Leringhe van orinen

[50] |22ra| DEse leringe van orinen bescrijft ons meester gielijs van salerne. ende nam sine materie uut ysaacs boeke. ende hi deilt desen boec in .2. deel. In den iersten dele leert hi vonnesse geven vander varwen vander orinen. In den andren dele leert hi vanden contenten. dat es van alle dien dingen diemen in der orinen ziet dat nochtan orine niet en es. Ende oec seit hi van den contrarien die dorine ontvarwen of meer varwen nader substancien van den lichame ende naden beleide des lichamen. dat es te verstane van etene van drinkene. van pinen van rusten. van hitten van couden also gi hier na horen selt daer mense noemen sal

¶ Ende wet dat de orine wert gegenereert in die lendenen. al eist dat die substancie ende die varwe ierst ontfaet an die levere. Nochtan toent si meest dat si comt uten lendenen want daer wert si volmaect. Ende wet gelikerwijs dat wey comt van den case. also comt die orine vanden bloede ende vanden humoren dat seit [51] theophilus ende ysaac dat se de nature maect binnen den mensce

¶ Die cracht der leveren es altoes in beroeringen ende wallet ende maect materie van fleumen ende sentse ter longenen entie materie van coleren sentse ter gallen ende melancolie ter melten. Maer die bloedege materie wert gesuvert ane der leveren. Entie waterachtege substancie wert metten bloede gesent toten lendenen. ende daer scedet hem dat water vanden bloede ende comt bi aderkinen gesweet overmits die porien tote in die blase

¶ Wet wie dat wel orine jugieren sal. hi moet weten van wat dingen die mensce es gemaect. want hi es gemaect van .4. elementen ende van .4. humoren. Van den elemente des waters es de mensce wac. vander lucht cout. Vanden viere heet. vander erden droge. Die rode varwe comt van hitten. die witte van couden die dunheit van droochten entie dicheit van wacheiden. ¶ Vanden humore des bloets es die orine dicke ende root. ja dicke van wacheiden ende root van hitten. Vander coleren sal dorine siin gelu. dunne ende claer. ja gelu van hitten. dunne ende claer van droochten. Vander fleumen es die orine bleec ende dicke. ja bleec ende ontvaruwet van coutheiden. ende dicke van wacheiden. |22rb| Vander melancolien es dorine bleec ende dunne. ja bleec van coutheiden ende dunne van droochten. ¶ Nu seldi merken van den contrarien die dorine ontvarwen ende van toevalle die dorine meer varwen. Ende of die mensce ziec es of gesont of no weder. dats alse de mensce gesont es. ende nochtan ziec es in enech van sinen [52] leden

¶ Men moet oec vragen of de orine si eens mans of eens wijfs. Want der manne orine soude met rechte siin dunne ende dat comt van droochten. Ende der wiven orine soude met rechte siin dicke. ende dat comt van wacheiden. Want die wive siin alle bi nature wac ende cout

¶ Pine arbeit ende toren ontverwet die orine want het verwarmt den lichame. ende also wert dorine root van verwen. Eeten ende drinken verwandelt die orine beide genaturde dingen ende ongenaturde dingen. Sorge ende gramscap verwandelt die orine ende maecse bleec ende dunne

¶ Honger [dorst B2] anxt vrese ende vele vasten ontvarwt die orine ende maecse root. Wandelinge ende vele gaen ontvarwt die orine na dien datmen wandelt luttel of vele. Baden ontvarwt oec die orine. na dien datmen badet in zouten watere of in verscen of in gesulferden watere. Spise ontvarwt oec dorine na dien dat de spise es heet of cout. want hete spise maect dorine root. ende coude spise maecse bleec. Dranc verwandelt die orine nadien dat die mensce drinct luttel of vele. of heten of couden dranc. of blont of wit dranc

¶ Spise of dranc [53] te vele genut versmoort die nature. ende dan wert de orine bleec. Gelikerwijs datmen sien mach in der lampten die wel bernt alsi olien gnoech heeft want dan geeft si hitte ende claerheit maer alse der olien te vele es optie wieke. so versmoort dan die hitte entie claerheit. Ende hier bi comet dat vele lieden sterven eer tijt overmits overaet ende overdranc. Ende goede spise ende goede dranc te maten genut so wast goet bloet. Ende van goeden bloede comt scone orine ende wel geverwet. Ende van grover |22va| spisen so wast quaet bloet ende van quaden bloede comt vule lelike orine ende bleec ende ontvarwt. Zalve wandelt die orine. na dien dat die zalve es heet of cout

¶ Te luttel te drinkene of te vele verwandelt die orine. Want alse die mensce vele drinct so wert sire orinen vele ende bleec. Ende van luttel te drinkene so comt luttel orinen entie root.

DIe orinen wel wille jugieren hi moet merken .4. dinggen. dat ierste es die varwe vander orinen. Dander es die substancie. dats weder si dunne of dicke si. Tarde es wat in orine vlotet of gesit. Tfierde es weder der orinen es luttel of vele. Of te maten luttel. of te maten dunne

¶ Nu willic u leren dese .4. poente wat si bedieden. ende ten iersten die varwe salmen besien weder si [54] root es of bleec. Es dorine root. so salmen den zieken ordelen dat hi es verhit. Es dorine bleec so salmen jugieren den zieken dat hi es vercout. Sonder allene in frenesien. want dan es de nature al op getrocken in thooft. ende dan es dorine der bi bleec

¶ Dander poent es weder die orine dicke of dunne es. Es dorine dicke ende claer. jugiere dan altoes den zieken dat hi heeft te droge borst. of dat hi heeft epilacien an die levere of an die melte ende siins es vrese vanden watere. Ende eist dattie orine wel dicke es. bediet dat quade humoren in hem purgieren ende afgaen metter orinen. Of si bediet dat die zieke es bekeert vander sucht. of dattie orine verkeert es vander lucht Ende dan en sal men se niet jugieren vor si verwarmt es over tfier ende si weder comen si te haer selven.

¶ Dat .3. poent es dat men merken moet in dorine wat daer in vlietet of gesit. want so wat in orinen gesit. dat heet men ypostasis

¶ Dat .4. poent es datmen merken moet weder der orinen es luttel of vele. Want es der orinen vele .b. int ende der sucht dat die zieke es bekeert want die nature purgiert haer metter |22vb| orinen. Ende vele orinen int beginsel vander ziecheit .b. dat dlijf ende dat vleesch smelt of dat smere. ende dicken comter af die doot

¶ Luttel orinen in suchten .b. dat grote onnatuurlike hitte verteert die natuurlike verscheit. so dat daer dicken af comt die doot. Luttel orinen sonder sucht .b. den steen. ende lancevel ende coude pisse ende andere ziecheiden die ic hier na seggen sal te met dat die steden gevallen. Nu hebbic u dese .4. poente getoent in groten. Ende hierna salic van elken poente sonderlinge seggen alle die ziecheiden die si betekenen. [55] ¶ Maer gi sult weten dat men gene orine ontfaen en sal dan die gemaect es na middernacht. ende dat sal men doen in enen suveren orinael wel derna gestopt. Ende besiense na dat die zonne opgaet. Ende dit gelas moet siin claer ende ront ende gelijc ere blasen. Ende men moet dorine dicken besien. Want bi dicken te besiene dorine werden wi meest geleert. Ende men moet dorine besien in .1. stat die te claer nes no te donker no te rayachtech. Ende men salse op heffen in die lucht entie ene hant achter dorine houden. dat men te bat moge kennen die contenten. Ende oec of die contenten boven hangen of in die middewert of beneden opten boden. Ende tsnachts salmen dorine maken. ende smorgens besien ¶ Ende alse orine stappans es gemaect sal mense laten staen een luttel. ende daerna besien. ende echter .1. luttel ende dan besien. ende also derde werven ende .4de. werven. Want men maect dicken dunne orine die tehant dicke wert. ende some dicke die tehant dunne wert. Ende bi wilen dunne ende blivet dunne. ende bi wilen dicke orine ende blijft dicke

¶ Men zal oec besien ende weten des menscen oudre. want dorine es anders gedaen van kindren dan van ouden lieden of van jongen lieden. In kindren es dorine dicke overmits haer wacheit. Ende in den jongelinc claer ende gelu. Ende in den ouden bleec ende claer. nota.

MEn vint gescreven van der orinen van .4. conincriken die siin in den mensce. Dierste conincrike es in den herssenen der dierliker leden. die siin in .3. cellekinen der herssenen. Ende dit conincrike duert vanden halse opwert. Dander conincrike es der geesteliker leden alse longere. herte. borst. entie pipen van den halse daer di geest inne op ende neder gaet. Dat .3. conincrike es der voesterende leden. alse die mage. levere. milte. galle. ende |23ra| die darmen. ende gaet al toten lendenen. Dat .4. conincrike siin die lendenen die nieren die blase. die gegaden. die [56]baermoeder entie conte

¶ Dese .4. conincriken des lichamen geliken den .4. conincriken der orinen ende die mach men in dorine sien. Dierste es die rinc boven der orinen diemen heet cirkel. daer merct men in die ziecheit der beslotender leden alse die herssenen ende dat ten hoofde behort. Dander conincrike es luchtachtech ende houdet hem boven bi den cirkele. daer bi merct die ziecheit der geesteliker leden. alse der herten. der longeren enter borst. Ende als men coornen vindet boven opten ringe liggende .b. al ziecheit der borst ende der herten. Dat .3. conincrike heet men perforatie. daer bi merct die ziecheit der magen. der leveren enter milten. Ende vint men eenrande nevel besiden der orinen hangende .b. ziecheit der voesternde leden alse levere ende mage. Dat .4. conincrike van der orinen heet men ypostasis. dat siin die heffenen beneden liggende opten bodem des orinaels. alse graveele. zant. gruus ende stene als ic noch wel seggen sal in den andren particulen

Et siin vele varwen van orinen diemen hierna mach merken. ende dese siin van vele manieren. some dunne. some te maten dicke. Maer bleec heet men alle die orinen die van geluwer verwen nederwert bleec siin al toter waterachteger orinen. Mer si siin alle root vander roder opwert ¶ Van den verwen .b. some die doot. alse die swerte die groene entie geleverde verwe als lood. Dandere varwen bedieden rouheit of onverduwelycheit. alse die witte. die wit glittende als een wit horen van enen osse. entie weyachtege varwe. Dander verwen .b. beginsel van verduwingen alse die te maten bleke orine ende te maten gelu es. Dandere .b. volcomene verduwinge alse gelu orinen rode orine ende noch bat rode orinen.

MEester gielys van saleerne seit dat .20. varwen siin van orinen. ende van elker varwen geeft hi een gelike. Daer es witte orine alse water dat wel claer [57]es ende dese heet albus color.

Daer es glittende orine alse .1. wit horen van enen osse ende heet glaucus color.

Die .3. varwe heet men melcachtege verwe als wey. ende heet in latine lacteus color.

Die vierde varwe heet karopos. ende es gedaen |23rb| alse die vlechten van enen kemel.

Die .5. verwe heet men subpallidus color. ende es gedaen als vleesch sop dat half gesoden es.

Die .6. verwe heetmen pallidus color. ende es gedaen als vleesch sop dat volsoden es.

Die .7. verwe heetmen subcitrinus color. ende es gedaen als .1. gelu appel.

Die .8. heet men citrinus color. ende es gedaen als .1. meer gelu appel.

Die .9. verwe heetmen subruffus color ende es gedaen alse gout dat min dan vos root es. Die .10. verwe heetmen ruffus color ende es gedaen als puur gout.

Die .11. verwe heetmen subrubeus. ende es gedaen als soffraen van westen.

Die .12. verwe heetmen rubeus. ende es gedaen alse soffraen van oosten ende es meer root.

Die .13. heetmen subrubicundus color. ende es gedaen als ene min bernde vlamme.

Die .14. heetmen rubicundus. ende es gedaen alse ene invierege bernde vlamme. Die .15. heetmen ynops. ende es gedaen alse purper of alse swert wijn of alse ene levere verwe gedaen.

Die .16. heetmen kyanos. ende es gedaen als verrot bloet.

Die .17. heet men viridis color. ende es gedaen alse groene coolbladere. of alse tsap daer af.

Die .18. verwe heetmen lividus color. ende es gedaen als lood.

Die .19. verwe heetmen niger color. ende es min swert ende es gedaen alse inct.

Die .20. verwe heetmen meer swart ende es gedaen alse een wel swert horen: [Ende men sal hierna verclaeren van elker varwen sonderlinge. B2]. [58] WItte orine alse claer water bediet ziecheit ane der milten. ende dan scinen in dorine rayen. dese orine bediet oec datmen dwitte water laedt. Ende .b. oec overaet ende overdranc. ende dan es der orinen vele. Ende .b. ziecheit in de lendenen ende in de blase. Ende .b. oec frenesie in der sucht. Ende .b. oec een ongemac datmen heet dyabetes. dats alse die lendenen (lees nieren) te zere siin verhit so dat si dorine trect vanden lendenen eer si wert gevarwt. ende dese maken vele orinen te male ende dicken willen si orine maken

¶ Witte orine ende dicke .b. die artetike. ende dan es dorine vol van cleinen |23va| gestubbe

¶ Witte orine ende clare .b. melancolie. want die melancoline siin cout ende droge bi naturen. Ende .b. oec tgrote ongemac. Mer dan es dorine boven donkerachtech. alse met ere wolken. Si mach oec wel .b. donkerheit van ogen. Ende .b. oec ongetempertheit der leveren in coutheiden. ende dan moet dorine van rechte claer ende wit siin alse borne. want sine can dorine niet gevarwen van coutheiden

¶ Witte orine ende claer in ouden lieden .b. dat si zere siin vercout ende gecranct an den lichame. Mer in kindren .b. si dat si nodinge in de leden verloren hebben van goeden bloede. Dus gedane orine .b. oec swindelinge in den hoofde van groven winde die vander melancolien comt. Ende mach oec .b. dat de mensce ziec begint te werdene omtrent den hals entie asselen. Dus gedane orine wit ende claer .b. oec den .4den. dach rede die comt van gerechter melancolien. Mer in der onrechter quarteynen es dorine root. of te maten root. Witte orine ende claer in den genen die den dageliken rede hebben .b. dat de rede wech gaet ende sceet

¶ Dus gedane orine in wiven .b. menegerande ongemac. alse in der baermoeder ende dat hem gebreken haer stonden. Ende .b. oec spenen. Ende .b. oec in der sucht die doot. Alle dese ziecheiden .b. witte orine ende clare

¶ Witte orine ende dicke .b. thooft ziec in den necke. Es die orine boven geronselt .b. thooft al temale ziec

¶ Orine droeve alse der beesten orine .b. grote ziecheit int hooft also dat de zieke [59]sal comen in groter noot. en si hem geboet. Mer wilt men die lieden berechten met cortten worden so machmen seggen dat die mensce vercout es ende sonder verduwinge. dat es dat hi qualike mach verteren sijn spise.

