ. alle manieren vanden mirabolanen. .1.ʒ. senie .1.℈. aloe also vele alse alle derandere specien gewegen. Men saelt vergadren met sope vander balsamiten of van venkele. Ende wilment maken lacserende. so salmer toedoen scamoneye ende olye van bayen.

86. Pillule regis.

Koninklijke pillen verheldert de ogen. En droogt lopende oren. Neem Styrax officinalis, cubeben (Piper cubeba), nootmuskaat (Myristica fragrans, foelie (Myristica fragrans), spijk (Lavandula spica), saffraan (Crocus sativus), Aquilaria agallocha, Cuscuta epithymum, vrucht van balsem (Commiphora gileadensis), zeeui (Urginea maritima of Cymbopogon schoenanthus), mastiek (Pistacia lentiscus), Asarum europeanum., kruidnagel, elk 1 drachme en alle soorten van de mirobalanen1 drachme, Senna alexandrina, 1 scrupel, Aloë alzo veel als alle andere specerijen wegen. Men zal het verzamelen met sap van Tanacetum balsamita of van venkel. En wil men jet laxerend maken dan zal men ertoe doen Convolvulus scammonia en olie van bakelaar (Laurus nobilis).

[124] 87. Pillule ante cibum.

Pillule ante cibum. Nemt ligni aloes. naglen. galigaen. notenmuscaten. spijc. cardamomi. cubeben. gingebere. canele. soffraen. zedeware. elx evenvele. rebarben also vele alse der andere specien sijn. ende also vele aloes alse rebarben. dese suldi poedren dats pulveren. ende vergadren met goeden witten wine. ende formerent also groet alse pepercoorne.

87. Pillule ante cibum.

Pillen voor het eten. Neem Aquilaria agallocha, kruidnagel (Syzygium aromaticum), galigaan (Alpinia galanga), nootmuskaat (Myristica fragrans), spijk (Lavandula spica), Amomum cardamomum, kubeben (Piper cubeba), gember, (Zingiber officinalis), kaneel (Cinnamomum verum), saffraan (Crocus sativus), Curcuma zedoaria, elk even veel. Rabarber (Rheum palmatum) alzo veel als er van de andere specerijen zijn en alzo veel Aloe als rabarber. Deze zal je verpoederen dat is poeder en verzamelen met goede witte wijn. En vormen het alzo groot als een peperkorrel.

[126] 88. Quadrimeron.

Quadrimeron es also vele geseit alse van .4. specien. Het es hen goet die hygen. ende rotelen. ende pantysen. entie cortten adem hebben. ende iegen reume. Hets oec goet iegen coude mage. ende iegen pine in de mage. ende doet wel verteren. het es goet jegen cranke lendenen ende verlichtse. Dat .10.ste deel es .1.℔. Nemt elempinii .1.℥. ende .3.ʒ. venkels .11.ʒ. peper .6.ʒ. comijn .3.ʒ. Ende zeem dats gnouch si. Men saelt geven nuchtens ende navens met wermen wine.

88. Quadrimeron.

Quadrimeron is alzo veel gezegd als van 4 specerijen. Het is hen goed die hijgen en reutelen en naar adem hijgen. En die korte adem hebben. En tegen reuma. Het is ook goed tegen koude maag en tegen pijn in de maag en laat goed verteren. Het is goed tegen zwakke lendenen en verlicht ze. Dat 10^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem Canarium luzonicum) 1 ¾ en 3 drachmen, venkel 11 drachmen, peper 6 drachmen, komijn, (Cuminum cyminum) 3 drachmen en honing dat het genoeg is. Men zal het geven ‘s ochtend en ‘s avonds met warme wijn.

89. Rosata novella.

Rosata novella. heeft sinen name na nuwe rosen. Het verdrijft walgen ende keeren vander magen ende crancheit. Ende benemt dorst genomen met watere van candite. ende dat bedwinget sweten ende opent de gaten vander huut. Dat .10.ste deel es .2.℔. Nemt rosen. suker. ricolissie elcs .1.℥. ende .13.ʒ. ende .1.Ѕ. canele .3.ʒ. ende .2. granen. nagle. galigaen. naerdi. gingebere. storax. notemuscaten. zedeware. cardamomi. apie. elcs .1.℈. ende .8. granen. zeem dats gnouch si. Men saelt geven nuchtens ende te middage met couden watre.

