De Ridder met het Kruyce

Voorreden van den oversetter, waer in kortelijck verklaert zijn de principaelste stucken, begrepen in dit tegenwoordige boeck.

Aenmerckende dat Salomon seydt dattet geen nuttigheydt en is eenen schat te verbergen onder der aerden, daer niemant van verbetert en is, noch wetenschap te hebben en[de] niet te laten blijcken, maer dattet een lieffelijck dinck is oude geschiedenissen in ’t licht te brengen en[de] den onwetenden te kennen te geven, soo hebbe ick dit boeck overgeset uyt dat Francois in onse gemeene Nederduytsche spraecke, het welcke mentie maeckt ende is tracterende van de wonderlijcke daden van den edelen, wijtvermaerden, vromen ende onversaeghden Meliadus, anders genaemt den Ridder met dat Kruys, een eenigen sone van den keyser Maximilianus uyt Duytslant ende van Diogene, sijn moeder, een dochter van den coninck van Poolen. Welcken Meliadus, oudt zijnde drie jaren ofte daer omtrent, wierde gerooft van de Mooren en[de] gevoert in Barbarijen met Platine, sijn 'voedstermoeder, en[de] Caristes, haren eygen sone. Dese, aengekomen zijnde ter zyden van Barbarijen, zijn op ’t landt gegaen en[de] gekomen voor de groote poorte van de stadt Thunis, alwaer sy verkocht wierden aen een backer, gelijck daer de gewoonte is dat men de Christenen verkoopt. Van welcken voorseyden backer sy voort verkocht wierden aen eenen seer rijcken koopman van groot Caire, waer van haer groote deughde geschiede, want desen koopman verschonck Meliadus aen den grooten soudaen, die hem vry maekte van alle slavernije, hem stellende in vryheyt. Weynigh tijdts daer naer, door sijn groote vromigheden, maeckt den soudaen hem ridder en[de] noemde hem ‘den Ridder met dat Kruys’, want overmits hy lange in Barbarijen gewoont hadde, soo heeft hy een root kruys voor sijn borst gedragen tot een teecken dat hy een Christen was.

Desen Meliadus was in sijnen tijdt een van de vroomste ridders van de geheele werelt, en[de] soo heus, gracieus en[de] eerbaerlijck als oyt eenigh ridder die wapen of sweert gevoert heeft. Hy wiert om sijn goedertierentheyt van y[e]der 'bemint, gepresen en[de] ge-eert. Hy was onve[rs]aecht voor sijn vyanden, gelijck hy dat wel betoonde in een strijt die den soudaen, sijn meester, had tegen den Turck.

Ten lesten nam Meliadus ten wijve die schoone Adriana, een eenige dochter van den coninck van Vranckrijck, by dewelcke hy menigh jaer in stilte sijns keyserrijcks leefde. Ende oudt wordende, is hy gestorven, achterlatende een seer schoone ende edele generatie van kinderen.

'Voorreden van de overzetter, waarin korte verklaard worden de principieelste stukken, begrepen in dit tegenwoordige boek.

Aanmerkende dat Salomon zegt dat het geen nuttigheid is een schat te verbergen onder de aarde daar niemand van is, noch wetenschap te hebben en niet te laten blijken, maar dat het een lieflijk ding is oude geschiedenissen in ’t licht te brengen en de onwetenden te kennen te geven, zo heb ik dit boek overgezet uit dat Frans in onze gewone Nederduitse spraak wat mentie maakt en handelt van de wonderlijke daden van de edele, wijtvermaarde, dappere en onversaagde Meliadus, anders genaamd de Ridder met dat Kruis, een enige zoon van de keizer Maximilianus uit Duitsland en van Diogene, zijn moeder, een dochter van de koning van Polen. Welke Meliadus, die oud was drie jaren of daar omtrent, werd geroofd van de Moren en gevoerd in Barbarijen met Platine, zijn voedstermoeder, en Caristes, haar eigen zoon. Deze die aangekomen waren ter zijde van Barbarijen zijn op ’t land gegaan en gekomen voor de grote poort van de stad Tunis, alwaar ze verkocht werden aan een bakker, gelijk daar de gewoonte is dat men de Christenen verkoopt. Van die voorzegde bakker ze voortverkocht werden aan een zeer rijke koopman van groot Cairo waarvan ze grote deugd geschiede, want deze koopman schonk Meliadus aan de grote sultan die hem vrijmaakte van alle slavernij en hem stelde in vrijheid. Weinig tijd daarna, door zijn grote dapperheid, maakt de sultan hem ridder en noemde hem ‘de Ridder met dat Kruis’, want overmits hij lange in Barbarije gewoond had zo had hij een rood kruis voor zijn borst gedragen tot een teken dat hij een Christen was.

Deze Meliadus was in zijn tijd een van de dapperste ridders van de gehele wereld en zo hoffelijk, gracieus en eerbaar als ooit enig ridder die wapen of zwaard gevoerd heeft. Hij werd om zijn goedertierenheid van ieder bemint, geprezen en geëerd. Hij was onversaagd voor zijn vijanden, gelijk hij dat wel betoonde in een strijd die den sultan, zijn meester, had tegen de Turk.

Tenslotte nam Meliadus ten wijf die mooie Adriana, een enige dochter van den koning van Frankrijk, waarbij hij menig jaar in stilte in zijn keizerrijk leefde. Toen hij oud werd is hij gestorven en liet achter een zeer mooie en edele generatie van kinderen.

Dat eerste capittel: Hoe Diogene, een dochter van den coninck van Polen, huysvrouwe van den keyser Maximilianus uyt Duy[t]slandt, in de kraem lagh van Meliadus en[de] van de schoone Melisse, en[de] wat haer daer af gebeurde in den wegh na Romen.

Weynigh tijdts na de verrijsenisse en[de] opvaert des Soons Gods, onsen Heere ende Verlosser Jesus Christus, door Sijn dierbaer bloedt, waer mede alle menschen ghereynight zijn van sonden, daer was een keyser in Duytslant, genaemt Maximilianus, seer wijs en[de] voorsichtigh, dewelcke gehouwt was aen een edele, schoone en[de] gracieuse vrouwe, genaemt Diogene, een dochter van den coninck van Polen. Dese twee beminden malkander wonderlijck en[de] leefden t’samen in goeden vrede, maer sy en hadden niet al haer ghenoechten noch lieflickheden in dese wereldt, overmidts dat sy in hare jonghe leven t’samen gehadt hadden twee sonen ende een dochter, die niet lange en leefden, waerom dat dese 2 leefden in groote droeffenisse ende quel[l]ende sieckten. Maer den Schepper aller dingen, die welcke niet en vergeet die Hem uyt goeder herten beminnen ende haren toevlucht tot Hem, soo wel in teghenspoet als in voorspoet, alleene nemen, dese aensiet Godt met Sijne ooghen der barmherticheyt. Soo ist geschiet dat dese voorseyde keyserinne heel out sijnde, haer swangbaer heeft bevonden, ende ten eynde van negen maenden is [sy] bevallen van twee kinderen, te weeten een soon, die ghenaemt worde Meliadus, ende een dochter, die worde ghenoemt Melisse. Dese twee kinderen worden van een yeghelijck soo schoon geacht, alsmen voor die tijdt noch oyt gesien hadde. Oock soo nam de vader ende die moeder hier sulcken genoechte in dattet te langhe ende te zwaer soude zijn om in schrift te stellen. Maer dese blijtschap en duerde niet langhe, also ghy hier nae noch sult hooren.

Soo haest als dese keyserinne bevallen was, soo heeftmen ter stont gesonden om een edele ende voorsichtige vrouwe, ghenaemt Platine, omme te voeden, gouverneren ende te 'onderhouden dese voorseyde kinderen, also het den staet van sulcken edelen huys eyscht. Dese voester hadde oock een sone, van drie jaren ofte daer omtrent. Ende drie jaren nae die gheboorte van dese voorseyde kinderen so heeft die keyser een entreprin[s]e genomen omme naer Romen te trecken ende daer gecroont te worden vanden paus. Ende om een eynt te maecken van zijn voornemen so heeft hy bevolen datmen alle dinck bereyde ende toerustede, datmen op den wech van doen soude hebben. ’t Welck gedaen zijnde, is vertrocken uyt Duytslant, geselschapt zijnde met sijn getroude [vrouwe], die keyserinne, ende met haer twee kinderen ende met noch meer andere groote heeren ende jonckvrouwen, die welcke sulcke reyse hadden datse in weynich tijts te Romen quamen, daer zy met groter eeren ontfanghen worden vanden paus.

Als dese celebratie der crooninge geschiet was, niet sonder groote feeste ende triumphe, so is den keyser begeert ende gebeden van sommighe groote heeren om in een cleyn stedeken te gaen, genaemt Ostie. Ten leyt niet veer van Romen ende is omringht aen d’eene zijde, seer ghenoechlijcke, met een foreest, ende aen d’ander zijde was een waterpoort, daer altemets wel schepen met Mooren aenquamen, ende roofden al dat sy krijghen conden. Ende den keyser met noch sommighe van zijne familliere heeren ter jaght ghegaen zijnde om een wilt vercken in dat voorseyde foreest, soo is middeler tijt die voedster Platine totter keyserinne ghegaen ende heeft gheseyt: “Lieve vrouwe, ick gevoele my so qualijck, ick soude my geerne wat gaen vermaken langs die rivieren ende nemen uwen soon ende den mijnen mede, soot u gelieft, omme haer recreatie ende tijtkortinghe te geven.”

“Doet dat u goet dunckt,” seyde die keyserinne, “maer komt soo haest wederomme alst u moghelijck is.”

“Mijn vrouwe,” seyde Platine, “binnen een ure sult ghy ons weder sien, so Godt ons bewaert.”

Maer eylacy, het was een lange ure, ghelijck ghy hier na hooren sult.

Platine gaende langs den oever vande zee, heeft daer eenen playsanten ende lommerachtighen boom ghesien, waer onder da[t] zy is gaen sitten met bey de kinderen omme haer wat te rusten, ende is in slaep ghevallen, niet denckende aen dat ellendich misval dat haer was gen[ae]ckende. Godt, die welcke doet met Zijn creatueren dat Hem goet dunckt, heeft toeghelaten datter twee schepen met Moren aen quamen, die terstont te lande gegaen zijn, soeckende om haer avontuer, soo hebbense Platine ghevonden sitten slapende tusschen haer twee kinderen, ende hebbense int schip gebracht sonder datse yet wiste al eer datse veer in zee gekomen waren. Den rouwe die de voester bedreef doense ontwaeckte, dat geef ick u te bedencken. “Och,” seyde zy, “watte lamentatie en[de] beklachtenissen sullen den keyser en[de] die keyserinne maken als sy hooren sullen dat ongeluckige en[de] bedroeffelijcke verlies van haren beminden soon Meliadus. I[s]is die godinne en bedreef noyt so grooten rouwe van 'Osiris, haeren beminden ende getrouwe[n] vrient!'

Dat eerste kapittel:

Hoe Diogene, een dochter van de koning van Polen, huisvrouw van de keizer Maximilianus uit Duitsland, in de kraam lag van Meliadus en van de mooie Melisse, en wat haar daarvan gebeurde onderweg naar Rome.

Weinig tijd na de verrijzenis en opvaart van de Zoon van God, onze Heer en Verlosser Jezus Christus, door zijn dierbaar bloed, waarmee alle mensen gereinigd zijn van zonden, daar was een keizer in Duitsland, genaamd Maximilianus, zeer wijs en voorzichtig, die gehuwd was aan een edele, mooie en gracieuze vrouwe, genaamd Diogene, een dochter van de koning van Polen. Deze twee beminden elkaar wonderlijk en leefden tezamen in goede vrede, maar ze hadden niet al hun genoegens noch lieflijkheden in deze wereld overmits dat ze in hun jonge leven tezamen gehad hadden twee zonen en een dochter die niet lang leefden, waarom dat deze 2 leefden in grote droefheid en kwellende ziekten. Maar de Schepper van alle dingen die niet vergeet die Hem uit goede harten beminnen en hun toevlucht tot Hem, zo wel in tegenspoed als in voorspoed, alleen nemen. Deze aanzag God met Zijn ogen der barmhartigheid. Zo is het geschied dat deze voorzegde keizerin die al heel oud was zich zwanger heeft bevonden en ten einde van negen maanden is ze bevallen van twee kinderen, te weten een zoon, die genaamd werd Meliadus, en een dochter, die werd genoemd Melisse. Deze twee kinderen werden van iedereen zo mooi geacht als men voor die tijd noch ooit gezien had. Ook zo nam de vader en de moeder hier zo’n genoegen in dat het te lang en te zwaar zou zijn om in schrift te stellen. Maar deze blijdschap duurde niet lang, alzo gij hierna noch zal horen.

Zo gauw als deze keizerin bevallen was zo heeft men terstond gezonden om een edele en voorzichtige vrouwe, genaamd Platine, om te voeden, gouverneren en te onderhouden deze voorzegde kinderen, alzo het de staat van zulk edel huis eist. Deze voedster had ook een zon, van drie jaren of daar omtrent. Drie jaren na de geboorte van deze voorzegde kinderen zo heeft die keizer een entree prins genomen om naar Rome te trekken en daar gekroond te worden van de paus. Om en einde te maken van zijn voornemen zo heeft hij bevolen dat men alle ding bereidde en toerusten zou dat men op de weg van doen zou hebben. Wat gedaan werd en is vertrokken uit Duitsland, vergezelschapt met zijn getrouwde vrouwe, de keizerin, en met haar twee kinderen en met noch meer andere grote heren en jonkvrouwen, die zulke reis hadden dat ze in weinig tijd te Rome kwamen daar ze met grote eren ontvangen werden van de paus.

Toen deze celebratie der kroning geschied was, niet zonder grote feesten en triomf, zo is van de keizer begeerd en gebeden van sommige grote heren om in een klein stadje te gaan, genaamd Ostia. Het ligt niet ver van Rome en is omringd aan de ene zijde, zeer genoeglijk met een bos, en aan de andere zijde was een waterpoort daar altemets wel schepen met Moren aankwamen en roofden al dat ze krijgen konden. De keizer was met noch sommige van zijne familiare heren ter jacht gegaan om een wild varken in dat voorzegde bos, zo is ondertussen de voedster Platine tot de keizerin gegaan en heeft gezegd: “Lieve vrouwe, ik voel mij zo kwalijk, ik zou mij graag wat gaan vermaken langs de rivier en nemen uw zoon en de mijne mede, zo het u gelieft, om ze recreatie en tijdkorting te geven.”

“Doet dat u goed dunkt,” zei die keizerin, “maar komt zo gauw wederom als het u mogelijk is.”

“Mijn vrouwe,” zei Platine, “binnen een uur zal gij ons weer zien, zo God ons bewaart.”

Maar helaas, het was een lang uur, gelijk gij hierna horen zal.

Platine ging langs de oever van de zee en heeft daar een plezierige en lommerachtige boom gezien, waaronder dat ze is gaan zitten met beide kinderen om zich wat te rusten en is in slaap gevallen en niet dacht aan dat ellendige misval dat haar aankwam. God, die doet met Zijn creaturen dat Hem goed dunkt heeft toegelaten dat er twee schepen met Moren aankwamen die terstond te lande gegaan zijn en zochten om hun avontuur. Zo hebben ze Platine gevonden zitten slapen tussen haar twee kinderen en hebben ze die in het schip gebracht zonder dat ze iets wist al eer dat ze ver in zee gekomen waren. Den rouw die de voedster bedreef toen ze ontwaakte en de keizerin maken als ze horen zullen dat ongelukkige en bedroevende verlies van haar beminde zoon Meliadus. Isis die godin bedreef nooit zo’n grote rouw van 'Osiris, haar beminde en getrouwe vriend!'

Dat tweede capittel: Vanden grooten rouwe die den keyser ende die keyserinne bedreven om ’t verlies van Meliadus, haren soon.

Den keyser wederom vander jacht gekomen sijnde, siende dat synen sone hem niet te gemoete en quam gelijck hy gewoonlijck was te doene, seyde tot de keyserinne: “Mijn wel bemin[d]e, waer is onse soon Meliadus?”

“Mijn heer,” seyde sy, “Platine die voester is haer wat uyt gaen vermaecken ende heeft hem mede genomen met Caristes, haren eygen sone. Sy hadde my belooft binnen een ure wederom hier te zijn, ende tis meer dan ses uren geleden. Daerom, waert dat ick haer niet en kende een voorsichtige vrouwe te wesen, ick soude sorghen ofte haer eenich misval mochte over gekomen zijn. Nochtans sout goet wesen datmen om haer sonde om verseekert te wesen.”

Doen geboot den keyser zijn knechten datse souden int boscagie ende sommighe langs die riviere gaen besien oft die voester met haer 'kinderen daer niet en waren, ’t welk sy terstont deden. Als sy nu lange ghesocht hadden, soo vondt die eene van hen lieden die bonet van Meliadus, waer van hy soo seer verschrickte dat hyt zijn mede gesellen naulijcx en conde vercondigen. Dewelcke oock niet minder en verschrickten, want sy dochten dat eenich wilt dier hem verslonden hadde, ende dat die voester was gaen lopen door vreeses halven dat sy den keyser sulcken deerlijcken bootschap soude brengen.

Als sy so in twijfelinghe waren, so heeft die eene ontwaer gheworden des voester Pater Noster op de cant van de zee, waer van sy noch veel meer bedroeft worden dan te vooren, somma dat sy niet en wisten wat sy doen soude[n]. Ten lesten beslooten sy om wederom te gaen, ende dat vertooch noch so lange dat den keyser ende die keyserinne geselschapt zijnde met menige heeren ende vrouwen op den wech waren om haer lieden in de moete te gaen, want sy seer groot verlanghen hadden na haren soon. Ende sy hadden weynigh ghereyst of den keyser sach die knechten van verre aencomen, 'hebbende groote bedroeffenisse, waerom dat hy met luyder stemmen began te roepen: “Hoe vaert mijn soone? Datmen hem my niet en ontschuyle!”

“Mijn heer,” seyde hy die daer voor ginck, “wy en hebben geen tijdinge van uwen sone noch van die voester noch van haer sone dan dat wy onder eenen seer schonen boom gevonden hebben die bonet van Meliadus, ende op den oever vander zee dat Pater Noster vande voester ...”

Den keyser de reden hoorende, worde so seer vervult met rouwe dat hy heel van hem selfs quam, ende viel in onmacht neder ter aerden als doot wesende, maer zijn gheselschap deden terstont so veele dat hy wederomme by hem selfs quam. Dat niet te min, so en wasser noch niemant hem so goeden vrient, die hem eenichsins konde vertroosten. Ende ten ginck met de keyserinne oock niet beter, want sy viel neder ter aerden in sulcker manieren dat die ghene die daer by stonden, meenden datse doot was. Men bracht terstont azijn, brandewijn ende meer andere diergelijcke dingen die goet zijn 'voor beswijmenissen, maer men en konde haer niet helpen, ende haer bedroeffenisse wert grooter hoe langer hoe meerder, want sy 2 malkanderen seer beminden. Ende aensiende malkanderen in sulcke ghestaltenisse ligghen, soo over leyde den keyser by hem selfs dattet alles geschiede door die voorsienicheyt Gods, en[de] heeft verlichtenisse gekregen ende is totte[r] keyserinne gegaen, seggende: “Mijn wel beminde, ghy weet dat wy onseecker zijn vant verlies van onsen sone. Ende alwaert dattet seker waer, so moesten wy noch patientie hebben, want Godt, den Schepper aller dinghen, heeft hem ons ghegheven ende oock weder genomen, ende is in Zijnder macht ons eenen anderen te gheven ofte den selfden. Daeromme moet Godt van alles gelooft zijn!”

Van dese woorden worde die keyserinne soo vertroost datse oock vele troostelijcke woorden begon te spreken in manieren dat die ghene die daer by stonden, seer verblijdt worden. Doen geboot de keyser dat hem een yegelijck soude gereet maecken omme des anderen daechs wederomme na Romen te trecken en[de] oorlof te nemen vanden paus ende wederomme naer Duytslant te trecken, waer van de keyserinne seer verblijt worde, ende oock alle die geene die by haer waren, want haer den tij[t] seer verdroot daer so lange te zijne.

Te Romen komende met alle zijn geselschap, daer hy wel eerlijcken ontfanghen worde vanden paus, bleef daer sommiche daghen. Ende daer na oorlof genomen hebbende vanden heilighen vader, die welcke hem die benedictie gaf na die gewoonlijcke maniere, vertrock van Romen ende nam zijnen wech nae Duytslandt en[de] deden sulcken dach reyse datse in korten tijt aenquamen, ende worde[n] met groote triumphen ontfangen, so wel van groote heeren ende jonckvrouwen als van zijn ondersaten, die welcke veradverteert zijnde vant verlies van haren prince Meliadus, waren seer mistroostich ende bedroeft.

Maer den tijd sal comen datse hem weder sullen sien in groote triumphe ende heerlickheyt, ghelijck ghy hier nae sult hooren.

Dat tweede kapittel: Van de grote rouw die de keizer en die keizerin bedreven om ’t verlies van Meliadus, hun zoon.

De keizer die wederom van de jacht gekomen was zag dat zijn zoon hem niet tegemoetkwam gelijk hij gewoon was te doen en zei tot de keizerin: “Mijn wel beminde, waar is onze zoon Meliadus?”

“Mijn heer,” zei ze, “Platine de voedster is zich wat uit gaan vermaken en heeft hem meegenomen met Caristes, haar eigen zoon. Ze had mij beloofd binnen een uur wederom hier te zijn, en het is meer dan zes uren geleden. Daarom, was het dat ik haar niet kende een voorzichtige vrouwe te wezen, ik zou bezorgen of haar enig misval mocht overgekomen zijn. Nochtans zou het goed zijn dat men om haar zond om verzekerd te wesen.”

Toen gebood de keizer zijn knechten dat ze zouden in het bosschage en sommige langs die rivier gaan bezien of die voedster met haar kinderen daar niet waren, wat ze terstond deden. Toen ze nu lang gezocht hadden zo vond die ene van hen lieden de bonnet van Meliadus, waarvan hij zo zeer schrok dat hij het zijn metgezellen nauwelijks kon verkondigen. Die ook niet minder schrokken, want ze dachten dat enig wild dier hem verslonden had en dat die voedster was gaan lopen vanwege de vrees dat ze de keizer zulke deerlijke boodschap zou brengen.

Als ze zo in twijfeling waren, zo heeft die ene ontwaar geworden de voedster Pater Noster op de kant van de zee, waarvan ze noch veel meer bedroefd werden dan tevoren, somma dat ze niet wisten wat ze doen zouden. Tenslotte besloten ze om wederom te gaan en dat duurde noch zo lang dat de keizer en de keizerin die vergezelschapt waren met menige heren en vrouwen op de weg waren om ze tegemoet te gaan, want ze zeer groot verlangen hadden naar hun zoon. Ze hadden weinig gereisd of de keizer zag die knechten van verre aankomen, 'hadden grote droefheid, waarom dat hij met een luide stem begon te roepen: “Hoe gaat het met mijn zoon? Dat men hem mij niet verschuilt!”

“Mijn heer,” zei hij die daarvoor ging, “wij en hebben geen tijding van uw zoon noch van die voedster noch van haar zoon dan dat wij onder een zeer mooie boom gevonden hebben de bonnet van Meliadus en op den oever van der zee dat Pater Noster van de voedster...”

De keizer die de reden hoorde werd zo zeer vervuld met rouw dat hij geheel van zichzelf kwam en viel in onmacht neder ter aarde als dood wezende, maar zijn gezelschap deed terstond zo veel dat hij wederom tot zichzelf kwam. Dat niette in, zo was er noch niemand hem zo’n goede vriend die hem enigszins kon vertroosten. Het ging met de keizerin ook niet beter, want ze viel neer ter aarde in zulke manieren dat diegene die daarbij stonden, meenden dat ze dood was. Men bracht terstond azijn, brandewijn en meer andere diergelijke dingen die goed zijn voor bezwijmen, maar men kon haar niet helpen en haar droefheid werd groter hoe langer hoe meerder, want zij twee elkaar zeer beminden. Ze aanzagen elkaar in zulke gestalte liggen, zo overlegde de keizer bij zichzelf dat het alles geschiedde door die voorzienigheid Gods en heeft verlichting gekregen en is tot de keizerin gegaan en zei: “Mijn wel beminde, gij weet dat wij onzeker zijn van het verlies van onze zoon. Al was dat het zeker war, zo moesten wij noch geduld hebben, want God, de Schepper van alle dingen, heeft hem ons gegeven en ook weer genomen en het is in Zijn macht ons een anderen te geven of dezelfde terug. Daarom moet God van alles geloofd zijn!”

Van deze woorden werd de keizerin zo vertroost dat ze ook vele troostende woorden begon te spreken in manieren dat diegene die daarbij stonden zeer verblijd werden. Toen gebood de keizer dat hem iedereen zou gereed maken om de volgende dag wederom naar Rome te trekken en verlof te nemen van de paus en wederom naar Duitsland te trekken, waarvan de keizerin zeer verblijd werd en ook alle diegenen die bij haar waren, want haar de tijd zeer verdroot daar zo lang te zijn.

Toen ze te Rome kwamen met al hun gezelschap daar hij wel fatsoenlijk ontvangen woerd van de paus en bleef daar sommige dagen. Daarna namen ze verlof van de heilige vader die hem de zegening gaf naar die gewoonlijke manier, vertrok van Rome en nam zijn weg naar Duitsland en deden zulke dagreizen dat ze in korte tijd aankwamen en werden met grote triomfen ontvangen, zo wel van grote heren en jonkvrouwen als van zijn onderzaten die bericht waren van het verlies van hun prins Meliadus, waren zeer mistroostig en bedroefd.

Maar de tijd zal komen dat ze hem weer zullen zien in grote triomf en heerlijkheid, gelijk gij hierna zal horen.

Dat .iij. capittel: Hoe Platine, Meliadus ende Caristes verkocht werden aen een backer.

Platine wesende in’t schip der Moren, de welcke zijn doodt vyanden van de Christenen, aenmerckende dat indien sy de schippers seyde dat Meliadus ware een kint vanden keyser Maximilianus uyt Duytslant datse haer souden dooden, ende so zy geseyt hadde dattet een kindt ware van een arm man, so vreesde sy dat de kostelijcke kleederen haer souden beschaemt maken door logentale, want hy ghekleet was alst den staet van sulcken hoochgeboren kint eyscht. Terwijlen sy dus in twijfelinge was, so heeft den gouverneur vant schip haer voor hem ontboden, haer vraghende van wat gheslachte ofte natie zy ende haer kinderen waren, soo is sy in grooter vreesen geweest.

Wel aen, so en isser geen dinck ter werelt dat der loosheyt der vrouwen te boven gaet als sy useeren die reghel der valscher practijken, hoort wat zy hem antwoorde: “Mijn heer,” seyde zy, 'het is in uwer magt my te dringhen u te seggen wat ghy wilt, maer ick bidde u lieden my te willen salveren van mijn eere, ende dat ick tegen u alleene mach spreecken.”

Den patroon haer woorden geloof ghevende, meende wonder dingen te hooren en[de] brachtse in een heymelijcke plaetse ende seyde: “Ghy Christin, segt my die waerheyt wie ghy zijt, ende wie dese schoone kinderen toekomen, ick sal u t’leven salveren.”

“Mijn heer,” seyde sy, “weet sekerlijck dat ick een snyders vrouwe ben, ende dat ick om zijn quade ende boosdadighe leven, te weten om overspel, hem verlaten hebbe, ’t welck wel acht jaren geleden is, ende hebbe my begeven by eenen rijcken coninck, waer by ick dese kinderen ghehadt hebbe, die welcke jaerlijcx meer dan 300 ducaten hebben te verteeren. Daerom, soo ghy ons weder wilt brengen daer ghy ons gehaelt hebt, ick beloove u 500 ducaten tot rantsoen.”

“Al mocht ick 1000 hebben, so en soude ick u niet wederomme dorven brenghen,” seyde den patroon.

Also koutende, die wint diende haer so wel 'datse in weynigh tijts te Thunes aen quamen, ende opt lant komende so worde die voester met haer twee kinderen in een plaets alleen geset om verkocht te worden, maer zy en bleven daer niet langhe, want een backer uyter stadt quam daer terstont en[de] kochtse voor 60 dubbelde ducaten. Van dese koop worde die voester seer blijde, want haer docht dattet van aensien een gheschickt man was, ende docht haer vrou so wel te dienen datse haer niet en soude hebben te beklagen. Ende alsse aldus was peynsende, soo namse den backer by der hant ende brachtse in zijn huys ende presenteerdese zijn huysvrouwe, die welcke aensiende de twee schoone ende gratieuse kinderen en aenmerckende die ootmoedighe groetenisse vande voester in huys komende, worde seer blyde. “Mijn vrouwe,” seyde die voester, “ick ben wel blyde dat ick in u handen ghevallen ben, ende bekenne u voor mijn meestersse, ende ick, u dienstmaecht ende slave, gebiet my wat u ghelieft, ick salt doen.”

“Mijn vriendinne,” seyde die backster, “dese twee kinderen komen u die toe?”

“Ja,” seyde sy.'

'Voorts vraechde sy haer noch menighe and’ren reden, waer op dat sy so wijsselijck ende voorsichtichlijck antwoorde datse die backster al heel in haer gratie nam, in sulcker manieren datse haer terstont ’t gouvernement ende regeringhe van haer huys gaf, waer in zy haer so wel stelde datse quam inde gratie ende liefde vande ghemeene borghers, also dat de meestedeel haer broot quamen backen in den oven vanden voorseyden backer, om welcke oorsaecke die goederen vanden voorseyden backer dagelijcx vermeerderden, gelijck hy oock selfs bekende, waerom dat zy ende haer kinderen meenige danckbaerheyt ontfingen.

Ick sal hier nu van swijghen ende weder om verhalen van den keyser ende die keyserinne, noch in Duytslant zijnde, seer bedroeft wesende vant verlies van haren soon Meliadus, waer van met eenige reden ende menich reys verhaelt worde.

Dat 3 kapittel: Hoe Platine, Meliadus en Caristes verkocht werden aan een bakker.

Platine was in het schip der Moren die zijn de doodsvijanden van de Christenen, aanmerkende dat indien ze de schipper zei dat Meliadus een kind was van de keizer Maximilianus uit Duitsland dat ze haar zouden doden en zo ze gezegd had dat het een kind was van een arme man, zo vreesde ze dat de kostbare kleren haar beschaamd zou maken door leugentaal, want hij was gekleed zoals de staat van zo’n hooggeboren kind vereist. Terwijl ze dus in twijfel was zo heeft de gouverneur van het schip haar voor hem ontboden en haar vroeg van wat geslacht of natie zij en haar kinderen waren, zo was ze in groter vrees.

Wel aan, zo is er geen ding ter wereld dat der loosheid der vrouwen te boven gaat als ze gebruiken de regel der valse praktijken, hoort wat ze hem antwoorde: “Mijn heer,” zei ze, 'het is in uwer macht mij te dringen u te zeggen wat gij wilt, maar ik bid u lieden mij te willen redden van mijn eer en dat ik tegen u alleen mag spreken.”

De patroon die haar woorden geloof gaf meende wonder dingen te horen en bracht ze in een heimelijke plaats en zei: “Gij Christin, zegt mij de waarheid wie gij bent en wie deze mooie kinderen toekomen, ik zal u het leven redden.”

“Mijn heer,” zei ze, “weet zeker dat ik een snijders vrouw ben en dat ik om zijn kwade en boosaardige leven, te weten om overspel, hem verlaten heb wat wel acht jaren geleden is en heb mij begeven bij een rijke koning waarbij ik deze kinderen gehad heb die jaarlijks meer dan 300 dukaten hebben te verteren. Daarom, zo gij ons weer wit brengen daar gij ons gehaald hebt, ik beloof u 500 dukaten tot losgeld.”

“Al mocht ik 1000 hebben, zo zou ik u niet wederom durven brengen,” zei de patroon.

Alzo koutende, de wind diende haar zo goed dat ze in weinig tijd te Tunis aankwamen en toen ze op het land kwamen zo werd de voedster met haar twee kinderen in een plaats alleen gezet om verkocht te worden, maar ze bleven daar niet lang, want een bakker uit de stad kwam daar terstond en kocht ze voor 60 dubbele dukaten. Van deze koop werd de voedster zeer blijde, want ze dacht dat het van aanzien een geschikte man was en dacht zijn vrouw zo goed te dienen dat ze zich niet zou hebben te beklagen. Toen ze aldus aan het peinzen was zo nam ze de bakker bij de hand en bracht ze in zijn huis en presenteerde ze zijn huisvrouw die aanzag de twee mooie en gracieuze kinderen en bemerkte de ootmoedige begroeting van de voedster die in het huis kwam en werd zeer blijde. “Mijn vrouw,” zei die voedster, “ik ben wel blijde dat ik in uw handen gevallen ben en beken u voor mijn meesteres en ik, u dienstmaagd en slaaf gebiedt mij wat u gelieft, ik zal het doen.”

“Mijn vriendin,” zei die bakster, “deze twee kinderen komen u die toe?”

“Ja,” zei ze.'

'Voorts vroeg ze haar noch menige andere reden, waarop dat ze zo wijs en voorzichtig antwoorde dat ze die bakster al heel in haar gratie nam, in zulke manieren dat ze haar terstond ’t gouvernement en regering van haar huis gaf waarin ze zich zo goed stelde dat ze kwam in de gratie en liefde van de gewone burgers, alzo dat het meestendeels hun brood kwamen bakken in den oven van de voorzegde bakker, om welke oorzaak de goederen van de voorzegde bakker dagelijks vermeerderden, gelijk hij ook zelfs bekende, waarom dat ze en haar kinderen menige dankbaarheid ontvingen.

Ik zal hier nu van zwijgen en wederom verhalen van de keizer en die keizerin die noch in Duitsland waren en zeer bedroefd waren van het verlies van hun zoon Meliadus, waarvan met enige reden en menige keer verhaald zal worden.

Dat .iiij. capittel: Hoe den keyser voor nam om na Jerusalem te trecken en[de] te besoecken ’t Heylige Graf ons Heeren, geselschapt zijnde met zijn huysvrou, die keyserinne, ende met noch [e]nige heeren uyt Duytslant.

De keyser weynig tijts ghereyst hebbende ende droevigh wesende vant verlies van zijnen soon Meliadus, heeft een devotighe reyse aengenomen om te besoecken dat Heylige Graft ons Heeren. So weet dat, om dat hy gheen nader vriendt en hadde dan zijn broeder Lampatricx, dewelcke was een bastaert, om in zijnder absentie gouverneur van zijn keyserrijck te wesen, so riep hy hem ende seyde: “Mijn broeder, ick hebbe voorghenomen omme tot Jerusalem te trecken ende besoecken dat Heylich Graft. Ende hoewel dat ick keyser ben, wil my nochtans houden inden staet van een ridder, op dat ick niet bekent en worde. Ende om dat ick gheen naerder vrient en hebbe dan ghy, soo wil ick u gouverneur maecken, want ick bekenne u vroom te wesen. Oock soo bidde ick u toesicht te willen nemen op mijn dochter Melisse, haer dienen latende ghelijck het haeren staet is eyschende, want ick hebbe inden sin om daer een tijt lanck te blijven om dies te beter die heylige plaetsen te mogen besoecken.”

Lampatricx den keyser aldus hoorende spreecken, scheen qualick te vreden te wesen en[de] woude hem beraden dat hy zijn voornemen soude achter laten, seggende dat het notelicker ende beter soude wesen om selfs in zijn rijcke te blijven ende te gouverneeren. Maer den keyser, die hem op sijn broeder seer was betrouwende, seyde tot hem: “Mijn lieve broeder, en belet my mijn reyse niet. Aenghesien dattet Godt, mijnen Schepper, gelieft heeft my toe te laten om Sijn Heylighe Graft ende meer andere heylige plaetsen te gaen besoecken, daerom ben ick van sinne om mijn reyse te voleyndigen met die hulpe van Godt, sonder die welcke niet en gheschiet, hoe hooch gebooren hy oock sy.”

Dese reden gheeyndight zijnde, heeft hy ontboden die principaelste van sijn keyserrijck,'die welcke ghekomen zijnde, hy zijn meyninghe te kennen gaf, ghebiedende een yeghelijck desen voorseyden Lampatricx te gehoorsaemen en[de] onderdanich te wesen als sijn eyghen persoon, ende dat hy die eere aen hem bewesen, verdienstigh soude wesen so hooghlijcken oft het aen hem selfs gheschiet ware. Sy konsenteerden al te samen om ’t selve te doene, hoe wel dat zyder nochtans niet wel mede te vreden en waren, want haer lieden beeter bekent was die gelegentheyt ende konditie des voorseyts Lampatricx dan den keyser selfs. Nochtans en lieten zij ’t niet mercken, maer ghelieten haer blijde te wesen, overmits dattet zijne majesteyt also gheliefde.

Soo haest als nu alle dinck ghereet was, so vertrock den keyser uyt Duytslandt, geselschapt zijnde met zijn huysvrou ende met weynich meer ander gheselschap, rydende met soo goeder dilighentie datse in weynich tijdts te Venetijen quamen, van waer sy terstont te schepe gingen ende kregen so goeden wint datse sonder eenighe behindernis te Jaffen aen 'quamen, ’t welck leyt op die zee niet veer van Jerusalem. Daer traden sy opt lant ende ginghen totter heyliger steden.

So weet dat, om dat den keyser daer niet bekent was, soo en dedemen hem die eere niet ghelijck het wel behoorde. Nochtans vele borgers sagen wel aen zijn phisionomie dat het een persoon van hoogen staete was, ende die ’t eerst merckte, dat was die patriarck van Jerusalem, een heylig man, die welcke den keyser ende die keyserinne seer eerbaerlijcken quam groeten, also sy hem desghelijcx oock wederomme deden. Voorts t’samen koutende van menigherley heylighe materien, hy brochtse ter plaetsen daer ’t Heylig Graf ons Heeren was, ende voorts tot meer andere heylige plaetsen, daer den keyser groote schatten offerde, ’t welck den patriarck noch meer dede twijfelen dattet een groot persoon moeste wesen, ende en konde geen middel vinden om die waerheyt te weten, want die keyser seyde dat hy een slecht ridder uyt Vranckrijck was.

Eyntlijck sy hadden so grooten ghemeenschap t’samen dat den keyser zijnen staet den patriarck verklaerde, die welcke hier van soo verblijdt worde dat hyse terstont nodichde omme met hem te logeeren tot zijnen huyse, ’t welck hy inder stadt hadde, ende dat hyder veel eerbaerlijcker ontfanghen ende bedecktelijcker ghehouden soude zijn dan in een herberghe, waer van die keyserinne haer seer verblyde, want zy niet geerne in een herberghe en ginck, daer een yeghelijck ginck ende quam. Doen ginck den keyser logeeren ten huyse vanden voorseyden patriarck, alwaer zy 2 jaer lanck bleven.

Terwijlen soo was Meliadus, sijn soon, te Thuynes metten voorseyden backer, die welcke soo dickwils Platine, zijn voestermoeder, hoorde spreecken vant kruyce daer onsen Heere, onsen Salichmaker, mede ghekruyst worde, dat hy een root lapken nam ende maeckter een kruys van ende naeydet voor zijn borste, ende daeromme worde hy ghenamt ‘den slaef mettet kruys’.

Dat 4 kapittel:

Hoe de keizer voor nam om naar Jeruzalem te trekken en te bezoeken ’t Heilige Graf van onze Heer vergezelschapt met zijn huisvrouw, de keizerin, en met noch enige heren uit Duitsland.

De keizer die een weinig tijd gereisd had en droevig was van het verlies van zijn zoon Meliadus heeft een devotie reis aangenomen om te bezoeken dat Heilige Graf van onze Heer. Zo weet dat, omdat hij geen nader vriend had dan zijn broeder Lampatricx wat een bastaard was om in zijn absentie gouverneur van zijn keizerrijk te wesen, zo riep hij hem en zei: “Mijn broeder, ik heb voorgenomen om tot Jeruzalem te trekken en bezoeken dat Heilig Graf. Hoewel dat ik keizer ben, wil mij nochtans houden in de staat van een ridder opdat ik niet bekend wordt. Omdat ik geen nader vriend heb dan gij zo wil ik u gouverneur maken, want ik beken u dapper te wezen. Ook zo bid ik u toezicht te willen nemen op mijn dochter Melisse, haar dienen laten gelijk het haar staat eist want ik heb in de zin om daar een tijd lang te blijven om dus te beter die heilige plaatsen te mogen bezoeken.”

Lampatricx die de keizer aldus hoorde spreken scheen kwalijk tevreden te wezen en wilde hem beraden dat hij zijn voornemen zou nalaten en zei dat het noodzakelijker en beter zou wezen om zelf in zijn rijk te blijven en te gouverneren. Maar de keizer, die hem op zijn broeder zeer vertrouwde, zei tot hem: “Mijn lieve broeder, belet mij mijn reis niet. Aangezien dat het God, mijn Schepper, geliefd heeft mij toe te laten om zijn Heilige Graf en meer andere heilige plaatsen te gaan bezoeken, daarom ben ik van zin om mijn reis te voleindigen met die hulp van God zonder die het niet geschiedt hoe hooggeboren hij ook is.”

Toen deze reden geëindigd waren heeft hij ontboden die principieelste van zijn keizerrijk en toen die gekomen zijn hij zijn mening te kennen gaf en gebood iedereen deze voorzegde Lampatricx te gehoorzamen en onderdanig te wesen als zijn eigen persoon en dat hij de eer aan hem bewezen verdiend zou wezen zo hoog of het aan zichzelf geschied was. Ze consenteerden het alle tezamen om dat te doen, hoe wel dat zij er nochtans niet goed mee tevreden waren, want ze waren beter bekend met de gelegenheid en conditie der voorzegde Lampatricx dan den keizer zelf. Nochtans lieten zij ’t niet merken, maar gedroegen zich blijde te wesen, overmits dat het zijne majesteit alzo geliefde.

Zo gauw nu alle dingen bereidwaren zo vertrok de keizer uit Duitsland die vergezelschapt was met zijn huisvrouw en met weinig meer ander gezelschap en reedt met zo goede diligente dat ze in weinig tijd te Venetië kwamen vanwaar ze terstond te scheep gingen en kregen zo’n goede wind dat ze zonder enige hinder te Jaffa aankwamen, wat ligt op de zee niet ver van Jeruzalem. Daar traden ze op het land en gingen tot de heilige steden.

Zo weet dat, omdat den keizer daar niet bekend was, zo en deed men hem die eer niet gelijk het wel behoorde. Nochtans vele burgers zagen wel aan zijn fysionomie dat het een persoon van hoge staat was en die ’t eerst merkte dat was de patriarch van Jeruzalem, een heilig man, die de keizer en de keizerin zeer eerbaar kwam groeten, alzo ze hem desgelijks ook wederom deden. Voorts tezamen koutende van menigerlei heilige materie, hij bracht ze ter plaatse daar ’t Heilig Graf van onze Heer was en voorts tot meer andere heilige plaatsen daar de keizer grote schatten offerde wat de patriarch noch meer liet twijfelen dat het een groot persoon moest wezen en kon geen middel vinden om de waarheid te weten, want de keizer zei dat hij een eenvoudige ridder uit Frankrijk was.

Eindelijk hadden ze zo grote gemeenschap tezamen dat den keizer zijn staat de patriarch verklaarde die hiervan zo verblijd werd dat hij ze terstond nodigde om met hem te logeren tot zijn huis wat hij in de stad had en dat hij er veel eerbaarder ontvangen en beter bedekte gehouden zou zijn dan in een herberg, waarvan die keizerin zich zeer verblijde, want ze ging niet graag in een herberg daar iedereen ging en kwam. Toen ging de keizer logeren ten huize van de voorzegde patriarch, alwaar ze 2 jaar lang bleven.

Ondertussen zo was Meliadus, zijn zoon, te Tunis met de voorzegde bakker die zo dikwijls Platine, zijn voedstermoeder, hoorde spreken van het kruis van onze Heer, onze Zaligmaker mee gekruisigd werd dat hij een rood lapje nam en maakte er een kruis van en naaide het voor zijn borst en daarom werd hij genoemd ‘de slaaf met het kruis’.

Dat .v. capittel: Hoe Platine, Meliadus ende Karistes weder verkoft worden aen een seer rijcken ende machtigen koopman, ghenaemt Arfaxat, wonende inde wijt vermaerde stadt van groot Kaire.

Het kint Meliadus op wassende in voorsichticheyt, schoonheyt ende sterckte, soo ist gebeurt datter te Thunes so groot ghebreck van kooren was dattet volck opter straten doot vielen van honger, ende ’t geroep wert so groot dattet quam binnen der stadt Kaire, alwaer dat was woonende eenen rijcken ende seer machtigen koopman, genaemt Arfaxat, die terstont bevrachtede 4 schepen met kooren ende dedese brengen na byder stadt van Thunes ende lietse daer stille liggen en[de] ginck te voete over lant omme te vernemen den staet ende gelegentheyt vande voorseyde stadt. Die welcke inde herberghe ghekomen zijnde, worde Meliadus aenmerckende, die he[m] seer behaechde, waeromme dat hy zijnen waert vraechde wiens kint dat dat was, de welcke hem antwoorde dattet toebehoorde een christen slave, woonende tot een backer, zijn aldernaeste gebuerman. “Voorwaer,” seyde Arfaxat, “ick soude de moeder mettet kint geerne koopen, want mijn huysvrou heeft my gebeden, by al dien icker eene vonde, dat ickse haer soude mede brenghen, het koste dan wattet wil, ende ’t komt nu seer wel te passe aengesien datse so gratieusen kindt heeft, want de onse zijn gestorven.”

“Het soude u vele moeyten kosten,” seyde die weerdinne, “die moeder te krijgen oft dat kint, want aengesien dat terwijlen hy dese slave ghekoft heeft hem zijnen goederen in overvloedicheydt vermeerdert zijn, daeromme soude ick wel vermoeden dat hyse om vele niet en sal willen laten gaen.”

Den koopman dese woorden hoorende, sonder een woort meer te spreecken is ghegaen totten regenten vande stadt ende seyde tot haer: “Mijn heeren, verstaen hebbende dat ghy rogge ende ander greyne ghebreck hebt, so ben ick voorsien so vele als 4 duysent peerden moghen trecken, het welcke ick meene in dese stadt te brengen ende u om een redelijcke prys te verkoopen, maer op konditie, so het u ghelieft, my een dinck te konsenteeren, ’t welck ick van u begeeren sal, dat is dat ghy my sult doen hebben een christen slave met haer kint, woonende met een backer, een borgher deser stede, maer wel verstaende dat ickse niet voor niet en begeere, maer begeerder hem soo vele ofte meer voor te betalen danse hem ghekost heeft.”

Waer op die outste van hen lieden hem antwoorde: “Myn heer, naedemael dat ghy ons kooren brenght, so zijt ghy seer willekome. Aengaende vanden slave daer ghy ons af spreeckt, die selfde betalende so salt wel reden wesen dat ghyse krijght, want dit kooren doch wesen sal een welvaert voor de ghemeene borghers.”

Doen worde terstont om den backer ghesonden, die welcke voor die heeren gekomen zijnde ende behoorlijcke reverentie ghedaen hebbende, so heeft den oppersten president tot hem gheseyt: “Mijn vrient, die principale oorsake waeromme 'dat ghy hier ontboden zijt, dat is om u te kennen te gheven dat desen vromen koopman, hier teghenwoordich, ons ghevictalieert heeft met rogge ende ander greynen soo vele als vier duysent paerden mogen trecken, ende dat op konditie dat wy hem sullen leveren een christen slave met haer kint, woonende tot uwen huyse. Ende ghy weet den noodt ende benaeutheyt daer wy inne zijn, so hebben wy met een ghemeen accoort beslooten dat wyse hem sullen leveren, aenghesien dattet doch wesen sal tot profijt vande gemeene borgers.”

Doen seyde de backer: “Alst dan wesen moet, soo hebbe ick het liever te doen met wil dan door bedwanck. Nochtans en sal dit niet geschieden sonder grooten rouwe!”

Voorts seyde hy tot Arfaxat: “Mijn heer, ghy mocht u nu wel beroemen te hebben den schat aller slaven ende die bloem aller jongelinghen, want sy heeft twee zoonen, die schoonste ende die genoechlijcxste diemen by avontueren soude vinden opten gantschen aertbodem, sonderlinge den eenen den welcken ghenaemt is ‘den Slaef met dat Kruys’.

'Als hy zijn reden gheeynt hadde ende ’t samen over een ghekomen waren, so gaf den koopman den backer 200 dubbelde ducaten voor de slave met haer twee kinderen, de welcke hy terstont dede halen ende hadder een groote geneuchte in, maer den backer was wel droevich ende zijn huysvrouwe noch veel meerder.

Weynich tijts daer na die schepen met koren quamen aen, waer van den koopman wel haest ontlost was, ende schonck den backer thien last voor niet. Voorts zijn geldt van koren ontfanghen hebbende, is vertrocken van Thunus met zijn nieuwe koopmanschap en[de] hadde sulcke reyse dat hy in weynigh tijts quam voor de groote stadt van Caire, ende aenghekomen zijnde, presenteerde zijn huysvrou terstondt die slave met haer twee kinderen, de welcke blyde was, principalijcken van de twee jonghelinghen, die welcke haer soo aengenaem waren of syse selfs aen haer herte ghedragen hadde.

Die goede Platine, siende dat haer meestersse so blijde was van haer komste, dede een ootmoedige groetenisse, belovende ghetrouwelijcken te dienen, ende verootmoedichde haer alsoo datse terstondt quam in haer gratie in manieren datse terstont kreegh de regeringe vant huys, ende dede ook wel neerstelijcken ende getrouwelijcken haer beste.

Dat 5 kapittel: Hoe Platine, Meliadus en Caristes weer verkocht werden aan een zeer rijke en machtige koopman, genaamd Arfaxat, die wonde in de wijdvermaarde stad van groot Cairo.

Het kind Meliadus dat opgroeide in voorzichtigheid, schoonheid en sterkte zo is het gebeurd dat er te Tunis zo’n groot gebrek van koren was dat het volk op der straten dood vielen van honger en ’t geroep werd zo groot dat het kwam binnen de stad Cairo alwaar daar woonde een rijken en zeer machtige koopman genaamd Arfaxat die terstond bevrachtte 4 schepen met koren en liet die brengen nabij de stad Tunis en liet ze daar stil liggen en ging te voet over land om te vernemen de staat en gelegenheid van de voorzegde stad. Toen die in de herberg gekomen was merkte hij Meliadus op die hem zeer behaagde waarom hij zijn waard vroeg wiens kind dat dat was die hem antwoorde dat het toebehoorde een christen slaaf die woonde bij een bakker, zijn allernaaste buurman. “Voorwaar,” zei Arfaxat, “ik zou de moeder met het kind graag kopen, want mijn huisvrouw heeft mij gebeden bij al dien ik er een vond dat ik die haar zou medebrengen, het kost dan wat het kost en ’t komt nu zeer goed te pas aangezien dat ze zo’n gracieus kind heeft, want de onze zijn gestorven.”

“Het zou u vele moeite kosten,” zei de waardin, “die moeder te krijgen of dat kind, want aangezien dat terwijl hij deze slaven gekocht heeft hem zijn goederen in overvloed vermeerderd zijn, daarom zou ik wel vermoeden dat hij ze om veel niet zal willen laten gaan.”

De koopman die deze woorden horen en zonder een woord meer te spreken is gegaan tot de regenten van de stad en zei tot ze: “Mijn heren, ik heb verstaan dat gij rogge en ander koren gebrek hebt, zo ben ik voorzien zo veel als vierduizend paarden mogen trekken, wat ik meen in deze stad te brengen en u om een redelijke prijs te verkopen, maar op conditie, zo het u gelieft, mij een ding te consenteren wat ik van u begeren zal, dat is dat gij mij zal doen hebben een christen slaaf met haar kind die wonen bij een bakker, een burger van deze stad, maar wel verstaan dat ik ze niet voor niets begeer, maar begeer er ze zo veel of meer voor te betalen dan ze hem gekost heeft.”

Waarop de oudste van ze hem antwoorde: “Mijn heer, nadat dat gij ons koren brengt, zo bent gij zeer welkom. Aangaande van de slaven daar gij ons van spreekt als ge die betaalt zo zal het wel reden wesen dat gij ze krijgt want dit koren zal toch een welvaart wezen voor de gewone burgers.”

Toen werd terstond om de bakker gezonden en toen die voor die heren gekomen was en een behoorlijke reverentie gedaan had zo heeft de opperste president tot hem gezegd: “Mijn vriend, die principale oorzaak waarom dat gij hier ontboden bent dat is om u te kennen te geven dat deze vrome koopman, hier tegenwoordig, ons voorzien heeft met rogge en andere granen zo veel als vierduizend paarden mogen trekken en dat op conditie dat wij hem zullen leveren een christen slaaf met haar kind die wonen in uw huis. Gij weet de nood en benauwdheid waarin wij zijn, zo hebben wij met een algemeen akkoord besloten dat wij ze hem zullen leveren, aangezien dat het toch wesen zal tot profijt van de gewone burgers.”

Toen zei de bakker: “Al het dan wezen moet, zo heb ik het liever te doen met wil dan door bedwang. Nochtans zal dit niet geschieden zonder grote rouw!”

Voorts zei hij tot Arfaxat: “Mijn heer, gij mag u nu wel beroemen te hebben de schat aller slaven en de bloem aller jongelingen, want ze heeft twee zonen, de mooiste en genoeglijkste die men bij avonturen zou vinden op de ganse aardbodem en vooral een die genaamd is ‘de Slaaf met dat Kruis’.

Toen hij zijn reden geëindigd had en tezamen overeengekomen waren zo gaf de koopman de bakker 200 dubbele dukaten voor de slaaf met haar twee kinderen die hij terstond liet halen en had er een groot genoegen in, maar de bakker was wel droevig en zijn huisvrouw noch veel meerder.

Weinig tijd daarna de schepen met koren kwamen aan waarvan de koopman wel gauw los was en schonk de bakker tien last voor niet. Voorts toen hij zijn geld van het koren ontvangen had is hij vertrokken van Tunis met zijn nieuwe koopmanschap en had zulke reis dat hij in weinig tijd kwam voor de grote stad van Cairo en toen hij aangekomen was presenteerde zijn huisvrouw terstond die slaaf met haar twee kinderen die blijde was, voornamelijk van de twee jongelingen die haar zo aangenaam waren of ze die zelf aan haar hart gedragen had.

Die goede Platine zag dat haar meesteres zo blijde was van haar komst deed een ootmoedige begroeting en beloofde getrouw te dienen en verootmoedigde haar alzo dat ze terstond kwam in haar gratie in manieren dat ze terstond kreeg de regering van het huis en deed ook wel naarstig en getrouw haar best.

Dat seste capittel: Hoe Arfaxat storf ende den soudaen erfghenaem was, aen den welcken Meliadus ende Caristes gepresenteert worden om zijn pagien te wesen.

Langhe tijt na dat Platine ende haer twee kinderen Arfaxat, haren meester, getrouwichlijck gedient hadden, soo omvinck hem een sware sieckte, aen de welcke hy storf. Ende om dat hy gheen testament ghemaeckt en hadde, soo was den grooten soudaen erfgenaem van de helft van zijn goet, want het was de maniere daer te lande. Alsoo den secretaris die daer gesonden worde om die goederen te beschrijven, aensiende dese twee kinderen soo wel ghekomplexioneert, principalijck Meliadus, hadder groote begheerlyckheyt nae om die selvighe te schencken aen den soudaen, ende is op staens voet tot die weduwe ghegaen ende heeftse van haer begeert, die welcke sy hem gaf sonder groote swarigheyt te maken, want sy meende een talincxken uyt te senden om een eyntvogel te vangen.

'Den soudaen ontfinck dat present minnelick en[de] met blyschappe dat den commissarius hem dede, want die daden, woorden ende wercken van Meliadus behaechden hem seer, principalijck om dat hy so wijslijck en[de] voorsichtichlijck gheantwoort hadde op sommighe vragen die hy aen hem gedaen hadde. Voorts na sommighe reden die sy te samen hadden, soo beval den soudaen datmen Meliadus soude brengen tot zijnen zoon Alphonce. Daer ghekomen zijnde, soo ghebootmen hem dat hy de handen vanden voorseyden Alphonce soude gaen kussen, ende dat het die maniere vant lant also was, maer hy en maeckter gheen werck of. Twelck siende Karistes, zijn broeder, als ouder en[de] quansuys wyser wesende, gincker heen, waerom dat Meliadus seer began te lachen. Doen seyden die bystaenders: “Gaet en[de] kust die hand van u heere, gelijck u broeder ghedaen heeft!”

“Ick en sals niet doen,” seyde hy, “want des soudaens sone en is niet onsen vader noch oock onsen Heere, ende waert dat ick hem kussede, ten soude niet met goeden wille wesen, dat om dat ick een slaef ben. Waert dat ick hem dan kussede met eenen goeden schijn, soo soude ick my uytwendich anders betoonen dan ick my in mijnder herten ghevoele, waer uyt dat dan soude volghen dat ick ontrou, jae eenen heymelijcken verrader soude wesen. Daerom veradvertere ick u dat alsoo langhe als ick een slaef blyve, dat ick hem die handen niet en sal kussen!”

Van dese woorden worden die bystaenders seer verwondert ende gingent den soudaen terstont verkondigen, die welcke hem seer verwonderde van die voorsichticheyt van Meliadus, aenghesien dat hy noch soo jonck was. Van dier tijt aen wert hy alsoo bevanghen met zijnder liefden dat soo wanneer hy hem niet int ghesichte en hadde, dat hy niet gerust en was, ende hy en was niet alleenelijck van hem bemint, maer oock vande soudane, zijn huysvrou, van Alphonce, sijn soon, en[de] van die schoone Blanche, zijn dochter, desghelijcx oock van alle die vant hoff.

Dat zesde kapittel: Hoe Arfaxat stierf en de sultan erfgenaam was waaraan Meliadus en Caristes gepresenteerd werden om zijn pages te wezen.

Lange tijd na dat Platine en haar twee kinderen Arfaxat, haar meester, getrouw gediend had zo omving hem een zware ziekte waaraan hij stierf. Omdat hij geen testament gemaakt had, zo was den grote sultan erfgenaam van de helft van zijn goed, want het was de manier daar te lande. Alzo de secretaris die daar gezonden werd om de goederen te beschrijven aanzag deze twee kinderen zo goed gevormd en voornamelijk Meliadus had er grote begeerlijkheid naar om die te schenken aan de sultan en is op staande voet tot de weduwe gegaan en heeft ze van haar begeerd die ze hem gaf zonder grote zwarigheid te maken, want ze meende een taling uit te zenden om een eendvogel te vangen.

De sultan ontving dat present minnelijk en met blijdschap dat de commissaris hem deed want de daden, woorden en werken van Meliadus behaagde hem zeer voornamelijk omdat hij zo wijs en voorzichtig geantwoord had op sommige vragen die hij aan hem gedaan had. Voorts na sommige reden die ze tezamen hadden zo beval de sultan dat men Meliadus zou brengen tot zijn zoon Alphonse. Die daar gekomen was zo gebood men hem dat hij de handen van de voorzegde Alphonse zou gaan kussen en dat het die manier van het land alzo was, maar hij maakte er geen werk van. Wat zag Caristes, zijn broeder, als ouder en kwansuis wijzer was en ging er heen, waarom dat Meliadus zeer begon te lachen. Toen zeiden de omstanders: “Gaat en kust die hand van uw heer, gelijk uw broeder gedaan heeft!”

“Ik zal het niet doen,” zei hij, “want de sultans zoon is niet onze vader noch ook onze Heer en was het dat ik hem kuste, het zou niet met goede wil wezen dan dat om at ik een slaaf ben. Was het dat ik hem dan kuste met een goeden schijn, zo zou ik mij uitwendig anders betonen dan ik mij in mijn hart voel, waaruit dat dan zou volgen dat ik ontrouw, ja een heimelijke verrader zou wesen. Daarom bericht ik u dat alzo lang als ik een slaaf blijf dat ik hem de handen niet zal kussen!”

Van deze woorden werden de omstanders zeer verwonderd en gingen het de sultan terstond verkondigen, die hem zeer verwonderde van die voorzichtigheid van Meliadus, aangezien dat hij noch zo jong was. Van die tijd aan werd hij alzo bevangen met zijn liefde dat zo wanneer hij hem niet in het gezicht had dat hij niet gerust was en hij en was niet alleen van hem bemind, maar ook van de sultane, zijn huisvrouw, van Alphonse, zijn zoon, en van die mooie Blanche, zijn dochter, desgelijks ook van alle die van de hof.

Dat. vij. capittel: Hoe den keyser ende die keyserinne, meynende wederom te keeren nae Duytslant, opter zee ghekregen werden vanden wreeden reus Gueydon, heer vande eylanden van Stadien, en[de] hoe sy gevangen gehouden werden.

Gheduyrende den tijt van twee gehele jaren dat den keyser met sijn huysvrou ende met zijn ander geselschap den meeste tijt tot Jerusalem en[de] op meer ander plaetsen bleven om te besoecken ende te visiteren der heyliger steden, soo ontboot hy Lampatricx, zijn bastaert broeder, den welcken hy gouverneur in sijn plaetse ghelaten hadde, meenig reys dat hy hem gelt soude senden ende hem schrijven den staet ende ghesteltenisse des keyserrijcx. Maer desen onverlaet, niet meer passende op die ghene die hem sulcke eere ghedaen hadde, began te openbaren int derde jaer zijnder regieringhe ’t gene hy int hert hadde, te weten zijn schelmachtighe boosheyt, die welcke den keyser onbekent gheweest hadde ende als noch was, alsoo dat hy met menichte van gelde tot hem trock sommighe van de principaelste van ’t lant, ende ghevoelende dat hy eenen aenhanck hadde, verjoech alle die capiteynen ende bevelhebberen die den keyser te voren ghestelt hadde, ende daer beneffens gaf te kennen met valsche brieven van alle ghedeputeerden ende groote heeren des lants dat den keyser doot was, ende maeckte door zijn subtijlheyt dat hy selfs keyser ghekoren wert. Maer ghy sult weten dat overmits dat den keyser van een yeghelijck seer bemint ende Lampatricx ter contrarien van velen seer gehaet was, datter bedongen wert dat of het gebeurde dat den keyser tot eenighe tijden weder quam, dat de kiesinge te niete soude sijn, twelck hy konsenteerde, maer of het uyt goeder herten was dat gheve ick u te bedencken.

Nu terwijle dese verraderije dus broude, soo hadde den keyser na gewoonlijcke manieren sommige dienaers aen hem gesonden om gelt te hebben, die welcke Lampatricx terstont in die ghevanckenisse dede setten. Den keyser siende dat hy geen gelt en kreech noch tijdinge van sijn dienaers en hoorde, nam voor om wederom te 'keren ende sonder langer te toeven ginck totten patriarck ende seyde tot hem: “Broeder en[de] vrient, also ick meenighe boden tot mijn broeder gesonden hebbe om gelt te hebben ende niet en krijge, noch gheen tijdinghe en hoore, so hebbe ick vermoedinge van verraderije, waerom dat ick ghedronghen worde om wederom in mijn lant te keeren, twelck niet geschieden en sal sonder groote hertseer van uwer presentie te hebben ter oorsaecke der goeder vermaningen daer ghy my so dickwils mede getroost hebt. Aenghesien dan dat ick lichamelicke van u scheyden moet, soo bidde ick u dat ghy mijnder wilt ghedachtich zijn in u secrete gebeden.”

“Mijn heer,” seyde hy, schreyende groote tranen, “waer het in mijnder macht u hier te doen blijven, ick soudet doen. Maer aenghesien dat het nootsakelijck is dat ghy wederom keert, soo bidde ick den Coninck aller koningen dat hy u gheleytsman ende beschermer wil wesen. Ick bidde u hertelijcken dat ghy mijnder wilt ghedachtich wesen, ende dat ick dickwils tijdinghe van u mach hebben, jae soo haest soo het mogelick is, als ghy in u lant ghearriveert zijt.”

“Ick beloove u,” seyde den keyser, “dat ick het doen sal.”

Als sy nu een eynt van haer reden ende malkanderen te Gode waert bevolen hadden, so is die keyser en[de] die keyserinne met allen hunnen treyn te schepe gegaen, en[de] soo haest als die seylen waren opgetrocken, seylden in zee, hebbende den eersten dach tamelijcken windt, maer den tweeden soo liep hy haer kontrary en[de] met sulcken ghewelt datse al te samen meenden te vergaen. Jae waerlick, sy waren in groot perijckel, want dat onweder duerde ses geheele dagen lanck! Ende ghelijck het waer is dat een fortuyn selden alleen sal komen, princepalijcken alst quaet is, soo is het ghebeurt dat soo haest als dit onweder een weynich gecesseert was, dat hem den reus Gueydon, heer van den eylanden van Stadien, met ses galeyen ter zeewaert verscheenen is, de welcke siende dat schip daer den keyser met alle zijn volck inne waren, is derwaerts geseylt ende heeftse met gewelt in zijn eylant ghebracht, al waer dat hyse in eene zeer duystere gevanckenisse dede legghen. Die weeninghe der ooghen, die hayr treckinghe der handen, dat hertseer ende die groote lamentatie dat die voorseyde heeren en[de] vrouwen daer bedreven, dat soude al te deerlick dinck wesen om te vertellen, want beneffens dien datse haer soo qualick ghetracteert saghen soo en haddense geen hoope van verlossinghe noch om eenighe gratie vanden reus te ontfanghen, ende dat om dat hy niet alleenlijcken een wreet vyandt op de Christenen was, maer oock onmenschelick op zijn eygen volck.

Den keyser hem siende in sulcken benautheydt, en wist niet te doen dan Godt den Schepper te bidden, inden welcken hy altijdt sijn hoope ghestelt hadde, ende zijn ooghen ten hemel waert op slaende, met ghevoudender handen begon te segghen in manieren als volcht: “O Godt almachtich, ghy dien uwen eenigen soon Jesus Christus hier opter aerden ghesonden hebt om te verlossen dat menschelijcke gheslachte, den welcken ghebooren heeft willen wesen uyt die reyne 'jonckvrou Marie, ende ten laetsten onrechtelijcken gekruyst vande hertneckighe Joden, ick bidde u dat gy my niet en wilt oordelen in uwer gramschap na die meenichvuldigheyt mijnder sonden, maer wilt met my nae u ongrondelijcke bermherticheyt medelijden hebben ende lijdsaemheyt geven in alle mijnen tegenspoet ende tribulatie.”

Die keyserinne en was oock in geen minder benautheyt, hoe wel dat zij ’t niet en liet blijcken, vreesende te vermeerderen die bedroeffenisse van haren man, gelijck oock deden alle die anderen. Sy waren nacht ende dach in dit duyster gat met noch wel drie hondert andere ghevangenen, soo wel Christenen als onchristenen.

Den toekomenden dach soo beval den reus dat mense voor hem souden brengen, ende als sy ghekomen waren, soo began hy een van henlieden te ondervraghen, die welcke op alle reden antwoorde sonder sijn bonnet af te nemen. ’t Welcke Taxillo, de soon vanden reus, als eergierich ende om sijn vader te behagen, gaf 'hem een vuystslach dat hy bykans ter aerden viel ende seyde: “Koquijn, sult ghy mijn heer vader toe spreecken sonder hem reverentie te bewysen!?”

Doen seyde den reus: “Mijn soon, ghy hebt my daer sulcken vrientschap ghedaen dat ick het u in het korte vergelden sal.”

Sijn huysvrou was oock wel blyde van ’t geene dat Taxillo ghedaen hadde, want sy was alsoo onmenschelijck als haren man, nochtans so hadde sy alrede den keyser ende die keyserinne met medelijden aenghesien, gelijck oock dede haren soon, hoe wel dat zijt geensins en lieten blijcken. Die reusinne dan haren soon apart ghetrocken hebbende, sprack tot hem in deser manieren: “Mijn soon,” seyde sy, “ick bidde u dat ghy van u vader begeert dat hy desen ouden ridder met zijn huysvrou niet langer in dese duystere ghevanckenisse en laet ligghen, want my dunckt dat sy van een edele afkomste moeten wesen, ende gheloove wel, waert datmen haer eenige gratie dede, datse wel ghetrou ende geen boeven stucken souden speelen.

' “Mijn lieve moeder,” seyde [Ta]xillo, “om dat ick niet vergeten en kan die vrientschap die ghy my ghedaen hebt, soo sal ick volbrenghen die begheerte die ghy op my ghedaen hebt.”

Ende seyde: “Mijn seer lieve vader, hoe wel dat ick gheensins sulcken ghifte verdient en hebbe alst u gelieft my te presenteren, soo en wil ickse nochtans niet weygeren op dat ghy daer door gheen oorsaecke en neemt om te dencken dat ick uwen goeden wille in eenigerley manieren soude willen misprijsen. So ben ick alleenlijcken van u begeerende dat ghy dese oude ridder, die ghy lest ondervraecht hebt, ende met sijn huysvrou niet langher by de anderen in dese duystere ghevanckenisse en laet ligghen.”

“Mijn soon,” seyde den reus, “doet met hem ende met alle die anderen wat u goet dunckt, want ick betrouwe my op u dat gyder geene en sult laten gaen.”

Die reusinne, seer blijt zijnde van dese reden, quam also haest tot haren sone ende seyde tot hem dat hyse in eene seer fraeye kamer soude brenghen die welcke stondt op dat casteel, gelijck hy dede, inde welcke sy altijt wel eerbaerlijcken gedient worden, nochtans sonder wetenschap vanden reus.

Soo is het gebeurt dat terwylen haerder gevanckenisse in dat eylant veele te doene viel. Soo sult ghy eerstelijcke weten dat den reus was een soldenier ende tributarier vanden grooten soudaen, die welcke door zijn groote hooveerdicheyt ses jaer lanck gheweest hadde sonder zijn tribuyt te betalen, hoe wel dat hem nochtans wel menighe kommissarissen ghesonden gheweest hadden. Den soudaen siende dat hy so obstinaet in zijn boosheyt was, sont hem eenighe menichte van volcke wel toegerust, meenende hem te verdistrueren, maer sy en waren die sterckste niet, ghelijck dat God wilde om den keyser ende die keyserinne te bethoonen dat Hyse niet al gheheelijcken berooft en hadde van die hope die sy hadden om haren soon noch eens weder te sien. Den reus dan aengeseyt wesende om te betalen dat tribuyt dat hy den soudaen, zijn heer, schuldich was, heeft door groote hoveerdighe vermetenheyt een menichte van volcke vergadert en[de] trock des soudaens volck inde ghemoete ende bevocht haer schepen so vreeslijck datse gedrongen werden die vlucht te nemen ende met groot verlies van volcke.

Die welcke ick nu met haer galeyen sal laten varen en[de] spreecken wederom van Meliadus, ghenaemt ‘den Ridder met dat Kruys’, die welcke int hoff wesende, wert vanden grooten soudaen, vande soudaninne, van Alphonce zijn soon, ende van Blanche zijn dochter seer bemint, jae meerder dan yemant die daer was.

Dat 7 kapittel: Hoe de keizer en die keizerin, meenden wederom te keren naar Duitsland op de zee gekregen werden van de wrede reus Gueydon, heer van de eilanden van Stadie en hoe ze gevangen gehouden werden.

Gedurende de tijd van twee gehele jaren dat de keizer met zijn huisvrouw en met zijn ander gezelschap den meeste tijd tot Jeruzalem en op meer ander plaatsen bleven om te bezoeken en te visiteren de heilige steden zo ontbood hij Lampatricx, zijn bastaardbroeder die hij gouverneur in zijn plaats gelaten had menige keer dat hij hem geld zou zenden en hem schrijven de staat en gestalte van het keizerrijk, maar deze onverlaat, die niet meer paste op diegene die hem zulke eer gedaan had begon te openbaren int derde jaar van zijn regering hetgeen hij in het hart had, te weten zijn schelmachtige boosheid die de keizer onbekend geweest was en als noch was, alzo dat hij met menigte van geld tot hem trok sommige van de principieelste van ’t land en voelde dat hij aanhang had verjoeg alle kapiteins en bevelhebbers die de keizer te voren gesteld had en daarnaast gaf te kennen met valse brieven van alle gedeputeerden en grote heren van het land dat de keizer dood was en maakte door zijn subtiele dat hij zelf keizer gekozen werd. Maar gij zal weten dat overmits dat de keizer van iedereen zeer bemind en Lampatricx ter contrarie van velen zeer gehaat was dat ter bedongen werd dat of het gebeurde dat de keizer tot enige tijden terugkwam dat het kiezen te niet zou zijn, wat hij consenteerde, maar of het uit een goed hart was dat geef ik u te bedenken.

Nu terwijl hij dit verraad aldus brouwde zo had de keizer naar gewoonlijke manieren sommige dienaars aan hem gezonden om geld te hebben die Lampatricx terstond in die gevangenis liet zetten. De keizer zag dat hij geen geld kreeg noch tijding van zijn dienaars hoorde nam voor om wederom te keren en sondeer langer te vertoeven ging hij tot de patriarch en zei tot hem: “Broeder en vriend, alzo ik menige boden tot mijn broeder gezonden heb om geld te hebben en niets krijg, noch geen tijding hoor zo heb ik vermoeden van verraad waarom dat ik gedrongen wordt om wederom in mijn land te keren, wat niet geschieden zal zonder grote hartzeer van uw presentie te hebben ter oorzaak van de goeder vermaningen waarmee gij mij zo dikwijls getroost hebt. Aangezien dan dat ik lichamelijke van u scheiden moet zo bid ik u dat gij mijn wil gedachtig zijn in uw geheime gebeden.”

“Mijn heer,” zei hij en schreide grote tranen, “was het in mijn macht u hier te doen blijven, ik zou het doen. Maar aangezien dat het noodzakelijk is dat gij wederom keert zo bid ik de Koning aller koningen dat hij uw geleider en beschermer wil wesen. Ik bid u hartelijk dat gij mij wil gedachtig wezen en dat ik dikwijls tijding van u mag hebben, ja zo gauw zo het mogelijk is als gij in uw land gearriveerd bent.”

“Ik beloof het u,” zei de keizer, “dat ik het doen zal.”

Toen ze nu ten einde van hun reden en elkaar te God waart aanbevolen hadden zo is die keizer en de keizerin met al hun gezelschap te scheep gegaan en zo gauw als die zeilen waren opgetrokken zeilden ze in zee en hadden de eerste dag een tamelijke wind, maar de tweede dag zo liep hij ze contrarie en met zulk geweld dat ze alle tezamen meenden te vergaan. Ja werkelijk, ze waren in groot perikel, want dat onweer duurde zes gehele dagenlang! En gelijk het waar is dat een fortuin zelden alleen zal komen, voornamelijk als het kwaad is, zo is het gebeurd dat zo gauw als dit onweer een weinig verminderd was dat hem de reus Gueydon, heer van de eilanden van Stadiën, met zes galeien ter zeewaarts verschenen is die zag dat schip daar de keizer met al zijn volk in waren is derwaarts gezeild en heeft ze met geweld in zijn eiland gebracht al waar dat hij ze in een zeer duistere gevangenis liet leggen. Het wenen der ogen, het haar trekken van de handen, dat hartzeer en die grote klagen dat die voorzegde heren en vrouwen daar bedreven dat zou al te deerlijk ding wezen om te vertellen, want benevens dien dat ze kwalijk behandeld zagen zo hadden ze geen hoop van verlossing noch om enige gratie van de reus te ontvangen en dat om dat hij niet alleen een wrede vijand op de Christenen was, maar ook onmenselijk op zijn eigen volk.

De keizer die hem zag in zulke benauwdheid wist niets te doen dan God den Schepper te bidden, inden hij altijd zijn hoop gesteld had en zijn ogen ten hemel waart opsloeg begon met gevouwen handen te zeggen in manieren als volgt: “O God almachtig, gij dien uw enige zoon Jezus Christus hier op de aarde gezonden hebt om te verlossen dat menselijke geslacht die geboren heeft willen wezen uit die reine jonkvrouw Maria en tenslotte onterecht gekruisigd van de hardnekkige Joden, ik bid u dat gij mij niet wilt oordelen in uw gramschap naar de menigvuldigheid van mijn zonden, maar wil met mij naar uw ondoorgrondelijke barmhartigheid medelijden hebben en lijdzaamheid geven in alle mijnen tegenspoed en tribulatie.”

De keizerin en was ook in geen minder benauwdheid, hoe wel dat zij ’t niet en liet blijken, vreesde te vermeerderen de droefheid van haar man, gelijk ook deden alle anderen. Ze waren nacht en dag in dit duister gat met noch wel driehonderd andere gevangenen, zo wel Christenen als heidenen.

De toekomende dag zo beval de reus dat men ze voor hem zouden brengen en toen ze gekomen waren zo begon hij een van ze te ondervragen die op alle reden antwoorde zonder zijn bonnet af te nemen. Wat Taxillo, de zoon van de reus, als eergierig en om zijn vader te behagen, gaf hem een vuistslag zodat hij bijna ter aarde viel en zei: “Koquijn, zal gij mijn heer vader toe spreken zonder hem reverentie te bewijzen!?”

Toen zei de reus: “Mijn zoon, gij hebt mij daar zulke vriendschap gedaan dat ik het u in het kort vergelden zal.”

Zijn huisvrouw was ook wel blijde van hetgeen dat Taxillo gedaan had, want ze was alzo onmenselijk als haar man, nochtans zo had ze alreeds de keizer en de keizerin met medelijden aangezien, gelijk ook deed haar zoon, hoe wel dat zij het geenszins lieten blijken. Die reuzin die dan haar zoon apart getrokken had sprak tot hem in deze manieren: “Mijn zoon,” zei ze, “ik bid u dat gij van u vader begeert dat hij deze oude ridder met zijn huisvrouw niet langer in deze duistere gevangenis laat liggen, want mij dunkt dat ze van een edele afkomst moeten wezen en geloof wel was het dat men ze enige gratie deed dat ze wel getrouw en geen boeven stukken zouden spelen.

' “Mijn lieve moeder,” zei Taxillo, “omdat ik niet vergeten kan die vriendschap die gij mij gedaan hebt, zo zal ik volbrengen de begeerte die gij op mij gedaan hebt.”

En zei: “Mijn zeer lieve vader, hoe wel dat ik geenszins zulke gift verdiend heb als het u gelieft mij te presenteren zo wil ik het nochtans niet weigeren op dat gij daardoor geen oorzaak neemt om te denken dat ik uw goede wil in enigerlei manieren zou willen misprijzen. Zo wil ik alleen van u begeren dat gij deze oude ridder, die gij laatst ondervraagd hebt en met zijn huisvrouw niet langer bij de anderen in deze duistere gevangenis laat liggen.”

“Mijn zoon,” zei de reus, “doe met hem en met al die anderen wat u goed dunkt, want ik vertrouw mij op u dat gij er geen zal laten gaan.”

De reuzin die zeer blijde was van deze reden kwam alzo gauw tot haar zoon en zei tot hem dat hij ze in een zeer fraaie kamer zou brengen die stond op dat kasteel, gelijk hij deed, waarin ze wel altijd eerbaar bediend werden, nochtans zonder wetenschap van de reus.

Zo is het gebeurd dat terwijl er in hun gevangenis in dat eiland veel te doen viel. Zo zal gij eerst weten dat den reus was een soldenier en tribuut gaf aan de grote sultan, die door zijn grote hovaardigheid zes jaar lang geweest was zonder tribuut te betalen, hoe wel dat hem nochtans wel menige commissarissen geschonden geweest hadden. De sultan zag dat hij zo obstinaat in zijn boosheid was zond hem een menigte van volk goed toegerust en meende hem te vernielen, maar ze waren die sterkste niet, gelijk dat God wilde om den keizer en die keizerin te betonen dat Hij ze niet al geheel beroofd had van de hoop die ze hadden om hun zoon noch eens weer te zien. De reus die dan aangezegd was om te betalen dat tribuut dat hij de sultan, zijn heer, schuldig was, heeft door grote hovaardige vermetelheid een menigte van volk verzameld en trok de sultans volk tegemoet en bevocht hun schepen zo vreselijk dat ze gedwongen werden die vlucht te nemen en met groot verlies van volk.

Die ik nu met hun galeien zal laten varen en spreken wederom van Meliadus, genaamd ‘de Ridder met dat Kruis’, die in de hof was en werd van de grote sultan, van de sultane, van Alphonse zijn zoon, en van Blanche, zijn dochter zeer bemind, ja meerder dan iemand die daar was.

Dat achtste capittel: Hoe den Slaef met dat Cruys vocht tegen meenighe pagies vant hof, en[de] vanden prys die hy wan ten steeckspeele lijf om lijf.

Terwijlen dat den keyser vanden reus Gueidon gevanckelijck ghehouden wert in ’t eylant van Stadie, soo wies Meliadus op in grootheyt, sterckte ende schoonheyt int hof van den soudaen, alwaer dat hy soo deuchdelijck wert dat hy verkreegh die gratie van zijn heer ende vrou ende oock desghelijcx van Alphonce, die welcke niet een voet weechs uyt zijns vaders palleys en konde gaen sonder verselschapt te zijne van Meliadus. So is het op een tijt ghebeurt dat die pagies van de edelluyden vant hof vanden soudaen haer vermaeckten, spelende met raboorden oft jonge rieden, den eenen tegen den anderen, soo is Alphonce gheselschapt zijnde met Meliadus daer mede gekomen om dit te aenschouwen. Daer ghekomen zijnde, soo wasser een pagie al speelende, de welcke worp een raboort teghen den voorseyden Alphonce, waer van Meliadus seer gram wesende, nam dat riet en[de] gaffer die pagie sulcken slach mede op zijn hooft dat hy hem seer quetsede. ’t Welck die ander pagies siende, quamen aenlopen met groote furie om haer medegesel te helpen wreecken, maer Meliadus verweerde hem soo wel dat hyse alle dede vluchten.

Den soudaen en[de] zijn huysvrou int veynster vant palleys liggende ende aensiende dit spel, sont aen Meliadus, hem ghebiedende dat hy soude aflaten ende hem komen spreecken, totten welcken hy gekomen zijnde, seyde, hem ghelatende gram te wesen: “Ghy quant, ick doe u alle die deucht die ick kan, en[de] ghy doet, dunckt my, u best om twist en[de] tweedracht te maken onder die pagies van mijn hoff. By mijnen god Mahon, so icket weder sie, ick sal u doorstrijcken datter een ander exempel sal aennemen!”

“Mijn heer,” antwoorde hy, “soot u gelieft my audientie te geven, ick sal u die saecke vertellen also sy ervaren is, en[de] soo ick onghelijck hebbe, ick ben te vreden om gestraft te worden.”

“Wel, hoe is het gheschiet?,” seyde den soudaen.

“Mijn heer,” seyde Meliadus, “also als mijn heer, u soon, hem ginck vermaecken ende te sien het tijt verdrijf van dese pagies, soo isser een ghekomen, werpende een riet teghen hem, gheen onderscheyt maeckende tusschen hem, die welcke haer prince is, als of het zijn ghelijck hadde gheweest, die welcke doch niet meer dan een dienaer en is. Ende ick siende dat hy onghelijck dede aenden persoon vanden prince, u soon, soo gaf ick hem een slach op sijn hooft tot een exempel van die anderen ende op dat hy hem op een ander tijt wachten mach te speelen tegen meerder dan hy is. Ende noch niet te vreden wesende van ’t geene hy ontfanghen hadde, quam met alle die anderen op my geloopen, maer sy zijn alsoo door die vuysten ghedanst dat sy, gelijck ick wel gheloove, geen lust meer en sullen hebben om weder te komen. Hadt ick een rappier gehadt ghelijck als sy, ick soude haer hebben doen voelen of ick bloedt onder mijn nagelen hebbe! Waeromme, mijn eerweerdige heer, ick u bidde dat ghyder my een doet gheven of het ghebeurde dat men aen u oft aen mijn heer, u soon, ongelijck dede, dat ick met mijnder macht mach komen ontsetten.”

Hoe wel dat den soudaen wel blijde was om sulcke reden te hooren, soo seyde hy nochtans tot hem: “Gaet, gaet! Ick sie wel dat ghy een quaet boefken zijt.”

Voorts tot zijn huysvrou en[de] die daer by waren, spreeckende in zijnder absentie, seyde: “Desen Slaef met dat Kruys sal noch schier of morgen een vroom ende stout ridder worden, want niet teghenstaende dat hy noch jonck is, soo heeft hy alleen, ghelijck ghy ghesien hebt, wel twaelf of derthien pagies voor gejaegt. Daer om begeer ick nu dat hem den gouverneur van mijnen stal leere ryden ende metter lancie te steecken, ende dat hy gheinstrueert wordt om met alle punckten van wapenen te konnen omgaen.”

’t Welck ghedaen wert, want van dien selfden dach gafmen hem noch een rappier. Voorts soo leerdemen hem met den peerde wel te konnen lopen ende die lancie te steecken, te veghten lijf om lijf met zydt gheweer kort ende lanck, jae met alle instrumenten dienende ten oorloghe, waer toe dat hy hem soo wel begaf dat hy binnen ses maenden een volmaeckter werckman was dan die gheene die hem gheleert hadde. Waer van dat den soudaen seer blyde was ende, eens willende beproeven die sterckte ende die stoutheydt van Meliadus, dede een tornoyspel uytroepen, lijf om lijf, ordonnerende een somme gouts ofte silver voor die gene die hem daer vroomst soude dragen. Meliadus dese reden wel verstaen hebbende, badt den soudaen, zijn heer, dat hy hem beschermer vanden prijs soude maken, ’t welck hy hem accordeerde, maer wel met groote swaricheyt, dat overmidts dat hy noch gheen achtien jaren en hadde. Dat niet teghenstaende so droech hy hem soo vroom dat hy ten lesten overwinner bleef ende droech den prijs wech, waer van dat hy groote eere hadde, want van die tijt af wert hy gehouden voor den vroomsten slaef diemen int gheheele landt soude hebben konnen vinden.

Onder dese handelinge so quam daer een bode met grooten haeste, den welcken na dat hy den soudaen ghegroet hadde, presenteerde hem een brief, komende van een reus, sittende onder zijn tribuyt, door den welcken hy hem ontboot dat den grooten Turck afghekomen was, ende hadde alrede veel stercke plaetsen van zijn lant inghenomen, de welcken den soudaen willende wederstaen en[de] hem verweeren, dede met groote neerstigheyt vergaderen soo veel volcx als hem moghelijck was om hem inde ghemoedt te trecken. Van dese tijdinge wert de feeste heel verstoort ende den soudaen also ontsteken met gramschap, hoe wel dat hijt soo luttel liet mercken als hy konde, dat hy ghedronghen werdt om wech te gaen na zijn paleys, alwaer dat hy de princepaelste van zijn lant ontboot ende verklaerde haer die saecke, haer biddende ende ghebiedende dat sy haer soo haestelicken alst haer moghelijck was souden bereyden, ende dat een yeghelijck soo veel volcx soude vergaderen alst haer moghelijck was.

Dit ghebodt wert soo wel te werck gheleyt datter [in] weynich tijdts binnen Caire soo veel krijchsvolck vergadert was datter gheen logijs te krijghen en was. Daer na gheboot den soudaen aen alle capiteynen datse souden monsteren om haer volck te betalen, ’t welck sy deden.