WItte orine glittende als .1. wit horen van enen osse .b. vele ziecheiden. want si betekent alle die ziecheiden die de witte orine alse water betekent. Mer dese .b. sonderlinge onverterlicheit van fleumen. Ende .b. oec dat de mensce dwitte water laedt. of den steen. of crancheit van hoofde. Ende in die wiven |23vb| dat si kint dragen ende datsi ziec siin in die lendenen.

WItte orine of blont melcachtech alse wey ende dunne int beginsel vander sucht .b. die doot met andren quaden tekenen diemen an den zieken siet. Mer siin die tekene goet so en maecht niet deren. Dus gedane orine int ende vander sucht .b. dat die zieke sal verledecht werden vander doot. Mer in andren reden .b. dus gedane orine rouheit der materien ende lange ziecheit. Dus gedane orine .b. dat die zieke dwitte water laedt

¶ Orine alse wey gevarwt .b. den hoofdswere ende .b. oec overtullege fleume. Witte orine in suchten .b. frenesye. Orine wit ende boven blaeu .b. tgrote evel. Witte orine ende dicke als melc int beginsel van ere sucht .b. die doot eist dat quade tekene an den zieken siin.

¶ Dit siin goede tekenen in suchten. wel rusten. wel slapen. wel sin ende vroetscap hebben. ende cracht die leden wel te roerene. den adem wel te poente te haelne. genadelike voetsel te nemene ende dat met begerten. Entie contrarien van desen siin quaet ende sorchlijc in suchten

¶ Ende wet dat dorine niet waerachtech en es alse die vorseide tekene niet en antwerden der orinen. Want lelike orine ende goede tekenen alse wel rusten. wel eten ende andre tekene vorseit. so nes dorine niet vreselijc. Witte orine ende dicke als melc int ende van ere sucht .b. genesen. Want de nature purgiert hare met der orinen. [60] VAluwe orine .b. dat die humoren in den mensce vercouden ende verkeren. Orine boven valu .b. alle dese ziecheiden. alse suchten met rede te gadere dat groet evel. dat rode water. suchten met bloede entie quackernat. coude pisse. vrouwen ziecheit. lichten lichame. artetike. tysike. quade borst. reume. Ende sulc stont die doot

¶ Dits van some den ziecheiden sonderlinge. Alse orine es valu boven ende luttel te gadere gemaect |24ra| ende onder gedaen alse olie in ene sucht .b. die doot. Valu orine ende luttel te gadere ende dicwile gemaect .b. die coude pisse. Valu orine boven met vele granen .b. reume ende quade borst ende artetike. Valu orine boven ende luttel te gadere gemaect met langen resolucien in vlotende .b. lichten lichame. of menisoen.

BLeke orine ende luttel vet ende .1. luttel gelu ende dicke .b. den dageliken rede vander natuurliker fleumen

¶ Orine bleec ende dunne in der substancien .b. die verbernde colere entie natuurlike melancolie metten rede : Bleeke orine in der verwen ende dunne of te maten dunne .b. de dageliken rede van fleuma acetosa

¶ Alse na witte of na value orine comt bleke orine .b. dat de nature begint te comene in ene trage sucht

¶ Bleeke orine dunne ende claer .b. enen swere toecomende ane die rechter zide in dien datter mede siin die vorseide tekenen.

¶ Bleeke orine scumende ende vet ende aschachtech gedaen ende luttel te gadre gemaect .b. tysike. Entie lichten lichame heeft met tysiken gemanc .b. die doot

¶ Bleke orine ende vet ende .1. luttel gelu ende dunne .b. verbernde colere

¶ Ende eist dat de zieke ierst maect witte orine als .1. wit horen ende daerna bleke orine. overmits dat die orine bleec es. so wert dorine van den zieken vermaect. ende sine nature comt te haer selven in den dageliken rede.

GElu orine ende dunne .b. enen jongen mensce fleumaet. of si mach bedieden den dageliken rede. Dusgedane orine .b. gesontheit in den coleriin. [61]

¶ Gelu orine of te maten gelu ende te maten dunne met rayen .b. dat de mensce ziec es ane der milten

¶ Gelu orine ende dunne .b. int beginsel vander sucht rouheit der materien ende lange ziecheit

¶ Gelu orine ende claer .b. ongesontheit. ende cranke borst. Ende eist. dat boven optie orine cornen liggen .b. oec ziecheit in die milte. Ende siet men rayen daer in .b. dat de levere verdroocht es ende so maect hi vele orinen dan

¶ Gelu orine ende dunne |24rb| in enen jongelinc .b. tiercheine. Eist dat si lange also gelu es ende also dunne geduert .b. dat de levere of die milte bestopt es. Eist die milte so sciint dorine scakede. Eist die levere so es der orinen vele. Gelu orine ende dunne met vele granen bediet die droge borst.

GUlden orine .b. gesontheit ende wel getempert in alle die leden. Ende .b. in enen gesonden mensce vaerdecheit des lichamen. eist dat dorine scone es ende pu

ur. Ende .b. oec getempertheit der humoren. ¶ Mer in kindren ende in ouden lieden so .b. rode orine ende dunne die eenpaerlike tertiane. Ende in jongen lieden die simple tertiane. Mer si .b. in ouden lieden die fleumaet siin dobble tertiane ende durende langen tijt. Ende .b. oec dat de levere es verhit. Dus gedane orine .b. oec die ongerechte quarteine. ende sonderlinge in den herfste. ja die van verbernden bloede comt of van verbernder coleren. Mer die gerechte quarteine comt van melancolien

¶ Rode orine in der varwen ende dicke over al ende boven donker of gelevert .b. dageliken rede die comt van natuurliker fleumen

¶ Rode orine ende dicke over al in substancien ende in varwen entie boven verrot sciint als men die hant der iegen hout sonder resolucie ende gruus .b. eenreande sucht Dit mach men oec mer\ken [62] daer bi. dat de zieke eenpaerlijc te bedde leget sonder groet eten. Mer wandelt hi ende maect dus gedane orine. so .b. si den dageliken rede

¶ Rode orine ende dicke ende boven verrot ende dit aldus lange tijt gedurende .b. in dien zieken eenrande water datmen heet alcites:

¶ Rode orine te maten die verrot es vander middewert tote boven. met cornen boven den cirkele .b. dat die zieke sweren heeft beneden den navele ende onder die ocselen ¶ Rode orine vet ende dicke ende .1. luttel boven verrot met vele resolucien binnen. dats te verstane gruusachtech ende dit lange gedurende .b. den rede die men heet ethike. Ende desen mach men oec kennen bi dat si grote hitte hebben int hole vanden voeten ende in |24va| palmen vander hant. ende ro...

¶ Rode orine ende dicke .b. die sucht die comt van te vele bloeds in die adren. Mer es dorine root ende dicke ende boven gelevert .b. die sucht die comt van verrotten bloede in die adren.

¶ Rode orine ende dunne .b. dat rode water. Rode orine boven gelevert of verrot .b. den zieken vercout. of ziecheit an die longere

¶ Rode orine ende dicke van hem die in de sucht liggen. ende daerna begint dunnen. bleken ende claren .b. dat si siin bekeert

¶ Rode orine ende luttel ende dicke .b. die doot in die gene die dwater laden. of die ptisijc siin. of die tgroet ongemac hebben ane die longere. of in die juchtecheit of in die bloet sucht. In dese ziecheiden vorseit .b. rode orine luttel ende dicke die doot.

ORine die root es soffraens gelijc ende claer ende dunne overal mer boven .1. luttel meer dickere dan beneden .b. dobble tertiane. Ende si .b. oec eenrande sucht. Ende .b. oec dat die zieke de levere heeft verhit ende ontempert. ja eist in den zomer Mer eist in den winter [63] of herfst so .b. si die ongerechte quarteine. Ende dusgedane orine in de gene die colerijn siin .b. tertiane. Ende in den fleumaet ende in den melancolijn .b. si twee vuldech rede

¶ Men moet oec den mensce besien of hi vet es of mager ende oec dlant daer hi in wandelt oft es heet. of cout.

¶ Rode orine ende in der substancien te maten dicke ende droeve .b. eenpaerlike tertiane

¶ Rode orine ende boven verrot .b. die sucht die eenpaerlike te bedde liggen.

¶ Mer es dorine claer ende root ende scemerende .b. die grote sucht vander verbernder colera met dusgedanen tekenen. Den zieken dunct dat hem .1. nagel es geslagen dore siin vorhooft. hi heeft oec groten dorst. dien hi met genen dranke en mach verslaen. hi mach oec qualike slapen of rusten. Ende hem es die tonge altoes droge ende swert

¶ Rode orine alse bloet ende boven groene. .b. dat die zieke heeft enen swere ane sine rebben. Mer es die orine bruun root alse roden wiin in den dageliken rede .b. die doot. Mer sonder rede en eist gene vrese

¶ Dusgedane |24vb| orine in wiven .b. dat haer saken selen comen. Ende in den man .b. si dat hi te vele heeft gesprongen. of dat hi te vele heeft gespeelt met wiven

¶ Rode orine ende dunne in een kint .b. die sucht

¶ Rode orine ende dunne lange gedurende .b. die levere verhit. of die quarteine. Rode orine .b. oec cotidiane van andre manieren alse van suter fleumen

¶ Rode orine ende dicke ende boven valu int begin van ere(n) sucht .b. die sucht met cortse. Ende als men lange ziec heeft geweist. so .b. si dat rode water.

ORine root gelijc ere vlammen viers ende heet rubicundus ende es noch meer root. Dusgedane orine .b. dobblen tertiane entie levere verhit. Rubicundus orine dicke bediet ene sucht van bloede.

ORine root ende gedaen alse verrot bloet of swert wiin es utermaten quaet in der sucht. want si .b. die doot. Ende sonder sucht .b. si die levere entie [64] nieren zere verhit. Mer es dese orine boven gelu of met geluen scumen so .b. si die geelsucht

¶ Dusgedane orine in gesonden lieden .b. dat hem .1. adre binnen es tebroken. Ende dusgedane orine in wiven .b. dat menstrua in hen vloyen. of ziecheit in die lendenen.

GRoene orine alse zop van colen .b. die sucht of die doot. ende dan moet der orinen luttel wesen

¶ Mer vele groenre orinen ende qualike riekende .b. dat den zieken es gebroken enech swere binnen an der leveren.

¶ Groene orine opten dach van eens zieken bekeringe. ende sweret den zieken dan siin hooft .b. dat hi bekeren sal. Groene orine .b. grote crampe

¶ Vele orinen in allen menscen .b. vasten lichame. ende bloet sucht.

LIvidus color. dats loodachtech varwe alse of si ware verrot of gelevert. dese orine es bi wilen som gelevert. ende sulke es overal gelevert

¶ Die orine die boven es |25ra| gelevert .b. eenrande sterke sucht die comt van vortten bloede. essi beneden dicke ende root. Ende mach oec .b. dat vallende evel. Ende oec dat den mensce .1. ribbe binnen es te broken. Ende si .b. datmen dat water ladet. Ende dat de mensce met pinen sine orine maect. Ende andre ziecheit die verbaren moet. Ende .b. oec dat menisoen. Ende ziecheit binnen an die ribben ende ane die longere. Ende .b. oec dat die mensce pusijc es ende dat die natuurlike hitte vut es gegaen in den mensce ¶ Mer die orine luttele gelevert .b. die doot. Ende .b. oec den mensce ziec omtrent die herte entie borst

¶ Dit mach al .b. so wat orinen die boven gelevert es. dat es alse of si ware verrot. Ende si .b. die reume int hooft. eist dat die mensce anders gesont es. so wat varwen dat si beneden hebben op dat si boven es gelevert. Ende .b. oec ziecheit in die baermoeder. mer es dorine over al gelevert .b. verrotheit der humoren.

[¶ Ende alle dese ziecheiden. die ic u hier genoemt hebbe .b. gelue orine of verrotte verwe van orinen. B2]

[65] SWarte varwe in orinen .b. in den genen. die quarteine heeft. dat die rede van hem gaet ende ende nemt. Swarte orine ende luttel .b. die doot

¶ Swerte orine alse lood .b. verbernde coutheid. ja wassi te voren gelevert alse lood

¶ Swerte orine .b. oec dat dbloet in den mensce es verbernt. ja was dorine te voren groene

¶ Swarte orine luttel ende stinkende .b. sweren ende ziecheit in die blase ende oec in die nieren

¶ Swerte orine beneden in den orinale van den wiven .b. vele bloeds in der baermoeder. ende dat si gepurgiert wille siin

¶ Swerte orine ende vet ende luttel entie stinct .b. die doot in den genen die in de sucht leget

¶ Orine die ene swerte wolkine boven heeft in ene sucht. ende sweert den zieken dan siin hooft .b. dat hi sal bekeren. met bloeden ten nese. ja heeft hi andre goede tekene daermet. so bekeert hi ten live wert. Maer heeft hi quade tekene. so bekeert hi ter doot ¶ Goede tekene in suchten alse wel rusten et cetera. vindi voren in die wit orine melcachtech alse wey.

[66] |25rb| OMme dat die orine in der varwen menegerande es. ende die meestern dicken bedrogen werden overmits dat dorine niet en toent dat ondersceet der ziecheit. daer omme leert ons ypocras vanden contenten dats van al dien dingen diemen in der orinen sien mach. dat nochtan orine niet en es. Want dese contenten maken die meesters vroet te sprekene die waerheit van der orinen. entie gerechte vonnessen daer af geven. Ende hi noemse in corten worden alle die dingen diemen in dorine merken mach entie waerachtech.

¶ Ende ierst leert hi vanden ringe dats vanden cirkele. van ampullen. van cornen. van wolken of van nevele. van scumen. van bloede. van vetheiden. van humoren. van ettere. van zande. of van gravelen. van haren. van scellen. van crinoydes. van asscen. van sparma. van gestubbe. van ypostasis ¶ Elc wort dat ic nu hebbe genoemt salic sonderlinge ontbinden. ende seggen u wat si bedieden. ende ierst spreken vanden cirkele diemen siet boven der orinen.

EEst dat die cirkel dicke es ende waterachtech .b. dat die mensce ziec es achter in den hoofde dats in den achtersten cellekine der herssenen. vander perssen der couder fleumen [want achter int hoeft scuult die fleumen. B2] ¶ Mer es die rinc dicke ende root alse root purpur .b. dat hi ziec es int vorhooft dat comt van overtullegen bloede [want voren int voorhoeft so scuult dat bloet. B2] Ende dan behoeft hem te latene die hooft adre ¶ Mer es die rinc claer ende root ende dunne .b. dat hi ziec es an die rechter zide des hoofts. van enen humore dat colera heet dat regneert in de rechter zide. ¶ Maer es die rinc bleec ende dunne .b. dat die mensce ziec es in die slinker zide des hoofts. van enen humore dat melancolie heet. die in die slinke zide der herssenen regneert. Dusgedane zieke hebben vrese ende mogen qualike slapen ¶ Die rinc boven der orinen gevarwt alse lood .b. dat vallende evel. ende grote pine in die herssenen. Ende .b. bedroefenisse der .5. sinne ¶ Die groene [67] rinc .b. verberntheit der humoren in der sucht. Ende men mach oec ontsien datter frenesye af comen mach. Ende groene cirkel in frenesyen .b. de doot ¶ Die gelu |25va| rinc .b. crancke herssenen ende ydele ende crancke memorie. Alse in den rinc cornekine liggen .b. evel in thooft. ¶ Die ommerinc boven dicke .b. den hooftswere: heeft dorine enen groten rinc ende overal luttel scumet .b. thooft ziec entie borst cranc. Es die rinc te male geronselt .b. thooft al temale ziec.

