Palmerijn van Olijve

[A2r] Wie den keyser was, onder den welken Palmerin geboren wert, ende vande secrete liefde die den prince Tar[isiu]s tot des keysers dochter, genoemt Griane, droech.

Het eerste capittel.

[A2ra] Men vindt inde oude historien der keyseren van de hooghe vermaerde stadt van Constantinopolen dat nae Constantin Remycius de achtste was die na hem volchde, de welcke sijn ondersaeten soo wijselick ende deuchdelick regheerden dat hy niet alleen van haer en worde bemint, maer hem oock dede vreesen ende ontsien vanden volcke der omligghende landen, alsoo dat hy syn keyserdom [g]rootelijck vermeerden. Desen [R]emycius was soo milt dat gheen [r]idder, twaer wiet ware, noyt in syn hoff en quam oft hy en worde aldaer wel onthaelt, hem doende alsulcke presenten ende geschencken dat den schencker daer door in weerden ghehouden worde van syn eygen vyanden.

Het gebeurden dat hy ten houwelicke nam de dochter vanden coninck van Hongarien, alsoo schoone ende wijse princesse als eenighe andere in heuren tijdt, die hy beminde met een soo vuyrige liefde dat hy daer door vergat de oeffeninghe der wapenen, nochtans niet dat zijn hof verminderde van vrome ridders, maer vermeerderde van dage te daghe, nemende een besondere ghenoechte daer in te doen op voeden de jonge princen ende edelluyden die hem gepresenteert worden, sonderlinghe nae dat die keyserinne hem gebaert hadde eenen soon, [A2rb] die genoemt wort Caniam, om welckers gebeurte groote vreuchde ende blijtschap door ’t geheel keyserrijc bedreven wort.

Het tweede jaer daer nae bevontse haer bevrucht van een dochter diese dede noemen Griane, de welcke ghecomen zijnde tot den ouderdom van veerthien jaren, was soo schoon ende van sulcker excellenter manieren dat alle die ghene diese saghen haer achten te syn een singulier werck der Natueren, ’t welcke d’oorsaecke was dat Tarisius, neve van den coninck van Hongarien, opghevoet zijnde metten jonghen prince Caniam, op haer verlieft worde in sulcker manieren dat hy voor hem nam haer also gedienstich te syn dat sy lichtelick soude ghewaer worden den goeden wille die hy tot haer draghende was. ’t Voornemen wert wel volbracht nae syn vermogen, maer sy en maectender gheen werck van, waerom hy leet een seer groote quellinghe. Nochtan[s] niettemin begeerende te gheraecken te syn meeninghe, badt Caniam dat [hy] wilde doen vercondighen een tor[noy]speel, tot het welcke ghenoodt s[ouden] worden alle ridderen, so wel vre[emden] als Griecken, hopende daerin a[lsoo te] betoonen syn vromicheyt, dat G[riane] oorsake soude hebben hem te bemi[nnen] ende dat hyse daer na soude moghen [doen] versoecken ten houwelic deur het [mid]del vande keyserinne, zijn moye, ho[u]dende nochtans secreet voor synen n[e]ve Caniam ’t ghene dat hy dochte. Caniam accordeerden hem seer gheerne den keyser, syn vader, daer van te spre[A2va]ken, ende terstont vont hy hem wel te passe, hem gheheelick verclarende de raetsluytinghe die hy ende syn neve Tarisius gedaen hadden, indient hem beliefde haer alle beyde ridders te slaen den dach vanden halven oost toecomende. Het welck den keyser seer goet achten, hem niet weygerende eenighen puncte van syn begheerte. Om welcke oorsaecken hy terstondt afveerdichden herouten te reysen deur de landen om te vercondigen dese vergaderinghe.

Hierentusschen en was Tarisius niet slapende, maer arbeyden nacht ende dach ende stelde hem in groote moeyten om te doen ’t gene des keysers dochter soude mogen behaghen, de welcke hy noch niet mondelic verclaert en hadde ’t ghene sy ghenoechsaem aen hem mercken mochte deur uutwendige betooninghen. Maer op een tijt met haer coutende in een bequame plaetse, comende onder andere in propooste vande liefde, nam de stouticheyt haer met eenen woorde noch kranck fondament hebbende, seyde: “Mevrouwe, u en is niet onbekent de vergaderinghe die ten naesten feeste geschien sal, waer in ick verhoope de ordeninghe des ridders t’ontfangen, ende indient u beliefde die weldaet te doen van my te vergunnen een gifte die u weynich costen soude, soo meucht ghy u wel verseeckeren dat ick my soude achten den aldergeluckichsten ridder vande gheheele weerelt, want dat alleen soude moghen syn de oorsaecke my te doen hebben de eere ende den prijs van [’t] steeckspel.”
Griane voorseecker wetende dat Tarisius haer een goede affectie droech – ghelijck ic gheseyt hebbe – antwoorden hem: “Op goeden gheloove, myn neve, ick soude seer blijde ende wel te vreden zijn indien ick ware het middel oft eenige oorsake van tgheluck soo ghy u voor laet staen. Nochtans u [A2vb] te consenteren eenige gifte sonder te weten wat daer inne, soude ic my selfs ongelijck doen, so my dunckt.”

Als Tarisius verstonde dese excusatie, was syn meeninge van haer te ghenieten tgene hy tot noch toe mishoopt hadde, waerom, hebbende de tranen bykans in d’ooghen, seyde hy tot haer: “Mevrouwe, ick bidde u met geheelder herten int goede te nemen ’t gheene ghy tegenwoordelick verstaen sult, want al hadde ict vast voor my genomen voor u te verswijgen, so druckt my nochtans d’affectie alsoo datse my bedwinght voort te varen ende u te segghen ’t ghene ick selver niet dencken en derve, vreesende u te mishaghen, wetende anders gheen middel dat my voor den doot bewaren mach, ende my te ghenesen vande quellinghe, te seer straf ende wreet, soo groot is de liefde die ick tot u draghe. De welcke ick wel meynden te overwinnen ende my selven oock, maer hoe ickse meer schouwen wil, hoese meer vermeerdert, ja soo wonderbaerlick dat als ick u in mijn presentie sie, mijnen geest my bykans gheheel verlaet om in u alleene te leven. Om dese oorsaecken hebbe ic besloten, indien ghy het goet vint, u te doen versoecken tot een huysvrouwe aenden keyser, u vader, ende indien hy my soo groote eere doet, mach hem ’t coninckrijck van Hongarien wel beroemen, ende ick oock, gecomen te zijn tot den hoochsten graet des wereltlicken ghelucks, hebbende tot een vrouwe de gheene die selve d’onuutsprekelicke deuchde is, ende daerentusschen, indien u beliefden my te schencken eenigh juweel ofte bagghe ende my te ghebieden het te dragen als uwen ridder, ghy sult lichtelic moghen bekennen hoe veel de liefde in my vermach door die sterckte die ick soude vercrijgen inde deucht vande soo hoochgeachte gave!”

Griane, die wey[A3ra]nich achten op zijn lijden, hoe wel dat zy qualic te vreden was van zijne gehouden propoosten, antwoorden hem ghestadichlicken: “Soo ghy tot mywaerts droecht alsulcken respect ofte eer als het vereyscht, so en soudy niet gebruycken de maniere van spreken my so qualijck voeghende t’aenhooren, want indien u begeerte is gelijc ghyse my te verstaen geeft, so behoort ghy u te voeghen aen mijn heere ofte mevrouwe, die meerder machts over my hebben als ic selve. Daerom bidde ick dat u sulcx niet meer en gebeure oft gelooft sekerlijck dat ghy my daer met onvrientschap doen sult. Ende voor dese reyse ontschuldige ic ghenoechsaem uwe onvoorsichticheyt, gemerct dat na mijn meeninge ic alleen de schult hebbe om de grote gemeynsaemheyt die ic u toegelaten hebbe, ’t welck my beroudt van goeder herten.”

Dit geseyt hebbende, liet sy hem alleen staen, betoonende aen haer wesen den cleynen danc die sy hem wiste van dese aensoeckingen, aengesien sy liever soude hebben willen sterven als hem te nemen tot een man ende noch veel weyniger tot een vrient. Of Tarisius als doe wel verbaest was, daer van en derf men sich niet verwonderen, want also verbaest zijnde ende sonder daer op te dencken, ginck hy inde camer vande keyserinne, alwaer Caniam met haer was sprekende, ende sonder te groeten d’een noch d’ander ginck hy sitten in eenen stoel, beginnende alsoo seere te suchten dat zijt hoorden, waer deur de keyserinne beweecht zijnde, dochte datmen hem eenich groot onghelijck aenghedaen hadde ofte dat hy niet en conde vercrijgen tghene hy van noode hadde tot het tornoy speel, waerom sy, verlatende haren soon, riep Tarisius alleen ende seyde tot hem: “Mijn neve, ic sie u so melancoli[s]ch dat het schijnt [A3rb] dat ghy eenich dinc gebreck hebt. Hebdy niet tgene u van noode is tot de vergaderinge die mijn sone heeft doen vercondigen?”

Ende als sy dese woorden sprack aensachse Tar[i]sius noch vlijtiger dan sy te voren gedaen hadde ende bemerckten dat de tranen van zijn oogen liepen, twelck haer vermeerderde de begeerte om te weten d’oorsake van syn verdriet, maer ’t herte was hem also toegesloten dat hy niet een woort en conde gespreken. Niettemin, die keyserinne, die hem so seer beminden als haer eygen kint, cost hem so schoon praten dat hy ten lesten haer vertelden de groote liefde die hy tot Griane droech, met het antwoort dat sy hem gegeven hadde, “’t welc my doet gelooven,” seyde hy, “dat de doodt alleene sal doen eyndigen mijn quellingen ende verdriet ende anders geen ...”

De keyserrinne, die van haer selfst somtij[t]s in meeninge was geweest dit houwelick te maken, bemerckende dat de geleghentheyt haer presenteerden so wel ten propooste, nam voor haer daer in besich te zijn tot de volbrenginge toe. Ende om haren neve te vreden te stellen, verontschuldigende de princesse, haer dochter, antwoorden hem: “Neemt ghy qualick het antwoort van myn dochter?” Voorwaer, sy heeft haer behoorte daer inne gedaen, want ten stont haer niet toe, die jonc ende sot is, maer my, aen wien ghy behoorden ’t versoec te doen. Ende nademael ick weet dat ghy haer draecht so goeden affectie, ick beloove u dat ick het sal te kennen gheven aenden keyser ende beneerstigen dat ghy hebben sult tgene ghy begheert.”

Ende als sy noch waren in dese t’samensprekingen quam men haerluyden aenseggen dat Florendos, sone vanden coninck van Macedonien, aenghecomen was, met eenen goeden hoop ridders, die gecomen was totten keyser niet als sy[A3va]nen vassael oft ondersaet, hebbende ’t landtschap van Macedonien niet te doen met het keyserdom, maer om te sien de schoone Griane, vande welcke de faem van haer deuchden, gratien ende goede maenieren tot synen ooren gecomen was, soo dat hyse sonder haer gesien te hebben beminden ende eerden in sulcker manieren dat hy om dese ee[A3vb]nighe oorsaecke de reys na Constantinopelen aenghenomen hadde, alwaer hy seer heerlick onthaelt worde so vanden keyser als Caniam, zijn sone, desgelijcx vande keyserinne ende haer dochter, die hem dickwils hadde hooren achten te zijne een vande beste ende bequaemste ridders diemen als doen ter tijdt vont.

[A2r] Wie de keizer was waaronder Palmerijn geboren werd en van de geheime liefde die de prins Tarisius tot de keizersdochter, genoemd Griane, droeg.

Het eerste kapittel.

[A2ra] Men vindt in de oude histories der keizers van de hoge vermaarde stad van Constantinopel dat na Constantin Remicius de achtste was die na hem volgde die zijn onderzaten zo wijs en deugdelijk regeerde dat hij niet alleen van hen werd bemind, maar hem ook liet vrezen en ontzien van het volk der omliggende landen, alzo dat hij zijn keizerrijk zeer vermeerderde. Deze Remicius was zo mild dat geen ridder, het was wie het was, nooit in zijn hof en kwam of hij werd aldaar goed onthaald en deed hem al zulke presenten en geschenken dat de schenker daardoor in waarde gehouden werd van zijn eigen vijanden.

Het gebeurde dat hij ten huwelijk nam de dochter van de koning van Hongarije een alzo mooie en wijze prinses als enige andere in haar tijd die hij beminde met een zo vurige liefde dat hij daardoor vergat de oefening der wapens, nochtans niet dat zijn hof verminderde van dappere ridders, maar vermeerderde van dag tot dag en nam een bijzonder genoegen daarin te doen op te voeden de jonge prinsen en edellieden die hem gepresenteerd werden, vooral na dat die keizerin hem gebaard had een zoon, [A2rb] die genoemd werd Caniam, om wiens geboorte grote vreugde en blijdschap door ’t geheel keizerrijk bedreven werd.

Het tweede jaar daarna bevond ze zich bevrucht van een dochter die ze liet noemen Griane. Toen die gekomen was tot de ouderdom van veertien jaren was zo mooi en van zulke excellente manieren dat al diegenen die ze zagen haar achten te zijn een singulier werk der Natuur wat de oorzaak was dat Tarisius, neef van de koning van Hongarije die opgevoed was met de jonge prins Caniam, op haar verliefd werd in zulke manieren dat hij voor zich nam haar alzo gedienstig te zijn dat zij licht zou gewaar worden de goede wil die hij tot haar droeg. ’t Voornemen werd wel volbracht naar zijn vermogen, maar zij maakte er geen werk van, waarom hij leed een zeer grote kwelling. Nochtans niettemin begeerde te raken tot zijn bedoeling en bad Caniam dat hij wilde doen verkondigen een toernooispel, waartoe genodigd zouden worden alle ridders, zo wel vreemden als Grieken, hoopte daarin alzo te betonen zijn dapperheid dat Griane oorzaak zou hebben hem te beminnen en dat hij ze daarna zou mogen doen verzoeken ten huwelijk bij bemiddeling van de keizerin, zijn tante, hield het nochtans geheim voor zijn neef Caniam hetgeen dat hij dacht. Caniam accordeerden hem zeer graag de keizer, zijn vader, daarvan te spreken [A2va] en terstond vond hij hem goed te pas en verklaarde hem geheel het beraadslagen die hij en zijn neef Tarisius gedaan hadden, indien het hem beliefde ze alle beide ridders te slaan de dag van de half augustus aankomend. Wat de keizer zeer goed achtte en hem niet weigerde enig punt van zijn begeerte. Om die oorzaak hij terstond afvaardigde herauten te reizen door de landen om te verkondigen deze verzameling.

Ondertussen sliep Tarisius niet, maar werkte nacht en dag en stelde hem in grote moeite om te doen hetgeen de keizersdochter zou mogen behagen die hij noch niet mondeling verklaard had hetgeen zij voldoende aan hem merken mocht door uitwendige betonen. Maar toen hij op een tijd met haar koutte in een bekwame plaats en kwam onder andere in opzet van de liefde, nam de stoutigheid haar met een woord dat noch een zwak fundament had en zei: “Mevrouw, u is niet onbekend de verzameling die ten naaste feest geschieden zal, waarin ik hoop de ordening der ridders te ontvangen en indien het u beliefde die weldaad te doen van mij te vergunnen een gift die u weinig kosten zou, zo mag gij u wel verzekeren dat ik mij zou achten de aller gelukkigste ridder van de gehele wereld, want dat alleen zou mogen zijn de oorzaak mij te doen hebben de eer en de prijs van ’t steekspel.”
Griane wist voor zeker dat Tarisius haar een goede affectie droeg – gelijk ik gezegd heb – antwoorde hem: “Op goed geloof mijn neef, ik zou zeer blijde en goed tevreden zijn indien ik was het middel of enige oorzaak van het geluk zo gij u voor laat staan. Nochtans u [A2vb] te consenteren enige gift zonder te weten waarin zou ik mij zelf ongelijk doen, zo mij lijkt.”

Toen Tarisius verstond dit excuus was zijn mening van haar te genieten hetgeen hij tot noch toe mislopen was, waarom en had de tranen bijna in de ogen, zei hij tot haar: “Mevrouw, ik bid u met geheel mijn hart in het goede te nemen hetgeen gij tegenwoordig verstaan zal, want al had ik het vast mij voorgenomen voor u te verzwijgen, zo drukt mij nochtans de affectie alzo dat ze mij dwingt voort te gaan en u te zeggen hetgeen ik zelf niet denken durf en vrees u te mishagen, weet geen ander middel dat mij voor de dood bewaren mag en mij te genezen van de kwelling, te zeer straf en wreed, zo groot is de liefde die ik tot u draag. Die ik wel meende te overwinnen en mij zelf ook, maar hoe ik ze meer schuwen wil, hoe ze meer vermeerdert, ja zo wonderbaarlijk dat als ik u in mijn presentie zie mijn geest mij bijna geheel verlaat om in u alleen te leven. Om deze oorzaak heb ik besloten, indien gij het goed vindt, u te doen verzoeken tot een huisvrouw aan de keizer, uw vader, en indien hij mij zo grote eer doet mag hem ’t koninkrijk van Hongarije wel beroemen en ik ook die gekomen is tot de hoogste graad de wereldlijke geluk en heb tot een vrouwe diegene die zelf de onuitsprekelijke deugd is en ondertussen, indien u beliefden mij te schenken enig juweel of halssieraad en mij te gebieden het te dragen als uw ridder, gij zal licht mogen bekennen hoe veel de liefde in mij vermag door die sterkte die ik zou verkrijgen in de deugt van deze zo hoog geachte gave!”

Griane, die weinig [A3ra] achtte op zijn lijden, hoe wel dat zij kwalijk tevreden was van zijn gehouden opzet, antwoorde hem gestadig: “Zo gij tot mij waart droeg al zulk respect of eer als het vereist is zo zou je niet gebruiken de manier van spreken dat mij zo kwalijk voegt te aanhoren, want indien uw begeerte is gelijk gij het mij te verstane geeft, zo behoort gij u te voegen aan mijn heer of mevrouw die meerder macht over mij hebben dan ik zelf. Daarom bid ik dat u zulks niet meer gebeurt of beloof zeker dat gij mij daarmee geen vriendschap doen zal. Voor deze keer verontschuldig ik voldoende uw onvoorzichtigheid, gemerkt dat naar mijn mening ik alleen de schuld heb om de grote gemeenzaamheid die ik u toegelaten heb wat mij berouwt en een goed hart.”

Toen de dit gezegd had liet zij hem alleen staan toonde aan haar wezen de kleine dank die zij hem wist van deze aanzoek, aangezien zij liever zou hebben willen te sterven dan hem te nemen tot een man en noch veel minder tot een vriend. Of Tarisius als toen wel verbaasd was daarvan behoeft men zich niet te verwonderen, want alzo verbaasd was en zonder daarop te denken ging hij in de kamer van de keizerin, alwaar Caniam met haar sprak en zonder te groeten de een noch de ander ging hij zitten in een stoel en begon alzo zeer te zuchten dat zij het hoorden waardoor de keizerin bewogen werd en dacht dat men hem enig groot ongelijk aangedaan had of dat hij niet en kon verkrijgen hetgeen hij van node had tot het toernooi spel waarom zij en verliet haar zoon en riep Tarisius alleen en zei tot hem: “Mijn neef, ik zie u zo melancholisch dat het schijnt [A3rb] dat gij enig ding gebrek hebt. Heb je niet hetgeen u van node is tot de verzameling die mijn zoon heeft doen verkondigen?”

En toen zij deze woorden sprak aanzag ze Tarisius noch vlijtiger dan zij tevoren gedaan had en bemerkte dat de tranen van zijn ogen liepen wat haar vermeerderde de begeerte om te weten de oorzaak van zijn verdriet, maar ’t hart was hem alzo toegesloten dat hij geen woord kon spreken. Niettemin, de keizerin, die hem zo zeer beminden als haar eigen kind, kon hem zo mooi bepraten dat hij tenslotte haar vertelde de grote liefde die hij tot Griane droeg met het antwoord dat zij hem gegeven had, “wat mij doet geloven,” zei hij, “dat de dood alleen zal doen eindigen mijn kwellingen en verdriet en anders geen ...”

De keizerin, die van zichzelf somtijds in mening was geweest dit huwelijk te maken, bemerkte dat de gelegenheid zich presenteerden zo wel ten opzet en nam voor haar daarin bezig te zijn tot de volbrenging toe. Om haar neef tevreden te stellen en te verontschuldigde de prinses, haar dochter, antwoorden hem: “Neemt gij kwalijk het antwoord van mijn dochter?” voorwaar, zij heeft haar behoren daarin gedaan, want het stond haar niet aan die jong en zot is, maar mij, aan wie gij behoorde ’t verzoek te doen. En na dat ik weet dat gij haar draagt zo’n goede affectie, ik beloof u dat ik het zal te kennen geven aan de keizer en bevlijtigen dat gij hebben zal hetgeen gij begeert.”

En toen zij noch waren in deze tezamen bespreking kwam men ze aanzeggen dat Florendos, zoon van de koning van Macedonië, aangekomen was met een goede hoop ridders die gekomen was tot de keizer niet als dat ze [A3va] een vazal of onderzaat waren en hadden met ’t landschap van Macedonië niets te doen met het keizerdom, maar om te zien de mooie Griane, waarvan de faam van haar deugden, gratie en goede manieren tot zijn oren gekomen was, zo dat hij ze zonder haar gezien te hebben beminde en eerde in zulke manieren dat hij om deze enige [A3vb] oorzaak de reis naar Constantinopel aangenomen had, alwaar hij zeer heerlijk onthaald werd zo van de keizer als Caniam, zijn zoon, desgelijks van de keizerin en haar dochter die hem dikwijls had horen achten te zijn een van de beste en bekwaamste ridders die men als toentertijd vond.

A3v] Hoe de keyserinne den keyser te kennen gaf vant houwelick van Tarasius, neve van den coninck van Hongaryen, ende van Griane, haer dogter, twelck hy voor goet achten,ende tghene datter navolchde. Het tweede capittel.

[A3va] De keyserinne en vergat niet de belofte die sy Tarisius ghedaen hadde, verbeydende van dach te dach de bequaemheyt om den keyser daer van te mogen spreken, ende om dat zijt ondernomen hadde, soo wildese dattet volbracht soude worden, ghelijck dan sulcke plaghe de vrouwen gemeyn is, waerom dat het niet te verwonderen en staet dat sy alsulcke neersticheydt dede. Sy dan wesende alleen metten keyser, stellende van verre den strick waerin sy hem vanghen wilde, badt hem dat hy haer soude consenteren een versoeck, twelck sy aen hem doen wilde. Ende soo hy niet veel meer ghehoort en hadde op alsulcken luyte spelen, accoordeerden haer terstont alle tgene sy soude mogen begeeren. Daerom sy, haer verseeckert siende, seyde tot hem: “Mijn heere, ick hebbe in dese voorlede daghen in mijnen sin gedacht dat u dochter Griane ten bequamen ouderdom is om versien te syn, twelck ick oock begheere met alle mijn herte, ende om dat ghy opghevoet [A3vb] hebt Tarisius ende dat albereets, na dat ick bemercken can, sy eenighe vrientschap te samen hebben, ick soude wel van meeninghe syn dat wy tusschen haer een houwelick maeckten, want qualick soudy mogen vinden, so ic gheloof, grooter heer als hy sal syn, als beervende alsulcken coninckrijck, te weten van Hongaryen. Ende dat meer is, d’opvoedinghe die sy by malcanderen ghehadt hebben in haer jonckheydt, sal tusschen haer onderhouden meerder liefde ende vrientschap als ofse malcanderen noyt ghesien en hadden.”

“Mevrouwe,” antwoorde den keyser, “tis u dochter. Ick achte dat u niet en belieft als hare welvaert. Daerom volcht uwe opinie. Oock beminne ick Tarasius seer, ja als mijn eyghen kint. Nademael wy daer soo verre in ghecomen zijn, soo sal ick morghen ghesanten afveerdigen tot den coninck, zijn grootvader, om hem sulcx te kennen te gheven.”

De keyserinne bedanckte hem seer ootmoedelicken, blijde zijnde dat sy haer begheerte vercreghen hadde, twelck sy Tarisi[A4ra]us dede weten. Maer Grianus meeninge streckten heel elders, want sy droegh een seecker affectie tot Florendos aleerse hem gesien hadde, om de deucht ende vromicheyt diemen seyde in hem te wesen, also dat sy haer te samen siende ende heur oogen wesende ghetuyghen van veel grooter achtinghe, d’een den anderen, dan haer daer van geseyt geweest hadde, de begoste liefde regierde ende geboot over haer also seer dat sy vastelick beslote nemmermeer een ander te trouwen als hem, indien hy te vreden ware. Hy desghelycx en peynsden niet weyniger, nochtans een yeghelijck van haer beyden dede neersticheyt, voor eenigen tijt, secreet te houden tgene sy alsermeest wunschten den anderen bekent te zijn. Niettemin, ’t verborgen vuyr, duerende lange, openbaert hem geerne somtijts, gelijck het Griana oock ghebeurden, wesende int geselschap vande jonckvrouwen, sprekende vande ridders die hen behoorden present te vinden inden tornoy, quamen sy onder anderen te spreken vanden prince Florendos, ende sy loofden hem so voorderlick die van hem spraken dat Griane haer niet en conde onthouden te veranderen van verwen, soo menichmael datmen lichtelick conde ghekennen de veranderinge die sy gevoelden in haren geest, hoewel dat voor alsdoen geen van haerluyden daer acht op en sloeghe, ende also onthielt sy haer totter tijt toe dat het tornoyspel soude beghinnen. In welcken dach de keyser de ridders orden gaf aen Caniam, syn sone, ende Tarisius, neve vande keyserinne, om welcker eere hy veel grooter ende heerlicker hoff hielde als hy oyt gedaen hadde, want hy wilde hebben dat de jofvrouwen aten met de ridders, twelck nochtans weynich ghewoon was te geschien in dien tijden, alwaer Floren[A4rb]dos die weldaet gebeurden dat hy gesedt worde om ’t [n]oenemael te eten, het aldernaeste byde princesse Griane, ende duerende ’t selve hadden sy alle beyde genoech te doen om te gheveynsen heure affectien. Maer na dat de tafelen op genomen waren, een weynich te vooren eer het steeckspeel begonste, dede Florendos so vele dat hy middelen creegh om zijne nieuwe vriendienne alleene te mogen spreecken, ende seyde tot haer: “Mevrouwe, onsen Heere doet veele voor my, van my te verleenen also bequame plaetse om u te verclaren, eer ick rijde inde ordeninghe ofte loopplaetsen des tornoyspeels, d’oorsaecke die my heeft doen scheyden van Macedonien ende te comen inden lande vanden keyser. Ende ick sweere u op mijn gheloove dat ick alleen om uwent wille dese reyse volbracht hebbe, ende salt voorts volherden alle mijn leven lanc van my te gebruycken int gene dat ik kennen sal u aenghenaem te wesen, achtende voor my te syn een seer groot geluck, indient u beliefden my te gebieden, dat ick my desen dagh wapenden als uwen ridder, anders heb ick voor my ghenomen my stille te houden, wesende versekert dat sonder uwe gunste buyten mijn macht is eenich dinck te doen dat tot mijn glorie ende eere soude strecken. Ende hoewel ick u genen dienst gedaen en hebbe die weerdich is alsulcken grooten weldaet, soo hebbe ick nochtans alsulcken betrouwen in u eerbaerheydt dat ghy my niet en sult weygeren dese mijne biddinghe, om dat het de eerste is die ic u oyt ghedaen hebbe.”

Griane die beminden hem wel als hier te voren verclaert is, nochtans wijs ende wel bedocht, willende ondersoecken of hy niet en sprack door gheveynstheyt, antwoorden hem bykans door een geconterfeyte quaetheyt: “Ick en hadde noyt ghedocht, heer Flo[A4va]rendos, dat ghy u selven so verre sout vergeten hebben van te gebruycken alsulcke propoosten, so weynich bequaem om te houden met een keysers dochter als ick ben. Niettemin, bekennende dat ghy een vreemdelinck zijt ende mogelick niet en weet de tuchticheyt ende eerbaerheyt diemen in desen lande ghebruyckt int couten mette jonckvrouwen, daerom en sal ick t’uwaerts niet gebruycken de strafheyt also ick behoorden, maer sal u antwoorden, hoewel dat ick achte my daerin grootelickx te misdoen. Ghy bidt my dat ghelijck als mijnen ridder ghy meucht comen inden tornoy. So veel als dat aenlangt, dat consenteer ick u, op dat ick metter daet bekennen mach de vromicheyt die men seyt in u te syn. Aengaende de reste ick ben van meeninghe dat ghy u daer van ontslaet.

“Mevrouwe,” seyde hy, “indien ic lichtverdich g[e]weest ben u aen te spreken in eenigen woorde twelck u heeft mishaecht, voorwaer, my excuserende, beschuldicht de cleyne vryicheyt die my gebleven is om my gheheelick t’onderwerpen t’uwen dienste.”

“Hoe?,” antwoorden sy. “Acht ghy dat ick yemants anders wil beminnen als den gheenen die my ghegheven sal worden tot eenen man?”

“Ay,” antwoorden Florendos, “dat is tgene dat ick wunsche met alle mijn herte, ende en hebbe noyt gedocht u in een ander maniere te beminnen als u te maken vrouwe ende meestersse van my ende van alle tgene in mijn machte is. In getuygenisse van sulcx sal ic my nu voortaen gebruycken in dienste vanden keyser, in sulcker manieren dat hy daer in wel sal consentieren, indien ghy het goet vint.”
Griane antwoorden hem: “Het staet voorseker den keyser toe ende niet my, waeraen sulcke propoosten behooren gedresseert te worden, gemerct dat hem toecoemt het ghebieden ende my t’onder[A4vb]danich zijn.”

Ende alsse dese woorden voleynt hadde, worde sy vande keyserinne geroepen, ende Florendos haer de reverentie gedaen hebbende, vertroc hen in zijn logement om hem te wapenen, want albereyts vele ridders inde tornoyplaetse ghecomen waren, daer hy ooc terstont daer na quam, doende alsulcke feyten van wapenen dat hy niet alleen eere en behaelden in desen dach, maer oock inde andere viere daer nae volgende, so lange als den tornoy duerden, ende vercreech het juweel ’t welc Caniam toegheseydt hadde den best vechtende, waer door hy grootelic gepresen worde vanden keyser ende alle de andere, principalick vande schoone Griane, welckers herte de liefde allenskens vermorwden ten genoeghen van Florendos in sulcker manieren dat Tarisius sulckx ghewaer worde, waer deur hy seer qualijck te vreden was.

Maer duerende dese feesten ende tornoyspelen, de Fortuyne, vyande van alle geneuchte ende blijdtschap, wilde den keyser nieuwe oorsaken bereyden om een ander wech zijn tijtcortinghe te passeeren, want aleer soo veel ridders in zijn hoff vergadert, wederom keerden na heure landen, Gamezio, sone vanden soudaen van Babylonien, de welcke op zee was met een seer groote macht om te gaen vercrijghen Alexandrien, worde door storm ende onweder, twelck hen over quam, gedreven seer na by de enghte der zee van Constantinopolen. Het welcke de schippers ende stuerluyden vande schepen ghewaer worden ende gavent hem te kennen, ende daer en was niemant onder den gehelen hoop die sulcke nieuwe tijdinghe niet en behaechde, Gamezio achtende datse God aldaer ghestuert hadde om te doen comen in zijne handen alsulcke edele ende bloeyende stadt. Om ’t welcke, wesende [A5ra] de zee gestilt ende versoe[t] hy dede vergaderen de hoofden ende principael capiteynen van syn geheele heyr ende seyde heur: “Mijn vrienden, ick gheloove sekerlijck dat Godt almachtich niet toe gelaten en heeft dat wy ghecomen zijn in Alexandrien dan om dat wy souden bestrijden die teghen onse wet zijn, maer dat sijn geliefte geweest heeft ons te voegen in desen lande van Christenrijck om het gheheele te bederven ende te brengen tot onse onderdanicheyt. Waerom dat ic besloten hebbe voor dese reyse uut te stellen de wrake over de misdaet die den coninc Calameno den soudaen gedaen heeft, ende geheelic mijn cracht te gebruycken in dese contreye. Om dese oorsake bidde ic u dat een yeder van u luyden int besonder alle synen volc[A5rb]ke vermane ende verseeckere, indien wy dese stadt mogen ghewinnen, datse alle rijck ende geluckich sullen syn, het welck seer wel achtervolchden alle de gheene die hy ’t selve bevolen hadde.

Doen soudy hebben gesien ter wapenen loopen, schepen toe te rusten ende crijchsvolck te bereyden, daer na de seylen optreckende, genaecten aen d’een zijde, uutwerpende menichte van schuyten ende schepen om ten lande te comen, makende een alsulck wonderbaerlijck gecrijt, geclanc van trompetten ende gheruchte van trommen datmen inde locht aen allen zijden den weerclanc hoorden. Nochtans worden sy veel straffer onthaelt als sy hoopten, gelijc ghy, voortlesende dese historie, sult mogen verstaen.

[A3v] Hoe de keizerin de keizer te kennen gaf van het huwelijk van Tarisius, neef van de koning van Hongarije en van Griane, haar dochter, wat hij voor goed achtte en hetgeen dat er navolgde. Het tweede kapittel.

[A3va] De keizerin vergat niet de belofte die zij Tarisius gedaan had en wachtte van dag tot dag de gelegenheid om de keizer daarvan te mogen spreken en omdat zij het ondernomen had zo wilde ze dat het volbracht zou worden, gelijk dan zulke plaag de vrouwen algemeen is, waarom dat het niet te verwonderen staat dat zij al zulke naarstigheid deed. Zij die dan alleen was met de keizer stelde van verre de strik waarin zij hem vangen wilde, bad hem dat hij haar zou consenteren een verzoek wat zij aan hem doen wilde. Zo hij niet veel meer gehoord had op al zulke luit te spelen, accordeerde haar terstond al hetgeen zij zou mogen begeren. Daarom dat ze die zich verzekerd zag zei tot hem: “Mijn heer, ik heb in deze voorleden dagen in mij zin gedacht dat uw dochter Griane ten bekwame ouderdom is om voorzien te zijn wat ik ook begeer met al mijn hart en omdat gij opgevoed [A3vb] hebt Tarisius en dat al gereed, na dat ik bemerken kan, zij enige vriendschap tezamen hebben, ik zou wel van mening zijn dat wij tussen ze een huwelijk maakten, want kwalijk zou je mogen vinden, zo ik geloof, grotere heer als hij zal zijn als erven al zulk koninkrijk, te weten van Hongarije. Dat meer is, de opvoeding die zij bij elkaar gehad hebben in hun jonkheid zal tussen ze onderhouden meerder liefde en vriendschap alsof ze elkaar nooit gezien hadden.”

“Mevrouw,” antwoorde de keizer, “het is uw dochter. Ik acht dat het u niet belieft dan haar welvaart, daarom volg uw opinie. Ook bemin ik Tarisius zeer, ja als mijn eigen kind. Nadat wij daar zo ver in gekomen zijn zo zal ik morgen gezanten afvaardigen tot de koning, zijn grootvader, om hem zulks te kennen te geven.”

De keizerin bedankte hem zeer ootmoedig die blijde was dat zij haar begeerte verkregen had, wat zij Tarisius [A4ra] liet weten. Maar Griane mening strekten heel elders, want zij droeg een zekere affectie tot Florendos aleer ze hem gezien had om de deugd en dapperheid die men zei in hem te wezen, alzo dat zij ze tezamen zag en haar ogen waren getuigen van veel grotere achting, de een en de andere, dan haar daarvan gezegd geweest was en toen begon de liefde te regeren en gebood over haar alzo zeer dat zij vast besloot nimmermeer een ander te trouwen dan hem, indien hij tevreden was. Hij desgelijks peinsde niet minder, nochtans dat elk van hun beiden deed naarstigheid, voor enige tijd, geheim te houden hetgeen zij allermeest wensten anderen bekend te zijn. Niettemin, ’t verborgen vuur duurde lang en openbaart zich graag somtijds, gelijk het Griane ook gebeurde, was het in het gezelschap van de jonkvrouwen en sprak van de ridders die zich behoorden present te vinden in het toernooi, kwamen zij onder anderen te spreken van de prins Florendos, en zij loofden hem zo bevorderlijk die van hem spraken dat Griane haar niet kon onthouden te veranderen van kleur, zo menigmaal dat men licht kon herkennen de verandering die zij voelde in haar geest, hoewel dat voor alstoen geen van ze daar acht op sloeg, en alzo onthield zij haar tot de tijd toe dat het toernooispel zou beginnen. In die dag de keizer de ridders orde gaf aan Caniam, zijn zon, en Tarisius, neef van de keizerin, om de eer dat hij veel groter en heerlijker hof hield als hij ooit gedaan had, want hij wilde hebben dat de juffrouwen aten met de ridders, wat nochtans weinig gewoon was te geschieden in die tijden, alwaar Florendos [A4rb] die weldaad gebeurde dat hij gezet werd om ’t noen maal te eten, het allernaaste bij de prinses Griane en gedurende hadden zij alle beide genoeg te doen om te veinzen hun affectie. Maar na dat de tafels opgenomen waren, een weinig tevoren eer het steekspel begon, deed Florendos zo veel dat hij middelen kreeg om zijn nieuwe vriendin alleen te mogen spreken en zei tot haar: “Mevrouw, onze heer doet veel voor mij, van mij te verlenen alzo bekwame plaats om u te verklaren, eer ik rijd in de ordening of loopplaatsen der toernooispel, de oorzaak die mij heeft doen scheiden van Macedonië en te komen in het land van de keizer. Ik zweer u op mijn geloof dat ik alleen vanwege u deze reis volbracht heb en zal het voorts volharden al mijn leven lang van mij te gebruiken in hetgeen dat ik kennen zal u aangenaam te wezen, acht voor mij te zijn een zeer groot geluk, indien het u beliefde mij te gebieden dat ik mij deze dag wapenden als uw ridder, anders heb ik mij voorgenomen mij stil te houden was ik verzekerd dat zonder uw gunst buiten mijn macht is enig ding te doen dat tot mijn glorie en eer zou strekken. Hoewel ik u geen dienst gedaan heb die waardig is al zulk grote weldaad, zo heb ik nochtans al zulk vertrouwen in uw eerbaarheid dat gij mij niet zal weigeren deze mijn bidden, omdat het de eerste is die ik u ooit gedaan heb.”

Griane die beminden hem wel als hier tevoren verklaard is, nochtans wijs en goed bedacht, wilde onderzoeken of hij niet sprak door geveinsdheid en antwoorde hem bijna door een afgebeelde kwaadheid: “Ik had nooit gedacht, heer Florendos [A4va] dat gij u zelf zo ver zou vergeten hebben van te gebruiken van al zulke opzet en zo weinig bekwaam om te houden met een keizersdochter als ik ben. Niettemin, beken dat gij een vreemdeling bent en mogelijk niet weet de nuttigheid en eerbaarheid die men in deze landen gebruikt in het kouten met de jonkvrouwen, daarom en zal ik tot u waart niet gebruiken de strafheid alzo ik behoorde, maar zal u antwoorden, hoewel dat ik acht mij daarin zeer te misdoen. Gij bidt mij dat gelijk als mijn ridder gij mag komen in het toernooi. Zo veel als dat het u aangaat dat consenteer ik u, op dat ik met de daad bekennen mag de dapperheid die men zegt in u te zijn. Aangaande de rest, ik ben van mening dat gij u daarvan ontslaat.

“Mevrouw,” zei hij, “indien ik lichtvaardig geweest ben u aan te spreken in enige woorden wat u heeft mishaagt, voorwaar, mij excuseren en beschuldig ik de kleine vrijheid die mij gebleven is om mij geheel te onderwerpen tot uw dienst.”

“Hoe?” antwoorden zij. “Acht gij dat ik iemands anders wil beminnen dan diegenen die mij gegeven zal worden tot een man?”

“Aai,” antwoorden Florendos, “dat is hetgeen dat ik wenste met alle mijn hart en heb nooit gedocht u in een andere manier te beminnen als u te maken vrouwe en meesteres van mij en van alle hetgeen in mijn macht is. In getuigenis van zulks zal ik mij nu voortaan gebruiken in de dienst van de keizer, in zulke manieren dat hij daarin wel zal consenteren, indien gij het goed vindt.”
Griane antwoorden hem: “Het staat voor zeker de keizer toe en niet mij, waaraan zulke opzetten behoren gezegd te worden, gemerkt dat hem toekomt het gebieden en mij te onderdanig [A4vb] zijn.”

En toen deze woorden geëindigd had werd zij van de keizerin geroepen, en Florendos die haar de reverentie gedaan har vertrok in zijn logement om hem te wapenen, want al gereed vele ridders in de toernooiplaats gekomen waren, daar hij ook terstond daarna en deed al zulke wapenfeiten dat hij niet alleen eer behaalde in deze dag, maar ook in de andere vier daarop volgende, zo lang als het toernooi duurde en kreeg het juweel wat Caniam toegezegd had de best vechtende, waardoor hij zeer geprezen werd van de keizer en alle de andere, voornamelijk van de mooie Griane wiens hart de liefde geleidelijk aan vermurwden ten genoegen van Florendos in zulke manieren dat Tarisius zulks gewaar werd waardoor hij zeer kwalijk tevreden was.

Maar gedurende deze feesten en toernooispelen het Fortuin, vijand van alle genoegens en blijdschap, wilde de keizer nieuwe oorzaken bereden om een ander weg zijn tijdkortingen te passeren, want aleer zo veel ridders in zijn hof verzameld wederom keerden naar hun landen, Gamezio, zoon van de sultan van Babylonië, die op zee was met een zeer grote macht om te gaan verkrijgen Alexandrië, werd door storm en onweer wat hen over kwam gedreven zeer nabij de engte der zee van Constantinopel. Wat de schippers en stuurlieden van de schepen gewaar werden en gaven het hem te kennen en daar was niemand onder de gehele hoop die zulke nieuwe tijding niet behaagden, Gamezio achtte dat ze God aldaar gestuurd had om te doen komen in zijn handen al zulke edele en bloeiende stad. Om wat, was [A5ra] de zee gestild en verzacht en hij liet verzamelen de hoofden en belangrijkste kapiteins van zijn gehele leger en zei ze: “Mijn vrienden, ik geloof zeker dat God almachtig niet toegelaten heeft dat wij gekomen zijn in Alexandrië dan om dat wij zouden bestrijden die tegen onze wet zijn, maar dat het zijn gelieven geweest heeft ons te voegen in deze landen van Christenrijk om het geheel te bederven en te brengen tot onze onderdanigheid. Waarom dat ik besloten heb om deze reis uit te stellen de wraak over de misdaad die de koning Calameno de sultan gedaan heeft en geheel mijn kracht te gebruiken in deze contreie. Om deze oorzaak bid ik u dat iedereen van u in het vooral al zijn volk [A5rb] vermaand en verzekert, indien wij deze stad mogen winnen, dat ze alle rijk en gelukkig zullen zijn, wat ze zeer goed achtervolgden al diegene die hij ’het zelf bevolen had.

Toen zou je hebben gezien ter wapens lopen, schepen uit te rusten en krijgsvolk te bereiden, daarna de zeilen optrekken en raakten aan de ene zijde en wierpen uit menigte van schuiten en schepen om te land te komen en maakten een al zulk wonderbaarlijk gekrijs, het klinken van trompetten en gerucht van trommels dat men in de lucht aan alle zijden de weerklank hoorden. Nochtans werden zij veel straffer onthaald dan zij hoopten, gelijk gij, voorleest in deze historie zal mogen verstaan.

[A5r] Van den strijt de welcken geschieden voor de stadt van Constantinopolen tusschen den volcke vanden keyser, ende van Gamezio.
Het .IIJ. capittel.

[A5ra] Desen heyrleger wert terstont vernomen vande wacht vande stadt, waeromme den allarme soo groot worde datter veele liepen om te beschermen de have die de Moren meynden te overweldighen. Daerentusschen Caniam, Tarisius ende de andere principale ridders heur bereyden ende deden alle neersticheydt om te vergaderen crijchsvolck ende soldaten, ende in een cleyne tijdt vondense haer in alsulcken merckelicken getal datse in slachordeninghe uut de stadt toghen ende te hulpe quamen d’eerste die vande Mooren al verre verdreven waren vande waterkant. Ende als Florendos, die achter gebleven was, deur de stadt reet om d’anderen [A5rb] t’achterhalen, worde hy Griane ghewaer, liggende in een vensteren van ’t palleys, siende seer droeffelick nade have, waer deur hem ’t herte verheven worde, seggende in hem selfst: “Ic sweer by Godt dat ick huyden sal sterven oft ick sal u doen vergeten een deel der oorsaken van u deyrnisse!”

Dit seggende gaf zijn peert de sporen ende sonder langhe te rijden, wesende inden velde, viel met [e]en geweldige crachte op de vyanden, die groote macht aenwenden om te comen uut heure schepen, maer de verwerringe geschieden in sulcker manieren datter groot ghetal van synen volcke. Doen begonsten de Christenen achterwaerts te wijcken ende bykans den rugh te keeren, waerom dat de reste vande Mooren middel hadden te ghenaken ende alle sonder tegenstoot te lande te komen. Twelck den keyser siende, die ghebleven was om de stadt te bewaren, worde seer droevich, vreesende de misordeninghe van synen volcke, maer Florendos ende Caniam hielden haer alsoo dat deur haren middel wederom alle heur volke versaemden ende de vyanden verboden voort te varen. Aldaer toonden hem Tarisius stout ende vroom, beproevende deur alle middelen hem ghelijck te maken de vromicheyt van Florendos, die welcke desen dagh wonder bedreven hadde. Ende also dese drie te samen doordringende van rye tot rye, slaende ter aerden alle de gene die haer ontmoeten, Gamezio tselve vernemende, meynden van gramschap te rasen, end om hem te wreecken voechden hem by Tarisius, die welcke hy gaff een alsulcken slagh met zijn sweert opt hooft, hem ter neder werpende alsoo verbaest, dat hy hem lichtelick doot gheslagen soude hebben ten ware gheweest Florendos die hem overquam, die welcke siende den More [hem] verheffen in syn steghelreepen om also meerder crachte te nemen om hem te quetsen, stack hem zijn sweert van achteren int fondement tot aent ghevest toe, also dat hy doot ter aerden viel.

Doen vergaderden sy d’een teghen d’ander in sulcken grooten ghetal dat vanden geheelen dach den strijdt noch so geweldich niet geweest en was, maer het volck van Gamezio, siende heur hooft [A5vb] verloren te hebben, verlooren oock den moet ende couragie, vluchtende met vollen loope in hare schepen. Ende ten ware geweest den duysteren nacht diese te gheringhe overviel, daer en souder niet een afghecomen hebben oft sy en souden dootgeslagen oft ghevangen genomen hebben geworden, hoewel datter een groot deel van haerluyden passeerden de scherpte des sweerts, d’anderen metter haest begroeven haer in die golven der zee, ende de reste salveerden haer des nachts al vluchtende. Ende alsoo keerden weder het volck vanden keyser, hopende des anderen daeghs noch beter te doen, maer de Mooren wisten haer daer voor wel te wachten, want soo haest als haer vyanden heur gelaten hadden, gingen sy met soo grooten haest t’schepe als sy ymmermeer conden. Ende wat redenen oft vermaningen eenighe van haerluyden int particulier deden, datmen veel eer behoorden te sterven als de stadt onghewonnen te laten ende haren coninck te wreecken, niettemin de schipluyden togen de seylen op ende richten haren wech na den soudaen, den welcken, nae datse aenghecomen waren, [si] te kennen gaven heure quade fortuyne ende hoe het alles vergaen was, oock den doot van synen sone Gamezio, waeromme het weynich scheelden dat hy hem selven niet en misdede. Maer hy was soo oudt ende afgaende dattet hem onmoghelic soude syn gheweest selver in persoone hem te gaen wreecken, waeromme dat hy dede gelofte ende swoer dat hy zijn anderde sone, so gheringhe als hy gecomen was ten bequame ouderdom om wapenen te voeren, soude seynden met sulcken heyrcracht dat hy den keyser ende syn keyserrijck soude te niete doen ende onder brengen, ende daerentusschen sondt hy het rantsoen van dien gevangen ghe[A6ra]nomen waren.

Maer om wederom te keeren tot Caniam ende de anderen diese verslagen hadden, alsoo haest sy wederom inde stadt gecomen waren, den keyser die albereets verstaen hadde den dienst die hem dien dach van Florendos geschiet was, gebootschapt wordende dat hy ghewondt was op verscheyden plaetsen, en woude niet consenteren dat hy elders soude afsitten als in zijn palleys op dat syn barbiers ende meysters hem soo veel te beter visiteerden ende genasen. Also dat hy gheleyt worde in eene vande schoonste camers, alwaer de keyserinne ende Griane hem oock terstonts quamen visiteren, daer haer vertelt worde door Caniam dat sonder de hulpe van Florendos Gamezio Tarisius doot gheslaghen soude hebben, “maer,” seyde hy, “den heyden isser aende pan blijven hangen, ende ic heb hem gesien in mijn presentie den lesten sucht geven, alsoo dat ons de victorie is ghebleven, de welcke te voren twijffelachtich was.”

Terwijle dat Caniam was in dese coutinge, sloech Griane altijdts haer oogen op Florendos, ende sy twee te samen consenteerden deur
’t ghesichte heur gequelde herten, soo manierlicken nochtans dattet niemant en merckten. Ende om dat den chirurgijnen goet dochte datmen hem liet rusten, een yegelijck seyde hem goeden nacht ende vertoogen haer tot des anderen daechs smorgens, dat Caniam gebode dat een yegelic sich ghereet maeckte om te gaen sien wat hare vyanden souden mogen bedrijven. Maer de gene die des nachts de wacht ghehouden hadden, quamen hem bootschappen dat, nae haer vermoeden, sy [A6rb] t’zeyl gegaen waren ende de have verlaten hadden, ende also wast gheschiet. Om welcke oorsaken den keyser, Godt grootelick lovende, reysden uut Constantinopelen om te gaen sien ’t ghetal der dooden, waer onder men oock vonde Gamezio, diemen lichtelic kende om die rijcke wapenen wil[l]e die hy aen hadde, die Caniam gheboodt Florendos te brenghen, als hebbende oorsaecke gheweest van so heerlicke victorie, desghelijcx ooc den keyser selfs om hem dancbaer te syn, presenteerdense hem so gheringhe als hy weder inde stadt gecomen was, seggende: “Mijn neve, ick heb vernomen dat door u vromicheyt ende cloecmoedicheydt mijn vyanden ’t quaetste deel ghehadt hebben, waeromme dat niet voorby gaen sal eenen dach mijns levens oft ghy sult my altoos bevinden u te syn een goede mage ende altijt geduerende vrient, ende dat in sulcker voeghen dat ghy my niet en soudt moghen eysschen ’t welck ick u niet en soude vergunnen, indient in mijn macht waer.”

Florendos bedanckten hem seer ootmoedelicken van alsoo groote eere als hy hem bewees, hopende nade luydinghe van syn woorden lichtelick te vercrijgen daer hy na haecten, twelck was de schoone Griane, die hem alle daghe quam visiteren mette keyserinne, ende door dien middel haerder beyder liefde, haer voedende ende vermeerderende van dage te dage, twelc ooc mede een groot middel was dat Florendos in weynich daghen wederom vercreech de volcomen genesinge van zyne wonden ende metten keyser hielde de propoosten, also ghy hier na verstaen sult.

[A5r] Van de strijd die geschiedde voor de stad van Constantinopel tussen het volk van de keizer en van Gamezio. Het 3^de kapittel.

[A5ra] Dit leger werd terstond vernomen van de wacht van de stad waarom het alarm zo groot werd dat er velen liepen om te beschermen de haven die de Moren meenden te overweldigen. Ondertussen bereiden Caniam, Tarisius en de andere belangrijkste ridders zich en deden alle naarstigheid om te verzamelen krijgsvolk en soldaten en in een kleine tijd vonden ze zich in al zulk merkelijk getal dat ze in slagordening uit de stad trokken en te hulp kwamen de eerste die van de Moren al ver verdreven waren van de waterkant. Toen Florendos, die achtergebleven was, door de stad reedt om de anderen [A5rb] te achterhalen, werd hij Griane gewaar die lag in een venster van ’t paleis, zag zeer droevig naar de haven, waardoor hem ’t hart verheven werd en zei in zichzelf: “Ik zweer bij God dat ik heden zal sterven of ik zal u doen vergeten een deel der oorzaken van uw deernis!”

Dit zei hij en gaf zijn paard de sporen en zonder lang te rijden was in het veld en viel met een geweldige kracht op de vijanden die grote macht aanwenden om te komen uit hun schepen, maar de verwarring geschiede in zulke manieren dat er groot getal van zijn volk. * Toen begonnen de Christenen achteruit te wijken en bijna de rug te keren, waarom dat de rest van de Moren middel hadden te komen en alle zonder tegenstand aan land te komen. Wat de keizer zag, die gebleven was om de stad te bewaren, werd zeer droevig en vreesde de wanorde van zijn volk, maar Florendos en Caniam hielden zich alzo dat door hun middel wederom al hun volk verzamelde en de vijanden verboden voort te gaan. Aldaar toonden hem Tarisius stout en dapper, beproefde door alle middelen hem gelijk te maken de dapperheid van Florendos, die deze dag wonder bedreven had. Alzo deze drie tezamen doordrongen van rij tot rij, sloegen ter aarde alle diegenen die ze ontmoeten, Gamezio die dat vernam meenden van gramschap te razen en om hem te wreken voegde hij hem bij Tarisius die hij gaf een al zulke slag met zijn zwaard op het hoofd en wierp hem neer alzo verbaasd dat hij hem licht dood geslagen zou hebben tenzij geweest was Florendos die hem overkwam die zag de Moor hem verheffen in zijn stijgreep om alzo meerder kracht te nemen om hem te kwetsen en stak hem zijn zwaard van achteren in het fundament tot aan het gevest toe, alzo dat hij dood ter aarde viel.

Toen verzamelden ze de een tegen de ander in zulk groot getal dat van de gehele dag de strijd noch zo geweldig niet geweest was, maar het volk van Gamezio zag hun hoofd A5vb verloren te hebben, verloren ook de moed en courage, vluchten met volle loop in hun schepen. En tenzij geweest was de duistere nacht die ze te gegauw overviel, daar zou er niet een van gekomen hebben of zij zouden doodgeslagen of gevangen genomen zijn geworden, hoewel dat er een groot deel van ze passeerden de scherpte van het zwaard, de anderen begroeven ze met een haast in die golven der zee en de rest redde zich ‘s nachts al vluchtend. Alzo keerden weer het volk van de keizer hoopten het volgende dag noch beter te doen, maar de Moren wisten zich daar oor wel te wachten, want zo gauw als hun vijanden ze verlaten hadden gingen zij met zo’n grote haast te scheep als zij immermeer konden. Wat redenen of vermaningen enige van ze in het particulier deden dat men veel eeder behoorden te sterven als de stad ongewonnen te laten en hun koning te wreken, niettemin de schiplieden trokken de zeilen op en richten hun weg naar de sultan die na dat ze aangekomen ware ze te kennen gaven hun kwade fortuin en hoe het alles vergaan was, ook de dood van zijn zoon Gamezio, waarom het weinig scheelde dat hij zichzelf nies misdeed. Maar hij was zo oud en afgaande dat het hem onmogelijk zou zijn geweest hem zelf in persoon zich te gaan wreken, waarom dat hij een belofte deed en zwoer dat hij zijn andere zoon, zo gauw als hij gekomen was ten bekwame ouderdom om wapens te voeren, zou zenden met zulk legerkracht dat hij de keizer en zijn keizerrijk zou te niet doen en onder brengen en ondertussen zond hij het losgeld van die gevangen genomen [A6ra] waren.

Maar om wederom te keren tot Caniam en de anderen die ze verslagen hadden, alzo gauw zij wederom in de stad gekomen waren en de keizer die al gereed verstaan had de dienst die hem die dag van Florendos geschied was geboodschapt was geworden dat hij gewond was op verscheiden plaatsen en wilde niet consenteren dat hij elders zou afzitten als in zijn paleis op dat zijn barbiers en meesters hem zo veel te beter visiteerden en genazen. Alzo dat hij geleid werd in een van de mooiste kamers, alwaar de keizerin en Griane hem ook terstond kwamen visiteren daar ze verteld werd door Caniam dat zonder de hulp van Florendos Gamezio Tarisius dood geslagen zou hebben, “maar,” zei hij, “de heiden is er aan de pan blijven hangen en ik heb hem gezien in mijn presentie de laatste zucht geven, alzo dat ons de victorie is gebleven die tevoren twijfelachtig was.”

Terwijl dat Caniam was in dit kouten sloeg Griane altijd haar ogen op Florendos en zij twee tezamen consenteerden door ’t gezicht van haar gekwelde hart zo goed gemanierd nochtans dat het niemand merkten. Omdat de chirurgijns het goed dacht dat men hem liet rusten zei hem iedereen goede nacht en vertrokken tot de volgende dag ‘s morgens dat Caniam gebood dat iedereen zich gereed maakte om te gaan zien wat hun vijanden zouden mogen bedrijven. Maar diegenen die ‘s nachts de wacht gehouden hadden kwamen hem boodschappen dat, naar hun vermoeden, zij [A6rb] te zeil gegaan waren en de haven verlaten hadden, en alzo was het geschied. Om die oorzaken reisde de keizer die God zeer loofde, uit Constantinopel om te gaan zien ’t getal der doden, waaronder men ook vond Gamezio die men licht kende vanwege de rijke wapens die hij aan had die Caniam gebood Florendos te brengen als was de oorzaak geweest van zo’n heerlijke victorie, desgelijks ook de keizer zelf om hem dankbaar te zijn, presenteerden ze hem zo gauw als hij weer in de stad gekomen was en zei: “Mijn neef, ik heb vernomen dat door uw dapperheid en kloekmoedigheid mijn vijanden ’t kwaadste deel gehad hebben, waarom dat niet voorbij gaan zal een dag van mijn leven of gij zal mij altijd bevinden u te zijn een goede verwant en altijt gedurende vriend en dat in zulke voegen dat gij mij niets zou eisen wat ik u niet zou vergunnen, indien het in mijn macht was.”

Florendos bedankten hem zeer ootmoedig van alzo grote eer als hij hem bewees en hoopte nar het geluid van zijn woorden licht te verkrijgen daar hij naar haakte en dat was de mooie Griane die hem alle dagen kwam visiteren met de keizerin en door dat middel hun beider liefde die zich voedde en vermeerderde van dag tot dag, wat ook mede een groot middel was dat Florendos in weinig dagen wederom verkreeg de volkomen genezing van zijn wonden en met de keizer hield de opzet, alzo gij hierna verstaan zal.

[A6r] Hoe Florendos aenden keyser, syn dochter, mevrouwe Griane ten houwelick versoeckt, ende ’t antwoort dat hy hem gaf. Het .IIIJ. capittel.

[A6va] Na dat Florendos ghenesen was vande quetsueren die hy ontfangen hadde vande Moren, vindende den keyser op een tijt wel ten propooste ende alleene in syn camer, begonste hem te segghen: “Mijn heere, ghy hebt my albereets soo veel t’uwaerts verbonden door de weldaden ende gunsten die ick ontfanghen hebbe na dat ic in u hof ghecomen zy, so dat mijn vader ende ick daer voor u altijdt verbonden behooren te blijven. Ende op dat, heere, dese verbindinghe hem mach vermeerderen, ic bidde u my niet te weygeren een dinck dat ick langhen tijt in de wil ghehadt heb aen u te versoecken, tgene is mevrouwe Griane, u dochter, den naem ende faem vande welcke my heeft doen scheyden principalick uut Macedonien om te comen ende die aen u te begeeren tot een huysvrouwe, indien u belieft my so groote weldaet ende eere aen te doen. Het welc ick niet en soude ondernomen hebben sonder verlof vanden coninck, mijnen vader, die sulcx gheheelicken aen my ghestelt heeft, u versekerende, indiense mijne wort, dat ghy gheen kindt noch dienaer en sult hebben also bereyt om u onderdanich te syn e[n]de te dienen als ick sal zijn in alle tgene u ghelieven sal my te gebieden.”

Den keyser, de welcke Florendos also seer beminden als synen eygen soon Caniam, so om syn vromicheyden als om andere deuchden die hem gemeyn waren, soude hem geerne gheconsenteert hebben tgene hy begeerden so die beloftenisse die hy Tarisium gedaen hadde, daer niet tegen en streden. Om die oorsaecke dan antwoorden hy hem: “Op mijn geloove, mijn neve, ick ben seer qualick te vreden dat ick niet voldoen en can daer ghy my om bidt, want Tarisius, neve vande keyserinne, is u te voren geweest, ende ooc so heb [A6vb] ickse hem belooft. Ende gelooft vryelic dat het also is, want ic verwachte van dagh te dagh de ambassadeurs van Hongaryen om met haer alles te besluyten, ende om eene vande alderbeste steden mijns keyserrijcx so en wilde ic mijn woort niet faelgeren. Dan van een dinck wil ick u versekeren: dat ick u liever voor mijn behoude sone ghehadt soude hebben als hem. Maer daer en is gheen remedie toe, ende ick bidde u dat ghy my voor verontschuldicht houden wilt.”

Wel verwondert ende verbaest was Florendos, siende in een oogenblijck verdwijnen ende te niete gaen alle de hope waerom hy syn uuterste beste gedaen hadde die te doen floreren ende vermeerderen geduerende zijn langhe vertoeninghe in Constantinopelen, ende was also ontstelt dat hy den keyser niet en conde antwoorden so geringe als hy wel hadde willen. Doch ten lesten sprac hy also: “Dat en believe God nemmermeer, heere, dat een also deuchdelicken prince als ghy zijdt, niet en soude achtervolgen zijne beloften om mijnent wille. Ick en sal daeromme niet achterwegen laten u dienst te doen, in wat plaetsen ick oock sal moghen zijn.”

“Noch ick,” antwoorden den keyser, “van u te beminnen, so veel ende meer als ick plach te doen.”

Ende sprekende dese woorden over quamen haer sommige ridders, waeromme sy alle beyde haer propoost veranderden, ende Florendos keerden weder na zyn logijs, also droevich ende mistroostich dat hy de Doot aenriep tot zijn leste toevlucht. Ende hy nam dit verdriet also ter herten dat het weynich scheelden oft hy soude hem selven gheoffert hebben een al te wreeden werck, want so geringe hy in syn camer ghecomen was, syn ooghen overloopende van vuyrige tranen, begonste hy hem te beclagen, seggende seer erbarmelic[A7ra]ken: “Eylaci, ick arm ongeluckige als ic ben! Moet het also geschieden dat de gene die welcke ick ’t leven gesalveert hebbe, huyden veroorsake ’t eynde van mijn dagen? Voorwaer Tarisius, indien ick te voren dit ongheluck bedocht hadde, ick en soude mijn persoon niet ghestelt hebben in alsulcken perijckel teghen de heydenen om u te verlossen uut haren handen. Maer ick hebbende u ’t sweert vande keele genomen, ende ghy berooft my voor een vergeldinge alle mijne welstant ende mijn eenighe toevlucht. Om u te verlengen uwe jaren, ghy vercort soo veel ghy cont de mijne door eenen alder wreetsten doodt die oyt den eenen vyandt den anderen soude connen toewunschen. Ick sweere by mijn ziele: ghy en sult so groote blijtschap niet hebben in haer te besitten, die mijne is, als het leven my nu voortaen verdrietigh sal vallen, verliesende mevrouwe Griane, die ghy my ontneempt sonder die verdient te hebben, want u en kanse niet syn indien de sterckte der liefde behoort voor te stellen den meesten minnenden. Want te sterven om harent wille soude ick my seer geluckich achten, indien dat sy my eenichsins beclaechden, ende sal mijnen gheest soo veel te grooter ruste ghenieten, indien hy weet mijnen doot haer yet, so weynich alst is, moeyelijck ghevallen zy. Och Griane, oft Godt beliefde dat ick u noyt gesien en hadde, nademael mijn Fortuyne my soo contrarie valt datse my ontseyt tghene ick aldermeest begheere, hoewel dat het mijne is.”

Alsdoen begonsten hem zijne woorden te failleren, niet meer connende volbrengen ’t gene hy uut spreken wilde, maer viel neder ter aerden, heel uut syn selven, gevende inden val alsulcken stort dat eenen schiltknecht, zijnde in d’een van d’onderste zalen, het gerucht hoorden, die terstont liep besien wat het [A7rb] soude moghen wesen. Ende hy bevindende syn meester doot te wesen, alsoo hy meynden, liep wel haestelijck ende verbaesteli[c]k roepen Frene, neve van Florendos, die gheheelicken wiste alle syn singuliere secreten, nochtans was hem alsdoen noch onbewost d’oorsaecke van dit ongheluck, waerom hy hem in synen arm nam, ende door de cracht van cout water ende wijneeck dede hy so veele dat het leven wederom in hem verwect worde, so dat hy begonste de ooghen te openen.

Ende siende syn neve soo nae by hem, liet hy eenen seer swaren sucht, segghende: “Ay mijnen grooten vrient, het is met my gedaen! En wilt doch niet beletten den uutganck van mijn leven, want verliesende de hope van te vercrijgen mijn alderliefste als ic gedocht hadde, ick soude my onghelijck doen langher te laten leven ...”

Als Frene hem hoorde spreecken in sulcker manieren, vreesden hy wel dat hy eenich onghenoechelick antwoordt vanden keyser ontfanghen hadde aengaende ’t houwelick tusschen hem ende die ghene om de liefde vande welcke hy verlaten hadde synen lande van Macedonien, ende daeromme peynsende wat medecijne hem ’t bequaemste was, antwoorden hem seer straffelick ende wel: “Moet ghy daerom den moet verloren gheven?”

“Eylacy,” seyde Florendos, “wat wildy dat ick doe? Den keyser heeftse voor langen tijt belooft aen Tarisius, ghelijck hy my versekert heeft.”

“Voorwaer,” antwoorden Frene, “ghy hebt seeckers groote reden. Weet ghy wel dat zijder oock in consenteren moet? Aengaende my, mijn dunckt dat sy hem niet en bemint, maer datse u veel meer goede willens toedraecht als hem oft eenich andere. Ende van morgen voortaen sal ick de kadt de bel aenbinden in sulcker voegen dat ick sal breecken, indien ick can, het voornemen [A7va] vanden keyser ende van Tarisius. Leert u alleen geveynsen sonder u te toonen qualick te vreden te syn om eenich dinck datmen u geseyt mach hebben.”

Dit ende dierghelijcke wijsmaeckingen stelde hem Frene also wel te voren, so dat hijt gheloofden, wederom keerende int palleys gelijc hy gewoone was.

Maer den keyser peysden eenen langhen tijdt opt propoost dat Florendos met hem ghehouden hadde aengaende ’t houwelick tusschen hem ende syn dochter, alsoo dat hy des nachts daer nae volghende daer van sprack met de keyserinne, haer wel te verstaen ghevende dat hy hem liever soude beminnen te hebben voor een behouden sone als Tarisius. Maer sy gheheelicken favoriserende haren neve, dede hem diversche vermaeninghen, doende so vele soo door quellinghe van biddinghen, tranen als ander subtijlicheyden die de vrouwen ghewoon zijn te versieren ende te ghebruycken om te gheraecken totte volbrenghinghe van haer voornemen, dat sy den keyser daer van so veel ontriet dat hy haer op een nieuws beloofden haer anders gheen te geven als daer hyse eerst aen gheaccordeert hadde. Waer van sy hem seer eerlicken bedanckende, ende alsoo den nacht overbrengende, ende die keyserinne beslooten hebbende om te beletten deur alle middelen dat van doen voortaen Florendos haer dochter niet meer en soude comen te spreken, waerom dat sy haer begonste corter te houden ende meer achts op haer te hebben alsse oyt ghedaen hadde ’t Welck Florendos lijden also vermeerderden dat hy in een seer groote kranckte gheraeckten, in sulcker voeghen dat de medicijnmeesters niet en consten comen tot kennisse van d’oorsake zijnder sieckte, twelck sy heel periculeus achten. Waeromme den keyser seer qualick te vreden was ende noch [A7vb] veel meer Caniam, nochtans en visiteerden hem de keyserinne noyt om hem te benemen de ghelegenheyt van te aenschouwen haer dochtere, ghedachtich wesende tgene den keyser haer vertelt hadde. Ende hoewel dat Griane daer geen werck van en maeckten int openbaer, soo droech sy nochtans een seer groot leetwesen daeromme in haer herte.

Ende in eenen dach onder anderen Caniam, haren broeder, tot haer comende om haer te kennen te geven den uytterlicken noodt daer hy zijn medtghesel inne ghelaten hadde, haer clagende het verdriet ende leetwesen dat hy hebben soude indien hy storve, “Hoe dat mijn heer,” seyde sy, “is hy in alsulcken staet?”

“Ja voorwaer,” antwoorden hy, “ende gelooft vryelick, indien hem Godt gheen gratie en doet, dat hy desen dagh niet overbrenghen en sal.”

Doen begonsten Griane de tranen inde oogen te spruyten, doch gheveynsdense heur lijden soo vele sy mochte. Niettemin, sy en conste haer soo wel niet onthouden oft sy en seyde ten lesten: “Ick verwondere my seer vande keyserinne, die soo weynigh werckx van hem maeckt, dat van alle die tijt die hy cranck geweest is, sy hem niet eens ghevisiteert en heeft ... Ick gheloove dat haer al vergeten is het groote feyt so hy voor ons alle geaen heeft ten dage als hy Gamezio doot sloegh. Ick sweere dat my zijn ongheluck wee doet, want indien hy sterft, soo mach den keyser wel seggen dat hy meer aen hem verloren heeft als hy oyt gedocht hadde, aengesien het middel dat hy hadde om hem dienst ende vrientschap te bewijsen, wesende den sone van een soo grooten coninck als hy is.”

Dit seggende begonst haer ’t herte te swellen in sulcker voegen dat sy genootdruckt worde, veynsende byde keyserinne te gaen, haren broeder alleene te laten om de straf [A8r] ende hardicheydt van haer lijden met tranen te mogen versachten.

[A6r] Hoe Florendos aan de keizer, zijn dochter, mevrouw Griane ten huwelijk verzoekt, en ’t antwoord dat hij hem gaf. Het vierde kapittel.

[A6v] Nadat Florendos genezen was van de kwetsingen die hij ontvangen had van de Moren en vond de keizer op een tijd goed opgezeten en alleen in zijn kamer en begon hem te zeggen: “Mijn heer, gij hebt mij al gereed zo veel te u waart verbonden door de weldaden en gunsten die ik ontvangen heb na dat ik in uw hof gekomen ben zo dat mijn vader en ik daarvoor aan u altijd verbonden behoren te blijven. Op dat, heer, deze verbinding zich mag vermeerderen, ik bid u mij niet te weigeren een ding dat ik lange tijd in de wil gehad heb aan u te verzoeken, hetgeen is mevrouw Griane, uw dochter, de naam en faam waarvan mij heeft doen scheiden voornamelijk uit Macedonië om te komen en die aan u te begeren tot een huisvrouw, indien u belieft mij zo grote weldaad en eer aan te doen. Wat ik niet zou ondernomen hebben zonder verlof van de koning, mijn vader, die zulks geheel aan mij gesteld heeft en u verzekert, indien ze van mij wordt, dat gij geen kind noch dienaar zal hebben alzo gereed om u onderdanig te zijn en te dienen als ik zal zijn in alle hetgeen u gelieven zal mij te gebieden.”

De keizer die Florendos alzo zeer beminde als zijn eigen zoon Caniam, zo om zijn dapperheden als om andere deugden die hem algemeen waren, zou hem graag geconsenteerd hebben hetgeen hij begeerden zo de belofte die hij Tarisius gedaan had daar niet tegen streden. Om die oorzaak dan antwoorden hij hem: “Op mijn geloof, mijn neef, ik ben zeer kwalijk tevreden dat ik niet voldoen kan daar gij mij om bidt, want Tarisius, neef van de keizerin, is u tevoren geweest en ook zo heb [A6vb] ik haar hem beloofd. En geloof vrij dat het alzo is want ik verwachte van dag tot dag de ambassadeurs van Hongarije om met haar alles te besluiten en om een van de allerbeste steden mijn keizerrijk zo wilde ik mijn woord niet falen. Dan van een ding wil ik u verzekeren: dat ik u liever voor mijn schoonzoon gehad zou hebben dan hem. Maar daar is geen remedie toe en ik bid u dat gij mij voor verontschuldigt houden wil.”

Wel verwonderd en verbaasd was Florendos, zag in een ogenblik verdwijnen en te niet gaan alle hoop waarom hij zijn uiterste beste gedaan had die te doen floreren en vermeerderen gedurende zijn lang verblijf in Constantinopel en was alzo ontsteld dat hij de keizer niet kon antwoorden zo gauw als hij wel had willen. Doch tenslotte sprak hij alzo: “Dat belieft God nimmermeer, heer, dat een alzo deugdelijke prins als gij bent niet zou achtervolgen zijn beloften vanwege mij. Ik zal daarom niet achterwegen laten u dienst te doen, in wat plaatsen ik ook zal mogen zijn.”

“Noch ik,” antwoorde de keizer, “van u te beminnen, zo veel en meer als ik plag te doen.”

En toen ze spraken deze woorden over kwamen er sommige ridders waarom zij alle beide hun opzet veranderden en Florendos keerde weer naar zijn logies alzo droevig en mistroostig dat hij de dood aanriep tot zijn laatste toevlucht. Hij nam dit verdriet alzo ter harte dat het weinig scheelde of hij zou zichzelf geofferd hebben een al te wreed werk, want zo gauw hij in zijn kamer gekomen was en zijn ogen overliepen van vurige tranen begon hij hem te beklagen en zei zeer erbarmelijk [A7ra] “Helaas, ik arm ongelukkige als ik ben! Moed het alzo geschieden dat diegenen die ik ’t leven gered heb heden veroorzaakt ’t einde van mijn dagen? Voorwaar Tarisius, indien ik tevoren dit ongeluk bedacht had, ik en zou mijn persoon niet gesteld hebben in al zulk perikel tegen de heidenen om u te verlossen uit hun handen. Maar ik heb u ’t zwaard van de keel genomen en gij berooft mij voor een vergelding al mijn welstand en mijn enige toevlucht. Om u te verlengen uw jaren, gij verkort zo veel gij kan de mijne door een aller wreedste dood die ooit de een vijand de anderen zou kunnen toewensen. Ik zweer bij mijn ziel: gij zal zo’n grote blijdschap niet hebben in haar te bezitten, die de mijne is, als het leven mij nu voortaan verdrietig zal vallen, verlies mevrouw Griane, die gij mij ontneemt zonder die verdiend te hebben, want uw kan het niet zijn indien de sterkte der liefde behoort voor te stellen de meeste minnende. Want te sterven vanwege haar zou ik mij zeer gelukkig achten, indien dat zij mij enigszins beklaagde zal mijn geest zo veel te groter rust genieten indien het weet van mijn dood haar iets, zo weinig als het is, moeilijk gebeurt het. Och Griane, of God het beliefde dat ik u nooit gezien had, nadat mijn Fortuin mij zo contrarie valt dat ze mij ontzegt hetgeen ik allermeest begeer, hoewel dat het mijne is.”

Als toen begonnen hem zijne woorden te falen en kon niet meer volbrengen hetgeen hij uitspreken wilde, maar viel neer ter aarde, geheel uit zichzelf en gaf in de val al zulk lawaai dat een schildknecht, was in de ene van de onderste zalen, het gerucht hoorde die terstond liep bezien wat het [A7rb] zou mogen wezen. Hij bevond zijn meester dood te wezen, alzo hij meende, liep wel haastig en verbaas en riep Frene, neef van Florendos, die geheel wist alle zijn singuliere geheimen, nochtans was hem alstoen noch onbewust de oorzaak van dit ongeluk, waarom hij hem in zijn armen nam en door de kracht van koud water en wijnazijn deed hij zo veel dat het leven wederom in hem verwekt werd zo dat hij begon de ogen te openen.

En zag zijn neef zo nabij hem en liet een zeer zware zucht en zei: “Aai mijn grote vriend, het is met mij gedaan! En wit doch niet beletten de uitgang van mijn leven, want ik verlies de hoop van te verkrijgen mijn allerliefste als ik gedacht had, ik zou mij ongelijk doen langer te laten leven ...”

Toen Frene hem hoorde spreken in zulke manieren vreesde hij wel dat hij enig ongenoeglijk antwoord van de keizer ontvangen had aangaande ’t huwelijk tussen hem en diegenen om de liefde waarvan hij verlaten had zijn land van Macedonië en daarom peinsde hij wat medicijn hem ’t bekwaamste was, antwoorden hem zeer straf en goed: “Moet gij daarom de moed verloren geven?”

“Helaas,” zei Florendos, “wat wil je dat ik doe? De keizer heeft ze voor lange tijd beloofd aan Tarisius, gelijk hij mij verzekerd heeft.”

“Voorwaar,” antwoorde Frene, “gij hebt zeker grote reden. Weet gij wel dat zij er ook in consenteren moet? Aangaande mij, mijn dunkt dat zij hem niet e bemint, maar dat ze u veel meer goede wil toedraagt dan hem of enig andere. Van morgen voortaan zal ik de kat de bel aanbinden in zulke voegen dat ik zal breken, indien ik kan, het voornemen [A7va] van de keizer en van Tarisius. Leer u alleen gedachten zonder u te kwalijk tevreden te tonen om enig ding dat men u gezegd mag hebben.”

Dit en diergelijke wijs maken stelde hem Frene alzo wel tevoren, zo dat hij het geloofde, wederom keerde in het paleis gelijk hij gewoon was.

Maar de keizer peinsde een lange tijd op de opzet dat Florendos met hem gehouden had aangaande ’t huwelijk tussen hem en zijn dochter, alzo dat hij ‘s nachts daarna volgend daarvan sprak met de keizerin en gaf haar wel te verstaan dat hij hem liever zou beminnen te hebben voor een schoonzoon dan Tarisius. Maar zij begunstigde geheel haar neef en deed hem diverse vermaning en deed zo veel zo door kwelling van bidden, tranen als ander en subtiele dingen die de vrouwen gewoon zijn te versieren en te gebruiken om te raken tot het volbrengen van hun voornemen, dat zij de keizer daarvan zo veel ontraadde dat hij haar opnieuw beloofden haar anders geen te geven als daar hij ze eerst aan geaccordeerd had. waarvan zij hem zeer fatsoenlijk bedankte en alzo de nacht door bracht en de keizerin die besloten had om te beletten door alle middelen dat van toen voortaan Florendos haar dochter niet meer zou komen te spreken, waarom dat zij haar begon korter te houden en meer acht op haar te hebben dan ze ooit gedaan had wat Florendos lijden alzo vermeerderde dat hij in een zeer grote zwakte geraakte, in zulke voegen dat de medicijnmeesters niet konden komen tot kennis van de oorzaak van zijn ziekte, wat zij heel periculeus achten. Waarom de keizer zeer kwalijk tevreden was en noch [A7vb] veel meer Caniam, nochtans visiteerden hem de keizerin nooit om hem te benemen de gelegenheid van te aanschouwen haar dochter en gedachtig was hetgeen de keizer haar verteld had. Hoewel dat Griane daar geen werk van maakte in het openbaar, zo droeg zij nochtans een zeer groot leedwezen daarom in haar hart.

En op een dag onder andere Caniam, haar broeder, die tot haar kwam om haar te kennen te geven de uiterste nood daar hij zijn medegezel in gelaten had, haar beklaagde het verdriet en leedwezen dat hij hebben zou indien hij stierf, “Hoe dat mijn heer,” zei ze, “is hij in al zulk staat?”

“Ja voorwaar,” antwoorden hij, “en gelooft vrij, indien hem God geen gratie doet dat hij deze dag niet doorbrengen zal.”

Toen begonnen Griane de tranen in de ogen te vallen, toch veinsde ze haar lijden zo veel zij mocht. Niettemin, zij kon zich niet zo goed onthouden of zij en zei tenslotte: “Ik verwonder mij zeer van de keizerin die zo weinig werk van hem maakt dat van al de tijd die hij zwak geweest is zij hem niet eens gevisiteerd heeft ... ik geloofd dat ze geheel vergeten is het grote feit zo hij voor ons alle gedaan heeft die dag toen hij Gamezio dood sloeg. Ik zweer dat mij zijn ongeluk wee doet, want indien hij sterft zo mag de keizer wel zeggen dat hij meer aan hem verloren heeft als hij ooit gedacht had, aangezien het middel dat hij had om hem dienst en vriendschap te bewijzen, was de zoon van een zo grote koning als hij is.”

Dit zei ze en toen begon haar hart te zwellen in zulke voegen dat zij genoodzaakt werd en veinsde bij de keizerin te gaan en haar broeder alleen te laten om de straf [A8r] en hardheid van haar lijden met tranen te mogen verzachten.

Hoe Griane Florendos eenen rinck seynden deur Cardin, hem doende bidden dat hy alle neersticheyt wilde aenwenden om hem te genesen deur de liefde die hy tot haer droech, ende van ’t antwoort dat hy hem gaf. Het [.v.] capittel.

[A8ra] Alsoo haest als Griane haren broeder gelaten hadde, sy vertrocken wesende in haer camer, begonste meer als te voren te fantiseren op den periculeusen staet van Florendos, alsoo datse dese navolghende coutinghe hielde met haer selven: “Voorwaer ick en weet gheen levendich creatuyr alsulcken swaren straffe verdient hebbende als ick doe, als zijnde oorsaecke vanden doot vanden vroomsten ridder der gheheele werelt, aengesien dat alleene die liefde die hy tot my draecht ende geen ander dingh hem ghebrocht heeft inden noot daer hy tegenwoordich in is. Maer indien hy sterft, ick versekere my daer van te nemen alsulcke wrake over my selfst dat ick niet en sal leven een ure alleen na hem. En ist dan niet beter dat ic ende hy t’samen in vreuchden ende wel te vreden leven? Jaet voorwaer, ende sal alsoo veel doen aleer my de droefheydt des duysteren nachts sal overvallen oft mijn ruste nemen sal, dat ick sal weten voor de waerheyt oft het in mijne macht is hem remedie te geven oft niet.”

Ende in dese verstoortheyt dede sy roepen eenen jongelinck, sone van hare voetstere, ghenoempt Cardin, inde welcke sy haer grootelick betrouwende, ende seyde tot hem: “Cardin, u is wel bekent de vrientschap die ick tot u moeder drage als oock tot u om harent wille, ende ick heb u van langhen tijt gheproeft my te syn een goeden ende [A8rb] ghetrouwen dienaer. Nu vertoont sich dan de beste ghelegentheyt om u te bewijsen also metter daet te zijn, verswijgende tgene ick u verclaren sal ende bewarende mijn secreten, die welcke een keysers dochters ben.”

Cardijn wijs ende voorsichtich zijnde, hoorende Griane hem doen dese voorhoudinghen, dochte wel dat sy hem wilde ontdecken eenige saecke van haren aldersecreetsten handel, waeromme dat hy antwoorden: “Ick soude veel liever lijden datmen my ontleede van lidt tot lidt dan dat de geringste sake die u gheliefden my te ghebieden deur my, sonder u bevel, gheopenbaert soude worden, ende sult my bevinden so lange als ick leven sal, u ghetrouwe ende onderdanige dienaer.”

“Dat is tgene dat ic altoos van u gheoordeelt hebbe,” antwoorde de princesse. “Nu welaen dan, verstaet ’t gene ick u ghebieden sal: Ick hebbe voor die waerheydt verstaen ende wete dat de groote siecte van Florendos gecomen is van weghen een uutermaten groote liefde die hy tot my heeft, ende om dattet soude syn een al te grooten schade door mijne schult te verliesen een alsulcken prince, soo bidde ick u dat ghy hem van mijnent wegen wilt aenseggen dat hy doch alle neersticheyt gebruycke om zijne gesontheydt wederomme te vercrijghen. Ende soder yet in mijn machte is dat daer toe soude moghen dienen, dat hy sulcx sal mogen eysschen als vande ghene die hem meer be[A8va]mint als haer eyghen selfs. Ende in een teycken van dien ick hem seynde desen rinck, die welcke hem sal ghelieven te bewaren om mijnent wille, my doende van nu voortaen eenen yeghelijcken dach verstaen van synen staet.”

“Mevrouwe,” antwoorden Cardin, “God wil my gratie geven dat ick u alle beyde mach helpen uut het verdriet, want soo als my dunckt, soo en weet ick gheenen ridder die u beter verdient heeft als hy.”

“Gaet dan,” seyde Griane, “ende dat uwe weder comste cort sy.”

Daeromme Cardin stracx ginck recht na syn logijs, ende incomende vont hy Caniam, die van hem quam, hem ghelaten hebbende in alsoo quaden state alst mogelick was, merckende dat syn cranckheydt van ure tot ure ergerde. Nochtans Cardin als wel bedacht zijnde, en wilde sich aen hem niet vertoonen, maer ginck voort sonder verbeyden inde camer van Florendos. Ende als hy de deure open dede, hoorden hy hem clagen, seggende: “Och God, moet ic sterven sonder hoope van eenige remedie?” Ende als hy dese woorden voleynden, so ginc Cardin tot hem, hem “Goeden avont!” wunschende ende heel sachtelic seggende hoe dat de princesse Griane hem tot hem ghesonden hadde om te weten hoet met hem stonde. “Ende gelooft vryelic, mijn heer,” seyde hy, “dat ick noyt en sach princesse alsoo moeyelick zijnde als sy is om uwe qualickvaert, ende sy gebiet haer seer ernstelicken in u gratie ende seynt u desen rinck tot een versek[er]inghe van liefde die sy tot u draecht, u biddende alle middelen te gebruycken die u moghelick syn om haeste te ghenesen op dat sy u sien ende spreken mach van saecken die haer niet [A8vb] min als u aen en gaen.”

Van dese woorden worde Florendos alsoo verandert, so dat hy lange twijfelden oft het eenen droom ofte waerheyt was dat hy hoorden seggen, want al kende hy den bootschapper soo wel als eenighen anderen int hof, soo en coste hy nochtans in synen sin niet begrijpen dat een alsulcke weldaet hem soo gheringhe overcomen was. Ten lesten verseeckerde hy hem in sulcker manieren dat hy den rinck aen nam ende die meer als duysent reysen kusten. Daer na omhelsende Cardin, soo vrientelick als hy coste, antwoorden hem: “Eylaci mijn vrient, is het moghelick dat mevrouwe alsulcke ghedachtenisse van my heeft, die haer noyt eenigen dienst en dede?”

“Jaet,” seyde Cardin, “ende sy doet u ooc weten dat indien ghy haer bemint, sy verbeydende is dat ghy haer daer van getuygenisse ende verseeckeringhe doet door de vercrijginghe van uwe gesontheyt in een corte ghenesinge.”

“Mijnen grooten vrient,” antwoorden hy, “ick sal haer onderdanich zijn alle mijn leven in alle ’t ghene dat haer ghelieven sal my te gebieden, ende ic verseeckere u dat ick my albereets also verlicht vinde door dese blijde nieuwe tijdinghe dat ick my binnen drie dagen tot haer voeghen sal om haer seer ootmoedelijcken te bedancken. Ende ick bidde u daerentusschen haer de reverentie te doen van mijnent weghen, die welcke doot was sonder de hulpe die sy my verleent heeft.”

Alsdoen nam Cardin van hem oorloff ende keerden wederom tot Griane, die welcke hem verwachten met grooten yver om te weten hoe hy hem droech, de gene daer sy hem toe gesonden hadde.

Hoe Griane Florendos een ring zond door Cardin en liet hem bidden dat hij alle naarstigheid wilde aanwenden om hem te genezen door de liefde die hij tot haar droeg en van ’t antwoord dat hij hem gaf. Het vijfde kapittel.

[A8ra] Alzo gauw als Griane haar broeder verlaten had was zij vertrokken in haar kamer en begon meer dan te voren te fantaseren op de periculeuze staat van Florendos, alzo dat ze dit navolgende kouten hield met zichzelf: “Voorwaar ik weet geen levend creatuur die al zulk zware straf verdiend heeft zoals ik doe, als zijnde oorzaak van de dood van de dappersten ridder der gehele wereld, aangezien dat alleen de liefde die hij tot mij draagt en geen ander ding hem gebracht heeft in de nood noot daar hij tegenwoordig in is. Maar indien hij sterft, ik verzeker mij daarvan te nemen al zulke wraak over mijzelf dat ik niet zal leven een uur alleen na hem. En is het dan niet beter dat ik en hij tezamen in vreugden en goed tevreden leven? Ja het voorwaar, en zal alzo veel doen aleer mij de droefheid van de duistere nacht zal overvallen of mijn rust nemen zal dat ik zal weten voor de waarheid of het in mijne macht is hem remedie te geven of niet.”

En in deze verstoordheid liet zij roepen een jongeling, zoon van haar voedster, genoemd Cardin, waarin zij zich zeer vertrouwde en zei tot hem: “Cardin, u is wel bekend de vriendschap die ik tot uw moeder draag als ook tot u vanwege haar en ik heb u van lange tijd beproefd mij te zijn een goeden en [A8rb] getrouwe dienaar. Nu vertoont zich dan de beste gelegenheid om u te bewijzen alzo inderdaad te zijn, en verzwijg hetgeen ik u verklaren zal en bewaar mijn geheimen die een keizersdochters ben.”

Cardin die wijs en voorzichtig was, hoorde Griane hem doen deze voor behoeden en dacht wel dat zij hem wilde verhalen enige zaak van haar aller geheimste handel, waarom dat hij antwoorden: “Ik zou veel liever lijden dat men mij ontleedde van lid tot lid dan dat de geringste zaak die u geliefde mij te gebieden door mij, zonder uw bevel, geopenbaard zou worden en zal mij bevinden zo lang als ik leven zal uw getrouwe en onderdanige dienaar.”

“Dat is hetgeen dat ik altijd van u geoordeeld heb,” antwoorde de prinses. “Nu welaan dan, versta hetgeen ik u gebieden zal: ik heb voor die waarheid verstaan en weet dat de grote ziekte van Florendos gekomen is vanwege een uitermate grote liefde die hij tot mij heeft en omdat het zou zijn een al te grotenschade door mijn schuld te verliezen een al zulke prins, zo bid ik u dat gij hem vanwege mij wil aanzeggen dat hij toch alle naarstigheid gebruikt om zijn gezondheid wederom te krijgen. En zo er iets in mijn macht is dat daartoe zou mogen dienen dat hij zulks zal mogen eisen als van diegene die hem meer bemint [A8va] als zichzelf. In een teken van dien ik hem zendt deze ring die hem zal gelieven te bewaren om vanwege mij en laat mij van nu voortaan elke dag verstaan van zijn staat.”

“Mevrouw,” antwoorden Cardin, “God wil mij gratie geven dat ik u alle beide mag helpen uit het verdriet, want zoals mij dunkt, zo weet ik geen ridder die u beter verdiend heeft dan hij.”

“Ga dan,” zei Griane, “en dat uw terugkeer gauw zal zijn.”

Daarom Cardin ging recht daarna naar zijn logies en toen hij erin kwam zo vond hij Caniam die van hem kwam en hem gelaten had in alzo kwade staar als het mogelijk was en merkte dat zijn zwakheid van uur tot uur erger werd. Nochtans Cardin als een die goed bedacht was wilde zich aan hem niet vertonen, maar ging voort zonder te wachten in de kamer van Florendos. Toen hij de deur opendeed hoorden hij hem klagen en zei: “Och God, moet ik sterven zonder hoop van enige remedie?” Toen hij deze woorden eindigde zo ging Cardin tot hem en wenste hem “Goede avond!” en heel zacht zei hoe dat de prinses Griane hem tot hem gezonden had om te weten hoe het met hem stond. “En geloof vrij, mijn heer,” zei hij, “dat ik nooit een prinses zag die alzo moeilijk was als zij is om uw kwalijke gaan en zij gebied haar zeer ernstig in uw gratie en zendt u deze ring tot een verzekering van liefde die zij tot u draagt en bid u alle middelen te gebruiken die u mogelijk zijn om gauw te genezen op dat zij u zien en spreken mag van zaken die haar niet [A8vb] minder als u aangaan.”

Van deze woorden werd Florendos alzo veranderd, zo dat hij lang twijfelden of het een droom of waarheid was dat hij hoorden zeggen, want al kende hij de boodschapper zo goed als enige anderen in het hof, zo kon hij nochtans in zijn zin niet begrijpen dat een al zulke weldaad hem zo gauw over komen was. Tenslotte verzekerde hij hem in zulke manieren dat hij de ring aannam en die meer als duizend keren kusten. Daarna omhelsde hij Cardin, zo vriendelijk als hij kon en antwoorden hem: “Helaas mijn vriend, is het mogelijk dat mevrouw al zulke gedachten van mij heeft die haar nooit enige dienstdeed?”

“Ja het,” zei Cardin, “en zij doet u ook weten dat indien gij haar bemint zij wacht dat gij haar daarvan getuigenis en verzekering doet door het verkrijgen van uw gezondheid in een korte genezing.”

“Mijn grote vriend,” antwoorden hij, “ik zal haar onderdanig zijn al mijn leven in al hetgeen dat haar gelieven zal mij te gebieden en ik verzeker u dat ik mij al gereed alzo verlicht vindt door deze blijde nieuwe tijding dat ik mij binnen drie dagen tot haar voegen zal om haar zeer ootmoedig te bedanken. Ik bid u ondertussen haar de reverentie te doen vanwege mij die dood was zonder de hulp die zij mij verleend heeft.”

Als toen nam Cardin van hem verlof en keerden wederom tot Griane die hem verwachte met grote ijver om te weten hoe hij hem zich gedroeg diegene daar zij hem toe gezonden had.

[A8v] Hoe Cardin Griane vertelden al tgene dat hem Florendos geseyt hadde, ende van ’t advijs dat sy hem gaf om haer te mogen connen spreken in den boomgaert na dat hy genesen soude syn. Het .VI. capittel.

[B1ra] Cardin van Florendos gescheyden zijnde, keerden haestelijck wederom totte princesse, die hem met groot verlangen verbeyden in haer camere. Ende so haest alsse hen gewaer worde, quamse hem te ghemoete, vraghende of het den prince int goede genomen [hadde] tgene sy hem ontboden hadde. “Hoe, mevrouwe,” seyde hy, “twijvelt ghy daer aen? Ic geloove, al en dede ghy oyt anders geen deuchde als de gene die ghy hem bewesen hebt, datse ghenoech ware om u gelucksalich te maken, want daer aen hebt ghy een recht mirakel gedaen, hebbende een doot man weder om het leven gegeven.”

Doen vertelde hy haer alle de coutingen die sy tsamen gehadt hadden, oock hoe dat hy hem overcomen was in syn karmen ende clagen, ende ten lesten tgene hy hem bevolen hadde haer aen te seggen. Cardin dese bootschappe also doende, de liefde overwon ende nam allenskens in te besitten haer herte deur ’t subtijl middel twelcse gewoonlick is te gebruycken, also dat sy te rugge stelde tghene sy alle haer leven lanck meest in eeren gehouden hadde, twelc was haer eere ende vreese van schaemte t’ontfanghen, segghende tot Cardin: “Eylaci mijn vrient, wanneer sal ick hem mogen sien ende kussen tot mijn ghenoeginghe?”

“Wanneer mevrouwe?”, antwoorde hy. “Seer gheringhe!, indient Godt belieft.”

“Jae wel,” seyde de princesse, “indien wy waren in een bequame plaetse om sulcx te doen ... Maer ghy weet dat ick gantsch geen middel daer toe en hebben sonder grootelicx in perijckel te stellen mijn eere ende mijn leven.”

“Niet, niet!, ten is gheen noot,” antwoorden hy. “Myn suster sal u daerin beter raden als eenighe andere die ick kenne, ende deur haren middel suldy mogen te vreden stellen den besten ridder des gheheelen aertbodems. Ende boven dien so weet ick [B1rb] dat hy so geheel uwe is, so dat hy liever soude willen sterven dan dat u eenich ongheluck soude overcomen. Ooc soo en strect zijn meeninge tot ghenen anderen eynde dan u te moghen hebben tot zyn bruyt ende vrouwe, het welcke u de grootste eere sal zijn die u soude moghen
ghebeuren!”

“Wel, keert dan wederomme tot hem,” seyde Griane, “ende versekert hem dat so geringe als hy genesen sal syn, ic hem sien ende spreken sal in een plaetse waer wy vryelick ende sonder perijckel malcanderen sullen mogen te kennen geven tgene wy tot noch toe, ten weynichsten ic, het aldersecreetste ghehouden hebben, ende dat ick hem bidde dattet gheschiede soo geringe alst mogelick is.”

Sonder vertrec ginck Cardin dese bootschap doen aen Florendos, waerover hy hem soo wel begonste te dragen dat in weyniger als ses dagen hy hem soo wel te passe gevoelden als hy oyt geweest hadde. Maer also grooten blijtschap als den keyser ende syn sone Caniam daeromme ontfiengen, also grooten leetwesen hadde Tarisius daer van, hebbende te voren tegens hem ontfangen een secreete jalousie om der liefden wille die Griane tot hem droech. Die welcke Florendos deur Cardin ontboode dat hy den toecomenden nacht niet en faelgeerden te comen inden boomgaert daer het uutsichte van haer camere op respondeerden, het welcke de plaetse was alwaer sy haer alleene het meeste plach te vermaken, ende dat sy haer aldaer oock vinden soude sonder eenige twijffel.

Florendos siende dat syne saken voort gingen hoe langer hoe beter, nam wel vastelic voor hem daer in niet versuymich te wesen, hem dien dach hondert dagen lanc vallende, so lange docht hem den avont te verbeyden. Ende gecomen zijnde de ghesette ure nae syn meeninghe om te volbrengen syn voornemen, hy alleene met syn neve Frene, die over lan[B1va]ghe gheweten hadde zijn aldergrootste secreeten, vertoogen haer uut hare woonplaetsen ende genakende den hoff, bemercten dat de muere seer hooghe was ende swaerlick om over te comen. Nochtans om dat den lieffhebbers bykans niet onmogelick en is, principalick in deser gelijcke saken, den prince quam met weynich hulps daer boven op ende dalende neder geraeckten tot de plaetse daer Griane hem verbeyden, die doen ter tijt anders geen geselschap by heur en hadde als Lerine, suster van Cardin, die welcke sy alles ontdect hadde. Ende hy, also comende in heur presentie, wierp hem selven neder voor de voeten vande princesse, maer sy hief hem seer lieffelick wederom op, hem omhelsende in sulcker voegen dat de gene die met heur was haer vertrock onder de boomen, heurluyden alleen latende, niet soo seere deur vreese van heur te misdoen als om ’t leetwesen dat sy hadde van geen tegenpartije te vinden met de welcke sy haer mochte deelachtich maken der vreuchde ende geneuchte van haer meestersse, voor de [B1vb] welcke sittende den Grieckschen prince op syn knyen, segghende: “Mevrouwe, door u gebodt ben ick tot u ghecomen, bereydt om u onderdanich te syn, als de geene die ghy vander doot verlost hebt. Ende naedemael ghy albereets soo veele voor my gedaen hebt, so bid ic u om mijn leven voorts te bewaren dat ghy my vergunt dat ick altijts uwe blijve, u sweerende byde gelofte die ic u schuldich syn te houden dat ick niet en begeere te leven in dese weerelt als alleene om u dienst te doen, want sonder uwe gunste ende goede gratie de doot soude my veel aengenamer syn dan tleven!”

“Hoe, mijn vrient?”, antwoorde Griane. “Wanneer ende waer heeft dese liefde haren oorspronck genomen?”

“Mevrouwe,” seyde hy, “ick heb u meermalen versekert dat ic, noch wesende in Macedonien, hoorden also vernoemen ende prijsen uwe uytnemende schoonheyt dat daer na van stonden aen ick my u geheelicken toeeygenden, ende volherdende in desen begin ende gheloftenisse sy is als[o]o in my vermeerdert dat ick geen deel in my levendich en hebbe [B1va] anders als tgene my gebleven is om u mede te dienen, indient u gelieft.”

“Jaet,” sprac de princesse, “ick wil dat ghy mijn zijt, ende daer voor houde ic u!”

Ende na dat sy neder geseten waren, seyde hy: “Mevrouwe, ic bidde u dan dat om de versekeringe [B1vb] van so veel gratien als ghy my belooft, ghy my toelaet u eens te cussen.”

Ende hoe wel dat sy int beginne eenighe swaricheyt maeckten, nochtans een stadt die haer overgegeven heeft en is niet van noode sterck te bestormen, alsoo dat hy nae dit [B2ra] kusken tselve dicwils verdubbeleerden, ende Florendos allenskens ghenakende hem ten lesten vont in alsulcke termijnen als hy ’t meest van haer soude hebben mogen wunschen. Niet dat sy geen groote wederstant en dede, maer om dat den Ma[ce]donischen prince niet en woude stil staen in een so genoechelicken wech maer veel eer daer in gaen spatsieren, waeromme dat sy haer toonden een weynich qualic te vreden te syn.

Nochtans aleer sy van daer scheyden, wert heur accoort so wel getroffen so dat Florendos metten vierden storm innam de geheele possessie vant casteel, van hem so courragieuselick bevochten.

Doen vertelden hy haer ’t propoost twelc hy metten keyser gehouden hadde aengaende thouwelijc tusschen hem ende haer, de welcke hen gheexcuseert hadde op de belofte aen Tarisius gedaen deur de bevorderinge vande keyserrinne. “Niet tegenstaende,” seyde hy, “nademael ghy daer inne niet geconsenteert en hebt, sullen sy heur vinden, gelijck ic hope, verre van heur voornemen.”

Nu en hadse noch noyt verstaen de practijcken die Tarisius aengewent hadde om haer te hebben tot een vrouwe. Oock beminden sy hem so weynich datse om sterven sulcx niet soude hebben willen accorderen. Twelc sy daer na wel dede blijcken, want na dat Florendos haer int lange vertelt hadde al tgene hyder af wiste, so antwoordense hem: “Mijn heer heeft reeden ghehadt van mevrouwe te ghelieven, maer sy heeft groot ongelijck my eenen man te vervoorderen die my soo weynich aenstaet, so dat ick daer noyt in geconsenteert sou hebben. Ende daerom bid ic u, mijn man, zijt gedachtich ende wilt middelen bedencken in eenige maniere om my te verlossen van dese quellinge.”

“M[e]vrouwe,” antwoorden Florendos, “’t advijs is albereets genomen. Indient u gelieft, ick sal secretelick met u wech reysen [B2rb] ende aleer den keyser oft andere ons souden connen achterhalen, sullen wy in Macedonien syn, alwaer u de mijne sullen ontfangen in alle eere ende reverentie ende gelijck heur vrouwe ende princesse.”

“Voorwaer,” seyde sy, “ic sorge dat het ons qualick vergaen sal ... Ende nochtans, nademael ic my albereets gheheel uwe ghemaeckt hebbe, sy vindent goet oft quaet den keyser ende mijn moeder, so beminne ick veel liever my alsoo te hasardieren als ged[w]ongen te worden tot eenen man te nemen den ghenen die syn leven lanck geen deel in my hebben en sal, indien ict weeren can. Daerom dan, van nu voortaen versiet u van tgene ons van nooden wesen wil, want ic sal vertrecken t’allen stonden alst u believen sal.”

“Mevrouwe,” antwoorden den prince, “laet de sorge op my comen. Aleer drie dagen ghepasseert sullen zijn suldy daer van yet ontwaer worden. Daerentusschen sal ick mijn afscheydt nemen vanden keyser, hem te versaten gevende dat den coninc, mijn vader, my ontboden heeft thuys te comen, ende sal mijn hofghesin voorhin senden sonder meer te behouden om ons te vergeselschappen als tien van mijn ridders.”

“Doet,” seyde sy, “also u tbest sal duncken te wesen, ende sonder meer wederom te keeren in dese plaetse sent my somtijts tijdinge van u deur uwen neve ofte Cardin. Maer siet, den dageraet begint te genaken! Daerom bid ic u mijn alderliefste, wilt u van hier vertrecken op dat wy niet in eenich schandael en geraecken.”

Als Florendos sach dattet een doen was twelc geschien moeste, soo woude hy eerst versoecken of den arbeyt vanden voornigen wech die hy nu so wel ghebaent hadde, hem niet gemackelicker ende haer aengenamer en soude syn te bewanderen, als sy met haer wesen getoont hadde de tweede, derde ende vierde eerste reysen. Ende dadelic, nadien ick heb connen verstaen, bevont haer d’infante, ofte des keysers [B2va] dochter, daer deur so wel dat daer niet eenen dach van haer leven en passeerden oft sy en prees twerck en den arbeyder mede. Daerna Florendos haer Godt bevelende, keerden den wech dien hy gecomen was, ende door hulpe vande jonckvrouwe, sustere van Cardin, quam hy wederom over de muere ende ginc na zijn logijs, hem leggende tusschen twee lakenen om hem te rusten, want hy tselve wel van doene hadde.

Nochtans stont hy cortelick daer na wederom op ende roepende Frene, verclaerden hem volcomelicken tgene hy voor sich genomen hadde mette princesse, hem biddende dat hy wilde ordeninge stellen om te doen vertrecken syne volcke, alleene behoudende tien van syn beste ridders om hem by te staen so heurluyden door fortuyne eenich letsel mochte overcomen, ende dat de reste altijts voor souden reysen, sonder te verbeyden, tot dat sy waren in een plaetse die hy hem noemde, zijnde drie dachreysen van Constantinopolen. Ende des morgens vroech ginc hy tot den keyser, de welcke hy te verstaen gaf dat hy brieven ontfangen hadde vanden coninc, synen vader, met de welcke hy hem wel expresselic ontbode wederom t’huys te comen, “ende daeromme, mijn heer,” seyde hy, “bid ic u dat ghy my oorlof geven wilt, want ic hope morgen te vertrecken, begeerende niet te doen tegen tgebot mijns vaders, u versekerende dat in wat plaetse ic oock zy, ghy aen my vinden sult een ootmoedich bontgenoot ende onderdanige dienaer.”

“Mijn neve,” antwoorden den keyser, “ic dancke u seer van goeder herten. Gy hebt my gedaen eere te comen besoecken mijn landt, ende indien ghy my van doene hebt so sal ick u toonen hoe veel ic u achte ende beminne.”

“Mijn heere,” seyde Florendos, “God wil my de gratie verleenen dat ick mach gedachtich syn tgoede tractement twelc ick van u ontfanghen hebbe.”

Ende nemende van hem oorlof, om[B2vb]helsden hem den keyser.

Ende uut de camer gaende, ontmoeten hem Caniam, tot de welcke hy ooc desgelijcx seyde, die hem so lange bat dat hy hem noch vier oft vijf dagen dede vertoeven, in welcke tijt int hof quamen de gesanten die den coninc van Hongaryen aenden keyser seyndende was van wegen thouwelick tusschen Tarisius ende Griane, waer van thooft was den hartogh van Gramay, verge[se]lschapt zijnde met veel ridders ende edelluyden van qualiteydt, de welcke seer wel onthaelt worden vande keyserinne, die dit speel gherockent hadde. Ende als sy in haer kamer quamen, Caniam ende Tarisius diese verbeyden, worden ontwaer hoe dat Griane haer alleene aen een zijde geset hadde, so melancolyich als mogelic, waeromme dat den prince Caniam, by haer gaende, verwondert zijnde van een so verstoorden gelaet als sy hem toonden, begonste haer te seggen: “Suster, in dese tijt als ghy behoorden te toonen een blijde aengesicht, my dunckt u veel droeviger te syn dan ghy in langen tijt geweest zijt. Tis verre van u dat gy u bedroeven sout, siende dat den keyser u bevordert heeft ten houwelick een alsulcken man als mijn neve Tarisius, die u meer bemint als syn eygen selfst.”

“Eylaci, mijn heere,” antwoorden sy, “ick en weet niet wat hem daer toe beweecht heeft, want noyt en heb ic ghedocht hen alsoo seer te beminnen, ende veel eer soude ick in mijnen doot consenteren als dat hy van my meer genieten soude dan tot noch toe geschiet is!”

Dese woorden verstande Tarisius wel, nochtans veynsden hijs hem, hoe wel dat hyse grootelicx overdochte, maer voechden hem byde keyserrinne, biddende dat haer believen wilde metten keyser te besluyten, gemerct dat d’ambassadeurs vanden coninc synen grootvader nu gecomen waren, dat tgene dat tusschen hen ende Griane begonnen was ten eersten dage doenlick volbracht werde, [B3ra] twelc sy hem beloofden. Ende na datse alle wech gegaen waren, riepse d’infante, hare dochter, alleene ende gaf haer soetelick te kennen hoe dat sy om hare weldaet wille den keyser hadde doen goet vinden tusschen haer ende Tarisius, haer neve, een houwelick te besluyten, haer te voren stellende tgroote voordeel dat haer daer deur geschieden soude. “Daeromme, mijn dochter,” seyde sy, “wilt geheelicken voor u nemen onderdanich te syn tgene wy tusschen ons besloten hebben.”

Nochtans, wat schoone woorden datse ghebruyckten, en conste van haer niet een woort gecrijgen dat haer behaechde, haer excuserende deur tverdriet ende leetwesen datse soude hebben om also verre vanden keyser ende haer te moeten trecken, ende datse veel liever te vreden was geestelick te worden. Ende seggende dese woorden begonstse alsoo seer te schreyen dat de keyserinne bedwonghen worde haer alleene te laten om tmedelijden datse met haer hadde, hopende op een ander mael haer lichtelicker te overwinnen. Griane dan bemerckende datse den lesten soude bedwongen worden te moeten doen tgene daermen haer moyelic met viel, indien haren alderliefsten daer niet veerdichlic in en versaech met syn voor nemen, ontbode terstont Cardin tot haer te comen, die welcke sy last gaf Florendos te gaen vinden ende hem wel expresselick aen te seggen dat hy den toecomenden nacht niet en faelgeerden te comen inden boomgaert, alwaerse hem wachten soude om te volbrengen tgene hy wel wiste, oft dat hy sulcx anders noyt meer en soude hopen.

[A8v] Hoe Cardin Griane vertelden al hetgeen dat hem Florendos gezegd had en van ’t advies dat zij hem gaf om haar te mogen kunnen spreken in de boomgaard na dat hij genezen zou zijn. Het zesde kapittel.

[B1ra] Cardin die van Florendos gescheiden was keerden haastig wederom tot de prinses die hem met groot verlangen wachtte in haar kamer. Zo gauw als ze hen gewaar werd kwam ze hem tegemoet en vroeg of het de prins in het goede genomen had hetgeen zij hem ontboden had. “Hoe, mevrouw,” zei hij, “twijfelt gij daaraan? Ik geloof, al deed gij ooit anders geen deugd dan diegenen die gij hem bewezen hebt dat het genoeg was om u gelukzalig te maken, want daaraan hebt gij een recht mirakel gedaan en heb een dode man wederom het leven gegeven.”

Toen vertelde hij haar al het kouten dat zij tezamen gehad hadden, ook hoe dat hij hem overkomen was in zijn kermen en klagen, en tenslotte hetgeen hij hem bevolen had haar aan te zeggen. Cardin die deze boodschap alzo deed en de liefde overwon en nam geleidelijk aan in te bezitten haar hart door ’t subtiel middel wat ze gewoon is te gebruiken, alzo dat zij terugstelde hetgeen zij alle haar leven lang meest in eren gehouden had, wat was haar eer en vrees van schaamte te ontvangen en zei tot Cardin: “Helaas mijn vriend, wanneer zal ik hem mogen zien en kussen tot mijn genoegen?”

“Wanneer mevrouw?”, antwoorde hij. “Zeer gauw! Indien het God belieft.”

“Ja wel,” zei de prinses, “als wij waren in een bekwame plaats om zulks te doen ... maar gij weet dat ik gans geen middel daartoe heb zonder zeer in perikel te stellen mijn eer en mijn leven.”

“Niet, niet! Het is geen nood,” antwoorden hij. “Mijn zuster zal u daarin beter aanraden als enige andere die ik ken en door haren middel zal je mogen tevredenstellen de beste ridder van de gehele aardbodem. Bovendien zo weet ik [B1rb] dat hij zo geheel uwe is zodat hij liever zou willen sterven dan dat u enig ongeluk zou overkomen. Ook zo strekt zijn mening tot geen anderen doel dan u te mogen hebben tot zijn bruid en vrouwe, wat u de grootste eer zal zijn die u zou mogen gebeuren!”

“Wel, keer dan wederom tot hem,” zei Griane, “en verzeker hem dat zo gauw als hij genezen zal zijn ik hem zien en spreken zal in een plaats waar wij vrij en zonder perikel elkaar zullen mogen te kennen geven hetgeen wij tot nog toe, ten minste ik, het aller geheimste gehouden hebben en dat ik hem bid dat het geschiedt zo gauw als het mogelijk is.”

Zonder uitstel ging Cardin deze boodschap doen aan Florendos, waardoor hij hem zo goed begon te gedragen dat hij in minder dan zes dagen hij hem zo goed te pas voelde als hij ooit geweest had. Maar alzo grote blijdschap als de keizer en zijn zoon Caniam daarom ontvingen, alzo groot leedwezen had Tarisius daarvan die had tevoren tegen hem ontvangen een geheime jaloezie vanwege de liefde die Griane tot hem droeg. Die Florendos door Cardin ontbood dat hij de toekomende nacht niet faalde te komen in de boomgaard daar het uitzicht van haar kamer op uitkeek wat de plaats was alwaar zij haar alleen het meeste plag vermaken en dat zij haar aldaar ook vinden zou zonder enige twijfel.

Florendos zag dat zijn zaken voortgingen en hoe langer hoe beter, nam wel vast voor hem daarin niet te verzuimen en die dag viel hem honderd dagen lang, zo lang dacht hem de avond te duren. Toen gekomen was het gezette uur naar zijn menig om te volbrengen zijn voornemen ging hij alleen met zijn neef Frene, die al lang [B1vag] geweten had zijn allergrootste geheim en vertrokken uit hun woonplaatsen en naderden de hof, bemerkten dat de muur zeer hoog was en moeilijk om over te komen. Nochtans om dat de liefhebbers bijna niets onmogelijk is, voornamelijk in dergelijke zeken, de prins kwam met weinig hulp daar bovenop en daalde neer en raakte tot de plaats daar Griane hem opwachtte die toen ter tijd geen ander gezelschap bij haar had dan Lerine, zuster van Cardin, die zij alles verteld had. Hij die alzo kwam in haar presentie wierp zichzelf neer voor de voeten van de prinses, maar zij hief hem zeer liefelijk wederom op en hem omhelsde in zulke voegen dat diegenen die met haar was getrokken onder de bomen ze alleen liet, niet zo zeer door vrees van haar te misdoen als om ’t leedwezen dat zij had van geen tegenpartij te vinden waarmee zij haar mocht deelachtig maken de vreugde en genoegens van haar meesteres waarvoor [B1vb] zat de Griekse prins op zijn knieën en zei: “Mevrouw, door uw gebod ben ik tot u gekomen en bereid, om u onderdanig te zijn, als diegene die gij van de dood verlost hebt. Nadat gij al gereed zo veel voor mij gedaan hebt, zo bid ik u om mijn leven voort te bewaren dat gij mij vergunt dat ik altijd de uwe blijf en u zweer bij de belofte die ik u schuldig ben te houden dat ik niet begeer te leven in deze wereld dan alleen om u dienst te doen, want zonder uw gunst en goede gratie zou de dood mij veel aangenamer zijn dan het leven!”

“Hoe, mijn vriend?”, antwoorde Griane. “Wanneer waar heeft deze liefde zijn oorsprong genomen?”

“Mevrouw,” zei hij, “ik heb u meermalen verzekerd dat ik noch was in Macedonië hoorden alzo noemen en prijzen uw uitnemende schoonheid dat daarna van stonden aan ik mij u geheel toe eigende en volharde in dit begin en belofte zij is alzo in mij vermeerderd dat ik geen deel in mij levend heb [B1va] anders dan hetgeen mij gebleven is om u mee te dienen, indien het u gelieft.”

“Ja het,” sprak de prinses, “ik wil dat gij de mijne bent en daarvoor houd ik u!”

En na dat zij neergezeten waren zei hij: “Mevrouw, ik bid u dan dat om de verzekering [B1vb] van zo veel gratie als gij mij belooft dat gij mij toelaat u eens te kussen.”

En hoe wel dat zij in het begin enige zwarigheid maakte, nochtans een stad die zich overgegeven heeft is niet van node sterk te bestormen, alzo dat hij na dit [B2ra] kusje dat vaak verdubbelde en Florendos geleidelijk aan genakende hem tenslotte vond in al zulke termijnen als hij ’t meeste van haar zou hebben mogen wensen. Niet dat zij geen grote weerstand deed, maar om dat de Macedonische prins niet wilde stil staan in een zo’n genoeglijke weg maar veel eer daarin gaan spatzieren, waarom dat zij haar toonde een weinig kwalijk tevreden te zijn.

Nochtans aleer zij vandaar scheiden werd hun akkoord zo goed getroffen zo dat Florendos met de vierde bestorming innam de gehele bezitting van het kasteel, van hem zo liefdevol bevochten.

Toen vertelden hij haar de opzet wat hij met de keizer gehouden had aangaande het huwelijk tussen hem en haar die die hen geëxcuseerd had op de belofte aan Tarisius gedaan door de bevordering van de keizerin. “Niet tegenstaande,” zei hij, “nadat gij daarin niet geconsenteerd hebt zullen zij zich vinden, gelijk ik hoop, ver van hun voornemen.”

Nu had ze noch nooit verstaan de praktijken die Tarisius aangewend had om haar te hebben tot een vrouwe. Ook beminde zij hem zo weinig dat ze om sterven zulks niet zou hebben willen accorderen. Wat zij daarna wel liet blijken, want na dat Florendos haar in het lange verteld had al hetgeen hij daarvan wiste zo antwoorden ze hem: “Mijn heer heeft reden gehad van mevrouw te gelieven, maar zij heeft groot ongelijk mij een man te bevorderen die mij zo weinig aanstaat zo dat ik daar nooit in geconsenteerd zou hebben. Daarom bid ik u, mijn man, zij het gedachtig en wilt middelen bedenken in enige manieren om mij te verlossen van deze kwelling.”

“Mevrouw,” antwoorde Florendos, “’t advies is al gereed genomen. Indient het u gelieft, ik zal in het geheim met u wegreizen [B2rb] en aleer de keizer of andere ons zouden kunnen achterhalen zullen wij in Macedonië zijn alwaar u de mijne zullen ontvangen in alle eer en reverentie en gelijk hun vrouwe en prinses.”

“Voorwaar,” zei ze, “ik bezorg dat het ons kwalijk vergaan zal ... en nochtans, nadat ik mij al gereed geheel de uwe gemaakt heb, zij vinden het goed of kwaad de keizer en mijn moeder, zo bemin ik veel liever mij alzo als kansspeler dan gedwongen te worden tot een man te nemen diegene die zijn leven lang geen deel in mij hebben zal, indien ik het verweren kan. Daarom dan, van nu voortaan voorziet u van hetgeen ons van node wezen zal, want ik zal vertrekken te allen stonden als het u believen zal.”

“Mevrouw,” antwoorden de prins, “laat de zorg op mij komen. Aleer drie dagen gepasseerd zullen zijn zal je daarvan iets ontwaar worden. Ondertussen zal ik mijn afscheid nemen van de keizer hem te verstaan geven dat de koning, mijn vader, mij ontboden heeft thuis te komen en zal mijn hofhouding tevoren zenden zonder meer te behouden om ons te vergezelschappen als tien van mijn ridders.”

“Doe het,” zei ze, “al zo u het beste zal denken te wezen en zonder meer wederom te keren in deze plaats en zend mij somtijds tijding van u door uw neef of Cardin. Maar ziet, de dageraad begint te genaken! Daarom bid ik u mijn allerliefste, wil u van hier vertrekken op dat wij niet in enig schandaal geraken.”

Toen Florendos zag dat het een doen was wat geschieden moest zo wilde hij eerst onderzoeken of de arbeid van de voorgenoemde weg die hij nu zo goed gebaand had hem niet gemakkelijker en haar aangenamer zou zijn te bewandelen als zij met haar wezen getoond had de tweede, derde en vierde eerste keren. Dadelijk nadien ik heb kunnen verstaan, bevond zich de infante of de keizers [B2va] dochter, daardoor zo goed dat daar niet een dag van haar leven passeerden of zij en prees het werd en de werkte er mee. Daarna beval Florendos haar God aan en keerden de weg die hij gekomen was en door hulp van de jonkvrouw, zuster van Cardin, kwam hij wederom over de muur en ging naar zijn logies en legde zich tussen twee lakens om hem te rusten, want hij dat wel van doen had.

Nochtans stond hij kort daarna wederom op en riep Frene en verklaarde hem volkomen hetgeen hij voor zich genomen had met de prinses en bad hem dat hij wilde ordening stellen om te doen vertrekken zijn volk, alleen behoudende tien van zijn beste ridders om hem bij te staan zo ze door fortuin enig letsel mochten overkomen en dat de rest altijd voor zouden reizen zonder te wachten tot dat zij waren in een plaats die hij hem noemde, was drie dagreizen van Constantinopel. ’s Morgens vroeg ging hij tot de keizer die hij te verstaan gaf dat hij brieven ontvangen had van de koning, zijn vader, waarmee hij hem wel uitdrukkelijk ontbood wederom thuis te komen, “en daarom, mijn heer,” zei hij, “bid ik u dat gij mij verlof geven wilt, want ik hoop morgen te vertrekken, begeer niets te doen tegen het gebod van mijn vader en verzeker u dat in wat plaats ik ook ben gij aan mij vinden zal een ootmoedig bondgenoot en onderdanige dienaar.”

“Mijn neef,” antwoorde de keizer, “ik dank u zeer van een goed hart. Gij hebt mij gedaan eer te komen bezoeken mijn land en indien gij mij van doen hebt zo zal ik u tonen hoe veel ik u acht en bemin.”

“Mijn heer,” zei Florendos, “God wil mij de gratie verlenen dat ik mag gedachtig zijn het goede onthaal wat ik van u ontvangen heb.”

En nam van hem verlof, en toen omhelsde [B2vb] hem de keizer.

En toen uit de kamer ging ontmoeten hem Caniam tot die hij ook desgelijks zei die hem zo lang bad dat hij hem noch vier of vijf dagen liet vertoeven in welke tijd in de hof kwamen de gezanten die de koning van Hongarije aan de keizer zond vanwege het huwelijk tussen Tarisius en Griane, waarvan het hoofd was de hertog van Gramay die vergezelschapt was met veel ridders en edellieden van kwaliteit die zeer goed onthaald werden van de keizerin die dit speel berokkend had. Toen zij in hun kamer kwamen, Caniam en Tarisius die ze opwachtte werden ze gewaar hoe dat Griane haar alleen aan een zijde gezet had, zo melancholisch als mogelijk, waarom dat de prins Caniam die bij gaar ging verwonderd was van een zo verstoord gelaat als zij hem toonden en begon haar te zeggen: “Zuster, in deze tijd als gij behoorde te tonen een blijde aanzicht, mij dunkt u veel droeviger te zijn dan gij in lange tijd geweest bent. Het is verre van u dat gij u bedroeven zou, zag dat de keizer u bevorderd heeft ten huwelijk een al zulke man als mijn neef Tarisius die u meer bemint als zichzelf.”

“Helaas, mijn heer,” antwoorden ze, “ik e weet niet wat hem daartoe bewogen heeft, want nooit heb ik gedacht hen alzo zeer te beminnen en veel eer zou ik in mijn dood consenteren als dat hij van mij meer genieten zou dan tot nog toe geschied is!”

Deze woorden verstond Tarisius wel, nochtans veinsden hij hem, hoe wel dat hij het zeer overdacht, maar voegde zich bij de keizerin en bad dat het haar believen wilde met de keizer te besluiten, gemerkt dat de ambassadeurs van de koning, zijn grootvader, nu gekomen waren dat hetgeen dat tussen hen en Griane begonnen was ten eerste dage doenlijk volbracht werd [B3ra] wat zij hem beloofden. Na dat ze alle weg gegaan waren riep ze de infante, haar dochter, alleen en gaf haar lieflijk te kennen hoe dat zij vanwege haar weldaad de keizer had doen goed vinden tussen haar en Tarisius, haar neef, een huwelijk te besluiten en haar te voor te stellen het grote voordeel dat haar daardoor geschieden zou. “Daarom, mijn dochter,” zei ze, “wil geheel voor u nemen onderdanig te zijn hetgeen wij tussen ons besloten hebben.”

Nochtans, wat mooie woorden dat ze gebruikte ze kon van haar geen woord krijgen dat haar behaagde en zich excuseerde door het verdriet en leedwezen dat ze zou hebben om alzo ver van de keizer en haar te moeten trekken en dat ze veel liever tevreden was geestelijk te worden. Toen ze zei deze woorden begon ze alzo zeer te schreien dat de keizerin gedwongen werd haar alleen te laten om het medelijden dat ze met haar had en hoopte op een andere maal haar lichter te overwinnen. Griane dan merkte dat ze tenslotte zou bedwongen worden te moeten doen hetgeen waarmee het haar moeilijk viel als haar allerliefsten daar niet vaardig in voorzag met zijn voornemen en ontbood terstond Cardin tot haar te komen die zij last gaf Florendos te gaan vinden en hem wel uitdrukkelijk aan te zeggen dat hij de toekomende nacht niet faalde te komen in de boomgaard alwaar ze hem wachten zou om te volbrengen hetgeen hij wel wiste of dat hij zulks anders nooit meer zou hopen.

Hoe Florendos des nachts inden boomgaert quam, meynende te volbrengen dat hy ende Griane tsamen besloten hadden, ende tghene dat haerluyden daeromme overquam. [B3rb] Het .VIJ. capittel.

Florendos verstaen hebbende de wille vande princesse Griane, dede groote neersticheyt om te volbrengen ’t gene sy te samen beraetslaecht hadden, waeromme dat hy terstont uut de stadt vertroc, gheveynsende niet wederom te comen dan recht toe te reysen na Grieckenlant. Maer Tarisius, ’t quaet vermoeden vanden welcken hem van dach te dach verstercten, dede alle nacht bespieden wie dat in ofte uyt der princessen wooninge ginge, meynende aldaer te betrappen den prince Florendos. Ende gelijc tsomtijts gebeurt datmen groten vlijt ende neersticheyt doet tot het gene dat niet en can dienen als tot syn selfs achterdeel, alsoo oock Tarisius, de welcken den synen wachten ende bespieden also lange dat hy ten lesten gewaer worde den genen daer hy quaet vertrouwen op hadde, opclimmende de muere vanden hoff van Griane, die synen volcke gelaten hadde ontrent een boochschoot weechs vander stadt ende wederomme gekeert was, alleene vergeselschapt met Frene, wel toegherust ende ghewapent synde, hopende des middernachts weg te leyden die gene om liefde vande welcke hy hem stelden in alsulcken hasard.

Hebbende hy ende syn metgheselle te vorens haer peerden ghelaten buyten de stadt inde bewaernisse van een pasje, dewijle datse gingen ende quamen ende genakende den hof, ende ghefavoriseert, also hen dochte, vanden duysteren nacht stonde Frene hem bock, op dat hy soude mogen om hooge climmen. Den Unger ofte Tarisius metten synen, die al daer tot syn onge[lu]ck verborgen lagen, overvielen haer alle ghelijck, roepende: “Moort, moort! De schelmen willen des keysers palleys onteeren!”

Florendos ende Frene hoorende dese woorden ende [B3va] haer ontdeckt siende, sloegen de handen aent gheweer, ende met een seer groote stoutmoedicheyt van herten vermengdense haer onder malcanderen, also dat Florendos Tarisius so seer quetsten opt hoochste van synen hoofde dat hy bykans doot ter aerden viel, ende noch twee ofte drie vande zijne, by zijne voeten. Het welck syn ander geselschap siende, namen haestelick het hooge, loopende ende vluchtende deur de stadt so gheringe alsse costen, roepende datmen Tarisius te hulpe quame, want Florendos, willende berooven des keysers palleys, hadde [B3vb] hem wreedelic doot geslagen.

Dit gheruchte hoorden oock wel Griane, Lerine ende Cardin, haren broeder, die welcke inden boomgaert waren, verwachtende Florendos, maer so geringe alsse desen oploop hoorende worden, was den aldervroomsten van haer dryen also ontstelt dat hy niet en wiste wat ghelate te houden, sonderlinghe de princesse, de welcke deur groote vreese ter aerden, heel uut haer selven zijnde, nederseech. Maer Cardin ende syn suster droegense haestelic in haer camer ende leydense te bedde, ende alsse haer sprake wederom vercreghen [B3va] hadde, so begonse seer weemoedichlicken te schreyen, segghende: “Eylaes, ick arm catijf als ick ben! Moet het also geschieden dat de Fortuyne alle haer crachten gebruyct om my te ruyneren, soo sal ick doen tgene ick can, nochtans ben ick seker dat eer yet lange verlopen is, de doot de overhandt over my hebben sal, ende dat door myn eyghen middel.”

Cardin siende dat sy sonder ophouden haer handen wronge ende bykans viel in mistroostinge, dede haer alsulcke vermaninge: “Mevrouwe, het is voorwaer nu van nooden alsulcken leven te leyden dat gy van nu voortaen leert veynsen u lijden op dat den keyser u in gene manieren en can [B3vb] beschuldigen, wesende versekert dat wy niet geopenbaert syn geweest. Ende indien ghy u kunt onthouden, alle dit gheruchte sal gelijck eenen roock verdwijnen.”

“Ic bid u,” antwoorden sy, “laet my alleen ende gaet besien oft ghy cont vernemen hoet met Florendos sy, oft hy doot oft gevangen is?”

Waeromme Cardin uutginghe ende vermengden hem onder de anderen, geveynsende niet te weten wat dese alarmen beduyden mochten. Frene siende dat het geruchte hoe langer hoe meer vermeerderden, dede so vele dat hy Florendos uyt het gedrang creghe waer inne hy gecomen was, vervolgende de Ungeren, ende deur de duysterheyt vanden nacht, [B4ra] de welcke groot was, vonden sy middel om te comen buyten de stadt ende volgens by heure peerden, die bewaert worden vanden pasje, haer verbeydende. Ende gelooft vryelick dat Florendos soude veel liever menichwerve wederom hebben willen keeren tot den strijt ende tgevecht, also swaer viel hem te verlaten die gene die hy meer beminden als syn eygen siele, ende verliesende de hope van die selve nemmermeer wederom te mogen sien, het leven te verliesen was hem min als niete. Daeromme dat hy synen baert ende hayr uut trocke gelijc oft hy hadde willen rasen, so dat Frene hem toesprac in deser manieren: “Hoe dus mijn neue, wildy den palinc voor de knyen breken ende de steele nade bijle werpen? Ghy wilt u selven verliesen ende mevrouwe Griane oock? Ick sweere u op myn geloove dat ghy ongelijck hebt in desen teghenwoordighen tijt alsulcke contenantie te houden, bykans gebruyckende de manieren van een gemeyne vrouwe ... Neen, neen, ten gheeft nu gheen pas te toonen dese deyrlicke gelaten! Laet ons vertrecken tot by onsen volcke. Daerna, indient u goet dunckt, sullen wy eenen wederom
inde stadt senden om hem aldaer te informeren ende vernemen hoet hier nae alles afloopen sal, ende u sulcx te comen bootschappen in Macedonien.”
Florendos antwoorden hem: “Och mijn neve, ghy spreeckt als die gene die niet en gevoelt het welc mijn torment veroorsaect! Gelooft ghy dat ick voortaen sal connen leven, verlatende in allen perijckel ende noot die gene die om mijnent wille van nu voortaen sal lijden ontallicke tribulatien ende verdrieticheyden? Ick sweere op mijn geloove dat ic liever sterven wille als hier namaels te moeten gehengen de passien ende totter doot toe quellende begeerten die my overcomen sullen, haer niet siende in mijn presentie, ofte in een plaetse daer sy soude mogen middel heb[B4rb]ben om my te gebieden.”

“Dat is grootelicx gefantaseert,” seyde Frene. “Gaen wy, gaen wy aleer gy noch meer bekent wort, anders, in plaetse van haer te salveren, suldy wesen oorsake van haer quaet!”

Daer aen Florendos wel kenden dat zijn neve hem seer wijsselic riet, waerom dat hy, achtervolgende syn goetduncken, en hielden niet op van rijden tot datse quamen by haren volcke, die haerluyde[n] verbeyden. Vande welcke Florendos terstont afveerdichden eenen schildtknecht om inde stadt te reysen, hem wel ernstelick bevelende hem van dach te dach in des conincx, zijns vaders, hof te verstendigen alle de nieuwe tijdingen die hy aldaer soude mogen hooren.

Maer om te vervolgen ons eerste propooste, Cardin en was bycans niet gecomen uyt de camer van Griane oft hy en bevonde den keyser opghestaen te syn, die syn guarde dede wapenen om d’andere te hulpe te comen, want albereets hadden hem de vluchtende ridders van Tarisius te kennen gegeven hoe dat zy den Macedonischen prince overcomen waren, beclimmende den hof van d’infante, zijn dochter, om haer te onteeren. Waerover den keyser alsoo beweecht worde dat hy liep met een groote furie inde camer van Griane, de welcke hy vonde in haer bedde, meer doot als levendich, maer de noot, vande welcke men dickwils een deuchde maeckt, leerden haer haestelic te houden een ander contenantie, in manieren dat sy hem siende binnen comen, nam haren nachtmantel ende ginc hem te ghemoete. Ende de keyser by haer comende, beghonste tot haer te seggen, bykans in een rasende gramschappe: “Ghy vileynighe deerne, hebt ghy dorven dencken my alsulcke oneere aen te willen doen!? Ick sweere by God dat het weynich scheelt, om u te doen dienen ten exempelen van anderen, [B4va] dat ick ’t hooft niet en slae van u lichaem!”

D’infante hoorende hem alsoo spreken, antwoorden hem seer soetelicken: “Mijn heere, ic bidde u niet te willen vergrammen. Ghy beschuldicht my, ende ic en weet niet waerom. Indien ic u misdaen hebbe, ’t staet aen u my daer voor alsulcke straffe te doen alst u believen sal, maer indien ic ontschuldich ben, so en wilt my niet t’onrechte veroordeelen.”

“Ach onsalige!”, seyde hy, “alsulcke ontschuldinge en sal u niet mogen helpen.”

Doen nam hyse seer straffelick ende slootse selve in eenen stercken toorn, daer van hy den sleutel opsloote. En[de] daer na ginc hy aent logijs van Tarisius om te besien hoet met hem ware, want men hadde hem geseyt dat hy in perijckel des doots was, alwaer hy vont de keyserinne grootelicx weenende, maer hy sontse wederom slapen en[de] ghebode syn meysters alle neersticheyt aen te wenden om synen neve wel te tracteren, geen costen sparende. Ende om dat de gene die Florendos sochten hem niet en conden vinden, begonste ’t rumoer ende tgeruchte te cesseren, en[de] de keyser vertroc hem in syn camer tot des anderen daechs smorgens. Ende de keyserinne, wetende dat haer dochter inde ghevanckenisse was, ontfienge daeromme een alsulcken verdriet datse haer quam werpen voor de voeten vanden keyser, hem biddende met gevouwen ha[n]den te consenteren dat syse uyt de gevanckenisse mochte laten. Maer hy was also verstoort dat haer woorden niet veel helpen mochten voor die reyse, dan alleen haer toelatende dat syse soude mogen gaen aenspreken, twelc sy ooc so geringe volbrochte als hy haer den sleutel gegeven hadde. Ende comende inden toorn vontse sitten tegen d’eerde, also seere beschreydt ende droevich synde dat het scheen datse op de selfste ure van dese werelt hadde willen scheyden. Niettemin, so geringhe sy haer moeder gewaer worde, stontse [B4vb] op ende haer groote eere bewijsende, begonst sy noch swaerlicker te suchten ende te weenen dan te voren. De keyserinne haer beminnende uyt geheelder herten ende haer siende in een so deyrlicken staet, hadde grootelicx te doen om te geveynsen tgene zijder van dochte. Niettemin, na eenige cleyne propoosten die sy tsamen gehouden hadden, seyde de keyserinne tot haer: “Ick verwondere my, dochter, wat dat u beweecht heeft dat ghy u fantasie also seer gestelt hebt op eenen vreemden, so dat ghy u selven so verre vergeeten hebt dat ghy niet en wilt ghelooven den raet des keysers noch ooc de mijne, ic die seer wel wete die groote liefde die Tarisius tot u draecht en[de] het voordeel dat het u geweest hadde, hem nemende tot eenen man. Niettemin, gebruyckende een lichtveerdicheyt seer qualijck staende u ende uwes gelijcken, hebt Florendos d’incompste vergost door uwen hof, ende op alsulcken suspecte ende onbequame ure so dat al u leven lanc uwen naem ende faem daer door ghecrenckt sal wesen, want twee vande ridders van Tarisius die den schelm meynden te grijpen synder doot gebleven, ende mijn neve selfs swaerlic gewont.” Griane hoorende ‘schelm’ noemen die sy beminden met een geheel herte, ende dat sy beschuldicht worde vande gene die haer behoorden te verschoonen, antwoorden haer: “Mevrouwe, my is tot noch toe onbekent geweest de oorsake waeromme den keyser alsulcken gramschap tegens my gebruycten, ende so ick bemerck met seer grooten ongelijck, want my is onbewost oft Florendos oft een ander hem ondernomen heeft te comen in mijnen hof oft in eenighe plaetse daer ick geweest ben. Ende die my na hem gevraecht hadde, ic soude veel eer geseyt hebben dat hy opten wech ware gheweest om weder te keeren in Macedonien, volgens den oorlof die hy hier int hof genomen heeft als in dese stadt. [B5ra] Wat can ickt dan ghebeteren indien hy wederom gecomen is?! Och, oft Godt geliefde dat den verrader die oorsake geweest is van dit rumoer thien spietsen diep in d’aerde geweest ware, aengesien dat, gelijckt wel mogelick is, hy desen jongen prince de misdaet opleyt, daeraen hy niet schuldich en is, hebbende hem genomen voor eenen anderen. Ende indien hijt geweest is, so en heeft hy niet gefaelgeert als in een saecke, dat is dat hy hem niet dootgeslagen en heeft gelijc hy wel verdient hadde, also dat genen dach mijns leven passeren en sal ofte ick sal hem dragen een hate groot boven maten, waerover ghy u oock niet en dorft verwonderen, want hy my vervordert heeft de oneere waeraen ick ontschuldich ben. Maer ’t geschiede soot wil, want de doot, de welcke ick seer na by gevoele, sal my op een corte verlossen uyt de droefteydt daer ic in leve. Ja, veel eer als ic wel wilde! Daerom, mevrouwe, bid ick u dat ghy noch mijn heere geen moeyten doen en willet om voor my eenen man te vinden. Ende aengaende vande ghevanckenisse daer hy my inne gesloten heeft, wanneer dat hem gelieven soude mogen my [B5rb] daer uut te nemen, so sweer ic nochtans op mijn geloove dat ic seer wel te vreden sy alhier de reste van mijn dagen te passeren, beminnende liever dese eenicheyt ende bedwanc als de vryicheyt met so grooten ongelijc gesuspecteert ende benijt.”

“Mijn vriendinne,” seyde de keyserrinne, “ick bid u dat ghy u also niet mistroosten en wilt. Den keyser heeft eenige redenen gehadt om die liefde die hy tot u draegt ende den oploop die overquam, te doen dat hy gedaen heeft. Maer ick hope dat het int eynde alles ten besten comen sal ende dat ghy wel te vreden syn sult.”

Ende noch veel meer andere propoosten gebeurden tusschen haer beyden so dat de keyserinne haer ten lesten Gode beval, want de tijt dochte haer lange te wesen eer sy by den keyser quam om hem te vertrecken alle dat Griane tot haer gheseyt hadde. Twelc sy hem ooc terstont alles verclaerden sonder yet te vergeten, maer hy en nam daer geen acht op, haer van daghe te dage bewijsende eenige nieuwe wreetheyt. Ende seyndende na de ambassadeurs van Hongarien om haer te spreecken, de welcke gecomen zijnde, begonste hy haer te seggen: [B5ra] “Mijn heeren, ick ben van meeninghe dat ghy voor dese reyse wederom keert [B5rb] tot den coninck, mijnen broeder, want aengesien de moeyten die my overcomen [B5va] zijn, gelijc ghyluyden ooc wel hebt mogen verstaen, ick voor my genomen hebbe voor alsnu inde saecke van uwe ambassade niet te besluyten, dan sulcx sal moghen geschieden op een ander mael als de saken sullen syn in beter dispotie.”

De meyninghe vanden keyser verstaen zijnde vande gesanten van Hongarien, namen den selfsten dach van hem oorlof, keerende weder tot haren heere, aenden welcken sy verantwoorden al tgene datse gehoort hadden. Waerover hy seer qualick te vreden was, so dat hy terstont Tarisius, die welcke noch qualick te passe was, ontbode by hem te comen. Dan hy beminde Griane so seer dat hy hem voor die reyse niet en conde onderdanich syn.

Maer so geringe hy syn gesontheyt wederom vercregen hebbende, ghinck den keyser bidden om vergiffenisse voor syn dochter, toeschrijvende geheelicken het ongelijc synen volcke, die onvoordachtelic alsulcken gherucht ende ghetier hadden ghemaeckt van Florendos ende haer, so dat dit de oorsake was dat de keyserinne met haer vrouwen de vryicheyt vercregen om de princesse des daechs te mogen gaen vergeselschappen. Maer des nachts dede den keyser haer besluyten, gelijc te voren, sonder yemant by haer te laten als een oude jofvrouwe Tolomestre genoemt, die welcke hyse te verwaren gaf, haer bevelende op haer leven dat sy haer in genen tijdt alleene en soude laten.

Hoe Florendos ‘s nachts in de boomgaard kwam en meende te volbrengen dat hij en Griane tezamen besloten had en hetgeen dat ze daarom overkwam. [B3r] Het zevende kapittel.

Florendos die verstaan had de wil van de prinses Griane deed grote naarstigheid om te volbrengen hetgeen zij tezamen beraadslaagd hadden, waarom dat hij terstond uit de stad vertrok en veinsde niet wederom te komen dan recht toe te reizen naar Griekenland. Maar Tarisius die het kwade vermoeden van die hem van dag tot dag versterkten liet de hele nacht bespieden wie dat in of uit der prinses woning ging en meende aldaar te betrappen de prins Florendos. Gelijk het somtijds gebeurt dat men grote vlijt en naarstigheid doet tot hetgeen dat niet anders kan dienen als tot zijn eigen nadeel, alzo ook Tarisius, die zijn wachten liet bespieden alzo lang dat hij tenslotte gewaar werd diegenen waarin hij een kwaad vertrouwen op had die opklom de muur van de hof van Griane die zijn volk gelaten had omtrent een boogschot weg van de stad en wederom gekeerd was, alleen vergezelschapt met Frene, goed uitgerust en gewapend en hoopte ter middernacht weg te leiden diegene om liefde waarvan hij hem stelden in al zulk kansspel.

Had hij en zijn metgezel tevoren hun paarden gelaten buiten de stad in de bewaring van een page terwijl dat ze gingen en kwamen en genakende de hof en begunstigt, alzo hen dacht van de duistere nacht stonde Frene hem bok op dat hij zou mogen omhoogklimmen. De Hongaar of Tarisius met de zijnen die al daar tot zijn ongeluk verborgen lagen overvielen ze alle gelijk en riepen: “Moord, moord. De schelmen willen de keizers paleis onteren!”

Florendos en Frene hoorden deze woorden en [B3va] die zich ontdekt zagen sloegen de handen aan het geweer en met een zeer grote stoutmoedigheid van harten vermengden ze zich onder elkaar, alzo dat Florendos Tarisius zo zeer kwetste op het hoogste van zijn hoofd zodat hij bijna dood ter aarde viel en noch twee of drie van de zijne, bij zijn voeten. Wat zijn ander gezelschap zag en namen haastig hoog en liepen en vluchten door de stad zo snel als ze konden en riepen dat men Tarisius te hulp kwam, want Florendos wilde beroven de keizers paleis en had [B3vb] hem wreed dood geslagen.

Dit gerucht hoorden ook wel Griane, Lerine en Cardin, haar broeder, die in de boomgaard waren en verwachten Florendos, maar zo gauw toen ze deze oploop hoorden was de aller dapperste van hun drie alzo ontsteld dat hij niet wist wat gelaat te houden, vooral de prinses die door grote vrees ter aarde die geheel uit zichzelf waren neerzeeg. Maar Cardin en zijn zuster droegen ze haastig in haar kamer en legde haar te bed en toen ze haar spraak wederom verkregen [B3va] had zo begon ze zeer weemoedig te schreien en zei: “Helaas, ik arme ellendige zoals ik ben! Moet het alzo geschieden dat de Fortuin al haar krachten gebruikt om mij te ruïneren, zo zal ik doen hetgeen ik kan, nochtans ben ik zeker dat eer iets lang verlopen is de dood de overhand over mij hebben zal en dat door mijn eigen middel.”

Cardin zag dat zij zonder ophouden haar handen wrong en bijna viel in mistroost en deed haar al zulke vermaning: “Mevrouw, het is voorwaar nu van noden al zulk leven te leiden dat gij van nu voortaan leert veinzen u lijden op dat de keizer u in geen manieren kan [B3vb] beschuldigen, was verzekerd dat wij niet geopenbaard zijn geweest. Indien gij u kunt onthouden al dit gerucht zal gelijk een rook verdwijnen.”

“Ik bid u,” antwoorden ze, “laat mij alleen en gaat bezien of gij kan vernemen hoe het met Florendos is, of hij dood of gevangen is?”

Waarom Cardin uitging en vermengden hem onder de anderen veinsde niet te weten wat deze alarmen betekenen mochten. Frene zag dat het geruchte hoe langer hoe meer vermeerderden en deed zo veel dat hij Florendos uit het gedrang kreeg waarin hij gekomen was, vervolgde de Hongaren en door de duisterheid van de nacht [B4ra] die groot was vonden zij middel om te komen buiten de stad en vervolgens bij hun paarde, die bewaard werden van een page die ze opwachtte. Geloof vrij dat Florendos zou veel liever menigmaal wederom hebben willen keren tot de strijd en het gevecht, alzo zwaar viel hem te verlaten diegene die hij meer beminden als zijn eigen ziel en verloor de hoop van die nimmermeer wederom te mogen zien. Het leven te verliezen was hem minder dan niet. Daarom dat hij zijn baard en haar uittrok gelijk of hij had willen razen zo dat Frene hem toesprak in deze manieren: “Hoe dus mijn neef, wil je de paling voor de knieën breken en de steel naar de bijl werpen? Gij wil u zelf verliezen en mevrouw Griane ook? Ik zweer u op mijn geloof dat gij ongelijk hebt in deze tegenwoordige tijd al zulke houding te houden, bijna gebruik de manieren van een algemene vrouwe ... Neen, neen, het geeft nu geen pas te tonen deze deerlijke gelaten! Laat ons vertrekken tot bij ons volk. Daarna, indien het u goed dunkt zullen wij een wederom in de stad zenden om hem aldaar te informeren en vernemen hoe het hierna alles aflopen zal en u zulks te komen boodschappen in Macedonië.”
Florendos antwoorde hem: “Och mijn neef, gij spreekt als diegene die niet voelt wat mijn kwelling veroorzaakt! Gelooft gij dat ik voortaan zal kunnen leven, verlaat in alle perikel en nood diegene die vanwege mij van nu voortaan zal lijden ontelbare tribulatie en verdrietigheden? Ik zweer op mijn geloof dat ik liever sterven wil als hier later te moeten toestaan het lijden en tot de dood toe kwellende begeerten die mij over komen zullen en haar niet zag in mijn presentie of in een plaats daar zij zou mogen middel hebben [B4rb] om mij te gebieden.”

“Dat is zeer gefantaseerd,” zei Frene. “Gaan wij, gaan wij aleer gij noch meer bekend wordt, anders in plaats van haar te redden zal je wezen oorzaak van haar kwaad!”

Waaraan aan Florendos wel kenden dat zijn neef hem zeer wijs aanraadde waarom dat hij, navolgde zijn goeddunken en hielden niet op van rijden tot dat ze kwamen bij hun volk die ze opwachten. Waarvan Florendos terstond afvaardigde een schildknecht om in de stad te reizen, hem wel ernstig beval hem van dag tot dag in de koning, zijn vader, hof te verstaan alle nieuwe tijdingen die hij aldaar zou mogen horen.

Maar om te vervolgen ons eerste opzet, Cardin was bijna niet gekomen uit de kamer van Griane of hij vond dat de keizer opgestaan was te zijn die zijn garde liet wapenen om de andere te hulp te komen, want al gereed hadden hem de vluchtende ridders van Tarisius te kennen gegeven hoe dat zij de Macedonische prins overkomen waren en beklom de hof van de infante, zijn dochter, om haar te onteren. Waardoor de keizer alzo bewogen werd dat hij liep met een grote furie in de kamer van Griane die hij vond in haar bed, meer dood dan levend, maar de nood, waarvan men dikwijls een deugd maakt, leerde haar haastig te houden een andere houding, in manieren dat zij hem zag binnenkomen nam haar nachtmantel en ging hem tegemoet. De keizer die bij haar kwam begon tot haar te zeggen, bijna in een razende gramschap: “Gij ellendige deerne, hebt gij durven denken mij al zulke oneer aan te willen doen!? Ik zweer bij God dat het weinig scheelt om u te doen dienen ten voorbeeld van anderen [B4va] dat ik ’t hoofd niet sla van uw lichaam!”

De infante hoorde hem alzo spreken en antwoorden hem zeer lieflijk: “Mijn heer, ik bid u niet te willen vergrammen. Gij beschuldigt mij en ik en weet niet waarom. Indien ik u misdaan heb, ’t staat aan u mij daarvoor al zulke straf te doen als het u believen zal, maar indien ik onschuldig ben zo wil mij niet ten onrechte veroordelen.”

“Ach onzalige!”, zei hij, “al zulke verontschuldiging zal u niet mogen helpen.”

Toen nam hij ze zeer straf en sloot ze zelf op in een sterke toren waarvan hij de sleutel opsloot. Daarna ging hij naar het logies van Tarisius om te bezien hoe het met hem was, want men had hem gezegd dat hij in perikel der doods was, alwaar hij vond de keizerin zeer wenende, maar hij zond ze wederom slapen en gebood zijn meesters alle naarstigheid aan te wenden om zijn neef goed te onthalen en geen kosten te sparen. Omdat diegenen die Florendos zochten hem niet konden vinden begon ’t rumoer en het gerucht te verminderen de keizer vertrok hem in zijn kamer tot de volgende dag ‘s morgens. De keizerin die wist dat haar dochter in de gevangenis was ontving ze daarom al zulk verdriet dat ze haar kwam werpen voor de voeten van de keizer en hem bad met gevouwen handen te consenteren dat zij ze uit de gevangenis mocht laten. Maar hij was alzo verstoord dat haar woorden niet veel helpen mochten voor die keer, dan alleen liet haar toe dat zij ze zou mogen gaan aanspreken, wat zij ook zo gauw volbracht toen hij haar de sleutel gegeven had. Toen ze in de toren kwam vond ze haar zitten op de aarde en, alzo zeer beschreiend en droevig dat het scheen dat ze op hetzelfde uur van deze wereld had willen scheiden. Niettemin, zo gauw zij haar moeder gewaar werd, stond ze [B4vb] op en bewees haar grote eer en begon zij noch zwaarder te zuchten en te wenen dan tevoren. De keizerin die haar beminde uit haar hele hart en haar zag in een zo’n deerlijke staat had zeer te doen om te veinzen hetgeen zij ervan dacht. Niettemin, na enige kleine opzetten die zij tezamen gehouden hadden, zei de keizerin tot haar: “Ik verwonder mij, dochter, wat dat u bewogen heeft dat gij u fantasie alzo zeer gesteld hebt op een vreemde zo dat gij u zelf zo ver vergeten hebt dat gij niet wilt geloven de raad van de keizer noch ook de mijne, ik die zeer goed weet de grote liefde die Tarisius tot u draagt en het voordeel dat het u geweest as als gij hem nam tot een man. Niettemin, gebruikte een lichtvaardigheid die zeer kwalijk staat u en uw gelijken, hebt Florendos de inkomst vergund door uw hof en op al zulk verdacht en onbekwaam uur zo dat al uw leven lang uw naam en faam daardoor gekrenkt zal wezen, want twee van de ridders van Tarisius die de schelm meenden te grijpen zijn er dood gebleven en mijn neef zelf zwaar gewond.” Griane hoorde ‘schelm’ noemen die zij beminden met een geheel hart en dat zij beschuldigd werd van diegene die haar behoorden te verschonen antwoorden haar: “Mevrouw, mij is tot nog toe onbekend geweest de oorzaak waarom de keizer al zulk gramschap tegen mij gebruikte en zo ik bemerk met zeer groot ongelijk want mij is onbewust of Florendos of een ander hem ondernomen heeft te komen in mijn hof of in enige plaats daar ik geweest ben. Die mij naar hem gevraagd had, ik zou veel eerder gezegd hebben dat hij op de weg was geweest om weer te keren in Macedonië, volgens het verlof die hij hier in het hof genomen heeft als in deze stad. [B5ra] Wat kan ik het dan verbeteren indien hij wederom gekomen is?! Och, of God het geliefde dat de verrader die oorzaak geweest is van dit rumoer tien spietsen diep in de aarde geweest was aangezien dat, gelijk het wel mogelijk is, hij deze jongen prins de misdaad oplegt waaraan hij niet schuldig is en heeft hem genomen voor een andere. Indien hij het geweest is zo en heeft hij niet gefaald als in een zaak, dat is dat hij hem niet doodgeslagen heeft gelijk hij wel verdiend had alzo dat geen dag van mijns leven passeren zal of ik zal hem dragen een boven mate grote haat waarvan gij u ook behoeft te verwonderen, want hij heeft mij bevordert de oneer waaraan ik onschuldig ben. Maar ’t geschiede zo het wil, want de dood die ik zeer nabij voel, zal mij gauw verlossen uit de droefheid waarin ik leef. Ja, veel eerder als ik wel wilde! Daarom, mevrouw, bid ik u dat gij noch mijn heer geen moeite doen wil om voor mij een man te vinden. Aangaande van de gevangenis daar hij mij in gesloten heeft, wanneer dat hem gelieven zou mogen mij [B5rb] daaruit te nemen zo zweer ik nochtans op mijn geloof dat ik zeer goed tevreden zij alhier de rest van mijn dagen te passeren, beminnen liever deze eenheid en bedwang dan de vrijheid met zo’ n groot ongelijk van wantrouw en benijd.”

“Mijn vriendin,” zei de keizerin, “ik bid u dat gij u alzo niet wanhopen wil. De keizer heeft enige redenen gehad om die liefde die hij tot u draagt en de oploop die overkwam te doen dat hij gedaan heeft. Maar ik hoop dat het in het einde alles ten beste komen zal en dat gij goed tevreden zijn zal.”

En noch veel meer andere opzetten gebeurden tussen hun beiden zodat de keizerin haar tenslotte God beval, want de tijd dacht haar lang te wezen eer zij bij de keizer kwam om hem te verhalen alles dat Griane tot haar gezegd had. Wat zij hem ook terstond alles verklaarde zonder iets te vergeten, maar hij nam daar geen acht op en bewees haar van dag tot dag enige nieuwe wreedheid en zond naar de ambassadeurs van Hongarije om ze te spreken en toen die gekomen waren begon hij ze te zeggen: [B5ra] “Mijn heren, ik ben van mening dat gij voor deze keer wederom keert [B5rb] tot de koning, mijn broeder, want aangezien de moeite die mij overkomen [B5va] is, gelijk gij ook wel hebt mogen verstaan, ik voor mij genomen heb voor alsnu in de zaak van uw ambassade niets te besluiten, dan zulks zal mogen geschieden op een andere maal als de zaken zullen zijn in een betere ordening.”

De mening van de keizer werd verstaan van de gezanten van Hongarije en namen dezelfde dag van hem verlof en keerde weer tot hun heer aan wie zij verantwoorden al hetgeen dat ze gehoord hadden. Waarvan hij zeer kwalijk tevreden was, zo dat hij terstond Tarisius, die noch kwalijk te pas was, ontbood bij hem te komen. Dan hij beminde Griane zo zeer dat hij hem voor die keer niet kon onderdanig zijn.

Maar zo gauw hij zijn gezondheid wederom verkregen had ging de keizer bidden om vergiffenis voor zijn dochter en schreef het geheel toe aan het ongelijk zijn volk die onbedacht al zulk gerucht en getier hadden gemaakt van Florendos en haar zo dat dit de oorzaak was dat de keizerin met haar vrouwen de vrijheid kregen om de prinses op de dag te mogen gaan vergezelschappen. Maar ‘s nachts liet de keizer haar opsluiten, gelijk tevoren, zonder iemand bij haar te laten als een oude juffrouw, Tolomestre genoemd, die hij haar te bewaren gaf en haar beval op haar leven dat zij haar in geen tijd alleen zou laten.

Hoe Florendos aenquam op de frontieren van Macedonien, alwaer hy seer grooten wonderbaerlicken rouwe bedreef, om dat hy Griane niet en hadde moghen met nemen, gelijck als syn voornemen geweest was. Het .VIIJ. capittel.

[B5vb] Florendos ende Frene ghecomen synde daer henluyden haer ander volck verbeydende was, reysden voorts in alle diligence, vreesende gevolcht te worden, so dat sy in weynich dagen quamen op de frontieren van Macedonien. Ende om dat den prince dochte niet te connen leven sonder dicwils te hooren nieuwe tijdinghe van syn alderliefste, nam voor hem te blijven in d’aldereerste stadt van synen lande ende aldaer te verbeyden synen schiltknecht die hy na Constantinopolen ghesonden hadde, gelijc ghy gehoort hebt, die veel eer wederom tot synen meester keerden dan hy gehoopt hadde om het weynich verbeyden dat hy in des keysers hoff gedaen hadde. Want so geringe hy daer quam, verstonde hy hoe dat Griane gevangen ende Tarisius noch inden leven was. Het welcke Florendos verstaende, meynden te sterven van ongeneuchte, soo om het quade tractement van syn vriendinne als oock om gefailgeert te hebben te dooden den gheenen door den doot vanden welcken hy wederom hoopten te gewinnen syn verlies, ende van alle den dach en woude hy noch eten oft drincken maer sloot hem alleene in syn camer, ende om so veel te bequamer te mogen doen syn beclachte leyde hy hen opt bedde. Maer Frene, die hem niet veel uyt het gesicht verlore, vreesende dat hy door mismoede hem selven tleven benemen soude, dede so vele dat hy middelen vonde om inde camer te comen dewijle hy syn clachte doende was, seggende: “Eylaci mevrouwe, moet ick so ongheluckich syn dat ghy om mijnent wille lijdt gevanckenisse ende torment sonder het verdient te hebben? Wat voldoeninge sal u oyt mogen doen uwen Florendos om te mogen beteren dit ongelijc, deur het welcke ghy hem so sterc aen u verbindt? Wanneer hebt ghy aen hem verdient alsoo ghetracteert te worden om [B6ra] zijn oorsake? Voorwaer, indien u verdriet hem conde voeghen met het mijne tot uwer ontlastinge, ic soude my achten te zijne den aldergeluckichsten verdriet lijdende mensch die oyt geweest is! Maer ’t gaet al tegens mijnen wille.

’t Gaet my al contrarie. De doot selve vlucht van my ... Maer ic sweer by God,” seyde hy, uutten bedde springende, “datse ickse teghen haren danck sal vast houden!”

Ende Frene siende dat hy in onsinnicheyt begonste te geraken, ginck tot hem, hem byde hant nemende, ende vragende wat dat hy hadde.

“Ic heb,” seyde hy, “so groot lijden dat het my verdriet te leven.”

“Ghy hebt voor waer reden,” seyde Frene met hem spottende, “indient is om de gevanckenisse van Griane. En ist niet beter datse aldaer is dan inde macht van Tarisius, gemerct dat hare ghevanckenisse niet langhe en mach dueren? Maer indien sy ghehoudt ware, daer van en ware gheen eynde te verwachten ... Daerom, hebt goede hope ende doet desen dach afveerdigen eenen anderen schiltknecht, die welcke in alle neersticheyt reyse na Thracien om u nieuwe tijdinge te brengen wat daer na geschiet sal mogen zijn, ende dat hy middel vinde, indient mogelijck is, om Griane deur Cardin te doen verstaen dat hy om die oorsake daer is.”

Desen raet vont Florendos goet, soo dat hy op de selfste ure den last gaf een van zijne edelluyden, die welcke in grooter diligentie volbrocht het ghebodt van synen meyster, want door een goede fortuyne quam hy aldaer op de selfste tijdt dat Griane voor haer genomen hadde des volgenden daechs hare vrouwen te spreecken van tgene haer geliefde. Ende hy en hiel niet op van soecken tot der tijt toe dat hy Cardin gevonden hadde, die hy vertelde alle ’t ghene hem Florendos belast hadde, oock mede zijn groote verdriet twelck hem daghelicx quellende was, hem seer affectieuselicken biddende dat [B6rb] hem so veel geliefden te doen dat Griane daer van de waerheyt quame te weten, ooc mede dat hy daer was om dicwils na hare saken te vernemen ende die synen meyster te laten weten. Cardin wesende versekert vande blijdtschap die de princesse ontfanghen soude door de nieuwe tijdinghe van Florendos, ginck syn suster vinden, die hy verclaerden alle dat hy gehoort hadde. Ende sy sulcx wel verstaen hebbende, ginck het terstont Griane vertrecken so[nder dat de oude vrouwe diese in bewaernisse hadde, daer over quaet vermoeden creech. Ende om dat sy Florendos van te voren beminde het vuyr albereets ontfengt was, maer alsnu ontstack in sulcker cracht, so dat sy wel vastelick in haer selven besloot haer liever in stucken te laten houwen als oyt yemant anders voor haren heer ende man te nemen als hem. Ende dochte hem te schrijven eenen brief, so om hem te vertroosten als oock te geven goede hope, maer en wiste niet hoe sy sulcx wel soude te wege brengen, ghemerckt sy gheen inct noch pappier en hadde, ende dat het verboden was haer tselve te geven. Ymmers sy praeten so schoon met Tolomestre, hare wachtvrouwe, veynsende te willen schrijven een cleyn briefken aen haren vader, so datse vercreech tgene sy begeerden. Ende haer op een plaetse alleen vertreckende, schreef eerst den brief aen den keyser ende daer nae aen Florendos, byde welcke sy hem biddende was hem so seer niet te willen quellen door dien dat de saken hem niet geheelicken en voechden nae syn fantasie, want met de hulpe van Godt het eynde haer soude syn also genoechelick als haer het beginsel moeyelick ende teghenspoedich viel, ende dat sy haren doot uutgestelt hadde, ’t selve was alleene geschiet om hem syn leven te bewaren.

Dese twe brieven geschreven ende toegesloten zijnde, riepse de oude vrouwe tot haer ende gaf [B6va] haer den brief die aenden keyser hielde, haer biddende datse dien hem geliefden te brengen. So dat sy daer door middel vercreech om te mogen spreken na hare geliefte met Lerine, suster van Cardin, haer bevelende te gaen vinden den schiltknecht van Florendos, op dat hy wederom keerden na syn meyster, met hem nemende haren brief. ’t Welc hy also dede, comende in weynich dagen daer na ter plaetse daer hy den prince vont, die welcke ontfangende den brief van Griane, was so blijde alst mogelick is, hem niet latende genoegen die hondert mael te lesen ende te cussen in eenen dach, segghende: “Och, wel geluckigen brief, die geschreven is met die hant vande excellenste princesse die huydensdaechs op geheel aertrijc is, voorwaer ter liefde van haer sal ic u bewaren ende in sulcker eeren houden als het welcke daer van my meerder blijtschap aen gecomen is als ic oyt gehat hebbe!”

Hoe Florendos aankwam op de grenzen van Macedonië alwaar hij zeer grote wonderbaarlijke rouw bedreef omdat hij Griane niet had mogen meenemen, gelijk als zijn voornemen geweest was. Het achtste kapittel.

[B5vb] Florendos en Frene die gekomen waren daar hun andere volk ze opwachten reisden voorts in alle ijver en vreesden gevolgd te worden zodat zij in weinig dagen kwamen op de grenzen van Macedonië. Omdat de prins dacht niet te kunnen leven zonder dikwijls te horen nieuwe tijding van zijn allerliefste, nam voor hem te blijven in de allereerste stad van zijn land en aldaar te wachten. Zijn schildknecht die hij naar Constantinopel gezonden had, gelijk gij gehoord hebt, die veel eerder wederom tot zijn meester keerde dan hij gehoopt had om het weinige wachten dat hij in de keizers hof gedaan had. Want zo gauw hij daar kwam verstond hij hoe dat Griane gevangen en Tarisius noch in leven was. Wat Florendos verstond en meenden te sterven van ongenoegen, zo om het kwade onthalen van zijn vriendin als ook om gefaald te hebben te doden diegenen door de dood van die hij wederom hoopten te gewinnen zijn verlies, en van de hele dag wilde hij noch eten of drinken maar sloot hem alleen in zijn kamer op en om zo veel te bekwamer te mogen doen zijn klagen legde hij hem op het bed. Maar Frene, die hem niet veel uit het gezicht verloor, vreesde dat hij door wanhoop zichzelf het leven benemen zou en deed zo veel dat hij middelen vond om in de kamer te komen terwijl hij zijn klacht deed en zei: “Helaas mevrouw, moet ik zo ongelukkig zijn dat gij vanwege mij lijdt gevangenis en kwelling zonder het verdiend te hebben? Wat voldoening zal u ooit mogen doen uw Florendos om te mogen beteren dit ongelijk door wat gij hem zo sterk aan u verbindt? Wanneer hebt gij aan hem verdient alzo onthaald worden om [B6ra] zijn oorzaak? Voorwaar, indien uw verdriet zich kon voegen met de mijne tot uw ontlasting, ik zou mij achten te zijn de aller gelukkigste verdriet lijdend mens die ooit geweest is! Maar ’t gaat al tegen mijn wil.

’t Gaat mij al contrarie. De dood zelf vlucht van mij ... maar ik zweer bij God,” zei hij en sprong uit het bed, “dat ik haar tegen haar dan zal vasthouden!”

En Frene zag dat hij in onzinnigheid begon te geraken en ging tot hem nam hem bij de hand en vroeg wat dat hij had.

“Ik heb,” zei hij, “zo groot lijden dat het mij verdriet te leven.”

“Gij hebt voorwaar reden,” zei Frene die met hem spotte, “indien het is om de gevangenis van Griane. En is het niet beter dat ze aldaar is dan in de macht van Tarisius, gemerkt dat haar gevangenis niet lang mag duren? Maar indien zij gehuwd was, daarvan was geen einde te verwachten ... daarom, hebt goede hoop en laat deze dag afvaardigen een andere schildknecht die in alle naarstigheid reist naar Thracië om u nieuwe tijding te brengen wat daarna geschied zal mogen zijn en dat hij middel vindt, indien het mogelijk is, om Griane door Cardin te laten verstaan dat hij om die oorzaak daar is.”

Deze raad vont Florendos goed zo dat hij op hetzelfde uur last gaf een van zijne edellieden die in grote ijver volbracht het gebod van zijn meester, want door een goed fortuin kwam hij aldaar op dezelfde tijd dat Griane haar voorgenomen had de volgende dag haar vrouwe te spreken van hetgeen haar geliefde. Hij hield niet op van zoeken tot de tijd toe dat hij Cardin gevonden had die hij vertelde al hetgeen hem Florendos belast had, ook mede zijn grote verdriet wat hem dagelijks kwelde en hem zeer genegen bad dat [B6rb] het hem zo veel geliefde te doen dat Griane daarvan de waarheid kwam te weten, ook mede dat hij daar was om dikwijls nar haar zaken te vernemen en die zijn meester te laten weten. Cardin was verzekerd van de blijdschap die de prinses ontvangen zou door de nieuwe tijding van Florendos, ging zijn zuster vinden, die hij verklaarde alles dat hij gehoord had. Zij die zulks wel verstaan had ging het terstond Griane verhalen zonder dat de oude vrouwe die ze in bewaring had daar van een kwaad vermoeden kreeg. Omdat zij Florendos van tevoren beminde en het vuur al gereed ontvonkt was, maar alsnu ontstak in zulke kracht zo dat zij wel vast in zichzelf besloot haar liever in stukken te laten houwen als ooit iemand anders voor haar heer en man te nemen dan hem. Ze dacht hem te schrijven een brief, zo om hem te vertroosten als ook te geven goede hoop, maar wist niet hoe zij zulks wel zou te wege brengen, gemerkt zij geen inkt noch papier had en dat het verboden was haar dat te geven. Immers zij praatte zo mooi met Tolomestre, haar bewaakster, veinsde te willen schrijven een klein briefje aan haar vader zo dat ze kreeg hetgeen zij begeerde. Toen ze zich op een plaats alleen vertrok schreef ze eerst de brief aan de keizer en daarna aan Florendos waarbij zij hem bad hem zo zeer niet te willen kwellen door dien dat de zaken hem niet geheel voegden naar zijn fantasie, want met de hulp van God het einde zou haar zijn alzo genoeglijk als haar het begin moeilijk en met tegenspoed viel en dat zij haar dood uitgesteld had, ’dat was alleen geschied om hem zijn leven te bewaren.

Toen deze twee brieven geschreven en toegesloten waren riep ze de oude vrouwe tot haar en gaf [B6va] haar de brief die aan de keizer hield en bad haar dat ze die hem geliefde te brengen. Zodat zij daardoor middel kreeg om te mogen spreken nar haar geliefde met Lerine, zuster van Cardin, beval haar te gaan vinden de schildknecht van Florendos op dat hij wederom keerden naar zijn meester en met hem nam haar brief. Wat hij alzo deed en kwam in weinig dagen daarna ter plaatse daar hij de prins vond die ontving de brief van Griane en was zo blijde als het mogelijk was en hem niet liet vergenoegen die honderd maal te lezen en te kussen in een dag en zei: “Och, wel gelukkige brief, die geschreven is met de hand van de excellentste prinses die hedendaags op geheel aardrijk is, voorwaar ter liefde van haar zal ik u bewaren en in zulke eren houden als wat er daarvan mij meerder blijdschap aangekomen is als ik ooit gehad heb!”

Hoe den keyser Tarisius belooft hem zyne dochter ten houwelick te geven, alwaert ooc dattet tegens haren wille waer, ende hoese inde craem quam van eenen sone sonder dat het yemant gewaer worde als alleene de oude vrouwe diese in haer bewaernisse hadde. Het .IX. capittel.

Als den keyser ontfangen hadde den brief van zijn dochter die hem Tolomestre presentierden, ende hoe wel datse niet en hielde eenige sake die hem tot gramschappe soude hebben behooren te verwecken, wantse hem daer met ootmoedelic badt dat hem geliefde barmherticheydt met haer te hebben als onnoosel zijnde van tgene datmen haer opgeleyt hadde, soo toonden hy hem nochtans toorniger te [B6vb] syn als hy plachte, gevende de oude vrouwe tot een antwoort: “Segt Griane dat ic haer ontbiede, nademael sy de stouticheydt gebruyckt heeft van my niet onderdanich te syn, dat ickse sal doen kennen wat macht dat ick over haer hebbe, ende datse haer vry versekere datse haer leefdaghe niet meer onder mijn ooghen comen en sal indiense aen Tarisius niet hijlicken en wil, dien ickse gegeven hebbe.”

Twelck haer de oude vrouwe vertelde, maer sy soude haer selven veel liever den doot aen gedaen hebben. Waerom dat hoewel de verdrieticheyden haer van te vorens al vexerende waren, so queldense haer nochtans alsdoen veel meer, niettemin dat en was niet te gelycken byde droefheyt ende bykans wanhope die haer overquam overmits datse haer bevrucht voelde, geen middel wetende om haer te verlossen datse daer door niet onteert en worde indien men sulcx gewaer worde. Dan eenen eenigen hoop hadde sy tot haer toevlucht, te weten datse met een so sware krancte bevangen worde so dat de medecijnmeesters haer voor verloren achten, meynende dat haer leven niet langhe en soude dueren, twelck sy wel begeerden uyt gront haers herten, niettemin nochtans tegens haren wille vercreech wederomme ghesontheyt. Ende ten lesten bekennende dat de grootheydt van haren lichaem gaf openbaerlicke getuygenisse van haer swangbaerheyt soo en dorstse niet opstaen uyt den bedde, ende also bleefse eenen langen tijt tot dat den termijn van haerder verlossinge genaecten.

Ende op eenen tijt quam haer de keyser, door het lanckwijlich quellen ende bidden vande keyserinne, besoecken, met hem brengende Tarisius, ende alsse inden toorn gecomen waren, bevonden syse so mager ende mismaeckt dat niet tegenstaende eenige versmadinghe ende veronweerdinghe die den keyser tot haer mochte hebben, soo en conste hy hem nochtans niet onthouden [B7ra] van weenen, daer van hy hem tbest mijden dat hy mochte, haer seggende: “Ghy hebt goet gevonden my ongehoorsaem te zijn in tgene dat uwe eere ende profijt is ende sonder my te vresen, ghelijck ghy wel getoont hebt, veel te stoutelicken geweygert hebt den man die ic u hebbe willen geven.

Maer ic sweere by mijn croone dat ic u sal toonen ende doen gevoelen dat ghy my mishaecht hebt, want al wilt ghy oft niet, aleer ic van hier gae so sal ic u overleveren aenden genen die ick u belooft hebbe!”

Ende nemende haer byde hant, roepende Tarisius, seyde tot hen: “Mijn sone, op dat mijn woort warachtelic ende onverbrekelic gehouden worde, so geve ic u Griane, mijn dochter, hier teghenwoordich, die ick u belooft hebbe. Tracteert haer van nu voortaen als uwe vrouwe ende bruydt!”

Daer na gaf hy hem den sleutel vanden toorn, seggende: “Hout daer, ick bevele u de wachte. Doet daer met so ghijt verstaen sult!”

De princesse dan wel bemerckende datter haer nodig was gehoorsaem te syn den wille van haren vader, waeromme sy, gheveynsde door groote voorsichticheydt hare ghedachten ende bykans smeltende in tranen, seyde hem seer erbermelicken: “Eylaci myn heere, ic en had noyt gedacht dat ghy alsulcke wreetheyt tegens my gebruycken sout, my bedwingende te nemen eenen man geheelicken tegens mijnen wille. Niet dat Tarisius mijnder niet weerdig en was, dan wel veel meer, maer om dat ic achten dat het geslachte van de maegschap tusschen ons genoechsaem is om te onderhouden de vrientschap die ghy hebt metten coninck, synen vader, sonder met hem behoeven te maken eenige nieuwe verbintenisse. Ende dat meer is, de opvoedinge die wy ende mijnen broeder Caniam tsamen gehat hebben van onse joncheyt af, heeft my so gemeynsaem ende familiaer met hem gemaeckt dat het my onmoghelick dunct te zijn hem oyt [B7rb] also te connen respecteren als een deuchdelicker vrouwe schuldich is haren man te doen. Daeromme, mijn heere, dunckt my, onder uwe correctie, dat ghy my een weynich daer in behoort te verdraghen, hoe wel dat gemerckt den staet daer in ick ben, den dach der bruyloften so gheringe niet ghehouden en sal worden als geschieden sal mijn uutvaert ende begraffenisse.”

Ende doen begonse seer te schreyen, dat den keyser haer niet en wiste te antwoorden, maer met barmherticheyt beweegt zijnde ginck van daer, latende Tarisius by haer blijven die haer meynden te overwinnen met schoone woorden, seggende: “Mevrouwe, ic bidde u dat ghy u niet en quelt met het ghene dat u den keyser geseyt heeft om mijnent wil, want ick niet en begeere als tgene dat u ghelieft, begeerende veel liever alle mijn leven verdriet te lijden als een oorsake te syn van eenich quaet dat u soude mogen overcomen, hoopende dat ghy eens alsulcke bermherticheyt met my hebben sult, bekennende de liefde die ic tot u draghe ende het devoir daer ic my aen verbinde om u dienst te doen, dat ghy my vrywillichlicken consenteren sult het welcke den keyser beproeft u te doen doen met ghewelt, wesende veel meer verstoort door de strafheydt die hy tot noch toe met u gebruyct heeft als door eenich dinc dat my oyt overcomen is. Ende op dat ghy geen fantasie en hebt dat sulcx geschiet sy door mijn toestookinge, my zijnde in handen gestelt den sleutel van uwe gevanckenisse ende de wacht van uwe persone, soo stelle ick d’een ende d’ander in uwe goede geliefte.”

Ende dit seggende, soo gaf hy haer den sleutel vanden toorn, ende sonder haer antwoort te verbeyden bewees hy haer groote eere ende reverentie, haer latende int geselschappe van Tolomestre alsoo bemoeyt ende haren geest getravailleert zijnde datse daer over in slape viel. Doen dochte haer in eenen droom datse sagh [B7va] eenen leeu comende tot haer ghelopen metten open keele om haer te verslinden, maer terstont worde sy ghewaer eenen ridder, hebbende een bloot sweert inde hant, tot de welcke sy hare toevlucht nam, hem biddende dat hy haer wilde beschermen van dit wreede beeste. Nochtans antwoorden haer den ridder geheel straffelicken: “Ick en sal u niet beschermen, maer met dit sweert sal ick u ’t hooft af slaen! Ghy hebt also misdaen Godt, uwen Schepper, om dat ghy onghehoorsaem geweest zijt uwen vader, dat ick veel meerder oorsake hebbe u den hals af te slaen dan u ’t leven te bergen. Meynt gy tegens den wille van God te connen doen? Laet u genoech syn de faute die ghy met Florendos bedreven hebt, waer van dat nochtans comen sal een seer uytnemende excellente vrucht, ende betert u van nu voortaen, oft versekert u dat ghy sterven zult den eewigen doot sonder dat uwen oncuysschen minnaer middel sal hebben u daer voor te beschermen!”

[B7vb] Van dit grouwelick dreygemente hadde Griane sulcke verschrickinghe datse hem beloofden voortaen te doen tghene dat den keyser haer bevelen soude, sonder daer inne te faelgeren. Ende terstondt verdween den ridder metten leeu als haer dochte, haer latende by een schoone fonteyne rontsom met boomen beplant ende met soo veele ende diversche bloemen, daer van den soeten ende welruyckenden reuck haer also verblijden ende verheuchden, gelijck oft sy noyt eenich lijden oft verdriet gheleden en hadde, waeromme sy ontwaeckte. Ghedachtich wesende desen droom, ende verschrict zijnde, beval sy haer devotelicken onsen Heere, Hem biddende ootmoedelicken om vergiffenisse, protesterende van doen voortaen te sullen doen den wille vanden keyser, hoe wel dat sy qualick vergeten conde haren Florendos. So dat [sy] Tarisius, die haer twee oft drie dagen daer na quam visiteren, een beter gelaet toonden ende meer reverentie bewees als sy voor[B7va]maels plach te doen. Ende alsse tsamen coutende waren van verscheyden propoosten so seyde sy tot hem: “Voorwaer mijn heere Tarisius, ghy hebt gebruyckt een so eerlicke ende beleefde sake tot my waert al[B7vb]so dat ick besloten hebbe geheel uwe te blijven, indien ghy vergetende de ongehoorsaemheyt die ick u ende mijnen vader betoont hebbe, my sulcx ghenen ondanc weten en wilt in toecomende tijden.”

[B8ra] Of Tarisius alsdoen blijde was, daer van en derfmen niet twijvelen, ende albereets dochte hem de tijt lange te vallen om byden keyser te comen om hem sulcx te kennen te geven, in sulcker voegen dat, om het u int cort te vertrecken, na vele beloftenissen ende sweeringen die hy de princesse dede, haer niet alleene te tracteren als syn huysvrouwe ende bruydt maer als syn vriendinne, vrouwe ende meystersse hy hem voechden byden keyser. De welcke verstaen hebbende de veranderinge van syn dochter, seer wel daer met te vreden was, haer beginnende wederom te toonen een goet ende beter gelaet dan hy oyt gedaen hadde.

Nochtans, Tolomestre en liet haer niet comen uut haer gesichte, ende Griane wetende den tijt te genaecken dat sy soude moeten int licht brengen de vrucht die in haer verborgen was, ende dattet onmogelijc was langer haer ongeluck voor haer te connen verbergen, nadien van vele swaricheden, twijvelingen ende vreesen overleyt ende bedocht hebbende, verclaerden haer ten lesten hoe alle hare saecken stonden. Ende en waert niet geweest dat Tolomestre gevreest hadde haer te doen mishopen, sy soude haer veel scherper ghestraft hebben alsse dede, ende oordeelende in haer selfst veel beter te syn so groote faute te bedecken als openbaer te mae[c]ken tot het leetwesen van so vele ende tot niemants profijt, vertroosten ende verstercten haer in alle manieren datse conde, haer verleenende alsulcken bystant datse door de gratie van onsen Heere Jesu Christo verlost worde van eenen schoonen jongen sone, ghelijck ghy hooren sult.

Inde negenste maent na dat Florendos wederom gekeert was in Macedonien, op eenen manendach ontrent te 10 uren des avonts begonste de princesse te gevoelen de benautheden der barender vrouwen. Ende Tolomestre hadde soo [B8rb] wel in hare saken voorsien dat meer als ses weken van te voren niemant als sy inde camer van Griane geslapen en hadde, die haer daeromme sonder vreese aenriep ende dede opstaen. Doen begonste haer de pijne so seer te dringen, ende quam den arbeyt haer so subytelicken aen, dat sy terstont daer na baerden eenen schoonen jonghen sone, die Tolomestre in haren schoot ontfienge. Ende alsse hem in haren armen hiel, docht hy haer seer schoone ende wel gefatzoeneert te syn, soo datse in haer herte een wonderlic groot leetwesen ontfinge, overdenckende het perijckel daer hy in gestelt soude moeten worden, ja bykans aleer hy noch te dege geboren was, gemerckt dat de eere van syn moeder niet en conde bewaert worden als om den prijs van syn leven. Daeromme na datse hem in eenige doecxkens, van haer te voren daer toe bereyt, gewonden hadde, sy hem brocht tot syn moeder, seggende: “Op mijn geloove, mevrouwe, my deyrt seer datmen also moet verliesen dese schoone cleyne creatuere die ick geluckich soude achten, ende de moeder oock, indien onsen Heere niet misdaen en ware geweest doen hy gegenereert worde, maer hy moet de penitentie dragen vande sonde die hy niet gedaen en heeft, twelck een seer groot jammer ende schade is.”

“Eylaci,” antwoorden sy, “wat wildy dat ic doe? Och, oft God geliefden dat ick doot ware ende hy uut het perijckel!”, hem kussende ende bykans vergaende in haer tranen, seggende: “Eylaci mijn kint, mijn cleyn soete manneken, moet ic tegen de natuere vande gherechte moeders soo wreet ende onbarmhertich zijn dat ick toelaten sal u te stellen inde wille ende gheliefte van een vreemde vrouwe die, gelijckt wel moghelic is, niet wetende den edelen staet ende conditie van u vader ende moeder, soo weynich achte op u nemen oft sorge voor u draghen sal dat ghy t’allen stonden sult syn in perijckel [B8va] des doots. Doch indien ghy sterft, so sal u moeder wel haest volgen!”

Ende alsse dese claginge aldus doende was, so bemercten sy in zijn rechte zijde vant aengesicht een cleyn swert teycken in forme van een cruysken, twelc haer terstont dede ghedencken aenden droom die haer gebeurt was, als haer den ridder vertoonde die seyde dat haer vruchte soude comen tot groote perfectie, waerom sy van hem een beteren hoop bestonde te crijgen alsse te voren hadde, ende sy hinck hem aenden hals een cleyn goudt cruysken met costelicke gesteenten verciert ende van grooter deuchden. Ende den meesten tijt des nachts gepasseert zijnde, Tolomeestre vreesende datmen haer soude mogen overcomen, seyde tot haer: “Mevrouwe, tis tijt om te volbrengen het welcke wy begonnen hebben, ende ick bid u, en wilt niet meer besich zijn met desen kinde, maer wiltet my gheven op dat ick het Cardin brengen mach, ghelijck wy bedocht hebben.”

Ende de bedruckte ende droevige moeder overdenckende dattet also geschieden moeste, so kusten sy noch eens het arme kindeken voor den lesten adieu, ende met overvloedich suchten ende kermen leverden sy hem in handen van Tolomestre, die daer met terstont ginc vinden Cardin, den welcken sy hem gaf, ende hy sonder vertoeven ginck te peerde. Ende sonder te weten waer ofte wat wech hy nam, reet tot inden dageraet over berch ende dal also de fortuyne hem geleyde, ende gelooft vryelick dat hy hem seer besich vonde met synen last, want hy vreesden dat te gheven aen eenige dorpvrouwe, waer door de sake vande princesse ontdect soude hebben mogen worden, want het geruchte was genoechsaem gemeyn door tgeheel keyserrijck hoe dat sy om de liefde van Florendos gevangen hadde geweest.

Ten lesten die claerheydt int oosten beginnende sich te vertonen ende hy hem vindende op een hoogen berch [B8vb] die bedeckt was so met palm als olijfboomen, tradt vanden peerde ende maecten een cleyn beddeken van gras, op het welck hy het kint leyde, hopende dat aldaer haest yemant voorby soude passeren dieder bermherticheyt met hebben soude. Ende hy het bevelende inde bewaernisse van onsen Heere, nam synen wegh wederom na de stadt, daer hy ontrent middach quam.

Hoe de keizer Tarisius belooft hem zijn dochter ten huwelijk te geven al was het ook dat het tegen har wil was en hoe ze in de kraam kwam van een zoon zonder dat het iemand gewaar werd dan alleen de oude vrouwe die ze in haar bewaring had. Het negende kapittel.

Toen de keizer ontvangen had de brief van zijn dochter die hem Tolomestre presenteerde en hoe wel dat ze niet bevatte enige zaak die hem tot gramschap zou hebben behoren te verwekken want ze bad hem ootmoedig dat het hem geliefde barmhartigheid met haar te hebben als onschuldig te zijn van hetgeen dat men haar opgelegd had, zo toonden hij hem nochtans toorniger te [B6vb] te zijn als hij plag en gaf de oude vrouwe tot een antwoord: “Zeg Griane dat ik haar ontbiedt nadat zij de stoutheid gebruikt heeft van mij niet onderdanig te zijn dat ik ze zal doen kennen wat macht dat ik over haar heb en dat ze zich vrij verzekert dat ze van haar levensdagen niet meer onder mijn ogen komen en zal indien ze aan Tarisius niet huwelijken wil die ik haar gegeven heb.”

Wat haar de oude vrouwe vertelde, maar zij zou zichzelf veel liever de dood aangedaan hebben. Waarom dat hoewel de verdrietigheden haar van tevoren al verteerden zo kwelden ze haar nochtans alstoen veel meer, niettemin dat was niet te vergelijken bij de droefheid en bijna wanhoop die haar overkwam overmits dat ze haar bevrucht voelde en geen middel wist om haar te verlossen dat ze daardoor niet onteerd werd indien men zulks gewaar werd. Dan een enige hoop had zij tot haar toevlucht, te weten dat ze met een zo zware zwakheid bevangen werd zodat de medicijnmeesters haar voor verloren achten en meenden dat haar leven niet lang zou duren, wat zij wel begeerden uit de grond van haar hart, niettemin nochtans tegens haar wil verkreeg ze wederom gezondheid. Tenslotte bekende en dat de grootte van haar lichaam gaf openbare getuigenis van haar zwangerschap en zo durfde ze niet te opstaan uit het bed en alzo bleef ze een lange tijd tot dat de termijn van haar verlossing aankwam.

En op een tijd kwam de keizer, haar door het langdurig kwellen en bidden van de keizerin, bezoeken en met hem bracht Tarisius en toen ze in de toren gekomen waren bevonden ze haar zo mager en mismaakt dat niet tegenstaande enige versmading en verontwaardiging die de keizer tot haar mocht hebben zo kon hij hem nochtans niet onthouden [B7ra] van wenen, daarvan hij hem het beste te mijden en tot haar zei: “Gij hebt goed gevonden mij ongehoorzaam te zijn in hetgeen dat uw eer en profijt is en zonder mij te vrezen gelijk gij wel getoond hebt veel te stouter geweigerd hebt de man die ik u heb willen geven.

Maar ik zweer bij mijn kroon dat ik u zal tonen en doen voelen dat gij mij mishaagd hebt, want al wilt gij of niet, aleer ik van hier ga zo zal ik u overleveren aan diegene die ik u beloofd heb!”

En nam haar bij de hand en riep Tarisius en zei tot hen: “Mijn schoonzoon, op dat mijn woord waarachtig en onverbrekelijk gehouden wordt zo geef ik u Griane, mijn dochter, hier tegenwoordig die ik u beloofd heb. Behandel haar van nu voortaan als uw vrouwe en bruid!”

Daarna gaf hij hem de sleutel van de toren en zei: “Hou het daar, ik beveel de wacht. Doe daarmee zo gij het verstaan zal!”

De prinses die wel merkte dat het haar nodig was gehoorzaam te zijn de wil van haar vader waarom ze, geveinsd door grote voorzichtigheid haar gedachten bijna smolten in tranen, zei ze hem zeer erbarmelijk: “Helaas mijn heer, ik had nooit gedacht dat gij al zulke wreedheid tegen mij gebruiken zou, mij dwingen te nemen een man geheel tegen mijn wil. Niet dat Tarisius mijn niet waardig was, dan wel veel meer, maar omdat ik acht dat het geslacht van de maagschap tussen ons voldoende is om te onderhouden de vriendschap die gij hebt met de koning, zijn vader, zonder met hem behoeven te maken enige nieuwe verbinding. En dat meer is, de opvoeding die wij en mijn broeder Caniam tezamen gehad hebben van onze jonkheid af heeft mij zo gemeenzaam en familiair met hem gemaakt dat het mij onmogelijk dunkt te zijn hem ooit [B7rb] alzo te kunnen respecteren als een deugdelijke vrouwe schuldig is haar man te doen. Daarom, mijn heer, dunkt mij, onder uw correctie, dat gij mij een weinig daarin behoort te verdragen, hoe wel dat gemerkt de staat daarin ik ben de dag der bruiloft zo gauw niet gehouden zal worden als geschieden zal mijn uitvaart en begrafenis.”

En toen begon ze zeer te schreien zodat de keizer haar niet n wist te antwoorden, maar met barmhartigheid bewogen ging van daar en liet Tarisius bij haar blijven die haar meende te overwinnen met mooie woorden en zei: “Mevrouw, ik bid u dat gij u niet kwelt met hetgeen dat u de keizer gezegd heeft vanwege mij want ik begeer niets dan hetgeen dat u gelieft, begeer veel liever al mijn leven verdriet te lijden als een oorzaak te zijn van enig kwaad dat u zou mogen overkomen, hoop dat gij eens al zulke barmhartigheid met mij hebben zal en beken de liefde die ik tot u draag en het plicht daar ik mij aan verbind om u dienst te doen, dat gij mij vrijwillig consenteren zal wat de keizer beproeft u te doen laat met geweld en was veel meer verstoord door de strafheid die hij tot noch toe met u gebruikt heeft als door enig ding dat mij ooit over komen is. Op dat gij geen fantasie hebt dat zulks geschied is door mijn aanstoken mij zijn in handen gesteld de sleutel van uw gevangenis en de wacht van uw persoon, zo stel ik de een en de ander in uw goede geliefde.”

En toen hij dit zei zo gaf hij haar de sleutel van de toren en zonder haar antwoord af te wachten bewees hij haar grote eer en reverentie en liet haar in het gezelschap van Tolomestre alzo vermoeid en haar geest afgemat dat ze daardoor in slaap viel. Toen dacht ze in een droom dat ze zag [B7va] een leeuw komen tot haar gelopen met een open keel om haar te verslinden, maar terstond werd zij gewaar een ridder en die had een bloot zwaard in de hand tot die zij haar toevlucht nam en hem bad dat hij haar wilde beschermen van dit wrede beeste. Nochtans antwoorden haar de ridder geheel straf: “Ik zal u niet beschermen, maar met dit zwaard zal ik u ’t hoofd afslaan! Gij hebt alzo misdaan tegen God, uw Schepper, omdat gij ongehoorzaam geweest bent tegen uw vader dat ik veel meerder oorzaak heb u de hals af te slaan dan u ’t leven te bergen. Meent gij tegen de wil van God te kunnen doen? Laat het u genoeg zijn de fout die gij met Florendos bedreven hebt, waarvan dat nochtans komen zal een zeer uitnemende excellente vrucht en betert u van nu af voortaan of verzeker u dat gij sterven zal de eeuwige dood zonder dat uw onkuise minnaar middel zal hebben u daarvoor te beschermen!”

[B7vb] Van dit gruwelijk dreigement had Griane zulke verschrikking dat ze hem beloofden voortaan te doen hetgeen dat de keizer haar bevelen zou zonder daarin te falen. Terstond verdween de ridder met de leeuw zoals ze dacht en liet haar bij een mooie bron rondom met bomen beplant en met zo veel en diverse bloemen daarvan de lieve en goed ruikende reuk haar alzo verblijde en verheugde, gelijk of zij nooit enig lijden of verdriet geleden had, waarom zij ontwaakte. Gedachtig was ze deze droom en schrok en beval zij haar devoot onze Heer en, Hem bad ootmoedig om vergiffenis presteerde van toen voortaan te zullen doen de wil van de keizer, hoe wel dat zij kwalijk vergeten kon haar Florendos. Zo dat zij Tarisius, die haar twee of drie dagen daarna kwam visiteren een beter gelaat toonde en meer reverentie bewees dan zij voormaals [B7va] plag te doen. Toen ze tezamen aan het kouten waren van verscheiden opzetten zo zei zij tot hem: “Voorwaar mijn heer Tarisius, gij hebt gebruikt een zo eerlijke en beleefde zaak tot mij waart [lB7vb] zo dat ik besloten heb geheel de uwe te blijven, indien gij vergeet de ongehoorzaamheid die ik u en mijn vader getoond heb mij van zulks geen ondank weten wil in toekomende tijden.”

[B8ra] Of Tarisius alstoen blijde was, daarvan behoeft niet te twijfelen en al gereed dacht hem de tijd lang te vallen om bij de keizer te komen om hem zulks te kennen te geven, in zulke voegen dat, om het u in het kort te verhalen, na vele beloften en zweren die hij de prinses deed en haar niet alleen te behandelen als zijn huisvrouw en bruid maar als zijn vriendin, vrouwe en meesteresse hij hem voegde bij den keizer. Die verstaan had de verandering van zijn dochter en zeer goed daarmee tevreden was en haar begon wederom te tonen een goed en beter gelaat dan hij ooit gedaan had.

Nochtans, Tolomestre liet haar niet uit haar gezicht gaan en Griane wist dat de tijd aankwam dat zij zou moeten in het licht brengen de vrucht die in haar verborgen was en dat het onmogelijk was langer haar ongeluk voor ze te kunnen verbergen, nadien van vele zwarigheden, twijfels en vrees overlegd en bedacht had verklaarde ze tenslotte hoe alle haar zakenstonden. Was het niet geweest dat Tolomestre gevreesd had haar te doen wanhopen, zij zou haar veel scherper gestraft hebben als ze deed en oordeelde in zichzelf veel beter te zijn zo’n grote fout te bedekken als openbaar te maken tot het leedwezen van zo vele en tot niemands profijt, vertrooste en versterkte haar in alle manieren dat ze zon en verleende haar al zulke bijstand dat ze door de gratie van onze heer Jezus Christus verlost werd van een mooie jongen zoon, gelijk gij horen zal.

In de negende maand na dat Florendos wederom gekeerd was in Macedonië, op een maandag omtrent te 10 uur in de avond begon de prinses te gevoelen de benauwdheden der barende vrouwen. Tolomestre had zo [B8r] goed in haar zaken voorzien dat meer dan zes weken van tevoren niemand dan zij in de kamer van Griane geslapen had die haar daarom zonder vrees aanriep en liet opstaan. Toen begonnen haar de pijnen zo zeer te dringen en kwam het baren haar zo subiet aan dat zij terstond daarna baarde een mooie jonge zoon die Tolomestre in haar schoot ontving. Toen ze hem in haar armen hield dacht hij haar zeer mooi en goed gevormd te zijn zodat ze in haar hart een wonderlijk groot leedwezen ontving en overdacht het perikel daar hij in gesteld zou moeten worden, ja bijna aleer hij noch terdege geboren was, gemerkt dat de eer van zijn moeder niet kon bewaard worden dan om de prijs van zijn leven. Daarom na dat ze hem in enige doekjes, van haar tevoren daartoe bereid, gewonden had zij hem bracht tot zijn moeder en zei: “Op mijn geloof, mevrouw, mij deert het zeer dat men alzo moet verliezen deze mooie kleine creatuur die ik gelukkig zou achten en de moeder ook, indien onze heer niets misdaan was geweest toen hij gegenereerd werd, maar hij moet de penitentie dragen van de zonde die hij niet gedaan heeft, wat een zeer grote droefheid en schade is.”

“Helaas,” antwoorden ze, “wat wil je dat ik doe? Och, of God geliefde dat ik dood was en hij uit het perikel!”, hem kuste en bijna verging in haar tranen en zei: “Helaas mijn kind, mijn kleine lieve mannetje moet ik tegen de natuur van de gerechte moeders zo wreed en onbarmhartig zijn dat ik toelaten zal u te stellen in de wil en geliefde van een vreemde vrouwe die, gelijk het wel mogelijk is, niet weet de edele staat en conditie van uw vader en moederen zo weinig acht op u nemen of zorg voor u dragen zal dat gij te allen stonden zal zijn in perikel [B8va] de van de dood. Doch indien gij sterft, zo zal uw moeder wel gauw volgen!”

En toen ze dit klagen aldus deed zo bemerkte zij in zijn rechterzijde van het aanzicht een klein zwart teken in de vorm van een kruisje, wat haar terstond liet denken aan de droom die haar gebeurd was toen haar de ridder vertoonde die zei dat haar vrucht zou komen tot grote perfectie, waarom zij van hem een betere hoop bestond te krijgen dan ze tevoren had en zij hing hem aan de hals een klein gouden kruisje dat met kostbare gesteenten versierd was en van grote deugden. Toen het grootste deel van de nacht gepasseerd was en Tolomestre vreesde dat men haar zou mogen bij komen zei tot haar: “Mevrouw, het is tijd om te volbrengen wat wij begonnen hebben en ik bid u, wilt niet meer bezig zijn met deze kind, maar wil het mij geven op dat ik het Cardin brengen mag, gelijk wij bedacht hebben.”

En de bedrukte en droevige moeder overdacht dat het alzo geschieden moest zo kusten zij noch eens het arme kindje voor het laatste adieu en met overvloedig zuchten en kermen leverden zij hem in handen van Tolomestre die daarmee terstond ging in Cardin die zij hem gaf en hij zonder vertoeven ging te paard. Zonder te weten waar of wat weg hij nam reedt hij tot in de dageraad over berg en dal alzo de fortuin hem geleide en geloof vrij dat hij hem zeer bezig vond met zijn last, want hij vreesde dat te geven aan enige dorpsvrouw waardoor de zaak van de prinses ontdekt zou hebben mogen worden, want het geruchte was voldoende algemeen door het gehele keizerrijk hoe dat zij om de liefde van Florendos gevangen was geweest.