Meliadus siende dat hem den soudaen niet mede en sonde met die anderen, ginck hem seggen in tegenwoordicheyt vanden soudane en[de] Alphonce: “Mijn heer, wel weynich komt my te pas die konst van wapenen die ghy my hebt doen leeren, aengesien dat het u wil niet en is dat icker u mede mach dienen in uwen noot ... So het u geliefde my een peert met een harnasch te doen geven ende ridder te maken, ick soude mijn beste doen om u getrouwelijcken in desen oorloghe te dienen!”

“Kint,” seyde den soudaen, “du bist noch al te jonck om een harnas te dragen.”

“Mijn heer,” seyde hy, “ick bidde u dat ghy my die oneere niet en wilt aendoen om te voet inden krijch te senden, want al waert dat ghy my gheen peert en gaeft, soo heb ick nochtans voorgenomen om daer mede te gaen. Ick hebbe lange genoech die assche geblasen. Ick hebbe liever geeert te worden inden krijgh dan oneere te hebben by den steert der vrouwen!”

Als den soudaen ende die soudane dese reden hoorden, warender seer blijt om, also dat den soudaen gheboot dat hy toegerust worde als zijn eygen persoon, soo wel van wapens als van peerde. Alsoo toegherust zijnde met seer kostelijcke wapens, den soudaen maeckte hem vry van alle slavernije ende sloegh hem ridder in teghenwoordicheyt van Alphonce, zijn soon, die welcke droevich was om dat hy van hem soude scheyden, maer seer blijt ter oorsaecken dat hy vry ghemaeckt was van slavernije. Doen wert daer af gheroepen op die verbeurte vanden hals dat hem niemant meer en soude heeten Meliadus, Slaef met dat Kruys, maer Ridder met dat Kruys, ende dat het den soudaen alsoo gheliefde.

Platiene, die welcke altijt was inde gratie van haer meestersse, wasser soo blyde om dattet wonder was, ghelijck Caristes oock dede, want sy dochten wel dat het niet en soude wesen tot haer schade.

Dat achtste kapittel: Hoe de slaaf met dat Kruis vocht tegen menige pages van het hof en van de prijs die hij won ten steekspel lijf om lijf.

Terwijl dat den keizer van de reus Gueidon gevangen gehouden werd in het eiland van Stadie zo groeide Meliadus op in grootte, sterkte en schoonheid in de hof van de sultan, alwaar dat hij zo deugdelijk werd dat hij verkreeg die gratie van zijn heer en vrouw en ook desgelijks van Alphonse die niet een voet weegs uit zijn vaders paleis kon gaan zonder vergezelschapt te zijn van Meliadus. Zo is het op een tijd gebeurd dat de pages van de edellieden van de hof van de sultan zich vermaakten en speelden met lisdodden of jonge rieten, den een tegen de andere, zo is Alphonse vergezelschapt met Meliadus daar mede gekomen om dit te aanschouwen. Toen ze daar aan gekomen waren zo was er een page al spelend die wierp in lisdodde tegen den voorzegde Alphonse waarvan Meliadus die eer gram was nam dat riet en gaf er die page zulke slag mede op zijn hoofd dat hij hem zeer kwetste. Wat de andere pages zagen en kwamen aanlopen met grote furie om hun medegesel te helpen wreken, maar Meliadus verweerde hem zo goed dat hij ze alle liet vluchten.

De sultan en zijn huisvrouw die in het venster van het paleis lagen en aanzagen dit zond aan Meliadus en hem geboden dat hij zou aflaten en hem komen spreken waartoe hij kwam en zei en gedroeg zich gram te wezen: “Gij kwant, ik doe u alle deugd die ik kan en gij doet, dunkt mij, uw best om twist en tweedracht te maken onder die pages van mijn hof. Bij mijn god Mohammed, zo ik het weer zie zal ik u dorstrijken zodat er een ander voorbeeld aan zal nemen!”

“Mijn heer,” antwoorde hij, “zo het u gelieft mij audiëntie te geven, ik zal u die zaak vertellen alzo ze ervaren is en zo ik ongelijk heb, ik ben tevreden om gestraft te worden.”

“Wel, hoe is het geschied?” zei den sultan.

“Mijn heer,” zei Meliadus, “alzo als mijn heer, uw zoon, hem ging vermaken en te zien het tijdverdrijf van deze pages zo is er een gekomen en wierp een riet tegen hem en maakte geen onderscheid tussen hem, die hun prins is, als of het zijn gelijk had geweest, die toch niet meer dan een dienaar is. Ik zag dat hij ongelijk deed aan de persoon van de prins, uw zoon, zo gaf ik hem een slag op zijn hoofd tot een voorbeeld van de anderen en op dat hij hem op een andere tijd wachten mag te spelen tegen een die meer dan hij is. Noch was hij niet tevreden van hetgeen hij ontvangen had en kwam met alle die anderen op mij gelopen, maar ze zijn alzo door de vuisten gedanst dat ze, gelijk ik wel geloof, geen lust meer zullen hebben om weer te komen. Had ik een rapier gehad gelijk als zij, ik zou ze hebben doen voelen of ik bloed onder mijn nagels heb! Waarom mijn eerwaardige heer, ik u bid dat gij er mij een doet geven of het gebeurde dat men aan u of aan mijn heer, uw zoon, ongelijk deed dat ik met mijn macht mag komen ontzetten.”

Hoe wel dat den sultan wel blijde was om zulke reden te horen zo zei hij nochtans tot hem: “Ga, ga! Ik zie wel dat gij een kwaad boefje bent.”

Voorts tot zijn huisvrouw en die daarbij waren sprak in zijn absentie en zei: “Deze slaaf met dat Kruis zal noch schier of morgen een dappere en stout ridder worden, want niet tegenstaande dat hij noch jong is zo heeft hij alleen, gelijk gij gezien hebt, wel twaalf of dertien pages voor gejaagd. Daarom begeer ik nu dat hem den gouverneur van mijnen stal leert rijden en met de lans te steken en dat hij geïnstrueerd wordt om met alle punten van wapenen te kunnen omgaan.”

Wat gedaan werd, want van diezelfde dag gaf men hem noch een rapier. Voorts zo leerde men hem met het paard goed te kunnen lopen en de lans te steken, te vechten lijf om lijf met het geweer kort en lang, ja, met alle instrumenten dienen ten oorlog, waartoe dat hij hem zo goed begaf dat hij binnen zes maanden een volmaakte werkman was dan diegene die het hem geleerd had. Waarvan dat de sultan zeer blijde was en eens wilde beproeven die sterkte en de dapperheid van Meliadus, liet een toernooispel uitroepen, lijf om lijf, ordonneerde een om som goud of zilver voor diegene die hem daar het dapperste zou gedragen. Meliadus die deze reden wel verstaan had bad de sultan, zijn heer, dat hij hem beschermer van de prijs zou maken, wat hij hem accordeerde, maar wel met grote zwarigheid en dat overmits dat hij noch geen achttien jaren had. Dat niet tegenstaande zo gedroeg hij hem zo dapper dat hij tenslotte overwinnaar bleef en droeg den prijs weg waarvan dat hij grote eer had, want van die tijd af werd hij gehouden voor den dapperste slaaf die men in het gehele land zou hebben kunnen vinden.

Onder deze handeling zo kwam daar een bode met grote haast die na dat hij de sultan gegroet had presenteerde hem een brief die kwam van een reus, zat onder zijn tribuut, waardoor hij hem ontbood dat de grote Turk afgekomen was en had alreeds veel sterke plaatsen van zijn land ingenomen die den sultan wilde weerstaan en hem verweren. Hij liet met grote naarstigheid verzamelen zo veel volk als hem mogelijk was om hem tegemoet te trekken. Van deze tijding werd het feest geheel verstoord en den sultan alzo ontstoken met gramschap, hoe wel dat hi het zo luttel liet merken als hij kon zodat hij gedwongen werd om weg te gaan naar zijn palei, alwaar dat hij de belangrijkste van zijn land ontbood en verklaarde ze die zaak en ze bad en gebood dat ze zich zo gauw als het hun mogelijk was zouden bereiden en dat iedereen zo veel volk zou verzamelen als het ze mogelijk was.

Dit gebod werd zo goed te werk gesteld zodat er in weinig tijd binnen Cairo zo veel krijgsvolk verzameld was zodat er geen logies te krijgen was. Daarna gebood de sultan aan alle kapiteins dat ze zouden monsteren om hun volk te betalen, wat ze deden.

Meliadus zag dat hem den sultan niet meezond met de anderen ging hem zeggen in tegenwoordigheid van de sultane en Alphonse: “Mijn heer, wel weinig komt mij te pas die kunst van wapenen die gij mij hebt doen leren, aangezien dat het uw wil niet is dat ik er u mee mag dienen in uw nood... zo het u geliefde mij een paard met een harnas te doen geven en ridder te maken, ik zou mijn beste doen om u getrouw in deze oorlog te dienen!”

“Kind,” zei den sultan, “u bent noch al te jong om een harnas te dragen.”

“Mijn heer,” zei hij, “ik bid u dat gij mij die oneer niet wilt aandoen om te voet in de krijg te zenden, want al was het dat gij mij geen paard geeft zo heb ik nochtans voorgenomen om daarmee te gaan. Ik heb lang genoeg de as geblazen. Ik heb liever geëerd te worden in de krijg dan oneer te hebben bij de staart der vrouwen!”

Toen de sultan en de sultane deze reden hoorden waren ze er zeer blijde om, alzo dat den sultan gebood dat hij toegerust werd als zijn eigen persoon, zo wel van wapens als van paard. Alzo toegerust met zeer kostbare wapens, de sultan maakte hem vrij van alle slavernij en sloeg hem ridder in tegenwoordigheid van Alphonse, zijn zoon, die droevig was om dat hij van hem zou scheiden, maar zeer blijde ter oorzaak dat hij vrijgemaakt was van slavernij. Toen werd daar afgeroepen op het verbeuren van de hals dat hem niemand meer zou heten Meliadus, Slaaf met dat Kruis, maar Ridder met dat Kruis, en dat het de sultan alzo geliefde.

Platine, die altijd was in de gratie van haar meesteres was er zo blijde om dat het wonder was, gelijk Caristes ook deed, want ze dachten wel dat het niet zou wezen tot hun schade.

Dat .ix. capittel: Hoe den Ridder met den Kruys vocht tegen Arcadamet, dootvyant van den soudaen, den welcken hy ’t hooft af sloech, ende quamt den voerseiden soudaen presenteren, waerom dat hy van een yeghelick een vroom en[de] stout ridder geacht worde.

Als Meliadus ghewapent ende te peert geseten was om te vertrecken, soo keerde hy hem wederom tot den soudaen ende ginck hem seggen inde tegenwoordicheyt van zijn huysvrou, van Alphonce en[de] die schoone Blanche en[de] desgelijcx van alle die daer by waren: “Mijn heer, ick beloove u teghenwoordelijcken by die ordene van ridderschap die ick van u goede gratie ontfanghen hebbe, dat ick den Turck met mijn handen sal dooden ende hem zijn groote bende breecken ofte ick salder dood blijven!”

Van dese woorden en konde hem den soudaen niet onthouden van lachen noch oock alle die daer by waren, waerom dat haer die sommighe van zijnen goeden wille verblijden, ende die sommighe van spijt die sy hadden dat hem den soudaen sulcke gratie ghedaen hadde, warender droevigh om, die welcke uyt spijt seyden: “’t Voornemen is al te groot van soo laghen ridder. ’t Is wel, soo het tot zijnder eeren vergaet ...”

Meliadus hem ghelatende of hijt niet verstaen en hadde, nam eerbaerlijck oorlof aen den soudaen ende aen alle het gheselschap, ende als hy zijn peert met spooren stiet ende alrede een weynigh ghereden hadde, soo wert hy ontwaer een ridder al gheheelijcken ghekleet int swart, tot den welcken hy vraechde waer hy ginck. “Ick hebbe,” antwoorde hy, “een bootschap aenden soudaen van weghen den [grooten] Turck.” Ende om tijdinghe te hooren soo keerde hy wederom na ’t paleys met desen ridder ghekleet int swart, den welcken na dat hy den soudaen ghegroet hadde, vraechde oorlof om zijn bootschap te moghen vertellen, ’t welck hem vergunt wert. Doe seyde hy: “Heer, Arcadamet, capiteyn ghenerael vant leger vanden grooten Turck, ghebiet u door my dat om dat ghy Sadoch dat hooft deet afslaen, dat hy hem verklaert u doodt vyandt te wesen, ende soo ghy twee ridders hebt in u hof die verdedigen willen dat schelmachtighe stuck dat ghy ghedaen hebt, hem soo ghedoot hebbende, hy alleen sal teghen haer vechten lijf om lijf!”

“Ridder,” antwo[o]rde den soudaen, “het dunckt uwen meester dat ick hem door zijn hooveerdige woorden soude vreesen, maer gaet hem seggen dat hy stoutelijcken kome ende dat hyder vinden sal daer hy teghen te doen sal hebben!”

Hy en was soo haest niet vertrocken ofte den Ridder mettet Kruys quam neder knielende voor den soudaen, aen hem begerende dat hy hem soude toelaten om teghen desen hoveerdighen reus te moghen vechten. “Ridder,” antwoorde den soudaen, “’t voornemen is al te groot voor u aengesien dat hy den aldervroomsten ridder is van ’t geheele hof vanden [grooten] Turck, ende om die liefde die ick u draghe, soo en wil ick u sulcken begeerte niet vergunnen.”

“Mijn heer,” antwoorde Meliadus, “soo hy my verwint, hy en salder gheen eer af hebben, ende soo ick hem verwinne, soo krijghe ick een eeuwich lof ...”

Den soudaen, siende zijn goetwillighe kouragie, wert ghedronghen om hem zijn begeerte te konsenteren, waer van dat hy wel blijde was, maer de soudanin, Alphonce ende die schoone Blanche vreesden seer die sterckte vanden reus, dat overmits dat hy altijt gheestimeert was voor den besten ridder van gheheel Turckyen. Nochtans aenmerckende dat goede recht vanden soudaen ende dat goetwillighe herte van Meliadus so hebbense noch eenige hoope van victorie, hoe wel datse wel onghesien scheen te wesen.

Alle dien dach ende des anderen daechs behielden sy sulcken gedachten. Den derden dach verscheen desen hooveerdighen reus Arkadamet int hof vanden soudaen ende vraechde, somen hem beloftenisse wilde houden, datmen hem een ridder of twee soude senden om teghen hem te vechten. Dese reden vervaerden eenichsins den soudaen en[de] die daer by waren, maer den Ridder met dat Kruys was hier van wel blyde ende ginck seggen in manieren als volgt: “Mijn heer, so u saecke goet is, die selvige die hemel ende aerde gemaeckt heeft, sal u hulper wesen! Daerom bidde ick u my te willen verklaren hoe ’t daer mede gestelt is.”

“Ridder,” antwoorde den soudaen, “om dat den reus Sadoch een zeeroover, dief ende moordenaer was, soo heb ick hem om sijn schelmachtighe stucken zijn hooft d[o]en afslaen, ghelijck ick oock noch doen sal aen alle die gheen die hem hier in na volghen. Ende op dat ghy niet en meynt dat ick een uytnemer der persoonen ben, soo verklare ick u dat of het ware dat ghy oock soo quaet waert, dat ick u niet minder als hem en soude doen!”

“Mijn heer,” seyde hy, “aenghesien dat het anders niet en is, soo en hebt gheen sorghe, want u goede recht sal my wel helpen.”

Als hy nu gheklommen was op dat groote paert vanden soudaen, soo ginck hy alsoo haest den reus Arkadamet besoecken, totten welcken hy seyde: “Du wreede ende onmenschelijcke reus,'ick ben veradverteert gheweest dat om dat den soudaen, mijn heer, een dief ende zeeroover, wesende dijn broeder, den kop heeft doen afslaen, datstu dy beroemst strijdt te leveren teghen twee vande vroomste ridders van zijn hof. Wel aen, soo segghe ick dat die justitie die hy ghedaen heeft noch niet wreet ghenoech geweest en is tot straffe van ’t quaet dat hy bedreven hadt, want hy behoorde hem levendich te verbranden of ten minsten openbaer te steenigen! Aengaende van dy, du en hebste oock niet minder verdient, aenghesien datstu biste een beschermer en[de] leetwreker van sulcken moordenaer. En[de] hoe wel dat ick de minste in sijn hoff ben, soo wil ick alleen verdedighen zijn goede recht in een kamp ten strijde tegen dy!”

“Bistu een ridder?”, seyde den reus.

“Ja!”, antwoorde hy.

“Seecker,” seyde den reus, “du biste noch al te jonck ridder gemaekt ... Soo ick teghen dy vechte, ’t sal meer wesen om dy te leeren dan anders. Daerom bidde ick dy datstu wederom keere totten soudaen, dijn heer, ende vraecht hem of hyder gheen stercker en heeft, ende dat hyder my noch vijf of ses teffens sende, want u jonckheydt ende hooch beroemende stoutheydt mishaecht my!”

“Reus,” antwoorde hy, “den tijdt vergaet. Laet ons een eynt maken daer toe wy hier ghekomen zijn!”

Hy en hadde dit woort soo haest niet gheeyndicht ofte een weynich achterwaerts wijckende, stiet sijn peert met spooren ende liep met sulcke snelheyt teghen den reus, die welcke siende zijn vyandt aenkomen, stiet oock zijn peert met sporen, in sulcker manieren dat inde teghenkomste den reus door zijn hoveerdicheydt vant peert ter aerden viel, maer wederom opstaende als half hersseloos, nam dat swaert in de vuyst ende brocht sijn vyant menighe sware slaghen. Den Ridder mettet Cruys ghebruyckte hem oock soo vroomelijcken dat hy den reus gheraeckte op sijn rechter schouder, met sulcken kracht dat het bloedt daer uyt liep met groote overvloedicheyt, waer van dat den reus gheen groot werck maeckte, maer opheffende zijn zweert, gaf den Ridder mettet Kruys sulcken slach dat hy hem sijnen schilt ende helmet kloofde tot op het vleys toe. Van desen slach wert den Ridder mettet Kruys eenichsins beroert, maer hy en liep daerom niet om hem dit te vergelden, want hem brenghende eenen schermslach, en[de] doorhieu hem niet alleenelijcken sijnen schilt en[de] helmet, maer quetsede hem seer in sijn hooft. Den reus beginnende flaeu te worden overmits de overvloedigheydt des bloets vande wonden, begon te seggen: “Ridder, mijn vrient, ick bidde u, laet ons wat rusten, want wy hebben noch tijts genoech om ons werck te voleyndighen.”

“Eene soo goeden meester, als ick meyne dat ghy sijt,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “behoorde die soo loof te wesen teghen eenen leerjonghen? Soo ghy sulcx zijt als ghy my gheseyt hebt, betoont het my metter daet! Du hadtster wel vijf ofte ses uyt gedaecht, ende ick ben alleen ...”

’t Welck seggende, ginck den reus soo dapperlijck bevechten dat hy niet anders en wiste te doen dan te roepen naer sijnen godt Machon, totten welcken hy hem dickwils beval.

'Jae, roept luyde!”, seyde den Ridder mettet Kruys, “’t is mogelijck dat hy inde herberghe sit ofte dat hy slaept, ende u daerom niet en verhoort.”

Den reus alsdoen sweerende ende vloeckende, versterckte hem soo veel als hem mooghelick was om den Ridder mettet Kruys te verwinnen, maer hy keerde lichtelijck alle die slaghen die den reus hem brocht, ter oorsaecken vande overvloedicheydt des bloets die uyt sijn lijf liep, ende hem zijn helmet van sijn hooft ghenomen hebbende, riep tot hem dat hy hem soude opgeven, ende dat hy hem ’t leven soude laten behouden. “Ho, dat en willen die goden niet, dat ick my soude gevanckelijck geven aen eenen soo jonghen ridder als ghy sijt, maer wacht u van my!”

’t Welck seggende, hoe wel dat hem ’t hooft ontwapent was, dede noch sijn beste om te slaen. Den Ridder mettet Kruys siende sijn opstinatigheyt, schuttede lustich den slach ende voorts sloech hy toe ende sloech hem ’t hooft knap af, ’t welck hy stack op den punte van sijn sweert ende brachtet den soudaen, die welcke soo verblijdt was als of hy hadde verslagen ’t geheele leger van den Turck.

Van dese victorie wert den Ridder mettet Kruys grootelicx gepresen ter oorsaecke van sijn joncheyt ende oock om datter niemant van alle die ridders soo stout en hadde gheweest, die sulcken voornemen hadde dor[r]en bestaen.

Dat 9 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis vocht tegen Arcadamet, doodsvijand van de sultan, die hij ’t hoofd afsloeg en kwam het de voorzegde sultan presenteren, waarom dat hij van iedereen een dappere een vroom en stout ridder geacht werd.

Toen Meliadus gewapend en te paard gezeten was om te vertrekken zo keerde hij hem wederom tot de sultan en ging hem zeggen inde tegenwoordigheid van zijn huisvrouw, van Alphonse en die mooie Blanche en desgelijks van alle die daarbij waren: “Mijn heer, ik beloof u tegenwoordig bij die orde van ridderschap die ik van u goede gratie ontvangen heb dat ik de Turk met mijn handen zal doden en hem zijn grote bende breken of ik zal er dood blijven!”

Van deze woorden kon hem den sultan niet onthouden van lachen noch ook alle die daarbij waren, waarom dat zich sommige van zijn goede wil verblijden en sommige van spijt die ze hadden dat hem den sultan zulke gratie gedaan had waren er droevig om, die uit spijt zeiden: “’t Voornemen is al te groot van zo ‘n lage ridder. ’t Is wel, zo het tot zijn eer vergaat...”

Meliadus die zich gedroeg alsof hij het niet verstaan had nam eerbaar verlof aan den sultan en aan alle het gezelschap, en toen hij zijn paard met sporen stootte en alreeds een weinig gereden had zo werd hij gewaar een ridder al geheel gekleed in zwart toe die hij vroeg waar hij ging. “Ik heb,” antwoorde hij, “een boodschap aan de sultan vanwege de grote Turk.” En om de tijding te horen zo keerde hij wederom naar ’t paleis met deze ridder gekleed in het zwart, die na dat hij de sultan gegroet had vroeg verlof om zijn boodschap te mogen vertellen, wat hem vergund werd. Toen zei hij: “Heer, Arcadamet, kapitein-generaal van het leger van de grote Turk, gebied u door mij dat om dat gij Sadoch dat hoofd liet afslaan, dat hij hem verklaart uw doodsvijand te wezen en zo gij twee ridders hebt in uw hof die verdedigen willen dat schelmachtige stuk dat gij gedaan hebt en hem zo gedood te hebben, hij alleen zal tegen ze vechten lijf om lijf!”

“Ridder,” antwoorde de sultan, “het dunkt uw meester dat ik hem door zijn hovaardige woorden zou vrezen, maar ga hem zeggen dat hij stout komt en dat hij er vinden zal daar hij tegen te doen zal hebben!”

Hij was zo gauw niet vertrokken of den Ridder met het Kris kwam neer knielen voor de sultan en aan hem begeerde dat hij hem zou toelaten om tegen deze hoveaardige reus te mogen vechten. “Ridder,” antwoorde de sultan, “’t voornemen is al te groot voor u aangezien dat hij de aller dapperste ridder is van ’t gehele hof van de grote Turk, en om die liefde die ik u draag zo wil ik u zulke begeerte niet vergunnen.”

“Mijn heer,” antwoorde Meliadus, “zo hij mij overwint, hij zal er geen eer van hebben en zo ik hem overwin zo krijg ik een eeuwig lof...”

De sultan, zag zijn goedwillige moed werd gedwongen om hem zijn begeerte te consenteren, waarvan dat hij wel blijde was, maar de sultane, Alphonse en die mooie Blanche vreesden zeer die sterkte van de reus dat overmits dat hij altijd gewaardeerd was voor den beste ridder van geheel Turkije. Nochtans aanmerkten dat goede recht van de sultan en dat goedwillig hart van Meliadus zo hebbe ze noch enige hoop van victorie, hoe wel dat ze wel ongezien scheen te wezen.

De hele dag en de volgende dag behielden ze zulke gedachten. De derden dag verscheen deze hovaardige reus Arcadamet in de hof van de sultan en vroeg, zo men hem belofte wilde houden, dat men hem een ridder of twee zou zenden om tegen hem te vechten. Deze reden beangstigde enigszins de sultan en die daarbij waren, maar de Ridder met dat Kruis was hiervan wel blijde en ging zeggen in manieren als volgt: “Mijn heer, zo uw zaak goed is, diezelfde die de die hemel en aarde gemaakt heeft, zal u helper wezen! Daarom bid ik u mij te willen verklaren hoe ’t daar mede gesteld is.”

“Ridder,” antwoorde de sultan, “omdat de reus Sadoch een zeerover, dief en moordenaar was, zo heb ik hem om zijn schelmachtige stukken zijn hoofd doen afslaan, gelijk ik ook noch doen zal aan al diegene die hem hierin navolgen. Opdat gij niet meent dat ik een uitnemer van personen ben zo verklaar ik u dat of het was dat gij ook zo kwaad was dat ik u niet minder dan hem zou doen!”

“Mijn heer,” zei hij, “aangezien dat het niet anders is zo hebt geen zorgen, want uw goede recht zal mij wel helpen.”

Als hij nu geklommen was op dat grote paard van de sultan zo ging hij alzo gauw de reus Arcadamet bezoeken toe wie hij zei: “U wrede en onmenselijke reus, 'ik ben bericht geweest dat omdat de sultan, mijn heer, een dief en zeerover, dat is uw broeder, de kop heeft doen afslaan, dat u zich beroemt strijdt te leveren tegen twee van de dapperste ridders van zijn hof. Welaan, zo zeg ik dat die justitie die hij gedaan heeft noch niet wreed genoeg geweest is tot straf van ’t kwaad dat hij bedreven heeft, want hij behoorde hem levendig te verbranden of ten minsten openbaar te stenigen! Aangaande van u, u hebt ook niet minder verdiend aangezien dat u bent een beschermer en leedwreker van zulke moordenaar. Hoe wel dat ik de minste in zijn hof ben, zo wil ik alleen verdedigen zijn goede recht in een kamp ten strijde tegen u!”

“Bent u een ridder?”, zei de reus.

“Ja!”, antwoorde hij.

“Zeker,” zei de reus, “u bent noch al te jong ridder gemaakt... zo ik tegen u vecht ’t zal meer wezen om u te leren dan anders. Daarom bid ik u dat ge wederom keert tot de sultan, uw heer, en vraag hem of hij er geen sterker heeft en dat hij der mij noch vijf of zes tegelijk zendt, want uw jonkheid en hoog beroemende stoutheid mishaagt mij!”

“Reus,” antwoorde hij, “de tijd vergaat. Laat ons een einde maken waartoe wij hier gekomen zijn!”

Hij had dit woord zo gauw niet geëindigd en een weinig achteruit week stootte hij zijn paard met sporen en liep met zulke snelheid tegen de reus die zag zijn vijand aankomen en stootte ook zijn paard met sporen, in zulke manieren dat in de tegenkomst de reus door zijn hovaardigheid van het paard ter aarde viel, maar wederom opstond als half hersenloos, nam dat zwaard in de vuist en bracht zijn vijand menige zware slagen toe. De Ridder met het Kruis gedroeg zich ook zo dapper dat hij de reus raakte op zijn rechterschouder met zulke kracht dat het bloed daaruit liep met grote overvloed, waarvan dat de reus geen groot werk maakte, maar ophief zijn zwaard en gaf de Ridder met het Kruis zulke slag dat hij hem zijn schild en helm kloofde tot op het vlees toe. Van deze slag werd de Ridder met het Kruis enigszins bewogen, maar hij liep daarom niet om hem dit te vergelden, want hij bracht hem een schermslag en doorhieuw hem niet alleen zijn schild en helm, maar kwetste hem zeer in zijn hoofd. De reus begon flauw te worden overmits de overvloed van het bloeden van de wonden en begon te zeggen: “Ridder, mijn vriend, ik bid u, laat ons wat rusten, want wij hebben noch tijd genoeg om ons werk te volbrengen.”

“Een zo goede meester als ik meen dat gij bent,” antwoorde den Ridder met het Kruis, “behoorde die zo moede te wezen tegen een leerjongen? Zo gij zulks bent als gij mij gezegd hebt, betoon het mij met de daad! U had er wel vijf of zes uitgedaagd en ik ben alleen...”

Wat hij zei en ging den reu zo dapper bevechten dat hij niets anders wist te doen dan te roepen naar zijn god Mohammed tot wie hij hem dikwijls beval.

'Ja, roep luid!”, zei de Ridder met het Kruis, “’t is mogelijk dat hij in de herberg zit of dat hij slaapt en u daarom niet verhoort.”

De reus alstoen zweerde en vloekte en versterkte hem zo veel als hem mogelijk was om de Ridder met het Kruis te overwinnen, maar hij keerde licht alle slagen die de reus hem toebracht en ter oorzaak van de overvloed van het bloed die uit zijn lijf liep en nam zijn helm van zijn hoof en riep tot hem dat hij hem zou opgeven en dat hij hem ’t leven zou laten behouden. “Ho, dat willen de goden niet, dat ik mij zou gevankelijk geven aan een zo jonge ridder als gij bent, maar wacht u van mij!”

Wat hij zei hoe wel dat hem ’t hoofd ontwapend was deed noch zijn best om te slaan. Den Ridder met het Kruis zag zijn obstinaatheid en beschutte lustig de slag en voorts sloeg hij toe en sloeg hem ’t hoofd knap af wat hij stak op de punt van zijn zwaard en bracht het den sultan die zo verblijd was als of hij had verslagen ’t gehele leger van de Turk.

Van deze victorie werd den Ridder met het Kruis zeer geprezen ter oorzaak van zijn jonkheid en ook omdat niemand van al die ridders zo stout had geweest die zulk voornemen had durven bestaan.

Dat .x. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys versloech den standaert van den grooten Turck, den welcken hy den soudaen presenteerde, ende hoe dat hy sijn vyanden dede vluchten.

Alsoo ghelijck wy hier boven gheseyt hebben dat den Ridder mettet Kruys victorie ghehadt hebbende op sijnen vyant Arcadamet ende brocht ’t hooft den soudaen, die welcke hem willende die vrientschap doen ghelijck hy wel verdient hadde, seyde dat hy niet alleenlijcken weerdich was om ridder ghenaemt te worden, maer de bloem aller ridderen! “Mijn heer,” seyde hy, “ick en ben niet die ghene die eere behoort toegheschreven te wesen, maer aen Godt die welcke de victorie geeft aen wie ’t Hem goet dunckt, sonder welckers hulpe niet en geschiet.”

Die soudane, Alphonce ende die schoone Blanche ende menighe andere groote personagien hadden menige reden van hem ende van sijn vromicheyt. Onder dese handelinghe den soudaen nam voor om sijn leger te achtervolgen, ghebiedende datmen soude bereyden alle ’t gene datmen op den wege van doene soude hebben. ’t Welck gedaen zijnde, vertrock van Caire, gheselschapt met den Ridder mettet Kruys ende met menige andere edele heeren, seer kostelijck toeghemaeckt, die welcke treckende in goeder ordonnantie deden soo veel door haer dach reyse datse in ’t leger quamen, ’t welck hem geleyt hadde op de reviere van de Nijl op twee groote mijlen wechs na by ’t leger van den grooten Turck. Van haer komste waren seer verblijt die van ’t legher, want haer alreede bekent was die glorieuse victorie vanden Ridder mettet Kruys, die hy ghehadt hadde op sijnen vyant Arcadamet, waerom dat hem die capiteynen alsoo haest quamen vriendtschap bethoonen. En[de] nae dat sy den soudaen gegroet hadden, soo baden sy hem dat hy den Ridder mettet Kruys eenige last van krychsvolck soude geven ter oorsaecke van sijn vromigheyt, ’t welck hy woude doen. Maer den Ridder mettet Kruys hem verexcuserende soo eerbaerlijck als hy mocht, badt datmen hem dese reys soude vry laten van eenich bevel te gheven. Dit dede hy om dies te beter te moghen komen ten eynde van sijn voornemen, ghelijck hy dede als ghy noch hooren sult.

Als den dach ghekomen was datse malkanderen souden strijdt leveren, soo is daer ghekomen een trompetsteker uyt het leger van den Turck in den legher van den soudaen, den welcken hy begheerde te spreken, ende als men de benden hadde doen stille staen soo seyde hy totten soudaen in sulcker manieren: “Waer is den sot ende hoveerdighen slaef die hem noemt den Ridder met dat Kruyce?”

“Daer is geenen sot noch hoveerdigen slaef in mijn leger,” antwoorde den soudaen, “maer ick hebbe wel eenen ridder die hem noemt gelijck ghy seght, den welcken ick niet alleenlijcken en houde voor den besten ridder van mijn lant, maer oock wel van geheel Turkijen. Ende soo ghy hem begheert te kennen, hier staet hy!”

Ende aensiende den voorseyden ridder, seyde tot hem: “Almosan, heer van den Toren van Kolt, gebiet u door my dat om dat ghy zijn cousijn Arkadamet verslagen hebt sonder gherechtige oorsaecke, dat ghy nu by hem verschijnen sult om dat ten strijde tegen hem te verdedighen, ende indien ghy weygert, acht u bloot en[de] niet vroom te wesen.”

“Mijn heer,” seyde de Ridder mettet Kruys totten soudaen, “ghelieft het u u volck te doen op houden tot dat wy een eynt gemaeckt hebben van den kamp die hy my presenteert?”

“Ridder,” antwoorde den soudaen, “dat soude al te onredelijcken dinck wesen, op te houden van strijden twee sulcke groote legers als des Turckx ende dat mijne, ende dat eyghentlijck om den wille van twee ridders ... Daerom bidt ick u te willen wachten tot dat godt victorie gegheven heeft ter eender oft ter ander zijden, so sult ghy dan tot uwen wille u goede recht moghen beschermen, hoe wel dat ick dit stelle op u discretie.”

“Mijn heer,” seyde den Ridder mettet Kruys, “al wat u ghelieft dat is my aenghenaem.”

Dese reden gheeyndicht zijnde, soo keerde hy hem tot de trompetsteker ende seyde: “Mijn vrient, ghy sult uwen meester segghen dat die oorsaecke aen my niet en is gheleghen dat wy terstont gheen eynt en maken van ’t ghene dat hy van my begheert, ghelijck ghy siet. Maer als den eersten slach ghedaen is, soo sal ick my laten vinden waer ’t hem goet sal duncken. Of soo hy die pacientie niet en heeft om soo langhe te beyden, dat hy my in den eersten storm daer ick wesen sal een teycken gheve, ick sal met hem alleen ter zijden afrijden en[de] hem bethoonen oft ick bloodt ende niet vroom en ben, ick sal tegen hem vechten met de lancie oft sweert of lijf om lijf, alsoo als hy sels sal willen. Ende op dat hy beter kennisse van my mach hebben, soo seght hem dat hy my kennen sal aen’t kruys dat ick voor mijn borst drage.”

Als hy een eynt van sijn reden gemaeckt hadde, keerde den trompetsteker weder om tot sijn heer ende vertelde hem ’t gene hy gehoort hadde, den welcken met menighe capiteyns van ’t legher hem ondervraechden den staet, konditie en[de] gelegentheyt van den voorseyden Ridder met dat Kruys. Hy seyde haer dattet een schoon ridder was en[de] dat hy aen zijn wesen wel bethoonde stout ende vroom te wesen, hoe[ wel dat hy seer jonck was. Hy wert seer gepresen van de kapiteyns, dat overmits dat hy den reus Arkadamet, kousijn van den voorseyden Almosan, met strijdtbaer hant verwonnen hadde, den welcken sy altijt ghehouden hadden voor de vroomste ende stoutsten ridder van geheel Turckijen, en[de] seyden onder haer dattet onmogelijck was of hy ware die bloem van alle ridders, ’t welc haer veroorsaeckte een groote begeerte te hebben om hem te sien. ’t Welck sy deden, maer ten was niet tot haer voordeel.

Als dese twee legers aentrocken, soo quam het eene wel haest by het ander, van welcke by een kompste een wonderlijck getier was, want den Turck hadde sonder gelijckenisse meer volcx dan den soudaen, van den welcken die voorwacht terstont began te wijcken. Den Ridder met het Kruys, de welcke in den strijdt was, dat siende, seyde tot de kapiteyns datse mosten aen trecken, ende sonder langher te toeven stiet hy zijn paert met sporen ende quam soo diep onder den hoop dat hy der alleen over bleef. Niet teghenstaende hy ghebruyckte hem alsoo dat al eer hy sijn lancie ghebroken hadde wel thien ridders ter aerden geslagen hadde, die noyt weder op en stonden, ende dede die Turcken wijcken meer dan twee boochschoten weechs, hem soo seer stellende in den gedrange tot dat hy quam daer dat groote vaendel van den Turck was, ’t welck droech een Turckschen ridder, teghen den welcken den Ridder met dat Kruys aenquam, hem meynende te verwinnen met sijn sweert, maer hy wert ontset van soo veel Turcken dat den Ridder op dat pas niet en konde komen ten eynde van zijn voornemen. Nochtans so quam hy hem soo nae dat hy hem met kracht in sijn armen nam ende worp hem ter aerden ende nam hem den standaert uyt die vuyst, ’t welcke veroorsaeck[t]e een groote bloetstortinghe, soo wel ter eender als ter ander zijden, want den Turck, siende sijn vaendel ter neder geworpen, sont derwaert een groote menichte van volcke tot ontset. Den soudaen ter ander zijden siende sijnen vroomen ridder soo omringt van sijn vyanden, sont hem oock soo veel volcx als hy konde om hem te helpen. In desen grooten slach ghebruyck[t]e hem den Ridder metten Kruys soo vroomelijck dat hy overwinner werdt van sijn vyanden ende tot spijt van hen allen meester van ’t vaendel vanden Turck, die welcke meende hersseloos te worden van groote verwonderinge als hy dit te weten quam. Ende dat meer is, men quam hem segghen om hem te vertroosten dat, soo hy niet en woude ghevanghen oft doot wesen, dat hy hem wel haest souden versien, want den slach die was voor hem verloren. Van dese tydinghe werdt hy soo mistroostich dat hy terstont, als wanhoopich ende sonder sinnen, de vlucht nam soo haestelijck alst hem moghelijck was, ende sijn volck hem na, maer sy werden soo seere vervolght vanden Ridder mettet Kruys en[de] des soudaens volck twee mylen weechs lant datter een groot ghetal ghedoot ende ghequetst werden.

Die capiteynen, ridders ende anderen die welcke mede in die nederlaghe geweest hadden, die waren wonderlijcke seer verwondert van de vroomicheyt vanden Ridder mettet Kruys. Als sy wederom ghekeert waren in de tenten vande Turcken soo vonden sy daer soo veel rijckheden dat een yeghelijck al gheladen wederom keerde.

Dat 10 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis versloeg de standaard van de grote Turk die hij den sultan presenteerde en hoe dat hij zijn vijanden liet vluchten.

Alzo gelijk wij hierboven gezegd hebben dat de Ridder met het Kruis victorie gehad had op zijn vijand Arcadamet en bracht ’t hoofd de sultan die hem wilde de vriendschap doen gelijk hij wel verdiend had en zei dat hij niet alleen waardig was om ridder genaamd te worden, maar de bloem van alle ridders! “Mijn heer,” zei hij, “ik ben niet diegene die eer behoort toegeschreven te wezen, maar aan God die de victorie geeft aan wie ’t Hem goed dunkt zonder wiens hulp niets geschiedt.”

De sultane, Alphonse en die mooie Blanche en menige andere grote personages hadden menige reden van hem en van zijn dapperheid. Onder deze handeling nam de sultan voor om zijn leger te achtervolgen en gebood dat men zou bereden alle ’t gene dat men op de weg van doen zou hebben. Wat gedaan werd en vertrok van Cairo, vergezelschapt met de Ridder me het Kruis en met menige andere edele heren, zeer kostbaar toegemaakt die trokken in goede ordonnantie en deden zo veel door hun dag reis dat ze in ’t leger kwamen wat zich gelegd had op de rivier van de Nijl op twee grote mijlen weegs nabij ’t leger van de grote Turk. Van hun komst waren zeer verblijd die van ’t leger want ze waren alreeds bekend van die glorieuze victorie van de Ridder met het Kruis die hij gehad had op zijn vijand Arcadamet, waarom dat hem die kapiteins alzo gauw kwamen vriendschap betonen. Nadat ze den sultan gegroet hadden zo baden ze hem dat hij den Ridder met het Kruis enige last van krijgsvolk zou geven ter oorzaak van zijn dapperheid, dat hij wilde doen. Maar den Ridder met het Kruis excuseerde hem zo eerbaar als hij mocht en bad dat men hem deze keer zou vrijlaten van enig bevel te geven. Dit deed hij om des te beter te mogen komen ten einde van zijn voornemen, gelijk hij deed als gij noch horen zal.

Toen de dag gekomen was dat ze elkaar zouden strijd leveren zo is daar gekomen een trompetsteker uit het leger van de Turk in het leger van de sultan die hij begeerde te spreken en toen men de benden had doen stil staan zo zei hij tot de sultan in zulke manieren: “Waar is de zot en hoveaardige slaaf die hem noemt de Ridder met dat Kruis?”

“Daar is geen zot noch hoveaardige slaaf in mijn leger,” antwoorde de sultan, “maar ik heb wel een ridder die hem noemt gelijk gij zegt die ik niet alleen houd voor de beste ridder van mijn land, maar ook wel van geheel Turkije. Zo gij hem begeert te kennen, hier staat hij!”

En aanzag de voorzegde ridder en zei tot hem: “Almosan, heer van de Toren van Kolt, gebiedt u door mij dat omdat gij zijn neef Arcadamet verslagen hebt zonder gerechtige oorzaak dat gij nu bij hem verschijnen zal om dat ten strijde tegen hem te verdedigen en indien gij weigert, acht u bang en niet dapper te wesen.”

“Mijn heer,” zei de Ridder met het Kruis tot de sultan, “gelieft het u uw volk te doen op houden totdat wij een einde gemaakt hebben van het kamp die hij mij presenteert?”

“Ridder,” antwoorde de sultan, “dat zou al te onredelijk ding wezen op te houden van strijden twee zulke grote legers als de Turk en dat mijne en dat eigenlijk om de wil van twee ridders... Daarom bid ik u te willen wachten tot dat god victorie gegeven heeft ter ene of ter andere zijde, zo zal gij dan tot uw wil uw goede recht mogen beschermen, hoe wel dat ik dit stel op uw discretie.”

“Mijn heer,” zei de Ridder met het Kruis, “al wat u gelieft dat is mij aangenaam.”

Toen deze reden geëindigd was zo keerde hij hem tot de trompetsteker en zei: “Mijn vriend, gij zal uw meester zeggen dat de oorzaak niet aan mij is gelegen dat wij terstond geen eind maken van hetgeen dat hij van mij begeert, gelijk gij ziet. Maar als de eerste slag gedaan is zo zal ik mij laten vinden waar ’t hem goed zal dunken. Of zo hij dat geduld niet heeft om zo lang te wachten dat hij mij in den eersten bestorming daar ik wezen zal een teken geven, ik zal met hem alleen ter zijden afrijden en hem tonen of ik bang en niet dapper ben, ik zal tegen hem vechten met de lans of zwaard of lijf om lijf, alzo als hij zelfs zal willen. Op dat hij beter kennis van mij mag hebben zo zeg hem dat hij mij kennen zal aan ’t kruis dat ik voor mijn borst draag.”

Toen hij een einde van zijn reden gemaakt had keerde den trompetsteker wederom tot zijn heer en vertelde hem ’t gene hij gehoord had die hem met menige kapiteins van ’t leger ondervroegen naar de staat, conditie en gelegenheid van de voorzegde Ridder met dat Kruis. Hij zei ze dat het een mooie ridder was en dat hij aan zijn wezen wel betoonde stout en dapper te wezen, hoe wel dat hij zeer jong was. Hij werd zeer geprezen van de kapiteins en dat overmits dat hij de reus Arcadamet, neef van de voorzegde Almosan, met strijdbare hand overwonnen had die ze altijd gehouden hadden voor de dapperste en stoutste ridder van geheel Turkije en zeiden onder elkaar dat het onmogelijk was of hij was de bloem van alle ridders, wat ze veroorzaakte een grote begeerte te hebben om hem te zien. Wat ze deden, maar het was niet tot hun voordeel.

Toen deze twee legers aantrokken zo kwam de ene wel gauw bij de ander van die bijeenkomst een wonderlijk getier was, want de Turk had zonder vergelijk meer volk dan de sultan, waarvan de voorhoede terstond begon te wijken. De Ridder met het Kruis die in de strijd was en dat zag zei tot de kapiteins dat ze moesten aantrekken en zonder langer te toeven stootte hij zijn paard met sporen en kwam zo diep onder de hoop dat hij er alleen over bleef. Niet tegenstaande hij gebruikte hem alzo dat al eer hij zijn lans gebroken had wel tien ridders ter aarde geslagen had die nooit weer opstonden en deed de Turken wijken meer dan twee boogschoten weegs en hem zo zeer stelde in het gedrang tot dat hij kwam daar dat grote vaandel van de Turk was, ’wat droeg een Turkse ridder waartegen de Ridder met dat Kruis aankwam en hem meende te overwinnen met zijn zwaard, maar hij werd ontzet van zo veel Turken dat de Ridder op dat pas niet kon komen ten einde van zijn voornemen. Nochtans zo kwam hij hem zo na dat hij hem met kracht in zijn armen nam en wierp hem ter aarde en nam hem den standaard uit de vuist, wat veroorzaakte een grote bloedstorting, zo wel ter ene als ter andere zijde, want den Turk die zag dat zijn vaandel neergeworpen was zond derwaarts een grote menigte van volk tot ontzet. De sultan ter andere zijde zag zijn dappere ridder zo omringt van zijn vijanden en zond hem ook zo veel volk als hij kon om hem te helpen. In deze grote slag gedroeg hem de Ridder met het Kruis zo dapper dat hij overwinnaar werd van zijn vijanden en tot spijt van hen allen meester van ’t vaandel van de Turk, die meende hersenloos te worden van grote verwondering toen hij dit te weten kwam. Dat meer is, men kwam hem zeggen om hem te vertroosten dat zo hij niet gevangen of dood wilde wezen dat hij hem wel gauw zou voorzien, want de slag die was voor hem verloren. Van deze tijding werd hij zo mistroostig dat hij terstond, als wanhopig en zonder zinnen, de vlucht nam zo haastig als het hem mogelijk was en zijn volk hem na, maar ze werden zo zeer vervolgd van de Ridder met het Kruis en de sultans volk twee mijlen weegs land dat er een groot getal gedood en gekwetst werden.

De kapiteins, ridders en anderen die mede in die nederlaag geweest waren die waren wonderlijk zeer verwonderd van de dapperheid van de Ridder met het Kruis. Toen ze wederom gekeerd waren in de tenten van de Turken zo vonden ze daar zo veel rijkheden dat iedereen al geladen wederom keerde.

Dat x[i] capittel: Hoe den soudaen ende de soudane presenteerde Blanche ten houwelijcke aen den Ridder mettet Kruys, ende vande juweelen die sy hem wouden geven, ’t welck hy alles weygerde.

Alle die voorseyde dinghen gheeyndicht zijnde, soo quam den Ridder mettet Kruys presenteeren aen den soudaen den grooten standaert van den [grooten] Turck, die hy ghewonnen hadde. “Ridder, mijn vriendt,” seyde den soudaen, “ick en weet koninck noch prince die hem beter soude hebben konnen dragen in desen slach dan ghy gedaen hebt. Ende soo ghy oyt verdienden geeert te wesen, soo behoort men ’t u te doen, aenghesien die glorieuse victorie die ghy teghen mijn vyanden ghehadt hebt.”

“Mijn heer,” seyde hy, “ick en hebbe geensins verdient sulcken loff als u ghelieft my te gheven, want daer en is niemant van u volck geweest die oock niet soo veel haer beste ofte beter ghedaen en hebben dan ick.”

Dese reden gheeyndicht zijnde, soo ontwapende men den Ridder mettet Kruys, ende sijn wonden werden ghevisiteert vanden chirurgien, dan men bevontse niet groot noch periculeus. Dat ghedaen zijnde, den soudaen seyde totten Ridder mettet Kruys dat hy wederom woude keeren nae Caire, ende datmen daer op sijn wonden beter achtinghe soude konnen nemen da[n] in ’t velt, waerom dat den soudaen gheboot datmen die tenten soude opbreecken, ’t welck terstont gheschiede. Daer gekomen zijnde, soo werden sy seer eerbaerlijcken ontfanghen vanden soudane, van Alphonce en[de] vande schoone Blanche, de welcke wonderlijck verblijt waren van haer glorieuse wederkomste. Ende soo daer eenighe ridders waren die wel onthaelt worden, soo moetmen den Ridder mettet Kruys voor aen stellen, want die soudane bedanckte hem soo menich reys dattet uyter maten was, segghende dat sy sonder de hulpe die hy den soudaen haren man gegeven hadde, geen hoope ghehadt en hadde van eenige victorien.

“Mijn vrou,” seyde hy, “het is door de gratie van den eenighen Schepper dat mijn heer victorie gehadt heeft ende niet door my.”

“Seker ridder,” seyde sy, “ick houde my wel versekert dat die goden met ons gheweest zijn, maer niet tegenstaende, u vromicheyt en is ons niet kontrary gheweest.”

Geduerende dees reden soo quamse in ’t paleys, alwaer dat den Ridder ghelogeert wert in een seer fraye kamer, niet veer van die van Alphonce, waer van dat sy alle beyde soo verblijt werden datse meerder ghemeenschap te samen kreghen dan sy oyt ghehadt hadden. Van dien tijd af voerde den Ridder staet als Alphonce, want alsoo gheboot het den soudaen ende die soudane, de welcke daghelijcks in groot ghepeyns waren hoe dat sijt hem souden moghen vergelden, die sijn leven in soo groot perijckel ghestelt hadde om harent wille.

Soo ist op een tijt ghebeurt dat de soudane tot haer man quam ende seyde: “Mijn heer, ick heb ghedocht op een dinck: Waert dat den Ridder mettet Kruys onse wet woude aennemen, wy souden hem onse dochter Blanche wel ten houwelijck mogen gheven, want sy nu al vijftien jaren heeft, u verseeckerende dat ghy door zijn middelen van alles onbevreest sout zijn, aenghesien, gelijck ghy wel weet, dat hy is een vande beste ridders van de geheele werelt.”

“Seecker, mijn wel beminde,” seyde den soudaen, “ick woude wel dattet al gheschiet ware ende dattet my gekost hadde de helft van mijn heerlicheyt, maer ick vrees dat hy daer geensins en sal willen in konsenteren. Nochtans so en meucht ghy niet laten om hem hier van te spreken, want hy ten minsten onsen goeden wil hier door sal mercken.”

“Het soude goet wesen,” seyde sy, “om onsen soon de sake te kennen te geven, want hy is soo gemeensaem met hem dat hy lichtelijck sal weten van wat ghesintheyt dat hy is.”

So haest als Alphonce ghekomen was ende sijn vader en[de] sijn moeder die reverentie gedaen hadde, soo seyde den soudaen: “Ick heb u hier ontboden om u te veradverteren dat ick grootelijcx ghehouden ben aenden Ridder met dat Kruys, den welcken ick houde voor den besten ridder vande werelt, gelijck hy dat wel bethoont heeft inde nederlaghe [v]an den [grooten] Turck, onsen ouden vyant. Ende om hem te vergelden van de moeyte die hy genomen heeft ende van ’t perijkel daer hy hem in gestelt heeft voor ons, so heb ick ende u moeder voorghenomen om hem u suster Blanche ten houwelijcke te presenteeren, nochtans behoudelijcken soo hy onse wet wil aennemen ende de sijne versaecken, ’t welck hem, soo ick wel dencke, seer swaer sal sijn. Hier in heb ick uwen raet wel willen ghebruycken om te weten ’t ghene u daer af dunckt, ter oorsaecke dat ghyder vele mede omme gaet.”

“Mijn heer,” seyde Alphonce, “wy en spraecken noyt van sijn wet noch van d’onse, waerom dat ick niet oordeelen en mach wat in sijnder gedachten is. My dunckt, onder correctie, dat ghy niet beter en sout moghen doen dan dat ghyder hem selfs af spreeckt, gheselschapt zijnde met mijn vrou moeder, ende soo ’t van nooden is dat icker mede gae, ick ben bereyt om ’t selve te doen.”

Den soudaen ende die soudane bevindende desen raet goet, ginghen ter selver uren met Alphonce inde kamer van den Ridder metten Kruys, dewelcke soo haest als hy haer sach die reverentie quam betoonen, ende t’samen koutende ginghen in die kamer, uyt die welcke sy deden gaen die daer inne waren, also dat syder alleenlijcken onder hen vieren bleven. Doen seyde den soudaen: “Ridder, mijn vrient, ick weet ende bekenne dat wy door u vromheyt groote eere ende profijt gekregen hebben van den Turck, onsen wederpartije, ende verhoopen door u middelen met de hulpe van onse goden noch meer te verkrijgen. Siet daerom, op dat ick gheen ondanckbaer rechter en sy, dat ick u geerne een gifte soude doen, die welcke ick u bidde te willen aennemen, dat is: u wet versaeckende ende die onse aennemende, soo presenteer ick u onse dochter Blanche ten houwelick tot een huysvrou, met die welcke ick u gheve die helft van mijn lant ende heerschappije, en[de] dat met consent van mijn wel beminde huysvrou ende van Alphonce, onsen soon.”

“Mijn heer ende ghy mijn vrou,” seyde den Ridder met dat Kruys, “te vooren aleer ghy my sulcken presentatie dedet, doe was ick genoechsaem tot uwaers gehouden om die groote deuchden die ghy my voormaels ghedaen hebt ende noch daghelicx doet, waer van dat ick u seer bedancke, u veradverterende dat ick gereeder ben om u te dienen dan ick oyt was. Selfs siende die ghenegentheyt ende goede wille die ghy my thoont, my presenterende ten houwelijcke mijn vrou Blanche, u dochter, die welcke begaeft is met soo exellente schoonheyt ende goede gestadichheydt dat die ghene die sulcken gifte soude weygheren zijn sinnen wel berooft moesten wesen, nochtans seer lieve heer, om schoonheyt, goetheyt, rijckdom noch om alle ’t goet van de werelt noch om ’t leven ofte den doot en sal ick niet verlaten die wet noch ’t gheloof dat ick houde, want hadde ick dat gedaen om die liefde van mijn vrou Blanche, u dochter, ofte om eenighe andere dinghen, ick soude u raden dat ghy u nimmermeer op my en soudt betrouwen noch op eenighe versaeckte Christenen, want soo ick ofte anderen onsen God niet trou en zijn, veel minder sullen wy ’t de menschen wesen. Ick bid u dan dat gy my daer niet meer van en spreeckt.

Den soudaen, de soudane ende Alphonce waren rouwich van deser antwoorde, nochtans wel blijt dat hy ront ende een getrou mensche was en[de] niet beveynst voor sijnen Godt, waerom dat hem den soudaen meer achtede ende beminde dan te voren, ende seyde tot hem: “Ridder, naedemael dat ghy door desen middel niet en wilt gherecompenseert zijn, so verclaert ons wat u aenghenaem is. U sal ghehoor gheschieden als onsen soon.”

“Mijn heer,” seyde hy, “aenghesien dat ghy my keur geeft, soo begeer ick twee dingen, dat is dat alle die Christenen die in u heerlijckheyt sijn sittende onder u tribuyt, dat die niet meer so qualijck getracteert en worden als sy dat gewoonlijck zijn. Voorts daer na dat mijn moeder niet langer slave en blijve maer in vryheydt mach zijn als ick.”

“Hoe,” seyde de soudaene, “hebt ghy u moeder in dit quartier?”

“Ja mijn vrou,” antwoorde hy.

“Waerlijck,” seyde sy, “soo veel te meer misprijse ick u om dat gy ’t my niet en hebt laten weten, want ick sweere u by mijn goden dat zy ’t niet ergher by my en soude gehadt hebben dan mijn eyghen dochter! Doetse dan komen ende ick sal haer die liefde ende die gheneghentheyt bethoonen die ick u draghe.”

Als den Ridder haer ootmoedelijcken bedanckt hadde, soo maeckten sy een eynt van haer reden.

Dat 11 kapittel: Hoe de sultan en de sultane presenteerde Blanche ten huwelijk aan den Ridder met het Kruis en van de juwelen die ze hem wilden geven, wat hij alles weigerde.

Toen al die voorzegde dingen geëindigd waren zo kwam de Ridder met het Kruis presenteren aan de sultan de grote standaard van de grote Turk die hij gewonnen had. “Ridder, mijn vriend,” zei de sultan, “ik weet koning noch prins die hem beter zou hebben kunnen gedragen in deze slag dan gij gedaan hebt. Zo gij ooit verdiende geëerd te wezen zo behoort men ’t u te doen, aangezien die glorieuze victorie die gij tegen mijn vijanden gehad hebt.”

“Mijn heer,” zei hij, “ik heb geenszins verdiend zulke lof als u gelieft mij te geven, want daar is niemand van uw volk geweest die ook niet zo veel zijn best of beter gedaan hebben dan ik.”

Toen deze reden geëindigd was zo ontwapende men de Ridder met het Kruis en zijn wonden werden gevisiteerd van de chirurgen, dan men bevond ze niet groot noch periculeus. Toen dat gedaan was zei de sultan tot de Ridder met het Kruis dat hij wederom wilde keren naar Cairo en dat men daar op zijn wonden beter acht zou kunnen nemen dan in ’t veld, waarom dat de sultan gebood dat men die tenten zou opbreken, wat terstond geschiede. Toen ze daar gekomen waren zo werden ze zeer eerbaar ontvangen van de sultane, van Alphonse en van de mooie Blanche die wonderlijk verblijd waren van hun glorieuze wederkomst. Zo daar enige ridders waren die goed onthaald werden, zo moet men den Ridder met het Kruis vooraan stellen, want die sultane bedankte hem zo menige keer zodat het uitermate was en zei dat ze zonder de hulp die hij de sultan, haar man, gegeven had geen hoop gehad had van enige victorie.

“Mijn vrouw,” zei hij, “het is door de gratie van de enige Schepper dat mijn heer victorie gehad heeft en niet door mij.”

“Zeker ridder,” zei ze, “ik hou mij wel verzekert dat die goden met ons geweest zijn, maar niet tegenstaande, uw dapperheid is ons niet contrarie geweest.”

Gedurende deze reden zo kwamen ze in het paleis alwaar dat de Ridder gelogeerd werd in een zeer fraaie kamer, niet ver van die van Alphonse, waarvan dat ze alle beide zo verblijd werden dat ze meerder gemeenschap tezamen kregen dan ze ooit gehad hadden. Van die tijd af voerde de Ridder staat als Alphonse, want alzo gebood het de sultan en de sultane die dagelijks in groot gepeins waren hoe dat zij het hem zouden mogen vergelden die zijn leven in zo groot perikel gesteld vanwege hen.

Zo is het op een tijd gebeurd dat de sultane tot haar man kwam en zei: “Mijn heer, ik heb gedacht op een ding: Was het dat de Ridder met het Kruis onze wet wilde aannemen, wij zouden hem onze dochter Blanche wel ten huwelijk mogen geheven, want ze nu al vijftien jaren heeft, u verzekeren dat gij door zijn middelen van alles onbevreesd zou zijn aangezien, gelijk gij wel weet, dat hij is een van de beste ridders van de gehele wereld.”

“Zeker, mijn wel beminde,” zei de sultan, “ik wilde wel dat het al geschied was en dat het mij gekost had de helft van mijn heerlijkheid, maar ik vrees dat hij daarin geenszins zal willen consenteren. Nochtans zo mag je he niet laten om hem hiervan te spreken, want hij zal tenminste onze goede wil hierdoor merken.”

“Het zou goed wezen,” zei ze, “om onze zoon de zaak te kennen te gevenwant hij is zo gemeenzaam met hem dat hij lichte zal weten van wat gezindheid dat hij is.”

Zo gauw als Alphonse gekomen was en zijn vader en zijn moeder de reverentie gedaan had zo zei de sultan: “Ik heb u hier ontboden om u te berichten dat ik zeer gehouden ben aan de Ridder met dat Kruis, die ik houd voor de beste ridder van de wereld, gelijk hij dat wel betoond heeft in de nederlaag van de grote Turk, onze oude vijand. Om hem te vergelden van de moeite die hij genomen heeft en van ’t perikel daar hij hem in gesteld heeft voor ons, zo heb ik en uw moeder voorgenomen om hem uw zuster Blanche ten huwelijk te presenteren, nochtans behalve zo hij onze wet wil aannemen en de zijne verzaken wat hem, zo ik wel denk, zeer zwaar zal zijn. Hierin heb ik uw raad wel willen gebruiken om te weten hetgeen u daarvan denkt, ter oorzaak dat hij veel met hem omgaat.”

“Mijn heer,” zei Alphonse, “wijn spraken nooit van zijn wet noch van de onze, waarom dat ik niet oordelen mag wat in zijn gedachten is. Mij dunkt, onder correctie, dat gij niet beter zou mogen doen dan dat gij hem zelf ervan spreekt, vergezelschapt met mijn vrouw moeder en zo ’t van noden is dat ik er medega, ik ben bereid om dat te doen.”

De sultan en die sultane bevonden deze raad goed en gingen terzelfder uur met Alphonse in de kamer van de Ridder met het Kruis die zo gauw als hij ze zag de reverentie kwam betonen en tezamen koutende gingen in de kamer waaruit ze deden gaan die daarin waren, alzo dat zij er alleen onder hen vieren bleven. Toen zei de sultan: “Ridder, mijn vriend, ik weet en beken dat wij door uw dapperheid grote eer en profijt gekregen hebben van de Turk, onze wederpartij en verhopen door u middelen met de hulp van onze goden noch meer te verkrijgen. Ziet daarom, opdat ik geen ondankbare rechter ben dat ik u graag een gift zou doen die ik u bid te willen aannemen, dat is: u wet verzaken en de onze aan te nemen, zo presenteer ik u onze dochter Blanche ten huwelijk tot een huisvrouw waarmee ik u geef de helft van mijn land en heerschappij en dat met consent van mijn wel beminde huisvrouw en van Alphonse, onze zoon.”

“Mijn heer en gij mijn vrouw,” zei den Ridder met dat Kruis, “tevoren aleer gij mij zulke presentatie deed toen was ik voldoende tot u waart gehouden om die grote deugden die gij mij voormaals gedaan hebt en noch dagelijks doet, waarvan dat ik u zeer bedank en u bericht dat ik gereder ben om u te dienen dan ik ooit was. Zelf zien de gelegenheid en goede wil die gij mij toont om mij te presenteren ten huwelijk mijn vrouw Blanche, uw dochter, die begaafd is met zo excellente schoonheid en goede gestadigheid dat diegene die zulke gift zou weigeren van zijn zinnen wel beroofd moest wezen, nochtans zeer lieve heer, om schoonheid, goedheid, rijkdom noch om alle ’t goed van de wereld noch om ’t leven of de dood zal ik niet verlaten die wet noch ’t geloof dat ik hou, want had ik dat gedaan om die liefde van mijn vrouw Blanche, uw dochter, of om enige andere dingen, ik zou u aanraden dat gij u nimmermeer op mij zou vertrouwen noch op enige verzaakte Christenen, want zo ik of anderen onze God niet trouw zijn, veel minder zullen wij ’t de mensen wesen. Ik bid u dan dat gij mij daarvan niet meer spreekt.

De sultan, de sultane en Alphonse waren rouwig van dit antwoord, nochtans wel blijde dat hij rond en een getrouw mens was en niet veinst voor zijn God, waarom dat hem den sultan meer achtte en beminde dan tevoren en zei tot hem: “Ridder, nadat gij door deze middel niet wilt gecompenseerd zijn, zo verklaar ons wat u aangenaam is. U zal gehoor geschieden als onze zoon.”

“Mijn heer,” zei hij, “aangezien dat gij mij keur geeft, zo begeer ik twee dingen, dat is dat alle Christenen die in uw heerlijkheid zijn en zitten onder uw tribuut dat die niet meer zo kwalijk behandeld worden als ze dat gewoonlijk zijn. Voorts daarna dat mijn moeder niet langer slaaf blijft maar in vrijheid mag zijn als ik.”

“Hoe,” zei de sultane, “hebt gij u moeder in dit kwartier?”

“Ja mijn vrouw,” antwoorde hij.

“Waarlijk,” zei ze, “zoveel te meer misprijs ik u om dat gij ’t mij niet en hebt laten weten, want ik zweer u bij mijn goden dat ze ’t niet erger bij mij zou gehad hebben dan mijn eigen dochter! Laat ze dan komen en ik zal haar die liefde en die genegenheid betonen die ik u toedraag.”

Toen de Ridder haar ootmoedig bedankt had zo maakten ze een einde van hun reden.

Dat .xij. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys vertrock van Caire met Alphonce ende Caristes, ende ginck in Hyponien om te besoecken Platiene, sijn voestermoeder, ende wat hem daar af ghebeurde op den weghe.

Soo haest als den Ridder mettet Kruys die twee requesten ghedaen hadde, ghelijck ghy gehoort hebt, so seyde den soudaen tot hem: “Ridder, aengaende die Christenen die in mijn lant zijn ende my tribuyt geven, [die] stelle ick in u vryheyt ende geve u macht daer mede te doene wat u goet duncken sal. Aengaende van u moeder, ick en gheve u niet alleenelijcken macht om haer vry te maecken maer wil ende gebiede u, soo ghy my niet en begeert te mishagen, dat ghy haer, achter volghende die begheerte van mijn huysvrou, sult ontbieden in wat lantschap datse soude moghen wesen, ende hier gekomen zijnde, so salmen haer staet geven gelijck het een moeder toebehoort van een soo goeden ridder als ghy zijt.

Nae dat den Ridder mettet Kruys hem ootmoedelijcken bedanckt hadde, soo seyde hy: “Aengesien dat het u en[de] mijn vrou gelieft my de eere te doen dat ghy mijn moeder in u huys wilt houden, soo bidde ick u oock dat het u gelieve my oorlof te geven om te mogen gaen daer sy is, op dat ickse met my mach brengen.”

Doe antwoorde Alphonce: “Isse uyt deser stadt?”

“Mijn heer,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “doen ick in dit paleys gebrocht wert, doe wasse hier ende diende voor slave met een rijcken koopman die nu ghestorven is, van den welcken die huysvrou wederom ghetrocken is in Hyponien, van daer sy gheboren is, ende heeft mijn moeder mede ghenomen. Daerom soo ick haer begeere, soo is het nootsakelijck dat icker gae.”

“Doet als ghy ’t verstaet,” seyde den soudaen, “maer en vergeet niet mede te nemen alle dat ghene dat ghy op den wech van doene sult hebben!”

“Soo het mijn heer vader gheliefde,” seyde Alphonce, “ick soude u geerne gheselschap houden.”

“Het belieft my wel,” seyde den soudaen, “want ick weet wel dat u gheen quaet van hem en sal geschieden.”

Sy warender alle beyde seer blijde om, want sy twee beminden malkanderen soo seer dat den eenen sonder den anderen niet wesen en konde.

Dien dach alle haer dingen bereyt hebbende, vertrocken des anderen daechs wel vroech, alleenelijcken gheselschapt zijnde met Caristes ende eenen lackey.

So weet dat Caire gelegen was ontrent dertich mijlen van Hyponien, de welcke sy niet en voleyndichden sonder groot perijckel, want ghekomen zijnde in eene schoone en[de] ghenoechelijcke weyde gelegen ontrent vijf mijlen van Hiponien, so wert Alphonce gewaer acht ridder[s], wel op geseten ende toegerust van allen puncten, die welcke komende uyt een foreest, quamen recht op haer aen rijdende. “Seker,” seyde hy totten Ridder metten Cruys, “het is tijt dat wy ons bereyden om te strijden tegen dese tyrannen sonder haer eenichsins te sparen, want het is Billon met sijn aenhangers, die welcke zijn dieven ende bespieders des weechs en[de] ondersaten van den koninck [van] Madian, die altijt gheweest heeft ende noch is dootvyant van den soudaen, mijn vader.”

“Laetse aenkomen,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “so sy uyt onse handen vlieghen sonder dat haer die vleugelen gekort worden, so seght dat ick gheen ridder en ben!”

Alsoo als hy dese woorden noch was sprekende, soo quaem Billon, gheselschapt zijnde met sijn volck met grooter furie, ende riep met luyder stemmen: “Ridders, soo ghy niet en zijt vassalen van den soudaen, midts my ghevende wapenen ende peerden, ick sal u laten gaen waert u gelieven sal. Ende soo ghy dies zijt, [C4va] soo geeft u teghenwoordelijcken ghevanghen oft ick sal u doen sterven met eenen wreden doot!”

“Wie zijt ghy?”, seyde den Ridder.

“Ick ben Billon,” antwoorde hy.

“Ick weet ghenoech,” seyde den Ridder mettet Kruys, “het is al over langhe gheleden dat dijn fame my ter ooren gekomen is. Wel aen, soo wil ick dy wel veradverteren datstu dy niet en salste glorificeren met mijn wapenen noch brageren met mijn peerdt. Ende om dy meer lust te geven om te proeven wat dit voornemen is, soo weet dat ick ben vassael vanden soudaen ende van niemant anders, by den welcken ick dy verhope te leveren binnen drie daghen, levendich of doot!”

’t Welck segghende, hy ende Alphonce trocken alle beyde van leer ende quamen met sulcken gewelt op haer vyanden dat zyder terstont twee vanden peerde sloegen en[de] vielen doot ter aerden. Billon dit siende, meenende al levendich rasende te worden ende als uytsinnich begon te slaen met sulcken kragt dat het scheen dat hy al ontstucken soude gheslaghen hebben dat hem ghemoetede.

Den strijt gheduerde seer langhe, waer inne dat hem Alphonce vromelijck gebruyckte, hoe wel dat hy voor die tijt noyt te strijde gheweest hadde. Den Ridder mettet Kruys dede oock zijn beste, alsoo datter van achte maer drie in ’t leven en bleven, als te weten Billon ende twee andere van sijn ridders, de welcke wel haest de vlucht namen, maer sy worden soo seer vervolght datse ghedronghen werden haer ghevanckelijck te gheven, ende voorts ghebonden ende ghevleugelt als dieven.

Doe seyde den Ridder mettet Kruys: “O vals ende onghetrou verrader ende dief, nu behoorste wel te vermaledijden dijn schelmachtighe leven, aenghesien datstu in twintich jaren herwaerts over soo meenige goede ridder hebste doen sterven. Du en souste nu niet konnen versaecken te wesen een vande slimste schelmen diemen hedendaeghs soude mogen vinden. Seght, waer houtstu den moortkuyl, of ick sal dy terstont ’t hooft afslaen!”

“Mijn heer,” seyde Billon, “hebt medelyden met my, ick sal u brengen ter plaetsen daer ghy begheert, die welcke is in dat foreest dat ghy daer voor u siet.”

Also ghebonden ende gevleughelt sittende op zijn peert, ghelijck ghy gehoort hebt, geleyde hy haer dwers door dat groot foreest, alwaer dat hy een playsant casteel hadde staen, van ’t welcke die van binnen, haer siende aenkomen, die poorte toesloten, maer door bevel van Billon soo wertse terstondt open gedaen. Als sy daer in ghekomen waren, soo vonden sy daer onuytspreeckelicke vele rijckelickheden. Ende also den Ridder mettet Kruys ende Alphonce gingen vanden eenen hoeck totten anderen, soo werden sy ghewaer een seer duystere ghevanckenisse, in de welcke wel waren dertich gevanghene ridders, die soo mager ende mismaeckt waren dat het beter scheen datse uyt de aerde quamen dan elders heen. Alphonce ende zijn kompaignon beweecht zijnde met medelijden, ginghen haer al te samen omhelsen, den eenen nae den anderen, ende hoe wel dat die gevanghenen haer niet en kenden, soo en lieten sy nochtans niet haer grootelicx te bedancken van haerder verlossinge. “Men mach hier uyt lichtelijcken oordeelen,” seyde Alphonce, “dat desen Billon een wreedt tyran gheweest is.”

Nae dese handelinghe soo deden sy dat eten bereyden ende maeckten goede chiere, principalijcken die nieuwe verloste, want daer wasser onder hunlieden die langher dan in vijf jaer haren buyck noyt vol gegeten en hadden.

'Ende terwijlen dat sy goede chiere maeckten, soo brachtmen Billon ende zijn twee ghesellen in een duyster gat by die rotten ende muysen, ende men gaf haer niet te eten dan water en[de] broot. In wat vreese dat sy waren, dat laet ick u bedencken.

Als die tafelen waren opgenomen, den prince Alphonce ende den Ridder mettet Kruys gheleydeden die veertich andere ridders in een sale alwaer dat hinghen een groote menichte van wapenen, waer van dat een yeghelijck ridder dat zijne wederom bekende, ende die genomen hebbende met het ghene dat haer toe behoorde, soo seyde den Ridder mettet Kruys: “Mijn vrienden, ghy sult tot Caire trecken ende sult met u gheleyden den dwerssen Billon ende zijn twee ghesellen, de welcke ghy den soudaen sult presenteren van weghen den prince Alphonce ende den Ridder met het Kruys, ons ghebiedende ootmoedelijken tot zijnder goeder gratien, ende secht hem dat wy soo haest wederom sullen komen alst moghelijck sal wesen.

Nae dat die dertich ridders ghewapent ende te peerde geseten waren ende oorlof ghenomen hadden aen prince Alphonce ende aen den Ridder mettet Kruys, soo vertrocken sy ende geleydeden met haer Billon ende sijn twee gesellen.

Als sy te Kaire ghekomen waren, soo gingen syse den soudaen presenteren ende seyden ghelijck haer bevolen was. Doe seyde den soudaen: “Voorwaer, sedert dat den Ridder met het Kruys ridder geslagen is, so zijn my alle dingen nae mijnen wensche gekomen.”

Voorts verstaen hebbende dat hem sijn soon Alphonce soo vromelick ghedragen hadde in ’t vangen van dese tyrannen, wasser uytermaten seer blyde om ende seyde: “Soo hy inde eerste schermutsinge soo vroom geweest is, ick verhope dat hy ’t in de tweede noch verbeteren sal.”

Soo haest als hy van dese redene een eynt gemaeckt hadde, soo beval hy datmen dese drie ghevangenen souden brengen in een stercke gevanckenisse tot die wederkomste van sijn soo ende den Ridder me

ttet Kruys, van de welcke ick nu mentie sal maecken, latende Billon ende zijn twee gesellen in den ondersten toren van ’t palleys van Caire wel verwondert wesende.

Dat 12 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis vertrok van Cairo met Alphonse en Caristes en ging in Hyponien om te bezoeken Platine, zijn voedstermoeder en wat hem daarvan gebeurde onderweg.

Zo gauw als de Ridder met het Kruis die twee rekwesten gedaan had, gelijk gij gehoord hebt, zo zei de sultan tot hem: “Ridder, aangaande die Christenen die in mijn land zijn en mij tribuut geven, die stel ik in uw vrijheid en geef u macht daar mede te doen wat u goed dunken zal. Aangaande van uw moeder, ik geef u niet alleen macht om haar vrij te maken maar wil en gebied u, zo gij mij niet begeert te mishagen, dat gij haar, achtervolg de begeerte van mijn huisvrouw, zal ontbieden in wat landschap dat ze zou mogen wezen en hier gekomen zijn zo zal men haar staat geven gelijk het een moeder toebehoort van een zo’n goeden ridder als gij bent.

Na dat de Ridder met het Kruis hem ootmoedig bedankt had zo zei hij: “Aangezien dat het u en mijn vrouw gelieft mij de eer te doen dat gij mijn moeder in uw huis wilt houden, zo bid ik u ook dat het u gelieve mij verlof te geven om te mogen gaan daar ze is opdat ik ze met mij mag brengen.”

Toen antwoorde Alphonse: “Is ze uit deze stad?”

“Mijn heer,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “toen ik in dit paleis gebracht werd toen was zee hier en diende voor slaaf met een rijke koopman die nu gestorven is waarvan de huisvrouw wederom vertrokken is in Hyponien, van daar ze geboren is, en heeft mijn moeder mee genomen. Daarom zo ik haar begeer zo is het noodzakelijk dat ik er heen ga.”

“Doe zoals gij ’t verstaat,” zei de sultan, “maar vergeet niet mee te nemen al datgene dat gij op den weg van doen zal hebben!”

“Zo het mijn heer vader geliefde,” zei Alphonse, “ik zou u graag gezelschap houden.”

“Het belieft mij wel,” zei de sultan, “want ik weet wel dat u geen kwaad van hem zal geschieden.”

Ze waren er alle beide zeer blijde om, want ze twee beminden elkaar zo zeer dat den een zonder de andere niet wezen kon.

Die dag toen ze alle dingen bereid hadden vertrokken ze de volgende dag wel vroeg en waren alleen vergezelschapt met Caristes en een lakei.

Zo weet dat Cairo gelegen was omtrent dertig mijlen van Hyponien die ze niet volvoerden zonder groot perikel, want toen ze gekomen waren in een mooi en genoeglijke weide gelegen omtrent vijf mijlen van Hyponien zo werd Alphonse gewaar acht ridders, goed opgezeten en toegerust van alle punten die kwamen uit een bos en kwamen recht op ze aan rijden. “Zeker,” zei hij tot de Ridder met het Kruis, “het is tijd dat wij ons bereiden om te strijden tegen deze tirannen zonder ze enigszins te sparen, want het is Billon met zijn aanhangers wat zijn dieven en bespieders der weegs en onderzaten van den koning van Madian die altijd geweest heeft en noch is doodsvijand van de sultan, mijn vader.”

“Laat ze aankomen,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “zo ze uit onze handen vliegen zonder dat ze de vleugels gekort worden, zo zeg dat ik geen ridder ben!”

Alzo als hij deze woorden noch sprak zo kwam Billon die vergezelschapt was met zijn volk met grote furie en riep met een luide stem: “Ridders, zo gij niet bent vazallen van den sultan, mits mij geeft wapens en paarden zal ik u laten gaan waar het u gelieven zal. Zo gij dus niet bent zo geef u tegenwoordig gevangen of ik zal u doen sterven met een wrede dood”

“Wie bent gij?”, zei de Ridder.

“Ik ben Billon,” antwoorde hij.

“Ik weet genoeg,” zei de Ridder met het Kruis, “het is al over lang geleden dat uw faam mij ter ore gekomen is. Wel aan, zo wil ik du wel berichten dat u niet zal gloriëren met mijn wapens noch braveren met mijn paard. Om u meer lust te geven om te beproeven wat dit voornemen is, zo weet dat ik ben vazal van de sultan en van niemand anders waarbij ik hem u hoop te leveren binnen drie dagen, levend of dood!”

Wat hij zei en met Alphonse trokken alle beide van leer en kwamen met zulk geweld op hun vijanden dat zij er terstond twee van de paarden sloegen en vielen dood ter aarde. Billon die dit zag meende al levend razend te worden en als uitzinnig begon te slaan met zulke kracht dat het scheen dat hij alles in stukken zou geslagen hebben dat hem ontmoette. De strijd duurde zeer lang waarin dat hem Alphonse dapper gedroeg, hoe wel dat hij voor die tijd nooit ten strijde geweest was. De Ridder met het Kruis deed ook zijn best, alzo dat er van acht maar drie in ’t leven bleven, als te weten Billon en twee andere van zijn ridders die wel gauw de vlucht namen, maar ze werden zo zeer vervolgd dat ze gedwongen werden zich gevangen te geven en voorts gebonden en gevleugeld als dieven.

Toen zei de Ridder met het Kruis: “O vals en ontrouwe verrader en dief, nu behoor je wel te vermaledijden uw schelmachtig leven, aangezien dat u in twintig jaren herwaarts over zo menige goede ridder hebt doen sterven. U zou nu niet kunnen verzaken te wezen een van de ergste schelmen die men hedendaags zou mogen vinden. Zeg, waar houdt u uw moordkuil of ik zal u terstond het hoofd afslaan!”

“Mijn heer,” zei Billon, “heb medelijden met mij, ik zal u brengen ter plaatse daar gij begeert die is in dat bos dat gij daar voor u ziet.”

Alzo gebonden en gevleugeld zat op zijn paard, gelijk gij gehoord hebt, geleide hij ze dwars door dat grote bos alwaar dat hij een plezierig kasteel had staan en dat die die van binnen die za zegen aankomen die poort toesloten, maar door bevel van Billon zo werd het terstond open gedaan. Toen de daarin gekomen waren, zo vonden ze daar onuitsprekelijk veel rijkheden. Alzo de Ridder met het Kruis en Alphonse gingen van de ene hoek tot de andere zo werden ze gewaar een zeer duistere gevangenis waarin wel waren dertig gevangen ridders die zo mager en mismaakt waren dat het beter scheen dat ze uit de aarde kwamen dan elders heen. Alphonse en zijn compagnon waren bewogen net medelijden en gingen ze al tezamen omhelzen, de een na den andere, en hoe wel dat die gevangenen ze niet kenden zo en lieten ze nochtans niet ze zeer te bedanken van hun verlossing. “Men mag hieruit licht oordelen,” zei Alphonse, “dat deze Billon een wrede tiran geweest is.”

Na deze handeling zo deden ze dat eten bereiden en maakten goede sier, voornamelijk de nieuwe verloste want daar waren er onder ze die langer dan in vijf jaar hun buik nooit vol gegeten hadden.

En terwijl dat ze goede sier maakten zo bracht men Billon en zijn twee gezellen in een duister gat bij de ratten en muizen en men gaf ze niets te eten dan water en brood. In wat vrees dat ze waren, dat laat ik u bedenken.

Toen de tafels waren opgenomen geleiden de prins Alphonse en de Ridder met het Kruis die veertig andere ridders in een zaal alwaar dat hing een grote menigte van wapens waarvan dat elke ridder dat zijne wederom bekende en toen ze die genomen hadden met hetgeen dat ze toe behoorde zo zei den Ridder met het Kruis: “Mijn vrienden, gij zal tot Cairo trekken en zal met u geleiden den dwarse Billon en zijn twee gezellen die gij de sultan zal presenteren vanwege de prins Alphonse en de Ridder met het Kruis, ons gebieden ootmoedig tot zijn goeder gratie en zeg hem dat wij zo gauw wederom zullen komen als het mogelijk zal wesen.

Na dat die dertig ridders gewapend en te paard gezeten waren en verlof genomen hadden aan prins Alphonse en aan de Ridder met het Kruis zo vertrokken ze en geleiden met ze Billon en zijn twee gezellen.

Toen ze te Cairo gekomen waren zo gingen ze die de sultan presenteren en zeiden gelijk ze bevolen was. Toen zei de sultan: “Voorwaar, sedert dat de Ridder met het Kruis ridder geslagen is zo zijn mij alle dingen naar mijn wens gekomen.”

Voorts had hij verstaan dat hem zijn zoon Alphonse zo dapper gedragen had in ’t vangen van deze tiran en was er uitermate zeer blijde om en zei: “Zo hij in de eerste schermutseling zo dapper geweest is, ik hoop dat hij ’t in de tweede noch verbeteren zal.”

Zo gauw als hij van deze reden een eindegemaakt had zo beval hij dat men deze drie gevangenen zouden brengen in een sterke gevangenis tot de wederkomst van zijn zo en de Ridder met het Kruis waarvan ik nu mentie zal maken en laat Billon en zijn twee gezellen in de ondersten toren van ’t paleis van Cairo wel verwondert wezen.

Dat .xiij. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys zijn moeder vant inde stadt van Hiponien, die welcke hy mede bracht tot Caire.

Nae dat den Ridder mettet Kruys die dertich ridders gesonden hadde tot den soudaen, soo vont hy eenige andere huysknechten in ’t voorseyde casteel, die welcke hy last ende bewaringhe daer van gaf mits sweerende ende belovende getrouwicheyt, ’t welck sy hielden. Voorts met den prince Alphonce ende Caristes, sijnen schiltknecht, vertrocken van ’t casteel en[de] te samen koutende van menigerley dingen, quaemen wel haest binnen Hyponien ende gingen logeren ten huyse van den gouverneur van der stadt, de welcke haer seer eerbaerlijck ontfinck, overmidts dat sy lieden hem wel bekent waren.

Soo haest als sy ontwapent waren ende een weynich gherust hadden, soo seyde den Ridder mettet Kruys tot den prince Alphonce: “Heer, het verdriet my dat ick mijn moeder niet en sie, daerom bidt ick u dat wyse gaen soecken.”

Soo weet dat overmits dat sy die gelegentheyt van de stadt niet en wisten, dat haer den gouverneur vergeselschapte tot aen ’t huys van de weduwe van Arphaxat. Alwaer sy gekomen wesende, so ginck den Ridder mettet Kruys sijn moeder also haest omhelsen, haer doende ootmoedighe reverentie. Alphonce, om die liefde die hy den Ridder droech, en dede oock niet minder, gelijck Karistes oock dede, de welcke daer aldermeest toe gehouden was.

Na dat Platiene haer hadde willekome geheten ende [sy] een weynich te samen gekoutet hadden, doen badt den prince Alphonce datmen de weduwe voor hem soude doen komen. Als sy ghekomen was, ende aenmerckende de prince ende den Ridder so kostelijcken gekleet ende van sulcke ghestadicheyt, om haer de meeste reverentie te betoonen viel op haer knien, haer bedanckende van die eere die sy haer ghedaen hadden, haer niet te goet gekent hebbende om in haer huys te komen. Sy dedense terstont weder opstaen ende bedanckten haer van die ootmoedighe groetenisse die sy haer ghedaen hadde. Voorts te samen houdende menighe reden, soo ginck ten lesten de prince Alphonce tot die tot weduwe van Arphaxat ende seyde: “Mijn vriendinne, wy zijn hier ghekomen om mijn vrou Platiene, moeder vanden Ridder mettet Kruys mede te nemen, ende om dat sy u slave is, soo eyscht hoe veel dat ghy begeert, dat wyder u voor betalen sullen.”

“Mijn heer,” antwoorde sy, “doet met my ende met al mijn goet wat u ghelieft. Ick soude my wel geluckigh houden, waert dat ick u in eenige dinghen dienst mochte doen.”

“Ick bedancke u van uwen goeden wille,” seyde hy, “maer nademael dat ghy de slave niet voor niet ghehadt en hebt, soo is het wel reden datmense u betale.”

Doe geboot hy den gouverneur datmen haer terstont soude gheven duysent dubbele ducaten, ’t welck hy dede, waer van dat de weduwe den prince Alphonce ende den Ridder mettet Kruys seer hooglijck bedanckte. Doe namen syse mede in ’t huys van den gouverneur ende lieten haer nieuwe kleederen maecken nae den staet als een moeder toebehoort van sulcken ridder als den Ridder mettet Kruys was, de welcke oock kochte vier slaven, jonckvrouwen, om haer te dienen, waer van dat sy seer blijde was.

Dese dingen gheeyndicht zijnde, soo vertrocken sy uyt de stadt van Hiponien om wederom te keeren nae Kaire, gheselschapt zijnde met den voorseyden gouverneur ende menighe andere heeren, wesende vassalen ende ondersaten vanden soudaen.

