Dits die Excellente Chronijcke van Vlaenderen

Prologhe

OMme des willen dat ledicheyt een voester ende moeder es vanalle ghebreckelijcheden daer by alle errueren ende alle quaethede wassende ende gheuoet es, so sal elck goed kersten mensche die naer sijn vermogen pijnen te schuwene, endehemseluen daghelicx onledich maken met gheorloefde saken, ende gode van hemelrijc, voren ende alder eerst smorghens gheloeft ende ghedanct hebbende van sijnder oueruloeyende gracie, dat hi hem vander hellen verlost, ende dyen nacht ghespaert heeft, ende in sonden niet en heeft laten steruen. Naer welcker dancbaerhede sal hem dan onledich maken met sulcker negociatien als hem van noode es, ende sinen state aencleeft, ende emmers als hi omme recreatie te nemene ledich wesen soude van sinen tijtlicken wercke sal hem occuperen met lesene ende visiterene diueersche oude gesten ende coronijcken, merckende hoe eenege Prouincien ende landen bi goedenregimente in eeren gheresen sijn, ende andere bi ignorantie ende andere malicien ghedestrueert ende vergaen sijn, ten fijne dat si bi dien, die in regimente ende regierende sijn, si met wijsheden regieren moghen ende leeren regieren van grade te grade elck int sijne, schuwende sulcke inconuenienten daer bi dat wijlen andere Prouincien ende landen ghedestrueert sijn, exempel nemende aen die ghene die met discretien, iusticien ende wijsheden huere landen geregiert hebben, ende aen dye suppoost ende ondersaten die also begheerden eendrachtelick gheregiert te sijne, elc sijne goede onderesaten in huere staten naer volgende, ende hem met sulcker occupancien omme recreacie te nemen onledich maken, so dat hem onse aduersaris die helsche viant niet ledich en vinde, peynsende om dye woorden van sinte Hieronimus aldus luydende. Semper aliquid boni operis facito, ne te dyabolus inueniat ociosum. Waer bi hi ons vermaent altijts wat goede wercken te doene, ende niet ledich te sijne, omme die woorden te achteruolghene, ende ommi seluen eerst onledich te makene, so heb ic van diueerschenProuincien ende landen die Coronijcke ouersien ende ghelesen onder alle die welcke ic gheene so vol edele wercken vaniusticien, van wapenen, ende van reynder amoruesheden vinde, als die schone ende warachteghe Coronijcke vanden edelenvruchtbareghen lande ende graefschepe van Vlaendren, die welcke ic omme alle goede menschen recreatie int lesen vandiere, naemaels te nemene ende ledicheyt te schuwene, voor mi ghenomen hebbe dye te extraherene ende te verrgaderen wt diueersche auctenticke copulatien, ter eeren ende weerdicheyt vanden alder mogensten ende edelsten prinche Kaerle vanOostenrijc, byder gracien gods.coninc.van Spaengien, vanArragon, van Lyons, van Cecilien, van Grenate, van Napels, van Nauarre etc inboorne ende erfachtich graue vandenvoornomden lande, die welcke vanden alder edelsten Princhenende princerssen van kerstenhede ghedescendeert es, so ghi in dese naeruolgende Coronijcke beuinden sult, ne maer om datte te volbringene, ofte ooc te beghinnene, so es mi van noode die hulpe ende gracie des helichs gheests, sonder die welcke een woort ofte lettere daer of te stellende mi ondoenlic ware. Daer om bid ic gode ic aerm snoode mensche vol ghebreclicheden, dat hy mi een spaercsken vander gracien des helichs gheests seynde omme dit werc te volbringene, so dat sijn lof daer bi vermeerdert worde van allen menschen, die tselue in naercommenden tijden visenteren ende lesen sullen, beuindende daer bi dat tvoorseyde van gode beghift es, met vele wtuercorene dinghen, die te lanc waren omme te scriuen, daer of ic nochtans dmarch van dien metten princepalen, ende int corte by gracien voorseyde, meene te stellene, ten eynde dat ic, ofte yemant anders den tijt gheleuende, tveruolch vander seluer Coronijcke noch te ghesciene vanden voorseyde coninc Karel ende [sijn] naercommers, grauen vanden voorseyde [landen continueren] ende int ghescrifte stellen mach, [omme] dat, datte een eewege memorie [vander edelder] generatie ende feytenvan allen den [voorseyde] heeren ende princen voorseyde lants [wesen mach] die welcke vanden beghinne [van heurlieder] troncke ende dominie, van [grade te grade tot]ten dage vanheden, in [hoocheden edelheden] ende mogentheden, [ghemultipliceert ende gewassen] sijn, mits welcken, [endeomme van desen][fol. *ij.v] onsen intendite ofte prologhe te scheedene so wil ic die latenvaren, ende voort scriuen int eerste capittel van deser seluer prologhe, den staet vanden voorseyde lande, ende int particulier verclaren hoe vele steden, casteelen, heerlicheden, rapassen, dorpen, riuieren, abdyen, canesyen ende andere ghestichtenbinnen den voorseyde lande ghefondeert ende ghelegen sijn. Int tweede capittel vander seluer prologhe, hoe, waer ende bi wien tvoorseyde lant eerst bewoont ende betemmert was, ende also voort wat heeren voorseyde lant eerst gheregiert, ende wat fundacien sy daer ghesticht, ende hoe lange si gheregiert hebbenbyden ghedooghene gods, die ons ende hemlieden naer dit verganckelijcke leuen bringhen willen in sijn eewich leuen Amen.

Proloog.

Omdat ledigheid een voedster en moeder is van alle gebreken waarbij alle fouten en alle kwaadheden groeien en gevoed worden zo zal elke goed christen mens die naar zijn vermogen pijnen te schuwen en zichzelf dagelijks druk maken met geoorloofde zaken en God van hemelrijk zal hij voor en allereerst ‘s morgens geloofd en bedankt hebben van zijn overvloeiende gratie dat hij hem van de hel verloste en die nacht gespaard heeft en in zonden niet heeft laten sterven. Na die dankbaarheid zal hij zich dan druk maken met zulke negotie als hem van node is en zijn staat behoort en immer als hij om recreatie te nemen ledig wezen zou van zijn tijdelijk werk zal hij zich bezig houden met lezen en onderzoeken diverse oude verhalen en kronieken en merken hoe enige provincies en landen bij goed regiment in eer gerezen zijn en andere bij onverschilligheid en andere kwaadaardigheid vernield en vergaan zijn, tenzij dat ze in het regiment zijn en regeren dat ze met wijsheid regeren mogen en leren regeren van graad tot graad en elk in het zijne en schuwt zulke ongelijkheid waarbij dat wijlen andere provincies en landen vernield waren en een voorbeeld nemen aan diegene die met discretie, justitie en wijsheid hun landen geregeerd hebben en aan de toezichthouder en onderzaten die alzo begeren eendrachtig geregeerd te worden en elk zijn goede onderzaten in hun staten navolgt en hen met zo’n gelegenheid om recreatie te nemen druk maken zodat hem onze tegenstander die helse vijand niet ledig vindt en peinst om de woorden van Sint Hieronymus die aldus luiden. ‘Semper aliquid boni operis facito, ne te dyabolus inueniat ociosum.’ (Er is altijd wel iets van een goede vorm van een werk zodat er een duivel zal zijn vindt hij u niet actief) Waarbij hij ons vermaant altijd wat goede werken te doen en niet ledig te zijn, om de woorden te volgen en om me zelf eerst druk te maken zo heb ik van diverse provincies en landen de kroniek overzien en gelezen waar onder alle ik geen zo vol edele werken van justitie, van wapens en van reine liefdes vindt als die mooie en ware kroniek van het edele vruchtbare land en graafschappen van Vlaanderen die ik om alle goede mensen recreatie in het lezen van die te laten nemen en ledigheid te schuwen voor me genomen heb die te extraheren en te verzamelen uit diverse authentieke verbindingen ter eren en waardigheid van de aller vermogendste en edelste prins Karel van Oostenrijk, bij de gratie God, koning van Spanje, van Aragon, van Lyon, van Sicilië, van Granada, van Napels, van Navarra etc. Granada en in geboren en erfelijk graaf van de voornoemde landen die van de aller edelste prinsen en prinsessen van christenheid afgekomen is, zo ge in deze navolgende Kroniek bevinden zal, nee, maar om dat te volbrengen of ook te beginnen zo is het me van node de hulp en gratie der Heilige Geest waar ik zonder die een woord of letter daarvan te stelen me het niet te doen was. Daarom bid ik God, ik arme snode mens vol gebreken, dat hij me een sprankje van de gratie der Heilige Geest zendt om dit werk te volbrengen zodat zijn lof daarbij vermeerderd wordt van alle mensen die het in nakomende tijden bezoeken en lezen zullen en bevinden daarbij dat het voorgezegde van God begiftigd is met vele uitverkoren dingen die te lang waren om te schrijven waarvan ik nochtans het merg van die met de belangrijkste en in het kort, bij gratie voorgezegd meen te stellen, ten einde dat ik of iemand anders die de tijd heeft, het vervolg van deze Kroniek nog te geschieden van de voorgezegde koning Karel en zijn nakomelingen, graven van de voorgezegde landen continueren en in het geschrift stellen mag omdat het een eeuwige memorie van de edele generatie en feiten van al de voorgezegde heren en prinsen van het land wezen mag die van het begin van hun tronk en beheer van graad tot graad tot de dag van heden in hoogheid en edelheid vermeerderen en gegroeid zijn, mits welke en om van deze [fol. ij.v] onze intentie of proloog te scheiden zo wil ik die laten varen en voort schrijven in het eerste kapittel van deze proloog de staat van de voorgezegde landen en apart verklaren hoe vele steden, kastelen, heerlijkheden, oversteekplaatsen, dorpen, rivieren, abdijen, kanunnikenhuizen en andere stichtingen binnen de voorgezegde landen gefundeerd en gelegen zijn. In het tweede kapittel van dezelfde proloog hoe, waar en door wie het voorgezegde land eerst bewoond en betimmerd was en alzo voort wat heren voorgezegde dat land eerst geregeerd en wat fundaties ze daar gesticht en hoe lang ze geregeerd hebben bij het gedogen van God die ons en hen na dit vergankelijke leven brengen wil in zijn eeuwig leven. Amen.

[Deerste capittel van deser Prologhe]

Deerste capittel van deser Prologhe, verclaerst vanden state tvoorseyde lants, die lingde, die wyde, ende wat ghestichten tot noch toe int selue lant ghefondeert sijn.

HEt heeft belieft te makene van allen dingen ende te ordonnerene ende te stellene van dnederste vanden conincrijcke van Germanien ende Gallen, wijlen een foreest wesende meest bosch ende wildernesse, commende ten occidenten ende noortwaert aen die zee, door welc foreest een riuiere es loopende, ghenaemt dye Schelde, lancx welcker riuieren oostwaert een lant gheleghen es voortijts ghenaemt tlant van Lotrijcke, hem streckende tusschen der stede Belges ende Doornicke, welc lant nv ghedeelt es, want sekere quantiteyt van dyen sorteert aen tlant van Brabant, so eest sorterende in Henegauwe, ende som aen tvoorseyde lant van Vlaendren, endezuytwaert so bestrecte hem [tselue] lant tot sommenoble, dwelc Amyens [es], daer die riuiere vander somme loopende [es, aen] die noortsijde van welcker riuiere, [tgraefscap] van Artoys ghelegen es, [palende aen tvoorseyde] foreest, tot daer Arien nv staet [welc foreest] ende wildernesse nv Vlaendren [genaempt bij] diueersche personagien, heeren [ende princhen,] sichtent dat eerst bewoont ende [betemmert was,] teenen schonen ende vruchtbareghen, ende rijcken lande] ghebrocht es, lanck ontrent.xxx.vlaemsche mijlen, ende.xviij.ghelijcke mijlen breet sijnde, verchiert ooc met vele schone ende diueersche riuierenende soete wateren, die alle vander eender hueren totter ander hueren cours nemen in die zee, ghelijc dye voorseyde riuiere vander schelde, die leye, die Lyeue, die dendre, die duerme, die zuutleede, het noortwatere, die cale, ende meer andere, waer of die.ij.eerste riuieren voorseyde tgheheel lant doorvloeyen endevruchtbaer maken, in die welcke alle die ander riuierenmeestendeel te Ghent vergaren, so dat dye contreye al daer, door die stercte vanden seluen riuieren (victaellie hebbende) onwinnelijc es, vp dat god die here die hoeden ende bewarenwille, want sonder sijn hoede, alle wakinghe te vergheefs es, so Psalmista seyt Nisi dominus custodierit ciuitaten, frustra vigilat qui custodit eam. Ten si dat god die stede bewaert, te vergheefs bewaert hijse, diese waect, ghelijc ten diueerschen stondenghebleken heeft, want god dye selue bewaert heeft ouer acht hondert iaren ende meer tot noch toe, dies die ingesetene vanden voorseyde lande hem daer of daghelicx schuldich sijn te danckene ende te louene, ende vanden fondacien, die hi hemlieden metter stede van ghent wel tot.xxvij.schone grote stercke ende rijcke steden van comenschepen, neeringhen oft andersins int voorseyde lant verleent heeft, ghelijc Brugghe, Ipre, Duway, Orchiers, Cortrijcke, Oudenaerde, Gheertsberghe, Nieneue, Aelst, Denremonde, Hulst, Ardenburgh, Biervliet, Middelburch, Oudenburch, Sluys, Damme, Veurne, Sinte Winnocxberge, Dixmude, Ostende, Duynkercke, Burborch, Greuelinge, Cassele, ende Rijssele, van alle welcke voorseyde steden, sommege ghefondeert sijn int herte vanden voorseyden lande, som vp dye frontieren, ende sommeghe van dien die vp den zeecant ghefondeert sijn, hebben schoone hauenen, daer bi dye schepen commen moghen metter vloet tot binnen den seluen steden, ghelijc sluys Biervliet, Hulst, duynkercke, nyeupoort ende dier ghelijcke, ende int voorseyde Landt staen oock vele diueersche bourghen ende casteelen, den graue vanden voorseyden lande toebehoorende, ghelijc Dhoudenburch te Ghent, die bourch te Brugghe, tcasteel [fol. *iij.r] [van Rijssele], tcasteel van Cortrijcke, die twee casteelen ter sluys te Male, te Bieruliet, te Suestinge, te Repelmonde, te Walle bi sint Omaers, ende meer andere. Oock die ghene dye eeneghe vassael heren vanden voorseyden graue in leene houdende sijn, ghelijc tcasteel te Comene, te Dayseele, te Pamele, te Gauere, te Eerzeele, te Liekercke, te Teemse, te Beuere, te Vuerhoeu, te Oudouch, ende te meer ander plaetsen binnen den seluen lande ghesticht wtghedaen vele andere huysen van plaeysancen rontsomme bewatert, daer of die sommege toebehoorenghegoede mannen vanden lande, ofte poorters van Ghent, vanBrugghe ofte van andere steden, dwelc te lanck wesen soude, door die menichte van sulcken huysen te specificerene, ende te noemene. Binnen den lande van Vlaendren es een Graefschap gheleghen, daer in begrepen es die stede ende tlandt van Aelst, dwelck onder hem heeft.lxxij.prochien, ende vijf Baenderinghenende grote heerlicheden, ghelijc Roede, Boulare, Sotteghem, Gauere, ende Scorysse, waer af die twee eerste elc groot sijn.xvij.prochien, die derde .x.prochien, ende dye twee leste elc.vij.prochien, welc voorseyde graefschap men vanden Keyser van Rome in leene houdende es Die stede metten lande vanDenremonde ooc binnen Vlaendren gheleghen heeft onder haer.xviij.prochien. Dlant van Waes heeft onder hem.xxiiij.prochien, ende tlant van Cassele ooc also vele, die welcke den Graue van Vlaendren onderdaen sijn, ende vele goets tsiaers weert sijn, Dhoudenburch te ghent ende tcasteel te Rijssele, hebben elc onder hem.lxx.prochien, Oudenaerde.xxx.prochien, Vierambachten.xx.prochien, bouenden ghenen die byder zee verdroncken sijn, beloopende wel tot.xxiij.prochien. Noch sijnder binnen den lande van Vlaendren onghepreuiligierde steden, gelijc Deynse, Repelmonde, Eeclo, Caperijcke, Acx[s]ele, Tielt, Aerlebeke, Neuele Oostburch, Watervliet, Phylippinen, Ghistele, Lanoy, Ermentiers, Waestene, Werueke, Meenene, Meessene, Honscote, Viane, Belle, Poperinghe, ende meer andere dier ghelijcke, sonder dye Rapassen, ende dorpen die niet gepreuiligiert en sijn, daen of binnen den voorseyd landen van vlaendren men grote menichte vinden soude, ghelijck Stekene, Extuelde, Assene, Haelwin, Maldeghem, Eersele, Teemsche, Liekercke, Beuere, Pamele, Heyne, melcene, Aesdonc, Huytkercke, Oostkercke, Poucke, Lichteruelde, Praet, Ayshoue, Vychte, reeseghem, Calkene, Ouermeere, Exaerde, Hamme, Mourssche, Coudenburch, ende veel meer ander die te lanc waren om te specificerene. Int selue lant van Vlaendren staen ooc vele diueersche abdyen ende rijcke kercken, die vanden edelen voorders, Princhen svoorscreuens lants, ende andere heren seer hooghelick ghedoteert sijn. Eerst die kercke ende Abdye vansinte Peeters te ghent van sinte Benedictus oordene, welcker kercken tdorp ende die heerlichede die daer in die selvue Abdye ghesticht es, toebehoort, met meer andere heerlicheden binnenden voorseyde lande gheleghen den abt, ende dye abt vander voorseyd kercke, ter cause vander voorseyde heerlichede, heeft die preminencie den graue van Vlaendren int besweeren vanden voorseyde lande tsweert te gordene, midts dat si ghehouden sijn elc eens binnen hueren leuene, vp die selue heerlichede dlant van Vlaendren te ontfane, ende die heleghe kercke metten seluen lande te besweerene in rechte te houdene, ende naer dat die voorseyde Graue in sulcker wijs dlant vp die voorseyde heerlichede ontfaen ende besworen heeft, so commen si van daer ghereden met haer lieder state binnen der ouder stede van ghent inbringhende thuerer blijder incomste ende ontfanghe van heuren lande, ballinghen ende andere malefactuers, gracie aen hemlieden van hueren delicten begherende ende ootmoedelijck daer om biddende, die welcke hi in gracie ontfaet, ende huere mesdaet vergeeft behouden dat si partien (vp dat sy eeneghe hebben) contenteren ende te vreden stellen, ofte sekere doen, tghewijsde tusschen hemliedenende partien te volcomene, den voorseyde eedt doende met denanderen poorters ende inghesetene vander voorseyde stede, hem goet ende ghetrauwe te sijne, dwelck men ghecostumeert es te doene vp die grote marct vander seluer stede, naer dat die graue voorseyde in dye kercke van sint Ians voor den choor, ende onder den clocreep, die voorseyde ende ingesetene vandiere [fol. *iij.v] ghesworen heeft in rechte te houden.

[Het eerste kapittel van deze Proloog]

Het eerste kapittel van deze Proloog verklaart van de staat van het voorgezegde land, de lengte, de breedte en wat stichtingen tot nog toe in dat land gefundeerd zijn.

Het heeft belieft te maken van alle dingen en te ordonneren en te stellen van het laagste van het koninkrijk van Germanië en Gallië dat wijlen een foreest was en meest bos en wildernis die komt tot westen en noordwaarts aan de zee, door welk bos een rivier loopt genaamd de Schelde, langs welke rivier oostwaarts een land gelegen is voortijds genaamd het land van Lotharingen die zich strekt tussen de stad Belges en Doornik, welk land nu verdeeld is want een zekere kwantiteit er van komt aan het land Brabant, zo komt het in Henegouwen en soms aan het voorgezegde land van Vlaanderen. Zuidwaarts zo strekt hetzelfde land tot Sommenoble, wat Amiens is waar de rivier de Somme loopt, en aan de noordzijde van die rivier het graafschap van Artois gelegen is en is en paalt aan het voorgezegde bos tot daar Arien nu staat welk bos en wildernis nu Vlaanderen genoemd is bij diverse personages, heren en prinsen sinds dat het eerst bewoond en betimmerd was tot het tot een mooie en vruchtbaar en rijk land gebracht is, lang omtrent 300 Vlaamse mijlen en 18 gelijke mijlen breed en ook versierd met vele mooie en diverse rivieren en zoete wateren die alle van de ene oever tot de andere oever loop nemen in de zee gelijk die voorgezegde rivier van de Schelde, de Leie, de Lienne, de Dender, de Dijle, (?), de Zoutleeuw (?), het Noordwater, de Cale (?) en meer andere waarvan de 2 eerste rivieren het gehele land doorvloeien en vruchtbaar maken waarin alle andere rivieren voor het grootste deel te Gent verzamelen zodat dit gebied aldaar, door de sterkte van die rivieren (als ze voedsel hebben) onoverwinbaar is opdat, God de heer die behoeden en bewaren wil want zonder zijn hoede is alle bewaking te vergeefs, zo de Psalm zegt; ‘Tisi dominus custodierit civitaten, frustra vigilat qui custodit eam’. Tenzij dat God de stad bewaart, te vergeefs bewaakt hij het die het bewaakt, gelijk te diverse tijden gebleken is want God heeft die bewaard over acht honderd jaren en meer tot nog toe, dus de ingezetene van de voorgezegde landen hem daarvan dagelijks schuldig zijn te danken en te loven en van de fundaties die hij hen met de stad van Gent wel tot 27 mooie grote sterke en rijke steden van koopmanschap, nering of anderszins in het voorgezegde land verleent heeft, gelijk Brugge, Ieper, Dowaai, Orchies, Kortrijk, Oudenaarde, Geraardsbergen, Ninove, Aalst, Dendermonde, Hulst, Aardenburg, Biervliet, Middelburg, Oudenburg, Sluis, Damme, Veurne, Sint-Winoksbergen, Diksmuide, Oostende, Duinkerke, Bourbourg, Grevelingen, Kassel, en Rijsel, van alle voorgezegde steden sommige gefundeerd zijn in het hart van de voorgezegden landen, soms op de grenzen en sommige van die zijn aan de zeekant gefundeerd en hebben mooie havens waarbij de schepen komen mogen met de vloed tot binnen die steden, gelijk Sluis, Biervliet, Hulst, Duinkerke, Nieuwpoort en diergelijke en in het voorgezegde Land staan ook vele diverse burchten en kastelen die de graaf van de voorgezegde landen toebehoren gelijk de Oudenburg te Gent, de burcht te Brugge, het kasteel [fol.*iij.r] van Rijsel, het kasteel van Kortrijk, de twee kastelen ter Sluis te Male, te, te Suestinge(?), te Rupelmonde, te Walle bij Sint-Omaars, en meer andere. Ook diegene die enige vazal heren van de voorgezegde graaf in leen houden, zijn gelijk het kasteel te Komen, te Dadizele, te Pamele, te Gavere, te Eersel, te Liedekerke, te Temse, te Beveren, te Vuerhoeu, (Voorhout?) te Oudouch (?) en op meer ander plaatsen binnen dat land gesticht en weg gedaan vele andere huizen van plezier rondom bewatert, waarvan sommige toebehoren gegoede mannen van het land of poorters van Gent, van Brugge of van andere steden, wat te lang wezen zou om de menigte van zulke huizen te specificeren en te noemen. Binnen het land van Vlaanderen is een Graafschap gelegen, waarin begrepen is de stad en het land van Aalst wat onder hem heeft 72 parochies en vijf Baanderijen en grote heerlijkheden, gelijk Rode, Boelare, Zottegem, Gavere, en Schorisse waarvan die twee eerste elk groot zijn 17 parochies, de derde 10 parochies en de twee laatste elk 7 parochies, welk voorgezegd graafschap men van de keizer van Rome in leen houdt. De stad met het land van Dendermonde is ook binnen Vlaanderen gelegen en heeft onder zich 18 parochies. Het land van Waas heeft onder zich 24 parochies en het land van Kassel ook alzo veel die aan de Graaf van Vlaanderen onderdanig zijn en veel goeds per jaar waard zijn, de Oudenburg te Gent en het kasteel te Rijsel hebben elk onder zich 70 parochies, Oudenaarde 30 parochies, Vierambachten 20 parochies, boven diegenen die bij de zee verdronken zijn en beliep wel tot 24 parochies. Nog zijn er binnen het land van Vlaanderen steden zonder privileges gelijk Deinze, Rupelmonde, Eeklo, Kaprijke, Axel, Tielt, Harelbeke, Nevele, Oostburg, Watervliet, Philippine, Gistel, Lannoy, Ermentiers, (?) Waasten, Wervik, Menen, Mesen, Hondschote, Viane, Belle, Poperinge, en meer andere diergelijke zonder de Oversteekplaatsen en dorpen die geen privilegies hebben waarvan binnen de voorgezegde landen van Vlaanderen men grote menigte vin de zou gelijk Stekene, Ektvelde, Assenede, Haelwin, (?) Maldegem, Eersel, Temse, Liedekerke, Beveren, Pamele, Heine, Melcene (?), Haasdonk , Uitkerke, Oostkerk, Poeke, Lichtervelde, Praet, (?) Ayshove, Vichte, Ressegem, Kalken, Overmere, Eksaarde, Hamme, Mourssche, (?) Koudenberg en veel meer ander die te lang waren om te specificeren. In dat land van Vlaanderen staan ook vele diverse abdijen en rijke kerken die van de edele voorouders, prinsen van dat lan, en andere heren zeer hoog begunstigd zijn. Eerst de kerk en abdij van Sint Petrus te Gent van Sint Benedictus orde welke kerk en het dorp en de heerlijkheid waarin die Abdij gesticht is toebehoort met meer andere heerlijkheden binnen het voorgezegde land gelegen aan de abt en de abt van die kerk, ter oorzaak van die voorgezegde heerlijkheid heeft de prominentie de graaf van Vlaanderen in het bezweren van de voorgezegde landen het zwaard te omgorden, mits dat ze gehouden zijn elke binnen hun leven op diezelfde heerlijkheid het land van Vlaanderen te ontvangen en de heilige kerk met hetzelfde land te bezweren in recht in recht te houden en nadat die graaf in zoՠn wijze het land op die heerlijkheid ontvangen en bezworen heeft zo komen ze vandaar gereden met hun staat binnen de oude stad Gent en brengen in bij hun blijde inkomst en ontvangen van hun land ballingen en andere boosdoeners die gratie van hen van hun delicten begeren en ootmoedig daarom bidden die hij in gratie ontvangt en hun misdaad vergeeft, behalve dat ze de partijen (opdat ze enige hebben) bevredigen en tevreden stellen of zekerheid doen het gewezen tussen hen en de partijen te voldoen en doen de eed met de andere poorters en ingezetene van die stad die hen goed en getrouw zijn wat men gewoon is te doen op de grote markt van dezelfde stad nadat de graaf in de kerk van Sint Jan voor het koor en onder het klokkentouw die voorgezegde en ingezetene van die [fol. *iij.v] gezworen heeft in recht te houden.

Noch so staeter buyten Ghent oostwaert een andere abdye vander seluer oordene, die hier voortijts ooc in dye eere ende name vanden Apostele.s.Pietere ghewijt was, dwelcke nv es sinte Baefs, vanwelcker kercken ende abdye, die abt ooc here es van den dorpen ende plaetse daer dye selue abdye vp ghesticht staet, met vele andere grote heerschapien, die de selue kercke int voorseydelant van Vraendren heeft, ende al eest dat beede die voornoemde prelaten oft Abten hemlieden intituleren huer lieder kercken buyten Ghent ghestaen sijnde, om dat si beede staen buyten dye vesten vander ouder stede, maer midts dat die voorseyde stede so ghemeerdert es met anderen vesten endepoorten, so sijn beede die selue kercken ende Abdyen nv binnender seluer gesloten, ende sijn die laten ende inghesetene vandaer also wel poorters, ende vander preuilegien vander seluer stede beurijt, als die ghene die binnen den houden poorten endevesten wonachtich sijn, dwelck ick laten varen wil, endespecificeren nv voort vanden anderen [Abdyen vander] voorseyde oordene binnen de seluen lande ghelegen, gelijc tsinte Adriaens te Gheertsberghe, tsinte Andries te Brugghe, te Eeuiam, ende te Houdenburch. Daer sijn ook int voorseyde lant kercken ende Abdyen van sinte Bernaerts oordene, gelijc ten Dune, te Boudeloe, ter Doust, ende te Waerscoet. Van.s.Augustijns oordene ghenaemt Regulieren sijn te.s.Maertins Tijpre, ten Eecoute te Brugge, ende te Beueren int lant van Waes. Premonstraten ooc van sinte Augustijns regule al wit dragende sijn te Nyneue, ende te dronghene, buyten ghent. Andere kercken ende Abdyen van vrouwen sijn ooc binnen den voorseyde lande, gelijc dye kercke ende abdye in die byloke te ghent, daer een schoon hospitael staet, omme alle manieren vanvolcke siec wesende, te logierene ende wel ghetracteert te sijne, elc na sijnen state van wat leuene dat si sijn.

Noch es daer een ander kercke ende Abdye ghenaemt tsinte Margrieten kercke ten groene briele te Ghent, die kercke ende Abdye te Groeninghen bi Cortrijcke, tcloostere te Marquette bi Rijssele, ende meer andere binnen den lande gesticht gelijc te Meessene te oost eecloe, ter Haghen bi Axele, te Doerressele, te Waasmenstre, ende dier ghelijcke, sonder vele ander cloosters, van ghelijcker oordene dat al noch gheen Abdyen en zijn, hoewel si som genoech gegoet ende ghedoteert sijn om abdyente wesene, ghelijck te Galileen tsinte Agneete, tsinte Barbelenende ten Phylidieusen, alle vier te ghendt, tcloostere te Deynse, te Teemssche, te assenede, ende meer ander dier ghelijcke. In dyt voorseyde lant van Vlaendren hebben ooc vier bisscoppenhuere gheestelicke dominie. Eerst die bisscop van Doornicke, die welcke onder hem heeft ghent Brugge, Rijssele, Cortrijcke, Oudenaerde Roesselare, Meenenne, Deinse, tlant van Neuele, tlant van Waes, ende sommege ander onder dandere voorseydeint quartier van Ghent ghelegen. Die bisscop van Camerijcke heeft onder hem die stede van Aelst, Denremonde, Gheertsberghe metter heerlicheit van Pamele, Die Bisschop vanTerewane heeft onder hem die stede van Ipre, Cassele, Nyeupoort, Duynkercke, Veurne, sinte Winnocxberghe, midtsgaders den prochien in den westcant vanden voorseydegheleghen. Die bisscop van UUtrecht heeft onder hemvierambacht metten prochien daer aencleuende. Daer sijn ooc int voorseyde lant van Vlaendren vele schone ende rijcke collegiale kercken ende canezien vanden grauen ende herentvoorseyde lants ghedoteert, gelijc die canezie van sinte Veereltden te ghent tsinte Donaes te Brugge tsinte Peeters te Rijssele, tsinte Peeters te Cassele, die canesie te Cortrijcke, dye canesie te Haerlebeke, te Denremonde, te thorout, tonser vrouwe te Brugge, ende dier ghelijcke. Ende noch sijn binnenden voorseyde lande in diueersche steden ende dorpen vele meer ander cloosters, hospitalen ende conuenten van mannenende vrouwen, som biddende oordenen, ende som andere dwelc vele tijts benemen soude om die te noemene, ende te specificierene, onder die welcke sijn diueersche manne cloosters, daer vele goede clercken ende doctoren inne sijn dye den volcke ende inghesetene svoorseyde lants den wech der salicheyt leeren met predicatien die si doen, specialijc inden vastene, ende vp alle feestelicke dagen ende sondaghen vandeniare, houdende dagelicx die seuen ghetijden ghelijc in die voorseyde Abdien, ende ghelijc in die pastorale kercken binnenden seluen lande gesticht, die eensdeel onnoemelic [fol. *iiij.r] zijn, ende om te specificieren vele tijts benemen souden, dies ic dat late varen, scriuende voort vanden helegen ghecanoniseerden santen ende santinnen int voornoemde lant rustende, van.s.Peeters te ghent in die abdye voorseyde rustentgebeente vanden helegen confessoor.s.Bertolf, van sinte Godewale, van.s.Aubert, van.s.Wandregisilus, van.s.Wolfrant, van.s.Amelberghe, ende meer andere. In die Abdye van sinte Baefs te ghent rustet tghebeente vanden heleghen vrient gods sinte Lieuin, martelare wijlen Eertsbisschop van Ibernen, van.s.Bauo confessuer wijlent Eertsgraue van Aspergouwe, van.s.Landolf, wijlen cardinael te Romen van.s.Macharis wijlenEertsbisscop van Anthiochien, van.s.Amant Eertschdyaken, ooc die ghebeente vander heleger maecht sinte Landrade, van.s.Vinciane, van.s.Veerelt, van Lotrijcke, ende meer andere. Te Brugge es rustende het ghebeente vanden helegen confessuer ende Eertsbisschop van Riemen sinte Donaes in die Canesie, die welcke in dye eere van hem gesticht es. Te dronghene by ghent daer rust tgebeente vanden Martelare sinte Gheerolf. Te Ghistele tgebeente van sinte Godelieue martelersse. Te Gheertsberge tgebeente van.s.Adriaen den heleghen vrient gods. Te Nineue, die reliquien ende gebeenten van.s.Cornelis paeus endemartelare, ende dier ghelijcke rusten eldere ten diueerschenplaetsen binnen den voorseyde lande, daer of wi (ghelieuet gode) ooc scriuen sullen, ende van waer si gheboren sijn, hoe ende wanneer si int voorseyde landt quaemen. Maer omme te sluytene vander gheleghentheyt svoorseyde lants, so moghen wy wel segghen, confesseren, ende kennen dat een gulden lant es, in manieren van spreken, vloyende van heunich ende melcke, beghift van gode in vele wtuercoren dingen, meer dan wi gheseyt hebben, die ooc niet al scrijuelic en sijn.

Nog zo staat er buiten Gent oostwaarts een andere abdij van dezelfde orde, die hier voortijds ook in de eer en naam van de Apostel Petrus gewijd was, wat nu is Sint Baaf, van welke kerken en abdij de abt ook heer is van de dorpen en plaatsen waar die abdij op gesticht staat met vele andere grote heerschappijn die dezelfde kerk in het land van Vlaanderen heeft en al is het dat beide die voornoemde prelaten of Abten hen betitelen dat hun lieden kerken buiten Gent staan, omdat ze beide staan buiten de vesting van de oude stad, maar mits dat die voorgezegde stad zo vermeerderd is met andere vestingen en poorten zo zijn beide de kerken en Abdijen nu binnen die gesloten en zijn die prelaten en ingezetene vandaar alzo wel poorters en van de privilegies van die stad bevrijd zoals diegene die binnen de oude poorten en vestingen wonen, wat ik laten varen wil, en specificeren nu voort van de andere Abdijen van de voorgezegde orde binnen hetzelfde land gelegen, gelijk te Sint Adriaan te Geraardsbergen, te Sint Andries te Brugge, te Eviam, (?) en te Oudenburg. Daar zijn ook in het voorgezegde land kerken en Abdijen van orde gelijk te Dunes, te Boudelo, ter Daoust, en te Aarschot. Van Sint Augustinus orde genaamd Regulieren zijn te Sint-Maarten te Ieper, ten Eekhout te Brugge, en te Beveren in het land van Waas. Premonstratenzer ook van Sint Augustinus regel die allen wit dragen zijn te Ninove en te Drongen, buiten Gent. Andere kerken en Abdijen van vrouwen zijn ook binnen het voorgezegde land gelijk de kerk en abdij in de Bijloke te Gent waar een mooi hospitaal staat om alle soorten van volk dat ziek is te logeren en goed onthaald te worden, elk naar zijn staat van wat leven dat ze zijn.

Nog is daar een andere kerk en abdij genaamd Sint Margriet kerk te Groenenbriel te Gent, de kerk en Abdij bij Kortrijk, het klooster te Marquette bij Rijsel en meer andere binnen het land gesticht gelijk te Mesen ten oosten van Eeklo, Ter Hagen bij Axel, te Doerressele, te Waasmunster en diergelijke, zonder vele andere kloosters van gelijke orde dat al nog geen Abdijen zijn, hoewel ze soms genoeg gegoed en begiftigd zijn om abdijen te wezen gelijk te Galilea te Sint-Agnes, te Sint Barbara en te Phylidieusen, (?) alle vier te Gent, het klooster te Deinze, te Temse, te Assenede, en meer ander diergelijke. In dit land van Vlaanderen hebben ook vier bisschoppen hun geestelijke beheer. Eerst de bisschop van Doornik die onder hem heeft Gent, Brugge, Rijsel, Kortrijk, Oudenaarde, Roeselare, Menen, Deinse, het land van Nevele, het land van Waas, en sommige ander onder de andere voorgezegde in het kwartier van Gent gelegen. De bisschop van Kamerijk heeft onder hem de stad Aalst, Dendermonde, Geraardsbergen met de heerlijkheid van Pamele. De Bisschop van Terwaan heeft onder hem de stad Ieper, Kassel, Nieuwpoort, Duinkerke, Veurne, Sint-Winoksbergen, mitsgaders de parochies in de westkant van de gelegen. De bisschop van Utrecht heeft onder hem Vierambacht met de parochies die daaraan kleven. Daar zijn ook in het land van Vlaanderen vele mooie en rijke collegiale kerken en kapittelhuizen van de graven en heren het land begiftigd gelijk het kapittelhuis van Sint Veerle te Gent, Sint Donaas te Brugge Sint Petrus te Rijsel, tint Petrus te Kassel, het kapittelhuis te Kortrijk, het kapittelhuis te Harelbeke, te Dendermonde, te Torhout, te onze Vrouwe te Brugge, en diergelijke. En nog zijn er binnen dit land in diverse steden en dorpen veel meer andere kloosters, hospitalen en conventen van mannen en vrouwen, soms biddende orden en soms andere, wat veel tijd nemen zou om die te noemen en te specificeren. Daaronder zijn diverse mannenkloosters waar vele goede klerken en doctoren in zijn die het volk en ingezetene van dat land de weg der zaligheid leren met predicaties die ze doen en speciaal in de vasten en op alle feestelijke dagen en zondagen van jet jaar en houden dagelijks de zeven getijden gelijk in die voorgenoemde Abdijen en gelijk in de pastorale kerken binnen dat land gesticht die eensdeels ontelbaar [fol. *iiij.r] zijn en om te specificeren veel tijd benemen zouden, dus ik laat het varen en schrijf voort van de heilige gecanoniseerde sinten en santinnen die in dat land rusten, van Sint Pieters te Gent in die abdij rust het gebeente van de heilige belijder Sint Bertolf, van Sint Godewale, van Sint Aubert, van Sint Wandregesilus, van Sint Wolfrant, van Sint Amelberga en meer andere. In de Abdij van Sint Baaf te Gent rust het gebeente van de heilige vriend Gods Sint Lievin, wijlen martelaar, aartsbisschop van Ierland, van Sint Bavo belijder en aartsgraaf van Aspergouw, van Sint Landolf, wijlen kardinaal te Rome, van Sint Macharis, wijlen aartsbisschop van Antiochi, van Sint Amant, aartsdiaken, ook het gebeente van de heilige maagd Sint Landrada, van Sint Vinciane, van Sint Veerle van Lotharingen en meer anderen. Te Brugge rust het gebeente van de heilige belijder en aartsbisschop van Reims Sint Donaas in het kapittelhuis die in de eer van hem gesticht is. Te Drongen bij Gent daar rust het gebeente van de Martelaar Sint Gerlof. Te Gistel het gebeente van Sint Godelieve, martelares. Te Geraardsbergen het gebeente van Sint Adriaan de heilige vriend Gods. Te Ninove de relikwien en gebeenten van Sint Cornelis, paus en martelaar, en diergelijk rusten elders te diverse plaatsen binnen dat land waarvan we (gelieft het God) ook schrijven zullen en vanwaar ze geboren zijn, hoe en wanneer ze in dat land kwamen. Maar om te besluiten van de gelegenheid van dat voorgezegde land zo mogen we wel zeggen, bekennen en kennen dat het een gouden land is, in manieren van spreken, vloeiend van melk en honing begiftigd van God in vele uitverkoren dingen, meer dan we gezegd hebben die ook niet allen te schrijven zijn.

[Het tweede Capittel van deser Prologhe verclaerst]

Het tweede Capittel van deser Prologhe verclaerst, hoe dat tvoorseyde landt van Vlaendren eerstwarf, langhe voor dye gheboorte ons heeren, naer die destructie van Troyen, bydenedelen Troyanen die gheuloden waren betemmert ende bewoont es gheweest wel.vijc.Iaer voor dye gheboorte van Iulius Cesar.