Tenslotte toen de helderheid in het oosten begon zich te vertonen en hij hem vond op een hoge berg [B8vb] die bedekt was zo met palmen als olijfbomen steeg hij af van het paard en maakte een klein bedje van gras waarop hij het kind legde en hoopte dat aldaar gauw iemand voorbij zou passeren die er barmhartigheid mee zou hebben hij beval het aan in de bewaring van onze Heer en nam zijn weg wederom naar de stad daar hij omtrent de middag kwam.

Hoe Ger[ar]t voorby passeerden ter plaetse daer Cardin het kint gelaten hadde, het welcke hy vont ende met hem voerden om te doen opvoeden. Het .X. capittel.

Den berch daer Cardin den jongen sone van Griane gelaten hadde, was ontrent een dach reysens van Constantinopelen, ende men noemden die gemeynlick den Olijvenberch. Alwaer hem onderhielde eenen arbeyder, rijc ende machtich, soo in beesten als palmen, olyven, dattelen ende ander vruchtdragende bomen, de welcke, al hoe wel hy een lantman was, nochtans seer neerstich ende voorsichtich in zijn saken, ende synen naem was Ger[ar]t, wiens vrouwe op den selfsten dach verlost was van eenen jonghen sone, maer was doot op de werelt gecomen, waeromme desen goeden man seer verdrietich zijnde ghinck spatseren langhs desen berch, geheel droevich ende melancolyich om dat hy niet meer en hadde als een eenige dochter vanden ouderdom van drie jaren. Ende als hy quam ontrent den boom waer by dat Cardin geleydt hadde den jonge prince, so hoorden hy hem schreyen, waerover hy hem verwonderde wat dat mochte syn, ginc allenskens naerder so dat hy ten lesten eenen vont die hem een gelaet toonden als [C1ra] die gene die noch geen borsten na zijn geboorte gesoken en hadde. Ende hy nam hem soetelicken in synen armen, ende siende dat hy soo schoon was ende wel geformiert, achten dat hem onser God desen ghesonden hadde in recompensie van synen anderen dootbaren sone. Ende comende by syn vrouwe, Marcelli ghenoemt, seyde tot haer: “Mijn vriendinne, siet wat wy wederomme vercregen hebben! Ghy hebt huyden eenen dooden soon gebaert, ende Godt heeft ons eenen anderen levendigen gegeven, die ick u brenge.”

Ende hy vertelde haer hoe hy hem hadde vinden leggen onder eenen palmboom, “ende daerom bid ic u,” seyde hy, “dat gy hem op wilt voeden, want het is de schoonste creatuere diemen oyt met oogen aensach.”

De goede vrouwe nam het kint ende hem ontwindende, sach de costelicke doecken daert inne gewonden was, ooc het cruysken dat hy aenden hals hadde hangen. Doen dochtse wel dat hy van goeden huyse was, waeromme datse alsulcke deyrnisse met hem hadde so datse begonste te seggen: “Ick geloove, mijn sone, dat de moeder die u gedragen heeft, een groot leetwesen hadde alsse u also heeft moeten laten, maer nademael dat Godt u in mijnen handen gestuert heeft, so sal ick u opvoeden als mijn eygen kint.”

Het welck sy ooc also dede, ende dat met sulcken liefde ende affectie dat vele voor waerachtich hielden dat het Gerarts eygen kint was, die alle syn gebueren nooden te comen op den doope vanden selven kinde, ’t welc door advijs van haerluyden allen genoemt wort Palmerijn om dat het onder eenen palmboom gevonden was. Ende het kint wies op in sulcker maniere datment geoordeelt soude hebben ses jaren out te syn doent noch maer den tijt van drie jaren hadde, op welcken tijt Marcelle bevrucht worde met noch eenen anderen sone dien sy dede noemen Colmelie, die van Palmerijn [C1rb] daerna bemint worde als syn eygen broeder ende metgesel, gelijc u hierna somtijts verclaert sal worden.

Maer nu sullen wy hier af een wijl tijts swijgen om te vervolgen onse historie op dat ghy meucht verstaen hoe haer Griane gouvernierden na datse uut den kinderbedde opghestaen was.

Soo is te weten dat Griane, Cardins wedercompste vernomen hebbende, hem dede ontbieden om te vragen hoe hijt met het kint ghemaeckt hadde, ’t welck hy haer niet en wilde verswijgen, maer seyde haer de waerheyt, waerom de ellendighe princesse sulcken verdriet aenquam dat het weynich scheelden oft sy soude daer over doot gebleven hebben. Niettemin, ten lesten bedenckende die gratie die haer onsen Heere verleent hadde als haer bewaert hebbende voor schandalisatie ende oneere, leerdense daer na beter dissimuleren ende geveynsen haer verdriet dan te voren ende begonste haer blijder te gelaten ende gesont ende wel te pas te worden, waerinne de keyserinne seer groote genoechte nam, hopende te volbrengen tgene haer voornemen was ten dienst van haren neve Tarisius. Ende om dese oorsake sy met hare voorseyde dochter wesende op een tijt alleen, seyde tot haer: “Mijn vriendinne, en wildy niet volbrengen daer den keyser ende ick u so dicwils om gequelt hebben? Ick bid u dat ghy sulcx niet meer en wilt weygheren, oft anders suldy syne majesteyt also doen vergrammen tegen u dat het namaels u berouwen sal!”

Als Griane dese woorden van haer moeder verstonde, ende wel wetende datse moeste, sy woude oft niet, so antwoordense haer: “Mevrouwe, ghy vint goet ende wilt hebben tegens mijnen danck dat ick Tarisius tot eenen man neme. Ick salt dat doen nadien dat het anders niet syn en mach, maer ick versekere u dat van nu voortaen genen dag mijns levens passeren en sal of het sal my leet syn. Ende indien my daer over eenigh [C1va] ongeluck gebeurt ende u eenige quellinge ende verdriet, so en wilt u daerom aen niemant beclagen als aen u selfst, die daer van d’oorsaecke zijt!”

Nochtans wat claginghen ende vermaninghen dat haer Griane dede, so conde sy haer niet veranderen van opinie. Ende sonder te bedencken het ongelijck daermede sy haer dochter tempteerden, ginck den selven dach den keyser bidden, nademael syne dochter haer nu wederom vonde in goede dispotie, dat hy woude volbren[C1vb]gen tgene men aengeheven hadde tussen haer ende zijn neve. Waer inne hy alsoo geringe ende promptelicken accordierden in sulcker manieren dat ten eynde vande weke sy ende Tarisius aen malcanderen gehylickt waren, tot groot leetwesen vande princesse, so dat de coleur van haer bleecke visagie genoechsaem betuychden. Want als een yegelijck op de bruyloft besich was om vreucht te hanteren ende goede chier te maecken, so met malcanderen lustich te eten ende [C1va] te drincken als ooc met danssen, singen ende springhen, begonste die droevighe Griane te dencken op haren Florendos, haer achtende de alderonsalichste ende ongeluckichste vanden gheheelen aertbodem, seggende in haer selfst: “Eylaci mijn vrient, wat sult ghy peynsen als ghy verstaen sult dese nieumaren, ende ic sulcken ongetrouwicheyt bedrijvende? Wat sal my tegens u mogen excuseren? Voorwaer, ic heb wel reden om my voortaen [niet] te mogen vinden ende te voegen inde presentie vande gene die haer minnaers getrou zijn oft die eenige professie maken van volstandige vrientschap, want noyt vrouwe en bedreef sulcke verraderie ende ongetrouwicheyt! Och wat is tgene dat ic doen, ende nochtans teghens [C1vb] mijnen danck ende wille, gelijck sekerlijck betuygen sal myn droevighe hert dat u is ende toebehoort so lange alst macht sal hebben te leven in dit erbarmelic lichaem, het welc Tarisius gestolen heeft om u daer van te frusteren ...” Maer hoewel datse alle den dach ghequelt was met sulcke gedachten, soo en had nochtans sulcx niet te beduyden met die ghene die haer aenstonden den toecomenden nacht, als Tarisius, wesende met haer alleene vertrocken, woude beginnen te nemen de possessie so lange van hem nagejaecht. Waer tegens sy dede alsulcke aspre ende resistentie dat hy gantsch niet ontwaer en worde van eenige voorgaende belegeringe ofte geschoten bressen, maer meynden, gelijck huydensdaechs meer als te [C2ra] veel gheschiet, dat hy de eerste was die ’t casteel bevochten hadde, in sulcker voeghen dat hy des anderen daechs smorgens also blijde ende wel te vreden opstonde als hy syne bruydt droevich ende gequelt in haer bedde liet.

Wesende dan den triumph ende feest vande bruylofte volbracht, begeerden Griane met geheelder herten te vertrecken uyt het hof des keysers, haren vaders, so om te schouwen de oecasien van meer te horen de doleancien ende clachten van Florendos als oock om de rigeur ende strafheyt die haer aldaer bewesen hadde geweest, waeromme datse Tarisius soo neerstelicken badt te verreysen dat hyse in weynich dagen daer na met nam in Hongarien. Maer voor haer vertrec ten tijde alsse soo van d’een als d’ander oorlof nam, begonste de keyserinne deyrlicken te schreyen, twelck Griane siende, seyde tot haer: “Mijn moeder, hoe toont ghy nu sulcke droefheydt om de verreysinge van uwe dochter, die ghy so wreet toe geweest zijt datse alleen door uwen middel gebannen wort uyt u presentie ende uyt u lant Waerom schreyt gy dan, nadien dat het u belieft heeft haer ongeluckich te maken ende o[n]weerdich te syn den naem der deuchdelicheyt so lange alsse sal leven? Ic bidde Godt dat Hy u sulcx wil vergheven ende dat die eerste nieumaren die u van my gebootschapt werden u versekeren sullen van mijnen doot!”

Dit geseyt hebbende gincse te peerde sonder te toonen eenich gelaet den keyser van ongeerne van daer te scheyden, ende wel geaccompaigneert zijnde reysdense so langhe tot datse quam in Hongarien met Tarisius, die liefde van den welcken hen van doen voortaen van dach te dag vermeerderden, in sulcker manieren dat hy hem achten te syn den aldergeluckichsten prince van geheel Europa, want de princesse wiste hem seer wel te behagen ende te obedieeren in alle tgene daer hy [C2rb] playsier in nam.

Ende weynich tijdts daer na storf den ouden coninck, so dat Tarisius in de possessie des coninckrijcx van Hongarien gestelt worde. Ende Griane hijlickten Lerine ende Cardin, haren broeder, die sy, als ooc alle de gene die met haer van Constantinopolen gecomen waren, met groote goederen ende rijcdommen begaefden, ende sonderlinghe Tolomestre, aen de welcke sy dickwils te kennen gaf die alderbinnenste ende secreetste gedachten haers herten, leydende alsulcken volstandigen ende godvruchtigen leven dat een yegelick hem daer af verwonderde. Waer toe haer verwecten de knaginge haerder conscientien over tverlies van haren sone, twelck hem ordinaerlick vertoonden voor die oogen haerder gedachten, also datse God dienden nacht ende dach om te vercrijgen remissie ende vergevinge van hare misdaet.

Hoe Gerart voorbij passeerden ter plaatse daar Cardin het kind gelaten had wat hij vond en met hem voerde om te doen opvoeden. Het tiende kapittel.

De berg daar Cardin de jongen zoon van Griane gelaten had was omtrent een dag reizen van Constantinopel en men noemden die gewoonlijk de Olijvenberg. Alwaar zich onderhield een arbeider, rijk en machtig, zo in beesten als palmen, olijven, dadels en ander vruchtdragende bomen die, al hoe wel hij een landman was, nochtans zeer naarstig en voorzichtig was in zijn zaken en zijn naam was Gerart, wiens vrouwe op dezelfde dag verlost was van een jonge zoon, maar was dood op de wereld gekomen, waarom deze goede man zeer verdrietig was en ging spazieren langs deze berg, geheel droevig en melancholisch om dat hij niet meer had dan een enige dochter van de ouderdom van drie jaren. Toen hij kwam omtrent de boom waar bij dat Cardin gelegd had de jonge prins zo hoorden hij hem schreien waardoor hij hem verwonderde wat dat mocht zijn en ging geleidelijk aan nader zo dat hij tenslotte een vond die hem een gelaat toonden als [C1ra] diegene die noch geen borsten na zijn geboorte gezogen had. Hij nam hem lieflijk in zijn armen en zag dat hij zo mooi was en goed gevormd, acht dat hem onze God deze gezonden had in teruggave van zijn andere dood geboren zoon. Toen hij kwam bij zijn vrouwe, Marcelli genoemd, zei tot haar: “Mijn vriendin, zet wat wij wederom gekregen hebben! Gij hebt heden een dode zoon gebaard en God heeft ons een anderen levendige gegeven die ik u breng.”

En hij vertelde haar hoe hij hem had gevonden liggen onder een palmboom, “en daarom bid ik u,” zei hij, “dat gij hem op wit voeden, want het is het mooiste createur die men ooit met ogen aanzag.”

De goede vrouwe nam het kind en hem ontwindende en zag de kostbare doeken daar het in gewonden was, ook het kruisje dat hij aan de hals had hangen. Toen dacht ze wel dat hij van goeden huize was, waarom dat ze al zulke deernis met hem had zo dat ze begon te zeggen: “Ik geloof, mijn zoon, dat de moeder die u gedragen heeft een groot leedwezen had toen ze u alzo heeft moeten laten, maar nadat dat God u in mijn handen gestuurd heeft zo zal ik u opvoeden als mijn eigen kind.”

Wat zij ook alzo deed en dat met zulk liefde en affectie dat velen het voor waar hielden dat het Gerart’ s eigen kind was die al zijn geburen nodigde te komen op de doop van dat kind wat door advies van hen allen genoemd werd Palmerijn omdat het onder een palmboom gevonden was. Het kind groeide op in zulke manieren dat men het geoordeeld zou hebben zes jaren oud te zijn toen het noch maar de tijd van drie jaren had, op weke tijd Marcelle bevrucht werd met noch een andere zoon die zij liet noemen Colmelie die van Palmerijn [C1rb] daarna bemind werd als zijn eigen broeder en medegezel, gelijk u hierna somtijds verklaard zal worden.

Maar nu zullen wij hiervan een tijdje zwijgen om te vervolgen onze historie op dat gij mag verstaan hoe zich Griane gouverneren na dat ze uit het kinderbed opgestaan was.

Zo is te weten dat Griane, Cardin’ s terugkeer vernomen had hem liet ontbieden om te vragen hoe hij het met het kind gemaakt had, wat hij haar niet wilde verzwijgen, maar zei haar de waarheid, waarom de ellendige prinses zulk verdriet aankwam zodat het weinig scheelden of zij zou daardoor dood gebleven zijn. Niettemin, tenslotte bedacht de gratie die haar onze heer verleend had als haar bewaard had voor het schandaal en oneer en leerde ze daarna beter dissimileren en veinzen haar verdriet dan tevoren en begon zich blijder te gelaten en gezond en goed te pas te worden, waarin de keizerin zeer groot genoegen namen hoopte te volbrengen hetgeen haar voornemen was ten dienste van haar neef Tarisius. Om deze oorzaak was zij met haar voorzegde dochter op een tijd alleen en zei tot haar: “Mijn vriendin, wil je niet volbrengen daar de keizer en ik u zo dikwijls om gekweld hebben? Ik bid u dat gij zulks niet meer wilt weigeren of anders zal je zijne majesteit alzo doen vergrammen tegen u dat het u later u berouwen zal!”

Toen Griane deze woorden van haar moeder verstond en wel wist dat ze moest, zij wilde of niet, zo antwoorde ze haar: “Mevrouw, gij vindt het goed en wil het hebben tegen mijn dank dat ik Tarisius tot een man neem. Ik zal het dat doen nadien dat het anders niet zijn mag, maar ik verzeker u dat van nu voortaan geen dag van mijn levens passeren zal of het zal mij leed zijn. Indien mij daarover enig [C1va] ongeluk gebeurt en u enige kwelling en verdriet zo wilt u daarom aan niemand beklagen dan aan uzelf, die daarvan de oorzaak bent!”

Nochtans wat klagen en vermaningen dat haar Griane deed zo kon zij haar niet veranderen van opinie. Zonder te bedenken het ongelijk waarmee zij haar dochter tempteerden ging ze dezelfde dag de keizer bidden, nadat zijne dochter haar nu wederom vond in goede gesteldheid dat hij wilde volbrengen [C1vb] hetgeen men aangegeven had tussen haar en zijn neef. Waarin hij alzo gauw en prompt accordeerden in zulke manieren dat ten einde van de week zij en Tarisius aan elkaar gehuwelijkt waren tot groot leedwezen van de prinses zodat de kleur van haar bleke gezicht voldoende betuigde. Want toen iedereen op de bruiloft bezig was om vreugde te hanteren en goede sier te maken, zo met elkaar lustig te eten en [C1va] te drinken als ook met dansen, zingen en springen begon de droevige Griane te denken op haar Florendos en haar achten de aller onzaligste en ongelukkigste van de gehele aardbodem en zei in zichzelf: “Helaas mijn vriend, wat zal gij peinzen als gij verstaan zal dit nieuws en ik zulk ontrouw bedrijf? Wat zal mij tegens u mogen excuseren? Voorwaar, ik heb wel reden om mij voortaan niet te mogen vinden en te voegen in de presentie van degene die hun minnaars getrouw zijn of die enige professie maken van volstandige vriendschap, want nooit bedreef een vrouwe zulke verraad en ontrouw! Och wat is hetgeen dat ik doe en nochtans tegen [C1vb] mijn dank en wil, gelijk zeker betuigen zal mijn droevige hart dat u toebehoort zo lang als het macht zal hebben te leven in dit erbarmelijke lichaam wat Tarisius gestolen heeft om u daarvan te frustreren ...” maar hoewel dat ze alle de dag gekweld was met zulke gedachten, zo had nochtans zulks niets te betekenen met diegene die haar aanstonden de toekomende nacht toen Tarisius met haar alleen was vertrokken en wilde beginnen te nemen de possessie zo lang van hem nagejaagd. Waartegen zij deed al zulke ruwheid en resistentie dat hij gans niet gewaard werd van enige voorgaande belegering of geschoten bressen, maar meende, gelijk hedendaags meer als te [C2ra] veel geschied, dat hij de eerste was die ’t kasteel bevochten had, in zulke voegen dat hij de volgende dag ‘s morgens alzo blijde en goed en tevreden opstond als hij zijn bruid droevig en gekweld in haar bed liet.

Was dan de triomf en feest van de bruiloft volbracht begeerde Griane met gehele hart te vertrekken uit de hof van de keizer, haar vader, zo om te schuwen de gelegenheid van meer te horen de protesten en klachten van Florendos als ook om de strengheid en strafheid die haar aldaar bewezen was geweest, waarom dat ze Tarisius zo naarstig bad te vertrekken dat hij ze in weinig dagen daarna meenam in Hongarije. Maar voor haar vertrek ten tijde toen ze zo van de een als de ander verlof nam begon de keizerin deerlijk te schreien, wat Griane zag en zei tot haar: “Mijn moeder, hoe toont gij nu zulke droefheid om het vertrekken van uw dochter die gij zo wreed toe geweest bent dat ze alleen door uw middel gebannen werd uit uw presentie en uit uw land. Waarom schreit gij dan, nadien dat het u beliefd heeft haar ongelukkig te maken en onwaardig te zijn de naam der deugdelijkheid zo lang als ze zal leven? Ik bid God dat hij u zulks wil vergeven en dat het eerste nieuws die u van mij geboodschapt worden u verzekeren zullen van mijn dood!”

Toen ze dit gezegd had ging ze te paard zonder te tonen enig gelaat de keizer van ongaarne van daar te scheiden en die goed begeleid was reisde zo lang tot dat ze kwam in Hongarije met Tarisius die de liefde van die hen van toen voortaan van dag tot dag vermeerderde, in zulke manieren dat hij zich achtte te zijn de aller gelukkigste prins van geheel Europa, want de prinses wist hem zeer goed te behagen en te gehoorzamen in al hetgeen daar hij [C2rb] plezier in nam.

En weinig tijd daarna stierf de oude koning zo dat Tarisius in de bezittingen van het koninkrijk van Hongarije gesteld werd. Griane huwelijkte Lerine en Cardin, haar broeder, die zij als ook alle diegenen die met haar van Constantinopel gekomen waren met grote goederen en rijkdommen begiftigde en vooral Tolomestre, aan wie zij dikwijls te kennen gaf die allerbinnenste en geheimste gedachten van haar hart en leidde al zulk volstandig en godvruchtig leven dat iedereen zich daarvan verwonderde. Waartoe haar verwekte het knagen van haar geweten over het verlies van haar zoon wat zich ordinair vertoonde voor de ogen van haar gedachten, alzo dat ze God diende nacht en dag om te verkrijgen remissie en vergeving van haar misdaad.

Hoe Florendos vernam vanden ridder die wederom tot hem keerden van Const[a]ntinopolen, hoe dat Griane ende Tarisius tsamen gehylict waren, waerom hy meynden te sterven van droeffenisse ende verdriet. Het .XI. capittel.

Florendos verbeyden so lange op de limiten van Constantinopelen ende Macedonien tot dat hy nieumaren vercreech door eene van syn edelluyden, hoe dat Griane uut de gevanckenisse was, waer over hy hem grootelicx verblijden, hopende te verduysteren de faute by hem ghedaen in haer niet met genomen te hebben, so dat hy terstont afveerdich[d]en Lyomenus om tot haer te reysen met eenen seer geaffectioneerden brief, door den welcken hy haer ootmoedelicken badt hem te willen laten weten ofter eenige ordeninghe was haer te moghen comen visiteren, [C2va] sulcx wetende soude hy hem terstont op wech voegen so secreetelicken ende met soo goede ordeninge dat aleerse den keyser conde achterhalen, indiense ontdect worden, sy ghearriveert souden syn int lant van Macedonien. Maer dese blijschap duerden niet langhe, want Lyomenus en was so haest niet gecomen te Constantinopelen oft hy verstonde terstont hoe dat Griane gehijlict was, ooc hoe dat het houwelick tusschen Tarisius ende haer alrede volbrocht ware, waer door hy seer qualic te vreden synde, keerden stracx wederom sonder [d]e brieven te verhantreycken ofte aen yemant te spreken. Ende comende ter plaetse daer hem den prince met groote devotie verbeyden ende veradverteert wesende van syne wedercompste, dede hem bevelen dat hy hem alleene soude comen spreken in syn camer. Ende als hy inquam merckten Florendos aen syn contenantie wel dat syn gesichte betoonden eenige droefheyt des herten, waer over hy ten eersten mael vraechden oft Griane sieck was ende hoet met haer stonde?

“Mijn heere,” antwoorden hy, “oft Godt woude dat sy voor thien jaren gestorven waer, want ick vreese dat sy u van nu voortaen causieren sal eenige wanhope die welcke schade soude doen uwe persone, indien ghy u niet en wapent met eene singuliere volstandicheyt.”

“Hoe dat?”, seyde Florendos. “Wat is haer dan ghebeurt?”

“Voorwaer mijn heere,” antwoorden hy, “’t alder quaetste datmen voor u soude hebben mogen bedencken: Tarisius heeft haer getrout, ende den keyser heeft haer tegen haren danck doen volbrengen het houwelick.”

Lyomenus en hadde nauwelicx dese woorden uytgesproken oft Florendos seech neder ter aerden, ende vallende riep hy met luyder stemmen seer deyrlic: “Eylaci mijn Godt, hebt ten minsten barmherticheyt met mijn siele, naedien dat het lichaem alle syn leven lanck soo [C2vb] ongeluckich geweest is!”

Ende dit geseyt hebbende verlieten hem alle de crachten zijns levens, ende alle syn natuerlicke macht maeckten plaetse dit accident des tegenspoets, so dat hy niet meer [e]n aessemden noch sprac noch hem beweechden, maer veel meerder apparentie des doots als des levens was vertoonende, so dat den ridder vermeynden synen doot daer present te zijn ende liep seer haestelick roepen Frene, den welcken dit ongeluc verstaen hebbende, dede syn beste om door eenige middelen daerinne te mogen remedieren, maer wat hy seyde oft dede, so en conde hy nochtans in hem de sprake niet weer verwecken geduerende den tijt van vierentwintich uren, niet tegenstaende dat hy hem gaf alle de vertroostingen die hy bedencken conde. So dat hy dede halen eenen ouden heremijdt, die een seer grooten vrient was van Florendos, den welcken gecomen zijnde ende siende de extremiteyt ende den noot vanden armen quelende minnaer, badt God devotelicken dat Hy woude deyrnisse met hem hebben, ende daer na gebiedende datmen hem applicierden eenige cruyden waer van hy de crachten kennende was, door de welcke in den prince een weynich tijts daer na wederom verweckt worden alle zijne levendighe geesten, soo dat hy begonde de oogen open te doen. Ende siende den heremijt voor zijn bedde, seyde tot hen met een seer swacke stemme, geheel sachtelicken: “Mijn vader, bit onsen Heere voor my, want ick voele mijn eynde te genaken. Want ic ben so miserabel dat de eenige wanhope alleene voedende is mijn ziele, die niet en wil lijden dat mijn sterffelick lichaem eenich ander voetsel gebruyckt, om dat ick absent ben vande gene wiens presentie my alleene voe[den]de was. Och, indien men eenige hope heeft van ten lesten volcomen besitter te worden vande beminde saecke, so versacht de gedachtenisse van dese hope ons [C3ra] wreede pijne! Maer nadien datmen hem vervreemt siet ende geabsenteert van alle hope onser sielen, so en heeftmen anders niet te verwachten als droefheyt, miserie ende desperatie. O godtlicken Orpheus, het is u wel bekent, ghy die niet afghekeert en conde worde door den wreeden grouwel der Hellen noch door de furieuse blaffingen vanden wreeden hont Cerberus noch door het wreet aenghesicht vanden helschen god Pluto van inde Helle te dalen om aldaer wederom te mogen sien uwe beminde bruyt, alsoo seer was hare absentie uwe siele bedroevende ende quellende. Eylaci, om miserabel te syn ick geboren ben. Ende mijn eynde gelijck wesende mijn leven, en sal ooc in geen ander maniere mogen geschien, want hy en can niet geluckelicken sterven die door droefheyt vergaet, overmits dit accident alle dinck miserabel maeckt. Coemt daerom, o Doot, ende snijt af met mijn erbarmelic leven de dootlicke pijne die mijn siele tormenteert!”

Doen worde hy getransporteert door furie gelijc in voortijden Corebe d’onsinnige gewont worde door de stralen der eerlickke oogen van Cassandre, oft als Orestes was, hebbende vermoort zijn moeder, hoe wel datse hadde doen sterven Agamemnon, synen vader. Ende Florendos was also verdwaelt inden doolhof van zijne droefheyden dat hy geheel furieus ende desperaet roepende: “O Griane, ic gae opofferen mijn bloet in presentie van uwe ombre!”, ende woude alsoo hemselven doorsteken ende uuttrecken syn eygen bloet met syn selfs sweert, om dat hy gheen ruste van syne tribulatie en verbeyden als int graff. tWelck hy oock also gedaen soude hebben, en hadde sulcx den ouden man ende Frene niet belet, de welcke hem bedwongen van te versachten syne raserye, maer niet zijne droevicheydt ende quelinge, want die geen eynde en conde nemen als int eynde van syn leven, den [C3rb] ouden heremijt tot hem segghende: “Hoe mijn heere, soudy wel soo lichtveerdich van gheeste syn ende u selfst doen verliesen siel ende lichaem om een soo geringe sake? Hebdy so lange geleeft sonder te bekennen de onstantafticheyt der vrouwen, die ghy nu meucht ondervinden in Griane? En weet ghy niet dat sy veel onderdaniger syn alle hare passie ende begheerlicheyden als de vlagge van een schip alle winden? En verstaet ghy niet wel dat tgene sy u voorstellen onwederroepelic te volbrengen, in een oogenblic daer nae heur daer van ontraden? Mijn sone ghelooft mijnen raet, ende om Godt te behagen, of wilt so groote genoechte ontfangen in te vergeten dese ydelheyt ende sotternye als ghy moeyten gehadt hebt om u die inde gedachten te prenten!”

“Ay mijn vader,” antwoorden Florendos, “en wilt nummermeer also spreken, want ick ben versekert dat indien ghy te rechte wiste alle tverloop vande sake ghy niet spreken en soudt tot soo grooten achterdeel van mevrouwe Griane, aenghesien datse mijn is ende niet Tarisius, aenden welckense den keyser ghehijlickt heeft met ghewelt. Oock en sal my noyt verweeten worden dat ick haer ghebroocken hebbe mijne belofte, want so lange als ic sal leven, so en sal niemant anders haer mogen segghen te syn vrouwe van Florendos, sone van den coninck van Macedonien. Want ten waer my gheen pijne, en hadde ick van haer geen gratie genoten ofte en wiste ick haren goeden wille niet, maer tis de ghewoonte die my noch boven al is quellende.”

Den goeden man gewaer wordende dat Florendos in gramschap begonste te ontsteken, ende overmits men nemmermeer eenen prince tot toornicheyt en behoort te verwecken, en woude hy tegen hem niet langer contesteren, maer vreesende hem te seere te bewegen antwoorden hem seer soetelick: “Ick ben wel van u meyninghe, mijn [C3va] heere, ende mogelick dat den goeden God daer inne oock sal consenteren. Maer also te mishoopen ende den doot voor synen lesten toevlucht te nemen, dat en is niet wel ghedaen. Daerom besluijt vastelick van u voortaen volstandiger te vertoonen ende Godt den Heer van alles te loven!”

Dese ende veel andere vermaningen wiste hem den ouden man te doen dat, hoewel Florendos gheresolveert was om vorder niet meer te eten of te drincken maer te sterven, hy hem nochtans in de vijfthien dagen die hy by hem bleef dede veranderen van opinie. Niet dat hy hem vermaecten oft eenige gheneuchte nam also hy gewoon was, maer leyden een alsulck leven dat hy de doot schande aen dede in wreetheyt, ende passeerden bycans alle zijn leven in droefheyt ende melancolye, importunerende de hemelen met syn erbarmelick lamenteringe, volherdende daer in also dat het niet en stonde inde machte vanden coninck, synen vader, hem te moghen doen hijlicken aen yemant als aende gene die hy van dagh te dagh ende hoe langher hoe meer beweende ende beclaechden.

Hoe Florendos vernam van de ridder die wederom tot hem keerde van Constantinopel hoe dat Griane en Tarisius tezamen gehuwelijkt waren waarom hij meende te sterven van droefheid en verdriet. Het elfde kapittel.

Florendos wachtte zo lang op de limieten van Constantinopel en Macedonië tot dat hij nieuws verkreeg door een van zijn edellieden hoe dat Griane uit de gevangenis was, waarvan hij hem zeer verblijden en hoopte te verduisteren de fout van hem gedaan in haar niet mee genomen te hebben, zo dat hij terstond afvaardigde Lyomenus om tot haar te reizen met een zeer emotionele brief waarin hij haar ootmoedig bad hem te willen laten weten of er enige ordening was haar te mogen komen visiteren, [C2va] en als hij zulks wist zou hij hem terstond op weg voegen zo geheim en met zo goede ordening dat aleer ze de keizer kon achterhalen, indien ze ontdekt werden, zij gearriveerd zouden zijn in het land van Macedonië. Maar deze blijdschap duurde niet lang, want Lyomenus was zo gauw niet gekomen te Constantinopel of hij verstond terstond hoe dat Griane gehuwelijkt was, ook hoe dat het huwelijk tussen Tarisius en haar alreeds volbracht was, waardoor hij zeer kwalijk tevreden was en keerden snel wederom zonder de brieven taan te rijken of aan iemand te spreken. Toen hij kwam ter plaatse daar hem de prins met grote devotie opwachtte en bericht was van zijn wederkomst liet hem bevelen dat hij hem alleen zou komen spreken in zijn kamer. Toen hij binnenkwam merkte Florendos aan zijn houding wel dat zijn gezicht betoonde enige droefheid van het hart waardoor hij ten eerste maal vroeg of Griane ziek was en hoe het met haar stond?

“Mijn heer,” antwoorden hij, “of het God wilde dat zij voor tien jaren gestorven was, want ik vrees dat zij u van nu voortaan veroorzaken zal enige wanhoop die schade zou doen aan uw persoon, indien gij u niet wapent met een singuliere zelfstandigheid.”

“Hoe dat?”, zei Florendos. “Wat is haar dan gebeurd?”

“Voorwaar mijn heer,” antwoorden hij, “’t aller kwaadste dat men voor u zou hebben mogen bedenken: Tarisius heeft haar getrouwd en de keizer heeft haar tegen haar dank doen volbrengen het huwelijk.”

Lyomenus had nauwelijks deze woorden uitgesproken of Florendos zeeg neder ter aarde en al vallende riep hij met luide stem zeer deerlijk: “Helaas mijn God, hebt ten minsten barmhartigheid met mijn ziel nadien dat het lichaam alle zijn leven lang zo [C2vb] ongelukkig geweest is!”

En toen hij dit gezegd had verlieten hem alle krachten van zijn leven en al zijn natuurlijke macht maakten plaats dit accident der tegenspoed zo dat hij niet meer ademde noch sprak noch zich bewoog, maar veel meerder scheen de dood als leven te vertonen zo dat de ridder meende dat zijn dood daar present te zijn en liep zeer haastig om Frene te roepen die dit ongeluk verstaan had en deed zijn best om door enige middelen daarin te mogen remediëren, maar wat hij zei of deed zo kon hij nochtans in hem de spraak niet weer verwekken gedurende de tijd van vierentwintig uren, niet tegenstaande dat hij hem gaf alle vertroostingen die hij bedenken kon. Zo dat hij liet halen een oude heremiet, die een zeer grote vriend was van Florendos en toen die gekomen was en zag de extremiteit en de nood van de armen kwellende minnaar en bad God devoot dat hij wilde deernis met hem hebben en daarna gebood dat men hem toepaste enige kruiden waarvan hij de krachten kende waardoor in de prins een weinig tijds daarna wederom verwekt worden alle zijn levendige geesten zo dat hij begon de ogen open te doen. En zag de heremiet voor zijn bed en zei tot hen met een zeer zwakke stem, geheel zacht: “Mijn vader, bid onze heer voor mij, want ik voel mijn einde te genaken. Want ik ben zo miserabel dat de enige wanhoop alleen voedt mijn ziel die niet wil lijden dat mijn sterfelijk lichaam enig ander voedsel gebruikt om dat ik absent ben van degene wiens presentie mij alleen voedde. Och, indien men enige hoop heeft van tenslotte vol komen bezitter te worden van de beminde zaak zo verzacht het de gedachte van deze hoop ons [C3ra] wrede pijn! Maar nadien dat men hem vervreemd ziet en geabsenteerd van alle hoop van onze ziel zo en heeft men anders niet te verwachten dan droefheid, miserie en desperate. O goddelijke Orpheus, het is u wel bekend, gij die niet afgekeerd kon werden door de wrede gruwel der Hellen noch door de furieuze blaffen van de wrede hond Cerberus noch door het wrede aangezicht van de helse god Pluto van in de Helle te dalen om aldaar wederom te mogen zien uwe beminde bruid, alzo zeer was haar absentie uw ziel bedroefde en kwelde. Helaas, om miserabel te zijn ik geboren ben. En mijn einde gelijk was mijn leven en zal ook in geen andere manier mogen geschieden want hij kan niet gelukkig sterven die door droefheid vergaat, overmits dit accident die alle ding miserabel maakt. Kom daarom, o Dood, en snijd af met mijn erbarmelijk leven de dodelijke pijn die mijn ziel kwelt!”

Toen werd hij getransporteerd door furie gelijk in voortijden Corebe de onzinnige gewond werd door de stralen der eerlijke ogen van Cassandra of als Orestes was die zijn moeder vermoord had hoe wel dat ze had doen sterven Agamemnon, zijn vader. Florendos was alzo verdwaald in de doolhof van zijn droefheden dat hij geheel furieus en desperaat riep: “O Griane, ik ga opofferen mijn bloed in presentie van uw schaduw!”, en wilde alzo zichzelf doorsteken en uittrekken zijn eigen bloed met zijn eigen zwaard omdat hij geen rust had van zijn tribulatie en te wachten als in een graf. Wat hij ook alzo gedaan zou hebben had zulks de oudenman en Frene niet belet die hem bedwongen van te verzachten zijn razernij, maar niet zijne droefheid en kwelling, want die kon geen ende nemen dan in het einde van zijn leven, de [C3rb] oude heremiet zei tot hem: “Hoe mijn heer, zou je wel zo lichtvaardig van geest zijn en uzelf doen verliezen ziel en lichaam om een zo geringe zaak? Heb je zo lang geleefd zonder te bekennen de onstandvastigheid der vrouwen die gij nu mag ondervinden in Griane? En weet gij niet dat zij veel onderdaniger zijn al hun passie en begeerlijkheden als de vlag van een schip alle winden? En versta gij niet goed dat hetgeen zij u voorstellen onwederroep te volbrengen in een ogenblik daarna zich daarvan ontraden? Mijn zoon geloof mijn raad en om God te behagen of wil zo grote genoegen ontvangen in te vergeten deze ijdelheid en zotheid zoals gij moeite gehad hebt om u die in de gedachten te prenten!”

“Aai mijn vader,” antwoorden Florendos, “wil nimmermeer alzo spreken, want ik ben verzekerd dat indien gij te recht wist al het verloop van de zaak gij niet spreken zou tot zo groot nadeel van mevrouw Griane, aangezien dat ze mijn is en niet Tarisius, aan wie ze de keizer gehuwelijkt heeft met geweld. Ook zal mij nooit verweten worden dat ik haar gebroken heb mijn belofte, want zo lang als ik zal leven zo zal niemand anders haar mogen zeggen te zijn vrouwe van Florendos, zoon van de koning van Macedonië. Want tenzij mij geen pijnen had ik van haar geen gratie genoten of wist ik haar goede wil niet, maar het is de gewoonte die mij noch boven al kwelt.”

De goede man die gewaar werd dat in Florendos in gramschap begon te ontsteken en overmits men nimmermeer een prins tot toorn behoort te verwekken wilde hij tegen hem niet langer contesteren, maar vreesde hem te zeer te bewegen antwoorden hem zeer lieflijk: “Ik ben wel van uw mening, mijn [C3va] heer, en mogelijk dat de goede God daarin ook zal consenteren. Maar alzo te wanhopen en de dood voor zijn laatste toevlucht te nemen, dat is niet goed gedaan. Daarom besluit vast van u voortaan volstandiger te tonen en God de Heer van alles te loven!”

Deze en veel andere vermaningen wist hem de ouden man te doen dat, hoewel Florendos besloten had was om verder niet meer te eten of te drinken maar te sterven, hij hem nochtans in de vijftien dagen die hij bij hem bleef liet veranderen van opinie. Niet dat hij hem vermaakte of enige genoegens nam alzo hij gewoon was, maar leiden een al zulk leven dat hij de dood schande aan deed in wreedheid en passeerden bijna al zijn leven in droefheid en melancholie, viel de hemelen lastig met zijn erbarmelijk klagen en volharde daarin alzo dat het niet stond in de machte van de koning, zijn vader, hem te mogen doen huwelijken aan iemand dan aan diegene die hij van dag tot dagen hoe langer hoe meer beweende en beklaagden.

Hoe Palmerijn een vreemt visioen in synen slaep voorquam, twelcke in hem verweckten de begheerte om te mogen weten syne afcomste, ende vande propoosten tusschen hem ende Diofene, dochter van Gerardt, ghehouden. Het [.XIJ.] kapittel.

Als Palmerijn vijftien jaren out was, opgevoet zijnde int geberchte van Gerart, zijn gemeynde vader, ende Marcelle, syn huysvrouwe, also grootelicx bemint als haren eygen sone, worde hy uyt der natueren so [C3vb] wel gemaniert datmen lichtelic vermoeden conde hy gesproten te zijn van eenigen anderen stamme, want hoe wel dat hy somtijts volchden die boersche manieren vande andere kinderen van Gerart, soo begaf hy hem nochtans meer tot de jachte van beyren ende wilde verckens als ooc tot het boochschieten, worstelen, honden ende voghelen op te voeden ende diergelijcke saken. Soo dat hy op eenen tijt, laet incomende, terstont na syn rustplaetse ginck. Maer den slaep hadde so haest geen heerschappye over hem genomen oft hem openbaerde een visioen, twelc hem grootelicx quelde. Hem dochte dat hy, vervolghende een groot hert door de wildernisse, ontmoeten een joffvrouwe, d’alderschoonste die hy oyt gesien hadde, sittende op het eynde van een clare fonteyne, tot hem roepende: “Palmerijn, en verwondert u niet dat ick getrocken ben uyt verre landen om u te vinden, want ick ben versekert dat ghy noch gherenomineert sult worden een vande cloeckste ende vroomste ridders der geheele
werelt! Daerom wilt achterwegen laten dit boersche leven ende vervolgen u gedestineerde fortuyne, ende geloovende my voor geen andere te verlaten, als synde de gene die u meer bemint als haer eygen selfst, wesende voor mijne ontfanckenisse u toegeeygent, gelijck de nature sulcx betuycht, ons geteyckent hebbende met gelijcke caracteren.” Ende uutsteeckende den arm, seyde sy: “Siet in dese hant een gelijckformich teycken als ghy ghedragen hebt int aensicht van uwe geboorte af!”

Dit geseyt hebbende verdweense seer haestelick, waerover Palmerijn ontwaeckte, ende opstaende begonst hy heel op syn visioen te fantiseren, want de schoonheydt vande jonckvrouwe bleef also gedruckt in syn gedachtenisse datse hem dochte haer ordinaerlicken voor syn oogen te presenteren. Niettemin achtende dat sulcke visioenen voortqua[C4ra]men vande peysinghen der sielen oft beweginghe der herssenen, door eenige dompicheyden ghecomen vande quade verteyringe der mage, so dede hy syn beste om syn sinnen van sulcke quellende ghedachten te vryen.

Maer den volghenden nacht openbaerden hem tvoorseyde visioen wederom, hebbende in hare handen een goude croone, tot hem seggende: “Mijn beminde vrient, ick verlange seer verciert te worden met dit juweel, ’t welck my gegeven sal worden om uwent wille.”

Ende continueerden hem alle nacht dese fantasien geduerende den tijt van veerthien dagen vervolghens sonder dat Palmerijn hem daer over beweechden, soo dat de jofvrouwe haer ten lesten seer verstoort vertoonden, seggende: “Ick verwondere my, Palmerijn, hoe ghy so lange meucht uutstellen vande fortuyne te vervolgen. Meynt ghy dat de beloftenissen die ick u gedaen hebbe, leugenen zijn? Neent voorwaer, want den tijt sal u noch doen bekennen dat ghy zijt een sone van eenen coninc ende niet van eenen landtman die u opvoet! Oock en hoopt niet my na desen dach meer te sien in dit gheberchte. Maer indien ghy u aenstaende geluck wilt genieten, soo doet alle neersticheyt om my te soecken!”

Hiernae verdween de jonckvrouwe, latende een onghewoonlicke quellinghe inde siele van Palmerijn, die tot dien tijt weynich acht geslagen hadde op eenige andere saken als die ghene die betreffende waren het pastorale leven dat hy leydende was, seggende: “Voorwaer, ic soude wel sot syn indien ic d’avontuere niet en proefden, ende daerom, compter af wat het wil, so en sal ic niet ophouden van te gaen ende reysen in alle de plaetsen der werelt tot dat ick dese jonckvrouwe gevonden heb. Maer hoe cant wesen dat ic van so groten huyse soude syn, gemerckt mijn vader maer een simpelen lantman en is? Het staet te geloven dat mijn moeder haer [C4rb] met eenigen grooten heere te buyten gegaen heeft. Daerom sal ict van haer weten, indient mogelic is, voor mijn vertreck!”

In sulcker voegen ende meer anderen phantaseerde Palmerijn opt visioen, so dat hy van doen voortaen seer besich was hoe hy van syn moeder Marcelle vercrijgen soude tgene hy so seer begeerden te weten.

Om dan te vervolgen de historie soo sal u indachtich syn dat wy een weynich hier te voren verhaelt hebben hoe dat Gerrart, als hy Palmerijn vont, een dochter hadde van drie jaren out, Diofene genoemt, de welcke gecomen wesende tot behoorlicken ouderdom worde so amoreus op haren vermeynden broeder dat haer seer moeyelic viel haer liefde langher te gheveynsen. Nochtans sloot schaemte haer den mont toe.

Soo ghebeurdent op eenen avondt datse hem bevonde veel peysachtiger als gewoonlick, waer deur sy presumierden hy geraeckt te syn met gelijcke sieckte, twelcke haer geen geringe blijtschap en veroorsaeckten. Ooc wilde haer de fortuyne so wel dat den volghenden nacht sy opt bedde liggende, haren vader tot marcelle hoorden seggen: “En sijdy niet ontwaer geworden hoe Palmerijn een wijltijdts heeft gaen fantiseren?”

“Seer wel,” antwoorden sy. ‘Ic geloove datmen hem geseyt heeft dat hy ons sone niet en is.”

Ende comende van het een propoost tot ’t ander begonstense te verhalen in wat maniere hy ghevonden hadde geweest. Het welcke Diofene alles aenhoorden, waer om sy des smorgens seer vroech op stont ende seyde tot Palmerijn als volcht: “Mijn broeder, indien ghy wiste dat ick u soude connen seggen, ghy sout by avontueren daerover wel verwondert zijn.”

“Ick bid u,” antwoorden hy, “verhaelt my wat er van is.”

“Ic hebbe,” seyde sy, “al mijn leven gemeynt dat ghy mijnen natuerlicken broeder waert, maer volgens het propoost dat mijn vader desen voor[C4va]gaenden nacht met mijn moeder gehouden heeft, so en ben ick u niet als een warachtige vriendinne, het welcke ic altijt gevreest hebbe u te kennen te gheven overmits onse maechschap. Dan Godt sy ghelooft, tselve en sal niet beletten ons houwelick indien ghy my versoecken wilt aen mijnen vader!”
Hier na verteldense hem van woort tot woort al watse gehoort hadde, waerom Palmerijn seer blijde wordende, haer antwoorden: “Mijn suster, het can wesen dat gijt qualick verstaen hebt. Daerom sal ic de waerheyt ondersoecken van mijn moeder. En[de] indien sy my sulcx versekert, so sal ic met haer wijders spreken van ons houwelic.”

“Ghy en sout niet beters mogen antwoorden,” seyde Diofene, “maer wilt u wel wachten van haer te seggen wiet u gheopenbaert heeft!”

Doen verliet haer Palmerijn ende ginck by Marcelle, tot haer seggende: “Moeder, ic bidde u dat ghy my een gratie wilt doen.”

“Indient in mijnder macht is,” antwoorden Marcelle.

“Ick heb,” seyde Palmerijn, “so dickwils ghedroomt dat ick u sone niet en sy, so dat ic niet en weet waer hen dat my soo veele fantasien mogen aen comen. Daerom bid ick u dat ghy my hier van de waerheyt te verstaen wilt geven.”

Als Marcelle hem also hoorden spreken, wordse seer verbaest. Niettemin Palmerijn importunierden haer soo lange datse hem versekerden alle tgene dat hem Diofene gheopenbaert hadde, ende boven dien leydense hem in haer camer ende toonden hem de doecken waer hy in ghewonden hadde geweest, oock het cruysken dat hy aenden hals gehadt hadde, dat hy van heur in gifte versochte, “op dat ick,” seyde hy, “alle mijn leven lanck gedachtenisse vande weldaet ende groote obligatie die my tuwen dienste bedwinghende is, hebben mach.” ’t Welc hem Marcelle niet en refusierden, maer hinget hem selfst aenden hals, ende van doen voortaen en hadde [C4vb] Palmerijn geen becommernisse in synen geest als hoe hy mochte middel vinden om te gaen soecken de fortuyne, hem belooft zijnde vande gene die hem so dicwils geopenbaert hadde inden droom.

Gaende dan op eenen tijt alleene spatsieren int geberchte, so hoorden hy een stemme deyrlicken roepen om hulpe, ende daer toe loopende sach hy een leewinne opvreetende een peert ende dicht daer by liggen den meyster van dien, swaerlick gequetst zijnde in syn dyen, waerom hy, anders niet by hem hebbende als eenen grooten houten kolve, stoutmoedelijck het wreede beeste een sulcken dapperen slach tusschen de ooren gaf datse doot ter aerden neder viel. Daer na voechden hy hem byden ghenen die beclagende was syn ongeluck, de welcke tot hem seyde: “Eylaci mijn vrient, sonder uwe toecoemste stonde ick in eenen quaden state, want ic passerende mijnen wech, is dese leeuwinne achter op mijn peert comen springen, my ter aerden werpende ende swaerlick wondende in mijn dyen, ’t welck mijn metgesellen siende, zijn gevlucht, my verlatende.”

“Indien u belieft met my te gaen,” seyde Palmerijn, “hier naby ter plaetsen daer ic opgevoet sy, so salmen u aldaer so goeden dienst doen alst mogelic is.”

“Mijn sone,” antwoorden hy, “ghy hebt my so grooten dienste gedaen dat, indien gy my volghen wilt, ick u leyden sal inde stadt van He[r]mides int lant van Macedonien, alwaer ick genoechsame goederen heb om u rijck te maken, uut de welcke ich ghescheyden ben ontrent een maent geleden met de coopmanschap die ick gelaten heb in Constatinopolen, ende int wederom keeren is my ontmoet dese quade fortuyne.”

Ende int segghen van dese woorden worde hy ghewaer eenen van syne dienaren die hem quam soecken, de welcke hem bootschapten dat hy d’andere gelaten hadde niet verre van [daer]. “Keert dan wederom,” seyde den coopman, [C5ra] “ende doetse hier comen op dat ick door hare hulpe gebrocht mach worden inde naeste stadt!”

Doen liep den dienaer te dier plaetsen ende brochtse met hem.

Daerentusschen was Palmerijn in grooten twijvele oft hy Gerrart souden laten oft niet, ende vreesende indien hy wederom tot hem keerden dat hy aldaer ghehouden soude worden, besloot ten lesten het ander geselschap te volgen. Waerom hem mede een rypeert gedaen worde, ende nemende den wech na Macedonien quamense des avonts in een seer goede herberghe, alwaerse so lange bleven tot dat den coopman gehenesen was.

Ende Gerart en wiste van alle dese gheschiedenisse niet maer verbeyden Palmerijn tot den duysteren avont dat hy met alle syn huysgesin hem begonste te soecken int gheberchte niet [C5rb] ophoudende tot int puncte des dageraet. Alsdoen peysden den goeden ouden man wel dat hy vertrocken was, waerom hy tot syn geselschap seyde: “Voorwaer, indien ick wiste wie hier van d’oorsake ware, ick soude hem qualic daer voor belooven!”

Waerom Marcelle haren man niet en dorste openbaren ’t propoost datse met Palmerijn gehouden hadde. Ende al hadden sy beyde om zijn vertreck seer groot verdriet, soo en was tselve niet te gelijcken byde droefheydt van Diofene, als verloren hebbende haren alderliefsten, ende Colmelie, als missende de ghenoechelick compagnie die sy tsamen gebruyckende waren geweest, waer over hem syn absentie soo swaer viel dat hy delibereerden hem met alle neersticheyt te gaen soecken.

Hoe Palmerijn een vreemd visioen in zijn slaap voorkwam wat in hem verwekte de begeerte om te mogen weten zijne afkomst en van de opzetten tussen hem en Diofene, dochter van Gerart, gehouden. Het twaalfde kapittel.

Toen Palmerijn vijftien jaren oud was en opgevoed was in het gebergte van Gerart, zijn gemeende vader, en Marcelle, zijn huisvrouw, die alzo zeer bemind werd als haar eigen zon werd hij uit de naturen zo [C3vb] goed gemanierd dat men licht vermoeden kon hij gesproten te zijn van enige anderen stam, want hoe wel dat hij somtijds volgde die boerse manieren van de andere kinderen van Gerart, zo begaf hij hem nochtans meer tot de jacht van beren en wilde varkens als ook tot het boogschieten, worstelen, honden en vogels op te voeden en diergelijke zaken. Zo dat hij op een tijd toen hij laat binnenkwam terstond naar zijn rustplaats ging. Maar de slaap had zo gauw geen heerschappij over hem genomen of hem openbaarde een visioen wat hem zeer kwelde. Hij dacht dat hij vervolgde een groot hert door de wildernis en ontmoeten een juffrouw, de allermooiste die hij ooit gezien had die zat op het einde van een heldere bron die tot hem riep: “Palmerijn, verwondert u niet dat ik getrokken ben uit verre landen om u te vinden, want ik ben verzekerd dat gij noch genoemd zal worden een van de kloekste en dapperste ridders der gehele
wereld! Daarom wil achterwegen laten dit boerse leven en vervolgen uw bestemde fortuin en beloof mij voor geen andere te verlaten als zijnde diegenen die u meer bemint als zichzelf, was voor mijn ontvangenis u toegeëigend, gelijk de natuur zulks betuigt en ons getekend heeft met gelijke karakters.” Ze stak uit de arm en ze zei: “Ziet in deze hand een gelijkvormig teken als gij draagt in het aanzicht van uw geboorte af!”

Toen ze dit gezegd had verdween ze zeer haastig waardoor Palmerijn ontwaakte en opstond begon hij heel op zijn visioen te fantaseren want de schoonheid van de jonkvrouw bleef alzo gedrukt in zijn gedachte dat ze hem dacht zich ordinair voor zijn ogen te presenteren. Niettemin achtte dat zulke visioenen voortkwamen [C4ra] van het peinzen der zielen of beweging der hersenen door enige dampen die gekomen waren van de kwade vertering van de maag en zo deed hij zijn best om zijn zinnen van zulke kwellende gedachten te bevrijden.

Maar de volgenden nacht openbaarde zich het voorzegde visioen wederom en had in haar handen een gouden kroon tot hem en zei: “Mijn beminde vriend, ik verlang zeer versierd te worden met dit juweel wat mij gegeven zal worden vanwege u.”

En continueerden hem alle nacht deze fantasieën gedurende de tijd van veertien dagen vervolgen zonder dat Palmerijn zich daarover bewoog zo dat de juffrouw zich tenslotte zeer verstoort vertoonden en zei: “Ik verwondere mij, Palmerijn, hoe gij zo lang mag uitstellen van het fortuin te vervolgen. Meent gij dat de beloften die ik u gedaan heb leugens zijn? Neen het voorwaar, want de tijd zal u noch doen bekennen dat gij de zoon bent van een koning en niet van een landman die u opvoedt! Ook hoop niet mij na deze dag meer te zien in dit gebergte. Maar indien gij u aanstaande geluk wilt genieten zo doe alle naarstigheid om mij te zoeken!”

Hierna verdween de jonkvrouw en liet een ongewone kwelling in de ziel van Palmerijn die tot die tijd weinig acht geslagen had op enige andere zaken als diegenen die betroffen het pastorale leven dat hij leidde en zei: “Voorwaar, ik zou wel zot zijn indien ik het avontuur niet beproefde en daarom er komt er af wat het wil zo zal ik niet ophouden van te gaan en reizen in alle plaatsen der wereld tot dat ik deze jonkvrouw gevonden heb. Maar hoe kan het wezen dat ik van zo’n groot huis zou zijn, gemerkt dat mijn vader maar een eenvoudige landman is? Het staat te geloven dat mijn moeder zich [C4rb] met enige grote heer te buiten gegaan heeft. Daarom zal ik het van haar weten, indien het mogelijk is, voor mijn vertrek!”

In zulke voegen en meer anderen fantaseerde Palmerijn op het visioen, zo dat hij van toen voortaan zeer bezig was hoe hij van zijn moeder Marcelle verkrijgen zou hetgeen hij zo zeer begeerden te weten.

Om dan te vervolgen de historie zo zal u indachtig zijn dat wij een weinig hier tevoren verhaald hebben hoe dat Gerart toen hij Palmerijn vond een dochter had van drie jaren oud, Diofene genoemd, die gekomen was tot behoorlijke ouderdom en werd zo amoureus op haar vermeende broeder dat het haar zeer moeilijk viel haar liefde langer te veinzen. Nochtans sloot de schaamte haar de mond toe.

Zoo gebeurde het op een avond dat ze hem bevond veel meer te denken dan gewoonlijk waardoor zij veronderstelde hij geraakt was met gelijke ziekte, wat haar geen geringe blijdschap en veroorzaakte. Ook wilde haar het fortuin zo goed dat de volgenden nacht dat zij op het bed lag haar vader tot Marcelle hoorden zeggen: “En ben je niet gewaar geworden hoe Palmerijn een tijdje heeft gaan fantaseren?”

“Zeer goed,” antwoorden ze. ‘Ik geloof dat men hem gezegd heeft dat hij onze zoon niet is.”

En kwamen van het ene opzet tot ’t ander en begonnen ze te verhalen in wat manier hij gevonden was geweest. Wat Diofene alles aanhoorde waarom zij ‘s morgens zeer vroeg opstond en zei tot Palmerijn als volgt: “Mijn broeder, indien gij wist dat ik u zou kunnen zeggen, gij zou bij avonturen daarover wel verwonderd zijn.”

“Ik bid u,” antwoorden hij, “verhaalt mij wat ervan is.”

“Ik heb,” zei ze, “al mijn leven gemeend dat gij mijn natuurlijke broeder was, maar volgens de opzet dat mijn vader deze voorgaande [C4va] nacht met mijn moeder gehouden heeft, zo ben ik u niet dan een warachtige vriendin, wat ik altijd gevreesd heb u te kennen te geven overmits onze maagschap. Dan God zij gelooft, dat zal niet beletten ons huwelijk indien gij mij verzoeken wil aan mijn vader!”
Hierna vertelden ze hem van woord tot woord al wat ze gehoord had, waarom Palmerijn zeer blijde werd en haar antwoorde: “Mijn zuster, het kan wezen dat gij he kwalijk verstaan hebt. Daarom zal ik de waarheid onderzoeken van mijn moeder. Indien zij mij zulks verzekerd zo zal ik met haar verder spreken van ons huwelijk.”

“Gij zou niet beters mogen antwoorden,” zei Diofene, “maar wilt u wel wachten van haar te zeggen wie het u geopenbaard heeft!”

Toen verliet haar Palmerijn en ging bij Marcelle tot haar en zei: “Moeder, ik bid u dat gij mij een gratie wilt doen.”

“Indien het in mijn macht is,” antwoorden Marcelle.

“Ik heb,” zei Palmerijn, “zo dikwijls gedroomd dat ik uw zoon niet ben zo dat ik niet weet waarom dat mij zo vele fantasieën mogen aankomen. Daarom bid ik u dat gij mij hiervan de waarheid te verstaan wilt geven.”

Toen Marcelle hem alzo hoorden spreken werd ze zeer verbaasd. Niettemin Palmerijn viel haar zo lang lastig dat ze hem verzekerden al hetgeen dat hem Diofene geopenbaard had en bovendien leidde ze hem in haar kamer en toonden hem de doeken waarin hij gewonden had geweest, ook het kruisje dat hij aan de hals gehad had, dat hij van haar in gift verzocht, “op dat ik,” zei hij, “al mijn leven lang gedacht van de weldaad en grote obligatie die mij tot uw dienst bedwingen hebben mag” wat hem Marcelle niet weigerde, maar hing het zichzelf aan de hals en van toen voortaan had [C4vb] Palmerijn geen bekommering in zijn geest als hoe hij mocht middel vinden om te gaan zoeken het fortuin die hem beloofd was van diegene die hem zo dikwijls geopenbaard had in de droom.

Ging dan op een tijd alleen spazieren in het gebergte zo hoorden hij een stem deerlijk roepen om hulp en daartoe liep zag hij een leeuwin opvreten een paard en dicht daarbij liggen de meester van dien die zwaargekwetst was in zijn dijen, waarom hij die niets anders bij hem had dan een grote houten kolf stoutmoedig het wrede beeste een zulk dapperen slag tussen de oren gaf zodat ze dood ter aarde neer viel. Daarna voegde hij hem bij diegene die beklaagde zijn ongeluk en die tot hem zei: “Helaas mijn vriend, zonder uw komst stond ik in een kwade staat want ik passeerde mijn weg en is deze leeuwin achter op mijn paard komen springen die mij ter aarde wierp en zwaar verwonde in mijn dijen wat mijn metgezellen zagen en zijn gevlucht en mij verlieten.”

“Indien het u belieft met mij te gaan,” zei Palmerijn, “hier nabij ter plaatse daar ik opgevoed ben zo zal men u aldaar zo’n goede dienstdoen als het mogelijk is.”

“Mijn zoon,” antwoorden hij, “gij hebt mij zo grote dienst gedaan dat, indien gij mij volgen wil, ik u leiden zal in de stad van Hermides in het land van Macedonië alwaar ik voldoende goederen heb om u rijk te maken waaruit ik gescheiden ben omtrent een maand geleden met de koopmanschap die ik gelaten heb in Constantinopel en in het wederom keren is mij ontmoet deze kwade fortuin.”

En in het zeggen van deze woorden werd hij gewaar een van zijn dienaren die hem kwam zoeken die hem boodschapten dat hij de anderen gelaten had niet ver van daar. “Keer dan wederom,” zei de koopman, [C5ra] “en laat ze hier komen op dat ik door hun hulp gebracht mag worden in de naaste stad!”

Toen liep de dienaar te die plaatsen en bracht ze met hem.

Ondertussen was Palmerijn in grote twijfel of hij Gerart zou verlaten of niet en vreesde indien hij wederom tot hem keerden dat hij aldaar gehouden zou worden, besloot tenslotte het andere gezelschap te volgen. Waarom hem mede een rijpaard gedaan werd en nam de weg naar Macedonië en kwamen ze ‘s avonds in een zeer goede herberg, alwaar ze zo lang bleven tot dat de koopman genezen was.

En Gerart wist niets van alle deze geschiedenis. Maar wachtte op Palmerijn tot de duistere avond dat hij met al zijn huisgezin hem begon te zoeken in het gebergte en hield niet [C5rb] op tot in de punt van de dageraad. Toen peinsde de goede oude man wel dat hij vertrokken was, waarom hij tot zijn gezelschap zei: “Voorwaar, indien ik wist wie hiervan de oorzaak was, ik zou hem kwalijk daarvoor beloven!”

Waarom Marcelle haar man niet durfde openbaren ’t opzet dat ze met Palmerijn gehouden had. Al hadden zij beide om zijn vertrek zeer groot verdriet zo en was dat niet te vergelijken bij de droefheid van Diofene als verloren te hebben haar allerliefsten en Diofene als miste de genoeglijke compagnie die zij tezamen gebruikten waardoor hem zijn absentie zo zwaar viel dat hij delibereerden hem met alle naarstigheid te gaan zoeken.

[C5r] Hoe Palmerijn met den coopman reysden inde stadt van Hermides, de welcke hem daer na gaf wapenen ende peert om ridder gemaect te mogen worden. Het .XIIJ. capittel.

[C5ra] Alsoo haest als Estebon den coopman, die Palmerijn met hem nam, hem begonste wel te ghevoelen, stelden hy hem met syn geselschap weder op den wech, [C5rb] doende so vele deur syn continuelic reysen datse ten lesten arriveerden inde stadt van Hermides, alwaer hy seer wel onthaelt worde van syn huysvrouwe, noch jonck ende seer schoon zijnde, de [C5va] welcke hy vertelde syn groote perijckel, hoe de leeuwinne sonder de bystant van Palmerijn hem verscheurt soude hebben. “Daerom bid ick u, mijn alderliefste,” seyde hy, “dat ghy hem thoonen wilt so goeden tractement als u eenichsins moghelijck sal syn.”

Syn huysvrouwe dit hoorende, ginc Palmerijn omhelsen, hen met duysent gratieuse woorden bedanckende. Maer als hy hen sach gefavoriseert van so schoone vercierde jonckvrouwe, also ’t cieraet de schoonheyt luyster geeft, noyt gesien hebbende anders als schaepherderinnekens ende lantmans dochterkens, begonste hy root te worden van schaemte. Nochtans was hem de natuere inciterende tot alsulcke beleeftheyt dat hy haer antwoorden: “Mejofvrouwe, God wil my de gratie verleenen, indien ic uwen man eenigen dienste hebbe begost te doen dat ick hoe langer hoe meer daerin mach voort gaen, so wel tuwen als tsynen respecte.”

Ende van doen voortaen begonste hy te volghen den handel van coopmanschap ende also wel te verstaen de traffijcke, dat Estebon op hem liet rusten alle syne saken. Nochtans soude hy veel liever bemint hebben te volgen den crijch ende ridders oorden, nemende een sonderlinge genoechte inde peerden te pickeren, te schermen, te sien vechten lijf om lijf, met ridders te hanteren, te spreken van alarmen, stormen ende assalten. Twelc Estebon seer vreemt dochte, eenmael tot hem seggende: “My verwondert seer hoe ghy, die een sone eens landtmans zijt, versmaet den state van coopmanschap, altijts frequenterende mette ridders ende soldaten.”

“Mijn heere,” antwoorden hy, “ick ghevoele mijn hert soo stoutmoedich dat het niet en haeckt als na edele dingen.”

Wel te vreden was desen coopman dat hy Palmerijn hoorde gebruycken dese termijnen, want deur d’occasie van eenich faveur twelck hy bemerckende was dat syn huysvrou hem [C5vb] bethoonden, hadde hy ontfanghen een groote jalousie. Waerom hy tot hem seyde: “Nadien u fantasie niet en belieft, Palmerijn mijn vrient, te volgen mijn manieren van leven, so ben ic van advijs dat ghy aengrijpt de costuymen des ridderschaps, gemerct u alsulcke begheerte coemt uyt der natuere, twelck mogelick beteyckenen sal u eere ende opcoemste. Ende dat door my u sulcke weldaet niet belet en worde, so sal ick u gelt, peerden ende wapenen geven op dat gy meucht gaen in Macedonien tot den coninck, wesende versekert dat indien ghy aldaer eenighe ridderlicke feyten doet, den prince Florendos u de ridders ordeninghe niet weygeren en sal.”

Wel ootmoedelick bedanckten Palmerijn synen meyster, ende op staende voet ontfangende tgene dat hen van nooden was, nam oorloff vanden coopman ende syn huysvrouwe.

[C5r] Hoe Palmerijn met de koopman reisden in de stad van Hermides die hem daarna gaf wapens en paard om ridder gemaakt te mogen worden. Het achtste kapittel.

[C5ra] Alzo gauw als Estebon de koopman, die Palmerijn met hem nam, hem begon goed te voelen stelden hij hem met zijn gezelschap weer op de weg [C5rb] en deed zo veel door zijn continue reizen dat ze tenslotte arriveerden in de stad van Hermides, alwaar hij zeer goed onthaald werd van zijn huisvrouw die noch jong en zeer mooi was die [C5va] hij vertelde zijn grote perikel hoe de leeuwin zonder de bijstand van Palmerijn hem verscheurd zou hebben. “Daarom bid ik u, mijn allerliefste,” zei hij, “dat gij hem tonen wilt zo’n goed onthaal als u enigszins mogelijk zal zijn.”

Zijn huisvrouw die dit hoorde ging Palmerijn omhelzen en bedankte hem met duizend gracieuze woorden. Maar toen hij zich zag begunstigd van zo’n mooie versierde jonkvrouw, alzo ’t sieraad de schoonheid luister geeft, en nooit gezien had anders als schaapherderinnetjes en landlieden dochtertjes begon hij rood te worden van schaamte. Nochtans was hem de natuur aangezet tot al zulke beleefdheid dat hij haar antwoorde: “Mejuffrouw, God wil mij de gratie verlenen, indien ik uw man enige dienst ben begonnen te doen dat ik hoe langer hoe meer daarin mag voortgaan, zo wel tot uw als tot zijn respect.”

En van toen voortaan begon hij te volgen de handel van koopmanschap en alzo goed te verstaan de traffic zodat Estebon op hem liet rusten al zijn zaken. Nochtans zou hij veel liever bemind hebben te volgen de krijg en ridders orden en nam een bijzonder genoegen in de paarden te pikeren, te schermen, te zien vechten lijf om lijf, met ridders te hanteren, te spreken van alarmen, bestormen en aanballen. Wat Estebon zeer vreemd dacht en eenmaal tot hem en zei: “Mij verwondert zeer hoe gij die een zoon van een landman bent en versmaadt de staat van koopmanschap, altijd omgaat met de ridders en soldaten.”

“Mijn heer,” antwoorden hij, “ik voel mijn hart zo stoutmoedig dat het niet haakt dan naar edele dingen.”

Goed tevreden was deze koopman dat hij Palmerijn hoorde gebruiken deze termijnen, want door de gelegenheid van enig gunst wat hij bemerkte dat zijn huisvrouw hem [C5vb] betoonde had hij ontvangen een grote jalousie. Waarom hij tot hem zei: “Nadien uw fantasie niet belieft, Palmerijn mijn vriend, te volgen mijn manieren van leven zo ben ik van advies dat gij aangrijpt de gebruiken van ridderschap, gemerkt dat u al zulke begeerte komt uit der natuur wat mogelijk betekenen zal uw eer en opkomst. Dat het door mij u zulke weldaad niet belet wordt zo zal ik u geld, paarden en wapens geven op dat gij mag gaan in Macedonië tot de koning en ben verzekerd dat indien gij aldaar enige ridderlijke feiten doet, de prins Florendos u de ridders orde niet weigeren en zal.”

Wel ootmoedig bedankten Palmerijn zijn meester en ontving op staande hetgeen dat hen van node was, nam verlof van de koopman en zijn huisvrouw.

Hoe Palmerijn arriveerden in Macedonien, verhopende de ridders ordeninge t’ontfanghen deur de hant van den prince Florendos, sone vanden coninck Primaleon, overmits ’t faveur vande infante Arismene. Het .XIIIJ. capittel.

Palmerijn den coopman verlaten hebbende, reysden so langhe tot dat hy aenden vierdendag daer na vont een dwerch opten oever van een riviere, grootelicx weenende, den welcken hy vraechden wat hem ontbrack?

“Eylaci,” antwoorden hy, “mijn heere, ic reysende deur tgebodt van mijnen [C6ra] meyster tot een jofvrouwe, de welcke hy uutermaten seer bemint, heeft my eenen ridder op desen wech mijn peert afgenomen ende vileynigen overlast aengedaen, maer ’t meest dat my deyrt is dat ic genen middel weet om dit water over te passeren, wesende te voet ende van so cleyne statuere.”

“Climpt achter op mijn peert,” seyde Palmerijn, “ende aent eerste losement dat wy comen, sal ic u een een ander copen.”

Doen monteerden hem den dwerch, ende passeerden also alle beyde de riviere, ende daer nae ondersocht hy van Palmerijn waer hy henen wilde, “want,” seyde hy, “ic en sach noyt heere die ick so groote begheerte hadde te dienen als u.”

“Dwerch,” antwoorde Palmerijn, “ic trec recht na Macedonien tot den coninck, alwaer ic verhope te vinden den prince Florendos om ridder geslagen te worden.”
“Hoe?”, antwoorden den dwerch. “Soudy wel so sot syn de ridders oorden te willen ontfangen? Om de selve te vercrijgen ghy u eerst moet onderwinden d’avontuere waerover so vele tleven gelaten hebben.”

“Wat avontuere?”, seyde Palmerijn.

“Te reysen inden berch Artifarie,” antwoorden hy, “om te dooden het eysselicke serpent dat alreede heeft doen sterven soo veele vrome ridders.”

“Wat heeftse beweecht tselve te bevechten?”, seyde Palmerijn.

“Den coninc Primaleon, vader vanden prince Florendos,” seyde hy, “is drie jaren geleden gevallen in so vreemden sieckte datmen daer geen remedie toe heeft connen vinden, wat deligentie men daer toe gebruyct heeft, waeromme mevrouwe Arismene, des conincx dochter, een van de alderdeuchdelicste ende schoonste princessen daer ick oyt van hebbe hooren spreken, siende haren vader so seer gequelt worden, dicwils heeft doen vergaderen alle de medecijnmeesters die mogelick syn geweest te vinden, maer tis al te vergeefs geschiet Waeromme sy, proevende alle remedien, gesonden heeft na een [C6rb] ouden ridder, seer gheleert inde nigromantie, die welcke haer tot antwoorde ontbode dat haer vader nemmermeer genesen en sal ten sy dat hy gewasschen worde met het water van een fonteyne, staende opt hoochste van desen berch Arteferie, daer drymael des jaers haer comen baden drie gesusteren uut het eylant Carderie, d’aldergrootste toovenaerssen diemen vinden mach, vergaderende sommige crachtige cruyden om te hanteren hare nigromantie. Aldaer resideert dit grouwelick monster, het welck die selve plaetse soo wel bewaert datter niemant ghenaken en mach. Soo haest de princesse Arismene sulcx verstaen hadde, hooptense deur crachte van volcke t’overwinnen tvoorseyde wreede beeste ende also te vercrijgen van desen watere, waerom sy dede vergaderen een groten hoop crijchslieden, ende die reysden tot den voorseyden berch, maer sy en waren soo haest niet daer ontrent gecomen, tvoorseyde serpent quam uyt syn hol alsoo blasende ende knerssende mit de tanden ende slaende met zijn vleugelen dat den stoutsten van allen niet en dorste onderstaen voort te passeren, maer namen tsamen de vluchte. Niettemin en condense haer met loopen so seer niet beneerstigen oft daer lietender een groot deel van haer ’t leven overmits de voorseyde plaetse gefrequentiert wort in abondantie van leeuwen, beyren, tygeren, weyrwolven, lossen ende andere grouwelicke wreede beesten, die haer verslonden. Des niet tegenstaende zijn daer na oock vele stoutmoedighe ridders te dier plaetsen gereyst, meynende deur hare vromicheyt uut te richten tgene gefailgeert mochte syn de vreese vande menichte, maer tot haren grooten ongeluck, want daer en ister niet een van allen ontcomen.”

“Waerom en reyster Florendos selve niet”, seyde Palmerijn, “nadien hy geacht wort den aldercoragie[u]sten van geheel Griecken [C6va] lant?”

“Och,” antwoorden den dwerch, “hy heeft een so grooten melancolie dat ick dencke dat hem zijn leven mishaghende.”

Terwijlen dat sy waren in die discours so soliciteerden de begeerte van te vercrijgen eere ende fame den geest van Palmerijn met sulcken yver dat hy peysende Arismene te zijn de gene die hem heur so dicwils inden slaep vertoont hadde, in hem selven seyde: “Na die datse my toe gedestineert is, so en behoor ic niet te vresen tserpent noch eenige andere beeste daer met my desen dwerch meyndt te verschricken. En heb ic niet gedoot de leewinne met een stuck houts alleen? Coragie, coragie, hoe de sake periculoser is hoe ’t feyt meerder eere aenbrengen sal.” Daer nae seyde hy tot den dwerch: “Maer segt my, den genen die ’t voorseyde water is brengende tot den coninck, wat recompensie sal hem daer voor geschieden?”

“Mijn heere, het is gepubliceert geworden tot verscheyden reysen datmen hem een present sal doen van d’alderbeste stadt van dit conincrijck.”

“So veel te beter,” seyde Palmerijn, “want sonder dat soude ick ghelijcke wel d’avontuere getemptiert hebben. En wilt ghy my niet volghen?”

“Seer gheerne,” antwoorden den dwerch, “indient u belieft my voor uwen dienaer t’ontfangen, so en sal ic u niet verlaten so lange als eenich leven in my sal zijn.”

Aldus reydense voort tot datse quamen inde groote stadt van Macedonien alwaerse Florendos vonden int uutgaen vande kercke, vergheselschapt wordende deur syn ordinarise droefheyt, want Phedre en was niet droeviger dan hy alsse verstonde den doot van haren beminden Hyppolitus noch Hero dolenter, wetende dat inde wreede golven begraven lach syn amoreuse Leandre, so dat hy beter eenen dooden als eenen levendigen geleec, inde compagnie van vele ridders met d’infante Arismene, zijn suster, tot de welcke Palmerijn hem addresseerden, ende gelijck oft hy alle syn le[C6vb]ven een cortisaen geweest ware, ginc hy haer te gemoete, boeghende zijn rechter knye op d’aerde, ende seyde: “Mevrouwe, ic bidde u ootmoedelic dat u believe my te consenteren een gratie als zijnde den genen die groote begeerte heeft om hen te mogen employeren inden dienste van mevrouwe?”

“Mijn vrient,” antwoorden sy, “ghy en sult in behoorlicke saecken niet gerefuseert worden. Wat is u begheert?”

“Dat t’uwen versoecke, mevrouwe,” seyde Palmerijn, “den prince Florendos, u broeder, my de ridders oorden verleene.”

Arismene hen siende van soo schoone gesteltenisse ende beleefde manieren, antwoorden: “Ten sal aen my niet feylen, want ic geloove dat sulcke eere aen u wel geemployeert sal worden.”

Doen namse hem byde hant ende presentierden hem haren broeder, seggende: “Ic bid u, mijn heere, vergunt desen jongman syne begeerte.”

Waerover Florendos neerstich acht op hem sloech, twelc doende dochte hem dat hy properlick aenschouden syn beminde Griane, hem vragende oft zijn geliefte was ridder te worden.

“Indien uwe majesteyt belieft my so groote eere te bewijsen,” seyde Palmerijn.

“Mijn sone,” seyde Florendos, “ic behoorden eerst te weten oft ghy edel zijt.”

“Mijn heere,” antwoorden hy, “ick en hebbe noyt gekent vader ofte moeder noch eenich andere van mijne vrientschap, nochtans oordeelt my therte van sulcken staet te syn.”

“Welaen,” seyde Florendos, “om de begheerte van myn suster suldy desen nacht de wachte houden. Ic sal u morgen de sporen aendoen.”

Palmerijn dit hoorende, viel op syn knyen ende custen des princen handen.

Dewijle datse aldus tsamen spreeckende waren, nam Florendos een sonderlinge genoechte van Palmerijn t’aenschouwen, so dat hy hem niet en conde onthouden te vragen synen naem ende tlandt daer hy in geboren was.

“Mijn heere,” antwoorden hy, “de gheene die my vonden onder de [C7ra] palmboomen int geberchte van Olijve by Constantinopolen gaven my den naem van Palmerijn.”

“Och,” antwoorde Florendos, “inde selve stadt heb ick ghehanteert mijn aldergrootste blijtschap, de welcke daer na verandert is in sulcken droefheyt dat ick hondert mael op eenen dach groter pijne in mijn herte gevoele als ’t effecte des doots ...”

Ende hoewel dat hy in syn presentie sach den welcken hy gegenereert hadde met Griane, soo wast hem nochtans niet mogelic dien te kennen als niet wetende datse oyt bevrucht hadde gheweest. Niettemin dede de Natuere sulcken affectie tot hem crijgen dat hy noyt van de dagen zijns levens yemandt ghesien hadde die hem so wel behaechden.

Hierentusschen quam Ariesmene Palmerijn vragen oft hy haer ontslagen hielt vande gelofte.

“Mevrouwe,” antwoorden hy, “daer en sal genen dach mijns levens passeren oft ic sal in erkentenisse van dit bereyt bevonden worden t’uwen dienste, int beginsel vande welcke ic sal vertrecken soo gheringe ick de ridders oorden ontfangen hebbe om te gaen bevechten ’t serpent, op dat ick mach vercrijgen twater dat mijn heer den coninc, [u]wen vader, van nooden is.”

“Och,” seyde sy, “Godt en ghehenghe niet dat ghy u om mijnent wille stelt in alsulcken openbaren perijckel!”

Oock seyde Florendos tot hem: “Mijn sone, ghy zijt seer jonc om aen te vangen alsulcken grooten feyte. Daerom bid ic u dat gy tselve als noch ter tijt wilt laten.”

“Mijn heere,” antwoorden hy, “in alle andere dingen sal ic obedieren uwe majesteyts beliefte, maer in dese bid ic dat sy my daer van niet ontraden en wil.”

“Nadien,” seyde Florendos, “dat gijt so vastelick voor genomen hebt, soo en wilt geen moeyten doen om te vercrijgen wapenen ofte geweyr, want ic sal u van alles versien na u behagen.”

Aldus verbeyden Palmerijn aldaer dien dach, den welcken geduerende comende van d’een [C7rb] propoost in d’ander vraechden hem Florendos wat schiltknecht hy hadde om hem geselschap te doen. Waerom Palmerijn hem toonden den dwerch diemen noemden Urbane, so gheheuvelt, gebult ende mismaect dat een yegelick daerom begonste te lacchen. “Versekert u vryelic,” seyde den prince, “dat ghy van alle secours soo u eenichsins mach ghebeuren gantsch niet en behoeft te weygeren!”

Als Urbande gewaer worde datmen met hem spotte, seyde hy tot den prince met eenen toornigen moede: “Mijn heere, God heeft my geschapen nae Zijn beliefte. Maer ick versekere uwe majesteyt dat hy dit cleyne lichaem begaeft heeft met so grooten coragieusen herte dat alwaer mijn meyster sterft, ic oock mijn leven eyndigen sal. Ende daerentusschen, indien ic hem niet ghenoechsaem en can helpen metter daet, so sal tselve nochtans geschieden metten wille!”

“Dwerch, mijn vrient,” antwoorde Florendos, “ick weet u tselve grooten danc.”

Ende so nu de tafelen gedeckt waren, ginghense ’t avontmael nutten.

Hoe Palmerijn arriveerden in Macedonië en hoopte de ridders orde te ontvangen door de hand van de prins Florendos, zoon van de koning Primaleon, overmits de gunst van de infante Arismene. Het veertiende kapittel.

Palmerijn die de koopman verlaten heeft reisde zo lang tot dat hij aan de vierde dag daarna vond een dwerg op de oever van een rivier die zeer weende en die hij vroeg wat hem ontbrak?

“Helaas,” antwoorden hij, “mijn heer, ik reisde door het gebod van mijn [C6ra] meester tot een juffrouw die hij uitermate zeer bemint, heeft mij een ridder op deze weg mijn paard afgenomen en ellendige overlast aangedaan, maar ’t meest dat mij deert is dat ik genen middel weet om dit water over te passeren, ik ben te voet en van zo kleine statuur.”

“Klim achter op mijn paard,” zei Palmerijn, “en aan het eerste logement dat wij komen zal ik u een andere kopen.”

Toen monteerden hem de dwerg, en passeerden alzo alle beide de rivier en daarna onderzocht hij van Palmerijn waarheen hij wilde, “want,” zei hij, “ik zag nooit een heer die ik zo grote begeerte had te dienen als u.”

“Dwerg,” antwoorde Palmerijn, “ik trek recht naar Macedonië tot de koning alwaar ik hoop te vinden de prins Florendos om ridder geslagen te worden.”
“Hoe?”, antwoorden de dwerg. “Zou je wel zo zot zijn de ridders orden te willen ontvangen? Om die te verkrijgen gij u eerst moet onderwinden het avontuur waardoor zo velen het leven gelaten hebben.”

“Wat avontuur?”, zei Palmerijn.

“Te reizen in de berg Artifarie,” antwoorden hij, “om te doden het ijselijke serpent dat alreeds heeft laten sterven zo vele dappere ridders.”

“Wat heeft ze bewogen om dat te bevechten?”, zei Palmerijn.

“De koning Primaleon, vader van de prins Florendos,” zei hij, “is drie jaren geleden gevallen in zo’n vreemden ziekte dat men daar geen remedie toe heeft kunnen vinden, wat vlijt men daar toe gebruikt heeft, waarom mevrouw Arismene, de koningsdochter, een van de aller deugdelijkste en mooiste prinsessen daar ik ooit van heb horen spreken, zag haar vader zo zeer gekweld worden en vaak heeft laten verzamelen alle de medicijnmeesters die mogelijk zijn geweest te vinden, maar het is al te vergeefs geschied. Waarom ze en beproefde alle remedies gezonden heeft naar een [C6rb] oude ridder, zeer geleerd in de nigromantie, die ze tot antwoord ontbood dat haar vader nimmermeer genezen zal tenzij dat hij gewassen werd met het water van een bron die staat op het hoogste van deze berg Artifarie daar driemaal per jaar komen baden drie gezusters uit het eiland Carderie, de allergrootste tovenaressen die men vinden mag die verzamelen sommige krachtige kruiden om te hanteren hun nigromantie. Aldaar resideert dit gruwelijke monster wat die plaats zo goed bewaakt zodat er niemand genaken mag. Zo gauw de prinses Arismene zulks verstaan had hoopten ze door kracht van volk te overwinnen het voorzegde wrede beest en alzo te verkrijgen van dit water waarom zij liet verzamelen een grote hoop krijgslieden en die reisden tot de voorzegde berg, maar zij waren zo gauw niet daar omtrent gekomen het voorzegde serpent kwam uit zijn hol alzo blazend en knersend met de tanden en sloeg met zijn vleugels dat de stoutste van allen niet durfde onderstaan voort te passeren, maar namen tezamen de vlucht. Niettemin konden ze hun met lopen niet zo zeer bevlijtigen of daar lieten er een groot deel van hun leven overmits de voorzegde plaats vaak gevonden werd in overvloed van leeuwen, beren, tijgers, weerwolven, lossen en andere gruwelijke wrede beesten die ze verslonden. Dat niet tegenstaande zijn daarna ook vele stoutmoedige ridders te die plaatsen getrokken en meenden door hun dapperheid uit te richten hetgeen gefaald mocht zijn de vrees van de menigte, maar tot hun grote ongeluk, want daar is er niet een van allen ontkomen.”

“Waarom reist Florendos zelf er niet”, zei Palmerijn, “nadien hij geacht werd de aller dapperste van geheel [C6va] l Griekenland?”

“Och,” antwoorden de dwerg, “hij heeft een zo grote melancholie dat ik denk dat hem zijn leven mishaagt.”

Terwijl dat zij waren in die geschillen zo solliciteerden de begeerte van te verkrijgen eer en faam de geest van Palmerijn met zulke ijver dat hij peinsde Arismene te zijn diegenen die hem zich zo dikwijls in de slaap vertoond had en in zichzelf zei: “Na die dat ze mij toe beschikt is zo behoor ik niet te vrezen het serpent noch enige andere beeste daarmee mij deze dwerg meent te verschrikken. En heb ik niet gedood de leeuwin alleen met een stuk hout? Moed, moed, hoe de zaak gevaarlijker is hoe ’t feit meerder eer aanbrengen zal.” Daarna zei hij tot de dwerg: “Maar zeg mij, diegenen die ’t voorzegde water brengt tot de koning, wat vergoeding zal hem daarvoor geschieden?”

“Mijn heer, het is gepubliceerd geworden tot verscheiden keren dat men hem een present zal doen van de allerbeste stad van dit koninkrijk.”

“zo veel te beter,” zei Palmerijn, “want zonder dat zou ik gelijke wel het avontuur verlangd hebben. En wilt gij mij niet volgen?”

“Zeer graag,” antwoorde de dwerg, “indient u belieft mij voor uw dienaar te ontvangen zo zal ik u niet verlaten zo lang als er enig leven in mij zal zijn.”

Aldus reisden voort tot dat ze kwamen in de grote stad van Macedonië alwaar ze Florendos vonden in het uitgaan van de kerk die vergezelschapt was door zijn ordinaire droefheid want Phaedre was niet droeviger dan hij toen ze verstonden de dood van hun beminden hij Hyppolytus noch Hero doolden en wist dat in de wrede golven begraven lach zijn amoureuze Leander zo dat hij beter een dode dan als een levende geleek, in de compagnie van vele ridders met de infante Arismene, zijn zuster, tot die Palmerijn zich begaf en gelijk of hij al zijn leven [C6vb] een courtisane geweest was ging hij haar tegemoet, boog zijn rechter knie op de aarde en zei: “Mevrouw, ik bid u ootmoedig dat het u belieft mij te consenteren een gratie als zijnde diegenen die grote begeerte heeft om hen te mogen werken in de dienst van mevrouw?”

“Mijn vriend,” antwoorden ze, “gij zal in behoorlijke zaken niet geweigerd worden. Wat is u begeerte?”

“Dat te uw verzoek, mevrouw,” zei Palmerijn, “de prins Florendos, uw broeder, mij de ridders orden verleent.”

Arismene zag hem van zo mooie gestalte en beleefde manieren antwoorden: “Het zal aan mij niet falen, want ik geloof dat zulke eer aan u wel bewerkt zal worden.”

Toen nam ze hem bij de hand en presenteerden hem haar broeder en zei: “Ik bid u, mijn heer, vergunt deze jongeman zijne begeerte.”

Waardoor Florendos naarstig acht op hem sloeg en toen hij dat deed dacht hij dat hij goed aanschouwde zijn beminde Griane en vroeg hem of zijn gelieven was ridder te worden.

“Indien uwe majesteit belieft mij zo grote eer te bewijzen,” zei Palmerijn.

“Mijn zoon,” zei Florendos, “ik behoorde eerst te weten of gij edel bent.”

“Mijn heer,” antwoorden hij, “ik heb nooit gekend vader of moeder noch enig andere van mijn vriendschap, nochtans oordeelt mij het hart van zulk staat te zijn.”

“Welaan,” zei Florendos, “om de begeerte van mijn zuster zal je deze nacht de wacht houden. Ik zal u morgen de sporen aandoen.”

Palmerijn die dit hoorde viel op zijn knieën en kuste de prinsen handen.

Terwijl ze aldus tezamen spraken nam Florendos een bijzonder genoegen van Palmerijn te aanschouwen, zo dat hij hem niet kon onthouden te vragen zijn naam en het land waarin hij geboren was.

“Mijn heer,” antwoorden hij, “diegene die mij vonden onder de [C7ra] palmbomen in het gebergte van Olijve bij Constantinopel gaven mij de naam van Palmerijn.”

“Och,” antwoorde Florendos, “in dezelfde stad heb ik gehanteerd mijn allergrootste blijdschap die daarna veranderd is in zulk droefheid zodat ik honderdmaal op een dag grote pijn in mijn hart voel als ’t effect van de dood ...”

En hoewel dat hij in zijn presentie zag die hij gegenereerd had met Griane zo was het hem nochtans niet mogelijk die te kennen omdat hij niet wist dat ze ooit bevrucht was geweest. Niettemin deed de Natuur zulke affectie tot hem krijgen dat hij nooit van de dagen van zijn leven iemand gezien had die hem zo goed behaagde.

Ondertussen kwam Arismene Palmerijn vragen of hij haar ontslagen hield van de belofte.

“Mevrouw,” antwoorden hij, “daar zal geen dag van mins levens passeren of ik zal in erkenning van dit bereid bevonden worden te uw dienst, in het begin waarvan ik zal vertrekken zal zo gauw ik de ridderorde ontvangen heb om te gaan bevechten ’t serpent, op dat ik mag verkrijgen het water dat mijn heer de koning, uwe vader, van node is.”

“Och,” zei ze, “Go staat niet toe dat gij u om vanwege mij stelt in al zulk openbaar perikel!”

Ook zei Florendos tot hem: “Mijn zoon, gij bent zeer jong om aan te vangen al zulk grote feiten. Daarom bid ik u dat gij dat als noch ter tijd wilt laten.”

“Mijn heer” antwoorden hij, “in alle andere dingen zal ik gehoorzamen uwe majesteit believen, maar in deze bid ik dat zij mij daarvan niet ontraden wil.”

“Nadien,” zei Florendos, “dat gij het zo vast voorgenomen hebt, zo wil geen moeite doen om te verkrijgen wapens of geweer, want ik zal u van alles voorzien naar uw behagen.”

Aldus wachtte Palmerijn aldaar die dag met het gedurende komen van de ene [C7rb] opzet in de ander vroeg hem Florendos wat schildknecht hij had om hem gezelschap te doen. Waarom Palmerijn hem toonden de dwerg die men noemden Urbane, zo heuvelachtig, gebult en mismaak dat iedereen daarom begon te lachen. “Verzeker u vrij,” zei de prins, “dat gij van alle bijstand zo u enigszins mag gebeuren gans niet behoeft te weigeren!”

Toen Urbane gewaar werd dat men met hem spotte zei hij tot de prins met een toornig gemoed: “Mijn heer, God heeft mij geschapen naar Zijn believen. Maar ik verzeker uw majesteit dat hij dit kleine lichaam begaafd heeft met zo’n grootmoedig hart dat alwaar mijn meester sterft ik ook mijn leven eindigen zal. En ondertussen, indien ik hem niet voldoende kan helpen met de daad zo zal dat nochtans geschieden met de wil!”

“Dwerg, mijn vriend,” antwoorde Florendos, “ik weet u daarom grote dank.”

En zo nu de tafels gedekt waren gingen ze ’t avondmaal nutten.

Hoe den prince Florendos Palmerijn de wapenen gaf van Gamezio, den welcken hy doot gheslagen hadde voor Constantinopolen, daer nae hy hem ridder maecten, als ooc van een jonckvrouwe, die hem quam presenteren een helmet ende een seer rijcken schilt. Het .XV. capittel.

Den tijdt gecomen zijnde dat Palmerijn de wachte soude doen na d’oude gewoonte geboot Florendos datmen hem brochte de wapenen van Gamezio, die den keyser hem gegeven hadde nae die [C7va] verslaninghe vande armade des soudaens van Babylonien, en[de] die Palmerijn toonende seyde hy: “Mijn vrient, dese wapenen hebben toegecomen den alderbesten ridder van Orienten, den welcken ic in voorleden tijden t’onderbrocht hebbe. Ende om dat ic hope datse t’uwaerts beter bestaet sullen wesen als aen eenighen anderen soo bid ick u dat ghyse van nu voortaen wilt dragen om mijnent wil.”

“Mijn Heere,” antwoorden hy, “Godt wil my de gratie verleenen dat de singuliere behaechgenisse van sulcke weldaet in my eens mach bekent worden door eenigen getrouwen dienste!”

Doen quam Frene ende eenige andere ridders, leydende hem inde capelle alwaer hy alle den nacht niet en cessierden van God te aenroepen om gratie van te moghen overwinnen het serpent. Ende als den dach ende de tijt genaeckten dat Florendos hem d’ordre wilde geven, so quam in de capelle een jonckvrouwe, met haer dragende een helm ende een stalen schilt, den alderschoonsten diemen soude hebben mogen vinden, inde welcke gegraveert was een arm ende handt van een vrou persoon met een toegesloten vuyst, ende nakende by Florendos seydese tot hem: “Ick bid u mijn heere, wilt een weynich vertoeven!”

Wel verwondert worde Florendos, overmits hy de selve joffvrouwe noyt meer gesien en hadde, antwoorden: “Jofvrouwe, segt tgene dat u believen sal.”

Doen gincse op haer knyen sitten ende seyde tot Palmerijn: “Mijn heer Palmerijn, eenen ridder die my macht heeft te gebieden ende die meer van uwe toecomende glorie weet als ghy selfs, recommandiert hem ootmoedelick in uwe goede gratie ende seynt u door my desen helm ende schilt, alwaer ghy in vinden sult het secreetste van u herte.”

“Mejofvrouwe,” antwoorde Palmerijn, “waer soude ic mogen vinden den goeden man die my so vele weldaets doet?”

“Ghy sullet noch niet mogen weten,” [C7vb] seyde sy.

“Ick bid u dan, mejofvrouwe,” antwoorde Palmerijn, “dat ghy hem van mijnent wegen versekert dat hy my altoos bereyt sal vinden om promptelicken te volbrengen tgene hem gelieven sal my te gebieden.” “Dese beloftenisse wilt gedachtich wesen,” seyde de jonckvrouwe. Ende daer na haer addresserende tot Florendos, seydese: “Mijn heere, den selfsten ridder doet uwe majesteyt seggen dat ghy niet alleen en behoeft te vreesen in hem ridder te maken, want hy van vader ende moeder edel gheboren is, maer hem oock affectieuselicken bemint, want deur hem suldy vercrijghen het welcke ghy ’t meest begeerende zijt.”

“Eylaci m[e]jofvrouwe, mijn vriendinne,” antwoorden Florendos, “Godt wil hem daer toe gratie verleenen!”

Dit geschiet zijnde ginc de joncvrouwe uyt de capelle, latende Palmerijn op syn knyen sitten voor Florendos, den welcken nemende tsweert van Gamezio, gaf hem daer mede den slach ende seyde: “Mijn vrient, Godt wil u so vromen man maken als ick hope!”, ende dede hem de sporen aen.

Hier na brochten hem syn geselschap int palleys, alwaer de schoone Arismene hem ontwapenden ende bedeckten met eenen costelicken mantel van wit sattijn, gheheel geborduert met goude bloemen, ende daer en was niemant inde geheele compagnie die hem geen groote ere en betoonden overmits de nieumaren vande onbekende jofvrouwe. Ende hoewel dat de princesse haer uytterste vlijt dede om hem te bewegen van niet te willen aenvangen de bevechtingen van ’t serpent overmits sy bemerckten dat Florendos door syne presentie yet begonste te vergeten van syne melancolie, so en constse nochtans tselve van hem niet verwerven, maer soude den selven dach vertrocken hebben, en hadde hem den prince ende syn suster niet versocht hare compagnie noch acht daghen te wille hantieren, [C8ra] waerinne hy heur obedieerden.

Ende so geringe als hy hen alleene vont, gedachtich wordende de beloftenisse vande jofvrouwe dat hy inden schilt bemercken soude
’t secreetste van syn herte, begonst hy dien so vlijtelicken te speculieren dat hy kennende worde de handt daer inne gegraveert zijnde een gelijckformi[c]h teycken te hebben als ’t visioen hem so dicwils geopenbaert inde sweerdenn slape, waerom hy bestonde te peysen: “Voorwaer, de ghene die my dit present gesonden heeft, is grootelicx bekennende mijn toecomende fortuyne, want ick ben versekert dat de jonckvrouwe die my in mijne droomen toegesproken heeft, my toont haer hant door dit teycken, waerom ick alsnu vaste geloftenisse doe niet op te houden van reysen tot dat ick haer gevonden sal hebben!”

Ter selver instantie bevondt hy hem oock also bevanghen met hare liefde dat hy claghende in hem selven seyde: “Och Palmerijn, waer hen coemt dese vuyrighe liefde tot de gheene die ghy noyt en saecht? Wat nieuwicheydt van lijden is dese, die haer losieren wil int binnenste van uwe herte, tselve treckende van alle zijne officien om alleene te practiseren op de middelen van eene wanhopende genesinge? Van waer comt u dese nieuwe agitatie die sonder ruste tormenteert uwen geest? Eylaci, indien u cortelinghe niet en gebeurt eenige verlichtenisse, soo en is ’t eynde uus levens niet verre ...”

Ende in alsulcke passie levende dochte hem de eyndinghe vande acht beloofde verbeydende daghen te verlenghen haren naetuerlicken cours, so om te moghen beginnen de soeckinge der ghene die hy soo beminde als om te voldoen syne gelofte van den strijt met het wreede serpent. Ende om dit te volbrengen en vertoefden Palmerijn niet lange, maer versach sich van goet geweyr ende een yseren kolve, die hem seer wel te pas quam.

Hoe de prins Florendos Palmerijn de wapens gaf van Gamezio die hij dood geslagen had voor Constantinopel, daarna hij hem ridder maakte als ook van een jonkvrouw die hem kwam presenteren een helm en een zeer rijk schild. Het vijftiende kapittel.

De tijd was gekomen dat Palmerijn de wacht zou doen naar de oude gewoonte gebood Florendos dat men hem bracht de wapens van Gamezio die de keizer hem gegeven had nadat die [C7va] verslagen was van de armada van de sultan van Babylonië en die Palmerijn toonde zei hij: “Mijn vriend, deze wapens zijn toegekomen de allerbeste ridder van Oriënt die ik in voorleden tijden ten onder gebracht heb. Omdat ik hoop dat ze tot u waart beter bestaan zullen wezen als aan enige anderen zo bid ik u dat gij ze van nu voortaan wilt dragen vanwege mij.”

“Mijn Heere,” antwoorden hij, “God wil mij de gratie verlenen dat het singuliere behagene van zulke weldaad in mij eens mag bekend worden door enige getrouwe dienst!”

Toen kwam Frene en enige andere ridders en leidden hem in de kapel alwaar hij de hele nacht niet verminderde van God te aanroepen om gratie van te mogen overwinnen het serpent. Toen de dag en de tijd genaakten dat Florendos hem de orde wilde geven zo kwam in de kapel een jonkvrouw die met haar droeg een helm en een stalen schild, de allermooiste die men zou hebben mogen vinden waarin gegraveerd was een arm en hand van een vrouwspersoon met een toegesloten vuist en kwam bij Florendos ze zei ze tot hem: “Ik bid u mijn heer, wilt een weinig vertoeven!”

Wel verwonderd werd Florendos, overmits hij de die juffrouw nooit meer gezien had en antwoorden: “Juffrouw, zeg hetgeen dat u believen zal.”

Toen ging ze op haar knieën zitten en zei tot Palmerijn: “Mijn heer Palmerijn, een ridder die mij macht heeft te gebieden en die meer van uw toekomende glorie weet dan gij zelf inbeeld zich ootmoedig in uw goede gratie en zend u door mij deze helm en schild, alwaar gij in vinden zal het geheimste van uw hart.”

“Mejuffrouw,” antwoorde Palmerijn, “waar zou ik mogen vinden de goede man die mij zo vele weldaad doet?”

“Gij zal het noch niet mogen weten,” [C7vb] zei ze.

“Ik bid u dan, mejuffrouw,” antwoorde Palmerijn, “dat gij hem vanwege mij verzekert dat hij mij altijd bereid zal vinden om prompt te volbrengen hetgeen hem gelieven zal mij te gebieden.” “Deze belofte wil gedachtig wezen,” zei de jonkvrouw. Daarna begaf ze zich tot Florendos en zei ze: “Mijn heer, dezelfde ridder doet uwe majesteit zeggen dat gij niet alleen behoeft te vrezen in hem ridder te maken, want hij is van vader en moeder edelgeboren, maar hem ook met affectie bemint want door hem zal je verkrijgen wat gij ’t meest begeert.”

“Helaas mejuffrouw, mijn vriendin,” antwoorden Florendos, “God wil hem daartoe gratie verlenen!”

Toen dit geschied was ging de jonkvrouw uit de kapel en liet Palmerijn op zijn knieën zitten voor Florendos, die nam het zwaard van Gamezio en gaf hem daarmee de slag en zei: “Mijn vriend, God wil u zo’n dappere man maken zoals ik hoop!”, en deed hem de sporen aan.

Hierna bracht hem zijn gezelschap in het paleis alwaar de mooie Arismene hem ontwapende en bedekte met een kostbare mantel van wit satijn, geheel geborduurd met gouden bloem en daar en was niemand in de gehele compagnie die hem geen grote eer betoonde overmits het nieuws van de onbekende juffrouw. Hoewel dat de prinses haar uiterste vlijt deed om hem te bewegen van niet te willen aanvangen het bevechten van ’t serpent overmits zij bemerkte dat Florendos door zijn presentie iets begon te vergeten van zijn melancholie, zo kon ze nochtans dat van hem niet verwerven, maar zou dezelfde dag vertrokken zijn had hem de prins en zijn zuster niet verzocht hun compagnie noch acht dagen te wille hanteren, [C8ra] waarin hij ze gehoorzaamde.

En zo gauw als hij hen alleen vond en gedachtig werd de belofte van de juffrouw dat hij in het schild bemerken zou het geheimste van zijn hart zo begon gij die zo vlijtig te inspecteren zodat hij herkende de hand die daarin gegraveerd was een gelijkvormig teken te hebben als ’t visioen hem zo dikwijls geopenbaard in het slapen waarom hij bestond te peinzen: “Voorwaar, diegene die mij dit present gezonden heeft die bekent zeer mijn toekomende fortuin, want ik ben verzekerd dat de jonkvrouw die mij in mijn dromen toegesproken heeft mij toonde haar hand door dit teken, waarom ik alsnu vaste belofte doe niet op te houden van reizen tot dat ik haar gevonden zal hebben!”

Terzelfder instantie bevond hij hem ook alzo bevangen met haar liefde zodat hij klagend in zichzelf zei: “Och Palmerijn, waarvan koet deze vurige liefde tot diegene die gij nooit zag? Wat nieuwigheid van lijden is deze die zich logeren wil in het binnenste van uw hart en die trekt van al zijn officies om alleen te praktiseren op de middelen van een wanhopende genezing? Vanwaar komt u deze nieuwe agitatie die zonder rust kwelt uw geest? Helaas, indien u gauw niet gebeurt enige verlichting zo en is ’t einde van ons leven niet ver ...”

En in al zulke passie leefde en dacht hij tot het einde van de acht beloofde afwachtende dagen te verlengen van hun natuurlijke koers, zo om te mogen beginnen te zoeken diegene die hij zo beminde als om te voldoen zijn gelofte van de strijd met het wrede serpent. Om dit te volbrengen vertoefden Palmerijn niet lang, maar voorzag zich van goed geweer en een ijzeren kolf die hem zeer goed te pas kwam.

[C8rb] Hoe Palmerijn overwon ’t eysselicke serpent vanden berch Artiferie ende met hem brochte eenen beker vol van ’t water der fonteyne, waer mede Primaleon, coninc van Macedonien, genesen wort. Het .XVI. capittel.

Die acht dagen die Palmerijn vertoefden int geselschap van Florendos hantierden hy ordinaris de presentie vande [princesse] Arismene, die menichmael badt dat hy hem niet soude willen gaen proeven met dit wrede verveerlicke monstrum maer teghen anderen ridderen. Dan sy en mocht in dese sake niet profijteren, want hy nam ten eynde vande selve acht dagen van haer oorlof. Doen seyde de princesse tot hem: “Ic bid u dat ghy om mijnent wille met u neemt drie schiltknechten die ick u geven sal, op dat indien u eenich ongemac overquam, sy u daer in mogen secouriren.”

Welcke drie schiltknechten sy terstont tot haer dede roepen ende presentierden hem die met den beker waer inse het water mede brengen souden uyt de fonteyne, indien heur Godt de fortuyne gave.

Dit gedaen zijnde ginc hy te peerde, wordende van Florendos geconvoyeert een halven dach reysens, die hem daer na God beval.

Ende Palmerijn vervolchden voorts synen wech naden berch Artiferie, byden welcken hy genaeckten op den lesten dach van april, gebiedende syn schiltknechten ende Urbande datse hem beneden souden verbeyden. Daer nae volchden hy eenen cleynen voetwech, nemende syn ysere colve met syn geweyr op syn schouderen ende den beker aen syn gordel, ende de tijt van drie uren gereden hebbende, so bevonde hy de plaetse so dick van struycken ende boomen bewassen dat hy bedwonghen worde syn peert te [C8va] laten, soo lange voortgaende dat den nacht hem overviel. Maer het was te dier tijt clare maneschijn, so dat hy niet op en hielde van te vervolgen, ten lesten ghewaer wordende de steenrotse daer ’t water uyt spronck met de holle van ’t serpent, ’t welck alsdoen rusten int middel van een cleyne platse, omcingelt met groene struycken ende vele gebeenten, so van menschen als beesten die het verslonden hadde. Maer als dit monstrum Palmerijn gewaer worde, begost het op te kiecken ende te blasen ende te crollen synen steert in wonderlicke manieren.

Palmerijn dit siende bevole [C8vb] hem Godt almachtich ende aldaer nederstellende den beker, nam zijn geweer in zijnder handen ende tradt stoutelick voort. Nochtans vondt hy hem ten lesten so beteest dat hy wel gewilt hadde noyt sulcken periculeuse eervercrijginge onderstaen aengevangen te hebben. Niettemin verweckten hem zijn corasie, seggende: “Hoe Palmerijn? Nu ghy zijt in de presentie van desen duyvel, gevoelt ghy den slapmoedigen? En ist u niet beter alsnu te sterven met eeren dan hier namaels met schande? Al wilde ghy nu oock achterwaerts loopen, so en hebt ghy de tijdt niet!”

Dit des[C8va]cours also in hem selven overleggende, ginck hy altijt rasschelicken voort na ’t monstrum serpent, ende de serpent na hem. Ende gelijck het Godt wilde, terwijlen dat hem dit beeste verheften opt eynde van synen steert om haer te schieten op Palmerijn, so spronck hy ter zijden uut ende gaf het een soo swaren slagh met syn geweer opt hooft dat het bycans gheheel beswijmelt worde, waer over ’t monstrum sulcken eysselicken creet gaf datment in alle de omliggende plaetsen mochte hooren. Niettemin en conde hy hem so wel niet defenderen oft het wreede beeste bespronck hem vreesselic so dattet hem twee ofte drie groote wonden in syn rechter zijde gaf. Waer deur Palmerijn eerst te dege ghewaer worde het perijckel, maer ontweckende syn stoutmoedicheyt, versterckte syn herte ende wierp hem met alle syn crachten op het voorseyde beeste, ’t selve so swaerlijc quetsende aenden hals dat het een weynich tijts daer na hem uutstrecten, betonende de teyckenen des doots. Maer aleer dit geschiede had het Palmerijn soo wreedelick gewont inde dyen dat so deur het fenijn als deur de abondante uutstortinge zijns bloets de serpent hem nauwelicx inden doot begeven en hadde [D1ra] oft hy viel oock aen d’ander zijde neder, sonder hope van langer te leven. Nochtans stopten hy syne wonden ’t best dat hy mochte, vallende daerna in slape, terwijlen dat hy Godt bat barmherticheyt te willen hebben met syn siele.

Ende in slaepe synde dochte hem dat hy sach de drie voorseyde gesusteren, dochteren van eenen ridder, heere vant eylant Carderie, in synen tijt geen gelijc hebbende inde nigromantie, waerinne hy syn dochters so wel by synen leven geleert hadde datse hem na synen doot te boven ghinghen in sulcker manieren datse te voren seyden sommige toecomende dingen. Ende indien heur yemant eenige injure dede, daer van wrakense heur so dapperlijck met haer tooverye datse grootelicx ghevreest ende gheeert worden. Dese selve dochters quamen dickwils op desen berch, soo om cruyden te vergaderen als om te halen ’t water vande fonteyne, tot de wachte vande welcke sy aldaer gestelt hadden desen serpent, soo groot ende eysselic dat tselve beter eenen duyvel als een natuerlick beeste gheleecke. Nochtans had het Palmerijn gedoot, so dat het die jonckvrouwen vonden in alsulcken state. Niettemin, gheene van haer en was daeromme qualick te vreden, maer estimeerden Palmerijn daer deur, want half slapende hoorden hy de eene seggen: “Palmerijn, u beghinsel is seer edel, tsoude een groote schade syn indien ghy storft, ymmers voor Grieckenlant, waer van tkeyserrijc u toegepredestineert is, daeromme sal ic u ghenesen van uwe wonden.”

“Ic sal hem noch grooter weldaet doen,” seyde de andere. “Ic sal hem also besweeren dat hem van nu voortaen geen conjuratie en sal moghen schaden.”

“Ic,” seyde de darde, “sal hem so geluckich maken dat ten eersten male hy coemt inde presentie van syn alderliefste Polinarde, waer van hem tvisi[oe]n dicwils geopenbaert heeft inden slaep, hy [D1rb] van haer soo vuyrichlicken bemint sal worden datse de dach haers levens hem niet en sal connen verlaten.”

De eerste nam dan een croese ende vuldense met water uyt de voorseyde fonteyne ende met het sop van eenige cruyden, ende bestreec daer met de wonden van Palmerijn, die daer deur in een oogenblic ghenesen worden. Twelc hy alles wel gevoelden, nochtans was hy in een swijmelijnge, niet slapende noch wakende, so dat hy niet gespreken en conde tot datse wech waren. Maer aleerse haer vertrocken seyde de alderoutste: “Nadien dat desen ridder door sulcke stoutmoedicheyt gedoot heeft de wacht van onse fonteyne, so bid ic u: laet ons hem synen beker vol waters geven op dat deur synen middel den coninc van Macedonien gesont ghemaeckt worde, maer dat van nu voortaen de fonteyne onsichtbaer sy.”
Waer toe sy alle accordierden, ende also geschieden. Daer na b[ad]ense heur, ende eenige cruyden vergadert hebbende, voeghendense haer wederom na het eylant van Carderien.

[C8rb] Hoe Palmerijn overwon ’t ijselijke serpent van de berg Artiferie en met hem bracht een beker vol van ’t water der bron waarmee Primaleon, koning van Macedonië, genezen werd. Het zestiende kapittel.

Die acht dagen die Palmerijn vertoefde in het gezelschap van Florendos hanteerden hij ordinair de presentie van de prinses Arismene die menigmaal bad dat hij hem niet zou willen gaan beproeven met dit wrede vervaarlijke monster, maar tegen andere ridders. Dan zij mocht in deze zaak niet profiteren, want hij nam ten einde van deze acht dagen van haar verlof. Toen zei de prinses tot hem: “Ik bid u dat gij vanwege mij met u neemt drie schildknechten die ik u geven zal, op dat indien u enig ongemak overkwam zij u daarin mogen bijstaan.”

Welke drie schildknechten zij terstond tot haar liet roepen en presenteerden hem die met de beker waarin ze het water mee brengen zouden uit de bron, indien ze God het fortuin gaf.

Toen dit gedaan was ging hij te paard en werd van Florendos begeleid een halve dag reizen die hem daarna aan God beval.

En Palmerijn vervolgden voorts zijn weg naar de berg Artiferie waaraan hij kwam op de laatste dag van april en gebood zijn schildknechten en Urbande dat ze hem beneden zouden opwachten. Daarna volgde hij een kleinen voetweg en nam zijn ijzeren kolf met zijn geweer op zijn schouders en de beker aan zijn gordel en toen hij de tijd van drie uren gereden had zo bevond hij de plaats zo dik van struiken en bomen begroeid dat hij gedwongen werd zijn paard te [C8va] laten en ging zo lange voort dat de nacht hem overviel. Maar het was te die tijd heldere maneschijn zo dat hij niet ophield van te vervolgen, tenslotte werd hij gewaar de steenrots daar ’t water uitsprong met het hol van ’t serpent wat alstoen rustte in het midden van een kleine plaats omringd met groene struiken en vele gebeenten, zo van mensen als beesten die het verslonden had. Maar toen dit monster Palmerijn gewaar werd begon het op te kijken en te blazen en te krullen zijn staart in wonderlijke manieren.

Palmerijn die dit zag beval [C8v] hem God almachtig en stelde aldaar de beker neer, nam zijn geweer in zijn handen en trad stout voort. Nochtans vond hij hem tenslotte zo bedeesd dat hij wel gewild had nooit zulk periculeuze eer te verkrijgen onderstaan en aangevangen te hebben. Niettemin verwekte het hem zijn moed en zei: “Hoe Palmerijn? Nu gij bent het in de presentie van deze duivel, voelt gij de slapmoedige? En is het u niet beter als nu te sterven met eren dan hier later met schande? Al wilde gij nu ook achteruitlopen, zo hebt gij de tijd niet!”

Dit overlegde hij dus [C8va] alzo in zichzelf en ging hij altijd snel voort naar ’t monster serpent en het serpent naar hem. Gelijk het Got wilde, terwijl dat hem dit beest zich verhief op het einde van zijn staart om zich te schieten op Palmerijn, zo sprong hij ter zijde uit en gaf het een zo zware slag met zijn geweer op het hoofd dat het bijna geheel bezwijmd werd waardoor het monster zulk ijselijke kreet gaf dat men het in alle omliggende plaatsen mocht horen. Niettemin kon hij hem zo goed niet verdedigen of het wrede beest besprong hem vreselijk zodat het hem twee of drie grote wonden in zijn rechterzijde gaf. Waardoor Palmerijn eerst ter degen gewaar werd het perikel, maar wekte stoutmoedigheid en versterkte zijn hart en wierp hem met al zijn krachten op het voorzegde beest en het zelf zo zwaar kwetste aan de hals dat het een weinig tijds daarna zich uitstrekte en toonde de tekens van de dood. Maar aleer dit geschiede had het Palmerijn zo wreed gewond in de dijen dat zo door het venijn als door het overvloedige uitstorten van zijn bloed het serpent hem nauwelijks in het dood begeven had [D1ra] of hij viel ook aan de andere zijde neer, zonder hoop van langer te leven. Nochtans stopte hij zijn wonden ’t beste dat hij mocht en viel daarna in slaap terwijl dat hij God bad barmhartigheid te willen hebben met zijn ziel.

En toen hij in zijn slaap was dacht hij dat hij zag de drie voorzegde gezusters, dochters van een ridder, heer van het eiland Carderie die in zijn tijd geen gelijke had in de nigromantie, waarin hij zijn dochters zo goed bij zijn leven geleerd had dat ze hem na zijn dood te boven gingen in zulke manieren dat ze tevoren zeiden sommige toekomende dingen. Indien ze iemand enige schade deed, daarvan wraken ze zich zo dapper met hun toverij zodat ze zeer gevreesd en geëerd werden. Deze dochters kwamen dikwijls op deze berg, zo om kruiden te verzamelen als om te halen ’t water van de bron en tot de wacht waarvan zij aldaar gesteld hadden dit serpent, zo groot en ijselijk zodat het beter een duivel dan een natuurlijk beest geleek. Nochtans had het Palmerijn gedood zo dat het de jonkvrouwen vonden in al zulk staat. Niettemin, geen van hen was daarom kwalijk tevreden, maar achtten Palmerijn daardoor, want half slapende hoorde hij de ene zeggen: “Palmerijn, uw begin is zeer edel, het zou een grote schade zijn indien gij stierf, immers voor Griekenland waarvan het keizerrijk u toe bestemd is, daarom zal ik u genezen van uw wonden.”

“Ik zal hem noch groter weldaad doen,” zei de andere. “Ik zal hem alzo bezweren dat hem van nu voortaan geen conjuratie zal mogen schaden.”

“Ik,” zei de derde, “zal hem zo gelukkig maken dat ten eerste maal dat hij komt in de presentie van zijn allerliefste Polinarde, waarvan hem het visioen dikwijls geopenbaard heeft in de slaap, hij [D1rb] van haar zo vurig bemind zal worden dat ze de dagen van haar leven hem niet zal kunnen verlaten.”

De eerste nam dan een kroes en vulden die met water uit de voorzegde bron en met het sap van enige kruiden en bestreek daarmee de wonden van Palmerijn die daardoor in een ogenblik genezen werden. Wat hij alles wel voelde, nochtans was hij in een bezwijming en niet sliep noch waakte zo dat hij niet spreken kon tot dat ze wegwaren. Maar aleer ze vertrokken zei de alleroudste: “Nadien dat deze ridder door zulke stoutmoedigheid gedood heeft de wacht van onze bron zo bid ik u: laat ons hem zijn beker vol water geven op dat door zijn middel de koning van Macedonië gezond gemaakt wordt, maar dat van nu voortaan de bron onzichtbaar is.”
Waartoe zij alle accordeerden en alzo geschieden. Daarna baden ze zich en verzamelden enige kruiden en voegden ze zich wederom naar het eiland van Carderie.

Hoe Palmerijn wederom keerden vanden berch met synen beker vol van ’t water der betooverde fonteyne tot syne schiltknechten, die daerom seer blyde waren. Het .XVIJ. capittel.

Als die drie jonckvrouwen wech waren, ontwaecten Palmerijn uyt syn fantasie, seer verwondert synde van tgene dat hy bycans al droomende ghehoort hadde, so hem dochte, maer noch meer als hy hem nu gevoelden inder waerheyt genesen te syn ende synen beker vonde vol van tselve water. Ooc van dat hy de serpent sach doodt ter aerden neder liggen. Ende nemende synen wech na het [D1va] opperste vande steenrotse verhoopten hy te vinden de fonteyne, maer ’t was onmoghelick, waerom hy wederom nederwaerts daelden, ende int gaen seyde hy tegen hem selfst: “Ick en hadde noyt ghedacht dat my so goede avontuere overcomen soude hebben op desen wilden berch, want ick weet nu ooc den naem vande gene die my toe ghedestineert is.”

Arriverende daernae ter plaetse daer hy syn peert ghelaten hadde, opt welcke voorder rijdende, vont hy ten lesten Urbande ende syn ander dry schiltknechten, die welcke gehoort hebbende ’t ghecrijs van tmonster meynden voorseker dat hy syn leven geeyndicht hadde. Daerom denct vryelick datse alle seer verblijdt waren alsse hem gesont weder sagen, principalick Urbande, die hem een groot stuck weegs te gemoete liep, vragende na synen state. “Ic gevoele my seer wel,” antwoorden Palmerijn.

“Godt sy danck!, mijn heere,” seyde den dwerch. “Ick hadde groote vrese dat ghy gheselschap sout ghehouden hebben soo veele anderen die desen wech voor u betreden hebben sonder wederom te comen.”

Doen gingense alle te peerde ende reden voort na Macedonien.

Hoe Palmerijn wederom keerden van de berg met zijn beker vol van ’t water der betoverde bron tot zijn schildknechten die daarom zeer blijde waren. Het zeventiende kapittel.

Toen de drie jonkvrouwen weg waren ontwaakte Palmerijn uit zijn fantasie en was zeer verwonderd van hetgeen dat hij bijna al dromend gehoord had, zo hij dacht, maar noch meer toen hij hem nu voelde in der waarheid genezen te zijn en zijn beker vond vol van dat water. Ook van dat hij de serpent zag dood ter aarde neder liggen. Hij nam zijn weg naar het [D1va] opperste van de steenrots en hoopte te vinden de bron, maar ’t was onmogelijk, waarom hij wederom nederwaarts daalde en in het gaan zei hij tegen zichzelf: “Ik had nooit gedacht dat mij zo’n goed avontuur overkomen zou hebben op deze wilde berg want ik weet nu ook de naam van degene die mij toe bestemd is.”

Arriveerde daarna ter plaatse daar hij zijn paard gelaten had waarop hij voortreedt en vond hij tenslotte Urbande en zijn ander drie schildknechten die gehoord hadden ’t gekrijs van het monster en meenden voorzeker dat hij zijn leven geëindigd had. Denk daarom vrij dat ze alle zeer verblijdt waren toen ze hem gezond weer zagen, voornamelijk Urbande, die hem een groot stuk weg tegemoet liep en vroeg naar zijn staat. “Ik voel mij zeer goed,” antwoorde Palmerijn.

“God zij dank! Mijn heer,” zei de dwerg. “Ik had grote vrees dat gij gezelschap zou gehouden hebben zo veel anderen die deze weg voor u betreden hebben zonder wederom te komen.”

Toen gingen ze alle te paard en reden voort naar Macedonië.

Hoe vier ridders Urbande ontnemen wilden den beker met het medicinale water aleer Palmerijn in Macedonien quam, ende vanden stryt die Palmeryn daerom tegens haerluyden hadde. Het .XVIIJ. capittel.

Naden middach, in de eerste dachreyse dat Palmerijn met syne schiltknechten rijdende was vanden voorseyden berg, gaf hy Urbande den dwerch te bewaren ’t voorseyde water, den welcken een weynig voor uyt rijdende ontmoeten vier rid[D1vb]ders. Den eenen vande selve seyde tot hem: “Staet stil, ghy vyleyn, ende geeft my den beker, oft anders suldy eenen dapperen slag op u cop ontfangen!”

Palmerijn van verre verstaende dese woorden, haesten hem so seere voorwaert als hy mocht tot de ridders, roepende: “Hoe myn heeren? Meyndy mijnen dienaer gewelt te doen in mijn presentie? Dat en sal met mijnen wille niet geschieden!”

Hierentusschen velden hy syn spere ende reet daermede den eenen dwers door syn gewapende lichaem, waerover hy doot ter aerden viel. Als die ander dry haren cammeraet alsulcke reverentie sagen bewijsen, vielense alle dry op Palmerijn, die de twee stoutsten de sadels dede ruymen, ende den derden nam de vluchte, gequetst zijnde op twee oft dry plaetsen. Dit gedaen zijnde, verlietse Palmerijn alle viere ende reet synen wech. Den welcken passerende, seyde den dwerch tot hem: “Voorwaer mijn heere, hy moet wel sot syn die hem tegens uwe stercheyt stelt!”

“Ten is die stercheyt niet,” antwoorden Palmerijn, “maer Godt is altijdts favoriserende de justitie.”

Ende op dat gy meucht verstaen de oorsake waeromme dese ridders Urbande twater wouden nemen, so suldy weten dat alle kinderen [waren] van een heere van een casteel, gelegen ontrent een dagreyse vanden berch Artifere, die de schaepherders veradverteert hadden tgene Palmerijn wedervaren was. Ende desen heer haetten seer den coninc van Macedonien om dat den coninc hem hadde doen restitueren een plaetse die hy eene van syn eygen suster t’onrechte ontnomen hadde. Ende om dat hy wiste de medicinale crachte van dit water hadde hy gesonden die voorseyde syne vier sonen tselve te nemen uyt de handen van Palmerijn, die den derden dach hier na arriveerden byden coninc. Voor den welcken nederknyelende, wilde hy hem de handen cussen, maer den coninc heften hem terstonts op, hem omhelsende seyde hy: “Naest God so en ben [D2ra] ick van niemant genietende als van u. ’t Verdriet dat ic ontfangen hebbe in voortijden door ’t lijden van mijn sone Florendos hadde my gebracht in dese extremiteyt, alwaer ic eenen langen verdrietelicken tijt inne overgebrocht hebbe, daerom ic alsnu overmits u door de gratie vanden barmhertigen Godt verlost ben. Waerom ic u houde voor mijne anderden sone, so dat gy meucht disponeren van alle mijne landen ende heerlicheyden als oft ghy daer van legitime erfghenaem waert.”

“Mijn heere,” antwoorde Palmerijn, “ick soude weerdich syn getelt te worden onder tgetal vande aldersotste indien ic refusierden d’eere die uwe majesteytelicke gratie belieft my te bewijsen, my ontfangende voor eenen als dieselve my noemt. Aengaende de reste, ic ben meer als gerecompensieert met dat uwe majesteytelicke liberaelheyt my ontfangen heeft in zijne goede gratie.”

Den coninc hem hoorende so gratieus spreken, achten dat wijsheyt ende sterckheyt in hem by een ghevoecht waren, waer door hem de tranen over d’oogen liepen van grooter blijschappen, Palmerijn door bidden langer by hem houdende als hy wilde, ter tijt tot dat den hartogh van Durace eenighe ambassadeurs tot den coninck sonde.

Hoe vier ridders Urbande ontnemen wilden de beker met het medicinale water aleer Palmerijn in Macedonië kwam en van de strijd die Palmerijn daarom tegen ze had. Het achttiende kapittel.

Na de middag in de eerste dagreis dat Palmerijn met zijn schildknechten aan het rijden was van de voorzegde berg gaf hij Urbande de dwerg te bewaren ’t voorzegde water die een weinig vooruit reedt en ontmoeten vier [D1vb] ridders. De ene ervan zei tot hem: “Sta stil, gij ellendige en geeft mij de beker of anders zal je een dappere slag op uw kop ontvangen!”

Palmerijn die van verre verstond deze woorden haasten hem zo zeer voorwaarts als hij mocht tot de ridders en riep: “Hoe mijn heren? Meen je mijn dienaar geweld te doen in mijn presentie? Dat zal met mijn wil niet geschieden!”

Ondertussen velde hij zijn speer en reedt daarmede de een dwars door zijn gewapende lichaam waardoor hij dood ter aarde viel. Toen de andere drie hun kameraad al zulke reverentie zagen bewijzen vielen ze alle drie op Palmerijn die de twee stoutste de zadels liet ruimen en de derde nam de vlucht die gekwetst was op twee of drie plaatsen. Toen dit gedaan was verliet Palmerijn ze alle vier en reedt zijn weg. Die passeerde zei de dwerg tot hem: “Voorwaar mijn heer, hij moet wel zot zijn die hem tegen uw sterkte stelt!”

“Het is de sterkte niet,” antwoorden Palmerijn, “maar God begunstigt altijd de justitie.”

En op dat gij mag verstaan de oorzaak waarom deze ridders Urbande het water wilden nemen zo zal je weten dat het alle kinderen waren van een heer van een kasteel, gelegen omtrent een dagreis van de berg Artifere die de schaapherders gezegd hadden hetgeen Palmerijn wedervaren was. Deze heer haatte zeer de koning van Macedonië omdat de koning hem had doen restitueren een plaats die hij een van zijn eigen zuster ten onrechte ontnomen had. Omdat hij wist de medicinale kracht van dit water had hij gezonden die voorzegde zijn vier zonen te nemen uit de handen van Palmerijn die de derde dag hierna arriveerden bij de koning. Voor die knielde hij neer en wilde hij hem de handen kussen, maar de koning hief hem terstond op en hem omhelsde zei hij: “Naast God zo kan [D2ra] ik van niemand genieten dan van u. ’t Verdriet dat ik ontvangen heb in voortijden door ’t lijden van mijn zoon Florendos had mij gebracht in deze extremiteit alwaar ik een lange verdrietige tijd in doorgebracht heb, daarom ik alsnu overmits u door de gratie van de barmhartige God verlost ben. Waarom ik u houd voor mijn andere zoon zo dat gij mag disponeren van al mijn landen en heerlijkheden alsof gij daarvan legitiem erfgenaam was.”

“Mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “ik zou waardig zijn geteld te worden onder het getal van de aller zotste indien ik weigerde de eer die uwe majesteit gratie belieft mij te bewijzen en mij ontvangt voor een als die mij noemt. Aangaande de rest, ik ben meer als vergoed met dat uwe majesteit liberale mij ontvangen heeft in zijn goede gratie.”

De koning die hem hoorde zo gracieus spreken achtte dat wijsheid en sterkte in hem bijeengevoegd waren, waardoor hem de tranen over de ogen liepen van grote blijdschappen en Palmerijn door bidden langer bij hem houden, als hij wilde, ter tijd tot dat de hertog van Durace enige ambassadeurs tot de koning zond.

Hoe den hartoch Astor van Duracen deur ambassadeurs aenden coninc van Macedonien dede versoecken den ridder die ’t serpendt vanden berch van Arteferie gedoot hadde, om hem te secourieren teghen den grave Passaco van Messinen. Het .XIX. capittel.

De fame der victorien van Palmerijn tegen ’t voorseyde serpent was haer also verspreyende datse haer mede hadde doen hooren in d’ooren van den hartogh Astor van Duracen, met welcken den grave Passaco van Messina een [D2rb] vuyrigen crijch voerden, die hem so geweldichlicken bevochte dat den hertog bycans niet meer en conde resisteren des graven machte. Waeromme hy inder yl afveerdichden eene van syne edelluyden, de welcke so lange reysden tot dat hy arriveerden byden coninc van Macedonien, die hy presentierden een brief van creantie, seggende: “Machtigen coninc, den hartoch van Duracen recommandiert hem ootmoedelic in uwe mayesteytelicke gratie.”

Den coninc den inhout verstaen hebbende, antwoorden: “Versoect tgene dat u believen sal.”

“Mijn heere,” seyde den ambassadeur, “den grave Passaco voert teghens den hartoch, contrarie van alle redenen, sulcken strengen crijch dat hy bycans gedestrueert heeft alle syn lant. Ooc heeft hy alreede ingenomen de stadt van Massar, onder tdexel van toebehoorten. Maer aleer tselve gheschieden, meynden mijn heere de stadt vant beleg t’ontsetten, leverende den grave een slachtinghe, waerinne hem syne quade fortuyne alsoo heeft doen proeven des graven macht dat syne sonen daer in doot gebleven syn als ooc mede een groot deel van synen besten edeldom. Den grave noch niet te vreden wesende, heeft hem vervolcht tot inde stadt van Duracen, alwaer hy hem hout seer vastelic belegert. Ende hem is gebootschapt dat alhier is een ridder die ter doot gebrocht heeft het serpent vanden Berch der Waerseggherssen. Om dese oorsake bidde ic uwe majesteyt van mijns heeren wegen seer ootmoedelick hem dien te seynden in synen noot, want hy hoopt door syn secours met de reste van syn soldaten beneffens eenige syn bontgenoten den grave in sulcker manieren te tracteren dat hy genootdringt sal wesen hem met vreden laten.”

“Ist mogelic,” antwoorden den coninc, “dat den hartoch, mijn neve, in sulcken noot is? Ic sal Palmerijn hem te hulp schicken, die ic anders niet van my sou laten, ende hem vergeselschappen met so [D2va] goeden hoop ridders dat den grave gewaer sal worden mijn leet te hebben in eene van mijn maechschap alsoo te tracteren.”

Palmerijn hier tegenwoordig zijnde, worde seer verblijt, want hy en wiste niet in wat manieren eerlic oorlof te connen versoecken, vallende op syn [D2vb] knyen voor den coninck, ende seyde: “Mijn heere, ick bid u seer ootmoedelic, nadien dat den hartogh, uwe majesteyts neve, mijns gebrec heeft, toe te laten dat ic syn hoogheyt alleen mach gaen presenteren mijnen dienste, gemerckt hy anders niet en versoeckt, want ic heb groote hope dat [D2va] hy ten lesten door syn goet recht syn vyanden sal overwinnen.”

“Ick sweere,” antwoorden den coninc, “mijnen getrouwen vrient, dat ic u daer van wete grooten danc!”

Florendos dit hoorende, was seer qualic te vreden, treckende hem aen d’een zijde, seyde: “Heere Palmerijn, hoewel dat uwe presentie my meerder genoechs veroorsaect heeft als ic oyt ontfangen hebbe nade tijt vande verliesinge der geene waerinne gelegen was alle mijn vreuchde, so en wil ic nochtans om mijn playsier my niet beneerstigen om te beletten de occasie van uwe eervercrijginge noch mijnen neve van Duracen soo goeden secours in sulcken noot. Dan bid u seer ootmoedelick dat ghy wederom wilt keeren tot den coninck, mijnen vader, di[e u] bemint, als u wel bekent is.”
“Mijn heere,” antwoorden hy, “zijne majesteyt ende uwe princelicke hoocheydt hebben my alsulcke onverdiende liberale eere bewesen dat ic haer volgens ’t devoyr altijdt sal obedieren in alle tghene derselver beliefte be[D2vb]haecht my te commanderen.”

Welcke redenen seer acht genomen hadde Ptolomeus, sone van Frene, die Florendos opghevoet hadde voor syn pasje, nu inden ouderdom zijnde van te mogen ontfangen de ridders oorden, die voor den coninck op syn knyen viel, seggende: “Indient uwe majesteyt beliefden my ridder te maken eer Palmerijn vertrocke, so ben ick versekert dat hy my niet veronweerdigen en soude voor syn cammeraet.”

“So verre mijn heere door gratie sulcx van hem voor my te begheeren beliefde, ten sal aen my niet mangelen,” antwoorden den coninc. “Daeromme doet desen nacht de wachte!”

Ptolomeus bedanckten hem seer grootelijcx, gaende des avonts inde capelle, alwaer hy den heelen nacht vertoefden.

Den dagheraet nakende quam den coninck vergheselschapt zijnde met Florendos ende vele andere ridders aldaer, ende dede hem de rechtere spore aen, seggende: “Godt maeckt u een alsulcken ridder als ic u wunsche!”

Dit gedaen zijn[D3ra]de, badt hy Palmerijn seer affectieuselicken den nieuwen ridder in syn compagnie te willen ontfangen, twelc Palmerijn seer gheerne consentierden, ende van dese tijdt af wordense seer groote vrienden, nemende beyde oorlof vanden coninck ende Florendos, ende trocken metten ambassadeur vanden hartogh die haer te lande geleyden tot aenden zeecant by ’t schip daer met hy gecomen was in Macedonien. Ende tschepe gaende, favoriseerden haer een seer gheluckigen wint so datse in ses dagen geraeckten in haer begeerde haven. Doen gingense altemael te lande, ende hoewel dat de stadt belegert was van alle canten, niettemin so wiste den ambassadeur so wel syn personagie te spelen dat hyse des snachts inde veranderinge vande wacht dwers door tleger sonder perijckel inde stadt brochte.

Den hartoch hare comste hoorende, ginc Palmerijn ontfangen, doende hem alle mogelicke eere, leydende haer in een schoone caemer alwaer hyse liet verbeyden tot sanderendaechs smorgens, dat hy wederom tot haerluyden quam, segghende tot Palmerijn: “Heer ridder, uwe aencomste geeft my alsulcken hope dat my dunct dat mijnen vyant geen avantasie op my hebben en sal. Daerom zijt alle beyde meer als hartelic willecom!”
“Mijn heere,” antwoorden Palmerijn, “ic ben so seere verbonden aen den coninc die my alhier heeft ghesonden ende den prince Florendos, syn sone, dat ick om harent wille my niet sparen en sal in u dienst te doen, soo langhe ick macht hebbe, de handen aent geweer te steken.” Waer af hem den hartoch eerlicken bedancten, leydende haer inde sale daer de hartoginne haer verbeyden. Ende na dat de willecomsten geschiet waren, gingense het noenmael nutten, duerende tselve Palmerijn syn ghesichte niet en conde trecken vande dochter des hartochs, d’alderschoonste jonckvrouwe [D3rb] die hy oyt gesien hadde, so dat hy g[e]en acht en sloech op die dingen die hem den hartoch vertrocke, die anders geen propoost hielde als van d’ongelijc dat hem den grave dede met die schermutseringen ende aenslagen by hem ende synen volcke gedaen zedert tbeginsel des crijchs, als oock den staet daer hy tegenwoordich in staende was, waerop Palmerijn maer altemet ende qualic ten pr[op]ooste antwoorden, overmits hy al te besich was in hem te versaden met de spijse die hy niet en smaecten als deur de begeerte.

De tafel opgenomen zijnde, vraechden den hartogh Palmerijn wie syn metgesel was, die hem die waerheydt daer van seyde. “Soo is hy mijn namage,” antwoorde den hartoch, gaende hem omhelsen. Ende de reste vanden dach passierden sy in diviseren soo van nieumaren van Macedonien als vande saken des crijchs, ende de ure des rustens genakende, ginghen Palmerijn ende Ptolomeus in hare kamere.

Maer Palmerijn en conde van alle den nacht niet een ure gerusten, altijts denckende op de schoone princesse, waer van hy den name seer geerne geweten soude hebben om versekert te wesen of het de gene was die hy hadde hooren noemen van de drie susters int geberchte. Maer al was hy in sware pijne om haer liefde, so bevondese haer nochtans om de selfste occasie in gheene mindere. Niettemin en wilde de fortuyne alsnoch niet toelaten datse den anderen haer lijden mochten openbaren.

Hierentusschen den grave mishagende de belegeringhe langher te continueren, nam voor hem de stadt te bestormen, doende vergaderen alle de principale hoofden van synen legher, die hy synen wille te kennen gaf, waerom hen tgheheele leger dicht onder de stadt voechden met trommen ende trompetten den alarme vercondigende.

Doen sachmen ten beyden zijden, d’eene partye om te bevechten ende d’andere om te [D3va] beschermen, eenen vuyrigen strijt geschieden, waerover datter vele de doot beproefden. Ende Palmerijn met Ptolomeus deden sulcke coragieuse feyten dat hare vyanden voor haer deden als de cleyne vogelkens die haer aen alle canten verbergen, siende den coninclicken arent voorby passeren. Ende hoewel dat het volc vanden grave hen ten allen oogenblicken verstercten, soo wordense nochtans voor die reyse wederstaen.

Daernae bedocht Palmerijn een crijchsliste, te weten de vyanden achterwaerts ghetrocken wesende om haer te prepareren tegens den anderen storm, riep hy tot hem een groot [D3vb] deel van des hertochs beste ridders, biddende datse altemael te peerde wilden gaen, ende ordineerden de reste byde vander stadt om de vesten te defendeeren. So haest als de vyanden ’t alder neerstichst waren om de stadt den anderden storm te leveren, dede hy secretelicken open doen eenen heymelicken uytganck van der stadt, ende met het voorseyde peertvolck viel hy van achteren met sulcken gewelt op haer datse bedwongen worden te verlaten de lederen ende haer van achteren te beschermen, so dat aldaer worden gebruyckt menigen dapperen steeck ende slach met lancien ende sweerden, [D3va] want den grave ende de meeste part van syne ridders waren oock te paerde, die groote devoyr gebruycten om syn volck te beschermen. Niettemin, siende Palmerijns troupe veel grooter te syn als de zijne, begonste met syn volc achterwaerts te wijcken, blijvende nochtans met eenen van synen broeders in die achter troupe om te wederstaen de invallinghen die Palmerijn daer op soude moghen doen, de welcke heur luyden weynich tijts ver[D3vb]leenden, vechtende met sulcken couragie als den machtigen Hector beroofden die Griecken, want syne victorieuse handt dede sonder ophouden syn sweert dalen op eenich ongeluckich capiteyn van syne vyanden, de welcke met syn yser gheclooft synde, vielen doot inde plaetse, die verwende met haren bloede. Waer over den grave so vergramt worde dat hy, willende speelen om quijt ofte dubbelt, hem voegende tegens Palmerijn, hem [D4r] gevende eenen seer grooten slach op den helmet. Hier tegens trof Palmerijn den grave so dapperlick dat hy verliesende syn stegelrepen, ter aerden geheel verbaest neder viel. Ter selver instantie Ptolomeus hem addresserende aen den broeder van de grave ende dien door eenen slagh den hals ontwapent hebbende, stac hem met syn rappier door den gorgel, waer over syn ziele ’t lichaem was verlatende.

Als doen begonsten alle ’t volcke van den grave ’t herte te verliesen ende de troupe van Palmerijn haer luyden so furieuselicken te bevechten datse haer op de vlucht brochten, haren meyster verlatende, over den welcken so veel paerden passeerden dat hem therte in den lijve borste. Also bleef die victorie voor die van de stadt, van wiens vyanden weynich souden ontcomen hebben, en had Palmerijn niet gheboden heur niet meer te vervolghen, vresende oftse haer weder om versaemden, want dicwils de alte subyte victorie den overwinner de overwonnen somtijts so weynich doet achten datse daer na stelt in groote twijfel tghene den verwinner eerst in syn hant hadde. So dat hy syn volc wederom terugge dede keeren in de stadt, waer den hertoch geadverteert worde vande victorie, ende reet Palmerijn mit een groot deel van syne inwoonderen te gemoete, ende als hy, passerende over de plaetse daer den meesten strijt geschiet was, den grave sach onder de dooden liggen, stont hy van syn peert ende viel op syn knyen, dancten ende loofden Godt den Heere, ghebiedende datmen hem met d’andere dooden begraven soude.

Ter selver tijt quamen ooc aldaer Palmerijn ende Ptolomeus. So haest den hartogh haer gewaer wordende, ginc hyse te voete te gemoete, seggende tot Palmerijn: “O vromen ridder, door u hebbe ick wederom gecregen alle mijn goet ende ben gewroken vanden doot mijnder kinderen. Daeromme disponeert van my ende mijne [D4rb] goederen gelijc het u believen sal!”

Daer op hem Palmerijn ootmoedelic antwoorden: “Ic ben schuldich te doen alle mijn leven lanck wat ic sal kunnen in u, mijns heeren, dienste om te obedieeren den coninc van Macedonien, so dat ic van desen geringen dienst my genoechsaem gerecompensieert houde, indien ic gevavoriseert worde mit uwe hoocheyts gebodt.”

Terwijlen datse aldus tsamen spraecken worde den hartoch ghewaer dat Palmerijns waepenen seer bebloet waren, waeromme hy toe hem seyde: “Laet ons wederom inde stadt keeren. Aldaer sal ic u doen genesen van een staetjofvrouwe der hartoginne, die haer seer wel verstaet op de chirurgie.”

Ende afstaende int losement vanden hartoghe ter plaetse daer Palmerijn ghelosiert was, lieten haer aldaer ooc vinden die hartoginn[e] met hare dochter, die hem hielpen ontwapenen. Ende na dat de voorseyde joncvrouwe zijne wonden gevisitiert hadde, versekerdense dat hy in een seer geringe tijt genesen soude syn, gebiedende dat een yeghelicken vertrocke om hem te laten rusten. Maer als de schoone Laurene uyt de camer ginck, riep sy Urbande therwaerts ende seyde: “Dwerch, seght uwen meyster dat hy gheen dingen en spaert die hier inde stadt te becomen syn.”

“Mevrouwe,” antwoorden Urbande, “gy hebt groote reden hem gunste toe te dragen, soo om syn gedaen secours als oock om syn vailliantheyt ende deuchts wille.”

Dese reden wort Palmerijn hoorende, waeromme hy so haest ’t ander geselschap uut de camer was, den dwerch riep ende vraechden hem wat propoost hy gehouden hadde met de princesse. Urbande verteldent hem alle.

“Ghy hebt seer wel geantwoort,” seyde Palmerijn, “maer ick bid u dat ghy eenige gelegentheyt waerneemt om haer te openbaren mijnen bereyden wille van haer te obedieeren in al tgene haer gelieven sal my te gebieden.”

[D4va] “Laet my begaen,” seyde den dwerch, “ic weet wat sant datmen moet aenroepen in sulcken noot.”

Hoe de hertog Astor van Durace door ambassadeurs aan de koning van Macedonië liet verzoeken de ridder die ’t serpent van de berg van Arteferie gedood had om hem bij te staan tegen de graaf Passaco van Messina. Het negentiende kapittel.

De faam der victorie van Palmerijn tegen ’t voorzegde serpent verspreidde zich alzo dat ze het mede had doen horen in de oren van de hertog Astor van Durace waarmee de graaf Passaco van Messina een [D2rb] vurige krijg voerden die hem zo geweldig bevocht dat de hertog bijna niet meer kon weerstaan de macht van de graaf. Waarom hij in der ijl afvaardigde een van zijne edellieden die zo lange reisde tot dat hij arriveerden bij de koning van Macedonië die hij presenteerden een brief van creatie en zei: “Machtige koning, de hertog van Durace beveelt zich ootmoedig aan in uw majesteitelijke gratie.”

De koning die de inhoud verstaan had antwoorde: “Verzoek hetgeen dat u believen zal.”

“Mijn heer,” zei de ambassadeur, “de graaf Passaco voert tegen de hertog, contrarie van alle redenen, zulke strenge krijg dat hij bijna vernield heeft al zijn land. Ook heeft hij alreeds ingenomen de stad van Massar onder het deksel van toebehoren. Maar aleer dat geschiedt meent mijn heer de stad van het beleg te ontzetten en levert de graaf een slachting waarin hem zijn kwade fortuin alzo heeft doen beproeven de graaf zijn macht dat zijn zonen daarin dood gebleven zijn als ook mede een groot deel van zijn beste edelheid De graaf die noch niet tevreden was heeft hem vervolgd tot in de stad van Durace, alwaar hij hem houdt zeer vast belegerd. Hem is geboodschapt dat alhier is een ridder die ter dood gebracht heeft het serpent van de Berg der Waarzegsters. Om deze oorzaak bid ik uwe majesteit vanwege mijns heer zeer ootmoedig hem die te zenden in zijn nood, want hij hoopt door zijn bijstand met de rest van zijn soldaten naast enige van zijn bondgenoten de graaf in zulke manieren te trakteren dat hij genoodzaakt zal wezen hem met vrede te laten.”

“Is het mogelijk,” antwoorde de koning, “dat de hertog, mijn neef, in zulk nood is? Ik zal Palmerijn hem te hulp sturen die ik anders niet van mij zou laten en hem vergezelschappen met zo’n [D2va] goede hoop ridders dat de graaf gewaar zal worden mij leed te hebben in een van mijn maagschap alzo te behandelen.”

Palmerijn die hier tegenwoordig was werd zeer verblijd, want hij wist niet in wat manieren fatsoenlijk verlof te kunnen verzoeken en viel op zijn [D2vb] knieën voor de koning en zei: “Mijn heer, ik bid u zeer ootmoedig, nadien dat de hertog, uwe majesteit neef, mij ontbroken heeft toe te laten dat ik zijn hoogheid alleen mag gaan presenteren mijn dienst, gemerkt dat hij niets anders verzoekt, want ik heb grote hoop dat [D2va] hij tenslotte door zijn goede recht zijn vijanden zal overwinnen.”

“Ik zweer,” antwoorde de koning, “mijn getrouwe vriend, dat ik u daarvan grote dank weet!”

Florendos die dit hoorde, was zeer kwalijk tevreden en trok hem aan de ene zijde en, zei: “Heer Palmerijn, hoewel dat uw presentie mij meerder genoegen veroorzaak heeft als ik ooit ontvangen heb na de tijd van het verliezen van diegene waarin gelegen was al mijn vreugde, zo wil ik nochtans om mijn plezier mij niet bevlijtigen om te beletten de gelegenheid van uw eer te verkrijgen noch mijn neef van Durace zo’n goede bijstand in zulk nood. Dan bidt u zeer ootmoedig dat gij wederom wil keren tot de koning, mijn vader, die u bemint, als u wel bekenbekend
“Mijn heer,” antwoorden hij, “zijne majesteit en uwe prinselijke hoogheid hebben mij al zulke onverdiende liberale eer bewezen dat ik het volgens de plicht altijd zal gehoorzamen in al hetgeen die belieft behaagt [D2vb] mij te commanderen.”

Op welke redenen zeer acht genomen had Ptolomeus, zoon van Frene, die Florendos opgevoed had voor zijn page en nu in de ouderdom was van te mogen ontvangen de ridders orde die voor de koning op zijn knieën viel en zei: “Indien het uwe majesteit belieft mij ridder te maken eer Palmerijn vertrekt zo ben ik verzekerd dat hij mij niet verontwaardigen zou voor zijn kameraad.”

“Zo ver mijn heer door gratie zulks van hem voor mij te begeren beliefde, het zal aan mij niet mankeren,” antwoorden de koning. “Daarom doe deze nacht de wacht!”

Ptolomeus bedankte hem zeer groot en ging die avond in de kapel alwaar hij de hele nacht vertoefden.

Toen de dageraad aankwam kwam de koning die vergezelschapt was met Florendos en vele andere ridders aldaar en deed hem de rechter spoor aan en zei: “God maakt u een al zulke ridder als ik u wens!”

Toen dit gedaan was [D3ra] bad hij Palmerijn zeer affecties de nieuwe ridder in zijn compagnie te willen ontvangen, wat Palmerijn zeer graag consenteerden en van deze tijd af werden ze zeer grote vrienden, namen beide verlof van de koning en Florendos en trokken met de ambassadeur van de hertog die ze tot hun lang geleide tot aan de zeekant bij ’t schip waarmee hij gekomen was in Macedonië. Toen ze te scheep gingen begunstigde hen een zeer gelukkige wind zo dat ze in zes dagen geraakten in hun begeerde haven. Toen gingen ze allemaal te land en hoewel dat de stad belegerd was van alle kanten, niettemin zo wist de ambassadeur zo goed zijn personage te spelen dat hij ze ‘s nachts in de verandering van de wacht dwars door het leger zonder perikel in de stad bracht.

De hertog die hun komst hoorde ging Palmerijn ontvangen en deed hem alle mogelijke eer, leidde ze een mooie kamer alwaar hij ze liet wachten tot de volgende dag ‘s morgens dat hij wederom tot ze kwam en zei tot Palmerijn: “Heer ridder, uw aankomst geeft mij al zulk hoop dat mij dunkt dat mijn vijand geen afantasie of fantasie op mij hebben zal. Daarom zijn jullie alle beide meer dan hartelijk welkom!”
“Mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “ik ben zo zeer verbonden aan de koning die mij alhier heeft gezonden en de prins Florendos, zijn zoon, dat ik vanwege hen mij niet en zal in uw dienst te doen, zo lang ik macht heb, de handen aan het geweer te steken.” Waarvan hem de hertog fatsoenlijk bedankte en leidde ze in de zaal daar de hertogin ze opwachtte. Nadat de welkomst geschied was gingen ze het noen maal nuttigen en tijdens die tijd kon Palmerijn zijn gezicht niet trekken van de dochter van de hertog, de allermooiste jonkvrouw [D3rb] die hij ooit gezien had, zo at hij geen acht sloeg op die dingen die hem de hertog verhaalde die geen andere opzet hield als van het ongelijk dat hem de graaf deed met de schermutselingen en aanslagen bij hem en zijn volk gedaan sedert het begin van de krijg, als ook de staat daar hij tegenwoordig in stond waarop Palmerijn maar altemet en kwalijk zijn opzet beantwoorde, overmits hij al te bezig was in hem te verzadigen met de spijs die hij niet proefde als door de begeerte.

Toen de tafel opgenomen was vroeg de hertog Palmerijn wie zijn medegezel Zo is hij mijn na verwant,” antwoorde de hertog en ging hem omhelzen. De rest van de dag passeerden zij in verdelen zo van nieuws van Macedonië als van de zaken de krijg toen het uur van rust aankwam gingen Palmerijn en Ptolomeus in hun kamer.

Maar Palmerijn kon de hele nacht niet een uur rusten en altijd dacht op de mooie prinses waarvan hij de naam zeer graag geweten zou hebben om verzekerd te wezen of het diegene was die hij had horen noemen van de drie zusters in het gebergte. Maar al was hij in zware pijn om haar liefde zo bevond ze zich nochtans om dezelfde gelegenheid in geen mindere. Niettemin wilde het fortuin als noch niet toelaten dat ze de andere hun lijden mochten openbaren.

Ondertussen mishaagde de graaf het beleg langer te continueren, nam voor hem de stad te bestormen en liet verzamelen alle principale hoofden van zijn leger die hij zijn wil te kennen gaf, waarom zich het gehele leger dicht onder de stad voegde met trommels en trompetten en het alarm verkondigde.

Toen zag men aan beide zijden, de ene partij om te bevechten en de andere om te [D3va] beschermen, een vurige strijd geschieden waardoor dat er vele de dood beproefden. Palmerijn met Ptolomeus deden zulke moedige feiten dat hun vijanden voor zeer deden als de kleine vogeltjes die zich aan alle kanten verborgen en zagen de koninklijke arend voorbij passeren. Hoewel dat het volk van de graaf hen ten alle ogenblikken versterkten zo werden ze nochtans voor die keer weerstaan.

Daarna bedacht Palmerijn een krijgslist, te weten toen de vijanden achteruitgetrokken waren om zich te prepareren tegen de andere bestorming riep hij tot hem een groot[D3vb] deel van de hertog beste ridders en bad dat ze allemaal te paard wilden gaan en ordineerde de rest bij die van de stad om de vesten te verdedigen. Zo gauw als de vijanden ’t aller vlijtigste waren om de stad de volgende bestorming te leveren liet hij in het geheim open doen een heimelijke uitgang van der stad en met het voorzegde paardenvolk viel hij van achteren met zulk geweld op ze zodat ze gedwongen werden te verlaten de ladders en zich van achteren te beschermen, zodat aldaar werd gebruikt menige dappere steek en slag met lansen en zwaarden, [D3va] want de graaf en het grootste part van zijn ridders waren ook te paard die grote plicht gebruikten om zijn volk te beschermen. Niettemin, zag Palmerijn’ s troep veel groter te zijn dan de zijne en begon met zijn volk achteruit te wijken, bleef nochtans met een van zijn broeders in de achterste troep om te weerstaan de inval die Palmerijn daarop zou mogen doen, die ze weinig tijd verleende [D3vb] en vocht met zulke moed als de machtige Hector beroofde di Grieken, want zijn victorieuze hand liet zonder ophouden zijn zwaard dalen op enig ongelukkige kapitein van zijn vijanden die met zijn ijzer gekloofd werd zodat hij dood in de plaats den die kleurde met zijn bloed. Waardoor de graaf zo vergramd werd dat hij, wilde spelen om kwijt of dubbel, hem voegde tegen Palmerijn, hem [D4r] gaf een zeer grote slag op de helm. Hiertegen trof Palmerijn de graaf zo dapper zodat hij verloor zijn stegelrepen en ter aarde geheel verbaasd neer viel. Terzelfder instantie Ptolomeus hem begaf aan de broeder van de graaf en die door een slag de hals ontwapend had stak hem met zijn rapier door de gorgel, waardoor zijn ziel ’t lichaam verliet.

Als toen begonnen al ’t volk van de graaf ’t hart te verliezen en de troep van Palmerijn begon ze zo furieus te bevechten dat ze zich op de vlucht brachten en hun meester verlieten waarover zo veel paarden passeerden dat hem het hart in het lijf barste. Alzo bleef de victorie voor die van de stad van wiens vijanden weinig zouden ontkomen zijn had Palmerijn niet geboden ze niet meer te vervolgen, vreesde of ze zich wederom verzamelde, want dikwijls de al te subiete victorie de overwinnar de overwonnen somtijds zo weinig doet achten dat ze daarna stelt in grote twijfel hetgeen de overwinnaar eerst in zijn hand had. Zo dat hij zijn volk wederom terug liet keren in de stad waar de hertog gezegd werd van de victorie en reedt Palmerijn met een groot deel van zijn inwoners tegemoet en toen hij, passeerde over de plaats daar de grootste strijd geschied was, de graaf zag onder de doden liggen ging hij van zijn paard en viel op zijn knieën, dankte en loofde God de Heer, gebood dat men hem met de andere doden begraven zou.

Terzelfder tijd kwamen ook aldaar Palmerijn en Ptolomeus. Zo gauw de hertog ze gewaar werd ging hij ze te voet tegemoet en zei tot Palmerijn: “O dappere ridder, door u heb ik wederom gekregen al mijn goed en ben gewroken van de dood van mijn kinderen. Daarom beschik van mij en mijn [D4rb] goederen gelijk het u believen zal!”

Waarop hem Palmerijn ootmoedig antwoorde: “Ik ben schuldig te doen al mijn leven lang wat ik zal kunnen in u, mijn heer dienst om te gehoorzamen de koning van Macedonië, zodat ik van deze geringe dienst mij voldoende vergoedt houdt indien ik begunstigd werd met uwe hoogheid gebod.”

Terwijl dat ze aldus tezamen spraken werd de hertog gewaar dat Palmerijn’ s wapens zeer bebloed waren, waarom hij tot hem zei: “Laat ons wederom in de stad keren. Aldaar zal ik u doen genezen van een staatjuffrouw de hertogin die zich zeer goed verstaat op de chirurgie.”

En toen ze afgingen in het logement van de hertog ter plaatse daar Palmerijn gelogeerd was lieten zich aldaar ook vinden die hertogin met haar dochter die hem hielpen ontwapenen. Na dat de voorzegde jonkvrouw zijn wonden gevisiteerd had en verzekerde hem dat hij in een zeer gauwe tijd genezen zou zijn en gebood dat iedereen vertrok om hem te laten rusten. Maar toen de mooie Laurene uit de kamer ging riep zij Urbande tot haar en zei: “Dwerg, zeg uwe meester dat hij geen dingen spaart die hier in de stad te bekomen zijn.”

“Mevrouw,” antwoorden Urbande, “gij hebt grote reden hem gunst toe te dragen, zo om zijn gedane bijstand als ook vanwege zijn moed en deugd.”

Deze reden hoorde Palmerijn waarom hij zo gauw ’t ander gezelschap uit de kamer was de dwerg riep en vroeg hem wat opzet hij gehouden had met de prinses. Urbande vertelde het hem alle.

“Gij hebt zeer goed geantwoord,” zei Palmerijn, “maar ik bid u dat gij enige gelegenheid waarneemt om haar te openbaren mijn gerede wille van haar te gehoorzamen in al hetgeen haar gelieven zal mij te gebieden.”

[D4va] “Laat mij begaan,” zei de dwerg, “ik weet wat sint dat men moet aanroepen in zulke nood.”

Hoe Palmerijn met vuyriger liefde bevangen worde op de princesse Laurene, achtende haer te syn de geene die hem so dickwils geopenbaert was inden slape. Het .XX. capittel.

So geringe als den volgenden dach de schoone Laurene met haer moeder Palmerijn quam visiteren trocse den dwerch aen d’een zijde, vragende hoe hem zijn meyster den voorgaenden nacht gehouden hadde. Waeromme hy niet en wilde vergeten tgebot van synen meyster, antwoordende: “Mevrouwe, gelijc het God ende uwe gratie gelieft heeft, want in u tween staet de geheele dispositie van syne gesontheyt.”

“Wat maniere van spreken is dat?”, seyde sy.

“Mevrouwe,” antwoorden Urbande, “van der eerster uren dat mijn meyster uwe schoonheyt aenmerckten, heeft hy hem geheel tot uwer dienst begeven, brandende in de kolde vrese ende stervende van kouwe inde brandende minne van vrese, in sulcker manieren dat hy niet en slaept dach noch nacht maer is geduerichlicken peysende op uwe prefectie, so dat het voorwaer een siele van yser, een lichaem van stael, een herte van ys ende een geest van steen moste syn, die hem over syne tribulatien niet en ontfermden. Waeromme ick grootelicx vrese,” seyde hy al schreyende, “dat hy door tleven gesalveert te hebben den hartoch, uwen vader, ende vele anderen, ontfangen sal eenen wreeden doot, want indien hy niet gecomen en ware herwaertsover, so en hadde hem het gesichte niet gecauseert syn onverdraechlicke lijden. Maer m[ev]rouwe, en wilt ghy doch geen oorsake syn van so groten ongeluck!?”

“Mijn vrunt,” seyde sy, “wat wildy dat ic doe?”
“Dat ghy hem bemint gelijc hy u doet!”
Doe sprac de princesse Laurene: “Betrouwende op [D4vb] de getrouwicheyt die ghy u meester schuldich zijt, worde ic bedwongen tegens u uyt mijnen monde te doen vloeyen den overvloet mijns herten, dat ic geloof onmogelic te syn dat hy my meerder affectie toedraecht als ic hem doe ...”

Ende seggende dese woorden veranderdese so dicmalen van coleure dat den dwerch doort oogs gesichte bemercten syns meysters saken hoe langher hoe beter voort te ghaen, waeromme hy als eenen cloecken wint begeerdende te vangen den hase die hy is naejagende, antwoorde: “Ic geloove wel, mevrouwe, dat ghy hem een goet herte toedraegt, maer sulcx en is niet genoeg, dan ghy behoort hem wel te willen in manieren als hy u wil, te weten dat u gelieve van hem te syn vrouwe ende meestersche gelijc hy is uwen ridder en[de] dienaer. Ende om sulcx te versekeren is hy versoeckende middel om so haest hy hem wederom wel te passe bevint, mit u alleene te spreken op dat hy u met een eerlicke eenicheyt mach ontdecken tgene hem seer swaerlic opt hert is liggende.”

“Hoe soude ic dat mogen volbrengen,” seyde de princesse, “sonder mijn eere te misdoen?”

“De nachts duysterheyt is grootelicx favoriserende sulcken handel,” antwoorden den dwerch.
Hierentusschen wilde de hartoginne vertrecken, waeromme Laurene ghewaer wordende, tot Urbande seyde: “Versekert uwen meyster dat ic meer hem sy als hy my!”

Daerop den dwerch genen tijt en hadde te antwoorden dan hem voor de moeder seer wel veynsende, ginc Palmerijns saecken uutrichten, den welcken hy daer na vertelden al wat hy met de princesse ghesproken hadde. Twelcke Palmerijn hem selven geluckich dede achten, ende so hy meende dat het de gene was die hem so dicwils in visioen geopenbaert was, beval hy Urbande expresselic haren naem te vernemen. Twelc hy seer neerstich nacomende, rapportierden hem den selfsten avont dat sy Laurene ghenoempt was, [D5ra] waer door de prince bekende in syn meyninge bedrogen te syn, ghedachtich wesende dat hy de andere hadde hooren noemen Polinarde, waerom hy resolveerden syn fantasie te veranderen, voor hem nemende so gheringe te vertrecken als hy het rijden verdraghen soude connen.

Soo dat dese amoreusheydt van Palmerijn bestonde te verminderen, maer de princesse oordeelden veel anders, ende gelijcmen dicwils siet inde liefde dat vele haer bevindende weynich vervolcht, bidden selfst om tgene datmen aen haer behoort te versoecken. Om gelijcke sake riep Laurene op eenen avont seer spade den dwerg tot haer, seggende: “Mijn vrient, uwen meyster is hem soo ghevoelende als hy oyt dede, maer ick en weet niet oft ghy hem hebt te verstaen ghegeven mijn affectie oft dat vreese hem ontraet van te vervolgen. Daerom bid ick u dat ghy my o[o]tmoedelick wilt recommanderen in sijn gratie, ende in dien hem belieft morgen ontrent middernacht te voeghen in mijn camere, so sal ic hem daer alleene verbeyden.”

Den dwerch achtende dat syn meyster noch was in de voorgaende termen, antwoorden: “Op mijn gheloove, mevrouwe, eenige dagen herwaerts is hy gevallen in sulcker verbaestheyt dat ick dickwils besorchden dat hy subijtelicken soude hebben gestorven overmits de wanhope, maer nadien ghy toeseght soo geneuchelleke conversatie soo sal hy wel haest veranderen van conditie.”

“En failgeert niet,” seyde sy, “hem te doen comen op dat de waerheyt haer tusschen ons voortaen doet bekennen met alsoo groote claerheyt als de gheveynstheydt duysternisse met haer is brengende.”

Op staende voet ginc den dwerch in de camer van synen meyster die hy vant slapende, waeromme hy de bootschappe uytstelde tot sanderen daechs smorgens, gaende oock rusten. Ende in synen eersten slaep begonste hy so luyde te schreeuwen [D5rb] dat Palmerijn uytten bedde spronc, vragende wat hy hadde. “Mijn heere,” antwoorden hy, “ick en hadde noyt sulcken angst! Ick droomde dat een seer schoone joncvrouwe my een sweert op de kele hielde, seggende: ‘Ghy vileynige creatuere, dorfdy u meyster amoreus maken op Laurene om my te laten?! Indien gy meer eenige neersticheyt gebruyct tot mijnen achterdeel, so sal ick u daerom also straffen dat die tragedieschrijvers daer van genoechsame materie sullen connen nemen om hare wercken te vermeerderen! Segt hem dat hy gheroepen is tot hooghere plaetse!’”

Palmerijn antwoorden al lachende: “Ic geloove dat mangel van drincken u heeft doen ledigen de herssenen. Slaept in Gods naeme!”

Nochtans en hiel de prince de reste vanden nacht niet op aen dit visioen te dencken, resolverende elders syn avontuere te vervolgen nadien dat syne toegeeyghende vriendinne hem dede alsulcke vermaninge. Waeromme hy int criecken vanden dach den dwerch tot hem riep, bevelende dat hy syn wapenen bereyden soude.

Ptolomene des nachts gehoort hebbende al watse seyden, hoe wel hijt geveynsden, quam hem eenen gheluckigen morghen wenschen. Palmerijn hem gewaer wordende, seyde: “Mijnen getrouwen cammeraet, ic en heb u niet verborgen vanden dach af dat gy ridder geslagen zijt, daerom wil ic u ooc deelachtich maken mijn voornemen, twelc is de werelt te besoecken na dat my de fortuyne leyden sal, waerom den noot ons dwingen sal den anderen te verlaten. Nochtans bid ic dat onse absentie onse oude vrientschap niet en vermindere, hopende dat eenige goede avontuere ons wederom tsamen voegen sal. Indien ghy terwijlen hantierende wort de presentie vanden coninc met den prince Florendos, so en wilt niet vergeten mijn seer ootmoedige recommandatien.”

“Een ander,” antwoorden hy, “sal dese recommandatien doen. Ick en sal u nemmermeer verlaten in[D5va]dien de doot ofte gevanckenisse ons niet en scheyden!”
“Mijnen getrouwen vrient,” seyde Palmerijn, “nadien ghy alsulcken wille hebt, so en sal ic dit goet geluc niet versmaden.”
“Laet ons dan reysen, alst u belieft,” antwoorden Ptolomene.

Waeromme sy haer beyde op staende voet wapenden, gaende byden hartoch, tot den welcken Palmerijn seyde: “Om dat uwe hoocheyts lant in vrede is, sal dieselve gelieven ons oorlof te gheven, alsoo wy nootsakelick elders te doen hebben.”

“Hoe mijn vrienden,” antwoorden den hartog, “wildy my so geringe laten?”

“Mijn heere,” seyde hy, “den noot dwingt ons.”

“Nadien dat het u ymmers also belieft,” replicierden den hartoch, “so bidde ic dat ghy u alhier eerst voorsien wilt van alle tghene ghy van nooden sult hebben.”

Daer van sy hem ootmoedelicken bedancten ende aleerse te peerde gingen, namense ooc oorlof aende hartoginne met d’infante Laurene, die van droefheyt meynden te sterven, siende haer frustrieren vande presentie van den genen daer van sy den toecomenden nacht volcomen vertroostinge verwachten, so dat Adriana niet droevigher en was, siende haer verlaten opten oever vande zee, deur den verrader Theseus, alleen dwalende int wilde bosch inde genade vande wreede tygren ende beyren, noch bedructer [dan] den vader van Medeus, siende op de baren der ongenadiger zee vlieten de leden van synen verscheurden sone, om dat de vreuchde ende de hope van dese bedructe princesse passeerden gelijck een morghenstonts bloeme, die sterft in hare gebeurte, waerover hare beancxste siele ’t lichaem niet en conde met deylen ’t effecte van hare crachte, latende tselve een lange tijt also onbeweechlic gelijc een steenrotse, cout gelijck ys ende veel bleecker als de droevich schijnende sonne, lijdende een seer sware eclypse. Waeromme alle de joncvrouwen, niet wetende d’oorsake, wel besich waren tot dat haer bloet [D5vb] sich wederom verspreyden door de aderen, haer wederom verleenende eenen swacken aessem, met den welcken sy eenen swaren sucht dede, seggende in haer selfs: “Eylaci, eylaci, Palmerijn, ghy hebt wel weten tontsteken het vyer dat ghy met onrecht te geringe laet uutgaen ... Wie soude gelooft hebben dat eenige ongetrouwicheyt deel soude vinden inde plaetse waer so groote schoonheyt ende vromicheyt is woonende? Maer nu mach ic wel seggen dat getrouwicheyt een eynde genomen heeft. Voor waer, ghy doet my ongelijc ende u selfs noch veel meer, want al ist dat ghy verre verreyst, daerom en suldy u niet mogen ontlasten vanden naem des aldergetrousten ridders die oyt sweert op syn zijde droech, doende wreedelick sterven die u meer bemint als haer eyghen selfs!”

De bedructe moeder meynende dat haer dochter eenen hertvanc overvallen hadde, vertroosten haer tbeste datse mochte.

Palmerijn, vergeselschapt met Ptolomeus ende Urbande, reet uyt Doracien sonder selfs te weten wat wech hy houden wilde, seer bedroeft over tlijden vande princesse, die haer leven een langen tijt in lamenteren passeerden. Maer hoewel datmen qualic uyt de gevanckenisse der liefde can verlost worden, soo is nochtans contrarie de presentie die de liefde genereert, de absentie de liefde destruerende, overmits onse begeerten syn gelijc een spiegel twelcke ontfanght alle ombrasiense figueren sonder daer van achter te laten eenige voetstappen nae tgesichte. Daerom is hy alleen geluckich die met de redenen syn sincklicheyden can regeeren.

Hoe Palmerijn met vurige liefde bevangen werd op de prinses Laurene en achtte haar te zijn diegene die hem zo dikwijls geopenbaard was in de slaap. Het twintigste kapittel.

Zo gauw als de volgenden dag de mooie Laurene met haar moeder Palmerijn kwam visiteren trok ze de dwerg aan de ene zijde en vroeg hoe hem zijn meester de voorgaande nacht gehouden had. Waarom hij niet wilde vergeten het gebod van zijn meester en antwoorden: “Mevrouw, gelijk het God en uw gratie geliefd heeft, want in u twee staat de gehele dispositie van zijn gezondheid.”

“Wat manier van spreken is dat?”, zei ze.

“Mevrouw,” antwoorden Urbande, “van het eerste uur dat mijn meester uw schoonheid merkte heeft hij hem geheel tot uw dienst begeven, brandt e in de koude vrees te sterven van koude in de brandende minne van vrees, in zulke manieren dat hij niet slaapt dag noch nacht maar peinst gedurig op uw perfectie, zo dat het voorwaar een ziel is van ijzer en een lichaam van staat, een hart van ijsen een geest van steen moest zijn die hem over zijn tribulatie niet ontfermde. Waarom ik zeer vrees,” zei hij al schreiend, “dat hij door het leven gered te hebben de hertog, uw vader, en vele anderen, ontvangen zal een wrede dood, want indien hij niet gekomen was herwaarts over, zo en had hem het gezicht niet veroorzaakt zijn onverdraaglijke lijden. Maar mevrouw, wil gij toch geen oorzaak zijn van zo’n groot ongeluk!?”

“Mijn vriend,” zei ze, “wat wil je dat ik doe?”
“Dat gij hem bemint gelijk hij u doet!”
~Toen sprak de prinses Laurene: “Vertrouw op [D4vb] de trouw die gij u meester schuldig bent, werd ik gedwongen tegen u uit mijn mond te doen vloeien de overvloed van mijn hart dat ik geloof dat het onmogelijk is dat hij mij meerder affectie toedraagt als ik hem doe ...”

En toen ze zei deze woorden veranderde zo vaak van kleur zodat de dwerg door het oog gezicht bemerkte zijn meesters zaken hoe langer hoe beter voort te gaan, waarom hij als een kloeke windhond begeerde te vangen de haas die hij is najoeg en antwoorde: “Ik geloof wel, mevrouw, dat gij hem een goed hart toedraagt, maar zulks is niet genoeg, dan gij behoort hem wel te willen in manieren als hij u wil, te weten dat het u gelieve van hem te zijn vrouwe en meesteresse gelijk hij is uw ridder en dienaar. Om zulks te verzekeren zoekt hij een middel om zo gauw hij hem wederom goed te pas bevindt met u alleen te spreken op dat hij u met een fatsoenlijke eenheid mag ontdekken hetgeen hem zeer zwaar op het hart ligt.”

“Hoe zou ik dat mogen volbrengen,” zei de prinses, “zonder mijn eer te misdoen?”

“De nacht duisterheid begunstigt zeer zulke handel,” antwoorde de dwerg.
Ondertussen wilde de hertogin vertrekken, waarom Laurene het gewaar werd en tot Urbande zei: “Verzeker uw meester dat ik meer van hem ben dan hij mij!”

Waarop de dwerg geen tijd en had te antwoorden dan hem voor de moeder zeer goed veinsde en ging Palmerijn’ s zaken uitrichten die hij daarna vertelde al wat hij met de prinses gesproken had. Wat Palmerijn zichzelf gelukkig liet achten en zo hij meende dat het diegenen was die hem zo dikwijls in visioen geopenbaard was beval hij Urbande uitdrukkelijk haar naam te vernemen. Wat hij zeer naarstig nakwam en rapporteerden hem dezelfde avond dat zij Laurene genoemd was [D5ra] waardoor de prins bekende in zijn mening bedrogen te zijn en gedachtig was dat hij de andere had horen noemen Polinarde, waarom hij besloot zijn fantasie te veranderen en voor hem nam zo gauw te vertrekken als hij het rijden verdragen zou kunnen.

Zo dat dit amoureuze van Palmerijn bestond te verminderen, maar de prinses oordeelden veel anders, en gelijk men dikwijls ziet in de liefde dat velen zich bevinden weinig vervolgt, bidden zelfs om hetgeen dat men aan haar behoort te verzoeken. Om gelijke zaak riep Laurene op een avond zeer laat de dwerg tot haar en zei: “Mijn vriend, uw meester voelt zich als hij ooit deed, maar ik weet niet of gij hem hebt te verstaan gegeven mijn affectie of dat vrees hem ontraadt van te vervolgen. Daarom bid ik u dat gij mij ootmoedig wil aanbevelen in zijn gratie en in dien het hem belieft morgen omtrent middernacht te voegen in mijn kamer zo zal ik hem daar alleen opwachten.”

De dwerg achtte dat zijn meester noch was in de voorgaande termen antwoorden “Op mijn geloof, mevrouw, enige dagen herwaarts is hij gevallen in zulke verbazing dat ik dikwijls bezorgden dat hij subiet zou hebben gestorven overmits de wanhoop, maar nadien gij toezegt zo’n genoeglijke conversatie zo zal hij wel gauw veranderen van conditie.”

“En faal niet,” zei ze, “hem te doen komen op dat de waarheid hier tussen ons voortaan doet bekennen met alzo grote helderheid zoals de geveinsdheid de duisternis met zich brengt.”

Op staande voet ging de dwerg in de kamer van zijn meester die hij slapend vond, waarom hij de boodschap uitstelde tot de volgende dag ’s morgens en ging ook rusten. In zijn eerste slaap begon hij zo luid te schreeuwen [D5rb] dat Palmerijn uit het bed sprong en vroeg wat hij had. “Mijn heer,” antwoorde hij, “ik had nooit zulke angst! Ik droomde dat een zeer mooie jonkvrouw mij een zwaard op de keel hield en zei: ‘Gij ellendig creatuur, durf je uw meester amoureus maken op Laurene om mij te verlaten?! Indien gij meer enige naarstigheid gebruik tot mijn nadeel, zo zal ik u daarom alzo straffen dat die tragedieschrijvers daarvan voldoende materie zullen kunnen nemen om hun werken te vermeerderen! Zeg hem dat hij geroepen is tot hogere plaats!’”

Palmerijn antwoorden al lachend: “Ik geloof dat mangel van drinken u heeft doen legen de hersenen. Slaap in Gods naam!”

Nochtans hield de prins de rest van de nacht niet op aan dit visioen te denken, besloot elders zijn avontuur te vervolgen nadien dat zijn toegeëigende vriendin hem deed al zulke vermaning. Waarom hij in het krieken van de dag de dwerg tot hem riep en beval dat hij zijn wapens bereiden zou.

Ptolomeus die ‘s nachts gehoord had al wat ze zeiden, hoe wel hij zacht zei, kwam hem een gelukkige morgen wensen. Palmerijn die het gewaar werd zei: “Mijn getrouwe kameraad, ik heb u niets verborgen van de dag af dat gij ridder geslagen bent, daarom wil ik u ook deelachtig maken mijn voornemen, wat is de wereld te bezoeken naar na dat mij het fortuin leiden zal, waarom de nood ons dwingen zal de anderen te verlaten. Nochtans bid ik dat onze absentie onze oude vriendschap niet vermindert en hoop dat enige goede avontuur ons wederom tezamen voegen zal. Indien gij ondertussen hanteert de presentie van de koning met de prins Florendos, zo wit niet vergeten mijn zeer ootmoedige aanbeveling.”

“Een ander,” antwoorde hij, “zal deze aanbeveling doen. Ik zal u nimmermeer verlaten indien [D5va] de dood of gevangenis ons niet scheiden!”
“Mijn getrouwe vriend,” zei Palmerijn, “nadien gij al zulke wil hebt zo zal ik dit goede geluk niet versmaden.”
“Laat ons dan reizen, als het u belieft,” antwoorden Ptolomeus.

Waarom zij zich beide op staande voet wapenden en gingen bij de hertog tot die Palmerijn zei: “Omdat uw hoogheid land in vrede is zal het die gelieven ons verlof te geven, alzo wij nootzakelijk elders te doen hebben.”

“Hoe mijn vrienden,” antwoorden de hertog, “willen jullie mij zo gauw verlaten?”

“Mijn heer,” zei hij, “de nood dwingt ons.”

“Nadien dat het u immers alzo belieft,” repliceerden de hertog, “zo bid ik dat gij u alhier eerst voorzien wil van alle hetgeen gij van node zal hebben.”

Daarvan zij hem ootmoedig bedankten en al eer ze te paard gingen namen ze ook verlof aan de hertogin met de infante Laurene die van droefheid meenden te sterven, zag haar frustreren van de presentie van diegenen waarvan zij de toekomende nacht volkomen vertroosting verwachtte, zodat Adriana niet droeviger was toen ze zich zag verlaten op de oever van de zee door de verrader Theseus en alleen dwaalde in het wilde bos in de genade van de wrede tijgers en beren, noch droeviger dan de vader van Medusa, zag op de baren der ongenadige zee vlieten de leden van zijn verscheurde zoon, omdat de vreugde en de hoop van deze bedroefde prinses passeerden gelijk een morgenstond bloem die sterft in haar geboorte waarom haar angstige ziel in het lichaam niet kon meedelen ’t effect van haar kracht en liet date een lange tijd alzo onbeweeglijk gelijk een steenrots, koud gelijk ijs en veel bleker dan de droevig schijnende zon en leed een zeer zware eclips. Waarom alle jonkvrouwen, die niet wisten de oorzaak, goed bezig waren tot dat haar bloed [D5vb] zich wederom verspreidde door de aderen en haar wederom verleeneden een zwakke adem waarmee zij een zware zucht deed en zei in zichzelf: “Helaas, Helaas, Palmerijn, gij hebt wel weten te ontsteken het vuur dat gij met onrecht te gauw laat uitgaan ... Wie zou geloofd hebben dat enige ontrouw deel zou vinden in de plaats waar zo grote schoonheid en dapperheid in woont? Maar nu mag ik wel zeggen dat trouwheid een einde genomen heeft. Voorwaar, gij doet mij ongelijk en u zelf noch veel meer, want al is het dat gij ver vertrekt, daarom zal je u niet mogen ontlasten van de naam de allertrouwste ridders die ooit een zwaard op zijn zijde droeg en laat wreed sterven die u meer bemint dan zichzelf!”

De bedroefde moeder meende dat haar dochter een hartenpijn overvallen had, vertrooste haar het beste dat ze mocht.

Palmerijn, vergezelschapt met Ptolomeus en Urbande, reedt uit Doracie zonder zelf te weten wat weg hij houden wilde, zeer bedroeft over het lijden van de prinses die haar leven een lange tijd in klachten passeerde. Maar hoewel dat men kwalijk uit de gevangenis der liefde kan verlost worden, zo is nochtans contrarie de presentie die de liefde genereert, de absentie dei liefde vernielt overmits onze begeerten zijn gelijk een spiegel wat ontvangt alle ongeziene figuren zonder daarvan achter te laten enige voetstappen naar het gezicht. Daarom is hij alleen gelukkig die met de redenen zijn zinnelijkheden kan regeren.

Hoe Palmerijn ende Ptolomeus een joncvrouwe ontmoeten, seer beclagende tverlies van een cofferken, haer met gewelt van twee ridders ontnomen, met tghene dat daer over gebeurden. Het .XXI. capittel.

[D6ra] Weesende Palmerijn buyten de stadt, reet een lange wijle, fantiserende opt verdriet van mevrouwe de princesse, tegen hem selfs seggende: “Voorwaer Palmerijn, nu machmen u rechtveerdelick beschuldigen van onghetrouwicheydt, hebbende neersticheyt gedaen van te vercrijgen de liefde van een so schoone princesse, ende na dat ghy haer bycans verwonnen hebt, maect ghy daer soo weynich wercx af. Och, ic woude wel dat de doot aleer dit geschiet ware my overcomen was, op dat ic haer als ooc mevrouwe Polinarde door den selfsten middel hadde mogen voldoen!”

Dit seggende liepen hem de tranen over de ooghen, twelck Ptolomeus siende, die syn lamentatie gehoort hadde, seyde tot hem: “Voorwaer, ic en dochte noyt datmen in u soude gevonden hebben alsulcke slapmoedicheyt ... Hoe suldy van nu voortaen mogen weerstaen soo vele vreemde avontueren als ghy mogelick sult moeten passeeren, nu ic u bycans overwonnen sie deur de quellinge van eene die ghy de eere aenghedaen hebt van haer te toonen een lieffelic gelaet? Indien ghy van haer hadt genooten dat sy begee[rd]e, so soudy noch eenige excusatie hebben. Maer nu ghy niet en hebt vermindert hare reputatie, waerom wilse over u clagen? Vergeet, bid ic u, dese fantasien ende wilt alleen delibereren wat wech dat wy sullen nemen!”

“Voorwaer, dat en weet ic niet,” antwoorden hy, “laet ons voort rijden so de fortuyne ons leyden sal.”

“My dunct,” seyde Ptolomeus, “dat wy behooren te trecken na Romen, alwaer wy volcke vinden sullen van alle natien die ons genoechsaem avontueren wijsen sullen om de fortuyne te temteren.”

“Ic bens wel te vreden,” seyde Palmerijn.

Ende reysden also acht geheele dagen, ende aenden negenden dach sagense een jonckvrouwe van verre bitterlic schreyende, roepende: “Eylaci, wat sal ic nu de gene seggen die alle [D6rb] haer betrouwen op my ghestelt hadde!?”

Palmerijn dese woorden verstaende, reet by haer, ondersoeckende de oorsake haerder claginghe, waerop sy antwoorden: “Heer ridder, ic ginc door ’t gebodt van mijn vrouwe een cofferken dragen door de geheele werelt, int welcke beslooten leyt het alderschoonste sweert dat oyt gemaect is, twelcke door besweernisse over hem heeft alsulcke deucht dat het niet en can genomen worden uyt syn plaets als door den besten ridder die nu ter tijt leeft. Maer aleer hy proeven mach dese avontuere wort versocht dat hy my een gelofte doe. Ende niet tegenstaende dat ic albereets deurwandelt hebbe vele vreemde contreyen met de landen van Vrancrijc, Italien ende geheel Etiopien, soo en heb ic nochtans niemant gevonden diet heeft mogen uyttrecken, hoe wel dat vele haer crachten daer over te wercke gestelt hebben. Ende huyden woude ic reysen int hof vanden Griecschen keyser, maer dicht hier by syn my ontmoet twee ridders, die oock onderstaen hebben te volbrengen tgene so veel anderen gefailgeert is, maer sy zijn ghevaren als hare voorgangers, waerom sy my tcofferen met gewelt ontnomen hebben .Waerom ick om de schade die daer door gebeuren sal, wiens dienaersse ic ben, so bedroeft ben dat ic wel woude dat de Doot geliefde my van ’t leven te berooven!”

“Joncvrouwe,” antwoorde Palmerijn, “en mistroost u niet, maer wijst my den wech waer sy henen gereden syn.”

“Edel ridder,” seyde sy, “indien ghy my tselve wederom ten handen meugt doen comen, soo suldy daer voor gerecompensieert worden met de fame van gedaen te hebben d’alderbeste feyt dat oyt ridder voor joncvrouwen dede! De schelmen, waer van den eenen dragende is eenen rooden fluweelen carmosijnschen rock, geborduert met goude leeuwen hoofden, hebben desen voetpat genomen ende en connen niet verre syn.”

Palmerijn dit [D6va] hoorende, liet Ptolomeus by de jonckvrouwe blijven ende sloot synen helm, nam syn lancie ende schilt ende gaf syn peert den vollen toom. Ende ontrent een mijle weechs geloopen hebbende, aviseerden hy haer beyde opte hoochte van een cleyn bergsken, sprekende met eenen anderen ridder dien sy ontmoet waren, onder haer dryen versoeckende oftse cofferken conden open doen. Soo haest Palmerijn dit sach, riep hy: “Ghy infame rabbauwen, geeft ’t cofferken wederom oft ghy sult alle sterven!”

Den eenen dit hoorende, keerden hem om ende siende dat den dreygher alleene was, beghonst hy te lachen, seggende al soetgens: “God wilt heur vergeven die haer so lichtelic van u hebben laten verslaen.”

Maer Palmerijn passeerde voort, voegende hem onder haerluysen, ende sy rontom hem met sulcken furie datse alle vier haer lancien braken, ende Palmerijn worde een weynich gewont op de schouderen, dan den eersten die hy ontmoeten en sprack daer na niet meer. Daer na sloech hy met syn sweert den tweden so dapperlick opt hoochste van syn helmet dat hy hem uyt den zadel smeet. Den derden, die ’t cofferen droech, siende syn metghesellen in alsulcken staet, seyde in hem selfs: “Voorwaer, tis een goede opinie dat een goede vluchtinge beter is als een quade verbeydinghe ...” Hierentusschen vluchten hy te velde waert in soo seer als syn peert lopen mochte, maer Palmerijn achterhaelden hem so na dat hy hem den rechten arm vanden schouder sloech, waer door hy op d’eene ende op d’ander zijde van ’t cofferen neder viel. Hierna stont Palmerijn af ende nam ’t cofferen voor hem opt peert ende latende den dooden ridder, reet hy synen gecomen wech, op den welcken Ptolomeus hem te ghemoete quam, die hem seer haesten, vreesende dat hy eenich secours van doen soude hebben gehadt.

Die joncvrouwe siende Palmerijn victorieus, [D6vb] steech van heur hackeneye ende quam hem met gewelt de voeten kussen, seggende: “Ic bidde Godt almachtich, goeden ende edelen ridder, dat Hy u vergelden wil die weldaet die ghy my bewesen hebt!”

“Mijn vriendinne,” antwoorden hy, “siet, daer ist cofferken also ickt ghevonden hebbe.”

“Ick bid u,” seyde Ptolomeus, “laet my ooc de fortuyne propeeren, hoewel dat ic also niet gequalificeert en ben als de uutnemer behoort te wesen.”

Doen nam hy tcofferen, maer de jonckvrouwe seyde: “Ick bidde u, wilt verbeyden. Ghy behoort my eerst een gelofte te doen!”

“Ick beloofse u,” antwoorden hy.

Hiermede dede hy alle syn crachten om tcofferen te openen, maer hy richten weynich uyt.

Palmerijn siende Ptolomeus failgeren, seyde tot de joncvrouwe: “Begeerdy yet op my aleer ick mijne verlore moeyten oock te wercke stelle?”

“Mijn heere,” antwoorden sy, “ghy behoort my eerst ghelijcke ghelofte te doen.”

“Daer salt niet aen manghelen,” seyde Palmerijn.

Doen nam hy ’t cofferen ende dede tselve open sonder eenige moeyten ende trockter tsweert uyt, twelc hem dochte ’t alderschoonste te syn dat hy oyt gesien hadde. De joncvrouwe dit siende, seyde: “Och goeden ridder, gebenedijt sy den dach dat ghy geboren zijt! Ghy hebt my verlost van eenen grooten arbeyt. Het sweert is uwe. Maer door de gelofte zijdy gheobligeert met my te reysen ende te doen dat u mijn vrouwe goet vint te ghebieden.”

“Jonckvrouwe,” antwoorden Palmerijn, “reysen wy!”

Doen gingense alle wederom te peerde ende reden soo langhe tot datse quamen aende poorte van een geweldich schoon casteel daer de voorseyde jonckvrouwe afstondt, de twee ridders biddende datse een weynich tijts wilden beyden. Hiernae dese de poorte open ende ingaende vondtse aldaer haer meestersse met haer suster, die haer stracx vraechden oftse den ge[D7ra]sochten ridder gevonden hadde. “Ja ick, mevrouwe,” antwoorden sy. Hy is den alderschoonsten ende cloecsten ridder diemen met oogen soude mogen aensien.”

“Ic bid u,” seyde sy, “doet hem binnen comen.”

Doen lietense de valbrugge neder, ende so haest als [D7rb] de twee ridders over gepasseert waren, stondense van haer peerden, alwaer de jofvrouwen haer te ghemoete quamen, ende de reverentie geschiet zijnde, wordense geleyt in een vande beste camers, alwaerse haer ontwapenden.

Hoe Palmerijn en Ptolomeus een jonkvrouw ontmoette die zeer klaagde het verlies van een koffertje haar met geweld van twee ridders ontnomen met hetgeen dat daardoor gebeurden. Het 21 kapittel.

[D6ra] Was Palmerijn buiten de stad en reedt een lange tijd, fantaseerde op het verdriet van mevrouw de prinses en tegen hemzelf zei: “Voorwaar Palmerijn, nu mg men u rechtvaardig beschuldigen van ontrouw, heb naarstigheid gedaan van te verkrijgen de liefde van een zo mooie prinses en na dat gij haar bijna overwonnen hebt maakt gij daar zo weinig werk van. Och, ik wilde wel dat de dood aleer dit geschied was mij overkomen was opdat ik haar als ook mevrouw Polinarde door hetzelfde middel had mogen voldoen!”

Toen hij dit zei liepen hem de tranen over de ogen, wat Ptolomeus zag, die zijn klagen gehoord had en zei tot hem: “Voorwaar, ik dacht nooit dat men in u zou gevonden hebben al zulke slappe moed ... Hoe zal je van nu voortaan mogen weerstaan zo vele vreemde avonturen als gij mogelijk zal moeten passeren, nu ik u bijna overwonnen zie door de kwelling van ene die gij de eer aangedaan hebt van haar te tonen een lieflijk gelaat? Indien gij van haar had genoten dat zij begeerde zo zou je noch enige excuus hebben. Maar nu gij niet hebt verminderd haar reputatie, waarom wil ze over u klagen? Vergeet, bid ik u, deze fantasie en wil alleen beraadslagen wat weg dat wij zullen nemen!”

“Voorwaar, dat weet ik niet,” antwoorde hij, “laat ons voort rijden zo het fortuin ons leiden zal.”

“Mij dunkt,” zei Ptolomeus, “dat wij behoren te trekken naar Rome alwaar wij volk vinden zullen van alle naties die ons voldoende avonturen wijzen zullen om het fortuin te verleiden.”

“Ik ben goed tevreden,” zei Palmerijn.

En reisden alzo acht gehele dagen en aan de negende dag zagen ze een jonkvrouw van verre bitter schreien en roepen: “Helaas, wat zal ik nu diegenen zeggen die al [D6rb] haar vertrouwen op mij gesteld had!?”

Palmerijn die deze woorden verstond reedt bij haar en onderzocht de oorzaak van haar klagen waarop zij antwoorde: “Heer ridder, ik ging door ’t gebod van mijn vrouwe een koffertje dragen door de gehele wereld waarin besloten ligt het allermooiste zwaard dat ooit gemaakt is wat door een bezwering erover heeft al zulke deugd dat het niet kan genomen worden uit zijn plaats dan door de besten ridder die nu ter tijd leeft. Maar aleer hij het beproeven mag dit avontuur werd verzocht dat hij mij een gelofte doet. Niettegenstaande dat ik al gereeds doorgewandeld heb vele vreemde contreien met de landen van Frankrijk, Italië en geheel Ethiopië, zo heb ik nochtans niemand gevonden die het heeft mogen uittrekken, hoe wel dat velen hun krachten daar over te werk gesteld hebben. Heden wilde ik reizen in de hof van de Griekse keizer, maar toen ik dicht hierbij was ontmoette ik twee ridders die ook onderstaan hebben te volbrengen hetgeen zo veel anderen gefaald is, maar zij zijn gevaren als hun voorgangers, waarom zij mij het koffertje met geweld ontnomen hebben. Waarom ik om de schade die daardoor gebeuren zal, wiens dienares ik ben, zo bedroefd ben dat ik wel wilde dat de dood geliefde mij van ’t leven te beroven!”

“Jonkvrouw,” antwoorde Palmerijn, “mistroost u niet, maar wijs mij de weg waarheen zij gereden zijn.”

“Edele ridder,” zei ze, “indien gij mij het wederom ten handen mag doen komen zo zal je daarvoor vergoed worden met de faam van gedaan te hebben het allerbeste feit dat ooit een ridder voor jonkvrouwen deed! De schelmen, waarvan de een draagt een roodfluwelen karmozijnen rok met gouden leeuwen hoofden hebben dit voetpad genomen en kunnen niet ver zijn.”

Palmerijn die dit [D6va] hoorde, liet Ptolomeus bij de jonkvrouw blijven en sloot zijn helm, nam zijn lans en schild en gaf zijn paard de volle toom. Toen hij omtrent een mijl weggelopen had arriveerde hij bij ze beide op de hoogte van een klein bergje en sprak met een anderen ridder die zij ontmoet hadden die onder hun drie onderzochten of ze het koffertje konden opendoen. Zo gauw Palmerijn dit zag riep hij: “Gij infame rabauwen, geeft ’t koffertje wederom of gij zal alle sterven!”

De een die dit hoorde keerden hem om en zag dat de die dreigde alleen was en begon te lachen en zei al zachtjes: “God wil haar vergeven die zich zo licht van u hebben laten verslaan.”

Maar Palmerijn passeerde voort, voegde zich onder ze en zij rondom hem met zulk furie dat ze alle vier hun lansen braken en Palmerijn werd een weinig gewond op de schouder, dan de eersten die hij ontmoette sprak daarna niet meer. Daarna sloeg hij met zijn zwaard de tweede zo dapper op het hoogste van zijn hel, zodat hij hem uit de zadel smeet. De derde, die ’t koffertje droeg, zag zijn metgezellen in al zulk staat en zei in zichzelf: “Voorwaar, het s een goede opinie dat een goede vlucht beter is dan een kwaad afwachten ...” Ondertussen vluchtte hij te velde waart zo zeer als zijn paard lopen mocht, maar Palmerijn achterhaalde hem zo na dat hij hem de rechterarm van de schouder sloeg waardoor hij op de ene en op de ander zijde van ’t koffertje neer viel. Hierna stond Palmerijn af en nam ’t koffertje voor hem op het paard en verliet de dode ridder en reedt hij zijn gekomen weg op die Ptolomeus hem tegemoetkwam die hem zeer haastte en vreesde dat hij enig bijstand van doen zou hebben gehad.

De jonkvrouw zag Palmerijn victorieus, [D6vb] steeg af van haar hakkenei en kwam hem met geweld de voeten kussen en zei: “Ik bid God almachtig, goede en edele ridder, dat hij u vergelden wil de weldaad die gij mij bewezen hebt!”

“Mijn vriendin,” antwoorden hij, “ziet, daar is het koffertje alzo ik het gevonden heb.”

“Ik bid u,” zei Ptolomeus, “laat mij ook het fortuin proberen, hoewel dat ik alzo niet gekwalificeerd ben als de uitnemer behoort te wezen.”

Toen nam hij het koffertje, maar de jonkvrouw zei: “Ik bid u, wil wachten. Gij behoort mij eerst een gelofte te doen!”

“Ik beloof het u,” antwoorden hij.

Hiermede deed hij alle zijn krachten om het koffertje te openen, maar hij richtte weinig uit.

Palmerijn zag Ptolomeus falen en zei tot de jonkvrouw: “Begeert gij iets van mij aleer ik mijn verloren moeite ook te werk stel?”

“Mijn heer,” antwoorden ze, “gij behoort mij eerst gelijke belofte te doen.”

“Daar zal het niet aan mankeren,” zei Palmerijn.

Toen nam hij ’t koffertje en deed het open zonder enige moeite en trok er het zwaard uit wat hij dacht ’t allermooiste te zijn dat hij ooit gezien had. De jonkvrouw die dit zag zei: “Och goede ridder, gezegend is de dag dat gij geboren bent! Gij hebt mij verlost van een grote arbeid. Het zwaard is de uwe. Maar door de gelofte ben jet verplicht met mij te reizen en te doen dat u mijn vrouwe goed vindt te gebieden.”

“Jonkvrouw,” antwoorden Palmerijn, “reizen we!”

Toen gingen ze alle wederom te paard en reden zo lang tot dat ze kwamen aan de poort van een geweldig mooi kasteel daar de voorzegde jonkvrouw afstond, de twee ridders bad dat ze een weinig tijd wilden wachten. Hierna deed ze de poort open en ging erin en vond haar meesteres met haar zuster die haar toen vroegen of ze de gezochte [D7ra] ridder gevonden had. “Ja ik, mevrouw,” antwoorden ze. Hij is de allermooiste en kloekste ridder die men met ogen zou mogen aanzien.”

“Ik bid u,” zei ze, “laat hem binnenkomen.”

Toen lieten ze de valbrug neer en zo gauw als [D7rb] de twee ridders erover gepasseerd waren gingen ze van hun paarden alwaar de juffrouwen ze tegemoet kwamen en toen de reverentie geschied was werden ze geleid in een van de beste kamers, alwaar ze zich ontwapenden.

[D7r] Hoe de vrouwe vant casteel Palmerijn vertrock dat den reuse Darmake haer dochter ende goederen ontnomen hadde, waerom hy hem bevochte, volgende syne gelofte. Het .XXIJ. capittel.