AMpullen dat siin scumen diemen boven den ringe siet swemmen of cleven an den cirkel. Van desen scumen siin .2. manieren. Deen scume wast als men dorine met groten storttene giet int orinael. ende dese tegaet van hem selven ende van desen ampullen of scumen en sprect die meester niet. ende bi haer en nemt men genen merc

¶ Maer andre scumen siin die altoos cleven anden cirkel entie niet en vergaen. ende die tay siin. dese ampullen .b. verrotheit der materien ende lange ziecheit. Ende .b. oec dattie mensce bestopt es omtrent die blase. so dat hi mit pinen siin water maect. Ende .b. oec ziecheit of coutheit der lendenen ende dat die materie der ziecheit root etter es. Ende lange te liggene in de ziecheit daer de mensce in begrepen es. Ende .b. oec ziecheit des hoofts van groter ventositeit

¶ Ampullen dan in orine die lange geduren .b. trage ziecheit. ende lancevel ende quade herssenen.

DIe cornen of die granen boven den ringe vlietende .b. altoes die reume. of gebrec int hooft van cranken ende van morwen herssenen. Maer dit es donder\sceet [68] tusscen den ampullen enten cornen. Die ampullen siin tay ende hangen tegadere. entie cornen liggen gesceden harentare opten ringe. Mer alse die cornen bliven in den ommerinc .b. dat evel int hooft. Ende alse die cornen siin in die middelt der orinen .b. die reume gesonken ter borst.

¶ Alse die reume gelidet vanden hoofde nederwert ten leden. so .b. vele ziecheiden. Ende dese reume es ereande vloet van snotte die uten hoofde comt. ende sonderlinge uten herssenen. ende sinket ende drupt nederwert. ja toten lendenen toe bi wilen. ende meret den mensce sine ziecheit daer hi alder cranxt es

¶ Eist dat die reume vliet ten nesegaten |25vb| .b. den snoter ten nese. ende so heet ment in latine coriza. Ende vliet die materie van binnen ten ogen. so werden die ogen donker ende bedruct. ende dan heet ment optalma in latine. Ende comt dus gedane reume ten oren. so maket grote ruschinge ende tutinge ende pine in die oren. ende somwile maket oec den mensce doef. Ende comet ter kelen. so doet den huuf drenten ende swillen in die kele. Ende comet in den mont ende toter tongen gevloten. so maket puustkine binnen den monde ende sweren. ende bi wilen comter af die tantswere ende verrot tantvleesch. Ende comet in der pipen die toter longenen gaen. so maket den mense ziec ander longenen ende werdet hoeste ende ptisijc ende ander borst evel. ende men hetet asme ende disme. Ende comet toten darmen gevloten so werdet dat buucevel of menisoen ende bloetsucht ende dat van hem gaet dats meest met scumen geminct. Ende comet ter magen. so heft hare die mage ende en laet den mensce siin spise niet verduwen

¶ In alle dese ziecheiden es die rinc boven met cornen beset omtrent dien cant. Ende [69] houden hem die cornen of die granen beneden .b. dat die reume neder gevallen es ten bodeme. ende .b. ongetemperde levere bi hitten.

WOlkine of nevel boven onder den ringe. ende hangen daeromme boven omdat si licht siin. Bi wilen es die wolke groet bi wilen cleine. dusgedane wolken of nevel .b. altoes ongetempertheit ende ziecheit der geesteliker leden. alse es die herte. die longere entie borst. Ende dit wolken wert gemaect als die nature op crudet die materie van der ziecheit. Ende om dat dan die materie licht [es]. ende dat si geen leven in haer en heeft. so wert dit leven boven donker lucht. Ende wert dorine root beneden .b. dat die levere es verhit. ende dan siin die wolkinen gelu

¶ Ende wet dat men met cortten worden seggen mach van deser orinen. dese mensce es ziec omtrent die herte entie borst. ende omtrent die longene.

SCumen die men boven der orinen siet cleven anden ringe sonder ampullen om dat si grof siin ende hol werden si geheten ampullen. Ende cornen dat siin cleine scumen die liggen gesceden opten rinc vander orinen bi wilen. mer cleinlijc ende subtyl

¶ Maer het siin andre manieren van scumen daer wi nu af spreken willen. Ende dese es bi wilen wit bleec. bi wilen gelu. bi wilen groene. bi |26ra| wilen swert

¶ Eenpaerlike vele scumen ende bleke .b. [70] groten wint binnen

¶ Es die scume gelu .b. die rechte geelsucht van der leveren verdroochtheide ende van groter wallingen van hitten. ende dan es dorine root. Es die scume groene .b. die groene sucht. Es die scume swert. .b. die swerte sucht. want die geelsucht es van .3. manieren ¶ Scumen wit ende subtile .b. den hooftswere.

BLoet siet men somtijt vlieten in orinen. ende .b. .3. manieren van ziecheiden

¶ Deen es ziecheit vander leveren ende dan eist claer ende puur ende root. ende dan gevoelt die mensce grote ziecheit an die rechter side.

¶ Dander es ziecheit in die lendenen ende dan es dit bloet oec puur ende comt vander nieren. ende dan gevoelt men pine in die lendinen

¶ Terde es ziecheit in der blasen ende dan es dbloet donker ende clonterachtech. ende riect qualike. ende sinct te hant te bodeme. hier moet men dorine dicken vore den nese houden omme te proeven die waerheit. Ende dan gevoelt men grote zeerheit in der blasen. Ende als de zieke siin orine maect so gevoelt hi voren an siin led steecten of an sine lendenen

¶ Of het gevalt dat den zieken .1. adre es tebroken die men heet kilis vena. entie comt vanden nedersten rugbene. Ende als dese adre brect van springene of van swaren laste te dragene. so comet dbloet uut gescoten met der orinen ende dit bloet es claer. entie zieke gevoelt grote pine beneden in der nederster rebben in der ziden

¶ Ypocras seit die gene die bloet pissen sonder grote pine ende sonder ziecheit .b. dat desen enech aderkijn es te broken in die lendenen. [71] Es die orine vet ende gedaen als olie ende bi wilen vele ende bi wilen luttel .b. dattie zieke cranct ende dat hem dlijf af gaet. ja heeft hi den rede. Maer dusgedane orine sonder rede .b. ziecheit beneden der navele. Ende nadien dat dorine vele vet es. so es die mensce zere ziec

¶ Ende dese vette orine .b. eenrande rede die men heet ethike. Es dusgedane orine sonder rede .b. dat de mensce niet so zere en cranct ¶ Vetheit in orinen als olie in de sucht .b. dat den mensce al dlijf smelt ende verteert. ende te lesten die doot Ende sonder sucht .b. si |26rb| dat tsmere smelt vanden lendenen.

HUmoren diemen siet swemmen in orine ende siin rou. dese humoren purgieren hem metter orinen alse de mensce sine orine mact. Hier in mach men merken .3. dingen. want als men dorine omme roert in den orinael ende daerna .1. luttel laet staen. so bliven die humoren hangende boven in die orine: of ter middewert. of beneden opten bodem

¶ Bliven dusgedane humoren boven hangende .b. ziecheit der borst. der herten. der longenen. of dier geesteliker leden boven. of corten adem. of die artetike. dats eenrande jecht. Ja eist dat die resolucien cleine werden alse gestubbe ende si hem over al stroyen in die orine .b. oec dat die humoren rou siin. Ende dit moet men nerenstelike merken als men dorine omme roert metter hant

¶ Ende bliven die humoren of dat gestubbe in die middewert hangende. so bediet si ziecheit der magen van vervultheiden. of van overtullegen verrotten humoren. Ende hi heeft heffinge des buucs ende rommelinge in de darmen

¶ Ende bliven die humoren of dat gestubbe int nederste hangende. dat es sinken si nederwert te bodeme .b. dat die mensce ziec es beneden den navele ende ziecheit in die lendinen [of in die knieen. P.] of ziecheit [72] in die blase ende dat men met pinen orine maect. Dese humoren die sinken te bodeme mogen .b. al dese ziecheiden of een van desen ziecheiden

¶ Ende eist dat die resolucien diemen in den bodem siet vet siin of gelijc olien .b. dat de mensce binnen heeft verrotte humoren. Ende stinken die humoren dat heet men etter. Want alsmen humoren siet swemmen in dorine die root siin. so mach men merken .3. dingen alse humoren. vetheit. ypostasis.

ETter siet men dicwille in orinen sweven ende .b. dat die blase sweren ende ziecheit binnen heeft. Of ziecheit of sweren in die nieren. ende dan gevoelt men pine in die lendenen. Ende in beide dese ziecheiden stinct dorine. of riect zere starc. Bi wilen .b. ziecheit in der leveren ende dan gevoelt men pine in der siden. Ende aldus mach men wete waer dat hi ziec es.

ZAnt of cleine steenkine of gravelen diemen vint in der |26va| orinen liggende opten bodem als dorine .1. luttel gestaen heeft. dese siin tweerande. som root som wit.

¶ Sijn si root ende weec .b. dat si comen uten lendenen. want die lendenen siin root binnen ende moru. ende nemen haer warwe ende forme na der dinc daer si af comen. ende dan heeft men pine in die lendenen

¶ Siin die gravelen wit. so comen si uter blasen daer wassen die witte gravelen entie witte stenen. ende .b. dat men den steen laedt of savel in der blasen

¶ Mer dat swarte savel es alder quaest. want het wast vander melancolien. Die witte wassen vander fleumen. ende die rode comen vanden bloede vander nieren

¶ Ghi sult dat weten dat die wiven altoes laden in den lendenen ende nemmer in der blasen

¶ Ghi sult oec merken so wanneer de mensce ierst maect vele gravelen ende daer na in lanc so min .b. dat hem die steen mindert ende af gaet. Maer maect hi steenkine of savel in lanc so meer alle dage ende daerna op houdet .b. dat die steen es geconfirmeert. [73]

HAren die cleine siin ende lanc alse ander haer. sietmen dicken in orinen sweven. ende siin eenrande resolucien diemen met orinen maect die comen van den vlesce binnen alse van beneden den navele. Ende bi wilen uten lendenen van drogen humoren. ende dese haren mach men lichtelike breken metten vingere ende siin vette hare. Ende .b. ziecheit in de lendenen sonder rede. mer met rede of met suchten .b. dat hem cracht ende lijf af gaet. Want dicken hebben si dus gedane haren die den rede hebben in haer orinen of die in die sucht liggen.

SCellen of clien die breet siin ende siin gedaen alse stuckelkine van der huut vander tarwen. Dese .b. dat den zieken siin lijf af gaet. eist dat hi den rede heeft die men heet ethike. of die sucht. ende daer af comt die doot.

¶ Ende dese scellen of dit gruus sonder rede .b. ziechiet in die blase of quade lendenen. want die blase es binnen rudech. ende dan stinct dorine

¶ Dese resolucien comen vanden leden binnen ende purgieren hem metter orine. ende .b. dat si comen van al den leden of vander blasen allene

¶ Ypocras seit Die scellen pissen ende |26vb| qualike rieken die hebben sweren in der blasen

¶ Semelen siin eenrande resolucien ende siin gelijc zemelen van tarwen. ende comen van den leden gesceden overmits die hitte. ende siin wit om dat die leden wit siin daer si af comen. Ende .b. oec dat hem al dlijf af gaet of ziecheit in der blasen.

CRynoides dat siin stuckelkine ende siin meerder dan scellen. of dan semelen. Of het siin eenrande grote resolucien. dat siin sceidingen. want si van den leden sceeden. ende maken den mensce zere cranc ende hem ontgaet haer cracht. Ende .b. die meerder rede van ethiken. Ende dese crinoydes en comen niet vander blasen

¶ Dusgedane crinoydes die root of swart siin in der sucht .b. zere quaet

¶ Ypocras seit in den utersten particlen. so wat [74] zieken dat den rede heeft ende crinoydes maket in sijn orine .b. lange ziecheit

¶ Ende wet dat die crinoydes siin langer ende breder dan semelen van tarwen. ende .b. .1. maniere van tysiken.

ASscen of gestubbe in orinen .b. flederciin in mannen ende in wiven

¶ Ende hanct dat gestubbe nederwert opten bodem des orinaels .b. dat fledercijn beneden es in die leden. Ende blivet hangende in die middewert .b. dat de mensce heeft in die middewert dat fledercijn. Maer bliven si boven hangende .b. over al die leden des lichamen

¶ Maer dusgedane gestubbe wit in der wiven orine .b. oec dat si kint dragen. Mer eist dat si niet kint en dragen. ende men nochtan dusgedane gestubbe siet in den orinael so .b. fledercijn of si heeft ene lange quale

¶ Ende wet alse resolucien liggen beneden op den bodem van den glase in der wiven orinen. ende dan te samen houdet .b. dien wiven kint dragen. Ende eist tgestubbe ront ende root .b. dat si enen sone draget. Ende siin si wit .b. ene dochter

¶ Mer draget si kint so wassen haer borsten ende si en hevet niet menstrua. ende si es van menegerande varwe int ansichte ende begert menegerande dinc tetene ende haer walget dicken. Ende en hevet si dese tekene niet. so hevet si ene lange quale

¶ Alse een siet siin anscijn in der wiven orine alse in enen spiegel .b. oec dat |27ra| si kint draget. [Ende dits oec .1. recht teken dat si kint heeft ontfaen. alse man ende wijf te gadere liggen ende si beide droge bliven. B2] ¶ Ende wet eist dat men dusgedane beelde siet van buten in der orinen in der sucht .b. die doot. ende in andren reden lange ziecheit

¶ Hier bi werden die meestern dicken bedrogen in der orinen metten gestubbe:

¶ Asscen in orine die sinken .b. die nederste leden ziec. alse testiculi. matrex. vulva.

¶ Gestubbe alse zant in orinen .b. [75] die spenen in den fundamente. Ende .b. oec heffinge der milten. dat men heet den coeke vander quarteynen.

SParma of zaet dat van mannen of van wiven gaet. als ment vlieten in der orinen of sweven siet .b. begerte van wiven. of dat hem die cullen vol siin van sperma. of dat hi binnen der nacht met wiven geweist heeft. of dat hem slapende gesciet es in drome. of dat men te vele met wiven geweist heeft.