TE dien tijden als Abdon Iuge was ouer die kinderen vanIsrahel, so wasser een prinche ghenaemt Bauo van hooch Frygien, rechtsweer van wijlen Priamus den coninc van Troyen vander moederlijcke sijde, want huerlieder moederen warenghesusteren, dies hi den seluen Priamus sijnen neue, raet, confoort ende hulpe ghedaen hadde naer sijnder macht, yeghendie Griecken, ende beuindende dat hi voor niet ende te vergheefs sijnen neue voorseyde ghedient hadde, ende bekende byder conste van Astronomyen, ende ander secrete scientien, in die welcke hi seer expeert was, dat dat edele geslachte vanTroyen soude ontstronct werden ende te nyeuten gaen indenlande van Asya, omme geplant te sijne in Europen, ende dat voor niet was den griecken te wederstane, daer tegen te stekene, ende van dien hem te meenen wrekende, yeghen den wille der goden gaende contrarie den menschen. Dus docht hem beter te sijne te bughene dan te brekene, ende in obedientie te nighene dan ontwortelt ende te nyeuten al geheel te gane in obstinatichede ende te deser consten hadde hi hem beradenmetten ghenen die hem goets raets ionneden, delibereerde endeghereede hem omme te souckene andere bilanden endewoonsten, achterlatende ende abandonnerende sijn voorseydeconincrijcke, ghelegen in die landen ende onder die subiectie wijlen der Troyanen, dwelc sichtent byden griecken gedestrueert ende te nieuten gedaen es.

Dese voorseyde.coninc.Bauo van Frygien nam met hemalle den schat die hi vergaderen conde, vermanende alle edele ghegoede mannen ende volcke van sijnder familie, hemadresserende, dat si met hem reysen souden met huerlieder schatte, in dien si huerlieder weluaert beminden, dwelc si geerne deden, want onder vele diueersche edele mannen die hem bereet gemaect hadden elc met sijnen schatte, so warendaer.iiij.machteghe hertogen, die metten seluen.coninc.met haerlieder schat ende volcke die reyse aen namen, ooc achterlatende heure landen ende heerlicheden gheleghen onderdie iurisdictie van wijlen den voorseyde groten edelenconincrijcke van Troyen, welcke vergaderinge vanden edelenvanden voorseyde.coninc.aengeuallen sijnde, warenwel.ij^c.scepen, waermede hi intreye dede vp die zee vanhellesponte, varende door dye zee mediterrane, passeren [fol. *iiij.v] de die stroomen van Maroch, ommeringende dye costen vanPoortingale ende Spaengien, oock die riuaidgien van Gallieen, Normandien ende Picaerdien, landende als hi tijt ende pas hadde vp een sandich lant, niet verre vanden lande, dat nv heet Henegouwe, ende quam al daer by wonderlicke auentueren, als gheleet te sijne van eenen witten wolue, achteruolgende der antwoorde hem byden goden ghereueleert, dwelc seer lanck waer om te scriuen, daer omme so laet ict lijden, endeghedraechs mi in die edele auctentijcke coronijcken vander stede van Belges, die welcke stadt dye voorseyde Bauo eerst fondeerde, ende gaf huer den name Belges, daen of men seecht dat die selue stadt was die hooftstadt van den edelen lande vanLottrijcke, eensdeels gheleghen in Brabant, in Vlaenderen, endein Henegouwe, streckende tot byder stede van Doornicke.

Waer of dat die Coronijcken seggen dat die selue stede van Belges ghemaeckt was inden name vanden god Belus, vadere van Nynus coninc van Babylonien oft van Assyrien die welcke fondeerde die groote stede van Niniue, ende hi was deerste inuentuer vindende afgoderie, want hi dede consacreren die ymage ende beelde van sijnen vader Belus (ende die dede hi sijnen ondersaten aenbidden, ende dede hem lieden goddelicke reuerentie der seluen beelde doen, welcke pestilencie endesonde van ongheloouicheyt sichtent ghespruytet es ouer alle die weerelt totter gheboorten ons heren Iesu christi, die ons denwech der waerheyt met woorden ende wercken geleert heeft, waer of dat alle kerstene menschen hem daghelicx schuldich sijn te danckene ende te louene ende dat god wille vergheuen daer dat ghebuert. Nv omme voort onse voorseyde Coronijcke te achteruolghene ende alle errueren te schuwene, soe beuinde ick byden auctentijcke auctuers dat binnen desen lande van Gaule bellijcque waren in tijden voorleden die grote princepale stedenghenaemt belges daer of dye eene es Beauuais in Artoys, int latijne gheseyt Beluacum, ende in Iulius Cesars bouckenBelloacum, die andere stede ghenaemt Belges es geheetenTreues, ofte Triere ghelegen in Almaengien, die welcke die.Coninc.Bauo te nyeuten dede ende destueerde omme dieswille dat si groten tribuyt hiesschen te weten duysentich sanglieren, geseyt wilde swijnen, duysentich hertenende.C.ossen, segghende dat si waren die souuerayne van alle desen lande van herwaerts ouere, ende seyden grote dreygende woorden in dien men hem lieden den voorseyde tribuyt niet gheuen en wilde, ende si souden die refusanten alle gadere ter doot brengen. Welcke woorden vanden.Coninc.Bauo verstaen sijnde, antwoorde hemlieden dat die troyanen noeyt tribuyt gheuers en waren ouer alle die werelt, maer waren selue ghewone van andere tribuyt tontfane, ende te dier causen alleenen behoorden si ghenen tribuyt te gheuen, dye van Trieren, maer beual selue die van Trieren dat si hem van doe voort aen, ende sijnen conincrijcke van Belges in Lottrijcke den seluentribuyt gheuen souden, wt welcker causen die orloghe rees tusschen den voorseyde twee partyen, in sulcker wijs dat die voorseyde.Coninc.Bauo wan ende destrueerde die stede vanTriere, die seer groot ende machtich was doen ter tijt, ende nae dat hijse hadde doen pilieren, liet hijse verbranden, ende hi bracht van daer eenen onnomelicken schat binnen sijndervoorseyde stede van Belges, ende als victorieus, brochten ooc mede voor heuren gheuanghene die afgoden van Triere, met alle den ghenen daer men den altaer sacrificie mede dede, waer by van dage te dage huerlieder ongeloouicheyt ende afgoderie wassende was, meer dan te voren, want door die selue afgodenvan Triere, ende door die ghene die hi met hem eerst wten lande van Troyen ghebrocht hadde, so dede hi maken binnen sijndernyeuwer stede van Belges.vij.schone wonderlijcke tempelen, ooc so dede hi maken aen die selue stede.vij.poorten ghenaemt na die.vij.planeten met.x^c.torren, elcken torre.C.cubitus hoghe ende.xxx.dicke ende daer na so dede hy maken sijn coninclijc pallays in sulcker wijden, breedden ende grootten byna ongelouelic also elc sien mach in die Coronijcke van Belges, endealdus so was dese voorseyde stede van Belges byder destructie van Triere also die Philosophe seyt, die destructie vanden eenen, es die generatie vanden anderen ende weluaert. In deser wijs was die.coninc.Bauo seer gheureest ende ontsien van allen denghenen die ontrent hem lagen ende paelden sijn voorseyderijcke, totter riuiere vanden rijne, [fol. *v.r] ende omme te versterckene sijne alyancie, ten eersten als hy in desen voorseyde lande van herwaerts ouere, wten lande vanFrigien commende metten voorseyde.iiij.hertogen, princepale heren ende edelinghen vanden lande van Troyen ghelant was, so gaf hi elcken vanden voorseyde hertoghen te wijue, een vansijnder dochtere, ende gaf hem lieden liberteyt ende vryhedenomme te makende elc een stadt vp die pale van sinen rijcke ende vp die frontieren van Gaule bellijcque, als elc vandenhertoghen dede, want terwijlen dat hi.coninc.Bauo sijn voorseyde stadt van Belges dede maken, so dede elc vanhemlieden stichten eene stede, die si also haest volmaect hadden (ter plaetsen haerlieder gheconsenteert als huerlieder vader die sijneնolmaeckt hadde. Ende die eerste Hertoghe was ghenaemt Turguncius, die welcke sondeerde die stede van Tongheren vp die riuaige vander zee occiane, inden tijde van sinte Seruaes, dye bisschop van Triere was, ende neue vander maget Marien, ende Iesum hueren sone, gelijc sint Ian baptiste was, welc vertrecken bi myrakelen van sinte Seruaes ghebuerde. Die tweede hertoge was ghenaemt Mossenanus, ende dye passeerde duer tforeest van Ardennen, ende hi fondeerde die stede vanMets in Loreynen, vp die riuiere ghenaemt dye Mossele. Die derde Hertoghe was geheeten Morinen, die stichte dye stede in latijne geheeten Morinum, diemen nv heet Terruwane, in Picaerdien, dwelck te segghene es in latine terra vana, also gheintituleert byden Hunen gheseyt die hongersche, die die selue stede namaels destrueerden. Die vierde hertoge was geheeten Carineus, die welcke sijn ghestichte ende woninghe maecte vp grote riuieren, in meersschen ende marasschen, die welcke hi dede suueren, ende dede in die voorseyde marasschen ende meersschen fonderen eene stede vp pijlen, diemen hiet Carijne, dwelc nv Ghent heet, gheleghen binnen desen voorseyde landen van Vlaendren, ghestaen op drie grote riuieren, daer grote schepen in varen souden, met alle andere aderen die in die selue riuieren vergaderen, loopende mettenvoorseyde riuieren tot in die zee. Vp welcke riuieren Iulius Cesar die eerste keyser van Roome naer dye seuen hondert iaren een schoon Casteel maken dede, so ghi in dese naervolgende Coronijcke wel hooren sult.

Dese voorseyde coninc Bauo als hi alle dinghengheordonneert hadde soe voren verclaerst staet, so intituleerde hy hem bouen den tijtele van sijnder conincklijcker maiesteyt, archidruide, dwelc also vele te seggen es, als prinche der priesteren, ende hooft vanden sacrificien, ende hy starf eerlic inden tijden als Sampson Iuge was ouer die kinderen van Israel, nae wiens ouerlijden, Bauo Belgineus sijn sone succerdeerde in sijn Conincrijc.xliiij.iaren, ten tijden als in Italieen regneerde Iulius excanus Eneas sone, die hi hadde by Ereusa wijlen coninc, Priamus dochtere, van Troyen, van welcken troncke, sichtent commen ende ghedescendeert es die voorseyde Iulius cesar, deerste monarchie vanden Romeynen, van hem beginsel nemende, daen of in deser Coronijcken wat van sijnder regnatie verclaerst wert, midts dat hy in dit voorseyde lant vanVlaendren sekere ghestichten hadde ghedaen maken, omme die van Lottrijcke, ende die van Gallen mede te dwinghene, so ghi int selue capittele hooren sult, maer omme die edele van desen lande te lauderene, dwelck men niet te vullen ghedoen en can, soot blijct byden hertoge Carineus fondatuer vander edelder stede Carinea, dwelc nv die machteghe stadt van Ghendt es, so dat voren verclaert staet, dat noch die ingheboren erfach teghe poorters ende borgheren vander stede, edel, ende vandenbloede der edelder Troyanen ghedescendeert sijn, want die gheslachten vander seluer stede hebben ten diueerschenstonden hueren here ende sijn landt ontsedt ghedaen yeghen die moghentheyt der Gallen, ende andere princhen, ende contrarie sijnde den seluen hueren here ende sijnen lande, soot hier naer in dye Coronijcke verclaert sal werden daert behooren sal, daer of ick noch swijchen wille, ende verclaerssen voort, hoe dat naer die.vij.hondert iaren dat dit voorseyde Landt hadde gheregiert gheweest byden edelen Troyanen, ende naer die regnatie van Alexander Coninck van Macedonien, heere van alle der weerelt, wiens rijcke onghestadich ende onlange duerende, tvoorseyde lant van Vlaenderen versocht was vanden lande van Vlaendren.

[Het tweede Kapittel van deze proloog verklaart]

Het tweede Kapittel van deze Proloog verklaart het dat het land van Vlaanderen eerste maak, lang voor de geboorte van onze Heer, na de vernieling van Troje door de edele Trojanen die gevlogen waren betimmerd en bewoond is geweest wel 700 jaar voor de geboorte van Julius Caesar.

Te die tijden toen Abdon rechter was over de kinderen van Israel zo was er een prins genaamd Bavo van hoog Phrygia, neef van wijlen Priamus de koning van Troje van de moederlijke zijde, want hun moeders waren zusters, dus hij die Priamus zijn neef, raad, comfort en hulp gedaan had naar zijn macht tegen de Grieken en bevond dat hij voor niets en tevergeefs zijn neef gediend had en bekende bij de kunst van astronomie en andere geheime wetenschap, waarin hij zeer expert was, dat het edele geslacht van Troje zou ontworteld worden en te niet gaan in het land van Azië om geplant te worden in Europa en dat het voor niets was de Grieken te weerstaan, daartegen te steken en van die hem te menen wreken tegen de wil der goden dat ging contrarie de mensen. Dus dacht hem beter te zijn te buigen dan te breken en in gehoorzaamheid te nijgen dan ontwortelt en al geheel te niet te gaan in hardnekkigheid en te deze kunsten had hij hem beraden met diegene die hem goede raad gunden, beraad slaande en gereed om te zoeken andere landen en woonstee en liet achter en verliet zijn voorgezegde koninkrijk gelegen in de landen en onder het beheer van wijlen de Trojanen, wat sinds bij de Grieken vernield en te niet gedaan is.

Deze koning Bavo van Frygie nam met hem alle schat die hij verzamelen kon en vermaande alle edele gegoede mannen en volk van zijn familie en berichtte hem dat ze met hem reizen zouden met hun schatten, indien ze hun welvaart bemin de, wat ze graag deden, want onder vele diverse edele mannen die zich bereid gemaakt hadden en elk met zijn schat zo waren daar 4 machtige hertogen die met die koning met hun schat en volk de reis aannamen, ook lieten ze achter hun landen en heerlijkheden gelegen onder die jurisdictie van wijlen het grote edele koninkrijk van Troje, welke verzameling van de edelen van de voorgezegde koning gegaan was en waren wel 200 schepen waarmee hij kwam op de zee van Hellespont en voer de de Middellandse Zee en passeerde de stroom [fol. iiij.v] van Marokko, ging om de kusten van Portugal en Spanje, ook de rivieroevers van Gallië, Normandië en Picardië en landde toen hij tijd en pas had op een zandig land, niet ver van het land dat nu heet Henegouwen en kwam aldaar bij wonderlijke avonturen als geleid te zijn van een witte wolf en volgde na het antwoord hem bij de goden geopenbaard, wat zeer lang was om te schrijven, daaro zo laat ik het gaan en gewaag me in de edele authentieke kroniek van de stad Belges, welke stad de voorgezegde Bavo eerst fundeerde en gaf het de naam Belges waarvan men zegt dat diezelfde stad was de hoofdstad van het edele land van Lotharingen, eensdeels gelegen in Brabant, in Vlaanderen en in Henegouwen en strekt tot bij de stad Doornik.

Waarvan dat de Kronieken zeggen dat diezelfde stad Belges gemaakt was in de naam van de god Belus, vader van Nynus, koning van Babyloni of van Assyrie, die fundeerde de grote stad Ninove en hij was de eerste uitvinder van de afgoderij want hij liet consacreren de afbeelding en beeld van zijn vader Belus (en die liet hij zijn onderzaten aanbidden en liet dat beeld goddelijke reverentie doen, welke pest en zonde van ongeloof sinds gesproten is over de hele wereld tot de geboorten van onze heer Jezus Christus die ons de weg der waarheid met woorden en werken geleerd heeft, waarvan dat alle christen mensen hem dagelijks schuldig zijn te danken en te loven en dat God wil vergeven waar dat gebeurt. Nu om voorts onze Kroniek na te volgen en alle fouten te schuwen zo vind ik bij authentieke auteurs dat binnen dit land van Gaule blijkbaar waren in tijden voorleden de grote belangrijkste steden genaamd Belges waarvan de ene is Beauvais in Artois, in Het latijn genoemd Beluacum en in Julius Caesarՠs boeken Belloacum, de andere stad genaamd Belges is geheten Treues of Trier gelegen in Allemagne die de Koning Bavo te niet deed en vernielde omdat ze grote tribuut eisten, te weten duizend sanglieren, gezegd wilde zwijnen, duizend herten en 100 ossen en zeiden dat ze waren de soevereine van al deze landen van herwaarts over en zeiden grote dreigende woorden indien men hen die tribuut niet geven wilde en ze zouden de weigeraars alle tezamen ter dood brengen. Welke woorden van de Koning Bavo verstaan werden en antwoordde hen dat de Trojanen nooit tribuut gevers waren over de hele wereld, maar waren zelf gewoon van anderen ontvangen en tot die oorzaak alleen behoorden ze geen tribuut te geven die van Trier, maar beval zelf die van Trier dat ze hem van toen af voortaan en zijn koninkrijk van Belges in Lotharingen dezelfde tribuut geven zouden, uit welke oorzaak de oorlog rees tussen die twee partijen in zoՠn wijs dat die Koning Bavo won en vernielde de stad Trier, die zeer groot en machtig was toentertijd, en nadat hij het had laten plunderen liet hij het verbranden en hij bracht vandaar een onnoemelijke schat binnen stad van Belges en als victorieus brachten ook mede voor hun gevangenen de afgoden van Trier met al diegene daar men de altaar sacrificie mee deed waarbij van dag tot dag hun ongelovigheid en afgoderij groeide en meer dan tevoren want door die afgoden van Trier en door diegene die hij met hem eerst uit het land van Troje gebracht had zo liet hij maken binnen zijn nieuwe stad Belges 7 mooie wonderlijke tempels en ook zo liet hij maken aan die stad 7 poorten genaamd naar de 7 planeten met 1000 torens en elke toren 100 cubitus hoog en 30 dik en daarna zo liet hij maken zijn koninklijke paleis in zoՠn wijde, breedte en grootte dat het bijna ongelofelijk was alzo elk zien mag in de kroniek van Belges en aldus zo was deze stad Belges bij de vernietiging van Trier alzo de filosoof zegt de vernietiging van de ene is die destructie van de generatie van de andere en welvaart. Op deze manier was koning Bavo zeer gevreesd en ontzien van al diegene die omtrent hem lagen en paalden aan zijn rijk tot de rivier de Rijn [fol. v.r] en om te versterken zijn alliantie, ten eersten toen hij in deze landen van herwaarts over uit het land van Frigie kwam met de 4 hertogen, belangrijkste heren en edelen van het land van Troje geland was zo gaf hij elk van de hertogen tot wijf een van zijn dochters en gaf hen liberteit en vrijheden om elk te maken een stad op de palen van zijn rijk op de grenzen van Gaule bellijcque, zoals elk van de hertogen deed, want terwijl dat koning Bavo zijn stad van Belges liet maken zo liet elk van hen een stad stichten die ze alzo gauw volmaakt hadden (ter plaatse hen toegestemd als hun vader die de zijne volmaakt had. En de eerste hertog was genaamd Turguncius, die fundeerde de stad Tongeren op de oever van de zee oceaan in de tijde van Sint Servaas die bisschop van Trier was en neef van de maagd Maria en Jezus haar zoon gelijk Sint Jan de doper was, welk vertrekken bij mirakels van Sint Servaas gebeurde. De tweede hertog was genaamd Mossenanus en die passeerde door het bos van Ardennen en hij fundeerde de stad Metz in Lorraine op de rivier genaamd de Moezel. De derde Hertog was geheten Morinen en die stichtte de stad in Latijn geheten Morinum die men nu heet Terwaan, in Picardië, wat te zeggen is in Latijn terra vana, alzo getiteld bij de Hunnen gezegd in Hongaars die deze stad later vernielden. De vierde hertog was geheten Carineus die zijn stichting en woning maakte op grote rivieren, in meren en moerassen die hij liet zuiveren en liet in die moerassen en meren funderen een stad op pijlers, die men Carijne noemde, wat nu Gent heet, gelegen binnen deze landen van Vlaanderen en stond op drie grote rivieren waar grote schepen in varen zouden met alle andere aderen die in diezelfde rivieren verzamelen en liepen met de voorgezegde rivieren tot in de zee. Op welke rivieren Julius Caesar de eerste keizer van Rome na die zevenhonderd jaren een mooi kasteel maken liet zo ge in deze navolgende kroniek wel horen zal.

Deze koning Bavo toen hij alle dingen geordend had, zo voor verklaard staat, zo betitelde hij hem boven de titel van zijn koninklijke majesteit, archidruide, wat alzo veel te zeggen is, als prins der priesteres en hoofd van de sacrificin en hij stierf fatsoenlijk in de tijd toen Samson rechter was over die kinderen van Israël, na wiens overlijden Bavo Belgineus, zijn zoon opvolgde in zijn koninkrijk 44 jaren, ten tijden toen in Italie regeerde Julius Excanus, de zoon van Eneas die hij had bij Ereusa, de dochter van wijlen koning Priamus van Troje, van welke tronk sinds komen en afgestamd is die voorgezegde Julius Caesar de eerste monarchie van de Romeinen en nemen van hem een begin waarvan in deze kroniek wat van zijn regeren verklaard wordt mits dat hij in dit land van Vlaanderen zekere stichtingen had laten maken om die van Lotharingen en die van Gallië mee te dwingen zo ge in hetzelfde kapittel horen zal, maar om de edelen van deze landen te prijzen, wat men niet te volle doen kan zo het blijkt bij de hertog Carineus stichter van de edele stad Carinea, wat nu die machtige stad Gent is dat voor verklaard staat, dat nog de ingeboren erfelijke tegen poorters en burgers van de stad edel en van het bloede der edele Trojanen afgekomen zijn want de geslachten van die stad hebben te diverse stonden hun heer en zijn land ontzet gedaan tegen de mogendheid van Gallië en andere prinsen en waren contrarie dezelfde heer en zijn land zo het hierna in de kroniek verklaard zal worden daar het behoren zal, waarvan ik nog zwijgen wil en verklaar voort hoe dat na die 700 jaren dat dit land had geregeerd geweest bij de edele Trojanen en na de regering van Alexander, koning van Macedoni, heer van de hele wereld wiens rijk ongestadig en kort duurde dat land van Vlaanderen verzocht was van het land van Vlaanderen.

[fol. *v.v] [Nv suldi hooren hoe Iulius Cesar, omme tlant van Lottrijcke ende die gallen te bedwinghene]

Nv suldi hooren hoe Iulius Cesar, omme tlant van Lottrijcke ende die gallen te bedwinghene, ter obedientie vandenRomeynen, in dit voorseyde lant van Vlaendren diueersche ghestichten gemaect heeft etc

IN Loths tijden die.lxxvi.Iaer Baeliu ende Rechter was ouer dat volc van Israel, so quam eene dye Ianus ghenaemt was, dye een borch maecte, vp die stede daer nv Rome staet, ende dese borcht was Ianulus ghenaemt, ende Ianus was dye eerste coninck van Italieen, ende dit was hondert iaer ende.vij.na dat die kinderen van Israel door die roode zee ghegaen waren, doen Pharao met alle sinen scharen daer inne verdranc. Na Ianus quam vp die voorseyde plaetse regneren Saturnus dye wt Creta ghevloden was, ende naer hem regneerdere Picus, ende naer Picus regneerde Famus, ende nae Famus regneerde Latinus, ende in Latinus tijden wart die edele stadt van Troyen ghedestrueert vanden Griecken, ende doen so quam Eneas vanTroyen gheuaren in Italieen, ende daer so nam hi Latinus dochter tot eenen wijue, ende die.v.Coninghen dye voor Eneas haddengheweest, die hadden ontrent.C.ende.l.iaren gheregneert in Italieen. Dese Eneas stichte die stede van Pado, daer hi starf, endena Eneas, so wart sijn sone Ascanius coninc, ende dese coninck Ascanius temmerde in Italyen een groote stadt die Alba hiet, ende na Ascanius regneerden in dese stadt Alba.xiiij.coninghenachter een, ende dese.xiiij.coningen regneerden in Alba ontrent.iiij^c.ende.xl.iaren, ende hier na so temmerde alder eerst die stadt van Roome Romulus, ende Remus sijnen broedere, ende doen doode Romulus sinen broeder Remus, ende also bleef Romulus alder eerst alleene regnerende, in die stadt van Rome. Ende na Romulus regneerden in Rome noch.vi.coningenontrent.ij^c.ende.xl.iaren, ende doen so wert die.vij.ste.coninc.verdreuen, die ghenaemt was Tarquiniussuperbus, omme dies wille dat sijn sone Lucresiam vercracht hadde. Ende hierna so worden binnen Rome, ghecorenRaetsmannen oft Burghemeesteren, die Consules hieten, endedese Consules regierden Rome.iiij^c.ende.lxiiij.iaren, tot dat Iulius cesar ofte Gayus quam die met foortsen die moghentheyt vanRome in nam, ende die alleene eerste here van Rome was, endeooc keysere, daer alle die Keysers afgecommen zijn, ende ooc die stede van ghent.

Ende nae dat die Romeynen den.vij.sten.Coninc.van Rome verdreuen hadden soot voorsede es, doen coren si Raetsmannendie met eeren ende met grote vromicheyt dye stadt van Rome regieren souden, so dat Rome dat hooft vander weerelt was, ende int eerste iaer nae dat die coninghen verdreuen waren, doen so wart Brutus die eerste raetsman ghecoren, die den.coninc.Tarquinum selue verdreuen hadde, ende na hemworden ander raetsmannen ghecoren, die Rome.xl.iaer regierden, ende int.xl.ste iaer werden te Rome ghecoren.x.mannen, die decemviri ghenaemt waren, endedese.x.mannen regierden Rome. Ende int honderste ende.vi.iaren.xxxvi.iaer na dat die Coninghen van Rome verdreuen waren, doen coren die Romeynen weder eenen raetsman, die de stadt van Rome regierde, ende dese wart weder Consul ghenaemt, ende Cetillus was dye eerste Raetsman weder, ende na Cetillus regneerden te Rome, andere Consules achter een tot int.C.ende.xlviij.ste iaer, nae dat die Coninghenverdreven waren, ende doen coren die Romeynen Quintilium tot eenen regierdere, ende dese regierder wart Dictator ghenaemt, ende nae Quintilium regierden Rome andere dictatores achter een tot int.C.ende.lxxxvi.ste iaer. Ende doen so coren die Romeynen weder eenen Raetsman tot eenen regierdere, die Consul ghenaemt was, ende dese Raetsman dye was Papirius ghenaemt, ende na Papirius regierde Rome andere raetsmannen, achter een tot in dat.ij^c.ende.xliiij.ste iaer, naer dat die coninghen veriaecht waren, ende in dat iaer werden te Rome twee Consules ghecoren, die Mannilius ende Regalus genaemt waren, ende alle iare waren te Rome twee nyeuwe consules ghecoren, die Rome regierden, tot int.ij^c.ende.xcij.ste iaer naer der coninghen verdrijuinghe, ende vp desen tijt regierde Rome Publius Cornelius scipio, ende int.ij^c.ende.xcviij.ste iaer regierde Rome Fabius maximus, endedese wart weder Dictator ghenaemt. Ende int iaer daer naer regierden Rome weder twee Consules, Lucius eraculius pau- [fol. *vi.r] lus ende Terencius varro, ende int iaer.iij^c.endeiij.regierde Rome als een raetsman Leuinius ende Marcellus, endeint.iij^c.ende.v.Iaer, Claudius Marcus ende Leuinius salinator ende int.iij^c.ende.lxi.iaer, na dat die Coninghen verdreuenwaren, so wart Scipio affricanus raetsman ghecoren te Rome, ende int.iij^c.endelxiij.iaer wart die ionge Scipio affricanusraetsman ende regierder van Rome ghecoren, endeint.iij^c.ende.xcij.iaer, werden Metellus ende Posthumius raetsmans ende regierders te Rome ghecoren. Int iaer.iiij^c.ende.iiij.na dat die coningen waren verdreuen, so waren Gayus Marcius ende Marius, tot raetsmannen enderegierders van Rome ghecoren. Int iaer.iiij^c.ende.xxij.wart Silla met foortsen alleen raetsman ende regierder van Rome ghecoren. Int iaer.iiij^c.xlix.wart Marcus Tullius Cicero raetsman ende regierder van Rome ghecoren. Int iaer.iiij^c.ende.lviij.werden Pompeius ende Crassus tot regierders ende raetsmannen ghecoren. Int iaer.iiij^c.ende.lxij.wart IuliusCesar ofte Gayus alleen heere ende Keyser van Rome, ende na hem sijnt ghebleuen Keyseren totten daghe van heden, die Rome alleene regeerden.

[fol. *v.v] [Nu zal je horen hoe Julius Caesar om het land van Lotharingen en van Gallie te bedwingen.]

Nu zal je horen hoe Julius Caesar, om het land van Lotharingen en Gallie te bedwingen, ter gehoorzaamheid van de Romeinen in dit land van Vlaanderen diverse stichtingen gemaakt heeft etc.

In Loth’s tijden die 76 jaar baljuw en rechter was over dat volk van Israel zo kwam een die Janus genaamd was die een burcht maakte op de plaats waar nu Rome staat en deze burcht was Janulus genaamd en Janus was de eerste koning van Italie en dit was 107 jaar nadat de kinderen van Israel door de Rode Zee gegaan waren toen Farao met al zijn scharen daarin verdronk. Na Janus kwam op die voorgezegde plaatste regeren Saturnus die uit Kreta gevlogen was en na hem regeerde Picus en na Picus regeerde Famus en na Famus regeerde Latinus en in Latinus tijden werd die edele stad van Troje vernield van de Grieken en toen zo kwam Eneas van Troje gevaren in Italië en daar zo nam hij Latinus dochter tot een wijf en de 5 koningen die voor Eneas waren geweest die hadden omtrent 150 jaren geregeerd in Italie. Deze Eneas stichtte de stad Padua waar hij stierf en na Eneas zo werd zijn zoon Ascanius koning en deze koning Ascanius timmerde in Italie een grote stad die Alba heette en na Ascanius regeerden in deze stad Alba 14 koningen achter elkaar en deze 14 koningen regeerden in Alba omtrent 440 jaren en hierna zo timmerde allereerst de stad van Rome Romulus en Remus, zijn broeder, en toen doodde Romulus zijn broeder Remus en alzo bleef Romulus allereerst alleen regeren in de stad Rome. En na Romulus regeerden in Rome nog 6 koningen omtrent 240 jaren en toen zo werd de 7^de koning verdreven die genaamd was Tarquinius Superbus, omdat zijn zoon Lucresia verkracht had. En hierna zo werden binnen Rome gekozen raadsmannen of burgemeesters die consuls heten en deze consuls regeerden Rome 480 jaren totdat Julius Caesar of Gayus kwam die met kracht de mogendheid van Rome innam en die alleen eerste heer van Rome was en ook keizer waar alle keizers van gekomen zijn en ook de stad Gent.

En nadat de Romeinen de 7^de koning van Rome verdreven hadden zo het gezegd is toen kozen ze raadsmannen die met eren en met grote dapperheid de stad Rome regeren zouden, zodat Rome dat hoofd van de wereld was en in het eerste jaar nadat de koningen toen zo werd Brutus de eerste raadsman gekozen die de koning Tarquinum zelf verdreven had en na hem werden ander raadsmannen gekozen die Rome 40 jaar regeerden en in het 40^ste jaar werd te Rome gekozen 10 mannen die decemviri genaamd waren en deze 10 mannen regeerden Rome. En in het 106^de jaar, 36 jaar nadat de koningen van Rome verdreven waren, toen kozen de Romeinen weer een raadsman die de stad Rome regeerde en deze werd weer consul genaamd en Cetillus was de eerste raadsman weer en na Cetillus regeerde te Rome andere consul achter elkaar tot in het 148 jaar nadat de koningen verdreven waren en toen kozen de Romeinen Quintilius tot een regeerder en deze regeerder werd dictator genaamd en na Quintilius regeerden Rome andere dictators achter elkaar tot in het 186^ste jaar. En toen zo kozen de Romeinen weer een raadsman tot een regeerder die consul genaamd was en deze raadsman die was Papirius genaamd en na Papirius regeerde Rome andere raadsmannen, achter elkaar tot in het 244^ste jaar nadat de koningen verjaagd waren en in dat jaar werden te Rome twee consuls gekozen die Mannilius en Regalus genaamd waren en alle jaren waren te Rome twee nieuwe consuls gekozen die Rome regeerden tot in het 292^ste jaar na het verdrijven van de koningen en op deze tijd regeerde Rome Publius Cornelius Scipio en in het 298^ste jaar regeerde Rome Fabius Maximus en deze werd weer dictator genaamd. En in het jaar daarna regeerde te Rome weer twee consuls, Lucius Eraculius Paulus [fol. vi.r] en Terencius Varro en in het jaar 303 regeerde Rome als een raadsman Levinius en Marcellus en in het 305ste jaar Claudius Marcus en Levinius Salinator en in het 356^ste jaar nadat de koningen verdreven waren zo werd Scipio Africanus raadsman gekozen te Rome en in het 363^ste jaar werd de jonge Scipio Africanus raadsman en regeerder van Rome gekozen eni het 392^ste jaar werden Metellus en Posthumius raadsmannen en regeerder te Rome gekozen. In het 404^de jaar nadat de koningen waren verdreven zo waren Gaius Marcius en Marius, tot raadsmannen en regeerders van Rome gekozen. In het jaar 422 werd Silla met kracht alleen raadsman en regeerder van Rome gekozen. In het jaar 449 werd Marcus Tullius Cicero raadsman en regeerder van Rome gekozen. In het jaar 458 werden Pompejus en Crassus tot regeerders en raadsmannen gekozen. In het jaar 462 werd Julius Caesar of Gayus alleen heer en keizer van Rome en na hem zijn het keizers gebleven tot de dag van heden die Rome alleen regeerden.

Iulius die wart gesonden vanden Romeynen int duytsche lant ende in Gallieen, omme alle die natien vanden volcke onderdie subiectie vanden Romeynen te bringhene, ende Iulius die trac alder eerst met sinen volcke ende heyre ouer dat gheberchte van Italieen int duytsche lant, dat Alemanien ofte Germanien ghenaemt es, ende dit was ontrent Zwitserlant, endedaer dede hi een brugghe maken, daer hi met sijnen heyre, ouer den rijn in Gallieen trac, dat nv Vranckerijcke ghenaemt es, endeal hadden die duytschen ende Gallen veel nederlaghen ghehadt tegen die Romeynen, nochtans en was in Gallieen oft in duytschlant noeyt Romeyn ghecommen, omme die landen te beuechten. Ende doen die Gallen dat vernamen, dat Iulius cesar met groter macht in Galliea quam, so vergaderden si een heyr wt allen den landen van Gallieen, ende Germanien, om Iulius te beuechtene, eer hi ouer den rijn in Gallieen quame ende die Beauuoisijnen die Bellouagi genaemt waren, dye waren vp dien tijt die cloucste ende die machtichste van volcke die wt gheheel Gallieen ghecommen waren, ende waren wel.lx^m.wtgelesen mannen sterc, die tegen Iulius Cesar quamen. Die Zwitsen endeSwanen die quamen van.xij.steden teghen Iulius cesar met.l^m.mannen wel ghewapent, Nerrij die nv Tornasijnenghenaemt worden, quamen ooc met xlviij^m.mannen ghewapent, dye van Atrecht ende die van Ambiens met den Artoysen, die brochten met hemlieden bet dan.xvi^m.mannen, van orloghen, Merapi quamen tegen Iulius cesar met.ix^m.mannen, die Callenoysen die men nv Vlamingen noemt, die quamenmet.viij.duysent mannen, dye Vermendoysijnen brochten.x^m.mannen, Cateli ende accuazij diemen nv Henewiers noemt, die brochten met haer.xviij^m.mannen, ende Analoysen ende Tongry, diemen nv Brabantsoenen noemt, die brochten.x^m.mannen. Adules Conclurses, Eburones, Ceroci, endeCenani, die Allemanen ofte hooghe duytschen ghenaemt waren, die brochten met haer.xl^m.mannen van wapenen, ende alle dese voorseyde waren sterc.ij^c.duysent ende.lxxxij^m.wtgelesen mannen, die tegen Iulius Cesar quamen om hem te beletten, dat hi ouer den rijn niet passeren en soude, maer dese Gallen endeGermanen werden byna alle van Iulius cesar versleghen, also datter seer luttel ontuloden.

Hier nae wert Iulius gheware dat die Barbaren wedergrote schare van volcke vergadert hadden van menich duysent, ende hier tegen so sant hi eenen Roomschen capiteyn, dye Gabba genaemt was, met.xij.Legioenen van Romeynen, endedese verslougen meer dan.xxxij^m.mannen vanden Gallen oft Barbaren. Hierna so trocken die Aquitanien, die ouer die riuiere ghenaemt Gheroude woonden, ende wouden tegen Iuliusvechten, maer Iulius versloucher meer dan.xlviij^m.mannen vanhaerlieder volcke, ende hier naer bereyden haer alle die Germanen die tusschen den rijn ende der elue woonden, omme Iulius Cesar te bestrijdene want si haer verlies cleyn achteden, ende teghen dese slouch Iulius so meneghen strijt dat hi meer dan vierwarf hondert duysent mannen ende.xl.duysent vanhaer verslouch, ende hier naer so ghecreech Iulius inne vele borghen ende steden in Gallieen, in Germanien. Ende hier naer so dede Iulius sijn brugghe voorseyt breken die hy ouer den Rijn hadde doen maken, ende hi quam met sijnder schare van volcken den Rijn afgheuaren, ende onder weghe so stichtede hi die stadt van [fol. *vi.v] Gulicke, ende doen dede hi Nymweghen maken, in Ghelderlant, tot een pale, ende teekenen dat hi al Gallen ende Germanien tot daer toe onder den Romeynen ghebracht hadde, ende alle dat lant dat beneden Nymweghen lach vp dien tijt Sassen ghenaemt, ende van Nymweghen so track Iulius ouer die mase, ende daer nam hy ooc al dat lant inne, ende hi maectet al den Romeynen onderdaen.

Aldus so hadde Iulius gheconquesteert Almanien, Zassen, Zwauen, Zwitsen, Doringhen, Aquitanien, ende Gallieen, ende hi hadde bi hem eenen rudder die hiet Brabon, ende om dat hi desen rudder seere beminde soe maecte hi hem coninc vanDoringhen, ende van Agrippinen, dat nv Cuelen es, want Cuelen was doen die hooftstadt van Agrippinen.

Julius die werd gezonden van de Romeinen in Duitsland en in Gallie om alle naties van volk onder het beheer van de Romeinen te brengen en Julius die trok aller eerst met zijn volk en leger over dat gebergte van Italie in Duitsland dat Allemagne of Germanië genaamd is en dit was omtrent Zwitserland en daar liet hij een brug maken waar hij met zijn leger over de Rijn in Gallie trok dat nu Frankrijk genaamd is en al hadden de Duitsers en Gallie veel nederlagen gehad tegen de Romeinen, nochtans was in Gallië of in Duitsland nooit een Romein gekomen om de landen te bevechten. En toen die van Gallie dat vernamen dat Julius Caesar met grote macht in Gallie kwam zo verzamelden ze een leger uit alle landen van Gallie en Germanie om Julius te bevechten eer hij over de Rijn in Gallie kwam en de van Beauvais die Bellovagi genaamd waren die waren op die tijd de kloekste en het machtigste van volk die uit geheel Gallië gekomen waren en waren wel 60 000 uitgelezen mannen sterk die tegen Julius Caesar kwamen. De Zwitsers en Zwaben die kwam van 12 steden tegen Julius Caesar met 50 000 mannen goed gewapend, Nerrij die nu Tornasijnen genaamd worden, kwamen ook met 48 000 mannen gewapend, die van Atrecht en die van Amiens met die van Artois die brachten met hen meer dan 16 000 mannen van oorlog, Merapi kwamen tegen Julius Caesar met 9 000 mannen, de Callenoisen die men nu Vlamingen noemt die kwamen met 8 000 mannen, die van Vermandois brachten 10 000 mannen, Cateli en Accuazij die men nu Henegouwers noemt die brachten met hen 18 000 mannen en Analoysen en Tongry, die men nu Brabanders noemt die brachten 10 000 mannen. Adules Conclurses, Eburones, Ceroci, en Cenani, die Allemagne of hoge Duitsers genaamd waren, die brachten met hen 40 000 mannen van wapens en al deze voorgezegde waren sterk 2882 000 uitgelezen mannen die tegen Julius Caesar kwamen om hem te beletten dat hij niet over de Rijn zou passeren, maar deze Galliers en Germanen werden bijna alle van Julius Caesar verslagen alzo dat zeer weinig ontkwamen.