Daer gekomen zijnde, soo worden sy seer eerbaerlijcken ontfanghen van den soudaen ende soudane, de welcke alsoo haest quam segghen tot Platine: “Seker mijn wel beminde, ghy behoort weynich gehouden te wesen aen den Ridder mettet Kruys, die u soo lange in slaverny gelaten heeft sonder ons dat te doen weten, want hadde hy ons eerder doen weten dat ghy in dit lant geweest waert, wy hadden u eer ontboden om die liefde die wy den Ridder, u sone, dragen.”

Doen began sy haer te vertellen alle die vromicheyden die hy gedaen hadde, seggende dat hy gehouden worde voor den besten ridder vande geheele werelt, ende dat sy wel gheluckich was sulcken kindt in haer lichaem ghedraghen te hebben. “Mijn vrou,” seyde Platiene, haer houdende oft sy nergens van geweeten en hadde, “het gelieft u goedertierentheyt soo veel deuchts van hem te segghen.”

“Ick en segger u soo veel niet van,” seyde de soudane, “of het is noch al veel meerder!”

Platine was hier van seer blijde ende en wist niet hoe sy haer ghehouden soude, denckende dat sy des prijsens noch vele waerdiger was, ’t welck alsoo gebeurde, want de soudane bevint haer soo seer met liefde datse haer staet gaf als Blance, haer eenige dochter. ’t Welck was een groote gheneuchte voor den Ridder mettet Kruys en[de] om welcke oorsaecke dat de liefde die hy den soudaen ende de soudaene droech, soo seer wies dat hy niet en wiste door wat middelen dat hy haer aengename dienst soude doen tot voldoeninge ende dancbaerheydt der grooter deuchden die sy hem deden, ende aen sijn moeder om de liefde van hem.

Als hy aldus was peysende, soo wert hem indachtich vanden Turckschen ridder, heer van den Toren van Clot, ende nam voor om hem te gaen soecken, maer dit woude hy soo heymelijck doen alst hem moghelijck was. Om nu sijn voornemen best in ’t werck te leggen, soo riep hy een zijn familiere schiltknecht, ghenaemt Geoffroy, totten welcken hy seyde: “Mijn vrient, ghy weet dat my de heere vanden Toren van Clot, vassael vanden Turck, in sommighe daghen voorleden beroepen heeft om tegen hem eenen camp te vechten, maer den soudaen, mijn heer, en woude niet toelaten dat icker ginck om oorsake dat hy d’armade vanden Turck eerst woude bevechten, gelijck hy dede, ende geloove dat hem van den Heiligen Geest moest in gheblasen wesen, want hy tegen alle menschelijcke hope victorie kreech. Ende om dat ick vreese dat mijn voorseyde heer niet en sal willen lijden dat ick gae in ’t hof vanden Turck, sijn groote vyant, so moet ick hier in loosheyt gebruycken, want ick en sal niet gerust van geeste wesen al eer dat ick een eynt gemaeckt hebbe van mijn voornemen. Siet daerom ben ick van meyninghe dat wy desen nacht vertrecken, ghy ende ick, sonder daer yemant van te seggen.”

“Mijn heer,” seyde Geoffroy, “ick ben bereyt om mijn met u in perijckel te stellen om u te dienen waert mogelijck sal wesen.”

“Bereyt u dan,” seyde den Ridder mettet Kruys, “om te vertrecken ontrent der middernacht.”

Dese reden geeyndicht hebbende, so ginck hy van Geoffroy ende ginck in de kamer vanden prince Alphonce, met den welcken hy sijn tijt verdreef tot dat het tijt was om te rusten, ende een yegelijck in sijn kamer ginck. Den Ridder met het Kruys hem houdende of hy slapen ginck, ginck hem wapene[n] vanden hoofde totten voete, ende als het ontrent middernacht was, so ginck hy secretelijck uyt dat paleys ende quam by Geoffroy, de welcke hy al bereyt vont. Voorts daer nae opgeseten zijnde sonder dattet yemant merckte, reden den geheelen nacht door tot ontrent den dagheraet, dat sy gekomen waren in een kleyn dorpken, staende onder de lantpalen vanden Turck, alwaer datse bleven om alle gelegentheyt te vernemen ende oock om haer peerden te weyden, want sy waeren moede.

Dat 13 kapittel: Hoe den Ridder met het Kruis zijn moeder vond in stad van Hyponien die hij meebracht tot Cairo.

Na dat den Ridder met het Kruis die dertig ridders gezonden had tot den sultan zo vond hij enige andere huisknechten in ’t voorzegde kasteel die hij last en bewaring daarvan gaf mits zweerde en beloofde trouwheid wat ze hielden. Voorts met de prins Alphonse en Caristes, zijn schildknecht, vertrokken van ’t kasteel en tezamen koutende van menigerlei dingen kwamen ze wel gauw binnen Hyponien en gingen logeren ten huize van de gouverneur van de stad die ze zeer eerbaar ontving overmits dat ze hem wel bekend waren.

Zo gauw als ze ontwapend waren en een weinig gerust hadden zo zei de Ridder met het Kruis tot den prins Alphonse: “Heer, het verdriet mij dat ik mijn moeder niet zie, daarom bid ik u dat wij haar gaan zoeken.”

Zo weet dat overmits dat ze die gelegenheid van de stad niet wisten zodat ze de gouverneur vergezelschapte tot aan ’t huis van de weduwe van Arfaxat. Alwaar ze gekomen waren zo ging de Ridder met het Kruis zijn moeder alzo gauw omhelzen en deed haar ootmoedige reverentie. Alphonse, om die liefde die hij de Ridder toedroeg, deed ook niet minder, gelijk Caristes ook deed die daar allermeest toe gehouden was.

Na dat Platine ze welkom had geheten en ze een weinig tezamen gekout hadden toen bad de prins Alphonse dat men de weduwe voor hem zou doen komen. Toen ze gekomen was en merkte de prins en de Ridder zo kostbaar gekleed en van zulke gestadigheid en om ze de meeste reverentie te betonen viel op haar knieën en ze bedankten van de eer die ze haar gedaan hadden, haar niet te goed gekend te hebben om in haar huis te komen. Ze deden ze terstond weer opstaan en bedankten haar van die ootmoedige begroeting die ze hun gedaan hadden. Voorts hielden ze tezamen menige reden, zo ging tenslotte de prins Alphonse tot die tot weduwe van Arfaxat en zei: “Mijn vriendin, wij zijn hier gekomen om mijn vrouw Platine, moeder van de Ridder met het Kruis mee te nemen en omdat ze uw slaaf is zo eis hoe veel dat gij begeert dat wij er u voor betalen sullen.”

“Mijn heer,” antwoorde ze, “doe met mij en met al mijn goed wat u gelieft. Ik zou mij wel gelukkig houden was het dat ik u in enige dingen dienst mocht doen.”

“Ik bedank u van uw goede wil,” zei hij, “maar nadat dat gij de slaaf niet voor niets gehad hebt zo is het wel reden dat men ze u betaalt.”

Toen gebood hij de gouverneur dat men haar terstond zou geven duizend dubbele dukaten, wat hij deed, waarvan dat de weduwe de prins Alphonse en de Ridder met het Kruis zeer hoog bedankte. Toen namen ze haar mee in het huis van de gouverneur en lieten haar nieuwe kleren maken naar de staat als een moeder toebehoort van zulke ridder als de Ridder met het Kruis was, die ook kocht vier slaven, jonkvrouwen, om haar te dienen, waarvan dat ze zeer blijde was.

Toen deze dingen geëindigd waren zo vertrokken ze uit de stad van Hyponien om wederom te keren naar Cairo vergezelschapt met de voorzegde gouverneur en menige andere heren dat vazallen en onderzaten waren van de sultan.

Toen ze daar gekomen waren zo werden ze zeer eerbaar ontvangen van den sultan en sultane die alzo gauw kwamen zeggen tot Platine: “Zeker mijn wel beminde, gij behoort weinig gehouden te wezen aan den Ridder met het Kruis die u zo lange in slavernij gelaten heeft zonder ons dat te doen weten, want had hij ons eerder doen weten dat gij in dit land geweest was, wij hadden u eerder ontboden om di liefde die wij den Ridder, uw zoon, dragen.”

Toen begon ze haar te vertellen van al die dapperheden die hij gedaan had en zei dat hij gehouden werd voor de beste ridder van de gehele wereld en dat ze wel gelukkig was zulke kind in haar lichaam gedragen te hebben. “Mijn vrouw,” zei Platine, zich gedroeg of ze nergens van geweten had, “het gelieft u goedertierenheid zo veel deugd van hem te zeggen.”

“Ik zeg er u zo veel niet van,” zei de sultane, “of het is noch al veel meerder!”

Platine was hiervan zeer blijde en wist niet hoe ze zich houden zou en dacht dat ze het prijzen noch veel waardiger was wat alzo gebeurde, want de sultane beving haar haar zo zeer met liefde dat ze haar staat gaf als Blanche, haar enige dochter. Wat was een groot genoegen voor den Ridder met het Kruis en om welke oorzaak dat de liefde die hij den sultan en de sultane droeg zo zeer groeide dat hij niet wist door wat middelen dat hij ze aangename dienst zou doen tot voldoening en dankbaarheid der grote deugden die ze hem deden en aan zijn moeder om de liefde van hem.

Toen hij aldus aan het peinzen was zo werd hem indachtig van de Turkse ridder, heer van de Toren van Clot, en nam voor om hem te gaan zoeken, maar dit wilde hij zo heimelijk doen als het hem mogelijk was. Om nu zijn voornemen het beste in ’t werk te stellen zo riep hij een zijn familiare schildknecht, genaamd Geoffroy, tot wie hij zei: “Mijn vriend, gij weet dat mij de heer van de Toren van Clot, vazal van de Turk, in sommige dagen voorleden beroepen heeft om tegen hem een kamp te vechten, maar de sultan, mijn heer, wilde niet toelaten dat ik er ging om de oorzaak dat hij de armada van de Turk eerst wilde bevechten, gelijk hij deed, en geloof dat hem van de Heilige Geest moest in geblazen wezen, want hij kreeg tegen alle menselijke hoop victorie. Omdat ik vrees dat mijn voorzegde heer niet zal willen lijden dat ik ga in ’t hof van de Turk, zijn grote vijand, zo moet ik hier in loosheid gebruiken want ik zal niet gerust van geest wezen al eer dat ik een eind gemaakt heb van mijn voornemen. Zie daarom ben ik van mening dat wij deze nacht vertrekken, gij en ik, zonder daar iemand van te zeggen.”

“Mijn heer,” zei Geoffroy, “ik ben bereid om mijn met u in perikel te stellen om u te dienen waar het mogelijk zal wezen.”

“Bereidt u dan,” zei de Ridder met het Kruis, “om te vertrekken omtrent de middernacht.”

Toen hij deze reden geëindigd had zo ging hij van Geoffroy en ging in de kamer van de prins Alphonse waarmee hij zijn tijd verdreef tot dat het tijd was om te rusten en iedereen in zijn kamer ging. Den Ridder met het Kruis gedroeg zich of hij slapen ging en ging zich wapenen van het hoofd tot de voeten en toen het omtrent middernacht was zo ging hij heimelijk uit dat paleis en kwam bij Geoffroy die hij geheel bereid vond. Voorts daarna opgezeten zonder dat het iemand merkte en reden de gehele nacht door tot omtrent den dageraad dat ze gekomen waren in een klein dorpje dat stond onder de landpalen van de Turk alwaar dat ze bleven om alle gelegenheid te vernemen en ook om hun peerden te weiden, want ze waren moede.

Dat .xiiij. capittel: Vanden strijdt die den Ridder mettet Kruys hadde tegen Almosan, heer van den Toren van Clot.

Geoffroy, schildknecht van den Ridder mettet Kruys, aenmerckende dat sy waren onder de gebiedenisse van den Turck, seyde tot sijn meester: “Mijn heere, soo ghy vreest bekent te worden vande Turcken, soo soude het goet wesen dat ghy dat kruyce schuylt dat ghy voor u borste draecht, want wy komen in de lantpalen van Turckijen, ende ghy weet den spijt die ghy den Turck gedaen hebt, hem verslagen ende sijnen standaert ghenomen hebbende. Daerom ben ick versekert dat indien hy u mach krijgen, dat hy hem op u sal wreken. Dus denckt wat ghy te doen hebt.”

“Seker Geoffroy,” seyde hy, “ghy segt de waerheyt.”

Doen schuylde hy sijn kruys tot dat sy quamen in een ander dorp by den Turk op vijf mijlen weechs na. Ende daer blijvende, schreef twee brieven, den eenen aenden Turck selfs ende den anderen aen Almosan, heer vanden Toren van Klot. Den inhout aenden Turck was alleenelijcken dat hy hem badt of hy hem vryheyt woude gheven om in sijn hof te moghen komen ende daer niet meer dan drie of vier dagen te blijven. Ende aen Almosan schreef hy: Soo hy een hert hadde ende willende houden den strijt daer hy hem toe beroepen hadde, met wil ende believinge vanden Turck, dat hy ghereet was om hem te betoonen in eene kamp dat hy niets gedaen en hadde sonder gerechtige oorsake.

De brieven geschreven zijnde, gafse Geoffroy, hem gebiedende dat hyse niet [en] soude bestellen dan in handen vanden Turck selfs, ende dat hy hem wel soude wachten te seggen dat hy in zijn land was.

“Mijn heer,” antwoorde Geoffroy, “ick sal mijn heer helpen en[de] soo wel mijn neersticheyt doen dat ghy oorsaeck sult hebben om te vreden te wesen.”

Als hy aen zijn meester oorlof genomen hadde so gink hy recht aen in ’t hof vanden Turck, aen den welcken hy de reverentie gh[e]daen hebbende, presenteerde de brieven, seggende: “Grootmogende ende gestrenger heere, den Ridder metten Kruys, mijn heer, doet u door my ootmoedelijck groeten, u biddende hem te willen gunnen ’t gene hy aen u is begeerende door dese tegenwoordige brieven.”

Den Turck de brieven genomen hebbende, dedese overluyt lesen door sijn secretaris in tegenwoordicheyt van vele groote personagien van sijn hof. Den Turck seer blijt zijnde om dat hy hoorde dat den Ridder daer begeerde te komen, seyde dat hy hem niet alleenlijcken vryheyt en gaf voor drie dagen, maer soo lange alst hem gelieven soude zijn residentie daer te houden. “Ende op dat hy dies seker mach zijn, so gebiede ick tegenwoordelijcken datmen hem brieven van assurantie gheve.”

Geoffroy wel blijde van deser antwoorde, presenteerde hem oock den brief houdende aen Almosan, heer vanden Toren van Klot, die welcke op die tijt mede in ’t hof was, waerom dat hem den Turck terstont riep ende seyde: Almosan, siet hier is een brief die aen u dresseert!”

Soo haest als hy hem genomen ende den inhout gelesen hadde, werdt hy ontsteken met gramschappe ende seyde: “Bode, ghy sult uwen meester seggen dat ick hem sal antwoorden als hy hier gekomen is, aengesien dat hy voorgenomen heeft om hier te komen, ende dat ick hem sal afnemen sijn groote hooveerdicheyt ende hooch beroeminghe al eer dat hy van hier sal scheyden!”

Sijn reden gheeyndicht hebbende, soo nam Geoffroy oorlof aen den Turck, hem bedanckende der goeder antwoorde die hy hem ghedaen hadde. “Mijn vrient,” seyde hy, “seght uwen meester dat hy seer willekomen sal sijn, ende dat ick begheere dat hy in geen ander herberghe en gae in deser stadt dan in mijn palleys.”

Geoffroy vertreckende van ’t hof, keerde wederom tot den Ridder mettet Kruys tot den welcken hy de voorgenoemde dinghen vertelde, waer van dat hy soo blyde was dat hy terstont zijn kruys ondeckte, ende na dat hy ghewapent was, vertrock uyt het dorp daer hy was ende ginck in ’t hof van den Turck, die hem wel eerbaerlick ontfinck, ende wert terwijlen seer besien, so wel van hem als van de anderen, haer grootelijcx verwonderende van de vromicheyt van een soo jongen ridder als hy was. Den welcken ghehouden hebbende menige reden met den Turck, seyde tot hem: “Mijn heer, die princepale oorsaecke die my verweckt heeft om hier in u hof te komen dat is om dat ghy een ridder hebt, ghenaemt Almosan, ende noemt hem heer van den Toren van Klot, de welcke my in voorleden dagen beroepen heeft om teghen hem te vechten. Siet daerom ben ick hier ghekomen. Soo hy hier teghenwoordich is, dat hy spreke, ende so hy is absent, soo bidde ick u dat ghy my hem doet spreken.”

Almosan die als noch als een muysken hadde stil geswegen, begon doen te seggen: “Ridder, ick bent die hem noemt gelijck ghy seght. Ende op dat ghy niet en meent dat ick mijn woorden wederom inden hals sal halen, siet daer is mijn pant!”

’t Welck den Ridder terstont op nam ende seyde: “Almosan, ghy hebt een weynich te haestich gheweest om u pant te gheven, want u sake en is niet recht noch goet, ’t welck is tegen orden van de ridderschap. Nochtans, op dat ghy niet en meynt dat ick dit segghe uyt vreeses halven die ick voor u hebbe, siet daer is oock dat mijne. Soo ghy meent recht te hebben, soo neemt het ghelijck ick dat uwe ghedaen hebbe!”

’t Welck hy dede, ende alsoo wert den kamp aengeteykent tegen des anderen daechs wel vroech.

Noch dien dach wert den Ridder mettet Kruys seer hoevelijck ghetracteert vanden Turck tot dat die nacht quam ende tijt was om te rusten, ’t welck den Ridder mettet Kruys wel van noden was overmits dat hy de voorleden nacht niet geslapen en hadde, ende sliep die aenstaende noch minder, nochtans so lach hy op een goet bedde, ’t welck den Turck voor hem hadde doen bereyden in een seer kostelicke kamer.

Alsoo haest als het begon te dagen, soo stont hy op ende ginck hem wapenen, ende voorts op zijn peert geseten zijnde, ginck stracx tot der aengheteyckender plaetse, alwaer dat hy niet langhe en was ofte sach Almosan aenkomen, seer ridderlick ghewapent, ende sonder veel woorden te maken stieten haer peerden met spooren, ghemoetende malkanderen met sulcken kracht datse haer speren inde lucht deden vlieghen als spaenderen. Doe seyde Almosan: “Ridder, ’t gene dat wy hier doen dat en is niet dan tijdverdrijf, wy moeten wederom beginnen op een beter maeniere.”

“Wel aen,” seyde den Ridder, “laet ons besien wat van dese reys worden wil.”

En[de] wederom nieuwe lancien ghenomen hebbende, gaven de tellenaers weder de spooren ende ghemoeteden malkanderen met sulcken snelheyt dat die lancie van Almosan in menighe stucken spronck, maer den Ridder mettet Kruys stuerde de sijne also dat hy man en[de] peert ter aerden velde. Almosan in ’t vallen quetsede hem seer in sijn eenen bil ende was hier van soo sinneloos dat hy so haest niet wederom en konde opstaen. ’t Welck siende, den Ridder mettet Kruys gebruyckte hem soo heus dat hy oock van sijn peert steech ende ginck seggen tot sijnen vyandt sonder hem eenich quaet te doen: “Maer ridder, is dit de daet der grooter dreyginghe die gy my gedaen hebt?”

Almosan beschaemt zijnde van dese woorden, stont op ende geliet hem beter als hy was, ende nam dat sweert in de vuyst ende dede sijn uyterste kracht om zijn vyant te verwinnen. Den Ridder mettet Kruys dede oock zijn beste, alsoo datse malkanderen menighe sware slaghen brochten, maer Almosan ontfincker ten laetsten soo vele dat hy langer niet en wist op wat voet dat hy springen soude. Den Ridder mettet Kruys hebbende medelijden met sijnen vyant, seyde tot hem: “Almosan, om dat ick sie datstu een vroom ridder bent, soo mishaecht het my dat ick dy soude dooden. Daerom, soo dy du wilste aen my ghevanghen geven, ick sal u ’t leven salveren, ende sullen voortaen goede vrinden wesen.”

Almosan siende dat hy de sterckte van desen jongen ridder niet en konde wederstaen, seyde: “Ridder, ick bekenne ende belijde dat ghy zijt den besten ridder van de geheele werelt ende den gratieuselicksten en[de] goedertierensten dien ick oyt kende. Soo ick quaet van u geseyt hebbe, ’t is t’onrechte geweest. Wel aen, soo gheve ick my nu gevanckelick in uwen handen.”

’t Welck seggende, nam sijn sweert by den punte ende presenteerdet den Ridder mettet Kruys, de welcke dat nam, ende voort ginck hy Almosan omhelschen ende kussede hem, waer van dat den Turck ende alle die bystanders seer verwondert waren.

Als dese twee kampioenen vertrocken waren, soo seyde Almosan tot den Turck: “Mijn heer, siet hier den besten en[de] den deuchdelijcksten ridder dien ick oyt ter werelt kende, ende daerom so heb ick my aen hem ghevanckelick ghegeven, berou hebbende van ’t onghelijck dat ick hem gedaen hebbe ende van alle ’t gene dat ick sonder oorsaecke tegen hem geseyt hebbe.”

“Almosan,” seyde den Turck, “siet op een ander tijt hoe dat ghy spreken sult en[de] van wie. Het is een groote schande voor een ridder een loghenaer te wesen ende yemandt onrechte misdaden op te leggen. Ende ghy, heer Ridder mettet Kruys,” seyde hy, “ghy zijt wel gheluckich soo vervult met deuchden te zijne. Soo ghy my wilt gelooven, ick sal u de grootste personagie maken van alle u geslachte.”

“Grootmoghende ende ghestranghe heer,” seyde den Ridder mettet Kruys, “ick bedanke u ootmoedelicken van de deuchde die ghy my presenteert. Ick late my wel ghenoegen met den staet die ick hebbe, de welcke is grooter dan my toebehoort. Maer aengesien dat het Godt gelieft heeft my deelachtigh te maecken van soo goeden fortuyn, so behoore ick Hem daer van te loven ende te dancken. Daer na mijn heer den soudaen, aen den welcken ick alle mijn leven lanck gehouden ben.”

Dit seyde hy om dat hy sach dat den Turck hem woude dringen om in zijn dienst te blijven.

Dat 14 kapittel: Van de strijdt die de Ridder met het Kruis had tegen Almosan, heer van den Toren van Clot.

Geoffroy, schildknecht van den Ridder met het Kruis, merkte dat ze waren onder het gebied van den Turk en zei tot zijn meester: “Mijn heer, zo gij vreest bekent te worden van de Turken, zo zou het goed wesen dat gij dat kruis schuilt dat gij voor uw borst draagt, want wij komen in de landpalen van Turkije en gij weet de spijt die gij de Turk gedaan hebt, hem verslagen en heb zijn standaard genomen. Daarom ben ik verzekerd dat indien hij u mag krijgen dat hij hem op u zal wreken. Dus denk wat gij te doen hebt.”

“Zeker Geoffroy,” zei hij, “gij zegt de waarheid.”

Toen verschuilde hij zijn kruis tot dat ze kwamen in een ander dorp bij de Turk op vijf mijlen weegs na. Daar bleven ze en hij schreef twee brieven, de een aan de Turk zelf en de andere aan Almosan, heer van de Toren van Clot. Den inhout aan de Turk was alleen dat hij hem bad of hij hem vrijheid wilde geven om in zijn hof te mogen komen en daar niet meer dan drie of vier dagen te blijven. Aan Almosan schreef hij: zo hij een hart hadden wilde houden de strijd daar hij hem toe beroepen had, met wil en believen van de Turk, dat hij gereed was om hem te betonen in een kamp dat hij niets gedaan had zonder gerechtige oorzaak.

Toen de brieven geschreven waren gaf hij ze Geoffroy en gebood hem gebiedende dat hij ze niet en bestellen dan in handen van de Turk zelf en dat hij hem wel zou wachten te zeggen dat hij in zijn land was.

“Mijn heer,” antwoorde Geoffroy, “ik zal mijn heer helpen en zo wel mijn naarstigheid doen dat gij oorzaak zal hebben om tevreden te wezen.”

Toen hij aan zijn meester verlof genomen had zo ging hij recht aan in de hof van de Turk waaraan hij de reverentie gedaan had en presenteerde de brieven en zei: “Grootmogende en gestrenger heer, de Ridder met het Kruis, mijn heer, doet u door mij ootmoedig groeten, u bidt hem te willen gunnen ’t gene hij aan u is begeerd door deze tegenwoordige brieven.”

De Turk die e brieven genomen had liet ze overluid lezen door zijn secretaris in tegenwoordigheid van vele grote personages van zijn hof. Den Turk die zeer blijde was om dat hij hoorde dat de Ridder daar begeerde te komen zei dat hij hem niet alleen vrijheid gaf voor drie dagen, maar zo lange als het hem gelieven zou zijn residentie daar te houden. “En op dat hij dus zeker mag zijn, zo gebied ik tegenwoordig dat men hem brieven van assurantie geef.”

Geoffroy was wel blijde van dit antwoord en presenteerde hem ook de brief aan Almosan, heer van de Toren van Clot die op die tijd mede in de hof was waarom dat hem den Turk terstond riep en zei: Almosan, ziet hier is een brief die aan u geadresseerd!”

Zo gauw als hij hem genomen en de inhoud gelezen had werd hij ontstoken met gramschap en zei: “Bode, gij zal uw meester zeggen dat ik hem zal antwoorden als hij hier gekomen is, aangezien dat hij voorgenomen heeft om hier te komen en dat ik hem zal afnemen zijn grote hovaardigheid en hoge beroemen al eer dat hij van hier zal scheien!”

Toen hij zijn reden geëindigd had zo nam Geoffroy verlof aan de Turk en hem bedankte van het goede antwoord die hij hem gedaan had. “Mijn vriend,” zei hij, “zeg uw meester dat hij zeer willekomen zal zijn en dat ik begeer dat hij in geen andere herberg gaat in deze stad dan in mijn paleis.”

Geoffroy vertrok van de hof en keerde wederom tot de Ridder met het Kruis tot wie hij de voorgenoemde dingen vertelde, waarvan dat hij zo blijde was dat hij terstond zijn kruis ontdekte en na dat hij gewapend was vertrok uit het dorp daar hij was en ging in de hof van den Turk die hem wel eerbaar ontving en werd ondertussen zeer bezien, zo wel van hem als van de anderen die zich zeer verwonderende van de dapperheid van een zo jonge ridder als hij was. Toen hij gehouden had menige reden met den Turk zei tot hem: “Mijn heer, die principale oorzaak die mij verwekt heeft om hier in uw hof te komen dat is om dat gij een ridder hebt, genaamd Almosan, en noemt hem heer van den Toren van Clot die mij in voorleden dagen beroepen heeft om tegen hem te vechten. Ziet daarom ben ik hier gekomen. Zo hij hier tegenwoordig is dat hij spreekt en zo hij is absent zo bid ik u dat gij mij hem doet spreken.”

Almosan die als noch als een muisje had stilgezwegen begon doen te zeggen: “Ridder, ik ben het die hem noemt gelijk gij zegt. Op dat gij niet en meent dat ik mijn woorden wederom inden hals zal halen, ziet daar is mijn pand!”

Wat de Ridder terstond op nam en zei: “Almosan, gij bent een weinig te haastig geweest om uw pand te geven want uw zaak is niet recht noch goed, wat is tegen de orde van de ridderschap. Nochtans, op dat gij niet meent dat ik dit zeg vanwege vrees die ik voor u heb, ziet daar is ook dat mijne. Zo gij meent recht te hebben, zo neemt het gelijk ik dat uwe gedaan heb!”

Wat hij deed en alzo werd het kamp aangetekend tegen de volgende dag wel vroeg.

Noch dien dag werd de Ridder met het Kruis zeer hoffelijk onthaald van de Turk tot dat de nacht kwam en tijd was om te rusten wat de Ridder met het Kruis wel van noden was overmits dat hij de voorleden nacht niet geslapen had en sliep die aanstaande noch minder, nochtans zo lach hij op een goed bed wat de Turk voor hem had doen bereiden in een zeer kostbare kamer.

Alzo gauw als het begon te dagen zo stond hij op en ging hem wapenen en voorts toen hij op zijn paard gezeten was ging hij daarna tot de aangetekende plaats alwaar dat hij niet lang was of zag Almosan aankomen, zeer ridderlijk gewapend en zonder veel woorden te maken stieten hun paarden met sporen en ontmoetten elkaar en met zulke kracht dat ze hun speren inde lucht lieten vliegen in spaanders. Toen zei Almosan: “Ridder, ’t gene dat wij hier doen dat is niets dan tijdverdrijf, wij moeten wederom beginnen op een beter manier.”

“Wel aan,” zei de Ridder, “laat ons bezien wat van deze keer worden wil.”

En hebben wederom nieuwe lansen genomen en gaven de tellenaars weer de sporen en ontmoeten elkaar met zulke snelheid dat de lans van Almosan in menige stukken sprong, maar de Ridder met het Kruis stuurde de zijne alzo dat hij man en paard ter aarde velde. Almosan kwetste hem zeer in ’t vallen in zijn een bil en was hiervan zo zinneloos dat hij zo gauw niet wederom kon opstaan. Wat zag de Ridder met het Kruis en gedroeg hem zo hoffelijk dat hij ook van zijn paard ging en ging zeggen tot zijn vijand zonder hem enig kwaad te doen: “Maar ridder, is dit de daad der grote dreiging die gij mij gedaan hebt?”

Almosan die beschaamd was van deze woorden stond op en gedroeg zich beter dan hij was en nam dat zwaard in de vuist en deed zijn uiterste kracht om zijn vijand te overwinnen. De Ridder met het Kruis deed ook zijn best, alzo dat ze elkaar menige zware slagen brachten, maar Almosan ontving er tenslotte zo veel dat hij niet langer wist op wat voet dat hij springen zou. De Ridder met het Kruis had medelijden met zijn vijand en zei tot hem: “Almosan, omdat ik zie dat u een dappere ridder bent zo mishaagt het mij dat ik u zou doden. Daarom, zo u zich aan mij gevangen wil geven, ik zal u ’t leven redden en zullen voortaan goede vrienden wezen.”

Almosan zag dat hij de sterkte van deze jongen ridder niet kon weerstaan zei: “Ridder, ik beken en belijd dat gij bent de beste ridder van de gehele wereld en de gracieuze en goedertierenste dien ik ooit kende. Zo ik kwaad van u gezegd heb, ’t is te onrecht geweest. Wel aan, zo geef ik mij nu gevangen in uw handen.”

Wat hij zei en nam zijn zwaard bij den punt en presenteerde het de Ridder met het Kruis die dat nam en voort ging hij Almosan omhelzen en kuste hem, waarvan dat de Turk en alle omstanders zeer verwonderd waren.

Toen deze twee kampioenen vertrokken waren zo zei Almosan tot de Turk: “Mijn heer, ziet hier de beste en de deugdelijkste ridder dien ik ooit ter wereld kende en daarom zo heb ik mij aan hem gevangen gegeven en hen berouw van ’t ongelijk dat ik hem gedaan heb en van alle ’t gene dat ik zonder oorzaak tegen hem gezegd heb.”

“Almosan,” zei de Turk, “zie op een ander tijd hoe dat gij spreken zal en van wie. Het is een grote schande voor een ridder een leugenaar te wezen en iemand ten onrechte misdaden op te leggen. En gij, heer Ridder met het Kruis,” zei hij, “gij bent wel gelukkig zo vervult met deugden te zijn. Zo gij mij wil geloven, ik zal u de grootste personage maken van al uw geslacht.”

“Grootmogende en gestrenge heer,” zei de Ridder met het Kruis, “ik bedank u ootmoedig van de deugden die gij mij presenteert. Ik laat mij wel vergenoegen met de staat die ik heb die is groter dan mij toebehoort. Maar aangezien dat het God gelieft heeft mij deelachtig te maken van zo’n goed fortuin zo behoor ik Hem daarvan te loven en te danken. Daarna mijn heer de sultan, waaraan ik al mijn leven lang gehouden ben.”

Dit zei hij om dat hij zag dat den Turk hem wilde dringen om in zijn dienst te blijven.

Dat .xiiij. capittel: Vanden strijdt die den Ridder mettet Kruys hadde tegen Almosan, heer van den Toren van Clot.

Geoffroy, schildknecht van den Ridder mettet Kruys, aenmerckende dat sy waren onder de gebiedenisse van den Turck, seyde tot sijn meester: “Mijn heere, soo ghy vreest bekent te worden vande Turcken, soo soude het goet wesen dat ghy dat kruyce schuylt dat ghy voor u borste draecht, want wy komen in de lantpalen van Turckijen, ende ghy weet den spijt die ghy den Turck gedaen hebt, hem verslagen ende sijnen standaert ghenomen hebbende. Daerom ben ick versekert dat indien hy u mach krijgen, dat hy hem op u sal wreken. Dus denckt wat ghy te doen hebt.”

“Seker Geoffroy,” seyde hy, “ghy segt de waerheyt.”

Doen schuylde hy sijn kruys tot dat sy quamen in een ander dorp by den Turk op vijf mijlen weechs na. Ende daer blijvende, schreef twee brieven, den eenen aenden Turck selfs ende den anderen aen Almosan, heer vanden Toren van Klot. Den inhout aenden Turck was alleenelijcken dat hy hem badt of hy hem vryheyt woude gheven om in sijn hof te moghen komen ende daer niet meer dan drie of vier dagen te blijven. Ende aen Almosan schreef hy: Soo hy een hert hadde ende willende houden den strijt daer hy hem toe beroepen hadde, met wil ende believinge vanden Turck, dat hy ghereet was om hem te betoonen in eene kamp dat hy niets gedaen en hadde sonder gerechtige oorsake.

De brieven geschreven zijnde, gafse Geoffroy, hem gebiedende dat hyse niet [en] soude bestellen dan in handen vanden Turck selfs, ende dat hy hem wel soude wachten te seggen dat hy in zijn land was.

“Mijn heer,” antwoorde Geoffroy, “ick sal mijn heer helpen en[de] soo wel mijn neersticheyt doen dat ghy oorsaeck sult hebben om te vreden te wesen.”

Als hy aen zijn meester oorlof genomen hadde so gink hy recht aen in ’t hof vanden Turck, aen den welcken hy de reverentie gh[e]daen hebbende, presenteerde de brieven, seggende: “Grootmogende ende gestrenger heere, den Ridder metten Kruys, mijn heer, doet u door my ootmoedelijck groeten, u biddende hem te willen gunnen ’t gene hy aen u is begeerende door dese tegenwoordige brieven.”

Den Turck de brieven genomen hebbende, dedese overluyt lesen door sijn secretaris in tegenwoordicheyt van vele groote personagien van sijn hof. Den Turck seer blijt zijnde om dat hy hoorde dat den Ridder daer begeerde te komen, seyde dat hy hem niet alleenlijcken vryheyt en gaf voor drie dagen, maer soo lange alst hem gelieven soude zijn residentie daer te houden. “Ende op dat hy dies seker mach zijn, so gebiede ick tegenwoordelijcken datmen hem brieven van assurantie gheve.”

Geoffroy wel blijde van deser antwoorde, presenteerde hem oock den brief houdende aen Almosan, heer vanden Toren van Klot, die welcke op die tijt mede in ’t hof was, waerom dat hem den Turck terstont riep ende seyde: Almosan, siet hier is een brief die aen u dresseert!”

Soo haest als hy hem genomen ende den inhout gelesen hadde, werdt hy ontsteken met gramschappe ende seyde: “Bode, ghy sult uwen meester seggen dat ick hem sal antwoorden als hy hier gekomen is, aengesien dat hy voorgenomen heeft om hier te komen, ende dat ick hem sal afnemen sijn groote hooveerdicheyt ende hooch beroeminghe al eer dat hy van hier sal scheyden!”

Sijn reden gheeyndicht hebbende, soo nam Geoffroy oorlof aen den Turck, hem bedanckende der goeder antwoorde die hy hem ghedaen hadde. “Mijn vrient,” seyde hy, “seght uwen meester dat hy seer willekomen sal sijn, ende dat ick begheere dat hy in geen ander herberghe en gae in deser stadt dan in mijn palleys.”

Geoffroy vertreckende van ’t hof, keerde wederom tot den Ridder mettet Kruys tot den welcken hy de voorgenoemde dinghen vertelde, waer van dat hy soo blyde was dat hy terstont zijn kruys ondeckte, ende na dat hy ghewapent was, vertrock uyt het dorp daer hy was ende ginck in ’t hof van den Turck, die hem wel eerbaerlick ontfinck, ende wert terwijlen seer besien, so wel van hem als van de anderen, haer grootelijcx verwonderende van de vromicheyt van een soo jongen ridder als hy was. Den welcken ghehouden hebbende menige reden met den Turck, seyde tot hem: “Mijn heer, die princepale oorsaecke die my verweckt heeft om hier in u hof te komen dat is om dat ghy een ridder hebt, ghenaemt Almosan, ende noemt hem heer van den Toren van Klot, de welcke my in voorleden dagen beroepen heeft om teghen hem te vechten. Siet daerom ben ick hier ghekomen. Soo hy hier teghenwoordich is, dat hy spreke, ende so hy is absent, soo bidde ick u dat ghy my hem doet spreken.”

Almosan die als noch als een muysken hadde stil geswegen, begon doen te seggen: “Ridder, ick bent die hem noemt gelijck ghy seght. Ende op dat ghy niet en meent dat ick mijn woorden wederom inden hals sal halen, siet daer is mijn pant!”

’t Welck den Ridder terstont op nam ende seyde: “Almosan, ghy hebt een weynich te haestich gheweest om u pant te gheven, want u sake en is niet recht noch goet, ’t welck is tegen orden van de ridderschap. Nochtans, op dat ghy niet en meynt dat ick dit segghe uyt vreeses halven die ick voor u hebbe, siet daer is oock dat mijne. Soo ghy meent recht te hebben, soo neemt het ghelijck ick dat uwe ghedaen hebbe!”

’t Welck hy dede, ende alsoo wert den kamp aengeteykent tegen des anderen daechs wel vroech.

Noch dien dach wert den Ridder mettet Kruys seer hoevelijck ghetracteert vanden Turck tot dat die nacht quam ende tijt was om te rusten, ’t welck den Ridder mettet Kruys wel van noden was overmits dat hy de voorleden nacht niet geslapen en hadde, ende sliep die aenstaende noch minder, nochtans so lach hy op een goet bedde, ’t welck den Turck voor hem hadde doen bereyden in een seer kostelicke kamer.

Alsoo haest als het begon te dagen, soo stont hy op ende ginck hem wapenen, ende voorts op zijn peert geseten zijnde, ginck stracx tot der aengheteyckender plaetse, alwaer dat hy niet langhe en was ofte sach Almosan aenkomen, seer ridderlick ghewapent, ende sonder veel woorden te maken stieten haer peerden met spooren, ghemoetende malkanderen met sulcken kracht datse haer speren inde lucht deden vlieghen als spaenderen. Doe seyde Almosan: “Ridder, ’t gene dat wy hier doen dat en is niet dan tijdverdrijf, wy moeten wederom beginnen op een beter maeniere.”

“Wel aen,” seyde den Ridder, “laet ons besien wat van dese reys worden wil.”

En[de] wederom nieuwe lancien ghenomen hebbende, gaven de tellenaers weder de spooren ende ghemoeteden malkanderen met sulcken snelheyt dat die lancie van Almosan in menighe stucken spronck, maer den Ridder mettet Kruys stuerde de sijne also dat hy man en[de] peert ter aerden velde. Almosan in ’t vallen quetsede hem seer in sijn eenen bil ende was hier van soo sinneloos dat hy so haest niet wederom en konde opstaen. ’t Welck siende, den Ridder mettet Kruys gebruyckte hem soo heus dat hy oock van sijn peert steech ende ginck seggen tot sijnen vyandt sonder hem eenich quaet te doen: “Maer ridder, is dit de daet der grooter dreyginghe die gy my gedaen hebt?”

Almosan beschaemt zijnde van dese woorden, stont op ende geliet hem beter als hy was, ende nam dat sweert in de vuyst ende dede sijn uyterste kracht om zijn vyant te verwinnen. Den Ridder mettet Kruys dede oock zijn beste, alsoo datse malkanderen menighe sware slaghen brochten, maer Almosan ontfincker ten laetsten soo vele dat hy langer niet en wist op wat voet dat hy springen soude. Den Ridder mettet Kruys hebbende medelijden met sijnen vyant, seyde tot hem: “Almosan, om dat ick sie datstu een vroom ridder bent, soo mishaecht het my dat ick dy soude dooden. Daerom, soo dy du wilste aen my ghevanghen geven, ick sal u ’t leven salveren, ende sullen voortaen goede vrinden wesen.”

Almosan siende dat hy de sterckte van desen jongen ridder niet en konde wederstaen, seyde: “Ridder, ick bekenne ende belijde dat ghy zijt den besten ridder van de geheele werelt ende den gratieuselicksten en[de] goedertierensten dien ick oyt kende. Soo ick quaet van u geseyt hebbe, ’t is t’onrechte geweest. Wel aen, soo gheve ick my nu gevanckelick in uwen handen.”

’t Welck seggende, nam sijn sweert by den punte ende presenteerdet den Ridder mettet Kruys, de welcke dat nam, ende voort ginck hy Almosan omhelschen ende kussede hem, waer van dat den Turck ende alle die bystanders seer verwondert waren.

Als dese twee kampioenen vertrocken waren, soo seyde Almosan tot den Turck: “Mijn heer, siet hier den besten en[de] den deuchdelijcksten ridder dien ick oyt ter werelt kende, ende daerom so heb ick my aen hem ghevanckelick ghegeven, berou hebbende van ’t onghelijck dat ick hem gedaen hebbe ende van alle ’t gene dat ick sonder oorsaecke tegen hem geseyt hebbe.”

“Almosan,” seyde den Turck, “siet op een ander tijt hoe dat ghy spreken sult en[de] van wie. Het is een groote schande voor een ridder een loghenaer te wesen ende yemandt onrechte misdaden op te leggen. Ende ghy, heer Ridder mettet Kruys,” seyde hy, “ghy zijt wel gheluckich soo vervult met deuchden te zijne. Soo ghy my wilt gelooven, ick sal u de grootste personagie maken van alle u geslachte.”

“Grootmoghende ende ghestranghe heer,” seyde den Ridder mettet Kruys, “ick bedanke u ootmoedelicken van de deuchde die ghy my presenteert. Ick late my wel ghenoegen met den staet die ick hebbe, de welcke is grooter dan my toebehoort. Maer aengesien dat het Godt gelieft heeft my deelachtigh te maecken van soo goeden fortuyn, so behoore ick Hem daer van te loven ende te dancken. Daer na mijn heer den soudaen, aen den welcken ick alle mijn leven lanck gehouden ben.”

Dit seyde hy om dat hy sach dat den Turck hem woude dringen om in zijn dienst te blijven.

Dat 14 kapittel: Van de strijdt die de Ridder met het Kruis had tegen Almosan, heer van den Toren van Clot.

Geoffroy, schildknecht van den Ridder met het Kruis, merkte dat ze waren onder het gebied van den Turk en zei tot zijn meester: “Mijn heer, zo gij vreest bekent te worden van de Turken, zo zou het goed wesen dat gij dat kruis schuilt dat gij voor uw borst draagt, want wij komen in de landpalen van Turkije en gij weet de spijt die gij de Turk gedaan hebt, hem verslagen en heb zijn standaard genomen. Daarom ben ik verzekerd dat indien hij u mag krijgen dat hij hem op u zal wreken. Dus denk wat gij te doen hebt.”

“Zeker Geoffroy,” zei hij, “gij zegt de waarheid.”

Toen verschuilde hij zijn kruis tot dat ze kwamen in een ander dorp bij de Turk op vijf mijlen weegs na. Daar bleven ze en hij schreef twee brieven, de een aan de Turk zelf en de andere aan Almosan, heer van de Toren van Clot. Den inhout aan de Turk was alleen dat hij hem bad of hij hem vrijheid wilde geven om in zijn hof te mogen komen en daar niet meer dan drie of vier dagen te blijven. Aan Almosan schreef hij: zo hij een hart hadden wilde houden de strijd daar hij hem toe beroepen had, met wil en believen van de Turk, dat hij gereed was om hem te betonen in een kamp dat hij niets gedaan had zonder gerechtige oorzaak.

Toen de brieven geschreven waren gaf hij ze Geoffroy en gebood hem gebiedende dat hij ze niet en bestellen dan in handen van de Turk zelf en dat hij hem wel zou wachten te zeggen dat hij in zijn land was.

“Mijn heer,” antwoorde Geoffroy, “ik zal mijn heer helpen en zo wel mijn naarstigheid doen dat gij oorzaak zal hebben om tevreden te wezen.”

Toen hij aan zijn meester verlof genomen had zo ging hij recht aan in de hof van de Turk waaraan hij de reverentie gedaan had en presenteerde de brieven en zei: “Grootmogende en gestrenger heer, de Ridder met het Kruis, mijn heer, doet u door mij ootmoedig groeten, u bidt hem te willen gunnen ’t gene hij aan u is begeerd door deze tegenwoordige brieven.”

De Turk die e brieven genomen had liet ze overluid lezen door zijn secretaris in tegenwoordigheid van vele grote personages van zijn hof. Den Turk die zeer blijde was om dat hij hoorde dat de Ridder daar begeerde te komen zei dat hij hem niet alleen vrijheid gaf voor drie dagen, maar zo lange als het hem gelieven zou zijn residentie daar te houden. “En op dat hij dus zeker mag zijn, zo gebied ik tegenwoordig dat men hem brieven van assurantie geef.”

Geoffroy was wel blijde van dit antwoord en presenteerde hem ook de brief aan Almosan, heer van de Toren van Clot die op die tijd mede in de hof was waarom dat hem den Turk terstond riep en zei: Almosan, ziet hier is een brief die aan u geadresseerd!”

Zo gauw als hij hem genomen en de inhoud gelezen had werd hij ontstoken met gramschap en zei: “Bode, gij zal uw meester zeggen dat ik hem zal antwoorden als hij hier gekomen is, aangezien dat hij voorgenomen heeft om hier te komen en dat ik hem zal afnemen zijn grote hovaardigheid en hoge beroemen al eer dat hij van hier zal scheien!”

Toen hij zijn reden geëindigd had zo nam Geoffroy verlof aan de Turk en hem bedankte van het goede antwoord die hij hem gedaan had. “Mijn vriend,” zei hij, “zeg uw meester dat hij zeer willekomen zal zijn en dat ik begeer dat hij in geen andere herberg gaat in deze stad dan in mijn paleis.”

Geoffroy vertrok van de hof en keerde wederom tot de Ridder met het Kruis tot wie hij de voorgenoemde dingen vertelde, waarvan dat hij zo blijde was dat hij terstond zijn kruis ontdekte en na dat hij gewapend was vertrok uit het dorp daar hij was en ging in de hof van den Turk die hem wel eerbaar ontving en werd ondertussen zeer bezien, zo wel van hem als van de anderen die zich zeer verwonderende van de dapperheid van een zo jonge ridder als hij was. Toen hij gehouden had menige reden met den Turk zei tot hem: “Mijn heer, die principale oorzaak die mij verwekt heeft om hier in uw hof te komen dat is om dat gij een ridder hebt, genaamd Almosan, en noemt hem heer van den Toren van Clot die mij in voorleden dagen beroepen heeft om tegen hem te vechten. Ziet daarom ben ik hier gekomen. Zo hij hier tegenwoordig is dat hij spreekt en zo hij is absent zo bid ik u dat gij mij hem doet spreken.”

Almosan die als noch als een muisje had stilgezwegen begon doen te zeggen: “Ridder, ik ben het die hem noemt gelijk gij zegt. Op dat gij niet en meent dat ik mijn woorden wederom inden hals zal halen, ziet daar is mijn pand!”

Wat de Ridder terstond op nam en zei: “Almosan, gij bent een weinig te haastig geweest om uw pand te geven want uw zaak is niet recht noch goed, wat is tegen de orde van de ridderschap. Nochtans, op dat gij niet meent dat ik dit zeg vanwege vrees die ik voor u heb, ziet daar is ook dat mijne. Zo gij meent recht te hebben, zo neemt het gelijk ik dat uwe gedaan heb!”

Wat hij deed en alzo werd het kamp aangetekend tegen de volgende dag wel vroeg.

Noch dien dag werd de Ridder met het Kruis zeer hoffelijk onthaald van de Turk tot dat de nacht kwam en tijd was om te rusten wat de Ridder met het Kruis wel van noden was overmits dat hij de voorleden nacht niet geslapen had en sliep die aanstaande noch minder, nochtans zo lach hij op een goed bed wat de Turk voor hem had doen bereiden in een zeer kostbare kamer.

Alzo gauw als het begon te dagen zo stond hij op en ging hem wapenen en voorts toen hij op zijn paard gezeten was ging hij daarna tot de aangetekende plaats alwaar dat hij niet lang was of zag Almosan aankomen, zeer ridderlijk gewapend en zonder veel woorden te maken stieten hun paarden met sporen en ontmoetten elkaar en met zulke kracht dat ze hun speren inde lucht lieten vliegen in spaanders. Toen zei Almosan: “Ridder, ’t gene dat wij hier doen dat is niets dan tijdverdrijf, wij moeten wederom beginnen op een beter manier.”

“Wel aan,” zei de Ridder, “laat ons bezien wat van deze keer worden wil.”

En hebben wederom nieuwe lansen genomen en gaven de tellenaars weer de sporen en ontmoeten elkaar met zulke snelheid dat de lans van Almosan in menige stukken sprong, maar de Ridder met het Kruis stuurde de zijne alzo dat hij man en paard ter aarde velde. Almosan kwetste hem zeer in ’t vallen in zijn een bil en was hiervan zo zinneloos dat hij zo gauw niet wederom kon opstaan. Wat zag de Ridder met het Kruis en gedroeg hem zo hoffelijk dat hij ook van zijn paard ging en ging zeggen tot zijn vijand zonder hem enig kwaad te doen: “Maar ridder, is dit de daad der grote dreiging die gij mij gedaan hebt?”

Almosan die beschaamd was van deze woorden stond op en gedroeg zich beter dan hij was en nam dat zwaard in de vuist en deed zijn uiterste kracht om zijn vijand te overwinnen. De Ridder met het Kruis deed ook zijn best, alzo dat ze elkaar menige zware slagen brachten, maar Almosan ontving er tenslotte zo veel dat hij niet langer wist op wat voet dat hij springen zou. De Ridder met het Kruis had medelijden met zijn vijand en zei tot hem: “Almosan, omdat ik zie dat u een dappere ridder bent zo mishaagt het mij dat ik u zou doden. Daarom, zo u zich aan mij gevangen wil geven, ik zal u ’t leven redden en zullen voortaan goede vrienden wezen.”

Almosan zag dat hij de sterkte van deze jongen ridder niet kon weerstaan zei: “Ridder, ik beken en belijd dat gij bent de beste ridder van de gehele wereld en de gracieuze en goedertierenste dien ik ooit kende. Zo ik kwaad van u gezegd heb, ’t is te onrecht geweest. Wel aan, zo geef ik mij nu gevangen in uw handen.”

Wat hij zei en nam zijn zwaard bij den punt en presenteerde het de Ridder met het Kruis die dat nam en voort ging hij Almosan omhelzen en kuste hem, waarvan dat de Turk en alle omstanders zeer verwonderd waren.

Toen deze twee kampioenen vertrokken waren zo zei Almosan tot de Turk: “Mijn heer, ziet hier de beste en de deugdelijkste ridder dien ik ooit ter wereld kende en daarom zo heb ik mij aan hem gevangen gegeven en hen berouw van ’t ongelijk dat ik hem gedaan heb en van alle ’t gene dat ik zonder oorzaak tegen hem gezegd heb.”

“Almosan,” zei de Turk, “zie op een ander tijd hoe dat gij spreken zal en van wie. Het is een grote schande voor een ridder een leugenaar te wezen en iemand ten onrechte misdaden op te leggen. En gij, heer Ridder met het Kruis,” zei hij, “gij bent wel gelukkig zo vervult met deugden te zijn. Zo gij mij wil geloven, ik zal u de grootste personage maken van al uw geslacht.”

“Grootmogende en gestrenge heer,” zei de Ridder met het Kruis, “ik bedank u ootmoedig van de deugden die gij mij presenteert. Ik laat mij wel vergenoegen met de staat die ik heb die is groter dan mij toebehoort. Maar aangezien dat het God gelieft heeft mij deelachtig te maken van zo’n goed fortuin zo behoor ik Hem daarvan te loven en te danken. Daarna mijn heer de sultan, waaraan ik al mijn leven lang gehouden ben.”

Dit zei hij om dat hij zag dat den Turk hem wilde dringen om in zijn dienst te blijven.

Dat .xvi. capittel: Hoe den prince Alphonce, ghetrocken zijnde uyt der stadt van Caire, meynde doot gheslagen te worden van een van de kosijns van Billon, die gheselschapt was met ses straetschenders.

De tijdinghe tot Caire ghepubliceert zijnde dat den Ridder mettet Kruys was in ’t hof van den Turck, soo en konde Alphonce niet laeten hem alle dage uyt gaen te vermaken, vernemende van alle kanten oft hy den Ridder mettet Kruys niet en sach komen, den welcken hy soo seer was begherende. Soo ist op een tijt gebeurt dat hy, hem houdende of hy ter jacht woude gaen, uyt Caire trock, gheselschapt zijnde met weynich volcks, ende en hadde niet gereden boven een halve mijl of hy quam in een schoon dal, alwaer dat hy ghewaer wert seven ridders, komende uyt een kleyn bosschagie, ’t welck niet veer van daer en was, ende siende dat het was een van de kousijns van Billon, smeet zijn peert haestelijck om ende kreech noch met nauwer noot de poorte vander stadt, hoe wel dat sy haer beste deden om hem te achterhalen. Als dese straetschenders sagen dat sy hem niet konden krijgen, so keerden sy wederom ende namen den wech dien sy gekomen waren. Maer sy hadden weynich gereden ofte ghemoetede de Ridder mettet Kruys met sijn twee ghesellen, den welcken den kousijn van Billon alsoo haest kende, waerom dat hy began te roepen met luyder stemmen, segghende: “Kouragie mijn gesellen, dat nu de wrake die ons ghefalgeert is te nemen op den prince Alphonce, ghenomen worde op desen hont, den Ridder mettet Kruys!”

’t Welck segghende, ginghen met groote furie den Ridder mettet Kruys ende de twee die hy by hem hadde bevechten, de welcke, als vrome ridders als sy waren, haer soo vroomelick weerden dat elck sijn wederparty inde eerste tegenkomste van den peerde sloech, ende vielen doot ter aerden. ’tWelck Billon seer dede vervaren, maer stelde hem alsdoen so furieuselick ter weer dat Almosan ende Geoffroy op hem niet en konden gewinnen, maer ter kontrary beschadichde haer seer, want hy was machtich ende wel geschickt ter wapenen.

'Den Ridder mettet Kruys dieder al twee anderen verslagen hadde, siende dat sijn gesellen niet en wonnen, verliet die twee dieder noch overgebleven waren ende quam tegen den kousijn van Billon, met den welcken hy eenen grooten strijt hadde die wel lange duerde, nochtans soo gaf hy ten laetsten zijn wederparty so veel sware slagen dat hy gedrongen wert sijn wapenen wech te werpen ende de vlucht te nemen. Maer den Ridder mettet Kruys vervolchde hem so haestelijck dat hy hem ghevanckelijck nam ende bondt hem de handen op den rugge, ende de voeten onder den buyck van ’t peerdt. Alsoo dede hy oock met de ander twee dieder noch overgebleven waren.

Dat gedaen zijnde, namen haren wech na Kaire daer Alphonce was, vertellende zijn vader hoet met hem ervaren was, de welcke terstont dede wapenen twintich ridders om te gaen na dese straetschenders, die sijnen soon hadden willen dooden. Als sy gewapent en[de] te peerde gheseten waren, vertrocken van Caire met groote deligentie, maer sy en hadden gheen myle weechs ghereden ofte saghen den Ridder mettet Kruys weder om komen, by hem hebbende de ghevanghenen, waerom dat die eene van hen lieden, de welcke was een goet vrient van den voorseyden Ridder, wederom keer[d]e nae Caire met vollen spronghe des peerts ende verkondichde den soudaen ’t ghene dat hy ghesien hadde. Den soudaen wel blyde van dese tydinghe, gheboot terstont dat die peerden ghebrocht werden, ’t welck geschiede. Daer nae gheselschapt zijnde met Alphonce ende met menighe andere baroenen ende heeren ginck den Ridder mettet Kruys in de gemoete, de welcke siende den soudaen aenkomen, die hem eer ende reverentie dede, woude ter aerden knielen, maer den soudaen verbootet hem. By malkanderen komende, bewesen malkanderen broederlicke liefde. “Op goeder trou,” seyde doen den prince Alphonce tot den Ridder mettet Kruys, “ick weet niet hoe dat ick my tot uwaerts quyteren sal om dat ghy my gewroken hebt van desen verrade[r], die my huyden morgen woude doen sterven.”

“Mijn heer,” antwoorde den Ridder mettet Kruys al lachende, “en neemtet soo seer niet ter herten dat ghy ’er u slapen om laet. Sy hebben 'ln na haer wercken, gelijck ghehadt heeft Billon, haer capiteyn.”

Houdende dese reden, soo quamense binnen der s[t]adt, al waer dat hy seer eerbaerlijck ontfanghen werdt vande soudane, vande schoone Blanche ende van Platine ende wert meer bemint van een yegelijck dan hy oyt ghedaen was, overmits zijn vroome feyten.

Onsen voorseyden autheur Va[u]drianus vertelt ons dat dese drie gevangen geleyt worden met Billon in een duyster ghevanckenisse, ende den toekomende dach door bevel van ’t hof werden verwesen om gequartiert te worden, ’t welck gheschiede. De stucken worden ghehangen op verscheyden plaetsen tot een exempel van dierghelijcke zeeroovers en[de] straetschenders, soo wel te water als te lande, overmits datse daer in ’t lant ghewoonlijck waren meer te roven dan op ander plaetsen, want den voorseyden soudaen en was niet seer ontsien, maer hy werdt schier ghemolesteert van alle zijn ondersaten, want sy en wouden hem niet langer eenich tribuyt betalen.

Dat 16 kapittel: Hoe den prins Alphonse die vertrokken was uit de stad van Cairo meende dood geslagen te worden van een van de neven van Billon die vergezelschapt was met zes straatschenders.

De tijding wat te Cairo gepubliceerd dat de Ridder met het Kruis was in de hof van den Turk, zo kon Alphonse het niet laten hem alle dagen uit gaan te vermaken om te vernemen van alle kanten of hij de Ridder met het Kruis niet zag komen die hij zo zeer begeerde. Zo is het op een tijd gebeurd dat hij zich hield of hij ter jacht wilde gaan, uit Cairo trok, vergezelschapt was met weinig volk en had niet gereden boven een halve mijl of hij kwam in een mooi dal, alwaar dat hij gewaar werd zeven ridders die kwamen uit een klein bosschage wat niet ver vandaar was. Hij zag dat het was een van de neven van Billon, draaide zijn paard haastig om en kreeg noch ter nauwer nood de poort van der stad, hoe wel dat ze hun beste deden om hem te achterhalen. Toen deze straatschenders zagen dat ze hem niet konden krijgen, zo keerden ze wederom en namen den weg die ze gekomen waren. Maar ze hadden weinig gereden of ze ontmoeten de Ridder met het Kruis met zijn twee gezellen die de neef van Billon alzo gauw herkende waarom dat hij begon te roepen meteen luide stem en zei: “Moed mijn gezellen, dat nu de wraak die ons gefaald is te nemen op de prins Alphonse genomen wordt op deze hond, de Ridder met het Kruis!”

Wat hij zei en ze gingen met grote furie de Ridder met het Kruis en de twee die hij bij hem had bevechten die, als dappere ridders als ze waren, zich zo dapper verweerden dat elk zijn wederpartij in de eerste tegenkomst van het paard sloeg en vielen dood ter aarde. Wat Billon zeer angstig maakte, maar stelde hem alstoen zo furieus te verweer dat Almosan en Geoffroy op hem niet konden winnen, maar ter contrarie beschadigde hij ze zeer, want hij was machtig en goed geschikt ter wapens.

De Ridder met het Kruis die er al twee anderen verslagen had zag dat zijn gezellen niet wonnen verliet die twee die er noch overgebleven waren en kwam tegen de neef van Billon waarmee hij een grote strijd had die wel lange duurde, nochtans zo gaf hij tenslotte zijn wederpartij zo veel zware slagen dat hij gedwongen werd zijn wapens weg te werpen en de vlucht te nemen. Maar de Ridder met het Kruis vervolgde hem zo haastig dat hij hem gevangen nam en bond hem de handen op de rug en de voeten onder de buik van het paard. Alzo deed hij ook met de ander twee die er noch overgebleven waren.

Toen dat gedaan was namen ze hun weg naar Cairo daar Alphonse was en vertelde zijn vader hoe het met hem ervaren was die terstond liet wapenen twintig ridders om te gaan na deze straatschenders die zijn zoon hadden willen doden. Toen ze gewapend en te paard gezeten waren vertrokken ze van Cairo met grote diligente, maar ze hadden geen mijl weegs gereden of zagen de Ridder met het Kruis wederom komen die bij hem had de gevangenen, waarom dat die ene van ze die een goede vriend was van de voorzegde Ridder wederom keerde naar Cairo met volle sprong van het paard en verkondigde den sultan hetgeen dat hij gezien had. De sultan die wel blijde van deze tijding was genood terstond dat de paarden gebracht werden, wat geschiede. Daarna was hij vergezelschapt met Alphonse en met menige andere baronnen en heren ging de Ridder met het Kruis tegemoet die zag den sultan aankomen en hem eer en reverentie deed, wilde ter aarde knielen, maar den sultan verbood het hem. Toen ze bij elkaar kwamen bewezen ze elkaar broederlijke liefde. “Op goede trouw,” zei toen de prins Alphonse tot de Ridder met het Kruis, “ik weet niet hoe dat ik mij tot u waart kwijten zal om dat gij mij gewroken hebt van deze verrader die mij heden morgen wilde laten sterven.”

“Mijn heer,” antwoorde de Ridder met het Kruis al lachende, “neem het zo zeer niet ter harte dat gij er uw slapen om laat. Ze hebben loon naar hun werken, gelijk gehad heeft Billon, hun kapitein.”

Hielden deze reden zo kwamen ze binnen der stad al waar dat hij zeer eerbaar ontvangen werd van de sultane, van de mooie Blanche en van Platine en werd meer bemind van iedereen dan hij ooit gedaan was, overmits zijn dappere feiten.

Onze voorzegde auteur Vaudrianus vertelt ons dat deze drie gevangen geleid werden met Billon in een duistere gevangenis en de toekomende dag door bevel van ’t hof werden verwezen om gevierendeeld te worden, wat geschiede. De stukken werden gehangen op verscheiden plaatsen tot een voorbeeld van diergelijke zeerovers en straatschenders, zo wel te water als te lande overmits dat ze daar in ’t land gewoon waren meer te roven dan op ander plaatsen, want de voorzegde sultan was niet zeer ontzien, maar hij werd schier gemolesteerd van al zijn onderzaten want ze wilden hem niet langer enig tribuut betalen.

Dat .xvij. capittel:Hoe de Ridder yet wijs wort van sijn geslaght, en[de] van ’t voornemen van ses ridders tegen hem.

Den Ridder met het Kruys wederom gekeert sijnde uyt het hof van den [grooten] Turck in ’t hof vanden soudaen tot zijnder grooter eeren, worde, gelijck ghy gehoort hebt, wel eerlijck ontfangen, so wel van de eene als van de anderen, ende wert met den prince Alphonce so familiaer, hoe wel dat hy te vooren genoegsaem was, dat sy sedert zijn wederkomste uyt Turckijen t’samen sliepen, ende men en soude den eenen sonder den anderen niet ghevonden hebben, ’t was dach of nacht, waer in dat den soudaen ende de soudane so wel te vreden waren dattet haer een groot solaes ende ghenoechte was die twee sulcke volmaeckte vrienden te sien, want terwijle dat den prence Alphonce conversatie ghehadt hadde metten Ridder mettet Kruys soo was hy gheworden sterck, stout ende een goet ridder, gelijck hy dat wel bethoonde in de nederlage van Billon. Terwijlen dat den Ridder mettet Kruys zijn tijt dus verdreef met die heeren so quam daer in ’t hof vanden soudaen een christen mensch ende woonde alleen in een wildernisse ontrent by Caire, den welcken onsen Heer den geest van prophetie gegeven hadde, den welcke hoorende de groote vernaemtheyt van den Ridder mettet Kruys woude hem kennen, ende is hem eens op een tijt gaen besoecken in sijn logijs. Ende hem aen siende soo soet, goedertieren ende gracieusen ridder, na dat hy hem gegroet ende menige reden t’samen gehouden hadde, seyde: “Seker ridder, ick en ben niet verwondert dat sy u prijsen ende loven die u kennen, want waer ’t dat sy wisten dat ick weet, sy souden u noch meer prijsen. Dit is op dese tijt genoech dat ghy dat weet, want als het den tijt eyscht soo sal ick met u alleen hier breeder van spreken. Daerom bevele ick u teghenwoordichlijcken te Gode waert.”

Ter selver uur vertrock de heeremijt, latende den Ridder in een wonderlijck ghepeyns, om welcker oorsake dat hy die nacht niet en konde gerusten. Ende hoe wel dat den prince Alphonce hem vraechde wie dat hem veroorsaeckt hadde so swaermoedich te wesen, soo en woude hy nochtans noyt niet segghen, maer geliet hem oft hy sieck hadde geweest.

Als het begon morgen [te] worden doen seyde hy totten prince Alphonce: “Mijn heer, my dunckt dat ick nu wel rusten soude, want ick hebbe grooten lust om te slapen, waerom dat ick u bidde dat ghy u volck gebieden wil datse in dese kamer niet en komen of ten sy ten minsten thien uren.”

“Ick salt doen,” antwoorde Alphonce.

’t Welck segghende, ginck uyt de camer om den soudaen sijn vader den goeden morgen te gheven.

Alsoo haest hy wech gegaen was soo seyde den Ridder mettet Kruys tot Geoffroy, zijn schiltknecht, dat hy al heymelick soude gaen tot den heremijt ende propheet ende seggen hem dat den Ridder hem bat dat hy by hem in sijn logijs sou komen. Dewelcke hoorende die begeerte vanden Ridder ginger terstont. Na dat hy hem de goeden morghen ghegeven hadde, soo dede den Ridder mettet Kruys Geoffroy uyt de kamer gaen, ende voorts seyde hy tot den propheet: “Seker mijn vrient, ghy hebt my in een wonderlick ghepeyns ghestelt. Daerom bidde ick u my te willen verklaren ’t gene dat ghyder van op ’t herte hebt, dat mijn persoon aengaet.”

“Ridder,” antwoorde de propheet, “ghelijck ghy weet dat ick een Christen ben, soo weet oock dat onse Heere my den geest van prophetie ghegheven heeft om u te verkondighen die wonderlijcke avontueren die u toekomende zijn, want het komt al door de Godlijcke voorsienicheyt, ende niet en geschieter sonder toelatinghe vanden selvigen, de welcke weet ende kent alle dingen.”

“Ick gheloove wel al ’t gene dat ghy seght,” antwoorde den Ridder, “want ick ben oock een Christen.”

“Ick moet u noch wat meer seggen,” seyde de propheet. “Sijt versekert dat ghy ghesproten zijt vanden hoochsten stam van geheel Christenheyt, ’t welck ghy op een kort vernemen sult door u vromicheden. Voorts, hoewel dat u hert tegenwoordelijcken niet ghenegen en is om vrouwen te beminnen, soo sal nochtans den tijt komen dat u die liefde seer sal tormenteeren door oorsake van een vande schoonste jonckvrouwen van geheel Christenrijck, de welcke wesen sal meestersse van u hert, ende sulter op een korte tijdt groote blijtschap van hebben in grooter eeren. Sy sal een teycken hebben aen haeren rechten arm, rootvervich gelijck een roose, uytspruytende van eenen rooseboom. Indien tijden als dit gheschieden sal, soo sult ghy vinden dat ghy van overlanghe verloren hebt, ende sult weten dat het waer is dat ick u segghe. Waerom dat ick nu swijghe, want ten is niet van nooden u daer meer af te verklaren, u biddende om u profijt my daer niet toe willen dringen.”

Van dese tijdinge wert den Ridder mettet Kruys wonderlijck seer verwondert, de welcke het nochtans soo weynich liet mercken als hy mochte, ende God blijdelijck lovende van alle dese dingen, seyde: “Alsoo als het Godt den Heere gelieven sal, soo geschiede het. Hy mach met Sijn kreatueren doen dat Hem behaechlijck is. Daerom mijn broeder ende goede vriendt, ick en vreese mijn vyanden niet in eenigherley manieren, soo wel wereltlijck als geestelijck, door oorsake dat ick alle mijn betrouwen op Godt stelle, verwachtende van Hem victorie, niet door mijn verdiensten, maer door een vast gheloove ende vertrouwen dat ick in Jesus Christus hebbe, mijn eenighe Middelaer, Advocaet ende Salichmaker!”

Onder dese handelinghe soo zijnder ses ridders gekomen in ’t hof vanden soudaen, de welcke nijdich zijnde vande goede vernaemtheyt van den Ridder mettet Kruys besloten te samen eenen tornoyspel te houden, van welcke sy selfs beschermers souden wesen, op werpende in haer koutinghe dat een yeghelijck besonder steken soude tegen altesamen, den eenen na den anderen, of ten waer dat hy loof worde. Dit deden sy, meynende dat den Ridder mettet Kruys, de welcke mede tornoyde, eerst soude willen steecken ende dat hy loof soude werden al eer dat hy voleyndicht hadde, ende dat het onmoghelijck was oft een van hen sessen soude hem vanden paerde steecken, ’t welck wesen soude, meynden sy, voor hem een groote schande. Maer ’t ghebeurde al heel ter kontrarien, gelijck ghy hier nae hooren sult.

Als sy doen oorlof aenden soudaen verkreghen hadden om een eynt te maecken van haer voornemen, soo deden sy dat tornoyspel uytroepen op den eersten dach van junius, op welcke dach dat daer verschenen menige groote en[de] edele ridders, de eene om haer sterckte te beproeven en[de] de ander om den tijtverdrijf te sien. Geoffroy, eenige mompelinghe ghehoort hebbende van de intentie ofte meyninge waerom dat de voorseyde ridders voorgenomen hadden dit tornoyspel te houden, quamt zijn meester te kennen gheven. “Seker Geoffroy,” antwoorde hy hem wel blydelijck, “ghy sult sien, als ick hope, dat het tot haerder seer grooter oneere sal wesen!”

Doen gheboot den soudaen dat men eenige stellagien soude maken ter plaetsen daer dit gheschieden soude, soo wel voor die heeren als voor de vrouwen, om dit te moghen aenschouwen. ’t Welck ghedaen zijnde, soo lieten haer die ses ridders daer vinden, seer kostelijcken toeghemaeckt, die welcke, na datse den soudaen, vrouwen ende jonckvrouwen de reverentie ghedaen hadden, deden haer paerden sulcke spronghen doen dat het een ghenoechte was om te sien, ende daer was sulcken getier van trompetten ende scharmeyen dat den eenen den anderen nauwelijckx en konde hooren.

Den Ridder mettet Kruys hier van veradverteert wesende, quam oock wel haest in ’t perck, seer kostelijck gekleet, geseten zijnde op een tellenaer wonderlijcke schoone, van welcke den muylbant van fijnen goude was. Op sijn harnasch stonden gefigureert alle de victorien die hy gehadt hadde zedert dat hy ridder gheslagen was. Zijn schilt was roodt geschildert, van ’t welcke in ’t midden stont een groot vergulden kruys, begrijpende t’ gheheele schilt. Aldus toegemaeckt ende geselschapt zynde met Almosan ende Geoffroy, ginck oock de reverentie doen aenden soudaen ende daer na aen die vrouwen. Voorts hem weder keerende tot den soudaen, seyde tot hem soo heymelijck dattet niemant en hoorde uytgenomen den prince Alphonce: “Mijn heer, ick weet dat die ses ridders dat ooghe op my hebben, want men heefter my van verseeckert. Gelieft het u my dan oorlof te gheven om haer te gaen toonen of ick metter wapenen weet omme te gaen?”

“My dunckt,” seyde den soudaen, “datse sottelijck doen om u te willen vangen. Daerom en soudet niet qualijck ghedaen wesen datmen haer dese hoogmoedigheyt een weynich dede vernederen. En[de] aengesien dat ghyder gaen wilt, so bevele ick u den jonghsten van sessen, want hy is een soon vanden graef van Esklaverijen, de welcke is mijn goede vrient.”

“Mijn heer,” antwoorde den Ridder, “nademael dat het u soo gelieft, soo sal icket doen,” ende oorlof nemende, hielt hem gereet tot dat die trompetter een teycken gaf om in ’t parck te komen.

Als hy daer was, soo leyde hy terstont zijn lancie in ’t klincket, verwachtende den eersten ridder, de welcke quam aenloopen met een soo wonderlijcke kracht dat hy in ’t teghenkomen zijn lancie in menighe stucken dede breecken, maer de Ridder mettet Kruys trefte hem so wel dat hy man ende paert dede vallen, alsoo datmen hem uyt dat parck moste dragen. Daer na quam de tweede, maer ’t gebeurde hem noch arger, want in ’t vallen van sijn paert soo brack hy sijn been. Hy verwan oock ten laetsten alle de anderen, uytgenomen den jongsten, om dat hy hem bevolen was. Nochtans om den soudaen te behagen soo stack hy tegen hem ende gehenghde dat den anderen sijn lancie op sijnen schilt brack, maer hy stuerde de sijne soo recht dat hy mede droech dat hoogste stuck van sijn helmet sonder hem eenich ander quaet te doen, waerom dat den jongen ridder wel mercte dat den Ridder mettet Kruys hem spaerde. “Seker,” seyde doen den soudaen soo luyt dattet een yegelijck verstont, “den Ridder mettet Kruys is mijnder gedachtich geweest, waer van dat ick hem goeden danck weet. Inder waerheyt, hy betoont wel hoofs te wesen, gelijck hy is, ende sie wel dat hy sijn lancie stuert daer hyse begeert te hebben.”

Den Ridder mettet Cruys niets verstaen hebbende, ginck die beschermers vragen oft hy noch yet anders moste doen om den prijs te winnen, waer op dat sy antwoorden dat hy genoechsaem voldaen hadde. Voorts siende datter noch so vele schoone ridders gereet stonden om te steecken ende datter geen verweerders en waren, soo riep hy Almosan en[de] Geoffroy, welcke hy, na oorlof hadden van den soudaen, verweerders stelde voor dien dach. Tegen de welcke menige goede ridders haer sterckte quamen beproeven, maer dese twee droegen haer so wel dat sy de eer verkregen boven alle die daer waren, ’t welck keerde tot haerder grooter eeren ende noch meer totten Ridder mettet Kruys, overmits dat hy Almosan in eenen camp verwonnen hadde.

De feest geduerende seer lange en[de] ter vromicheden vanden Ridder mettet Kruys. Ende ter contrarien so mispreesmen seer de hoochmoedicheyt van die ses ridders, want gelijck het waer is datter niet so verborgen en is of het wort openbaer, also wert oock haer boosheyt ondeckt, ’t welck haer verweckte een eeuwighe verwijtinge.

Alsoo haest als het tornoyspel geeyndicht was, soo sonden die rechters den prijs aen den Ridder mettet Kruys die hy gewonnen hadde, als te weten: ses fijne stucken gouden lakens ende ses stucken carmesijn fluweel, ’t welck hy sijn twee ridders deelde, ende noch eenighe andere ridders die mede getornoyt hadden, waerom dat hy grootelijckx ghepresen ende voort lyberael gehouden wert.

Dat 17 kapittel. Hoe de Ridder iets wijs werd van zijn geslacht en van ’t voornemen van zes ridders tegen hem.

De Ridder met het Kruis die wederom gekeerd was uit de hof van de grote Turk in de hof van de sultan tot zijn grote eer werd, gelijk gij gehoord hebt, wel fatsoenlijk ontvangen, zo wel van de ene als van de anderen en werd met den prins Alphonse zo familiare, hoe el dat hij tevoren genoegzaam was dat ze sedert zijn wederkomst uit Turkije tezamen sliepen en men zou de een zonder den andere niet gevonden hebben, ’t was dag of nacht, waarin dat de sultan en de sultane zo goed tevreden waren dat het ze een groot solaas en genoegen was die twee zulke volmaakte vrienden te zien. Want terwijl dat de prins Alphonse conversatie gehad had met de Ridder met het Kruis zo was hij geworden een sterke, stoute en een goede ridder, gelijk hij dat wel betoonde in de nederlaag van Billon. Terwijl dat de Ridder met het Kruis zijn tijd dus verdreef met die heren zo kwam daar in de hof van de sultan een christen mens en woonde alleen in een wildernis omtrent bij Cairo die onze Heer de geest van profetie gegeven had. Die hoorde de grote voornaamheid van de Ridder met het Kruis en wilde hem kennen en is hem eens op een tijd gaan bezoeken in zijn logies. Hij zag hem aan zo lieflijk, goedertieren en gracieuze ridder, nadat hij hem gegroet en menige reden tezamen gehouden hadden, zei: “Zeker ridder, ik ben niet verwonderd dat ze u prijzen en loven die u kennen, want was ’t dat ze wisten dat ik weet, ze zouden u noch meer prijzen. Dit is op deze tijd genoeg dat gij dat weet, want als het de tijd eist zo zal ik met u alleen hier uitvoeriger van spreken. Daarom beveel ik u tegenwoordig tot God waart.”

Terzelfder uur vertrok de heremiet en liet de Ridder in een wonderlijk gepeins om welke oorzaak dat hij die nacht niet kon rusten. Hoe wel dat de prins Alphonse hem vroeg wie dat hem veroorzaakt had zo zwaarmoedig te wezen, zo wilde hij nochtans nooit iets zeggen, maar gedroeg zich hem of hij ziek was geweest.

Toen het begon morgen te worden toen zei hij tot de prins Alphonse: “Mijn heer, mij dunkt dat ik nu wel rusten zou, want ik heb grote lust om te slapen waarom dat ik u bid dat gij uw volk gebieden wil dat ze in deze kamer niet komen of tenten minsten tien uren.”

“Ik zal het doen,” antwoorde Alphonse.

Wat hij zei en ging uit de kamer om den sultan zijn vader de goede morgen te geven.

Alzo gauw hij weggegaan was zo zei den Ridder met het Kruis tot Geoffroy, zijn schildknecht, dat hij al heimelijk zou gaan tot de heremiet en profeet en zeggen hem dat de Ridder hem bad dat hij bij hem in zijn logies zou komen. Die hoorde de begeerte van de Ridder en ging er terstond. Na dat hij hem de goeden morgen gegeven had zo liet de Ridder met het Kruis Geoffroy uit de kamer gaan en voorts zei hij tot de profeet: “Zeker mijn vriend, gij hebt mij in een wonderlijk gepeins gesteld. Daarom bid ik u mij te willen verklaren ’t gene dat gij ervan op het hart hebt dat mijn persoon aangaat.”

“Ridder,” antwoorde de profeet, “gelijk gij weet dat ik een Christen ben, zo weet ook dat onze Heer mij de geest van profetie gegeven heeft om u te verkondigen die wonderlijke avonturen die u toekomend zijn, want het komt al door de Goddelijke voorzienigheid en niets geschiedt er zonder toelating van die, die weet en kent alle dingen.”

“Ik geloof wel al ’t gene dat gij zegt,” antwoorde de Ridder, “want ik ben ook een Christen.”

“Ik moet u noch wat meer zeggen,” zei de profeet. “Wees verzekerd dat gij gesproten bent van de hoogste stam van geheel Christenheid wat gij op een kort vernemen zal door u dapperheden. Voorts, hoewel dat uw hart tegenwoordig niet genegen en is om vrouwen te beminnen, zo zal nochtans de tijd komen dat u die liefde zeer zal kwellen door oorzaak van een van de mooiste jonkvrouwen van geheel Christenrijk, die zal meesteres wezen van uw hart en zal op een korte tijd grote blijdschap van hebben in grote eren. Ze zal een teken hebben aan haar rechterarm, roodkleurig gelijk een roos die uitspruit uit een rozenboom. Indien tijden als dit geschieden zal zo zal gij vinden dat gij van overlang verloren hebt en zal weten dat het waar is dat ik u zeg. Waarom dat ik nu zwijg, want het is niet van noden u daar meer van te verklaren, u bidt om uw profijt mij daar niet toe te willen dringen.”

Van deze tijding werd de Ridder met het Kruis wonderlijk zeer verwonderd die het nochtans zo weinig liet merken als hij mocht en God blijde loofde van al deze dingen zei: “Alzo als het God de Heer gelieven zal, zo geschiedt het. Hij mag met zijn creaturen doen dat Hem behaaglijk is. Daarom mijn broeder en goede vriend, ik vrees mijn vijanden niet in enigerlei manieren, zo wel wereldlijk als geestelijk, door oorzaak dat ik alle mijn vertrouwen op God stel, verwacht van Hem victorie, niet door mijn verdiensten, maar door een vast geloven vertrouwen dat ik in Jezus Christus heb, mijn enige Middelaar, Advocaat en Zaligmaker!”

Onder deze handeling zo zijn er zes ridders gekomen in de hof van de sultan die nijdig waren van de goede voornaamheid van de Ridder met het Kruis en besloten tezamen een toernooispel te houden waarvan ze elf beschermers zouden ween en opwierpen hun kouten dat iedereen apart steken zou tegen alle tezamen, de een na den andere, of tenzij dat hij moede werd. Dit deden ze en meenden de Ridder met het Kruis, die mede toernooide, eerst zou willen steken en dat hij moede zou werden al eer dat hij geëindigd had en dat het onmogelijk was of een van hen zessen zou hem van het paard steken wat wezen zou, meenden ze, voor hem een grote schande. Maar ’t gebeurde al heel ter contrarie, gelijk gij hierna horen zal.

Toen ze verlof aan de sultan verkregen hadden om een einde te maken van hun voornemen zo lieten ze dat toernooispel uitroepen op de eerste dag van juni. Op die dag dat daar verschenen menige grote en edele ridders, de ene om zijn sterkte te beproeven en de ander om het tijdverdrijf te zien. Geoffroy di enig gemompel gehoord had van de intentie of mening waarom dat de voorzegde ridders voorgenomen hadden dit toernooispel te houden kwam het zijn meester te kennen geven. “Zeker Geoffroy,” antwoorde hij hem wel blijde, “gij zal zien, als ik hoop, dat het tot hun zeer grote oneer zal wesen!”

Toen gebood de sultan dat men enige stellages zou maken ter plaatse daar dit geschieden zou, zo wel voor die heren als voor de vrouwen, om dit te mogen aanschouwen. Wat gedaan was en zo lieten zich die zes ridders daar vinden, zeer kostbaar toegemaakt die, na dat ze de sultan, vrouwen en jonkvrouwen de reverentie gedaan hadden, lieten hun paarden zulke sprongen doen zodat het een genoegen was om te zien en daar was zulke getier van trompetten en schalmeien dat de een de andere nauwelijks kon horen.

De Ridder met het Kruis die hiervan bericht was kwam ook wel gauw in het perk, zeer kostbaar gekleed en gezeten op een telganger een wonderlijke mooie waarvan den muilband van fijn goud was. Op zijn harnasstonden gefigureerd alle victories die hij gehad had sedert dat hij ridder geslagen was. Zijn schild was rood geschilderd waarvan in ’t midden stond een groot vergulden kruis dat omvatte het gehele schild. Aldus toegemaakt en vergezelschapt met Almosan en Geoffroy ging ook de reverentie doen aan de sultan en daarna aan die vrouwen. Voorts hem weer keerde tot de sultan en zei tot hem zo heimelijk dat het niemand hoorde uitgezonderd de prins Alphonse: “Mijn heer, ik weet dat die zes ridders dat oog op mij hebben, want men heeft er mij van verzekerd. Gelieft het u mij dan verlof te geven om ze te gaan tonen of ik met de wapens weet om te gaan?”

“Mij dunkt,” zei den sultan, “dat ze zot doen om u te willen vangen. Daarom zou het niet kwalijk gedaan wesen dat men ze deze hoogmoedige een weinig liet vernederen. Aangezien dat gij er gaan wilt, zo beveel ik u de jongste van de zes, want hij is een zoon van de graaf van Esklaverijen en die is mijn goede vriend.”

“Mijn heer,” antwoorde den Ridder, “nadat dat het u zo gelieft, zo zal ik het doen,” en nam verlof en hield hem gereed tot dat die trompetter een teken gaf om in ’t perk te komen.

Toen hij daar was zo legde hij terstond zijn lans in de klink en verwachte de eerste ridder die kwam aanlopen met een zo’n wonderlijke kracht dat hij in ’t tegenkomen zijn lans in menige stukken liet breken, maar de Ridder met het Kruis trof hem zo goed dat hij man en paard liet vallen, alzo dat men hem uit dat perk moest dragen. Daarna kwam de tweede, maar ’t gebeurde hem noch erger, want in ’t vallen van zijn paard zo brak hij zijn been. Hij overwon ook tenslotte alle anderen, uitgezonderd de jongsten, omdat hij hem bevolen was. Nochtans om de sultan te behagen zo stak hij tegen hem en stond toe dat de andere zijn lans op zijn schild brak, maar hij stuurde de zijne zo recht dat hij meedroeg dat hoogste stuk van zijn helm zonder hem enig ander kwaad te doen, waarom dat de jonge ridder wel merkte dat de Ridder met het Kruis hem spaarde. “Zeker,” zei toen den sultan zo luid dat het iedereen het verstond, “de Ridder met het Kruis is mij gedachtig geweest, waarvan dat ik hem goede dank weet. In de waarheid, hij betoont wel hoffelijks te wezen gelijk hij is en zie goed dat hij zijn lans stuurt daar hij het begeert te hebben.”

De Ridder met het Kruis die niets verstaan had ging de beschermers vragen of hij noch iets anders moest doen om den prijs te winnen, waarop dat ze antwoorden dat hij genoegzaam voldaan had. Voorts zag dat er noch zo vele mooie ridders gereed stonden om te steken en dat er geen verweerders waren, zo riep hij Almosan en Geoffroy, die hij, nadat ze verlof hadden van de sultan, verweerders stelde voor die dag. Tegen die menige goede ridders hun sterkte kwamen beproeven, maar deze twee gedroegen zich zo goed dat ze de eer verkregen boven alle die daar waren, wat keerde tot hun grote eren en noch meer tot het Ridder met het Kruis overmits dat hij Almosan in een kamp overwonnen had.

Het feest duurde zeer lange en ter dapperheden van de Ridder met het Kruis. Ter contrarie zo misprees men zeer de hoogmoedigheid van de zes ridders, want gelijk het waar is dat er niets zo verborgen en is of het wordt openbaar, alzo werd ook hun boosheid ontdekt, wat ze verwekte een eeuwige verwijt.

Alzo gauw als het toernooispel geëindigd was zo zonden die rechters de prijs aan de Ridder met het Kruis die hij gewonnen had, als te weten: zes fijne stukken gouden lakens en zes stukken karmozijn fluweel wat hij zijn twee ridders deelde en noch enige andere ridders die mede getoernooid hadden, waarom dat hij zeer geprezen en voort liberaal gehouden werd.