YPostasis. dat es al dat in orine gesit alsi lange steet ende dit ypostasis comt uut al den leden. ende so der min es. so het beter es. Ende eist wit. so eist goet. ende eist roder so eist arger. ende eist swert so eist alder quaetst

¶ Ypostasis min dan root es arger dan root. nochtan es hi naerder den witten gevarwt. mer hi es waterachtech ende bloetachtech ende rou

¶ Blau ypostasis .b. quaet. want hi .b. dodinge der naturen

¶ Groene ypostasis of swert es alder quaetst. want hi .b. verberringe entie doot.

¶ Ypostasis ende rouwe humoren ende etter siin gelijc in der orinen. Maer als men dorine roert. scedet dan in vetten stucken. so .b. etter. Ende dan riect dorine qualike. Ende scedet in cleinen stubbekinen. dan eist rouwe humoren. Maer scedet in cleinen stucken sonder roke alse heffenen. so .b. ypostasis

¶ Rouwe humoren boven in dorine .b. bedructe borst ende dyafragma alse asme ende disme

¶ Rouwe humoren in de middelt vander orinen .b. quade mage ende crimminge in den buuc

¶ Rouwe humoren in den gront .b. quade lendenen of tenasmon voesterende leden

¶ Ypostasis es selden in orine van gesonden lieden. Goet ypostasis moet hebben .4. dingen. hi moet wesen wit ende effene. ende in den gront ende gestadech

¶ Goet ypostasis na die ziecheit .b. dat de nature starc wert

¶ Alse ypostasis wert gesceden ende een |27rb| deel hanget hoge .b. dat die verduwelijcheit es gequetst bi te vele blasingen

¶ Root ypostasis in ene sucht .b. dat si sal wesen lanc. mer hi sal genesen. want hi es vriendelijc der naturen

¶ Alse ypostasis es verstoten boven in dorine. [76] so hetet nevel ende dat .b. onverduwelijcheit in die levere ende opblasinge

¶ Alse ypostasis leget in den gront so hetet sedimen. Swart sedimen in den gront es arger dan nevel

¶ Root ypostasis in den dageliken rede .b. lange ziecheit.

HIer moge di horen hoe ypostasis wert gegenereert van alden leden

¶ Ypostasis es eenrande overtullecheit van .3. leden. Dierste es van der magen. Dandre vander leveren. Tarde van al den leden

¶ In die mage comt al dat men eet ende drinct ende daer versiedet ende die mage verduwet. Alse dan die spise ende die dranc te hope wel verduwet es. so trect si an hare haer genouchte ende dat harer naturen gelijct. ende dander crudet si van hare nederwert in enen darm die hare alder naest leget. Ende dese darm es also wijt alse die nederste porte vander magen ende es lanc .12. vingere. Ende na dien dat de mensce groet es of cleine. so es die darm cort ende lanc. Ende dese darm leget op gerecht anden rugge. ende trect sine behoefte an hem vander spisen. ende dandere sendet hi in enen andren darm die hem alder naest leget ~nde hetet jeiunum. ende dan luuct hi alsoet te voren was

¶ Ende alse de spise comt in desen darm. so ontrect hem die levere al die wacheit ende tsap vander spisen. gelikerwijs dat de mage natheit trect an hare. so trect die levere tsop ende verduwet ende versiedet ende maecter af bloet. ende sendet bi den aderkinen tote alle dien leden ende en behout nemmeer dan haer behoefte. Uut desen bloede trect elc led dat hem becomt ende genoucht ende dat sire naturen gelijct. [ende sire substancien. P.]

¶ Ende die galle trect an hare dat alder heetste ende dat alder rootste ende voedet haer selven daer mede. Ende metter vetheit van dien dat si trect an hare ende dat haer overtullech blijft. daer af maect si colere

¶ Die milte trect an hare die droocheit. ende van den overtullegen dat hare over blijft. so |27va| maect si melancolie

¶ Die longere trect an hare die scume ende maecter af fleume

¶ Die herte trect an [77] haer dat alder heetste dat harer naturen becomt ende maecter af hitte. want die herte es fundament vander natuurliker hitten. Ende dat der herten overblijft dat sent si tote al den leden om met te conforteerne.

¶ Ende dat alle den leden overtullech blijft dat pinen si hem uut te crudene ten ogen ende dan werden die ogen lopende. Of si stekent uut ten oren. ende dan maket ore swere. Of ten nese ende dan maket snotte. Of ten monde ende raexement ende men spuwet ute. Ende dat noch overtullech blijft. dat stect nature uut ten poros vander huut. Want de mensce es al vol sweet gaetkine die niemen en mach gesien [ende die heeten pori in latine. B2] Ende dan moet men die overtullecheit uut sweten of uut roken. want die rooc gaet uten gaetkinen dire de mensce vol es over al siin huut. Ende van dien roeke wasset haer gelikerwijs dat men sien mach ane enen groenen boom. die natuurlike hitte die hi binnen heeft crudet die overtullecheit ute ende maect scorsse. haer. ende bladre

¶ Echter dat der leveren over blijft sent si tallen leden. ende daer af so trect oec ane hem elc led sine behoefte. ende maect ant vleesch vleesch. ende ane die bene been. ende in die adren adren. Gelikerwijs dat die dau entie regen maken in den houte hout. ende doen wassen ende bloyen. ende dat bloysel vallen ende vrucht wassen. Ende rode vrucht makense rooet. ende gelue vrucht gelu. Ende maken oec zoete dingen zoete ende sure dingen suur.

¶ Ende siin die drie geestelike leden becommert. ende si niet vut en mogen spuwen uten monde. no oec vut sweten no vut roken. no met andren dingen so keren die humoren weder al den selven wech die si quamen ter leveren wert. ende dan sendet die levere ter blasen ende maecter af orine. Ende hier af comt die ypostasis. ende dit siin die overtullege humoren die men siet liggen in den bodem vander orinen. of van den glase. in die orine die zieke liede maken

¶ Ende wet dat de gesonde lieden die overtullecheit gelosen metter orinen ende met swetene ende met [78] rokene. Ende onderwilen gesciet dat dovertullecheit blivet |27vb| tusscen vel ende vleesch

¶ Meester ypocras. ende meester platearius. ende meester ysaac seggen datmen moet kennen alle die ongemake van den mensce bi der orinen te besiene ende bi den pulse te tastene. ¶ Explicit hic liber. sit scriptor a crimine liber. Amen.

HEt siin .4. ande principale humoren in den mensce natuurlike. ende dat siin dese. sanguis. colera. fleuma. ende melancolia. Sanguis es heet ende versch. die hitte maect dorine root. entie verscheit maecse dicke. Die sangwijn es bi naturen milde ende minnende gerne. ende si siin blide ende lachen gerne ende si siin vleeschachtech. coene ende goedertieren

¶ Die colerijn es heet ende droge. die hitte maect dorine root entie droocheit gelu. of claer. Die colerijn siin quaet listech ende van scarpen sinne. ende belgen hem gerne ende si siin coene ende mager. ende si siin van roder varwen of van geluwer

¶ Die fleumaet es cout ende versch. die coutheit maect dorine bleec entie verscheit maecse dicke. Die fleumate slapen gerne ende si siin trage van haren leden. ende hebben vele bol vleeschs. ende siin van blonder varwen. ende siin van swaren ende tragen sinne ende raexemen gerne vele.

¶ Die melancoliin es cout ende droge. die coutheit maect dorine bleec alse water. ende die droocheit maecse claer Die melancoline siin nidech ende blode. ende si siin gierech ende droeve van naturen. ende si siin mager ende vrec Ende en mogen niet wel geven vanden haren sine hopen dobbel weder tontfane.

NOch willic u leren ander varwen van orinen ¶ Orine die hare clare tonet daert te maten licht es. ende weder dicke wert jegen die zonne .b. quade lendenen

¶ Orine claer daer mist ende nevel in valt .b. in corten dagen die doot. Orine claer ende benevelt .b. die doot. Orine claer met enen donkeren ringe .b. toecomende ziecheit ende verdroochtheit.

¶ Orine wit ende bleec .b. wit water. Orine wit. ende na den [79] etene claer .b. gesontheit. Orine wit ende claer ende .1. luttel droeve .b. vercoutheit in den lichame. Orine wit .b. lange ziecheit. Orine smorgens wit ende na den etene root .b. gesont

¶ Orine bleec ende onder droeve .b. vercoutheit van alder materien. ende quade mage. ende den hooftswere

¶ Bleke orine ende dunne die |28ra| ene vette bleyne heeft int glas vlietende in midden der orinen van wiven .b. die witte vloet. ende so die bleine merder es so si zieker siin. ende so sijt meer hebben. Orine die bleec blijft .b. wit water. Orine van naturen bleec .b. quaet hooft ende melancolie.

¶ Rode orine ende onder dicke met enen brunen ringe .b. quade levere. ende valt int rode water. Orine root ende claer .b. bernde rede. Orine root ende dicke overal met enen donkeren ringe .b. grote ziecheit in al die leden. ende sciere die doot. en si dat hi zere swete over al siin lijf. Orine root behout si hare varwe. dats vrese. Orine root ende dicke met enen waterachtegen swerten ringe .b. quade levere. Orine root ende dicke met enen donkeren ringe .b. lange quale of die doot

¶ Orine root .b. hete ziecheit. Orine gulden root beneden. met enen waterachtegen ringe .b. kint dragen. Orine root ende dunne met enen waterachtegen ringe .b. kint dragen. Orine gulden root met roden stremen .b. natuurlike ziecheit. Orine root ende donker met geluen scumen .b. die geelsucht ende bant om therte

¶ Swartte orine met geluen scumen .b. in .3. dagen die doot. Orine swert ende dicke in die middewert met scumen .b. quaet. Orine pec swert ende boven gelu .b. de doot in .3. dagen. Orine smorgens swert .b. quaet

¶ Orine scier in den vate ende onder dicke met enen witte ringe .b. graveel. Orine grijs ende onder dicke met enen witten ringe .b. maniere van den gravele of van den confite

¶ Orine groene met scumen .b. steecten ende sweet overal. Orine groene .b. quaet.

¶ Orine die op ende neder slaet gelijc den smoute .b. dat die mensce es gepijnt van herten

¶ Orine gehouden in die palme ende werpse bellen .b. veyge ende te stervene van dire ziecheit. Orine in effen maten .b. goet.

¶ Orine te maten dicke .b. die longere verteert

¶ Orine groene .b. stekende ziecheit. Orine met enen donkeren [80] roden ringe .b. bant om therte ende walginge ende quaet hooft

¶ Der mageden orine sal siin licht ende claer. ¶ Des mans orine sal siin droeve als hi met wiven heeft |28rb| geweist ende van sinen zade sal liggen in den gront van der orinen

¶ Alse dwijf met kinde es bevaen sal haer orine siin .1. groot deel claer ende in den gront gedaen alse heffenen

¶ Alse dwijf ziec es van menstrua. so sal dorine siin bloetvarwech

¶ Es der wiven orine droeve alse der beesten .b. ziecheit in haar nederste leden.

DIe mensce es gesont als sine orine es smorgens wit tote achter etene

¶ Orine gefigureert alsi es vermodelt alse dorine van enen ezel .b. ziecheit van hoofde cortelike comende

¶ Orine gefigureert ten sevenden dage .b. dat de mensce es bekeert. Es si ten .4. dage wit ende ten andren dage root .b. genesen

¶ Orine wit ende vet alse die gene die es van naturen versch .b. vierden dach rede nakende

¶ Orine die bloetachtech es .b. die blase gequetst van eneger vortheiden dire binnen es

¶ Orine cleine vleeschachtech vet als of si ware ru .b. ziecheit der lendenen

¶ Orine qualike riekende .b. die blase gequetst. Orine bloetachtech ende mirachtech met cleinen stickelkinen bloets .b. groet evel binnen den lichame ende sonderlinge in de blase. Orine die valt bi druppelen ende daer boven swemmen alse ampullekine .b. lange ziecheit

¶ Orine boven vlietende .1. cleine rincskijn angesocht .b. lange ziecheit

¶ Orine van wiven die blict int orinael claer als zelver ende dwijf dicken spuwet. ende haer niet en lust tetene .b. kint dragen

¶ Orine van wiven wit ende swert ende stinkende .b. groet vernoy in de lendenen ende in de mage vol van ziecheiden van evele ende van couden

¶ Orine van wiven die boven scumet van bloede. ende claer es als water .b. vernoy van hoofde. ende lust van slapene ende van etene. ende .b. dat geswelle vander magen hebben verloren. Orine van wiven. die verwe heeft als scuerlinge van ysere ende heeft si den .4den. dach rede .b. doot in .3. dage. Orine van [81] wiven gevarwt swert als lood ende draget si kint. .b. te vulen haer matrice ende si stinct in den orinael. Orine van wiven die geswollen es. entie hoeste hevet ende dmenisoen. es dorine gevarwt alse vlas .b. dat dwijf niet en mach genesen. Ende hier met si ons nu genouch van orinen.

Deo gratias per Johannem de Altre.

|51vb| HItte ende coude ontverwet die orine ¶ Eest dat de mensce heeft hitte binnen. so wert die orine root overmits die hitte. Maer heeft hi te maten heet. so wert die orine scone gelu ende claer

¶ Ende heeft die mensce cout. so wert die orine bleec ende ontvarwet. of wit.

¶ [Ende hieromme. P.] Rode orine ende dicke ende .1. luttel vet .b. overtullecheit van bloede

¶ Rode orine ende claer .b. overtullege colera ¶ Witte orine ende dicke ende .1. luttel vet .b. overtullecheit van fleumen. Witte orine ende dunne .b. overtullecheit van melancolyen.

¶ Die overtullecheit van bloede en mach men niewer mede so wel purgieren alse met latene ter adren. Maer dandere .3. humoren moet men purgieren met medicinen die daer toe behoren

¶ Ende siin die humoren wit die opten bodem liggen ende geheel dat siin goede tekenen van gesonden. Ende rode ypostasis in den dageliken rede .b. lange ziecheit. Ende hiermet si ons nu genouch van orinen

DIe orine heeft van naturen dat si droget ende suvert. Ende daer omme essi goet jegen crauwen. ende iegen rudecheit. ende die puusten daer met gedwegen

¶ Orine geziet dore .1. cleet. ende in die ogen gedaen. suvert die vlecken van den ogen ¶ Orine gedronken es goet den genen die enen swere hebben ane die ribben binnen. Ende si doet oec walgen.

[50] |Deze leer van urine wordt voor ons beschreven door dokter Gielijs van Salerno en die nam zijn materie uit Isaac’s boeken en hij verdeelt dit boek in 2 delen. In het eerste deel leert hij vonnis te geven van de kleur van de urine. In het andere deel leert hij van de contenten, dat is van alle die dingen die men in de urine ziet wat nochtans geen urine is. En ook zegt hij van het tegenovergestelde die de urine ontkleuren of meer kleuren naar de substantie van het lichaam en naar het beleid van het lichaam, dat is te verstaan van eten, van drinken, van inspanning, van rusten, van hitte en van koude zoals ge hierna horen zal daar men ze noemen zal.

