Van Sente Brandaen

1| 1 9 9 ra| VAN SENTE BRANDANE.

Nu verneemt, hoe over lanc

Een heere was in Yerlant,

Die sach menich Gods teekijn.

Wildi dies gheloovende zijn,

5 So hoort wonder, ghi heeren!

Die Heleghe Gheest moet mi leeren,

Die welke der ezelinnen

Wijlen dede sprekens beghinnen,

Daer up dat reet Balaam,

10 Dat was een heydin man,

Dat so meinschelike sprac,

Daer sij den inghel Gods sach

Commen in haer ghemoet:

Den wech hi haer wederstoet

15 Met eenen zwerde vierijn;

Si vloo van den inghel fijn

Ende dede haren heere cont.

Dese moete ontsluten minen mont:

Die ghene die haer gaf de macht,

20 Datsi wert redene acht.

Een helich man was sonder waen,

Gheheeten so was hi Brandaen,

Abdt was hi ende regement

Van III^m moonken of daer omtrent,

25 Gheboren hute Yberne,

Gode diendi wel gherne.

Dese vant, int ondersoucken,

Bescreven in houden boucken

Van vele teekenen ons Heeren;

302 Hoort! hier moghedi leeren

Van den goeden Gods wijse,

Hoe dat twee paradijse

Boven der eerden waren;

Doe las hi voort te waren

35 Van vele wonders, datmer in vant

Ende menich groot eylant;

Ooc las de wijse heere,

Hoe dat eene weerelt weere

Hier onder dese eerde

40 |179 rb| Ende alst hier dach werde,

Dat daer dan nacht zye.

Hi las dat hemele waren drie;

Van visschen hi ghescreven vant,

Hoe dat een wout ende een lant

45 Ghewassen stont up zine zwaerde:

Dat wederseidi aerde,

Om datso onghelovich was.

Ooc las hi, hoe dat Judas

Gheniette Gods ontfaermichede

50 Ende hi ghenade hadde mede

Alle sondaghes nachte.

Hi en wilde no hi en mochte

Dies emmer niet gheloven,

Hi en saecht met zinen oghen.

55 Van toorne verberrendi den bouc

Ende gaf den scrivere eenen vlouc;

Dat becochti zint wel diere;

Daer hi stont bi den viere,

Daer die bouc in bernende lach,

60 Die inghel Gods hem toe sprac:

“O lieve vrient Brandaen,

Du heves evele mesdaen,

Dat over mids dinen toren

Die waerheit dus es verloren.

65 Nu laettene bernen daer inne:

Di wert noch wel in inne,

Wat waer ofte loghene es:

Di ontbiet Jhesus Kerst,

Dattu suls gaen varen

70 Up des zeewes baren

Al omme ende omme IX jaer;

Du sult bescauwen, wat es waer

Of wat loghene si mede.”

3 Dat wart hem grote pijnlichede.

75 Dus galt hi den bouc

Ende leet omme dien vlouc

Wel meneghen grooten noot

Ende voer daert God gheboot.

Doe Brandaen die heleghe man

80 Also te rechte vernam,

Wat hem God selve ontboot,

|179 va| Doe was sijn zorghe al te groot

Ende hi bat onsen Heere,

Dor zijnre moeder eere,

85 So wat hem gheviele,

Dat hi behilde zine siele,

Ende hi hem wilde bewaren

Ende tsiere ghenaden doen varen.

Doe ghinc Brandaen te hant

90 An des zewes kant

Ende dede eenen kiel tauwen,

Vaste ende ghetrauwen:

Die mast was vuerijn hout;

Dat zeil dede hi menichfout

95 Besnijden ende bewinden;

Den kyel dede hi binden

Met ysere arde staerke,

Na die houde aerke,

Die Noe wielen vrochte,

100 Doe hi die dylovie vruchte.

Den ancker maecte hi stalijn,

Daers hem van noode soude zijn,

Dat hi behilde dat lant.

Doe dedi al zijn ghewant

105 In den scepe draghen doe

Ende LXXX manne ghingher in doe:

Si waren daer in IX jaer.

Ooc dede hi, dat was waer,

Een cappelle, met wijsen zinne,

110 Wel werken daer inne

Ende daer in clocken ende helichdom,

Dies hi mochte houden rom.

Ooc voerde hi van Yberne

Pestier ende querne,

115 Smessen ende ander ghemac,

Als die legende mi vertrac;

Dit dedi al daer inne.

4 Dus voer hi wech met sinne.

Wel verghinct hem in den kiel,

120 Dat hem niet en mesviel.

Met hem nam hi twee capellane:

Van den eenen quam hem zint ane,

Dat hine om eenen roof verloos.

|179 vb| Dies wart hem God so vriendeloos.

125 So datten hem nam die viant

Omme eens breydels ghewant,

Dien hi nam sonder orlof.

Omme dat die duvele dien roof

Vant in sine ghewout,

130 Ay hoe zeere hi dat ontgout,

Dat hijt ye ghedochte!

Dies deden wel onsochte

Die duvele ter hellen viere,

Daer hijt becochte wel diere,

135 Tote dattene die heleghe man

Met zijnre beden weder ghewan.

Doe hi te scepe gaen began,

Vant hi thooft van eenen doden man

Voor hem ligghende up tsant:

140 Die vloet dreeft an tlant.

Dat hooft was arde groot:

Nye en sach hi des ghenoot;

Dat voor hooft was hem breet

Wel vijf voete, God weet.

145 Doe bemaendijt wel diere

Bi Gode, vele sciere,

Dat hi hem dade verstaen,

Hoe zijn leven was ghedaen.

Thooft jeghen Brandane sprac

150 Ende seide: “al doet mi onghemac,

Ic wilt di segghen saen,

Hoe mijn leven was ghedaen:

Ic was een heydin man;

Om mijn ghewin quam ic daer an,

155 Dat ic arde dicwile woet

Over des zeewes vloet.

Ic was groot ende stranc

Ende ic was wel C voete lanc;

Dus woedic in die diepe zee

160 Ende dede den ghenen wee,

Die hier up die zee baren

5 Met scepen wilden varen:

Hem nam ic have ende goet.

Eens so wies zeere die vloet

165 Met eenen storme, die was stranc.

|180 ra| Al haddic ghesijn noch so lanc,

Ic en hadde niet vonden gront,

Daer ic teerst toter borst in stont.

Doe en conste ics niet ghenesen:

170 Dus moeste mijn sterfdach wesen,

Also van allen dinghen moet,

Sijn si quaet ofte goet,

Sonder die pine der hellen,

Daer die zielen in quellen,

175 Ende daer si sonder eenich hende

Dooghen wee ende allende,

Ende ooc dat paradijs,

Dat den saleghen es wijs,

Daer si hebben eewelike

180 Die bliscap arde rike.”

Doe sprac Sente Brandaen

Weder arde saen:

“Of ic Gode verbidden can,

Dat hi hu weder hus lives jan”,

185 Sprac Sente Brandaen,

“Soutstu doopzel willen ontfaen

Ende pinen om die Gods hulde?

Ic verghave di dine sculde.

So mach di werden wijs,

190 Dat eeweghe paradijs.”

Doe sprac die heydin man:

“Moestic weder sterven dan?”

“Ja ghi”, sprac Sente Brandaen,

“Dies en mochti niet ontgaen.”

195 Doe sprac die heydin man:

“Of ic mi doopte ende ic dan

Niet en conste wederstaen,

Ic en worde den viant onderdaen.

Hi pijnt hem nacht ende dach,

200 Hoe hi den meinsche bedrieghen mach.

Of hi mi maecte so lief

Den scat, dat ic ware een dief;

Ende ic dade al sulke werke,

Die onse sceppere verbiedet sterke,

205 Dan soudemen ter hellen

6 Mine ziele vele mee quellen,

Dan so nu ghequellet es;

180 rb| Dies bem ic wel ghewes;

Want die doopzel hebben ontfaen

210 Enter Gods wet af staen,

Also scriftuere leert hier,

Die ziele wert int helsche vier

Vele meer ghepinet al te fel,

Dan wi zijn, dat weet ic wel.

215 Want ons niemen en leert

No te zijnre wetten keert.

Dus vreesic, waert dat ic doopsel ontfinghe

Ende mijnre wet dan af ghinge,

Waert vrouch of spade,

220 Bi des viants quade rade,

Omme have ofte om goet,

Also menich meinsche doet,

Dat men mi dan ter hellen

Vele mee soude quellen,

225 Dan ic nu ghepijnt bin;

Want mine ghelike pijntmen min,

Dan die doopsel hebben ontfaen

Ende harer wet af zijn ghegaen.

Nochtan so vreesic mee die noot,

230 Die mi weder soude doen die doot,

Wanneer so weder tote mi quame,

Ende soe mi bename

Beede sitten ende staen

Ende loopen ende gaen

235 Ende heten ende drincken

Ende spreken ende ghedincken

Horen ende spreken,

Ende mine aderen souden breken,

Ende mine ziele soude varen

240 Weder ter aermer scaren.

Al ware al de weerelt dijn,

Ende soe ooc ware root ghuldijn,

Ende ghise mi mocht gheven

Ende daer toe met blischepen soude leven

245 Noch II^m der jaren,

Ic en naemse niet te waren,

Dies ghelooft, dor den noot;

So sterc es die pijne der doot.

Dies willic weder varen

250 7 |180 va| Te mijnre aermer scaren

In die deemsternesse.”

“So vare dan ghewesse,

Daert di God jonne, saen”,

Sprac de goede Sente Brandaen.

255 Dus voer die heydin man,

Aldaer hem God ghejan,

Ter stede daer God woude.

Sente Brandaen keerde houde

Te scepe om sinen noot,

260 Also hem God selve gheboot.

Doe si te scepe quamen

Ende orlof ghenamen

An vrienden ende maghen mede,

Gode bevalen sise ter stede.

265 Tseyl si an den mast keerden,

Also hem die winde leerden;

Haer riemers si hute stoten;

Met ghemake datsi vloten.

Ay, hoe scone dat tscip vloot!

270 Cort quamen si in groter noot,

Want een dier al te wonderlijc,

Eenen lind drake ghelijc,

Wilde verzwelghen haren kiel;

Hem was sine mule ende sijn giel

275 Menich ghelachte wijt.

No eer no na dier tijt

En quamen si in meerren noot.

Een wolke boven hem ontsloot;

Daer hute quam een dier wonderlijc

280 Vlieghende, eenen hert ghelijc;

Dat jaghede met ghemake

Den groten zee lind drake,

So datten al verdreef;

Datsi ne wisten waer hi bleef.

285 Doe hi dat hadde ghedaen,

Keerdi weder saen

In die wolken, danen hi quam.

Doe Sente Brandaen dat vernam,

Was hi blide ende vro

290 Ende danckets onsen Heere also.

Doe hi van den drake was verloost,

|180 vb| Te Gode meerderde sijn troost.

Doe voeresi met ghemake

8 Up des zeewes vlake.

VAN SINT BRANDAAN.

Nu verneem, hoe lang geleden

Een heer was in Ierland,

Die zag menig Gods teken.

Wil u dit geloven,

Zo hoor wonder, gij heren!

De Heilige Geest moet me leren,

Die welke de ezelin

Wijlen deed spreken beginnen,

Daarop dat reed Balaam, (psalm 51)

Dat was een heidense man,

Dat zo menselijk sprak,

Daar het de engel God zag

Komen in haar ontmoeting:

De weg hij haar weerstond

Met een zwaard vurig;

Ze vloog van de engel fijn

En deed haar heer kond.

Deze moet openen mijn mond:

Diegene die haar gaf de macht,

Dat ze werd pratend echt.

Een heilig man was ongetwijfeld,

Geheten zo was hij Brandaan,

Abt was hij en overste

Van 3000 monniken of daar omtrent,

Geboren uit Ierland,

God diende hij wel graag.

Deze vond, in het onderzoeken,

Beschreven in oude boeken

Van vele tekens onze Heer;

Hoort! hier mag ge leren

Van de goede Gods wijze,

Hoe dat twee paradijzen

Boven de aarde waren;

Toen las hij voort waarlijk

Van vele wonderen, dat men er in vond

En menig groot eiland;

Ook las de wijze heer,

Hoe dat er een wereld was

Hier onder deze aarde

En als het hier dag werd,

Dat het daar dan nacht is.

Hij las dat er hemels waren drie;

Van vissen hij geschreven vond,

Hoe dat een woud en een land

Gegroeid stond op zijn rug:

Dat weersprak hij hard,

Omdat het zo ongelovig was.

Ook las hij, hoe dat Judas

Genoot Gods ontferming

En hij genade had mede

Alle zondag nachten.

Hij wilde nog hij mocht

Dit immer niet geloven,

Tenzij hij het zag het met zijn ogen.

Van toorn verbrande hij het boek

En gaf de schrijver een vloek;

Dat bekocht hij sinds wel duur;

Daar hij stond bij het vuur,

Daar dat boek te branden lag,

De engel Gods hem toesprak:

“O lieve vriend Brandaan,

U heeft erg misdaan,

Dat vanwege uw toorn

De waarheid dus is verloren.

Nu laat het branden daarin:

U wordt nog wel bekend,

Wat waar of leugen is:

U ontbiedt Jezus Christus,

Dat u zal gaan varen

Op de zeebaren

Alom en om 9 jaar;

U zal aanschouwen, wat is waar

Of wat leugen is mede.”

Dat was hem grote pijnlijkheid.

Dus vergold hij het boek

En leed om die vloek

Wel menige grote nood

En voer daar God gebood.

Toen Brandaan die heilige man

Alzo terecht vernam,

Wat hem God zelf ontbood,

Toen was zijn zorg al te groot

En hij bad onze Heer,

Door zijn moeders eer,

Zo wat hem gebeurde,

Dat hij behield zijn ziel,

En hij hem wilde bewaren

En tot zijn genade laten varen.

Toen ging Brandaan gelijk

Aan de zeekant

En liet een schip bouwen,

Vast en getrouw:

De mast was vurenhout;

Dat zeil deed hij menigvuldig

Besnijden en omboorden;

De kiel deed hij binden

Met ijzer erg sterk,

Naar de houten ark,

Die Noach weleer wrocht,

Toen hij de zondvloed vreesde.

Het anker maakte hij van staal,

Daar het hem van node zou zijn,

Zodat hij behield dat land.

Toen liet hij al zijn behoefte

In het schip dragen toen

En 80 mannen gingen er in toen:

Ze waren daarin 9 jaar.

Ook deed hij, dat was waar,

Een kapel, met wijze zin,

Goed bewerken daarin

En daarin klokken en heiligdom, (relikwieën)

Dus hij mocht houden baat.

Ook voerde hij van Ierland

Baktrog en handmolen,

Smids messen en ander gemak,

Zoals de legende me vertelde;

Dit deed hij al daarin.

Dus voer hij weg met zin.

Goed verging het hem in het schip,

Zodat het hem niet miskwam.

Met hem nam hij twee kapelaans:

Van de ene kwam hem sinds aan,

Dat hij hem om een roof verloor.

Dus werd hem God zo vijandig.

Zodat hem nam de vijand

Om een teugel uitrusting,

Die hij nam zonder verlof.

Omdat de duivel die roof

Vond in zijn geweld,

Aai, hoe zeer hij dat ontgold,

Dat hij het ooit dacht!

Die deed wel hard

De duivel ter hel voeren,

Daar hij het bekocht wel duur,

Totdat hem die heilige man

Met zijn gebeden weer terugwon.

Toen hij te scheep gaan begon,

Vond hij het hoofd van een dode man

Voor hem liggen op het zand:

De vloed dreef het aan het land.

Dat hoofd was erg groot:

Niet zag hij zijn gelijke;

Dat voorhoofd was hem breed

Wel vijf voeten, God weet. (150cm)

Toen vernam hij het wel daar

Bij God, erg snel,

Dat hij hem deed verstaan,

Hoe zijn leven was gedaan.

Het hoofd tegen Brandaan sprak

En zei: “al doe je me ongemak,

Ik wil u zeggen gelijk,

Hoe mijn leven was gedaan:

Ik was een heidense man;

Om mijn gewin kwam ik daaraan,

Dat ik erg vaak ging

Over de zeevloed.

Ik was groot en sterk

En ik was wel 100 voeten lang;

Dus ging (woedde) ik in de diepe zee

En deed diegenen pijn,

Die hier op de zeebaren

Met schepen wilden varen:

Hen nam ik have en goed.

Eens zo groeide zeer de vloed

Met een storm, die was sterk.

Al had ik geweest noch zo lang,

Ik had niet gevonden grond,

Daar ik ten eerst tot de borst in stond.

Toen kon ik niet genezen:

Dus moest mijn sterfdag wezen,

Alzo van alle dingen moet,

Zijn ze kwaad of goed,

Uitgezonderd de pijn der hel,

Daar de zielen in kwellen,

En daar ze zonder enig einde

Gedogen pijn en ellende,

En ook dat paradijs,

Dat de zaligen is wijs,

Daar ze hebben eeuwig

De blijdschap erg rijk.”

Toen sprak Sint Brandaan

Weer erg gauw:

“Als ik God bidden kan,

Dat hij u weer heeft leven aan”,

Sprak Sint Brandaan,

“Zou u het doopsel willen ontvangen

En werken om de Gods hulde?

Ik vergeef u uw schuld.

Zo mag u worden wijs,

Dat eeuwige paradijs.”

Toen sprak die heidense man:

“Moet ik weer sterven dan?”

“Ja gij”, sprak Sint Brandaan,

“Dat mag ge niet ontgaan.

“Toen sprak de heidense man:

“Als ik me doopte en ik dan

Niet kon weerstaan

Ik wordt de vijand onderdaan.

Hij pijnigt hem nacht en dag,

Hoe hij de mens bedriegen mag.

Of hij me maakt zo lief

De schat, dat ik werd een dief;

En ik deed al zulke werken,

Die onze schepper verbiedt sterk,

Dan zou men ter helle

Mijn ziel veel mee kwellen,

Dan zo nu gekweld is;

Dus ben ik wel gewis;

Want die doopsel hebben ontvangen

En ter Gods wet afstaan,

Alzo de schrift leert hier,

De ziel wordt in het helse vuur

Veel meer gepijnigd al te fel,

Dan wij zijn, dat weet ik wel.

Want ons niemand leert

Nog tot zijn wetten keert.

Dus vrees ik, was het dat ik doopsel ontving

En van mijn wet dan afging,

Was het vroeg of laat,

Bij de vijand’ s kwade raad,

Om have of om goed,

Alzo menig mens doet,

Dat men mij dan ter hellen

Veel meer zou kwellen,

Dan ik nu gepijnigd ben;

Want mijn gelijke pijnigt men minder,

Dan die doopsel hebben ontvangen

En van hun wet af zijn gegaan.

Nochtans zo vrees ik meer de nood,

Die me weer zou doen de dood,

Wanneer het zo weer tot me kwam,

En zo me benam

Beide zitten en staan

En lopen en gaan

En eten en drinken

En spreken en denken

Horen en spreken,

En mijn aderen zouden breken,

En mijn ziel zou varen

Weer tot de arme scharen.

Al was de hele wereld van u,

En zo ook was rood goud,

En ge ze me mocht geven

En daartoe met blijdschap zou leven

Noch 2000 jaren,

Ik nam ze niet waarlijk,

Dus geloof het, door de nood;

Zo sterk is de pijn van de dood.

Dus wil ik weer varen

Tot mijn arme scharen

In de duisternis.”

“Zo vaar dan gewis,

Daar God het u gunt, gelijk”,

Sprak de goede Sint Brandaan.

Dus voer die heidense man,

Aldaar hem God gunde,

Ter plaatse daar God wou.

Sint Brandaan keerde gauw

Ter scheep om zijn nood,

Alzo hem God zelf gebood.

Toen ze te scheep kwamen

En verlof namen

Aan vrienden en verwanten mede,

God ze aanbevalen ter plaatse.

Het zeil ze aan de mast keerden,

Alzo hen de wind leerde;

Hun riemen ze uit stoten;

Met gemak dat ze dreven.

Aai, hoe schoon dat het schip dreef!

Gauw kwamen ze in grote nood,

Want een dier al te wonderlijk,

Een lintworm of draak gelijk,

Wilde verzwelgen hun kiel;

Hem was zijn muil en zijn bek

Menig vadem wijd.