[D7ra] Palmerijn ende Ptolomeus ontwapent wesende, quam haer me[v]rouwe presenteren yeder een mantel van damast ende leydense inde sale om het avontmael te nutten, het welc seer magnifijc toeginc. Ende na datse gegeten hadden en[de] de tafel opgenomen wesende ende de suster vande vrouwe des casteels siende dat heur de gelegentheyt presenteerden om dese ridders heur misval te kennen te gheven, seyde tot Palmerijn: “Heer ridder, hoewel dat ick nu arm ben, soo ben ick nochtans hier bevorens de huysvrouwe geweest van eene der alder rijckste ridderen van dese contreye, met den welcken ic lange tijt leefden sonder [D7rb] kinderen te krijgen tot dat Godt geliefden ons een seer schoone eenige dochter te verleenen, die vijf jaer out was als mijn man storf. De welcke seer ervaren was inde nigromantie, waer deur hy voorsach veel toecomende dingen, waerom hy my in syn leste tot hem riep, seggende: ‘Mijn alderliefste, ic weet vele saken die u gebeuren sullen. Ooc datmen u met gewelt ontnemen sal u eenige dochter met u goederen. Maer ghy sult in mijn schrijfcamer vinden een sweert in een cofferken gesloten, datter niemant uut en sal mogen nemen als den cloecsten ridder der gheheelder werelt in synen tijt, die u alleen sal mogen helpen wederom te crijgen u [D7va] verlies.’ Ende nauwelicx en hadde hy dese woorden geeynt of hy gaf synen geest. Eylaci,” seyde sy, “zijn woorden waren meer als waer, want voort na synen doot quam Darmake den reuse, volgende zijn gewoonlicke wreet ende onrechtveerdicheyt, ende ontnam my een vande principaelste van mijn casteelen met mijn eenige dochter, seggende die te willen geven aen syn sone, die noch booser is als syn vader, ende boven maten leelick. Maer om dat mijn dochter maer tien jaren out is, so en is tselve noch niet volbrocht. Ende om dat ic niet en woude consenteren int voorseyde houwelic heeft my den booswicht ooc afgenomen de weynighe goederen die my noch resten, uytghenomen u sweert, twelc ic te bevorens gestelt had inde bewaernisse van mijn suster, vrouwe van dit casteel Daerom bid ic u seer ootmoedelic, deuchdelicken ende vaillanten ridder, dat ghy my op den verrader wreecken wilt indien bermherticheydt eenichsins in u plaetse vinden can, waer aen ghy volbrengen sult uwe ghelofte, Godt aenghenaem werck, my eere ende tvoorseyde weeskindt secours doen.”

“Mevrouwe,” antwoorden Palmerijn, “al en waer by my gene gelofte geschiet, so en soude ick nochtans niet gheerne van hier reysen sonder eerst mijn beste te doen om hem te bedwingen tegens u te beteren alsulcke injurie, waer toe ic morgen hen tempteren sal.”

Waer van hem de joffvrouwe ootmoedelick bedanckten. Ende om dat het laet was, gingense alle rusten tot sanderen daech smorgens, dat hem Palmerijn wapende, ende gaende byde jofvrouwe versocht hy eenen leytsman om hem byden reuse te brengen, waerom sy hem met gaf de joncvrouwe die tcofferken gedraghen hadde, ende twee van hare ridderen, met welc geselschap Palmerijn den rechten wech na tcasteel van Darmake reet, alwaer sy des naemiddaechs aenquamen. Ende siende eenen [D7vb] schiltknecht op de muere de wacht staen houden, tot den welcken hy riep: “Cammeraet, ic bid u dat ghy Darmake ten voortschijn doen comen wilt!”

“Wat begeerdy van hem?”, antwoorden den schiltknecht.

“Ic woude hem bidden,” antwoorden Palmerijn, “dat hy de goede vrouwe door hem berooft zijnde, wederom geve hare goederen ende dochter, ende indien mijn bidden niet en can profijteren, dat hy in sulcken gevalle tegens my coemt vechten, ende ic sal hem doen bekennen dat hy onbehoorlic gedaen heeft.”

“Ghy sult seer corte expeditie crijgen,” antwoorden den
schiltknecht. “Dan om u wel te raden, so vertrect haestelic van hier. Vertreckt indien ghy u hooft niet laten en wilt om voor een teycken van uwe sotheydt gheslaghen te worden op dese poorte!”

“Mijn hooft,” seyde Palmerijn, “sidt my noch te vast op den romp. Daerom gaet rasch, oft ick salse alle doot slaen die hier uutcomen!”

“Ic sal u bootschap doen,” antwoorden den schiltknecht. “Darmake en is voor alsnu hier niet, dan Mardane, syn sone, sal u wel voldoen in dese affaire.”

Ten verliep niet lange hierna Mardane vertoonden hen boven op die muyren, Palmerijn vragende wat hy sochte.

“Syd[y] den sone vanden reuse?”, antwoorden hy.

“Ick bent. Wat salt wesen?”

“Ic soude u versoecken,” antwoorden Palmerijn, “dat u geliefden uwen vader te seggen dat hy wederom gheeft de jonckvrouwe die hy haer moeder met onrecht is onthoudende oft ic salt hem doen doen met gewelt.”

“Sy sal u gebrocht worden,” seyde Mardane, “indien ghy een weynich verbeyden wilt.”

In een seer geringen tijt hierna quam hy uut de fortresse, wel gewapent zijnde, hebbende in syn vuyste een groote lancie, ende rijdende op een wonderbaerlic sterck oorloghspeert, het welcke na advenant niet minder oft grooter en was als andere ordinarise peerden als den reuse, seggende tot Palmerijn: “Vassael, ghy zijdt uwen [D8ra] doot comen soecken. Niettemin, indient ghy u terstont aengheven wilt tmijnder geliefte, so suldy gequiteert worden met een eewige ghevanckenisse in een vande diepste kelderen onder dese grachten.”

“Sulck een logijs en behaecht my niet,” antwoorden hy.

Met dien liep hy tegen den sone vanden reuse ende den anderen ter contrarien, malcanderen so dapperlick treffende met de lancien, schilden, lichamen ende hoofden, dat sy beyde uut de sadels gesmeten worden sonder dat Palmerijn eenige quetsure ontfinc, hem beschuttende met synen schildt. Maer den reuse worde op een onbedeckte plaetse geraect so dat hem een stuck van Palmerijns lancie inde zijde stack, maer veerdichlic op springende troc hijt daer uyt, werpende daer met nae Palmerijn met grooten crachte, maer so hy duycten vlooch tselve over hem hen in syn peert, diet ontmoeten dwers door tlijf. Hierna voechden hem Palmerijn met syn bloote sweert dicht by Mardane, die hem een seer swaren slach opt hoochste van synen helme gaf, waerover hy syn bloet in so grooter abondantie verloor dat hy bestonde te verflouwen, so dat hy bemercten hem van nooden te syn de sake inder yl te eyndigen. Ende siende Mardane wederom syn sweert verheffen om hem t’andermael te treffen, sprongh hy ter sijden uyt, ende door den selfsten middel sloech hy den reuse synen rechter arm af, die van cracht des slachs op syn een knye viel, maer haestelick op springende liep hy na syn casteel.

Die van binnen dit siende, vielen so geweldichlic uyt met halve piecken dat Palmerijn genoech te doen hadde om hem te defenderen. Maer Ptolomeus ende d’andere twee ridders die met hem gecomen waren, haer daer ontrent verborghen hebbende, siende den noot van Palmerijn, liepen met vollen loop van peerde op die vanden casteele, haer jagende tot inde voorplaetse, alwaer [D8rb] den reuse nederviel voor de voeten van Palmerijn, die hem thooft afsloech. Doen soudy een genoechte genomen hebben indien ghy daer present geweest waert van te sien lopen herwaert ende derwaert alle ontcomende met rassicheyt van hare voeten door een valsche poorte, uutgenomen eenighe sware ghewonden die int puncte des doots waren. Twelc Palmerijn siende, stont stracx na de jofvrouwe die hem geleyt hadde, de welcke tot hen seyde: “Ic bid u, mijn heere, laet ons voor al soecken Esmerinde, dochter van mevrouwe mijn meestersse.”

“Doen wy also,” seyde Palmerijn. Ende siende den duysteren nacht haer overvallen, gheboot hy de poorten te sluyten om aldaer tot sanderen daechs te verbeyden. Daerentusschen vont de jonckvrouwe Esmerinde inde camer vanden reuse int geselschap van drie ander joncvrouwen, die haer terstondt om den hals viele, van te vorens seer verveert, maer de jofvrouwe verseeckerden haer dattet alle gedaen was om hare verlossinge. Dewijle dit geschieden quam Palmerijn ooc inde camer, tot de cleyne Esmerinde seggende: “Mijn vriendinne, en wildy niet wederom met ons reysen by u moeder?”

“Heer ridder,” antwoorden sy, hem te voete vallende, “ic en hadde noyt grooter begheerte, maer ick vreese grootelicx dat Darmake ons ontmoeten sal, want hy is desen morgen ghereyst op de uytvaert van syn suster ende woude morgen wederom keeren. Indien hy ons vint, so syn wy verloren!”

“Laet my daer met begaen,” seyde Palmerijn, haer opheffende ende omhelsende.

Hierentusschen bereyden de jonckvrouwen het avontmael. Ende na datse versaet waren, gingense slapen. Ende int puncte vanden dageraet dedense te peerde sitten alle de vroupersoonen, met nemende alle de beste goederen vant casteel, int welcke sy den brant staken, hernemende haren wech.

[D7r] Hoe de vrouwe van het kasteel Palmerijn verhaalde dat de reus Darmake haar dochter en goederen ontnomen had waarom hij hem bevocht en volgde zijn gelofte. Het 22 kapittel.

[D7ra] Palmerijn en Ptolomeus die ontwapend was, kwamen hun mevrouw presenteren elk in een mantel van damast en leidde ze in de zaal om het avondmaal te nutten, wat zeer magnifiek toeging. Na dat ze gegeten hadden en de tafel opgenomen was en de zuster van de vrouwe van het kasteel zag dat zich de gelegenheid presenteerden om deze ridders haar misval te kennen te geven zei tot Palmerijn: “Heer ridder, hoewel dat ik nu arm ben, zo ben ik nochtans hier tevoren de huisvrouw geweest van een der aller rijkste ridders van deze contreien met die ik lang tijd leefden zonder [D7rb] kinderen te krijgen tot dat God geliefde ons een zeer mooie enige dochter te verlenen die vijf jaar oud was toen mijn man stierf. Die zeer ervaren was in de nigromantie waardoor hij voorzag veel toekomende dingen, waarom hij mij in zijn laatste tot hem riep en zei: ‘Mijn allerliefste, ik weet vele zaken die u gebeuren sullen. Ook dat men u met geweld ontnemen zal uw enige dochter met uw goederen. Maar gij zal in mijn schrijfkamer vinden een zwaard in een koffertje gesloten dat er niemand uit zal mogen nemen dan de kloekste ridder der gehele wereld in zijn tijd die u alleen zal mogen helpen wederom te krijgen uw [D7va] verlies. Nauwelijks had hij deze woorden geëindigd of hij gaf zijn geest. Helaas,” zei ze, “zijn woorden waren meer dan waar, want voort na zijn dood kwam Darmake de reus en volgde zijn gewoonlijke wrede en onrechtvaardigheid en ontnam mij een van de belangrijkste van mijn kastelen met mijn enige dochter en zei die te willen geven aan zijn zoon die noch bozer is dan zijn vader en bovenmate lelijk. Maar om dat mijn dochter maar tien jaren oud is zo en is het noch niet volbracht. Omdat ik niet wilde consenteren in het voorzegde huwelijk heeft mij de booswicht ook afgenomen de weinige goederen die mij noch resten, uitgezonderd uw zwaard, wat ik te tevoren gesteld had in de bewaring van mijn zuster, vrouwe van dit kasteel, daarom bid ik u zeer ootmoedig deugdelijke en moedige ridder, dat gij mij op de verrader wreken wit indien barmhartigheid enigszins in u plaats vinden kan, waaraan gij volbrengen zal uw gelofte, God aangenaam werk, mij eer en het voorzegde weeskind bijstand doen.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “al was het bij geen gelofte geschied zo zou ik nochtans niet graag van hier reizen zonder eerst mijn best te doen om hem te bedwingen en tegen u te beteren al zulke schade waartoe ik morgen hen verleiden zal.”

Waarvan hem de juffrouw ootmoedig bedankte. Omdat het laat was gingen ze alle rusten tot de volgende dag ‘s morgens dat hem Palmerijn wapende. Hij ging bij de juffrouw en verzocht een leidsman om hem bij de reus te brengen, waarom zij hem met gaf de jonkvrouw die het koffertje gedragen had en twee van haar ridders met welk gezelschap Palmerijn de rechte weg naar het kasteel van Darmake reedt alwaar zij in de namiddag aankwamen. Hij zag een [D7vb] schildknecht op de muur de wacht staan houden tot die hij riep: “Kameraad, ik bid u dat gij Darmake ten voorschijn doen komen wil!”

“Wat begeer je van hem?”, antwoorden de schildknecht.

“Ik wilde hem bidden,” antwoorde Palmerijn, “dat hij de goede vrouwe die door hem beroofd is wederom geeft haar goederen en dochter en indien mijn bidden niet kan profiteren dat hij in zulk geval tegen mij komt vechten en ik zal hem doen bekennen dat hij onbehoorlijk gedaan heeft.”

“Gij zal een zeer korte expeditie krijgen,” antwoorden de schildknecht. “Dan om u goed aan te raden, zo vertrek haastig van hier. Vertrekt indien gij uw hoofd niet laten wilt om voor een teken van uw zotheid geslagen te worden op deze poort!”

“Mijn hoofd,” zei Palmerijn, “zit mij noch te vast op de romp. Daarom ga snel of ik zal ze alle dood slaan die hier uitkomen!”

“Ik zal uw boodschap doen,” antwoorde de schildknecht. “Darmake is voor alsnu hier niet, dan Mardane, zijn zoon, zal u wel voldoen in deze affaire.”

Het verliep niet lang hierna en Mardane vertoonden hen boven op die muren en Palmerijn vroeg wat hij zocht.

“Ben je de zoon van de reus”, antwoorden hij.

“Ik ben het. Wat zal het wezen?”

“Ik zou u verzoeken,” antwoorde Palmerijn, “dat het u geliefde uw vader te zeggen dat hij wederom geeft de jonkvrouw die hij haar moeder met onrecht onthoudt of ik zal het hem laten doen met geweld.”

“Zij zal u gebracht worden,” zei Mardane, “indien gij een weinig wachten wil.”

In een zeer geringe tijd hierna kwam hij uit het fort en was goed gewapend en had in zijn vuist een groot land en reedt op een wonderbaarlijk sterk oorlogspaard, wat naar advenant niet minder of groter was dan andere ordinaire paarden als de reus en zei tot Palmerijn: “Vazal, gij bent uw [D8ra] dood komen zoeken. Niettemin, indient gij u terstond aangeven wil tot mijn gelieve zo zal je gedoemd worden met een eeuwige gevangenis in een van de diepste kelders onder deze grachten.”

“Zulk logies en behaagt mij niet,” antwoorden hij.

Met dien liep hij tegen de zoon van de reus en de andere ter contrarie die elkaar zo dapper troffen met de lansen, schilden, lichamen en hoofden dat zij beide uit de zadels gesmeten werden zonder dat Palmerijn enige kwetsing ontving en zich beschutte met zijn schild. Maar de reus werd op een onbedekte plaats geraakt zo dat hem een stuk van Palmerijn’ s lans in de zijde stack maar sprong vaardig en trok hij het eruit en wierp daarmee naar Palmerijn met grote kracht, maar zo hij dook vloog hete over hem heen in zijn paard die het ontmoette dwars door het lijf. Hierna voegde hem Palmerijn met zijn blote zwaard dicht bij Mardane die hem een zeer zware slag op het hoogste van zijn helm gaf waardoor hij zijn bloed in grote hoeveelheid verloor dat hij bestond te verflauwen zo dat hij bemerkte dat hem van node was de zaak in allerijl te eindigen. Hij zag Mardane wederom zijn zwaard verheffen om hem te andermaal te treffen en sprong hij ter zijden uit en door hetzelfde middel sloeg hij de reus zijn rechterarm af die van kracht van de slag op zijn ene knie viel, maar haastig opsprong en liep hij naar zijn kasteel.

Die van binnen die dit zagen vielen zo geweldig uit met halve pieken zodat Palmerijn genoeg te doen had om zich te verdedigen. Maar Ptolomeus en de andere twee ridders die met hem gekomen waren en zich daar omtrent verborgen hadden zagen de nood van Palmerijn en liepen met volle loop van paarden op die van het kasteel en joegen ze tot in de voorplaats, alwaar [D8rb] de reus neerviel voor de voeten van Palmerijn die hem het hoofd afsloeg. Toen zou je een genoegen genomen hebben indien gij daar present geweest was van te zien lopen herwaarts en derwaarts allen te ontkomen met de snelheid van hun voeten door een valse poort uitgezonderd enige zwaargewonden die in het punt der dood waren. Wat Palmerijn zag en stond strak naast de juffrouw die hem geleid had die tot hem zei: “Ik bid u, mijn heer, laat ons vooral zoeken Esmerinde, dochter van mevrouw mijn meesteres.”

“Toen wij alzo,” zei Palmerijn. Hij zag de duistere nacht hen overvallen en gebood de poorten te sluiten om aldaar tot de volgende dag te wachten. Ondertussen vond de jonkvrouw Esmerinde in de kamer van de reus in het gezelschap van drie ander jonkvrouwen die haar terstond om de hals vielen van tevoren zeer bang, maar de juffrouw verzekerden ze dat het allee gedaan was om haar verlossing. Terwijl dit geschiede kwam Palmerijn ook in de kamer tot de kleine Esmerinde en zei: “Mijn vriendin, wil je niet wederom met ons reizen bij u moeder?”

“Heer ridder,” antwoorden ze en viel hem te voet, “ik had nooit grotere begeerte, maar ik vrees zeer dat Darmake ons ontmoeten zal, want hij is deze morgen vertrokken op de uitvaart van zijn zuster en wilde morgen wederom keren. Indien hij ons vindt, zo zijn wij verloren!”

“Laat mij daarmee begaan,” zei Palmerijn die ophief en omhelsde.

Ondertussen bereiden de jonkvrouwen het avondmaal. Na dat ze verzadigd waren gingen ze slapen. In het punt van de dageraad lieten ze te paard zitten alle vrouwpersonen die met ze namen alle de beste goederen van het kasteel wat zij de brand staken en hernamen hun weg.

[D8va] Hoe Palmeryn met syn gheselschap wederom keerden nae de moeder van Esmerinde, int welcke hy ontmoeten den reuse Darmake, die hy bevechtende overwan. Het .XXIIJ. capittel.

Also reysden Palmerijn met syn geselschap voort, seer blijde zijnde overmits de vercregen fortuyne, maer een weynich daer nae was eenen groote grouwel haer vreuchde verjagende, want int uutcomen van een bosch worde Esmerinde ghewaer Darmake, met hem leydende syn huysvrouwe ende tien ridders, waer deur ’t arme bedroefde dochterken begonste te roepen: “O mijn God, wy syn alle doot!”

Om dit woort begonsten d’andere alle om te kiecken, ende siende so grouwelicken reuse soo nae by haer, bevonde hem den alderstoutsten qualick geresolveert. Maer Palmerijn seyde tot Ptolomeus: “Bevecht ghy met de andere twee ridders de reste dewijle dat ic Darmake wederstae, ende laet Urband daerentusschen met de jofvrouwen te boschwaert innen keeren.”

Nauwelicx en hadde hy dese woorden volbracht oft den reuse, siende Esmerinde verlost, worde bycans rasende van gramschap, dat hy seer wel dede blijcken, want sonder sweert oft schilt overviel hy Palmerijn so subijtelijck dat hy hem byden craghe greep aleer hy de handen aent gheweyr conde slaen, hopende hem met gewelt ter aerden te werpen. Maer Palmerijn vatten hem om den hals aleer hy hem den swick conde gheven, die so sterc tot hem treckende datse beyde vande peerden vielen, waerover den reuse met synen lincker voet inden stegelreep bleef hangen. Nochtans en lietense malcanderen niet los gaen, maer tpeert van den reuse, in syn zijde gevoelende de spore van syn meyster, begonst het also te springen dat hy [D8vb] Palmerijn moeste laten, die promptelic syn sweert nemende, sloech een so geweldigen slach op den helm van Darmake datse hem vanden hoofde sprong, ende den selven verdubbelerende sloech hy hem ’t hooft vanden lichame, seyndende syn siele voor den duyvel.

Palmerijn meenende alsnu geeyndicht te hebben, werde hy wel verwondert als hy bemerckten recht tegens hem te comen lopen de reusinne met de lancie van haren man, meynende hem swaerlic te wonden, maer hy bedeckten hem met synen schildt, springende ter zijden uyt, ende sonder regard te nemen op hare sexe stac hy haer syn swert soo diep inde zyde datse doot ter aerden nederviel. Hierna voechden hem Palmerijn by syn ander geselschap, die seer vromelic bevechtende waren tgeselschap van Darmake, niettemin souden sy alle genoech te doen hebben gehadt indien heur niet overcomen en ware tnavolghende secours.

So geringe als Palmerijn vertrocken was vande twee vrouwen ghesusteren dede de moeder van Esmerinde ontbieden eenen jongen edelman, Crespin genoemt, die sy haer dochter ten houwelick belooft hadde, den welcken tot haer gecomen zijnde, seyde sy: “Gisteren is van hier vertrocken eenen ridder om te gaen bevechten den schelm Darmake, ende also ick niet en weet hoe ’t eynde hier van geschieden sal, bid ic dat ghy u wilt wapenen ende met u nemende thien van uwen volcke, om haer luyden te gemoet te reysen.” Waer in haer Crespin obedieerden, door fortuyne ontmoetende den dwerg mette jofvrouwen vluchtende, ende siende gene verlost te syn die hy meer beminden als zijn eygen selfs, worde hy verblijt als alle verlanghende minnaers wel dencken mogen, haer vragende waer sy de andere ghelaten hadden, waer op sy hem antwoorden tgene hier voor verhaelt is. Waerom hy vijf van synen geselschap ghebode de jofvrouwen te geleyden op [E1ra] een huys niet verre van daer, ende met de reste liep hy met vollen toome na ’t geselschap van Darmake. Nochtans en conde hy soe gheringhe niet daer by comen oft daer wasser al sommighe van verslaeghen deur de vromicheydt van Palmerijn, die oock op veele plaetsen gewont was, ende een vande ridders der weduwe hadder albereets ’t leven ghelaten, maer Crespijn arriverende stelden hem alsoo ter weer dat de twee eersten die hem van zijne vyanden ontmoeten noyt daer na goet of quaet meer en spraken. Ende siende de anderen de hacken toonen, ginck hy by Palmerijn, hem vertellende dat hy Esmerinde met heur geselschap ontmoet was, ende dat hy heur hadde doen leyden int casteel van zijnen neve, “alwaer wijse, indient u belieft,” seyde hy, “sullen gaen besoecken, verseeckert zijnde van seer goeden ciere deur de verbintenisse daer mede alle de ghene van dese contreye aen u verbonden zijn om de verlossinghe vande tyrannen Darmake ende zijnen soone.”

“Gaen wy!”, antwoorden Palmerijn, ende alsoo arriveerden sy ontrent des middaechs int logement van zijnen neve, die heur seer goede onthalinghe bewees, alwaer sy den geheelen dach ooc voorts verbleven, begravende den doot ghebleven ridder vande moeder van Esmerinde, die van zijn cameraet aldaer op diens peert mede gebrocht was. Maer des anderen daechs seer vroech gingense wederom te peerde, ende om dat den wech een weynich lanck was, weynden Crespijn alle neersticheyt aen van Palmerijn den tijt te corten om hem te doen vergheten de pijne van zijne wonden, mede verhalende zijne groote liefde tot Esmerinde ende hoe die hem albereets belooft was, waerom hy hem affectueuselicken bad hem te willen helpen eyndigen so geluckigen beginsel. Twelck hem Palmerijn toeseyde, ende [E1rb] hierentusschen quamense ontrent het casteel daer op de moeder van Esmerinde woonden, de welcke heure comste verstaen hebbende, haerluyden soo verre te ghemoete liep als zijse af sien konde, ende haer dochter omhelsende vielse ter aerden neder geheel van haer selven, blyvende een wijltijts sonder spraecke om dat haer herte met onmaetelicke blijdtschap bevanghen wordende, hare tongen niet een woort meer en konde uutspreecken, alsoo seere sloot de vreuchde den wech van ’t officie der lidtmaten. Niettemin dedense haer met de hulpe van eenige specerien die heur geselschap by sich hadden, in corten tijt wederom tot heur selven commen, so datse tot Palmerijn seyde: “Och deuchdelicken ridder, hoe waert mogelick dat ick ten vollen soude mogen recompenseren de weldaet die ghy my bewesen hebt?”

“Mevrouwe,” antwoorden hy, “looft daer van Godt onsen Heere. Voor mijner recompens wilt my alleen seggen of ick voldaen hebbe mijn ghelofte.”

“Ghy hebt die volbracht,” seyde sy, “in sulcker manieren dat het u onmoghelick soude zijn daer van beter te quiteren, alleene wilt my wederom helpen crijghen de goederen die my den reuse ontnomen heeft.”

“Ick sal al doen dat my moghelick is,” antwoorden Palmerijn, maer om dat hy swaerlick ghequetst was, wort gheduerende zijn ghenesinghe Crespijn ende zijnen oom met alle de soldaten diese becommen costen, ghesonden om te gaen winnen der weduwe voorseyde afghenomen casteel, voor ’t welcke gecomen zijnde, ende soo haest als de gemeynte verstaen hadden den doodt vanden reuse, keerdense sonder eenich gheweldt wederom onder de onderdanicheyt van hare gherechtighe vrouwe, die met heur dochter ende haer ander gheselschap als oock met Ptolemeus ende Palmerijn, soo haest [E1va] hy het rijden verdraghen konde, aldaer reysden, [o]ntfangende de eerbewijsingen ende eeden van haere onderdanen met een seer grooten triumphe, duerende de welcke oock ghehouden worde de bruylofte van Crespijn ende de schoone Esmerinde.

Ende des anderen daechs hier na opten middach ter tafelen sittende, quamder inde zaele eenen schiltknecht die tot Palmerijn seyde: “Mijn heer, hier buyten is een jonckvrouwe die u begheert te spreecken.”

“Doet haer binnen comen!”, antwoorden hy.

Doen brochtse den schiltknecht binnen ende incommende vielse voor Palmerijn op haer knien, segghende: “Heer ridder, en kent ghy my niet?”

“Neen ick, voorwaer jonckvrouwe,” antwoorden hy.
“Soo is seer qualijck geimployeert,” seyde sy, “den dienste die u van my op een ander mael is bewesen!”
Op dese woorden wort Palmerijn gedachtich dat het de gene was die hem den schilt met den helm ghebracht hadde als Florendos hem ridder sloech, waeromme hy vande tafel op stont ende ghinck haer omhelsen, seggende: “Mejofvrouwe, ic bid u dat ghy mijn onbedachtheyt deur uwe core[c]sie excuseren wilt, want ’t verloop des tijts in uwe absentie hadde van my wech ghenomen uwe kennisse. Dan indien u yet wat belieft op my, soo beveelt. Ick verseeckere u onderdanicheyt!”

“Heer ridder,” seyde de jonckvrouwe, “doen ick u presenteerden den helm ende den schilt beloofden ghy u t’employeren in al ’t gene daer in u den gever vandien van doen mochte hebben. Nu ist dan inden saysoene dat ghy deur de volbrenginghe meucht bevestighen ’t segghen van uwe woorden. Derhalven bi[d] ick u ootmoedelijck dat ghy sonder uutstel met my reysen wilt, indien ghy hem verlossen wilt vander doot.”

“Ick sal so geringe met u reysen,” seyde Palmerijn, “als de tafelen [E1vb] ontdeckt sullen zijn.”

Ende de maeltijt geeyndicht wesende, wapenden hy hem met zijn cameraet Ptolemeus, waerom die gheheele compaignie seer droevich worden. Niettemin, sy namen op staende voet van haer oorlof, gingen te peerde ende reysden met de nieuwe aenghecomene jonckvrouwe den wech die sy haerluyden leyde, geduerende den welcken Palmerijn groot verlanghen hadde nae den ridder daer sy toe reysende waren, om van hem te mogen verstaen zijn afcomste, die hy wiste te seggen, also hy hem deur dese jonckvrouwe mede hadde doen bootschappen, doen hy ridder ghemaeckt worden.

D8va Hoe Palmerijn met zijn gezelschap wederom keerde naar de moeder van Esmerinde waarbij hij ontmoette de reus Darmake die hij bevocht en overwon. Het 23 kapittel.

Al zo reisde Palmerijn met zijn gezelschap voort die zeer blijde was overmits het verkregen fortuin, maar een weinig daarna was een grote gruwel die hun vreugde verjoeg, want in het uitkomen van een bos werd Esmerinde gewaar Darmake die met hem leidde zijn huisvrouw en tien ridders, waardoor het arme bedroefde dochtertje begon te roepen: “O mijn God, wij zijn alle dood!”

Om dit woord begonnen de andere alle om te kijken en zagen zo’ n gruwelijke reus zo nabij ze en bevonden hem de aller stoutste kwalijk gered. Maar Palmerijn zei tot Ptolomeus: “Bevecht gij met de andere twee ridders de rest terwijl dat ik Darmake weersta en laat Urbande ondertussen met de juffrouwen te bos waart in keren.”

Nauwelijks had hij deze woorden volbracht of de reus zag Esmerinde verlost en werd bijna razend van gramschap, dat hij zeer goed liet blijken, want zonder zwaard of schild overviel hij Palmerijn zo subtiel dat hij hem bij de kraag greep aleer hij de handen aan het geweer kon slaan en hoopte hem met geweld ter aarde te werpen. Maar Palmerijn vatte hem om de hals aleer hij hem de draai kon geven en die zo sterk tot zich trok zodat ze beide van de paarden vielen waardoor de reus met zijn linkervoet in de stegelreep bleef hangen. Nochtans lieten ze elkaar niet losgaan, maar het paard van de reus die in zijn zijde voelde de spoor van zijn meester, begon alzo te springen dat hi [D8vb] Palmerijn moest laten die prompt zijn zwaard nam en sloeg een zo geweldige slag op de helm van Darmake dat het hem van het hoofd sprong en dien verdubbelde sloeg hij hem ’t hoofd van het lichaam en zond zijn ziel voor de duivel.

Palmerijn meende alsnu geëindigd te hebben en werd hij wel verwonder toen hij bemerkte recht tegen hem te komen lopen de reuzin met de lans van haar man en meende hem zwaar te verwonden, maar hij bedekte zich met zijn schild en sprong ter zijden weg en zonder waar te nemen op hare sekse stak hij haar zijn zwaard zo diep in de zijde zodat ze dood ter aarde neerviel. Hierna voegden hem Palmerijn bij zijn ander gezelschap die zeer dapper bevochten het gezelschap van Darmake, niettemin zouden zij alle genoeg te doen hebben gehad indien ze niet overkomen wat de navolgende bijstand.

Zo gauw als Palmerijn vertrokken was van de twee vrouwen gezusters liet de moeder van Esmerinde ontbieden een jonge edelman, Crespijn genoemd, die zij haar dochter ten huwelijk beloofd had, die tot haar gekomen was en ze zei: “Gisteren is van hier vertrokken een ridder om te gaan bevechten de schelm Darmake en alzo ik niet weet hoe ’t einde hier van geschieden zal, bid ik dat gij u wilt wapenen en met u neemt tien van uw volk om ze tegemoet te reizen.” Waarin haar Crespijn gehoorzaamde en door fortuin ontmoette hij de dwerg die met de juffrouwen vluchtte en zag diegene verlost te zijn die hij meer beminden dan zichzelf, werd hij verblijd als alle verlangende minnaars wel denken mogen en haar vroeg waar zij de andere gelaten hadden, waarop zij hem antwoorde hetgeen hiervoor verhaald is. Waarom hij vijf van zijn gezelschap gebood de juffrouwen te geleiden op [E1ra] een huis niet ver vandaar en met de rest liep hij met volle toom naar ’t gezelschap van Darmake. Nochtans kon hij zo gauw niet daarbij komen of daar waren er al sommige van verslagen door de dapperheid van Palmerijn die ook op vele plaatsen gewond was. Een van de ridders der weduwe had er al gereed ’t leven gelaten. Maar Crespijn arriveerde en stelden hem alzo ter weer dat de twee eersten die hem van zijn vijanden ontmoette nooit daarna goed of kwaad meer spraken. Hij zag de anderen de hakken tonen en ging hij bij Palmerijn en vertelde hem dat hij Esmerinde met haar gezelschap ontmoet had en dat hij haar had doen leiden in het kasteel van zijn neef, “alwaar wij haar, indien het u belieft,” zei hij, “zullen gaan bezoeken en verzekerd zijn van zeer goede sier door de verbinding waarmee al diegene van deze contreien aan u verbonden zijn om de verlossing van de tirannen Darmake en zijn zoon.”

“Gaan wij!”, antwoorde Palmerijn, en alzo arriveerden zij omtrent de middag in het logement van zijn neef die hen een zeer goed onthaald bewees, alwaar zij de gehele dag ook voorts verbleven en begroeven de dood gebleven ridder van de moeder van Esmerinde, die van zijn kameraad aldaar op diens paard meegebracht was. Maar de volgende dag vroeg gingen ze wederom te paard en omdat de weg een weinig lang was wende Crespijn alle naarstigheid aan van Palmerijn de tijd te korten om hem te doen vergeten de pijn van zijn wonden, mede verhaalde zijn grote liefde tot Esmerinde en hoe die hem al gereed beloofd was, waarom hij hem effectief bad hem te willen helpen eindigen het zo gelukkige begin. Wat hem Palmerijn toezei. [E1rb] Ondertussen kwamen ze omtrent het kasteel waarop de moeder van Esmerinde woonde die hun komst verstaan had en ze zo ver tegemoet liep toen zij ze zien kon en haar dochter omhelsde viel ze ter aarde neer geheel van zichzelf en bleef een tijdje zonder spraak omdat haar hart met onmetelijke bevangen werd en haar tong geen woord meer kon uitspreken, alzo zeer sloot de vreugde de weg van ’t officie der ledematen. Niettemin deden ze haar met de hulp van enige specerijen die haar gezelschap bij zich had in korte tijd wederom tot zichzelf komen zo dat ze tot Palmerijn zei: “Och deugdelijke ridder, hoe was het mogelijk dat ik te volle zou mogen terugbetalen de weldaad die gij mij bewezen hebt?”

“Mevrouw,” antwoorden hij, “loof daarvan God onze Heer. Voor mijn terugbetalen wil mij alleen zeggen of ik voldaan heb mijn belofte.”

“Gij hebt die volbracht,” zei ze, “in zulke manieren dat het u onmogelijk zou zijn daarvan beter te kwijten, alleen wilt mij wederom helpen verkrijgen de goederen die mij de reus ontnomen heeft.”

“Ik zal alles doen dat mij mogelijk is,” antwoorde Palmerijn, maar omdat hij zwaar gekwetst was werd gedurende zijn genezing Crespijn en zijn oom met alle soldaten die ze bekomen konden gezonden om te gaan winnen der weduwe voorzegde afgenomen kasteel waar ze voor kwamen. Zo gauw als de gemeente verstaan hadden de dood van de reus keerden ze zonder enig geweld wederom onder de onderdanigheid van hun gerechtige vrouwe, die met heur dochter en haar ander gezelschap als ook met Ptolomeus en Palmerijn, zo gauw [E1va] hij het rijden verdragen kon aldaar reisden en ontvingen de eerbewijzen en eden van hun onderdanen met een zeer grote triomf en gedurende dat werd ook gehouden de bruiloft van Crespijn en de mooie Esmerinde.

En de volgende dag hierna op de middag toen ze ter tafel zaten kwam er in de zal een schildknecht die tot Palmerijn zei: “Mijn heer, hierbuiten is een jonkvrouw die u begeert te spreken.”

“Laat haar binnenkomen!”, antwoorde hij.

Toen bracht de schildknecht haar binnen en binnen komend viel ze voor Palmerijn op haar knieën en zei: “Heer ridder, kent gij mij niet?”

“Neen ik, voorwaar jonkvrouw,” antwoorde hij.
“Zo is zeer kwalijk bedacht,” zei ze, “de dienst die u van mij op een andere maal is bewezen!”
Op deze woorden werd Palmerijn gedachtig dat het diegenen was die hem de schild met de helm gebracht had toen Florendos hem ridder sloeg, waarom hij van de tafel opstond en ging haar omhelzen en zei: “Mejuffrouw, ik bid u dat gij mijn onbedachtheid door uw correctie excuseren wil, want in verloop van tijd in uw absentie had van mij weggenomen uw kennis. Dan indien u iets wat belieft op mij, zo beveel het. Ik verzeker u onderdanigheid!”

“Heer ridder,” zei de jonkvrouw, “toen ik u presenteerden de helm en het schild beloofde gij u te werken in al hetgeen daarin u de gever van die van doen mocht hebben. Nu is het dan in het seizoen dat gij door het volbrengen mag bevestigen ’t zeggen van uw woorden. Derhalve bid ik u ootmoedig dat gij zonder uitstel met mij reizen wil, indien gij hem verlossen wil van de dood.”

“Ik zal zo gauw met u reizen,” zei Palmerijn, “als de tafels [E1vb] ontdekt zullen zijn.”

En toen de maaltijd geëindigd was wapenden hij hem met zijn kameraad Ptolomeus, waarom die gehele compagnie zeer droevig werd. Niettemin, zij namen op staande voet van ze verlof, gingen te paard en reisden met de nieuwe aangekomen jonkvrouw de weg die zij hun leidde. Gedurende die reis had Palmerijn groot verlangen naar de ridder waarheen ze gingen om van hem te mogen verstaan zijn afkomst die hij wist te zeggen, alzo hij hem door deze jonkvrouw mede had doen boodschappen toen hij ridder gemaakt werd.

Hoe Palmerijn ende Ptolemeus arriveerden int hof van den coninck van [B]oheme, alwaerse vochten teghens den grave van Ormake ende zijn twee neven om datse den prince Adriaen ende zijnen soone Dyart met verraderye beschuldichden. Het .XXI[V]. capittel.

Palmerijn en was met de jonckvrouwe niet langhe reysende oft hy badt haer hem te willen verclaren wie den ghenen was die hem den schilt ende helm gesonden hadde. “Heer ridder,” antwoorden zy, “hy is gesprooten van coninclicken stamme ende is oom van den tegenwoordighen coninck van [B]ohemen ende vande keyserinne van Duytslant, den alder ervarensten inde nigromantie diemen soude mogen vinden, ende wort genoemt den prince Adriaen, die noyt volghen en wilde ’t hof vanden overleden coninck van [B]ohemen, zijnen broeder, maer hielt hem te vreden met zijne vaderlicke erffenisse ende hylickten aen een seer schoone jonckvrouwe, Maria ghenoemt, byde welcke hy gewan eenen eenigen soone, [E2ra] dien hy Dyart dede heeten, die den ouden coninck van [B]ohemen in zijn hof wilde hebben om hem te doen opvoeden met zijne soone, den tegenwoordigen coninck. Waer over dese twee soo groote vrienden worden dat nae [de doot] van den ouden coninck Dyart bykans soo veel gebode als den coninck, zijnen neve, selve, die ten houw[elick n]am de dochter van den hertoch [van] Loreynen, de welcke met heur in des conincks hof brochte haer suster, Cardoyne ghenoemt, die Dyart nauwelicx en sach oft sy worden beyde van Cupido gewont met een gelijcke pijle, nochtans bedeckten sy soo wijsselick heure affectien dat die niemant gewaer en wordt. Als den grave van Ormeke die insghelijcx verlieft was op mevrouwe Cardoyne, om inde gratie vande selve te commen hy alle neersticheyt dede, maer sy maecktender soo weynich wercks af dat hy meynden te disperieren. Ende achtende dat heer Dyart hem sulcx veroorsaeckten, docht hy hem daer van te vreecken, ende om ’t selve te doen ginck hy by zijne majesteyt, segghende: ‘Heer coninck, de getrouwicheyt verbint my uwe majesteyt te verclaren een saecke die ick,’ seyde den verrader, opheffende zijn een hant naden hemel, ‘wel wilde niet waer te zijn, ende dat ick dese hant daeromme verliesen soude om de vrientschap die ick de persoonen toedrage daer de questie van is, ende de maechschap diese met uwe majesteyt houden. Maer om uwent wille had ick veel liever te sterven als te sparen eenigen persone, alwarent ooc mijn eygen kinderen. Daerom ghelooft mijn heer dat ick voor warachtelijck weet dat uwen neve, den prince Dyart, ende de suster vande coninginne ghesalveert zijn u te vergeven deur ’t ingeven vanden ouden rabbout Adriaen, uwen oome, die pretendeert het coninckrijck op hem ghe[E2rb]daelt te zijn in rechte linie.’ Wel verwondert werde den coninck als hy den grave aldus hoorden spreecken, antwoordende dat hy sulcx niet ghelooven en konde. Maer den verrader wiste zijn personagie soo wel te speelen dat den coninck in zijnen hof wandelen gaende ende siende Dyart ende Cardoyne byden anderen staen kouten, soo’t scheen van eenich propoosten van importantie, lietse alle beyde ghevanghen nemen ende soudese op staende voet hebben doen sterven en hadde de coninginne ende eenighe vande principalen van zijnen rade hem niet te kennen ghegheven dat het een onbehoorlicke saecke soude gheweest hebben indien hy haer geen gehoor ghegeven en hadde in heure verontschuldiginghe. Ende hierentusschen worden de ghevanghenen ve[r]claert de saecke diemen haer op leyde, dewelcke den grave openbaerlijck verseeckerden ende presenteerden die te verdedighen mette wapenen daer hy soo cloecken ridder in is, ende twee neven heeft die hem in ’t selve so[o] wel naevolghen ende moghelijck zijn partye houden souden, datter niemant gevonden en is die de campvechtinghe teghens haerluyden heeft onderstaen dorven.

’t Welck den prince Adriaen vernemende, meynden van rouwen te sterven, siende dat hy selfs ende zijnen eenigen soone beschuldicht worden met een misdaet die sy noyt en dochten. Waerom hy terstonts by zijnen neve den coninck reysden ende verworve den tijdt van twee maenden om daerentusschen twee te moghen soecken die met hem ’t recht van hem, van zijn soone ende van Cardoyne souden willen verdedighen, weshalven hy my tot u ghesonden heeft, hopende dat ghy hem soo grooten vrient zijt als hy u is. Dan den Prince Dyart me[t] [E2va] zijn vader, hoe wel dat die seer out is, en souden elders gheen hulpe versocht hebben, maer hy en heeft alnoch de ridders oorden niet ontfangen, so datse bedwongen zijn uwe vromicgeyt t’employeren indient uwe barmherticheyts gheliefte is.”

“Voorwaer,” antwoorden Palmerijn, “ghy vertreckt my wondere dinghen. Ick sal al voor hem doen dat in mijnder machte is. Oock heb ick groot verlanghen om van hem te verstaen wat hy van mijne saecken wetende is.”

“Dat is my onbekent,” seyde sy, “maer ick heb hem dickwils hooren segghen dat hy u wilde raden u ridder te doen maken van d’infante Polinarde.”

Als Palmerijn desen naem hoorden noemen wordt hy ghedachtich dat het de ghene was die hem so dickwils in visioen verschenen hadde ende vande drie gesusteren opten berch Artiferie geopenbaert was, waerom hy vraechden waer dese infante woonden. “Mijn heer,” antwoorden zy, “het is de dochter vanden keyser van Duytslant ende vande keyserinne, nichte van mijn heer Adriaen, de schoonste princesse diemen op gheheel eertrijck soude moghen vinden.”

“Op goeder trouwen,” antwoorden Palmerijn, “ick wil my seer geern tot haeren dienaer onderwerpen ende dencke tot dien eynde tot haer te reysen soo gheringhe doenlick.”

Volherdende voort soo langhe in dese ende dierghelijcke propoosten heuren wech tot datse op eenen morghenstont arriveerden inde stadt van Alm[ed]ie, daer den coninck hof hielde. Ende den prince Adriaen, wetende deur zijne nigromantie de ure dat Palmerijn comen soude, quam hem ontfanghen buyten de stadtpoorten, alwaerse den anderen van blijtschappen omhelsden. Ende den grijsen Adriaen, de tranen in de ooghen crijghende, seyde tot Palmerijn: “Och seer deuchdelijcken ridder, hoe sal [E2vb] ick moghen voldoen den arbeydt ende moeyten die ghy albereets gedaen hebt voor my ende mijnen soone die t’onrecht beschuldicht bennen met een verraderije die wy, sweer ick op de verdoemenisse mijnder ziele, noyt en dochten!”

“Dat is ’t ghene,” antwoorden Palmerijn, “daer ick om bereyt ben voor u inde [c]ampvechtinghe te treden.”

“Mijnen grooten ouderdom,” seyde heer Adriaen, “soude my seer wel moghen excuseren van voortaen met meerder wapenen te hantieren, maer ten moet God nimmermeer believen dat ick verdraegh sulcke schelmachticheyt. Daerom sal ick vande campvechters van ons party den derden wesen, uwen metgesel den anderen, indient hem belieft, ende ghy den eersten, om dat den verrader met hem heeft twee van zijnen geslachte.”

“Ick bid u,” seyde Palmerijn, “laet ons aenstont gaen byden coninck, want aen my ende mijn cameraet en sal geen manghel zijn.”

Waerom sy voorts nae de stadt ginghen, ende int incommen vandien quamense den coninck int uut gaen vande kercke te ghemoete, voor den welcke den prince Adriaen op zijn knien viel, segghende: “Mijn heer, om dat den grave van Ormeke mijnen soone, mevrouwe Cardoyne ende my t’onrecht beschuldicht heeft met de misdaet teghens uwe majesteyt. Soo ben ick alnu alleene teghens hem oft wy onder ons drien tegens hem ende zijn twee neven bereyt mette wapenen staende te houden ende te verweren dat hy valschelick ghelogen heeft als een schelm ende verrader.”
Deur welcke woorden den grave daer tegenwoordich zijnde, gheheel verbaest wort ende hadde wel afstant willen doen van zijne valsche beschuldiginge, maer daer en was geen ordre meer toe, deshalven hy hem stoutelijck op zijn knien presenteerden voor den coninck, segghende: [E3ra] “Heer, desen ouden rabbout ontsiet sich niet zijn openbare schelmerie te loochenen inde presentie van uwe majesteyt, want het is warachtich also ick verclaert hebbe dat deur den raet van hem, Adriaen, zijnen sone Dyart met mevrouwe Cardoyne voorgenomen hebben uwe majesteyt te vergeven om hen selven coninck ende coninginne te maken. Tot de versekertheyt van ’t selve te willen proberen, siet daer tgene dat ic hen presentere voor my ende mijn twee neven!”

Welck pant den prince Adriaen opnam ende antwoorden: “Ghy hebt geloge, grave!”

Ende hier met trat Palmerijn oock voort ende seyde tot den coninck: “Mijn heer, nadien datter niet en resteert als int werck te stellen de volbrenginge vande woorden, soo sal uwe majesteyt gelieven alhier te doen comen den prince Dyart ende mevrouwe Cardoyne om met ons den eedt die tot sulcke saecken vereyscht wordt, te doen, ende dat daernae eenen yederen van ons hem gaet bereyden om te vechten.” “’t Zijn reden,” seyde den coninck, gebiedende datmense aldaer brochte.

Ende soo geringe alsse ghearriveert waren, vraechden Palmerijn na de hulpers vanden grave. Doen presenteerden hem terstonts zijn twe neven, den eenen ghenoemt Edron, een seer hoveerdich man, ende den anderen Eduwart, niet min gequelt met de selfste hoemoedicheyt. Dese twee swooren mette grave dat de beschuldichden t’samen besloten hadden des conincx doodt. Ende den ouden prince Adriaen met Dyaert, zijn soone, ende de schoone Cardoyne swooren ter contrarien. Dit gedaen zijnde seyde Palmerijn tot den coninck: “Mijn heer, en verstaet uwe majesteyt niet dat soo verre wy overwinners blijven de beschuldichden verlost ende de beschuldighers ghestraft sullen worden?”

“Wat seghdyder van, grave?”, seyde den coninck.

“’t Zijn reden, mijn heere,” antwoorden hy, “mitsdien dat ter contrarien nae [E3rb] advenant desghelijcx sal geschien.”

“Maer wildy oock, grave,” seyde Palmerijn, “dat eenen yeghelijcken van ons zijne metghesellen sal moghen helpen trouwen?” “Jae,” antwoorden den grave.

Hierentusschen wort Edron kennende Palmerijns rappier, het welcke hy oock versocht hadde uut het cofferken te mogen trecken als de jofvrouwe aldaer int hof hadde geweest, seggende so luyde dat het een yeghelijck mocht verstaen: “Hoe duyvel, heeft desen ridder dit sweert vercregen!? Maer niettemin, hoet daerom zy, ick gheloof dat het ’t alderqualickst aen hem geimployeert is!”

Als Palmerijn hem also hoorden injurieren antwoorden hy Edron met eenen toornighen moede: “Ghy versmaet my sonder my te kennen. Dan ick sal seer gheringhe goeden middel hebben om my over uwe scheltwoorden te vreecken!”

Om dit ghekijf des sweerts sloech een yegelijck d’ooghen op hem, soo dat den coninck oock kennende wort zijn sweert te zijn ’t ghene niemant vanden zijnen en hadde kunnen vercrijghen. Weshalven hy Palmerijn grootelijcx estimeerden, bevelende Edron te swijghen ende alle de campvechters heur te gaen wapenen, want hy wilde dat haeren strijt voorts nae den noenmael gheschieden soude.

Hoe Palmerijn en Ptolomeus arriveerden in de hof van de koning van Bohemen alwaar ze vochten tegen de graaf van Ormake en zijn twee neven zo dat ze de prins Adriaen en zijn zoon Dyart van verraad beschuldigden. Het 24 kapittel.

Palmerijn had met de jonkvrouw niet lang gereisd of hij bat haar hem te willen verklaren wie diegene was die hem het schild en helm gezonden had. “Heer ridder,” antwoorden ze, “hij is gesproten van koninklijke stam en is oom van de tegenwoordige koning van Bohemen en van de keizerin van Duitsland, de aller ervarenste in de nigromantie die men zou mogen vinden en werd genoemd de prins Adriaen, die nooit volgen wilde ’t hof van de overleden koning van Bohemen, zijnen broeder, maar hield zich tevreden met zijne vaderlijke erfenissen hij huwelijkte aan een zeer mooie jonkvrouw, Maria genoemd, waarbij hij won een enige zoon [E2ra] die hij Dyart liet heten die de oude koning van Bohemen in zijn hof wilde hebben om hem te doen opvoeden met zijne zoon, de tegenwoordige koning. Waardoor deze twee zulke grote vrienden werden dat na de dood van de oude koning Dyart bijna zo veel gebood als de koning, zijn neef zelf, die ten huwelijk nam de dochter van de hertog van Lorraine, die met haar in de koningshof bracht haar zuster, Cardoyne genoemd, die Dyart nauwelijks zag of zij werden beide van Cupido gewond met een gelijke pijl nochtans bedekten zij zo wijs hun affectie dat het niemand gewaar werd. Toen de graaf van Ormake die insgelijks verliefd was op mevrouw Cardoyne en om in de gratie van die te komen hij alle naarstigheid deed. Maar zij maakte er zo weinig werk van dat hij meenden te wanhopen. Hij achtte dat heer Dyart hem zulks veroorzaakte en dacht hij hem daarvan te wreken en om ’het zelf te doen ging hij bij zijne majesteit en zei: ‘Heer koning, de trouwheid verbindt mij uwe majesteit te verklaren een zaak die ik,’ zei de verrader, en ophief zijn ene hand naar de hemel, ‘wel wilde niet waar te zijn en dat ik deze hand daarom verliezen zou om de vriendschap die ik de personen toedraag daar de kwestie van is en de maagschap die ze met uwe majesteit houden. Maar vanwege u had ik veel liever te sterven dan te sparen enig persoon, a l waren het ook mijn eigen kinderen. Daarom geloof het mijn heer dat ik voor waar weet dat uw neef, de prins Dyart, en de zuster van de koningin gered zijn u te vergeven door ’t ingeven van de oude rabauw Adriaen, uw oom, die pretendeert het koninkrijk op hem gedaald [E2rb] te zijn in rechte linie.’ Wel verwondert werd de koning toen hij de graaf aldus hoorden spreken en antwoorde dat hij zulks niet geloven kon. Maar de verrader wist zijn personage zo goed te spelen dat de koning in zijn hof wandelen ging en zag Dyart en Cardoyne bij de anderen staan kouten, zo ’t scheen van enig opzetten van importantie, liet ze alle beide gevangen nemen en zou ze op staande voet hebben doen sterven had de koningin en enige van de principalen van zijn raad hem niet te kennen gegeven dat het een onbehoorlijke zaak zou geweest hebben indien hij ze geen gehoor gegeven had in hun verontschuldiging. Ondertussen worden de gevangenen verklaard de zaak die men ze oplegde wat de graaf openbaar verzekerde en presenteerden die te verdedigen met de wapens daar hij zo’n kloeke ridder in is en twee neven heeft die hem in daarin zo goed navolgen en mogelijk zijn partij houden zouden zodat er niemand gevonden is die het kamp vechten tegen ze heeft onderstaan durven.

Wat de prins Adriaen vernam en meende van rouw te sterven, zag dat hij zelf en zijn enige zoon beschuldigd werden met een misdaad die zij nooit dachten. Waarom hij terstond bij zijn neef de koning reisde en verwierf de tijd van twee maanden om ondertussen er twee te mogen zoeken die met hem ’t recht van hem, van zijn zoon en van Cardoyne zouden willen verdedigen, weshalve hij mij tot u gezonden heeft en hoopt dat gij hem zo grote vriend bent als hij van u is. Dan de prins Dyart met [E2va] zijn vader, hoe wel dat die zeer oud is, zouden elders geen hulp verzocht hebben, maar hij heeft als noch de ridder orden niet ontvangen, zo dat ze gedwongen zijn uw dapperheid te gebruiken indien het uw barmhartigheid gelieven is.”

“Voorwaar,” antwoorden Palmerijn, “gij verhaalt mij wondere dingen. Ik zal alles voor hem doen dat in mijn macht is. Ook heb ik groot verlangen om van hem te verstaan wat hij van mijn zaak weet.”

“Dat is mij onbekend,” zei ze, “maar ik heb hem dikwijls horen zeggen dat hij u wilde aanraden u ridder te doen maken van de infante Polinarde.”

Toen Palmerijn deze naam hoorden noemen werd hij gedachtig dat het diegene was die hem zo dikwijls in visioen verschenen had en van de drie gezusters op de berg Artiferie geopenbaard was, waarom hij vroeg waar deze infante woonden. “Mijn heer,” antwoorden ze, “het is de dochter van de keizer van Duitsland en van de keizerin, nicht van mijn heer Adriaen, de mooiste prinses die men op geheel aardrijk zou mogen vinden.”

“Op goede trouw,” antwoorden Palmerijn, “ik wil mij zeer graag tot haar dienaar onderwerpen en denk tot dat doel tot haar te reizen zo gauw het te doen is.”

Volhardde voort zo lange in deze en diergelijke opzetten hun weg tot dat ze op een morgenstond arriveerden in de stad van Almedie, daar de koning hof hield. De prins Adriaen die wist door zijn nigromantie het uur dat Palmerijn komen zou kwam hem ontvangen buiten de stadpoorten alwaar ze de andere van blijdschappen omhelsden. De grijze Adriaen die, de tranen in de ogen kreeg zei tot Palmerijn: “Och zeer deugdelijke ridder, hoe zal [E2vb] ik mogen voldoen de arbeid en moeite die gij al gereed gedaan hebt voor mij en mijn zoon die ten onrechte beschuldigd zijn met een verraad die wij, zweer ik op de verdoemenis van mijn ziel, nooit dachten!”

“Dat is hetgeen,” antwoorde Palmerijn, “daar ik om bereid ben voor u in het kamp vechten te treden.”

“Mijn grote ouderdom,” zei heer Adriaen, “zou mij zeer goed mogen excuseren van voortaan met meerder wapens te hanteren, maar het moet God nimmermeer believen dat ik verdraag zulke schelmenstreken. Daarom zal ik van de kampvechters van onze partij de derden wezen, uwen metgezel de tweede, indien het hem belieft, en gij de eerste, omdat de verrader met hem heeft twee van zijn geslacht.”

“Ik bid u,” zei Palmerijn, “laat ons aanstonds gaan bij de koning, want aan mij en mijn kameraad zal geen mangel zijn.”

Waarom zij voorts naar de stad gingen en in het inkomen ervan kwamen ze de koning in het uitgaan van de kerk tegemoet waarvoor de prins Adriaen op zijn knieën viel en zei: “Mijn heer, omdat de graaf van Ormeke mijn zoon, mevrouw Cardoyne en mij te onrecht beschuldigd heeft met de misdaad tegen uwe majesteit, zo ben ik al nu alleen tegen hem of wij onder ons drieën tegen hem en zijn twee neven bereid met de wapens staande te houden en te verweren dat hij vals gelogen heeft als een schelm en verrader.”
Door die woorden werd de graaf die daar tegenwoordig was geheel verbaasd en had wel afstand willen doen van zijn valse beschuldiging, maar daar was geen orde meer toe, derhalve hij hem stout op zijn knieën presenteerden voor de koning en zei: [E3ra] “Heer, deze oude rabauw ontziet zich niet zijn openbare schelmerij te loochenen in de presentie van uwe majesteit, want het is waar alzo ik verklaard heb dat door de raad van hem, Adriaen, zijn zoon Dyart met mevrouw Cardoyne voorgenomen hebben uwe majesteit te vergeven om zichzelf koning en koningin te maken. Tot verzekering van het zelf te willen proberen, ziet daar hetgeen dat ik hen presenteer voor mij en mijn twee neven!”

Wat pand de prins Adriaen opnam en antwoorde: “Gij hebt gelogen, graaf!”

En hiermee trad Palmerijn ook voort en zei tot de koning: “Mijn heer, nadien dat er niets resteert dan in het werk te stellen het volbrengen van de woorden, zo zal uwe majesteit gelieven alhier te doen komen de prins Dyart en mevrouw Cardoyne om met ons de eed die tot zulke zaken geeist wordt te doen en dat daarna iedereen van ons zich gaat bereiden om te vechten.” “’t Zijn reden,” zei de koning, gebood dat men ze aldaar bracht.

En zo gauw als ze gearriveerd waren vroeg Palmerijn naar de helpers van de graaf. Toen presenteerden hem terstond zijn twee neven, de een genoemd Edron, een zeer hovaardig man, en de andere Eduwart, niet minder gekweld met dezelfde hoogmoed. Deze twee zworen met de graaf dat de beschuldigde tezamen besloten hadden de konings dood. De oude prins Adriaen met Dyaert, zijn zoon, en de mooie Cardoyne zwoeren ter contrarie. Toen dit gedaan was zei Palmerijn tot de koning: “Mijn heer, verstaat uwe majesteit niet dat zo ver wij overwinnaars blijven de beschuldigde verlost en de beschuldigers gestraft zullen worden?”

“Wat zeg je ervan, graaf?”, zei de koning.

“’t Zijn reden, mijn heer,” antwoorden hij, “mitsdien dat ter contrarie na [E3rb] advenant desgelijks zal geschieden.”

“Maar wil je ook, graaf,” zei Palmerijn, “dat iedereen van ons zijn metgezellen zal mogen helpen trouwen?” “Ja,” antwoorden de graaf.

Ondertussen werd Edron herkennen Palmerijn’ s rapier, wat hij ook verzocht had uit het koffertje te mogen trekken toen de juffrouw aldaar in de hof had geweest en zei zo luide dat het iedereen mocht verstaan: “Hoe duivel, heeft deze ridder dit zwaard verkregen!? Maar niettemin, hoe het daarom is, ik geloof dat het ’t aller kwalijkste aan hem gebruikt is!”

Als Palmerijn hem alzo hoorden beschadigen antwoorden hij Edron met een toornig gemoed: “Gij versmaadt mij zonder mij te kennen. Dan ik zal zeer gauw goed middel hebben om mij over uw scheldwoorden te wreken!”

Om dit gekijf van het zwaard sloeg iedereen deo ogen op hem, zo dat de koning ook zijn zwaard kende te zijn hetgeen niemand van de zijnen had kunnen verkrijgen. Weshalve hij Palmerijn zeer waardeerde en beval Edron te zwijgen en alle kampvechters zich te gaan wapens, want hij wilde dat hun strijd voorts na het noenmaal geschieden zou.

Hoe Palmerijn met den prince Adriaen ende Ptolomeus streden teghens den grave van Ormeke ende zijn twee neven. Het .XXV. capittel.

Den coninck dese ridders geboden hebbende haer te gaen wapenen, bevoel oock vier vande alderoutste edelluyden van zijnen hove den camp te ordineren ende [E3va] heur richters te zijn, de welcke daer inne alsulcke neersticheyt gebruyckten dat te twee uren des namiddaechs alle dinghen veerdich waren, waerom den coninck met alle zijne ridders, vrouwen ende joffrouwen hen ter selve plaetse voechden. Oock worden aldaer ghebrocht Dyart ende de schoone Cardoyne, recht voor de welcke ontsteken wort een groot vuyr om te si[j]n de begraeffenisse vande overwonnene. Ende corts daer nae verthoonden heur de campvechters, incommende deur twee besondere poorten teghens malkanderen overstaende. Ende de richters den camp over reden hebbende, dedense deur eenen heraut roepen dat de partien heur beste mochten doen ende voorts daer nae de trompetten blasen. Hierom velden Palmerijn stracx op Edron, die hy ter doot toe hatende was om die tegens hem ghesprokene injurien, zijn lancie met sulcken ghewelt, dat hy hem die met de eerste reyse dwers deur ’t lijf reedt. Daerentusschen runden den grave ende den prince Adriaen met soo groote furie op den anderen datse beyde uyt den sadel vielen, waer over Adriaen soo seer ghequetst worden dat hy hem niet weder en konde oprichten. Terwijlen Ptolomeus ende Eduwaert heure lancien aen splinteren inde locht deden vlieghen, verliesende beyde sadels ende stegelreepen so datse een weynich tijts verduyselt op de plaetse neder bleven ligghen, niettemin spronghen stracx daer nae wederom op heur voeten, sloegen de handen aen heure sweerden ende bevochten den anderen veel furieuser als de leeuwen ende stieren by de oude Romeynen in de campen van arenen ghestelt om heur ghenuchte te nemen. Ende den grave hem schamende van zijnen val, rechten hem met groote couragie op ende liep recht na Adriaen, [E3vb] maer als Palmerijn ’t selve siende wort, stelden hy hem tusschen beyden ende gaf den grave soo swaren slach op zijn helmet dat hem de ooghen int hooft begonsten te draeyen. Niettemin als een stoutmoedich man spronck hy ter zijden uut ende stack het peert van zijnen vyant deur de keele, waerom Palmerijn uut den sadel spronck ende vocht te voete om ’t seerste met den grave, den welcken hy soo wel wist te bespringhen dat hy dicwils op de knien moste vallen ende ten lesten alsoo ghewondt worden dat hy deur ’t overvloedich verlies van zijnen bloede begost te verflauwen. Weshalven hy bykans [de]spererende, zijn sweert om leeghe smeet ende greep Palmerijn dwers om ’t lichaem, meenende hem also om leeghe te werpen. Maer Palmerijn, als hebbende meerder sterckte ende minder wonden, smeet hem ter eerden, stelden hem zijn een knie op de borste, ruckten zijnen helm omveer ende sloech hem ’t hooft af. Hierentusschen bestreet Ptolomeus zijnen vyandt oock met een seer groote couragie, hem be[to]enende, niet tegenstaende dat hy op verscheyden plaetsen gewont was, soo wel ghemoet int eynde als beghinsel, soo dat hy de overhant creech ende Eduwaert ter doot brocht. Daer na voechden hy ende Palmerijn heur byde richters, vragende ofse den camp genoech gedaen hadden, ende heur gheantwoort zijnde “jae”, dedense heure helmen af ende ginghen byden prince Adriaen, vraghende hoe hy voere.

“Seer qualijck,” antwoorden den prince, “maer”, seyde hy, “ick en heb gants gheen leetwesen van mijnen doodt nu ick met mijn eyghen ooghen de vraecke hebbe sien doen over mijne vyanden.”

’t Welck hy nauwelicx geseyt en hadde oft den coninck dede hem int palleys draghen, al waer hy stracx ghevisiteert wort van de barbieren, de welcke be[E4ra]vonden dat hy een dootelicke quetsuyre hadde, waeromme dat veele seer droevich waren. Maer den ouden Adriaen storf blijdelijcken, doende by hem haelen zijnen soone, tot den welcken hy in presentie van haerluyde allen seyde: “Ick bevele u, mijn soone, dat [g]hy God bemint ende eert boven al, ende naest hem den coninck, dien bewaerende alsulcke ghetrouwicheyt als ick tot noch toe ghedaen hebbe, sonder hem eenigen haet te draghen van ’t ghene dat hy hier te vooren teghens u ende my gheordineert heeft, als meer gheschiet zijnde deur passie des toornicheyts dan deur eenighen quaden wille die hy tot ons soude mogen gedragen hebben. Ende wilt oock bekennen soo veel moghelijck de weldaden van dese twee goede ridders Ptolomeus ende Palmerijn.” Tot den welcken hy seyde: “Heer Palmerijn, de doot is my soo nae dat ick geenen middel en hebbe om u te verclaeren veele dingen die u grootelicx aengaen, maer ick raede u te reysen int hof van den keyser van Duytslant.” Ende hier mede gaf hy zijnen geest.

Ende ghy sult weten dat desen Adriaen tot de kennisse van Palmerijn ghecommen was deur zijne ervarentheyt inde chiromantie, nigromantie ende andere derghelicke, vermits de welcke hy vernomen hadde al dat van hem ghepasseert was met een goet deel dat hem noch stonde te gebeuren, sonderlinghe dat hy noch den grootsten heere van geheel Europa soude worden, waerom hy hem begeerden te doen hylicken aen zijn nicht Polinarde, tot welcken eynde hy hem deur zijne kunsten haer ghedaenten dickwils in zijne droomen vertoont hadde.

Ende den selven Adriaen nu dan overleden wesende, dede hem den coninck, die om zijn ooms doodt seer droevich was, seer eerlijcken ter eerden brengen ende voor hem een graft op richten [E4rb] inde forme van een pyramide, d’alderhoochste van die daer bevoorens oyt gheweest waren in gheheel Egypten, al waer recht teghens over ghehanghen worden de lichaemen vanden grave ende zijn twee neven om den prince Adriaen te dienen tot een victorie teycken.

Ende soo gheringhe als nu alle desen troubel ghestelt was, meynden Palmerijn voort in Duytslant te reysen, maer Ptolomeus ghevoelden hem noch so qualijck aen zijne quetsueren dat hy aldaer noch een wijle tijdts moste verthoonen. Geduerende ’t welcke den coninck heur seer groote eere bewees, doende alle neersticheydt om haerluyden in zijn hof te behouden. Dan ’t was te vergeefs, want Palmerijn gaf hem te verstaen dat hy om een sonderlinghe saecke byden keyser moste reysen.

“Ick denck wel waerom,” seyde den coninck. Ghy wilt gaen bevechten den besworen ende Betooverden Ridder. Maer ick verseecker u dat ghyder ’t leven verliesen sult ghelijck veele anderen ghedaen hebben.”

“Mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “ick en heb noyt [e]er van dien ridder hooren spreken.”

“Ick salt u dan breder verclaren,” seyde den coninck. “Het en is niet lange geleden dat int lant vanden keyser, mijnen oom, ende stadt van Imanes eenen seer rijcken ridder woonden, hebbende een seer schoone eenighe dochter, die heur met eenen edelman opten anderen verliefden, maer heur vader hylickten haer teghens haren danck aen eenen anderen ridder, die heur met hem nam op zijn sterck casteel. Maer wat caresse den bruydegom dese nieuwe bruyt betoonden, soo en konde hy van haer nochtans niet ghewinnen een lieffelijck gesichte, want sy hielde de liefde van heuren eersten minnaer al noch in alsulcke sonderlinghe recommandatie datse hem [E4va] middel openbaerden om ter ghesetter uren lichtelick te moghen geraecken op heurs mans casteel, den welcken hy vermoorden ende zijne huysvrouwe met hem nam. Soo gheringe de moeder vanden dooden dit te weten quam, beclaechdense haer aenden keyser, dien den dootslager terstont dede verdachvaerden, maer overmits vreese en verschijnichden hy niet, dan hielt hem opt voorseyde casteel daer van hy den heere omghebrocht hadde. ’t Welck den keyser voorts dede belegghen, stormerhant innemen ende ghevanghen tot hem brenghen de jofvrouwe met den ridder, de welcke de waerheyt der saecke bekent hebbende, beyde levendich ghebrant worden. Waer over den vader vanden misdadiger in sulcke melancolie viel dat hy voor hem nam noyt meer byden keyser ofte in eenige conversatie van menschen te comen, maer vertrock hem buyten op zijn huys by zijn suster, een seer groote tovenaerster, die haren broeder in sulcke droefheyt siende, hem wilde vreecken ende beswoer tot dien eynde eene van haere soonen in sulcker manieren dat hy niet en mach overwonnen worden als deur eene groote betooveringhe. Ende sy heeft hem ghegeven eenen booch met veele vergiftighe pijlen om daer mede te dooden den keyser zijne kinderen ende voorts alle die hem goet dochte. ’t Welck hy ooc al volbrocht soude hebben, en hadde hem mijnen oom Adriaen daer voor niet ghewaerschout overmits sulcke waerschouwinge hem zijne keyserlicke majesteyt tot noch toe ghewacht heeft. Niettemin maeckte hy ’t lant heel desolaet, doodende daghelijcx veel volcx, ende reedt op een groot peert, betoovert ghelijck hy, het aldersnelste datmen oyt sach, daer met hy ten allen uren is overvallende eenighe stadt oft plaetse des keyserdoms, doende duysent vreet[E4vb]heyden sonder datmen daerteghens eenige remedie can vinden. Oock heeft hyder albereets vele omgebracht die hem wilde bevechten, ende seyde dat hy de gheheele contreye destrueren sal so verre mijnen oom zijnen eenighen soone Trineus ende zijn eenighe dochter, de schoone Polinarde, niet [e]n stelt in zijn gheliefte.”

“Mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “ick en hoorden noyt wonderlicker saecke. Al soude ick duysent dooden daerom sterven, so sal ic desen duyvelschen mensch bestrijden!”

“Het soude my deeren,” seyde den coninck, “dat ghy uwen persoone soudt stellen in alsulcken claren perijckel. Alwaer den duyvel hem onder vermenght, deur de toelatinghe Gods, daer kan de cracht der menschen weynich proffiteren ... Daerom bidt ick u dat ghy sulcke voornemen uyt u memorie wilt stellen!”

“Komder af wat het wil,” antwoorden Palmerijn. “So en kan doch ’t leven niet beter bestaet worden als in eenen eerlijcken doot.”

Ende soo gheringe zijnen cameraet hem wederom dispoost be[v]o[n]t, namen sy twee oorlof vanden coninck, zijn coninginne ende den prince Dyart, die soo gheringe van haer geselschap niet ghescheyden en soude hebben en haddemen vier daghen daer nae niet sullen houden de bruylofte van hem ende mevrouwe Cardoyne.

Hoe Palmerijn met de prins Adriaen en Ptolomeus streden tegen de graaf van Ormake en zijn twee neven. Het 25 kapittel.

De koning die deze ridders geboden had zich te gaan wapenen beval ook vier van de alleroudste edellieden van zijn hof de kamp te ordineren en [E3va] hun rechters te zijn, die daarin al zulke naarstigheid gebruikten dat te twee uur de namiddag alle ding klaar waren, waarom de koning met al zijn ridders, vrouwen en juffrouwen zich tot die plaats voegden. Ook werden aldaar gebracht Dyart en de mooie Cardoyne, recht voor die werd ontstoken een groot vuur om te zijn de begrafenis van de overwonnene. Kort daarna vertoonden zich de kampvechters die inkwamen door twee bijzondere poorten die tegenover elkaar stonden. Toen de rechters het kamp over gereden hebbende lieten ze door een heraut roepen dat de partijen hun best mochten doen en voorts daarna de trompetten blazen. Hierom velden Palmerijn dan op Edron die hij ter dood toe haatte omdat de tegen hem gesproken beschadiging zijn lans met zulk geweld dat hij hem die met de eerste keer dwars door ’t lijf reedt. Ondertussen rende de graaf en de prins Adriaen met zo grote furie op de anderen dat ze beide uit het zadel vielen waardoor Adriaen zo zeer gekwetst werd dat hij hem niet weer kon oprichten. Terwijl Ptolomeus en Eduwart hun lansen aan splinters in de lucht lieten vliegen en verloren beide zadels en stegelrepen zodat ze een weinig tijd duizelig op de plaats neer bleven liggen, niettemin sprongen daarna wederom op hun voeten, sloegen de handen aan hun zwaarden en bevochten de anderen veel furieuzer dan de leeuwen en stieren bij de oude Romeinen in de kampen van arena gesteld om hun genoegen te nemen. De graaf die zich schaamde van zijn val richtte hem met grote moed op en liep recht naar Adriaen, [E3vb] maar toen Palmerijn het zelf, stelde hij hem tussen beiden en gaf de graaf zo’n zware slag op zijn helm dat hem de ogen in het hoofd begonnen te draaien. Niettemin als een stoutmoedig man sprong hij ter zijden uit en stak het paard van zijn vijand door de keel, waarom Palmerijn uit het zadel sprong en vocht te voet om ’t zeerste met de graaf, die hij zo goed wist te bespringen dat hij dikwijls op de knieën moest vallen en tenslotte alzo gewond werd dat hij door ’t overvloedig verlies van zijn bloede begon te verflauwen. Weshalve hij bijna wanhoopte en zijn zwaard omlaag smeet en greep Palmerijn dwars om ’t lichaam, meende hem alzo omlaag te werpen. Maar Palmerijn die meerder sterkte en minder wonden had smeet hem ter aarden en stelden hem zijn ene knie op de borst, rukte zijne helm omver en sloeg hem ’t hoofd af. Ondertussen bestreed Ptolomeus zijn vijand ook met een zeer grote moed en toonden hem niet tegenstaande dat hij op verscheiden plaatsen gewond was en zo goed gemoed in het einde als begin zo dat hij de overhand kreeg en Eduwart ter dood gebracht. Daarna voegde bij hem en Palmerijn hun beide rechters en vroegen of ze het kamp genoeg gedaan hadden en ze werd geantwoord “ja”, deden ze hun helmen af en gingen bij de prins Adriaen, en vroegen hoe hij het met hem was.

“Zeer kwalijk,” antwoorde de prins, “maar”, zei hij, “ik heb gans geen leedwezen van mijn dood nu ik met mijn eigen ogen de wraak heb zien doen over mijn vijanden.”

Wat hij nauwelijks gezegd had of de koning liet hem in het paleis dragen al waar hij daarna gevisiteerd werd van de barbieren de bevonden [E4ra] dat hij een dodelijke kwetsing had, waarom dat er velen zeer droevig waren. Maar de oude Adriaen stierf blijde en liet hem halen zijn zoon tot die hij in presentie van hen allen zei: “Ik beveel u, mijn zoon, dat gij God bemint en eert boven al en naast hem de koning en die geeft al zulke trouwheid als ik tot nog toegedaan heb, zonder hem enige haat te dragen van hetgeen dat hij hier tevoren tegen u en mij geordineerd heeft, als meer geschied vanwege de passie der toorn dan door enige kwade wil die hij tot ons zou mogen gedragen hebben. Wil ook bekennen zo veel mogelijk de weldaden van deze twee goede ridders Ptolomeus en Palmerijn.” Tot die hij zei: “Heer Palmerijn, de dood is mij zo na dat ik geen middel heb om u te verklaren vele dingen die u zeer aangaan, maar ik raad u aan te reizen in de hof van de keizer van Duitsland.” En hiermee gaf hij zijn geest.

En gij zal weten dat deze Adriaen tot de kennis van Palmerijn gekomen was door zijne ervaring in de chiromantie, nigromantie en andere dergelijke, vermits die hij vernomen had al dat van hem gepasseerd was met een goed deel dat hem noch stond te gebeuren, vooral dat hij noch de grootste heer van geheel Europa zou worden, waarom hij hem begeerde te doen hij huwelijken zou aan zijn nicht Polinarde tot welk einde hij hem door zijn kunsten haar gedaante dikwijls in zijne dromen vertoond had.

En die Adriaen die u dan overleden was liet hem de koning, die om zijn ooms dood zeer droevig was, zeer fatsoenlijk ter aarde brengen en voor hem een graf op richten [E4rb] in de vorm van een piramide, de allerhoogste van die daar tevoren ooit geweest was in geheel Egypte, al waar recht tegenover gehangen werden de lichamen van de graaf en zijn twee neven om de prins Adriaen te dienen tot een victorie teken.

En zo gauw als nu alle deze troebels gestild waren meende Palmerijn voort in Duitsland te reizen, maar Ptolomeus voelde hem noch zo kwalijk aan zijne kwetsingen dat hij aldaar noch een tijdje moese blijven. Gedurende wat de koning ze zeer grote eer bewees en deed alle naarstigheid om ze in zijn hof te behouden. Dan ’t was tevergeefs, want Palmerijn gaf hem te verstaan dat hij om een bijzondere zaak naar de keizer moest reizen.

“Ik denk wel waarom,” zei de koning. Gij wilt gaan bevechten de bezworen en Betoverde Ridder. Maar ik verzeker u dat gij er ’t leven verliezen zal gelijk vele anderen gedaan hebben.”

“Mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “ik heb nooit eerder van die ridder horen spreken.”

“Ik zal het u dan breder verklaren,” zei de koning. “Het is niet lange geleden dat in het land van de keizer, mijn oom, en stad van Imanes een zeer rijke ridder woonde en die had een zeer mooie enige dochter die zich met een edelman op een andere verliefde, maar haar vader huwelijkte haar tegen haar wil aan een andere ridder die haar met hem nam op zijn sterke kasteel. Maar wat liefkozen de bruidegom deze nieuwe bruid betoonden, zo kon hij van haar nochtans niet gewinnen een liefelijk gezicht, want zij hielde de liefde van haar eersten minnaar al noch in al zulke vooral aanbeveling dat ze hem [E4va] een middel openbaarde om ter gezette uren licht te mogen raken op haar mans kasteel die hij vermoorde en zijn huisvrouw met hem nam. Zo gauw de moeder van de dode dit te weten kwam beklaagde ze zich aan de keizer dien de doodslager terstond liet dagvaardingen, maar overmits vrees verscheen hij niet, dan hielt hem op het voorzegde kasteel waarvan hij de heer omgebracht had. Wat de keizer voorts liet belegeren en stormenderhand innemen en gevangen tot hem brengen de juffrouw met de ridder die de waarheid der zaak bekend heeft en beide levend verbrand werden. Waardoor de vader van de misdadiger in zulke melancholie viel dat hij voor hem nam nooit meer bij den keizer of in enige conversatie van mensen te komen, maar vertrok hem buiten op zijn huis bij zijn zuster, een zeer grote tovenaarster, die haar broeder in zulke droefheid zag en hem wilde wreken en bezwoer tot dien einde een van haar zonen in zulke manieren dat hij niet mag overwonnen worden als door een grote betovering. Zij heeft hem gegeven een boog met vele vergiftige pijlen om daarmee te doden de keizer zijn kinderen en voorts alle die hem goed dacht. Wat hij ook al volbracht zou hebbenn had hem mijn oom Adriaen daarvoor niet gewaarschuwd overmits zulke waarschuwing hem zijne keizerlijke majesteit tot nog toe gewacht heeft. Niettemin maakte hij ’t land heel desolaat en doodde dagelijk veel volk en reedt op een groot paard betoverd gelijk hij, het allersnelste dat men ooit zag en daarmee hij ten alle uren overvalt enige stad of plaats van het keizerrijk en deed duizend wreedheden [E4vb] zonder dat men daartegen enige remedie kan vinden. Ook heeft hij er al gereed vele omgebracht die hem wilde bevechten en zei dat hij de gehele contreien vernielen zal zo ver mijn oom zijnen enige zoon Trineus en zijn enige dochter, de mooie Polinarde, niet stelt in zijn geliefde.”

“Mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “ik hoorde nooit wonderlijker zaak. Al zou ik duizend doden daarom sterven, zo zal ik deze duivelse mens bestrijden!”

“Het zou mij deren,” zei de koning, “dat gij uw persoon zou stellen in al zulk duidelijk perikel. Alwaar de duivel zich onder vermengt door de toelating Gods, daar kan de kracht der mensen weinig profiteren ... daarom bid ik u dat gij zulke voornemen uit u memorie wilt stellen!”

“Komt er af wat het wil,” antwoorde Palmerijn. “Zo kan doch ’t leven niet beter besteed worden als in een fatsoenlijke dood”

En zo gauw zijn kameraad hem wederom goed bevond namen zij twee verlof van de koning, zijn koningin en de prins Dyart die zo gauw van hun gezelschap niet gescheiden zou hebben had men vier dagen daarna niet zullen houden de bruiloft van hem en mevrouw Cardoyne.

Hoe Palmerijn met zijn cameraet binnen Gent quam, alwaer hy streedt met den Betooverden Ridder. Het .XXVI. capittel.

[E5ra] De twee ridders reysden seer neerstelijck sonder ophouden wech tot datse quamen inde stadt van Gent, alwaer den keyser doen ter tijt zijn hof hielde, niet wetende hoe hy van daer soude geraken om dat hem den Betoverden Ridder ten allen uren soo neerstelick wachten dat hy niet eens uut zijn casteel en dorste kijcken. Syluyden dan te Gent binnen comende, en waren nauwelicx voor de herberghe vande peerden gheseten oft daer quam eenen grooten oploop inde stadt, ende het volck vluchten aen allen oorden. Heuren weert selve quam ooc gheheel verbaest by Palmerijn loopen, seggende: “Eylaci heer ridder, wy zijn alle verloren! Den Betooverden Ridder is de wachte vande stadt onversiens overvallen. ’t Is een erbermelijcke saecke, ’t groote quaet dat hy aenrichten sal indien men hem niet en levert des keysers kinderen.”

“Godt wilse daer voor bewaren,” antwoorden Palmerijn.

Ende dit seggende nam hy haestelijck zijnen helm ende lancie ende runden met vollen loope ter plaetse daer hy ’t meeste gherucht hoorden, ’t welcke hem soo wel leyden dat hy den Betooverden Ridder vondt opde voorplaetse vant casteel schietende met zijne giftige pylen in alle de vensteren die hy open sach. ’t Welck Palmerijn seer wel behaechde als hem vindende ter plaetse daer zijn beminde Polinarde soude kunnen oordeelen van zijne feyten, roepende tot zijnen vyandt, die vanden hoofde tot de voeten gewapent was, als die zijnen booch ghespannen hielde met een pijle daerop veerdich ende noch veel meer anderen in zijnen koocker: “Ghy onsaligen ridder, die deur de hulpe des duyvels soo veel vreetheyts doet, het is nu tijt dat den duyvel vercrijcht den roof van uwe ziele die hy doch verbeydende is!”

Ende dit seggende bedecten hy hem met zijnen [E5rb] schilt ende liep so strengelick met vollen toome dat hy zijn lancie brack opt corcelet vanden Besworen Ridder, die hierentusschen een pijle op hem schoot deur sijnen schilt ende pantsier wech tot op sijn bloote lichaem. Ende hier na nam Palmerijn veerdichlick een yseren kolve die hy met hem brocht, ende sloech met dien een seer crachtighen slach naden Besworen Ridder, die ’t selve meynden af te schutten met zijnen booch, maer dien brack in stucken, ende den slach daelden voorts soo fel opt hooft van zijn peert dat het doot ter eerden neder viel. Dan den ridder spronck terstonts op zijne voeten, ende nemende een gelijcke kolve die aen zijnen sadelboom hinge, quam daer met Palmerijn te gemoete, den welcken uyt den sadel spronck om dat hy vreesden oft zijn peert ghequetst hadde gheworden ende hy daer onder gevallen, soo datse nu beyde te voete streden met kolve tegens kolve, mette welcke sy deden menighen manlicken ende dapperen slach, deurhouwende ende breeckende heure helmen ende wapenstucken, ende quetsten heur vleyssche op verscheyden plaetsen. Het welck den keyser met zijn hofghesin aensiende was deur eenighe vensteren des palleys, die hy hadde doen openstoten soo haest als hy hoorden het clincken der wapenen ende de briesschinghe der peerden.

Hierentusschen vreesden Palmerijn dat den strijdt mette kolven voor hem te langhe soude duyren, waerom hy ter zijden uutspronck ende worp inden selven spronck de zijne soo strenghe voor de scheenen vanden betoverden reuse dat dien begonste te struyckelen. Ter wijlen sloech Palmerijn zijn handen aen zijn scherpsnijdende sweerdt ende hieuw hem daer mede deur ’t hoochste van zijnen helm eenen grooten diepen hou int hooft. [E5va] Waer over hy in een rasende gramschap ontstack ende hief zijn knodse met beyde de handen snellicken om hooge, doende die met sulcke strengicheyt wederom nederdalen tusschen die schouderen van Palmerijn dat die meynden zijne ermen vanden lijve te vallen. Maer hy en verbeyde niet langhe van te recompenseren alsulcke cortesie, want opheffende zijnen rechten arm swenckten zijn sweert met sulcke swa[r]icheyt teghens den schilt van zijnen vyant dat hy dien cloofden tot aende ghespe, ende soudese voorts midsen van een gehouwen hebben indien hy de cracht vande reste des slachs niet en hadde verandert in eenen steeck die hy den ridder voorts een groot stuck weechs int lijf dronghe, waer over hy, vermeynende achter waerts te springhen om dien steeck te ontwijcken, van groote swackheyt op zijnen rugge viel. ’t Welck Palmerijn soo haest niet gesien en hadde of hy sprongh hem opt lijf, ende zijnen helm af ghetrocken hebbende, sloech hem ’t hooft af.

Nu is de oorsaecke soo groot ende claer dat ghy by u selfs wel kunt bemercken die onuutspreeckelijcke blijtschap des keysers met alle zijn hofgesin als verlost zijnde van zijnen aldergrootsten vyant, dien by Palmerijn moghelijck qualijck overwonnen soude zijn geworden indien de betoveringe over hem gedaen byde drie ghesusteren opten berch Arteferie hem niet vorderlic geweest en hadde. Ende so haest dit gevecht geeyndicht was, dede den keyser de poorten van zijn palleys openen ende quam Palmerijn willecom heeten. Den welcken voor zijne majesteyt opde knien vallende, seyde: “Mijn heer, ick heb op veele plaetsen alsoo hooren verbreyden uwe majesteyts groote goetheyt dat ick daerom herwaerts ghecomen sy uut seer vreemde contreyen, deselve ootmoedelijck biddende my van nu [E5vb] voortaen te willen stellen int getal van zijne getrouwe dienaren.”

“Mijnen groten vrient,” antwoorden den keyser, “’t staet my affectueuselicken te versoecken dat ghy te mywaerts wilt volherden uwen goeden wille, daer met ghy albereets my ende alle mijn vermoghen soo seer aen u verbonden hebt dat nimmermeer ure mijns levens en sal passeren ofte ick sal ’t selve ghedachtich zijn.”

Ende hier met nam hy hem byder handt ende leyden hem in een vande beste cameren van ’t palleys, alwaer hy stracx ontwapent ende vande medecijnmeesters gevisiteert wort, die bevonden dat hy alleene inden vleyssche ghequetst was, ende beloofden hem in corten tijt ghenesinghe.

Hoe Palmerijn met zijn kameraad binnen Gent kwam alwaar hij streed met de Betoverde Ridder. Het 26 kapittel.

[E5ra] De twee ridders reisden zeer naarstig zonder ophouden weg tot dat ze kwamen in de stad van Gent, alwaar de keizer toentertijd zijn hof hield en niet wist hoe hij van daar zou geraken om dat hem de Betoverde Ridder te allen uren zo naarstig wachtte dat hij niet eens uit zijn kasteel durfde te kijken. Ze kwamen dan te Gent binnen en waren nauwelijks voor de herberg van de paarden gezeten of daar kwam een grote oploop in de stad en het volk vluchtte aan allen oorden. Hun waard zelf kwam ook geheel verbaasd bij Palmerijn lopen, en zei: “Helaas heer ridder, wij zijn alle verloren! De Betoverde Ridder is de wacht van de stad onvoorziens overvallen. ’t Is een erbarmelijke zaak, ’t grote kwaad dat hij aanricht zal indien men hem niet levert de keizerskinderen.”

“God wil ze daarvoor bewaren,” antwoorde Palmerijn.

En toen hij dit zei nam hij haastig zijn helm en lans en rende met volle loop ter plaatse daar hij ’t meeste gerucht hoorden wat hem zo goed leidde dat hij de Betoverde Ridder vondtop de voorplaats van het kasteel eb schoot met zijn giftige pijlen in alle vensters die hij openzag. Wat Palmerijn zeer goed behaagde als hem vindende ter plaatse daar zijn beminde Polinarde zou kunnen oordelen van zijn feiten, riep tot zijn vijand, die van de hoofd tot de voeten gewapend was, als die zijn boog gespannen hield met een pijl daarop gereed en noch veel meer anderen in zijn koker: “Gij onzalige ridder die door de hulp van de duivels zo veel wreedheid doet, het is nu tijd dat de duivel krijt de roof van uw ziel die hij toch verwacht is!”

En toen het dit zei bedekte hij hem met zijn [E5rb] schild en liep zo strrk met volle toom dat hij zijn lans brak op het borstharnas van de Bezworen Ridder die ondertussen een pijl op hem schoot door zijn schild en pantser weg tot op zijn blote lichaam. Hierna nam Palmerijn vaardig een ijzeren kolf die hij met hem bracht en sloeg met dien een zeer krachtige slag naar de Bezworen Ridder die het zelf meenden af te schutten met zijn boog, maar die brak in stukken en de slag daalden voorts zo fel op het hoofd van zijn paard dat het dood ter aarde neer viel. Dan de ridder sprong terstond op zijn voeten en nam een gelijke kolf die aan zijn zadelboom hing en kwam daarmee Palmerijn tegemoet die uit het zadel sprong omdat hij vreesde of zijn paard gekwetst had geworden en hij daaronder gevallen, zodat ze nu beide te voet streden met kolf tegen kolf waarmee zij deden menige manlijke en dappere slag en door houwen en braken hun helmen en wapenstukken en kwetsten hun vlees op verscheiden plaatsen. Wat de keizer met zijn hofhouding aanzag door enige vensters van het paleis die hij had doen openstoten zo gauw als hij hoorde het klinken der wapens en get briesen der paarden.

Ondertussen vreesde Palmerijn dat de strijd met de kolven voor hem te lang zou duren, waarom hij ter zijde uitsprong en wierp in dezelfde sprong de zijne zo sterk voor de schenen van de betoverde reus dat die begon te struikelen. Ondertussen sloeg Palmerijn zijn handen aan zijn scherpsnijdende zwaard en hieuw hem daarmee door ’t hoogste van zijnehelm een grote diepe houw in het hoofd. [E5va] Waardoor hij in een razende gramschap ontstak en hief zijn knots met beide de handen snel omhoog en liet die met zulke kracht wederom neerdalen tussen di schouders van Palmerijn dat die meende zijn armen van het lijf te vallen. Maar hij wachtte niet lang van te vergoeden al zulke beleefdheden want hij hief op zijn rechterarm en zwenkten zijn zwaard met zulke zwaarheid tegen het schild van zijn vijand dat hij die kloofde tot aan de gesp en zou het voorts midden van een gehouwen hebben indien hij de kracht van de eerste slag niet had veranderd in een steek die hij de ridder voorts een groot stuk weg in het lijf dron waardoor hij, meende achteruit te springen om dien steek te ontwijken, van grote zwakheid op zijn rug viel. Wat Palmerijn zo gauw niet gezien had of hij sprong hem op het lijf en zijn helm aftrok en sloeg hem het hoofd af.

Nu is de oorzaak zo groot en duidelijk dat gij bij uzelf wel kan bemerken die onuitsprekelijke blijdschap de keizers met al zijn hofhouding als verlost zijnde van zijn allergrootste vijand die bij Palmerijn mogelijk kwalijk overwonnen zou zijn geworden indien de betovering over hem gedaan bij de drie gezusters op de berg Arteferie hem niet bevorderlijk geweest was. Zo gauw dit gevecht geëindigd was liet de keizer de poorten van zijn paleis openen en kwam Palmerijn welkom heten. Die voor zijne majesteit op de knieën viel en, zei: “Mijn heer, ik heb op vele plaatsen alzo horen verbreiden uwe majesteit grote goedheid dat ik daarom herwaarts gekomen ben uit zeer vreemde contreien en u ootmoedig bid mij van nu [E5vb] voortaan te willen stellen in het getal van zijn getrouwe dienaren.”

“Mijn grote vriend,” antwoorde de keizer, “’t staat mij affecties te verzoeken dat gij tot mij waart wil volharden uw goede wil daarmee gij al gereed mij en alle mijn vermogen zo zeer aan u verbonden hebt dat nimmermeer een uur van mijn leven zal passeren of ik zal ’het zelf gedachtig zijn.”

En hiermee nam hij hem bij de hand en leidde hem in een van de beste kamers van ’t paleis, alwaar hij daarna ontwapent en van de medicijnmeesters gevisiteerd werd die bevonden dat hij alleen in het vlees gekwetst was en beloofden hem in korte tijd genezing.

Hoe de keyserinne Palmerijn quam visiteren, ende vant propoost dat hy hielde met [Polinarde]. Het .XXVIJ. capittel.

De nieumaren des doodts van den Betooverden Ridder quamen terstonts ter ooren vande keyserinne ende haer dochter Polinarde, die hierom sonder uutstel ginghen nae de camer van Palmerijn om hem aldaer te visiteren. Dan alleer sy daer quamen, was hy al opghestaen ende ginck deur de camer wandelen, nerghens nae verlanghende als nae ’t ghesichte vande ghene om wiens presentie te ghenieten hy deurreyst ende ghepasseert hadden so veel rijcken, natien ende perijckelen om inden goeden wille vande selve te commen, hem grootelicx favoriseerden de gracien die hy ontfanghen hadde vande drie gesusteren opten berch van Artiferie, die hy oock niet en wilde versuymen te helpen be[E6ra]neerstigen soo veele in hem was. Want soo haest als hy de keyserinne met [Po]linarde sach commen ginck hy heur te ghemoeten, wes tot inden inganck vande camer, alwaer hy op zijn knien viel ende van beyde de handen kusten. Maer de keyserinne dede hem haestelijck opstaen, segghende: “Heer ridder, onsen Heer heeft ons groot faveur ghedaen van u alhier ghevoecht te hebben in dese tijde vande quellinge des schelms die ghy ter doodt ghebrocht hebt, den welcken de doodt gheswooren hadde mijnen eenighen soone ende eenighen dochter, die wel van heuren natuyrlijcken vader ’t leven ontfangen hebben, maer ghy hebtse ’t selve hier deur bewaert, ende overmits het bewaeren niet minder en is als het vercrijghen, soo moghense u rechtveerdelijck noemen heuren anderden vader!”

Welcke woorden Palmerijn wel hoorden, maer hy was soo aendachtich deur een lieffelicke gesichte opde excellente schoonheyt van zijn beminde Polinarde dat hy nauwelijckx en wist wat hy daer op segghen soude, doch antwoorden ten lesten: “Mevrouwe, het weynich dat ick voor u ende den uwen ghedaen heb, is min als niet te ghelijcken by mijnen wille, want alleer ick de oordinghe des ridderschaps ontfangen hadde, hoorden ick soo grooten faem vande deucht ende liberaelheyt van mijn heere den keyser dat ick hem al mijn leven lanck mijnen dienste toe swoer.”

“Wildy mijn heer soo groote weldaet doen,” seyde sy, “van te blijven eene van zijne ridderen?”

“Ende den uwen oock, mevrouwe,” antwoorden Palmerijn, “indien deur gratie u believen wilde my daer voor toe ontfanghen.” “Ick bid u,” seyde sy, “dat ghy in sulcke goede voornemen wilt volharden, maer aengaende de reste, daer van sal ick u beter versien.” Doen riepse Polinar[E6rb]de ende seyde: “Dochter, desen ridder heeft noch weynich kennisse int hof. Daerom bid ick u dat ghy met uwe jonckvrouwen hem in geneuchelicke conversatie wilt onderhouden op dat ghy in hem mocht doen vermeerderen de begeerten van by ons te blijven, ende daerentusschen sal ick hem bidden dat hy uwen ridder wil sijn.”

“Mevrouwe,” antwoorden Palmerijn, “God moet my noyt van soo goede kennisse berooven dat ick niet en soude aennemen sulcke groote gunste.”

Ende als hy noch wilde volharden brack den keyser zijn propoost om dat hy zijne medecijnmeesters hadde hooren ghebieden datmen hem soude laten rusten, ende seyde tot de keyserinne: “Mevrouwe, meynende desen ridder deucht te doen soude hem schadelijck zijn. Ick bid u, laet ons de medecijns volghen.”

Hier met gheboodt hy dat een yegelijck hem vertrecken soude. Twelck de keyserinne obedierende, wunschten hem goeden avont ende ginck uyt de camer met de schoone Polinarde, omtrent vijfthien jaeren oudt zijnde, die de liefde op Palmerijn albereets oock alsoo bevanghen hadde datse niet en wiste in wat manieren secreet te sullen kunnen houden dese nieuwe passie, die haer dede in sulcke melancolie vallen dat de dochter vanden hartoch van Sa[x]en, haere staetjoffrouwe ende alder grootste vriendinne, Brionelle ghenoempt, ’t selve bemercten. Ende hoewel zyder eerst d’oorsake niet van en wiste, soo namser nochtans nae so wel acht op datse de waerheyt presumeerden. Waerom sy willende haer binnenste gronderen, secretelijck tot heur seyde: “Mevrouwe, saechdy oyt schoonder jongman als desen nieuwen ridder? Het schijnt dat de Natuyre gheneuchte ghenomen heeft in hem perfeckt te maecken, hem boven zijne sonderlinge schoonheyt begifticht hebben[E6va]de met so groote deucht ende stoutmoedicheyt.”

“Nu sie ic wel,” antwoorden Polinarde, “dat ick alleen niet en ben van dese opinie, die my doet wenschen om so vele machts over hem te mogen hebben als hy over my doet, nae dat my dunckt.”

“Mevrouwe,” seyde Brionelle, “so draechdy hem een goede affectie.”
“Voorwaer,” antwoorden Polinarde, “indien ick eenigen middel hadde om sijnen goeden wille tot my te trecken, ick soude ’t selve te werck stellen.”

“Op mijn gheloove,” seyde Brionelle, “ghy twee te samen vereenicht in een gelijcke liefde soudemen wel mogen noemen het alderschoonste paer minnaers dat men oyt sach!”

Met dese ende diergelijcke redenen devisierden dese twee jonckvrouwen van Palmerijn, die daerentusschen soo seer langhvierden om de dervinge der presentie van zijn beminde Polinarde dat den volghenden gansschen nacht de gepeynsden slape van hem jaechden, eysschende des smorgens seer vroech zijne clederen om op te staen. Ende terwijlen hy hem noch aen tooch, liet hem den keyser deur eene van zijn edelluyden vragen na zijnen state. “Mijn heer,” antwoorden hy, “u sal gelieven zijne keyserleycke majesteyt van mijnent wegen seer te bedancken vande altegroote eere die hy my bewijst, ende zijne goede gratie te groeten met mijne ootmoedige recommandatien, mede seggende dat ick my soo dispoost vinde als oyt.”

Als den keyser dit hoorden nam hy voor hem dien selfsten dach de kercke te besoecken ende God vande grootste weldaet te dancken, bevelende de keyserinne heur in soo groote heerlicheyt als mogelijc ooc aldaer te vinden met heure vrouwen, die gheleyt worden deur
’t gheselschappe van veele ridderen, onder de welcke hem mede liet vinden den ridder Palmerijn, die alsse wederom uyt de kerck ghecomen waren, gheduyrende het noenmael [E6vb] recht teghens over van zijn alderliefste gheset worde. Waer over hem de liefde alsoo quelden dat hy niet en wiste wat gelaet te houden, soo dickwils van coleuren, dan root dan bleeck wordende, veranderende dat de princesse lichtelijck presumeerden dat hy nietemin van heur als sy van hem was denckende. Nochtans en dorste niemant van heur beyden openbaren zijne gedachten, maer vermaeckten heur met een lieffelijck gesichte wes dat de tafelen opghenomen waren. Doe bestondemen te dansen, op instrumenten spelen, musijck te singen ende menigerley andere soorten van recreatien te ghebruycken, ’t welck den gheheelen dach, inden welcken den keyser oock voor alle de werelt open hof hielde, geduerden wes tot savonts, dat hem een yegelijck vertrocke na zijn rust plaetse. Alwaer Palmerijn soo gheringe niet ghecomen en was oft alle de crachten van zijnen gheest begaven haer tot de aendachtenisse vande verwonderinghe die hy nam over de excellente schoonheyt van zijn alder beminste Polinarde. Ende hem opt bedde leggende begonste hy swaerlick te suchten ende tegens hem selven te segghen: “Och ghy ellendige Palmerijn, hoe zydy geraeckt in dezen doolhof? Wat heeft u beweecht uwe fantasien soo hooghe te stellen nadien uwe verdiensten so cleyn zijn, want Saturnus en heeft u niet deelachtich ghemaeckt van zijn volcomen oordeel noch Jupiter van zijn ghewoonlijcke vreuchde noch Venus van hare rijcke schoonheyt noch Mars van zijn crachtige macht noch Mercurius van zijn godlicke welsprekentheyt noch Phebus van zijn rijcke schatten noch Diane van hare koele continentie noch de liefde en heeft alsulcke macht niet datse mevrouwe Polinarde my soude kunnen doen beminnen gelijc ick hoopten? Daerom [E7ra] soo moet ick van pijnen sterven ...”

Ende dit segghende gaf hy eenen soo swaren sucht dat het Urbande hoorden, die derhalven vreesden dat hem overcomen was eenighe nieuwe quade toevallinge om de slagen die hy vanden schutter ontfangen hadde, waerom hy by hem liep vragen of hy hem qualijck gevoelden. “Ick ghevoele my,” antwoorden hy, “seer qualick boven maten.”

“Hoe dat, mijn heere?”, seyde Urbande. “Heeft u den keyser eenich verdrietich woort toegesproocken?”

“Neen hy,” antwoorden Palmerijn, “maer eenen machtigher heere als hy, te weten de liefde, heeft my niet alleene bevochten maer oock alsoo gewont dat ick cortelingh moet sterven, indien ghy gheenen middel en weet om my te helpen.”

“Ick sweer u op mijn ziele, mijn heer,” antwoorden den dwerch, dat ick my geensins en sal sparen, indien u belieft my de saecke te ontdecken.”

“Eylaci,” seyde Palmerijn, “mijn lijden spruyt alleen uyt een al te neerstighe aenschouwinghe opde excellente schoonheyt van mevrouwe Polinarde. Maer indien ghy haer wist te kennen te gheven het minste punt van mijn onverdraechlijck lijden, mogelijck sy souden een weynich achts nemen op mijn sware martelisatie.”

“Mijn heer seyt wel,” antwoorden Urbande, “maer en is hem niet indachtich hoe ick ghestraft worden doen ick my voor u in gelijcke saecke avontuyrden aende princesse Laurene? Op mijn ziele, daer en sal geenen dach mijns levens passeeren of ick sal ’t selve wel ghedencken!”

Ende dit seyde hy met sulcken natuyrlicken gelaet van vreese dat Palmerijn niet teghenstaende zijne groote melancolie hem niet en konde onthouden van lachen, ende antwoorde: “Ghy sout wel verwondert zijn indien de ghene die u also int droomen sloech dese Polinarde was die ick van mijne kint[E7rb]se jaeren toegeeygent ben.

Daerom bid ick u dat ghy heur van mijnent weghen wilt aenspreecken gelijck ghy wel weet te doen.”

“’t Is wel,” seyde Urbande, “my dunckt niet dat sulcken slach als ick int droomen creech van soo teeren jonckvrouwe soude kunnen gheschien, want al en maecktense geen lickstede, soo had icker nochtans groote vreese voor. Daer om en sal ick noyt van mijn leven meer onderstaen alsulcke sotticheyt.”

“Ghy sult u immers,” seyde Palmerijn, “oft anders suldy uyt mijn gratie wesen.”

“Veel liever,” antwoorden den dwerch, “soude ick noch eens ghestreelt willen worden als alsdoen, want alst dan u immers ten qualicksten wil, soo bin ick doch veel liever noch tweemael inden droom gheslaghen als een waeckende.”

“Maer dat het gheschiede,” seyde Palmerijn, “met een affectie gelijck ghy dan wel weet te gheveynsen.”

“En hebt daer voor geen vreese,” antwoorden den dwerch, “ick moet den doodt morgen sterven indien ick overmorghen wederom levendich konde worden, soo verre ghy ’t spel niet en wondt, indien ghy de partye soo wel verstondt als ick.”

Ende in dese ghedachtenisse ontsliepense.

Hoe de keizerin Palmerijn kwam visiteren en van de opzet dat hij hield met Polinarde. Het 27 kapittel.

Het nieuws van de dood van de Betoverde Ridder kwam terstond ter ore van de keizerin en haar dochter Polinarde die hierom zonder uitstel gingen naar de kamer van Palmerijn om hem aldaar te visiteren. Dan aleer zij daar kwamen was hij al opgestaan en ging door de kamer wandelen, nergens naar verlangde dan na ’t gezicht van diegene om wiens presentie te genieten hij door getrokken en gepasseerd had zo veel rijken, naties en perikelen om in de goeden wil van die te komen, zich zeer begunstigde de gratie die hij ontvangen had van de drie gezusters op de berg van Artiferie die hij ook niet wilde verzuimen te helpen en te benaarstigen [E6ra] zo veel in hem was. Want zo gauw als hij de keizerin met Polinarde zag komen ging hij ze tegemoet tot in de ingang van de kamer alwaar hij op zijn knieën viel en van beide de handen kusten. Maar de keizerin liet hem haastig opstaan en zei: “Heer ridder, onze Heer heeft ons grote gunst gedaan van u alhier gevoegd te hebben in deze tijd van de kwelling van de schelm die gij ter dood gebracht hebt die de dood gezworen had mijn enige zoon en enige dochter, die wel van haar natuurlijke vader ’t leven ontvangen hebben, maar gij hebt ze hiervoor bewaard, en overmits het bewaren niet minder is dan het verkrijgen, zo mogen ze u rechtvaardig noemen hun andere vader!”

Welke woorden Palmerijn wel hoorden, maar hij was zo aandachtig door een liefelijke gezicht op de excellente schoonheid van zijn beminde Polinarde dat hij nauwelijks wist wat hij daarop zeggen zou, doch antwoorden tenslotte: “Mevrouw, het weinige dat ik voor u en de uwen gedaan heb is minder als niet te vergelijken bij mijn wil want aleer ik de orde der ridderschap ontvangen had hoorden ik zo grote faam van de deugd en liberale van mijn heer de keizer dat ik hem al mijn leven lang mijn dienst toe zwoer.”

“Wil je mijn heer zo grote weldaad doen,” zei ze “van te blijven een van zijn ridders?”

“En de uwe ook, mevrouw,” antwoorden Palmerijn, “indien door gratie het u believen wilde mij daarvoor toe ontvangen.” “Ik bid u,” zei ze, “dat gij in zulke goede voornemen wit volharden, maar aangaande de rest, daarvan zal ik u beter voorzien.” Toen riep ze Polinarde [E6rb] en zei: “Dochter, deze ridder heeft noch weinig kennis in de hof. Daarom bid ik u dat gij met uw jonkvrouwen hem in genoeglijke conversatie wit onderhouden op dat gij in hem mocht doen vermeerderen de begeerten van bij ons te blijven en ondertussen zal ik hem bidden dat hij uw ridder wil zijn.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “God moet mij nooit van zo goede kennis beroven dat ik niet zou aannemen zulke grote gunst.”

En toen hij noch wilde volharden brak de keizer zijn opzet om dat hij zijn medicijnmeesters had horen gebieden dat men hem zou laten rusten en zei tot de keizerin: “Mevrouw, meen je deze ridder deugd te doen, het zou hem schadelijk zijn. Ik bid u, laat ons de dokters volgen.”

Hiermee gebood hij dat iedereen zich vertrekken zou. Wat de keizerin gehoorzaamde en wenste hem goeden avond en ging uit de kamer met de mooie Polinarde die omtrent vijftien jaren oud was die de liefde op Palmerijn al gereed ook alzo bevangen had dat ze niet wist in wat manieren het geheim te zullen kunnen houden deze nieuwe passie die haar in zulke melancholie liet vallen dat de dochter van de hertog van Saksen, haar staatjuffrouw en allergrootste vriendin, Brionelle genoemd, ’het zelf bemerkte. Hoewel ze er eerst de oorzaak niet van wist, zo nam ze er nochtans na zo wel acht op dat ze de waarheid veronderstelde. Waarom zij wilde haar binnenste doorzoeken en zei in het geheim tot haar: “Mevrouw, zag ge ooit mooiere jongeman als deze nieuwe ridder? Het schijnt dat de Natuur genoegen genomen heeft in hem perfect te maken, hem boven zijn bijzondere schoonheid begiftigd heeft [E6va] met zo’n grote deugd en stoutmoedigheid.”

“Nu zie ik wel,” antwoorde Polinarde, “dat ik alleen niet ben van deze opinie die mij doet wensen om zo veel macht over hem te mogen hebben als hij over mij doet, na dat mij dunkt.”

“Mevrouw,” zei Brionelle, “zo draag je hem een goede affectie.”
“Voorwaar,” antwoorde Polinarde, “indien ik enige middel had om zijn goede wil tot mij te trekken, ik zou ’het zelf te werk stellen.” “Op mijn geloof,” zei Brionelle, “gij twee tezamen verenigd in een gelijke liefde zou men wel mogen noemen het allermooiste paar minnaars dat men ooit zag!”

Met deze en diergelijke redenen aanbaden deze twee jonkvrouwen Palmerijn, die ondertussen zo zeer lang wachtte om het derven der presentie van zijn beminde Polinarde dat hij de volgende ganse nacht het gepeins de slaap van hem joeg en eiste ‘s morgens zeer vroeg zijn kleren om op te staan. Terwijl hij zich nog kleedde liet hem de keizer door een van zijn edellieden vragen naar zijne staat state. “Mijn heer,” antwoorde hij, “u zal gelieven zijne keizerlijke majesteit vanwege mij zeer te bedanken van de al te grote eer die hij mij bewijst en zijn goede gratie te groeten met mijn ootmoedige recommandatie mede en zei dat ik mij zo gereed vind als ooit.”

Toen de keizer dit hoorde nam hij hem voor diezelfde dag de kerk te bezoeken en God van de grootste weldaad te danken en beval de keizerin zich in zo grote heerlijkheid als mogelijk ook aldaar te vinden met hun vrouwen die geleid werden door ’t gezelschap van vele ridders waaronder zich mede liet vinden de ridder Palmerijn die toen ze wederom uit de kerk gekomen waren en gedurende het noenmaal [E6vb] recht tegenover van zijn allerliefste gezet werd. Waardoor hem de liefde alzo kwelde dat hij niet wist wat gelaat te houden en zo dikwijls van kleur veranderde, dan rood dan bleek werd dat de prinses licht veronderstelde dat hij niettemin van haar als zij aan hem dacht. Nochtans durfde niemand van hun beiden openbaren zijn gedachten, maar vermaakten zich met een liefelijk gezicht totdat de tafels opgenomen waren. Doe bestond men te dansen, op instrumenten spelen, muziek te zingen en menigerlei andere soorten van recreatie te gebruiken wat de gehelen dag duurde waarin de keizer ook voor de hele wereld open hof hield dat duurde tot de avond dat zich iedereen vertrok naar zijn rust plaats. Alwaar Palmerijn zo gauw niet gekomen was of alle krachten van zijn geest begaven zich tot de aandacht van de verwondering die hij nam over de excellente schoonheid van zijn aller bemindste Polinarde. Hij legde zich op zijn bed en begon zwaar te zuchten en tegen zichzelf te zeggen: “Och gij ellendige Palmerijn, hoe ben je geraakt in deze doolhof? Wat heeft u bewogen uw fantasie zo hoog te stellen nadien uw verdiensten zo klein zijn, want Saturnus heeft u niet deelachtig gemaakt van zijn volkomen oordeel noch Jupiter van zijn gewoonlijke vreugde, noch Venus van haar rijke schoonheid, noch Mars van zijn krachtige macht, noch Mercurius van zijn goddelijke welsprekendheid, noch Phoebus van zijn rijke schatten, noch Diane van haar koele houding, noch de liefde heeft al zulke macht niet dat ze mevrouw Polinarde mij zou kunnen doen beminnen gelijk ik hoopte? Daarom [E7ra] zo moet ik van pijnen sterven ...”

En toen hij dit zei zo gaf hij een zo’n zware zucht zodat het Urbande hoorde die derhalve vreesden dat hem over omen was enige nieuwe kwade toeval om de slagen die hij van de schutter ontvangen had, waarom hij bij hem liep vragen of hij hem kwalijk gevoelden. “Ik voel mij,” antwoorden hij, “zeer kwalijk boven maten.”

“Hoe dat, mijn heer?”, zei Urbande. “Heeft u de keizer enig verdrietig woord toegesproken?”

“Neen hij,” antwoorden Palmerijn, “maar een machtiger heer dan hij, te weten de liefde, heeft mij niet alleen bevochten maar ook alzo gewond dat ik gauw moet sterven indien gij geen middel weet om mij te helpen.”

“Ik zweer u op mijn ziel, mijn heer,” antwoorde de dwerg, dat ik mij geenszins zal sparen, indien u belieft mij de zaak te verhalen.”

“Helaas,” zei Palmerijn, “mijn lijden spruit alleen uit een al te naarstig aanschouwen op de excellente schoonheid van mevrouw Polinarde. Maar indien gij haar wist te kennen te geven het minste punt van mijn onverdraaglijk lijden, mogelijk zij zou een weinig acht nemen op mijn zware marteling.”

“Mijn heer zegt goed,” antwoorden Urbande, “maar is hem niet indachtig hoe ik gestraft werd toen ik mij voor u in gelijke zaak avontuurde aan de prinses Laurene? Op mijn ziel, daar zal geen dag van mijn levens passeren of ik zal ’het zelf wel gedenken!”

En dit zei hij met zulk natuurlijk gelaat van vrees dat Palmerijn niet tegenstaande zijne grote melancholie hem niet kon onthouden van lachen en antwoorde: “Gij zou wel verwonderd zijn indien diegene die u alzo in de dromen sloeg deze Polinarde was die ik van mijn kindse [E7rb] jaren toegeëigend ben.

Daarom bid ik u dat gij haar vanwege mij wil aanspreken gelijk gij wel weet te doen.”

“’t Is goed,” zei Urbande, “mij dunkt niet dat zulk slag als ik in de dromen kreeg van zo tere jonkvrouw zou kunnen geschieden, want al maakte ze geen litteken, zo had ik er nochtans grote vrees voor. Daarom zal ik nooit van mijn leven meer onderstaan al zulke zotheid.”

“Gij zal u immers,” zei Palmerijn, “ot anders zal je uit mijn gratie wezen.”

“Veel liever,” antwoorde de dwerg, “zou ik noch eens gestreeld willen worden als alstoen, want als het dan u immers ten kwalijkste wil, zo ben ik doch veel liever noch tweemaal in de droom geslagen als een wakende.”

“Maar dat het geschiede,” zei Palmerijn, “met een affectie gelijk gij dan wel weet te veinzen.”

“En hebt daar voorgeen vrees,” antwoorde de dwerg, “ik moet de dood morgen sterven indien ik overmorgen wederom levend kon worden, zo verre gij ’t spel niet won en indien gij de partij zo goed verstond als ik.”

En in deze gedachtenis sliepen ze.

Hoe Polinarde Palmerijn badt om zijnen dwerch, ende van ’t propoost dat dien met haer hielde. Het .XXVIIJ. capittel.

Nauwelickx en was Urbande wederom op zijn bedde ghekeert oft Palmerijn zijnde met vaecke deur de pijne des droefheydts veroorsaeckt bevanghen, begonste te slaepen tot dat de claerheydt des dach[s d]es nachts duysterheydt verdreven hadde. Als doen [E7va] stondt hy seer haestelijcken op ende ghinck eenen seer voorspoedighen morghen wenschen aen zijne keyserlijcke majesteyt, die de feeste drye daghen lanck dede duyren, het welck Palmerijn goede hope gaf dat den dwerch daerentusschen eenighe middelen soude vinden om Polinarde zijn meeninghe te verclaeren. Maer hem gheschieden beter als hy dochte, want Trineus ende hy int kouten met der jouffvrouwen zijnde, overquam heur aldaer by ghevalle den ghebulten ende gheheuvelden Urbande, die van de jouffvrouwen soo haest niet ghesien en worde ofte sy bestonden allegaer te lacchen. Waerom Trineus tot Polinarde seyde: “Mevrouwe, saechdy oyt pasje bequamer om de princessen te dienen?”

“Voorwaer,” antwoorden sy, “hy ghelijckt zijnen meester seer qualijck,” ende heur keerende tot Palmerijn seydese: “Ick bidt u, heer Palmerijn, dat ghy hem eens wilt vraghen oft hy my dienen wil, indien ghy te vreden zijt my hem te schencken?”

“Mevrouwe,” antwoorden Palmerijn, “alsoo hy is, soo is hy uwe ende zijnen meester oock.”

Doen dede hy Urbande een teycken, weshalven hy naeder quam ende zijne reverentie doende, ende van zijnen meester gheseydt wordt: “Compt hier Urbande, ick hebbe u gheschoncken mevrouwe Polinarde. En wildy sulcken princesse niet ghedienstich zijn?”

“Jae ick, voorwaer,” antwoorden hy, “nae u mijn heere, want u en wil ick niet verlaten.”

“Ghy hebt reden,” antwoorden de princesse. “Ick ben daer met te vreden met conditie dat ghy mijn sult zijn soo langhe als den heer Palmerijn hier sal blijven.”

“Seer geerne, mevrouwe,” antwoorden den dwerch.

“En failgeert dan niet,” [E7vb] seyde de princesse, “van my alle daghen te comen besoecken!”

Ende al hoewel dit propoost passeerden voor tijtcortinghe soo was de princesse daer innen nochtans wyders denckende, te weten om van Urbande te vernemen of Palmerijn oock gheaffectionneert was tot eenighe andere jonckvrouwe. Oock hielden de jofvrouwen noch veel meer andere coutinghen met Urbande, die haer soo wel wiste t’onderhouden met gheneuchelijck praten dat hy van doen voort aen soo familier onder heur wordt dat hy soo dickwils alst hem gheliefden in heure cameren ginghe, altijts verbeydende de gheleghentheyt om Polinarde te moghen doen verstaen zijns meesters begheerte. Maer sy quam hem te voorenwaert.

Op eenen tijdt alleen zijnde, riepse hem ende vraechden wiens soone Palmerijn was.

“Op mijn gheloove, mevrouwe,” antwoorden hy, “dat en soude hy u selve niet connen segghen. Maer ick mach u wel sweeren dat oyt ridderschap beter gheimployeert en was als aen hem, want ick heb hem selve sulcke feyten sien doen dat derghelijcken by menschen gedencken noyt meer gheschiet en zijn!” Ende doen vertrock hy haer alle de heerlicke daden van Palmerijn, daer nae segghende: “Derhalven gelooft vryelick, mevrouwe, dat hy ghesprooten moet zijn van eenigen hoogen stamme, twelc ick oock alsoo dickwils heb hooren verseeckeren vande wijse nigromanten.”

“Maer dwerch,” seyde Polinarde, “ick bid u deur ’t gheloove dat ghy uwen meester schuldich seyt te houden, dat ghy my een dinck wilt segghen, de welck ick van u begeere te weten.”

“Mevrouwe,” antwoorden hy, “ghy hebt my soo hooghe vermaent dat ick om sterven niet en soude willen verswijghen.”

[E8ra] Doen seyde d’infante tot hem: “Ick beminne u meester so seer deur een eerbare affectie als mijn eygen broeder. Der halven soude ick van u wel begeeren te verstaen wie die gene is die hy ter werelt ’t meeste bemint op dat ick, die kennende, die soo veel te meer eeren mach om zijnent wille.”

’t Welck den dwerch soo haaest niet ghehoort en hadde of hy dochte wel dattet nu den besten saysoene was om te spelen zijn personagie, waer om hy de princesse aldus antwoorden: “Mevrouwe, indien ghy een ander waert soo en soude ick u gheensins openbaren soo grooten secrete van mijnen heere, maer u, die mijn vrouwe ende meestersse zijt, ben ick schuldich niet te verswijghen. Hierom verseeckert u vryelijck mijn meester alsoo verlieft te zijn dat zijn ziele ’t lichaem niet langher vergeselschappen en sal indien hem in corten tijdt geen remedie gunstich en is, want ick heb hem dickwils sien getormenteert worden met een soo vreemde passie dat hy properlijck beter scheen te sterven als te leven. Wat belieft u noch yet meer te hooren? Hy sucht, geduerichlijcken vallende van ure tot ure in een wanhope die, soo verre ’t eynde van zijn leven soo nae ware als hy ’t begheerende is, zijn lichaem inder waerheyt veel gheluckigher soude doen achten om dat ’t selve daer deur soude gheraecken tot ruste die hem al nu gheheelijcken voorby gaet deur de quellinghe die des daechs haer prent in zijne ghedachten, des snachts ’t lichaem rustende zijnen gheest quelt met een seer groote tormentatie.”

Die de princesse niet minder was vexerende met een vreese van niet te zijn de ghene daer af teghenwoordelijck was spreeckende den dwerch. Den welcken aende haestighe veranderinge van [E8rb] haren coleure, dan roodt dan bleeck ofte andersins wordende, nae dat de diversheyt der veelderley ghedachten heuren gheest fantasien waeren presenteerende, wel merckten den tijdt goede bequaemheyt te verthoonen om zijns meesters saecken te vervolghen, segghende: “Mevrouwe, dunckt u gratieus te zijn die moghelijck in sulcker manieren sal veroorsaecken den doodt van den alderbesten ridder om den selven int leven te moghen houden``/ Ick seer ootmoedelijck bidt uwe princesselijcke gheliefte te willen zijn by haer soo veele te weghe te brenghen datse de cortesie diemen behoort te thoonen teghens alsulcken ridder als mijn heere van nu voortaen in der daet bethoonen.”

“Dwerch, mijn vrient,” antwoorden de princesse, “het kan wel moghelijck zijn dat ik niet en kenne de ghene die volghens u seggen soo weynich achts op u meesters groot lijden neemt dat sy by avontuyren geen plaetse en sal willen gheven eenich ghebedt ’t welck ick aen haer om zijnent wille soude moghen doen voor zijne ghetrouwe diensten, daer van danckbaerheyt te verthoonen. My is verweckende mijn devoyr, daer ick niet en hope te failgieren soo verre ghy my van haren naem doet verclaringhe.”

“Van het welcke,” seyde den dwerch, “mevrouwe my eerst wil ghelieven te belooven gheenen ondanck te weten.”

“Grooten danck ter contrarien,” antwoorden de princesse, “sal u daer voor gheschien.”

“Om die te verdienen,” seyde den dwerch, “sal mevrouwe ghelieven te verstaen van mijns meesters sware lijden, waer deur hy leeft ende sterft hondertmael op eenen [E8va] dach, alleene oorsaecke te zijn haere excellente schoonheyt, die ick om Gods wille bidde bermherticheyt te willen hebben ende niet te zijn oorsaecke der ruineringhe van den ghenen die om uwent wille dach ende nacht soo swaer verdriet passeert dat medelijden my doet spreecken.”

Dese antwoorde die by d’infante ghehoort zijnde van heur grootelickx verwonderdende qualijck te vreden geveynst worden om Palmerijn ’t ghebraet te beter te doen smaken, segghende: “Ick heb u belooft my niet te verstooren, nochtans haddy beter behooren te respecteren mijnen staete int te kennen geven van u meesters groote affectie, in recompensie vande welcke ick bedwonghen worde hem deur u te doen ontbieden den ambassadeur dicwils soo vele niet te vermoghen als de presentie vanden gesantschicker selve.”

“Indien dien vergost worde,” antwoorden den dwerch, “mevrouwe eens alleene te spreecken, hy soude haer wonder dingen kunnen verclaren vande predestinatie tusschen u beyden.”

“Tot ’t selve te doen,” antwoorden Polinarde, “sal hy my dickwils ten propooste kunnen vinden int hof vande keyserinne, uut het welcke hy niet en sal moeten vertrecken soo verre hy begeert te blijven mijnen ridder, waer van ick hem tegenwoordelijc verseeckere de aenneminge.”

Vande welcke Urbande de princesse hoochelick bedanckt hebbende, van haer oorlof nam om dese blijde bootschap soo haest doenlick over te brengen aen Palmerijn, die hem hadde sien gaen inde camer van Polinarde, twelck hem t’zijnder comste, die hy in grooter devotie verbeydende was, Urbande te gemoete dede loopen, segghende van verre sonder te hebben de pacientie van hem eerst te laeten spreecken: “Och mijn vrient, bootschapt ghy my van des doodts oft levens ver[E8vb]condiginghe nieuwe maren?”

“Soo goede,” antwoorden Urbande, “dat daer deur den alder gheluckichsten ridder die huydensdaechs leeft geacht mach worden mijn heer Palmerijn van Oliven.”

Den welcken dit hoorende, liep zijnen dwerch haestelijck omhelsen, segghende: “Och mijn aldergetrouste vrient, indien mevrouwe Polinarde erbermenisse over myn uytterlicke droefheyt hebben sal, soo wilt doch sonder eenich langher uutstel met een weynich blijtschaps sollacieren mijn over groote lijde[n].”

Om twelc te verlichten Urbande bykans alles wat tusschen hem ende Polinarde ghepasseert was verhaelden inde presentie van zijn heere, die ’t selve verstaen hebbende, eenen swaren sucht doende, luyde riep: “O almachtighe Vader, dat de visioen so my dickwils opde bergen van Olive ende Artiferie inden slaep gheopenbaert sijn, alsoo van U geordineert waeren, bekenne ick al nu opentlijck uut de groote gratie die my tegenwoordich gelieft heeft te doen uwe Goddelicke Majesteyt, de welcke die oock tot daer toe mocht vermeerderen deur alsulcke neringhe der princesse goeden wille dat die my ghelieve bequame middelen te stellen om haer alleene te moghen spree[c]ken.”

“Waertoe sy seyt,” antwoorden Urbande, “mijn heere haer dickwils ten propooste sal moghen vinden inde camer van heur moeder. Maer heur vader den keyser weet ick gedelibereert te zijn morghen, om de joffrouwen te recreeren, te willen doen aenrichten een tornoyspel by een casteel niet verre van hier, alwaer mijn heere met de princesse beter sullen moghen volbrenghen dan op eenighe andere plaetsen ’t ghene ick begost hebbe.”
“Om ’t selve seeckerlick te moghen weten,” seyde Palmerijn, “is ons van nooden aenstont te gaen visiteren zijne majesteyt.”

Die Palmerijn so [F1ra] haest niet ghesien en hadde of hy riep hem, segghende: “Ick en wil niet laeten van u te verclaren in uwe afwesen voor my genomen te hebben alle de jofvrouwen van mijn hof, overmits sy my gebeden hebben om eenighe recreatie, in vergheldinghe van den langhen tijdt die sy ghesloten gheseten hebben deur vreese van den duyvelschen mensch die van nu ter doodt gebracht is, twee mijlen van hier te gheleyden op een casteel, ’t welck rontsom verciert is met veel bosschagien, daer inne wy de geneuchte des jachts sullen moghen hebben. Terwijlen ick sal doen veerdich maken de stellagien ende andere ghereetschappen noodich tot des steeckspels gheneuchte, de welcke ick gheensins en wil in ongheneuchte te sullen moghen veranderen, waerom my vastelijck gelieft datter in als niet meer inden afgeteykenden camp en sullen moghen comen als dertich ridders, daer van der eerstelijck thien teghen thien sullen tornoyen, waer van de thien swackste gewroocken sullen worden vande thien die noch resteren. De welcke gewonnen oft verloren hebbende, sullen sy alle met stompe sweerden moghen vechten in gelijcke manieren als gedaen sal wesen mette lancien, waer van den best vechtende t’ontfangen heeft een bagge ghelijck die de keyserinne hem sal willen presenteren, om de welcke te verdienen ick sonderlinge van u begheer te willen zijn een vande eerste tien tegens de partye daer onder hem sal laten vinden mijnen neve Gavaran, die ick achte voor eene der beste ridderen van mijn gheheel hof.”

Deur ’t welck terstont liep van dese nieumaren de verbreydinge die veel ridders haer deden bereyden in hope van vercoren te worden onder ’t ghetal der dertich die tornoyen souden, om daer in te thoonen wat couragie sy [F1rb] wisten te scheppen vande presentie der ghene uyt wiens ooghen de stralen op heur waren gheschoten by den cleynen god Cupido, die Ptolemeus ooc alsoo seere hadde ghewont dat hem geen saken en gevielen als die behagende waren mevrouwe de princesse Brionelle, om de selve zijne soete bittere quellinge te kennen, hy so groote neersticheyt dede int soecken vande bequaemheydt daer toe dienende, dat al eer dese twee minnaers des anderen daechs opt casteel aenveerden heure bedruckte herten, met een zijnde gelijcke quellinghe ghepassioneert, den anderen belooft hadden voortaen te thoonen een vrientschap, de welcke heur beyde dede leven in een hope die van alsulcke personen ’t herte verciert met blyschap. Contrarie van die Palmerin alnoch in groot verdriet was levende, om dat hy zijn alderliefste de reverentie gedaen hebbende, meynende haer te vergheselschappen, terstonts daer nae geroepen wert van haer moeder de keyserinne, wiens companie hy door beleeftheyt niet en conde verlaten tot dat sy ’t noenmael ghenut hadde met alle ’t gheselschap van den keyser. Den welcken dit gheschiet zijnde, hem met de joffvrouwen ende ridderen ginck vermeyden in een seer ghenoegelijck dal met veele bloemen beplant, op de kant van een soet rustent rievierken, vallende vande hooghe daer rontsom ligghende berchskens, daer van oock gheleyt waren veel fonteynen die door soete besprengingen overmits de groote droochte waren begietende de lusthoven, die seer geneuchelijck stonden om dat het was in den tijdt als de bloeyinghen van de cruyden ende bloemmen met den soeten reuck der bloemen d’onderdanen van den soone van Venus verwecken om den anderen te openbaeren de am[F1va]moreuse passien. Die Palmerijn alsoo verstouten dat hy zijn beminde Polinarde inden arm nemende, daer met soo verre van ’t ander gheselschap ginck wandelen dat heur tonghen deur vreese van eenich ghehoor niet ghebonden en worden, segghende: “Mevrouwe, uwe gratie sal believen int goede te nemen indien ick, dwalende ridder, uwe princesselijcke cortosie dorve openbaren een saecke die ick om stervens wille niemant ter werelt en soude hebben willen te kennen gheven, en hadde my den noodt, vande welck wy alle slaven zijn, niet bedwonghen te practiseren alle middelen om te moghen vercrijghen eenighe verlichtinge van mijn onverdraechelijck lijden deur de bermherticheyt van u, mijn princesse, die my alleene kunt verleenen volcommen secours, daer toe ick hier voormaels niet en hadde als een groote wanhope, die de bootschap van mijnen dwerch al nu heeft doen veranderen in een twijfelachtige hope. Om de welcke te verseeckeren ick seer ootmoedelijck bidde uwe goedertierentheyt te willen ghelieven op my te doen dalen ’t aldergrootste gheluck dat den aldermachtichsten prince des gheheelen aertbodems soude kunnen wenschen, ’t welck my alleene kan ghebeuren soo verre ick ontfanghen worde voor haeren ridder, oft my daer voor refusierende te verclaren een doodelijcke benautheyt voor uwen eewigen dienaer Palmerijn.”

Den welcken dese woorden vergheselschapten met so droevigen gelate ende menichte van tranen dat Polinarde daer over compassie crijghende, heur binnenste vuyr niet langer so wel en konde bedecken oft daer quamen uutspruyten clare vlammen, druckende met hare vingeren aen zijn rechterhant, terwijlen sy tot hem seyde: “Heer Palmerijn, ghy schijnt te [F1vb] willen despereren van een sake daer ghy meer machts over hebt als ghy niet en denckt, mogelijck deur die ghy my acht van so onwijsen oordele dat ick, bekennende uwe perfectien, my niet en soude gheluckich achten van tot eenen ridder te hebben alsulcken persone dien ick tegenwoordelijck verseeckere Urbandes hoop geringe niet ydel te zijn, waer vanden tijt volcomen getuygenisse sal kunnen doen deur de volbrenginge die meer vermach als alle de sweeringen, om datse is seecker ende t’ander gheloften van menschen onderdanich de faellieringhe die ick den almachtigen God bidde niet te willen laten vallen in onse hope vande welcke t’eynde verbeydende ick van u begeere daerentusschen niet te willen scheyden uut het hof van mijn vader sonder mijn voorweten. Maer siet, de jofvrouwen met de ridders genaecken soo nae by ons dat wy de reste moeten uutstellen, alleene wilt in mijne gedachtenisse draghen desen bracelet.”

Die Palmerijn met groote blijdtschap ontfanghen hebbende, terstont daer nae, om alle vermoeden te schouwen, de princesse verliet, gaende ter plaetse daer Ptolomeus ende Trineus waren, coutende met heur moeder ende den keyser, den welcken siende de sonne heur bestaen te verbergen achter de schaduwe des aertrijcx, keerden met alle zijn geselschap wederomme nae ’t casteel in hope van des anderen daechs nae noen den tornoy te doen beginnen.

Hoe Polinarde Palmerijn bad om zijn dwerg en van ’t opzet dat die met haar hield. Het 28 kapittel.

Nauwelijks was Urbande wederom op zijn bed gekeerd of Palmerijn is in de slaap door de pijn der droefheid veroorzaakt bevangen en begon te slapen tot dat de helderheid van de dag de duisterheid van de nacht verdreven had. Als toen [E7va] stond hij zeer haastig op en ging een zeer voorspoedige morgen wensen aan zijne keizerlijke majesteit bij het feest dat drie dagen lang duurde wat Palmerijn goede hoop gaf dat de dwerg ondertussen enige middelen zou vinden om Polinarde zijn mening te verklaren. Maar hem geschiede beter als hij dacht, want Trineus en hij die in het kouten met de juffrouwen kwamen overkwam haar aldaar bij toeval de gebulte en gebochelde Urbande die van de juffrouwen zo gauw niet gezien werd of zij bestonden allemaal te lachen. Waarom Trineus tot Polinarde zei: “Mevrouw, zag je ooit een page bekwamer om de prinses te dienen?”

“Voorwaar,” antwoorden ze, “hij gelijkt zijn meester zeer kwalijk,” en ze keerde zich tot Palmerijn en zei: “Ik bit u, heer Palmerijn, dat gij hem eens wil vragen of hij mij dienen wil, indien gij tevreden bent het mij hem te schenken?”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “alzo hij is, zo is hij de uwe en zijn meester ook.”

Toen deed hij Urbande een teken, weshalve hij nader kwam en zijn reverentie deed en van zijn meester gezegd werd: “Kom hier Urbande, ik heb u geschonken mevrouw Polinarde. En wil je zulk prinses niet gedienstig zijn?”

“Ja ik, voorwaar,” antwoorde hij, “na u mijn heer want u wil ik niet verlaten.”

“Gij hebt reden,” antwoorde de prinses. “Ik ben daarmee tevreden met conditie dat gij mijn zal zijn zo lang als de heer Palmerijn hier zal blijven.”

“Zeer graag, mevrouw,” antwoordende dwerg.

“En faal dan niet,” [E7vb] zei de prinses, “van mij alle dagen te komen bezoeken!”

En al hoewel deze opzet passeerde voor tijdkorting zo was de prinses daarin nochtans verder aan het denken, te weten om van Urbande te vernemen of Palmerijn ook verbonden was tot enige andere jonkvrouw. Ook hielden de juffrouwen noch veel meer andere kouten met Urbande die haar zo goed wist te onderhouden met genoeglijk praten dat hij van toen voortaan zo familiair onder ze werd dat hij zo dikwijls als het hem geliefden in hun kamers ging en altijd wachtte op de gelegenheid om Polinarde te mogen doen verstaan zijn meesters begeerte. Maar zij was hem tevoren.

Op een tijd was ze alleen en riep ze hem en vroeg wiens zoon Palmerijn was.

“Op mijn geloof, mevrouw,” antwoorde hij, “dat zou hij uzelf niet kunnen zeggen. Maar ik mag u wel zweren dat ooit ridderschap beter ingegeven was dan aan hem, want ik heb hem zelf zulke feiten zien doen dat dergelijken bij mensen gedenken nooit meer geschied zijn!” En doen verhaalde hij haar alle heerlijke daden van Palmerijn en daarna zei: “Derhalve geloof vrij, mevrouw, dat hij gesproten moet zijn van enige hoge stam wat ik ook alzo dikwijls heb horen verzekeren van de wijze nigromantie.”

“Maar dwerg,” zei Polinarde, “ik bid u door ’t geloof dat gij uw meester schuldig bent te houden dat gij mij een ding wilt zeggen wat ik van u begeer te weten.”

“Mevrouw,” antwoorde hij, “gij hebt mij zo hoog vermaand dat ik om sterven niet zou willen verzwijgen.”

[E8ra] Toen zei de infante tot hem: “Ik bemin uw meester zo zeer door een eerbare affectie als mijn eigen broeder. Derhalve zou ik van u wel begeren te verstaan wie diegene is die hij ter wereld ’t meeste bemint op dat ik als ik die ken die zo veel te meer eren mag vanwege hem.”

Wat de dwerg zo gauw niet gehoord had of hij dacht wel dat het nu het beste seizoen was om te spelen zijn personage, waarom hij de prinses aldus antwoorde: “Mevrouw, indien gij een ander was zo zou ik u geenszins openbaren zo’n groot geheim van mijn heer, maar u, die mijn vrouwe en meesteres bent, ben ik schuldig niets te verzwijgen. Hierom verzeker u vrij dat mijn meester alzo verliefd is dat zijn ziel ’t lichaam niet langer vergezelschappen zal indien hem in korte tijd geen remedie gunstig is, want ik heb hem dikwijls zien gekweld worden met een zo vreemde passie dat hij proper beter scheen te sterven dan te leven. Wat belieft u noch iets meer te horen? Hij zucht, valt gedurig van uur tot uur in een wanhoop die, zo verre ’t einde van zijn leven zo nabij was als hij ’t begeerde is, zijn lichaam in de waarheid veel gelukkiger zou doen achten om dat ’het zelf daardoor zou raken tot de rust die hem al nu geheel voorbijgaat door de kwelling die de daags zich prent in zijne gedachten, ’s nachts als het lichaam rust zijn heest kwelt met een zeer grote kweling.”

Dat de prinses niet minder plaagde met een vrees van niet te zijn diegene waarvan tegenwoord de dwerg van sprak. Die zag aan de haastige verandering van [E8rb] haar kleur die dan rood dan bleek of anderszins werd naar verschillende van de velerlei gedachten die haar gestaan het fantaseren waren en presenteerden wel merkte de tijd goede bekwaamheid te vertonen om zijn meesters zaken te vervolgen en zei: “Mevrouw, dunkt u het gracieus te zijn die mogelijk in zulke manieren zal veroorzaken de dood van de allerbeste ridder om die in het leven te mogen houden. Ik bid zeer ootmoedig uwe prinselijke gelieven te willen zijn bij haar zo veel te weeg te brengen dat ze de beleefdheden die men behoort te tonen tegen zulke ridder als mijn heer van nu voortaan in de daad te betonen.”

“Dwerg, mijn vriend,” antwoorde de prinses, “het kan wel mogelijk zijn dat ik niet ken diegene die volgens uw zeggen zo weinig acht op uw meesters groot lijden neemt dat zij bij avonturen geen plaats zal willen geven enig gebed wat ik aan haar vanwege hem zou mogen doen voor zijn getrouwe diensten, daarvan dankbaarheid te vertonen. Mij verwekt mijn plicht, daar ik niet hoop in te falen zo ver gij mij van haren naam doet en verklaring.”

“Van wat,” zei de dwerg, “mevrouw mij eerst wil gelieven te beloven geen ondank te weten.”

“Grote dank ter contrarie,” antwoorden de prinses, “zal u daarvoor geschieden.”

“Om die te verdienen,” zei de dwerg, “zal mevrouw gelieven te verstaan van mijn meesters zware lijden, waardoor hij leeft en sterft honderdmaal op een [E8va] dag en dat alleen de oorzaak is van haar excellente schoonheid die ik vanwege Gods bid barmhartigheid te willen hebben en niet te zijn oorzaak der ruinering van diegenen die vanwege u dag en nacht zo’n zwaar verdriet passeert dat medelijden mij doet spreken.”

Dit antwoorde die bij de infante gehoord was en waarvan ze zich zeer verwonderde en kwalijk tevreden geveinsd te worden om Palmerijn ’t gebraad te beter te doen smaken zei: “Ik heb u beloofd mij niet te verstoren, nochtans had ge beter behoren te respecteren mijn staat in het te kennen geven van uw meester grote affectie, in vergoeding waarvan ik gedwongen werd hem door u te doen ontbieden de ambassadeur dikwijls zo veel niet te vermogen als de presentie van de gezand zelf.”

“Indien die vergund werd,” antwoorden de dwerg, “mevrouw eens alleen te spreken, hij zou haar wonder dingen kunnen verklaren van bestemming tussen u beiden.”

“Tot het zelf te doen,” antwoorde Polinarde, “zal hij mij dikwijls ten opzet kunnen vinden in het hof van de keizerin waaruit hij niet zal moeten vertrekken zo ver hij begeert te blijven mijn ridder, waarvan ik hem tegenwoordig verzeker de aanneming.”

Van die Urbande de prinses zeer bedankt heeft en van haar verlof nam om deze blijde boodschap zo gauw doenlijk over te brengen aan Palmerijn, die hem had zien gaan in de kamer van Polinarde, wat hem tot zijn komst die hij in grote devotie afwachtte en Urbande tegemoet liep en zei van verre zonder te hebben het geduld van hem eerst te laten spreken: “Och mijn vriend, boodschapt gij mij van de doodt of leven verkonding [E8vb] nieuwe berichten?”

“Zo goede,” antwoorde Urbande, “dat daardoor de aller gelukkigste ridder die hedendaags leeft geacht mag worden mijn heer Palmerijn van Olijve.”

Die dat hoorde en liep zijn dwerg haastig omhelzen en zei: “Och mijn allertrouwste vriend, indien mevrouw Polinarde erbarming over mijn uiterlijke droefheid hebben zal, zo wil doch zonder enig langer uitstel met een weinig blijdschap solliciteren mijn over grote lijden.”

Om dat te verlichten verhaalde Urbande bijna alles wat tussen hem en Polinarde gepasseerd was in de presentie van zijn heer, die ’het zelf verstaan had en een zware zucht deed en luid riep: “O almachtige Vader, dat het visioen zo mij dikwijls op de bergen van Olijve en Artiferie in de slaap geopenbaard is alzo van U geordineerd waren, beken ik al nu openlijk uit de grote gratie die mij tegenwoordig geliefd heeft te doen uw Goddelijke Majesteit die ook tot daartoe mocht vermeerderen door al zulke nering de prinses goede wil dat die mij gelieve bekwame middelen te stellen om haar alleen te mogen spreken.”

“Waartoe zij zegt,” antwoorden Urbande, “mijn heer haar dikwijls ten opzet zal mogen vinden in de kamer van haar moeder. Maar haar vader de keizer weet ik beraadslaagd te zijn morgen om de juffrouwen te recreëren te willen doen oprichten een toernooispel bij een kasteel niet ver van hier, alwaar mijn heer met de prinses beter zullen mogen volbrengen dan op enige andere plaatsen hetgeen ik begaan heb.”
“Om ’het zelf zeker te mogen weten,” zei Palmerijn, “is ons van noden aanstonds te gaan visiteren zijne majesteit.”

Die Palmerijn zo [F1ra] gauw niet gezien had of hij riep hemen zei: “Ik wil het niet laten van u te verklaren in uw afwezen voor mij genomen te hebben alle juffrouwen van mijn hof, overmits zij mij gebeden hebben om enige recreatie in vergelding van de lange tijd die zij opgesloten gezeten hebben door vrees van het duivelse mens die van nu ter dood gebracht is, twee mijlen van hier te geleiden op een kasteel wat rondom versierd is met veel bosschages waarin wij de genoegens van de jacht zullen mogen hebben. Onderwijl zal ik kaar laten maken de stellages en andere gereedschappen nodig tot het genoegen van het steekspel die ik geenszins wil in ongenoegen te zullen mogen veranderen, waarom mij vast gelieft dat erin als niet meer in het afgetekende kamp zullen mogen komen dan dertig ridders, daarvan de eerste tien tegen tien zullen toernooien, waarvan de tien zwakste gewroken zullen worden van de tien die noch resteren. Die gewonnen of verloren hebben zullen zij alle met stompe zwaarden mogen vechten in gelijke manieren als het gedaan zal wezen met de lansen waarvan de best vechtende te ontvangen heeft een dolk gelijk die de keizerin hem zal willen presenteren om die te verdienen ik vooral van u begeer te willen zijn een van de eerste tien tegen de partij waaronder hem zal laten vinden mijn neef Gavaran die ik acht voor een der beste ridders van mijn gehele hof.”

Waardoor terstond liep van dit nieuws de verspreiding die veel ridders zich lieten bereiden in hoop van gekozen te worden onder ’t getal der dertig die toernooien zouden om daarin te tonen wat moed zij [F1rb] wisten te scheppen van de presentie degene uit wiens ogen de stralen op ze waren geschoten bij de kleine god Cupido die Ptolomeus ook alzo zeer had gewond dat hem geen zaken gebeurden als die hem behaagdeals mevrouw de prinses Brionelle om die zijne zoete bittere kwelling te kennen, dat hij zo grote naarstigheid deed in het zoeken van de bekwaamheid die daar toe dient dat al eer deze twee minnaars de volgende dag op het kasteel aanvaarde hun bedrukte harten met een zijnde gelijke kwelling gepassioneerd, de andere beloofd hadden voortaan te tonen een vriendschap die hun beide liet leven in een hoop die van al zulke personen ’t hart versier met blijdschap. Contrarie van die Palmerijn als noch in groot verdriet leefde omdat hij zijn allerliefste de reverentie gedaan haf en meende haar te vergezelschappen terstond daarna geroepen werd van haar moeder de keizerin wiens compagnie hij door beleefdheid niet kon verlaten tot dat zij ’t noenmaal genuttigd hadden met al ’t gezelschap van de keizer. Toen dit geschied was en zich met de juffrouwen en ridders ging vermeien in een zeer genoeglijk dal met vele bloemen beplant op de kant van een zacht ruisend riviertje die viel van het hoog daar rondom liggende bergjes waarvan ok geleid waren veel fonteinen die door zachte bespringing overmits de grote droogte begoten de lusthoven die zeer genoeglijk stonden om dat het was in de tijd als het bloeien van de kruiden en bloemen de zoete reuk der bloemen de onderdanen van de zoon van Venus verwekken om de anderen te openberen de amoureuze [F1va] passies. Die Palmerijn alzo verstoutte dat hij zijn beminde Polinarde in het arm nam en daarmee zo ver van ’t ander gezelschap ging wandelen dat hun tongen door vrees van enig gehoor niet gebonden werden en zei: “Mevrouw, uw gratie zal believen in het goede te nemen indien ik, dwalende ridder, uw prinselijke hoffelijkheid durf openbaren een zaak die ik om sterven wie niemand ter wereld zou hebben willen te kennen geven had mij niet de nood waarvan wij alle slaven zijn, niet gedwongen te praktiseren alle middelen om te mogen verkrijgen enige verlichting van mijn onverdraaglijk lijden door de barmhartigheid van u, mijn prinses, die mij alleen kan verlenen volkomen bijstand, daartoe ik hier voormaals niet had dan een grote wanhoop die de boodschap van mijn dwerg al nu heeft doen veranderen in een twijfelachtige hoop. Om die te verzekeren ik zeer ootmoedig bid uwe goedertierenheid te willen gelieven op mij te doen dalen ’t allergrootste geluk dat de aller machtigste prins der gehele aardbodem zou kunnen wensen, wat mij alleen kan gebeuren zo ver ik ontvang werd voor haar ridder of mij daarvoor weigert te verklaren een dodelijke benauwdheid voor uw eeuwige dienaar Palmerijn.”

Die deze woorden vergezelschapt met een zo’n droevig gelaat en menigte van tranen dat Polinarde daardoor compassie kreeg en haar binnenste vuur niet langer zo goed kon bedekken of daar kwam uitspruiten heldere vlammen en drukte met haar vingers aan zijn rechterhand terwijl zij tot hem zei: “Heer Palmerijn, gij schijnt te [F1vb] willen wanhopen van een zaak daar gij meer macht over hebt als gij niet denkt, mogelijk door die gij mij acht van zo dom oordeel dat ik, beken uw perfectie, mij niet zou gelukkig achten van tot een ridder te hebben al zulk persoon dien ik tegenwoordig verzeker Urbande ‘s hoop geringe en niet ijdel te zijn, waarvan de tijd volkomen getuigenis zal kunnen doen door het volbrengen die meer vermag dan alle bezweringen omdat ze is zeker en te ander geloften van mensen onderdanig het falen die ik de almachtige God bid niet te willen laten vallen in onze hoop waarvan te einde wacht ik van u begeer ondertussen niet te willen scheiden uit de hof van mijn vader zonder mijn voorweten. Maar ziet, de juffrouwen met de ridders genaken zo nabij ons dat wij de rest moeten uitstellen, alleen wil in mine gedachtenis dragen deze bracelet.”

Die Palmerijn met grote blijdschap ontving en terstond daarna, om alle vermoeden te schuwen, de prinses verliet en ging ter plaatse daar Ptolomeus en Trineus waren die kouten met haar moeder en de keizer, die zag de zon heur bestaan te verbergen achter de schaduw van het aardrijk en keerde met al zijn gezelschap wederom naar ’t kasteel in hoop van de volgende dag na de noen het toernooi te laten beginnen.

Hoe Palmerijn vijf daeghen lanck wan den prijs vanden tornoy, ende wat inden selven meer ghebeurden. Het .XXIX. capittel.

[F2ra] In dese aenstaende tornoyinge verhoopten Palmerijn alsulcke ridderlicke daden te thoonen datse vande achtinghe daer in hem d’infante was houdende, souden veroorsaecken vermeerderinghe. Om de welcke te vervolghen hy hem met Ptolomeus ende acht andere ridders, alle rijckelijck ghewapent, int beginsel vande ghesette ure vuechden inde tornoyplaetse, alwaer zijn ooghen, soeckende ’t ghene ’t herte begherende was, onder de joffvrouwen terstont ghewaer worde zijn alderliefste Polinarde, vande welcke ’t meeste verlanghen oock nergens toe en streckten als nae haren Palmerijn, die ghelijck hier vooren geseyt is, in zijnen schilt voerden een toegheslotene handt, die de princesse deur neerstighe aenschouwinghe op heuren minnaer ghewaer wordende, een groote begheerte creech om daer van te moghen weten de beteyckeninghe. De welcke sy niettemin voor alsdoen om de onghele[ge]ntheyt des tijdts ende plaetse noch moste dissimulieren, heur vertroostende in de meyninghe van de waerheyt daer van wel naemaels te sullen vernemen aen heuren alderliefsten ridder, die met het ander gheselschap van zijne compagnie veele spronghen, volten ende lopinghen met heure paerden in presentie vande joffvrouwen deden, terwijlen aldaer noch arriveerden den couragieusen prince Gavaran met neghen andere ridders, die oock bestonden te braveren.

Als de trompetten ende basuynen met heur gheluyt te kennen gaven dat een yeghelijck van alle de tornoyers zijn devoir mochte doen, onder de welcke hem Gavaran bereyden om ’t eerste te loopen, wenckende den prince Palmerijn, die dit siende een stercke lancie nam ende gaf zijn peert furieuselijcken de sporen, waer [F2rb] over sy den anderen ontmoeten met sulcken gheweldt dat Palmerijn met zijn speere Gavaran recht vabvcxz`` ‘

§n vooren treffende, man ende peert ter eerden wierp, blijvende gheheel verduyselt op de plaetse ligghen. Dan veerdichlijcken van zijn cammeraten uyt de plaetse gheleydt wesende, wilde eenen ridder van zijn partye d’injurie wreecken, loopende teghens Palmerijn met een groote crachte, die nochtans niet sterck ghenoech en was om hem te overwinnen overmits hy den grooten Hector gheleecke, om dat de stralen der oogen van zijn meestersse hem tot stoutmoedicheyt verweckten ghelijck de sonne met haere raden doet opgaen ende haer stoutelijck verthoonen de soet bloeyende bloemkens met die welrieckende roosen, waer over desen ridder noch lichtelijcker om leghe ghesmeten wort als Gavaran, die oock also noch volchden zijn ander resterende acht cammeraten sonder dat die eenichsins uytten sadel konden beweghen den prince Palmerijn. Den welcke hier nae uyt te plaetse rijdende, met zijnen troppe passerden voor by de stellagie vande joffvrouwen die heur [m]et alle de andere omstaenders, so heeren als vrouwen, grootelijcx verwonderden van zijne ghedaene feyten, sonderlinghe d’infante Polinarde, die in heure gedachten glorieerden van bemint te worden d[eur een soo schoonen ende dapperen [rid]der, tot Brionnelle segghende: “[Mijn] vriendinne, en dunckt u niet behoorl[ijck] te zijn datmen Palmerijn een goede affectie toedrage?”

“O voorwaer, mevrouwe,” antwoorden de princesse, “ick en sach noyt ridder alsulcke feyten mette lancie doen.”

Daer op Polinarde heur propoost voorts wilde vervolghen, maer sy sach wederom aen ’t een eynde inde tornoyplaetse commen thien [F2va] ridderen daer van Ptolomeus d’eerste was, ende aen ’t ander Cormedes met neghen cammeraten, die terstondt de trompetten dede blasen, loopende teghens Ptolemeus met so groote stoutmoedicheyt datse beyde heure lancien braecken sonder nochtans yemant uyt den sadel te vallen ter tijdt toe, sy wederom nieuwe lancien ghenomen hebbende. Ptolomeus, beschaemt zijnde van ghefailleert te hebben in zijn tegenpartye om neder te werpen, met so grote furie teghens Cormedes liep dat hy man en peert ter aerden wierp, als ooc noch drie anderen hem volgende. Waer over de broeder van den hartoch van Loreynen, geestimeert zijnde voor een van de beste ridders van zijnen tijdt, met luyder stemmen seyde: “Het schijnt dat dese twee Grieckxsche ridders alhier ghecommen zijn om alle de eere alleene te vercrijghen!”

Mitsdien velden hy zijn lancie, thoonende Ptolemeus daer met so cortoyse eerbewijsinge dat hy bedwonghen wert sadel ende stegelreepen te verlaten om in vergheldinge van dien de reverentie wederomme te voete te doen aen den Loreyn, die in ghelijcke manieren noch groetten vier andere, nae de welcke hem ontmoeten eenen seer stoutmoedigen ridder vant huys vanden keyser, Menadus ghe[n]oemt, met so groote furie dat hy man [en]de peert over hoop wierp. Daer nae [oock] zijne cameraten tot datse den an[deren] alle overwonnen hadden, noch [veel] heerlijcke feyten doende, alle ter [eer]en vande jonckvrouwen, daer van sommighe een singuliere geneuchte in namen van heure minnaers soo ridderlick te zien vechten in dit steeckspel, hoewel sy ’t selve liever gewenscht souden hebben op een ander maniere te geschieden inde bloote armen vande ghetornoyt hebbende ridderen, die heur [F2vb] hier na alle te voet begaven om te vechten met stompe swaerden, daer met sy onder heurluyden beweechden so vreemden getier dat men hare wapenstucken aen allen canten hoorden clincken ghelijck oft den creupelen Vulcanus zijn aembeeldt ghesmedet hadde. Ende overmits sy sonder ophouden ofte verhalinge van aessem opten anderen smeten seer sware slagen, vande welcke Ptolemeus, noch vertoornt zijnde over zijnen val, de gheringhste niet en dede, hoewel dat zijne daden nochtans niet en waren te ghelijcken byde feyten van Palmerijn die van een aenlonckent lieffelijck oochsken zijns alderliefste alsoo geanimeert wert dat hy herwaerts ende derwaerts door de tornoyplaetse springhende niemant en raeckten ofte hy dede hem door de crachte des slachts met de knien op d’aerde vallen. Waerover hem bycans geenen ridder en dorste verbeyden uytgenomen den Loreyn, op den welcken hy bemerckende te steunen alle de couragie van zijn tegenpartye, hem soo swaren slach met den knoop des gevests van zijn rapier boven opden helm gaf dat hy bedwongen wert plat op d’aerde neder te vallen int midden van zijne negen cameraten. Die dit, als ooc den avont seer na by te zijn, siende accordeerden de partye van Palmerijn de victorie, d’welcke tgevecht voor desen dach hebbende doen eyndigen, vertrock hem een yeghelijck na zijn logijs, alwaer Palmerijn ende Ptolemeus ontwapent zijnde, voorts ginghen nae den keyser, die heur in grooter eeren ontfinge, seggende: “Heer Palmerijn, ick achte den prince gheluckich die hem mach beroemen van uwe vrientschap.”

“Dit niet alleene, mijn heere,” antwoorde Palmerijn, maer oock mijnen bereyden wille ende veerdige diensten, naer alle mijn cleyn vermogen, zullen eeuwelijck verbonden [F3ra] blijven aen de gheliefte van uwe keyserlijcke majesteyt.”

Den welcken hem van dese presentatie hoogelijck bedancten. Terwijlen de keyserinne oock aldaer inde sale Palmerijn boven de ander gheschencken die hy albereets ontfangen hadde voor den prijs vant tornoy noch quam presenteren eenen rijcken mantel met peerlen ende costelijcke gesteenten gheborduert, segghende tot heur dochter Polinarde: “Mijn dochter, wil oock eenich present doen aen den victorieusen Palmerijn.”

In wiens presentie de princesse over alsulcke woorden heur blancke coleure in incarnaet veranderende, al half lachende, nochtans met een schaemte vergeselschapt, van heuren hals bestonde te nemen een goude ketten, seggende: “Heer Palmerijn, om u hier alsoo te binden dat ghy van nu voortaen niet en sult moghen scheyden uyt den dienste van mijn heer vader, ick u bidde dit ketten te willen ontfanghen in een behaechelijcke gifte om de cleynicheyt van dien u sal ghelieven ghedachtich te wesen d’opinie datmen een schenckasje niet en behoort te oordeelen nade weerde maer nae d’affectie dien ick hoop aengename te zullen maecken dit gheringh present.”

’t Welcke Palmerijn in seer groote blijschap bedanckten seer ootmoedelijck ontfinghe, vanden mantel ende ketten seer ootmoedelijck bedanckende de keyserinnen met haer dochter Polinarde, die hy antwoorden: “Mevrouwe, al is dese ghifte seer costel, soo acht ick nochtans veel heerlijcker de affectien deur de welcke ick in kennisse van desen vry willichlijcken aenneem alsulcke ghevanckenisse met belofte van dien, noyt te soecken eenighe verlossinghe maer altijdts onderdaen te blijven van zijne keyserlijcke majesteyt.”

Die hem van dese verbintenisse, overmits hy son[F3rb]derlinghe wenschten [Palmerijn] in zijn hof te moghen houden, hoochelijcken bedanckt hebben[de], voorts met hem ende ’t ander gheselschap soo lange deviseerden datmen bereyt hadde het avontmael, waer in oock ten voortschijn quamen alle de ander ridders, genoech te couten hebbende van des ghepasseerden dachs geschiede feyten, daer inne sy seyden een onmenschelicke cracht ghetoont te zijn by den ridder Palmerijn, die van den keyser versocht worde hem des anderen daechs niet int eerste in den tornoy te willen laten vinden om dat hy seyde genoechsaem bekent te wesen zijne vromicheyt, die alsnu oock byde anderen behoorde verthoont te worden. ’t Welck hy zijn majesteyt belovende, in den avontmael recht tegens over van zijn beminde Polinarde geset worde, niet sonder een singuliere behaginghe van dese twee minnaers, daer van de lieffelijcke straelkens haerder ooghen de bootschappen van heure secrete gedachten so lange overdroegen aen de twee gepassioneerde herten dat de tafelen opgenomen zijnde, men begonst te dansen, in ’t welck hem Palmerijn niet minder als hy in den tornoy met de lancie ende sweerde te vechten ghedaen hadde, behendich betoonden met cabriolen ende spronghen van alle soorten juyst op de mate te doen met een singuliere dispoostheyt, die de princesse so wel aenstonde dat haer veel meer behaecht soude hebben een secrete brande van tween tusschen heur beyden als alle ’t ander danssen. ’t Welck gheeyndicht wesende, vertrock hem een yegelijck wes tot sanderdaechs smorgens, dat hem seer vroech inde plaetse des steeckspels vervuechden alle de ridders die fame begheerden t’erlanghen, uut ghenomen Palmerijn, den welcken wel, volgende de begeerte des keysers, eerst aldaer quam [F3va] als de anderen albereets eenen langhen tijt getornoyt hadden. Nochtans en liet hy daerom niet te ver[c]rijgen de victorie van dien, als oock den eersten, tweeden ende derden dach daer na volgende, in alle de welcke hem niemant vande ridderen te vooren en presenteerden oft hy wierpse metten eersten run ter aerden in presentie vanden keyser, die hem badt zijn tornoyen al nu te willen af laten op dat de anderen oock eenigen prijs mochten vercrijghen. Waer in Palmerijn zijne majesteyt obedierende, hem niet meer en wapenden inde vier leste dagen, de welcke geduerende aldaer noch arriveerden veel cloecke ridderen, waer onder hem mede liet vinden den hartoch van Loreynen, zijnde noch een jonck, robust, coragieus man, broeder vanden coninck van Bohemen, die grootelicx begeerden ten houwelijck te ontfangen de princesse Polinarde, die hy oock verhoopten hier inne lichtelick te sullen consenteren overmits zijnen heerlicken staete ende grootmoedich herte, ’t welck hy aldaer soo bravelick bethoonden dat hy vande bagghen, waer van de keyserinne den victorieusten van elcken dach eene dede presenteren, de ghene vercreghe die toegeeyghent waren de twee leste daghen. Soo hy eerst aldaer quam op den avont vanden dach daer te vooren, inden welcken den prijs vercreghen was by Ptolomeus, die hierom van Brionelle boven present van de keyserinne geschoncken wort eenen kostelicken dyamant, hem daer mede verseeckerende dat heur dese zijne eere niet minder behaechelijc en gheviel als Polinarde alle de victorien van Palmerijn, hoe wel dat hem die niet meer als van eenen dach gevolcht en was inde geheele heetste. Die niet so haest niet gheeyndicht en sach oft den keyser trock wederomme nae de stadt wes tot inde welcke hy mede verghe[F3vb]selschapt wort vanden voorseyden hertoch van Loreynen, die hierentusschen groote familiariteyt maeckten met den ridder Palmerijn, om dat hy zijn suster Cardoyne vande operlachte verraderie, ghelijck hier te voorens verhaelt is, verlost hadde, sonder nochtans yet wes te weten vande secrete liefde tusschen hem ende Polinarde. Die nauwelijcx met het ander gheselschap binnen Gent gecomen was oft sy worden terstont vuyrichlijcken van Palmerijn gebeden om hem te stellen tijt ende plaetse alwaer hy heur vryelijck soude mogen openbaren zijne getrouwe affectie om die selve, sonder vreese van andere ghehoort te worden, volcommelijck te sullen moghen uutlegghen, hem Polinarde beloofde waer te nemen die eerste bequame gheleghentheyt.

Hoe Palmerijn vijf dagen lang won de prijs van het toernooi en wat daarin meer gebeurde. Het 29 kapittel.

[F2ra] In dit aanstaande toernooi verhoopten Palmerijn al zulke ridderlijke daden te tonen dat het van de achting waarin zich de infante hield zouden veroorzaken vermeerdering. Om die te vervolgen hij hem met Ptolomeus en acht andere ridders, alle rijk gewapend, in het begin het gezette uur voegden in de toernooiplaats alwaar zijn ogen zochten hetgeen ’t hart begeerde onder de juffrouwen terstond gewaar werd zijn allerliefste Polinarde, waarvan ’t meeste verlangen haar ook nergens toe strekten dan naar haar Palmerijn, die gelijk hiervoor gezegd is, in zijn schild voerde een toegesloten hand, die de prinses door naarstig aanschouwen op haar minnaar gewaar werd en een grote begeerte kreeg om daarvan te mogen weten de betekening. Die zij niettemin voor alstoen vanwege de ongelegenheid van de tijd en plaats noch tijd moest vergenoegen zich vertroosten in de mening van de waarheid daarvan wel later te zullen vernemen aan haar allerliefste ridder die met het ander gezelschap van zijne compagnie vele sprongen, vallen en lopen met hun paarden in presentie van de juffrouwen deden, terwijl aldaar noch arriveerden de moedige prins Gavaran met negen andere ridders die ook bestonden te braveren.

Toen de trompetten en bazuinen met hun geluid te kennen gaven dat iedereen van alle het toernooi zouden doen zijn plicht mocht doen waaronder zich Gavaran bereidde om ’t eerste te lopen en wenkte prins Palmerijn die dit zag en een sterke lans nam en gaf zijn paard furieus de sporen waardoor [F2rb] zij de anderen ontmoeten met zulk geweld dat Palmerijn met zijn speer Gavaran recht van voren trof en man en paard ter aarde wierp en bleef geheel duizelig op de plaats liggen. Dan werd vaardig van zijn kamereden uit de plaats geleid en wilde een ridder van zijn partij de beschadiging wreken en liep tegen Palmerijn met een grote kracht die nochtans niet sterk genoeg en was om hem te overwinnen overmits hij de grote Hector geleek omdat de stralen der ogen van zijn meesteres hem tot stoutmoedigheid verwekte gelijk de zone met haar stralen doet opgaan en zich stout vertoont de zoet bloeiende bloempjes met de welriekende rozen, waardoor deze ridder noch lichter omlaag gesmeten werd dan Gavaran die ook alzo noch volgde zijn ander resterende acht kameraden zonder dat die enigszins uit het zadel konden bewogen de prins Palmerijn. Die hierna uit te plaats reedt en met zijn troep passeerde voorbij de stellage van de juffrouwen die zich met alle de andere omstanders, zo heren als vrouwen, zeer verwonderden van zijn gedane feiten, vooral de infante Polinarde die in haar gedachten glorieerden van bemind te worden door een zo mooie en dapperen ridder en tot Brionelle zei: “Mijn vriendin, dunkt het u niet behoorlijk te zijn dat men Palmerijn een goede affectie toedraagt?”

“O voorwaar, mevrouw,” antwoorden de prinses, “ik zag nooit een ridder al zulke feiten met de lans doen.”

Waarop Polinarde haar opzet voorts wilde vervolgen, maar zij zag wederom aan ’t ene einde der toernooiplaats komen tien [F2va] ridders daarvan Ptolomeus de eerste was en aan ’t andere Cormedes met negen kameraden die terstond de trompetten lieten blazen en liepen tegen Ptolomeus met zo grote stoutmoedigheid zodat ze beide hun lansen braken zonder dat er nochtans iemand uit het zadel viel ter tijd toe dat zij wederom nieuwe lansen genomen hadden. Ptolomeus die beschaamd was van gefaald te hebben in zijn tegenpartij om neer te werpen liep met zo grote furie tegen Cormedes dat hij man en paard ter aarde wierp, als ook noch drie anderen die hem volgde. Waardoor de broeder van de hertog van Lorraine die gewaardeerd was voor een van de beste ridders van zijnen tijd met een luide stem zei: “Het schijnt dat deze twee Griekse ridders alhier gekomen zijn om alle eer alleen te verkrijgen!”

Mitsdien velden hij zijn lans en toonde Ptolomeus daarmee zo hoffelijke eer bewijzen dat hij gedwongen werd zadel en stegelrepen te verlaten om in vergelding van dien de reverentie wederom te voet te doen aan die van Lorraine die in gelijke manieren noch groette vier andere waarna hem ontmoette een zeer stoutmoedige ridder van het huis van de keizer, Menadus genoemd, met zo grote furie dat hij man en paard overhoop wierp. Daarna ook zijn kameraden tot dat ze de anderen alle overwonnen hadden en noch veel heerlijke feiten deden alle ter eren van de jonkvrouwen waarvan sommige een uitzonderlijk genoegen in namen van hun minnaars zo ridderlijk te zien vechten in dit steekspel, hoewel zij ’het zelf liever gewenst zouden hebben op een ander manier te geschieden in de blote armen van degene van de toernooi ridders die zich [F2vb] hierna alle te voet begaven om te vechten met stompe zwaarden waarmee zij onder ze bewogen en zo’n vreemd getier dat men hun wapenukken aan allen kanten hoorden klinken gelijk of de kreupele Vulcanus zijn aambeeld gesmeed. Overmits hij zonder ophouden of herhalen van adem op de anderen smeten zeer zware slagen waarvan Ptolomeus noch vertoornd was over zijn val, het minste niet deed, hoewel dat zijendaden nochtans niet waren te vergelijken bij de feiten van Palmerijn die van een aanlokkend lieflijk oogje zijns allerliefste alzo geanimeerd werd dat hij herwaarts en derwaarts door de toernooiplaats sprong en niemand raakte of hij liet hem door de kracht van de slag met de knieën op de aarde vallen. Waardoor bijna geen ridder hem durfde op te wachten uitgezonderd die van Lorraine die bemerkte dat hij op zijn moed steunde van zijn tegenpartij en hem zo’ n zware slag met de knoop van het gevest van zijn rapier boven op de helm gaf dat hij gedwongen werd plat op de aarde neer te vallen in het midden van zijn negen kameraden. Die dit als ook de avond die zeer na bij was zag en accordeerden de partij van Palmerijn de victorie die het gevecht voor deze dag heeft laten eindigen en vertrok iedereen naar zijn logies alwaar Palmerijn en Ptolomeus ontwapend werden en voorts gingen naar de keizer die ze in grote eren ontving en zei: “Heer Palmerijn, ik acht de prins gelukkig die hem mag beroemen van uw vriendschap.”

“Dit niet alleen, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, maar ook mijn bereide wil en vaardige diensten naar al mijn kleine vermogen zullen eeuwig verbonden [F3ra] blijven aan de geliefde van uw keizerlijke majesteit.”

Die hem van deze presentatie zeer bedankte. Terwijl de keizerin ook aldaar in de zaal Palmerijn boven de andere geschenken die hij al gereed ontvangen had voor de prijs van het toernooi noch kwam presenteren een rijke mantel met parels en kostbare gesteenten geborduurd en zei tot haar dochter Polinarde: “Mijn dochter, wil ook enig present doen aan de victorieuze Palmerijn.”

In wiens presentie de prinses over al zulke woorden haar blanke kleur in inkarnaat veranderde, al half lachend, nochtans met een schaamte vergezelschapten van haar hals bestond te nemen een gouden ketting en zei: “Heer Palmerijn, om u hier alzo te binden dat gij van nu voortaan niet zal mogen scheiden uit de dienst van mijn heer vader, ik u bid deze ketting te willen ontvangen in een behaaglijke gift om de kleinheid van dien u zal gelieven gedachtig te wezen de opinie dat men een geschenkje niet behoort te oordelen naar de warde maar na de affectie die ik hoop aangenaam te zullen maken dit geringe present.”

Wat Palmerijn in zeer grote blijdschap bedankte zeer ootmoedig ontving, van de mantel en ketting zeer ootmoedig bedankte de keizerin met haar dochter Polinarde die hij antwoorde: “Mevrouw, al is deze gift zeer kostbaar, zo acht ik nochtans veel heerlijker de affectie waardoor ik in kennis van deze vrijwillig aanneem al zulke gevangenis met belofte van die nooit te zoeken enige verlossing maar altijd onderdanig te blijven van zijn keizerlijke majesteit.”

Die hem van deze verbinding, overmits hij vooral [F3rb] wenste Palmerijn in zijn hof te mogen houden zeer bedankt heeft, voorts met hem en ’t ander gezelschap zo lang kouten dat men bereid had het avondmaal waarin ook ten voorschijn kwamen alle andere ridders en genoeg te kouten hadden van de gepasseerde dag geschiede feiten waarin een onmenselijke kracht getoond had bij de ridder Palmerijn die van de keizer verzocht werd hem de volgende dag niet in het eerste van het toernooi te willen laten vinden omdat hij zei voldoende bekend te wezen zijn dapperheid die alsnu ook bij de anderen behoorde vertoond te worden. Wat hij zijn majesteit beloofde en werd in het avondmaal recht tegenover van zijn beminde Polinarde gezet werd niet zonder een uitzonderlijk behagen van deze twee minnaars waarvan de liefelijke straaltjes van hun ogen boodschappen van hun geheime gedachten zo lang overdroegen aan de twee gepassioneerde harten dat toen de tafels opgenomen waren men begon te dansen waarin hem Palmerijn niet minder als hij in de toernooi met de lans en zwaard te vechten gedaan had handig betoonden met capriolen en sprongen van alle soorten juist op de maat te doen met een uitzonderlijke dispositie, die de prinses zo goed aanstond dat haar veel meer behaagd zou hebben een geheime brand van twee tussen hun beiden als al ’t ander dansen. Toen dat geëindigd was vertrok hem iedereen tot de volgende dag ‘s morgens dat zeer vroeg in de plaats het steekspel vervoegden alle ridders die faam begeerden te verlangen, uitgezonderd Palmerijn, die wel, volgende de begeerte de keizers, eerst aldaar kwam [F3va] als de anderen al gereed een lange tijd getoernooid hadden. Nochtans liet hij het daarom niet te verkrijgen de victorie van die als ook de eerste, tweede en derde dag daaropvolgende in alles die hem niemand van de ridders tevoren presenteerden of hij wierp ze met de eersten ren ter aarde in presentie van de keizer, die hem bad zijn toernooien al nu te willen aflaten op dat de anderen ook enige prijs mochten verkrijgen. Waarin Palmerijn zijne majesteit gehoorzaamde en hem niet meer wapenden in de vier laatste dagen gedurende aldaar noch arriveerden veel kloeke ridders waaronder hem mede liet vinden de hertog van Lorraine, was noch een jonge, robuust, moedig man, broeder van de koning van Bohemen, die zeer begeerden ten huwelijk te ontvangen de prinses Polinarde die hij ook verhoopten hierin licht te zullen consenteren overmits zijnen heerlijke staat en grootmoedig hart wat hij aldaar zo braaf vertoonde dat hij van het halssieraad, waarvan de keizerin de victorieuze van elke dag en liet presenteren diegene kreeg die toegeëigend waren de twee laatste dagen. Zo hij eerst aldaar kwam op de avond van de dag daar tevoren waarin de prijs verkregen was bij Ptolomeus die hierom van Brionelle boven present van de keizerin geschonken werd een kostbare diamant en hem daarmee verzekerde dat haar deze zijn eer niet minder behaaglijk viel als Polinarde alle victories van Palmerijn, hoe wel dat hem die niet meer dan van een dag gevolgd was in de gehele hitte. Die niet zo gauw niet geëindigd en zag of de keizer trok wederom naar de stad waarin hij mede vergezelschapt [F3vb] werd van de voorzegde hertog van Lorraine die ondertussen grote familiariteit maakte met de ridder Palmerijn omdat hij zijn zuster Cardoyne van het bedachte verraad, gelijk hier tevoren verhaald is, verlost had zonder nochtans iets te weten van de geheime liefde tussen hem en Polinarde. Die nauwelijks met het andere gezelschap binnen Gent gekomen waren of zij werden terstond vurig van Palmerijn gebeden om hem te stellen tijd en plaats alwaar hij ze vrij zou mogen openbaren zijn getrouwe affectie om diegene, zonder vrees van anderen gehoord te worden volkomen te zullen mogen uitleggen en hem Polinarde beloofde waar te nemen die als eerste bekwame gelegenheid vond.

Hoe Polinarde aen Brionelle te kennen gaf de liefde tusschen heur ende Palmerijn, met den welcken sy een secreet propooste hielde. Het .XXX. capittel.

D’infante niet verghetende dese beloftenisse, dochte sonder de hulpe van Brionelle niet lichtelijck te sullen mogen geraecken tot de voldoeninge vandien, waerom sy heur tot haer riep, seggende: “Mijn getrouwe vriendinne, ic wort bedwongen u te verclaren een saecke van sulcke importantie dat ick die geenen anderen mensche om sterven wille en soude willen openbaren, u biddende uwe geliefte te zijn my alvoorens te belooven de selve so secreet te sullen houden dat ick in tijt ende wijle oorsaecke hebben mach om u daer voor met alle mijn vermoghen te [F4ra] recompenseren.”

“Hondert sware dooden,” antwoorden Brionelle, “soude ick veel liever lijden als daer van ’t minste stippeltgen t’openbaren sonder mijns vrouwe wille, na dien heur singulier faveur my ghelieft te betrouwen heure secreten, vande welck ghetrouwelijck te bewaren ick sweere een eeuwighe belofte!”

Die so haest niet by Polinarde ontfangen en was, sy leyde Brionelle claerlijck uyt haer vuyrighe affectie tot den ridder Palmerijn. “Om die selve een weynich te mogen vercoelen ick u ootmoedelijck bidde,” seyde sy, “eenich middel te practiseren, waer deur ick hem sonder perijckel alleene mach spreecken.”
Om welcke reden Brionelle soo beteest bleef staen dat sy op staende voet niet en wist wat te antwoorden, denckende hoe ’t moghelijck was d’infante soo onghelijcke partye vercoren te hebben, maer hebbende inghenomen ghelijcke fenijn, ’t welck heur oogen des verstants niet min en waren verduysterende, namse ten lesten voor d’infante tot de voortvaeringhe van heure ammoreuse meeninghe te raden, als hopende daer deur oock te beter heur personagie te sullen kunnen spelen met haeren Ptolomeus, antwoordende: “Mevrouwe, hoewel ghy zijdt een soo hooghe ende excellente princesse dat den grootsten heer der gheheele weereldt hem gheluckich soude moghen achten indien hy met uwe liefde ghefavoriseert worde, soo en verwondere ick my nochtans niet van uwe minne gheworpen te hebben op den ridder Palmerijn, om dat hy is den persone die sulcx ’t beste meriteert overmidts zijne groote deucht. Oock kanmen hem wel verseeckeren deur dien hy boven sijne ridderlijcke daden vervult is met alle perfectien, zijn afcomste ghesproten te zijn van con[in]cklicken stamme, welcke saecken my te meer [F4rb] verweckt hebben om te volghen mijn devoor van mijn princesse veerdighe onderdanicheydt te bewijsen in te bedencken [de] versochte middelen, te weten dat daer toe seer bequaem sullen zijn de vensteren van mijn camer die heur uutsicht int veldt hadde, staende dicht aen de stadtmueren, waer op ’t logijs van Palmerijn niet verre van daer zijnde, oock respondeerden, in sulcke manieren datmen over die selve mueren van ’t eene logement aent ander – tusschen de welcke niet dan eenen vruchtboomgaert en was – konde gheraecken.”

Wes halven Polinarde dese plaetse ooc seer wel ten propooste dochte om heurs liefs ende haere secrete hertsghedachten deur den dienst der tongen den anderen sonder vreese aldaer te moghen openbaren. Maer ’t erchste was dat in alle de vensteren ijseren tralien waren, de welcke beletten dat hoewel Palmerijn deur den boomgaert ghecommen wesende, nochtans niet en konde gheraecken in den lusthof die de soldaten van Cupido voor ’t aerdtsche paradijs achten. Des niet tegenstaende wordt den dwerch, om dit voornemen int werck te stellen, gheroepen ende van d’infante Polinarde gheseyt: “Urbande, u sal ghelieven uwen meester secretelijck te presenteren mijne affectueusse recommandatie beneffens mijne hertelijcke begheerte, dat hy niet en failliere omtrent den toecommende middernacht te vervuegen aen een ghetralijt vensterken, staende dicht byder aerden aende camer van Brionelle, die hy, om datse alle mijne secrete saecken weet ende is, gheensins en behoeft t’ontsien.”

“Mevrouwe,” antwoorden den dwerch, “u ghebodt sal by my sonder respijt geobedieert worden,” gaende daer mede aenstondt nae zijnen meester, den welcken hem t’zijnder [F4va] ghenaeckinghe [v]an grooten blijtschap liep omhelsen, vraghende oft hy hem vreuchde of droefheyt hadde te boodtschappen.
“Een vreuchde soo groot,” antwoorden den dwerch met een vrolijck aenghesicht, “dat ick wel wilde den almachtighen Godt te ghelieven mijns heeren geluck niet minder te zijn.”

Hem voorts verhaelende van ’t discours soo d’infante met hem ghehouden hadde, pertinentelijck alle de woorden die veel soeter luyden in Palmerijns ghehoor als soude hebben kunnen doen ’t accoort van een welluydende musijcke, ’t welck de oorsaecke was dat hy die meer als t’wijntich reysen dede verhalen, waer deur den dwerch soo veerdich wordt in die te vertellen dat het ten lesten swaerlijck stonde te oordeelen wie van beyden ’t meest gheaffectioneert was, oft tot het vertellen den dwerch, oft tot het hooren den prince. Die daer nae tot Urbande seyde: “Och mijn alderliefste vrient, met dese medecijne heeft de princesse van my verdreven des doodts temteringe die albereets mijnen geest was verflauwende. Maer roept haestelijck mijnen cammeraet Ptolomeus!”

Die t’zijnder comste oock deur Palmerijn verclaert worden dese blijde [nieum]aren, op dat hy hem niet min met zijn Brionelle als den anderen met zijn Polinarde soude moghen verheugen inden lanck verbeydende – so heur dochte – toecommende nacht. Waer van de ghesette ure soo gheringhe niet gheslaeghen en hadde oft dese twee minnaers – als nu bycans een yeghelijck in zijnen besten slaepe ’t lichaem van des ghepasseerde daechs moeyten nacht ruste verleende – heure bloote rappiers inde handen nemende, clommen met den dwerch uyt heur logement deur een vensterken ’t welck op de voorseyde muyren uyt quam, om voorts nae de verlanghde [F4vb] plaetse te gaen, waer inne heur de Fortuyne – niet teghenstaende dat de passagie sorghelijck was – nochtans soo wel favoriseerden datse sonder van yemant ghehoort oft ghesien te worden aende tralie quamen. Daer Polinarde, het oor op de clinck hebbende, overmidts heure comste een cleyn gherucht hoorden, segghende tot Brionelle: “Mijn alderliefste vriendinne, ick geloove dat Palmerijn compt!”

Ende hier met de glasen open doende, presenteerden heur voor haer ghesichte de twee persoonen, die niet min verbeydende waren alsse ghewacht worden. ’t Welck heur te o[nt]vanghen met een blijtschap alleene metten herte denckelijck voor de ghene die met dese soete bittere quellinghe ghefexeert zijn, gheloove ick ghenoechsaem kennelijck te wesen de wetenschap der gewonden vanden blinden godt Cupido, die met zijne vuyrighe stralen Polinarde verweckt hadde heur op der princen coemste, om hem te beter te behaghen, ’t hooft cierlijck te prijcken met een seer delicaeten doecxken, waer deur sy vertoonende was haer blont gecrolde hayre, nae dat het soete nachtwindeken des meystonts deur de vensteren was blasende al te met vloedende op haer roode verwighe wanghskens ende al te met over heure twee ronde borstgens, daer op den prince so neerstich speculeerden dat hy bleef staen oft hy uyt zijn selve waere gheweest, deur al te diepe ghedachten op de schoonheyt vande ghene wiens sinnen deur de lieffelijcke aenschouwinghe oock soo seer beseten wordt van de overpe[y]singhe des welgheformeertheyts ende gracieus wesen haer alderliefste datse, verghetende alle de ghebruyckenisse des spreeckens, soude hebben doen vermoeden dese twee minnaers ’t leven op de plaetse te willen passeren, [F5ra] en hadde Palmerijn, op sy[ch] selven vergramt wordende van hem te sien sonder spraecke voor de richtersse die hem alleen ter doodt veroordeelden of de gracie des levens verleenen konde, niet ten lesten met een bevende stemme tot de princesse gheseydt: “Mevrouwe, mijn hope en heeft noyt kunnen begrijpen dat de fortuyne soude hebben moghen veroorsaecken soo groote faveur van my te doen ontfanghen voor den gheringsten, maer meest onderdanichsten dienaer van uwe princesselijcke goede gracie, beweecht zijnde over mijn onverdraeghelijcke pijne, spruytende uyt een alder ghetrouste minne, met een barmherticheydt die ick, alwaer mijn leven duysent jaeren, nemmermeer ten vollen en mach bedancken van dat sy my teghenwoordich doet ghenieten het aldergrootste behagende solaes van de beschijninghe der schadouwe uwer presentie jeghens de vuyrighe stralen vande sonne der liefde, die ick verhoope met hare claerheyt u wel ontdeckt te sullen hebben een deel van mijne groote ende volstandighe liefde. Nochtans en heeftse die niet gheheelijck mogen openbaren, overmits ick die selve wel ghevoele maer daer van ’t propre wesen niet volcommelijck en soude weten uyt te spreken, alwaer mijn tonghe oock verciert met de welspreeckentheyt van alle cloecke verstandighe doctoren des geheelen eerdtbodems. Dan mijn cleyne wetenschap weet seer wel de waerheydt te verclaren van dat die verdient tusschen ons beyden eenighe geneuchelijcke conversatie, waer mede uwe goedertierenheyt int leven soude houden desen anders stervenden ridder, die om te ghenieten de presentie van dese, geen ghelijck hebbende schoonheyt, [F5rb] ghepasseert is soo veele sorghelijcke perijckelen dat de menichte vandien my onmoghelijck zijn te verhalen by desen ellendigen, gracie verwachtenden, minnaer.”

Die alle dese voorgaende woorden vergheselschapten met soo veele gheduyrighen suchten ende droevighen ghelate dat de princesse heur daer deur verseeckert houdende van den ongheveynstheyt zijnder liefde, hem antwoorden: “Heer Palmerijn, al en verseeckerde ghy my niet soo seer uwe affectie, soo soude ick die nochtans lichtelijcken moeten ghelooven deur ’t ingheven vanden blinden godt Cupido, die my in ghene mindere becommernisse doet zijn om de liefde van u als ghy om de minne van my, daer van volcomen ghetuyghenisse kan gheven de groote ghemeynsaemheydt die ick u tegenwoordich vergunne, tegens mijn behoorte, op soo suspecten ure.”

“Daer van sal mevrouwe my ghelieven t’excuseren,” antwoorden Palmerijn, “indien ick heur overmits bedanck vanden yver om haer te presenteren mijnen ghetrouwen dienste, met het versoeck van haer alleene te spreecken deur vreese van yemandts quaet vermoeden, daer nochtans om onse groote secreetheydt gheen sorghe voor en staet te draghen, eenighe misdoeninge veroorsaeckt mach hebben.”

“Verre van misdoeninghe,” seyde de princesse, “is dese saecke als gheschiedende op ’t versoeck van de ghene die haer voor misdaen soude moghen houden, deur wiens onbiedinghe ghy alhier gecomen zijdt, op datse van u souden moghen ontfanghen een ghelijcke ghelofte als daer mede ick u teghenwoordich, mijn alderliefste, op geloove van princesse ende ghetrouwe minnersse, sweere veel eer te doodt te [F5va] sullen sterven dan te consenteren yemandts anders heer ende man van my te zijn!”

Om ’t welck te verseeckeren sy den prince ammoreuselijck de handt bode, den welcken de selve meer als hondert maelen kussende, daer in ghewaer wordt de caracteere waer van hier te voren verhaelt staet, segghende: “Och mevrouwe, dat ick al nu den aldergheluckichsten ridder ben die oyt ghebooren worde, verclaren dese woorden ende beduyt ghenoechsaem dit teycken!”

Van ’t welck hem d’infante versocht te willen doen een breeder uutlegginghe. Om de selve te volbrenghen hy heur verclarende alle den loop zijns levens, mede verhaelden hoe den wijsen Adriaen hem gesonden hadde een schilt waer in ghegraveert stonde een toeghesloten hant, “beteeckenende,” seyde hy, “de delicate handt die ick teghenwoordich inde mijne houde, waerinne ick bevinde een selfste teycken als ick aen mijn voorhooft, met hayr bedeckt zijn[de], hebbe, ende my oock so dickwils geopenbaert is in den slaepe deur ’t visioen van u, mijn princesse.”

Die Palmerijn antwoorden: “Voorwaer mijn heer, ick creech van den eersten dach de[s] tornoyspels groot verlanghen om te moghen weten wat uwen schilt beduyden. Maer nu moet Godt gelooft zijn van dat ghy my hebt doen verstaen so goede avontuyre, vermits de welcke ick my niet meer en verwondere hoe ick soo gheringh geneycht zijn gheweest tot u soo vuyrichlicken te beminnen, nae dien de liefde tusschen ons beyden ghebonden wordt deur een [g]o[dd]elijcke ordonnantie, die my doet hopen eenen gheluckighen voortganck in onse saken, als hebbende de natuyre bedwonghen my te vercieren met een teycken dat, soo ghy seght, volcommelijck is ghelijcken ’t uwe, ’t welck ick u, mijn eenighe hertsen troost, nochtans [F5vb] bidde my te willen verthoonen op dat ick ’t selve met mijn ooghen oock mach aenschouwen.”

Daer toe heur de goddinne Diana met heure bleecke claerheyt seer wel favoriseerden. Niet te min dedese by Brionelle een licht aent vensterken brenghen. Als Palmerijn zijn hayr opheffende, haer claerlijck vertoonden zijn caractere, de welcke de princesse siende properlijck de heure te gelijcken, werp luchter ende keers om leeghe, nemende heurs alderliefsten hooft tusschen beyde haer handen, ende ’t selve suetgens tot heur treckende, spaerdense soo weynich lieffelijcke kuskens datse tot de ghenietinghe vande hoochste gracie der liefden geen gheringhe[r] verlanghen en creech als haren Palmerijn. Die de iseren tralien voor alle duyvelen wunschten, om dat hy bevonde sulcke saecken seer onbequaem tusschen beyden te zijn vande ghene die malcanderen hoe naerder hoe liever begheeren te wesen, segghende tot Polinarde: “Mevrouwe, al wordt de beseghelinghe van onse gelofte al nu verhindert, soo hoop ick die nochtans cortelingh te bevestigen met sulcke vreuchde dat die de memorie van al ons voorgaende verdriet sal doen vergeten!”

Terwijlen [z]y sulcke geneuchelicke tijdtcortinghe verbeyden, seyde de princesse: “Soo en wilt daerentusschen doch niet vergheten dicwils te frequen[te]ren dese wech.”

’t Welck heur Palmerijn vastelijck beloofden. Terwijlen Ptolomeus aen een ander vensterken met Brionelle deviserende zijn handt op heur ronde borstgens hadde ligghen, in een goede meyninghe zijnde van sich neder werts te verootmoedighen. Dan belet wordende deur een selfste beletsel als Palmerijn, lede hy een soo groote temtacie als de ghene dencken moghen die t’anderen tijden ’t Landt van Beloften gesien hebben sonder nochtans daer in te [F6ra] moghen gheraecken. Niet te min accordeerden sy twee ten lesten soo wel heure willen datse den anderen beloofden nimmermeer te faillieren in ghetrouwicheyt van vriendtschap. Die dese twee minnaers soo weynich den tijdt dede verdrieten dat in heure caressen van bereytselen, alsoo heur de principale sake beledt worden, noch eerst hoe langer hoe meer waren recreerende, als den dwerch, die de wacht hielde, de morghensterre siende des nachts eynde te willen vercondigen, tot zijnen meester quam segghen: “Mijn heer, den dach draecht ons te openbaren indien ghy noch langer wilt volherden in dese ammoreusheyt!”

Daer in Palmerijn deur de lieffelijcke strae[l]tgens van zijns liefs ghesichte soo blijdelijck was gaudierende, dat hy weynich achts nemende op des dwerchs vermaninghe, op [n]ywes begoste te doen een lieffelijck devijs aen zijn beminde Polinarde, die een weynich meer bevreest wesende, hem antwoorde: “Mijn heere, het is tijdt van ons deur afwesen wederom te doen verlangen naer onse presentie.”

Die Palmerijn ende Ptolomeus, dese reden horen[de], oock bemerckten voor eenen tijdt lanck te sullen moeten derven, om dat heur ’t faveur van des nachts duysterheyt deur des daechs claerheyt wilde werden benomen. Waerom sy oorlof namen ende na heur logement gingen, soo langhe rustende dat de sonne onsen halven circkel al een langhe wijle verrichtet hadde.

Hoe Polinarde aan Brionelle te kennen gaf de liefde tussen haar en Palmerijn met die zij een geheime opzet hielde. Het 30 kapittel.

De infante die niet vergat deze belofte dacht zonder de hulp van Brionelle niet licht te zullen mogen geraken tot de voldoening van die waarom zij haar tot zich riep en zei: “Mijn getrouwe vriendin, ik werd gedwongen u te verklaren een zaak van zulke importantie dat ik die geen ander mens om sterven wil zou willen openbaren en u bid uwe geliefde te zijn mij alvorens te beloven die zo geheim te zullen houden dat ik in tijd en wijle oorzaak hebben mag om u daar voor met alle mijn vermogen te [F4ra] schadeloos stellen.”

“Honderd zware doden,” antwoorden Brionelle, “zou ik veel liever lijden als daarvan ’t minste stippeltje te openbaren zonder mijn vrouwe wille, na dien haar uitzonderlijke gunst mij gelieft te vertrouwen haar geheimen waarvan ik die getrouw te bewaren ik zweer een eeuwige belofte!”

Die zo gauw niet bij Polinarde ontvangen was en zij legde Brionelle duidelijk uit haar vurige affectie tot de ridder Palmerijn. “Om die een weinig te mogen verkoelen ik u ootmoedig bid,” zei ze, “enig middel te praktiseren waardoor ik hem zonder perikel alleen mag spreken.”
Om die reden Brionelle zo bedeesd bleef staan dat zij op staande voet niet wist wat te antwoorden en dacht hoe ’t mogelijk was de infante zo’n ongelijke partij gekozen te hebben, maar had ingenomen gelijk venijn wat haar ogen van het verstand niet minder verduisterde en nam ze tenslotte voor de infante tot de voortgang van hun amoureuze mening aan te raden als hoopte daardoor ook te beter haar personage te zullen kunnen spelen met haar Ptolomeus en antwoorde “Mevrouw, hoewel gij een zo hoge en excellente prinses bent dat de grootste heer der gehele wereld hem gelukkig zou mogen achten indien hij met uw liefde begunstigd werd zo verwonder ik mij nochtans niet van uw minne geworpen te hebben op de ridder Palmerijn om at hij is de persoon is die zulks ’t beste overeenkomt overmits zijn grote deugd. Ook kan men hem wel verzekeren doordat hij boven zijn ridderlijke daden vervuld is met alle perfectie, zijn afkomst gesproten te zijn van koninklijke stam, welke zaken mij te meer [F4rb] verwekt hebben om te volgen mijn plicht van mijn prinses vaardige onderdanigheid te bewijzen in te bedenken de verzochte middelen, te weten dat daartoe zeer bekwaam zullen zijn de vensters van mijn kamer die hun uitzicht in het veld hadden en staan dicht aan de stadmuren waarop op ’t logies van Palmerijn niet ver van daar is, ook respondeerden, in zulke manieren dat men over die zelfde muren van ’t ene logement in het andere – tussen die niets dan een vruchtboomgaard is – kon geraken.”

Weshalve Polinarde deze plaats ook zeer wel ten opzet dacht om haar liefs en haar geheime hartgedachten door de dienst der tongen de anderen zonder vrees aldaar te mogen openbaren. Maar ’t ergste was dat in alle vensters ijzeren tralies waren die beletten dat hoewel Palmerijn door de boomgaard gekomen was, nochtans niet kon raken in de lusthof die de soldaten van Cupido voor ’t aardse paradijs achten. Niettegenstaande werd de dwerg, om dit voornemen in het werk te stellen, geroepen en van de infante Polinarde gezegd: “Urbande, u zal gelieven uw meester in het geheim te presenteren mijn affectieve anbeveling benevens mijn hartelijke begeerte dat hij niet faalt omtrent de toekomende middernacht te vervoegen aan een getralied venstertje dat staat dicht bij de aarde aan de kamer van Brionelle die hij, omdat ze al mijn geheime zaken weet, geenszins behoeft te ontzien.”

“Mevrouw,” antwoorden de dwerg, “uw gebod zal bij mij zonder respijt gehoorzaamd worden,” ging daarmee aanstonds naar zijn meester die hem tenzij [F4va] komst van grote blijdschap liep omhelzen en vroeg of hij hem vreugde of droefheid had te boodschappen.
“Een vreugde zo groot,” antwoorde de dwerg met een vrolijk aangezicht, “dat ik wel wilde de almachtige God te gelieven mijn heer geluk niet minder te zijn.”

Hem voorts verhaalde van de geschillen zo de infante met hem gehouden had, pertinent alle woorden die veel lieflijker luiden in Palmerijn’ s gehoor als zou hebben kunnen doen ’t akkoord van een welluidend muziek wat de oorzaak was dat hij die meer dan twintig keer liet verhalen, waardoor de dwerg zo vaardig werd in die te vertellen dat het tenslotte zwaar stonde te oordelen wie van beiden ’t meest affecties was of tot het vertellen de dwerg of tot het horen de prins. Die daarna tot Urbande zei: “Och mijn allerliefste vriend, met deze medicijn heeft de prinses van mij verdreven de doods tempering die al gereed mijn geest verflauwde. Maar roept haastig mijn kameraad Ptolomeus!”

Die tot zijn komst ook door Palmerijn verklaard werd dit blijde nieuws op dat hij hem niet minder met zijn Brionelle als de andere met zijn Polinarde zou mogen verheugen in het lange wachten – zo ze dachten – toekomende nacht. Waarvan het gezette uur zo gauw niet geslagen had of deze twee minnaars – als nu bijna iedereen in zijn beste slaap en het lichaam van de gepasseerde dag met moeite nacht rust verleende – hun blote rapier in de handen namen en klommen met de dwerg uit hun logement door een venstertje wat op de voorzegde muren uitkwam om voorts naar de verlangde [F4vb] plaats te gaan hun het Fortuin – niet tegenstaande dat de passage zorgelijk was – nochtans zo wel begunstigde dat ze zonder van iemand gehoord of gezien te werden aan de tralie kwamen. Daar Polinarde die het oor op de klink had overmits hun komst een klein gerucht hoorde en zei tot Brionelle: “Mijn allerliefste vriendin, ik geloof dat Palmerijn komt!”