Dat .xviij. capittel: Hoe de coninginne van Duran ontset begeerde aen den Ridder mettet Kruys tegen den coninck van Madian, dewelcke haer met gewelt woude trouwen.

Alle de vreemde ridders, na dat de feeste ghedaen was, oorlof genomen hebbende aenden soudaen ende aenden Ridder mettet Kruys, vertrocken wederom een yegelijck na sijn woninge, seer wel te vreden vanden voorseyden Ridder ende van sijn vroomheyt, want overal waer sy quamen daer en deden sy niet dan te spreken van hem ende van sijn vromicheden. Alsoo dat het geroep quam ter ooren vande koninginne van Duran, tegen de welcke den coninck van Madian oorloochde, haer willende met gewelt trouwen door oorsake datse jonck ende een schoone jonckvrouwe was, maer sy en begeerde hem niet overmits dat hy mismaeckt was ende daer beneffens so hadde hy een quade fame. Siet, dat was d’oorsake datse hem geensins en beminde. Nu en konde sy hem langer geen wederstant doen noch en was van niemant ontset verwachtende, maer ten lesten soo wert haer indachtich vande groote vernaemtheyt vanden Ridder mettet Kruys, waerom dat sy wederom een weynich moets began te krygen ende schreef hem terstont eenen brief door den welcken sy hem badt dat indien hy beminde voor te staen die eere der vrouwen in gherechtige saken, dat hy haer in hare groote noot souden komen ontsetten. Ende om dese bootschap te doen soo nam sy een out ridder, tot den welcken sy geboot de grootste naersticheyt te doen die hem mogelick soude sijn, den welcken vertreckende van Duran, dede sulcke dachreysen dat hy wel haest te Caire quam. Ende nae dat hy sijn peert te eten gegeven hadde, ginck stracx nae ’t palleys, daer hy vant den soudaen ende den prince Alphonce, sijn soon, ende den Ridder mettet Kruys, die welcke hy ootmoedelick groetede. Voorts soo seyde hy overluyt tegen den voorseyden Ridder: “Gestrenger heer, de groote vernaemtheyt die van u uytgestort is door de gantsche werelt, die heeft begeerlijckheyt verweckt aen mijn seer eerwaerdighe vrou, de mistroostige coninginne van Duran, om u door my te doen weten hoe dat in weynich tijts voorleden den koninck saliger, haren vader, inden Heere verstorven is. Waer van dat den coninck van Madian veradverteert zijnde, is in hare coninckrijcke gekomen met een groote menichte van volcx ende heeft alreede met gewelt gewonnen twee van de sterckste steden van haer lant ende noch meenige andere stercke plaetsen, also dat hy haer tegenwoordelijck belegert heeft in de stadt van Duran, daer sy hem met weynich volcx wederstaet so sy best kan, geen hoop hebbende sijn handen te ontvlien ofte ten sy door u vromicheyt. Daerom bidt sy u dat ghy haer te hulpe wilt komen in haren uyttersten noot.”

“Mijn vrient,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “gaet wat moet maecken. Daer nae sal ick u antwoort geven.”

Ende hem doende gheleyden in sijn logijs, gheboot datmen hem eerbaerlijck soude tracteren, ’t welck gheschiede.

Terwylen soo ginck hy oorlof vragen aen den soudaen om te mogen gaen ontsetten eener die des seer van nooden heeft. Na dat hem den soudaen sijn begeerte vergunt hadde, so warender menige die hem presenteerden geselscha[p t]e houden, ende selfs persoonelijck den prince Alphonce, de welcke seer dringhde om daer mede te gaen, waer in dat hy niet en woude konsenteren, maer alleenlijck geselschapt zijnde met Almosan ende Geoffroy, ginck tot den bode in sijn logijs ende geboodt hem dat hy hem soude bereydt houden om binnen een ure te vertrecken. Ende hem hebbende doen wapenen, ginck oorlof nemen aenden soudaen ende aen ’t geselschap, ende voorts vertrock hy van Caire, alleenelijck gheselschapt zijnde met Almosan ende Geoffroy ende met den bode, die welcke neersticheyt dede[n] sy dat in weynich dagen quamen op dry mijlen weechs na by de stadt van Duran, alwaer dat sy vonden tien Madianijtsche ridders, die den wegh bewaerden. Den bode haer gesien hebbende al eer datse by haer quamen, seyde tot den Ridder mettet Kruys dattet beter was datse eenen anderen wech namen. “Voort, voort,” seyde hy, “sy sullen ons so vele quaets niet doen als ghy wel meynt.”

Ende als sy haer genaeckten, soo begonnen die tien ridders te roepen so seer als sy mochten: “So ghy zijt vyanden vanden koninck [van] Madian, so is u leven geeyndicht. Anders geeft u gevanckelijck!”

“Sijn vyanden zijn wy!”, antwoorde den Ridder mettet Kruys.

’t Welck seggende trocken al te samen van leer, also datse malkanderen soo dapperlijck bevochten datmen niet dan voncken viers in de lucht sach vliegen, soo wel vande tegenkomste van haer swaerden als van de slagen die op haer harnassen vielen. Ende hoe wel dat de tien ridders vroom ende stout waren, soo en konden sy nochtans soo vele niet doen ofte daer bleeffer op die selfde plaetse ses doot, want den Ridder mettet Kruys die viel soo ridderlijck aen dat hy niet een slach en sloech sonder te geraecken ofte sijn wederparty te verslaen. Die ander vier siende haer medegesellen dus toegerust ende dat sy oock seer gequetst waren, namen die vlucht so seer als die paerden konden loopen.

Den bode seer blijde van dese victorie, dede ingaen die by hem waren in een hol datmen in die tijdt noemde ‘Die oude verderffenisse’, door ’t welck, sonder datse van yemant gesien worden, hy haer geleyde tot aen ’t palleys vande stadt van Duran, daer die koninginne was, de welcke siende den Ridder mettet Kruys, die sy aen sijn wapenen kende, ginck hem die meeste vrientschap betoonen dattet wonder was. Ende denckt vry dat den Ridder mettet Kruys niet minder en dede.

Na dat sy een weynich te samen ghekoutet hadden, soo gingen sy in een kamer seer kostelijck verciert, alwaer dat den Ridder ontwapent worde terwylen datmen dat middachmael bereyde, waer en tusschen dat de coninginne seyde tot den Ridder mettet Kruys: “Mijn heer, het soude my mishagen u soo vele moeyten aen te doen, en deden den grooten noot daer ick my teghenwoordelijck in vinde, ende die goede vernaemtheyt die ick van over lange van u gehoort hebbe, soo wel door u vroomicheden als door u ootmoedige boosheyt. Siet, waerom dat ick my meerder verstout hebbe om aen u te begeeren dat ghy my sout helpen uyt dat perijckel daer ghy my in siet.”

“Mijn vrou,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “zijt versekert dat ick my voegen sal met alle mijn macht om u te houden in u recht, gelijck ick doen wil voor alle die gene diet van my begeeren in gerechtige saken ende anders niet. Daerom bidde ick u dat ghy my met waerheyt wilt seggen, wat schil datter is tusschen u ende den coninck van Madian?”

“Mijn heer,” seyde sy, “na dat den koninck saliger, mijn vader, ende den konink van Madian lange tijt oorlooch ghehadt hadden den een tegen den anderen, ’t welck geweest is een verlies van menige vroome ridder, mijn voorseyde vader, siende dat hy hem niet langer en konde wederstaen, wert ghedronghen om accoort met hem te maken op konditie dat hy my ten houwelicke soude gheven aen sijn soon, die welcke het koninckrijcke van Duran soude besitten na sijn doot. Onder dese handelinge soo wert mijn vader bevangen met een swaere sieckte, aen die welcke hy storf. Ende nu wil my den koninck van Madian dwinghen om te achtervolgen die beloftenisse die teghen mijn danck geschiet is, waerom dat ick voorgenomen hebbe om liever den doot te lijden, dat om twee oorsaecken die ick u segghen sal. Die eerste is dat den voorseyden soon van [den coninck van] Madian een bult heeft ende soo mismaeckt. Die tweede dat hy vol is van alle ghebrecklickheden ende qualick onderwesen in deuchden. Daerom soo hadde ick liever te wesen die armste ter werelt dan by hem gevoecht te worden door houwen ofte anders.”

“Mijn vrou,” seyde den Ridder mettet Kruys, “en isser anders geen schil tusschen u ende den koninck van Madian?”

“Neen’t voorwaer, op gheloof van een edele vrou!”, seyde sy.

“Wel aen dan,” seyde den Ridder, “neemt moet ende ontbiedt die principaelste van deser stadt, want als ick haer gesproken hebbe ende haer gesintheyt weet, soo sal ick mijn beste doen om u te verlossen van u vyanden.”

Als sy in ’t paleys gekomen waren, soo seyde den Ridder mettet Kruys tot haer: “Mijn heeren, door begeerte van u coninginne hier teghenwoordich, soo hebbbe ick verlaten ’t hof vanden soudaen, mijn heer, om u te komen ontsetten. Daerom seght my nu of ghy ghesint zijt haer recht ende dat uwe te beschermen, dan oft ghy u als volck sonder hope wilt opgheven op die ghenade van u vyanden?”

“Mijn heer,” antwoorden sy, “wy sijn ghesint om met u te leven ende te sterven in desen strijdt, u belovende uwen raedt te volgen ende te ghehoorsamen als onsen koninck.”

“Hout u dan ghereet,” seyde den Ridder, “om onse vyanden te bestormen, want ’t is tijt, omtrent drie uren voor den dach. Almosan met drie hondert voetvolck sal hier blijven om de stadt te bewaren. Maeckt dat my voort alle de reste volge, want ick neemse in mijn bewaringhe sonder datter eenich ander capiteyn sy dan ick!”

Als die ure gekomen was, soo ginck den Ridder mettet Kruys uyt Duran met sijn volck ende ginck smijten op sijn vyanden, de welcke noch op haer bedde ligghende en hadden nergens geen vermoedinghe op, waerom datter een groote menichte ghedoot ende ghequetst worden. Nu overmits dat sy haer verspreyt hadden op menighe plaetsen rontsomme de stadt, den Ridder mettet Kruys Godt niet en willende temteeren, dede ’t vertreck blasen ende liet hem genoegen met dese victorie ende keerde wederom in de stadt, daer hem de coninginne met groote blijtschap ontfinck.

Als den koninck van Madian veradverteert was van dese tijdinghe ende wist dat den Ridder mettet Kruys dit gedaen hadde, soo meende hy al levendich rasende te worden, seggende met groote onlijdtsaemheyt: “De duyvel moet desen ridder hier gebrocht hebben, want hy is die ghene die ick op deser werelt meest vreese. Nochtans soo belove ick mijn goden dat ick tot geenen tijden van deser stadt en sal trecken al eer dat ick hem ghevangen ende met de inwoonders gekapt hebbe!”

Om dese beloftenisse te vervullen soo ontboot hy door sijn geheele koninckrijck dat alle die gene die sterck genoech waren om wapens te draghen, dat hem die te hulpe so[u]de komen. Daer beneffens so schreef hy aen alle koningen, princen ende heeren, dat so sy hem immermeer begheerden te behagen ende dienst te doen, datse hem dit mael assistentie souden doen. Uyt welck gebodt ende begeerte dat hem binnen twee maenden sulcke menichte van volcke te hulpe quam dat hy metten eersten storm die stadt meende te winnen, want siende dat hy sulcken hoop volcx hadde, dedese terstont bestormen.

Den Ridder mettet Kruys aenmerckende dat hy met soo weynich volcx als hy hadde met ghewelt niet en konde wederstaen een soo grooten hoop volcks als sijn vyanden waren, so geboot hy de vrouwen datse oly ende water souden heet maken, want dies hadden sy overvloedich, waer mede dat sy de vyanden so seer beschadichden datse gedrongen werden om wederom af te wijcken. Waer van dat den koninck Madian van rouwe meende te sterven, ende nam terstont vers volck om wederom te stormen sonder ophouden, maer werden elcke reys gedrongen om wederom af te wijcken met groot verlies van volcke. Nochtans, wat wederstant den Ridder mettet Kruys dede, soo soude hy ten lesten te quaet gehadt hebben en haddet gedaen den ontset die hem den prince Alphonce dede, ghelijck ghy hier nae noch hooren sult.

Dat 18 kapittel: Hoe de koningin van Duran ontzet begeerde aan de Ridder met het Kruis tegen den koning van Madian die haar met geweld wilde trouwen.

Alle vreemde ridders, na dat het feest gedaan was, verlof genomen hadden aan de sultan en aan den Ridder met het Kruis, vertrok wederom iedereen naar zijn woning, zeer goed tevreden van de voorzegde Ridder en van zijn dapperheid, want overal waar ze kwamen daar deden ze niets anders dan te spreken van hem en van zijn dapperheden. Alzo dat het geroep kwam ter ore van de koningin van Duran, waartegen den koning van Madian oorloogde en haar met geweld wilde trouwen door oorzaak dat ze jong en een mooie jonkvrouw was, maar ze begeerde hem niet overmits dat hij mismaakt was en daarnaast zo had hij een kwade faam. Ziet, dat was de oorzaak dat ze hem geenszins beminde. Nu kon ze hem langer geen weerstand doen noch verwachtte van niemand ontzet, maar tenslotte zo werd haar indachtig van de grote voornaamheid van de Ridder met het Kruis waarom dat ze wederom een weinig moed begon te krijgen en schreef hem terstond een brief waardoor ze hem bad dat indien hij beminde voor te staan de eer der vrouwen in gerechtige zaken dat hij haar in haar grote nood zou komen ontzetten. Om deze boodschap te doen zo nam ze een oude ridder tot wie ze gebood de grootste naarstigheid te doen die hem mogelijk zou zijn. Die vertrok van Duran en deed zulke dagreizen dat hij wel gauw te Cairo kwam. Na dat hij zijn paard te eten gegeven had ging hij daarna naar het paleis waar hij vond de sultan en de prins Alphonse, zijn zoon, en de Ridder met het Kruis, die hij ootmoedig groette. Voorts zo zei hij overluid tegen de voorzegde Ridder: “Gestrenge heer, de grote voornaamheid die van u uitgestort is door de ganse wereld die heeft begeerlijkheid verwekt aan mijn zeer eerwaardige vrouw, de mistroostige koningin van Duran om u door mij te doen weten hoe dat in weinig tijd voorleden den koning zaliger, haar vader, in de Heer gestorven is. Waarvan dat de koning van Madian bericht was en is in haar koninkrijk gekomen met een grote menigte van volk en heeft alreeds met geweld gewonnen twee van de sterkste steden van haar land en noch menige andere sterke plaatsen, alzo dat hij haar tegenwoordig belegerd heeft in de stad van Duran daar ze hem met weinig volk weerstaat zo ze best ze kan en geen hoop heeft aan zijn handen te ontkomen of tenzij door uw dapperheid. Daarom bidt ze u dat gij haar te hulp wilt komen in haar uiterste nood.”

“Mijn vriend,” antwoorde den Ridder met het Kruis, “ga wat moed maken. Daarna zal ik u antwoord geven.”

En liet hem geleiden in zijn logies en gebood dat men hem eerbaar zou behandelen, wat geschiedde.

Ondertussen zo ging hij verlof vragen aan de sultan om te mogen gaan ontzetten een die de het zeer van noden had. Na dat hem den sultan zijn begeerte vergund had zo waren er menige die hem presenteerden gezelschap te houden en zelf persoonlijk de prins Alphonse die zeer aandrong om daarmee te gaan, waarin dat hij niet wilde consenteren, maar alleen vergezelschapt was met Almosan en Geoffroy ging tot de bode in zijn logies en gebood hem dat hij hem zou gereed houden om binnen een uur te vertrekken. Hij heeft zich doen wapenen en ging verlof nemen aan de sultan en aan ’t gezelschap en voorts vertrok hij van Cairo alleen vergezelschapt met Almosan en Geoffroy en met de bode die naarstigheid deed zodat ze in weinig dagen kwamen op drie mijlen weegs nabij de stad van Duran, alwaar dat ze vonden tien ridders van Madian die den weg bewaarde. De bode die ze zag al eer dat ze bij ze kwamen zei tot de Ridder met het Kruis dat het beter was dat ze een anderen weg namen. “Voort, voort,” zei hij, “ze zullen ons zo veel kwaad niet doen als gij wel meent.”

En toen ze die naderden zo begonnen die tien ridders te roepen zo zeer als ze mochten: “Zo gij bent vijanden van de koning van Madian zo is uw leven geëindigd. Anders geeft u gevangen!”

“Zijn vijanden zijn wij!”, antwoorde de Ridder met het Kruis.

Bij dat zeggen trokken ze alle tezamen van leer, alzo dat ze elkaar zo dapper bevochten dat men niets dan vonken vuur in de lucht zag vliegen, zo wel van de tegenkomst van hun zwaarden als van de slagen die op hun harnassen vielen. Hoe wel dat de tien ridders dapper en stout waren, zo konden ze nochtans zo veel niet doen of daar bleven er op die plaats zes dood, want den Ridder met het Kruis die viel zo ridderlijk aan dat hij geen slag sloeg zonder te raken of zijn wederpartij te verslagen. Die andere vier zagen hun metgezellen aldus toegerust en dat ze ook zeer gekwetst waren namen de vlucht zo zeer als die paarden konden lopen.

De bode die zeer blijde was van deze victorie liet ingaan die bij hem waren in een hol dat men in die tijd noemde ‘De oude verderving’, waardoor, zonder dat ze van iemand gezien werden hij ze geleide tot aan het paleis van de stad van Duran daar die koningin was die zag de Ridder met het Kruis die ze aan zijn wapens kende en ging hem die meeste vriendschap betonen dat het wonder was. Denk vrij dat de Ridder met het Kruis niet minder deed.

Na dat ze een weinig tezamen gekout hadden zo gingen ze in een kamer zeer kostbaar versierd alwaar dat de Ridder ontwapend werd terwijl dat men dat middagmaal bereide, waar ondertussen de koningin zei tot de Ridder met het Kruis: “Mijn heer, het zou mij mishagen u zo vele moeiten aan te doen en deed niet de grote nood waarin ik me tegenwoordig vind en die goede voornaamheid die ik van over lang van u gehoord heb, zo wel door u daperheden als door u ootmoedige boosheid. Ziet, waarom dat ik mij meerder verstout heb om aan u te begeren dat gij mij zou helpen uit dat perikel daar gij mij in ziet.”

“Mijn vrouw,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “wees verzekerd dat ik mij voegen zal met al mijn macht om u te houden in uw recht, gelijk ik doen wil voor al diegenen die het van mij begeren in gerechtige zaken en anders niet. Daarom bid ik u dat gij mij met waarheid wil zeggen wat geschil dat er is tussen u en de koning van Madian?”

“Mijn heer,” zei ze, “na dat de koning zaliger, mijn vader, en de konink van Madian lange tijd oorloog gehad hadden de een tegen de andere, wat geweest is een verlies van menige dappere ridder, mijn voorzegde vader, zag dat hij hem niet langer kon weerstaan werd gedwongen om akkoord met hem te maken op conditie dat hij mij ten huwelijk zou geven aan zijn zoon die het koninkrijk van Duran zou bezitten na zijn dood. Onder deze handeling zo werd mijn vader bevangen met een zware ziekte waaraan hij stierf. Nu wil mij de koning van Madian dwingen om te navolgen die belofte die tegen mijn dank geschied is, waarom dat ik voorgenomen heb om liever de dood te lijden, dat om twee oorzaken die ik u zeggen zal. Di eerste is dat de voorzegde zoon van den koning van Madian een bult heeft en zo mismaakt. De tweede dat hij vol is van alle gebrekkelijkheden en kwalijk onderwezen in deugden. Daarom zo had ik liever te wezen die armste ter wereld dan bij hem gevecht te worden door huwen of anders.”

“Mijn vrouw,” zei de Ridder met het Kruis, “is er anders geen geschil tussen u en de koning van Madian?”

“Neen ’t voorwaar, op geloof van een edele vrouw!”, zei ze.

“Wel aan dan,” zei de Ridder, “neem moed en ontbiedt die belangrijkste van deze stad, want als ik ze gesproken heb en hun gezindheid weet zo zal ik mijn best doen om u te verlossen van uw vijanden.”

Toen ze in het paleis gekomen waren zo zei de Ridder met het Kruis tot ze: “Mijn heren, door begeerte van uw koningin hier tegenwoordig zo heb ik verlaten ’t hof van de sultan, mijn heer, om u te komen ontzetten. Daarom zeg mij nu of gij gezind bent haar recht en dat uwe te beschermen dan of gij u als volk zonder hoop wil opgeven op die genade van uw vijanden?”

“Mijn heer,” antwoorden ze, “we zijn gezind om met u te leven en te sterven in deze strijd en u beloven uw raad te volgen en te gehoorzamen als onze koning.”

“Houdt u dan gereed,” zei de Ridder, “om onze vijanden te bestormen, want ’t is tijd, omtrent drie uren voor de dag. Almosan met driehonderd voetvolk zal hier blijven om de stad te bewaren. Maak dat mij voort al de rest volgt want ik neem ze in mijn bewaring zonder dat er enig ander kapitein is dan ik!”

Toen het uur gekomen was zo ging de Ridder met het Kruis uit Duran met zijn volk en ging smijten op zijn vijanden die noch op hun bed lagen en hadden nergens geen vermoeden van waarom dat er een grote menigte gedood en gekwetst worden. Nu overmits dat ze zich verspreid hadden op menige plaatsen rondom de stad en de Ridder met het Kruis wilde God niet verzoeken en liet ’t vertrek blazen en liet hem vergenoegen met deze victorie en keerde wederom in de stad daar hem de koningin met grote blijdschap ontving.

Toen de koning van Madian bericht was van deze tijding en wist dat de Ridder met het Kruis dit gedaan had zo meende hij al levend razend te worde en zei met groot ongeduld; “De duivel moet deze ridder hier gebracht hebben, want hij is diegene die ik op deze wereld meest vrees. Nochtans zo beloof ik mijn goden dat ik tot geen tijden van deze stad zal trekken al eer dat ik hem gevangen en met de inwoners gekapt heb!”

Om deze beloften te vervullen zo ontbood hij door zijn gehele koninkrijk dat alle diegene die sterk genoeg waren om wapens te dragen dat die hem die te hulp zouden komen. Daar benevens zo schreef hij aan alle koningen, prinsen en heren, dat zo ze hem immermeer beheerden te behagen en dienst te doen dat ze hem deze maal assistentie zouden doen. Uit dat gebod en begeerte dat hem binnen twee maanden zulke menigte van volk te hulp kwam dat hij met de eerste bestorming de stad meende te winnen, want zag dat hij zulke hoop volk had liet hij het terstond bestormen.

De Ridder met het Kruis aanmerkte dat hij met zo weinig volk als hij had met geweld niet kon weerstaan een zo grote hoop volk als zijn vijanden waren, zo gebood hij de vrouwen dat ze olie en water zouden heet maken, want dat hadden ze overvloedig, waarmee dat ze de vijanden zo zeer beschadigden dat ze gedwongen werden om wederom af te wijken. Waarvan dat den koning Madian van rouw meende te sterven en nam terstond vers volk om wederom te bestormen zonder ophouden, maar werden elke keer gedwongen om wederom af te wijken met groot verlies van volk. Nochtans, wat weerstand de Ridder met het Kruis deed, zo zou hij tenslotte te kwaad gehad hebben had niet gedaan de ontzet die hem den prins Alphonse deed, gelijk gij hierna noch horen zal.

Dat .xix. capittel: Hoe datter vier ridders vertrocken uyt ’t hof vanden soudaen om te hulpe te komen aen den Ridder mettet Kruys, ende waerom datse wederom keerden sonder haer reys te voleyndighen.

Daer was een groote murmuratie onder die heeren van ’t hof vanden soudaen om dat den Ridder mettet Kruys van daer getrocken was, alleenlijck geselschapt zijnde met Almosan ende Geoffroy, ende seyden datmen hem niet en behoorde te laten gaen in so verre lande met so weynich volcx, ende waren zijn persoons halven seer [b]evreest, want sy wisten dat den koninck van Madian sterck ende machtich was. Dese dinghen dus overlegghende, soo waren daer vier ridders, vrienden vanden Ridder mettet Kruys, die swoeren dat sy niet en souden rusten al eer datse hem ghevonden hadden. In dese deliberatie soo vertrocken sy van Kaire, doende sulcke dachreysen datse quamen in ’t coninckrijcke van Duran, waer in datse weynich gereden hadden ofte gemoetede[n] een ri[d]der, komende aenrijden soo herdt als dat paert konde loopen, totten welcken sy vraechden waer hy wesen woude. “Seker, mijn heer,” seyde hy, “ick gae in alle dese omligghende provintien, soeckende volck om te komen tot assistentie vanden koninck van Median die welcke de coninginne van Duran ende met den Ridder mettet Kruys belegert heeft in haer stadt. Ende hoewel dat die stadt rontsomme becingelt is met krijghsvolck ende daer binnen seer weynich is, nochtans soo bewaertse de voorseyde Ridder so wel dat haer den coninck van Median niet grootelijckx en kan beschadigen. Dat niet tegenstaende so heeft hy gesworen daer voor niet van daen te trecken al eer dat hyse met gewelt gewonnen heeft, ende den Ridder mettet Kruys met alle zijn adherenten heeft doen branden. Ende om dies te beter tot zijn voornemen te komen soo heeft hy nu wederom over al uyt ghesonden om meer volckx te vergaderden.” ’t Welk seggende, scheyden van malkanderen, haer latende in een wonderlijck gepeys.

Als sy een weynich gepeynst ende verscheyden reden te samen gesproken hadden, besloten om wederomme nae Caire te keeren ende den soudaen dese deerlijcke tijdinghe te verkondigen. Tot den welcken wederom gekomen zijnde, vertrocken hem alle ’t gene dat ghy gehoort hebt. Den soudaen van dese tijdinghe seer droevich wesende, ontboodt terstont sijnen raedt ende gaf haer de saecke te kennen, waer van dat sy soo seer verwondert waren datse niet een woordt en konden antwoorden. ’t Welck siende den prince Alphonce, ginck also haest tot sijnen vader, seggende: “Heer vader, ghy ende uwen raet zijt wel haest vervaert om een kleyne sake. Soo ’t u gelieft my oorlof te geven, ick verhope in ’t kort hier soo goede middelen in te schicken dat ick u den Ridder mettet Kruys wederom sal leveren gesont ende machtich, gelijck hy te vooren was.”

“Alphonce,” seyde de soudaen, “ick geve u alle vryheyt ende bidde u om hem so veel te willen doen als voor mijn eygen persoon.”

De prince Alphonce seer blijde van dese antwoorde dede sonder vertreck de trommelen slaen. Die soldaten veradver[t]eert zijnde dat het was tot ontset vanden Ridder mettet Kruys, sonder eenige gagie vanden soudaen te willen nemen, min dan in ses uren warende[r] vergadert meer dan dertich duysent ghewapende mannen, als te weten thien duysent te paerde ende twintigh duysent te voete, al t’samen soo wel ghemoet datse riepen met luyder stemmen: “Wy toeven te lange, laet ons gaen! Laet ons gaen om te ontsetten onsen beschermer, want hy is de geene daer wy by willen leven ende sterven!”

Om haren goeden wille ende deuchdelijcke kouragie soo wert den soudaen so seer verblijt dat het wonder was, gelijckerwijs Alphonce oock dede, dewelcke siende zijn volck bereydt in so goede ordonnantie ende met opgerechte vaendels, vertrock van Caire ende reet so lange tot dat hy quam in ’t coninckrijck van Duran, op twee mijlen weechs na by ’t leger van den coninck van Median, die welcke van haer komste verad[ver]teert zijnde, wert soo seer beroert dat hy niet en wist wat hy dencken soude. Ende 'vermits dat sijn volck, ghelijck ghy gehoort hebt, haer verstroyt hadden rontsomme die stadt, soo dede hyse by een komen, ’t welck den Ridder mettet Kruys grotelijcx dede verwonderen, waerom dat hy een yeghelijck gheboot datse op haren dienst soude passen. Ende ’t gene dat hem aldermeest dede verwonderen dat was om datmen hem quam segghen datter meer dan dertigh duysent ghewapende mannen quamen, soo wel te paerde als te voete, tot assistentie vanden koninck van Madian, die alrede op een myle weechs na by der stadt waren. Als hy gevraecht hadde van wat wech dat sy quamen, men antwoorde hem: “Uyt oosten!”

Doe klom hy op eenen hoogen tooren ende, aenmerckende die armade, hadde by na van blijtschap die hy hadde, van boven neder gevallen, seggende tot de coninginne: “Mijn vrou, grijpt kourasie! Het is den soudaen, mijn heer, die my ontset sent, want ick kenne zijn wapenen.”

So haest als de coninginne dese reden gehoort hadde, soo sant sy terstont een van haer schiltknechten uyt een loose poort die sy in der stadt gemaeckt hadde, om te sien of het also was. De welcke en hadde niet ghereden de lengde van twee boochschoot weechs ofte hem gemoete [e]en ridder gesonden aen den Ridder mettet Kruys, ende groetede den schiltknecht ende vraechde hem ofte hy niet en soude mogen inder stad komen. “Ja wel,” antwoorde hy hem.

Voorts te samen koutende quamen daer binnen en[de] ginghen stracx nae ’t paleys, daer hy den Ridder mettet Kruys vant koutende met de coninginne. Ende nae dat hy haer die reverentie gedaen hadde, soo seyde hy: “Den prince Alphonce, mijn ghestrenger heer, doet u door my ootmoedelijck groeten, die welcke veradverteert zijnde dat ghy belegert waert, is ghekomen met dertich duysent strijtbare mannen om u te ontsetten.”

“Ridder mijn vrient,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “ick bedancke mijn heer wel ootmoedelijck vander goeder gedachtenisse die hy aen my gehadt heeft, ende u van de goede tijdinge die ghy my gebrocht hebt.”

Dese reden geeyndicht zijnde, hy, Almosan ende Geoffroy gingen haer wapenen. Voortgegaen zijnde uyt die voorseyde poorte, gingen recht aen nae ’t leger vanden prince Alphonce, die welcke siende den Ridder mettet Kruys, liep hem alsoo haest omhelsen in manieren dat sy malkanderen niet en konde laten. Die van ’t legher veradverteert zijnde van sijn komste, quamen hem al te samen besien. Nae dat zy langhe gekout ende goet ciere ghemaeckt hadden, den Ridder mettet Kruys siende dat het tijdt was om te vertrecken, nam oorlof aen den prince Alphonce, die welcke tot hem seyde: “Seecker Ridder, aengesien dat ghy die moeyte genomen hebt om hier te komen, soo wil ick oock die moeyte doen om u geselschap te houden tot in der stadt, want ick wil die coninginne groeten.”

“Uwen wille geschiede,” antwoorde den Ridder mettet Kruys.

Doen saten sy op ende, geselschapt zijnde met Almosan, Geoffroy en[de] noch ses andere ridders, reden tot inder stadt, daer sy seer willekome waren, sonderlinge den prince Alphonce, tot den welcken de coninginne seyde: 'Mijn heer, ick bedancke u so vele ick mach voor die moeyte die u gelieft heeft te nemen voor my, die een arme wese ende coninginne sonder kroone ben, ofte ten sy dat het voorsien wert door u middelen ende den Ridder mettet Kruys, die welcke my alreede menich reys bewaert heeft, waerom dat ick aen hem seer gehouden ben.”

“Mijn vrou ende goede vriendinne,” seyde den prince Alphonce, “alle de gene die zijn in ordene van ridderschap, die zijn ghehouden te komen helpe[n] die in noode zijn, principalijcken vrouwen en[de] jonckvrouwen.”

Dese reden houdende, so klommen sy oppet palleys ende besloten te samen dat sy een ambassadeur wouden senden aen den coninck van Madian, door den welcken sy hem ontboden dat de coninginne op hem begeerde dat hy binnen dry daghen uyt haer landt soude trecken, ende dat hy haer de plaetsen soude weder gheven die hy haer met gewelt ghenomen hadde, of het soude hem berouwen. Als den trompetsteecker sijn bootschap ghedaen hadde, doe antwoorde den coninck: “Ghy sult de coninginne segghen dat ick van alle ’t ghene dat ghy gheseyt hebt niets doen en wil, ende dat ick haer niet en vreese noch oock den Ridder mettet Kruys!”

De trompetsteecker wel verstaen hebbende die antwoorde die den coninck van Madian hem ghegeven hadde, ginck alsoo haest te kennen gheven aen de coninginne ende aen die ridders, die welcke hier van gram zijnde, besloten datse de Madianiters des anderen daechs wel vroech wouden gaen bevechten van twee syden: de prince Alphonce met sijn armade van d’eene syde ende den Ridder mettet Kruys, komende uyt de stadt met sijn volck, aen de andere. De besluytinge gedaen zijnde, soo keerde den prince Alphonce wederom tot sijn volck ende gaf haer te kennen ’t voornemen gedaen tusschen hem ende den Ridder mettet Kruys, de welcke hier van wel blijde waren, want doch den coninck van Madian tot allen tijden haer vyandt geweest hadde.

Nu soo en sliepen sy van die gheheele nacht niet, want op ghesette ure soo gingen sy haer'vyanden bespringhen, die welcke haer in ’t beginsel wel wreedelick verweerden, maer als sy sagen dat den Ridder mettet Kruys uytter stadt quam met so weynich volcx als hy hadde, doe begonnen sy alle haer hope te verliesen, ende en hadde gedaen den coninck die haer moet aensprack, sy hadden op de selve ure de vlucht ghenomen. Dat gedrangh was soo geweldich dat men de lancien in de lucht sach vliegen, als spaenderen die schilden scheuren, die beuckelaers breecken ende die harnassen smelten, met sulcken ghewelt den eenen tegen den anderen, alsoo datter niemant en was oft hy hadde wel willen van daer wesen, uyt ghenomen alleenelijck den Ridder mettet Kruys, de prince Alphonce, Almosan ende Geoffroy ende omtrent noch hondert andere ridders van haer armade, de welcke een groote ghenoechte hadden om te sien int ’t gene datter geschiede. Aengaende van de anderen soo wel ter eender als ter ander sijden, ick en weet niet wie dat meest verwondert waren, want hoe wel dat die van des princens zijde vroomer ende kouragieuselijcker waeren dan de anderen, soo wast nochtans dat haer de menichte der Madianiters dede vreesen, overmits dat sy wel vijf tegen een waren.

Den Ridder mettet Kruys siende dat sijn volck begonnen moede te worden, soo began hy te roepen met luyder stemmen: “Victorie! Victorie! Vrome krijchslieden, sult ghy desen dach ’t kruyce doen verliesen?! Seker dat sal u oneere zijn ende niet des ridders ...”

Dese woorden vervaerden eenichsins haer vyanden, ende de anderen moet gevende, also dat sy door kracht diese wederom kregen des conincx volck een groot stuck deden wijcken. ’t Welck siende den Ridder mettet Kruys vervolchde zijn voordeel ende ginck soo diep onder den hoop dat hy quam ter plaetse daer den coninck van Madian was, tot den welcken hy seyde: “Geeft u gevanckelijck of ghy zijt doot!”

Van dese woorden worde hy soo seer vervaert dat hy van den paerde ter aerden viel, waerom dat den Ridder mettet Kruys lichtelijck tot zijn voornemen quam. Hem als doen gebonden ende gevleugelt hebbende, brocht hem binnen Duran sonder yemants teghen spreken ende presenteerde hem aen de coninginne, de welcke van blytschap niet en wist hoe sy haer houden soude. Ende overmits datse haer niet seer op hem en betroude, soo dedese hem wel vast sluyten door vier ridders, en[de] brochten hem inden toorn van ’t paleys.

Voorts so keerde den Ridder mettet Kruys wel haestelijck wederom inden slach en[de] dede soo veele door sijn vroomicheden datse victorie kregen met weynich verlies van volcke. Ende alsoo victorieuselijck quamen sy wederom binnen der stadt, alwaer dat sy met trompetten, scharmeyen ende grote vieringhe van blijtschappe wel blydelijck ontfanghen worden, soo wel vande coninginne als van de inwoonders, die haer niet en konde geswygen vande vromicheyt vanden Ridder mettet Kruys. Desgelycx oock van Alphonce, Almosan ende Geoffroy, die welcke wonderlijcke wel haer beste gedaen hadden.

Den prince Alphonce, den Ridder mettet Kruys met zijn twee ghesellen ende noch ses vande principaelste van ’t hof vanden soudaen die worden gelogeert in ’t paleys van de coninginne, de welcke niet en wist wat ciere dat sy haer soude aen doen, soo seer begeerde hy haer te behagen. Aengaende de andere soldaten, onsen auteur Va[u]drianus verteldt ons datse de coninginne noodichde op haer eyghen kosten, haer doende goede ciere alsoo lange als sy waren inder stadt van Duran.

Dat 19 kapittel: Hoe dat er vier ridders vertrokken uit de hof van de sultan om te hulp te komen aan de Ridder met het Kruis en waarom dat ze wederom keerden zonder hun reis te volbrengen.

Daar was een groot murmelen onder de heren van ’t hof van de sultan omdat de Ridder met het Kruis vandaar getrokken was, alleen vergezelschapt was met Almosan en Geoffroy en zeiden dat men hem niet behoorde te laten gaan in zo verre lande met zo weinig volk en waren vanwege zijn persoons zeer bevreesd, want ze wisten dat de konink van Madian sterk en machtig was. Deze dingen overlegden ze dus zo waren daar vier ridders, vrienden van de Ridder met het Kruis, die zwoeren dat ze niet zouden rusten al eer dat ze hem gevonden hadden. In deze deliberatie zo vertrokken ze van Cairo en deden al zulke dagreizen zodat ze kwamen in het koninkrijk van Duran waarin dat ze weinig gereden hadden of ontmoeten een ridder die kwam aanrijden zo hard als een paard kon lopen waaraan ze vroegen waar hij wesen wilde. “Zeker, mijn heer,” zei hij, “ik ga in alle deze omliggende provincies volk zoeken om te komen tot assistentie van de koning van Madian die de koningin van Duran en met den Ridder met het Kruis belegerd heeft in haar stad. Hoewel dat die stad rondom omsingeld is met krijgsvolk en daarbinnen zeer weinig is, nochtans zo bewaart de voorzegde Ridder het zo goed dat de koning van Madian ze niet zeer kan beschadigen. Dat niet tegenstaande zo heeft hij gezworen daarvoor niet vandaan te trekken al eer dat hij hete met geweld gewonnen heeft en de Ridder met het Kruis met al zijn adherenten heeft doen branden. Om dus te beter tot zijn voornemen te komen zo heeft hij nu wederom overal uitgezonden om meer volk te verzamelen.” Wat hij zei en scheiden ze van elkaar en liet ze in een wonderlijk gepeins.

Toen ze een weinig gepeinsd en verscheiden reden tezamen gesproken hadden besloten om wederom naar Cairo te keren en de sultan deze deerlijke tijding te verkondigen. Waartoe zeen wederom gekomen waren en verhaalden hem al hetgeen dat gij gehoord hebt. De sultan die van deze tijding zeer droevig was ontbood terstond zijn raad en gaf ze de zaak te kennen, waarvan dat ze zo zeer verwonderd waren dat ze niet een woord konden antwoorden. Wat zag de prins Alphonse en ging alzo gauw tot zijn vader en zei: “Heer vader, gij en uw raad zijn wel gauw bang om een kleine zaak. Zo ’t u gelieft mij verlof te geven, ik hoop in ’t kort hier zo goede middelen in te schikken dat ik u de Ridder met het Kruis wederom zal leveren gezond en machtig, gelijk hij tevoren was.”

“Alphonse,” zei de sultan, “ik geef u de vrijheid en bid u om hem zo veel te willen doen als voor mijn eigen persoon.”

De prins Alphonse was zeer blijde van dit antwoorde en liet zonder uitstel de trommelen slaan. Die soldaten die bericht waren dat het was tot ontzet van de Ridder met het Kruis en zonder enige gage van de sultan te willen nemen in minder dan zes uren waren er verzameld meer dan dertigduizend gewapende mannen, als te weten tienduizend te paard en twintigduizend te voet, alle tezamen zo goed gemoed dat ze riepen met luide stemmen: “Wij vertoeven te lang, laat ons gaan! Laat ons gaan om te ontzetten onze beschermer, want hij is diegene daar wij bij willen leven en sterven!”

Om hun goeden wil en deugdelijke moed zo werd de sultan zo zeer verblijd dat het wonder was, gelijkerwijs Alphonse ook deed die zag zijn volk bereid in zo’n goede ordonnantie en met opgerichte vaandels en vertrok van Cairo en reedt zo lang tot dat hij kwam in ’t koninkrijk van Duran, op twee mijlen weegs nabij ’t leger van de koning van Madian, die van hun komst bericht was en werd zo zeer bewogen dat hij niet wist wat hij denken zou. Vermits dat zijn volk, gelijk gij gehoord hebt, zich verstrooid had rondom die stad zo liet hij ze bijeenkomen, wat de Ridder met het Kruis zeer liet verwonderen, waarom dat hij iedereen gebood dat ze op hun dienst zou passen. Hetgeen dat hem aller meest liet verwonderen dat was om dat men hem kwam zeggen dat er meer dan dertigduizend gewapende mannen kwamen, zo wel te paard als te voet tot assistentie van de koning van Madian die alreeds op een mijl weegs nabij de stad waren. Toen hij gevraagd had van wat weg dat ze kwamen, men antwoorde hem: “Uit het oosten!”

Toen klom hij op een hoge toren en aanmerkte hij die armada en was hij bijna van blijdschap die hij had van boven neergevallen ze zei tot de koningin: “Mijn vrouw, grijp moed! Het is den sultan, mijn heer, die mij ontzet zendt, want ik ken zijn wapens.”

Zo gauw als de koningin deze reden gehoord had zo zond ze terstond een van haar schildknechten uit een loze poort die ze in der stad gemaakt hadden om te zien of het alzo was. Die had niet gereden de lengte van twee boogschoten weegs of ze ontmoetten een ridder gezonden aan de Ridder met het Kruis en groette de schildknecht en vroeg hem of hij niet zou mogen in de stad komen. “Ja wel,” antwoorde hij hem.

Voorts tezamen koutende kwamen ze daarbinnen en gingen daarna naar het paleis daar hij den Ridder met het Kruis vond kouten met de koningin. Na dat hij haar de reverentie gedaan had zo zei hij: “De prins Alphonse, mijn gestrenge heer, doet u door mij ootmoedig groeten die bericht was dat gij belegerd was en is gekomen met dertigduizend strijdbare mannen om u te ontzetten.”

“Ridder mijn vriend,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “ik bedank mijn heer wel ootmoedig van de goede gedachten die hij aan mij gehad heeft en u van de goede tijding die gij mij gebracht hebt.”

Toen deze reden geëindigd waren gingen hij, Almosan en Geoffroy zich wapenen. Voortgegaan uit die voorzegde poort gingen ze recht aan naar ’t leger van de prins Alphonse die zag de Ridder met het Kruis en liep hem alzo gauw omhelzen in manieren dat ze elkaar niet konden laten. Die van ’t leger bericht waren van zijn komst kwamen zich al tezamen bezien. Nadat ze lang gekout en goede sier gemaakt hadden zag de Ridder met het Kruis dat het tijd was om te vertrekken, nam verlof aan de prins Alphonse die tot hem zei: “Zeker Ridder, aangezien dat gij die moeite genomen hebt om hier te komen, zo wil ik ook die moeite doen om u gezelschap te houden tot in de stad, want ik wil de koningin groeten.”

“Uw wie geschiede,” antwoorde de Ridder met het Kruis.

Toen zaten ze en waren vergezelschapt met Almosan, Geoffroy en noch zes andere ridders en reden tot in de stad daar ze zeer welkom waren, vooral de prins Alphonse tot wie de koningin zei: 'Mijn heer, ik bedank u zo veel ik mag voor di moeite die u geliefd heeft te nemen voor mij die een arme wees en koningin zonder kroon ben, of tenzij dat het voorzien werd door uw middelen en dn Ridder met het Kruis die mij alreeds menige keer bewaard heeft, waarom dat ik aan hem zeer gehouden ben.”

“Mijn vrouw en goede vriendin,” zei den prins Alphonse, “al diegene die zijn in orde van ridderschap die zijn gehouden te komen helpen die in nood zijn, voornamelijk vrouwen en jonkvrouwen.”

Deze reden hielden ze en zo klommen ze op het paleis en besloten tezamen dat ze een ambassadeur wilden zenden aan den koning van Madian, waardoor ze hem ontboden dat de koningin op hem begeerde dat hij binnen drie dagen uit haar land zou vertrekken en dat hij haar de plaatsen zou teruggeven die hij haar met geweld genomen had, of het zou hem berouwen. Toen de trompetsteker zijn boodschap gedaan had toen antwoorde den koning: “Gij zal de koningin zeggen dat ik van al hetgeen dat gij gezegd hebt niets doen wil en dat ik haar niet vrees noch ook dn Ridder met het Kruis!”

De trompetsteker die goed verstaan had het antwoord die de koning van Madian hem gegeven had ging het alzo gauw te kennen geven aan de koningin en aan de ridders die hier van gram waren en besloten dat ze die van Madian de volgende dag wel vroeg wilden wouden gaan bevechten van twee zijden: de prins Alphonse met zijn armada van de ene zijde en de Ridder met het Kruis kwam uit de stad met zijn volk aan de andere. Toen dit besluit gedaan was zo keerde den prins Alphonse wederom tot zijn volk en gaf ze te kennen ’t voornemen gedaan tussen hem en de Ridder met het Kruis die hiervan wel blijde waren, want de koning van Madian was tot allen tijden hun vijand geweest.

Nu zo sliepen ze van die gehele nacht niet want op het gezette uur zo gingen ze hun vijanden bespringen die zich in het begin wel wreed verweerden, maar toen ze zagen dat de Ridder met het Kruis uit de stad kwam met zo weinig volk als hij had toen begonnen ze alle hun hoop te verliezen en had niet gedaan de koning die ze moed insprak, ze hadden op hetzelfde uur de vlucht genomen. Dat gedrang was zo geweldig dat men de lansen in de lucht zag vliegen, in spaanders die schilden scheuren, die beukelaars breken en die harnassen smelten, met zulke geweld de een tegen de andere, alzo dat er niemand was of hij had wel willen vandaar wezen, uitgezonderd alleen de Ridder met het Kruis, de prins Alphonse, Almosan en Geoffroy en omtrent noch honderd andere ridders van hun armada die een groot genoegen hadden om te zien i hetgeen dat er geschiede. Aangaande van de anderen zo wel ter ene als ter andere zijden, ik weet niet wie dat meest verwonderd waren, want hoe wel dat die van des prins zijde dapperder en moediger waren dan de anderen, zo was het nochtans dat zich de menigte van die van Madian liet vrezen, overmits dat ze wel vijf tegen een waren.

De Ridder met het Kruis zag dat zijn volk begonnen moede te worden zo begon hij te roepen met een luide stem: “Victorie! Victorie! Vrome krijgslieden, zal gij deze dag het kruis doen verliezen?! Zeker dat zal u oneer zijn en niet de ridders...”

Deze woorden beangstigden enigszins hun vijanden en gaf de anderen moed, alzo dat ze door kracht die ze wederom kregen het konings volk een groot stuk deden wijken. Wat zag de Ridder met het Kruis en vervolgde zijn voordeel en ging zo diep onder de hoop dat hij kwam ter plaatse daar de koning van Madian was tot die hij zei: “Geeft u gevangen of ge bent dood!”

Van deze woorden werd hij zo zeer bang zodat hij van het paard ter aarde viel, waarom dat de Ridder met het Kruis licht tot zijn voornemen kwam. Hem als doen gebonden en gevleugeld te hebben bracht hem binnen Duran zonder iemands tegen spreken en presenteerde hem aan de koningin die van blijdschap niet wist hoe ze zich houden zou. Overmits dat ze zich niet zeer op hem vertrouwde, zo liet ze hem goed vast opsluiten door vier ridders en brachten hem in de toren van het paleis.

Voorts zo keerde de Ridder met het Kruis wel haastig wederom in de slag en deed zo veel door zijn dapperheid dat ze victorie kregen met weinig verlies van volk. Alzo victorieus kwamen ze wederom binnen de stad alwaar dat ze met trompetten, schalmeien en grote viering van blijdschappen wel blijde ontvangen werden, zo wel van de koningin als van de inwoners die niet konden zwijgen van de dapperheid van de Ridder met het Kruis. Desgelijks ook van Alphonse, Almosan en Geoffroy die wonderlijk goed hun best gedaan hadden.

De prins Alphonse, de Ridder met het Kruis met zijn twee gezellen en noch zes van de belangrijkste van ’t hof van de sultan die werden gelogeerd in ’t paleis van de koningin die niet wist welke sier ze zou aan doen, zo zeer begeerde hij ze te behagen. Aangaande de andere soldaten, onze auteur Vaudrianus vertelt ons dat ze de koningin uitnodigde op haar eigen kosten en ze goede sier deden alzo lang als ze waren in de stad van Duran.

Dat .xx. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys Geoffroy vanden Berge sont door ’t coninckrijck van Duran met een fraye compagnie, ende van zijn houwelijck.

Den vroomen ende goedertierenen Ridder mettet Kruys, door zijn vroomicheyt victorie ghehadt hebbende met het ontset die den prince Alphonce hem dede teghen den coninck van Madian, den welcken hy hielt in de ghevanckenisse van de coninginne [van] Duran, heeft sijnen raet vergadert om te weten watmen met den voorseyden coninck doen soude. Ende als een yeghelijck sijn meeninghe gheseyt hadde, soo stont daer een out ridder op en[de] seyde: “Mijn heer, my dunckt dattet goet soude sijn dat ghy hem eens sprack, ende als ghy weet wat hy in ’t herte heeft, soo meucht ghy procederen na luydinghe des raets van uwe ghetrouwe dienaers.”

Desen raet goet gevonden zijnde, soo ginck den Ridder mettet Kruys den coninck visiteren, aen den welcken hy de reverentie dede. Ende in plaets dat hy hem desghelijcks wederom hadde behooren te doen oft met recht eerst hadde behooren te groeten, overmits dat hy sijn ghevangen was, soo seyde hy, soo haest als hy hem sach: “Ridder, ick hadde liever gewilt dat ghy my ghedoot haddet dan dat ghy my hier gebrocht hebt, u veradverterende dat ick den duyvel liever soude sien dan u! Daerom bidde ick u dat ghy my liever wilt doen dooden dan ghy my visiteert.”

“Ick hebbe wel gevangens ghesproken die van also grooten qualiteyt waren als ghy zijt,” seyde den Ridder mettet Kruys, “maer sy en spraecken so onverduldichlijck niet als ghy doet. Ick en komen hier niet tot u hinder, maer tot verlossinge. Soo ghy mijnen raet wilt doen, ghy sult binnen dry daghen wederom vreedsamelijck in u coninckrijcke zijn.”

“Met sulcke reden,” antwoorde hy, “noch met u noch met uwen raet en hebbe ick niet te doen. Daerom doot my terstont ofte gaet uyt mijn ghesichte!”

Den Ridder mettet Kruys siende den coninck dus kleynmoedich, ginck tot de coninginne, tot Alphonce ende tot die andere heeren die mede inden raet geweest waren, aen die welcke dat hy de sotheyt vanden coninck te kennen gaf, waerom dat sy besloten datmen de steden ende plaetsen van ’t coninckrijcke van Duran met gewelt weder soude winnen. Doe presenteerde Geoffroy vanden Berghe sijnen dienst om de bewaringhe hier van te nemen, ’t welck hem gegunt worde, want den Ridder mettet Kruys die wast wel bekent dat hy een goet ridder was.

Vertrocken wesende uyt Duran met een schoone compagnie, dede soo vele uyt liefden ende met kracht dat hy alle die voorseyde steden ende fortressen wederom onder sijn gebiedenisse stelde, ende voorts overleverdese vreedsamelijck in handen ende onder subjeckt[i]e vande coninginne.

Hy wert soo wel ontfangen in sijn wederkomste om die victorie die hy gehadt hadde, dat de coninginne van blijdschappe wederom begaeft worde met die schoonheyt die sy uyt hertseer te vooren verlooren hadde. Geoffroy seer verwondert zijnde van haer groote schoonheyt, werter so amoreus op dat hy dach noch nacht en konde gerusten, ja, verloos zijn appetijt om te eten ende te drincken. Twelck den Ridder mettet Kruys wel haest merckte, de welcke hier van soo blijde was dat hy ’t den prince Alphonce te kennen gaf ende seyde tot hem dat het nae sijn advijs wel bequaem soude zijn die twee aen malkanderen te houwen, ende dat het wesen soude tot profijt van ’t coninckrijcke, “aengesien,” seyde hy, “dat Geoffroy een goet ende vroom ridder is.”

“Men moet de coninginne daer af spreken,” seyde de prince Alphonce, “mogelijck dat zijt niet weygeren en sal.”

“Mijn heer,” seyde den Ridder mettet Kruys, “ick bidde u, laet my haer gaen besoecken ende spreken haer daer af.”

“Seecker,” seyde Alphonce, “ic ben daer seer wel mee te vreden dat wy daer gaen, maer ghy sult het woort doen, so ’t u ghelieft, door oorsake dat Geoffroy van u vrienden is. Hadt ick macht u te gebieden om dit te doene, ick soudt doen.”

Onder dese handelinge so gingen sy tot de coninginne, de welcke haer siende aenkomen, quam haer te gemoete ende groetede haer wel ootmoedelijck, gelijck sy haer desgelijcx wederomme deden. Doen seyde den Ridder mettet Kruys: “Mijn vrou, aengesien dat ghy van u vyanden verlost zijt, soo ist reden dat ick vertrecke, want ick mijn tijt verliesen soude hier nu langer te blijven. Ende ’t is seecker dat den coninck van Madian groote kinderen heeft ende machtich ghenoech om wapens te draghen, waerom dat ick vreese dat sy, veradverteert zijnde van onser absentie, u sullen komen molesteren, teghen welcke macht u onmoghelijck soude zijn om weder te staen. Soo rade ick u dan dat ghy eenigh goeden ridder ten houwelijcke neemt, de welcke al slaepende meer ghevreest sal zijn als ghy al waeckende.”

“Mijn heer,” antwoorde sy, “ick en begeere anders niet, u veradverterende dat ick my met alle mijn goet stelle onder u bescherminghe. Daerom belove ick u dat icket houden sal alle ’t gene dat ghy doen sult.”

“Mijn vrou,” seyde den Ridder, “naedemael dat ghy u onder mijnen raet stelt, soo ben ick 'an meyninge dat ghy Geoffroy van den Berge ten houwelijcke neemt, want hy is een seer goet ende vroom ridder, ghelijck hy dat wel betoont heeft inden slach die wy tegen den coninck van Madian gehadt hebben, ende oock in de wederwinninge van de steden en[de] plaetsen die den voorseyden coninck u onthielt.”

“Mijn heer,” seyde sy, “aengesien dat ghy my raet, soo konzenteere icker, behoudelijck soo hy my begeert.”

“Mijn vrou,” seyde den Ridder, “ick en soude hem niet voor wijs houden, so hy weygerde een sulcken vrou als ghy zijt. Nochtans om dat ghy sijnen wille begeert te weten, soo ist wel reden datmen ’t hem vraecht.”

Alsmen hem hadde doen komen, soo seyde den Ridder mettet Kruys: “Ridder, my dunckt dat gy groot genoech zijt om te houwen.”

Van dit woort began een yegelijck te lachen. Voorts achter volgende sijn reden, seyde: “Siet hier mijn vrou, de coninginne van Duran, de welcke is schoon, jonck, goet ende rijck, maer onversien van vrienden, de welcke konsenteert in ’t houwelijck van u ende haer, soo ghyder toe verstaen wilt.”

“Mijn heer,” antwoorde Geoffroy, “het staet aen u my te ghebieden ende niet om mijnen wille te vragen. Ick geloove dat ghy wel weet dat ick ghereet ben om u in alles ende over al te ghehoorsamen. Ende aengaende de eere die my doet, mijn vrou, de coninginne van Duran, daer van bedancke ick haer ootmoedelijck, u veradverteerende dat ick my wel ongeluckich soude houden soo ick haer weygherde.”

Nu ten laetsten dat houwelijck worde gheaccordeert ende gehouden, in wat triumphe ende vande ciere die men daer maeckte, dat laet ick u bedencken.

Die bruyloft ghehouden zijnde, Geoffroy wert coninck gekroont van Duran, aen den welcken eere quamen doen alle heeren ende capiteynen van ’t geheele coninckrijck, van den grootsten totten kleynsten toe. Na dese dinghen soo quam den coninck van Madian eere doen aen den prince Alphonce, als plaets houdende van den soudaen, hem belovende ghehoorsaemheyt ende oock om den voorseyden soudaen, sijn vader, tribuyt te willen gev[e]n, waer van dat noyt coninck van Duran ghehouden gheweest en hadde, ’t welck quam tot grooter eeren vanden Ridder mettet Kruys, want hier af worden brieven gemaeckt vanden rekenkamer van Duran ende worden ghebrocht in de rekenkamer vander stadt van Caire.

Alle dese dingen tot een eynt ghemaeckt zijnde, ende als den Ridder mettet Kruys ende den prince Alphonce met haer volck haer bereydeden om wederom nae Caire te keeren, so quam daer een ridder uytet hof van den soudaen, dewelcke deerlycke tijdinge brochte, om welcker oorsaecke dat sy ghedronghen werden om haer dies te meer te haesten.

Dat 20 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis Geoffroy van de Berge zond door ’t koninkrijk van Duran met een fraaie compagnie en van zijn huwelijk.

De dappere en goedertieren Ridder met het Kruis die, door zijn dapperheid victorie gehad had met het ontzet die de prins Alphonse hem deed tegen de koning van Madian, die hij in de gevangenis hield van de koningin van Duran, heeft zijn raad verzameld om te weten wat men met den voorzegde koning doen zou. Toen hij iedereen zijn mening gezegd had zo stond daar een oude ridder op en zei: “Mijn heer, mij dunkt dat het goed zou zijn dat gij hem eens sprak en als gij weet wat hij in ’t hart heeft, zo mag gij procederen naar de raad van uw getrouwe dienaars.”

Deze raad werd goed gevonden en zo ging de Ridder met het Kruis de koning visiteren waaraan hij de reverentie deed. In plaats dat hij hem desgelijks wederom had behoren te doen of met recht eerst had behoren te groeten overmits dat hij zijn gevangen was zo zei ij zo gauw als hij hem zag: “Ridder, ik had liever gewild dat gij mij gedood had dan dat gij mij hier gebracht hebt, u bericht dat ik de duivel liever zou zien dan u! Daarom bid ik u dat gij mij liever wilt doen doden dan gij mij visiteert.”

“Ik heb wel gevangen gesproken die van alzo grote kwaliteit waren als gij bent,” zei de Ridder met het Kruis, “maar ze spraken niet zo ongeduldig als gij doet. Ik kom hier niet tot uw hinder, maar tot verlossing. Zo gij mijn raad wil doen, gij zal binnen dry dagen wederom vreedzaam in uw koninkrijk zijn.”

“Met zulke reden,” antwoorde hij, “noch met u noch met uw raad heb ik niets te doen. Daarom dood mij terstond of ga uit mijn gezicht!”

De Ridder met het Kruis zag den koning dus kleinmoedig en ging tot de koningin, tot Alphonse en tot die andere heren die mede in de raad geweest waren waaraan dat hij de zotheid van de koning te kennen gaf, waarom dat ze besloten dat men de steden en plaatsen van ’t koninkrijk van Duran met geweld weer zou winnen. Toen presenteerde Geoffroy van de Berge zijn dienst om de bewaring hiervan te nemen, wat hem gegund werd, want de Ridder met het Kruis die was het wel bekend dat hij een goede ridder was.

Toen hij vertrokken was uit Duran met een mooie compagnie en deed zo veel uit liefde en met kracht dat hij alle die voorzegde steden en forten wederom onder zijn gebied stelde en voorts overleverde ze vreedzaam in handen en onder subjectie van de koningin.

Hij werd zo goed ontvangen in zijn wederkomst om die victorie die hij gehad had dat de koningin van blijdschap wederom begaafd werd met di schoonheid die ze uit hartzeer tevoren verloren had. Geoffroy die zeer verwonderd was van haar grote schoonheid werd er zo amoureus op dat hij dag noch nacht kon rusten, ja, verloor zijn appetijt om te eten en te drinken. Wat de Ridder met het Kruis wel gauw merkte die hiervan zo blijde was dat hij ’t de prins Alphonse te kennen gaf en zei tot hem dat het naar zijn advies wel bekwaam zou zijn die twee aan elkaar te huwen en dat het wesen zou tot profijt van ’t koninkrijk, “aangezien,” zei hij, “dat Geoffroy een goede en dappere ridder is.”

“Men moet de koningin daarvan spreken,” zei de prins Alphonse, “mogelijk dat zij het niet weigeren zal.”

“Mijn heer,” zei de Ridder met het Kruis, “ik bid u, laat mij haar gaan bezoeken en spreken haar daarvan.”

“Zeker,” zei Alphonse, “ik ben daar zeer goed mee tevreden dat wij daar gaan, maar gij zal het woord doen, zo ’t u gelieft, door oorzaak dat Geoffroy een van uw vrienden is. Had ik macht u te gebieden om dit te doen, ik zou het doen.”

Onder deze handeling zo gingen ze tot de koningin die ze zag aankomen en kwam ze tegemoet en groetede ze wel ootmoedig, gelijk ze haar desgelijks wederom deden. Toen zei de Ridder met het Kruis: “Mijn vrouw, aangezien dat gij van u vijanden verlost bent, zo is het reden dat ik vertrek want ik mijn tijd verliezen zou hier nu langer te blijven. Het is zeker dat de koning van Madian grote kinderen heeft en machtig genoeg om wapens te dragen, waarom dat ik vrees dat ze, bericht zijn van onze absentie, u zullen komen molesteren, tegen welke macht u onmogelijk zou zijn om te weerstaan. Zo raad ik u dan aan dat gij enig goeden ridder ten huwelijk neemt, die al slapende meer gevreesd zal zijn als gij al wakende.”

“Mijn heer,” antwoorde ze, “ik begeer niets anders en u bericht dat ik mij met alle mijn goed stel onder uw bescherming. Daarom beloof ik u dat ik het houden zal al hetgeen dat gij doen zal.”

“Mijn vrouw,” zei de Ridder, “nadat dat gij u onder mijn raad stelt zo ben ik van mening dat gij Geoffroy van den Berge ten huwelijk neemt, want hij is een zeer goede en dappere ridder, gelijk hij dat wel getoond heeft in den slag die wij tegen de koning van Madian gehad hebben en ook in het terugwinnen van de steden en plaatsen die de voorzegde koning u onthield.”

“Mijn heer,” zei ze, “aangezien dat gij mij aanraadt, zo consenteer ik het, behalve zo hij mij begeert.”

“Mijn vrouw,” zei den Ridder, “ik zou hem niet voor wijs houden zo hij weigerde een zulke vrouw als gij bent. Nochtans om dat gij zijn wil begeert te weten, zo is het wel reden dat men ’t hem vraagt.”

Toen men hem had doen komen zo zei de Ridder met het Kruis: “Ridder, mij dunkt dat gij groot genoeg bent om te huwen.”

Van dit woord begon iedereen te lachen. Voorts achtervolgde zijn reden en zei: “Ziet hier mijn vrouw, de koningin van Duran, die is mooi, jong, goed en rijk, maar onvoorzien van vrienden die consenteert in ’t huwelijk van u en haar, zo gij ertoe verstaan wil.”

“Mijn heer,” antwoorde Geoffroy, “het staat aan u mij te gebieden en niet om mijn wil te vragen. Ik geloof dat gij wel weet dat ik gereed ben om u in alles en overal te gehoorzamen. Aangaande de eer die mij doet, mijn vrouw, de koningin van Duran, daarvan bedank ik haar ootmoedig en u bericht dat ik mij wel ongelukkig zou houden zo ik haar weigerde.”

Nu werd tenslotte het huwelijke geaccordeerd en gehouden, in wat triomf van de sier die men daar maakte, dat laat ik u bedenken.

Toen de bruiloft gehouden was werd Geoffroy koning gekroond van Duran, aan die eer kwamen toen alle heren en kapiteins van ’t gehele koninkrijk, van de grootsten tot de kleinste. Na deze dingen zo kwam de koning van Madian eer doen aan den prins Alphonse, als plaatsvervanger van den sultan en hem beloofde gehoorzaamheid en ook om de voorzegde sultan, zijn vader, tribuut te willen geven, waarvan dat nooit een koning van Duran gehouden geweest was, wat kwam tot grote eren van de Ridder met het Kruis, want hiervan werden brieven gemaakt van de rekenkamer van Duran en werden gebracht in de rekenkamer van der stad van Cairo.

Toen al deze dingen tot een einde gemaakt waren en toen de Ridder met het Kruis en de prins Alphonse met zijn volk zich bereiden om wederom nae Cairo te keren, zo kwam daar een ridder uit de hof van de sultan die en deerlijke tijding bracht, om welke oorzaak dat ze gedwongen werden om zich dus te meer te haasten.

Dat .xxi. capittel: Hoe den seer vermeten reus Trasilion door konst van toovery op den kant van een riviere gevanckelijck kreegh den soudaen met sijn vrou ende dochter.

Onsen auteur Va[u]drianus vertelt ons dat soo haest als den prince Alphonce ghetrocken was van Caire om te ontsetten den Ridder mettet Kruys, soo heeft den soudaen voorghenomen om te gaen besoecken sommighe steden die onder zijn ghebiedenisse waren. Ende om te blijder op den wech te wesen soo geleyde hy mede sijn huysvrouwe ende de schoone Blance, sijn dochter, met weynich meer ander gheselschap. Soo sult ghy weten dat niet veer van daer in een eylant woonde een seer vermeten ende dwersen reus, ghenaemt Trasilion, een groot meester inder konst van nigromantie, de welcke wetende den wech die den soudaen voorgenomen hadde, dede hem alsoo verspieden dat hy veradverteert worde dat den soudaen sijn huysvrouwe ende sijn dochter met een deel van sijn volck geseten waren onder een schoon ende genoechelijck gheboomte by een riviere om haer wat te verkoelen. Alwaer dat desen reus quam in vermomde kleederen en[de] betoverde den soudaen met die gene die by hem waren, alsoo datse in een oogenblick tijts al t’samen in slape gevallen waren. Ende overmits dat die sommige van des soudaens volck niet mede in de tente en waren, so dede hy sulcken duysternisse komen dat den eenen den anderen niet en konde sien. Doe nam den voorseyden Trasilion den soudaen, sijn huysvrou en[de] de schoone Blance ende droechse in een schuytken dat hy daer bereyt hadde, ende voerdese mede in sijn eylandt van Creten sonder dattet yemant van sijn volck merckte.

Als die toverye gedaen was, soo en weet ick niet wie dat meest verwondert waren, te weten den soudaen, de soudane en[de] haer dochter, die haer sagen te wesen in de handen van haeren grootsten vyant, oft des soudaens volck, de welcke komende in den pauwelioen ende niet en vonden haren heer ende vrou. Seer verwondert was des soudaens volck, want so haest als de tooverye over was, soo waren sy alle gelijck ontovert ende kregen wederom haer verstant. Maer den soudaen, zijn vrou ende zijn dochter die waren soo seer betovert dat hoe wel dat sy haer sagen in de handen van haer vyanden, datse niet en wisten te onderscheyden of sy wel ofte qualijck waren, noch wat sy aten of droncken. Soo moet men dan dencken dat die gene die niet ghevangen en waren veel meerder verwondert waren, want hoe groote naersticheyt dat sy deden om haer heer weder te krijghen, ten hulp haer niet. Ende alle die ridders die daer mede ghevangen genomen waren in ’t voorseyde eylandt, die verlooren oock alsoo haest haer sinnen ende verstant.

Des soudaens volck siende datter gheen ander remedie en was, keerden wederom nae Caire, alwaer dat sy haer quade fortuyn te kennen gaven aen de heeren vander stadt, de welcke met groote droeffenisse besloten datse een bode wouden senden aen den prince Alphonce ende aen den Ridder mettet Kruys, ’t welck sy deden.'Den bode dede sulcken naerstigheyt dat hy in weynich tijts quam binnen Duran, daer hy den prince Alphonce ende den Ridder mettet Kruys vont, ende vertelde haer die tydinghe die ghy ghehoort hebt, waer van dat sy wonderlijcke seer beroert wierden. Den Ridder mettet Kruys siende dat den prince Alphonce dit seer ter herten nam, seyde tot hem: “Mijn heer, grijpt moet, want ick beloove mijnen God dat ick u binnen thien dagen weder sal leveren mijn heer, u vader, ende moeder ende u suster ende den reus Trasilion levendich oft doot, ofte ick salder selfs mijn leven laten!”

“Ridder, mijn vrient,” antwoorde de prince Alphonce, “den reus Trasilion is een uytermaten wreet ende onmenschelijck tyran, starck ende machtich, ende daer en boven een groot meester in der konst van nigromantie, waer om dat ick seer vreese voor mijn heer vader, voor mijn vrou moeder ende suster, ende oock voor u, so gyder gaet.”

“Soo icker gae?”, seyde den Ridder mettet Kruys. “Dat sal ick doen sonder eenige vreese, ende sal weten wat macht dat hy heeft ofte hy sal de mijne weten, ende dat so haest alst my mogelijck is. Daerom bidde ick u dat wy gaen oorlof nemen aen den coninck ende aen de coninginne ende oock aen alle die heeren ende vrouwen.”

’t Welk sy deden, haer vertellende dat ongheluck van den soudaen, waer van dat sy wonderlijck seer bedroeft waren. Ende hoewel dat den Ridder mettet Kruys den coninck van Duran badt om met sijn nieuwe gehoude daer te blijven, soo en konde hy nochtans niet laten hem geselschap te houden.

T’samen dan vertreckende van Duran, reysde met naersticheyt tot datse quamen tot Caire. Doe sey den Ridder mettet Kruys tot den prince Alphonce: “Mijn heer, ghy sult in dese stadt blijven om die te bewaren in d’absentie van u vader. Aengaende van zijnder verlossinghe, daer en hebt geen sorghe voor!”

Den selfden dach vertrock den Ridder mettet Kruys uyt Caire, geselschapt zijnde met negentien ridders, die welcke soo vele deden datse in weynich tijts quamen voor die poorte 'vn ’t eylant van Creten, in de welcke sy gemackelijck in gingen, want den reus betroude hem soo seer op sijn tooverye dat hy den wech niet en dede bewaren. Nochtans in ’t ingaen dieder verwondert was dat was den Ridder mettet Kruys, dat overmits dat also haest als hy in ’t voorseyde eylant ghekomen was, soo verliet hem alle zijn volck, gaende herwaerts ende derwaerts als volck sonder sinnen. Dat niet tegenstaende, soo nam hy noch moet ende hem betrouwende op God, den Schepper aller dingen, ginck recht toe na die poorte van ’t casteel.

Die poortwachters aenmerckende den Ridder mettet Kruys, meynende dat hy mede betoovert was als die anderen, seyden tot hem al lachende: “Waer gaetstu quant?”

“Rabauwen als ghy zijt,” antwoorde hy, “wie beweecht u met my te gecken?!”

Als sy den Ridder hoorden spreken, doe bekenden sy wel dat hy niet betovert en was, waerom dat sy tot hem seyden: “Mijn heer, vergeeftet ons, wy meynden dat ghy een van de betoverde ridders waert. Daerom, soo ’t u ghelieft, soo seght ons wat ghy begeert, want niemant en mach in ’t casteel komen sonder expresse toelatinge van mijn heer Trasilion.”

“Gaet hem segghen,” antwoorde hy, “dat den Ridder mettet Kruys op hem begeert dat hy den soudaen met sijn huysvrou ende sijn dochter weder levere of ’t sal hem berouwen!”

“Ridder,” seyden hem de wachters, “die u bewaert heeft voor sijn toverye, die heeft u meer geschaet dan ghebaet, aengesien dat ghy sijn handen niet ontkomen en kont, want mijn heer Trasilion sal u verscheuren ghelijck een wolf een kuycken wel soude doen. Nochtans, om dat ghy ’t begeert, so sullen wy hem u bootschap doen.”

Den reus hier van veradverteert wesende, seyde: “Hoe, is hier yemant ingekomen sonder betovert gheweest te hebben? Ick moet gaen besien wat duyvel dattet is!”

’t Welck segghende, stont op uyt sijnen stoel ende quam met die wachte voor de poorte van ’t casteel. Alwaer dat hy den Ridder wert siende, seyde tot hem: “Bistu den hooveerdighen ridder die hem beroemt om my hier te komen bevechten? Wat wilstu seggen van den soudaen?”

“Ick segghe,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “dat ghy hem met sijn vrou ende zijn dochter ongetrouwichlijck ende door duyvelsche konst gevangen heb[t]. Daerom en sult ghy niet konnen versaecken een verrader ende een schelm te wesen, ende soo presenteere ick my om dat te bewijsen in eenen kamp ten strijde tegen u, verhopende op mijn Godt, die my bewaren sal voor u handen.”

“Nademael datstu soo grooten vertrouwen op dijnen Godt hebt,” seyde de reus, “soo salste wel haest sien wat macht dat Hy heeft.”

Doen ginck hy hem wapenen ende voorts quam hy den Ridder mettet Kruys bevechten, de welcke tot hem seyde: “Wilt ghy te paerde strijden tegen my, die te voete ben?”

“Neen seker!”, antwoorde den reus, “maer ick begere datstu oock alsoo wel opgheklommen biste als ick.”

Als men hem na sijn bevel een schoon tellenaer ghebrocht hadde, soo steech hy daer op ende seyde tot Trasilion: “Reus, soo ick victorie krijge, sal ick versekert wesen van u volck datse 'my sullen leveeren dat ick begeere?”

Van dese woorden began hy met alle die daer by waren seer te lachen. “Du biste,” seyde hy, “een ridder van groote kouragie. Het is my leet datstu dus onder mijn handen bent komen vallen. Aengaende van mijn volck ende van alle anderen, daer af verseeckere ick dy, want d[u] en salste met niemant anders te doen hebben dan met my. Daerom sie toe datstu dy verweere!”

Dese reden en was soo haest niet gheeyndicht ofte sy weecken den eenen van den anderen ende stieten haer paerden met spooren ende gemoeteden malkanderen met een wonderlijcke snelheyt. In welcke tegenkomste dat den slach van den reus afschampte, maer den Ridder mettet Kruys trefte hem in sijn aensicht, dat het bloet daer met groote overvloedicheyt uyt liep, alsoo dat hy langer geen macht meer en hadde om hem te verweeren, maer schutte alleenlijck die slaghen die den Ridder hem brochte, maer hy en kondese soo seer niet keeren of hy wert ten laetsten van sijn peert ter aerden gheworpen. Ende gelijck het den Schepper geliefde, den reus hem siende dus van sijn peert geworpen, docht in hem selfs dattet niet mogelijck en was dat den Ridder mettet Kruys hem so haest verwonnen hadde met sijnder macht, waerom dat hy began te roepen met luyder stemmen ende seyde: “Ridder, ick geve my op in uwen hande, bekennende met mont ende met herte dat den God die ghy aenbidt, den selvighen is diemen behoort aen te bidden ende niemant anders, aen den welcken ick alle mijn leefdage gelooven wil!”

’t Welck seggende, gaf sijn swaert den Ridder mettet Kruys. Den welcken hem terstont ginck omhelsen ende seyde: “Trasilion, ick dancke mijn Godt, mijn Schepper, dattet Hem ghelieft heeft u huyden die kennisse der waerheyt te gheven.”

“Mijn heer,” seyde Trasilion, “ick bedancke Hem oock dattet Hem ghelieft heeft u hier in dit eylant te senden, niet als [mijn dootvyant, maer als] mijn besondere vrient en[de] waerachtich instrument van mijnder bekeeringe.”

Als sy op ’t paleys quamen ’t samen al koutende, ende die van ’t casteel siende dat Trasilion den Ridder sulcke eere dede, en wisten niet wat sy denken souden. Maer als sy te weten quamen dat den Ridder mettet Kruys hem verwonnen hadde, ende dat hy hem daerom sulcke eere bewees, doe waren sy noch veele meerder verwondert dan te voren, aenghesien dat den reus niet en soude gevreest hebben om te vechten tegen thien sulcke ridders als hy was. In dese handelinghe soo ginck den reus ende den Ridder tot den soudaen, sijn vrou ende haer dochter om haer te visiteeren, die welcke siende den Ridder mettet Kruys, bewesen hem een blijde schijn sonder yet anders te doen, waer van dat hy seer verwondert was. Maer den reus seyde hem terstont datse niet en wisten datse gevangen waren ende dat de tooverye noch niet ghedaen en was. Doen sprack hy sommige woorden, die welcke hy soo haest niet geseyt en hadde ofte die toverye nam een eynt in manieren dat den soudaen, de soudane ende haer dochter haer verstant wederom kregen, ende waren soo verwondert datse den reus Trasilion sagen datse langhe tijt waren sonder een woort te spreeken. Voorts daer na haer meserie dus een tijt lanck aenghemerckt hebbende, soo quam den soudaen den Ridder mettet Kruys omhelsen, segghende: “Ridder, ick sie wel dat alle mijn geluck in u gelegen is, ende gheloove dat my niemant van hier en soude hebben moghen verlossen dan ghy.”

“Mijn heer,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “u verlossinghe en geschiet niet door my maer van den eenighen Schepper, aen wien dat de eere toebehoort. Nu soude ick u wel gheerne om een dinck bidden, dat is dat alle den haet die ghy in voorleeden tijden tegen den reus Trasilion gehadt hebt, dat die nu vergeten sy.”

“Ridder,” antwoorde den soudaen, “al dat ghy wilt dat wil ick oock, u veradverterende dat overmits dat den reus u vriendt is dat hy is oock de mijne.”

“Mijn heer, ick bedancke u uyt goeder herten,” seyde Trasilion, “ende oock desgelijcx desen heer, den Ridder mettet Kruys, u veradverterende dat ghy my met een yeghelijck uwen getrouwen dienaer sult vinden.”

Alsoo dede hy, gelijck ghy hier na hooren sult.

Dat 21 kapittel: Hoe den zeer vermeten reus Trasilion door kunst van toverij op de kant van een rivier gevangen kreeg de sultan met zijn vrouw en dochter.

Onze auteur Vaudrianus vertelt ons dat zo gauw als den prins Alphonse vertrokken was van Cairo om te ontzetten de Ridder met het Kruis, zo heeft de sultan voorgenomen om te gaan bezoeken sommige steden die onder zijn gebied waren. Om te blijder op de weg te wezen zo geleide hij mede zijn huisvrouw en de mooie Blanche, zijn dochter, met weinig meer ander gezelschap. Zo zal gij weten dat niet ver van daar in een eiland woonde een zeer vermeten en dwarse reus, genaamd Trasilion, een groot meester in de kunst van nigromantie en die wist de weg die den sultan voorgenomen had en liet hem alzo bespieden dat hij bericht werd dat de sultan zijn huisvrouw en zijn dochter met een deel van zijn volk gezeten waren onder een mooi en genoeglijk geboomte bij een rivier om zich wat te verkoelen. Alwaar dat deze reus kwam in vermomde kleren en betoverde de sultan met diegene die bij hem waren, alzo dat ze in een ogenblik tijd al tezamen in slaap gevallen waren. Overmits dat sommige van sultans volk niet mede in de tent waren, zo liet hij zulke duisternis komen dat de een den andere niet kond zien. Toen nam de voorzegde Trasilion de sultan, zijn huisvrouw en de mooie Blanche en droeg ze in een schuitje dat hij daar bereid had en voerde ze mede in zijn eiland van Kreta zonder dat het iemand van zijn volk merkte.

Toen de toverij gedaas was zo weet ik niet wie dat meest verwonderd waren, te weten de sultan, de sultane en haar dochter die zich zagen te wezen in de handen van hun grootste vijand of de sultans volk die kwamen in de paviljoen en niet vonden hun heer en vrouw. Zeer verwonderd was de sultans volk, want zo gauw als de toverij over was zo waren ze alle gelijk onttovert en kregen wederom hun verstand. Maar de sultan, zijn vrouw en zijn dochter die waren zo zeer betoverd dat hoe wel dat ze zich zagen in de handen van hun vijanden dat ze niet wisten te onderscheiden of ze goed of kwalijk waren, noch wat ze aten of dronken. Zo moet men dan denken dat diegene die niet gevangen waren veel meerder verwonderd waren, want hoe grote naarstigheid dat ze deden om hun heer weder te krijgen, het hielp ze niet. Alle ridders die daar mede gevangen genomen waren in ’t voorzegde eiland die verloren ook alzo gauw hun zinnen en verstand.

De sultans volk zag dat er geen andere remedie was en keerden wederom naar Cairo alwaar dat ze hun kwade fortuin te kennen gaven aan de heren van de stad, die met grote droefheid besloten dat ze een bode wilden zenden aan de prins Alphonse en aan de Ridder met het Kruis, wat ze deden. De bode deed zulke naarstigheid zodat hij in weinig tijd kwam binnen Duran daar hij de prins Alphonse en de Ridder met het Kruis vond en vertelde ze de tijding die gij gehoord hebt, waarvan dat ze wonderlijke zeer bewogen werden. De Ridder met het Kruis za dat de prins Alphonse dit zeer ter harte nam en zei tot hem: “Mijn heer, grijp moed, want ik beloof mijn God dat ik u binnen tien dagen weer zal leveren mijn heer, uw vader, en moeder en uw zuster en de reus Trasilion levend of dood of ik zal er zelf mijn leven laten!”

“Ridder, mijn vriend,” antwoorde de prins Alphonse, “de reus Trasilion is een uitermate wrede en onmenselijke tiran, sterk en machtig, en daarboven een groot meester in de kunst van nigromantie, waarom dat ik zeer vrees voor mijn heer vader, voor mijn vrouw moeder en zuster en ook voor u, zo gij er gaat.”

“Zo ik er ga?”, zei de Ridder met het Kruis. “Dat zal ik doen zonder enige vrees en zal weten wat macht dat hij heeft of hij zal de mijne weten en dat zo gauw als het mij mogelijk is. Daarom bid ik u dat wij gaan verlof nemen aan de koning en aan de koningin en ook aan al die heren en vrouwen.”

Wat ze deden en ze vertelden dat ongeluk van den sultan, waarvan dat ze wonderlijk zeer bedroefd waren. Hoewel dat de Ridder met het Kruis de koning van Duran bad om met zijn nieuwe gehuwde daar te blijven, zo kon hij nochtans het niet laten hem gezelschap te houden.

Tezamen dan vertrokken zee van Duran en reisden met naarstigheid tot dat ze kwamen tot Cairo. Toen zei de Ridder met het Kruis tot den prins Alphonse: “Mijn heer, gij zal in deze stad blijven om die te bewaren in de absentie van uw vader. Aangaande van zijn verlossing, heb daar geen zorg voor!”

Dezelfde dag vertrok de Ridder met het Kruis uit Cairo die vergezelschapt was met negentien ridders die zo veel deden dat ze in weinig tijd kwamen voor die poort van het eiland Kreta waar ze gemakkelijk ingingen, want de reus vertrouwde hem zo zeer op zijn toverij dat hij de weg niet liet bewaren. Nochtans in ’t ingaan die er verwonderd was dat was de Ridder met het Kruis dat overmits dat alzo gauw als hij in ’t voorzegde eiland gekomen was, zo verliet hem al zijn volk, ging herwaarts en derwaarts als volk zonder zinnen. Dat niet tegenstaande, zo nam hij noch moed en vertrouwde op God, de Schepper van alle dingen en ging recht toe nar de poort van ’t kasteel.

Die poortwachters merkte den Ridder met het Kruis en meende dat hij mede betoverd was als de anderen en zeiden tot hem al lachende: “Waar gaat u kwant?”

“Rabauwen als gij bent,” antwoorde hij, “wie beweegt u met mij te gekken?!”

Toen ze de Ridder hoorden spreken toen bekenden ze wel dat hij niet betoverd was, waarom dat ze tot hem zeiden: “Mijn heer, vergeef het ons, wij meenden dat gij een van de betoverde ridders was. Daarom, zo ’t u gelieft, zo zeg ons wat gij begeert, want niemand mag in ’t kasteel komen zonder expresse toelating van mijn heer Trasilion.”

“Ga het hem zeggen,” antwoorde hij, “dat de Ridder met het Kruis op hem begeert dat hij den sultan met zijn huisvrouw en zijn dochter weer levert of ’t zal hem berouwen!”

“Ridder,” zeiden hem de wachters, “die u bewaard heeft voor zijn toverij die heeft u meer beschadigd dan baar gegeven, aangezien dat gij aan zijn handen niet ontkomen kan, want mijn heer Trasilion zal u verscheuren gelijk een wolf een kuiken wel zou doen. Nochtans, om dat gij ’t begeert, zo zullen wij hem uw boodschap doen.”

De reus die hiervan bericht was zei: “Hoe, is hier iemand ingekomen zonder betoverd geweest te hebben? Ik moet gaan bezien wat duivel dat het is!”

Wat hij zei en stond op uit zijn stoel en kwam met de wacht voor de poort van ’t kasteel. Alwaar dat hij de Ridder zag en zei tot hem: “Bent u de hovaardige ridder die zich beroemt om mij hier te komen bevechten? Wat wil u zeggen van de sultan?”

“Ik zeg,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “dat gij hem met zijn vrouw en zijn dochter ontrouw en door duivelse kunst gevangen hebt. Daarom zal gij niet kunnen verzaken een verrader en een schelm te wezen en zo presenteer ik mij om dat te bewijzen in een kamp ten strijde tegen u en hoop op mijn God die mij bewaren zal voor uw handen.”

“Nadat u zo’n groot vertrouwen op uw God hebt,” zei de reus, “zo zal u wel gauw zien wat macht dat hij heeft.”

Toen ging hij zich wapenen en voorts kwam hij de Ridder met het Kruis bevechten die tot hem zei: “Wilt gij te paard strijden tegen mij die te voet ben?”

“Neen zeker!”, antwoorde de reus, “mar ik begeer dat u ook alzo goed opgeklommen bent als ik.”

Als men hem naar zijn bevel een mooie telganger gebracht had zo steeg hij daarop en zei tot Trasilion: “Reus, zo ik victorie krijg zal ik verzekerd wezen van uw volk dat ze mij zullen leveren dat ik begeer?”

Van deze woorden begon hij met alle die daarbij waren zeer te lachen. “U bent,” zei hij, “een ridder van grote moed. Het is mij leed dat u aldus onder mijn handen bent komen gevallen. Aangaande van mijn volk en van alle anderen, daarvan verzeker ik u, want u zal met niemand anders te doen hebben dan met mij. Daarom zie toe dat u zich verweert!”