Nog eerder nog na die tijd

Kwamen ze in meerdere nood.

Een wolk boven hem opende;

Daaruit kwam een dier wonderlijk

Vliegende, een hert gelijk;

Dat jaagde met gemak

De grote lintworm of draak,

Zodat het die geheel verdreef;

Dat ze niet wisten waar het bleef.

Toen het dat had gedaan,

Keerde het weer gelijk

In de wolken, vandaan hij kwam.

Toen Sint Brandaan dat vernam,

Was hij blijde en vrolijk

En dankte onze Heer alzo.

Toen hij van de draak was verlost,

Tot God vermeerderde zijn troost.

Toen voeren ze met gemak

Op de zeevlakte.

295 Doe versach Sente Brandaen

Eenen sconen werf staen:

Hi dochte den wijsen heere

Wel VI milen lanc of meere;

Die stont up den rugghe van eenen vissch[e];

300 Die bouc maect ons ghewisse,

Dat daer een soete water ant meere gaet:

Daer hadde die visch sinen haet

Ghenomen wel menich jaer,

So die bouc seit, over waer.

305 Daer up dien werf stont een wout.

Die Gods helden bout

Trocken haer scip in een havene

Ende ghinghen alle doe ave

Ghenen sconen werf scauwen;

310 Si ghinghen ooc hout houwen,

Omme te ziedene haer heten;

Die hongher liets hem niet vergheten.

Haren ketel si up hinghen;

Om hout datsi ghinghen,

315 Eenen drooghen boom si vonden;

Doe sine te houwene begonden,

Doe so scoot al dat eylant

Onder twater al te hant,

So dat die heleghe man

320 Te tijde cume sijn scip ghewan;

Met haesten si int scip [s]pronghen;

Den lof Gods datsi zonghen,

Dat hise bi der ghenaden zine

Verloost hadde van dier pine.

325 Die werf die ghinc al onder.

Dit was dat derde wonder,

Dat die heeren saghen.

Die wint die ghincse jaghen

Bi den zeyle vaste;

330 Doe leden si meneghe onraste

Ende menich onghemac.

Die heleghe abdt doe sprac:

“Dit mochte wel een visch zijn,

|181 ra| Die desen werf dus trac in;

335 Seker hi was wel hout,

Eer ghewies al dat hout

Up sinen rugghe braden.”

9 Gode si dicken baden

Met ghestaden moede

340 Dor sine grote goede,

Dat hise saen ghesande

Tote eenen ghestadeghen lande.

Toen zag Sint Brandaan

Een schone erf staan:

Het dacht de wijze heer

Wel 6 mijlen lang of meer;

Die stond op de rug van een vis;

Dat boek maakt ons zeker,

Dat daar een zoet water aan de zee gaat:

Daar had de vis zijn eten

Genomen wel menig jaar,

Zo het boek zegt, voor waar.

Daarop die erf stond een woud.

De Gods helden dapper

Trokken hun schip in een haven

En gingen er alle toen af

Die schone erf aanschouwen;

Ze gingen ook hout houwen,

Om te koken hun eten;

De honger liet hen niet vergeten.

Hun ketel ze ophingen;

Om hout dat ze gingen,

Een droge boom ze vonden;

Toen ze te houwen begonnen,

Toen zo schoot dat hele eiland

Onder water al gelijk,

Zodat de heilige man

Op tijd nauwelijks zijn schip gewon;

Met haast ze in het schip sprongen;

De lof Gods dat ze zongen,

Dat hij ze bij de genaden van hem

Verlost had van die pijn.

De erf die ging geheel onder.

Dit was dat derde wonder,

Dat de heren zagen.

De wind die ging ze jagen

Bij het zeil vast;

Toen leden ze menige onrust

En menig ongemak.

De heilige abt toen sprak:

“Dit mocht wel een vis zijn,

Die deze erf dus trok in;

Zeker hij was wel oud,

Eer groeide al dat hout

Op zijn rug houden.”

God zij vaak baden

Met gestadige moed

Door zijn grote goedheid,

Dat hij ze gelijk zond

Tot een gestadig land.

Doe si den vissche ontvaren

Ende wech zeylende waren,

345 Om te ziene meer wonder

Saghen si een eyselic commer

Up dwater voor hem gaen;

Het wilde haer scip vaen

Ende verderven mettien.

350 “Wij en dorvent niet ontsien”,

Sprac Sente Brandaen,

“Wij en hebben hem niet mesdaen;

Laet ons scip in Gods hant varen!

God sal ons van hem bewaren.”

355 Half waest visch ende half wijf;

Al ru so was hem dat lijf;

Dicken omme ghinct den kiel.

Sente Brandaen neder viel

Up sine bloote knien

360 Ende bat Gode om zijn ontflien;

Sine moonke baden alle gader;

Dus verbaden si Gode onsen vader,

Dat dat vreeselike wonder

Bezijden haren scepe ghinc onder,

365 Dat zijt hoorden borlen ende wallen

Dien langhen dach al met allen

In dier dieper zee gronde.

Toen ze de vis ontkomen

En weg zeilend waren,

Om te zien meer wonderen

Zagen ze een ijselijke belemmering

Op het water voor hen gaan;

Het wilde hun schip vangen

En verderven meteen.

“Wij durven het niet ontzien”,

Sprak Sint Brandaan,

“Wij hebben hem niets misdaan;

Laat ons schip in Gods hand varen!

God zal ons van hem bewaren.”

Half was het vis en half wijf;

Al ruw zo was hem dat lijf;

Vaak om ging het de kiel.

Sint Brandaan neer viel

Op zijn blote knieën

En bad God om zijn ontkomen;

Zijn monniken baden allemaal;

Dus baden ze God onze vader,

Dat dit vreselijke wonder

Bezijden hun schip ging onder,

Dat zij het hoorden borrelen en koken

Die lange dag geheel

In de diepe zeegrond.

Doe voeren si voort langhe stonde;

Doe quamen si zeylende an een eylant,

370 Daer Sente Brandaen vant

Eene pijne wonderlike;

Sielen als in meinschen ghelike

Ghinghen ende liepen daer up die zee;

Hem was leyder arde wee

375 Van couden ende van groter hitte.

|181 rb| “O wy! wat mach wesen ditte”,

Sprac die goede Sente Brandaen,

“Dat dus up die zee can gaen?”

Si spraken: “wij zijn aerme zielen;

380 Dus moeten wij hier gaen ende zwielen

Ende aldus eewelike leven;

10 Hadden wi om Gode ghegheven

Den aermen drincken water scone,

So waren wi van betren lone.

385 Wij waren drossaten ende scijncten;

Om dat wij dat heten ende drincken,

Dat ons onse heeren hieten gheven

Den aermen, doe wi hadden ons leven,

Ende dat wi dat onthilden den aermen,

390 So en wil God onser niet ontfaermen.

Van couden zijn wi in grooter noot

Ende van hitten in pijnen groot;

Van dorste lijden wj bitter wee:

Al es ons so na die zee,

395 Wij segghen hu te waren:

Wij en moghen in C jaren

Een dropel niet ghewinnen.

Helpt ons bi dijnre minnen,

Brandaen, wel lieve heere!

400 Bidt Gode voor ons zeere.”

Sente Brandaen alleene

Bat Gode met herten reene,

Dat hi hem lavenesse wilde senden.

Doe wart dien zielen in haerre allenden

405 Van Gode een drincken gheorlooft

Ende datsi metten watre haer hooft

Netten mochten metter hant.

Doe neghen si alle den zant,

Den heleghen Sente Brandane,

410 Die doe keerde van dane

Met weenenden hoghen

Ende screef dat Gods vertoghen.

Doe hiet Sente Brandaen

Sinen kiele wel ghedaen

415 Van dier steden wenden;

Die aerme zielen in hare allenden,

Die daer liepen up die zee,

|181 va| Riepen “wach ende wee!”

Doe de kiel danen vloot,

420 Want si bleven in groter noot.

Toen voeren ze voort lange stonde;

Toen kwamen ze zeilend aan een eiland,

Daar Sint Brandaan vond

Een foltering wonderlijk;

Zielen als in mensen gelijk

Gingen en liepen daar op de zee;

Hem was het leed erg pijnlijk

Van koude en van grote hitte.

“O wie! Wat mag wezen dit”,

Sprak de goede Sint Brandaan,

“Dat dus op de zee kan gaan?”

Ze spraken: “wij zijn arme zielen;

Dus moeten wij hier gaan en kwijnen

En aldus eeuwig leven;

Hadden we om God gegeven

De armen te drinken water schoon,

Zo waren we van betere loon.

Wij waren hof beambtes en schenkers;

Omdat wij dat eten en drinken,

Dat ons onze heren zeiden te geven

De armen, toen we hadden ons leven,

En dat we dat onthielden de armen,

Zo wil God ons niet ontfermen.

Van koude zijn we in grote nood

En van hitte in pijnen groot;

Van dorst lijden we bittere pijn:

Al is ons zo nabij de zee,

Wij zeggen u waarlijk:

Wij mogen in 100 jaren

Een druppel niet gewinnen.

Help ons bij uw minne,

Brandaan, wel lieve heer!

Bidt God voor ons zeer.”

Sint Brandaan alleen

Bad God met hart rein,

Dat hij hen lafenis wilde zenden.

Toen werden die zielen in hun ellende

Van God een drinken geoorloofd

En dat ze met het water hun hoofd

Natten mochten met de hand.

Toen negen ze alle in het zand,

De heilige Sint Brandaan

Die toen keerde vandaan

Met wenende ogen

En schreef dat God openbaarde.

Toen zei Sint Brandaan

Zijn kiel goed gedaan

Van die plaats wenden;

De arme zielen in hun ellende,

Die daar liepen op de zee,

Riepen “ach en wee!”

Toen de kiel vandaan dreef,

Want ze bleven in grote nood.

Doe voeren si met ghemake

Up die wilde zeewes vlake;

Doe horden si saen booten

Meneghen wint grooten;

425 Een storem hem an viel;

11 Die verdreef haren kiel

Noort waert an dat Lever meere,

Daer dat cleene Gods heere

Wel na verzeylt was in groter noot:

430 Si waerre wel na bleven doot.

Dit verzach Sente Brandaen:

Menich scip aldaer staen

Ende meneghen mast boom waghen,

Huter lever zee daer raghen:

435 Het dochte hem zijnde een wout.

Hoe dicke hem God sine doghet gout!

Daer sprac van Gods weghen ane

Eene stemme aldus Brandane:

“Vare oost waert metten baren,

440 Hier moghedi niet voorder varen;

Daer ligghen steene in die zee,

Die meneghen scepe doen wee;

Wat scepe met ysere bi hem quame,

Tote hem hijt trocke ende name

445 Ende het moeste daer al bliven.”

Doe begonstese een wint driven

Van daer int oost hende

Jeghen eene steenwende.

Doe sach Sente Brandaen

450 Eenen sconen monster staen;

Daer woonden moonken inne,

Die Gode dienden met zinne

Ende hadden ghedaen menich jaer.

Snachts so bleef sijn kiel daer

455 Onder dien hoghen steene.

Sente Brandaen alleene

Ghinc boven up dien hoghen berch;

Daer vant hi een eerlic werc

Van dien Gods kinden;

460 |181 vb| Niet en conste hi ondervinden,

Watse daer hadde bracht,

Sonder alleene die Gods cracht.

Haer leven was claer ende reene.

Sulke moonken hebben wi gheene!

465 Si riepen alle saen:

“Sijt willecome, heere, Brandaen!”

Deser rijcker Gods deghene

Diere en was maer zevene,

Hem quam daghelike hare spijse

470 12 Van den eerdschen paradijse:

Te middaghe brocht hem ghedraghen

Een duve ende een raven

Drie broode ende een half ende eenen visch

Up der goeder lieder disch;

475 Die visch quam al ghebraden.

Wel zeere si doe baden

Den heleghen Brandane

Den Gods onderdane,

Dat hi met hem wilde heten gaen.

480 Doe sprac Sente Brandaen

Harde wijselike:

“Mijn Heere God es so rijke

God van den paradijse,

Hi hadde mi mine spijse

485 Harde wel ghesent hare,

Wiste hi dat ics werdich ware.

Hoe gherne ic sine ghenaden doghe!

Ende dat es mine ghelove:

Hine wildes niet zenden

490 Mi aermen ende allenden,

Die hu bi ziere ghenaden versach

Ende tfierde broot ontwee brac,

Dat hu sijn bode hevet bracht.

Doe haddi mijns wel ghedacht

495 Met zijnre lijfneere God de vader.

Nu suldi alle gader

In sinen name heten

Ende sult ooc alle weten,

Dat ict late sonder nijt.

500 God voedt hu talre tijt

Up desen dorren steene;

|182 ra| Ic hebbe van Gode te leene

Van visschen, vruchten ende brode:

Alles, dies ic bem van noode,

505 Hebbic in minen kiele.

Over mine aerme ziele

Bidt Gode van hemelrike,

Dat hi haer gheve sijn rike.”

Dus so bat hi Gode;

510 Doe quam die hemelsche bode

Ende brochte hem sine spijse

Van den Gods pardijse.

Doe de heeren hadden gheten,

13 So laet ons die bouc weten,

515 Dat Brandaen die heleghe man

An die heeren orlof nam;

Entie heleghe Brandaen

Ghinc weder te scepe saen.

Toen voeren ze met gemak

Op de wilde zeevlakte;

Toen hoorden ze gelijk stoten

Menige wind groot;

Een storm hen aanviel;

Die verdreef hun kiel

Noordwaarts aan dat Leverzee,

Daar dat kleine Gods leger

Bijna verzeild was in grote nood:

Ze waren bijna gebleven dood.

Dit zag Sint Brandaan:

Menig schip aldaar staan

En menige scheepsmast waggelen,

Uit de Leverzee daar uitsteken:

Het dacht hem te zijn een woud.

Hoe vaak hem God zijn deugd vergold!

Daar sprak van Gods wege aan

Een stem aldus Brandaan:

“Vaar oostwaarts met de baren,

Hier mag je niet verder varen;

Daar liggen stenen in de zee,

Die menige schepen doen pijn;

Welke schepen met ijzer bij hem kwam,

Tot hem het trok en nam

En het moest daar geheel blijven.”

Toen begon er een wind te drijven

Vandaar in het oost eind

Tegen een steenrots.

Toen zag Sint Brandaan

Een mooi heiligdom staan;

Daar woonden monniken in,

Die God dienden met zin

En hadden gedaan menig jaar.

‘s Nachts zo bleef zijn kiel daar

Onder die hoge steen.

Sint Brandaan alleen

Ging boven op die hoge berg;

Daar vond hij een eerlijk werk

Van die Gods kinderen;

Niet kon hij ondervinden,

Wat het daar had gebracht,

Uitgezonderd alleen Gods kracht.

Hun leven was helder en rein.

Zulke monniken hebben we geen!

Ze riepen alle gelijk:

“Wees welkom, heer, Brandaan!”

Deze rijke God degen

Daar waren er maar zeven,

Hen kwam dagelijks hun spijs

Van het aardse paradijs:

Te middag bracht hen gedragen

Een duif en een raaf

Drie broden en een half en een vis

Op de goede lieden dis;

Die vis kwam geheel gebraden.

Wel zeer ze toen baden

De heilige Brandaan

De Gods onderdaan,

Dat hij met hen wilde eten gaan.

Toen sprak Sint Brandaan

Erg wijs:

“Mijn Heer God is zo rijk

God van het paradijs,

Hij had me mijn spijs

Erg goed gezonden hier,

Wist hij dat ik het waardig was.

Hoe graag ik zijn genade gedoog!

En dat is mijn geloof:

Hij wil het niet zenden

Mij arme en ellendige,

Die u bij zijn genade voorzag

En het vierde brood stuk brak,

Dat u zijn bode heeft gebracht.

Toen had u me wel bedacht

Met zijn voedsel God de vader.

Nu zal u alle maal

In zijn naam eten

En zal u ook allen weten,

Dat ik het laat zonder nijd.

God voedt u te alle tijd

Op deze dorre steen;

Ik heb van God te leen

Van vissen, vruchten en brood:

Alles, dus ik heb van node,

Heb ik in mijn kiel.

Over mijn arme ziel

Bidt God van hemelrijk,

Dat hij haar geeft zijn rijk.”

Dus zo bad hij God;

Toen kwam die hemelse bode

En bracht hem zijn spijs

Van Gods paradijs.

Toen de heren hadden gegeten,

Zo laat ons dat boek weten,

Dat Brandaan die heilige man

Aan de heren verlof nam;

En die heilige Brandaan

Ging weer te scheep gelijk.

Daar quam een zuut westen wint;

520 Die dreef hem, also hi kint,

Weder noort oost te dale

Up die wilde zee scale.

Daer leden si menich wee:

Doe vonden si in die zee

525 Eenen steen so hooghe,

Sinen consten niet verhooghen.

Up dien selven hoghen steene

So sat een man alleene,

Die ru was als een beere;

530 Hi en sach niet dan lucht ende meere;

Dat was een clusenare.

Hoe dat hi daer commen ware,

Vraechde hem Sente Brandaen;

“Ic bem den moonken onderdaen,”

535 Seide hi weder, “gheloves mi!

Daer du dese weke waers bi.

Ic hebbe gheseten alleene

Up dezen hooghen steene

Een jaer min dan C jare;

540 God heeft mi tote hare

Daghelics sine spijse ghegheven,

Bi sinen trooste moetic leven,

So dat God wel weet,

|182 rb| Dat ic sint anders niet ontbeet,

545 Van dat ic eerst hier quam,

Ende ic nye zint en vernam

Levenden meinsche nemmermeere

Dan hu, wel lieve heere.”

Doe vraechde hem Sente Brandaen,

550 Hoe sijn leven was ghedaen,

Eer hi daer commen ware.

Doe sprac die clusenare:

“Ic secht di, ghewaerlike,

Ic was een coninc rike:

555 Pantifilia hiet mijn lant;

In Capidocia een ander ghenamt

Daer nam ic een scone wijf;

14 Dies lijdet groote pijne mijn lijf

Want het was de suster mine;

560 Dies dooghic groote pine.

Daer bi so haddic sonen twee:

Dies lijdic menich wee.

Doe dhoudste te sinen scilde quam,

Sijn lijf dat ic hem nam

565 Dor minen grammen moet;

Daer dandre bi eenen scepe stoet,

Nam hem een donder slach sijn lijf.

Ooc versloughic mijn scone wijf.

Doe alle die zonden up mi laghen,

570 Doe vreesdic die Gods plaghen

Ende ic ghinc haestelike

Ende liet al mijn rike

Beede vrienden ende maghen

Ende ghinc te scepe in dien daghe

575 Ende wilde mine groote zonden

Varen den paeus orconden.

Doe rees een storem up die zee,

Die mi dede harde wee,

Also ic hu mach vertellen

580 Dier bedorven alle mijn ghesellen,

Maer ic ontclam alleene

Up desen hooghen steene

Ende claechde mine mesdaet

Hem, die mi gescepen haet.

585 Hier wachte ic zijnre ghenaden

|182 va| Van minen grooten mesdaden.

Ic sechdi ooc vorware:

Ic hore hier openbare

Elker daghelike

590 Den sanc van hemelrike.”

Doe seide Sente Brandaen:

“Secht mi, lieve heere, saen:

Als hu dat coude ane gheet,

Hoe moghedi sonder cleet,

595 Van couden hier ghewesen?

Van lieden hebbic ghelesen,

Dat waren eenzedelen

Ende dienden Gode den edelen,

Die alles ghemacx vergaten:

600 Niet dan tcruut si en haten;

Maer in bosschen ende in velde,

15 Daer hem elc te sine stelde,

Of in duwieren of in riede

Behilden hem die goede liede,

605 Dat hem tcoude niet mochte deeren.”

“Mach ic die siele gheneeren,”

Sprac die ruwe clusenare,

“So hebbic arde ommare,

Wat noode dat mijn vleesch heeft,

610 Die wijle dat hier leeft.

Als ic hier sitte sonder waen

Ende mi die coude te seere bestaen,

Slupe ic in eenen hole sciere

Onder eenen tempel hiere;

615 Daer verbeide ic dat ghestille.

Ic wane, het es Gods wille,

Dat mijn lichame ende mijn beene

Up desen hoghen steene

Den domsdach moeten verbeiden.