En weet dat de urine gegenereerd wordt in de lendenen (geslachtsdelen] al is het dat het de substantie en de kleur eerst van de lever ontvangt. Nochtans toont het dat ze het meest uit de lendenen komt want daar wordt het volmaakt. En weet dat net zoals wei komt van de kaas dat alzo de urine van het bloed en van de humoren (=vochtvermening) komt, dat zegt [51] Theophilus en Isaac, dat de natuur het maakt binnen de mensen.

De kracht van de lever is altijd in beroering en welt en maakt materie van fluimen en zendt het naar de longen en de materie van gal zendt het naar de gal en melancholie naar de milt. Maar de bloederige materie wordt gezuiverd aan de lever. En de waterachtige substantie wordt met het bloed naar de lendenen gezonden en daar scheidt zich het water van het bloed en komt door adertjes te zweten vanwege de poriën tot in de blaas.

Weet wie de urine goed beoordelen zal dat hij moet weten van welke dingen de mens gemaakt is, want hij is gemaakt van 4 elementen en van 4 vochtvermeningen. Van het element water is de mens vochtig, van de lucht koud. Van het vuur heet en van de aarde droog. Die rode kleur komt van hitte, de witte van koude, de dunheid van droogte en de dikheid van vochtigheden.

Van de vochtvermenging van het bloed is de urine dik en rood, ja vaak van vochtigheden en rood van hitte. Van de gal zal de urine geel zijn, dun en helder, ja geel van hitte, dun en helder van droogte. Van de fluimen is de urine bleek en dik, ja bleek en ontkleurd van koudheden en dik van vochtigheden.

Van de melancholie is de urine bleek en dun, ja bleek van koudheden en dun van droogte. Nu zal ge het tegenovergestelde merken van die de urine ontkleuren en van symptomen die de urine meer kleuren. En of die mens ziek of gezond of anders is, dat is als de mens gezond is en nochtans ziek is in enige van zijn [52] leden.

Men moet ook vragen of de urine van een man of van een vrouw is. Want de mannenurine zou met recht dun zijn en dat komt van droogte. En de urine van de vrouwen zou met recht dik zijn en dat komt van vochtigheden. Want de vrouwen zijn allen van naturen vochtig en koud.

Inspanning, arbeid en toorn ontkleurt de urine want het verwarmt het lichaam en zo wordt de urine rood van kleur. Eten en drinken verandert de urine bij de natuurlijke dingen en onnatuurlijke dingen. Zorg en gramschap verandert de urine en maakt het bleek en dun.

Honger, dorst, angst, vrees en veel vasten ontkleurt de urine en maakt het rood. Wandelen en veel gaan ontkleurt de urine naar dat men veel of weinig wandelt. Baden ontkleurt de urine ook naar dat men baadt in zout water of in vers of in gezwaveld water. Spijs ontkleurt ook de urine naar dat de spijs heet of koud is, want hete spijs maakt de urine rood en koude spijs maakt het bleek. Drank verandert de urine naar dat de mens veel of weinig drinkt of hete of koude drank of blonde of witte drank.

Spijs of drank [53] teveel genuttigd versmoort de natuur en dan wordt de urine bleek. Gelijk zoals men zien kan in de lampen die goed branden als het olie genoeg heeft want dan geeft het hitte en helderheid, maar als er teveel olie is op de lont dan versmoort dat de hitte en de helderheid. En hierbij komt het dat vele lieden eerder sterven vanwege overdaad en teveel drank. En goede spijs en goede drank in juiste mate genuttigd dan groeit goed bloed. En van goed bloed komt mooie urine en goed gekleurd. En van grove spijzen groeit slecht bloed en van slecht bloed komt vuile lelijke urine en bleek en ontkleurt. Zalf verandert de urine naar dat de zalf heet of koud is.

Te weinig drinken of teveel verandert de urine. Want als de mens veel drinkt dan wordt zijn urine veel en bleek. En van weinig drinken komt weinig urine en die is rood.

Die de urine goed wil beoordelen moet op 4 dingen letten, de eerste is de kleur van de urine. De andere is de substantie of die dun of dik is. Het derde is wat er in de urine vlot of zit. Het vierde is of er veel of weinig urine is. Of te juiste maat weinig of te dun.

Nu wil ik u deze 4 punten leren en wat ze betekenen en ten eerste zal men de kleur bezien of ze [54] rood is of bleek. Is de urine rood dan zal men de zieke beoordelen dat hij verhit is. Is de urine bleek dan zal men de zieken beoordelen dat hij koud is. Uitgezonderd alleen in waanzin, want dan is de natuur geheel opgetrokken in het hoofd en dan is de urine daarbij bleek.

Het andere punt is weer of de urine dik is of dun. Is de urine dik en helder, oordeel dan altijd dat de zieke een te droge borst heeft of dat hij een beroerte heeft aan de lever of aan de milt en die zijn in vrees van het water. En is het dat die urine goed dik is, dit betekent dat kwade vochtvermening in hem purgeren en met de urine afgaan. Of het betekent dat die zieke beter is geworden van de ziekte of dat de urine veranders is van de lucht. En dan zal men het niet beoordelen voor het verwarmt is boven het vuur en het weer tot zichzelf komt.

Dat 3^de punt is dat men in de urine merken moet wat daarin drijft of zit want wat in urine zit dat noemt men ypostasis,

Dat 4^de punt is dat men merken moet of er veel of weinig urine is. Want is er veel urine betekent het in de ziekte dat de zieke beter is want de natuur purgeert zich met de urine. En veel urine in het begin van de ziekte betekent dat het lijf en dat vlees smelt of dat vet en vaak komt er de dood van.

Weinig urine in ziekte betekent dat grote onnatuurlijke hitte de natuurlijke versheid verteert zodat er vaak de dood van komt. Weinig urine zonder ziekte betekent de steen en ingewandspijn en loze aandrang en andere ziektes die ik hierna zeggen zal wat op die plaatsen gebeurt. Nu heb ik u deze 4 punten in het groot getoond. En hierna zal ik van elk punt apart alle ziektes zeggen wat ze betekenen.

[55] Maar ge zal weten dat men geen urine ontvangen zal dan die gemaakt is na middernacht en dat men het zal doen in een zuivere urinaal die erna goed dichtgestopt is. En het bekijken nadat de zon opgegaan is. En dit glas moet helder en rond zijn en gelijk een blaas. En men moet de urine vaak bezien. Want door de urine veel te bekijken leren we het meeste. En men moet de urine bezien in een plaats die niet te helder of te donker is of teveel zonnestralen. En men zal het opheffen in de lucht en de ene hand achter de urine houden zodat men beter kan kennen wat het bevat. En ook of die onzuiverheden boven hangen of in het midden of beneden op de bodem. En ‘s nachts zal men de urine maken en ‘s morgens bezien.

En als de urine onmiddellijk gemaakt is zal men het wat laten staan en daarna wat bezien en dan bezien en alzo de derde en 4^de keer. Want men maakt vaak dunne urine die later dik wordt en sommige dikke die later dun wordt. En soms dun en blijft dun en soms blijft dikke urine dik.

Men zal ook bezien en weten of die mens ouder is, want de urine is anders gedaan van kinderen dan van oude of van jonge lieden. In kinderen is de urine dik vanwege hun vochtigheid. En in de jongeling helder en geel. En in de oude bleek en helder. nota.

Men vindt geschreven van de urine van 4 koninkrijken die in de mens zijn. Het eerste koninkrijk is in de hersens en diergelijke leden, dat zijn in 3 celletjes van de hersens. En dit koninkrijk duurt van de hals opwaarts. Het andere koninkrijk zijn de geestelijke leden zoals longen, hart, borst en de pijpen van de hals daar de geest in en op en neer gaat. Dat 3^de koninkrijk zijn de voedende leden zoals de maag, lever, milt, gal en darmen en gaat al tot de lendenen. Dat 4^de koninkrijk zijn de lendenen, de nieren, de blaas, de geslachtsdelen, de [56] baarmoeder en de kont.

Deze 4 koninkrijken van het lichaam lijken op de 4 koninkrijken van de urine en die kan men in de urine zien. De eerste is de ring boven de urine die men cirkel noemt en daar merkt men in de ziektes van de besloten leden zoals die tot de hersens en het hoofd behoren. Het andere koninkrijk is de luchtachtige en bevindt zich boven bij de cirkel waar men de ziektes merkt van de geestelijke leden zo hart, de longen en de borst. En als men korrels vindt die boven op de ring liggen betekent het ziekte van de borst en het hart. Dat 3^de koninkrijk noemt men perforatie en daarbij merkt men de ziekte van de maag, de lever en de milt. En vindt men een soort nevel naast de urine hangen betekent het ziekte van de voedende leden zoals lever en maag. Dat 4^de koninkrijk van de urine noemt men ypostasis, dat zijn die effene die beneden op de bodem van het urinaal liggen zoals niergruis, zand, gruis en stenen zoals ik nog wel zeggen zal in de andere hoofdstukken.

Er zijn vele urine kleuren die men hierna opmerken kan en deze zijn van vele vormen, sommige dun en sommige in juiste mate dik. Maar bleek noemt men al die urine die van gele kleur naar beneden bleek zijn tot waterachtige urine. Maar ze zijn alle rood van het rode naar boven.

Van de kleuren betekenen sommige de dood zoals de zwarte, de groene en de leverkleurige als lood. De andere kleuren betekenen ruwheid of onverteerbaarheid zoals de witte, de wit glinsterende als een witte horen van een os en de weiachtige kleur. De andere kleuren betekenen begin van verteren zoals de juiste mate bleke urine en de juiste mate gele. De andere betekenen volkomen vertering zoals gele urine, rode urine en nog beter rode urine.

Dokter Gielys van Salerno zegt dat er 20 urinekleuren zijn en van elke kleur geeft hij er een. Daar is witte urine als water dat goed helder [57] is en deze heet albus color.

Daar is glinsterende urine zoals een witte horen van een os en heet glaucus color.

De 3^de kleur noemt men melkachtige kleur als wei en heet in Latijn lacteus color.

De vierde kleur heet karopos en is gedaan als de vlechten van een kameel.

De 5^de kleur noemt men subpallidus color en is gedaan als vleessap dat half gekookt is. Die 6^de kleur noemt men pallidus color en is gedaan als vleessap dat geheel gekookt is. Die 7^de kleur noemt men subcitrinus color en is gedaan als een gele appel.

Die 8^ste noemt men citrinus color en is gedaan als een meer gele appel.

Die 9^de kleur noemt men subruffus color en is gedaan als goud dat minder dan vos rood is. Die 10^de kleur noemt men ruffus color en is gedaan als puur goud.

De 11^de kleur noemt men subrubeus en is gedaan als saffraan van het westen.

De 12^de kleur noemt men rubeus en is gedaan als saffraan van het oosten en is meer rood. De 13^de noemt men subrubicundus color en is gedaan als een minder brandende vlam. De 14^de noemt men rubicundus en is gedaan als een zeer diep brandende vlam.

De 15^de noemt men ynops en is gedaan als purper of als zwarte wijn of als een leverkleur gedaan.

De 16^de noemt men kyanos en is gedaan als verrot bloed.

De 17^de noemt men viridis color en is gedaan als groene koolbladeren of als het sap er van.

De 18^de kleur noemt men lividus color en is gedaan als lood.

De 19^de kleur noemt men niger color en is minder zwart en is gedaan als inkt.

De 20^ste kleur noemt men meer zwart en is gedaan als een goed zwarte horen:

En hierna zal men van elke kleur apart verklaren.

[58] Witte urine zo helder als water betekent ziekte aan de milt en dan schijnen in de urine stralen, deze urine betekent ook dat men het witte water laadt. En betekent ook teveel eten en teveel drank en dan is er veel urine. En betekent ziekte in de lendenen en in de blaas. En.betekent ook waanzin in de ziekte. En betekent ook een ongemak dat men diabetes noemt, dat is als de lendenen (lees nieren) te zeer verhit zijn zodat ze de urine van de lendenen trekt eer ze daar gekleurd zijn en deze maken veel urine in een keer en vaak willen ze urine maken.

Witte urine en dik betekent jicht en dan is de urine vol van klein stof.

Witte urine en helder betekent melancholie want de melancholieke zijn koud en droog van naturen. En betekent ook koliek. Maar dan is de urine boven donkerachtig als met een wolk. Het kan ook wel slecht zien betekenen. En betekent ook onmatigheid van de lever in koudheden en dan moet de urine echt helder en wit zijn als bronwater want ze kan de urine niet kleuren van koudheden.

Witte urine en helder in oude lieden betekent dat ze zeer verkouden zijn en verzwakt aan het lichaam. Maar in kinderen betekent het dat ze aandrang in de leden verloren hebben van goed bloed. Dusdanige urine betekent ook duizeling in het hoofd van grove wind die van melancholie komt. En kan ook betekenen dat de mens ziek begint te worden omtrent de hals en de oksels. Dusdanige urine die wit en helder is betekent ook de 4^de daagse koorts die van echte melancholie komt. Maar in de onechte vierdedaagse is de urine rood of de maat rood.

Witte en heldere urine in diegene die de dagelijkse koorts hebben betekent dat de koorts weg gaat en scheidt.

Dusdanige urine in vrouwen betekent vele ongemakken zoals in de baarmoeder en dat het bij hen ontbreekt aan stonden. En betekent ook aambeien. En betekent ook in de ziekte de dood. Al deze ziektes beteken witte en heldere urine.

Witte en dikke urine betekenen dat het hoofd ziek is in de nek. Is de urine boven gerimpeld dan betekent dat het hoofd helemaal ziek is.

Urine troebel als beestenurine betekent grote ziekte in het hoofd zodat de zieke [59] komen zal in grote nood tenzij hij zich betert. Maar wil men die lieden berichten met korte woorden dan kan men zeggen dat die mens verkouden is en zonder vertering, dat is dat hij slecht zijn eten kan verteren.

Witte urine die glimt een witte horen van een os betekent vele ziektes, want het betekent alle ziektes die de witte urine als water betekent. Maar deze betekent vooral onverteerbaarheid van fluimen. En betekent ook dat de mens het witte water laad of de steen of ziekte van het hoofd. En in de vrouwen dat ze een kind dragen en dat ze ziek zijn in de lendenen.

Witte urine of blonde melkachtig als wei en dun in het begin van de ziekte betekent de dood met andere kwade tekens die men aan de zieke ziet. Maar zijn die tekens goed dan mag het niet deren. Dusdanige urine in het eind van de ziekte betekent dat de zieke bevrijd zal worden van de dood. Maar in anderen koortsen betekent dusdanige urine ruwheid van de materie en lange ziekte. Dusdanige urine betekent dat die zieke het witte water laad.