Deze reden was zo gauw niet geëindigd of ze weken de een van de andere en stoten hun paarde met sporen en ontmoeten elkaar met een wonderlijke snelheid. In die tegenkomst dat de slag van den reus afschampte, maar de Ridder met het Kruis trof hem in zijn aanzicht zodat het bloed daar met grote overvloed uit liep, alzo dat hij langer geen macht meer had om hem te verweren, maar beschutte alleen di slagen die de Ridder hem bracht maar hij en kond ze zo zeer niet keren of hij werd tenslotte van zijn paard ter aarde geworpen. Gelijk het de Schepper geliefde, de reus die zich aldus zag van zijn paard geworpen dacht in zichzelf dat het niet mogelijk was dat den Ridder met het Kruis hem zo gauw overwonnen had met zijn macht, waarom dat hij begon te roepen met een luide stem en zei: “Ridder, ik geef mij op in uw handen, beken met mond en met hart dat de God die gij aanbidt dezelfde is die men behoort te aanbidden en niemand anders, aan die ik alle mijn levensdagen geloven wil!”

Wat hij zei en gaf zijn zwaard de Ridder met het Kruis. Die hem terstond ging omhelzen en zei: “Trasilion, ik dank mijn God, mijn Schepper, dat het Hem gelieft heeft u heden de kennis der waarheid te geven.”

“Mijn heer,” zei Trasilion, “ik bedank Hem ook dat het Hem gelieft heeft u hier in dit eiland te zenden, niet als mijn doodsvijand, maar als mijn bijzondere vriend en waarachtig instrument van mijn bekering.”

Toen ze op het paleis kwamen en al tezamen koutende en die van ’t kasteel zagen dat Trasilion de Ridder zulke eer deed wisten ze niet wat ze denken zouden. Maar toen ze te weten kwamen dat de Ridder met het Kruis hem overwonnen had en dat hij hem daarom zulke eer bewees, toen waren ze noch veel meerder verwonderd dan tevoren, aangezien dat de reus niet zou gevreesd hebben om te vechten tegen tien zulke ridders als hij was. In deze handeling zo ging de reus en de Ridder tot de sultan, zijn vrouw en haar dochter om ze te visiteren en die zagen de Ridder met het Kruis en bewezen hem een blijde aanschijn zonder iets anders te doen, waarvan dat hij zeer verwonderd was. Maar den reus zei hem terstond dat ze niet wisten dat ze gevangen waren en dat de toverij noch niet gedaan was. Toen sprak hij sommige woorden die hij zo gauw niet gezegd had of te toverij nam een einde in manieren dat de sultan, de sultane en haar dochter hun verstand wederom kregen en waren zo verwonderd dat ze de reus Trasilion zagen dat ze lange tijd waren zonder een woord te spreken. Voorts toen ze daarna hun miserie dus een tijd lang aangemerkt te hebben zo kwam de sultan de Ridder met het Kruis omhelzen en zei “Ridder, ik zie wel dat al mijn geluk in u gelegen is en geloof dat mij niemand van hier zou hebben mogen verlossen dan gij.”

“Mijn heer,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “uw verlossing is niet geschiedt door mij maar van den enige Schepper aan wie dat de eer toebehoort. Nu zou ik u wel graag om een ding bidden, dat is dat alle haat die gij in voorleden tijden tegen de reus Trasilion gehad hebt, dat die nu vergeten is.”

“Ridder,” antwoorde de sultan, “al dat gij wilt dat wil ik ook en u bericht dat overmits dat de reus uw vriendtis dat hij is ook de mijne.”

“Mijn heer, ik bedank u uit een goed hart,” zei Trasilion, “en ook desgelijks deze heer, de Ridder met het Kruis, u bericht dat gij mij met iedereen uw getrouwe dienaar zal vinden.”

Alzo deed hij, gelijk gij hierna horen zal.

Dat .xxij. capittel: Nae dat den Ridder mettet Kruys den reus Trasilion verwonnen ende den soudaen verlost hadde, doe nam hy voor om te gaen bevechten den reus Gueydon, in ’t eylant van Stadie.

Den Ridder mettet Kruys siende dat den soudaen, de soudane ende de schoone Blance uyt de gevanckenisse waren, seyde tot Trasilion: “Ghy weet dat de betooverde ridders die in dit eylant zijn, zijn in groote benautheyt. Daerom bidde ick u dat ghyse wederom by haer memorie wilt stellen op dat wyse festoyeren, want ten mach niet wesen ofte daer moeten onder haer groote personagien zijn.”

’t Welck Trasilion dede. Doe geleyde hyse in ’t palleys van ’t casteel, daer sy blydelijck ontfangen worden, soo wel van den Ridder mettet Kruys als vanden soudaen, waerom dat de soudane ende de schoone Blance wel blyde waren. Alsoo dat sy, nae dat sy wel onthaelt waren, vertrocken te samen van ’t eylant van Creten om wederom te keeren na Caire. Den prince Alphonce hier van veradverteert wesende, quam haer in de gemoete tot op vijf mijlen weechs nae by der stadt. Daer was een groote blijtschap in de byeenkomste, want den prince Alphonce, siende zijn vader ende zijn moeder ende sijn suster, en wist wat te doen, soo blijt was hy, ende als hy haer die reverentie ghedaen hadde, doe liep hy den Ridder mettet Kruys omhelsen in sulcker manieren dat hy hem niet en konde los laten. “Ach Ridder,” seyde hy, “ghy zijt gheschapen geweest om ons te verlossen uyt alle tribulatie vander werelt. Ick en weet niet met wat middelen dat wy u sullen mogen vergelden der grooter deuchden die ghy ons doet!”

“Mijn heer,” antwoorde den Ridder met het Kruys, “het is al over lange gheleden dat ghy my dit vergolden hebt, ende ben veel meerder gehouden aen u dan ghy aen my.”

Alsoo koutende van menigerley propoosten soo quamense binnen Caire, daerse soo blydelijck ontfangen worden dattet niet feestelijcker om doen en was, also datmen daer in ’t hof niet en dede dan te spreken van blijtschap tot ontrent over ses maenden dat den soudaen een ambassadeur sont aen den reus Gueydon, hem veradverterende dat hy hem dat jaerlijcxsche tribuyt soude betalen dat hy hem schuldich was. Maer hy antwoorde dat hy met den soudaen niet te doene en hadde, de welcke daer noch menich reys ghesonden hadde, ende en hadde niet meer ghekreghen dan dese reys, want elcke reys weygerde hy ’t hem. Waer van dat den soudaen seer rouwich was, want het was dat beste tribuyt dat hy in zijn heerschappije hadde. Nochtans so en konde hy ’t niet klagen, vreesende dat den Ridder mettet Kruys daer gaen soude. De welcke hier van veradverteert wesende, ginck tot den soudaen ende seyde: “Mijn heer, ick hebbe verstaen dat den reus Gueydon u onthout ende weygert te betalen dat tribuyt dat hy u schuldich is. Daerom bidde ick u dat ghy my wilt oorlof geven, ick sal maken dat u desen reus ghehoorsamer sal zijn dan oyt eenich ridder was!”

“Hoe wel,” seyde den soudaen, “dat my die weygeringhe swaer is, soo beswaert my u af wesen noch vele meerder. Nochtans soo stelle ick het in u vryheyt, u biddende so ghy die reyse voor neemt, dat ghy soo goeden gheselschap wilt mede nemen dat indien ghy hem niet en verwint, dat hy u oock ten minsten niet en kan beschadigen, want hy is sterck ende machtich, soo wel ter wapenen als van rijckdom.”

“Mijn heer,” antwoorde hy, “ick hope soo wel te doen dat ghy oorsaecke sult hebben om te vreden te wesen.”

’t Welck geseyt hebbende, soo dede hy alle sijn dinghen ghereet maecken. Daer nae oorlof ghenomen hebbende aen den soudaen ende aen alle die van ’t hof, sonder oock vergeeten te hebben sijn moeder Platine, vertrock van Caire, geselschapt zijnde met vijf hondert ridders, die welcke hy te schepe dede gaen in schoone ordinantie.

Sy hadden tamelijcken wint den tijt van vijf dagen, ten eynde van die welcke dat hy haer kontrarie liep, nochtans niet datse daerom lieten te seylen, maer niet als sy wel ghewilt hadden. Ende gelijck het waer is, so men seyt, dat een fortuyn selden alleen komt, principalik alst quaet is, soo ist ghebeurt dat sy gewaer worden ses galeyen, wel toegerust, komende teghen haer lieden aen roeyen, van de welcke den meester ende capiteyn ghenaemt was Battovin. De welcke oock aenmerckende ’t schip vanden Ridder mettet Kruys, bekende aen de vlaggen datse vrienden waren vanden grooten soudaen van Caire, waerom dat hy voornam om haer te bespringen, want hy was een groot vyant vanden voorseyden soudaen. Den Ridder mettet Kruys oock siende datse waren vyanden van sijn vrienden, bereyde hem om haer te ontfanghen.

Als het nu quam datse malkanderen souden opdecken, soo toonde daer een yeghelijck van sijnder sijden een wonderlijcke kracht, want de partijen waren sterck. Battovin gaf sulcke slaghen dat een yeghelijck hem ontsach.

Den Ridder mettet Kruys siende dat hy sijn volck soo beschadichde, seylde na de galeye daer desen reus in was ende ghebruyckte hem soo vromelijck dat hy hem ’t hooft af sloegh, ’t welck de Turcken den moet soo dede sincken datse haer lieten dootslaen als beesten, want niet een ontquam ’t oft sy werden ghedoodt die in die tegenkomste waren.

Als den Ridder mettet Kruys sach dat hy victorie bevochten hadde, doe ginck hy oock die andere schepen besoecken, waer in dat hy vant menige gevangens, onder dewelcke dat hy aenmerckte een schoon ridder die een groote yseren kettinghe om den hals hadde, ende by hem noch vijfthien anderen, oock al te samen gekettingt, met die welcke dat hy groot medelijden hadde. Als hy haer ghevraecht hadde, van waer dat sy waren: “Wy zijn,” antwoorde de principaelste onder haer lieden, “Christenen ende uyt het lant van Vranckrijck.”

Waer van dat den Ridder mettet Kruys, seer blijt zijnde, seide tot haer: “Soo ick u verlosse van dese sluytinge, wilt ghy my belooven op trou van een Fransoys dat ghy niet uyt mijn kompagnie en sult trecken sonder mijn wetenschap ende gelieven?”

“Daer van versekeren wy u,” seyden sy.

Als hy haer hadde laten ontsluyten ende in vryheyt stellen, willende zijn reyse voleyndigen, dede seylen derwaers daer hy wesen woude. Ende also als sy seylden, so began hy te kouten met den principaelsten ridder vande voorseyde thien gevanghens, tot den welcken hy seyde: “Ridder, mijn vrient, my dunckt aen u uytnementheyt dat ghy gesproten zijt van hooge afkomste. Ick bidde u, en verbercht het voor my niet. Ende soo ghy vreest door dien te kennen ghevende, dat ghy my op groot rantsoen sout geworden, soo verklare ick u dat ick u tegenwoordelijck vry late, gaende daer ’t u gelieven sal.”

“Mijn heere,” antwoorde hy, “om dat ick sie dat ghy een goet ende getrou ridder zijt, so wil ick u geerne mijn geboorte seggen, niet op dat ick uyt u handen verlost worde, want ick bidde u dat ghy my houden wilt voor een van u dienaers. Weet dan dat ick een eenich gheboren soon ben vanden coninck van Vranckrijck, de welcke my na mijn begeerte oorlof gaf om de landen te gaen besoecken, geselschapt zijnde met dese vijftien ridders, die ghy ghesien hebt. Soo heb ick my, begeerende vernaemtheyt te verkrijghen, in een schip ter zeewaert begeven, daer wy niet lange en seylden of den wint liep ons so kontrary dat hy ons gehouden heeft den tijt van drie maenden in dese kontreye, also dat wy gevallen zijn in handen van onsen ende aller Christenen vyant, vanden welcken, door die gratie Gods, dat ghy ons verlost hebt.”

“Mijn heer,” seyde den Ridder mettet Kruys, hem omhelsende, “vergeeft my soo ick u niet eere gedaen en hebbe gelijck dat behoorde. Maer hebt noch een weynich patientie, want waert dat ick u tracteerde gelijck ghy ’t waerdich zijt, ende dat die Mooren wisten dat ghy sijt een soon van den coninck van Vranckrijck, ick en sou my niet seer op haer betrouwen, hoe wel datse my nochtans voor haer capiteyn houden.”

“Ridder,” seyde Philippus, “ten is oock niet van nooden. Maer ick veradverteere u van een dinck, dat den reus Battovin alreede bekendt was van wat geslachte dat ick ben, alsoo dat hy om mijn vader dies te meer te bedroeven heeft hem mijn ghevanckenisse doen weten, waerom dat ick wel weet dat hy in een wonderlijcke sorge is. Daerom dunckt my dattet goet soude zijn om hem te adverteren van mijn verlossinge.”

“’t Is wel geseyt,” antwoorde den Ridder mettet Kruys. “Schrijft, en[de] ick sal u voorsien met een bode die u in ’t kort tijdinge gebrocht sal hebben uyt Vranckrijck.

Dat 22 kapittel: Nadat de Ridder met het Kruis de reus Trasilion overwonnen en den sultan verlost had toen nam hij voor om te gaan bevechten de reus Gueydon, in ’t eiland van Stadiën.

De Ridder met het Kruis zag dat de sultan, de sultane en de mooie Blanche uit de gevangenis waren en zei tot Trasilion: “Gij weet dat de betoverde ridders die in dit eiland zijn die zijn in grote benauwdheid. Daarom bid ik u dat gij ze wederom bij hun memorie wil stellen op dat wij ze feliciteren, want het mag niet wezen of daar moeten onder ze grote personages zijn.”

Wat Trasilion deed. Toen geleide hij ze in het paleis van het kasteel daar ze blijde ontvangen werden, zo wel van de Ridder met het Kruis als van de sultan, waarom dat de sultane en de mooie Blanche wel blijde waren. Alzo dat ze, nadat ze goed onthaald waren, vertrokken tezamen van ’t eiland van Kreta om wederom te keren naar Cairo. De prins Alphonse die hier van bericht was kwam ze tegemoet tot op vijf mijlen weegs nabij de stad. Daar was een grote blijdschap in de bijeenkomst, want de prins Alphonse zag zijn vader en zijn moeder en zijn zuster wist niet wat te doen zo blijde was hij en toen hij ze die reverentie gedaan had toen liep hij de Ridder met het Kruis omhelzen in zulke manieren dat hij hem niet kon loslaten. “Ach Ridder,” zei hij, “gij bent geschapen geweest om ons te verlossen uit alle tribulatie van der wereld. Ik weet niet met wat middelen dat wij u zullen mogen vergelden der grote deugden die gij ons doet!”

“Mijn heer,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “het is al over lang geleden dat gij mij dit vergolden hebt en ben veel meerder gehouden aan u dan gij aan mij.”

Alzo koutende van menigerlei opzetten zo kwamen ze binnen Cairo waar ze zo blijde ontvangen werden dat het niet feestelijker om te doen was, alzo dat men daar in ’t hof niet anders deed dan te spreken van blijdschap tot omtrent over zes maanden dat den sultan een ambassadeur zond aan de reus Gueydon en hem berichtte dat hij hem dat jaarlijkse tribuut zou betalen dat hij hem schuldig was. Maar hij antwoorde dat hij met de sultan niets te doen had, die daar noch menige keer gezonden had en had niets meer gekregen dan deze keer, want elke keer weigerde hij ’t hem. Waarvan dat de sultan zeer rouwig was, want het was dat beste tribuut dat hij in zijn heerschappij had. Nochtans zo kon hij ’t niet klagen en vreesde dat de Ridder met het Kruis daar gaan zou. Die hiervan bericht was en ging tot den sultan en zei: “Mijn heer, ik heb verstaan dat de reus Gueydon u onthoudt en weigert te betalen dat tribuut dat hij u schuldig is. Daarom bid ik u dat gij mij wilt verlof geven, ik zal maken dat u deze reus gehoorzamer zal zijn dan ooit enig ridder was!”

“Hoe wel,” zei de sultan, “dat mij die weigering zwaar is, zo bezwaart mij u afwezen noch veel meerder. Nochtans zo stel ik het in uw vrijheid en u bidt zo gij die reis voor neemt dat gij zo’n goed gezelschap wilt meenemen dat indien gij hem niet overwint dat hij u ook tenminste niet en kan beschadigen, want hij is sterk en machtig, zo wel ter wapenen als van rijkdom.”

“Mijn heer,” antwoorde hij, “ik hoop zo goed te doen dat gij oorzaak zal hebben om tevreden te wezen.”

Wat hij gezegd had en zo liet hij alle zijn dingen gereed maken. Nam daarna verlof aan de sultan en aan alle die van ’t hof, zonder ook vergeten te hebben zijn moeder Platine en vertrok van Cairo, vergezelschapt was met vijfhonderd ridders die hij te scheep liet gaan in mooie ordinantie.

Ze hadden een tamelijke wind de tijd van vijf dagen ten einde van die dat het ze contrarie liep, nochtans niet dat ze daarom lieten te zeilen, maar niet zoals ze wel gewild hadden. Gelijk het waar is, zo men zegt, dat een fortuin zelden alleen komt, voornamelijk als het kwaad is, zo is het gebeurd dat ze gewaar werden zes galeien, goed toegerust die tegen ze aankwamen roeien waarvan de meester en kapitein genaamd was Battovin. Die ook aanmerkte ’t schip van de Ridder met het Kruis, bekend aan de vlaggen dat ze vrienden waren van de grote sultan van Cairo, waarom dat hij voornam om ze te bespringen, want hij was een grote vijand van de voorzegde sultan. De Ridder met het Kruis zag ook dat ze waren vijanden van zijn vrienden en bereide zich om ze te ontvangen.

Toen het nu kwamen dat ze tegen elkaar zouden optrekken zo toonde daar iedereen van zijn zijde een wonderlijke kracht, want de partijen waren sterk. Battovin gaf zulke slagen dat iedereen hem ontzag.

De Ridder met het Kruis zag dat hij zijn volk zo beschadigde en zeilde naar de galei daar deze reus in was en gedroeg zich zo dapper dat hij hem ’t hoofd afsloeg, wat de Turken de moed zo liet zinken dat ze zich lieten doodslaan als beesten, want niet een ontkwam ’t of ze werden gedood die in die tegenkomst waren.

Toen de Ridder met het Kruis zag dat hij victorie bevochten had toen ging hij ook de andere schepen bezoeken waarin dat hij vond menige gevangenen waaronder dat hij aanmerkte een mooie ridder die een grote ijzeren ketting om de hals had en bij hem noch vijftien anderen, ook al tezamen met kettingen waarmee dat hij groot medelijden had. Toen hij ze gevraagd had vanwaar dat ze waren zeiden ze: “Wij zijn,” antwoorde de belangrijkste onder ze, “Christenen en uit het land van Frankrijk.”

Waarvan dat de Ridder met het Kruis, die zeer blijde was, zei tot ze: “Zo ik u verlos van deze sluiting, wilt gij mij beloven op trouw van een Fransman dat gij niet uit mijn compagnie zal trekken zonder mijn wetenschap en gelieven?”

“Daarvan verzekeren wij u,” zeiden ze.

Toen hij ze nu had laten ontsluiten en in vrijheid stellen wilde hij zijn reis volbrengen en liet zeilen derwaarts daar hij wezen wilde. Alzo als ze zeilden zo begon hij te kouten met den belangrijkste ridder van de voorzegde tien gevangenen tot die hij zei: “Ridder, mijn vriend, mij dunkt aan u uitnemendheid dat gij gesproten bent van hoge afkomst. Ik bid u en verberg het voor mij niet. Zo gij vreest door die te kennen te geven dat gij mij op groot losgeld zou stellen geworden, zo verklaar ik u dat ik u tegenwoordig vrij laat en gaan daar ’t u gelieven zal.”

“Mijn heer,” antwoorde hij, “omdat ik zie dat gij een goede en getrouwe ridder bent, zo wil ik u graag mijn geboorte zeggen, niet op dat ik uit uw handen verlost wordt, want ik bid u dat gij mij houden wilt voor een van uw dienaars. Weet dan dat ik een enig geboren zoon ben van de koning van Frankrijk die mij naar mijn begeerte verlof gaf om de landen te gaan bezoeken en vergezelschapt ben met deze vijftien ridders die gij gezien hebt. Zo heb ik mij en begeer voornaamheid te krijgen in een schip ter zeewaarts begeven daar wij niet lang zeilden of de wind liep ons zo contrarie dat hij ons gehouden heeft de tijd van drie maanden in dit gebied, alzo dat wij gevallen zijn in handen van onze en aller Christenen vijand waarvan, door de gratie Gods, dat gij ons verlost hebt.”

“Mijn heer,” zei de Ridder met het Kruis, hem omhelsde, “vergeef het mij zo ik u niet eer gedaan heb gelijk dat behoorde. Maar hebt noch een weinig geduld, want waas het dat ik u behandelde gelijk gij ’t waardig bent en dat de Moren wisten dat gij een zoon bent van de koning van Frankrijk, ik zou mij niet zeer op ze vertrouwen, hoe wel dat ze mij nochtans voor hun kapitein houden.”

“Ridder,” zei Philippus, “het is ook niet van noden. Maar ik bericht u van een ding dat den reus Battovin alreeds bekend was van wat geslacht dat ik ben, alzo dat hij om mijn vader dus te meer te bedroeven heeft hem mijn gevangenis doen weten, waarom dat ik wel weet dat hij in een wonderlijke zorg is. Daarom dunkt het mij dat het goed zou zijn om hem te berichten van mijn verlossing.”

“Het is goed gezegd,” antwoorde de Ridder met het Kruis. “Schrijf, ik zal u voorzien met een bode die u in ’t kort tijding gebracht zal hebben uit Frankrijk.

Dat .xxiij. capittel: Hoe Philippus van Vranckrijck schreef aen den coninck, sijnen vader, en[de] van de juweelen die den Ridder mettet Kruys gesonden worden.

Philippus van Vranckrijck ghehoort hebbende de soete ende vriendelijcke antwoorde die den Ridder mettet Kruys hem gegeven hadde, schreef eenen brief aenden coninck, zijn vader, in manieren als volcht:

Seer christelijcke coninck ende lieve vader, my en is niet onbekent dat u de tijdinghe die ghy van mijn ghevanckenisse ghehoort hebt, dat u die een wonderlijcke droefheyt verweckt heeft, desgelijcx aen mijn vrouw moeder ende suster, ende generalijcken aen alle die van u coninckrijcke sijn, niet sonder oorsaecke, want ick was ghevallen in handen vanden alderwreetsten ende onmenschelijcksten reus van geheel Turckijen, ende vele eerder hadt ghy dat hert uyt sijnen lijve dan mijn vrydom, soo seer hatede hy de Christenen, sonderlingen de Francoysen. Soo heeft het die Godlijcke goedertierentheyt gelieft ghedachtenisse van ons te hebben, want als ons desen reus in sijn eylandt woude brenghen met menighe andere ridders ende koopluyden, soo heeft hy opter zee gevonden den seer geluckighen Ridder mettet Kruys van den welcken dat ghy soo vele hebt hooren spreken. Ende hoewel dat hy van schepen ende van volck veel swacker was als den voorseyden reus, soo quam hy hem nochtans bevechten met sulcken kouragie dat hy hem minder dan in drie uren dootsloech met alle sijn volck, sonder datter een af quam. Nae de victorie, besoeckende de schepen, vont my in een van die selvige met mijn vijfthien ridders, al ’t samen gesloten met een yseren kettingen om den hals. Ende na dat hem veradverteert was van mijnen staet, heeft my in vryheyt ghestelt sonder eenich rantsoen te begheeren, ende heeft my weder gegeven dat den voorseyden reus my ghenomen hadde. Hy heeft oock door zijn mildicheyt wederom gesonden alle die andere ghevangens vry ende los, haer oock desghelijcx weder ghevenden dat haer benomen was.

'Aengaende van my, hoewel hy my oorlof ghegheven heeft om te mogen vertrecken alst my gelieft, soo en ben icker nochtans niet toe gesint, want ick wil hem een tijt lanck volghen ende ervarentheyt leeren, ’t welck ick by hem wel vinden sal, want hoe wel dat men in Vranckrijck vele deuchden van hem sp[r]eeckt, soo en seyt men noch dat honderste deel niet ghelijck het is. U biddende om een eynt te maecken van desen tegenwoordigen, dat ghy u wilt verblijden van dese tijdinghe ende daer van te loven ende te doen loven den Schepper almachtich, God des hemels ende der aerden, den welcken ick bidde dat hy u wil bewaren in een langhduerich salich leven. Amen!

Desen brief voleyndicht zijnde in manieren als boven verhaelt, sloot hem toe en[de] gaf hem den Ridder mettet Kruys, de welcke hem voort gaf aen Caristes, soon van Platiene, om dien te dragen, hem vermanende dat hy hem niet en soude bestellen dan in eygen handen vanden coninck van Vranckrijck. So haest als hy oorlof ghe[n]omen hadde aenden Ridder mettet Kruys ende aen Philippus van Vranckrijck soo ginck hy in een jacht, hebbende soo voorspoedighen wint dat hy in weynich tijts te Mersille arriveerde. Ende van daer ginck hy voort te voet over lant tot Parijs toe, daer op die tijt den coninck resideerde. Als hy daer ghekomen was, soo ginck hy terstont na ’t palleys ende ginck op tot voor die poorte vande kamer vanden coninck, maer als hy woude ingaen, soo worde hy van den poortier wederom achterwaerts ghestooten, tot den welcken hy seyde: “Mijn vrient, laet my ingaen, want ick brenghe den koninck sulcke tijdinge datse hem oorsake sullen geven om hem te verblijden.”

“Mijn vrient,” antwoorde hem den poortier, “ghy en meucht in zijn camer niet komen sonder zijn oorlof. Maer verbeyt, ick sal hem gaen vraghen oft hem ghelieft dat ghy binnen komt.”

“Wel gaet dan,” seyde Caristes.

Den poortier voor den coninck komende, vertelde hem ’t gene dat den bode geseyt hadde. ’t Welck den coninck verstaende, began terstont te dencken datter eenige tydinghe mochte wesen van Philippus, sijn soon, waerom dat hy den poortier gheboot dat hy den bode soude laten binnen komen. Den poortier wederom kerende tot Caristes, seyde tot hem: “Bode, mijn vrient, nademael dat ghy goede tijdinghe brenght, soo sult ghy seer willekom zijn, want den coninck dies meerder is begherende dan gout oft silver.”

Doe ginck Caristes in de kamer vanden coninck, den welcken hy vont geselschapt zijnde met de coninghinne, zijn huysvrou, ende de schoone Adriane, haer dochter, ende den cardinael van Sint Joris, des conincx broeder, met noch menige andere princen, in welcker teghenwoordicheyt dat Caristes den coninck de reverentie dede ende presenteerde hem den b[r]ief die hy hadde, seggende: “Heer coninck, ick groete u ootmoedelijck van wegen Philippus, u eenighe soon, de welcke hem seer ghebiet aen u goede gratie, ende aen mijn vrou, zijn moeder, en[de] aen Adriane, zijn suster, ende sent u door my desen brief om u te doen weten in wat staet dat hy nu is.”

“Mijn vrient,” seyde den coninck, “hoe wel dat ick den inhout noch niet ghelesen en hebbe, soo betrouwe ick my nochtans so seer in u blijde bootschap dat ick vastelijck ghelove dat de tij[din]ge goet sal zijn, waer van dat ick den eenigen Schepper dancke.” ’t Welck segghende, soo dede hy den brief open ende las hem. Daer nae began hy te seggen met luyder stemmen: “Ick bidde den Schepper dat Hy my die gratie wil geven dat ick den Ridder mettet Kruys eenmael mach verghelden die groote deuchde die hy Philippus, mijn eenigen soone, gedaen heeft, ende vande blijtschap ende vertroostinge die hy my tegenwoordelijck gegeven heeft. Mijn vrient,” seyde hy tot Caristes, “aengesien dat ghy de moeyte genomen hebt om met sulcke naersticheyt te komen, so bidde ick u dat ghy oock desgelijcx wilt doen in ’t wederom keeren, want hy en sal niet gerust wesen al eer dat hy van ons tijdinge heeft.”

“Heer coninck,” antwoorde Caristes, “ick ben bereyt om te vertrecken, soo ’t u gelieft my mijn bescheyt te geven, ende de grootste naersticheyt te doen die my mogelijck sal zijn.”

“Mijn vrient,” seyde den coninck, “ick gae u dingen gereet maecken.

Hierentusschen soo riep hem de coninginne ende Adriane ende gaven hem brieven dresserende aen Philippus, met menige baggen ende juwelen diese den Ridder mettet Kruys sonden, sonderlinge de schoone Adriane, de welcke gaf Caristes een seer schoone gouden kruys, seggende: “Ghy sult dit kruyce den Ridder mettet Kruys geven ende sult hem seggen dat Adriane van Vranckrijck hem bid dat hy ’t drage om de liefde van haer ende oock om dattet zijn teecken is.”

“Mijn jonckvrou,” antwoorde Caristes, “ick sal u bootschap doen sonder toedoen ofte afnemen.”

Dese reden geeyndicht zijnde, soo nam hy aen haer oorlof ende ginck totten coninck. Voorts als hy die brieven ontfanghen hadde die den coninck hem gaf, soo nam hy aen hem oorlof ende aen alle die van ’t hof ende vertrock van Parijs om wederom te keeren na Caire. Den welcken den autheur tegenwoordelijcken allenthalven goede ciere laet maecken in ’t passeren van sijnen wech, ende keert wederom tot den Ridder mettet Kruys, de welcke achtervolgende zijn voornemen, gink den reus Gueydon bespringhen.

Dat 23 kapittel: Hoe Philippus van Frankrijk schreef aan de koning, zijn vader, en van de juwelen die de Ridder met het Kruis gezonden werden.

Philippus van Frankrijk die gehoord had het lieve en vriendelijke antwoord die de Ridder met het Kruis hem gegeven had schreef een brief aan de koning, zijn vader, in manieren als volgt:

Zeer christelijke koning en lieve vader, mij is niet onbekend dat u de tijding die gij van mijn gevangenis gehoord hebt dat u die een wonderlijke droefheid verwekt heeft, desgelijks aan mijn vrouw moeder en zuster en in het algemeen aan alle die van uw koninkrijk zijn, niet zonder oorzaak, want ik was gevallen in handen van de aller wreedste en onmenselijkste reus van geheel Turkije en veel eerder had hij dat hart uit zijn lijf dan mijn vrijheid zo zeer haat hij de Christenen, vooral de Fransen. Zo heeft het die Goddelijke goedertierenheid gelieft gedachtenis van ons te hebben, want toen ons deze reus in zijn eiland wilde brengen met menige andere ridders en kooplieden zo heeft hij op der zee gevonden de zeer gelukkige Ridder met het Kruis waarvan dat gij zo veel hebt horen spreken. Hoewel dat hij van schepen en van volk veel zwakker was dan den voorzegde reus, zo kwam hij hem nochtans bevechten met zulke moed dat hij hem minder dan in drie uren doodsloeg met al zijn volk, zonder dat er een van kwam. Na de victorie bezocht hij de schepen en vond mij in een van die met mijn vijftien ridders, alle tezamen gesloten met een ijzeren kettingen om de hals. Na dat hem bericht was van mijn staat heeft hij mij in vrijheid gesteld zonder enig losgeld te begeren en heeft mij weer gegeven dat de voorzegde reus mij genomen had. Hij heeft ook door zijn mildheid wederom gezonden alle die andere gevangenen vrij en los, ze ook desgelijks teruggaf dat ze benomen was.

Aangaande van mij, hoewel hij mij verlof gegeven heeft om te mogen vertrekken als het mij gelieft, zo ben ik er nochtans niet toe gezind, want ik wil hem een tijd lang volgen en ervaring leren, wat ik bij hem wel vinden zal, want hoe wel dat men in Frankrijk vele deugden van hem spreekt, zo zegt men noch dat honderdste deel niet gelijk het is. U bidt om een einde te maken van deze tegenwoordige, dat gij u wilt verblijden van deze tijding en daarvan te loven en te doen loven de Schepper almachtig, God van hemel en der aarde, die ik bid dat hij u wil bewaren in een langdurig zalig leven. Amen!

Toen deze brief gemaakt was in manieren als boven verhaalt, sloot hem toe en gaf hem de Ridder met het Kruis die het voort gaf aan Caristes, zoon van Platine, om die te dragen en hem vermaande dat hij hem niet zou bestellen dan in de eigen handen van de koning van Frankrijk. Zo gauw als hij verlof genomen had aan de Ridder met het Kruis en aan Philippus van Frankrijk zo ging hij in een jacht en had zo’ n voorspoedige wind dat hij in weinig tijd te Marseille arriveerde. Vandaar ging hij voort te voet over land tot Parijs toe daar op die tijd de koning resideerde. Toen hij daar gekomen was zo ging hij terstond naar het paleis men ging op tot voor de poort van de kamer van de koning, maar toen hij erin wilde gaan zo werd hij van de portier wederom achteruit gestoten tot die hij zei: “Mijn vriend, laat mij ingaan, want ik breng de koning zulke tijding dat ze hem oorzaak zullen geven om hem te verblijden.”

“Mijn vriend,” antwoorde hem de portier, “gij mag in zijn kamer niet komen zonder zijn verlof. Maar wacht, ik zal hem gaan vragen of het hem gelieft dat gij binnenkomt.”

“Wel ga dan,” zei Caristes

Dn portier die voor den koning kwam vertelde hem ’t gene dat de bode gezegd had. Wat de koning verstond en begon terstond te denken dat er enige tijding mocht wezen van Philippus, zijn zoon, waarom dat hij den portier gebood dat hij de bode zou laten binnen komen. De portier die wederom keerde tot Caristes zei tot hem: “Bode, mijn vriend, nadat dat gij goede tijding brengt, zo zal gij zeer welkom zijn, want de koning dat meer begeert dan goud of zilver.”

Toen ging Caristes in de kamer van de koning die hij vond vergezelschapt met de koningin, zijn huisvrouw, en de mooie Adriane, haar dochter, en de kardinaal van Sint Joris, de broeder van de koning, met noch menige andere prinsen in wiens tegenwoordigheid dat Caristes den koning de reverentie deed en presenteerde hem de brief die hij had en zei: “Heer koning, ik groet u ootmoedig vanwege Philippus, uw enige zoon, die hem zeer gebied aan uw goede gratie en aan mijn vrouw, zijn moeder, en aan Adriane, zijn zuster, en zend u door mij deze brief om u te doen weten in wat staat dat hij nu is.”

“Mijn vriend,” zei de koning, “hoe wel dat ik de inhoud noch niet gelezen heb, zo vertrouw ik mij nochtans zo zeer in u blijde boodschap dat ik vast geloof dat de tijding goed zal zijn, waarvan dat ik de enige Schepper dank.” Wat hij zei en zo liet hij de brief openen en las hem. Daarna begon hij te zeggen met een luide stem: “Ik bid de Schepper dat hij mij die gratie wil geven dat ik den Ridder met het Kruis eenmaal mag vergelden die grote deugd die hij Philippus, mijn enige zoon, gedaan heeft en van de blijdschap en vertroosting die hij mij tegenwoordig gegeven heeft. Mijn vriend,” zei hij tot Caristes, “aangezien dat gij de moeite genomen hebt om met zulke naarstigheid te komen, zo bid ik u dat gij ook desgelijks wil doen in ’t wederom keren, want hij zal niet gerust wezen al eer dat hij van ons tijding heeft.”

“Heer koning,” antwoorde Caristes, “ik ben bereid om te vertrekken, zo ’t u gelieft mij bescheid te geven en de grootste naarstigheid te doen die mij mogelijk zal zijn.”

“Mijn vriend,” zei de koning, “ik ga u dingen gereed maken.

Ondertussen zo riep hem de koningin en Adriane en gaven hem brieven geadresseerd aan Philippus, met menige edelstenen en juwelen die ze de Ridder met het Kruis zonden, vooral de mooie Adriane die gaf Caristes een zeer mooi gouden kruis en zei: “Gij zal dit kruis de Ridder met het Kruis geven en zal hem zeggen dat Adriane van Frankrijk hem bidt dat hij ’t draagt om de liefde van haar en ook omdat het zijn teken is.”

“Mijn jonkvrouw,” antwoorde Caristes, “ik zal u boodschap doen zonder toedoen of afnemen.”

Toen deze reden geëindigd was zo nam hij aan haar verlof en ging tot de koning. Voorts toen hij die brieven ontvangen had die de koning hem gaf zo nam hij aan hem verlof en aan alle die van ’t hof en vertrok van Parijs om wederom te keren naar Cairo. Die de auteur tegenwoordig geheel goede sier laat maken in ’t passeren van zijn weg en keert wederom tot de Ridder met het Kruis, die achtervolgde zijn voornemen, ging de reus Gueydon bespringen.

Dat .[xx]iiij. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys conquesteerde dat eylant van Stadie, daer hy den keyser Maximilianus vont.

Als den Ridder mettet Kruys, Caristes, soon van Platiene, gesonden hadde na ’t conincrijcke van Vrancrijck, so trock hy voort na ’t lant van Stadie om den reus Gueydon aen te seggen dat hy den soudaen dat tribuyt soude betalen dat hy hem schuldich was. Ghearriveert zijnde by een kleyn eylandeken daer den reus om tijdtkortinghe ter weecke eens quam om zijn vee te besoecken, dat hy daer dede voeden, wert ghewaer drie schepen, meynende dattet eenighe coopvaerders waren, door de welcke hy soude moghen te weten komen den staet vanden reus, ende hoe hy zijn eylant soude mogen bestormen, ’t welck nae ’t jugement vande Turcken ende Moren seer swaer was om te winnen. Nu tot een teecken van verseeckertheyt so dede den Ridder mettet Kruys sijn seyl strijcken om malkanderen te mogen spreecken, ende alsoo quamen haer die schepen soo nae datse malkanderen ghemacklijck verstaen konden. Die daer eerst sprack dat was den reus Gueydon, die welcke seer hoveerdelijck seyde: “Seght my wat volck zyt ghy, ende wat soeckt ghy in deser zee, [daer ick die heer] over ben? Wie heeft u soo stout ghemaeckt om daer in te komen sonder mijn oorlof? Gheeft u gevanckelijck ofte anders sal ick u al t’samen doen sterven!”

“Bent ghy den reus Gueydon?,” seyde den Ridder mettet Kruys.

“Dat ben ick seckerlijck!”, antwoorde hy. “Wat wilt ghy daer van seggen?”

“Ick veradvertere u,” seyde den Ridder mettet Kruys, “dat wy in dese zee niet anders en soecken dan u persoon, ende dat tot een versoeck dat ghy den soudaen, u heer, dat jaerlijcxsche tribuyt sal betalen mitsgaders van achterstallige jaren ende verlopene penningen. Ende soo ghy dat niet doen en wil, so verklare ick u dat wy dien doot vyanden zijn!”

“By mijn goden,” seyde den reus, “het is my leet dat ghy geen grooter kompagnie met u gebrocht en hebt, op dat ick my dies te beter tot mijnder eeren mochte wreecken op die hoveerdige ende sotte beroeminge, want al had ghy noch dertichmael so vele gebrocht, so en souder niet [een] ontkomen!”

“Reus,” seyde den Ridder tot hem, “op datter so vele volcx niet in perijckel en sy, soo rade ick u dat ghy ende ick alleene vechten. Ende soo ick van u verwonnen worde, soo sal ick met mijn volck wederom na Caire trecken, u eeuwichlijck stellende in vryheyt om den soudaen dat tribuyt met recht te mogen onthouden, dat ghy hem schuldich bent. Maer soo ick u verwinne, so sult ghy hem jaerlijcx dat tribuyt betalen met alle verlopene jaren!”

“Ghy bent hoogmoedich,” antwoorde den reus, “want aenghesien dat ghy noch dertich ridders hadde als ghy bent, ick en souder my naulijcx teghen willen versetten om te strijden.”

“Laet varen sulcke reden,” seyde den Ridder mettet Kruys, “en[de] seght of ghy houden wilt dat ick u geseyt hebbe.”

“Wie bent ghy,” vraegde den reus, “die so stout met my durf spreecken?”

“Ick ben,” antwoorde hy, “vassael van den soudaen, genaemt den Ridder mettet Kruys.”

“Meent ghy met my te doen,” seyde den reus, “gelijck ghy metten ongeluckigen Trasilion gedaen hebbet? Seeckerlijck, nu wetende dat ghy dat bent, soo sal ick u betoonen wat onderscheyt datter tusschen hem ende my is!”

’t Welck segghende, trocken haer swaerden uyt ende begon onder hen beyden soo grooten strijdt datmen in ’t beginsel niet oordeelen en konde wie het te goet ofte quaet hadde, maer den Ridder mettet Kruys bevocht hem soo dapperlijck dat den reus ten laetsten niet anders en wist te doen dan die slagen te schutten van sijn vyant. ’t Welck hem soo seer speet dat hy, als uytsinnich wesende, sijn swaert in beyde sijn handen nam ende meende den Ridder mettet Kruys te treffen. Maer [hy] als licht ende luchtich wesende, ontspronckt, also dat den slach viel op die twee koorden die aende spriet vande mast vast gemaeckt waeren, ende overmits de swaerte vanden slach soo braken die koorden, alsoo dat het spriet neder viel ende viel den reus op sijn hooft, waer van dat hy so verdooft worde dat hy als doot wesende in sijn schip neder viel. Ende als hem den Ridder mettet Kruys woude doot slaen, soo quam den soon vanden voorseyden Reus aengeloopen ende seyde: “Mijn heer, en doot mijn vader niet! Ick belove u dat eylant van Stadie te leveren ende sal maecken dat ghy te vreden sult zijn.”

“Sijt ghy sijn soon?,” seyde den Ridder mettet Kruys.

“Ja ick, seker, mijn heer,” antwoorde hy.

Sult ghy mijn beloftenisse houden?,” seyde den Ridder mettet Kruys.

“Ja ick, by mijn goden!,” seyde hy.

Doe liet den Ridder mettet Kruys den reus in ’t leven, de welcke terstont op een goet bedde gheleyt wert en[de] worde van sijn volck met medecijnen ende andere dinghen soo vele geholpen als sy konden.

Als hy wederom by hem selfs gekomen was ende began te overdencken dat hy verwonnen was van een eenich ridder, doe hadde hy sulcke droeffenisse in zijn hert dat hy van dier tijdt af noyt eten of drincken en woude, ende also elendichlijck sterf hy.

Den rouwe daer van was wel haest vergeten, gelijck onsen autheur Va[u]drianus ons vertelt in sijn derde boeck vande vromicheyt der Romeynen in ’t 22. capittel, dat overmits dat hy weinigh bemint was, maer was van een yegelijck seer gehaet.

Na sijn doot soo ginck den Ridder mettet Kruys in ’t eylant van Stadie, van ’t welck hy sonder yemants teghen seggen possesseur wert met samptlijcken allen casteelen ende fortressen daer toe behoorende.

Onder dese handelinghe den reus Trasilion, veradverteert sijnde van ’t voornemen van den Ridder mettet Kruys, vresende voor sijn persoon overmids de sterckte van den reus Gueydon, trock [u]yt sijn eylant met thien duysent strijtbare mannen om te komen tot assistentie vanden voorseyden Ridder of het van nooden waer. Soo gebeurde het dat hy arriveerde niet veer van ’t eylant van Stadie, alsser den Ridder binnen trock. De welcke, seer verwondert zijnde, en wist wat te dencken, niet wetende of het vrienden of vyanden waren. Maer als hy ’t kruys'sach in een vande vaendels, soo meende hy dat eenigh ontset was uyt Vranckrijck om de verlossinge van Philippus.

Als hy aldus in twijfelinge was, soo quam daer een ridder van wegen den reus Trasilion, de welcke, na dat hy hem gegroet hadde, verklaerde hem die dingen als boven verhaelt is. Waer van dat hy soo blijde was dat hy alsoo haest badt dat Trasilion in ’t Eylant gebrocht werde. Ende als hy daer ghekomen was, soo deden sy malkanderen die meeste vrientschap dattet uyter maten was.

Daerentusschen de reusinne bedrijvende grooten rouwe vanden doot van haren man, verdissimuleerde het so sy best konde ende q[u]am den Ridder mettet Kruys die reverentie doen, hem presenterende die sleutelen van alle sloten van ’t gheheele eylandt ende van alle andere plaetsen die onderworpen gheweest waeren aen haren man saliger, haer stellende in die genade vanden ridder, de welcke haer ootmoedelijck ontfinck, haer vertroostende so hy best konde, ende seyde: “Mijn vrou, laet varen uwen rou ende bedrijft blijtschap, want ick sal u te kennen geven dat ick een ridder ben ende geen tyran.”

“Mijn heer,” seyde sy, “ic danck u hondert duysent fout. Het is al over lange geleden dat ick van menighe vroome ridders u groote ende deuchdelijcke daden verstaen hebbe.”

“Tis God alleen aen wien de eere behoort,” seyde den Ridder.

De welcke na datse menighe reden t’samen gehouden hadden, begheerde te sien alle die gevangens die in ’t eylant waren. Ende alsmense voor hem gebrocht hadde, soo wert hy soo seer beroert, haer dus mager en[de] mismaeckt siende, dat hy een tijt lanck was sonder een woort te konnen spreecken, sulcken deernisse had[d]e hy, haer siende in sulcken arme staet. Ende gelijck hem de nature was treckende, soo trock hy Maximilianus ende sijn huysvrouwe alleen, niet wetende dat het sijn vader ofte sijn moeder was, en[de] seyde tot haer: “Seer lieve vader en[de] moeder, Godt beware u voor quaet!”

“Mijn heer,” antwoorde de keyser, “ick bidde den Schepper dat Hy u een gheluckige volherdinge wil gheven ende ons een goede lijtsaemheyt in onse groote benautheyt.” ’t Welck seggende, soo vielen hem de tranen overvloedichlijck uyt sijn oogen.

“Mijn goede vader,” seyde den Ridder door groote kompassie, “verblijt u, want ick en hebbe dit eylant niet ingenomen om daer yemant in die ghevanckenisse te laten, maer tot een verlossinge van alle Christenen die hier gevangen zijn.”

Voorwaer hy noemde hem wel te rechte sijn vader, ende hadden sy malkanderen gekent, sy hadden sonder gelijckene meerder blijtschap bedreven dan sy deden. Maer God den Schepper en doet niet sonder voorsienicheyt, want die Turcken en[de] Mooren en souden hier gheen werck van ghemaeckt hebben ghelijck als deden de Fransoysche princen ende heeren, dewelcke tot vermenichvuldi[n]ghe van sulcken mirakel een yeghelijck in sijn lant ende heerschappye prosessien deden doen, singhende psalmen en geestelijcke liedekens, God love[nd]e ende danckende, gelijck ghy hier na noch hooren sult.

Den Ridder mettet Kruys dedese soo wel dienen ende voeden die ghevanghens die hy verlost hadde uyt de ghevanckenisse van dese reusen, vyanden van ons heylich geloof, datse in weynich tijdts wederom kracht ende sterckte kregen. Daer na gaf hy een yegelijck van haer lieden oorlof om te mogen gaen waert haer geliefde, haer weder gevende dat haer van dese tyrannen benomen was, ’t welck hem tot groot lof ende eere keerde, want de ghevanghens waren uyt verscheyden landen, in de welcke dat sy vertelden die deuchdelijcke daden vanden voorseyden Ridder. Aengaende vanden keyser ende zijn huysvrou, so weet dat den Ridder mettet Kruys vanden eersten dach dat hy haer sach, dat hy haer altijdt mede aen sijn tafel dede eten ende drincken, want hem docht dattet volck van grooten state waren, daerom bewees hy haer eere ende reverentie, ende oock om dat sy out ende bedaecht waren, want in voorige tijden doe bewesen die jongen die ouden veele meerder eer danmen tegenwoordelijck doet.

Voorts onsen autheur Vaudrianus vertelt ons dat den Ridder mettet Kruys den keyser ende sijn huysvrou op een tijt eens badt dat sy hem seggen souden uyt wat landt dat sy waren, waer op den keyser antwoorde: “Mijn heer, om dat ick sie dat ghy sulcken deugdelijken ridder zijt, so sal ick my dorven verstouten om my aen u te ontdecken, u veradverteerende dat ick Maximilianus, keyser uyt Duytslant ben, ende dit is mijn huysvrou.”

Doe vertelde hy hem voort alle zijn quade fortuynen ende oock dat onghelijck dat hem Lampatricx, zijn broeder, dede. Als hem den Ridder wel verstaen hadde, soo seyde hy: “Mijn heer, hebt goede moet, ick beloove u op gheloof van een ridder dat ick u wederom sal stellen in uwen eersten staet, behoudelijck soo Godt my die gratie gheeft dat ick soo langhe leve, ende sal u bastaert broeder betoonen dat hy onghelijck heeft om u ongetrou te wesen. Maer soo hy soude willen bekennen dat ’t gene dat hy hout, dat het voor u is, so rade ick u dat alle den haet van alle den voorgaenden tijt hem vergeven sy gelijck onsen Salichmaecker ons dat beveelt te doen. Ende om te beter een eynt van onse voornemen te maecken soo schrijft eenen brief aen Lampatricx ende eenen anderen aen de baroenen, ick salse u trouwelijck doen bestellen.

Dat 24 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis veroverde het eiland van Stadie daar hij de keizer Maximilianus vond.

Toen de Ridder met het Kruis, Caristes, zoon van Platine, gezonden had naar het koninkrijk van Frankrijk zo trok hij voort naar ’t land van Stadie om de reus Gueydon aan te zeggen dat hij de sultan dat tribuut zou betalen dat hij hem schuldig was. Toen hij gearriveerd was bij een klein eilandje daar de reus om tijdkorting ter week eens kwam om zijn vee te bezoeken dat hij daar liet voeden, werd gewaar drie schepen en meende dat het enige koopvaarders waren waardoor hij zou mogen te weten komen den staat van de reu, en hoe hij zijn eiland zou mogen bestormen, wat naar ’t oordeel van de Turken en Moren zeer zwaar was om te winnen. Nu tot een teken van verzekering zo liet Ridder met het Kruis zijn zeil strijken om elkaar te mogen spreken en alzo kwamen de schepen zo na dat ze elkaar gemakkelijk verstaan konden. Die daar eerst sprak dat was de reus Gueydon die zeer hoveaardig zei: “Zeg mij wat volk dat ge bent en wat zoekt gij in deze zee daar ik die heer over ben? Wie heeft u zo stout gemaakt om daarin te komen zonder mijn verlof? Geeft u gevangen of anders zal ik u al tezamen doen sterven!”

“Bent gij de reus Gueydon?” zei de Ridder met het Kruis.

“Dat ben ik zeker!”, antwoorde hij. “Wat wilt gij daarvan zeggen?”

“Ik bericht u,” zei dn Ridder met het Kruis, “dat wij in deze zee niets anders zoeken dan uw persoon en dat tot een verzoek dat gij de sultan, uw heer, dat jaarlijkse tribuut zal betalen mitsgaders van achterstallige jaren en verlopen penningen. Zo gij dat niet doen wil, zo verklaar ik u dat wij uw doodsvijanden zijn!”

“Bij mijn goden,” zei de reus, “het is mij leed dat gij geen groter compagnie met u gebracht hebt op dat ik mij des te beter tot mijn eren mocht wreken op die hovaardige en zotte beroemen, want al had gij noch dertigmaal zo veel gebracht, zo zou er niet een ontkomen!”

“Reus,” zei de Ridder tot hem, “opdat er zo veel volk niet in perikel is zo raad ik u aan dat gij en ik alleen vechten. Zo ik van u overwonnen wordt zo zal ik met mijn volk wederom naar Cairo trekken, u eeuwig stellende in vrijheid om de sultan dat tribuut met recht te mogen onthouden dat gij hem schuldig bent. Maar zo ik u overwin zo zal gij hem jaarlijks dat tribuut betalen met alle verlopene jaren!”

“Gij bent hoogmoedig,” antwoorde de reus, “want aangezien dat gij noch dertig ridders had zoals gij bent, ik zou er mij nauwelijks tegen willen verzetten om te strijden.”

“Laat varen zulke reden,” zei de Ridder met het Kruis, “en zeg of gij houden wil dat ik u gezegd heb.”

“Wie bent gij,” vroeg de reus, “die zo stout met mij durf spreken?”

“Ik ben,” antwoorde hij, “vazal van den sultan, genaamd den Ridder met het Kruis.”

“Meent gij met mij te doen,” zei de reus, “gelijk gij metten ongelukkige Trasilion gedaan hebt? Zeker, nik ik weet dat gij dat bent zo zal ik u betonen wat onderscheid dat er tussen hem en mij is!”

Wat hij zei en trokken ze hun zwaarden uit en begon onder hen beiden zo’n grote strijd dat men in ’t begin niet oordelen kon wie het te goed of kwaad had, maar de Ridder met het Kruis bevocht hem zo dapper dat den reus tenslotte niets anders wist te doen dan de slagen te schutten van zijn vijand. Wat hem zo zeer speet dat hij die als uitzinnig was zijn zwaard in beide zijn handen nam en meende de Ridder met het Kruis te treffen. Maar hij die licht en luchtig was ontsprong het, alzo dat de slag viel op die twee koorden die aan de spriet van de mast vastgemaakt weren en overmits de zwaarte van de slag zo braken die koorden, alzo dat de spriet neer viel en viel de reus op zijn hoofd, waarvan dat hij zo verdoofd werd dat hij als dood was en in zijn schip neer viel. Toen hem den Ridder met het Kruis wilde dood slaan zo kwam de zoon van de voorzegde Reus aangelopen en zei: “Mijn heer, dood mijn vader niet! Ik beloof u dat eiland van Stadie te leveren en zal maken dat gij tevreden zal zijn.”

“Bent gij zijn zoon?” zei de Ridder met het Kruis.

“Ja ik, zeker, mijn heer,” antwoorde hij

Zal gij mijn belofte houden?” zei de Ridder met het Kruis.

“Ja ik, bij mijn goden!” zei hij.

Toen liet den Ridder met het Kruis den reus in ’t leven die terstond op een goed bed gelegd werd en werd van zijn volk met medicijnen en andere dingen zo veel geholpen als ze konden.

Toen hij wederom tot zichzelf gekomen was en begon te overdenken dat hij overwonnen was van een enige ridder toen had hij zulke droefheid in zijn hart dat hij van die tijd af nooit eten of drinken wilde en alzo ellendig stierf hij.

De rouwe daarvan was wel gauw vergeten, gelijk onze auteur Vaudrianus ons vertelt in zijn derde boek van de dapperheid der Romeinen in ’t 22ste kapittel, dat overmits dat hij weinig bemind was, maar was van iedereen zeer gehaat.

Na zijn dood zo ging de Ridder met het Kruis in ’t eiland van Stadie waarvan hij zonder iemands tegenspreken bezitter werd met gezamenlijke alle kastelen en forten die daartoe behoorde.

Onder deze handeling de reus Trasilion die bericht was van ’t voornemen van de Ridder met het Kruis en vreesde voor zijn persoon overmits de sterkte van de reus Gueydon trok uit zijn eiland met tienduizend strijdbare mannen om te komen tot assistentie van de voorzegde Ridder of het van noden was. Zo gebeurde het dat hij arriveerde niet ver van ’t eiland van Stadie toen er de Ridder binnen trok. Die zeer verwonderd was en wist niet wat te denken en niet wist of het vrienden of vijanden waren. Maar toen hij het kruid zag in een van de vaandels, zo meende hij dat enig ontzet was uit Frankrijk om de verlossing van Philippus.

Toen hij aldus in twijfel was, zo kwam daar een ridder vanwege den reus Trasilion, die, na dat hij hem gegroet had, verklaarde hem die dingen als boven verhaald is. Waarvan dat hij zo blijde was dat hij alzo gauw bad dat Trasilion in ’t eiland gebracht werd. Toen hij daar gekomen was zo deden ze elkaar die meeste vriendschap dat het uitermate was.

Ondertussen bedreef de reuzin grote rouw van de dood van haar, verdroeg het zo ze best kon en kwam den Ridder met het Kruis de reverentie doen en hem presenterende de sleutels van alle sloten van ’t gehele eiland en van alle andere plaatsen die onderworpen geweest waren aan haar man zaliger en zich stelde in die genade van de ridder die haar ootmoedig ontving en haar vertroostte zo goed hij kon en zei: “Mijn vrouw, laat varen uw rouw en bedrijf blijdschap, want ik zal u te kennen geven dat ik een ridder ben en geen tiran.”

“Mijn heer,” zei ze, “ik dank u honderd duizendvoudig. Het is al over lang geleden dat ik van menige dappere ridders u grote en deugdelijke daden verstaan heb.”

“Het is God alleen aan wie de eer behoort,” zei de Ridder.

Die, nadat ze menige reden tezamen gehouden hadden, begeerde te zien alle gevangenen die in ’t eiland waren. Toen men ze voor hem gebracht had zo werd hij zeer bewogen ze aldus mager en mismaakt zag dat hij een tijd lang was zonder een woord te kunnen spreken, zulke deernis had hij en zag ze in zulke arme staat. Gelijk hem de natuur trok zo trok hij Maximilianus en zijn huisvrouw alleen en niet wist dat het zijn vader of zijn moeder was en zei tot ze: “Zeer lieve vader en moeder, God bewaart u voor kwaad!”

“Mijn heer,” antwoorde de keizer, “ik bid de Schepper dat hij u een gelukkige volharding wil geven en ons een goede lijdzaamheid in onze grote benauwing.” Wat hij zei en zo vielen hem de tranen overvloedig uit zijn ogen.

“Mijn goede vader,” zei de Ridder door grote kompassie, “verblijdt u, want ik heb dit eiland niet ingenomen om daar iemand in de gevangenis te laten, maar tot een verlossing van alle Christenen die hier gevangen zijn.”

Voorwaar hij noemde hem wel te recht zijn vader en hadden ze elkaar gekend, ze hadden zonder gelijke meerder blijdschap bedreven dan ze deden. Maar God de Schepper doet niets zonder voorzienigheid want die Turken en Moren zouden hier geen werk van gemaakt hebben gelijk als deden de Franse prinsen en heren die tot vermenigvuldigging van zulk mirakel iedereen in zijn land en heerschappij processies lieten doen en psalmen en geestelijke liedjes zingen, God loven en danken, gelijk gij hierna noch horen zal.

De Ridder met het Kruis liet ze zo goed dienen en voeden de gevangenen die hij verlost had uit de gevangenis van deze reuzen, vijanden van ons heilig geloof, dat ze in weinig tijd wederom kracht en sterkte kregen. Daarna gaf hij iedereen van ze verlof om te mogen gaan waar het ze geliefde en ze teruggaf dat ze van deze tirannen benomen was, wat hem tot groot lof en eer keerde, want de gevangenen waren uit verscheiden landen waarin dat ze vertelden die deugdelijke daden van de voorzegde Ridder. Aangaande van de keizer en zijn huisvrouw, zo weet dat de Ridder met het Kruis van de eerste dag dat hij ze zag dat hij ze altijd mede aan zijn tafel liet eten en drinken, want hij dacht dat het volk van grote staat waren, daarom bewees hij ze eer en reverentie en ook om dat ze oud en bedaagd waren, want in vorige tijden toen bewezen de jongen die ouden veel meerder eer dan men tegenwoordig doet.

Voorts onze auteur Vaudrianus vertelt ons dat de Ridder met het Kruis de keizer en zijn huisvrouw op een tijd eens bad dat ze hem zeggen zouden uit wat land dat ze waren, waarop de keizer antwoorde: “Mijn heer, om dat ik zie dat gij zulke deugdelijke ridder bent zo zal ik mij durven verstouten om mij aan u te ontdekken, u bericht dat ik Maximilianus, keizer uit Duitsland ben en dit is mijn huisvrouw.”

Toen vertelde hij hem voort alle zijn kwade fortuinen en ook dat ongelijk dat hem Lampatricx, zijn broeder, deed. Toen hem den Ridder goed verstaan had zo zei hij: “Mijn heer, hebt goede moed, ik beloof u op het geloof van een ridder dat ik u wederom zal stellen in uw eersten staat, behalve zo God mij die gratie geeft dat ik zo lang leef en zal uw bastaardbroeder betonen dat hij ongelijk heeft om u ontrouw te wezen. Maar zo hij zou willen bekennen dat ’t gene dat hij houdt dat het voor u is, zo raad ik u aan dat alle haat van al de voorgaanden tijd hem vergeven al zijne gelijk onze Zaligmaker ons dat beveelt te doen. Om te beter een einde van ons voornemen te maken zo schrijf een brief aan Lampatricx en een anderen aan de baronnen, ik zal ze u getrouw doen bestellen.

Dat .xxv. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys een schiltknecht sont in Duytslant, en[de] van de wederkomste van Caristes.

Den keyser uyt Duytslant, siende die groote teyckeninge van liefden die den Ridder mettet Kruys hem toonde, wert soo seer verblijt dat hy een deel van sijn voorleden droeffenisse vergat, ende dus blijt zijnde, ginck in sijn kamer, daer hy twee brieven schreef, den eenen aen Lampatricx ende den anderen aen die baroenen. Den inhout des briefs aen Lampatricx geschreven, was als volcht:

Mijn broeder, my en is niet onbekent dat in dien langen tijt verleden dat ghy geen tijdinge van my gehoort en hebt, dat u een groote droeffenisse verweckt heeft, my meynende doot te wesen, ’t welck ick inder waerheyt menich reys liever gewenschet hebbe dan te leven, dat door oorsaecke dat ick den tijt van veertien jaer lanck gevanckelijck ben gehouden geweest in de stercke gevanckenisse vande wreeden reus Gueydon, uyt die welcke dat ick door believinge Godes ende de vromicheyt vanden Ridder mettet Kruys verlost ben. Dit heb ick u willen veradverteren op dat ghy my moocht senden gout ende silver ende andere nootsakelijcke dinghen, gelijck het mijnen staet toebehoort, om wederom te moghen keeren. Hier mede u den schepper bevelende.

Den inhout vanden anderen brief, dresserende aen die baroenen was also:

Edele baroenen van ’t keyserrijck van Duytslandt, u ghelieve te weten dat ick zedert mijn vertreck uyt Duytslant gheen gelegentheyt noch macht gehadt en hebbe om tijdinge van mijnen staet te laten weten door oorsaecke dat [doe] ick meynde wederom te keeren van Jerusalem na Duytslant, gelijk het Godt geliefde, dat ick op ter zee ghevanckelijk genomen wert van den reus Gueydon, de welcke my sedert dien tijdt behouden heeft in sijn eylandt van Stadie in een seer duystere gevanckenisse, in groote droeffenisse ende benautheyt. Ende ghelijck het onse Heere God gelieft heeft my in sijn handen te geven, so heeft het Hem oock gelieft door sijn Godlijcke goetheyt ons te senden den vroomen ende goeden Ridder mettet Kruys, de welcke door zijn vroomicheyt den reus ghedoodt ende ons verlost heeft. Dit schrijve ick u op dat of ghy door mijn lange uytblijven eenen anderen keyser wout kiesen, dat ghy my mocht verexcuseren. Ick hebbe aen mijnen broeder geschreven dat hy my senden sal gout, silver ende ander nootsaeckelijcke dingen, my dienende in ’t weder komen. Daerom bidde ick u dat ghy aen hem wilt vervorderen ’t selvige so haestelijck te doen als hem mogelijck is, want ik hebbe groote begeerte om by mijn oude vrienden te wesen. Hiermede bevele ick u te Gode waert.

Welcke voorseyde brieven geschreven sijnde ende met sijn eygen hant onderteykent hebbende, presenteerdese den Ridder mettet Kruys, die welcke den inhout las ende ghenoechsaem geschreven bevindende, dedese toesluyten ende besegelen. ’t Welck ghedaen zijnde, gafse een van de Fransoysche ridders van Philippus van Vranckrijck, genaemt Piere de Hesdin, hem seggende alle ’t gene dat hy doen soude ende hoe dat hy hem behoorde te houden in ’t hof van Duytslant.

Als hy oorlof ghenomen hadde aenden Ridder ende aen Philippus, sijn meester, soo ginck hy t’schepe, hem bevelende in de handen des Heeren.

Onder dese handelinghe den keyser, den Ridder mettet Kruys en[de] Philippus van Vranckrijck die spraecken soo vele van ’t christelijck geloof tot die huysvrou van den voorleden reus Gueydon ende tot haren soon datse te samen in eenen Godt geloofden ende namen ’t christelijcke geloove aen. Also dede oock alle die van ’t eylant van Stadie met samptlijck alle plaetsen daer toe behoorende. Dit door vermaninghe van den soon vanden voorschreven reus Gueydon, want hy selfs seyde openbaerlijck: “Ist mogelijck dat een ridder alleen met strijtbaer handt heeft konnen verwinnen den reus Gueydon, mijn vader, die tegen dertich sulcke ridders als den ridder was die hem verwonnen heeft, niet en soude ghevreest hebben te vechten, ende soudese oock wel verwonnen hebben sonder mede werckinghe des Scheppers? Neen ’t, seeckerlijck ’t is onmogelijck! Daerom moet men segghen dat de God daer den Ridder mettet Kruys in gelooft, dat het den selvigen is daer men in behoort te gelooven ende te hopen, houdende ’t selve geloof dat hy hout.”

’t Welck segghende dede over al afwerpen ende verbranden alle afgoden die in ’t geheele eylant van Stadie waren. Ende door veradverteeringhe van de voorseyde heeren soo dede hyder wederom oprechten een kruycificx ende andere devotige beelden. Doe liet hy hem doopen met alle die van ’t eylant, waer aen dat alle sijn ondersaten een exempel namen ende lieten haer oock doopen, ’t welck een ongehoort mirakel was, ende keerde ter eeren Godts ende van die voorseyde ridders door die middelen vanden Ridder mettet Kruys, want van die tijt af soo hebben die Stadieniters altijdt goede Christenen gheweest. Dit eylant is onwinnelijck overmits die groote sterckten daer ’t mede omringht is.

Geduerende den tijt dat de voorseyde heeren besich waren met dese dingen, soo ginghen sy oock altemets, om solaes ende tijtkortinghe te hebben, op de strant vande zee. Alwaer dat sy op een tijdt wesende, so is Caristes, wederkomende uyt Vranckrijck, daer ghearriveert, waerom dat sy wel blyde waren, hem weder siende. Als hy sijn schip aen den wal gheleyt hadde ende daer uyt ghegaen was, soo ginck hy zijn broeder, den Ridder mettet Kruys, ootmoedelijck groeten, daer na aen Philippus van Vranckrijck, aen den welcken hy eenen brief presenterde die den coninc, zijn vader, hem sont. Hy groete oock alle die daer waren. Voorts hem weder keerende tot den Ridder mettet Kruys, seyde tot hem dat hem den coninck seer aen hem recommandeerde ende dat hy groote begheerte hadde om hem te sien om hem te bedancken vande deucht die hy Philippus, zijn eenige soon, gedaen hadde. Ende hem presenterende die juweelen die de coninginne hem sont, seyde tot hem dat sy haer oock seer recommandeerde aen zijn goede gratie. Daer na presenteerde hy hem een seer schoon ende kostelijck kruys, besaeyt met peerlen en[de] ghesteenten, ende seyde: “Mijn heer, de blom aller schoonheden die sendt u dit kruys, u biddende dat ghy ’t om die liefde van haer wilt dragen, ende oock om dattet u teycken is.”

“Wie is sy?”, seyde den Ridder mettet Kruys.

“Het is,” antwoorde hy, “mijn vrou Adriane, eenige suster van mijn heer Philippus, die schoonste jonckvrou diemen op den gantschen aertbodem soude mogen vinden!”

Van die tijt af wert hy soo bevangen met haer liefde dat hy niet en dede dan op haer te dencken. Nochtans soo liet hy ’t op dat pas so luttel blijcken alst hem mogelijck was, maer gaende tot Philippus, toonde hem die kostelijcke juwelen die de coninginne, zijn moeder, hem gesonden hadde, ende oock dat kostelijcke gouden kruys dat Adriane, zijn suster, hem gheschoncken hadde, ’t welck hy aen zijnen hals hinck in presentie van Philippus ende seyde: “Mijn heer, om de liefde van u suster soo en sal icket nimmermeer verlaten, maer sal ’t altijt dragen.”

Philippus hier van wel blyde wesende, seyde tot den Ridder al lachende: “Mijn heer, ghy slacht die kleyne kinderkens, die welcke te vreden zijn met een appel. Dit segge ick om dat mijn moeder ende suster meerder aen u gehouden zijn dan ditte, aengesien dat ghy my verlost hebt uyt soo grooten perijkel daer ick inne was.”

“Die eere komt den eenigen Schepper,” seyde den Ridder mettet Kruys, “ende niet my.”

Aldus menige reden te samen houdende, soo en dede den Ridder mettet Kruys niet dan te dencken wanneer den dach ende de ure soude komen dat sijn oogen hem souden versadigen vande tegenwoordicheyt vande schoone Adriane, ende was in een wonderlijcke twijfelinge of sy dat was daer Sariton, den heremijt, hem af geseyt hadde, gelijck ghy gehoort hebt. ’t Welck hy op een kort wist sonder daer nae te vernemen, want Philippus op een tijt siende eenich teycken aen sijn rechter arm, seyde tot hem dat zijn suster oock alsoodanige hadde.

Den autheur laet nu van haer te spreken ende keert wederom tot Piere de Hesdin, wesende in Duytslant.

Dat 25 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis een schildknecht zond in Duitsland en van de terugkomst van Caristes.

De keizer uit Duitsland zag de grote tekens van liefde die de Ridder met het Kruis hem toonde, werd zo zeer verblijd dat hij een deel van zijn voorleden droefheid vergat en aldus blijde ging in zijn kamer daar hij twee brieven schreef, de een aan Lampatricx en de andere aan die baronnen. De inhoud van de brief aan Lampatricx geschreven was als volgt:

Mijn broeder, mij is niet onbekend dat in die lange tijd voorleden dat gij geen tijding van mij gehoord hebt, dat u een grote droefheid verwekt heeft en meende dat ik dood was wat ik in de waarheid menige keer liever gewenst heb dan te leven, dat door oorzaak dat ik de tijd van veertien jaar lang gevangen ben gehouden geweest in de sterke gevangenis van de wrede reus Gueydon waaruit dat ik door het believen van God en de dapperheid van de Ridder met het Kruis verlost ben. Dit heb ik u willen berichten op dat gij mij mocht zenden goud en zilver en andere noodzakelijke dingen, gelijk het mijnen staat toebehoort, om wederom te mogen keren. Hiermee u de schepper aanbeveel.

De inhoud van de andere brief geadresseerd aan de baronnen was alzo:

Edele baronnen van ’t keizerrijk van Duitsland, u gelieve te weten dat ik sedert mijn vertrek uit Duitsland heen gelegenheid noch macht gehad heb om tijding van mijn staat te laten weten door oorzaak dat toen ik meende wederom te keer van Jeruzalem naar Duitsland, gelijk het God geliefde, dat ik op ter zee gevangen genomen werd van de reus Gueydon die mij sedert die tijd behouden heeft in zijn eiland van Stadie in een zeer duistere gevangenis in grote droefheid en benauwdheid. Gelijk het onze Heer God geliefd heeft mij in zijn handen te geven zo heeft het Hem ook geliefd door zijn Goddelijke goedheid ons te zenden de dappere en goede Ridder met het Kruis die door zijn dapperheid de reus gedood en ons verlost heeft. Dit schrijf ik u op dat of gij door mijn lange uitblijven een andere keizer wilde kiezen dat gij mij mocht excuseren. Ik heb aan mijnen broeder geschreven dat hij mij zenden zal goud en zilver en ander noodzakelijke dingen die mij dienen in ’t wederkomen. Daarom bid ik u dat gij aan hem wilt bevorderen dat zo haastig te doen als hem mogelijk is, want ik heb grote begeerte om bij mijn oude vrienden te wezen. Hiermee beveel ik u te God waart.

Welke voorzegde brieven geschreven en met zijn eigen hand ondertekend waren en presenteerde ze de Ridder met het Kruis die de inhoud las en genoegzaam geschreven bevond en ze liet toesluiten en bezegelen. Wat gedaan was gaf hij ze een van de Franse ridders van Philippus van Frankrijk, genaamd Pierre de Hesdin en hem zei alle ’t gene dat hij doen zou en hoe dat hij hem behoorde te houden in de hof van Duitsland.

Toen hij verlof genomen had aan de Ridder en aan Philippus, zijn meester, zo ging hij te scheep en, hem aanbeval in de handen der Heer.

Onder deze handeling de keizer, de Ridder met het Kruis en Philippus van Frankrijk die spraken zo veel van ’t christelijk geloof tot de huisvrouw van de voorleden reus Gueydon en tot haar zoon dat ze tezamen in een God geloofden en namen ’t christelijke geloof aan. Alzo deden ook alle die van ’t eiland van Stadie met gezamenlijk alle plaatsen die daartoe behoren. Dit door vermaning van de zoon van de voorschreven reus Gueydon want hijzelf zei openbaar: “Is het mogelijk dat een ridder alleen met strijdbare hand heeft kunnen overwinnen den reus Gueydon, mijn vader, die tegen dertig zulke ridders als de ridder was die hem overwonnen heeft, niet zou gevreesd hebben te vechten en zou het ook wel overwonnen hebben zonder medewerking der Schepper? Neen ’t, zeker ’t is onmogelijk! Daarom moet men zeggen dat de God daar de Ridder met het Kruis in gelooft dat het dezelfde is daar men in behoort te geloven en te hope en houdt hetzelfde geloof dat hij houdt.”

Wat hij zei en liet overal afwerpen en verbranden alle afgoden die in ’t gehele eiland van Stadie waren. Door te berichten van de voorzegde heren zo liet hij er wederom oprichten een crucifix en andere devote beelden. Toen liet hij hem dopen met alle die van ’t eiland waaraan dat alle zijn onderzaten een voorbeeld namen en lieten zich ook dopen, wat een ongehoord mirakel was en keerde ter eren Gods en van die voorzegde ridders door die middelen van de Ridder met het Kruis, want van die tijd af zo zijn die van Stadie altijd goede Christenen geweest. Dit eiland is onoverwinnelijk overmits die grote sterkten daar ’t mee omringd is.

Gedurende de tijd dat de voorzegde heren bezig waren met deze dingen zo gingen ze ook altemets, om solaas en tijdkorting te hebben op het strand van de zee. Alwaar dat ze op een tijd waren zo is Caristes, wederkomend uit Frankrijk, daar gearriveerd waarom dat ze wel blijde waren hem weer te zien. Toen hij zijn schip aan de wal gelegd had en daaruit gegaan was zo ging hij zijn broeder, de Ridder met het Kruis, ootmoedig groeten, daarna aan Philippus van Frankrijk, aan wie hij een brief presenteerde die de koning, zijn vader, hem zond. Hij groette ook alle die daar waren. Voorts hem weer keerde tot de Ridder met het Kruis zei tot hem dat hem de koning zeer aan hem recommandeerde en dat hij grote begeerte had om hem te zien om hem te bedanken van de deugd die hij Philippus, zijn enige zoon, gedan had. En presenteerde hem de juwelen die de koningin hem zond en zei tot hem dat ze haar ook zeer recommandeerde aan zijn goede gratie. Daarna presenteerde hij hem een zeer mooi en kostbaar kruid bezaaid met parels en gesteenten en zei: “Mijn heer, de bloem aller schoonheden die zendt u dit kruis en u bidt dat gij ’t om die liefde van haar wil dragen en ook om dat het uw teken is.”

“Wie is zij?”, zei de Ridder met het Kruis.

“Het is,” antwoorde hij, “mijn vrouw Adriane, enige zuster van mijn heer Philippus, die mooiste jonkvrouw die men op den ganse aardbodem zou mogen vinden!”

Van die tijd af werd hij zo bevangen met haar liefde dat hij niet anders deed dan op haar te denken. Nochtans zo liet hij ’t op dat pas zo luttel blijken als het hem mogelijk was, maar ging tot Philippus en toonde hem die kostbare juwelen die de koningin zijn moeder, hem gezonden had en ook dat kostbare gouden kruis dat Adriane, zijn zuster, hem geschonken had wat hij aan zijnen hals hing in presentie van Philippus en zei: “Mijn heer, om de liefde van uw zuster zo zal ik het nimmermeer verlaten, maar zal ’t altijd dragen.”

Philippus die hiervan wel blijde was zei tot de Ridder al lachende: “Mijn heer, gij slacht die kleine kindertjes die tevreden zijn met een appel. Dit zeg ik om dat mijn moeder en zuster meerder aan u gehouden zijn dan dit, aangezien dat gij mij verlost hebt uit zo ‘n groot perikel daar ik in was.”

“Die eer komt den enige Schepper toe,” zei de Ridder met het Kruis, “en niet mij.”

Aldus menige reden tezamen hielden zo liet het de Ridder met het Kruis niet dan te denken wanneer de dag en het uur zou komen dat zijn ogen hem zouden verzadigen van de tegenwoordigheid van de mooie Adriane en was in een wonderlijke twijfel of ze dat was daar Sariton, de heremiet, hem van gezegd had, gelijk gij gehoord hebt. Wat hij op een kort wist zonder daarnaar te vernemen, want Philippus zag op een tijd enig teken aan zijn rechterarm en zei tot hem dat zijn zuster ook al zodanige had.

De auteur laat nu van ze te spreken en keert wederom tot Pierre de Hesdin die in Duitsland was.

Dat .xxvi. capittel: Hoe Piere de Hesdin aende baroenen zijn brieven presenteerde, ende van de sotte antwoorde die Lampatricx hem gaf.

Piere de Hesdin, seylende na Duytslandt, arriveerde in weynich tijts binnen Keulen, alwaer dat op die tijt Lampatricx zijn residentie hielt. Dese voorseyde Piere, gelogeert zijnde ten huyse van een out man, gaf hem te kennen dat hy die baroenen hadde te spreken. “Mijn heer,” seyde zijn weert, “ter goeder uren zijt ghy hier ghekomen, want sy zijn teghenwoordelijck altesamen in de stadt, ende dat om een saecke die ick u seggen sal. Te weten dat het geleden is ontrent achtien jaren dat Maximilianus, onsen keyser, met hem geleydende zijn huysvrou, na Jerusalem getrocken is, vanden welcken wy van dier tijt af noyt tijdinge ghehoort en hebben, waer van dat wy wel rouwich zijn, want hy was seer bemint. Ende Lampatricx, sijn bastert broeder, zijn slach waernemende, dede die baroenen vergaderen overmits dat hem den keyser den last ende regeeringe van ’t keyserrijck gegeven hadde, ende dede hem met menichte van gelt selfs keyser kiesen, nochtans uytgenomen soo den keyser tot [e]nigen tijde weder en quam. Ende een weynigh tijts daer na soo is het desen voorseyden Lampatricx in sijn fantasie gekomen dat hy die baroenen wederom versochte op dat hy van haer gekoren mochte worden sonder konditie, waerom dat sy terstont na den middage sullen raet houden.”

Als Piere de Hesdin zijn maeltijt gedaen hadde, soo badt hy sijnen waert of hy hem woude doen geleyden daer die baroenen vergaderen souden, ’t welck hy dede. Piere als doen vergadert vindende al die baroenen op ’t stadthuys, ginck haer stoutelijck die reverentie doen ende seyde: “Maximilianus, uwen gherechtighen keyser, groet u door my ootmoedelijck als zijn ondersaten ende vrienden ende doet u weten door desen brief d’oorsaecke van zijn lange uytblijven.”

’t Welck seggende, presenteerde haer den brief van den keyser, den welcken sy lasen. Soo sy oyt verwondert waren, soo waren sy ’t doenmaels. Ende altesamen seer blijt zijnde vanden inhout des selvigen, seyden tot den ridder: “Ghy hebt oock een brief aen Lampatricx?”

“Tis waer,” seyde hy, “maer ick en hebbe hem niet willen presenteren sonder u eerst gesproken te hebben, vreesende dat hy my eenigh quaet mochte gedaen hebben. Daerom, mijn heeren, bidde ick u dat ghy u binnen een ure wilt laten vinden in zijn palleys, ende soo sal ick hem de brief gaen presenteren die ick van hem hebbe, verhopende dat hy my door ’t aensien van uwer tegenwoordicheyt niet misdoen en sal.”

Sy beloofden hem dat sy ’t doen souden.

Ende soo haest als Piere de Hesdin wiste datse daer waren, soo ginck hy in tegenwoordicheyt vande baroenen en[de] menige princen en[de] heeren den brief vanden keyser aen Lampatricx presenteeren ende seyde: “Mijn heer, heer Maximilianus, keyser van Duytslant, u broeder, doet u door my ootmoedelijck groeten, de welcke wesende in redelijcke gesontheyt, heeft u met sijn eygen hant desen tegenwoordigen brief geschreven door den welcken u kennelijck sal worden d’oorsake van zijn lange uyt blijven.”

Lampatricx van dese tydinge ontsteecken zijnde met gramschap, seyde: “Och, of het Godt geliefde waer te wesen dat mijn broeder in ’t leven ware. Maer ter kontrarien ben ick verseeckert. Daerom, wist ick dat ghy dit uyt u eyghen hooft versiert hadde, ick soude u soo doen pynigen datter alle andere bodens een exempel souden aennemen. Daerom vertreckt op een kort uyt mijn lant of het sal u berouwen!”

Piere de Hesdin vervaert wesende van sulcke woorden om Lampatricx, ginck terstont uyt het paleys om wederom te keeren. Maer al eer hy van Keulen vertrock, soo maeckte hy die baroenen noch eens gesproken te hebben, die welcke hem seyden dat hy wel dede naerstelijck wederom kerende, ende datse haer rekommandeerde aen die goede gratie van den keyser, hem biddende dat hy so haestelijck soude komen alst hem mogelijck was, ende dat sy hem met alle haer macht souden behulpelijck zijn.

Soo haest als Piere de Hesdin aen haer oorlof genomen hadde, soo ginck hy in sijn schip en[de] nam wederom de wech na Stadie, alwaer dat hy aen gekomen zijnde, vertelde ’t gene dat hy gehoort hadde. Waer van dat den keyser soo beroert wert dattet wonder was, door oorsaecke vande ongetrouwicheyt van sijn broeder, maer wert wederom een weynich vertroost van de ghetrouwicheyt vande baroenen.

Den Ridder mettet Kruys siende den keyser dus qualick, seyde tot hem dat hy geen sorge en soude hebben, ende dat hy ende Philippus van Vranckrijck haer beste souden doen om hem wederom in sijn keyserrijck te stellen. “Mijn heer,” seyde Philippus, “ick sal u so veel helpen als my mogelijck sal zijn, daerom bidde ick u dat ghy u wilt verblyden.”

“Ick bedancke u seer,” seyde den keyser, “van den bystant die ghy my in mijnen grooten noot presenteert, u verseeckerende datter geen mens ter werelt en is daer ick my meer op betrouwe dan op u twee.”

“Ick verhope,” seyde den Ridder mettet Kruys, “dat u hope niet ydel en sal zijn, ofte ick sal mijn kracht verliesen.'

Van dese woorden en verblijde hem den keyser niet seer, ’t welck siende den Ridder mettet Kruys, om hem sijn swaermoedicheyt wech te nemen ende eenige vertroostinge te geven, dede op een bancket nodighen alle die heeren ende vrouwen van ’t eylandt, die welcke niet en lieten wel cierlijck toeghemaeckt zijnde daer te komen, principalijck die vrouwen ende jonckvrouwen die welcke op den bestemden dach wel eerbaerlijck ontfangen werden. Ende op den selven dach alsmen dit gastgebodt houden soude, so kreech den Ridder mettet Kruys lust hem te gaen vermaecken, verwachtende de maeltijt, in eenige weyde, alleenlijck vergeselschapt met Philippus van Vranckrijck. Ende als hy die mouwen van sijn wambes opstreeck om hem te wasschen in een fonteyn die daer stont, soo wert Philippus gewaer een rootachtich teecken aen sijnen rechteren arm ende seyde: “Op goeder trou, Ridder, ghy hebt aen uwen rechteren arm een teecken, ’t welck seer wel gelijckt ’t gene mijn suster Adriane oock op die selfde plaetse heeft.”

Van dese woorden veranderde den Ridder mettet Kruys sijn coleure, overdenckende die woorden die Sariton den heeremijt hem geseyt hadde, gelijck hier voor geseyt is. Ende hoe wel dat hy het wist te verdissimuleeren, soo waren nochtans die heeren ende vrouwen verwondert hem dus peynsich te siene, aengesien dat hy van wesen altijt blijtschijnende was.

Als die maeltijt gedaen was, die welcke soo kostelijck ende met soo vele tijtkortinge gehouden was, so trock den Ridder mettet Kruys, Trasilion met die naeste van ’t eylant aen d’een sijde, ende seyde tot haer: “Mijn heeren, ’t is haest tijt dat ick wederom vertreck na Caire, want ick en weet niet wat mijn heer den soudaen mach overkomen. Aengesien dan dat ick door die deucht ende macht van den eenigen Schepper dit eylant verkregen hebbe, soo ist wel reden dat icker den meester van ben. Nochtans soo en wil ick den soon vanden reus Gueydon niet berooven van sijn erfdeel, maer wilter hem coninck van maecken, soo hy ten houwelijcke wil nemen de dochter van Trasilion hier tegenwoordich, maer op konditie dat hy ende sy dat coninckrijck altijt sullen houden onder de gehoorsaemheyt vanden soudaen.”

Trasilion neder knielende, bedanckte hem van die eere die hy zijn dochter dede, haer willende coninginne maecken van dat eylant. Ende soo haest als den soon vanden reus Gueydon saliger veradverteert was van de deucht die den Ridder mettet Kruys hem presenteerde, soo quam hy hem te voete vallen, hem wel ootmoedelijck bedanckende, belovende te doen alles wat hem geliefde.

T’houwelijck geaccordeert zijnde ende die bruyloft wel feestelijck gehouden hebbende, den Ridder mettet Kruys genoechsaem verstaen hadde die begeerte van Philippus om wederom na Vrancrijck te keeren, seyde tot hem: “Philippe, mijn vrient, het soude my een groot playsier wesen dat ghy my geselschap hielt tot Caire, en waert niet dat ick wiste die groote begeerte die ghy hebt om wederom na Vranckrijck te keeren, ’t welck ick u niet en wil af raden om meenige oorsaecken, verhopende u daer binnen korten tijt te komen besoecken.”

“Ridder,” antwoorde Philippus, “het soude my oock een groote vertroostinghe wesen om u geselschap te houden, maer so ’t u goet dunckt dat ick weder na Vranckrijck keere, so wil icker niet tegen seggen.”

Een eyndt ghemaeckt hebbende van haer reden, vertrocken van malkanderen.

Dat 26 kapittel: Hoe Pierre de Hesdin aan de baronnen zijn brieven presenteerde en van het zotte antwoorde die Lampatricx hem gaf.

Pierre de Hesdin die zeilde naar Duitsland arriveerde in weinig tijd binnen Keulen alwaar dat op die tijd Lampatricx zijn residentie hield. Deze voorzegde Pierre die gelogeerd was ten huize van een oude man gaf hem te kennen dat hij die baronnen had te spreken. “Mijn heer,” zei zijn waard, “ter goeder uren bent gij hier gekomen, want ze zijn tegenwoordig alle tezamen in de stad en dat om een zaak die ik u zeggen zal. Te weten dat het geleden is omtrent achttien jaren dat Maximilianus, onze keizer die met hem geleidde zijn huisvrouw, naar Jeruzalem getrokken is waarvan wij van dier tijd af nooit een tijding gehoord hebben, waarvan dat wij wel rouwig zijn, want hij was zeer bemind. Lampatricx, zijn bastaardbroeder die zijn slag waarnam liet die baronnen vergaderen overmits dat hem den keizer de last en regering van ’t keizerrijk gegeven had en liet hem met menigte van geld zelfs keizer kiezen, nochtans uitgenomen zo de keizer tot enige tijd weer kwam. Een weinig tijd daarna zo is het deze voorzegde Lampatricx in zijn fantasie gekomen dat hij die baronnen wederom verzocht op dat hij van ze gekozen mocht worden zonder conditie, waarom dat ze terstond na de middag zullen raad houden.”