Hierna werd Julius gewaar dat de Barbaren weer een grote schaar van volk verzameld hadden van menige duizenden en hiertegen zo zond hij een Romeinse kapitein die Gabba genaamd was met 12 legioenen van Romeinen en deze versloeg meer dan 32 000 mannen van de Gallië of Barbaren. Hierna zo trokken die van Aquitani die over de rivier genaamd Gironde woonden en wilden tegen Julius vechten, maar Julius versloeg er meer dan 48 000 mannen van hun volk en hierna bereidden zich alle Germanen die tussen de Rijn en Elbe woonden om Julius Caesar te bestrijden want ze achtten hun verlies klein en tegen deze sloeg Julius zo menige strijd zodat hij meer dan viermaal honderd duizend en 40 000 van hen versloeg en hierna zo verkreeg Julius vele burchten en steden in Gallie en in Germani. En hierna zo liet Julius zijn brug afbreken die hij over de Rijn had laten maken en hij kwam met zijn scharen van volkeren de Rijn afgevaren en onderweg zo stichtte hij de stad [fol. vi.v] Gulik en liet hij Nijmegen maken in Gelderland tot een paal en teken dat hij al Gallie en Germanie tot daartoe onder de Romeinen gebracht had en al dat land dat beneden Nijmegen lag op die tijd Saksen genaamd en van Nijmegen zo trok Julius over de Maas en daar nam hij ook al dat land in en hij maakte alles aan de Romeinen onderdanig.

Aldus zo had Julius veroverd Allemagne, Saksen, Zwaben, Zwitserland, Thüringen, Aquitanië en Gallië en hij had bij hem een ridder die Brabon heette en omdat hij deze ridder zeer beminde zo maakte hij hem koning van Thüringen en van Agrippina, dat nu Keulen is, want Keulen was toen de hoofdstad van Agrippina.

Naer dat Iulius alle dese landen in sijn handen ghecreghen hadde, so quam hi nederwaerts, van ouer dye mase, met alle sijnen volcke tot in Vlaendren, dwelc doen hiet het woud sonder ghenade, ende hi quam ter plaetsen daer hi die leye ende die schelde vant, welcke plaetse hem wtnemende seer wel behaechde, ende hy vant daer een stercke stede, die daer voortijts byden Troyanen ghemaect was, ghenaemt Carinee, so voren geseyt es, aen die welcke stede hy aen dwest eynde dede een schoon ende sterc casteel maken, vp pijlen, want het een marasch was, ende midts dat hi die selue stede ghefondeert vant vp pijlen, noemde tvoorseyde casteel na hem Gayanda, so nv die stede vp den dach van heden ende sichtent die fondatie vandenseluen casteele geheeten es, want hy Gayes Iulius cesar ghenaemt was, ende naer dat hy tvoorseyde casteel volmaect hadde so dede hy buyten der voornomder stede ende casteele maken twee tempelen, daermen Mercurius den afgod aenbidden soude, dwelc nv die cloosteren ende Abdyen sijn vansinte Peeters ende sinte Baefs, ende in dese stadt so liet hy al sijn volc dat ter orloghe niet meer dienende was, ofte die met hemgheen armoede lijden en wilden. Ende van daer so track hi lancx der zee, omme meer lants te winnene, ende doen so stichte hy Lillebuc, dwelc nv sinte Maurissis kercke es te Rijssele, endeThorout, ende doen hiet Vlaendren twout sonder ghenaden endedaer woonde lancx te zee seer grote ruesen die Iulius alle verslouch, ende Iulius wan alle dye landen west van der zee. Ende also trac hy tot Bolonien ofte Beunen, ende hier na versach Iulius ouer die zee noch een lant dat groot Bretaengien ghenaemt was, dwelck datmen nv heet Inghelant, maer binnenden tijt dat hi te Buenen lach, so dede hi daer een sterc casteel maken, ende daer na so track Iulius ouere na Inghelant met alle sijne schare, daer hi tot twee reysen wederstaen was van dien volcke, so dat Iulius daer vele van sinen volcke doot liet, endekeerde weder na Buenen als hi daer een wijle tijts ghelegen hadde

Doen quamen tot Agrippinen, dat es Cuelene bi Braboene voorseyde drie grote heren van Iulius cesars wege, met grote macht van volcke. Die eene hiet Brutus, dye andere Crassus, ende die derde die hiet Ecliopus, dye Brabon seer benijde, omme dat Iulius hem coninc ghemaect hadde van Doringhen, ende si seyden tot Brabon als dat si trecken wilden tot Iulius omme hembystant te doene, so dat Brabon met hemlieden track, ende si quamen te samen met haerlieder volcke tot Lueuene, dat nv Brabant es, ende daer stont eenen tempel daer die heeren denafgod Mars plaghen te gheloouene oft te aenbedene, maer eenege boecken orconden dat Brabon Iulius daer gheloefde endeeedt dede van des rijcx van Rome weghe, doen hi dat lant vanhem ontfinc.

Ende doen so trocken dese .iiij.heeren voorseyde van daer den rechte wech naar Iulius, ende sy quamen lijdende door een lant dat vol riets stont, ende doen seyden die heeren, hier moet emmers van water bi wesen. Doen seyde daer een diet lant kende, dat daer by liep een riuiere die de Schelde hiet, ende dat daer vp die passaegie, daer si ouer moesten schepen woonde eenen ruese vp eenen torren, ende hy wachte daer den tol, want die ouer die schelde wouden sijn, die moesten daer laten die helft van hueren goede, ofte die dat ontvoerde die moester latenhaerlieder een hant. Die heren dit verhoorende seyden dat si den ruese beuechten moesten, doen so seyde Brabon dat hijt doen soude, dwelck hi dede, ende hy verslouch den ruese met groter pine ende arbeyt, ende slouch den reuse sijn een hant of, ende wierpse ontrent der haluer schelde, ende also verre als hi die hant wierp, also verre so behoort die schelde aen Brabant, ende van dier hantwerpinge, so [fol. i.r] heeft Antwerpen noch den name behouden.

Ende doe die ruese doot was, so trocken die vier herenvoorseyde naar Iulius, ende als si quamen ter plaetsen daer nv Ghent staet, daer Iulius seer aen gewrocht hadde, dese plaetse voorseyde dye behaechde den heeren seer wel, seggende tot malcanderen, dat dat een seer wtnemende stercke plaetse was, ende daer vernamen si dat Iulius te Buenen lach, ende doen so trocken si daerwaert, ende als si daer quamen, was Iulius seer blijde van haerlieder comste.

Ende corts daer na so trac Iulius ouer met sijne scharenvan volcke nae groot Brytaengien, dat nv Inghelant es, ende daer comende, so wart daer seer gheuochten ende bitterlick, endemet groten arbeyde ende pijne so verslouch hi hueren here endeconinck ghenaemt Cassibiliaen, ende hi maecte groot Brytaengien gheheel onderdaen den Romeynen, so dat si hem moesten tribuyt gheuen.

Ende also wederomme keerende in Vlaendren daer hi vele Roouers vandt, die hy alle te nyeuten dede, ende hi slouchse alle doot, ende dat was ontrent thorout, ende hi gaf te dier plaetsen in Vlaendren schone preuilegien ende vryheden, ende daer vertrocken die heren, hoe dat Brabon den reuse versleghenhadde vp die schelde, daer dat riet stont, daer die ruese grotentol nam, ende hoe dat hi des ruesens hant gheworpen hadde in die schelde, ende hi trac metten heren ouer die schelde daer dentorre stont, daer die ruese woonde, daer nv tclooster van sinte Michiels staet Tantwerpen, ende Iulius dede daer maken een borch, ende hi maecte die plaetse ende die eerde heylich, naer die heydensche ende Roomsche manieren, ende hi maecte daer den coninc Brabon Marcgraue des helichs rijcx, ende om denhantwerp die Brabon wierp, so gaf hi der stadt den name Antwerpen, ende Iulius die gaf die wapene van Antwerpen een borch van siluere, int velt van kele, ende noch twee handen, ende noch voeren si vp den dach van heden, den tijttele, vanden Marcgraefschepe des helichs Rijcx, van des keysers van Roomen weghe

Nadat Julius al deze landen in zijn handen gekregen had zo kwam hij nederwaarts over de Maas met al zijn volk tot in Vlaanderen, wat toen heette het woud zonder genade, en hij kwam ter plaatse daar hij de Leie en de Schelde vond, welke plaats hem uitnemend zeer goed behaagde en hij vond daar een sterke stad die daar voortijds bij de Trojanen gemaakt was, genaamd Carinee, zo voor gezegd is, aan welke stad hij aan de westkant een mooi en sterk kasteel liet maken op pijlers want het was een moeras en mits dat hij diezelfde stad gefundeerd had pijlers, noemde het kasteel naar hem Gayanda, zo nu die stad op de dag van heden en sinds de fundatie van dat kasteel geheten is, want hij was Gayes Julius Caesar genaamd en na dat hij dat kasteel volmaakt had zo liet hij buiten die stad en kasteel maken twee tempels waar men Mercurius de afgod aanbidden zou, wat nu de kloosters en abdijen zijn van Sint Petrus en Sint Baaf en in deze stad zo liet hij al zijn volk dat ter oorlog niet meer diende of die met hem geen armoede lijden wilden. En vandaar zo trok hij langs de zee om meer land te winnen en toen zo stichtte hij Lillebuc, wat nu Sint Mauris kerk is te Rijsel en Torhout en toen heette Vlaanderen het woud zonder genade en daar woonde langs de zee zeer grote reuzen die Julius allen versloeg en Julius won alle landen west van de zee. En alzo trok hij tot Bolonien of Boulogne-sur-Mer en hierna zag Julius over de zee nog een land dat groot Bretagne genaamd was, wat men nu noemt Engeland, maar binnen de tijd dat hij te Boulogne-sur-Mer lag zo liet hij daar een sterk kasteel maken en daarna zo trok Julius over naar Engeland met al zijn scharen waar hij tot twee keer weerstaan was van dat volk, zodat Julius daar veel van zijn volk dood liet en keerde weer naar Boulogne-sur-Mer waar hij een tijdje gelegen had.

Toen kwamen tot Agrippina, dat is Keulen bij Brabon voorgezegd, drie grote heren vanwege Julius Caesars met grote macht van volk. De ene heette Brutus, de andere Crassus en de derde die heette Ecliopus die Brabon zeer benijdden omdat Julius hem koning gemaakt had van Thuringen en ze zeiden tot Brabon als dat ze trekken wilden tot Julius om hem bijstand te doen, zodat Brabon met hen trok en ze kwamen tezamen met hun volk tot Leuven, dat nu Brabant is, en daar stond een tempel daar de heren de afgod Mars plagen te geloven of te aanbidden, maar enige boeken verkondigen dat Brabon Julius daar beloofde en eed deed vanwege het rijk van Rome toen hij dat land van hem ontving.

En toen zo trokken deze 4 heren vandaar de rechte weg naar Julius en ze kwamen gaan door dat land dat vol riet stond en toen zeiden die heren, hier moet immer water bij wezen. Toen zei daar een die het land kende dat daarbij liep een rivier die de Schelde heette en dat daar op de passage waar ze over moesten schepen woonde een reus op een toren en hij bewaakte daar de tol, want die over de Schelde wilden zijn die moesten daar laten de helft van hun goederen of die dat niet wilde die moesten er laten een hand. De heren die dit hoorden zeiden dat ze de reus bevechten moesten, toen zo zei Brabon dat hij het doen zou, wat hij deed en hij versloeg de reus met grote pijn en moeite en sloeg de reus zijn ene hand af en wierp het omtrent halfweg de Schelde en alzo ver als hij die hand wierp, alzo ver zo behoort de Schelde aan Brabant en van dat handwerpen zo [fol. i.r] heeft Antwerpen nog de naam behouden.

En toen die reus dood was zo trokken die vier heren naar Julius en toen ze kwamen ter plaatse daar nu Gent staat, daar Julius zeer aan gewrocht had, deze plaats die behaagde de heren zeer goed en zeiden tegen elkaar dat het een zeer uitnemende sterke plaats was en daar vernamen en dat Julius te Boulogne-sur-Mer lag en toen zo trokken ze derwaarts en toen ze daar kwamen was Julius zeer blijde van hun komst.

En kort daarna zo trok Julius over met zijn scharen van volk naar groot Bretagne, dat nu Engeland is, en toen hij daar kwam zo werd daar zeer gevochten en bitter en met grote moeite en pijn zo versloeg hij hun heer en koning genaamd Cassibiliaan, en hij maakte groot Bretagne geheel onderdanig de Romeinen zodat ze hem tribuut moesten geven.

En alzo wederom kerende in Vlaanderen waar hij vele rovers vond die hij alle te niet deed en sloeg ze allen dood en dat was omtrent Torhout en hij gaf te die plaats in Vlaanderen mooie privilegies en vrijheden en daar vertelden de heren hoe dat Brabon de reus verslagen had op de Schelde waar dat riet stond daar de reus grote tol nam en hoe dat hij de hand van de reus geworpen had in de Schelde en hij trok met de heren over de Schelde daar de toren stond waar de reus woonde waar nu het klooster van Sint Michiel staat te Antwerpen en Julius liet daar maken een burcht en hij maakte de plaats en de aarde heilig, naar de heidense en Romeinse manieren, en hij maakte daar koning Brabon marktgraaf van het heilige rijk en vanwege het handwerpen die Brabon wierp zo gaf hij de stad de naam Antwerpen en Julius die gaf de wapens van Antwerpen een burcht van zilver in veld van keel en nog twee handen en nog voeren ze op de dag van heden de titel van het marktgraafschap van het heilige rijk vanwege de keizers van Rome.

Binnen den tijden dat Iulius cesar hier in Vlaendren was, doen ter tijt geheeten dwout sonder ghenaden soot voorseyde es, so voer hy iaghen met sijnen heren, ende si iaechden eenen hert, die welcke als hi niet ontulieden en conste soo viel hi neder ter eerden voor Iulius cesar, ende weende tranen also dye hertenplegen alsse sien dat si steruen moeten. Doen nam Iulius denhert vp ende liet niet meer iagen, ende dede den seluen hert aendoen eenen gulden halsbant aen sijnen hals, die seer costelic was, ende vp den halsbant stont ghescreuen in griecsche letteren aldus Iulius cesar heeft mi gheuaen, maer door sijn edelheyt liet hi mi gaen, ende desen hert leefde na Iulius menich hondert iaren, want den bant was ghewassen in sijn vel, dat men den bant niet en bekende, doen hi ghecreghen was. Ende in dye selue reyse so quam Iulius te Lueuene, daer den tempel vanMars stont, daer die heren den afgod Mars plaghen te louene, ende ooc den Roomschen rijcke ghehoorsaem te geloue, endenoch so heeft die stadt den name daer af behouden, ende Iulius dye stichtede te Lueuen, eenen borch, ende van daer so trac hi met sinen volcke twee mijlen van daer, ende daer schoot hi eenen Arent, al vlieghende, ende noch so heet die plaetse daer of Aerschoet, ende Iulius maecte daer een Casteel, ende van daer so trac hi naer Rome, want hy hadde gehoort dat Pompeius endeCrassus hem seer sterc ghemaect hadden, omme hem te beuechtene ende te wederstane, want die Romeynen haddeneen statuyt gemaect, dat die regierders ofte capiteynen ouer dye.v.iaren hem niet absenteren en mochten ende midts dien so meenden Pompeius ende Crassus voorseyde hem te verdrijvene wt Rome. Dus so quam Iulius met alle sijne scharen van volcke yegen hemlieden. Daer wert wtnemende seer gheuochten endebitterlijck, ende na vele vechtinghen ende grote bloetstortinghen, so wan Iulius cesar den strijt, ende hadde victorie, ende Pompeius vloot in Egypten, ende Iulius track naer hem, maer Pompeius en dorste daer niet blijuen, ende vloot in Alexandrien daer hi onthooft wart, ende sijn hooft dat wart Iulius ghesonden.

Van desen Pompeius leestmen dat hi.xxij.coninghenverwonnen hadde, maer na dat hi den tempel gods onteert hadde, so en street hi noeyt hy en wart verwonnen, endedesghelijcx Crassus die rechter van Syrien die den tempel gods beroofde, hi wart ghedoot met ghesmoltenen goude, dat hem in sijn kele ghegoten was. Vele exempelen vintmen van sulcken Tyrannen die de helege kercke, ende die ghee [fol. i.v] stelicheyt hem nyet en ontsien te onteerene, dat si versleghenworden, ofte anders quade doot steruen ketyuelicken.

Aldus soe keerde Iulius, ende hi quam met machte binnen Rome dat hy wan sonder weere, ende hi wart daer ghemaeckt ende ghecoren, een eenich prinche te wesen vanden Romeynen, dat noeyt te voren gheweest en hadde, ende hi dede hemImperator noemen, ende doen en mochten die Senatoren gheen Consules meer maken, ende dit was.vij^c.ende.xxij.iaren na dat die stadt van Rome eerst ghesticht was ende.iij^c.ende.lxxix.iarennae dat die Coninghen wt Roome verdreuen waren ende Gayus Iulius Cesar, die eerste Keyser van Rome, en dede hem gheen coninck namen, maer Imperator ende Cesar Romanus, ende dit was int.iij.iaer vander regnacie van Cleopatre. Ende Iulius Cesar domineerde als Keysere van Rome, ontrent vijf iaren, ende na hem werden alle princhen van Rome Cesares geheeten oft keysers

Iulius Cesar was van fatsoene hooghe ende lanc, blinckende ende wit van verwen, vol van aensichte, ende bruyn van ooghen, sterc ende dapper van leden, ende seer liberael, sijn rudderen seer goedende, ende ooc seer lief hebbende, hy was seer sober van drinckene, ende sonderlinghe vanden wijnen, ende in die speceryen en was hi niet seer sonderlinghe curioes, ende int wel spreken so ghinc hi met glorien alle menschen te bouen, ende hi maecte selue een costelijc boeck in latijne vansijnen gesten, ende die es noch ghenaemt Comentaria cesaris, welcken boec Cicero wter maten seer prijst

Iulius Cesar conste alderhande wapenen ende peerdenwel hantieren, ende bouen alle sijn ondersaten mocht hi alder best arbeyt ende aermoede verdraghen, ende hi was die eerste in perijckele, die sijn volc in haren noode te hulpe quam, daer si verlast waren, ende dicwils so stont hi alleen vechtende tegenontallike vele andere lieden, ende die wech vloden die bracht hi weder omme int heyr, ende hi gaf sijne rudderen sulc eenenmoet, dat si dicwils vercreghen dat byna ommoghelic scheen, ende als sijn heyr vanden vyanden verscheyden was so wiste hi dat weder te vergaderen ende tot victorie te bringhene, ende hi strafte seere alle die ghene die onghetrouwe ende verradelic waren, ende nae die victorien so loonde hijt dicwils sijne Rudderen, na huere vromicheyt ende hi noemde sijn rudderen Commilitones, dats te seggen sijn medeghesellen, ende die wapenen van sijnen rudderen die dede hi costelick verchierenmet goude, ende met siluere, omme dat si te vromelijcker vechten soude, ende te nauwer toe sien souden dat sise niet en verloren, ende hier omme so was hi van sijnen rudders seere bemint ende ooc ontsien, ende si en waren niet veruaert hoe groot een macht yeghens hemlieden quam.

Ende voor Iulius Cesars doot so ghebeurder vele wonderlijcke teekenen, die vele te lanc waren om scriuen.

Dese Iulius Cesar hadde een lange tijt gheregneert eer hy Keyser wart, ende hy was so clouc ende so vroom, dat sijn handen ende sijn herte byna ommoghelijcke dingenvermochten, in manier van spreken, hi hadde binnen sijnentijde gehadt.lij.strijden, daer of hi alle die victorie hadde, want hy maecte den Romeynen onderdanich, geheel Spaengien, Aragoen, Cecilien, Italieen, Almanien, geheel Gallieen, groot Brytaengien, dat es Inghelant, ende noch groote menichte van anderen landen.

So ghebeurtdet als hi ontrent den.v.iaren Keyser gheweest hadde, soot voorseyde es, so ghinc Iulius Cesar int capitolium, ende daer wart hem in sijn hant ghegeuen eenen brief, daer in ghescreuen stont, hoe dat Cassius ende Brutus wt waren omme hem doot te stekene, ende desen brief was noch in Iulius hant ghevonden als hi doot was, niet open ghedaen sijnde, ende daer so wort hi ghedoot van Cassius ende Brutus voorseyde, ende dit gheschiede bi conspiratie, omme dieswille dat hy alleene Prinche sijn woude.

Ende dit was ontrent.xl.iaer eer Christus gheboren was, ende daer naer so wart Augustus Keyser, die de doot van Iulius Cesar sijnen oom wrekende was. Ende inden tijde van dese Keysere Augustus, so was Ihesus Christus onser alre salichmaker gheboren vander reynder maghet Marie Amen.

Hier eyndet die Prologhe. [fol. ij.r]

Binnen de tijd dat Julius Caesar hier in Vlaanderen was, toentertijd geheten het woud zonder genade, zo ging hij jagen met zijn heren en ze joegen op een hert die toen het niet ontkomen kon zo viel het neer ter aarde voor Julius Caesar en weende tranen alzo de herten plegen als ze zien dat ze sterven moeten. Toen nam Julius het hert op en liet niet meer jagen en liet het een gouden halsband aan zijn hals aan doen die zeer kostbaar was en op de halsband stond geschreven in Griekse letters aldus; ‘Julius Caesar heeft me gevangen, maar door zijn edelheid liet hij me gaan’ en dit hert leefde na Julius menige honderd jaren want de band was gegroeid in zijn vel zodat men de band niet herkende toen het gekregen was, En in dezelfde reis zo kwam Julius te Leuven waar de tempel van Mars stond daar de heren de afgod Mars plagen te loven en ook het Roomse rijk gehoorzaamheid te beloven en nog zo heeft die stad de naam daarvan behouden en Julius die stichtte te Leuven een burcht en vandaar zo trok hij met zijn volk twee mijlen vandaar en daar schoot hij een arend al vliegend en nog zo heet die plaats daarvan Aarschot en Julius maakte daar een kasteel en vandaar zo trok hij naar Rome, want hij had gehoord dat Pompejus en Crassus zich zeer sterk gemaakt hadden om hem te bevechten en te weerstaan, want de Romeinen hadden een statuut gemaakt dat de regeerders of kapiteins zich over 5 jaren niet absent mochten zijn en mits dien zo meenden Pompejus en Crassus hem te verdrijven uit Rome. Dus zo kwam Julius met al zijn scharen van volk tegen hen. Daar werd uitnemend zeer gevochten en bitter en val veel vechten en grote bloedstorting zo won Julius Caesar de strijd en had victorie en Pompejus vloog in Egypte en Julius trok naar hem, maar Pompejus durfde daar niet te blijven en vloog in Alexandri waar hij onthoofd werd en zijn hoofd werd Julius gezonden.

Van deze Pompejus leest men dat hij 22 koningen overwonnen had, maar nadat hij de tempel Gods onteerd had zo streed hij nooit of hij werd overwonnen en dergelijks Crassus de rechter van Syrie die de tempel Gods beroofde, hij werd gedood met gesmolten goud dat hem in zijn keel gegoten was. Vele voorbeelden vindt men van zulke tirannen die de heilige kerk en de geestelijkheid [fol. i.v] zich niet ontzien te onteren zodat ze verslagen worden of andere kwade ellendige dood.

Aldus zo keerde Julius en hij kwam met macht binnen Rome dat hij won zonder verweer en hij werd gemaakt en gekozen een enige prins te wezen van de Romeinen dat nooit tevoren geweest was en hij liet hem Imperator noemen en toen mochten de senatoren geen consuls meer maken en dit was 722 jaren nadat de stad Rome eerst gesticht was en.379 jaren nadat de koningen uit Rome verdreven waren en Gayus Julius Caesar, die eerste keizer van Rome, en liet hem geen koning noemen, maar Imperator en Caesar Romanus en dit was in het 4^de jaar van de regering van Cleopatra. En Julius Caesar domineerde als keizer van Rome omtrent vijf jaren en na hem werden alle prinsen van Rome Caesars geheten of keizers

Julius Caesar was van vorm hoog en lang blinkend en wit van kleur, vol van aanzicht en bruin van ogen, sterk en dapper van leden en zeer liberaal, zijn ridders zeer goed en ook zeer lief had, hij was zeer sober van drinken vooral van de wijn, en in de specerijen was hij niet zeer bijzonder curieus en in het wel spreken zo ging hij met glorie alle mensen te boven en hij maakte zelf een kostbaar boek in Latijn van zijn avonturen die nog genaamd is Commentaria Caesaris, welke boek Cicero uitermate zeer prijst.

Julius Caesar kon allerhande en paarden goed hanteren en boven al zijn onderzaten kon hij het allerbeste arbeid en armoede verdragen en hij was de eerste in moeilijkheden die zijn volk in hun nood te hulp kwam waarmee ze belast waren en vaak zo stond hij alleen vechtend tegen ontelbaar vele andere lieden en die weg vlogen die bracht hij wederom in het leger en hij gaf zijn ridders zo ծ moed zodat ze vaak kregen wat bijna onmogelijk scheen en als zijn leger van de vijanden gescheiden was zo wist hij dat weer te verzamelen en tot victorie te brengen en hij strafte zeer al diegene die ontrouw en verraderlijk waren en na de victorie zo beloonde hij het vaak zijn ridders naar hun dapperheid en hij noemde zijn ridders Commilitones, dat is te zeggen; ‘mijn medegezellen, en de wapens van zijn ridders die liet hij kostbaar versieren met goud en met zilver omdat ze te dapper vechten zouden en te nauwer toezien zouden dat ze die niet verloren en hierom zo was hij van zijn ridders zeer bemind en ook ontzien en ze waren niet bang hoe grote macht tegen hen kwam.

En voor Julius Caesars dood zo gebeurden er vele wonderlijke tekens die veel te lang waren om te schrijven.

Deze Julius Caesar had een lange tijd geregeerd eer hij keizer werd en hij was zo kloek en dapper dat zijn handen en zijn hart bijna onmogelijke dingen vermochten, in manier van spreken, hij had binnen zijn tijd gehad 52 strijden waarvan hij alle de victorie had, want hij maakte de Romeinen onderdanig, geheel Spanje, Aragon, Sicilie, Italie, Allemagne, geheel Gallie groot Bretagne, dat is Engeland, en nog grote menigte van andere landen.

Zo gebeurde het toen hij omtrent 5 jaren keizer geweest was zo ging Julius Caesar in het Capitool en daar werd hem in zijn hand gegeven een brief waarin geschreven stond hoe dat Cassius en Brutus er op uit waren om hem dood te steken en deze brief was nog in Julius hand gevonden toen hij dood was en was niet opengedaan en daar zo werd hij gedood van Cassius en Brutus en dit geschiedde bij samenzwering, omdat hij alleen prins zijn wilde.

En dit was omtrent 40 jaar eer Christus geboren was en daar zo werd Augustus keizer die de dood van zijn oom Julius Caesar wreekte. En in de tijd van deze keizer Augustus zo was Jezus Christus onze aller zaligmaker geboren van de reine maagd Maria. Amen.

Hier eindigt de Proloog. [fol. ij.r]

Dits die genealogye van vranckerijck waer huut dat Vlaendre eerst ghesproten es, waer of die Edele Coronijcke hier naer volght.

[ALs die stadt van Troyen ghedestrueert was vanden Griecken] ALs die stadt van Troyen ghedestrueert was vanden Griecken],, bet dan.xx.^m. personen daer ongheselgiert, ouerbleuen waren met haren wijfs ende kinderen, waer of die principaelste warenPriamus die sone van Frigius, sone vander dochtere vandengroten Priamus coninc van Troyen, Francio ende Anthenor sine neuen. Eneas Frigius broedre ende Turquatus, dese quamen alle te schepe Ende stichteden die Stadt van Venegen in die zee, binnen tijden sy so seere vermenichden van volcke, so dat si hemlieden deelden. Ende Eneas behielt Ytalien. Turquatus voer te Effesien, ende hietet naer hem Turckye francie, Pryamus endeAnthenor met.xiij.duysent volcx voeren in thende van Bulgherien, by den broucken ende meerschen van meotidis vp die dunauwe, ende stichteden daer die stede van Sycambren, van dier stede hieten si Sycambrianen. Ende omme dat sy waren vanden Remenante ofte ouerbliuen van Troyen, hietmense troyanen. Ende van Franciso huer lieder Capiteyn hietmense Fransoysen. Ende als si alle doodt waren, die Sycambren stichteden, die naer commers van hemlieden ordonneerden dat huerlieder hooftman ende hertoghe heeten soude Pryamus, ter weerdicheyt vanden groten Pryamus, coninc van Troyen, omme dat si alle Troyanen waren, ende van Troyen ghedescendeert. Anno domini.CCC.ende.lxxxij.binnen der Keyseren Gracianus ende Valencianus tijden, die van Allanen rebelleerden yeghens die Romeynen, ende sy en wilden den Keysers gheen tribuut betalen. Ende die Keyser Valenciaen seyde tot den Sycambrianen, wilden si die Allanen dwinghen met densweerde, dat si quamen ter obediencie vanden keysers van Roomen, men soude hem lieden franck ende vry maken thien iaer langh, van allen lasten, ende van allen settinghe endetrybuten. Die Sycambrianen nament aen, ende vochten yeghendie Allanen, so dat sijse brochten ter obediencie vandenRomeynen. Ende daeromme hietmen die SyncambrianenFrancken. Ende daer naer so quamen sy wonen vp den Rijn, ende maecten die stadt van Franckeuoort. Ende binnen proces van tijden, so conquesteerden si tlandt van Gallen, datmen nv Vranckerijcke heet. Ende oock Camerijcke, Kuelen, Triere, Mets, Orlyens, Amyens, ende al langhedock, Tourreyne. Garsscoenge, Nerbone, Prouencen, ende Bourgoengne. Dye Capiteynen die de Allanen verwonnen, waren Pryamus ende Anthenor.

Dit is de genealogie van Frankrijk waaruit dat Vlaanderen eerst gesproten is waarvan de edele kroniek hierna volgt.

Toen de stad Troje vernield was van de Grieken bleven er meer dan 20 000 personen daar onoverwonnen toen over gebleven waren met hun wijven en kinderen waarvan de belangrijkste waren Priamus, de zoon van Frigius, zoon van de dochter van de grote Priamus koning van Troje, Francio en Anthenor, zijn neven. Eneas, de broeder van Frigius, en Turquatus, deze kwamen allen te scheep. En stichtten de stad Venetie in de zee, binnen tijden vermenigvuldigden ze het zo zeer van volk zodat ze zich deelden. En Eneas behield Italie. Turquatus voer te Efeze en noemde het naar hem Turkije Francie, Priamus en Anthenor met13 000 volk voeren in het einde van Bulgarije bij de broeken en moerassen van Meotidis op de Donau en stichtten daar de stad Sycambren, van die stad heten ze Sycambrianen. En omdat ze waren van de Remanente of overlevenden van Troje, noemde men ze Trojanen. En van Franciso hun kapitein noemde men ze Fransen. En toen ze allen doodt waren die Sycambren stichtten die nakomelingen van hen ordonneerden dat hun hoofdman en hertog heten zou Priamus, ter waardigheid van de grote Priamus, koning van Troje, omdat ze allen Trojanen waren en van Troje afkomstig. Anno domini 382 binnen keizer Gracianus en Valencianus tijden rebelleerden de Alanen tegen de Romeinen en ze wilden de keizers geen tribuut betalen. En Keizer Valencianus zei tot de Sycambrianen, wilden ze de Alanen dwingen met het zwaard zodat ze kwamen tot onderdanigheid van de keizers van Rome, men zou hen frank en vrij maken tien jaar lang van alle lasten en van allen omslagen en tributen. De Sycambrianen namen het aan en vochten tegen de Alanen zodat ze hen onder het beheer van de Romeinen brachten. En daarom noemt men de Syncambrianen Franken. En daarna zo kwamen ze wonen op de Rijn en maakten de stad Frankfort. En binnen proces van tijden zo veroverden ze het land van Gallie dat men nu Frankrijk heet. En ook Kamerijk, Keulen, Trier, Metz, Orleans, Amiens en heel Languedoc, Gascogne, Narbonne, Provence en Bourgondie. De kapiteins die de Alanen overwonnen waren Priamus en Anthenor.

Hier naer volcht die Genealogie van hem lieden, ende hoe langhe dat sy Rengneerden. [fol. ij.v]

EErstpryamus

Hertooghe, dye Rengneerde xi.iaer.

Anthenor Hertoge rengneerde. xij.iaer.

Marcomirus Dux Pryamus sone, rengneerde xl.iaer.

Somno Dux Antenors sone, rengneerde. xxxix.iaer.

Ferramundus Dux Marcomirus sone rengneerde.xij.iaer. Hi was deerste coninc Ende wan Gallieen metten sweerde, endedede Gallieen heeten Vranckerijck. Hi starf Anno domini.cccc.xliiij. Hi was een heyden ydolatre.

Clodius Rex Ferramundus sone, rengneerde.xx.iaer. Hy wan Camerijcke, Amyens, ende Doornicke.

Meroueus die edele coninc ende prinche van wapenen, hi was des conincx Clodius neue Van hem quamen endedescendeerden alle die coninghen van Vranckerijcke, tot denconinc Puppijn toe. Hy rengneerde.ix.iaer. Ende starf Anno domini.cccc.ende.lxxiiij.

Cilderick wan Kuelen, Triere, Orliens, Angiers. Hy rengneerde.ix.iaer, ende was ofghestelt om sijne luxurie endeouerspeels wille. Ende die Romeynen stelden eenen Coninc in sine stede ghenaemt Egidius Romanus. Hy rengneerde.viij.iaer, ende wardt doot ghesleghen. Ende die voornomen Cilderick wardt weder coninck, ende wan veele Landtscapen, endebeterde seere die crone van Vranckerijcke. Hi was coninc onder voren ende naer xxiij.iaer.hi starf int iaer ons heeren.cccc.ende.v.hi ende alle sijn voorsaten waren heyden ydolatren.

Clodoueus deerste kersten coninc was gedoopt van sinte Remigius te Ryemen. hy rengneerde.xxx.iaer.

Lotharius cloddoueus sone rengneerde.L.iaer.hi starf anno domini.cccc.lxxxv

Cilpericus Lotharius sone, rengneerde.xxiiij.iaer.hi starf anno domini.vi^c.ix.

Die coninginne Fredegundis sijn wijf bedreef ouerspel met eenen Ruddere die den coninc Cilpericus doot slouch.

Lotharius Cilpericus sone, rengneerde.xl.iaer, ende hi leyde den conincx stoel te Parijs, dye daer te voren altoos ghestaen hadde te Soyson. Hy starf int iaer.vi^c.xlix. Ende onder hembegonst eerst die heerscappie van den Foreeste van Vlaenderen, so ghi corts hyer naer int langhe ghedeclareert sult hooren.

Dagobert Lotharius sone, sandt sint Loy in tforeest vanVlaendren, omme Vlaendren te bekeerene, tot den Kerstene ghelooue. Ende hy stichtede te Brugghe sinte Saluators kercke, inde Eere van sinte Wulfrant.

Clodoveus Rex xvi.

Theodericus xviij.

Clotarius xvij

Cildericus xix

Theodericus xx.

Clodueus xxi.

Cildebertus Monacus Rex xxij.

Dagorbertus. F. Cildericus monex. Xxiij.

Cilpericus xxiiij.

Lotharius xxv.

Cilpericus xxvi.

Theodericus xxvij

Cildericus monex xxviij.

Ende hier es huute Moreueus gheslachte.

Ende sichtent den voorseyde gheslachte, so sijn Coninghenvan Vranckerijcke gheworden, Puppinius die eerste. Karolus magnus die.ij.Lodouicus pius die.iij.Karolus caluus die.iiij. Hier laten wi dit, ende willen beghinnen die Coronijcke, ende die hystorie vanden Foreestiers. Ende vanden Grauen van Vlaendren etc. [fol. iij.r]

Hierna volgt de genealogie van hen en hoe lang dat ze regeerden. [fol. ij.v]

Eerst Priamus

Hertog, die regeerde 11 jaar.

Anthenor, hertog, regeerde. 12 jaar.

Marcomirus Dux, zoon van Priamus, regeerde 40 jaar.

Somno Dux, zoon van Antenor, regeerde. 39 jaar.

Ferramundus Dux, de zoon van Marcomirus regeerde 12 jaar. Hij was de eerste koning en won Gallie met het zwaard en liet Galie Frankrijk heten. Hij stierf anno domini 444. Hij was een heiden aanbidder.

Clodius Rex, de zoon van Ferramundus, regeerde 20 jaar. Hij won Kamerijk, Amiens en Doornik.

Meroveus die edele koning en prins van wapens, hij was de neef van koning Clodius. Van hem kwamen en stammen af alle koningen van Frankrijk tot koning Pepijn toe. Hij regeerde 9 jaar en stierf anno domini 474.

Childerik won Keulen, Trier, Orleans, Angers. Hij regeerde 9 jaar en werd afgezet vanwege zijn wulpsheid en overspel. En die Romeinen stelden een koning in zijn plaats genaamd Egidius Romanus. Hij regeerde 8 jaar en werd dood geslagen. En die voornoemde Childerik werd weer koning en won vele landschappen en verbeterde zeer de kroon van Frankrijk. Hij was koning tevoren en erna 23 jaar en stierf in het jaar ons heren 405 al zijn voorgangers waren heidense aanbidders.

Was de eerste christen koning en gedoopt van Sint Remigius te Reims. Hij regeerde 30 jaar.

Lotharius, de zoom van Clodoveus, regeerde 50 jaar en stierf anno domini 485.

Chilperik, de zoon van Lotharius, regeerde 24 jaar en stierf anno domini 609.

De koningin Fredegundis, zijn wijf, bedreef overspel met een ridder die koning Chilperik dood sloeg.

Lotharius, de zoon van Chilperik, regeerde 40 jaar en hij verlegde de koningsstoel te Parijs die daar tevoren altijd gestaan had te Soissons. Hij stierf in het jaar 649. En onder hem begon eerst de heerschappij van het Foreest van Vlaanderen zo ge kort hierna in het lang verklaard zal horen.

Dagobert, de zoon van Lotharius, zond sint Eloi in het bos van Vlaanderen om Vlaanderen te beketrn tot het Christen geloof. En hij stichtte te Brugge Sint Salvator kerk in eer van Sint Wulfrandus.

Clodoveus Rex 16.

Theodericus 18.

Chlotarius 17.

Childerik 19.

Theodericus 20.

Clodoveus 21.

Childebert Monacus Rex 22.

Dagobert. F. Childerik monex. 23.

Chilperik 24.

Lotharius 25.

Chilperik 26.

Theodericus 27.

Childerik monex 28.

En hier is uit het geslacht van Moroveus.

En sinds dat geslacht zo zijn koningen van Frankrijk geworden, Pepijn de eerste. Karel de Grote die 2^de, Lodewijk de heilige de 3^de, Karel de kale 4^de. Hier laten we dit en willen beginnen de kroniek en de historie van de boswachters. En van de graven van Vlaanderen etc. [fol. iij.r]

Hier beghint die Coronijcke, ende dye hystorie vanden foreestiers.

Ende vanden Grauen vanden Lande van Buc, twelck men nv heet Vlaendren.

ANno Domini als men screef.vi^c.en.xxi.in dien tijden dat Deus dedit was paeus te Rome. Ende die roomsche Keyser hiet Eradius, die welcke dat heylighe cruce ons heren wan vandenconinc Cosdre, die hy doot slouch vp die Ryuiere vander Dunauwe. Ende ten seluen tijden so regneerde in Vranckerijcke die coninc Lotharius Cilperijcx sone, die welcke was de vierde Kersten coninc van Vranckerijcke, als ghi hier voren hebt ghehoort.

Hier begint de kroniek en de historie van de boswachters.

En van de graven van het land van Buc, wat men nu Vlaanderen noemt.

Anno Domini toen men schreef 621 was in de tijden dat Deus Dedit paus (Bonifatius de 5^de) was te Rome. En de Roomse keizer heette Eradius die dat heilige kruis van onze Heer won van koning Cosdre die hij dood sloeg op de rivier de Donau. En terzelfder tijd zo regeerde in Frankrijk koning Lotharius, de zoon van Chilperik die vierde Christen koning van Frankrijk was zoals ge hier voren hebt gehoord.

[ Van Lyederic zalewaerts sone, die welck was, den eersten foreestier van Vlaendren, ende hoe hi den Ruese versloech]

Van Lyederic zalewaerts sone, die welck was, den eerstenforeestier van Vlaendren, ende hoe hi den Ruese versloech. Ende hoe hi Ydonea Sconincx van Vranckrijcx dochter troude, waer af hi ghecreech.xv.sonen ende drie dochteren.