En hiermee deed ze de ramen open en presenteerden zich voor haar gezicht de twee personen die niet min aan het wachten zoals zijn gewacht hadden. Want ze te ontvangen met een blijdschap alleen met het hart en denk voor diegene die met deze lieve bittere kwelling gefixeerd zijn geloof ik voldoende kennelijk te wezen de wetenschap der gewonden van de blinde god Cupido die met zijne vurige stralen Polinarde haar verwekt had op der prins zijn komst om hem te beter te behagen, ’t hoofd sierlijk te prijken met een zeer delicaat doekje waardoor zij vertoonde haar blonde gekrulde haar na dat het zoete nachtwindje van de mei stond door de vensters bies en al te met vloeide op haar rood gekleurde wangetjes en al te met over haar twee ronde borstjes waar p de prins zo naarstig speculeerden dat hij bleef staan of hij uit zichzelf was geweest door al te diepe gedachten op de schoonheid van diegene wiens zinnen door de liefelijke aanschouwing ook zo zeer bescheten werd van het overpeinzen van de goed gevormdheid en gracieus wezen haar allerliefste dat ze, vergat alle gebruiken van de sprekers, zou hebben doen vermoeden deze twee minnaars ’t leven op de plaats te willen passeren [F5ra] had Palmerijn die van zichzelf vergramd werd van hem te zien zonder spraak voor de richter die hem alleen ter dood veroordeelden of de gratie der leven verlenen kon en tenslotte met een bevende stem tot de prinses zei: “Mevrouw, mijn hoop heeft nooit kunnen begrijpen dat het fortuin zou hebben mogen veroorzaken zo grote gunst van mij te doen ontvangen voor de geringste, maar meest onderdanigste dienaar van uw prinselijke goede gratie, die bewogen is door mijn onverdraaglijke pijn dat spruit uit een aller getrouwste minne, met een barmhartigheid die ik, alwaar mijn leven duizend jaren, nimmermeer ten volle mag bedanken van dat zij mij tegenwoordig doet genieten het allergrootste behagende solaas van de beschijning der schaduw van uw presentie tegen de vurige stralen van des zon der liefde die ik hoop met zijn helderheid u wel ontdekt te zullen hebben een deel van mijne grote en volstandige liefde. Nochtans heeft ze die niet geheel mogen openbaren, overmits ik die wel voel maar daarvan ’t goede wezen niet volkomen zou weten uit te spreken, alwaar mijn tong ook versierd was met de welsprekendheid van alle kloeke verstandige doctoren der gehele aardbodem. Dan mijn kleine wetenschap weet zeer goed de waarheid te verklaren van dat die verdient tussen ons beiden enige genoeglijke conversatie waarmee uw goedertierenheid in het leven zou houden deze anders stervende ridder die om te genieten de presentie hiervan geen gelijk heeft in schoonheid, [F5rb] gepasseerd heet zo veel zorgelijke perikelen dat de menigte van die mij het onmogelijk te zijn te verhalen bij deze ellendige, gratie verwachtende minnaar.”

Die alle deze voorgarende woorden vergezelschapten met zo vele gedurige zuchten en droevig gelaat zodat de prinses heur daardoor verzekerd hield van het ongeveinsde van zijn liefde en hem antwoorde: “Heer Palmerijn, al verzekerde gij mij niet zo zeer uw affectie, zo zou ik die nochtans licht moeten geloven door ’t ingeven van de blinde god Cupido die mij in geen mindere bekommering laat zijn om de liefde van u als gij om de minne van mij, daarvan volkomen getuigenis kan geven de grote gemeenzaamheid die ik u tegenwoordig vergun, tegen mijn behoren, op zo’n verdacht uur.”

“Daarvan zal mevrouw mij gelieven te excuseren,” antwoorden Palmerijn, “indien ik haar overmits bedank van de ijver om haar te presenteren mijn getrouwe dienste, met het verzoek van haar alleen te spreken door de vrees van iemands kwaad vermoeden, daar nochtans om onze grote geheimhield geen zorg voor staat te dragen, enige misdoening veroorzaakt mag hebben.”

“Verre van misdoening,” zei de prinses, “is deze zaak zoals het geschiedde op het verzoek van diegene die haar voor misdaan zou mogen houden door wiens ontbieden gij alhier gekomen bent op dat ze van u zou mogen ontvangen een gelijke belofte als waarmee ik u tegenwoordig, mijn allerliefste, op geloof van prinses en getrouwe minnares, zweer veel eerder te doodt te [F5va] zullen sterven dan te consenteren iemands anders heer en man van mij te zijn!”

Om dat te verzekeren zij de prins amoureus de hand bood en die meer dan honderd malen kuste waarin gewaar werd het karakter waarvan hier te oren verhaald staat en zei: “Och mevrouw, dat ik al nu de aller gelukkigste ridder ben die ooit geboren werd en verklaar deze woorden en betekenis voldoende dit teken!”

Van wat hem de infante verzocht te willen doen een uitvoeriger uitleg. Om die te volbrengen hij haar verklaarde de hele loop van zijn leven en mede verhaalde hoe de wijze Adriaen hem gezonden had een schild waarin gegraveerd stond een toegesloten hand, “betekent,” zei hij, “de delicate hand die ik tegenwoordig in de mijne houdt, waarin ik bevind eenzelfde teken als ik aan mijn voorhoofd dat met haar bedekt is heb en mij ook zo dikwijls geopenbaard is in de slaap door ’t visioen van u, mijn prinses.”

Palmerijn antwoorde: “Voorwaar mijn heer, ik kreeg van de eerste dag van het toernooispel groot verlangen om te mogen weten wat uw schild betekent. Maar nu moet God geloofd zijn van dat gij mij hebt doen verstaan zo’n goed avontuur vermits die ik mij niet meer verwonder hoe ik zo gauw geneigd was geweest tot u zo vurig te beminnen, na dien de liefde tussen ons beiden gebonden werd door een goddelijke ordonnantie die mij doet hopen een gelukkigen voortgang in onze zaken omdat de natuur gedwongen heeft mij te versieren met een teken dat, zo gij zegt, volkomen gelijk is ’t uwe, wat ik u, mijn enige harten troost, nochtans [F5vb] bid mij te willen tonen op dat ik ’het zelf met mijn ogen ook mag aanschouwen.”

Daartoe haar de godin Diana met hun bleke helderheid zeer goed begunstigde. Niettemin liet ze bij Brionelle een licht aan het venstertje brengen. Toen Palmerijn zijn haar ophief en zich duidelijke vertoonde zijn karakter die de prinses goed zag die van haar te gelijken, wierp ze de luchter en keerde ze omlaag en nam haar allerliefste hoofd tussen beide haar handen en het zelf zachtjes tot haar trok spaarde ze weinig liefelijke kusjes dat ze tot de genieten van de hoogste gratie der liefde geen gauwer verlangen kreeg als haar Palmerijn. Die de ijzeren tralies voor alle duivels wenste om dat hij bevond zulke zaken zeer onbekwaam tussen beiden te zijn van diegene die elkaar hoe nader hoe liever begeren te wezen en zei tot Polinarde: “Mevrouw, al wordt de bezegeling van onze gelofte al nu verhinderd zo hoop ik die nochtans gauw te bevestigen met zulke vreugde dat die de memorie van al ons voorgaande verdriet zal doen vergeten!”

Terwijl zij zulke genoeglijke tijdkorting doorbrachten zei de prinses: “Zo wil ondertussen doch niet vergeten dikwijls te bezoeken deze weg.”

Wat haar Palmerijn vast beloofde. Terwijl Ptolomeus aan een ander venstertje met Brionelle aan het kouten was en zijn hand op haar ronde borstjes had liggen, en in een goede mening was van zich neerwaarts te verootmoedigen. Dan belet werd door eenzelfde beletsel als Palmerijn leed hij een zo grote verleiding als diegene denken mogen die te anderen tijden ’t Land van Beloften gezien hebben zonder nochtans daarin te [F6ra] mogen geraken. Niettemin accordeerden zij twee tenslotte zo wel hun wil dat ze de anderen beloofden nimmermeer te falen in getrouwheid van vriendschap. Die deze twee minnaars zo weinig de tijd liet verdrieten dat in hun liefkozingen van bereidingen alzo hun de principale zaak belet werden, noch eerst hoe langer hoe meer waren aan het recreëren als de dwerg die de wacht hield de morgenster zag de nachts einde te willen verkondigen tot zijn meester kwam zeggen: “Mijn heer, de dag draagt ons te openbaren indien gij noch langer wilt volharden in dit amoureuze!”

Waarin Palmerijn door de liefelijke straaltjes van zijns liefs gezicht zo blijde was van vreugde dat hij weinig acht nam op de dwerg vermaning en opnieuw begon te doen een liefelijk devies aan zijn beminde Polinarde die een weinig meer bevreesd was en hem antwoorde: “Mijn heer, het is tijd van ons door afwezen wederom te doen verlangen naar onze presentie.”

Die Palmerijn en Ptolomeus die deze reden hoorden ook bemerkten voor een lange tijd te zullen moeten derven omdat ze de gunst van de nachts duisterheid door de dag helderheid werden benomen. Waarom zij verlof namen en naar hun logement gingen en zo lang rusten dat de zon onze halve cirkel al een lange tijd verricht had.

Van ’t heerlijck hof ’t welck ghehouden wordt byden coninck van Vranckrijck, waer van den sone, Lowijs ghenoemt, verlieft wordt op de hertoginnen van Borgonjen. [F6rb] Het .XXXI. capittel.

Terwijlen den keyser van Duytschlandt aldus in groote voorspoet leefden, regierden in Vrancrijck eenen seer wijsen, voorsichtighen ende couragieusen coninck, Agariel ghenoemt. Die voor hem nam veel heerlicker hof te houden als oyt ghedaen mochte zijn by eenighe van zijne voorganghers, om de welcke te boven te gaen hy deur brieven dede versoecken alle de principaele heeren van Vranckrijck ende deur publicatie vercondighen alle ridderen de wapenen volgende, dat heur wilde ghelieven teghens den toecommende Paesdach te vervueghen binnen Parijs. ’t Welck de coninginne oock dede begheren aen alle de joffvrouwen, die hierom met heure mannen, vaders ende broeders, desghelicx met een pompeuse toerustinghe int hof arriveerden, alwaer sy ten lesten maeckten een seer groote companie.

Om d’welcke mede te vergeselschappen hem oock opden wech voechden den hertoch van Borgonien, zijnde een seer verstandich, bedaecht man, met zijn tweede vrouwe, noch jonck ende schoon onder de schoone, suster van den coninck van Enghelandt, doende als hy omtrent de stadt quam zijn bagasje voor uyt reysen. Waer deur den coninck van Vranckrijck heure comste vernemende, zijnen middelsten soone van dryen, Lowijs ghenaemt, die de andere twee in feyten van wapenen te boven was gaende, gheboodt haerluyden in te halen. Waerinne Lowijs zijnen vader veerdichlijcken obedierende, den hertoch ontrent twee mijlen weechs vande stadt ontmoeten. Den welcken hem ziende, tradt van zijnen peerde, doende de reverentie aenden prince, die hier teghens een seer eerlijc[F6va]ke onthalinghe bewees, soo wel aen hem als aen de hertoginne, die hy opden wech met verscheyden gracieuse propoosten onderhoudende, haer schoonheyt soo neerstich contemplieerden dat hy heur in een wanhopende hoope gheleyt hebbende wes int palleys, ’t welck inde stadt voorden hertoch bereydt was, hem van daer vertrock, sonder zijnen vader eerst aen te spreecken, na zijn logement gaende. Alwaer de liefde van hem maeckten soo vaste besittinghe dat hy de ruste gehelijcken verloor, den gheheelen nacht niet ophoudende te ondersoecken in alle de plaetsen van zijnen geest daer eenichsins raedt mochte logieren om te comen tot de ghenietinghe van een playsier, twelc eyndicht alst in zijnen besten staet is, somtijdts by hem selven roepende: “Och mijn ooghen, ghy hebt te neerstich acht gheslaghen op de schoonheyt vande natuyre, gheschapen om my pijne aen te doen, die ick sorghe ghene medecijne te sullen willen verlenen mijn hetsighe cranckheyt!” Die hy terstonts daer nae wederom vercoelinghe beloofde, segghende: “En zijnder niet de selfste woonsteden daer de liefde haer kan logieren, soo wel als inde mijne, inde ziele van mevrouwen vanden hertoch, die ick geloof overmits zijnen grooten ouderdom seer selden te kunnen winnen de casteelen die heur bykans nemmermeer en laten innemen vande omligghers? Daerom en behoor ick niet te wanhoopen van een moghelijck zijnde saecke!”

Die den prince nochtans also dede veranderen van zijn oude ghewoonte dat hy vyandt wordt vanden vaecke, al waeckende verbeydende tot dat hy den soone van Lato[n]e sijn voorloopersse de morghenroote siende vertoonen seer vroech op stont, om dat hy wiste zijn moeder dien morghen ghevisiteert te [F6vb] sullen worden vanden hertoch. Die van de groote eerbewijsinge daer met hem Lowijs soo vroech eenen gheluckighen morghen quam wunschen in zijn palleys seer verwondert wort, niet peysende opde practijcke datmen dickwils den man eert om een schoone vrouwe. Waer by hem Lowijs voechden soo gheringe den hertoch nae ’t hof van zijn moeder vertrocken was, met een droevich semblant tot de hertoginnen seggende: “Mevrouwe, men moste zijn van hout oft steen om niet beweecht te worden deur een uutnemelijcke schoonheyt die niet alleen haere macht verthoondt inde levendighe creatuyren maer oock inde onbeweghelijcke figuyren, gelijck dien schilder seer wel verseeckert die soo ammoreus wordende op zijn eygen [ghe]scilderde jonckvrouwe dat, als de poeten seggen, de goddinne Venus zijn groote quellagie mishagende, haer een levendich lichaem verleenden. Wien sal dan vrempt duncken indien onsen gheest speculerende in een aggreabel aenghesicht, ’t welck deur hen lieffelijcke ghelate de natuyrlijcke schoonheyt noch behaghelijcker maeckt tot de begeerte vandien verweckt wordt. Voorwaer ’t zijn saecken om onser zielen te rooven, daer van soo veele personagien ghetuyghenisse gheven. Aensiet Orpheus tot inde Helle vervolghen zijn Eurydici, Menelaus Helena wederom nemen nae dat hy die thien jaeren verstooten hadde, Ulysses twintich jaren lanck duysent tempeesten der hemelen lyden ende veele perijckelen [onder]staen om zijn beminde Penelope wederomme te vercrijghen. Neemt doch daeromme oock mede acht hoe dat daer een groote perfectie, my ellendighe minnaer, veroorsaecken een onuytspreeckelijcke passie!”

Daer op de hertoginne, noch niet gheledt hebben[F7ra]de op des princen ammoreuse ghesichten, antwoorden: “De persoone en doet voorwaer niet wel, die mijn heer alsulck lijden doet verdraghen.”

“Uwe schoonheydt, mevrouwe,” seyde hy, “veroorsaeckt de sieckte daer inne uwe warmherticheydt alleene can remedieren!”

Van dese woorden worde de hartoginne soo seer verwondert datse een wijle tijdts in haer selven peysende sonder spreecken bleeff staen. Waeromme den prince zijn propoost vervolghende, seyde: “My dunckt dat ghy uwen faem der goedertierenheyt in my niet en behoort te verduysteren nadien ons de natuere verbint de selve te verlichten aen onse vyanden barmherticheydt te doen, hoe veel te meer behooren wy dan wel te willen de ghene die ons beminnen, ’t welck u oock wel gheschiedt van uwen hartoch, maer die is veel eer bequaem om hem te stellen onder de macht van Atropos, de doodtlijcke goddinne, als Venus te obedieren, om te dienen soo grooten schoonheydt, ’t welck hy niettemin doende, my daer deur ghemaeckt heeft den alder ongheluckichsten ridder die opter aerden leeft. Nochtans can mevrouwe sulcken ongheluck in gheluck veranderen indien haer belieft my te maken haren eeuwighen minnende dienaer ende my alsoo hope te gheven van in corten tijdt tusschen ons te volbrenghen een wettelijck houwelijck door den doot vanden ghenen die overmits zijnen grooten ouderdom niet veel langher can leven, ende my daer in tot mijn groot verdriet te vooren ghecommen is, om dat ick voor desen tijdt uwe kennisse niet ghehantiert en hebbe.”

“My soude veel meer mishagen,” seyde de princesse, “’t eynde van mijn selfs leven als de doodt van mijn heere den hartoch, in wiens huysvrouwe te zijn [F7rb] ende blijven ick goede redenen hebbe seer wel te vreden te wesen. Daerom bidde ick ootmoedelijck dat de beleeftheydt van uwe princelijcke excellentie ghelieve aen my alsulcke onbehoorlijcke begheerten niet meer te versoecken!” “Mevrouwe,” antwoorde den prince, “u sal believen de liefde te beschuldighen van mijne propoosten die ghy, soo ick hope, door den tijdt, die alle dinck can doen veranderen, noch in een goediger ende betere meyninge zult verstaen door de verseeckeringe van mijn groote devotie t’uwaerts.” Ende vervolghende zijn propooste leyde hy de princesse int paleys vande coninginne, alwaer hy van haer ghescheyden fantaserende op der hartoginnen antwoorde, die hem wel yetwes rigoreus dochte. Nochtans hadde hy bemerckt deur hare uyterlicke ghelaet dat sy yet wes meer van binnen ghevoelde alsse alnoch metten monde wilde verclaren. ’t Welcke in hem soo seer dede vermeerderen de hope om te gheraecken tot zijn voornemen dat hy drie dagen daer na, wederomme ghelegentheydt waer ghenomen hebbende om met haer familierlijck te deviseren, zijnen aenvanck vervolchde, segghende: “Mevrouwe, wilt doch medicijne verleenen desen crancken minnaer oft hy moet sonder u solaes cortelinge sterven ...”

Op welcke biddinge de princesse, niet so seer acht nemende op de propoosten van Lowijs alsse gequelt werdt door een ghelijcke sieckte, antwoorde: “Groot is de cracht, heer Lowijs, van uwe soete toeradende redenen, maer noch veel grooter ’t gewelt der liefde, want die veroorsaeckt dat ick my selven gheheelijcken overgeve in uwe geliefte, ghelovende mijne consenteringe niet te zullen failleren als de gelegentheyt haer presenteert.”

Van wegen sulcke gracieuse antwoorde ’t herte [F7va] van Lowijs deur blijtschap alsoo zijn crachten verspreyden dat het nauwelicx sterck ghenoech en bleef de vertrooste ziele langher ghevanghen te houden int lichaem, daer van hy de hant in een teycken van liefde druckte aende vingeren vande princesse, seggende: “Mevrouwe, uwe gracie presenteert my hier met de genadighe offerhande vande ghenietinge des geselschap der schoonheyt die meerder is in meenigerhande perfectien als eenen alderschoonsten lusthof van veele bloemen met diversche coleuren verciert staet, hoe wel dat de Natuyre ende de Cunste daer seer scherpsinnich inne ghewerckt mochten hebben om te thoonen heure uyterste macht, die wel seer veele soude kunnen te weghe brengen maer nochtans niet te vollen van dese gunste de recompensie die mijn leven, lichaem, ziel ende goet wel souden willen tot een perfect eynde maecken. Dan soo sy daertoe geensins en kunnen gheraecken, sullen der halven altoos werckende moeten blijven in al ’t ghene dat mijn princesse believen sal desen uwen bereyden dienaer te ghebieden, uutghenomen daermede ghebroocken soude moghen worden de ghetrouwicheyt ende gheloove die ick aen haer onwederroepelijck belooft hebbe met een veerdige onderdanicheyt.”

Waer van hem de hertoginne bedanckten deur een soo gracieusen ghesichte dat ’t selve in heur twee van doen voortaen veroorsaeckten de verbeyding vant punte dat alle de ghene die tot geringhen ouderdom gheraeckt zijn vermits ’t subtijl ingeven der natuyre uyt haers selfs weten te verstaen.

Van ’t heerlijk hof wat gehouden werd bij de koning van Frankrijk, waarvan de zoon, Lowijs genoemd, verliefd werd op de hertoginnen van Bourgondië. [F6rb] Het 31 kapittel.

Terwijl de keizer van Duitsland aldus in grote voorspoed leefden regeerde in Frankrijk een zeer wijze, voorzichtige en moedige koning, Agariel genoemd. Die voor hem nam een veel heerlijker hof te houden als ooit gedaan mocht zijn bij enige van zijn voorgangers en om die te boven te gaan hij door brieven liet verzoeken alle de belangrijkste heren van Frankrijk en door publicatie verkondigen alle ridders die wapens volgden dat ze zich wilde gelieven tegen de toekomende Paasdag te vervoegen binnen Parijs. Wat de koningin ook liet begeren aan alle juffrouwen die hierom met hun mannen, vaders en broeders, desgelijks met een pompeuze toerusting in de hof arriveerde, alwaar zij tenslotte maakten een zeer grote compagnie.

Waarom om mede te vergezelschappen ze ook op dn weg voegden de hertog van Bourgondië, was een zeer verstandige bedaagde man, met zijn tweede vrouwe die noch jong en mooi onder de mooie zuster van de koning van Engeland en liet toen hij omtrent de stad kwam zijn bagage vooruitgaan. Waardoor de koning van Frankrijk hun komst vernam en zijn middelste zoon van drie, Lowijs genaamd, die de andere twee in wapenfeiten te boven ging, gebood ze in te halen. Waarin Lowijs zijnen vader vaardig gehoorzaamde en de hertog omtrent twee mijlen weg van de stad ontmoette. Die hem zag en steeg af van zijn paard en deed de reverentie aan de prins die hiertegen een zeer fatsoenlijk [F6va] onthaal bewees, zo wel aan hem als aan de hertogin die hij op de weg met verscheiden gracieuze opzetten onderhield en haar schoonheid zo naarstig aanschouwde zodat hij haar in een wanhopende hoop geleid had tot in het paleis wat in de stad voor de hertog bereid was, en zich vandaar vertrok zonder zijn vader eerst aan te spreken en ging naar zijn logement alwaar de liefde van hem maakten zo’n vaste bezitting dat hij de rust geheel verloor en de gehele nacht niet ophield te onderzoeken in alle plaatsen van zijn geest daar enigszins raad mocht logeren om te komen tot het genietien van een plezier wat eindigde toen het in zijn beste staat was en somtijds bij zichzelf riep: “Och mijn ogen, gij hebt te naarstig acht geslagen op de schoonheid van den natuur, geschapen om mij pijn aan te doen die ik bezorg geen medicijn te zullen willen verlenen mijn hete zwakte!” Die hij terstond daarna wederom verkoeling beloofde en zei: “En zijn er niet dezelfde woonsteden daar de liefde zich kan logeren, zo wel als in de mijne als in de ziel van mevrouw van de hertog die ik geloof overmits zijn grote ouderdom zeer zelden te kunnen winnen de kastelen die zich bijna nimmermeer laten innemen van de omstanders? Daarom behoor ik niet te wanhopen van een mogelijk zijnde zaak!”

Die de prins nochtans alzo liet veranderen van zijn oude gewoonte dat hij vijand werd van de slaap en al wakende wachtte tot dat hij de zoon van Latona zijn voorloper het morgenrood zag vertonen en zeer vroeg opstond om at hij wist dat zijn moeder die morgen gevisiteerd te [F6vb] zullen worden van de hertog. Die van de grote eer bewijzen waarmee hem Lowijs zo vroeg een gelukkige morgen kwam wensen in zijn paleis zeer verwonderd werd en niet peinsde op de praktijken dat men dikwijls de man eert om een mooie vrouwe. Waarbij hem Lowijs voegde zo gauw de hertog naar de hof van zijn moeder vertrokken was en met een droevig vergelijkbaar tot de hertogin en zei: “Mevrouw, men moest zijn van hout of steen om niet bewogen te worden door een uitnemende schoonheid die niet alleen haar macht vertoont in de levende creaturen maar ook in de onbeweeglijke figuren, gelijk de schilder zeer goed verzekert die zo amoureus werden op zijn eigen geschilderde jonkvrouw dat, zoals de poëten zeggen, de godin Venus zijn grote hartstocht mishaagde en haar een levend lichaam verleende. Wien zal dan vreemd denken indien onze geest speculeert in een aangenaam aangezicht wat door hun liefelijke gelaat de natuurlijke schoonheid noch behagelijker maakt en tot de begeerte van die verwekt wordt. Voorwaar ’t zijn zaken om onze zielen te roven waarvan zo vele personages getuigenis geven. Aanzie Orpheus die tot in de Hel vervolgde zijn Eurydice, Menelaus Helena wederom nemen na dat hij die tien jaren verstoten had, Odysseus twintig jaren lang duizend tempeesten der hemel leed en vele perikelen leed om zijn beminde Penelope wederom te krijgen. Neem doch daarom ook mede acht hoe dat daar een grote perfectie, mij ellendige minnaar, veroorzaakt een onuitsprekelijke passie!”

Waarop de hertogin, noch niet gelet had [F7r] op de prins amoureuze gezicht antwoorde: “De persoon doet voorwaar niet goed die mijn heer al zulk lijden doet verdragen.”

“Uw schoonheid, mevrouw,” zei hij, “veroorzaakt de ziekte daarin uw warm hartigheid alleen kan remediëren!”

Van deze woorden werd de hertogin zo zeer verwonderd dat ze een tijdje in zichzelf peinsde en zonder spreken bleef staan. Waarom de prins zijn opzet vervolgde en zei: “Mij dunkt dat gij uw faam der goedertierenheid in mij niet behoort te verduisteren nadien ons de natuur verbindt die te verlichten aan onze vijanden barmhartigheid te doen, hoe veel te meer behoren wij dan wel te willen diegene die ons beminnen, wat u ook wel geschiedt van uw hertog, maar die is veel eerder bekwaam om hem te stellen onder de macht van Atropos, de doods godin, dan Venus te gehoorzamen om te dienen zo’n grote schoonheid wat hij niettemin doet en mij daardoor gemaakt heeft de aller ongelukkigste ridder die op de aarde leeft. Nochtans kan mevrouw zulk ongeluk in geluk veranderen indien het haar belieft mij te maken haar eeuwig minnende dienaar en mij alzo hoop te geven van in korte tijd tussen ons te volbrengen een wettig huwelijk door de dood van diegene die overmits zijn grote ouderdom niet veel langer kan leven en mij daarin tot mijn groot verdriet tevoren gekomen is omdat ik voor deze tijd uw kennis niet gehanteerd heb.”

“Mij zou veel meer mishagen,” zei de prinses, “’t einde van mijn eigen leven dan de dood van mijn heer de hertog, in wiens huisvrouw te zijn [F7rb] en blijven ik goede redenen heb en zeer goed tevreden te wezen. Daarom bid ik ootmoedig dat de beleefdheid van uw prinselijke excellentie gelieve aan mij al zulke onbehoorlijke begeerten niet meer te verzoeken!” “Mevrouw,” antwoorde de prins, “u zal believen de liefde te beschuldigen van mijn opzet die gij, zo ik hoop, door de tijd die alle dingen kan doen veranderen noch in een goediger en betere mening zal verstaan door de verzekering van mijn grote devotie tot u waart.” En vervolgde zijn opzet en leidde hij de prinses in het paleis van de koningin alwaar hij van haar gescheiden fantaseerde op de hertogin antwoord die hem wel wat rigoureus dacht. Nochtans had hij bemerkt door haar uiterlijke gelaat dat zij ergens iets meer van binnen voelde zoals ze als noch met de mond wilde verklaren. Wat in hem zo zeer liet vermeerderen de hoop om te geraken tot zijn voornemen dat hij drie dagen daarna en wederom de gelegenheid waargenomen had om met haar familiair te kouten zijnen aanvang vervolgde n zei: “Mevrouw, wil doch medicijn verlenen deze zwakker minnaar of hij moet zonder uw solaas gauw sterven ...”

Op dat bidden de prinses die niet zo zeer acht nam op de opzet van Lowijs als dat ze gekweld werd door een gelijke ziekte antwoorde: “Groot is de kracht, heer Lowijs, van uwe lieve aanradende redenen, maar noch veel groter ’t geweld der liefde want die veroorzaakt dat ik mij zelf geheel overgeef in uw geliefde, geloof mijn consenteren niet te zullen falen als de gelegenheid zich presenteert.”

Vanwege zulk gracieus antwoord ’t hart [F7va] van Lowijs door blijdschap alzo zijn krachten verspreiden dat het nauwelijks sterk genoeg bleef de vertrooste ziel langer gevangen te houden in het lichaam daarom hij de hand in een teken van liefde drukte aan de vingers van de prinses en zei: “Mevrouw, uw gratie presenteert mij hier met de genadige offerande van het genieten van hete gezelschap der schoonheid die meerder is in menigerhande perfect in als een allermooisten lusthof van vele bloemen met diverse kleuren versierd staat, hoe wel dat de Natuur en de Kunst daar zeer scherping in gewerkt mochten hebben om te tonen hun uiterste macht die wel zeer veel zou kunnen te weeg brengen maar nochtans niet te volle van deze gunst de vergoeding die mijn leven, lichaam, ziel en goed wel zouden willen tot een perfect einde maken. Dan zo zij daartoe geenszins kunnen raken zullen derhalve altijd werken moeten blijven in al hetgeen dat mijn prinses believen zal deze uw bereide dienaar te gebieden, uitgezonderd daarmee gebroken zou mogen worden de getrouwheid en belofte die ik aan haar onherroepelijk beloofd heb met een vaardige onderdanigheid.”

Waarvan hem de hertogin bedankte door een zo gracieus gezicht dat ’het zelf in hun twee van toen voortaan veroorzaakten het afwachten van het punt dat al diegene die tot snelle ouderdom geraakt zou zijn vermits ’t subtiel ingeven der natuur uit hun eigen weten te verstaan.

’t Ghene den prince Lowijs onderstonde om te famieren de schoonheyt der hertoginne van Borgonjen. [F7vb] Het .XXXIJ. capittel.

Gheduyrende dese voorseyde feesten van Paesschen frequenteerden int hof van Vranckrijck, als voorseydt is, veele treffelijcke soo vreemde als uytlandighe persoonen, daer van de ridderen ordinaris vergheselschapten den coninck, ende de coninginne de jofvrouwen, die op eenen tijdt in des conincx camer vergadert zijnde van veele der voorseyde ridderen onderhouden worden met gheneuchelijcke propoosten, waer in sy ten lesten vande heerlijcke daden der mannen ende schoonheyt der jonckvrouwen quamen te deviseeren. Welck devijs seer neerstich aenghehoort worden by den prince Lowijs, die zijn hartoginne met een ammoreus lonckent ooghsken aensiende, dochte geene schoondere te kunnen gheformeert worden byde Natuyre, daer van hem d’inclinatie dede seggen: “Mijn heeren ende mevrouwen, u sal believen te weten dat alle de schoonheyden daer van een yeghelijcken van u luyden prijst die hem is behaghende deur cleynicheyt niet te ghelijcken en zijn by de ghene waer mede verciert is de princesse die ick houde voor de regierdersse van mijn herte.

’t Welck ick oock sal bewijsen niet gheseyt te worden deur eenighe affectie, maer alsoo inder waerheyt te zijn, vermidts dien dat ick deur alle de provincien van Christenrijck sal doen vercondighen my den eersten dach van mey naestcommende met de seven daghen daernae volghende te sullen houden buyten dese stadt int open velt in een tente, waer op ick sal doen stellen een houte pileerne, ende op ’t hoochste vandien de figuere vande princesse wiens ridder ick ben, in meeninghe haere schoonheyt met te wapenen te [F8ra] verdedighen teghens alle ridderen die daer boven achten ende vechten willen voor de perfectie van hare gefavoriseerde, met conditie dat hy daer van met hem sal moeten brenghen de conterfeytinghe, sonder nochtans den name te hoeven te openbaeren, om die aldaer te laten by de ghene die overwonnen sullen worden van my. Daerteghens ick oock te vreden sal moeten zijn den eersten die my te boven compt te moeten ruymen mijn tente om by hem inde plaetse der figure vant eenich solaes mijns herten daer op ghestelt te worden d’effigie van zijn vriendinne, met laste van ’t selve de reste der acht daghen te defenderen op sulcke conditien als ic niettemin ’t mijne hope te bewaren tot den eynde der selver acht daghen, dat den lesten overwinner, in wiens handen verblij[v]en sullen alle de figuyren inde selve tijt ten voortschijn gestelt, erlanght sal hebben van zijns liefste schoonheyt de victorie, die nochtans in gheene vande daghen niemant teghens eenighen persoone en sal moghen ghenieten hoewel hy dien mette lancie al overwonnen hadde, ten sy hy ’t selve oock metten sweerde uyt ghericht heeft, doch datmen niemandt van zijn voornemen afstant doen, wijders en sal moghen beschadighen volgens den bescheyde van desen propooste.”

Waer van hen de ridders ende andere omstaenders niet ghenoech en costen verwonderen als sy dochten op de hooghe voorneemste vanden prince, wiens alderliefste sy luyden niet en kende, hoewel sy daer present wesende, seer wel merckten dat Lowijs t’haerder liefte onderstonde desen dienste die heur seer aengenaem soude hebben gevallen, en hadde sy niet grootelicx gevreest ’t perijckel, waerinne hem oock mede wilde stellen den hartoch van Savoyen, zijnde noch een jonck ende seer groot her[F8rb]toch man. Den welcken tot Lowijs seyde: “Mijn heer, my tegens uwe hoocheyt te stellen en wil ick niet onderstaen als genoechsaem aen uwe redenen vernomen hebbende de schoonheyt die u gelieft te verdedighen, te boven te gaen alle andere jonckvrouwen, daer onder ick de ghene, met de welcke hy meynden d’infante Catharina, suster van Lowijs, die volcomen macht over my heeft, nochtans segghe alle de reste verre te boven te passeren.

’t Welck ick by mijne ridders oorden sweere: nae dat de acht daghen van uwe princelijcke exellentie geeyndicht zijn inden selfsten camp thien daghen lanck te sullen verdedighen op ghelijcke conditien, uytghesondert dat het gheweer daer met men sal vechten, ’t sy te peert oft te voet, sal staen tot keur vande aencommers. Ende als ick eenen overwonnen hebbe, den anderen my sal moeten toelaten een ure rustens, all[e] ’t welck ick uwe princelijcke excellentie ootmoedelijcke versoecke mede aen eenen weghe te willen doen vercondighen op dat int werck ghestelt moghen worden beyde onse voorneemsten.”

Om tot de welcke consent te versoecken van den coninck, Lowijs last gaf den hertoch, die zijne majesteyt alleene vont gaen wandelen in eenen lusthof, alwaer hy hem te voeten viel, segghende: “Mijn meeninghe is ootmoedelick te bidden dat mij[n] heer met de vergunninghe van een eerlick versoeck ghelieven wil te verstercken d’obligatie die ick altijts ghehadt hebbe ende hebben sal om ghedienstich te zijn uwe coninclijcke majesteyt.”

Die den hartoch goet faveur toedraghende, hem byder handt nam, antwoordende: “Mijn neve, eyscht! U sal daer van volgen de consenteringhe.”
Om tot de welcke te gheraecken hy den coninck int langhe verhaelde alle de voorgaende saecke, die daer af seer verwondert wort, seggende: [F8va] “Hoe mijn neve, wat so[t]ticheyt is dit? Wilt ghy onder u beyden resisteren soo veele vrome ridders alsmen hedensdaechs in verscheyden contreyen van Christenrijck vint, moghelijck verlieft op diversche joncvrouwen veel schoonder als eenighe in Vranckerijck, streckende teghens uwe lichtveerdige, ydele ende mijn groot mishagen de voorneemste?”

“’t Selve al nu achterwegen latende,” antwoorde den hartoch, “soude ons gereeckent worden tot bloodicheydt, contrarie vande welcke wy hopen te hebben een couragie, waer deur wy zullen gheraecken tot het eynde daer nae wy hebben een sonderlinghe verlanghen.”

’t Welcke den coninck bemerckten soo groot te zijn dat hy daer van de ontradinge te vergeefs achte, seggende: “Nae dien ghy dan geen afstant en wilt doen, ende ick my door mijn eygen woorden verbonden vinde aen uwe begeerte, soo belove ick daer van te laten doen de vercondinghe met verseeckeringhe aen alle uytlandige ridderen dat heur ter saecken van desen egeen letsel en sal geschien, volgens u versoeck.”

Om de toelatinge vant selve den hartoch in een teycken van dancsegginghe des coninckx handen kuste, gaende daer van voorts
’t rappoort doen aen den prince Lowijs, wiens moeder de voorseyde sake verstaen hebbende, terstont by hem quam, seggende met een droevich aenghesicht: “Ick bidt u, mijn soone, doch te willen aenmercken dat ghy niet aldus uwe ridderlicke daden in groote ydelheydt te willen verquisten, u alderliefste geen behaechte noch blyschap maer ter contrarien aendoen zult een groot verdriet, dat haer sonder twijffel moet spruyten uyt het daerin te besorgen staende groot perijckel, twelck nochtans te boven comende soo en cont ghy hier met niettemin yet wes vermeerderen hare schoon[F8vb]heyt, die sonder eenige onvolmaectheyt te zijn, ende daeromme niet volmaecter te connen worden, is my seer wel bekent.”

“Mevrouwe,” antwoorde den prince, “maer dat is ’t ghene twelcke ick hope te verdedigen, ende my geeft eenen couragieusen alle vreesverjaghenden moet, waer deur ick hope te geraecken tot een gheluckich eynde van het voornemen, ’t welck ick met eede belooft hebbe in presentie van soo vele dat my sulcx, soo verre ickt nu achterwegen liete, gereeckent soude worden tot een onsterffelicke oneere, die ick veel minder soude willen verliesen als duysent dooden, immers so die geschieden voor de ghene in wiens dienste ick altijdts verbonden sal blijven.”

“De selve,” seyde de hartoginne, daer present zijnde, “dorve ick, hoewel sy my onbekent is, oplegghen, grootelicx aen uwe hoocheyt gheholden te zijn deur het clare perijckel waerin ghy u ghelieft te stellen voor hare schoonheydt.”

“Om die vermaert te maecken,” antwoorde den prince, “zullen heur beste doen alle mijn uyterlijcke crachten als onderdanich zijnde de verwachtende ziele, de welcke vergost wordende een gratie die de volbrenginge van dit mijne voorneemste hoopt te verwecken voor de waerheyt soude mogen seggen geen soo grooten perijckel te connen wederstaen of ’t soude door cleynicheyt in geender manieren geleken mogen worden by de groote geneuchte die heur soude volgen deur sulcke genade, waer [v]an de voordenckinge my doet weygeren de begeerte van mijn moeder ende bycans verstooren mijnen vader den coninck.”

Die vergeselschapt met eenen grooten hoop ridderen, terwijlen den prince dese woorden noch sprack, oock inde camer der coninginne quam, betoonende een gelaet van groote verstorenisse, die den prince dochte te versoeten, vallende voor zijne majesteyt op de [G1ra] knien, ende seyde: “Aldergoedertierensten vader tot zijnen sone die ick op gheheel aertrijck weete, indien mijne ghedaene ghelofte uwe majesteyt als noch mishaghende is, soo bidde ick zijne ghewoonelij[c]k goedertierentheydt ende wijsheydt te willen ghelieven sulcke mishaginghe in behaginghe te veranderen deur de aenmerckinghe van het ghene zijne wetenschap selfs niet onbekent en is, dat de persoonen in de hoochste plaetse ghestelt zijnde veel eer als anderen van heuren naem behooren te vercrijghen eeuwighe vermaertheydt ende onsterffelijckheyt, die Horatius, Mutius Scevola, Marcus Curtius, Manlius ende meer andere ontallijcke veele simpele Romeynsche ridderen noch Marius, Romeynsch burgher, noch Hannibal van Carthago noch Agesilaus uyt Grieckenlandt nieuwers deur ghevolcht en is als om dat sy in heerlijcke crijchsdaden vertoonden couragieuse herten, die heur alleene kunnen openbaren in perijckel, ghelijck in de teghenspoet de volstandicheydt die inden voorspoet niet meer van nooden en is, als int schijnsel der sonne de vlamme des vyers, die nochtans in de duysterheyt grootelijcx profiteert.”

“Daer aen segt ghy wel de waerheyt,” antwoorden den coninck, “maer alsulcke persoonen en hebben heur couragie niet betoont in een ghelijcke saecke als ghy voor u neempt ...”

“Voor dese tijdt, mijn heer,” antwoorde Lowijs, “en achte ick heur gheene betere te presenteeren. Oock vereyscht den noodt van hem eerst in cleyndere te verthoonen omme naemaels in grootere bequaemheyt gheacht te moghen worden. Daer toe ick u bidde my gheene verhinderinghe te willen gheschieden [G1rb] by uwe majesteyt.”

Die hem daer op seyde: “Nae dien ick sie dat ghy van u voornemen gheen afstandt en begheert te doen, soo bidde ick den almachtighen Godt u te willen bewaeren voor ongheluck, ende vergunne u hier op mijne consenteringhe.”

Van den welcken den prince opstaende, zijnen vader hooghelijck bedanckte, deviserende daer naer soo langhe mette omstaende ridderen ende jonckvrouwen dat van de coninghinne oorlof ghenomen worde by de hertoghinne, die Lowijs niet en wilde faillieren te gheleyden tot aen heur logement, van heur onder weghen gheseydt wordende: “Ick bidde u met groote begheerte, heer Lowijs, dat ghy u niet en wilt stellen in dit onnoodighe perijckel om in my beter te verseeckeren uwe ongheveynsde affecktie, die my albereets soo wel openbaer is dat ick om de selve te recompenseeren nae mijn cleyn vermoghen u gheensins en sal weygheren, wat gratie het oock ware, die by my eenichsins te weghen sullen kunnen volbrocht worden.”

“Mevrouwe, is dese saecke sonder twijfel soo openbaer,” antwoorden den prince, “dat haer seer wel bekent is de selve gheensins achterweghen te kunnen ghelaeten worden. Maer met dese belofte van gratie heeft mevrouwe versterckt het flau wordende leven van uwen alderghetrousten dienaer, dien sy anders deur de quellende vehementie der liefde gheringhe verloren soude hebben.”

“Den selven te verliesen,” antwoorden de princesse met eenen lachenden mondt, “soude my de reste mijnes levens in eensaemheydt doen lamenteeren ghelijck het tortelduyfken, zijn gade verlooren hebbende, de reste zijns [G1va] levens op een dor struycxken, zijn melancolie ghelijck zijnde, in droefheden fineert.”

Welcke woorden sy nauwelijcx uytghesproocken en hadden of sy waeren by des hertochs logement, waerom Lowijs, nae dat hy van de hertoghinne oorlof ghenomen hadde, wederom nae zijn hof keerde.

Hetgeen de prins Lowijs onderstond om te meer faam te geven de schoonheid der hertogin van Bourgondië. [F7vb] Het 32 kapittel.

Gedurende deze voorzegde feesten dat van Pasen frequenteerden in de hof van Frankrijk, als gezegd is, vele voortreffelijke zo vreemde als buitenlandse personen waarvan de ridders ordinair vergezelschapten de koning en de koningin de juffrouwen die op een tijd in de konings kamer verzameld waren van vele der voorzegde ridders onderhouden werden met genoeglijke opzetten waarin zij tenslotte van de heerlijke daden der mannen en schoonheid der jonkvrouwen kwamen te kouten. Welk devies zeer naarstig aangehoord werd bij de prins Lowijs die zijn hertogin met een amoureus lonkend oogje aanzag en dacht geen mooiere te kunnen gevormd worden bij de Natuur daarvan hem de inclinatie liet zeggen: “Mijn heren en mevrouwen, u zal believen te weten dat alle schoonheden daarvan iedereen van u lieden prijst die hem behaagt en door een kleinheid niet te vergelijken en zijn bij diegene waarmee versierd is de prinses die ik houd voor de regeerster van mijn hart.

Wat ik ook zal bewijzen dat het niet gezegd wordt door enige affectie, maar alzo in de waarheid te zijn, vermits dien dat ik door alle provincies van Christenrijk zal doen verkondigen mij de eersten dag van mei naast komend met de zeven daarop volgende te zullen houden buiten deze stad in het open veld in een tent waarop op ik zal doen stellen een houten pilaar en op ’t hoogste er van de figuur van de prinses wiens ridder ik ben, in mening haar schoonheid met de wapens te [F8ra] verdedigen tegen alle ridders die daarboven achten en vechten willen voor de perfectie van hun begunstigde, met conditie dat hij daarvan met hem zal moeten brengen de afbeelding, zonder nochtans de naam te hoeven te openbaren, om die aldaar te laten bij diegene die overwonnen zullen worden van mij. Daartegen ik ook tevreden zal moeten zijn de eerste die mij te boven komt te moeten ruimen mijn tent om bij hem in de plaats de figuur van het enige solaas van mijn hart daarop gesteld te worden de beeltenis van zijn vriendin met last van ’het de rest der acht dagen te verdedigen op zulke conditie als ik niettemin ’t mijne hoop te bewaren tot de einde der acht dagen en dat de laatste overwinnaar, in wiens handen verblijven zullen alle de figuren in dezelfde tijd te voorschijn gesteld, verlangt zal hebben van zijns liefste schoonheid de victorie, die nochtans in geen van de dagen niemand tegen enige persoon zal mogen genieten hoewel hij die me de lans alle overwonnen had, tenzij hij ’het zelf ook met het waard uitgericht heeft, doch dat men niemand van zijn voornemen afstand doet, verder zal mogen beschadigen volgens het bescheid van deze opzet.”

Waarvan zich de ridders en andere omstanders niet genoeg konden verwonderen als zij dachten op de hoge voornaamste van de prins wiens allerliefste zij niet kenden, hoewel zij daar present was en zeer goed merkte dat Lowijs het tot haar liefde onderstond deze dienst die haar zeer aangenaam zou hebben gevallen had zij niet zeer gevreesd ’t perikel, waarin hem ook mede wilde stellen de hertog van Savoie, was noch een jonge en zeer grote hardvochtige [F8rb] man. Die tot Lowijs zei: “Mijn heer, mij tegen uw hoogheid te stellen wil ik niet onderstaan als voldoen aan uw redenen vernomen heb de schoonheid die u gelieft te verdedigen en te boven te gaan alle andere jonkvrouwen waaronder ik diegene met die hij meende de infante Catharina, zuster van Lowijs, die volkomen macht over mij heeft, nochtans zeg ik al de rest ver te boven te passeren.

Wat ik bij mijn ridderorde zweer: na dat de acht dagen van uw prinselijke excellentie geëindigd zijn in hetzelfde kamp tien dagen lang te zullen verdedigen op gelijke conditie, uitgezonderd dat het geweer daarmee men zal vechten, ’t zij te paard of te voet, zal staan tot keur van de aankomelingen. Als ik een overwonnen heb zal de andere mij moeten toelaten een uur rust, alles wat ik uwe prinselijke excellentie ootmoedig verzoeken mede aan een weg te willen doen verkondigen op dat in het werk gesteld mag worden beide onze voornemens.”

Om tot die consent te verzoeken van de koning, Lowijs last gaf de hertog, die zijne majesteit alleen vond gaan wandelen in een lusthof alwaar hij hem te voeten vielen en zei: “Mijn mening is ootmoedig te bidden dat mijn heer met de vergunning van een eerlijk verzoek gelieven wil te versterken de obligatie die ik altijd gehad heb en hebben zal om gedienstig te zijn uw koninklijke majesteit.”

Die de hertog goede gunst toedroeg en hem bij de hand nam en antwoorde: “Mijn neef, eist! U zal daarvan volgen de consenteren.”
Om tot die te geraken hij de koning in het lang verhaalde al de voorgaande zaak die daarvan zeer verwonderd werd en zei: [F8va] “Hoe mijn neef wat zotheid is dit? Wilt gij onder u beiden weerstaan zo vele dappere ridders als men hedendaags in verscheiden contreien van Christenrijk vindt, mogelijk verlieft op diverse jonkvrouwen veel mooier dan enige in Frankrijk en strekt tegen uw lichtvaardige, ijdele en mijn groot mishagen de voornaamste?”

“’Hetzelfde al nu achterwegen laten,” antwoorde de hertog, “zou ons gerekend worden tot bangheid, contrarie waarvan wij hopen te hebben een moed waardoor wij zullen geraken tot het einde waarnaar wij een bijzonder verlangen hebben.”

Wat de koning bemerkte zo groot te zijn dat hij daarvan het ontraden te vergeefs achtte en zei: “Na dien gij dan geen afstand wil doen en ik mij door mijn eigen woorden verbonden vind aan uw begeerte zo beloof ik daarvan te laten doen de verkondiging met de verzekering aan alle buitenlandse ridders dat ze ter zake van deze geen letsel zal geschieden volgens uw verzoek.”

Om de toelating ervan de hertog in een teken van dankzegging de konings handen kuste en ging daarvan voorts ’t rapport doen aan de prins Lowijs, wiens moeder de voorzegde zaak verstaan had enterstond bij hem kwam en zei met een droevig gezicht: “Ik bid u, mijn zoon, toch te willen opmerken dat gij niet aldus uw ridderlijke daden in grote ijdelheid te willen verkwisten en uw allerliefste geen behagen noch blijdschap maar ter contrarie aandoen zal een groot verdriet dat haar zonder twijfel moet spruiten uit het daarin te bezorgen staande groot perikel, wat nochtans als he te boven komt zo kan gij hiermee niettemin iets anders vermeerderen haar schoonheid [F8vb]die zonder enige onvolmaaktheid te zijn en daarom niet volmaakter kan worden is mij zeer goed bekend.”

“Mevrouw,” antwoorde de prins, “maar dat is hetgeen wat ik hoop te verdedigen en mij geeft een moedige en alle vrees verjoeg de moed waardoor ik hoop te geraken tot een gelukkig einde van het voornemen, wat ik met eed beloofd heb in presentie van zo velen dat mij zulks, zo ver ik het nu achterwegen liet, gerekend zou worden tot een onsterfelijke oneer die ik veel minder zou willen verliezen als duizend doden, immers zo die geschieden voor diegene in wiens dienst ik altijd verbonden zal blijven.”

“Die,” zei de hertogin, die daar present was, “durf ik, hoewel zij mij onbekend is, opleggen zeer aan uwe hoogheid gehouden te zijn door het duidelijke perikel waarin gij u gelieft te stellen voor haar schoonheid.”

“Om die vermaard te maken,” antwoorde de prins, “zullen hun best doen al mijn uiterlijke krachten als onderdanig te zijn de verwachtende ziel die vergund wordt een gratie die de volbrengen van dit mijn voornaamste hoopte verwekken voor de waarheid zou mogen zeggen geen zo’n groot perikel te kunnen weerstaan of ’t zou door kleinheid in geen manieren vergeleken mogen worden bij de grote genoegens die er zouden volgen door zulke genade waarvan het voor bedenken mij doet weigeren de begeerte van mijn moeder en bijna verstoort mijn vader de koning.”

Die vergezelschapt met een grote hoop ridders terwijl de prins deze woorden noch sprak, ook in de kamer der koningin kwam, en toonde een gelaat van grote verstoring die de prins dacht te verzoeten en viel voor zijne majesteit op de [G1ra] knieën en zei: “Aller goedertierenste vader tot zijn zoon die ik op geheel aardrijk weet, indien mijn gedane gelofte uwe majesteit als noch mishaagt zo bid ik zijne gewoonlijke goedertierenheid en wijsheid te willen gelieven zulke mishagen in behaging te veranderen door de opmerking van hetgeen zijn wetenschap zelf niet onbekend is dat de personen in de hoogste plaats gesteld zijn veel eer dan anderen van hun naam behoren te verkrijgen eeuwige vermaardheid en onsterfelijkheid die Horatius, Mucius Scaevola, Marcus Curtius, Manlius en meer andere ontelbare vele eenvoudige Romeinse ridders noch Marius, Romeins burger, noch Hannibal van Carthago noch Agesilaüs uit Griekenland nergens door gevolgd zijn als omdat zij in heerlijke krijgsdaden vertoonden moedige harten, die zich allene kunnen openbaren in perikel, gelijk in de tegenspoed te volstaan die in de voorspoed niet meer van noden is als in het schijnsel der zon, de vlam van het vuur die nochtans in de duisterheid zeer profiteert.”

“Daar zegt gij wel de waarheid,” antwoorden de koning, “maar al zulke personen hebben hun moed niet betoont in een gelijke zaak zoals gij voor u neemt ...”

“Voor deze tijd, mijn heer,” antwoorde Lowijs, “acht ik ze geen betere te presenteren. Ook vereist de nood van hem eerst in het kleine te vertonen om later in grotere bekwaamheid geacht te mogen worden. Daartoe ik u bid mij geen verhindering te willen geschieden [G1rb] bij uwe majesteit.”

Die hem daarop zei: “Nae dien ik zie dat gij van u voornemen geen afstand beheert te doen, zo bid ik de almachtige God u te willen bewaren voor ongeluk en vergun u hierop mijn consenteren.”

Van die de prins opstond en zijn vader hoog bedankte, koutende daarna zo lang met de omstaande ridders en jonkvrouwen dat van de koningin verlof genomen werd bij de hertogin die Lowijs niet wilde falen te geleiden tot aan haar logement en van haar onderweg gezegd werd; “Ik bid u met grote begeerte, heer Lowijs, dat gij u niet wilt stellen in dit onnodige perikel om in mij beter te verzekeren uw ongeveinsde affectie die mij al gereed zo wel openbaar is dat ik om die te vergoeden naar mijn kleine vermogen u geenszins zal weigeren, wat gratie het ook was die bij mij enigszins ter wege zullen kunnen volbracht worden.”

“Mevrouw, is deze zak zonder twijfel zo openbaar,” antwoorde de prins, “dat het ze zeer goed bekend is die geenszins achterwegen te kunnen laten worden. Maar met deze belofte van gratie heeft mevrouw versterkt het flauw wordende leven van uw allertrouwste dienaar die zij anders door de kwellende onstuimigheid der liefde gauw verloren zou hebben.”

“Die te verliezen,” antwoorde de prinses met een lachende mond, “zou mij de rest van mijn leven in eenzaamheid doen weeklagen gelijk het tortelduifje die zijn gade verloren heeft en de rest van zijn [G1va] leven op een dor struikje zijn melancholie die gelijk is in droefheden eindigt.”

Welke woorden zij nauwelijks uitgesproken had of zij waren bij de hertog logement, waarom Lowijs, nadat hij van de hertogin verlof genomen had wederom naar zijn hof keerde.

Hoeder twee herauten ghesonden worden deur alle de provincien van Christenr[i]jck om te vercondighen den wille van den sone ende van den hertoch van Savoyen. Het .XXXIIJ. capittel.

So gheringhe als den prince Lowijs zijns vaders consenteeringhe op zijne voorneemste vercreghen hadde, veerdichde hy des anderen daechs smorghens te post of twee herauten, een voor hem ende d’ander voor den hertoch, om heur beyder wille te gaen vercondighen in alle de hoven van de keyseren, coninghen, princen, hertoghen ende andere treffelijcke heeren, des meesten deels van Europa, int welck volbrengende sy mede arriveerden int hof vanden keyser van Duytslandt, als daer noch waren een groot ghetal van heeren, baroenen ende ridders, ghecomen gheweest zijnde op de feeste, ghepasseert op den eersten dach vanden april, des jaerghetijdts, wesende den dach der gheboorte van zijne majesteyt. Die in zijnen keyserlijcken stoel ghinck sitten ende aldaer bycans in presentie van heurluyder alle by hem dede co[G1vb]men de voorseyde twee herauten, die terstondts nae datse over ghelevert hadden heure brieven van credentie, oorlof versochten om te moghen vercondighen heur beveel. ’t Welck haer den keyser soo gheringhe niet vergost en hadde oft den eenen dede ’t woort, segghende: “Onse comste tot uwe keyserlijcke majesteyt gheschiet deur de gheboden van den deurluchtighen prince Lowijs, sone des alderchristelijcksten coninck van Vranckrijck, Agariel, ende van den hertoch van Savoyen, om hier in uwe majesteyts hof openbaerlijck te verclaren dat de voorseyde onse twee heeren ghesworen hebben deur crachte van wapenen te proberen hedensdaechs geene vrou personen inde gheheele werelt schoonder te zijn als de twee daer voor heur ghelieft te vechten tegens alle de ridderen die ter contrarien verdedighen willen.”

Waer op sy oock voorts verhaelden de dagen daer in dat de twee princen uytrechten wilden dese saecke met alle de voor verhaelde conditien van dien, van de welcke hem zijne majesteyt grootelijcx verwonderende, antwoorde: “Voorwaer, my dunct dat uwe heeren een seer seltsaem ende periculeus feyt onderstaen willen, betrouwende heur also seere inde fortuyne, die hasardeus is, ende de fantasien van soo veele personen, daer tegens sy heur meyninghe presenteeren seer divers, maer ghy sult my den coninck, mijnen broeder, ende mijn twee neven seer bedancken van dat heur ghelieft heeft my mede te doen verclaren haere meyninghen.”

Dewelcke nae dat de herauten oorlof ghenomen hadden, diversche propoosten veroorsaeckten over alle de omstaenderen, d’eene oordelende die maer een ydele lichtveerdicheydt te zijn, ende de andere segghende die te spruyten uyt couragieuse herten, so dat[G2ra] ter veele in twijffelinghe waeren van derwaerts te trecken oft niet.

Op welcke twee saecken Palmerijn, daer mede present wesende, in zijnen gheest te vreden ghestelt hebbende den twist van jae ende neen, besloot ten lesten het contrarie van de meyninghe der herautschickers deur feyten van wapenen te proberen, om ’t welck te moghen uytrichten hy den keyser terstont te voete viel, segghende: “Mijn heer, ick ben vastelijck ghedelibereert my te vervoegen op de tornoyinghen vande princen van Vranckerijck ende Savoyen indien deur gratie my het derwaerts reysen toeghelaten wordt by uwe majesteyt.”

Die hier om seer bedroeft wordende, antwoorde: “Voorwaer heer Palmerijn, al nu mishaecht my seere heure sotternye, niet om heure lichtveerdicheyt, maer om dat ick daer deur sal moeten derven uwe presencie. Niettemin mijn alderghetrouste vrient, alst anders niet wesen en mach, soo wilt doch soo haest als het moghelijck is wederom commen, ende daerentusschen niet vergheten uwe ghewoonelijcke affectie tot mijnen dienste.”

“Om in den selven te volherden,” seyde Palmerijn, “ick uwe majesteyt ootmoedelijcke bidde my in wat plaetse ick oock zy, d’occasie haer presenteerende, te willen favoriseeren met zijn ghebode, in de volbrenginghe van ’t welcke ick my sal te werck stellen naer alle mijn cleyn vermoghen ende grooten wille tot den lesten suyck mijns aessems toe, indiender eenighe plaetse in uwe magnificentie is die heur ghelieft tot daer toe te vernederen van my te ontfanghen, niet voor haeren dienaer, maer voor haeren slaeve!”

“In plaetse van slaeve,” seyde den keyser, “ontfanghe ick u voor mijnen eeuwighen familiaren vriendt, met presentacie van u met alle de saecken die u [G2rb] opte reyse van nooden sullen moghen wesen te versieren.”

’t Welcke Palmerijn niet en refuseerde maer zijne majesteyt daer voor hooghelijck bedanckende, wenschte hy hem eenen gheluckighen avondt, soo aen hem als oock mede aen zijnen sone Trineus, die soo groote begheerte creech om Palmerijn op dese reyse te vergheselschappen dat hy hem ter selver tijdt ghinck presenteeren voor de voeten van zijnen vader, segghende: “Indien ick Palmerijn op dese reyse gheselschap mach houden, soo sal ick te Parijs sien soo groote ende heerlijcke feyten van wapenen die sonder twijffel aldaer in dit gheselschap geschieden sullen, dat die mede een groote oorsaecke sullen zijn van my, nae dat ick de ridders oorden ontfanghen sal hebben, altijdts in cloeckmoedicheydt te doen toenemen. Derhalven bidde ick seer affectueuselijck soo goede commoditeyt, die haer moghelijck niet lichtelijck wederom en sal presenteeren, my niet belet maer veel eer consent daer toe vergunt te willen worden by uwe majesteyt.”
Die dit versoeck gansch niet wel en gheviel, maer siende dat alle zijne ontradinghen tot zijns soons meyninghe te veranderen niet en conden profijteeren, dede hy Palmerijn wederomme tot hem comen ende seyde: “Heer Palmerijn, om dat mijn soone u op dese reyse vergheselschappen wilt, sal u ghelieven hem in goede recommandatie te houden ende soo secretelijck met u te leyden alst moghelijcken is, u beste doende om hem met u wederomme hier te brenghen in soo goede staete, dat ons uwe wedercompste soo aenghenaem sy als ons u scheydinghe verdrietelijck is.”

’t Welck hem [Palmerijn] soo gheringhe niet belooft en hadde oft hy dede zijnen [G2va] hoofmeester roepen, hem bevelende in ordeninghe te stellen alle het ghene dese twee heeren van noode soude wesen.

’t Welcke den hoofmeester met sulcke neersticheyt beschickten dat den derden dach daer nae alle heur bagagien ghereedt waren, waeromme sy in meyninghe van des anderen daechs te vertrecken, oorlof namen aen alle de ridderen ende joffvrouwen des hofs, die daeromme sonderlinghe bedroeft waren, als oock aen den keyser met de keyserinne ende heur dochter Polinarde.

De welcke bemerckende Palmerijns vertrecken seeckerlijck ende soo nae te zijn, dede voorts daer nae deur Brionnelle, den dwerch int secrete tot heur roepen, hem bevelende zijnen meester te segghen dat hy niet en liete, indien ’t eenichsins moghelijcken ware, hem den toecomenden nacht te vervoeghen aen de gewoonelijcke venster. Het welcke by Palmerijn verstaen wesende, wachten ter tijdt toe de aerde met haeren duysteren mantel soo langhe bedeckt hadde gheweest dat bycans een yeghelijck in zijnen vasten slape lach, eer hy met Ptolomeus ende Urbande, zijne ghewoonelijcke cammeraten op sulcken wech, hem vervoechden ter plaetse daer hy verwacht worde van de princesse, die met eenen swaren sucht tot hem seyde: “Och mijn alderliefste, hoe hebdy kunnen voor u nemen soo gheringhe te vertrecken? Jae niet alleene te vertrecken maer u oock te willen stellen in groot perijckel om de schoonheydt van de ghene die ghy met uwe absentie my soo groot verdriet, ende met uwe presentie my soo groote vreuchde aendoet, dat sy haer veel meer ghecontenteert hout in de ghenietinghe van uwe teghenwoordicheyt als oft sy monar[G2vb]chinne ghecroont soude werden van eene nieuwe weereldt, die ghy in haer afwesen soude moeten winnen Daeromme bidde ick u, o fonteyne, uyt wien ick scheppe het water der blijdtschap, daer met afghewasschen wort alle mijne droefheydt, soo gheringhe niet van my te willen absenteren nochte u selven te stellen in alsulcken perijckel, daer inne u deur een quade fortuyne soude moghen volghen de doodt!”
Welcke woorden sy uytsprack met soo droevighen ghelate ende menichte van traenen dat Palmerijn daer deur in zijnen wille bestonde te twijffelen. Maer voorts daer nae wederomme in zijn opset versterckt wordende, antwoorde hy: “Mevrouwe, uwe schoonheyt ende de faveuren die u ghelieft my te doen, met de hope van noch grootere, zijn drie soo beweechelijcke saecken dat sy my affectueuselijcken doen bidden uwe gratie te willen ghelieven in ’t goede te nemen ende uwen eeuwighen dienaer te consenteren dese gheringhe absentie, waer inne hy hoopt te vercrijghen voor hem eere, ende voor u den eeuwighen prijs, dat alle de jonckvrouwen niet alleenelijck van Vranckerijcke ende Duytschlandt, maer oock van gheheel Christenrijcke te boven is gaende uwe schoonheydt!”

“Niet om eenighe glorie van dien,” seyde de princesse, “maer om dat de liefde my veel liever doet onderdanich zijn uwe begheerten als acht te nemen op mijn eyghen geneuchte ofte droefheyt, worde ick bedwonghen te consenteren dese uwe versochte absentie, gheduyrende de welcke ick my ’t beste moghelijcke mach vertroosten met de peynsinghe van uwe wedercoemste.”

“Die sal seer haest gheschieden,” antwoorden Palme[G3ra]rijn.

“Daerentusschen,” seyde Polinarde, “sal u altoos te pande blijven mijn herte.”

“Ende u ’t mijne,” antwoorde Palmerijn, ghevende hier met zijn alderliefste een kusghen voor den adieu, die Ptolomeus insghelijckx nam aen zijn Brionnelle, niet weynigher tranen latende om zijn scheyden als haer princesse suchten om de toecommende verre absentie van Palmerijn. Den welcken hem omghekeert hebbende, nauwelijckx vijf ofte ses treden van Polinarde ghecomen en was oft sy bestonde soo luyde te schreyen dat Palmerijn ’t selve hoorende, bedwonghen werdt wederomme te keeren om heur noch eens de ghelofte van zijne gheringhe wedercoemste te verseeckeren.

’t Welcke by hem gedaen zijnde, ginck hy met zijnen cammeraet ende dienaer nae heur logement, waer sy soo langhe rusten tot dat Palmerijn int kriecken van den daghe haestelijck opstaende, by Urbande, om dat hem tselve inde tornoyinghen van nooden soude wesen, dede packen het figuyrken van zijn alderliefste, ’t welcke hy hadde doen snijden in fijnen goude ende van witten albaster het aenghesicht, waer van de trecken ende natuyrlijcke coleuren soo recht naeghecommen waeren dat het seer wel gheleeck het levendige lichaem van d’infante, die hem hierentusschen seynden eenen groenen fluweelen rock met peerlen ende sommighe goude steernen, op een yeghelijck van dien esmerauden stondt, gheborduert. De welcke by hem in dancke ontfanghen zijnde, ginck hy met Ptolomeus, als den hertoch van Loreynen in meyninghe van hem soo gheringhe doenlijck is, nae Vranckrijck te vervoeghen, nu albereets van desen morghen uyt het hof vertrocken was nae den prince Trineus, die met [G3rb] haer beyden als oock noch twintich andere ridderen ende een groot ghetal van schiltknechten ende dienaeren, waer over hem Urbande niet en vergat, op de selve uyre bestonde te reysen, daer in soo langhe volherdende tot datse gheraeckten in de stadt van Parijs sonder opten wech te ontmoeten eenige avontuere die weerdich is om verhaelt te worden.

Hoe er twee herauten gezonden werden door alle provincies van Christenrijk om te verkondigen de wil van de zoon en van de hertog van Savoie. Het 32 kapittel.

Zo gauw als de prins Lowijs zijns vaders consent op zijn voornemen verkregen had vaardigde hij de volgende dag ‘s morgens te post af twee herauten, een voor hem en de ander voor de hertog, om hun beider wil te gaan verkondigen in alle hoven van de keizers, koningen, prinsen, hertogen en andere voortreffelijke heren, het grootste deel van Europa, wat ze volbrachten en zij mede arriveerden in de hof van de keizer van Duitsland, als daar noch waren een groot getal van heren, baronnen en ridders die gekomen geweest waren op een feest dat gepasseerd was op de eersten dag van april, het jaargetijde was de dag de geboorte van zijne majesteit. Die in zijnen keizerlijke stoel ging zitten en aldaar bijna in presentie van alle lieden alle bij hem liet komen [G1vb] de voorzegde twee herauten die terstond na dat ze overgeleverd hadden hun brieven van credit verlof verzochten om te mogen verkondigen hun bevel. Wat ze de keizer zo gauw niet vergund had of de een deed ’t woord en zei: “Onze komst tot uwe keizerlijke majesteit geschied door de geboden van de doorluchtige prins Lowijs, zoon de aller christelijkste koning van Frankrijk, Agariel, en van de hertog van Savoie om hier in uwe majesteit hof openbaar te verklaren dat de voorzegde onze twee heren gezworen hebben door kracht van wapens te proberen hedendaags geen vrouwpersonen in de gehele wereld mooier te zijn dan de twee waarvoor hun gelieft te vechten tegens alle ridders die ter contrarie verdedigen willen.”

Waarop zij ook voorts verhaalden de dagen waarin dat de twee prinsen uitrichten wilden deze zaak met alle voor verhaalde condities van dien waarvan zich zijne majesteit zeer verwonderde en antwoorde: “Voorwaar, mij dunkt dat uw heren een zeer zeldzaam en periculeus feit doen willen en vertrouw ze alzo zeer in het fortuin die wankelbaar is, en de fantasieën van zo vele personen waartegen zij hun mening presenteren zeer divers, maar gij zal mij de koning, mijn broeder, en mijn twee neven zeer bedanken van dat het ze geliefd heb heeft mij mede te doen verklaren hun meningen.”

Die na dat de herauten verlof genomen hadden diverse opzetten veroorzaakten over alle omstanders, de ene oordeelde dat het maar een ijdele lichtvaardigheid was, en de andere zei die te spruiten uit moedige harten, zo dat [G2ra] er vele in twijfel waren van derwaarts te trekken of niet.

Op welke twee zaken Palmerijn, die daar mede present was, in zijn geest tevredengesteld had de twist van ja en neen en besloot tenslotte het contrarie van de mening der herauten door wapenfeiten te proberen en om wat te mogen uitrichten hij de keizer terstond te voet viel en zei: “Mijn heer, ik ben vast beraadslaagd mij te vervoegen op de toernooien van de prinsen van Frankrijk en Savoie indien door gratie mij het derwaarts reizen toegelaten wordt bij uwe majesteit.”

Die hierom zeer bedroefd werd en antwoorde: “Voorwaar heer Palmerijn, al nu mishaagt mij zeer hun zotheid, niet om hun lichtvaardigheid, maar omdat ik daardoor zal moeten derven uwe presentie. Niettemin mijn allertrouwste vriend, al het anders niet wezen mag zo wil toch zo gauw als het mogelijk is wederom komen en ondertussen niet vergeten uw gewoonlijke affectie tot mijn dienst.”

“Om in die te volharden,” zei Palmerijn, “ik uwe majesteit ootmoedige bid mij in wat plaats ik ook ben en de gelegenheid zich presenteert te willen begunstigen met zijn gebod, in de te volbrengen van wat ik mij zal te werk stellen naar al mijn kleine vermogen en grote wil tot de laatste snik van mijn adem toe, indien er enige plaats in uw magnifiekste is die zich gelieft tot daartoe te vernederen van mij te ontvangen, niet voor zijn dienaar, maar voor zijn slaaf!”

“In plaats van slaaf,” zei de keizer, “ontvang ik u voor mijn eeuwige familiare vriend met presenteren van u met alle zaken die u [G2rb] op de reis van noden zullen mogen wezen te versieren.”

Wat Palmerijn niet weigerde maar zijne majesteit daar voor zeer bedankte wenste hij hem een gelukkige avond, zo aan hem als ook mede aan zijn zoon Trineus die zo’n grote begeerte kreeg om Palmerijn op deze reis te vergezelschappen dat hij hem terzelfder tijd ging presenteren voor de voeten van zijn vader en zei: “Indien ik Palmerijn op deze reis gezelschap mag houden zo zal ik te Parijs zien zo grote en heerlijke wapenfeiten die zonder twijfel aldaar in dit gezelschap geschieden zulle, dat die mede een grote oorzaak zullen zijn van mij, na dat ik de ridders orde ontvangen zal hebben, altijd in kloekmoedigheid te doen toenemen. Derhalve bid ik zeer onderdanig zo goede waardering die zich mogelijk niet licht wederom zal presenteren, mij niet belet maar veel eer consent daar toe vergunt te willen worden bij uwe majesteit.”
Die dit verzoek gans niet goed viel, maar zag dat alle zijn ontraden tot zijn zoons mening te veranderen niet kon profiteren liet hij Palmerijn wederom tot hem komen en zei: “Heer Palmerijn, omdat mijn zoon u op deze reis vergezelschappen wil zal u gelieven hem in goede recommandatie te houden en zo geheim met u te leiden als het mogelijk is en uw best doen om hem met u wederom hier te brengen in zo’n goede staat dat ons uw wederkomst zo aangenaam is als ons uw scheiding verdrietig is.”

Wat hem Palmerijn zo gauw niet beloofd had of hij liet zij [G2va] hofmeester roepen en beval hem in ordening te stellen alle hetgeen deze twee heren van node zou wezen.

Wat de hofmeester met zulke naarstigheid beschikte dat de derde dag daarna alle hun bagage gereed waren, waarom zij in mening waren de volgende dag te vertrekken en verlof namen aan alle ridders en juffrouwen van het hof die daarom vooral bedroefd waren, als ook aan de keizer met de keizerin en hun dochter Polinarde.

Die bemerkte Palmerijn’ s vertrek zeker en zo nabij te zijn en liet voorts daarna door Brionnelle de dwerg in het geheim tot haar roepen en hem beval zijn meester te zeggen dat hij niet liet indien ’t enigszins mogelijk was, hem de toekomende nacht te vervoegen aan het gewoonlijke venster. Wat bij Palmerijn verstaan was en wachtte tot de tijd toe dat de aarde met zijn duistere mantel zo lang bedekt was geweest dat bijna iedereen in zijn vaste slaap lag eer hij met Ptolomeus en Urbande, zijn gewoonlijke kameraden op zulke weg, zich vervoegden ter plaatse daar hij verwacht werd van de prinses die met een zware zucht tot hem zei: “Och mijn allerliefste, hoe heb je voor u kunnen nemen zo gauw te vertrekken? Ja, niet alleen te vertrekken maar u ook te willen stellen in groot perikel om de schoonheid van diegene die gij met uw absentie mij zo groot verdriet en met uw presentie mij zo grote vreugde aandoet dat zij haar veel meer tevreden houdt in het genietien van uwe tegenwoordigheid alsof zij keizerin [G2vb] gecroond zou worden van een nieuwe wereld, die gij in haar afwezen zou moeten winnen, daarom bid ik u, o fontein, uit wie ik schep het water der blijdschap waarmee afgewassen werd al mijn droefheid, zo gauw niet van mij te willen absenteren nog u zelf te stellen in al zulk perikel waarin u door een kwaad fortuin zou mogen volgen de dood!”
Welke woorden zij uitsprak met zo’ n droevig gelaat en menigte van tranen dat Palmerijn daardoor in zijn wil bestond te twijfelen. Maar voorts daarna wederom in zijn opzet versterkt werd, antwoorde hij: “Mevrouw, uw schoonheid en de gunsten die u gelieft mij te doen, met de hoop van noch groter zijn drie zo beweeglijke zaken dat zij mij voldoende doen bidden uw gratie te willen gelieven in ’t goede te nemen en uw eeuwige dienaar te consenteren deze gauwe absentie waarin hij hoopt te verkrijgen voor hem eer en voor u de eeuwige prijs dat alle jonkvrouwen en niet alleen van Frankrijk en Duitsland, maar ook van geheel Christenrijk te boven is gaat uw schoonheid!”

“Niet om enige glorie van die,” zei de prinses, “maar om dat de liefde mij veel liever doet onderdanig zijn uw begeerten als acht te nemen op mijn eigen genoegens of droefheid werd ik gedwongen te consenteren deze uw verzochte absentie gedurende die ik mij ’t beste mogelijke mag vertroosten met het peinzen van uw wederkomst.”

“Die zal zeer gauw geschieden,” antwoorden Palmerijn. [G3ra]

“Ondertussen,” zei Polinarde, “zal u altijd te pand blijven mijn hart.”

“En u ’t mijne,” antwoorde Palmerijn, gaf hiermee zijn allerliefste een kusje voor het adieu die Ptolomeus insgelijks nam aan zijn Brionnelle en liet niet minder tranen om zijn scheiden als de prinses zuchten om de toekomende verre absentie van Palmerijn. Die zich omgekeerd had en nauwelijks vijf of zes treden van Polinarde gekomen was of zij bestond zo luide te schreien dat Palmerijn ’het zelf hoorde en gedwongen werd wederom te keren om haar noch eens de belofte van zijne gauwe wederkomst te verzekeren.

Wat bij hem gedaan was en ging hij met zijn kameraad en dienaar hun logement waar zij zo lang rusten tot dat Palmerijn in het krieken van de dag haastig opstond en bij Urbande omdat hij die in het toernooien van noden zou wezen liet pakken het figuurtje van zijn allerliefste, wat hij had het doen snijden in fijn goud en van witte albast het aangezicht waarvan de trekken en natuurlijke kleuren zo recht nagekomen waren dat het zeer goed leek het levend lichaam van de infante die hem ondertussen zond een groene fluwelen rok met parels en sommige gouden sterren waarop iedereen van die smaragd stond en geborduurd. Die bij hem in dank ontvangen werd en ging hij met Ptolomeus, als de hertog van Lorraine in mening van hem zo gauw doenlijk is, naar Frankrijk te vervoegen, nu al gereed van deze morgen uit de hof vertrokken was naar de prins Trineus die met [G3rb] hun beiden als ook noch twintig andere ridders en een groot getal van schildknechten en dienaren, waardoor hem Urbande niet vergat, op hetzelfde uur bestond te reizen en daarin zo lang volharde tot dat ze raakte in de stad van Parijs zonder op de weg te ontmoeten enige avontuur die waardig is om verhaald te worden.

Hoe den prince Lowijs den eersten dach dede voortstellen, ende bewaerde de figuyre der hertoginne van Borgoengien, die hem vergoste de alderhoochste ammoreuse gracie. Het .XXXIIIJ. capittel.

Terwijlen de voorseyde twee herauten van Lowijs heure commissie uytrichten, ende hy met den hertoch de dingen tot heure saeken noodtlijck, deden veerdich maecken, creech hy alle dagen om de hartoghinne van Borgoengien famillierlijcker te moghen spreecken nieuwe middelen, daerinne hem de fortuyne oock soo gunstich was dat den coninck om hem te vermaecken drie daghen lanck buyten Parijs op eenen zijnen lusthof logerende, aldaer vergheselschapt wordende vanden hertoch, die soo gheringhe niet absent en was oft den prince ghinck de hertoghinne besoecken, tot haer segghende: “Mevrouwe, u is ghenoechsaem kennelijck mijne onuytspreeckelijcke martelisatie, die haer van dach te dach soo seer vermeerdert dat desen uwen dienaer, wiens wille veel veerdigher is om u onderdanich te zijn als [G3va] uwe woorden hem soude moghen ghebieden, daer deur seer cortelinghe de pijne des doots niet en sal connen ontgaen, soo verre uwe gratie deur dese bequaemheydt, die ons de Fortuyne, wiens natuere wanckelbaer is, alnu deur ’t afwesen des hartochs presenteert, hem niet en ghelieft te vergunnen volcommen vertroostinghe.”

“Hoe soude ick, die meer aen u als ghy aen my ghehouden zijdt,” antwoorde de hertoginne, “die moghen refuseren, nae dien de liefde ende devoir my ghebieden u die te consenteren, mijn alderliefste Lowijs?”

Dien sy hier met allen ooghenblicken soo gracieuselicken aen zijne vingheren druckten ende al te met, doch soo secretelijck dat het niemandt en bemerckte, voor zijnen mont custe dat den aldersimpelsten van die oyt ghehonghert heeft, indien hy niet en waer van soo groven verstande datmen hem bycans de spijse in de mondt moeste steecken voor dat hy hem selven goet chier aen soude willen doen, lichtelijck soude bemerckt hebben de princesse te zijn van goeden apetijte om daer van versaet te worden, sy de plaetse aenstelden in heur logement. Alwaer Lowijs den toecomenden nacht deur eenen ganck, daer van een van de camerieren der hertoghinne, die sy alle heur secreet betrouden, den sleutel hadde, zijnde een oude gaelderye daer seer selden yemandt inne passeerden, respondeerende op eene vande hoecken des hofs van de coninginne, waer nae hem Lowijs met eene van zijne dienaren alleen, die hy deur langhe experientie ghetrouwe te zijn bevonden hadde, ter ghesetter uren voechden, vindende aen de deure van de selve gaelderye de voorseyde cameniere, die in dese saecke by haere vrouwe gheinstrueert zijnde, hem, doende den knecht [G3vb] aldaer verbeyden, voort leyde tot in de camer wes aent bedde van de hertoginne. Alwaer Lowijs sonder eenighe langher ceremonien te maecken sonder stegelreepen te peerde monteerden, soo dapper pickerende dat de hertoginne opentlijck bekende zijne sporen beter ghehardt te zijn als de ghene vanden hertoch, soo verre die niet deur oudtheydt versleten en waeren, ’t welck de cameriere hoorende, seyde in heur selfs: “Voorwaer, dese twee en hebben tot de appliceringhe der medicijne van heure bevende cortse gheenen derden van doen.” Waerom sy heur, niet langher connen lijden ick en weet niet wat temtatie, uyt de camer vertrock, gheveynsende yet wes te doen te hebben in de cleerschappraye, terwijlen Lowijs zijn hertoghinne soo langhe met sommighe lieffelijcke propoosten onderhielde tot dat hy wederom ghequalificeert was om heur voor de derde reyse de rolle te doen passeren, waer inne sy heur soo neerstich vertoonde datse voorts daer nae, om gheenen tijdt te verliesen, bereyt was om te repasseren. Maer den prince volchde de ghene daer met een groote hevicheyt weynich duert, vallende met de hertoginne int slaepe, daer inne soo langhe volherdende dat de cameniere huer quam wecken, segghende dat den sone van Phoebo de voorloopersse des daechs int oosten vertoonden. ’t Welck Lowijs siende, en wilde hy den adieu niet min playsanter maecken als de willecomste gheneuchelijck hadde gheweest, segghende tot de jonckvrouwe: “Ick bid u, mijn lief, doch eens te willen gaen besien oft het claer weder is.”

Terwijlen dede hy zijne leste chargieringe, die dese twee pacientien soo behaechelijck gheviel dat sy besloten heur den volghenden nacht wederomme op dese [G4ra] plaetse by een te voeghen. ’t Welck sy oock alsoo achtervolchden deur de absentie vanden goeden ouden hertoch, wiens ghelijcken heur selven dickwils doen croonen met de figuyre vande wassende mane, ’t welck zijn twee hoornen, heur vermetende saecken boven heure machte om te consenteren de jonckheydt, de welcke niet connende verdraghen de straffe continentie vanden ouderdom vereyscht wordende, stellen, daer haer nochtans de deuchdelijcke voor behooren te wachten, haer eere, die niet min als ’t leven eens verlooren zijnde niet wederom ghecreghen en mach worden, vileynichlijck inde waechschale, ghelijck dese hertoghinne, die de selve niet en prefereerden voor een cleyne onbehoorlicke wellusticheyt met den prince Lowijs, die zijn luytenantschap hier nae soo wel waer nam dat hy niet en faillieerde des hertochs plaetse te houden soo dick wes heur d’occasie presenteerden.

Wes op den lesten dach van april, inden welcken hy buyten de poorten van Parijs dede spannen een seer costelijcke tente, ende voor den inganck van dien een hooghe calumme van rooden porfyr, verciert met veele cleyne pileerntghens van witten marmer, alle van de hoochte van ses cubiten. Ter zijden van de welcke hy noch dede oprichten, om by de aencommers heure figuyren daer op ghestelt te worden, een andere calumme ontrent een vadem hooghe van groene jaspe, seer costelijck ghemarmert ende met veele lofwercx verciert, ende daer beneffens twee rijcke stoelen voor de richters vanden camp, daer toe vercooren werden de hertoghen van Orleans ende van Borgoengien. Die heur des anderen daechs smorghens seer vroech derwaerts vervoechden, terwijlen dat [G4rb] Lowijs voor hem dede gaen zijne herauten ende wapendraghers met veele trompeeters, basoen ende schalmey blasers, trommeslagers ende pijpers, soo grooten gheluydt maeckende datmen den anderen niet hooren noch verstaen en conden, ghevolcht wordende van een rosbare met het beeldt van de hartoghinne, seer constelijck ghemaeckt ende rijckelijck toegherust. Achter dit beeldt reedt hy selve op een seer snel ende sterck Spaens oorloochs peert, ghewapent met een vergult harnas met straelen ghegraveert. Daer nae droech eene der hoochste princen van zijns vaders hof zijnen helm ende eenen anderen zijn lancie, achter de welcke reden ende ginghen veele jonghe princen, ridderen ende edelluyden, met alle de welcke Lowijs in de voorseyde ordeninghen den coninck, zijnen vader, eenen goeden morghen ginck aenbieden. Waer teghens hy de wenschinghe van een goet gheluck ontfanghen hebbende, voechde hy hem voorts in zijn tente, doende de trompeteers blasen, ende nae dat hy ’t beeldt vande hertoginne hadde doen stellen op de porfyre calumme, [dede] deur eenen heraut uytroepen dat egeenen ridder wapen draghende, soo stout en ware te comen in zijn tente, oft hy soude zijn meestersse eerst voor d’alderschoonste vande gheheele weerelt bekent moeten hebben, indien hy deur feyten van wapenen niet ter contrarien en wilde proberen. ’t Welck de richters vanden campe hoorende, ginghen terstonts in heure stoelen sitten, ende de heeren sampt edelluyden met de jouffvrouwen, die seer veele waren, soo van uytlandighe als inlan[di]ghe, in de tenten ende op [d]e schavooten by heur doen oprichten. Rontsom de welcken [G4va] hem ’t ghemeyne volck noch nauwelijcx te deghen in ordeninghe gestelt en hadden als den grave Dur[c]el van Arragon te voete uyt zijn pauwelioen quam, doende in een rosbare by vier schiltknechten draghen de statue van de dochter des conincx van Arragon, nae welcke statue hy selfs ginck, ghevolcht wordende van vier andere schiltknechten daer van den eenen leyden een groot swert blinckent oorloochs peert, den tweeden droech zijnen helmet, den derden den schilt ende den vierden ’t sweert van den grave, die hem soo gheringhe als hy zijn beeldt hadde doen stellen op de daer toe gheordineerde figuyre, by de tente van Lowijs voechde, segghende: “Prince, ick en weet niet oft ghy overwonnen zijt deur ydel glorie der presomptie van uwe sterckheyt ofte deur vermetelijcke hooveerdicheydt dan te willen staende houden dese uwe meyninghe, om de welcke leughenachtich te maecken ick bereydt ben met de cracht van mijnen arm te proberen mijn alderliefste veel schoonder te zijn als de uwe.”

“Grave,” antwoorde Lowijs, “ick sal u, voor dat den nacht ons sal overcomen, doen bekennen uwe ydele vermetelijcke hoveerdicheydt!”

’t Welck gheseydt hebbende, ginghense gewapent te peerde, loopende teghens den anderen met sulcken crachte dat sy beyde heure lancien aen spaenderen inde locht deden springhen, int voort passeren den anderen mette lichaemen, schilden ende hoofden ontmoeten met een alsulcke furieusheydt dat heure peerden bedwonghen werden metten beenen om hooch te vallen. Maer vuyrichlijcke begheerte van te overwinnen dede heur veerdichlijcken op de voeten springhen, alle beyde soo couragieuselijck met den sweerde vechtende dat het een goede wijle swaerlijc [G4vb] stonde te oordeelen aen wien de victorie soude blijven. ‘t Welcke den prince verdrietende, greep alsulcken moet dat den grave van Durcel achterwaerts moste wijcken om te schutten zijne sware slaghen, waer vander eene, die hy met ghewelt m[e]ynde te ontspringhen, hem ter aerden dede vallen om datse seer dapperlijck treften opt hoochste van zijnen helm, die hem den prince voorts daer na vant hooft ruckten ende stelden hem zijn bloote sweert op de keele, segghende: “Nu moet ghy u hooveerdighe hooft verliesen indien ghy uwe eyghen woorden niet en wilt bekennen gheloghen te zijn, grave!”

Den welcken hier op deur spijt niet een woort en antwoorde, waerom den prince zijn sweert om hooghe hefte, maer de richters liepen haer haestelijcken by, segghende: “Mijn heere, het behoort u ghenoech te zijn van uwen vyandt ghebrocht te hebben in alsulcken state dat hy gheene macht meer en heeft om hem te verweeren.”

Met welcke woorden hem Lowijs contenterende, dede het beelt vande princesse van Arragon by twee van de campwachters stellen onder de voeten der figuyre vande hartoginne, ghelijck oock alle andere zijne overwinnende naevolgheren deden, onder de statue van heure alderliefsten.

Hierentusschen wort ben graeve van zijne dienaeren ghedraghen in zijn tente, alwaer hy dede medicineren zijne wonden, daer van de genesinghe seer langhsaem gheviel om dat die seer groot ende diep waeren ghehouwen ende gheslaghen deur den furieusen arm van Lowijs, voor den welcken hem van dien dach noch presenteerden eenen Milaenschen ridder ende vijf andere heeren uyt Italien, die alle by Lowijs bedwonghen worden des graven voetstappen te volghen. Waer mede den geheelen dach [G5ra] ten eynde liep, soo dat hem een yeghelijck vertrocke wes tot dat den prince des anderen daechs smorghens wederom inden camp quam.

Aldaer een weynich tijdts hier nae oock arriveerde eenen seer stoudtmoedighen Spaenschen ridder, den welcken zijne uyteysschinghe seer hooveerdichlijck ghedaen hebbende, ghelijck het natuyreel is van sulcke natie, monteerden te peerde om zijnen loope te doen teghens den prince, die hem t’zijnder aencompste met zijn lancie soo dapper treften dat hy met zijn aenghesicht quam te legghen daer ander luyden ghemeynelijck mette voeten gaen. Dies niet teghenstaende spranck hy gailliaerdelijcken op zijne voeten, slaende met zijn sweert so dapperlijcken nae zijnen vyandt datse alle in groote vreese waren die een goede affectie droeghen tot den prince Lowijs, den welcken zijnen gheest nochtans alsoo animeerden dat den Spaengjaert om den doodt te schouwen hem, ghelijck de voorgaende Italianen, moesten contenteren met een munte, daer met eer den avondt quam oock noch selven andere ridders van Castilien ten vollen betaeldt worden deur de liberale slaghen van Lowijs, wiens feyten hier deur van eenen yeghelijcken ende sonderlinghe van de hertoghinne, die daer van dien dach mede present gheweest was, soo seere ghepresen werde dat het gheroep daer van ghecommen zijnde tot de ooren van den coninck ende de coninghinne, sy op der selver hertoghinne neerstich versoeck, beloofde, om heurs soons ridderlijcke daden met haer eyghen ooghen te moghen aenschouwen, haer den volghenden dach oock by den camp te sullen laten vinden.

Hoe de prins Lowijs de eerste dag liet voorstellen en bewaarde de figuur der hertogin van Bourgondië die hem vergunde de allerhoogste amoureuze gratie. Het 33 kapittel.

Terwijl de voorzegde twee herauten van Lowijs hun commissie deden en hij met de hertog de dingen tot hun zaken noodzakelijk lieten klaar maken keek hij alle dagen om de hertogin van Bourgondië familiair te mogen spreken nieuwe middelen, waarin hem het fortuin ook zo gunstig was dat de koning om hem te vermaken drie dagen lang buiten Parijs op een zijn lusthof logeerde aldaar vergezelschapt werd van de hertog die zo gauw niet absent was of de prins ging de hertogin bezoeken en tot haar zei: “Mevrouw, u is voldoende bekend mijne onuitsprekelijke marteling die zich van dag te dag zo zeer vermeerdert dat deze uw dienaar wiens wil veel vaardiger is om u onderdanig te zijn als [G3va] uw woorden hem zou mogen gebieden waardoor zeer gauw de pijn der dood niet zal kunnen ontgaan, zo ver uw gratie door deze geschiktheid ons het Fortuin, wiens natuur wankelbaar is, al nu door ’t afwezen van de hertog presenteert, hem niet gelieft te vergunnen volkomen vertroosting.”

“Hoe zou ik, die meer aan u als gij aan mij gehouden bent,” antwoorde de hertogin, “die mogen weigeren na dien de liefde en plicht mij gebieden u die te consenteren, mijn allerliefste Lowijs?”

Die zij hiermee alle ogenblikken zo gracieus aan zijn vingers drukte en al te met, doch zo geheim dat het niemand bemerkte, op zijn mond kuste dat de aller van die ooit gehongerd heeft, indien hij niet was van zo’ n grof verstand dat men hem bijna de simpelste spijs in de mond moest steken voor dat hij zichzelf goede sier aan zou willen doen, licht zou bemerkt hebben de prinses te zijn van goede appetijt om daarvan verzadigd te worden en zij zich in de plaats stelden in hun logement. Alwaar Lowijs de toekomende nacht doorheen ging en daarvan een van de kameniers der hertog die zij alle hun geheim vertrouwden de sleutel had, was een oude galerij daar zeer zelden iemand in passeerde, responderend op een van de hoeken van de hof van de koningin, waarna hem Lowijs met een van zijn dienaren alleen die hij door lange ervaring getrouwe te zijn bevonden had, ter gezette uren voegde en vond aan de deur van die galerij de voorzegde kamenier die in deze zaak bij haar vrouwe geïnstrueerd was waar de knecht [G3vb] aldaar wachtte en voorts leidde tot in de kamer tot aan het bed van de hertogin. Alwaar Lowijs zonder enige langere ceremonies te maken zonder stegelrepen te paard monteerden, zo dapper pikeerde dat de hertogin openlijk bekende zijn sporen beter gehard te zijn dan die van de hertog, zo ver die niet door oudheid versleten waren, wat de kamenier hoorde en zei in zichzelf: “Voorwaar, deze twee n hebben tot het toepassen van hun medicijn van hun bevende koorts geen derden van doen.” Waarom zij zich niet langer kon lijden en ik en weet niet wat verleiding, uit de kamer vertrok, veinsde iets te doen te hebben in de kleerkast, terwijl Lowijs zijn hertogin zo lang met sommige liefelijke opzetten onderhield tot dat hij wederom gekwalificeerd was om haar voor de derde keer de rol te doen passeren, waarin zij haar zo naarstig vertoonde dat ze voorts daarna, om geen tijd te verliezen, bereid was om te doorlopen. Maar de prins volgde diegene waarmee een grote hevigheid weinig duurt en viel met de hertogin in slaap daarin zo lang volharden dat de kamenier ze kwam wekken zei dat de zoon van Phoebus de voorloper van de dag in het oosten vertoonden. Wat Lowijs zag en wilde hij de adieu niet minder plezierige maken dan de welkomst genoeglijk was geweest en zei tot de jonkvrouw: “Ik bid u, mijn lief, toch eens te willen gaan bezien of het helder weer is.”

Ondertussen deed hij zijn laatste charge die deze twee patiënten zo behaaglijk viel dat zij besloten zich de volgende nacht wederom op deze [G4ra] plaats bijeen te voegen. wat zij ook alzo achtervolgden door de absentie van de goede oude hertog, wiens gelijke zichzelf dikwijls doen kronen met de figuur van de wassende maan, wat zijn twee horens en zich vermeten de zaken boven hun macht om te consenteren de jonkheid die niet kunnen verdragen de straffe houding die van de ouderdom vereist wordt en stellen, daar ze zich nochtans de deugdelijk voor behoren te wachten, hun eer die niet minder als ’t leven dat eens verloren is niet wederom gekregen mag worden, ellendig in de waagschaal, gelijk deze hertogin die het niet prefereerde voor een kleine onbehoorlijke wellustigheid met de prins Lowijs die zijn luitenant schap hier na zo goed waar nam dat hij niet faalde de hertog plaats te houden zo vaak hun de gelegenheid presenteerden.

Het was op de laatste dag van april waar hij buiten de poorten van Parijs liet spannen een zeer kostbare tent en voor de ingang van dien een hoge kolom van rood porfier versierd met vele kleine pilaartjes van wit marmer, alle van de hoogte van zes ellenbogen. Ter zijden van die hij noch liet oprichten om bij de die aankwamen hun figuren daarop gesteld te worden, een andere kolom omtrent een vadem hoog van groene jaspis, zeer kostbaar gemarmerd en met veel lofwerk versierd en daarnaast twee rijke stoelen voor de rechters van het kamp, daartoe verkozen werden de hertogen van Orleans en van Bourgondië. Die zich de volgende dag ‘s morgens zeer vroeg derwaarts vervoegden terwijl dat [G4rb] Lowijs voor hem liet gaan zijn herauten en wapendragers met vele trompetters, bazuin en schalmei blazers, trommelslagers en pijpers die zo’ n groot geluid maakten dat men de anderen niet horen noch verstaan kon die gevolgd werden van een draagbaar met het beeld van de hertogin, zeer kunstig gemaakt en rijk toegerust. Achter dit beeld reedt hij zelf op een zeer snel en sterk Spaans oorlog paard, gewapend met een verguld harnas met stralen gegraveerd. Daarna droeg een der hoogste prinsen van zijn vaders hof zijn helm en een andere zijn lans, achter die reden en gingen vele jonge prinsen, ridders en edellieden, met alle die Lowijs in de voorzegde ordening de koning, zijnevader, een goede morgen ging aanboden. Waartegen hij de wens van een goed geluk ontvangen had en voegde hij hem voorts in zijn tent, liet de trompetters blazen en na dat hij ’t beeld van de hertogin had laten stellen op de porfieren kolom liet hij door een heraut uitroepen dat geen ridder die een wapen draagt zo stout was te komen in zijn tent of hij zou zijn meesteres eerst voor de allermooiste van de gehele wereld bekend moeten hebben, indien hij door wapenfeiten niet ter contrarie wilde proberen. Wat de rechters van het kamp hoorden en gingen terstond in hun stoelen zitten en de heren samen met de edellieden met de juffrouwen, die er zeer veel waren, zo van buitenlands als inlands, in de tenten en op de schavotten bij hen doen oprichten. Rondom die [ G4va] zich het gewone volk noch nauwelijks terdege in ordening gesteld hadden toen de graaf Durcel van Aragon te voet uit zijn paviljoenen kwam en liet hem in een draagstoel bij vier schildknechten dragen ter standbeeld van de dochter van de koning van Aragon, naar welk standbeeld hij zelf ging en werd gevolgd van vier andere schildknechten daarvan de ene leidde een groot zwart blinkend oorlogspaard, de tweede droeg zijn helm, de derde de schild en de vierde ’t zwaard van de graaf die hem zo gauw als hij zijn beeld had laten stellen op de daartoe geordineerde figuur bij de tent van Lowijs voegde en zei: “Prins, ik weet niet of gij overwonnen bent het door ijdele glorie der veronderstelling van uw sterkte of door vermetele hovaardigheid dan te willen staande houden deze uw mening en om die leugenachtig te maken ik bereid ben met de kracht van mijn arm te proberen mijn allerliefste veel mooier te zijn dan de uwe.”

“Graaf,” antwoorde Lowijs, “ik zal u, voor dat de nacht ons zal overkomen, doen bekennen uw ijdele vermetele hovaardigheid!”

Toen ze dat gezegd hadden gingen ze gewapend te paard en liepen tegen elkaar met zulke kracht dat zij beide hun lansen aan spaanders in de lucht lieten springen, in het voort passeren de andere met de lichamen, schilden en hoofden ontmoeten met al zulk furieus dat hun paarden gedwongen werden met de poten omhoog te vallen. Maar de vurige begeerte van te overwinnen liet en vaardig op de voeten springen en alle beide zo moedig met het zwaard vochten dat het een goede tijd zwaar [G4vb] stond te oordelen aan wie de victorie zou blijven. Wat de prins verdroot en greep al zulk moed dat de graaf van Durcel achteruit moest wijken om te beschutten zijn zware slagen waarvan er een die hij met geweld meende te ontspringen hem ter aarde liet vallen omdat het zeer dapper trof op het hoogste van zijn helm die hem de prins voorts daarna van het hoofd rukte en stelden hem zijn blote zwaard op de keel en zei: “Nu moet gij uw hovaardige hoofd verliezen indien gij uw eigen woorden niet wilt bekennen gelogen te zijn, graaf!”

Die hierop door spijt geen woord e antwoorde, waarom de prins zijn zwaard omhoog hief, maar de rechters liepen ze haastige bij en zeiden: “Mijn heer, het behoort u genoeg te zijn van uw vijand gebracht te hebben in al zulk staat dat hij geen macht meer heeft om hem te verweren.”

Met welke woorden hem Lowijs bevredigende, en liet het beeld van de prinses van Aragon bij twee van de kampwachters stellen onder de voeten der figuur van de hertogin, gelijk ook alle andere zijn overwinnende navolgers deden onder het beeld van hun allerliefsten.

Ondertussen werd de graaf van zijne dienaars gedragen in zijn tent alwaar hij liet medicineren zijn wonden, waarvan de genezing zeer langzaam duurde omdat die zeer groot en diep waren gehouwen en geslagen door de furieuze arm van Lowijs, voor die hem van die dag noch presenteerde een Milaans ridder en vijf andere heren uit Italië, die alle bij Lowijs bedwongen werden de graaf zijn voetstappen te volgen. Waarmee de gehelen dag [G5ra] ten einde liep zo dat zich iedereen vertrok tot dat de prins de volgende dag ’s morgens wederom in het kamp kwam.

Aldaar een weinig tijd hierna ook arriveerde een zeer stoutmoedige Spaanse ridder die zijn uit eisen zeer hovaardig gedaan had, gelijk het natuurlijk is van zulke natie, monteerde te paard om zijn loop te doen tegen de prins die hem tot zijn aankomst met zijn lans zo dapper trof dat hij met zijn aanzicht kwam te liggen daar andere lieden gewoonlijk met de voeten gaan. Dat niet tegenstaande sprong hij levendig op zijn voeten en sloeg met zijn zwaard zo dapper naar zijn vijand dat ze alle in grote vrees waren die een goede affectie droegen tot de prins Lowijs, die zijn geest nochtans alzo animeerden dat de Spanjaard om de dood te schuwen hem, gelijk de voorgaande Italianen, moest het bevredigen met een munt, daarmee eer de avond kwam ook noch zelf andere ridders van Castilië ten vollen betaald werden door de liberale slagen van Lowijs, wiens feiten hier door van iedereen en vooral van de hertogin, die daarvan die dag mede present geweest was, zo zeer geprezen werd dat het geroep daarvan gekomen was tot de oren van de koning en de koningin en het naarstig verzoek van de hertogin beloofde om hun zoon ridderlijke daden met hun eigen ogen te mogen aanschouwen en zich de volgenden dag ook bij het kamp te zullen laten vinden.

[G5rb] Vant ghevecht tusschen Lowijs, ende Orenus, den hertoch van Galles. Het .XXXV. capittel.

Opten derden dach reedt Lowijs seer vroech wederomme nae den camp, alwaer hem voorts daer nae volchden den coninck met de coninghinne, vergheselschapt wordende van de hertoghinne met veele andere princessen, baroenen ende ridderen, die heur nauwelijcx op de costelijcke stellagie, voor haerluyder bereydt, gheset en hadden oft daer presenteerden hem eenen Engelsman, seer rijckelijk toegherust, den welcken Lowijs uyt gheheyscht hebbende, gheschieden tusschen heur beyden eenen langhen tijdt een seer furieus ghevecht, tot dat den prince Lowijs deur eenen traversen slach zijn sweerdt so dapper opt hoochste van zijnen helm dede daelen dat die om veer vlooch, mede nemende een quartier van zijnen hoofde, ’t welcke hem Lowijs voorts dreychde af te slaen, maer overmits hy soo luyde riep dat het een yeghelijck mochte hooren, bekenden des princes minnaresse veel schoonder als de zijne te wesen, liet hy den Enghelsman toe van zijne dienaren gedraghen te worden ter plaetse daer men zijne quetsueren, waer aen hy nochtans den volgenden dach sterf, verbonde. Terwijlen Lowijs voor zijn vader, moeder ende alderliefste met zijn peerdt vast braveerde, om dat hy zijn hoochmoedich herte van den Enghelsman in haere presentie soo vailliantelijcken overwonnen te hebben, verhooveerdicht [G5va] hadde, als mede int perck op een hooch couragieus Spaensch oorloochs peert quam rijden een man, groot van persoone, met vergulde wapenen ende een brave plumagie op zijnen helm, betoonende soo heerlijcke contenantie dat alle de omstaenders, hoe wel niemandt uytghenomen zijne dienaeren en wisten dat het Orenus den hertoch van Galleys was, daer uyt oordeelden dat hy eenighen grooten heere ende couragieus man moste wesen, waer inne sy haere meyninghe noch meer versterckten als sy hem, nae dat hy de figuyre vande princesse Agriole, infante van Enghelant, ghelijck by alle d’andere aencomers heurs liefste figuyren oock gheschieden, hadde doen stellen op de pileerne daer toe gheordineert, aen Lowijs hoorde doen een seer hoochmoedighe reden, in deser manieren: “De vermetenheyt der herten niet ondersocht hebbende de sware saecke, is dickwils een oorsaecke die menighe groote persoonagien deur een al te groote meyninghe van hem selfs veel leegher doet dalen als sy haer hooge meynen te verheffen. Heer Lowijs, ghy die onderstaen hebt te overwinnen soo veele Europische ridderen, waer onder ick alleene nochtans u hooveerdich hert hoope te doen bekennen dat mijn princesse niet alleen in schoonheyt maer oock in alle perfectheden verre te boven is gaende uwe ghefavoriseerde!”

“Sulcke leugenen,” antwoorde Lowijs, “en sullen noyt spruyten uyt den monde van des coninckx van Vranckrijckx soone, al souden alle zijne lidtmaeten van stuck tot stuck ghesneden worden. Daerom moet ghy een wonderlijck welsprekent man zijn, meynende my wijs te maecken een saecke de waerheydt soo ongheghelijck zijnde, om de welcke te beken[G5vb]nen ick u sal doen ghenade roepen onder de crachte van mijnen arm!”

“Daer voor my wel te sullen bewaren, smeec ick u by de siele vanden coninck Arius,” seyde den hertoch, ter wijlen hy zijnen loop nam teghens den gheenen die hem in ghelijcke manieren verbeyde, waer over sy den anderen met sulcker furie ontmoeten dat den hertoch zijne steghelreepen verloor, bereyt om te vallen, maer hielt hem soo wel aen de mane dat hy den sadel inne hielde terwijlen den prince onder zijn peert soo langhe ligghen blijvende dat den Engelsman, meynende dat hy heel verduyselt gheweest ware, van zijnen peerde tradt om hem te overvallen. Dan hy spranck hierentusschen couragieuselijck op zijne voeten, tredende met zijn blancke sweert nae den hertoch, die tot hem seyde: “Prince, bekent eer ick u ’t hooft alslae!”

“Hooveerdighe sot, versaeckt eer ick u lichaem van een houwe!”, antwoorde Lowijs.

Welcke woorden den hertoch alsoo vertoornden dat hy hem stelde tegens den prince, ende den prince teghens hem, met sulcke vehementie alsmen met opghestreckte seylen teghens den anderen siet marcheren twee vyandtlijcke schepen, die aen alle canten uyt blasen vyer ende vlamme, in sulcker manieren dat d’alderstoutsten vande omstaenders daer over eenen grouwel creghen, siende dat heur wapenen ende cleederen op verscheyden plaetsen gheverwet werden met heuren bloede, ’t welck Lowijs ten lesten door twintich wonden soo abondantelijck uytstorte, dat hy gheheel verflaut ter aerden viel voor de voeten van zijnen vyandt. Die terstont tot hem seyde: “Lowijs, bekent oft ghy sult hier aen sterven!”, houdende hem boven ’t hooft zijn bloote sweert, ’t welck hy, siende dat den prince hem niet en ant[G6ra]woorde, voorts verhefte, roepende met luyder stemme: “Beveelt God u ziele!”

Dat de richters van den camp soo gheringhe niet en hoorden oft sy riepen haestelijck daer teghen: “Onbekenden ridder, wy wijsen u toe de victorie. Laet met vreden den prince Lowijs!”

Die van den hertoch verlaeten zijnde, voort voor doodt nae de stadt ghebrocht worde, tot des conincx, coninginne als oock alle de heeren, edelluyden ende joffvrouwen van heur hof bedroeftheyt wel groot boven maten, maer nochtans veel cleynder als de bedrucktheyt vande hertoghinne, die, meynende den prince doodt te zijn, ’t welck sy veel liever heuren eyghen man in plaetse van hem toeghewenscht soude hebben, terstondts nae heur logement ginghe, alwaerse heur voorts met de cameniere, die alle heur secreten wiste, op haer eenicheyt vertrock in een cabinetghen, daerse soo gheringhe niet ghecomen en was oft sy viel gheheel van haer selven plat op de vloer neder, waerom de cameniere strackx haer toevlucht nam tot azijn ende cout water, waer mede sy wederom verweckte de levendighe gheesten van haer vrouwe, die bitterlijck bestonde te weenen, segghende: “O Fortuyne, ghy verkeerde bedriegersse van alle de voorspoedicheden, hoe ist moghelijck dat ghy zijdt soo variabel van den ghenen die terstondt noch was van uwe meeste ghefavoriseerde, by een yeghelijck glorie ghegheven wordende, in een ooghenblijck alsoo onder de voeten te werpen? Haddy ten minsten de verschrickelijcke Doodt bevolen hem met hare fenijninghe onschouwelijcke pijlen niet te raecken voor datse my daer van deelachtich hadde willen maecken, om my mede te verlossen van dese droefheyt, alle andere te [G6rb] boven gaende, die my, och God, onlijdelijck valt!”

Clanckende daer met heure handen ende betoonende soo droevigen ghelate dat de cameriere tot haer seyde: “Mevrouwe, ist nu saysoene van te houden alsulcke manieren? Voorwaer, indien ghy die niet en wilt veranderen, soo sullen de saecken die ghy ’t aldersecreetste begheert te houden ’t meest openbaer worden ...”

Daer op de hartoginne wilde antwoorden, als haer de coninginne deur eene van haere pagien dede vraghen oft sy Lowijs mede wilde gaen besoecken. Waerom sy verstaende dat hy noch leefde, seer verblijdt wort, haer al te groote droefheyt ’t best moghelijck gheveynsde, ende ginck met de coninghinne tot inde camer vanden prince, die heur soo gheringhe niet en sach of hy worde alsoo verandert dat alle zijne wonden daer van ’t bloeden al bereets gestemt was, wederom op spronghen. ’t Welck de medecijnmeesters siende, achten ’t selve te gheschieden door de schaemte van dat hy overwonnen was, waerom sy gheboden niemandt in de camer te laten comen voor dat ghepasseert soude zijn het perijckel des doodts.

’t Welck na drie oft vier daghen gheeyndicht wesende, ginck de hertoghinne hem dickwils besoecken, Godt neerstelijck biddende voor zijne ghesontheydt, die de medicijns soo wel beneerstichden dat hy de tornoyinghen noch wederom ooghenschijnlijck aensach voor dat de thien dagen des princen van Savoyen gheeyndicht waren.

Maer om dat onse historie niet en tendiert om te verhaelen ’t leven van hem noch vande hertoghinne, soo sullen wy wederom keeren tot den hertoch van Galles, den welcken, hem ende ’t effigie van Agriole inde plaetse van Lowijs ende ’t beeldt van de hertoghinne [G6va] ghevoecht hebbende, dien dach noch bevochten worden van vier andere cloecke ridderen, die hy nochtans alle overwan, doch niet sonder groot perijckel ende moeyten.

[G5rb] Van het gevecht tussen Lowijs en Orenus, de hertog van Galles. Het 35 kapittel.

Op de derde dag reedt Lowijs zeer vroeg wederom naar het kamp alwaar hem voorts daarna volgden de koning met de koningin die vergezelschapt werden van de hertogin met vele andere prinsen, baronnen en ridders die zich nauwelijks op de kostbare stellage voor ze bereid gezet hadden of daar presenteerden hem een Engelsman, zeer rijk uitgerust, die Lowijs het geëist had en geschiede tussen hun beiden een langen tijd een zeer furieus gevecht tot dat de prins Lowijs door een traversen slag zijn zwaard zo dapper op het hoogste van zijn helm liet dalen dat die omver vloog en mee nam een kwart van zijn hoofd, wat hem Lowijs voorts dreigde af te slaan, maar overmits hij zo luid riep dat het iedereen mocht horen, bekende de prins minnares veel mooier dan de zijne te wezen, liet hij de Engelsman toe van zijn dienaren gedragen te worden ter plaatse daar men zij kwetsingen, waaraan hij nochtans de volgende dag stierf, verbinden. Terwijl Lowijs voor zijn vader, moeder en allerliefste met zijn paard vast braveerde omdat hij zijn hoogmoedig hart van de Engelsman in hun presentie zo dapper overwonnen had verhovaardigd [G5va] had, als mede in het perk op een hoog moedig Spaans oorlogspaard kwam rijden een man, groot van persoon, met vergulde wapens en een brave pluimage op zijn helm en toonde zo heerlijke gemoedskalmte dat alle omstanders, hoewel niemand uitgezonderd zijn dienaren wisten dat het Orenus de hertog van Galles was en daar uit oordeelden dat hij enige grote heer en moedig man moest wezen, waarin zij hun mening noch meer versterkten toen zij hem na dat hij de figuur van de prinses Agriole, infante van Engeland, gelijk bij alle de andere aankomelingen hun liefste figuren ook geschieden, had doen stellen op de pilaar daartoe geordineerd en aan Lowijs hoorde te doen een zeer hoogmoedige reden in deze manieren: “De vermetelheid der harten niet onderzocht te hebben de zware zaak is dikwijls een oorzaak die menige grote personages door een al te grote mening van zichzelf veel lager doet dalen dan zij zich hoog menen te verheffen. Heer Lowijs, gij die onderstaan hebt te overwinnen zo vele Europese ridders, waaronder ik alleen nochtans u hovaardig hart hoop te doen bekennen dat mijn prinses niet alleen in schoonheid maar ook in alle perfectie verre te boven gaat uw begunstigde!”

“Zulke leugen,” antwoorde Lowijs, “zullen nooit spruiten uit de mond van de koning van Frankrijk zoon, al zouden al zijn ledematen van stuk tot stuk gesneden worden. Daarom moet gij een wonderlijk welsprekend man zijn die meent mij wijs te maken een zaak die de waarheid zo ongelijk is om die te bekennen [G5vb] en ik u zal laten genade roepen onder de kracht van mijn arm!”

“Daarvoor mij wel te zullen bewaren, smeek ik u bij de ziel van de koning Arius,” zei de hertog, terwijl hij zijn loop nam tegen diegenen die hem in gelijke manieren opwachtte waardoor hij de andere met zulke furie ontmoette dat de hertog zijn stegelrepen verloor en bereid om te vallen, maar hielt hem zo goed aan de manen dat hij het zadel in hield terwijl de prins onder zijn paard zo lang bleef liggen dat de Engelsman, meende dat hij heel duizelig geweest was en van zijn paard steeg om hem te overvallen. Dan hij sprong ondertussen moedig op zijn voeten en liep met zijn blanke zwaard naar de hertog die tot hem zei: “Prins, bekent eer ik u ’t hoofd afsla!”

“Hovaardige zot, verzaak eer ik uw lichaam vaneen houw!”, antwoorde Lowijs.

Welke woorden de hertog alzo vertoornden dat hij hem stelde tegen de prins en de prins tegen hem met zulke onstuimigheid die als men met opgestoken zeilen tegen de andere ziet marcheren twee vijandelijke schepen die aan alle kanten uitblazen vuur en vlammen, in zulke manieren dat de aller stoutste van de omstaanders daar over een gruwel kregen zagen dat hun wapens en kleren op verscheiden plaatsen gekleurd werden met hun bloed, wat Lowijs tenslotte door twintig wonden zo overvloedig uitstortte dat hij geheel verflauwt ter aarde viel voor de voeten van zijn vijand. Die terstond tot hem zei: “Lowijs, bekent of gij zal hieraan sterven!”, hield hem boven ’t hoofd zijn blote zwaard, wat hij, en zag dat de prins hem niet en antwoorde [G6ra] en voorts verhief en riep met een luide stem: “Beveelt God uw ziel!”

Dat de rechters van het kamp zo gauw niet hoorden of zij riepen haastig daartegen: “Onbekende ridder, wij wijzen u toe de victorie. Laat met vrede de prins Lowijs!”

Die van de hertog verlaten was en voort voor dood naar de stad gebracht werd tot de koning, koningin als ook alle heren, edellieden en juffrouwen van het hof bedroefd wel groot boven maten, maar nochtans veel minder dan de bedruktheid van de hertogin die meende de prins dood te zijn, wat zij veel liever haar eigen man in plaats van hem toegewenst zou hebben, terstond naar haar logement ging alwaar ze zich voorts met de kamenier die al haar geheimen wist in haar eenheid vertrok in een kabinetje daar ze zo gauw niet gekomen was of zij viel geheel van zichzelf plat op de vloer neer, waarom de kamenier daarna zijn toevlucht nam tot azijn en koud water waarmee zij wederom verwekte de levendige geesten van haar vrouwe die bitter bestond te wenen en zei: “O Fortuin, gij verkeerde bedriegster van alle voorspoed is het mogelijk dat gij bent zo variabel van diegene die terstond noch was van uw meeste begunstigde en door iedereen glorie gegeven werd en in een ogenblik alzo onder de voeten te werpen? Had gij ten minsten de verschrikkelijke Dood bevolen hem met zijn venijnige onzichtbare pijlen niet te raken voor dat ze mij daarvan deelachtig had willen maken om mij mede te verlossen van deze droefheid die alle andere te [G6rb] boven gaat die mij, och God, onlijdelijk valt!”

Klapte daarmee haar handen en betoonde zo’n droevig gelaat dat de kamenier tot haar zei: “Mevrouw, is het nu het seizoen van te houden al zulke manieren? Voorwaar, indien gij die niet wilt veranderen, zo zullen de zaken die gij ’t aller geheimste begeert te houden ’t meest openbaar worden ...”

Waarop de hertogin wilde antwoorden toen haar de koningin door een van haar pages liet vragen of zij Lowijs mede wilde gaan bezoeken. Waarom zij verstond dat hij noch leefde zeer verblijd werd en haar al te grote droefheid ’t best mogelijk veinsde en ging met de koningin tot in de kamer van de prins die haar zo gauw niet zag of hij werd alzo veranderd dat alle zijn wonden waarvan ’t bloeden al gereed gestopt waren wederom open sprongen. Wat de medicijnmeesters zagen en achten dat te geschieden door de schaamte van dat hij overwonnen was, waarom zij geboden niemand in de kamer te laten komen voor dat gepasseerd zou zijn het perikel der dood.

Wat na drie of vier dagen geëindigd was en ging de hertogin hem dikwijls bezoeken en God naarstig bad voor zijn gezondheid die de dokters zo wel bevlijtigden dat hij het toernooien noch wederom ogenschijnlijk aanzag voor dat de tien dagen de prinsen van Savoie geëindigd waren.

Maar om dat onze historie niet en tendeert om te verhalen ’t leven van hem noch van de hertogin zo zullen wij wederom keren tot de hertog van Galles die hem en de beeltenis van Agriole in de plaats van Lowijs en ’t beeld van de hertogin [G6va] gevoegd had die dezen dag noch bevochten werd van vier andere kloeke ridders die hij nochtans alle overwon, doch niet zonder groot perikel en moeite.

Van ’t ghevecht tusschen Palmerijn ende den hertoch van Galles. Het .XXXVI. capittel.

Op den selfden dach als Lowijs van Orenus overwonnen was, quam des avonts oock aldaer binnen Parijs den prince Trineus met Ptolomeus ende Palmerijn, den welcken des anderen daechs smorghens zijne wapenen ende wapenrock, die hem Polinarde ghegheven hadde, aenghedaen hebbende, met zijne twee cammeraten in eenen geresolveerden moede reedt nae den camp tot den hertoch Orenus, segghende: “Heer ridder, al en hebt ghy my noyt misdaen daerom ick u eenighen quaden wille soude moghen toedraghen, soo en can nochtans mijnen dienste die eeuwelijck verbonden is aen de excellente perfecktheyt vande ghene die ick weet een spieghel van alle deucht ende schoonheydt te zijn, niet consenteren dat ick u late in uwe quade meyninghe.”

“Die niet quaet, maer d’uwe valsch te zijn,” antwoorde den hertoch, “sal ick u proberen niet mette woorden maer mette wercken!”

Ende sluytende hier met, soo wel hy als Palmerijn, heure helmen, dedense des anderens lancien aen stucken in de locht vlieghen, waeromme heur wederomme op haer beyder versoeck nieuwe speren ghegheven worden, met de welcke sy den anderen soo [G6vb] dapperlijck groetten dat den hertoch ontfanghende een groote wonde, mette beenen quam te staen daer ander luyden ’t hooft pleghen te draghen. Nochtans spronck hy lichtveerdelijcken op zijne voeten, nemende zijn sweert in beyde de handen, waerom Palmerijn vresende dat hy zijn peert soude dooden, mede uyten sadel spronck, vanden hertoch niet min aenghevallen wordende als eenen leeuw onder een kudde schapen, maer hy dede hem bycans altijts voor d’ooge glinsteren de scherpte van zijn sweert, ’t welck hy geduyrichlijcken om hooghe houdende, ’t selve soo dickwils ende dapper op hem dede neder dalen dat den hertoch nae een lang twijffelachtich ghevecht overmidts ’t veelvoudige uytstortinge zijns bloets bedwonghen wert half doot ter aerden te storten voor de voeten van Palmerijn. Die hem terstondts met eenen crachtighen arm den helm van ’t hooft ruckten ende met den anderen zijn sweert opheften, als de richters daer by quamen, segghende dat hy de victorie ghenoech ghedaen hadde, doende den hertoch by zijne dienaeren in zijn tente draghen, hoewel dat hy liever ghestorven als langher gheleeft soude hebben om den spijte dat hy overwonnen was van Palmerijn. Die de figuyre van zijn Polinarde van d’een pileerne op d’ander ghestelt hebbende, van dien dach noch overwan vier andere Fransoysche ridderen, alle soo cloecke mannen dat Palmerijn die niet levendich en meynde ontgaen te hebben, hoewel dat hy noch dapperder feyten moeste doen in de vier daghen daer nae volghende, dat sich teghens hem nochtans tot heurer aller grooter leetwesen presenteerden veele dappere ende couragieuse Engelsen, Fransoysen, Italianen, Spaengiaerden, Griecken ende Romeynen, [G7ra] den lesten van allen den welcken eenen seer cloeckmoedighen ridder was, Robrecht ghenaemt, die het meer als vier uren lanck in groote twijffelinghe teghens hem staende hielde. Maer ten lesten gheconsidereert hebbende dat hoe men machtigher teghenpartye heeft, hoe men grooter moet behoort te ghebruycken, wierp hem met sulcken cracht op zijnen vyandt dat hem dien de partye moeste quiteren, daer met Palmerijn van de acht daghen by den prince van Vrankrijcke in ghestelt om te vechten voor de schoonheyt vande hertoginne van Borgonien, voor zijn Polinarde vercreech de volcomen victorie. Van de welcke hem een yeghelijck, denckende hoe het mogelijck was dat eenen ridder coste resisteeren soo veele andere, seer verwonderden, sonderlinghe den coninck Agariel, die hem hier deur so grootelijcx estimeerden dat hy hem bedwonge met alle zijn geselschap te commen logieren int hof, alwaer hy soo wel ghemedicineert ende ghetrackteert wort dat hy wederom ghenoechsame sterckheydt creech om de wapenen te voeren in den tijdt van ses daghen gheduyrende, de welcke hy dickwils besocht worden van de coninghinne ende haere joffvrouwen als oock van den prince Lowijs, die hem een seer groote affectie toedroeghe, ende schenckten hem twee van zijne alderbeste peerden omme dat hy hem ghewroocken hadde, vechtende teghens den hertoghe Orenus voor de schoonheyt van de ghene, waer van Lowijs den naem soo neerstelijck versocht dat Palmerijn geen bequame middelen en wiste te bedencken om hem met beleeftheyt te moghen excuseren, maer hem die verclarende, als oock mede wie dat Trineus was, badt hy boven al den naem van Polinarde secreet te willen [G7rb] houden. ’t Welcke hem den prince vastelijck beloofde, doende daer nae so wel hy als zijnen vader, die hy den staete van Trineus mede verclaert hadde, den selven soo groote eere aen doende als een sulcken hooghen persone weerdich was.

Van ’t gevecht tussen Palmerijn en de hertog van Galles. Het 36 kapittel.

Op dezelfde dag toen Lowijs van Orenus overwonnen was kwam ‘s avonds ook aldaar binnen Parijs de prins Trineus met Ptolomeus en Palmerijn die de volgende dag ’s morgens zijn wapens en wapenrok, die hem Polinarde gegeven had, aangedaan had met zijne twee kameraden in een besloten gemoed reedt naar het kamp tot de hertog Orenus en zei: “Heer ridder, al hebt gij mij nooit misdaan waarom ik u enige kwade wil zou mogen toedragen zo k nochtans mijn dienst die eeuwig verbonden is aan de excellente perfectie van diegene die ik weet een spiegel van alle deugd en schoonheid te zijn niet consenteren dat ik u laat in uw kwade mening.”

“Die niet kwaad, maar de uwe vals te zijn,” antwoorde de hertog, “zal ik u proberen niet met de woorden maar met de werken!”

En besloot hiermee, zo wel hij als Palmerijn, hun helmen, deden zee de andere hun lansen aan stukken in de lucht vliegen, waarom ze wederom op hun beider verzoek nieuwe speren gegeven werden waarmee zij de andere zo [G6vb] dapper groetten dat de hertog ontving een grote wonde en met de benen kwam te staan daar andere lieden ’t hoofd plegen te dragen. Nochtans sprong hij lichtvaardig op zijn voeten en nam zijn zwaard in beide handen, waarom Palmerijn vreesde dat hij zijn paard zou doden en mede uit het zadel sprong en van de hertog niet minder aangevallen werd als een leeuw onder een kudde schapen, maar hij liet hem bijna altijd voor de ogen glinsteren de scherpte van zijn zwaard, wat hij gedurig omhoog hield en het zo dikwijls en dapper op hem liet neer dalen dat de hertog na een lang twijfelachtig gevecht overmits ’t veelvoudige uitstorten van zijn bloed gedwongen werd half dood ter aarde te storten voor de voeten van Palmerijn. Die hem terstond met een krachtige arm de helm van ’t hoofd rukten en met de andere zijn zwaard ophief als dat de rechters daarbij kwamen en zei dat hij de victorie genoeg gedaan had en lieten de hertog bij zijn dienaars in zijn tent dragen, hoewel dat hij liever gestorven als langer geleefd zou hebben om de spijt dat hij overwonnen was van Palmerijn. Die de figuur van zijn Polinarde van de ene pilaar op de andere stelde en van die dag noch overwon vier andere Franse ridders, alle zo kloeke mannen dat Palmerijn die niet levend meende ontgaan te hebben, hoewel dat hij noch dapperder feiten moest doen in de vier dagen daarna volgend dat zich tegen hem nochtans tot hun aller grote leedwezen presenteerden vele dappere en moedige Engelsen, Fransen, Italianen, Spanjaards, Grieken en Romeinen, [G7ra] de laatste van allen die een zeer kloekmoedige ridder was, Robrecht genaamd, die het meer dan vier uren lang in grote twijfel tegen hem staande hield. Maar tenslotte geconsidereerd had dat hoe men machtiger tegenpartij heeft, hoe men grotere moed behoort te gebruiken, wierp hem met zulk kracht op zijn vijand dat hem die partij moest kwijten, waarmee Palmerijn van de acht dagen bij de prins van Frankrijk ingesteld om te vechten voor de schoonheid van de hertogin van Bourgondië, voor zijn Polinarde verkreeg de volkomen victorie. Van die zich iedereen denkt hoe het mogelijk was dat een ridder kon weerstaan zo vele andere zeer verwonderde, vooral de koning Agariel, die hem hierdoor zo zeer achtte dat hij hem dwong met al zijn gezelschap te komen logeren in de hof alwaar hij zo wel gemedicineerd en getrakteerd werd dat hij wederom voldoende sterkte kreeg om de wapens te voeren in de tijd van zes dagen gedurende waar hij dikwijls bezocht werd van de koningin en haar juffrouwen als ook van de prins Lowijs die hem een zeer grote affectie toedroeg en schonk hem twee van zijn allerbeste paarden omdat hij hem gewroken had en vocht tegen de hertog Orenus voor de schoonheid van diegene, waarvan Lowijs de naam zo naarstig verzocht dat Palmerijn geen bekwame middelen wiste te bedenken om hem met beleefdheid te mogen excuseren, maar die hem verklaarde als ook mede wie dat Trineus was, bad hij boven al de naam van Polinarde geheim te willen [G7rb] houden. Wat hem de prins vast beloofde en deed daarna zo wel hij als zijn vader die hij de staat van Trineus mede verklaard had en die zo’n grote eer aan deed als een zulk hoge persoon waardig was.

Van den strijt tusschen de twee persoonen van de hertoghen van Savoyen en Loreynen. Het .XXXVIJ. capittel.

De voorseyde acht daghen gheeyndicht zijnde dede den hertoch van Savoyen oprichten twee porphyren colummen, veel costelijcker als de ghene van den prince Lowijs gheweest waeren, met zijne tenten ghevoeyert met root vyolet carmosy fluweel, verciert met verscheyden borduyringen ende overvloedicheyt van refereynen in goude letteren ghestickt, daer onder men sach veel amoreuse spreucxkens van historischrijvers ende poeten, so Griecken als Latijnen, alle ghevoecht zijnde op de liefde tusschen hem ende de suster van Lowijs, Catharina ghenoemt. De welcke hy des smorghens vroech ghegaen wesende eenen gheluckighen morgen wenschen, ontfinck van haer tot een faveur een bracelet verciert met ses groote soo diamanten als robijnen, waer met hy hem, vreesende dat heur de coninginne overcomen soude, voorts van daer vertrock na den camp, tot de richters van dien twee seer voorsichtige mannen, als den outsten sone van Vranckrijck met den grave van Arminack vercooren waeren by den hertoch. Die hem, om dat de wapenen stonden te verkiesen [G7va] by den aencomer, onghewapent aen de poorte van zijn tente hielde tot dat hem quam presenteeren den hertoch van Loreynen, doende by zijne ridderen voor hem draghen een ghecroonde figuyre van een jonckvrouwe, so constelijck het natureel nae geconterfeyt datter niet onderscheydelijcx en was als ’t leven, hebbende boven op de croone in goude letteren op eenen silveren grondt gheschreven: Dit is Polinarde, d’ydoonste,
Boven alle jonckvrouwen de schoonste.

Welcke figuyre by hem doen stellen wesende op de pileerne daer toe geordineert, ginck hy by den hertoch van Savoyen, tot hem segghende: “Ghy verachter van d’alder perfectste schoonheden, siet hier voor u den genen die met crachte van zijnen arm u sal doen bekennen uwe leughenen, die so grovelijck niet en behoorde gesproocken te worden uyten mont van eenen prince van Savoyen!”

Waer over den hertoch soo vergramt worden dat hy sonder een woordt daer op te antwoorden hem in aller neersticheyt ginck wapenen, ende nemende een stercke lancie liep hy daer met so crachtelick op zijnen vyant, ende die op hem, dat tot aen haer handen toe in stucken spronghen heure lancien, daer van de punten oock deurdronghen haere schilden tot op de harnassen, die grof van yser wesende heure lichamen seer wel beschermden. Waer over sy den anderen voorby ghepasseert zijnde, keerde hem den Savoy[a]ert haestelijck om, slaende met zijn sweert een seer swaeren slach daer met hy meende ’t hooft op te cloven vanden Loreyn, die den selven niettemin op zijnen schilt afschutten, bespringhende zijnen vyandt om hem daer van te revenseeren soo vailiantelijcken dat [G7vb] hy hem op verscheyden plaetsen wonde. Terwijlen dat den prince van Savoyen oock niet en sliep, maer dickwils sonder aessem te verhaelen met sulcke fellicheyt op den Loreyn smeet ende hielt, dat dien meende niet met eenen mensch maer met eenen waerachtighen duyvel te doen te hebben. Nochtans verweerde hy hem eenen langen tijt so dapperlick dat alle de omstaenders, eenen grouwel hebbende van ’t selve te aensien, niet en wisten te oordeelen wie van de victorie triumpheren soude, tot dat den hertoch van Savoyen in groote toornicheydt, willende spelen om quijt of dobbel, met zijn scherpsnijdent sweert meer als een quartier met sommighe gespen van des Loreyns schilt af hieuw deur eenen so wel ghetrocken slach, dat den selven voorts daelde tot in de helfte des hals van zijn peert, dat hier om doot ter aerden viel ende zijnen meester onder hem, breeckende zijn een been tot groote blyschap van zijn tegenpartye. Die dit siende, terstonts van zijnen peerde tradt in een furieuse meyninghe die den Loreyn niet goets bewesen en soude hebben so verre de richters niet haestelijck gecomen en waren in zijne bescherminghe, met de accordeeringhe van de victorie aen den prince van Savoyen. De welcken hem voorts hier nae in zijne tente voechde, alwaer hy hem dede ontwapenen ende verbinden zijne wonden, die hy van so groote importantie gevoelde te zijn dat hy hem gheerne voor de reste van dien dach gherust soude hebben en hadden de conditien daer niet teghen gestreden, vermeldende dat hy hem een ure hier nae wederom moste veerdich houden aenden inganck van zijn tente. Daer hy niet langhe en verbeyde oft hy worde uytgheeyscht van eenen Siciliaenschen ridder, die te voet wilde vechten met den tashaeck, daer mede hy hem [G8ra] soo wel wiste te behelpen dat de richters bereyt waren om den hertoch voor overwonnen te oordeelen als hy bycans in disperatie zijnde, zijnen houwer met sulcke cracht dede dalen op des Sicilianen rechter schouder dat dien daer mede gheheel opgheclooft wordende, hem bycans van ’t lichaem viel, waerom hy zijn geweer vallen latende, eenen luyden creet gaf ende ter aerden neder viel van weghen groote pijne, sonder handen ofte voeten meer te verroeren, tot groot voordeel van den hartoch, den welcken overmidts groote swack ende moeheyt onmoghelijck zijnde van dien dach meer uyt te rechten van de rechters, siende dat de sonne oock al bereets de ombren spreyden contrarie van de morghenstondts schaduwe, op zijn versoeck geconsenteert werde hem tot des anderen daechs smorghens te moghen vertrecken.

Van de strijd tussen de twee personen van de hertogen van Savoie en Lorraine. Het 37 kapittel.

De voorzegde acht dagen die geëindigd waren liet de hertog van Savoie oprichten twee porfieren zuilen, veel kostbaarder dan diegene van de prins Lowijs geweest waren, met zijn tenten gevoerd met rood violet karmozijn fluweel, versierd met verscheiden borduren en overvloed van refreinen in gouden letteren gestikt waaronder men zag veel amoureuze spreuken van historieschrijvers en poëten, zo Grieken als Latijnen die alle gevoegd waren op de liefde tussen hem en de zuster van Lowijs, Catharina genoemd. Die hij de ‘s morgens vroeg gegaan was om een gelukkige morgen te wensen en ontving van haar tot een gunst een bracelet versierd met zes grote zo diamanten als robijnen waarmee hij hem, vreesde dat haar de koningin overkomen zou, voorts vandaar vertrok nar het kamp tot de rechters van die twee zeer voorzichtige mannen, als de oudste zoon van Frankrijk met de graaf van Armagnac gekozen waren bij de hertog. Die hem, om dat de wapens stonden te verkiezen [G7va] bij de aankomeling, ongewapend aan de poort van zijn tent hield totdat hem kwam presenteren de hertog van Lorraine en liet bij zijn ridders voor hem dragen een gekroonde figuur van een jonkvrouw, zo kunstig naar het natuurlijke na afgebeeld zodat het er niet van de onderscheiden was in ’t leven, had boven op de kroon in gouden letters op een zilveren grond geschreven: Dit is Polinarde, de begunstigde, boven alle jonkvrouwen de mooiste.

Welke figuur bij hem werd gesteld op de pilaar daartoe geordineerd en ging hij bij de hertog van Savoie en zei tot hem: “Gij verachter van de aller perfectste schoonheden, ziet hier voor u diegenen die met kracht van zijn arm u zal doen bekennen uw leugen die zo grof niet behoorde gesproken te worden uit de mond van een prins van Savoie!”

Waardoor de hertog zo vergramd werd dat hij zonder een woord daarop te antwoorden hem in alle naarstigheid ging wapens en nam een sterke lans en liep daarmee zo krachtig op zijn vijand en die op hem zodat tot aan hun handen toe in stukken sprongen hun lansen waarvan de punten ook doordrongen hun schilden tot op de harnassen die grof van ijzer was en hun lichamen zeer goed beschermden. Waardoor zij de andere voorbij gepasseerd waren en keerde hem die van Savoie haastig om, sloeg met zijn zwaard een zeer zware slag waarmee hij meende ’t hoofd op te kloven van die van Lorraine die het niettemin op zijn schild afschutte en besprong zijn vijand om hem daarvan te revancheren zo dapper dat [G7vb] hij hem op verscheiden plaatsen verwonde. Terwijl dat de prins van Savoie ook niet sliep, maar dikwijls zonder adem te verhalen met zulke felheid op die van Lorraine smeet en hielt dat dien meende niet met een mens maar met een waarachtige duivel te doen te hebben. Nochtans verweerde hij hem een lange tijd zo dapper dat alle omstanders een gruwel hadden van het te aanzien en niet wisten te oordelen wie van de victorie triomferen zou, tot dat de hertog van Savoie in grote toorn wilde spelen om kwijt of dubbel, met zijn scherp snijdend zwaard meer dan een kwartier met sommige gespen van die van Lorraine zijn schild afhieuw door een zo goed getrokken slag zodat die voorts daalde tot in de helft de hals van zijn paard dat hierom dood ter aarde viel en zijn meester onder hem en brak zijn ene been tot grote blijdschap van zijn tegenpartij. Die dit zag en terstond van zijn paard ging in een furieuze mening dat die van Lorraine geen goeds zou bewezen hebben in zo verre de rechters niet haastig gekomen waren in zijn bescherming met het akkoord van de victorie aan de prins van Savoie. Die hem voorts hierna in zijn tent voegde alwaar hij hem liet ontwapenen en verbinden zijn wonden die hij van zo grote importantie voelde te zijn dat hij hem graag voor de rest van die dag gerust zou hebben hadden de condities daar niet tegen gestreden, vermeldde dat hij hem een uur hierna wederom moest vaardig houden aan de ingang van zijn tent. Daar hij niet lang wachtte of hij werd opgeëist van een Siciliaanse ridder die te voet wilde vechten met de tashaak waarmee hij hem[G8ra] zo goed wist te behelpen dat de rechters bereid waren om de hertog voor overwonnen te oordelen toen hij bijna desperaat was en zijn houwer met zulke kracht liet dalen op de Sicilianen rechterschouder dat die daarmee geheel gekloofd werd en hem bijna van ’t lichaam viel, waarom hij zijn geweer liet vallen en een luide kreet gaf en ter aarde neer viel vanwege grote pijn, zonder handen of voeten meer te verroeren tot groot voordeel van de hertog, die overmits grote zwakte en moeheid onmogelijk was van die dag meer uit te richten van de rechters, zag dat de zon ook al gereed de schaduwen spreiden contrarie van de morgenstond schaduw, op zijn verzoek geconsenteerd werd hem tot de volgende dag ’s morgens te mogen vertrekken.

Van het ghevecht tusschen den hertoch van Savoyen ende Ptolomeus. Het .XXXVIIJ. capittel.

Palmerijn noch het bedde bewaerende overmidts de wonden die by hem vercreghen int ghevecht vande vijf leste daghen des princen van Vranckerijcx, worde van Trineus gheseyt: “Heer Palmerijn, den hertoch van Loreynen, vechtende voor de schoonheyt mijns susters, is overwonnen vanden prince van Savoyen.”

“Die en heeft sulcken gheluck niet vercregen, mijn heere,” antwoorde hy, “om de rechtveerdicheydt van zijn saecke, maer om dat den hertoch van Loreynen mogelick heeft willen versoecken een aliancie die hy niet weerdich en is, aengesien hy [G8rb] verloren heeft int strijden voor de schoonheydt van de ghene die alle de vrouwen van desen lande, jae vande gheheele werelt, te boven gaet in alle perfectien!”

“Die by my ghepresen te worden soude een groote sotticheyt zijn,” seyde den prince, “om datmen soude oordeelen sulcx alleene te spruyten uyte gunste des maechschaps. Maer van een saecke en can ick my niet onthouden van te segghen, dat sy veel beter by u als by hem soude verdedicht worden.”

“Om daer inne alnoch mijn devoir te doen,” antwoorde Palmerijn, “verwecken my soo seere de weldaden uus vaders, aen wien alle mijn leven ende voorspoet hangt, heer Trineus, dat my niet mogelick en is voorby te gaen waer haer de gheleghentheyt oock presenteeren soude kunnen, naer mijn vermoghen te verdedighen, niet alleene de eere van zijne majesteyt, maer ooc van alle de ghene die hem aentreffen!”

Hier met voor hem nemende alsoo ghewont den hertoch van Savoyen den volghenden dacht te gaen bevechten, maer siende dat Trineus ’t selve overmidts zijne swackheydt gheensins toelaten en wilde, dede hy Ptolomeus secretelijck by hem comen, segghende: “Mijn aldergetrouste vrient, u is seer wel bekent de onbehoorlicke oneere, deur de al te grote vermetelickheyt van eenen slapmoeghen hertoch, gheschiet aen de ghene tot de welcke mijn ghetrouwe affecktie my hierom doet lijden een seer groot verdriet, ’t welcke hem nochtans boven maten vermeerdert, om dat ick deur mijne wonden belet worde de selve te wreecken. Derhalven bidde ick deur den crachtighen bant van onse onbreeckelicke vrientschap dat u ghelieve te vervullen mijn onvermoghentheyt met aen eenen weghe eere te vercrijghen teghens den glorieusen Savoyaert ende te vreden te stellen dese mijne onverdra[G8va]ghelijcke quellinghe.”

“De middelen,” antwoorde Ptolomeus, “waer deur ick hope te sullen cesseeren het torment van u verdriet hadde ick alsoo vastelijck voor my ghenomen al eer mijn heere die aen my versochte, dat het onnoodich valt my te bidden tot het ghene streckende is mijn selfs groote affectie. Om de welcke te vreden te stellen mijn meyninghe is den hertoch morgen vroech sonder faute te bevechten voor de schoonheyt van Brionnelle alleene, om dat ick hare perfectie alleen genoechsaem achte van over Catharina de victorie te vercrijghen.”

“Daer in,” seyde Palmerijn, “moet het geluck u so grootelicx dienen als mijne begheerten tot u faveur strecken, heer Ptolomeus!”

Van den welcken Palmerijn van dien avont noch te verstaen quam hoe dat den hertoch van Loreynen den naem van Polinarde openbaerlijck op zijne figuyre doen stellen hadde, daer over hy vercreech een groote jalousye die hem alle den nacht quelde, met de ooghen zijner ghedachten gheduyrichlijcken te vooren te stellen de exempelen, dan van de stantaftighe ende dan van de onvolstandighe vrouwen, in dese fantasyen in hem selven segghende: “Och God, hoe gheringe zijn der vrouwen herten ghewonnen, maer noch veel lichtelijcker verlooren ...” Ende terstonts daer nae berispte hy hem wederom, seggende: “O vileynige boose natuere, die altijdt erch doet dencken, het is onmogelick dat int herte van een soo deuchdelijcke princesse (meynende Polinarde) soude logeren eenighe
trouloosheyt!” Nochtans en kost hy met dese voorgheworpene redene de partye der twijffelachticheyt soo wel niet doen rusten oft hy bleef in een gheduyrige veranderinghe van meyninghe tot dat de sonne de menschen die teghen ons gaen ontloopen wesende, met heur bly[G8vb]de aenghesicht, daer met sy te niet doet den grouwel des nachts duysterheydt, mede versachten des princen torment als Ptolomeus in volle wapeninghe, uytgenomen den helmet, lancie ende schilt, die hem van drie schiltknechten naeghedragen worden, hem te peerde voor den hertoch presenteerde, tot hem segghende, terwijlen hy deselve schiltknechten van heure draginghe ontlaste: “Heer ridder, d’oorsaecken van mijn hier comste zijn u openbaer, daerom wacht u van my!”

Daer met hy om zijnen loop te moghen nemen, een stuck weechs vanden hertoch rede, die hem haestelijck gewapent hebbende, de spere van Ptolomeus soo strenghelijck ontmoete dat hy den sadel quiteerde. Twelc zijnen vyant siende, steech terstondt om leech ende sloech hem eenen swaeren slach opten helm, terwijlen hy couragieuselijck op zijn beenen spronck ende dien seer wel vergelde aen Ptolomeus. Die oock soo vlijtich zijn devoir dede dat de felle slaghen dickwils bedwonghen op de knien te vallen soo d’een als d’ander, deurhouwende ende kervende heure helmen, harnassen ende schilden in sulcker manieren datmen tusschen de sprinckselen van de voncken vyers op verscheyden plaetsen daer uut sach comen teghens de sonne glinsteren haer rootverwighe bloet soo overvloedelijck, dat een yeghelijck oordeelden onmoghelijck te zijn oft sy beyden moesten aldaer ’t leven eyndigen, oft ten minsten eene van heur twee, sonder nochtans te kunnen vermoeden wie. Tot dat den hertoch, nae dat sy heur over de twee uren lanck inden voorgaenden staet soo dapperlijck teghens den anderen ghehouden hadden, met zijne eene hant greep de lederen des schilts van zijnen vyandt, die hy daer met soo crachtelijck herwaerts ende derwaerts [H1ra] [t]ooch, dat hy hem metten neuse smeet als oft hy metten neck nae den hemel [h]adde willen speculeeren. Waeromme [h]y seer verblijdt wordende, terstondts met een groote furie op hem viel, af[r]uckende zijnen helm, maer wordt hem [h]et voor passeren belet by de richters, [d]e welcke hem de victorie toegheseydt [h]ebbende, Ptolomeus uyt het perck [d]eden brenghen. Terwijlen den hertoch hem vertrock nae zijne tenten om verbonden te worden van zijn wonden, die wel veel maer nochtans van cleynder importantie waeren, als bewaert [z]ijnde deur zijner wapenen dickte, het welcke beletten dat de sweerden gheen diepte in zijn lichaem hadden kunnen houwen, soo dat hy daeromme niet en liet van dien dach noch alle met besondere gheweeren t’overwinnen vier andere cloecke mannen, tot soo groote blijtschap van de princesse Catharina als droefheydts van Palmerijn. Die des anderen daechs hier nae, sonder acht te nemen op zijnen swacken staete, den hertoch wilde gaen bevechten, maer Trineus seyde tot hem: “Hoe heer Palmerijn, al quaemdy schoon van de victorie te triumpheeren, so stelden ghy u nochtans hier met in alsoo grooten perijckel datmen u vyandt soude moeten achten van u eyghen leven!”

“Vyandt van dien, mijn heere,” antwoorde hy, “en ben ick niet, maer oock en besidt ick ’t selve nieuwers anders om als te ghebruycken in eerlicke saecken. Daerom bidde ick dat mijn heer niet en wil ghelieven deur al te groote vriendtschap te beletten mijn devoir.”

Nochtans brochte Trineus om vreese van met d’ooghen te sien het ghene zijn herte soude mishaecht hebben, soo veel te weghe dat Palmerijn zijnen wille, hoewel tot zijn groot leetwesen, moeste uytstellen. Hem niettemin soo wel [H1rb] gouverneerende dat hy tot de wapenen te moghen voeren wederomme ghenoechsaeme sterckheydt vercreech inde drie daer nae volghende dagen, de welcke gheduyrende den hertoch altijts overwinner blijvende, sulcke feyten dede dat hem alle de wereldt voor den besten ridder des gheheelen aertrijcx achten, van geen grooter weerde meer houdende de voorgaende victorie van Palmerijn. Die op den selfsten dach als hy hem wederom ghesont bevonde, ghinck besoecken den prince Lowijs, den welcken, benijdende de langhe victorie des hertochs van Savoyen, hem soo gheringhe niet ghesien en hadde ofte hy seyde: “Heer Palmerijn, de Fortuyne den hertoch veel gunstigher zijnde alsse my contrarie was, doet mijn ongeluck te meer verachten ende uwen voorgaenden faem alsoo verminderen dat ghy u selven onghelijck doet, indien ghy met alle neersticheydt niet en versoeckt om voor my te vercrijghen de te vreden stellinghe ende voor u de victorie.”

“Die te behalen is onseecker, mijn heere,” antwoorde hy, “sonderlinghe soo die niet vergunt en wort na de deucht noch couragieusheydt der herten noch singulierheydt der persoonen, oft anders soude uwe princelijcke excellentie sonder twijffel ghevolcht zijn het ghene al noch verhoopt te vercrijghen den hertoch, wiens blijdtschap ick niettemin morghen vroech onse, ende onse droefheyt zijne verhoop te maecken deur de beweginghe van mijn selfs groote gheneychtheydt, die haer nochtans seer versterckt met de begeerte van u, mijn heer Lowijs.”

Die hier met van Palmerijn oorlof nemende, des anderen daechs smorghens met verlanghen verwachte.

Van het gevecht tussen de hertog van Savoie en Ptolomeus. Het 38 kapittel.

Palmerijn noch het bed bewaren overmits de wonden die bij hem verkregen in het gevecht van de vijf laatstee dagen van de prinsen van Frankrijk en werd van Trineus gezegd: “Heer Palmerijn, de hertog van Lorraine, vecht voor de schoonheid mijn zuster en is overwonnen van de prins van Savoie.”

“Die heeft zulk geluk niet verkregen, mijn heer,” antwoorde hij, “om de rechtvaardigheid van zijn zaak, maar om dat de hertog van Lorraine mogelijk heeft willen verzoeken een alliantie die hij niet waardig is, aangezien hij [G8rb] verloren heeft in het strijden voor de schoonheid van diegene die alle de vrouwen van deze landen, ja van de gehele wereld te boven gaat in alle perfectie!”

“Die bij mij geprezen te worden zou een grote zotheid zijn,” zei de prins, “omdat men zou oordelen zulks alleen te spruiten uit gunste de maagschap. Maar van een zaak kan ik mij niet onthouden van te zeggen, dat zij veel beter bij u dan bij hem zou verdedigd worden.”

“Om daarin als noch mijn plicht te doen,” antwoorde Palmerijn, “verwekt mij zo zeer de weldaden van onze vaders aan wie al mijn leven en voorspoed hangt, heer Trineus, dat mij niet mogelijk is voorbij te gaan waar zich de gelegenheid ook presenteren zou kunnen naar mijn vermogen te verdedigen, niet alleen de eer van zijne majesteit, maar ook van al diegene die hem aanvallen!”

Hiermee voor hem nam en alzo gewond de hertog van Savoie de volgende dacht te gaan bevechten, maar zag dat Trineus het overmits zijne zwakheid het geenszins toelaten wilde liet hij Ptolomeus in het geheim bij hem komen en zei: “Mijn alle getrouwste vriend, u is zeer goed bekend de onbehoorlijke oneer door de al te grote vermetelheid van een slap vermogende hertog geschiedt aan diegene tot die mijn getrouwe affectie mij hierom doet lijden een zeer groot verdriet, wat hem nochtans bovenmate vermeerdert omdat ik door mijn wonden belet wordt die te wreken. Derhalve bid ik door de krachtige band van onze onverbreekbare vriendschap dat u gelieve te vervullen mijn onvermogen met aan een weg eer te verkrijgen tegen de glorieuze van Savoie en tevreden te stellen deze mijn onverdraaglijke [G8va] kwelling.”

“De middelen,” antwoorde Ptolomeus, “waardoor ik hoop te zullen verminderen de kwelling van uw verdriet had ik alzo vast voor mij genomen al eer mijn heer die aan mij verzocht dat het onnodig valt mij te bidden tot hetgeen strekt is mijn eigen grote affectie. Om die tevreden te stellen mijn mening is de hertog morgen vroeg zonder fout te bevechten voor de schoonheid van Brionnelle alleen omdat ik haar perfectie alleen voldoende acht om over Catharina de victorie te verkrijgen.”

“Daarn,” zei Palmerijn, “moet het geluk u zo zeer dienen als mijn begeerten tot uw gunst te strekken, heer Ptolomeus!”

Van die Palmerijn van die avond noch te verstaan kwam hoe dat de hertog van Lorraine de naam van Polinarde openbaar op zijn figuur had laten stellen waardoor hij kreeg een grote jaloezie die hem de hele de nacht kwelde en met de ogen van zijn gedachten gedurig tevoren te stellen de voorbeelden, dan van de standvastige en dan van de niet volstandige vrouwen en in deze fantasie in zichzelf zei: “Och God, hoe gauw zijn der vrouwen harten gewonnen, maar noch veel lichter verloren ...” en terstond daarna berispte hij hem wederom en zei: “O ellendige boze natuur die altijd erg doet denken, het is onmogelijk dat in het harte van een zo deugdelijke prinses (bedoelde Polinarde) zou logeren enige
trouweloosheid!” Nochtans kon hij met deze voorgeworpen reden de partij der twijfelachtigheid zo goed niet doen rusten of hij bleef in een gedurige verandering van mening tot dat de zon de mensen die tegen ons ontlopen was met zijn blijde [G8vb] aangezicht waarmee zij te niet deed de gruwel van de nacht duisterheid liet verzachten de prins zijn kwelling toen Ptolomeus in volle wapening, uitgezonderd de helm, lans en schild die hem van drie schildknechten nagedragen werden hem te paard voor de hertog presenteerde en tot hem zei, terwijl hij de schildknechten van hun dragen ontlaste: “Heer ridder, de oorzaak van mijn komst hier zijn u openbaar, daarom wacht u van mij!”

Waarmee hij om zijn loop te mogen nemen een stuk weeg van de hertog reedt die hem haastig gewapend had en de speer van Ptolomeus zo sterk ontmoette dat hij het zadel kwijt werd. Wat zijn vijand zag en steeg terstond af en sloeg hem een zware slag op de helm terwijl hij moedig op zijn benen sprong en dien zeer goed vergold aan Ptolomeus. Die ook zo vlijtig zijn plicht deed dat door de felle slagen dikwijls gedwongen werd op de knieën te vallen zo de een als de ander en door houwen en kerfden hun helmen, harnassen en schilden in zulke manieren dat men tussen de sprenkels van de vonken vuur op verscheiden plaatsen daaruit zag komen tegen de zon glinsteren hun rood kleurig bloed zo overvloedig dat iedereen oordeelde het onmogelijk te zijn of zij beiden moesten aldaar ’t leven eindigen of ten minsten een van hun twee, zonder nochtans te kunnen vermoeden wie. Tot dat de hertog, nadat zij zich over de twee uren lang in de voorgaande staat zo dapper tegen de andere gehouden hadden met zijne ene hand greep de leer van het schild van zijn vijand die hij daarmee zo krachtig herwaarts en derwaarts [H1ra] trok dat hij hem met de neus smeet alsof hij met de nek naar de hemel had willen speculeren. Waarom hij zeer verblijd werd en terstond met een grote furie op hem viel en afrukte zijn helm, maar dat werd hem het in het passeren belet bij de rechters die hem de victorie toegezegd hadden en Ptolomeus uit het perk lieten brengen. Terwijl de hertog vertrok naar zijn tent om verbonden te worden van zijn wonden, die wel veel maar nochtans van weinig importantie waren als bewaard waren door zijn wapens dikte wat belette dat de zwaarden geen diepte in zijn lichaam hadden kunnen houwen, zodat hij het daarom niet liet van die dag noch alles met vooral geweren te overwinnen vier andere kloeke mannen tot zo grote blijdschap van de prinses Catharina als droefheid van Palmerijn. Die de volgende dag hierna, zonder acht te nemen op zijn zwakke staat, de hertog wilde gaan bevechten, maar Trineus zei tot hem: “Hoe heer Palmerijn, al kwam je mooi van de victorie te triomferen zo stelde gij u nochtans hiermee in alzo grote perikel dat men uw vijand zou moeten achten van uw eigen leven!”

“Vijand van din, mijn heer,” antwoorde hij, “ben ik niet, maar ook en bezit ik het zelf nergens anders om als te gebruiken in eerlijke zaken. Daarom bid ik dat mijn heer niet wil gelieven door al te grote vriendschap te beletten mijn plicht.”

Nochtans bracht Trineus om vrees van met de ogen te zien hetgeen zijn hart zou mishaagd hebben zo veel te weeg dat Palmerijn zijn wil, hoewel tot zijn grote leedwezen, moest uitstellen. Hem niettemin zo goed [H1rb] gouverneren dat hij tot de wapens te mogen voeren wederom voldoende sterkte kreeg in de drie daarna volgende dagen en in die gedurende de hertog altijd overwinnaar bleef en zulke feiten deed dat hem de hele wereld voor de beste ridder van geheel aardrijk achtte en van geen grotere waarde meer hield de voorgaande victorie van Palmerijn. Die op dezelfde dag als hij hem wederom gezond bevond ging bezoeken prins Lowijs die benijde de lange victorie van de hertog van Savoie hem zo gauw niet gezien en had of hij zei: “Heer Palmerijn, het Fortuin is de hertog veel gunstiger dan het mij contrarie was en doet mijn ongeluk te meer verachten en de uw voorgaande faam alzo verminderen dat gij u zelf ongelijk doet, indien gij met alle naarstigheid niet verzoekt om voor mij te krijgen de tevreden stellen en voor u de victorie.”

“Die te behalen is onzeker, mijn heer,” antwoorde hij, “vooral zo die niet vergund werd naar de deugd noch moed van het hart noch uitzonderlijkheid der personen of anders zou uw prinselijke excellentie zonder twijfel gevolgd zijn hetgeen al noch hoopte te verkrijgen de hertog, wiens blijdschap ik niettemin morgen vroeg onze en onze droefheid verhoop te maken door de beweging van mijn eigen grote genegenheid die zich nochtans zeer versterkt met de begeerte van u, mijn heer Lowijs.”

Die hiermee van Palmerijn verlof nam en de volgende dag ’s morgens met verlangen verwachte.

[H1va] Van ’t ghevecht van Palmerijn teghens den hertoch van Savoyen ende den Ridder van de Sonne. Het .XXXIX. capittel.

Den hertoch van Savoyen aldus ses gheheele daghen lanck de victorie behouden hebbende, reedt Palmerijn opten sevensten dach smorgens vroech, vergheselschapt met den prince Lowijs, Trineus ende veele andere jonghe heeren, in presentie vanden coninck, die zijn ghevecht oock sien wilde, inden camp, becleedt met alle zijne wapenstucken, uytghenomen dat hem by drie dienaren naeghedraghen worde den helmet, schilt ende een yseren kolve. De welcke ghenomen hebbende, sloot hy zijnen helm ende seyde tot den hertoch: “Heer ridder, de jonckvrouwe die ick beminne is niet alleen schoonder als d’uwe, maer gaet te boven alle die tegenwoordich leven. Daerom moet ghy oock teghens my probeeren ’t ghene ghy albereets op so veele anderen versocht hebt.”

“Deur sulcke proberinge sal ick u straffen van uwe groote leugenen!”, antwoorde den hertoch, die hier met oock een knodse nam ende gaf ter eerster aencompste eenen dapperen slach opten helm van Palmerijn, die hem hier van op staende voet seer wel wreeckten tot verweckinghe van soo groote toornicheyt des hertochs, dat sy, soo d’een als d’ander deden bersten heure schilden ende harnassen deur gewelt van slagen mette ysere knodsen. Die seer haest een eynde namen, om dat Palmerijn den Savoyaert ontdeckt siende, hem so fellen slach gaf tusschen den helm ende ringkraghe [H1vb] dat hy ter aerden neder vallende zijne handen ofte voeten niet meer en verroerde, als de menschen die noch cost noch kleer meer en behoeven. Waerom Palmerijn, oock van zijn peert tredede, den hertoch den helm afruckten ende de punte van ’t sweert op de keele setten. Als doe de richters tot hem riepen: “Heer ridder, hy is genoech overwonnen, die gheen macht en heeft van hem meer te connen verdedighen, daerom en behoort ghy den hertoch miet meer te misdoen!”

Int welcke obedierende, ghinck hy nae zijn tente om hem te rusten, dat seer weynich duyrden om dat hy van dien dach noch wordt bedwonghen acht dappere mannen te verheffen in den selfsten graedt als daer van hy de promotie ghedaen hadde aen den hartoch. Diemen hierentusschen nae zijn logijs brochte om ghecureert te worden van zijne wonden, daer van de ghenesinghe seer lancksaem viel overmidts hy hem selven grootelijckx quelde met spijt ende stoornisse om de selve saecke die Trineus ende veele anderen hertelijcken deden verblijden, sonderlinghe by den prince Lowijs, wiens gauderinghe om de overwinste des hertochs niet min en was, als oft hy selfs hadde willen triumpheeren met de vicktorie van Palmerijn. Die hy oock niet en vergat des anderen daechs smorghens te helpen gheleyden wes tot inden camp, in den welcken hy over veele ridders de overhandt creech, soo wel in dien als in den anderden dach, voeghende hem den derden, wesende den thiensten ende lesten dach, wederomme op de selfste plaetse, alwaer hem terstondts quam presenteeren eenen ridder van Piemont, machtich ende groot van persoone, ’t welcke nochans niet en [H2ra] [st]reckten als tot zijn meerder schande, [da]er inne Palmerijn soo wel hem als [no]ch vijf anderen voor den middach [b]edwonghe opentlijcken te bekennen [ha]ere meesterssen in perfeccien min[de]r te zijn als zijn Polinarde. Om voor [de] welcke voorts de gheheele vicktorie [te] moghen vercrijghen hy soo langhe [v]erbeyden eer yemants meer ten voor[sc]hijn quam tot datmen den alder[ma]chtichsten prince onder het gheheele [h]emelsche firmament sach vluchten [a]ne het westen om te ontloopen den [c]oninck Vesper, soo dat hy meynden [va]n wijder travailie ontslagen te [zij]n, als recht tot hem quam aen rij[de]n / eenen ridder seer braef int aen[sc]houwen, in swarte wapenen met [w]itte strepen, draeghende eenen schilt [va]n de selfste verwe alsmen siet hebben[de] blijde lochte, niet ghequelt wor[d]ende met eenighe verdrietelijcke wolc[ke]n, waer inne stonde een goude son[ne] met glinsterende straelen, ende sit[te]nde op een bruyn peert met witte [vl]ecken, het welcke hem met springhen [ni]et minder couragieus en betoonde [al]s zijnen meester, ’t hooft becleet met [ee]nen helm, daer op veele roode, blau[w]e ende groene plumagien stonden, vai[la]ntelijcken droech, segghende tot [P]almerijn: “Heer ridder, verstaen hebbende u [m]eyninghe te zijn dat uwe alder[lie]fste alle andere jonckvrouwen in [sch]oonheyden te boven gaet, ben ick [de]ur courtoise beweecht gheworden [om] u van soo valsche meyninghen [te] verlossen met de bedwinginghe tot [op]enbaere bekentenisse van soo groote [leu]ghenen.”

“Gheen courtosie, maer u [h]oveerdicheyt,” antwoorde Palme[rij]n, “en heeft u onverstandich oordeel [ni]et kunnen wijs maecken, niet al[lee]n gheen leughenen maer oock gheen [H2rb] dinck waerachtigher te zijn als dese mijnen meyninghe, daerom sal de crachte van mijnen rechten arm sulcx doen. Maer u is voor eerst van nooden op depileerne daer toe gheordineert te doen stellen de figuyre van de jonckvrouwe die ghy meynt te verheffen boven de ghene die geen ghelijck en heeft volghens de conditien ghepubliceert deur gheheel Europa.”

“Ick en heb van haer gheen ander figuyre,” antwoorde den Ridder van de Sonne (alsoo ghenoemt om het teycken van zijnen schilt), “als die de liefde soo vast datser niet en sal connen uytghewist worden dan deur de doodt, gheprent heeft int binnenste van mijn herte, dat ghy sult moeten openen soo verre ghy van haer wilt sien de waerachtighe gelijckenisse, daer van ick u sal doen ghevoelen de deucht deur de crachten die de selve uytspreyt in alle mijn leden. Daerom en laet ons niet langher twisten mette woorden, maer commen tot de wercken!”

“Hoewel dat sulcx strecken sal,” antwoorde Palmerijn, “teghens de ordeninghe van den principalen autheur deser campstichtinghe, soo sal ick u nochtans, niet deur bedwanck maer deur groote affectie om te mogen probeeren hoe ghy uwe braveeringhe inder daet weet te achtervolghen, hier inne voordeel vergunnen, soo verre ghy my wilt verclaren haren name.”

“Dien verswijghende,” seyde hy, “soude ick de Natuere, die in haer te reformeeren heeft willen verthoonen haer groote macht ende wetenschap, onghelijck doen. Daerom zy u ende een yegelijck openbaer datse heet Polinarde, des keysers dochter van Duytslandt.” By den hoochdonderenden Jupiter,” antwoorde Palmerijn, “ghy hebt soo wel de rechte persoone vercooren dat ick om haeren faem, die ick in grooter [H2va] weerden houde als ghy, te verminderen my teghens u niet stellen en wil, maer seer wel om u te doen bekennen dat ghy niet weerdich en zijt haer dienaer te wesen!”

“Eenen grooteren dienaer haer singuliere excellentie te vereysschen,” seyde hy, “wordt by my seer wel bekent, maer ick sal u niet alleen opentlijcken doen segghen, maer oock luyde doen sweeren dat ick veel weerdigher ben om van haer met eenich gebodt ghefavoriseert te worden als ghy.”

Deur welcke woorden Palmerijn soo seer verstoort wert dat hy zijn lancie velde ende zijn paert met groote toornicheydt de spooren dede ghevoelen in sulcker manieren datse beyde mans ende peerden ter aerden storten. Nochtans spronghense rasschelijck wederomme op haer voeten, ende grijpende heur sweerden bestredense den anderen so eysschelijck dat d’alderstoutmoedichste vande toesienders deur grooten grouwel heur ooghen stopten om die onghelooffelijcke slagen die haer hoofden deden schijnen in vuyre te staen, overmits de menichfoudighe voncken diemen sach springhen uyt het stael ende yser van heure wapenen, daer van de stucken soo snel herwaerts ende derwaerts deur de plaetse des camps vloghen dat veele vande omstaenders, indiense daer van niet beschadicht en wilden worden, met het hooft omleeghe moesten wijcken, waer deur sommighe van haer ontwaer werden haere schoenen ende ’t onderste van haere cleederen besprengt te zijn met bloede, het welcke soo overvloedelijck uyt de wonden van dese twee furieuse campvechters sprongh dat alle die het saghen daer deur met weemoedicheydt beweecht worden, sonderlinghe de twee richters, daer van den eenen tot den coninck seyde: “Mijn heer, ick gheloof dat [H2vb] wy in der waerheydt een fantasie ende niet een waerachtighe gheschiedenisse en sien.”

“Aengaende van my,” antwoorde den coninck, “ick dorve seer wel verseeckeren, niet alleen dat ick desghelijcx noyt meer ghesien en hebbe, maer oock datter noyt meer so grouwelicken strijt gheschiet en is tusschen twee particuliere personen.”

Maer sy en maecten hier van dies niet teghenstaende niet meer werckx als oftse maer ghecortswijlt en hadden, singulierlijcken Palmerijn, die zijnen vyandt bycans gheenen tijdt en gaf om zijnen aessem te verhalen. Nochtans defendeerde hy hem couragieusselick tot datse om de duysterheyt vanden nacht tortsen versochten aen de richters, die haer de selve niet vergunnen en wilden maer gheboden heur den strijdt op te houden, seggende het een al te groote schade te sullen wesen indien om een soo lichtveerdighe saecke ’t leven verloren twee sulcke brave ridders. Die hier deur soo verstoort worden om de groote affectie diese hadden van den anderen te overwinnen dat den Ridder van de Sonne seyde de richters hem ongelijck te doen ende Palmerijn dat zijnen geest nimmermeer en soude gherust zijn tot dat hy dit gevecht voleynt hadde. Maer nauwelijckx en haddense dese woorden uytghesproocken ofte sy vielen beyde voor doodt int perck neder. Waeromme men heur ewech dede dragen, te weten Palmerijn in des conincx palleys, alwaer hy deur beveel van zijne majesteyt ghevisiteert wordt van de medicijnmeesters, die aen hem bevonden vele dootelicke wonden.

Die sy nochtans so wel cureerden dat in weynighe daghen het perijckel ghepasseert was als den prince Lowijs, die hem om zijne ridderlijcke daden seer beminde, hem quam visiteren, gelijc hy ooc dickwils te voren gedaen hadde, seggende: “Heer Palmerijn, [H3ra] [u]we heerlijcke feyten doen my de prin[c]esse die alsulcken ridder als u in haren [d]ienste heeft, soo gheluckich achten dat [i]ck, soo verre dese veranderinghe van gestaltenisse niet een weynich te vreemt en scheen, soude wenschen in hare plaetse [t]e mogen zijn, niet om van u te genieten [d]e saecke daer toe de jonckvrouwen [d]ickwils al hongerich gheveynsen geen appetijt te hebben, maer om tusschen ons te maecken eenen bant van getrouwe vrientschap.”

“Uwe vrientschap en ontfange ick niet alleen in een groot fa[v]eur, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “met belofte vande selve by my als onder[d]aen altoos onbreeckelijck te sullen gehouden worden. Maer oock bidde ick met geheelder herten dat God almach[t]ich gelieven wil noch eens de gelegentheyt te schicken, waer deur ick metter [d]aet sal mogen betonen in wat grooter weerden ic houde de gunste die ick hope [d]at uwe princelijcke excellentie my niet en sal weygeren met somtijts te gebieden [d]esen, zijnen onderdanigen dienaer, niet alleen deur de ontfangene weldaden die alle mijne mogelijcke verdiensten souden doen beschamen, maer oock deur de vreuchde die ick altijts sal scheppen van gehouden te worden in de gedachten van [e]en so deuchdelicken prince, die my bo[v]en al t’zijnwaerts verobligeert met den goeden wille daer met hy my boven ma[t]en veel meer prijst als ick weerdich ben.”

“Ick en heb van u geen lof gesproocken, heer Palmerijn, mijn vrient,” antwoor[d]e den prince Lowijs, “oft de al te groote [c]leynicheyt van dien tot de warachtige [b]ehoorte can een yegelijck wel bekennen [d]eur den onuytspreeckelijcken vromen moet daer met ghy ghewonnen hebt so [v]eele figuyren!”

Die aldaer op Lowijssen [v]ersoeck vertoont ende bevonden worden te strecken over ’t getal van hondert, onder alle de welcke, uytghenomen het [H3rb] figuyrken van Polinarde, geene excellenter bevonden wordt als de gelijckenisse vande princesse Agriole, infante van Engelant, die nochtans veel schoonder was als hare effigie te kennen gaf, soo eenen edelman van Lowijs verclaerden, die heur perfectien oock soo hooghe verhefte dat den prince Trineus daer mede tegenwoordich zijnde, zijne fantasie, sonder haer oyt ghesien te hebben, alsoo op haer stelde dat hy om harent wille noch passeerde veele sware perijckelen, ghelijck hier nae verclaert sal worden.

[H1va] Van ’t gevecht van Palmerijn tegen de hertog van Savoie en de Ridder van de Zon. Het 39 kapittel.

De hertog van Savoie die aldus zes gehele dagenlang de victorie behield reedt met Palmerijn op de zevende dag ‘s morgens vroeg vergezelschapt met de prins Lowijs, Trineus en vele andere jonge heren in presentie van de koning die zijn gevecht ook zien wilde in het kamp gekleed met al zijn wapenstukken, uitgezonderd dat hem bij drie dienaren nagedragen werd de helm, schild en een ijzeren kolf. Toen hij die genomen had sloot hij zijn helm en zei tot de hertog: “Heer ridder, de jonkvrouw die ik bemin is niet alleen mooier dan de uwe, maar gaat te boven alle die tegenwoordig leven. Daarom moet gij ook tegen mij proberen hetgeen gij al gereed op zo vele anderen verzocht hebt.”

“Door zulks te proberen zal ik u straffen van uw grote leugen!”, antwoorde de hertog, die hiermee ook een knots nam en gaf ten eerste aankomst een dappere slag op de helm van Palmerijn die hem hiervan op staande voet zeer groed wreekten tot verweking van zo grote toorn van de hertog dat zij, zo de een als de ander, lieten barsten hun schilden en harnassen door het geweld van de slagen met de ijzeren knotsen. Die zeer gauw een einde nam omdat Palmerijn ie van Savoie onbedekt zag en hem zo’n felle slag gaf tussen de helm en ringkraag [H1vb] dat hij ter aarde neer viel en zijn handen of voeten niet meer verroerde als de mensen die noch kost noch kleren meer behoeven. Waarom Palmerijn die ook van zijn paard steeg de hertog de helm afrukte en het punt van ’t zwaard op de keel zette. Als toen de rechters tot hem riepen: “Heer ridder, hij is genoeg overwonnen die geen macht heeft van hem meer te kunnen verdedigen, daarom behoort gij de hertog niet meer te misdoen!”

Waarin hij gehoorzaamde en ging naar zijn tent om hem te rusten dat zeer weinig duurde omdat hij van die dag noch werd gedwongen acht dappere mannen te verheffen in dezelfde graad als daarvan hij de promotie gedaan had aan de hertog. Die men ondertussen naar zijn logies bracht om gecureerd te worden van zijn wonden waarvan de genezing zeer langzaam viel overmits hij zichzelf zeer kwelde met spijt en stoornis om dezelfde zaak die Trineus en vele anderen hartelijk liet verblijden, vooral bij de prins Lowijs, wiens opmerken om de overwinning van de hertog niet minder was alsof hij zelf had willen triuomferen met de victorie van Palmerijn. Die hij ook niet vergat de de volgende dag ’s morgen te helpen geleiden tot in het kamp, waarin hij over vele ridders de overhand kreeg, zo wel in die als in de volgende dag volgde hem der derde en was de tiende en laatste dag wederom op dezelfde plaats, alwaar hem terstond kwam presenteren een ridder van Piëmont, machtig en groot van persoon wat nochtans niet [H2ra] strekte als tot zijn meerder schande daarin Palmerijn zo wel hem als noch vijf anderen voor de middag bedwong openbaar te bekennen hun meesteres in perfectie minder te zijn dan zijn Polinarde. Om voor die voorts de gehele vickorie te mogen krijgen hij zo lang wachtte eer er iemand meer ten voorschijn kwam totdat men de allermagste prins onder het gehele hemelse firmament zag vluchten naar het westen om te ontlopen de koning Vesper, zodat hij meende van verder werk ontslagen te zijn toen recht tot hem kwam aan rijden een ridder zeer braaf in het aanschouwen, in zwarte wapens met witte strepen en droeg een schild van dezelfde kleur als men ziet hebben blijde lucht die niet gekweld werd met enige verdrietige wolken waarin stonde een gouden zon met glinsterende strelen en zat op een bruin paard met witte vlekken wat hezichm met springen niet minder moedig betoonde als zijn meester, ’t hoofd bekleed met een helm waarop vele rode, blauwe en groene pluimages stonden, sierlijk droeg en zei tot Palmerijn: “Heer ridder, verstaan hebben uw mening te zijn dat uw allerliefste alle andere jonkvrouwen in schoonheden te boven gaat ben ik door hoffelijk bewogen geworden om u van zo valse mening te verlossen met het bedwingen tot openbare bekentenis van zo’n grote leugen.”

“Geen hoffelijkheid, maar u hovaardigheid,” antwoorde Palmerijn, “en heeft u onverstandig oordeel niet kunnen wijs maken niet alleen geen leugen maar ook geen [H2rb] ding waarachtiger te zijn als deze mijn mening en daarom zal de kracht van mijn rechterarm zulks doen. Maar u is voor eerst van noden op de pilaar daartoe geordineerd te doen stellen de figuur van de jonkvrouw die gij meent te verheffen boven diegene die geen gelijke heeft volgens de conditie gepubliceerd door geheel Europa.”

“Ik heb van haar geen ander figuur,” antwoorde de Ridder van de Zon (alzo genoemd om het teken van zijn schild), “als die de liefde zo vast is dat ze er niet zal kunnen uitgewist worden dan door de dood geprent heeft in het binnenste van mijn hart dat gij zal moeten openen zo ver gij van haar wil zien de ware gelijkenis en daarvan ik u zal doen voelen de deugd door de krachten die het zelf uitspreidt in al mijn leden. Daarom laat ons niet langer twisten met de woorden, maar komen tot de werken!”

“Hoewel dat zulks strekken zal,” antwoorde Palmerijn, “tegen de ordening van de principale auteur van deze kamp stichting, zo zal ik u nochtans, niet door bedwang maar door grote affectie om te mogen proberen hoe gij uw bravoere in der daad weet te achtervolgen hierin voordeel vergunnen, zo verre gij mij wilt verklaren haar naam”

“Die verzwijgen,” zei hij, “zou ik de Natuur die in haar te reformeren heeft willen vertonen haar groote macht en wetenschap ongelijk doen. Daarom is het u en iedereen openbaar dat ze heet Polinarde, de keizersdochter van Duitsland.” Bij de hoog donderende Jupiter,” antwoorde Palmerijn, “gij hebt zo wel de rechte persoon gekozen dat ik om haar faam die ik in grote [H2va] waarde houdetals gij te verminderen mij tegen u niet stellen wil, maar zeer goed om u te doen bekennen dat gij niet waardig bent haar dienaar te wezen!”

“Een groteren dienaar haar uitzonderlijke excellentie te vereisen,” zei hij, “wordt bij mij zeer goed bekend, maar ik zal u niet alleen openbaar laten zeggen, maar ook luid doen zweren dat ik veel waardiger ben om van haar met enig gebod begunstigd te worden dan gij.”

Door die woorden Palmerijn zo zeer verstoord werdt dat hij zijn lans velde en zijn paard met grote toornigheid de sporen liet gvoelen in zulke manieren dat ze beide, mannen en paarden, ter aarde storten. Nochtans sprongen ze snel wederom op hun voeten en grepen hunr zwaarden en bestreden ze de andere zo ijselijk dat de aller stoutmoedigste van de toeschouwers door groot gruwel hen ogen toestopten om de ongelofelicke slagen die hun hoofden lieten schijnen in vuur te staan overmits de menigvuldige vonken die men zag springen uit het staal en ijzer van hun wapens waarvan de stukken zo snel herwaarts en derwaartsdoor de plaats van het kamp vlogen dat vele van de omstanders, indien ze daarvan niet beschadigd wilden worden met het hoofd omlaag moesten wijken waardoor sommige van hen waar werden hun schoenen en ’t onderste van hun kleren besprengd te zijn met bloed wat er zo overvloedig uit de wonden van deze twee furieuse kampvechters sprong dat allen die het zagen daardoor met weemoed bewogen werden, vooral de twee rechters waarvan de ene tot de koning zei: “Mijn heer, ik geloof dat [H2vb] wij in der waarheid een fantasie en niet een ware geschiedenis zien.”

“Aangaande van mij,” antwoorde de koning, “ik durf zeer goed te verzekeren, niet alleen dat ik desgelijks nooit meer gezien hebe, maar ook dat er nooit meer zo’n gruwelijke strijd geschied is tussen twee particuliere personen.”

Maar zij maakten hiervan dus niet tegenstaande niet meer werk van alsof ze maar een korte tijd gedaan hadden, vooral Palmerij, die zijn vijan bijn geen tijd gaf om zijn adem te verhalen. Nochtans verdedigde hij zich moedig tot dat ze vanwege de duisterheid van de nacht toortsen verzochten aan de rechters die het ze niet vergunnen wilden maar geboden ze de strijd op te houden en zeiden dat het een al te grote schade te zullen wezen indien om een zo lichtvaardige zaak ’t leven verloren twee zulke brave ridders. Die hierdoor zo verstoord werden om de grote affectie die ze hadden van de anderente overwinnen dat de Ridder van de Zon zei de riehters hem ongelijk te doen en Palmerijn dat zijn geest nimmermeer zou gerust zijn tot dat hij dit gevecht geëindigd had. Maar nauwelijks hadden ze deze woorden uitgesproken of zij vielen beide als dood in het perk neer. Waarom men ze weg liet dragen, te weten Palmerijn in het konings paleis, alwaar hij door beeel van zijne majesteit gevisiteerd werd van de medicijnmeesters die aan hem bevonden vele dodelijke wonden.

Die zij nochtans zo goed cureerden dat in weinige dagen het perikel gepasseerd was toen de prins Lowijs, die hem om zijn ridderlijke daden zeer beminde, hem kwam visiteren, gelijk hij ook dikwijls tevoren gedaan had en zei: “Heer Palmerijn, [H3r] uwe heerlijke feiten doen mij de prinses die al zulk ridder als u in haar dienst heeft zo gelukkig achten dat ik, zo ver deze verandering van gestalte niet een weinig te vreemd scheen, zou wensen in haar plaats te mogen zijn, niet om van u te genieten de zaak daartoe de jonkvrouwen dikwijls al hongerig veinzen geen appetijt te hebben, maar om tussen ons te maken een band van trouwe vriendschap.”

“Uw vriendschap ontvang ik niet alleen in een grote gunst, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “met belofte van die bij mij als onderdanig altijd onbreekbaar te zullen gehouden worden. Maar ook bid ik met een geheel hart dat God almachtig gelieven wil noch eens de gelegeheid te schikken waardoor ik met de daad zal mogen betonen in wat grote waarde ik hou de gunst die ik hoop dat uwe prinselijke excellentie mij niet zal weigeren met somtijds te gebieden deze zijn onderdanige dienaar en niet alleen door het ontvangen van de weldaden die al mijn mogelijke verdiensten zouden doen beschamen, maar ook door de vreugde die ik altijd zal scheppen van gehouden te worden in de gedachten van een zo deugdelijke prins die mij boven al tot hem verbindt met de goede willdaarmee hij mij boven mate veel meer prijst dan ik waardig ben.”

“Ik heb van u geen lof gesproken, heer Palmerijn, mijn vriend,” antwoorde de prins Lowijs, “of de al te grote kleinheid van die tot de waarachtige behoren kan iedereen wel bekennen door de onuitspreekbare dappere moed waarmee gij hewonnen hebt zo veel figuren!”

Die aldaar op Lowijs zijn verzoek getoond en bevonden worden te strekken over ’t getal van honderd waaronder alle die, uitgezonderd het [H3rb] figuurtje van Polinarde, geen excellenter bevonden werd dan de gelijkenis van de prinses Agriole, infante van Engeland, die nochtans veel moier was als har afbeelding te kennen gaf zo een edelman van Lowijs verklarde die haar perfectie ook zo hoog verhief dat de prins Trineus die daarmee tegenwoordig was zije fantasie, zonder haar ooit gezien te hebben, alzo op haar stelde dat hij vanwege haar noch passeerde vele zware perikelen, gelijk hierna verklaard zal worden.

Wie den Ridder van de Sonne was, ende van zijne vreemde avontueren. Het .XL. capittel.

Den ouden coninck van Hongarien hadde eenen sone, vanden welcken geen mentie ghemaect en wort om dat hy sonder eenige memorabile feyten uyt te richten inden fleur van zijne jeucht sterf, hoewel dat hy achter liet twee sonen, den jongsten vande welcke ghenaemt was Netrides, die vijfthien jaren out zijnde als den ouden coninck, na dat hy eenen langen tijt in ruste ende vrede geregeert hadde, dese werelt passeerde, hem bevolen inde bewaernisse van zijnen broeder die na zijnen doodt coninck ghecroont worde, zijnde den man van Griane, moeder van Palmerijn, genaemt Tarisius, ghelijck voor verclaert staet. Die desen Netrides hierom beminde, ghelijck de broederlicke liefde vereyschte, doende hem so wel onderwijsen dat hy met een seer gracieuse wel ghemaniertheyt op wies in schoonheyt vant lichaem, waer over hy van een yegelijck soo vande heeren, princen, ridderen ende edelluyden [H3va] als van ’t gemeyne volc van geheel Hongerien soo veel, jae meer gherespecteert wort als Tarisius, die hier deur eenen inwendigen haet op hem vercreech. Nochtans en liet Netrides daerom niet zijn leven in vreuchden over te brengen tot dat de Fortuyne, zijn welvaert benijdende oft mogelijck niet goet achtende dat desen jonghen prince zijnen tijt in wellust soude passeeren maer veel eer zijne volstandicheyt tegens eenigen tegenspoet probeeren wilde, dat den coninck Tarisius ginck spatsieren lancx eenen lusthof terwijlen Netrides bleef in de camer by de coninginne, alwaer hy met haer deviserende, sonder achterdencken ginck sitten inden stoel van sijnen broeder. Die tot zijn ongheluck haestelijck wederom commende ende hem aldaer noch vindende, daer over in een groote gramschap ontstack, tot hem segghende: “Ghy hooveerdigen sot, wie heeft u dorven doen sitten in mijn plaetse tot misprijsinge van mijne majesteyt?!”

“’t Selve is gheschiet, heer coninck,” seyde Netrides, op zijn knyen vallende, “deur onwetentheyt, die ick uwe majesteyt ootmoedelick bidde my voor dese reyse te willen vergheven.”

Daer op hy hem gheen antwoorde en gaf, maer ghelijck de henne onder de wermte van heure vederen allengskens gaet formeeren het kiecken inden dop, alsoo bestont hy in zijn herte te broeden een jalousie die haer, siende dat eenighe groote heeren daer hy seer quaet vermoeden op hadde, sonderlinghen ghemeynschap met hem hielden, alsoo vermeerden datse hem vastelick deden voornemen zijnen broeder te doen ombrenghen, ghevende daer van op staende voet den last aen eenighe van zijn archiers. Die niettemin ’t selve feyt soo gheringhe niet te weghe en brochten oft Tarisius ontmoetende zijnen broeder ende moghe[H3vb]lijck met bermherticheyt ofte broederlicke affectie beweecht wordende, seyde hy tot hem: “Netrides, ick mercke claerlijck dat ghy tracht nae mijn croone. Daerom maeckt u binnen vier ende twintich uren uyt mijn lant sonder yemant daer van te verradverteeren, indien ghy niet qualijcker en wilt getracteert zijn!”

“Niet deur schult maer deur obedientie, broeder,” antwoorde Netrides, “sal ick uwe conincklicke majesteyts ghebodt na comen.”

Ende bekennende de furieuse humeuren van Tarisius dede hy terstont een peert sadelen, bevelende alle zijne dienaeren dat hem niemant van heurluyden en soude volghen, reysende soo langhe, nae dat de Fortuyne hem gheleyde, wes dat hem in Duytschlandt ’t ghelt, daer van hy qualijck voorsien was, begoste te failleeren. Nochtans en wilde hem zijn groot herte niet toelaten d’aelmissen te versoecken noch d’ongewoonheyt dat hy hem in eenigen noot ende leghe conditien wiste te behelpen, waerom hy in groote melancolie gheviel, voor hem nemende de reste zijns levens te gaen passeeren in eenighe wildernisse.

Tot de welcke rijdende, quam hy op eenen nacht in een groot foreest met hooghe boomen ende dichte struycken beplant, alwaer hy zijn peert ontoomende, het liet loopen daer ’t wilde, ende sette hem neder int gras onder aen eenen grooten eycken boom in meyninghe vanden cours van zijn leven te vercorten. Maer de vreese vande verdoeninghe zijnder zielen waer daer teghen strijdende, in hem selven segghende: “Het staet aen den wille van Godt almachtich ende den loop der natuere, maer niet aen u, o Netrides, van te verkiesen ’t leven oft de doot, die ick sal verbeyden deur den hongher oft deur eenige wreede beeste, dat ick hope bermherticheydt te sullen moghen vercrijghen met mijn [H4ra] boose Fortuyne, die my soo hooghe op haer onghestadige radt verheft hadde, eylacy, alleen om my soo veel te geweldigher te doen vallen deur ’t middel van eenen tyrannighen coninck ende wreeden broeder, die my t’onrecht ende tegens den wille van alle de inwoonderen van Hongaryen ghebrocht heeft in dit lijden, soo deerlick, dat ick de doot tot gheen solaes en can ghenieten.”

Ende hier met viel hy int gras neder om een weynich van zijn travailie van zijnen swaren ancxt te rusten, niet anders verwachtende als een lanckwijlich eynde. Maer ghelijckmen dickwils uyt eenen grooten noot verlost can worden deur eenich onverwacht middel alsoo gheschieden dese Netrides, want eenen ouden ridder, rijck ende van heerlicken gheslachte, Lambert ghenaemt, hadde in dit foreest een gheweldich casteel, twelck seer gheneuchelijck lach om de boomen ende bosschagien, daer in hy desen selfsten avont om hem, als zijnde int heetste van den somer, inde coelte te verfrisschen, was gaen spatseeren, waer deur hy aenghehoort hebbende alle de clachten van Netrides, daer nae tot hem ginck ende seyde: “Mijn sone, staet op ende grijpt couragie! Ghy zijt hier gecomen in een plaetse daer u meer weldaets sal geschieden als ghyder onghelucx verwachte.”

Ende hier met nam hy Netrides by de hant, de welcke voor hem siende staen desen ouden statighen man met zijnen grijsen baert, die hem soo eerlicke presentatie te voren stelden, wert hy op eene tijt met schaemte, vreese ende blijtschap omvangen. Nochtans acht nemende op zijnen noot, nam hy in danck aen des ridders goeden wille ende ginck met hem op ’t voorseyde casteel, alwaer hy blijdelijcken ontfanghen wort, soo wel van des heeren huysvrouwe als van zijn eenige dochter, een [H4rb] vande alderschoonste jonckvrouwen vant gheheele lant daer ontrent. Die soo gheringhe als Netrides eenen seer cleynen tijt in alle onderdanicheyt van Lambert geleeft hebbende, zijne voorgaende dispoosheyt volcomelijc wederom vercregen hadde, grootelicx op hem ende hy op haer verlieft werde, sonder nochtans den anderen heuren wille te openbaren.

Maer dat dickwils in d’eene saecke alle teghenspoeden voorvallen ende in d’andere de Fortuyne grootelicx dient, can u voor ooghen ghestelt worden met het exempel van desen Netrides, wiens welgemaniertheydt Lambert soo wel gheviel dat hy zijne huysvrouwe vertelt hebbende alle wat hy in zijne clachte int bosch gehoort hadde, mede tot haer seyde: “Oock acht ik hem, indien zijne deuchdelicke manieren eenichsins over een comen met zijn gheslachte, gesproten te zijn van so hoogen huyse dat het raetsaem zoude zijn hem onse dochter ten houwelijck te gheven.”

Daer op die goede vrouwe, die geenen wil en schepten als in de gheliefte van haren man, antwoorde dat heur zijne begheerten seer wel ghevielen. ’t Welcke by hem soo gheringhe niet verstaen en was oft hy ginc terstont by Netrides. Ende na dat hy van hem deur neerstich versoec, met beloftenisse van secreet houdinghe, zijne afcomste verstaen hadde, stelde hy hem te voren ’t voorseyde houwelijck.

’t Welck Netrides antwoorde te kunnen perfeckt maecken sijn hoochste gheluck, dat hem twee daghen daer nae ghebeurde deur de t’samen trouwinghe, tot groote verwonderinge van alle de ghebueren, m[e]ynende Netrides maer eenen simpelen ridder gheweest te zijn, die deur de landen dwaelde om zijn avontueren te soecken. Maer hierom en wordt niet achterweghen ghelaten de feeste des bruylofs, in de [H4va] welcke men hanteerde alle moghelijcke gheneuchte. Waer in dese twee nieuwe ghehouden met heur devoir oock niet en wilden faillieren, dan om de selve te vermeerderen speeldense den eersten nacht de partye die wel haest eyndicht, maer altijdts wederomme een nieu beginnen is, daer inne de jonckvrouwe seyde ghewonnen te hebben, hoe wel dat Netrides wilde verdedighen ’t eerst uyt gheweest te zijn. Niet te min dese twee minnaers en ghevielen daeromme in gheenen twist maer volherden heur leven in groote vreuchde.

Wes een jaer daer nae dat Netrides’ behoude vader ende moeder dese werelt met groote begheerten om dat sy luyden deur heuren hooghen ouderdom van de ydelheydt van dien versaedt waren, passeerden tot grooten rouwe vanden prince ende zijn huysvrouwe. De welcken seer pompeuselijck deden int werck stellen heure uytvaerden, die soo gheringe niet gheeyndicht en waren oft de jonghe princesse bevont haer bevrucht tot groote blyschap van heuren man. Die gheduyrend hare drachte op eenen nacht viel in een alsulcken droome: Hem dochte dat hy niet kunnende gheraecken uyt een seer duystere camer, tot hulpe riep zijne lieve huysvrouwe, die hieromme tot hem quam gheloopen, hebbende in heure armen een kint, uyt wiens aengesicht straelen quamen, veele claerder als de radien vander sonnen, die alle de duysterheyt vande selve camer verdreven, soo dat hy claerlijck conde sien datse hem het kint presenteerden, segghende: “Mijn heer, wilt u verblijden met dit kint, het welcke u sal doen stellen in den stoel daer ghy uyt verdreven zijt, ende wederomme geven de conincklijcke croone die u t’ontrecht ontnomen is.”

Om welcke woorden hy het [H4vb] kint blijdelijcken in zijne armen ontfinghe, maer hy en hadde het soo gheringhe niet tot hem ghenomen oft daer quam eenen eysselijcken grooten man gheloopen die het kindt seer furieuselijcken uyt zijne armen greep, waer deur hy verschrickt wordende, soo hevich in den slaep opsprongh dat de princesse wacker wordende, hem daer van vraechde de oorsaecke. De welcke by heur verstaen zijnde, antwoordense met grooter blijtschap: “Mijn heer, Godt wilt alsoo laeten gheschieden als u dit visioen gheopenbaert heeft.”

Daer toe zijne hoepe oock noch grooter worden als de princesse ten bequamen tijde gheraeckt zijnde, hem baerde eenen jonghen sone, die opten doop ghenoempt worde Frisol. Den welcken opwies in sulcke schoonheydt dat een yeghelick gheneuchte nam in hem te aenschouwen, ende soo gheringe [in] grootheyt dat hy inden ouderdom van veerthien jaren een man van vijf ende twintich jaren presenteerden, waeromme hem zijne vader ende moeder, hoe wel datse noch twee sonen byden anderen wonnen, veel meer beminden als yemandt vande andere twee. Die hy oock in natuerlijcke cloeckmoedicheydt te boven ginck, groote geneuchte nemende in paerden te pickieren, boochschieten, worstelen, schermen ende andere crijchsexercitien, maer sonderlinge inde jachte int bylegghende foreest.

Int welcke hy de honden die een hart jaechden op eenen tijt soo langhe naevolchde dat hem, wesende moede ende verhetst, grooten dorst bedwong te drincken uyt eenen cleynen waterspronck aen de wortelen van eenen boome, tot zijn groot ongheluck, want soo gheringhe als hy hem opghericht hadde, begonste hy alsoo te beven dat hy niet en soude hebben gheweten in wat manieren aen [H5ra] [h]uys te gheraecken, en hadde hy niet [v]ergheselschapt geweest van eene van[d]e dienaren van zijnen vader, die hem [i]n groote droefheydt beval aen eenen [v]erstandighen medicijnmeester, den welcken tot zijne ghenesinghe soo goe[d]e neersticheyt gebruyckte dat hy hem [i]n weynich daghen wederom stelden in [z]ijne voorgaende sterckheyt. Maer zijn [a]engesicht met alle de reste des lichaems [b]leef soo vol bladeren dat hy eenen la[z]arus gheleecke. Waerom hem niet al[l]een zijne broeders, maer oock alle de dienaers des huysghesins verachten [e]nde begeckten. ’t Welck den bedruckten vader dochte zijn hert te sullen doen [b]ersten, terwijlen hem de tranen over [d]e wanghen liepen, tot hem segghende: “Eylacy mijn sone, ick sie wel groote[li]jcx bedroghen te zijn in de hope die ick [v]an u ontfinghe deur mijnen droom.”

[W]elcke woorden Frisol niet verstaende, [b]adt zijnen vader hem daer van te wil[le]n verclaren de volcomen beduydenis[se]. Om de welcke uyt te legghen hy [h]em int lange vertrock zijne afcomste [a]ls oock hoe zijnen broeder hem ver[ja]echt hadde, met den droom hier voren [v]erhaelt. Waer over Frisol seer ver[w]ondert wordende, hem antwoorden: “Mijn heer vader, u is niet onkenne[li]jck de onbegrijpelijcke macht vanden [al]deroppersten Heere, daer met hy my [o]ock lichtelijck can afnemen de sieckte [di]e my al nu erbermelick quelt. Daerom [en] wilt uwe hope niet heel quiteeren[v]an een saecke, hoe wel onmoghelijck in [d’]ooghen der menschen, nochtans licht [d]oenlijck voor Godt, die wy alleene [m]oeten bidden om bermherticheydt.”

[Wa]er met sy beyde soo seere beweecht [w]orden datse bedwongen werden son[de]r meer te kunnen spreecken vanden [an]deren te gaen deur het bitter schreyen, [’t] welck den vader dede om ’t medelijden [H5rb] met zijnen sone, ende den sone om deernisse met zijnen vader.

Wie de Ridder van de Zon was en van zijn vreemde avonturen. Het 40 kapittel.

De oude koning van Hongarije had een zoon waarvan geen mentie gemaakt werd om dat hij zonder enige memorabele feiten uit te richten in de fleur van zijn jeugd stierf, hoewel dat hij achter liet twee zonen, de jongste daarvan genaamd was Netrides die vijftien jaren oud was toen de oude koning, na dat hij een lange tijd in rust en vrede geregeerd had, deze wereld passeerde en hem beval in de bewaring van zijn broeder die na zijn dood koning gekroond werd en was de man van Griane, moeder van Palmerijn, genaamd Tarisius, gelijk hiervoor verklaard staat. Die deze Netrides hierom beminde, gelijk de broederlijke liefde vereiste en liet hem zo goede onderwijzen dat hij met een zeer gracieuze goede gemanierdheid opgroeide in schoonheid van het lichaam waardoor hij van iedereen zo van de heren, prinsen, ridders en edellieden [H3va] als van ’t gewone volk van geheel Hongarije zo veel, ja meer gerespecteerd werd als Tarisius die hierdoor een inwendige haat op hem kreeg. Nochtans liet Netrides daarom niet zijn leven in vreugde door te brengen tot dat het Fortuin die zijn welvaart benijde of mogelijk niet goed achtte dat deze jonge prins zijn tijd in wellust zou passeren maar veel eer zijn verstandigheid tegen enige tegenspoet proberen wilde dat de koning Tarisius ging spazieren langs een lusthof terwijl Netrides bleef in de kamer bij de koningin alwaar hij met haar koutte zonder achterdocht ging zitten in de stoel van zijn broeder. Die tot zijn ongeluk haastig wederom kwam en hem aldaar noch vond waardoor hij in een grote gramschap ontstak en tot hem zei: “Gij hovaardige zot, wie heeft u durven laten zitten in mijn plaats tot misprijzen van mijne majesteit?!”

“’Het is geschied, heer koning,” zei Netrides, die op zijn knieën viel, “deur onwetendheid die ik uwe majesteit ootmoedig bid mij voor deze keer te willen vergeven.”

Waarop op hij hem geen antwoord gaf, maar gelijk de hen onder de warmte van hun veren geleidelijk aan gaat vormen het kuiken in de dop, alzo bestond hij in zijn hart te broeden een jalousie die zich en zag dat enige grote heren daar hij zeer kwaad vermoeden op had bijzondere gemeenschap met hem hielden, alzo vermeerderde dat ze hem vast lieten voornemen zijnen broeder te doen schaduwen en gaf daarvan op staande voet de last aan enige van zijn boogschutters. Des al niettemin het zelf feit zo gauw niet te wege brachten of Tarisius ontmoette zijn broeder die mogelijk [H3vb] met barmhartigheid of broederlijke affectie bewogen werd zei hij tot hem: “Netrides, ik merk duidelijk dat gij tracht naar mijn kroon. Daarom maakt u binnen vierentwintig uren uit mijn land zonder iemand daarvan iets te zeggen, indien gij niet kwalijker wil behandeld zijn!”

“Niet door schuld maar door onderdanigheid, broeder,” antwoorde Netrides, “zal ik uw koninklijke majesteit gebod nakomen.”