Urine gekleurd als wei betekent hoofdpijn en betekent ook overtollige fluimen. Witte urine in ziekte betekent waanzin. Witte urine die boven blauw is betekent koliek. Witte urine die dik is als melk in het begin van een ziekte betekent de dood als er ook kwade tekens aan de zieke zijn.

Dit zijn goede tekens in ziektes, goed rusten, goed slapen, goede zin en wijsheid hebben en kracht om de leden goed te roeren, de adem goed ophalen, met lust voedsel nemen en dat met begeerte. En het tegenovergestelde hiervan is kwaad en zorgelijk in ziektes.

En weet dat de urine niet echt is als de voor vermelde tekens niet beantwoorden aan de urine. Want lelijke urine en goede tekens als goed rusten, goed eten en andere tekens als vermeld, dan is de urine niet vreselijk. Witte urine die dik is als melk op het eind van de ziekte betekent genezing. Want de natuur purgeert zich met de urine. [60] Vale urine betekent dat die vochtvermeningen in de mens koud zijn en veranderen. Urine die boven vaal is betekent al deze ziektes zoals zuchten met koorts tezamen, koliek en het rode water, zuchten met bloed en de loze aandrang, vrouwenziektes, lichte ontlasting, jicht, tering, kwade borst en reuma. En zulke staan ter dood.

Dit is van sommige de ziektes apart. Als de urine vaal is boven en weinig tezamen gemaakt en van onder gedaan als olie in een ziekte betekent het de dood. Vale urine en wat tezamen en vaak gemaakt betekent de loze aandrang. Vale urine boven met vele korrels betekent reuma en kwade borst en jicht. Vale urine boven en wat tezamen gemaakt met lange oplossingen betekent lichte of rode loop.

Bleke urine en wat vet en wat geel en dik betekent de dagelijkse koorts van de natuurlijke fluimen.

Urine bleek en dun in de substantie betekent die verbrande gal en de natuurlijke melancholie met koorts: Bleke urine in de kleur en dun of in juiste maat dun betekent de dagelijkse koorts van fleuma acetosa.

Als na witte of na vale urine bleke urine komt betekent het dat de natuur in een trage ziekte begint te komen.

Bleke urine die dun en helder is betekent een zweer die aan de rechterzijde gaat komen indien dat er mede de voor vermelde tekens zijn.

Bleke urine die schuimt en vet en asachtig is en wat tezamen gemaakt betekent tering. En die lichte loop heeft met tering is gemengd betekent de dood.

Bleke urine en vet en wat geel en dun betekent verbrande gal.

En is het dat de zieke eerst witte urine maakt als een witte horen en daarna bleke urine, vanwege dat de urine bleek is zo wordt de urine door de zieke vermaakt en zijn natuur komt tot zichzelf in de dagelijkse koorts.

Gele en dunne urine betekent een jong mens die flegmatisch is het betekent de dagelijkse koorts. Dusdanige urine betekent gezondheid in de galachtige. [61]

Gele urine of in de juiste maat geel en de juiste maat dun met stralen betekent dat de mens ziek is aan de milt.

Gele urine en dun betekent in het begin van de ziekte ruwheid van de materie en lange ziekte.

Gele urine en helder betekent ongezondheid en zwakke borst. En is het dat boven op die urine korrels liggen betekent het ook ziekte in de milt. En ziet men stralen daarin betekent het dat de lever verdroogd is en zo maakt het dan veel urine.

Gele urine en dun in een jongeling betekent anderdaagse koorts. Is het dat het net zo lang geel en alzo dun is als het duurt betekent het dat de lever of milt verstopt is. Is het de milt dan schijnt de urine geruit. Is het de lever dan is er veel urine. Gele urine en dun met veel korrels betekent droge borst.

Gouden urine betekent gezondheid en goed getemperd in alle leden. En betekent in een gezond mens vaardigheid van het lichaam is het dat de urine schoon en puur is. En betekent ook gematigdheid van de vochtvermening.

Maar in kinderen en in oude lieden zo betekent rode en dunne urine eenparige dederdedaagse koorts. En in jonge lieden die enkelvoudige derdedaagse. Maar het betekent in oude lieden die flegmatisch zijn dubbele derdedaagse koorts en die duren lange tijd. En betekent ook dat de lever verhit is. Dusdanige urine betekent ook de onechte vierdedaagse en vooral in de herfst, ja, die van verbrand bloed komt of van verbrande gal. Maar de echte vierdedaagse komt van melancholie.

Rode urine van kleur en overal dik en boven donker of leverkleurig betekent dagelijkse koorts die van natuurlijke fluimen komt.

Rode en dikke urine overal in substantie en in kleur en die boven verrot schijnt als men de hand er tegen houdt zonder oplossing en niergruis betekenen een soort ziekte. Dit kan men ook merken [62] waar de zieke aanhoudend in bed ligt zonder groot eten. Maar wandelt hij en maakt dusdanige urine dan betekent het de dagelijkse koorts.

Rode en dikke urine die boven verrot is en dat dit aldus lange tijd betekent in die zieke een soort water dat men alcites noemt.

Rode urine in de juiste maat die verrot is van het midden tot boven aan toe en met korrels boven de cirkel betekent dat de zieke zweren heeft beneden de navel en onder de oksels.

Rode urine die vet is, dik en boven wat verrot is met vele oplossingen binnen, dat is te verstaan gruisachtig, en als dit lang duurt betekent het de koorts die men ethike noemt. En deze kan men ook herkennen omdat ze grote hitte hebben in het hol van de voeten en in de palmen van de hand en rood.

Rode en dikke urine betekent de ziekte die van teveel bloed in de aderen komt. Maar is de urine rood en dik en boven leverkleurig dan betekent het de ziekte die van verrot bloed in de aderen komt.

Rode en dunne urine betekent dat rode water. Rode urine boven leverkleurig of verrot betekent dat de zieke verkouden is of ziekte aan de longen heeft.

Rode en dikke urine van hem die in de ziekte liggen en daarna begint te verdunnen, bleek en helder wordt dat betekent dat ze zijn genezen.

Rode urine en weinig en dik betekent de dood in diegene die het water laden of die waanzin hebben of die last hebben van koliek aan de longen of in de jicht of in de bloedzucht. In deze voorvermelde ziektes betekent rode urine weinig en vaak de dood

Urine die rood is als saffraan en helder en overal dun, maar boven wat meer dikker dan beneden betekent dubbele derdedaagse koorts. En ze betekent ook een soort ziekte. En betekent ook dat die zieke de lever verhit heeft en ongetemperd, ja, is het in de zomer. Maar is het in de winter [63] of herfst dan betekent het de onechte vierdedaagse. En dusdanige urine in diegene die galachtig zijn betekent derdedaagse. En in de flegmatieke en in de melancholische betekent het tweevoudige koorts.

Men moet ook de mens bezien of hij vet is of mager en ook het land daar hij in wandelt of het heet of koud is.

Rode urine en in de substantie de juiste maat dik en troebel betekent eenmalige derdedaagse.

Rode urine en boven verrot betekent de ziekte die geheel te bed liggen.

Maar is de urine helder en schemert rood betekent het de grote ziekte van de verbrande gal met dusdanige tekens. De zieke denkt dat er een nagel door zijn voorhoofd is geslagen en heeft ook grote dorst die hij met geen drank kan verslaan, hij kan ook slecht slapen of rusten. En bij hem is de tong altijd droog en zwart.

Rode urine als bloed en boven groen betekent dat die zieke een zweer heeft aan zijn ribben. Maar is de urine bruinrood als rode wijn in de dagelijkse koorts betekent het de dood. Maar zonder koorts is er geen vrees.

Dusdanige urine in vrouwen betekent dat haar zaken (menstruatie) komen zullen. En in de man betekent het dat hij teveel heeft gesprongen of dat hij teveel heeft gespeeld met vrouwen.

Rode urine en dun in een kind betekent de ziekte.

Rode urine en dun die lang duurt betekent dat de lever verhit is of de vierdedaagse. Rode urine betekent ook alledaagse koorts van andere soorten zoals van zachte fluimen.

Rode urine en dik en boven vaal in het begin van een ziekte betekent de ziekte met koorts. En als men lang ziek is geweest dan betekent dat het rode water.

Urine die rood is als een vuurvlam en rubicundus heet is nog meer rood. Dusdanige urine betekent dubbele derdedaagse koorts en de lever verhit. Rubicundus urine dik betekent een ziekte van bloed.

Urine rood en gedaan als verrot bloed of zwarte wijn is uitermate kwaad in de ziekte want het betekent de dood. En zonder ziekte betekent het dat de lever en de [64] nieren zeer verhit zijn. Maar is deze urine boven geel of met geel schuim dan betekent het de geelzucht.

Dusdanige urine in gezonde lieden betekent dat er een ader bij hem van binnen is gebroken. En dusdanige urine in vrouwen betekent dat menstruatie in hen vloeit of ziekte in de lendenen.

Groene urine als sap van kolen betekent de ziekte of de dood en dan moet er weinig urine wezen.

Maar veel groene urine die slecht ruikt betekent dat er bij de zieke een zweer gebroken is bij de lever.

Groene urine op de dag van de beterschap van een zieke en heeft de zieke zweren aan het hoofd dat betekent dat hij genezen zal. Groene urine betekent grote kramp.

Veel urine in alle mensen betekent vaste loop en bloedzucht.

Lividus color, dat is loodachtige kleur alsof het verrot of leverkleurig is, deze urine is soms leverkleurig en sommige zijn overal leverkleurig.

De urine die boven leverkleurig is betekent een soort sterke ziekte die van verrot bloed komt als het beneden dik en rood is. En het kan ook de vallende ziekte betekenen. En ook dat de mens een rib van binnen gebroken heeft. En het betekent dat men dat water laad. En dat de mens met pijn zijn urine maakt. Een andere ziekte die zich openbaren moet. En betekent ook de loop. En ziekte binnen aan de ribben en aan de longen. En betekent ook dat die mens vergiftigd is en dat de natuurlijke hitte er uit is gegaan in de mens.

Maar die urine die weinig leverkleurig is betekent de dood. En betekent ook dat de mens ziek is omtrent het hart en de borst.

Dit mag alles betekenen waar de urine boven leverkleurig is, dat is alsof ze verrot is. En het betekent reuma in het hoofd, is het dat die mens anders gezond is, dus welke kleur dat ze beneden hebben zodat ze boven leverkleurig is. En betekent ook ziekte in de baarmoeder, maar is de urine overal leverkleurig betekent het verrotheid van de vochtvermengingen.

En al deze ziektes die ik u hier genoemd heb betekenen gele urine of verrotte kleur van urine.

[65] Zwarte kleur in urine betekent in diegene die de vierdedaagse heeft dat die koorts van hem gaat en afneemt. Zwarte urine en weinig betekent de dood.

Zwarte urine als lood betekent verbrande koudheid, ja was het er voor leverkleurig als lood.

Zwarte urine betekent ook dat het bloed in de mens verbrand is, ja was de urine te voren groen.

Zwarte urine die weinig is en stinkt betekent zweren en ziekte in de blaas en ook in de nieren.

Zwarte urine beneden in het urinaal van de vrouwen betekent veel bloed in de baarmoeder en dat ze gepurgeerd wil worden.

Zwarte urine en vet en weinig en die stinkt betekent de dood in diegene die in de ziekte ligt.

Urine die een zwart wolkje boven in een ziekte heeft en zweert bij de ziekendan zijn hoofd betekent het dat hij beter zal worden met bloedende neus, ja heeft hij er andere goede tekens mee dan verbetert hij ten leven. Maar heeft hij kwade tekens dan bekeert hij ter dood.

Goede tekens in ziektes zoals goed rusten etc. vind u voor in de witte urine die melkachtig is als wei.

[66] Omdat de urine veelvormig in de kleuren is en de dokters vaak bedrogen worden omdat de urine niet het verschil toont tussen de ziektes, daarom leert Hippocrates ons van de contenten, dat is van al die dingen die men in de urine zien kan wat nochtans geen urine is. Want deze bestanddelen maken de dokters goed om van de waarheid van de urine te spreken en het echte vonnis er vanaf geven. En hij noemt in korte woorden alle dingen die men in de urine opmerken kan en waar zijn.

En eerst leert hij van de ring, dat is van de cirkel, van schuim, van korrels, van wolken of van nevel, van schuim, van bloed, van vetheiden, van humoren, van etter, van zand of van niergruis, van haren, van schellen, van crinoydes, van as, van sperma, van stof en van ypostasis.

Elk woord dat ik nu heb genoemd zal ik apart ontbinden en u zeggen wat ze betekenen en eerst spreken van de cirkels die men boven de urine ziet.

Is de cirkel dik en waterachtig, dat betekent dat die mens ziek is achter in het hoofd, dat is in de achterste celletjes van de hersens, van het persen van koude fluimen want achterin het hoofd schuilen de fluimen. Maar is die ring dik en rood als rood purper betekent dat hij ziek is in het voorhoofd en dat komt van overtollig bloed [want voorin het voorhoofd schuilt het bloed. B2] En dan is het nodig dat hij de hoofdader laat.

Maar is die ring helder en rood en dun dat betekent dat hij ziek is aan de rechterkant van het hoofd van een humor dat gal heet dat heerst in de rechter zijde.

Maar is die ring bleek en dun betekent het dat die mens ziek is in de linkerkant van het hoofd van een humor dat melancholie heet die in de linkerzijde van de hersens heerst. Dusdanige zieken hebben vrees en kunnen slecht slapen.

De ring boven de urine die gekleurd is als lood betekent de vallende ziekte en grote pijn in de hersens. En betekent bedroefdheid van de geest.

Die groene [67] ring betekent verbranding van de humoren in de zucht. En men mag ook bang zijn dat er waanzin van komen mag. Een groene cirkel in waanzin betekent de dood.

Die gele |25va| ring betekent zieke hersens en lege en zieke memorie. Als in de ring korreltjes liggen betekent het een euvel in het hoofd.

Die dikke omring boven betekent hoofdpijn en heeft de urine een grote ring en schuimt overal wat betekent het een hoofdziekte en de borst krank. Is die ring eenmaal gerimpeld betekent het dat het hoofd of en toe ziek is.

Ampullen dat is schuim die men boven de ring ziet zwemmen of aan de cirkel kleven. Van dit soort schuim zijn er 2 vormen van. Het ene schuim groeit als men de urine met grote hoeveelheid in het urinaal giet en deze vergaat van zichzelf en van deze ampullen of schuim spreekt die dokter niet en men let niet op deze.

Maar ander schuim is er die altijd aan de cirkel kleven en niet vergaan en die taai zijn, dit schuim betekent verrotting van de materiën en lange ziekte. En betekent ook dat die mens verstopt is omtrent de blaas zodat hij met pijn zijn water maakt. En betekent ook ziekte of koudheid van de lendenen en dat de materie van de ziekte rode etter is. En lang te liggen in de ziekte daar de mens in gegrepen is. En betekent ook ziekte van het hoofd met grote winderigheid.