89. Rosata novella.

Rosata novella. Heeft zijn naam naar nieuwe rozen. Het verdrijft walgen en omkeren van de maag en zwakte. En beneemt dorst genomen met water van kandijsuiker en bedwingt zweten en opent de gaten van de huid. Dat 10^de deel is 2 pond (2x ruim 12 ons). Neem rozen (Rosa centifolia), suiker, zoethout (Glycyrrhiza glabra) elk 1 ¾ en 13 drachmen en een half, kaneel Cinnamomum verum) 3 drachmen en 2 korrels, kruidnagel (Syzygium aromaticum)., galigaan (Alpinia galanga), Nardostachys jatamansi, gember, (Zingiber officinalis), Styrax officinalis, nootmuskaat (Myristica fragrans), Curcuma zedoaria, Amomum cardamomum, Apium graveolens, elk 1 scrupel en 8 korrels, honing dat het genoeg is. Men zal het ‘s ochtend en ‘s middags geven met koud water.

[128] 90. Rosata magna.

Rosata magna. es geproeft ane menigen mensce die vol melancolyen was. (fol. 17 v.a.) ende out van dagen entie hoesten entie hygen. entie quaet ter magen waren. ende juchtech. entie pine hadden in die longene. Ende die de borst verstopt hadden. ende dat hertevel. entie etter spuweden. Ende die dat rode menisoen hadden. ende den dageliken corts ende den .4. dach corts. Dese genasen alle hiermet sonder twivel. Nemt soffraen. opii. elcs .13.ʒ. canele. cassie fistule. euforbium. bevercul. mirre. mastic. wierooc. corimbri. pertrec. celtice. aristologia lanc. yrei. gentiane. peucedani. wit peper. anijs. beilde. dauci. cretici. sinoni. persijn. elcs .2.ʒ. zeem dats gnouch si. Men saelt geven also groet alse .1. haselnot temale.

90. Rosata magna.

Rosata magna is beproefd aan menige mens die vol melancholie was en oud van dagen en die hoesten en die hijgen en die slecht ter maag waren en jichtig en die pijn hadden in de longen. En die de borst verstopt hadden en de hartziekte en die etter spuwden. En die de rode buikloop hadden. En de dagelijkse koorts en de 4^de daagse koorts. Deze genazen allen hiermee zonder twijfel. Neem saffraan (Crocus sativus), opium, elk 13 drachmen, kaneel (Cinnamomum verum), Cassia fistula, Euphorbia of Excoecaria agallocha, bevergeil, mirre (Commiphora myrrha), mastiek (Pistacia lentiscus), wierook (Boswellia thurifera), Styrax officinalis rubea, Anacyclus pyrethrum, celtice (soort zout), Aristolochia longa, Iris florentina, gentiaan (Gentiana lutea). Peucedanum, witte peper, anijs, (Pimpinella anisum), Hyoscyamus niger, Athamanta cretensis, peterselie (Petroselinum crispum), elk 2 drachmen, honing dat het genoeg is. Men zal het geven alzo groot als een hazelnoot te ene maal.

91. Rubea trosiscata.

Rubea trosiscata. rubea dats rode varwe. trosis es te verstane .1. ront dinc datmen .1. dop heet. Hets goet iegen tertiane. ende cotidiane. ende iegen gemengden corts. Men salse geven .1. wile vor den acces met redostomate. of met wermen watere also groet alse .1. haselnot gesmeret den nese binnen enten puls. het verleent gesontheit iegen reume die van scarper fleumen comt. Met tyseinen sal ment geven. Dat .8.ste deel es .1.℔. Nemt ricolissie. olycruut. canele. elcs .3.ʒ. ende .5.Ѕ. ende .5. granen. soffraen. rosen. beilde. apisaet. elcs .2.ʒ. ende .15. granen. naerdi. violetten. elcs .2.ʒ. ende .8. granen. nagle. opii tebaici. storax. elcs .1.Ѕ.ʒ. trosisci. ydiocri. mirre. anijs. elx .15. granen. Mel rosaet dats gnouch si.