En bekende de furieuze humeuren van Tarisius liet hij terstond een paard zadelen en beval al zijn dienaars dat hem niemand van ze zou volgen en reisde zo lang, naar dat het Fortuin hem geleide, totdat hij zich in Duistsland onthield waarvan hij kwalijk voorzien was begon te falen. Nochtans wilde hem zijn grote hart niet toelaten de aalmoezen te verzoeken noch de ongewoonte dat hij hem in enige nood en lage conditie wist te behelpen waarom hij in grote melancholie viel en voor hem nam de rest van zijn leven te gaan passeren in enige wildernis.

Tot die hij reedt en kwam hij op een nacht in een groot bos met hoge bomen en dichte struiken beplant alwaar hij zijn paard de toom afdeed en het liet lopen daar ’t wilde en zette hem onder in het gras onderaan een grote eikenboom in mening van de koers van zijn leven te verkorten. Maar de vrees van de verdoeming van zijn ziel streed daartegen en zei in zichzelf: “Het staat aan de wil van God almachtig en de loop der natuur, maar niet aan u, o Netrides, van te verkiezen ’t leven of de dood die ik zal verwachten door de honger of door enig wreed beest dat ik hoop barmhartigheid te zullen mogen krijgen mijn [H4ra] boze Fortuin die mij zo hoog op haar ongestadige rad verheven had, helaas, alleen om mij zo veel te geweldiger te doen vallen door ’t middel van een tirannie van de koning en wrede broeder die mij te onrecht en tegen de wil van alle inwoners van Hongarije gebracht heeft in dit lijden en zo deerlijk dat ik de dood tot geen solaas kan genieten.”

En hiermee viel hij in het gras neer om een weinig van zijn werk van zijn zware angst te rusten en niets anders verwachte dan een langdurig einde. Maar gelijk men dikwijls uit een grote nood verlost kan worden door enig onverwacht middel alzo geschiede deze Netrides, want een oude ridder, rijk en van een heerlijk geslacht, Lambert genaamd, had in dit bos een geweldig kasteel wat zeer genoeglijk lag om de bomen en bosschages waarin hij deze zelfde avond om hem omdat het was in het heetste van de zomer in de koelte te verfrissen was gaan spazieren, waardoor hij gehoord alle klachten van Netrides en daarna tot hem ging en zei: “Mijn zon, stat op en grijp moed! Gij bent hier gekomen in een plaats daar u meer weldaad zal geschieden dan gij er ongeluk verwachte.”

En hiermee nam hij Netrides bij de hand die voor hem zag staan deze oude statige man met zijn grijze baard, die hem zo heerlijke presentatie voor stelden zodat hij op een tijd met schaamte, vrees en blijdschap omvangen. Nochtans nam hij acht op zijn nood en nam in dank aan de ridder goede wil en ging met hem op ’t voorzegde kasteel, alwaar hij blijde ontvangen werd zo wel van de heer zijn huisvrouw als van zijn enige dochter, een [H4rb] van de allermooiste jonkvrouwen van het gehele land daar omtrent. Die zo gauw als Netrides een zeer kleine tijd in alle onderdanigheid van Lambert geleefd had zijn voorgaande houding volkomen wederom verkregen had zeer op hem en hij op haar verliefd werd, zonder nochtans de anderen hun wil te openbaren.

Maar dat dikwijls in de ene zaak alle tegenspoed en voorvallen en in de andere het Fortuin zeer dient kan u voor ogen gesteld worden met het voorbeeld van deze Netrides wiens goede gemanierdheid Lambert zo goed beviel dat hij zijn huisvrouw vertelt had alles wat hij in zijn klachten in het bos gehoord had en mede tot haar zei: “Ook acht ik hem, indien zijne deugdelijke manieren enigszins overeen komen met zijn geslachte en gesproten is van zo’n hoog huis dat het raadzaam zou zijn hem onze dochter ten huwelijk te geven.”

Waarop die goede vrouwe, die geen wil schepten dan in het gelieven van haar man, antwoorde dat haar zijn begeerten zeer goed bevielen. Wat bij hem zo gauw niet verstaan was of hij ging terstond bij Netrides. Na dat hij van hem door naarstig verzoek met belofte van geheim houden zijn afkomst verstaan had stelde hij hem voor ’t voorzegde huwelijk.

Wat Netrides antwoorde te kunnen perfect maken zijn hoogste geluk dat hem twee dagen daarna gebeurde door tezamen trouwen tot grote verwondering van alle buren die meende dat Netrides maar een eenvoudige ridder geweest was die door de landen dwaalde om zijn avonturen te zoeken. Maar hierom werd niet achterwege gelaten het feest van de bruiloft waarin [H4va] men hanteerde alle mogelijke genoegens. Waarin deze twee nieuwe gehuwden met hun plicht ook niet wilden falen dan om die te vermeerderen speelden ze de eerste nacht de partij die wel gauw eindigt, maar altijd wederom opnieuw begint waarin de jonkvrouw zei gewonnen te hebben, hoe wel dat Netrides wilde verdedigen ’t eerst uit geweest te zijn. Niettemin deze twee minnaars vielen daarom in geen twist maar volharden hun leven in grote vreugde.

Het was een jaar daarna dat Netrides schoonvader en moeder deze wereld met grote begeerte verlieten omdat zij door hun hogen ouderdom van de ijdelheid van die verzadigd waren passeerden tot grote rouw van de prins en zijn huisvrouw. Die zeer pompeus lieten in het werk stellen hun uitvaart die zo gauw niet geëindigd waren of de jonge prinses bevond zich bevrucht tot grote blijdschap van haar man. Die gedurende haar dracht op een nacht viel in een al zulk droom: Hij dacht dat hij niet kon raken uit een zeer duistere kamer en tot hulp riep zijne lieve huisvrouw die hierom tot hem kwam gelopen en had in haar armen een kind uit wiens aangezicht stralen kwamen, veel helderder dan de stralen van de zon die alle duisterheid uit die kamer verdreef zo dat hij duidelijk kon zien dat ze hem het kind presenteerde en zei: “Mijn heer, wilt u verblijden met dit kind wat u zal doen stellen in de stoel daar gij uit verdreven bent en wederom geven de koninklijke kroon die u te onterecht ontnomen is.”

Om die woorden hij het [H4vb] kind blijde in zijne armen ontving, maar hij had het zo gauw niet tot hem genomen of daar kwam een ijselijke grote man gelopen die het kind zeer furieus uit zijn armen greep, waardoor hij schrok en zo hevig uit de slaap opsprong dat de prinses wakker werd en hem daarvan de oorzaak vroeg. Die bij haar verstaan werd en antwoorde ze met grote blijdschap: “Mijn heer, God wil het alzo laten geschieden als u dit visioen geopenbaard heeft.”

Waartoe zijn hoop ook noch groter werd toen de prinses ten bekwame tijd geraakt was hem baarde een jonge zoon die op de doop genoemd werd Frisol. Die opgroeide in zulke schoonheid dat het voor iedereen een genoegen was in hem te aanschouwen en zo gauw in grootte dat hij in de ouderdom van veertien jaren een man van vijfentwintig jaren presenteerden, waarom hem zijn vader en moeder, hoe wel dat ze noch twee zonen bij de andere wonnen, veel meer beminden dan iemand van de andere twee. Die hij ook in natuurlijke kloekmoedigheid te boven ging en grote genoegens nam in paarden te pikeren, boogschieten, worstelen, schermen en andere krijgsexercities, maar vooral in de jacht in het bijliggende bos.

Waarin hij de honden die een hart opjoegen op een tijd zo lange navolgde dat hem, was moede en verhit, grote dorst bedwong te drinken uit een kleinen watersprong aan de wortels van een boom tot zijn grote ongeluk, want zo gauw als hij zich opgericht had begon hij alzo te beven dat hij niet zou hebben geweten in wat manieren aan [H5ra] huis te raken had hij niet vergezelschapt geweest van een van de dienaars van zijn vader die hem in grote droefheid beval aan een verstandige medicijnmeester die tot zijn genezing zo goede naarstigheid gebruikte dat hij hem in weinig dagen wederom stelde in zijn voorgaande stekte. Maar zijn aangezicht met al de rest van het lichaam bleef zo vol blaren dat hij een lazarus leek. Waarom hem niet alleen zijn broeders, maar ook alle de dienaars van het huishouding verachten en de gek met hem staken. Wat de bedroefde vader dacht zijn hart te zullen doen barsten en terwijl hem de tranen over de wangen liepen tot hem zei: “Helaas mijn zie, ik zie wel zeer bedrogen te zijn in de hoop die ik van u ontving door mijn droom.”

Welke woorden Frisol niet verstond en bad zijn vader hem daarvan te willen verklaren de volkomen betekening. Om die uit te leggen hij hem in het lange verhaalde zijn afkomst als ook hoe zijn broeder hem verjaagd had met de droom hiervoor verhaald. Waardoor Frisol zeer verwonderd werd en hem antwoorde: “Mijn heer vader, u is niet onbekend de onbegrijpelijke macht van de aller opperste Heer waarmee hij mij ook licht kan afnemen de ziekte die mij al nu erbarmelijk kwelt. Daarom wil uw hoop niet geheel kwijten van een zaak, hoe wel onmogelijk in de ogen der mensen, nochtans licht te doen voor God die wij alleen moeten bidden om barmhartigheid.”

Waarmee zij beiden zo zeer bewogen werden dat ze bedwongen werden zonder meer te kunnen spreken van de andere te gaan door het bitter schreien wat de vader deed om ’t medelijden [H5rb] met zijn zoon en de zoon om deernis met zijn vader.

Hoe Frisol zijn avontueren ginck soecken. Het .XLI. capittel.

Frisol sijne afcomste ende ’t visioen van zijnen vader verstaen hebbende, was dagelicx daer op seer fantaseerende, terwijlen hem zijne broeders hoe meer begheckten ende bespotten, waer deur hy voor hem nam zijns vaders huys te verlaten. Om het welck int werck te stellen hy soo langhe daghelijcx deurt foreest ginck melancoliseeren dat hy op eenen tijt sach voorby rijden eenen melaetschen ridder, reysende deur de dorpen om aelmissen te bidden, tot den welcken hy seyde: “Mijn vrient, ic bevinde my met gelijcke siecte geplacht als ghy, daerom bid ick u my te willen ontfangen in u geselschap met beloftenisse van u onderdanich te sijn in alle ’t ghene dat ghy my sult ghebieden.”

Welck versoeck hem den ridder, als oock na gheselschap verlanghende, seer gheerne consenteerden, ende sette hem achter op zijn peert, waer over hy bedwongen wordt vanden noot een deucht te maecken ende teghens zijn natuere d’aelmissen te bidden soo langhe als zy t’samen reden deur menigerhande landen ende contreyen. Tot datse twee jaren hier nae quamen int coninckrijck van Hongarien, daer ’t Frisol verdroot om int lant vanden coninck, zijnen oom, te moeten gaen bidden met zijne siecte die haer dagelicx vermeerderde [ende hem] so seer quelde dat hy langher gheene macht en hadde om d’aelmissen te connen ghaen vorderen. Waerom hem den onbermhertigen melaetsen bedelaer inde wildernisse tusschen wegen van ’t peert stiet, latende den [H5va] armen Frisol in sulcke benautheyt dat hem veel meerder desperaetheden voorquamen als haer helsche ombren vertoonden voor den soone van Auchise, doen hy van zijn Sibylla gheleyt worden recht na de helle, geen andere toevlucht hebbende als de lochte te vervullen met sijn suchten ende karmen, opten selven dach als een jonckvrouwe, Leonarde ghenaempt, dochter van eenen lantman, [die] daer ontrent int gheberchte woonden, haers vaders schaepkens hoede op de groene hoevelkens, alwaerse hoorde den weerclanck van een jammerlicke stemme, die haer deur deernisse leyde tot op de plaetse daerse met heure barmhertige oogen aenschouden desen armen patient, tot den welcken zy seyde: “Mijn vrient, hoe zydy connen gheraecken in dese woeste plaetse, in sulcken ellendigen leven?”

“Eylacy jonckvrouwe,” antwoorde hy, “ten is geen leven, maer een gheduyrich sterven het leven veel wreeder te gevoelen als de doot, die ick niet en vreese, maer beclaghe my alleen van dat veel te lange valt de reste mijns levens, hoe wel dat mijn gepassioneerde ziele anders niet en soeckt ende bidt als uyte ghevanckenisse van dit ongheluckige lichaem te mogen verlost worden.”

“Met het lichaem te castijden, mijn vrient,” antwoorde sy, “probeert den almachtighen Schepper des aertrijcx ende gheheelen firmaments de volstandicheydt vanden gheest. Daerom en behoort ghy soo lichtelick niet te mistrouwen, maer grijpt eenen moet ende comt met my int huys van mijnen vader!”

Alwaerse hem tot verscheyden reysen dede smeeren met een salve ghemaeckt van cruyden, daer van heur deur een constich meester geopenbaert waren de singuliere crachten, die Frisol ten eynde van drie dagen wederom deden vercrijgen zijne eerste gesontheyt. Om welcke weldaet hy den [H5vb] vader met de broeders van Leonarde sulcke onderdanicheyt betoonde als de minste vanden huyse, waer deur hem den goeden lantman seer beminde, tracterende hem met een bly ghelaet van de spijse die hem Godt, niet deur den kancker der giericheyt tot groote rijckdommen noch deur de benijt wordende hoghe staten inde hooveerdige palleysen, maer deur de gratien van ’t ghewas in zijn gherustich leven in dit wilde velt verleenden, terwijlen hy dickwils zijns lantmans schaepkens hielp hoeden, wijngaerden omgraven ende andere lantwerck doen met de jonge dochter Leonarde, die zijne manieren soo wel behaechden datse, alleen deur vreese van geweyghert te worden, haer onthielde van hem heure groote liefde te openbaren. Nochtans genoot sy vande Fortuyne de gratie vande ghenietinghe des dagelicx gesichte haers alderliefste, hoe wel sy ’t mogelick hielde voor een grootere penitentie van haer met eenen grooten appetijt te moeten onthouden in presentie van de spijse, daer van sy nae ’t verloop van een half jare gheheelicken berooft worden om dat Frisol zijnen tijt niet langer in sulcke lantmans exercitie en wilde overbrengen, tot haer seggende: “Jonckvrouwe, de vergeldinge die ick aen u ende den uwen om mijne ontfangene weldaden schuldich ben, is soo groot ende mijn vermogen so cleyn, dat ick daer deur bedwongen worde de Fortuyne te moeten gaen temteeren om te sien of ic eenige middelen can erlanghen, waer deur ick eeni[ch]sins soude mogen gedachtich zijn de groote gratie die uwe goedertiere[n]theydt my gelieft heeft te doen. Daerom bidde ick dat ghy ontfangende mijne ghelofte van in drie jaren sonder faute, so mogelick is, wederom te sullen comen, my so langhe oorlof verleenen wilt.”

“’t Versoeck [H6ra] [v]an dien, Frisol,” antwoorde sy, “maeckt [to]t mijn groote leetwesen al nu waer de [v]reese die my altijts heeft doen twijffe[le]n van u vertreck, ’t welck ick u noch[t]ans bedwonghen ben met goeder her[t]en te consenteeren, niet deur de begeer[te] van eenige vergeldenisse, maer om de [h]ope die ick hebbe tot uwe goede for[t]uyne. Alleene bidde ick dat ghy niet en [w]ilt vergheten de belofte vande weder[c]omste.”

“Om die inder daet te moghen [v]olbrenghen,” seyde Frisol, “soo moet het [v]ertreck eerst geschieden.”

Nemende daer [m]et oorlof van den hierom bedroefden lantman ende sijne kinderen, ende reys[d]e gestadelijcken den rechten wech nae Duytslant sonder eenige avontuere te [o]ntmoeten voor den vijfsten dach, dat [h]y gaende deur een groot bosch ende [h]em ontrent het noenmael overmits de [g]roote hette een weynich te rusten ge[l]eydt hebbende onder de schaduwe van [e]enen dichten boom, een deel volcx soo [l]uyde ghetier hoorden maecken dat hy [d]erwaerts liep, alwaer hy eenen ouden [r]idder sach omcinghelt van ses straet[sc]henders, heur beste doende om vant [le]ven te berooven desen ouden man, die [h]em met zijn rapier verweerde na alle [z]ijn vermogen. Maer soo geringe als hy Frisol sach, riep hy met luyder stem[m]en: “Hulp, hulp, mijn vrient! En laet my [d]och van dese schelmen so ellendichlijck [n]iet vermoorden.”

Welcke woorden het [c]ouragieus herte van Frisol alsoo be[w]eechden dat hy derwaerts liep, tot [h]aer seggende: “Ghy schelmse verraders, [w]at beweecht u tot so groote boosheyt?!”

[G]evende daerentusschen met zijn houten [k]nodse sulcken streeck inde [du]neggen [d]at hy ter aerden storten eene van haer[lu]yden die een swijnspriet voerde, den [w]elcken Frisol hem voorts uyte han[d]en greep, steeckende daer met eenen [a]nderen soo veere dwers deur het lijf [H6rb] dat den derden, dicht daer by staende, daer deur oock alsoo ghequetst werde dat den grouwel van dien zijn ander drie gesellen deden verkiesen de vlucht. Daer op heur den ouden ridder met sulcke neersticheydt vervolchde dat hy de twee doot gheslagen hadde, terwijle hem den derden so verre ontcomen was dat hy van dien te achterhalen despereerende, wederom keerden tot Frisol, hem vertreckende hoe dat dese ses rabauwen sommighe boeren waeren, de welcke hy hadde doen wederom geven ettelicke goederen die sy sommige weeskinderen t’onrechte onthielden, waerom sy hem weechlagende, alnu hadden vermeynt te dooden. “Maer Godt danck,” seyde hy, “met de hulpe van u zijnse bycans tsamen ghestraft deur ’t selve middel daer met sy in hare boose gedachten den onnooselen meynden te beschadigen!”

Daer van hy hem beloofde nae alle zijn vermogen te recompenseeren. Terwijlen zy reysden nae sijn casteel, niet verre van daer leggende, alwaer heur te ghemoet quamen veele schiltknechten ende dienaers, die heur grootelicx verwonderden van haers meesters swaere wondinge, sonderlinge zijn twee sonen met zijne huysvrouwe, tot de welcke den ridder seyde: “Vrouwe, deur niemandts hulpe en resteert my het leven als deur ’t middel van desen deuchdelicken jongman, die my verlost heeft!”

In der manieren daer van hy heur voorts verhaelde de geheele gelegentheydt, die niet alleene in heur, maer oock in alle dien huyse veroorsaeckten soo goeden wille tot Frisol dat hem aldaer seer blijde onthalinge ende groote eere aengedaen wert eenige maenden lanck geduyrende, die hy aldaer verbleef op des ridders begeerte. Die daer na nochtans zijn hoochertige natuere niet langer en coste bedwingen, maer hy begeerde aen [H6va] hem met grooter affectie oorlof beneffens de versoeckinghe van peert ende wapenen, die den ridder, groot ghevallen hebbende in zijn edel herte, hem alleene niet en weygherde, maer versach hem daerenboven met noch eenich gelt. ’t Welck hy so gheringhe met dancksegginghe niet ontfanghen en hadde, oft hy vertrock nae ’t hof van den keyser van Duytslandt.

Den welcken hy des anderen daechs na zijne aencomste int uytgaen vant paleys te voete viel, seggende: “Aldergrootmachtichste keyser, den faem van uwe keyserlicke majesteyts groote goedertierentheydt, sonderlinghe tot d’avontureuse ridders, is soo groot datse my heeft doen betrouwen van uwe majesteyt niet gheweyghert te sullen worden dit mijn eerlijck versoeck, om van zijn handt ridder gheslagen te worden.”

“Om sulcx te doen, mijn vrient,” antwoorden den keyser, “soude ick eerst moeten weten oft ghy edel waert.”

“Tot de verseeckeringhe van dien,” seyde Frisol, “sweere ick u, mijn heere, op de gheloove die ick den almoghenden God ende uwe keyselijcke majesteyt schuldich zy, ghesproten te zijn van conincklijcken stamme!”

Uut welcke stoutmoedighe verseeckeringhe ende brave contenantie den keyser alsoo gheaffectioneert wert tot Frisol dat hy hem sonder eenich ander bewijs te hebben van zijnen adeldom beval den toecomenden nacht de wachte te houden inde ghewoonelijcke capelle, alwaer hy wes tot des anderen daechs smorghens in groote devotie verbeyden sijne keyserlijcke majesteyt. Die alsdoen niet en failierden volghens zijne oude ghewoonte omme Godt te bidden ende te loven, aldaer te commen, vergheselschapt met veele heeren, sampt de keyserinne ende veele jofvrouwen, als oock zijn doch[H6vb]ter Polinarde, op wiens schoonheydt Frisol soo neerstich acht sloech dat hy hem vergat te wapenen voor de pijlen van Cupido, terwijlen den keyser zijn ghebedt sprack. ’t Welck hy so haest niet gheeyndicht en hadde oft hy seyde tot hem: “Frisol, Godt wil u gheven dat ghy met soo grooten faem van ridderlijcke daden vermaert moecht worden als u de Natuere met welgheformeertheydt van lichaem verciert heeft.”

Welck segghen, ende hem de rechter spore aen te doen, ende met zijn sweert te roeren op een selfste stondt gheschiet zijnde, gheboot hy voort daer nae d’infante Polinarde hem tsweert op de zijde te gorden. Waer inne zy haer vader op staende voet onderdanich was, segghende tot Frisol: “Godt wil u verghunnen dat d’ordere van desen staet aen u wel bestaet moet wesen!”

“Sulcx soude moeten spruyten, mevrouwe,” antwoorden hy, “uut de duecht ende vromicheydt die my van haer deur gheene anderen middel eenich deel en kunnen met deelen als deur de couragie die ick sal scheppen uyte ghedachtenisse van de gunste die uwe gratie my teghenwoordich ghelieft te doen in my op de zijde te binden dit rapier, met het welcke ick verhope te doen alsulcke feyten van wapenen dat het sal blijcken van wiens handt ick het selve ontfanghen hebbe.”

Welcke redenen hy voorts wilde vervolghen, maer den keyser willende nae zijn paleys gaen, quam van hem den adieu nemen. Weshalven hem Frisol oock vertrock nae zijn herberghe, al waer hy soo veele hoorden spreecken van Palmerins ende Trineus vertreck, eenen dach voor zijne aencomtse gheschiet, dat hy daer van neerstelijck vernam de [H7ra] [o]orsaecke. De welcke verstaen hebbende, [n]am hy vastelijck voor hem zijn eerste [fe]yt van wapenen te doen voor de schoon[h]eyt van Polinarde, rijdende op staen[de] voet den rechten wech nae Parijs [so]nder dat hem eenighe avontuere ont[m]oete.

Wes opten achten dach, als hy [q]uam aent eynde van een bosschagie, [al]waer hy jammerlijck hoorde roepen [ee]n soete stemme: “Bewijst bermhertic[h]eyt, heer ridder! Helpt my om Godts [w]ille!”

Om welcke stemme opsiende, [w]ort hy ontwaer hoe dat van vier rid[d]eren met ghewelt ewech gevoert wor[d]e een soo schoonen jonckvrouwe dat [h]y daer deur beweecht werde om haer [te] helpen, vellende zijn lancie, ende [tr]of eene van haerluyden onversienlijck [so]o gheweldich dat hy gheheel verduy[se]lt uyten sadel viel, waer deur de ander [d]rie furieuselijcken op hem vergramt [w]orden ende liepen alle in toornicheyt [t]egens hem, maer de twee failieerden [e]nde den derden brack zijn lancie op [’t] harnas van Frisol. Die hem hier tegens [in]t visiere treffende, zijn een ooghe uyt [st]ack, terwijlen heur wederom na hem [o]mkeerden de ander twee, die hem ende [h]y haer so fellicken ontmoeten dat alle [d]rie heure lancien in stucken vloghen, [w]aerom sy de handen aen de sweerden [sl]oegen, waer in Frisol met een manlic[k]e couragie betoonde dat hy hem met [h]et gene Polinarde op zijn zijde gebon[d]en hadde, seer wel wiste te behelpen, [m]et den eersten slach soo gracieuselijck [g]roetende den lest aencomenden dat zij[n]en rechteren arm van ’t lichaem voor[e]n, hy na, op d’aerde neder viel, een groo[t]en creet gevende, terwijlen Frisol den [a]nderen t’crijten verbode, clovende hem [’t] hooft op tot aende herssenen toe. ’t Welc [d]e ander twee also dede vergrouwelen [d]atse de vlucht namen, latende Frisol [a]lleene met de jonckvrouwe, die van [H7rb] groote vreese alsoo beswijmt was dat hy genoech te doen hadde om heur wederom tot haer selven te brenghen ende te gheleyden by haer moeder. Van de welcke ontfanghen hebbende alsulcke affectueuse dancksegginghen als ick deghene laet oordeelen die int midden van een groote droefheyt die te niet doeninghe van dien deur een onverwachte blijtschap gheschiet is, reet hy daer nae so lange voordaen wes dat hy te Parijs arriveerde opten selfsten dach als hy (gelijck hier te voren, daermen hem den Ridder vande Sonne noempt, verhaelt is) van Palmerijn noch die van hem om ’t eynde des daechs niet overwonnen en conde worden, hoewel sy den anderen so swaerlick wonden dat Frisol ’t eynde van zijn leven wenschte, overmits de cleynicheydt van zijn ghelt niet en wilde lijden van hem inde stadt te kunnen doen genesen, maer dochte ten lesten eenen barmhertigen lantman te vinden int naeste dorp.

Om int welcke te geraken hy met eenige linnen doexkens sommighe van zijne wonden die noch bloeden, stopte, ende reet alsoo voortaen met jammerlijcke pijne in groote duysterheyt, die hem nochtans ten lesten deur de donckere wolcken, beroovende ’t aertrijck van ’t claere aenschijn van mevrouwe Diana, alsoo overviel dat hy langher niet en wiste werwaerts te rijden, als de vochticheyt met de coude des lochts zijne wonden soo swaere pijne aendeden dat hy sonder twijffel de doot niet en soude hebben ontgaen en hadde den barmhertighen Godt, die inden afgront der zee geene middelen en gebreken voor de ghene die hy begheert te bewaren, niet ghelieft dat opten selfsten avondt om den coninck van Engelandt te gaen secoureren teghens de coninghen van Schodtlandt ende Noorweghen, oock van Parijs in aller [H7va] ijl vertrocken was den hertoch van Galles, die vande selve duysterheydt mede bedwonghen wort in eenen schoonen beempt twee mijlen weechs van daer te doen spannen sijne tenten. Daer Frisol, niet doende als claghen over zijn groote pijne, oock lancx quam gerijden, even als den hartoch om eenige oorsaken buyten zijn tente was ghegaen, waer over hy, hoorende dese lamentabele stemme, met barmherticheydt beweecht wert ende gheboot eenighe van zijne dienaeren de selve na te volgen ende ’t gene dat het was aldaer te brenghen. ’t Welck sy luyden achtervolgende, brochten Frisol by den hartoch, die van zijnen deerlijcken state, siende aen sijn harnas ende cleederen bycans geen coleure als die van bloede geverwet en was, seer verschrickt worden, vragende wie hem sulcken overlast aengedaen hadde. Daer op Frisol hem antwoordende, verhaelde al ’t gheen datter ghepasseert was tusschen hem ende Palmerin. “Grooter vyandt als dien,” seyde den hartoch, “verseeckere ic u, mijn vrient, niet te hebben. Daerom sydy tot u groot geluck alhier gearriveert in dese plaetse, daer u alle moghelijcke hulp ende bystandt sal werden verleent om de vyantschap die ghy tot hem draecht. Derhalven ontwapent ende verbint hem!,” seyde hy tot zijne dienaren, doende hem daer nae legghen in een sacht bedde ende verbeyde aldaer om zijnent wille de tijt van acht dagen.

De welcke geeyndicht sijnde, siende dat zijne quetsueren wederom waren in alsulcken staet dat hy de moeyten vant reysen soude connen verdraghen, gaf hy hem te kennen den noot van sijn vertreck. Daer op Frisol antwoorden: “Mijn heer, indien uwe gratie gheliefde my t’ontfangen in uwen dienste, so soude ick verhoopen alsoo mijn devoir te doen dat uwe hoocheyt die niet onpro[H7vb]fijtelicken sal connen achten.”

’t Welcke den hartoch oock alsoo inde waerheyt vermoeden, denckende dat hy van Palmerijn, die hem soo lichtelick te boven quam, niet overwonnen hadde kunnen worden, waerom hy zijn presentatie affectueuselicken aennam, doende hem om zijne wonden niet te verergeren, in een rosbare dragen soo verre als zy te lande trecken conden nae Engelandt. Waer nae wyse voorts sullen laten reysen om wederom te keeren tot onsen Palmerin.

Hoe Frisol zijn avonturen ging zoeken. Het 42 kapittel.

Frisol die zijn afkomst en ’t visioen van zijn vader verstaan had fantaseerde daar dagelijks zeer op terwijl hem zijn broeders hoe meer begekt en bespot waardoor hij voor hem nam zijns vaders huis te verlaten. Om wat in het werk te stellen hij zo lang dagelijks door het bos ging melancholieën dat hij op een tijd zag voorbijrijden een melaatse ridder die reisde door de dorpen om aalmoezen te bidden tot die hij zei: “Mijn vriend, ik bevind mij met gelijke ziekte geplaagd zoals gij, daarom bid ik u mij te willen ontvangen in uw gezelschap met belofte van u onderdanig te zijn in al hetgeen dat gij mij zal gebieden.”

Welk verzoek hem de ridder, als ook naar gezelschap verlangde, zeer graag consenteerden en zette hem achter op zijn paard waardoor hij gedwongen werd van de nood een deugd te maken en tegen zijn natuur aalmoezen te bidden zo lang als zij tezamen reden door menigerhande landen en contreien. Tot dat ze twee jaren hier na kwamen in het koninkrijk van Hongarije daar ’t Frisol verdroot om in het land van de koning, zijnen oom, te moeten gaan bidden met zijn ziekte die zich dagelijks vermeerderde en hem zo zeer kwelde dat hij langer geen macht had om de aalmoezen te kunnen gaan vorderen. Waarom hem de onbarmhartige melaatse bedelaar in de wildernis in tussen wegen van ’t paard stootte en liet de [H5va] arme Frisol in zulke benauwdheid dat hem veel meerder desperaat voortkwam als zich helse schaduwen vertoonden voor de zoon van Anchises toen hij van zijn Sibylle geleid werd recht naar de hel en geen andere toevlucht had dan de lucht te vervullen met zijn zuchten en kermen, op dezelfde dag als een jonkvrouw, Leonarde genaamd en dochter van een landman die daar omtrent in het gebergte woonden, en haar vaders schaapjes hoede op de groene heuveltjes alwaar ze hoorde de weerklank van een droevige stem die haar door deernis leidde tot op de plaats daar zee met hun barmhartige ogen aanschouwde deze armen patiënt tot die zij zei: “Mijn vriend, hoe ben je kunnen geraken in deze woeste plaats, in zulk ellendig leven?”

“Helaas jonkvrouw,” antwoorde hij, “het is geen leven, maar een gedurig sterven het leven veel wreder te voelen dan de dood die ik niet en vrees, maar beklaag mij alleen van dat veel te lang valt de rest van mijn leven, hoe wel dat mijn gepassioneerde ziel niets anders zoekt en bidt als uit gevangenis van dit ongelukkige lichaam te mogen verlost worden.”

“Met het lichaam te kastijden, mijn vriend,” antwoorde ze, “probeert de almachtige Schepper het aardrijk en gehele firmament de standvastigheid van de geest. Daarom behoort gij zo licht niet te mistrouwen, maar grijpt een moed en kom met mij in het huis van mijn vader!”

Alwaar ze hem tot verscheiden keren liet smeren met een zalf gemaakt van kruiden daarvan haar door een kunstig meester geopenbaard waren de uitzonderlijke krachten die Frisol ten einde van drie dagen wederom liet verkrijgen zijne eerste gezondheid. Om die weldaad hij de [H5vb] vader met de broeders van Leonarde zulke onderdanigheid betoonde als de minste van het huis, waardoor hem de goede landman zeer beminde trakteerde hem met een blij gelaat van de spijs die hem God niet door de kanker der gierigheid tot grote rijkdommen noch door de benijd werd van hoge staat in de hovaardige paleizen, maar door de gratie van ’t gewas in zijn rustig leven die dit wilde veld verleende terwijl hij dikwijls zijn landman schaapjes hielp hoeden, wijngaarden omgraven en andere landwerk doen met de jonge dochter Leonarde die zijn manieren zo goed behaagde dat ze alleen door vrees van geweigerd te worden zich onthield van hem hun grote liefde te openbaren. Nochtans genoot zij van het fortuin de gratie van het genieten van het dagelijks gezicht van haar allerliefste, hoe wel zij ’t mogelijk hield voor een grotere penitentie van haar met een grote appetijt te moeten onthouden in presentie van de spijs waarvan zij naar ’t verloop van een half jaar geheel beroofd werd omdat Frisol zijn tijd niet langer in zulke landman exercitie wilde doorbrengen en tot haar zei: “Jonkvrouw, de vergelding die ik aan u en uwen om mijn ontvangen weldaden schuldig ben is zo groot en mijn vermogen zo klein dat ik daardoor gedwongen werd het Fortuin te moeten gaan verleiden om te zien of ik enige middelen kan verlangen waardoor ik enigszins zou mogen gedachtig zijn de grote gratie die uw goedertierenheid mij gelieft heeft te doen. Daarom bid ik dat gij ontvangt mijn belofte van in drie jaren zonder fout, zo mogelijk is, wederom te zullen komen en mij zo lang verlof verlenen wil.”

“’t Verzoek [H6ra] van dien, Frisol,” antwoorde ze, “maakt tot mijn grote leedwezen al nu waar de vrees die mij altijd heeft doen twijfelen van uw vertrek, wat ik u nochtans gedwongen ben met een goed hart te consenteren, niet door de begeerte van enige vergelding, maar om de hoop die ik heb tot uw goede fortuin. Alleen bid ik dat gij niet wilt vergeten de belofte van de wederkomst.”

“Om die inderdaad te mogen volbrengen,” zei Frisol, “zo moet het vertrek eerst geschieden.”

Nam daarmee verlof van de hierom bedroefde landman en zijn kinderen en reisde gestadig de rechte weg naar Duitsland zonder enig avontuur te ontmoeten voor de vijfde dag dat hij ging door een groot bos en hem omtrent het noenmaal overmits de grote hitte een weinig te rusten gelegd had onder de schaduw van een dichte boom een deel volk zo’n luid getier hoorden maken dat hij derwaarts liep alwaar hij een oude ridder zag omsingeld van zes straatschenders die hun best deden om van het leven te beroven deze oude man die hem met zijn rapier verweerde naar al zijn vermogen. Maar zo gauw als hij Frisol zag riep hij met luide stem: “Hulp, hulp, mijn vriend! En laat mij toch van deze schelmen zo ellendig niet vermoorden.”

Welke woorden het moedige hart van Frisol alzo bewoog dat hij derwaarts liep en tot ze zei: “Gij schelmse verraders, wat beweegt u tot zo’n grote boosheid?!”

Gaf ondertussen met zijn houten knots zulk steek in de rug dat hij ter aarde stortte een van ze die een zwijnenspriet voerde die Frisol hem voorts uit de handen greep en stak daarmee een anderen zo ver dwars door het lijf [H6rb] dat de derde die dicht daarbij stond daardoor ook alzo gekwetst werd dat de gruwel van die zijn ander drie gezellen deden verkiezen de vlucht. Waarop de oude ridder ze met zulke naarstigheid vervolgde dat hij er twee dood geslagen had terwijl hem de derde zo ver ontkomen was dat hij van die te achterhalen wanhoopte en wederom keerden tot Frisol en hem verhaalde hoe dat deze zes rabauwen sommige boeren waren die hij had doen wederom geven ettelijke goederen die zij sommige weeskinderen te onrecht onthielden waarom zij zich weeklagend alsnu hadden gemeend te doden. “Maar God dank,” zei hij, “met de hulp van u zijn ze bijna tezamen gestraft door hetzelfde middel waarmee zij in hun bose gedachten de onschuldigen meenden te beschadigen!”

Daarvan hij hem beloofde naar al zijn vermogen te vergoeden. Terwijl zij reden naar zijn kasteel dat niet ver van daar lag, alwaar ze tegemoet kwamen vele schildknechten en dienaars die zich zeer verwonderden van hun meester zware verwonding en vooral zijn twee zonen met zijn huisvrouw tot die de ridder zei: “Vrouwe, door niemand hulp resteert mij het leven dan door ’t middel van deze deugdelijk n jongeman die mij verlost heeft!”

In die manieren daarvan hij haar voorts verhaalde de gehele gelegenheid die niet alleen in haar, maar ook in alle van dat huis veroorzaakte zo’n goede wil tot Frisol dat hem aldaar zeer blijde onthalen grote eer aangedaan werd dat enige maanden lang duurde waar hij aldaar verbleef op de ridders begeerte. Die daarna nochtans zijn hooghartige natuur niet langer kon bedwingen, maar hij begeerde aan[H6va] hem met grote affectie verlof benevens het verzoek van paard en wapens, die de ridder die hem groot viel in zijn edele hart het hem niet alleen weigerde, maar voorzag hem daarboven met noch enig geld. Wat hij zo gauw met dankzegging niet ontvangen had of hij vertrok naar de hof van de keizer van Duitsland.

Die hij de volgende dag na zijn aankomst in het uitgaan van het paleis te voeten viel en zei: “Aller grootse machtigste keizer, de faam van uw keizerlijke majesteit grote goedertierenheid en vooral tot de avontuurlijke ridders is zo groot dat ze mij heeft doen vertrouwen van uwe majesteit niet geweigerd te zullen worden dit mijn eerlijk verzoek om van uw hand ridder geslagen te worden.”

“Om zulks te doen, mijn vriend,” antwoorden de keizer, “zou ik eerst moeten weten of gij edel bent.”

“Tot de verzekering van dien,” zei Frisol, “zweer ik u, mijn heer, op de gelofte die ik de almogende God en uw keizerlijke majesteit schuldig ben gesproten te zijn van koninklijke stam!”

Uit welke stoutmoedige verzekering en brave gemoed kalmte de keizer alzo grote affectie kreeg tot Frisol dat hij hem zonder enig ander bewijs te hebben van zijn adeldom beval de toekomende nacht de wacht te houden in de gewoonlijke kapel alwaar hij tot de volgende dag ’s morgens in grote devotie afwachtte zijn keizerlijke majesteit. Die alstoen niet faalden volgens zijne oude gewoonte om God te bidden en te loven en kwam aldaar vergezelschapt met vele heren en samen met de keizerin en vele juffrouwen, als ook zijn dochter [H6vb] Polinarde op wiens schoonheid Frisol zo naarstig acht sloeg dat hij hem vergat te wapenen voor de pijlen van Cupido terwijl de keizer zijn gebed sprak. Wat hij zo gauw niet geëindigd had of hij zei tot hem: “Frisol, God wil u geven dat gij met zo’n grote faam van ridderlijke daden vermaard mag worden als u de Natuur u met goed gevormd van lichaam versierd heeft.”

Wat hij zei en hem de rechter spoor aan deed en met zijn zwaard te roeren dat op eenzelfde tijd geschiede gebood hij voort daarna de infante Polinarde hem het zwaard op de zijde te omgorden. Waarin zij haar vader op staande voet onderdanig was en zei tot Frisol: “Got wil u vergunnen dat de orde van deze staat aan u goed besteed moet wezen!”

“Zulks zou moeten spruiten, mevrouw,” antwoorde hij, “uit de deugd en dapperheid die mij van ze door geen ander middel enig deel kunnen mededelen dan door de moed die ik zal scheppen uit de gedachtenis van de gunste die uw gratie mij tegenwoordig gelieft te doen in mij op de zijde te binden dit rapier waarmee ik hoop te doen al zulke wapenfeiten dat het zal blijken van wiens hand ik het zelf ontvangen heb.”

Welke redenen hij voorts wilde vervolgen, maar de keizer wilde naar zijn paleis gaan en kwam van hem de adieu nemen. Weshalve zich Frisol ook vertrok naar zijn herberg al waar hij zo veel hoorde spreken van Palmerijn en Trineus vertrek dat een dag voor zijn aankomst geschiedde en dat hij daarvan naarstig vernam de [H7ra] oorzaak. Toen hij dit verstaan had nam hij vast voor hem zijn eerste wapenfeit te doen voor de schoonheid van Polinarde en reedt op staande voet de rechte weg naar Parijs zonder dat hem enig avontuur ontmoete.

Zodat hij op de achtste dag toen hij kwam aan het einde van een bosschage alwaar hij droevig hoorde roepen een lieve stem: “Bewijs barmhartigheid, heer ridder! Helt mij om Gods wil!”

Om die zag hij op en werd hij ontwaar hoe dat van vier ridders met geweld weggevoerd werd een zo’n mooie jonkvrouw dat hij daardoor bewogen werd om haar te helpen, velde zijn lans en trof een van ze onvoorziens zo geweldig zodat hij geheel duizelig uit het zadel viel waardoor de andere drie furieus op hem vergramd werden en liepen alle in toorn tegen hem, maar de twee faalden en de derde brak zijn lans op ’t harnas van Frisol. Die hem hiertegen in het vizier trof en zijn ene oog uitstak terwijl hij wederom zich omkeerden naar de ander twee die hem en hij haar zo fel ontmoeten dat alle drie hun lansen in stukken vlogen, waarom zij de handen aan de zwaarden sloegen waarin Frisol met een manlijke moed betoonde dat hij hem met hetgeen Polinarde op zijn zijde gebonden had zeer goed wist te behelpen en met de eerste slag zo gracieus groette de laatst aangekomene dat zijnen rechterarm van ’t lichaam voor en hij daarna op de aarde neer viel en gaf een groten kreet, terwijl Frisol de andere te krijsen verbood en kloofde hem ’t hoofd op tot aan de hersens toe. Wat de ander twee alzo liet gruwelen dat ze de vlucht namen en lieten Frisol alleen met de jonkvrouw die van [H7r] grote vrees alzo bezwijmd was dat hij genoeg te doen had om haar wederom tot zichzelf te brengen en te geleiden bij haar moeder. Van die werd ze ontvangen en kreeg al zulke affectie dankzeggen als ik diegene laat oordelen die in het midden van een grote droefheid die te niet deed van die wat door een onverwachte blijdschap geschied was en reedt hij daarna zo lang verder tot dat hij te Parijs arriveerde op dezelfde dag als hij (gelijk hier tevoren daar men hem de Ridder van de zon noemt, verhaald is) van Palmerijn noch die van hem om ’t einde van de dag niet overwonnen kon worden, hoewel zij de andere zo zwaar verwonden dat Frisol ’t einde van zijn leven wenste en overmits de kleinheid van zijn geld niet wilde lijden van hem in de stad te kunnen doen genezen, maar dacht tenslotte een barmhartige landman te vinden in het naaste dorp.

Om daarin te geraken hij met enige linnen doekjes sommige van zijn wonden die noch bloeden stopte en reedt alzo voortaan met jammerlijke pijn in grote duisterheid die hem nochtans tenslotte door de donkere wolken die beroofden het aardrijk van het heldere aanschijn van mevrouw Diana, alzo overviel dat hij niet langer wist waarheen te rijden toen de vochtigheid met de koude lucht zijn wonden zo’n zware pijne aandeden dat hij zonder twijfel de dood niet zou hebben ontgaan had de barmhartige God die in de afgrond der zee gene middelen ontbreken voor diegene die hij begeert te bewaren niet geliefde dat op dezelfde avond om de koning van Engeland te bijstaan tegen de koningen van Schotland en Noorwegen en ook van Parijs in allerijl [H7va] vertrokken was de hertog van Galles die van dezelfde duisterheid mede gedwongen werd in een mooie beemd twee mijlen weegs van daar te laten spannen zijn tenten. Daar Frisol die niets anders deed dan klagen vanwege zijn grote pijn ook langs kwam rijden, even als de hertog om enige oorzaken buiten zijn tent was gegaan waardoor hij hoorde deze klagende stem met barmhartigheid bewogen werd en gebood enige van zijne dienaars die na te volgen en hetgeen dat het was aldaar te brengen. Wat zij achtervolgden en brachten Frisol bij de hertog die van zijn deerlijke staat en zag aan zijn harnas en kleren bijna geen kleur dan die van bloed geverfd was zeer geschrokken werden en vroeg wie hem zulk overlast aangedaan had. Waarop Frisol hem antwoordende en verhaalde al hetgeen dat er gepasseerd was tussen hem en Palmerijn. “Grotere vijand dan die,” zei de hertog, “verzeker ik u, mijn vriend, niet te hebben. Daarom ben je tot uw grote geluk alhier gearriveerd in deze plaats daar u alle mogelijke hulp en bijstand zal worden verleend om de vijandschap die gij tot hem draagt. Derhalve ontwapen en verbind hem!” Zei hij tot zijn dienaren en doe hem daarna leggen in een zacht bed en wacht aldaar vanwege hem de tijd van acht dagen.

Toen dit geëindigd was en zag dat zij kwetsingen wederom waren in al zulke staat dat hij het de moeite vond het reizen te kunnen verdragen gaf hij hem te kennen de nood van zijn vertrek. Waarop op Frisol antwoorde: “Mijn heer, indien uw gratie gelieft mij te ontvangen in uw dienste, zo zou ik hopen alzo mijn plicht te doen dat uwe hoogheid die niet goed profijtelijk [H7vb] zal kunnen achten.”

Wat de hertog ook alzo in de waarheid vermoedde en dacht dat hij van Palmerijn, die hem zo licht te boven kwam niet overwonnen had kunnen worden, waarom hij zijn presentatie in affectie aannam en deed hem om zije wonden niet te verergeren in een draagbaar dragen zo ver als zij te lande trekken konden naar Engeland. Waarna wijze voorts zullen laten reizen om wederom te keren tot onze Palmerijn.

Vant goede tractement dat de coninck van Vranckerijck Palmerin ende Trineus bewees, ende van heure wederkeeringe in Duytslant. Het .XLIJ. capittel.

Palmerin wert soo neerstich ghemeestert van zijne wonden die hy van Frisol ontfanghen hadde, dat hy corts daer nae wederom zijne eerste ghesontheyt erlangden tot groote blyschap vanden prince Lowijs ende zijnen vader den coninck, die aen hem wel seer groote eere bewees, maer noch boven al aen den prince Trineus om dat hy die verhoopte zijne dochter in houwelijck te doen ontfangen, segghende tot de coninginne: “Mevrouwe, ick sie dat onse dochter Catarina tot behoorlijcken ouderdom gheraeckt is om haer te moghen vereenighen met een partye, daer toe wy niemant bequamer en souden kunnen vinden als den prince Trineus, die sonder twijffel na den doot van zijnen vader keyser van Duytslant gecroont sal worden, ende onse dochter keyserinne, soo verre hy haer ten houwelijck ontfangt. Om tot het selve te beter te mo[H8ra][g]hen geraecken ick van meyninghe sy [te] doen een heerlijck bancket, daer op [gh]y uwe dochter in goede ordinantie [en]de cierlicke toerustinge oock sult doen [co]men.”

“Daer in en sal ick haer geensins doen failieren,” antwoorde de coninginne, “ende van mijnent weghen sulcken devoir aenwenden als de gene behoort [te] doen die geen meerder gheneuchte en [ne]emt als int volbrenghen des gebots [va]n haren heere den coninck.” Den [we]lcken het conincklijck bancket twee [da]ghen hier nae in ordeninge dede stel[len], seyndende zijn soone Lowijs, ver[ge]selschapt met veele ridders ende e[del]luyden Palmerijn ende Trineus te [gh]emoete om heur te geleyden tot inde [sal]e vant palleys, alwaerse seer heer[lic]k ontfanghen worden, soo wel vande [c]oninghinne als van den coninck. Die [T]rineus by de handt nam ende setten [he]m recht over tegens de princesse Ca[t]arina, wiens costelijcke cleederen ende [c]ragen meerder gratie gaven haer ex[cel]lente natuerlijcke schoonheydt, die [no]chtans den prince niet en conden be[we]ghen om zijn herte te trecken vande [gh]ene die hy sonder oyt ghesien te heb[ben] hem selven geheelijcken overgege[ven] hadde. Hoewel dat hy, de tafelen op [gh]enomen zijnde, niet en failierden van [hae]r met een amoreus gelaet geselschap [te h]ouden, ’t welck de bedroghene prin[cess]e dede vermeynen dat hare liefde in [he]m hadde bestaen te anckeren, hem [bel]oovende alle behoorlijcke faveuren te [ghev]en, so wel syluyden als de anderen, [haer] deviserende als van geneuchelijcke [sae]cken, streckende tot eerlijcke tijtcor[tin]gen, den geheelen avont geduyrende, [we]s dat den tijdt des rustens een yege[lijc]k dede vertrecken om te verbeyden [den] volghenden dach. Inden welcken [ooc]k op de feeste quamen een compa[nie] van jonghe Fransoysche edelluy[H8rb]den, danssende eenen seer gheneuchelicken Moriskens dans, terwijlen den coninck met Palmerijn propoost houdende, hem versochte Trineus te houwelijck tusschen hem ende zijn dochter te willen voorhalden.
’t Welcke hy zijne majesteyt belooft hebbende, versocht mede oorlof om t’sanderen daechs te mogen vertrecken, daer toe hy geveynsde hem te bedwinghen eenighe brieven vanden keyser, “die my doen scheyden sullen,” seyde hy, “uyt uwe majesteyts presentie, maer niet uyt zijnen dienste, aen den welcken ick eeuwelick gebonden sal blijven, niet alleen deur de weldaden die by my onweerdichlijck ontfangen zijn ende uwe majesteyts goedertierenheyt groot ghemaeckt hebben, maer oock deur de excellente deucht die soo claer schijnt in sulcken heerlicken potentaet dat sy een yegelijck daer met hanterende, terstont soo openbaer wordt dat sy, overmits dien deur den bedwanck van heure affectie ende wille, geenen prince noch eenighen persoon ter werelt liever onderdanich en zijn, so verre in haer logeert eenige discreet ofte beleeftheyt.”

“Die is in u soo overvloedich, heer Palmerijn, antwoorden den coninck, “dat grootheydt van dien u my doet presenteren altijdts uwen dienste, die my niet alleene soo aenghenaem en valt maer oock soo weerdich is, dat ick die met gheene middelen en weet te recompenseeren als in u machte te stellen alle mijn moghelijcke favuer, daer uyt ghy niet en sult connen trecken, alwaert ghy oock op d’ander zijde des werelts.”

Ende dit gheseyt hebbende, nam hy den adieu aen Palmerijn, Trineus ende Ptolomeus, die den selven oock versochten aent gheheele gheselschap, aenvangende wederom den volghenden dach de reyse na Duytslant, op de welcke Palmerijn Trineus vermeynde goet te doen vin[H8va]den des coninckx voornemen, hem ten dien eynde voor ooghen stellende de schoon ende excellentheyt van de princesse Catharina als oock den bystandt die hem soude moghen volghen indien hy troude een dochter van Vranckrijc, “daer toe ick u geensins en soude raden, mijn heere,” seyde hy, “indien des conincx begheerten niet goet ghevonden en waren by mijnen goeden wille, die nimmermeer en begheert te strecken als tot u voordeel.”

[V]anden goeden wille, heer Palmerijn,” antwoorde Trineus, “ende des conincx groote faveur sal ick altijt nae mijn vermoghen danckbaer zijn Dan in dese saecke worde ick bedwongen zijne majesteyts goetduncken niet nae te comen om het verlies van mijn herte, ’t welc my ontrooft heeft de blote fame alleene van de ghene die ick voor mijn hoochste gheluck wensche te mogen besitten tot een vrouwe ende meestersse, hoewel dat mijn heere den keyser met haer vader vyandt is, daer uyt ghy wel cont verstaen Agriole, infante van Engelandt, te wesen haeren name, die ick u niet en conde verswijghen, soo deur onse ghetrouwe vriendtschap als deur de groote hope die ick ghestelt hebbe op uwen raedt ende hulpe.”

“Mijn hulpe, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “sal altijdts tot meerder te doen in uwe als mijn eyghen saecken bedwonghen worden deur de affectie van mijnen wille, de welcke niet en can behagen als uwe gheliefte, die my oock wil verclaren oft haer niet en ghevalt dat ick eenen van mijne dienaeren voor uyt seynde om onse compste te doen bootschappen aen mijn heere den keyser.”

“Dien sal sulcx soo wel behaghen, heer Palmerijn,” antwoorde Trineus, om ’t groot verlanghen twelck hy sonder twijffel nae ons heeft, dat ick grootelijcx begheere dat ghy sonder langer vertreck derwaerts [H8vb] afveerdicht eene van uwe schildtknechten.”

Die volghende zijn meesters bevel, hem in aller ijl voechde nae ’t hof, alwaer hy soo gheringe den keyser de reverentie niet ghedaen en hadde, oft zijne majesteyt wort hem kennende, vraghende voorts nae den staete van Palmerijn ende zijn sone. “Die hebbe ick deur de gracie van Godt gelaten in seer goede gesontheyt, mijn heere,” antwoorde den schiltknecht.” Voorts verhalende alle de victorien van zijnen meester met het goede tractement dat haer aenghedaen was in des coninckx hof, tot groote blijschap van alle de omstaenders, sonderlinghe van den keyser selve, die den bode voorts sonde inde camer van de keyserinne, aen de welcke hy alle ’t selve vertrock. Terwijlen Polinarde daer niet tegenwoordich en was, maer heur sulcx ghebootschapt zijnde, quamse haestelijck by haer moeder, seggende tot den schiltknecht: “Ick bidde u, bode, wilt my segghen of mijn broeder ende Palmerijn noch wel te pas zijn.”

“Sy en hanteeren niet als geneuchte, mevrouwe,” antwoorde hy. Ende hebbende hier bevorens deur zijn ghesichte ende ghehoor vanden sant waer toe hare grootste devotien streckten, meer bemerct als oft hy vande ooren ende oogen berooft hadde gheweest, wilde hy zijns heeren saecken so veele in hem was, doen prospereeren, voorts seggende: “Sonderlinghe mijnen meester, die van zijne vercreghene faem ende victorie, soo heerlijck zijnde als eenighe daer van oyt vailianten ridder triumpheerde, ghelijck de menichfuldige figuyren by hem ghewonnen betuyghen moghen, sulcke blijdtschap doen hebben overmits die gheschiet zijn ter eeren van zijn alderliefste, dat daer gheene andere vreuchde by en soude staen te ghelijcken indien hare ghedachtenisse hem niet dickwils [I1ra] [en] dede vallen in sulcke fantasien van [wanh]ope ende desperatie, dat hy ’t leven sou[de] moeten eyndighen oft sot blijven in[di]en hy niet vertroost en wort vande [be]trouwinghe op hare goedertieren[h]eyt, om die te meerder te verwecken [hy] hem stelde in een perijckel, alwaer [hy] ontfinck seer sware wonden, die niet [te] min so geringe niet genesen en waren [of]t hy wreecte hem aen den hartoch van [S]avoyen over den Loreyn, die uwe [fi]guyre verloren hadde, mevrouwe, [v]echtende voor uwe schoonheydt!”

“Ick [en] hebbe gheene schoonheydt die sulcx [w]eerdich is,” antwoorde de princesse. “[N]ochtans sult ghy hem segghen dat ick [d]aerom niet laeten en sal in recompen[si]e van dien, soo verre hem ghelieft my [to]t eenen middel te ghebruycken, mijn [be]ste te doen om hem te vermeerderen [in] de goede gratie vande gene die ic seer [q]ualijck bedacht acht te wesen, indiense [ni]et in dancke aen en neemt den dienst [v]an soo deuchdelijcken ridder. Hier [m]et sult ghy mijne recommandatie pre[se]ntereen, soo wel aen hem als aen mij[n]en broeder.”

Tot welcke twee den [s]chiltknecht ijlens wederom keerden, [h]eur beyden vertreckende wat hy met [d]en keyser uytghericht hadde, maer [h]et propoost tusschen hem ende Poli[n]arde ghepasseert, verhaelde hy alle int [se]creet aen zijn meester. Die zijns die[n]aers subtijlheydt in zijn selven groote[li]cx prees, hoe wel dat hy hem daer van [g]heen ghelaet en toonde, reysende soo [la]nghe met den prince Trineus voort [to]t datse quamen daer den keyser doe[m]aels zijn hof hielde, te weten in de [s]tadt van Ghent, ghelijck voor ghe[se]ydt is, d’inwoonderen van de welc[k]e om heure compste soo grooten ghe[r]uchte maeckten dat ’t selve quam ten [o]oren vanden keyser, die haer wes [ae]n de poorten vant paleys te ghe[I1rb]moete ginck, tot Trineus segghende: “Sijt willecom, mijn sone!”, ende tot Palmerin: “Boven dien dat my uwe goede aventueren blijde maecken, soo is ons alle uwe ende uus cammeraets wedercomste seer aenghenaem, heer Palmerin!”

Die den keyser antwoorde: “Uwe majesteyts teghenwoordighe welvarentheydt moet Godt niet alleen eenen langhen tijt doen volharden, maer oock van dach te dach in gheluck ende voorspoet vermeerderen!”

Hier met doende een alderootmoedichste eerbewijsinghe aen den selven keyser, den welcken hier nae int langhe ghedeviseert hebbende van al ’t ghene dat Palmerin op dese reyse ervaren was, dede hy hem aldaer laten brenghen alle zijne ghewonnene figuyren, daer van Ptolomeus op zijne majesteyts versoeck verclaerde wie die gheleecken, soo veel hy daer van wiste ofte nae raden conde, als oock wie daer voor ghevochten hadden, sonder nochtans in eenigher manieren te openbaeren den naem vande gene wiens schoonheyt verdedicht was by Palmerin, dien hy nochtans niet en vergat van ’t achterdeel by Polinarde vanden hartoch van Savoyen ontfanghen, seer wel gewroocken te hebben, mede de eere te geven int verclaren van zijne heerlijcke feyten. Die hy soo dickwils alst ten propooste quam int besien van de figuyren soo heerlijck wist uyt te leggen dat den keyser seyde: De jonckvrouwe voor wiens schoonheyt den victorieusen Palmerin onderstaen hadde soo periculeusen ghevecht, hem met goede redenen behoorden te beminnen, niet connende ophouden van hem voorts hooghelijck te loven ende te prijsen, terwijlen een yeghelijck hierom hare ooghen sloegen op soo veele welghemaeckte figuyren in groote verwonderinghe van de brave couragie, daer met die by hem [I1va] gewonnen waren. Niettemin behaechden hem veel meer de levendighe beelden, sulcke geneuchte nemende int aenschouwen van d’infante, die met de keyserinne, haer moeder, hier altijdts present was, dat hy van de goddinne Juno wenschten soo veele ooghen te moghen ontfanghen als sy in voortijden met deylde haeren schaepherder Argus, om te beter te moghen contempleeren soo selden ghesiene schoonheydt van zijn beminde Polinarde. Die hy seer begheerlick bad hem de gratie te willen doen, ende in kennisse van alle de groote weldaden die hem van haren vader geschiet waren, tot een present aen nemen alle de voorseyde figuyren, die sy onder ’t dexel van dese redenen ontfinck met groote openbaere dancksegginghe, maer noch met veel grootere secrete affectie, slaende nochtans haer oogen, om niemant eenich quaet vermoeden te geven, soo veel als haer de onvoorsichticheyt der liefde wilde toelaten, nederwaerts, tot groote pijne van den prince, die des nietteghenstaende zijn ghesichte haer niet en conde ontrecken.

Tot dat den keyser hem by de handt quam nemen, begheerende dat hy met zijn cammeraet wederom int hof souden logeeren, ’t welck by hem in dancke aenghenomen zijnde, dede zijne majesteyt deur den hofmeester hem een veel heerlijcker logement wijsen alsse te vorens bewoont hadden int sel[ve] palleys, alwaerse in alle gheneuchelijcke conversatien met seer heerlijcke bancketten den gheheelen dach voorts passeerden tot dat hem des avonts een yeghelijck na zijn rustplaetse vertooch om te verbeyden den nieuwen dach.

Die soo gheringhe deur de reten van de vensteren niet en quam kijcken oft Palmerijn riep zijnen dwerch, segghende: “Urbande, mijn vrient, ick en hebbe gi[I1vb]steren gheenen middel connen practiseren om alleene te spreecken de princesse, die ghy, bidde ick u derhalven, van mijnent weghen eenen voorspoedighen morghen wilt gaen wenschen, niet verghetende om u beste te doen dat ick eens in ruste mochte gheraecken van dese ontstuere zee.”

“Op de selve altijdt te laveren, mijn heer,” antwoorde Urbande, sonder oyt inde haven te connen gheraecken, soude al te groote pijne zijn voor den armen stierman ...”

“Daerom bid ic u,” seyde Palmerijn, dat ghyder de seylen na stellen wilt.”

“Oft ick schoon de seylen stelde,” antwoorde den dwerch, “soo moet ghy doch selfs den ancker uyt werpen ...”

Gaende daer met nae de camer van Polinarde, die hem soo haest niet en sach in comen, oft sy ginck hem te gemoet ende vraghende oft hy aen heur eenighe bootschap hadde te doen. “Anders gheene, mevrouwe,” antwoorde hy, “dan dat hem in uwe barmhertichheyt recommandeert de lanckwijlighe quellende verbeydinghe van mijnen meester.”

“Om te weten waer ick hem barmherticheyt in soude moghen doen,” seyde de princesse, “is van nooden dat ghy my seght hoe hy teghenwoordich vaert.”

“Als den genen, mevrouwe,” antwoorde Urbande, “die niet en leeft als inde hope van de gratie daer met ghy hem vande twijffelachticheyt van uwe liefde soudt moghen gheven verseeckeringhe, sonder de welcke hy cortelinghe deur groote melancolie zijn leven sal moeten verliesen.”

“Sulcx soude my grotelicx deeren,” seyde Polinarde, “sonderlinghe van een soo deuchdelijcken ridder om mijnent wille, die niet en begheert als alle moghelijcke vlijt aen te weynden om zijne behoudinghe, waer van ghy hem meucht seggen morgen nacht waerachtighe kennisse te sullen ontfanghen.”

“Och mevrouwe,” antwoorde Ur[I2ra]bande, “daer mede soudy my eenen ghe[l]uckighen bode maecken ende mijn meester, niet teghenstaende zijne sware melancolie, sulcke couragie geven dat [g]hy om zijn neerstich devoir u soudt moghen noemen een ghecontenteerde princesse.”

De welcke met Brionnelle hem te kennen gaven wat wech den toecommenden nacht soude moeten gehouden worden by Ptolomeus ende Palmerijn, om dat die sinder heur vertrec een ander logement gegeven was ghelijck voorgheseyt is.

Van het goede onthaal dat de koning van Frankrijk Palmerijn en Trineus bewees en van hun terugkeer in Duitsland. Het 42 kapittel.

Palmerijn werd zo naarstig door dokters geholpen van zijn wonden die hij van Frisol ontvangen had dat hij kort daarna wederom zijn eerste gezondheid verkreeg tot grote blijdschap van de prins Lowijs en zijnen vader de koning die aan hem wel zeer grote eer bewees, maar noch boven al aan de prins Trineus omdat hij die verhoopte zijn dochter in huwelijk te doen ontvangen en zei tot de koningin: “Mevrouw, ik zie dat onze dochter Catharina tot behoorlijke ouderdom geraakt is om haar te mogen verenigen met een partij daartoe wij niemand bekwamer zouden kunnen vinden dan de prins Trineus die zonder twijfel na de dood van zijn vader keizer van Duitsland gekroond zal worden en onze dochter keizerin, zo verre hij haar ten huwelijk ontvangt. Om tot dat te beter te mogen [H8ra] geraken ik van mening ze te doen een heerlijk banket waarop gij uw dochter in goede ordinantie en sierlijke toerusting ook zal laten komen.”

“Daarin zal ik haar geenszins laten falen,” antwoorde de koningin, “en vanwege mij zulke plicht aanwenden als diegenen behoort te doen die geen meerder genoegen neemt als in het volbrengen van het gebod van haar heer de koning.” Die het koninklijk banket twee dagen hierna in ordening liet stellen en zond zijn zoon Lowijs, vergezelschapt met vele ridders en edellieden Palmerijn en Trineus tegemoet om ze te geleiden tot in de zaal van het paleis alwaar ze zeer heerlijk ontvangen werden, zo wel van de koningin als van de koning. Die Trineus bij de hand nam en zette hem recht tegenover de prinses Catharina wiens kostbare kleren en kragen meerder gratie gaven haar excellente natuurlijke schoonheid die nochtans de prins niet kon bewegen om zijn hart te trekken van diegene die hij zonder ooit gezien te hebben zichzelf geheel overgegeven had. Hoewel dat hij toen de tafels opgenomen waren niet faalde van haar met een amoureus gelaat gezelschap te houden, wat de bedrogen prinses liet vermoeden dat haar liefde in hem had bestaan te ankeren en hem beloofde alle behoorlijke gunsten te geven zo wel zij als de andere, en zich kouten als van genoeglijke zaken die strekken tot een eerlijke tijdskorting wat de hele avond duurde tot dat de tijd van rusten iedereen liet vertrekken om te verwachten de volgende dag. Waarin dat ook op het feest kwamen een compagnie van jonge Franse edellieden [H8rb] die dansten een zeer genoeglijke Moris dans terwijl de koning met Palmerijn een opzet hield en hem verzocht Trineus te huwelijken tussen hem en zijn dochter te willen bevorderen.

Wat hij zijn majesteit beloofd had en verzocht mede verlof om te de volgende dag te mogen vertrekken waartoe hij veinsde hem te bedwingen enige brieven van de keizer, “die mij doen scheiden zullen,” zei hij, “uit uwe majesteit presentie, maar niet uit zijn dienst aan wie ik eeuwig verbonden zal blijven, niet alleen door de weldaden die bij mij onwaardig ontvangen zijn en uwe majesteit goedertierenheid groot gemaakt hebben, maar ook door de excellente deugd die zo helder schijnt in zulke heerlijke potentaat dat zij iedereen die daarmee hanteert terstond zo openbaar wordt dat ze overmits die door de bedwang van hun affectie en wil geen prins noch enige persoon ter wereld liever onderdanig zijn, zo ver in ze logeert enige discretie of beleefdheid.”

“Die is in u zo overvloedig, heer Palmerijn, antwoorde de koning, “dat de grootte van die u mij doet presenteren altijd uw dienst, die mij niet alleen zo aangenaam valt maar ook zo waardig is dat ik die met geen middelen e weet te vergoeden als in uw macht te stellen al mijn mogelijke gunst waaruit gij niet zal kunnen onttrekken al was gij ook op de andere zijde der wereld.”

En toen hij dit gezegd had nam hij de adieu aan Palmerijn, Trineus en Ptolomeus en die dat ook verzochten aan het gehele gezelschap en vingen aan wederom de volgende dag de reis naar Duitsland, op die Palmerijn Trineus meende goed te doen te vinden n[H8va] de koning voornemen ze ten dien einde voor ogen te stellen mooie en excellente van de prinses Catharina als ook de bijstand die hem zou mogen volgen indien hij trouwde een dochter van Frankrijk, “daartoe ik u geenszins zou aanraden, mijn heer,” zei hij, “indien de konings begeerten niet goed gevonden was bij mijn goede wil die nimmermeer begeert te strekken dan tot uw voordeel.”

Van de goede wil heer Palmerijn,” antwoorde Trineus, “en de konings grote gunst zal ik altijd naar mijn vermogen dankbaar zijn. Dan in deze zaak werd ik bedwongen zijne majesteit goeddunken niet na te komen om het verlies van mijn hart wat mij ontroofd heeft de blote faam alleen van diegene die ik voor mijn hoogste geluk wens te mogen bezitten tot een vrouwe en meesteres, hoewel dat mijn heer de keizer met haar vader vijand is waaruit gij wel kan verstaan Agriole, infante van Engeland, te wezen haar naam die ik u niet en kon verzwijgen, zo door onze getrouwe vriendschap als door de grote hoop die ik gesteld heb op uw raad en hulp.”

“Mijn hulp, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “zal altijd tot meerder te doen in uw als mijn eigen zaken bedwongen worden door de affectie van mijn wil die niet kan behagen dan uw gelieven die mij ook wil verklaren of het haar niet bevalt dat ik een van mijn dienaren vooruit zond om onze komst te doen boodschappen aan mijn heer de keizer.”

“Die zal zulks zo wel behagen, heer Palmerijn,” antwoorde Trineus, om ’t groot verlangen wat hij zonder twijfel naar ons heeft dat ik zeer begeer dat gij zonder langer uitstel derwaarts [H8vb] afvaardigt een van uw schildknechten.”

Die volgde zijn meesters bevel en hem in allerijl voegde naar de hof alwaar hij zo gauw de keizer de reverentie niet gedaan had of zijne majesteit werd hem kenend en vroeg voorts naar de staat van Palmerijn en zijn zoon. “Die heb ik door de gratie van God gelaten in zeer goede gezondheid, mijn heer,” antwoorde de schildknecht.” Voorts verhaalde hij alle victorie van zijn meester met het goede onthaal dat ze aangedaan was in de koningshof tot grote blijdschap van alle omstanders, vooral van de keizer zelf die de bode voorts zond in de kamer van de keizerin aan die hij alle hetzelfde verhaalde. Terwijl Polinarde daar niet tegenwoorden was, maar haar werd zulks geboodschapt en kwam ze haastig bij haar moeder en zei tot de schildknecht: “Ik bid u, bode, wil mij zeggen of mijn broeder en Palmerijn noch goed te pas zijn.”

“Ze hanteren niets dan genoegens, mevrouw,” antwoorde hij. Ik heb hier bevorens door zijn gezicht en gehoor van de sint waartoe hun grootste devotie strekte meer bemerkt alsof hij van de oren en ogen beroofd was geweest, wilde hij zijn heren zaken zo veel in hem was doen voorspoedig en voorts zei: “Vooral mijn meester die van zijn verkregen faam en victorie zo heerlijk was als enige daarvan ooit moedige ridder triomfeerde, gelijk de menigvuldige figuren bij hem gewonnen betuigen mogen zulke blijdschap doen hebben overmits die geschied zijn ter eren van zijn allerliefste dat daar geen andere vreugde bij zou staan te vergelijken indien haar gedachtenis hem niet dikwijls [I1ra] liet vallen in zulke fantasie van wanhoop en desperaat dat hij ’t leven zou moeten eindigen of zot blijven indien hij niet vertroost werd van het vertrouwen op haar goedertierenheid om die te meerder te verwekken hij hem stelde in een perikel, alwaar hij ontving zeer zware wonden die niettemin zo gauw niet genezen waren of hij wreekte zich aan de hertog van Savoie, over die van Lorraine die uw figuur verloren had, mevrouw, en vocht voor uw schoonheid!”

“Ik heb geen schoonheid die zulks waardig is,” antwoorde de prinses. “Nochtans zal gij hem zeggen dat ik daarom het niet laten zal in vergoeding van dien, zo ver hem gelieft mij tot een middel te gebruiken, mijn best te doen om hem te vermeerderen in de goede gratie van diegene die ik zeer kwalijk bedacht acht te wezen, indien ze niet in dank aanneemt de dienst van zo’n deugdelijke ridder. Hiermee zal gij mijn recommandatie presenteren, zo wel aan hem als aan mijn broeder.”

Waartoe de twee de schildknecht ijlend wederom keerden en ze beiden verhaalden wat hij met de keizer uitgericht had, maar de opzet tussen hem en Polinarde gepasseerd verhaalde hij alles in het geheim aan zijn meester. Die het subtiele van zijn dienaar in zichzelf zeer prees, hoe wel dat hij hem daarvan geen gelaat toonde en reisde zo lang met de prins Trineus voort tot dat ze kwamen daar de keizer toenmaals zijn hof hield, te weten in de stad van Gent, gelijk voor gezegd is, de inwoners van die om hun komst zo’ n groot gerucht maakten dat het zelf kwam ten oren van de keizer die ze tot aan de poorten van het paleis tegemoet [I1rb] ging en tot Trineus zei: “Wees welkom, mijn zoon!”, en tot Palmerijn: “Boven dien dat mij uwe goede avonturen blijde maken zo is ons alle uwe en uw kameraad terugkomst zeer aangenaam, heer Palmerijn!”

Die de keizer antwoorde: “Uwe majesteit tegenwoordige welvaren moet God niet alleen een lange tijd doen volharden, maar ook van dag te dag in geluk en voorspoed vermeerderen!”

Hiermee deed een der aller ootmoedigste eerbewijzen aan deze keizer die hierna in het lang gekout hadden van al hetgeen dat Palmerijn op deze reis ervaren was en liet hij hem aldaar laten brengen al zijn gewonnen figuren waarvan Ptolomeus op zijne majesteit verzoek verklaarde op wie die geleken, zo veel hij daarvan wist of naar raden kon als ook wie daar voor gevochten hadden, zonder nochtans in enige manieren te openbaren de naam van degene wiens schoonheid verdedigd was bij Palmerijn die hij nochtans niet vergat van ’t nadeel bij Polinarde van de hertog van Savoie ontvangen zeer goed gewroken te hebben, mede de eer te geven in het verklaren van zijne heerlijke feiten. Die hij zo dikwijls als het ten opzet kwam in het bezien van de figuren zo heerlijk wist uit te leggen dat de keizer zei: De jonkvrouw voor wiens schoonheid de victorieuze Palmerijn onderstaan had zo’n periculeus gevecht die hem met goede redenen behoorden te beminnen en niet kon ophouden van hem voorts hoog te loven en te prijzen, terwijl iedereen hierom hum ogen sloegen op zo vele goed gemaakte figuren in grote verwondering van de brave dapperheid waarmee die bij hem [I1va] gewonnen waren. Niettemin behaagde hem veel meer de levendige beelden en nam zulke genoegens in het aanschouwen van de infante die met de keizerin, haar moeder, hier altijd present was, dat hij van de godin Juno wenste zo vele ogen te mogen ontvangen als zij in voortijden mee deelde haar schaapherder Argus om te beter te mogen contempleren zo’n zelden geziene schoonheid van zijn beminde Polinarde. Die hij zeer begeerlijk bad hem de gratie te willen doen, en in kennis van alle de grote weldaden die hem van haar vader geschied waren tot een present aannemen alle voorzegde figuren die zij onder ’t deksel van deze redenen ontving met grote openbare dankzegging, maar noch met veel grotere geheime affectie sloegen nochtans haar ogen om niemand enig kwaad vermoeden te geven zo veel als haar de onvoorzichtigheid der liefde wilde nederwaarts tot grote pijn van de prins die niettegenstaande zijn gezicht haar niet kon onttrekken.

Tot dat de keizer hem bij de hand kwam nemen en begeerde dat hij met zijn kameraad wederom in de hof zouden logeren, wat bij hem in dank aangenomen werd en liet zijne majesteit door de hofmeester hem een veel heerlijker logement wijzen dan ze tevoren bewoond hadden in hetzelfde paleis alwaar ze in alle genoeglijke conversatie met zeer heerlijke banketten de gehelen dag voorts passeerden tot dat zich de avond iedereen naar zijn rustplaats trok om op de nieuwe dag te wachten.

Die zo gauw door de reten van de vensters niet kwam kijken of Palmerijn riep zijn dwerg en zei: “Urbande, mijn vriend, ik hebbe [I1vb] gisteren geen middel kunnen praktiseren om alleen te spreken de prinses die gij, bid ik u derhalve, vanwege mij een voorspoedige morgen wil gaan wensen en niet vergeten om uw best te doen dat ik eens in ruste mocht geraken van deze stuurse zee.”

“Op dezelfde altijd te laveren, mijn heer,” antwoorde Urbande, zonder ooit in de haven te kunnen raken, zou al te grote pijn zijn voor de arme stuurman ...”

“Daarom bid ik u,” zei Palmerijn, dat gij er de zeilen naar stellen wilt.”

“Of ik schoon de zeilen stelde,” antwoorde de dwerg, “zo moet gij doch zelf het anker uit werpen ...”

Ging daarmee naar de kamer van Polinarde die hem zo gauw niet zag binnenkomen of zij ging hem tegemoet en vroeg of hij aan haar enige boodschap had te doen. “Anders geen, mevrouw,” antwoorde hij, “dan dat hem in uwe barmhartigheid recommandeert de langdurige kwellende verwachting van mijn meester.”

“Om te weten waar ik hem barmhartigheid in zou mogen doen,” zei de prinses, “is van noden dat gij mij zegt hoe hij tegenwoordig vaart.”

“Als diegenen, mevrouw,” antwoorde Urbande, “die niet leeft dan in de hoop van de gratie waarmee gij hem van de twijfelachtigheid van uw liefde zou mogen geven verzekering zonder die hij gauw door grote melancholie zijn leven zal moeten verliezen.”

“Zulks zou mij zeer deren,” zei Polinarde, “vooral van een zo deugdelijke ridder vanwege mij die niet anders begeert dan alle mogelijke vlijt aan te wenden om zijn behoud waarvan gij hem mag zeggen morgen nacht waarachtige kennis te zullen ontvangen.”

“Och mevrouw,” antwoorde Urbande [I2ra] “daarmee zou je mij een gelukkige bode maken en mijn meester, niet tegenstaande zijn zware melancholie, zulke moed geven dat gij om zijn naarstige plicht u zou mogen noemen een tevreden prinses.”

Die met Brionnelle hem te kennen gaven wat weg de toekomende nacht zou moeten gehouden worden bij Ptolomeus en Palmerijn om dat die sinds hun vertrek een ander logement gegeven was gelijk voorgezegd is.

Hoe Palmerijn op eenen nacht secretelijck ginck visiteeren zijn alderliefste. Het .XLIIJ. capittel.

Urbande de voorseyde antwoorde verstaen hebbende, keerde aenstondts met groote blijdtschap wederom tot zijnen meester, die hem soo haest als hy in de camer quam te gemoete liep, seggende: “Mijn Urbande, en wilt my doch niet langher laten fantaseren opt antwoorde van mijn princesse!”

“Sy heeft my belooft,” antwoorde den dwerch, “u den volghenden nacht te vreden te stellen met de beseghelinghe van uwe minne.”

“Mijn alderghetrouste vrient,” seyde Palmerijn, hem van grooter blijtschappen omhelsende, “daer deur soude ick moghen ontfanghen mijn aldergrootste gheluck! Och mevrouwe Polinarde, welck vande gheesten inde Elisij velden sal moghen geraecken tot de grootheyt van mijne gheneuchte indien ick met u onder de schadouwe vande welrieckende myrrhe, de goddinne der liefden toegheeyghent, mach gaen [I2rb] wandelen inde donckere foreesten ...”

“Jae voorseecker doncker!”, seyde Urbande, “want ghy sult den nacht moeten verwachten om te passeeren den wech die veel veerder ende moeyelicker is als den ghenen die ghy pleecht te wanderen.”

“Al waer dien met scheermessen ghevloert,” seyde Palmerijn, “soo en soude ick nochtans niet connen laten onderdanich te zijn de gheboden vanden ghene die de hoochste macht over my heeft van te ghebieden.”

Om by de welcke te gheraecken hy met groot verlanghen verwachte de aenghestemde ure, die soo haest niet ghecomen en was oft hy ende Ptolomeus worden van den dwerch soo langhe gheleyt deur een dal op d’een zijde met de schadouwe van de lauweren, cypressen ende palmboomen bedeckt, ende op d’andere met veele coleuren van bloemkens, die de goddinne Flore de gheneuchelijcke beemdem met deylt, bespreyt, tot datse quaemen in eenen boomgaert die met soo veele vruchtboomen beplant stonden alsse te voren menigherhande soorten van bloemkens ontmoet waren. Alwaer sy in eenighe struycken een groot rumoer hoorden maecken, waeromme de twee ridders heure sweerden uyt trocken, ter wijlen den dwerch van ancxsten niet en wist waer hy hem soude laeten, maer ghesien hebbende dat het een hart was, ’t hynde vervolgende, ginghense voort ende clommen recht teghens over van de camer van Brionnelle over de muyren vande stadt ende palleys in een gaerde die veel eer een paradijs als eenen lusthof gheleecke, alwaerse int gheselschap vande nachtegalen sanck deur de cederen, roosen ende vyoletten ginghen tot datse gheraeckten ter plaetsen daerse met grootere begheerten verwacht [I2va] worden, als de Joden heuren Messias verwachten, aen een venster, waer uyt Palmerin sach commen kijcken eenen hals veel witter als de sneeu. Ende siende dat het zijn Polinarde was, ginck hy haer kussen aen hare lipkens, die de roode roosen in schoonheydt te boven ginghen, ende aen hare wangskens die bloosden ghelijck een rootvervige witticheydt van eenen dagheraet des alderclaersten des gheheelen somers, daer nae niet verghetende in zijn lochterhandt te nemen de rechter van de princesse, daer by de lelyen in witticheydt niet bestaen en mochten, terwijlen hy zijne rechtere leyde op hare harde borstghens, doende de suyverheyt des melcx schande aen. Die hy soo neerstich druckte dat de princesse zijn meyninghe bemerckende, ontsteecken worde met ghelijcke begheerte als hy deur de liefde die in haer overwon de schaemte, de welcke de jonghe dochters tonghen dickwils bindende, haer veel meer doet peynsen als uytspreecken, segghende: “Och mijn alderliefste Palmerijn, in welcke pijn, noot ende mennigherhande droefheden hadde my ghestelt u van my benijde absentie! Hoe veel tranen zijn daerentusschen over mijn wanghen gheloopen, ghedachtich wesende die voormaels ghepasseerde gheneuchten met de doenmaels tegenwoordighe verdrietelijcheden! Wat grooter bedrucktheydt aendede de twijffelachtighe hope ende vreese van uwe wedercompste!”

“Die is al nu, Godt danck, gheschiet, mevrouwe,” antwoorde Palmerin, “soo ick hope tot onser beyde groote verblijdinghe, hoe wel niet sonder veele voorgaende moeyten. Maer ’t soude nu weynich dienen te verhaelen die menigherhande wreede quellinghen die my gheduyrichlijck ghecruyst heb[I2vb]ben sijder dat u beliefde my oorlof te geven om in Vranckerijck te reysen. Dan ick sweere u, mevrouwe, dat de minste van de selve ghenoechsaem soude hebben gheweest om my van dit leven te hebben doen passeeren, en hadde het betrouwen op uwe volcommen volstandicheyt, ’t welck my diende teghens des doots perijckelen ghelijck den eenhoorn teghens ’t fenijn, niet in my doen baeren de hope van u toecomment faveur. De ghedachtenisse van het welcke in my versoeten de strafheydt van de pijne, doende haeren naem veranderen in een gheneuchelijcke qu[e]llinghe die teghenwoordich in my veroorsaeckt een faxeeringhe, ick en weet niet hoe te boven gaende alle manieren van sterven, om het al te groote verlanghen nae een weldaet die my uwe gratie alleene can met deylen. Daerom, o mijn alderliefste, en laet uwe goedertierentheydt, logeerende onder een schoonheydt daer van ter werelt niet meer gelijcx en is, als van mijn hert in ghetrouwe affectie een tweede gevonden mach worden, my doch niet langer beproeven laten de helle voor mijnen doot, maer gracieuselijck met deylen het hoochste punt vande amoureuse vergheldinghe.”

“Daer van wilt veel eer spreecken, mijn grootste gheneuchte,” seyde de princesse Polinarde, “als soo veele te noemen de wreede doot, sonderlinghe tot uwen respeckte, sonder wien ick niet meer en soude kunnen leven als de bloemen die de beemden, velden ende hoven vercieren moghen bestaen sonder de vochticheydt des waters, om dat mijnen geest metten uwen alsoo verbonden is dat den uwen geen pijne en can gevoelen oft den mijnen moet daer van de helfte dragen. [I3ra] [D]aerom wilt u bedencken in wat manie[r]en wy sullen moghen te hulpe comen [d]ese twee ammoreuse gequelde herten.”
“Och mevrouwe,” antwoorde hy, “u [i]s ghenoechsaem bekent wat die van [n]ooden is om ons te verlossen uyt dit [p]ijnlijck veechvuyr, int welck langer [b]lijvende, soo moet ick vergaen ghelijck [h]et was teghens ’t vuyr ende den sneeu [d]ie ghestelt is teghen de hetsighe radien [v]an een blinckende sonne ...”

Ende dese woorden vergheselschapten hy, terwij[l]en hem de tranen over de wanghen lie[p]en, met soo veele sware suchten, die [b]ycans een hert van marmersteen ende [e]enen gheest sonder ghevoelen beweecht souden hebben, dat de princes[s]e mede deur bermherticheydt niet lan[g]her en conde uytstellen ’t ghene sy deur [d]e liefde selfs seer wel begeerende was, [s]egghende tot Palmerijn: “Naedien ghy de saecke stelt in mijne [d]iscretie, soo ontfanghe ick u teghenwoordelijcken voor mijnen heer ende [m]an, roepende in ghetuyghenisse van [d]ien den almachtighen Godt!”

“Ende [i]ck u,” seyde hy met een bevende stemme, [o]m dat hy van groote blijdtschap by[c]ans niet spreecken en conde tot een [v]rouwe ende meestersse met verseec[k]eringhe dat “al waer al het gheluck [v]an alle andere welgheluckighe men[sc]hen te samen ghevoecht om yemandt [g]heluckich te maecken, soo en soude het [se]lve noch niet moghen geleecken wor[d]en by de grootheydt van het gheluck [’t]welcke ick teghenwoordich van uwe [g]ratie ontfanghe,” met meer andere [d]ancksegginghen die hy dede.

Terwij[le]n Polinarde uyte muyre van de ca[m]er achter een tapijt sommighe har[d]e steenen nam, die Brionnelle (op [h]aers princesse begheerte tot de reme[d]ie van heur beyder secreet ghebreck, [b]y sommighe daerse haer deur groote [I3rb] schenckagien op betrouden, gheduyrende Palmerijns uytwesen in Vranckerijck, soo constelijck hadde doen los maken dat t’selve niemandt, hoewel datser neerstich acht op hadden ghenomen, souden hebben moghen bemercken, niet teghenstaende datser lichtelijck uytghenomen ende alsoo wederom inghestelt costen worden by den ghenen die den eersten recht wist aen te grijpen, ’t welck d’infante so wel onthouden hadde datse daer deur dede passeeren heuren minnaer. Palmerijn vergat oock die, ick en weet niet deur wat ghedachten, alle gewoonelijcke reverentien die hy aen de princesse pleech te doen, maer mogelijc siende de cameniere soo onbeleeft gheweest te zijn datse haer vrouwe noch stoel ghestelt noch kussen gheleyt en hadden, droech hy heur op ’t beddeken daer by staende om aldaer te rusten. Dan zijn blijtschap was soo groot dat hem ’t rusten niet langhe en behaechde, maer begheerden veel eer te hanteeren alle gheneuchte, om de welcke te vermeerden hy met de princesse wilde bestaen te danssen den galiaert waer mede de jonge dochters vrouwen worden, niet sonder haere aenlockende weygheringhe, die heur dede ontsteecken in sulcke ammoureuse gheveynsde gramschap dat heur aenghesicht, daerom een blosende couleure vercrijgende, grootelijcx vermeerderde hare schoonheyt, waer over Palmerijn, siende de princesse alsoo vert[o]ornt, in plaets van hem te vreden te stellen noch meer verweckt worden, willende hem met sulcke weygheringhe gheensins houden voor ontseydt, maer ghelijck dickwils uyt d’een gramschap d’ander spruyt ende daer uyt een ghevecht volcht, alsoo begost desen ridder met gheweldt den alarm te maken. Doen soudemen trommeslaghers hebben hooren slaen ende [I3va] trompetters hooren blasen tot dat sy, bedenckende dat nae een sware crijch dickwils een vrede volcht, heur mede in ruste stelden op de articulen die de gene die int hof van Venus ghestileert zijn, weten in te stellen. De welcke heur so wel behaechde datse mispresen hare onachtsaemheyt van niet eer beproeft te hebben soo playsante ondervindinghe, die heur dochte Jupiter niet soo geneuchelijck ghevallen te connen wesen als hy om de liefde van Alcmene eenen nacht dede duyren den tijdt van drie daghen lanck. Des al niet teghenstaende soo sach de princesse om den eersten aenval noch wat stuyr ende onvriendelick. Waer omme Palmerijn, wel denckende datse sulcke schermutsingen ongewoon was, heur wilde in den crijch noch beter ervaren maecken, charsierende ten selven eynde voor de andere reyse, waer mede sy soo goeden soldaet worden datse terstont daer nae bereyt was om voor den derden mael te beginnen. Maer het was Palmerijn van nooden dat hy de princesse met eenighe coutinghe al bevorens yet wes onderhielde, segghende: “O excellente schoonheyt, hoe waert moghelijck dat ick ten vollen soude mogen recompenseeren dese onverdiende gratie?”

“Mijnen eenighen troost,” antwoorde sy, “uwe verdiensten gaen verre te boven al dat ghy van my sout moghen begeeren, ’t welcke u oock nemmermeer gheweygert en sal worden deur de liefde die in my alsoo groot is dat ickse selfs niet en can grondeeren. Daer voor ick nochtans anders gheene recompensie, indien ghy my deur den bant des vrientschaps eenighe meucht schuldich zijn, en begeere dan my alsoo ghetrouwe te willen zijn als ick u volstandich sal wesen.”

“Mevrouwe,” antwoorde den prince, “indien ghy aen my bevint eenighe onghetrouwicheydt, soo moet den donderenden [I3vb] ende blixemenden Jupiter soo veel hemelsche vuyren over my spreyen als hy dede dalen op de reusen die den hemel meynden te beclimmen om de goden te bevechten, ende met zijne vehemente tempeesten my werpen int alderdiepste der duystere afgronden oft mijn lichaem moet ghetrocken worden in duysent stucken om te dienen voor voetsel vande eysselijcke zeemonsteren, wilde dieren ter aerden ende roofvogelen der hemelen. Maer mijn lichaem sal daer voor, soo wel als ghy voor d’oorsaecke van u over my te mogen beclagen, beschermt worden deur mijne volstandicheydt, hoewel dat in dese werelt niet ghestadigher is als d’ongestadicheyt deur den tijdt die bycans alle aerdtsche dinghen doet hebben eer, beghinsel, volcomentheyt ende eynde. Maer mijn liefde is tot de twee eerste geraect, dan tot het derde en machse niet comen ...”

“Noch veel min de mijne,” antwoorde de princesse, “niet teghenstaende datmen deur de gewoonte siet een brandende liefde dickwils te niet gaen om de veranderinghe van de onghestadighe begheerten, die n[a] verloop des tijts duysent andere affectien als oock mishaginghen presenteeren, bequaem om te doen slaepen heure memorie.”

“’t Welck nochtans met my sal connen bewesen worden niet in alghemeyn te gheschieden, om dat mijn liefde niet meer en can verminderen als ’t afwesen in twintich jaeren Ulysses begheerten costen vercleynen tot zijn vaderlandt!”

Met meer andere propoosten die dese twee gelieven te samen hielden, daer met wy u niet langher en sullen beletten, op dat ghy oock meucht verstaen ’t discours van de goede tracteeringhe die Brionnelle bewees aen haren alderliefsten Ptolomeus. Den welcken so haest als hy Palmerijn ghepasseert sach te wesen, hem terstonts wilde volghen [I4ra] deur de gheluckighe bressche, maer de princesse seyde tot hem: “Voorwaer, mijn alderliefste, de passagie en sal u niet gheopent worden al eer ghy my gelijcke geloftenisse als Palmerijn mevrouwe ghelooft heeft, ghedaen hebt.”

Daer op Ptolomeus, die boven alle weldaden geene grootere en begheerde, niet suynich en was met het antwoorden: “Mevrouwe, ghy meucht met uwen ridder, dienaer ende slave doen al ’t gene uwen wille is!”

“Mijnen wille,” antwoorde Brionnelle, “begheert dat ghy niet en zijt mijnen dienaer ofte slave, maer mijn heer ende man.”

“Noyt en sal by my onbekent blijven,” antwoorde Ptolomeus, “sulcke onuytspreeckelijcke gratie in een beginsel van de recompensie van dien ick u ontfange voor mijn vrouwe ende eeuwighe ghebiedersse!”

Welcke woorden by hem soo gheringhe niet uytghesproocken en waeren oft de princesse, zijnde inde fleur van hare jeucht ende begaeft met een uytnemelijcke schoonheyt, ontfinck haren bruydegom met sulck aentreckent wesen ende lieffelijck ghelaet datse beweecht soude hebben eenen anderen canibal. ’t Welck Ptolomeus soo wel gheviel dat hy haer beloofde tusschen heur beyden voortaen te sullen zijn eenen bant van ghetrouwicheyt die niet ghebroken en soude connen worden als deur den ghemeynen tribuyt die een yegelic de natuere schuldich is. ’t Welck hy oock voorts wilde bevestighen met zeghel ende brieven die de weed-vrouwen dickwilder ghelesen hebben als de jonghe dochters, maer de princesse maeckte heur soo weygherich als d’advocaten doen in gelt t’onfanghen. Om welcke weygeringe Ptolomeus soo vertoornt worde dat tusschen heur beyden verrees eenen twist die oock niet ghestilt en worde sonder gevecht, waer inne hem den ridder, als [I4rb] dispoost ende van bequamen ouderdom tot sulcke saecken, soo vailiantelijcken droech dat hy seer gheringhe d’overhandt creech ende de princesse t’onder brocht. Nochtans greep sy daer na sulcken nieuwen moet dat hy hem nieuwers langhers en wist mede te verdedighen als te segghen niet gheacht te connen worden voor overwonnen te zijn den ghenen die niet deur couragie, maer deur faute van machte alleene quiteert de vicktorie. Daer van dese twee jonghe princessen triumpheerden sonder acht te nemen datse haer in sulcken triumph croonden met eenen crans van de soet bloeyende, maer gheringhe verdwijnende roosen, wassende op soo fenijnighe doornstruycken datmen die daer alsoo niet en can afplucken sonder ghestelt te worden int perijckel om van heure doornen, om soo weynich duyrende wellusticheydt, t’ontfanghen een wonde die altijdts daer nae bloeyt deur een eeuwighe oneere, doende in twijffel staen van te verliesen ’t aldercostelickste juweel datmen op dese werelt soude moghen besitten, ghenaempt de eere.

De vreese van de crenckinghe van dien dese vier ghelieven soo weynich quelde datse noch op gheen scheyden en dochten, als Urbande, die de wacht hielde, sach dat de sonne met haere wedercompste wederom wilde doen wercken het gesichte vanden slapenden mensch, beginnende albereets zijn voorloopersse de frissche ende rootverwighe morghenstondt te vertoonen inde orientaelsche vensteren, waerom hy aen de tralie vande camer clopte ende seyde: “Mijn heere, ick sie den hemel tusschen wit ende blau, met een seer clare locht becleyt, ons getuygende den aenstaenden claeren dach.”

Om welcke woorden Palmerijn wacker wordende, seer wel bemerckte dat het niet langher van nooden en was te rusten on[I4va]der de soete ombre des aertrijcx om te verbeyden den sone van Latone, soo die met zijn nieuwe vlamme al bereyt was te comen ververschen den eenen de blyschap ende vreuchde ende den anderen de droefheydt ende miserie, waerom soo wel hy als Ptolomeus haestelijck den amoureusen oorlof, die mennigen verlanghenden liefhebber veel blijder soude vallen als eenige willecomste, namen, latende de twee princessen, die den avont veel aengenamer hadde geweest als heur den morghen viel, opt selfste bedde daerse twee fraeye jonge dochters op gegaen waren ende twee schoone vrouwen wederomme af op stonden, als Polinarde tot Brionnelle bestonde te segghen: “Och mijn alderliefste vriendinne, ick ben seer qualijck te vreden dat ghy u aen Ptolomeus ghehijlickt hebt sonder voorgaende consenteeringhe van mijn heere den keyser, vreesende dat ick beschuldicht soude mogen werden met dubbele misdaet van selfs ghefailiert ende u nochtans niet ghewaerschout te hebben.”

Maer Brionnelle, die anders gheene bedroeffenisse en ghevoelden als dat sy haren alderliefsten alnoch niet in heuren armen en hadde, antwoorde: “Voorwaer mevrouwe, het dunckt my een groote wreetheyt van u te sijn dat ghy begeert dat uwe dienaresse in droefheyt soude blijven, terwijlen ghy den tijdt in vreuchden passeert.”

Deur welcke woorden d’infante claerlijck bemerckten datse al manck gaende, den hinckenden zijn ghebreck verweten hadde, deur het leetwesen ’t welcke altijdt gheschiet nae de gheschiedenisse, dat tot gheenen anderen eynde oorbaerlijck en can zijn als tot beternisse, die sy seer qualijck int werck stelden, maer vergunden met heur staetjoffrouwe dese twee jonghe amoureuse heeren ’t faveur van, [I4vb] meer als een maent lanck gheduyrende, alle daghe ende oock dickwils by nachte te moghen visiteeren heure princessen, sonder eenich quaedt vermoeden, maer worden ghehouden in groote estimatie by den keyser, de keyserinne ende het geheele hofghesin.

Die alnu met eenen gherustighen peys in alsulcke vreuchde, gheneuchte ende welvaert leefden dat dese wereltsche variabele Fortuyne, die ons heur faveuren niet en vergunt, als om te beter te doen ghevoelen haere tegenspoeden, alsulcke welvaert benijdende, de selve troubleerden deurt middel van den coninck van Noorweghen, den welcken in twist wesende met den coninck van Enghelandt, om dat hy bystant hadde verleent aen den coninck van Schotlandt, zijn neve, die met de Enghelschen een groot different hadden van weghen seeckere ontnomen schepen, in alle neersticheydt int hof des keysers seynde eenen post. Die zijne brieven soo haest niet overghelevert en hadde oft hy viel den keyser te voet, segghende: “Den coninck van Noorweghen doet uwe keyserlijcke majesteyt ootmoedelijck versoecken hem te willen secoureeren in zijnen grooten noot teghens den coninck van Enghelandt, den welcken met een groot ende machtich heyrlegher gevallen is in zijn landt, alwaer hy al bereets verslagen heeft een groot ghetal van zijne onderdaenen.”

Den keyser dit verstaende, brack terstont de brieven op, ende die ghelesen hebbende, antwoorde hy: “Ick sweer u by mijn croone dat ick uwen coninck, mijnen neve, nae alle mijn vermoghen bystant sal verleenen ende ’t selve soo haest derwaerts over zee seynden als moghelijck is!”

’t Welcke by den post verstaen wesende ende zijne antwoort[I5ra][b]rieven ontfanghen hebbende, ver[tr]ock haestelijck wederom uyt het hof, [te]rwijlen Trineus, die zijns vaders [re]solutie verstaen hadde, Palmerin se[cr]etelijck ginck besoecken in zijn loge[m]ent, tot hem segghende: “Mijn heere, [ic]k bidde u te willen believen gheensins te [v]olghen ’t secours van mijn heere den [k]eyser, maer veel eer met u camme[ra]et Ptolomeus my [te] vergheselschap[pe]n, op dat wy alsoo onder ons drien [m]oghen trecken niet tot bystandt van [di]e van Noorweghen, maer tot hulpe [v]an den coninck van Enghelandt, om [d]at ick deur dien middel hope te genie[te]n de presentie vande princesse Agrio[le], die ghy wel weet my met den bandt [d]er liefde in sulcke slavernye te hou[de]n dat indien my deur hare gratie [ni]et haest eenighe verlichtinge vergunt [en] wort, soo salt eynde van mijn leven [da]er in moeten remedieeren. Daerom [bi]dde ick u oock dat ghy my als eenen [gh]etrouwen vrient wilt raden wat [ic]k hier inne ’t beste sal voor te nemen [h]ebben, sweerende dat ick in recompen[si]e van dien u niet alleen en sal te willen [ ]in met al het ghene dat ick met mijn [ ]et vermach, maer oock met mijn [ ]oet, heer Palmerin.”

Die ’t geluyt van [d]ese woorden der nachtegalen sanck in [so]eticheydt gansch gheen ghelijck en [d]ochte te wesen, vreesende dat hem die [se]er gheringhe souden doen scheyden [uy]te presentie van zijn Polinarde, soo [da]t hy een wijle tijdts sonder spreecken [in] twijffelinghe bleef, doch ten lesten [d]enckende dat hy van Trineus noch [ee]nich groot voordeel tot het houwe[li]ck tusschen hem ende zijn princesse [so]ude moghen ghenieten, antwoorden [hy]: “Mijn heer, my dunckt raedtsaem [te] zijn dat ghy de ridders oorden ont[fa]ngt ende uwen vader daer nae te [ve]rstaen gheeft seer groote begheerte [I5rb] te hebben om den coninck van Noorweghen, uwen neve, bystandt te doen. Terwijlen sal ick mijn uyterste neersticheydt aenwenden om zijne majesteyt goet te doen vinden dat wy voor uyt reysen, hem te kennen gevende dat het legher niet soo gheringhe in ordeninghe en can ghestelt worden, ende alsoo sullen wy uwen wil moghen volbrenghen.”

Welcken raet den prince soo wel gheviel dat hy voor hem nam die gheheelijcken t’achtervolghen.

Hoe Palmerijn op een nacht in het geheim ging visiteren zijn allerliefste. Het 43 kapittel.

Urbande die het voorzegde antwoorde verstaan had keerde aanstonds met grote blijdschap wederom tot zijn meester die hem zo gauw als hij in de kamer kwam tegemoet liep en zei: “Mijn Urbande, wilt mij toch niet langer laten fantaseren op het antwoorde van mijn prinses!”

“Zij heeft mij beloofd,” antwoorde de dwerg, “u de volgende nacht tevreden te stellen met de bezegeling van uw minne.”

“Mijn allertrouwste vriend,” zei Palmerijn, die hem van grote blijdschappen omhelsde, “daardoor zou ik mogen ontvangen mijn allergrootste geluk! Och mevrouw Polinarde die van de geesten in de Elyseese velden zal mogen raken tot de grootheid van mijn genoegen indien ik met u onder de schaduw van de welriekende mirre, de godin der liefde toegeëigend, mag gaan [I2rb] wandelen in de donkere bossen ...”

“Ja voorzeker donker!”, zei Urbande, “want gij zal de nacht moeten verwachten om te passeren de weg die veel verder en moeilijker is dan diegene die gij plag te wandelen.”

“Al was dien met scheermessen gevloerd,” zei Palmerijn, “zo zou ik nochtans niet kunnen laten onderdanig te zijn de geboden van diegene die de hoogste macht over mij heeft van te gebieden.”

Om bij die te geraken hij met groot verlangen verwachte het bestemde uur die zo gauw niet gekomen was of hij en Ptolomeus werden van de dwerg zo lang geleid door een dal op de ene zijde met de schaduw van de laurier, cipressen en palmbomen bedekt en op de andere met vele kleuren van bloempjes die de godin Flora de genoeglijke beemden meedeelt tot dat ze kwamen in een boomgaard die met zo vele vruchtbomen beplant stonden als te oren menigerhande soorten van bloempjes ontmoet waren. Alwaar zij in enige struiken een groot rumoer hoorden maken, waarom de twee ridders hun zwaarden uittrokken terwijl de dwerg van angst niet wist waar hij zich zou laten, maar toen ze zagen dat het een hert was die hun na volgde gingen ze voort en klommen recht tegenover van de kamer van Brionnelle over de muren van de stad en paleis in een gaarde die veel eerder een paradijs dan een lusthof geheel alwaar ze in het gezelschap van de nachtegalen gezang door de ceders, rozen en violen gingen tot dat ze geraakten ter plaatse daar ze met grote begeerten verwacht [I2va] werden, zoals de Joden hun Messias verwachten, aan een venster waaruit Palmerijn zag komen kijken een hals veel witter dan de sneeuw. Hij zag dat het zijn Polinarde was en ging hij haar kussen aan haar lipjes die de rode rozen in schoonheid te boven gingen en aan haar wangetjes die bloosden gelijk een roodkleurige witheid van een dageraad de aller helderste van de hele zomers en daarna niet vergat in zijn linkerhand te nemen de rechter van de prinses waarbij de lelies in witheid niet bestaan mochten, terwijl hij zijn rechtere legde op haar harde borstjes die de zuiverheid van de melk schande aandeden. Die hij zo naarstig drukte dat de prinses zijn bedoeling merkte en ontstoken werd met gelijke begeerte als hij door de liefde die in haar overwon de schaamte die de jonge dochters tongen dikwijls binden en ze veel meer doet peinzen dan uitspreken en zei: “Och mijn allerliefste Palmerijn, in welke pijn, nood en menigerhande droefheden had ik mij gesteld u van mij benijde absentie! Hoe veel tranen zijn ondertussen over mijn wangen gelopen die gedachtig was die voormaals gepasseerde genoegens met de toenmaals tegenwoordige verdrietigheden! Wat grote bedroefdheid aandeed de twijfelachtige hoop en vrees van uw wederkomst!”

“Die is al nu, God dank, geschied, mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “zo ik hoop tot onze beide grote verblijding, hoe wel niet zonder vele voorgaande moeite. Maar ’t zou nu weinig dienen te verhalen die menigerhande wrede kwelling die mij gedurig gekruisigd hebben [I2vb] sinds dat u beliefde mij verlof te geven om in Frankrijk te reizen. Dan ik zweer u, mevrouw, dat de minste van dezelfde voldoende zou hebben geweest om mij van dit leven te hebben doen passeren had het vertrouwen op uw volkomen oprechtheid wat mij diende tegen de dood perikelen gelijk de eenhoorn tegen ’t venijn niet in mij doen baren de hoop van uw toekomende gunst. De gedachtenis van wat in mij verzoette de strafheid van de pijn en liet haar naam veranderen in een genoeglijke kwelling die tegenwoordig in mij veroorzaakt een fixering en ik weet niet hoe te boven gaan alle manieren van sterven om het al te grote verlangen naar een weldaad die mij uw gratie alleen kam meedelen. Daarom, o mijn allerliefste, laat uw goedertierenheid die logeert onder een schoonheid daarvan ter wereld geen gelijke is als van mijn hart in getrouwe affectie een tweede gevonden mag worden, mij doch niet langer beproeven laten de hel voor mijn dood, maar gracieus meedelen het hoogste punt van de amoureuze vergelding.”

“Daarvan wil veel eerder spreken, mijn grootste genoegen,” zei de prinses Polinarde, “als zo veel te noemen de wrede dood vooral tot uw respect zonder wie ik niet meer zou kunnen leven als de bloemen die de beemden, velden en hoven versieren mogen bestaan zonder de vochtigheid van het water om dat mijn geest met de uwe alzo verbonden is dat de u geen pijn kan voelen of de mijne moet daarvan de helft dragen. [I3r] daarom wil u bedenken in wat manieren wij zullen mogen te hulp komen deze twee amoureuze gekwelde harten.”
“Och mevrouw,” antwoorde hij, “u is voldoende bekend wat die van noden is om ons te verlossen uit dit pijnlijke vagevuur en om daarin wat langer te blijven zo moet ik vergaan gelijk was tegen het vuur en de sneeuw die gesteld is tegen de hete stralen van een blinkende zon ...”

En deze woorden vergezelschapte hij terwijl hem de tranen over de wangen liepen met zo vele zware zuchten die bijna een hart van marmersteen en een geest zonder gevoel bewegen zouden hebben zodat de prinses mede door barmhartigheid niet langer n kon uitstellen hetgeen zij door de liefde zelf zeer goed begeerde en zei tot Palmerijn: “Nadien gij de zaak stelt in mijn discretie zo ontvang ik u tegenwoordig voor mijn heer en man en roep de in getuigenis van dien de almachtige God!”

“En ik u,” zei hij met een bevende stem, omdat hij van grote blijdschap bijna niet spreken kon, tot een vrouwe en meesteres met verzekering dat “al was al het geluk van alle andere goed gelukkige mensen tezamen gevoegd om iemand gelukkig te maken zo zou hetzelfde noch niet mogen vergeleken worden bij de grootheid van het geluk wat ik tegenwoordig van uw gratie ontvang,” met meer andere dankzeggingen die hij deed.

Terwijl Polinarde uit de muur van de kamer achter een tapijt sommige harde stenen nam die Brionnelle (op haar prinses begeerte tot de remedie van hun beiden geheime gebrek bij sommige daar ze zich door grote [I3r] schenkingen op vertrouwde gedurende Palmerijn ‘s afwezen in Frankrijk zo kunstig had doen los maken dat het niemand, hoewel dat ze er naarstig acht op hadden genomen, zouden hebben mogen bemerken, niet tegenstaande dat ze er licht uitgenomen en alzo wederom ingesteld konden worden bij diegene die de eerste rechte wist aan te grijpen wat de infante zo goed onthouden had dat ze daardoor liet passeren haar minnaar. Palmerijn vergat ook die, ik weet niet door wat gedachten, alle gewoonlijke reverentie die hij aan de prinses plag te doen, maar mogelijk was de kamenier zo onbeleefd geweest te zijn dat ze haar vrouwe noch stoel gesteld noch kussen geleid hadden, droeg hij haar op ’t bedje dat daarbij stond om aldaar te rusten. Dan zijn blijdschap was zo groot dat hem ’t rusten niet lang behaagde, maar begeerde veel eer te hanteren alle genoegens en om die te vermeerderen hij met de prinses wilde bestaan te dansen de galiaert (geilaard?) waarmee de jonge dochters vrouwen worden, niet zonder haar aanlokkende weergave die haar liet ontsteken in zulke amoureuze geveinsde gramschap dat haar aangezicht daarom een bloze kleur kreeg die zeer vermeerderde haar schoonheid waardoor Palmerijn zag de prinses alzo vertoornd in plaats van hem tevreden te stellen noch meer verwekt werden en wilde hem met zulke weergave geenszins houden voor ontzegt, maar gelijk dikwijls uit de ene gramschap de ander spruit en daaruit een gevecht volgt alzo begon deze ridder met geweld alarm te maken. Toen zou men trommelslagers hebben horen slaan en [I3va] trompetters horen blazen tot dat ze en bedachten dat na een zware krijg dikwijls een vrede volgt zich mede in rust stelden op de artikels die diegenen die in de hof van Venus gestileerd zijn weten in te stellen. Die hen zo goed behaagden dat ze mispresen hun onachtzaamheid van niet eerder beproefd te hebben zo’n plezierige ondervinding waarvan ze dachten Jupiter het niet zo genoeglijk gevallen te kunnen wezen toen hij om de liefde van Alcemene een nacht liet duren de tijd van drie dagen lang. Dat al niet tegenstaande zo zag de prinses om de eerste aanval noch wat stuurs en onvriendelijk. Waarom Palmerijn die wel dacht dat ze zulke schermutselingen ongewoon was haar wilde in de krijg noch beter ervaren maken, chargeerde tot hetzelfde doel voor de volgende keer waarmee zij zo’n goeden soldaat werd dat ze terstond daarna bereid was om voor de derden maal te beginnen. Maar het was Palmerijn van noden dat hij de prinses met enige kouten al bevorens iets anders onderhield en zei: “O excellente schoonheid, hoe was het mogelijk dat ik ten volle zou mogen vergoeden deze onverdiende gratie?”

“Mijn enige troost,” antwoorde ze, “uw verdiensten gaan ver te boven al dat gij van mij zou mogen begeren, wat u ook nimmermeer geweigerd zal worden door de liefde die in mij alzo groot is dat i k het zelf niet kan doorgronden. Waar voor ik nochtans anders geen vergoeding, indien gij mij door de band der vriendschap enige mag schuldig zijn en begeer dan mij alzo getrouwe te willen zijn als ik u standvastigheid zal wezen.”

“Mevrouw,” antwoorde de prins, “indien gij aan mij bevindt enige ontrouw zo moet de donderende [I3vb] en bliksemende Jupiter zo veel hemelse vuren over mij spreiden als hij liet dalen op de reuzen die de hemel meenden te beklimmen om de goden te bevechten en met zijne onstuimige tempeesten mij werpen in het aller diepste der duistere afgronden of mijn lichaam moet getrokken worden in duizend stukken om te dienen voor voedsel van de ijselijke zeemonsters, wilde dieren ter aarde en roofvogels der hemelen. Maar mijn lichaam zal daarvoor, zo wel als gij voor de oorzaak van u over mij te mogen beklagen, beschermd worden door mijn standvastigheid, hoewel dat in deze wereld niets gestadig is dan de ongestadigheid die door de tijd bijna alle aardse dingen doet hebben eer, begin, volkomenheid en einde. Maar mijn liefde is tot de twee eerste geraakt, dan tot het derde mag ze niet komen ...”

“Noch veel minder de mijne,” antwoorde de prinses, “niet tegenstaande dat men door de gewoonte ziet een brandende liefde dikwijls te niet gaan om de verandering van de ongestadige begeerten die na verloop der tijd duizend andere affecties als ook mishagen presenteren bekwaam om te doen slapen hun memorie.”

“Wat nochtans met mij zal kunnen bewezen worden niet in algemeen te geschieden om dat mijn liefde niet meer kan verminderen dan ’t afwezen in twintig jaren Odysseus begeerte kon verkleinen tot zijn vaderland!”

Met meer andere opzetten die deze twee gelieven tezamen hielden waarmee wij u niet langer zullen beletten op dat gij ook mag verstaan de geschillen van het goede onthaal die Brionnelle bewees aan haar allerliefsten Ptolomeus. Die zo gauw als hij Palmerijn gepasseerd zag te wezen hem terstond wilde volgen [I4ra] door de gelukkige bres, maar de prinses zei tot hem: “Voorwaar, mijn allerliefste, de passage zal u niet geopend worden al eer gij mij gelijke belofte als Palmerijn mevrouw beloofd heeft gedaan hebt.”

Waarop Ptolomeus, die boven alle weldaden geen grotere beheerde niet zuinig en was met te antwoorden: “Mevrouw, gij mag met uw ridder, dienaar en slaaf doen al hetgeen uw wil is!”

“Mijn wil,” antwoorde Brionnelle, “begeert dat gij niet bent mijn dienaar of slaaf, maar mijn heer en man.”

“Nooit zal bij mij onbekend blijven,” antwoorde Ptolomeus, “zulke onuitsprekelijke gratie in een begin van de vergoeding van die ik u ontvang voor mijn vrouwe en eeuwige gebiedster!”

Welke woorden bij hem zo gauw niet uitgesproken waren of de prinses, was in de fleur van haar jeugd en begaafd met een uitzonderlijke schoonheid, ontving haar bruidegom met zulk een aantrekkend wezen en liefelijk gelaat dat ze bewogen zou hebben een andere kannibaal. Wat Ptolomeus zo goed beviel dat hij haar beloofde tussen hun beiden voortaan te zullen zijn een band van getrouwheid die niet gebroken zou kunnen worden als door de algemene tribuut die iedereen de natuur schuldig is. Wat hij ook voorts wilde bevestigen met zegel en brieven die de weed-vrouwen vaak gelezen hebben als de jonge dochters, maar de prinses maakte zich zo weigerend als de advocaten doen in geld te ontvangen. Om die weigering werd Ptolomeus zo vertoornd dat tussen hun beiden verrees een twist die ook niet gestild werd zonder gevecht, waarin hem de ridder als [I4r] vaardig en van bekwame ouderdom tot zulke zaken zo moedig gedroeg zodat hij zeer gauw de overhand kreeg en de prinses ten onder bracht. Nochtans greep zij daarna zulke nieuwe moed dat hij hem niet langer wist mee te verdedigen dan te zeggen niet geacht te kunnen worden voor overwonnen te zijn van diegene die niet door moed, maar door fout van macht alleen kwijt de victorie. Daarvan deze twee jonge prinsen triomfeerden zonder acht te nemen dat ze zich in zulk triomf kroonden met een krans van de zoet bloeiende, maar gauw verdwijnende rozen die groeien op venijnige doornstruiken zodat men die daar alzo niet kan afplukken zonder gesteld te worden in het perikel om van hun doornen, om de zo weinig durende wellustigheid, te ontvangen een wonde die altijd daarna bloeit door een eeuwige oneer en laat in twijfel staan van te verliezen van het aller kostbaarste juweel dat men op deze wereld zou mogen bezitten, genaamd de eer.

De vrees van de krenking van die deze vier gelieven zo weinig kwelde dat ze noch op geen scheiden dachten toen Urbande die de wacht hield zag dat de zon met zijn wederkomst wederom wilde doen wekken het gezicht van de slapende mens en begon al gereed zijn voorloopster de frisse en roodkleurige morgenstond te vertonen in de oriëntaalse venster waarom hij aan de tralie van de kamer klopte en zei: “Mijn heer, ik zie de hemel tussen wit en blauw met een zeer heldere lucht bekleedt en ons getuigt de aanstaande heldere dag.”

Om die woorden Palmerijn wakker werd en zeer goed bemerkte dat het niet langer van noden was te rusten [4va] de zoete schaduw van het aardrijk af te wachten de zoon van Latone, zo die met zijn nieuwe vlam al bereid was te komen verversen de ene een blijdschap vreugde en de andere de droefheid en miserie, waarom zo wel hij als Ptolomeus haastig de amoureuze verlof die menige verlangende liefhebber veel blijder zou vallen dan enige welkomst namen en lieten de twee prinsen die de avond veel aangenamer hadden geweest als ze de morgen viel op hetzelfde bed daar ze de twee fraaie jonge dochters op gegaan waren en twee mooie vrouwen wederom van opstonden, als Polinarde tot Brionnelle bestonden te zeggen: “Och mijn allerliefste vriendin, ik ben zeer kwalijk tevreden dat gij u aan Ptolomeus gehuwelijkt hebt zonder voorgaande consenteren van mijn heer de keizer, vrees dat ik beschuldigd zou mogen werden met dubbele misdaad daarvan gefaald en u nochtans niet gewaarschuwd te hebben.”

Maar Brionnelle, die anders geen droefheid voelden als dat zij haar allerliefsten als noch niet in haar armen had antwoorde: “Voorwaar mevrouw, het dunkt mij een grote wreedheid van u te zijn dat gij begeert dat uw dienares in droefheid zou blijven terwijl gij de tijd in vreugde passeert.”

Door die woorden de infante duidelijk bemerkte dat ze al mank ging de hinkende zijn gebrek verweten had door het leedwezen wat altijd geschied na de geschiedenis dat tot geen ander einde oorbaar kan zijn als tot verbetering die zij zeer kwalijk in het werk stelden, maar vergunden met hun staatjuffrouw deze twee jonge amoureuze heren ’t gunst van [ I4vb] meer dan een maand lang durende alle dagen een ook dikwijls bij nacht te mogen visiteren hun prinsessen zonder enig kwaad vermoeden, maar werden gehouden in grote waardering bij de keizer, de keizerin en de gehele hofhouding.

Die al nu met een rustig gepeins in al zulke vreugde, genoegen en welvaart leefden dat deze wereldse variabele Fortuin die ons haar gunsten niet vergunt dan om te beter te doen voelen haar tegenspoed en al zulke welvaart benijdt en die bemoeilijkt door het middel van de koning van Noorwegen die in twist was met de koning van Engeland om dat hij bijstand had verleend aan de koning van Schotland, zijn neef, die met de Engelsen een groot geschil hadden vanwege zekere ontnomen schepen, in alle naarstigheid in het hof de keizers zond een post. Die zijn brieven zo gauw niet overgeleverd had of hij viel de keizer te voeten en zei: “De koning van Noorwegen doet uwe keizerlijke majesteit ootmoedig verzoeken hem te willen bijstaan in zijn grote nood tegen de koning van Engeland die met een groot en machtig leger gevallen is in zijn land alwaar hij al reeds verslagen heeft een groot getal van zijne onderdanen.”

De keizer die dit verstond brak terstond de brieven open toen hij die gelezen had: “Ik zweer u bij mijn kroon dat ik uw koning, mijn neef, naar al mijn vermogen bijstand zal verlenen en dat zelf zo gauw derwaarts over zee zenden als mogelijk is!”

Wat bij de post verstaan was en zijn antwoord en [I5r] brieven ontvangen had vertrok hij haastig wederom uit de hof terwijl Trineus, die zijns vaders resolutie verstaan had, Palmerijn in het geheim ging bezoeken in zijn logement en tot hem zei: “Mijn heer, ik bid u te willen believen geenszins te volgen de bijstand van mijn heer de keizer, maar veel eer met uw kameraad Ptolomeus mij te vergezelschappen op dat wij alzo onder ons drieën mogen trekken niet tot bijstand van die van Noorwegen, maar tot hulp van de koning van Engeland om dat ik door dat middel hoop te genieten de presentie van de prinses Agriole die gij wel weet mij met de band der liefde in zulke slavernij te houden dat indien mij door haar gratie niet gauw enige verlichting vergund wordt zo zal het einde van mijn leven daarin moeten bestaan. Daarom bid ik u ook dat gij mij als een getrouwe vriend wil aanraden wat ik hierin ’t beste zal voor te nemen hebben en zweer dat ik in vergoeding van die u niet alleen zal te willen zijn in al hetgeen dat ik met mij niet vermag, maar ook met mijn moed, heer Palmerijn.”

Die ’t geluid van deze woorden de nachtegalen gezang in lieflijkheid gans geen gelijke dacht te wezen, vreesde dat hem die zeer gauw zouden doen scheiden uit de presentie van zijn Polinarde zo dat hij een tijdje zonder spreken in twijfel bleef, doch tenslotte dacht dat hij van Trineus noch enig groot voordeel tot het huwelijk tussen hem en zijn prinses zou mogen genieten antwoorde hij : “Mijn heer, mij dunkt het raadzaam te zijn dat gij de ridders orde ontvangt en uw vader daarna te verstaan geeft zeer grote begeerte [I5rb] te hebben om de koning van Noorwegen, uw neef, bijstand te doen. Ondertussen zal ik mijn uiterste naarstigheid aanwenden om zijne majesteit goed te doen vinden dat wij vooruitreizen en hem te kennen geven dat het leger niet zo gauw in ordening kan gesteld worden en alzo zullen wij uw wil mogen volbrengen.”

Welke raad de prins zo goed geviel dat hij voor hem nam die geheel te navolgen.

Hoe Trineus de ridders oorden ontfingh, ende hoe hy secretelijck nae Enghelant trock. Het .XLIIIJ. capittel.

Desen jonghen prince zijn voornemen volbrenghen willende, ende siende zijnen vader des anderen daechs alleene op een gaelderye gaen wandelen, viel hem te voeten, segghende: “Ick bidde u seer ootmoedelijck, mijn heere, dat uwe majesteyt believen wil my de ridders oorden te verleenen, op dat ick daer nae met u consent mach volbrengen de groote begheerte die ick hebbe om te secoureeren den coninck van Noorwegen, mijnen neve.”

Den keyser hoorende zijn sone also spreecken, wert seer verwondert, antwoordende: “Voorwaer, ten is niet swaerlijck alsulcke eere te ontfangen, maer den staet van dien behoorlijcken t’onderhouden valt soo moeyelijck dat ick van u begeere dese voorneemste om u groote jonckheydt noch voor een wijle tijdts te wilen uytstellen. Ende ick sal ghenoech andere ridders na Noorweghen seynden, die u by mijnen neve seer wel sullen moghen excuseeren.”

Waer met Trineus [I5va] hem niet te vreden ghestelt en vonde, maer antwoorde: “Voorwaer mijn heer, indien ick niet wel bedacht en hadde al ’t gheen dat den staet vande ordeninghe vereyscht, soo en soude ick de stouticheyt niet ghebruyckt hebben van te doen alsulcken versoeck aen uwe majesteyt, die ick seer affectueuselicken bidde my dese seer eerlijcke begheerte niet te willen ontsegghen.”

“Naedien ghy dan ymmers van uwe gheliefde niet en begheert ontraden te wesen,” seyde den keyser, “soo sal ick u ridderwordinghe seer eerlijcken doen gheschieden in presentie van meerder princen ende heeren als teghenwoordich in mijn hof hantieren.”

“Ten is niet van nooden, mijn vader,” antwoorde Trineus, “te triumpheeren voor de victorie, maer ’t sal beter zijn dat ick vercrijghe eere ende reputatie deur mijne vrome feyten.”

Van welcke goede opinie den keyser seer blijde worde, consenteerende Trineus alle zijne begeerte met den last dat hem Palmerijn op de reyse soude vergeselschappen. ‘t Welck hy oock niet onwillichlijck aen en nam, doende aenstondt bereyden een seer costelijck harnas om daer mede voorts uyt te rechten zijn voornemen. ’t Welck terstonts aende keyserinne gebootschapt worde als oock mede aende princesse Polinarde, die het vertreck van haren alderliefsten niet min swaerlijck en dochte te sullen vallen als heur zijn geselschap aengenaem was. Waerom sy ’t selve meynde te beletten, gaende op staende voet by den prince Trineus, tot den welcken sy seyde: “Broeder, mijn vader heeft genoechsame andere cloecke capiteynen om te secoureren mijnen neve sonder dat het den noot vereyscht van u te stellen in alsulcken perijckel. Om ’t selve te ontvlieden ick ootmoedelijck bidde mijn heere te willen bewaren tot eenighe andere saecke daer ons meerder [I5vb] aen gheleghen is, ende uwe eenige suster om dese niet te stellen in alsulcke droefheyt.”

“Suster,” antwoorde Trineus, “ghy weet wel dat het loffelijck is eenen vreemden te helpen teghens den ghenen die hem wil verdrucken. Hoe veel te meer ist dan behoorlick een van zijne vrienden nae alle zijn vermoghen in sulcker saecken bystant verleenen? Derhalven bid ick u dat ghy mijne wedercompste niet in melancolie maer in vreuchde wil verbeyden. Ende daerentusschen niet te hylicken sonder mijn voorweten, naer oft u mijn vader daer toe wilde dwinghen, soo suldy uytvlucht moghen nemen op mijne absentie!”

’t Welck Polinarde, dat namaels noch tot heur groote voordeel streckte, vastelijck beloofde aen heuren broeder.

Die des avonts nae de gewoonelicke capelle ginck, alwaer hem ’t gheheele lichaem, uytghenomen ’t hooft ende de handen, met groene wapenen, deurtrocken met silvere strepen, becleet worde, voerende eenen schilt in den welcken ghefigureert stondt eenen ridder sonder wapenen, houdende een pijle op eenen ghespannen booch met het scherpte nae zijn borste, daer op geschreven stondt: “Och wanneer sal ick sterven oft uyt dese vreese verlost worden?”

Met welcke wapenen den prince int gheselschap van vele ridderen, sonderlinghe van Palmerijn, die hem oock ghewapent hadde, maer met swarte wapenen om te betoonen de droefheyt vande toecomende absentie van zijn alderliefste, de wachte dede wes tot smorghens dat den keyser hem aldaer ridder quam slaen ende de rechter spore aen dede met het sweert op de zijde, seggende: “God wil u vergunnen so deuchdelijcken vailianten ridder te worden dat my altoos de gedachtenisse van desen dach deur u toecomende fame blijtscha[p] veroorsaken mach!”

Gaende daer [I6ra] na met zijnen nieuwen ridder ende een groot ghetal van andere heeren na het palleys, alwaer de tafelen bereyt wesende, een yeghelijck seer goede chiere maeckten, uytgenomen Polinarde ende Brionnelle. Om de welcke te vertroosten Palmerijn ende Ptolomeus den volgenden nacht heur ginghen besoecken op de ghewoonelijcke plaetse, aldaerse so gheringhe niet ghecomen en waren ofte d’infante, gheheel beschreyt zijnde, bestonde tot Palmerijn te segghen: “Mijn eenich solaes, eylacy, de ghedachten van u toecoment vertrec doen my albereets soo sware droefheydt aen dat het my onmogelijck waer ’t minste deel daer van te connen uytspreecken. Denct dan doch [e]ens wat swaerder pijne ick om u afwesen sal moeten lijden!”

Ende dese woorden vergheselschapte sy met so gheduyrighe suchten ende veele tranen datse ghenoechsame getuyghenis gaven van haer waerachtich groot verdriet. Weshalven hy een dubbelde passie gevoelende, haer antwoorde: “Mevrouwe, en wilt u doch soo seer niet quellen om dit [t]oecomende vertreck dat niet en ghe[s]chiet als om te vercrijghen meerder eere, die ons alleen rijck can maecken met [e]en eeuwighe faeme, veel precieuser als [h]et leven. Daeromme wilt u hier inne te [v]reden stellen, soo ’t u niet en can ghelie[v]en om mijnent wille, ymmers t’uwen [e]ygen respecte, want mijnen faem uwen [f]aem mede sal doen vermeerderen!”

“Nae [d]ien ghy dan, o mijn alderliefste,” antwoorde sy, “alsoo vastelick gheresolveert [z]ijt, soo wilt doch soo haest moghelijck wedercomen op dat ghy my uyt dese [s]ware pijne mocht verlossen al eer my [d]ie t’leven beneemt, ende alsoo bewaren [d]ese bedroefde minnaresse, die gheene [b]lijtschap en sal connen hanteeren voor [u]we wedercomste.”

“Die sal veel gherin[g]her geschieden, mevrouwe,” antwoor[I6rb]de hy, “als ghy meynt.”

Ende hier mede ginghense in sulcke droefheydt by den anderen rusten, doende voor de toecomende absentie alle moghelicke provisie, daer inne Brionnelle ende Ptolomeus heur devoir oock niet en vergaten, wes dat mevrouwe Aurora, willende haer blanck aenghesicht commen spieghelen inde wateren van onsen hemispherio, heur bedwonck den droevighen adieu te nemen, daer met gaende nae heur logement, alwaerse een weynich gherust hebbende, heur voorts voechden by den prince Trineus, als hem de schipluyden quamen segghen dat den windt hem alnu seer favorabel vertoonde. Waerom den prince sampt Palmerijn ende Ptolomeus aen den keyser ende andere groote personagien des hofs oorlof ghenomen hebbende, met eenighe schiltknechten t’schepe ginghen, van sulcken gheluckigen wint gheleyt wordende datse aen den derden dach daer nae arriveerden in een haven in Enghelandt, alwaer sy teghens de schipluyden seyden te willen wesen om voorts te volbrenghen de Jerusalemsche pelgrimagie, hoewel dat heure devotien streckten tot eenen anderen sant. Die wijse voor een tijdt lanck aenbidden sullen laten om u voort te vertrecken vant secours des conincx van Noorweghen.

Hoe Trineus de ridders orde ontving en hoe hij in het geheim naar Engeland trok. Het 44 kapittel.

Deze jonge prins die zijn voornemen volbrengen wilde en zag zijn vader de volgende dag alleen op de gaanderij gaan wandelen viel hem te voeten en zei: “Ik bid u zeer ootmoedig mijn heer, dat uwe majesteit believen wil mij de ridders orden te verlenen op dat ik daarna met uw consent mag volbrengen de grote begeerte die ik hee om te begeleiden de koning van Noorwegen, mijn neef.”

De keizer hoorde zijn zoon alzo spreken en werd zeer verwonderd en antwoorde: “Voorwaar, het is niet moeilijk al zulke eer te ontvangen, maar de staat van die behoorlijk te onderhouden valt zo moeilijk dat ik van uw begeerte deze voornaamste om uw grote jonkheid noch voor een tijdje te wil uitstellen. Ik zal genoeg andere ridders naar Noorwegen zenden, die u bij mijn neef zeer goed zullen mogen excuseren.”

Waarmee Trineus [I5va] hem niet tevredengesteld vond, maar antwoorde: “Voorwaar mijn heer, indien ik niet goed bedacht had al hetgeen dat de staat van de ordening vereist zo en zou ik de stoutheid niet gebruikt hebben van te doen al zulk verzoek aan uwe majesteit, die ik zeer affectiefs bid mij deze zeer eerlijke begeerte niet te willen ontzeggen.”

“Nadien gij dan immers van uw geliefde niet begeert ontraden te wezen,” zei de keizer, “zo zal ik u ridder worden zeer fatsoenlijk doen geschieden in presentie van meerdere prinsen en heren als tegenwoordig in mijn hof hanteren.”

“Het is niet van noden, mijn vader,” antwoorde Trineus, “te triomferen voor de victorie, maar ’t zal beter zijn dat ik verkrijg eer en reputatie door mijne dappere feiten.”

Van die goede opinie de keizer zeer blijde werd en consenteerde Trineus al zijn begeerte met de last dat hem Palmerijn op de reis zou vergezelschappen. Wat hij ook niet onwillig aan nam en liet terstond bereden een zeer kostbaar harnas om daarmee voorts uit te richten zijn voornemen. Wat terstond aan de keizerin geboodschapt werd als ook mede aan de prinses Polinarde die het vertrek van haar allerliefsten niet minder zwaard dacht te zullen vallen als haar zijn gezelschap aangenaam was. Waarom zij het zelf meende te beletten en ging op staande voet bij de prins Trineus tot die zij zei: “Broeder, mijn vader heeft voldoende andere kloeke kapiteins om bij te staan mijn neef zonder dat het de nood vereist van u te stellen in al zulk perikel. Om dat te ontvlieden ik ootmoedig bid mijn heer te willen bewaren tot enige andere zaak daar ons meer [I5vb] aan gelegen is en uw enige zuster om deze niet te stellen in al zulke droefheid.”

“Zuster,” antwoorde Trineus, “gij weet wel dat het loffelijk is een vreemde te helpen tegen diegene die hem wil verdrukken. Hoe veel te meer is het dan behoorlijk een van zijn vrienden naar al zijn vermogen in zulke zaken bijstand te verlenen? Derhalve bid ik u dat gij mijn terugkomst niet in melancholie maar in vreugde wil afwachten. Ondertussen niet te huwelijken zonder mijn voorweten, maar of u mijn vader daartoe wilde dwingen zo zal je een uitvlucht mogen nemen op mijn absentie!”

Wat Polinarde, dat later noch tot haar grote voordeel strekte, vast beloofde aan haar broeder.

Die ’s avonds naar de gewone kapel ging alwaar hem ’t gehele lichaam, uitgezonderd ’t hoofd en de handen, met groene wapens doortrokken met zilveren strepen gekleed werd en voerde een schild waarin gefigureerd stond een ridder zonder wapens, hield een pijl op een gespannen boog met de scherpte naar zijn borst waarop geschreven stond: “Och wanneer zal ik sterven of uit deze vrees verlost worden?”

Met welke wapens de prins in het gezelschap van vele ridders, vooral van Palmerijn, die hem ook gewapend had, maar met zwarte wapens om te betonen de droefheid van de toekomende absentie van zijn allerliefste ie de wacht deed tot ‘s morgens dat de keizer hem aldaar ridder kwam slaan en de rechter spoor aan deed met het zwaard op de zijde en zei: “God wil u vergunnen zo deugdelijke moedige ridder te worden dat mij altijd de gedachtenis van deze dag door u toekomende faam blijdschap veroorzaken mag!”

Ging daarna [I6ra] met zijn nieuwe ridder en een groot getal van andere heren naar het paleis alwaar de tafels bereid was en iedereen zeer goede sier maakten, uitgezonderd Polinarde en Brionnelle. Om die te vertroosten Palmerijn en Ptolomeus de volgende nacht ze gingen bezoeken op de gewoonlijke plaats, aldaar ze zo gauw niet gekomen waren of de infante die geheel beschreid was bestond tot Palmerijn te zeggen: “Mijn enig solaas, helaas, de gedachten van u toekomend vertrek doen mij al gereed zo’ n zware droefheid aan dat het mij onmogelijk is ’t minste deel daarvan te kunnen uitspreken. Denk dan doch eens wat zware pijne ik om u afwezen zal moeten lijden!”

En deze woorden vergezelschapte zij met zo gedurig zuchten en vele tranen dat ze voldoende getuigenis gaven van haar waarachtige grote verdriet. Weshalve hij een dubbele passie voelde en haar antwoorde: “Mevrouw, wil u doch zo zeer niet kwellen dit toekomende vertrek dat niet geschiedt dan om te verkrijgen meerder eer die ons alleen rijk kan maken met een eeuwige faam, veel kostbaarder dan het leven. Daarom wil u hierin tevredenstellen zo ’t u niet kan gelieven om vanwege mij, immers tot uw eigen respect, want mijn faam zal mede uwe faam vermeerderen!”

“Na dien gij dan, o mijn allerliefste,” antwoorde ze, “alzo vast besloten bent zo wilt doch zo gauw mogelijk weer komen op dat gij mij uit deze zware pijn mocht verlossen al eer mij die het leven beneemt en alzo bewaren deze bedroefde minnares die geen blijdschap en zal kunnen hanteren voor uw wederkomst.”

“Die zal veel gauwer geschieden, mevrouw,” antwoorde [I6rb] “dan gij meent.”

En hiermee gingen ze in zulke droefheid bij de anderen rusten en deden voor het toekomende absentie alle mogelijke provisie waarin Brionnelle en Ptolomeus hun plicht ook niet vergaten, waarom dat mevrouw Aurora die wilde haar blanke aangezicht komen spiegelen in de wateren van onze hemisfeer ze bedwong een droevig adieu te nemen en daarmee gingen naar hun logement alwaar ze een weinig gerust hadden zich voorts voegden bij de prins Trineus toen hem de schiplieden kwamen zeggen dat de wind hem al nu zeer gunstig vertoonde. Waarom de prins samen met Palmerijn en Ptolomeus aan de keizer en andere grote personages van de hof verlof genomen hadden met enige schildknechten te scheep gingen en van zulke gelukkige wind geleid werden dat ze aan de derde dag daarna arriveerden in een haven in Engeland alwaar zij tegen de schiplieden zeiden te willen wezen om voorts te volbrengen de Jeruzalemmer pelgrimage, hoewel dat hun devotie strekte tot een anderen sint. Die wijze voor een tijd lang aanbidden zullen laten om u voort te verhalen van de bijstand van de koning van Noorwegen.

Hoe het legher van den keyser onder ’t gheleyt vanden grave Tolan in Enghelant verslaghen wordt. Het .XLV. capittel.

Den keyser aen den post van Noorweghen bystant belooft hebbende, ghelijck hier vooren [I6va] verhaelt is, dede soo neerstich een legher oprichten dat hy ten eynde van een maent vergadert hadde thien duysent soldaten, daer van hy generael maeckte den grave van Tolan, een seer cloeckmoedich man, hebbende te meermalen capiteyn gheweest over ghelijcke heyrlegheren. Onder ’t geleyt vanden welcken sy t’schepe ginghen ende in weynich daghen daer na onder Enghelant arriveerden, alwaerse sonder eenich letsel te lande ginghen in de haven, by den coninck van Noortwegen int lant vanden hartoch van Galles, terwijlen dien in Vranckerijck hadde gheweest, inne genomen in deser manieren. Siende den coninc van Engelant soo machtighen legher in Noorweghen gesonden te hebben, dat het hem niet raetsaem en was die inden velde thooft te bieden, waer deur zijne landen daghelijcx seer verdestrueert worden, weshalven hy alle de sterckten van zijn coninckrijck ’t best mogelick beset hebbende, latende daer van ’t regiment zijnen outsten sone, viel hy met de reste in een have[n] vant voornoemde hartochdom van Galles. De welcke [b]y hem inne genomen zijnde, dede hy destrueeren alle ’t platte lant, daer hy by mochte gheraecken, doende aldaer verstercken de stadt van Tomar, meynende also de Enghelschen uyt zijn lant te locken oft ten minsten haer gelijcke afbreuck te doen met zijn leger, nae ’t welcke den grave van Tolan het volck des keysers in aller ijl dede marcheeren. So dat sy den derden dach daer na volghende daer by quamen, als den hartoch Crenus maer eenen halven dach reysens van daer en lach met een machtich leger, ’t welck hy, so geringe als hy uyt Vranckerijck int geselschap van Frisol wederom ghecomen was, met hulpe des conincx van Engelant hadde doen oprichten teghens de voor[I6vb]seyde Noorwegers, die den grave van Tolan zijne goede affectie bethoonen wilde, doende des anderen daechs nae zijne aencomste soo gheweldighe schermutsinge tegens de Gallesen, satse bedwonghen worden heure gantsche leger in ordeninghe te stellen. ’t Welck den hartoch siende, nam voor hem corts daer nae te beneerstighen een generale slachtinge.

Ende om daer toe te geraken dede hy des anderen daechs smorgens voor eerst duysent van zijne ruyters onder ’t beleyt van Frisol haer verbergen in een seer nae by legghent bosch, ende daer nae veele lichte peerden hier ende daer sonder ordeninge buyten ’t legher rijden, waer deur de Duytsen, siende der Engelschen in sulcke disordeninge, met alle ’t voetvolck van den coninck van Noorweghen uyt haer legher op trocken, doende heur peertvolck haerluyden nae rijden, in meyninghe zijnde datse vluchten. Maer de Gallesen, gesecoureert wordende van vier duysent peerden ende thien duysent voetvolcx, die den hartoch in allerijl in ordeninghe hadde doen stellen terwijlen de Hoochduytschen opghetoghen waren, vielen midden in haren principalen troup, so datmen aldaer alsdoen gesien soude mogen hebben mennighen stouten ridder ter aerden werpen, soo van d’eene zijde als d’andere, maer de Enghelschen deden seer haest hare achterwacht marcheeren na ’t bosch daer Frisol met de duysent peerden verborghen lach. So haest dit den grave van Tolan sach, dede hy terstont vergaderen de beste partye van zijnen volcke, daer met hy heur opt spoedichste naevolchden. Dan sy keerden hen wederom ende boden hem ’t voorhooft soo gheringhe alsse ontrent Frisol quamen, den welcken siende dat het nu ooc den bequaemsten tijt was om zijn schadouwe te verlaten, dede zijn squadroen [I7ra] een teyken ende riep met luyder stemme: “Voort! Voort, mijn vrienden op haerluyden! Zy zijn alle ons!”, vallende daer met aen verscheyden troupen hier ende daer in de Duytsen, daer onder hy tot zijnder aencomste met de hulpe van de voorseyde achterwacht sulcken bloet storten dat den grave, siende hem also bedrogen met dese chrijchslisticheyt in sulcker manieren verbaest worden dat hy met alle de Duytsen de hulpe aen de vluchte versochte, niet ophoudende van voorlopen tot dat alle de gene diet ontcomen conden quamen inde nieuwe versterckte stadt van Tomar, alwaer [s]y vanden coninck van Noorweghen mette ghene vande zijne die de scherpte des sweerts van heure vyanden ontlopen mochten, oock seer haest ghevolcht worden, latende alsoo de heerschappye des velts aenden hartoch Crenus.

Den welcken zijn victorie voorts willende vervolgen, brocht des anderen daechs hier nae zijn legher voorts voor Tomaer, sweerende daer niet voor de winninge van dien te sullen aftrecken. Maer dese couragie en soude hem moghelijck, als verliesende over de twee duysent mannen van de beste chrijchsluyden [z]ijns volcx in eenen uytval die zijn te[g]henpartye op hem dede, niet lange ge[d]uyrt hebben, en hadde Frisol de sol[d]aten gheenen moet ghegeven, tot haer [s]egghende: “Hoe mijn vrienden, wildy [e]en soo openbaere victorie vluchten?! [C]ouragie mijn broeders, couragie! En [l]aet ons onse oude reputatie niet wisse[l]en teghens heur vreese ende bloodicheyt. Ick verseeker u opt perijckel mijns [l]evens dat wy heur geheelijcken overwinnen sullen soo gheringe als wy ons maer teghens heur als mannen ende [v]rome soldaten vertoonen!”

Om welc[k]e woorden een yegelijck wederomme [m]oet greep, sonderlinghe den hartoch [I7rb] selve, den welcken tot zijn volck seyde: “Couragie mijn vrienden, wy hebben heurluyden ses daghen voorleden wel op de vlucht ghebrocht ende veele van haerluyden verslaghen. Waerom souden wy dan alnu vreese hebben?”

Ende andere diergelijcke woorden meer. Waer deur sy hen allen resolveerden cloeckelijck te bevechten hare vyanden, die den volghenden morgen int blicken vanden dach met grooten hope uyte stadt quamen deur eenen valschen uytganc, waer om den hartoch alle zijn volck metter haest in squadroen stelde, daer van Frisol met zijn duysent peerden den eersten inval op de Duytsen ende Noorwegers dede, roepende: “Alnu couragie, broeders! Laet ons dese gasten wellecom heeten met de puncten van onse lancien!”

Daer met hy de zijne velde ende liep teghens zijne vyanden met sulcken furie als Ajacem beweecht wort wanneer hem de wapenen van Achille ontwesen worden in [f]aveur van Ulysse, treffende den eersten, tweeden ende derden die hy eerst ontmoeten, in sulcker manieren datse met de bevende teyckenen des doots aencomste vertoonden. In welcke couragie hem alle zijnen volcke so neerstich naevolchden datse deur ’t middel vande principale ordeninghe haerer vyanden een groote bressche maeckende, de selve met slaen, smijten, houwen, kerven, steecken ende schieten alsoo tracteerden dat het bloet uyt heur wonden commende, ghenoechsaem soude hebben gheweest om het gheheele legher voor veerthien daghen van den dorst te spijsen, in sulcker manieren datmen geseyt soude hebben gheene menschen maer veel eer een legioen helsche duyvelen daer deur ghepasseert te zijn, doende hier met het volck vanden coninck van Noorweghen eenen grooten boochscheut weechs ach[I7va]terwaerts wijcken. ’t Welck de grave van Tolan siende, stelde heur vier duysent peerden onder ’t gesichte ende richte eenen vleughel op van drie duysent Noorweechsche boochschutters, die so veel peerden vande Gallesen laddeeren datse ghenoechsaem van vleys versien waren, al haddense twee maanden anders niet dan pasteyen willen backen.

Ende hier en tusschen viel den grave met vier duysent ruyteren in Frisols squadroen, ’t welck hy soo couragieuselijck bevocht datse bycans bereyt waren de hacken te thoonen als Frisol, hebbende een nieuwe lancie vercregen, opten grave charsierden met sulcken strenghen loope dat hy hem de selve lancie meer als eenen vadem lanck dwers deur ’t lijf runde. Daer van de Duytsen eerst te deghen verschrickt worden, nochtans vielender om heurs capiteyns doot te wreecken eenen grooten hoop seer furieuselijcken op Frisol, die hem daer onder anders niet en vertoonden als eenen vergramden leeuw met den eenen om laeghe te smijten, den anderden ’t hooft op te cloven ende den derden armen ende beenen af te houwen. Des niet tegenstaende soude hy ten leste onder een groot gedranghe betaelt moeten hebben den tribuyt daer van de natuere noch keyser noch coninck en bevrijt, maer den hertoch gevolcht wordende van eenen goeden hoop ridders quam hem in sulcker manieren te hulpe dat alsdoen ’t vehementste des gheheelen strijts gesien wort om dat de Duytsen ende Noorwegers bycans desperaet zijnde, alsdoen seer cloeckelijck vochten. Dan den hartoch ende Frisol met heuren volcke betoonden heur daer teghens soo braef datse haer in disordeninghe bestonden te stellen, ende noch een weynich tijdts weerstant ghedaen hebbende namense [I7vb] alle met vollen loope de vlucht nae de stadt, inde welcke Frisol, heur op de hacken volghende, met zijnen troupe oock ghecomen soude hebben, en hadde den coninck van Noorweghen met sommighe van zijnen achtertocht, die niet tijts ghenoech ghearriveert en waren gheweest om mede inde batalie te gheraecken, haerluyden geenen tegenstant ghedaen, terwijlen dat de andere heur salveerden, sluytende nae heur toe de stadtpoorten. Uyte welcke voorts daer nae by den coninck eenen trompet[ter] ghesonden worde, begheerende bestant om de dooden te moghen begraven, het welcke den hartoch gheconsenteert hebbende, dede den coninck ’t lichaem vanden grave balsemen om ’t selve wederom in zijn lant te moghen seynden.

Daer nae besluytende met de reste van zijne heeren ende capiteynen den volghenden nacht soo stil als mogelick aen d’ander zijde vande stadt in aller diligentie t’schepe te gaen om heur by ’t legher vanden coninck van Schotlandt te voegen, welcken raet volbrengende, en haddense soo haest de seylen niet op ghetrocken oft die vande stadt quamen int beginsel des dageraets den hart[o]ch de sleutelen van de poorten presenteeren. De welcke by zijn hoocheyt ontfangen wesende, maeckte hy Frisol generael vant gheheele legher ende dede hem triumphante incomste doen binnen Tomar, alwaer heur de Enghelschen in groote blyschap ende alderley soorten van geneuchten rusten, contrarie van heure vyanden die hierentusschen veele verdriets weerstonden om ’t eysselicke onweder dat heur voorts na heure afvaringhe over quam, ’t welck ’t meestendeel van heure schepen te gronde dede gaen ende de reste soo wijt verspreyden datse den anderen uyt het gesichte verloren.

Nochtans behielt den [I8ra] coninck acht schepen, soo van de zijne als vande Duytsen, met de welcke hy nae groot perijckel ende moeyten wederom quam in zijnen lande, alwaer den veldtoversten lieutenant des conincx van Enghelandt met het leger, daer van hier te voren verhaelt is, zijnen outsten sone sinder zijn vertreck noch eenighe casteelen afgenomen hadde, daer van wy hem de reste nae alle zijn vermoghen sullen laten bewaeren om wederomme te keeren tot onsen Palmerijn.

Hoe het leger van de keizer onder ’t geleide van de graaf Tolan in Engeland verslagen werd. Het 45 kapittel.

De keizer die aan de post van Noorwegen bijstand beloofd had, gelijk hier voren [I6va] verhaald is, liet zo naarstig een leger oprichten dat hij ten einde van een maand verzameld had tienduizend soldaten waarvan hij generale maakte de graaf van Tolan, een zeer kloekmoedig man en was meermalen kapitein geweest over gelijke legers. Onder ’t geleide van die zij te scheep gingen en in weinig dagen daarna onder Engeland arriveerden alwaar ze zonder enig letsel te land gingen in de haven bij de koning van Noorwegen in het land van de hertog van Galles die ondertussen in Frankrijk was geweest en het ingenomen in deze manieren. Hij zag de koning van Engeland zo’n machtig leger in Noorwegen gezonden had zodat het hem niet raadzaam was die in het veld ‘t hoofd te bieden, waardoor zijn landen dagelijks zeer vernield werd weshalve hij alle sterkte van zijn koninkrijk ’t best mogelijk bezet had en liet daarvan ’t regiment zijn oudste zoon en, viel hij met de rest in een haven van het voornoemde hertogdom van Galles. Die bij hem ingenomen werd en liet hij vernielen al het platteland daar hij bij mocht geraken en liet aldaar versterken de stad van Tomar, meende alzo de Engelsen uit zijn lande te lokken of ten minsten ze gelijke afbreuk te doen met zijn leger, waarna de graaf van Tolan het volk van de keizer in allerijl liet marcheren. Zo dat zij de derde dag daarna opvolgend daarbij kwamen toen de hertog Crenus maar een halve dag reizen vandaar lag met een machtig leger wat hij zo gauw als hij uit Frankrijk in het gezelschap van Frisol wederom gekomen was met hulp van de koning van Engeland had doen oprichten tegen de voorzegde [I6vb] Noorwegers die de graaf van Tolan zijn goede affectie betonen wilde en liet de volgende dag na zijn aankomst zo’ n geweldige schermutseling tegen die van Galles dat ze gedwongen werden hun ganse leger in ordening te stellen. Wat de hertog zag en nam hem voor kort daarna te bevlijtigen tot een generale slachting.

En om daartoe te geraken liet hij de volgende dag ‘s morgens voor eerst duizend van zijn ruiters onder ’t beleid van Frisol zich verbergen in een zeer nabij liggend bos en daarna vele lichte paarden hier en daar zonder ordening buiten ’t leger rijden waardoor de Duitsers zagen de Engelsen in zulke wanorde met al ’t voetvolk van de koning van Noorwegen uit hun leger optrokken en lieten hun paardenvolk ze na rijden en in mening was dat ze vluchten. Maar die van Galles die begeleid werden van vierduizend paarden en tienduizend voetvolk die de hertog in allerijl in ordening had doen stellen terwijl de Hoogduitsers opgetrokken waren vielen midden in hun principalen troep zodat men aldaar alstoen gezien zou mogen hebben menige stoute ridder ter aarde werpen, zo van de ene zijde als de andere, maar de Engelsen lieten zeer gauw hun achterwacht marcheren naar ’t bos daar Frisol met de duizend paarden verborgen lag. Zo gauw dit de graaf van Tolan zag liet hij terstond verzamelen de beste partij van zijn volk waarmee hij ze op het spoedigste navolgde. Dan zij keerden hen wederom en boden hem ’t hoofd zo gauw als ze omtrent Frisol kwamen die zag dat het nu ook de bekwaamste tijd was om zijn schaduw te verlaten en liet zijn squadron [I7ra] een teken en riep met luide stem: “Voort! Voort, mijn vrienden op hen! Zij zijn alle ons!”, viel daarmee aan verschillende troepen van hier en daarin Duitsers waaronder hij tot zijn aankomst met de hulp van de voorzegde achterwacht zulk bloed stortte dat de graaf die zag hem alzo bedrogen met deze krijgslist in zulke manieren verbaasd werd dat hij met alle Duitsers de hulp aan de vluchtende verzocht en niet ophield van voort te lopen tot dat al diegenen die ontkomen konden kwamen in de nieuwe versterkte stad van Tomar alwaar zij van de koning van Noorwegen met diegene van de zijne die de scherpte van de zwaard van hun vijanden ontlopen mochten ook zeer gauw gevolgd werden en lieten alzo de heerschappij van het veld aan de hertog Crenus.

Die zijn victorie voorts wilde vervolge en bracht de volgende dag hierna zijn leger voorts voor Tomar en zwoer daar niet voor het winnen van dien te zullen vertrekken. Maar deze moed zou hem onmogelijk worden toen hij verloor over de tweeduizend mannen van de beste krijgslieden van zijn volk in en uitval die zijn tegenpartij op hem deed dat niet lag duurde had Frisol de soldaten geen moed gegeven en tot ze zei: “Hoe mijn vrienden, wil je een zo openbare victorie vluchten?! Moed mijn broeders, moed! En laat ons onze oude reputatie niet wisselen tegen hun vrees en bangheid. Ik verzeker u op het perikel van mijn leven dat wij ze geheel overwinnen zullen zo gauw als wij ons maar tegen ze als mannen en dappere soldaten vertonen!”

Om die woorden iedereen wederom moed greep, vooral de hertog [I7rb] zelf die tot zijn volk zei: “Moed mijn vrienden, wij hebben ze zes dagen voorleden wel op de vlucht gebracht en vele van ze verslagen. Waarom zouden wij dan al nu vrees hebben?”

Ende andere diergelijke woorden meer. Waardoor zij allen besloten kloek te bevechten hun vijanden die de volgende morgen in het blijken van de dag met grote hoop uit de stad kwamen door een valse uitgang waarom de hertog al zijn volk met een haast in squadron stelde waarvan Frisol met zijn duizend paarden de eerste inval op de Duitsers en Noorwegers deed en riep: “Al nu moed, broeders! Laat ons deze gasten welkom heten met de punten van onze lansen!”

Waarmee hij met hij de zijne velde en liep tegen zijn vijanden met zulk furie als Ajax bewogen werd toen hem de wapens van Achilles verwezen werden in gunst van Odysseus, trof de eersten, tweede en derde die hij eerst ontmoete in zulke manieren dat ze met de bevende tekens de doods aankomst vertoonden. In die moed hem al zijn volk zo naarstig navolgde dat ze door ’t middel van de principale ordening hun vijanden een grote bres maakten en die met slaan, smijten, houwen, kerven, steken en schieten alzo onthaalden dat het bloed uit hun wonden kwam en voldoende zou zijn geweest om het gehele leger voor veertien dagen van de dorst te spijzigen, in zulke manieren dat men gezegd zou hebben geen mensen maar veel er een legioen helse duivels daardoor gepasseerd waren en deden hiermee het volk van de koning van Noorwegen een grote boogschot weegs [I7va] achteruit wijken. Wat de graaf van Tolan zag en stelde hun vierduizend paarden onder ’t gezicht en richtte een vleugel op van drieduizend Noorweegse boogschutters die zo veel paarden van die van Galles lardeerden dat ze voldoende van vlees voorzien waren, al hadden ze twee maanden niets anders dan pasteien willen bakken.

E ondertussen viel de graaf met vierduizend ruiters in Frisol’ s squadron wat hij zo moedig bevocht dat ze bijna bereid waren de hakken te tonen toen Frisol, had een nieuwe lans gekregen, op de graaf chargeerde met zulke sterke loop dat hij hem dezelfde lans meer dan een vadem lang dwars door ’t lijf rende. Daarvan de Duitsers eerst terdege geschrokken wenden, nochtans vielen er om hun kapiteins dood te wreken een grote hoop zeer furieus op Frisol die hem daaronder niet anders vertoonden als een vergramde leeuw met de een omlaag te smijten, de tweede ’t hoofd op te kloven en de derde armen en benen af te houwen. Dat niet tegenstaande zou hij tenslotte onder een groot gedrang betaald moeten hebben de tribuut waarvan de natuur noch keizer noch koning bevrijdt, maar de hertog die gevolgd werd van een goede hoop ridders kwam hem in zulke manieren te hulp dat alstoen ’t onstuimigste de gehele strijd gezien werd omdat de Duitsers en Noorwegers bijna desperaat waren alstoen zeer kloek vochten. Dan de hertog en Frisol met hun volk betoonden zich daartegen zo braaf dat ze zich in wanorde te stellen en noch nadat ze een weinig tijd weerstand gedaan hadden namen ze [I7vb] alle met volle loop de vlucht naar de stad waarin Frisol die ze op de hakken volgde en met zijn troep ook gekomen zou hebben had de koning van Noorwegen met sommige van zijn achterdeel die niet op tijd genoeg gearriveerd waren geweest om mede in de slag te geraken ze geen tegenstand gedaan terwijl dat de andere zich redden en sloten na hen toe de stadspoorten. Waaruit voorts daarna bij de koning een trompetter gezonden werd die begeerde een bestand om de doden te mogen begraven, wat de hertog geconsenteerd had en liet de koning ’t lichaam van de graaf balsemen om het wederom in zijn land te mogen zenden.

Daarna besloot met de rest van zijne heren en kapiteins de volgende nacht zo stil als mogelijk aan de ander zijde van de stad in alle ijver te scheep te gaan om ze bij ’t leger van de koning van Schotland te voegen, welke raad hij volbracht en ze hadden zo gauw de zeilen niet opgetrokken of die van de stad kwamen in het begin van de dageraad de hertog de sleutels van de poorten presenteren. Die bij zijn hoogheid ontvangen werd en maakte hij Frisol generaal van het gehele leger en liet hem een triomfantelijke inkomst doen binnen Tomar, alwaar zich de Engelsen in grote blijdschap en allerlei soorten van genoegens rusten, contrarie van hun vijanden die ondertussen veel verdriet weerstonden om ’t ijselijke onweer dat ze voorts na hun afvaren overkwam wat ’t meestendeel van hun schepen te gronde liet gaan en de rest zo ver verspreiden dat ze de anderen uit het gezicht verloren.

Nochtans behield de [I8ra] koning acht schepen, zo van de zijne als van de Duitsers met die hij na groot perikel en moeite wederom kwam in zijn land alwaar de veldoverste luitenant de koning van Engeland met het leger, daarvan hier tevoren verhaald is, zijn oudste zoon sinds zijn vertrek noch enige kastelen afgenomen had waarvan wij hem de rest naar al zijn vermogen zullen laten bewaren om wederom te keren tot onze Palmerijn.

Hoe Palmerijn met den prince Trineus ende Ptolomeus in Enghelandt ghearriveert zijnde, nae des coninghinnen hof toghen, alwaer Trineus zijn alderliefste, d’infante Agriole, vonde. Het .XLVI. capittel.

Trineus, Palmerijn ende Ptolomeus in de haven van Engelandt, ghelijck voor verhaelt is, ghecomen zijnde, en wilde heur de wachte, siende datse vreemde[l]inghen waren, niet wijders laten pas[s]eeren sonder eerst te vraghen heure na[m]en, waerse henen wilden ende watse [i]nden sinne hadden. Daer op Palme[r]ijn antwoorde: “Mijn heeren, wy zijn Griecksche ridderen, reysende deur de landen om avontueren te soecken. En[d]e verstaen hebbende dat mijn heer, u[w]en coninck, krijch voert teghens de Schotten, zijn wy alhier ghecomen om [s]ijne majesteyt onsen dienst te presen[t]eeren.”

“Daer toe compt ghy seer wel te [p]as,” antwoorden sy, “want onsen co[n]inck met zijn legher, ’t welck hy heeft [I8rb] doen oprichten teghens de selve Schotsen, die albereets een groot deel van dit coninckrijck bedorven hebben, en leyt maer vier dachreysens van hier, niemant meer verbeydende om de slachtinge te leveren als den hertoch van Tintriel.”

Ende dit gheseyt hebbende leydense dese drie ridders nae heuren milourt, die heur in zijn eyghen huys seer goet chier aen dede twee daghen lanck gheduyrende, den lesten vande welcke Trineus van eenen edelman verstonde dat de coninginne heur als doen ter tijt in een stadt verhielde, niet meer als twintich Enghelsche mijlen van daer gheleghen. Waerom hy met zijn cammeraten op staende voet vertrock ende soo neerstich derwaerts reysden datse des anderen daechs smorghens aldaer arriveerden op de selfste ure als de coningh[inn]e met de princesse Agriole, heur dochter, ende meer andere jofvrouwen volghens heur ghewoonte ghegaen was na een capelleken, staende een vierendeel van een Enghelsche myle buyten de voorseyde stadt. In welck capelleken de princesse haer ghebet een weynich eer gheeyndicht hebbende als haer moeder, ginck daer nae om de selve te verbeyden met heure staetjofvrouwen soo langhe spatseeren in een cleyn gheneuchelick bosschasitgen, daer seer nae by ligghende, tot goet gheluck vanden prince Trineus, die hier met zijn cammeraten op de selve tijdt voorby quam gherijden. Ende de princesse van verre ghewaer wordende, begonste hy te twijffelen, maer soo gheringe hy heel nae quam ende haer excellente schoonheyt claerlijck sach, veranderde hy zijnen voorgaenden twijffel in sulcke vaste verseeckeringhe dat hy niet min als Acteon, wanneer hy zijn beminde Diana sach baden onder haere nymphen, met liefde bevanghen wort, ende deur [I8va] al te vuyrighe aendachtinghe bycans uyt sy[n] selven quam, niet wetende oft hy droomde oft peynsde oft sliep oft waeckten, soo dat hy aen de princesse gheene reverentie en bewees, hoe wel datse dicht voorby zijn peert passeerden. ’t Welcke een van hare staetjoffrouwen die achter haer ginghe, siende, seyde tot hem: “Heer ridder, waer hebt ghy gheleert dese graviteytsche courtosyen, dat ghy voorby u laet passeeren de alderschoonste jonckvrouwe van alle de Westsche Indien sonder haer eenighe eere te bewijsen? Op goeder trouwen, ick gheloove dat ghy maer voor een ydelheyt en houdt ’t gene alle anderen voor grooter beleeftheydt achten!”

“Och mevrouwe,” antwoorde Trineus, op springhende als oftmen hem uyt eenen swaren slaep ontweckt hadde, “ick en hebbe niet verstaen wat ghy my gheseyt hebt, noch en weet niet waer dat ick ben, maer soo gheringhe als uwe woorden geeyndicht zijn heb ick ghevoelt dat haer in my verdubbeleerde een quellinghe, die simpel meer als te machtich was om my in sware verdriet te doen leven.”

De joffrouwe dit hoorende, en wiste niet wat hy hier mede wilde segghen, maer begoste met hem wederom op nieus te spotten, segghende: “Maer en soudt niet beter zijn dat ghy mede nae ’t legher troct dan alhier uwe groote onbeleeftheyt te betoonen teghens so hooge personen?”

“Tis wel waer, mevrouwe,” antwoorde den prince, alsdoen eerst gewaer wordende wat hy gedaen hadde, “dat ick voor dese reyse seer qualijck mijn devoir te werck ghestelt hebbe. Nochtans so en behoort my de schult van dien niet gheheelicken opgheleyt te worden om dat ick eerst niet en wiste wie dese princesse was, alsoo wy vreemde ridderen zijn, uyt seer verre landen ghecomen. Om welcke saecken ick u ootmoedelick bid[I8vb]de, mevrouwe, te willen ghelieven van mijnent weghen vergiffenisse van dese onbedachte misdaet te versoecken aen d’infante ende heur verseeckeren dat wy om de selve te beteren den coninck, haren vader, sullen dienen in sulcker manieren dat wy dese gratie hopen weerdich te worden deur onse toecommende feyten, die nochtans veel heerlijcker sullen zijn indiense moghen gheschieden deur haer bevel, twelck wy ons gheheelicken onderworpen hebben om daer uyt te scheppen vermeerderinghe van onse crachten, die in sulcken gheval daer van alle de eere soude doen dalen op de ghene die ons ende heur alleene sulcke weldaet can veroorsaecken.”

Dese woorden by de joffrouwe verstaen zijnde, namse een groot playsier in Trineus alsulcken berou te hooren hebben, ende ginck op staende voet dese bootschap overdraghen aen de princesse, de welcke heurluyden by de selve joffrouwe wederom ter antwoort dede geven datse heurluyden aennam voor haere ridders, ende in sulcken state seer affectueuselicken bade heuren vader met alle heur vermogen bystandt te willen doen, ende datse tot dien eynde heur de faute van de vergetene reverentie niet vergeven en wilde voor dat heure hooge feyten sulcx verdient souden hebben. Daer op Trineus antwoorde: “Mevrouwe, met dese bootschap maect ghy my een vande beste ghefavoriseerde der Fortuyne, om dat ghy my daer mede middel ver[c]ondicht hebt, waer deur ick sal mogen obedieeren ’t gebot van mevrouwe de princesse, ’t welcke ick oock alsoo verhope te volbrenghen dat ick noch sal verdienen de gratie die sy my alnu, veel eer ghelijck ick vastelijck geloof om my moet te gheven als deur quaden wille, gelieft te weygeren, van welck u, mijn beminde vriendinne, sal [K1ra] ghelieven mijn princesse van mijnent weghen in alder ootmoedicheydt te bedancken.”

’t Welck de jonckvrouwe niet en falierde te volbrenghen terwijlen de coninginne uyte voorseyde capelle quam ende wederomme naer de stadt ginck met alle heur gheselschap, uyt het welcke Agriole van Trineus soo langhe met zijn ghesichte nae ghevolcht worde als hyse afsien conde, hem alsoo vermakende ende quellende met de ghedachtenisse van hare schoonheydt dat hy selfs niet en wiste oft hy in een verdriet oft in een playsier was, segghende tot Palmerijn: “Och mijn heer, hoe gheluckich soude hy zijn die de conversatie van alsulcke schoonheyt mochte ghenieten als daer met Agriole vande opperste crachten der natuere begaeft is.”

Ende dit segghen vergheselschapten hy met seer veele suchten die zijn amoreus hert, ghequelt wordende met hope ende vreese, soo groote benautheydt aen dede dat het hem bycans bestonde te falieren.

Maer hebbende t’selve wederom een weynich ververscht met de frissche lochte, daer mede zijnen aessem vervulde de plaetse die zy met de uytblasinghe der sware melancoleuse suchten ledich ghemaeckt hadde, reysdense soo neerstich voort datse des anderen daechs daer naer quamen int leger van den coninck, alwaer een weynich na haerluyden aencomste oock arriveerden den hartoch van Tintriel, met hem brenghende eenen grooten hoop ridders ende chrij[ch]svolcx. ’t Welck den coninck ghebootschapt wesende, dede hy alle zijnen raet vergaderen, in den welcken vastelijck besloten worde datse den volghenden dach souden optrecken ende [de] Schotsen, die albereets in twee geweldighe schermutseringhen de overhandt behouden hadden, den slach pre[K1rb]senteren. Dien volghens brack het gheheele legher op, ende marcheerden soo neerstich voort datse heur den derden dach daer nae volghende op een halve mijle nae leyden by ’t legher vande Schotschen, die alsdoen de stadt van Corfan so vast beleyt hielden datse bycans opt uyterste was om heure over te gheven.

Hoe Palmerijn met de prins Trineus en Ptolomeus in Engeland gearriveerd waren en de hof van de koningin trokken, alwaar Trineus zijn allerliefste, de infante Agriole, vond. Het 46 kapittel.

Trineus, Palmerijn en Ptolomeus in de haven van Engeland, gelijk voor verhaald is, gekomen waren en wilde ze de wacht, zag dat ze vreemdelingen waren, niet verder laten passeren zonder eerst te vragen hun namen, waar ze henen wilden en wat ze in de zin hadden. Waarop Palmerijn antwoorde: “Mijn heren, wij zijn Griekse ridder die reizen door de landen om avonturen te zoeken. We hebben verstaan dat mijn heer, uw koning, krijg voert tegen de Schotten en zijn wij alhier gekomen om zijne majesteit onze dienst te presenteren.”

“Daartoe komt gij zeer goed te pas,” antwoorden ze, “want onze koning met zijn leger, wat hij heeft [I8rb] laten oprichten tegen die Schotten die al gereed een groot deel van dit koninkrijk bedorven hebben ligt maar vier dagreizen van hier en niemand meer verwachten om de slachting te leveren als de hertog van Tintriel.”

En toen ze dit gezegd hadden leiden ze deze drie ridders naar hun milord die ze in zijn eigen huis zeer goede sier aandeed dat twee dagen lang duurde waarvan de laatste Trineus van een edelman verstond dat de koningin zich als toen ter tijd in een stad ophield, niet meer dan twintig Engelse mijlen van daar gelegen. Waarom hij met zijn kameraden op staande voet vertrok en zo vlijtig derwaarts reisden dat ze de volgende dag ’s morgens aldaar arriveerden op hetzelfde uur toen de koningin met de prinses Agriole, haar dochter, en meer andere juffrouwen volgens hun gewoonte gegaan waren in een kapelletje dat stond een vierendeel van een Engelse mijl buiten de voorzegde stad. In dat kappelletje de prinses haar gebed een weinig eerder geëindigd had dan haar moeder en ging daarna om die op te wachten met haar staatsjuffrouwen zo lang spazieren in een klein genoeglijk bosschage dat daar zeer nabij lag tot goed geluk van de prins Trineus die hiermee zijn kameraden op dezelfde tijd voorbij kwam rijden. Hij werd de prinses van verre gewaar en begon te twijfelen, maar zo gauw hij heel na kwam en haar excellente schoonheid duidelijk zag veranderde hij zijn voorgaande twijfel in zulke vaste verzekering dat hij niet minder dan Actaeon toen hij zijn beminde Diana zag baden onder haar nimfen met liefde bevangen wed, en door] I8va] al te vurige aandacht bijna uit zichzelf kwam en niet wist of hij droomde of peinsde of sliep of waakte, zo dat hij aan de prinses geen reverentie e bewees, hoe wel dat ze dicht voorbij zijn paard passeerde. Wat een van haar staatjuffrouwen die achter haar ging zag en zei tot hem: “Heer ridder, waar hebt gij geleerd deze ongemanierde hoffelijkheid dat gij voorbij u laat passeren de allermooiste jonkvrouw van alle West Indien zonder haar enige eer te bewijzen? Op goede trouw, ik geloof dat gij maar voor een ijdelheid houdt hetgeen alle anderen voor grote beleefdheid achten!”

“Och mevrouw,” antwoorde Trineus, die opsprong alsof men hem uit een zware slap gewekt had, “ik heb niet verstaan wat gij mij gezegd hebt, noch weet niet waar dat ik ben, maar zo gauw als uw woorden geëindigd waren heb ik gevoeld dat haar in mij verdubbelde een kwelling die simpel meer dan te machtig was om mij in zwaar verdriet te doen leven.”

De juffrouw die dit hoorde wist niet wat hij hiermee wilde zeggen, maar begon met hem wederom opnieuw te spotten en zei: “Maar zou het niet beter zijn dat gij mede naar ’t leger trok dan alhier uw grote onbeleefdheid te betonen tegen zo’n hoog persoon?”

“Het is wel waar, mevrouw,” antwoorde de prins, alstoen eerst gewaar werd wat hij gedaan had, “dat ik voor deze keer zeer kwalijk mijn plicht te werk gesteld heb. Nochtans zo behoort mij de schuld van die niet geheel opgelegd te worden om dat ik eerst niet wist wie deze prinses was, alzo wij vreemde ridders zijn uit zeer verre landen gekomen. Om die zaken ik u ootmoedig bid [I8vb[ mevrouw, te willen gelieven vanwege mij vergiffenis van deze onbedachte misdaad te verzoeken aan de infante en haar verzekeren dat wij om die te beteren de koning, haar vader, zullen dienen in zulke manieren dat wij deze gratie hopen waardig te worden door onze toekomende feiten die nochtans veel heerlijker zullen zijn indien ze mogen geschieden door haar bevel wat wij ons geheel onderworpen hebben om daaruit te scheppen vermeerdering van onze krachten die in zulk geval daarvan alle eer zou doen dalen op diegene die ons en hun alleen zulke weldaad kan veroorzaken.”

Deze woorden die bij de juffrouw verstaan werden nam ze een groot plezier in Trineus al zulk berouw te horen hebben en ging op staande voet deze boodschap overdragen aan de prinses die ze bij dezelfde juffrouw wederom ter antwoord liet geven dat ze hen aannam voor haar ridders en in zulk staat zeer affectie bad haar vader met alle hun vermogen bijstand te willen doen en dat ze tot dat doel ze de fout van de vergeten reverentie niet vergeven wilde voordat hun hoge feiten zulks verdiend zouden hebben. Waarop Trineus antwoorde: “Mevrouw, met deze boodschap maakt gij mij een van de beste begunstigde der Fortuin omdat gij mij daarmee middel verkondigd hebt waardoor ik zal mogen gehoorzamen ’t gebod van mevrouw de prinses, wat ik ook alzo verhoop te volbrengen dat ik noch zal verdienen de gratie die zij mij al nu, veel eer gelijk ik vast geloof om mij moed te geven dan door kwade wil gelieft te weigeren, waarvan u, mijn beminde vriendin, zal [K1ra] gelieven mijn prinses vanwege mij in alle ootmoedigheid te bedanken.”

Wat de jonkvrouw niet faalde te volbrengen terwijl de koningin uit voorzegde kapel kwam en wederom naar de stad ging met alle heur gezelschap die Agriole van Trineus zo lang met zijn gezicht na gevolgd werd zo lang hij ze zien kon en zich alzo vermaakte en kwelde met de gedachtenis van haar schoonheid dat hij zelf niet wist of hij in een verdriet of in een plezier was en zei tot Palmerijn: “Och mijn heer, hoe gelukkig zou hij zijn die de conversatie van al zulke schoonheid mocht genieten als daarmee Agriole van de opperste krachten der natuur begaafd is.”

En dit zeggen vergezelschapte hij met zeer vele zuchten die zijn amoureus hart dat gekweld werd met hoop en vrees zo’ n grote benauwdheid aan deed dat het hem bijna bestond te falen.

Maar had zichzelf wederom een weinig ververst met de frisse lucht waarmee zijn adem vervulde de plaats die zij met het uitbladen van de zware melancholische zuchten leeg gemaakt had en reisde zo naarstig voort dat ze de volgende dag daarna kwamen in het leger van de koning, alwaar een weinig na hun aankomst ook arriveerden de hertog van Tintriel en met hem bracht een grote hoop ridders en krijgsvolk. Dat de koning geboodschapt werd en liet al zijn raadt verzamelen waarin vast besloten werd dat ze de volgende dag zouden optrekken en de Schotten die al gereed in twee geweldige schermutselingen de overhand behouden hadden de slag presenteren [K1rb]. Vervolgen brak het gehele leger op en marcheerden zo vlijtig voort dat ze zich de derde dag daaropvolgend op een halve mijl na legden bij ’t leger van de Schotten die alstoen de stad van Corfan zo vast belegerd hielden dat ze bijna op het uiterste was om zich over te geven.

Vande wreede slachtinghe tusschen de coninghen van Schotlant ende Enghelandt. Het .XLVIJ. capittel.

Den coninck van Schotlandt, van des conincx van Enghelandts comste veradverteert wesende, verliet aenstondt de stadt, treckende op d’een zijde van dien, ende hielt raet met alle zijne capiteynen ende oversten, de welcke t’samenderhant besloten datse haer stil souden houden sonder eenighe schermutsinghen te leveren ter tijt toe zy gesien souden hebben wat heure vyanden in den sin hadden. Nochtans en liet den coninck daerom niet van eenen yeghelijcken zijnen last inde slachordeninghe te gheven, als wel denckende dat tot gheenen anderen eynde aldaer gecomen en was den Enghelschen coninck. Die den volghenden morghen int criekcen vanden dach zijnen gantschen legher in ordeninghe stelde, vanden voortocht vant welcke hy leytsman maecte den hartoch van Tintriel, den broeder vanden selven hartoch van d’achtertocht, ende hy selfs bleef inden principalen troup, daer onder hem oock mede vermengden Trineus, Palmerijn ende Ptolomeus. [K1va] Ende aldus in ordeninghe staende, seyde hy tot zijne capiteynen ende oversten: “Ick gheloove, mijn getrouwe vrienden, datter niemant onder u luyden en sal zijn die niet ghenoechsaem bekent en is deur wat groote saecke van importantie wy desen crijch aenghevangen hebben als om te verdedighen de eere ende reputatie van ons coninckrijck ende te beschermen u selven als oock uwe vrouwen, kinderen ende goederen. Daerom wilt doch stoutmoedelicken hier in employeeren alle uwe crachten ende leven, datmen ymmers nerghens beter in en can bestaden als in alsulcke eerlicke saecken. ’t Welck ic niet en segge deur eenighe twijffelinghe aen uwe cloecke couragie, maer om dat een yeghelijck weten mach het van nooden te zijn de selve huyden te betoonen!”

So geringhe als hy dit gheseydt hadde, reden zijne capiteynen herwaerts ende derwaerts deur de soldaten, d’eene segghende: “Broeders, een yeghelick houde voor gerecommandeert zijn devoir!”, ende d’andere: “Couragie, cammeraten! Huyden is eer ende buyt te verwachten!”

Ende hier met dede den coninck ’t gheheele legher marcheeren recht nae de slachordeninghe van hare vyanden, waer van de voortocht leyden den marquis van Monthel, den achtertocht den coninck vant eylandt van Maddalena, ende inden principalen troup der batalie was den coninck van Schotlant selve, segghende tot zijnen volcke: “Den tijdt is nu, mijn beminde vrienden ende ghetrouwe onderdanen, dat de hooveerdicheyt der Enghelschen deur de cloeckmoedicheydt ende sterckte der Schotsen neder gheworpen moet worden. Daerom grijpt een singuliere couragie ende en laet u met ghewelt niet overtrecken van een vreemde natie, [K1vb] want een yegelijcken van u luyden seer wel bekent is wat incommoditeyt ons sulcx soude aenbrenghen. Der halven en wilt u niet alleene cloeckmoedelijcken verweeren, maer oock valiantelijcken uwe vyanden bevechten. Het is u eyghen profijt. Jae, niet alleen ’t uwe, maer oock voor uwe kinderen ende naevolghers. Siet, de victorie is in onsen handen indien ghy maer desen dach u devoir aenwent als vrome soldaten. Ende hout u by den anderen besloten. Een eyghelijck helpe zijnen metghesel!
Soo haest als hy dit gheseydt hadde, sach hy ’t legher vande Enghelschen seer na by comen, waerom hy nae zijn squadroen reet, segghende met luyder stemme: “Hebt goeden moet, mijn vrienden! In corten tijt sal ons de victorie zijn!”

Ende dit segghende trock hy den coninck van Enghelant te ghemoete, den welcken tot zijnen volcke riep: “Een yeghelijck bethoone nu couragie, alsoo lief als hy zijn eere, goet ende leven heeft!”

Welcke woorden hy nauwelijcx gheeyndicht en hadde oft men hoorde een groot gheluyt van trommeslaeghers ende trompetten, lancien kraecken, ruyters vallen, soldaten in stucken houden, hoofden op cloven, armen ende beenen af houwen, den eenen roepen, den anderen sterven, ende den derden soo jammerlijck int bloet wentelen dat het afgrijselijcken was om te aenschouwen,’t welck soo langhe in alsulcken state duyrden dat het meestendeel van de voortocht der Schotsen doot, ghewondt ende ghevanghen waeren. Waeromme heuren coninck met zijnen troup van de batalie int midden marcheerden, dat noch veel vuyrigher dede beginnen desen furieusen strijdt, in den welcken men mochte hooren menichte van peerden crijsschen, harnas[K2ra]sen ende sweerden clincken, ende veele dappere slaghen slaen op een groot getal van vroome ridderen ende stoute soldaten, daer vander veele heur leven eyndichden in sulcker manieren dat de Enghelschen een groot stuck weechs achterwaerts weecken ende heur bycans stelden om de vluchte te nemen, als Palmerijn tot den coninck seyde: “Hoe, mijn heere? Het schijnt dat ghy u selven vergheet. Waeromme en ghebiedt uwe majesteyt niet dat het squadroen vande batalie aentrecke, ghemerckt den middelsten troup van onse vyanden al onder onse voorwachte is?”

Den coninck dit hoorende ende siende dat hy de waerheydt seyde, dede terstondts alle zijn peerdevolck ende voorts de gheheele slachordeninghe voort passeeren, soo dat beyde de partyen alsdoen heur uytersten crachten toonden, sulcke gheruchte maeckende als oft den god Vulcanus op nieus de wapenen des blixsems ende donderens voor de andere goden ghesmedet hadde, in sulcker manieren datter veele stoutmoedighe ridders metten neuse op d’aerde vielen, een groot ghetal der helmen van de hoofden vlooghen, wapenen deurhouwen ende schilden deur boort worden. In welcke wercken Palmerin [hem] soo furieuselijcken vertoonden dat hy gheenen Schotsen en raeckte ofte hy seynde zijn ziele ter plaetse daerse nae dit leven voeren. Waer inne hem Ptolomeus seer groote bystandt betoonde, doende alle de ghene die hem van zijne vyanden ontmoeten, couragieuselijcken beproeven het scherpte van zijn sweert.

Hier en tusschen dede den coninck van Enghelandt zijne vyanden oock seer wel ghevoelen de sterckte van zijnen crachtighen arm, ende dat niet verre van den prince Trineus, die om hem [K2rb] van den coninck te doen kennen, sonder eenich perijckel te ontsien, soo crachtelijcken op zijne vyanden viel dat hy den broeder van den coninck vant eylandt van Maddalena in eenen vollen loope met zijn lancie dwers deur ’t lijf passeerden. Waer over den coninck vant selve eylandt, die gheacht wordt voor den alderstoutmoedichsten ridder des gheheelen legers, verstaende den doot van zijnen broeder, ghelijck eenen schuymenden beer int ghedranghe viel, met sulcken fellen moede doot slaende ende ter aerden werpende dat bycans gheenen Enghelschen hem verbeyden en dorste, maer maeckten hem alle ruym straet. Tot dat hy ter plaetse quam daer de drie Griecksche ridderen heur niet als menschen en vertoonden, alwaer hem van eenen soldaet ghewesen wort den ghenen die zijnen broeder ghedoot hadde, waerom hy stracx op Trineus reet, ende verheffende zijn sweert meynde hy hem daer met eenen geweldighen slach van achteren opt hooft te gheven. Maer Palmerijn voechde hem haestelijck tusschen beyden, roepende: “Heer capiteyn, ick bent die ghy bestrijden moet,” waer over sy onder heur beyden den anderen soo bravelijck bevochten dat Palmerijn op twee oft drie plaetsen vanden coninck gequetst zijnde, hem ten lesten soo manlijcken slach opten helm gaf datse hem vant hooft vlooch, ende den selven slach verdubbeleerende cloofde hy hem het hooft voorts op wes aen de herssenen, waer over hy doot op de plaetse neder viel. Het welcke zijn volck siende, meynden van gramschap te rasen ende deden den gheheelen achtertocht, in meyninghe van heure vyanden te overwinnen oft alle te sterven, aenvallen met een groote furie, in de welcke [K2va] de twee coninghen van Engelant ende Schotlant seer wreedelijck opten anderen vielen, soo dat den Schotsen coninck zijne majesteyt van Enghelandt swaerlijcken ghewondt ter aerde dede vallen, alwaer hy sonder twijffel zijn leven oock geeyndicht soude hebben, en ware aldaer deur een goede avontuere niet ghearriveert gheweest den prince Trineus, den welcken met zijn scherpsnijdent sweert deurt harnas van den Schotsen coninck hieuw, maeckende hem in zijn lichaem een groote wonde, daer soo veel bloets uyt liep dat hy geheel flau ter aerden neder viel onder zijnen volcke. Die soo veele te doen hadden van hem met soo wel heurluyden als zijne groote perijckel uyt het ghedranghe te trecken dat den coninck van Enghelandt deur desen middel wederomme te peerde gheholpen zijnde, daer nae mette drie Greecksche ridderen mennigen ongheluckigen Schotsman deden ghevoelen datse heur wel wisten te wreecken, doende die rontsom haer neder vallen ghelijck de willigecnooters de rijseren. Waer deur alle de andere Enghelschen oock sulcken moet grepen datse de Schotsen deden despereeren van de victorie ende de vluchte nemen, sommighe nae een bosschagie daer ontrent leggende, ende de reste na de zeecant by heure schepen, in eene vande welcke hem den coninck deur de hulpe van eene van zijne edelluyden, die hem dede sitten op een snelloopent Spaens peert, salveerden. Terwijlen de Enghelschen zijn volck met eenen heeten moet vervolchden, al doot slaende wat heur ontmoete, in sulcker manieren dat veele vande ellendige Schotsen liever beminden de onstuyre golven voor haere begraeffenisse te verkiesen als te vallen in de handen van heure toornighe vyanden.

Van de wrede slachting tussen de koningen van Schotland en Engeland. Het 47 kapittel.

De koning van Schotland die van de koning van Engeland komst gewaarschuwd was verliet aanstonds de stad en trok op aan de ene zijde van die en hield raad met al zijn kapiteins en oversten die tezamen besloten dat ze zich stil zouden houden zonder enige schermutseling te leveren ter tijd toe zij gezien zouden hebben wat hun vijanden in de zin hadden. Nochtans liet de koning daarom niet van iedereen zijnelast in de slagordening te geven als wel dacht dat tot geen ander einde aldaar gekomen was de Engelsen koning. Die de volgende morgen in het krieken van de dag zijn ganse leger in ordening stelde van de voorhoede waarvan hij leider maakte de hertog van Tintriel, de broeder van de hertog van de achterhoede, en hijzelf bleef in de principalen troep waaronder hem ook mede vermengden Trineus, Palmerijn en Ptolomeus. [K1va] Aldus stonden ze aldus in ordening en zei hij tot zijn kapiteins en oversten: “Ik geloof, mijn getrouwe vrienden, dat er niemand onder u zal zijn die niet voldoende bekend is door wat zaak van importantie wij deze krijg aangevangen hebben als om te verdedigen de eer en reputatie van ons koninkrijk en te beschermen u zelf als ook uw vrouwen, kinderen en goederen. Daarom wil toch stoutmoedig hierin werken en al uw krachten en leven dat men immers nergens beter in kan besteden dan in al zulke eerlijke zaken. Wat ik niet zeg door enige twijfel aan uw kloeke moed, maar om dat iedereen weten mag het van nodig te zijn die heden te betonen!”

Zo gauw als hij dit gezegd had reden zijn kapiteins herwaarts en derwaarts door de soldaten, de ene zei: “Broeders, iedereen houdt voor aanbevolen zijn plicht!”, en de andere: “Moed, kameraden! Heden is eer en buit te verwachten!”

En hiermee liet de koning ’t gehele leger marcheren recht naar de slagordening van hun vijanden, waarvan de voorhoede leidde de markies van Monthel, de achterhoede de koning van het eiland van Maddalena en in de principalen troep der bataljon was de koning van Schotland zelf en zei tot zijn volk: “De tijd is nu, mijn beminde vrienden en getrouwe onderdanen, dat de hovaardigheid der Engelsen door de kloekmoedigheid en sterkte der Schotten neergeworpen moet worden. Daarom grijp een uitzonderlijke moed en laat u met geweld niet overtrekken van een vreemde natie, [K1vb] want iedereen van u lieden zeer goed bekend is wat niet gewaardeerd om ons zulks zou aanbrengen. Derhalve wil u niet alleen kloekmoedig verweren, maar ook dapper uw vijanden bevechten. Het is uw eigen profijt. Ja, niet alleen ’t uwe, maar ook voor uwe kinderen en navolgers. Ziet, de victorie is in onze handen indien gij maar deze dag uw plicht aanwendt als dappere soldaten. Houdt u bij de anderen besloten. Iedereen helpt zijn metgezel!
zo gauw als hij dit gezegd had zag hij ’t leger van de Engelsen zeer nabijkomen waarom hij naar zijn squadron reedt en zei met een luide stem: “Hebt goeden moed, mijn vrienden! In korte tijd zal ons de victorie zijn!”

En toen hij dit zei trok hij de koning van Engeland tegemoet die tot zijnen volk riep: “Iedereen toont nu moed, alzo lief als hij zijn eer, goed en leven heeft!”

Welke woorden hij nauwelijks geëindigd had of men hoorde een groot geluid van trommelslagers en trompetten, lansen kraken, ruiters vallen, soldaten in stukken houwen, hoofden op kloven, armen en benen afhouwen, de een roepen, de andere sterven en de derde zo droevig in het bloed wentelen dat het afgrijselijk was om te aanschouwen, wat zo lang in al zulk staat duurde dat het meestendeel van de voortocht der Schotten dood, gewond en gevangen waren. Waarom hun koning die met zijn troep van het bataljon in het midden marcheerde dat noch veel vuriger liet beginnen deze furieuze strijd waarin men mocht horen menigte van paarden briesen, harnassen [K2ra] en zwaarden klinken en vele dappere slagen slaan op een groot getal van dappere ridders en stoute soldaten waarvan er vele hun leven eindigden in zulke manieren dat de Engelsen een groot stuk weegs achteruit weken en ze bijna stelden om de vlucht te nemen toen Palmerijn tot de koning zei: “Hoe, mijn heer? Het schijnt dat gij u zelf vergeet. Waarom gebiedt uwe majesteit niet dat het squadron van het bataljon aantrekt, gemerkt dat de middelste troep van onze vijanden al onder onze voorhoede is?”

De koning die dit hoorde en zag dat hij de waarheid zei liet terstond al zijn paardenvolk en voorts de gehele slagordening voort passeren zo dat beide partijen alstoen hun uiterste krachten toonden en zulk gerucht maakten alsof de god Vulcanus opnieuw de wapens de bliksem en donder voor de andere goden gesmeed had, in zulke manieren dat er vele stoutmoedige ridders met den neus op de aarde vielen en een groot getal der helmen van de hoofden vlogen, wapens doorhouwen en schilden doorboord werden. In die wecken Palmerijn zich zo furieus vertoonde dat hij geen Schots raakte of hij zond zijn ziel ter plaatse daar ze na dit leven voeren. Waarin hem Ptolomeus zeer grote bijstand betoonde en liet al diegene die hem van zijn vijanden ontmoette dapper beproeven de scherpte van zijn zwaard.

Ondertussen liet koning van Engeland zijn vijanden ook zeer goed voelen de sterkte van zijn krachtige arm en dat niet ver van de prins Trineus die om hem [K2rb] van de koning te doen kennen zonder enig perikel te ontzien zo krachtig op zijn vijanden viel dat hij de broeder van de koning van het eiland van Maddalena in een volle loop met zijn lans dwars door ’t lijf passeerde. Waardoor de koning van het eiland die geacht werd voor de aller stoutmoedigste ridder van de gehelen legers verstond de dood van zijn broeder gelijk een schuimende beer in het gedrang viel en met zulk felle moed dood sloeg en ter aarde wierp dat bijna geen Engelse hem opwachten durfde, maar maakten hem alle ruime straat. Tot dat hij ter plaatse kwam daar de drie Griekse ridders zich niet als mensen vertoonden alwaar hem van een soldaat gewezen werd diegene die zijn broeder gedood had, waarom hij snel op Trineus reedt en verhief zijn zwaard en meende hij hem daarmee een geweldige slag van achteren op het hoofd te geven. Maar Palmerijn voegde zich haastig tussen beiden en riep: “Heer kapitein, ik bent die gij bestrijden moet,” waardoor zij onder hun beiden de andere zo braaf bevochten dat Palmerijn op twee of drie plaatsen van de koning gekwetst werd en hem tenslotte zo’n manlijke slag op de helm gaf dat ze hem van het hoofd vloog en die slag verdubbelde kloofde hij hem het hoofd voort op tot aan de hersens waardoor hij dood op de plaats neer viel. Wat zijn volk zag en meende van gramschap te razen en lieten de gehele achterhoede in mening van hun vijanden te overwinnen of alle te sterven aanvallen met een grote furie waarin [K2va] de twee koningen van Engeland en Schotland zeer wreed op den anderen vielen zodat de Schotse koning zijne majesteit van Engeland zwaar gewond ter aarde liet vallen alwaar hij zonder twijfel zijn leven ook geëindigd zou hebben en was aldaar door een goed avontuur niet gearriveerd geweest de prins Trineus die met zijn scherp snijdend zwaard door het harnas van de Schotse koning hieuw en maakte hem in zijn lichaam een grote wonde daar zo veel bloed uit liep dat hij geheel flauw ter aarde neer viel onder zijn volk. Die zo veel te doen hadden van hem met zo wel ze als zijn grote perikel uit het gedrang te trekken dat de koning van Engeland door dit middel wederom te paard geholpen werd en daarna met de drie Griekse ridders menige ongelukkige Schotsman liet voelen dat ze zich wel wisten te wreken en lieten rondom ze neer neder vallen gelijk de wilgen knotters de twijgen. Waardoor alle andere Engelsen ook zulke moed grepen dat ze de Schotten lieten wanhopen van de victorie en de vlucht namen, sommige naar een bosschage dat daaromtrent lag en de rest naar de zeekant bij hun schepen in een waarvan hem de koning door de hulp van een van zijn edellieden die hem liet zitten op een snellopend Spaans paard redde. Terwijl de Engelsen zijn volk met een heet gemoed vervolgden en al dood sloegen wat ze ontmoette, in zulke manieren dat er vele van de ellendige Schotten liever beminden de onstuimige golven voor hun begrafenis te kiezen dan te vallen in de handen van hun toornige vijanden.

Hoe den coninck van Enghelandt met zijn legher wederom keerden, ende vande eere die hy bewees aen de drie vremde ridderen. Het .XLVIIJ. capittel.

Den coninck van Enghelandt de voorseyde victorie aldus vercregen hebbende, dede alle de ghewonden cureren ende de dooden, op datse de locht niet en souden besmetten, begraven, hem vertreckende in zijn tente, alwaer hy gedachtich wert de goede diensten vande drie onbekende ridders ende geboot zijnen neve Clerides haerluyden in alle neersticheyt te gaen soecken. De welcke haer vont in eene vande Schotse hutten heure wonden verbinden, tot haer seggende: “Mijn heeren, den coninck mijnen oom, begheert dat ghy hem terstondts wilt comen visiteren.”

Welcke begeerte obedieerende, gingense voort nae zijn tente, alwaer sy op haer knyen vielen voor den coninc. Die heur in een teycken van groote vrientschap, niet tegenstaende dat hy ghewont was, met zijn rechterhant ophefte, seggende: “Mijn groote vrienden, ick bekenne seer wel dat soo wel ic als ’t conincrijck van Engelant sonder uwe manlicke feyten ende wijsen raet in groot perijckel soude hebben gestaen. Derhalven bid ic u in mijn hof te willen blijven om aldaer van uwe wonden genesen te worden, op dat ick u luyden daer na mach recompenseren met het gene dat ghy van my sult begeeren te eysschen.”

Welcke faveur syluyden in dancke aennamen, ende worden op staende voet geleyt in eene van des conincx tenten, alwaer sommighe van zijne [K3ra] medicijnmeester[s] heure wonden quamen verbinden, terwijlen zijne majesteyt zijne quetsuere ooc dede visiteeren, veerdighende daer nae eenen post af met brieven aen de coninginne in aller ijl om haer te verstendighen van zijne gheluckighe victorie. ’t Welck geschiet zijnde, ginck hy rusten wes tot sanderen daechs smorghens, dat hy met Palmerin, Trineus ende voorts alle zijn geselschap nae Cor[f]an reysden, alwaer hy thien dagen daer nae generael lieutenant over geheel Engelant maeckte den hartoch van Tintriel. Die hem deur zijn bevel wederom met ses duysent soldaten te velde begaf, so neerstich aldaer uyten lande verdrijvende alle de reste vande Schotsen die noch sommighe steden ende casteelen van Enghelandt inne hadden, dat hy alle de dienders van den coninck wederom in heure officien, steden ende plaetsen, daerse gheduyrende desen handel uyt verdreen waren, stelden in minder als een maent. In welcken tijt oock bycans alle de gewonden wederom vercreghen volcomen genesinghe.

Ende hierentusschen ginck den coninck seer dickwils visiteeren zijne drie onbekende ridderen, aende welcke hy op eenen tijt met groote begeert versocht hem te willen verclaren wien datse waren. Daer op Palmerin antwoorde: “Mijn heer, wy zijn drie Greecsche edelluyden, opgevoet int hof des conincx van Macedonien, ende om eenighe avontuere daer mede eere te behalen stonde te soecken, hebben wy deur reyst veele landen ende provincien, so dat wy ten lesten verstaen hebbende den crijch tusschen Engelant ende Schotlant, alhier gecomen zijn om uwe majesteyt te dienen in alle onderdanicheyt ghelijck den aldersimpelsten van zijne soldaten.”

“Uwen dienst hebt ghy my albereets soo wel mette wercken betoent,” [K3rb] antwoorde den coninck, “dat ick daer deur alle mijn leven lanck met mijn geheel vermogen aen u gehouden sal blijven. Maer indien u geliefde my uwe namen te verclaren, so soude ick ten minsten mogen weten aen wien ick ende alle mijne ondersaten recompensie schuldich zy, ende niet alleene u, maer oock aen allen den uwen, ’t sy tegenwoordich oft hier naemaels, tselve so veel moghelijc doen genieten t’allen tijden wanneer heur d’occasie eenichsins soude mogen presenteeren.”

“Mijn heer,” antwoorde Pa[l]merin, “de ghelegentheyt en wil ’t selve voor al nu niet consenteeren om eenige oorsaken die dit coninckrijck niet aen en gaen. Daerom bidden wy seer ootmoedelijck dat hem uwe majesteyt voor dese reyse believe te vreden te stellen met onsen bereyden dienste, die wy tot zijne geboden draghen sonder voor alsnoch wijders te versoecken van onsen state, daer van de wetenschap uwe majesteyt weynich profijts ofte schade can in brenghen.”

Welcke woorden by [de] coninck ghehoort zijnde, merckte hy wel heure meyninge niet te wesen van haer voor alsnoch te openbaren, waer[om] hy heur niet wijders daer nae en vraechden.

Hoe de koning van Engeland met zijn leger wederom keerde en van de eer die hij bewees aan de drie vreemde ridders. Het 48 kapittel.

De koning van Engeland die de voorzegde victorie aldus verkregen had liet alle gewonden cureren en de doden, op dat ze de lucht niet zouden besmetten, begraven en vertrok in zijn tent alwaar hij gedachtig werd de goede diensten van de drie onbekende ridders en gebood zijnen neef Clerides ze in alle naarstigheid te gaan zoeken. Die ze vond in een van de Schotse hutten hun wonden verbinden en tot zei en zei: “Mijn heren, de koning mijn oom, begeert dat gij hem terstond wil komen visiteren.”