620 God moete hu gheleiden!

Ic en spreke jeghen hu nemmeere.

God onse lieve heere

Die gheve hier na eewelike

Ons allen zijn hemelrike.”

625 Sente Brandaen voer van dannen

Met sinen Gods mannen

Up des zeewes vloede;

|182 vb| Daer worden si arde moede

Van den winde metten baren,

630 Daer si in moesten varen.

Daer dreven si metten winde

Weder int allinde

An eene vreeselike stat:

Die bouc die seit ons dat,

635 Dat hi eere hellen pit verzach,

Daermen in riep “O wy, o wach!”

An eenen donckeren berghe.

Daer waren in zwaren erghe

Arde vele aermer zielen,

640 Die daer branden ende wielen.

Dien berch bernet emmermeere.

Daer es meneghe ziele in zeere.

Daer en hordi anders niet mee,

Dan “o wy!” ende “wach!” ende “wee!”

645 Daer hoordi crijsel tanden;

16 Daer sach hi vlieghen die branden

In die wolken hooghe up waert.

Sente Brandaen sprac ter vaert

Ten proofst, die der hellen plach:

650 “Segghe mi, oft wesen mach:

Wat es die grote omminne,

Die ic nu daer hore inne?”

Doe seide een der pijn heeren:

“Hier zijn vooghde ende onrechte heeren,

655 Dat moochdi ghetrauwen,

Ende ooc ongherechte vrauwen;

Loose meyeren ende loose schepenen

Die moetent nu hier berekenen.

Ic sechdi noch meerre wonder:

660 Die wroughers sijn hier onder

Ende alle die verraderen;

Die moeten wi hier vergaderen

In dit diepe afgronde,

Die alle met haren monde

665 Dat alle weghe ontfaen,

Dat van hem quam ghegaen

Van alre bozer dinghe;

Dits haer loon in waerliker dinghe.

Om datsi dies ghedochten,

670 |183 ra| Datsi hare heeren brochten,

Datsi om cleene mieden

Mesvoerden die aerme lieden,

Daer omme so moeten si hier

Bernen in dit heete vier.

675 Ooc zijn hier ander zielen,

Die in sonden vielen:

In overden in ghiericheit,

In alrande boosheit,

Entie met booser scalchede

680 Haren evenkerstin mede

Dicken hebben verordeelt.

Dies werden si eewelic hier verzeelt,

Om datsi niet wilden afstaen

No rechte boete ontfaen.”

685 Doe riepen die aerme zielen:

“Brandaen heere, wi zwielen

In wel bittre carijne

In dese groote pijne.

Brandaen wel lieve heere,

690 17 Bidt Gode voor ons zeere!”

Die duvel hieten wech varen;

“Ic segghe hu”, sprac hi te waren,

“Ghi en wert niet zijnre hulpen vro;

Hi en mach hu helpen niet een stro;

695 Gh[i] roupt al jeghen spoet;

Ghi en hadt nye wille no moet,

Om Gods wille te doene:

Dus en hebdi nemmermeer zoene.”

Daar kwam een zuidwestenwind;

Die dreef hen, alzo hij kent,

Weer noordoost te dal

Op de wilde zeeschaal.

Daar leden ze menige pijn;

Toen vonden ze in de zee

Een steen zo hoog,

Zien konden ze het niet tot die hoogte.

Op diezelfde hoge steen

Zo zat een man alleen,

Die ruw was als een beer;

Hij zag niets dan lucht en zee;

Dat was een kluizenaar.

Hoe dat hij daar gekomen was,

Vroeg hem Sint Brandaan;

“Ik ben de monniken onderdaan,”

Zei hij weer, “geloof mij!

Daar u deze week was bij.

Ik heb gezeten alleen

Op deze hoge steen

Een jaar minder dan 100 jaar;

God heeft me tot hier

Dagelijks zijn spijs gegeven,

Bij zijn troost moet ik leven,

Zodat God wel weet,

Dat ik sinds anders niet ontbeet,

Van dat ik eerst hier kwam,

En ik niet sinds vernam

Levende mensen nimmermeer

Dan u, wel lieve heer.”

Toen vroeg hem Sint Brandaan,

Hoe zijn leven was gedaan,

Eer hij daar gekomen was.

Toen sprak die kluizenaar:

“Ik zeg u, waarlijk,

Ik was een koning rijk:

Pamphylië heet mijn land;

In Cappadocië een andere genaamd

Daar nam ik een schoon wijf;

Dus lijdt grote pijn mijn lijf

Want het was de zuster van mij;

Dus gedoogde ik grote pijn.

Daarbij zo had ik zonen twee:

Dus lijd ik menige pijn.

Toen de oudste tot zijn schild kwam,

Zijn lijf dat ik hem nam

Door mijn gramme gemoed;

Daar de andere bij een schip stond,

Nam hem een donderslag zijn lijf.

Ook versloeg ik mijn schone wijf.

Toen al die zonden op me lagen,

Toen vreesde ik de Gods plagen

En ik ging haastig

En liet al mijn rijk

Beide vrienden en verwanten

En ging te scheep in die dagen

En wilde mijn grote zonden

Varen de paus verkondigen.

Toen rees een storm op de zee,

Die me deed erg pijn,

Alzo ik u mag vertellen

Die bedierf al mijn gezellen,

Maar ik ontkwam alleen

Op deze hoge steen

En beklaagde mijn misdaad

Hem, die mij geschapen had.

Hier wacht ik op zijn genade

Van mijn grote misdaden.

Ik zeg u ook voorwaar:

Ik hoor hier openbaar

Elke dag

Het gezang van hemelrijk.”

Toen zei Sint Brandaan:

“Zeg me, lieve heer, gelijk:

Als u de koude aangaat,

Hoe mag u zonder klederen,

Van koude hier wezen?

Van lieden heb ik gelezen,

Dat waren kluizenaars

En dienden God de edele,

Die alle gemak vergaten:

Niets dan het kruid ze aten;

Maar in bossen en in velden,

Daar hem elk het zijne stelde,

Of in de schuilplaatsen of in riet

Behielden hem die goede lieden,

Zodat hen de koude niet mocht deren.”

“Mag ik de ziele generen,”

Sprak de ruwe kluizenaar,

“Zo heb ik het erg onwaardig,

Welke nood dat mijn vlees heeft,

De tijd dat ik hier leef.

Als ik hier zit ongetwijfeld

En me de koude te zeer bestaat,

Sluip ik in een hol snel

Onder een tempel hier;

Daar wacht ik tot het ophoudt.

Ik waan, het is Gods wil,

Dat mijn lichaam en mijn benen

Op deze hoge steen

Op de doemsdag moet wachten.

God moet u geleiden!

Ik spreek tegen u nimmermeer.

God onze lieve heer

Die geeft hierna eeuwig

Ons allen zijn hemelrijk.”

Sint Brandaan voer vandaan

Met zijn Gods mannen

Op de zeevloed;

Daar worden ze erg moe

Van de wind met de baren,

Daar ze in moesten varen.

Daar dreven ze met de wind

Weer in de ellende

Aan een vreselijke plaats:

Dat boek die zegt ons dat,

Dat hij een hellen put zag,

Daar men in riep “O wie, o wee!”

Aan een donkere berg.

Daar waren in zwaar erg

Erg veel arme zielen,

Die daar branden en draaien.

Die berg brandt immermeer.

Daar is menige ziel in zeer.

Daar hoor je anders niets meer,

Dan “o wee!” en “ach!” en “wee!”

Daar hoor je tandengeknars;

Daar zag hij vliegen de branden

In de wolken hoog opwaarts.

Sint Brandaan sprak ter vaart

Tot de proost, die de hel bewaarde:

“Zeg me, of het wezen mag:

Wat is de grote onmin,

Die ik nu daar hoor in?”

Toen zei een der pijn heren:

“Hier zijn voogden en onrechte heren,

Dat mag u vertrouwen,

En ook ongerechtige vrouwen;

Valse burgemeesters en valse schepenen

Die moeten het nu hier berekenen.

Ik zeg u noch meer wonder:

Die aanklagers zijn hier onder

En alle de verraders;

Die moeten we hier verzamelen

In deze diepe afgrond,

Die allen met hun mond

Dat aller wegen ontvangen,

Dat van hen kwam gegaan

Van alle boze dingen;

Dit is hun loon in waarlijke dingen.

Omdat ze dus dachten,

Dat ze hun heren brachten,

Dat ze om kleine winsten

Misdeden die arme lieden,

Daarom zo moeten ze hier

Branden in dit hete vuur.

Ook zijn hier andere zielen,

Die in zonden vielen:

In hovaardigheid en gierigheid,

In allerhande boosheid,

En die met boze schalksheid

Hun even christen mede

Vaak hebben veroordeeld.

Dus worden ze eeuwig hier gebonden,

Omdat ze niet wilden afstaan

Nog rechte boete ontvangen.”

Toen riepen die arme zielen:

“Brandaan heer, wij kwijnen weg

In wel bittere ellende

In deze grote pijn.

Brandaan wel lieve heer,

Bidt God voor ons zeer!”

De duivel zeggen weg te varen;

“Ik zeg u”, sprak hij waarlijk,

“Gij wordt niet van zijn hulp vrolijk;

Hij mag u helpen niet een stro;

Ge roept al tegen spoed;

Ge had nooit wil nog moed,

Om Gods wil te doen:

Dus heb je nimmermeer verzoening.”

Een evel stanc hem ane viel;

700 Doe keerdi danen sinen kiel

Ende si quamen an een eylant;

Daer ghinc die zorghe in hant,

Want arde doncker waest daer;

Daer en waest niewers claer,

705 Maer die gront der zee was goudijn

Daer dat slijc soude zijn.

Ooc waren daer edele steene

Om dien kiel al ghemeene:

Wel menich edel carbonckel,

710 Al waest daer arde doncker,

Hadde daer God verborghen.

|183 rb| Daer laghen si in groter zorghen

Drie nachte ende drie daghen,

So datsi niet en saghen

715 Sonne, mane no sterren licht;

Des saghen si twint nicht,

Maer al donckernesse sonder dach.

Die kiel daer al stille lach.

Doe hiet Sente Brandaen

720 Eene barke wel ghedaen

Huten kiele trecken;

Daer in spronghen die recken

Ende voeren met zinne,

Datsi quamen daer inne.

725 Doe voeren si in een eylant,

Daer die Gods wygant

Liet sinen kyel staen,

Also wij vernomen haen.

Daer ghinghen si up te hant,

730 Ende doe si quamen up dat sant,

Waren si blijde ende vroo.

Met Sente Brandane ghinghen si doe

Neven een water te dale

18 Tote eene der scoonster zale,

735 Die nye kerstin man sach

Alsic hu mach doen ghewach.

Die zale was buten ghuldijn;

Dat die stijle souden zijn

Dat was al karbonkel:

740 Daer en was gheen so doncker,

Hi en lichte alse tsonne scijn.

Voor die zale spranc een water fijn;

Daer was so vele goets in,

Dat vulprijsen mochte gheen zin;

745 Balseme ende tyroop

Dies was daer goeden coop;

Olyve honich ende zeem

Dat vloyde daer over een:

In IIII aderen het vloot;

750 Dat dochte hem wonder groot.

Om dien selven borne scone

Daer was meneghe wone;

Daer stonden vele bome scone

|183 va| Al omme als eene crone:

755 Daer stonden menich cedrus

Ende menich platanus

Ende furijn ende wijngaerde

Ende bome van meneghen aerde.

Specien stonden daer so vele,

760 Dat dat ic hu segghen wele:

Haddict ghescreven al te male,

Dat daer stont voor die zale,

Het soude eer lijden een jaer,

Eer ict ghescreve over waer,

765 In hoe menegher manieren

Daer bome stonden ende crude diere

Ende meneghe wonderlike dinc.

Ay, hoe in twifele ghinc

Alle dier moonken moet!

770 Dwesen dochte hem daer so goet,

Datsi noode keerden wedere.

Het schenen scone paeus vederen

Van der zalen boven dat dac.

Daer was alle dat ghemac,

775 Dat een keyser hebben soude,

Ende hi feeste houden woude.

Den moonken quam in haren zin,

19 Datsi alle gaen daer in,

Om te siene die scone zale;

780 Een der moonken stal daer tien male

Eenen breydel wel ghedaen;

Dat sal hi becoopen saen

Wel zeere sonder twifel;

Daer stont bi een duvel,

785 Diet hem riet met liste.

Ic wane hijs niet en wiste,

Waer omme dat hine hem boot.

Dies leet hi pijne groot.

Hi riet hem, dat hine name,

790 Want hi hem wel ware betame,

Met te rijdene in zinen lande;

Dies leet hi groote scande.

Hi roerdene dat hi waghede;

Hoe wel dien moonc behaghede,

795 Dat hine claer sach scinen!

|183 vb| Dies waren sine pinen

Ter hellen vele groot,

Want der duvele conroot

Pijndene, doe hi daer quam,

800 Om datti daer den breidel nam

In die zale metter hant

Ende baerchen onder zijn ghewant.

Doe sijt bezien hadden wale,

Te hant ruumden si die zale

805 Ende ghinghen wech te zamen.

Een kwade stank hem aanviel;

Toen keerde hij vandaan zijn kiel

En ze kwamen aan een eiland;

Daar ging de zorg in gelijk,

Want erg donker was het daar;

Daar was het nooit helder,

Maar de grond van de zee was gouden

Daar dat slijk zou zijn.

Ook waren daar edelstenen

Om die kiel algemeen:

Wel menige edele karbonkel,

Al was het daar aardedonker,

Had daar God verborgen.

Daar lagen ze in grote zorgen

Drie nachten en drie dagen,

Zodat ze niets zagen

Zon, maan nog sterren licht;

Dus zagen ze niets,

Maar alles donkerte zonder dag.

De kiel daar geheel stillag.

Toen zei Sint Brandaan

Een licht vaartuig goed gedaan

Uit de kiel trekken;

Daarin sprongen de bestuurders

En voeren met zin,

Zodat ze kwamen daarin.

Toen voeren ze in een eiland,

Daar de Gods strijder

Liet zijn kiel staan,

Alzo wij vernomen hebben.

Daar gingen ze op gelijk,

En toen ze kwamen op dat zand,

Waren ze blijde en vrolijk

Met Sint Brandaan gingen ze toen

Neven een water te dal

Tot een der schoonste zalen,

Die nooit een christenman zag

Als ik u mag doen gewag.

Die zaal was van buiten goud;

Dat de stijlen zouden zijn

Dat was geheel karbonkel:

Daar was geen zo donker,

Het verlichte als de zonneschijn.

Voor de zaal ontsprong een water fijn;

Daar was zo veel goeds in,

Dat volprijzen mocht geen zin;

Balsem en siroop

Dat was daar goedkoop;

Olie, honing en honingzeem

Dat vloeide daar overeen:

In 4 aderen het dreef;

Dat dacht hen wonder groot.

Om diezelfde bron schoon

Daar was menige verblijfplaats;

Daar stonden vele bomen schoon

Alom als een kroon:

Daar stonden menige ceders

En menige plataan

En dennenbomen en wijngaarden

En bomen van menige aard.

Specerijen stonden daar zo veel,

Dat ik dat u zeg wel:

Had ik het geschreven allemaal,

Dat daar stond voor die zaal,

Het zou eer lijden een jaar,

Eer ik het geschreven had voorwaar,

In hoe menige manieren

Daar bomen stonden en kruiden duur

En menig wonderlijk ding.

Aai, hoe in twijfel ging

Al hun monniken gemoed!

Het wezen dacht hen daar zo goed,

Dat ze node keerden weer.

Het schenen schone pauwen veren

Van de zaal boven dat dak.

Daar was al dat gemak,

Dat een keizer hebben zou,

En hij feesten houden wou.

De monniken kwam in hun zin,

Dat ze allen gaan daarin,

Om te zien die schone zaal;

Een der monniken stal daar te die maal

Een teugel goed gedaan;

Dat zal hij bekopen gelijk

Wel zeer zonder twijfel;

Daar stond bij een duivel,

Die het hem aanraadde met list.

Ik waan hij het niet wist,

Waarom dat hij het hem bood.

Dus leed hij pijn groot.

Hij raadde hem, dat hij het nam,

Want hij hem wel was betaam,

Mee te rijden in zijn land;

Dus leed hij grote schande.

Hij roerde het aan zodat hij waagde;

Hoe goed het die monnik behaagde,

Dat hij het helder zag schijnen!

Dus waren zijn pijnen

Ter helle veel groter,

Want het duivels konvooi

Pijnigden, toen hij daar kwam,

Omdat hij daar de teugel nam

In die zaal met de hand

En verborg het onder zijn habijt.

Toen zij het bezien hadden wel,

Gelijk ruimden ze die zaal

En gingen weg tezamen.

Doe si een lettel bet voort quamen,

Doe so sach Sente Brandaen

Al te scone eene borch daer staen,

Die scoonre was dan die zale al,

810 Daer die moonc den breydel stal.

Doe saghen si tien tijden

Al omme, verre ende wijde,

Dat lant in allen zijden claer;

Ne gheenen nacht en was daer;

815 Daer en was no rijm no snee;

Daer en dede hem de wint niet wee;

Van reghene en waest daer niet nat.

Een houd man aldaer zat

Voor die poorte vrome:

820 Hi was arde scone

Ende wel ghehaert;

20 Graeu was hem zijn baert;

Enter selver borch voren

Ghinghen jonghelinghen dore

825 Arde vele ende ghenouch,

Also vertellet die bouc

Ende seit al openbaren,

Dat het inghele waren.

Toen ze wat beter voortkwamen,

Toen zo zag Sint Brandaan

Al te mooi een burcht daar staan,

Die schoner was dan de zaal al,

Daar de monnik de teugel stal.

Toen zagen ze te die tijden

Alom, ver en wijd,

Dat land in alle zijden helder;

Nee, geen nacht was daar;

Daar was nog rijp nog sneeuw;

Daar deed hen de wind niet pijn;

Van regen was het daar niet nat.

Een oude man aldaar zat

Voor de poort dapper:

Hij was erg schoon

En goed behaard;

Grauw was hem zijn baard;

En dezelfde burcht voren

Gingen jongelingen door

Erg veel en genoeg,

Alzo vertelt dat boek

En zegt al openbaar,

Dat het engelen waren.

In die poorte stont een jonghelinc,

830 Die maecte eenen wijden rinc

Met eenen zwerde vierijn;

Dat mochte wel die inghel zijn

Diemen hiet Cherubin,

Die daer niemen liet commen in,

835 No stille no openbare,

Dan der inghele scare.

Doe quam Sente Michael,

|184 ra| Die moet ons gheleeden wel!

Metten anderen jonghelinghen;

840 Aldaer die moonken ghinghen,

Nam hi eenen moonc bi den rocke:

Bi den aerme ende bi den toppe

Ende leeddene in die borch dore,

Daer doe die inghel stont vore

845 Met sinen zwerde vierijn.

“Hier mochten wi wel te langhe zijn”,

Sprac Sente Brandaen doe

Tote sinen ghesellen toe,

“Hier hebben wi ghenomen

850 Meer scaden dan vromen.

God heeft ons wonderlike

Ghemindert in sijn rike;

Onsen moonc moeten wi hier laten,

Weder dat ons mach scaden of baten

855 Dese muere sijn so hoghe:

Onser ne gheen canse verhoghen

No die lanchede verkiesen.

Hier en willic niet meer verliesen”,

Sprac die heleghe Brandaen,

860 “Ic wille weder te scepe gaen.”

Als ons die bouc maect wijs,

So was dit deertsche paradijs.

In die poort stond een jongeling,

Die maakte een wijde ring

Met een zwaard vurig;

Dat mocht wel die engel zijn

Die men heet Cherubijn,

Die daar niemand liet komen in,

Nog stil nog openbaar,

Dan de engelenschaar.

Toen kwam Sint Michaël,

Die moet ons begeleiden wel!

Met de andere jongelingen;

Aldaar de monniken gingen,

Nam hij een monnik bij de rok:

Bij de armen en bij de kruin

En leidde hem in de burcht deur,

Daar toen die engel stond voor

Met zijn zwaard vurig.

“Hier mochten we wel te lang zijn”,

Sprak Sint Brandaan toen

Tot zijn gezellen toe,

“Hier hebben we genomen

Meer schaden dan baten.