Dat eerste Capittel,

IN dyen tijden was een vroom behendich man van wapenen, ende een foreestier vanden wilden ende tamme beesten, wyens name was Lyederick van Lylelez Buc, die welcke was die eerste foreestier, Heere ende Prinche int woudt ende wildernisse sonder ghenaden, twelc eerst waeruen hiet tlant van Buc, ende nv esment heetende tlandt van Vlaendren. Dese voorseydeLiederic was Zalewaerts sone, die Prinche was van Digoen die hi hadde by Ermegarde, dye vrauwe was van Roussilioen. Dese liederic verslouch eenen harden groten Reuse, die welc hiet Fynaerdt Ende was een wreedt fel tyrandt binnen den lande vanBuc voorseyde. Ende de voornomm Liederick die slouchene doot voor sijn casteel. Twelck men heet Lilelez buc, dats te segghen Rijssele neffens Vlaendren, welc voorseyde casteel es nv sinte morissis kercke. Ende Liederick wan dit voorseyde casteel met crachte, ende veriaechde alle tghesinne van den voorseydeReuse Fynaerdt, ende wan sinen schat. Dit wordt vernomenende bekendt van alle den volcke wonende binnen den voorseyde landen van Buc, want si warens seer blijde. Endetvolck al ghemeene, quam tot Liederick, begheerende dat hy wilde werden huerlider beschermere here ende prinche, het welc hi accepteerde ende wort huer lieder kersten prinche endeforestier int voorseyde landt, nv elcke was vul Roouers ende vul dieuen ende moordenaers, die welcke hy alle dede hanghen aen boomen. Het gheuiel in tander iaer van Liedericx regemente dat eenen maderant van Bourgoengen met sinen neue Madonus van Poytiers, ende Zwijnchaert van Partenay ontschakeden vrau Ydonea des conincx Lotharius van Vranckerijcke dochtre. Endehi meendese te voeren in Inghelandt. Als dese voorseyde heerenquamen tusschen Noble dat nu Atrecht heet ende Doornicke so worden si onderlinghe cabbelende ende vechtende, endeZwijnchaert van Partenay stac Madon van poytiers doot Ende daer omme vrau Ydonea beual haren waghenare dat hi voere altoos duere, ende als sy gheuaren quam vp ontrent een groote mijle den casteele van Lylelez buc, doen quam Lyederick der vrauwen Ydonea te [fol. iij.v] ghemoete, ende hy hadde gheuanghen eenen hert.

[ Van Liederick, de zoon van Zalewaert die de eerste boswachter was van Vlaanderen en hoe hij de reus versloeg]

En hoe hij Ydonea de koningsdochter van Frankrijk trouwde waarvan hi j 15 zonen en drie dochters kreeg.

Dat eerste Kapittel,

In die tijden was een dappere handige man van wapens en boswachter van de wilde en tamme beesten wiens naam was Liederick van Lylelez Buc die de eerste boswachter was en heer en prins in het woud en wildernis zonder genade, wat eerst heette het land van Buc en nu noemt men het land van Vlaanderen. Deze Liederick was de zoon van Zalewaert, die prins was van Dijon, die hij had bij Ermegarde die vrouw was van Rousillon. Deze Liederick versloeg een erg grote reus die Fynaerdt heette. En was een wrede felle tiran binnen het land van Buc. En Liederick die sloeg hem dood voor zijn kasteel. Wat men Lilelez Buc noemde, dat is te zeggen Rijsel neffens Vlaanderen, welk kasteel nu is Sint Mauritius kerk. En Liederick won dit kasteel met kracht en verjoeg het hele gezin van de reus Fynaerdk, en won zijn schat. Dit werd bekend van al het volk dat woonde binnen de landen van Buc, want ze waren zeer blijde. Ent het volk algemeen kwam tot Liederick en begeerde dat hij wilde worden hun beschermer heer en prins, wat hij accepteerde en werd hun christen prins en boswachter in dat land. Nu was dat vol rovers en vol dieven en moordenaars die hij allen liet hangen aan bomen. Het gebeurde in het volgende jaar van Liederickՠs regiment dat een maaier van Bourgondie met zijn neef Madonus van Poitiers en Zwijnchaert van Parthenay schaakten vrouw Ydonea de koningsdochter van Lotharius van Frankrijk. En hij meende haar te voeren in Engeland. Toen deze heren kwamen tussen Noble, dat nu Atrecht heet, en Doornik zo werden ze onderling kabbelend en vechtend en Zwijnchaert van Parthenay stak Madon van Poitiers dood. En daarom beval vrouw Ydonea haar wagenaar dat hij altijd doorreed en toen ze aankwam omtrent een grote mijl van het kasteel van Lylelez Buc toen kwam Liederick de vrouw Ydonea [fol. iij.v] tegemoet en hij had een hert gevangen.

Ende liederic dochte dattet moest een edel vrauwe sijn, hi vraechde haer oft haer gheliefde met hem te treckene tot sinen Casteele, si was seere verblijt, hoe wel si was met drucke van herten bevaen, omme dat die Prinche van Poytiers doot was, ende sy in tcasteel commende so beual sy den wagenare ende huer twee camerieren dye met huer van Parijs quamen, dat si Liederic niet segghen en souden wie dat si ware ofte van waer dat si quamen. Liederic die edele baroen ontfinck dese edele vrauwe weerdelike ende seer eerlijcke. Ende si vernachtede aldaer met hueren gheselschepe, sy vraechde Liederic oft hy gheen wijf en hadde. Hi antwoorde noch niet, want mijn auentuere vanhuwen en quam noch niet, hy vraechde, Wie dat sy was ende van wanen dat si quam ende werwaert dat si meende te treckene, doen seydese dat huer vader was een edel man vanhoogher gheboorten. Ende een ioncprinche van vreemden landen, hadde mi so lief ende meende mi te leedene in Inghelandt, ende al daer mi te trauwene. Ende tusschen Ryuiere twelcmen nv heet duway ende der stede van Doornicke daer wordt hi doot ghesleghen ende also quamt toe dat ick sijn gheselschap moeste laten, ende lieten mi achtere, also ghy mi in mijnen osbaer saecht, ende ghy mi beweghet hebt gode lof. Endeweet dat ic nemmermeer in mijns vaders yeghenwoordighede en soude durren commen, ende ic en sa[l] nemmermeer thuyswaert gaen, ic sal lieuer dienen ghelijc eenen dienstwijue. Liederic vraechde haer om haren name, ende of s[i] kersten ware, sy antwoorde mijn kerste[n] name was ydonea, doe vraechde Lieder[ic] [fol. iiij.r] waeromme sy nemmermeer en meende weder tot haer vader te treckene, noch tharen lande. Ende dat sy lieuer dienstwijf huer leuen lanc bliuen soude. Doen vraechde hy huer, oft haer gheliefde bi hem te blijuene niet om een dienst ionckwijf te sine, maer als sijn weerde lief, omme sijn goedt ende sijn casteel wel te achter warene, ende bi gheualle noch te wordene sijn ghetraude wijf, ende ghetrauwede kijnderen bi hem te hebbene Sy seyde vermocht ick bi hu te wesen een iaer of twee, ic hope in gode dat hu mijnen dienst wel behaghen soude. Ende aldus so bleef vrau ydonea by Liederic, ende huer camerieren vertrocken, maer sy en dorsten te Parijs niet weder omme trecken. maer den waghenare voerde die camerieren in eenenwaghene te partenay int lant van poytau Ende int wech varen huuten casteele van Lilelez buc, die waghenare seide tot Liedericke. Och edele here ende lieue weerdt hanteert doch dese vrauwe wel ende eerlijcke, het es also edele een maecht van gheboorten ende kersten als eenighe vrauwe tusschen hier endeprusen oost, ende spaengen west Liederic en begeerde gheen ander wijf dan ydonea. Ende hi ghecreech bi haer binnenxij.iaren.xv.cnapelijcke kijnderen, ende ooc drie dochteren. Nota. vp feestelijcke daghen so drouch vrau ydonea cleederen van dierbaer baldekin met goude besaeyt. Maer Liederic drouch eenen keerle van graeuwen burckelschen lakene. Ende al sine kijndren omme dat si edel waren vander moederlijcker zijde, daer omme dede Liederic sine kinderen maken ondersnedencleederen Aen die rechter zijde van ruden graeuwen lakene, ende aen dander zijde van baldekin met goude duersaeyt. Nota.

En Liederick dacht dat het een edele vrouw moest zijn en vroeg haar of het haar geliefde met hem te trekken tot zijn kasteel, ze was zeer verblijd, hoewel dat ze met druk van het hart bevangen was omdat de prins van Poitiers dood was en toen ze in het kasteel kwamen zo beval ze de wagenaart en haar twee kameniersters die met haar van Parijs kwamen dat ze Liederick niet zeggen zouden wie dat ze waren of vanwaar dat ze kwamen. Liederick, die edele baron, ontving deze edele vrouw waardig en zeer fatsoenlijk. En ze overnachtte aldaar met haar gezelschap en ze vroeg Liederick of hij geen wijf had. Hij antwoordde nog niet, want mijn avontuur van huwen kwam nog niet, hij vroeg wie dat ze was en vanwaar dat ze kwam en werwaarts dat ze meende te trekken. Toen zei ze dat haar vader was een edelman van hoge geboorte. En een jonge prins van vreemde landen had me zo lief en meende me te leiden in Engeland en aldaar me te trouwen. En van de Ryviere wat men nu Dowaai noemt en de stad Doornik daar werd hij dood geslagen en alzo kwam het toe dat ik zijn gezelschap moest verlaten en liet me achter, alzo ge me in mijn draagstoel zag en ge me meegenomen hebt, God lof. En weet dat ik nimmermeer in mijn vaders tegenwoordigheid zou durven komen en ik zal nimmermeer huiswaarts gaan, ik zal liever dienen gelijk een dienstwijf. Liederick vroeg om haar naam en of ze christen was, ze antwoordde mijn christelijke naam was Yydonea. Toen vroeg Liederick [fol. iiij.r] waarom ze nimmermeer meende weer tot haar vader te treken nog tot haar land. En dat ze liever dienstwijf haar leven lang blijven zou. Toen vroeg hij haar of het haar geliefde bij hem te blijven niet om een dienstmaagd te zijn, maar als zijn waardige lief, om zijn goed en zijn kasteel goed te bewaren en bij toeval nog te worden zijn getrouwde wijf en getrouwde kinderen bij hem te hebben. Ze zei, mag ik bij u wezen een jaar of twee, ik hoop bij God dat u mijn dienst wel behagen zou. En aldus zo bleef vrouw Ydonea bij Liederick en haar kameniersters vertrokken, maar ze durfden niet wederom naar Parijs te trekken, maar de wagenaar voerde die kameniersters in een wagen te Parthenay in het land van Poitou. En in het gaan uit het kasteel van Lilelez Buc zei de wagenaar tot Liederick. Och edele heer en lieve waard, hanteer toch deze vrouw goed en fatsoenlijk, he is een alzo edele maagd van geboorte en christen als enige vrouw tussen hier en Pruisen oost en Spanje west. Liederick begeerde geen ander wijf dan Ydonea. En hij kreeg bij haar binnen 12 jaren 15 jongetjes en ook drie dochters.

Nota. Op feestelijke dagen zo droeg vrouw Ydonea kleren van dure zijde met goud bezaaid. Maar Liederick droeg een overkleed van grauw Burkels laken. En al zijn kinderen, omdat ze zo edel waren van de moederlijke zijde, daarom liet Liederick zijn kinderen maken kleren van verschillende kleuren, Aan de rechterzijde van ruw grauw laken en aan de andere zijde van kostbare zijde met goud doorzaaid. Nota.

Int iaer ons heren.vi^c.ende xxvi.sandt den coninc lotharius sinte amant die bisschop was van Mastricht, in Lottrijcke, ende in Vlaendren, om te prekene tkersten ghelooue. Ende comende vp die schelde te Ghendt, de wijfs wierpen naer hem met coeschitten, ende andre vuylicheden. Ende hi wordt dicwil inde Schelde ghesteken om te verdrinckene, hy bekeerde tlandt van Vlandre al omme ouer die schelde, ende dat int iaer.vi^c.xxvi. Als Ydonea.xiiij.iaren by Liederic ghesijn hadde. Die coninc dochte eens in sinen droom daer hy lach en sliep, als dat hi iaghede vijf daghen lanck naer eenen witten hert, ende inden vijfsten daghe worde hi gheuanghen in een foreest, die iaghere diene vijngh die hadde binnen sinen belokene van sijnder wuensten eenenschoonen Rooseboom, die welcke doe hadde.xv.de schoonste roosen die seere wel roken, ende drie schoone ghespende niepkine. Ende den coninck den rooseboom ansiende ende hem dochte dat hy niet blijdere en hadde gesijn binnen sinen leuene. Ende als hi ontwaken was, hi gaf te kennene tvysioen van sinen drome, so dat hem was gheraden te gane iaghene. Ende aldoe wast een lettel ghesneeut int beghinsel vander maent vansporcle, ende die coninc was te Soyson. des morghens hi disponeerde hem ter iacht te gane. Ende hi in eenen busch comende aensach hi eenen al te grooten vreeselicken hert, de welcke liep altoos noordtwaerdre. Ende die coninc Lotharius reedt altijt achter met sinen peerde des andren daechs dye coninc Lotharius verloos al sijn volc, ende vp den derden dach die coninc verwisselde sijn peerdt, te Doornicke, ende hi nam sommeghe lieden met hem als hi ontrent.iij.mijlen hadde ghereden si saghen den hert de welcke liep te Rijssele waert. Ende die coninck reedt altijdt achter den hert. Endetgheselschap dat hem volchde huut Doornicke si verloren den coninc ende reden weder omme te Doornicke waert, de coninck Lotharius sach noch den hert ende hem dochte dat hi sach een casteel, ende daer omme stack hi sinen hoorne, ende peinsde ware daer eenich edelman, hi sal huten casteele commen, Liederic sadt vp sijn peerdt horende den hooren vanden coninc ende nam sinen hooren aen sinen hals, ende buten sinen casteele commende, hy siet den hert die seere mat ende moede was, ende Liederick vinckene met sinen honden endeduerstackene met sinen spiete, dye coninck Lotharius die quamdaer toe ghereden daer Liederic den hert ghedoot hadde. Endeelck groetende den andren. Liederick vraechde den coninc wie hi was, hi seyde hi was een ruddre Fransoys die hadde vijf daghen lanc dien hert altoos gheiaecht, ende hi hadde alle sine ghesellen verloren. Doen seyde Liederic, och edel vriend ende he [fol. iiij.v] re comt met ons vp ons casteel, ende midts dat ghy desen hert hebt gheuolcht vijf oft ses daghen lanc, comt ende rust hu vijf oft ses daghen wi willen blijde sijn ende vanden hert eten ende wel te ghemake wesen. Die coninc in tcasteel comende, dye vrauwe.Ydonea was seer versaecht omme dat sy Lotharius hueren vader sach van vreesen soe bedeech si sieck ende wordt ligghende te bedde. Den coninck ter tafelen gaende endeaensiende die xv.knechten, ende die drie dochterkins, hi vraechde wiens kijnderen het waren. Liederick seyde god heeftse mi verleent bi eenen vreimden wijue. Ende bi huer so heb ic.xviij.kijnderen ghehadt binnen.xiiij.iaren. Ende dicwils twee kijnderen te gader. Dye coninck vraechde waer omme hebben si ondersneden cleederen. Ende dat beste laken es aen de luchter sijde, ende het behoort bet ende waerschuldich te sine aende rechter sijde. Liederick seyde vriendt omme dat mijnvrauwe es edelder dan icke ben, daer omme hebbic den kijnderen aende luchter sijde ghedaen maken baldekin, endeaende rechter sijde grouf laken als ic draghe. Die coninc wordt seer merckende vp die kijnderen, want si hadden alle die vysonomye vander moedere. Die coninc vertelde hem endewardt segghende hets leden ontrent.xv.of xvi.iaer dat mijndochter ontscaect was van den Prinche van poytiers, maer waer dat si toe belende en constic noyt gheweten, dese kijnderenhebben alle so wel de vysonomye van mijnder dochter. Och edel vriendt ende lieue weerdt sal ic die moeder van desen kijnderen niet moghen sien. Liederic en wiste niet dat sijn gast was die coninc van Vranckerijcke, ende vadre van sinen wijue EndeLiederic sprack den coninc toe segghende, ic sal mijn wijf die moeder van desen kijnderen doen commen, ende men ghinck om haer, maer si en wilde niet commen. Liederic ghijncker selue omme, daer si lach vp huer bedde weenende seere Hi seide haer dat si quame ter tafele, si seyde dat en dadic niet om aldat goedt dat in eerderijcke es, want hu gaste dat es mijn vadere, den groten Lotharius coninc van Vranckerijcke. Liederick was seere in sijnder herten verwondert, want hi en conste binnen.xv.iaren voor leden die sy met hem ghewoont hadde noyt van huer gheweten wie dat huer vader was. Lyederic ghinck totten coninck segghende dat si sieck te bedde lagh. Die coninck vraechde al noch van wanen dat sijn wijf was, hi seyde ende hi swoer den coninck dat hi binnen.xv.iaren dat si te samen ghesijn hadden van haer noyt en conste gheweten van wanen datse was, noch ooc wie huer vader was, of van wat gheslachte dat si was. Doen vraechde die coninc hoe es hueren name. Liederic seyde, si heet ydonea. Die coninc seyde, so eest ydonea mijn eyghen dochtere, sonder twijfle Doen seide die coninc tot Liederic. Ic gheefse hu tot eenen wettelijcken wijue. Ende wil hu prince maken van al dese landen hier ontrent ghelegen. Ende ic vergheue hu alle mesdaet dat ghi bi huer geweest hebt sonder tconsent van mi, of van onsen maghen. Die coninck Lotharius wildese emmer sien, eer hi drincken of eten soude. EndeLiederick leede den coninc ten bedde daer Ydonea lach, so stond si vp van hueren bedde, ende wellecomde hueren lieuen vadre, ende al daer seyde si hem alle de gheuaernesse, hoe dat si aen den heere Liederic gherochte. Die coninc maecte blijde chiere ende bleef aldaer.x.daghen lanc, ende men ontboodt al dese naeruolghende steden, als Doornicke, dye van Noble dewelc men nv Atrecht heet. Ende die vander Ryuiere dat nv duway es. Dese quamen al in Liedericx casteel, tot den coninc Lotharius. Ende die coninc gaf sijnder dochter Liedericke den foreestier teenen wettelijcken wijue, in de presencien vandenprincipaelsten ende de edelste ende eerlijcste van Doornicke, Ryuiere ende Noble.

Ende men hielt daer een costelijcke feeste ende brulocht vijf daghen lanc gheduerende. Ende dye ter brulocht quamen gauenghiften ter weerdicheyt van hueren vadre den coninck Lotharius van Vranckerijcke. Ende die coninc maecte Liederic Prinche ende Here ende Foreestier, van alle den steden vanSommenoble totter noordt zee, in presencien van alle den ghenen die ter feesten vander brulocht ghecommen waren. Dit waren die steden daer Liederick heere of ghemaect wordt. Eerst Sommenoble, Vermandoys, Nyelle, Aryen, Beunen, Seclijn, Ryuiere, Lylelez buc [fol. v.r]

In het jaar ons heren 626 zond koning Lotharius Sint Amant die bisschop was van Maastricht in Lotharingen en in Vlaanderen om te preken het christen geloof. En toen hij op de Schelde kwam te Gent wierpen de wijven naar hem met koeienstront en andere vuilheid. En hi j werd vaak in de Schelde gestoken om te verdrinken, hij bekeerde het land van Vlaanderen al om over de Schelde en dat in het jaar 626. Toen Ydonea 14 jaren bij Liederick geweest was dacht de koning eens in zijn droom waar hij lag en sliep als dat hij jaagde vijf dahen lang op een wit hert en op de vijfde dag wordt het gevangen in een bos, de jager die het ving die had binnen het beslotene van zijn woonstee een mooie rozenboom die toen wel had 15 van de mooiste rozen die zeer goed roken en drie mooie gespeende bottels. En de koning zag de rozenbom aan en hij docht dat hij niet blijder was geweestt binnen zijn leven. En toen hij wakker werd gaf hij het visioen van zijn droom te kennenzodat hem aangeraden was te gaan jagen. En toen had het wat gesneeuwd in het begin van februari en de koning was te Soyson. ‘s Morgens maakte hij zich klaar ter jacht te gaan. En toen hij in een bos kwam zag hij een al te groot vreselijk hert die altijd noordwaarts liep. En koning Lotharius reed altijd achter met zijn paard. De volgende dag verloor koning Lotharius al zijn volk en op de derde dag verwisselde de koning zijn paard te Doornik en hij nam sommige lieden met hem en toen hij omtrent 3 mijlen had gereden zagen ze het hert wat liep te Rijsel waart. En de koning reed altijd achter het hert. En het gezelschap dat hem volgde uit Doornik verloor de koning en reden terug naar Doornik en koning Lotharius zag nog het hert en dacht dat hij een kasteel zag en daarom stak hij zijn hoorn en peinsde was daar enige edelman, hij zal uit het kasteel komen. Liederick zat op zijn paard en hoorde de hoorn van de koning en nam zijn hoorn aan zijn hals en toen hij buiten zijn kasteel kwam zag hij het hert die zeer mat en moe was en Liederick ving het met zijn honden en stak het door met zijn spies. Koning Lotharius die kwam ertoe gereden daar Liederick het hert gedood had. En elk groette de andere. Liederick vroeg de koning wie hij was en hij zei dat hij een Franse ridders was die vijf dagen lang altijd op het hert had gejaagd en hij had al zijn gezellen verloren. Toen zei Liederick, och edele vriend en heer [fol. iiij.v] kom met ons op ons kasteel en mits dat ge dit hert hebt gevolgd vijf of zes dagen lank, kom en rust u vijf of zes dagen, we willen blijde zijn en van het hert eten en goed te gemak wezen. De koning die in het kasteel kwam was vrouw Ydonea zeer bang omdat ze Lotharius haar vader zag van vrees en zo veinsde ze zeik en ging te bed. De koning ging ter tafel en kek naar de 15 jongetjes en de drie dochtertjes en vroeg wiens kinderen het waren. Liederick zei; ԇod heeft ze me verleend bij en vreemd wijf. En bij haar zo heb ik 18 kijderen gehad binnen 14 jaren. En vaak twee kinderen tezamen. De koning vroeg; ‘Daarom hebben ze kleren van verschillende kleur. En dat beste laken is aan de linker kant en het behoort beter en schuldig te zijn aan de rechter zijdeծ.’Liederick zei; ‘Vriend, omdat mijnvrouw ededer is dan ik ben, daarom heb ik de kinderen aan de linkerzijde laten maken kostbare zijde en aan de rechterzijde grof laken zoals ik draag. De koning ging zeer op de kinderen letten want ze hadden allen de fysionomie van de moeder. De koning vertelde hem en zei; het is geleden omtrent 15 of 16 jaar dat mijn dochter geschaakt was van de prins van Poitiers, maar waar ze heenkwam kon ik nooit weten, deze kinderen hebben allen zo goed de fysionomie van mijn dochter, ‘och edele vriend en lieve waard, zal ik de moeder van deze kinderen niet mogen zien.’Liederick wist niet dat zijn gast de koning van Frankrijk was en vader van zijn wijf. En Liederick sprak de koning toe en zei; ‘Ik zal mijn wijf de moeder van deze kjnderen laten komen en men ging om haar, maar ze wilde niet komen. Liederick ging er zelf om waar ze lag op haar bed en weende zeer. Hij zei daar dat ze ter tafel kwam en ze zei dat doe ik niet om al het goed dat in aardrijk is want uw gast dat is mijn vader, de grote Lotharius koning van Frankrijk. Liederick was zeer verwonderd in zijn hart want hij kon binnen 15 jaren voor leden die ze met hem gewoond had nooit van haar weten wie dat haar vader was. Liederick ging tot de koning en zei dat ze ziek te bed lag. De koning vroeg al nog vanwaar dat zijn wijf was, hij zei en zwoer de koning dat hij binnen 15 jaren dat ze tezamen gewest waren van haar nooit kon weten vanwaar dat ze was, nog ook wie haar vader was of van wat geslacht dat ze was. Toen vroeg de koning hoe is haar naam. Liederick zei; ze heet Ydonea.’ De koning zei; ‘Zo is het Ydonea mijn eigen dochtere, zonder twijfel. Toen zei de koning tot Liederick. ‘Ik geef haar u tot een wettig wijf. En wil u prins maken van al deze landen hier omtrent gelegen. En ik vergeef u alle misdaad dat ge bij haar geweest geweest bent zonder mijn toestemming of van onze verwanten. De koning Lotharius wilde haar immer zien eer hij drinken of eten zou. En Liederick leidde de koning te bed daar Ydonea lag, zo stond ze op van haar bed en verwelkomde haar lieve vader en aldaar zei ze hem al het gevaar hoe dat ze aan de heer Liederick raakte. De koning maakte blijde sier en bleef aldaar 10 dagen lang en men ontboodt al deze navolgende steden, als Doornik, die van Noble wat men nu Atrecht heet. En die van de Ryviere dat nu Dowaai is. Deze kwamen allen in Liederick kasteel tot koning Lotharius. En de koning gaf zijn dochter Liederick de boswachter tot een wettig wijf in presentie van de belangrijkste en de edelste en eerlijckte van Doornik, Ryviere en Noble.

En men hield daar een kostbaar feest en bruiloft die vijf dagen lang duurde. En die ter bruiloft kwamen gaven giften ter waardigheid van hun vader de koning Lotharius van Frankrijk. En de koning maakte Liederick prins en heer en boswachter van alle steden van Sommenoble to de Noordzee in presentie van alldiegene die ter feest van de bruiloft gekomen waren. Dit waren de steden waar Liederick heer van gemaakt werd. Eerst Sommenoble, Vermandois, Nijvel, Arin, Boulogne-sur-Mer, Seclin, Ryviere, Lylelez Buc (Brugge) [fol. v.r]

Blondijn, Brughstoc, Aerlebeke Buysen Dese feeste vander brulocht ghedaen sijnde ende daer alle saken vulcommen, die coninc Lotharius beual Liederic bouen allen dinghen dat hi dat foreest van Vlaendren, ende alle die steden ende landen, daer hi hem here of ghemaect hadde, houden soude in sijne rechtueerdicheyt. Ende ouer elcken recht vonnesse streckende. Also wel vp den rijcken als vp den armen, also wel ouer die edele als ouer tscamel ghemeente, Twelcke hi den coninc beloofde te doene. Ende hy swoert hem niet achter te latene. Ende dede daer manschip den coninc Lotharius, van al tgene dat hi van hem ontfanghen hadde, voor al dat volc, dat daer ter brulocht commen was. Ten.xi.daghe naer dat die coninc Lotharius seer weerdichlic ontfanghen gheweest hadde, so heeft hi orlof ghenomen aen sine dochtre omme te Parijs waert te treckene. Ende dye van Doornicke hem seere grote weerdicheyt bewijsende, ende hem met groten dienste bi waren, ouermidts dancbaerheden huute dien dat Cilperick des conincx Lotharius vadre hadde ghedaen eerst fonderen onser Vrauwenkercke te Doornicke, hier bi gheleeden sy hem met state al tot Parijs toe. Ende Liederic nam.vij.van sinen oudtsten sonen eerlickengehabytueert, ende si voeren met haren vadre, ende met harengrootheere te parijs waert. Nota. dat die van parijs haren coninc hadden ghedaen soucken, ende hadden ducht dat hy vandenwilden beesten verbeten hadde gheweest. Ende die coninc in parijs commende alle dat volc van parijs was seere verblijdt ende toochden hem blijde wellecomme, ende men reedt yeghens hem met blijden ghelate, ende daer wordt ouer al ghehoort alle dye maniere, hoe den coninc Ydonea sijn dochtre gheuondenhadde, ende dat sy van.xv.cnapelijcke kinderen moeder was, vanden welcken die.vij.oudtste sonen met Liedericke huerenvadre binnen Parijs present daer bijden coninc waren. Daer omme ordonneerde den coninck een groote feeste, ende dede beroupen een Ioostement ter weerdicheyt van Liedericke. Endedaer hadde Liederic in dat ioostement die eere, den danck, endeden prijs, als die alder sterckste, ende die vroomste Prinche vanhem allen.die in dat ioostement waren, [fol. v.v]

Blondijn, (?) Brugstok (Brugge), Harelbeke, Buysen (?). Toen dit feest van de bruiloft gedaan was en daar alle zaken volkomen beval koning Lotharius Liederick boven alle dingen dat hij dat bos van Vlaanderen en alle steden en landen waar hij hem heer van had gemaakt houden zou in zijn rechtvaardigheid. En over elk recht vonnis strekken. Alzo wel op de rijken als op de armen, alzo wel over de edele als over de arme gemeente. Wat hij de koning beloofde te doen. En hij zwoer het niet na te laten. En deed daar manschap aan koning Lotharius van al hetgeen dat hij ban hem ontvangen had voor al dat volk dat daar ter bruiloft gekomen was. Ten 11^de dag nadat koning Lotharius zeer waardig ontvangen geweest was zo heeft hij verlof genomen aan zijn dochter om te Parijs waart te trekken. En die van Doornik bewezen hem zeer grote waardigheid en hem met grote dienst bij waren vanwege dankbaarheid uit die dat Chilperick de vader van koning Lotharius had gedaan eerst te funderen onze Vrouwenkerk te Doornik, hierdoor begeleiden ze hem met staat al tot Parijs toe. En Liederick nam 7 van zijn oudste zonen fatsoenlijk gekleed en ze voeren met hun vader en met hun grootvader te Parijs waart.

Nota. Dat die van Parijs hun koning hadden laten zoeken en vreesden dat hij van de wilde beesten verbeten was geweest. En toen de koning in Parijs kwam was al het volk van Parijs zeer verblijd en toonden hem blijde welkomst en men reed tegen hem met blij gelaat en daar werd overal gehoord de manier hoe de koning Ydonea zijn dochter gevonden had en dat ze van 15 jongetjes moeder was waarvan de 7 oudste zonen met Liedericke hun vader binnen Parijs present daar bij de koning waren. Daarom ordoneerde de koning een groot feest en liet beroepen een steekspel ter waardigheid van Liederick. En daar had Liederick in dat steekspel de eer, de dank en de prijs als de allersterkste en de dapperste prins van hen allen die in dat steekspel waren. [fol. v.v]

ende men houeerde daer.viij.daghen lanck ende men hielter grote feeste, die Heren, Princhen, ende menich Edel Baroen, vergifteden Liederic, ende sinen.vij.kijnderen, die met hem te Parijs ghecommen waren, welcke Heeren ende vrauwen sondenschoone ende costelicke ghiften der schoonder bruudt Ydonea, des conincx van Vranckerijcke dochtre. Ende Dagobert des voorseyde Conincx Lotharius sone, der schoonder Ydonea broedre was ouer blijde, omme dat sijn lieue sustre aldus leuende gheuonden was, ende veele te meer omme die schoone ende vrome kinderen die van huer ghecommen waren, vander welcker dat hy oom was. Dese eerlijcke en tryumphante feeste ghehendt sijnde, Liederic nam orlof aen sinen sweer Lotharius den coninc, ende aen sinen zwaselijnc Dagobert. Ende aen alle die edele, grotelic bedanckende hemlieden vander weerdichede, die hem en sinen wijue ende sinen kinderen ghedaen was. Endedaer beual den coninc Lotharius sinen behuweden sone Liederic, als dat hy dat wilde foreest van Vlaendren wel enderechtueerdelic regieren soude, Ende suveren van allen straetroouers ende malefactuers. Liederic te vlaendren waerts commende met alle sine.vij.kindren, in alle die steden die hemghegheuen waren so was hy eerlijc ontfanghen, als huer lieder nyeuwe Prinche ende Here. Ende dede maken vp die Leye te Aerlebeke een casteel al daer hi sine woonste maecte. Ende als Liedericx kijndren groot waren, so deelde hy sine heerscappen onder sine kijndren. Iozeram was dhoudtste, ende Leenhoudere. Anthonius die gaf hi dat Foreest van Buc dat men nv Vlaendre heet. Bosschaert hadde des princhen dochtre van Leuwene, ende Boudewijn was heere van Sommennoble dat nv es Amyens, Lyonel was heere in tlandt van Vermendoys. Gallerant was heere van Nyelle. Mauris was heere van Lylelez buc, datmen nv Rijssele heet. Saladru was heere van Aryen. Bandrijn was here van Ryuiere, dat nv es Duway. Maniser was heere van Sychin dat nv heet sint Omaers. Ioffroyt wordt heere van Blondijn, dat nv Ghendt heet. Ganimedes was heere van Brughstock, twelc men nv Brugghe heet. Bandianus was heere van Aerlebeke. Ende hi hadde dat casteel doen meersen. Endededet costelicke maken, ende pingieren daer inne die wapenen van Saluwaerdt sinen groothere ende van Ermegarde [fol. vi.r] van Ronsselgon sijnder grootvrauwe, ende van vrau Ydonea sijnder moedere, die ionghe Liederick die welcke was die ionckste sone ende die laetste van vijfthien kinderen was versleghen van den Sarasijnen voor die stede van Parijs. Dye groote Liederic dye dede vele busschen vellen binnen den lande van Vlaendren, twelc men doe hiet twout sonder ghenade, endeseer vele lants winnen, ende hi stichtede Brugghestock, ende dede maken eerst onser vrauwen cappelle diemen nv heet sinte Donaes. Dese Liederick was eens bi Parijs met al sijne kinderen in eenen grooten strijt, al waer derthien heydenen coninghen waren, ende daer was seer vreesselijcken gheuochten, al daer so bleuen doot versleghen vier heydenen Coninghen, ende vijf vlodender te Spaengien waert als te haren lande, inden seluen strijt verloos Liederick sijnen ioncksten sone. Liederick die Prinche van Buck was alsoo gherechtigh, het gheuiel in eene somertijt ontrent sint Ians baptisten dach midsomers, dat Liederick hadde van sconincx Lotharius lieden, die welcke quamen visenteren mer vrauwe Ydonea sijn wijf, ende dat ter weerdichede vanden Coninck Lotharius, dye welcke worden minlijck ontfanghen, hy ontboot diueersche van sijnen edelen subgijten, mannen ende vrauwen, omme die edele dier commen waren eerlick te ontfanghene. Ende daer was een groot hof beroupen, soe datmer houeerde, danste ende reyde. Endeeeneghe vanden ionghen ioncfrauwen verhit wesende die weinschten omme kersen, prumen ofte ander fruyt, so datter quam aldaer eene schamele vrauwe met eenen paendere vol nyeus fruyts te vercoopene om huer ende huer kinder ander voetsel met dyen ghelde te coopene. Dit siende Iozeram Liedericx oudtste sone, dye welcke cochte tvoorseyde fruyt sonder ghelt te gheuene, maer beloefde datmen haer wel betalen soude, welcke paendre met fruyte worde ghestelt voor dye vrauwen ende ioncfrauwen, ende dat belof van betalene wort vergheten, ende dye voorseyde vrauwe was verbeydende voor die poorte om betaelt te wordene van haren fruyte so haer beloeft was, ende wort eyndelick doncker nacht, ende doe ghinc si thuyswaert, ende als si thuys quam soe vant si huer kindeken doot van hongher Tsanderdaechs daer naer keerde si weder ende claechdet Liedericke, dye welcke reet met Iozeram sijnen sone te Doornicke ende deden daer aen die galghe hanghen sonder letten. Dit verhoorde die Coninck Lotharius dat Iozeram die oudtste leenhoudere schoffierlicken ghedoot was, hi confisquierde alle die steden ende landen die hy Liedericke ghegheuen hadde, ende hi quam met eender grooter heyrcrachte yeghens Liedericke. Ende buyten Rijssele was seere gheuochten maer Liederick hadde die victorie, ende eyndelick wart den paeys ghemaect tusschen den coninck Lotharius endeLiederick. Ende corts daer naer toe starf die coninc Lotarius ende dat was int iaer ons heeren.vi.hondert ende seuen en dertich. Ende naer Lotharius soe regneerde sijn sone die vrome coninc Dagobert, dye welcke seynde sinte Loy in Vlaendrenomme te bekeerene alle dat volc lancx den zeecant van Gwyse tot Oostburch. Ende te Brugghestock stichte hy sinte Saluators kercke in dye eere van sinte Wulfrant. Ende om dat sinte Loy een groot deel van Vlaendren bekeerde, specialick lancx den zeecant, daer heift hi in Vlaendren twee mesdaghen binnen den iare. Dese Liederic stichte te Brugghe die burch ende tcasteelken vanden Looue ende onser voorseyder vrauwen cappelleken, welck nv es Tsinte Donaes, maer Boudin dyserin deerste Graue van Vlaendren dede dye cappelle breken, ende den choor maken alsoomen dye nu heden vp den dach sien mach. Liederick als hi dat foreest van Buck, dat nv Vlaendren heet, gheregiert hadde den tijt van sessen vijftich iaren, soe rees eene oorloghe tusschen Syghebeert ende den coninc Clodoueus Dagoberts sone ende Liedericke, want Syghebeert woude Amyens ende Vermandoys of trecken Liedericke ende Liedericx kinderen, ende gheuenet sijnen neue den Coninck Clodoueus. Ende die monic Syghebeert ende Clodoueus quamen met grotenheyrcrachte voor dye sommenoble, ende aldaer was seer gheuochten. Ende in dien bloedegen [fol. vi.v] ende groten strijt was die edele Foreestier Liederick seer ghequetst, so dat hijer corts of starf, ende wort gheuoert te Arien, ende aldaer seer eerlijcke begrauen, inden iare ons heren alsmen screef seuen hondert ende seuen en tseuentich. Nota dat Liederick hadde eenen bastaert die hiet Namelon, die hi hadde bi Graciane des Conincx dochtere van Bretaengien, by harenversoucke als sy ionck was. Ende als dye Ionghelinck Namelon.vi iaren oudt was, so sandtmene al heymelick tot Liederick sijnen vadere, ende als Namelon groot was, so was hi een edel stout man van wapenen, ende hi ghecreech met sijnder vromicheyt een groot deel vanden lande van Meustren, datmen nv Normandien heet.

En men hield hof 8 dagen lang en men hield er grote feesten met heren, prinsen en menige edele baron en vergaven Liederick en zijn 7 kinderen die met hem te Parijs gekomen waren, welke heren en vrouwen zonden mooie en kostbaare giften de mooie bruid Ydonea, de dochter van de koning van Frankrijk. En Dagobert, de zoon van koning Lotharius die de broeder was van de mooie Ydonea was, was zeer blij omdat zijn lieve zuster aldus levend gevonden was en veel meer om de mooie en dappere kinderen die van haar gekomen waren waarvan hij oom was. Toen dit fatsoenlijk en triomfantelijke feest geeindigd was nam Liederick verlof aan zijn schoonvader koning Lotharius den koning en aan zijn zwager Dagobert. En aan alle edelen en bedankte hen zeer van de waardigheid die hem en zijn wijf en zijn kinderen gedaan was. En daar beval koning Lotharius zijn gehuwde zoon Liederick als dat hij dat wilde bos van Vlaanderen goed en rechtvaardig besturen zou en zuiveren van alle straatrovers en boosdoeners. Liederik die te Vlaanderen kwam met al zijn 7 kinderen in alle steden die hem gegeven waren zo was hij fatsoenlijk ontvangen als hun nieuwe prins en heer. En liet maken op de Leie te Harelbeke een kasteel aldaar hi j zijn woonstee maakte. En toen de kinderen van Liederick groot waren zo verdeelde hij zijn heerschappij onder zijn kinderen. Iozeram was de oudste en leenhouder. Anthonius die gaf hij dat bos van Buc dat men nu Vlaanderen heet. Bosschaert had de dochter van de prins van Leeuwen Boudewijn was heer van Sommennoble dat nu Amiens is, Lyonel was heer in het land van Vermandois. Gallerant was heer van Nijvel. Mauris was heer van Lylelez Buc datm en nu Rijsel noemt. Saladru was heer van Arien. Bandrijn was heer van Ryuiere dat nu is Dowaai. Maniser was heer van Sychin dat nu heet Sint-Omaars. Ioffroyt werd heer van Blondijn dat nu Gent heet. Ganimedes was heer van Brughstock wat men nu Brugge heet. Bandianus was heer van Harelbeke. En hij had dat kasteel laten vergroten en liet het kostbaarder maken en schilderen Arien de wapens van Saluwaerdt zijn grootvader en van Ermegarde [fol. vi.r] van Ronsselgon zijn grootmoeder en van vrouw Ydonea zijn moeder. De jonge Liederick was de jongste zoon en de laatste van vijftien kinderen en was verslagen van de Saraejnen voor de stad Parijs. De grote Liederick liet vele bossen vellen binnen het land van Vlaanderen, wat men toen noemde het woud zonder genade en zeer veel land winnen en hij stichtte Bruggestock (Brugge) en liet eerst onze Vrouwe kapel maken die men nu noemt Sint Donaas. Deze Liederick was eens bij Parijs met al zijn kinderen in een grote strijd waar dertien heidende koningen waren en daar was zeer vreselijk gevochten, aldaar zo bleven dood vier heidense koningen en vijf vlogen er te Spanje waart als tot hun land. In dezelfde strijdt verlook Liederick zijn jongste zoon. Liederick de prins van Buck was alzo rechtvaardig. Het gebeurde in een zomertijd omtrent Sint-Jans de Doper dag dat Liederick had van koning Lotharius lieden, die mevrouw Ydonea zijn wijf kwamen bezoeken, en dat ter waardigheid van koning Lotharius. Die werden minlijklk ontvangen en hij ontbood diverse van zijn edele onderhorigen, mannen en vrouwen, om de edele die er gekomen waren fatsoenlijk te ontvanghen. En daar was een groot hof beroepen zodat men er hof hield, danste en reidans hield. Enige van de jonge jonkvrouwen die verhit was die wenste om kersen, pruimen of ander fruit zodat er kwam aldaar een schamele vrouw met een mand vol nieuw fruit te verkopen om haar en haar kindje ander voedsel met dat geld te kopen. Dit zag Iozeram, de oudste zoon van Liederik, die kocht dat fruit zonder geld te geven, maar beloofde dat men haar wel betalen zou, welke mand met fruit werd gesteld voor de vrouwen en jonkvrouwen en de belofte van betalen werd vergete en die vrouw wachtte voor de poort om betaald te worden van haar fruit zo het haar beloofd was en eindelijk werd het donkere nacht en toen ging ze naar huis en toen ze thuiskwam vond ze haar kindje dood van de honger. De volgende dan daarna keerde ze weer en beklaagde het Liederick die met met Iozeram ziijn naar Doornik reed en liet hem daar aan de galg hangen zonder letten. Dit hoorde koning Lotharius dat Iozeram de oudste leenhouder schofferend gedood was, hij confisqueerde alle steden en landen die hij Liederick gegeven had en hij kwam met een grote legermachte tegen Liederick. En buiten Rijsel was zeer gevochten, maar Liederick had di victorie en eindelijk werd vrede gemaakt tussen koning Lotharius en Liederick. En kort daarna zo stierf koning Lotarius en dat was in het jaar ons heren 637. En na Lotharius zo regeerde zijn zoon de dapper koning Dagobert die Sint Eloi in Vlaanderen zond om dat volk te bekeren langs de zeekant van Gwyse (?) tot Oostburg. En te Bruggestock stichtte hij Sint Salvators kerk in de eer van Sint Wulfram. En omdat Sint Eloi een groot deel van Vlaanderen bekeerde, speciaal langs de zeekant, daar heeft hij in Vlaanderen twee misdagen binnen het jaar. Deze Liederick stichtte te Brugge de burcht en het kasteeltje van de Loove en onze Vrouwe kappelletje wat nu is Sint Donaas, maar Boudewijn de ijzeren de eerste graaf van Vlaanderen liet dat kapelletje afbreken en het koor maken alzo men die nu heden de dag zien mag. Liederick toen hij dat bos van Buck, dat nu Vlaanderen heet, geregeerd had de tijd van 56 jaar zo rees een oorlog tussen Sigibert en koning Clodoveus, de zoon van Dagobert, en Liederick want Sigibert wilde Amiens en Vermandois aftrekken van Liederick en zijn kinderen en het aan zijn neef geven koning Clodoveus. En de monnik Sigibert en Clodoveus kwamen met grote legermacht voor Sommenoble, (Amiens) en aldaar was zeer gevochten. En in die bloedige [fol. vi.v] en grote strijd was die edele boswachter Liederick zeer gekwetst zodat hier er kort daarna van stierf en werd gevoerd te Arien en aldaar zeer fatsoenlijke begraven in het jaar ons heren toen mens chreef 776.