Toen Pierre de Hesdin zijn maaltijd gedaan had zo bad hij zijn waard of hij hem wilde doen geleiden daar de baronnen vergaderen zouden, was hij deed. Pierre vond toen vergaderd alle baronnen op ’t stadhuis en ging ze stout di reverentie doen en zei: “Maximilianus, uw gerechtige keizer, groet u door mij ootmoedig als zijn onderzaten en vrienden en doet u weten door deze brief de oorzaak van zijn lange uitblijven.”

Wat hij zei en presenteerde ze de brief van de keizer, die ze lazen. Zo ze ooit verwonderd waren, zo waren ze ’t toenmaals. Alle tezamen waren ze zeer verblijd van de inhoud ervan en zeiden tot de ridder: “Gij hebt ook een brief aan Lampatricx?”

“Het is waar,” zei hij, “maar ik heb hem niet willen presenteren zonder u eerst gesproken te hebben en vrees dat hij mij enig kwaad gedaan mocht hebben. Daarom, mijn heren, bid ik u dat gij u binnen een uur wil laten vinden in zijn paleis en zo zal ik hem de brief gaan presenteren die ik van hem heb en hoop dat hij mij door ’t aanzien van uw tegenwoordigheid niets misdoen zal.”

Ze beloofden hem dat ze ’t doen zouden.

En zo gauw als Pierre de Hesdin wist dat ze daar waren zo ging hij in tegenwoordigheid van de baronnen en menige prinsen en heren de brief van de keizer aan Lampatricx presenteren en zei: “Mijn heer, heer Maximilianus, keizer van Duitsland, uw broeder, doet u door mij ootmoedig groeten die in redelijke gezondheid is en heeft u met zijn eigen hand deze tegenwoordige brief geschreven waardoor u bekend zal worden de oorzaak van zijn lange uit blijven.”

Lampatricx was van deze tijding ontstoken met gramschap en zei: “Och, of het God geliefde waar te wezen dat mijn broeder in ’t leven was. Maar ter contrarie ben ik verzekerd. Daarom, wist ik dat gij dit uit u eigen hoofd versierd had, ik zou u zo doen pijnigen zodat er alle andere boden een voorbeeld zouden aannemen. Daarom vertrek op een kort uit mijn land of het zal u berouwen!”

Pierre de Hesdin was bang van zulke woorden om Lampatricx en ging terstond uit het paleis om wederom te keren. Maar al eer hij van Keulen vertrok zo maakte hij dat hij de baronnen noch eens gesproken had die hem zeiden dat hij wel goed deed om naarstig wederom te keren en dat ze zich aanbevolen aan de goede gratie van de keen en hem bad dat hij zo gauw zou komen als het hem mogelijk was en dat ze hem met al hun macht behulpzaam zouden zijn.

Zo gauw als Pierre de Hesdin aan ze verlof genomen had zo ging hij in zijn schip en nam wederom de weg naar Stadie alwaar dat hij aangekomen was vertelde ’t gene dat hij gehoord had. Waarvan dat de keizer zo bewogen werd dat het wonder was, door oorzaak van de ontrouw van zijn broeder, maar werd wederom een weinig vertroost van de trouw van de baronnen.

De Ridder met het Kruis zag de keizer dus kwalijk en zei tot hem dat hij geen zorg zou hebben en dat hij en Philippus van Frankrijk hun best zouden doen om hem wederom in zijn keizerrijk te stellen. “Mijn heer,” zei Philippus, “ik zal u zo veel helpen als mij mogelijk zal zijn, daarom bid ik u dat gij u wilt verblijden.”

“Ik bedank u zeer,” zei de keizer, “van de bijstand die gij mij in mijn grote nood presenteert, u verzeker dat er geen mens ter wereld is daar ik mij meer op vertrouw dan op u twee.”

“Ik hoop,” zei de Ridder met het Kruis, “dat uw hoop ijdel zal zijn, of ik zal mijn kracht verliezen.'

Van deze woorden verblijde hem de keizer niet zeer wat zag de Ridder met het Krui en, om hem zijn zwaarmoedigheid weg te nemen en enige vertroosting te geven liet op een banket uitnodigen alle heren en vrouwen van ’t eiland die het niet en lieten wel sierlijk toegemaakt waren daar te komen, voornamelijk die vrouwen en jonkvrouwen die op de bestemden dag wel eerbaar ontvangen werden. Op dezelfde dar toen men dit gast gebod houden zou zo kreeg de Ridder met het Kruis lust hem te gaan vermaken en verwachte maaltijd in enige weide alleen vergezelschapt met Philippus van Frankrijk. Toen hij de mouwen van zijn wambuis opstreek om hem te wassen in een bron die daar stond zo werd Philippus gewaar een roodachtig teken aan zijn rechterarm en zei: “Op goede trouw Ridder, gij hebt aan uw rechterarm een teken, wat zeer goed gelijkt ’t gene mijn zuster Adriane ook op diezelfde plaats heeft.”

Van deze woorden veranderde de Ridder met het Kruis zijn kleur en overdacht de woorden die Sariton de heremiet hem gezegd had, gelijk hiervoor gezegd is. Hoewel dat hij het wist te verduisteren, zo waren nochtans die heren en vrouwen verwonderd hem dus peinzend aan te zien aangezien dat hij van wezen altijd blijde scheen.

Toen de maaltijd gedaan was die zo kostbaar en met zo vele tijdkortingen gehouden was zo trok de Ridder met het Kruis Trasilion met de naaste van ’t eiland aan de ene zijde en zei tot ze: “Mijn heren, ’t is gauw tijd dat ik wederom vertrek naar Cairo, want ik weet niet wat mijn heer de sultan mag overkomen. Aangezien dan dat ik door de deugd en macht van de enige Schepper dit eiland verkregen heb zo is het wel reden dat ik er dn meester van ben. Nochtans zo wil ik de zoon van de reus Gueydon niet beroven van zijn erfdeel, maar wil er hem koning van maken zo hij ten huwelijk wil nemen de dochter van Trasilion hier tegenwoordig, maar op conditie dat hij en ze dat koninkrijk altijd zullen houden onder de gehoorzaamheid van de sultan.”

Trasilion knielde neder en bedankte hem van de eer die hij zijn dochter deed om haar koning te willen maken van dat eiland. Zo gauw als de zoon van de reus Gueydon zaliger bericht was van de deugd die de Ridder met het Kruis hem presenteerde zo kwam hij hem te voet vallen en hem wel ootmoedig bedankte en beloofde te doen alles wat hem geliefde.

Het huwelijk werd geaccordeerd en de bruiloft werd wel feestelijk gehouden en toen de Ridder met het Kruis voldoende verstaan had de begeerte van Philippus om wederom naar Frankrijk te keren zei tot hem: “Philippus, mijn vriend, het zou mij een groot plezier wezen dat gij mij gezelschap hield tot Cairo en was het niet dat ik wist die grote begeerte die gij hebt om wederom naar Frankrijk te keren, wat ik u niet en wil afraden om menige oorzaken, hoop u daar binnen korte tijd te komen bezoeken.”

“Ridder,” antwoorde Philippus, “het zou mij ook een grote vertroosting wezen om u gezelschap te houden, maar zo ’t u goed dunkt dat ik weer naar Frankrijk keer zo wil ik er niets tegen zeggen.”

Ze hebben een einde gemaakt van hun reden en vertrokken van elkaar.

Dat .xxvij. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys, ende Philippus van Vranckrijck vertrocken van ’t eylant van Stadie om wederom te keeren, den eenen nae Caire, ende den anderen na Vranckrijck.

Alle die voorseyde dingen tot een eynt ghemaeckt hebbende, ghelijck ghy gehoort hebt, ende den eet ende getrouwigheyt belooft vanden coninck ende van de coninginne, soo dede den Ridder mettet Kruys twee excelente schepen toe rusten ende dedese voorsien van alles dat een prince op den wege toebehoort, in die welcke hy Philippus geleyde, seggende: “Mijn heere, siet hier twee schepen die ick voor u hebbe laten toerusten om wederom te keeren, u biddende soo veel volcx met u te willen nemen alst u gelieven sal. Soo ghy gout oft silver oft yet anders van doen hebt, ick salder u van voorsien.”

“Ridder,” seyde Philippus, “ick hadde my wel laten ghenoegen met een schip voor my ende mijn vijftien ridders.

'“Als ghy in Vranckrijck sijt,” seyde hem den Ridder mettet Kruys, “so mocht ghy doen wat u gelieven sal, maer nu sult ghy my hier in ghehoorsamen.”

“God geve my die gratie,” seyde Philippus, “dat ick u eenmael met die deucht ende die eere die ghy my gedaen hebt ende noch doet, mach vergelden, want dat soude my onmogelijck zijn, maer eenige kleynen dienst mach doen.”

Dese reden geeyndicht zijnde, soo namen sy een vriendelijck afscheyt, den eenen aen den anderen. Ende als Philippus sijn seylen hadde doen optrecken om na Vranckrijck te seylen, so keerde den Ridder mettet Kruys wederom in’t eylant ende seyde tot den coninck in presentie vanden keyser ende van Trasilion, sijn swager: “Ick laet u hier den keyser ende sijn huysvrou, u biddende ende gebiedende dat ghy hen doet als mijn eyghen persoon, want ick begeert so te hebben, u oock biddende Trasilion desgelijcx te doen.”

Als hy oorlof genomen hadt aen den keyser ende aen sijn huysvrou ende alle die van ’t eylant, die wel rouwich waren van sijn vertreck, soo ginck hy te schepe om wederom te keeren na Caire.

Als sy wat veer in zee gekomen waren, soo riep den Ridder mettet Kruys Caristes ende seyde hem: “Mijn vrient, ghy moet in Vranckrijck gaen om den coninck een present te brengen dat ick hem senden wil, ende oock aen die coninginne ende aen Adriane, haer dochter, maer ick woude wel dat Phileppus daer voor u gearriveert ware. In u wederkomste soo sult ghy my tot Caire vinden ofte in ’t eylant van Stadie, want soo haest als ick beschickt hebbe eenighe saecken die ick tot Caire te doene hebbe, soo sal ick hier weder komen om nae Vranckrijck te trecken.”

’t Welck seggende, soo dede hy eenighe kofferkens in een schip setten ende seyde tot hem: “Ghy sult in een yegelijck geschreven vinden aen wie dat ghy ’t bestellen sult, ende en vergeet niet den coninck ende de coningin[ne] mijnenthalven seer te groeten, desgelijcks oock aen Philippus ende aende schoone Adriane, dewelcke ghy heymelijck sult seggen dat ick haer op een kort sal komen besoecken.

Caristes wel verstaen hebbende alle die last diemen hem gaf, nam oorlof aenden Ridder mettet Kruys ende began Philippus wel na by te volgen, die in weynich tijts te Merssylie aenquam, daer hy met groote blijtschap ontfanghen worde. Hy daer eenighen tijt ghebleven hebbende, soo wel om hem te rusten ende vervarschen als om voorsien te worden van paerden, so trock hy na Parijs, daer doemaels den coninck, de coninginne ende Adriane waren, die welcke veradverteert zijnde van sijn komste, sonden hem menighe princen ende baroenen in de gemoete om hem eere te doen, meynende dat hy een kleyn geselschap hadde. Maer als sy sijnen grooten sleep sagen, soo waren sy daer van verwondert.

Als sy malkanderen de willekomste gegeven hadden, soo gingen sy t’samen al koutende tot op het paleys, daer hy ontfangen wert met sulcken blijtschap als ghy dencken moocht, so wel van den coninck ende vande coninginne als van sijn suster. Na dat hy haer eerlijcke reverentie gedaen hadde ende eenige reden ’t samen gehouden hadden, soo vertelde hy haer in 'resentie van alle die daer waren alle sijn quade fortuynen, ende hoe dat hem den Ridder mettet Kruys verlost hadde, ende Maximilianus desgelijckx. Ende daer beneffens de miltheyt vanden voorseyden Ridder, ende hoe dat hy twee coninckrijcken gekonquesteert hadde, die welcke hy weder gegeven hadde. Daerenboven hoe dat hy met ghewelt twee schepen voor hem hadde laten toerusten om hem in Vranckrijck te brengen. “O edel hert ende vol van deuchden,” seyde den coninck, “die niet een voet landts hebbende, en[de] niet wetende van waer hy is, hem ontnaeckt van twee sulcke heerschappen?”

De schoone Adriane hoorende soo veele deuchts van hem segghen, hadde sulcke begheerte om hem te sien en[de] stelde haer hert soo seer op hem dat zijder dat eten en drincken om liet. Ende dat haer noch meer beweeghde om den voorseyden Ridder te beminnen dat was om dat weynich tijts na de komste van Philippus, haer broeder, Caristes arriveerde te Parijs, ende ginck stracx nae ’t palleys ende ontlastede hem van sijn kofferkens. Voort ghekomen zijnde in de zael daer den coninck was, de coninginne, Philippus, de schoone Adriane ende menige princen ende baroenen, dede den coninck de reverentie ende voort aen alle ’t gheselschap, seggende: “Heer coninck, den Ridder mettet Kruys doet u door my ootmoedelijck groeten, u biddende te ontfangen ende in danck te willen nemen een kleyn present dat hy u sent, ’t welck is in een koffer daer beneden staende.”

“Mijn vrient,” seyde den coninck, “ick bedancke den Ridder mettet Kruys ende u ook, maer doet die coffer hier brengen, op dat ick sie wattet is.”

So haest alsse gebrocht waren, soo deder Caristes een open, in welcke was een kostelijcke rinckkrage ende helmet, van die welcke diergelijcke in de gheheele werelt niet en waren noch soo kostelijck, door oorsaecke van de gesteenten daerse mede verciert waren, die welcke den Ridder mettet Kruys ghewonnen hadde in den strijdt die hy tegen den Turck dede. Noch wasser een verguldt sweert ende harnassen van ses mannen, wonderlijcke schoon ende kostelijck, ’t welck den coninck siende, seyde: “Voorwaer, den Ridder mettet Kruys maeckt my beschaemt my sulcke giften sendende, want hy doet my dat ick hem behoorde te doen!”

Als hy dat ander open ghedaen hadde, soo trock hy daer uyt een pauwelioen ghelijckformich een bedde, gemaeckt van gout ende van zijde en[de] borduerwerck, in welcke ghefigureert stonden allerley manieren van beesten, en[de] presenteerdet de coninginne, segghende: “Mijn vrou, den Ridder mettet Kruys bedanckt u ootmoedelijck van dat present dat ghy door my aen hem gesonden hebt, u biddende dese pauwelioen te willen ontfanghen om de liefde van hem.”

“Mijn vriendt,” seyde de coninginne, “den Ridder mettet Kruys en begheert niet datmen hem yet leene, aenghesien dat om een kleyn present dat ick hem ghesonden hebbe, sent my wederom een soo rijcken ende kostelijcken!”

Na dese woorden soo trock hy uyt de selve koffer een lelybloeme van gemaelen goude, gestoffeert met seer kostelijcke gesteenten, de welcke hy Adriane presenteerde, seggende: 'ijn jonckvrou, den Ridder mettet Kruys presenteert u door my dit kleyn present, u biddende, om dattet u wapens zijn, dat ghy ’t om de liefde van hem wilt dragen, want hy draecht gedueriglijck om de lief[de] van u dat kruys dat ghy hem door my gesonden hebt, u veradverterende dat de begeerte die hy heeft om u te sien, overmits de groote deuchtsamicheyt die hy van u heeft hooren seggen ende om de schoonheyt daer ghy mede begaeft zijt, dat hem die het Morenlant sullen doen verlaten ende komen in Vranckrijck.”

Dit seyde hy haer soo heymelijck dattet niemant en verstont dan sy alleen. “Mijn vrient,” seyde sy, “ghy sult hem van mijnent wegen groeten, ende sult hem seggen dat ick hem bidde soo haestelijck te willen komen alst hem mogelijck sal zijn, ende dat hy seer willekome sal zijn, ende ontfangen sal worden gelijck het so edelen ridder als hy is toebehoort.”

Daer worde geseyt van de lely daer wy af ghesproken hebben, datse voor certeyn verlooren soude geweest zijn doen den coninck sint Lowijs gevanghen wert van de Turcken. De welcke met de andere baggen ende juweelen ge-estimeert worde voor hondert ende tachtentich duysent dobbelde ducaten. Waer van dat hem Philippus van Vranckrijck se[e]r verwonderde ende seyde tot den coninck, zijn vader, in presentie vande coninginne, zijn moeder, ende Adriane, zijn suster: “Ick verwondere my van de kostelijke juweelen die den Ridder mettet Kruys u gesonden heeft, want ick hebbe met hem soo familiaer gheweest als oyt eenich mensch dede, maer noyt en werde ick gewaer dat hy bagghen oft juweelen hadde, uytghenomen een gouden kruys dat hy altijt aen sijnen hals draecht, ’t welcke hem mijn suster Adriane lestwerf sont.”

Dit woort geraeckte soo seer ’t herte van Adriane datse terstont haer koleur veranderde. Den autheur laet haer voor ditmael in de sorge ende keert wederom tot den Ridder mettet Kruys, de welcke hy opter zee ghelaten heeft, niet min denckende op Adriane als Adriane op hem.

Dat. 27 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis en Philippus van Frankrijk vertrokken van ’t eiland van Stadie om wederom te keren, de een naar Cairo, en den andere naar Frankrijk.

Toen die voorzegde dingen tot een einde gemaakt waren, gelijk gij gehoord hebt, en de eed en trouw beloofd van de koning en van de koningin zo liet de Ridder met het Kruis twee excellente schepen uitrusten en liet ze voorzien van alles dat een prins op de weg toebehoort waarin hij Philippus geleide en zei: “Mijn heer, ziet hier twee schepen die ik voor u heb laten toerusten om wederom te keren en u bidt zo veel volk met u te willen nemen als het u gelieven zal. Zo gij goud of zilver of iets anders van doen hebt, ik zal er u van voorzien.”

“Ridder,” zei Philippus, “ik had mij wel laten vergenoegen met een schip voor mij en mijn vijftien ridders.

'“Als gij in Frankrijk bent,” zei hem den Ridder met het Kruis, “zo mag gij doen wat u gelieven zal, maar nu zal gij mij hierin gehoorzamen.”

“God geeft mij de gratie,” zei Philippus, “dat ik u eenmaal met de deugd en de eer die gij mij gedaan hebt en noch doet mag vergelden, want dat zou mij onmogelijk zijn, maar enige kleine dienst mag doen.”

Toen deze reden geëindigd was zo namen ze een vriendelijk afscheid, de een aan de andere. Toen Philippus zijn zeilen had doen optrekken om naar Frankrijk te zeilen zo keerde de Ridder met het Kruis wederom in ’t eiland en zei tot de koning in presentie van de keizer en van Trasilion, zijn zwager: “Ik laat u hier de keizer en zijn huisvrouw en u bidt en gebied dat gij hen doet als mijn eigen persoon, want ik begeer het zo te hebben en u ook bid Trasilion desgelijks te doen.”

Toe s hij verlof genomen had aan de keizer en aan zijn huisvrouw en allen van ’t eiland, die wel rouwig waren van zijn vertrek, zo ging hij te scheep om wederom te keren naar Cairo.

Toen ze wat ver in zee gekomen waren zo riep de Ridder met het Kruis Caristes en zei hem: “Mijn vriend, gij moet in Frankrijk gaan om de koning een present te brengen dat ik hem zenden wil en ook aan de koningin en aan Adriane, haar dochter, maar ik wilde wel dat Philippus daar voor u gearriveerd was. In uw wederkomst zo zal gij mij tot Cairo vinden of in ’t eiland van Stadie, want zo gauw als ik beschikt heb enige zaken die ik tot Cairo te doen heb zo zal ik hier weer komen om naar Frankrijk te trekken.”

Wat hij zei en zo liet hij enige koffertjes in een schip zetten en zei tot hem: “Gij zal in elk geschreven vinden aan wie dat gij ’t bestellen zal en vergeet niet dn koning en de koningin vanwege mij zeer te groeten, desgelijks ook aan Philippus en aan de mooie Adriane die gij heimelijk zal zeggen dat ik haar op een kort zal komen bezoeken.

Caristes die goed verstaan had alle last die men hem gaf, nam verlof aan de Ridder met het Kruis en begon Philippus wel nabij te volgen die in weinig tijd te Marseille aankwam waar hij met grote blijdschap ontvangen werd. Toen hij daar enige tijd gebleven was, zo wel om hem te rusten en verversen als om voorzien te worden van paarden, zo trok hij naar Parijs, daar toenmaals den koning, de koningin en Adriane waren die bericht waren van zijn komst en zonden hem menige prinsen en baronnen tegemoet om hem eer te doen, meende dat hij een klein gezelschap had. Maar toen ze zijn grote groep zagen zo waren ze daarvan verwonderd.

Toen ze elkaar de welkomst gegeven hadden zo gingen ze tezamen al koutende tot op het paleis daar hij ontvangen werd met zulke blijdschap als gij denken mag, zo wel van den koning en van de koningin als van zijn zuster. Na dat hij ze eerlijke reverentie gedaan had en enige reden tezamen gehouden hadden zo vertelde hij ze in de presentie van allen die daar waren al zijn kwade fortuin en hoe dat hem de Ridder met het Kruis verlost had en Maximilianus desgelijks. Daarnaast de mildheid van de voorzegde Ridder, en hoe dat hij twee koninkrijken veroverd had die hij weergegeven had. Daarboven hoe dat hij met geweld twee schepen voor hem had laten toerusten om hem in Frankrijk te brengen. “O edel hart en vol van deugden,” zei de koning, “die geen een voet land heeft en niet weet vanwaar hij is hem ontdoet van twee zulke heerschappijen?”

De mooie Adriane hoorde zo veel deugd van hem zeggen en had zulke begeerte om hem te zien en stelde haar hart zo zeer op hem dat zij er dat eten en drinken om liet. Dat haar noch meer bewoog om de voorzegde Ridder te beminnen dat was omdat weinig tijd na de komst van Philippus, haar broeder, Caristes arriveerde te Parijs en ging daarna naar het paleis en ontlaste hem van zijn koffertjes. Voort gekomen was hij in de zaal daar den koning was, de koningin, Philippus, de mooie Adriane en menige prinsen en baronnen deed de koning de reverentie en voort aan alle ’t gezelschap en zei: “Heer koning, de Ridder met het Kruis doet u door mij ootmoedig groeten, en u bidt te ontvangen en in dank te willen nemen een klein present dat hij u zendt, wat is in een koffer dat daar beneden staat.”

“Mijn vriend,” zei dn koning, “ik bedank de Ridder met het Kruis en u ook, maar laat die koffer hier brengen op dat ik zie wat het is.”

Zo gauw als het gebracht was zo deed Caristes er een open waarin een kostbare ringkraag en een helm waarvan diergelijke in de gehele wereld niet waren noch zo kostbaar door de oorzaak van de gesteenten daar het mee versierd was, die de Ridder met het Kruis gewonnen had in de strijd die hij tegen de Turk deed. Noch was er een verguld zwaard en harnassen voor zes mannen, wonderlijke mooi en kostbaar wat de koning zag en zei: “Voorwaar, de Ridder met het Kruis maakt mij beschaamd mij zulke giften te zenden, want hij doet mij dat ik hem behoorde te doen!”

Toen hij dat ander opengedaan had zo trok hij daaruit een paviljoen gelijkvormig een bed, gemaakt van goud en van zijde en borduurwerk waarin gefigureerd stonden allerlei manieren van beesten en presenteerde het de koningin en zei: “Mijn vrouw, de Ridder met het Kruis bedankt u ootmoedig van dat present dat gij door mij aan hem gezonden hebt, u bidt dit paviljoen te willen ontvangen om de liefde van hem.”

“Mijn vriend,” zei de koningin, “de Ridder met het Kruis begeert niet dat men hem iets leent, aangezien dat was om een klein present dat ik hem gezonden heb en zendt mij wederom een zo rijke en kostbare!”

Na deze woorden zo trok hij uit dezelfde koffer een leliebloem van gemalen goud, gestoffeerd met zeer kostbare gesteenten die hij Adriane presenteerde en zei: 'mijn jonkvrouw, de Ridder met het Kruis presenteert u door mij dit kleine present en u bidt, omdat het u wapens zijn, dat gij ’t om de liefde van hem wil dragen, want hij draagt gedurig om de liefde van u dat kruis dat gij hem door mij gezonden hebt en u bericht dat de begeerte die hij heeft om u te zien, overmits de grote deugdzaamheid die hij van u heeft horen zeggen en om de schoonheid daar gij mee begaafd bent, dat hem het Morgenland zullen doen verlaten en komen in Frankrijk.”

Dit zei hij haar zo heimelijk dat het niemand verstond dan zij alleen. “Mijn vriend,” zei ze, “gij zal hem vanwege mij groeten en zal hem zeggen dat ik hem bid zo gauw te willen komen als het hem mogelijk zal zijn en dat hij zeer welkom zal zijn en ontvangen zal worden gelijk het zo’n edele ridder als hij is toebehoort.”

Daar werd gezegd van de lelie waarvan wij gesproken hebben dat het voor zeker verloren zou geweest zijn toen de koning sint Lowijs gevangen werd van de Turken. Die met de andere gesteenten en juwelen gewaardeerd werd voor honderdtachtigduizend dubbele dukaten. Waarvan dat hem Philippus van Frankrijk zeer verwonderde en zei tot de koning, zijn vader, in presentie van de koningin zijn moeder, en Adriane, zijn zuster: “Ik verwonder mij van de kostelijke juwelen die de Ridder met het Kruis u gezonden heeft, want ik ben met hem zo familiair geweest als ooit enig mens deed, maar nooit werd ik gewaar dat hij gesteenten of juwelen had, uitgezonderd een gouden kruis dat hij altijd aan zijn hals draagt wat hem mijn zuster Adriane laatst zond.”

Dit woord raakte zo zeer ’t hart van Adriane dat ze terstond haar kleur veranderde. Den auteur laat haar voor deze keer on de zorgen en keert wederom tot de Ridder met het Kruis die hij op der zee gelaten had en niet minder dacht op Adriane als Adriane op hem.

Dat .xxviij. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys oorlof vraeghde om in Vranckrijck te gaen.

Soo haest als den Ridder mettet Kruys Caristes belastight hadde om in Vranckrijck te trecken, soo hadde hy soo goeden wint dat hy geluckelijck arriveerde in de havens van Caire, daer den soudaen, veradverteert wesende van zijn komste, hem in de gemoete quam, mitsgaders zijn huysvrou ende Alphonce, met menige andere heeren ende baroenen. So haest als den Ridder mettet Kruys haer sagh, soo quam hy haer tegen ende groetede haer wel vriendelijck, en[de] sy hem desgelijcx wederom. De welcke ginck in de stadt met groote eere ende glorie, seer gheacht wesende van de borghers overmits de glorieuse victorien die hy op zijn vyanden gehadt hadde. Ghekomen wesende op het palleys, daer hy soo blijdelijck ontfangen wert van Platine dattet wonder was, soo rustede hy daer eenighe daghen sonder hem veele te verthoonen. Voorts daer na visiterende den soudaen, den welcken hy in goede gestaltenisse vont, trock hem aen d’een syde ende seyde tot hem: “Mijn heer, my betrouwende op de miltheyt ende die liefde die ghy my altijdt bewesen hebt, soo soude ick u geerne bidden om my een bede te vergonnen.”

“Ridder, mijn vrient,” seyde den soudaen, “vraecht stoutelijk wat ghy begeert, want ick gunne het u, al waert de helft van mijn lant.”

“Mijn heer,” antwoorde den Ridder, “ick bedancke u seer ootmoedelijck. Aengaende van lantschappen, heerschappe en begeer ick niet, maer ick bidde u my oorlof te gheven om te mogen gaen besoecken dat christen lant, u versekerende dat in wat kontreye dat ick ben, dat ick my altijt houden sal voor uwen getrouwen dienaer.”

“Ridder,” seyde den soudaen, “u requeste beswaert my meerder dan gedaen heeft den oorlogh die ick tegen den Turck gehadt hebbe. Nochtans, aengesien dat ick u begeerte geoctroyeert hebbe, soo stelle icket in u vryheydt, hoe wel dattet my seer mishaecht u geselschap te verliesen.

Ende hoe wel dat dese reden in ’t sekreet ghehouden waren, soo wert nochtans die tydinge terstont verbreyt door ’t geheele hof, waer van dat Alphonce ende de schoone Blance, sijn suster, beroert werden, meerder dan yemant anders. Dese Blance begeerde wonderlijcke ’t bywesen van den Ridder mettet Kruys, maer sy wasser wel veer af, want hy hadt sijn gedachten wel elders, te weten op de schoone Adriane, die schoonheyt van dewelcke, sonder haer gesien te hebben, hem vierichlijck voor sijn hert klopte. Siet dat was d’ oorsaecke dat hy altijt begeerlickheyt hadde om na Vranckrijck te trecken ende anders nergens, en[de] hadde dit also in sijn sinnen gheset dattet hem alle menschen vande werelt niet en souden hebben konnen afraden. Want den soudaen, de soudane, Alphonce ende menige anderen haddender haer beste om gedaen ende laten doen door haer vrienden, maer hy was so geresolveert van dit vertreck dat hy niet en woue ghelooven dan sijn eygen raet. Platine geliet haer seer rouwich te wesen, maer sy wasser so blijde om datse haer gestadicheyt nauwelijcx en konde gehouden.'

Terwijlen hy sijn dingen gereet maeckte, soo arriveerde Caristes te Caire ende sey[de] tot den Ridder mettet Kruys dat den coninck met de coninginne, de schoone Adriane ende Philippus haer aen hem recommandeerden, hem bedanckende van de juweelen die hy haer ghesonden hadde, ende datse seer begeerlijck waren om hem te sien, sonderlinge de schoone Adriane. Als hy van Adriane hoorde spreecken, den wil om te vertrecken vermeerderde vele meer dan te voren. Daerom sonder langer te toeven soo dede hy toerusten drie schoone schepen, daer hy menige koffers in dede brengen, in de welcke dat waren vele schoone ende kostelijcke juwelen die hy op die Turcken gewonnen hadde. Daer na oorlof ghenomen hebbende aen den soudaen, aende soudane, aen Alphonce, aen de schoone Blance ende aen alle die princen ende heeren van ’t lant, soo dede hy Platine te schepe gaen ende alle sijn volck. Als hy oock t’schepe ghegaen was, soo dede hy de seylen optrecken, hem bevelende in de bewaringe Gods.

Dit vertreck en geschied[e] niet sonder weenen ende klagen, so wel van den soudaen, van de soudane, van Alphonce ende vande schoone Blance als van die principaelste heeren ende volck van kleyne state van ’t gheheele landt, soo seer was den voorseyden Ridder bemint overmits sijn deuchdelijcke daden. De welcke niet vele meerder denckende op haer door oorsake dat hem wat anders quelde, seylde blijdelijck ende met groote triumphe op de golven der zee, nochtans niet sonder sorge overmits de diversche gedachten die hy hadde van die selvige die hy in korte tijt verhoopte te sien, van de welcke hy dickwils tot Caristes verhaelde.

Dat 28 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis verlof vroeg om in Frankrijk te gaan.

Zo gauw als de Ridder met het Kruis Caristes belast had om in Frankrijk te trekken zo had hij zo goede wind dat hij gelukkig arriveerde in de havens van Cairo daar de sultan die bericht was van zijn komst hem tegemoet kwam, mitsgaders zijn huisvrouw en Alphonse, met menige andere eren en baronnen. Zo gauw als de Ridder met het Kruis ze zag zo kwam hij ze tegen en groette ze wel vriendelijk en ze hem desgelijks wederom. Die ging in de stad met grote eer en glorie en zeer geacht was van de burgers overmits de glorieuze victorie die hij op zijn vijanden gehad had. Toen hij gekomen was in het paleis werd hij daar zo blijde ontvangen van Platine dat het wonder was, zo ruste hij daar enige dagen zonder hem veel te vertonen. Voorts daarna visiteerde de sultan die hij in goede gestalte vond en trok hem aan een zijde en zei tot hem: “Mijn heer, mij vertrouwen op de mildheid en die liefde die gij mij altijd bewezen hebt zo zou ik u graag bidden om mij een bede te vergunnen.”

“Ridder, mijn vriend,” zei de sultan, “vraag stout wat gij begeert, want ik gun het u, al was het de helft van mijn land.”

“Mijn heer,” antwoorde de Ridder, “ik bedank u zeer ootmoedig. Aangaande van landschappen, heerschappij begeer ik niet, maar ik bid u mij verlof te geven om te mogen gaan bezoeken dat christenland en u verzeker dat in wat contreien dat ik ben dat ik mij altijd houden zal voor uw getrouwen dienaar.”

“Ridder,” zei de sultan, “uw verzoek bezwaart mij meerder dan gedan heeft de oorlog die ik tegen den Turk gehad heb. Nochtans, aangezien dat ik u begeerte bevestigd heb zo stel ik in u vrijheid, hoe wel dat het mij zeer mishaagt uw gezelschap te verliezen.

En hoe wel dat deze redenen in ’t geheimgehouden waren, zo werd nochtans die tijding terstond verspreid door ’t gehele hof, waarvan dat Alphonse en de mooie Blanche, zijn zuster, bewogen werden, meer dan iemand anders. Deze Blanche begeerde wonderlijke ’t bijwezen van de Ridder met het Kruis, maar ze was er wel ver af, want hij had zijn gedachten wel elders, te weten op de mooie Adriane, die schoonheid waarvan, zonder haar gezien te hebben, hem vurig voor zijn hart klopte. Ziet dat was de oorzaak dat hij altijd begeerlijkheid had om naar Frankrijk te trekken en nergens anders en had dit alzo in zijn zinnen gezet dat het hem alle mensen van de wereld niet zouden hebben kunnen afraden. Want de sultan, de sultane, Alphonse en menige anderen hadden er hun best om gedaan en laten doen door hun vrienden, maar hij was zo besloten van dit vertrek dat hij niets wilde geloven dan zijn eigen raad. Platine gedroeg zich zeer rouwig te wezen, maar ze was er zo blijde om dat ze haar gestadigheid nauwelijks en kon houden.'

Terwijl hij zijn dingen gereed maakte, zo arriveerde Caristes te Cairo en zei tot de Ridder met het Kruis dat de koning met de koningin de mooie Adriane en Philippus zich aan hem recommandeerden en hem bedankten van de juwelen die hij ze gezonden had en dat ze zeer begerig waren om hem te zien, vooral de mooie Adriane. Toen hij van Adriane hoorde spreken, de wil om te vertrekken vermeerderde veel meer dan tevoren. Daarom zonder langer te vertoeven zo liet hij toerusten drie mooie schepen daar hij menige koffers in liet brengen waren dat waren vele mooie en kostbare juwelen die hij op die Turken gewonnen had. Daarna nam hij verlof aan de sultan, aan de sultane, aan Alphonse, aan de mooie Blanche en aan alle prinsen en heren van ’t land, zo liet hij Platine te scheep gaan en alle zijn volk. Toen hij ook te scheep gegaan was zo liet hij de zeilen optrekken en beval hem in de bewaring Gods.

Dit vertrek geschiede niet zonder wenen en klagen, zo wel van den sultan, van de sultane, van Alphonse en van de mooie Blanche als van die belangrijkste heren en volk van kleine staat van ’t gehele land, zo zeer was de voorzegde Ridder bemind overmits zijn deugdelijke daden. Die niet veel meerder dacht dan op haar die ie de oorzaak was dat hem wat anders kwelde en zeilde blijde en met grote triomf op de golven der zee, nochtans niet zonder zorgen overmits de diverse gedachten die hij had van die die hij in korte tijd verhoopte te zien waarvan hij dikwijls tot Caristes verhaalde.

Dat .xxix. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys vertrock van Calis, ende van den strijt die hy hadde tegen den Borgonjon ende tegen Richard, den Engelschen Ridder.

Wy bevinden dat de Ridder mettet Kruys te Calis aenquam sonder eenige behindernisse, ’t welck op die tijt den coninck van Vranckrijck toebehoorde. Ende daer te lande gegaen zijnde, dede sijn peerden uyt de schepe trecken ende sijn bagagie uyt brengen. Nu om dat hy vermoeyt was van der zee, soo rustede hy op de voorseyde plaetse thien dagen lanck, na de welcke hy tot Platine seyde ende tot alle zijn volck dat hy na Parijs woude trecken, alleenelijck geselschapt zijnde met Caristes, zijnen schiltknecht, ende dat sy daer souden verbeyden tot datse tydinge van hem hadden. Sijn waert dat hoorende, seyde tot hem: “Mijn heer, ick veradverteere u datter in dit lant vele dolende ridders zijn, soeckende vreemde avontueren. Daerom rade ick u niet alleen te gaen sonder wapens om ’t perijckel dat u soude mogen ghemoeten. Oock daerom, datter tusschen hier ende Parijs vele stercke plaetsen zijn die de Engelschen inne houden, die welcke vyanden sijn van de Fransoysen!”

“Mijn waert,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “ick bedancke u van u veradverteringe, u versekerende dat ick na uwen raet altijt wel gemonteert ende gewapent sal zijn.”

Als hy op gehouden hadde van seggen, so dede hy hem wapenen met seer kostelijcke wapens. Daer na quam hy oorlof nemen aen sijn moeder ende aen sijnen waert ende alleenelijck geselschapt zijnde met Caristes, vertrock van Calis om te gaen na Parijs.

Als sy gereyst hadden omtrent twee mijlen weechs doe verloren sy haren wech overmits dat sy de rechter syde te seer ghehouden hadden ende reysden by na een mijle lanck sonder yemant te vinden om haer wederom op haren wech te wysen. Ten laetsten soo werden sy gewaer eenen witten tooren die haer wel sterck scheen te wesen, aen den voet van den welcken een kleyn rivierken liep, ende aen d’andere zijde van ’t water stont een kleyn stedeken, in de welcke den Ridder mettet Kruys willende gaen om sijn peerden te doen weyden, nam sijnen wech over een kleyn brugge. Maer hy en wasser noch nauwelijcx half op ofte hem quam een schiltknecht tegen gelopen, roepende met luyder stemme: “Hout ridder, en zijt soo sto[u]t niet om over dese brugge te komen!”

“Wie is dat,” antwoorde hy, “die my verbieden sal eenen vryen wech te passeeren?”

’t Welck seggende, so sach hy een ridder wel gemonteert recht op hem aenkomen. Ende als hy wel na by hem was, so seyde hy: “Ridder, keert weder van daer ghy gekomen zijt, want ghy en sult hier niet over passeren al eer ghy beleden hebt dat de vrou die ick meest beminne, de schoonste jonckvrou is van die geheele werelt!”

“Waerom sal ick dat belijden,” antwoorde den Ridder, “aengesien dat ick haer noyt en sach? Ende al hadde ick haer ghesien, soo en hebbe ick doch niet alle die anderen gesien om haer de schoonste te konnen oordeelen!”

“Ghy moetet nochtans belijden,” seyde hem den ridder, “ofte dat ghy u voor verwonnen hout, u aen haer gaende ghevanckelijck gheven als mijn gevangen!”

“Om my verwonnen te houden, en sal ick niet doen,” antwoorde hem den Ridder mettet Kruys, “noch u vrou door liefde de schoonste vande werelt te bekennen en wil ick niet ofte ten waer dat ick haer eerst gesien hadde met alle die anderen.”

“Ghy moet dan,” seyde hem den ridder, “teghen my vechten!”

“Met sulcke begeerte,” seyde den Ridder mettet Kruys, “ben ick seer wel te vreden. Ende op dat ick weet met wat ridder dat ick te doen hebbe, soo bidde ick u dat ghy my u naem wilt seggen.”

“Men noemt my ‘den stercken Borgongion’,” antwoorde hy.

Dese reden gheeyndicht zijnde, soo weecken sy van malkanderen, ende stootende haer peerden met spooren ghemoetede malkanderen. Den slach van den Borgongion viel op ’t harnas van sijn wederparty, af glissende sonder hem te deeren, maer den Ridder mettet Kruys geraekte hem met sulcken kracht dat hy achter over ter aerden viel als doot wesende, ende was langhe tijt sonder hem te konnen roeren, hoe wel dat den Ridder mettet Kruys menich reys tot hem riep: “Hout ridder, en wilt ghy anders niet doen?”

Als hy dus gheweest hadde ontrent een half ure, so steech den Ridder mettet Kruys van sijn peert en[de] nam hem sijn helmet van ’t hooft, seggende: “Ridder Borgognon, geeft u verwonnen ofte anders ghy bent doot!”

“Ach ridder,” antwoorde hy, “ick bekenne dat ghy zijt den besten ridder van der werelt, en[de], my aen u ghevangen ghevende als verwonnen, belove u te gehoorsamen.”

“Door de beloftenisse die ghy my doet,” seyde den Ridder mettet Kruys, “soo gebiede ick u geen wapens te dragen noch peerden te berijden al eer dat mijn vrou Adriane, dochter van den seer christelijcken coninck van Vranckrijck, u daer toe veroorloft heeft, ofte soo ghy dat niet doen en wilt, so verklare ick my u dootvyant te wesen, meerder dan te vooren, en[de] begeere dat ghy u binnen twintigh dagen aen haer ghevanckelijck gheeft.”

Hy beloofdet te doene en[de] dedet oock, gelijck ghy noch hooren sult.

Den Ridder mettet Kruys als doen aen hem oorlof nemende, reet voort tot de middernacht tot dat hy quam by een kleyne stad, de welcke hy gesloten vant, de bruggen opgetrocken ende de wacht op de strate, dewelcke hem siende, riepen tot hem: “Ridder, en komt niet naerder ofte ghy hebt eerst geseyt wie ghy zijt en[de] wat ghy soeckt!”

“Vrienden,” antwoorde hy, “ick ben een vreemt ridder, die niet en soecke dan herberghe om gelt. Daerom bidde ick u dat ghy my wilt open doen.”

Alsoo als hy noch sprack, soo quam daer een out ridder, de welcke siende sijn Kruys, sonder yet anders te seggen quam beneden ende ginck uyt de stadt door een kleyn poortken. Voorts ginck hy den Ridder ootmoedelick groeten, seggende: “Mijn heer, wie soude hier binnen logeeren dan ghy, die heer zijt van de stadt ende van ’t casteel ende van alle datter in is?

'“Mijn heer,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “ick bedancke u van die eere die ghy my doet, maer ick dencke dat ghy my voor een ander aensiet dan ghy meent.”

“Seecker,” seyde hem den oude ridder, “ick sie u aen voor den selvigen die ghy zijt, want ick bekenne u wel dat ghy de ghene zijt die my opter zee verlost hebt uyt de handen der Turcken op de selfde tijt doen ghy Philippus van Vranckrijck verloste!”

Doe gingen sy in de stadt, daer den Ridder mettet Kruys wel ontfanghen wert, sonderlinghe van vier ridders, soons van den ouden, want sy wisten dat de verlossinghe van haer vader door hem gheschiet was. Daer na gheleyden sy hem op ’t casteel, daer hy seer eerbaerlijck ghetracteert wert.

Als die tafelen ghedeckt waren om dat avontmael te eten, soo dede den ouden ridder, heer van die stadt, den Ridder mettet Kruys aensitten. Voorts hem by hem geset hebbende met menige van de principaelste heeren, de welcke haer niet versadigen en konden van den Ridder mettet Kruys aen te sien, waer van datmen haer soo veel deuchts gheseyt hadde, kouteden te samen, mits goede cier makende, van menigerley verscheydene reden, onder die welcke dat den ouden ridder vertelde hoe dat hy was verlost geworden, ende van zijn avontueren, soo wel voor sijn ghevanckenisse der Turcken als na sijn verlossinghe. Hy vertelde oock dat hy sijn stadt gesloten hielt door oorsake datter na by een ander stont, seer sterck, van die welcke eenen Engelschen ridder heer was, genaemt Richardt, seer machtich vyandt van alle Francoysen, van die welcke hyder alreede menige ’t leven benomen hadde, want hy hielt sijn stadt met gewelt voor den coninck van Engelant. Den Ridder mettet Kruys dat hoorende, vraeghde den ouden ridder of desen Engelsman beloftenisse hielt tegen die genen hy vocht.

“Hy heeft,” antwoorde hy, “sulcken ghewoonte dat hy om ’t leven sijnen eet niet en soude breecken.”

Als die tafelen waren op genomen ende dat men God gedanckt hadde, soo wert den Ridder mettet Kruys in een fraeye kamer ghebrocht om hem daer te rusten, ’t welk hy niet doen en konde, want de geheele nacht en dede hy niet dan te peysen op desen Engelschen Ridder, tegen den welcken hy voornam om sijn sterckte te beproeven.

Ende om dat te doen soo stont hy des morgens wel vroech op en[de] wapende hem van alle punten. Voorts gegaen zijnde tot den ouden ridder ende hem den goeden morgen gegeven hebbende, seyde tot hem: “Ick hebbe dese nacht op den Engelschen Ridder gedocht, van den welcken ghy my gister avont sprack, ende aenmerckende den dootlijcken haet die hy de Francoysen draecht, hebbe ick voorghenomen mijn kracht te beproeven teghen de zijne, die ghy seght soo groot te wesen.”

“Ridder, mijn vrient,” seyde hem den ouden ridder, “soo ghy dat doet, soo stelt ghy u in perijckel van u leven!”

“Ick hebber my soo menich reys in ghestelt,” seyde den Ridder mettet Kruys, “ende hebbe beproeft de macht van soo veel stercke mannen, waerom dat ick de sijne oock wel sal dorven'beproeven.”

Als hy dese woorden noch was spreeckende, soo hoorden sy daer in de stadt een groot geruchte opstaen, ende die inwoonders van dien roepende: “Alarm, alarm!” Den ouden ridder willende weten wattet was, vraechde terstont wie haer beweechde soo te roepen. Doen seyde hem sommige datse den Enghelschen Ridder gesien hadden nae by de stadt met vier andere ridders by hem hebbende.

Als de Ridder mettet Kruys dat verstont, werter so seer van verblijt dattet wonder was. Ende uytsiende over die vesten werden den Enghelschen Ridder gewaer, die den Ridder mettet Kruys ghewesen wiert. De welcke, als hy hem wel nae by sach, riep tot hem met luyder stemme: “Hou Engelschen Ridder, ick heb u wat te segghen. Daerom bidt ick u om soo lange te vertoeven tot dat ick uyt de stadt ghekomen ben.”

“Komt stoutelijck,” antwoorde den Engelsman, “want ick sal u verbeyden.”

Doe klom den Ridder mettet Kruys op sijn peert, de lancie in de vuyst en[de] rijdende uyt de stadt, quam recht aen op den Engelsman, tot den welcken hy seyde: “Bent ghy den Engelschen Ridder die sulcken vyandt is tegen die ondersaten vanden seer christelijcken coninck van Vranckrijck?”

“Ick ben den selvigen,” antwoorde den Engelsman. “Waert dat ghy my kende, ick geloove dat ghy soo stout niet wesen soude om my sulcken vraegh te doen. Ende wie bent ghy? Ick dencke dat ghy eenen hooveerdighen Spaenjaert bent.”

“Die ick ben, dat sult ghy wel haest weten,” seyde den Ridder mettet Kruys, “soo ghy een dinck wilt doen dat ick u seggen sal, dat is dat wy in de stadt gaen die ghy in houdt, ende na dat ghy alle inwoonders die daer sijn hebt doen uytgaen, dat ghy ende ick alleen vechten op konditie: soo ick u verwinne, dat de stadt onderworpen sal wesen aen den coninck van Vranckryck, gelijck sy behoort te wesen, ende soo ick verwonnen worde, soo sult ghy uwen wille met my doen.”

Den Engelschen Ridder, meynende den Ridder mettet Kruys wel lichtelijck te verwinnen, beloofde te doene ’t ghene dat hy van hem begeert hadde, waerom datse te samen in de voorseyde stad gingen, uyt de welcke den Engelsman dede gaen alle de inwoonders. Voorts nam hy de sleutelen van de poorten, na dat hyse toe gedaen hadde, ende leydese tusschen hen beyden, seggende datse den overwinner soude nemen. Na datmen dencken mach, so en de[de] hy niet uytgaen alle die inwoonders vander stadt, want dat hadde al te swaren dinck geweest, maer alleenelijck die genen van de fortresse. Daerom moetmen dencken dat den autheur gefalieert heeft, latende den lezer in sijn vryheyt.

Als dese twee ridders verlenght waren den eenen van den anderen, soo gaven sy haer peerden de spooren, hebbende haer lancien in ’t klincket geset, ende gemoeten malkanderen met sulcken snelheyt dat die spooren in de lucht vlogen als spaenderen, sonder malkanderen eenich ander quaet te doen. Als sy de tweede reys staken, so brack den Engelschen Ridder sijn lancie op sijnen vyant, maer den Ridder mettet Kruys geraeckte hem soo recht in sijn mage dat, 'hebbende sijn kolder mede in gesteecken, in’t uyt trecken dat yser van sijn lancie steken bleef tusschen ’t vleesch ende ’t harnas, alsoo dat het bloet overvloedelijck uyt sijn lijf liep. Ende niet tegenstaende dat hy hem verswackte, soo en liet hy nochtans daerom niet dat sweert in de vuyst te nemen, het welck hy sloech met sulcken kracht dattet scheen dat hy den Ridder mettet Kruys soude gekapt hebben. Maer ten lesten wert hy hy so moede overmits ’t verlies van sijn bloet, dat hy seyde tot den genen die hem soo qualijck tracteerde: “Ridder, laten wy ons wat rusten, want onse paerden zijn te seer vermoeyt.”

“Soo onse paerden loof ende vermoeyt zijn,” seyde den Ridder mettet Kruys, “so[o] laten wy ons te voete setten ende laten haer rusten.”

Den Engelsman gram zijnde van dese antwoorde, steech van sijn paert en[de] begon als doen haren strijt veel dapperlijcker dan te voren tot dat hem den Engelsman niet langer konde verweren, woude die sleutelen op nemen van de fortresse, meynende ontset te worden van sijn volck. Ende als hy nederbockte, so gaf hem den Ridder mettet Kruys met sijn swaert een soo grooten slach op ’t opperste van sijn hooft dat hy hem de neus ter aerde dede vallen. Voorts toe lopende, ruckte haestelijck zijn helmet van ’t hooft ende gaf hem een soo vreeselijcken slach dat hy hem ’t hooft kloofde op die tanden toe. Doe hiel hy ’t voort af ende stack ’t op ’t opperste van sijn lancie, ende gincket setten op die eerste poort, alsoo dat alle die ghene die buyten de fortresse waren, konnen’t gemackelijk sien. Dat ghedaen zijnde, soo nam hy de sleutelen ende ginck in den principaelsten tooren, daer hy vont ontrent tachentich gevangens, al t’samen Francoysche ridders, onder die welcke dat was Piere de Hesdin, waer van dat hier te vooren mentie gemaeckt is. De welcke aenmerckende den Ridder mettet Kruys, riep met luyder stemme: “Seer geluckige Ridder, ick gheloove dat wy in deser werelt ghekomen zijn om ongeluck te hebben, ende ghy om ons daer van te verlossen. Ick bidde onsen Heere God dattet Hem ghelieve u te vergelden die deucht die ghy my menich reys ghedaen hebt!'

'“Mijn vrient,” seyde den Ridder, “ick ben seer blijde dat ick u hier gevonden hebbe, niet van weghen uwer ghevanckenisse, maer dat ghy my soo wel dienen sult om dese plaets hier te bewaren, vande welcke ick u hier tegenwoordelijck capiteyn maecke.”

Ende hem gegeven hebbende t’sestich van de vroomste ghevangene ridders om met hem de fortresse te bewaren, vraechde die inwoonders van de stadt of zy ’t tegen hem houden wouden. Die welcke antwoorden: “Neen,” maer datse hem wouden ghehoorsaem wesen ofte yemant anders, aen wie’t hem geliefde. Hy dede haer den coninck van Vranckrijck getrouwicheyt belooven ende sweeren, ’t welck sy deden met samptlijck menighe andere plaetsen hare gebuerinnen, diese door gebiedenisse van den Engelschen Ridder voor die Enghelschen hielden, die welcke sonder groote moeyte hem binnen korte tijt quamen beloven datse den coninck van Vranckrijck getrou souden wesen. Nochtans soo en woude hy hem soo seer op haer niet betrouwen ofte hy en stelde in alle die voorseyde plaetsen Francoysche capiteyns, afsettende alle officiers, stel[len]de wederom nieuwe in plaets uyt de naem van den coninck. De welcke hier van veradverteert wesende, was seer verwondert, niet wetende wie dattet was die hem sulcke eere ende deught ghedaen hadde. Maer hy wiste wel haest, want die gevangens, een yegelijck vertreckende in sijn lant, verbreyde[n] alsoo die vromigheden van den voorseyden Ridder dat ’t geroep quam ter ooren van Philippus, de welcke ginck den coninck alsoo haest veradverteeren – nochtans niet dat hy ’t versekert was, maer hy seydet door vermoedinghe die hyder van hadde.

Soo haest als den Ridder mettet Kruys die voorseyde plaetsen voorsien hadde met goede ende ghetrouwe gouverneurs, soo vertrock hy van daer, alleenlijck gheselschapt zijnde met Caristes, om te gaen na Par[ij]s, gelijck hy gepreposeert hadde. Als hy ghekomen was ontrent een halve mijl van de fortresse, soo quam hy in een[en] kleyn bosschagie, seer schoon. Maer hy en hadde weynich in ghereden ofte wert ghewaer een fonteyne, overdeckt met schoone ende ghenoechlijcke boomen, rontsomme de welcke dat waren menige schoone jonckvrouwen seer kostelijck verciert, onder die welcke datter sommighe waeren die op diversche instrumenten speelden, ende hadden by haer ses ghewapende ridders. Die welcke aenmerckende den Ridder mettet Kruys, sonden den eenen van haer lieden aen hem om te weten wat hy sochte. Als hy by hem quam: “Ridder,” seyde hy, wel scherpsinnichlick, “van waer zijt ghy?”

“Waerom vraecht ghy ’t?”, seyde den Ridder mettet Kruys.

“Daerom,” antwoorde den anderen, “dat icket weten wil, ende ick ghebiede u dat ghy die jonckvrouwen die daer by de fonteyne zijn, die reverentie gaet doen!”

“De jonckvrouwen te groeten,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “dat wil ick geerne doen om die gunst die ick haer draghe, maer door u gebots halven wil ick ’t niet doen!”

Vande antwoorde wert den ridder van de fonteyne soo toornich dat hy terstont sijn paert met sporen stiet, hebbende zijn lancie in ’t klincket gestelt, ende liep op den Ridder mettet Kruys aen, die welcke, siende sijn vyant aen komen, stiet oock in sulcker manieren tegen hem dat den ridder vande fonteyne in ’t tegen komen falieerde zijn wederparty te gheraken. Maer hy wert soo lustigh gheraeckt in sijn mage van den Ridder mettet Kruys dat hy ter aerden viel als doot wesende, in manieren dat hy hem reppen noch roeren en mochte.

Die vijf andere ridders om haer compagnon te wreecken, wouden al te ghelijcke op den Ridder mettet Kruys loopen, maer die principaelste van de jonckvrouwen, die ick gheseydt hebbe, siende ’t kruys, seyde: “Laet wesen desen ridder, want hy is een Francoys! Daerom segt hem dat ick hem bidde dat hy kome met ons omhelsinge doen.”

Sy deden ghelijck sy haer bevolen hadde. Ende den Ridder mettet Kruys, willende de jonkvrou niet ongehoorsaem wesen, ginc by de fonteyne, voorts t’samen omhelsinge doende, kouteden van menigerley blyde materien. Na die welcke soo nam den Ridder oorlof aen die jonckvrouwen en[de] aen ’t geselschap ende reedt voort alle dien dach sonder meer eenige wederparty te vinden.

Dat 29 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis vertrok van Calais en van de strijd die hij had tegen de Bourgondiër en tegen Richard, de Engelse Ridder.

Wij bevinden dat de Ridder met het Kruis te Calais aankwam zonder enige hinder wat op die tijd de koning van Frankrijk toebehoorde. Toen hij daar te lande gegaan was liet zijn paarden uit de schepen trekken en zijn bagage eruit brengen. Nu om dat hij vermoeid was van der zee zo ruste hij op de voorzegde plaats tien dagen lang waarna hij tot Platine zei en tot alle zijn volk dat hij naar Parijs wilde trekken alleen vergezelschapt met Caristes, zijn schildknecht, en dat ze daar zouden wachten tot dat ze tijding van hem hadden. Zijn waard die dat hoorde zei tot hem: “Mijn heer, ik bericht u dat er in dit land vele dolende ridders zijn die zoeken vreemde avonturen. Daarom raad ik u aan niet alleen te gaan zonder wapens om ’t perikel dat u zou mogen ontmoeten. Ook daarom omdat ertussen hier en Parijs vele sterke plaatsen zijn die de Engelsen in houden die vijanden zijn van de Fransen!”

“Mijn waard,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “ik bedank u van uw bericht en u verzeker dat ik naar uw raad altijd goed gemonteerd en gewapend zal zijn.”

Toen hij opgehouden had van zeggen zo liet hij hem wapenen met zeer kostbare wapens. Daarna kwam hij verlof nemen aan zijn moeder en aan zijn waard en alleen vergezelschapt met Caristes vertrok van Calais om te gaan naar Parijs.

Toen ze gereisd hadden omtrent twee mijlen weegs toen verloren ze hun weg overmits dat ze de rechterzijde te zeer gehouden hadden en reisden bijna een mijl lang zonder iemand te vinden om ze wederom op hun weg te wijzen. Ten slotte zo werden ze gewaar een witten toren die ze wel sterk scheen te wezen waaraan de voet van een klein riviertje liep en aan de andere zijde van ’t water stond een klein stadje waar in de Ridder met het Kruis wilde gaan om zijn paarden te doen weiden en nam zijn weg over een kleine brug. Maar hij was er noch nauwelijks half op of hem kwam een schildknecht tegen gelopen die riep met een luide stem: “Stop ridder, wees zo stout niet om over deze brug te komen!”

“Wie is dat,” antwoorde hij “die mij verbieden zal een vrije weg te passeren?”

Wat hij zei zo zag hij een ridder goed gemonteerd recht op hem aankomen. Toen hij wel nabij hem was zo zei hij: “Ridder, keer weer vandaar gij gekomen bent want gij zal hier niet over passeren al eer gij beleden hebt dat de vrouw die ik meest bemin de mooiste jonkvrouw is van die gehele wereld!”

“Waarom zal ik dat belijden,” antwoorde de Ridder, “aangezien dat ik haar nooit zag? Al had ik haar gezien zo heb ik toch niet alle die anderen gezien om haar als mooiste te kunnen oordelen!”

“Gij moet het nochtans belijden,” zei hem de ridder, “of dat gij u voor overwonnen houdt en u naar haar te gaan en gevangen te geven als mijn gevangen!”

“Om mij overwonnen te houden zal ik niet doen,” antwoorde hem de Ridder met het Kruis, “noch uw vrouw door liefde de mooiste van de wereld te bekennen wil ik niet of tenzij dat ik haar eerst gezien had met alle anderen.”

“Gij moet dan,” zei hem de ridder, “tegen mij vechten!”

“Met zulke begeerte,” zei de Ridder met het Kruis, “ben ik zeer goed tevreden. Op dat ik weet met wat ridder dat ik te doen heb zo bid ik u dat gij mij uw naam wil zeggen.”

“Men noemt mij ‘de sterke Bourgondiër’,” antwoorde hij.

Toen deze reden geëindigd was zo weken ze van elkaar en stoten hun paarden met sporen en ontmoeten elkaar. De slag van den Boorgondier viel op ’t harnas van zijn wederpartij en gleed af zonder hem te deren, maar de Ridder met het Kruis taakte hem met zulke kracht dat hij achterover ter aarde viel alsof hij dood was en was lange tijd zonder hem te kunnen roeren, hoe wel dat den Ridder met het Kruis menige keer tot hem riep: “Ho ridder, wil gij anders niet doen?”

Toen hij dus zo geweest was omtrent een half uur zo steeg de Ridder met het Kruis van zijn paard en nam hem zijn helm van ’t hoofd en zei: “Ridder Boorgondier, geef u overwonnen of anders gij bent dood!”

“Ach ridder,” antwoorde hij, “ik beken dat gij bent de beste ridder van de wereld en mij aan u gevangen geef als overwonnen, beloof u te gehoorzamen.”

“Door de belofte die gij mij doet,” zei de Ridder met het Kruis, “zo gebied ik u geen wapens te dragen noch paarden te berijden al eer dat mijn vrouw Adriane, dochter van den zeer christelijke koning van Frankrijk u daar toe verlof geeft, of zo gij dat niet doen wilt zo verklaar ik mij u w doodsvijand te wezen, meerder dan tevoren en begeer dat gij u binnen twintig dagen aan haar gevangen geeft.”

Hij beloofde het te doen en deed het ook, gelijk gij noch horen zal.

De Ridder met het Kruis nam toen aan hem verlof en reedt voort tot de middernacht tot dat hij kwam bij een kleine stad de hij gesloten vond, de bruggen opgetrokken en de wacht op de straat die hem zag en riep tot hem: “Ridder, kom niet nader of gij hebt eerst gezegd wie gij bent en wat gij zoekt!”

“Vriend,” antwoorde hij, “ik ben een vreemde ridder die niets anders zoekt dan herberg om geld. Daarom bid ik u dat gij mij wilt opendoen.”

Alzo als hij noch sprak zo kwam daar een oud ridder dei zag zijn Kruis en zonder iets anders te zeggen kwam beneden en ging uit de stad door een klein poortje. Voorts ging hij den Ridder ootmoedig groeten en zei “Mijn heer, wie zou hierbinnen logeren dan gij die heer bent van de stad en van ’t kasteel en van alles dat erin is?

'“Mijn heer,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “ik bedank u van die eer die gij mij doet, maar ik denk dat gij mij voor een ander aanziet dan gij meent.”

“Zeker,” zei hem de oude ridder, “ik zie u aan voor dezelfde die gij bent, want ik beken u wel dat gij diegene bent die mij op de zee verlost hebt uit de handen der Turken op dezelfde tijd toen gij Philippus van Frankrijk verloste!”

Toen gingen ze in de stad daar de Ridder met het Kruis goed ontvangen werd en vooral van vier ridders, zoons van de oude, want ze wisten dat de verlossing van hun vader door hem geschied was. Daarna geleiden ze hem op ’t kasteel, daar hij zeer eerbaar onthaald werd.

Toen de tafelen gedekt waren om dat avondmaal te eten zo liet de oude ridder, heer van die stad, de Ridder met het Kruis aanzitten. Voorts hem bij hem gezet te hebben met menige van de belangrijkste heren die zich niet verzadigen konden van de Ridder met het Kruis aan te zien waarvan dat men zo veel deugden gezegd had kouten tezamen, mits goede sier te maken van menigerlei verscheidene reden waaronder dat de oude ridder vertelde hoe dat hij was verlost geworden en van zijn avonturen, zo wel voor zijn gevangenis der Turken als na zijn verlossing. Hij vertelde ook dat hij zijn stad gesloten hield door oorzaak dat het nabij een ander stond, zeer sterk, waarvan een Engelsen ridder heer was, genaamd Richard, zeer machtige vijand van alle Fransen waarvan hij er alreeds menige ’t leven benomen had want hij hield zijn stad met geweld voor de koning van Engeland. De Ridder met het Kruis die dat hoorde, vroeg de oude ridder of deze Engelsman belofte hield tegen diegenen hij vocht.

“Hij heeft,” antwoorde hij, “zulke gewoonte dat hij om ’t leven zijn eed niet zou breken.”

Toen de tafels waren opgenomen en dat men God bedankt had zo werd de Ridder met het Kruis in een fraaie kamer gebracht om hem daar te rusten, wat hij niet doen kon, want de gehele nacht deed hij niets anders dan te peinzen op deze Engelse Ridder waartegen hij voornam om zijn sterkte te beproeven.

En om dat te doen zo stond hij ‘s morgens wel vroeg op en wapende hem van alle punten. Voorts ging hij tot de oude ridder en gaf hem de goeden morgen zei tot hem: “Ik heb deze nacht op de Engelse Ridder gedacht waarvan gij mij gisteravond sprak, en merkte de dodelijk haat die hij tegen de Fransen draagt heb ik voorgenomen mijn kracht te beproeven tegen de zijne die gij zegt zo groot te wesen.”

“Ridder, mijn vriend,” zei hem de oude ridder, “zo gij dat doet, zo stelt gij u in perikel van u leven!”

“Ik heb er mij zo menige keer in gesteld,” zei de Ridder met het Kruis, “en heb beproefd de macht van zo veel sterke mannen, waarom dat ik de zijne ook wel zal durven beproeven.”

Toen hij deze woorden noch sprak zo hoorden ze daar in de stad een groot gerucht opstaan en de inwoners van die riepen: “Alarm, alarm!” De oude ridder wilde weten wat het was en vroeg terstond wie ze zo bewoog zo te roepen. Toen zei hem sommige dat ze de Engelse Ridder gezien hadden nabij de stad met vier andere ridders die hij bij hem had.

Toen de Ridder met het Kruis dat verstond werd er zo zeer van verblijd dat het wonder was. Hij zag uit over de vesten en werd de Engelse Ridder gewaar die de Ridder met het Kruis gewezen werd. Die toen hij hem wel nabij zag riep tot hem met een luide stem. “Ho Engelse Ridder, ik heb u wat te zeggen. Daarom bid ik u om zo lang te vertoeven tot dat ik uit de stad gekomen ben.”

“Komt stout,” antwoorde de Engelsman, “want ik zal u opwachten.”

Toen klom den Ridder met het Kruis op zijn paard, de lans in de vuist en reedt uit de stad en kwam recht aan op de Engelsman tot die hij zei: “Bent gij de Engelse Ridder die zulke vijand is tegen die onderzaten van de zeer christelijke koning van Frankrijk?”

“Dat ben ik,” antwoorde de Engelsman. “Was het dat gij mij kende, ik geloof dat gij zo stout niet wezen zou om mij zulke vraag te doen. En wie bent gij? Ik denk dat gij een hovaardige Spanjaard bent.”

“Die ik ben, dat zal gij wel gauw weten,” zei de Ridder met het Kruis, “zo gij een ding wil doen dat ik u zeggen zal, dat is dat wij in de stad gaan die gij in houdt en na dat gij alle inwoners die daar zijn hebt doen uitgaan, dat gij en ik alleen vechten op conditie: zo ik u overwin dat de stad onderworpen zal wezen aan de koning van Frankrijk, gelijk ze behoort te wezen, en zo ik overwonnen wordt zo zal gij uw wil met mij doen.”

De Engelse Ridder meende de Ridder met het Kruis wel licht te overwinnen beloofde te doen hetgeen dat hij van hem begeerd had, waarom dat ze tezamen in de voorzegde stad gingen waaruit den Engelsman liet gaan alle inwoners. Voorts nam hij de sleutels van de poorten nadat hij gesloten had en legde die tussen hun beiden en zei dat ze de overwinnaar zou nemen. Na dat men denken mag, zo liet hij niet uitgaan alle inwoners van de stad, want dat was een al te zwaar ding geweest, maar alleen diegene van het fort. Daarom moet men denken dat de auteur gefaald heeft en liet de lezer in zijn vrijheid.

Toen deze twee ridders afstand genomen hadden de een van de andere zo gaven ze hun paarden de sporen en hadden hun lansen in de klinken gezet en ontmoeten elkaar met zulke snelheid dat die sporen in de lucht vlogen als spaanders zonder elkaar enig ander kwaad te doen. Toen ze de tweede keer staken zo brak de Engelse Ridder zijn lans op zijn vijand, maar de Ridder met het Kruis raakte hem zo recht in zijn maag dat en had zijn kolder mede ingestoken in het uittrekken dat ijzer van zijn lanssteken bleef tussen ’t vlees en ’t harnas, alzo dat het bloed overvloedig uit zijn lijf liep. Niet tegenstaande dat hij hem verzwakte zo liet hij nochtans daarom niet dat zwaard in de vuist te nemen wat hij sloeg met zulke kracht dat het scheen dat hij de Ridder met het Kruis zou gekapt hebben. Maar tenslotte werd hij zo moede overmits ’t verlies van zijn bloed dat hij zei tot diegene die hem zo kwalijk behandelde: “Ridder, laten wij ons wat rusten, want onze paarde zijn te zeer vermoeid.”

“Zo onze paarde moe en vermoeid zijn,” zei de Ridder met het Kruis, “zo laten wij ons te voet zetten en laten ze rusten.”

De Engelsman die gram was van dit antwoord ging van zijn paard en begon als toen hun strijd veel dapperder dan tevoren tot dat hem de Engelsman niet langer kon verweren en wilde de sleutels opnemen van het fort en meende ontzet te worden van zijn volk. Toen hij neer boog zo gaf hem de Ridder met het Kruis met zijn zwaard een zo grote slag op ’t opperste van zijn hoofd dat hij hem de neus ter aarde liet vallen. Voorts liep hij toe en rukte hem haastig zijn helm van ’t hoofd en gaf hem een zo vreselijke slag dat hij hem ’t hoofd kloofde op de tanden toe. Toen hield hij ’t voort af en stak ’t op ’t opperste van zijn lans en ging het zetten op de eerste poort, alzo dat alle diegene die buiten het fort waren het gemakkelijk konden zien. Toen dat gedaan was zo nam hij de sleutels en ging in de belangrijkste toren daar hij vond omtrent tachtig gevangenen, al tezamen Franse ridders, waaronder dat was Pierre de Hesdin, waarvan dat hier tevoren mentie gemaakt is. Die opmerkte den Ridder met het Kruis en riep met een luide stem: “Zeer gelukkige Ridder, ik geloof dat wij in deze wereld gekomen zijn om ongeluk te hebben en gij om ons daarvan te verlossen. Ik bid onze Heer God dat het Hem gelieve u te vergelden die deugd die gij mij menige keer gedaan hebt!'

'“Mijn vriend,” zei de Ridder, “ik ben zeer blijde dat ik u hier gevonden heb, niet vanwege uw gevangenis, maar dat gij mij zo wel dienen zal om deze plaats hier te bewaren waarvan ik u hier tegenwoordig kapitein maak.”

En gag hem zestig van de dapperste gevangen ridders om met hem het fort te bewaren en vroeg de inwoners van de stad of ze ’t tegen hem houden wilden. Die antwoorden: “Neen,” maar dat ze hem wilden gehoorzaam wezen of iemand anders aan wie ’t hem geliefde. Hij liet ze de koning van Frankrijk trouwheid beloven en zweren, wat ze deden met gezamenlijk menige andere plaatsen hun buren die ze door het gebod van de Engelse Ridder voor de Engelsen hielden die zonder grote moeite hem binnen korte tijd kwamen beloven dat ze de koning van Frankrijk getrouw zouden wezen. Nochtans zo wilde hij hem zo zeer op ze niet betrouwen of hij stelde in alle die voorzegde plaatsen Franse kapiteins en zette af alle officiers en stelde wederom nieuwe in de plaats uit de naam van den koning. Die hiervan bericht werd en was zeer verwondert en wist niet wie dat het was die hem zulke eer en deugd gedaan had. Maar hij wist het wel gauw, want die gevangenen, iedereen vertrok in zijn land, verspreiden alzo de dapperheden van de voorzegde Ridder dat ’t geroep kwam ter ore van Philippus en die ging het de koning alzo gauw berichten – nochtans niet dat hij ’t verzekerd was, maar hij zei het door het vermoeden die hij ervan had.

Zo gauw als de Ridder met het Kruis die voorzegde plaatsen voorzien had met goede en getrouwe gouverneurs, zo vertrok hij van daar en was alleen vergezelschapt met Caristes om te gaan naar Parijs, gelijk hij voorgenomen had. Toen hij gekomen was omtrent een halve mijl van het fort zo kwam hij in een klein bosschage, zeer mooi. Maar hij had er weinig in gereden of werd gewaar een bron, overdekt met mooie en genoeglijke bomen waar rondom waren menige mooie jonkvrouwen zeer kostbaar versierd waaronder dat er sommige waren die op diverse instrumenten speelden en hadden bij ze zes gewapende ridders. Die opmerkten de Ridder met het Kruis en zonden den een van ze aan hem om te weten wat hij zocht. Toen hij bij hem kwam zei: “Ridder,” zei hij, wel scherpzinnig, “vanwaar bent gij?”

“Waarom vraag je ’t?”, zei de Ridder met het Kruis.

“Daarom,” antwoorde de andere, “dat ik het weten wil en ik gebied u dat gij die jonkvrouwen die daarbij de bron zijn de reverentie gaat doen!”

“De jonkvrouwen te groeten,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “dat wil ik graag doen om die gunst die ik ze draag, maar vanwege uw gebod wil ik ’t niet doen!”

Van het antwoord werd de ridder van de bron zo toornig dat hij terstond zijn paard met sporen stootte en had zijn lans in de klink gesteld en liep op de Ridder met het Kruis aan en die zag zijn vijand komen en stootte ook in zulke manieren tegen hem dat de ridder van de bron in ’t tegen komen faalde zijn tegenpartij te raken. Maar hij werd zo lustig geraakt in zijn maag van de Ridder met het Kruis dat hij ter aarde viel en als dood was, in manieren dat hij hem reppen noch roeren mocht.

De vijf andere ridders om hun compagnon te wreken wilden al tegelijk op de Ridder met het Kruis lopen, maar de belangrijkste van de jonkvrouwen die ik gezegd heb zag ’t kruis en zei: “Laat wezen deze ridder, want hij is een Fransman! Daarom zeg hem dat ik hem bid dat hij komt met ons omhelzing doen.”

Ze deden gelijk ze haar bevolen had. De Ridder met het Kruis wilde de jonkvrouw niet ongehoorzame wezen ging bij de bron en voorts tezamen omhelzen doen en kouten van menigerlei blijde materies. Daarna zo nam den Ridder verlof aan die jonkvrouwen en aan ’t gezelschap en reedt voort al die dag zonder meer enige wederpartij te vinden.

Dat .xxx. capittel: Hoe den stercken Borgognon hem gevanckelijck gaf aen de schone Adriane, ende van de ses ridders die Philippus tijdinge brochten van den Ridder mettet Kruys.

Den Borgongionschen Ridder willende den Ridder mettet Kruys beloftenisse houden ende hem quiteeren van den eedt die hy hem gedaen had, vertrock van den Witten Tooren ende ginck na Parijs ende van daer nae ’t paleys, daer doenmaels den christelijcken coninck van Vrankrijck, de coninginne, Philippus en[de] de schoone Adriane waren, geselschapt zijnde met menige prinsen, heeren ende baroenen. In welcker tegenwoordicheyt, sonder van yemandt anders estimatie te maken, ginck re[ch]t aen ter plaetse daer de schoone maecht Adriane was, voor welckers voeten hem neder knielende, seyde soo luyde dattet een yegelijck verstont: “Mijn jonckvrou, vervullende de beloftenisse die ick eenen vreemden ridder gedaen hebbe, soo geve ick my gevanckelijk in uwen handen, geen macht hebbende wapens te dragen noch peerden te berijden sonder u toelatinge.”

“Ridder,” sey[de] hem de schoone Adriane met schaemachtige woorden, “ik woude den ridder geerne kennen die u sulcken last ghegeven heeft ende waerom, op dat ick u dies te lichtelijcker veroorloofde.”

“Mijn jonckvrou,” antwoorde den Borgongionschen Ridder, “wat ridder het is dat en soude ick u niet weten te seggen, want noyt en hadde ick hem ghesien ofte hooren spreecken dan doen hy my seyde dat ick my aen u gevanckelijck soude geven van wegen den vreemden ridder, gelijck ick gedaen hebbe, u verseekerende, hy sy wie hy is, dat hy is den besten ridder vander wereldt en[de] den schoonsten, soetsten en[de] gratieuselijcxsten dien ick oyt kende. Ende soo ’t u ghelieft te verstaen d’oorsaecke van mijn misval, ick sal ’t u seggen. Ick ben genaemt ‘den stercken Borgongion’, heer van den Witten Tooren, die door mijn hooveerdicheyt menighe goede ende machtighe ridders beschaemtheyt hebbe aenghedaen, ende en hadde noyt strijt tegen yemant ofte ick bleef victorieus, uytgenomen den vremden ridder, den welcken willende passeeren over de brugge van den Toren, soo quam ick hem verbieden daer niet over te rijden ofte hy hadde eerst beleden dat de vrouw die ick meest beminde, ware de schoonste jonckvrou van de geheele werelt, ofte dat hy met de lancie teghen my steken soude. Den welcken, als een seer vroom ende stout ridder als hy is, my antwoorde dat hy mijn vrou niet ghesien en hadde noch alle die van de werelt om dat te konnen oordeelen, ende dat hy liever teghen my woude vechten dan sulcken jugement te doen. Nu my betrouwende op mijn vorige victorien, so stieten wy onse peerden met sporen ende quamen met sulcker kracht den eenen tegen den anderen dat ick ter aerden ghesteken wert, daer ick een groote tijt lanck lagh sonder te weten of ick doot ofte levendich was. Daerentusschen quam hy my den helmet van ’t hooft rucken ende dede my sweeren ende belooven dat ick my aen u soude gaen ghevanckelijck geven, als wesende de schoonste van de werelt, op dat ick mijn sotte ende ydele beroeminghe kende. Ende waerlijck, mijn vrou, ick belijde tegenwoordelijck dat mijn sonden my ghehindert hebben, want ghy zijt sonder ghelijckenisse de schoonste die ick oyt sach! Daerom, mijn vrou, bidde ik u, aengesien dat ick in u sonder ghelijckenisse meerder schoonheyt ghevonden hebbe dan in de ghene die ick meest beminne, dattet u oock gelieve dat icke[r] gratie, goedertierentheyt ende ghenade mach vinden, want ick en vermach niet sonder u.”

“Ridder,” seyde de jonckvrou Adriane, “ick bedancke den vreemden ridder van die eere die hy my doet, dat hy my sulcken notabel ridder ghesonden heeft als ghy zijt, want van over menighen tijt hebbe ick van u hooren spreecken, u verseeckerende hoedanich hy sy, dat ick u om de liefde van hem quiteere van die macht die hy my op u ghegheven heeft, en[de] gheve u alle macht om te moghen doen wat u gelieven sal.”

“Mijn seer eerweerdige vrou,” antwoorde haer den Borgognionschen Ridder, “seer ootmoedelijck ende uyt goeder herten bedancke ick u.”

Den coninck, de coninginne, Philippus ende'alle die daer waren verwonderden haer soo wel van de langhe redenen van den Borgognionschen Ridder als van de voorsichticheyt van Adriane, dewelcke sonder koleure te verschieten ofte te stameren hadde den Borgognionschen Ridder soo voorsichtelijck ende stoutelijck gheantwoort als ofte het een orateur gheweest hadde.

Alsoo als sy noch met den Borgognion koutede, soo quamen daer in den sael ses ridders van ’t hof van den conink, die welcke van een yeghelijck doot ghemeynt waren overmits dattet gheleden was ontrent vijftien ofte sestien jaren datse niet in ’t hof gheweest en hadden, ’t welck haer een soo groote verwonderinge gaf gelijck ghy dat dencken mocht, ende werden daerom van een yeghelijck met groote blijtschap ontfanghen, sonderlinghe van den coninck ende de coninginne, die welcke haer onder vraechden van haer langhe uyt blijven, waer op dat sy antwoorden dat sy den tijt van vijftien jaren ofte daer ontrent gevanckelijck ghehouden geweest waren in de gevanckenisse van den Engelschen ridder Richard. “Ende hoe zijt ghyder uytgekomen?,” seyde den coninck.

“Seecker, heer,” antwoorde hem de voorste van haer lieden, “binnen drie maenden herwaer[t]s isser gekomen een ridder uyt vreemden lande, de welcke is van de schoonste ridders van de werelt ende den vroomsten, stout, gratieus ende goedertierenste die wy oyt kenden, de welcke met kracht van wapenen verwonnen ende gedoot heeft den Engelschen ridder Richard en[de] heeft ons verlost uyt de gevanckenisse en[de] in onse vryheyt gestelt heeft, daerenboven alle die landen ende heerlickheden die den voorseyden Engelsman hielt, gestelt in uwe handen, want tegenwoordelijck alle publicatien, mandaten en[de] watter verkondicht wert, geschiet in den naem van den coninck ende door niemandt anders, waerom dat wy ghemeent hebben dat ghy hem daer gesonden haddet.”

Den coninck seer verwondert zijnde sulcke tijdinge te hooren, seyde tot Philippus, sijn soon, dattet onmoghelijck was dat een ridder alleen hadde konnen verwinnen den ridder Richard. “Seker, mijn heer,” seyde hem Philippus, “ick dencke dattet niemandt anders en is dan den Ridder mettet Kruys!”

’t Welck die ses ridders verstaende, seyden tot den coninck: “Heer coninck, oft hy ghenaemt is den Ridder mettet Kruys dat en weten wy niet, dan ’t is waer dat hy voor sijn borste heeft een root kruys ende een ander van goude, hangende aen een goude kettingh, dat hy aen sijnen hals draecht.”

Van dit woort veranderde die schoone Adriane haer koleure, want sy hadde terstont vermoedinghe dat het den selvighen was die uyt soo verren landt ghekome[n] was om die liefde van haer ende om haer te sien. Ende hoe wel dat dit woort haer herte seer geraeckte, so gehielt sy haer nochtans dattet niemant en merckte.

Terwijle dat sy dus op den Ridder peynsde, soo seyde Philippus tot den coninck: “Ha, mijn heer, het is den Ridder mettet Kruys die ons sulcken eere ghedaen heeft. Ick en kenne geen ridder ter werelt die de stoutheyt soude ghehadt hebben om te beginnen van die dinghen, daer hy een eyndt van ghemaeckt heeft!”

“Hy sy soo hy sy,” seyde de coninck, “het is een machtich ridder ende waerdich om ge-eert te worden. Al en had hy niet anders gedaen dan den Richard gedoot, soo ware hy noch waerdich om geschreven ende getelt te worden met de vroomen.”

“Mijn heer,” seyde Philippus, “waert dat ghy hem kendet, ghy sout hem noch veel meerder prijsen. Het is den schoonsten ende gratieuselijcxsten ridder dien ghy oyt kendet, u veradverteerende dat ick gedelibereert ben om morghen uyt u hof te trec[k]en om hem te gaen soecken, ende en sal niet op houden tot dat ick hem hier gebrocht hebbe, aengesien soo ’t u ghelieven is my oorlof te geven, sonder ’t welck ick niet doen en wil.”

“Mijn soon,” seyde den coninck, “nademael dat ghy sulcken begeerte hebt, so en wil icket niet beletten, maer begeere eerder dat ghy ’t in ’t werck stelt, want ick begere oock wel te hebben ’t bywesen van sulcken ridder, die om de eere ende profijt van onsen coninckrijcke soo vele ghestreden heeft.”

Na dese woorden luysterden seer die ooren van die schoone maeght Adriane, de welcke met alle haer vermogen vermaende Philippus, haer broeder, om sijn reys in ’t werck te stellen, want meer dan yemant anders begeerde sy den Ridder mettet Kruys te sien door oorsake van de groote genegentheyt die sy had.

Dat 30 kapittel: Hoe de sterke Bourgondiër hem gevangen gaf aan de mooie Adriane en van de zes ridders die Philippus tijding brachten van de Ridder met het Kruis.

De Bourgondische Ridder wilde de Ridder met het Kruis belofte houden en hem kwijten van de eed die hij hem gedaan had vertrok van de Witte Toren en ging naar Parijs en vandaar naar het paleis daar toenmaals de christelijke koning van Frankrijk, de koningin, Philippus en de mooie Adriane waren, vergezelschapt was met menige prinsen, heren en baronnen. In wiens tegenwoordigheid, zonder van iemand anders vermelding te maken, ging recht aan ter plaatse daar de mooie maagd Adriane was voor wie hij zich neer knielde en zei zo luid dat het iedereen verstond: “Mijn jonkvrouw, vervul de belofte die ik een vreemde ridder gedaan heb, zo geef ik mij gevangen in uw handen en geen macht meer heb wapens te dragen noch paarden te berijden zonder uw toelaten.”

“Ridder,” zei hem de mooie Adriane met beschaamde woorden, “ik wilde de ridder graag kennen die u zulke last gegeven heeft en waarom opdat ik u des te lichter veroorloof.”

“Mijn jonkvrouw,” antwoorde den Bourgondische Ridder, “wat ridder het is dat zou ik u niet weten te zeggen, want nooit had ik hem gezien of horen spreken dan toen hij mij zei dat ik mij aan u gevangen zou geven vanwege de vreemde ridder, gelijk ik gedaan heb en u verzeker dat hij wie hij is dat hij is de beste ridder van de wereld en de mooiste, lieflijkste en gracieuste die ik ooit kende. Zo ’t u gelieft te verstaan de oorzaak van mijn misval, ik zal ’t u zeggen. Ik ben genaamd ‘de sterke Bourgondiër’, heer van de Witte Toren, die door mijn hovaardigheid menige goede en machtige ridders beschaming heb aangedaan en had nooit strijdt tegen iemand of ik bleef victorieus, uitgezonderd de vreemde ridder die wilde passeren over de brug van de Toren, zo kwam ik hem verbieden daar niet over te rijden of hij had eerst beleden dat de vrouw die ik meest beminde was de mooiste jonkvrouw van de gehele wereld, of dat hij met de lans tegen mij steken zou. Die als een zeer dappere en stoute ridder als hij is mij antwoorde dat hij mijn vrouw niet gezien had noch alle van de wereld om dat te kunnen oordelen en dat hij liever tegen mij wilde vechten dan zulk oordeel te doen. Nu mij vertrouwde op mijn vorige victories zo stoten wij onze paarden met sporen en kwamen met zulke kracht de een tegen de andere dat ik ter aarde gestoken werd daar ik een grote tijd lang lag zonder te weten of ik dood of levend was. Ondertussen kwam hij mij de helm van ’t hoofd rukken en liet mij zweren en beloven dat ik mij aan u zou gaan gevangen geven, als was de mooiste van de wereld op at ik mijn zotte en ijdele beroemen kende. Waarlijk mijn vrouw, ik belijd tegenwoordig dat mijn zonden mij gehinderd hebben, want gij bent zonder gelijkenis de mooiste die ik ooit zag! Daarom, mijn vrouw, bid ik u, aangezien dat ik in u zonder gelijkenis meer schoonheid gevonden heb dan in diegene die ik meest bemin dat het u ook gelieve dat ik er gratie, goedertierenheid en genade mag vinden, want ik mag niets zonder u.”

“Ridder,” zei de jonkvrouw Adriane, “ik bedank de vreemden ridder van di eer die hij mij doet, dat hij mij zulke notabele ridder gezonden heeft als gij bent, want van over menige tijd heb ik van u horen spreken en u verzeker hoedanig hij is, dat ik u om de liefde van hem kwijt van die macht die hij mij op u gegeven heeft en geef u alle macht om te mogen doen wat u gelieven zal.”