God heeft ons wonderlijk

Geminderd in zijn rijk;

Onze monnik moeten we hier laten,

Weder dat ons mag schaden of baten

Deze muren zijn zo hoog:

Van ons nee geen kan ze beklimmen

Nog die lengte zien.

Hier wil ik niet meer verliezen”,

Sprak die heilige Brandaan,

“Ik wil weer te scheep gaan.”

Zoals ons dat boek maakt wijs,

Zo was dit het aardse paradijs.

Doe si te scepe quamen

Ende orlof ghenamen

865 Van dier doncker zee ende lande,

21 Een der moonken doe verkande,

Dat die gront goudin was.

Ay, hoe blide waren si das!

Doe ghinghen si hute met spele

870 Ende droughens in den scepe vele,

Elkerlijc in sine hande,

Daer si zint mede in haren lande

Eerden menich gods huus,

Mettien so hoorden si een gheruusch

875 Metten windes vlaken

Ende een weder also craken

Ende een vier also blecken,

Dat die goede Gods recken

Ontsaghen des hemels vallen.

880 |184 rb| Doe quamen die duvele met allen

Ende heesscheden met rechte

Den breydel dief, die si zochten;

Om dat hi den breydel stal,

Voerden sine in den afgront al.

885 Daer moeste hi in der pinen dooten

Met anderen sine ghenooten.

Doene begreep die viant,

Metten breydele hine bant;

Diefs recht maecte hi hem cont:

890 Hi voerdene wers dan een hont;

Hi sleepten met vleesch ende met beene

Over struuc ende over steene

Te zijns heeren aensichte.

Daer was een groot gheruchte,

895 Daer hine voerde te zijnre scolen.

Die sint meer hebben verstolen,

Willent al voor niet slaen,

Maer en sal also niet gaen,

En si dat zijs af staen

900 Ende daer af penitencie ontfaen;

Anders sullen si moeten quellen

Metten duvelen in der hellen.

Sente Brandaen hads toren,

Dat hi zondelike verloren

905 Sinen moonc aldus heeft.

Met tranen hi aldus claghende zeecht:

“Waric niet een droghenare,

God en hadde mi niet so zware

Ghegheven dese meswende

910 22 Hier in deser allende.

Dat God des ghehinghet,

So es mine vaert ghelinget;

Ic en sceede henen nemmermeere,

Mi en doe hebben onse Heere

915 Minen moonc wedere.

Eer willic hier nedere

Soucken ons Heeren oomoet,

Tote mi die duvele doet

Minen moonc weder zenden

920 Hute der zwaerre allenden.”

Si weenden vele tranen;

|184 va| Gode riepen si ane

Met herten, vele zeere,

Dor zijnre moeder eere.

925 Doe saghen si een sittijn:

Met II hornen vierijn,

Datso lichte daer inne.

Daer sprac een stemme hute van binnen:

“Wat wijtstu mi Brandaen?

930 Des en hebbic niet ghedaen:

Die duvel voerdene te zijnre scolen,

Omme dat hi heeft ghestolen.

Waer omme belghestu up mi?

Onsculdich bem ic jeghen di.

935 Du wetes wel, dat Adaem

Om eenen appel, dien hi nam,

Was in die helle vorwaer

Daer omme V^m jaer.

Also eist huwen moonc vergaen:

940 Met diefs rechte es hi ghevaen

Ende es der hellen ghegheven.”

“Ne scende, Heere, niet zijn leven!”

Sprac weder Sente Brandaen,

“Heeft mijn moonc hiet mesdaen,

945 Dies willicken voort bringhen

Voor hu in allen ghedinghen.”

In cruce si hem strecten,

Biddende met tranen si wecten

Gode onsen sceppare.

950 Ter herten wart hem zware.

Haer bede wilden si niet begheven,

Altoos si daer an bleven,

Tote die almachteghe God

23 Den duvele gaf een ghebod,

955 Dat hi Brandane tsinen ghevoughe

Sinen moonc weder droughe

Toten kiele in der vloeden.

Onlanghe si daer mede stoeden,

Hi en ghincker omme loopen.

Toen ze te scheep kwamen

En verlof namen

Van die donkere zee en land,

Een der monniken toen bekende,

Dat de grond van goud was.

Aai, hoe blijde waren ze dus!

Toen gingen ze uit met spelen

En droegen het in het schip veel,

Elk in zijn handen,

Daar ze sinds mee in hun landen

Eerden menig Gods huis,

Meteen zo hoorden ze een gedruis

Met de winde blaken

En een weer alzo kraken

En een vuur alzo blikkeren,

Dat de goede Gods bestuurders

Ontzagen de hemel vallen.

Toen kwamen de duivels geheel

En eisten met recht

De teugel dief, die ze zochten;

Omdat hij de teugel stal,

Voerden ze hem in de afgrond al.

Daar moest hij in de pijnen gedogen

Met anderen zijn gelijken.

Toen greep hem de vijand,

Met de teugel hij hem bond

Dieven recht maakte hij hem bekend:

Hij voerden hem slechter dan een hond;

Hij sleepte hem met vlees en met benen

Over struik en over stenen

Tot zijn heers aanzicht.

Daar was een groot gerucht,

Daar hij hem voerde tot zijn school.

Die sinds meer hebben gestolen,

Willen het al voor niet slaan,

Maar het zal alzo niet gaan,

Tenzij dat ze het afstaan

En daarvan penitentie ontvangen;

Anders zullen ze moeten kwellen

Met de duivels in de hellen.

Sint Brandaan had toorn,

Dat hij zondig verloren

Zijn monnik aldus heeft.

Met tranen hij aldus klagende zegt:

“Was ik niet een bedrieger,

God had me niet zo zwaar

Gegeven deze ramp

Hier in deze ellende.

Dat God dus toestaat,

Zo is mijn vaart verlengt;

Ik scheid henen nimmermeer,

Mij doet niet onze Heer

Mijn monnik weer.

Eerder wil ik hier neder

Zoeken onze Heren ootmoed,

Tot me de duivel doet

Mijn monnik weer zenden

Uit de zware ellende.”

Ze weenden vele tranen;

God riepen ze aan

Met harten, veel zeer,

Dor zijn moeders eer.

Toen zagen ze een zetel:

Met 2 horens vurig,

Dat zo lichtte daarin.

Daar sprak een stem uit vanbinnen:

“Wat verwijt u me Brandaan?

Dat heb ik niet gedaan:

De duivel voerde hem tot zijn school,

Omdat hij heeft gestolen.

Waarom bent u verbolgen op mij?

Onschuldig ben ik tegen u.

U weet het wel, dat Adam

Om een appel, die hij nam,

Was in de hel voorwaar

Daarom 5000 jaar.

Alzo is het uw monnik vergaan:

Met dief recht is hij gevangen

En is de hel gegeven.”

“Nee schendt, Heer, niet zijn leven!”

Sprak weer Sint Brandaan,

“Heeft mijn monnik iets misdaan,

Dus wil ik hem voortbrengen

Voor u in alle gedingen.”

In kruis ze zich strekten,

Biddende met tranen ze wekten

God onze schepper.

Ter harte werd hem zwaar.

Hun bede wilden ze niet opgeven,

Altijd ze daaraan bleven,

Tot de almachtige God

De duivel gaf een gebod,

Dat hij Brandaan tot zijn gevoeg

Zijn monnik weer droeg

Tot de kiel in de vloed.

Kort ze daarmee stonden,

Hij ging er niet om lopen.

960 Den breydel moesti becoopen!

Dat hi up sulc een ors zat

Quam, om dat hi Gods vergat.

Daer hi dien breydel tien male

|184 vb| Hier voren stal in die zale.

965 Der heetter hellen heere

Torende vele zeere,

Dat hi dien moonc moeste draghen

Toten kiele up sine craghen.

Doe hine brochte up dat boort,

970 Doe sprac hi lude, zeere gescoort:

“Weetstu niet”, sprac hi, “Brandaen,

Dattu mi leede hebs ghedaen?

Du en laets mi niet behouden,

Dat wi met rechte hebben souden;

975 Du mesdoet jeghen ons, dats waer.”

Die moonc dochte hem arde zwaer

Ende den wech arde lanc

Daer hi die letaniere zanc,

Sittende up sinen bals beene.

980 Over stoc ende over steene,

Daer hi den moonc drouch,

Drouchine ten kiele ende louch

Ende warpene in de stevene weder:

Onsachte sette hine neder.

985 Daer was hem sine verwe van eere

Verwandelde also seere

Dat sine cume verkanden:

Pec hadden hem die helsche vianden

Ghewreven an lijf ende an baert;

990 Die huut was hem ter vaert

Swart bemasschert ende berompen;

Van stocken ende van tsompen

Haddi ghehadt meneghen stoot.

Die duvel scree, daer hi wech scoot,

995 Ende vloo van den goeden lieden saen

Ende die goede Sente Brandaen

Weende van grooten lieve

24 Ende sprac toten breydel dieve:

“Haddi des breydels vermeden

Ende met eere aelteren ghereden,

So en ware hu crune met huwen baerde

Ende huwen hals niet so aerde

Swart bepeket no bezinghet;

Nu hebdi arde zeere ghelinget

1005 Up die zee mine vaert.”

|185 ra| “Mi es leet dat hi ye ghesmeet wart”,

Sprac die bezijnchde capelaen;

Doe louch zeere Sente Brandaen.

De teugel moest hij bekopen!

Dat hij in zulk pakket zat

Kwam, omdat hij God vergat.

Daar hij die teugel te die maal

Hiervoor stal in die zaal.

De hete helle heer

Vertoornde veel zeer,

Dat hij die monnik moest dragen

Tot de kiel op zijn kraag.

Toen hij hem bracht op dat boord,

Toen sprak hij luid, zeer verstoord:

“Weet u niet”, sprak hij, “Brandaan,

Dat u me leed hebt gedaan?

U laat me niet behouden,

Dat we met recht hebben zouden;

U misdoet tegen ons, dat is waar.”

De monnik dacht hem erg zwaar

En de weg erg lang

Daar hij de litanie zong,

Zittende op zijn halswervels.

Over stok en over stenen,

Daar hij de monnik droeg,

Droeg hij hem te kiel en lachte

En wierp hem in de steven weer:

Hard zette hij hem neer.

Daar was hem zijn kleur van eerder

Veranderd alzo zeer

Zodat ze hem nauwelijks herkenden:

Pek hadden hem die helse vijanden

Gewreven aan lijf en aan baard;

De huid was hem ter vaart

Zwart bevuilt en gerimpeld;

Van stokken en van stompen

Had hij gehad menige stoot.

De duivel schreide, daar hij weg schoot,

En vloog van de goede lieden gelijk

En die goede Sint Brandaan

Weende van grote liefde

En sprak tot de teugel dief:

“Had ge de teugel vermeden

En met een andere gereden,

Zo was uw kruin met uw baard

En uw hals niet zo erg

Zwart bepekt nog verzengt;

Nu heb je erg zeer verlengt

Op de zee mijn vaart.”

“Me is leed dat hij ooit gesmeed werd”,

Sprak de verschroeide kapelaan;

Toen lachte zeer Sint Brandaan.

Doe aldus Sente Brandaen

1010 Weder sinen capelaen

Ghewan van der hellen,

So mach ic hu voort tellen,

Dat hi voer langhe wijle

Up die zee ende meneghe mile.

1015 Doe vernam Sente Brandaen

Die goede vele saen

Een dier, dat hiet Cyrene,

Die slapen doet die ghene,

Diet horen zinghen ofte sien;

1020 Van zijnre bliscap moet gescien

Ter zee groot ongheweder.

Doe viel sciere neder

Sente Brandaen up sine knien

Ende bat Gode, dat hi moeste ontvlien

1025 Dien diere, so hi best can.

In slape wart die stierman;

Haer selves si al vergaten,

Datsi en wisten, waer si saten;

Elc moonc wel vaste sliep;

1030 Die kiel sonder stierman liep

Tote eenen bernenden berghe dan,

Daerhute quam loopende een laerc zwart nan;

Hi riep toten kiele

Hute zinen grooten ghiele,

1035 So hi luuts mochte,

Ende wecketse arde onsochte;

Hi hietse tote hem keeren;

Hi seide, hi soude hem leeren,

Den meester stierman boude

1040 Waer hi best henen soude.

Doe hiet Sente Brandaen

25 Sinen kiel wel saen

Toten berghe keeren,

Omme dat hi hem soude leeren;

1045 Maer des duvels cose

Die was arde boze;

Doe seide des duvels bode:

|185 rb| “Mochte ic wel, dor Gode!

Dinen kiel, heere Brandaen,

1050 Die soude eene quade vaert angaen.

Du soudes ontghelden metter spoet,

Dattu ons so leede doet.

In can jeghen hu niet ghehebben;

God en wille hu niet ontsegghen,

1055 So wat dat dijn wille es,

Want dine bede so moghende es,

Du souts dat wel ghenieten.

Lietstu di dat verdrieten,

Dat hu mijn vernoy niet ware lief!

1060 Du naems mi den breydel dief;

Die achter di sit al daer:

Hi zweet van anxte, dat es waer,

Ende van zorghen, die hi heeft ontfaen.”

Doe sprac Sente Brandaen:

1065 “Dat es sine boete,

Dat hi hem wasschen moete;

Mi ne dinct niet so goet,

Hier es so scone eene vloet,

Dat hi hem wel ghewasschen mach.”

1070 Die moonc scamelike lach:

Met vele groter zorghen

So haddi hem gheborghen

Onder eene scip banc;

Die tijt dochte hem arde lanc.

1075 Die duvel louch zeere omme das,

Dat hi so zeere vervaert was.

Doe hi sijn spot hadde ghedreven,

Bat hi hem, dat hi hem wilde gheven

Weder sinen capelaen;

1080 Hi soudene arde scone dwaen:

Hi roke up hem te zeere.

Doe seide die milde heere,

Die goede Sente Brandaen:

26 “In gheve hu niet den capelaen;

1085 Mi dincke dine cozen

Onnutte ende ghebozen;

Dijns sprekens bem ic zat.”

Den stierman hi doe bat,

Dat hi weder keerde upt meere.

1090 |185 va| Doe quam des duvels heere

Huten berghe ende daden hem wee

Ende volchden up die zee

Ende droughen in haer hande

Groote gloyende brande

1095 Ende groote gloyende schichten,

Als of si wilden vechten;

Si worpen neder ende stooten

Up die in den kiel vlooten

Met groten torne moede;

1100 Maer God onse Heere, die goede,

Behoedese jeghen al mesweghen.

Ic wane, van boven die reghen

So dicke nye en viel,

Alse daer omtrent den kiel

1105 Die brandere entie schichte vloghen;

Die moonken met riemers toghen,

Omme saen te sine huter noot;

Dus jaghetse thelsche conroot;

Si zeylden watsi mochten;

1110 Die duvele worpen onsochte

Na den vluchteghen kiel;

Den heeren saen gheviel,

Datsi bi Gods hulpe waren

Der vreesen al ontvaren.

1115 Brandaen voer voort, met trauwen;

Doe liet hem God bescauwen

Van inghelen vele scaren,

Die boven hem quamen ghevaren;

Die voerden meneghe ziele

1120 Boven sinen kiele;

Den lof Gods si daer boven zonghen,

Datmen de lucht mochte horen clonghen;

Dat dede hem God te minnen,

Dat hi hem liet verkinnen,

1125 Wat die gheeste wouden

Ende waer si henen souden.

Doe sach Sente Brandaen

27 Eenen sconen tempel staen

Met tiene scone choren,

1130 Die nye man conste testoren,

Sonder God, diet vermochte;

|185 vb| Die chierheit te segghene en vermochte

Ne gheen erdsche man.

Doe screef Sente Brandaen

1135 Alle dwonder, dat hi sach,

Daer hi in zinen kiele lach.

Doe Brandaen, die Gods deghen,

Te rechte hadde al bescreven

Die twee scone paradise,

1140 Doe waende die goede wise,

Die Gods dienare,

Dat hi al quite ware

Van des waters aerme scaren

Ende hi te lande soude varen.

1145 Doe bat die heere goede

Met eenen neerensten moede

Onsen eeweliken troost,

Diene dicken hadde verloost,

Dat hine saen ghesande

1150 Weder te sinen lande.

Doe quam een vreeselic wint anschijne,

Die hem verdreef entie zine

Verre danen up die zee;

Daer wart hem arde wee:

1155 Die storem wart arde groot,

Die zee borlende ende scoot,

Mids dat hem so verhief die wint.

Doe saghen die Gods kint

So vele visschen daer in die zee,

1160 Dat hem die zorghen daden wee;

Si sagher van so vele manieren

Ghelijc beesten ende wilde stieren

So vele onder dat water gaen.

Doe seide Sente Brandaen:

1165 “Dit es seker de Lever zee,

Daer ic af wijlen eer

Las so menich teekijn,

Dat es dat ghelove mijn;

Maer ic hebbe groot wonder

1170 Van den gronde hier onder,

Hoe hise wel ghevoeden moghe,

28 Dat hem allen ghenouch doghe;

Maer God onse Heere es so rike,

|186 ra| Dat hi hem daghelike

1175 Haer voetsel gheven mach.”

Tote eenen capelaen hi sprac,

Dat hi sochte paerkement:

Hine wilde laten twint,

Die waerheit hi scriven began

1180 Ende hi beval den stierman,

Dat hi den kiel hilde stille

Om zijnre hulden wille,

Tote hi die waerheit hadde gescreven

Van den visschen, die daer dreven.

1185 Die moonken hadden groten vaer

Van den visschen, die waren daer,

Datsi haer scip bederven mochten;

Brandaen troostese, dat hi mochte,

Ende seide: “lieve broeders mijn,

1190 Wilt in Gode betrauwende zijn!

Dor hem sijn wi hute ghevaren;

Hi sal ons wel bewaren;

Hi heeft alles dinc ghebod

Ende es die almachteghe God

1195 Ende Sente Marie, die goede,

Die si hier in onser hoede

Jeghen dat ons evele zij;

Dies jonne ons Filii Dei!

Ende alle dat hemelsche heere

1200 Helpe ons huut desen meere

“Amen!” segghet alle gader

Ende vleeuwet den hemelschen vader.”

Toen aldus Sint Brandaan

Weer zijn kapelaan

Won van de hel,

Zo mag ik u voortvertellen,

Dat hij voer lange tijd

Op de zee en menige mijl.

Toen vernam Sint Brandaan

Die goede tegelijk

Een dier, dat heet Cyrene,

Die slapen doet diegene,

Die het hoort zingen of zien;

Van zijn blijdschap moet geschieden

Ter zee groot onweer.

Toen viel snel neer

Sint Brandaan op zijn knieën

En bad God, dat hij moest ontkomen

Dat dier, zo hij best kan.

In slaap werd de stuurman;

Zichzelf ze al vergaten,

Dat ze niet wisten, waar ze zaten;

Elke monnik wel vast sliep;

De kiel zonder stuurman liep

Tot een brandende berg dan,

Daaruit kwam lopen een lange zwarte man;

Hij riep tot de kiel

Uit zijn grote muil,

Zo hij het luidst mocht,

En wekte ze erg hard;

Hij zei ze tot hem te keren;

Hij zei, hij zou hem leren,

De meester stuurman dapper

Waar hij het beste heen zou.

Toen liet Sint Brandaan

Zijn kiel wel gelijk

Tot de berg keren,

Omdat hij hem zou leren;

Maar het duivels gevlei

Die was erg boos;

Toen zei de duivels bode:

“Mocht ik wel, door God!

Uw kiel, heer Brandaan,

Die zou een kwade vaart aangaan.

U zou het ontgelden met een spoed,

Dat u ons zo leed doet.

Ik kan tegen u niets hebben;

God wil u niets ontzeggen,

Zowat dat uw wil is,

Want uw bede zo vermogend is,

U zou het dat wel bestaan.

Liet u zich dat verdrieten,

Dat u mijn werk niet was lief!

U nam me de teugel dief;

Die achter u zit aldaar:

Hij zweet van angst, dat is waar,

En van zorgen, die hij heeft ontvangen.

“Toen sprak Sint Brandaan:

“Dat is zijn boete

Dat hij zich wassen moet;

Me dunkt niet zo goed,

Hier is zo’n schone vloed,

Dat hij zich goed wassen mag.”