Nota, dat Liederick had een bastaard die Namelon heete die hij had bij Graciane, de koningsdochter van Bretagne op haar verzoek toen ze jong was. En toen de jongeling Namelon 6 jaar oud was zo zond men hem al heimelijk tot Liederick zijn vader en toen Namelon groot was zo was hij een edel e dappere man van wapens en kreeg met zijn dapperheid een groot deel van het land van Neustrië dat men nu Normandië noemt.

[ Van Anthonis Liederic sone, den tweeden Foreestier]

Van Anthonis Liederic sone, den tweeden Foreestier, vandenlande van Vlaendren, die welcke regneerde ontrent sesthien iaren. Ende daer nae so was hi ende sijne kinderen, oock mede het meestendeel van sijnen vrienden ende maghen versleghen vanden Wandelen ende vanden Hunen.

Dat.ij.Capittel.

ANthonis Liedericx sone was die andere Forestier, hy regneerde ontrent sesthien Iaren, die welcke was versleghen vanden Wandelen ende vanden Hunen, ende sijne kinderen, ende al dat meestendeel van sijnen broeders. Ende Vlaendren, Brabant ende Lottrijcke was bedoruen vanden Hunen, vanden Wandelen, ende vanden Gotten, ende gheduerde wel die spacie vanhondert iaren, omme dat crancke regement vanden coninghen van Vranckerijcke, tot datter quam den coninc Kaerle Marteel ende sijn sone puppijn, die vanden Paeus Zacharias coninck vanVranckerijck ghemaeckt was. Ende dye voorseyde Paeus nam den Coninck Cildericus, diemen hiet Hildericus sijn croone ende sceptre, ende dede dien Cilderick eene crune scheeren, endemaectene monick in Sarepten, ende men gaf dye croone ende den sceptre Puppijn Kaerle Marteels sone hem ende sijne nae commers. Ende dese Puppijn ende sijn vadere stelden Vranckerijcke weder omme te pointe, ende verdreuen alle die Sarazijnen ende die van westen, als die spaengiaerts ende die van Zassen metten Hunen, ende Gotten, ende die Alanen ende Wandelen die huyten Oosten quamen. Ende dese nyeuwe coninghen suuerden Vranckerijcke van alle onghelooueghe menschen, hier toe so was Gheeraert van Rossilgon behulpelick, ende Kaerle Marteel commende in Vlaendren vp die Leye in tcasteel te Haerlebeke, voerde daer Escoreyt boscharis sone, here van Lueuene des heren Liedericx derde sone, die selue Escoreyt hadde eenen sone gheheeten Liederic, die welcke als hi twintigh iaren oudt was, ghinck hy metten Coninck Puppijn ende naer Puppijns doot, hi woonde metten Coninc ghenaemt Karolus magnus. Ende als doe begonste tlant van Vlaendren weder te becommene tsijnen eersten state ende in redelicken pointe. Anthonis eer dat hy vanden Hunen versleghen was, ouermidts dat sijn vader te Arien begrauen was, daer by dede hy die selue stede van Aryen meersen ende beuesten, ende deder inne fonderen sinte Iacobs kercke. [fol. vij.r]

[ Van Anthonis, de zoon van Liederick, de tweede boswachter]

Van Anthonis, de zoon van Liederick, de tweede boswachter van het land Vlaanderen die regeerde omtrent 16 jaren. En daarna zo was hij en zijn kinderen en ook mede het grootste deel van zijn vrienden en verwanten verslagen van de Wandalen en van de Hunnen.

Dat 2^de kapittel.

Anthonis, de zoon van Liedericke was de volgende boswachter. Hij regeerde omtrent 16 jaren die verslagen was van de Wandalen en van de Hunnen en zijn kinderen en dat grootste deel van zijn broeders. En Vlaanderen, Brabant en LothArien gen was bedorven van de Hunnen, van de Wandelen en van de Goten en dat duurde de tijd van 100 jaren vanwege het zwakke regiment van de koningen van Frankrijk totdat koning Karel Martel en zijn Pepijn kwam die van paus Zacharias koning van Frankrijk gemaakt was. En de paus nam koning Childerik die men Hildericus noemt zijn kroon en scepter en liet die Childerik een kruin scheren en maakte hem monnik in Sarepta en men gaf de kroon en de scepter aan Pepijn de zoon van Karel Martel en zijn nakomelingen. En deze Pepijn en zijn vader stelden Frankrijk wederom te punt en verdreven alle Saracenen en die van het westen als de Spanjaarden en die van Saksen metten Hunnen en Goten en de Alanen en Wandalen die uit het Oosten kwamen. En deze nieuwe koningen zuiverde Frankrijk van alle ongelovige mensen, hiertoe zo was Gheeraert van Rossilgon behulpzaam en Karel Martel kwam in Vlaanderen op de Leie in het kasteel te Harelbeke en voerde daar Escoreyt Boscharis, heer van Leuven en de derde zoon van heer Liederick, die Escoreyt had een zoon geheten Liederick die toen hij 20 jaar oud was met koning Pepijn ging en na de dood van Pepijn woonde hij met de koning genaamd Karel de Grote. En als toen begon het land van Vlaanderen weer te bekomen in zijn eerste staat en redelijk te punt. Anthonis eer dat hij van de Hunnen verslagen, vanwege dat zijn vader te Arien begraven was, daar liet hij die stad van Arien vermeerderen en bevestigen en liet er in funderen Sint Jacobs kerk. [fol. vij.r]

Van Lyederick van Haerlebeke den.iij.Foreestier, dye welcke Vlaendren seer suuerde vanden Roouers.

LYederick van Haerlebeke Escoreyts sone, Boschaerts tsherenvan lueuenen sone, die liederick van Lylelez buc sone was, te wijle dat hi woonde metten coninc Karolus Puppijns sone, vertrack hi coninc Kaerle hoe dat sine voorders heeren vanVlaendren gheweest hadden. Ende daer waren noch casteelen ende woonsten die ghepingiert waren metter wapenen vanVranckerijcke ende van Rousselioene, ende vanden heeren vanLotterijcke daer sine voorders of commen waren Dit vernemende die grote coninc Kaerle midts dat Vlaendren al doe noch wilt was ende vul moordenaers ende roouers, hy beual Lyedericke dat hy aldaer vpper iagere wesen soude ende een foreestier. Ende dat hi tlandt vanden roouers soude pijnen te suuerene. Lyederic oorlof nemende aenden coninc quam te Vlaendere waert ende maecte sine woonste te Haerlebeke al daer hy vp ghehouden was. Ende hy suuerde altemet Vlaenderen, maer daer waren sommeghe dye groot gheweldt den volcke ghedaen hadden, dye welcke leyden dicwils laghen omme Lyedericx Casteel te stelene ende te ghecrijghene, endehem te doodene hadden si gheconnen, die welcke hieten Mylon van lauwe, Iaques van lauwe, Ende van steenvoorde le hardy met sinen drien bastaerden ende een yeghelic hadde eenenstercken torre, daer si hem vp onthielden ende woonden. Item noch wasser Hughe van langemarc, Lauden van eluerdijnghe ende Testaert van boesijnghen. Item bouchaerdt ende Landriet Alle dese waren horrible moordenaers. Ende waren tsamen so sterck ende so machtich datse Liederick nyet en conste verwinnen. Die coninck Kaerle seynde te Doornicke ende te Vlaender waert den Bisschop van Parijs om te visenterene of si goede kerstenen waren, Ende of si den sondach vierden ende of si die zede hilden van goede kerstenen. Ende als den voorseydebisschop quam bijder brugghe van pontawendijn, so wordthi bespronghen vanden voorseyde Roouers diene doot sloughen Ende die knapen reden seer drouuich wech, totter wet vanDoornicke, twelcke niet varre en es vandanen, ende dedendaer huere clachte, des Bisschops van Parijs lieden waren ghearresteirt vander wet van Doornicke weghe, ende dye vander wet van Doornicke sonden boden hute om die waerheit van dyen claerlicke te ondervijndene. Ende dye voorseydeboden vonden doot ligghende den voorseyde Bisschop van Parijs. Ende die heerders die daer vp dien acker die beestenwachten, seyden dat si den eenen moordenaer wel kenden. Endehiet heer Erby van landen, maer wye dander waren dat en wisten sy niet, dese boden keerden metter bodtschap te Doornicke waerdt. Ende des dooden Bisschops knapen wordenontsleghen Ende tlichame vanden Bisschop wort ghehaelt endebegrauen in onser Vrauwen kercke te Doornicke. Ende dye waerachticheyt van deser houtraedicieuse moordt wordt ouer ghescreuen den coninc van Vranckerijcke, ende wie de roouers ende moordenaers waren. Die coninck Kaerle dye men hiet Karolus magnus, ontboodt Lyedericke dat hi commen soude bi hem te Parijs twelck [fol. vij.v] hi dede, ende Lyederick commende biden coninck, dye coninc ondersochtene hoet met hem stondt. Lyederic andtwoorde hoe dat hi altoos stondt ende was in vreesen, ende en dorste nauwelic huut sinen casteele trecken, omme die groote foortse ende ouerdaet die die voorseyde Roouers bedreuen. Lyederick bleef een stick tijts byden coninc, ende dit was int iaer.vii^c.ende.xcij. Int eerste iaer vanden Keyser Constantijn, die coninck Kaerle gaf Liederick van Aerlebeke Auctoriteyt endemoghenthede den quaden te hanghene ende te doodene, Ende te iusticierne naer huer lieden verdiente. Ende maecte hem endesine naercommers gheweldeghe princhen ende foreestiers van Vlaenderen. Ende beual hem alle die roofcasteelen endemoortholen vanden voorseyde neghen roouers te minerenne, ende te nyeuten te doene. Ende daer toe so gaf den coninc den seluen Lyederick eene quantiteyt van saudoniers ende lieden van wapenen, die huer lieden saudye ontfanghen souden te Doornicke. Ende helpen Liedericke alle die quade roouers ende vertasserers te nyeuten doen, ende Vlaendren helpen suueren. Liederic in Vlaendren commende, hi ghecreech altemet dese voorseyde Capiteynen vanden roouers, Eenighe worden doot ghesleghen int gheuecht. Andere dede hi hanghen aen boomen ende aen galghen, hy wierp omme ende raseerde huer lieden sloten ende roofhuysen ende verdreef al huer lieden medepleghers, Onderwijsende dat die castyhijnghe was huuren specialen beuele vanden Coninck Kaerle van Vranckerijcke. Ende dye coninc hadde belooft dat hi soude seynden diuersche Monicken ende Predicaers binnen vlaendren, vp dat by dien die rechte reghelen van eenen goeden kersten menschen leuene soude meughen vermeerst ende versterckt worden, binnen den Lande van Vlaendren. Ende Lyederick dede stichten ende fonderen sint Saluators Kercke te Aerlebeke. Ende als hi Vlaendren gheregiert hadde.xliiij.iaer so starf hi, ende sijn sone Inghelram dedene begrauen (met eenen also grooten state) te Aerlebeke, in sinte Saluators Kercke, ende dit was int Iaer ons heeren alsmen screef viij^c.ende.xxxvi.

Van Lyederick van Harelbeke de 3de boswachter die Vlaanderen zeer zuiverde van de rovers.

Dat 3^de kapittel.

Liederick van Harelbeke, de zoon van Escoreyt, zoon van de heer van Leuven Boschaert die de zoon van Liederick van Lylelez Buc was, terwijl dat hij woonde met de zoon van Pepijn, koning Karel, vertelde hij koning Karel hoe dat zijn voorouders heren van Vlaanderen geweest waren. En daar waren nog kastelen en woonsteden de gekleurd waren met de wapens van Frankrijk en van Rousselion en van de heren van Lotharingen waar zijn voorouders van gekomen waren. Dit vernam de grote koning Karel mits dat Vlaanderen al toen nog wild was en vol moordenaars en rovers, hij beval Liederick dat hij aldaar opper jager wezen zou en een boswachter. En dat hij het land van rovers zou proberen te zuiveren. Liederick nam verlof aan de koning en kwam te Vlaanderen waart en maakte zijn woonstee te Harelbeke aldaar hij opgevoed was. En hij zuiverde al te met Vlaanderen, maar daar waren sommigen die groot geweld het volk gedaan hadden, die legden vaak hinderlagen om het kasteel van Liederick te stelen en te krijgen en hem te doden, hadden ze gekund, die heetten Mylon van Lauwe en Jacques van Lauwe. En van Steenvoort de Stoute met zijn drie bastaarden en een iedereen had een sterke toren waar ze zich ophielden en woonden. Item, nog was er Hugo van Langemark, Lauden van Elverdinge en Testaert van Boezinge. Item, Bouchaerdt en Landriet. Al deze waren verschrikkelijke moordenaars. En waren tezamen zo sterk en zo machtig dat Liederick ze niet kon overwinnen. De koning Karel zond te Doornik en te Vlaanderen waart de bisschop van Parijs om te onderzoeken of ze goede christenen waren. En of ze de zondag vierden en of ze de zeden hielden van goede christenen. En toen die bisschop bij de brug kwam van pontawendijn, (Pont--Vendin, of Wendenbrugge) zo werd hij besprongen van die rovers die hem dood sloegen. En de knapen reden zeer droevig weg tot de weg van Doornik, wat er nier vandaan is en deden daar hun klacht, de lieden van de bisschop van Parijs waren gearresteerd vanwege de wet van Doornik en de van de wet van Doornik zond boden uit om de waarheid ervan duidelijk te ondervonden. En die boden vonden die bisschop van Parijs dood liggen. En de herders die daar op die akker de beesten wachten zeiden dat ze de ene moordenaar wel kenden. En heette heer Erby van Landen, maar wie de anderen waren dat wisten ze niet, deze boden keerden met de boodschap naar Doornik waart. En de knapen van de dode bisschop werden ontslagen. En het lichaam van de bisschop werd gehaald en begraven in onze Vrouwe kerk te Doornik. En de waarheid van deze uiterst gewelddadige moord werd geschreven de koning van Frankrijk en wie de rovers en moordenaers waren. De koning Karel die men Karel de Grote noemt ontbood Liedericke dat hij bij hem komen zou te Parijs, wat [fol. vij.v] hij deed en Liederick kwam bij de koning en de koning onderzocht hoe het met hem stond. Liederick antwoordde hoe dat hij altijd stond en in vrees was en durfde nauwelijks uit zijn kasteel te trekken vanwege de grote krachten en overdaad die de rovers bedreven. Liederick bleef een stuk tijd bij de koning en dit was in het jaar 792 in het eerste jaar van keizer Constantijn. Koning Karel gaf Liederick van Harelbeke autoriteit en mogendheid de kwaden te hangen en te doden en te berechten naar hun verdienste. En maakte hem en zijn nakomelingen geweldige prinsen en boswachters van Vlaanderen. En beval hem alle roofkastelen en moordholen van de negen rovers te elimineren en te niet te doen. En daartoe zo gaf de koning Liederick een kwantiteit van van soldaten en wapenlieden die hun soldij ontvangen zouden te Doornik. En helpen Liederick alle kwade rovers en afpersers te niet te doen en Vlaanderen helpen zuiveren. Liederick die in Vlaanderen kwam kreeg al te met deze kapiteins van de rovers. Enige werden dood gegeslagen int gevecht. Anderen liet hij hangen aan bomen en galgen, hij wierp om en scheerde hun burchten en roofhuizen en verdreef al hum medeplegers, onderwees dat dit kastijden was op speciaal beval van koning Karel van Frankrijk. En de koning had beloofd dat hij zou zenden diverse monniken en predikers binnen Vlaanderen opdat daardoor de rechte regel van een goede christen mensen leven zou mogen vermeerderd en versterkt worden binnen het land van Vlaanderen. En Liederick liet stichten en funderen Sint Salvator kerk te Harelbeke. En toen hij Vlaanderen geregeerd had 44 jaar zo stierf hij en zijn zoon Inghelram liet hem begraven (met een alzo grote staat) te Harelbeke in Sint Salvator kerk en dit was in het jaar ons heren toen men schreef 836.

Van Inghelram den.iiij.Foreestier, die welcke veel Steden ende Dorpen fondeerde. Dat.iiij.Capittel.

INghelram Lyedericx sone van Aerlebeke die track tot den Coninck Lodewijc die goedertieren ende dede hem manschip vanden Foreeste ende Heerschapye van Vlaendren, Hi dede vele Steden ende Dorpen maken vp loopende Beken ende vp Rijuieren, ende so dede oock Andrack sijn sone. Dese Inghelram rengneirde in Vlaendren ontrent xviij.iaren, ende starf int Iaer ons heeren viij^c.ende lij. Hi licht begrauen te Aerlebeke bi sinen vadere, hi was de vierde foreestier in Vlaendren.

Van Inghelram de 4de boswachter die veel steden en dorpen fundeerde.

Dat 4^de kapittel.

Inghelram, de zoon van Liederick van Harelbeke die trok tot koning Lodewijk de goedertieren en deed hem manschap van het bos en heerschappij van Vlaanderen. Hij liet vele steden en dorpen maken op lopende beken en op rivieren en zo deed ook zijn zoon Andrack. Deze Inghelram regeerde in Vlaanderen omtrent 18 jaren en stierf in het jaar ons heren 852. Hij ligt begraven te Harelbeke bij zijn vader, hij was de vierde boswachter in Vlaanderen.

Van Andrack den.v.Foreestier, die welcke vele Bosschen dede vellen.

Dat.v.Capittel. [fol. viij.r]

ANdrack Inghelrams sone, die vijfste foreestier, Hy regierde Vlaendren ontrent.x.iaer, hi dede manschap vandenheerscappye des foreests van Vlaenderen Aen den coninck Kaerle dye men hiet dye caluwe. Andrac consenteirde dat so wye buschvellen wilde, ende maken daer of winnende landt dat selue landt soude sine sijn, ende sinen naercommers emmermeer, huuten welcken quamen huut diueerschen landenvele menschen te Vlaenderwaerts medallen metter weune ende waren vele arbeyders, de welcke seere rijcke wierden vanden bearbeyden lande, ende vanden vruchten dye sy daer vp wonnen, ende haer lieder naercommers. Dese voorseyde Andrac starf inden iare ons heeren viij^c.ende.lxij. Hy ligt begrauen bi sinen vader te Aerlebeke.

Van Andrack de 5de boswachter die vele bossen liet vellen.

Dat 5^de kapittel. [fol. viij.r]

Andrack de zoon van Inghelram en de 5^de boswachter. Hij regeerde Vlaanderen omtrent 10 jaar en deed manschap van de heerschappij van het bos van Vlaanderen aan koning Karel die men de Kale noemt. Andrac bevestigde zo wie een bos vellen wilde en daarvan opbrengend land maken dat dit land van hem zou zijn en zijn nakomelingen immermeer waardoor uit diverse landen vele mensen te Vlaanderen waart kwamen om er te wonen en waren vele arbeiders die zeer rijk werden van het bewerkte land en van de vruchten die ze daarop wonnen en hun nakomelingen. Deze Andrac stierf in het jaar ons heren 862. Hij ligt begraven bij zijn vader te Harelbeke.

BOudin dyserin Andracx sone, dede homaigeende manschap den coninc Kaerle die caluwe, Hi was die.vi.ende die laetste foreestier, hi was seere vroom yeghens dye Heydenen, want binnen den heydensche lande dede hi vele vrome feyten endeduervacht meneghen strijdt met den coninck Kaerle vanVranckerijcke. Ende halp hem in heydenesse vele diueersche steden winnen, als Andronoble, ende Constantenoble, daer die voorscreuen Boudin groote eere behaelde bouen vele andre kersten Princhen, want hi metter handt verslouch meneghen meughende Sarazijn. Ende inden iare ons heeren alsmenscreef.viij^c.ende.lxiij.commende van Constantenoble te Vranckerijcke waert. Die voorseyde Lodewijc met Boudin dyserin andracx sone, so es waer, dat de selue Boudin die schoone Iudich des voorseyde conincx Kaerle die caluwe dochtre, ende was svoorseyde Lodewijcx sustre, die welcke Boudin dyserin so schoone toe sprac, so dat hijse ontscakede, ende brachtse in Vlaendren te Brugghe Bijder welcker hi hadde twee knapelijcke kinderen, waerof deene hiet Kaerle, endedander Boudin, dit vernemende die coninc Kaer [fol. viij.v] le die Caluwe, hy vergaderde een groote heyrcrachte, als volck van wapenen om Boudin Dyserin te nyeuten te doende ende te scoffierne, maer Boudin met sijnre vroomicheyt wesende in eenen wijch, by sinte Loys berch bi Atrecht verslouch dat heyrcracht vanden coninck, die welcke inden seluen wijch ooc gequetst was Ende hi vloodt naer parijs. Ende des iaers daer naer, so sandt die coninc Kaerle den bisscop Ancelmus vanReymen, met vele edele lieden van wapenen te vlaendren waert gheleedende om boudin Dyserin ende Iudich te verwatene. Naer t inhouden van die decretalen, die de Paeus Gregorius ordonneerde yeghen die ontscakers ende voordt so meende de voorseyde bisscop Ancelmus dat landt van Vlaendren te vermalendyene. Dit verhoorde boudin dyserin, ende ghinc denBisschop te ghemoete hem ootmoedlic biddende, dat hi hemdyes verlaten wilde: maer terstont slouch des Bisschop volck naer boudin dyserin ende naer sijn volc maer boudin metten sinen weerden hem so vromelicken yeghens die fransoysen, so dat si het meeste deel doodt sloughen ende vijngender so vele dat nauw een ynckel ontgaen conde. Ende in dien seluen strijdt, was den voorseyde bisscop Ancelmus ooc doodt ghesleghen ende sijn oom gheuanghen. Ende om sine putertierhede endequade woorden ende ghewercken, so dedene Boudin dyserin hangen aenden muer vanden Casteele van Rijssele al gheleerst ende ghespoort. Die coninc verhoorende die vromicheyt vanboudin dyserin, Ende ooc merckende dat Boudin hadde.ij.cnapelicke kijnderen bi sijnder dochtre, die schoone Iudich. Men dede tractieren om een bestant van eenen iare tusschen den coninc ende boudin. Binnen deser tijdt van desen bestande, so reysden Boudin ende Iudich te Rome tot den paeus Nicolaus, diese beede absolueirde ende trauwede. Ende die paeus sant ij.cardinalen aen den coninc van vranckrijcke beuelende hem ende ghebiedende dat hi dat huwelic van boudin ende van Iudich sijnder dochtere consenteren wilde. Die coninc bescaemt sijnde merckende tbidden vanden cardinalen des Paeus ende sine meeninghe, so heeft hi ontboden met vriendelicken letteren, dat sine dochtre Iudich met Boudin hueren man souden commen te Parijs, metsgaders datsy vandenPaeus Nicolaus waren gheabsolueirt, ende ooc biden seluenpaeus ghetrauwet si lieden biden beuele des conincx te parijs commende, hebben hem lieden verootmoedicht ende baden denconinc vergheuenesse van alle denpointen die si yeghen denconinck mesdaen mochten hebben. Die coninc seyde metsgaders dat ghilieden vanden paeus gheabsolueert sijt, so vergheuic v dat ontscaken van mijnder dochtre ende die mesdaedt dat ghi den bisschop mijnen bode versleghen hebt, ende die mesdaet vanden wijghe omme dat ghilieden tmijnen eersten ontbiedene bi mi ghecommen sijt, die coninc hielt Boudin en Iudich sijnderdochter te parijs, Ende dede ordonneeren een grote feeste in Anaxore, ende hi ontboodt bi hem alle sijn edelen van sinenstate, ende voer daer met alle den edelen ende sijnder dochter Iudich. Ende boudin volghde hemlieden in Anaxore, daer was die feeste van der brulocht ghehouden met grooter tryumphe. Ende boudin ende iudich bleuen daer.viij.daghen lanc. Ende in die princepale feeste vander brulocht, so makede de coninc hemprince ende daer toe graue van vlaendren. Ende hi dede hemdaer manscip, als vanden graefschepe van vlaendren. Ende die coninc dede hem gheuen tlichame van mijn here sinte Donaes, de welcke was eerdtbisscop van Ryemen, ende een helich confessoor, welc werde lichaem hi dede bringen in vlaendren te Brugghe, daert noch vp desen dach rust Ende dede breken onser vrauwencapelle inden burch de welcke liederic van Lylelez buc dede maken daer te voren, mer boudin dyserin deidse meerderen ende vauteren somen noch sien mach, ende daer gaf hy sinte donaes lichaem. Ende ordonneerde aldaer sommighe religieusen, die de.vij.getijden hilden daghelicx, hi dede maken den steen dat nv die vanghenesse es ende thoude schepenhuis twelc binnen sgrauen Lodewijcx vanmalen tijden ghebrokenwas ende vermaket so ment nv sien mach, ende was int iaer ons heeren.xiij^c.ende.lxxvi. Ende boudin dyserin dede vernyeuwen dye looue. Naer dat hy Iudich ghetrauwet hadde, so rengneerde hy als Graue.xvi.iaer lanck.hi starf int iaer ons heerenviij^c.ende.lxxxi.hi was begrauen te sint omaers in tclooster van sinte Bertins. [fol. ix.r]

Van Boudin de 6de boswachter die graaf van Vlaanderen gemaakt werd van de koning van Frankrijk en trouwde de mooie Judith, dochter van de koning en bracht het lichaam van Sint Donaas te Brugge.

Dat 6^de kapittel.

Boudewijn de ijzeren, de zoon van Andrack, deed hommage en manschap koning Karel de Kale. Hij was de 6^de en laatste boswachter. Hij was zeer dapper tegen de heidenen, want binnen het heidense land deed hij vele dappere feiten en doorvocht menige strijd met koning Karel van Frankrijk. En hielp hem in het heidense vele diverse steden te winnen, als Andrinopel, en Constantinopel, waar die Boudin grote eer behaalde boven vele andere christen prinsen want hij versloeg met zijn hand menige Saraceen. En in het jaar ons heren toen men schreef 863 kwam hij van Constantinopel te Frankrijk waart. De koning Lodewijk met Boudewijn de ijzeren, de zoon van Andrack, zo is het waar dat die Boudin de mooie Judith, de dochter van koning Karel die Kale en was de zuster van Lodewijk die Boudewijn de ijzeren zo mooi toesprak zodat hij haar schaakte en bracht haar in Vlaanderen te Brugge. Waarbij hij had 2 jongens waarvan de ene heette Karel en de andere Boudin, dit vernam koning Karel [fol. viij.v]de Kale en verzamelde en grote legermacht als wapenvolk om Boudewijn de ijzeren te niet te doen en te schofferen, maar Boudin met zijn dapperheid was in een strijd bij Sint Eloi berg bij Atrecht en versloeg de legermacht van de koning die in die strijd ook gekwetst werd. En hij vloog naar Parijs. En het jaar daarna zo zond koning Karel bisschop Anselmus van Reims met vele edele lieden van wapens te Vlaanderen waar begeleiden om Boudewijn de ijzeren en Judith te verwijten. Naar de inhoud van de decreten die paus Gregorius ordonneerde tegen de schakers en voorts zo meende bisschop Anselmus dat land van Vlaanderen te vermaledijen. Dit hoorde Boudewijn de ijzeren en ging de bisschop tegemoet en bad hem ootmoedig dat hij dat laten wilde: maar terstond sloeg het volk van de bisschop naar Boudewijn de ijzeren en naar zijn volk, maar Boudin verweerden zich met de zijne zo dapper tegen de Fransen zodat ze het grootste deel dood sloegen en vingen er zoveel zodat nauwelijks een enkele ontgaan kon. En in die strijd was de bisschop Anselmus ook dood geslagen en zijn oom gevangen. En om zijn liederlijke en kwade woorden en werken zo liet Boudewijn de ijzeren hem hangen aan de muur van het kasteel van Rijsel al laarzen en sporen. De koning hoorde de dapperheid van Boudewijn de ijzeren en merkte ook dat Boudin had 2 jongetjes bij zijn dochter die mooie Judith. Men liet behandelen om een bestand van een jaar tussen de koning en Boudin. Binnen de tijd van dit bestand zo reisde Boudin en Judith te Rome tot paus Nicolaas die ze beide absolveerde en trouwde. En de paus zond 2 kardinalen naar de koning van Frankrijk en beval en gebood hem dat hij dat huwelijk van Boudin en zijn dochter Judith toestemmen wilde. De koning die beschaamd was merkte te bidden van de kardinalen der paus en zijn bedoeling en zo heeft hij ontboden met vriendelijke brieven dat zijn dochter Judith met Boudin haar man zou komen te Parijs, mits dat ze van paus Nicolaas waren geabsolveerd en ook bij die paus getrouwd. Ze gingen op bevel van de koning te Parijs en hebben zich verootmoedigd en baden de koning vergiffenis van alle punten die ze tegen de koning misdaan mochten hebben. De koning zei mits dat ge van de paus geabsolveerd bent zo vergeef ik dat schaken van mijn dochter en de misdaad dat ge de bisschop mijn bode verslagen hebt en de misdaad van de strijd omdat ge op mijn eerste ontbieden bij me gekomen bent. De koning hield Boudin en Judith zijn dochter te Parijs en liet ordonneren een groot feest in Anaxore en hij ontbood bij hem al zijn edelen van zijn staat en voer daar met alle edelen en zijn dochter Judith. En Boudin volgde hen in Anaxore waar het feest van de bruiloft gehouden werd met grote triomf. En Boudin en Judith bleven daar 8 dagen lang. En in het belangrijkste feest van de bruiloft zo maakte de koning hem prins en daartoe graaf van Vlaanderen. En hij deed hem daar manschap als van het graafschap van Vlaanderen. En de koning liet hem geven het lichaam van mijn heer Sint Donaas de aartsbisschop van Reims was en een heilige belijder welk waarde lichaam hij liet brengen in Vlaanderen te Brugge waar het nog op deze dag rust, En liet afbreken onze Vrouwe kapel in de burcht die Liederick van Lylelez Buc liet maken daar tevoren, maar Boudewijn de ijzeren liet het vergroten en bogen maken zo men nog zien mag en daar gaf hij Sint Donaas lichaam. En ordonneerde aldaar sommige religieuzen die de 7 getijden hielden dagelijks, hij liet maken de steen dat nu de gevangenis is en het oude schepenhuis wat binnen graaf Lodewijk tijden gebroken was en vermaakte het zo men het nu zien mag en dat was in het jaar ons heren 881. En Boudewijn de ijzeren liet vernieuwen de lof. Nadat hij Judith getrouwd had zo regeerde hij als graaf 16 jaar lang en stierf in het jaar ons heren 881 en werd begraven te Sint-Omaars in het klooster van Sint Bertinus. [fol. ix.r]

Van Boudijn die Caluwe den.ij. Graue, die Tclooster van sinte Peeters te Ghendt stichte,

Dat.vij.Capittel.

BOudin dye caluwe Boudin dyserins sone, dese was die tweeste Graue van Vlaendren, hy hadde teenen wijuen Geertruudt dye welcke dochter was van Eggedier, Adelwaerts sone, des conincx van Inghelandt. Ende si hadde te gader eenen sone, die men heet den grooten schoonen Aernoudt die welcke stichte tclooster te Blondijn dat men nv heet sinte Peeters te Ghendt, Hi leefde seere langhe, ende regierde Vlaendre in goeden payse, bet dan.xxxix.iaer lanck, onder Lodowijc balbun, ende Carolo magnum ende Lodewijcke ende coninghe bastadrum van iudouico baldun, ende onder den grote Hughe van Bourgoengen, Hughens sone dye viij.iaer regierde, ende gaf die croone dengherechten hoire van Vranckerijcke Karolo stulto Lodewijcx baldij ghetraude sone, dese Boudijn dye caluwe staerf des daechs naer dertiendach, int iaer ons heeren.ix^c.ende xiij. Hy licht begrauen te sinte Peeters te Ghendt, welcke cloostre hy selue stichte.

Van Boudin (Boudewijn) de Kale de 2de graaf die het klooster van Sint Petrus te Gent stichtte,

Dat 7^de kapittel.

Boudin de Kale, de zoon van Boudewijn de ijzeren, was de tweede graaf van Vlaanderen. Hij had tot een wijf Geertruid die de dochter was van Eggedier, de zoon van Adelwaert, (Alfred) koning van Engeland. En ze hadden tezamen een zoon die men heet de grote mooie Aernoudt die stichtte het klooster te Blondijn dat men nu heet Sint Petrus te Gent. Hij leefde zeer lang en regeerde Vlaanderen in goede vrede meer dan 39 jaar lang onder Lodewijk Balbun en Karel de Grote en Lodewijk en koning Bastadrum van Judovicus Baldun (?) en onder de grote Hugo van Bourgondie, de zoon van Hugo die 8 jaar regeerde en gaf de kroon de rechte erfgenaam van Frankrijk Karel de stotteraar, Lodewijk Baldun getrouwde zoon. Deze Boudin de Kale stierf de dag na dertiendag in het jaar ons heren 913. Hij ligt begraven te Sint Petrus te Gent welke klooster hij zelf stichtte.

Van Aernout, dyemen hiet den Ouden, den.iij.Graue.die welcke.xij.Canueneken tsinte Donaes te Brugghe ordonneerde.

Dat.viij.Capittel.

AErnoudt diemen hiet den Ouden Aernoudt, als hy een ionck man was in Vranckerijc, men hieten den schoonen Aernoudt dese was die derde Graue in Vlaendren, hi verdreef die hunen ende die wandelen. Ende daeromme gaf hem dye Paeus die thiende in Vlaendren, van der Prochie van wijtsgate bi Ypre, die hi gaf der Kercke van sinte Donaes te Brugghe, daer hi ordonneerde.xiij.prouenden, ende deder stellen.xij.caneuneken reguliers. Hi regneerde wel.xxxvij.iaer onder den coninc vanVranckerijcke Karolus stultum. In sijns vaders tijdt, so was coninc in Vranckerijck ghemaect Hughe cappet, diemen seyt die vleeshauwere, als voren wat verhaelt staet, ende was int Iaer viij^c.xcv. Dese Aernoudt starf int iaer ons heren.ix^c.ende.lvij. Ende hi licht begrauen sinte Peeters te Gendt, bi sinen vadre, sijn wijf [fol. ix.v] hiet Aleyt ende was des Grauen dochtre van vermendoys.

Van Aernout (Arnulf) die men de oude noemde, de 3de graaf die 12 kanunniken te Sint Donaas te Brugge ordonneerde.

Dat 8^ste kapittel.

Aernout die men de oude Aernout noemt, toen hij een jonge man in Frankrijk noemde men hem de mooie Aernout. Deze was de derde graaf in Vlaanderen, hij verdreef de Hunnen en de Wandalen. En daarom gaf de paus hem de tiende in Vlaanderen van de parochie van Wijtschate bij Ieper, die gaf hij de kerk van Sint Donaas te Brugge waar hij ordonneerde 13 provenden en liet er stellen 12 kanunniken regulieren. Hij regeerde wel 37 jaar onder de koning van Frankrijk Karel de Stotteraar. In zijn vaders tijd zo was koning in Frankrijk gemaakt Hugo Capet die men de vleeshouwer noemt en was in het jaar 895. Deze Aernout stierf in het jaar ons heren 957. En hij ligt begraven te Sint Petrus te Gent bij zijn vader. Zijn wijf [fol. ix.v] heette Aleit en was de dochter van de graaf van Vermandois.

Van Boudin dye ionghe, den.iiij.Graue, die veel steden, ende marcten stichtede.

Dat.ix.Capittel.

BOudin dye ionghe des ouden Aernoudts sone die hi hadde bi Machtelt des hertoghen hermans van Zassen dochtre. Ende hi hadder ooc by den ionghen Aernoudt, dese Boudin was die vierde Graue van Vlaendren, dese Boudin regierde iij.iaer lanck vlaendren, binnen der tijt dat sijn vader leefde omme dat sijn vader so oudt ende onvermeughen was. Dese Boudin dede vele profijts den lande van Vlaendren om steden te ordonneren endete beuestene, hy dede stichten Ypre, sinte Winnocxberghe, Dixmude, Borborch, Duunkercke, Ardenburch ende Roesselare, Hi ordonneirde die maerckedaghen te stellene, als Typre, te Brugghe, te Cassele, te Borborch, te Vuerne, te Cortrijcke, te Roesselare, ende in meer andre plaetsen, ende ordonneirde hemlieden ende gaf sommeghe vrijheden. Item om dat in Vlaendren niet vele gelts en was, so dede hi ordonneren die coopmanschepe, bi permutacien ende in wisselinghe ofte manghelinghe deen ware voor dandre, te weten fruut om kiekenen, twee hennen om een gans, twee gansen om een verckin, een weder om drye lammeren, drie calueren om een cou. Dese Graue boudin was seer deuoot, maer hi en rengneirde niet langhe naer sinen vadere, want hi starf vanden pocken vp eenen nyendach Hi was begrauen inden tempel te sichijn dat nv sinte Bertens cloostre heet. Ende Machtelt sijn wijf, naer die doot van hem troude den Hertoghe van Angau. Ende by hem so hadde si drie sonen Gooselijn, Godenaert, ende Henselijn. Ende sy regierde wel.vi.iaren Vlaender landt, omme dat Aernoudt hueren oudtsten sone te ionck was, Dese voorseyde Boudin rengneirde.xiiij.iaer Ende starf int iaer ons heeren.neghenhondert en vijf en tsestich.

Van Boudin (Boudewijn) de jonge de 4de graaf die veel steden en markten stichtte.

Dat 9^de kapittel.

Boudin de jonge, de zoon van de oude Aernout die hij had bij Machtelt, de dochter van hertog Herman van Saksen. En hij had er ook bij de jonge Aernout. Deze Boudin was de vierde graaf van Vlaanderen en regeerde 3 jaar lang Vlaanderen binnen de tijd dat zijn vader leefde omdat zijn vader zo oud en onvermogend was. Deze Boudin deed veel profijt het land van Vlaanderen om steden te ordonneren en te bevestigen, hij liet stichten Ieper, Sint-Winoksbergen, Diksmuide, Bourbourgt, (Rijsel?) Duinkerke, Aardenburg en Roeselare. Hij ordonneerde de marktdagen te stellen als te Ieper, te Brugge, te Kassel, te Bourbourgt, te Veurne, te Kortrijk, te Roeselare en in meer andere plaatsen en ordonneerde en gaf hen sommige vrijheden. Item, omdat in Vlaanderen niet veel geld was zo liet hij ordonneren het koopmanschap bij permutatie en inwisselen of mengen de ene waar voor de andere, te weten fruit om kuikens, twee hennen om een gans, twee ganzen om een varken, een gesneden ram om drie lammeren, drie kalveren om een koe. Deze graaf Boudin was zeer devoot, maar hij regeerde niet lang na zijn vader want hij stierf van de pokken op een Nieuwjaarsdag. Hij is begraven in de tempel te Sichin dat nu Sint-Bertin klooster heet. En Machtelt, zijn wijf, trouwde na zijn dood de hertog van Angau (?). En bij hem zo had ze drie zonen Gooselijn, Godenaert en Henselijn. En ze regeerde wel 6 jaren Vlaanderen omdat Aernout, haar oudste zoon te jong was. Deze Boudin regeerde 14 jaar en stierf in het jaar ons heren 965.