Welke begeerte ze gehoorzaamden en gingen voort naar zijn tent alwaar zij op hun knieën vielen voor de koning. Die ze in een teken van grote vriendschap, niet tegenstaande dat hij gewond was, met zijn rechterhand ophief en zei: “Mijn grote vrienden, ik beken zeer goed dat zo wel ik als ’t koninkrijk van Engeland zonder uw manlijke feiten en wijze raad in groot perikel zou hebben gestaan. Derhalve bid ik u in mijn hof te willen blijven om aldaar van uw wonden genezen te worden op dat ik u daarna mag schadeloosstellen met hetgeen dat gij van mij zal begeren te eisen.”

Welke gunst ze in dank aanname, en werden op staande voet geleid in een van de konings tenten alwaar sommige van zijn[K3ra] medicijnmeesters hun wonden kwamen verbinden terwijl zijne majesteit zijn kwetsing ook liet onderzoeken en vaardigde daarna een post af met brieven aan de koningin in allerijl om haar te te laten verstaan van zijn gelukkige victorie. Toen dat geschied was, ging hij rusten tot de volgende dag ’s morgens dat hij met Palmerijn, Trineus en voorts al zijn gezelschap naar Corfan reisde alwaar hij tien dagen daarna generaal luitenant over geheel Engeland maakte de hertog van Tintriel. Die hem door zijn bevel wederom met zesduizend soldaten te velde begaven zo vlijtig aldaar uit het land verdreef de hele rest van de Schotten die noch sommige steden en kastelen van Engeland in hadden dat hij alle de dienaars van de koning wederom in hun officie, steden en plaatsen waar ze gedurende deze handel uit verdreven waren stelden in minder dan een maand. In welke tijd ook bijna alle gewonden wederom verkregen vol komen genezing.

En ondertussen ging de koning zeer dikwijls visiteren zije drie onbekende ridders waaraan hij op een tijd met grote begeert verzocht hem te willen verklaren wie dat ze waren. Waarop Palmerijn antwoorde: “Mijn heer, wij zijn drie Griekse edellieden, opgevoed in de hof van de koning van Macedonië en om enige avontuur daarmee eer te behalen bestond te zoeken hebben wij doortrokken vele landen en provincies zo dat wij tenslotte verstaan hebbende de krijg tussen Engeland en Schotland en alhier gekomen zijn om uwe majesteit te dienen in alle onderdanigheid gelijk de allersimpelste van zijn soldaten.”

“Uw dienst hebt gij mij al gereed zo goed met de werken getoond,” [K3rb] antwoorde de koning, “dat ik daardoor al mijn leven lang met mijn geheel vermogen aan u gehouden zal blijven. Maar indien u geliefde mij uw namen te verklaren zo zou ik tenminste mogen weten aan wie ik en alle mijn onderzaten vergoeding schuldig ben en niet alleen u, maar ook aan allen de uwen, ’t zij tegenwoordig of hier later en dat zo veel mogelijk doen genieten te alle tijden wanneer zich de gelegenheid enigszins zou mogen presenteren.”

“Mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “de gelegenheid wil het zelf voor al nu niet consenteren om enige oorzaken die dit koninkrijk niet aangaan. Daarom bidden wij zeer ootmoedig dat hem uwe majesteit voor deze reis gelieve tevreden te stellen met onze bereide dienst die wij tot zijn geboden dragen zonder voor als noch verder te verzoeken van onze staat waarvan de wetenschap uwe majesteit weinig profijt of schade kan in brengen.”

Welke woorden bij de koning gehoord waren en merkte hij wel dat hun mening niet te wezen van hen voor als noch te openbaren, waarom hij ze niet verder daarna vroeg.

Hoe de coninginne van des conincx victorie verstendicht wordt, met meer andere propoosten. Het .XLIX. capittel.

Den voorseyden bode des conincx brieven ontfangen hebbende, ghebruyckte alsulcke neersticheyt dat hy des avonts vanden tweeden dach daer na volgende geraeckte inde stadt, alwaer de coninginne heur doenmaels verhielde, [K3va] verbeydende met groote vreese de uytcomste vande slachtinghe, waer van sy albereets wel eenich gerucht gehoort maer noch geene seeckerheyt verstaen en hadde tot dat den bode heur de voorseyde brieven vanden coninc presenteerde. De welcke by heur ghelesen zijnde, vertelde den bode boven dien noch mondelicken over luyde alle het verloop vande gheschiedenisse der gheheele slachtinge als ooc mede de wonderbaerlicke feyten van wapenen, geschiet by de drie Griecksche ridderen, sonder de welcke, seyde hy, groot perijckel soude gestaen hebben het volck vanden coninck, die, dat nocht ’t meeste is, deur eene van haerluyden ’t leven ghesalveert is oft ten minsten de ghevanckenisse ontgaen, waeromme zijne majesteyt besloten heeft haer triumphante incomste te willen laten doen binnen de stadt van Lonnen, ’t welck hy my mede bevolen heeft mondelicken te segghen ,op datmen sonder versuym in ordeninge souden doen stellen al ’t gene dat daer eenichsins van nooden mach vallen.

“En kent ghy dese drie ridders niet?”, seyde de coninginne.

“Neen ick, mevrouwe,” antwoorde den post. “Ic en hebbe die noyt by mijn weten ghesien voor dat ick te peerde ginck om herwaerts te loopen.”

’t Welck Agriole hoorende, dochte terstonts dat het de ghene zijn souden de welcke hare staetjoffrouwe int foreest aen gesproocken hadde, waerom sy tot den bode seyde: “Bode, wat wapenen voeren dese drie ridderen?”

“Den eenen van haer, mevrouwe,” antwoorde hy, “voert groene wapenen, ende dit is den genen die mijn heere den coninck vant perijckel des doots verlost heeft. Den anderen voert een swart harnas. Desen sprong met de Schotsen om ghelijck eenen verhongherden leeuw met eenen trop schapen. Den derden voert [K3vb] eenen swarten chrijchsrock met witte strepen, ende dien is so dapperen slaender metten sweerde dat hyse alle mede boden maeckte die hy raeckte, doende heur nieuwe tijdinghe over brengen in d’ander werelt, soo dat ghy vryelijck moocht gelooven, mevrouwe, dat syluyden een groote oorsaecke zijn van onse victorie!”

“Ick en moet geenen goeden doot sterven,” seyde de princesse tot de coninginne, “indient niet en sijn de gene die deur dese stadt passeerden wanneer ghy op eenen morghen u ghebet ginckt spreecken, mevrouwe, int capelleken daer inne ghy gewoon zijt uwe devotie te oeffenen.”

Waer nae sy heur moeder voorts int lange vertooch ’t geheele propoost ’t welck hare staetjoffrouwe mette selve ridderen gehouden hadde.

“Voorwaer mijn dochter,” antwoorde de coninginne, “uwe joffrouwe ende ghy hadt beyde onghelijck van heur alsoo cleyne onthalinge te betoonen. Daerom bid ick u dat ghy sulcx t’heurder wedercomste beteren wilt!”

Daer inne heur d’infante gheloofde niet te sullen faillieren. Hier nae begiftichde de coninginne den bode ende veerdichde hem wederomme af met antwoort, waer inne sy den coninck mede ontbode dat zijnen wille sonder eenich versuym in alles geobedieert soude worden. ’t Welck by hem verstaen zijnde, resolveerde soo haest te vertrecken als ’t reysen wederom verdragen [konde] worden by de drie Griecken. Tot het beneerstighen vande ghesontheydt vande welcke de medicijnmeesteren ende barbieren soo vlijtich waren datse nae acht dagen wederom mochten wandelen deur ’t paleys.

Alwaer den coninck op eenen naemiddach met haer deviseerende, ghedachtich worde den bystant die den keyser aenden coninck van Noorweghen gesonden hadde, seggende tot Palmerin: [K4ra] “Ick en can my niet ghenoech verwonderen, heer ridder, mijn vrient, waerom hem de keyser soo openbare vyant van my verclaert heeft, doende alle hulpe ende bijstandt aen den coninck van Noorweghen, soo ick noyt eenige saecken teghens hem voor ghenomen hebbe die vyantschap souden moghen veroorsaecken. Maer ick sweere by mijn croone dat ick my daer van sal wreecken in sulcker manieren dat hy hem wel mach verseeckeren geene vrede met my te sullen ghenieten so lange ic een [v]oet landts ende een dosijn soldaten hebbe om my daer mede te mogen behelpen!”

Welcke woorden den prince Trineus grootelicx mishaechden, maer Palmerin noch veel meer, den welcken den coninck antwoorde: “Behoudens uwe gratie, mijn heer, het schijnt dat den keyser daer in geachtervolcht heeft ’t gene waer toe hem ’t devoir des maechschaps verbonde, soo hy nae mijn beduncken ’t selve den coninck van Noorweghen, als zijnde zijnen neve, niet wel en conde refuseeren. Dan van een dinck [c]an ick uwe majesteyt wel verseecke[r]en, als hebbende eenen langen tijdt in des keysers hof verkeert, dat hy is [e]ene vande alderwijste ende sachtmoe[d]ichste princen die ick oyt gekent heb[b]e. Daerom dunckt my datter veel eer [n]ae een vrede met hem te trachten staet [a]ls tot wijder discoort voort te vaeren, [s]onderlinghe aenghesien datter noyt [e]enighe vyanschap tusschen hem ende [u]we Majesteyt gheweest [en is] noch oock al [n]och gheene ghewichtighe oorsaecken [d]aer toe beweghende en zijn.”

“Heer rid[d]er,” antwoorde den coninck, van Pal[m]erin aldus te hooren spreecken ver[w]ondert wordende, “aenghesien uwe [g]roote cloeckmoedicheydt ende coura[g]ie, ende dat ghy segt eenen Grieck te [z]ijn, oock int hof vanden keyser lange [K4rb] verkeert te hebben, soo en can ick my anders niet wijs maecken oft ghy zijt den selfsten Grieckschen ridder die so grooten faem in Vranckerijck vercreghen heeft inde campvechtinghen by den prince Lowijs ende den hartoch van Savoyen inghestelt gheweest sijnde. Indient alsoo is, soo bid ick u dat ghy my niet verswijghen noch beletten en wilt de groote gheluckachtinge die ick daer deur soude ontfanghen van in mijn hof te ghenieten de presentie van een alsulcken excellenten ridder.”

“Mijn heer,” seyde Palmerin, “wy hebben vastelijck voor ons genomen onse namen niet te openbaren voor dat wy meerder fame deur de feyten der wapenen sullen hebben vercreghen. Daerom hebben wy hier bevorens aen uwe majesteyt seer ootmoedelicken versocht, ende bidden die nochmaels te vreden te willen wesen met dat wy teghenwoordich ende toecomende altijt zijn sullen uwe majesteyts ootmoedighe ende ghetrouwe dienaren in al ’t gene dat hem ons sal gelieven te ghebieden.”

“Nu ick sie u luyden ghelieften alsoo te zijn,” antwoorde den coninck, “soo sweer ick dat ick u hierom in geender manieren meer molesteeren en sal.”

Ende hier nae verbeyde den coninck noch eenige dagen te Corfan, te weten tot de wedercomste vanden hartoch van Tintriel, die uyt was om de saecken int voorgaende capittel verhaelt zijnde. Den selven gearriveert wesende ende alle des conincx volck alnu wederomme in goeder dispositie sijnde, wilde sijne majesteyt de coninginne, die hem verbeyde op een casteel vier mijlen van Lonnen gelegen, gaen besoecken. Welcke voornemen des conincx den prince Trineus grootelijcx behaechde om dat hy daer door hoopte te genieten de wederliefde van d’infante Agriole, seggende tot Palmerin: [K4va] “Ghy weet wel, mijnen getrouwen vrient, dat de saecke de welcke my heeft doen verlaten ’t huys van mijnen vader ende secreten vyant vertoonen vanden mijnen anders niet en is als om te geraecken inde gratie vande princesse Agriole, daer van my alle de hope in u ghelegen is om dat ick selfs hier in niet uytrichten en can, want soo gheringhe als ick haer sie, verlaten my alle mijne crachten ende en blijft my noch verstandt noch sinne noch middel om te versoecken de medicijne die my alleene can ghenesen. Derhalven bid ick u met groote affectie dat ghy, indien de fortuyne my het gheluck ende u d’occasie verleende van haer te moghen verclaren een van de gheringste deelen van mijn gheduyrighe verdrietelijcke vermaeckelicheydt, in sulcken ghevalle te willen voor gherecommandeert houden mijn onverdraghelijck groot verlanghen.”

“Mijn heer, rust u gheheelijcken op my,” antwoorde Palmerin, “ick hope hier inne soo wel te wercken dat ghy in corten tijdt solaes sult vercrijghen indien in de princesse eenighe danckbaerheyt ofte compassie logeert, maer wat dunckt u of onsen dwerch hier van ’t woort dede? Aengaende van my ick en achter niemandt bequamer toe ...”

“Ick en quelle my niet,” seyde den prince, “met deur wien het geschiet als ick slechs verlichtenisse mach ontfanghen.”

Weshalven Palmerijn zijnen dwerch riep, ende hem aen d’een sijde getrocken hebbende, seyde hy: “Urbande, mijn vrient, u is seer wel bekent met wat grooter affectie ick heer Trineus ghedienstich soude willen zijn ende my ghenoechsaem openbaer uwe ghetrouwicheyt, waer in ic my verseeckere dat ghy altijdts begheert te volherden, in mijn alder secreeste saecken. Derhalven wilde ick wel dat ghy Trineus [K4vb] om mijnent wille eenen dienst dedet ende aen de princesse Agriole van zijnent weghen verclaren de selfste verbeydende quellinghe onderhouden wordende tusschen hope ende vreese, die ghy van mijnent weghen aen Polinarde te kennen gaeft. Maer boven alsoo wacht u wel dat ghy niet en segt wie wy zijn! Nochtans suldy haer wel moghen verseeckeren dat den prince een van de aldergrootste heeren is van gheheel Europa.”

“Mijn heere,” antwoorde Urbande, “ick en heb teghens u noyt onwillich gheweest, alsoo en begeer ick oock niet te zijn, nu noch in toecommende tijden. Maer ’t is,” seyde hy al lachende, “om dat ick soo presentabel van persone zy dat ghy my de saecken belastet van so groote importantie ende perijckelen, daer in ick niet te min vermeyne alsoo te wercken dat ick daer mede hope te bewijsen hoe veel dat ick in sulcke conste gheleert hebbe van mijn goede oude moeder, die my niet sonder eenige wetenschap achter laten en wilde, maer trock my op in haere professie.”

“Men moet yet wes ter werelt hanteeren,” seyde Palmerin. “Al en is sulcke conste niet vande aldercierlijckste, so isse doch profijtelijck: de meesters van dien voor hare beurse ende die ghepassioneerden voor haer playsier. Daeromme employeert u hier inne vryelijck, want u daer inne profijt aen alle canten vallen sal.”

“Van sulcke saecken en staet anders niet te verwachten,” antwoorde Urbande.

Hier met gaende by den prince Trineus, tot den welcken hy seyde: “Mijn heer, ick sal my soo cloeckelijcken in uwe saecken draghen als mijn heer Palmerin hem valiantelijcken toonde in eenen strijdt die hy wel weet, doen ick de wacht hielde.”

’t Welcke den prince hoorende, quam hem in een teycken van danckbaerheydt omhelsen ende [K5ra] seyde: “Mijn beminde vrient, ick recommandeere my in uwe neerstighe welspreeckentheyt.” Ende maeckten met hem eenen bant van vrientschap dien hy cnoopten met eenighe rosenobelen, die by Urbande by provisie ontfanghen worden, antwoordende: “Laet my daer mede gheworden indien ick my niet en bedencke waer de badtstove staet, daer ghy u inne moet purgeeren om verlost te worden van de quade humeuren van dese hetsighe cortse. Soo moet ick nemmermeer,” seyde hy, verheffende zijnen hoevel ende springende op zijn teyen, “grooter van lichaem worden, ’t welcke my nochtans boven maten seer verdrieten soude.”

Hoe de koningin van de konings victorie verstaan werd met meer andere opzetten. Het 49 kapittel.

De voorzegden bode die de konings brieven ontvangen had gebruikte al zulke naarstigheid dat hij de avond van de tweede dag daarna volgend raakte in de stad alwaar de koningin zich toenmaals ophield en [K3va] wachtte met grote vreze de uitkomst van de slachting waarvan zij al gereed wel enig gerucht gehoord maar noch geen zekerheid verstaan had tot dat de bode haar de voorzegde brieven van de koning presenteerde. Die bij haar gelezen werden en vertelde de bode bovendien noch mondeling overluid al het verloop van de geschiedenis der gehele slachting als ook mede de wonderbaarlijke wapenfeiten geschiedt bij de drie Griekse ridders zonder die, zei hij, groot perikel zou gestaan hebben het volk van de koning die, dat noch ’t meeste is, door een van ze ’t leven gered is of ten minste de gevangenis ontgaan, waarom zijne majesteit besloten heeft hun triomfantelijk binnenkomst te willen laten doen binnen de stad van Londen, wat hij mij mede bevolen heeft mondeling te zeggen op dat men zonder verzuim in ordening zou doen stellen al hetgeen dat daar enigszins van node mag vallen.

“En kent gij deze drie ridders niet?”, zei de koningin.

“Neen ik, mevrouw,” antwoorde de post. “Ik heb die nooit bij mijn weten gezien voor dat ik te paarde ging om herwaarts te lopen.”

Wat Agriole hoorde en, dacht terstond dat het diegene zijn zouden die haar staatjuffrouw in het bos aangesproken had, waarom zij tot de bode zei: “Bode, wat wapens voeren deze drie ridders?”

“De ene van ze, mevrouw,” antwoorde hij, “voert groene wapens en dit is diegene die mijn heer de koning van het perikel der dood verlost heeft. De tweede voert een zwart harnas. Deze sprong met de Schotten om gelijk een verhongerde leeuw met een troep schapen. De derde voert [K3vb] een zwarte krijgsrok met witte strepen en die is zo dapper en sloeg met het zwaard zodat hij ze alle mede boden maakte die hij raakte en lieten hun nieuwe tijding over brengen in de andere wereld, zo dat gij vrij mag geloven mevrouw, dat zij een grote oorzaak zijn van onze victorie!”

“Ik moet geen goede dood sterven,” zei de prinses tot de koningin, “indien het niet zijn diegenen die door deze stad passeerden toen gij op een morgen uw gebed ging spreken mevrouw in het kapelletje daarin gij gewoon bent het uw devotie te doen.”

Waarna zij haar moeder voorts in het lange verhaalde de gehele opzet wat haar staatjuffrouw me met die ridders gehouden had.

“Voorwaar mijn dochter,” antwoorde de koningin, “uw juffrouw en gij had beide ongelijk van ze alzo en kleine herhaling te betonen. Daarom bid ik u dat gij zulks tot hun wederkomst verbeteren wil!”

Waarin zich de infante beloofde niet te zullen falen. Hier na begiftigde de koningin de bode en vaardigde hem wederom af met antwoord waarin zij de koning mede ontbood dat zijn wil zonder enig verzuim in alles gehoorzaamd zou worden. Wat bij hem verstaan werd en besloot zo gauw te vertrekken als ’t reizen wederom verdragen kon worden bij de drie Grieken. Tot het bevlijtigen van de gezondheid waarvan de medicijnmeesteren en barbiers zo vlijtig waren dat ze na acht dagen wederom mochten wandelen door ’t paleis.

Alwaar de koning op een namiddag met ze aan het kouten was en gedachtig werd de bijstand die de keizer aan de koning van Noorwegen gezonden had en zei tot Palmerijn: [K4ra] “Ik kan mij niet genoeg verwonderen, heer ridder, mijn vriend, waarom zich de keizer zo’n openbare vijand van mij verklaard heeft en deed alle hulp en bijstand aan de koning van Noorwegen, zo ik nooit enige zaken tegen hem voorgenomen heb die vijandschap zouden mogen veroorzaken. Maar ik zweer bij mijn kroon dat ik mij daarvan zal wreken in zulke manieren dat hij hem wel mag verzekeren geen vrede met mij te zullen genieten zo lang ik een voet land en een dozijn soldaten heb om mij daarmee te mogen behelpen!”

Welke woorden de prins Trineus zeer mishaagde, maar Palmerijn noch veel meer, die de koning antwoorde: “Behouden uw gratie, mijn heer, het schijnt dat de keizer daarin achtervolgd heeft hetgeen waartoe hem ’t plicht de maagschap verbond zo hij naar mijn denken ’het zelf de koning van Noorwegen, als zijnde zijn neef, niet goed kon weigeren. Dan van een ding kan ik uwe majesteit wel verzekeren als heb een lange tijd in de keizers hof verkeert dat hij is een van de aller wijste en zachtmoedigste prinsen die ik ooit gekend heb. Daarom dunkt mij dat er veel eerder naar een vrede met hem te trachten staat dan tot verder geschil voort te gaan, vooral aangezien dat er nooit enige vijandschap tussen hem en uwe Majesteit geweest en is noch ook al noch geen gewichtige oorzaken daartoe bewegen.”

“Heer ridder,” antwoorde de koning, van Palmerijn aldus te horen spreken verwonderd werd, “aangezien uw grote kloekmoedigheid en moed en dat gij zegt een Griek te zijn, ook in het hof van de keizer lange [K4rb] verkeert te hebben, zo kan ik mij anders niet wijs maken of gij bent dezelfde Griekse ridder die zo’n grote faam in Frankrijk verkregen heeft in het kamp vechten bij de prins Lowijs en de hertog van Savoie ingesteld geweest is. Indien het alzo is zo bid ik u dat gij mij niet verzwijgen noch beletten wil het grote geluk achting die ik daardoor zou ontvangen van in mijn hof te genieten in de presentie van een al zulke excellente ridder.”

“Mijn heer,” zei Palmerijn, “wij hebben vast voor ons genomen onze namen niet te openbaren voor dat wij meerder faam door de wapenfeiten zullen hebben verkregen. Daarom hebben wij hier tevoren aan uwe majesteit zeer ootmoedig verzocht en bidden die noch maal tevreden te willen wezen met dat wij tegenwoordig en toekomend altijd zijn zullen uwe majesteit ootmoedige en getrouwe dienaren in al hetgeen dat hem ons zal gelieven te gebieden.”

“Nu ik zie u lieden gelieven alzo te zijn,” antwoorde de koning, “zo zweer ik dat ik u hierom in geen manieren meer molesteren zal.”

En hierna wachtte de koning noch enige dagen te Corfan, te weten tot de wederkomst van de hertog van Tintriel die uit was om de zaken die in het voorgaande kapittel verhaald zijn. Toen die gearriveerd was en al het konings volk al nu wederom in goeder dispositie was wilde zijne majesteit de koningin die hem verwachtte op een kasteel vier mijlen van Londen gelegen, gaan bezoeken. Welk voornemen van de koning de prins Trineus zeer behaagde omdat hij daardoor hoopte te genieten de wederliefde van de infante Agriole en zei tot Palmerijn: [K4va] “Gij weet wel, mijn getrouwe vriend, dat de zaak die mij heeft doen verlaten ’t huis van mijn vader en geheime vijand vertonen van de mijne anders niet is als om te geraken in de gratie van de prinses Agriole waarvan mij al hoop in u gelegen is omdat ik zelf hierin niets uitrichten kan, want zo gauw als ik haar zie verlaten mij al mijn krachten en blijft mij noch verstand noch zin noch middel om te verzoeken de medicijn die mij alleen kan genezen. Derhalve bid ik u met grote affectie dat gij, indien het fortuin mij het geluk en u de gelegenheid verleent van haar te mogen verklaren een van de geringste delen van mijn gedurig verdrietige vermaledijen, in zulk geval te willen voor aanbevolen te houden mijn onverdraaglijke grote verlangen.”

“Mijn heer, rust u geheel op mij,” antwoorde Palmerijn, “ik hope hierin zo goed te werken dat gij in korte tijd solaas zal verkrijgen indien in de prinses enige dankbaarheid of medelijden logeert, maar wat dunkt u of onze dwerg hiervan ’t woord deed? Aangaande van mij ik acht er niemand bekwamer toe ...”

“Ik kwel mij niet,” zei de prins, “met door wie het geschiedt als ik slechts verlichting mag ontvangen.”

Weshalve Palmerijn zijn dwerg riep en hem trok aan de ene zijde en zei hij: “Urbande, mijn vriend, u is zeer goed bekend met wat grote affectie ik heer Trineus gedienstig zou willen zijn en mij voldoende openbaar uw getrouwheid waarin ik mij verzeker dat gij altijd begeert te volharden in mijn aller geheimste zaken. Derhalve wilde ik wel dat gij Trineus [K4vb] vanwege mij een dienst deed en aan de prinses Agriole vanwege hem verklaren dezelfde wachtende kwelling onderhouden wordt tussen hoop en vrees, die gij vanwege mijn aan Polinarde te kennen gaf. Maar boven alzo wacht u wel dat gij niet zegt wie wij zijn! Nochtans zal je haar wel mogen verzekeren dat de prins een van de allergrootste heren is van geheel Europa.”

“Mijn heer,” antwoorde Urbande, “ik ben tegen u nooit onwillig geweest, alzo begeer ik ook niet te zijn, nu noch in toekomende tijden. Maar ’t is,” zei hij al lachend, “omdat ik zo presentabel van persoon ben dat gij mij de zaken belast van zo grote importantie en perikelen waarin ik niet te minder meen alzo te werken dat ik daarmee hoop te bewijzen hoe veel dat ik in zulke kunst geleerd heb van mijn goede oude moeder die mij niet zonder enige wetenschap achterlaten wilde, maar trok mij op in haar professie.”

“Men moet iets ter wereld hanteren,” zei Palmerijn. “Al is zulke kunst niet van de aller sierlijkste, zo is het doch profijtelijk: de meesters van die voor hun beurs en die gepassioneerd zijn voor hun plezier. Daarom werk en eert u hierin vrij, want u zal daarin profijt aan alle kanten vallen.”

“Van zulke zaken staat niets anders te verwachten,” antwoorde Urbande.

Hiermee ging hij bij de prins Trineus tot die hij zei: “Mijn heer, ik zal mij zo kloek in uw zag en gedragen als mijn heer Palmerijn hem dapper toonde in een strijd die hij wel weet toen ik de wacht hield.”

Wat de prins hoorde en kwam hem in een teken van dankbaarheid omhelzen en [K5ra] zei: “Mijn beminde vriend, ik beveel u aan in uw naarstige welsprekendheid.” Hij maakten met hem een band van vriendschap dien hij knoopte met enige rozennobels die bij Urbande bij provisie ontvangen werden en, antwoordende: “Laat mij daarmee geworden indien ik mij niet bedenk waar de bad stoof staat daar gij u in moet purgeren om verlost te worden van de kwade humeuren van deze hete koorts. Zo moet ik nimmermeer,” zei hij, verhevenere zijn hoeveel en sprong op zijn tenen, “groter van lichaam worden, wat mij nochtans bovenmate zeer verdrieten zou.”

Hoe dat den coninck van Enghelandt nae de victorie teghens den coninck van Schotlandt ginck visiteeren zijn coninginne, ende vande eerlijcke onthalinghe die de drie Greecksche ridderen gheschieden. Het .L. capittel.

Nae dat den hartoch van Tintriel zijne saecken uytgericht hadde als voorseyt is, trock den coninck van Engelandt met de drie uytlantsche ridderen uyt Corfan om te gaen besoecken de coninginne, die zijne comste so haest niet verstaen en hadde oft sy so[n]de hem te gemoete zijnen eersten sone, Falerike ghenoempt, niet meer als thien jaeren out zijnde, den welcken, nae dat hy zijnen vader de reverentie bewesen hadde, hem terstonts, als van te vorens daer toe onderwesen zijnde, voechde byde dry onbekende ridderen. Ende na dat hy die [K5rb] eerlick wellecom gheheeten hadde, bedanckte hyse hooghelijck vant secours ’t welck sy zijnen vader gedaen hadden, ende couten met heur voorts so langhe tot datse quamen int casteel, aen de poorten vant welcke een ontallijck getal van volcke stonden, roepende met luyder stemmen: “Geluckich moeten de ridders sijn die onsen coninck vander doot ende Engelant van hare vyanden verlost hebben!” Ende voorts inrijdende wes op de voorplaetse vondense aldaer de coninginne met hare vrouwen sampt de princesse Agriole, die haer uyt alle de joffrouwen vertoonde gelijck de planeet Venus onder de andere steernen, soo dat den prince van Duytslant deur haer gesichte met soo groote verbaestheyt bevangen worde als den dief diemen op zijne misdaet betrapt, in sulcker manieren dat hy sonder eenighe acht te nemen op ’t ghene dat hem den jonghen heere Falerike seyde, bycans vant peert meynde te vallen. Maer Palmerijn trock hem so stijf by zijnen mantel dat hy uyten slaep van dese diepe ghedachten ontweckt worden, ende de coninghinne geluck wenschte, met sulcker vreesen nochtans dat hy de moeder gegroet hebbende, tegens de dochter niet ghespreecken en conde, maer moeste heur de reverentie alleen met uyterlicke teyckenen bewijsen. ’t Welck sy niet te min in grooten dancke aen nam, tot hem seggende: “Mijn heer, en zydy niet den genen die de groene wapenen voerde ende onlancx leden aen eene van mijn joffrouwen beloofde aen mijnen vader bystandt te doen?” “Ick bent gheweest, mevrouwe,” antwoorde den prince, “die alsulcke affectueuese diensten ghepresenteert hebbe aen u ghebodt, het welcke my alsulcken moet ghegheven heeft dat ick mede naer mijn cleyn vermoghen mijn beste ghedaen [K5va] heb om voor uwen vader te helpen vercrijghen de victorie, de welcke zijne majesteyt niet ghevolcht zijnde, soo en soude my de doot ooc niet vergost hebben alnu te doen dese ootmoedige versoeckinghe: Dat uwe gratie wil gelieven my te vergheven de misdaedt, die nochtans verdient de aldergrootste straffinghe, niet die een barmhertich hert, maer de ghedachten van eenen alderwreetsten tyran souden mogen bedencken, om niet ghedaen te hebben de behoorlijcke eerbewijsinge aen de ghene die de meeste eere weerdich is van alle de princessen die niet alleene tegenwoordich onder den omloop des hemels leven, maer oock van allen den voorgaenden tijt dit fondament des werelts betreden hebben.”

“Mijn heere,” antwoorde de princesse, “de misdaet staet te achten by den misdanen. Overmits ick dan dit met goede reden geen misdaet achte, soo en cander oock gheene vergevinge vallen, waerom ick niet van weghen eenich erreur by u geschiet, maer om u begeerte te voldoen, u ’t selve niet alleene en vergheve, maer om dat ghy mijn vader vander doot ende Engelant van de Schotsen verlost hebt, ken ick u oock schuldich te wesen een voor my onmogelic zijnde recompensie, daer van ick nochtans niet en sal laten te volbrenghen soo veele als mijn machte uytrichten can in al t’gene dat ick voor u aen mijnen heere den coninck te weghe soude moghen brenghen.”

“’t Minste punte van uwen goeden wille, mevrouwe,” antwoorde den prince, “can my niet alleen meer als te veel recompenseren, maer veroorsaect ooc in my daerenboven een alsulcken geneychtheyt tot uwen dienste dat indien ick coste raden uwe ghedachten, met de volbrenginge van dien niet en soude wachten tot de uytspraecke van u ghebodt.”

Ende dit [K5vb] gheseyt hebbende, quamense inde sale, alwaer een heerlick conincklick bancket bereyt was, aent welck Trineus ende de princesse Agriole teghens den anderen overgeset werden, waer deur daerentusschen de oogen vanden prince gheduyrichlicken de bootschap vande begheerten zijns herten droegen aen mevrouwe de princesse. Dewelcke den god Cupido van alle teghenwille ontwapent siende, oock also wonden datse heur gesichte den prince nauwelijcx een oogenblick ontrecken en conde tot dat hem een yegelick na zijn rustplaetse vertrock. Alwaer den prince de liefde so seer quelde dat hy sonder de hope die hem Palmerijn gaf, in groot perijckel van desperaetheyt soude ghestaen hebben. Terwijlen de princesse vande selfste sieckte oock alsoo getracteert wert datse des avonts alsse te bedde ginc so vele gherust hadde als des smorghens datse op stonde een ure voor dat den coninck met alle zijn hofghesin nae Lonnen trocken. Op welcke reyse Trineus hem soo nae by de jofvrouwen voechde als moghelijck om zijn oogen te mogen voeden met het gesichte van de ghene die hy meynde nemmermeer genoech te connen aenschouwen. Ende aldus voort passeerende quamense ontrent den middach deur een geneuchelijck foreest, daer in de frissche coelte onder de schaduwe der dichte geplante boomen om de hette vande clare sonneschijn, als zijnde in den tijdt dat den vyerigen hont domineerde over de hemelen, den coninck soo wel behaechde dat hy aldaer zijne tenten dede spannen ende zijn noenmael hielde, waer van de tafelen soo gheringhe niet op ghenomen waren oft hy reet den hase jaghen, waer in zijne majesteyt sulcke gheneuchte nam dat hy besloot aldaer noch eenige dagen te verblijven ende na[K6ra]men t’sanderen daechs smorghens de tijdtcortinghe vant hert inde panden te jaghen. Daer nae ontmoetense een wilt vercken, gewapent met alsulcke slachtanden alsmen in langhen tijdt ghesien hadde, ’t welck geraeckt zijnde met een pijle, wort voorts overvallen van de leyhonden ende dogghen, waer teghens het noch wonder dede eer sy het t’onderbrochten. Ende int wederom keeren vertoonde hem eenen grooten das, waer nae met groote snellicheyt liepen de haesewinden, ghevolcht wordende van braggen ende hoornblasers, sulcken gherucht maeckende dat het beeste, in voortijden van Palamedes so seere gejaecht wordende, niet desgelijcx en dede. Ende den selven ghevangen sijnde, keerde den coninck wederome nae zijne tenten, alwaer de joffrouwen de gevanghene beesten ghetoont worden, ende alle de ridders aen des conincx tafel ’t avontmael seer heerlick aenghedient sijnde, vertrock hem een eyghelijck nae zijn rust plaetse, in meyninghe van des anderen daechs de geneuchte des jachts wederomme te genieten.

Maer hierentusschen was Urbande, als den genen die in geen doof oor ontfangen en hadde ’t bevel vande rosenobelen van Trineus, alle middelen soeckende om des princen begheerte int werck te mogen stellen, waer inne hem de fortuyne gunstich was, doende de joffrouwen een sonderlinghe gheneuchte nemen in met hem, overmits zijne wanschapenheyt, den tijt te corten, waer deur d’infante sulcke gemeynsaemheyt met hem creech datse hem des smorghens, als hy twee ofte drie reysen voorby heur tente gepasseert was, ten lesten dede in roepen, ende hem alleene nemende, seydese: “Urbande, mijn vrient, en suldy my de waerheydt niet verswijghen van een saecke die ic op u begeeren sal?”

“Ghebiet vrye[K6rb]lic, mevrouwe,” antwoorde den dwerch, “daer en is geen dinck in mijner machte dat ick voor u niet en soude willen volbrenghen, voor behalden de schade van mijnen meester.”

“Wie van drien is uwen meester?”, vraechde Agriole.

“’t Is den genen,” antwoorde hy, “die de swarte wapenen voerde inde slachtinge, waer in hy soo veel waerachtige ridderlicke feyten dede alsser oyt gheloghen zijn van Gavaran oft Amadijs.”

“Maer segt my doch,” seyde de princesse, “van waer hy is, wie zijn cammeraten zijn ende waerom sy vreesen bekent te worden?” “Dat is my van mijnen meester soo hooge verboden,” antwoorde Urbande, “dat ic ’t selve om stervens wille niet en soude dorven doen. Nochtans sal ick, om dat ick seer wel op u betrouwe, mevrouwe, dat ghy niet en sout begeeren te wesen d’oorsaecke der qualickvaert van een so ellendige creatuyre als ick, u daer van yet wes openbaren, indien u ’t selve gelieft te sweeren gheensins te sullen uytbrenghen.”

“Sulcx beloof ick u op geloove van princesse,” seyde d’infante. “U sal dan ghelieven te verstaen, mevrouwe,” antwoorde hy, “dat den ridder mette groene wapenen van ’t alderedelste huys is van geheel Europa, beminnende tegenwoordich een jonckvrouwe so seer dat hy om hare liefde verlaten heeft zijn huys, goederen en ouderen. Meer en soude ick u niet dorven te kennen gheven.”

“Siet daer wel te propoost gheantwoort,” seyde de princesse. “In plaetse van mijne vraghe te voldoen hebdy my in meerder begheerte ghestelt om te moghen weten wie dese jonckvrouwe is. En doet u doch niet langher bidden, ick sweer u dat inder waerachticheyt daer van noyt woort uyt mijnen mont commen en sal!”
“Ghy quelt my soo seer ende doet my soo groote gelofte,” antwoorde den dwerch, “dat ick bedwongen worde [K6va] boven mijne meyninghe ende verbodt u te openbaeren dat den ridder met de swerte wapenen mijnen meester Palmerin van Olieven is, die deur zijne heerlijcke feyten soo grooten fame vercreghen heeft in Vranckrijck, vechtende voor de schoonheydt van zijn alderliefste. Den anderen heet Ptolomeus ende is eenen Greeschen ridder, maer den ridder mette groene wapenen daer ick vlus van ghesproocken hebbe, is den prince Trineus, sone van den keyser van Duytslandt, den welcken alle zijne vryheyt in sulcker manieren slave ghemaeckt heeft van uwe excellente schoonheyt dat hy tegens zijn devoir ende natuyrlicke liefde sijnen vader bedroghen heeft, gheveynsende te trecken tot bystandt vanden coninck van Noorweghen, maer in plaetse van dien heeft hy hem zijnen grooten vyant vertoont, om geene andere oorsaecken als om u te doen kennen zijne groote begeerten van u noch te maecken keyserinne van Duytslant. Derhalven en wilt doch gheen oorsaecke zijn van een alsulcken persoone ende edelen ridders doot, die hy sonder twijffel cortelinghe moet sterven indien ghy hem niet gheringe verseeckeringe en doet van uwe vergeldinge der weder liefde, daer van hy de weygeringe so seere vreest dat hy dieshalven niet min en lijt als eenen armen gepijnicht wordende martelaer, uyt het welcke uwe barmherticheydt hem alleene can verlossen.”

Als Agriole den dwerch alsoo hoorde spreecken wertse meer verwondert als oftse eenich wonderbaerlijck visioen vanden Hemel gesien haddde, soo datse een wijle tijts bleef staen sonder spreecken, antwoordende nochtans ten lesten: “Hoe ist mogelijc dat dit Trineus, sone vanden keyser van Duytslant soude moghen wesen, aengesien de groote vyantschap [K6vb] tusschen onse vaderen? Voorwaer, ic en cant niet gelooven!”

“Ic verloochent mijn overoldevader,” seyde den dwerch, “indient also niet en is, maer soo veel aengenamer behoort u zijnen dienst te sijn, mevrouwe ...”

“Indient alsoo is,” seyde de princesse, “so is het buyten mijn machte hem weerdichlicken te recompenseeren. Nochtans en sal ick daeromme niet laten van hem met een goede affectie onderdanich te zijn in alle ’t ghene dat de eere lijden mach. Maer ick bidde u dat ghy heurluyden dese onse t’samenspreeckinge ymmers niet openbaren en wilt.”

“Mevrouwe,” antwoorde Urbande, “ick sal u seer gheerne obedieeren in alle andere saecken, maer in desen dunckt my onweerdich te sullen werden den naem van getrouwen dienaer indien ic desen prince, sonderlinghe om dat zijne droefheyt mijns meesters quellinge is, niet en openbaerde datter so veele courtoysheyts in u bevonden wort als uwe groote schoonheyt beloovende is, om also een weynich te verlichten zijn groot verdriet, ’t welck hem al levende doet sterven.”

“Nochtans wacht u boven al wel,” repliceerde Agriole, “van hem wijs te maecken eenich sot faveur, streckende tegens mijn eere, want hy hem daer inne bedrogen soude vinden, hoe wel dat ic hem een seer goede affectie toedrage, maer ’t selve gheschiet alleene deur de goede diensten die hy mijnen vader bewesen heeft.”

“Mevrouwe,” antwoorde den dwerch, “hy is alsulcken deuchdelijcken ridder dat hy selfs gheensins en soude begeeren eenige saecke die de redenen niet en vereyschte.”

Ende hier met aen de princesse de reverentie ghedaen hebbende, en was hy nauwelijcx van heur gegaen als den coninck, die van dien dach oock des smorghens vroech ’t playsier van de jachte ghenomen hadde, wederomme quam, vinden[K7ra][d]ende hem onder de schaduwe der boo[m]en, verbeyde de coninginne met hare [j]offrouwen, aen wien de heeren ende [r]idderen de reverentie ghedaen heb[b]ende, vertrock hem een yeghelijck nae [zi]jn logement, waer deur Trineus [U]rbande vondt inde tenten van Pal[m]erijn, den welcken hy aldaer aen een [z]ijde trock, hem vraghende oft hy in [zi]jne saecken niet uytghericht en hadde. Waer op den dwerch, willende aen [b]eyde zijn profijt soecken, antwoorde: “Indien ick daer mede wist te winnen [u]we gratie, mijn heer, ick soude u open[b]aren een saecke die weerdich is om u [b]lijde te maecken.”

“Mijn vrient,” antwoor[d]e Trineus, “segt het my doch sonder [l]anger vertoeven, ghy en sult daer voor [n]iet ongerecompenseert blijven.”

Doen [v]ertelde hy hem ’t gheheele propooste [d]at hy met de princesse gehouden had[d]e, daer toe hy oock niet en vergat van [’t] zijne yet wes by te doen, hem ghehee[l]ijcken verseeckerende dat sy niet min op hem als hy op haer verlieft en was.

Wildy nu vraghen oft hyder blijde om was? Peynster eens op ... Jae hy, voorwaer! Ende in sulcker voeghen dat hy [d]ochte te zijn in een vande alderschoon[s]te paradijsen die Epicurus oyt inven[t]eerde. Waerom hy Urbande omhels[d]e ende seyde: “Och mijn vrient, wat be[l]ieft u dat ick u geve? Wat begeert ghy [v]an my? Eyscht vryelijck, want ghy [h]ebt my met dese tijdinghe mijn leven wederom ghegheven. Maer naedemael [’t] beginsel goet is, so behoortmen ’t eyn[d]e voorts te vervolgen.”

“Ghy weet wel, mijn heere,” antwoorde hy, “dat ick t’uwen dienste gheboren ben.”

“Neempt dan desen esmeraude,” seyde den prince, “ende wilt heur so gheringe als ghy daer [t]oe de ghelegentheyt vint, bidden datse dien gelieve te dragen in gedachtenise vanden ghenen sy de doot ende ’t leven in [K7rb] heure handen heeft.”

Tot welcken eynde den dwerch den rinck ontfing vanden prince, den welcken nae den middach de coninghinne in haer camer ginck visiteeren, alwaer Palmerin met veele meer andere ridders ende joffrouwen albereets met haer was deviseerende inde teghenwoordicheydt vande princesse Agriole, die Trineus so gheringhe niet en hadde sien incomen oft sy wort hopende dat den dwerch hem haer goet faveur geopenbaert soude hebben, hem so neerstich aenschouwende dat hy haer in sulcker manieren wort behaghende dat sy heur veel geluckigher achte van bemint te worden als te beminnen. Waer teghens den prince groot verlanghen hadde om heur te mogen aenspreecken, daer van hy hem nochtans langher als een halve ure, ick en weet niet deur wat vreese ofte bloodicheyt onthielde, niettemin verstoute hem de liefde ten lesten alsoo dat hy hem met een gracieuselijcke ghemaniertheydt by zijn princesse voechde, de welcke hem oock met soo goede affectie ontfinghe dat Trineus effen zijn hant op haer ronde borstgens gheleyt hadde als t’zijnder quader avontueren den coninck in de camer quam segghen dat de jaghers ’t hert, ’t welck den voorleden dach over de panden ghespronghen was, achtervolgende ’t hynde, wederom int besette bos hadden sien loopen, “so dat wy’t morgen,” seyde hy, “lichtelic sullen mogen betrappen.”

Ende op datse dan de jachte des morgens so veel te vroeger soude mogen beginnen, wilde hem een yegelijck na zijn rustplaetse vertrecken, so dat Trineus voor dese reyse de partye moste uytstellen ende ginck met Palmerijn ende Ptolomeus nae heur tenten, alwaer Palmerijn hem te ruste geleyt hebbende, so geringe niet int slape gevallen en was oft hy worde gequelt met eenen verdrie[K7va]telijcken droom. Hem dochte dat hy int gheselschap van den coninck op de jachte was, alwaer hy uyt eenen donckeren hol eenen grooten wreeden leeuw sach commen, den welcken beginnende te briesschen ende te schudden metten hoofde, op hem viel met sulcker furie dat hy met zijne clauwen deurrete zijne wapenen ende brack alle de malien van zijn pantsier, hem soo veele te doen maeckende dat hy int perijckel meynde te blijven. Van welcke quellinghe zijns gheests hy soo seere verschrickt wort dattet Trineus, die beneffens hem lach, gewaer worde ende hem aenstiet, vraghende wat zijn wonderbaerlijck getier inden slaep beduyde. Van welcken aenstoot Palmerin gantsch verbaest in den bedde opsprong ende gheheel wacker zijnde, vertelde hy Trineus zijnen droom, mede tot hem segghende: “Mijn heere, my dunckt goet te zijn dat wy morghen als wy met het ander gheselschap uytrijden, ons wapenen om dat sulcke verschrickinghen somtijts niet veel goets en beduyden, hoe wel datse de meeste tijt maer fantasyen en zijn.”

“Doen wy alsoot u ghelieft,” antwoorde Trineus, die hier om met zijne twee cammeraten smorghens in heure volle wapenen, uytghenomen de helmetten met de lancien, die heur hare schiltknechten naedroeghen, den coninck eenen gheluckighen morgen ginghen wenschen, den welcken hem van alsulcke toerustinghe seer verwonderden, vreesende oft haer yet misdaen hadde gheweest, ende vraechde heur wat sulcx beduyde. “Uwe majesteyt is seer wel bekent,” antwoorde Palmerijn, “dat eenen ridder altijts bereyt behoort te wesen tot alle avontueren, en soo wy dan niet en weten wat fortuynen ons souden moghen ghebeueren tusschen al nu ende onse wedercomste, daeromme [K7vb] hebben wy onse wapenen aenghedaen tot uwe majesteyts meerder verseeckeringe.”

“Uwe voorsichticheyt staet grootelijcx te prijsen,” antwoorde den coninc, die hier na mette meestepaert van zijne heeren ende ridderen op de jachte reet te veltwaert inne, alwaerse een singuliere gheneuchte namen in te sien naloopen, om laege werpen, vangen ende doden de harten, dassen, wilde ossen, swijnen ende andere wilde beesten, het welcke den coninck so wel behaechde dat hy voor hem nam aldaer noch vijf ofte ses daghen te logeeren.

Hoe dat de koning van Engeland na de victorie tegen de koning van Schotland ging visiteren zijn koningin en van het deerlijke onthaal die de drie Griekse ridders geschiedde. Het 50 kapittel.

Na dat de hertog van Tintriel zijn zaken uitgericht ha zoals voorzegt is trok de koning van Engeland met de drie buitenlandse ridders uit Corfan om te gaan bezoeken de koningin die zijn komst zo gauw niet verstaan had of zij zond hem tegemoet zijn eerste zoon, Falerike genoemd die niet meer dan tien jaren oud was die, na dat hij zijn vader de reverentie bewezen had, hem terstond als van tevoren daartoe onderwezen was, voegde bij de drie onbekende ridders. Na dat hij die [K5rb] fatsoenlijk welkom geheten had bedankte hij ze hoog van de bijstand wat zij zijn vader gedaan hadden en koutte met ze voorts zo lang tot at ze kwamen in het kasteel, aan de poorten ervan een ontelbaar getal van volk stond die riepen met luide stemmen: “Gelukkig moeten de ridders zijn die onze koning van de dood en Engeland van zijn vijanden verlost hebben!” Verder reden ze tot op de voorplaats en vonden aldaar de koningin met haar vrouwen samen met de prinses Agriole die zich uit alle juffrouwen vertoonde gelijk de planeet Venus onder de andere sterren, zo dat de prins van Duitsland door haar gezicht met zo’n grote verbazing bevangen werd als de dief die men op zijn misdaad betrapt, in zulke manieren dat hij zonder enige acht te nemen op hetgeen dat hem de jonge heer Falerike zei bijna van het paard meende te vallen. Maar Palmerijn trok hem zo stijf bij zijn mantel dat hij uit de slaap van deze diepe gedachten gewekt werd en de koningin gelukwenste, met zulke vrees nochtans dat toen hij de moeder gegroet had tegen de dochter niet spreken kon, maar moeste haar de reverentie alleen met uiterlijke tekens bewijzen. Wat zij niettemin in grote dank aannam en tot hem en zei: “Mijn heer, ben je niet diegene die de groene wapens voerde en kortgeleden aan een van mijn juffrouwen beloofde aan mijn vader bijstand te doen?”

“Ik ben het geweest, mevrouw,” antwoorde de prins, “die al zulke affectie diensten gepresenteerd heb aan uw gebod wat mij al zulke moed gegeven heeft dat ik mede naar mijn kleine vermogen mijn best gedaan [K5va] heb om voor uw vader te helpen verkrijgen de victorie die als zijne majesteit die niet gevolgd zou zijn zo zou mij de dood ook niet vergund hebben als nu te doen deze ootmoedige verzoeking: Dat uw gratie wil gelieven mij te vergeven de misdaad die nochtans verdient de aller grootste bestraffing, niet die een barmhartig hart, maar de gedachten van een der aller wreedste tiran zouden mogen bedenken om niet gedaan te hebben de behoorlijke eerbewijzen aan diegene die de meeste eer waardig is van alle prinsessen die niet alleen tegenwoordig onder de omloop der hemel leven, maar ook van allen in de voorgaande tijden dit fundament der wereld betreden hebben.”

“Mijn heer,” antwoorde de prinses, “de misdaad staat te achten bij te misdaan. Overmits ik dan dit met goede reden geen misdaad acht zo kan er ook geen vergeving vallen, waarom ik niet vanwege enig fout bij u geschiet, maar om uw begeerte te voldoen, u het niet alleen vergeef, maar omdat gij mijn vader van de dood en Engeland van de Schotten verlost hebt, ken ik u ook schuldig te wezen een voor mij onmogelijk zijnde vergoeding, waarvan ik nochtans niet zal laten te volbrengen zo veel als mijn macht uitrichten kan in al hetgeen dat ik voor u aan mijn heer de koning ter wege zou mogen brengen.”

“’t Minste punt van uw goeden wie, mevrouw,” antwoorde de prins, “kan mij niet alleen meer als te veel schadeloosstellen veroorzaakt ook in mij daarboven een al zulke genegenheid tot uw dienst dat indien ik kon raden uw gedachten met het volbrengen van die niet zou wachten tot de uitspraak van uw gebod.”

En toen hij dit [K5vb] gezegd had kwamen ze in de zaal, alwaar een heerlijk koninklijk banket bereid was waaraan Trineus en de prinses Agriole tegenover de andere gezet werden waardoor ondertussen de ogen van de prins gedurig de boodschap van de begeert van zijn hart droegen aan mevrouw de prinses. Die de god Cupido van alle tegenstand ontwapend zag, ook alzo verwonden dat ze haar gezicht van de prins nauwelijks een ogenblik onttrekken kon tot dat zich iedereen naar zijn rustplaats vertrok. Alwaar de prins de liefde zo zeer kwelde dat hij zonder de hoop die hem Palmerijn gaf in groot perikel vanwege desperaat zou gestaan hebben. Terwijl de prinses van dezelfde ziekte ook alzo behandeld werd dat ze ’s avonds toen ze te bed ging zo veel gerust had als dat ze ‘s morgens dat ze opstond een uur voordat de koning met al zijn hofhouding naar Londen trok. Op welke reis Trineus hem zo nabij de juffrouwen voegde als mogelijk was om zijn ogen te mogen voeden met het gezicht van diegene die hij meende nimmermeer genoeg te kunnen aanschouwen. Aldus voort passerend kwamen ze omtrent de middag door een genoeglijk bos waarin de frisse koelte onder de schaduw der dicht geplante bomen om de hitte van de heldere zonneschijn omdat het de tijd was dat de vurige hond domineerde over de hemelen het de koning zo goed behaagde dat hij aldaar zijn tenten liet spannen en zijn noenmaal hield, waarvan de tafels zo gauw niet opgenomen waren of hij reedt de haas jagen waarin zijne majesteit zulke genoegens nam dat hij besloot aldaar noch enige dagen te verblijven en beraamde [K6ra]de volgende dag ’s morgens de tijdkorting van het hert in de panden te jagen. Daarna ontmoeten ze een wild varken gewapend met al zulke slagtanden als men in lanen tijd niet gezien had wat gerakt werd met een pijl en werd voorts overvallen van de geleidehonden en doggen waartegen het noch wonder deed eer zij het te onderbrachten. In het wederom keren vertoonde hem een grote das waarnaar met grote snelheid liepen de hazewinden die gevolgd werden van brakken en hoornblazers die zulk gerucht maakten dat het beeste in voortijden van Palamides zo zeer gejaagd werd niet desgelijks deed. Toen die gevangen was keerde de koning wederom naar zijn tenten alwaar de juffrouwen de gevangen beesten getoond werden en alle ridders aan de konings tafel ’t avondmaal zeer heerlijk opgediend werd en vertrok zich iedereen naar zijn rustplaats in de mening van de volgende dag de genoegens van de jacht wederom te genieten.

Maar ondertussen was Urbande, als diegenen die in geen doof oor ontvangen had ’t bevel van de rozennobels van Trineus alle middelen zocht om de prins zijn begeerte in het werk te mogen stellen, waarin hem het fortuin gunstig was, liet de juffrouwen vooral een genoegen nemen in met hem, overmits zijne wanschapenheid de tijd te korten waardoor de infante zulke gemeenzaamheid met hem kreeg dat ze hem de ‘s morgens toen hij twee of drie keer voorbij haar tent gepasseerd was tenslotte liet binnen roepen en hem alleen nam zei ze: “Urbande, mijn vriend, zal je mij de waarheid niet verzwijgen van zaak die ik op u begeren zal?”

“Gebied vrij [K6rbl], mevrouw,” antwoorde de dwerg, “daar is geen ding in mijn macht dat ik voor u niet zou willen volbrengen, voor behalve de schade van mijn meester.”

“Wie van drie is uw meester?”, vroeg Agriole.

“’t Is diegenen,” antwoorde hij, “die de zwarte wapens voerde in de slachting waarin hij zo veel waarachtige ridderlijke feiten deed als er ooit gelogen zijn van Gavaran of Amadijs.”

“Maar zeg mij toch,” zei de prinses, “van waar hij is, wie zijn kameraden zijn en waarom zij vreze bekend te worden?” “Dat is mij van mijn meester zo hoog verboden,” antwoorde Urbande, “dat ik ’het zelf om sterven wil niet zou durven doen. Nochtans zal ik, om dat ik zeer goed op u vertrouw, mevrouw, dat gij niet zou begeren te wezen de oorzaak der kwalijke gang van een zo ellendig creatuur als ik u daarvan iets weet te openbaren, indien u ’het zelf gelieft te zweren het geenszins te zullen uitbrengen.”

“Zulks beloof ik u op geloof van prinses,” zei de infante. “U zal dan gelieven te verstaan, mevrouw,” antwoorde hij, “dat de ridder met de groene wapens van ’t aller edelste huis is van geheel Europa, bemint tegenwoordig een jonkvrouw zo zeer dat hij om haar liefde verlaten heeft zijn huis, goederen en ouders. Meer zou ik u niet durven te kennen geven.”

“Zie daar goed te opzet geantwoord,” zei de prinses. “In plaats van mijn vraag te voldoen heb mij mij in meerder begeerte gesteld om te mogen weten wie deze jonkvrouw is. En dot u doch niet langer bidden, ik zweer u dat in de waarheid daarvan nooit een woord uit mijn mond komen zal!”
“Gij kwelt mij zo zeer en doet mij zo grote gelofte,” antwoorde de dwerg, “dat ik gedwongen werd [K6va] boven mijn mening en verbod u te openbaren dat de ridder met de zwarte wapens mijn meester Palmerijn van Olijve is die door zijn heerlijke feiten zo’n grote faam verkregen heeft in Frankrijk die vocht voor de schoonheid van zijn allerliefste. De andere heet Ptolomeus en is een Griekse ridder, maar de ridder met de groene wapens daar ik vlug van gesproken heb is de prins Trineus, zoon van de keizer van Duitsland die al zijn vrijheid in zulke manieren slaaf gemaakt heeft van uwe excellente schoonheid dat hij teges zijn plicht en natuurlijke liefde zijn vader bedrogen heeft en veinsde te trekken tot bijstand van de koning van Noorwegen, maar in plaats van die heeft hij hem zijn grote vijand getoond om geen andere oorzaak dan om u te doen kennen zijn grote begeerten van u noch te maken keizerin van Duitsland. Derhalve wil doch geen oorzaak zijn van een al zulk persoon en edele ridders dood die hij zonder twijfel gauw moet sterven indien gij hem niet gauw verzekering doet van uw vergelding der wederliefde, waarvan hij de weigering zo zeer vreest dat hij derhalve niet minder lijdt dan als een arme gepijnigd wordende martelaar waaruit uw barmhartigheid hem alleen kan verlossen.”

Toen Agriole de dwerg alzo hoorde spreken werd ze meer verwonder dan alsof ze enig wonderbaarlijk visioen van de Hemel gezien had zodat ze een tijdje bleef staan zonde te spreken en antwoorde nochtans tenslotte: “Hoe is het mogelijk dat dit Trineus, zoon van de keizer van Duitsland zou mogen wezen, aangezien de grote vijandschap [K6vb] tussen onze vaders? Voorwaar, ik kan het niet geloven!”

“Ik verloochen het mijn overgrootvader,” zei de dwerg, “indien het alzo niet is, maar zo veel aangenamer behoort u zijn dienst te zijn, mevrouw ...”

“Indien het alzo is,” zei de prinses, “zo is het buiten mijn machte hem waardig te vergoeden. Nochtans zal ik het daarom niet laten van hem met een goede affectie onderdanig te zijn in alle hetgeen dat de eer lijden mach. Maar ik bid u dat gij ze deze onze tezamen spreken immers niet openbaren wilt.”

“Mevrouw,” antwoorde Urbande, “ik zal u zeer graag gehoorzamen in alle andere zaken, maar in deze dunkt mij het onwaardig te zullen worden de naam van getrouwe dienaar indien ik deze prins, vooral omdat zijne droefheid mijn meesters kwelling is en niet en openbaarde dat er zo vele hoffelijkheid in u bevonden wordt als uw grote schoonheid beloofd om alzo een weinig te verlichten zijn groot verdriet, wat hem al levende doet sterven.”

“Nochtans wacht u boven al wel,” repliceerde Agriole, “van hem wijs te maken enig zoete gunst die strekt tegen mijn eer want hij zou hem daarin bedrogen vinden, hoe wel dat ik hem een zeer goede affectie toedraag, maar dat geschiedt alleen door de goede diensten die hij mijn vader bewezen heeft.”

“Mevrouw,” antwoorde de dwerg, “hij is al zulke deugdelijke ridder dat hij zelf geenszins zou begeren enige zaak die de redenen niet eisten.”

En hiermee heeft hij aan de prinses de reverentie gedaan en was hij nauwelijks van haar gegaan toen de koning, die van die dag ook de ‘s morgens vroeg ’t plezier van de jacht genomen had wederom kwam en vond [K7ra] hem onder de schaduw der bomen en wachtte op koningin met haar juffrouwen aan wie de heren en ridders de reverentie gedaan hadden en vertrok hem iedereen naar zijn logement waardoor Trineus Urbande vond in de tenten van Palmerijn die hij aldaar aan een zijde trok en hem vroeg of hij in zijn zaken iets uitgericht had. Waarop de dwerg, wilde aan beide zijn profijt zocht, antwoorde: “Indien ik daarmee wist te winnen uw gratie, mijn heer, ik zou u openbaren een zaak die waardig is om u blijde te maken.”

“Mijn vriend,” antwoorde Trineus, “zeg het mij toch zonder langer vertoeven, gij zal daarvoor niet zonder vergoeding blijven.”

Toen vertelde hij hem de gehele opzet dat hij met de prinses gehouden had, daartoe hij ook niet vergat van ’t zijne iets anders bij te doen en hem geheel verzekerde dat zij niet minder op hem dan hij op haar verliefd was.

Wil je nu vragen of hij er blijde om was? Peinst er eens op ... Ja hij, voorwaar! En in zulke voegen dat hij dacht te zijn in een van de allermooiste paradijzen die Epicurus ooit uitvond. Waarom hij Urbande omhelsde en zei: “Och mijn vriend, wat belieft u dat ik u geef? Wat begeert gij van mij? Eis vrij, want gij hebt mij met deze tijding mijn leven wederom gegeven. Maar nadat ’t begin goed i, zo behoort men ’t einde voorts te vervolgen.”

“Gij weet wel, mijn heer” antwoorde hij, “dat ik te uwen dienste geboren ben.”

“Neem dan deze smaragd,” zei de prins, “en wil die haar zo gauw als gij daar toe de gelegenheid vindt bidden dat ze die gelieve te dragen in gedachtenis van diegene zij de dood en ’t leven in [K7rb] haar handen heeft.”

Tot dat doel de dwerg de ring ontving van de prins die na de middag de koningin in haar kamer ging visiteren alwaar Palmerijn met veel meer andere ridders en juffrouwen al gereed met ze te kouten in de tegenwoordigheid van de prinses Agriole die Trineus zo gauw niet had zien in komen of zij hoopte dat de dwerg hem haar goede gunst geopenbaard zou hebben en hem zo naarstig aanschouwde dat hij haar in zulke manieren behaagde dat zij zich veel gelukkiger achtte van bemind te worden dan te beminnen. Waartegen de prins groot verlangen had om haar te mogen aanspreken waarvan hij hem nochtans langer dan een half uur, ik weet niet door wat vrees of bangheid zich onthield, niettemin verstoutte hem de liefde tenslotte alzo dat hij hem met een gracieuze gemanierdheid bij zijn prinses voegde die hem ook met zo goede affectie ontving dat Trineus even zijn hand op haar ronde borstjes gelegd had als tot zijn kwaad avontuur de koning in de kamer kwam zeggen dat de jagers ’t hert, wat de voorleden dag over de paden gesprongen was achtervolgen die wederom in het bezette bos had zien lopen, “ zodat wij het morgen,” zei hij, “licht zullen mogen betrappen.”

En op dat ze dan de jacht de morgen zo veel te vroeger zou mogen beginnen wilde hem iedereen na zijn rustplaats vertrekken zo dat Trineus voor deze keer de partij moest uitstellen en ging met Palmerijn en Ptolomeus naar hun tenten alwaar Palmerijn zich te ruste geleegd had die zo gauw niet in de slaap gevallen was of hij werd gekweld met een verdrietige [7va] droom. Hij dacht dat hij in het gezelschap van de koning op de jacht was alwaar hij uit een donker hol een grote wrede leeuw zag komen die begon te briesen en te schudden met het hoofd en op hem viel met zulke furie dat hij met zijn klauwen doorscheurde zijn wapens en brak alle maliën van zijn pantser en hem zo veel te doen maakte dat hij in het perikel meende te blijven. Van die kwelling van zijn geest hij zo zeer geschrokken werd dat het Trineus, die benevens hem lag, het gewaar werd en hem aanstootte en vroeg wat zijn wonderbaarlijk getier in de slaap betekende. Van die aanstoot Palmerijn gans verbaasd in het bed opsprong en geheel wakker werd en vertelde hij Trineus zijn droom en mede tot hem zei: “Mijn heer, mij dunkt goed te zijn dat wij morgen als wij met het ander gezelschap uitrijden ons wapens omdat zulke verschrikkingen somtijds niet veel goeds betekenen, hoe wel dat ze de meeste tijd maar fantasie zijn.”

“Doen wij alzo t u gelieft,” antwoorde Trineus, die hierom met zijn twee kameraden ‘s morgens in hun volle wapens, uitgezonderd de helmen met de lansen die van hun schildknechten nadroegen, de koning een gelukkige morgen gingen wensen die hem van al zulke toerusting zeer verwonderden en vreesde of ze iets misdaan was geweest en vroeg ze wat zulks betekende. “Uwe majesteit is zeer goed bekend,” antwoorde Palmerijn, “dat een ridder altijd bereid behoort te wezen tot alle avonturen en zo wij dan niet weten wat fortuin ons zouden mogen gebeuren tussen al nu en onze wederkomst, daarom [K7vb] hebben wij onze wapens aangedaan tot uwe majesteit meerder verzekering.”

“Uw voorzichtigheid staat zeer te prijzen,” antwoorde de koning, die hier a met het grootste paard van zijn heren en ridders op de jacht reedt te velde waart in al waar ze een uitzonderlijk genoegen namen in te zien nalopen, om laag werpen, vangen en doden der herten, dassen, wilde ossen, zwijnen en andere wilde beesten, wat de koning zo goed behaagde dat hij voor hem nam aldaar noch vijf of zes dagen te logeren.

Hoe de coninginne van Enghelandt met haer dochter Agriole gherooft, ende [deur] Palmerin ende Trineus wederomme verlost worden uyte handen vanden eyselijcken reuse Franarke. Het .LI. capittel.

Eenen dach reysens vant foreest alwaer den coninck teghenwoordich met zijne tenten logeerde, woonde eenen grouwelijcken reuse, een van de wreetste menschen des geheelen conincrijcx, Franarke genaemt, op een casteel, het sterckste van alle de andere des geheele provincie, ’t welche op hem ghevallen was nae den doot van zijnen vader, die sulcx met gewelt ontnomen hadde van eenen deuchdelicken ridder, zijnen ghebuyre, ende noch hadde den selven zijnen vader oock gerooft veele meer andere plaetsen met het eylandt van Madaleyne, waer van inde coninclicke weerdicheyt bleve Franarkes outsten broeder, die van Palmerin inde slachtinghe [K8ra] verslaghen was, als voorseyt is, ’t welc men desen reuse soo haest niet ghebootschapt en hadde oft hy besloot vastelijc hem aenden ridder die zijnen broeder ghedoot mocht hebben, te wreecken. Ende hierom oock, hoe wel hy daer te vorens altijt groote vrunt vande princen van Enghelant gheweest was, alle den overlast ende schade hem mogelijck zijnde te doen aen den coninck, den welcken met zijn gheselschap van de jachte wederomme comende, ontrent heure tenten hoordense een groot ghecrijs ende saghen eenen schiltknecht tot haer comen loopen soo seere als zijn peert runnen mochte. Den welcken ghearriveert zijnde, seyde haestelijc met een jammerlijc gheclach hoe dat den grouwelijcken reuse Franarke, heer vant casteel Garbonnes, nae heur uytrijden aldaer inde tenten ghecomen was ende met ghewelt gherooft hadde de coninginne met haer dochter. ’t Welck den coninck hoorende, meynde van rouwe te despereeren ende seyde: “Eylacy, nu heeft ons desen booswicht meer verdriets aengedaen als ons alle de voorgaende victorie vreuchde veroorsaecten!”

Maer Palmerin, sonder eenighe andere woorden te maecken, vraechde alleen wat wech sy ghereden waren. “Lancx dit foreest,” seyde den schiltknecht, “twelc schiet opt naeste dorp.”

Doen nam hy vlocx zijnen helm ende lancie, die hem Urbande nae droech, gaf zijn peert de sporen ende liep met vollen toome, soo ras ghevolcht wordende van Trineus ende Ptolomeus als heur moghelick was, ende runnende voorby de tenten sagense veele vrouwen ende joffrouwen tusschen ontrent veertich doode ridderen, die om haer coninghinne te beschermen ’t leven gheeyndicht hadden, staen: d’eene crijten, d’andere weenen, de derde de handen te samen slaen, ende de [K8rb] vierde de armen clancken, al in teycken van droefheydt; oock veele andere ridders heur in aller ijl wapenen om den reuse nae te volgen. ’t welck haerluyden noch meer beweechden van met vollen loope voort te rijden, vraghende alle de ghene die heur teghen quamen oft haer niet ontmoet en was den reuse Franarke.

Den welcken van verre siende datmen hem vervolchden, dede in aller ijl zijn volck voor hem rijden ende hielden hem ’t achterste.

Waer over hem eerst in ghesicht creech den prince Trineus, die daerom zijn peert, ’t welck seer snel loopen conde, in sulcker furie de sporen gaf dat hy zijne metghesellen meer als eenen boochscheut weechs te vooren quam, roepende tot den reuse: “Ghy valschen verrader ende roover, u boose meyninghe sal u failieren!”

Ende hierentusschen velde hy sijne lancie tegens zijnen vyant, die desghelijcx dede, waer deur zy so crachtich opten anderen runden dat Trineus met zijn sperre des reusen harnas deurdronghe ende gaf hem een cleyn wonde, daer hy hem nochtans niet meer om en beweechde als oft den prince teghens eenen toorn ghereden hadde, den welcken hy daerenteghens also groete dat hy hem met het hooft teghen d’aerde ende met de beenen in de locht wierp ende swaerlijc wonde. ’t Welck Palmerin, die den prince op de hacken volchde, siende, meynde dat hy doot gheweest ware, ende viel daeromme in sulcke toornicheyt aen dat noyt bedramt wilt swijn hem vehementer teghens zijnen jager betoonde als Palmerin teghens Franarke, seggende: “Ick sweer u by den almachtighen Godt dat ghy alhier u boosheydt betalen sult!”

Hier mede sloot hy zijn visier, stelde de lancie inden arrest ende liep met een groote rasernye teghens den reuse, den welcken zijn lancie, die hy [K8va] noch geheel hadde, falierde, maer Palmerin trefte hem een weynich onder de lendenen met sulcken ghewelt dat hy de platen van zijn harnas van een dede splijten, gevende hem deur sulcken splete een groote wonde. Ende voorts volbrenghende heuren loop ontmoetense den anderen alsoo mette lichamen ende schilden datse beyde ter aerden neder vielen, waer over Franarke, als grof ende swaer zijnde, hem soo gheringhe niet wederomme en conde oprichten oft Palmerijn, die prompt ende lichtveerdich op zijne voeten ghespronghen was, hadde hem albevorens so swaren slach op eene vande kuyten ghegheven dat zijn sweert achter op ’t scheenbeen af stuyte. Nochtans en maecktender den verhetsten reuse niet veel wercx af, maer sloech beyde de handen aen zijn onmatelijck groot sweert ende gaf daer mede eenen slach met den welcken hy zijnen vyant midsen van een meynde te houwen. Dan Palmerin dede een haestigen sprong ter zijden uyt, die hem Franarke, zijn sweert wederom verheffende, na wilde doen, maer zijn half afghehouden been en wilde sulcx van zijn grof lichaem niet verdraghen, soo dat hy op zijn een knye viel, van pijnen de locht met crijsschen ende roepen alsoo vervullende datmen daer van den weerclanc in alle de rontsom legghende berghen mochte hooren. Niettemin volbrocht hy al rasende den opgeheven slach nae Palmerin, die den selven wederom ontsprong, waer deur ’t punte van zijn sweert so diep in d’aerde viel datmen bycans een lanck woort soude hebben gesproocken eer hijt daer wederom uyt conde trecken. Waerentusschen Palmerin hem veerdichlijcken soo gheweldich sloech op den lochteren schouder dat hem den schilt uyte handt vlooch, ’t welc hy siende, liep hem voorts den helmet vant hooft rucken ende [K8vb] sloech sonder eenige ghenade so langhe op des reusen harden cop tot dat de herssenen daer uyt vloghen.

Hier en tusschen was Trineus wederomme te peerde gecomen ende ontmoete eenighe ridders van Franarke, die de coninghinne ende haer dochter, nae datse die van hare peerden ghestoken hadden om heur te beter te mogen weeren, voor haer jaechden, eene vande welcke die den prince ’t eerste aen quam, ontfinck van hem soo swaren slach op zijnen ongheluckighen schouder dat hem niet alleen ’t sweert uyte handen, maer oock zijnen arm vant lichaem vlooch. Waer van zijne wonden de dootelijcke pijne ghevoelende, ginck hy de reyse doen daer van niemant weder omme en comt. Soo dat Trineus siende desen ghepasseert te zijn, hem keerde tot eene vande andere, die hem braef voor zijne cammeraten wilde bethoonen, maer om dat hy ’t hooft qualijck gewapent hadde, ontfinck hy vanden prince alsulcken slach achter inde neck dat sijn keele voor de coude des ysers gevoelde, ende ginck sien waer den eersten gebleven was. Terwijlen hadde Ptolomeus oock eene albereets de siele uyt het lichhaem doen scheyden, ende ghebruyckte teghens de reste een seer groote couragie, die nochtans niet te ghelijcken en was by de manieren van Trineus wi[l]de teghenwoordicheyt vande ghene aen de welcke hy achte alle zijn gheluck oft ongheluck te hanghen, also zijnen moet vermeerderde dat hy niemant ter werelt sterck genoech en dochte te zijn om hem te moghen overwinnen. Maer gelijck de crachten, hoe groot datse oock zijn, de hoocherticheydt niet en connen ghelijcken, alsoo soude hy hem oock ten lesten in zijne meyninghe bedrogen hebben ghevonden om dat hem ende Ptolomeus alle de cloeckmoedige ridders [L1ra] van den reuse, vijfentwintich int ghetal zijnde, rontsom int midden van heurluyden alsoo begonsten te besluyten ende benauwen dat sy daer sonder twijffel ’t leven geeyndicht souden hebben, en hadden heur niet haestelijck te hulpe gecomen eenige edelluyden van den coninck, die Trineus wederom eenen moet gaven, waer deur hy zijne vyanden op nieus also bevocht dat hy tegens heuren danck ghenaeckte by de princesse Agriole, de welcke haren alderliefsten siende, sloech haer oogen ten hemel, clancte heure handen ende seyde: “Och edele ridder, God wil u met den uwen gratie verleenen dat ghy de victorie vercrijgen meucht over dese valsche schelmen!”

Van welcke woorden Trineus ’t gheluyt wel hoorde, dan en cost overmits ’t geruchte niet verstaen watse beduyden. Nochtans denckende datse van zijn alderliefste quamen, om hulpe roepende, voechde hy hem na den schiltknecht die de princesse verwaerde. Den welcken hem meynde te ontvluchten, maer den prince was hem so gheringe op de hacken dat hy hem met den eersten slach midsen van een hieuw, so dat zijn herte met het bovenste deel des lichaems op d’eene, ende de longe ende lever met het onderste deel op d’ander zijde van zijn peerde viel, Agriole, die meer doot als levendich dochte te wesen, met zijnen bloede besprenckelende, waer deur sy van flauwicheyt int gras neder viel. [W]aer op den prince, overmits de omcingelinge van zijne vyanden, geen acht en conde nemen, maer zijn hert geinflameert zijnde, viel so furieuselicken op de reste als eenen tyger den genen die haer jongen ontnomen heeft, vervolcht, slaende aen alle canten recht en dwers nae zijne vyanden. Die oock soo wel heur devoir deden datse albereets ses vande aengecomen ridders des conincx onder de [L1rb] politie van d’ander werelt hadden gesonden te leven, ende souden, niet tegenstaende wat Trineus hadde connen uytrichten, de reste lichtelick naeghestuyrt hebben, indien haer niet te hulpe gecomen en waren den coninck ende Palmerijn, dien van zijne majesteyt, terwijlen hy met den reuse int werck hadde geweest, achterhaelt was met vijftich andere ridders, die heur voort so cloeckelijck vertoonden datter niemant van ’t volck des reusen en ontquam, maer eynden aldaer alle miserabelicken heur leven. Waer nae den coninck van zijn peerdt tradt ende ginck by zijn coninginne, die met haer dochter al bevende ghelijck het lof op de boomen, God om hulpe waren aenroepende, tot heur segghende: “Mevrouwe, Godt heeft my huyden grooter gratie gedaen als my dunckt dat oyt creatuere heeft mogen ontfanghen, want mijn hope en was niet u oyt meer te sien.”

Waer op de bevreesde princessen niet een woordt en antwoorde, maer waeren noch soo verbaest deur het voorgaende perijckel ende het ghesichte van so veele dooden, die in heure presentie met de fonteynen, vloeyende uyt haere wonden, de groenicheyt des velts met roode vochticheydt waeren besprenghende, datse den coninck, so geringe sy by hem conden gheraken, om den hals vielen, seggende: “Och mijn heere, helpt ons doch slechs uyt dese grouwelicke plaetse!”

Het welcke zijne Majesteyt volbrocht, ende bevool zijnen neve Clerides dat hy den reuse met alle de doode lichaemen van het volck van dien soude doen branden, niet in meyninghe van eer, gelijck onse voorouderen deden, maer tot meerder schande van zijn gepasseerde boosheyt. “Hoe,” seyde de coninginne, ’t selve hoorende, “is den schelm doot? Wie heeft dit heerlijck feyt volbrocht?”

“Den selfsten,” [L1va] antwoorde den coninck, “die oorsaecke is geweest van mijne heerlicke victorie teghens het hooveerdich ende machtighe legher der Schotsen, waer van ic hem, al en waer my dese nieuwe verstercki[n]ghe des verbintenis t’hemwaerts niet geschiet, van alle mijn leven gheen ghenoechsame vergeldinghe en can doen.”

Welcke propooste geduyrende, dede Palmerijn, die niet teghenstaende zijne periculeuse feyten egeene quetsueren ontfanghen en hadde, Trineus van zijn peert beuren ende verbont zijne wonden
’t beste dat hy mochte, terwijlen den coninck by hem quam, vragende hoet met zijn cammeraet was. “Hy is seer gequetst, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “nochtans en dunckt my niet dat hy eenich perijckel des levens sal staen.”

In welcke woorden d’infante blijtschap ende droeffenis schepte, segghende tot heuren vader heur goet te duncken dat den ghewonden ridder in een rosbaere ghedraghen worde. Waeromme den coninck in aller ijl nae eene schickte, daer inne Trineus gheleyt worde. Ende nemende alsoo den rechten wech nae heure tenten quamense int vervolghen van dien ter plaetse daer op d’aerde neder ghespreyt lach het grouwelijcke doode lichaem van den reuse. Van wiens grootheydt niet alleen de coninghinne met haere dochter ende den geheelen troupe alsdoen eerst te deghe verwondert worde, maer oock den coninck selve, den welcken gheboodt datmen hem soude ontwapenen ende de wapenen met draghen. Oock verclaerde hy voorts alle zijne goederen, om de misdaet teghens den persoon van zijne majesteyt, gheleyt te sullen worden aen slandts domeynen, om ’t welck int werck te stellen van nooden was de landen vanden selven reuse wederomme in onder[L1vb]danicheyt te brenghen. Daer van den coninck, in zijne tenten ghearriveert zijnde, den last gaf aen den grave van Bonnoroye, die wel bemercte hem seer swaerlijck te sullen vallen zijn commissie ten eynde te brenghen, indien die van den casteele Garbonnes hen daer teghens wilden stellen. Waeromme hy met hem nam vijf hondert lichte peerden ende den helm ende schilt van Franarke, doende int aencomen ’t meestendeel van zijnen troupe verberghen ontrent het casteel, ende met dertich van dien reet hy aen de poorte, ghebiedende datse hem souden inlaten om een sonderlinghe oorsaecke van weghen Franarke, die hy seyde int gheselschap vanden coninck te zijn, ende in een teycken van verseeckeringhe dede hy heur toonen den helm met den schilt. Die van den casteele, denckende dat heuren heere alnoch so grooten vrient vanden coninck was als hy hem hier te voren verthoont hadde, want heur van Franarke van desen zijnen handel om die te secreeter te moghen uytrechten gantsch niet geopenbaert en was, gheloofden al wat heur den grave seyde, sonderlinge om datse sulcke seeckere teyckenen saghen. Waeromme sy hem neder lieten de brugghen ende open deden de poorten des casteels, de welcke hy met de dertich ridderen soo langhe inne hielden tot dat heur de andere te hulpe quamen, overvallende voorts met den gheheelen troupe ’t gantsche casteel, daer van sy alle ’t volck deur de scherpte des sweerts deden passeeren. Het welcke de andere steden ende sterckten van den reuse verstaen hebbende, begaeven hen alle goetwillichlijcken onder Bonnoroye als des coninckx lieutenant, die daer over stadthouderen ende gouverneuren by provisie ghestelt hebbende, [L2ra] daer na wederom trock na zijnen heere, den coninck, alwaer hy seer eerlijcken in grooter blijdtschap ontfanghen worde.

Hoe de koningin van Engeland met haar dochter Agriole geroofd en door Palmerijn en Trineus wederom verlost werden uit handen van de ijselijke reus Franarke. Het 51 kapittel.

Een dag reizen van het bos alwaar de koning tegenwoordig met zijn tenten logeerde woonde een gruwelijke reus, een van de wreedste mensen van het gehele koninkrijk, Franarke genaamd, op een kasteel, het sterkste van alle de andere van de gehele provincie, wat op hem gevallen was na de dood van zijn vader die zulks met geweld ontnomen had van een deugdelijke ridder, zijn buur, en noch had die zijn vader ook geroofd veel meer andere plaatsen met het eiland van Madaleyne waarvan in de koninklijke waardigheid bleef Franarke ‘s oudste broeder die van Palmerijn in de slachting [K8ra] verslagen was, als gezegd is, wat men deze reus zo gauw niet geboodschapt had of hij besloot vast hem aan de ridder die zijn broeder gedood mocht hebben te wreken. Hierom ook, hoe wel hij daar tevoren altijd een grote vriend van de prinsen van Engeland geweest was, alle overlast en schade die hem mogelijk was te doen aan de koning die met zijn gezelschap van de jacht wederom kwam en omtrent hun tenten hoorden ze een groot gekrijs en zagen een schildknecht tot ze komen lopen zo zeer als zijn paard rennen mocht. Toen die gearriveerd was zei haastig met een droevig geklaag hoe dat de gruwelijke reus Franarke, heer van het kasteel Garbonnes, na hun uitrijden aldaar in de tenten gekomen was en met geweld geroofd had de koningin met haar dochter. Wat de koning hoorde en meende van rouw te wanhopen en zei: “Helaas, nu heeft ons deze booswicht meer verdriet aangedaan dan ons alle de voorgaande victorie vreugde veroorzaakte!”

Maar Palmerijn, zonder enige andere woorden te maken, vroeg alleen wat weg zij gereden waren. “Langs dit bos,” zei de schildknecht, “wat ligt bij het naaste dorp.”

Toen nam hij vlug zijn helm en lans die hem Urbande na droeg en gaf zijn paard de sporen en liep met volle toom en zo ras gevolgd werd van Trineus en Ptolomeus als ze mogelijk konden en renden voorbij de tenten zagen ze vele vrouwen en juffrouwen tussen omtrent veertig dode ridders die om hun koningin te beschermen ’t leven geëindigd hadden en stond de ene te krijsen de tweede te wenen, de derde de handen tezamen slaan, en de[K8rb] vierde de armen slaan, alle in teken van droefheid; ook vele andere ridders die zich in allerijl wapende om de reus na te volgen. Wat ze noch meer bewoog van met volle loop voort te rijden en vroegen al diegene die ze tegenkwamen o ze niet ontmoet hadden de reus Franarke.

Die van verre zag dat men hem achtervolgde en liet in allerijl zijn volk voor hem rijden en hield zich in het achterste.

Waardoor hem eerst in het gezicht kreeg de prins Trineus die daarom zijn paard, wat zeer snel lopen kon, in zulke furie de sporen gaf dat hij zijn metgezellen meer dan een boogschot weegs tevoren kwam en riep tot de reus: “Gij valse verrader en rover, uw boze mening zal u falen!”

En ondertussen velde hij zijn lans tegen zijn vijand, die desgelijks deed, waardoor zij zo krachtig op de andere renden dat Trineus met zijn speer het harnas van de reus doordrong en gaf hem een kleine wonde, daar hij hem nochtans niet meer om bewoog dan alsof de prins tegen een toorn gereden had die hij daartegen alzo groette dat hij hem met het hoofd tegen de aarde en met de benen in de lucht wierp en zwaar verwonde. Wat Palmerijn, die de prins op de hakken volgde, zag en meende dat hij dood geweest was en viel daarom in zulke toorn aan dat nooit gedramd wild zwijn hem onstuimiger tegen zijn jager betoonde als Palmerijn tegen Franarke en zei: “Ik zweer u bij de almachtige God dat gij alhier uw boosheid betalen zal!”

Hiermee sloot hij zijn vizier en stelde de lans in het arrest en liep met een grote razernij tegen de reus die zijn lans die hij [K8va] noch geheel had faalde, maar Palmerijn trof hem een weinig onder de lendenen met zulk geweld dat hij de platen van zijn harnas vaneen liet splijten en gaf hem door zulke spleet een grote wonde. Voorts volbrachten ze hun loop en ontmoeten ze de andere alzo met de lichamen en schilden dat ze beide ter aarde neer vielen, waardoor Franarke die grof en zwaar was zich zo gauw niet wederom kon oprichten of Palmerijn, die prompt en lichtaardig op zijn voeten gesprongen was had hem al tevoren zo’ n zware slag op ene van de kuiten gegeven dat zijn zwaard achter op ’t scheenbeen afstuitte. Nochtans maakte err de verhitte reus er niet veel werk van, maar sloeg beidee handen aan zijn onmatig groot zwaard en gaf daarmee een slag waarmee hij zijn vijand midden vaneen meende te houwen. Dan Palmerijn deed een haastige sprong ter zijden uit die hem Franarke, zijn zwaard wederom verhief, na wilde doen, maar zijn half afgehouwen been wilde zulks van zijn grof lichaam niet verdragen zo dat hij op zijn ene knie viel en van pijnen de lucht met krijsen en roepen alzo vervulde dat men daarvan de weerklank in alle rondom liggende bergen mocht horen. Niettemin volbracht hij al razend de opgeheven slag naar Palmerijn die het wederom ontsprong waardoor de punt van zijn zwaard zo diep in de aarde viel dat men bijna een lang woord zou hebben gesproken eer hij het daar wederom uit kon trekken. En ondertussen hem Palmerijn vaardig en zo geweldig sloeg op de linkerschouder dat hem het schild uit de hand vloog, wat hij zag en liep hem voorts de helm van het hoofd te rukken en [K8vb] sloeg zonder enige genade zo lang op de reus harde kop tot dat de hersen daaruit vlogen.

Ondertussen was Trineus wederom te paard gekomen en ontmoette enige ridders van Franarke die de koningin en haar dochter, na dat ze die van hun paarden gestoken hadden om ze te beter te mogen verweren voor ze jaagden en de ene waarvan die de prins ’t eerste aan kwam ontving van hem zo’n zware slag op zijn ongelukkige schouder dat hem niet alleen ’t zwaard uit de handen, maar ook zijn arm van het lichaam vloog. Waarvan hij zijn wonden de dodelijke pijn voelde en ging hij de reis doen daarvan niemand wederom komt. Zodat Trineus zag dat deze gepasseerd was en keerde zich tot een van de andere die hem braaf voor zijn kameraden wilde tonen, maar om dat hij ’t hoofd kwalijk gewapend had ontving hij van de prins al zulk slag achter in de nek dat zijn keel voor de koude van het ijzer voelde en ging zien waar de eerste gebleven was. Ondertussen had Ptolomeus ook een al gereed de ziel uit het lichaam doen scheiden en gebruikte tegen de rest een zeer grote moed die nochtans niet te vergelijken was bij de manieren van Trineus want die wilde in de tegenwoordigheid van diegene aan die hij achtte al zijn geluk of ongeluk te hangen alzo zijn moed vermeerderde dat hij niemand ter wereld sterk genoeg dacht te zijn om hem te mogen overwinnen. Maar gelijk de krachten, hoe groot dat ze ook zijn, de hooghartigheid niet kunnen vergelijken, alzo zou hij hem ook tenslotte in zijn mening bedrogen hebben gevonden om dat hem en Ptolomeus alle kloekmoedige ridders [L1ra] van de reus, die vijfentwintig in het getal waren, rondom in het midden van ze alzo begonnen te omsluiten en benauwen dat zij daar zonder twijfel ’t leven geëindigd zouden hebben hadden ze niet haastig te hulp gekomen enige edellieden van de koning die Trineus wederom een moed gaven waardoor hij zijn vijanden opnieuw alzo bevocht dat hij tegen hun dank geraakte bij de prinses Agriole die haar allerliefsten zag en sloeg haar ogen ten hemel, klapte de handen en zei: “Och edele ridder, God wil u met de uwe gratie verlenen dat gij de victorie verkrijgen mag over deze valse schelmen!”

Van welke woorden Trineus ’t geluid wel hoorde, dan kon het overmits ’t gerucht niet verstaan wat ze betekenden. Nochtans dacht dat ze van zijn allerliefste kwamen die om hulp riep voegde hij hem nabij de schildknecht die de prinses bewaarde. Die hem meende te ontvluchten, maar de prins was hem zo gauw op de hakken dat hij hem met de eerste slag midden vaneen hieuw zo dat zijn hart met het bovenste deel van het lichaam op de en, en de longen en lever met het onderste deel op de andere zijde van zijn paard viel, Agriole, die meer dood dan levend dacht te wezen, was met zijn bloed besprengd, waardoor zij van flauwheid in het gras neer viel. Waarop de prins, overmits de omsingeling van zijn vijanden geen acht kon nemen, maar zijn hart dat ontvlamd was viel zo furieus op de rest als een tijger diegene die zijn jongen ontnomen heeft, achtervolgt, sloeg aan alle kanten recht en dwars naar zijn vijanden. Die ook zo goed hun plicht deden dat ze al gereed zes van de aangekomen ridders der koning onder de [1rb] politie van de andere wereld hadden gezonden te leven en zouden, niet tegenstaande wat Trineus had kunnen uitrichten, de rest licht nagestuurd hebben indien ze niet te hulp gekomen waren de koning en Palmerijn die van zijne majesteit, terwijl hij met de reus in het werk had geweest achterhaald was met vijftig andere ridders die zich voort zo kloek vertoonden dat er niemand van ’t volk van de reus ontkwam, maar eindigden aldaar alle miserabel hun leven. Waarna de koning van zijn paard steeg en ging bij zijn koningin die met haar dochter al bevende gelijk het lof op de bomen God om hulp aanriepen en tot ze zei: “Mevrouw, God heeft mij heden groter gratie gedaan als mij dunkt dat ooit creatuur heeft mogen ontvangen, want mijn hoop was niet u ooit meer te zien.”

Waarop de bevreesde prinses geen woord antwoorde, maar waren noch zo verbaasd door het voorgaande perikel en het gezicht van zo vele doden die in hun presentie met de bronnen vloeiden uit hun wonden die de groenheid van het veld met een rode vochtigheid besprengden dat ze de koning, zo gauw zij bij hem konden geraken om de hals vielen en zei: “Och mijn heer, help ons doch slechts uit deze gruwelijke plaats!”

Wat zijne Majesteit volbracht en beval zijn neef Clerides dat hij de reus met alle dode lichamen van het volk van die zou doen branden, niet in mening van eer gelijk onze voorouders deden, maar tot meerder schande van zijn gepasseerde boosheid. “Hoe,” zei de koningin, ’die het zelf hoorde, “is de schelm dood? Wie heeft dit heerlijke feit volbracht?”

“Dezelfde”[L1va] antwoorde de koning, “die oorzaak is geweest van mijn heerlijke victorie tegen het hovaardige en machtige leger der Schotten waarvan ik hem, al was mij deze nieuwe versterking en de verbintenis tot hem waart niet geschied, van al mijn leven geen voldoende vergelding kan doen.”

Welke opzet duurde liet Palmerijn die niet tegenstaande zijne periculeuze feiten geen kwetsing ontvangen had Trineus van zijn paard beuren en verbond zijn wonden ’t beste dat hij mocht terwijl de koning bij hem kwam en vroeg hoe het met zijn kameraad was. “Hij is zeer gekwetst, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “nochtans dunkt mij niet dat hij enig perikel van het levens zal staan.”

In welke woorden de infante blijdschap en droefenis schepte en zei tot haar vader haar goed te denken dat de gewonde ridder in een draagbaar gedragen werd. Waarom de koning in allerijl om een stuurde waarin Trineus gelegd werd. Ze namen alzo de rechte weg naar hun tenten en kwamen in het vervolg van die ter plaatse daar op de aarde neer gespreid lag het gruwelijke dode lichaam van de reus. Van wiens grootte niet alleen de koningin met har dochter en de gehele troep als toen eerst terdege verwonderd werden, maar ook de koning zelf die gebood dat men hem zou ontwapenen en de wapens mee dragen. Ook verklaarde hij voorts al zijn goederen, om de misdaad tegen de persoon van zijne majesteit, geleid te zullen worden aan lands domeinen, om wat in het werk te stellen wat van noden was de landen van die reus wederom in onderdanigheid [L1vbd] te brengen. Daarvan de koning die in zijn tent gearriveerd was de last gaf aan de graaf van Bonnoroye die wel bemerkte dat het hem zeer zwaar te zullen vallen zijn commissie ten einde te brengen indien die van het kasteel Garbonnes zich daartegen wilden stellen. Waarom hij met hem nam vijfhonderd lichte paarden en de helm en schild van Franarke en liet in het aankomen ’t meestendeel van zijn troep verbergen omtrent het kasteel, en met dertig van dien reedt hij aan de poort en gebood dat ze hem zouden inlaten om een bijzondere oorzaak vanwege Franarke die hij zei in het gezelschap van de koning te zijn en in een teken van verzekering liet hij ze tonen de helm met het schild. Die van het kasteel dachten dat hun heer als noch zo’n grote vriend van de koning was als hij hem hier tevoren vertoond had, want ze waren van Franarke van deze zijn handel om die te geheimer te mogen uitrichten gans niet geopenbaard en geloofden al wat ze de graaf zei, vooral omdat ze zulke zekere tekens zagen. Waarom zij hem neer lieten de brug en opendeden de poort van het kasteel die hij met de dertig ridders zo lang inhielden tot dat ze de andere te hulp kwamen en overvielen voorts met de gehele troep het ganse kasteel, waarvan zij al ’t volk door de scherpte van het zwaard lieten passeren. Wat de andere steden en sterkten van de reus verstaan hadden en begaven hen alle goedwillig onder Bonnoroye als de konings luitenant die daarover stadhouders en gouverneurs bij provisie gesteld had en[L2ra] daarna wederom trok naar zijn heer, de koning, alwaar hij zeer fatsoenlijk en in grote blijdschap ontvangen werd.

Van ’t propoost tusschen Palmerijn ende de princesse Agriole, nae dat hy den reuse Franarke verslaghen hadde, ende hoe den coninck wederomme nae Lonnen trock. Het .LIJ. capittel.

Den coninck in zijne tenten ghearriveert zijnde, dede terstondt neerstelijcken visiteren de quetsueren van alle zijne ghewonde ridderen, sonderlinghe van Trineus, die de medicijnmeesters seyden een wonde int weeck van zijnen lijve te hebben, seer periculeus zijnde, soo dat hem van nooden zijn soude aldaer stil op de selfste plaetse eenighe daghen lanck te verblijven. Waerom den coninck hem de eere wilde aendoen ende oock aldaer vertoeven, tot dat hy wederomme ghenoechsame sterckheyt om de reyse te connen verdragen, soude hebben vercregen. Ende op dat hy niet wederom onversiens overvallen en soude worden, dede hy eenen grooten hoop ruyters ende voetvolcx comen om alle nacht de wacht te doen soo lange gheduyrde dese daer blijvinge. Inden welcke den prince Trineus dickwils ghevisiteert worde vande coninginne, als oock van de princesse Agriole, die hem met hare presentie alsoo versachte een veel periculeuser wonde als die hy vant volck des reusen vercreghen hadde, dat hy wenschte zijne buytenste quetsueren langhe te moghen dueren op [L2rb] dat hy alsoo van zijne binnenste te beter mochte vercrijgen de genesinge. Waer toe hem Palmerijn, volghende zijne beloften, oock soo gunstich was dat hy op eenen naemiddach, terwijlen de coninginne Trineus met gheneuchelicke propoosten onderhielde, hem voechde by d’infante, so verre van alle het ander gheselschap, dat hy haer sonder eenighe vreese van ghehoort te worden zijn meyninghe wel openbaren mochte. Maer sy moghelijck grootere begheerten hebbende om te verstaen als Palmerijn om te kennen te gheven, begonste ’t eerst te spreecken, segghende: “Heer ridder, den coninck, mijnen vader, en can u nemmermeer ghenoechsaem recompenseren vande lofweerdighe diensten die ghy hem met uwe goede companie bewesen hebt, ten zy dat uwen goeden wille uwe verdiensten ghelieft te vercleynen ende die te stellen in een moghelijck zijnde voldoeninghe, daer toe ick van mijnent weghen sal doen al ’t ghene dat u eerlijck herte aen my sal ghelieven te versoecken.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerijn, “indien ick mijn heer den coninck eenighe diensten ghedaen mach hebben, daer van ben ick meer als weerdich gherecompenseert soo verre u die int minste punt aenghenaem zijn, om dat ghy twee ridderen, my ende mijnen cammeraet gheheelijcken onder u ghebodt hebt om de wille vanden derden die alhier int bedde leyt, zijnde een eenich sone vanden keyser van Duytslant, ende soo grootelijcx uwen gheaffectioneerden dienaer ende minnaer dat hem alle den tijdt die hy niet in uwen dienste en can te weghe brenghen, maer een verdriet dunckt te zijn, soo dat hy niet en heeft willen aen nemen het houwelijck van veele hooghe persoonen, om dat [L2va] hy vastelijck besloten heeft niemandt voor zijne princesse te ontfangen dan u mevrouwe, indien uwe gratie belieft desen getrouwen minnaer sulcken faveur te doen.”

Welck propoost hy noch voorts wilde vervolghen, als de princesse tot hem seyde: “Heer Palmerin, uwen dwerch heeft my albereets sijne saecken soo wel te kennen ghegheven dat ick my onweerdich soude achten ontfanghen te worden onder ’t ghetal van eenighe danckbaere jonckvrouwen indien ick den prince Trineus niet en beminde, al en waert maer omt perijckel daer hy hem om mijnent wille inne ghestelt heeft. Daeromme sal u gelieven hem vryelijck te verseeckeren dat de liefde niet alleene in hem en woont, maer oock alsulcke plaetse in my genomen heeft dat den tijt hem mogelijc sal openbaren mijne goede affectie.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerin, “daer en resteert anders niet tot des princen hoochste weldaet die hy ter werelt soude connen begeeren, dan dat uwe gratie te werck stelt dese goede affectie, de welck oock soude connen versachten de gramschap die den keyser over hem sal moghen nemen, van dat hy teghens zijnen wille, om de groote liefde die hy tot u draecht, te hulpe gecomen is mijn heer den coninck, uwen vader.”

“Ick sal al doen,” seyde de princesse, “dat my mijn heer ende mevrouwe ghebieden sullen.”

Waer op Palmerin antwoorde: “Ick gheloove vastelijck, mevrouwe, uwe discretie soo groot te wesen dat ghy u niet en sult stooten aen eenighe saecken van geender weerden, maer wech werpen de lichtveerdighe vrouwelijcke vreesen ende manlicken volbrenghen ’t ghene u maecken can de hoochste princesse van gheheel Westen.” “Ic bidde u, heer Palmerin,” seyde de princesse, “’t versoec hier [L2vb] van te willen uytstellen tot op een ander mael om [dat] het antwoorde van een so groote saecke vereyscht een langer bepeysinge. Nochtans sal ick den prince selfs aenspreecken om hem mijnen goeden wille van onderdanicheydt te toonen in al ’t ghene daer toe my de eere ende deucht den toome wil volghen laten, soo gheringhe als mijn moeder haer vertrocken sal hebben.”

De welcke voorts daer naer aen de twee ridderen oorlof nam, latende heur dochter vergeselschapt met twee joffrouwen alleene in de tente, alwaerse van Palmerin in zijnen arm geleyt worden tot aent bedde van den prince Trineus, den welcken sy de reverentie dede ende, ghelijck de gewoonte van sulcke persoonen is, inde presentie vande ghen[e] daer mede sy nochtans groote vrientschap te maecken ende vreuchde te hanteeren begheeren, grootelijcx bevreest ende beschaemt wordende, seydense tot hem met een neergeslagen ooge: “Heer ridder, hoe gaet het met uwe ghesontheydt, die van ons grootelijcx in zijne volcommenheyt begeert wort? Voorwaer, my mishaecht soo seer uwe quade fortuyne dat indien ick daer van eenich deel tot uwe verlichtinghe conde draeghen, [ick] de pijne van dien in sulcken gheval veel blijder soude lijden als ’t verdriet ’t welcke ick al nu deur compassie tot uwaerts ghevoelende ben.”

Als Trineus de princesse aldus gratieus teghens hem hoorde spreecken, en wiste hy nauwelijcx van grooter blijdtschap oft hy een waerachtig[e] stemme oft eenighe andere fantasy[e] hoorde, noch veel min wat hy op staende voet antwoorden soude. Twelc Palmerijn ontwaer wordende, wild[e] hy voor eerst het woort doen ende seyde: “Hy can nu seer haest ghenesen worden, mevrouwe, aenghesien da[t] [L3ra] hy by hem heeft de medicijnmeestersse die hem in een oogenblick can stellen in volcomen ghesontheyt.”

Ende dit geseyt hebbende, ginck hy van daer, gheveysende elders te doen te hebben. Waerentusschen Trineus uyt den slape van zijne groote onghewoonlijcke vreuchde ontwaect was ende seyde tot de princesse met eenen swaren sucht: “Mevrouwe, indien ghy schoon paert cont hebben in mijne quade fortuyne ende om my te verlichten een deel van dien afnaeme, soo soudy in plaets van my vorderlijck te wesen my een groote schade veroorsaecken, om dat ghy daer deur mijne wonden in mijn hert, ’t welck gheheelijc in u rust, sout overdraghen daer my die nu maer in buytenste deel van mijn lichaem en raecken, alwaerse my nae de ghemeyne opinie eenighe pijne souden moghen aendoen. Maer mijn oneyndelijcke ende onuytspreeckelijcke groote liefde heeft in my alsoo verandert ’t gemeyn gevoelen datse my in plaetse van sulcke pijnen veroorsakten een sonderlinghe blijtschap, alleene om dat ick die ghecreghen hebbe in al te cleynen dienste vande ghene in wiens behaghelijckheyt ick mijn leven employeerende de doodt geluckich soude gheacht worden by mijn verlangent hert, ’t welc sinder den eersten dach dat mijn ooghen uwe clare schoonheyt saghen blincken in foreest noyt een ooghenblick ruste, gheneuchte noch blijtschap heeft moghen hanteeren tot nu dat uwe presentie my ghelieft heeft te conforteren, mijn verdriet te doen verdwijnen ende mijnen geest te verheugen, in sulcker manieren dat ick geraeckt soude zijn tot een vol[c]omen aldergrootste blijtschap indien [d]aer onder soo groote gheneuchte niet en meugden eenen twijffel of mijn on[w]eerdicheyt deur uwe bermherticheyt noch inde gratie sal moghen geraken. [L3rb] Daerom sal u ghelieven, mevrouwe, so verre ghy uwen dienaer ’t leven schencken ende niet veroordeelen en wilt, in my sulcke quellende twijffelachticheydt te niet te doen.”

“Eylacy, mijn heere,” antwoorde de princesse, “ick ben albereets so verseeckert van uwe getrouwe liefde dat ick u niet en can laten tot versekeringhe van sulcke twijffelinghe te schencken in plaets van ’t uwe mijn hert, vervult zijnde met de hope dat wy ons noch eens te samen gheluckich ende wel te vreden sullen vinden.”
Welc propoost sy noch langher wilden volherden, maer de coninginne dede haer haestelijck roepen, waeromme sy den anderen moesten laeten. Niettemin creech den dwerch dien selfsten avont noch goede gheleghentheyt om aen de jonge princesse den esmeraude van weghen des princen te presenteeren, waer voor sy Urbande rijckelijc begaefde, ende den prince in plaetse van dien eenen schoonen diamant sont, die by hem in sulcke blijdtschap ontfanghen worde dat hy deur de hulpe van de neersticheyt der barbieren den sesten dach daer nae wederomme ghenoechsame sterckte vercrege om de moeyten des reysens te moghen verdragen.

Het welcke den coninck soo gheringhe niet verstaen en hadde oft hy reysden voorts naer de stadt van Lonnen, alwaer de drie Griecksche ridders met een groote eere in een triumphante incompste ontfanghen ende buyten de stadtpoorten vande heeren, officieren ende burghemeesteren met den coninck willecom gheheeten worden, ende ’t ghemeyne volck riep alle de straten lancx met luyder stemme: “Godt beware de drie ridderen die de coninghinne met haer dochter verlost hebben uyte handen vanden wreeden reuse!”

Het welcke alsoo langhe duyrde wes [L3va] tot datse int palleys quamen, alwaer den coninck heur dede logeeren in eene vande alderheerlijckste plaetsen, houdende t’heurder eeren open hof acht daghen lanck, inde welcke oock aldaer quamen alle de heeren, princen ende vermaerste ridderen des geheelen coninckrijcx, uytghenomen den hertoch van Galles, die hem excuseerde op den swaren crijch onlancx leden in zijne landen, ghelijck voor verhaelt is, ghepasseert. Nochtans was de schande van dat hy in Vranckrijck, vechtende voor de schoonheyt van Agriole, overwonmen hadde gheweest de grootste oorsake dat hy ’t hof schoude.

Alwaer dese drie onbekende ridders sulcken faveur vanden coninck toeghelaeten worde datse so ghemeynsaem inde camer van de coninghinne als van zijne majesteyt ginghen, waer deur Trineus, onder ’t dexel van de coninghinne te groeten, goede gheleghentheydt hadde om dickwils aen te spreecken zijn Agriole, tot de welcke hy op eenen morgenstont seyde: “Ick gheloof vastelijck, mevrouwe, dat u seer wel bekent is mijn onverdragelick lijden, ’t welck ick u nochtans niet laten en can te openbaren also van ure te ure vermeerderen dat het uwen getrouwen dienaer cortelincx zijn leven sal doen eyndighen so verre u niet en ghelieft ’t selve te versoeten met een lieffelijc faveur.”

“Mijn heere,” antwoorde de princesse, “uwe weerdicheyt en can niet alleen geecht worden te verdienen alsulcken leeghen state van mijnen dienaer, die de monarchie des gheheelen aertrijcx weerdich zijt te regeeren, maer noch soude ick my voor seer gheluckich achten indien ick u, mijn eere behouden, in eenighe gheliefte conde gedienstich zijn, maer ick bid u dat ghy my opentlick wilt verclaren, in wat manieren ghy dit lieffelijck faveur verstaet.”

[L3vb] Waer op den prince heur soo geringe niet en wilde antwoorden oft Palmerijn quam by heurluyden ende seyde: “Wel mevrouwe, sal ick u nu moghen noemen vrouwe van den prince van Duytslant?”

Maer Agriole beschaemt zijnde, sloech haer gesichte nederwaert sonder hem yet wes te antwoorden. Weshalven hy zijne reden voorts vervolchde, seggende: “Mevrouwe, indien ghy’t noch niet en zijt so rade ick u als eenen aldergetrousten vrient dat ghy u sonder langher uytstel tegenwoordelicken toecomende keyserinne van Duytslant maect ende tot dien eynde belooft met ons derwaerts te trecken, alwaer ghy van den keyser met sulcken blijden gelate ontfanghen sult worden dat ghy om de helfte van u leven niet en soudt willen desen goeden raet niet gevolcht te hebben, ende boven dien suldy daer mede de lofweerdige deucht doen vande vrede te veroorsaecken tusschen hem ende uwen vader.”

Waer op hem Agriole met eenen swaren sucht antwoorde: “Mijn heer, daer en is geen prince noch yemandt anders ter werelt levende die ick liever voor eenen heere ende man soude ontfanghen als mijn heer Trineus. Nochtans, also te vertrecken sonder de wetenschap vanden coninck ende de coninginne dunckt my tot cleyne eere te sullen connen worden gereeckent. Daerom bidde ick u dat ghy in dese sake deur uwe ghewoonelijcke voorsichticheyt also wilt ordineren dat wy de nijdige Fortuyne selfs geen oorsake van ongheluck en geven.”

Waer tegens Palmerijn haer soo vele vermaningen ende biddinghen van Trineus weghen voorhielde datse ten lesten zijne toeradinghen plaets gaf, beloovende met haer te reysen alwaer heur ghelieven soude. Daer van haer Trineus nae alle zijn vermoghen bedanckte, soo blijde [L4ra] zijnde dat hem dochte gheene grootere vreuchde op dese werelt by een mensch te connen ghenooten worden. Hoewel dat Palmerijn hier in niet veel gheringhere blijtschap en ontfing, als hopende deur desen middel corts wederomme te gheraecken in de presentie van zijn Polinarde, daer van hem dochte albereets hondert jaeren absent gheweest te zijn. Soo datse noch van den selfsten dach deur eene van die alderervarenste piloten die aldaer inde haven te vinden waren, een schip deden toerusten, waer inse Agriole secretelijc mede in Duytslandt meynden te nemen, tot welcken eynde sy den volgenden dach de meeste paert van heure goederen stilswijgent t’schepe deden om den toecommenden nacht te vertrecken. Maer de Fortuyne, siende datse alsoo nae heure fantasyen wilden voortvaren, hadde lust om heure nijdicheydt oock daer onder te menghen, doende int hof ghebeuren de navolghende avontuere.

Van de opzet tussen Palmerijn en de prinses Agriole na dat hij de reus Franarke verslagen had en hoe de koning wederom naar Londen vertrok. Het 52 kapittel.

Den koning die in zijn tent gearriveerd was liet terstond vlijtig visiteren de kwetsingen van al zijn gewonde ridders, vooral van Trineus, die de medicijnmeesters zeiden een wond in het weke van zijn lijf te hebben die zeer periculeus was zo dat hem van noden zijn zou aldaar stil op dezelfde plaats enige dagenlang te verblijven. Waarom de koning hem de eer wilde aandoen en ook aldaar vertoeven tot dat hij wederom voldoende sterkte om de reis te kunnen verdragen zou hebben verkregen. Op dat hij niet wederom onvoorziens overvallen zou worden liet hij een grote hoop ruiters en voetvolk komen om de hele nacht de wacht te doen dat zo lange duurde dat ze daar bleven. Waarin de prins Trineus dikwijls gevisiteerd werd van de koningin, als ook van de prinses Agriole, die hem met haar presentie alzo verzachte een veel periculeuzer wonde als die hij van het volk van de reus verkregen had, dat hij wenste zijn buitenste kwetsingen lang te mogen duren opdat [L2rb] hij alzo van zijn binnenste te beter mocht verkrijgen de genezing. Waartoe hem Palmerijn, volgde zijn beloften, ook zo gunstig was dat hij op een namiddag terwijl de koningin Trineus met genoeglijke opzetten onderhield, hem voegde bij de infante en zo ver van al het andere gezelschap dat hij haar zonder enige vrees van gehoord te worden zijn mening wel openbaren mocht. Maar omdat zij mogelijk grotere begeerte had om te verstaan als Palmerijn om te kennen te geven begon ze ’t eerste spreken en zei: “Heer ridder, de koning, mijn vader, kan u nimmermeer voldoende schadeloos stellen van de lofwaardige diensten die gij hem met uw goede compagnie bewezen hebt, tenzij dat uw goede wil uw verdiensten gelieft te verkleinen en die te stellen in een mogelijk zijnde voldoening daar toe ik vanwege mij zal doen al hetgeen dat u eerlijke hart aan mij zal gelieven te verzoeken.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “indien ik mijn heer de koning enige diensten gedaan mag hebben, daarvan ben ik meer dan waardig vergoed in zo verre u die in het minste punt aangenaam zijn om dat gij twee ridders, mij en mijn kameraad geheel onder uw gebod hebt om de wil van de derde die alhier in het bed ligt en dat is de enige zoon van de keizer van Duitsland en zo’n grote uw geaffecteerde dienaar en minnaar dat hem al de tijd die hij niet in uw dienste en kan te weeg brengen, maar een verdriet dunkt te zijn zo dat hij niet heeft willen aannemen het huwelijk van vele hoge personen omdat [L2va] hij vast besloten heeft niemand voor zijn prinses te ontvangen dan u mevrouw, indien uwe gratie belieft deze getrouwe minnaar zulke gunst te doen.”

Wat opzet hij noch voorts wilde vervolgen toen de prinses tot hem zei: “Heer Palmerijn, uw dwerg heeft mij al gereed zijn zaken zo goed te kennen gegeven dat ik mij onwaardig zou achten ontvangen te worden onder ’t getal van enige dankbare jonkvrouwen indien ik de prins Trineus niet beminde, al was het maar om t perikel daar hij hem om vanwege mij in gesteld heeft. Daarom zal het u gelieven hem vrij te verzekeren dat de liefde niet alleen in hem woont, maar ook al zulke plaats in mij genomen heeft dat de tijd hem mogelijk zal openbaren mijn goede affectie.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “daar resteert niets anders tot de prins zijn hoogste weldaad die hij ter wereld zou kunnen begeren dan dat uwe gratie te werk stelt deze goede affectie, die ook zou kunnen verzachten de gramschap die de keizer over hem zal mogen nemen van dat hij tegen zijn wil, om de grote liefde die hij tot u draagt, te hulp gekomen is mijn heer de koning, uw vader.”

“Ik zal alles doen,” zei de prinses, “dat mij mijn heer en mevrouw gebieden zullen.”

Waarop Palmerijn antwoorde: “Ik geloof vaste, mevrouw, uwe discretie zo groot te wezen dat gij u niet en zal stoten aan enige zaken van geen waarde, maar wegwerpen de lichtvaardige vrouwelijke vrees en manlijk volbrengen hetgeen u maken kan de hoogste prinses van geheel Westen.” “Ik bid u, heer Palmerijn,” zei de prinses, “’t verzoek hiervan [L2vb] te willen uitstellen tot op een andere maal omdat het antwoord van een zo grote zaak vereis een langere overdenking. Nochtans zal ik de prins zelf aanspreken om hem mijn goede wil van onderdanigheid te tonen in al hetgeen daartoe mij de eer en deugd de toom wil volgen laten, zo gauw als mijn moeder vertrokken zal zijn.”

Die voorts daarna aan de twee ridders verlof nam en liet haar dochter vergezelschapt met twee juffrouwen alleen in de tent alwaar ze van Palmerijn in zijn arm geleid werd tot aan het bed van de prins Trineus die zij de reverentie deed en, gelijk de gewoonte van zulke personen is, in de presentie van diegene waarmee zij nochtans grote vriendschap te maken en vreugde te hanteren en begeren zeer bevreesd en beschaamd werd en zei ze tot hem met een neergeslagen ogen: “Heer ridder, hoe gaat het met uw gezondheid die van ons zeer in zijne volkomenheid begeert wordt? Voorwaar, mij mishaagt zo zeer uwe kwade fortuin dat indien ik daarvan enig deel tot uwe verlichting kon bijdragen ik de pijne van dien in zulk geval veel blijder zou lijden als ’t verdriet wat ik al nu door compassie tot u waart aan het voelen ben.”

Toen Trineus de prinses aldus gracieus tegen hem hoorde spreken wist hij nauwelijks van grote blijdschap of hij een ware stem of enige andere fantasie hoorde, noch veel minder wat hij op staande voet antwoorden zou. Wat Palmerijn gewaar werd en wilde hij als eerste het woord doen en zei: “Hij kan nu zeer gauw genezen worden, mevrouw, aangezien dat [L3ra] hij bij hem heeft de medicijnmeesteres die hem in een ogenblik kunnen stellen in volkomen gezondheid.”

En toen hij dit gezegd had ging hij van daar, veinsde elders te doen te hebben. Waar ondertussen Trineus uit de slaap van zijn grote ongewone vreugde ontwaakt was en zei tot de prinses met een zware zucht: “Mevrouw, indien gij een mooi part kon hebben in mijn kwade fortuin en om mij te verlichten een deel van dien afname, zo zou je in plaats van mij bevorderlijk te wezen mij een grote schade veroorzaken omdat gij daardoor mijn wonden in mijn hart, wat geheel in u rust, zou overdragen daar mij die nu maar in buitenste deel van mijn lichaam raken alwaar ze mij naar de algemene opinie enige pijn zouden mogen aandoen. Maar mijn oneindige en onuitspreekbare grote liefde heeft in mij alzo veranderd ’t algemeen gevoelen dat ze mij in plaats van zulke pijnen te veroorzaken een vooral blijdschap, alleen omdat ik die gekregen heb in al te kleine dienste van diegene in wiens behaaglijkheid ik mijn leven werkte en de dood gelukkig zou geacht worden bij mijn verlangend hart wat sinds de eerste dag dat mijn ogen uw heldere schoonheid zagen blinken in het bos nooit een ogenblik ruste, genoegen noch blijdschap heeft mogen hanteren tot nu dat uw presentie mij geliefd heeft te troosten, mijn verdriet te doen verdwijnen en mijn geest te verheugen, in zulke manieren dat ik geraakt zou zijn tot een volkomen allergrootste blijdschap indien daaronder zo’n groot genoegen niet mag twijfelen of mijn onwaardigheid door uw barmhartigheid noch in de gratie zal mogen geraken. [L3rb] Daarom zal het zal u gelieven, mevrouw, zo ver gij uw dienaar ’t leven schenken en niet veroordelen wil, in mij zulke kwellende twijfelachtigheid te niet te doen.”

“Helaas, mijn heer,” antwoorde de prinses, “ic ben al gereed zo verzekerd van uw getrouwe liefde dat ik u niet kan laten tot verzekering van zulke twijfeling te schenken in plaats van ’t uwe mijn hart dat vervuld is met de hoop dat wij ons noch eens tezamen gelukkig en goed tevreden zullen vinden.”
Welk opzet zij noch langer wilden volharden, maar de koningin liet haar haastig roepen waarom zij de andere moest laten. Niettemin kreeg de dwerg diezelfde avond noch goede gelegenheid om aan de jonge prinses de smaragd vanwege de prins te presenteren waarvoor zij Urbande rijk begiftigde en de prins in plaats van die een mooie diamant zond die bij hem in zulke blijdschap ontvangen werd dat hij door de hulp van de naarstigheid der barbieren de zesde dag daarna wederom voldoende sterkte verkreeg om de moeite van het reizen te mogen verdragen.

Wat de koning zo gauw niet verstaan had of hij reisde voorts naar de stad van Londen alwaar de drie Griekse ridders met een grote eer in een triomfantelijk inkomst ontvangen werden en buiten de stadpoorten van de heren, officieren en burgemeesters met de koning welkom geheten werden en ’t gewone volk riep alle de straten langs met luide stemmen: “God bewaart de drie ridders die de koningin met haar dochter verlost hebben uit de handen van de wrede reus!”

Wat alzo lang duurde [L3va] tot dat ze in het paleis kwamen alwaar de koning ze liet logeren in een van de aller heerlijkste plaats een hield ter hun eren open hof acht dagen lang waarin ook aldaar kwamen alle heren, prinsen en vermaardste ridders van het gehele koninkrijk, uitgezonderd de hertog van Galles die hem excuseerde op de zware krijg onlangs geleden in zijn landen, gelijk voor verhaald is, gepasseerd. Nochtans was de schande van dat hij in Frankrijk en vocht voor de schoonheid van Agriole overwonnen was geweest de grootste oorzaak dat hij ’t hof schuwde.

Alwaar deze drie onbekende ridders zulk gunst van de koning toegelaten werd dat ze zo gemeenzaam in de kamer van de koningin als van zijne majesteit gingen waardoor Trineus, onder ’t deksel van de koningin te groeten goede gelegenheid had om dikwijls aan te spreken zijn Agriole tot die hij op een morgenstond zei: “Ik geloof vast, mevrouw, dat u zeer goed bekend is mijn onverdraaglijk lijden wat ik u nochtans niet laten kan te openbaren alzo het van uur tot uur vermeerdert dat het uw getrouwen dienaar gauw zijn leven zal doen eindigen zo ver het u niet gelieft het te verzachten met een liefelijk gunst.”

“Mijn heer,” antwoorde de prinses, “uw waardigheid kan niet alleen geacht worden te verdienen al zulke laag staat van mijn dienaar die de monarchie van he gehele aardrijk waardig is te regeren, maar noch zou ik mij voor zeer gelukkig achten indien ik u, mijn eer behouden, in enige geliefde kon gedienstig zijn, maar ik bid u dat gij mij openlijk wil verklaren in wat manieren gij deze liefelijke gunst verstaat.”

[L3vb] Waarop de prins haar zo gauw en wilde antwoorden of Palmerijn kwam bij ze en zei: “Wel mevrouw, zal ik u nu mogen noemen vrouwe van de prins van Duitsland?”

Maar Agriole die beschaamd was sloeg haar gezicht nederwaarts zonder hem iets anders te antwoorden. Weshalve hij zijn reden voorts vervolgde en zei: “Mevrouw, indien gij het noch niet ben zo raad ik aan ik u als een aller trouwste vriend dat gij u zonder langer uitstel de tegenwoordige toekomende keizerin van Duitsland maak en tot die einde belooft met ons derwaarts te trekken alwaar gij van de keizer met zulk blijde gelaat ontvangen zal worden dat gij om de helft van uw leven niet zou willen deze goede raad niet opgevolgd te hebben en bovendien za je daarmee de lofwaardige deugd doen van de vrede te veroorzaken tussen hem en uw vader.”

Waarop hem Agriole met een zware zucht antwoorde: “Mijn heer, daar is geen prins noch iemand anders die in de wereld leeft die ik liever voor een heer en man zou ontvangen als mijn heer Trineus. Nochtans, alzo te vertrekken zonder de wetenschap van de koning en de koningin dunkt mij tot kleine eer te zullen kunnen worden gerekend. Daarom bid ik u dat gij in deze zaak door uw gewoonlijke voorzichtigheid alzo wil ordineren dat wij de nijdige Fortuin zelf geen oorzaak van ongeluk geven.”

Waartegen Palmerijn haar zo vele vermaningen en bidden vanwege Trineus voorhield dat ze tenslotte zijn aanraden plaats gaf en beloofde met ze te reizen alwaar ze gelieven zouden. Daarvan haar Trineus naar al zijn vermogen bedankte en zo blijde [L4ra] was dat hij dacht geen grotere vreugde op deze wereld bij een mens te kunnen genoten worden. Hoewel dat Palmerijn hierin niet veel sneller blijdschap in ontving als hoopte door dit middel gauw wederom te geraken in de presentie van zijn Polinarde waarvan hij dacht al gereed honderd jaren absent geweest te zijn. Zo dat ze noch van dezelfde dag door een van die aller ervarenste piloten die aldaar in de haven te vinden waren een schip lieten uitrusten waarin ze Agriole in het geheim mede in Duitsland meenden te nemen tot welk doel zij de volgende dag het grootse deel van hun goederen stilzwijgend te scheep deden om de toekomende nacht te vertrekken. Maar het Fortuin zag dat ze alzo naar hun fantasie wilden voortvaren en had lust om hun nijdigheid ook daaronder te mengen en liet in de hof gebeuren het navolgende avontuur.

Hoe dat gheduyrende dese blyde vergaderinghe te Lonnen een jonckvrouwe arriveerde, versoeckende aenden coninck justitie teghens eenen ridder van zijn hof, ende wat daer over ghebeurde. Dat .LIIJ. capittel.

Als ’t voorseyde groot gheselschap van heeren ende princen noch op de feeste van de voorverhaelde acht daeghen, by den coninck ter eeren der drie onbekende ridderen ingestelt, vergadert waren, niet denckende als aen playsier, geneuchte ende blyschap, quam aldaer [L4rb] een seer schoone jonckvrouwe, vergeselschapt met twee oude onghewapende ridders ende eenen anderen geheelicken ghewapent, die ghevolcht worden van ses schiltknechten, met welc gheselschap sy opten selfsten dach als de drie ridders des snachts secretelick meynden te vertrecken, int palleys ginck, viel voor den coninc op de knien ende seyde: “Heer coninck, uwe majesteyts grooten faem heeft my voor langen tijt doen verstaen de goede betrachtinghe vande weerdicheyt uwer sacre croone, daer met ghy eenen yderen sonder uytneminghe der persoonen goet recht ende justitie zijt doende, een qualiteyt waerachtich lof weerdich in alsulcken hooghen prince, voor wiens majesteyt ick sal doen een clachte, soo verre zijne goedertierentheyt my ’t selve consenteert, tegens sulcken vileynigen ende ongetrouwen ridder dat het weynich scheelt dat mijn bedructe ziele, moede zijnde van verdriet deur hem te lijden, niet en verlaet dit ellendich ende ongheluckich lichaem, so dickwils als ick op hem dencke. Desniettegenstaende wordt hy gheacht voor eenen deuchdelijcken man ende heeft oock groote autoriteyt in dit hof.”

“Mijn officie,” antwoorde den coninck, “en is niet alleen van te straffen de quaetdoenders, maer oock de handt boven ’t hooft te houden [van] de verdruckte. Daerom spreeckt vryelijck uyt u clachte.”

“Mijn heer,” seyde sy, “ick beminde soo seer enen ridder dat ick dien tegens den wille van mijn ouders ende vrienden tot eenen man meynde te verkiesen, achtende dat hy my beminde met soo getrouwe ende oprechte liefde als zijn valsch hert hem dede gheveynsen. Maer den booswicht en hadde anders gheene meyninghe als om my te bedrieghen, want nae dat ick hem ghemaeckt hadde heere van my, [L4va] van mijn sterc casteel ende voorts van alle mijne goederen, heeft my den schelm verjaecht ende van hem gestooten, noch noyt daer na eenighe van mijne goederen wederom willen gheven noch veel min voor zijn echte huysvrouwe, die ick doch was, ontfangen, wat biddinghen oft smeecken ick daeromme aen hem dede. Ende desen schelm is den openbaren verrader ende eetbreecker Miser, die hier diesnietteghenstaende so stoutelijck dorft staen in de presentie van uwe majesteyt, die ghelieven wil bermherticheyt te hebben met dese ellendighe jonckvrouwe ende heur justitie te doen op heure rechtveerdighe beclaginghe.”

“Miser,” seyde den coninck, “wat antwoort ghy op sulcke strafweerdighe beschuldinghe?”

’t Welcke Miser hoorende, geveynsende grootelijcx den verwonderenden, ende den coninck de reverentie gedaen hebbende, seyde hy: “Mijn heer ende beschermer, ick soude grootelijcx verschrickt zijn gheworden van dese hooveerdighe ende erdachte beschuldiginghe indien ick van langer [b]an[t] niet en kende het heerlijck oordeel van uwe wijsheyt, want sonder twijffel, indien dese valsche uytspraecke gheschiet waer voor een so lichtveerdigen prince dat hy de eerste beclaginghe, sonder de beschuldichde partye in zijn rechtveerdichmaeckinghe te hooren, gheloof gave, soo soude ick terstondts veroordeelt zijn gheworden. Maer ghelijck het dickwils ghebeurt dat de saecke wel ondersocht zijnde, de claghers valsch bevonden ende ghestraft worden met den eysch van de clachte, alsoo moet het alhier sonder de ghenade van uwe conincklijcke majesteyt oock seeckerlijck gheschieden. Tot welcken eynde ick mijne verontschuldinghe uwe majesteyt ootmoedelijck voor diene, dat aengaende ten [L4vb] eersten wat dese valsche vrouwe my beschuldicht van haer eenighe gheloften in houwelijck gedaen te hebben, ’t selve is gheheelijcken onwaerachtich, maer sy heeft wel dickwils met erghe ende soete vrouwelicke woorden ende bedriegelijcke aentreckingen onderstaen my tot eenen man te moghen hebben. Dan om dat ickse anders als een deuchdelijcke vrouwe behoort te zijn, bekende, en heb ick daer noyt int geringste punte toe willen verstaen, het welcke de oorsake is, mijn heer, dat sy haer voorgaende liefde in eenen toorn verandert heeft ende my is comen beclagen voor uwe goedertierentheyt, die sy seer qualick kent, denckende dat mijn heer my daer toe sal bedwinghen met zijn volcommen macht. Ten anderden aengaende de ontneminghe van hare goederen, ’t selve is oock valschelijck ghepractiseert, ende comt my het casteel met goederen daer van sy wil spreecken, met goede reden toe, als ghecommen zijnde van mijne voorouderen, daer van ick afgedaelt zy in rechte nederdalende linie, ende volghens naeste erfgenaem van dien. Maer wat aenlanght de reste met de veele scheltwoorden, daer acht ick onnoodich op te antwoorden, soo die gheschiet zijn alleene deur vrouwelijcke toornicheydt sonder eenighe redenen. Biddende hier met dat uwe majesteyt ghelieve my ontschuldich te kennen ende dese valsche vrouwe te straffen ghelijck de clachte van hare valscheydt vereyscht.”

Als den ghewapenden ridder, die de jonckvrouwe mede brocht, hem alsoo hoorde spreecken, tradt hy mede voor den coninck, seggende: “Miser, ’t is een groote sotticheydt te willen loochenen de dinghen die bycans alle de wereldt openbaer zijn, in sulcker manieren dat [L5ra] al en wordt dese saecke niet gestelt inde proberinghe van eerlijcke luyden, soo soude den gemeynen faem de selve nochtans genoechsaem verseeckeren, maer d’ellendighe jonckvrouwe begeert uwe boosheydt tot meerder openbaerheyts kennelijck te doen maecken deur de wapenen, op dat sy ’t heure weder crijghen ende den valschen Miser van zijne quade feyten tot een spieghel van anderen ghestraft mach worden. Om tot sulcke goede justitie te gheraken, ick seg, mijn heere, dat Miser is een verrader ende bedriegher, ’t welck ick hem sal doen bekennen deur zijnen eyghen mont, oft sal hem huyden ’t hooft vanden lijve slaen, indien uwe majesteyt alsoo goet dunckt.”

Miser hoorende dat hy niet alleene vande vrouwe maer oock vanden ridder gescholden wort, ontstack in grooten toorne ende antwoorde: “Dat hy ende alle de ghene die eenighe injurie van hem gheseyt hadden, valschelijck loghen, ende soo dickwils alsse sulcx van hem seyden als schelmen liegen souden. Oock dat hy seer willichlijck ende bereyt was hem deur de wapenen te bedwinghen zijne woorden als een leughenaer te moeten wederroepen, indient den coninck ende zijn hof alsoo ordineerden, hoopende,” seyde hy, “u te betoonen uwe sotte hoochmoedich ende lichtveerdicheydt, waer deur ghy soo lichtelijck gelooft dese infame hoere!”

Ende den coninc met zijnen rade op dese sake delibereerende ende siende datter int punt des houwelijcx gheen bewijs en was, maer aengaende van ’t casteel veele ghetuygen ten beyden zijden ingebracht worden, ordineerden voor recht dat de jofvrouwe de versochte campvechtinghe vergost worde om de sake met de wa[p]enen te slissen. ’t Welck den ridder van de jonckvrouwe hoorende, seyde tot [L5rb] den coninck: “Mijn heer, naedien uwe majesteyt goet gedocht heeft den camp tusschen Miser ende my te consenteren, soo wil u oock ghelieven, volghens de oude ghewoonte, hem te bevelen borge te stellen, op dat indien hy overwonnen wort, ’t casteel gestelt mach worden in uwen handen om daer na daer mede te doen alst na reden behooren sal.”

’t Welcke den coninck verstonde behoorlijc te zijn. Waerom Miser terstont tot hem riep zijnen broeder, dien hy in dese sake borge voor hem stelde, heel luyde segghende: “En wilt u hier inne niet beswaert vinden broeder, want aleer de sonne onder gaet, sal ick my verlossen vande valsche beclaginghe ende u vande borchtael ontslaen.”

Gaende daer met uyt de sale om hem te wapenen, dan alsoot laet op den namiddach was, wert de campvechtinghe uytghestelt wes tot des anderen daechs, dat sich den ridder die der jonckvrouwen recht verdedigden wilde, hem wederom int hof presenteerde. Aldaer hem niemant en kende, uytghenomen Palmerijn, die aen zijnen blauwen schilt met de goude sonne bemerckte dat het Frisol was, waermede hy soo periculeusen gevecht ghehouden hadde in Vranckrijck, den welcken zijnder altijdts verbleven was by den hartoch van Galles, wiens suster, zijnde een seer schoone jonckvrouwe, hy boven maten seer beminde, waer tegens sy niet weyniger haere liefde op hem ghestelt en hadde, om dat hem heuren broeder in seer groote eere hielde deur zijne hooghe ende brave ridderlijcke feyten, van de welcke dese jonckvrouwe den faem vernomen hebbende, ghinck aen hem de beclachte doen van ’t onghelijck dat haer Miser bewees. Waer over Frisol, compassie crijghende om heur goet recht te helpen verdedighen [L5va] met haer naer des coninckx hof was ghetrocken, nae dat hy voorts nae de beschickinge van dese saecke wederom te sullen comen belooft hadde aen den hertoch, die diesnietteghenstaende om zijn vertreck soo seer bedroeft was als Palmerijn om zijne compste blijtschap hadde, denckende hem alnu beter te wreecken. Waerom hy secretelicken uyte sale ginck ende gheboot eene van zijne schiltknechten dat hy hem aenstonts een peert ghereet soude houden buyten de stadt met zijne wapenen, daer met hy vermeynde Frisol int velt te vinden ende te bevechten, indien hy Miser te boven ghinck. Maer indien Miser hem overwon alsdan soo vele te doen dat hy hem ’t leven gheensins en soude schencken. Maer hy wort seer bedroeft als hy van zijn voornemen belet worde deur dien dat den coni[n]ck den camp dede besluyten ende hem met den hertoch van Norgales tot richters van dien ordineerde, ende ginck daer nae met zijn coninghinne ende haere jofvrouwen op de stellagien, ende de richters vergeselschapt met veele heeren ende princen in heure tenten. Terwijlen den heraut riep datse heur beste mochten doen de twee strijders, de welcke hierom soo gheringhe als de trompetten begonsten te blasen, hare lancien velden ende liepen met sulcke macht teghens den anderen dat Miser zijn spere brack op den schilt van Frisol, die hem daer teghens soo recht int visier nam dat hy met zijn lancie zijns vyandts schilt, harnas en[de] lijf dwers deurrunde, waer over den verrader sonder eene van zijne handen ofte voeten meer te verroeren doot op de plaetse neder viel. ‘t Welcke Frisol ghewaer wordende, tradt van zijn peert ende ontwapende hem ’t hooft, maer siende dat hem de ziele verlaeten hadde, liet hy hem legghen ende seyde [L5vb] tot de richters: “Mijn heeren, resteert [my] yet wes meer te doen voor de vercrijginghe van der jonckvrouwen goede recht, daer ben ick toe bereyt.”

“Ghy hebt genoech gedaen, heer ridder,” antwoorde Palmerijn, “in dese saecke. Bidt Godt dat ghy also gheluckich moecht zijn in uwe andere affairen.”

Ende bevolen hebbende datmen ’t lichaem van Miser, ’t welck naederhant van zijne vrienden, alsoo hy van groote afcomste was, eerlijcken begraven worde, ewech soude dragen, ginck hy metten anderen richter uyten camp nae ’t palleys, alwaerse soo gheringhe niet ghecomen en waren oft Frisol quam oock aldaer mette jofvrouwe, de welcke voor den coninc op haer knyen viel, biddende dat hem wilde ghelieven haer wederom te doen geven het casteel met alle de goederen die heur Miser t’onrecht af onthouden hadde, ’t welck heur den coninc beloofde. Daer van zijne majesteyt hoogelick bedanckt worde, soo wel vande joncvrouwe als van Frisol, die daer tegens een groote eerbewijsinghe van den coninck om zijn heerlijck feyt ontfangen hebbende, met zijn jonckvrouwe uyte sale ginck om te reysen den wech diese ghecomen waeren.

’t Welck Palmerijn siende, gheboot zijnen dwerch Frisol te volgen op dat hy hem daer na wiste te segghen wat wech hy gereyst ware. Dat den dwerch also volbracht, doende terstonts daer na daer van de wetenschap aen zijnen meester, den welcken, om te beter zijn gheselschap te mogen ontcomen, met Trineus ginck visiteeren den coninghinne, alwaer hem den prince terstonts tot de gheneuchlijcke t’samencoutinghe met zijn beminde Agriole voechde, sonder yewers anders op te dencken. Als Palmerijn hem so secretelijcken uyte camer maeckte dat noch hy noch Ptolomeus ’t selve niet en [L6ra] sagen, gaende voorts met zijnen dwerch ter plaetse daer hem den schiltknecht met zijn wapenen ende peert verbeyde, alwaer hy hem in aller ijl wapende, segghende tot Urbande ende den schiltknecht datse wederom na de stadt keeren souden ende hem aldaer verbeyden, ooc Trineus ende Ptolomeus aensegghen hem voor dese reyse te willen excuseren van dat hy heur niet te kennen gegeven hadde zijn haestich vertreck, ende zijne wedercomste, sonder eenighe moeyte te doen, aldaer verbeyden, “heurluyden mede biddende,” seyde hy, “datse my daerentusschen ghelieven voor gerecommandeert te houden in onse oude vrientschap. Oock verbiede ick u dat gheene van u luyden my en volcht om my nae te varen, soo verre ghy niet in mijne onghenade vallen ende van mijne vrienden vyanden worden wilt!”

Dit gheseyt hebbende nam hy de lancie ende reet met vollen loope den wech die hem gewesen was van zijnen dwerch. Den welcken met zijn cammeraet in groote droefheyt wederom keerden na de stadt, alwaer sy niet en vergaten de gheboden haers meesters uyt te richten aen de twee ridderen. Die sulcx hoorende, zijn vertreck jammerlijcken beclaechden, sonderlinge den prince Trineus, die hem hier deur van zijn voornemen berooft sach, sulcken bedructen ghelaet betoonende dat den coninck, hoewel hy selve seer bedroeft was, deur medelijden bedwongen wort hem te troosten, beloovende dat hy Palmerijn met alle neersticheydt deur zijn geheel conincrijck soude doen soecken so verre hy in weynich dagen niet wederom en quam.

’t Welck wy heur eenen tijt lanck in een verlang ende vreesende bedrucktheyt sullen laten verbeyden.

Hoe dat gedurende deze blijde verzameling te Londen een jonkvrouw arriveerde die verzocht aan de koning justitie tegen een ridder van zijn hof en wat daarvan gebeurde. Dat 53 kapittel.

Toen ’t voorzegde grote gezelschap van heren en prinsen noch op het feest van de voor verhaalde acht dagen bij de koning ter eren der drie onbekende ridders ingesteld verzameld waren en niet dachten dan aan plezier, genoegens en blijdschap, kwam aldaar [L4rb] een zeer mooie jonkvrouw vergezelschapt met twee oude ongewapende ridders en een anderen geheel gewapend die gevolgd werden van zes schildknechten met welk gezelschap zij op dezelfde dag als de drie ridders ’ s nachts in het geheim meenden te vertrekken in het paleis ging en viel voor de koning op de knieën en zei: “Heer koning, uwe majesteit grote faam heeft mij voor lange tijd doen verstaan het goede betrachten van de waardigheid van uw heilige kroon waarmee gij iedereen zonder uitzondering des persoon goed recht en justitie ze doen, een kwaliteit waarachtig lof waardig in al zulk hoge prins voor wiens majesteit ik zal doen een klacht die, zo ver is van zijn goedertierenheid in mij zelf consenteert tegen zulk ellendige en ontrouwe ridder dat het weinig scheelt dat mijn bedroefde ziel die moe is van verdriet dat het door hem lijdt niet verlaat dit ellendige en ongelukkige lichaam zo dikwijls als ik op hem denk. Dus niettegenstaande werd hij geacht voor een deugdelijke man en heeft ook grote autoriteit in dit hof.”

“Mijn officie,” antwoorde de koning, “is niet alleen van te straffen de kwaaddoeners, maar ook de hand boven ’t hoofd te houden van de verdrukte. Daarom spreek vrij uit uw klacht”

“Mijn heer,” zei ze, “ik beminde zo zeer een ridder dat ik die tegen de wil van mijn ouders en vrienden tot een man meende te verkiezen, achtte dat hij mij beminde met zo’n getrouwe en oprechte liefde als zijn valse hart hem liet veinzen. Maar de booswicht had anders geen bedoeling dan om mij te bedriegen, want na dat ik hem gemaakt had heer van mij en [L4va] van mijn sterke kasteel en voorts van al mijn goederen heeft mij de schelm verjaagd en van hem gestoten, noch nooit daarna enige van mijne goederen wederom willen geven noch veel minder voor zijn echte huisvrouw die ik doch was ontvangen, wat bidden of smeken ik daarom aan hem deed. Deze schelm is de openbare verrader en eed breker Mise, die hier dus niettegenstaande zo stout durft te staan in de presentie van uwe majesteit die gelieven wil barmhartigheid te hebben met deze ellendige jonkvrouw en zijn justitie te doen op hun rechtvaardige beklaging.”

“Miser,” zei de koning, “wat antwoord gij op zulke strafwaardige beschuldiging?”

Wat Miser hoor en veinsde zich zeer te verwonderen en toen hij de koning de reverentie gedaan had zei hij : “Mijn heer en beschermer, ik zou zeer geschrokken zijn geworden van deze hovaardige en bedachte beschuldiging indien ik van lange band niet kende het heerlijk oordeel van uw wijsheid, want zonder twijfel, indien deze valse uitspraak geschied was voor een zo lichtvaardige prins dat hij de eerste aanklacht, zonder de beschuldigde partij in zijn rechtvaardig maken te horen geloof gaf zo zou ik terstond veroordeeld zijn geworden. Maar gelijk het dikwijls gebeurt dat de zaak goed onderzocht is en dat de klager vals bevonden en gestraft werden met de eis van de klacht, alzo moed het alhier zonder de genade van uwe koninklijke majesteit ook zeker geschieden. Tot wek einde ik mij verontschuldiging uwe majesteit ootmoedig voor diegene, dat aangaande ten [L4vb] eersten wat deze valse vrouwe mij beschuldigd van haar enige geloften in huwelijk gedaan te hebben, ’het is geheel onwaar, maar zij heeft wel dikwijls met erge en lieve vrouwelijke woorden en bedrieglijke aantrekken onderstaan mij tot een man te mogen hebben. Dan omdat ik ze anders als een deugdelijke vrouwe behoort te zijn bekende heb ik daar nooit in het geringste punt toe willen verstaan wat de oorzaak is, mijn heer, dat zij haar voorgaande liefde in een toorn veranderd heeft en mij is komen beklagen voor uw goedertierenheid dat zij zeer kwalijk kent en denkt dat mijn heer mij daartoe zal bedwingen met zijn volkomen macht. Ten andere aangaande het ontnemen van haar goederen, zelf is ook vals gepraktiseerd en komt mij het kasteel met goederen daarvan zij van wil spreken met goede reden toe als gekomen zijnde van mijn voorouders waarvan ik afgedaald ben in recht nederdalende linie en vervolgens naaste erfgenaam van dien. Maar wat aangaat de rest met de vele scheldwoorden, daar acht ik onnodig op te antwoorden zo die geschied zijn alleen door vrouwelijke toorn zonder enige redenen. Bid hiermee dat uwe majesteit gelieve mij onschuldig te kennen en deze valse vrouwe te straffen gelijk de klacht van haar valsheid eist.”

Toen de gewapenden ridder die de jonkvrouw mee bracht hem alzo hoorde spreken trad hij mede voor de koning en zei: “Miser, ’t is een grote zotheid te willen loochenen de dingen die bijna in de hele wereld openbaar zijn, in zulke manieren dat [L5ra ]al wordt deze zaak niet gesteld in het proberen van eerlijke lieden zo zou de gewone faam di nochtans voldoende verzekeren, maar de ellendige jonkvrouw begeert uw boosheid tot meerder openbaarheid kenbaar te doen maken door de wapens, op dat zij ’t van hun weer krijgen en de valse Miser van zijne kwade feiten tot een spiegel van anderen gestraft mag worden. Om tot zulke goed justitie te geraken, ik zeg, mijn heer dat Miser is een verrader en bedrieger, wat ik hem zal doen bekennen door zijn eigen mond of zal hem heden ’t hoofd van het lijf slaan, indien uwe majesteit alzo goed dunkt.”

Miser hoorde dat hij niet alleen van de vrouwe maar ook van de ridder uitgescholden werd en ontstak in grote toorn en antwoorde: “Dat hij en al diegene die enige beschadiging van hem gezegd hadden, vals logen en zo dikwijls als ze zulks van hem zeiden als schelmen liegen zouden. Ook dat hij zeer willig en bereid was hem door de wapens te bedwingen zijn woorden als een leugenaar te moeten weerroepen, indien het de koning en zijn hof alzo ordineerden, hoop,” zei hij, “u te betonen uw zotte hoogmoedig en lichtvaardigheid waardoor gij zo licht gelooft deze infame hoer!”

En de koning die met zijn raad op deze zaak beraadslaagde en zag dat er in het punt der huwelijk geen bewijs was, maar aangaande van ’t kasteel vele getuigen van beide zijden ingebracht werden ordineerden voor recht dat de juffrouw het verzochte kamp vechten vergund werd om de zaak met de wapens te beslissen. Wat de ridder van de jonkvrouw hoorde en zei tot [L5rb] de koning: “Mijn heer, na dien uwe majesteit goed gedacht heeft de kamp tussen Miser en mij te consenteren, zo wil u ook gelieven, volgens de oude gewoonte, hem te bevelen borg te stellen op dat indien hij overwonnen wordt ’t kasteel gesteld mag worden in uw handen om daarna daarmee te doen als het naar reden behoren zal.”

Wat de koning verstond behoorlijk te zijn. Waarom Miser terstond tot hem riep zijn broeder die hij in deze zaak borg voor hem stelde en heel luid zei: “En wil u hierin niet bezwaard vinden broeder, want aleer de zon ondergaat zal ik mij verlossen van de valse aanklacht en u van het borg geld ontslaan.”

Ging daarmee uit de zaal om hem te wapens, dan alzo het laat op de namiddag was werd het kamp vechten uitgesteld tot de volgende dag dat zich de ridder die der jonkvrouwen recht verdedigden wilde. Die zich wederom in de hof presenteerde aldaar hem niemand kende, uitgezonderd Palmerijn, die aan zijn blauwe schild met de gouden zon bemerkte dat het Frisol was waarmee hij zo periculeus gevecht gehouden had in Frankrijk die sinds altijd verbleven was bij de hertog van Galles, wiens zuster, was een zeer mooie jonkvrouw, hij boven maten zeer beminde waartegen zij niet minder haar liefde op hem gesteld had omdat hem haar broeder in zeer grote eer hield door zijn hoge en brave ridderlijke feiten van wie die deze jonkvrouw de faam vernomen had en ging aan hem de klacht doen van ’t ongelijk dat haar Miser bewees. Waardoor Frisol medelijden kreeg om haar goede recht te helpen verdedigen [L5va] met haar naar de koningshof was getrokken, na dat hij voorts na de beschikking van deze zaak wederom te zullen komen beloofd had aan de hertog, die dus niettegenstaande om zijn vertrek zo zeer bedroefd was als Palmerijn om zijn komst blijdschap had en dacht hem als nu beter te wreken. Waarom hij in het geheim uit de zaal ging en gebood een van zijn schildknechten dat hij hem aanstonds een paard gereed zou houden buiten de stad met zijn wapens waarmee hij meende Frisol in het veld te vinden en te bevechten, indien hij Miser te boven ging. Maar indien Miser hem overwon als dan zo veel te doen dat hij hem ’t leven geenszins zou schenken. Maar hij werd zeer bedroefd toen hij van zijn voornemen belet werd doordat dat de koning het kamp liet besluiten en hem met de hertog van Norgales tot rechters van dien ordineerde en ging daarna met zijn koningin en haar juffrouwen op de stellages en de rechters vergezelschapt met vele heren en prinsen in hun tenten. Terwijl de heraut riep dat ze hun best mochten doen de twee strijders, die hierom zo gauw als de trompetten begonnen te blazen hun lansen velden en liepen met zulke macht tegen de andere dat Miser zijn speer brak op het schild van Frisol die hem daartegen zo recht in het vizier nam dat hij met zijn lans zijn vijand schild, harnas en lijf dwars doorrende waardoor de verrader zonder een van zijne handen of voeten meer te verroeren dood op de plaats neer viel. Wat Frisol gewaar werd en steeg af van zijn paard en ontwapende hem ’t hoofd, maar zag dat hem de ziel verlaten had, liet hij hem liggen en zei [L5vb] tot de rechters: “Mijn heren, resteert mij iets anders meer te doen voor het krijgen van der jonkvrouw goede recht, daartoe ben ik bereid.”

“Gij hebt genoeg gedaan, heer ridder,” antwoorde Palmerijn, “in deze zaak. Bid God dat gij alzo gelukkig mag zijn in uw andere affaires.”

En beval dat men ’t lichaam van Miser, wat naderhand van zijn vrienden, alzo hij van grote afkomst was, fatsoenlijk begraven werd en weg zou dragen, ging hij met de andere rechter uit het kamp naar ’t paleis alwaar ze zo gauw niet gekomen waren of Frisol kwam ook en aldaar mee de juffrouw die voor de koning op haar knieën viel en bad dat het hem wilde gelieven haar wederom te doen geven het kasteel met alle goederen die heur Miser haar te onrecht af onthouden had, wat haar de koning beloofde. Daarvan ze zijne majesteit zeer bedankt werd, zo wel van de jonkvrouw als van Frisol, die daartegen een grote eerbewijzen van de koning om zijn heerlijk feit ontvangen had en met zijn jonkvrouw uit de zaal ging om te reizen de weg die ze gekomen weren.

Wat Palmerijn zag en gebood zijn dwerg Frisol ze te volgen op dat hij hem daarna wist te zeggen wat weg hij gereisd had. Dat de dwerg alzo volbracht en liet terstond daarna daarvan de wetenschap aan zijn meester die, om te beter zijn gezelschap te mogen ontkomen, met Trineus ging visiteren de koningin alwaar hem de prins terstond tot de genoeglijke tezamen kouten met zijn beminde Agriole voegde, zonder ergens anders op te denken. Toen Palmerijn hem zo geheim uit kamer maakte dat noch hij noch Ptolomeus het niet [ L6ra] zagen en ging voorts met zijn dwerg ter plaatse daar hem de schildknecht met zijn wapens en paard opwachtte alwaar hij hem in allerijl wapende en zei tot Urbande en de schildknecht dat ze wederom naar de stad keren zouden en hem aldaar opwachten, ook Trineus en Ptolomeus aanzeggen hem voor deze keer te willen excuseren van dat hij ze niet te kennen gegeven had zijn haastig vertrek en zijn wederkomst zonder enige moeite te doen aldaar opwachten, “ze mede bidden,” zei hij, “dat ze mij ondertussen gelieven voor aanbevolen te houden in onze oude vriendschap. Ook verbied ik u dat geen van u lieden mij volgt om mij na te gaan, zo ver gij niet in mijn ongenade valt en van mijn vrienden vijanden worden wil!”

Toen hij dit gezegd had nam hij de lans en reedt met volle loop de weg die hem gewezen was van zijn dwerg. Die met zijn kameraad in grote droefheid wederom keerden naar de stad, alwaar zij niet vergaten de geboden van hun meester te berichten aan de twee ridders. Die zulks hoorden en zijn vertrek droevig beklaagden en vooral de prins Trineus die hem hierdoor van zijn voornemen beroofd zag, zulk bedroefd gelaat toonde dat de koning, hoewel hij zelf zeer bedroefd was, door medelijden bedwongen werd hem te troosten en beloofde dat hij Palmerijn met alle naarstigheid door zijn geheel koninkrijk zou doen zoeken zo ver hij in weinig dagen niet wederom kwam.

Wat wij ze een tijd lang in een verlangen en vrees de bedroefdheid zullen laten wachten.

[L6rb] Hoe Palmerijn nae de doodt van Miser, Frisol vervolghende, hem oock ghedoodt soude hebben sonder de voorbiddinghe van een jonckvrouwe. Het .LIIIJ. capittel.

Eer Palmerijn Frisol conde vervolghen, waster albereets deur de campvechtinghe ende zijn heymelijck ewech comen soo veel vanden dach ten eynde gheloopen dat hy niet langhe en hadde ghereden oft den nacht quam hem overvallen, maer de wassende goddinne Diana, die albereets soo vol was datse heure silvere hoornen toegesloten hadde, spreyde van heur soo claren licht dat hy gelijckewel onder de beschijninghe van heur blanck aenschijn soo lange voort rede tot dat sy, vervolghende heuren broeder Phoebum, haer mede int westen ginck verberghen. Waer deur de duysterheyt Palmerijn bedwonghe int wilde velt te verbeyden tot de compste van mevrouwe Aurora, die hy so haest heuren witten standaert niet en hadde sien vlieghen int oosten oft hy ginck wederom te peerde sitten ende vervolchde zijnen wech, een yegelick die hy ontmoeten vragende ofse den ridder met de jofvrouwe niet gesien en hadde, maer daer en was niemant die hem van heur yet wes wiste te seggen. Waeromme hy, vreesende datse hem ontrijden souden, den geheelen dach sonder ophouden oft eenige spijse te nutten voort passeerde tot dat hem den nacht bedwonge te logeeren inde herberge van een deuchdelijcke weduwe, vande welcke hy vernam dat Frisol daer voorby ghereyst was.

Weshalven hy des smorgens zijn [L6va] weerdinne God beval ende reet voortaen wes tot dat hy opte middach quam aent eynde van een bosch, alwaer zijnen wech heur naer soo veele diversche plaetsen verspreyden dat hy hem opde cruys weghen met zijn peert stil moeste houden, seer bedroeft zijnde om dat hy niet en wiste welcken hy volgen soude. Dan ten verliep niet langhe oft daer quam tot hem rijden een jonckvrouwe, sittende op een tel, seer costelick behanghen, tot de welcke hy seyde: “Joncvrouwe, en is u niet ontmoet eenen gewapenden ridder met eenen waterverwigen schilt, hebbende int midsen een vergulde sonne, met hem leydende een jonckvrouwe, die vergeselschapt wort van sommige schiltknechten?”

“Jae hy, voorwaer heer ridder,” antwoorde sy. “Indien ghy my belooven wilt twee eerlijcke geloften soo sal ick u eer de clock morgen ses uren gheslaghen heeft in zijn presentie leyden.”

“Ick belove u,” seyde Palmerijn.
“Volcht my dan,” antwoorde sy.
Ende reden alsoo den gheheelen dach met groote neersticheydt voort, tsamen houdende menigherhande propoosten, waer onder heur Palmerijn ten lesten mede vraechde ofse eenige kennisse aen desen ridder hadde. “Ick en can u noch gans van hem niet segghen,” seyde de jonckvrouwe, “maer hy sal met de jofvrouwe die hem geleyt, desen nacht logeren op een casteel, toecomende haer moeye.”

Ende aldus voort rijdende quamense tegens den avont ontrent het selve casteel, daer Frisol albereets op was ende de poorten, overmits de spaetheyt, van gesloten waren, soo datse van heure peerden stonden in een cleyn bosken. Ende na datse die ontoomt hadden creech Palmerijn uyt zijn maeltgen een stuck van een pasteye van een hert, het welcke hy ter goeder avontuere vande herberge der wedu vrouwe mede ge[L6vb]nomen hadde met een flesgen met wijn. Daer van sy heuren nootdruft genomen hebbende, steldense heur om te slapen op ’t bedde dat den gheneuchelijcken somer met zijn groene deecken becleedet hadde. Maer Palmerijn vreesde indien hy hem in den slape vergat, dat hem Frisol ontcomen soude. Waer deur hy niet een oogenblick en conde rusten, dan sloech altijts zijn gesichte na ’t casteel wes int beginsel des dageraets, dat hy zijne wapenen nam. De welcke hy nauwelijcx aenghedaen en hadde oft sy saghen Frisol met zijn gheselschap vande brugghe des huys comen. Waeromme Palmerijn haestelijck te peerde ghinck sitten ende seyde tot de jonckvrouwe: “Indien ghy yet wes op my begeert, so moet ghy my volgen!”

Ende hier met gaf hy zijn peert den vollen toome, lopende so lange dat hy Frisol achterhaelde by ’t beginsel van een bosch in een groot dal, waer in hy van verre tot hem riep: “Hout stil, heer ridder! Hout stil! Meynt ghy my alsoo te ontcomen? Hebdy vergheten de woorden die ghy te Parijs spraect tegens den ridder die de tente vanden hertoch [van Savoye] verwaerde? Siet, nu is de ure gecomen dat ick u sal doen bekennen dat ghy niet weerdich en zijt u te noemen eenen dienaer van Polinarde!”

Om welcke woorden Frisol hem omkeerende, wordt hy Palmerijn kennende ende seyde: “Ongeluck moet ghy hebben, ridder. De schoonheyt van Polinarde noch de liefde die ick tot haer draghe, en is soo cleyne niet dat ick soo lichtelijck soude connen vergeten mijne affectie tot haren dienste, ’t welcke ick geensins en sal mijden te bekennen, niet alleene om de vreese van u noch van machtighere persoonen als ghy, maer oock van alle die opter werelt leven, so dat ghy u meucht bereyden, indien ghy my zijt comen soecken om dese saecke!”

[L7ra] ’t Welck Palmerin hoorende, velde terstont zijn lancie ende gaf zijn peert de sporen, waerinne Frisol van zijnent wegen ooc niet suymich en was, maer ontmoeten den anderen met sulcken crachte datse heure schilden ende harnassen deur runden ende heure lancien braecken, nochtans en viel niemant ter aerden. Dan sloeghen rasselijck de handen aende sweerden met sulcker furie datse den anderen in groot perijckel van heure personen stelden, want deur heure crachtighe houwen ende slagen waren heure schilden bycans geheel in stucken, heure sweerden vol schaerden, heur harnassen gebroocken, heur helmen gecrenckt, ende Frisol also gequetst dat het een deernisse was om te aensien. Nochtans hielt hy het eenen langhen tijt daer nae noch staende met sulcken couragie dat het onmogelijck was met reden te oordeelen wie de overhant van beyde behouden soude. Tot dat Palmerijn zijne slagen versterckten deur eenen nieuwen moet, waer van hem Frisol nochtans gantsch niet en verflaude, maer vertoonde daer tegens oogenschijnelijck dat hy geene mindere begheerten en hadde om vande victorie te triumpheeren als Palmerijn. Die des niet teghenstaende ten lesten na hem sloech soo crachtighen slach dat dien sonder twijffel zijn hooft opgheclooft soude hebben, en hadde hy hem met het cleyne stuck dat hem noch resteerde van zijnen schilt, niet alsoo bedeckt dat den selven slach afschampte ende voorts meer als een handtbreet diep daelde in den hals van zijn peert. Waer over het beeste achterwaerts bestonde te loopen ende also te rasen dat het zijn meester ter aerden wierp deur een soo swaeren val, dat hy overmits groote verduyselinghe hem inder ijl niet wederomme op en conde richten. [L7rb] ’t Welck Palmerijn siende, spronck haestelijck van ’t peert ende gaf met zijn sweert ghenoechsaem te kennen dat hy hem ’t hooft af wilde slaen. Maer de joncvrouwe voor de welcke Frisol Miser bestreden hadde, begonste soo groote droefheydt te bewijsen dat de Toornicheyt selve heur daer over ontfermt soude moeten hebben, slaende heur handen te samen, treckende ’t hayr uyt haer hooft ende vervulde de locht met crijssingen ende erbermelijck gheroep, luyde crijtende: “Och God, stiert hulpe, stiert hulpe! Heer ridder, doet bermherticheyt, doet ghenaede!”

Waer over de jonckvrouwe die Palmerijn aldaer gebracht hadde, sulcke deernisse creech datse voor hem op de knyen viel, biddende om Godswil dat hy af wilde laeten. Maer Palmerijn toonde hem als den ghenen die niet en hoorde, willende wederom met Frisol beginnen, den welcken hierentusschen hem wederom opghericht hadde. Dan de jonckvrouwe seyde tot hem: “Heer ridder, ghy hebt my twee geloften gedaen, daeromme bidde ic u ootmoedelijck dat ghy om u vande eene te ontslaen dit gevecht willt ophouden.”

“Jonckvrouwe,” antwoorde Palmerijn met een straf gesichte, verhetst zijnde als eenen wreeden leeuw op zijnen roof, “begheert van my yet anders. Dit en sal u niet geconsenteert worden!”

“Indien ghy ’t niet en doet,” antwoorde de jonckvrouwe, “soo sal ick u waerachtelijck aent hof vanden coninck van Enghelandt voor eenen meyneedighen vermaert maecken.”
“Ghy doet my ongelijck,” seyde Palmerijn, “behinderende van my te wreecken over den ghenen die ick ’t meeste haet op deser werelt. Vermaledijdt moet daeromme de ure zijn dat ick u ontmoete!”

Ende op staende voet reedt hy eenen anderen wech, verhoopende hem wederomme elders [L7va] t’ontmoeten.

Als de jonckvrouwe van Frisol dit sach, quamse de andere van grooter blijtschap omhelsen, segghende datse heure onderdanicheydt nae alle haer vermoghen verbonden hielde, soo lange alsse leefde, voor dese groote gracie. ‘’t Geen ick gedaen hebbe,” antwoorde sy, “is geschiet deur bermherticheyt, eylacy tot mijn groote schade, om dat ick andere saecken van hem te begheeren hadde, die my veel meer aenginghen. Maer u schreyen ende bitter karmen heeft my beweecht van hem voor u t’ontslaen van d’eene belofte, daer van hy my d’andere noch schuldich is, waer om ick hier niet langher en can vertueken, dan beveel u in de bewaernisse Gods.”

Ende gaende op heur telle sitten, reetse ewech in aller neersticheyt, daer in wy heur Palmerijn sullen laten volghen om u daerentusschen voorts te verhaelen van Frisol, die noch heel verbaest was vanden val ende so seere begoste te verswacken overmits ’t overvloedige verlies van zijnen bloede dat de jonckvrouwe, zijne wonden stoppende ’t beste datse mochte, nochtans groote erbermenisse sach eer se hem coste crijghen tot aen de naeste herberge, alwaerse ter goeder avontueren een oude vrouwe vonden, die seer ervaren was in de wond-meesterye, wes halven sy aldaer verbeyden wilden zijne genesinghe. Maer hy en hadde die alnoch niet volcomelijck wederom vercrijghen als den ghesetten dach tot de overleveringe des casteels ghenaeckte, soo dat heur des niet tegenstaende van nooden was te vertrecken [ende] arriveerden in drie daghen opt selve casteel, alwaer heur albereets verbeyden des conincx ghecommitteerde, een ridder Hermes genaemt. Den welcken aen de jofvrouwe dede overleveren de sleutelen van de voorseyde sterckte ende daer na ont[L7vb]bieden alle de onderdanen vande heerlijckheyt van dien om heure vrouwe te ontfanghen ende den eedt van getrouwicheyt te doen. ’t Welc geschiet zijnde, worden daer veele feesten ende bancketten gehouden, inde welcke de jofvrouwen ondere andere propoosten den commissarius Hermes mede verhaelde wat haer ghebeurt was met Frisol ende den Ridder mette swerte Wapenen. Die Hermes soo gheringhe niet en hadde hooren noemen oft hy dochte wel dat het den Grieckschen ridder, onlancx sonder yemants weten uyt het hof vertrocken, zijn soude, waerom hy met hem te soecken den coninck eenen aenghenamen dienst verhoopte te doen, ende volchde den wech die Palmerijn ghereden was, den welcken hem ten uytrijden vant casteel ghewesen worde. Maer Frisol bleef aldaer tot dat hy volcomelijck ghenesen was, waer nae hy oock oorlof nam aende jofvrouwe, die hem badt dat hy met hare goederen wilde doen als zijn eyghen ende hem doch in eenige manieren yet wes doen recompenseeren, waer van heur Frisol beleefdelicken bedancte, sonder yet wes anders van heur te nemen als eenen nieuwen schilt ende een oorlochs peert, daer met hy wederom reet na den hertoch van Galles, die van zijne wedercomste groote blijtschap ontfing. Maer verstaende dat hem sulcken overlast aenghedaen hadde geweest by den Ridder mette Swerte Wapenen ende dat den selven int hof van Engelant woonde, meynde hy van spijt te bersten, fantaserende op alle de middelen waer mede hy hem soude moghen wreecken. Doende tot dien eynde nae hem vernemen deur zijn gheheel heerschappye, soo dat hy sommighe daghen daer nae op een van zijn casteelen, ligghende op de frontieren van zijn hertochdom ende de lan[L8ra]den vanden coninck, te kennen ghegeven worden dat den Ridder mette Swerte Wapenen weynich daghen te bevorens daer voorby gepasseert te wesen, ende dat hy den selftsen wech wederom moste comen om naer ’t hof te reysen. Waer inne hy dochte de ghelegentheyt van zijne wraecke ghetreft te hebben, doende zijn tenten spannen neffens een brugghe, legghende int ghesichte van zijn sterckte, in eenen beemt alwaer hy ordineerde twaelf ridders, de aldergaliaertste ende cloeckmoedichste, uytgenomen Frisol, die hy by hem op ’t casteel wilde behouden, van zijn hertochdom, met sulcke instellinge ende beveel dat gheenen ridder soo stoudt en was over dese brugghe te passeeren indien hy niet en dochte te bevechten de selve twaelf ridderen, d’een na d’ander, met conditie: indien hy overwonnen worde, hem in sulcken gheval te sullen moeten begheven onder de genade vanden hertoch ende ’t peert te verblijven aen den overwinner. Maer indien hyse alle twaelve overwon, soo soude hy zijnen wech moghen vervolghen ende met hem nemen alle heure peerden. Naer welcke wreede instellinghe aldaer gheschieden veele tornoyen ende vechtinghen, waer inne menighen dapperen ridder ter aerden gheworpen worde, dat den hertoch boven maten seer wel gheviel.

L6rb Hoe Palmerijn na de dood van Miser Frisol vervolgde en hem ook gedood zou hebben zonder het voorbidden van een jonkvrouw. Het 54 kapittel.

Eer Palmerijn Frisol kon vervolgen was er al gereed door het kamp vechten en zijn heimelijk weg komen zo veel van de dag ten einde gelopen dat hij niet lang had gereden of de nacht kwam hem overvallen, maar de wassende godin Diana die al gereed zo vol was dat ze haar zilveren horens toegesloten had spreidde van haar zo’ n helder licht dat hij gelijk wel onder de beschijning van haar blanke aanschijn zo lang voort reedt tot dat ze, vervolgde haar broeder Phoebus zich mede in het westen ging verbergen. Waardoor de duisterheid Palmerijn bedwong in het wilde veld te wachten tot de komst van mevrouw Aurora die hij zo gauw haar witte standaard niet had zien vliegen in het oosten of hij ging wederom te paard zitten en vervolgde zijn weg en iedereen die hij ontmoette vroeg of ze de ridder met de juffrouw niet gezien hadden maar daar was niemand die hem van ze iets wist te zeggen. Waarom hij, vreesde dat ze hem ontgaan zouden, de gehele dag zonder ophouden of enige spijs te nutten voort passeerde tot dat hem de nacht bedwong te logeren in de herberg van een deugdelijke weduwe waarvan hij vernam dat Frisol daar voorbijgegaan was.

Weshalve hij de ‘s morgens zijn [L6va] waardin God beval en reed voortaan tot dat hij op de middag kwam aan het einde van een bos alwaar zijn weg zich naar zo vele diverse plaatsen verspreidde dat hij hem op de kruisweg met zijn paard stil moest houden en zeer bedroefd was omdat hij niet wist welke hij volgen zou. Dan het verliep niet lang of daar kwam tot hem rijden een jonkvrouw die zat op een telganger, zeer kostbaar behangen tot die hij zei: “Jonkvrouw, is u niet ontmoet een gewapende nridder met een waterkleurig schild en heeft in het midden een vergulde zon die, met hem leidt een jonkvrouw die vergezelschapt werd van sommige schildknechten?”

“Ja hij, voorwaar heer ridder,” antwoorde ze. “Indien gij mij beloven wit twee eerlijke beloften zo zal ik u eer de klok morgen zes uren geslagen heeft in zijn presentie leiden.”

“Ik beloof hete u,” zei Palmerijn.
“Volg mij dan,” antwoorde ze.
En reden alzo de gehele dag met grote naarstigheid voort en tezamen hielden menigerhande opzetten waaronder ze Palmerijn tenslotte mede vroeg of ze enige kennis aan deze ridder had. “Ik kan u noch gans van hem niets zeggen,” zei de jonkvrouw, “maar hij zal met de juffrouw die hem geleidt deze nacht logeren op een kasteel die aan haar tante toekomt.”

En aldus voortrijdende kwamen ze tegen de avond omtrent het kasteel daar Frisol al gereed op was en de poorten overmits de late tijd van gesloten waren zo dat ze van hun paarden gingen in een klein bosje. Na d at ze die de toom afgedaan hadden kreeg Palmerijn uit zijn knapzak een stuk van een pastei van een hert wat hij ten goede avontuur van de herberg der weduwe vrouwe mede [L6vb] had met een flesje met wijn. Waarvan zij hun nooddruft namen en stelden ze zich om te slapen op ’t bed dat de genoeglijke zomer met zijn groene deken bekleed had. Maar Palmerijn vreesde indien hij hem in de slaap vergat dat hem Frisol ontkomen zou. Waardoor hij geen ogenblik kon rusten, dan sloeg altijd zijn gezicht naar ’t kasteel tot in het begin de dageraad dat hij zijn wapens nam. Die hij nauwelijks aangedaan had of zij zagen Frisol met zijn gezelschap van de brug van het huis komen. Waarom Palmerijn haastig te paard ging zitten en zei tot de jonkvrouw: “Indien gij iets anders van mij begeert zo moet gij mij volgen!”

En hiermee gaf hij zijn paard de volle toom en liep zo lange dat hij Frisol achterhaalde bij ’t begin van een bos in een groot dal waarin hij van verre tot hem riep: “Hou stil, heer ridder! Hou stil! Meent gij mij alzo te ontkomen? Heb je vergeten de woorden die gij te Parijs sprak tegen de ridder die de tent van de hertog van Savoie bewaarde? Ziet, nu is het uur gekomen dat ik u zal doen bekennen dat gij niet waardig bent het u te noemen een dienaar van Polinarde!”

Om die woorden Frisol zich omkeerde en begon hij Palmerijn te kennen en zei: “Ongeluk moet gij hebben ridder. De schoonheid van Polinarde noch de liefde die ik tot haar drag is zo klein niet dat ik zo licht zou kunnen vergeten mijn affectie tot haar dienste wat ik geenszins zal mijden te bekennen, niet alleen om de vrees van u noch van machtigere personen dan gij, maar ook van alle die op de wereld leven zo dat gij u mag bereiden indien gij mij bent komen zoeken om deze zaak!”

[L7ra] Wat Palmerijn hoorde en velde terstond zijn lans en gaf zijn paard de sporen waarin Frisol van hetzelfde ook niet verzuimde maar ontmoeten de andere met zulk kracht dat ze hun schilden en harnassen door runden en hun lansen braken, nochtans viel niemand ter aarde. Dan sloegen snel de handen aan de zwaarden met zulke furie dat ze de andere in groot perikel van hun personen stelden, want door hun krachtige houwen en slagen waren hun schilden bijna geheel in stuken, hun zwaarden vol scheuren, hun harnassen gebroken, hun helmen gekrenkt en Frisol alzo gekwetst dat het een deernis was om te aanzien. Nochtans hield hij het een lang tijd daarna noch staande met zulke moed dat het onmogelijk met reden te oordelen wie de overhand van beide behouden zou. Tot dat Palmerijn zijn slagen versterkte door een nieuwe moed waarvan hem Frisol nochtans gans niet verflauwde, maar vertoonde daartegen ogenschijnlijk dat hij geen mindere begeerte had om van de victorie te triomferen als Palmerijn. Die niet tegenstaande tenslotte naar hem sloeg zo’n krachtige slag dat die zonder twijfel zijn hoofd gekloofd zou hebben had hij hem niet met het kleine stuk dat hem noch resteerde van zijn schild alzo bedekt dat die slag afschampte en voorts meer als een handbreed diep daalde in de hals van zijn paard. Waardoor het beest achteruit bestond te lopen en alzo te razen dat het zijn meester ter aarde wierp door een zo’ n zware val dat hij overmits grote duizeling hem in der ijl niet wederom op en kon richten. [L7rb] Wat Palmerijn zag en sprong haastig van ’t paard en gaf met zijn zwaard voldoende te kennen dat hij hem ’t hoofd af wilde slaan. Maar de jonkvrouw waarvoor die Frisol Miser bestreden had begon zo grote droefheid te bewijzen dat de toorn zelf zich daarover ontfermd zou moeten hebben en sloeg haar handen tezamen, trok het haar uit haar hoofd en vervulde de lucht met krijsen en erbarmelijk geroep en luid krijste: “Och God, stuur hulp, stuur hulp! Heer ridder, doe barmhartigheid, doe genade!”

Waardoor de jonkvrouw die Palmerijn aldaar gebracht had zulke deernis kreeg dat ze voor hem op de knieën viel en bad om Godswil dat hij af wilde laten. Maar Palmerijn toonde hem als diegene die het niet hoorde en wilde wederom met Frisol beginnen die zich ondertussen wederom opgericht had. Dan de jonkvrouw zei tot hem: “Heer ridder, gij hebt mij twee beloften gedaan, daarom bid ik u ootmoedig dat gij om u van de ene te ontslaan en dit gevecht wil ophouden.”

“Jonkvrouw,” antwoorde Palmerijn met een straf gezicht die verhit was als een wrede leeuw op zijn roof, “begeert van mij iets anders. Dit zal u niet geconsenteerd worden!”

“Indien gij ’t niet doet,” antwoorde de jonkvrouw, “zo zal ik u waarachtig aan de hof van de koning van Engeland voor een meinedige vermaard maken.”
“Gij doet mij ongelijk,” zei Palmerijn, “verhinder van mij te wreken over diegene die ik ’t meeste haat op deze wereld. Vermaledijdt moet daarom het uur zijn dat ik u ontmoete!”

En op staande voet reedt hij een andere weg en hoopte hem wederom elders [L7va] te ontmoeten.

Toen de jonkvrouw van Frisol dit zag kwam ze de andere van grote blijdschap omhelzen en zei dat ze haar onderdanigheid naar al haar vermogen verbonden hield, zo lang als ze leefde voor deze grote gratie. ‘’t Geen ik gedaan heb,” antwoorde ze, “is geschied door bermhartigheid, helaas tot mijn grote schade, om dat ik andere zaken van hem te begeren had die mij veel meer aangingen. Maar uw schreien en bitter kermen heeft mij bewogen van hem voor u te ontslaan van de ene belofte waarvan hij mij de andere noch schuldig is waarom om ik hier niet langer kan vertoeven dan beveel u in de bewaring Gods.”

En ging op haar telganger zitten en reed weg in alle naarstigheid, daarin wij haar en Palmerijn zullen laten volgen om u ondertussen voorts te verhalen van Frisol die noch heel verbaasd was van de val en zo zeer begon te verzwakken overmits ’t overvloedige verlies van zijn bloed dat de jonkvrouw zijn wonden stopte zo goed dat ze mocht, nochtans grote erbarmen zag eer ze hem kon krijgen tot aan de naaste herberg alwaar ze ter goed avonturen een oude vrouwe vonden die zeer ervaren was in de wond genezing derhalve zij aldaar afwachten wilden zijn genezing. Maar hij had die als noch niet volkomen wederom verkregen als de gezette dag tot de overlevering van het kasteel aankwam zo dat ze niet tegenstaande het van noden was te vertrekken en arriveerden in drie dagen op dat kasteel alwaar haar al gereed opwachtte de konings gecommitteerde een ridder Hermes genaamd. Die liet aan de juffrouw overleveren de sleutels van de voorzegde sterkte en daarna [L7vb] ontbieden alle onderdanen van de heerlijkheid van die om hun vrouwe te ontvangen en de eed van trouwheid te doen. Toen dat geschied was werden daar vele feesten en banketten gehouden waarin de juffrouw en andere opzetten de commissaris Hermes mede verhaalde wat haar gebeurd was met Frisol en de ridder met de zwarte wapens. Die Hermes zo gauw niet had horen noemen of hij dacht wel dat het de Griekse was ridder die onlangs zonder iemands weten uit het hof vertrokken zijn zou, waarom hij met hem te zoeken de koning een aanname dienst verhoopte te doen en volgde de weg die Palmerijn gereden was die hem ten uitrijden van het kasteel gewezen werd. Maar Frisol bleef aldaar tot dat hij volkomen genezen was, waarna hij ook verlof nam aan de juffrouw die hem bad dat hij met haar goederen wilde doen als zijn eigen en hem doch in enige manieren iets anders doen vergoeden, waarvan haar Frisol beleefd bedankte zonder ets anders van haar te nemen dan een nieuw schild en een oorlogspaard waarmee hij wederom reedt naar de hertog van Galles die van zijn weerkomst grote blijdschap ontving. Maar verstond dat hem zulke overlast aangedaan had geweest bij de ridder met de zwarte wapens en dat die in de hof van Engeland woonde meende hij van spijt te barsten en fantaserende op alle middelen waarmee hij hem zou mogen wreken. Deed tot dat einde naar hem vernemen door zijn gehele heerschappij zo dat hij sommige dagen daarna op een van zijn kastelen dat lag op de grenzen van zijn hertogdom en de landen [L8ra] van de koning te kennen gegeven werd dat de ridder me de zwarte wapens weinig dagen te tevoren daar voorbij gepasseerd was en dat hij dezelfde weg wederom moest komen om naar de hof te reizen. Waarin hij dacht de gelegenheid van zijn wraak getroffen te hebben en liet zijn tenten spannen nevens een brug die lag in het gezicht van zijn sterkte in een beemd alwaar hij ordineerde twaalf ridders de aller dapperste en kloek moedigste, uitgezonderd Frisol die hij bij hem op ’t kasteel wilde behouden van zijn hertogdom met zulke instelling en bevel dat geen ridder zo stout en was over deze brug te passeren indien hij niet dacht te bevechten die twaalf ridders, de en na de ander met conditie: indien hij overwonnen werd hem in zulk geval te zullen moeten begeven onder de genade van de hertog en ’t paard te verblijven aan de overwinnaar. Maar indien hij ze alle twaalf overwon zo zou hij zijn weg mogen vervolgen en met hem nemen al hun paarden. Na welke wrede instelling aldaar geschiedde vele toernooien en gevechten waarin menige dappere ridder ter aarde geworpen werd dat de hertog boven maten zeer goed beviel.

Hoe Palmerijn met de jonckvrouwe voort reysden om te volbrenghen zijne andere ghelofte, ende wat daer over ghebeurde. Het .LV. capittel.

[L8rb] Palmerijn van de jonckvrouwe rijdende, ghelijck ghy ghehoort hebt, in meyninghe van Frisol deur eenen anderen wech voor te comen met wille van hem in sulcken gheval nemmermeer voor zijnen doot te verlaten, worde soo vlijtich vande jonckvrouwe ghevolcht datse hem seer gheringhe achterhaelde, seggende: “Heer ridder, wilt doch niet int quade nemen het beletsel dat ick u gedaen hebbe, want het soude een al te groote schade gheweest zijn indien ghy sulcken braven persoone gedoot hadt, het welcke u sonder twijffel naemaels berouwen soude hebben. Derhalven sal u believen daerom niet achter weghen te laten uwe anderde ghelofte te quiteren, maer tot dien eynde met my te rijden.”

“Voorwaer, jonckvrouwe,” antwoorde Palmerijn, “ghy hebt teghens my weynich beleeftheyts gebruyckt, belettende het ghene om tot het welcke te geraecken ick u de beloften gedaen hadde, dat ick nochtans teghens den wille van u ende alle andere moeyelijck vallende personen hope te volbrenghen. Des niettemin begheer ick mijn ghelofte te volbrenghen, niet om uwent wille, maer om mijn eere niet te misdoen. Daerom rijt voort, ick sal u volghen!”
Ende alsoo gheleyde hem de jonckvrouwe vier daghen lanck. Dan aenden vijfsten dach quamense ontrent den middach op eenen hooghen berch, boven op den welcken een groot stilstaent water stont dat tot aen heuren wech streckte. Ende daer by comende sach hy stracx neffens hem eenen ridder, hebbende in zijn hant een vuyrige pijle op eenen gespannen booch, den welcken aftreckende, schoot zijn peert dwers deurt lijf soo dat het doot opt gras neder viel tusschen de voeten van Palmerijn. Die daer over in groote gramschap ontstack ende liep den rid[L8va]der, die nae twater vluchte, nae, so seere als hy coste. Ende in sulcke naelopinge dochte hem dat hy aent middel toe int water stont sonder selfs te weten hoe hyder gecomen was. Maer zijnde noch in dese peysinghe wordt het stracx soo duyster dat hy niet een vingerbreet van hem sien en conde, niet hoorende als een erbermelijck ghecrijs ende getier. Daer nae quam eenen grooten blixem diet al verlichte, waer deur hy hem selven sach int water legghen wes tot aenden hals toe, nerghens yet wes siende als grouwelicke wolcken ende eysselicke golven, die walvissen ende andere afgrijselicke groote zeegedierten tot hem aenbrochten, sulcken windt waeyende dat hem dochte de locht aen alle canten vuyr te spouwen, so dat hy sekerlijck aldaer ’t leven meynde te eyndigen, roepende: “O God, zijt de ziele van mijn arme sondaer genadich!” Ende dit geseyt hebbende, hoorde hy een alsulcken donder dat hem dochte veele bergen te scheuren. Waer over hy alsoo verbaest worde dat hy niet en wist waer of wat hy was, maer viel van groote vreese in beswijm, inden welcken zijnde, dochte hem dat eenen grooten walvis hem inslocte ende wederom opt lant schoeyde. Waer nae hy terstonts wederom tot zijn selfs quam ende sach dat het wederom claer dach wesende, hy stonde op een houte brugge, onder de welcke een groote strenge riviere passeerde, waerinne vele schoone jonckvrouwen lagen in groot perijckel van te verdrencken, erbermelijck roepende om hulpe, ende aent eynde van dese brugghe sach hy een seer sterck casteel. Waer na hy rasselic ginc, ende comende aende valbrugge, quamder een stem uyte spiegaten, roepende: “Verbeyt heer ridder, men sal u open doen!”

Als Palmerijn dese stemme hoorde, soo en wist hy niet wat van hem werden oft wat [L8vb] hy hier uyt verstaen soude, dan besloot niettemin hem tot der doot toe te verweeren indien hem yemant quam bespringen. ’t Welc hy nauwelijcx gedocht en hadde oft de poorten waeren open, waerom hy zijn bloote rapier inde hant nam ende trat stoutelicken int casteel, alwaer hy niemant en vant die hem eenich hinder dede, maer een yegelijc betoonde hem eerbewijsinghe. Tot dat hy gecomen was te halven weghen vande voorplaetse, doen quam hem te gemoete een jofvrouwe van middelbaeren ouderdom, vergeselschapt met vele andere jonckvrouwen ende ridderen, alle seer blijden gelate betoonende, ende de jofvrouwe nam hem byder hant, seggende: “Willecom, heer ridder, gelooft moet Godt zijn dat ick u alhier in dese plaetse sie, op dat ghy meucht volbrengen ’t gene [dat] deur eenen anderen niet geeyndicht en can worden.”

Daer nae leydense hem in een schoone camer, seer rijckelic toegemaect ende behangen met goude ende zijde tapijten, alwaer terstont eenighe schiltknechten quamen die hem ontwapenden.
’t Welck geschiet zijnde, gingense alle in een groote sale alwaer een heerlijck noenmael bereyt was, gheduyrende ’t welck[e] vele excellente musijckers met welluyden sangen ende instrumenten speelden, haer de spijse met groote geneuchten deden nutten, so dat Palmerijn dochte uyt te helsche gevanckenisse van Pluto gecomen te zijn int hemelsche hof van Jupiter, om in so gheringen tijt van so grouwelijcken plaetse geraeckt te zijn aen soo playsant bancquet tot geselschap van soo vele schoone jonckvrouwen, die hem alle groote eere bewesen, sonderlinge de vrouwe vant casteel, die tot hem seyde: “Mijn heere, wy hebben lange na uwe comste verlangt, om dat wy deur u hopen te geraecken uyt te groote miserie [M1ra] daer in ic met mijnen volcke lange gehouden zy worden.”

“Ick bid u, mevrouwe,” seyde Palmerin, haer verhalende al tgene dat hem voor dit casteel geschiet was, “dat ghy my wilt openbaeren wat sulcke wonderen beduyden die my gebeurt zijn.”

“Indien ghy my beloven wilt,” antwoorde sy, “uyt te richten de saecken daer toe nootelick, die ick dencke van u vastelic geordineert te sijn, so sal ic uwe vrage berichten.”

“Indiense redelick sijn ende van eenen ridder doenlijc,” seyde Palmerin, so zijnse u belooft.”

“U geliefte wil dan zijn te verstaen,” antwoorde de joncvrouwe, “dat mijn vader, die dit casteel toebehoorde, so cloeckmoedigen ende hoochgeachten ridder was als in desen lande gevonden mochte worden, den welcken hem in sijne jonge jeucht so seer onder de dominatie van de liefde begaf dat hy uyter maten amoureus wert op een jonckvrouwe van veel minderen state als hy. Des niet tegenstaende nam hyse ten houwelijck ende ghewon daer by een dochter, die weese bleef van wegen haers moeders alsse veertien jaer out was. Waerom mijn vader, doe noch zijnde inden fleur van sijn leven, zijn anderde bruyloft hielde met een seer eer[l]ijcke joffrouwe van ouden geslachte, vande welcke ick geboren worde. Waer na mijn vader mijn suster dicwils rijckelick wilde hylicken, dan heur geliefte en is noyt geweest daer inne te consen[t]eren, maer met wille van hem ginckse woonen met eene van hare moeyen, su[s]ter van haer moeder, die seer ervaren [wa]s inde nigromantie. Deur den raet van [d]e welcke mijn suster een paleys dede [t]immeren met eenen seer stercken toorn, [t]wee mijlen aen d’ander zijde van dit casteel, alwaerse daer na geduyrichlicken heur wooninghe hielden.

Hieren[t]usschen gaf my mijn vader, die my [g]rootelijcx beminde, ten houwelijc a[e]n [M1rb] eenen rijcken ende edelen ridder, excellent in schoonheyt maer noch singulierder inde wapenen, by de welcke ick een dochter won een jaer nae onse trouwinghe, die eylacy nauwelicx geboren en was of mijnen man, vader ende moeder passeerden alle drie dit tegenwoordich leven, latende my een bedroefde moeder ende mijn dochter een jonghe weese. De welcke ghecomen zijnde tot seer gheringhen ouderdom, wordt van veele groote heeren, die een behaghinghe namen in heure sonderlinghe schoonheydt, ten houwelijck versocht, maer vreesende datse noch te onmachtich was, aengesien haer jonge jaren om te verdraghen de volbrenginge des houwelijcx, ontschuldichde ic my daer op tegens heur allen. Nochtans tot mijne groote schade, want de voorseyde moeye van mijn suster heeft eenen sone, den a[l]derleelicksten, onbeleefsten ende disgracieusten ridder diemen soude moghen vinden, den welcken ’t vuyr der liefde oock alsoo ontstack tot de begheerte van mijn dochter, dat hy zijn moeder soo lange moeyelick viel datse ten lesten die voor zijn vrouwe aen my versocht. Waer op ick heur in verstoornisse antwoorde dat ic mijn dochter liever soude sien sterven als hem die ten houwelijck te gheven, om dat hy soo groote weldaet niet en verdiende. Welck antwoordt sy hem daer nae vertrock, waer deur hy van zijn voornemen niet alleen niet af en stont, maer noch veel meer beweecht wort van te vervolghen zijn aenghevanghen liefde, soo dat hy zijne moeder daer naer seer lastich viel om te consenteren dat hy mijne dochter met ghewelt soude moghen ontnemen, het welcke de sotte vrouwe, mogelijcken met barmherticheyt tot hem beweecht wordende of overwonnen zijnde deur zijn on[M1va]ophoudelijcke vorderinghe, accordeerde. Waeromme den verrader met langhe voorbedachte laghen vergadert hebbende sommige schelmen, secretelic alhier quam onder ’t dexel van my te comen besoecken om goet cier te maecken ende alsoo mijn dochter ontroofden, de welcke hy ghestelt heeft inden toorn daer van ick vlus sprack. Maer daer met noch niet te vreden zijnde, vreesende dat ic sommige personen vergaderen soude ende haer die wederomme ont[n]emen om datse wel weten dat ick seer bemint zy van alle mijne ghebuyren, hebben sy om ’t casteel ende den selven toorn ghetoovert een soo diepen ende onstuyren water dat niemant daer aen comen en mach als met heur consent. Tot welcken eynde sy aldaer alleenlijcken gestelt hebben een cleyn schuytgen, dat bewaert wort met twee wreede leeuwen ende eenen grouwelijcken ridder, de welcke men seyt drie besworen duyvelen te zijn, die niemant over en doen voeren oft den ridder heeft den booswicht ’t selve eerst ghevraecht. So dat ick sinder noyt ghesien en heb mijn ellendige dochter, die hy vercrachticht heeft ende hoe langer hoe booser tracteert, ’t welck my soo seer quelt dat ick gheene vreuchde en can hanteeren ten zy mijn dochter verlost ende desen booswicht ghestraft wort. Waeromme ick so lange sonder ophouden gebeden hebbe den almachtighen Godt, dat Zijne barmherticheydt met mijn schreyen ende suchten compassie crijgende voor eerst heeft gelieft te plagen de moeder, haer begavende met een fenijnige cancker, die heur gheduyrichlicken, sonder oyt eenige remedie daer toe te connen vinden, soo langhe tormenteerde tot datse deur eenen lanckwijligen wreeden doot passeerde. ’t Welcke heuren sone siende, dreychde mijn suster oock te doen ster[M1vb]ven, haer beschuldighende datse oorsaecke van zijns moeders plage was, deur de nigromantie diese van haer gheleert hadde. Waerom mijn suster, vreesende de furie van desen toornigen tyran, wederom tot my quam, versoeckende vergiffenisse van ’t ongelijck datse my soude hebben mogen gedaen om heur moeye ende neve te behagen, met beloftenisse van te vinden de middelen waer deur ick mijn dochter uyte handen vanden verrader verlossen soude. Woorden voorwaer die my grootelijcx behaechden. Waerom ick heur versochte my te willen seggen in wat manieren sulcx soude connen gheschieden. Waer op sy my antwoorde: ‘Weet, mijn suster, dat ic alnu niet ontdoen en mach de tooverye die mijn suster ende ick gedaen hebbe, maer men moet verbeyden eenen ridder die alle de andere in deucht te boven gaet, die dit water sal over passeeren, den wreeden schelm dooden ende mijn nichte wederom in uwen handen stellen, den welcken ghy alleene kennen sult aen zijn stoutmoedicheyt, daer met hy den schutter met de vierige pijle sonder vreese na sal loopen. Dat by hem volbracht wordende, soo sal hy sonder twijffel oock mogen uytrichten dese saecken’, om ’t welck te doen sy my gelaten heeft een sweert met een seer costelijck harnas ende veele andere presenten om u te schencken, seggende datse u niet levendich en soude comen te sien. ’t Welcke oock alsoo gheschiet is, want corts daer nae storfse. Ende om dat dan dese saecken van u sonder twijffel voorseyt zijn, heer ridder, so wilt doch bermherticheyt hebben met mijn arme ellendighe moeder sampt ’t bedruckte weeskint in dese rechtveerdige saecke.”

“Voorwaer, mevrouwe,” antwoorden Palmerin, “ghy hebt soo goede redenen om te begeeren de wraecke van sulcke [M2ra] groote injurie, dat ick hoop ende mijn beste doen sal om hem te straffen vanden roof aenden persoon van uwe dochter ghedaen, maer ick verwondere my grootelijcx hoet gegaen is met den ridder die mijn peert doode ende de jonckvrouwe die my gheleyde.”

“Den ridder,” antwoorde sy, “was maer een gespoock, aldaer besworen om dat wy seeckerlijc souden moghen kennen den ghenen die dese saecke te wege soude connen brengen, want daer albereets veele ridders tot aen dit water geweest zijn, dan als heur peerden gedoot waren so en haddense de stoutmoedicheydt niet vanden schutter nae te loopen, ghelijck ghy gedaen hebt. Maer de joffrouwe was den geest van mijn suster, die mijn in haer leven met eede belooft hadde u na heuren doot te sullen gaen soecken.”

Ende volherden heur propoost voort so langhe met Palmerin tot datse ’t avontmael genut hadden ende een yegelijck gewesen wort op zijn ruste. Die Palmerin, hoewel dat hy geleyt worde in een seer wel toegerust bedde, nochtans vanden geheelen nacht niet en conde genieten, altijt denckende so opt leetwesen van dat hy Frisol niet ter doot en hadde mogen brengen als op de wonderen die hem ervaren, ende van de vrouwe des casteels vertrocken waren. Waerom hy des morgens seer vroech op stonde, ende na dat hy hem bevolen hadde inde bescherminge Gods ende Sijne almachticheyt gebeden om de overhant te mogen crijgen tegen sulcke duyvelrijen ginck hy de vrouwe vant casteel, die hem byder hant nam ende seyde: “Ic bid u, heer ridder, niet te willen weygeren van in plaets uwer wapenen, aengesien die also deur houwen ende gebroocken sijn, te ontfangen de gene die u voor langen tijt van mijn suster toegeeygent geweest sijn, ende tot de uytrechtinge van dese saecke grootelijcx helpen mogen.”

Hoe Palmerijn met de jonkvrouw voortreisde om te volbrengen zijne andere belofte en wat daardoor gebeurde. Het 55 kapittel.

[L8rb] Palmerijn die van de jonkvrouw wegreed, gelijk gij gehoord hebt, in de mening van Frisol door een andere weg voor te komen met de wil van hem in zulk geval nimmermeer voor zijn dood te verlaten, werd zo vlijtig van dek jonkvrouw gevolgd zodat ze hem zeer gauw achterhaalde en zei: “Heer ridder, wil het toch niet in het kwade nemen het beletsel dat ic u gedaan heb want het zou een al te grote schade geweest zijn indien gij zo’ n braaf persoon gedood had wat u zonder twijfel later zou berouwen. Derhalve zal u believen daarom niet achterwege te laten uw andere belofte te kwijten maar tot dien einde met mij te rijden.”

“Voorwaar, jonkvrouw,” antwoorde Palmerijn, “gij hebt tegen mij weinig beleefdheid gebruikt en belette hetgeen waarom ik tot daar te raken ik u de beloften gedaan had dat ik nochtans tegen de wil van u en alle andere moeilijk vallende personen hope te volbrengen. Dus al niettemin begeer ik mijn belofte te volbrengen, niet vanwege u, maar om mijn eer niet te misdoen. Daarom rijdt voort, ik zal u volgen!”
E alzo geleide hem de jonkvrouw vier dagen lang. Dan aan de vijfde dag kwamen ze omtrent de middag op een hoge berg waarboven op een groot stilstaand water stond dat tot aan hun weg strekte. En toen ze daarbij kwamen zag hij later nevens hem een ridder die hij in zijn hand een vurige pijl op een gespannen boog en die hij aftrok en schoot daarmee zijn paard dwars door het lijf zodat het dood op het gras neer viel tussen de voeten van Palmerijn. Die daardoor in grote gramschap ontstak en liep naar de ridder [[L8va] die naar hij water vluchtte zo zeer als hij kon. En in dat nalopen dacht hij dat hij tot in zijn middel in het water stond en zelf niet wist hoe hij daar gekomen was. Maar toen hij noch in dit gepeins was werd het daarna zo duister zodat hij geen vingerbreed van hem kon zien en niets anders hoorde dan eer erbarmelijk gekrijs en getier. Daarna kwam een grote bliksem die alles verlichtte waardoor hij zichzelf zag in het water liggen tot aan de hals toe en nergens iets anders zag dan gruwelijke wolken en ijselijke golven die walvissen ende andere afgrijselijke grote zeedieren tot hem aanbrachten en er waaide zulke win zodat hij dacht dat de lucht aan alle kanten vuurspuwde zodat hij zeker aldaar het leven meende te eindigen en riep: “O God, wees de ziel van mijn arme zondaar genadig!” End toen hij dit gezegd had hoorde hij een al zulke donder zodat hij dacht dat er vele bergen scheurden. Waardoor hij alzo verbaasd werd dat hij niet wist waar of wat hij was mar viel van grote vrees in een bezwijming en toen hij daarin was dacht hij dat een grote walvis inslokte en wederom op het land gooide. Waarna hij terstond wederom tot zichzelf kwam en zag het wederom een heldere dag was. Hij stond op een houten brug waaronder een grote strenge rivier passeerde waarin vele mooie jonkvrouwen lagen in groot perikel van te verdrinken die erbarmelijk riepen om hulp. Aan het eind van deze brug zag hij een zeer sterk kasteel. Waarheen hij snel ging en kwam aan de valbrug kwam er een stem uit de spiegaten die riep: “Wacht heer ridder, men zal u opendoen!”

Toen Palmerijn deze stem hoorde zo wist hij niet wat hem hiervan worden of wat [L8vb] hij hiervan verstaan zou dan besloot niettemin hem tot de dood toe te verweren indien iemand hem kwam bespringen. Wat hij nauwelijks gedacht had of de poort was open waarom hij zijn blote rapier in de hand nam en trad stout in het kasteel alwaar hij niemand vond die hem enig hinder deed maar iedereen toonde hem eer bewijzen. Tot dat hij ten halve wege gekomen was van de voorplaats toen kwam hem tegemoet een juffrouw van middelbare ouderdom die vergezelschapt was met vele andere jonkvrouwen en ridders die allen een zeer blij gelaat vertoonde en de juffrouw nam hem bij de hand en zei: “Welkom, heer ridder, geloofd moet God zijn dat ik u alhier in deze plaats zie opdat gij mag volbrengen hetgeen dat door een ander niet geëindigd kan worden.”

Daarna leidde ze hem in een mooie kamer die zeer rijk toegemaakt was en behangen met gouden en zijden tapijten alwaar terstond enige schildknechten kwamen die hem ontwapenden.
’toen dat geschied was gingen ze alle in een grote zaal alwaar een heerlijk noenmaal bereid was en gedurende dat waren er vele muzikanten met welluidend gezang en instrumenten speelden en wat ze de spijs met groot genoegen deden nuttigen zodat Palmerijn dacht uit de helse gevangenis van Pluto gekomen te zijn in de hemelse hof van Jupiter om in zo korte tijd van een zo gruwelijke plaats geraakt te zijn aan een zo plezierige banket met het gezelschap van zo vele mooie jonkvrouwen die hem alle grote eer bewezen en vooral de vrouwe van het kasteel die tot hem zei: “Mijn heer, wij hebben lang naar uw komst verlangd omdat wij door u hopen te geraken uit de grote miserie [M1ra] waarin ik met mijn volk zo lang in gehouden zijn geworden.”

“Ik bid u, mevrouw,” zei Palmerijn, die har verhaalde al hetgeen dat hem voor dit kasteel geschied was, “dat gij mij wil openbaren wat zulke wonderen betekenen die mij gebeurd zijn.”

“Indien gij mij beloven wit,” antwoorde ze, “uit te richten de zaken daartoe noodzakelijk die ik denk van u vaste geordineerd te zijn zo zal ik uw vraag berichten.”

“Indien ze redelijk zijn en van een ridder te doen,” zei Palmerijn, zo zijn ze u beloofd.”