“Mijn zeer eerwaardige vrouw,” antwoorde haar de Bourgondische Ridder, “zeer ootmoedig en uit een goed hart bedank ik u.”

De koning, de koningin, Philippus en alle die daar waren verwonderden zich zo wel van de lange redenen van de Bourgondische Ridder als van de voorzichtigheid van Adriane die zonder van kleur te verschieten of te stamelen had de Bourgondische Ridder zo voorzichtig en stout geantwoord als of het een orator geweest was.

Alzo als ze noch met de Bourgondische koutte zo kwamen daar in de zaal zes ridders van ’t hof van de koning die van iedereen dood gemeend waren overmits dat het geleden was omtrent vijftien of zestien jaren dat ze niet in de hof geweest hadden, wat ze een zo grote verwondering gaf gelijk gij dat denken mocht, en werden daarom van iedereen met grote blijdschap ontvangen, vooral van de koning en de koningin die ze ondervroegen van hun lange wegblijven, waarop dat ze antwoorden dat ze de tijd van vijftien jaren of daar omtrent gevangen gehouden geweest waren in de gevangenis van de Engelse ridder Richard. “En hoe zijn jullie eruit gekomen?” zei de koning.

“Zeker, heer,” antwoorde hem de voorste van ze, “binnen drie maanden herwaarts is r gekomen een ridder uit vreemde landen die is van de mooiste ridders van de wereld en de dapperste, stout, gracieus en goedertierenste die wij ooit kenden, die met kracht van wapens overwonnen en gedood heeft de Engelse ridder Richard en heeft ons verlost uit de gevangenis en in onze vrijheid gesteld heeft, daarboven al die landen en heerlijkheden die de voorzegde Engelsman hield gesteld in uw handen, want tegenwoordig alle publicaties, mandaten en wat er verkondigd werd geschiedt in de naam van den koning en door niemand anders, waarom dat wij gemeend hebben dat gij hem daar gezonden had.”

De koning die zeer verwonderd was van zulke tijding te horen zei tot Philippus, zijn zoon, dat het onmogelijk was dat een ridder alleen had kunnen overwinnen de ridder Richard. “Zeker, mijn heer,” zei hem Philippus, “ik denk dat het niemand anders is dan de Ridder met het Kruis!”

Wat de zes ridders verstonden en zeiden tot de koning: “Heer koning, of hij genaamd is de Ridder met het Kruis, dat weten wij niet, dan ’t is waar dat hij voor zijn borst heeft een rood kruis en een ander van goud dat hangt aan een gouden ketting dat hij aan zijn hals draagt.”

Van dit woord veranderde die mooie Adriane haar kleur, want ze had terstond vermoeden dat het dezelfde was die uit zo’n ver land gekomen was om die liefde van haar en om haar te zien. Hoe wel dat dit woord haar hart zeer raakte zo gedroeg ze zich nochtans dat het niemand en merkte.

Terwijl dat ze dus op de Ridder peinsde zo zei Philippus tot de koning: “Ha, mijn heer, het is de Ridder met het Kruis die ons zulke eer gedaan heeft. Ik ken geen ridder ter wereld die de stoutheid zou gehad hebben om te beginnen van die dingen daar hij een einde van gemaakt heeft!”

“Hij is zo hij is,” zei de koning, “het is een machtig ridder en waardig om geëerd te worden. Al had hij niets anders gedaan dan den Richard gedood, zo was hij noch waardig om geschreven en geteld te worden met de dapperen.”

“Mijn heer,” zei Philippus, “was het dat gij hem kende, gij zou hem noch veel meerder prijzen. Het is de mooiste en gracieuste ridder dien gij ooit kende en u bericht dat ik besloten ben om morgen uit uw hof te trekken om hem te gaan zoeken en zal niet ophouden tot dat ik hem hier gebracht heb, aangezien zo ’t u gelieven is mij verlof te geven zonder dat ik het niet doen wil.”

“Mijn zoon,” zei de koning, “nadat dat gij zulke begeerte hebt zo en wil ik het niet beletten, maar begeer eerder dat gij ’t in ’t werk stelt, want ik begeer ook wel te hebben ’t bijwezen van zulke ridder die om de eer en profijt van ons koninkrijk zo vele gestreden heeft.”

Na deze woorden luisterde zeer de oren van die mooie maagd Adriane de met al haar vermogen vermaande Philippus, haar broeder, om zijn reis in ’t werk te stellen, want meer dan iemand anders begeerde ze de Ridder met het Kruis te zien door oorzaak van de grote genegenheid die ze had.

Dat .xxxi. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys een maent lanck sieck was ten huyse van een edelman, en[de] van den strijt die hy hadde tegen twee ridders.

Dese historie seyt dat den Ridder mettet Kruys, na dat hy den Engelschen Ridder verwonnen ende omhelsinghe ghedaen hadde met die jonckvrouwen by die fonteyne die in dat foreest was, reet voort de reste van den dach sonder wederparty te vinden. Den avont ghekomen zijnde, quam hy in een edelmans huys, in ’t welcke hy minnelijck ontfangen en[de] wel ghetracteert wert. Maer als de ure quam om rusten, soo bevinck den Ridder een koortse geduerende veertien daghen lanck, in manieren dat hyder niet en meende af te komen. Waer van dat sijnen weert seer bedroeft was, want hy hadde wel hooren seggen van die feyten van wapenen die hy gedaen hadde, ende kende hem aen zijn kruys.

Nochtans gelijck het den Schepper gheliefde, die veertien daghen omme zijnde, so verliet hem die koortse, ende voeden hem so wel dat hy ten eynden van die ander veertien dagen ofte daer omtrent ghereet was om wapens te dragen. Hem siende in soo goede gestaltenisse, dede sijnen weert eenighe presentatie voor die aenghename diensten die hyder voor ontfangen hadde.

Voorts nam hy aen hem oorlof ende reysende met kleyne dach reysen, quam in een foreest dat ses mijlen weechs van Parijs leyt, in ’t welk hy twee ridders ghemoet[ed]e die hy groetede, waer van dat zy weynich wercx maeckten, want soo haest als [sy] een weynich verlengt waren, so seyde den eenen van haer lieden tot den anderen: “Desen ridder heeft ons gegroet van vreese die hy voor ons heeft.”

“Seecker,” antwoorde den anderen. “Hy heeft een schoon peert. Laten wy hem roepen, ons houdende oft wijt koopen wilden, ende so hy ’t ons weygert te verkoopen, so willen wijt hem ontnemen!”

In dese sotte meyninge liepen sy na den Ridder ende riepen hem. [De welcke] haer alsdoen verbeydende, vraechde v[r]iendelijck wat haer begeerte was.

'“Wy bidden u,” seyde den eenen, “dat ghy ons u peert verkoopt.”

“Seker, mijn vrienden,” seyde den Ridder mettet Kruys, “ick hebbe dit peert meerder van doen als gelt.”

“Ghy moetet ons nochtans verkoopen,” seyde den anderen, “want ’t sal beter beset wesen aen die gene die wy ’t geven willen, als aen u.”

“Sy moeten, die ghy m[ei]nt,” seyde den Ridder mettet Kruys, “een ander soecken, want sy en sullen ’t mijne niet hebben.”

“Sy sullen ’t hebben,” seyde den voorschreven ridder, “met wil ofte met gewelt!”

“Soo ghy ’t met gewelt wilt hebben,” seyde den Ridder mettet Kruys, “soo stelt u ter weer, want anders en sult ghy ’t niet hebben!”

Als doen den eenen van hen beyde, legghende zijn lancie in ’t klincket, gaf sijn peert de sporen ende liep soo hart als hy konde tegen den Ridder mettet Kruys, maer hy wert de eerste reys after door zijn peert gestooten, alsoo dat hy in ’t vallen zijnen arm brack. Daer na soo quam hem den tweeden, den welcken oock niet veel minder en kreech, want in den val gink hem zijn knie uyttet lit. Den Ridder mettet Kruys haer latende in sulken staet, passeerde zijnen wech ende trock na Parijs.

Nu ten selfden dage soo was Philippus getrocken uyt ’t hof met een schoon geselschap om den Ridder mettet Kruys te gaen soecken, ende als hy door ’t foreest passeerde, so wert hy die twee ridders gewaer, liggende ter aerden en[de] haer beklagende, tot die welcke hy seyde: “Ridders, en hebt ghy niet eenighe tydinge ghehoort van eenen vreemden ridder, dragende voor sijn borst een root kruys?”

“Quade teghenkomste moet hem gheschien en[de] aen die gene die hem oyt in dit lant brochte,” antwoorde den een van hen beyden.

“Waerom?,” vraegde haer Philippus.

“Daerom dat hy ons alle beyde in sulcken staet gestelt heeft als ghy ons siet,” seyde hy, “ende en gheloove niet ofte het moet een duyvel wesen!”

Philippus hoorende sulcken reden, vraechde de oorsake van haren twist. Als sy hem vertelt hadden hoe de sake geschiet was, soo begon hy te lachen, segghende: “Ghy waert qualick aengekomen om tegen hem eere te verkrijghen.”

“Mijn heer,” antwoorde hem den ridder, “hy heeft ons bedroghen door sijn soete woorden, want ons docht als hy soo kortoyselijck sprack dattet van blootheyt was, maer wy sien nu wel ter kontrarien.”

“Wat wech is hy getrocken?,” seyde Philippus.

“Mijn heer,” antwoorde hy, “hy heeft den wech ghenomen na Parijs, maer om dat ghy hem niet gemoet en hebt, so is hy mogelijck verdwaeldt op den eersten kruyswege, nemende den wech van de slinker hant in plaets daer hy de rechter handt behoorde te nemen.”

Hy en hadde soo haest niet opgehouden van seggen ofte Philippus, aen haer oorlof nemende, began sulcke neersticheyt te doen dat hy ten lesten den Ridder mettet Kruys ghewaer wert, de welcke sijn peert dede drincken uyt een fonteyne om hem te ververschen. Den Ridder mettet Kruys oock aengemerkt hebbende Philippus en[de] zijn volck, meynende datter eenige ridders waeren die om te wreecken de schande van die twee ridders hem quamen na rijden, waerom dat hy lichtelijck sijn lancie nam, hebbende sijn helmet op ’t hooft gestelt, en[de] stelde hem in toerustinge om sijn vyanden te ontfanghen. Maer als hy sach dattet Philippus was, soo gaf hy terstont sijn lancie synen schiltknecht en[de] steech van den peerde. Voorts ginck hy hem groeten, die soo groote neersticheyt gedaen hadde om hem te vinden. “Seker, Ridder,” seyde Philippus, na datse malkanderen wel onthaelt hadden, “het mishaecht my dat ick niet eerder en ben veradverteert geweest van u komste, want ick soude u eerder hebben komen betoonen dat ick grootelijcx aen u ghehouden ben!”

Na dat den Ridder mettet Kruys wederom te peerde geseten was, seggende tot Philippus dat hy in gheenderley manieren aen hem gehouden was dan aen die gene die ’t hem geliefde, t’samen koutende van menigerley redenen, reden soo lange tot datse quamen aen den b[o]rch van de coninginne, daer sy de nacht sliepen. Doe ontboot Philippus aen den coninck, sijnen vader, dat hy des anderen daechs wel vroech te Parijs soude komen met den Ridder mettet Kruys. Den coninck en[de] de coninginne waren wel blijde van dese tydinge, maer de schoone Adriane noch meerder, aen de welcke de komste van den Ridder mettet Kruys al te lange vertoefde.

Na dat den coninck sijn palleys wel kostelijck hadde laten vercieren om den Ridder mettet Kruys te ontfangen, soo dede hyder oock seer uytwendichlijck een logijs in toe maken. Ende als des anderen daechs gekomen was, soo sont hy den Ridder mettet Kruys en[de] Philippus menighe baroenen en[de] ridders in de gemoete, die welcke haer alreede op een mijle weechs na by Parijs vonden, want sy waren wel vroech vertrocken, en[de] dat door de begeerte van den Ridder mettet Kruys om de groote begeerlijckheyt die hy hadde om sijn gesichte te versadigen van de tegenwoordicheyt van de schoone Adriane. Die vrientschap die daer betoont wert doese malkanderen tegen quamen, dat laet ik u bedencken. Dus blijdelijck te samen rijdende, quamen te Parijs en[de] ginghen alsoo haest op het paleys om den coninck de reverentie te doene, de welcke seyde totten Ridder mettet Kruys: “Ridder, mijn vrient, ghy zijt seer willekom in ’t lant daer ghy moocht disponeren na uwen wille, want wy en achten u niet minder als Philippus, onsen beminden sone.”

“Heer coninck,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “ick bedancke u ootmoedelijck van de deucht en[de] eere die ghy my wilt, d’welck komt van u goedertieren gratie en[de] niet dat icket tot uwaerts verdient hebbe.”

Onder dese handelinghe soo quam de coninginne, de welcke seyde tot den Ridder: “Den dach sy gebenedijt van doen ghy hier in ’t landt quaemt, want het is al over lange geleden dat u komste by my gewenscht is geweest.”

De Ridder, beschaemt sijnde van de grote eere die hem gedaen was, wist nauwelijcx wat hy behoorde te antwoorden, hoe wel dat hy welsprekende was boven alle andere ridders, ja alsoo dat een yegelijck hem hoorende spreken een groote ghenoechte schepte. Ten anderen de schoone Adriane stont by haer moeder sonder een woort te seggen, niet min beschaemt zijnde als den Ridder, waerom dat de coninginne haer moeder tot haer seyde: “Mijn dochter, siet hier den ridder die u sulcke kostelijcke presenten ghesonden heeft, daer beneffens den stercken Borgonjon om uwen wille daer mede te doen. Seker ghy zijt aen hem gehouden. Wilt hem ten minsten dancken!”

Adriane hem doe genaeckende, seyde: “Heer Ridder, alle die van dit coninckrijcke zijn seer gehouden aen u hooghe vromicheden en[de] excelente deuchden, soo wel om mijn broeder verlost hebbende uyt die handen der onghelooviger Turcken als om de feyten van wapenen die ghy gedaen hebt tot grootmakinge van ’t coninckrijck van Vranckrijck. Ick bidde den Schepper om ons die middelen te geven om u te mogen vergelden, ick principalijck, de welcke meerder dan yemant anders aen u gehouden ben ter oorsake van de rijcke presenten die ghy my ghesonden hebt, en[de] oock van de groote eere my hebbende willen te kennen geven van ’t geven van ’t gene den vrouwelijcken geslachte niet en betaemt te vervorderen.”

Den Ridder mettet Kruys hoorende sulcke redenen komen uyt den soeten mont van Adriane ende hem spekulerende in haer schoonheyt sonder ghelijckenisse, wert soo bevanghen dat hy alle gestadicheyt verloos. Nochtans, vreesende vermoedinge, verstoutede hem wederom, segghende: “Mijn jonckvrou, de groote eere die my den coninck, u vader, en[de] de coninginne, u moeder, ghedaen heeft, die heeft my beschaemt gemaeckt, maer die ghy my tegenwoordelijck doet, doet my alle wesen verliesen, want om een kleyne dienst die ick de kroone mach gedaen hebben ontfange ick al te grooten loon, my sulcken eere doende. Soo veel als aengaet van u persoon besonder, ick geloove dat ghy ’t niet onvergolden en sult laten die u eenigen dienst doet.”

Op dit woort docht seer de schoone Adriane, want sy twijfelden wel dat den Ridder mettet Kruys op haer amoreus was, waer van datse wel blijde was.

Dese reden noch houdende, soo over quam haer Philippus, de welcke den Ridder mettet Kruys gheleyde in sijn logijs dat voor hem bereyt was in zijn paleys, daer hy gedient wert als den soon van den coninck en[de] dickwils gevisiteert van de princen, heeren, baroenen en[de] ridders, die welcke namen een groot playsier en[de] genoechte om hem te hooren kouten.

Dat 21 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis een maand lang ziek was ten huize van een edelman en van den strijd die hij had tegen twee ridders.

Deze historie zegt dat de Ridder met het Kruis, nadat hij den Engelse Ridder overwonnen en omhelzen gedaan had met de jonkvrouwen bij de bron die in dat bos was, reedt voort de rest van de dag zonder tegenpartij te vinden. De avond was gekomen en zo kwam hij in een edelman huis waarin hij minnelijk ontvangen en goed onthaald werd. Maar toen het uur kwam om te rusten zo beving de Ridder een koorts gedurende veertien dagen lang, in manieren dat hij er niet meende vanaf te komen. Waarvan dat zijn waard zeer bedroefd was, want hij had wel horen zeggen van die wapenfeiten die hij gedaan had en kende hem aan zijn kruis.

Nochtans gelijk het de Schepper geliefde, toen die veertien dagen om waren zo verliet hem die koorts en voedde hem zo goed dat hij ten einden van die andere veertien dagen of daar omtrent gereed was om wapens te dragen. Hem zag in zo goede gestalte en deed zijn waard enige presentatie voor die aangename diensten die hij er voor ontvangen had.

Voorts nam hij aan hem verlof en reisde met kleine dagreizen en kwam in een bos dat zes mijlen weegs van Parijs ligt waarin hij twee ridders ontmoette die hij groette, waarvan dat ze weinig werk maakten, want zo gauw als ze een weinig verder waren zo zei den een van ze tot den anderen: “Deze ridder heeft ons gegroet van vrees die hij voor ons heeft.”

“Zeker,” antwoorde de anderen. “Hij heeft een mooi paard. Laten wij hem roepen en ons houden of wij het kopen wilden, en zo hij ’t ons weigert te verkopen zo willen wij het hem ontnemen!”

In deze zotte mening liepen ze naar de Ridder en riepen hem. De ze alstoen opwachtte en vroeg vriendelijk wat hun begeerte was.

'“Wij bidden u,” zei de ene, “dat gij ons uw paard verkoopt.”

“Zeker, mijn vrienden,” zei de Ridder met het Kruis, “ik heb dit paard meerder van doen dan geld.”

“Gij moet het ons nochtans verkopen,” zei de andere, “want ’t zal beter besteed wezen aan diegene die wij ’t geven willen dan aan u.”

“Ze moeten, die gij meent,” zei den Ridder met het Kruis, “een ander zoeken, want ze zullen ’t mijne niet hebben.”

“Zij zullen ’t hebben,” zei de voorschreven ridder, “met wil of met geweld!”

“Zo gij ’t met geweld wil hebben,” zei de Ridder met het Kruis, “zo stelt u te verweer, want anders zal gij ’t niet hebben!”

Als toen den een van hen beide en legde zijn lans in de klink en gaf zijn paard de sporen en liep zo hard als hij kon tegen de Ridder met het Kruis, maar hij werd de eerste keer achteruit door zijn paard gestoten, alzo dat hij in ’t vallen zijn arm brak. Daarna zo kwam hem de tweede die ook niet veel minder kreeg, want in den val ging hem zijn knie uit het lid. De Ridder met het Kruis liet ze in zulke staat en passeerde zijnen weg en trok naar Parijs.

Nu dezelfde dag zo was Philippus vertrokken uit de hof met een mooi gezelschap om de Ridder met het Kruis te gaan zoeken en toen hij door ’t bos passeerde zo werd hij die twee ridders gewaar die ter aarde lagen en zich beklaagden waartoe hij zei: “Ridders, hebt gij niet enige tijding gehoord van een vreemde ridder die draagt voor zijn borst een rood kruis?”

“Kwade ontmoeting moet hem geschieden en aan diegene die hem ooit in dit land bracht,” antwoorde de ene een van hen beiden.

“Waarom?” vroeg ze Philippus.

“Daarom dat hij ons alle beide in zulke staat gesteld heeft zoals gij ons ziet,” zei hij, “en geloof niet of het moet een duivel wezen!”

Philippus hoorde zulke reden en vroeg de oorzaak van hun twist. Toen ze hem verteld hadden hoe de zaak geschied was zo begon hij te lachen en zei: “Gij bent kwalijk aangekomen om tegen hem eer te verkrijgen.”

“Mijn heer,” antwoorde hem de ridder, “hij heeft ons bedrogen door zijn lieve woorden, want wij dachten toen hij zo hoffelijk sprak dat het van bangheid was, maar wij zien nu wel ter contrarie.”

“Wat weg is hij getrokken?” zei Philippus.

“Mijn heer,” antwoorde hij, “hij heeft de weg genomen naar Parijs, maar omdat gij hem niet ontmoet hebt zo is hij mogelijk verdwaald op de eersten kruisweg en nam de weg van de linkerhand in plaats daar hij de rechterhand behoorde te nemen.”

Hij was zo gauw niet opgehouden van zeggen of Philippus nam aan ze verlof en begon zulke naarstigheid te doen dat hij tenslotte de Ridder met het Kruis gewaar werd die zijn paard liet drinken uit een bron om hem te verversen. De Ridder met het Kruis die ook gemerkt had Philippus en zijn volk meende dat er enige ridders waren die om te wreken de schande van die twee ridders hem kwamen na rijden, waarom dat hij licht zijn lans nam en had zijn helm op het hoofd gesteld en stelde hem in die toerusting om zijn vijanden te ontvangen. Maar toe hij zag dat het Philippus was zo gaf hij terstond zijn lans zijn schildknecht en ging van het paard. Voorts ging hij hem groette, die zo grote naarstigheid gedaan had om hem te vinden. “Zeker, Ridder,” zei Philippus, na dat ze elkaar goed onthaald hadden, “het mishaagt mij dat ik niet eerder ben bericht geweest van uw komst, want ik zou u eerder hebben komen betonen dat ik zeer aan u gehouden ben!”

Na dat de Ridder met het Kruis wederom te paard gezeten was en zei tot Philippus dat hij in geen manieren aan hem gehouden was dan aan diegene die ’t hem geliefde, tezamen kouten van menigerlei redenen reden zo lang tot dat ze kwamen aan de burcht van de koningin daar ze die nacht sliepen. Toen ontbood Philippus aan de koning, zijn vader, dat hij de volgende dag wel vroeg te Parijs zou komen met de Ridder met het Kruis. Den koning en de koningin waren wel blijde van deze tijding, maar de mooie Adriane noch meerder, waarvan de komst van de Ridder met het Kruis al te lang vertoefde.

Na dat de koning zijn paleis goed kostbaar had laten versieren om de Ridder met het Kruis te ontvangen zo liet hij er ook van buiten een logies in toe maken. Toen de volgende dag gekomen was zo zond hij de Ridder met het Kruis en Philippus menige baronnen en ridders tegemoet die zich alreeds sop een mijl weegs nabij Parijs vonden, want ze waren wel vroeg vertrokken en dat door de begeerte van de Ridder met het Kruis om de grote begeerlijkheid die hij had om zijn gezicht te verzadigen van de tegenwoordigheid van de mooie Adriane. De vriendschap die daar betoond ton ze elkaar tegemoet kwamen, dat laat ik u bedenken. Dus blijde reden ze tezamen en kwamen te Parijs en gingen alzo gauw op het paleis om den koning de reverentie te doen die zei tot de Ridder met het Kruis: “Ridder, mijn vriend, gij bent zeer welkom in ’t land daar gij mag disponeren naar uw wil, want wij achten u niet minder dan Philippus, onze beminden zoon.”

“Heer koning,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “ik bedank u ootmoedig van de deugd en eer die gij mij wil die komt van u goedertieren gratie en niet dat ik het tot u waart verdiend heb.”

Onder deze handeling zo kwam de koningin die zei tot den Ridder: “De dag gezegend van toen gij hier in ’t land kwam, want het is al over lang geleden dat uw komst bij mij gewenst is geweest.”

De Ridder, die beschaamd was van de grote eer die hem gedaan was, wist nauwelijks wat hij behoorde te antwoorden, hoe wel dat hij welsprekend was boven alle andere ridders, ja alzo dat iedereen die hem hoorde spreken een groot genoegen erin schepte. Ten andere de mooie Adriane stond bij haar moeder zonder een woord te zeggen en was niet minder beschaamd dan de Ridder, waarom dat de koningin, haar moeder, tot haar zei: “Mijn dochter, ziet hier de ridder die u zulke kostbare presenten gezonden heeft, daarnaast de sterke Bourgondiër om uw wil daarmee te doen. Zeker gij bent aan hem gehouden. Wil hem ten minsten danken!”

Adriane ging toen naar hem toe en zei: “Heer Ridder, alle die van dit koninkrijk zijn zeer gehouden aan uw hoge dapperheden en excellente deugden, zo wel omdat hij mijn broeder verlost hebt uit de handen der ongelovige Turken als om de wapenfeiten die gij gedaan hebt tot het groot maken van ’t koninkrijk van Frankrijk. Ik bid de Schepper om ons die middelen te geven om u te mogen vergelden, ik voornamelijk die meerder dan iemand anders aan u gehouden ben ter oorzaak van de rijke presenten die gij mij gezonden hebt en ook van de grote eer mij hebt willen te kennen geven van ’t geven van ’t gene het vrouwelijke geslachte niet betaamt te bevorderen.”

De Ridder met het Kruis hoorde zulke redenen die kwamen uit de liefelijke mond van Adriane en hem speculeerde in haar schoonheid zonder gelijkenis werd zo bevangen dat hij alle gestadigheid verloor. Nochtans, vreesde en vermoedde, verstoutte hem wederom en zei: “Mijn jonkvrouw, de grote eer die mij de koning, uw vader, en de koningin, uw moeder, gedaan heeft die heeft mij beschaamd gemaakt, maar die gij mij tegenwoordig doet die doet mij alle wezen verliezen, want om een kleine dienst die ik de kroon mag gedaan hebben ontvang ik al te groot loon om mij zulke eer te doen. Zo veel als aangaat van u persoon apart, ik geloof dat gij ’t niet onvergolden zal laten die u enige dienstdoet.”

Op dit woord dacht zeer de mooie Adriane, want ze twijfelde wel dat de Ridder met het Kruis op haar amoureus was, waarvan dat ze wel blijde was.

Deze reden werden noch gehouden zo overkwam haar Philippus die de Ridder met het Kruis geleide in zijn logies dat voor hem bereid was in zijn paleis daar hij gediend werd als de zoon van de koning en dikwijls gevisiteerd van de prinsen, heren, baronnen en ridders die namen een groot plezier en genoegen om hem te horen kouten.

Dat .xxxij. capittel: Hoe de Fransoysche ridders tot die wellekomste van den Ridder mettet Kruys een tornoyspel deden uytroepen, ende van den twist dieder uyt rees.

Vaudrianus verteldt ons dat die Fransoysche ridders tot de welkomste van den Ridder mettet Kruys een tornoyspel ordineerden, ’t welck acht dagen lanck soude dueren, te weten: die eerste vier dagen metter lancie ende die leste vier om met swaerden te tornoyen. En[de] voor de gene die hem vroomst ter lancie ghedragen hadde, ordineerde Philippus van Vranckrijck eenen schoonen prijs. En[de] de gene die hem best metten swaerde droech, daer voor ordineerde den Ridder mettet Kruys eenen anderen. Nu met believinge van een yegelijck soo wert den Ridder mettet Kruys ende Philippus van Vranckrijck tot rechters ghekoren. Die plaetse daer dit geschieden soude wert bereyt, in de welcke dat ghemaeckt werden veel stelagien voor de heeren en[de] vrouwen dieder begeerden te hebben ’t gesichte van sulcken playsier. In ’t tornoyspel lieten haer vinden veel goede ridders, die wel haer beste deden om eere en glorie te verkrijgen.

Als die tornoyspelen geeyndicht waren, Philippus en[de] den Ridder mettet Kruys, met raet van den coninck en[de] andere princen, overleverden den prijs aen die gene diese toe behoorden. Nu op die tijt was in ’t hof den jongen hertoch van Britanien, die daer kortelinge gekomen was tot een versoeck aen den coninck om de schoone Adriane ten houwelijcke te hebben. De welcke daer niet af en woude hooren spreecken ter oorsake dat hem een fame na ginck dat hy qualijck onderwesen was in gheschicktheyt, ende daerenboven dat hy mismaeckt van aensichte was. Dat niet teghenstaende, den coninck begeerdese hem wel te geven, hoe wel dat hy wel wist dat sy geen werck van hem en maeckte, ende noch veel minder na de komste van den Ridder mettet Kruys ... ’t Welck verweckte den hertogh eenen doodelijcken haet tegen den voorseyden Ridder, alsoo dat over al waer hy was daer hy goet van hem hoorde segghen, daer misprees hy hem.

Soo ghebeurde het des daechs nae de overleveringe van de prijsen van de tornoyspelen daer hem den hertoch liet vinden in de sael van ’t paleys in presentie van den Ridder mettet Kruys en[de] van alle die ridderschap, als sy koutende van den tijt verdrijf den eenen en[de] den anderen prijsende, ende seyde overluyt door grooten spijt die hy hadde: “Ick segge en[de] wilt staen dat de spelen anders geschien danse gherecht zijn, want die prijsen zijn onrechtelijck ghegeven!”

“Heer hertoch,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “soo my de sake alleen aenginck, ick soude verdragen ’t gene dat ghy seght, maer om datter de eere van mijn heer Philippus mede besmet is, en[de] hy absent, soo wil ick voor hem en[de] voor my antwoorden, soo ’t den coninck ghelieft.”

“Ick weet u grooten danck,” seyde den coninck, “van u eerbare en[de] gratieuse heusheyt, u versekerende, in wat gheselschap, dattet een ridder altijt wel geoorloft is om voor sijn eere te spr[e]ken.

'“Aenghesien dattet my gheoorloft is om mijn recht te verdedighen, sey[de] doe den Ridder mettet Kruys tot den hertogh van Britanien en[de] mijn eer te bewaren, soo segge ick u en[de] wilt houden dat die prijsen van de spelen regt en[de] ghetrouwelijck gerecht zijn, en[de] dat ghyder af spreeckt is sonder verstandt.”

“Ghy meynt,” antwoorde den hertogh, “by die ellendige Mooren te wesen, met de welcke ghy opgevoet zijt, hebbende eenighe eere verkregen, maer ghy hebt hier al andere gevonden dan sy zijn!”

“Soo ick eenige eere verkregen hebbe in ’t lant der Mooren,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “soo en hebbe ick noch geen sorge om die tegen u of uwes ghelijck te verliesen.”

Den hertogh dit hoorende, heel ontsteken zijnde met gramschappe, seyde hem wederom: “Ick segge dat het oordeel valsch geweest is, en[de] soo ghy anders seght, ick wilt verdedigen in eenen kamp ten strijde tegen u!”

’t Welck seggende, worp sijnen hantschoen, den welcken den Ridder mettet Kruys terstondt op nam tot een teecken dat hy den strijt aennam.

'Het mishaecht my,” seyde hy, “dattet soo laet is, want ick soude u noch heden vertoonen wat onderscheyt dat ick vinde tusschen die Mooren en[de] die Britaenen. Nochtans ghy en sult niet verliesen van de verbeydinge, want ick beroep u morgen wel vroech!”

Met dese woorden gingen sy van den anderen een yegelijck na sijn logijs.

Van desen twist wert ’t hof seer beroert, sonderlinge den coninck, de coninginne en[de] de schoone Adriane, niet soo seer om de liefde van den hertogh als om den Ridder mettet Kruys, want sy wisten dat den hertoch een machtich goet en[de] stout ridder was, waerom dat zy voor den Ridder vreesden. Ende ter kontrarie Philippus, hier van veradverteert zijnde, wasser seer blijde om, alsoo dat hy ginck tot den coninck, dien hy alleen vont met de coninginne en[de] Adriane, spreeckende van desen kamp en[de] soeckende middelen om verdrach te maeken, en[de] om dat hy hem soo beroert sach, seyde tot hem: “Mijn heer, ick bidde u dat ghy u wilt verblijden en[de] geen'sorge en wilt hebben, want al hadder den hertogh noch twee ofte dry tot hem ghelijck hy is, soo en soude hy noch den Ridder mettet Kruys niet verwinnen! Ick segghe dit om dat ick hem teghen de reusen hebbe sien vechten, dat niet lange teghen hem en duerden.”

Van dese woorden wert den coninck en[de] de coninghinne een weynich vertroost, sonderlinghe de schoone Adriane, de welcke meerder vreesde dan yemant anders dat den voorseyden Ridder beschadicht soude worden.

Als des anderen daechs ghekomen was, ’t welck was den dach van den kamp, soo werden dese twee kampioenen, gewapent zijnde van alle punckten, gebrocht ter aengheteyckender plaetse om te vechten, en[de] daer werden twee boochschieters gestelt tot bewaringhe van een yegelijck, vresende verraderye. Als haer den eet afghenomen was na de gewoonlijcke maniere, so delibereerden sy om een eynt te maken van haer voornemen. En om dat te doen soo leyden sy haer lancien in ’t klinket en[de] quamen malkanderen tegen met sulcken [c]r[a]cht dat'syse in spaenderen deden vliegen, en[de] die peerden tegen malkanderen opstijgende in sulcker maniere dat des hertochs peert ter aerden viel en[de] hy daer boven op. Maer hem terstont wederom opgevende gelijck een goet ridder als hy was, nam dat sweert in de vuyst en[de] quam tegen den Ridder mettet Kruys, de welcke van sijn peert ghestegen zijnde, nam oock dat sweert in de vuyst en[de] schermutseerde in soo goeden manieren dat sijnen vyant genoech te doen hadde om hem te verweren. Doe hadde men dat vier in overvloedicheyt uyt haer harnassen moogen sien vliegen overmits die menighte der swarer slagen diese malkanderen gaven. Den hertoge, om oorsake te hebben om hem te mogen rusten, seyde tot den Ridder mettet Kruys: “Het mishaecht my om de vromicheden die ick in u bekenne, dat ick u in ’t perijckel sie daer ghy inne zijt. Daerom, soo ghy bekennen wilt die prijsen van de tornoyen qualick gerecht te hebben, ick sal u ’t leven salveren.”

“Ten is nu geen tijt om sulcken reden te gebruycken,” antwoorde den Ridder mettet Kruys. “Denckt eerder om u te verweren sonder voor my sorch te hebben, want u hoverdye en[de] opgeblasentheyt sal u noch van dage ’t leven doen verliesen, ofte ghy sult wederom in den hals halen die valsche woorden die ghy tegen mijn heer Philippus en[de] my uytgespogen hebt!”

Houdende dese reden, soo vervolchde hy den hertoch van Britanien in sulcker manieren dat hy niet en dede dan die slagen te schutten van den Ridder, de welcke genakende sijnen vyant, stiet hem met sulcken kracht voor sijn borst dat hy after op ter aerden viel als een kalf. Hem doe alsoo haest gaende sijnen helm van ’t hooft rucken, seyde: “Hertogh, geeft u verwonnen te wesen, oft ghy zijt doot!”

Den Ridder mettet Kruys siende dat hy niet en antwoorde en[de] denckende dat hy gekomen was om de schoone Adriane ten houwelijck te versoecken, sonder yet anders te seggen sloech hem ’t hooft van den buyck, ’t welck hy die rechters en[de] bewaerders presenteerde, seggende: “Mijn heeren, hebbe ick yet ghedaen tegen ridderlijcke ordonantie?

' Ridder,” antwoorden die rechters, “ghy en hebt niet dan getrouwelijck u beste gedaen.”

De blijtschap die Philippus hadde was groot als hy den Ridder mettet Kruys victorieus sach wesen. Den coninck en[de] de coninginne warender oock wel blijde omme, maer sy lieten ’t soo weynigh mercken als sy konden. Ende dieder boven alle die anderen blijde omme was, dat was de schoone Adriane, alsoo waren oock by na alle die van ’t hof van Vranckrijck, want desen hertoch was van veel menschen seer gehaet, soo wel om zijn hovaerdije en[de] onmanierlijckheydt als om die andere gebreken die in hem waren. Dat niet tegenstaende, den coninck dede hem eeren met een begraefenisse ghelijck dat sijnen staet toebehoorde, en[de] so groote pomposigheyt en[de] eere dat hyder van de Britaenen van gepresen en[de] gelaudeert wert, die welcke van die tijt af altijt vrienden metten Francoyschen geweest zijn.

Dat 22 kapittel: Hoe de Franse ridders tot die de welkomst de Ridder met het Kruis een toernooispel lieten uitroepen en van den twist die eruit rees.

Vaudrianus vertelt ons dat die Franse ridders tot de welkomst van de Ridder met het Kruis een toernooispel ordineerden, wat acht dagen lang zou duren, te weten: die eerste vier dagen met de lans en die laatste vier om met zwaarden te toernooien. Voor degene die zich het dapperste ter lans gedragen had ordineerde Philippus van Frankrijk een mooie prijs. Diegene die zich het beste met het zwaar gedroeg, daarvoor ordineerde den Ridder met het Kruis een andere. Nu met believen van iedereen zo werd de Ridder met het Kruis en Philippus van Frankrijk tot rechters gekozen. De plaats daar dit geschieden zou werd bereid waarin dat gemaakt werden veel stellages voor de heren en vrouwen die er begeerden te hebben ’t gezicht van zulk plezier. In ’t toernooispel lieten zich vinden veel goede ridders die goed hun best deden om eer en glorie te verkrijgen.

Toen de toernooispelen geëindigd waren overleverden Philippus en de Ridder met het Kruis, met raad van de koning en andere prinsen, den prijs aan diegene die ze toe behoorden. Nu op die tijd was in de hof de jonge hertog van Bretagne, die daar net aangekomen was tot een verzoek aan de koning om de mooie Adriane ten huwelijk te hebben. Die daarvan niet wilde horen sen sprak ter oorzaak dat hem een faam na ging dat hij kwalijk onderwezen was in geschiktheid en daarboven dat hij mismaakt van aanzicht was. Dat niet tegenstaande, de koning begeerde ze hem wel te geven, hoe wel dat hij wel wist dat ze geen werk van hem maakte en noch veel minder na de komst van den Ridder met het Kruis... Wat verwekte de hertog een dodelijke haat tegen de voorzegde Ridder, alzo dat overal waar hij was daar hij goed van hem hoorde zeggen, daar misprees hij hem.

Zoo gebeurde het op de dag na het overleveren van de prijzen van de toernooispelen daar hem de hertog liet vinden in de zaal van ’t paleis in presentie van de Ridder met het Kruis en van alle ridderschap toen ze kouten van het tijdverdrijf de een en de anderen prees en zei overluid door grote spijt die hij had: “Ik zeg en wil staan dat de spelen anders geschieden dan ze gerecht zijn, want die prijzen zijn onrechtvaardig gegeven!”

“Heer hertog,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “zo mij de zaak alleen aangaat, ik zou verdragen ’t gene dat gij zegt, maar omdat er de eer van mijn heer Philippus mee besmet is en hij absent zo wil ik voor hem en voor mij antwoorden, zo ’t de koning gelieft.”

“Ik weet u grote dank,” zei de koning, “van uw eerbare en gracieuze hoffelijkheid en u verzeker, in wat gezelschap, dat het een ridder altijd wel veroorloofd is om voor zijn eer te spreken.

'“Aangezien dat het mij verlof gegeven is om mijn recht te verdedigen, zei toen den Ridder met het Kruis tot den hertog van Bretagne en mijn eer te bewaren zo zeg ik u en wil houden dat die prijzen van de spelen recht en getrouw gerecht zijn en dat gij er spreekt is zonder verstand.”

“Gij meent,” antwoorde de hertog, “bij die ellendige Moren te wezen, waarmee ge opgevoed bent en heb enige eer verkregen, maar gij hebt hier al andere gevonden dan ze zijn!”

“Zo ik enige eer verkregen heb in ’t land der Moren,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “zo heb ik noch geen zorg om die tegen u of uw gelijke te verliezen.”

De hertog die dit hoorde werd geheel ontstoken met gramschap en zei hem wederom: “Ik zeg dat het oordeel vals geweest is en zo gij anders zegt, ik wil het verdedigen in een kamp ten strijde tegen u!”

Wat hij zei en wierp zijn handschoen die de Ridder met het Kruis terstond op nam tot een teken dat hij de strijd aannam.

'Het mishaagt mij,” zei hij, “dat het zo laat is, want ik zou u noch heden vertonen wat onderscheidt dat ik vind tussen die Moren en de Bretons. Nochtans gij zal niet verliezen van het wachten, want ik beroep u morgen wel vroeg!”

Met deze woorden gingen ze van de andere en iedereen naar zijn logies.

Van deze twist werd ’t hof zeer bewogen en vooral de koning, de koningin en de mooie Adriane, niet zo zeer om de liefde van de hertog als om de Ridder met het Kruis, want ze wisten dat de hertog een machtige goede en stoute ridder was, waarom dat ze voor de Ridder vreesden. Ter contrarie Philippus die hiervan bericht was die was er zeer blijde om, alzo dat hij ging tot de koning dien hij alleen vond met de koningin en Adrian en sprak van deze kamp en zocht middelen om verdrag te maken en omdat hij hem zo bewogen zag zei tot hem: “Mijn heer, ik bid u dat gij u wilt verblijden en geen zorg wilt hebben, want al had de hertog noch twee of drie tot hem gelijk hij is, zo zou hij noch de Ridder met het Kruis niet overwinnen! Ik zeg dit om dat ik hem tegen de reuzen heb zien vechten, dat niet lange tegen hem duurde.”

Van deze woorden werd dn koning en de koningin een weinig vertroost, vooral de mooie Adriane die meerder vrees had dan iemand anders dat de voorzegde Ridder beschadigd zou worden.

Toen de volgende dag gekomen was en dat was de dag van de kamp, zo werden deze twee kampioenen die gewapend waren in alle punten gebracht ter aangetekende plaats om te vechten en daar werden twee boogschutters gesteld tot bewaring van iedereen en vreesden verraad. Toen ze de eed afgenomen was naar de gewoonlijke manier zo delibereerden ze om een einde te maken van hun voornemen. En om dat te doen zo legden ze hun lansen in ’t klinket en kwamen tegen elkaar met zulke kracht da ze die in spaanders lieten vliegen en die paarden tegen elkaar opstegen in zulke manier dat de hertog’ s paard ter aarde viel en hij daar bovenop. Maar zich terstond wederom oprichtte gelijk een goede ridder als hij was en nam dat zwaard in de vuist en kwam tegen de Ridder met het Kruis die van zijn paard gegaan was en nam ook dat zwaard in de vuist en schermutselde in zo goede manieren dat zijn vijand genoeg te doen had om hem te verweren. Toen had men dat vuur in overvloed uit hun harnassen mogen zien vliegen overmits die menigte der zware slagen die ze elkaar gaven. De hertog, om oorzaak te hebben om hem te mogen rusten, zei tot de Ridder met het Kruis: “Het mishaagt mij om de dapperheden die ik in u beken dat ik u in ’t perikel zie daar gij in bent. Daarom, zo gij bekennen wil die prijzen van de toernooien kwalijk gerecht te hebben, ik zal u ’t leven redden.”

“Het is nu geen tijd om zulke reden te gebruiken,” antwoorde de Ridder met het Kruis. “Denk eerder om u te verweren zonder voor mij zorg te hebben, want uw hovaardij en opgeblazenheid zal u noch van dag ’t leven doen verliezen of gij zal wederom in de hals halen die valse woorden die gij tegen mijn heer Philippus en mij uitgespuwd hebt!”

Hield deze reden zo vervolgde hij de hertog van Bretagne in zulke manieren dat hij niet anders deed dan die slagen te schutten van de Ridder die raakte bij zijn vijand en stootte hem met zulke kracht voor zijn borst dat hij achteruit op ter aarde viel als een kalf. Hem toen alzo gauw ging om zijn helm van ’t hooft te rukken, zei: “Hertog, geef u overwonnen te wezen of gij bent dood.”

De Ridder met het Kruis zag dat hij niet antwoorde en dacht dat hij gekomen was om de mooie Adriane ten huwelijk te verzoeken en zonder iets anders te zeggen sloeg hem ’t hooft van de buik wat hij de rechters en bewaarders presenteerde en zei: “Mijn heren, heb ik iets gedaan tegen ridderlijke ordonnantie?

' Ridder,” antwoorden de rechters, “gij hebt niets dan getrouw uw best gedaan.”

De blijdschap die Philippus had was groot toen hij de Ridder met het Kruis victorieus zag wezen. De koning en de koningin waren er ook wel blijde om, maar ze lieten ’t zo weinig merken als ze konden. Die er boven alle anderen blijde om was, dat was de mooie Adriane, alzo waren ook bi na alle die van ’t hof van Frankrijk, want deze hertog was van veel mensen zeer gehaat, zo wel om zijn hovaardij en ongemanierdheid als om die andere gebreken die in hem waren. Dat niet tegenstaande, de koning liet hem eren met een begrafenis gelijk dat zijn staat toebehoorde met zo’ n grote pompeusheid en eer dat hij er van die van Bretagne om geprezen en gelauwerd werd die van die tijd af altijd vrienden met de Fransen geweest zijn.

Dat .xxxiij. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys met konsent van Philippus, den keyser ontboot dat hy in Vranckrijck soude komen, en[de] van de brieven die hy Lampatricx schreef.

Na dat den Ridder mettet Kruys om sijn eere ende goede recht voor te staen den hertogh van Britanien in eenen kamp ghedoot hadde, soo bleef hy langhe tijt in ’t hof van Vranckrijck sonder yet te doene dat waerdich was om tot ghedachtenisse te stellen, waerentusschen datmen niet en dede dan van hem te spreecken, want hy hadde door sijn ootmoedicheyt en[de] kortesye verkregen de gratie van een yegelick, jae selfs van de vrienden en[de] naeste maegschap van den overleden hertoch van Britanien. Nu hoe wel dat hy van een yegelijck bemint was en[de] den tijt tot sijnen wensche hadde, soo en liet hy daerom niet om in sijnen geest wonderlijck getormenteert te worden ter oorsaecke van de schoone Adriane, al[so] dat hem niets behaechlijck en was dan als hy van haer hoorde spreecken. De welcke oock soo benaut in haer herte was om de liefde van hem dat syder dat eten en[de] drincken om liet, jae oock haer slapen, en[de] hielden dat zo heymelijck sonder samblant te maken van yet te weten den eenen van den anderen, dat syder noyt niet van en merckten. De oorsake van haer pijne was om dat Philippus den Ridder mettet Kruys dickwils geleyde in de kamer van Adriane, daer sy kouteden van menigherley verscheyden materien.

En[de] hoe wel nochtans dat den Ridder mettet Kruys seer amoreus op Adriane was, so en docht hy so geduerichlijck niet op haer ofte hadde noch al elders eenige sorge gelijck ghy sult mogen hooren, want gerust hebbende den tijt van ses weken lanck te Parijs, quam op een tijt tot Philippus en[de] seyde tot hem: “Mijn heer, ghy weet de beloftenisse die wy den keyser Maximilianus gedaen hebben, te weten om hem te setten in besittinge van sijn keyserrijck. Daerom sout voortaen tijt wesen om daer op te dencken.”

“Ridder,” seyde Philippus, “ordineert het ghelijck het u goedt dunckt, en[de] zijt verseeckert dattet alsoo gheschieden sal. Soo ’t u gelieft dat wy hem hier ontbieden, ick gheloove dat hy den coninck, mijn vader, alsoo willekome sal wesen als ons.”

Den Ridder mettet Kruys verstaen hebbende ’t advijs van Philippus, schreef eenen brief aen den keyser, hem [ont]biedende dat hy soo haestelijck in Vranckrijck soude komen alst doenlijck was, want den coninck hadde groote begeerlicheyt om hem te sien. Als die brieven gheschreven waren, soo belaste hy sijn schiltknecht om die te dragen in ’t eylant van Stadie. Soo haest als hy vertrocken was, soo schreef den Ridder mettet Kruys eenen anderen aen Lampatricx, die bedriechlijcker wijse keyser gekoren gheweest hadde, van de welcke den inhout was als volcht:

Den ridder Lampatricx geschiede geluck en salicheyt! Maximilianus, gherechtigen heer van de Duytschen, gelijk ghy weet, heeft u onlancx door een van sijn schiltknechten te kennen gegeven zijn verlossinge, de welcke vele mirakuleuser gheweest is, anders aenghesien de stercke gevanckenisse daer hy inne was en[de] de wreetheyt van den reus die hem gevanckelijck hielt, waerom dat ghy oorsake behoordet te hebben om Godt te loven, u verblijdende van sijn verlossinge, dat ghy niet gedaen en hebt, want behoudende u boosheyt, hebt sijne bode uyt sijn palleys gejaecht met groote dreygementen en[de] injurien, ’t welck geen daet en is van een ridder gekomen van soo edelen bloet als ghy u beroemt te wesen. Daerom doe ick u weten van sijnent wegen, als sijnen getrouwen dienaer en[de] vrient, dat ghy hem sijn keyserrijck vreedsamelijck weder geeft, op dat ghy met hem blijft als broeder en[de] vrient. Soo niet, soo verklare ick u dat hy ’t met gewelt door hulp van sijn vrienden sal doen, welckers getal ick verswijge. En[de] op dat u niet onbekent en sy wie ick ben, soo veradvertere ick u dat ick ghenaemt ben den Ridder mettet Kruys. En[de] te Godewaert etc.

Desen brief gaf hy eenen anderen schiltknecht, hem gebiedende alle naersticheyt te doen om dien in Duytslant te dragen, ende dat hyse niemant anders en soude gheven als Lampatricx, maer in ’t bywesen van ’t beste geselschap als hy soude konnen.

Soo haest als den schiltknecht sijn dinghen bereyt hadde, soo vertrock hy van Parijs ende dede soo vele door sijn dach reysen dat hy te Keulen quam, daer Lampatricx op die tijt was, aen den welcken hy den brief presenteerde. Als hy gelesen en[de] wel opgemerckt hadde den inhout van dien, meende herseloos te worden van raserye ende ginck seggen met luyder stemme: “Het dunckt desen sot, den Ridder mettet Kruys, dat hy te doene heeft met een deel coningen der Moren, van de welcke die gheweldichsten geen macht en hebben om een hondert mannen te onderhouden. Ende op dat hy weten mach hoe ick hem vreese, soo sal ick hem antwoorden op sijnen brief.” Doe gheboot hy datmen hem pampier, penne en inck brochte, ende voorts schreef hy eenen brief aen den Ridder mettet Kruys in manieren als volcht:

Ridder die, voor gebreck van landen en[de] heerschapijen en[de] van kennisse van alle geslachte, u doet noemen den Ridder mettet Kruys, hoewel dat ghy niet waerdich en zijt dat ick u wederom schrijve van wat materie dat het sy, nochtans om u te verstaen ghevende hoe ick u vreese, soo veradverteere ick u dat oft ick al ghesint ware om mijn broeder den keyser Maximilianus dat keyserrijck weder te geven, die ghy seght noch in ’t leven te wesen, waer toe dat ick niet gehouden en ben, soo soude icket laten tot spijt van u. En[de] soo ghy soo stout metter daet zijt gelijck ghy schriftelijck betoont, komt stoutelijck, want ick sal u betoonen dat dit landt soo slappen volck niet en voet als doet ’t gene daer ghy opgevoet zijt. Hier mede eyndighende dese tegenwoordighen ...

Desen brief gaf hy den bode, de welcke also haest vertrock van Keulen, doende soo vele door sijn dachreysen dat hy in korte tijdt weder te Parijs gekomen was, daer hy zijn heer, den Ridder mettet Kruys, vont, aen den welcken hy den brief presenteerde. So haest als hem den voorseyden Ridder gelesen hadde, so presenteerde hy hem Philippus, de welcke hem oock gelesen heb[b]ende, wasser soo qualijck om te vreden dattet wonder was. Nu hoe wel dat den Ridder mettet Kruys zijn gramschap en[de] beroernisse verberchde soo hy best konde, soo overdocht hy in sijnen geest de schande die men sijn geslachte dede, ’t welck hem swaerder was als eenigh ander dinck. Siet daerom dede hy zijn uyterste best om Maximilianus’ beloftenisse te houden, altijt overdenckende dat Zariton, den heremijt, hem gheseyt hadde, dat hy gesproten was van den hoogsten stam van gantsch Christenheyt, gelijck hier te vooren gheseyt is.

Dat 23 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis met consent van Philippus de keizer ontbood dat hij in Frankrijk zou komen en van de brieven die hij Lampatricx schreef.

Na dat de Ridder met het Kruis om zijn eer en goede recht voor te staan den hertog van Bretagne in een kamp gedood had zo bleef hij lange tijd in de hof van Frankrijk zonder iets te doen dat waardig was om tot gedachtenis te stellen, waar men ondertussen niets anders deed dan van hem te spreken, want hij had door zijn ootmoedigheid en hoffelijkheid verkregen de gratie van iedereen, ja zelfs van de vrienden en naaste verwanten van de overleden hertog van Bretagne. Nu hoe wel dat hij van iedereen bemind was en de tijd tot zijn wens had, zo liet hij daarom niet om in zijn geest wonderlijk gekweld te worden ter oorzaak van de mooie Adriane, alzo dat hem niets behaaglijk was dan als hij van haar hoorde spreken. Die ook zo benauw in haar hart was om de liefde van hem dat ze er dat eten en drinken om liet, ja ook haar slapen en hield dat zo heimelijk zonder schijn te maken van iets te weten de een van de andere dat ze er nooit niets van merkten. De oorzaak van haar pijn was om dat Philippus de Ridder met het Kruis dikwijls geleide in de kamer van Adriane, daar ze kouten van menigerlei verscheiden materies.

En hoe wel nochtans dat de Ridder met het Kruis zeer amoureus op Adriane was, zo dacht hij zo gedurig niet op haar of had noch al elders enige zorg gelijk gij zal mogen horen, want toen hij gerust had de tijd van zes weken lang te Parijs kwam op een tijd tot Philippus en zei tot hem: “Mijn heer, gij weet de belofte die wij den keizer Maximilianus gedaan hebben, te weten om hem te zetten in net bezit van zijn keizerrijk. Daarom zou het voortaan tijd wezen om daarop te denken.”

“Ridder,” zei Philippus, “ordineer het gelijk het u goed dunkt en wees verzekerd dat het alzo geschieden zal. Zo het u gelieft dat wij hem hier ontbieden, ik geloof dat hij de koning, mijn vader, alzo welkom zal wezen als ons.”

De Ridder met het Kruis di verstaan had ’t advies van Philippus schreef een brief aan de keizer en ontbood hem dat hij zo gauw in Frankrijk zou komen als het te doen was, want de koning had grote begeerte om hem te zien. Toen de brieven geschreven waren zo belastte hij zijn schildknecht om die te dragen in ’t eiland van Stadie. Zo gauw als hij vertrokken was zo schreef de Ridder met het Kruis een anderen aan Lampatricx die op bedrieglijker wijze keizer was gekozen geweest waarvan de inhoud was als volgt:

De ridder Lampatricx geschiede geluk en zaligheid! Maximilianus, gerechtige heer van de Duitsers, gelijk gij weet, heeft u onlangs door een van zijn schildknechten te kennen gegeven zijn verlossing, die veel miraculeuzer geweest is, anders aangezien de sterke gevangenis waarin hij was en de wreedheid van de reus die hem gevangen hield, waarom dat gij oorzaak behoorde te hebben om God te loven en u verblijdt van zijn verlossing, dat gij niet gedaan hebt, want behalve uw boosheid heb je zijn bode uit zijn paleis gejaagd met grote dreigementen en beledigingen wat geen daad is van een ridder gekomen van zo edel bloed als gij u beroemt te wesen. Daarom doe ik u weten vanwege hem, als zijn getrouwe dienaar en vriend, dat gij hem zijn keizerrijk vreedzaam weer geeft op dat gij met hem blijft als broeder en vriend. Zo niet, zo verklaar ik u dat hij ’t met geweld door hulp van zijn vrienden zal doen, wiens getal ik verzwijg. Opdat het u niet onbekend bent wie ik ben zo bericht ik u dat ik genaamd ben de Ridder met het Kruis en te God waart etc.

Deze brief gaf hij een andere schildknecht en hem gebood alle naarstigheid te doen om die in Duitsland te dragen en dat hij ze niemand anders zou geven dan aan Lampatricx, maar in ’t bijwezen van ’t beste gezelschap als hij zou kunnen.

Zo gauw als de schildknecht zijn dingen bereid had zo vertrok hij van Parijs en deed zo veel door zijn dagreizen dat hij te Keulen kwam daar Lampatricx op die tijd was, waaraan hij de brief presenteerde. Toen hij die gelezen en goed opgemerkt had de inhoud van die meende hij hersenloos te worden van razernij en ging zeggen met een luide stem: “Het dunkt deze zot, de Ridder met het Kruis, dat hij te doen heeft met een deel koningen der Moren waar van de geweldigste geen macht heeft om een honderd mannen te onderhouden. Op dat hij weten mag hoe ik hem vrees zo zal ik hem antwoorden op zijn brief.” Toen gebood hij dat men hem papier, pen en inkt bracht en voorts schreef hij een brief aan de Ridder met het Kruis in manieren als volgt:

Ridder die, vanwege gebrek van landen en heerschappijen en van kennis van alle geslachten u doet noemen de Ridder met het Kruis, hoewel dat gij niet waardig bent dat ik u wederom schrijf van wat materie dat het is, nochtans om u te verstaan te geven hoe ik u vrees, zo bericht ik u dat of ik al gezind was om mijn broeder den keizer Maximilianus dat keizerrijk weer te geven die gij zegt noch in ’t leven te wezen, waartoe dat ik niet gehouden ben, zo zou ik het laten tot spijt van u. Zo gij zo stout metterdaad bent gelijk gij schriftelijk betoont, kom stout, want ik zal u betonen dat dit land zulk slap volk niet voedt als doet ’t gene daar gij opgevoed bent. Hiermee eindig ik deze tegenwoordige...

Deze brief gaf hij de bode die alzo gauw vertrok van Keulen en deed zo veel door zijn dagreizen dat hij in korte tijd weer te Parijs gekomen was daar hij zijn heer, de Ridder met het Kruis, vond waaraan hij de brief presenteerde. Zo gauw als het den voorzegde Ridder gelezen had zo presenteerde hij het Philippus die het ook gelezen had en was er zo kwalijk om tevreden dat het wonder was. Nu, hoe wel dat de Ridder met het Kruis zijn gramschap en beroerte verborg zo hij goed hij kon, zo overdacht hij in zijn geest de schande die men zijn geslacht deed wat hem zwaarder was dan enig ander ding. Ziet, daarom deed hij zijn uiterste best om Maximilianus belofte te houden en altijd overdacht dat Sariton, de heremiet, hem gezegd had dat hij gesproten was van de hoogste stam van gans Christenheid, gelijk hier tevoren gezegd is.

Dat .xxxiiij. capittel: Hoe den keyser te Parijs quam, ende van die armade die Philippus de[de] vergaderen om hem by te staen.

Om bescheydelijcker te achtervolgen onse reden van den bode aen Lampatricx ghesonden, soo hebben wy door oorsaecken van zijn wreede antwoorde achter gelaten te spreken van den schiltknegt gesonden in ’t eylant van Stadie, dewelcke vertrocken zijnde van Parijs, dede so goede neersticheyt dat hyder haest genoech quam, daer hy soo wel ontfangen wert dattet wonder was, soo wel van den reus Trasilion als van den keyser. De welcke seer blijt zijnde van de tijdinge die den Ridder mettet Kruys hem ontboodt, nam soo haest hem mogelijck was oorlof aen Trasilion, aen sijn vrou en[de] aen alle die anderen. Voorts na dat hy haer bedanckt hadde nae de ghewoonlijcke maniere, soo vertrock hy [nae] Parijs met alle zijn sleyp en[de] begaf hem te zeewaert, hebbende de wint soo voorspoedigh dat hy in weynich tijdts te

Marseille aen quam, daer sy te lande ginghen, en[de] van daer quamen sy op een dach reyse na by Parijs. Philippus en[de] den Ridder mettet Kruys veradverteert wesende van dese komste, quamen haer in de gemoete met een schoon geselschap. De groote vrientschap die daer betoont wert in haer by een komste, dat laet ick u bedencken.

Als sy te Parijs gekomen waren, den coninck, de coninginne en[de] alle die van ’t hof ontfingen haer met sulcken blijtschap en[de] tri[u]mphe dattet niet mogelijck en was om feestelijker te mogen doen, also dat het geruchte van haer komste terstont verbreyt wert door geheel Vranckrijck. Om welcker oorsaeck dat hem menige princen te Parijs quamen besoecken, waer van dat den keyser soo blijde was dat hy niet veel meer en docht op ’t quaet dat hy geleden hadde, hem dus gerustende in blijtschap en vertroostinghe te Parijs.

Philippus dede die trommelen omme slaen door de stadt om in Duytslant te gaen.

Onder dese handelinge soo ontboot den Ridder mettet Kruys door een schiltknecht zijn voester moeder Platine die hy te Calis gelaten hadde, dat sy soo haestelijck te Parijs soude komen alst haer moghelijck was, en dat sy alle haer bagagie met haer soude brengen. Den schiltknegt dede alle de neersticheyt die hy konde, alsoo dat hy in weynigh tijts wederom te Parijs ghekomen was met Platine. Dit was nochtans nae ’t vertreck van den Ridder mettet Kruys, want siende dat de armade nergers na en wachte als na hem, so seyde hy tot Philippus dat hy sijn moeder ontboden hadde, de welcke veradverteerdet terstondt zijn suster Adriane, haer gebiedende om haer te tracteren als sijn eygen persoon, waer van dat sy seer blyde was, denckende dat sy door haer lichtelijck soude komen te weten d’afkomste van den Ridder mettet Kruys, ’t welck haer eensdeels kennelijck wert. Nu om d’armade te achtervolgen, Philippus en[de] den Ridder mettet Kruys namen oorlof aen den coninck, aen de coninginne, aen den keyser, aen de [keyserinne], aen de schoone Adriane met samentlijck en[de] alle die van ’t hof, die rouwich waren van haer vertreck, sonderlinge de coninginne, want al schreijende seyde sy tot den Ridder mettet Kruys: “Ridder, mijn vriendt, ick bevele u Philippus onsen soon, u biddende dat alsoo ghelijck ghy hem verlost hebt uyt de handen der wreeder Turcken dat ghy hem oock bewaert voor dat perijckel daer hy hem gaet in stellen.”

“Mijn vrou,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “zijt verseeckert dat ick hem u met de hulpe van den eenigen Schepper op een kort wederom sal brenghen ghesont ende behouden, of ghy en sult my niet meer sien.”

Ende als hy “Adieu!” woude segghen soo genaeckte de schoone Adriane, uyt welckers oogen dat die tranen overvloedelijck liepen, seggende: “Ridder, mijn vrient, nademael dat ghy mijn broeder mede neemt, soo bidde ick u dat het weer om komen op ’t alderkorststen gheschiede, want zijn absentie beswaert my seer. Ende op dat ghy te meerder sorghe voor hem draecht, soo veradverteere ick u dat soo ick u moeder houden kan, ick salse houden voor mijn gevangen tot dat ghy my van mijn broeder rekenschap ghegeven hebt!'

'Mijn jonckvrou,” antwoorde hy, “het geschiede alles na u behagen.”

Ende wel denc[k]ende datse meer voor hem ghesproken hadde als voor een ander, seyde tot haer: “Sijt versekert dat ghy ons eerder wederom sult sien als ghy wel meynt, gesont en[de] machtich met de hulpe van God. Maer soo wy door eenige gewichtighe behindernisse gedwonghen werden om daer lange te blyven, soo sult ghy ten minste dickwils tydinghe van ons hebben.”

’t Welck segghende, nam eerlijck aen haer oorlof ende aen alle die anderen. Voorts vertrocken sy van Parijs met schoone ordonantie.

Van haer komste in Duytslant wert Lampatricx soo beroert dat hy terstont aen alle sijn vrienden en[de] bontghenoten ontboot datse hem tot hulpe souden komen. En om dat die Duytschen haren keyser gunstich waren, haer houdende suspeckt, en gaf niemandt van haer lieden eenige last ofte gheleyde, waerom dat hy meerder dan oyt haerder onweerdicheydt verkreech. Niet tegenstaende, hy en liet daerom niet zijn voornemen te achtervolghen, maer met een groote heyrkragt quam hy tegen d’armade van Vranckrijck, de welcke hy wreedelijck bevocht. Doen haddemen die spaenderen der spietsen in de lucht moghen sien vliegen, die schilden breecken, die helmetten scheuren en[de] soo menigen goeden ridder ter neder gheleydt die noyt weder op en stonden, soo wel ter eender als ter ander sijden, also dattet een deerlijck dinck was om te sien. Den strijt duerende seer lange sonder te konnen weten wie ’t goet ofte quaet hadde, maer ten laetsten wert den Ridder mettet Kruys victorieus, want met kracht van wapenen nam hy den bastert Lampatricx ghevangen. Voort dede hy hem brengen in een stercke toren, daer hy ellendighlijck sijn dagen eyndichde.

In desen slach ghebruyckte hem Philippus van Vranckrijck soo vromelijck dat hem niemant teghen en quam ofte wert neder geslagen. Nochtans soo hadde hy tot twee reys toe in groot perijckel gheweest, en hadde gedaen den ontset die den Ridder mettet Kruys hem dede.

Haer vyanden siende datse sonder capiteyn en[de] gheleytsman waren, meynden te wijcken, maer sy vonden achter haer den coninck van Polen, broeder vanden voorseyden keyser en[de] die baroenen van ’t keyserrijck met een schoone kompagnie, die haer wederom dreven in sulcker manieren datter van de gheheele armade van Lampatricx niet een ontquam om die andere tijdinghe te mogen seggen.

Nae de victorie Philippus van Vranckrijck en[de] den Ridder mettet Kruys ginghen tot den coninck van Polen en[de] die baroenen van ’t keyserrijck, haer bedanckende van de goede assistentie die sy haer gedaen hadden. En[de] malkanderen ontfangen hebbende, gingen te samen in de stadt Keulen, koute[n]de van handelinge, daer sy eerbaerlijck ontfangen werden van die inwoonders van dien. Een yegelijk na sijnen staet betoonde blijtschap van de seer geluckige victorie van de voorseyde ridders, soo wel om de begeerte die sy hadden om weder te krijgen haren ouden en[de] seer begeerden heere als om den Ridder mettet Kruys te sien, van den welken sy soo veel hadden hooren seggen.

Dat 24 kapittel: Hoe de keizer te Parijs kwam en van de armada die Philippus liet verzamelen om hem bij te staan.

Om bescheiden te achtervolgen onze reden van de bode aan Lampatricx gezonden, zo hebben wij door oorzaken van zijn wrede antwoord achter gelaten te spreken van de schildknecht gezonden in ’t eiland van Stadie die vertrokken was van Parijs en deed zo grote naarstigheid zodat hij er in de haast gauw kwam daar hij zo goed ontvangen werd dat het wonder was, zo wel van de reus Trasilion als van de keizer. Die zeer blijde was van de tijding die de Ridder met het Kruis hem ontbood, nam zo gauw hem mogelijk was verlof aan Trasilion, aan zijn vrouw en aan alle anderen. Voorts na dat hij ze bedankt had naar de gewoonlijke manier zo vertrok hij naar Parijs met al zijn gevolg en begaf hem te zeewaarts en had de wind zo voorspoedig dat hij in weinig tijd te Marseille aankwam daar ze te land gingen en vandaar kwamen ze op een dagreis nabij Parijs. Philippus en de Ridder met het Kruis die bericht waren van deze komst kwamen ze tegemoet met een mooi gezelschap. De grote vriendschap die daar betoond werd in hun bijeenkomst, dat laat ik u bedenken.

Toen ze te Parijs gekomen waren, de koning, de koningin en alle die van ’t hof ontvingen ze met zulke blijdschap en triomf dat het niet mogelijk was om feestelijker te mogen doen, alzo dat het gerucht van hun komst terstond verspreid werd door geheel Frankrijk. Om welke oorzaak dat hem menige prinsen te Parijs kwamen bezoeken, waarvan dat de keizer zo blijde was dat hij niet veel meer dacht op ’t kwaad dat hij geleden had en hem dus rustte in blijdschap en vertroosting te Parijs.

Philippus liet die trommels omslaan door de stad om in Duitsland te gaan.

Onder deze handeling zo ontbood de Ridder met het Kruis door een schildknecht zijn voedster moeder Platine die hij te Calais gelaten had dat ze zo gauw te Parijs zou komen als het haar mogelijk was en dat ze alle haar bagage met haar zou brengen. Den schildknecht deed alle naarstigheid die hij kon, alzo dat hij in weinig tijd wederom te Parijs gekomen was met Platine. Dit was nochtans na ’t vertrek van de Ridder met het Kruis, want hij zag dat de armada nergens na op wachtte dan op hem, zo zei hij tot Philippus dat hij zijn moeder ontboden had die daarvan bericht werd en terstond aar zijn zuster Adriane ging en haar gebood om haar t behandelen als zijn eigen persoon, waarvan dat ze zeer blijde was en dacht dat ze door haar licht zou komen te weten de afkomst van de Ridder met het Kruis, wat haar eensdeels kenbaar werd. Nu om de armada te achtervolgen, Philippus en de Ridder met het Kruis namen verlof aan de koning, aan de koningin, aan de keizer, aan de keizerin, aan de mooie Adriane met gezamenlijk alle die van ’t hof die rouwig waren van hun vertrek, vooral de koningin, want al schreiende zei ze tot de Ridder met het Kruis: “Ridder, mijn vriend, ik beveel u Philippus onze zon en u bidt dat alzo gelijk gij hem verlost hebt uit de handen der wrede Turken dat gij hem ook bewaard voor dat perikel daar hij hem gaat in stellen.”

“Mijn vrouw,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “wees verzekerd dat ik hem u met de hulp van den enige Schepper op een kort wederom zal brengen gezond en behouden, of gij zal mij niet meer zien.”

End toen hij “Adieu!” wilde zeggen zo naderde de mooie Adriane uit wiens ogen dat die tranen overvloedig liepen en zei: “Ridder, mijn vriend, nadat dat gij mijn broeder meeneemt, zo bid ik u dat het weeromkomen op ’t aller kortste geschiedt, want zijn absentie bezwaart mij zeer. Op dat gij te meerder zorg voor hem draagt zo bericht ik u dat zo ik uw moeder houden kan, ik zal ze houden voor mijn gevangen tot dat gij mij van mijn broeder rekenschap gegeven hebt!'

'Mijn jonkvrouw,” antwoorde hij, “het geschiedt alles naar uw behagen.”

En wel dacht dat ze meer voor hem gesproken had dan voor een ander zei tot haar: “Wees verzekerd dat gij ons eerder wederom zal zien dan gij wel meent, gezond en machtig met de hulp van God. Maar zo wij door enige gewichtige hindernis gedwongen werden om daar lang te blijven, zo zal gij tenminste dikwijls tijding van ons hebben.”

Wat hij zei en nam fatsoenlijk van haar verlof en aan alle de anderen. Voorts vertrokken ze van Parijs met mooie ordonnantie.

Van hun komst in Duitsland werd Lampatricx zo bewogen dat hij terstond aan al zijn vrienden en bondgenoten ontbood dat ze hem tot hulp zouden komen. En omdat de Duitsers hun keizer gunstig waren en zich hielden verdacht gaf niemand van ze enige last of geleide, waarom dat hij meer dan ooit hun onwaardigheid verkreeg. Niet tegenstaande, hij liet het daarom niet zijn voornemen te achtervolgen, maar met een grote legerkracht kwam hij tegen de armada van Frankrijk, die hij wreed bevocht. Toen had men de spaanders der spietsen in de lucht mogen zien vliegen, die schilden breken, de helmen scheuren en zo menige goeden ridder ter neer gelegd die nooit weer opstonden, zo wel ter ene als ter ander zijden, alzo dat het een deerlijk ding was om te zien. Den strijd duurde zeer lang zonder te kunnen weten wie ’t goed of kwaad had, maar tenslotte werd den Ridder met het Kruis victorieus, want met kracht van wapens nam hij de basterd Lampatricx gevangen. Voort liet hij hem brengen in een sterke toren daar hij ellendig zijn dagen eindigde.

In deze slag gebruikte zich Philippus van Frankrijk zo dapper dat hem niemand tegenkwam of werd neergeslagen. Nochtans zo was hij tot twee keer toe in groot perikel geweest, had niet gedaan het ontzet die de Ridder met het Kruis hem deed.

Hun vijanden zagen dat ze zonder kapitein en geleider waren en meenden te wijken, maar ze vonden achter zich de koning van Polen, broeder van de voorzegde keizer en die baronnen van ’t keizerrijk met een mooie compagnie die ze wederom dreven in zulke manieren dat er van de gehele armada van Lampatricx niet een ontkwam om de andere tijding te mogen zeggen.

Na de victorie Philippus van Frankrijk en de Ridder met het Kruis gingen tot de koning van Polen en de baronnen van ’t keizerrijk en ze bedankten van de goede assistentie die ze hen gedaan hadden. Toen ze elkaar ontvangen hadden gingen ze tezamen in de stad Keulen, kouten van handelingen daar ze eerbaar ontvangen werden van die inwoners van dien. Iedereen naar zijn staat betoonde blijdschap van de zeer gelukkige victorie van de voorzegde ridders, zo wel om de begeerte die ze hadden om weer te krijgen hun oude en zeer begeerden heer als om de Ridder met het Kruis te zien, waarvan ze zo veel hadden horen zeggen.

Dat .xxxv. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys den keyser ontboot dat hy in Duytslant soude komen, en[de] van ’t parlement dat daer gehouden wert om Melisse ten houwelijc te geven aen den voorseyden Ridder.

Philippus en[de] den Ridder mettet Kruys victorie gehad hebbende met de hulpe van den coninck van Polen en[de] die baroenen van ’t keyserrijck, so wert hy geleyt op ’t keyserlijcke palleys van Keulen, daer sy al t’samen seer blijdelijck ontfangen werden van de schoone Melisse, dochter van den deyser, van welckers liefde Philippus terstont ontsteken wert, maer hy en lietet niet mercken, denckende of den Ridder mettet Kruys daer op verlieft soude mogen wesen, de welcke sijn herte wel elders gestelt hadde. Nu op een tijt begerende te weten hoe ’t daer mede gestelt was, seyde: “Den ridder die dese jonckvrou ten houwelijck krijght, die mach hem wel geluckich houden, aengesien dat sy soo volmaeckt is in schoonheyt.’

'Sy is schoon genoech,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, sonder daer yet anders af te laten blijcken.

Philippus niet te vreden wesende dat hyder hem eenmael van gesproken hadde, verhaelder tegens hem noch menige reys van, maer siende dat den Ridder mettet Kruys hem op elcke reden soo magerlijck antwoorde, nam hy voor haer ten houwelijk te doen aensoecken.

Nu om eerst een eynt te maecken van onse eerste reden, soo weet dat den Ridder mettet Kruys te Keulen gekomen zijnde, schickten terstont een van sijn schiltknechten te poste overlant om den keyser in Vranckrijck zijnde, eenen brief te dragen, door den welcken hy hem ontboot de glorieuse victorie die sy gehadt hadden tegen sijnen vyant, hem oock desgelijcx veradverteerende hoe den coninck van Polen en[de] die baroenen van ’t keyserrijck haer bystand ghedaen hadden, en[de] dat sy hem baden dat hy soo haestelijck in Duytslant soude komen alst hem mogelijck was, want ’t geheele landt was voor hem. Soo haest als den schiltknecht sijn bescheyt hadde, so reysde hy so lange tot dat hy te Parijs quam en[de] gaf den brief die hy hadde den keyser, de welcke gelesen hebbende den inhout van dien, was soo blijde dat hy een groote tijdt lanck peynsich was sonder een woort te konnen spreken. En[de] soo haest als hy een weynich weder by hem selfs ghekomen was, so ginck hy sijnen brief den coninck toonen, de welcke daer oock wonderlijcke seer door verblijt was. Dese tijdinghe wert te[r]stont ghepubliceert door ’t geheele coninckrijck van Vranckrijck tot groot lof en[de] prijs van den Ridder mettet Kruys, waer van dat de schoone Adriane uyter maten seer verblijt wert. Den keyser achtervolgende den raet van den Ridder mettet Kruys, gink oorlof nemen aen den coninck, aen de coninginne en[de] aen alle die heeren van ’t hof, en alsoo vertrock hy van Parijs met de keyserinne ende met alle sijnen sleep en[de] ginck na Duytslant, alwaer dat hy gekomen wesende, wert in alle steden en[de] vlecken seer blijdelijck ende eerbaerlijck ontfanghen met een nieuwe inkomste. Maer in de intrede van Keulen werdt de grootste onkosten ende pomposerie ghedaen als oyt by eenighen prince, coninck ofte keyser ghedaen was, want beneffens dien datter niet ghespaert en was, soo wasser van alles overvloedigh. Den soon van Vranckrijck, den Ridder mettet Kruys, den coninck van Polen, die baroenen van ’t keyserrijck ende menighe princen ende heeren, gheleydende de schoone maecht Melisse, geselschapt sijnde met hondert en[de] twintich jonckvrouwen, seer triumphelijck toe gemaeckt, quamen hem in de gemoete.

Nu laet ick u konsidereren by malkander komende wat blijtschap dat daer bedreven wert, soo wel ter eender als ter ander zijden. En[de] hoe wel dattet langer geleden was als twintich jaren dat den keyser en[de] de keyserinne de schoone Melisse, haer dochter, niet gesien en hadden, soo quamen sy nochtans eerst den Ridder mettet Kruys door groote liefde omhelsen en[de] kussen, tot den welcken sy seyden: “Seer geluckige Ridder, den dach sy gebenedijt van doen ghy geboren wert! Ick gelove,” seyde den keyser tot hem, “dat ghy in deser werelt gesonden geweest zijt om my te verlossen van alle mijn tribulatie. Ick bidde den Schepper aller dingen dat Hy ons de middel wil geven om u eensdeels te voldoen, want van alles dat soude wel een swaer dinck zijn, aengemerckt de groote deuchden die ghy ons gedaen hebt.”

Hy en hadde zijn reden soo haest niet geeyndicht oft de schoone Melisse quam haer vader ende haer moeder ootmoedelijck groeten, haer de willekomste ghevende met een gratieuselijcke reverentie, aen die welcke sy desgelijcx wederom deden, haer wel vrien[de]lijck kussende. Also deden sy oock aen den coninck van Polen ende aen die baroenen. Voorts te samen koutende gingen binnen der stadt Keulen, in welcke sy ontfangen werden met grooter eeren, soo wel van den klerck als van alle die inwoonders van de selvige, ende soo geleyt in die principaelste kercke om God te dancken. Dat gedaen zijnde soo quamen sy op ’t paleys, daer sy dat avontmael bereyt vonden.

Na dat die triump[h]e ghedaen was, die wel eenen seer langen tijt duerde, soo riep den keyser sijn huysvrou, de keyserinne, en[de] den coninck van Polen, zijnen broeder, tot de welcke hy seyde: “Mijn broeder, ick hebbe u eensdeels vertelt hoe dat ick door de hoochberoemde vromicheden van den Ridder mettet Kruys verlost hebbe geweest uyt die handen van den wreeden reus Trasilion, en[de] nu door zijn middelen wederom in mijn keyserrijck gestelt zijnde, ben derhalven grotelijcx aen hem gehouden. En[de] overdacht hebbende hoe dat ick hem sal mogen recompenseren der grooter vrientschap die hy my gedaen heeft, soo en hebbe ick niet bequamelijcker konnen vinden dan hem Melisse, onse dochter, ten houwelijcke te presenteren, ’t welck ick niet en hebbe willen doen sonder u advijs daer eerst van te hebben, hoe wel dat ick haer nochtans aen geenen beteren ridder en soude konnen gheven.”

“Mijn heer,” antwoorde den coninck, “u intentie is goet en[de] lof waerdich, maer het soude goet wesen, dunckt my, om den coninck van Vranckrijck daer oock van te veradverteren, om te weten wat hyder van seggen sal, aengesien dat hy u sulcken eere gedaen heeft, u geleent hebbende sijn eygen sone om u te helpen in uwen noot.”

Den keyser desen raet goet vindende, ginck den na volgenden dach tot Philippus om te beter een eynt te maken van sijn voornemen en[de] trock hem aen d’een sijde seggende: “Ick ben grootelijcx ghehouden aen den coninck, u vader, en[de] aen u voor de groote vrientschappe die ghy my doet, en[de] desgelijcx aen den Ridder mettet Kruys om dat hy my, gelijck ghy wel weet, verlost heeft uyt de benautheyt daer ick langhe tijt in gehouden geweest ben, uyt welcker oorsake, geen waerdiger middel vindende tot vergeldinge van dien, soo hebbe ick voorgenomen om hem onse dochter Melisse ten houwelijcke te presenteren, maer nochtans niet sonder advijs van den coninck, u vader, en[de] van u.”

Van dese reden was Philippus seer verwondert, want hy selfs hadde voor genomen, wederom in Vranckrijck gekeert sijnde, omme haer voor hem te doen aen soecken, want hy doch alreede daer van aenghemerckt hadde de intentie van den Ridder mettet Kruys, anders [e]n soude hy ’t nimmermeer hebben willen doen, so seer beminde hy hem. Siet, waerom dat hy den keyser antwoorde: “Mijn heer, den Ridder mettet Kruys is een eerbaer vroom, kloeck, goet en[de] kortoys ridder, daerom volgende uwen wille so rade ick u dat ghyse hem presenteert, nochtans als ghyder den coninck, mijn vader, eerst van veradverteert hebt, nademael dattet u gelieft hem de eere te doen dat ghyder hem raet om wilt vragen.”

Den keyser blijt zijnde van de antwoorde van Philippus, achtervolgende zijnen raedt, soo schreef hy een brief aen den coninck van Vranckrijck, door den welcken hy hem ontboot ’t gene ghy gehoort hebt, hem gevende eenen schiltknecht die hem met naersticheyt overdroech.

Te Parijs gekomen zijnde, soo gaf hy hem den coninck, de welcke dien ten eynde toe uytgelesen hebbende, seyde: “Op goeder trou, den keyser is te prijsen, en[de] soo wie hem geraden heeft dit houwelijck te doen, die is voorsichtich en[de] wijs, want aen vromer ridder en soude hy sijn dochter niet konnen geven als aen den Ridder mettet Kruys.”

Als de schoone Adriane dese reden verstont, soo wert sy soo seer beroert datse gedrongen wert om uyt den sael te gaen, en[de] haer houdende of sy sieck geweest hadde, gink in haer kamer, daer sy so veel schreyde dat haer oogen langer als acht dagen daer na noch seer deden. Sy en konde van niemant niet getroost noch geholpen worden door oorsaecke datse al t’samen onwetende waren van haer sieckte. En[de] soo niet gedaen en hadde den ontset, hulp en[de] vertroostinghe die Platine haer dede, de welcke quam in ’t hof terwijlen dat den schiltknecht van den keyser te Parijs was, sy hadde in perijckel van haer persoon geweest.

Dat 25 kapittel: Hoe den Ridder met het Kruis de keizer ontbood dat hij in Duitsland zou komen en van ’t parlement dat daar gehouden werd om Melisse ten huwelijk te geven aan den voorzegde Ridder.

Philippus en de Ridder met het Kruis die victorie gehad hadden met de hulp van de koning van Polen en de baronnen van ’t keizerrijk, zo werd hij geleid op ’t keizerlijke paleis van Keulen, daar ze al tezamen zeer blijde ontvangen werden van de mooie Melisse, dochter van de keizer waarvan haarliefde Philippus terstond ontstoken werd, maar hij liet het niet merken en dacht of de Ridder met het Kruis daarop verliefd zou mogen wezen die zijn hart wel elders gesteld had. Nu op een tijd begeerde hij te weten hoe ’t daarmee gesteld was en zei: “De ridder die deze jonkvrouw ten huwelijk krijgt, die mag hem wel gelukkig houden, aangezien dat ze zo volmaakt is in schoonheid.’

'Ze is mooi genoeg,” antwoorde de Ridder met het Kruis, zonder daarvan iets anders te laten blijken.

Philippus die niet tevreden was dat hij er hem eenmaal van gesproken had verhaalde er tegens hem noch menige keer van, maar zag dat de Ridder met het Kruis hem op elke reden zo mager antwoorde, nam hij voor haar ten huwelijk te doen aanzoeken.

Nu om eerst een einde te maken van onze eerste reden, zo weet dat de Ridder met het Kruis te Keulen gekomen was en stuurde terstond een van zijn schildknechten te post over land om de keizer die in Frankrijk was een brief te dragen waar door hij hem ontbood de glorieuze victorie die ze gehad hadden tegen zijn vijand, hem ook desgelijks berichtte hoe de koning van Polen en de baronnen van ’t keizerrijk ze bijstand gedaan hadden en dat ze hem baden dat hij zo gauw in Duitsland zou komen als het hem mogelijk was, want ’t gehele land was voor hem. Zo gauw als de schildknecht zijn bescheid had zo reisde hij zo lang tot dat hij te Parijs kwam en gaf de brief die hij had de keizer en toen die de inhoud ervan gelezen had was zo blijde dat hij een grote tijd lang aan het peinzen was zonder een woord te kunnen spreken. Zo gauw hij weer een weinig tot zichzelf gekomen was zo ging hij zijn brief de koning tonen die daar ook wonderlijke zeer door verblijd was. Deze tijding werd terstond gepubliceerd door ’t gehele koninkrijk van Frankrijk tot groot lof en prijs van de Ridder met het Kruis, waarvan dat de mooie Adriane uitermate zeer verblijd werd. De keizer achtervolgde de raad van den Ridder met het Kruis, ging verlof nemen aan den koning, aan de koningin en aan alle heren van ’t hof en alzo vertrok hij van Parijs met de keizerin en met al zijn gevolg en ging naar Duitsland alwaar dat hij gekomen was werd in alle steden en vlekken zeer blijde en eerbaar ontvangen met een nieuwe inkomst. Maar in de intrede van Keulen werd de grootste onkosten en pomperij gedaan als ooit bij enige prins, koning of keizer gedaan was, want benevens dien dat er niet gespaard was zo was er van alles overvloedig. De zoon van Frankrijk, de Ridder met het Kruis, de koning van Polen, de baroenen van ’t keizerrijk en menige prinsen en heren, geleiden de mooie maagd Melisse die vergezelschapt was met honderdtwintig jonkvrouwen, zeer triomfantelijk toegemaakt, kwamen hem tegemoet.

Nu laat ik u considereren bij elkaar komen wat blijdschap dat daar bedreven werd, zo wel ter ene als ter andere zijde. Hoe wel dat het langer geleden was dan twintig jaren dat de keizer en de keizerin de mooie Melisse, haar dochter, niet gezien hadden zo kwamen ze nochtans eerst de Ridder met het Kruis door grote liefde omhelzen en kussen waartegen ze zeiden: “Zeer gelukkige Ridder, de dag is gezegend van toen gij geboren werd! Ik geloof,” zei de keizer tot hem, “dat gij in deze wereld gezonden geweest bent om mij te verlossen van al mijn tribulatie. Ik bid de Schepper aller dingen dat hij ons het middel wil geven om u eensdeels te voldoen, want van alles dat zou wel een zwaar ding zijn, aangemerkt de grote deugden die gij ons gedaan hebt.”

Hij had zijn reden alzo gauw niet geëindigd of de mooie Melisse kwam haar vader en haar moeder ootmoedig groeten en gaf ze een welkomst met een zo’ n gracieuze reverentie wat ze desgelijks wederom deden en haar wel vriendelijk kusten. Alzo deden ze ook aan de koning van Polen en aan de baroenen. Voorts tezamen koutende gingen ze binnen de stad Keulen waarin ze ontvangen werden met grote eren, zo wel van den klerk als van alle inwoners ervan en zo geleid in die belangrijkste kerk om God te danken. Ton dat gedaan was zo kwamen ze op het paleis daar ze dat avondmaal bereid vonden.