De monnik schaamachtig lag:

Met vele grote zorgen

Zo hadden ze hem geborgen

Onder een scheepsbank;

De tijd dacht hem erg lang.

De duivel lachte zeer om dat,

Dat hij zo zeer bang was.

Toen hij zijn spot had gedreven,

Bad hij hem, dat hij hem wilde geven

Weer zijn kapelaan;

Hij zou hem erg schoon wassen:

Hij stonk op hem te zeer.

Toen zei die milde heer,

Die goede Sint Brandaan:

“Ik geef u niet de kapelaan;

Me dunkt uw keuze

Nutteloos en boos;

Uw spreken ben ik zat.”

De stuurman hij toen bad,

Dat hij weer keerde op de zee.

Toen kwam de duivels heer

Uit de berg en deed hem pijn

En volgde op de zee

En droegen in hun handen

Grote gloeiende branden

En grote gloeiende schichten,

Alsof ze wilden vechten;

Ze wierpen neer en stoten

Op die in de kiel vlogen

Met groot toornig gemoed;

Maar God onze Heer, die goede,

Behoedde tegen al misval.

Ik waan, van boven die regen

Zo dik niet viel,

Als daar omtrent de kiel

Die branden en die schichten vlogen;

De monniken met riemen trokken,

Om gelijk te zijn uit de nood;

Dus jaagde ze het helse konvooi;

Ze zeilden wat ze mochten;

De duivels wierpen hard

Naar de vluchtende kiel;

De heren gelijk geviel,

Dat ze bij Gods hulp waren

De vrees geheel ontvaren.

Brandaan voer voort, met vertrouwen;

Toen liet hem God aanschouwen

Van engelen vele scharen,

Die boven hem kwamen gevaren;

Die voerden menige ziel

Boven zijn kiel;

De lof God ze daarboven zongen,

Zodat men de lucht mocht horen weerklinken;

Dat deed hem God te minnen,

Dat hij hem liet kennen,

Wat de geesten wilden

En waar ze heen zouden.

Toen zag Sint Brandaan

Een mooie tempel staan

Met tien schone koren,

Die niemand kon verstoren,

Uitgezonderd God, die het vermocht;

Die sierlijkheid te zeggen niet vermocht

Nee, geen aardse man.

Toen schreef Sint Brandaan

Al het wonder, dat hij zag,

Daar hij in zijn kiel lag.

Toen Brandaan, die Gods dienaar,

Terecht had al beschreven

Die twee schone paradijzen,

Toen waande die goede wijze,

Die Gods dienaar,

Dat hij alles kwijt was

Van de wateren arme scharen

En hij te land zou varen.

Toen bad die heer goed

Met een vlijtig gemoed

Onze eeuwige troost,

Die hem vaak had verlost,

Dat hij gelijk zond

Weer tot zijn land.

Toen kwam een vreselijke wind verschijnen,

Die hem verdreef en de zijne

Ver vandaan op de zee;

Daar werd hem erg pijnlijk:

De storm werd erg groot,

Die zee borrelde en schoot,

Mits dat hem zo verhief de wind.

Toen zagen die Gods kinderen

Zo vele vissen daar in de zee,

Dat hen de zorgen deden pijn;

Ze zagen ervan zo vele manieren

Gelijk beesten en wilde stieren

Zo veel onder dat water gaan.

Toen zei Sint Brandaan:

“Dit is zeker de Leverzee,

Daar ik van wijlen eerder

Las zo menig teken,

Dat is dat geloof van mij;

Maar ik heb grote verwondering

Van de grond hier onder,

Hoe die het wel voeden mag,

Dat het hen allen genoeg deugt;

Maar God onze Heer is zo rijk,

Dat hij hem dagelijks

Hun voedsel geven mag.”

Tot een kapelaan hij sprak,

Dat hij zocht perkament:

Hij wilde het niet laten iets,

De waarheid hij schrijven begon

En hij beval de stuurman,

Dat hij de kiel hield stil

Om zijn hulde wil,

Tot hij de waarheid had geschreven

Van de vissen, die daar dreven.

De monniken hadden groot gevaar

Van de vissen, die waren daar,

Dat ze hun schip bederven mochten;

Brandaan troostte ze, dat hij mocht,

En zei: “lieve broeders van mij,

Wil in Gods vertrouwen zijn!

Door hem zijn we uit gevaren;

Hij zal ons goed bewaren;

Hij heeft alle ding geboden

En is die almachtige God

En Sint Maria, die goede,

Die is hier in onze hoede

Tegen dat ons euvel is;

Die gunt ons Filii Dei!

En al dat hemelse leger

Helpt ons uit deze zee

“Amen!” zeggen alle tezamen

En bid de hemelse vader.”

Doe quam hem an een sachte wint;

Doe saghen si, waer een Gods kint

1205 Up die zee voor hem zwevede;

Het sceen, dat onsachte levede:

Het vlotede up eenen rusch eerden;

Wat mochte zijns gheweerden,

Als verstoremden der zee vloeden,

1210 Maer dat God zijns nam hoede?

Van den kiele vloo hi doe;

Sente Brandaen sprac hem toe,

Dat hi van God weghe jeghen hem sprake;

Die rusch verbeidde met ghemake

1215 Ende wart gheorsam saen

29 |186 rb| Ende doe hi bi hem quam Brandaen

Toter creatueren hi dus sprac:

“Doghedi om Gode dit onghemac

Up dese wilde zee?

1220 Of doghestu dit wee

Dor dijns selves mesdaet?

So mach dijns werden raet:

Ic bem een abd ghewyhet

Ende metter stolen ghevryhet,

1225 Die ic van Gode hebbe ontfaen,

Dat ic mach in baten staen

Ende haer pine hem corten mach

Beede jaer ende dach.

Hebdi al sulke dinc ghedaen,

1230 Dor God so willic di ontfaen.”

Doe sprac die eenzedele:

“Met mi so wart di evele

Vergouden dijn capelaen,

Dien du verlores, Brandaen,

1235 Vore den sconen paradise.

God heeft mi mine spise,

Ende alle mine lijfnare

Een jaer min dan C jare

Up dese zee ghegheven;

1240 Bi zijnre ghenaden moetic leven

Ende wachten na zine leere.

Mijnre brueders es noch meere;

God onse vader es so goet,

Dat sine ghenade ons voedt

1245 Metten hemelschen brode.

Hi halp ons te onser node,

Daer dijn moonc weder quam,

Dien hu die duvel nam

Voor die rikelike zale,

1250 Daer hi stal den breydel so wale.

Si wachten ooc haren hende

Up die hoghe steenwende.

Die ruwe heere alleene,

Dien ghi saecht sitten up den steene,

1255 Die halp di ter stede

An Gode met zijnre be[de],

Dattu vercreghes dinen capellaen.”

|186 va| Doe seide Sente Brandaen:

“Dore die Gods eere,

1260 30 Nu segghe mi noch meere

Van dien heeren, hoe si leven

Ende hoe si daer verdreven;

Sij leven so heleghelike

Ende verdienen Gods rike.”

1265 Doe sprac die heere goede

Met grooten oomoede:

“Een stat was, hiet Vaserijn,

Danen dat wij gheboren zijn;

Die stont in eenen lande,

1270 Daermen Gode niet en kande;

Dor des volcs grote zonden

So zanct al in afgronden;

Alle dat groote lant

Ende alle dat boze volc te hant

1275 Dat nam daer quaden hende;

Maer up die hoghe steenwende

So heefter God een deel gheset

Van onsen broeders, dat wet;

Daer voetse die Gods cracht,

1280 Die mi hare hevet bracht,

God onse lieve Heere.

Onse broeders es noch meere,

Die ghelijc mi leven

Ende up dese russche zweven

1285 Boven der zeewes gronden;

Dat quam van minen zonden,

Dat wi ghesceeden waren;

Dus moetic alleene varen.

Doe dat lant verdranc

1290 Ende meneghe borch versanc,

Also Sodoma dede ende Gomorre,

Die groote stercke torre,

Daer scorde alle die eer[de]

Ende alle die groene zwaerde

1295 Van dien erderijke;

Desen rusch houdic vastelike

Tote minen hutersten hende.

God moete ons allen zenden

In hemelrike met eeren.

1300 |186 vb| Noort waert saltu keeren;

Daer saltu sien groot wonder.”

Een wint hief daer van onder,

Diese sonder orlof dede sceeden;

31 Elc voer daerne God wilde gheleeden.

1305 Daer voer die kiel in corter wijle

Over meneghe mile;

Dat quam van eenen bedruussche

Ende van eens wints gheruussche,

Dat die kyel also verspranc

1310 So meneghe dachvaerde lanc.

Daer wart hi wel gheware,

Dat hi den bouc ontgalt dare,

Dien hi bernede in den viere;

Dat becochte hi wel diere,

1315 Daer die kiel so verre spranc,

Meer dan M milen lanc

In grooter ongheweltheit.

En hadde ghedaen Gods ghenadicheit,

Hi en hads niet moghen ghenesen.

1320 Daer voer hi voort, so wi lesen;

Toen kwam hen aan een zachte wind;

Toen zagen ze, waar een Gods kind

Op de zee voor hen zweefde;

Het scheen, dat het hard leefde:

Het dreef op een rus van aarde; (Wierden in Friesland?)

Wat mocht van hem geworden,

Als stormde de zeevloeden,

Maar dat God hem nam in hoede?

Van de kiel vloog hij toen;

Sint Brandaan sprak hem toe,

Dat hij van Gods wege tegen hem sprak;

De rus wachtte met gemak

En werd gehoorzaam gelijk

En toen bij hem kwam Brandaan

Tot het creatuur hij aldus sprak:

“Gedoog je om God dit ongemak

Op deze wilde zee

Of gedoog je deze pijn

Door uw eigen misdaad?

Zo mag u worden raadt:

Ik ben een abt gewijd

En met de stola bevrijdt,

Die ik van God heb ontvangen,

Dat ik mag in baten staan

En hun pijn hen korten mag

Beide jaar en dag.

Heb je al zulke dingen gedaan,

Door God zo wil ik u ontvangen.”

Toen sprak die kluizenaar:

“Met mij zo wordt dat euvel

Vergolden van uw kapelaan,

Die u verloor, Brandaan,

Voor het schone paradijs.

God heeft me mijn spijs,

En al mijn voeding

Een jaar minder dan 100 jaar

Op deze zee gegeven;

Bij zijn genade moet ik leven

En wachten naar zijn leer.

Mijn broeders zijn er nog meer;

God onze vader is zo goed,

Dat zijn genade ons voedt

Met de hemelse broden.

Hij hielp ons tot onze node,

Daar uw monnik wederkwam,

Die u de duivel nam

Voor de rijkelijke zaal,

Daar hij stal de teugel zo wel.

Ze wachten ook op hun einde

Op die hoge steenrots.

Die ruwe heer alleen,

Die ge zag zitten op de steen,

Die hielp ge ter plaatse

Aan God met zijn bede,

Dat u verkreeg uw kapelaan.”

Toen zei Sint Brandaan:

“Door de Gods eer,

Nu zeg me nog meer

Van die heren, hoe ze leven

En hoe ze daar verdreven;

Zij leven zo heilig

En verdienen Gods rijk.”

Toen sprak die heer goed

Met grote ootmoed:

“Een stad was, heet Nazareth (?),

Daar dat wij geboren zijn;

Die stond in een land,

Daar men God niet kende;

Door het volk grote zonden

Zo zonk het geheel in afgrond;

Al dat grote land

En al dat boze volk gelijk

Dat nam daar kwaad einde;

Maar op die hoge steenrots

Zo heeft God er een deel gezet

Van onze broeders, dat weet;

Daar voedt ze de Gods kracht,

Die me hier heeft gebracht,

God onze lieve Heer.

Onze broeders zijn er nog meer,

Die gelijk mij leven

En op deze russen zweven

Boven de zeegronden;

Dat kwam van mijn zonden,

Dat we gescheiden waren;

Dus moet ik alleen varen.

Toen dat land verdronk

En menige burcht verzonk,

Alzo Sodom deed en Gomorra, (Genesis 19)

Die grote sterke steden,

Daar scheurde al de aarde

En alle die groene aardkorst

Van dat aardrijk;

Deze rus hou ik vast

Tot mijn uiterste einde.

God moet ons allen zenden

In hemelrijk met eren.

Noordwaarts zal u keren;

Daar zal u zien groot wonder.”

Een wind stak daarop,

Die ze zonder verlof deed scheiden;

Elk voer daarna God wilde geleiden.

Daar voer die kiel in korte tijd

Over menige mijl;

Dat kwam van een orkaan

En van een wind geruis,

Dat die kiel alzo versprong

Zo menige dagreis lang.

Daar werd hij wel gewaar,

Dat hij het boek ontgold daar,

Die hij brandde in het vuur;

Dat bekocht hij wel duur,

Daar de kiel zover sprong,

Meer dan 1000 mijlen lang

In grote machteloosheid.

Had niet gedaan Gods genadigheid,

Hij had niet mogen overleven.

Daar voer hij voort, zo wij lezen;

Doe versach Sente Brandaen

Eenen naecten man saen

Al ru sittende alleene

Up eenen heeten [s]teene;

1325 Hi leet wel groote nozen:

An deen zijde was hi vervrosen

Dor vleesch ende beene;

Up dander zijde van den steene

Verbrande hi van hitten dan;

1330 Na sine werken hi loon ghewan;

Voor hem hinc blayende een dwale;

Die halp hem arde wale:

Die slouch die hitte dane;

Dies quam hem baten vele ane

1335 Beede van hitten ende van couden.

Sine pine was menichfoude.

Des zondaeghs stont hem also;

Dies was hi arde vro:

Hem dochte openbare,

1340 Dat hi in werschepen ware.

Des maendaeghs arde vroe

32 |187 ra| Quam hem groote pijne toe:

Doe voerdene in der hellen

Die duvele met sinen ghesellen.

1345 Doe si hem so bi quamen,

Datsi sine pine vernamen,

Begans hem ontfaermen.

Doe vraeghde Brandaen dien aermen

Van wat volcke dat hi ware.

1350 Doe sprac die sondare:

“Ic bem die aerme Judas.

Om dat ic so onghetrauwe was,

Dat ic vercochte sonder noot,

Die mi ghesciep ende gheboot.

1355 Dat hebbic zwaer ontgouden.

Doet mi berauwen soude,

Doe quam die leede duvel

Ende gaf mi eenen twifel

Ende riet, dat ic mi hinc

1360 Ende ne gheene boete ontfinc;

Aldus nam ic die doot;

Dies moetic lijden desen noot.

Haddic ghenade begheert met rauwen,

God es also ghetrauwe,

1365 Het ware mi wel vergaen:

God hadde mi ontfaen,

Also hi den Jode ontfinc,

Die hem, daer hi an tcruce hinc,

Metten speere stac therte ontwee.

1370 Noch dede God ghenaden mee:

Hi ontfinc den scaker dan,

Om dat hi berauwen ghewan,

Daer hi an den cruce hinc

Entie bitter doot ontfinc.

1375 Also hadde hi mi ontfaen,

Waers mi berauwen saen.

Mijns en wert nemmermeer raet;

Maer mi dinct dat mi nu wel staet;

Maer over morghin vele vroe

1380 Sal mi den noot gaen toe;

Dan werdet mi al benomen

Tgoet, daer ic nu in ben comen;

Dor das zondaeghs heere

33 |187 rb| Hebbic dese remedye, heere;

1385 Stont mi dus tallen daghen,

So en soudic niet claghen;

Nochtan en hebbict borgoet

Maer dat mi vele wers doet

Die grondeloze helle,

1390 Daer ic altoos in quelle

Ende eeweliken in walle;

Die duvele met haren gescalle

Doen mi wel meneghen noot.

O wy, heere, waric doot

1395 Of mochtic versterven!

So en soudic niet bederven

In dus meneghen aerbeit,

Die ic lijde in eewicheit

Van rauwen ende van leede.

1400 Dese noode alle beede

Van couden ende van hitten,

Daer ic hier in moet sitten,

En houdic voor gheen verdriet:

Ter hellen hebbic licht niet;

1405 Daer eist doncker emmermeere;

Daer es dat eewelike zeer;

Ter quader tijt wert hi gheboren,

Die daer toe wert vercoren;

Een hitte quelt mi daer,

1410 Eer ghi ghetastet wel een haer,

Daer smolte wel een berch stalijn,

Diene worpe daer in.

Mochte ic hier langhe wesen

Mi dochte, ic ware ghenesen;

1415 Mi doen mee wee die zorghen

Jeghen den over morghen

Dan die pijne, die ic hier moet ontfaen.”

Doe sprac Sente Brandaen:

“Of yemen over di bade,

1420 Soude hu God doen eeneghe ghenade?”

“Neen hi”, sprac Judaes die aerme,

“Want ic up Gode hadde gheen ontfaermen;

Alle hulpe hebbic verloren

Maer dit dwaelkin hier voren

1425 34 Voor mi hanghende namelike

|187 va| Dat maect mi seere rike

Ende helpt mi wel zeere.

Nochtan so stal ict onsen Heere,

Doe ic met hem ghinc;

1430 Het weert mi groote dinc

Van desen heeten viere;

Maer mi berauwes weder sciere;

Doe gaf ict dor Gode

Eenen zinen crancken bode,

1435 Die oyt sint sine bede

Voor mi te Gode dede;

Nu helpet mi zeere hier

Jeghen dit sterke vier.

Al en mach het also vele niet sijn,

1440 Als oft met rechte mijn hadde ghezijn,

Nochtan helpet mi, heere,

Harde vele meere

Jeghen desen heeten brant,

Om dat ict selve gaf metter hant,

1445 Dan mi nu holpe alle die have,

Al waert dat mense over mi gave,

Die nu in die weerelt es;

Dies moghedi sijn ghewes.

So wel helpt dat goet,

1450 Dat die meinsche selve doet

Ende dat hi selve gheeft

Al die wijle, dat hi leeft;

Want achter weldade

Commen dicwile spade

1455 Ende datmen naer dleven doet,

Dat heeft aermen spoet

Te helpene, die selve niet en gheeft

Dor Gode die wijle, dat hi leeft.”

Doe Judas dit hadde gheseit,

1460 Began hi driven groten aerbeit;

Des maendaeghs metten daghe

Maecte Judaes grote claghe

Ende jammerliken rauwe groot,

Dat dbloet van sinen hoghen scoot.

1465 Hem naecte groot onghemac,

Seere weendi ende sprac:

“O wy, onsalich ende arem man,

|187 vb| Dat ic ye eerdsch lijf ghewan!

Daer ic nu varen moete,

1470 35 Dies en wert nemmermeer boete,

Want bi verdienten hebbict ontfaen.”

Doe hiet Sente Brandaen

Sijn helichdom bringhen voort

Ende settet up des kiels boort,

1475 Alse die duvele quamen

Ende dat helichdom vernamen,

Dat hise soude vervaren.

Hi sach an sine ghebaren

Ende heeft wel vernomen,

1480 Datsi saen sullen comen.

Doe quamen die duvele met eenen heere;

Hem dochte lucht ende meere,

Dat al was bernende vierijn.

“Hier soudic ghevaren zijn,”

1485 Sprac die bezijnghede capelaen,

Die met zorghen was bevaen.

Si vloghen boven den kiele;

Hem scoot huut haren ghiele

Pec ende vlamme onghiere

1490 Met sulfer achteghen viere,

Dat gloyde ende wiel;

Daert up die zee viel,

Berrende twater alse stroo.

Judase wilden si alsoo

1495 Voeren in der hellen,

Daer sine souden quellen.

Den vianden gheboot Sente Brandaen,

Datsi een wijle souden staen

Ende Judaes souden vermijden;

1500 Gode bat hi in dien tijden,

Dat dien nacht moeste ghenesen

Judaes ende quijte wesen

Van dien helschen zeere;

Dies bat hi onsen Heere.

1505 Weenende hi so langhe bat,

Dat hem God consenteerde dat.

Die duvele doe luude screyden;

Sij borlenden ende si neyden,

Dat si sonder hem moesten varen.

1510 |188 ra| Met vele grooten scaren

Keerden si weder ter hellen.

Doe dreeghden sine te quellen

Vele meer dan si souden,

36 Of sine hadden moghen behouden;

1515 Dat dreeghen dede hem wee,

Daer hi vlotede up die zee.