“U gelieve dan willen te verstaan,” antwoorde de jonkvrouw, “dat mijn vader, die dit kasteel toebehoorde, zo’ n kloekmoedige en hooggeachte ridder was als in deze landen gevonden mocht worden die zich in zijn jeugd zo zeer onder de dominantie van de liefde begaf dat hij uitermate amoureus werd op een jonkvrouw van veel mindere staat dan hij. Dat niettegenstaande nam hij haar ten huwelijk en wond daarbij een dochter die wees bleef vanwege haar moeders toen ze veertien jaren oud was. Waarom mijn vader die toen noch was in de fleur van zijn leven zijn tweede bruiloft hield met een zeer eerlijke juffrouw van een oud geslacht waarvan ik geboren werd. Waarna na mijn vader mijn zuster dikwijls rijk wilde huwelijke, dan haar gelieven is nooit geweest daarin te consenteren, maar met de wil van hem ging ze wonen met een van haar tantes de zuster van haar moeder, die zeer ervaren was inde nigromantie. Door de raad van die mijn zuster een paleis liet timmeren met een zeer sterke toren die twee mijlen aan de andere zijde van dit kasteel staat alwaar ze nu gedurig haar woning hielden.

Ondertussen gaf mij mijn vader die mij zeer beminden ten huwelijk aan [M1rb] een rijke en edele ridder, excellent in schoonheid maar noch singulierder in de wapens waarbij ik een dochter won een jaar na ons trouwen die helaas nauwelijks geboren was of mijn man, vader en moeder passeerden alle drie dit tegenwoordig leven, lieten mij een bedroefde moeder en mijn dochter een jonge wees. Toen die gekomen was tot een zeer geringe ouderdom werd ze van vele grote heren die een behagen namen in haar bijzondere schoonheid ten huwelijk verzochten maar vreesden dat ze te onmachtig was aangezien haar jonge jaren om te verdragen het huwelijk te volbrengen verontschuldigde is me daarom tegen ze allen. Nochtans tot mijn grote schade, want de voorzegde tante van mijn zuster had ook een zoon de aller lelijkste, de onbeleefdste en meest minder sierlijkste ridder die men zou mogen vinden die het vuur der liefde ook alzo ontstak tot de begeerte van mijn dochter dat hij zijn moeder hoe langer hoe moeilijker viel zodat ze tenslotte voor zijn vrouw aan mij verzocht. Waarop ik haar in verstoring antwoorde dat ik mijn dochter liever zou sterven als hem die ten huwelijk te geven omdat hij zo’n grote weldaad niet verdiende. Welk antwoord ze hem daarna verhaalde waardoor hij van zijn voornemen niet alleen niet stond maar noch veel meer bewogen werd van te vervolgend zijn aangevangen liefde zodat hij zijn moeder daarna zeer lastigviel om te consenteren dat hij mijn dochter met get geweld zou mogen ontnemen wat de zotte vrouwe, mogelijk met barmhartigheid tot het bewogen werd of overwonnen werd door[M1va] onophoudelijke vordering accordeerde. Waarom de verrader met lange voorbedachte lagen verzameld had sommige schelmen die in het geheim hier kwamen onder het deksel van mij te komen bezoeken om goede sier te maken en alzo mijn dochter ontroofden, die hij in de toren gesteld heeft daar ik u van sprak, maar daarmee was hij noch niet tevreden en vreesde dat ik sommige personen verzamelen zou en haar die wederom te ontnemen omdat ze wel weten dat ik zeer bemind ben van al mijn buren zo hebben ze om het kasteel en die toren getoverd een zo diepe en onstuimig water dat er niemand daarbij kan komen dan met hun toestemming tot welk doel ze aldaar gesteld hebben een klein schuitje dat goed bewaard wordt met twee wrede leeuwen en een gruwelijke ridder die men zegt drie bezworen duivels te zijn die niemand over doen voeren of de ridder heeft de booswicht ’t zelf eerst gevraagd. Zodat ik sinds nooit meer gezien heb mijn ellendige dochter die hij verkracht heeft en hoe langer hoe boze behandelt wat mij zo zeer kwelt dat ik geen vreugde kan hanteren tenzij mijn dochter verlost en deze booswicht gestraft wordt. Waarom ik lang zonder ophouden gebeden heb de almachtige God dat Zijn barmhartigheid met mijn schreien en zuchten medelijden krijgt en voor eerst heeft geliefd te plagen de moeder, en begaf haar met een venijnige kanker die haar gedurig zonder ooit enige remedie daartoe te kunnen vinden zo lang kwelde zodat ze tenslotte door een langdurig wrede dood passeerde. Wat haar zoon zag en dreigde mijn zuster ook te laten sterven [M1vb] en haar beschuldigde dat ze de oorzaak van zijn moeders plaag was door de nigromantie die ze van haar geleerd had. Waarom mijn zuster die vreesde de furie van deze toornige tiran wederom tot mij kwam en verzocht vergiffenis van ’t ongelijk dat ze mij zou hebben mogen gedaan om haar tante en neef te behagen, met belofte van te vinden de middelen waardoor ik mijn dochter uit de handen van de verrader verlossen zou. Woorden voorwaar die me zeer behaagden. Waarom ik haar verzocht mij willen zeggen in wat manieren zulks zou kunnen geschieden. Waar ze mij antwoorde: ‘Weet, mijn zuster, dat ik al nu niet ontdoen mag de toverij die mijn zuster en ik gedaan heb, maar men moet wachten op een ridder die alle andere in deugd te boven gaat die dit water zal over passeren en de n wrede schelm doden en mijn nicht wederom in uw handen stellen die gij alleen herkennen zal aan zijn stoutmoedigheid waarmee hij de schutter met vurige pijlen zonder vrees zal lopen. Dat bij hem volbracht zal worden en zo zal hij zonder twijfel ook mogen uitrichten deze zaken waarom het te doen ze mij gelaten heeft een zwaard met een kostbaar harnas en vele andere presenten om u te schenken en zei dat ze u niet levend zou komen te zien. Wat ook alzo geschied is want kort daarna stierf ze. En omdat dan deze zaken van u zonder twijfel voorzegt zijn, heer ridder, zo wil toch barmhartigheid hebben met mijn arme ellendige moeder samen met het bedroefde weeskind in deze rechtvaardige zaak.”

“Voorwaar, mevrouw,” antwoorden Palmerijn, “gij hebt zulke goede redenen om te begeren de wraak van zulke [M2ra] grote schade dat ik hoop en mijn beste doen zal om hem te straffen va de roof aan de persoon van uwe dochter gedaan, maar ik verwonder mij zeer hoe het gegaan is met de ridder die mijn paard doodde en de jonkvrouw die mij geleide.”

“De ridder,” antwoorde ze, “was maar een spook aldaar bezworen omdat wij zeker zouden mogen kennen diegene die deze zaak te wege zou kunnen brengen want daar zijn al gereed vele ridders tot aan dit water geweest zijn, dan als hun paarden gedood waren zo hadden ze niet de stoutmoedigheid van de schutter nae te lopen, gelijk gij gedaan hebt. Maar de juffrouw was de geest van mijn zuster, die mij in haar leven met eed beloofd u na haar dood te zullen gaan zoeken.”

En volhardde in deze opzet voort zo lang met Palmerijn totdat ze het avondmaal genuttigd hadden en iedereen gewezen werd op zijn rust. Die Palmerijn, hoewel dat hij geleid werd in een zeer goed toegerust bed nochtans van de gehele nacht niet kon genieten en altijd dacht zo op het leedwezen van dat hij Frisol niet ter dood had mogen brengen als op de wonderen die hem ervaren en van de vrouwe van het kasteel verhaald waren. Waarom hij ’s morgens zeer vroeg opstond en nadat hij hem bevolen had in de bescherming Gods en Zijn allemachtigheid gebeden om de overhand te mogen krijgen tegen zulke duivelarij ging hij naar de vrouwe van het kasteel die hem bij de hand nam en zei: “Ik bid u, heer ridder, niet te willen weigeren van in plaats uw wapens aangezien die alzo door houwen en gebroken zijn te ontvangen diegene die u voor lange tijd van mijn zuster toegeëigend geweest zijn en tot het uitrichten van deze zaak zeer helpen mogen.”

Ende dit [M2rb] gheseyt hebbende dedese een cofferken op, alwaer de wapenen in lagen, bedect met witten taf, waer in gewerckt stonde met gulde letteren:

Wapenen, ghewerct van een meesterlijcke hant,

Voor den deuchdelijcken ridder valiant,

Palmerin van Oliven ghenant,
Sone vanden coninck triumphant,

Den alderghetrousten diemen oyt vant In gheheel Greeckenlant.

Welcke woorden Palmerin lesende, ontfing daer inne meerder blijtschaps als oft hy coninck van eenich landtschap ghecroont waer worden, om dat hy daer deur wiste te vermoeden den staet van zijnen vader, seggende tot de joffrouwe, die hem nochtans van sijn saecken voorder niet en wist te seggen: “Mijn vriendinne, nademael mevrouwe u suster so veel van mijne gelegentheyt wist, so geloof ick vastelick alle de reste.”

Ende af doende het sijden bedecksel nam hy uytet coffer een harnas, veel costelijcker als ’t gene Vulcanus op Thetidis begheerte voor Achille smeede, gheheel vergult sonder eenighe andere couleuren, met eenen stalen schilt, blinckende gelijc cristal, sonder eenich devijs oft schilderinge, den welcken hy in zijn hant nemende, dede haestelicken zijn oude harnas af ende ’t andere met den helm, sweert ende alle de reste van de wapenstucken wederom aen, wordende stracx daer nae t’zijnder begeerte van drie schiltknechten gheleydt deur eenen langhen voetwech tot aen de cant van een betooverde riviere, seer diep ende afgrijselijck, alwaerse hem een schuyt toonden om aen d’ander zijde te varen, die ghebonden was met een groot ketten aen eenen dicken boom met eenen strick, veel vreemder als Gordianus’ cnoop inden tempel van Jupiter [M2va] Hamon, die den genen diese ontbinden conde de monarchie des geheelen werelts voorseyde. Desniet tegenstaende wilde Palmerijn ’t schip los maecken, maer terstont quam hem te gemoet eenen grooten gewapenden ridder met so eysselicken sweert dat hy een yeghelijck soude hebben doen grouwelen, daer mede hy na Palmerin ende die wederom na hem hieuw, maer geen van beyde de slagen en treften om dat den ridder verdween gelijck een scheme. Dan voorts daer nae quamender uytet water twee machtige leeuwen, die met sulcke [f]urie op hem vielen datse hem stracx ter aerden wierpen. Dan hy vlooch haestelick wederom op, slaende met al zijn macht na de gruwelicke beesten, die hem schenen te willen verscheuren, ’t welck sy ooc sonder twijffel in een oogenblick gedaen souden hebben, en hadden hem zijne besworen wapenen daer voor niet bewaert, in sulcker manieren datter tusschen heur opstont een so vreemden getier alsmen oyt meer gehoort heeft, want men conde anders niet vermoeden dan dat de twee leeuwen twee helsche duyvelen waren. Ende Palmerins gebeer van smijten ende slaen dochte veel eer een gedwaes als een waerachtige geschiedenisse te wesen, maer dese twe riviervogels en mochten noch rapier noch sweert noch eenighe andere wapenen in geender manieren schaden. Waer over Palmerin seer verschrict wert ende begonste om hulpe tot God almachtich in alder ootmoedicheyt te doen zijn gebet. Het welck geeyndicht hebbende, bevocht hy wederom met een grootmoedich herte, veel stercker als van te voren, dese wreede beesten, gevende so geweldigen slach opt hooft vant eerste dat het geheel verbaest al brullende nae ’t water toeliep, ende en wert daer na niet meer vernomen. So dat Palmerin, siende dat hy nu niet meer als met een van dese [M2vb] duyvelen te doen en hadde, hem so wel behielp met twee oft drie slagen van zijn sweert dat dit ’t ander naeliep ende mede inden grondt verdween. Tot Palmerins groote blijschap om sulcke onverwachte victorie, die ghy nochtans vryelick meucht gelooven hem so geringhe niet gevolcht te sullen hebben, maer soude sonder twijffel by hem aldaer zijne leste vechtinge gehouden sijn worden en hadde hem Godt Almachtich niet by gestaen deur een sonderlinge genade, op de welcke voorts betrouwende, ginck hy aent scheepken, sijn beste doende om den knoop los te maecken. Waer toe hy soo veel profiteerde als oft hy alle de sandekens vande zee hadde willen tellen, tot dat hy door avontuere met zijn besworen harnas aent ketten roerde. Doen worden terstonts alle de schaeckelen aen duysent stucken met groot getier in de locht geruckt, ende ’t scheepken begonst van lant te drijven, waerom Palmerin met eene vande riemen nae alle zijn vermogen bestonde te roeyen. Maer so geringe als hy eenen halven worp weechs opt water gecomen was, sach hy veele schoone joncvrouwen op de cant van ’t over staen met droevighe ende bleecke aenghesichten, hebbende de tranen over de wangen loopen, daer van sommige de handen te samen sloegen ende de andere de armen vouden, al in een teycken van droefheyt, erbermelick roepende: “Heer ridder, ghy zijt bedrogen! Keert weder tot ons oft ghy moet vergaen!”

Dan hy des niet tegen sta[en]de voortvarende, begonste haer de locht int schoonste vanden dach also te verduysteren ende te vervullen met regen, hagel ende wint dat de golven van d’een plaetse in d’ander vloden gelijck vliegende vogelen, schijnende zijn schuytgen om hooge te willen werpen tot aen den hemel ende dan wederom in den afgront, sulcken onweder makende [M3ra] dat de sonne alsoo heur licht verlore dat hy niet gesien en conde waer hy was oft eenige soorte des daechs bekennen dan sach alleen ’t aensicht vande sonne haer wit ende bleeck vertoonen ghelijc de mane des snachts deur de alder duysterste wolcken schijnt, daer onder lichten somtijts de hemelen met geweldige blixemen ende afgrijselijcke donderen, maeckende een verveerlijc geluyt. Ende de contrarie vloeden, baren ende winden maeckten een ander getier met sulcken rasernye datse in alle de omleggende bergen den verveerlicken echo deden clincken. De walvissen worpen ’t water uyt deur heur gewoonlicke canalen, de dolphijnen sprongen inde baren ende de monsteren stake hare leelicke hoofden uyt, bereyt om te verslinden indiense eenich miserabel creatuere vonden, so dat Palmerin geen hope meer en hadde als aen den oppersten stierman. Maer boven al wort hy beancxt als hy noch moeste beginnen een ander veel periculeuser ba[t]alie, om dat tot hem aenquam een watermonster, veel verveerlicker ende verschrickelicker als een menschen hert soude connen bedencken, so dat hy daer nae noyt daer van de figuyre en wiste te verclaren. God weet of Palmerin doe te doen hadde, want ’t was hem van noode sijn rieme te verlaten, indien hy tleven behouden wilde, ende sijn sweert uyt te trecken om hem te verweren van dit monster, twelck hem een onmatelicke crachtige aenval[l]inge dede, ende de onstuyre golven een andere, so dat hem ’t serpent opden berch Artiferie noyt alsulcke vreese aengedaen [e]n hadde als hy tegenwoordich beancxt was. Maer wesende in sulcke verbaestheyt, ginck hy met geheelder herten wederom aenroepen de ghenade ende hulpe vanden genen die hem alleen door eenich onbedenckelic middel conde verlossen, onder het betrouwen op dien hem ’t af[M3rb]grijselic getier vande baren ende golven met de huylinge vande monstreuse visschen meer als duysentmael van vreese soude hebben doen sterven, dan gelijc den genen die gewoon was moet te grijpen inde alderswaerste perijckelen nam hy volcomen hope in God, stac sijn sweert wederom op ende stelde hem met beyde sijn handen so couragieuselicken op nieus te roeyen dat hy tegens den danck vant monster ende de cracht des waters aen d’ander zijde geraeckten. Doen nam hy zijn sweert en[de] van grooter blijtschappe dede hy eenen luchtighen spronck vant scheepken wes opt lant, alwaer hy so geringe niet op en was oft al de cracht[en] vande besweeringen namen een eynde, e[nde] en sachmen niet meer noch rivier no[ch] monster noch schip noch riem, m[aer] was al ’t onweder in een oogenblic v[er]dwenen, so dat de son seer claer scheen, ende hy stont in een so geneuchelicken plaetse dat hem int seecker dochte in een aertsch paradijs te zijn. Ic laet u hier bedencken de groote vreuchde van Palmerin, hem bevindende verlost te zijn uyt sulcken perijckel, waer voor hy, op zijn knyen vallende ende d’oogen ten hemelwaerts slaende, zijnen verlosser met geheelder herten dancte van so goede avontuere.

Gaende daer met na ’t casteel ende rontsom siende of hy nergens plaetse en sach om in te comen, hoorde hy een droevige clachte van een joncvrouwe, seggende: “Vermaledijt zy de ure dat ic geboren zy! Eylacy, ist wel mogelic dat op de geheele werelt een ongeluckiger mensch als ic soude mogen gevonden worden?”

Aen welcke woorden Palmerin wel vernam dat het de gevangene joncvrouwe moeste zijn, waerom hy, met een natuyrlicke bermhertichey[t] beweecht wordende, luyde riep dat m[en] hem de poorte soude openen. ’t Welck de dienaren bootschapten aenden ridder van ’t casteel, Sclot genoemt, die ’t hoof[t] [M3va] deur eene vande spiegaten stack ende seyde: “Ic verwondere my seer hoe ghy ongheluckigen mensch so stout zijt geweest van alhier over te comen. En siet ghy niet dat het alnu in mijnen wille staet van u te leggen in een eeuwige gevanckenisse oft wreedelijcken te doen sterven?”

“Ghy zijt daer boven seer stout moedich,” antwoorde Palmerijn, “maer indien ghy so groote couragie hadt om my te comen gevangen nemen, so soude ick u metter daet betoonen dat de vreese van uwe stoute woorden my gheensins beletten en conden van uwe hooveerdicheyt te vernederen ende te castijden uwe tyrannie.”

“Maer ghy,” antwoorde den anderen, “die u soo grooten straffer vermeet te zijn van ander luyden [m]isdaden, ick bidde u, wilt my alleenlic [v]erbeyden op dat ick u oock mach leeren hoemen de sotten die u ghelijcken, moet wijs maecken.”

Ende een weynich daer naer quam hy ghewapent uyt de poorte rijden, ’t welc Palmerijn siende, seyde: “Hoe? Ghy bent te peerde ende ic te voet. Dat en is niet betoont uwe groote stoutmoedicheyt. Daerom bid ick u dat ghy deur courtosie af wilt staen oft anders sal ick u peert in sulcker manieren roskammen dat ghyder noyt dienaer meer toe behoeven en sult!”

Maer den ridder vant casteel gheveynsde hem zijne woorden niet te hooren, dan gaf zijn peert de sporen ende runde met gevelde lancie na Palmerijn, die lichtveerdelijck zijnen loop ontspronghe, ende int voorby passeren gaf hy zijn peert so geweldighen houw achter in eene vande beenen dat het begonste te struyckelen ende op de zijde viel, in sulcker manieren dat hem onder ’t lijf bleef legghen eene van des ridders beenen. ’t Welck hyder oock soo gheringe niet wederom uyt trecken en conde oft Palmerijn sloech hem albevorens twee ofte drie so dap[M3vb]pere slaghen op zijnen helm dat hy geheel verduyselt worde. Waerom Palmerijn voorts op hem viel ende wilde de stricken van zijnen helm los snijden, maer Sclot was daerentusschen wederom tot sy selven ghecomen, ende uyt treckende een corte dagge gaf hy daer mede een diepe wonde in eene van de achterste [dy]en van Palmerijn, die hem ’t selve seer geringe betaelde, want siende dat hy tusschen zijnen helm ende hernas ontdeckt was, gaf hem op de selve plaetse soo geweldighen slach dat hem ’t hooft vant lichaem vlooch ende wel acht of thienmael op de aerde rontsom tuymelde. Als dit de schiltknechten ende volcke vanden casteele, die met den ridder uytgenomen waren, sagen, begonstense altemael te vluchten na de poorte, maer Palmerijn, niet teghenstaende dat hy ghewondt was, quam heur te voren, slaende also onder haerluyden met het vlac van zijn sweert ter rechter ende slincker zijde datse alle begonsten te sien om een goet heen comen, ende de sommige inde graften te springen, d’andere te veltwaerts inne te lopen, ende de reste viel voor hem op de knyyen, biddende om ghenade. Doen seyde hy tot den ghenen die de sleutelen droech: “Op, ghy vileyn! Doet my terstont de ghevanckenisse open oft ick sal u desen grooten wolfs cop tegens d’aerde doen vliegen.”

Waerom den armen beancxsten man, van vreesen half doodt zijnde om eenen slach die hy noch versch op de ooren hadde ontfangen, hem niet langhe en dede bidden, maer leyde hem terstonts inden toorn, alwaer hy de gevanghene jonckvrouwe sach sitten in quade ordeninghe, heur cleederen ghescheurt, heur hayr verwert, ende heur aensicht alsoo mismaeckt datse beter een wilde creatuere als een schoone jonckvrouwe gheleeck, niet doende [M4ra] als schreyen ende crijten, waerom Palmerin tot haer seyde: “Staet op jonckvrouwe, verblijt u! Ten is geenen tijt meer om te schreyen. Den booswicht die u aldus qualijck t[r]act[e]erde, heeft soo volcomen absolutie ontfangen dat hyder zijn hooft tot penitentie gelaten heeft.”

“Och.” seyde de jonckvrouwe, “ist moge[l]ijck dat den onsalighen Sclot doot is?”

“Jae hy, voorwaer!”, antwoorde Palme[r]in. “Ghy en behoeft zijn tyrannye niet meer te vreesen. Ick heb hem u uyt den weghe gemaeckt.”

“Daer van,” seyde sy, “moet eeuwelick gelooft zijn den almo[g]enden God, die u den aldergeluckich[st]en ridder der gheheeler werelt maec[k]en wil!”
Ende hier met stont de verblijde jonckvrouwe op ende ginck met den ridder nae ’t casteel van heur moeder, [di]e, om dat nu alle de toveryen geeyn[d]icht waren, haer van verre so ras alsse [m]ocht te ghemoete quam loopen met [u]ytghestreckte armen, ende haer doch[te]r omhelsende vielense beyde van gro[te]r blijtschap uyt haer selven neder ter [a]erden. Maer haestelijck opgheholpen [z]ijnde ende haer crachten wederomme [v]ercreghen hebbende, viel de moeder [P]almerin te voete, seggende: “Och edel [r]idder, huyden heb ick deur u ’t eynde [v]an mijn droefheydt ende het beginsel [v]an mijn blijtschap ontfanghen.”

Maer [w]illende de selve redenen voort vervol[g]hen, sachse ’t bloet overvloedelicken on[d]er uyt zijn cleederen loopen, waerom [sy] heur propoost veranderde ende seyde: “[I]ck bid u, heer ridder, dat u wil gelie[ve]n my de weldaet te bewijsen van u op [m]ijn casteel te commen doen genesen.”

[W]elcke bede Palmerin, acht nemende [op] den noot, plaetse gaf ende volchde de [j]onckvrouwe tot in haer wooninghe, waer hy, ontwapent zijnde, in een co[ste]lijck bedde geleyt wort, ende de jon[g]e dochter in een ander, om datse [M4rb] ymmers soo grootelijcx van nooden hadde wel ghetracteert te worden als Palmerins wonde neerstiger besorginghe vereyschte. Ende hierentusschen ginghen sommighe dienaeren van de jonckvrouwe deur haer beveel opt casteel van Sclot, ’t welck sy gheheel uyt roofden ende ’t lichaem vanden tyran verbranden, stellende zijn hooft aent eynde van een lancie op eenen hoogen toorn om te dienen tot een memori-teecken, ende keerden daer nae wederom op heurs vrouwen huys. Alwaer des anderen daechs smorghens veele volcx van alle de omleggende landen quamen om den ridder te sien die dese grouwelijcke duyveleryen ten eynde gebracht hadde, God grootelijcx lovende vande verlossinghe van sulcke quellingen.

Ende Palmerin verbleef noch soo langhe aldaer tot dat hy hem wederom genoechsaem dispoos vondt om ’t reysen te verdragen ende de wapenen te voeren, versoeckende daer naer vande vrouwe des casteels oorlof om te mogen vertrecken. Welck vertreck de jonckvrouwe met haer dochter grootelicx mishaechden, maer siende datse hem ’t selve niet ontraden en soude connen, seydese tot hem: “Heer ridder, ic acht het een goede opinie te zijn dat wanneer yemandt in vergeldinghe van eenighe groote ontfanghene weldaet doet ’t ghene hem moghelijck is, al en is ’t selve met het ontfanghene faveur niet te ghelijcken, alsdan nochtans voor eenen yederen van ondanckbaerheydt ontslaghen behoort te worden om dat hy daer mede te verstaen gheeft zijnen inwendigen goeden wille, ende de reste ontbreeckt hem aen de machte, de cleynicheyt vande welcke soo veel de mijne aengaet, my mijn selven doet verdoolt vinden in de grootheyt vande weldaden van u, heer ridder. Niet te min en twijffel ick niet aen [M4va] uwe groote courtosie of de selve sal met een goede affectie in kennisse van mijnen goeden wille ende onvermogentheyt ontfangen dese cleyne giften.” Doen trocse uyt haren keurs twee excellente bagge, ende nemende den eenen seydese: “Heer ridder, indien desen rinck ghedraghen wort by de persone die ghy ’t meeste bemint, so en salse om geene saecke haere liefde van u connen stellen, maer de selve van dach te dach vermeerderen.” Ende nemende den anderen, seydese: “Dese sult ghy mogen presenteeren de joncvrouwe die van uwen ghetrousten vrint bemint wort, want soo lange alsse die by haer draecht, so en salse in geender manieren eenige oneerlicke affectie oft wellust tot yemants anders mogen crijgen noch geene saecken doen die heuren alderliefsten niet en gevallen, ooc geensins geforceert connen worden deur eenige dreygementen oft crachten, welcke juweelen hier bevorens by mijn suster vercoren sijn worden om u voor de verlossinge van sulcke ellendige tyrannie alnu te doen presenteren in een teycken van dancsegginge.”

Waer in den ridder Palmerin dese twee ringen ontfing ende antwoorde de joffrouwe: “Mevrouwe, ic en loochene niet de opinie by u verhaelt, seer goet ende oprecht te sijn, maer die dient veel eer tot mijne als tot uwe excusatie, want ick alleene met de presenteringe van alle mijn vermogen te verstaen mach geven mijnen goeden wille om te bekennen de onmogentheyt vande volcomen vergeldinge van uwe giften, tracteringen ende beleeftheden soo verre te boven gaende mijne verdiensten als ic my achte meer aen u gehouden te zijn dan ghy aen my verbonden meucht wesen.”

“Mijn heer,” seyde de joncvrouwe, “de weldaden staen te weerderen by den ontfanger van dien. Ende om dat ic van uwe weldaden mijne giften ende tracteringe estimere verre te [M4vb] boven te gaen, so behooren die ooc by alle de werelt also geacht te worden.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerin, “indien de weldaden staen te oordeelen by den ontfanger, so en can my de estimeringe van uwe tracteringe ende giften niet weyniger toecomen als u de achtinge van mijne diensten.”

“Maer mijne tracteringen ende giften,” repliceerde de joncvrouwe, “geschieden deur eenen schult als te vorens van u de weldaden ontfangen hebbende.”

Daer op den ridder antwoorde: “Mevrouwe, indien ghy mijne diensten u tegens my een schult te maken acht, so beken ende betuych ic meer als genoechsaem van u gecontenteert te wesen.”

“Indien dan,” seyde de joncvrouwe, “ghy als crediteur so goedertierent zijt van my sonder ontfanginge te quiteren, so blijf ic nochtans ten aensien van sulcke goedertierentheyt aen u gehouden also men niet met der menschen stem, maer deur de redenen geabsolveert behoort te worden.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerin, “om ons vrientlick geschil te eyndigen so segge ick te achten dat geene schult en can veroorsaeckt worden by de weldaden die geschien deur een oprechte vrintschap die de ondanckbaerheyt haet, ende nochtans niet aen en schout eenige seeckere vergeldinge, maer de vrienden altijts doet bereyt staen om den anderen te bewijsen eenigen dienst, inde volbrenginge vande welcke sy alleenlijc sulcke geneuchte scheppen datse haer daer mede genoechsaem gecontenteert houden, gelijc my ende u alhier geschiet om dat de saecken tusschen ons verlopen, van ons beyden veroorsaeckt hebben sulcke vrientschap. Derhalven betrou ic in uwen goeden wille, ende indien ghy my van doen hebt, so gebruyct al mijn vermogen.”

Ende hier met nam hy oorlof vande dochter met haer moeder, die alle beyde om zijn vertreck de tranen over de wangen liepen.

En toen ze dit [M2rb] gezegd had deed ze een koffertje open alwaar de wapenen in lagen bedekt met witten taf waarin gewerkt stond met gulden letters:

Wapenen, gewerkt van een meesterlijke hand,

Voor de deugdelijke dappere ridder,

Palmerijn van Olijve genaamd,
Zoon van de triomfantelijke koning,

De allertrouwste die men ooit vond

In geheel Griekenland.

Welke woorden Palmerijn las en ontving daarin meer blijdschap dan of hij een koning van enig landschap gekroond werd omdat hij daardoor wiste te vermoeden de staat van zijn vader en zei tot de juffrouwen, die hem nochtans van zijn zaken verder niet wist te zeggen: “Mijn vriendin, nadat mevrouw uw zuster zo veel van mij gelegenheid wist zo geloof ik ook vast de rest.”

En deed af de zijden bedekking en nam hij uit de koffer een harnas veel kostbaarder dan hetgeen Vulcanus op Thetis begeerte voor Achilles smeedde die geheel verguld was zonder enige andere kleuren met een stalen schild dat blonk gelijk kristal zonder enig devies of beschildering die hij in zijn hand nam en deed haastig zijn oude harnas af en ’t andere met den helm, zwaard en al de rest van de wapenstukken wederom aan en werd daarna naar zijn begeerte geleid van drie schildknechten door een lange voetweg tot aan de kant van de betoverde rivier die zeer diep en afgrijselijk was alwaar ze hem een schuit toonde om aan de andere zijde te varen die gebonden was met een grote ketting aan een dikke boom met een strik en veel vreemder dan de Gordianus’ knoop in de tempel van Jupiter [M2va] Hamon die diegene die het ontbinden kon de monarchie van de gehele wereld voorzei. Dat niet tegenstaand wilde Palmerijn ’t schip los maken, maar terstond kwam hem tegemoet een grote gewapende ridder met zo’ n ijselijk zwaar zodat hij iedereen zou doen gruwelen waarmee hij naar Palmerijn en die wederom naar hem hieuw, maar geen van beide slagen troffen omdat de ridder verdween gelijk een schemer. Dan voorts daarna kwam er uit het water twee machtige leeuwen die met zulke furie op hem vielen zodat ze hem strak ter aarde wierpen. Dan hij vloog haastig wederom op en sloeg met al zijn macht na de gruwelijke beesten die hem schenen te willen verscheuren, wat ze ook zonder twijfel in een ogenblik gedaan zoude hebben, hadden hem zijne bezworen wapens daarvoor niet bewaard in zulke manieren dat er tussen ze opstond een zo’n vreemd getier als met ooit meer gehoord heeft want men kon anders niet vermoeden dan dat de twee leeuwen twee helse duivelen waren. En Palmerijn’ s gebaren van smijten en slaan dacht veel eerder een gedaas dan een ware geschiedenis te wezen, maar deze twee riviervogels mochten noch met rapier noch zwaard noch enige andere wapens in geen manieren schaden. Waardoor Palmerijn zeer schrok n begon om hulp tot God almachtig in alle ootmoedigheid te doen zijn gebed. Toen dat geëindigd was bevocht hij wederom met een grootmoedig hart en veel sterker dan van tevoren deze wrede beesten en gaf zo’ n geweldige slag op het hoofd van de eerste dat het geheel verbaasd en al brullend naar ’t water toeliep en werd daarna niet meer vernomen. Zo dat Palmerijn, zag dat hij nu niet meer dan met een van deze [M2vb] duivels te doen had hem zo goed behielp met twee of drie slagen van zijn zwaard dat dit de andere na liep en mede in de grond verdween. Tot Palmerijn’ s grote blijdschap om zulke onverwachte victorie die gij nochtans vrij mag geloven hem niet zo gauw gevolgd te zullen hebben maar zou zonder twijfel bij hem aldaar zijn laatste gevecht zijn geworden had hem God Almachtig niet bijgestaan door een bijzondere genade waarop hij voorts vertrouwende en ging hij naar het scheepje en deed zijn best om de knoop los te maken. Waartoe hij zo veel profiteer alsof hij alle zand van de zee had willen tellen totdat hij bij avontuur met zijn bezworen harnas aan de ketting roerde. Toen werden terstond alle schakels in duizend stukken met groot getier in de lucht geruk en het scheepje begon van het land te drijven waarom Palmerijn met een van e riemen met al zijn vermogen bestond te roeien. Mar zo gauw als hij een halve worp weg was op het water gekomen zag hij vele mooie jonkvrouwen op de kant van de oever staan met droevige en bleke aangezichten en die hadden de tranen over de wangen lopen waarvan sommige de handen tezamen sloegen en de andere de armen vouwden al in een teken van droefheid de erbarmelijk riepen: “Heer ridder, gij bent bedrogen! Keer weer tot ons of gij moet vergaan!”

Dan hij dat niet tegenstaande voort voer en begon de lucht zich in het mooiste van de dag alzo te verduisteren en te vervullen met regen, hagel en wind dat de golven van de ene plaats in de andere vlogen gelijk vliegende vogel en schenen zijn schuitje omhoog te willen werpen tot aan de hemel en dan wederom in de afgrond en zulke onweer maakte [M3ra] dat de zon alzo zijn licht verloor zodat hij niet zien kon war hij was of enige soort van de dag bekennen dan zag alleen ’t aanzicht van de zon zich wit en bleek vertonen gelijk de maan ’s nachts door het aller duisterste wolken schijnt en daaronder lichten somtijds de hemelen met geweldige bliksemen en afgrijselijke donderen en maakte een vervaarlijk geluid. En ter contrarie vloeden, baren en winden maakten een ander getier met zulke razernij dat het in alle de omliggende bergen de vervaarlijke echo lieten klinken. De walvissen wierpen ’t water uit dor hun kanalen, de dolfijnen sprongen in de baren en de monsters staken hun lelijke hoofden uit bereid om te verslinden indien ze enig miserabel createur vonden zo dat Palmerijn geen hoop meer had dan aan de opperste stuurman. Maar boven al werd hij beangstigd als dat hij noch moest beginnen een ander veel periculeuzer strijd omdat tot hem aankwam een watermonster, veel vervaarlijker en verschrikkelijker als een mensen hart zou kunnen bedenken zodat hij daarna nooit de figuur van wist te verklaren. God weet of Palmerijn toen te doen had want ’t was hem van node zijn riemen te verlaten indien hij het leven behouden wilde en trok zijn zwaard uit om zich te verweren van dit monster wat een onmatige krachtige aanval deed en de onstuimige golven een andere zo dat hem ’t serpent op de berg Artiferie nooit al zulke vrees aangedaan had zoals hij nu tegenwoordig angstig was. Maar was in zulke verbazing en gin hij met het gehele hart wederom aanroepen de genade en de hulp van diegene die hem alleen door enig ondenkbaar middel kon verlossen onder het vertrouwen op die hem ’t [M3rb] afgrijselijk getier van de baren en golven met het huilen van de monstrueuze vissen meer dan duizendmaal van vrees zou hebben doen sterven, dan gelijk diegene die gewoon was moed te grijpen in de aller zwaarste perikelen nam hij volkomen hoop in God en stak zijn zwaard wederom op en stelde hem met beide zijn handen zo moedig op om opnieuw te roeien zodat hij tegens de dank van het monster en de kracht van het water aan de andere zijde raakte. Toen nam hij zijn zwaard en van grote blijdschap deed hij een luchtige sprong van het scheepje tot op het land alwaar hij zo gauw niet was of al de krachten van de bezweringen namen een einde en zag men niet meer noch rivier noch monster noch schip noch riem, maar was al ’t onweer in een ogenblik verdwenen, zo dat de zon zeer helderscheen en hij stond in een zo’n genoeglijke plaats dat hem in het zekere dacht in een aards paradijs te zijn. Ik laat u hier bedenken de grote vreugde van Palmerijn, die zich bevond verlost te zijn uit zulk perikel, waardoor hij en op zijn knieën viel en de ogen ten hemelwaarts sloegen zijn verlosser met het gehele hart dankte van zo’ n goed avontuur.

Ging daarmee naar ’t kasteel en rondom zag of hij nergens plaats zag om binnen te komen hoorde hij een droevige klacht van een jonkvrouw en zei: “Vermaledijt is het uur dat ik geboren ben! Helaas, is het wel mogelijk dat op de gehele wereld een ongelukkiger men dan ik zou mogen gevonden worden?”

Aan welke woorden Palmerijn wel vernam dat het de gevangene jonkvrouw moest zijn waarom hij, met een natuurlijke barmhartigheid bewogen werd, luid riep dat men hem de poort zou openen. Wat de dienaren boodschapten aan de ridder van ’t kasteel, Sclot genoemd, die ’t hoofd [M3va] door een van des kijkgaten stak en zei: “Ik verwonder mij zeer hoe gij ongelukkig mens zo stout bent geweest van alhier over te komen. En ziet gij niet dat het al nu in mijn wil staat van u te leggen in een eeuwige gevangenis of wreed te doen sterven?”

“Gij bent daarboven zeer stoutmoedig” antwoorde Palmerijn, “maar indien gij zo grote moed had om mij te komen gevangennemen, zo zou ik u met de daad betonen dat de vrees van uw stoute woorden mij geenszins beletten konden van uw hovaardigheid te vernederen en te kastijden uwe tirannie.”

“Maar gij,” antwoorde de andere, “die u zo groot straffer vermeet te zijn van andere lieden misdaden, ik bid u, wil mij alleen opwachten op dat ik u ook mag leren hoe men de zotten die u gelijken moet wijs maken.”

En een weinig daarna kwam hij gewapend uit de poort rijden, wat Palmerijn zag en zei: “Hoe? Gij bent te paard en ik te voet. Dat betoont niet uw grote stoutmoedigheid. Daarom bid ik u dat gij door hoffelijkheid af wil gaan of anders zal ik uw paard in zulke manieren roskammen dat gij er nooit een dienaar meer toe behoeven en zal!”

Maar de ridder van het kasteel veinsde hem zijn woorden niet te horen, dan gaf zijn paard de sporen en rende met gevelde lans naar Palmerijn die lichtvaardig zijn loop ontsprong en in het voorbij passeren gaf hij zijn paard zo’n geweldige houw achter in een van de poten dat het begon te struikelen en op de zijde viel, in zulke manieren dat hem onder ’t lijf bleef liggen een van de ridders benen. Wat hij er ook zo gauw niet wederom uit treken kon of Palmerijn sloeg hem albevorens twee of drie zo dappere [3vb] slagen op zijn helm dat hij geheel duizelig werd. Waarom Palmerijn voorts op hem viel en wilde de strikken van zijn helm lossnijden, maar Sclot was ondertussen wederom tot zichzelf gekomen en trok uit een korte dolk en gaf hij daarmee een diepe wonde in een van de achterste dijen van Palmerijn, die hem hetzelfde zeer gauw betaalde want zag dat hij tussen zijn helm en harnas onbedekt was en gaf hem op die plaats zo’n geweldige slag dat hem ’t hoofd van he hoofd van het lichaam vloog en wel acht- of tienmaal op de aarde rondom tuimelde. Toen dit de schildknechten en volk van het kasteel die met de ridder uitgekomen waren zagen begonnen ze allemaal te vluchten naar de poort, maar Palmerijn, niet tegenstaande dat hij gewond was, kwam ze tevoren en sloeg alzo onder ze met het platte van zijn zwaard ter rechter- en linkerzijde dat ze alle begonnen te zien om een goed heenkomen en sommige in de gracht te springen, de andere te velde waard in te lopen en de rest viel voor hem op de knieën en baden om genade. Toen zei hij tot diegene die de sleutels droeg: “Op, gij ellendige! Doe mij terstond de gevangenis open of ik zal u deze grote wolvenkop tegen de aarde doen vliegen.”

Waarom de armen angstige man die van vrees halfdood was om een slag die hij noch vers op de oren had ontvangen hem niet lang liet bidden, maar leidde hem terstond in de toren alwaar hij de gevangen jonkvrouw zag zitten in kwade ordening, haar kleren gescheurd, haar haar verwart en haar aanzicht alzo mismaakt dat ze beter een wild createur dan een mooie jonkvrouw geleek en niets anders deed [M4ra] dan schreien en krijsen waarom Palmerijn tot haar zei: “Sta op jonkvrouw, verblijdt u! Het is geen tijd meer om te schreien. De booswicht die u aldus kwalijk behandelde heeft zo vol komen absolutie ontvangen dat hij er zijn hoofd tot penitentie gelaten heeft.”

“Och.” zei de jonkvrouw, “is het mogelijk dat de onzalige Sclot dood is?”

“Ja hij, voorwaar!”, antwoorde Palmerijn. “Gij behoeft zijn tirannie niet meer te vrezen. Ik heb hem u uit de wee gemaakt.”

“Daarvan,” zei ze, “moet eeuwig geloofd zijn de alvermogende God die u de aller gelukkigste ridder der gehele wereld maken wil!”
En hiermee stond de verblijde jonkvrouw op en ging met de ridder naar ’t kasteel van haar moeder die, omdat nu alle toverijen geëindigd waren, haar van verre zo ras als ze mocht tegemoet kwam lopen met uitgestrekte armen en haar dochter omhelsde en vielen ze beide van grote blijdschap uit zichzelf neer ter aarde. Maar werd haastig opgeholpen en toen ze haar krachten wederom verkregen had viel de moeder Palmerijn te voet en zei: “Och edele ridder, heden heb ik door u ’t einde van mijn droefheid en het begin van mijn blijdschap ontvangen.”

Maar wil die redenen voort vervolge zag ze het bloed overvloedig onder uit zijn kleren lopen waarom zij heur opzet veranderde en zei: “Ik bid u, heer ridder, dat u wil gelieven mij de weldaad te bewijzen van u op mijn kasteel te komen doen genezen.”

Welke bede Palmerijn, acht nam op de nood, plaats gaf en volgde de jonkvrouw tot in haar woning waar hij ontwapend werd in een kostbaar bed gelegd werd en de jonge dochter in een ander omdat ze [M4rb] immers zo zeer van noden had goed behandeld te worden als Palmerijn’ s wonde naarstige verzorging vereiste. Ondertussen gingen sommige dienaars van de jonkvrouw door haar bevel op het kasteel van Sclot wat zij geheel uit roofden en ’t lichaam van de tiran verbranden en stelden zijn hoofd aan het einde van een lans op en hoge toorn om te dienen tot een memorie-teken en keerden daarna wederom op hun vrouwenhuis. Alwaar de volgende dag ’s morgens veel volk van alle de omleggende landen kwamen om de ridder te zien die deze gruwelijke duivelarijen ten einde gebracht had, God zeer loofden van de verlossing van zulke kwellingen.

En Palmerijn verbleef noch zo lang aldaar tot dat hij hem wederom voldoende gesteld vond om ’t reizen te verdragen en de wapens te voeren, verzocht daarna de van de vrouwe van het kasteel verlof om te mogen vertrekken. Welk vertrek de jonkvrouw met haar dochter zeer mishaagden, maar zag dat ze hem het zelf niet ontraden zou kunnen zei se tot hem: “Heer ridder, ik acht het een goede opinie te zijn dat wanneer iemand in vergelding van enige grote ontvangen weldaad doet hetgeen hem mogelijk is, al is het zelf met het ontvangen gunst niet te vergelijken, alsdan nochtans voor iedereen van ondankbaarheid ontslagen behoort te worden omdat hij waarmee te verstaan geeft zijn inwendige goede wil en de rest ontbreekt hem aan de machte, de kleinheid daarvan zo veel mijn aangaat, mij mijn die doet verdoolt vinden in de grootheid van de weldaden van u, heer ridder. Niettemin twijfel ik niet aan [M4va] uwe grote hoffelijkheid of di zal met een goede affectie in kennis van mijn goede wil en onvermogen ontvangen deze kleine giften.” Toen trok ze uit haar keurs twee excellente ringen en nam de ene en zei ze: “Heer ridder, indien deze ring gedragen werd bij de persoon die gij ’t meeste bemint zo zal ze om geen zaak haar liefde van u kunnen stellen, maar die van dag tot dag vermeerderen.” Ze nam de tweede en zei: “Deze zal gij mogen presenteren de jonkvrouw die van uw getrouwste vriend bemind wordt want zo lange als ze die bij zich draagt zo en zal ze in geen manieren enige oneerlijk affectie of wellust tot iemand anders mogen krijgen noch geen zaken doen die haar allerliefsten niet bevallen, ook geenszins geforceerd kunnen worden door enige dreigementen of krachten welke juwelen hier tevoren bij mijn zuster gekozen zijn worden om u voor de verlossing van zulke ellendige tirannie als nu te doen presenteren in een teken van dankzeggen.”

Waarin de ridder Palmerijn deze twee ringen ontving en antwoorde de juffrouw: “Mevrouw, ik loochen niet de opinie bij u verhaald zeer goed en oprecht te zijn, maar die dient veel eer tot mijne als tot uwe excuus want ik alleen met het presenteren van al mijn vermogen te verstaan mag geven mijn goede wil om te bekennen de onmogelijkheid van die volkomen vergelding van uw giften behandeling en beleefdheden zo ver te boven gaan mijn verdiensten als ik mij acht meer aan u gehouden te zijn dan gij aan mij verbonden mag wezen.”

“Mijn heer,” zei de jonkvrouw, “de weldaden staan te waarderen bij de ontvanger van dien. Omdat ik van uw weldaden mijne giften en behandeling ver te [M4vb] boven te gaan zo behoren die ook bij de gele wereld alzo geacht te worden.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “indien de weldaden staan te oordelen bij de ontvanger zo kan mij de waardering van uw behandeling en giften niet minder toe komen dan u de achting van mijn diensten.”

“Maar mijne behandelingen en giften,” repliceerde de jonkvrouw, “geschieden door een schuld als die tevoren van u de weldaden ontvangen heb.”

Waarop de ridder antwoorde: “Mevrouw, indien gij mijn diensten u tegen mij een schuld te maken acht zo beken en betuig ik meer dan voldoende van u tevreden gesteld te wezen.”

“Indien dan,” zei de jonkvrouw, “gij als crediteur zo goedertieren bent het van mij zonder ontvangen te kwijten zo blijf ik nochtans ten aanzien van zulke goedertierenheid aan u gehouden alzo men niet met der mensen stem, maar door de redenen geabsolveerd behoort te worden.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “om ons vriendelijk geschil te eindigen zo zeg ik te achten dat geen schuld kan veroorzaakt worden bij de weldaden die geschieden door een oprechte vriendschap die de ondankbaarheid haat en nochtans niet aan een schuld enige zekere vergelding, maar de vrienden altijd doet bereid staan om de andere te bewijzen enige dienst in het volbrengen waarvan zij alleen zulke genoegens scheppen dat ze zich daarmee voldoende tevreden houden, gelijk mij en u alhier geschiedt om dat de zaken tussen ons verlopen van ons beiden veroorzaakt hebben zulke vriendschap. Derhalve vertrouw ik in uw goede wil en indien gij mij van doen hebt zo gebruik ik al mijn vermogen.”

En hiermee nam hij verlof van de dochter met haar moeder die alle beide om zijn vertrek de tranen over de wangen liepen.

[M5ra] Hoe Palmerin in een wilt foreest met eenen ridder, die aldaer in een doncker caveerne woonde, diversche t’samenspreeckinghen hielde.
Het .LVI. capittel.

Palmerin vande voorseyde joffrouwe oorlof genomen hebbende ende gewapent sijnde, reet voordaen wes tot dat hy snachts quam in een groot dick bosch, alwaer de duysterheydt hoe langher hoe meerder worde so dat hy ten lesten af moeste staen, ende zijn peert ontoomt hebbende, leyde hy hem, sonder den helmet vant hooft te doen, te rusten onder de schaduwe van een dichten boom wes tot den dageraet haer op nieus begonste te openbaren. Doen sadt hy wederom te peerde ende passeerde so langhe dwers deurt bosch ende over de bergen dat hy, verloren hebbende alle de kennisse des weechs ende lants, bedwongen wort te rijden na dat de fortuyne hem geleyde. Ende neerstich rontsom kijckende of hy niemant en conde speuren die hem wederom op den rechten wech wees, wort hy siende de voetstappen van eenen mensch die versch gemaect waren, waer over hy hem seer verwonderde, denckende wie aldaer zijn wooninge in sulcke woeste ende onvruchtbare plaetse, daer nerghens huys ofte dorp ontrent en stonde, mochte houden. ’t Welck hy nauwelijcx overpeyst en hadde of hy sach onversiens aen een fonteyne staen drincken eenen man, zijnde eenen braven ende excellenten ridder Vernan genoemt, die despereerde om de wreetheyt van zijn alderliefste, den welcken dicwils alleen deur dese wildernisse ginc om te beter zijn droevige gedachten te onderhouden, niet ophoudende nacht noch dach van te becla[M5rb]gen zijn ongeluc ende te vervloecken sijn fortuyne, oft mogelijck begeerich dat eenen hongerighen beer uyt eenighen berch of hol soude comen om met zijn leven te doen eyndigen zijn ellendicheden, tot den welcken Palmerin van verre riep: “Hela, mijn vrient, waer com ic hier op den rechten wech?”

Als den anderen dit hoorde, sprong hy op van verschrickinge, gelijck eenen verbaesden mensch, ende liep na een speloncke. Waer over Palmerin noch luyder bestonde te roepen, ende den anderen seerder te loopen om niet bekent te worden. Weshalven Palmerin om de dichtheydt vande struycken van sijn peert sto[n]t ende volchde den ridder, die hem verberchde in zijnen hol, die soo secreet tusschen de streuvele stont dat Palmerin wel drie uren lanc moeste soecken eer hy die conde vinden. Ende comende aenden inganck van dien sach hy die toeghesloten te zijn met een borde van groene tacken ghevlochten, daer hy nauwelijcx aencloppen en dorste, vreesende dattet eenighe moordenaers waren die heur aldaer verhielden, ende dat den eenen so seer gheloopen was om zijne metgesellen van sijne comste te verstendigen op datse hem mochten ombrengen. Doch ten lesten zijnen moet versterckende ende sijn sweert veerdich makende, riep hy sachtelic wie daer binnen was. Doe quamper uyt een so mismaecten man dat hen de alderwreetste menschen daer over souden ontfermt hebben, zijnde den dienaer van Vernan, tot de welcke Palmerin seyde: “Ic hope dat gy beleefder sult sijn als den genen die ic daer boven sach ende my den wech wijsen om weder uyt dese wildernisse te geraecken.”

“Mijn heer,” antwoorde hy, “ic en soude u geen reden weten te geven vanden wech, noch veel weyniger vande plaetse,” seyde hy swaerlijc suchtende, “daer ons arme menschen, ick en weet niet wat [M5va] quade fortuyne, tegenwoordich ingebrocht heeft.”

Overmits welcke woorden Palmerin noch meerder begeerten creech om de speloncke te sien. Weshalven hy daer inne ginck ende sach een seer bleeck mensch die d’ooghen inne gevallen waren, ’t hayr over eynde stonde en[de] den baert verwert was, leggen rusten op een beddeken van mosch der boomen ghemaeckt, waer op hem zijnen dienaer om Palmerins comste aenstiet. Over welcken aenstoot hy gelijck een verbaest mensch op vlooch, maer gheen acht nemende op Palmerin oft mogelijck noch half slapende, seyde hy met een droevige stemme: “O soeten slaep, ’t schijnt dat ghy weerstaen wilt de quade fortuyne die ons overvalt in onse waeckinge, als ghy inde droomen deur een schaduwe alleene ons gheeft ’t gene dat wy gheduyrende onse waeckinge niet en mogen besitten. Ende al hoe wel dat ghy ons bedriecht, so zijn wy nochtans gheluckich geduyrende dese soete gheveynsinghe. Eylacy, de hemelen en accorderen geen ruste voor de miserabele creatuyren dan het weynich tijdts dat haer den slaep, overmits de moeheydt des lamenterens, bevangt.”

Als zijnen dienaer hem noch aldus half hoorde droomen, riep hy hem wederom aen ende seyde: “Mijn heer, en siedy niet dat hier een vreemt man is?”

’t Welc hoorende, begonste hy rontsom te sien gelijck als eenen schiltwacht op een periculeuse plaetse staende, uyt eenen diepen slaep ontwaect, daer hy onversiens in ghevallen was, ende groete Palmerin, die hem meynde eenen heremijt te sijn ende uyt devotien sijn leven in dese wildernisse alsoo te leyden, seggende: “Vader u sal ghelieven my voor geexcuseert te houden van dat ick hier alsoo stout innen gecomen sy, ’t welck geschiet is om dat ick in dese woeste plaetse ge[M5vb]heel verdwaelt was.”

Ende hier na [devi]seerde hy noch yet wes met hem vant gheneuchelijck eenlijck leven te gelijcken byde ghene die omcingelt worden mette wereltlicke sotte quellingen, “aenghesien,” seyde Palmerin, “dat den gheest afghetrocken sijnde vande wereltlijcke verstoornissen ende begheerlijckheden opghetogen wort tot de aendachtenisse vande hemelsche dinghen ende alsoo beweecht tot de reverentie van zijnen Schepper.”

Ende dit segghende wordt hy by gheval, oft mogelijck deur een sonderlinghe schickinghe Godts, ghelijck Sijne Goddelicke gracie veel grooter is als des menschen sotticheyt, in de speloncke ghewaer eenighe wapenen, daer van sich noch hier ende daer sommige vergulde plaetgens deur de verroestinge vertoonden, ’t welck Palmerin bestonde te doen twijffelen, ende met barmherticheyt beweecht wordende, soo dat hy tot Vernan seyde: “Nae dat ick speuren can, so leeft ghy hier veel eer so eenlick in d[e]se woeste plaetse om eenige sonderlinghe teghenspoet als deur den yver der aendachticheyt. Daerom bidde ick u, wilt my seggen wat u daer toe beweecht, want indien ick u eenichsins can ghehelpen, so beloof ick u mijn beste te sullen doen om daer toe te beproeven alle middelen.”

Als Vernan Palmerin aldus hoorde spreecken, richte hy zijn hooft op ende diepelijck suchtende, seyde hy: “Eylacy edel ridder, en wilt doch niet voorder vernemen naer mijn ongheluck, want daer toe de remedie onmoghelijck te vinden is. Nochtans, om niet onbeleefdelijcken uwe goetwillighe vraghe te weygeren, so weet dat ick ben den ongheluckighen Vernan, die om playsier te doen de gene die mijn presentie pijne veroorsaeckte, bedwongen wort te dwalen deur dese wildernisse terwijlen de reste der menschen [M6ra] heuren slaep in ruste nemen, om datter ter werelt niet voor my en is als quellinghe, miserie ende droefheydt, want mijn gheneuchten bestaen in sware suchten ende droevighe gedachten.”

Ende by dese woorden voechde hy so vele tranen ende suchten dat hem een diamanten hert daer over vermorwet soude hebben. ’t Welck Palmerin hem so langhe dede bidden om de volcomen openbaringe vande oorsake sijns verdriets, dat hy ten lesten tot hem seyde: “Heer ridder, niet om eenighen troost te ontfanghen, maer om dat ghy my niet boven maten hertneckich en sout achten, soo sal u ghelieven te weten dat ick hier voormaels beminde ende oock eewelijck met een oprecht herte beminnen sal de dochter van eenen ridder, mijn ghebuere, nae mijn oordeel alsoo schoone ende gracieuse jonckvrouwe als yemant die ter werelt leeft, Valerike, och Valerike!, seg ic genaemt, vande welcke ick, naer dat sy mijn liefde oprecht ende ghetrou bevonden hadde, met een affectueuse weder liefde geloont worde, daer mede sy my volcomen hope gaf van ons ghelijcke liefde noch eens te sullen recompenseren met een eerlijck houwelijck. Dan terwijlen ick my aldus in dese hope vermaeckte, soo converseerde ic tot mijnen grooten ongheluck op eenen tijt met een andere jonckvrouwe, die my in een teycken van nabuerlijcke vrientschap alleene eenen valck schonck, ’t welck terstonts vande vervloeckte nijdighe tongen aen de eenighe oorsaeck mijns verdriets so qualijck over ghedraghen wordt, datse my deur een quade jalousie daer nae noyt voor anders als voor haren vyant en wilde kennen. Des niet teghenstaende als ick op eenen tijdt passerde voorby het venster alwaer ick menichmael met heur ghedeviseert hadde ende [M6rb] vele nachten in reghen, haghel, wint ende sneeu gaen wachten met meerder vreuchde als oft ic my int Aertsche Paradijs vermaeckte, bad ick heur ootmoedelijck om vergiffenisse ende dooden den valck in haer presentie, waer op sy my heel toornichlijc ter antwoort gaf dat ick van haer inder eeuwicheyt noyt eenich faveur meer en soude verwachten om datse haer selfs so sot niet en wilde maecken van bedroghen te worden deur mijne gheveynstheyt. Het welcke gheseyt hebende, vertrockse heur van daer sonder my daer naer oyt meer te woorde te willen staen oft veel weynigher een eenich ghesicht op my slaen.
’t Welck mijn, ellendige minnaer, alsoo bedroefde dat ick niet en dede als weenen en[de] clagen. Maer siende dat mijn tranen, suchten noch erbermelijck lijden niet en conde beweghen de geliefte vande ghene waer aen alle mijn ghenade te versoecken stonde dan dat ick heur met de ghedachtenisse van mijne presentie pijne veroorsaeckte, ben ick om my de gheneuchte te doen van mijn alderliefste uyt sulcke pijne te verlossen, bedwongen worden my te vertrecken uyt alle gheselschap, uytghenomen desen mijnen dienaer, die my altoos getrou gheweest is, wes in dese wildernisse, alwaer ic mijn miserabel lamentatien sonder eenige beletselen der menschen doe ende de Doot dickwils bidde om verlossinghe, maer die en heeft tot noch toe met my geene barmherticheyt willen ghebruycken. Daerom bid ick u dat ghy hier met te vreden wilt zijn ende my in dese droefheyt laten volherden het weynich leven dat my noch mach resteeren, sonder yemant te verclaren dat ic noch int leven ben oft veel weyniger heur te wijsen de plaetse van mijn wooninghe.”

Als Palmerin den ridder alsulcke fortuyne hoorde vertrecken, [M6va] begonste hy te peysen op zijn Polinarde, ende denckende of hem een gelijc ongeluck overcomen mochte, wort hy so deur de vreese van een alsulcke toecommende quae avontuere, als ooc deur seer grote compassie tot den ridder, also beweecht dat hy geheel uyt sy selven op d’aerde neder viel voor de voeten vanden bedructen Vernan. Die daerom eenen swaren sucht dede ende seyde: “Eylacy, ick arme creatuere, hoe can mijn ongeluc so boes zijn dat ick altijts in een dootlijc lijden lamenterende, nochtans aende doot niet geraken en can, ende desen, die alleen de minste deelen daer van vertrocken zijn, is daer deur uyte ellendicheyden van dese sotte werelt gepasseert?”

Ende dit seggende trock hy ’t sweert van Palmerin uyt de scheyde, meynende hem daer mede dwers deurt lijf te steken, sachtelick seggende: “Eylacy, ic moet mijn onveranderlicke avontuere een eynde maken.”

Maer Palmerins hert zijn geesten op nieus uytspreydende, spronck, terwijlen den ridder int sweert wilde vallen, wederom op, ende greep hem met den knecht, die albereets tot zijnen meester gheloopen was, om den hals, seggende: “Hoe, mijn heer, soudy wel so heel uyt uwe sinnen zijn van om een tijtlick lijden u een eeuwighe plage te bereyden? Laet varen dese sotternye, werpt wech de duysterheyt uus verstants ende comt met my, op dat ghy deurt ’t geselschap dese sotte passie meucht vergeten!”

Daer toe den knecht seyde: “Ic bid u, mijn heere, ick bid u, wilt doch uyt uwen sinne setten dese wreede Valerike op dat ghy, de redenen gebruyckende, sien meucht dat ghy veel simpelder zijt in u also te quellen als sy sotticheyts gebruyct in te verachten eenen ridder die de gratie weerdich is van eene die haer in deuchden ende schoonheyt verre te boven gaet.”

Als den ridder sijnen dienaer aldus hoorde spreecken, antwoorde hy [M6vb] dien: “Ic sweer u voor de waerheyt dat ic u sal straffen of ghy sult uyt mijn geselschap moeten vlieden, indien ghy my oyt meer sulck propoost te voren hout, want ick in gheender manieren niet en soude connen lijden dat in mijne presentie veracht worde de gene die ick alle de reste mijns levens beminnen ende eeren sal! Maer siet, ic sal om niet meer vande menschen gequelt te worden mijn woonstede veranderen in een ander wildernisse, die weyniger gehanteert wort als dese, op dat ic so verre van de conversatie der menschen come datmen nemmermeer en sal weten oft vinden de begravenisse van mijne ghebeenten, want wat soude my ’t wederkeeren profiteren indien ic daerom een swaerder lijden moste verdragen, so ic wel weet dat de vaste geliefte van mijn beminde Valerike is my te versmaden. Daerom moet ghy seer ootmoedelic bedanct zijn, heer ridder,” seyde hy tot Palmerin, “met biddinghe dat ghy uwen wech wilt rijden sonder my meer te raden tot de proevinge van een tweede quellinghe, die veel ergher als d’eerste soude vallen.”

“Al hebdy groote reden om u te beclagen, Vernan,” antwoorde Palmerin, “so en behoort ghy daerom nochtans niet te despereren, maer veel eer inde teghenspoet uwe ridderlijcke couragie te toonen. Ooc verseecker ic u dat Valerike noch met u compassie sal moeten crijgen indiense u van te voren oyt in eeniger manieren bemint heeft. Daerom hebt goeden moet! Ick sweer u op mijn geloove dat ick alle mogelicke middelen sal aenwenden, al sou het ooc mijn eygen leven costen, om peys tusschen u ende heur te stellen, ende daerentusschen en sal ic dese uwe wooninge aen niemant ter werelt openbaren.”

Met meer andere redenen die hy hem so lange voorhielde dat den droevigen hermijt hem na alle zijn vermogen bedancte ende beloofde zijne wedercom[M7ra]ste aldaer te sullen verbeyden, doende daer nae by zijnen dienaer voortstellen eenighe vruchten van wilde boomen met de wortelen van sommighe cruyden, waer van Palmerin yet wes nam, veel eer om Vernan geselschap te houden als [om] ‘t appetijt dat hy hadde tot sulcke spijse.

Ende van heurluyden volcomelick vernomen hebbende de woonstede van Valerike, nam hy van haer oorlof ende ginck ter plaetse, alwaer hy ghelaten hadde zijn peert, daer met hy soo lange voordaen reet tot dat hy int uytcomen vant foreest van verre sach een arm huysken van eenen schamelen lantman, alwaer hy dien nacht ruste. Ende des anderen daechs reet hy sonder ophouden voort nae ’t casteel des ouders van Valerike, die nae dat Vernan in haer ongunste gevallen was, haer liefde gestelt had op eenen anderen uytlandigen ridder, hier voormaels haers moeders dienaer geweest sijnde, van veele laeghere afcomste ende minder deucht als Vernan, met den welcken sy besloten hadde dat hy heur haer moeder soude ontroven opten selven nacht als Palmerin tusschen thien ende elf uren des avonts op een halve mijle na arriveerde by ’t voorseyde casteel, alwaer hy in een cleyn bosken een weynich ter sijden uyt reet om hem aldaer te rusten, ende sijn peert ontoomt ende zijnen helm af gedaen hebbende, leyde hy hem int gras neder, denckende wat hy sanderen daechs soude mogen aenrichten om zijne geloften te quiteeren. Maer hy en was niet lange in dese fantasyen of hy hoorde een gerucht van peerden, ende om dat de mane claer scheen, sach hy nae ’t casteel toecomen eenen ridder met twee schiltknechten, die hy overmits zijn peert oock so diep int bosken was dat het vanden wech niet ghesien en mochte worden, voorby wilde laten passeeren, ende leyde hem tot dien eynde met sijn blanck sweert in de [M7rb] hant achter eenen doornen struyc, voor by de welcke den ridder mette twee dienaren rijdende, seyde hy tot den eenen: “Ick [e]n weet niet of Valerike al inden hof sal gecomen zijn. Daerom rijt voor uyt ende siet of het tijt is!”

Als Palmerin hem aldus hoorde spreecken, dochte hy wel dat het Valerikes minnaer moste wesen, ende seyde tegens hem selfs: “Ick neem Godt te getuyge dat ghy uwen wille noch also niet hebben en sult, maer den deuchdelicken Vernan sal de versoetinge van zijn groote droefheyt gevoelen, of ick sal in pijne sterven!”

Ende dit geseyt hebbende, sette hy haestelick zijnen helm op ende te peerde gaende, volchde hy den ridder met sulcke neersticheyt dat hy hem niet verre van daer aenquam, ende geroepen hebbende: “Staet stil, ghy roover, die den aldergetrousten ridder ontnemen wilt dat hem met recht toecomt!”, velde hy zijn lancie ende liep met sulcken furie op hem dat hem noch pantsier noch schilt noch harnas niet bewaren en conden van te gaen houden gheselschap de companie die verblint deur de liefde miserabelick vergaen zijn onder ’t geleyt van een naeckt, blint, ongestadich ende lichtveerdich kint. Dat de schiltknechten so haest niet gesien en hadden oft sy namen de vlucht, maer Palmerijn latende den ridder met de beenen te drillen het teycken des doots gevende, achtervolchde den genen die vanden hof quam ende toonde hem zijn sweert, seggende: “Leyt my stracx by de joncvrouwe oft ghy sult hier aen sterven!”

’t Welck den dienaer sulcke vreese dede hebben dat hy hem terstonts inden hof brocht aen een cleyn out poortgen, aen ’t welc hy met de vinger clopte gelijc zijnen meester placht te doen. Als de jonckvrouwe dit hoorde quamse terstont uyt ende viel Palmerin om den hals, die heur in zijn arm greep ende wilde [M7va] haer uyten hof leyden, bevelen[de] den schiltknecht hem te volgen. Maer de jonckvrouwe siende datse bedrogen was, wilde bestaen te roepen, waerom Palmerin haestelijck zijnen poingaert uyt trock ende stelde ’t punt van dien op haer keele, seggende: “Ic sweer u voor de waerheyt dat ick u aenstont de doot sal opofferen, indien ick u eens meer hoor kicken!”

Het welcke de jonckvrouwe van vreesen dede swijghen, so dat haer Palmerin niet teghenstaende alle heur bidden ende weenen ter plaetse leyden daer hy ghelaten hadde zijn peert, op ’t welck hy haer voor hem nam ende reedt zijn beste voordaen, seggende tot de joncvrouwe: “Vergheet dese manieren van schreyen ende weenen ende verblijdt u met den droevigen Vernan, die ick hope dat ghy eer yet langhe sien sult, ende den welcken deur de ghenade Godts, verghetende ’t voorgaende ongelijck, u ten houwelijck sal nemen.”

“Och ic, miserabel creatuere,” antwoorde de joncvrouwe. “O mijn ellendighe fortuyne, ghy wort hoe langher hoe ergher. Eylacy, sal ick nu noch moeten comen inde macht van mijnen alderwreetsten vyant Vernan, die ick in meerder hate ende grouwel hebbe als de boose geesten? Ic hebbe liever duysentmael te sterven!”

Ende aldus claghende, redense voorby de plaetse daer den dooden ridder lach, die van Valerike haest gekent wordt, waeromme sy heur handen te samen sloech ende heur hayr uyt trock, willende vant peert vallen, ende seyde tot Palmerin: “O ghy verrader, ghy schelmsen moordenaer, waeromme stelt ghy uwe wreetheyt langer over my uyt, nadien ghy ghedoot hebt den ghenen die ghy niet weerdich en waert te dienen?!”
Maer Palmerin hielt haer ende reedt voort, segghende: “Swijcht jonckvrouwe, men doet u veel meerder weldaets ende [M7vb] eere als ghy bekennen cont. Daer omme, vergeet desen ende bemint den genen die om zijne ghetrouwe liefde t’uwaerts een seer deerlijc leven leyt!”

Met welcke woorden haer Valerike geensins te vreden en hielde, maer sach so langhe achterwaerts nae den dooden ridder alsse ymmermeer conde, roepende: “Och God, moet ick u, o mijn alderliefste, mijn eenighe vreuchde aldus aldaer laten legghen ende tegens mijnen danc int leven blijven om te zijn de geneuchte van eenen schelm ende roover?!”

Welcke beclaginghe, dan schreyende dan crijtende dan droevige woorden roepende, sy aldus voorts volherde wes int punte van den dach, dat Palmerins peert om ’t gheduyrich snel rijden met den last van twee personen seer moede bestonde te worden, waeromme hy een weynich ter zijden uyt reet ende hem aldaer een wijl tijts rusten.

M5ra Hoe Palmerijn in een wild bos met een ridder die aldaar in een donkere spelonk woonde diverse tezamen spreken hielden. Het 56 kapittel.

Palmerijn van de plicht gezegde juffrouw verlof genomen had en gewapend was reedt voortaan tot dat hij ‘s nachts kwam in een groot dik bos alwaar de duisterheid hoe langer hoe meerder werd zodat hij tenslotte af moest stijgen en zijn paard de toom genomen had legde hij hem, zonder de helm van het hoofd te doen, te rusten onder de schaduw van een dichte boom totdat de dageraad zich opnieuw begon te openbaren. Toen zat hij wederom te paard en passeerde zo lang dwars door het bos en over de bergen dat hij verloren had alle kennis van de weg en het land en gedwongen werd te rijden naar dat het fortuin hem geleide. Hij keek naarstig rondom of hij niemand kon bespeuren die hem wederom op de rechte weg wees zag hij za de voetstappen van een mens die vers gemaakt waren waarvan hij hem zeer verwonderde en dacht wie aldaar zijn woning in zulke woeste en onvruchtbare plaats daar nergens huis of dorp omtrent stond mocht onthouden. Wat hij nauwelijks overdacht had of hij zag onvoorziens aan een bron een man drinken en dat was een brave en excellente ridder Vernan genoemd die wanhoopte om de wreedheid van zijn allerliefste die dikwijls alleen door deze wildernis ging om te beter zijn droevige gedachten te onderhouden en niet ophield nacht noch dag van te beklagen [M5rb] zijn ongeluk en te vervloeken zijn fortuin of mogelijk begeriger dat een hongerige beer uit enige berg of hol zou komen om zijn leven te doen eindigen zijn ellendigheid tot die Palmerijn van verre riep: “Hela, mijn vriend, war kom ik hier op de rechte weg?”

Toen de andere dit hoorde sprong hij op van schrik een verbaasd mens en liep naar een spelonk. Waardoor Palmerijn noch luider bestond te roepen en de anderen sneller te lopen om niet bekend te worden. Weshalve Palmerijn vanwege de dichtheid van de struiken van zijn paard ging en volgde de ridder die zich verborg in zijn hol die zo geheim tussen het struweel stond dat Palmerijn wel drie uren lang moest zoeken eer hij die kon vinden. Toen hij kwam aan de ingang ervan zag hij die toegesloten te zijn met een bord van groene takken gevlochten waaraan hij nauwelijks aan te kloppen durfde en vreesde dat het enige moordenaars waren die zich aldaar ophielden en dat de ene zo zeer gelopen was om zijn metgezellen van zijn komst te laten verstaan op dat ze hem mochten ombrengen. Toch tenslotte zijn moed versterkte en zijn zwaard vaardig maakte riep hij zacht wie daarbinnen was. Toen kwam eruit zo’ n mismaakte man dat hen de aller wreedste mensen daarover zouden ontfermd hebben en dat was de dienaar van Vernan tot die Palmerijn zei: “Ik hoop dat gij beleefder zal zijn dan diegenen die ik daarboven zag en mij de weg wijzen om weer uit deze wildernis te geraken.”

“Mijn heer,” antwoorde hij, “ik zou u geen reden weten te geven van de weg, noch veel minder van de plaats,” zei hij en zuchtte zwaar “daar onze ons arme mensen, ik weet niet wat [M5va] kwade fortuin, tegenwoordig ingebracht heeft.”

Overmits welke woorden Palmerijn noch meerder begeerten kreek om de spelonk te zien. Weshalve hij daarin ging en zag een zeer bleek mens die de ogen ingevallen waren, ’t haar overeind stond en de baar gekleurd was liggen rusten op een bedje van mos der bomen gemaakt waarop hem zijn dienaar om Palmerijn’ s komst aanstootte. Door die aanstoot hij gelijk een verbaasd mens opvloog maar geen acht nam op Palmerijn of mogelijk noch half slapend zei hij met een droevige stem: “O zoete slaap, ’t schijnt dat gij weerstaan wit de kwade fortuin die ons overvalt in onze waken als gij in de dromen door een schaduw alleen ons geeft hetgeen dat wij gedurende onze ontwaking niet mogen bezitten. Hoewel dat gij ons bedriegt zo zijn wij nochtans gelukkig gedurende deze zoete veinzen. Helaas, de hemels accorderen geen rust voor de miserabele creaturen dan het weinig tijd dat ze de slaap overmits de moeheid van het klagen bevangt.”

Toen zijn dienaar hem noch aldus half hoorde dromen riep hij hem wederom aan en zei: “Mijn heer, zie je niet dat hier een vreemde man is?”

Wat hij hoorde en begon rondom te zien gelijk als een schildwacht die op een periculeuze plaats staat uit een diepe slaap ontwaakt daar hij onvoorziens in gevallen was en groette Palmerijn die hem meende een heremiet te zijn en uit devotie zijn leven in deze wildernis alzo te leiden en zei: “Vader u zal gelieven mij voor geëxcuseerd te houden van dat ik hier alzo stout ingekomen ben wat geschied is omdat ik in deze woeste plaats geheel [M5vb] verdwaald was.”

En hierna kouten hij noch iets anders met hem van het genoeglijke eenzaam leven te vergelijken bij diegene die omsingeld wereld met de wereldse zotte kwellingen, “aangezien,” zei Palmerijn, “dat de geest afgetrokken is van de wereldlijke verstoringen en begeerlijkheden opgetrokken werd tot de aandacht van de hemelse dingen en alzo bewogen tot de reverentie van zijn Schepper.”

En toen hij dit zei werd hij bij toeval of mogelijk door een bijzondere beschikking van God, gelijk Zijne Goddelijke gratie veel groter is dan de mensen zotheid, in de spelonk gewaar enige wapens, waarvan zich noch hier en daar sommige vergulde plaatjes door het verroesten vertoonden, wat Palmerijn bestond te doen twijfelen, en met barmhartigheid bewogen zo dat hij tot Vernan zei: “Na dat ik bespeuren kan, zo leeft gij hier veel eer zo eenzaam in deze woeste plaats om enige bijzondere tegenspoed dan door ijver van de aandacht. Daarom bid ik u, wil mij zeggen wat u daartoe beweegt, want indien ik u enigszins kan helpen zo beloof ik u mijn best te zullen doen om daartoe te beproeven alle middelen.”

Toen Vernan Palmerijn aldus hoorde spreken richtte hij zijn hoofd op en diep zuchtte zei hij: “Helaas edel ridder, wil doch niet verder vernemen naar mijn ongeluk want daartoe is de remedie onmogelijk te vinden. Nochtans, om niet onbeleefd uw goed willige vraag te weigeren zo weet dat ik ben de ongelukkige Vernan die om plezier te doen diegenen die mijn presente pijn veroorzaakte gedwongen werd te dwalen door deze wildernis terwijl de rest der mensen [M6ra] hun slaap in rust nemen omdat er ter wereld niet voor mij is dan kwelling, miserie en droefheid, want mijn genoegen bestaat in zware zuchten en droevige gedachten.”

En bij deze woorden voegde hij zo vele tranen en zuchten dat hem een diamanten hart daarover vermurwd zou hebben. Palmerijn deed hem zo lang bidden om de volkomen openbaring van de oorzaak van zijn verdriet dat hij tenslotte tot hem zei: “Heer ridder, niet om enige troost te ontvangen, maar omdat gij mij niet bovenmate hardnekkig zou achten zo zal u gelieven te weten dat ik hier voormaals beminde en ook eeuwig met een oprecht hart beminnen zal de dochter van een ridder, mijn buur, naar mijn oordeel alzo mooie en gracieuze jonkvrouw als iemand die ter wereld leeft, Valerike, och Valerike!, zeg ik genaamd, waarvan ik, na dat zij mijn liefde oprecht en getrouw bevonden had met een toegenegen weder liefde beloond werd waarmee zij mij vol komen hoop gaf van ons gelijke liefde noch eens te zullen schadeloos stellen met een eerlijk huwelijk. Dan terwijl ik mij aldus in deze hoop vermaakte zo converseerde ik tot mijn grote ongeluk op een tijd met een andere jonkvrouw die mij in een teken van natuurlijke vriendschap alleen een valk schonk wat terstond van de vervloekte nijdige tongen aan de enige oorzaak van mijn verdriet zo kwalijk overgedragen werd, dat ze mij door een kwade jalousie daarna nooit voor anders als voor haar vijand wilde kennen. Niet tegenstaande als ik op een tijd passeerde voorbij het venster alwaar ik menigmaal met haar gekout had en [M6rb] vele nachten in regen, hagel, wind en sneeuw gaan wachten met meerder vreugde alsof ik mij in het Aardse Paradijs vermaakte, bad ik haar ootmoedig om vergiffenis en doodde de valk in haar presentie, waarop zij mij heel toornig ter antwoord gaf dat ik van haar in de eeuwigheid nooit enig gunst meer zou verwachten omdat ze zichzelf zo zot niet wilde maken van bedrogen te worden door mijn geveinsdheid Wat ze gezegd had en vertrok ze van daar zonder mij daarna ooit meer te woord te willen staan of veel minder een enig gezicht op mij te slaan.
Wat mij, ellendige minnaar, alzo bedroefde dat ik niet anders deed dan wenen en klagen. Maar zag dat mijn tranen, zuchten noch erbarmelijk lijden niet kon bewegen de geliefde van diegene waaraan al mijn genade te verzoeken stond dan dat ik haar met de gedachtenis van mijn presentie pijn veroorzaakte en ben ik om mij het genoegen te doen van mijn allerliefste uit zulk pijn te verlossen gedwongen geworden mij te vertrekken uit alle gezelschap, uitgezonderd deze mijn dienaar die mij altijd trouw geweest is, tot in deze wildernis alwaar ik mijn miserabele klagen zonder enige beletselen der mensen doe en de dood dikwijls bid om verlossing, maar die heeft tot noch toe met mij geen barmhartigheid willen gebruiken. Daarom bid ik u dat gij hiermee tevreden wil zijn en mij in deze droefheid laten volharden het weinige leven dat mij noch mag resteren zonder iemand te verklaren dat ik noch in het leven ben of veel minder ze te wijzen de plaats van mijn woning.”

Toen Palmerijn de ridder al zulke fortuin hoorde verhalen [M6va] begon hij te peinzen op zijn Polinarde en dacht of hem een gelijk ongeluk over komen mocht en werd hij zo door de vrees van een al zulke toekomend kwaad avontuur als ook door zeer grote medelijden tot de ridder alzo bewogen dat hij geheel uit zichzelf op de aarde neer viel voor de voeten van de bedroefde Vernan. Die daarom een zware zucht deed en zei: “Helaas, ik arme createur, hoe kan mijn ongeluk zo boos zijn dat ik altijd in een dodelijk lijden klaag en nochtans aan de dood niet geraken kan en dezen, die alleen de minste delen daarvan verhaald zijn, is daardoor uit ellendigheid van deze zotte wereld gepasseerd?”

En toen hij dit zei trok hij ’t zwaard van Palmerijn uit de schede, en meende hem daarmee dwars door het lijf te steken en zacht zei: “Helaas, ik moet mijn onveranderlijke avontuur een einde maken.”

Maar Palmerijn ‘s hert zijn geesten opnieuw uitspreidde sprong wederom op terwijl de ridder in het zwaard wilde laten vallen en greep hem met de knecht die al gereed tot zijn meester gelopen was om de hals en zei: “Hoe, mijn heer, zou je wel zo geheel uit uw zinnen zijn van om een tijdelijk lijden u een eeuwige plaag te bereiden? Laat varen deze zotheid, werp weg de duisterheid van uw verstand en kom met mij op dat gij door het gezelschap deze zotte passie mag vergeten!”

Daartoe de knecht zei: “Ik bid u, mijn heer, ik bid u, wil doch uit uw zin zetten deze wrede Valerike op dat gij de redenen gebruiken zien mag dat gij veel eenvoudiger bent het in u alzo te kwellen als zij zottigheid gebruikt in te verachten een ridder die de gratie waardig is van ene die haar in deugden en schoonheid ver te boven gaat.”

Toen de ridder zijn dienaar aldus hoorde spreken antwoorde hij [M6vb] dien “Ik zweer u voor de waarheid dat ik u zal straffen of gij zal uit mijn gezelschap moeten vlieden, indien gij mij ooit meer zulke opzet tevoren houdt, want ik zou op geen manieren niet kunnen lijden dat in mijn presentie veracht werd diegene die ik al de rest van mijn levens beminnen en eren zal! Maar ziet, ik zal om niet meer van de mensen gekweld te worden mijn woonstede veranderen in een andere wildernis die minder gehanteerd werd dan deze op dat ik zo verre van de conversatie der mensen kom dat men nimmermeer zal weten of vinden het begraven van mijn gebeenten, want wat zou mij ’t wederkeren profiteren indien ik daarom een zwaarder lijden moest verdragen, zo ik wel weet dat de vaste geliefde van mijn beminde Valerike is mij te versmaden. Daarom moet gij zeer ootmoedig bedankt zij, heer ridder,” zei hij tot Palmerijn, “met bidden dat gij uw weg wil rijden zonder mij meer te aanraden tot de beproeving van een tweede kwelling die veel erger dan de eerste zou vallen.”

“Al heb je grote reden om u te beklagen, Vernan,” antwoorde Palmerijn, “zo behoort gij daarom nochtans niet te wanhopen, maar veel eer in de tegenspoed uw ridderlijke moed te tonen. Ook verzeker ik u dat Valerike noch met u medelijden zal moeten krijgen indien ze u van tevoren ooit in enige manieren bemind heeft. Daarom hebt goede moed! Ik zweer u op mijn geloof dat ik alle mogelijke middelen zal aanwenden, al zou het ook mijn eigen leven kosten, om vrede tussen u en haar te stellen en ondertussen zal ik deze uw woning aan niemand ter wereld openbaren.”

Met meer andere redenen die hij hem zo lang voorhield dat de droevige heremiet hem naar al zijn vermogen bedankte en beloofde zijn wederkomst [M7ra] aldaar te zullen opwachten liet hij daarna bij zijn dienaar voorstellen enige vruchten van wilde bomen met de wortels van sommige kruiden waarvan Palmerijn iets nam en veel eer om Vernan gezelschap te houden dan om ‘t appetijt dat hij had tot zulke spijs.

En toen hij van ze volkomen vernomen had de woonstede van Valerike nam hij van ze verlof en ging ter plaatse alwaar hij gelaten had zijn paard waarmee hij zo lang voortaan reedt tot dat hij in het uitkomen van het bos van verre zag een arm huisje van een schamele landman alwaar hij die nacht ruste. De volgende dag reedt hij zonder ophouden voort naar ’t kasteel van de ouders van Valerike die na dat Vernan in haar ongunst gevallen was haar liefde gesteld had op een andere buitenlandse ridder die hier voormaals haar moeders dienaar geweest was en van veel lagere afkomst en minder deugd dan Vernan met die zij besloten had dat hij haar de moeder zou ontroven op hetzelfde ‘s nacht als Palmerijn tussen tien en elf uren ‘s avonds op een halve mijl na arriveerde bij ’t voorzegde kasteel, alwaar hij in een klein bosje een weinig ter zijden uit reed om zich aldaar te rusten en zijn paard de toom ontnomen en zijn helm af gedaan had legde hij hem in het gras neer en dacht wat hij de volgende dag zou mogen uitrichten om zijne beloften te kwijten. Maar hij was niet lang in deze fantasie of hij hoorde een gerucht van paarden en omdat de maan helder scheen zag hij naar ’t kasteel toe komen een ridder met twee schildknechten die hij, overmits zijn paard ook zo diep in het bosje zette dat het van de weg niet gezien mocht worden, voorbij wilde laten passeren en legde hem tot dien einde met zijn blanke zwaard in de [M7rb] hand achter een doornstruik waar voorbij die de ridder met de twee dienaren reedt en zei hij tot de ene: “Ik weet niet of Valerike al in de hof zal gekomen is. Daarom rijdt vooruit en zie of het tijd is!”

Toen Palmerijn hem aldus hoorde spreken dacht hij wel dat het Valerike’ s minnaar moest wezen, n zei in zichzelf: “Ik neem God tot getuige dat gij uw wil noch alzo niet hebben n zal, maar de deugdelijke Vernan zal de verzoeting van zijn grote droefheid voelen of ik zal in pijn sterven!”

En toen hij dit gezegd had zette hij haastig zijnehelm op en ging te paard en volgde hij de ridder met zulke naarstigheid dat hij hem niet ver van daar aankwam en geroepen had: “Sta stil, gij rover die de aller trouwste ridder ontnemen wil dat hem met recht toekomt!”, velde hij zijn lansen liep met zulk furie op hem dat hem noch pantser noch schild noch harnas niet bewaren konden van te gaan houden gezelschap der compagnie die verblind door de liefde miserabel verging zijn onder de geleide van een naakte, blinde en ongestadig lichtvaardig kind. Dat de schildknechten zo gauw niet gezien en hadden of zij namen de vlucht, maar Palmerijn lieten de ridder met de benen te drillen het teken der dood te geven en achtervolgde diegenen die van de hof kwam en toonde hem zijn zwaard, en zei: “Leidt mij straks bij de jonkvrouw of gij zal hieraan sterven!”

Wat de dienaar zulke vrees liet hebben dat hij hem terstond in de hof bracht aan een klein oud poortje waaraan wat hij met de vinger klopte gelijk zijn meester plag te doen. Toen de jonkvrouw dit hoorde kwam ze terstond uit en viel Palmerijn om de hals die haar in zijn arm greep en wilde [M7va] haar uit de hof leiden en beval de schildknecht hem te volgen. Maar de jonkvrouw zag dat ze bedrogen was, wilde bestaan te roepen, waarom Palmerijn haastig zijn en dolk uit trok en stelde ’t punt van die op haar keel en zei: “Ik zweer u voor de waarheid dat ik u aanstonds de dood zal opofferen indien ik u eens meer hoor kikken!”

Wat de jonkvrouw van vrees liet zwijgen zo dat haar Palmerijn niet tegenstaande al haar bidden en wenen ter plaatse leidde daar hij gelaten had zijn paard waarop hij haar voor hem nam en reedt zijn beste voortaan en zei tot de jonkvrouw: “Vergeet deze manieren van schreien en wenen en verblijdt u met de droevige Vernan die ik hoop dat gij als iets gauw zien zal en die door de genade God, vergeet ’t voorgaande ongelijk, u ten huwelijk zal nemen.”

“Och ik, miserabel createur,” antwoorde de jonkvrouw. “O mijn ellendige fortuin, gij werd hoe langer hoe erger. Helaas, zal ik nu noch moeten komen in de macht van mijn aller wreedste vijand Vernan die ik in meerder haat en gruwel heb dan de boze geesten? Ik heb liever duizendmaal te sterven!”

En aldus klagend reden ze voorbij de plaats daar de dode ridder lag die van Valerike gauw herkend werd waarom zij haar handen tezamen sloeg en het haar uittrok en wilde van het paard vallen en zei tot Palmerijn: “O gij verrader, gij schelmse moordenaar, waarom stelt gij uw wreedheid langer over mij uit nadien gij gedood hebt diegene die gij niet waardig was te dienen?!”
Maar Palmerijn hield haar en reedt voort en zei: “Zwijgt jonkvrouw, men doet u veel meerder weldaad en [M7vb] eer dan gij bekennen kan. Daarom vergeet deze en bemint diegenen die om zije getrouwe liefde tet u een zeer deerlijk leven leidt!”

Met welke woorden zich Valerike geenszins tevreden hield, maar keek zo lang achteruit naar de dode ridder als ze immermeer kon en riep: “Och God, moet ik u, o mijn allerliefste, mijn enige vreugde aldus aldaar laten liggen en tegen mijn dank in het leven blijven om te zijn de genoegens van een schelm en rover?!”

Welke klagen, dan schreiende dan krijsende dan droevige woorden te roepen zij aldus voorts volharde tot in het punt van de dag, dat Palmerijn’ s paard om ’t gedurig snel rijden met de last van twee personen zeer moede bestond te worden, waarom hij een weinig ter zijden uit reedt en hem aldaar een tijdje rusten.

Hoe Palmerin Valericke by Varnan brocht in de speloncke, alwaerse den anderen nae veele erbermelijcke beclaginghen ende woorden van gramschap, ten houwelijck namen. Het .LVIJ. capittel.

Als Palmerin aldus een halve ure gherust hadde, sadt hy met zijne ghevanghene joncvrouwe, die altijts suchte ende kermde, wederom te peerde ende reet met heur niet seer lange oft sy sach van veeren voorby passeeren zijnen grooten vrient, den ridder Hermes, die om hem wederom int hof des conincx van Engelant te brengen so groote neersticheyt dede om hem te soecken, nae dat hy een jonckvrouwe deur beveel des selven [M8ra] conincx heur casteel, ’t welck heur by Miser af onthouden ware geweest, wederom overghelevert hadde, ghelijck voorseyt is, tot den welcken Valerike riep: “Och edel ridder, verlost my doch om Godts wil uyte handen van desen schelm!”

“Hoe,” riep Hermes tot Palmerin, om dat hy hem van verren niet en kende, “wilt ghy de jonckvrouwen forcieren? Ic sal u haest leeren hoemen uus gelijcken behoort te tracteeren!”

’t Welck Palmerin hoorende, ende siende dat den anderen aen quam, sloot zijnen helm ende sette Valerike vant peert, antwoordende: “Wie zijt ghy die my ontnemen wilt, die ick leyden sal daerse behoort? Volcht uwen wech oft ic sal u thoonen hoemen de menschen die u ghelijcken, niet deur de redenen maer met slagen de discretie int hooft moet planten!”

“Noch persisteert ghy,” seyde den anderen. “Ghy sult sien watter af commen sal!”

Ende om datse den anderen gheensins en conden kennen, soo deur de toesluytinghe der helmen als ooc om dat Palmerin zijn swerte harnas in vergulde wapenen verandert hadde, als boven verclaert is, veldense beyde heure lancien ende liepen, twee vrienden zijnde, als vyanden opten anderen met sulcken crachte dat Hermes dochte duysent voncken uyt zijn oogen te springhen ende uyten sadel op d’aerde gheheel neder viel ter plaetse, daer hem Palmerin geheel verduyselt liet leggen ende vervolchde zijne jonckvrouwe, die albereets was bestaen te vluchten ’t beste datse mochte, maer hy dwong den schiltknecht van Hermes dat hyse hem wederom op het peert moeste beuren. Ende reet daer met voordaen wes dat hy quam ontrent de [c]aveerne van Vernan, wiens knecht heur by geval aldaer te gemoet quam, den welcken van Palmerin terstondts wederom ghesonden worde om zijnen [M8rb] meester hare comste te bootschappen ende hem te seggen dat hy heur aldaer in de speloncke verwachten soude.

Als Vernan, die effen lach ende ruste, dit hoorde, richte hy zijn hooft op ende seyde: “Ghelooft sy God! Ic sal nu ten minsten noch eens sien de ghene om wiens liefde ick in aldus deerlicke lanckwijlige droefheyt leve. Ende indiense in hare geliefte van my te refuseeren volhart, soo salse deur ’t selfste middel oock veroorsaecken dat ick so veel te geneuchelijcker sal eyndigen alle mijn lijden deses tegenwoordighen levens, om dat ick so veel te blijder inde presentie van de gene voor wien ick mijn leven alleene begeer op te offeren, sal gaen visiteeren de geesten in d’andere werelt.”

Ende hierentusschen wilde Palmerin, so veele hem mogelijck was, Valerike ooc vertroosten ende heur raden tot de minne van Vernan, segghende: “Joncvrouwe, als ghy rechtveerdelijcken weten wilt tot wat eynde mijne daeden strecken sonder u langher te houden aen een onbehoorlijcke gramschap, so verseeckere ic my dat ghy, mijn vriendinne, my niet meer berispen noch ondeuchdelick achten en sult. Ende om dat wy nu by de plaetse geraecken alwaer ghy vertroosten condt de erbermelijcke quellingen vanden alderghetrousten lief hebber die hedens daechs onder den ommeloop des hemels leeft, ende die, siende dat ghy gequelt wordt met zijne presentie, om uwe geneuchte niet te verhinderen maer veel eer u playsier te vermeerderen alhier gaen woonen is onder de wilde beesten by de hooge steenrotsen ende de eensame diepheden vande woeste dallen, daerom siet hier tegenwoordich, o jonckvrouwe Valerike, ende laet uwe barmherticheyt doch aenmercken in wat grouwelijcke plaetse ende erbermelijcke leven uwen alderghetrousten [M8va] dienaer Vernam om uwent wille converseert, ende ontfangt uwen slave voor uwen eeuwighen dienaer ende man!”

Maer Valerike als noch nieuwers op denckende noch yet wes anders voor ooghen hebbende als den doot van haren alderliefsten, verstoorde heur hierom in sulcker manieren, sonderlinge om ’t simpel verhael vanden naem van Vernan, die sy meer hate als de doot selve, datse vermits onpatientie in een wijle tijts niet een woort spreecken en conde. Maer ten lesten, beweecht wordende deur een brandende gramschap, wronckse heur handen ende trock haer vlechten, antwoordende: “O ghy verrader, ghy moordenaer, hoe zijt ghy so stout ende hoomoedich van my te derven bidden voor eenen anderen schelm, aenghesien ghy, als ick met mijnen eyghen oogen hebbe moeten sien, het leven ontnomen hebt vanden genen wiens doot ick, eylacy, al mijn leven moet beclagen? Wie heeft u, valschen roover, macht over mijn houwelijck ghegheven? Meyndy my met gewelt te doen beminnen desen onghetrouwen? Daer in sal voorwaer u macht falieren, want ic noyt anders bevonden en sal worden als dootelicke vyandt van u, roover, ende van uwen desperaten ongetrouwen Vernan, als dien te beminnen ic my veel liever wilde opofferen inde schaduwe van mijnen getrouwen vrient ende man. Maer indien ghy my met gewelt forceert, so en moochdy doch de straffe Godts niet ontgaen noch mijnen wille daer mede bedwingen!”

Op welcke woorden Palmerin geen acht en nam, maer volherde in zijn eerste propoost, meynende de jonckvrouwe alnoch te brenghen tot bermherticheydt van den bedruckten Vernan, maer hy won so veele als oft hy de baren van een onstuyre zee hadde willen effenen. Ende hierentusschen qua[M8vb]mense by de speloncke, alwaerse, van den peerde ghetreden zijnde, terstonts te ghemoete ghecomen worde van den ghetrouwen Vernan, die hem stracx wierp voor de voeten van zijn richtersse, in wiens macht hy ’t achte te staen van hem ter doot te connen veroordeelen oft ’t leven te schencken, ende met veele tranen, suchten ende droevighe manieren seyde hy: “Eylacy, eenige meestersse van mijn herte, en dunckt u niet dat het noch tijt is om my vergiffenisse te doen? Overdenckt doch eens oft de penitentie niet lang ende swaer genoech en is om de sonde die onwetelick geschiet mach zijn? Ic bid u, neemt doch alhier acht op de vreuchde ende blijtschappen die by my in u af wesen ghehanteert zijn om mijne groote ghetrouwicheyt, die noyt en sal connen vermindert worden tot so excellente jonckvrouwe als Valerike. Alleen bidde ic dat ghy u barmhertich ooge wilt slaen op dit, mijn erbermelic leven.”

Nochtans en wilde Valericke haer niet alleen gheweerdigen van hem niet een woort te antwoorden, maer en wilde hem oock niet aensien, dan keerde haer aensicht omme nae d’ander zijde. Waerom den armen Vernan voor haer op zijn knyen sittende, zijn tranen vermeerderde, zijn suchten verhefte ende met een bevende stemme, die met gewelt scheen ghetoghen te worden uyt het alderdiepste van zijn herte, vervolchde hy zijn propoost ende seyde: “Eylacy mevrouwe, daer en is nauwelijcx so harden steenrotse die ick met mijn tranen niet en soude vermorwet hebben, maer och arm, uwe geliefte van my te refuseren neemt daer deur meerder wassinge, gelijck de planten vande vochticheyt des waters heur voetsel nemen. Ende om dat het my dan onmogelijck is sonder uwe gratie langer te leven, so bid ick u seer ootmoedelick dat ghy my voor [N1ra] alle mijne getrouwicheyt dese genade doch niet en wilt weygheren van desen ongeluckigen minnaer uyt het leven te helpen ende over my selfs de justitie te doen van dat ick u, doch onwetelick, so grootelijcx misdaen hebbe. Ontfanght, mijn alderliefste, ontfanght doch dese willighe offerhande vanden genen die goetwillichlijc ende in blijtscap sterft, siende dat ghy playsier neemt inde uytstortinghe van zijnen bloede. Indien ghy ’t niet doen en wilt om mijne verdiensten, soo doet het doch om de liefde Gods, ende ick sal daer deur aen u verbonden worden om zijne Goddelijcke Majesteyt in d’ander werelt te bidden dat ghy in vreuchde ende eeuwige blijschap meucht leven. Och, dat waer ’t gene waer in ick alleene mijn volcommen playsier soude connen scheppen.”

Ende hier met tooch hy zijn rapier, ’t welc hy neffens hem hadde legghen, uyt ende presenteerde Valerike, daer van het gevest settende de punte na zijn hert, maer de jonckvrouwe viel teghen d’aerde, sloech haer handen ende troc haer hayr, luyde crijtende ende schreyende. Maer Vernan hief haer haestelijck wederom op ende hem omkeerende, seyde hy met een bevende stemme tot Palmerijn: “Och heer ridder, wat uytermaten groote droefheyt is dit van te sien in een alsulcken state de ghene die ick ter werelt het meeste beminne.” Ende hem wederomme keerende tot Valerike, seyde hy: “Een eenich dinck maeckt mijnen doot soo veel te miserabeler, mevrouwe, te weten dat ic sorge oft ghy na mijn overlijden met eenige wreetheyt om mijnent wille sout mogen beschuldicht worden. Och, oft ick verseeckert waer dat ’t selve niet en soude geschieden ende dat mijn lijden noch eens so swaer waer om dat ’t selve met de uytblasinghe van eenen soeten wint mijns lesten aessems altemael seer [N1rb] haest sal eyndigen.” Daer nae keerde hy zijn oogen ten hemelwaerts ende seyde: “Och Godt, wil haer soo veel vreuchde verleenen als ick om harent wil droefheyt lijde.”

Ende hier met bevinck hem also de vrese van eenen tegenwoordigen doot dat hy geheel uyt sy selven ter aerden neder viel sonder eenich lit meer te verroeren, waerom Palmerijn meynde dat hy gepasseert ware geweest ende keerde hem tot Valerike, seggende: “Ic sweer u by God, ghy valsche vrouwe, dat ick mijnen goeden wille t’uwaerts verandert heb in een furieuse gramschap, daer met ic u sal betoonen u ongelijc ende de al te groote eere die men u aengedaen heeft!” Maer siende dat Vernan wederom by quam, seyde hy: “Indien ghy wijs zijt, so verandert uwe opinie of ic sal u lichaem in so veel stucken houwen als ghy desen ridder menich lijden aendoet. Siet, ic stel u te voren de doot of de liefde. Kiest wat u belieft!”

Als Valerike dese resolutie hoorde, fronseldese haer voorhooft, knersten op de tanden ende houdende haer vuysten toegesloten, antwoordese stoutmoedelic: “Waerom verbeyt ghy so lange van my te doen comen int geselscap van mijnen alderliefsten man? Doet al wat ghy wilt. Ick sal veel volstandigher zijn int lijden vande doot als ghy hertneckich zijt in uwe wreede boosheyt!” Ende haer oogen opslaende, seydese: “O God, waerom lijt Uwe rechtveerdicheyt dat dese moordenaers ende roovers my, arme joncvrouwe, alsulck lijden aen doen?”

Waer over Palmerijn, siende dese uytermaten groote wreetheyt ende denckende wederom in zijne fantasie of zijn alderliefste Polinarde noch eens met gelijcke gramschap soude moghen ontsteecken, als oock deurt groote metlijden tot Vernan alsoo beweecht worde dat hy deur groote flauwicheyt hem op d’aerde neder most stellen. Ende hierentusschen vervolchde de [N1va] jonckvrouwe heur gramschap ende clachte aldus: “Meendy dat uwe tranen my also betooveren connen, o Vernan, dat ick daer deur ghelooven soude uwe gheveynstheyt? Neen! Noch het fenijnige honich van u noch de hoveerdige dreyghementen van desen roover en sullen my daer toe niet brengen.” Ende hier met heur handen clanckende, begonstse wederom aldus te clagen: “Och, mijn miserie is groot, van dat ick gevallen ben in de handen van mijnen aldergrootsten vyant Vernan, die ic meerder haet toedrage als hy zijne liefde tegens my geveynsen can. Maer vliet nu van my, alle ydele gedachten, op dat ic alleene bidde om de vergiffenisse mijner sonden. Comt o Doot! Verbittert u teghens dese ongeluckige persone, die niet en soeckt als uwen fenijnigen pijl om te vlieden haren vyant. Och ellendich herte, bedroeft van alle hope, hout op van meer te wenschen na eenige werelts vreuchde, maer stelt u begeerte tot de reyse nae d’ander werelt om aldaer te ontfangen den genen die om de getrouwicheyt van my zijn leden ellendichlic verloren heeft!”

Ende hier met wort sy sulcken droevigen gelaet toonende ende so seer schreyende dat Palmerijn ende Vernans dienaer deur compassie bedwongen worden haer daer inne geselschap te houden. Nochtans en hieldense niet op van haer te vermanen tot medelijden van den ellendigen minnaer, die soo haest als hy wederom een weynich tot sy selven hadde geweest ende siende wort de uytermaten groote droefheyt van zijn alderliefste vyant, op nieuwes wederomme, soo deur medelijden tot haer als deur zijn eyghen verdriet, also bewecht wort dat zijn ziele de geesten uyt alle de litmaten by een vergaderden ende die deden trecken rontsom hare principale woonstede, zijn bedructe herte, waer over alle de buytenste dee[N1vb]len van zijn lichaem so cout, stijf ende bleeck bleven als den genen daer van den geest geheelicken uyte lichamelicke gevanckenisse verlost is. ’t Welck Palmerijns medelijden also grootelijcx dede verstercken tot den ridder als hy zijn toornicheyt vermeerde tot de jonckvrouwe, seggende: “Och God, hoe ist mogelijck dat int herte van een teere jonckvrouwe alsulcke wreetheyt can logeeren?!” Maer opspringende seyde hy: “En denckt niet, ghy wreede wolvinnne, dat mijn tranen gestort zijn om eenich met lijden van u, want ick sal u leven niet meer sparen als ghy ghenade wilt doen desen ellendighen ridder, die daer op d’aerde leyt en sterft om uwent wille.” Ende hier met tooch hy als Ajax furieus zijn sweert uyt ende ginck nae Valerike, segghende: “Ghy onbermhertighe tygerinne, beveelt God u ziele!”

Waer over de joncvrouwe, siende het wreet besluyt van haren doot, so hart alsse mochte bestonde te roepen om hulpe, maer ’t was te vergheefs, want dese woeste plaetse en kenden geene andere geselschap als de gene die in hare presentie waren met de wilde beesten, waeromme sy haer resolveerde te sterven ende seyde: “O mijnen getrouwen man, die leeft mette geesten vande oprechte minnaers, ontfanckt doch blijdelick in uwe presentie de gene die om hare liefde t’uwaerts met volstandicheydt te croonen haer goetwillichlicken opoffert inden doot, die ic onnooselick,” seyde sy, haren hals voor Palmerijn, om die by hem te beter te mogen afgehouwen worden, lanc uytstekende, “ontfang van uwen wreeden tyran. Ghy beul ende moordenaer, versaet uwe gulsige begheert met mijn bloet. Beneersticht, seg ic, beneersticht over u de wrake vanden genen die ick mijn ziele bevele!”

Om welcke woorden Palmerijn, siende haer hert hoe langher hoe herder ver[N2ra]herden, de patientie verloor ende ontstac in een alsulcke gramschap dat hy zijn ogen sloot ende zijn sweert verhefte, meynende haer int midsen van een te slaen, maer den dienaer vanden beswijmden minnaer riep met luyder stemme om genade, hiel hem den arm ende schutte den slach. Dan ten soude niet geholpen hebben en hadde Vernans bedructe herte niet deur een sonderlinghe gratie Gods in dit selfste oogenblick zijne geesten wederom deur alle de deelen des lichaems verspreyt, so dat hy siende int werc stellen ’t verlies van zijn beminde Valerike, hem verstercte ende niet tegenstaende zijne groote swacheyt couragieus als een leeuw op spronc, vallende Palmerijn om den hals, ende seyde: “Och heer ridder, deur een al te groote vrientschap die ghy tot my draecht, soudy my een lijden veroorsaecken, daerom mijn ziele noch sou moeten droevich zijn nae mijnen doodt, indien ghy ombrocht de gene om de welcke te salveeren ick met vreuchde duysent levens wilde verliesen indiense in mijnder macht waren. Och, ’t waer beter dat ic niet geboren en ware als sulcken excellenten persone verloren soude worden om my, ongeluckich mensch. Nochtans beken ick seer wel dat uwen goeden wille nergens uyt en spruyt als uyt de al te groote affectie die ghy als mijn getrouwen vrient tot my draecht, daer van ick, al leefde ick hondert jaer, ’t minste deel niet ghenoechsaem en can vergelden. Maer indien ghy my eewelic uwen volcomen dienaer ende slave maken wilt, so bid ic u,” seyde hy, op zijn knien vallende ende zijn handen vouwende, “seer ootmoedelic dat ghy, mijn heere, dese, mijn beminde alderexcellenste joncvrouwe, seeckerlic ende sonder perijckel wederom geleyden wilt ter plaetse daer ghyse henen gehaelt hebt.” Ende hem keerende tot Valerike seyde hy: “Alderweerdichste [N2rb] joncvrouwe, voor den lesten adieu bid ick God dat ghy in ruste ende volcomen geneuchte meucht leven, terwijlen desen, uwen eewigen getrouwen Vernan, inwoonder sal zijn van dese wildernisse om aldaer voor ’t lijden dat ick u tegenwoordich tot mijn groot leetwesen aen gedaen heb rechtveerdige verdiende penitentie te doen tot dat ic verlost sal worden van alle dese wereltlijcke miserie.”

Welck leste gebedt meer machts hadde over Valerike als alle zijne voorgaende diensten ende getrouwicheyt, want hy en hadde daer van
’t leste woort nauwelicx uutgesproken of sy dede van haer gesichte de verblindinge des gramschaps, vermorude haer verhart hert, aenmerckte de stantafticheyt van haren getrouwen minnaer ende viel hem om den hals, seggende: “Och mijn heere, ick hope dat uwe verlossinge albereets een beginsel sal zijn vande blijtschap van mijnen gheest, die alnu een aldergrootste soeticheyt vint inden genen daerse stracx de aldermeeste bitterheyt in smaecte. Daerom siet hier voor uwe voeten uwe slave, u ootmoedelic biddende om de vergiffenisse van een onvergevelicke misdaet, daer met ic indiscretelick misbruyct heb uwe groote patientie.”

Als den ridder Valerike met sulcken blijden gelaet in zijne armen sach vallen, meynde zijn hert van grooter blyschap uyt zijnen lijve te springen, ende bleef deur groote verwonderinghe een wijl tijts sonder spraec bycans onbewegelijc sitten. Maer na dat hy zijnen geest versekert hadde van dit een warachtige sake ende geen visioen te zijn, verhefte hy zijn stemme ende seyde: “Vliet van my alle ancxt, verdriet, twijffel, sorge, droevighe ghedachten, suchten, karmen, weenen ende alle melancolie. Gaet hen voort inde alderwilste plaetsen ende woeste contreyen des aertrijcx u wooninge maken. Neemt de vlucht Desperaetheyt, want siet Blijtschap ende [N2va] Vreuchde, uwe vyanden hebben d’overhant vercregen. Och God, wat grooter vreuchde en playsier is dit, na een wreet torment te ontfangen alsulcke vertroostinge. Mijn oogen, nu wordy te recht gerecompenseert van al uwe uytgestorte tranen, nu ghy noch eens in blijtschap meucht aenschouwen de schoonheyt van uwe vriendinne, vrouwe ende gebiedersse.”

“Niet u regierdersse, maer uwe eeuwige dienaresse,” antwoorde Valerike, “hope ick te zijn danck zy inder eeuwicheydt desen goeden ridder die my met gewelt heeft doen bekennen uwe twee perfecte deuchden: d’eene van volstandich ende d’ander van sachtmoedicheyt, waer mede ghy heden uwe meeste vyandinne uwe groote vrindinne gemaect hebt.”

“Heer ridder,” seyde Vernan, “hoe sal ic u sulcx opt recht mogen vergelden? Voorwaer ’t is my onmogelijck. Niettemin presenteer ic u in een teycken van mijnen goeden wille mijn leven, lichaem ende geest, ende bid God dat Hy met Zijne barmherticheydt vervullen wil mijn onvermogentheyt, ende u so geluckich make als uwe deucht tegens my verdient!”

“Laet varen dese proposten,” antwoorde Palmerijn, “want ick en heb niet meer gedaen als ic een yederen te doen schuldich soude kennen. Daerom laet ons niet hanteren als alle vreuchde ende playsier.”

Ende om sulcx perfect te maken volbrochten dese twee minnaers in groter vreuchden heur houwelijck deur tegenwoordige gelofte in presentie vande twee getuygen Palmerijn ende den dienaer van Vernan, die met zijn alderliefste de cleyne reste des daechs in alle geneuchelicke t’samencoutinge overbrochte. Maer so haest als de nacht gecomen was, beholp hem een ygelijc ’t beste dat hy mocht in de speloncke, alwaer dese twee gelieven den anderen so wel geselschap hielden dat Valerike verclaerde noyt so geneuchelicken nacht in eenich hoverdich paleys [N2vb] ondervonden te hebben alsse opt mossen beddeken van Vernan vreuchde gepasseert hadde, om datse haren minnaer tot verscheyden reysen dede ondervinden de delicaetheyt van den smaec der spijse, niet als die de leckerheyt deur de sausen soecken, maer als de gene die langen tijt van spijse ende dranc geweest zijnde, grootelic hongert ende dorst. Maer so verre sommige verdrietige jaloersen twijffelden of Valerike haren dootgebleven minnaer, die haer meynde te roven, daer te voren ooc geschoncken hadde de bloeme die Vernan int seker meynde gepluct te hebben, sulcke sotte haer selven quelders en weet ic anders niet te antwoorden dan dat syder so veel in haren hof had staen dat Vernan veel eer ’t plucken verdriete als hem de bloemen gebraken.

Ende den morgen gecomen zijnde, presenteerdense den anderen heure diensten ende dancseggingen overmits Palmerijn zijnen wech reet, ende Vernan met zijnen dienaer ende Valerike reysden na de casteelen van heure ouderen, die overmits heure comste sulcke blijschap schepten dat ghy deur de overpeysinge van dien, so verre u eenige droefheyt quelt, u van de selve so ghy wilt meucht verlossen, ende indien u mage oock gefaxeert wort met eenige ledige sieckte, die genesen met de vervullinge van de ghedachten der delicate spijse diemen aldaer opte bruyloft nutte. Doch so dat niet helpen en wil, so voecht u mede aen een wel bereyde tafel, indien ghy daer van sulcke swaricheyt niet ghesalveert en wort, so despereert vryelijck van alle remedien.

Hoe Palmerijn Valericke bij Vernan bracht in de spelonk alwaar ze de andere na vele erbarmelijke beklagen en woorden van gramschap ten huwelijk namen. Het 57 kapittel.

Toen Palmerijn aldus een half uur gerust had zat hij met zijne gevangen jonkvrouw, die altijd zuchtte en kermde, wederom te paard en reedt met haar niet zeer lang of zij zag van verre voorbij passeren zijn grote vriend de ridder Hermes die om hem wederom in de hof de koning van Engeland te brengen zo’n grote naarstigheid deed om hem te zoeken na dat hij een jonkvrouw door bevel van die [M8ra] konings haar kasteel wat haar bij Miser af onthouden was geweest wederom overgeleverd had, gelijk voor gezegd is, tot die Valerike riep: “Och edel ridder, verlos mij doch om Gods wil uit handen van deze schelm!”

“Hoe,” riep Hermes tot Palmerijn, om dat hij hem van verre niet herkende, “wil gij de jonkvrouw forceren? Ik zal u gauw leren hoe men uw gelijke behoort te behandelen!”

Wat Palmerijn hoorde en zag dat de andere aan kwam, sloot zijn helm en zette Valerike van het paard en antwoordende: “Wie bent het gij die mij ontnemen wilt die ik leiden zal daar ze behoort? Volg uw weg of ik zal u tonen hoe men de mensen die u gelijken, niet door de redenen maar met slagen de discretie in het hoofd moet planten!”

“Noch weigert gij” zei de andere. “Gij zal zien wat ervan komen zal!”

En omdat ze de andere geenszins konden kennen, zo door de toesluiting der helmen als ook om dat Palmerijn zijn zwarte harnas in vergulde wapens veranderd had, als boven verklaard is, velden ze beide hun lansen en liepen, die twee vrienden waren, als vijanden op de andere met zulke kracht dat Hermes dacht dat er duizend vonken uit zijn ogen sprongen en uit het zadel op de aarde geheel neer viel ter plaatse daar hem Palmerijn geheel duizelig liet leggen en vervolgde zijne jonkvrouw die al gereed was bestaan te vluchten ’t beste dat ze mocht, maar hij dwong de schildknecht van Hermes dat hij ze hem wederom op het paard moeste beuren. Reedt daarmee voortaan totdat hij kwam omtrent de spelonk van Vernan wiens knecht heur bij toeval aldaar tegemoetkwam die van Palmerijn terstond wederom gezonden werd om zijn [M8rb] meester hun komst te boodschappen en hem te zeggen dat hij haar aldaar in de spelonk verwachten zou.

Toen Vernan, die even lag en ruste, dit hoorde richtte hij zijn hoofd op en zei: “Geloofd zij God! Ik zal nu tenminste noch eens zien diegene om wiens liefde ik in aldus deerlijke langdurige droefheid leven leidt. Indien ze in haar geliefde van mij te weigeren volhard zo zal ze door hetzelfde middel ook veroorzaken dat ik zo veel te genoeglijker zal eindigen al mijn lijden van dit tegenwoordige leven om dat ik zo veel te blijder in de presentie van diegene voor wie ik mijn leven alleen begeer op te offeren zal gaan visiteren de geesten in de andere wereld.”

Ondertussen wilde Palmerijn, zo veel hem mogelijk was, Valerike ook vertroosten en haar aanraden tot de minne van Vernan en zei: “Jonkvrouw, als gij rechtvaardig weten wilt tot wat einde mijne daden strekken zonder u langer te houden aan een onbehoorlijke gramschap zo verzeker ik mij dat gij, mijn vriendin, mij niet meer berispen noch ondeugdelijk achten zal. Omdat wij nu bij de plaats geraken alwaar gij vertroosten kan de erbarmelijke kwellingen van de aller getrouwste liefhebber die hedendaags onder de omloop der hemel leeft en die zag dat gij gekweld werd met zijne presentie om uw genoegens niet te verhinderen maar veel eer u plezier te vermeerderen alhier gaan wonen is onder de wilde beesten bij de hoge steenrotsen en de eenzame diepheden van de woeste dalen, daarom ziet hier tegenwoordig, o jonkvrouw Valerike, en laat uwe barmhartigheid toch aanmerken in wat gruwelijke plaats en erbarmelijk leven uw aller trouwste [M8va] dienaar Vernam vanwege u converseert en ontvang uw slaaf voor uw eeuwige dienaar en man!”

Maar Valerike als noch nergens op dacht noch op iets anders voor ogen had dan de dood van haar allerliefsten verstoorde zich hierom in zulke manieren en vooral om ’t simpel verhaal van de naam van Vernan die zij meer haatte dan de dood zelf dat ze vermits ongeduld een tijdje geen woord spreken kon. Maar tenslotte werd ze bewogen door een brandende gramschap en wrong haar handen en trok aan haar vlechten en antwoorde: “O gij verrader, gij moordenaar, hoe bent het gij zo stout en hoogmoedig van mij te durven bidden voor een andere schelm, aangezien gij, als ik met mijn eigen ogen heb moeten zien, het leven ontnomen hebt van diegene van wiens dood ik, helaas, al mijn leven moet beklagen? Wie heeft u, valse rover, macht over mijn huwelijk gegeven? Meen je mij met geweld te doen beminnen deze ontrouwe? Daarin zal voorwaar uw macht falen want ik zal nooit anders bevonden worden als en dodelijke vijand van u, rover, en van uw desperate ontrouwe Vernan, als die te beminnen ik mij veel liever wilde opofferen in de schaduw van mijn getrouwe vriend en man. Maar indien gij mij met geweld forceert zo mag je toch de straf Gods niet ontgaan noch mijn wil daarmee bedwingen!”

Op welke woorden Palmerijn geen acht en nam, maar volharde in zijn eerste opzet en meende de jonkvrouw als noch te brengen tot barmhartigheid van de bedroefde Vernan, maar hij won zo veel alsof hij de baren van een onstuimige zee had willen effenen. Ondertussen kwamen ze [8vb] bij de spelonk al waar ze van het paard afgestaan was terstond tegemoet gekomen werd van de getrouwe Vernan die hem wierp voor de voeten van zijn rechters in wiens macht hij ’t achtte te staan van hem ter dood te kunnen veroordelen of ’t leven te schenken en met vele tranen, zuchten en droevige manieren zei hij: “Helaas, enige meesteres van mijn hart dunkt u niet dat het noch tijd is om mij vergiffenis te doen? Overdenk toch eens of de penitentie niet lang en zwaar genoeg was om de zonde die onwetend geschied mag zijn? Ik bid u, neemt doch alhier acht op de vreugde en blijdschappen die bij mij in u af wezen gehanteerd zijn om mijn grote getrouwheid die nooit zal kunnen verminderd worden tot zo excellente jonkvrouw als Valerike. Alleen bid ik dat gij u barmhartig oog wilt slaan op dit mijn erbarmelijk leven.”

Nochtans wilde Valerike zich alleen gewaardigen van hem geen woord te antwoorden, maar wilde hem ook niet aanzien, dan keerde haar aanzicht om naar de andere zijde. Waarom de armen Vernan die voor haar op zijn knieën zat zijn tranen vermeerderde, zijn zuchten verhief en met een bevende stem die met geweld scheen getrokken te worden uit het aller diepste van zijn hart vervolgde hij zijn opzet en zei: “Helaas mevrouw, daar en is nauwelijks zo’ n harde steenrots die ik met mijn tranen niet zou vermurwd hebben, maar ocharm, uw geliefde van mij te weigeren neemt daardoor meer groei gelijk de planten van de vochtigheid van het water hun voedsel nemen. Omdat het mij dan onmogelijk is zonder uw gratie langer te leven zo bid ik u zeer ootmoedig dat gij mij voor [N1ra] al mijn trouwheid deze genade doch niet wilt weigeren van deze ongelukkige minnaar uit het leven te helpen en over mijzelf de justitie te doen van dat ik u, doch onwetend, zo zeer misdaan heb. Ontvang, mijn allerliefste, ontvang toch deze willige offerande van diegene die goedwillig en in blijdschap sterft, zag dat gij plezier neemt in de uitstorten van zijn bloed. Indien gij ’t niet doen wilt om mijn verdiensten, zo doet het doch om de liefde Gods en ik zal daardoor aan u verbonden worden om zijne Goddelijke Majesteit in de andere wereld te bidden dat gij in vreugde en eeuwige blijdschap mag leven. Och, dat was hetgeen waarin ik alleen mijn volkomen plezier zou kunnen scheppen.”

En hiermee trok hij zijn rapier uit wat hij neffens hem had liggen en presenteerde Valerike daarvan het gevest en zette de punt naar zijn hart, maar de jonkvrouw viel tegen de aarde, sloeg haar handen en trok het haar uit en krijste luid en schreide. Maar Vernan hief haar haastig wederom op en zich omkeerde zei hij met een bevende stem tot Palmerijn: “Och heer ridder, wat uitermate grote droefheid is dit van te zien in een al zulk staat diegene die ik ter wereld het meeste bemin.” En keerde zich wederom tot Valerike en zei hij: “Een enig ding maakt mijn dood zo veel te miserabeler, mevrouw, te weten dat ik bezorg of gij na mijn overlijden met enige wreedheid vanwege mij zou mogen beschuldigd worden. Och, of ik verzeker was dat dit niet zou geschieden en dat mijn lijden noch eens zo zwaar was om dat het met het uitblazen van een zoete wind mijn laatste adem helemaal zeer [N1r] gauw zal eindigen.” Daarna keerde hij zijn ogen ten hemel waart en zei: “Och God, wil haar zo veel vreugde verlenen als ik vanwege haar droefheid lijd.”

En hiermee beving hem alzo de vrees van een tegenwoordige dood dat hij geheel uit zichzelf ter aarde neder viel zonder enig lid meer te verroeren, waarom Palmerijn meende dat hij gepasseerd was geweest en keerde hem tot Valerike en zei: “Ik zweer u bij God, gij valse vrouwe, dat ik mijn goede wil tot u waart veranderd heb in een furieuze gramschap waarmee ik u zal betonen uw ongelijk en de al te grote eer die men u aangedaan heeft!” Maar zag dat Vernan wederom bij kwam zei hij: “Indien gij wijs bent, zo verander uw opinie of ik zal u lichaam in zo veel stukken houwen zoals gij deze ridder menig lijden aandoet. Ziet, ik stel u tevoren de dood of de liefde. Kiest wat u belieft!”

Toen Valerike deze resolutie hoorde fronselde ze haar voorhoofd, knarste op de tanden en hield haar vuisten toegesloten en antwoorde ze stoutmoedig: “Waarom wacht gij zo lang van mij te doen komen in het gezelschap van mijn allerliefsten man? Doet al wat gij wilt. Ik zal veel standvastiger zijn in het lijden van de dood als gij hardnekkig bent in uw wrede boosheid!” Ze sloeg haar ogen op en zei: “O God, waarom lijdt Uw rechtvaardigheid dat deze moordenaars en rovers mij, arme jonkvrouw, al zulk lijden aandoen?”

Waardoor Palmerijn zag dat deze uitermate grote wreedheid en dacht wederom in zijn fantasie of zijn allerliefste Polinarde noch eens met gelijke gramschap zou mogen ontsteken, als ook door het grote medelijden tot Vernan alzo bewogen werd dat hij door grote flauwheid zich op de aarde neer moest stellen. Ondertussen vervolgde de [N1va] jonkvrouw haar gramschap en klacht aldus: “Meen je dat uw tranen mij alzo betoveren kunnen, o Vernan, dat ik daardoor geloven zou uw geveinsdheid? Neen! Noch de venijnige honing van u noch de hovaardige dreigementen van deze rover en zullen mij daartoe niet brengen.” En hiermee klapte ze in haar handen en begon wederom aldus te klagen: “Och, mijn miserie is groot van dat ik gevallen ben in de handen van mijn allergrootste vijand Vernan die ik meerder haat toedraag als hij zijn liefde tegen mij veinzen kan. Maar vliedt nu van mij alle ijdele gedachten op dat ik alleen bid om de vergiffenis van mijn zonden. Kom o Dood. Kom o Dood! Verbitter u tegen deze ongelukkige persoon die niet anders zoekt dan uw venijnige pijl om te vlieden haar vijand. Och ellendig hart dat bedroefd is van alle hoop houdt op van meer te wensen naar enige werelds vreugde, maar stelt u begeerte tot de reis naar de andere wereld om aldaar te ontvangen diegene die om de trouwheid van mij zijn leden ellendig verloren heeft!”

En hiermee begon zij zulk droevig gelaat te tonen en zo zeer te schreien dat Palmerijn en Vernan’ s dienaar door medelijden gedwongen worden haat daarin gezelschap te houden. Nochtans hielden ze niet op van haar te vermanen tot medelijden van de ellendige minnaar die zo gauw als hij wederom een weinig tot zichzelf was gekomen en zag werd de uitermate grote droefheid van zijn allerliefste vijand opnieuw wederom, zo door medelijden tot haar als door zijn eigen verdriet, alzo bewogen werd dat zijn ziel de geesten uit alle ledematen bijeen verzamelde en die lieten trekken rondom zijn principale woonstede, zijn bedroefde hart waardoor alle buitenste delen [N1vbl] van zijn lichaam zo koud, stijf en bleek bleven als diegene waarvan de geest geheel uit de lichamelijke gevangenis verlost is. Wat Palmerijn ’s medelijden alzo zeer liet versterken tot de ridder als hij zijn toorn vermeerderde tot de jonkvrouw en zei: “Och God, hoe is het mogelijk dat in het hart van een tere jonkvrouw al zulke wreedheid kan logeren?!” Maar opspringend zei hij: “En denk niet, gij wrede wolvin, dat mijn tranen gestort zijn om enig medelijden van u, want ik zal uw leven niet meer sparen als gij genade wil doen deze ellendige ridder die daar op de aarde ligt en sterft vanwege u.” En hiermee trok hij als Ajax furieus zijn zwaard uit en ging naar Valerike en zei: “Gij onbarmhartige tijgerin beveelt God uw ziel!”

Waardoor de jonkvrouw, zag het wrede besluit van haar dood zo hard als ze mocht bestond te roepen om hulp, maar ’t was tevergeefs, want deze woeste plaats kende geen ander gezelschap dan diegene die in haar presentie waren met de wilde beesten, waarom zij besloot te sterven en zei: “O mijn getrouwe man, die leeft met de geesten van de oprechte minnaars, ontvang toch blijde in uw presentie diegenen die om haar liefde tot u waart met standvastigheid te kronen zich goedwillig opoffert in de dood die ik onschuldig,” zei ze, en haar hals lang uitstak voor Palmerijn om die bij hem te beter te mogen afgehouwen worden, “ontvang van uw wrede tiran. Gij beul en moordenaar, verzadig uw gulzige begeerte met mijn bloed. Bevlijtig, zeg ik, bevlijtig u over u de wraak van diegene die ik mijn ziel aanbeveel!”

Om die woorden Palmerijn zag hoe haar hart hoe langer hoe harder verhardde [N2ra] en het geduld verloor en ontstak in een al zulke gramschap dat hij zijn ogen sloot en zijn zwaard ophief en meende haar in het midden vaneen te slaan, maar de dienaar van de bezwijmde minnaar riep met een luide stem om genade en hield hem de arm en beschutte de slag. Dan zou niet geholpen hebben had Vernans bedroefde hart niet door een vooral gratie Gods in ditzelfde ogenblik zijne geesten wederom door alle delen van het lichaam verspreid zo dat hij zag in het werk stellen ’t verlies van zijn beminde Valerike, zich versterkte en niet tegenstaande zijne grote zwakheid en moedig als een leeuw opsprong en viel Palmerijn om de hals en zei: “Och heer ridder, door een al te grote vriendschap die gij tot mij draagt zou je mij een lijden veroorzaken waarom mijn ziel noch zou moeten droevig zijn na mijn dood indien gij ombracht diegenen en om die te redden ik met vreugde duizend levens wilde verliezen indien ze in mijn macht waren. Och, ’t was beter dat ik niet geboren was dan zulk excellente persoon verloren zou worden om mij, ongelukkig mens. Nochtans beken ik zeer goed dat uw goede wil nergens anders uitspruit als uit de al te grote affectie die gij als mijn getrouw vriend tot mij draagt waarvan ik, al leefde ik honderd jaar, ’t minste deel niet voldoende kan vergelden. Maar indien gij mij eeuwig uw volkomen dienaar en slaaf maken wilt, zo bid ik u,” zei hij en op zijn knieën viel en zijn handen vouwde, “zeer ootmoedig dat gij, mijn heer, deze, mijn beminde aller excellentste jonkvrouw, zeker en zonder perikel wederom geleiden wil ter plaatse daar gij ze eerder gehaald hebt.” En hem keerde tot Valerike zei hij: “Aller waardigste [N2r]b jonkvrouw, voor de laatste adieu bid ik God dat gij in rust en volkomen genoegen mag leven terwijl deze, uw eeuwige getrouwe Vernan, inwoner zal zijn van deze wildernis om aldaar voor ’t lijden dat ik u tegenwoordig tot mijn groot leedwezen aangedaan heb rechtaardige verdiende penitentie te doen tot dat ik verlost zal worden van alle deze wereldlijke miserie.”

Welk laatste gebed meer macht had over Valerike dan al zijn voorgaande diensten en trouwheid want hij had daarvan ’t laatste woord nauwelijks uitgesproken of zij deed van haar gezicht de verblinding, de gramschap, vermurwde haar verharde hart en merkte aan de standvastigheid van haar getrouwe minnaar en viel hem om de hals en zei: “Och mijn heer, ik hope dat uw verlossing al gereed een beginsel zal zijn van de blijdschap van mijn geest, die al nu een allergrootste lieflijkheid vindt in hetgeen daar ze net de allermeeste bitterheid in smaakte. Daarom ziet hier voor uw voeten uw slaaf die u ootmoedig bid om de vergiffenis van een onvergefelijke misdaad waarmee ik indiscreet misbruikt heb uw grote geduld.”

Toen de ridder Valerike ze met zulk blijde gelaat in zijne armen zag vallen meende zijn hart van grote blijdschap uit zijn lijf te springen en bleef door grote verwondering een tijdje zonder spraak en bijna onbeweeglijk zitten. Maar na dat hij zijn geest verzekerd had van dit een ware zaak en geen visioen te zijn verhief hij zijn stem en zei: “Vliedt van mij alle angst, verdriet, twijfel, zorg, droevige gedachten, zuchten, kermen, wenen en alle melancholie. Ga hen voort in de aller wildste plaatsen en woeste contreien en het aardrijk uw woning maken. Neemt de vlucht Desperaat, want ziet Blijdschap en [N2va] vreugde, uwe vijanden hebben de overhand verkregen. Och God, wat grote vreugde en plezier is dit na een wrede kwelling te ontvangen al zulke vertroosting. Mijn ogen, nu worden jullie terecht vergoed van al uw uitgestorte tranen nu gij noch eens in blijdschap mag aanschouwen de schoonheid van uw vriendin, vrouwe en gebiedster.”

“Niet u regeerster, maar uw eeuwige dienares,” antwoorde Valerike, “hoop ik te zijn dankzij in de eeuwigheid deze goede ridder die mij met geweld heeft doen bekennen uw twee perfecte deugden: de ene van standvastigheid en de ander van zachtmoedigheid waarmee gij heden uwe grootste vijandin uw grote vriendin gemaakt hebt.”

“Heer ridder,” zei Vernan, “hoe zal ik u zulks op terecht mogen vergelden? Voorwaar ’t is mij onmogelijk. Niettemin presenteer ik u in een teken van mijn goede wil mijn leven, lichaam en geest en bid God dat hij met Zijne barmhartigheid te vervullen wil mijn onvermogend en u zo gelukkig maken als uw deugd tegen mij verdient!”

“Laat varen deze voorstellen,” antwoorde Palmerijn, “want ik heb niet meer gedaan als ik iedereen te doen schuldig zou kennen. Daarom laat ons niet hanteren dan alle vreugde en plezier.”

Ee om zulks perfect te maken volbrachten deze twee minnaars in grote vreugden hun huwelijk door tegenwoordige belofte in presentie van de twee getuigen Palmerijn en de dienaar van Vernan die met zijn allerliefste de kleine rest van de dag in alle genoeglijke tezamen kouten doorbrachten. Maar zo gauw als de nacht gekomen was behielp zich iedereen ’t beste dat hij mocht in de spelonk, alwaar deze twee gelieven de andere zo goed gezelschap hielden dat Valerike verklaarde nooit zo’n genoeglijke nacht in enig hovaardig paleis N2vb ondervonden te hebben als het op het met mossen bedekte bedje van Vernan vreugde gepasseerd was omdat ze haar minnaar tot verschillende keren liet ondervinden de delicaatheid van de smaak der spijzen, niet als die het lekkere door de sausen te zoeken, maar als diegenen die lange tijd van spijs en drank geweest was en grote honger en dorst had. Maar zo ver sommige verdrietige jaloersen twijfelden of Valerike haar doodgebleven minnaar die haar meende te roven daar tevoren ook geschonken had de bloem die Vernan in het zeker meende geplukt te hebben zulke zot en zichzelf kwelders weet ik niets anders te antwoorden dan dat ze er zo veel in haar hof had staan dat Vernan veel eer ’t plukken verdroot als hem de bloemen ontbraken.

E toen de morgen gekomen was presenteerden ze de anderen hun diensten en dankzeggingen overmits Palmerijn zijneweg reedt en Vernan met zijn dienaar en Valerike reisden naar de kastelen van hun ouders die overmits hun komst zulke blijdschap schepten dat gij door de overpeinzing van dien, zo ver u enige droefheid kwelt, u van die zo gij wilt mag verlossen en indien uw maag ook gefixeerd werd met enige ledige ziekte die genezen met het vervullen van de gedachten der delicate spijs die men aldaar op de bruiloft nuttigde. Doch zo dat niet helpen e wil, zo voegt u mede aan een goed bereide tafel en indien gij daarvan zulke zwarigheid niet gered wordt zo wanhoop vrij van alle remedie.

Hoe Palmerijn twee joncvrouwen, met een valck jaghende, ontmoete, ende hoe hy overwon de .XIJ. ridders van den hertoch van Galles, uyt wiens handen hy oock verloste den ridder Hermes. Het .LVIIJ. capittel.

[N3ra] Palmerijn van Vernan ghescheyden zijnde, reet, in meyninge van Frisol noch eens te vinden ofte wederom na Londen te keeren, soo langhe voort tot dat hy aent eynde van een groot bosch twee joncvrouwen, de moeder met haer dochter, vergheselschapt met drie schiltknechten, ontmoete, die met eenen valck ende een smeerle jaechden, waer in Palmerijn sulcke gheneuchte nam dat hy met zijn peert stille hielde. ’t Welck de dochter siende wort, tot hem seggende: “Aenghesien u stil houden, heer ridder, soo dunckt my dat uwe reyse met geenen haeste gevordert en wort. Indient u derhalven ghelieft met ons te rijden wes aent staende water hier na by, so suldy aldaer eerst d’aldergeneuchelickste voghelrie sien mogen, so om de overvloet vande vogelen als oock om de deucht van mijnen valck, die nemmermeer in zijn vluchte en faliert.”

Welcke presentatie Palmerijn, als sonderlinghe sulcke tijtcortinge beminnende, aen nam ende reet met de jonckvrouwen inde broeclanden onder heur casteel gelegen, alwaer hy met sulcke gheneuchte so vele reyghers om laege sach werpen, entvoghelen grijpen ende telingen duyckelen dat hy daer deur zijn voortreysen vergetende, bedwongen wert te vernachten aldaer opt casteel. Alwaerse so geringhe niet ghecomen en waren oft de schoonheyt ende ’t gracieus wesen spreyden deur Palmerijn soo sterck uyt heur gewoonelicke crachten op des jonckvrouwen dochter dat haer begheerte bedwonghen wort tot hem voor haren minnaer te verkiesen, seggende: “Heer ridder, u sal believen ons uwen staete te verclaeren op dat wy deur onwetenschap uwe weerdicheyt niet minder eeren aen en doen als sy vereyscht.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerijn, “ick ben een [N3rb] vreemdelinck, deur fortuyne ende tempeeste der zee in dit eylant gecomen, ende verwachte bequamen tijt om wederom na mijn lant te keeren,” met noch meer andere geneuchelicke propoosten die sy duerende ’t avontmael t’samen hielden. De welcke de jonckvrouwe so wel gevielen datse, hem daerna na zijn slaepcamer geleydende, heur selven bycans in zijne armen soude ghesmeten hebben, maer de vrees ende beschaemtheydt was voor die reyse in heur noch veel stercker als de liefde, die heur nochtans den gheheelen nacht uyten slaep onthielde, altijts denckende op heuren beminden Palmerijn. Die des smorgens seer vroech zijn peert eyschte om te vertrecken, tot alsulcke droefheydt vande joncvrouwe, als de gene die oyt heuren alderliefsten veer uyt hare presentie sonder hope van wederom te comen, hebben sien scheyden. Niettemin siende datse geen eerlick midddel en hadde om hem op te houden, wildese nochtans haer ghedachtenisse in zijne memorie stellen ende seyde: “Mijn heer, naedien uwe reyse niet en can uytghestelt worden, soo bidde ick u dat ghy ten minsten my wilt doen dit faveur ende van my ontfanghen den valck daer wy ghisteren met jaechden, in kennisse van de weldaet die ghy my hebt bewesen in u daer toe te vernederen van op mijn moeders huys te commen logeren.”

“Jonckvrouwe,” antwoorde Palmerijn, “naedien uwe gheliefte is my dien te schencken, soo beloof ick u op ridders gheloove dat ick die altijt sal bewaren in ghedachtenisse van mijne verbintenisse t’uwaerts voor dese excellente liberaelheydt, sonder hem oyt yemandts over te laeten, indient niet en gheschiede deur gheweldt ofte bedroch.”

Hoewel dat hy hare liberaelheyt [N3va] daer nae, contrarie van dese zijne meyninghe, noch meer vervloeckte als gedaen hadde den ghetrouwen minnaer Vernan, dien sy oock eenen valck, tot zijn groot verdriet, geschoncken hadde, ghelijck voor geseyt is, om datse hem grootelicx beminde, ende in sulcker manieren datse na zijn vertreck wes inde wildernisse nerghens geneuchte in en nam om heure groote melancolie, meynende dat hy sonder twijffel den alghemeynen pas des doots gepasseert ware, te verdrijven als inde jachte, die Palmerijn den voorgaenden dach oock veel geneuchelicker was gevallen als den strijt die hy daer nae moste passeeren.

Want twee daghen zijnen wech na Lonnen gevolcht hebbende, was hem van nooden den derden voorby de tenten vande twaalf ridders des hertochs van Galles te rijden. Ende om dat hem opten wech vande lantluyden gheseyt worde tot wat eynde de selve ridders aldaer logeerden, wilde hy om zijn wedercompste by zijne cammeraten niet langher uyt te stellen eenen omwech soecken. Maer terstont sach hy eene van de twaelve tot hem comen loopen, roepende: “Keert wederom, want ghy en sult also niet ontcomen oft een sonderlinge sterckheyt moet u daer deur helpen!”

“Voorwaer, heer ridder,” antwoorde Palmerijn, “ghy gebruyckt seer weynich beleeftheydts van uyt te eysschen den genen die u niet te cort en doet. Maer ic vreese van uwent weghen dat ghy met u exempel ’t gemeyn spreeckwoort mede verstercken sult: dat als ’t feyt geschiet is, comt eerst het berouwen.”
“Ghy wilt noch inde comedie den sot maecken,” antwoorde den anderen. “Voorwaer, ick sal u haest een graviteytsche personagie doen spelen. Ghy hebt te langhe te peerde ghereden. Ick sal u brengen daer ghy in een gheheel jaer noch leersen [N3vb] noch sporen van doen en sult hebben. Weet ghy waer In een coel plaetse daer noyt son noch maen en schijnt.”

“My luste wel te weten, seyde Palmerijn. “wie u sulcke gemackelicke pantoffelen, daer de ridders soo langhe op begheeren te gaen wandelen, heeft leeren maecken.”

Ende hier met ginck den ridder naer de tenten, ende Palmerijn voechde hem so na dat hy den ridder Hermes, wiens pagie hy zijnen valck te bewaren gaf, onder heurluyden sach gaen te voet ende bloots hoofts. Ende siende datse yet wes vertoefden, seyde hy: Hola, haest u wat! Ick heb noch op ander plaetsen te doen.”

Waerom den ridder bestonde te lachen ende antwoorde: “Ick bidde u, en wilt my doch met sulcke groote onbeleeftheyt niet doen befamen van u te laten passeren sonder u eerst eenich goet chier aen te doen, want al liet ick sulcx toe, soo zijnder noch elf van mijn cammeraten, daer van is de minste so courtoys dat hy u geensins en soude willen voorby laten rijden sonder u eerst een weynich vant peert te doen staen om u yet wes van uwe moede reyse opt punt van zijne lancie te doen rusten.”

Ende hier met liepense op den anderen met sulcken ghewelt dat den ridder zijn lancie brac, maer Palmerijn trof hem soo net dat hy hem achterwaerts over uyten sadel smeet, ende boven den harden spronck tradt hem zijn peert een schouder in stucken, waerom Palmerijn terstont zijn peert by den toom greep ende gaft den schiltknecht van Hermes, segghende: “Dese, denck ick, en sal van daech niet meer begeren te rijden.”

Maer terstonts quamper eenen anderen ridder so furieuselicken tegens hem lopen dat zijn spere aen drie stucken sprong, waer teghens hem Palmerijn in so diepe devotie dede vallen dat hy in drie uren daer na noch handen noch voeten [N4ra] en beroerde. Ende met de selfste, zijne eerste lancie, wierp hyder noch vier om leege, maer opt harnas vanden vijfsten spronckse in stucken, waerom hem terstonts een andere ghegeven wert, met de welcke hy de resterende vijf bedwong de eerste geselschap te houden, waer na hy hem terstonts by Hermes voechde, segghende: “Heer ridder, waerom stelt ghy langher uyt vant beste oorloochs peert van heur allen te nemen?”

Om welcke woorden Hermes hem wort kennende ende liep hemterstondts omhelsen, antwoordende: “Heer ridder, en wilt doch sulcke groetenisse tegens my niet meer gebruycken als ghy my eenige dagen voorleden, doen ghy de joncvrouwe voerde, beweest, want ic om u daer teghens de reverentie te doen meer als twee uren lanck met mijn beenen int gras moeste leggen drillen. Niettemin, ’t ghene ick doe teghens u gedaen heb, is deur onkennisse geschiet. Daeromme bid ick u daer van ootmoedelic vergiffenisse. Ende Godt almachtich moet in der eeuwicheyt gelooft zijn dat ghy alhier so wel te pas gecomen zijt om my te verlossen, maer sonderlinghe dat ick u gevonden heb, waer in ick om de beste stadt van Enghelandt niet en soude willen gefalieert te hebben, so om uwe vrientschap als om den danck die my den coninck daerom weten sal.”

Waer op hem Palmerijn vertelde de geheele gheschiedenisse tusschen Vernan ende Valerike, doende hem daer met nemen een van de beste peerden ende zijnen schiltknecht een ander al vande twaelf ridderen, die noch alle om leeghe int gras neder laghen, d’een opt hooft ende d’ander opten ellenbooch rustende, de derde opte knye haspelende ende de vierde noch in beswijm zijnde, soo dat Palmerijn tot Hermes seyde: “My dunct dat dese ridderen den voorgaen[N4rb]den nacht langhe op schiltwacht moeten ghestaen hebben om datse so slaperich zijn.”

Ende latende de reste der peerden loopen, reet hy hier met int gheselschap van Hermes voordaen tot datse quamen by een claere fonteyne inde wildernisse, vande boomen, by gheval aldaer ghewassen zijnde, beter beschadout wordende als oftse een sterffelicke hant by ordeninghe geplant hadde, waerom hem Palmerijn, als noch seer moede zijnde vande tornoyinghe mette twaelf ridderen gehouden, aldaer yet wes wilde rusten.

Hoe Palmerijn twee jonkvrouwen die met een val jaagden ontmoette en hoe hij overwon de twaalf ridders van de hertog van Galles uit wiens handen hij ook verloste de ridder Hermes. Het 58 kapittel.

]N3ra] Palmerijn die van Vernan gescheiden was reedt in mening van Frisol noch eens te vinden of wederom naar Londen te keren zo lang voort tot dat hij aan het einde van een groot bos twee jonkvrouwen ontmoette, de moeder met haar dochter, vergezelschapt met drie schildknechten, die met een valk en een smelleke jaagden waarin Palmerijn zulke genoegens nam dat hij met zijn paard stilhield. Wat de dochter zag en tot hem en zei: “Aangezien uw stil houden, heer ridder, zo dunkt mij dat uw reis met geen haast bevorderd wordt. Indient u derhalve gelieft met ons te rijden tot aan het staande water hier nabij zo zal je aldaar eerst de aller genoeglijkste vogelaar zien mogen, zo om de overvloed van de vogels als ook om de deugd van mijn valk die nimmermeer in zijn vlucht faalt.”

Welke presentatie Palmerijn, als vooral zulke tijdkorting beminde, aannam en reedt met de jonkvrouwen in de broeklanden onder hun kasteel gelegen alwaar hij met zulke genoegens zo vele reigers omlaag zag werpen, eenden grijpen en telingen duikelen dat hij daardoor zijn voortreizen vergat en gedwongen werd te overnachten aldaar op het kasteel. Alwaar ze zo gauw niet gekomen waren of de schoonheid en ’t gracieus wezen spreiden door Palmerijn zo sterk uit hun gewoonlijke krachten op de jonkvrouwen dochter dat haar begeerte gedwongen werd tot hem voor haar minnaar te verkiezen en zei: “Heer ridder, u zal believen ons uw staat te verklaren op dat wij door onwetendheid uw waardigheid niet minder eren aandoen als zij vereist.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “ik ben een [N3rb] vreemdeling die door fortuin en tempeest der zee in dit eiland gekomen en verwachte bekwamen tijd om wederom na mijn land te keren,” met noch meer andere genoeglijke opzetten die zij gedurende ’t avondmaal tezamen hielden. Die de jonkvrouw zo goed bevielen dat ze hem daarna naar zijn slaapkamer geleide zichzelf bijna in zijn armen zou gesmeten hebben, maar de vrees en beschaamdheid was voor die keer in haar noch veel sterker dan de liefde die haar nochtans de gehele nacht uit de slaap hield en altijd dacht op haar beminde Palmerijn. Die s’ morgens zeer vroeg zijn paard eiste om te vertrekken tot al zulke droefheid van de jonkvrouw, als diegenen die ooit haar allerliefste ver uit haar presentie zonder hoop van wederom te komen hebben zien scheiden. Niettemin zag dat ze geen fatsoenlijk middel had om hem op te houden wilde ze nochtans haar gedachtenis in zijn memorie stellen en zei: “Mijn heer, nadien uw reis niet kan uitgesteld worden zo bid ik u dat gij tenminste mij wil doen deze gunst en van mij ontvangen de valk daar wij gisteren mee jaagden, in kennis van de weldaad die gij mij hebt bewezen in u daartoe te vernederen van op mijn moeders huis te komen logeren.”

“Jonkvrouw,” antwoorde Palmerijn, “nadien uw gelieven is mij die te schenken zo beloof ik u op ridders geloof dat ik die altijd zal bewaren in gedachtenis van mijn verbinding tot u waard voor deze excellente liberaal zonder hem ooit iemand over te laten, indien het niet geschiedt door geweld of bedrog.”

Hoewel dat hij haar liberaal [N3va] daarna, contrarie van deze zijn mening, noch meer vervloekte als gedaan had de getrouwe minnaar Vernan die zij ook een valk tot zijn groot verdriet geschonken had, gelijk voor gezegd is, om dat ze hem zeer beminde en in zulke manieren dat ze na zijn vertrek was in de wildernis en nergens genoegens in en nam om de grote melancholie en mede dat hij zonder twijfel de algemene pas der dood gepasseerd was te verdrijven als in de jacht die Palmerijn de voorgaande dag ook veel genoeglijker was gevallen als de strijd die hij daarna moest passeren.

Want twee dagen zijn weg naar Londen gevolgd te hebben was hem van node de derden voorbij de tenten van de twaalf ridders van de hertog van Galles te rijden. Omdat hem op den weg van de landlieden gezegd werd tot wat einde die ridders aldaar logeerden wilde hij om zijn weerkomst bij zijn kameraden niet langer uit te stellen een omweg zoeken. Maar terstond zag hij een van de twaalf tot hem komen lopen die riep: “Keert wederom, want gij zal alzo niet ontkomen of een bijzondere sterkte moet u daardoor helpen!”

“Voorwaar, heer ridder,” antwoorde Palmerijn, “gij gebruikt zeer weinig beleefdheid van uit te eisen diegenen die u niet te kort doet. Maar ik vrees vanwege u dat gij met u voorbeeld ’t algemene spreekwoord mede versterken zal: dat als ’t feit geschied is komt eerst het berouwen.”
“Gij wil noch in de komedie de zot maken,” antwoorde de andere. “Voorwaar, ik zal u gauw een plechtige personage doen spelen. Gij hebt te lang te paard gereden. Ik zal u brengen daar gij in een geheel jaar noch laarzen [N3vb] noch sporen van doen zal hebben. Weet gij waar, in een koele plaats daar nooit zon noch maan schijnt.”

“Mij lust wel te weten,” zei Palmerijn, “wie u zulke gemakkelijke pantoffels daar de ridders zo lang op begeren te gaan wandelen heeft leren maken.”

En hiermee ging de ridder naar de tenten en Palmerijn volgde hem zo na dat hij de ridder Hermes, wiens page hij zijn valk te bewaren gaf, onder ze zag gaan te voet en blootshoofds. En zag dat ze iets vertoefden zei hij: “Hola, haast u wat! Ik heb noch op ander plaatsen te doen.”

Waarom de ridder bestond te lachen en antwoorde: “Ik bid u, wil mij doch met zulke grote onbeleefdheid niet doen faam van u te laten passeren zonder u eerst enige goede sier aan te doen, want al liet ik zulks toe, zo zij der noch elf van mijn kameraden, daarvan is de minste zo hoffelijk dat hij u geenszins zou willen voorbij laten rijden zonder u eerst een weinig van het paard te doen staan om u iets van uw moedige reis op het punt van zijn lans te doen rusten.”

En hiermee liepen ze op de andere met zulk geweld dat de ridder zijn lans brak, maar Palmerijn trof hem zo net dat hij hem achteruit over uit het zadel smeet en boven de harde sprong sloeg hem zijn paard een schouder in stukken waarom Palmerijn terstond zijn paard bij de toom greep en gaf het de schildknecht van Hermes en zei: “Deze, denk ik, zal vandaag niet meer begeren te rijden.”

Maar terstond kwam er een andere ridder zo furieus tegen hem lopen dat zijn speer in drie stukken sprong waartegen hem Palmerijn in zo diepe devotie liet vallen zodat hij in drie uren daarna noch handen noch voeten [N4ra] en beroerde. En met dezelfde, zijn eerste lans, wierp hij er noch vier omlaag, maar op het harnas van de vijfde sprong het in stukken waarom hem terstond een ander gegeven werd waarmee hij de resterende vijf bedwong het eerste gezelschap te houden, waarna hij hem terstond bij Hermes voegde en zei: “Heer ridder, waarom stelt gij langer uit van het beste oorlogspaard van ze allen te nemen?”

Om die woorden Hermes begon hij hem te kennen en liep hem terstond omhelzen en antwoorde: “Heer ridder, wilt toch zulke groeten tegen mij niet meer gebruiken als gij mij enige dagen voorleden toen gij de jonkvrouw voerde bewees, want ik om u daartegen de reverentie te doen meer dan twee uren lang met mijn benen in het gras moest liggen drillen. Niettemin, hetgeen ik toen tegens u gedaan heb is door onbekendheid geschied. Daarom bid ik u daarvan ootmoedig vergiffenis. God almachtig moet in de eeuwigheid geloofd zijn dat gij alhier zo goed te pas gekomen bent het om mij te verlossen, maar vooral dat ik u gevonden heb, waarin ik om de beste stad van Engeland niet zou willen gefaald te hebben, zo om uw vriendschap als om de dank die mij de koning daarom weten zal.”

Waarop hem Palmerijn vertelde de gehele geschiedenis tussen Vernan en Valerike en liet hem daarmee nemen een van de beste paarden en zijn schildknecht een ander al van de twaalf ridders die noch alle omlaag in het gras neer lagen, de een op het hoofd en de ander op de ellenboog rusten, de derde op de knie haspelende en de vierde noch in bezwijm was, zo dat Palmerijn tot Hermes zei: “Mij dunkt dat deze ridders de voorgaande [N4rb] nacht lang op schildwacht moeten gestaan hebben om dat ze zo slaperig zijn.”

En liet de rest van de paarden lopen en zo reedt hij hiermee in het gezelschap van Hermes voortaan tot dat ze kwamen bij een heldere bron in de wildernis, van de bomen bij toeval daar gegroeid en beter beschaduwd werden alsof ze een sterfelijke hand bij ordening geplant had waarom hem Palmerijn die noch zeer moe was van de toernooien met de twaalf ridders gehouden aldaar iets wilde rusten.

Hoe Frisol noch eens viel in de handen van Palmerijn, ende daer wederomme uyt verlost worde deurt middel van Colmelie, zijnen schiltknecht. Het .LIX. capittel.

Den selfsten dach als Palmerijn dese twaelf ridders overwon, was den hertoch van Galles op de jacht ghereden, met hem ghenomen hebbende het beste deel van zijne ridderen, soo datter niemant sonderlings op ’t casteel ghebleven en was als Frisol. Den welcken siende datter soo veele ter aerden ghesmeten worden van eenen ridder, dochte wel dat het Palmerijn, hoewel zijne wapenen sinder dat hy hem ’t lest gesien hadde, verandert waeren, sonder twijffel moeste zijn. Ende niettemin dat hy zijne cloeckmoedicheyt t’anderen tijden seer wel ondervonden hadde, soo dochte hy nochtans hem tot een groote oneere te sullen strecken indien hy hem aldus liet voorby passeren. In welcke denckinge hy noch nauwelijcx en hadde bestaen te fantaseren of hy sach tot hem comen [N4va] zijn alderliefste, de suster vanden hertoch, seggende: “Heer Frisol, indien ghy eenighe behaginge cont grijpen in een jonckvrouwe eenen seer aengenamen dienst te doen, soo bid ick u dat ghy desen hoveerdighen ridder, die ’t volck van mijn heer aldus getracteert heeft, betoonen wilt dat het een sotheyt is alsulcke luyden te misdoen, daer aen ghy mijn broeder ende my een danckbaer weerdich playsier sult doen.”

“Mevrouwe,” antwoorde Frisol, “dit had ick albereets vastelijck besloten. Dan nu u ghelieft my met u ghebodt te favoriseren, so sweer ick noch veel vastelicker desen ridder te overwinnen ofte deur zijne hant mijn fortuyne, mijn leven, te doen eyndighen, ’t welck ic nochtans niet en vreese, om dat my u gebot alsulcke couragie gegeven heeft dat ic sonder twijfel hoop te volbrengen onser beyder begeerte.”

Ende hier met reet hy sonder ophouden in volle wapenen den wech dien hy Palmerijn hadde sien houden. Ende als hy ontrent de fonteyne quam, wert hem Palmerijn van verre siende, seggende tot Hermes: “Mijnen grooten vrient, den ridder die gins comt rijden, is den grootsten vyant die ic ter werelt hebbe. Daerom bidde ick u op alle vrientschap dat ghy ons gevecht niet en wilt beletten tot dat eene van ons beyden ’t leven geeyndicht heeft.”

“Ick accordeer ’t selve seer gheerne,” antwoorde Hermes, “als ick dencke dat ick daer mede voldoe uwe geliefte, maer seer noode als ick dencke dat ghy u sout moghen stellen in eenich perijckel. Niettemin betrouwende op uwe cloecmoedicheyt, vecht in Gods name!”

Hier met ginc Palmerijn te peerde, sloot zijnen helm ende reet Frisol in een groot dal te gemoete. Den welcken al lachende ende nochtans met een beswaert hert tot hem seyde: “Heer ridder, ghy moet eenen halven propheet zijn nadien ghy [N4vb] so wel cont raden dat ick u alleene com soecken.”

“Tot u ongheluck!”, antwoorde Palmerijn.

Waer met sy beyde hare lancien velden, ende Frisol brack zijn spere in drie stucken opt harnas van Palmerijn, die met sulcken furie liep dat hy falieerde, waerom hy in groote toornicheyt zijn lancie so geweldich tegen d’aerde stiet datse aen spaenderen sprong. Ende hebbende zijn peert wederom na Frisol ghekeert, trock hy zijn sweert uyt ende gaf die daer mede twee so dappere slagen op zijnen helm dat hyse den geheelen dach ghevoelde. Niettemin en verschricte Frisol daerom niet, maer sloech seer furieuselicken na zijnen vyant, bycans blindeling, om dat hem Palmerin deur de menichte der slagen nauwelicx eenighen tijt en gaf om zijn gesicht deur visier te nemen. Niettemin hielden sy haer eenen langen tijt in eenen ghelijcken furieusen staet tot dat Palmerijn Frisol by zijnen schilt greep ende die so lange herwaerts ende derwaerts trock dat Frisol ter zijden van zijnen peerdt viel, met so swaren val dat hy geheel verbaest op d’aerde bleef legghen overmits den geweldigen ruc van Palmerijn. Die hierom uyten sale spronc ende riep met luyder stemme: “Ic en moet noyt meer Palmerijn van Olijven heeten indien ghy alnu u hooft niet en verliest!”

’t Welc den schiltknecht van Frisol soo haest niet ghehoort en hadde oft hy stondt mede rasschelick van zijn peert ende liep Palmerijn te voet vallen, segghende: “Edel ridder, ic bidde u deur de eere des ridderscha[p]s dit ghevecht een weynich te willen ophouden, want indien ghy Palmerijn van Olijven heet, so kendy mijn broeder, om den welcken te soecken ick soo veele moeyten ghedaen hebbe.”

Om welcke woorden Palmerijn den schiltknecht so neerstich aenschoude dat hy terstonts kennende wert dattet Colmelie [N5ra] was, den sone van Gerard, die hem opghevoet hadde int geberchte, waerom hy zijn sweert om verre smeet ende liep hem omhelsen, seggende: “Hondertfout willecom moet ghy zijn, mijn broeder!”

“Ghelooft moet God zijn, mijn heer,” antwoorde Colmelie, “van dat ick u gevonden heb. Maer een gratie, die ick van u ootmoedelijck bidde, resteerter noch om onse blijtschap perfect te maecken, te weten dat u believen wil voor dese reyse te laten passeren mijnen meester Frisol.”

“Colmelie,” antwoorde Palmerijn, “ghy begheert van my een groote sake, maer onse vrientschap is noch veel groter. Daerom isse u voor dese reyse geconsenteert, ende laet ons t’samen voordaen reysen.”

Als Frisol die noch half verbaest was vanden val ende gewont op verscheyden plaetsen dit sach, seyde hy: “Hoe, mijnen ghetrouwen vrient Colmelie, wildy my verlaten om te volgen mijnen vyandt?”

“Jae hy,” seyde Palmerijn, “ghy meucht na eenen anderen dienaer sien ende wederom keeren alst u belieft, want voor dese reyse heeft hy u ’t leven behouden.”

Maer Colmelie antwoorde hem: “Mijn heer Frisol, daer van sal u gelieven my te ontschuldigen, want om desen ridder te soecken heb ick verlaten ’t huys van mijnen vader ende veele nachten ende dagen met groote moeyten deurreyst menigerhande periculeuse contreyen.” “Nadien het anders niet zijn en mach, soo seg ic u adieu,” seyde Frisol, ende van Colmelie te peerde gebeurt zijnde, reet hy zijnen wech, vervloeckende zijn quade fortuyne.

Ende als hy een wijle tijts met groote pijne van zijne wonden aldus hadde gereden, sach hy met vollen lope tot hem aencomen eenige gewapende ridders, zijnde den hertoch met zijn geselschap, den welcken van de jacht gecommen wesende ende denckende dat Frisol om de oorsaecke voor verhaelt [N5rb] vervolcht was vanden genen die hy ’t meeste ter werelt hate, ghelijck hy deur de ghedaente van dien, die hem van zijne overwonnene ridderen verclaerden, vermoeden, hadde haestelijck eenighe ridders doen wapenen ende wilde Frisol daer met te hulpe comen. Maer siende dat die van zijnen vyant so qualijck ghetracteert was, vervloeckte hy alle de jachte, jaghers ende honden, ende wilde met gewelt voort rijden, maer Frisol ontriet hem daer van, seggende dat het onmoghelijck was dien te achterhalen om dat hy albereets een lange wijle van hem hadde ghescheyden gheweest, ende den nacht seer na by naecte. Weshalven sy alle wederom keerende, ontrent te tien uren des avonts int casteel quamen, alwaer Frisol deur bevel des hertochs in een vande beste cameren gheleyt worde ende vande medicijnmeesters ende barbieren seer neerstich gevisiteert zijne wonden, die seer periculeus waren. ’t Welc de suster des hartochs soo geringe niet ghehoort en hadde oft sy quam hem besoecken ende hem cussende, seydese: “Mijn alderliefste, ick bid u seer ootmoedelic dat ghy my de gratie doen wilt ende my vergeven mijn sotte onvoorsichticheyt, daer met ick u tot dit ongeluc geraden heb.”

“Mevrouwe,” antwoorde Frisol, “die niet misdaen en heeft, die en is geen vergiffenisse van nooden. Daerom en dorft ghy die aen my ooc niet versoecken, want ghy my niet geraden en hebt als om te vermeerderen mijn eere, maer ’t is de quade fortuyne die my so contrarie is. Niettemin verblijde ick my van een saecke, te weten dat ick overwonnen ben van den alderbesten ridder der gheheelder werelt, wiens deucht ick alnu soo groot achte dat ick hem dienst sal doen waer ic can of mach.”

“Hoe,” seyde de princesse, “sydy soo sot dat nae soo qualick ghetracteert te zijn van [N5va] eenen ridder, dien noch enen goeden wille toedraecht? Jae, dat meer is, hem dienst begheert te doen?! Loopt nu ghy sot! Loopt nu een ander soecken die u bemint, want ick sweer u by den levendighen God dat ick u alnu meer hate als ick u oyt bemint hebbe. Om dat ghy bemint den genen die ghy ’t meeste behoort te haten, soo en cont ghy oock anders niet als haten die u bemint!”

“Excuseert my, mevrouwe,” antwoorde Frisol. “Men can zijn goet ende quaetdoenders wel beminnen. Maer wat sout my baten indien ick impacientelick op hem vloecte ende qualijck sprake?”

Daer op de princesse geen antwoort en gaf, maer ginck haestelijck in groote verstoornisse uyte camer, latende Frisol alleene in een groote melancolie, segghende: “O ghy vyant Fortuyne, ghy hebt recht getroffen om u tusschen u ende my u vyantschap te verstercken, maeckende mijn aldermeeste vrienden mijne grootste vyanden. Versterckt, versterct u boosheyt, want u weldaden doen my meerder pijne als u tegenspoeden. Maer u vyantschap en sal niet connen laten van my noch eens met uwen quaden wille te vergunnen de groote weldaet van my te doen passeren dit miserabel leven, daer mede onse ellendicheden alleen connen geeyndicht worden. ’t Welck my bycans doet sot vreesende achten alle de menschen die gelooven datmen na dit leven comt in een beter, ende nochtans vreesen uyt het quaet int goet te vallen.”

Ende soude noch langher zijn claginge volhart hebben, maer den hertoch quam hem visiteren, den welcken des anderen daechs daer na oock dede af stellen de tyrannige costume van het bevechten der twaelf ridderen voor alle de gene die over de brugge by zijn casteel passeren wilden, ende nam voor hem int hof des conincx te reysen so haest Frisol genesen soude zijn.

Hoe Frisol noch eens viel in de handen van Palmerijn en daar wederom uit verlost werd door middel van Colmelie, zijn schildknecht. Het 59 kapittel.

Dezelfde dag toen Palmerijn deze twaalf ridders overwon was de hertog van Galles op de jacht gereden en had met hem genomen het beste deel van zijn ridders zodat er niemand bijzonder op ’t kasteel gebleven was dan Frisol. Die zag dat er zo veel ter aarde gesmeten werden van een ridder en dacht wel dat het Palmerijn zonder twijfel moest zijn, hoewel zijne wapens sinds dat hij hem ’t laatst gezien had veranderd waren, niettemin dat hij zijn kloekmoedigheid te andere tijden zeer goed ondervonden had zo dacht hij nochtans hem tot een grote oneer te zullen strekken indien hij hem aldus liet voorbij passeren. In dat denken hij noch nauwelijks had bestaan te fantaseren of hij zag tot hem komen [N4va] zijn allerliefste, de zuster van de hertog, en zei: “Heer Frisol, indien gij enig behagen kon grijpen in een jonkvrouw een zeer aangename dienst te doen, o bid ik u dat gij deze hovaardige ridder die ’t volk van mijn heer aldus behandeld heeft betonen wil dat het een zotheid is al zulke lieden te misdoen waaraan gij mijn broeder en mij een dankbaar waardig plezier zal doen.”

“Mevrouw,” antwoorde Frisol, “dit had ik al gereed vast besloten. Dan nu u gelieft mij met u gebod te begunstigen zo zweer ik noch veel vaster deze ridder te overwinnen of door zijn hand mijn fortuin, mijn leven, te doen eindigen wat ik nochtans niet vrees omdat mij uw gebot al zulke moed gegeven heeft dat ik zonder twijfel hoop te volbrengen onze beide begeerte.”

En hiermee reedt hij zonder ophouden in volle wapens de weg dien hij Palmerijn had zien houden. Toen hij omtrent de bron kwam en hem Palmerijn van verre zag en zei tot Hermes: “Mijn grote vriend, de ridder die ginds komt rijden is de grootste vijand die ik ter wereld heb. Daarom bid ik u op alle vriendschap dat gij ons gevecht niet wilt beletten tot dat een van ons beiden ’t leven geëindigd heeft.”

“Ik accordeer ’het zelf zeer graag,” antwoorde Hermes, “als ik denk dat ik daarmee voldoe uw geliefde, maar zeer node als ik denk dat gij u zou mogen stellen in enig perikel. Niettemin vertrouw op uw kloekmoedigheid, vecht in Gods name!”

Hiermee ging Palmerijn te paard, sloot zijnen helm en reedt Frisol in een groot dal tegemoet die al lachend en nochtans met een bezwaard hart tot hem zei: “Heer ridder, gij moet een halve profeet zijn nadien gij [N4v zo goed kan raden dat ik u alleen kom zoeken.”

“Tot uw ongeluk!”, antwoorde Palmerijn.

Waarmee zij beide hun lansen velden en Frisol brak zijn speer in drie stukken op het harnas van Palmerijn die met zulk furie liep dat hij faalde, waarom hij in grote toorn zijn lans zo geweldig tegen de aarde stootte dat het aan spaanders sprong. En had zijn paard wederom naar Frisol gekeerd en trok zijn zwaard uit en gaf die daarmee twee zo dappere slagen op zijn helm dat hij het de hele dag voelde. Niettemin schrok Frisol daarom niet, maar sloeg zeer furieus naar zijn vijand bijna blindelings om dat hem Palmerijn door de menigte der slagen nauwelijks enige tijd gaf om zijn gezicht door vizier te nemen. Niettemin hielden zij zich een lange tijd in een gelijke furieuze staat tot dat Palmerijn Frisol bij zijn schild greep en die zo lange herwaarts en derwaarts trok dat Frisol ter zijde van zijnen paard viel met zo’n zware val dat hij geheel verbaasd op de aarde bleef leggen overmits de geweldigen ruk van Palmerijn. Die hierom uit het zadel sprong en riep met luide stem: “Ik moet nooit meer Palmerijn van Olijve heten indien gij al nu uw hoofd niet verliest!”

Wat de schildknecht van Frisol zo gauw niet gehoord had of hij ging mede nel van zijn paard en liep Palmerijn te voet vallen en zei: “Edele ridder, ik bid u door de eer de ridderschap dit gevecht een weinig te willen ophouden, want indien gij Palmerijn van Olijve heet zo ken je mijn broeder en om die te zoeken ik zo veel moeite gedaan heb.”

Om die woorden Palmerijn de schildknecht zo naarstig aanschouwde zodat hij hem terstond herkende dat het Colmelie [N5ra] was, de zoon van Gerard die hem opgevoed had in het gebergte waarom hij zijn zwaard om ver smeet en liep hem omhelzen en zei: “Honderdvoudig welkom moet gij zijn mijn broeder!”

“Geloofd moet God zijn, mijn heer,” antwoorde Colmelie, “van dat ik u gevonden heb. Maar een gratie, die ik van u ootmoedig bid resteert er noch om onze blijdschap perfect te maken, te weten dat u believen wil voor deze keer te laten passeren mijn meester Frisol.”

“Colmelie,” antwoorde Palmerijn, “gij begeert van mij een grote zaak, maar onze vriendschap is noch veel groter. Daarom is het u voor deze keer geconsenteerd en laat ons tezamen voortaan reizen.”

Toen Frisol die noch half verbaasd was van de val en gewond op verscheiden plaatsen dit zag zei hij : “Hoe, mijn getrouwe vriend Colmelie, wil je mij verlaten om te volgen mijn vijand?”

“Ja hij,” zei Palmerijn, “gij mag naar een andere dienaar omzien en wederom keren als het u belieft, want voor deze keer heeft hij u ’t leven behouden.”

Maar Colmelie antwoorde hem: “Mijn heer Frisol, daarvan zal u gelieven mij te verontschuldigen, want om deze ridder te zoeken heb ik verlaten ’t huis van mijn vader en vele nachten en dagen met grote moeite doortrokken menigerhande periculeuze contreien.” “Nadien het anders niet zijn mag zo zeg ik u adieu,” zei Frisol en werd van Colmelie te paard geholpen en reedt hij zijn weg en vervloekte zijn kwade fortuin.

En toen hij een tijdje met grote pijn van zijne wonden aldus had gereden zag hij met volle loop tot hem aankomen enige gewapende ridders, dat was de hertog met zijn gezelschap, die van de jacht gekomen was en dacht dat Frisol om de oorzaak voor verhaald [ N5rb] vervolgd was van diegene die hij ’t meeste ter wereld haatte gelijk hij door de gedaante van die, die hem van zijn overwonnen ridders verklaarden, vermoeden en had haastig enige ridders laten wapenen en wilde Frisol daarmee te hulp komen. Maar zag dat die van zijn vijand zo kwalijk behandeld was en vervloekte hij alle jacht, jagers en honden en wilde met geweld voortrijden, maar Frisol ontraadde het hem daarvan en zei dat het onmogelijk was die te achterhalen omdat hij al gereed een lange tijd van hem had gescheiden was geweest en de nacht zeer na bij aankwam. Weshalve zij alle wederom keerde en omtrent te tien uren in de avond in het kasteel kwamen alwaar Frisol door bevel van de hertog in een van de beste kamers geleid werd en van de medicijnmeesters en barbieren zeer naarstig gevisiteerd zijn wonden die zeer periculeus waren. Wat de zuster van de hertog zo gauw niet gehoord had of zij kwam hem bezoeken en hem kussen zei ze: “Mijn allerliefste, ik bid u zeer ootmoedig dat gij mij de gratie doen wilt en mij vergeven mijn zotte onvoorzichtigheid waarmee ik u tot dit ongeluk aangeraden heb.”

“Mevrouw,” antwoorde Frisol, “die niets misdaan heeft die en is geen vergiffenis van node. Daarom behoeft gij die aan mij ook niet verzoeken, want gij mij niets anders en hebt als om te vermeerderen mijn eer, maar ’t is het kwade fortuin die mij zo contrarie is. Niettemin verblijd ik mij van een zaak, te weten dat ik overwonnen ben van de allerbeste ridder der gehele wereld wiens deugd ik al nu zo groot acht dat ik hem dienst zal doen waar ik kan of mag.”

“Hoe,” zei de prinses, “ben je zo zot dat na zo kwalijk behandeld te zijn van [N5va] een ridder die noch een goede wil toedraagt? Ja, dat meer is, hem dienst begeert te doen?! Loopt nu gij zot! Loopt nu een ander zoeken die u bemint, want ik zweer u bij de levendige God dat ik u al nu meer haat als ik u ooit bemind heb. Om dat gij bemint diegene die gij ’t meeste behoort te haten zo kan gij ook anders niet als haten die u bemint!”

“Excuseert mij, mevrouw,” antwoorde Frisol. “Men kan zijn goed en kwaaddoeners wel beminnen. Maar wat zou het mij baten indien ik ongeduldig op hem vloekte en kwalijk sprake?”

Waarop de prinses geen antwoord gaf, maar ging haastig in grote verstoring uit de kamer en liet Frisol alleen in een grote melancholie en zei: “O gij vijand Fortuin, gij hebt recht getroffen om u tussen u en mij w vijandschap te versterken en maakt mijn allergrootste vrienden mijn grootste vijanden. Versterkt, versterkt u boosheid, want u weldaden doen mij meerder pijn dan uw tegenspoeden. Maar uw vijandschap zal niet kunnen laten van mij noch eens met uw kwade wil te vergunnen de grote weldaad van mij te doen passeren dit miserabel leven, waarmee onze ellendigheden alleen kunnen geëindigd worden. Wat mij bijna doet zot worden en vrees en acht alle mensen die geloven dat men na dit leven komt in een beter en nochtans vreze nuit het kwade in het goede te vallen.”

En zou noch langer zijn klagen volhard hebben, maar de hertog kwam hem visiteren die de volgende dag daarna ook liet afstellen het tirannie gebruik van het bevechten der twaalf ridders voor al diegene die over de brug bij zijn kasteel passeren wilden en nam voor hem in de hof van de koning te reizen zo gauw Frisol genezen zou zijn.

[N5vb] Hoe Palmerijn, Hermes ende Colmelie wederomme binnen Lonnen quamen, ende van de affectueuse onthalinghe die heur den coninck betoonde. Het .LX. capittel.

Als Palmerijn van Frisol gescheyden was, vervolchde hy voorts zijnen wech nae Lonnen met Colmelie ende Hermes, den welcken, om dat hy hem van Colmelie Palmerijn hadde hooren noemen, tot hem seyde: “Mijn heer, nu en meucht ghy niet meer secreet houden den naem, nae de wetenschap vande welcke ick soo langhe verlangt hebbe.”

“Het is wel also,” antwoorde Palmerijn, “nochtans had ick voor my ghenomen die so geringe niet te openbaren, maer men mach wel segghen: Seecker is de voorneempste, maer onseecker de volbrenginghe.”

Ende hier met keerde hy hem tot Colmelie, hem vragende na de nieumaren van Grieckenlandt. Daer op hem Colmelie bestonde te verhalen de verscheyden plaetsen daer hy hem met so grooten yver inne gesocht hadde, seggende bycans deur reyst te hebben geheel Grieckenlant eer hy eenige nieumaren van hem verstonde in Macedonien van de doodinge des eysselicken serpents, ende om hem wijders te soecken voorts ghereyst te wesen naer Duytslant, alwaer hem oock niet vindende, was hy ten lesten ghecomen aldaer in Enghelant, ende deur den noot bedwonghen worde hem te begheven inden dienste van Frisol, inden welcken hy altijt met d’aldergrootste begeerten zijns herten, maer bycans deur een wanhopende hope hadde verbeyt dese geluc[N6ra]kige ontmoetinge. Daer op hem Palmerijn antwoorde dat hy in corten tijt hoopte te verghelden een deel van zijne moeyten. Ende reysden dese twee vrienden wijders soo lange metten anderen voort tot datse binnen Lonnen quamen, alwaer Hermes voor uyt reet nae ’t palleys om te bootschappen de comste van Palmerijn aen den coninc. Die daerom alsulcke blijtschap ontfing dat hy deur de grootheyt van dien Hermes tot verscheyden reysen omhelsde ende hooghelijck bedanckte van dat hy wederom aldaer ghebrocht hadde den genen wiens presentie zijn vreuchde vermeerderde. Nochtans en was zijn recreatie niet te ghelijcken by de onuytspreeckelicke blijtschap van Ptolomeus ende Trineus, want heur groote begeerte nae zijne comste dede haer in al[s]ulcke melancolie leven dat den genen die acht ghenomen hadde op haer ghe[l]aet, claerlic soude hebben connen mercken dat heure oogen die van te vorens [t]ot schreyen gestelt waren in een oogenblick, soo gheringhe sy dese bootschap verstonden, verandert worden in een [l]achelijck gesichte. Om met het selve te moghen aenschouwen heuren Palmerijn, sy stracx te peerde gingen ende hem [t]e gemoete reden, malcanderen omhelsende met sulcke affectie als twee oprechte vrienden doen, die den anderen van een verre reyse comende, ontmoeten. Ende als de uyterlicke teyckenen vande wellecomsten om te betoonen den goeden wille diese den anderen int binnenste van hare herten toedroeghen, geschiet waren, seyde Trineus tot hem: “Mijn aldergetrouste vrient, hoe ist mogelick dat ghy soo langhe hebt mogen dueren uyt mijn presentie?”

“Mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “wilt daer met d’onseeckerheydt vanden handel deser werelt ontschuldighen om my daer van te ont[N6rb]lasten, want ten tijde als ick vertrock was mijn meyninge des anderen daechs wederom te comen, maer de gheschiedenisse vande saecke is so verscheyden gheweest van mijn voorbedachtheydt dat de verlenginghe van mijne wedercomste tot hier toe bedwongen is worden.”

Ende hier met quamense by ’t paleys, alwaer heur den coninck aen de poorte verwachte, voor den welcken Palmerijn op zijn knye viel ende wilde hem de handen cussen, maer den coninck en was zijn geliefte niet sulcx te ghehenghen dan hem by de hant nemende, ginck met na de sale, alwaer hy hem mede dede sitten in eenen costelicken stoel ende seyde: “Mijnen grooten ende getrouwen vrient, wat fortuyne heeft u doch mogen veroorsaecken een soo langhe absentie? Maer voor al wilt my doch segghen, waer ghy in plaets van uwe swerte, dese costelicke wapenen vercreghen hebt?”

Waer op hy den coninc verhaelde al wat hem opt casteel by ’t betooverde water ervaren was, ende hoe hy zijne wapenen aldaer verandert hadde. Maer op de reste van zijne feyten en wilde hy niet voort passeren dan Hermes en conde die niet verswijgen, maer seyde die opentlic in presentie van ’t geheel geselschap. Waer deur den coninck op stont ende ginck hem omhelsen, seggende: “Uwe verwonderens weerdige vrome feyten, heer ridder, doen my u soo seer beminnen datter geenen anderen persone in mijn gheheel conincrijc en is diens presentie my alsoo seere verheucht als d’uwe. Maer ten can niet zijn dat u nae soo groote moeyten geen behoef des rustens en is gevolcht, daer om bid ic u dat ghy sonder langer uytstel u gemack wilt gaen nemen.”

’t Welc Palmerijn achtervolchde en[de] dede hem, nae dat hy de willecomste oock vande coninghinne met haer dochter ende [N6va] voorts alle d’andere jofvrouwen ontfangen hadde, in zijn camer ontwapenen, alwaer hem terstont quam vergeselschappen den prince Trineus dien Palmerijn vraechde hoe hy inde saecke van zijn liefde stonde. Eylacy mijn heer,” antwoorde den prince, “ic stae teghenwoordich midden int punct des circkels van al mijn onghelucken om dat als ick in eene van de voorgaende dagen seer lieflijck coute met mevrouwe, de eenige medicijne van mijn lijden, de docher vanden hertoch van Galles daer op so wel acht nam datse moghelijck eenich amoureus woort verstonde, waer deurse strac vermoede dat ic een groot deel had inde bermhertige gratie vande princesse. Weshalven sy haer beste heeft ghedaen om my sulcke alderhoochste weldaet die ick op dese werelt soude moghen ontfanghen, te ontnemen, segghende tot de princesse dat het een so hooghe persone als haer niet en betaemde, maer veel eer seer onbehoorlijc was de vreemdelingen sulcke vryicheyt te betoonen.

Welcke nijdighe reden sy voorts so wel wiste te stofferen dat ick alnu in plaetse vant beginsel der cleyne liefde die ick hier bevorens in vergeldinge van mijn groote ende volstandighe affectie albereets meynde verworven te hebben, alnu niet en geniete als ongunste om datse haer bycans niet en gheweerdicht my meer aen te sien. ’t Welck my menichmael dede besluyten om in desperatie met Ptolomeus van hier te scheyden ende u te gaen soecken, dan den coninck en heeft sulcx geensins willen lijden, maer seynde tot dien eynde uyt veele andere ridderen.”

“Dese quade fortuyne, heer Trineus,” antwoorde Palmerijn, “berout my wonderlicke seer, sonderlinghe om dat ick vreese dat wy daer deur noch lange alhier sullen moeten blijven. En[N6vb]de Hermes weet mijnen naem, ’t welck my doet sorghen van bekent te worden. Oock soude den keyser onse lange uytblijvinghe moghen verdrieten. Daerom dunct my goet te zijn dat wy hem eenen schiltknecht beneffens Urbande, mijnen dwerch, seynden om zijne majesteyt van onse gheringhe wedercomste te verstendighen ende te verstaen doen gheven dat wy deur ghewelt van tempeeste soo veer gedreven waren dattet voor ons onmoghelijck was zijn volck ofte den coninck van Noorweghen te hulpe te comen. Ende hierentusschen sal ick mijn beste doen om d’opinie van Agriole te veranderen.”
’t Welck hem Trineus met grooten yver bad also te willen volbrengen, ende tot dien eynde den volghenden dach de schiltknechten af te veerdighen. Waer in Palmerijn oock niet suymich en viel om eenen droom die hem den voorgaenden nacht gebeurt was, inde welcke hem dochte gesien te hebben zijn alderliefste Polinarde met een droevich ghelaet tot hem segghende: “Och mijn alderliefste vrient, haest uwe wedercomste, want men wil my van u scheyden ende aen eenen anderen hylicken.” Welc visioen hem soo seer quelde dat hy vanden gheheelen volghenden nacht niet gherusten en conde ende int punt vanden dageraet op stonde, schrijvende eenen brief aen zijn beminde Polinarde, waerinne hy heur ontbode de quellinge die hy lede overmits dese fantasie ende dat hy heur corteling met zijn presentie verhoopte te comen troosten. Oock stack hy daer secretelic den eenen rinc die hy vande vrouwe vant betooverde casteel, om zijn alderliefste te geven, ontfangen hadde. Ende den brief toeghesloten hebbende, gaf hy dien met twee ander brieven, den eenen van Trineus aen diens vader ende den anderen van Ptolomeus aen Brionelle, in [N7ra] handen van Urbande, hem met den anderen schiltknecht seer ernstelijck bevelende datse tegens niemant yet wes anders seggen en souden dan dat ’t onweder heur uyt heuren wech in vreemde landen gedreven hadde, ende datse van heur gescheyden waren in een stadt in Vrancrijck, ten eynde so veel te neerstiger voor uyt te reysen om zijne majesteyt van heure comste te verstendigen. Oock datse heur aldaer int hof souden verbeyden. Waer met dese twee dienaren sich aenstont op de reyse begaven.

[N5vb] Hoe Palmerijn, Hermes en Colmelie wederom binnen Londen kwamen en van het toegenegen onthaald die ze de koning betoonde. Het 60 kapittel.

Toen Palmerijn van Frisol gescheiden was vervolgde hij voorts zijn weg naar Londen met Colmelie en Hermes die, omdat hij hem van Colmelie Palmerijn had horen noemen, tot hem zei: “Mijn heer, nu mag gij niet meer geheimhouden de naam naar de wetenschap waarvan ik zo lang verlangd heb.”

“Het is wel alzo,” antwoorde Palmerijn, “nochtans had ik voor mij genomen die zo gauw niet te openbaren, maar men mag wel zeggen: Zeker is de voornaamste, maar onzekere het volbrengen.”

En hiermee keerde hij hem tot Colmelie en hem vroeg naar nieuws van Griekenland. Waarop hem Colmelie bestond te verhalen de verschillende plaatsen daar hij hem met zo’ n grote ijver in gezocht had en zei bijna door gereisd te hebben geheel Griekenland eer hij enig nieuws van hem verstond in Macedonië van het doden van het ijselijke serpent en om hem verder te zoeken voorts gereisd naar Duitsland, alwaar hem ook niet vond was hij tenslotte gekomen zonder twijfel aldaar in Engeland en door de nood gedwongen werd zich te begeven in de dienst van Friso waarin hij altijd met de allergrootste begeerten van zijn hart maar bijna door een wanhopende hoop had gewacht op deze gelukkige [N6ra] ontmoeting. Waarop hem Palmerijn antwoorde dat hij in korte tijd hoopte te vergelden een deel van zijn moeite. Ze reisden deze twee vrienden verder zo lang met de anderen voort tot dat ze binnen Londen kwamen alwaar Hermes vooruit reedt naar ’t paleis om te boodschappen de komst van Palmerijn aan de koning. Die daarom al zulke blijdschap ontving dat hij door de grootheid van dien Hermes tot verscheiden keren omhelsde en hoog bedankte van dat hij wederom aldaar gebracht had diegene wiens presentie zijn vreugde vermeerderde. Nochtans was zijn recreatie niet te vergelijken bij de onuitsprekelijke blijdschap van Ptolomeus en Trineus, want hun grote begeerte naar zijn komst liet ze in al zulke melancholie leven dat diegene die acht genomen had op hun gelaat duidelijk zou hebben kunnen merken dat hun ogen die van tevoren tot schreien gesteld waren in een ogenblik zo gauw zij deze boodschap verstonden veranderd werden in een lachend gezicht. Om hem zelf te mogen aanschouwen ze Palmerijn, die zij straks te paard gingen en hem tegemoet reden, elkaar omhelseden met zulke affectie als twee oprechte vrienden doen die de andere van een verre reis komt, ontmoeten. Toen de uiterlijke tekens van de welkomst om te betonen de goede wil die ze de andere in het binnenste van hun harten toedroegen geschied waren zei Trineus tot hem: “Mijn allertrouwste vriend, hoe is het mogelijk dat gij zo lang hebt mogen duren uit mijn presentie?”

“Mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “wil daarmee de onzekerheid van de handel van deze wereld verontschuldigen om mij daarvan te ontlasten [N6rb] want ten tijde toen ik vertrok was mijn mening de volgende dag wederom te komen, maar de geschiedenis van deze zaak is zo verschillend geweest van mijn voorbedachtheid dat de verlenging van mijn wederkomst tot hiertoe bedwongen is geworden.”

En hiermee kwamen ze bij ’t paleis alwaar ze de koning aan de poort opwachtte voor die Palmerijn op zijn knieën viel en wilde hem de handen kussen, maar de koning was zijn geliefde niet zulks toe te staan dan hem bij de had nam en ging met nar de zaal alwaar hij hem mede liet zitten in een kostbare stoel en zei: “Mijn grote en getrouwe vriend, wat fortuin heeft u doch mogen veroorzaken een zo lange absentie? Maar vooral wil mij doch zeggen waar gij in plaats van uw zwaard deze kostbare wapens verkregen hebt?”

Waarop hij de koning verhaalde al wat hem op het kasteel bij ’t betoverde water ervaren was en hoe hij zijn wapens aldaar veranderd had. Maar op de rest van zijne feiten wilde hij niet voortgaan dan Hermes kon die niet verzwijgen, maar zei het openlijk in de presentie van ’t geheel gezelschap. Waardoor de koning opstond en ging hem omhelzen en zei: “Uw verwonderen waardige dappere feiten, heer ridder, doen mij u zo zeer beminnen dat er geen andere persoon in mijn geheel koninkrijk is wiens presentie mij alzo zeer verheugd als de uwe. Maar het kan niet zijn dat u na zo’ n grote moeite geen behoefte heeft te rusten is gevolgd, daarom bid ik u dat gij zonder langer uitstel uw gemak wilt gaan nemen.”

Wat Palmerijn opvolgde en deed hem na dat hij de welkomst ook van de koningin met haar dochter en [N6va] voorts alle de andere juffrouwen ontvangen had in zijn kamer ontwapenen alwaar hem terstond kwam vergezelschappen de prins Trineus die Palmerijn vroeg hoe hij in de zaak van zijn liefde stond. Helaas mijn heer,” antwoorde de prins, “ik sta tegenwoordig midden in het punt de cirkels van al mijn ongelukken omdat als ik in ene van de voorgaande dagen zeer lieflijk koutte met mevrouw, de enige medicijn van mijn lijden, de dochter van de hertog van Galles waarop zo goed acht nam dat ze mogelijk enig amoureus woord verstond waardoor ze straks vermoedde dat ik een groot deel had in de barmhartige gratie van de prinses. Weshalve zij haar best heeft gedaan om mij zulke allerhoogste weldaad die ik op deze wereld zou mogen ontvangen te ontnemen en zei tot de prinses dat het een zo hoge persoon als haar niet goed betaamde, maar veel eerder zeer onbehoorlijk was de vreemdelingen zulke vrijheid te betonen.

Welke nijdige reden zij voorts zo goed wist te stofferen dat ik al nu in plaats van het begin der kleine liefde die ik hier tevoren in vergelding van mijn grote en standvastige affectie al gereed meende verworven te hebben, al nu niet geniet dan ongunst omdat ze zich bijna niet gewaardigt mij meer aan te zien. Wat mij menigmaal liet besluiten om in desperate met Ptolomeus van hier te scheiden en u te gaan zoeken, dan de koning en heeft zulks geenszins willen lijden, maar zond tot dat doel uit vele andere ridders.”

“Dit kwade fortuin, heer Trineus,” antwoorde Palmerijn, “berouwd mij wonderlijk zeer, vooral omdat ik vrees dat wij daardoor noch langer alhier zullen moeten blijven. En [N6vb] Hermes weet mijn naam wat mij doet bezorgen van bekend te worden. Ook zou de keizer onze lang wegblijven mogen verdrieten. Daarom dunkt mij goed te zijn dat wij hem een schildknecht benevens Urbande, mijn dwerg, zenden om zijne majesteit van onze gauw wederkomst te bestendigen en te verstaan doen geven dat wij door geweld van tempeest zo ver gedreven waren dat het voor ons onmogelijk was zijn volk of de koning van Noorwegen te hulp te komen. Ondertussen zal ik mijn best doen om de opinie van Agriole te veranderen.”
wat hem Trineus met grote ijver bad alzo te willen volbrengen en tot dien einde de volgende dag de schildknechten af te vaardigen. Waarin Palmerijn ook niet verzuimde om een droom die hem de voorgaande nacht gebeurd was waarin hij dacht gezien te hebben zijn allerliefste Polinarde met een droevig gelaat tot hem zeggen: “Och mijn allerliefste vriend, haast uwe wederkomst want men wil mij van u scheiden en aan een andere huwelijken.” Welk visioen hem zo zeer kwelde dat hij van de gehele volgenden nacht niet rusten kon en in het punt van de dageraad opstond en schreef een brief aan zijn beminde Polinarde waarin hij haar ontbood de kwelling die hij leed overmits deze fantasie en dat hij haar gauw met zijn presentie verhoopte te komen troosten. Ook stak hij daar geheim de ring in die hij van de vrouwe van het betoverde kasteel om zijn allerliefste te geven ontvangen had. De brief werd toegesloten en gaf hij die met twee ander brieven, de ene van Trineus aan diens vader en de andere van Ptolomeus aan Brionelle, in [N7ra] handen van Urbande en hem met de andere schildknecht zeer ernstig beval dat ze tegen niemand iets anders zouden zeggen dan dat ’t onweer ze uit hun weg in vreemde landen gedreven had en dat ze van ze gescheiden waren in een stad in Frankrijk ten einde zo veel te naarstiger vooruit te reizen om zijne majesteit van hun komst te laten verstaan. Ook dat ze zich aldaar in de hof zouden opwachten. Waarmee deze twee dienaren zich aanstonds op de reis begaven.

Hoe den prince Trineus deur ’t middel van Palmerijn de princesse Agriole uyt Enghelant vervoerde. Dat .LXI. capittel.

Den coninck wiste nu oock albereets deur ’t seggen van Hermes dat den wederghecomen ridder Palmerijn ghenoemt, ende den ghenen was die so groote eer in Vrancrijck vercregen hadde. Waerom hy alle zijne baroenen ende ridderen dede weten dat hy des anderen daechs een groote feeste ende open hof wilde houden ter eeren van Palmerijn ende zijne cammeraten. ’t Welck oock alsoo gheschiede met een groote heerlickheyt van danssingen, mommeryen, instrument speelen, musijck singhen ende andere geneuchelijcke recreatien. Die Palmerijn een bequame gelegentheyt gaven om zijne meyninge te openbaren aende princesse Agriole, die alsdoen ter goeder avontueren alleen aen een venster stonde, alwaer hy heur secretelick presenteerde de andere bagge, hem geschoncken by de voorseyde jofvrouwe vant betooverde casteel, ende [N7rb] verclaerde heur alle de virtuyten van dien, biddende datse die om geenderley saecken oyt van haren vinger en wilde doen, ’t welck hem Agriole met dancksegginghe beloofde.

Waer nae hy zijn propoost vervolchde ende seyde: “Seer deurluchtige princesse, ick en can my niet ghenoech verwonderen hoe ghy, die een jonckvrouwe zijt van sulcke discrete oordeelen, dat ghy niet min deur uwe wijsheyt als deur uwe schoonheyt gheacht en wort voor een van d’alderexcellenste personen der gheheelder werelt, u laet gouverneren deur den raet van een nijdighe tonghe. Voorwaer ick en soude ’t selve noyt hebben connen gelooven en hadde my Trineus niet te kennen ghegheven dat nae mijn vertreck, in plaetse van hem te tracteren als een alsulcken heere ende ghetrouw liefhebber verdient, uwe princesselicke gheliefte geweest heeft hem anders geen faveur te toonen als een verdrietich aenghesicht, ’t welck zijnen gheest veel swaerder is ghevallen als gedaen soude hebben de pijne van duysent dooden, al had hy schoon d’een nae d’ander moghen lijden. ’t Welck my voorwaer dunckt te wesen een quade recompensie voor dat den aldergrootsten, stoutmoedichsten, deuchdelijcksten, schoonsten ende gracieusten ridder van gheheel Europa zijn vaderlant ende vrienden verlaeten heeft, deur diversche vreemde contreyen ende periculeuse zeen ghereyst is ende grouwelijcke onwederen met veele tormenten van tempeesten, bereyt om schipbreeckinghe te lijden, gheleden heeft, alleene om u te maecken soo hooghen princesse als hy nae den doodt van zijnen vader, die Godt langhe int leven wil sparen, prince verhoopt te zijn, daer toe alleenlijck beweecht zijnde deur den faem van uwe deucht, schoonheyt [N7va] ende goede gratie, welcke excellente cieraten hy, in u presentie comende, bevonden heeft uwen faem so verre te boven te gaen dat hy deur de neerstighe aenschouwinge van sulcke singul[i]erheden hem so weynich wachten dat Cupido hem overviel ende een wonde maeckte, waer deur zijn ziele, indien uwe gratie die niet en ghelieft op te houden, cortelinge sal den pas nemen om te vluchten uyte verdrietige gevanckenisse van zijn lamenteerende lichaem. ’t Welck niet en sal connen strecken als tot over u een ghemeyn blameeringe van wreetheyt ende tot schade van geheel Christenrijck, daer van ’t verloop des tijts noch sonder twijffel de faute sal doen bekennen! Oock sie ic wel dat wy voor de vergeldinghe van onse getrouwe diensten die wy uwen vader bewesen hebben van u anders niet ghenieten dan dat u onse presentie verdrietich valt, daerom sullen wy u van sulck verdriet verlossen veel eer als ghy meynt, om dat ic wel weet uwen wille te wesen van te houwen aen den hertoch van Galles ende u in plaetse van een seer heerlicke keyserinne een gheringhe hertoghinne te maken.”

Ende hier met keerde hem Palmerijn om ende wischte d’oogen als of hy geweent hadde. ’t Welc de princesse so haest niet en sach of den rinc die heur Palmerijn gheschoncken ende vande vrouwe des betoverden casteels vercregen hadde, begonste in haer also zijn cracht te doen wercken dat sy hem wederom om tooch ende seyde met een bevende stemme: “Eylacy mijn vrient, in wat groter benautheyt ende vreese heeft my u propoost gestelt. ’t Is wel waer, ic hebbe gefalieert, maer ick soec daer van ootmoedelijcke vergiffenisse ende stel my van nu voortaen geheelicken onder de machte vanden prince, bereyt om hem onderdanich te zijn in al ’t ghene dat hy my sal gelie[N7vb]ven te ghebieden, u nochtans biddende dat mijn eere in alles mach gherespecteert worden.”

Als Palmerijn heur aldus hoorde spreken nam hy heur hant ende die cussende, seyde hy: “Mevrouwe, alnu cus ic de hant vande keyserinne van geheel Duytslant. Oock hope ick cortelingh de ghelegentheyt te vinden om u met grooter eeren te doen ontfangen int lant van uwen man, maer wilt so lang boven al dese sake secreet houden.”

“God wilt alsoo laten geschien,” antwoorde de princesse tot den ridder. Die hier met om niemant eenich quaet vermoeden te geven van heur scheyde. Ende de feeste des avonts geeyndicht zijnde, vertroc hy hem met zijn twee cammeraten in zijn camer, alwaer hy Trineus verhaelde ’t geheele propoost tusschen hem ende Agriole ghepasseert, waer vanden prince alsoo verblijdt werde dat hy in plaetse van te voren een droevich aengesicht te toonen alnu begonste te singen:

“Heer Palmerijn, mijnen aldergrootsten vrient, De vergelding die ghy hier deur verdient,
Can by my so weynich worden bedocht
Als by my neerstich sal worden gesocht

De gratie van de princesse schoon,
Die mijn liefde alnu verhoopt tot zijnen loon.”

Deur welcke vrolickheyt des princen Palmerin mede sulcke blyschap ontfinc dat hy hem ooc al singende antwoorde:

“Heer Trineus, prince seer excellent,
D’affectie tot u staet also in mijn hert gheprent
Dat mijnen dienst met haer voort de recompensie
Die niet en can hebben eenighe andere presentie
Dan dat ghy alleen wilt scheppen contentement
In mijn cleyn machte, die u altijdts doet van haer selven present.”

[N8ra] “Ick bid u dan, mijnen ghetrouwen vrient,” seyde Trineus, “dat wy, nadien de fortuyne ons heur alnu soo gunstich vertoont, doch in alle neersticheyt de sake voorts ten eynde te brenghen.”

Waer toe hem Palmerijn beloofde zijn best te sullen doen. ’t Welc hy oock vlijtich achtervolchde, want siende des anderen daechs de zee stil ende lieffelijc zijn, accordeerden met eenen patroon van een schip om den volghenden nacht te vertrecken. Ende voechde hem daer na by de princesse om van haer te verstaen in wat manieren datse haer souden moghen met nemen, die sy hem seyde ende aldus int werck stelden.

’t Avontmael gegeten hebbende, toondense so crancken gelaet dat hare jonckvrouwen ’t selve ontewaer worden ende vraechden wat heur princesse deerde. “Och,” antwoorde sy, “ick ghevoel my seer qualick. Bereyt my seer haestelijck mijn bedde!”