Van Aernoudt Boudins sone, den.v.Graue.

Dat.x.Capittel. [fol. x.r]

AErnoudt die ionghe Boudins sone, hi was die v.Graue van Vlaendren, Hy hadde te wijue Suzanna des conincx Berngarius dochtre van Ytalien ende van Lombaerdyen, ende hi hadde bi haer eenen sone die Boudin hiet, diemen daer naer hiet boudin met een schoonen baerde, Hi regierde Vlaendrenontrent.xviij.iaer binnen Lotharius tijden des conincx sone, diemen hiet Transmarijnus Ende binnen Lodewijcx Lotharius sone tijden, de welcke Aernoudt die ionghe.ij.coninghenmanschip dede vanden lande van Vlaendren. Hi starf int iaer ons heren.ix^c.ende.lxxxiij.

Van Aernout, (Arnulf) de zoon van Boudin, de 5de graaf.

Dat 9^de kapittel. [fol. x.r]

Aernout de jonge zoon van Boudin was de 5^de graaf van Vlaanderen. Hij had tot wijf Susanna de dochter van koning Berengarius van Italië en Lombardije en hij had bij haar een zoon die Boudin heette die men daarna Boudin met de mooie baard noemde. Hij regeerde Vlaanderen omtrent 18 jaar binnen Lotharius tijden, die koningszoon de men noemt Transmarinus. En binnen Lodewijk tijd, de zoon van Lotharius, deed Aernout de jonge 2 koningen manschap van het land van Vlaanderen. Hij stierf in het jaar ons heren 983.

Van Boudin metten schoonen baerde, den.vi.Graue, die welcke eerst het Ridderschap in Vlaendren ordonneerde.

Dat.xi.Capittel.

BOudin metten schoonen baerde. Hi was een alte schoone eenman ende een vroom prinche groot ende sterck. Hy hadde te wijue Ogyeue des Hertoghen Ghijsebrechts dochtre van Lutzenburch. Deze Ogyeue hadde.v.Edele Princen te broeders. Eerst Aelbrecht die bisschop van Mets in Loreynen. Frederick die Hertoghe van Loreynen. Heyndrick hertoghe van beyeren. Diederick die Graue van Lutzenburch. Ghijselbrecht die Graue van Salijnes. Dese voorseyde Graue Boudin hadde byder voorseyde vrauwe Ogieue eenen sone, diemen hiet Boudin van Rijssele. Desen Boudin was dye vi^e. Graue in Vlaendren, hy ordonneerde eerst in Vlaendren Trudderschap. Ende hy ordonneerde ende stelde in die Steden ende dorpen, wijse ende zebareghe lieden, die Scepenen ende Wethouders souden sijn ende rechters. Hi hadde eerst manschip gedaen den coninck Hughe capet van Vranckerijcke ende dye ouerleedt, doe dede Boudin weder manschip, Hughe capets sone, die een seer gheleert man was ende groot clerck. Ende als Boudin mettenschoone baerde Vlaendren heerlijcke ende wel gheregiert hadde xlvij.iaren lanc, doen verschiet hi van deser werelt, als menscreef.M.ende.xxxv.ende sinte peeters bi Ghendt leyt hi begrauen.

Van Boudin (Boudewijn) met de mooie baard de 6de graaf die als eerste het ridderschap in Vlaanderen ordonneerde.

Dat 11^de kapittel.

Boudin met de mooie baard. Hij was een al te mooie man en een dappere prins, groot en sterk. Hij had tot wijf Ogyeve, (Otgiva) de dochter van hertog Gijsbrechts van Luxemburg. Deze Ogyeve had 5 edele prinsen tot broeders. Eerst Aelbrecht, de bisschop van Metz in Lorraine. Frederik, de hertog van Lorraine. Hendrik, hertog van Beieren. Diederik, graaf van Luxemburg. Ghijselbrecht, graaf van Saline. Deze graaf Boudin had bij vrouw Ogieve een zoon die men noemde Boudin van Rijsel. Deze Boudin was de 6^de graaf in Vlaanderen, hij ordonneerde eerst in Vlaanderen het ridderschap. En hij ordonneerde en stelde in de steden en dorpen wijze en zegbare lieden die schepenen en wethouders zouden zijn en rechters. Hij had eerst manschap gedaan koning Hugo Capet van Frankrijk en die overleed en toen deed Boudin weer manschap de zoon van Hugo Capet die een zeergeleerd man was en grote klerk. En toen Boudin met de mooie baard Vlaanderen heerlijk en goed geregeerd had 42 jaren lang toen scheidde hij van deze wereld toen men schreef 1035 en te Sint Petrus bij Gent ligt hij begraven.

Van Boudijn van Rijssele, den vij.Graue, ghenaemt den goedertieren.

Dat.xij.Capittel. [fol. x.v]

BOudin van Rijssele, sone van Boudin metten schoonen baerde hi was die.vij.Graue in vlaendren, ende men hietene den goedertieren Boudijn. Hy dede die stede van Rijssele bemueren, hy stichte al daer sinte Peeters canesye, hy was een wijs endewel gheordonneert Prinche, ghetempert ende ghemaniert, endeeen vroom man van wapenen. Ende daer omme ghecreech hi te wijue Adelye des conincx dochtre van Vranckerijcke, bijder welcker hi hadde twee sonen Boudijn van mons, ende Robrecht de vryese Ende eene dochtre die Machtilt hiet, dye welcke hadde te manne Willem van Normandyen, dese willem wan Inghelandt metten sweerde. Ende wordt coninc van Ingelandt, dese boudewijn, ende Robrecht sijn ioncste sone (wonnen al tlandt van ouer dye Schelde, ende Thertochschip van eenhaem Houdenaerde, Gheerstberghe, Aelst ende Denremonde, Tlant van waes, ende dit in preiudicien vanden Keyser,

Van Boudin (Boudewijn) van Rijsel, de 7de graaf, genaamd de goedertieren.

Dat 12^de kapittel. [fol. x.v]

Boudin van Rijsel, zoon van Boudin me de mooie baard, was de 7^de graaf in Vlaanderen en men noemde hem de goedertieren Boudin. Hij liet de stad Rijsel ommuren en stichtte aldaar Sint Petrus kanunnikhuis, hij was een wijze en goed geordende prins, gematigd en gemanierd en een dappere man van wapens. En daarom kreeg hij tot wijf Adela, de koningsdochter van Frankrijk waarbij hij had twee zonen, Boudin van Mons en Robrecht de Fries en een dochter die Machtilt heette die tot man had Willem van Normandië, deze Willem won Engeland met het zwaard en werd koning van Engeland. Deze Boudin en Robrecht, zijn jongste zoon, wonnen al het land van over de Schelde en het hertogdom van Ham (?) Oudenaarde, Geertruidenberg, Aalst en Dendermonde, het land van Waas en dit in prejudicie van de keizer.

Hoe dye Keyser Heyndrick met grooter heyrcrachte, nederquam, op den Graue Boudewijn.

NAedat die keyser voorseyt verhoort hadde van die grote fortse ende ghewelt, dat Graue Boudewijn bedreef met sinen sonen, so quam hy met eenen also grooten heyrcrachte naer Vlaendren toe, te weten met xv.duysent mannen van wapenen. Ende hi quam duer Henegauwe naer sint omaers, om den Graue Boudin ende sine kijnderen te destruerene. Het gheuiel dat die ionghe Graue Robrecht die Vryese binnen der wijle, dat die Keyser in Vlaendren commen woude, omme naer sint Omaers te vaerene, om sinen vader te beuechtene, binnen der seluer tijde so wan Robrecht al tlandt van Walcheren in metten sweerde, Ende dye Keyser [fol. xi.r] dat verhorende, dat Robrecht dat landt van Walcherenghewonnen hadde, hi dede huut Lottrijcke commen noch.xx^m.mannen van wapenen. Ende si quamen haestelicke byden Keyser te sint Omaers waerdere. In die stede van aercke al waer hi lach wel.v.weken lanc ende aldus was die Keiser wel.xxxv^m.mannen sterc. Ende die Keyser meende wel te vercrijghene den Casselberch, ende also voordt altemet Vlaendren. Als Robrecht die vryese die sterckheyt des Keysers vernam, so riedt hi sinen vader Boudewijn, dat men bi daghe ende bi nachte, eenen nyeuwen dijck maken soude. Ende datmen gheenen cost daer yeghen sparen en soude. Die welcke dijck binnen.iij.daghen ende.iij.nachten, wel drie mijlen varre ghedoluen was. Ende vp eenen nacht so meende dye Keyser Cassele te belegghene. Ende daer thenden vanden nyeuwendijcke, so quam Boudin van Rijssele met sinen sone Robrecht die vryese, den Keyser Heyndric te ghemoete ontrent met.xviij^m.mannen, daer was seere gheuochten. Ende van Skeysers volcke versmoorden inden nyeuwen dijc wel.ix.duysent mannen bi ghetale. Ende bet dan.xij.duysent volcx was den Keyser of ghesleghen. Ende dye Keyser tsanderdaechs smorghens tijlicke ouermerckende, hoe sine Princhen ende vele van sinen edelsten ende vroomsten volcke die hi bi hem hadde, waren daer inden dijck versmoort, hy was iammerlijcke bescaemt ende ghescoffiert. Ende hi vertrack endevloodt van daer al tot Nymmeghen toe, inden lande vanGheldere. Ende Robrecht die Vriese achteruolghende den Keyser met groter macht, ende stac dat vier in Nymmeghen. Ende in tcasteel aldaer dye keyser was, so dat die keyser van node moeste vlyen ende voer tot mens vp den Rijn, Desen Boudin van Rijssele naer die doot van den coninc Robrecht van vranckrijcke sinen sweere, midts dat des conincx Robrechts kinderen, Heyndric ende Philippus wie hi naer hem liet al noch te ionck waren, daer omme was hi ghemaect Rewaert ende Regent vanVranckerijcke, ende hy wast wel.xvij.iaren lanck. Ende dede hebben sinen oudtsten sone Boudin van mons, binnen sinen leuene in huwelicke Rijchilde de Grauenede van henegauwe, dye welcke weeduwe was van Hermanne den Graue vanBerghe.daer bi datse hadde eenen sone diemen hiet Boudin de simpele, de welcke seere simple was Ende daeromme Boudin van Rijssele deden Clerck maken ende Canonick. Ende als Boudin van Rijssele ghestoruen was, so wardt Boudin van mons Graue van Vlaendren de welcke ooc aen Rijchilde sinen wijue behuwede dat Graefschip van Henegauwe. Ende omme dat tvoorseyde Graefschip van Henegauwe mochte toecommen sine kinderen, die hi hadde by Rijchilde, hi beleedet so dat sijn stiefsone die cannonick was die wordt Bisschop ghecoren vanChalons. Naer dat boudin van Rijssele, geleeft hadde ende.xxxiij.iaer lanc tlandt van Vlaendren gheregiert hadde in groten payse, ende in groter eeren ende hadde ooc.xvij.iaer geweest regent van Vranckerijcke, doen starf hi te Rijssele, int iaer ons heeren.M.ende lxvij.ende hi was begrauen in sinte Peeters canesye, die hi stichten dede Nae sine doodt vrauwe Odelye, die deuote weduwe van boudin van Rijssele de welcke des conincx van Vranckerijcke dochter was, stichtede die Abdye te Meessene, daer si bi daghe ende bi nachte in bedinghen was, ende diende gode in penitencien in vastene, ende in aelmoesene te gheuene. Ende als dit clooster vulmaeckt was, ende die Nonnen wel ghestapelt ende voorsien waren doen dedese haer voeren te Roome, in een Osbare ende tot den Paeus commende, nam si sine benedixie, ende dat gheestelic habijt van weduweschepe. Ende daer naer keerde si weder in haer Cloostre, te Meessene, ende daer sijnde, was sy een speghel van eenen goeden heleghen leuene, ende verschiet daer, naer datse hadde al haer heleghe sacramenten ontfanghen, ende daer lichtse begrauen.

Hoe keizer Hendrik met grote legermacht neerkwam op graaf Boudewijn.

Nadat keizer gehoord had van de grote kracht en geweld die graaf Boudewijn bedreef met zijn zonen zo kwam hij met een alzo grote legermacht naar Vlaanderen toe, te weten met 15 000 mannen van wapenen. En hij kwam door Henegouwen naar Sint-Omaars om graaf Boudin en zijn kinderen te vernielen. Het gebeurde dat de jonge graaf Robrecht de Fries binnen de tijd dat de keizer in Vlaanderen wilde komen om naar Sint-Omaars te gaan om zijn vader te bevechten zo won binnen die tijd Robrecht al het land van Walcheren met het zwaard en toen de keizer dat [fol. xi.r] hoorde dat Robrecht dat land van Walcheren gewonnen had liet hij uit Lotharingen nog 20 00 mannen van wapens komen. En ze kwamen haastig bij de keizer te Sint-Omaars waart in de stad Aercke (?) al waar hij lag wel 5 weken lang en aldus was de keizer wel 35 000 mannen sterk. En de keizer meende wel te krijgen de Kasselberg en alzo voort al te met Vlaanderen. Toen Robrecht de Fries de sterkte van de keizer vernam zo raadde hij zijn vader Boudewijn aan dat men bij dag en bij nacht een nieuwe dijk zou maken. En dat men geen kosten daartegen sparen zou. Die dijk was binnen 3 dagen en 3 nachten wel drie mijlen ver gedolven. En op een nacht meende de keizer Kassel te belegeren. En daar ten einde van de nieuwe dijk zo kwam Boudin van Rijsel met zijn zoon Robrecht de Fries keizer Hendrik tegemoet omtrent met 18 000 mannen, daar was zeer gevochten. En van keizers volk versmoorden in de nieuwe dijk wel 9 000 mannen bij getal. En meer dan 12 000 volk van de keizer was afgeslagen. En de keizer die de volgende dag tijdig bemerkte hoe zijn prinsen en veel van zijn edelste en dapperste volk die hij bij hem had waren in de dijk versmoord, hij droevig beschaamd en geschoffeerd. En hij vertrok en vloog vandaar al tot toe in het land van Gelre. En Robrecht de Fries achtervolgde de keizer met grote macht en stak het vuur in Nijmegen. En in het kasteel aldaar de keizer was zodat de keizer van nood moest vlieden en voer tot Mainz op de Rijn. Deze Boudin van Rijsel, na de dood van koning Robrecht van Frankrijk, zijn zwager, mits dat de koning Robrecht’s kinderen, Hendrik en Filip die hij na liet en te jong waren, daarom was hij gemaakt landvoogd en regent van Frankrijk en hij was het wel 17 jaren lang. En liet hebben zijn oudste zoon, Boudin van Mons, binnen zijn leven in huwelijk Richilde de gravin van Henegouwen die weduwe was van Herman de graaf van Bergen waarbij dat ze had een zoon die men Boudin de eenvoudige noemde die zeer eenvoudig was. En daaarom liet van Rijsel hem klerk maken en kanunnik. En toen Boudin van Rijsel gestorven was zo werd Boudin van Mons graaf van Vlaanderen die ook aan Richilde zijn wijf huwde dat graafschap van Henegouwen. En omdat het graafschap van Henegouwen mocht toekomen aan zijn kinderen die hij had bij Richilde beleed hij dat zodat zijn stiefzoon die kanunnik was dat die tot bisschop gekozen werd van Chalons. Na dat Boudin van Rijsel geleefd had en 33 jaar lang het land van Vlaanderen geregeerd had in grote vrede en in grote eer en was ook 17 jaar regent geweest van Frankrijk toen stierf hij te Rijsel in het jaar ons heren 167 en werd begraven in Sint Petrus kanunnik huis die hij liet stichten. Na zijn dood stichtte vrouw Odelye, (Ogiva) die devote weduwe van Boudin van Rijsel de koningsdochter van Frankrijk, de abdij te Mesen waar ze dag en nacht aan het bidden was en diende God in penitentie en in vasten en in aalmoezen te geven. En toen dit klooster volmaakt was en de nonnen goed gezet en voorzien waren toen liet ze zich voeren te Rome in een draagbaar en kwam bij de paus en nam ze de zegening en het geestelijke habijt van weduw. En daarna keerde ze weer in haar klooster te Mesen en toen ze daar was was ze een spiegel van goed heilige leven en scheidde vandaar nadat ze al haar heilige sacramenten ontvangen had en daar ligt ze begraven.

Van Boudin van Mons, die.viij.Graue van Vlaendren, de welcke ordonneerde dat dye Baliuus draghen souden, een langhe witte Roede.

Dat.xiij.Capittel. [fol. xi.v]

BOudin van mons Boudins van rijssele sone, dat was die achste graue van Vlaendren, hi was seere paysyuele, ende hy en drouch noyt wapene, hi plach achter lande te rijdene in Vlaendre endein Henegauwe met eenen Spoorware vp die handt, hi ordonneerde dat die Balyuus in sine heerscepie draghen souden eene langhe witte Roede in de rechter handt, in teekene vangherechticheden ende goedertierenhede. Naer die doodt vansinen vadre, so was sijn regement so eerlic ende so notabelic ende so payselijck, datmen in Vlaendre noch in Henegauwe niet en vacht, noch men roofde, noch men en stal daer niet, noch men en vermoorde niement, dus en wast gheenen noodt datter yement wapene draghen soude, yeghens yement die leefde, omme dat ouer al in vlaendren soe vromen pays was, dye van sint Omaers, Beunen, Arien, tlandt van Guysen, ende oock in tlandt van vier Ambachten, metten lande van Waes, tlandt vanAelst, metten Lande van Walcheren, nyewers en was eeneghe veete, twist ofte oorloghe noch nyement en dorste yeghen dieuen oft roouers eeneghe dueren sluuten, of ploughen wechdoen vanden velde, want alle dinghen waren also vrij, al hadtmen ghedreghen platteelen vul goudts achter weghen, nyement en hadt den andren begheert te nemene, dese Graue Boudin ouermerckende die vromicheyt van Robrecht de vriese sinen broedre, die yeghens die Heydenen ende Sarasijnen seere vroomelick vacht, ende hem daer inne eerlic ghequeten hadde in diueersche wijghen. Ende ooc midts dat hy in sijns vaders tijden so behendelic den raedt gaf datmen den nyeuwen dijck maken soude, daer die Keyser by was gheschoffiert.hier omme so gaf hem sijn broeder Boudin dat landt van Aelst, ende vanvier Ambachten, ende tlandt van Walcheren. Ende omme dat die selue Graue Boudin dat landt van Vlaendren ende van Henegauwe so paysiuelic hielt, daer omme was hi gheheeten die paysiuele goedertieren Graue. Maer omme dat hy Rijchilt te wijue hadde, de welcke Hermans sijns rechtsweers wijf geweest hadde, ende dese kijnderen bi haer ghehadt hadde te wetene Aernoudt dye simpele, ende Boudin die onnoosele, daer omme so waren si verwaten van den Bisschop van Camerijcke. Maer si waren gheabsolueert van den Paeus Leo die.ix^e.welcke paeus was des voorseyde Richilts oom, maer een point was hemlieden ghegheuen in penitencien als dat sy nemmermeer en souden te gader slapen, of deen metten anderen conuerseren, Dese goede Graue Boudin van Mons, stichtede dat Clooster te Hannon in Henegauwe, twelcke was een Casteel in tijden voorleden daer Bouuen ende Roouers vp laghen, hy dede dat Casteel stichten ende te nyeuten doen, ende hy maeckte daer of een Clooster van Monicken. Ende als hi Vlaendren in Payse gheregiert hadde ontrent.vi.iaren, so starf hi int iaer Duysent ende.lxxi.hi licht begrauen te Hennon, int voorseyde Cloostere, dat hy selue stichtede.

Van Boudin (Boudewijn van Henegouwen) van Mons, de 8ste graaf van Vlaanderen die ordonneerde dat de baljuws dragen zouden een lange witte roede.

Dat 13^de kapittel. [fol. xi.v]

Boudin van Mons, de zoon van Boudin van Rijsel, was de achtste graaf van Vlaanderen. Hij was zeer vredelievend en droeg nooit wapens. Hij plag achter landen te rijden in Vlaanderen en in Henegouwen met een sperwer op de hand, hij ordonneerde dat de baljuws in zijn heerschappij dragen zouden een lange witte roede in de rechterhand als teken van gerechtigheid en goedertierenheid. Na de dood van zijn vader zo was zijn regiment zo fatsoenlijk en zo notabel en ze vredig dat men in Vlaanderen nog in Henegouwen niet vocht, nog roofde, nog men stal er niet, nog men vermoordde niemand dus was het geen nood dat er iemand wapens dragen zou tegen iemand die leefde omdat overal in Vlaanderen zo’n vrome vrede was, die van Sint-Omaars, Boulogne-sur-Mer, Arien , het land van Guise (?) en ook in het land van vier Ambachten me het land van Waas, het land van Aalst met het land van Walcheren, nergens was er enige vete, twist of oorlog nog niemand durfde tegen dieven of rovers enige deuren sluiten of ploegen weg doen van het veld, want alle dingen waren alzo vrij, al had men gedragen schotels vol goud in achter wegen, niemand had begeerte het van de andere te nemen. Deze graaf Boudin bemerkte de dapperheid van Robrecht de Fries, zijn broeder, die tegen de heidenen en Saracenen zeer dapper vocht en zich daarin fatsoenlijk gekweten had in diverse strijden. En ook mits dat hij in zijn vaders tijden zo handig de raad gaf dat men de nieuwe dijk zou maken waarbij de keizer geschoffeerd was, hierom zo gaf hem zijn broeder Boudin dat land van Aalst en van de vier Ambachten en het land van Walcheren. En omdat die graaf Boudin dat land van Vlaanderen en van Henegouwen ze vredig hield daarom was hij genoemd de vredelievende goedertieren graaf. Maar omdat hij Richilt tot wijf had, die van Herman zijn neef, wijf geweest was en deze kinderen bij haar gehad had, te weten Aernout de eenvoudige, en Boudin de onnozele, daarom zo waren ze verweten van de bisschop van Kamerijk. Maar ze waren geabsolveerd van paus Leo de 9^de welke paus was de oom van Richilt, maar een punt was hen gegeven in penitentie als dat ze nimmermeer zouden tezamen slapen of de ene me de andere converseren. Deze goede graaf Boudin van Mons stichtte dat klooster te Hannon in Henegouwen, wat was een kasteel in tijden voorleden daar boeven en rovers op lagen. Hij liet dat kasteel slechten en te niet doen en maakte daarvan een klooster van monniken. En toen hij Vlaanderen in vrede geregeerd had omtrent 6 jaren zo stierf hij in het jaar 1771 en ligt begraven te Hannon, in het klooster dat hij zelf stichtte.

Van Aernoudt dye simple, den ix.Graue.

Dat.xiiij.Capittel. [fol. xij.r]

AErnoudt dye simple Boudin van Mons houdste sone was die.ix.Graue in Vlaendren, ende ontrent twee iaer was hi Graue in Vlaendren, hi wilde dat Richilt sijn moeder hem bestieren soude, ende Richilt regierdet so midts huerer felheyt endeaerchheyt datse Vlaender landt bedarf, Want bijder orloghe die sy stichtede waren beede heur kijnderen versleghen in eenen wijch te Bauencouen bi Cassele van haer lieder oom Robrecht die vriese. Ende dese voorseyde Aernoudt die simple wordt begrauen te sinte Bertins in Tclooster te sint Omaers, hy regierde twee iaer, ende starf int Iaer.x^c.ende.lxxiij.

Van Aernout de eenvoudige, de 9de graaf.

Dat 14^de kapittel. [fol. xij.r]

Aernout de eenvoudige en oudste zoon van Boudin van Mons, was de 9^de graaf in Vlaanderen en omtrent twee jaar was hij graaf in Vlaanderen, hij wilde dat Richilt, zijn moeder, het besturen zou en Richilt regeerde het zo mits haar felheid en kwaadheid zodat ze het land van Vlaanderen bedierf. Want bij de oorlogen die ze stichtte waren beide haar kinderen verslagen in een strijd te Bavencoven bij Kassel van hun oom Robrecht de Fries. En deze Aernoudt de eenvoudige werd begraven te Sint Bertinus in het klooster te Sint-Omaars, hij regeerde twee jaar en stierf in het jaar 1073.

Van Boudin dye onnosele, den.x.Graue.endevan Richilt sijnder moeder, die welcke grote tweedracht ende discoort maecte in Vlaendren.

Dat.xv.Capittel.

BOudin dye onnosele Boudin van Mons ioncxste sone, ende broeder van aernoudt de simple hi was die.x.Graue, in Vlaendren, ende regierde ontrent drie maenden, omme dat dese twee Boudin van Mons kijnderen waren ionc van iaren, so onderwant haer Richilt haer lieder moeder tlandt te regierene, ende si en wilde nyement van Vlaendren hebben tharen Rade, also nam si eene wale tot eenen cancellier. Ende men hietene die here van Maelgij, die welcke hadde leedt de Vlaemijnghen. Ende onder hem beeden maecten al tlandt van Vlaendren in discoorde ende discentie, bi huer lieder quader ordonnancie ende quade groote exactien. Dese quade felle Richilt wedewe vanden goeden prinche Boudin van mons ende moedre van den voorseyde twee ionghers van Vlaendren Aernoudt de simpele, ende Boudin donnoosele die welcke bi haren quaden regemente, ende aercheyt versleghen waren, om die grote foortse endeexactie die sy in Vlaendre dede. Ende verstoorde also dat soete paradijs van weilden, als Vlaendre was binnen heurs mans tijden, ende brochte dat soete paysiuele [fol. xij.v] tlandt van Vlaendren in grooten twiste ende rommelijnghe vanorloghen. Ende daer omme die drie Steden van Vlaendren, te wetene Ghendt, Brugghe, ende Ypre, gauent te kennene Robrecht de vryese die haers mans broeder was, ende oom van hueren kijnderen. Als waer omme dat huer Robrecht die vryese ontboodt ende verboodt bi ghescriften dat si haer des landts van Vlaendren niet onderwijnden en soude. Richilt merckende, dat die Vlamijnghen yeghens haer ghescreuen hadden Aen haren swacelijnc Robrecht ende ouer haer gheclaecht hadden, so voer si in alle die smalle steden. Ende vermakede die wetten ende dye officiers, ende ordonneerde groote settijnghen vp tvolc, ende so wye datter yeghen seyde of murmureerde die deidtse vanghen ende onthoofden. Item omme dat Robrecht die vriese hem onderwandt die Graue van Aelst was ter bede vanden.iij.steden te regierene Vlaendren ende hare twee kinderen daer hi oom of was daer omme nam si hem of dat graefschip van Aelst, endeconfijsquierdet ende leydet thuere tafelen tot harer kijndrenbehouf, ende ooc dat landt van Walcheren, ende stelder in nyeuwe officiers, daer naer ginc si te Oudenaerde ende dede die eerlicste mannen vander stede onthoofden omme datsy seydendatter quaet was datse haer swacelijncx landt geconfijsquierdt hadde te haerer kijndren behouf. Item so ontboodt si den edelenruddere, mer Ian van gauere ende dedene heymelic onthoofden. Ende ontboodt ooc den hoogh balin van ypre, ende dedenvanghen. Ende ontboodt ooc de wet van Ypre bi haer te commene, maer si excusseirden hem lieden dat sy buten der casselrye van Ypre nyet trecken en wilden. Rijchilt seere verstoort sijnde trac van Oudenaerde te meessene. Dit vernamen die van Ypre, ende.lx.mannen vanden eerlicste vanYpre die ghinghen haer te ghemoet te Meessene, ende si deidtse alle gader doot slaen. Ende binder eerster nacht datse in meessene ghelogiert was, so dede si die stede van Meessene gheheel ende al in gloede stellen ende wordt al verbrandt. Dese felle ouerdaet dede Richilt in Vlaendren. Die drie steden van Vlaendren Ghendt, Brugghe, ende Ypre, screuen ouer in Hollant aen Robrecht die vryese haren swacelijnc, dye doe te wijue hadde des Keyser Heyndricx broeders dochtre, dye weduwe was van Florens die vriese in hollant, ende here van vrieslandt. Robrecht die vriese in Hollant sijnde, hi orloghede yeghens die vryesen, die hem rebel waren, ende si en wilden niet betalen tsgrauen demeynen. Ende hi screef aenden coninc vanInghelandt dat hy hem wilde senden.iiij^m.saudoyiers, ende men soude hemlieden te Brugghe betalen, huer lieder saudye van vier maenden te voren. Item binnen dese tijt, so heeft Robrecht ontfanghen brieuen vanden drie steden van Vlaendren waer inne dat hy verstondt, hoe sinen neue dye heere Ian van gauere, onthooft was, ende die eerlicste van Oudenaerde, ende vanYpre, doodt ghesleghen waren. Ende dat clooster van Meessene dat sijn vrauwe moeder hadde ghedaen stichten al te male verbarnt was. Ende dat sy sine heerscepye van Walcheren endedat landt van Aelst tot harer tafle geconfijsquieert hadde. Robrecht die vriese dit verhoorende wordt seer verstoort. Endedochte om Vlaendren bijstant te doene. Ende midts dat hy ne gheene nyeumare en hoorde vanden Inghelschen souduyiers, daer omme so makede hi een iaer bestandt metten vryesen, ende hi bereede hem om te Vlaendren waerts te commene. Binnen deser tijt so quamen die Inghelsche saudoyiers bet dan.iii^m.ende si quamen te Brugghe, om aldaer te ontfanghene huer saudye van vier maenden, welc drouch wel.lx^m.guldenen, de welcke die Graue Robrecht van Holland ghesonden hadde te Brugghe. Dit vernemende Richilt dede alle die saudeniers arresteren, ende quam te Brugghe. Ende nam die.lx^m.guldenen, die welcke dye graue Robrecht van Hollandt te Brugghe ghesonden hadde, ende diemen den seluen saudeniers ghegheuen soude hebben. Robrecht die vriese in Vlaendrencommende, met eender menichte van Rijnschen heeren, die Inghelschen quamen hem ooc ter hulpe ende baten. Richildt verhorende dat haer swacelijnc Robrecht die Vriese in Vlaendren was commen metten duutschen heeren, so vloet si in Lessene, met haren twee kijnderen Aernoudt ende Boudin Endeontboodt die van Henegauwe, ende dye van Pijckaerdyen dat si haer wilden te hul [fol. xiij.r] pe comen. Robrecht hoorende hoe dat Rijchildt die Inghelsche saudeniers ghearresteirt hadde, ende die.lx^m.guldenenghenomen hadde. Hi met alle sinen edelen, ende met den Vlaminghen, ende met drie duysent Inghelsche saudeniers track naer Henegauwe.

Van Boudin de zachtmoedige, de 10de graaf en van Richilt, zijn moeder, die grote tweedracht en onenigheid maakte in Vlaanderen.

Dat 15^de kapittel.

Boudin de zachtmoedige, de jongste zoon van Boudin van Mons en broeder van Aernout de eenvoudige was de 10^de graaf in Vlaanderen en regeerde omtrent drie maanden omdat deze twee kinderen van Boudin van Mons kinderen jong van jaren waren zo onderwond zich Richilt hun moeder het land te regeren en ze wilde niemand van Vlaanderen tot haar raad hebben, alzo nam ze een Waal tot haar kanselier. En men noemde hem de heer van Malgy, die had de Vlamingen leed. En onder hen beiden maakten ze al het land van Vlaanderen in tweedracht en onenigheid bij hun kwade ordonnantie en kwade grote belastingen. Deze kwade felle Richilt weduwe van de goede prins Boudin van Mons en moeder van de voorgezegde twee jongens van Vlaanderen Aernout de eenvoudige, en Boudin de zachtmoedige die bij haar kwade regiment en kwaadheid verslagen waren vanwege de grote krachten en belasting die ze in Vlaanderen deed. En verstoorde alzo dat lieve paradijs van weelde zoals Vlaanderen was binnen haar mans tijden en bracht dat lieve vredige [fol. xij.v] land van Vlaanderen in grote twist en rommeling van oorlogen. En daarom de drie steden van Vlaanderen, te weten Gent, Brugge en Ieper gaven het te kennen Robrecht de Fries die de broeder van haar man was en oom van haar kinderen. Als waarom dat Robrecht de Fries haar ontbood en verbood bij geschrift dat ze zich het land van Vlaanderen niet onderwinden zou. Richilt merkte dat de Vlamingen tegen haar geschreven hadden aan haar zwager Robrecht en over haar geklaagd hadden, zo voer ze in alle smalle steden. En vermaakte de wetten en de officiers en ordonneerde grote omslagen op het volk en zo wie dat ertegen zei of murmelde die liet ze vangen en onthoofden.

Item, omdat Robrecht de Fries zich onderwond, die graaf van Aalst was ter bede van de 3 steden te regeren Vlaanderen en haar twee kinderen waar hij oom van was, daarom nam ze hem of dat graafschap van Aalst en confisqueerde het en legde het tot haar tafel tot behoefte van haar kinderen en ook dat land van Walcheren en stelde er nieuwe officiers in, daarna ging ze te Oudenaarde en liet de fatsoenlijkste mannen van de stad onthoofden omdat ze zeiden dat het kwaad was dat ze het land van haar zwager geconfisqueerd had tot behoefte van haar kinderen.

Item, zo ontbood ze de edele ridder, maar Ian van Gavere liet hem heimelijk onthoofden. En ontbood ook de hoge baljuw van Ieper en liet hem vangen. En ontbood ook de wet van Ieper bij haar te komen, maar ze excuseerden zich dat ze buiten het wetsgebied van Ieper niet trekken wilden. Richilt was zeer verstoord en trok van Oudenaarde te Mesen. Dit vernamen die van Ieper en 60 mannen van de fatsoenlijkste van Ieper die gingen haar tegemoet te Mesen en ze liet ze allen dood slaan. En binnen de eerste nacht dat ze in Mesen gelogeerd was zo liet ze de stad Mesen geheel en al in gloed stellen en werd alles verbrand. Deze felle overdaad deed Richilt in Vlaanderen. De drie steden van Vlaanderen, Gent, Brugge en Ieper schreven naar Holland aan Robrecht de Fries, haar zwager die toen tot wijf had de dochter van de broeder van keizer Hendrik die weduwe was van Flores de Fries in Holland en heer van Friesland. Robrecht de Fries die in Holland oorloogde tegen de Friezen die hem rebels waren en ze wilden niet betalen de graven heerlijke rechten. En hij schreef aan de koning van Engeland dat hij hem wilde zenden 4000 soldaten en men zou hen te Brugge betalen hun soldij van vier maanden tevoren.

Item, binnen deze tijd zo heeft Robrecht ontvangen brieven van de drie steden van Vlaanderen waarin dat hij verstond hoe zijn neef de heer Ian van Gavere onthoofd was en de fatsoenlijkste van Oudenaarde en van Ieper dood geslagen waren. En dat klooster van Mesen dat zijn moeder had laten stichten helemaal verbrand was. En dat ze zijn heerschappij van Walcheren en dat land van Aalst tot haar tafel geconfisqueerd had. Robrecht de Fries die dit hoorde werd zeer verstoord. En dacht om Vlaanderen bijstand te doen. En mits dat hij geen nieuws hoorde van de Engelse soldaten daarom zo maakte hij een bestand van een jaar met de Friezen en breidde zich om te Vlaanderen waart te komen. Binnen deze tijd zo kwamen de Engelse soldaten meer dan 3000 en ze kwamen te Brugge om aldaar hun soldij te ontvangen van vier maanden, wat wel bedroeg 60 000 gulden die graaf Robrecht van Holland gezonden had te Brugge. Dit vernam Richilt en liet alle soldaten arresteren en kwam te Brugge. En nam de 60 000 guldens die graaf Robrecht van Holland te Brugge gezonden had en die men die soldaten gegeven zou hebben. Robrecht de Fries die in Vlaanderen kwam met een menigte van Rijnse heren, de Engelsen kwam hem ook te hulp en baten. Richilt hoorde dat haar zwager Robrecht de Fries in Vlaanderen was gekomen met de Duitse heren en zo vloog ze Lessen met haar twee kinderen Aernout en Boudin en ontbood die van Henegouwen en die van Picardie dat ze haar te hulp [fol. xiij.r] wilde komen. Robrecht hoorde hoe dat Richilt de Engelse soldaten gearresteerd had en die 60 000 guldens genomen had. Hij trok met al zijn edelen en met de Vlamingen en met 3000 Engelse soldaten naar Henegouwen.

Hoe Robrecht dye vryese, track naer Lesse ende verbrande die stadt, ende verdreef Rijchildt met hueren twee kijnderen.

RObrecht bi Lesse commende, hy verdreef Rijchildt met hueren twee kijnderen, ende hi ghecreech tcasteel, ende hy verslouch meer dan.iiij.duysent van Rijchildts lieden vrome mannen vanwapenen, hy roofde Lessene, ende stacker tvier inne endeverbrandet. Ende Rijchildt vloodt in Rijssele, ende veynsde huer, ende seyde datse wilde accorderen metten drie Steden van Vlaendren Ghendt, Brugghe, ende Ypre, ende vrientschap maken met Robrecht hueren swacelijnc. Ende doe so sandtse brieuen aen den coninc Phelips van Vranckerijcke haren neue biddende om hulpe, omme te wederstane die Vlaminghen, die haren ionghen Graue Aernoudt veriaecht hadden, ende haer volck van Henegauwe, ende van Pijckaerdyen versleghenhadden, bedt dan.iiij.duysent edele mannen van wapenen, Endedie heer van Corchy. Ende sy sandt den coninck.xxx.duysent guldens, om te bedt van hem gheholpen te wesene, endebystandicheyt van hem te vercrijghene. Die coninc Phelips vanVranckerijcke dede in allen landen groot mandement endebeuel, in Auerngen, in Bourbon, in Bourbonois, Borgoengen Berry, Langhedoc, Bloys, Poitau, Ange au, Tours ende Toureyne, Gascoengen, Bretaingne, Suyenne, Campaengen, Loreyne Bare, Normandye, Pycaerdyen, ende al omme te Parijs te commene, Ende om Richilde ontset ende onderstandt te doene. Binnen deser tijde dye scalcke Rijchildt sende eerst te Ghendt, omme te hebbene van daer.lx.eerlicke poorters. Ende te Brugghe omme.lx.ende Typre ooc omme.lx. Ende si begeerde huut alle smalle steden van Vlaendren, ende casselryen C.endelx.mannen, die waren al te samen drie hondert ende.xli.persoonen. Ende begheerde dattet souden sijn die rijcste ende die eerlicste, si soude hemlieden biddenvergheuenesse. Ende met hemlieden raet nemen, wij ende hoe men Vlaenderen regieren souden, tot dat die Graue Aernoudt groot ghenouch ware. Ende datmen [fol. xiij.v] haer eene byleuijnghe wilde bewijsen in Vlaendren. Maer Rijchildts meeninghe was omme dat die drie steden ghesondenhadden om Robrecht voorseyde, die welcke haer ende haer kinderen verdreuen hadde, ende huer volck versleghen endebrandt gesticht ende gherooft. Ende huer meenijnge was vandien huer seluen te wrekene, ouer die.iij^c.ende.xl.vlaminghen, als si te Rijssele souden sijn gecomen, men soude die namenende toenamen van elcken bysondre ghescreuen hebben, endemen soude alle die poorten van Rijssele gesloten hebben, endeby x.of.xij.te gadere soudemense in diueersche herberghe gheleedt hebben, ende vp huer lieder hooft soudemenhemlieden beuolen hebben dat si niet huter herberghen gaen en souden, voor datse Rijchildt in Tcasteel ontboden hadde om yegens haer commen te sprekene, Ende daer soudmense al ynckel een onthooft hebben. Desen raedt ende voortstel wetende, mer Gheeraerdt van Buck dye Casteleyn vandencasteele van Rijssele, sandt brieuen heymelic aen die drie stedenvan Vlaendren dat sy niet en souden commen te Rijssele tot Rijchilden si en warender wel vp voorsien, elck van. ij.of iij.vrome knapen, die welcke ondere bedectelic wel gewapent ende voorsien sijn souden, ende dat si in die stede niet commen en souden voor half voor noene, want hy dan yegens hemliedenspreken soude. Ende hi screef aen hemlieden alle den raedt ende meeninghe van Rijchilden, ende vanden heere van Malgy die Richildts Cancellier was. Ende hy ontboodt ende screef aenRobrecht die Vryese dat hi wilde commen Typre vp eenencerteynen dach, hi die Casteleyn was van Rijssele wilde met Robrecht spreken in secrete. Si lieden veersamende Typre Robrecht die Vriese ende die voornoemde Casteleyn, mer Geeraert van Buc, daer gaf hi Robrecht te kennenne al den valschen raedt van Rijchilde ende van haren Cancellier die here van Malgy. Doen badt Robrecht den castelein, waert so datmen die poorters onthoofden wilde, dat hi den poorters informeren wilde te voren, ende hemlieden dat seggen soude, als dat si den hoorne blasen souden, ende beckenen slaen in allen herbergendaer si ghelogiert sijn, ende dan commen ende versamen int casteel teenen hoope. Ende Robrecht die vriese soude commenals dan wel met vi^m.mannen sterc, daer nu tclooster vanMarkette staet, het welcke doe eenen busch was. Ende Robrecht seyde dat hi wel bemoede als dye Vlaminghen mochten sijn int casteel, dat Rijchildt soude dat casteel beleggen van buyten, ende dat casteel beleydt sijnde, dan soude Robrecht die Vriese commen ten casteele waert, ende hi soude slaen vp Richildts lieden, ende datmen dan dat casteel van buten open dade, so dat die Vlaminghen Robrecht mochten te hulpe commen. Ende het gheuiel also dat dye.ccc.ende.xl.poorters van Vlaendren, al en warent niet alle die rijcste om te Rijssele te gane al totter Graefnede Rijchildt. Het waren doch die vroomste ende die stercste, ende elc hadde met hem.ij.of.iij.lijfknapen sijne vrome gesellen, de welcke onder huer vpperste cleederen ghewapent waren ende wel voorsien. Ende si quamen voor Rijssele. Endedie graue Robrecht van Hollandt, diemen hiet die Vryese bleef alsoot gheordonneert was een halfmijle buten Rijssele.