Die duvele quamen weder doe

Des morghins vele vroe

Te Judaes onghevalle;

1520 Crauwels brochten si alle,

Die gloyden ende sneden;

Onlanghe dat zijs vermeden

Maer in hem dat sise sloughen;

Onscone dat sine droughen

1525 Met alle metten steene;

Si quelden sine beene;

Doe sine up ghenamen

Ende een lettel danen quamen,

Spraken si leelike toe

1530 Sente Brandane doe:

“Daer omme sullen wine pinen meer

Dan hi was ghepijnt eer.”

Doe seide Sente Brandaen:

“Het sal anders vergaen;

1535 Niet te meer en sal ghepijnt sijn hi,

Om dat hi te nacht was bi mi;

Al moghedi up mi scelden.

Hi en saels niet ontghelden;

Hu scelden hebbic ommare.”

1540 Bi Gode onsen sceppare

Ende met dieren woorden

Gheboot hi dien verhoorden,

Datsi hem en daden niet meer

Dan also si te voren eer

1545 Des ander daghes hadden ghedaen.

Ende also voerden sine wech saen

Vele zeere screyende

In dier zwaerre allende;

Doe hiet die heere goede

1550 Up des zeewes vloede

Volghen met sinen kiele

|188 rb| Na die aerme ziele,

Maer die duvele ontvoerdense saen.

Doe sach hi voor hem up slaen

1555 Eenen rooc wel gruwelijc;

Dat was een pijne vreeselijc.

Toen zag Sint Brandaan

Een naakte man gelijk

Al ruw zittend alleen

Op een hete steen;

Hij leed wel grote noden:

Aan de ene zijde was hij bevroren

Door vlees en been;

Op de andere zijde van de steen

Verbrande hij van hitte dan;

Naar zijn werken hij loon won;

Voor hem hing wapperend een doek;

Die hielp hem erg wel:

Die sloeg de hitte vandaan;

Dus kwamen hem baten veel aan

Beide van hitte en van koude.

Zijn pijn was menigvuldig.

De zondag stond hem alzo;

Dus was hij erg vrolijk:

Hij dacht openbaar,

Dat hij in feestmaal was.

De maandag erg vroeg

Kwam hem grote pijn toe:

Toen voerden hem in de hellen

De duivel met zijn gezellen.

Toen ze hem zo nabijkwamen,

Dat ze zijn pijn vernamen,

Begon hen te ontfermen.

Toen vroeg Brandaan die arme

Van welk volk dat hij was.

Toen sprak de zondaar:

“Ik ben de arme Judas.

Omdat ik zo ontrouw was,

Dat ik verkocht zonder nood,

Die me schiep en gebood.

Dat heb ik zwaar ontgolden.

Toen het me berouwen zou,

Toen kwam die boze duivel

En gaf me een twijfel

En raadde aan, dat ik me hing

En nee geen boete ontving;

Aldus nam ik de dood;

Dus moet ik lijden deze nood.

Had ik genade begeert met berouw,

God is alzo getrouw,

Het was me goed vergaan:

God had me ontvangen,

Alzo hij de Joden ontving,

Die hem, daar hij aan het kruis hing,

Met de speer stak het hart in twee.

Nog deed God genaden meer:

Hij ontving de rover dan,

Omdat hij berouw kreeg,

Daar hij aan het kruis hing

En de bittere dood ontving.

Alzo had hij mij ontvangen,

Was het me berouwd gelijk.

Voor mij wordt nimmermeer raad;

Maar me dunkt dat het me nu wel staat;

Maar overmorgen erg vroeg

Zal me de nood gaan toe;

Dan wordt het me al benomen

Het goede, daar ik nu in ben gekomen;

Door de zondagse eer

Heb ik deze verlichting, heer;

Stond me zo dus te alle dagen,

Zo zou ik niet klagen;

Nochtans heb ik het erg goed

Maar dat me veel kwelling doet

Die grondeloze hel,

Daar ik altoos in kwel

En eeuwig in kook;

De duivel met zijn geschal

Doet me wel menige nood.

O wie, heer, was ik dood

Of mocht ik sterven!

Zo zou ik niet bederven

In dus menige arbeid,

Die ik lijd in eeuwigheid

Van rouw en van leed.

Deze nood alle beide

Van koude en van hitte,

Daar ik hierin moet zitten,

Hou ik voor geen verdriet:

Ter helle heb ik het licht niet;

Daar is het donker immermeer;

Daar is die eeuwige pijn;

Ter kwader tijd werd hij geboren,

Die daartoe wordt gekozen;

Een hitte kwelt me daar,

Eer ge tast wel een haar,

Daar smolt wel een berg van staal,

Die men wierp daarin.

Mocht ik hier lang wezen

Me dacht, ik was gered;

Me doen meer pijn die zorgen

Tegen de overmorgen

Dan de pijn, die ik hier moet ontvangen.”

Toen sprak Sint Brandaan:

“Als iemand voor u bad,

Zou God tonen enige genade?”

“Neen hij”, sprak Judas die arme,

“Want ik op God heb geen ontfermen;

Alle hulp heb ik verloren

Maar dit doekje hier voren

Voor me hangen namelijk

Dat maakt me zeer rijk

En helpt me wel zeer.

Nochtans zo stal ik het van onze Heer,

Toen ik met hem ging;

Het weert me groot ding

Van dit hete vuur;

Maar me berouwt weer snel;

Toen gaf ik het om Godswil

Een van zijn zwakke bode,

Die ooit sinds zijn bede

Voor mij tot God deed;

Nu helpt het me zeer hier

Tegen dit sterke vuur.

Al mag het alzo veel niet zijn,

Alsof met recht van mij had geweest,

Nochtans helpt het me, heer,

Erg veel meer

Tegen deze hete brand,

Omdat ik het zelf gaf met de hand,

Dan me nu hielp al de have,

Al was het dat mensen voor me gaven,

Dat nu in de wereld is;

Dus mag ge zijn zeker.

Zo goed helpt dat goede,

Dat de mens zelf doet

En dat hij zelf geeft

Al de tijd, dat hij leeft;

Want achteraf weldaden

Komen dikwijls te laat

En dat men naar het leven doet,

Dat heeft arme baat

Te helpen, die zelf niet geeft

Door God de tijd, dat hij leeft.”

Toen Judas dit had gezegd,

Begon hij te drijven grote arbeid;

De maandag met de dageraad

Maakte Judas groot geklaag

En jammerlijke rouw groot,

Dat het bloed uit zijn ogen schoot.

Hem naakte groot ongemak,

Zeer weende hij en sprak:

“O wie, onzalig en arme man,

Dat ik ooit aards lijf won!

Daar ik nu varen moet,

Dus wordt nimmermeer boete,

Want bij verdiensten heb ik het ontvangen.”

Toen zei Sint Brandaan

Zijn heiligdom te brengen voort

En zet het op de kielboord,

Als de duivels kwamen

En dat heiligdom vernamen,

Dat hij ze zou bang maken.

Hij zag aan zijn gebaren

En heeft wel vernomen,

Dat ze gelijk zullen komen.

Toen kwamen de duivels met een leger;

Hij dacht lucht en zee,

Dat alles was brandend vurig.

“Hier zou ik gevaren zijn,”

Sprak die verschroeide kapelaan,

Die met zorgen was bevangen.

Ze vlogen boven de kiel;

Hen schoot uit hun muilen

Pek en vlammen onguur

Met zwavelachtig vuur,

Dat gloeide en kookte;

Daar het op de zee viel,

Brandde het water als stro.

Judas wilden ze alzo

Voeren in de hel,

Daar ze hem zouden kwellen.

De vijanden gebood Sint Brandaan,

Dat ze een tijdje zouden staan

En Judas zouden vermijden;

God bad hij in die tijden,

Dat die nacht moest gered

Judas en kwijt wezen

Van die helse pijn;

Dus bad hij onze Heer.

Wenende hij zo lang bad,

Dat hem God toestond dat.

De duivels toen luid schreiden;

Ze brulden en ze hinnikten,

Dat ze zonder hem moesten varen.

Met vele grote scharen

Keerden ze weer ter helle.

Toen dreigden ze hem te kwellen

Veel meer dan ze zouden,

Als ze hem hadden mogen behouden;

Dat dreigen deed hem pijn,

Daar hij dreef op de zee.

Die duivels kwamen weer toen

‘s Morgens erg vroeg

Tot Judas ongeluk;

Haken brachten ze allen,

Die gloeiden en sneden;

Kort dat zij het vermeden

Maar in hem dat ze het sloegen;

Schandelijk dat ze hem droegen

Geheel met de stenen;

Ze kwelden zijn benen;

Toen ze hem op namen

En wat vandaan kwamen,

Spraken ze lelijk toe

Sint Brandaan toen:

“Daarom zullen we hem pijnen meer

Dan hij was gepijnigd eerder.”

Toen zei Sint Brandaan:

“Het zal anders vergaan;

Niet meer zal gepijnigd zijn hij,

Omdat hij vannacht was bij mij;

Al mag ge op mij schelden.

Hij zal het niet ontgelden;

Hun schelden heb ik om niets.”

Bij God onze schepper

En met dure woorden

Gebood hij die te verhoren,

Dat ze hem deden niets meer

Dan alzo ze tevoren eerder

De andere dagen hadden gedaan.

En alzo voerden ze hem weg gelijk

Velen zeer schreiend

In die zware ellende;

Toen liet die heer goed

Op de zeevloed

Volgen met zijn kiel

Naar die arme ziel,

Maar de duivels ontvoerden hem gelijk.

Toen zag hij voor hem op slaan

Een rook wel gruwelijk;

Dat was een straf vreselijk.

Doe voer die goede Sente Brandaen

37 Metten Gods zeghe bevaen

Toten oversten hende

1560 Onder eene steenwende;

Daer saghen si alse bernende voghele varen

Huut eenen bernenden berghe te waren

Van menegherande tonghen,

Die hel niet en zonghen

1565 Dan “O wy” ende “wach” ende “wee”;

Eene grondelose zee

Slouch daer up die west zijde ane,

So datment hoorde dane

Over meneghe mile.

1570 Daer na in corter wile

Saghen si huut eenen berghe slaen

Eene vlamme so ghedaen,

Daer die gleinstren hute vloghen

Also groot als een hoven

1575 Ende colen also groot als maste.

Daer was pijne ende onraste.

Huut dien selven berghe ran

Een water, sulc en sach noint man,

Het was zwart ende het wiel;

1580 Bander zijde daer hute viel

Een water ende een wint ghereede,

Die also cout waren beede,

Dat nye couder dinc ghewart;

Daer hadden si moylike vaert:

1585 Up deen zijde was hitte menichfout,

Up dander zijde waest so cout,

Dat den bomen in dien tijden

Die scorse scoolden van den zijden.

Doe so hiet Sente Brandaen

1590 Hem allen ten riemen gaen;

Beede moonken ende scipman

Alle vinghen si daer an;

Daer en wilden si niet letten meer;

|188 va| Daer si waren commen eer,

1595 Binnen eenen daghe gevaren,

Ghekeerden si cume in II jaren.

Doe dus die kiel ontran

Entie moede scipman

Van der heetter aermer scaren,

1600 Doe quamen si saen ghevaren

Up eene der bester eerden,

38 Die oyt mochte gheweerden.

Daer sach yemen selden;

Daer wiessen up die velden

1605 Beede coren vruchten ende wijn

Ende alle vruchten, die moghen zijn,

Sonder ackeren ende graven;

Daer was lettel noot van haven:

Visch was daer ghenouch,

1610 Die daer dat water drouch,

Ende vleesch wilt ende tam,

Al dat nye herte bequam.

Dese jeghenode scone

Was altoos even groene;

1615 Dat es multum bona terre

Ende es gheleghen arde verre

Van alre meinschen conden.

En hadde God tien stonden

Dat scip daer niet ghesent,

1620 So waert ons bleven ombekent.

Doe daer quam Sente Brandaen

Entie hem waren onderdaen,

Hare moethede ende pijne al

Verghinc hem groot ende smal

1625 Mids der zoetheit menigherande,

Die si ontfinghen in dien lande.

Alse Sente Brandaen entie zine

Waren in desen lande fine,

Saghen si eenen berch so hoghe,

1630 Sine consten niet verhoghen,

Sine groote hoocheide;

Hem dochte in der waerheide,

Dat die wolken daer up zweveden;

Ne gheene dinghen, die leveden,

1635 Ne quamen daer up, si en vloghen

|188 vb| Maer teenen hanghenden woghe

Met zorghen si ane vinghen,

Datsi dier up ghinghen.

Die berch was boven scone

1640 Ende hiet Mons Syone;

Daer slouch an der zee vloet;

Nye en was berch so goet.

Daer si dien berch up gaen,

Saghen si an den berch staen

1645 Eene borch so rikelike,

39 Noint en sach meinsche der ghelike;

Daer saghen si vreeselike draken

Ende lindwormen, die gapen,

Ende hem voer tallen stonden

1650 Dat vier huten monden;

Dese wachten die poorten daer

Maer metten woorden Gods vorwaer

Beval hem Sente Brandaen,

Dat sise in lieten gaen

1655 Ter doren in die huere.

Die bouc seit, dat die muere

Alle waren kerstalijn;

Daer waren letteren steenijn

So vele daer up ghenomen,

1660 Sine consten ten hende comen;

Daer waren ghegoten inne

Bi meesterliken zinne

Van copere ende van eere

Menegherande diere

1665 In dien rinc muer al omme:

Som recht ende some cromme;

Diese eerst ghinc besien,

Hi mochte van vreesen vlien,

Want si hem hute dien muer ghebaren,

1670 Als of si alle levende waren.

Daer stonden alle die dieren,

Die ic noint horde nomen hiere:

Leeuwen, panteeren, tygheren met;

Ooc stonden daer gheset

1675 Eencorne ende lupaerde

Ende beesten van meneghen aerde:

Olifanten, herten ende hinden

|189 ra| Mochtemen daer al vinden;

Ooc stonden daer vele vormen

1680 Van vreeseliken wormen;

In midden dien borghe vloot

Een riviere wel groot,

Die al dwilt dede omme gaen,

Dat niet stille mochte staen;

1685 Si saghen al openbaren,

Die daer commen waren,

Dat die beelden bi wilen spronghen

Ende riepen ende zonghen,

Als of si wech wouden

1690 40 Ende huten muere varen souden;

Daer stonden meneghe vorme:

Daer waren sulke worme

Half ru ende alf bloot,

Noint sach man des ghenoot.

1695 Noch stont daer onder

Ghegoten menich wonder:

Daer stont die stercke liebaert,

Ic wane, nye dier ghewaert,

En stont daer ghegoten.

1700 Visschen daer ooc vloten

Harde meneghertiere;

Hoort wat dede die riviere:

Herten entie hinden

Vloen daer voor die hasewinden;

1705 Wilde zwijnen liepen daer;

Die jaghere reet hem naer

Al blasende eenen horen;

Hem liepen ooc voren

Menich wonder, so vele,

1710 In caent ghesegghen niet wele.

Daer speelden ooc in den mueren

Orssen, met convertueren,

In eenen rijnghe wijde;

Hem hilden ooc bezijden

1715 Rudders, als of si leveden

Vanen dat daer zweveden;

Daer toe mochtemen daer scauwen

Harde vele vrauwen;

Daer bliesen die wachtaren,

1720 |189 rb| Die ghene, dies onwijs waren,

Waenden, datsi leefden daer.

Ic mach hu segghen over waer:

In dese zale gheheere

Was wonders vele meere:

1725 Daer verlichten die tinnen

Beede buten ende binnen,

Ghelijc dat doet die dach sterre,

Die up rijset so verre;

VI^m torren stonden tien male

1730 Up den muere omme die zale;

Die torren die blecten al

Ende muere ende zale groot ende smal,

Alse yser doet in den viere.

41 Gheen dinc en was daer diere

1735 Dan onghemac ende aermoede;

Mneghe culcte goede

Ende zijdine sporwaren

Saghen si daer te waren,

Die daer hinghen te dien male

1740 Boven die bedden in die zale.

Die vloer van der zalen was

Al gader snee wit glas,

Daer dore blecten die goud male.

Dus rikelic was die zale.

1745 In dien hove vrone

Stonden cedre scone

Ende andre bome so vele,

Dat die zonne niet wele

Schijnen mochte ter eerden;

1750 Daer en mochte niet nat werden.

Dies namen si alle gome.

Onder die ceder bome

So was die acker scone

Ende tallen steden groene;

1755 Daer hinc menich guldin vat;

Noint en was huus bat

Verchiert met dieren dinghen.

Daer mochtemen horen zinghen

Die voghele in allen tijde

1760 In dese borch wijde;

Daer stont midden in een palas:

|189 va| Ic wane, noint gheen en was

Verchiert also wele;

Ghimmen was daer so vele

1765 Met dierbaren ghesteenten,

Gheset in helps ghebeenten;

Die vloer was saphier ende glas;

Ic wane, noint dinc en was

Ghemaect boven der eerden,

1770 Dat beter mochte weerden

Of dat ghemaect was bat,

Over waer segghic hu dat.

Ghegoten was het van eere;

Het en wert nemmermeere

1775 Ghemaect so goet weerc

No so vaste no so steerc,

Als daer up dien dach

42 Sente Brandaen sach.

Die moonke besaghen besonder

1780 Dat menichfoudeghe wonder.

In die borch so spronghen

Diere watre; daer zonghen

Molenen, of si hadden tonghen,

So dat al verclonghen

1785 Beede berch ende dal

Ende dat daer bi was over al.

Die bouc seit ons dat,

Dat vloyden int ghewat

Visschen, die daer speelden,

1790 Ende alrande weelden

Waren der borch onderdaen,

Dat scrijft ons Sente Brandaen.

Doe sprac die besijngde capelaen:

“Hets goet, dat wi henen gaen,

1795 Eer wi hier scade ghewinnen;

Mi dincke in minen zinne,

Het en es sonder meester niet

Dit wonder, dat ghi hier siet.

Werden si onser gheware,

1800 Wine moghen hem niet ontfaren,

Sine doen ons sulken aerbeit,

Dat ons die vaert wert leit

Ende ons lijf rauwet.

|189 vb| Dit weerc hevet ghetauwet

1805 Een wonderlic ghedyet,

Dat hem an Gode en keert niet,

Hets van wonderliken zeden;

Si moghen ons bringhen tonvreden,

Alsoo die ghene daden,

1810 Die ons so hadden verladen

Ten berghe, die berrende dan.”

Doe bat die stierman,

Sente Brandane ende dien heeren,

Datsi wilden te scepe keeren;

1815 Doe si te scepe waren ghegaen,

So quam hem ghevolcht saen

Een volc van wonderliker ghedane,

Als ons de bouc doet te verstane;

Si hadden wolves tande

1820 Ende hieten Walscherande;

Seere si verbolghen waren,

43 Datsi hem dus zijn ontvaren.

Hoofde hadden si alse zwijn

Hoe mochten si wonderliker zijn!

1825 Mans handen ende honden been;

Si screyden al in een;

Cranen hals mans buuc vorware,

Onder die voete ru van hare;

Sijdin was al haer ghewant;

1830 Boghen droughen si in die hant

Ende pijle daer in gheset,

Wel gheslepen ende ghewet;

Si hadden langhe baerde;

Si rochelden alle haerde

1835 Alse doen wilde beeren

Hem berau arde zeere,

Dat hem Sente Brandaen

Huut haerre borch was ontgaen.

Doe sprac Sente Brandaen:

1840 “[L]atet tscip al sachte gaen

Hier in desen vliete,

Dat ons niet en sciete

Dit eyselike commer;

Nu heeft mi groot wonder,

1845 Of si Gode kennen yet;

|190 ra| Ic wille weten van hem dbediet.

“Up die stavene ghinc hi staen

Hi bemanetse vele saen

Bi Gode ende bi zijnre crach

1850 Ende bi al, dat hi heeft ghewracht

Ende noint liet gheweerden

In hemele ende in der eerden,

Dat sine met vreden lieten

Tote bi den lande vlietn,

1855 Dat hi hem spreken mochte.

Si leiden vele sochte

Die boghen hute haerre hant

Ende zweghen alle te hant.

Doe vraechde Sente Brandaen:

1860 “Kendi Gode? doet mi verstaen.”