91. Rode koekjes.

Rubea trosiscata. Rubea dat is rode verf. Trosis is te verstaan een rond ding dat men een dop noemt. Het is goed tegen derdedaagse koorts en alledaagse koorts en tegen gemengde koorts. Men zal het een tijdje voor de koortsaanval geven met rodostomaticum (maagversterking). Of met warm water alzo groot als een hazelnoot gesmeerd de neus binnen en de pols. Het verleent gezondheid tegen reuma die van scherpe snot komt. Met ptisane (gekookte gerst) zal men het geven. Dat 8^ste deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem zoethout (Glycyrrhiza glabra), oliekruid (Papaver somniferum), kaneel (Cinnamomum verum) elk 3 drachmen en 5 halve en 5 korrels, saffraan (Crocus sativus), rozen (Rosa centifolia), Hyoscyamus niger, zaad van Apium graveolens, elk 2 drachmen en 15 korrels, Nardostachys jatamansi, violen (Viola odorata), elk 2 drachmen en 8 korrels, kruidnagel (Syzygium aromaticum), opium uit Thebe, Styrax officinalis, elk halve drachme, koekjes ydiocri (zie 115), mirre (Commiphora myrrha), anijs, (Pimpinella anisum) elk 15 korrels, mel rosaet (zie 65) dat het genoeg is.

[130] 92. Requies.

Requies heet ment omdat den zieken raste verleent alsoot hen brinct sonderlinge dengenen die accesse hebben in cotidianen ende in tertianen ende in .4. den cortse met musa enea. ende in acutis. peracutis. dat .6.ste deel es .1.℔. Nemt rosen. violetten. elx .3.ʒ. opii. beilde. miconis. wit olysaet. mandragore. scariole. latuwe. porceleine. persijn. sillii. notenmuscaten. suker. canele. elx onder .Ѕ.ʒ. sandali. wit. ende root. ende gelu. spodii. dragant. elx .1.ʒ. ende .6. granen. Men saelt geven die in continuen liggen met cyrope violaet. Ende in cortse die bi wilen comen salment geven met mulsa of met zeeme.

92. Requies.

Requies noemt men het omdat het de zieke rust verleent alzo het hen brengt en vooral diegenen die de koortsaanval hebben in alledaagse en in derdedaagse en in vierdaagse koorts met in avers (1) en in scherpe peracutis (kanten?) Dat 6^de deel is 1 pond (ruim 12 ons). Neem rozen (Rosa centifolia), violen (Viola odorata), elk 3 drachmen, opium, Hyoscyamus niger, Papaver somniferum, alruin (Mandragora officinalis), Lactuca scariola, sla (Lactuca sativa), postelein (Portulaca oleracea), peterselie (Petroselinum crispum), Plantago psyllium, nootmuskaat (Myristica fragrans), suiker, kaneel (Cinnamomum verum), elk anderhalf drachme, wit sandelhout (Santalum album) en rood, (Pterocarpus santalinus) en geel, (ouder geworden witte), spodium, Astragalus glycyphyllos, elk 1 drachme en 6 korrels. Men zal het geven die in alledaagse liggen met violensiroop. En in koorts die soms komt zal men het geven met mulsa (honing en water) of met honing.

93. Rodosacra.

Rodosacra. dats suker rosaet. Hets goet iegen pine in die mage. ende (fol. 17 v.b.) jegen crancheit die van hitten comt. ende conforteert die mage. Ende es goet iegen alle menisoene die van hitten comen. Men maket dus. Nemt suker .2.℔. bladen van verschen rosen die suldi lange stampen in .1. mortier. dan doeter suker met. Daerna doet in .1. glasijn vat. ende settet in die zonne .30. dage. ende men sael wel omroeren smorgens ende te middage. Ende na den .30. dagen suldijt doen in ene scotele. ende nemen .1.℔. sukers .1. luttel gewreven. ende doet dat toten andren. ende minget metten andren. ende dan bestadet.

93. Rodosacra.

Rodosacra. Dat is rozensuiker. Het is goed tegen pijn in de maag. En tegen zwakte die van hitten komt. En versterkt de maag en is goed tegen alle buikloop die van hitten komen. Men maakt het aldus. Neem suiker 2 pond (2x ruim 12 ons), bloembladeren van verse rozen (Rosa centifolia), die zal je lange stampen in een mortier. Dan doe er suiker mee. Daarna doe het in een glazen vat en zet het in de zon. En men zal het goed omroeren ‘s morgens en ‘s middags. En na de 30 dagen zal je het doen in een schotel en neem 1 pond (ruim 12 ons) suiker wat gewreven. En doe dat tot de anderen en meng het met de anderen. En dan gebruik het.