Schuim dan in urine die lang duren betekenen trage ziekte en ingewandspijn en slechte hersens.

De korrels of de granen die boven de ring drijven betekenen altijd reuma of gebrek in het hoofd van zwakke en van murwe hersens. Maar dit is het verschil [68] tussen het schuim en de korrels. Het schuim is taai en hangt tezamen en de korrels liggen hier en daar gescheiden op de ring. Maar als de korrels in de omring blijven betekent het dat euvel in het hoofd. En als de korrels in het midden van de urine zijn betekent het reuma die naar de borst gezonken is.

Als de reuma van het hoofd naar beneden in de leden glijdt dan betekent het vele ziektes. En deze reuma is een soort van snotvloed die uit het hoofd komt (verkoudheid) en vooral uit de hersens en zinkt en druppelt naar beneden, ja soms tot de lendenen toe en vermeerderd de mens zijn ziekte daar hij het aller zwakste is.

Is het dat de reuma uit de neusgaten vliedt |betekent het een snotneus en dan noemt men het in Latijn coriza. En vliedt de materie van binnen naar de ogen dan worden de ogen donker en bedrukt en dan noemt men het optalma in Latijn. En komt dusdanige reuma naar de oren dan maakt het grote ruisen en tuiten en pijn in de oren en soms maakt het de mens ook doof. En komt het in de keel dan laat het de huig zwellen en opzwellen in de keel. En komt het in de mond en tot de tong gevloeid dan maakt het puistjes binnen de mond en zweren en soms komt er tandpijn van en verrot tandvlees. En komt het in de pijpen die tot de longen gaan dan maakt het de mens ziek aan de longen en krijgt men hoest en ziekte en andere borsteuvel en men noemt het astma en disme. En komt het tot de darmen gevloeid dan wordt het dat buikeuvel of loop en bloedzucht en dat van hem gaat dat is meestal met schuim gemengd. En komt het tot de maag dan heft de maag zich op en laat de mens zijn spijs niet verteren.

In al deze ziektes is de ring boven met korrels bezet omtrent de kant. En [69] houden de korrels of de granen zich beneden betekent dat reuma die neergevallen is naar de bodem en betekent ongetemperde lever bij hitte.

Wolken of nevel die boven onder de ring hangen en daarom er boven omdat ze licht zijn. Soms is die wolk groot en soms klein, dusdanige wolken of nevel betekenen altijd ongetemperdheid en ziekte van de geestelijke leden zoals het hart, de longen en de borst. En deze wolken worden gemaakt als de natuur in de materie van de ziekte doordringt. En omdat dan die materie licht is en dat ze geen leven in zich heeft dan wordt dit leven boven donkere lucht. En wordt de urine rood beneden betekent het dat de lever verhit is en dan zijn de wolken geel.

En weet dat men met korte woorden zeggen mag van deze urine dat deze mens ziek is omtrent het hart en de borst en omtrent de longen.

Schuim die men boven de urine ziet kleven aan de ring zonder ampullen omdat ze grof en hol zijn worden ampullen genoemd. En korrels is klein schuim die soms gescheiden liggen op de ring van de urine, maar klein en subtiel.

Maar het zijn andere soorten van schuim waar we nu van spreken willen. En deze is soms wit en bleek, soms geel, soms groen en soms zwart.

Eenkleurige vele en bleke schuim betekent [70] grote wind van binnen.

Is het schuim geel betekent het de echte geelzucht van de lever, verdroging en van grote opwellingen van hitte en dan is de urine rood. Is het schuim groen betekent het de groene ziekte. Is dat schuim zwart betekent het de zwarte ziekte, want de geelzucht is er van 3 soorten.

Schuim wit en subtiel betekent hoofdpijn.

Bloed ziet men soms in urine vloeien en betekent 3 soorten van ziektes.

De ene is ziekte van de lever en dan is het helder, puur en rood en dan voelt die mens grote ziekte aan de rechterzijde.

De andere is ziekte in de lendenen en dan is dit bloed ook puur en komt van de nieren en dan voelt men pijn in de lendenen.

De derde is ziekte in de blaas en dan is het bloed donker en klonterachtig en ruikt kwalijk en zinkt gelijk naar de bodem, hier moet men de urine vaak voor de neus houden om de waarheid te ontdekken. En dan voelt men grote zeerheid in de blaas. En als de zieke zijn urine maak dan voelt hij vooraan zijn lid steken of aan zijn lendenen.

Of het gebeurt dat bij de zieke een ader is gebroken die men kilis vena noemt en die komt van de laatste rugwervel. En als deze ader breekt van springen of van zware last te dragen dan komt er bloed met de urine uitgeschoten en dit bloed is helder en de zieke voelt grote pijn beneden in de laagste ribben in de zijden.

Hippocrates zegt dat diegene die bloed pissen zonder grote pijn en zonder ziekte dat het betekent dat bij deze enig adertje in de lenden gebroken zijn. [71] Is de urine vet en gedaan als olie en soms veel en soms weinig betekent het dat die zieke verzwakt wordt en dat hem het lijf afgaat, ja heeft hij koorts. Maar dusdanige urine zonder koorts betekent ziekte beneden de navel. En naar dat de urine zeer vet is dan is dan die mens zeer ziek.

En deze vette urine betekent een soort koorts die men ethike noemt. Is dusdanige urine zonder koorts betekent dat de mens niet zo erg verzwakt.

Vetheid in urine als olie in de ziekte betekent dat de mens zijn hele lijf smelt en verteert en tenslotte de dood. En zonder ziekte betekent het dat het vet smelt van de lendenen.

Vochtvermening die men in de urine ziet zwemmen en ruw zijn, deze vochtvermening purgeren zich met de urine als de mens zijn urine maakt. Hierin kan men 3 dingen opmerken, want als men de urine omroert in het urinaal en daarna wat laat staan dan blijft die vochtvermening boven in die urine hangen: of in het midden of beneden op de bodem.

Blijven dusdanige vochtvermening boven hangen betekent het ziekte van de borst, hart, longen of de geestelijke leden boven of korte adem of artetike, dat is een soort jicht. Ja, is het dat de oplossingen klein worden als stof en ze zich overal uitstrooien in de urine betekent het ook dat de vochtvermening ruw zijn. En dit moet men goed opmerken als men de urine met de hand omroert.

En blijven die vochtvermening of dat stof in het midden hangen dan betekent het de ziekte van de maag van vervulling of van overtollige verrotte vochtvermening. En hij heeft heffing van de buik en rommeling in de darmen.

En blijven die vochtvermening of dat stof in het laagste hangen, dat is dat het naar beneden zinkt naar de bodem, dat betekent dat die mens ziek is beneden de navel en ziekte in de lendenen of in de knieën of ziekte [72] in de blaas en dat men met pijn urine maakt. Deze vochtvermening die naar de bodem zinkt betekenen al deze ziektes of een van deze ziektes.

En is het dat die oplossingen die men in de bodem ziet vet zijn of als olie betekent het dat de mens binnen verrotte vochtvermening heeft. En stinken die vochtvermening dat noemt men dat etter. Want als men vochtvermening in de urine ziet zwemmen die rood zijn dan mag men 3 dingen opmerken zoals vochtvermening, vetheid en ypostasis.

Etter ziet men vaak in urine zweven en betekent dat de blaas zweert en ziekte binnen heeft. Of ziekte of zweren in de nieren en dan voelt men pijn in de lendenen. En in beide deze ziektes stinkt de urine of ruikt zeer sterk. Soms betekent het ziekte in de lever en dan voelt men pijn in de zijden. En aldus kan men weten waar hij ziek is.

Zand of kleine steentjes of gruis die men vindt in de urine en op de bodem liggen als de urine wat gestaan heeft, deze zijn er in 2 soorten, soms rood en soms wit.

Is het rood en week betekent dat ze uit de lendenen komen want de lendenen zijn rood van binnen en murw en nemen hun kleur en vorm aan naar het ding waar ze van komen en dan heeft men pijn in de lendenen.

Is het gruis wit dan komt het uit de blaas en daar groeit het witte gruis en de witte stenen en betekent dat men de steen laadt of zand in de blaas.

Maar dat zwarte zand is allerslechtst want het groeit van de melancholie. Die witte groeien van de fluimen en de rode komen van het bloed van de nieren.

Ge zal weten dat de vrouwen altijd in de lendenen laden en nimmer in de blaas.

Ge zal ook merken dat wanneer de mens eerst veel gruis maakt en daarna geleidelijk aan minder dat betekent dat bij hem de steen vermindert en weggaat. Maar maakt hij alle dagen steeds meer steentjes of zand en houdt het daarna op dan betekent het dat de steen vast gelegd is. [73]

Haren die klein en lang zijn als ander haar ziet men vaak in urine zweven en zijn een soort oplossingen die men met urine maakt die van het vlees van binnen komen als van beneden de navel. En soms uit de lendenen van droge vochtvermening en deze haren kan men gemakkelijk met de vinger breken en het zijn vette haren. En betekenen ziekte in de lendenen zonder koorts, maar met koorts of met ziekte betekent het dat hem kracht en lijf afgaat. Want vaak hebben die in de koorts liggen dusdanige haren in hun urine of die in de ziekte liggen.

Schellen of zemelen die breed zijn en gevormd zijn als stukjes van de huid van de tarwe. Deze betekenen dat de zieke zijn lijf afgaat is het dat hij koorts heeft die men ethike noemt of de ziekte en daarvan komt de dood.

En deze schellen of dit gruis zonder koorts betekent ziekte in de blaas of kwade lendenen, want de blaas is binnen ruig en dan stinkt de urine.

Deze oplossingen komen van de leden binnen en purgeren zich met de urine en betekenen dat ze van alle leden komen of van de blaas alleen.

Hippocrates zegt; Die schellen pissen en slecht ruiken die hebben zweren in de blaas’.

Zemelen zijn een soort oplossingen en zijn gelijk zemelen van tarwe en komen van de leden gescheiden vanwege de hitte en zijn wit omdat die leden wit zijn waar ze van komen. En betekenen ook dat hem het hele lijf afgaat of ziekte in de blaas.

Crynoides dat zijn stukjes en zijn groter dan schellen of dan zemelen. Of het zijn een soort grote oplossingen, dat zijn scheidingen omdat ze van de leden scheiden en maken de mens zeer zwak en hem ontgaat zijn kracht. En betekent grotere koorts van ethike. En deze crinoydes komen niet van de blaas.

Dusdanige crinoydes die rood of zwart in de ziekte zijn betekenen erg kwaad.

Hippocrates zegt in de laatste kapittels welke zieke [74] koorts heeft en crinoydes in zijn urine maakt lange ziekte betekent.

En weet dat die crinoydes langer en breder zijn dan zemelen van tarwe en een soort van tering betekenen.

As of stof in urine betekent jicht in mannen en in vrouwen.

En hangt dat stof beneden op de bodem van het urinaal betekent het dat de jicht beneden is in de leden. En blijft het in het midden hangen betekent het dat de mens in het midden jicht heeft. Maar blijft het boven hangen betekent het over alle leden van het lichaam.

Maar dusdanige stof die wit is in vrouwen betekent ook dat ze een kind dragen. Maar is het dat ze geen kind dragen en men nochtans dusdanige stof ziet in het urinaal dan betekent het jicht of ze heeft een lange kwaal.

En weet als de oplossingen beneden op de bodem van het glas in de vrouwenurine liggen en dan tezamen houdt betekent het dat die vrouw een kind draagt. En is het stof rond en rood betekent het dat ze een zoon draagt. En zijn ze wit betekent het een dochter.

Maar draagt ze een kind dan groeien haar borsten en ze heeft geen menstruatie en ze is van vele kleuren in het aanzicht en begeert vele dingen te eten en ze walgt vaak. En heeft ze deze tekens niet dan heeft ze een lange kwaal.

Als een zijn aanschijn ziet in vrouwenurine als in een spiegel betekent het ook dat |ze een kind draagt. En dit is ook een echt teken dat ze een kind heeft ontvangen als man en vrouw tezamen liggen en ze beide droog blijven.

En weet is het dat men dusdanige beelden ziet van buiten in de urine in de ziekte betekent het de dood en in andere koortsen lange ziekte.

Hierbij worden de dokters vaak in de urine met het stof bedrogen:

As in de urine die zinkt betekent dat de laagste leden ziek zijn zoals testikels, matrix, vulva.

Stof als zand in urine betekent [75] aambeien in het fundament. En betekent ook heffing van de milt dat men de kook van de derdedaagse noemt.

Sperma of zaad dat van mannen of van vrouwen gaat als men het in de urine vlieden of zweven ziet betekent begeerte van vrouwen of dat bij hem de ballen vol zijn van sperma of dat hij in die nacht met vrouwen geweest is of dat het hem slapende gebeurt is in dromen of dat men teveel met vrouwen geweest heeft.

Ypostasis, dat is alles dat in urine zit als het lang staat en deze ypostasis komt uit alle leden. En zo er minder is zo het beter is. En is het wit dan is het goed en is het roder dan is het erger en is het zwart dan is het allerslechtst.

Ypostasis minder dan rood is erger dan rood, nochtans is het dichter naar het witte gekleurd, maar het is waterachtig en bloedachtig en ruw.

Blauwe ypostasis betekent kwaad want het betekent het doden van de natuur.

Groene ypostasis of zwart is het allerslechtste want het betekent verbranding en de dood.

Ypostasis en ruwe vochtvermening en etter zijn gelijk in de urine. Maar als men de urine roert scheidt het dan in vette stukken dan betekent het etter. En dan ruikt de urine kwalijk. En scheidt in klein stof dan zijn het ruwe vochtvermening. Maar scheidt het in kleine stukken zonder rook als effene dan betekent het ypostasis.

Rouwe vochtvermening boven in de urine betekent bedrukte borst en dyafragma zoals astma en disme.

Rouwe vochtvermening in het midden van de urine betekent kwade maag en krampen in de buik.

Rouwe vochtvermening in de grond betekenen kwade lendenen of tenasmone voedendede leden.

Ypostasis is zelden in urine van gezonde lieden. Goede ypostasis moet 4 dingen hebben, het moet wit en effen wezen en in de grond en steeds.

Goede ypostasis na de ziekte betekent dat de natuur sterk wordt.

Als ypostasis wordt gescheiden en een deel hangt hoog dan betekent dat de vertering gekwetst is door teveel opblazen.

Rode ypostasis in een ziekte betekent dat ze er lang zal wezen, maar hij zal genezen want het is vriendelijk van naturen.

Als ypostasis es verstoven boven in de urine [76] dan heet het nevel en dat betekent onverteerbaarheid in de lever en opblazen.

Als ypostasis op de grond legt dan heet het sediment. Zwart sediment in de grond is erger dan nevel.

Rode ypostasis in de dagelijkse koorts betekent lange ziekte.