Hoe Robrecht de Fries trok naar Lessen en verbrandde die stad en verdreef Richilt met haar twee kinderen.

Robrecht die bij Lessen kwam verdreef Richilt met haar twee kinderen en hij kreeg het kasteel en versloeg meer dan 4 000 lieden van Richilt dappere mannen van wapens, hij beroofde Lessen en stak er het vuur in en verbrandde het. En Richilt vloog in Rijsel en veinsde zich en zei dat ze wilde overeenkomen met de drie steden van Vlaanderen, Gent, Brugge en Ieper en vriendschap maken met Robrecht. En toen zo zond ze brieven aan koning Filips van Frankrijk, haar neef, en bad om hulp om te weerstaan de Vlamingen die haar jonge graaf Aernout verjaagd hadden en haar volk van Henegouwen en van Picardie verslagen hadden, meer dan 4000 edele mannen van wapens en de heer van Corchy. En ze zond de koning 30 000 guldens om beter van hem geholpen te wezen en bijstand van hem te krijgen. Koning Filips van Frankrijk deed in alle landen groot mandement en bevel, in Auvergne, in Bourbon, in Bourbonnois, Bourgondie, Berry, Languedoc, Blois, Poitau, Ange au, Tours en Touraine, Gascogne, Bretagne, Suyenne, (?) Champagne, Lorraine, Barry, Normandië, Picardië om allen naar Parijs te komen en om Richilt ontzet en bijstand te doen. Binnen deze zond de schalkse Richilt eerst te Gent om te hebben vandaar 60 fatsoenlijke poorters. En te Brugge om 60 en te Ieper ook om 60. En ze begeerde uit alle smalle steden van Vlaanderen en wetsgebieden 160 mannen, die waren alle tezamen 340 personen. En begeerde dat het zouden zijn de rijkste en de fatsoenlijkste, ze zou hen vergiffenis bidden. En met hen raad nemen, wie en hoe men Vlaanderen regeren zouden totdat graaf Aernout groot genoeg was. En dat men [fol. xiij.v] haar een bylevijnghe (eer ?) wilde bewijzen in Vlaanderen. Maar Richiltՠs bedoeling was omdat de drie steden gezonden hadden om Robrecht die haar en haar kinderen verdreven hadden en haar volk verslagen en brandgesticht en beroofd. En haar bedoeling was van die zichzelf te wreken over die 340 Vlamingen als ze te Rijsel zouden zijn gekomen, men zou de namen en bijnamen van elk apart geschreven hebben en men zou alle poorten van Rijsel gesloten hebben en bij 10 of 12 tezamen zou men ze in diverse herbergen geleid hebben en op hun hoofd zou men hen bevolen hebben dat ze niet uit de herbergen gaan zouden voordat Richilt ze in het kasteel ontboden had om met haar te komen spreken. En daar zou men ze allen onthoofd hebben. Deze raad en voorstel wetende, maar Geeraert van Buck, de kastelein van het kasteel van Rijsel, zond heimelijke brieven aan de drie steden van Vlaanderen dat ze niet zouden komen te Rijsel tot Richilt, ze waren er goed op voorzien en elk van 2 of 3 dappere knapen die onder bedekt goed gewapend en voorzien zouden zijn en dat ze niet in de stad zouden komen voor half noen, want hij zou dan tegen hen spreken. En hij schreef aan hen allen de raad en bedoeling van Richilt, en van de heer van Malgy die Richiltՠs kanselier was. En hij ontbood en schreef aan Robrecht de Fries dat hij wilde kommen te Ieper op een zekere dag, hij die kastelein was van Rijsel wilde met Robrecht spreken in geheim. De lieden verzamelden te Ieper Robrecht de Fries en die kastelein, maar Geeraert van Buc, daar gaf hij Robrecht te kennen al de valse raad van Richilt en van haar kanselier, de heer van Malgy. Toen bad Robrecht de kastelein, was het zo dat men de poorters onthoofden wilde dat hij de poorters informeren wilde tevoren en hen dat zeggen zou en als dat ze de hoorn blazen zouden en bekkens slaan in alle herbergen daar ze gelogeerd zijn en dan komen en verzamelen in het kasteel tot een hoop. En Robrecht de Fries zou komen als dan met 6 000 mannen sterk daar nu het klooster van Marquette staat, wat toen een bos was. En Robrecht zei dat hij wel vermoedde als de Vlamingen in het kasteel mochten zijn dat Richilt zou dat kasteel belegeren van buiten en als dat kasteel belegerd is dan zou Robrecht de Fries komen te kasteel waart en hij zou slaan op de lieden van Richilt en dan dat kasteel van buiten open deed zodat de Vlamingen Robrecht te hulp mochten komen. En het geviel alzo dat de 340 poorters van Vlaanderen, al waren het niet allen de rijkste om tot Rijsel te gaan al tot gravin Richilt. Het waren toch de dapperste en de sterkste en elk had met hem 2 of 3 lijfknapen, zijn dappere gezellen die onder hun opperste kleren gewapend waren en goed voorzien. En ze kwamen voor Rijsel. En graaf Robrecht van Holland die noemt de Fries bleef alzo het geordonneerd was een halve mijl buiten Rijsel.

Die Castelein mer Gheeraert van Buck seyde die poorters den raedt van Richilde, ende waert so dat dye heer van Maelgy hemlieden dede eenich ouerlast ofte seide eenege scimpege woorden, dat si haren hoorne blasen souden ende beckenen, want men soudse in tcasteel alle onthoofden, ende die sommige aen die balckenhanghen in haer lieder herberghen, dat was den raedt vanmijnheer van maelgy, ende dat si niet en lieten sien sloughenemmer doot den Cancellier, want die casteleyn seyde hemlieden (want hi wistet wel) dat si eerst souden commen tot die vanGhendt in haerlieder herberge, ende die heere van Maelgy soude tot hemlieden commen, datsine ooc dootslougen. Endemetten teekene vanden beckene te slane dat si alle tsamensouden commen ten Casteele, want mer Gheeraert van Buc den Castelein soudse al inne laten, ende Robrecht die Vriese soude hemlieden te hulpe commen, ende hemlieden alle weder thusewaert gheleeden. Ende het geuiel ooc also hy hemlieden voorseyt hadde, want als si ter poorten van Rijssele quaemen, men leede dye poorters van Vlaendren bi.x.bi.xij.in diueersche herberghen. Ende als sy alle ghelogiert waren, ontrent dye auent maeltijt, so comt die heere van Maelgy ter herberghe daar die eerlicste van die van Ghendt ghelogiert waren, ende si saten en soupierden, die [fol. xiiij.r] voorseyde here van Maelgy cancellier sprac hemlieden schimpelicken toe seggende aldus. Vous sanglans traitres de Flandres, rebelles de vrne seigneur, want ghi huwen graue, huut sinen lande veriaecht hebt, ende sine edele van Henegauwe versleghen, sine Stede van Lessene gherooft ende verbrandt. Ende voort so hebt ghy Inghelsche saudeniers, ende Robrecht die vryese ontboden, die welcke vyanden vander croone sijn bijden heere van den throone ghi sullet alle becoopen, ende hi dede hemlieden tooghen vele basten seggende met desen basten salmen hu alle hanghen ter solder veinstren hute van elcker herberghen Die knapen van dese poorters si sloughen ter stont die beckenen dat si cloncken van herberghe te herberghe, so datmense hooren mochte alle die stede van Rijssele duere. Endeterstont vergaderden alle dye Vlaminghen bi een ende sloughendoot den here van Maelgy ende al sijn volc dat bi hem was. Ende alle die Vlaminghen quamen totten casteele geloopen ende alle die ghene die hemlieden eenich beledt daden omme ten casteele niet te moghen commene die sloughen si doot. Here Gheeraert van buc den voornomm casteleyn ontfinc alle de Vlaminghen in tcasteel. Ende des anderen daghes Rijchildt dede beuelen alle die tharen iaren commen waren, ende wapene draghen mochtendatsy dat casteel souden belegghen van buten ende van binnen. Alst beleyt was so quam Robrecht die vryese Graue van Hollant met sinen Rijnschen heren, ende met sine Inghelschen saudeniers buten voor dat casteel, ende si versloughen alle die van Rijssele, dye tcasteel van buten beleydt hadden. Ende die vlaminghen die in tcasteel waren die holpen hem. Robrecht vanbuten hendelicx die victorie hebbende.die van Rijssele quamente harer poorten om Robrecht te wederstane. Robrecht vijncse alte met, ende vele worter doot ghesleghen, ende hi wan Rijssele metten sweerde, ende hy nam Ghijsele hute Rijssele. EndeRijchilt vloodt in Vranckerijcke, tot den coninc Phelips ouer Robrecht ende ouer die Vlamingen claghende, Huut al welcker clachte, die coninc van Vranckerijcke quam te Vlaender waert met eenen groten heyrcrachte, om sijn nichte Rijchildt te helpen ende om robrecht de vryese te verwinnene of te verdrijuene. Robrecht die vryese vernemende die comste van den coninc Phelips, hi stelde capyteynen, te Rijssele, te sint Omaers, te Belle, ende dede diueersche plaetsen beuesten. Ende hi dede Cassele bemueren, dat welcke hi voor een slot vercoos om sijn lijf te beschudtene metsgaders die van Vlaendren yghen den coninc Phelips sinen recht zweere. Robrecht die ontboodt die vanGhendt, van Brugghe, ende van Ypre, Bordorch, Berghen, Deurne, Nyeupoort, Oudenburch, Ardenburch, Roeselare, Aerlebeke, Dixmude, Couckelare, Thorrout, Ende meer ander vrome lieden die in Dorpen, ende velden woonden, dat si comensouden bi hem te Cassele, ende waren als sy al te samenvergadert waren ontrent.xviij^m.mannen sterc, twelc eene cleene menichte was yeghen dat heyrcracht vanden coninc vanVranckerijcke, ende sine edele Godefroot Bisschop van Parijs Eeustaes Bisscop van Lengres, Bisscop van Beeuuays, die fransoysen, die normans, die van berry, de bourbonoizen, die bourgoengnoenen, die van Aneugnon, die van Nauarre de vanLangedoc, die van Campaengnen, die van Montagu, die vanChalons, die van Riemen, die van Orliens, die van chartres, die van Estampes, die van Bloys, die van Couchy, die vanvermandoys, dye van Pyrone, die van Corbye, die vanRibelmondt, die van Bretaingnen, van Loreyne, van Baer, vanNiuers, van Amyens, van Soison, van Henegouwe, van Toureyne, alle dese Landtschepen quamen om Vlaendren te verderuene, ende om Robrecht te vernielene. Robrecht aensiende die grote menichte vanden volcke vanden coninc van Vranckerijcke, hi badt den Vlaminghen dat si vasten wilden eenen dach, endewullen gaen, ende hemlieden gode beuelende, ende dat si alle gode aenroepen souden, om sine hulpe ende gracie. Ende ouermits dat die fransoysen moede waren van rijdene ende vangane, so wilde Robrecht die gaen bestrijden des anderen daechs, na dat si gheuast hadden. Ende smorghens al die wijle, dat die Fransoysen sloughen huer Tenten en Pauwelioenen omme alle dese Edele te velde te logierene.

De kastelein Gheeraert van Buck zei de poorters de raad van Richilt en was het dat de heer van Malgy hen deed enige overlast of zei enige schimpende woorden dat ze hun hoorn blazen zouden en bekkens, want men zou ze in het kasteel allen onthoofden en sommige aan de balken hangen in hun herbergen, dat was de raad van mijnheer van Malgy dat ze niet lieten zien sloegen immer de kanselier dood want de kastelein zei hen (want hij wist het wel) dat ze eerst zouden komen tot die van Gent in hun herberg en de heer van Malgy zou tot hen komen dat ze hem ook dood sloegen. En met het teken van de bekkens te slaan dat ze allen tezamen zouden komen te kasteel want meneer Gheeraert van Buc, de kastelein, zou ze allen inlaten en Robrecht de Fries zou hen te hulp komen en hen allen weer naar huis begeleiden. En het gebeurde ook alzo hij hen voorspeld had, want toen ze ter poorten van Rijsel kwamen leidde ment de poorters van Vlaanderen bij 10, bij 12 in diverse herbergen. En toen ze allen gelogeerd waren, omtrent de avond maaltijd, zo komt de heer van Malgy ter herberg daar di fatsoenlijkste van die van Gent gelogeerd waren en ze zaten en soupeerden en die [fol. xiiij.r] heer van Malgy kanselier sprak hen schimpend aan en zei aldus. Ԗous sanglans traitres de Flandres, rebelles de urne seigneurլ want gij uw graaf uit zijn land verjaagd hebt en zijn edelen van Henegouwen verslagen, zijn stad van Lessen geroofd en verbrand. En voorts zo hebt ge Engelse soldaten en Robrecht de Fries ontboden die vijanden van de kroon zijn bij de heer van troon, ge zal het alle bekopen en hij toonde hen vele basten en zei; met deze basten zal men u allen hangen ter zoldervenster uit elke herberg. De knapen van deze poorters sloegen terstond de bekkend zodat ze klonken van herberg tot herberg, zodat men ze horen mocht de hele stad Rijsel door. En terstond verzamelden alle Vlamingen bijeen en sloegen de heer van Malgy en al zijn volk dood dat bij hem was. En alle Vlamingen kwamen naar het kasteel gelopen en al diegene die hen enig belet deden om niet tot het kasteel te komen die sloegen ze dood. Heer Gheeraert van Buc, de kastelein, ontving alle Vlamingen in het kasteel. En de volgende dag liet Richilt bevelen allen die tot hun jaren gekomen waren en wapens dragen mochten dat ze dat kasteel zouden belegeren van buiten en vanbinnen. Toen het belegerd was zo kwam Robrecht de Fries, graaf van Holland met zijn Rijnse heren en met zijn Engelse soldaten buiten voor dat kasteel en ze versloegen allen die van Rijsel die het kasteel van buiten belegerd hadden. En de Vlamingen die in het kasteel waren die hielpen hem. Robrecht had van buiten handig de victorie en die van Rijsel kwamen naar hun poorten om Robrecht te weerstaan. Robrecht ving ze al te met en velen werden er dood geslagen en hij won Rijsel met het zwaard en nam gijzelaars uit Rijsel. En Richilt vloog in Frankrijk tot koning Filips en klaagde over Robrecht en over de Vlamingen. Uit welke klacht de koning van Frankrijk te Vlaanderen waart kwam met een grote legermacht om zijn nicht Richilt te helpen en om Robrecht de Fries te overwinnen of te verdrijven. Robrecht de Fries vernam de komst van koning Filips, hij stelde kapiteins te Rijsel, te Sint-Omaars, te Belle en liet diverse plaatsen versterken. En hij liet Kassel ommuren wat hij voor een burcht koos om zijn lijf te behoeden mitsgaders die van Vlaanderen tegen koning Filips zijn rechte zwager. Robrecht die ontbood die van Gent, van Brugge en van Ieper, Bordorch, (?) Bergen, Deurne, Nieuwpoort, Oudenburg, Aardenburg, Roeselare, Harelbeke, Diksmuide, Koekelare, en meer ander dappere lieden die in dorpen en velden woonden dat ze bij hem zouden komen te Kassel en waren als toen ze verzameld waren omtrent 18 000 mannen sterk wat een kleine menigte was tegen die legermacht van de koning van Frankrijk en zijn edele Godfried, bisschop van Parijs, Eeustaas, bisschop van Langres, bisschop van Beauvais, de Fransen, die van Normandi, die van Berry, die van Bourbon, de Bourgondiers, die van Avignon, die van Navarra, van Languedoc, die van Campagne, die van Montagu, die van Chalons, die van Reims, die van Orleans, die van Chartres, die van Estampes, die van Blois, die van Coucy, die van Vermandois, die van Pirons, die van Corbie, die van Ribelmondt, (?) die van Bretagne, van Lotharingen, van Baar, van Nevers, van Amiens, van Soissons, van Henegouwen, van deze landschappen kwamen om Vlaanderen te bederven en om Robrecht te vernielen. Robrecht zag die grote menigte van volk van de koning van Frankrijk aan en bad de Vlamingen dat ze een dag vasten wilden en in wol gaan en hen God aanbevelen en dat de allen God zouden aanroepen om zijn hulp en gratie. En omdat de Fransen moe waren van rijden en van gaan zo wilde Robrecht die gaan bestrijden de volgende dag nadat ze gevast. En ճ morgens al de tijd dat de Fransen hun tenten en paviljoenen sloegen om al deze edelen te velde te logeren.

Hoe Robrecht die vryese, met allen sinen Edelen, ende met den Vlaminghen, den Coninc van Vranckerijcke beuacht. [fol. xiiij.v]

RObrecht die Vryese met twee vlercken scharewijs commende daer den Coninc was, die noch niet en bemoede beuochten te sine beghan te slane vp die Fransoysen die noch vp huer verweeren niet en waren, ende te gheender ordinancie en consten gheraken, nauw wasser een die hem verweerde, ende Robrecht met sinen volcke was hauwende ende keruende. Dye coninc vloodt wech, daer wierdt so vele volcx versleghen, so dat alle die grachten ende beken ontrent Cassele die warenghevarwet vanden bloede van den voorseyde Fransoysen. Daer waren versleghen veel princhen ende grote heren endeedelmannen, ende sonderlinghe so bleef daer versleghen die Graue Aernoudt Rijchilds oudtste sone, die welcke was geuoert sint Omaers in sinte Bertins cloostre, ende daer begrauen Des Bisschops van Parijs broedre dye Graue was van Beunen wardt in desen strijt gheuanghen van Robrecht die Vryese, ende noch vele ander edele heeren. Ende Robrecht deidse al verscheeden legghen in diueerschen vanghenessen in Vlaendren. Ende ooc heindelick so wordt Rijchildt gheuanghen van Robrechte heuren Swaecelinck. Dit verhoorde die Coninc ende sendede den Bisschop van Parijs tot Robrechte die Vryese vraghende by wat occusoene dat hy so star yeghen die crone ende occupeirde Vlaendren dat hem niet toe en behoorde. [fol. xv.r] Robrecht verhaelde alle die causen, ende die sticken vander felder leeuwinnen Richilden ende sonderlinghe, hoe datse Walcheren ende tgraefschip van Aelst hem ghenomen hadde, ende hoe hi vanden drie Steden van Vlaendren ontboden was. Ende hoe datse sine tsestich duysent guldens ghenomen hadde die hi sine Saudeniers ghegheuen soude hebben. Ende vandenhere van Gauere ende die Schepenen, ende die eerlicste vanOudenaerde hadde ghedaen onthoofden. etc. Die Bisschop vanParijs alle dese sticken hoorende was seere verwondert, ende hi makede met Robrecht een bestand van.xl.daghen, inden name vanden Coninck. Ende hi badt Robrechte voor sinen broeder denGraue van Beunen die Robrecht gheuanghen hielt. Ende ter bede vanden seluen Bisschop ontslouch hi den seluen Grave, endeschanckene den seluen Bisschop, ende ter weerdichede van denvoorseyde coninc sinen recht zweere, die welcke voorseydeBisschop commende tot den Coninck, ende hem alle die sticken vertreckende so si ghebuert waren, die coninc dit horende segende hem van groter verwonderheden. Ende hi ontboodt Robrecht de vryese, omme van hem gheinformeirt te sine. Endegaf hem vrij saufconduyt, omme tot hem te commene. Robrecht andtwoorde tot des conincx boden dat hi daer niet commen en wilde, want hi en betraude die walen niet. Als dat die coninc verhoorde wordt hy al te seere verstoort. Ende dede te Vitry een groot heercracht vergaderen. Ende hy quam weder te Vlaendre waert met een heercracht van wel.lxx^m.mannen. Edele princen, Hertoghen, Grauen, Baenraetsen, Rudderen, ende knechten. Ende Boudin de onnosele dede den Coninc manschip van den Graefschepe van Vlaenderen. Die welcke Boudin was Richildens ioncste sone. Ende als de Coninc omtrent vier daghen hadde geweest ouer den nieuwen dijck.Byden rade vanden Bisschop van Parijs, so keerde hi weder omme naer Parijs ende een groot deel van synen edelen. Maer die ionghe Graue meende te beuechtene synen oom Robrecht die Vrieze metten Pycaerts ende met Heynewiers. Robrecht dit vernemende dat dye Coninck wederomme ghetrocken was, ende tmeeste deel van sinen volcke, ende dat Boudin sijn neue begheerde wijch te hebbene yegens hem.Robrecht vergaderde al tvolc vanVlaendren. Ende tusschen sint Omaers ende Cassele was seere gheuochten, ende daer was Boudin donnosele de.x.Graue vanVlaendren versleghen. Ende aldus als Robrecht die Vrieze alle sine vianden verwonnen hadde, som doot ghesleghen, som gheuanghen en som gheuloden, so wort hy een gheweldich Prinche ende heere van Vlaendren. Ende hy maecte dat lant van Aelst anex den lande van Vlaendren. Ende onder die Casselrie van Ghendt. Ende hi deder of manschip den Keyser. Ende hi dede eerst in Vlaendren iusticie, als van te rechtene mettensweerde.

Hoe Robrecht de Fries met al zijn edelen en met de Vlamingen de koning van Frankrijk bevocht. [fol. xiiij.v]

Robrecht de Fries met twee vleugels schaarvormig kwam waar de koning was die nog niet vermoedde bevochten te worden begon te slaan op de Fransen die nog niet op hun verweer waren en geen ordinantie konden raken, nauwelijks was er een die zich verweerde, en Robrecht met zijn ging hauwen en kerven. De koning vloog wed, daar werd zoveel volk verslagen zodat alle grachten en beken omtrent Kassel die waren geverfd van het bloed van die Fransen. Daar waren verslagen veel prinsen en grote heren en edele mannen en vooral zo bleef daar verslagen graaf Aernout, de oudste zoon van Richilt die was gevoerd van Sint-Omaars in Sint Bertinus klooster en daar begraven De broeder van de bisschop van Parijs die graaf was van Boulogne-sur-Mer werd in deze strijd gevangen van Robrecht de Fries en nog vele andere edele heren. En Robrecht liet ze allen gescheiden leggen in diverse gevangenissen in Vlaanderen. En ook eindelijk zo werd Richilt gevangen van Robrecht, haar zwager. Dit hoorde de koning en zond de bisschop van Parijs tot Robrecht de Fries en vroeg om welke gelegenheid dat hij zo sterk tegen de kroon en Vlaanderen bezette dat hem niet toe behoorde. [fol. xv.r] Robrecht verhaalde alle oorzaken en de stukken van de felle leeuwin Richilt en vooral hoe dat ze Walcheren en het graafschap van Aalst hem genomen had en hoe hij van de drie steden van Vlaanderen ontboden was. En hoe dat zijn 60 000 guldens genomen had die hij zijn soldaten gegeven zou hebben. En van de heer van Gavere en de schepenen en de fatsoenlijkste van Oudenaarde had laten onthoofden etc. De bisschop van Parijs die al deze stukken hoorde was zeer verwonderd en maakte met Robrecht een bestand van 40 dagen in de naam van de koning. En hij bad Robrecht voor zijn broeder de graaf van Boulogne-sur-Mer die Robrecht gevangen hiel. En ter bede van die bisschop ontsloeg hij die graaf en schonk hem de bisschop en ter waardigheid van de koning zijn echte zwager en toen de bisschop tot de koning kwam en hem alle stukken verhaalde zo ze gebeurt waren en de koning dit hoorde zegende zich van grote verwondering. En hij ontbood Robrecht de Fries om van hem geïnformeerd te zijn. En gaf hem vrijgeleide om tot hem te komen. Robrecht antwoordde tot de koningsboden dat hij daar niet kommen wilde, want hij vertrouwde de Walen niet. Toen dat de koning hoorde werd hij al te zeer verstoord. En liet te Vitry een grote legermacht verzamelen. En hij kwam weer te Vlaanderen waart met een legermacht van wel 70 000 mannen. Edele prinsen, hertogen, graven, baanderheren, ridders en knechten. En Boudin de zachtmoedige deed de koning manschap van de graafschappen van Vlaanderen. Die Boudin was de jongste zoon van Richilt. En toen de koning omtrent vier dagen was geweest over de nieuwe dijk keerde hij bij raad van de bisschop van Parijs, weer om naar Parijs en een groot deel van zijn edelen. Maar de jonge graaf meende te zijn oom Robrecht de Fries te bevechten met die van Picardie en van Henegouwen. Robrecht vernam dat de koning terug getrokken was en het grootste deel van zijn en dat Boudin, zijn neef, strijd tegen hem begeerde te hebben. Robrecht verzamelde al het volk van Vlaanderen. En tussen Sint-Omaars en Kassel was zeer gevochten en daar was Boudin de zachtmoedige de.10^de graaf van Vlaanderen verslagen. En aldus toen Robrecht de Fries al zijn vijanden overwonnen had en soms dood geslagen, sommige gevangen en sommige gevlogen zo werd hij geweldige heer prins van Vlaanderen. En hij maakte dat land van Aalst annex het land van Vlaanderen. En onder het gebied van Gent. En hij deed er de keizer manschap van. En hij deed eerst in Vlaanderen justitie als van de berechten met het zwaard.

Van Robrecht die Vriese.xi.Graue vanVlaendren, die welcke metten sweerde conquesteerde West vrieslant, ende dede eerst iustitie metten sweerde doen.

Dat.xvi.Capittel.

RObrecht die Vriese Graue van Hollandt, van Vrieslandt, Graue van Aelst, Heere van Walcheren, als hi al sine vianden hadde verwonnen ende veriaecht, soe wordt [fol. xv.v] hi gheweldich prinche ende heere van Vlaendren, hi was die elleuenste Graue van vlaendren, hi was die ionckste sone vanBoudin van Rijssele des Regents van Vranckerijcke.

Dese Robrecht was die ghene dye binnen sijns vaders tijden veriaghede den Keyser Heindrick vanden nyeuwen dijcke endevan sint Omaers tot inder stadt van Nymmeghen in Ghelderlandt. Ende hi stack dat vier in Tcasteel, daer den Keyser in ghelogiert was. Dese Robrecht hadde te wijue ghetruudt dye Hertoghinne van Elsaten, des hertoghen Bernaerdts van Zassen dochtre, ende si was weduwe van Floreins dye.vij.Graue van Hollandt. Robrecht hadde by Gheertrude sinen wijue twee knapelicken kijndren, waer of die eene hiet Robrecht, endedander Philips, ende drie dochteren, deerste was Adelie, ende hadde te manne sint Tauwe den maertelare, die was Coninck van Denemarcke, dandre hiet Gheertruudt, ende was Hertoghinne van Elsaten. Die derde hiet Marie ende was nonne meneghen tijdt, ende Abdesse in tclooster te Meessene, dat huer grootevrauwe dede stichten. Dese Robrecht conquesteerde metten sweerde Westvriestlandt ende Camerlandt, Alkemare, Haure, Henschusen ende Meyeblieck. Ende hi was in Rodes, in Cypers daer hi vele lofs ende victorie vercreech yeghens die Heydenen ende dye Sarazijnen, want hijer meneghen Sarazijn doot slouch. Voordt so was hi in Suryen ende in dat heleghe landt van Iherusalem, met Wenemare de Marquis van Ferrara, ende metten Hertoghe van Bruuswijck van ghuulken van Loon, die welcke onder hemlieden vele iammers deden den Heydenen. Ende hy van danen te Vlaender waerts commende Rijchild sine Swachenede, nam hem Tlandt ende Tgraefscip van Aelst, twelc hi weder creech bi twee wijghen, inde welcke wijghen hi seghe hadde en victorie. Ende daer Richilds twee sonen versleghen bleuen, als voren gheroert is, ende Richild gheuanghen. Daer naer so trac Robrecht tot Mens vp den Rijn tot den keyser Heyndrick, ende dede hem manschip vanden lande van Aelst, het welcke hi bi des keysers consente dede maken anex Vlaendren. Ende voor den Keyser was verhaelt dye sware schade ende schande die den Coninck van Vranckerijcke hadde gehadt te Cassele by Occuzoene van Richilde. Ende daer omme dye Keyser beual Robrechte te Mens bi hem te blijuene. Ende hi ontboodt den Coninc van Vranckerijcke dat hem belieuen wilde by hem te commene te Mens, also hi ooc dede. Ende dye Coninck van Vranckerijcke daer commen sijnde, daer waren vertooght ende verhaelt alle die quade fayten van Rijchilde, endeRobrechte en was geen onrecht ghegheuen, als alle die sakenwel verstaen waren, anders dan dat hijt den Coninck nyet ouerghescreuen en hadde al dat grote ongelijc dat hem Rijchild ghedaen hadde, ende den lande van Vlaendren. Dye Keyser Heyndric maecte den pays tusschen den Coninck ende Robrechte, maer Robrecht moeste den coninck bidden om remissie, ende doen manschap vanden lande van Vlaendren West gheleghen vanden schelder ende vander Leye, ende dat hy Rijchilde sijnder Swasenede soude lyureren ende verlossen hutter vangenesse, ende gheuen haer om hare byleuijnghe Oudenaerde metter casselrye daer onder behoorende. EndeRobrecht belouede ter goeder trauwe dyt al te vulcommene also gheringhe als hi in Vlaendedren quame. Ende aldus namRobrecht orlof aenden Keyser ende aen den Coninck, ende in Vlaenderen commende, hi dede Rijchild huuter vangenesse, ende gaf haer te kennene hoe datse occusoen ende cause was bet dan van.lxxx^m.des edels volcx doot, ende dat huut heurer felheyde, ende was ooc occusoen van beete heurer kindren doot. Hi gaf haer Oudenaerde metter casselrye, ende hi vermaende haer dat si haer voughen soude te godewaert, endeverpenitencien heure ouerdaet die si gedaen hadde, met vastene, biddene, ende andere weldaden. Dese Rijchild blijde sijnde datse so ontsleghen was vander vanghenesse.Ende te haer seluen commende wordt seere weenende voor haren swaselijnc Robrecht, hem biddende vergheuenesse vanden grotenongelijcken dat si hem ghedaen hadde ende den lande van Vlaendren. Ende dese felle leeuwinne ouermoedich ende quaet, veranderde so in corter tijt dat si bet scheen een [fol. xvi.r] onnosel schaepkin dan anders, gheen lijn waet draghende, vp gheen bedde slapende, dicwille vastende, des vrydaechs gheersten broot etende ende water drinckende, die aerme huusweeken vertroostende, ende die siecken vysenterende, ende aldus persevererende inder penitencien ende weldadentotter doot toe. Ende hendelic so wordt si siec, ende met groter deuocien ende weerdicheden hare heleghe sacramenten vander heleger kercken ontfanghen hebbende, verschiet van deser weerelt, ende wort begrauen byden paysiuelen Boudin heuren anderen man, in tclooster te Hennon. Robrecht dye Vryese regierde Vlaender in grooten payse wel xxij.iaer. Ende hi hadde sinte Pietre die Apostele in alte grooter weerde, ende hi stichtede xxx.kercken in die eere van sinte Pietre, eerst sinte Pieters Canesye te Cassele, met.xxx.prouenden, ende hi dede Cassele beuesten ende bemeuren. Item hi stichte die halue Canesye van Thorout, ende die Abdye van sinte Pieters Thoudenburch, diemen nv heet sinte Aernoudts. Item sinte Pieters cappelle te Brugghe, te Oorscamp, Toostende, te Tielt, te Hulst, te Maldeghem ende in vele andre plaetsen.

Item nota bene, dat in die prophecie van Ermegarde so leistmen, alsmen om Robrecht dye Vryese ghinc, als dat hi in Vlaendren commen soude om te wederstane die quade felheyt van Rijchilde die prophetersse. Ermegaerd sprac dat Robrecht Graue van Vlaendren worden soude, ende dat hi Vlaendren seere vermeersen ende beteren soude, ende dat van hem souden commen al die Vlaemsche Princhen totter tijt van Antekerste toe. Robrecht int xxij.iaer van sijnder heerscapie siec sijnde, ende ontfangende alle sine sacramenten, so starf hy op sinte Nycasis auent int iaer ons heren.M.xciij.ende was begrauentsinte pieters te Cassele, in die crocht onder den Choor.

Van Robrecht de Fries de 11de graaf van Vlaanderen die met het zwaard veroverde West-Friesland en liet eerst justitie met het zwaard doen.

Dat 16^de kapittel.

Robrecht de Fries, graaf van Holland, van Friesland, graaf van Aalst, heer van Walcheren, toen hij al zijn vijanden overwonnen en verjaagd had zo werd [fol. xv.v] hi j geweldige prins en heer van Vlaanderen, hij was de elfde graaf van Vlaanderen en de jongste zoon van Boudin van Rijsel de regent van Frankrijk.

Deze Robrecht was diegene die binnen zijn vaders tijden keizer Hendrik verjoeg van de nieuwe dijk en van Sint-Omaars tot in de stad Nijmegen in Gelderland. En hij stak het vuur in het kasteel waar de keizer in gelogeerd was. Deze Robrecht had tot wijf getrouwd de hertogin van Elzas, de dochter van hertog Bernard van Saksen en ze was weduwe van Floris de 7^de graaf van Holland. Robrecht had bij Geertruida zijn wijf twee jongens waarvan de ene heette Robrecht en de ander Filips en drie dochters, de eerste was Adela en had tot man Sint Knoet de martelaar en die was koning van Denemarken, de andere heette Geertruid en was hertogin van Elzas. De derde heette Marie en was non menige tijd en abdis in het klooster te Mesen dat haar grootmoeder liet stichten. Deze Robrecht veroverde met het zwaard West-Friesland en Kennemerland, Alkmaar, Horen, Enkhuizen en Medemblik. En hij was in Rhodes, in Cyprus waar hij veel lof en victorie kreeg tegen de heidenen en de Saracenen want hij sloeg menige Saraceen dood. Voorts zo was hij in Syrie en het heilige land van Jeruzalem, met Wenemare de markies van Ferrara en met de hertog van Braunschweig van Gulik en van Loon die onder hen de heidenen veel droefheid deden. En toen hij vandaar te Vlaanderen waart kwam nam Richilt het land en graafschap van Aalst, wat hij terugkreeg in twee strijden waarin hij zege had en victorie. En waarin twee zijn van Richilt verslagen bleven, als voor aangeroerd is en Richilt gevangen. Daarna zo trok Robrecht tot Mainz op de Rijn tot keizer Hendrik en deed hem manschap van het land van Aalst, wat hij met toestemming van de keizer liet maken annex Vlaanderen. En voor de keizer was verhaald de zware schade en schande die de koning van Frankrijk had gehad te Kassel bij gelegenheid van Richilt. En daarom beval de keizer Robrecht te Mainz bij hem te blijven. En hij ontbood de koning van Frankrijk dat hij zich believen wilde bij hem te komen te Mainz, alzo hij ook deed. En toen de koning van Frankrijk daar gekomen was werd er veel getoond en verhaald van alle kwade feiten van Richilt en Robrecht was geen onrecht gegeven toen al die zaken goed verstaan waren, anders dan dat hij het de koning niet geschreven had van dat grote ongelijk dat hem Richilt gedaan had en het land van Vlaanderen. De keizer Hendrik maakte de vrede tussen de koning en Robrecht, maar Robrecht moest de koning bidden om remissie en manschap doen van het land Vlaanderen West gelegen van de Schelde en van de Leie en dat hij Richilt zou lyureren (?) en verlossen uit de gevangenis en geven haar om haar levensonderhoud Oudenaarde met het wetsgebied daar daaronder behoort. En Robrecht beloofde te goeder trouw dit alles te doen alzo gauw als hij in Vlaanderen kwam. En aldus nam Robrecht verlof aan de keizer en aan de koning en toen hij in Vlaanderen kwam deed hij Richilt uit de gevangenis en gaf haar te kennen hoe dat ze en gaf haar te kennen hoe dat ze gelegenheid en oorzaak was van de dood van meer dan 80 000 edele mannen en dat vanwege haar felheid en was ook oorzaak van de dood van haar kinderen. Hij gaf haar Oudenaarde met het wetsgebied en hij vermaande haar dat ze zich voegen zou tot God waart en penitentie deed voor haar overdaad die ze gedaan had met vasten en bidden, en andere weldaden. Deze Richilt was blijde dat ze ontslagen was van de gevangenis. En toen ze tot zichzelf kwam begon ze zeer te wenen voor haar zwager Robrecht, en bad hem vergiffenis van het grote ongelijk dat ze hem gedaan had en het land van Vlaanderen. En deze felle leeuwin, overmoedig en kwaad, veranderde zo in korte tijd zodat ze beter leek een [fol. xvi.r] onnozel schaapje dan anders, droeg geen linnen gewaad, sliep op geen bed, vastte vaak, at op vrijdag gerstebrood en dronk water, vertroostte de arme lieden en bezocht de zieken en bleef standvastig in penitentie en weldaden tot de dood toe. En eindelijk zo werd ze ziek en met grote devotie en waardigheid ontving ze haar heilige sacramenten van de heilige kerk en scheidde van deze wereld en werd begraven bij de vredelievende Boudin, haar andere man in het klooster te Hennon ?). Robrecht de Fries regeerde Vlaanderen in grote vrede wel 22 jaar. En hij had Sint Petrus de apostel in al te grote waar en stichtte 30 kerken in de eer van Sint Petrus, eerst Sint Petrus kanunnikhuis te Kassel, met 30 provenden en hij liet Kassel vestigen en ommuren. Item, hij stichtte het halve kanunnikhuis van Torhout en de abdij van Sint Petrus te Oudenburg die men nu Sint Arnout noemt. Item, Sint Petrus kapel te Brugge, te Oostkamp, te Oostende, te Tielt, te Hulst, te Maldegem en in vele andere plaatsen.

Item, nota bene, dat in de profetie van Ermegarde zo leest men toen het om Robrecht de Fries ging als dat hij in Vlaanderen komen zou om te weerstaan de kwade felheid van Richilt de profetes. Ermegarde sprak dat Robrecht graaf van Vlaanderen worden zou en dat hij Vlaanderen zeer vermeerderen en verbeteren zou en dat van hem zou komen alle Vlaamse prinsen tot de tijd van de Antichrist toe. Robrecht was in het 22^ste jaar van zijn heerschappij ziek en ontving al zijn sacramenten en zo stierf hij op Sint Nicasius avond in het jaar ons heren 1093 en werd begraven in Sint Petrus te Kassel in de crypte onder het koor.

[ Vanden ionghen Robrecht dye Vryese.xij.graue van Vlaendren]

Vanden ionghen Robrecht dye Vryese.xij.graue van Vlaendren, die welcke halp Ihrlխ winnen, ende creech sint Ioris lichaem, ende schanct in de kercke van Aquitanien ende maecte den proost van sinte Donaes te Brugghe Cancelier van Vlaendren.

Dat.xvij.Capittel.