Doe sprac een daer onder:

“Brandaen du heves wonder

Dore varen in menich lant;

Nu heeft hu God hier ghesant,

1865 Dien du voor ons minnet.

44 Hoe wel dattune kinnet,

Wij kenden eer, verstaet dat,

Daer hi in sinen trone sat,

Daer wine saghen alle

1870 Voor Lucifers valle.”

Doe sprac Sente Brandaen:

“Dit soudic weder segghen saen,

Maer dat mi bestaet niet;

Een wijs man bescreven liet,

1875 Dinghele dorsten niet beghyen,

Datsi Gode hadden ghesien

In den aensichte zine;

Du wils di domphede pinen;

Ic segghe di te voren,

1880 Du en moghes mi niet verdoren

Met dusdaenre mare;

Dine woorde sijn ongheware

Ende ooc loghenlijc;

God es onghesienlijc.

1885 Du best zeere bedroghen;

Wat hebstu di toe ghetoghen?

Nye en saghen hooghen, dats waer;

|190 rb| God es so wonderlike claer;

Dine hooghen zwijnijn

1890 Waer mochten si commen zijn

Datsi Gode saghen den hoghen,

Dien die ingle niet sien en moghen

Ja in vullen aenghesichte?

Waer saechdine dan te rechte?

1895 Doe hi in eerderike was zone,

Drouch hi in hemeirike crone;

Hier was hi sone ende daer vader;

Nochtan was hi daer al gader

Vader sone helich gheest

1900 Eenich heere ende alre meest.

Du dincs mi ombedacht;

Over al es sine macht:

In hemele ende in diepe afgronde,

Ja ter hellen mense vonde,

1905 Die des gherochte,

Dat hise daer sochte.

Wat wiltu di toe tyen,

Dattu Gode souts hebben ghesien?”

Doe sprac die wonderlike gheest:

1910 45 “Brandaen, dattu niet ne weets,

Des en wiltu niet betrauwen

Dat sal di noch berauwen;

Ooc suldijs ghewinnen scade;

Den bouc verberrenstu bi onrade,

1915 Daer die waerheit in ghescreven was;

Hoe leede es di worden om das!

Nu hebben ghesien dine oghen,

Dattu doe niet wils gheloven.

Daer omme so doen si wijselike

1920 Ende leven saleghelike,

Die an Gods woorde gheloven,

Al en saghen zijs noint met oghen.

Ja en scrijft ons Sente Jan,

Hoe in Thomase den heleghen man

1925 Tgheloove was te broken?

Al hadt hem God vorsproken,

Doe hem quam die mare,

Dat God verresen ware,

Hi en wildes niet gheloven,

1930 |190 va| Hi en saecht metten hoghen,

Dat God ware up verstanden;

Hi moest tasten metten handen,

Ende sine wonden also bevaen.

Daer na quam God tote hem saen

1935 Ende seide: “Thomaes, com tast mijn wonden,

Ende zijt ghelovich tallen stonden.”

Doe seide die twifeleere:

“Nu so ghelovics Heere,

Dattu best verresen nu.”

1940 “Vele te salegher so bestu”,

Sprac doe die heleghe Kerst,

“Dattu ghelovende worden best;

Maer wel salich so sijn die,

Die mi nochtan en saghen nye

1945 Ende ghelooven an mi.”

46 Brandaen, nu bedincke di,

Hoe hout dat die heleghe Kerst

Den wel gheloovenden es.”

Noch sprac die zwijninen mont:

1950 “Brandaen, ic make di cont,

Waer wi Gode so na ghyen,

Dat wine wel mochten sien:

Dat was doe Lucifer ghedachte,

Dat hi met overdegher crachte

1955 Up den hemele wesen woude

Anders dan hi wesen soude.

Dat en was ons lief no leet mede;

Inghelen waren wi van sulker claerhede,

Dat wi Gode saghen daer,

1960 Dit segghe ic di vorwaer.

Maer met Lucifers valle

So moesten wi vallen alle;

Doe sprac God te handen

Tote ons Walscheranden,

1965 Om dat wi hadden zwijnen moet,

Dat dor doghet niet en doet;

Het heeft eenen bozen list;

Het leit in des goors mist;

Int slijc of yeuwers onreins hel

1970 Daer in es hem also wel,

Alst ware in een reine stede;

|190 vb| Wij verzwijmden ons, dats waerhede,

Recht alse dat onwijse zwijn;

Dies moeten wi hem ghelijc zijn.

1975 Half zijn wi ru ende hondijn,

Hoe mochten wi wonderliker sijn!

Dat verdienden wi daer mede,

Om dat wi des honts zede

In hemelrike beghinghen:

1980 Want van ne gheenen dinghen

En wrought hi den bekenden man,

Sint dat hine nomen can,

Maer hi staet hem zwijghende bi,

Hoe hout hi sinen meester zi,

1985 Dat hi hem eenich scade ghedoet.

Dies gaf ons God dit lant goet

Te zoenen ende te mieden,

Omme dat wi sine scade niet berieden;

Omme dat wi dus stonden stille,

1990 47 So hebben wi dus onsen wille:

Verlaten so es ons der hellen;

Men sal ons daer niet quellen

Met Lucifers ghesellen,

Die daer die zielen quellen;

1995 Wi hopen ghenadelike

Up Gode van hemelrike.”

Doe seide Sente Brandaen:

“Wij waren in huwe borch ghegaen;

Daer saghen wi groote chierheit

2000 Ende arde groote rijcheit,

Die daer es ghenouch;

Diet daer al te gader drouch

Hi was vroet ende wel bedacht.

God heeft ons met zijnre cracht

2005 Van danen so wel gheleet;

So dat ict alre best weet,

Dat wi daer niet en namen,

Dies wi ons dorven scamen

Of in pinen dorven comen;

2010 Wi en hebben hu niet ghenomen,

Dies weet God die waerheit;

Waers ooc yet, dat ware mi leit.

En hadde God met zijnre cracht,

|191 ra| Die ons hier hevet bracht,

2015 Die draken niet ghebonden,

Si hadden ons verslonden,

Daer wi ter poorten ghinghen in.

Nu wondert mi in minen zin,

Waer ghi waert ghevaren,

2020 Doe wi in huwe borch waren.”

Doe sprac een Walscherant:

“Wi waren in een ander lant

Over een wout ghevaren

Met LX groote scaren

2025 In dat lant ten draken;

Wel vele onghemaken

So hebben wi alle daer ghedaen;

Wi waren daer wel naer ghevaen.

Si daden ons meneghen toren:

2030 Met spotte namen si ons ooren,

dat segghen wi te waren;

Dies waren wi daer ghevaren

Ende hebben met hem ghevochten,

48 Aldaer wise sochten;

2035 Wi hadden groot volc heere;

Si brochten ooc ter weere

Harde vele crachten:

Weghen ende grachten

Hadden si alle beleghet;

2040 Si en waren nye so ontweghet

No in so grammen moede,

Sint dat hem God die goede

Ghedoghede den twifel,

Dat si moesten metten duvel.

2045 Wij en segghen hu nemmeere,

Of du en wils weder keeren

Tote onser borch van prijse;

Daer willen wi eere bewijsen.”

“Neen wi niet; wi willen varen,

2050 Daer ons God moet bewaren”,

Sprac die goede Sente Brandaen,

“Ende Gode volen so moetti gaen.”

Doe Brandaen orlof ghenam,

Die bouc seit, dat hi quam

2055 In den ellefsten morghen

|191 rb| In harde grooter zorghen.

Die wonderlike liede

Riepen in haren bediede

Na den heleghen Brandane

2060 Den Gods onderdane

Ende boden hem scat ende spijse.

Doe sprac die Gods wijse:

“Huwe spijse no huwen scat

Die en bestaet ons plat

2065 Ende wi en willens niet ontfaen.”

Doe liet hi sinen kiel gaen

Ende sciet van dien lande

Ende voer up die zee te hande.

Toen voer die goede Sint Brandaan

Met Gods zegen bevangen

Tot het uiterste einde

Onder een steenrots;

Daar zagen ze alzo brandende vogels vliegen

Uit een brandende berg waarlijk

Van menigerhande talen,

Die helder niet zongen

Dan “O wie” en “wah” en “wee”;

Een bodemloze zee

Sloeg daar op die westzijde aan,

Zodat men het hoorde vandaan

Over menige mijl.

Daarna in korte tijd

Zagen ze uit een berg slaan

Een vlam dusdanig,

Dat de vonken er uit vlogen

Alzo groot als een oven

En kolen alzo groot als masten.

Daar was pijn en onrust.

Uit diezelfde berge rende

Een water, zulke zag nooit een man,

Het was zwart en het kookte;

Aan de andere zijde daar uitviel

Een water en een wind gereed,

Die alzo koud waren beide,

Dat er niet kouder ding was;

Daar hadden ze moeilijke vaart:

Aan de ene zijde was hitte menigvuldig,

Aan de andere zijde was het zo koud,

Dat de bomen in die tijden

De schorsen vielen van de zijden.

Toen zo zei Sint Brandaan

Hen allen te riemen te gaan;

Beide monniken en schipper

Allen vingen ze daaraan;

Daar wilden ze niet letten meer;

Daar ze waren gekomen eerder,

Binnen een dag gevaren,

Keerden ze nauwelijks in 2 jaren.

Toen dus de kiel ontkwam

En de moede schipper

Van de hete arme scharen,

Toen kwamen ze gelijk gevaren

Op een der beste oorden,

Die ooit mocht geworden.

Dat zag iemand zelden;

Daar groeiden op de velden

Beide koren, vruchten en wijn

En alle vruchten, die er mogen zijn,

Zonder akkers en ploegen;

Daar was weinig nood van have:

Vis was daar genoeg,

Die daar dat water droeg,

En vlees wild en tam,

Al dat niet hard bekwam.

Dit gebied schoon

Was altijd even groen;

Dat is multum bona terre

En is gelegen erg ver

Van alle mensen kennis.

Had God niet te die stonden

Dat schip daar niet gezonden,

Zo was het ons gebleven onbekend.

Toen daar kwam Sint Brandaan

En die hem het hem waren,

Hun vermoeidheid en pijn al

Verging hun groot en smal

Mits de lieflijkheid menigerhande,

Die ze ontvingen in dat land.

Toen Sint Brandaan en de zijne

Waren in dit land fijne,

Zagen ze een berg zo hoog,

Ze konden het niet bemeten,

Zijn grote hoogheid;

Hij dacht in de waarheid,

Dat de wolken daarop zweefden;

Nee, geen dingen, die leefden,

Nee, kwamen daarop, tenzij ze vlogen

Maar langs een steil pad

Met zorg ze het aanvingen,

Dat ze daarop gingen.

De berg was boven schoon

En heet Mons Sion;

Daar sloeg tegen de zeevloed;

Niet was een berg zo goed.

Daar ze die berg op gaan,

Zagen ze aan de berg staan

Een burcht zo rijkelijk,

Nooit zag mens diergelijke;

Daar zagen ze vreselijke draken

En lintwormen, die gapen,

En hen voer te alle stonden

Dat vuur uit de monden;

Deze bewaken die poorten daar

Maar met de woorden Gods voorwaar

Beval hun Sint Brandaan,

Dat ze hen in lieten gaan

Te deur in dies tonden.

Dat boek zegt, dat die muren

Alle waren van kristal;

Daar waren letters in van steen

Zoveel daarop gemaakt,

Ze konden ten einde komen;

Daar waren gegoten in

Bij meesterlijke zin

Van koper en van brons

Menigerhande dieren

In die ringmuur al om:

Sommige rechtop en sommige krom;

Die ze eerst ging bezien,

Hij mocht van vrees vlieden,

Want ze hem uit die muur vertoonden,

Alsof ze allen levend waren.

Daar stonden al die dieren,

Die ik nooit hoorde noemen hier:

Leeuwen, panters, tijgers mee;

Ook stonden daar gezet

Eenhoorn en luipaarden

En beesten van menige aard:

Olifanten, herten en hinden

Mocht men daar al vinden;

Ook stonden daar vele vormen

Van vreselijke wormen;

In het midden van die burcht vloeide

Een rivier zeer groot,

Die al het wild deed omgaan,

Dat niet stil mocht staan;

Ze zagen al openbaar,

Die daar gekomen waren,

Dat de beelden soms sprongen

En riepen en zongen,

Alsof ze weg wilden

En uit de muren komen zouden;

Daar stonden menige vormen:

Daar waren menige wormen

Half ruw en half bloot,

Nooit zag men desgelijks.

Nog stond daaronder

Gegoten menig wonder:

Daar stond de sterke leeuw,

Ik waan, nooit een dier geschapen werd,

Het stond daar gegoten.

Vissen daar ook zwommen

Erg menigvuldig;

Hoort wat deed die rivier:

Herten en de hinden

Vlogen daar voor de hazewinden;

Wilde zwijnen liepen daar;

De jager reed hen naar

Al blazende een horen;

Hem liepen ook voren

Menig wonder, zo veel,

Ik kan het zeggen niet wel.

Daar speelden ook in de muren

Paarden, met bedekking,

In een ring wijd;

Hem hielden ook bezijden

Ridders, alsof ze leefden

Vanen dat daar zweefden;

Daartoe mocht men daar aanschouwen

Erg veel vrouwen;

Daar bliezen de wachters,

Diegene, die niet beter wisten,

Waanden, dat ze leefden daar.

Ik mag u zeggen voor waar:

In deze zaal prachtig

Waren wonderen veel meer:

Daar verlichten de tinnen

Beide buiten en binnen,

Gelijk dat doet het de morgenster,

Die oprijst zo ver;

6000 torens stonden te die maal

Op de muren om de zaal;

De torens die blinken al

En muur en zaal groot en smal,

Zoals ijzer doet in het vuur.

Geen ding was daar niet duur

Dan ongemak en armoe;

Menige kussen goed

En zijden vliegennet

Zagen ze daar waarlijk,

Die daar hingen te die maal

Boven de bedden in de zaal.

De vloer van de zaal was

Helemaal sneeuwwit glas,

Daardoor blikkerde de gouden tekeningen.

Dus rijkelijk was die zaal.

In dat hof prachtig

Stonden ceders schoon

En andere bomen zo veel,

Zodat de zon niet goed

Schijnen mocht ter aarde;

Daar mocht niet nat worden.

Dus namen ze alle waar.

Onder die ceder bomen

Zo was de akker schoon

En te alle plaatsen groen;

Daar hing menig gouden vat;

Nooit was een huis beter

Versierd met kostbare dingen.

Daar mocht men horen zingen

De vogels in alle tijd

In deze burcht wijd

Daar stond midden in een paleis:

Ik waan, nooit geen was

Versierd alzo goed;

Gemmen waren daar zo veel

Met dure gesteenten,

Gezet in olifanten gebeenten; (ivoor)

De vloer was saffier en glas;

Ik waan, nooit ding was

Gemaakt boven de aarde,

Dat beter mocht wezen

Of dat gemaakt was beter,

Voor waar zeg ik u dat.

Gegoten was het van brons;

Het werd nimmermeer

Gemaakt zo goed werk

Nog zo vast nog zo sterk,

Als daar op die dag

Sint Brandaan zag.

De monniken bezagen apart

Dat menigvuldige wonder.

In die burcht zo ontsprongen

Dure waters; daar zongen

Molens, of ze hadden tongen,

Zodat alles weerklonk

Beide berg en dal

En dat daarbij was overal.

Dat boek zegt ons dat,

Dat zwommen in het water

Vissen, die daar speelden,

En allerhande weelde

Waren de burcht onderdanig,

Dat schrijft ons Sint Brandaan.

Toen sprak de verschroeide kapelaan:

“Het is goed, dat we henen gaan,

Eer we hier schade winnen;

Me dunkt in mijn zin,

Het is zonder meester niet

Dit wonder, dat gij hier ziet.

Worden ze ons gewaar,

We mogen hem niet ontkomen,

Ze tonen ons zulke arbeid,

Dat ons de vaart wordt leed

En ons lijf berouwt.

Dit werk heeft gemaakt

Een wonderlijk volk,

Dat hem aan God keert niet,

Het is van wonderlijke zeden;

Ze mogen ons brengen tot onvrede,

Alzo diegene deden,

Die ons zo hadden verladen

Ten berg, die brandde dan.”

Toen bad de stuurman,

Sint Brandaan en de heren,

Dat ze wilden te scheep keren;

Toen ze te scheep waren gegaan,

Zo kwam hen gevolgd gelijk

Een volk van wonderlijke gedaante,

Als ons dat boek doet verstaan;

Ze hadden wolven tanden

En heten Walscherande;

Zeer ze verbolgen waren,

Dat ze hen dus zijn ontkomen.

Hoofden hadden ze als zwijnen

Hoe konden ze wonderlijker zijn!

Mannen handen en honden benen;

Ze schreiden al geheel;

Kraanvogel hals, mannenbuik voorwaar,

Onder de voeten ruw van haar;

Zijde was al hun kleed;

Bogen droegen ze in de hand

En pijlen daarin gezet,

Goed geslepen en gewet;

Ze hadden lange baarden;

Ze rochelden alle erg

Als doen wilde beren

Hen berouwde hen erg zeer,

Dat hen Sint Brandaan

Uit hun burcht was ontgaan.

Toen sprak Sint Brandaan:

Laat het schip al zacht gaan

Hier in deze vliet,

Dat ons niet schiet

Dit ijselijke monstervolk;

Nu heeft me groot verwondering,

Of ze God kennen iets;

Ik wil weten van hen wat ze te zeggen hebben.”

Op de plecht ging hij staan

Hij bezwoer veel gelijk

Bij God en bij zijn kracht

En bij alles, dat hij heeft gewrocht

En ooit liet geworden

In hemel en in de aarde,

Dat ze hem met vrede lieten

Tot bij het land drijven,

Dat hij hen spreken mocht.

Ze legden zeer gedwee

Die bogen uit hun hand

En zwegen alle gelijk.

Toen vroeg Sint Brandaan:

“Ken u God? Doe het me verstaan.”

Toen sprak een daar onder:

“Brandaan u heeft wonderbaarlijk

Doorvaren in menig land;

Nu heeft u God hier gezonden,

Die u boven ons bemint.

Hoewel dat u hem kent,

Wij kenden Hem eerder, versta dat,

Daar hij in zijn troon zat,

Daar we hem zagen alle

Voor Lucifers val.”

Toen sprak Sint Brandaan:

“Dit zou ik tegenspreken gelijk,

Maar dat me past niet;

Een wijs man beschreven liet,

De engelen durfden niet bekennen,

Dat ze God hadden gezien

In het aanzicht van Hem;

U wil uw domheden pijnen;

Ik zeg u tevoren,

U mag me niet misleiden

Met dusdanige bericht;

Uw woorden zijn onwaar

En ook leugenachtig;

God is onzichtbaar.

U bent zeer bedrogen;

Wat hebt u zich toegetrokken?

Niet zagen Hem hoog, dat is waar;

God is zo wonderlijk helder;

Uw hoge zwijnenogen

Waar mochten ze gekomen zijn

Dat ze God zagen de hoge,

Die de engelen niet zien mogen

Ja, in vol aangezicht?

Waar zag je hem dan precies?

Toen hij in aardrijk was zoon,

Droeg hij in hemelrijk kroon;

Hier was hij zoon en daar vader;

Nochtans was hij daar al tezamen

Vader, zoon, heilige geest

Enig heer en allergrootst.

U lijkt me onbezonnen;

Overal is zijn macht:

In hemel en in diepe afgrond,

Ja, ter helle mensen vonden,

Die daar raakten,

Dat hij ze daar zocht.

Wat wil u aanmatigen,

Dat u God zou hebben gezien?”

Toen sprak die wonderlijke geest:

“Brandaan, dat u niet weet,

Dus wil u het niet vertrouwen

Dat zal u nog berouwen;

Ook zal ge winnen schade;

Dat boek verbrandde u bij onraad,

Daar de waarheid in geschreven was;

Hoe leed is het u geworden om dat!

Nu hebben gezien uw ogen,

Dat u toen niet wilde geloven.

Daarom zo doen ze wijs

En leven zalig,

Die aan Gods woorden geloven,

Al zagen zij het nooit met ogen.

Ja, schrijft ons niet Sint Jan,

Hoe Thomas de heilige man

Het geloof was gebroken?