Na dat die triomf gedaan was, die wel een zeer lange tijd duurde, zo riep de keizer zijn huisvrouw, de keizerin, en de koning van Polen, zijn broeder, tot wie hij zei: “Mijn broeder, ik heb u eensdeels verteld hoe dat ik door de hoog beroemde dapperheden van de Ridder met het Kruis verlost ben geweest uit die handen van den wrede reus Trasilion, en nu door zijn middelen wederom in mijn keizerrijk gesteld ben en derhalve zeer aan hem gehouden. Ik heb overdacht hoe dat ik hem zal mogen compenseren de grote vriendschap die hij mij gedaan heeft, zo heb ik niets bekwamer kunnen vinden dan hem Melisse, onze dochter, ten huwelijk te presenteren wat ik niet heb willen doen zonder uw advies daar eerst van te hebben, hoe wel dat ik haar nochtans aan geen beteren ridder zou kunnen geven.”

“Mijn heer,” antwoorde de koning, “uw intentie is goed en lofwaardig, maar het zou goed wezen, dunkt mij, om dn koning van Frankrijk daar ook van te berichten om te weten wat hij er van zeggen zal, aangezien dat hij u zulke eer gedaan heeft en u geleend heeft zijn eigen zoon om u te helpen in uw nood”

De keizer die deze raad goed vond ging de na volgenden dag tot Philippus om te beter een einde te maken van zijn voornemen en trok hem aan een zijde en zei: “Ik ben zeer gehouden aan de koning, uw vader, en aan u voor de grote vriendschap die gij mij doet en desgelijks aan de Ridder met het Kruis omdat hij mij, gelijk gij wel weet, verlost heeft uit de benauwdheid daar ik lang tijd in gehouden geweest ben, uit welke oorzaak vind ik geen waardiger middel tot vergelding van dien, zo heb ik voorgenomen om hem onze dochter Melisse ten huwelijk te presenteren, maar nochtans niet zonder advies van de koning, uw vader, en van u.”

Van deze reden was Philippus zeer verwonderd, want hij had zelf voorgenomen wederom in Frankrijk gekeerd om haar voor hem te doen aanzoeken, want hij toch alreeds daarvan aangemerkt had de intentie van de Ridder met het Kruis, anders en zou hij ’t nimmermeer hebben willen doen, zo zeer beminde hij hem. Ziet, waarom dat hij de keizer antwoorde: “Mijn heer, de Ridder met het Kruis is een eerbare dappere, kloeke, goede en hoffelijke ridder, daarom volg uw wil zo raad ik u aan dat hij haar hem presenteert, nochtans als gij er de koning, mijn vader, eerst van bericht hebt, nadat het u gelieft hem de eer te doen dat gij er hem raad om wilt vragen.”

Den keizer die blijde was van het antwoord van Philippus achtervolgde zijn raad zo schreef hij een brief aan de koning van Frankrijk waardoor hij hem ontbood ’t gene gij gehoord hebt en gaf hete een schildknecht die hem met naarstigheid overdroeg.

Toen hij te Parijs was zo gaf hij hem de koning die tot dat doel het gelezen had en zei: “Op goede trouw, de keizer is te prijzen en zo wie hem aangeraden heeft dit huwelijk te doen die is voorzichtig en wijs, want aan dappere ridder zou hij zijn dochter niet kunnen geven dan aan de Ridder met het Kruis.”

Toen de mooie Adriane deze reden verstond zo werd ze zo zeer bewogen dat ze gedwongen werd om uit de zaal te gaan en zich gedroeg of ze ziek geweest was en ging in haar kamer daar ze zo veel schreide dat haar ogen langer als acht dagen daarna noch zeer deden. Ze kon van niemand niet getroost noch geholpen worden door oorzaak ze al tezamen onwetend waren van haar ziekte. Zo niet gedaan had ontzet, hulp en vertroosting die Platine haar die die kwam in de hof terwijl dat den schildknecht van de keizer te Parijs was, ze had in perikel van haar persoon geweest.

Dat .xxxvi. capittel: Hoe Platine te Parijs gekomen synde, ontdeckte aen de schoone Adriane de edele afkomste van den Ridder mettet Kruys.

Hier te vooren is verteldt gheweest dat den Ridder mettet Kruys voor sijn vertreck van Parijs om te gaen in Duytslant Platine ontboden had door een schiltknecht datse in ’t hof soude komen soo haest alst haer doenelijck was, ’t welck sy dede, maer niet soo promptelijck als sy wel ghewilt hadde, want sy moest noch sommige dagen te Calis blijven om de bagagie van den Ridder mettet Kruys te doen packen en[de] opschorten, de welcke seer groot was, gelijck een yegelijck dat wel dencken mach, aengesien en[de] gemerkt de victorien die hy in ’t lant der Turcken en[de] Mooren gehad hadde. Al t’samen dan gepackt hebbende, so haest als haer mogelijck was, soo vertrock sy van Calis, doende so veel door haer dachreysen datse te Parijs quam, daer sy ontfangen wert met groote blijtschap, soo wel van den coninck als van de coninginne en[de] oock van de schoone Adriane, die haren rouwe soo veel verberchde als sy konde. De welcke aenmerckende dat Platine was de moeder van den Ridder mettet Kruys, verhoopte datse door haer middelen soude te weten komen de waerheyt van de geboorte en[de] afkomste van den voorseyden Ridder, siet, waerom dat sy seyde tot de coninginne, haer moeder: “Mijn vrou, ick hebbe den Ridder mettet Kruys gelooft dat ick sijn moeder voor mijn ghevangene sal houden tot dat hy ons rekenschap ghegeven heeft van mijn b[r]oeder.”

“Mijn jonckvrou,” antwoorde Platine, “hy ofte sy dieder uyt u gevanckenisse soude begeeren te wesen, die en soudemen niet voor wijs behooren te achten. Soo veel my aengaet, ik stelle my teghenwoordelijck in u beschermenisse en[de] savogarde voor u gevangen tot dattet u gelieven [s]al my verlossinge te geven.”

De coninginne hoorende sulcke reden, en konde haer niet onthouden van lachen ende seyde tot Adriane: “Mijn dochter, nademael dat gy haer voor u ghevangene wilt houden, soo tracteert hae[r in manie]ren dat ghy geen verwijt en hoor[t.”

’t Welck] seggende, soo ginck sy in haer [kamer ende] liet Platine en[de] Adriane daer blijven. [Die] welcke spraecken te samen van menigerley verscheydene materien, maer altijt vallende op den Ridder mettet Kruys, waer aen dat Platine wel merckte dat Adriane op hem verlieft was. “Seecker,” seyde sy in haer selfs, “waer ’t dat ghy hem kendet te weten sulcx als hy is, ghy sout de vlieghe wel anders in ’t oor hebben dan ghy doet.”

Ick ontsie my te vertellen de ciere die Platine gedaen was, want my dunckt dattet niemant en is van die lesers ofte toehoorders die niet den geest en heeft om te dencken datse in ’t hof van den coninck niet en was sonder staet te hebben gelijck het een moeder toe behoort van sulcken ridder als hy is. Nu om te achtervolgen die materie, begonnen in ’t leste van ’t voorgaende capittel, soo sult ghy weten dat Adriane soo rouwich was van ’t tractaet van ’t houwelijck datter gheredet was tusschen den Ridder mettet Kruys en[de] de schoone Melisse dat syder dickwils om suchtede en[de] wasser soo droevich om datse in korte tijt bleeck en mager wert, verliesende blijtschap en[de] vertroostinge, latende het drincken, eten en[de] slapen, vliedende spelen, batementen en[de] pleysier, en[de] soeckende soo veel als sy konde stilheyt.

Dit gekomen zijnde ter kennisse van den coninck en[de] van de coninginne, warender seer om verwondert en[de] bedroeft, eensdeels om datter niemant en was, hoe familiaer datse t’samen waren, ’t was medecijnmeester ofte anders, die kennen konde de oorsaecke van haer sieckte, uytgenomen Platine, aen de welcke sy haer hert ontdeckte. ’t Welck zy stoutelijck niet en soude hebben dorven doen, en hadde gedaen Platine, de welcke haer in elcke reden hoorde spreken van den Ridder mettet Kruys, en[de] afsprekende soo gingen haer wonderlijcke swaermoedighe [zugtinge] uyt haer herte, waerom dat sy [tot haer] seyde: “Mijn jonckvrou, ick heb[be med]elijden met u sieckte. Seker daer [en] is soo grooten medecijnmeester noch chirurgijn niet die yet van u sieckte soude konnen mercken, soo verborgen is sy. Maer ick hebbe veel gesien, gelijck ghy wel dencken moocht, ja selfs aen sommige jonckvrouwen, bevangen zijnde met de selfde benautheyt daer ghy mede besmet zijt, tot die welcke geen remedie en is dan door twee middelen die my door ervarentheyt kennelijck gheworden zijn.”

Alsoo als sy dese reden noch hielt, de schoone maecht Adriane, die patientie niet hebbende om te verbeyden tot dat sy voleyndicht hadde, seyde tot haer: “Mijn getrouwe vriendinne, soo ghy eenighe middelen wetet om op het kort remedie te geven tot mijn sieckte, ick bidde u dat ghy ’t my niet en wilt verbergen, ’t welck doende sal grootelijcx aen u gehouden wesen.”

“Mijn jonckvrou,” seyde Platine, “ick wil u wel beloven eenige besondere remedie te geven, behoudelijk so ghy my beloven wil de waerheyt te seggen van ’t gene ick u vragen sal.”

“Dat belove ick u te doene,” antwoorde Adriane, “soo icket weet, maer dat ghy my oock beloofde de waerheyt te segghen van ’t gene dat gyder van weet.”

“Waerlijck, ick sal ’t doen,” antwoorde Platine.

Als sy de beloftenisse ontfangen hadden, d’eene van d’andere, so seyde Platine tot Adriane: “Mijn jonckvrou, nademael dat ghy my belooft hebt de waerheyt te seggen, soo vrage ick u oft u sieckte niet veroorsaeckt en is van liefde?”

“Dat ist sekerlijck,” antwoorde Adriane, “en het is den Ridder mettet Kruys, aenden welcken ick mijn hert soo seer gehecht hebbe als aen den besten ridder vander werelt, alsoo dat ick op niemant anders als op hem dencken en mach. Dit segge ick u heymelijck als eene die sijn eere en[de] de mijne begeere te bewaren. En[de] dat my noch swaermoediger maeckt, dat is omme datter onlancx gheleden hier in ’t hof een schiltknecht gekomen is van wegen den keyser, de welcke mijn vader, den coninck, eenen brief gebrocht heeft, door den welcken hy hem ontbiet dat hy voorgenomen heeft, na dat hy mijn vaders advijs daer van gehoort heeft, om Melisse te presenteren aen den Ridder met het Kruys tot een echte vrou en[de] bruyt. En[de] tot een antwoort so heeft mijn heer vader hem ontboden dat hy niet beter en soude konnen doen dan daer mede voort te varen. Dese antwoorde heeft my verweckt een sulcken sieckte dat indien de voorgenomene sake volbracht is, dat ick als een arme katyvige en[de] ellendige mensche ongeluckelijck mijn dagen sal moeten eyndigen.”

’t Welck segghende, liepen haer de tranen soo overvloedelijck uyt haer oogen dattet wel een steenen hert moeste gheweest hebben die geen medelijden met haer en hadde gehadt.

“Mijn jonckvrou,” seyde Platine, haer vertroostende so sy best konde, “neemt moet en[de] verblijt u, want binnen eene korte tijt sult ghy den Ridder mettet Kruys sien. En[de] gelooft dat als hy eenen brief sal ghelesen hebben die ick hem schrijven sal, dat hy hem wel wachten sal om Melisse tot een huysvrou te nemen. Al waert dat den coninck, u vader, en[de] den keyser en[de] de maecht Melisse selfs hem baden, soo en sal hy ’t niet doen!”

De droeffenisse van Adriane wert van dese reden haestelijck verkeert in blijschap, also datse wederom appetijt began te krijgen om te eten en[de] te drincken, maer niet om te slapen. “Nu seght my,” seyde sy tot Platine, “of ghy my beloftenisse wilt houden?”

“Ja sekerlijck,” antwoorde Platine, “behoudelijck soo ghy my beloven wilt daer niet van te seggen al eer dat icket den Ridder mettet Kruys van veradverteert hebbe.”

“Op goeder trouw,” antwoorde Adriane, “ick belovet u!”

Doe seyde Platine: “Mijn jonckvrou, zijt versekert dat ’t gene dat den Ridder mettet Kruys voor den keyser gedaen heeft, dat hy niet gedaen en heeft dan hem behoorlijck was te doen en[de] waer toe dat de natuere hem geeyschet heeft, want hy is sijn eygen soon, gekomen uyt dat lic[h]aem van de keyserinne. En[de] aengaende van my, ick en ben niet dan sijn minnemoer, die met hem en[de] sijnen schiltknecht Caristes, mijn eyghen soon, by Roomen gevangen worden, by een kleyne stadt die men noemt Hoestie, van een zeeroover, en[de] worden mede gevoert tot Thunis, alwaer dat wy verkoft werden aen eenen backer.”

Sy vertelde haer voort van woort tot woort haer avontueren, waer van dat Adriane uytermaten seer verwondert was, maer veel blijder dan te voren, verhopende dat sy den Ridder mettet Kruys lichtelijck ten houwelijck soude krijgen, overmits dat hy ghesproten was van hoogen stamme. Nochtans vreesende of hy Melisse zijn eygen suster mochte trouwen, soo bad sy Platine om soo haeste[l]ijck aen hem te willen schrijven alst haer moghelijck was, op dat hy door onwetenschap niet en dede dat hem niet geoorloft en was.

Doe nam Platine penne, inck en[de] papier, en[de] schreef eenen brief aen den den Ridder mettet Kruys, van den welcken den inhout was als volcht:

Ridder, mijn seer lieve soon, ick veradverteere u dat ick ghekomen ben in ’t hof van den seer christelijcken coninck van Vranckrijck, daer ick, so wel van hem als van de coninginne en[de] Adriane, seer minnelijck ontfangen gheweest ben, my houdende de voorseyde Adriane als ghevangene tot dat ghy haer beloftenisse gehouden hebt. Ende doet my soo veel quaets en[de] hout my soo benaudelijck dat ick u hulpe grootelijcx van noode heb, waeromme dat ick u bid, soo ghy u op andere tyden in perijckel ghestelt hebt voor die Mooren ende heydens, dat ghy nu voor my, die u moeder ben, soo haestelijck als u mogelijck sal sijn herwaerts over wilt komen om my te verlossen uyt haer ghevanckenisse. Daer en boven soo veradvertere ick u, soo ghy u eere lief hebt, dat ghy daer te lande, noch elders, geen vrouwe ten houwelijcke en neemt sonder my eerst gesproken te hebben. En[de] ’t gene my beweeght omme u dit te schrijven dat is om dat ick wel weet dat ghy onwetende zijt van u edele afkomste en[de] gheslachte, u bevelende te Gode.

Desen brief gaf sy een van de ridders van Adriane, hem belastende om dien te dragen aenden Ridder mettet Kruys, ’t welck hy dede, doende sulcke dachreysen dat hy wel haest te Keulen quam, daer hy den Ridder mettet Kruys vondt, aen de welcke hy den brief presenteerde.

'ls hy den inhout van dien gelesen hadde, soo seer verwondert alst mogelijk was, overdenckende dat Zariton den heremijt hem eens gheseyt hadde dat hy van een grooten afkomste was, ’t welck hem veroorsaeckte in een seer groote peynsinge te vallen. En nae dat hy alles wel aengemerckt hadde, so nam hy voor hem wederom na Parijs te keeren soo haest alst hem doenlijck soude wesen. En[de] om een eynt te maken, so ginck hy totten keyser en[de] seyde hem: “Heer keyser, aengesien dattet God den Schepper gelieft heeft om u vreedsamelijck in u keyserrijk te stellen en[de] langer geen oorlochs volck meer van nooden en sijt, soo bidde ick u dat ghy my oorlof wilt gheven om wederom te mogen keeren, want ick hebbe tijdinghe gekregen dat mijn moeder te Parijs gekomen is, dewelcke ick geerne spreecken soude omme van haer eenighe dingen te weten die my aengaen.”

“Ridder, mijn vrient,” antwoorde den keyser, “nademael dattet u begeerte is om wederom te keeren na Parijs, soo ben icker seer wel mede te vreden. Maer ick bidde u om te willen beyden tot dat den schiltknecht die ick daer onlancx ghesonden hebbe, wederom gekomen sy. Alsdan soo sal ick met u gaen om den coninck te dancken van de eere ende deucht die hem ghelieft heeft my te doen, my assisterende in mijnen grooten noot, en[de] sal mede nemen mijn huysvrou en[de] mijn dochter Melisse, verhopende voor mijn wederkomste van Parijs om haer te voorsien van eenigen goeden ridder.”

Dit seyde hy om hem inwendichlijck te verstaen te geven dat hyse hem geven woude en[de] niemant anders.

Van dese voorneminge was Philippus soo blijde dat hy terstondt een schiltknecht schickte om den coninck, zijn vader, te doen weten de deliberatie van den keyser, hem biddende omme eerbaerlijck te ontfangen.

Dat 36 kapittel: Hoe Platine te Parijs gekomen was en verklaarde aan de mooie Adriane de edele afkomst van de Ridder met het Kruis.

Hier tevoren is verteld geweest dat de Ridder met het Kruis voor zijn vertrek van Parijs om te gaan in Duitsland Platine ontboden had door een schildknecht dat ze in ’t hof zou komen zo gauw als het haar te doen was, wat ze deed, maar niet zo prompt als ze wel gewild had want ze moest noch sommige dagen te Calais blijven om de bagage van de Ridder met het Kruis te doen pakken en opschorten, wat zeer groot was, gelijk iedereen dat wel denken mag, aangezien en gemerkt de victorie die hij in ’t land der Turken en Moren gehad had. Toen ze alles tezamen dan gepakt had vertrok ze zo gauw als het haar mogelijk was van Calais en deed zo veel door haar dagreizen dat ze te Parijs kwam daar ze ontvangen werd met grote blijdschap, zo wel van de koning als van de koningin en ook van de mooie Adriane die haar rouw zo veel verborg als ze kon. Die wel merkte dat Platine was de moeder van de Ridder met het Kruis en verhoopte dat ze door haar middelen zou te weten komen de waarheid van de geboorte en afkomst van de voorzegde Ridder, zie waarom dat ze zei tot de koningin, haar moeder: “Mijn vrouw, ik heb de Ridder met het Kruis beloofd dat ik zijn moeder voor mijn gevangene zal houden tot dat hij ons rekenschap gegeven heeft van mijn broeder.”

“Mijn jonkvrouw,” antwoorde Platine, “hij of ze die er uit uw gevangenis zou begeren te wezen die zou men niet voor wijs behoren te achten. Zo veel mij aangaat, ik stel mij tegenwoordig in uw bescherming en dienst voor u gevangen tot dat het u gelieven zal mij verlossing te geven.”

De koningin hoorde zulke reden en kon zich niet onthouden van lachen en zei tot Adriane: “Mijn dochter, nadat gij haar voor u gevangene wilt houden, zo behandel haar in manieren dat gij geen verwijt hoort.”

Wat ze zei zo ging ze in haar kamer en liet Platine en Adriane daar blijven. Die spraken tezamen van menigerlei verscheiden materies, maar vielen altijd op dn Ridder met het Kruis, waaraan dat Platine wel merkte dat Adriane op hem verliefd was. “Zeker,” zei ze in zichzelf, “was het ’t dat gij hem kende te weten zulks als hij is, gij zou de vlieg wel anders in ’t oor hebben dan gij doet.”

Ik ontzie mij te vertellen de sier die Platine gedaan was, want mij dunkt dat het niemand is van die lezers of toehoorders die niet de geest heeft om te denken dat ze in de hof van de koning niet was zonder staat te hebben gelijk het een moeder toe behoort van zulke ridder als hij is. Nu om te achtervolgen de materie begonnen in ’t laatste van ’t voorgaande kapittel, zo zal gij weten dat Adriane zo rouwig was van ’t traktaat van ’t huwelijk da bereid was tussen de Ridder met het Kruis en de mooie Melisse dat ze er dikwijls om zuchtte en was er zo droevig om dat ze in korte tijd bleek en mager werd, verloor blijdschap en vertroosting, liet het drinken, eten en slapen, vlood spelen, toneelvoorstellingen en plezier en zocht zo veel als ze kon stilte.

Dit was gekomen ter kennis van den koning en van de koningin en waren er zeer om verwonderd en bedroefd, eensdeels omdat er niemand en was, hoe familiair dat ze tezamen waren, ’t was medicijnmeester of anders die kennen kon de oorzaak van haar ziekte, uitgezonderd Platine, waaraan ze haar hart ontdekte. Wat ze zo stout niet zou hebben durven doen had niet gedaan Platine die haar in elke reden hoorde spreken van de Ridder met het Kruis en sprak af en zo gingen haar wonderlijke zwaarmoedige zuchten uit haar hart, waarom dat ze tot haar zei: “Mijn jonkvrouw, ik heb medelijden met uw ziekte. Zeker daar is geen zo grote medicijnmeester noch chirurgijn niet die iets van uw ziekte zou kunnen merken, zo verborgen is het. Maar ik heb veel gezien, gelijk gij wel denken mag, ja zelfs aan sommige jonkvrouwen die bevangen zij waren die met dezelfde benauwdheid daar gij mee besmet ben waartoe geen remedie is dan door twee middelen die mij door ervaring bekend geworden zijn.”

Alzo als ze deze reden noch hield, de mooie maagd Adriane die het geduld niet had om te wachten tot dat ze geheel geëindigd was zei tot haar: “Mijn getrouwe vriendin, zo gij enige middelen weet om op het kort remedie te geven tot mijn ziekte, ik bid u dat gij ’t mij niet wilt verbergen en als je dat doe tal ik zeer aan u gehouden wezen.”

“Mijn jonkvrouw,” zei Platine, “ik wil u wel beloven enige bijzondere remedie te geven, behalve zo gij mij beloven wil de waarheid te zeggen van ’t gene ik u vragen zal.”

“Dat beloof ik u te doen,” antwoorde Adriane, “zo ik het weet, maar dat gij mij ook belooft de waarheid te zeggen van ’t gene dat gij ervan weet.”

“Waarlijk, ik zal ’t doen,” antwoorde Platine.

Toen ze de belofte ontvangen hadden, de een van de andere, zo zei Platine tot Adriane: “Mijn jonkvrouw, nadat gij mij beloofd hebt de waarheid te zeggen, zo vraag ik u of u ziekte niet veroorzaakt is van liefde?”

“Dat is het zeker,” antwoorde Adriane, “en het is de Ridder met het Kruis waaraan ik mijn hart zo zeer gehecht heb als aan de besten ridder van der wereld, alzo dat ik op niemand anders dan op hem denken mag. Dit zeg ik u heimelijk als een die zijn eer en de mijne begeer te bewaren. Dat mij noch zwaarmoediger maakt, dat is omdat er onlangs geleden hier in de hof een schildknecht gekomen is vanwege de keizer die mijn vader, de koning, een brief gebracht heeft waardoor hij hem ontbiedt dat hij voorgenomen heeft, nadat hij mijn vaders advies daarvan gehoord had, om Melisse te presenteren aan de Ridder met het Kruis tot een echte vrouw en bruid. Tot een antwoord zo heeft mijn heer vader hem ontboden dat hij niet beter en zou kunnen doen dan daarmee voort te gaan. Dit antwoord heeft mij verwekt een zulke ziekte dat indien de voorgenomen zaak volbracht is dat ik als een arme ellendige en ellendig mens ongelukkig mijn dagen zal moeten eindigen.”

Wat ze zei en liepen haar de tranen zo overvloedig uit haar ogen dat het wel een stenen hart moeste geweest hebben die geen medelijden met haar had gehad.

“Mijn jonkvrouw,” zei Platine, en haar vertrooste zo goed ze kon, “neem moed en verblijdt u, want binnen een korte tijd zal gij de Ridder met het Kruis zien. Geloof dat als hij een brief zal gelezen hebben die ik hem schrijven zal dat hij hem wel wachten zal om Melisse tot een huisvrouw te nemen. Al was het dat de koning, uw vader, en de keizer en de maagd Melisse het hem zelf hem baden, zo zal hij ’t niet doen!”

De droefheid van Adriane werd van deze reden gauw veranderd in blijdschap, alzo dat ze wederom appetijt begon te krijgen om te eten en te drinken, maar niet om te slapen. “Nu zeg mij,” zei ze tot Platine, “of gij mijn belofte wilt houden?”

“Ja zeker,” antwoorde Platine, “behalve zo gij mij beloven wilt daar niets van te zeggen al eer dat ik het de Ridder met het Kruis van bericht heb.”

“Op goede trouw,” antwoorde Adriane, “ik beloof het u!”

Toen zei Platine: “Mijn jonkvrouw, wees verzekerd dat ’t gene dat de Ridder met het Kruis voor de keizer gedaan heeft, dat hij niet gedaan heeft dan hem behoorlijk was te doen en waartoe dat de natuur hem geëist heeft, want hij is zijn eigen zoon, gekomen uit dat lichaam van de keizerin. Aangaande van mij, ik ben niets dan zijn minnemoer die met hem en zijn schildknecht Caristes, mijn eigen zoon, bij Rome gevangen werden bij een kleine stad die men noemt Ostia van een zeerover en worden meegevoerd tot Tunis, alwaar dat wij verkocht werden aan een bakker.”

Ze vertelde haar voort van woord tot woord haar avonturen, waarvan dat Adriane uitermate zeer verwonderd was, maar veel blijder dan tevoren en hoopte dat ze de Ridder met het Kruis licht ten huwelijk zou krijgen, overmits dat hij gesproten was van een hoge stam. Nochtans vreesde of hij Melisse zijn eigen zuster mocht trouwen zo bad ze Platine om zo gauw aan hem te willen schrijven als het haar mogelijk was op dat hij door onkunde niet deed dat hem niet veroorloofd was.

Toen nam Platine pen, inkt en papier en schreef een brief aan de Ridder met het Kruis waarvan de inhoud was als volgt:

Ridder, mijn zeer lieve zoon, ik bericht u dat ik gekomen ben in de hof van den zeer christelijke koning van Frankrijk, daar ik, zo wel van hem als van de koningin en Adriane, zeer minnelijk ontvangen geweest ben, mij houdt de voorzegde Adriane als gevangen tot dat gij haar beloften gehouden hebt. Ze doet mij zo veel kwaad en houdt mij zo benauwd dat ik u w hulp zeer van node heb, waarom dat ik u bid, zo gij u op andere tijden in perikel gesteld hebt voor de Moren en heidenen dat gij nu voor mij die uw moeder ben zo haastig als u mogelijk zal zijn herwaarts over wilt komen om mij te verlossen uit haar gevangenis. Daarboven zo bericht ik u, zo gij u eer liefhebt, dat gij daar te lande noch elders, geen vrouw ten huwelijk neemt zonder mij eerst gesproken te hebben. Hetgeen mij beweegt om u dit te schrijven dat is omdat ik wel weet dat gij onwetend bent van uw edele afkomst en geslacht en u beveel tot God.

Deze brief gaf ze een van de ridders van Adriane en hem belaste om die te dragen aan de Ridder met het Kruis, wat hij deed en deed zulke dagreizen dat hij wel gauw te Keulen kwam daar hij de Ridder met het Kruis vond waaraan hij de brief presenteerde.

Toen hij de inhoud van die gelezen had was hij zo zeer verwonderd als het mogelijk was en overdacht dat Sariton de heremiet hem eens gezegd had dat hij van een grote afkomst was wat hem veroorzaakte in een zeer groot gepeins te vallen. En nadat hij alles goed aangemerkt had zo nam hij voor hem wederom naar Parijs te keren zo gauw als het hem mogelijk zou wezen. Om een einde te maken zo ging hij tot de keizer en zei hem: “Heer keizer, aangezien dat het God de Schepper geliefd heeft om u vreedzaam in uw keizerrijk te stellen en langer geen oorlogsvolk meer van noden hebt, zo bid ik u dat gij mij verlof wil geven om wederom te mogen keren, want ik heb tijding gekregen dat mijn moeder te Parijs gekomen is die ik graag spreken zou om van haar enige dingen te weten die mij asgaten.”

“Ridder, mijn vriend,” antwoorde den keizer, “nadat het uw begeerte is om wederom te keren naar Parijs, zo ben ik er zeer goed mee tevreden. Maar ik bid u om te willen wachten tot dat de schildknecht die ik daar onlangs gezonden heb wederom gekomen is. Alsdan zo zal ik met u gaan om de koning te danken van de eer en deugd die hem geliefd heeft mij te doen, mij assisteerde in mijn grote nood en zal meenemen mijn huisvrouw en mijn dochter Melisse, hoop voor mijn wederkomst van Parijs om haar te voorzien van enige goede ridder.”

Dit zei hij om hem inwendig te verstaan te geven dat hij ze hem geven wilde en niemand anders.

Van dit voornemen was Philippus zo blijde dat hij terstond een schildknecht schikte om de koning, zijn vader, te doen weten de deliberatie van de keizer en hem bad om hem eerbaar te ontvangen.

Dat .xxxvij. capittel: Hoe den keyser van Keulen trock, ende hoe Philippus ende den Ridder mettet Kruys op den wech drie reys met de lancie staken.

Soo haest als den keyser besloten hadde om met den Ridder mettet Kruys te gaen, soo dede hy sijn dingen bereyden soo haestelijck alst mogelijck was. Voorts vertrock hy van Keulen, met hem geleydende sijn huysvrou, de schoone Melisse, haer dochter en[de] menige andere heeren, vrouwen en[de] jonckvrouwen, desgelijcx gheselschapt zijnde met Philippus van Vranckrijck en[de] den Ridder mettet Kruys, die haer geduerichlijck hielde by de schoone Melisse, van welcker schoonheyt Philippus groote estimatie maeckte, want hy hadde zijn herte op haer ghestelt als den Ridder mettet Kruys op de schoone Adriane. Aldus blijdelijck passeerende den tijt, reysden soo langhe tot dat sy quamen by een casteel, gelegen ses mijlen weechs van Parijs, daer sy die nacht sliepen.

Des anderen daechs wel vroech Philippus hem gelatende voor uyt te gaen om den coninck haer komste te verkondighen, ginck ghewapent zijnde van alle punckten ’t geselschap verwachten in een kleyn bosschasie dat niet veer en stont van ’t casteel, daer wy af ghesproken hebben. Ende van verre siende den Ridder mettet Kruys al koutende met de schoone Melisse, sont aen hem een schiltknecht die hem seyde ’t gene hier na volcht: “Ridder, den ridder die ghy daer siet, beroept u om dryreys met de lancie tegen hem te steecken, en[de] indien ghy ’t weygert, ghebiet u door my dat ghy sult laten dese jonckvrou te gheleyden.”

Van dese reden wert de schoone Melisse seer vervaert, want sy beminde den Ridder mettet Kruys. Oock waren verwondert alle die daer waren, vreesende dat het eenige lagen waren, soeckende oorsake om twist tegen haer te hebben. Maer den Ridder mettet Kruys, stout en[de] sonder vreese wesende, soo wel om sijn deuchdelijck kouragie als om dat hy van den hoofde tot den voete toe verborgentlijck gewapent was door oorsake van die dolende ridders, seyde tot den schiltknecht: “Mijn vrient, 'de begeerte van desen ridder is soo redelijck dattet my schande soude zijn om dat te weygeren.”

’t Welck seggende soo nam hy sijnen helm, schilt en[de] lancie, en[de] voorts ginck hy recht op den ridder aen. En[de] als sy wel na by malkanderen waren, soo gaven sy haer peerden de sporen en[de] quamen malkanderen tegen met sulcken kracht dat sy de spaenderen van haer spiesen in de lucht deden vliegen, en[de] reden voort. Voorts wederom ghenomen hebbende nieuwe lancien, deden als te voren en[de] de derde reys desgelijcx. Dat gedaen sijn[de] so verschoof Philippus een weynich sijn versiersel, alsoo dat hy terstont van een yeghelijck bekent wert. Doe haddemen mogen sien lachen van die omstanders, die Philippus seer presen, hem houdende voor een goet en[de] vroom ridder.

Nu te samen kutende van dit steeckspel, reden so langhe tot datse quamen wel nae by de stad van Parijs, daer sy vonden den coninck, de coninginne, Adriane, Platine en[de] eenige 'heeren en[de] jonckvrouwen, die haer in de gemoete quamen, in welcke tegenkomste een groote blijtscha[p] bedreven wert, soo wel ter eender als ten ander syden. Na dat den Ridder mettet Kruys den koninck en[de] de coninginne gegroet hadde, so nam hy Philippus van Vrancrijck en[de] ginck daer de schoone Adriane was, by de welcke Platine was, die den Ridder gratieuselijck groetede. De welcke als hy haer ghekust hadde, genaeckte Adriane, en[de] half bevende van liefde die hy tot haer droech, seyde tot haer: “Mijn jonkvrou, volgende mijn beloftenisse soo levere ick u wederomme mijn heer, u broeder, in seer goede ghesontheyt, biddende uyt goeder herten den eenighen Schepper om hem daer in te houden en[de] u vervullinge te gheven van uwe goede begeerten en[de] my van de mijne, d’een van de welcke is dat ghy mijn moeder in vryheyt stelt, aengesien dat ick u beloftenisse gehouden hebbe.”

Adriane hem ontfanghen hebbende minnelijcker dan sy oyt gedaen hadde, seyde tot hem: “Ridder, den wille die ghy in my hebt om also den Schepper te bidden om vervullinge van mijne begeerten, die welcke soo ick hope wel haest sullen vervult worden door middelen van uwe ghebeden, daer van bedancke ick u ootmoedelijck. Maer aengaende van de vryheyt van u moeder, ick veradverteere u dat ghy wel wildet, want hier in wil ick tegen u gewelt ghebruycken, ’t welck noyt eenigen ridder en mach doen.”

“Mijn jonckvrou,” antwoorde den Ridder, “ghy en sout my geen gewelt konnen doen, want alles wat u gelieft dat gelieft my oock, daerom gebiet my uwe goede begeerten en[de] ick sal mijn beste doen als uwen ootmoedigen ridder om die te vervullen.”

Onder dese handelinge soo quam daer de schoone maeght Melisse om den coninck en[de] de coninginne te groeten en[de] de maecht Adriane, de welcke te samen gheselschapt zijnde met die twee ridders, volchden den coninck, de coninginne, den keyser en[de] de keyserrinne en[de] ginghen also binnen Parijs, gaende recht nae ’t paleys, daer sy haer logijs seer kostelijck bereyt vonden. En[de] daer wert sulcken blijtschap bedreven en[de] sulcken ciere ghemaeckt dat het wel lange soude zijn om te vertellen.

De schoone Melisse, ghelijck den auteur vertelt, was gelogeert by de maecht Adriane, de welcke dickwils versocht werden van die twee vryers, dat is te weten Philippus en[de] den Ridder mettet Kruys, die menich reys besien werden van de schoone Melisse, nochtans niet datser op verlieft was, want de natuere en was niet genegen om hem tot een man te begeeren die andersins genoegsaem haer vrient was. Maer ter kontrarien soo wasser Adriane soo seer om getormenteert dat sy alle gestadicheyt verloos, want sy en dede niet dan te dencken op ’t gene dat den Ridder haer geseyt hadt, haer doende de reverentie in sijn komste, te weten dat hy den Schepper bad om haer de vervullinge te geven van haer begeerten. Also docht hy oock op haer antwoorde, dat is dat sy hoopte door middelen van zijn gebeden op ’t kort van de zijne vervullinghe te hebben, ’t welck gebeurde.

Dat 37 kapittel: Hoe de keizer van Keulen trok en hoe Philippus en de Ridder met het Kruis op de weg drie keer met de lansen staken.

Zo gauw als de keizer besloten had om met de Ridder met het Kruis te gaan zo liet hij zijn dingen bereiden zo gauw als het mogelijk was. Voorts vertrok hij van Keulen en met hem geleidde zijn huisvrouw, de mooie Melisse, haar dochter en menige andere heren, vrouwen en jonkvrouwen, desgelijks vergezelschapt was met Philippus van Frankrijk en de Ridder met het Kruis die zich gedurig hield bij de mooie Melisse, van wiens schoonheid Philippus grote waardering maakte, want hij had zijn hart op haar gesteld als de Ridder met het Kruis op de mooie Adriane. Aldus blijde passeerde de tijd en reisden zo lang tot dat ze kwamen bij een kasteel, gelegen zes mijlen weegs van Parijs, daar ze die nacht sliepen.

De volgende dag wel vroeg en Philippus zich gedroeg vooruit te gaan om de koning hun komst te verkondigen ging en was gewapend van alle punten ’t gezelschap verwachten in een klein bosschage dat niet ver stond van ’t kasteel, daar wij van gesproken hebben. Van ver zag hij de Ridder met het Kruis al koutende met de mooie Melisse en zond aan hem een schildknecht die hem zei ’t gene hierna volgt: “Ridder, de ridder die gij daar ziet, beroept u om die maal met de lans tegen hem te steken, en indien gij ’t weigert, gebied u door mij dat gij zal laten deze jonkvrouw te geleiden.”

Van deze reden werd de mooie Melisse zeer bang, want ze beminde de Ridder met het Kruis. Ook waren verwonderd alle die daar waren en vreesden dat het enige hinderlagen waren en zochten oorzaak om twist tegen ze te hebben. Maar de Ridder met het Kruis die stout en zonder vrees was, zo wel om zijn deugdelijke moed als om dat hij van het hoofde tot den voeten toe verborgen gewapend was door oorzaak van die dolende ridders, zei tot de schildknecht: “Mijn vriend, 'de begeerte van deze ridder is zo redelijk dat het mij schande zou zijn om dat te weigeren.”

Wat hij zei zo nam hij zijn helm, schild en lans en voorts ging hij recht op de ridder aan. Toen ze goed nabij elkaar waren, zo gaven ze hun paarden de sporen en kwamen elkaar tegen met zulke kracht dat ze de spaanders van hun spiesen in de lucht deden vliegen en reden voort. Voorts wederom genomen hadden nieuwe lansen deden als tevoren en de derde keer desgelijks. Toen dat gedaan was zo verschoof Philippus een weinig zijn versiersel, alzo dat hij terstond van iedereen bekend werd. Toen had men mogen zien lachen van die omstanders die Philippus zeer prezen en hem hielden voor een goede en dappere ridder.

Nu tezamen koutende van dit steekspel reden zo lang tot dat ze kwamen wel nabij de stad van Parijs daar ze vonden de koning, de koningin, Adriane, Platine en enige heren en jonkvrouwen die ze tegemoet kwamen en in die tegenkomst een grote blijdschap bedreven werd, zo wel ter ene als ten andere zijde. Na dat de Ridder met het Kruis de koning en de koningin gegroet had zo nam hij Philippus van Frankrijk en ging daar de mooie Adriane was waarbij Platine was die den Ridder gracieus groette. Die poen hij haar gekust kwam bij Adriane en half bevend van liefde die hij tot haar droeg zei tot haar: “Mijn jonkvrouw, volgen mijn beloften zo lever ik u wederom mijn heer, w broeder, in zeer goede gezondheid en bidt u uit een goed hart de enige Schepper om hem daarin te houden en u vervulling te geven van uw goede begeerten en mij van de mijne, de ene daarvan is dat gij mijn moeder in vrijheid stelt, aangezien dat ik u belofte gehouden heb.”

Adriane die hem ontving minnelijker dan ze ooit gedaan had zei tot hem: “Ridder, de wie die gij in mij hebt om alzo de Schepper te bidden om vervulling van mijn begeerten die zo ik hoop wel gauw vervuld zullen worden door middelen van uw gebeden, daarvan bedank ik u ootmoedig. Maar aangaande van de vrijheid van uw moeder, ik bericht u dat gij wel wilde, want hierin wil ik tegen u geweld gebruiken wat nooit enige ridder mag doen.”

“Mijn jonkvrouw,” antwoorde de Ridder, “gij zou mij geen geweld kunnen doen, want alles wat u gelieft dat gelieft mij ook, daarom gebiedt mij uw goede begeerten en ik zal mijn best doen als uw ootmoedige ridder om die te vervullen.”

Onder deze handeling zo kwam daar de mooie maagd Melisse om dn koning en de koningin te groeten en de maagd Adriane die tezamen vergezelschapt waren met die twee ridders en volgde den koning, de koningin, dn keizer en de keizerin gingen alzo binnen Parijs en gingen recht naar het paleis waar ze hun logies zeer kostbaar bereid vonden. Daar werd zulke blijdschap bedreven en zulke sier gemaakt dat het wel lang zou zijn om te vertellen.

De mooie Melisse, gelijk de auteur vertelt, was gelogeerd bij de maagd Adriane die dikwijls bezocht werden van die twee vrijers, dat is te weten Philippus en de Ridder met het Kruis die menige keer bezien werden van de mooie Melisse, nochtans niet dat ze erop verliefd was, want de natuur was niet genegen om hem tot een man te begeren die anderszins voldoende haar vriend was. Maar ter contrarie zo was er Adriane zo zeer om gekweld dat ze alle gestadigheid verloor, want ze deed niets anders dan te denken op ’t gene dat den Ridder haar gezegd en haar deed de reverentie in zijn komst, te weten dat hij de Schepper bad om haar de vervulling te geven van haar begeerten. Alzo dacht hij ook op haar antwoord, dat is dat ze hoopte door middelen van zijn gebeden op ’t kort van het zijne vervulling te hebben, wat gebeurde.

Dat .xxxviij. capittel: Hoe den Ridder mettet Kruys te weten quam dat den keyser en[de] de keyserinne sijn vader ende moeder waren.

Het is op een tijt gebeurt dat den Ridder mettet Kruys in memorie quamen die woorden die Sariton hem geseyt hadde aengaende van sijn afkomste, en[de] ’t gene dat Platine hem in Duytslant gheschreven hadde, hem verbiedende daer te lande oft elders te houwen sonder haer eerst gesproken te hebben. Waerom dat hy tot zijn minnemoeder quam en[de] seyde tot haer: “Mijn lieve moeder, hoe wel dat my de tijt voorspoedich geweest is sedert den tijt dat ick my gekent hebbe, soo leve ick nochtans in quelende sieckte en[de] sonder eenige troostinge en[de] dat door oorsake van een dinck dat u voor seker en[de] my onbekent is. Daerom soo bidde ick u om soo veel als ghy voor my niet en wilt verbergen, wie dat mijn vader en[de] moeder waren, en[de] door wat middelen dat wy gevallen waren in die handen der Turcken, want het is my een groote h[ert]seer dat ick niet en weet van wat maechschap dat ick ben. En[de] noch sijn my swaerder die reproces en[de] verwytinge die my dagelijcx gedaen zijn.”

“Ridder,” antwoorde Platine, “zijt versekert dat ick u vleeschelijcke moeder niet en ben maer slechtelijck u voestermoeder, maer mijn vrou, de keyserinne van Duytslandt, is u natuerlijcke moeder, en[de] mijn heer den keyser, haren man, desgelijcx u vader, die welcke ghy wel verlost hebt uyt der ghevanckenisse. Ende sult weten dat wy ontrent Roomen by een kleyn stedeken, ghenaemt Hostie, niet veer van een zeepoorte daer wy ons vermaeckten ende dien tijt verdreven onder eenen schoonen boom, ghevanckelijck ghenomen werden, te weten ghy, ick en[de] Caristes, die mijn eyghen soone is, van een zeeroover en[de] mede genomen werden tot Thunus, daer wy verkoft werden aen eenen backer, de welcke u daer na wederom verkofte seer dier aen eenen rijcken coopman van Caire. En[de] als desen coopman gestorven was, doe werden wy aen den soudaen gepresenteert.’

'ls den Ridder mettet Kruys dese reden verstaen hadt, so was hyder so seer van verwondert dattet niet te schrijven is, alsoo dat hy door groote blijtschap bestont te seggen met luyder stemmen: “O heylige Maria, ick dancke uwen lieven Soone, mijnen Salichmaker en[de] Verlosser en[de] u desgelijcx van de gratie die Hem gelieft heeft my te doen, my bewaert hebbende voor so veel dangereuse perijculen daer ick inne geweest hebbe, en[de] hebben my gewillichlijck in gegeven daer beneffens dat Hy my kennisse ghegeven heeft van mijn vader en[de] mijn moeder met samentlijck van alle mijn maegschap.”

Dese reden geeyndicht zijnde, soo quam hy met groote liefde Platine omhelsen en[de] seyde tot haer: “Voorwaer, ghy zijt wel mijn moeder, aengesien dat ghy my opghevoet en[de] onderhouden hebt, soo wel voor onser gevanckenisse als naemaels, sonderlinge in die lantschappen der Moorianen.”

Sulcke woorden verweckten den Ridder mettet Cruys om Platine noch voorder te vragen van eenige andere materien. En[de] also koutende so quamen sy vallen op de redenen van de schoone Adriane, van de welcke Platine tot hem seyde dat sy seer op hem verlieft was, gelijck sy selfs haer geseyt hadde. Den Ridder mettet Cruys so blijde zijnde alst mogelijk was, vraechde haer door wat middelen dat zijt te weten ghekomen was. Doe vertelde sy hem van de sieckte die Adriane gehadt hadde, en[de] door wat middelen dat zijt haer openbaerde, en[de] hoe dat sy veradverteert was van zijn afkomste.

Noch in dese reden wesende soo quam Philippus in die camer, met hem leydende de schoone Melisse en[de] Adriane, aen die welcke den Ridder mettet Cruys ootmoedelijck die reverentie dede. Voorts gaende tot Adriane, dede haer meerder vrientschap dan hy oyt ghedaen hadde, waer aen dat sy wel bekende dat Platine aen hem ontdeckt hadde van haer liefde en[de] van zijn afkomste, waeromme dat sy haer seer privatelijck hielt in verscheyde redenen die sy te samen spraken. Die welcke noch geduerende, so quam den keyser en[de] de keyserinne in de camer. En[de] soo haest als den Ridder mettet Cruys haer sach, soo spronck hem zijn herte in sijn lijf van blyschap, aenmerckende dat het zijn vader en[de] zijn moeder waren, hoe wel dat hy[t] doenmaels noch geensins en liet blijcken. Nochtans soo eerde hy haer en[de] verootmoedichde hem tot henwaerts meerder dan oyt te voren, waer van dat sy wel verwondert waren, meenende dat hy dit op hoope dede omme haer dochter Melisse ten houwelijcke te krijgen. Maer sy waren noch veel meerder verwondert als sy te weten quamen ’t gene ghy noch hooren sult.

Dat 38 kapittel: Hoe de Ridder met het Kruis te weten kwam dat de keizer en de keizerin zijn vader en moeder waren.

Het is op een tijd gebeurd dat de Ridder met het Kruis in memorie kwamen die woorden die Sariton hem gezegd had aangaande van zijn afkomst en ’t gene dat Platine hem in Duitsland geschreven had en hem verbood daar te lande of elders te huwen zonder haar eerst gesproken te hebben. Waarom dat hij tot zijn minnemoeder kwam en zei tot haar: “Mijn lieve moeder, hoe wel dat mij de tijd voorspoedig geweest is sedert de tijd dat ik mij gekend heb, zo leef ik nochtans in kwellende ziekte en zonder enige troost en dat door oorzaak van een ding dat u voor zeker en mij onbekend is. Daarom zo bid ik u om zo veel als gij voor mij niet wilt verbergen, wie dat mijn vader en moeder waren en door wat middelen dat wij gevallen waren in de handen der Turken, want het is mij een groot hartzeer dat ik niet weet van wat maagschap dat ik ben. Noch zijn mij zwaarder die verwerking en verwijten die mij dagelijks gedaan zijn.”

“Ridder,” antwoorde Platine, “wees verzekerd dat ik uw vleselijke moeder niet en maar slechts uw voedstermoeder, maar mijn vrouw, de keizerin van Duitsland, is uw natuurlijke moeder, en mijn heer de keizer, haar man, desgelijks uw vader, die gij wel verlost hebt uit de gevangenis. Gij zal weten dat wij omtrent Rome bij een klein stadje, genaamd Ostia niet ver van een zee-poort daar wij ons vermaakten en de tijd verdreven onder een mooie boom gevangen genomen werden, te weten gij en ik en Caristes, die mijn eigen zoon is, van een zeerover en mee genomen werden tot Tunis daar wij verkocht werden aan een bakker die u daarna wederom verkocht zeer duur aan een rijke koopman van Cairo. Toen deze koopman gestorven was toen werden wij aan de sultan gepresenteerd.’

Toen de Ridder met het Kruis deze reden verstaan had zo was hij der zo zeer van verwonderd dat het niet te schrijven is, alzo dat hij door grote blijdschap bestond te zeggen met een luide stem: “O heilige Maria, ik dank uw lieve zoon, mijn Zaligmaker en Verlosser en u desgelijks van de gratie die Hem geliefd heeft mij te doen, mij bewaard heeft voor zo veel gevaarlijke perikelen waar ik in geweest ben en hebben mij gewillig in gegeven daar benevens dat hij mij kennis gegeven heeft van mijn vader en mijn moeder met gezamenlijk van al mijn maagschap.”

Toen deze reden geëindigd waren en kwam hij met grote liefde Platine omhelzen en zei tot haar: “Voorwaar, gij bent wel mijn moeder, aangezien dat gij mij opgevoed en onderhouden hebt, zo wel voor onze gevangenis als later, vooral in de landschappen der Moren.”

Zulke woorden verwekte de Ridder met het Kruis om Platine noch verder te vragen van enige andere materies. Alzo koutende zo kwamen ze vallen op de redenen van de mooie Adriane waarvan Platine tot hem zei dat ze zeer op hem verliefd was, gelijk ze zelf har gezegd had. De Ridder met het Kruis was zo blijde als het mogelijk was en vroeg haar door wat middelen dat zij het te weten gekomen was. Toen vertelde ze hem van de ziekte die Adriane gehad had en door wat middelen dat zij het haar openbaarde en hoe dat ze bericht was van zijn afkomst.

Noch waren ze in deze reden en zo kwam Philippus in de kamer en met hem leidde mooie Melisse en Adriane, waaraan de Ridder met Kruis ootmoedig de reverentie deed. Voorts ging tot Adrian en deed haar meerder vriendschap dan hij ooit gedaan had, waaraan dat ze wel bekende dat Platine het aan hem verteld had van haar liefde en van zijn afkomst, Waremme dat ze zich zeer privé hield in verscheiden redenen die ze tezamen spraken. Die noch duurde zo kwam de keizer en de keizerin in de kamer. Zo gauw als de Ridder met het Kruis ze zag zo sprong zijn hart in zijn lijf van blijdschap en merkte dat het zijn vader en zijn moeder waren, hoe wel dat hij het toenmaals noch geenszins liet blijken. Nochtans zo eerde hij ze en verootmoedigde hem tot ze meerder dan ooit tevoren, waarvan dat ze wel verwonderd waren en meenden dat hij dit op hoop deed om hun dochter Melisse ten huwelijk te krijgen. Maar ze waren noch veel meerder verwonderd toen ze te weten kwamen ’t gene gij noch horen zal.

Dat .xxxix. capittel: Hoe den keyser veradverteert worde op een bancket dat hy dede bereyden, dat den Ridder mettet Kruys sijn sone was.

Den coninck van Vranckrijck en studeerde niet dan om den keyser altijt aengename dingen te mogen doen, soo seer beminde hy hem. Hy dede dickwils tornoyen, steeckspeelen en[de] bancketten houden, daer sich vinden lieten menige vrouwen en[de] jufvrouwen, waer in dat den keyser pleysier scheppende, woude op een tijt oock eens bancket houden, waer op dat genoodicht werden alle princen, ridders, edelluyden, vrouwen en[de] jonckvrouwen, die welcken niet en lieten, seer kostelijck toegemaeckt zijnde, daer al t’samen te verschijnen. Platine hier van veradverteert zynde, was wel blyde, want sy verhoopte in dese vergaderinge te openbaren die linie van den Ridder mettet Cruys. Dit bancket was soo kostelijck alsser in menigen tijt te Parijs gehouden geweest was, want daer en gebrack niet van alle dat gene datmen soude hebben mogen bedencken van nooden te hebben om sulcken schoonen gheselschap te festaveren.

Soo haest als die tafelen opghenomen ende die speelluyden gekomen waren, soo nam den keyzer die schoone Adriane by de hant en[de] geleyde haer om te danssen, ende tot een exempel van haer soo nam den coninck de schoone Melisse. Die anderen deden oock haer beste, insghelijckx Philippus, die met de keyserinne ginck danssen, en[de] den Ridder mettet Cruys ende de coninginne, de welcke voor dien dach geroepen hadde boven alle die anderen.

Dese dingen vervult zijnde, den coninck, den keyser, de coninginne, de keyserinne, die ridders en[de] die jonckvrouwen gingen altesamen neder sitten. En als sy t’samen kouteden, soo quam Platine daer in de sale, seer rijckelijck toeghemaeckt zijnde, by haer geleydende twee schoone jonckvrouwen. Nu voor den coninck en[de] den keyser komende, so dede sy haer eerbaerlijcke reverentie. Voorts seyde sy tot den coninck: “Seer lieve heer, ick bidde u ootmoedelijck dattet u gelieve my audientie te geven en[de] my toe te laten om een dinck te mogen vertellen, waer van dat alle het geselschap verblijt en[de] verwondert sal zijn.”

Den coninck geheel peynsich zijnde sulcke reden hoorende, geboot terstont silentie. Voorts seyde hy: “Jonckvrou, segt wat u gelieven sal.”

Platine als doen haer woorden tot den keyser en tot de keyserinne keerende, seyde tot haer: “Seer gestrengher heer en[de] vrouwe, ick veradvertere u dat ick Platine ben, die eertijts placht te hebben de bewaringe van Meliadus, uwen soone, en[de] van mijn vrou Melisse, u dochter.”

Voorts vertelde sy haer den tijt, ’t jaer, den dach, de ure en[de] in wat manieren dat haer dit alles geschiet was, seggende: “Ick worde gevangen van een zeeroover en[de] mede genomen met uwen soone Meliadus en[de] Caristes den mijnen, die welcke ick gevoet en[de] onderhouden hebbe, en[de] hebbe met de hulpe van God uwen soone Meliadus bewaert voor menige periculen, also dat icker nu rekenschap af geve. En[de] zijt versekert, mijn groot mogende heer en[de] vrouwe, dat gy daer Meliadus, uwen beminden sone siet, de welcke onbekent zijnde van zijn edele extractie en[de] afkomste, heeft aengenomen den tytel genaemt den Ridder mettet Kruys.”

Van dese tydinghe en behoeftmen niet te vraghen wat blijtschap dat daer bedreven wert van den keyser, de keyserinne, den coninck, de coninginne, Melisse, Adriane en[de] generalijcken van alle die daer waren, want gehoort hebbende eene soo wonderlijcke en[de] mirakuleuse avonture, warender soo seer van verwondert dattet niet moghelijck en soude zijn volkomelijck uyt te schrijven. Want den keyser en[de] de keyserinne wert alsdoen terstont wederom bekent de ghedaente van Platine en[de] haren soone, de welcke van groote blijtschap die hy hadde, quam neder vallen voor de voeten van zijn vader en[de] zijn moeder, maer sy heften hem also haest wederom op, hem minnelijk omhelsend en kussende. Daer na quam Melisse, die hem oock wel vriendelijck in haer armen nam en[de] groote liefde bewees, seggende: “Mijn lieve broeder, men en behoeft sich niet te verwonderen dat ghy Lampatricx soo rigoreuselijck bevochten hebt, aengesien dat hy u sonder eenige oorsake woude afnemen dat recht dat ghy aen ’t keyserrijck van Duytslant hebt. Seker, de Natuere heeft u daer toe getrocken, gelijck als menige feyten van wapenen die ghy voor mijn heer vader en[de] den uwe gedaen hebt.”

“Mijn suster,” antwoorde den Ridder mettet Kruys, “voorwaer soo ick de kennisse ghehadt hadde die ick nu hebbe, ghy en haddet te Keulen soo lange niet gevanckelijck ghehouden geworden als ghy gedaen zijt. Maer gelooft sy den Schepper aller dinghen, die welcke een waerachtigh noothelper en[de] beschermer is van alle die gene die hem uyt goeder herten dienen!”

Daer nae de coninginne en[de] die schoone Adriane quamen hem oock kussen, doende ceremonien na de gewoonlijcke maniere des hofs, en[de] voorts menige princen en[de] princessen en[de] ridders quamen oock desgelijcx doen, also dat de blijtschap soo groot wert dat sy bedeckte alle die voorledene droefheyt.

Nochtans, den keyser en konde niet al gheheelijcken vergeeten de smerte die hy geleden en[de] verdragen hadde in de gevanckenisse van den wreden reus Gueydon, gelijck den auteur vertelt, want weynigh tijts daer na, als den keyser wist dat den voorseyden Ridder mettet Kruys zijn eygen soone was, soo riep hy hem aen d’een zijde en[de] seyde hem: “Mijn soon, ick hebbe in groote peysinghe geweest hoe dat ick u soude mogen vergelden die groote deuchden die ghy my ghedaen hebt, so wel om my verlost te hebben uyt de gevanckenisse van den onmenschelijcken reus Gueydon, in de welcke ick [veel] pijne en[de] verdriets geleden hebbe, als my wederom vreedsamelijcken in mijn keyserrijck ghestelt hebbende, tot dat welcke ick my niet langer begeven en mach overmits de outheyt mijnder dagen daer ik mede begaeft ben. Maer niet wetende [dat] ick u vader was, soo hadde ick voorghenomen om u te presenteeren Melisse, u suster, tot een huysvrouwe, gelijck Philippus u daer van sal mogen versekeren, aen den welcken ick raet gevraecht hebbende, also het den Schepper geliefde om u eere en[de] de mijne, seyde my, als seer wijs als hy is, dattet goet soude wesen om den coninck, zijnen vader, daer van te veradverteren, ’t welck ick gedaen hebbe. En[de] om dat ghy my dringhden om wederom te keeren in dit lant, meynende mijnen wille te vervullen, soo woude ick met u gaen, ende mede nemende u suster Melisse, die de oorsake geweest is van onser grooter eere, gelijck ghy mercken moocht, want by avontueren, soo ghy u suster ten houwelijcke genomen hadt, Platine, u voester, ons de schandale soude versweghen hebben datse ons gheseyt heeft. Nu dan, om dat ick u niet vergelden en mach als ick voorgenomen hadde, soo geve ick u in plaets van dien al geheelijck de regieringe van ’t keyserrijck, u belovende soo haest als ick wederomme in Duytslant gekeert sal wesen, dat ick u dan keyser sal doen kiesen, want overmits gelijck ick geseyt hebbe dat ick out van dagen ben, soo wil ick my voortaen beledigen tot devotie, den Schepper danckende van die gratie die Hem ghelieft heeft my te doen, my verlost hebbende uyt de perijculen daer ick inne geweest ben.”

“Mijn heer vader,” antwoorde Meliadus, “dat en wil God nimmermeer dat ick soo hoochmoedigh soude wesen om te voeren den keyserlijcken tytel soo lange als ghy in ’t leven sult wesen. Maer waert dat het gebeurde dat ick u over leefde, gelijck dat den loop der natueren eyscht, en[de] dat het die baroenen geliefde om my keyser te kiesen, als dan soo soude icket aennemen, maer anders niet. [Niet] dat ick u ghebod wil onghehoorsamen, want ’t gene ick segge is alleenlijck om u te kennen te geven dat ick bereyt ben u onderdanig te wesen sonder dat ghy ontbloot zijt van den keyserlijcken tijtel.”

Van dese antwoorde was den keyser seer blyde en[de] wel te vreden, en[de] als hy ’t de keyserinne, sijn huysvrouwe, vertelde, soo antwoorde sy dat Meliadus betoonde seer voorsichtich te wesen in alle zijn doen en[de] dat haer dese antwoorde wonderlijcke wel behaechde.

Dat 39 kapittel: Hoe de keizer bericht werd op een banket dat hij liet bereiden dat de Ridder met het Kruis zijn zoon was.

De koning van Frankrijk studeerde niet dan om de keizer altijd aangename dingen te mogen doen, zo zeer beminde hij hem. Hij liet dikwijls toernooien, steekspelen en banketten houden daar zich vinden lieten menige vrouwen en juffrouwen, waarin dat de keizer plezier schiep en wilde op een tijd ook eens banket houden waarop dat genodigd werden alle prinsen, ridders, edellieden, vrouwen en jonkvrouwen die het niet lieten en zeer kostbaar toegemaakt waren, daar al tezamen te verschijnen. Platine die hiervan bericht was wel blijde, want ze verhoopte in deze verzameling te openbaren de linie van de Ridder met het Kruis. Dit banket was zo kostbaar als er in menige tijd te Parijs gehouden geweest was, want daar ontbrak niets van alle datgene dat men zou hebben mogen bedenken van noden te hebben om zulk mooi gezelschap te feestvieren.

Zo gauw als de tafels opgenomen en die speellieden gekomen waren zo nam de keizer die mooie Adriane bij de hand en geleide haar om te dansen en tot een voorbeeld ervan zo nam de koning de mooie Melisse. De anderen deden ook hun best, insgelijks Philippus die met de keizerin ging dansen en de Ridder met het Kruis en de koningin die voor die dag geroepen had boven alle die anderen.

Toen deze dingen vervuld waren gingen de koning, de keizer, de koningin, de keizerin, de ridders en die jonkvrouwen alle tezamen neer zitten. En toen ze tezamen kouten zo kwam Platine daar in de zal die zeer rijk toegemaakt was en bij haar geleide twee mooie jonkvrouwen. Nu ze voor de koning en de keizer kwam zo deed ze haar eerbare reverentie. Voorts zei ze tot de koning: “Zeer lieve heer, ik bid u ootmoedig dat het u gelieve mij audiëntie te geven en mij toe te laten om een ding te mogen vertellen, waarvan dat al het gezelschap verblijd en verwonderd zal zijn.”

De koning die geheel peinzend werd toen hij zulke reden hoorde gebood terstond stilte. Voorts zei hij: “Jonkvrouw, zeg wat u gelieven zal.”

Platine die toen haar woorden tot de keizer en tot de keizerin keerde zei tot ze: “Zeer gestrenge heer en vrouwe, ik bericht u dat ik Platine ben die eertijds plag te hebben de bewaring van Meliadus, uw zoon, en van mijn vrouw Melisse, uw dochter.”

Voorts vertelde ze hun de tijd, het jaar en het uur en in wat manieren dat haar dit alles geschied was en zei: “Ik werd gevangen van een zeerover en meegenomen met uw zoon Meliadus en Caristes de mijne die ik gevoed en onderhouden heb en heb met de hulp van God uw zoon Meliadus bewaart voor menige perikelen, alzo dat ik er nu rekenschap van geef. Wees verzekerd, mijn grootmogende heer en vrouwe, dat gij daar Meliadus, uw beminde zoon ziet, die onbekend zijn van zijn edele extractie en afkomst, heeft aangenomen de titel genaamd de Ridder met het Kruis.”

Van deze tijding behoeft men niet te vragen wat blijdschap dat daar bedreven werd van de keizer, de keizerin, de koning, de koningin, Melisse, Adriane en in het algemeen van alle die daar waren want toen ze gehoord hadden een zo wonderlijk en miraculeus avontuur waren er zo zeer van verwonderd dat het niet mogelijk zou zijn het volkomen uit te schrijven. Want de keizer en de keizerin werd alstoen terstond wederom bekend de gedaante van Platine en haar zoon die van grote blijdschap die hij had kwam neer vallen voor de voeten van zijn vader en zijn moeder, maar ze hieven hem alzo gauw wederom op en hem minnelijk omhelsden en kusten. Daarna kwam Melisse die hem ook wel vriendelijk in haar armen nam en grote liefde bewees en zei: “Mijn lieve broeder, men behoeft zich niet te verwonderen dat gij Lampatricx zo rigoureus bevochten hebt, aangezien dat hij u zonder enige oorzaak wilde afnemen dat recht dat gij aan ’t keizerrijk van Duitsland hebt. Zeker, de Natuur heeft u daartoe getrokken, gelijk als menige wapenfeiten die gij voor mijn heer vader en de uwe gedaan hebt.”

“Mijn zuster,” antwoorde de Ridder met het Kruis, “voorwaar zo ik de kennis gehad had die ik nu heb, gij had het te Keulen zo lang niet gevankelijk gehouden geworden als gij gedan bent. Maar geloofd is den Schepper van alle dingen die een waarachtig noodhelper en beschermer is van alle diegene die hem uit een goed hart dienen!”

Daarna kwamen de koningin en die mooie Adriane hem ook kussen en deden ceremonies naar de gewone manier van de hof en voorts menige prinsen en prinsessen en ridders kwamen ook desgelijks doen, alzo dat de blijdschap zo groot werd dat ze bedekte al die voorleden droefheid.

Nochtans, de keizer kon niet al geheel vergeten de smart die hij geleden en verdragen had in de gevangenis van den wrede reus Gueydon, gelijk de auteur vertelt, want weinig tijd daarna, toen de keizer wist dat de voorzegde Ridder met het Kruis zijn eigen zoon was zo riep hij hem aan de ene zijde en zei hem: “Mijn zoon, ik ben in groot gepeins geweest hoe dat ik u zou mogen vergelden die grote deugden die gij mij gedaan hebt, zo wel om mij verlost te hebben uit de gevangenis van de onmenselijke reus Gueydon waar in ik veel pijn en verdriet geleden heb, als mij wederom vreedzaam in mijn keizerrijk gesteld te hebbend waartoe ik mij niet langer begeven mag overmits de oudheid van mijn dagen daar ik mee begaafd ben. Maar ik wist dat ik uw vader was, zo had ik voorgenomen om u te presenteren Melisse, uw zuster, tot een huisvrouw, gelijk Philippus u daarvan zal mogen verzekeren waaraan ik raad gevraagd heb, alzo het den Schepper geliefde om uw eer en de mijne, zei mij, als zeer wijs als hij is, dat het goed zou wezen om de koning, zijn vader, daarvan te berichten, wat ik gedaan heb. Omdat gij mij aandrong om wederom te keren in dit land en meende mijn wil te vervullen zo wilde ik met u gaan en meenemen uw zuster Melisse die de oorzaak geweest is van onze grote eer, gelijk gij merken mocht, want bij avonturen, zo gij uw zuster ten huwelijk genomen had, Platine, uw voedster, ons het schandaal zou verzwegen hebben dat ze ons gezegd heeft. Nu dan, omdat ik u niet vergelden mag als ik voorgenomen had zo geef ik u in plaats van die al geheel de regering van ’t keizerrijk en u beloof zo gauw als ik wederom in Duitsland gekeerd zal wezen dat ik u dan keizer zal doen kiezen, want overmits gelijk ik gezegd heb dat ik oud van dagen ben, zo wil ik mij voortaan voegen tot devotie en de Schepper danken van de gratie die Hem geliefd heeft mij te doen en mij verlost hebt uit de perikelen daar ik in geweest ben.”

“Mijn heer vader,” antwoorde Meliadus, “dat wil God nimmermeer dat ik zo hoogmoedig zou wezen om te voeren de keizerlijke titel zo lang als gij in ’t leven zal wezen. Maar was het dat het gebeurde dat ik u overleefde, gelijk dat de loop der naturen eist en dat het die baronnen geliefde om mij keizer te kiezen, als dan zo zou ik het aannemen, maar anders niet. Niet dat ik uw gebod wil ongehoorzaam zijn, want ’t gene ik zeg is alleen om u te kennen te geven dat ik bereid ben u onderdanig te wesen zonder dat gij ontbloot zijt van de keizerlijke titel.”

Van dit antwoord was de keizer zeer blijde en goed tevreden en toen hij ’t de keizerin, zijn huisvrouw, vertelde zo antwoorde ze dat Meliadus betoonde zeer voorzichtig te wezen in alle zijn doen en dat haar dit antwoord wonderlijk goed behaagde.

Dat .xl. capittel: Hoe den seer christelijcken coninck van Vrankrijck met den keyser sprack van ’t houwelick van Meliadus en[de] van Adriane, desgelijx van Philippus en[de] van Melisse, en[de] van haer triumphelijke bruyloften.

Den keyser ende de keyserinne seer wel te vreden ende blijt zijnde van de voorsichticheyt van Meliadus, haren eenighen soone, sonderlinge van de antwoorde die hy haer gedaen hadde, toonde[n] hem grooter teyckens van liefden dan sy oyt gedaen hadden ende en sochten niet dan middelen om hem te behagen. Also bleef Meliadus in ’t hoff van Vranckrijck in groote blijtschap ende deuchde, verwachtende ende aenmerckende de uytkomste die hem daer van geschieden soude. Maer een dinck was hem hinderlijck, dat is te weten de absentie van de schoone Adriane, want hy en sprack haer soo dickwils niet als hy wel gewilt hadde. Ende hoe wel dat hy begherende haer t’samenvoeginge, menich reys dochte om den keyser, zijnen vader, te bidden dat hy haer door hem aen den coninck ten houwelijck soude aensoecken, soo en dede hy ’t nochtans niet.

Want gelijck het God geliefde, den seer christelijcken coninck op een tijt alleen wesende met den keyser, seyde tot hem: “Heer keyser, die natuerlijcke vaders ende moeders zijn altijt begeerende om haer kinderen wel te voorsien. Nu, ghy weet dat ick een sone en[de] een dochter hebbe, en[de] ghy also vele, die welcke al t’samen schier van eenen ouderdom zijn en[de] genoechsaem gelijckmatich. Daerenboven so beminnen sy malkanderen seere, ghelijck ghy sien moocht, waeromme dat ick wel gesint soude zijn, soo wel om de deucht en[de] eere die ik in die partijen bekenne te wesen, als om aliantie te onderhouden, dat wy van die vier maer twee en maeckten, te weten dat Meliadus, uwen eenigen sone, onse dochter Adriane te houwelijcke name, en[de] dat Philippus, onsen sone, de[s]gelijckx ten houwelijcke name Melisse, u dochter, nochtans behoudelijck dat die partijen vry en[de] sonder bedwanck daer in konsenteren.'

“Heer coninck,” antwoorde den keyser, “van die eere die ghy my doet, bedanck ik u duysent fout. Aengesien dattet u majesteyt ghelieft heeft my sulcke presentatien [te] doen, soo en wil ickse geensins weygeren, maer het soude goet wesen dat ghyder mijn heer Philippus en[de] Adriane van sprack. Aengaende van my, ick gae’t Meliadus en[de] Melisse terstont te kennen geven.”

’t Welck seggende, soo namen sy oorlof den eenen aen den anderen, en[de] alsoo ginck den keyser in zijn logijs, daer hy de keyserinne, Meliadus ende Melisse vont. Voorts haer aen d’een zijde ghetrocken hebbende, seyde tot Meliadus: “Mijn soon, al eer dat ick u kende mijn soone te wesen, doe hielt ick u ende houde u noch soo wijs ende voorsichtich te wesen dat ick u wel raet soude ghevraecht hebben hoe groot die saken van qualiteyte gheweest hadden. Daeromme bidde ick u dat ghy my nu wilt raden, soo ghy ’t oyt deden, want ’t gheene dat ick vragen sal en is geen dinck dat my alleen aengaet, maer u en[de] u suster en[de] voorts alle dat keyserrijck, dat is dat ick onlancx by den coninck wesende, heeft my gesproken om u Adriane, zijn dochter, ten houwelijcke te geven, en[de] ick soude Melisse, u suster, aen Philippus, sijnen sone, geven, ’t welck geen dinck en is sonder eerst over te dencken. Daeromme beraet u, en[de] voorts seght my wat u daer van duncken sal.”

“Mijn heer vader,” antwoorde Meliadus, “soo veele als aengaet den soone en[de] de dochter van Vranckrijck, die zijn so volmaeckt van duechden en[de] schoonheyt dat my dunckt dat ons den coninck, haren vader, genoechsaem eere doet en[de] meerder als wy tot hem waerts verdient hebben, ons die presenterende. En aengaende van my, ick ben bereyt om u te obedieren in alle dingen en[de] hem hier inne.”

Den keyser wel blijde van dese antwoorde, keerde hem tot Melisse en[de] seyde tot haer: “Ende ghy Melisse, wat dunckter u af?”

“Mijn heer,” antwoorde sy, “ick ben bereyt om u te gehoorsamen in alles dat u gelieven sal my te gebieden.”

Als hy haer intentie verstaen hadde, soo ginck hy tot den coninck om hem dit te segghen, den welcken hy oock wel soo blijde vont van de antwoorde die Philippus en[de] Adriane hem ghedaen hadden. Sy twee als doen t’samen wesende, ontboden de coninginne en[de] de keyserinne, en[de] daer wert besloten dat des anderen daechs die partijen gehanttrout souden worden, en[de] den vijfthienden dach daer nae in de kercke souden trouwen, ’t welck was op eenen Pincxterdach. Den welcken ghekomen zijnde, so werden dese vier jonge personagien seer cierlijck toegemaeckt zijnde, ter kercken gheleyt, sonderlinge Meliadus, die ghehabitueert was met eenen tabbaer op de maniere van ’t Moorenlant, geestimeert voor den alderkostelijcxsten in gantsch Christenheyt, de welcke hem den soudaen ghegeven hadde doe hy hem verloste uyt de gevanckenisse vanden reus Trasilion. Philippus was oock rijckelijck gheaccordeert, desghelijcx die twee maeghden. Die welcke ghekomen zijnde in de Heylige Capelle, werden getrout in groote solemniteyt van den cardinael van Sint Joris.

Die misse gedaen zijnde, ginghen in den grooten sael van ’t paleys, daer sy dat middaechs mael al bereyt vonden, dat seer kostelijcke was. Van de verscheydenheyt der gherechten ontsie ick my te schrijven, want dat soude al te langen dinck wesen, met samentlijck de steeckspelen, tornoyen, dansen en[de] andere gevoechlijckheden en[de] triumphen, die welcke gheduerden den tijt van vijfthien dagen.

Dat 40 kapittel: Hoe de zeer christelijke koning van Frankrijk met den keizer sprak van ’t huwelijk van Meliadus en van Adriane, desgelijks van Philippus en van Melisse, en van hun triomfantelijke bruiloften.

De keizer en de keizerin waren zeer goed tevreden en blijde van de voorzichtigheid van Meliadus, hun enigen zoon, vooral van het antwoord die hij ze gedaan had en toonden hem grotere tekens van liefde dan ze ooit gedaan hadden en zochten niets dan middelen om hem te behagen. Alzo bleef Meliadus inde hof van Frankrijk in grote blijdschap en deugde verwachte en aanmerkte de uitkomst die hem daarvan geschieden zou. Maar een ding was hem hinderlijk, dat is te weten de absentie van de mooie Adriane, want hij sprak haar zo dikwijls niet als hij wel gewild had. Hoewel dat hij begeerde hun tezamen voeging en menige keer dacht om de keizer, zijn vader, te bidden dat hij haar door hem aan de koning ten huwelijk zou aanzoeken, zo deed hij ’t nochtans niet.

Want gelijk het God geliefde, de zeer christelijke koning die op een tijd alleen was met de keizer zei tot hem: “Heer keizer, die natuurlijke vaders en moeders begeren altijd om hun kinderen goed te voorzien. Nu, gij weet dat ik een zoon en een dochter heb en gij alzo veel die al tezamen schier van een ouderdom zijn en voldoende gelijkmatig. Daarboven zo beminnen ze elkaar zeer, gelijk gij zien mag, waarom dat ik wel gezind zou zijn, zo wel om de deugd en eer die ik in die partijen beken te wezen, als om alliantie te onderhouden dat wij van die vier maar twee maakten, te weten dat Meliadus, uw enige zoon, onze dochter Adriane ten huwelijk nam en dat Philippus, onze zoon, desgelijks ten huwelijk nam Melisse, uw dochter, nochtans behalve dat die partijen vrij en zonder bedwang daarin consenteren.'

“Heer koning,” antwoorde de keizer, “van die eer die gij mij doet bedank ik u duizendvoudig. Aangezien dat het u majesteit geliefd heeft mij zulke presentatie te doen, zo wil ik het geenszins weigeren, maar het zou goed wesen dat gij er mijn heer Philippus en Adriane van sprak. Aangaande van mij, ik ga het Meliadus en Melisse terstond te kennen geven.”

Wat hij zei zo namen ze verlof de een aan de andere en alzo ging de keizer in zijn logies daar hij de keizerin, Meliadus en Melisse vont. Voorts trok hij haar aan een zijde en zei tot Meliadus: “Mijn zoon, al eer dat ik u kende mijn zoon te wezen toen hield ik u en houd u noch zo wijs en voorzichtig te wezen dat ik u wel raad zou gevraagd hebben hoe groot die zaken van kwaliteiten geweest waren. Daarom bid ik u dat gij mij nu wil aanraden, zo gij ’t ooit deed, want hetgeen dat ik vragen zal is geen ding dat mij alleen aangaat, maar u en u w zuster en voorts dat hele keizerrijk, dat is dat ik onlangs bij de koning was en heeft mij gesproken om u Adriane, zijn dochter, ten huwelijk te geven en ik zou Melisse, uw zuster, aan Philippus, zijn zoon, geven, wat geen ding en is zonder er eerst over te denken. Daarom beraad u en voorts zegt mij wat u daar van dunken zal.”

“Mijn heer vader,” antwoorde Meliadus, “zo veel ons aangaat de zoon en de dochter van Frankrijk die zijn zo volmaakt van deugden en schoonheid dat mij dunkt dat ons den koning, hun vader, voldoende eer doet en meerder dan wij tot hem waart verdiend hebben ons die te presenter. En aangaande van mij, ik ben bereid om u te gehoorzamen in alle dingen en hem in.”

De keizer die wel blijde was van dit antwoorde keerde hem tot Melisse en zei tot haar: “En gij Melisse, wat denkt u ervan?”

“Mijn heer,” antwoorde ze, “ik ben bereid om u te gehoorzamen in alles dat u gelieven zal mij te gebieden.”

Toen hij haar intentie verstaan had zo ging hij tot dn koning om hem dit te zeggen, die hij ook wel zo blijde vond van de antwoorde die Philippus en Adriane hem gedaan hadden. Toen zij twee als toen tezamen waren ontboden ze de koningin en de keizerin en daar werd besloten dat de volgende dag partijen getrouwd zouden worden en den vijftienden dag daarna in de kerk zouden trouwen, wat was op een Pinksterdag. Toen die gekomen was zo werden deze vier jonge personages zeer sierlijk toegemaakt waren ter kerke geleid en vooral Meliadus die gekleed was met een tabbaard op de manier van ’t Morenland, versierd voor den aller kostbaarste in gans Christenheid die hem den sultan gegeven had toen hij hem verloste uit de gevangenis van de reus Trasilion. Philippus was ook rijk voorzien, desgelijks die twee maagden. Die gekomen waren in de Heilige Kapel werden getrouwd in grote plechtigheid van den kardinaal van Sint-Joris.

Toen de mis gedaan was gingen ze in de grote zaal van ’t paleis daar ze dat middagmaal bereid vonden, dat zeer kostbaar was. Van de verscheidenheid der gerechten ontzie ik mij te schrijven, want dat zou een al te lang ding wezen, met gezamenlijke de steekspelen, toernooien, dansen en andere gevoeglijkheden en triomfen die duurden de tijd van vijftien dagen.

Dat .xli. capittel: Hoe den keyser oorlof nam aen den coninck en[de de] coninginne, aen Philippus van Vranckrijck en[de] aen de schoon[e] Melisse, sijn dochter, met hem geleydende de keyserinne, Meliadus, sijnen eenighen soone, en[de] de schoone Adriane.

Wel haest nae dat de bruyloften gehouden waren in so grooten triumphe alst mogelijck was, den keyser begheerde wederom te keeren na Duytslant, dede zijn dinghen bereydt maecken, voorts ginck hy tot den coninck ende gaf hem zijnen wille te kennen. Den welcken hem seyde dat hy zijn ghelieven soude doen, maer soo hy noch in Vranckrijck woude blyven, dat hy hem gheen minder chiere en soude doen dan hy ghedaen hadde. Waer op dat den keyser antwoorde, hem bedanckende, dattet hem onmoghelijck ware langer te blyven sonder te wesen tot achterdeel van ’t keyserrijck. “Mijn heer,” seyde den coninck, “nademael dattet u dan soo belieft, soo en wil icket niet beletten, u 'veradverterende soo daer eenige dinghen zijn daer ick u mach in helpen, my dat on[t]biedende, ghy sult bekennen eenen bontghenoot ende goeden vriendt aen my te hebben.”

“Heer,” antworde den keyser, “alsoo sult ghy oock aen my.”

Doe beslooten sy dat hy den tweeden dach eerst komende van Parijs soude trecken met de keyserinne, Meliadus ende Adriane, met haer [n]emende alle haren sleep, gelijck sy deden.

In’t afsch[e]yden hoordemen menige suchtinghe en[de] weeninge, en[de] daer werden menighe tranen ghestort, soo wel ter eender als ter ander sijden. Den coninck en[de] de coninginne rekommandeerden Adriane aen Meli[a]dus, desghelijcx de keyserinne rekommandeerden Melisse aen Philippus, also malkanderen bevelende te Godewaert, aen den welcken sy haer al te samen rekommandeerden. Den keyser en[de] zijn volck vertrocken van Parijs en[de] deden soo veele door haer dachreysen datse te Keulen quamen, daer sy van die inwoonders eerbaerlijck ontfanghen werden.

Daer bleef Meliadus met zijn huysvrouwe in stillen vrede, geen swaermoedicheyt barende ghelijck het bleeck, want sy en verstonden haer soo seer niet tot kontemplatie oft ten eynde van negen maenden ghelach Adriane van eenen schoonen soone, die genaemt werd Leander, van welcke gheboorte de blijtschap wederomme vernieut wert, veel meerder [d]an oyt te vooren, soo van den keyser en[de] de keyserinne als van zijn ondersaten. Ten was oock niet te vergeefs, want hy was een van de vroomste ende stoutste ridders dieder by zijn tijt waren.

Na dese blijtschap quam haer oock eenige beroernisse door oorsake van den doot die den keyser Maximilianus dat leven benam, ende weynigh daer na de keyserinne, waeromme dat Meliadus keyser ghekoren wert, de welcke regeerde dat keyserrijck in soo goeden vrede dat hy van zijn ondersaten bemint ende ontsien wert. Alsoo gebeurde het oock met Philippus van Vranckrijck, want ten geleet weynich met Melisse dat hy daer eenen schoonen soone hadde, de welcke nae hem succedeerde aen het coninckrijck van Vranckrijck.

Nu, na dat Meliadus en[de] Adriane, Philippus en[de] Melisse geleeft hadden in vrede en[de] stilte eenen grooten tijt lanck, soo gaven sy haer geesten in handen van den Schepper des werelts. Den welcken ick bidde alle geesten in bewaringhe te willen nemen, samentlijck die van die ge[ne] die in haren leven [in duechden leven], een yeghelijck na zijnen staet ende beroepinge. [Ins]ghelijckx van de edele ridders die voor dat christelijcke gheloove haren gherechtighen heere in rechtveerdighe saecken getrouwelijck dienen. Oock niet vergeetende alle de geene die dit tegenwoordighe boeck sullen lesen ofte horen lesen, aen de welcke, ick Barent Barentszoon vander Nieuwer Bruggen, oversetter deses boecx, ootmoedelijck bidde hem te willen verexcuseren van zijn ignorantie.

Eynde van dese historie.

Dat 51 kapittel: Hoe de keizer verlof nam aan de koning en de koningin aan Philippus van Frankrijk en aan de mooie Melisse, zijn dochter, met hem geleide de keizerin, Meliadus, zijn enigen zoon, en de mooie Adriane.

Wel gauw nadat de bruiloften gehouden waren in zo’n grote triomf als het mogelijk was begeerde de keizer wederom te keren naar Duitsland en liet zijn dingen bereid maken, voorts ging hij tot de koning en gaf hem zijn wil te kennen. Die hem zei dat hij zijn gelieven zou doen, maar zo hij noch in Frankrijk wilde blijven dat hij hem geen mindere sier zou doen dan hij gedaan had. Waarop dat den keizer antwoorde en hem bedankte dat het hem onmogelijk was langer te blijven zonder te wezen tot nadeel van ’t keizerrijk. “Mijn heer,” zei de koning, “nadat het u dan zo belieft, zo wil ik het niet belette en u bericht zo daar enige dingen zijn daar ik u mag in helpen, mij dat ontbiedt en gij zal bekennen een bondgenoot en goede vriend aan mij te hebben.”

“Heer,” antwoorde de keizer, “alzo zal gij ook aan mij.”

Toen besloten ze dat hij de tweeden dag eerst aankomend van Parijs zou vertrekken met de keizerin, Meliadus en Adriane en met ze nemen al hun gevolg, gelijk ze deden.

In ’t afscheid hoorde men menige zuchten en wenen en daar werden menige tranen gestort, zo wel ter ene als ter andere zijde. De koning en de koningin recommandeerden Adriane aan Meliadus, desgelijks de keizerin recommandeerden Melisse aan Philippus, alzo elkaar bevalen tot God waart waaraan ze zich al tezamen aanbevalen. De keizer en zijn volk vertrokken van Parijs en deden zo veel door hun dagreizen dat ze te Keulen kwamen daar ze van die inwoners eerbaar ontvangen werden.

Daar bleef Meliadus met zijn huisvrouw in stille vrede en ze baarden geen zwaarmoedigheid gelijk het bleek, want ze verstonden zich zo zeer niet tot contemplatie of ten einde van negen maanden lag Adriane van een mooie zoon, die genaamd werd Leander, van wiens geboorte de blijdschap wederom vernieuwd werd, veel meerder dan ooit tevoren, zo van de keizer en de keizerin als van zijn onderzaten. Het was ook niet te vergeefs, want hij was een van de dapperste en stoutste ridders die er in zijn tijd waren.

Na deze blijdschap kwam ze ook enige beroering door oorzaak van de dood die de keizer Maximilianus dat leven benam en weinig daarna de keizerin, waarom dat Meliadus keizer gekozen werd. Die regeerde dat keizerrijk in zo’n goede vrede dat hij van zijn onderzaten bemint en ontzien werd. Alzo gebeurde het ook met Philippus van Frankrijk, want het duurde weinig met Melisse dat hij daar een mooie zoon had die na hem opvolgde in het koninkrijk van Frankrijk.

Nu, na dat Meliadus en Adriane, Philippus en Melisse geleefd hadden in vrede en stilte een grote tijd lang, zo gaven ze hun geesten in handen van de Schepper der wereld. Die ik bid alle geesten in bewaring te willen nemen, gezamenlijk die van diegene die in hun leven in deugden leven, iedereen naar zijn staat en beroeping. Insgelijks van de edele ridders die voor dat christelijke geloof hun gerechtige heer in rechtvaardige zaken getrouw dienen. Ook niet vergeten alle diegene die dit tegenwoordige boek zullen lezen of horen lezen waaraan, ik Barent Barentszoon van der Nieuwer Bruggen, overzetter van dit boek, ootmoedig bid hem te willen excuseren van zijn onwetendheid.

Einde van deze historie.