DIe ionghe Robrecht die Vryese des voorseyde Robrechts sone, hi was de.xij.graue van vlaendren, ende hi hadde te wijue Clemencie, dochtere vanden edelen prinche ende Graue vanBourgoengnen, die men hiet die Testabaerdich. Ende bi haer hadde hi.ij.sonen, als den edelen Boudin toegenaemt Aptkin, ende Willem, die wel ionc starf, ende hi was begrauente.s.Maertens Typre. Dese Robrecht was met Godeuaert vanBilgoen te Sardenay in Anthiochien daer vele Ammiralen warenverslegen Ende hi halp beclemmen die heylige stede van Ihrlխ met Godeuaert van Bilgoen, ende halp Ihrlխ winnen, ende als hi weder keerde huut Syrien te Vlaenderwaerts commende hi ghecreech tlichaem van sint Ioris, dwelcke hi gaf in aquitanensi ecclesia Ende eens teenen tijden so meende hi te Parijs te rijdene, ende commende by Dampiere Martijn, viel van sinenpeerde, ende hi wordt seere gequetst, so dat hy cortelinge daer naer starf. En hi was gheuoert in tcloostre van.s.vedast te Atrecht, ende daer begrauen int iaer.xi^c.ende.xi. Nota, als hi voer in Suryen, hi ordonneerde dat den proost van sinte Donaes te Brugghe soude sijn Cancellier van Vlaendren ende draghen den Seghele vanden Graue van Vlaendren. [fol. xvi.v]

[ Van de jonge Robrecht de Fries, 12de graaf van Vlaanderen]

Van de jonge Robrecht de Fries, de 12^de graaf van Vlaanderen die hielp Jeruzalem winnen, en kreeg het lichaam van Sint-Joris en schonk het de kerk van Aquitanië en maakte den proost van Sint Donaas te Brugge kanselier van Vlaanderen.

Dat 17^de kapittel.

De jonge Robrecht de Fries, de zoon van Robrecht, was de 12^de graaf van Vlaanderen en hij had tot wijf Clementia, dochter van de edele prins en graaf van Bourgondië die men de Testabaerdich (potbaard?) noemde. En bij haar had hij 2 zonen als de edele Boudin, bijgenaamd Aptkin, en Willem die wel jong stierf en was begraven te Sint Marten te Ieper. Deze Robrecht was met Godfried van Bouillon te Saidnaya in Antiochie waar vele admiralen waren verslagen. En hij hielp beklimmen de heilige stad van Jeruzalem met Godfried van Bouillon en hielp Jeruzalem winnen en toen hij terugkwam uit Syrie te Vlaanderen waart kreeg hij het lichaam van Sint Joris, die hij gaf de kerkelijke gemeente van Aquitaine. En eens te ene tijd zo meende hij naar Parijs te rijden en kwam bij Dampierre Martin en viel van zijn paard en werd zeer gekwetst zodat hij gauw daarna stierf. En hij werd gevoerd in het klooster van Sint Vedast te Atrecht en daar begraven in het jaar 1111. Nota, toen hij voer in Syrie ordonneerde hij dat de proost van Sint Donaas te Brugge zijn kanselier zou zijn van Vlaanderen en de zegel dragen van de graaf van Vlaanderen. [fol. xvi.v]

Van Boudin des Ionghen Robrechts Svriesensseyde.den.xiij.Graue die ghenaemt was Graefhabkin, de welcke grote iustitie dede.

Dat.xviij.Capittel.

DIe edele rudder Boudin, des ionghen Robrechts Svriesenseydein edelhede, in fayte van wapenen, in iusticie te doene. Ende in gherechticheden en was hy niet mindre dan sijn vadere, oft Robrecht die Vryese dhoude sijne grootheere. Dese Boudin habkin hadde te wijue des Grauen Alexius van Bartaengnen dochter, maer omme dat si onderlinge maeghscip waren. Die Paeus Passcharis deidtse scheeden, want het aldus gherecisteert was vanden Paeus, dat Constancia die Coninghinne van Vranckerijcke des Conincx Robrechts wijf.Ende Ermegard die Graefnede van Auerne waren twee ghesusteren, vander Coninghinne Constantia, quam Edelia Graefnede van Vlaendrendes houden Robrechts Tsvriesen moedre, ende van Ermegaerde quam ooc een andre dochter, heetende oock Ermegaerde, Graefnede van Champaengnen van Edelia der coninginnendochter Graefnede van Vlaendren quam die ionghe Robrecht die Vryese. Ende van Ermegaerde van Champaengnen quam Berta die Graefnede van Montfoort. Ende van Robrecht dye Vriese die ionghe so quam Boudin habkin. Ende van Berte quam Abisis graefnede van Nantes in Bretaengnen. Ende van Abisis so quam die Graue van Allein, vanden welcken dat Boudin habkin hadde die dochtere Ende aldus metsgaders dat si maechscip waren, so moesten si van malcanderen scheeden. Dese Boudin was dye.xiiij.Graue in Vlaendren. Die wijle dat die ionge Robrecht die Vriese sijn vadre was te Anthiocien, ende in Suryen te Iherusalem, ende te Sardenay. Alle die in Vlaendren officien hadden, als Saliuus, Scouteetenen, ende des heeren knapen, sy waren fel ende onghenadich den ghemeenen volcke. Ende sonderlinghe den cooplieden. Die knapen ende dienlinghen vanden heeren si waren straetroouers vertasserers endemoordenaers, waer by dat in Vlaendren gheen neeringhe en was, want hier bi alle cooplieden Vlaendren schuweden. Dit vernam Boudin hapkin ende dede vele schoone boomen vellen, ende ouer al vele galghen maken. Ende dede ghebieden, so wye hem wist te beclaghene van eenighen officiers ofte dienlinghendat ment hem soude te kennen gheuen, men soude hemlieden goet recht doen. Ende wat hemlieden ghenomen ware, men soudt hemlieden doen weder gheuen, die clachten quamender so ontallicke vele dat een wonder ende iammer om hooren was. Item in eene thoroutmarct so warender te Brugghe inde steenstrate ghelogiert, ten huyse ten slotele vp ten noene cooplieden, oosterlinghen, Lapidarizen. Ende si wouden naer die noene rijden omme tsnauents te wesene te Thorout ter marct. Ende aldaer in die selue herberghe was ghelogiert mijn heere Heindric van Caloo met.ix.ander mannen van edelder gheboorten, ende met huerlieden knapen Die cooplieden sonden heurlieder knapen alle wech tote.ij.die welcke van hemliedenlast hadden om voren te rijdene, om spijse te doene bereedene yeghen snauens daer si te Thourout logieren souden. Ende den seluen riddere seyde den seluen knapen dat si [fol. xvij.r] inder ghelijcke voor hemlieden ook spijse souden doen bereeden als eenen haluen wederbuuc ende vijf kyekenen, want si daer ooc tsnauens meenden te wesene. Des achternoens ten drien heuren dye cooplieden hiesschen den weerdt huer lieder bygordel metten gelde, dwelck die weerdinne besteit hadde, ende daer toe een lederen sack met precieusen steenen Al dit merckende die selue heyndric met alle sinen gheselschepe, si daden alle huer peerden sadelen ende reden achter die cooplieden al schoonekins. Mer als si quamen byder leepe, so reden die edele sterckelic achter, so dat si die coopliedenachterhaelden ende omrijnghdense, ende vermoordense, ende worden ghesleypt in eenen busch. Mer Heindric quam te Thorout, ende men gaf die sweerden die werdinne te bewaerne, ende den sack metten ghesteenten ende dat bygordele mettenghelde dat hi den seluen cooplieden gherooft hadde. Die spijse was bereet, si wilden gaen eten, ende die knapen vandenOosterlingen vraeghden naer haer lieder meesters. Die edele seyden, si en wistender niet of. Alst doncker begonst te sine, doe quam dye mare in Thorout datter drie cooplieden vermoort waren byder leepe Ende als dat hoorden die twee knapen die dye spijse hadden ghedaen bereeden, si sijn darwaert ghegaen, ende vonden hare meesters daer liggende vermoordt. Boudin hapkin was als doe te Wijnghendale, int casteel dat sijn grootheer die houde Robrecht die Vriese dede maken, endehoorde ooc die mare datter drie cooplieden vermoordt waren by der leepe. Die graue Boudin liet sijn auent maeltijt staen endequam te Thorout ende vraeghde naer die knapen vandenvoorseyde cooplieden, waer si ghelogiert waren. Ende den prinche commende byden knapen, hy vraechde wat coopmanscap dat hare meesters hadden. Si hadden seyden si, deen een Scrijnkin met precieuse steenen, ende een bygordel met ghelde dander, ende die derde hadde een tassche vul guldens. Dye Graue vraechde voordt den knapen of si yement hadden ghehadt in huer lieder geselschap. Si seyden anders niement dan edele mannen met huerlieder ghesinde, die gelogiert waren in die selue herberghe, ende si baden dat wi spijse souden doen bereeden te haren behouf, twelcke wi deden. Ende sitten hier noch en soupperen. Doen dede die Graue commen die werdinne ende vraeghde haer wat haer die Ridders hadden ghegheuen te verwaerne, ende te bestedene. Sy seyde, het lach in hare scrijne, ende en wiste niet wattet was. Die Graue Boudin leede met hem beede die knapen vanden cooplieden, ende hi ghinc besien dye scrijne, ende men vandt die precieuse steenen ende tbygordel, ende die graue ginc achterwaert in die camere, daer mer Heindric van Caloo sadt met sinen gheselscepe, ende vraechde waer omme si te Thorout commen waren. Si seyden om sommighe dijnghen te coopene die hemlieden van noode waren. Hy deidse alle gadere vanghen, ende des anderen daechs naer dat dye Graue messe hadde ghehoort beual den cooplieden die te Thorout waren dat si commen souden te Wijnghendale int Casteel. Daer dede die Graue Boudin mer Heindric van Caloo ende sinen.x.edele medeghesellen staen vp die principaelste tafle vander sale, omme dat si edele waren, ende reepen ouer die balcke worpen, ende dat elk hem seluen binden soude dat strec aen den hals of men soudt hem doen doen, dit gedaen elc tstrec aen den hals hebbende, dye Graue stack met sinen voeten een scraghe omme, ende die tafel viel ter eerden, ende dede elck trecken die voetennederwaert omme dat si te eer verworgen souden. Dese iusticie gedaen sijnde, hy seyde den cooplieden dat si Vlaendre vysenteren wilden, ende dat elc claghede sine scade, wie hemlieden vertasseert hadde of gherooft, men soude hemliedendie schade vprechten of iusticie daer ouer doen. Item men gaf den twee knapen vanden cooplieden brieuen van des Grauenweghe dat si souden doen commen eeneghe aeldijnghers met lieden van ghelooflicheyt, men soude hemlieden restituerenhaer lieder goedt dat gherooft, ende byder doot van huer lieder maechschip hemlieden verstorven ende toecommen was. Item Boudin te Brugghe sijnde, hoorde clachte van eender weduwe, dye haren meestere schuldich was van pachte, wel.xvi.Royalen, sy hadde twee vette coeyen, dye meende sy te vercoopenne, maer een Ionckheere van Oorscamp, dye cochtse sonder gheldt te betalene, soe moeste sy al thare vercoopen dat sy hadde, nochtanne [fol. xvij.v] was si gheuanghen, ende men moestese verboorghen, ende en conste hueren credituer niet vuldoen metsgaders dat huer den voorseyde ioncheere niet betaelt en hadde van hueren coeyen. Ende als dye Prinche dit hoorde, hy stondt voor eens varwers huys ende ontboodt den ioncheere van Oorscamp, hi quamghereden totten Graue Boudin hapkin, voor des varwers huys. Dye prinche beual daer soubijt datmen den ioncheere vanOorscamp met leersen ende met spooren inden siedende varwers kethele worpen soude, hi voer van steden te steden, vanheerlicheden te heerlicheden ende hoorde selue alle clachten, hi dede tmeestedeel der Officiers hanghen aen galghen, ende dendienlijnghen vanden ioncheeren die de lieden roofden endevertasseirden

Van Boudin de jonge Robrecht de Fries zijde, de 13de graaf die genaamd was graaf Habkin die grote justitie deed.

Dat 18^de kapittel.

De edele ridder Boudin, de jongen Robrecht de Fries zijde die in edelheid in wapenfeiten van wapens en in justitie te doen. En in gerechtigheid was hij niet minder dan zijn vader of Robrecht de Fries de oude zijn grootvader. Deze Boudin Habkin had tot wijf de dochter van graaf Alexius van Bretagne, maar omdat ze onderling verwant waren liet paus Paschalis het scheiden want het aldus geregistreerd was van de paus dat Constantia de koningin van Frankrijk en wijf van koning Robrecht. En Ermegard de gravin van Auvergne waren twee zusters van koningin Constantia daarvan kwam Edelia, gravin van Vlaanderen aldus Robrechts de Fries zijn moeder van Ermegard kwam ook een andere dochter die ook Ermegard heette, gravin van Champagne, van Edelia de koningsdochter en gravin van Vlaanderen kwam de jonge Robrecht de Fries. En van Ermegard van Champagne kwam Berta de gravin van Montfoort. En van Robrecht de Fries de jonge zo kwam Boudin Habkin. En van Berta kwam Abisis, gravin van Nantes in Bretagne. En van Abisis zo kwam de graaf van Alam waarvan dat Boudin Habkin had de dochter. En aldus mitsgaders dat ze verwant waren zo moesten ze van elkaar scheiden. Deze Boudin was de 13^de graaf in Vlaanderen. De tijd dat de jonge Robrecht de Fries, zijn vader, te Antiochi was en in Syrie en te Jeruzalem en te Saidnaya waren allen die in Vlaanderen officies hadden als beheerders, schouten en de heren knapen fel en ongenadig het gewone volk. En vooral de kooplieden. De knapen en bedienaars der heren waren straatrovers, afzetters en moordenaars waarbij dat in Vlaanderen geen nering was, want hierbij schuwden alle kooplieden Vlaanderen. Dit vernam Boudin Hapkin en liet vele mooie bomen vellen en overal galgen maken. En liet gebieden zo wie zich wist te beklagen van enige officiers of dienaars dat men het hem te kennen zou geven, men zou hen goed recht doen. En wat hen genomen was, men zou het hen terug laten geven. Ie klachten kwamen er zo ontelbaar veel dat het een wonder en droevig om te horen was. Item, in een markt te Torhout zo waren er te Brugge in Steenstraat gelogeerd ten huis op de Sleutel op de noen kooplieden, oosterlingen, Lapidarizen (?). En ze wilde na de noen rijden om ‘s avonds te wezen op de markt van Torhout. En al waarin diezelfde herberg was gelogeerd mijn heer Hendrik van Kaloo met 9 andere mannen van edele geboorte en met hun knapen. De kooplieden zonden hun knapen allen weg tot 2 die van hen last hadden om voor te rijden om spijs te laten bereiden tegen de avond daar ze te Torhout logeren zouden. En die ridder zei die knapen dat ze [fol. xvij.r] dergelijk voor hen ook spijs zouden laten bereiden als een halve rammenbuik en vijf kuikens, want ze meenden daar ook ‘s avonds te wezen. De namiddag te drie uur eisten de kooplieden de waard hun bijgordel met het geld, wat de waardin opgeborgen had en daartoe een leren zak met kostbare stenen. Al dit merkte die Hendrik met al zijn gezelschap, ze lieten allen hun paarden zadelen en reden achter de kooplieden al stilletjes. Maar toen ze kwamen bij Loppem (?) zo reden de edele sterk achter zodat ze de kooplieden achterhaalden en omringden ze en vermoorden ze en in een bos gesleept. Maar Hendrik kwam te Torhout en men gaf de zwaarden de waardin te bewaren en de zak met de stenen en de gorden met geld dat hij van die kooplieden geroofd had. De spijs was bereid, ze wilden gaan eten en de knapen van de Oosterlingen vroegen naar hun meesters. De edele, zeiden, ze wisten er niets van. Toen het donker begon te worden toen kwam het bericht in Torhout dat er drie kooplieden vermoord waren bij Loppem. En toen dat hoorden die twee knapen die de spijs hadden laten bereiden zijn ze derwaarts gegaan en vonden hun meesters daar liggen vermoord. Boudin Hapkin was toen de Wijnendale, in het kasteel dat zijn grootvader de oude Robrecht de Fries liet maken en hoorde ook dat bericht dat er drie kooplieden vermoord waren bij Loppem. De graaf Boudin liet zijn avondmaaltijd staan en kwam te Torhout en vroeg naar de knapen van die kooplieden waar ze gelogeerd waren. En de prins kwam bij de knapen en vroeg wat koopmanschap dat hun meesters hadden. Ze hadden, zeiden ze, de ene een kastje vol met kostbare stenen en een bijgordel met geld de andere en de derde had een tas vol guldens. De graaf vroeg voort de knapen of ze iemand hadden gehad in hun gezelschap. Ze zeiden, niemand anders dan edele mannen met hun gezin die gelogeerd waren in diezelfde herberg en ze baden dat we spijs zouden laten bereiden tot hun behoefte, wat we deden. En zitten hier nog en souperen. Toen liet de graaf de waardin komen en vroeg haar wat haar die ridders hadden gegeven te bewaren en te besteden. Ze zei, het lag in haar schrijn en wist niet wat het was. De graaf Boudin leidde met hem beide de knapen van de kooplieden en hij ging die schrijn bezien en men vond die kostbare stenen en de bijgordel en de graaf ging terug naar de kamer waar meneer Hendrik van Kaloo zat met zijn gezelschap en vroeg waarom ze te Torhout gekomen waren. Ze zeiden om sommige dingen te kopen die hen nodig waren. Hij liet ze allemaal vangen en de volgende dan nadat de graaf mis had gehoord beval hij de kooplieden die te Torhout waren dat ze komen zouden te Wijnendale in het kasteel. Daar liet de graaf meneer Hendrik van Kaloo en zijn 10 edele medegezellen staan op de belangrijkste tafel van de zaal omdat ze edel waren en repen over de balk wierpen en dat elk zichzelf binden zou de strik aan de hals of men zou het hem doen. Toen dit gedaan was en elk de strik aan de hals had stak de graaf met zoeten de schraag om en de tafel viel ter aarde en liet elk aan de voeten naar beneden trekken zodat ze eerder gewurgd zouden zijn. Toen deze justitie gedaan was zei hij de kooplieden dat ze Vlaanderen bezoeken wilden en dat elk zijn schade zou beklagen wie hen opgelicht of beroofd had, men zou hen die schade vergoeden of justitie daarover doen. Item, men gaf de twee knapen van de kooplieden brieven vanwege de graaf dat ze zouden laten komen enige erfgenamen met geloofbare lieden, men zou hen restitueren hun goed dat geroofd en bij de dood van hun verwanten hen verstorven en toegekomen was. Item, Boudin die te Brugge was hoorde een klacht van een weduwe die haar meester schuldig was van pacht, wel. 16 royalen, ze had twee vette koeien en die meende ze te verkopen, maar de jonkheer van Oostkamp die kocht ze zonder geld te betalen, zo moest ze al het hare verkopen dat ze had, nochtans fol. xvij.v] was ze gevangen en men moest haar borgen en kon haar schuldeiser niet voldoen mitsgaders dat die jonkheer niet betaald had van haar koeien. En toen de prins dit hoorde en voor een ververs huis stond en ontbood de jonkheer van Oostkamp, hij kwam gerende tot graaf Boudin Hapkin voor het his van de verver. De prins beval daaer subiet dat men de jonkheer van Oostkamp met laarsen en met sporen in de kokende ververs ketel zou werpen. Hij voer van steden tot steden, van heerlijkheden tot heerlijkheden en hoorde zelf alle klachten, hij liet het grootste deel der officiers hangen aan galgen, en de dienaars van de jonkheren die de lieden roofden en oplichtten.

Item dese Boudin als hi bi goeder iusticien Vlaendrenghesuuert hadde, ter bede vanden coninc van Vranckerijcke sinen here ende sinen naer neue, so orlooghde hy yeghen denConinc van Inghelandt ghenaemt Heynric. Ende Boudin Apkin maecte den coninc van Ingelandt ende die sine so vele te doene, ende hi dede hem vele schimps ende moeyenesse omme datsi gheuanghen hadden den Hertoghe van Normandyen, endehadden ghecreghen de stede van Rowaen datse nauwe haddenbroodt te etene. Maer het gheuiel bi auentueren, dat Boudin Apkin van eenen Bortoen ghequetst wordt met eender schote die welcke wonde festuleirte Ende in Noumandyen.ix.maendensiec sijnde, dede hem voeren te Vlaenderwaert. Ende comende te Roeselare, so wordt hy ghesleghen van der popelsye. Endedoen dochte hem dat hi niet meer man was om wapene te draghene, ofte achterlande te rijdene, om elcken mensche recht ende vonnesse te wijsene. Ende ten seluen tijden, so quam bi auentueren tot hem sijn rechtsweere Kaerle sinte Cauwerts sone des conincx van Denemercken, die welcke Kaerle hy hadde bi Adelye de houdste dochtre vanden houden Robrecht die vryese, dese Kaerle quam metten galleyen van Alexandryen, ende hi hadde gheweest te Iherusalem. Ende quam om te vysenteirne sinen rechtsweer Boudin Apkin, die welcke hy aldoe noyt en hadde ghesien. Ende die Graue was alte blijde van sijnder comste. Item aldaer so om boodt den graue Boudin Apkin by hem den Abt van sinte Bertins. Ende gaf hem eeuwelic endeeruelic die heerscappye van Poperijnge tot sijns cloosters behouf, ende hy deidtse mortalizeren. Ende daer naer gaf hi ouer sinen neue Kaerle dat landt van Vlaendren. Als sijn gherechte ende naeste hoir, ende dede hem moninc cleeden te sinte Bertins. Ende als hy ontrent.xi.maenden moninc geweest hadde, doen sloot, sijn loopende festele, ende wordt weder ghesleghen vander popelsye vp den xv.dach van hooymaent. Ende die heleghe olye ghenomen hebbende, verschiet van deser werelt. Anno domini.xi^c.ende.xviij. Ende wiert begrauen te sinte Bertins met groter weerdicheyt by sine voorouders, ende doe nam properlic ouere Kaerle sinte Cauwerts sone, dat graefschap van Vlaendren, Als gherechtich hoir van dien.

Item, deze Boudin toen hij met goede justitie Vlaanderen gezuiverd had, ter bede van de koning van Frankrijk zijn heer en neef, zo oorloogde hij tegen de koning van Engeland genaamd Hendrik. En Boudin Hapkin maakte de koning van Engeland en de zijne zoveel te doen en deel hem veel schimpingen en vermoeienis omdat ze gevangen hadden de hertog van Normandië en hadden gekregen de stad Rouen zodat ze nauwelijks brood hadden om te eten. Maar het geviel bij avonturen dat Boudin Apkin van een Brit gekwetst werd meen schot welke wond een fistel werd. En itoen hij in Normandie 9 maanden ziek was liet hij hem voeren te Vlaanderen waart. En kwam te Roeselare zo werd hij geslagen van een beroerte. En toen dacht hij dat hij geen man meer was om wapens te dragen of in achter landen te rijden om elke mens recht en vonnis te wijzen. En terzelfde tijd zo kwam bij avontuur tot hem zijn neef Karel, de zoon van Sint Knoet, de koning van Denemarken en die Karel had hij bij Adela de oudste dochter van de oude Robrecht de Fries, deze Karel kwam met de galeien van Alexandrie en hij was geweest te Jeruzalem. En kwam om zijn neef Boudin Hapkin te bezoeken die hij als toen nooit had gezien. En de graaf was al te blijde van zijn komst. Item, aldaar zo ontbood graaf Boudin Hapkin bij hem de abt van Sint Bertinus. En gaf hem eeeeuwig en erfelijk de heerschappij van Poperinge tot behoefte van zijn klooster en hij liet het mortalizeren. En daarna gaf hij zijn neef Karel dat land van Vlaanderen over als zijn rechte en naaste erfgenaam en liet zich monnik kleden te Sint Bertinus. En toen hij omtrent 11 maanden monnik geweest was toen sloot zijn lopende fistel en werd weer geslagen van een beroerte op de 15^de dag van juli. En toen hij de heilige olie genomen had scheidde hij van deze wereld anno domini 1118. En werd begraven te Sint Bertinus met grote waardigheid bij zijn voorouders en toen nam goed over de zoon van Sint Knoet Karel dat graafschap van Vlaanderen als gerechtige erfgenaam van die.

[ Van den goeden Graue Kaerle]

Van den goeden Graue Kaerle, sint Cauwerts sone, tsconincx van Denemercke, den.xiiij.Graue, dye welcke eene halue Canesye stichte tonseyde vrauwen binnen Brugge, ende wardt vp eenen vrydach binnen sinte Donaes kercke te Brugghe vermoort.

Dat.xix.Capittel. fol. xviij.r]

DIe heleghe ende gherechteghe Kaerle sint cauwerts sone tsconincx van Denemercke was die xiiij.Graue in Vlaendren. Als hi in Vlaendren ontfanghen was, hi ghinck sint Omaers, endeontboodt sine edele ende sine leenhouders, ende hy hielt aldaer een costelic hof van groter chierlicheyt. Ende midts dat hi verhoorde dat te auennes int casteel vele roouers waren,EndeHughe de auennes dye Casteleyn was, ende hilt tcasteel van Saintpol. Men roofde alle dye lieden die daer leden, ende men vermoordese. Ende daer omme beual dye goede Graue Kaerle, dat sine Edele ende sine Leenhouders hem volghen souden te Saintpol, omme dat Casteel, ende andre Roofhuysen te destrueirne, gelijc Auennes ende meer andre. Ende hy deidtse alle breken ende destrueren, ende hi iusticierde die Roouers ende Moordenaers die seer sterck waren, ende hi suuerde Tlandt so datmer vry mochte gaen ende keeren, dyt verhorende die coninc van Vranckerijcke, dat sijn neue Boudin Apkin ghestoruen was, ende dat Kaerle sijn ander sweer weer eruelic hoir was, ende landtsheere van Vlaendren. Ende dat hi tlandt ende die weghen ghesuuert hadde vanden Roouers, so ontboodt hy Kaerle dat hy te Parijs quame, ende hem manschap dade vanden Graefschepe van vlaendren Dit ghedaen ende blijdelic vanden coninc Lodewijc ontfanghen sijnde, quam weder te Vlaenderwaert, ende daer commende vandt Clementie Boudin Apkins moedre met eenen grooten heyrcrachte van pycarden, die welcke wilde selue Vlaendren huer leuen lanc regieren, endemeende Kaerlen te veriaeghene. Ende oorloghede met vrienden ende met maghen yeghens kaerle, ende omme dat die vanOudenaerde, huer nyet en wilden ontfanghen, als Landtsvrauwe, so ghecreech si bi crachte Oudenaerde, enderoouede dye Stede ende slouch die lieden doot, ende dede die Stede verbarnen, hare hulpers waren, die Graue van mons endevan Saintpol, die Graue van Hesdijn, die Here van Couchy, vanArien, van Beunen, ende van Condeyt, ende vele andere, die Oudenaerde hielpen verbarnen ende beroouen, ende veil quaets daden in Vlaendren. Dye goede Kaerle met sijnder wijsheyt endevromicheyt, hi ginc te Hesdijn, te Beunen, te Couchy, te sint Venants hi selgierde alle die fortressen, ende brac die mueren, en dede die vesten vullen, maer hy en stichte gheenen brandt. Aldus verwan hy sine vianden, die sommege waren gheuangen, ende sommeghe doot geslegen sommege die vloden, die sommeghe begheerden pays, ende Karels vrientscepe. Ende die pays begheerden, die verghaft hi hemlieden gheerne om die minne gods. Kaerle aldus sine vyanden verwonnen hebbende, gouuerneerde hi bedt dan.vi.iaer vlaendren in groten payse, hi was seere deuoot gode, den aermen lyberael ende milde, endevan elcken bemint, den kercken begiftelic, ende den quadenstuer ende fel in sinen tijden die Nonnen die in sinte Benifacius kercke woenden te Brugghe dat nv onser vrouwen kercke heet, hi dede die Nonnen translateren ten houe in hoedeghem Endehy dede onse vrauwen kercken meersen, ende stelder inne eene halue canesye, in dat.vij.iaer sijnder heerscappie, so wasser eenen groten dieren tijt al Vranckerijck duere, ende ook in vlaendren so dat vele armer lieden van hongher storuen waer om dat die goede graue maecte eenen poorter van Brugge gheheeten Tammaert sijn aelmoesenier, beuelende hem dat hi alle dage soude gheuen elcken aermen mensche een broodt het gheuiel dat Kaerle hadde te doene Typre vp eenen vrydach endevoor de noen wasser ghedeelt in dye presencie van den graue.K.bi tammaerdt sinen aelmoesenier bet dan.viij^c.brooden. Item die graue.K.beual Tammaerde dat hy alle vrydage gheuensoude.xiij.aerme lieden elc een cleet, ende een hemde, ende een paer scoens. Item alle vrydage vastede hi te biere ende te brode, ten ware dattet eenege sonderlinghe geest gheweest hadde. Itemalle vrydage, so drouch hi eene haren scilicie naest sinen lijue, ende hi sliep al gecleedt ende hi ghinc alle vrydaghe wullen, ende baervoet ter kerckenwaert, ende hi en schiet vander kercken nyet ten was hooge noene. Ende hi ghinc alle vrydaghe lanc gecleedt, om datmen sine bloote voeten niet sien en soude Ende hi hadde dan aen eenen haesac gegort met seluerenpenningen, die hy den armen gaf, die yegen hem om aelmoesen quaemen, Het gheuiel dat om den dieren tijt vanden coorne die in Vlaendre was, ende ook al vranckerijcke duere, so dat die oosterlingen broch [fol. xviij.v] ten vele schepen met coorne, dit vernemende mer Lambrecht van straten ende Bertolf sijn broedre, die proost was van sinte Donaes. Ende Bosschaert van straten, si cochten al dat coorne om seere cleenen prijs yeghen die oosterlingen. Ende si cochtent ooc te Coukelare, ende te Lisseweghe, ende allen die thienden bye den Cloostre van sinte Pieters te Ghendt, sinte Bertins, sinte Omaers, en sinte Winnocxberghe toe behoorden. Ende si leydent al in hueren schueren, ende vp hueren graenders. Endevercochten huer cooren seer diere nae haren wille, so dat die aerme niet ghestaet en waren om cooren te coopene. Tvolck starf van benoedicheden ende van honghere, dat gheroup vanden ghemeenen ende oock vanden aermen quam in die ooren vanden goedertieren Kaerle, dat dese Bertolf van der straten, die proost van sinte Donaes, ende Lambrecht vander straten sone, dat si hadden vele schueren ende graenders vul corens, maer si wildender alte vele ghelts of hebben. Ende daer omme beual die Graue Tammaerde, dat hi ondersoucken soude, of dye proosten mer Lambrecht sijn broeder so vele corens hadden als dye mare liep, ende oft also ware, dit ondersocht sijnde, men vandt datsi vele corens hadden. Ende daer omme beual die Graue Kaerle dat die proost ende Lambrecht sijn broeder eygens hem soude commen spreken. Die proost endemer lambrecht commende, dye Graue sprac, segghende tes groot iammere dat ghi heer proost, so vele coorens hebt, ende so grooten coop. Ende ghi laet vlaendren bederuen van honghere, doe swoer dye proost, hi en hadde niet coorens ghenoech vi.weken om hem ende sijn ghesinne te voeden metsgaders sine cannonicken. Ende heer lambrecht van straten sprac ooc die graue Kaerle toe seggende van ghelijcken dat hy nauw coorens ghenouch en hadde, om een maendt bi te leuene. Die goede graue Kaerle sprac datmen soude voorsien omme den proost om die cannonicken ende huer lieder ghesinde. Ende der ghelijcke ooc omme heere lambrecht ende ooc sijn ghesinde om een half iaer lanc gheduerende, ende daer mede soude elc ghepaeyt wesen. Doe beual die graue Kaerle datmen alle die schamele lieden, dat coorne soude gheuen, ten minsten prijse. Ende die gheen ghelt en hadden, men soudt hemlieden gheuen om gods wille, want daer was corens ghenouch omme te sustineirne Brugghe twee iaer lanc gheduerende. Alle menschen quamen om coorne, om daer by te leuene, dye sommeghe omme een iaere, die sommeghe om een half iaer. Ende men onfinckere een ouerdadich ghelt van den voornoemden coorne datter vercocht was, nochtan so bleeffer corens ghenouch omme die Canesye mede te voedene, ende mer Lambrecht met sinen huysghesinne een iaer lanc gheduerende. Ende die goede Graue Kaerle, siende dat groot goedt datmen vanden coorne ontfanghen hadde, hi ontboodt den Proost Bertolf, ende sijn broedere heer Lambrecht van Straten, ende begonste hemleeden schoffierichlick toe te sprekene, ende seyde hemlieden dat sy onghenadighe wouckenaers waren, ende nyet weerdich en waren officieren te sine, ende dat si waren als onnutte vermalendijde endeverwaten lieden, ende weerdich hunt allen goeden gheselschepe versteken te sine, ende huut allen goeden steden, als valsche lueghenaers, sueraers, ende onprofijtelicke allen goeden kerstenmenschen. Niet te min, ghi seyt dat ghi nauwelijc coren hadt om hu ende huwe Cannonicken.vi.weken by te leuene, ende ghi Lambrecht om een maent. Weet dat ic u corens ghenouch ghelaten hebbe, bet dan om een iaer bi te leuene, ende daer is vele ghelts of ontfanghen.

Van de goede graaf Karel]

Van de goede graaf Karel, de zoon van Sint Knoet, koning van Denemarken, de 14^de graaf die een half kanunnikhuis stichtte te onze Vrouwe binnen Brugge en werd op een vrijdag binnen Sint Donaas kerk te Brugge vermoord.

Dat 19^de kapittel. fol. xviij.r]

De heilige en gerechtigde Karel en Sint Knoet zoon, koning van Denemarken was de 14^de graaf in Vlaanderen. Toen hij in Vlaanderen ontvangen was, ging hij naar Sint-Omaars en ontbood zijn edele en zijn leenhouders en hij hield aldaar een kostbaar hof van grote sierlijkheid. En mits dat hij hoorde dat ճ avond in het kasteel vele rovers waren en Hugo de Avennes de kastelein die het kasteel van Saint-Pol hield. Men beroofde alle lieden die daar voorbijgingen en men vermoordde ze. En daarom beval de goede graaf Karel dat zijn edele en zijn leenhouders hem volgen zouden te Saint-Pol om dat kasteel, en andere roofhuizen te vernielen, gelijk Avennes en meer andere. En hij liet ze allen breken en vernielen en berechtte de rovers en moordenaars die zeer sterk waren en zuiverde het land zodat men er vrij mocht gaan en keren. Dit hoorde de koning van Frankrijk dat zijn neef Boudin Hapkin gestorven was en dat Karel, zijn andere zwager, erfelijk erfgenaam was en landsheer van Vlaanderen. En dat hij het land en de wegen gezuiverd had van de rovers zo ontbood hij Karel dat hij te Parijs kwam en hem manschap deed van het graafschap van Vlaanderen. Toen dit gedaan en blijde van koning Lodewijk ontvangen was kwam hij weer te Vlaanderen waart en toen hij daar kwam vond Clementia, de moeder van Boudin Hapkin, met een grote legermacht uit Picardie en die wilde zelf Vlaanderen haar leven lang regeren en meende Karel te verjagen. En oorloogde met vrienden en met verwanten tegen Karel en omdat die van Oudenaarde haar niet wilden ontvangen als landsvrouw zo kreeg ze met kracht Oudenaarde en beroofde de stad en sloeg de lieden dood en liet de stad verbranden. Haar helpers waren de graaf van Mons en van Saint-Pol, de graaf van Hesdin, de heer van Coucy, van Arin, van Boulogne-sur-Mer en van Condeyt en vele anderen die Oudenaarde hielpen verbranden en beroven en veel kwaads deden in Vlaanderen. De goede Karel met zijn wijsheid en dapperheid ging naar Hesdin, te Boulogne-sur-Mer, te Coucy, te Saint Venant, hij bestormde alle forten en brak de muren en liet de vesting vellen, maar hij stichtte geen brand. Aldus overwon hij zijn vijanden, sommige waren gevangen en sommige dood geslagen, sommige vlogen en sommigen begeerden vrede en Karels vriendschap. En die vrede begeerden die vergaf hij het graag om de minne God. Karel die aldus zijn vijanden overwonnen had regeerde meer dan 6 jaar Vlaanderen in grote vrede, hij was een zeer devoot God, de armen liberaal en mild en van elk bemind, de kerken begiftigde en de kwaden stuurs en fel in zijn tijd. De nonnen die in Sint Bonifatius kerk woonden te Brugge dat nu onze Vrouwe kerk heet liet hij de nonnen verplaatsen te hof in Hoedeghem (?). En hij liet onze Vrouwe kerk vermeerderen en stelde er in een half kanunnikhuis. In het 7^de jaar van zijn heerschappij zo was er een grote dure tijd al Frankrijk door en ook in Vlaanderen zodat vele arme lieden van honger stierven waarom de goede graaf een poorter van Brugge maakte geheten Tammaert zijn aalmoezenier en beval hem dat hij alle dagen elk arm mens een brood zou geven. Het gebeurde dat Karel had te doen te Ieper op een vrijdag en voor de noen was er verdeeld in de presentie van graag Karel door Tammaert zijn aalmoezenier meer dan 800 broden. Item, graaf Karel beval Tammaert dat hij alle vrijdagen geven zou 13 arme lieden elk een kleed en een hemd en een paar schoenen. Item, alle vrijdagen vastte hij met bier en brood, tenzij dat er enige bijzondere geest geweest was. Item, alle vrijdagen zo droeg hij een haren scilicie (?) naast zijn lijf, hij sliep geheel gekleed en ging alle vrijdagen in wol en barrevoets ter kerke waart en scheidde niet van de kerk of het was hoog noen. En hij ging alle vrijdagen lang gekleed zodat men zijn blote voeten niet zou zien. En hij had dan aan een knapzak omgord met zilveren penningen die hij de armen gaf die naar hem om aalmoezen kwamen. Het gebeurde dat vanwege de dure tijd van koren die in Vlaanderen was en ook al Frankrijk door zodat de oosterlingen [fol. xviij.v] vele schepen met koren brachten. Dit vernam meneer Lambrecht van Straten en Bertolf, zijn broeder, die proost was van Sint Donaas. En Bosschaert van Straten, ze kochten al dat koren voor een zeer lage prijs van de oosterlingen. En ze kochten het ook te Koekelare, en te Lissewege en alle tienden die het klooster van Sint Petrus te Gent, Sint Bertinus, Sint Omaars en Sint-Winoksbergen toe behoorden. En ze legden alles in hun schuren en op hun graanzolders. En verkochten hun koren zeer duur naar hun wil zodat de armen niet in staat waren om koren te kopen. Het volk stierf van benodigdheden en van honger, dat geroep van de gemeente en ook van de armen kwam in de oren van de goedertieren Karel dat deze Bertolf van Straten, ie proost van Sint Donaas en Lambrecht van de Straten zijn zoon dat ze hadden vele schuren en graanzolders vol koren, maar ze wilden er al te veel geld van hebben. En daarom beval de graaf Tammaert dat hij onderzoeken zou of de proost meneer Lambrecht en zijn broeder zoveel koren hadden als het bericht liep en of het alzo was. Toen dit onderzocht was vond men dat ze veel koren hadden. En daarom beval graaf Karel dat de proost en Lambrecht zijn broeder hem ergen zouden komen spreken. De proost en meneer Lambrecht kwamen en de graaf sprak en zei; het is zeer droevig dat gij heer proost zoveel koren hebt en zo’n dure koop. En ge laat Vlaanderen bederven van honger, toen zwoer de proost, hij had niet koren genoeg om hem en zijn gezin 6 weken te voeden mitsgaders zijn kanunniken. En heer Lambrecht van Straten sprak ook graaf Karel toe en zei gelijk dat hij nauwelijks koren genoeg had om een maand van te leven. De goede graaf Karel sprak dat men zou voorzien om de proost, om de kanunniken en hun gezin. En dergelijk ook om heer Lambrecht en ook zijn gezin dat een half jaar lang duurde en daarmee zou elk tevreden wezen. Toen beval graaf Karel dat men alle schamele lieden dat koren zou geven, ten laagste prijs. En die geen geld hadden, men zou het hen geven om Gods wil, want daar was koren genoeg om te Brugge twee jaar lang te voldoen. Alle mensen kwamen om koren en daarvan te leven, sommige om een jaar, sommigen om een half jaar. En men ontving er overdadig geld van het koren dat verkocht was, nochtans zo bleef er koren genoeg om het kanunnikhuis mee te voeden en meneer Lambrecht met zijn huisgezin een jaar lange. En de goede graaf Karel, nog dat grote goed dat men van het koren ontvangen had en ontbood de proost Bertolf en zijn broeder heer Lambrecht van Straten en begon hem schofferend toe te spreken en zei hen dat ze ongenadige woekeraars waren en niet waardig en ware officieren te zijn en dat ze waren als onnuttige vermaledijde en verweten lieden en waard uit alle goede gezelschap gestoken te zijn en uit allen goede steden als valse leugenaars, bedriegers en niet profijtelijk alle goede christen mensen. Niettemin, ge zei dat ge nauwelijks koren had om u en uw kanunniken 6 weken bij te leven en gij Lambrecht om een maand. Weet dat ik uw koren genoeg gelaten heb, meer dan een jaar van te leven en daar is veel geld van ontvangen.