Hier kan u horen hoe ypostasis gegenereerd wordt van alle leden.

Ypostasis is een soort overtolligheid van 3 leden. De eerste is van de maag. De andere van de lever. De derde van alle leden.

In de maag komt alles dat men eet en drinkt en wordt daar gekookt en de maag verteert. Als dan de spijs en de drank op de hoop goed verteerd is dan trekt ze tot zich wat haar bevalt en dat op haar natuur lijkt en het ander brengt ze van haar naar beneden in een darm die er het allerdichtst bij ligt. En deze darm is zo wijd als de laagste poort van de maag en is 12 vingers lang. En nadat de mens groot is of kleine zo is die darm kort en lang. En deze darm ligt opgericht aan de rug en trekt zijn behoefte tot zich van de spijzen en het andere zendt het in een andere darm die het dichtst bij hem ligt en heet jeiunum en dan sluit het zoals het tevoren was.

En als de spijs in deze darm komt dan ontrekt het van de lever er alle vochtigheid en het sap van de spijzen net zoals dat de maag natheid tot zich trekt zo trekt de lever het sap en verteert en verkookt en maakt er bloed van en zendt het door de adertjes tot alle leden en behoudt nimmermeer dan ze nodig heeft. Uit dit bloed trekt elk lid dat hem bekomt en goed voor hem is en dat op zijn natuur lijkten zijn substanties.

En de gal trekt tot zich dat aller heetste en dat aller roodste en voedt zichzelf daarmee. En met de vetheid van wat ze tot zich trekt en dat haar overtollig blijft daarvan maakt ze gal.

De milt trekt tot zich de droogte en van het overtollige dat er bij haar overblijft |maakt ze melancholie.

De longen trekken tot zich het schuim en maken er fluimen van.

Het hart trekt tot [77] zich het allerheetste dat haar natuur krijgt en maakt er hitte van, want het hart is het fundament van de natuurlijke hitte. En dat wat bij het hart overblijft dat zendt het tot alle leden om mee te verbeteren.

En dat bij alle leden overtollig blijft dat pijnigen ze zich in om uit te brengen tot de ogen en dan gaan de ogen lopen. Of ze steken het uit de oren en dan maakt het oorsmeer. Of in de neus en dan maakt het snot. Of naar de mond en dat verhemelte en spuwt men uit. En dat noch overtollig blijft dat steekt natuur uit in de poriën van de huid. Want de mens is geheel vol zweetgaatjes die niemand kan zien en die heten pori in Latijn. En dan moet men die overtolligheid uitzweten of uitroken want die rook gaat uit de gaatjes waar de mens vol van is over zijn hele huid. En van die rook groeit het haar net zoals dat men zien kan aan een groene boom, de natuurlijke hitte die hij binnen heeft brengt de overtolligheid uit en maakt schors, haar en bladeren.

Echter dat van de lever over blijft zendt het naar alle leden en daarvan zo trekt ook van hem elk lid zijn behoefte en maakt aan vlees het vlees en aan het been de benen en in aders in de aderen. Net zoals dat de dauw en de regen in hout het hout maken en laten groeien en bloeien en dat bloeisel vallen en vrucht groeien. En rode vruchten maken ze rood en gele vruchten geel. En maken ook zoete dingen zoet en zure dingen zuur.

En zijn de drie geestelijke leden bekommert en ze niet uitspuwen mogen uit de mond of niet uitzweten of uitroken of met andere dingen dan keren de vochtvermening weer de hele zelfde weg terug die ze kwamen van de lever vandaan en dan zendt de lever het naar de blaas en maakt er urine van. En hiervan komt de ypostasis en dit zijn die overtollige vochtvermenging die men in de bodem van de urine of van het glas ziet liggen in die urine die zieke lieden maken.

En weet dat de gezonde lieden die overtolligheid met de urine lozen en met zweten en met [78] rook. En soms gebeurt het dat de overtolligheid tussen vel en vlees blijft.

Meester Hippocrates en meester Platearius en meester Isaac zeggen dat men alle ongemak moet kennen die van de mens door de urine te zien is en door de pols te tasten.

Explicit hic liber. sit scriptor a crimine liber. Amen.

Het zijn de 4 en voornaamste natuurlijke vochtvermening in de mens en dat zijn deze, sanguis (bloed), colera, (gal) fleuma en melancholia. Sanguis is heet en vochtig en de hitte maakt de urine rood en de vochtigheid maakt het dik. De volbloedige is van naturen mild en mint graag en ze zijn blij en lachen graag en ze zijn vleesachtig, dapper en goedertieren.

Die galachtige is heet en droog, de hitte maakt de urine rood en de droogte geel of helder. De galachtige zijn kwaad, listig en van scherpe geest, worden graag boos en zijn dapper en mager en ze zijn van rode kleur of van gele.

De flegmatieke is koud en vochtig, de koudheid maakt de urine bleek en de vochtigheid maakt het dik. De flegmatieke slapen graag en ze zijn traag van hun leden en hebben veel bol vlees en zijn van blonde kleur en zijn van zware en trage geest en rochelen veel.

De melancholische is koud en droog, de koudheid maakt de urine bleek als water en de droogte maakt het helder, Die melancholische zijn nijdig en bang en ze zijn gierig en droevig van naturen en ze zijn mager en vrekkig. En kunnen niet goed van het hunne geven dat ze dubbel weer willen terug ontvangen.

Nog wil ik u andere urinekleuren leren.

Urine die zich helder toont daar te juiste maat licht is en weer dik wordt tegen de zon betekent kwade lendenen.

Urine helder daar mist en nevel in valt betekent in korte dagen de dood. Urine helder en benevelt betekent de dood. Urine helder met een donkere ring betekent aankomende ziekte en verdroging.

Urine wit en bleek betekent wit water. Urine wit en na het [79] eten helder, betekent gezondheid. Urine wit en helder en wat troebel betekent verkoudheid in het lichaam. Urine wit betekent lange ziekte. Urine ‘s morgens wit en na het eten rood betekent gezond.

Urine bleek en onder troebel betekent verkoudheid van alle materiën en kwade maag en hoofdpijn.

Bleke en dunne urine die een vette vlek heeft dat in het glas drijft in het midden van vrouwenurine betekent witte vloed en zo die vlek groter is zo zieker ze zijn en zo ze het meer hebben. Urine die bleek blijft betekent wit water. Urine die van naturen bleek is betekent kwaad hoofd en melancholie.

Rode urine en onder dik met een bruine ring betekent kwade lever en zal rood water krijgen. Urine rood en helder betekent brandende koorts. Urine rood en overal dik met een donkere ring betekent grote ziekte in alle leden en snel de dood en dat hij zeer zweet overal op zijn lijf. Urine rood en behoudt zijn kleur, dat is vrees. Urine rood en dik met een waterachtige zwarte ring betekent kwade lever. Urine rood en dik met een donkere ring betekent een lange kwaal of de dood.

Urine rood betekent hete ziekte. Urine goudrood beneden met een waterachtige ring betekent kind dragen. Urine rood en dun met een waterachtige ring betekent kind dragen. Urine goudrood met rode striemen betekent natuurlijke ziekte. Urine rood en donker met geel schuim betekent geelzucht en band om het hart.

Zwarte urine met geel schuim betekent in 3 dagen de dood. Urine zwart en dik in het midden met schuim betekent kwaad. Urine pikzwart en boven geel betekent de dood in 3 dagen. Urine ‘s morgens zwart betekent kwaad.

Urine grijs in het vat en onder dik met een witte ring betekent niersteen. Urine grijs en onder dik met een witte ring betekent een soort van niergruis of van onreinheid.

Urine groen met schuim betekent steken en zweet overal. Urine groen betekent kwaad.

Urine die op en neer slaat net zoals het vet betekent dat die mens gepijnigd wordt van het hart.

Urine in de palm gehouden en werp het bellen op betekent het ten dode gedoemd en te sterven van die ziekte. Urine in effen maat betekent goed.

Urine uitermate dik betekent dat de longen verteren.

Urine groen betekent stekende ziekte. Urine met een donkere [80] rode ring betekent band om het hart en walging en kwaad hoofd.

De maagden urine zal licht en helder zijn.

De mannen urine zal zijn troebel als hij met vrouwen te doen heeft |gehad en zijn zaad zal in de grond van de urine liggen.

Als de vrouw in verwachting is zal haar urine voor een groot deel helder zijn en in de grond gedaan als effene.

Als de vrouw ziek is van menstruatie dan zal de urine bloedkleurig zijn.

Is de vrouwenurine troebel als die van de beesten betekent het ziekte in haar laagste leden.

De mens is gezond als zijn urine ‘s morgens wit is tot na het eten.

Urine die gevormd is als drabbig als de urine van een ezel heeft betekent ziekte van hoofd die gauw komt.

Urine die gevormd is op de zevende dag betekent dat de mens beter is. Is het de 4^de dag wit en de volgende dag rood betekent het genezen.

Urine die wit en vet is als diegene die van naturen vochtig is betekent dat de vierdedaagse koorts eraan komt.

Urine die bloederig is betekent dat de blaas gekwetst is van enige verrotting die er binnen is.

Urine die klein is met vleesachtig vet is alsof het ruw is betekent ziekte van de lendenen.

Urine die slecht ruikt betekent dat de blaas gekwetst is. Urine bloederig en mierachtig met kleine spikkeltjes bloed betekent koliek binnen het lichaam en vooral in de blaas. Urine die met druppels valt en daarboven als schuim zwemt betekent lange ziekte.

Urine waarboven een klein ringetje probeert te drijven betekent lange ziekte.

Urine van vrouwen die in het urinaal helder blijkt als zilver en de vrouw vaak spuwt en ze het eten niet lust betekent dat ze in verwachting is.

Urine van vrouwen die wit en zwart is en stinkt betekent grote smart in de lendenen en in de maag vol van ziektes van euvel en van koude.

Urine van vrouwen die boven schuimt van bloed en helder is als water betekent smart van hoofd en lust van slapen en van eten en betekent dat ze een gezwel van de maag hebben verloren. Urine van vrouwen die een kleur heeft als schuursel van ijzer en heeft ze de 4^de daagse koorts betekent het de dood in 3 dagen.

Urine van [81] vrouwen die gekleurd is als zwart lood en draagt ze een kind betekent het dat haar matrix te vuil is en ze stinkt in de urinaal. Urine van vrouwen die gezwollen is en die hoest heeft en loop en is de urine gekleurd als vlas betekent het dat de vrouw niet kan genezen. En hiermee is het ons nu genoeg van urine.

Deo gratias per Johannem de Altre.

Hitte en koude ontkleurt de urine.

Is het dat de mens hitte heeft binnen dan wordt de urine rood vanwege de hitte. Maar is het matig heet dan wordt de urine mooi geel en helder.

En heeft die mens het koud dan wordt de urine bleek en ontkleurt of wit.

En hierom. Rode urine en dik en wat vet betekent overtolligheid van bloed.

Rode urine en helder betekent overtollige gal.

Witte urine en dik en wat vet betekent overtolligheid van fluimen. Witte urine en dun betekent overtolligheid van melancholie.

De overtolligheid van bloed kan men nergens zo goed purgeren als met ader laten. Maar de andere 3 vochtvermening moet men purgeren met medicijnen die daartoe behoren.

En zijn de vochtvermeningen die op de bodem liggen wit en geheel, dat zijn goede tekens van gezondheid. En rode ypostasis in de dagelijkse koorts betekent lange ziekte. En hiermee is het ons nu genoeg van urine.

De urine heeft van naturen dat ze verdroogt en zuivert. En daarom is het goed tegen krabben en tegen ruigheid en de puisten ermee gewassen.

Urine door een kleed gezeefd en in de ogen gedaan zuivert de vlekken van de ogen.

Urine gedronken is goed diegene die een zweer aan de ribben hebben binnen. En het laat ook walgen.

TEKST Leringhe van orinen, Uroscopie

Auteur: Onbekend

Aard: Proza

BRON Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 15624-41

Datum: 1351

Omvang: 9350 woorden

Opm.: Handschrift van 148 bladen, 2 of 3 kolommen per bladzijde, 50 tot 53 regels per kolom. De Medicina van Jan Yperman bevindt zich op fol. 54r-73r; het hs. bevat verder o.a. nog de Natuurkunde van het geheelal (fol. 1-6r), de Leringhe van orinen (fol. 22r-28r), het Liber Magistri Avicenne (fol. 28v-45v), enkele teksten over de weerspiegeling van iemands innerlijk in zijn uiterlijke kenmerken (zie Fysionomie (proza)) (fol. 46r-48r), uittreksels uit Jacob van Maerlants Heimelijcheit der heimelijcheden en Der naturen bloeme (fol. 75v-77r), Der mannen ende vrouwen heimelijcheit (fol. 77v-85r), een tekst over handwaarzeggerij (zie Chiromantie (proza) (fol. 85r-88v), de Herbarijs (fol. 91r-107r) en Jan Ypermans Cyrurgie (fol. 108r-147v).

EDITIE J. Munk (ed.): Een Vlaamsche ‘Leringe van orinen’ uit de veertiende eeuw. Leiden, [1917], 50-81.

Status: Diplomatisch

MNW-nr: 693.3, 1485

Opm.: Munk gebruikte bij zijn editie in feite twee leringhen van orinen, beide voorkomend in dit handschrift (fol. 22r28r en fol. 48r-51v) en door hem resp. aangeduid met de siglen B1 en B2; B2 is echter naar alle waarschijnlijkheid een (op zichzelf staand) uittreksel van B1; Munk neemt daarom van B2 alleen de door hem van belang geachte varianten in voetnoot bij B1 op (een enkele keer ook tussen vierkante haken in de tekst van B1 zelf); alleen het slot van B2 (fol. 51vb), dat niet in B1 terug te vinden is, neemt hij integraal aan het eind van zijn editie op; tussen vierkante haken is incidenteel ook de lezing te vinden van de tekst in hs. Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms. néerl. 54 (sigle P), dat een sterk met B2 verwante tekst bevat.

In de Leringhe van orinen komt veelvuldig de afkorting .b. voor, door Munk steeds vervangen door bet.; de originele afkorting .b. is hier echter opnieuw ingevoerd, omdat de editeur met bet. 1. suggereert dat de afkorting vervolledigd moet worden tot een vorm van het werkwoord betekenen, en 2. tegelijkertijd een vervollediging tot bediet, dat voluit eveneens in de tekst voorkomt, uitsluit.

BRONNEN Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 15624-41

Vrij gemakkelijke tekst, ik hoop die iemand het kan gebruiken en zo snel tot zijn zaken kan komen. Neerlandici bekommeren zich niet om de tekst, die kennen ze blijkbaar. Wel schrijven ze vaak onbegrijpelijke boeken over het hoe en wat van de schrijver, hoe het tot stand is gekomen etc. Ik hoop met deze vertaling dat gat te vullen zodat het voor iedereen toegankelijk is.

Nico Koomen.