Al had hem God voorgezegd,

Toen hem kwam dat bericht,

Dat God verrezen was,

Hij wilde het niet geloven,

Hij zag het niet met de ogen,

Dat God was opgestaan;

Hij moest aantasten met de handen,

En zijn wonden alzo aanraken.

Daarna kwam God tot hem gelijk

En zei: “Thomas, kom tast mijn wonden,

En wees gelovig te alle stonden.”

Toen zei die twijfelaar:

“Nu zo geloof ik Heer,

Dat u bent verrezen nu.”

“Des te zaliger zo bent u”,

Sprak toen die heilige christen,

“Dat u gelovend geworden bent;

Maar wel zalig zo zijn die,

Die me nochtans zagen niet

En geloven aan mij.”

Brandaan, nu bedenk je,

Hoe oud dat die heilige Christus

De goed gelovende is.”

Nog sprak die zwijnachtige mond:

“Brandaan, ik maak je kond,

Waar we God zo na gaan,

Dat we hem wel mochten zien:

Dat was toen Lucifer dacht,

Dat hij met hoogmoedige kracht

Op de hemel wezen wou

Anders dan hij wezen zou.

Dat was ons lief nog leed mede;

Engelen waren we van zulke helderheid,

Dat we God zagen daar,

Dit zeg ik je voorwaar.

Maar met Lucifers val

Zo moesten we vallen allen;

Toen sprak God gelijk

Tot ons Walscheranden,

Omdat we hadden zwijnen gemoed,

Dat door deugd niet doet;

Het heeft een boze list;

Het ligt in de gore mest;

In het slijk of ergens onrein hel

Daarin is hem alzo wel,

Als het was in een reine plaats;

Wij verontreinigden ons, dat is waarheid,

Recht als dat onwijze zwijn;

Dus moeten we hem gelijk zijn.

Half zijn we ruw en hondachtig,

Hoe mochten we wonderlijker zijn!

Dat verdienden we daarmee,

Omdat we de hond zede

In hemelrijk begingen:

Want van geen dingen

Beschuldigde hij de bekende man,

Sinds dat hij zich noemen kan,

Maar hij staat hem zwijgend nabij,

Hoe trouw hij zijn meester zij,

Dat hij hem enig schade doet.

Dus gaf ons God dit land goed

Te verzoenen en tot loon,

Omdat we zijn schade niet beraden;

Omdat we dus stonden stil,

Zo hebben we dus onze wil:

Verlaten zo is ons de hel;

Men zal ons daar niet kwellen

Met Lucifers gezellen,

Die daar de zielen kwellen;

We hopen genadig

Op God van hemelrijk.”

Toen zei Sint Brandaan:

“Wij waren in uw burcht gegaan;

Daar zagen we grote sierlijkheid

En erg grote rijkheid,

Die daar is genoeg;

Die het daar al tezamen droeg

Hij was verstandig en goed bedacht.

God heeft ons met zijn kracht

Vandaan zo goed geleid;

Zodat ik het allerbeste weet,

Dat we daar niets namen,

Dus we ons durven schamen

Of in pijnen durven komen;

We hebben van u niet genomen,

Dus weet God de waarheid;

Was het ook iets, dat was me leed.

Had God niet met zijn kracht,

Die ons hier heeft gebracht,

De draken niet gebonden,

Ze hadden ons verslonden,

Daar we ter poort gingen in.

Nu verwondert me in mijn zin,

Waar ge was gevaren,

Toen we in uw burcht waren.”

Toen sprak een Walscherant:

“We waren in een ander land

Over een woud gevaren

Met 60 grote legerscharen

In dat land van de draken;

Wel veel ongemak

Zo hebben we alle daar gedaan;

We waren daar bijna gevangen.

Ze deden ons menige toorn:

Met spot namen ze ons bij de oren,

Dat zeggen we waarlijk;

Dus waren we daar gevaren

En hebben met hen gevochten,

Aldaar we ze zochten;

We hadden groot volk heer;

Ze brachten ook te verweer

Erg veel krachten:

Wegen en grachten

Hadden ze alle belegerd;

Ze waren niet zo ontzet

Nog in zo gram gemoed,

Sinds dat hen God die goede

Gedoogde de twijfel,

Dat ze moesten mee met de duivel.

Wij zeggen u nimmermeer,

Als u wil weder keren

Tot onze burcht van prijs;

Daar willen we eer bewijzen.”

“Neen wij niet; we willen varen,

Daar ons God moet bewaren”,

Sprak die goede Sint Brandaan,

“En God aanbevolen zo moet ge gaan.

“Toen Brandaan verlof nam,

Dat boek zegt, dat hij kwam

In de elfde morgen

In erg grote zorgen.

Die wonderlijke lieden

Riepen in hun taal

Naar de heilige Brandaan

De Gods onderdaan

En boden hem schat en spijs.

Toen sprak de Gods wijze:

“Uw spijs nog uw schat

Die bestaat ons niets

En we willen het niet ontvangen.”

Toen liet hij zijn kiel gaan

En scheidde van dat land

En voer op de zee gelijk.

Do versach Sente Brandaen

2070 Eenen cleenen man saen.

Die bouc seit ons dat,

Dat hi vlootte up een blat;

Die man was cume

Also groot alse een dume;

2075 In die luchter hant zijn

49 So voerde hi een napkijn;

In dandre een greffeel bloot,

Dat ne was no bore groot;

Daer mede was hem vele wee:

2080 Hi stac tgreffeel in die zee

Ende liet drupen int napkijn,

Dien hi hadde in de hant zijn;

Ende doe hijt vol hadde ghedaen,

Goot hijt weder hute saen;

2085 Aldus hi mat ende hute ghoot.

Hoort hier wonder groot!

Doe vraechde hem Sente Brandaen,

Waer omme dat hijt heeft ghedaen.

Hi sprac: “ic mete dese zee,

2090 Hets mi vorscepen emmermee,

Ofte icse vul meten mach

Tote voor den doms dach.”

Doe sprac Brandaen die heere:

“Du en vulmeetse nemmermeere.”

2095 Die cleene man andwoorde up dat,

Daer hi up dien blade zat:

“Niet te meer dan ic vulmeten mach

|191 va| Die zee voor den doms dach

Niet te meer moghedi bescauwen

2100 Al dat wonder en trauwen,

Dat God heeft laten gheweerden

Int water ende up der eerden

Entie di noch verholen zijn.

Dine gheestelike kindre fijn

2105 Die zijn thuus sonder troost;

God, die di dicken heeft verloost,

Bidden si dor sine ghenaden,

Dat bi hu behoede van scaden.

Gods inghel moete behoeden di!

2110 Niet langher willic hu zijn bi.”

Daar zag Sint Brandaan

Een kleine man gelijk.

Dit boek zegt ons dat,

Dat hij dreef op een blad;

Die man was nauwelijks

Alzo groot als een duim;

In de linkerhand van hem

Zo voerde hij een napje;

In de andere een griffel bloot,

Dat was nog erg groot;

Daarmede was hem erg moeilijk:

Hij stak de griffel in de zee

En liet het druppelen in het napje,

Die hij had in de hand van hem;

En toen hij het vol had gedaan,

Goot hij het weer uit gelijk;

Aldus hij mat en uitgoot.

Hoor hier wonder groot!

Toen vroeg hem Sint Brandaan,

Waarom dat hij het heeft gedaan.

Hij sprak: “ik meet deze zee,

Het is me voorspeld immermeer,

Of ik het vol meten mag

Tot voor de doemsdag.”

Toen sprak Brandaan die heer:

“U meet het vol nimmermeer.”

De kleine man antwoordde op dat,

Daar hij op dat blad zat:

“Niet te meer dan ik volmeten mag

Die zee voor de doemsdag

Niet te meer mag je aanschouwen

Al dat wonder en vertrouw,

Dat God heeft laten geworden

In het water en op de aarde

En die je noch verborgen zijn.

Uw godvruchtige kinderen fijn

Die zijn thuis zonder troost;

God, die u vaak heeft verlost,

Bidden ze door zijn genaden,

Dat hij u behoedt van schaden.

Gods engelen moeten behoeden u!

Niet langer wil ik u zijn bij.”

In den ellefsten daghe

Hierna, dats gheene zaghe

Quamen si, des seker zijt,

In der tierchen tijt

2115 In groter zorghen up die zee,

50 Daer hem af quam vele wee;

Haer anxt was vele groot:

Daer brochtse in grooter noot

Een visch, die was vreesam,

2120 Die jeghen hem zwemmende quam:

Hi wilde verzwelghen haren kiel;

Hem was zijn mont ende zijn ghiel

Menich ghelachte wijt.

No weder eer na der tijt

2125 En was haren anxt so groot.

Drie daghe hi voor hem vloot;

Doe spyen hi hem teenen boghe,

En si dat ons die bouc loghe;

Den stert stac hi in den monde,

2130 So hi alre diepst conde;

Dat scip hi al omme bevinc;

XIIII daghe voeren si in den rinc;

Al daerse die visch verroerde,

Die den kiel in de zee voerde,

2135 Alse ofte hi in de wolken soude

Ende achterwaert weder woude

In den diepen afgronde;

Dus voeren si langhe stonde.

Doe vielen si in eene baerke

2140 |191 vb| Daer mede wilden si sterke

Royen hute te lande;

Die visch dede hem grote hande;

Si weenden moonken ende scipman;

Brandaen die troostese dan

2145 Ende seide: “en wilt hu niet vreesen:

God heeft ons dicwile voor desen

Wonderlike dinc gheopenbaert;

Als dese visch wech vaert,

So wert die zee al stille;

2150 Dan hebben wi onsen wille.”

Doe quam een scone weder;

Die kiel stont stille, hi en ghinc weder;

No dor zeyl no dor wint

Hi en wilde niet gaen een twint;

2155 Viere hueren lach hi te dier stede;

Die hitte hem dicken wee dede;

Doe quam een windes stoot,

Die kiel doe henen vloot;

Die visch hi zanc te gronde;

2160 51 Daer verledichtse God tier stonde.

Si voeren voort een lettel bat;

Doe quamen si teenre stat,

Daer twater was so dinne,

Datsi onder hoorden daer inne

2165 Clocken luden ende clinghen

Ende ooc papen zinghen;

Si hoorden paerden neyen

Ende ooc voghelen screyen;

Si hoorden die honde bijlen

2170 Ende met hoornen ghijlen

Ende vroylike zinghen

Ende dansen ende springhen;

Van mannen ende van wiven

So horden si onlede driven.

2175 Doe si dit hoorden daer onder

So hadden zijs groot wonder,

Dat hem so bi was

Ende si niet en saghen das.

Die heeren bi rade ghemeene

2180 Worpen hute zinckel steene,

Hoe diepe dat twater ware.

|192 ra| Die steene waren zware:

In wel corter stonde

So waren si te gronde;

2185 Den ancker worpen si hute daernaer;

Dies wart hem te moede zwaer

In den eersten valle

Die ancker wart met allen

Onder ghevaen ende ghebonden;

2190 Daer hilden si langhe stonden

Ende hadden wel groot wonder,

Wiene hilde daer onder.

Die meester stierman seide doe:

“Ic en weet, wat ic best doe;

2195 Snijdic den ancker reep ontwee,

So en moghen wi nemmee

Den gront der zee ghewinnen sciere.

Helpt ons, Drochtijn, van hiere

Dore dijnre moeder eere!

2200 Nu en moghen wi nemmermeere

Onser vaert ghenieten.”

Dat zeil si neder lieten;

Doe vraeghde Sente Brandaen

52 Eenen sinen capelaen,

2205 Die gheheeten was Noe,

Of hi te scrivene hadde mee

Des wonders, dat hi hadde ghesien.

Noe sprac mettien:

“Vader, ic hebs langhe begheven;

2210 God danc, die bouc es vulscreven.”

Doe sprac Sente Brandaen:

“So willic, dat wi saen

Desen bouc up haven

Ende voor Sente Marien draghen,

2215 Want wi varen te handen

Weder tote onsen lande;

Onse peelgrimage es vuldaen,

Dat hopic an Gode, saen.”

In de elfde dag

Hierna, dat is geen sage

Kwamen ze, dus zeker zij,

In de tiercé of 9 uur

In grote zorgen op de zee,

Daar hem van kwam veel zorgen;

Hun angst was erg groot:

Daar bracht hen in grote nood

Een vis, die was gruwzaam,

Die tegen hen zwemmende kwam:

Hij wilde verzwelgen hun kiel;

Hem was zijn mond en zijn bek

Menig vadem wijd.

Nog voor nog na die tijd

Was hun angst zo groot.

Drie dagen hij voor hen dreef;

Toen spande hij hen tot een boog,

Tenzij dat ons dat boek loog;

De staart stak hij in de mond,

Zo het aller diepst kon;

Dat schip het al om beving;

14 dagen voeren ze in de ring;

Al daar ze die vis verroerde,

Die de kiel in de zee voerde,

Alsof hij in de wolken zou

En achteruit weer wou

In de diepe afgrond;

Dus voeren ze lange stonden.

Toen vielen ze in een bootje

Daarmee wilden ze sterk

Roeien uit het land;

Die vis deed hen groot verdriet;

Ze weenden monniken en schipper;

Brandaan die troostte ze dan

En zei: “wil u niet vrezen:

God heeft ons dikwijls voor deze

Wonderlijke dingen geopenbaard;

Als deze vis weg vaart,

Zo wordt de zee geheel stil;

Dan hebben we onze wil.”

Toen kwam een mooi weer;

De kiel stond stil, het ging niet weer;

Nog door zeil nog door wind

Hij wilde niet gaan iets;

Vier uren lag hij te die plaats;

De hitte hen vaak pijn deed;

Toen kwam een windstoot,

Die kiel toen heen dreef;

Die vis hij zonk te grond;

Daar verlichtte God ze te die stonde.

Ze voeren voort wat beter;

Toen kwamen ze te ene plaats,

Daar het water was zo dun,

Dat ze onder hoorden daarin

Klokken luiden en klingen

En ook papen zingen;

Ze hoorden paarden hinniken

En ook vogels zingen;

Ze hoorden de honden blaffen

En met horengeschal

En vrolijk zingen

En dansen en springen;

Van mannen en van wijven

Zo hoorden ze rumoer drijven.

Toen ze dit hoorden daar onder

Zo hadden zij grote verwondering,

Dat het hen zo nabij was

En ze niet zagen dat.

Die heren bij raad algemeen

Wierpen uit peillood,

Hoe diep dat het water was.

Die stenen waren zwaar:

In erg korte stonde

Zo waren ze te gronde;

Het anker wierpen ze uit daarnaar;

Dus werd het hen te moede zwaar

In de eerste val

Dat anker werd geheel

Onder gevangen en gebonden;

Daar hielden ze het lange stonden

En ze hadden wel grote verwondering,

Wie het hield daar onder.

De meester stuurman zei toen:

“Ik weet, wat ik best doe;

Snij ik de ankertouw stuk,

Zo mogen we nimmer

De grond der zee gewinnen snel.

Help ons, Heer, van hier

Door uw moeders eer!

Nu mogen we nimmermeer

Onze vaart genieten.”

Dat zeil ze neer lieten;

Toen vroeg Sint Brandaan

Een van zijn kapelaans,

Die geheten was Noe,

Of hij te schrijven had meer

De wonderen, dat hij had gezien.

Noe sprak meteen:

“Vader, ik heb het lang begeven;

God dank, dat boek is volschreven.”

Toen sprak Sint Brandaan:

“Zo wil ik, dat we gelijk

Dit boek op heffen

En voor Sint Maria dragen,

Want we varen gelijk

Weer tot onze landen;

Onze pelgrimage is voldaan,

Dat hoop ik aan God, gelijk.

Doe dit al was ghedaen,

2220 Ghinghen si ten zeyle saen

Ende trockent an den maste

Ende bondent vele vaste;

Den ancker cabel sneden si ontwee

|192 rb| Ende voeren vroylic up die zee

2225 Ende quamen saen te hant

Ghesont tote in haer lant.

Den bouc nam Sente Brandaen

Ende alle die moonken saen

Ende ghinghen met hem scone

2230 In den monster vrome.

Doe quamen hem jeghen

Vele goede Gods deghen,

Broeders ende papen,

Alsose God hadde ghescapen,

2235 Ende ontfinghen die heeren

Met wel grooter eeren.

Dien bouc heeft hi up gheheven

Daer dat wonder in was bescreven.

Doe quam een inghel van Gode

2240 Ende dede zijns heeren ghebode:

“Sijt willecomme Brandaen!

Dine vaert es vuldaen;

Nu zijt up erderike

Also langhe, als hu ghelike,

2245 Ende alstu hier niet mee wils zijn

So vaert ten hemele int sitten dijn.”

“Toen dit alles was gedaan,

Gingen ze ten zeil gelijk

En trokken het aan de mast

En bonden het erg vast;

De anker kabel sneden ze stuk

En voeren vrolijk op de zee

En kwamen samen gelijk

Gezond tot in hun land.

Dat boek nam Sint Brandaan

En al die monniken gelijk

En gingen met hem schoon

In het heiligdom vroom.

Toen kwamen hen tegen

Vele goede Gods degen,

Broeders en priesters,

Alzo ze God had geschapen,

En ze ontvingen die heren

Met wel grote eer.

Dat boek heeft hij opgeheven

Daar dat wonder in was beschreven.

Toen kwam een engel van God

En deed zijn heer gebod:

“Wees welkom Brandaan!

Uw vaart is volbracht;

Nu bent ge op aardrijk

Alzo lang, als uw gelijke,

En als u hier niet meer wil zijn

Zo vaar ten hemel in de zetel van u.”

Doe ghereeddi hem ghewesse

53 Brandaen ende zanc een messe

Ende doe die messe was vuldaen,

2250 So en lettet niet lanc saen,

Hi en staerf die heleghe heere.

God dede hem grote eere:

Hi zant omme sine ziele

Den inghel Sente Michiele

2255 Men grouf met eeren den lichame

Daer maectemen in sinen name

Eene kerke te waren

Met IX scone autaren,

Die beteekenden die IX jaer,

2260 Dat seit die bouc over waer,

Dat hi was in allenden

Daer hem God wilde zenden.

Nu biddic elken ende rade,

Dat niemen en versmade

2265 Brandaens avontuere,

|192 va| Die hem dicke wart te zuere,

No en segghe no daer over houde

Dat loghene wesen soude,

Want het leedt bescreven in lattijne

2270 In meneghen clooster fine

Ende in menegher goeder stede,

Daer ment hout in werdicheden,

Want God toochde hem besondere

Van sinen heymeliken wondre

2275 Die Spieghele houdes ooc orconden.

Elc claghe sine zonden

Den goeden Sente Brandane

Den Gods onderdane,

Dat hi altoos ende heden

2280 Voor ons allen moete beden.

Dies en moet hi niet vergheten,

Want hi tparadijs heeft bezeten;

Dies moeten hooren Xps onse Heere

Dor siere liever moeder eere!

AMEN AMEN.

Toen bereidde hij zich gewis

Brandaan en zong een mis

En toen die mis was voldaan,

Zo lette hij niet lang gelijk,

Hij stierf die heilige heer.

God deed hem grote eer:

Hij zond om zijn ziel

De engel Sint Michaël

Men begroef met eer het lichaam

Daar maakte men in zijn naam

Een kerk waarlijk

Met 9 schone altaren,

Die betekenden die 9 jaar,

Dat zegt dat boek voor waar,

Dat hij was in ellende

Daar hem God wilde zenden.

Nu bid ik elk en raadt,

Dat niemand versmaadt

Brandaan ‘s avonturen,

Die hem vaak was te zuur,

Nog zeg nog daarover te denken

Dat het leugens wezen zou,

Want het ligt beschreven in Latijn

In menige klooster fijn

En in menige goede stede,

Daar men het houdt in waardigheden,

Want God toonde hem bijzonder

Van zijn heimelijke wonderen

Die Spiegel vermeldt het ook.

Elk beklaagt zijn zonden

De goede Sint Brandaan

De Gods dienaar,

Dat hij altijd en heden

Voor ons allen moet bidden.

Dat moet hij niet vergeten,

Want hij het paradijs heeft gekregen;

Dus moet hem verhoren Christus onze Heer

Door zijn liever moeder eer!

AMEN AMEN.