De jofvrouwen dit hoorende, werden seer bedroeft ende volbrochten seer neerstich ’t ghebodt van d’infante. Die soo haest niet opt bedde gebrocht en was oft sy beval datse alle uyte camer souden gaen ende heur laten rusten. Staende een vierendeel uyrs daer na so stil op als mogelijck ende nemende hare costelickste juweelen, ginckse deur een achterdeur op een secrete plaetse, datse verbeyt wort van Palmerijn, die heur terstonts in zijnen armen greep ende brocht haer inde camer van Trineus, die hem met Ptolomeus vast wapende om te vertrecken. Waer toe sy den wint so bequaem saghen datse op staende voet deur een out gat van een muyr des palleys heel achterlic staende cropen ende van daer voorts nae de haven ginghen, alwaerse de schipluyden ghereet vonden. De welcke soo haest alsse heurluyden ontfanghen hadden, de seylen op toghen ende vanden wint so vlijtich gedreven [N8rb] worden datse voor den morghen ’t ghesichte van Lonnen al verloren hadden.

Hoe de prins Trineus door ’t middel van Palmerijn de prinses Agriole uit Engeland vervoerde. Dat 61 kapittel.

De koning wist nu ook al gereed door ’t zeggen van Hermes dat de wedergekomen ridder Palmerijn genoemd en degenen was die zo grote eer in Frankrijk verkregen had. Waarom hij al zijn baronnen en ridders liet weten dat hij de volgende dag een groot feest en open hof wilde houden ter ere van Palmerijn en zijn kameraden. Wat ook alzo geschiede met een grote heerlijkheid van dansen, verkledingen, instrument spelen, muziek zingen en andere genoeglijke recreaties. Die Palmerijn een bekwame gelegenheid gaven om zijne mening te openbaren aan de prinses Agriole, die alstoen ten goede avonturen alleen aan een venster stonde alwaar hij haar geheim presenteerde de andere ring hem geschonken bij de voorzegde juffrouw van het betoverde kasteel en [N7rb] verklaarde haar alle krachten van die en bad dat ze die om geen zaken ooit van haar vinger wilde doen, wat hem Agriole met dankzegging beloofde.

Waarna hij zijn opzet vervolgde en zei: “Zeer doorluchtige prinses, ik kan mij niet genoeg verwonderen hoe gij die een jonkvrouw bent het van zulke discrete oordelen dat gij niet minder door uw wijsheid als door uw schoonheid geacht wordt voor een van de aller excellentste persoon der gehele wereld u laat gouverneren door de raad van een nijdige tong. Voorwaar ik zou ’het zelf nooit hebben kunnen geloven had mij Trineus niet te kennen gegeven dat na mijn vertrek, in plaats van hem te behandelen als een al zulk heer en getrouwe liefhebber verdient, uw prinsesachtige liefgelieven geweest heeft hem anders geen gunst te tonen dan als een verdrietig aangezicht wat zijn geest veel zwaarder is gevallen als gedaan zou hebben de pijn van duizend doden, al had hij schoon de een na de ander mogen lijden. Wat mij voorwaar dunkt te wezen een kwade vergoeding voor dat de allergrootsten, stoutmoedigste, deugdelijkste, mooiste en gracieuste ridder van geheel Europa zijn vaderland en vrienden verlaten heeft, door diverse vreemde contreien en periculeuze zeeën gereisd is en gruwelijke onweren met kwellingen van tempeesten bereidt om schipbreuk te lijden geleden heeft alleen om u te maken zo’n hoge prinses als hij na de dood van zijn vader die God lang in het leven wil sparen prins verhoopt te zijn en daartoe alleen bewogen werd door de faam van uw deugd, schoonheid ]N7va] en goede gratie, welke excellente sieraden hij in uw presentie kwam bevonden heeft uw faam zo verre te boven te gaan dat hij door de naarstige aanschouwing van zulke uitzonderlijkheden hem zo weinig wachtte dat Cupido hem overviel en een wonde maakte, waardoor zijn ziele indien uwe gratie die niet gelieft op te houden, gauw zal de pas nemen om te vluchten uit de verdrietige gevangenis van zijn weeklagende lichaam. Wat niet zal kunnen strekken dan tot over u een algemene blamage van wreedheid en tot schade van geheel Christenrijk daarvan ’t verloop der tijd noch zonder twijfel de fout zal doen bekennen! Ook zie ik wel dat wij voor de vergelding van onze getrouwe diensten die wij uw vader bewezen hebben van u anders niet genieten dan dat u onze presentie verdrietig valt, daarom zullen wij u van zulk verdriet verlossen veel eerder dan gij meent om dat ik wel weet uw wil te wezen van te huwen aan de hertog van Galles en u in plaats van een zeer heerlijke keizerin een gauw hertogin te maken.”

En hiermee keerde hem Palmerijn om en veegde de ogen af alsof hij geweend had. Wat de prinses zo gauw niet zag of de ring die haar Palmerijn geschonken en van de vrouwe het betoverde kasteel gekregen had begon in haar alzo zijn kracht te doen werken dat zij zich wederom omdraaide en zei met een bevende stem: “Helaas mijn vriend, in wat grote benauwdheid en vrees heeft mij uw opzet gesteld. ’t Is wel waar, ik heb gefaald, maar ik verzoek daarvan ootmoedige vergiffenis en stel mij van nu voortaan geheel onder de macht van de prins en ben bereid om hem onderdanig te zijn in al hetgeen dat hij mij zal gelieven [N7vb] te gebieden, u nochtans bidt dat mijn eer in alles mag gerespecteerd worden.”

Toen Palmerijn haar aldus hoorde spreken nam hij haar hand en kusten die zei hij: “Mevrouw, al nu kus ik de hand van de keizerin van geheel Duitsland. Ook hoop ik gauw de gelegenheid te vinden om u met grote eren te doen ontvangen in het land van uw man, maar wil zo lang boven al deze zaak geheimhouden.”

“God wil het alzo laten geschieden,” antwoorde de prinses tot de ridder. Die hiermee om niemand enig kwaad vermoeden te geven van ze scheidde. Het feest was die avond geëindigd en vertrok hij met zijn twee kameraden in zijn kamer alwaar hij Trineus verhaalde de gehele opzet tussen hem en Agriole gepasseerd waarvan de prins alzo verblijd werd dat hij in plaats van te oren een droevig aangezicht te tonen al nu begon te zingen:

“Heer Palmerijn, mijn allergrootste vriend,

De vergelding die gij hierdoor verdient,
Kan bij mij zo weinig worden bedacht
Als bij mij naarstig zal worden gezocht

De gratie van de mooie prinses,
Die mijn liefde al nu verhoopt tot zijn loon.”

Door die vrolijkheid der prins Palmerijn mede zulke blijdschap ontving dat hij hem ook al zingend antwoorde:

“Heer Trineus, prins zeer excellent,
De affectie tot u staat alzo in mijn hart geprent
Dat mijn dienst met haar voort de vergoeding
Die niet kan hebben enige andere presentie
Dan dat gij alleen wilt scheppen tevredenheid
In mijn kleine machte, die u altijd doet van zichzelf present.”

[N8ra] “Ik bid u dan, mijn getrouwe vriend,” zei Trineus, “dat wij, nadien het fortuin ons haar al nu zo gunstig vertoont toch in alle naarstigheid de zaak voorts ten einde te brengen.”

Waartoe hem Palmerijn beloofde zijn best te zullen doen. Wat hij ook vlijtig navolgde, want zag de volgende dag de zee stil en liefelijk zijn accordeerden met een patroon van een schip om de volgende nacht te vertrekken. Voegde zich daarna bij de prinses om van haar te verstaan in wat manieren dat ze haar zouden mogen met nemen die zij hem zei en aldus in het werk stelden.

Toen het avondmaal gegeten was toonde ze zo’n zwak gelaat dat haar jonkvrouwen ’het gewaar werden en vroegen wat de prinses deerde. “Och,” antwoorde ze, “ik voel mij zeer kwalijk. Bereidt mij zeer haastig mijn bed!”

De juffrouwen die dit hoorden werden zeer bedroefd en volbrachten zeer naarstig ’t gebod van de infante. Die zo gauw niet op het bed gebracht was of zij beval dat ze alle uit de kamer zouden gaan en haar laten rusten. Stond een vierendeel van eer daarna zo stil op als mogelijk en nam haar kostbaarste juwelen en ging door een achterdeur op een geheime plaats daar ze opgewacht werd van Palmerijn die haar terstond in zijn armen greep en bracht haar in de kamer van Trineus die hem met Ptolomeus vast wapende om te vertrekken. Waartoe zij de wind zo bekwaam zagen dat ze op staande voet door een oud gat van een muur van het paleis dat geheel achter stond kropen en van daar voorts naar de haven gingen alwaar ze de schiplieden gereed vonden. Die zo gauw al ze hen ontvangen hadden de zeilen optrokken en van de wind zo vlijtig gedreven [N8rb] werden dat ze voor de morgen ’t gezicht van Londen al verloren hadden.

Hoe den coninck met de coninginne van Enghelandt ontwaer worden de ontroovinge van hare dochter. Dat .LXIJ. capittel.

De dochter vanden hartoch van Galles, die ghewoone was altijts by de princesse te slapen, bleef eenen langen tijdt uyte camer sonder te bedde te dorven gaen, vreesende ofse de crancke infante daer deur uyt eenige ruste hadde mogen wecken. Desniettemin ginckse ten lesten duysterling daer binnen ende leyde heur stillekens op heure gewoonlicke plaetse voor opt bedde, slapende tot smorgens een goede wijle inden dach. Ende alsdoen wederom wacker wordende, meyndese Agriole in heur presentie te hebben, maer niemant vindende, stietse haestelick een venster open, soeckende in alle de hoecken. Ende alnoch niemant siende, niet tegenstaende dat alle de camerdeuren van binnen noch gesloten waren, gafse eenen luyden creet, so hart roepende “Jesus Maria!”, dat alle de ander jofvrouwen inde cameren daer beneven zijnde, ’t selve hoorende, ende liepen haestelijck by de dochter des hertochs. Alwaerse ’t verlies van Agriole soo geringhe niet verstaen en hadden oft sy liepen voorts allegader tot de camer vande coninginne, al huylende ende crijtende gelijck de bedroefde weduwen die eenen seer lieven man begraven, luyde roepende: “Eylacy mevrouwe, eylacy mevrouwe, Agriole, och Agriole!”

Om welc geroep de coninginne sonder vertrec opliep wes inde camer van haer doch[N8va]ter, alwaer heur op staende voet metghedeelt wort de openbaringe van dese droevige saecke, die haer in crijten ende weenen d’andere dede te boven gaen, veel erbermelicker schreyende als Hecuba dede wanneer die haer dochter Polixenam sach offeren op ’t graf van Achille, maecken[de] alsulcken ghetier dat alle ’t hofghesin na heur gheweer liep, meynende het eenige verraderye te zijn. Maer den coninck liep zijn coninginne te gemoete, by de welcke hy nauwelijcx ghecomen en was of vele heeren ende edelluyden quamen hem bootschappen datmen de drie Griecksche ridders niet en vont, ’t welck terstonts dede vermoeden datse de princesse ewech ghevoert hadden. Dat alsulcken roep maecte dat de geheele stadt in oproer quam, soeckende ende reysende in aller ijl deur alle de omlegghende landen, te peert, te voet ende te water. Maer na eenighe daghen alle wederom comende, sonder yet wes uyt te rechten, begaf sich wederom een nieuwe droefheyt deur ’t geheel hof, sonderlinghe vande coninginne, die sulcken droevighen ge[b]eer maecte dat den coninc zijn alderbeste dede om haer te vertroosten, tot heur seggende: “Swijcht mevrouwe, ende wilt veel eer blijtschap bedrijven om verlost te zijn van een alsulcke plage van een ontrou ende ongehoorsaem kint. En laet ons so sot niet wesen van ons selven met quellinghe te straffen over haere boosheyt, dan laet haer als misdoendersse alleene de plaghen over hare lichtveerdicheyt lijden. Maer al reeckent ons een onwetende ghemeynte ’t selve tot oneere, so weten doch de ghene die de saken met verstant insien wel te oordelen dat den eenen tot geen faut en can ghereeckent worden dat den anderen misdoet.” Ende vernemende dat eenige heeren hem int secreet blameerden, segghende datmen [N8vb] de vreemdelinghen soo lichtelick sulcke groote faveur niet en behoort toe te laten, seyde hy tot heur allen: “Wie can hem wachten voor alsulcke lanckwijlighe paciente geveynstheyt als dese dry ridderen om my te bedrieghen ghebruyckt hebben? Doch ick soude daer in ghefalieert moghen zijn van qualijck geachtervolcht te hebben de sententie datmen zijnen vyant niet en behoort te ghelooven, indien ick van eerst aen geweten hadde dat den eenen Palmerijn van Oliven, die so grooten vrient des keysers is, geweest was.”

Ende na seer weynich daghen quam aldaer oock int hof den hertoch van Galles, die om de saecke, als beminnende de princesse Agriole meer als sy selfs, van droefheyt meynde te sterven ende van gramschap te rasen, ende gaf zijne majesteyt te kennen dat den eenen ridder van de drie Trineus, des keysers sone was, meynende daer deur den coninck tot meerder toornicheyt ende tot krijch teghens den keyser te verwecken. Maer hy wort daerom veel eer tot sachtmoedicheyt beweecht, betrouwende dat so edelen prince als den sone eens keysers niet en soude mogen hebben een so vileynen hert dat soude dencken oft begheeren te onteeren eens conincx dochter. Niettemin dede hy op des hertochs neerstighe toeradinge zijne heeren vergaderen om te besluyten wat in de sake te doen soude staen. In welcke vergaderinghe d’een sus ende d’ander so zijn meyninghe te verstaen ghegheven hebbende, den hertoch ten lesten tot zijne majesteyt seyde: “My en dunckt gheensins behoorlijck dat eenen grootmoedighen coninck behoort te lijden sulcke injurie.”

“Noch veel min behoorlic is,” antwoorde zijne majesteyt, “dat eenen discreten coninck om de lichtveerdicheyt van eene soude doen sterven en in [O1ra] miserie doen leven een groot getal van zijne onderdanen. Daerom sal ick soo langhe als de tijdt mijn opinie niet en verandert, dese injurie verdragen met pacientie.”

Daer in wy hem een wijle tijdts sullen laten leven.

Hoe de koning met de koningin van Engeland gewaar werd het roven van hun dochter. Dat 56 kapittel.

De dochter van de hertog van Galles die gewoon was altijd bij de prinses te slapen bleef een langen tijd uit de kamer zonder te bed te durven gaan en vreesde of ze de zwakke infante daardoor uit enige rust had mogen wekken. Dus al niettemin ging ze tenslotte in het duister daarbinnen en legde zich stilletjes op haar gewoonlijke plaats voor op het bed en sliep tot de morgen een goede tijd van de dag. Toen ze wederom wakker woerd meende ze Agriole in haar presentie te hebben, maar ze vond niemand en stootte ze haastig een venster open en zocht in alle hoeken. Toen ze als noch niemand zag, niet tegenstaande dat alle de kamerdeuren van binnen noch gesloten waren, gaf ze een luide kreet en riep zo hard “Jezus Maria!”, dat alle ander juffrouwen die in de kamers daar benevens waren het hoorden en liepen haastig bij de dochter van de hertog. Alwaar ze ’t verlies van Agriole zo gauw niet verstaan hadden of zij liepen voorts allemaal tot de kamer van de koningin al huilend en krijsend gelijk de bedroefde weduwen die een zeer lieve man begraven en luid riepen: “Helaas mevrouw, helaas mevrouw, Agriole, och Agriole!”

Om welk geroep de koningin zonder uitstel opliep tot in de kamer van haar dochter [N8va] alwaar ze op staande voet meegedeeld werd de openbaring van deze droevige zaak die zich in krijsen en wenen de andere te boven liet gaan, veel meer erbarmend schreide dan Hecuba deed toen die haar dochter Polixena zag offeren op ’t graf van Achilles en maakte al zulk getier dat de hele hofhouding naar hun geweer liep en meenden dat er enig verraad te zijn. Maar de koning liep zijn koningin tegemoet waarbij hij nauwelijks gekomen was of vele heren en edellieden kwamen hem boodschappen dat men de drie Griekse ridders niet vonden wat terstond liet vermoeden dat ze de prinses weggevoerd hadden. Dat al zulk geroep maakte dat de gehele stad in oproer kwam zochten en reisden in allerijl door alle omliggende landen, te paard, te voet en te water. Maar na enige dagen alle wederom kwamen zonder iets uit te rechten en begaf zich wederom een nieuwe droefheid door ’t gehele hof, vooral van de koningin die zulk droevig gebaar maakte dat de koning zijn allerbest deed om haar te vertrooste en tot haar zei: “Zwijgt mevrouw, wil veel eerder blijdschap bedrijven om verlost te zijn van een al zulke plaag van een ontrouw en ongehoorzaam kind. En laat ons zo zot niet wezen van ons zelf met kwelling te straffen over haar boosheid, dan laat haar als misdoener alleen plagen over haar lichtvaardigheid lijden. Maar al rekent ons een onwetende gemeente ’het tot oneer, zo weten doch diegene die de zaken met verstand inzien wel te oordelen dat de een tot geen fout kan gerekend worden dat de andere misdoet.” Hij vernam dat enige heren hem in het geheim blameerden en zei dat men [N8v] de vreemdelingen zo licht zulke grote gunst niet behoort toe te laten, zei hij tot ze allen: “Wie kan hem wachten voor al zulke langdurige geduldige geveinsdheid als deze drie ridders om mij te bedriegen gebruikt hebben? Doch ik zou daarin gefaald mogen zijn van kwalijk achtervolgd te hebben de sententie dat men zijn vijand niet behoort te geloven indien ik van eerst aan af geweten had dat de een Palmerijn van Olijve die zo’n grote vriend van de keizers was geweest.”

En na zeer weinig dagen kwam aldaar ook in de hof de hertog van Galles die om de zaak, als beminde de prinses Agriole meer dans zij zelf, van droefheid meende te sterven en van gramschap te razen en gaf zijne majesteit te kennen dat de ene ridder van de drie Trineus, de keizerszoon was, meende daardoor de koning tot meerder toorn en tot krijg tegen de keizer te verwekken. Maar hij werd daarom veel eerder tot zachtmoedigheid bewogen dat zo’n edelen prins als de zoon van een keizers niet zou mogen hebben een zo ellendig hart dat zou denken of begeren te onteren een koningsdochter. Niettemin liet hij op de hertog naarstige aanraden zijn heren verzamelen om te besluiten wat in de zaak te doen zou staan. Waarin de verzameling de een zus en de ander zo zijn mening te verstaan gegeven had dat de hertog tenslotte tot zijne majesteit zei: “Mij lijkt geenszins behoorlijk dat een grootmoedige koning behoort te lijden zulke beschadiging.”

“Noch veel min behoorlijk is,” antwoorde zijne majesteit, “dat een discrete koning om de lichtvaardigheid van een zou doen sterven en in [O1ra] miserie doen leven een groot getal van zijn onderdanen. Daarom zal ik zo lang als de tijd mijn opinie niet verandert deze beschadiging verdragen met geduld.”

Waarin wij hem een tijdje zullen laten leven.

Hoe Urbande ende den schiltknecht van Trineus, als oock eenighe ambassadeurs van Vranckrijck, int hof des keysers arriveerden. Het .LXIIJ. capittel.

Den coninck van Vranckerijck verwachte seer neerstich een langhe wijle naer Palmerins vertreck nieumaren van hem op de voorgevinghe des houwelijcx tusschen Trineus ende de princesse Catharina, zijn dochter. Maer siende datter geen antwoort en quam, committeerde hy eenighe ambassadeurs, die hy volcommen macht gaf om met den keyser te besluyten de houwelicken tusschen Trineus ende Catharina ende tusschen zijnen outsten soone ende d’infante Polinarde. Welcke legaten, daer van den principaelsten was den grave van Arminack, met alsulcke commissie soo neerstich reysden datse niet langhe daer nae op eenen naemiddach in een stedeken een halve mijle weechs van Gent geleghen, arriveerden. Waer uyt sy den keyser terstont dede verstendighen van haere comste deur eenen brief, die den bode int uytgaen vande kercke leverde in handen van zijne majesteyt. Den welcken van dien niet veel werxc en maecte, als niet peynsende dan op de droefheyt die hem geduyrichlijcken quelde overmits de verslaginge van sijn volck in Engelant [O1rb] ende noch boven al om de lange uytblijvinge van zijnen sone met Palmerin, die hy meynde verloren te hebben. Maer siet, als hy noch was int lesen van den brief so sach hy van verre comen Urbande met den schiltknecht van den prince, die hy sonder acht te nemen op zijn keyserlicke qualiteyt een groot stuck weechs te gemoete liep ende heur omhelsende, seyde hy: “Mijn vrienden, segt my doch haestelijck oft mijn sone ende Palmerin noch in leven sijn!” Daer op sy, de reverentie doende, hem antwoorden de selve noch in goede gesontheyt te wesen, ende presenteerden hem den brief van Trineus. Die hy voorts opbrack ende heure gheringhe wedercomste daer uyt verstaen hebbende, antwoorde hy den bode vande gesanten: “Mijn vrient, ghy zijt ghecommen op de selfste tijt dat ick seer verblijt zy worden deur de verseeckeringe vande welvaert mijns soons. Daerom meucht ghy uwe heeren seggen datse comen alst heur belieft. Sy sullen van my ontfanghen worden als de legaten van so grooten potentaet toe staet.”

Hier met nam hy Urbande by de handt ende vraechden hem hoe zijnen meester voer, waer hy gheweest ende oft zijn soone noch by hem was, ende waerse alnu waren. Daer op den keyser van hem anders niet verstaen en conde dan datse deurt onweder verre uyt heuren wech verdreven hadden gheweest, ende datse van heur ghescheyden waren in een stad[t in] Vranckerijck, maer datse oock [...] wederomme commen waren. ’t W[elck] oock terstondts gebootschapt worden aende princesse Polinarde, die hierom Brionnelle seer neerstelijck badt datse den dwerch alleene in heur camer wilde doen commen. Waeromme sy, die geene mindere begheerte en hadde om te verstaen den staet van Ptolomeus [O1va] als Polinarde de welvaert van heuren Palmerin, in dese sake so vlijtich was datse den dwerch in minder als een halve ure met haer brocht. Den welcken van Polinarde soo geringhe niet in[d]e camer en was sien comen oft sy, hebbende de tranen van weghen groote blijtschap in haer oochskens, liep hem te ghemoete omhelsen ende seyde: “Ick bidde u, mijn vrient, segt my de rechte waerheyt. Hoe vaert mijn broeder met u meester?”

“Mevrouwe,” antwoorde Urbande, “sy varen seer wel!” Ende presenteerde hier met de twee brieven, den eenen van Ptolomeus aen Brionnelle, ende den anderen van Palmerin, daer in den rinck, als vooren verhaelt, besloten was, aen Polinarde, die den selven rinck meer als twintich reysen custe ende hem daer naer aen heuren vinger stack, segghende: “Aldaer suldy neerstich bewaert worden tot de wedercompste vanden excellenten ridder die mijn hert voor zijn alderliefste die ter werelt leven, uytvercoren heeft.” Ende voechde heur daer nae voorts tot de lesinge des briefs, niet sonder uytstortinghe van vele tranen om de ootmoedighe biddingen, oprechte excusatien vande langhe uytblijvinghe, ende groote pijnen die haren alderliefsten geduyrichlicken lede om heure absentie, den welcken heur in zijnen brief mede verhaelde de sake tusschen Trineus ende Agriole. ’t Welck de princesse soo gheringhe niet gelesen en hadde of sy dede eenen swaren sucht, seggende: “Ick bid God almachtich dat Hy heure avontuere volgens heure begheerte wil doen voort gaen.”

Ende nae dat sy Urbande noch een langhe wijle van veele saecken ghevraecht hadde, keerde hy wederomme nae den keyser. Die eenighe van de grootste heeren van zijn hof beval datse den volghenden dach te ghemoet souden rijden de am[O1vb]bassadeurs van Vranckrijck, voor den welcke hy ooc int paleys dede veerdich maecken een seer heerlick logijs, waer van de cameren met seer rijcke tapisseryen, ende de salen met gefriseert gout purperen laecken, het aldercostelijckste datmen nae Salomons tijden ghesien hadde, behangen worde. In welck excellent logement ghearriveert zijnde, gavense den volghenden dach de oorsake van heure legatie aen den keyser te kennen, die daer op seyde dat hy ’t antwoordt in zijnen raede soude veerdich maecken. Ende op staende voet dede hy vergaderen sommige keurvorsten met vele andere princen ende heeren, die alle t’samenderhant goet dochte de aliancie met Vranckerijck aen te nemen.

Waeromme den keyser voorts by de keyserinne ginck, ende gheboodt heur datse hier op den wille van hare dochter gronderen soude.

’t Welck de keyserinnen obedierende, haer terstont voechde in de camer vande princesse, die sy dese saecke int lanck ende breet voorhielde, haer nae alle heur vermoghen radende de selve aen te nemen. Maer Polinarde wort hier van veel meerder verschrickt als oft heur yemandt de doot ghebootschapt hadde, antwoordende haer moeder met een seer droevich aenghesicht: “Mevrouwe, ick weet seer wel dat mijn broeder d’infante Catharina noyt trouwen en sal om dat hy een ander getrouwelijcken bemint. Oock weet ghy seer wel dat ick hem hier bevorens den selfsten dach als hy vertrock in presentie van vele ridderen vastelijck belooft hebbe my geensins te hylijcken voor sijne wedercomste. Derhalven bidde ick seer ootmoedelijck dat dese saecke doch tot daer toe uyt ghestelt mach worden.”

Om welcke woorden de keysserinne verstoort worde ende seyde: “Al bemint u [O2ra] broeder een ander, ende al hebt ghy hem belooft wat ghy wilt, soo en suldy noch hy nochtans anders niet vermogen als ’t gebodt vanden keyser!”

Waer over Polinarde, siende haer moeder also volherden in heure opinie, so swaerlijcken bestonde te suchten ende so bitterlick te weenen dat de keyserinne met barmherticheydt beweecht worde, ende ginck op staende voet haer dochters excusen te kennen gheven aen haeren vader. Die de selve soo gheringhe niet verstaen en hadde ofte hy liep, sonder de keyserinne een woordt te antwoorden, met eenen toornighen moede by Polinarde, tot haer segghende: “Wat is dit, mijn dochter? Wildy mijn ghebodt versmaden? Wildy mijnen wille teghen staen? Voorwaer uwe ydele excusen zijn te vergeefs, want al wilt ghy oft niet, so sal nochtans mijn geliefte volbracht worden!”

“Mijn heer, ’t staet u toe uwe gheliefte te volbrenghen,” antwoorde de princesse, “maer aengaende van my,” seyde sy al schreyende, “ick wil veel liever hondertmael de doot lijden als de ghelofte soo vastelick aen mijnen broeder ghedaen te breecken, met te consenteren in eenich houwelijck voor zijne wedercomste.”

“Ghy sult nochtans sien,” seyde hy, “dat ghy den wille van eenen keyser niet en sult moghen behinderen!” Ende wilde daer mede in toornicheyt uyt de camer gaen, ’t welck Polinardes benaude hert in sulcke bangicheydt dede vallen dat het deur alle haer lichaem zijn crachten niet langer en conde uytspreyden, maer liet heur voor doot ter aerden neder vallen, waeromme de keyserinne heuren man om den hals viel ende hem te rugghe trock, vallende daer nae voor hem op de knyen, ende badt soo langhe alsoo vuyrichlijcken dat het water van heure overvloedige tranen zijn verharde gramschap in een [O2rb] sachtmoedich medelijden veranderde, soo dat hy zijn dochter ophefte.

De welcke soo haest alsse wederomme tot haer selven ghecommen was, op haer bedde begheerde ghebracht te zijn, alwaerse ’t hooft int oorcussen leyde, haer oogen luyckte ende de handen clanckten, segghende tot haer selven: “Och wiens verdriet can het mijne alnu gelijcken? Och mijn alderliefste, laet uwe wedercomste my doch seer gheringhe verblijden, op dat u dese swacke armen met sterckheydt moghen omhelsen, ende dese droevighe ooghen met blijdtschap aenschouwen, want niemandt dan de doot en sal ons vanden anderen connen scheyden!” In somma, sy swoer datse haer veel liever een gheprofesside nonne wilde maecken, sonderlinghe indien Palmerin het paterschap in heur clooster hadde mogen bedienen, als aen te nemen ’t houwelijck haer gepresenteert deur de voorseyde ambassadeurs van Vranckerijck. Die hierentusschen vanden keyser ter antwoordt verstonden dat heure aenghegheven hylicken niet en conden besloten worden voor de compste van zijnen soone Trineus, maer dat dien soo gheringhe niet weder gecomen en soude zijn oft hy soude den coninck daer van veradverteren om dese saecken voorts, sonder twijffel, nae zijne begheerten te eyndigen. Met welck antwoort sy, vele geschencken van den keyser ontfangen hebbende, wederkeerden tot heuren coninck, die daer deur ontfinge een seer blijde hope. Daer in sijnen sone, om dat hy hier bevorens seer wel verstaen hadde de grote schoonheyt van Polinarde, hem nochtans te boven ginck, soo dat wy in een groot verlangen sullen laten verbeyden de wedercomste van Trineus soo wel hem als Polinarde, maer elc om een besondere oorsaecke, om u daer en tusschen [O2va] te verhalen de ongheluckighe schipvaert vande drie Griecsche ridderen met de dochter van Enghelant.

Hoe Urbande en de schildknecht van Trineus als ook enige ambassadeurs van Frankrijk in de hof van de keizer arriveerden. Het 63 kapittel.

De koning van Frankrijk verwachte zeer naarstig een lange tijd na Palmerijn’ s vertrek nieuws van hem op het voor gegeven huwelijk tussen Trineus en de prinses Catharina, zijn dochter. Maar zag dat er geen antwoord kwam committeerde hij enige ambassadeurs, die hij volkomen macht gaf om met de keizer te besluiten de huwelijken tussen Trineus en Catharina en tussen zijne oudste zoon en de infante Polinarde. Welke legaten, waarvan de belangrijkste was de graaf van Armagnac met al zulke commissie zo naarstig reisden dat ze niet lang daarna op een namiddag in een stadje dat een halve mijl weegs van Gent was gelegen arriveerden. Waaruit zij de keizer terstond lieten verstaan van hun komst door een brief die de bode in het uitgaan van de kerk leverde in handen van zijne majesteit. Die daarvan niet veel werk maakte en niets anders dacht dan op de droefheid die hem gedurig kwelde overmits het verslaan van zijn volk in Engeland [O1rb] en noch boven alles om de lange uitblijven van zijn zoon met Palmerijn die hij meende verloren te hebben. Maar zie, toen hij noch was in het lezen van de brief zo zag hij van verre komen Urbande met de schildknecht van de prins die hij zonder acht te nemen op zijn keizerlijke kwaliteit een groot stuk weg tegemoet liep en hem omhelsde zei hij: “Mijn vrienden, zeg mij doch haastig of mijn zoon en Palmerijn noch in leven zijn!” Waarop ze en de reverentie deden hem antwoorde dat ze noch in goede gezondheid waren en presenteerden hem de brief van Trineus. Die hij voorts openbrak en hun gauwe terugkomst daaruit verstaan had, antwoorde hij de bode van de gezanten: “Mijn vriend, gij bent gekomen op dezelfde tijd dat ik zeer verblijd ben geworden door de verzekering van de welvaart van mijn zoon. Daarom mag gij uw heren zeggen dat ze komen als het ze belieft. Zij zullen van mij ontvangen worden als de legaten van zo’n grote potentaat toe staat.”

Hiermee nam hij Urbande bij de handt en vroeg hem hoe het met zijn meester ging, waar hij geweest en of zijn zoon noch bij hem was en waar ze al nu waren. Waarop de keizer van hem niets anders verstaan kon dan dat ze door het onweer ver uit hun weg verdreven waren geweest en dat ze van ze gescheiden waren in een stad in Frankrijk, maar dat ze ook ... wederom gekomen waren. Wat ook terstond geboodschapt werd aan de prinses Polinarde die hierom Brionnelle zeer naarstig bad dat ze de dwerg alleen in haar kamer wilde doen komen. Waarom ze die geen mindere begeerte had om te verstaan de staat van Ptolomeus [O1va] als Polinarde de welvaart van haar Palmerijn in deze zaak zo vlijtig was dat ze de dwerg in minder dan een half uur met haar bracht. Die van Polinarde zo gauw niet in de kamer was zien komen of ze, had de tranen vanwege grote blijdschap in haar oogjes, liep hem tegemoet en omhelsde en zei: “Ik bid u, mijn vriend, zeg mij de rechte waarheid. Hoe gaat het met mijn broeder en met uw meester?”

“Mevrouw,” antwoorde Urbande, “het gaat ze zeer goed wel!” en presenteerde hiermee de twee brieven, de een van Ptolomeus aan Brionnelle en de anderen van Palmerijn waarin de ring, als tevoren verhaalt, besloten was aan Polinarde die de ring meer dan twintig keren kuste en het daarna aan haar vinger stak en zei: “Aldaar zal je naarstig bewaard worden tot de wederkomst van de excellente ridder die mijn hart voor zijn allerliefste die ter wereld leeft uitverkoren heeft.” Ze voegde zich daarna voorts tot het lezen van de brief niet zonder uitstorten van vele tranen om de ootmoedig bidden, oprechte excuus van het lange wegblijven en grote pijnen die haar allerliefsten gedurig leed om zijn absentie die haar in zijn brief mede verhaalde de zaak tussen Trineus en Agriole. Wat de prinses zo gauw niet gelezen had of zij deed een zware zucht en zei: “Ik bid God almachtig dat hij hun avontuur volgens hun begeerte wil doen voortgaan.”

En na dat zij Urbande noch een lange tijd van vele zaken gevraagd had keerde hij wederom naar de keizer. Die enige van de grootste heren van zijn hof beval dat ze de volgende dag tegemoet zouden rijden de ambassadeurs [O1vb] van Frankrij waarvoor hij ook in het paleis liet vaardig maken een zeer heerlijk logies waarvan de kamers met zeer rijke tapisserie en de zalen met gefriseerd met goudpurperen laken, het aller kostbaarste dat men na Salomons tijden gezien had, behangen werd. Toen ze in dat excellent logement gearriveerd waren gaven ze de volgende dag de oorzaak van hun legatie aan de keizer te kennen die daarop zei dat hij ’t antwoord in zijn raad zou klaar maken. Op staande voet liet hij verzamelen sommige keurvorsten met vele andere prinsen en heren die alle gelijker hand het goed dachten de alliantie met Frankrijk aan te nemen.

Waarom de keizer voorts bij de keizerin ging en gebood haar dat ze hierop de wil van haar dochter doorgronden zou.

Wat de keizerin gehoorzamende en zich terstond voegde in de kamer van de prinses die zij deze zak in de lengte en breedte voorhield en haar naar alle vermogen aanraadde die aan te nemen. Maar Polinarde werd hiervan veel meer geschrokken alsof haar iemand de dood geboodschapt had en antwoordende haar moeder met een zeer droevig aangezicht: “Mevrouw, ik weet zeer wel dat mijn broeder de infante Catharina nooit trouwen zal omdat hij een ander getrouwe bemint. Ook weet gij zeer goed dat ik hem hier tevoren dezelfde dag toen hij vertrok in presentie van vele ridders vast beloofd heb mij geenszins te huwelijken voor zijn wederkomst. Derhalve bid ik zeer ootmoedig dat deze zaak toch tot daartoe uitgesteld mag worden.”

Om die woorden de keizerin verstoord werd en zei: “Al bemint uw [O2ra] broeder een ander en al hebt gij hem beloofd wat gij wilt, zo zal je noch hij nochtans anders niet vermogen dan ’t gebod van de keizer!”

Waardoor Polinarde zag haar moeder alzo volharden in hun opinie en zo zwaar bestond te zuchten en zo bitter te wenen dat de keizerin met barmhartigheid bewogen werd en ging op staande voet haar dochters excuses te kennen geven aan haar vader. Die het zo gauw niet verstaan had of hij liep, zonder de keizerin een woord te antwoorden, met een toornig gemoed bij Polinarde en tot haar zei: “Wat is dit, mijn dochter? Wil je mijn gebod versmaden? Wil je mijn wil tegenstaan? Voorwaar uw ijdele excuses zijn tevergeefs, want al wil gij of niet zo zal nochtans mijn gelieven volbracht worden!”

“Mijn heer, ’t staat u toe uw gelieven te volbrengen,” antwoorde de prinses, “maar aangaande van mij,” zei zij al schreiend, “ik wil veel liever honderdmaal de dood lijden als de belofte zo vast aan mijn broeder gedaan te breken met te consenteren in enig huwelijk voor zijn wederkomst.”

“Gij zal nochtans zien,” zei hij, “dat gij de wil van een keizer niet zal mogen verhinderen!” en wilde daarmee in toorn uit de kamer gaan, wat Polinarde benauwde hart in zulke bangheid liet vallen dat het door al haar lichaam zijn krachten niet langer kon uitspreiden, maar liet haar voor dood ter aarde neer vallen, waarom de keizerin haar man om de hals viel en hem terug trok en viel daarna voor hem op de knieën en bad zo lang en alzo vurig dat het water van hun overvloedige tranen zijn verharde gramschap in een [O2rb] zachtmoedig medelijden veranderde, zodat hij zijn dochter ophief.

Die zo gauw toen ze wederom tot zichzelf gekomen was op haar bed begeerde gebracht te zijn al waar ze ’t hoofd in het oorkussen legde en haar ogen sloot en de handen klapten en zei tot zichzelf: “Och wiens verdriet kan het mijne al nu gelijken? Och mijn allerliefste, laat uw wederkomst mij doch zeer gauw verblijden op dat u deze zwakke armen met sterkte mogen omhelzen en deze droevige ogen met blijdschap aanschouwen, want niemand dan de dood zal ons van de andere kunnen scheiden!” In somma, zij zwoer dat ze zich veel liever een geprofeste non wilde maken vooral indien Palmerijn het pater-schap in haar klooster had mogen bedienen dan aan te nemen ’t huwelijk dat haar gepresenteerd werd door de voorzegde ambassadeurs van Frankrijk. Die ondertussen van de keizer ten antwoord verstonden dat hun aangegeven huwelijk niet konden besloten worden voor de komst van zijnen zoon Trineus, maar dat die zo gauw niet teruggekomen zou zijn of hij zou de koning daarvan berichten om de zaken voorts, zonder twijfel, naar zijn begeerten te eindigen. Met welk antwoord ze die vele geschenken van de keizer ontvangen hadden wederkeerden tot hun koning die daardoor ontving een zeer blijde hoop. Waarin zijn zoon, omdat hij hier tevoren zeer goed verstaan had de grote schoonheid van Polinarde, hem nochtans te boven ging zo at wij in een groot verlangen zullen laten wachten de wederkomst van Trineus zo wel hem als Polinarde, maar elk om een bijzondere oorzaak om u daar en tussen [O2va] te verhalen de ongelukkige scheepvaart van de drie Griekse ridders met de dochter van Engeland.

Hoe Palmerin den prince Trineus de infante Agriole op zee dede trouwen. Het .LXIIIJ. capittel.

Als Trineus met zijn gheselschap de princesse Agriole des snachts uyt haer vaders huis ontnomen hadden ende met eenen gheluckighen wint van Lonnen vluchten, gelijck voor geseyt is, nam hy heur int schip lieffelijck by de hant ende seyde: “O ghy Troyaen Paris, hadt ghy in uwen tijt moghen aenschouwen dese goddinne, voorwaer ghy sout sonder twijffel uwe Griecxsche Helene, ja Venus selve gequiteert ende den prijs met den appel gepresenteert hebben aen dese Diana, die boven hare onghelijck hebbende schoonheyt verciert is met geen minder gratie van alle andere excellentheden, oock so weynich gelijcx hebbende als yemant anders meer soude connen achterhalen mijn gheluck oft hem beroemen meerder bermherticheyt van de eenige meestersse zijns herten geholden te zijn dan ick. O mijn alderliefste,” seyde hy haer cussende, “doe aen uwe onvergeldelicke weldaden, daer van ick waerachtelic tminste deel niet en mach recompenseeren, al employeerde ic hondert levens in uwen dienst! Alleen bidde ick u wech te willen werpen de reste van u droevich ghesicht om alsoo mijn blijdtschap tot volcommen perfectie te brenghen, want ic gheen volcommen blijtschap en can hebben soo lange ic u eenighe droefheydt sie quellen, om dat u lijden maer alleen in u een wortel is [O2vb] die in my haere principaele vruchten voortsbrengt, so dat ick in u niet en can sien de ald[e]rminste droefheydt ofte ick gevoele daer deur een dootelicke quellinghe. Noch aen u bemerckende de minste blijtschap ofte sy veroorsaeckt my een hemelsche vreuchde, die ick, o mijn alderliefste princesse, in u lachent aenghesicht alleene can scheppen. Slaet daeromme, mijn eenighe gheneuchte, slaet u ammoreus claer ghesichte op de reste van de duystere droefheydt die my noch mach omcinghelen!”

Ende hier met begonde hy haer soo neerstich te omhelsen dat Palmerin vreesde dat den prince om tusschen hem ende de princesse ’t accort te bevestighen gheaccordeert soude hebben de twee partyen die de natuere discoort ghemaect heeft. Weshalven hy, om alle erghernisse te schouwen, heur in presentie van alle de schipluyden ghetrouwicheyt des houwelijcx dede sweeren, ende verboot hy Trineus des niet te min de ghenietinge vande vruchte, die de gene mogen weten te raden die in sulcke saecken de ondervindinghe gepleecht hebben, om dat hy seyde de schoone Agriole ’t selve voor heur vertreck belooft te hebben. ’t Welck hem Trineus accordeerde, segghende niet te begeeren te dencken, hy liet staen te doen, yet wes dat de princesse niet aenghenaem en soude wesen. Dan oft den prince om de temtatie van den grooten hongher by soo delicaete spijse dese ghelofte oock volcommelijc onderhielde, sulcx doet my zijn in een twijffelinge, daer op het schijnt dat hy de conclusie nam. Niettemin hoe dattet was ofte niet, als ic my wel bedencke soo en brack hy zijne gheloften in geender manieren om datter niet geschieden en conde sonder aenghenaemheyt van de princesse, die by den prince Trineus [O3ra] van doe voortaen met so geneuchelicke propoosten onderhouden worde datse in alsulcke vreuchde als twee nieuwe, den anderen lief hebbende ghehouden leefden.

Maer de quade Fortuyne, vyant van alle welvaert, met haren eenighen soon Teghenspoet ende haer dochter Ongheluck verkeerden seer haestelijck hare vreuchde in claginghe, heur vermaeckelijckheyt in weeninge, ende heur behaginge in groote quellinghen, om dat de zee heur seer onstuyr uyt den gront bestonde te verheffen, de winden met groot gewelt in de locht te blasen, ende den hemel sich also te troubleeren datter in langhe jaeren noyt onghestuymer ende grouwelijcker onweder en hadde gesien geweest. Welck torment het eysselijcke getier vant aldervariabelste element hoe langer hoe meerder alsoo versterckte dat de schipluyden, patroonen ende stiermans claerlijck sagen geene ordeninghe meer te wesen om in eenighe haven te gheraecken, maer moesten haer twintich daghen lanck begheven in de ghenaede vanden ongestadigen windt, die heur dan noordwest, dan suydoost, ende dan wederomme west, ende daer naer noord dede loopen, in sulcker manieren datse de wreede golven van de al inslockende ende nemmermeer versade zee niet en meynden te ontgaen, maer bereyden heur om te ontfangen de onbeweghelijcke executeerdersse vanden almachtighen Godt ende moeder der droefheydt, genaemt de Doot. Nochtans vertrooste Trineus zijn Agriole ’t beste dat hy mochte, seggende dat de zee altijts gewoon was van alsulcke tempeesten gequelt te worden.

Dan naer de voorseyde twintich dagen begonde haer de zee een weynich te stillen, ende ontdeckten sy luyden alsdoen een eylandt, aen ’t welcke sy met [O3rb] groote blijdtschap ancker gingen werpen onder een groote steenrotse, in meyninge van aldaer te verblijven tot dat haer de zee t’eenemael gestilt soude hebben. Ende Palmerin clom voorts nae heure aencompste in eene van de hoochste masten, alwaer hy een groot stuck weechs sien conde wes int eylant, ’t welck hem soo gheneuchelijcken dochte te wesen dat hy hem alleene, om dat hy wilde dat de andere t’scheep souden blijven, om ofter eenich avontuere hadde mogen comen te lande dede setten met zijn rapier ende valck, daer met hem de jachte so geneuchelick geviel dat hy ’t wederkeeren naer ’t schip vergat wes tot savonts heel laet.

Hoe Palmerijn de prins Trineus de infante Agriole op zee liet trouwen. Het58 kapittel.

Toen Trineus met zijn gezelschap de prinses Agriole de ‘s nachts uit haar vaders huis ontnomen hadden en met een gelukkige wind van Londen vluchten, gelijk voor gezegd is, nam hij haar in het schip liefelijk bij de hand en zei: “O gij van Troje Paris, had gij in uw tijd mogen aanschouwen deze godin, voorwaar gij zou zonder twijfel uw Griekse Helena, ja Venus zelf gekweten hebben en de prijs met de appel gepresenteerd hebben aan deze Diana die boven haar ongelijk had dat schoonheid versierd is met geen minder gratie van alle andere excellenties, ook zo weinig gelijk had als iemand anders meer zou kunnen achterhalen mijn geluk of zich beroemen meerder barmhartigheid van de enige meesteres van zijn hart gehouden te zijn dan ik. O mijn allerliefste,” zei hij en haar kuste, “doe aan uwe onvergolden weldaden, daarvan ik waarachtig het minste deel niet mag vergoeden, al verkeerde ik honderd levens in uw dienst! Alleen bid ik u weg te willen werpen de rest van uw droevig gezicht om alzo mijn blijdschap tot volkomen perfectie te brengen, want ik kan geen volkomen blijdschap hebben zo lang ik u enige droefheid zie kwellen omdat uw lijden maar alleen in u een wortel is [O2vb] die in mij haar belangrijkste vruchten voortbrengt zo dat ik in u niet kan zien de allerminste droefheid of ik voel daardoor een dodelijke kwelling. Noch aan u bemerk de minste blijdschap of zij veroorzaakt mij een hemelse vreugde die ik, o mijn allerliefste prinses, in u lachend aangezicht alleen kan scheppen. Sla daarom, mijn enige genoegen, sla uw amoureus helder gezicht op de rest van de duistere droefheid die mij noch mag omsingelen!”

En hiermee begon hij haar zo naarstig te omhelzen dat Palmerijn vreesde dat de prins om tussen hem en de prinses ’t akkoord te bevestigen geaccordeerd zou hebben de twee partijen die de natuur overeenkomst gemest heeft. Weshalve hij, om alle ergernis te schuwen, ze in de presentie van alle schiplieden getrouwd het huwelijk liet zweren en verbood hij Trineus niettemin het genieten van de vrucht die diegenen mogen weten te raden die in zulke zaken de ondervinding gepleegd hebben om dat hij zei de mooie Agriole ’het zelf voor heur vertrek beloofd te hebben. Wat hem Trineus accordeerde en zei niet te begeren te denken, hij liet het staan te doen, iets wat dat de prinses niet aangenaam n zou wezen. Dan of de prins om de verleiding van de grote honger bij zo’n delicate spijs deze belofte ook volkomen onderhield, zulks doet mij zijn in een twijfel, daarop het schijnt dat hij de conclusie nam. Niettemin hoe dat het was of niet, als ik mij goed bedenk, zo brak hij zijn belofte in geen manieren omdat er niets geschieden kon worden zonder de aangenaamheid van de prinses die bij de prins Trineus [O3ra] van toen voortaan met zo genoeglijk opzetten onderhouden werd dat ze in al zulke vreugde als twee nieuwe, de andere lief te hebben gehouden leefden.

Maar het kwade Fortuin, vijand van alle welvaart met haar enige zoon Tegenspoed en haar dochter Ongeluk verkeerden zeer haastig hun vreugde in klagen en hun vermakelijkheid in wenen en hun behagen in grote kwelling om at de zee ze zeer onstuimig uit de grond bestond te verheffen, de winden met groot geweld in de lucht te blazen en de hemel zich alzo te troebleren dat erin lange jaren nooit onstuimiger en gruwelijker onweer had gezien geweest. Welke kwelling en het ijselijke getier van de aller variabelste elementen hoe langer hoe meerder alzo versterkte dat de schiplieden, patronen en stierlui duidelijk zagen geen ordening meer te wezen om in enige haven te geraken, maar moesten zich twintig dagen lang begeven in de genade van de ongestadige wind die ze dan noordwest, dan zuidoost en dan wederom west en daarna noord liet lopen, in zulke manieren dat ze de wrede golven van alles inslokte en nimmermeer verzadigde zee niet en meenden te ontgaan maar bereidde zich om te ontvangen de onbeweeglijke uitvoerder van de almachtige God en moeder der droefheid, genaamd de Dood. Nochtans vertrooste Trineus zijn Agriole ’t beste dat hij mocht en zei dat de zee altijd gewoon was van al zulke tempeesten gekweld te worden.

Dan na de voorzegde twintig dagen begon zich de zee een weinig te stillen en ontdekten zij alstoen een eiland waaraan zij met [O3rb] grote blijdschap het anker gingen werpen onder een grote steenrots in mening van aldaar te verblijven tot dat zich de zee ten enenmale gestild zou hebben. Palmerijn klom voorts na hun aankomst in een van de hoogste masten alwaar hij een groot stuk weegs zien kon in het eiland wat hem zo genoeglijk dacht te wezen dat hij hem alleen, omdat hij wilde dat de andere te scheep zouden blijven, om of er enig avontuur had mogen komen te land liet zetten met zijn rapier en valk daarmee hem de jacht zo genoeglijk geviel dat hij ’t wederkeren naar ’t schip vergat tot de avond heel laat.

Hoe Trineus, Agriole ende voort de gheheele reste van heur gheselschap, uytghenomen Palmerin, vande Turcken ghevangen worden. Het .LXV. capittel.

Terwijlen Palmerin aldus met zijnen valck jaechde, quamen oock aldaer om mede de onstuyrheyt vande zee te vlieden, ancker nemen vier Turcksche fusten of oorloochs schepen. De welcke tschip van Trineus aldus op de ree leggen siende sonder yemant op den overloop van dien te wesen, singeldense terstont rontsom. Ende heur geclampt hebbende, sprong den capiteyn, Olimael genaemt, op Trineus’ schip. Alwaer hem voorts volchden alle de soldaten, die het meestendeel vande schipluyden ende bootsgesellen, niet teghenstaende wat weere datse deden, doot sloegen, ende de reste met Trineus ende Ptolomeus worden aen kettenen gesloten. Waer na den zee[r]over Olimael voorts [O3va] socht deur alle cameren, waer over hy gheraeckte inde presentie van Agriole, van wiens excelente schoonheyt hy hem verwonderde ende gheboot datmense aenstondt in zijnen hulck soude brengen. Waerover de princesse, merckende datse also soude moeten scheyden uyte presentie van haren alderliefsten, met sulcke verschricktheydt bevangen wordt datse gheheel beswijmt voor de voeten vande ghene die heur gheleyden neder viel. Niet te min dede haer den capiteyn soo gheringe alsse wederom tot haer selven ghecomen was, voortbrengen wes in zijn camer, alwaer hy heur ’t beste tracteerde dat hy mochte. Maer vreesende van eenighe Christenen ghevolcht te worden, geboot hy zijn volck haestelijck ’t schip uyt te plonderen, daer nae te doen sincken ende dan wederom heur anckers te lichten.

Twelck by heur geachtervolcht wordende, en haddense nauwelijcx ’t gesichte vant eylant verloren of Olimael ginck Agriole wederom visiteren, alle moghelijcke caressen ende vlijt aenwendende om heur uyt de droefheyt te trecken. Maer so haest alsse haer van den Moor sach omhelssen creechse alsulcke rasende sterckheyt overmits den moet diese greep deur de toornicheyt, datse beter een vergramde leeuwinne als een jonckvrouwe geleeck, ende greep hem in sulcker manieren by ’t hayr ende den hals datse hem sonder twijffel geworcht soude hebben indien hy haer met ghewelt niet ontsprongen en hadde. ’t Welck hy so geringe niet en conde te wege brengen oft sy hadde hem albereets met het crabben van hare naghelen so veele schrabben ende cratsen over sijn handen, aengesicht ende keele gegeven dat hy niet en scheen mette katten gespeelt, maer veel eer met boose apen geworstelt te hebben. Twelck hem de liefde, vyant vande gramschap, [O3vb] nochtans al in patientie dede verdragen in hope vande princesse deur ghesuyckerde caressen metter tijdt soet te doen smaecken ’t ghene sy alnoch bitter bevonde. Ende ginck daer mede wes boven opt schip om te wasschen zijn bebloede aengesicht.

’t Welck claerlijck betoonde datter groot onderscheydt is tusschen de jonckvrouwen ongeveynsdelick toornich ende de gene diemen gelijck sommighe hondekens al terghende moet doen eten. Waer nae hy terstont by den anderen riep zijn geheele companie om heur den buyt uyt te deelen, houdende alleen voor zijn deel de princesse. Maer Trineus gaf hy eenen zijnen neve, Ptolomeus eenen ridder des soudaens van Babilonien ende aen d’ander soldaten d’ander ghevanghenen met de reste des gheheelen roofs. Waer over Trineus, siende dat hy also van zijn alderliefste soude moeten scheyden, sulcke droefheydt schepte dat soo verre eenen excellenten schrijver die natuerlijck wiste te representeren, zijne penne nochtans soude moeten ophouden indien hy toedroege eenige gunste uwe oogen, want die hier deur al te seer ghequelt souden worden met de tranen die heur u mede lijdent hert souden doen uytstorten over dese alder ongheluckichste fortuyne van den armen prince. Die int scheyden van zijn alderbeminste Agriole sulcken erbermelicken ghelaet bethoonde dat Ptolomeus, niet tegenstaende hy selfs in groot lijden was, nochtans deur bermherticheyt bedwongen wort hem te vertroosten, seggende: “Hoe Trineus, hebdy u oude couragie vergeten, daer mede ghy de quaede fortuyne pleecht weer te staen? En wilt niet langer despereren, maer doet open ’t cabinet van uwe memorie ende aenschout daer in de schilderie die hier voormaels vastelijck gheprent stont in uwe volstandicheyt: [O4ra] datmen hem niet en behoort te verheffen met den ongestadighen wint des voorspoedicheyts noch te vallen onder ydele verganckelijcke tegenspoeden, die ons van nooden zijn om verciert te worden met een eeuwighe croone der constantie. Want wie can volstandich genoemt worden die altijts in rijckdommen geflorert heeft, of wie canmen seggen in lamentable cranckheden gestadich geweest te zijn die ’t verloop van zijn leven noch altijt in blijde gesontheyt ghepasseert is? Wilt daeromme, o prince, ghy die zijt vant alderheerlickste geslachte van gheheel Christenrijck ende geestimeert wort voor eene vande beste ridderen van gheheel Europa, dese weemoedighe ghelaten overgheven aen de cleynhertige personen, ende de swackheyt uus lichaems deur de sterckheydt vanden gheest met patientie wapenen. Noch en laet de claerheyt uus verstants niet verduysteren deur de c[r]anckheydt des vleeschs. Denckt dat den selven die dit toeghelaten heeft ons oock wederom can verlossen. Ofte soo sijne Goddelicke Majesteyt ons ghelieft hier deur uyte miserien van dese bedroefde werelt te trecken, so zijt vryelijck verseeckert: Indien wy Zijne groote bermherticheyt ootmoedelijck bidden om vergiffenisse van onsse menichvuldighe sonden ende den strijt des tegenspoets met de goddelicke redenen, soo langhe als de ziele met dit verganckelijc lichaem gequelt wort, in volstandicheyt weerstaen, dat wy in sulcken geval nae dit leven deur Zijne goddelicke gratie genieten sullen de recompensie die tot de victorie van alsulcke campvechtinghe staende is!”

Op welcke reden hem Trineus so geringe niet en conde bestaen te antwoorden oft den furieusen Olimael quam heur toonen een wreet ghesichte ende brac heur propoost, gebiedende negen ofte [O4rb] thien van zijne dienaren datse Trineus ende Ptolomeus elcx souden brengen in de schepen van hare meesters, overmits datse haere fusten van den anderen wilden scheyden om te zien ofse wederom souden mogen vinden de reste van heure galeyen, die overmits den tempeest hier ende daer verspreyt waren. ’t Welck oock alsoo op staende voet volbracht worde. Ende aldus niet langhe verscheyden gevaren hebbende, quamen die vant schip daer Trineus in was te sien eenen christen coopvaerder, waeromse terstont de slaven geboden de riemen neerstich te trecken. Maer de Christen haer aen siende comen ende merckende dattet Mooren waren, ontwonden terstonts alle heure seylen ende bestonden alsoo te vluchten datse ontcomen souden hebben en haddense niet onderschept gheworden van eenige andere Turcksche schepen, comende uyt Notalien, deurt middel vande welcke sy also omcingelt ende van allen hoecken aengevallen worden dat de Turcken heur gevanghen creghen. Die den buyt deylden ende terstonts daer nae heure seylen wederom op trocken, meynende na heure ghewoonlicke haven te seylen. Dan den windt begonst sich op staende voet also te veranderen datse bedwonghen werden ancker uyt te werpen onder een eylant vande heerlijckheyt van Persen, ’t welck dese zeeroovers so geneuchelijck scheen te wesen datse om heur te ververschen bycans t’samen te landen gingen. Alwaerse nauwelijcx den voet opt lant geset hadden oft sy waren te samen also betoovert dat niet een van allen den anderen meer en kenden deur de werckinge vande vrouwe van dit eylandt, die ’t selve nae heuren naem Malfade hadde doen noemen, de aldersubtijlste toovenaresse van haren tijde, in sulcker manieren datmen van [O4va] heur inder waerheydt mochte seggen ’t gene de poeten van Circe geveynsen. Ende hoewel datse gesproten was van geloovige ouders soo wasse nochtans, overmits de conversatie vande duyvelen, so groote vyant vande Christenen datse alle neersticheydt aenwenden om heur te beschadigen ende verderven. Tot welcken eynde sy dickwils op alle heur berghen ende steenrotzen legghende aent oever vande zee, des snachts grote vieren dede bueten, sonderlinghe in onweder, om alsoo d’ongheluckige schepen onder heur eylant te trecken, gelijck Nauplius om te wreecken den doot van zijn soone Palamedes ’t meestendeel vande Griexksche armaet, wederomme commende van Troyen, deur de bedrieginghe des vuyrs in plaets van de meyninghe van heur te salveeren dede beproeven de onbreeckelijcke herdicheyt vande hooge steenrotse Caphareus. Maer het erchste was dat alle de gene die inde haven van dese duyvelinne geraeckten daer nemmermeer wederomme uyt en conden verlost worden, noch veel min vant eylandt alle de persoonen dieder oyt te lande ginghen, uyt de welcke dese toovenaresse quam kiesen alle de ghene die heur behaechden, ende veranderde de reste daer naer in leeuwen, beeren, wolven, honden, harten, vercken, katten, apen ende andere dierghelijcke dieren. Inde ghestaltenisse van de welcke sy oock dede verkeeren heure uytvercorenen nae dat die heuren oncuysschen wellust versaedt hadden. Tot welcken eynde sy dese nieuwe aenghecommen schepen oock quam visiteeren, die sy alle inden gront dede sincken nae datser de beste rijckdommen hadde doen uytnemen. Maer en vercoos niemant van alle de personen, dan dede die t’samen nae heur gheliefte een ander form [O4vb] aennemen, waer onder Trineus in eenen schoonen winthondt verandert wort. Niet dat hy also was, want sulcke veranderingen oft saecken boven natueren alleen by God ende niet by den Duyvel soude connen te wege gebracht worden. Alleene bedrooch dese toovenaresse also met hare conste ’t gesichte dat de betooveerden selfs dochten beesten te wesen. Nochtans bleef heur alle redelijcke verstandt ende menschelijcke machten, uytghenomen datse niet en conden spreecken ende bycans de memorie vergaten van alle heur voorgaende leven, alleene denckende op dese haestighe veranderinge. Waer van sy niet min verwondert en worden als Vulcanus om den val op aerden, als hy uyt den hemel ghestoten wort om de toornicheyt Jovis. Dat Trineus seer wel te pas quam overmits hy een wijl tijts vergadt zijn ongeluck ende verdriet deur dese fantasyen. Daerinne wy hem oock eenigen tijt met de anderen deurt velt sullen laten loopen om u voorts te verhaelen voor eerst wat de princesse Agriole ghebeurde nae het droevich scheyden van haren alderliefsten Trineus, ende daer nae van de wonderlijcke avontueren van Palmerijn.

Hoe Trineus, Agriole en voort de gehele rest van hun gezelschap, uitgezonderd Palmerijn, van de Turken gevangen werden. Het 60 kapittel.

Terwijl Palmerijn aldus met zijn valk jaagde kwamen ook aldaar om mede de onstuimigheid van de zee te vlieden anker nemen vier Turkse fusten of oorlogsschepen. Die het schip van Trineus aldus op de ree liggen zagen zonder iemand op de overloop van die te wezen en omsingelde ze die terstond rondom. Toen ze het aangeklampt hadden sprong de kapitein, Olimael genaamd, op Trineus’ schip. Alwaar hem voorts volgden alle soldaten die het meestendeel van der schiplieden en bootsgezellen, niet tegenstaande wat verweer dat ze deden, dood sloegen, en de rest met Trineus en Ptolomeus werden aan kettingen gesloten. Waarna de zeerover Olimael voorts [O3va] zocht door alle kamers waardoor hij raakte in de presentie van Agriole van wiens excellente schoonheid hij hem verwonderde en gebood dat men ze aanstonds in zijn hulk zou brengen. Waardoor de prinses die merkte dat ze alzo zou moeten scheiden uit de presentie van haar allerliefsten met zulke schrik werd dat ze geheel bezwijmd voor de voeten van diegene die haar geleide neer viel. Niettemin liet haar de Kapteyn zo gauw als ze wederom tot zichzelf gekomen was voortbrengen tot in zijn kamer alwaar hij haar ’t beste behandelde dat hij mocht. Maar vreesde van enige Christenen gevolgd te worden gebood hij zijn volk haastig ’t schip uit te plunderen, daarna te doen zinken en dan wederom hun ankers te lichten.

Wat bij ze nagevolgd werd en hadden nauwelijks ’t gezicht van het eiland verloren of Olimael ging Agriole wederom visiteren, alle mogelijke liefkozingen en vlijt aanwendde om haar uit de droefheid te trekken. Maar zo gauw als ze zich van de Moor zag omhelzen kreeg ze al zulke razende sterkte overmits de moed die ze greep door de toorn, dat ze beter een vergramde leeuwin dan een jonkvrouw geleek en greep hem in zulke manieren bij ’t haar en de hals dat ze hem zonder twijfel gewurgd zou hebben indien hij haar met geweld niet ontsprongen had. Wat hij zo gauw niet kon te wege brengen of zij had hem al gereed met het krabben van haar nagels zo vele schrabben en kratsen over zijn handen, aangezicht en keel gegeven dat hij niet scheen met katten gespeelt, maar veel eer met boze apen geworsteld te hebben. Wat hem de liefde, vijand van de gramschap, [O3vb] nochtans al in geduld liet verdragen in hoop van de prinses door gesuikerde liefkozingen met de tijd zoet te doen smaken hetgeen zij als noch bitter bevond. Hij ging daarmee tot boven op het schip om te wassen zijn bebloede aangezicht.

Dat duidelijk betoonde dat er groot onderscheid is tussen de jonkvrouwen ongeveinsde toorn en diegenen die men gelijk sommige hondjes al tergend moet doen eten. Waarna hij terstond bij de anderen riep zijn gehele compagnie om hun de buit uit te delen en hield alleen voor zijn deel de prinses. Maar Trineus gaf hij een zijn neef, Ptolomeus een ridder van de sultan van Babylonië en aan de ander soldaten de ander gevangenen met de rest van de gehele roof. Waardoor Trineus zag dat hij alzo van zijn allerliefste zou moeten scheiden zulke droefheid schepte dat zo verre een excellente schrijver die natuurlijk wist te representeren zijn pen nochtans zou moeten ophouden indien hij toedroeg enige gunst aan uw ogen, want die hierdoor al te zeer gekweld zouden worden met de tranen die ze u medelijdend hart zouden doen uitstorten over deze aller ongelukkigste fortuin van de arme prins. Die in het scheiden van zijn aller beminde Agriole zulk erbarmelijk gelaat vertoonde dat Ptolomeus, niet tegenstaande hij zelf in groot lijden was, nochtans door barmhartigheid bedwongen werd hem te vertroosten en zei: “Hoe Trineus, heb je uw oude moed vergeten waarmee gij het kwade fortuin plag te weerstaan? En wit niet langer wanhopen, maar doe open ’t cabinet van uw memorie en aanschouw daarin de schilderij die hier voormaals vast geprent stond in uwe standvastigheid: [O4ra] dat men zich niet behoort te verheffen met de ongestadige wind der voorspoed noch te vallen onder ijdele vergankelijke tegenspoeden die ons van noden zijn om versierd te worden met een eeuwig kroon der constantie. Want wie kan standvastigheid genoemd worden die altijd in rijkdommen gefloreerd heeft of wie kan men zeggen in klagende zwakheden gestadig geweest te zijn die ’t verloop van zijn leven noch altijd in blijde gezondheid gepasseerd is? Wil daarom, o prins, gij die bent van aller heerlijkste geslacht van geheel Christenrijk en gewaardeerd werd voor een van de beste ridders van geheel Europa deze weemoed laten overgeven aan de kleinhartige personen en de zwakheid uit het lichaam door de sterkte van de geest met geduld wapenen. Noch laat de helderheid van uw verstand niet verduisteren door de zwakheid van het vlees. Denk dat die die dit toegelaten heeft ons ook wederom kan verlossen. Of zo zijn Goddelijke Majesteit ons gelieft hier oor uit de miserie van deze bedroefde wereld te trekken, zo ben je vrij verzekerd: Indien wij Zijn grote barmhartigheid ootmoedig bidden om vergiffenis van onze menigvuldige zonden en de strijd de tegenspoed met de goddelijke redenen, zo lang als de ziel met dit vergankelijke lichaam gekweld wordt in standvastigheid te weerstaan dat wij in zulk geval na dit leven door Zijn goddelijke gratie genieten zullen de vergoeding die tot de victorie van al zulke kamp vechten staat!”

Op welke reden hem Trineus zo gauw niet e kon bestaan te antwoorden of de furieuze Olimael kwam ze tonen een wreed gezichten brak hun opzet, en gebood negen of [O4rb] tien van zijn dienaren dat ze Trineus en Ptolomeus elk zouden brengen in de schepen van hun meesters, overmits dat ze hun fusten van de anderen wilden scheiden om te zien of ze wederom zouden mogen vinden de rest van hun galeien die overmits de tempeest hier en daar verspreid waren. Wat ook alzo op staande voet volbracht werd. Aldus toen ze niet lang verschillend gevaren hadden kwamen die van het schip daar Trineus in was te zien een christen koopvaarder, waarom ze terstond de slaven geboden de riemen naarstig te trekken. Maar de Christen ze zagen aankomen en merkten dat het Moren waren ontwonden terstond al hun zeilen en bestonden alzo te vluchten dat ze ontkomen zouden hebben hadden ze niet onderschept geworden van enige andere Turkse schepen, die kwamen uit Notalien waardoor zij alzo omsingeld en van alle hoeken aangevallen werden dat de Turken ze gevangen kregen. Die de buit verdeelden en terstond daarna hun zeilen wederom optrokken en meenden naar hun gewoonlijke haven te zeilen. Dan de wind begon zich op staande voet alzo te veranderen dat ze gedwongen werden het anker uit te werpen onder een eiland van de heerlijkheid van de Perzen, wat deze zeerovers zo genoeglijk scheen te wezen dat ze om zich te verversen bijna tezamen te land gingen. Alwaar ze nauwelijks een voet op het land gezet hadden of zij waren tezamen alzo betoverd dat niet een van alle anderen meer kenden door de werking van de vrouwe van dit eiland die het zelf naar haar naam Malfade had doen noemen, de aller subtielste tovenares van haar tijd, in zulke manieren dat men van [O4va] haar in de waarheid mocht zeggen hetgeen de poëten van Circe veinzen. Hoewel dat ze gesproten was van gelovige ouders zo was ze nochtans, overmits de conversatie van de duivels, zo’n grote vijand van de Christenen dat ze alle naarstigheid aanwendde om ze te beschadigen en verderven. Tot welk doel zij dikwijls op al haar bergen en steenrotsen die lagen aan de oever van de zee ‘s nachts grote vuren liet bieden, vooral in onweer, om alzo de ongelukkige schepen onder haar eiland te trekken, gelijk Nauplius om te wreken de dood van zijn zoon Palamedes ’t meestendeel van de Griekse armada dat wederom kwam van Troje door het bedriegen van het vuur in plaats van de mening waren van zich te redden liet beproeven de onverbreekbare hardheid van de hoge steenrots Caphareus. Maar het ergste was dat alle diegenen die in de haven van deze duivelin raakten daar nimmermeer wederom uit en konden verlost worden, noch veel minder van het eiland alle personen di der ooit te lande gingen uit die deze tovenares kwam kiezen al diegene die haar behaagden en veranderde de rest daarna in leeuwen, beren, wolven, honden, herten, varken, katten, apen en andere diergelijke dieren. In die gestalte liet ze ook veranderen hun uitverkorenen na dat die hun onkuise wellust verzadigd hadden. Tot dat doel zij deze nieuwe aangekomen schepen ook kwam visiteren die zij alle in de grond liet zinken nadat ze er de beste rijkdommen had doen uitnemen. Maar koos niemand van alle de personen, dan deed die tezamen naar haar gelieven een andere vorm [O4vb] aan te nemen, waaronder Trineus in een mooie windhond veranderd werd. Niet dat hij alzo was, want zulke veranderingen of zaken boven de natuur alleen bij God en niet bij de Duivel zou kunnen te wege gebracht worden. Alleen bedroog deze tovenares alzo met haar kunst ’t gezicht dat de betoverde zelf dachten beesten te wezen. Nochtans bleef ze alle redelijke verstand en menselijke machten, uitgezonderd dat ze niet konden spreken en bijna de memorie vergaten van al hun voorgaande leven en alleen dachten op deze haastige verandering. Waarvan zij niet minder verwonderd werden dan Vulcanus om de val op aarde toen hij uit de hemel gestoten werd om de toorn van Jupiter. Dat Trineus zeer goed te pas kwam overmits hij een tijdje vergat zijn ongeluk en verdriet door deze fantasie. Waarin wij hem ook enige tijd met de andere door het veld zullen laten lopen om u voorts te verhalen voor eerst wat de prinses Agriole gebeurde na het droevig scheiden van haar allerliefsten Trineus en daarna van de wonderlijke avonturen van Palmerijn.

Hoe Olimael de princesse Agriole schonck aen den grooten Turck. Dat .LXVI. capittel.

U sal noch seer wel indachtich zijn hoe dat den zeeroover Olimael voor zijn deel behouden hadde de dochter vanden coninck van Enghelandt in meyninge van met haer zijn wellust te hanteren. Maer siende dat hy met [O5ra] smeecken oft lieffelijcke caressen niet en conde profiteren, nam voor hem zijn cracht te baet te nemen. Dan hy en hadde de princesse soo gheringhe met ghewelt niet aenghevangen oft hy begonde alsoo te schudden ende te beven dat hy vier oft vijf mael meynde te vallen, het welck hem soo bevreest maeckten dat hy wes op een ander plaetse moeste gaen. Tot groote verblijdinghe van Agriole, die wel dochte heur sulcken geluck niet veroorsaeckt te worden dan deur de bagghe die haer Palmerijn geschoncken hadde. Waeromme sy op haer knyen viel ende danckte grootelijcx de onbegrijpelijcke wijsheydt van den almachtighen Schepper, om dat Zijne goddelijcke gheliefte gheweest hadde tot de bescherminghe van de deucht te schapen soo grooten crachte in soo cleyne saecke. Ende soo haest alsse dit ghebedt gheeyndicht hadde, namse een cleyn kettentgen, ’t welck haer ghedient hadde tot een bracelet, waer aense hechte dese costelijcke bagge ende hinckse tot meerder verseeckeringhe om haren hals, in sulcker voeghen dat den steen daer van net quam tusschen haere ronde soete borstgens, die ’t ghesichte vande menschen, die van de natuyre uytwendich ’t meeste verciert zijn, niet min tot haer en tooch als den magneet het yser. Soo datse Olimael oock in een gheduyrighe speculatie, sonder yet wes meer tot de principale saecke te connen te weghe brenghen, dede leven den tijdt van acht daghen lanck, inde welcke hy gheduyrichlicken seylde sonder eenige nieumaren te connen vernemen van zijne verloren schepen, waer deur hy sorchde grootelijcx in de ongunste van zijnen heere te vallen. Maer denckende dat den grooten Turck seer curieus was int hanteren vande schoone vrou[O5rb]wen, bevool hy den stierman, niet teghenstaende alle zijn verlies, aenstont nae de haven van Otobant te varen. Alwaer gearriveert wesende, en wilde hy nochtans de gunste van sijnen meester deur al te grootachtinghe niet misbruycken, maer sondt een van zijn ridderen voor uyt om hem te verontschuldighen ende te kennen te gheven dat hy deur seer groote tempeest het meestendeel van zijn volck verloren hadde. Dan dat hy hem des niet teghenstaende brochte een van de alder schoonste christen jonckvrouwe diemen met ooghen soude moghen aensien, biddende dat zijn gheliefte wilde zijn daer deur zijn ongheluck te vergheten. Daer op den Turckschen keyser den edelman antwoorde dat hem Olimael gheenen grooteren dienst en soude connen doen als te schencken alsulcken present, ende dat hy daer deur veel eerlijcker soude ontfanghen worden dan oyt gheschiet was. Welck antwoort Olimael soo gheringhe niet verstaen en hadde oft hy dede Agriole ’t beste vercieren dat hy mochte, ende dede haer voorts daer nae te lande brengen. Alwaer de princesse den voet so gheringe niet op ghestelt en hadde oft sy keeck neerstelijc rontsom om te sien ofse niemandt en soude mogen ontwaer worden diese kende. Waer over sy dicht by haer sach staen den droevighen Ptolomeus met alsulcke benautheyt bevanghen als de ghene die uyt een vryicheydt in alsulcke slavernye ghevallen zijn het best weten te bedencken, tot den welcken sy seyde: “Eylacy Ptolomeus, mijn vrient, nu wordt ick te deghe ghestraft van ’t verdriet ende oneere die ick mijnen vader ende mijn moeder aenghedaen hebbe. Och Trineus, waer zijt ghy al nu? O Palmerin, waer zijn de groote heerlijckheden, vreuchde [O5va] ende eeren die ghy my beloofde? Voorwaer in plaetse van dien en sal ick niet ontfangen als armoet, droefheyt ende schande. O Doot, eenighe verlossersse van alle miserien, waerom en compt, eylacy, waerom en compt ghy my niet verlossen uyt dese groote droefheydt, die veel swaerder zijn als wesen mogen eenighe van uwe onschuwelijcke tormenten?”

“Ten is nu geen tijt, mevrouwe,” antwoorde Ptolomeus, “om ons ongheluck te beclaghen, maer veel eer om ons met volstandicheydt te wapenen, op dat wy de teghenspoeden soo goetwillichlijc verdragen als wy hier voormaels de voorspoeden met blijtschappen aennamen.”

Ende als hy sijn propoost noch wilde vervolghen quam Olimael die de princesse terstondt nae ’t palleys dede brenghen, alwaer hy den grooten Turck de voeten custe ende hem daer nae presenteerde zijne gevanghene jonckvrouwe. Wiens groote schoonheyt den keyser in een ooghenblick soo aenghenaem viel dat hy tot Olimael seyde: “Mijn vrient, ic acht dese gifte soo weerdich dat ick daer deur niet alleen en vergeve uwe faute, indien ghy my eenichsins misdaen meucht hebben, maer oock maeck ic u tegenwoordich admirael vande gheheele Middelantsche Zee om dat my dese alderschoonste jonckvrouwe van die ic oyt ghesien hebbe, so aenghenaem valt dat ick albereets geresolveert ben noyt geen andere meer te trouwen. Maer op dat ons houwelijc soo veel te heerlicker geschiede, soo sal ick daer mede wachten tot dat alle mijn princen, baroenen ende heeren vergadert sullen zijn op den jaerdach van mijn crooninge.”

Ende om dat hy de princesse seer bedruckt sach zijn, ontboot hy eene van zijn slavinne, Hyppolite genoemt, die beter ervaren was in verscheyden spraecken als ee[O5vb]nich ander mensche van zijn hofgesin, haer gebiedende de gevangene jonckvrouwe met sulcke sorchvuldicheyt te tracteren oft zijn eygen persone ware, ende sonderlinge heur beste te doen om haer uyt de groote melancolie, daerse scheen met ghequelt te worden, te trecken ende haer tot dien eynde te kennen te geven de groote eere die hy heur aen vermeynt was te doen in haer keyserinne te maken. Achtervolgende welck gebot Hyppolite de princesse dan inde een ende dan in d’ander spraeck soo lange aensprac datse heur ten lesten verclaerde uyt Engelandt te zijn, sonder nochtans in eeniger manieren te willen bekennen heuren state, dan seyde maer een simpele vrouwe te wesen. Daer op heur de slavinne antwoordende, geveynsde, om heur te beter toeganck te geven van met haer gemeynsamelick te spreecken, oock christen te zijn, maer datse deur bedwanck moste volgen de Mahometische wet. Dan wat prijsinghen of toeradingen sy haer voorwierp, so en costse heur nochtans in geender manieren bewegen tot het goetwillich aennemen vanden staet van keyserinne.

Hoe Olimael de prinses Agriole schonk aan de grote Turk. Dat 66 kapittel.

U zal noch zeer wel indachtig zijn hoe dat de zeerover Olimael voor zijn deel behouden had de dochter van de koning van Engeland in mening van met haar zijn wellust te hanteren. Maar zag dat hij met [O5ra] smeken of liefelijke liefkozingen niet kon profiteren en nam voor hem zijn kracht te baat te nemen. Dan hij had de prinses zo gauw met geweld niet aangevangen of hij begon alzo te schudden en te beven dat hij vier- of vijfmaal meende te vallen wat hem zo bevreesd maakte dat hij tot op een andere plaats moest gaan. Tot grote verblijding van Agriole die wel dacht dat haar zulk geluk niet veroorzaakt te zijn dan door het halssieraad die haar Palmerijn geschonken had. Waarom zij op haar knieën viel en dankte zeer de onbegrijpelijke wijsheid van de almachtige Schepper om dat het Zijn goddelijke gelieven geweest had tot de bescherming van de deugd te schapen zo’n grote kracht in zo’n kleine zaak. Zo gauw als ze dit gebed geëindigd had nam ze een kleine ketting wat haar gediend had tot een bracelet waaraan ze hechte deze kostbare ring en hing het tot meerder verzekering om haar hals, in zulke voegen dat de steen daarvan net kwam tussen haar ronde lieve borstjes die het gezicht der mensen die van de nature uitwendig ’t meeste versierd zijn niet minder tot har trokken als de magneet het ijzer. Zo dat ze Olimael ook in een gedurige speculatie, zonder iets anders meer tot de principale zaak te kunnen te weeg brengen deed leven de tijd van acht dagen lang waarin hij gedurig zeilde zonder enig nieuws te kunnen vernemen van zijn verloren schepen, waardoor hij bezorgde zeer in de ongunst van zijnen heer te vallen. Maar dacht dat de grote Turk zeer curieus was in het hanteren van de mooie vrouw [O5rb] beval hij de stuurman, niet tegenstaande al zijn verlies, aanstonds naar de haven van Otobant te varen. Alwaar hij arriveerde en wilde hij nochtans de gunst van zijn meester door al te grote achting niet misbruiken, maar zond een van zijn ridders vooruit om hem te verontschuldigen en te kennen te geven dat hij door zeer grote tempeest het meestendeel van zijn volk verloren had. Dan dat hij hem niet tegenstaande bracht een van de allermooiste christen jonkvrouwen die men met ogen zou mogen aanzien en bad dat het gelieven wilde zijn daardoor zijn ongeluk te vergeten. Waarop de Turkse keizer de edelman antwoorde dat hem Olimael geen grotere dienst zou kunnen doen dan te schenken al zulk present en dat hij daardoor veel fatsoenlijker ontvangen zou worden dan ooit geschied was. Welk antwoord Olimael zo gauw niet verstaan had of hij liet Agriole ’t beste versieren dat hij mocht en liet haar voorts daarna te lande brengen. Alwaar de prinses de voet zo gauw niet opgezet had of zij keek naarstig rondom om te zien of ze niemand zou mogen gewaar worden die ze kende. Waardoor zij dicht bij haar zag staan de droevige Ptolomeus met al zulke benauwdheid bevangen als diegene die uit een vrijheid in al zulke slavernij gevallen zijn het best weten te bedenken, tot die zij zei: “Helaas Ptolomeus, mijn vriend, nu word ik ter degen gestraft van ’t verdriet en oneer die ik mijn vader en mijn moeder aangedaan hebbe. Och Trineus, war bent gij al nu? O Palmerijn, waar zijn de grote heerlijkheden, vreugde [O5va] en eren die gij mij beloofde? Voorwaar in plaats van dien en zal ik niet anders ontvangen dar armoede, droefheid en schande. O Dood, enige verlosser van alle miserie waarom kom, helaas, waarom komt gij mij niet verlossen uit deze grote droefheid die veel zwaarder zijn als wezen mogen enige van uw afschuwelijke kwellingen?”

“Ten is nu geen tijd, mevrouw,” antwoorde Ptolomeus, “om ons ongeluk te beklagen, maar veel eer om ons met standvastigheid te wapenen op dat wij de tegenspoed zo goedwillig verdragen als wij hier voormaals de voorspoed met blijdschappen aannamen.”

Eroen hij zijn opzet noch wilde vervolgen kwam Olimael die de prinses terstond naar ’t paleis liet brengen alwaar hij de grote Turk de voeten kuste en hem daarna presenteerde zijn gevangenejonkvrouw. Wiens grote schoonheid de keizer in een ogenblik zo aangenaam viel dat hij tot Olimael zei: “Mijn vriend, ik acht deze gift zo waardig dat ik daardoor niet alleen vergeef uw fout indien gij mij enigszins misdaan mag hebben, maar ook maak ik u tegenwoordig admiraal van de gehele Middellandse Zee omdat mij deze allermooiste jonkvrouw van die ik ooit gezien heb zo aangenaam valt dat ik al gereed besloten ben nooit geen andere meer te trouwen. Maar op dat ons huwelijk zo veel te heerlijker geschiedt zo zal ik daarmee wachten tot dat al mijn prinsen, baronnen en heren verzameld zullen zijn op de jaardag van mijn kroning.”

En omdat hij de prinses zeer bedroefd zag zijn ontbood hij een van zijn slavin, Hippolyte genoemd, die beter ervaren was in verscheiden spraken als enig [O5vb] ander mens van zijn hofhouding en gebood haar de gevangene jonkvrouw met zulke zorgvuldigheid te behandelen of het zijn eigen persoon was en vooral haar best te doen om haar uit de grote melancholie waarmee ze scheen gekweld worden te trekken en haar tot dat doel te kennen te geven de grote eer die hij haar aan meende te doen in haar keizerin te maken. Achtervolgend dat gebod hij Hippolyte de prinses dan in de ene en dan in de ander spraak zo lang aansprak dat ze zich tenslotte verklaarde uit Engeland te zijn, zonder nochtans in enige manieren te willen bekennen haar staat, dan zei ze maar een simpele vrouwe te wezen. Waarop haar de slavin antwoorden en veinsde om haar te beter toegang te geven van met haar gemeenzaam te spreken ook christen te zijn, maar dat ze door bedwang moest volgen de Mohamed wet. Dan wat aanprijzen of aanraden zij haar voorwierp zo kon ze haar nochtans in geen manieren bewegen tot het goedwillig aannemen van de staat van keizerin.

Hoe den grooten Turck zijne ghevangene Agriole tot een keyserinne ontfinck. Het .LXVIJ. capittel.

Hyppolite aldus met veele playsante coutingen heur beste doende om Agriole de droefheyt uyt het hooft te brengen, en falieerde den Turck niet van haer des avonts te comen visiteren, doende hem eenen stoel setten recht tegens de schoone Agriole over, op dat also sijn oogen deur [O6ra] lieffelijcke aenschouwinge een weynich mochte versaden zijn verlangent herte, overmits hy voor die tijt anders niet en conde crijgen, om dat hem de groote liefde niet en wilde toelaten haer eenige force aen te doen. Maer in plaets van hem deur sulck gesicht yet wes te versaden, gelijck hy meynde, wort zijn appetijt alsoo versterckt dat hy van den gheheelen nacht niet gherusten en conde. Ende dede des smorgens seer vroech by hem ontbieden vier secretarissen, de welcke hy beval aenstont aen alle de heeren van Arabien te schrijven datse op pene van onghehoorsaem verclaert te worden niet en souden falieren met heure vrouwen ende volwasse kinderen te comen op de naest aenstaende feeste van zijn crooninge. Ende hierentusschen dede hy bereyden alle de heerlicke costelheden die hy op de selve feeste meynde te gebruycken. Oock niet vergetende Agriole dicwils te visiteren, van de welcke hy niet teghenstaende wat caressen, dreygementen ende presenten hy heur betoonde oft lieffelicke woorden deur zijn slave dede segghen, nochtans niet een bly ghesichte trecken en conde ofte yet wes anders ter antwoort crijghen dan dat hy hem te vergeefs quelde, aengesien sy hem gheene liefde toe en conde dragen om datse al voor langhe eenen man ghetrout hadde, diense meer beminde als heur eyghen selfs. Daer op den Turck nochtans niet veel achts en sloech, maer hadde soo groot betrouwen op d’ongetrouwicheyt van de vrouwen dat hy voorseecker meynde de tijt, die alle dingen can veranderen, haer meyninge oock te sullen doen verkeeren, ende dat hare eygen begeerten heur noch grootelijcx souden doen wenschen naer ’t gene men haer als nu presenteerde. Weshalven hy dochte de pacientie te nemen tot dat zijne princen [O6rb] op den dach des jaerghetijdts zijnder crooninghe int hof ghearriveert souden wesen.

Die oock aldaer so haest niet gecomen en waren ofte hy ginck sitten in zijnen keyserlicken stoel ende hielt heur al te samen voor dat hy in meyninge was tot een keyserinne te trouwen een vande alderschoonste jonckvrouwen des gheheelen aertrijcx. Daer op sy t’samenderhandt met een accoort antwoorden datse die om de wille van heuren heere seer geerne tot een keyserinne ontfangen wilden. Waeromme hy Agriole aenstondt in presentie van heurluyder allen voor hem dede brenghen ende deur Hyppolite aenseggen dat hy haer den volgenden dach tot een keyserinne wilde trouwen, ende datse heur derhalven daerentegen bereyden soude om ’t gebot des groten sultans te obedieren. Van welck ghebodt de ellendige princesse alsoo verschrickt wort datse van grooter benautheydt in presentie van heurluyder allen voor doot ter aerden neder viel. Maer sy wert van de jonckvrouwen terstonts wederom op ghenomen ende in heur camer gedragen, alwaerse soo deerlick bestonde te claghen ende te weenen dat Hyppolite beweecht worde met heur so overvloedige tranen te storten datmen seer qualijck soude hebben connen onderscheyden wie van heur tween ’t meeste bedruckt ware gheweest. Nochtans vertrooste heur de slav[inn]e ’t beste datse mochte, heur met alle vlijt radende datse den heerlicken state van vrouwe des groten Turcks soude aennemen. Waer nae de princesse gheensins en wilde hooren, maer besloot vastelick haren Trineus totter doot toe getrouwe te blijven. Ende sonder vanden gheheelen nacht eenige ruste te nemen volherdense in heure droevige lamenteringe wes tot smorghens, dat haer eenige vande hoochste [O6va] princessen quamen cleeden met d’aldercostelickste cleederen van diemen oyt meer ghesien heeft nae de heerlicke incomste van Helene binnen Troyen. Ende terstont daer na wordense van vier coninghen gheleyt in de groote sale vant paleys, ende van daer wes in heur moskijte ofte Turscksche kercke, alwaerse den mosti te hoop gaf. Maer van u alhier te verhalen de ordre vant vervolch vant keyserlick paleys wes tot inden tempel, de solemniteyten ende ceremonien vant houwelijck, de excellentheden van comedien, tragedien, theatren, moriskens ende mommeryen soude een historie alleene int besonder vereysschen. Daerom sal u ghelieven int cort te verstaen datse op den noen ende avontmael seer heerlijck getracteert wesende, daer na so Turcken, Moren, Arabiters als Meden om het seerste de bravade maecten ende met vele verscheyden lichtveerdige ende dispooste sprongen alsulcke geesticheyt in presentie van hare alderliefste ghebruyckten datse schenen te wesen sommige satyren ende bosch goden, doende een nieuwe aanvallinge op de watergoddinnen van Diana.

Nochtans en conden alle dese feesten ende blijtschappen niet veranderen het droevich ghelaet vande bedructe Agriole, die des avonts van sommighe princessen gheleyt worde int bruylofts bedde, die heur aldaer oock tegens haeren danck tot opt hemt toe ontcleeden. ’t Welck so haest niet gheschiet en was of heur quam op de ha[c]ken volgen den Turckschen keyser, die albereets zijn lancie veerdich hadde, soo datter om te tornoyen niet en resteerde als die alleen te stellen inden arrest, waerom hy alle de vrouwen haestelijck uyte camer dede gaen, ende viel de princesse terstonts daer nae met een groote fu[O6vb]rie om den hals, meynende alsoo voorts de wet der natueren, diemen inde bruylofts nachten ghemeynlijck onderhout, onderdanich te zijn. Maer soo haest als hy neerstich bestonde te soecken de saecke die deur een goede avontuere dickwils in den duysteren gevonden wort, begost hy te schudden ende te beven, veel erger als oft hem een vierdendaechse cortse opt lijf ghevallen hadde, so dat den Turck bedwonghen wort de plaetse te quiteeren om dat hem alle zijne vuyrighe crachten voor een geringhe tijt begaven. Maer terstonts daer nae wederom ghewapent zijnde om eenen nieuwen aenval te doen, seyde hy: “Och Agriole, och eenige vrouwe ende meestersse van mijn herte, ick dencke dat ghy een goddinne zijt. Och de groote vuyricheydt tot uwe liefde sal my haest van dorsten doen sterven soo verre ick niet en drincke uyt de fonteyne van uwe gratien. Wilt daeromme, o mijn alderliefste, te mywaerts ten minsten een eenige weldaedt verthoonen op dat ick, indient u belieft, my daer naer uyt dit leven te doen scheyden in d’andere werelt uwe perfectien verclaerende, niet bedwonghen en worde daer onder te verswijghen uwe goedertierenheydt.”

Daer op hem Agriole, die albereets een weynich Turcks hadde leeren verstaen ende spreecken, antwoorden: “Mijn heere, om dat ghy noyt eenich puncte van wreetheydt te mywaerts ghebruyckt en hebt, ben ick te vreden u in recompensie van sulcke weldaedt toe te laeten dat ghy my omhelst ende in uwen armen houden sult moghen ghelijck uwen vrient ende broeder. Maer by soo verre ghy alsulcke limiten het schaf van eenen naghel passeert, soo sal terstondts den naem van vrient tusschen u ende my in vy[O7ra]andt verkeeren, want ick veel eer gheresolveert ben oneyndelicke tormenten te lijden als eenich punt te valschen de ghetrouwe gheloove die ick ghelooft hebbe aen mijnen echten man!”

“Mevrouwe,” seyde den Turck, “ick hebbe andere princessen ghenoech om naecommelingen daer van te trecken. Ooc bedwingt my groote liefde tegens u de minste saecke van crachten niet te connen int werck stellen. Daerom zy dan, o mijn vriendinne ende suster, uwen wille gheheelicken volbrocht.”

Ende hier met omhelsden hy wederomme de jonghe princesse, wiens ghetrouwicheydt ende volstandicheydt, geholpen wordende deur de crachte van heure bagghe, den ghenen die in eenen grooten storm sweven mede genoechsaem te verstaen geeft wat grooter temtatie desen armen schipper weerstonde, als varende al om ende omme deur de temteerende golven voorby de haven sonder daer in te moghen geraecken.

Des niet tegenstaende hielde hy de princesse Agriole in grooter eere, doende om haerent wille vijfthien daghen lanck dueren de begoste feeste. De welcke gheeyndicht wesende, namen alle de coninghen ende andere heeren die op de selve bruyloft gecomen waren, oorlof vanden Turckschen keyser ende reysden wederomme na heure landen. Waer onder sich oock bevonde den Moor die van Olimael voor zijn deel vanden buyt toegelecht was den ridder Ptolomeus met den schiltknecht Colmelie, de welcke hy met hem nam in Ethiopien, hoewel dat Agriole heur gheern verlost hadde ghesien. Maer sy en dorst gheensins voor haerluyden bidden, vreesende dat den Turck alsdan vermoeyt soude hebben eene van de twee heuren man te wesen, ende heur beyde in sulcken gheval sonder [O7rb] twijffel soude hebben doen dooden om met heuren doot te niet te doen de oorsaecke die alsoo volstandich dede zijn mevrouwe de princesse. Die [w]y hier met een wijle tijdts in alsulcke ghestadicheyt inde macht des Turcks, ende de ander twee gevanghenen in Ethiopien sullen leven laten om wederom te keeren tot onsen Palmerijn.

Hoe de grote Turk zijn gevangen Agriole tot een keizerin ontving. Het 67 kapittel.

Hippolyte die aldus met vele plezierige kouten haar best deed om Agriole de droefheid uit het hoofd te brengen faalde de Tuck niet van har die avond komen visiteren en liet hem een stoel zetten recht tegenover de mooie Agriole op dat alzo zijn ogen door [O6ra] liefelijke aanschouwing een weinig mocht verzadigen zijn verlangende hart, overmits hij voor die tijd niets anders kon krijgen omdat hem de grote liefde niet wilde toelaten haar enig geweld aan te doen. Maar in plaats van hem door zulk gezicht iets te verzadigen, gelijk hij meende, werd zijn appetijt alzo versterkt dat hij van de gehele nacht niet rusten kon. Hij liet ’s morgens zeer vroeg bij hem ontbieden vier secretarissen die hij beval aanstonds aan al de heren van Arabië te schrijven dat ze op boete van ongehoorzaam verklaard te worden niet zouden falen met hun vrouwen en volwassen kinderen te komen op het naast aanstaande feest van zijn kroning. Ondertussen liet hij bereiden alle heerlijke kostbaarheden die hij op dat feest meende te gebruiken. Ook niet vergat Agriole dikwijls te visiteren van die hij niet tegenstaande wat liefkozingen, dreigementen en presenten hij haar betoonde of liefelijke woorden door zijn slaaf liet zeggen, nochtans geen blij gezicht trekken kon of iets anders ander ten antwoord krijgen dan dat hij hem tevergeefs kwelde aangezien zij hem geen liefde toe kon dragen omdat ze al voor lang een man getrouwd had die ze meer beminde als zichzelf. Waarop de Turk nochtans niet veel acht sloeg, maar had zo groot vertrouwen op de ontrouw van de vrouwen dat hij voorzeker meende de tijd, die alle dingen kan veranderen, haar mening ook te zullen doen veranderen en dat haar eigen begeerten haar noch zeer zouden doen wensen naar hetgeen men haar als nu presenteerde. Weshalve hij dacht het geduld te nemen tot dat zijn prinsen [O6rb] op de dag het jaargetijde van zijn kroning in de hof gearriveerd zouden wezen.

Die ook aldaar zo gauw niet gekomen waren of hij ging zitten in zijn keizerlijke stoel en hield haar al tezamen voor dat hij in mening was tot een keizerin te trouwen een van de allermooiste jonkvrouwen van het gehele aardrijk. Waarop zij gezamenlijk hand met een akkoord antwoorden dat ze die om de wille van hun heer zeer graag tot een keizerin ontvangen wilden. Waarom hij Agriole aanstonds in presentie van ze allen voor hem liet brengen en door hij Hippolyte aanzeggen dat hij haar de volgenden dag tot een keizerin wilde trouwen en dat ze zich derhalve daarentegen bereiden zou om ’t gebod van de grote sultan te gehoorzamen. Van welk gebod de ellendige prinses alzo schrok dat ze van grote benauwdheid in presentie van hen allen voor dood ter aarde neer viel. Maar zij werd van de jonkvrouwen terstond wederom op opgenomen en in haar kamer gedragen alwaar ze zo deerlijk bestond te klagen en te wenen dat het door Hippolyte bewogen werd met haar zo overvloedige tranen te storten dat men zeer kwalijk zou hebben kunnen onderscheiden wie van ze twee ’t meeste bedroefd was geweest. Nochtans vertrooste haar de slavin ’t beste dat ze mocht en haar met alle vlijt aanraadde dat ze de heerlijke staat van vrouwe van de grote Turcks zou aannemen. Waarnaar de prinses geenszins wilde horen, maar besloot vast haar Trineus tot de dood toe getrouw te blijven. Zonder van de gehele nacht enige rust te nemen volharde ze in haar droevig klagen totdat ’s morgens enige van de hoogste [O6va] de prinses kwamen kleden met de aller kostbaarste kleren van die men ooit meer gezien heeft na het heerlijke inkomen van Helena binnen Troje. Terstond daarna werd ze van vier koningen geleid in de grote zaal van het paleis en van daar tot in hun moskee of Turkse kerk alwaar ze de moed te hoop gaf. Maar van u alhier te verhalen de orde van het vervolg van het keizerlijke paleis tot in de tempel, de plechtigheden en ceremonies van het huwelijk, de grootste excellentie van komedies, tragedies theaters, Moris en verkledingen zou een historie alleen in het bijzonder vereisen. Daarom zal u gelieven in het kort te verstaan dat ze op de noen en avondmaal zeer heerlijk getrakteerd was, daarna zo Turken, Moren, Arabieren als Meden om het meeste de uitdaging maakten en met vele verscheiden lichtvaardige en vaardige sprongen al zulke geestigheid in presentie van hun allerliefste gebruikten dat ze schenen te wezen sommige satyrs en bos goden die deden een nieuwe aanval op de watergodinnen van Diana.

Nochtans konden al deze feesten en blijdschappen niet veranderen het droevig gelaat van de bedroefde Agriole die ‘s avonds van sommige prinsessen geleid werd in het bruiloft bed die haar aldaar ook tegen haar dank tot op het hemd toe ontkleedden. Wat zo gauw niet geschied was of ze kwamen op de hakken volgen de Turkse keizer die al gereed zijn lans vaardig had, zo dat erom te toernooien niets resteerde dan die alleen te stellen in het arrest, waarom hij alle vrouwen haastig uit de kamer liet gaan en viel de prinses terstond daarna met een grote furie [O6vb] om de hals en menende alzo voorts de wet der naturen die men in de bruiloft nachten gewoonlijk onderhoudt onderdanig te zijn. Maar zo gauw als hij naarstig bestond te zoeken de zaak die door een goed avontuur dikwijls in het duister gevonden wordt begon hij te schudden en te beven, veel erger dan hem een vierdaagse koorts op het lijf gevallen was, zodat de Turk gedwongen werd de plaats te kwijten omdat hem al zijn vurige krachten voor een snelle tijd begaven. Maar terstond daarna was hij wederom gewapend om een nieuwen aanval te doen en zei hij: “Och Agriole, och enige vrouwe en meesteres van mijn hart, ik denk dat gij een godin bent. Och de grote vurigheid tot uw liefde zal mij gauw van dorst doen sterven zo ver ik niet drink uit de bron van uw gratie. Wil daarom, o mijn allerliefste, tot mij waart tenminste een enige weldaad vertonen op dat ik, indien het u belieft, mij daarna uit dit leven te doen scheiden en in de andere wereld uw perfectie verklaren en niet gedwongen werd daaronder te verzwijgen uw goedertierenheid.”

Waarop hem Agriole die al gereed een weinig Turks had leren verstaan en spreken antwoorde: “Mijn heer, om dat gij nooit enig punt van wreedheid tot mij waart gebruikt hebt ben ik tevreden u in vergoeding van zulke weldaad toe te laten dat gij mij omhelst en in uw armen houden zal mogen gelijk uw vriend en broeder. Maar bij zo verre gij al zulke limieten het schaf van een nagel passeert zo zal terstond de naam van vriend tussen u en mij in vijand [O7ra] veranderen want ik veel eerder besloten ben oneindige kwellingen te lijden als enig punt te vervalsen de getrouwe belofte die ik beloofd heb aan mijn echte man!”

“Mevrouw,” zei de Turk, “ik hebbe andere prinsessen genoeg om nakomelingen daarvan te verwekken. Ook bedwingt mij de grote liefde tegen u de minste zaak van krachten niet in het werk te kunnen stellen. Daarom ben je dan, o mijn vriendin en zuster, uw wil geheel volbracht.”

En hiermee omhelsde hij wederom de jonge prinses wiens trouwheid en standvastigheid die geholpen werd door de kracht van het halssieraad diegene die in een grote storm zwaaien mede voldoende te verstaan geeft wat grote verleiding deze armen schipper weerstond als varend al om en om door de verleidende golven voorbij de haven zonder daarin te mogen geraken.

Dat niet tegenstaande hield hij de prinses Agriole in grote eer en deed vanwege haar een vijftien dagen lang durend feest. Toen die geëindigd was namen alle koningen en andere heren die op de bruiloft gekomen waren verlof van de Turkse keizer en reisden wederom naar hun landen. Waaronder zich ook bevond de Moor die van Olimael voor zijn deel van de buit gegeven was de ridder Ptolomeus met de schildknecht Colmelie die hij met hem nam in Ethiopië, hoewel dat Agriole zich graag verlost had gezien. Maar zij durfde geenszins voor ze te bidden en vreesde dat de Turk alsdan vermoed zou hebben een van de twee haar man te wezen en ze beide in zulk geval zonder [O7rb] twijfel zou hebben doen doden om met haar dood te niet te doen de oorzaak die alzo standvastig deed zijn mevrouw de prinses. Die wij hiermee een tijdje in al zulke gestadigheid in de macht der Turk en de ander twee gevangenen in Ethiopië zullen leven laten om wederom te keren tot onze Palmerijn.

Hoe Palmerijn wederomme quam van der jachte, bevindende zijn gheselschap verloren te hebben. Het .LXVIIJ. capitel.

Hier boven is verhaelt hoe dat Palmerijn alleene int eylandt ginck jaeghen met zijnen valck ende aldaer om de gheneuchte van dien, overmits de mennichte van de vogelen, verbleef wes tot dat den avondt ghenaeckten, teghens den welcken hy wederomme keerde naer de haven. Maer aldaer niet vindende noch schip noch eenighen mensche die hy conde vraghen, bestonde seer neerstich herwaerts ende derwaerts te loopen, crijtende ende roepende deur de wouden. Dan niemandt vindende, dochte hy dat hem Trineus verraden hadde deur dien dat hy yet wes van de liefde tusschen hem ende Polina[r]de ontwaer soude moghen zijn gheworden. Dan voorts daer naer wederomme acht nemende op de vreemde contreyen vermoede hy datse van d’inwoonders van dien ofte eenighe zeeroovers gherooft oft gevanghen souden zijn ghenomen, vervloeckende soo wel de jachte als oock de jonckvrouwe die hem gheschoncken hadde zijnen welgeleerden valck, [O7va] die hy van grooter quaetheydt by de voeten nam ende teghens eenen boom meer als aen thien stucken sloech.

Daer nae jammerlijck beclaghende, dan hem selfs dan Ptolomeus dan Agriole dan Polinarde ende dan d’anderen, so langhe dat hy daer van moede wordt ende om hem te rusten teghens eenen boom ginck sitten, alwaer hy den nacht dan slapende dan waeckende ende dan met verveerlijcke droomen gequelt wordende, overbrocht.

Ende des smorgens noch geenen mensch noch eenich schip vernemende, besloot hy in hem selfs so langhe deurt eylant te soecken tot dat hy yemant vonde. Ende dien hy ootmoedelick groete ende vraechde hem den naem vande contreye. Aen welcke woorden den Moor wel hoorde dat hy een Christen was, ende trock terstont sijnen zabel uyt. Weshalven Palmerijn de handen oock inder ijl aen zijn sweert sloech ende ontspringende eenen houw vanden Turck, gaf hy dien daerenteghens alsulcken slach opt hooft dat hy doot ter aerden neder viel. Waerom Palmerijn van vreesen stracx eenen anderen wech liep. Dan hy en was nauwelijcx eenen worp weechs gecommen of hy keerde haestelijck wederom. Ende aendoende ’t cleet vanden dooden smeet hy ’t zijne om veer, om hem nemende, om dat hy d’Arabische spraecke niet en conde, voortaen den stommen te gheveynsen. Ende liep, om de contreye van den dooden te vlieden, daer met voort sonder ophouden wes tot savonts toe, dat hy arriveerden aen een cleyn berchsken, waer op hy hem leyde te rusten tot int punt des dageraets, dat hy om hem yet wes te verstercken ende zijnen grooten hongher een weynich te [O7vb] versaden een stucxken broot ade, ’t welck hy inde male vanden Arabiter gevonden hadde, ende eenen teuch dronck uyt de clare fonteyne, meynende daer nae voort te passeren. Maer siet, de melancolie bestonden hierentusschen also over hem te domineren dat hy wederom int slaep viel.

Hoe Palmerijn wederom kwam van de jacht en bevond zijn gezelschap verloren te hebben. Het 68 kapittel.

Hierboven is verhaald hoe dat Palmerijn alleen in het eiland ging jagen met zijn valk en aldaar om het genoegen van dien overmits de menigte van de vogels verbleef tot dat de avond aankwam tegen die hij wederom keerde naar de haven. Maar vond aldaar niets noch schip noch enige mensen die hij kon vragen en bestond zeer naarstig herwaarts en derwaarts te lopen, krijste en riep door de wouden. Dan vond hij niemand en dacht dat hem Trineus verraden had door dien dat hij iets van de liefde tussen hem en Polinarde gewaar zou mogen zijn geworden. Dan voorts daarna wederom acht nam op de vreemde contreien vermoedde hij dat ze van de inwoners van dien of enige zeerovers geroofd of gevangen zouden zijn genomen, vervloekte zo wel de jacht als ook de jonkvrouw die hem geschonken had zijn welgeleerden valk [O7va] die hij van grote kwaadheid bij de voeten nam en tegen een boom meer dan aan tien stukken sloeg.

Daarna droevig klaagde, dan hem zelf dan Ptolomeus dan Agriole dan Polinarde en dan de andere en zo lang dat hij daarvan moede werd en om hem te rusten tegen een boom ging zitten alwaar hij de nacht dan slapende dan wakende en dan met vervaarlijke dromen gekweld werd doorbracht.

En ’s morgens vroeg vernam hij nog geen mens noch enig schip en besloot hij in hemzelf zo lang door het eiland te zoeken tot dat hij iemand vond en die hij ootmoedig groette en vroeg hem de naam van dit gebied. Aan welke woorden de Moor wel hoorde dat hij een Christen was en trok terstond zijn sabel uit. Weshalve Palmerijn de handen ook in der ijl aan zijn zwaard sloeg en ontsprong een houw van de Turk en gaf hij dien daarentegen al zulk slag op het hoofd zodat hij dood ter aarde neder viel. Waarom Palmerijn van vrees daarna een andere weg liep. Dan hij was nauwelijks een worp weggekomen of hij keerde haastig wederom. Hij deed aan het kleed van de doden en smeet hij ’t zijne omver en met hem nam en omdat hij de Arabische spraak niet kon voortaan zich als stom te veinzen. Hij liep om het gebied van de dode te vlieden daarmee voort zonder ophouden tot ‘s avonds tot dat hij arriveerden aan een klein bergje waarop hij zich ter rusten legde tot in het punt der dageraad dat hij om iets te versterken en zijn grote honger een weinig te [O7vb] verzadigen een stukje brood at wat hij in de knapzak van de Arabier gevonden had en een teug dronk uit de heldere bron en meende daarna voort te passeren. Maar zie, de melancholie bestond ondertussen alzo over hem te domineren dat hij wederom in slaap viel.

Hoe Palmerijn den stommen conterfeyte in ’t eylandt van Calfa. Het .LXIX. capittel.

Om te beter te mogen verstaen ’t discours van dese historie so sal u gelieven te weten dat Gamezio die ghedoot wert voor Constantinopolen vanden prince Florendos, als int .IIJ. capittel van dese historie verhaelt is, een broeder was van Maulicus, die noch seer jonc prince was als sijnen broeder Gamezio doot bleef, tot groot verdriet van heurer beyder vader, den soudaen van Babylonien, Misos genoemt, want hy nae de ontfanginge der tijdinge dat sijnen sone Gamezio, de eenige hope van zijnen grijsen baert, deur de noodinge van Atropos, de dootelicke goddinne, gereyst was opt bancket vande goden, noyt een ure gesontheyt des lichaems noch gerustheyt vanden gheest en hadde, soo dat hy binnens jaers ooc aenden helschen richter Rhadamonte ginck vraghen wat officie zijn sone int rijck van Pluto bediende. Maer al eer hy sulcke reyse aennam, dede hy zijnen sone Maulicus sweeren den doot van sijnen broeder te wreecken, hem wijs maeckende dat hy daer mede, soo langhe als ’t selve niet volbracht en waer, noch in d’ander werelt gequelt soude worden. Niet te[O8ra]min en worde by den prince Maulicus sulcke wraecke niet onderstaen als over de twintich jaren na den doot zijns vaders, gelijck hier na verhaelt sal worden, overmits de groote moeyten int vercrijgen der possessie van zijne landen ende coninckrijcken. Dan hylickte hierentusschen aen de dochter vanden coninck van Armenien, by de welcke hy gewon de princesse Archidiane, een vande schoonste jonckvrouwen van heurs vaders geheele rijck, also seer bemint wordende van heuren vader met een vaderlijcke liefde datse om in sijne presentie te blijven tot noch toe gerefuseert hadde alle de gene die heur ten houwelijck versochten. Dan ghecomen wesende tot heure bloeyende jeucht wildese in heur geselschap hebben de schoonste jonckvrouwen van geheel Asien, tot welcken eynde sy den prince Guilharan, sone van Polidia, suster vande vrouwe van Maulicus ontbode, dat hy haer zijn suster Ardemire, eene van de alderschoonste jonckvrouwen van de geheele Babylonische monarchie, soude brenghen, die hy desenthalven voorts wes tot inde stadt van Calfa, daer van ’t eylandt den naem ghenomen hadde, geleyde by heur nichte Archidiane, die alle middelen aenwende om heur wel te tracteren. Waerom sy heur des anderen daechs met nam op de jachte, vergeselschapt wordende van vele ridderen die int velt ghecommen wesende, om de jonckvrouwen met soo veel geneuchelicker tijtcortinge te vermaken, besloten t’samen eenen loop te doen tot aen de fonteyne daer Palmerijn lach en[de] sliep, so vast dat hem ’t gerucht van den loop der peerden niet wacker en conde maecken. Waer over eene van heurluyden van zijn peert tradt ende seyde: “By Jupiter, ick sal desen dronckaert wacker maecken op dat hy van den prijs [O8rb] van onsen loop oordeele.” Ende gaf hem hier mede soo grooten kinnebackslach dat hy hem ’t hooft op d’ander zijde dede keeren. Waer over Palmerijn haestelijc op spronck ende uyttreckende zijn sweert, sloech hy daer mede soo swaren slach op de inledinge van den schouder vanden genen die hem den kinnebackslach gegeven hadde dat die zijnen erm vant lijf viel, ende daer over geheel uyt sy selven ter aerde storte ende een weynich daer na zijn ziele opofferde. ’t Welc zijn cammeraten soo haest niet gesien en hadden ofte sy deden heur beste om hen te wreecken. Maer Palmerijn beschermde hem met zijnen mantel in plaetse van zijnen schilt ’t beste dat hy mochte, ende wiste hem so wel te defenderen met zijn sweert dat hem niemant van haerluyden en ghenaeckte die der geen hant, voet oft arm te pande en liete, ende sommighe ’t leven. Waer over sulcken ghetier onder heurluyden opstonde dat Archidiane sulcx van verre gewaer worde ende niet wetende wat ’t selve beduyde, rundese met vollen loope tot aenden troupe, daer van sommige ridderen heur vrouwe plaetse maecten, so datse Palmerijn sach vechten int midden van vele, onder de welcke hy ten lesten sonder twijffel ’t leven soude hebben moeten laten. Maer de princesse, acht nemende op zijn hooge couragie ende aenmerckende zijn groote schoonheydt, wordt met bermherticheydt beweecht ende geboot haer volc ’t ghevecht op te houden tot dat sy de waerheyt van de saecke verstaen soude hebben. Weshalven Palmerijn by haer gratie hoopte te vinden ende ginck heur terstondt te voete vallen, presenterende haer ’t geveste van zijn
rapier. Daer op hem de princesse seyde: “Mijn vrient, ic en weet niet wie ghy zijt. Nochtans neem ick u in mijn bescherminge om dat ghy u so [O8va] goetwillichlick in mijnen handen over ghegheven hebt. Maer, segt my alleene wie den ghenen is, die u buyten mijn voorweten ’t eerste also bevochten heeft.”

Daer op Palmerijn soo natuerlick den stommen conterfeyte dat hy scheen zijn leven lanck niet gesproken te hebben. Maer een ouden ridder verclaerde heur de saecke vant ghevecht, waer op sy antwoorde: “Voorwaer, my dunckt een vreemde saecke te zijn dat de goden desen mensch de sprake onthouden hebben, nadien sy hem begaeft hadden met soo vele andere perfectien. Maer,” seyde sy, “hy en heeft in dese saecken niet gedaen als zijn devoir. Daerom verbiede ick u luyden alle dat ghy hem niet meer en roert om te misdoen indien ghy teffens mijn gratie ende u hooft niet verliesen en wilt!” Ende hier met vraechde sy Palmerijn oft hy ridder was, daer op hy heur met teyckenen bewees ridder te wesen, om ’t welc Archidiane seer blijde worde ende gaf hem zijn sweert weder, segghende datse hem voor haren dienaer wilde behouden. Voor de dancksegginge van ’t welcke hy de princesse in teycken van onderdanicheyt de voeten wilde cussen, ’t welck sy niet en wilde lijden, maer hief hem wederom op ende hielt hem daer na altij[d]ts ontrent haer, volherdende voorts de geneuchte vande jachte wes tot dat den avont ghenaeckte, die heur bedwonghe wederom nae de stadt te keeren, op den wech anders niet doende als met haer nichte, de schoone Ardemire, te couten vande excellentheyt des stommen Ridders. Van den welcken aldus deviserende quamense inden duysteren nacht aende poorten van Calfa, alwaerse albereets veerdich vonden staen seer vele ridders met fackelen ende toortsen, die heur voorts gheleyden tot int palleys by den soudaen, die zijn dochter ver[O8vb]beyde inde conincklicke sale, waer op sy den stommen Ridder met heur nam. Ende incomende sachse haren vader sitten in zijnen heerlijcken stoel, met gout laecken bedeckt, ende ’t overhemelsel daer van ghestoffeert met vele steernen als oock de son ende maen, alle ghewerckt met robijnen, dyamanten ende andere costelijcke ghesteenten, die van de tortsen ende andere lichten den stoel in vyer schenen te doen staen. Maer soo haest als den soudaen zijn dochter siende wort, stont hy op ende ginc heur te gemoete, vragende ofse eenich wiltbraet ghevanghen hadde.

Daer op sy antwoorde: “Voorwaer, mijn heer, den vanck is seer excellent. Alleene bid ick dat uwe majesteyt wil ghelieven my die te schencken.”

’t Welck hy heur accordeerde, niet denckende datse begheert soude hebben den stommen Ridder, dien sy terstont dede vertoonen, ende heuren vader hoogelijck bedanckt hebbende, seydese: “Mijn heer, hier met hebt ghy my gheschoncken desen stommen Ridder, die om zijn lijf te verweeren bedwonghen is worden te dooden vijf oft ses van uwe ridderen, ’t welck ick uwe majesteyt bidde hem te willen vergheven om zijne sonderlinghe cloeckmoedicheyt van herten.”

“Maer,” antwoorde den soudaen, “hoe sal ick my moghen excuseren teghens de vrienden van den dooden, de welcke ic albereets belooft hebbe tot straffinghe van sulcx hem de leeuwen over te leveren?”

“’t Selve dunct my,” antwoorde de princesse, “te zijn een al te wreeden sententie, by uwe majesteyt uyt ghesproken sonder de partye gehoort te hebben. Maer indien hy sterft soo is de faute, overmits ick hem verseeckert hebbe in mijnen bescherminghe te nemen, te mijnen respecte so groot dat mijn eere daer met altijdt besmet soude moeten blijven!”

“Niemants eere,” seyde [P1ra] den soudaen, “en can besmet worden met eenige falieringe van gelofte die in zijn machte niet en staet te volbrengen. Daerom considereert wiens woort ’t meeste behoort gehouden te worden, ’t mijne of ’t uwe?”

“Maer,” antwoorde de princesse, “ic heb so wel als sy ’t woort van uwe majesteyt, dat ghy my hem gheschoncken hebt.”

“Eer ic hem u schonck,” antwoorde den soudaen, “had ick hem oock albereets ghestelt uyt mijn machte, int gebodt van een princesse, Justitia ghenaemt, die meerder autoriteyts behoort te hebben als alle de potentaten die onder ’t firmament des hemels domineren, die hem oock om ghestraft te worden over de misdaet aen mijn volck gedaen, onwederroepelick sal doen leveren inde ghenade vande wreetheyt der leeuwen.”

Van welcke woorden Archidiane alsoo bedroeft wort datse des avonts noch eten noch drincken en conde, maer dede haer de nieuwe ontfangene liefde den geheelen nacht, sonder eenige ruste te nemen, lamenteren, altijt denckende op het groote perijckel daer heuren beminden stommen ridder den volgenden dach inghestelt soude werden.

Hoe Palmerijn de stommen afbeeldde in het eiland van Calfa. Het 69 kapittel.

Om te beter te mogen verstaan de geschillen van deze historie zo zal u gelieven te weten dat Gamezio die gedood werd voor Constantinopel van de prins Florendos, als in het 3de kapittel van deze historie verhaald is, een broeder was van Maulicus die noch zeer jong prins was toen zijn broeder Gamezio dood bleef tot groot verdriet van hun beider vader, de sultan van Babylonië Misos genoemd, want hij na het ontvangen van de tijding dat zijn zoon Gamezio, de enige hoop van zijn grijze baard, door de noodlot godin van Atropos, de dodelijke godin, gereisd was op het banket van de goden nooit een uur gezondheid van het lichaam noch gerustheid van de geest had, zodat hij binnen een jaar ook aan de helse rechter Rhadamanthys ging vragen wat officie zijn zoon in het rijk van Pluto bediende. Maar al eer hij zulke reis aannam liet hij zijn zoon Maulicus zweren de dood van zijn broeder te wreken en maakte hem wijs dat hij daarmee zo lang als ’het zelf niet volbracht had noch in de andere wereld gekweld zou worden. Niettemin [O8ra] werd bij de prins Maulicus zulke wraak niet gedaan dan over de twintig jaren na de dood van zijn vaders gelijk hierna verhaald zal worden, overmits de grote moeite in het verkrijgen der possessie van zijn landen en koninkrijken. Dan huwelijkte ondertussen aan de dochter van de koning van Armenië bij die hij won de prinses Archidiane, een van de mooiste jonkvrouwen van haar vaders gehele rijk die alzo zeer bemind werd van haar vader met een vaderlijke liefde dat ze om in zijn presentie te blijven tot nog toe geweigerd had al diegenen die haar ten huwelijk verzochten. Dan was ze gekomen tot bloeiende jeugd wilde ze in haar gezelschap hebben de mooiste jonkvrouwen van geheel Azië tot welk doel zij de prins Guilharan, zoon van Polidia, zuster van de vrouwe van Maulicus ontbood dat hij haar zijn zuster Ardemire, een van de allermooiste jonkvrouwen van de gehele Babylonische monarchie, zou brengen die hij derhalve voorts tot in de stad van Calfa, daarvan ’t eiland de naam genomen had, geleide bij haar nicht Archidiane die alle middelen aanwende om haar goed te behandelen. Waarom zij haar de volgende dag mee nam op de jacht en vergezelschapt werd van vele ridders die in het veld gekomen was om de jonkvrouwen met zo veel genoeglijke tijdkorting te vermaken en besloten tezamen een loop te doen tot aan de bron daar Palmerijn lag en sliep en zo vast dat hem ’t gerucht van de loop der paarden niet wakker kon maken. Waardoor een van hun lieden van zijn paard ging en zei: “Bij Jupiter, ik zal deze dronkaard wakker maken op dat hij van de prijs [O8rb] van onze loop oordeelt.” en gaf hem hiermee zo’n grote kinnebak slag zo dat hij hem ’t hoofd op de andere zijde liet keren. Waardoor Palmerijn haastig opsprong en uittrok zijn zwaard en sloeg daarmee zo’n zware slag op de inleiding van de schouder van diegene die hem de kinnebak slag gegeven had dat die zijn arm van het lijf viel en daardoor geheel uit zichzelf ter aarde stortte en een weinig daarna zijn ziel opofferde. Wat zijn kameraden zo gauw niet gezien hadden of zij deden hun best om hem te wreken. Maar Palmerijn beschermde hem met zijn mantel in plaats van zijn schild ’t beste dat hij mocht en wiste zich zo goed te verdedigen met zijn zwaard dat hem niemand van ze hem genaakte die er geen hand, voet of arm te pand liet en sommige ’t leven. Waardoor zulk getier onder ze opstond dat Archidiane zulks van verre gewaar werd en niet wist wat dat betekende rende ze in volle loop tot aan de troep waarvan sommige ridders voor hun vrouwe plaats maakten zodat ze Palmerijn zag vechten in het midden van velen onder die hij tenslotte zonder twijfel ’t leven zou hebben moeten laten. Maar de prinses die acht nam op zijn hoge moed en opmerkte zijn grote schoonheid werd met barmhartigheid bewogen en gebood haar volk ’t gevecht op te houden tot dat zij de waarheid van de zaak verstaan zou hebben. Weshalve Palmerijn bij haar gratie hoopte te vinden en ging haar terstond te voet vallen, presenteer haar ’t gevest van zijn rapier. Waarop hem de prinses zei: “Mijn vriend, ik en weet niet wie gij bent. Nochtans neem ik u in mijn bescherming omdat gij u zo [O8va] goedwillig in mijn handen overgegeven hebt. Maar, zegt mij alleen wie diegene is die u buiten mijn voorweten ’t eerste alzo bevochten heeft.”

Waarop Palmerijn zo’n natuurlijk de stomme afbeeldde zodat hij scheen zijn leven lang niet gesproken te hebben. Maar een oude ridder verklaarde haar de zaak van het gevecht waarop op zij antwoorde: “Voorwaar, mij dunkt het een vreemde zaak te zijn dat de goden deze mens de spraak onthouden hebben, nadien zij hem begaafd hebben met zo vele andere perfecties. Maar,” zei ze, “hij heeft in deze zaak niet anders gedaan dan zijn plicht. Daarom verbied ik u lieden alle dat gij hem niet meer aanroert om te misdoen indien gij tegen mijn gratie en uw hoofd niet verliezen wil!” `hiermee vroeg zij Palmerijn of hij ridder was, waarop hij heur met tekens bewees ridder te wezen waarom Archidiane zeer blijde werd en gaf hem zijn zwaard weer en zei dat ze hem voor haar dienaar wilde behouden. Voor de dankzegging van wat hij de prinses in teken van onderdanigheid de voeten wilde kussen, wat zij niet en wilde toestaan, maar hief hem wederom op en hield hem daarna altijd omtrent haar en volharde voorts de genoegens van de jacht tot dat de avond aankwam die haar dwong wederom naar de stad te keren en op de weg niets anders deed dan met haar nicht, de mooie Ardemire, te kouten van de excellentie der stomme ridder. Van die aldus koutende kwamen ze in het duistere nacht aan de poort van Calfa alwaar ze al gereed vaardig vonden staan zeer vele ridders met fakkels en toortsen die haar voorts geleiden tot in het paleis bij de sultan die zijn dochter verwachtte [O8vb] de koninklijke zaal waarop zij de stomme ridder met haar nam. Binnen komend zag ze haar vader zitten in zijn heerlijke stoel met goudlaken bedekt en ’t gehemelte daarvan gestoffeerd met vele sterren als ook de zon en maar alles bewerkt met robijnen, diamanten en andere kostbare gesteenten die van de toortsen en andere lichten de stoel in vuur schenen te doen staan. Maar zo gauw als de sultan zijn dochter zag stond hij op en ging haar tegemoet en vroeg of ze enig wildbraad gevangen had.

Waarop zij antwoorde: “Voorwaar, mijn heer, de vangst is zeer excellent. Alleen bid ik dat uwe majesteit wil gelieven mij die te schenken.”

Wat hij heur accordeerde en niet dacht dat ze begeert zou hebben de stomme ridder die zij terstond liet vertonen en haar vader zeer bedankt had zei ze: “Mijn heer, hiermee hebt gij mij geschonken deze stomme ridder die om zijn lijf te verweren gedwongen is geworden te doden vijf of zes van uw ridders, wat ik uwe majesteit bid hem te willen vergeven om zijn bijzondere kloekmoedigheid van hart.”

“Maar,” antwoorde de sultan, “hoe zal ik mij mogen excuseren tegen de vrienden van de doden die ik al gereed beloofd hebbe tot straffen van zulks hem de leeuwen over te leveren?”

“Dat dunkt mij,” antwoorde de prinses, “te zijn een al te wrede sententie, bij uwe majesteit uitgesproken zonder de partij gehoord te hebben. Maar indien hij sterft zo is de fout, overmits ik hem verzekerd heb in mijn bescherming te nemen, tot mijn respect zo groot dat mijn eer daarmee altijd besmet zou moeten blijven!”

“Niemands eer” zei [P1ra] de sultan, “kan besmet worden met enig falen van de belofte die in zijn macht niet staat te volbrengen. Daarom considereert wiens woord ’t meeste behoort gehouden te worden, ’t mijne of ’t uwe?”

“Maar,” antwoorde de prinses, “ik heb zo wel als zij ’t woord van uwe majesteit dat gij mij hem geschonken hebt.”

“Eer ik hem u schonk,” antwoorde de sultan, “had ik hem ook al gereed gesteld uit mijn macht in het gebod van een prinses, Justitia genaamd, die meerder autoriteit behoort te hebben dan alle potentaten die onder ’t firmament der hemel domineren die hem ook om gestraft te worden over de misdaad aan mijn volk gedaan, onherroepelijk zal doen leveren in de genade van de wreedheid der leeuwen.”

Van welke woorden Archidiane alzo bedroefd werd dat ze die avond noch eten noch drinken kon, maar liet haar de nieuw ontvangen liefde de gehele nacht zonder enige rust te nemen beklagen en altijd dacht op het grote perikel daar haar beminden stomme ridder de volgende dag ingesteld zou worden.

Hoe Palmerijn onder de leeuwen gheworpen wert. Het .LXX. capittel.

Des anderen daechs smorgens seer vroech werdt Palmerijn onder de leeuwen ghestelt, ende maeckende van zijnen mantel eenen schilt ende nemende zijn bloot sweert inde hant, ’t welc hem deur lange voorbidden van Archidiane vergost was met te nemen, tradt hy stoutelicken na dese wreede beesten, denckende indien hy immer sterven moste, ten minsten zijn leven [P1rb] couragieuselic te eyndigen. Maer so haest als de leeuwen hem ontrent zijn lijf quamen riecken, werdense zijn coninclicke afcomste kennende, ende haer daerom voor hem verootmoedicht hebbende, keerdense weerom na heure plaetsen. Dan daer waren onder haer drie luypaerden, die hem alle furieuselicken quamen aenvallen. Nochtans stack Palmerijn den eersten zijn sweert so diep inden buyck dat dien doot ter aerden neder viel. Maer de ander twee verscheurden hierentusschen zijnen mantel met een deel van zijne cleederen ende benauden hem so seer dat hy hem in eenen hoec begeven moste, alwaer hy den eenen so wel temde dat hy hem geen letsel meer en dede, ende den anderen so wel versade dat hy daer na geen apetijt meer en hadde om menschen vleesch t’eten. ’t Welc volbracht hebbende, droochde hy zijn sweert ’t bloet af op heur vel ende riep datmen hem uyt soude laten. Waer over alle de gene diet saghen also verwondert worden datse hem achten een gespoock ende geen warachtich mensche te wesen. Niettemin dedense de kouwe voort op ende brochten hem voor Maulicus, die hem hier deur in groote estimatie hielde, achtende dat hy gesproten moste zijn van eenich heerlic geslachte naedien de leeuwen hem niet en misdeden, bevelende zijn dochter hem voortaen so wel te tracteren als een van de hoochste princen van zijn hof. Welck ghebodt de princesse niet alleen licht en was om te obedieren, maer ooc seer behagelick viel, waerom sy Palmerijn terstont versach van alle nootelicke saecken, hem doende geven pagien, schiltknechten ende lackeyen.

Ende aldus in ordeninghe zijnde dede sy hem op eenen tijt in eenen stoel beneffens haer sitten, recht tegens over vande schoone Ardemire, op de welcke hy zijn gesichte, om datse zijn beminde Polinarde seer wel geleec, [P1va] soo neerstich sloech dat Ardemire, als hier van d’oorsake niet wetende, meynde sulcke lieffelicke lonckinghe van zijn oochsgens spruyten uyt een amoureusheyt, daer met dese twee jonghe princessen Archidiane ende Ardemire beyde om de liefde tot Palmerijn also gequelt waren dat de gene die selfs ondervonden hebben wat moeyten de lange verbeydinge vande genietinge van sulcke hope is veroorsaeckende, alleene connen oordelen vande pijne van haer verlangen. Nochtans hieldense heure begeerten voor den anderen seer bedeckt, verbeydende de gratie des tijts vande presentatie der ghelegentheyt. Warentusschen Palmerijn so dicwils alsser eenige steecspelen oft tornoyen gebeurden altijdts mede ’t eerste int velt was ende boven al den prijs daer van ewech droech, waer deur Maulicus hem veel meerder achte ende grooter eere betoonde als eenighen anderen prince van zijn hof.

Hoe Palmerijn onder de leeuwen geworpen werd. Het70 kapittel.

De volgende dag ‘s morgens zeer vroeg werd Palmerijn onder de leeuwen gesteld en maakte van zijnemantel een schild en nam zijn blote zwaard in de hand wat hem door lange voorbidden van Archidiane vergund was mee te nemen trad hij stoute naar deze wrede beesten, en dacht indien hij immer sterven moest ten minsten zijn leven [P1rb] zo moedig mogelijk te eindigen. Maar zo gauw als de leeuwen hem omtrent zijn lijf kwamen ruiken begonnen ze zijn koninklijke afkomst te kennen en zich daarom voor hem verootmoedigd te hebben keerden ze weerom naar hun plaatsen. Dan daar waren onder ze drie luipaarden die hem alle furieus kwamen aanvallen. Nochtans stak Palmerijn de eerste zijn zwaard zo diep in de buik dat die dood ter aarde neer viel. Maar de ander twee verscheurden ondertussen zijn mantel met een deel van zijn kleren en benauwden hem zo zeer dat hij hem in zich een hoek begeven moest alwaar hij de ene zo goed temde dat hij hem geen letsel meer deed en de andere zo goed verzadigde dat hij daarna geen appetijt meer en had om mensen vlees te eten. Wat hij volbracht had en droogde hij zijn zwaard ’t bloed af op hun vel en riep dat men hem uit zou laten. Waardoor al diegenen die het zagen alzo verwonderd werden dat ze hem achten een spook en geen waarachtig mens te wezen. Niettemin deden ze de kooi voort open en brachten hem voor Maulicus die hem hier oor in grote waardering hield en achtte dat hij gesproten moest zijn van enig heerlijk geslacht nadien de leeuwen hem niets misdeden, beval zijn dochter hem voortaan zo goed te onthalen als een van de hoogste prinsen van zijn hof. Welk gebod de prinses niet alleen licht was om te gehoorzamen, maar ook zeer behaaglijk viel, waarom zij Palmerijn terstond voorzag van alle noodzakelijke zaden en liet hem geven een page, schildknechten en lakeien.

En toen hij aldus in ordening was liet zij hem op een tijd in een stoel naast haar zitten, recht tegenover van de mooie Ardemire op die hij zijn gezicht, omdat ze zijn beminde Polinarde zeer goed geleek [ P1va] zo naarstig sloeg dat Ardemire, als hiervan de oorzaak niet wist, meende zulke liefelijke aanlokken die van zijn ogen sproten uit een amoureuze waarmee deze twee jonge prinsessen Archidiane en Ardemire beide om de liefde tot Palmerijn alzo gekweld waren dat diegenen die het zelf ondervonden hebben wat moeite het lange afwachten van het genietien van zulke hoop veroorzaak en, alleen kunnen oordelen van de pijn van hun verlangen. Nochtans hielden ze hun begeerten voor de andere zeer bedekt en wachten de gratie van de tijd van de presentatie der gelegenheid. En ondertussen Palmerijn zo dikwijls als er enige steekspelen of toernooien gebeurden altijd mede ’t eerste in het veld was en boven alle de prijs daarvan weg droeg waardoor Maulicus hem veel meerder achtten groter eer betoonde dan enige andere prins van zijn hof.

Hoe eenen ambassadeur vanden prince Mavorix, int hof van den soudaen een wonderlicke toverye quam te kennen gheven. Het .LXXI. capittel.

Terwijlen Palmerijn aldus int hof vanden grooten monarch van Assyrien in weerden ghehouden wert, arriveerden aldaer op eenen sondach eenen ridder, alleen vergeselschapt met twee schiltknechten, den welcken den soudaen Maulicus van verre de reverentie gedaen hebbende, quam voorts voor hem op de knyen vallen ende seyde: “Alderhoochste, grootmachtichste ende vermaertste mo[P1vb]narch, den coninc van Pamerien, groot domineerder over de Mooren ende vader van mijnen heere Mavorix, die my tegenwoordich van zijnent wegen de handen doet cussen van uwe heerlickheyt, geraect zijnde tot zijn .XCIJ. jaer en conde hy overmits alsulcken grooten ouderdom den last vant coninclicke offitie niet langer dragen, maer beval daer vande bedieninge aen zijnen outsten sone, mijnen voorseyden heere, alsdoen een van de alderbraefste ridderen van Oostenrijc ende also vermaert deur zijn deucht datter geene coningen en waren van Indien, Egypten, Ethiopien ende diensomleggende landen, oft sy souden alle geerne een verbont met hem opgericht hebben. Tot welcken eynde oock veele van heurluyden hare ambassadeurs sonden om hem te presenteren hare dochters met de beerffenissen van heure conincrijcken na haren doot, welcke presentatien by zijnen vader, acht nemende op zijne groote joncheyt, voor alsdoen noch niet aengenomen maer uytgestelt worden. Waerom de jonge weduwe coninginne van Tharsen, excellent onder alle de schoone Orientaelsche joncvrouwen ende rijck als een yegelijck mach bekennen by den naem van haer conincrijck, bedocht een ander middel te gebruycken, hem sendende vele costele gesteenten ende andere onweerdeerlicke rijcdommen, doende hem daer mede bidden te willen gelieven haer eens te comen besoecken. ’t Welck mijnen heere deur beleeftheydt niet en weygerde, maer reysde in corten tijt na ’t hof by de coninginne, die hy so behagelijck gheviel dat de vuyrighe liefde haer in plaets van te weygeren, gelijck de vrou personen ghewoonheyt is, bedwonge te versoecken. Welck versoeck deur de schoonheydt van de princesse sulcken crachte hadde op de passie der natuere van mijnen heere dat hy haer [P2ra] seer geerne consenteerde te rusten onder zijn schadouwe om vercoelt te worden van sulcke hetsighe begheerten, sonder nochtans verhael te maecken van eenich houwelijck om dat de princesse docht dat hy deur ghelijcken bant van liefde als sy gebonden was. Maer ’t gebeurde tien dagen hier na dat hy oorlof aen haer versocht, seggende om een sake van importantie by zijnen vader ontboden te zijn, dan beloofde seer gheringhe wederom te keeren ende haer met zijns vaders wille ten houwelijck te ontfangen. Welcke woorden de princesse vastelick geloofde. Desniettegenstaende en was hy nauwelicx een maent wederom in zijn hof gheweest oft hy nam deur de toeradinge van zijnen vader ten houwelijck de jonghe princesse, dochter van den coninck Olicomed, ’t welck de coninginnen van Tharsen so haest niet verstaen en hadde of sy dede by heur comen eenen ridder van heur hof, den aldergrootsten swerte-constenaer diemen soude mogen vinden, den welcken sy beloofde eenen seer hoogen staet te geven indien hy heur van dese sake wiste te wreecken. Tot het selve int werck te stellen den toovenaer van haer begeerde de croone van heuren vader, zijnde een van de aldercostelijcste juweelen des geheelen aertbodems, over de welcke hy so vele besweeringhen, tooveryen ende afgrijselicke woorden ghebruyckte dat den duyvel selfs daer van verschricte, ende gafse daer na de coninginne wederom, seggende datse die Mavorix, mijnen heere, soude schencken, ende van hem begeeren dat hyse om harent wille den eersten dach van zijnen feest op zijn hooft soude stellen. ’t Welck hy haer oock niet en soude weygeren, maer terstont daer deur in alsulcken torment geraecken dat de pijne des doots daer niet by te ghelijcken en stont, van ’t welck hy ooc niet verlost en [P2rb] soude connen worden tot dat den aldergetrousten onder alle de minnaers hem die vant hooft nam. Volgens ’t welc de coninginne op staende voet de croone aen den prince Mavorix sant, die de selve met goeder herten ontfinge ende terstonts op zijn hooft sette, waer uyt hem in een oogenblick daer na een geduyrighe vlamme vyers op ginck, so dat hy luyde bestonde te roepen, crijcende ende claghende seer deerlijcken, maer ’t was te vergheefs, want niemant van den zijnen en conden hem helpen, dan bleef daer nae altijts in dese wreede martelisatie, gheduyrichlicken brandende sonder te vergaen, ghelijck den salmander inde brandende vlamme. Waerom zijnen volcke twee vande principaelste heeren des lants tot de coninghinne sonden, heur ootmoedelick biddende bermherticheyt te willen hebben met haren prince, met presentatie dat hy heur voor de beteringhe van zijne faute haer tot een coninginne soude trouwen. Daer op sy antwoorde dat so wanneer sy gedachtich worde zijne ongetrouwicheyt ende hy de tormenten by heur veroorsaeckt, sonder twijffel tusschen heur niet als alle boosheyt soude connen spruyten. Ooc dat sy hem alnu hadde in sulcken hate dat heur hert hem in geender manieren en conde beminnen ende dat daeromme anders gheen remedie tot zijne verlossinge en stonde als deur geheel Asiam, Aphricam ende Europam te soecken den alderghetrousten minnaer die hem de croone vant hooft soude connen nemen. Ende hier met seyde sy: “Maeckt u terstonts uyt mijn lant, want de onweerdicheyt ende boosheyt van uwen heere is soo groot dat daer deur alle zijne dienaers te haten staen. Weshalven, mijnen heere,” seyde den ambassadeur,” nootshalven voorts uyt zijn hof vertooch des anderen daechs nae dat hy [P2va] dit antwoort ontfangen hadde, ende heeft albereets omreyst ’t meeste van Ethiopien, Indien ende Tartarien met een groot deel van uwe majesteyts conincrijcken, maer noch niemant gevonden die zijne pijne eenichsins verlichten conde. Dan soo dickwils eenen onghetrouwen minnaer aen zijn croone roerde, wert zijn torment grootelijcx vermeerdert. Om welcke oorsaec, aldergrootmachtichste heere, den prince Mavorix door my aen uwe majesteyt vry geley ende versekeringhe doet versoecken om in u hof, ’t welc vermaert is ghehanteert te worden van vele valiante ridders, zijne fortuyne ooc te mogen comen temteren.”

Welck versoec hem den soudaen Maulicus, om dat hy een groote begeerte hadde om dese wondere sake te sien, seer gheerne consenteerden, waer met den Moorschen ridder wederom keerde nae zijnen heere Mavorix, die daer na voort na de stadt Calfa reysde.

Hoe een ambassadeur van de prins Mavorix in de hof van de sultan een wonderlijke toverij kwam te kennen geven. Het 71 kapittel.

Terwijl Palmerijn aldus in het hof van de grote monarch van Assyrië in waarde gehouden werd arriveerden aldaar op een zondag een ridder alleen vergezelschapt met twee schildknechten die de sultan Maulicus van verre de reverentie gedaan had en kwam voorts voor hem op de knieën vallen en zei: “Allerhoogste, groot machtigste en vermaardste monarch [P1vb] de koning van Pamerien, grote domineer over de Moren en vader van mijn heer Mavorix die mij tegenwoordig vanwege hem de handen doet kussen van uwe heerlijkheid die geraakt is tot zijn 92 jaar en kon hij overmits al zulk grote ouderdom de last van het koninklijke officie niet langer dragen, maar beval daarvan de bediening aan zijn oudste zoon van mijn voorzegde heer alstoen een van de aller braafste ridder van Oostenrijk en alzo vermaard door zijn deugd dat er geen koningen waren van Indien, Egypte, Ethiopië en dien omliggende landen of zij zouden alle graag een verbond met hem opgericht hebben. Tot welk doel ook vele van ze hun ambassadeurs zonden om hem te presenteren zijn dochters met het te erven van hun koninkrijken na hun dood, welke presentatie bij zijn vader die acht nam op zijn grote jonkheid voor alstoen noch niet aangenomen maar uitgesteld werd. Waarom de jonge weduwe koningin van Thracië, excellent onder alle de mooie Oriëntaalse jonkvrouwen en rijk als iedereen mag bekennen bij de naam van haar koninkrijk, bedacht een ander middel te gebruiken en zond hem vele kostbare gesteenten en andere onwaardeerbare rijkdommen liet hem daarmee bidden te willen gelieven haar eens te komen bezoeken. Wat mijn heer door beleefdheid niet weigerde, maar reisde in korte tijd naar de hof bij de koningin die hij zo behaaglijk viel dat de vurige liefde zich in plaats van te weigeren, gelijk de vrouw personen gewoonte is, bedwong te verzoeken. Welk verzoek door de schoonheid van de prinses zulk kracht had op de passie de natuur van mijn heer dat hij haar [P2ra] zeer graag consenteerde te rusten onder zijn schaduw om verkoeld te worden van zulke hitsige begeerten, zonder nochtans verhaal te maken van enig huwelijk omdat de prinses dacht dat hij door gelijke band van liefde als zij gebonden was. Maar ’t gebeurde tien dagen hierna dat hij verlof aan haar verzocht en zei om een zaak van importantie bij zijn vader ontboden te zijn, dan beloofde zeer gauw wederom te keren en haar met zijn vaders wil ten huwelijk te ontvangen. Welke woorden de prinses vast geloofde. Dat niettegenstaande was hij nauwelijks een maand wederom in zijn hof geweest of hij nam door het aanraden van zijn vader ten huwelijk de jonge prinses, dochter van de koning Olicomede wat de koningin van Thracië zo gauw niet verstaan had of zij liet bij haar komen een ridder van haar hof, de allergrootste zwarte-kunstenaar die men zou mogen vinden die zij beloofde een zeer hoge staat te geven indien hij haar van deze zaak wist te wreken. Om dat in het werk te stellen de tovenaar van haar begeerde de kroon van haar vader, was een van de alle kostbaarste juwelen der gehele aardbodem, over die hij zo vele bezweringen, toverijen en afgrijselijke woorden gebruikte dat de duivel zelf daarvan schrok en gaf het daarna de koningin wederom en zei dat ze die Mavorix, mijn heer, zou schenken en van hem begeren dat hij het vanwege haar de eerste dag van zijn feest op zijn hoofd zou stellen. Wat hij haar ook niet zou weigeren, maar terstond daardoor in al zulke kwelling geraakte dat de pijn der dood daar niet bij te vergelijken stond waarvan hij ook niet verlost [P2rb] zou kunnen worden tot dat de allertrouwste onder alle minnaars hem die van het hoofd nam. Volgens wat de koningin op staande voet de kroon aan de prins Mavorix zond die het met een goed hart ontving en terstond op zijn hoofd zette waardoor hem in een ogenblik daarna een gedurige vlam vuur opging zo dat hij luide bestond te roepen, krijste en klaagde zeer deerlijk maar ’t was tevergeefs, want niemand van de zijnen kon hem helpen, dan bleef daarna altijd in deze wrede marteling gedurig te branden zonder te vergaan, gelijk de salamander in de brandende vlam. Waarom zijn volk twee van de belangrijkste heren van het land tot de koningin zonden en haar ootmoedig baden barmhartigheid te willen hebben met hun prins, met presentatie dat hij haar voor de verbetering van zijn fout haar tot een koningin zou trouwen. Waarop zij antwoorde dat zo wanneer zij gedachtig werd zijne ontrouw en hij de tokwellingen bij haar veroorzaakt, zonder twijfel tussen haar niet dan alle boosheid zou kunnen spruiten. Ook dat zij hem al nu had in zulk haat zodat haar hart hem in geen manieren kon beminnen en dat daarom anders geen remedie tot zijn verlossing stond dans door geheel Azië, Afrika en Europa te zoeken de allertrouwste minnaar die hem de kroon van het hoofd zou kunnen nemen. En hiermee zei ze: “Maak u terstond uit mijn land want de onwaardigheid en boosheid van uw heer is zo groot dat daardoor alle zijn dienaars te haten staan. Weshalve, mijn heer” zei de ambassadeur,” vanwege de nood voorts uit zijn hof vertrok en de volgende dag na dat hij [P2va] dit antwoord ontvangen had en heeft al gereed omreist ’t meeste van Ethiopië, Indien en Tartarije met een groot deel van uw majesteit koninkrijken, maar noch niemand gevonden die zijn pijn enigszins verlichten kon. Dan zo dikwijls een ontrouwe minnaar aan zijn kroon roerde werd zijn kwelling zeer vermeerderd. Om die oorzaak, aller grootmachtigste heer, de prins Mavorix door mij aan uwe majesteit vrijgeleide en verzekering doet verzoeken om in uw hof, wat vermaard is gehanteerd te worden van vele dappere ridders zijn fortuin ook te mogen komen te verzoeken.”

Welk verzoek hem de sultan Maulicus, omdat hij een grote begeerte had om deze wondere zaak te zien zeer graag consenteerden waarmee de Moorse ridder wederom keerde naar zijn heer Mavorix die daarna voort naar de stad Calfa reisde.

Hoe Palmerijn den prince Mavorix vande brandende croone verloste. Dat .LXXIJ. capittel.

Des anderen daechs nae dat Mavorix binnen Calfa gearriveert was, ginck den soudaen met zijn vrouwe Lethea, haer dochter Archidiane ende haer nichte Ardemire, met noch veel meer andere princen, princessen ende joncvrouwen inde sale vant palleys, alwaer heur Mavorix vergeselschapt met hondert van zijn ridderen quam vertonen zijn brandent hooft, daer van sy alle seer verwondert worden, sonderlinghe den soudaen, die alle zijne heeren ende ridderen beval te proberen of sy Mavorix [P2vb] uyt zijn lijden souden connen verlossen. Om welc beveel den broeder van Ardemire hem int eerste by den betooverden prince voechde, ende zijn ghesichte op Archidiane, om de liefde vande welcke hy int hof ghecomen was, slaende, seyde hy: “Mijn heer, nae dat ick de professie inde liefde begost hebbe, [en] is de eenighe meestersse mijns herten, by mijn weten, van my geen ongelijck geschiet!”

Ende hier met bestonde hy zijn croone na alle vermoghen te trecken, maer so dicwils als hy tooch, vermeerderde oock de opslaende vlamme uyt Mavorix hooft, gelijck of men telckens een hant vol buspolvers int vyer gheworpen hadde. Waeromme den prince seer luyde bestonde te roepen: “O heer ridder, laet af, laet af! Indien ic deur onghetrouwicheyt conde ghenesen, so geloof ick dat ghy mijn vertroostinghe sout zijn. Och, deur ghewelt en moochdy de crachte niet crijghen om mijn torment te eyndighen, maer veel eer deur ghetrouwicheyt, gediensticheyt, neerstighe vervolginghe, soete woorden, waerneminghe des tijdts ende andere diergelijcke saken inde liefde vereyscht wordende.

Van welcke woorden desen minnaer meer beschaemt wordt als een jonghe dochter diemen tot veranderinghe van een vrouwe versoect, hem settende onder de andere heeren ende ridderen, die al te samen, om cort te spreecken, niet beter en ghebeurden, tot groote vermeerderinge vande pijne vanden droevighen Mavorix. Die hieromme soo deerlick bestonde te clagen dat Palmerijn met bermherticheyt beweecht worde, ende, denckende op zijn Polinarde, aenschoude hy soo neerstelick haer wel ghelijckende Ardemire dat deselve princesse, de stralen van zijne lonckende oochskens met haer ghesichte ontmoetende, dochte van [P3ra] hem soo vuyrichlijcken bemint te worden als sy hem een goede affectie toedroege, waeromse vuyrichlic bestonde te suchten, willende haer nichte aenspreken, mogelijck om hem te prijsen. Maer nauwelijcx en haddese twee oft drie reysen heuren aessem verhaelt oft den ridder Palmerijn trad by Mavorix ende nam hem de croone so lichtelick vant hooft als oftse daer maer simpelijck op geset ende niet betovert en hadde gheweest,
’t welck terstonts alle de pijne te niete dede vanden jongen prince. Die hierom voor Palmerijn te voete viel ende seyde: “Och alder edelste ridder, ghebenedijt sy de ure dat ghy gheboren zijt! O mijn heere, verseeckert u vryelijc dat ghy van alle mijne onderdaenen, rijckdommen ende goederen macht hebt te ordineeren oft ghy daer van natuerlicken heere waert.”

’t Welck hy noch niet al uyt gheseyt en hadde oft Palmerijn, siende dat een soo grooten heere sich voor hem also verootmoedichde, hief hem courtoyselijck op ende stelde hem wederomme in zijnen stoel ende presenteerde de croone daer naer aen den soudaen Maulicus, die tot hem seyde: “Heer ridder, wy bedancken u seere vande gifte die ghy ons doet, u beloovende op geloove van prince dat wijse in onse schadtcamer sullen doen bewaren tot een eeuwich teycken van in ons hof geconverseert te hebben den allerghetrousten ridder des gheheelen aertbodems. Ende in recompensie van dien schencken wy u dese stadt met alle zijne toebehooren, daer van wy u morghen in de possessie sullen doen stellen, biddende den almachtigen godt ende zijnen propheet Mahumet te willen ghelieven u de spraecke wederomme te verleenen, want ick sweer heuren hooghen ende onsterffelijcken naem dat wy u een vande hoochste heeren sullen [P3rb] maecken van alle onse coninckrijcken!”

Waer van Palmerijn den soudaen bedanck[t]en ende deur een goede gratie met het hooft betoonde dat hy gheen stadt noch casteel van hem en begeerde noch weerdich en was, maer dat hy voor ghenoechsaem faveur hielde van by hem onder tghetal van zijne dienaren ontfanghen te wesen. Nochtans moste hy deur langhe quellinghe veele rijcke presenten van den prince Mavorix ontfanghen.

Hoe Palmerijn de prins Mavorix van de brandende kroon verloste. Dat 72 kapittel.

De volgende dag nadat Mavorix binnen Calfa gearriveerd was ging de sultan met zijn vrouwe Lethea, haar dochter Archidiane en haar nicht Ardemire met noch veel meer andere prinsen, prinsessen en jonkvrouwen in de zaal van het paleis, alwaar ze Mavorix vergezelschapt met honderd van zijn ridders kwam vertonen zijn brandend hoofd waarvan zij alle zeer verwonderd werden, vooral de sultan, die alle zijn heren en ridders beval te proberen of zij Mavorix [P2vb] uit zijn lijden zouden kunnen verlossen. Om welk bevel de broeder van Ardemire hem in het eerste bij de betoverde prins voegde en zijn gezicht op Archidiane om de liefde waarvan hij in het hof gekomen was sloeg en, zei hij: “Mijn heer, na dat ik de professie in de liefde begon te hebben en is de enige meesteres van mijn hart, bij mijn weten, van mij geen ongelijk geschiedt!”

En hiermee bestond hij de kroon naar alle vermogen te trekken, maar zo dikwijls als hij trok vermeerderde ook de opslaande vlam uit Mavorix hoofd, gelijk of men telkens een hand vol buskruit in het vuur geworpen had. Waarom de prins zeer luid bestond te roepen: “O heer ridder, laat af, laat af! Indien ik door ontrouw kon genezen zo geloof ik dat gij mijn vertroosting zou zijn. Och, door geweld mag je de kracht niet krijgen om mijn kwelling te eindigen, maar veel eer door getrouwheid, gedienstigheid, naarstige vervolging, lieve woorden, waarneming der tijd en andere diergelijke zaken die in de liefde vereist worden.

Van welke woorden deze minnaar meer beschaamd werd dan een jonge dochter die men tot verandering van een vrouwe verzoekt en zette zich onder de andere heren en ridders die alle tezamen, om kort te spreken, niet beter gebeurde en tot grote vermeerdering van de pijne van de droevige Mavorix. Die hierom zo deerlijk bestond te klagen dat Palmerijn met barmhartigheid bewogen werd end dacht op zijn Polinarde aanschouwde hij zo naarstig de haar goed gelijkende Ardemire zodat die prinses de stralen van zijne lonkende oogjes met haar gezicht ontmoete en dacht van [P3ra] hem zo vurig bemind te worden als zij hem een goede affectie toedroeg, waarom ze vurig bestond te zuchten en wilde haar nicht aanspreken, mogelijk om hem te prijzen. Maar nauwelijks had ze twee of drie keer haar adem verhaald of de ridder Palmerijn trad bij Mavorix en nam hem de kroon zo licht van het hoofd alsof ze daar maar simpel op gezet en niet betoverd was geweest wat terstond alle pijn te niet deed van de jonge prins. Die hierom voor Palmerijn te voet viel en zei: “Och aller edelste ridder, gezegend is het uur dat gij geboren bent! O mijn heer verzeker u vrij dat gij van al mijn onderdanen, rijkdommen en goederen macht hebt te ordineren of gij daarvan natuurlijke heer was.”

Wat hij noch niet geheel uit gezegd had of Palmerijn die zag dat een zo grote heer zich voor hem alzo verootmoedigde hief hem hoffelijk en stelde hem wederom in zijn stoel en presenteerde de kroon daarna aan de sultan Maulicus die tot hem zei: “Heer ridder, wij bedanken u zeer van de gift die gij ons doet, u beloven op geloof van prins dat wij het in onze schatkamer zullen doen bewaren tot een eeuwig teken van in ons hof geconverseerd te hebben de allertrouwste ridder dr gehele aardbodem. In vergoeding van dien schenken wij u deze stad met al zijn toebehoren waarvan wij u morgen in de possessie zullen doen stellen en bidden de almachtige god en zijn profeet Mohammed te willen gelieven u de spraak wederom te verlenen, want ik zweer zijn hoge en onsterfelijke naam dat wij u een van de hoogste heren zullen [P3rb] maken van alle onze koninkrijken!”

Waarvan Palmerijn de sultan bedankte en door een goede gratie met het hoofd betoonde dat hij geen stad noch kasteel van hem begeerde noch waardig was, maar dat hij voor voldoende gunst hield van bij hem onder het getal van zijne dienaren ontvangen te wezen. Nochtans moest hij door lange kwelling vele rijke presenten van de prins Mavorix ontvangen.

Hoe de seer schoone Ardemire van groote liefde ende spijte storf. Het .LXXIIJ. capittel.

De twee princessen, Archidiane ende Ardemire, waeren boven maten seer blijde om dat Palmerijn de eere van de avontureuse croone vercreghen hadde, deur dien dat een yeghelijck van haer achten hem sulcken geluck om zijne ghetrouwe liefde tot heurluyden ghevolcht te zijn. Waer over sy den stommen Ridder van dier tijt af also bestonden te beminnen datse geene geneuchte meer en namen als int hanteren van zijnen presentie of int overpeysen van zijne deucht ende schoonheyt, die Archidiane altijts so seer inden geest lach dat sy in haer selfs seyde: “Och heer ridder, indien in my alsoo groote schoonheydt waer als ick in u bevinde, soo souden wy twee d’alderperfecste minnaers zijn die de hemelsche schickinge, regeerende over de menschelijcke geneychelijckheyden, tot noch toe deur een lieffelijcke verbintenisse te samen ghevoecht heeft.”

Ende gelijck dickwils gebeurt tusschen twee persoonen een dinck naerjaeghende, [P3va] creech Archidiane so grote jaloursie op haer nichte Ardemire datse heur de gewoonelicke teyckenen des goetwillichheyts niet meer en bewees, maer meynde heur soo moeyelick te vallen datse wederom tot heuren vader soude keeren. Maer sy en nam daer niet vele achts op om datse nieuwers op en practiseerde als hoese soude moghen vinden de gelegentheyt om Palmerijn de weldaden, streckende tot heure eyghen begheerten, te moghen bewijsen. Waer na heur de langhe verbeydinge so verdrietelic viel datse op eenen tijt, als Archidiane met twee van hare jonckvrouwen op een galerye quamen en[de] stonden, alleene inde camer ginck ende wierp haer aldaer van grooten rouwe op het bedde, diepelijck denckende hoese een gracieus antwoort soude moghen trecken van eenen stommen ridder. Den welcken terwijlen sy noch in dese fantasien was, als ghewoone zijnde ontrent sulcke tijt de princesse Archidiane te comen visiteren, oock inde camer quam, dat heur haestelijck dede opstaen. Ende de reverentie gedaen hebbende namse hem by de hant, ende doende hem neffens haer sitten schootse op hem haer brandent lieffelick gesichte, so vuyrichlick, dat de minste voncke daer van genoechsaem was om de claerheydt der onthoudinghe van d’aldercuyste personen meer te doen verdonckeren als de rechte tegenschouwinghe van de sonne, zijnde int teycken vande leeuwe, een onsterck ooghe soude connen verduysteren, ’t welck sy niet lange en volherde oft sy trock oock eenen schoonen dyamant van haeren vinger ende stackse aen zijn hant, tot hem segghende: “Och, eenich onderhoutsel van mijn leven ende solaes van mijnen geest, nadien de goden de plaetse, den tijt ende de gelegentheyt my toelaten, ende de liefde my be[P3vb]dwingt u te kennen te gheven ’t gene ick anders niet en soude dencken, soo doet my doch bermherticheyt mijn eenighe vreuchde,” seydese, hem een lieffelick cusken ghevende, “consenteerende dat ick mach ghenieten de behaghelicke weldaet sonder de welcke mijn ziele in een geduyrich torment staet.”

Ende hier met vielse hem om den hals, sulcke manieren toonende dat eenen plompen lantman wel soude hebben connen mercken watse met sulcke weldaet wilde seggen. Maer den gheest van een yder heeft zijn sonderlinghe saecken, waer op hy zijne verkiesinge ende minne stelt, ende daer van inde presentie dicwils so vast de figure inde memorie prent dat d’absentie zijne liefde niet can doen vergaen ofte verminderen, ’t welc Palmerijn betoonde in hem warachtich te zijn, want de liefde tot zijn beminde Polinarde was in hem so groot dat hy Ardemire haer begheerte gheensins en conde consenteren, maer volchde ’t exempel van den cuysschen Joseph, refuserende den luxurieusen wille van Sephira, ende uyt haren armen springhende ghinck hy haestelijck uyt de camer, segghende in hem selfs: “Och, Polinarde, mijne ghetrouwicheyt is also groot dat den aertbodem hem veel eer soude connen verheffen int hoechste der hemelen als ick mijn gelofte t’uwaerts soude mogen breken.”

Ende meynde daer met voortaen te gaen, maer de princesse Archidiane, die Ardemire voor ende hem nae inde camer hadde sien gaen, was heur, moghelijck eenich quaet vermoeden crijgende, gevolcht soo datse deur een cleyne rete al ghesien ende ghehoort hadde wat tusschen hem ende de princesse gepasseert was. Ende achter de deure staende, riepse Palmerijn wederom, die, van sulcken roep seer verschrickt zijnde, van heur wederomme inde camer gheleyt wor[P4ra]de, alwaerse in de presentie van de beschaemde Ardemire tot hem seyde: “Niet sonder groote oorsaecke, edel ridder, hebdy de brandende croone van Mavorix’ hooft moghen nemen, want uwe getrouwicheyt, die sy meynde tot haer, Archidiane, te strecken, is veel grooter als d’onbeschaemtheyt van d’oncuysse Ardemire. Maer ick sal maecken dat haer straffe niet weyniger en sal zijn als hare misdaet verdient!”

Om welcke gramme woorden Palmerijn heur te voeten viel ende deur teyckenen aen heur versochte datse de princesse dese saecke soude willen vergeven ende secreet houden, ’t welc sy hem, als den genen diese alleen ’t meeste begheerde te behagen, niet en conde weygheren, maer dede hem vande consenteringhe van dien vaste ghelofte. De welcke hy so gheringhe niet ontfangen en hadde of hy vertroc hem van daer, latende heur alleene in de presentie van de bedructe Ardemire, tot de welcke sy seyde: “Ick en hadde noyt ghelooft dat soo lichtveerdighe stouticheydt vande mans aen te soecken soude hebben connen logeeren int herte van soo teeren joncvrouwe. Voorwaer, ’t is seer qualijck gherespecteert uwe hooge afcomste die ghy hier deur niet min onweerdich en zijt als voortaen de conversatie van uwe vrienden. Daeromme versiet u haestelijck uyt mijn presentie, want ick in mijn gheselschap soo onbeschaemde personen niet en dencke te lijden!”

Op welcke injurien de beschaemde Ardemire deur grooten spijt van haer also bedrogen ende gerefuseert te vinden, niet een woort en conde antwoorden, maer heur ten lesten versterckende stontse op ende ginck sonder spreecken wes inden lusthof van Archidiane, niet veer van de camer gheleghen, om aldaer in eenicheyt te passeren heure droevige melancolie, die heur albereets soo veele [P4rb] swack ende benautheyts dede ghevoelen datse verscheyde wel rieckende bloemkens plucte om heuren gheest met den reuck van dien yet wes te conforteren.

Ende daer mede gaende, suchtende ende clagende, quam oock aldaer inden hof om de fantasieuse ghedachten van zijn liefde deur d’aenschouwinghe vande menigherhande excellente vruchten te doen vlieden eenen prince van des soudaens hof, die Ardemire boven maten seer beminde maer van heur altijts gherefuseert was worden, in hem selven seggende: “Eylacy, de hemelsche lichamen hebben een yegelijck haer sonderlinge crachten. Also sietmen de menschen ooc begaeft worden met verscheyden complexien ende begheerten, ende in ghelijcker voeghen moetense oock onderdanich zijn verscheyden staeten, want den eenen wort geboren om verheft ende in weerdicheyt, rijcdom ende gheluck ghestelt te wesen, ende den anderen om te zijn miserabel ende te leven in droefheydt, die mijnen ordinaraisen staet is. Maer ’t best is te vreden te wesen met ’t ghene daer niet teghens ghedaen en can worden ende de gheliefte vande goden willichlijcken te verdraghen. Daerom wil ic in mijn lijden volstandich zijn tot dat den hoogen godt Jupiter mijn pacientie verdriet ende Cupido beveelt te versachten den hertneckigen wille van mijn wreede alderliefste.”

Ende hier met keerde hy hem achter om een rosen hegge, alwaer hy sach staen de schone ende bedroefde Ardemire, die heur alsse hem sach incomen, aldaer verborghen hadde. Waerom hy zijnen hals uyt stack ghelijck den verwonderden haen, siende int schijnsel vande clare sonne over d’aerde passeren de schadouwe van eenen grooten vogel die over hem vliecht, ende ginck allengskens met den hoet inde handt ende de handen met de beenen [P4va] veerdich om de reverentie te doen tot de princesse aen. Ende siende datse in haer witte handekens hadde so schoonen busselken van bloemen vraechde hy met een bevende stemme ende een seer courtoyse maniere d’oorsaken van haer droevige facie, ende watse in haer delicate handekens droech. “De figuyre van mijn droefheden,” antwoorde de princesse, “want also dese sachte zijde seer hart te samen hout gebonden alle dese soorten van bloemen, alsoo houdt den bant vande gheneuchelicke liefde in my gebonden alle soorten van pijnen.”

“Maer dese bloemen,” seyde den prince, “verdorren seer haest ende de pijne van de oprechte liefde duert altoos.”

“Ick beken seer wel,” antwoorde de princesse, “dat dese bloemen wel haest verdorren, maer d’aerde die haer moeder is, brenght alle dagen ooc wederom nieuwe voort in hare plaetse. Also geschiet oock inde minne, want als een pijne ons verlaet so toont haer de liefde seer vruchtbaer om in plaetse van dien twee anderen te baren.”

“Maer sulcke nieuwe voortbrenginge van bloemen en zijn niet in uwen bant, mevrouwe,” seyde den prince.

“Gelijc dese zijde,” antwoorde de princesse, “die dit busgen bloemen by een hout, can dienen tot de bindinge van menigerhande busselkens, d’een nae d’ander, also dient den bant der liefde altijts om te binden alle de nieuwe droefheden die deur haer geboren worden.”

“Och, edel princesse,” repliceerde den prince, “dese bloemen zijn van seer soeten ende behagelicken reucke, maer d’amoureuse pijnen zijn van wreeden gevoelen. Hoe mogen dan dese soete bloemkens geleecken worden by so droevige quellingen?”

“Alle saken goet of quaet,” seyde de princesse, “behagelick oft verdrietelijc, voortcommende vande beminde persone, wordt altijt int goede genomen vanden minnaer, die nemmermeer voor pijne en [P4vb] reeckent de pijne die hy lijdt om zijn alderliefste, waer van hem de gedachten duncken veel soeter te zijn als de soeticheydt van dese bloemkens.”

Ende hier met quamen heur jonckvrouwen heur soecken, vande welcke sy in heur bedde begheerde gebrocht te wesen, seggende datse heur qualic gevoelde, ’t welc heur staetjofvrouwen obedieerden. Die sy daer naer uyte camer dede gaen onder ’t dexel van yet wes te willen rusten, maer ’t was om heur selven so veel te meer te quellen, singende dit navolgende droevelijck liedt:

Och Venus, vander minne goddinne, In desperate sinne

Hout ghy my sonder eenighe ghenade,
Noch uwen sone, die op my heeft doen dalen

Zijn blinde stralen,
En tracteert my ooc met geen weldade.

Daerom sal ic, als in Meander de witte swane Geeft te verstane

Met een deerlick gesanck haren doot, U met droefheyt brenghen aen dach,

Deur mijn gheclach,
Mijns liefste wreetheyt, boven maten groot.

U lijden, ’t welck my sonder cesseren Gaet tormenteren,

Comt deur een schoonheyt fier, Maer dat mijn hert sucht en treurt,

’t Welck altijts duert,
Daelt van mijn volstandicheyt singulier.

De begheerte die in my domineert En niet en cesseert,

My veel meer als Biblis maect miserabel. En ’t lijden, ’t welck my is aenstaende,

Is te boven gaende
’t Verdriet van Cauno lamentabel.

Biblis dickwils deviseerde

En hanteerde

Met haren minnaer nae behaghen, Maer desen en wil niet alleen,

Eylacy neen,
[P5ra] Mijn lijden een ooghenblick verjagen.

Waer deur ic, erbermelicke creatuyre,

Nootelick besuyre

’t Sware lijden, ’t welck ick niet en can ghenesen,

Soo dat my langher en staet te hoopen niet,

Maer eyndigen, siet,
’t Leven moet mijns torments remedie wesen.

Want dese passie presente, Seer vehemente,

Is so vol van erbermelick discoort, Dat ick wel mach lamenteren,

Sonder simuleren,
Van te zijn ghebracht ter werelt voort.

Och mijn lijden, indien ghy hebt de machte Met de crachte

Vanden pijl des doots te doen present,
So wilt my, eylacy, doch laten verwerven

Het behaechlick sterven
Om de quelling mijns levens te maken een ent.

Om dat my ’t leven niet en is als een mishaging

Met een beclaging

Die my van alle geneuchte doet maken verdriet,

So dat ick, ellendighe princesse,

Tot mijn selfs intresse
Om getrouwe liefde moet sterven, siet.

O Venus, mijn ziele en can noch deur ’t groot torment

Van u vlam vehement

Uut ’t aertsch gevanckenis niet worden gescheyden.
Daerom moet ick vander natueren tribuytvorderer ghemeyn

Roovende groot en cleyn
Van swerelts miserie teynde verbeyde

Comt daerom, o ghy dienaer van den hoogen god,

Ontfanct tgebot,

En wilt uwen pijl te mywerts verwecken!

Och, ghy drie joncvrouwen, bleeck en vael,

Gesusteren fatael,
Comt my doch uyt dese miserabelheden trecken.

Comt o doot, sonder langer verbeyden, Om te scheyden

’t Lichaem van de ziel en neemt niet langer uytstel! [P5rb]

Comt, bid ick u te deser uren,

Laet my besueren
Niet u torment lancksaem maer snel.

Hier met adieu. Wilt u alle wachten, siet,

Voor ghelijck verdriet

Van de ellendige Ardemire, seer doloreus.

Siet hier hoet torment des doots te verdragen

Is een behagen
By te zijn alleen oprecht amoreus.

Hier met wildese bestaen te schreyen om haer benaude hert yet wes te verlichten, maer de vyerige droefheyt besloot den pas ende en wilde niet lijden dat de tranen opstegen tot in hare oogen, maer met een bevende stemme seydese: “O doot, doet my bermherticheydt ende eyndicht mijn deerlicke miserie met het eynde van mijn leven!”

Ende gaf daer met soo swaren sucht dat den prince die heur uyten hof gevolcht was ende voor de camer ginck wanderen ’t selve hoorde. Weshalven hy haestelic tot haer liep wes inde camer, alwaer hy seer verschrict worde, siende ’t aensicht van zijn alderliefste, eertijts schoon ende gracieus, alsdoen gelijcken de verveerlicke figuyre vande desperatie, niewers op fantaserende als hoese haer selven van ’t leven soude mogen beroven, want grijpende een mes meyndese een moort te volbrengen over heur eygen persone. Maer siet, terwijle sy den erm ophefte om sulcken wreeden feyt te eyndigen ende den prince tot haer liep om ’t selve te beletten wertse so seer gedruckt met de spijt over ’t refuys van Palmerijn ende de begangene schaemte met het torment van die noch brandende passie der liefde dat heur de hertader borste, waer over sy ’t mes sonder heur te quetsen uyt de hant liet vallen om dat ’t b[l]oet deur de berstinge vande selve adere also vloeyden deur alle de conduyten van haer lichaem dattet alle de levendich [h]oudende geesten verstickte, ’t welck heur zile dede verlaten haer aertsche logement om te [P5va] gaen soecken een ander woninge int doncker foreest der desperaten. Dat by den prince so haest niet gesien en wort oft hy worp zijnen hoet tegen d’aerde ende troc ’t hayr uyt zijn hooft, seggende: “Ha, ghy wreede hemelen, die in[fl]ueert de begeerten der menschen ende haer met inclinatie bedwingt te volgen de liefde, waer om en bedwongt ghy ooc niet de Fortuyne, op datse haer veranderde in eenige compassie tegens my?!”

Ende siende dat zijn alderliefste bleeck ende stijf worde en[de] d’oogen toesloot, seyde hy: “O licht van mijne oogen, d’absentie van uwen deurluchtigen geest doet de mijne eclipseren.”

Ende in zijn rechterhant genomen hebbende ’t mes daer met de princesse haer selfs meynde te dooden, sloot hy ooc zijn oogen ende vervolchde zijn propoost aldus: “O ellendige oogen, salich zijnse die sonder licht dwalen in dese droevige werelt, om niet te sien alsulcke tegenspoeden als van mijn fortuyne de wreetheyt die alle andere wreetheyt wreedelijcken soude pijnigen, ende my doet wenschen na de soete doot. Have der ellendiger ende helle vande geluckigen, want daer geen ander remedie en is als dat de leste ure mijns levens d’eerste moet zijn vande eyndinge mijnder martelisatie.”

Ende hier mede opende hy met het voorseyde mes zijn desperaet herte soo dat zijn bloet noch heet uyt zijn lichaem liep op de vloer daer hy lach voor ’t bedde vande doode princesse, als een van hare jofvrouwen by geval inde camer quam, ende siende dit droevich specktakel liepse wederom uyt, gevende so luyden creet dat Archidiane met haere jonckvrouwen daer over grootelijcx verschrickt wordende, al te samen liepen tot de stichters van dese droevige tragedie. Waer over ’t rumoer so groot wort deur ’t geheel palleys datter niet en bleef noch vrouwe noch joncvrouwe noch rid[P5vb]der noch prince noch dienaer oft sy liepen alle aenschouwen ’t ongeluck van Ardemire ende den prince. ’t Welck soo grooten getier maeckte deur ’t schreyen ende crijten vande vrouwen ende clagen vande mannen dat het scheen ’t hof van binnen ghebrandt te hebben. Ende om te weten de oorsaecke des doodts vande princesse dedemen heur by eenige vrouwen besien, de welcke aen heur van buyten geen letsel bevindende ende voelende datse noch warm was, meynden datse maer uyt haer selven hadde geweest, waeromme sy haer haestelick edick wilden doen riecken ende cout water int aensicht werpen. Dan siende dat het selve niet en profiteerde, hieldense heur een claer spiegel voor de mont om te sien of noch eenighen aessem uyt haer mochte comen. Maer ’t was al te vergeefs, want haer ziele was op een ander plaetse besich, mogelijck om ’t overvaersghelt te betalen aen Charon, veerman vande helsche vloeden. Waerom den soudaen voorts dede volbrengen de pompe van hare begraeffenisse, waer toe hy dede oprechten een seer heerlijc graft in een ronde forme, waer van men ’t overwulfsel geheel vergulde ende setten op twaelf columnen van albaster, d’alderhoochste diemen ghesien hadde nae den tijt van den eersten coninc van Griecken. Maer hy en conde in geender manieren bedencken d’oorsaecke van haren doodt, dan hielt voorseecker dat den dooden prince haer soude hebben willen vercrachtighen, ende datse heur daer teghen also te weer gestelt hadde dat deur fortse heure hertadere, daer van hy de breeckinghe deur de visitatie vande medicijnmeesters naederhandt vernomen hadde, geborsten was, ende dat hy hem daer na deur desperaetheyt selfs omgebracht mochte hebben. Waer over hy in sulcke toornicheydt viel dat [P6ra] hy ’t doode lichaem vanden selven prince condemneerde opentlick ’t hooft afgheslaghen te worden, tot grooten rou ende schande van alle zijne vrienden, doende hem alsoo nae zijnen doot straffen om de misdaet die hy begaen soude hebben aen de gene, om wiens getrouwe liefde hy hem selven ’t leven benomen hadde. Hoewel dat Palmerijn ende Archidiane wel vermoeden, maer in geender manieren en dorsten openbaeren d’oorsaecke vanden haestigen doot der princesse, wiens broeder Guilharan daer van sy aldaer int hof ghebrocht was, wederom met alle heur ende zijn hofghesin nae heur beyder vader, den coninck van Armenien keerden, nae datse heur eenen langen tijdt beschreyt hadden.

Hoe de zeer mooie Ardemire van grote liefde en spijt stierf. Het73 kapittel.

De twee prinsessen, Archidiane en Ardemire, waren bovenmate zeer blijde om dat Palmerijn de eer van de avontuurlijke kroon verkregen had door dien dat iedereen van ze achtte hem zulk geluk om zijn getrouwe liefde tot ze gevolgd te zijn. Waardoor zij de stomme ridder van die tijd af alzo bestonden te beminnen dat ze geen genoegens meer namen als in het hanteren van zijn presentie of in het overpeinzen van zijn deugd en schoonheid die Archidiane altijd zo zeer in de geest lag dat zij in zichzelf zei: “Och heer ridder, indien in mij alzo grote schoonheid was als ik in u bevind zo zouden wij twee de aller perfectste minnaars zijn die de hemelse schikking en regeren over de menselijke genoeglijkheden die, tot noch toe door een liefelijke verbintenis tezamen gevoegd heeft.”

En gelijk dikwijls gebeurt tussen twee personen een ding najagen [P3v] kreeg Archidiane zo grote jalousie op haar nicht Ardemire dat ze zich de gewoonlijke tekens van goedwilligheid niet meer bewees, maar meende haar zo moeilijk te vallen dat ze wederom tot haar vader zou keren. Maar zij nam daar niet vele acht op omdat ze nergens op praktiseerde dan hoe ze zou mogen vinden de gelegenheid om Palmerijn de weldaden die strekten tot hun eigen begeerten te mogen bewijzen. Waarna ze met lang wachten zo verdrietig viel dat ze op een tijd toen Archidiane met twee van haar jonkvrouwen op een galerij kwamen en stonden alleen in de kamer ging en wierp zich aldaar van grote rouw op het bed en diep dacht hoe ze een gracieus antwoord zou mogen trekken van een stomme ridder. Die terwijl zij noch in deze fantasie was als gewoon te zijn omtrent zulke tijd de prinses Archidiane te komen visiteren ook in de kamer kwam dat haar haastig liet opstaan. Toen hij de reverentie gedaan had nam ze hem bij de hand en liet hem nevens haar zitten schoot ze op hem haar brandend liefelijk gezicht zo vurig dat de minste vonk daarvan voldoende was om de helderheid der onthouding van de aller kuiste personen meer te doen verdonkeren dan de rechte aanschouwing van de zon die was in het teken van de leeuw een zwak oog zou kunnen verduisteren, wat zij niet lang volharde of zij trok ook een mooie diamant van haar vinger en stak die aan zijn hand en, tot hem zeg: “Och, enig onderhoud van mijn leven en solaas van mijn geest, nadien de goden de plaats, de tijd en de gelegenheid mij toelaten en de liefde mij bedwingt [P3vb] u te kennen te geven hetgeen ik anders niet zou denken, zo doe mij toch barmhartigheid mijn enige vreugde,” zei ze en hem een liefelijk kusje gaf, “consenteer dat ik mag genieten de behaaglijke weldaad zonder die mijn ziel in een gedurige kwelling staat.”

E hiermee viel ze hem om de hals, en toonde zulke manieren dat een plompe landman wel zou hebben kunnen merken wat ze met zulke weldaad wilde zeggen. Maar de geest van iedereen heeft zijn bijzondere zaken waarop het zijn verkiezing en minne stelt en daarvan in de presentie dikwijls zo vast de figuur in de memorie prent dat de absentie van zijn liefde niet kan doen vergaan of verminderen, wat Palmerijn betoonde in hem waar te zijn want de liefde tot zijn beminde Polinarde was in hem zo groot dat hij Ardemire haar begeerte geenszins kon consenteren, maar volgde ’t voorbeeld van de kuise Jozef en weigerde de wulpse wil van Sephira en uit haar armen sprong ging hij haastig uit de kamer en zei in zichzelf: “Och, Polinarde, mijn getrouwheid is alzo groot dat de aardbodem zich veel eerder zou kunnen verheffen in het hoogste der hemelen als ik mijn gelofte tot u waart zou mogen breken.”

En meende daarmee voortaan te gaan, maar de prinses Archidiane die Ardemire voor en hem na in de kamer had zien gaan haar die mogelijk enig kwaad vermoeden kreeg gevolgd zo dat ze door een kleine reet alles gezien en gehoord had wat tussen hem en de prinses gepasseerd was. Ze stond achter de deur en riep Palmerijn wederom die, van zulk roep zeer geschrokken was, van haar wederom in de kamer geleid werd [P4ra] alwaar ze in de presentie van de beschaamde Ardemire tot hem zei: “Niet zonder grote oorzaak, edele ridder, heb je de brandende kroon van Mavorix’ hoofd mogen nemen, want uw trouwheid die zij meende tot haar, Archidiane, te strekken is veel groter als de onbeschaamdheid van de onkuise Ardemire. Maar ik zal maken dat haar straf niet minder zal zijn als haar misdaad verdient!”

Om die gramme woorden Palmerijn haar te voeten viel en door tekens aan haar verzocht dat ze de prinses deze zaak zou willen vergeven en geheimhouden wat zij hem, als diegene die ze alleen ’t meeste begeerde te behagen, niet kon weigeren, maar deed hem van de consenteren van die vaste belofte. Die hij zo gauw niet ontvangen en had of hij vertrok hem van daar en liet haar alleen in de presentie van de bedroefde Ardemire tot die zij zei: “Ik had nooit geloofd dat zo lichtvaardige stoutheid van de mannen aan te zoeken zou hebben kunnen logeren in het hart van zo tere jonkvrouw. Voorwaar, ’t is zeer kwalijk gerespecteerd uw hoge afkomst die gij hierdoor niet minder onwaardig bent als voortaan de conversatie van uw vrienden. Daarom vertrek u haastig uit mijn presentie want ik kan in mijn gezelschap zo’n onbeschaamde persoon niet denk te lijden!”

Op welke beschadiging de beschaamde Ardemire door grote spijt van haar alzo bedrogen en geweigerd te vinden geen woord kon antwoorden, maar zich tenslotte versterkte stond ze op en ging zonder spreken in de lusthof van Archidiane, niet ver van de kamer gelegen, om aldaar in eenheid te passeren de droevige melancholie die haar al gereed zo veel [P4rb] zwakte en benauwdheid liet voelen dat ze verscheidene goed ruikend bloempjes plukte om haar geest met de reuk van dien iets te verbeteren.

End hiermee ging ze zuchtend en klagend en kwam ook aldaar in het hof om de fantasie gedachten van zijn liefde door het aanschouwen van de menigerhande excellente vruchten te doen vlieden een prins van de sultans hof die Ardemire bovenmate zeer beminde maar van haar altijd geweigerd was geworden in zichzelf en zei: “Helaas, bij de hemelse lichamen heeft iedereen zijn bijzondere krachten. Alzo ziet men de mensen ook begaafd worden met verscheiden complexen en begeerten en in gelijke voege moeten ze ook onderdanig zijn verscheiden staten, want de een werd geboren om verheven en in waardigheid, rijkdom en geluk gesteld te wezen en de andere om te zijn miserabel te leven in droefheid wat mijn ordinaire staat is. Maar ’t best is tevreden te wezen met hetgeen daar niets tegen gedaan kan worden en het gelieven van de goden gewillig te verdragen. Daarom wil ik in mijn lijden standvastig zijn tot dat de hoge god Jupiter mijn geduldig verdriet en Cupido beveelt te verzachten de hardnekkige will van mijn wrede allerliefste.”

En hiermee keerde hij hem achterom een rozenhaag alwaar hij zag staan de schone en bedroefde Ardemire die zich toen ze zag binnenkomen aldaar verborgen had. Waarom hij zijn hals uitstak gelijk de verwonderden haan en zag in het schijnsel van de heldere zon over de aarde passeren de schaduw van een groten vogel die over hem vloog en ging allengskens met de hoed in de hand en de handen met de benen [P4va] klaar om de reverentie te doen tot de prinses aan. Hij zag dat ze in haar witte handjes had zo’n mooi bosje van bloemen en vroeg hij met een bevende stem en een zeer hoffelijke manier deo oorzaken van haar droevige gezicht en wat ze in haar delicate handjes droeg. “De figuur van mijn droefheden,” antwoorde de prinses, “want alzo deze zachte zijde zeer hart tezamen houdt gebonden al deze soorten van bloemen, alzo houdt de band van de genoeglijke liefde in mij gebonden alle soorten van pijnen.”

“Maar deze bloemen,” zei de prins, “verdorren zeer gauw en de pijn van de oprechte liefde duurt altijd.”

“Ik beken zeer goed,” antwoorde de prinses, “dat deze bloemen wel gauw verdorren, maar de aarde die haar moeder is, brengt alle dagen ook wederom nieuwe voort in zijn plaats. Alzo geschiedt ook in der minne, want als een pijne ons verlaat zo toont zich de liefde zeer vruchtbaar om in plaats van die twee anderen te baren.”

“Maar zulke nieuwe voortbrenging van bloemen zijn niet in uw band, mevrouw,” zei de prins.

“Gelijk deze zijde,” antwoorde de prinses, “die dit bosje bloemen bijeenhoudt kan dienen tot de binding van menigerhande bosjes, de een na de ander, alzo dient de bant der liefde altijd om te binden alle de nieuwe droefheden die door haar geboren worden.”

“Och, edel prinses,” repliceerde de prins, “deze bloemen zijn van zeer zoete en behaaglijke reuk, maar de amoureuze pijnen zijn van wreed gevoel. Hoe mogen dan deze zoete bloempjes vergeleken worden bij zo droevige kwellingen?”

“Alle zaken goed of kwaad,” zei de prinses, “behaaglijk of verdrietig, komen voort van de beminde persoon en wordt altijd in het goede genomen van de minnaar die nimmermeer voor pijn [P4vb] rekent de pijn die hij lijdt om zijn allerliefste, waarvan hem de gedachten denken veel zoeter te zijn dan de zoetheid van deze bloempjes.”

En hiermee kwamen haar jonkvrouwen haar zoeken waarvan zij in haar bed begeerde gebracht te wezen en zei dat ze zich kwalijk gevoelde, wat haar staatjuffrouwen gehoorzaamden. Die zij daarna uit de kamer liet gaan onder ’t deksel van iets te willen rusten, maar ’t was om zichzelf zo veel te meer te kwellen en zong dit navolgende droevige lied:

Och Venus, van de minnegodin,

In desperate zin

Houdt gij mij zonder enige genade,
Noch uw zoon, die op mij heeft doen dalen

Zijn blinde stralen,
En behandelt mij ook met geen weldaden.

Daarom zal ik, als in Meander de witte zwaan

Geeft te verstaan

Met een deerlijk gezang haar dood,

U met droefheid brengen aan de dag,

Door mijn geklaag,
Mijns liefste wreedheid, bovenmate groot.

Uw lijden, wat mij zonder verminderen

Aat kwellen,

Komt door een schoonheid fier, maar dat mijn hert zucht en treurt,

Wat altijd duurt,
Daalt van mijn standvastigheid uitzonderlijk.

De begeerte die in mij domineert

En niet vermindert,

Mij veel meer dan Byblis maakt miserabel.

En ’t lijden, wat mij is aanstaande,

Is te boven gaande
’t Verdriet van Kaunus klachten.

Byblis dikwijls kouten

En hanteerde

Met haar minnaar na het behagen, maar deze wil niet alleen,

Helaas neen,
[P5ra] Mijn lijden een ogenblik verjagen.

Waardoor ik erbarmelijk creatuur,

Nootzakelijk bezuur

’t Zware lijden, wat ik niet kan genezen,

Zodat mij langer niet langer staat te hopen,

Maar eindigen, ziet,
’t Leven mot mijn kwelling remedie wezen.

Want deze passie presente, zeer onstuimige,

Is zo vol van erbarmelijke overeenkomst,

Dat ik wel mag klagen,

Zonder simuleren,
Van te zijn gebracht ter wereld voort.

Och mijn lijden, indien gij hebt de machte

Met de kracht

Van de pijl der dood te doen present,
Zo wil mij, helaas, toch laten verwerven

Het behaaglijk sterven
Om de kwelling van mijn levens te maken een einde.

Om dat mij ’t leven niet is dan een mishagen

Met een beklagen

Die mij van alle genoegens doet maken verdriet,

Zo dat ik, ellendige prinses,

Tot mijn eigen interesse
Om getrouwe liefde moet sterven, ziet.

O Venus, mijn ziel kan noch door de grote kwelling

Van uw vlam onstuimigheid

Uit de aardse gevangenis niet worden gescheiden.
Daarom mot dik van de natuur tribuut vorder algemeen

Berooft groot en klein
Van de werelds miserie ten einde wachten

Kom daarom, o gij dienaar van de hoge god,

Ontvang het gebod,

En wil uw pijl tot mij waart verwerken!

Och, gij drie jonkvrouwen, bleek en vaal,

Gezusters fataal,
Komt mij toch uit deze miserabelen trekken.

Kom o dood, zonder langer te wachten,

Om te scheiden

’t Lichaam van de ziel en neem niet langer uitstel! [P5rb]

Kom, bid ik u te deze uren,

Laat mij bezuren
Niet uw kwelling langzaam maar snel.

Hiermee adieu.

Wilt u alle wachten, ziet,

Voor gelijk verdriet

Van de ellendige Ardemire, zeer doloreus.

Ziet hier hoe de kwelling der dood verdragen

Is een behagen
Bij te zijn alleen oprecht amoureus.

Hiermee wilde ze bestaan te schreien om haar benauwde hart ietwat te verlichten, maar de vurige droefheid besloot de pas en n wilde niet lijden dat de tranen opstegen tot in haar ogen, maar met een bevende stem zei ze: “O dood, doe mij armhartigheid en eindig mijn deerlijke miserie met het einde van mijn leven!”

En gaf daarmee zo’n zware zucht dat de prins die har uit de hof gevolgd was en voor de kamer ging wandelen het zelf hoorde. Weshalve hij haastig tot haar liep tot in de kamer alwaar hij zeer geschrokken werd en zag ’t aanzicht van zijn allerliefste, eertijds mooi en gracieus, alstoen gelijken de vervaarlijke figuur van de desperaat die nergens fantaserende als hoe ze zichzelf van ’t leven zou mogen beroven, want ze greep een mes en meende een moord te volbrengen over haar eigen persoon. Maar ziet, terwijl zij de arm ophief om zulk wreed feit te eindigen en de prins tot haar liep om het zelf te beletten werd ze zo zeer gedrukt met de spijt over de weigering van Palmerijn en de begane schaamte met de kwelling van die noch brandende passie der liefde dat haar de hartader borst waardoor zij ’t mes zonder zich te kwetsen uit de hand liet vallen omdat ’t bloed door het barsten van die ader alzo vloeide door alle overdrachten van haar lichaam dat het alle levende houdende geesten verstikte, wat haar de ziel liet verlaten haar aardse logement om te [P5va] gaan zoeken een andere woning in het donkere bos der desperate. Dat bij de prins zo gauw niet gezien werd of hij wierp zijnen hoed tegen de aarde en trok het haar uit zijn hoofd en zei: “Ha, gij wrede hemelen, die beïnvloed de begeerten der mensen en ze met inclinatie bedwingt te volgen de liefde, waarom bedwong gij ook niet het Fortuin op dat ze zich veranderde in enige medelijden tegen mij?!”

En zag dat zijn allerliefste bleek en stijf werd en de ogen toesloot zei hij: “O licht van mijn ogen, de absentie van uw doorluchtige geest doet de mijne eclipseren.”

En had in zijn rechterhand genomen ’t mes waarmee de prinses zichzelf meende te doden sloot hij ook zijn ogen en vervolgde zijn opzet aldus: “O ellendige ogen, zalig zijn ze die zonder licht dwalen in deze droevige wereld om niet te zien al zulke tegenspoeden als van mijn fortuin de wreedheid die alle andere wreedheid wreed zou pijnigen en mij doet wensen naar de zoete dood. Have der ellendige en hel van de gelukkigen, want daar is geen ander remedie dan dat het laatste uur van mijn leven de eerste moet zijn van het eindigen van mijn marteling.”

En hiermee opende hij met het voorzegde mes zijn desperate hart zo dat zijn bloed noch heet uit zijn lichaam liep op de vloer daar hij lag voor ’t bed van de dode prinses toen een van haar juffrouwen bij toeval in de kamer kwam en zag dit droevig spektakel liep ze wederom uit en gaf zo’ n luide kreet dat Archidiane met haar jonkvrouwen daardoor zeer schrokken en alle tezamen liepen tot de stichters van deze droevige tragedie. Waardoor ’t rumoer zo groot werd door ’t geheel paleis dat er niet bleef noch vrouwe noch jonkvrouw noch ridder [P5vb] noch prins noch dienaar of zij liepen alle aanschouwen ’t ongeluk van Ardemire en de prins. Wat zo’ n groot getier maakte door ’t schreien en krijsen van de vrouwen en klagen van de mannen dat het scheen ’t hof van binnen verbrand te hebben. Om te weten de oorzaak der dood van de prinses liet men haar bij enige vrouwen bezien die aan haar van buiten geen letsel vonden en voelden dat ze noch warm was en meenden dat ze maar uit zichzelf had geweest, waarom zij ze zich haastig azijn wilden doen aanreiken en koud water in het aanzicht werpen. Dan zagen dat het zelf niet n profiteerde en hielden ze haar een heldere spiegel voor de mond om te zien of noch enige adem uit haar mocht komen. Maar ’t was al tevergeefs, want haar ziel was op een andere plaats bezig, mogelijk om ’t overvaar geld te betalen aan Charon, veerman van de helse vloeden. Waarom de sultan voorts liet volbrengen de pompeuze van haar begrafenis waartoe hij liet oprichten een zeer heerlijk graf in een ronde vorm waarvan men ’t overwelfsel geheel vergulde en zetten op twaalf kolommen van albaster, de allerhoogste die men gezien had na de tijd van de eerste koning van Grieken. Maar hij kon in geen manieren bedenken de oorzaak van haar dood, dan hield het voor zeker dat de dode prins haar zou hebben willen verkrachten en dat ze zich daartegen alzo te weer gesteld had dat door kracht de hartader daarvan hij het breken door de visitatie van de medicijnmeesters naderhand vernomen had, geborsten was en dat hij hem daarna door desperate zichzelf omgebracht mocht hebben. Waardoor hij in zulke toorn viel dat [P6ra] hij ’t dode lichaam van die prins verdoemde openbaar ’t hoofd afgeslagen te worden tot grote rouw en schande van alle zijn vrienden en liet hem alzo na zijn dood straffen om de misdaad die hij begaan zou hebben aan diegene om wiens getrouwe liefde hij zichzelf ’t leven benomen had. Hoewel dat Palmerijn en Archidiane wel vermoeden, maar in geen manieren durfden openbaren de oorzaak van de haastige dood der prinses wiens broeder Guilharan waarvan zij aldaar in het hof gebracht was wederom met al zijn hofhouding naar hun beider vader, de koning van Armenië keerden na dat ze haar een lange tijd beschreid hadden.

Hoe Archidiane haere liefde openbaerden aen den ridder Palmerijn. Het .LXXIIIJ. capittel.

Archidiane beweende oock wel yet wes den doodt van haer nichte Ardemire, maer stelde heur seer gheringhe te vreden om datse dochte van haer verlost zijnde, te beter te sullen mogen genieten de conversatie van Palmerijn. Wiens luchterhant sy, den eersten dach dat hy wederom in haer camer quam ende op een van zijn knyen voor haer sadt om de reverentie te doen, in heur rechterhant nam ende heuren luchteren arm hem om den hals leyde, segghende: “Mijnen ghetrouwen vrient, wat dunckt u van de grote verraderye die Ardemire wilde gebruycken tegens my, hare getrouwe nichte, die u also seer bemint datse de goden dagelijcx vuyrichlicken bidt [P6rb] om de ontbindinghe van uwe tonghe. Eylacy, mijn cleyn soet herteken, waerom en is u doch de stemme niet vergost op dat ic u verclarende mijn lieffelicke affectie, van u mochte ontfanghen een gracieus antwoort, in recompensie van soo veele weldaden, daer van icker een inde liefde d’aldergrootste achte, de welcke ick niet en twijffel oft uwe hooghe couragie sal die, alnu haer de gelegentheyt presenteert, aen my dorven onderstaen te versoecken.”

Tot wat eynde sulcke woorden strecten Palmerijn wel haest mercte, waerom hy in zijnen geest badt: “O Heer, wilt my doch helpen uyt dese sware temtatie!” Ende nemende twee van zijne vingeren wees hy met d’eene nae de princesse ende op den tweeden, die hy van de princesse hielde, wees hy met eenen anderen vinger dien hy eerst ghesteecken hadde nae zijn herte, daer van een ander meestersse te zijn hy met alsulcke teyckenen wilde bewijsen, ende hielt daer naer beyde zijne voeten te samen, waer met zijne meyninge was te seggen tot de selve zijne meestersse getrouwicheyt altijt so stantaftich te zijn als den eenen voet struyckelende den anderen veerdich is om die zijnen val te beschutten. Maer Archidiane mogelijc sulcke beduydinge niet wel verstaende, wilde hem een lieffelijck kusgen geven, dan Palmerijn toonde haer op staende voet een slappe hant, willende segghen dat hy in quade dispositie was. Waer aen de princesse wel bemerckte dat hy haer refuseerde, om ’t welc sy hem verliet ende seyde: “Ick mach wel sweeren by den hooghen propheet Mahumet dat desen stommen duyvel een lichaem aenghenomen heeft om my te tormenteren, nadien hy versmaet ’t ghene soo veel Arabische princen bycans desperatelijck vervolgen!”

Ende hier met gincse van grooten spijte op een coetse leggen, meer als hondertmael ’t hooft schuddende ende heur selven by ’t hayr treckende, waerom Palmerijn niet langer aldaer en dorste verblijven, vreesende deur zijne presentie haer tot meerder gramschap te verwecken. Maer ginck uyte camer, denckende hoet mogelijc was dat, aengesien de natuyrlicke beschaemtheyt van een jonge dochter, so groote onbeschaemde stouticheyt conde wesen in so teeren princesse, die hierentusschen haer bestonde te beclagen ende de aldergrootste vervloeckingen over hem dede diese bedencken conde, mede seggende: “Och almachtighe goden, hoe condy toelaten de groote ondanckbaerheyt van desen vileynen stommen, die ick van der doot verlost, inde gratie van mijn vader gestelt ende meer eeren aengedaen heb als mijnen eyghen broeder!? Maer, o ghy vileyne creatuere, ick beloove u noch berou te sullen doen hebben van uwe ondanckbaerheydt!”

Ende hier met namse vastelijck voor heur aen hem te wreecken. Dan d’eerste reyse datse hem wederom ontmoete, dochte hy heur te wesen so geneuchelic, schoon ende gracieus dat sy hem om stervens wille
’t geringste leet niet en soude hebben toe wenschen connen, maer beminde hem veel meer als van te voren, hoewel datse hem van die tijdt af veel straffer gesichte toonde alsse plachte, denckende dat hy deur vrese soude volbrengen daer toe de liefde, die nochtans veel meer vermach, hem niet en hadde connen bedwinghen. Maer al geveynsdense haer ’t beste datse mochte, so en condese heur lonckende oochskens nochtans niet onthouden van Palmerijn wel te doen mercken dat sulcke doorne struycken van soo straffen gesichte niet en conden wassen sonder voort te brenghen eenige welrieckende rooskens van ammoureuse straeltgens.

Hoe Archidiane haar liefde openbaarden aan de ridder Palmerijn. Het 74 kapittel.

Archidiane beweende ook wel ietwat de dood van haar nicht Ardemire, maar stelde zich zeer gauw tevreden omdat ze dacht van haar verlost zijnde en te beter te zullen mogen genieten de conversatie van Palmerijn. Wiens linkerhand zij, de eersten dag dat hij wederom in haar kamer kwam en op een van zijn knieën voor haar zat om de reverentie te doen in heur rechterhand nam en haar linkerarm hem om de hals legde en zei: “Mijn getrouwe vriend, wat dunkt u van het grote verraad die Ardemire wilde gebruiken tegens mij, haar getrouwe nicht, die u alzo zeer bemint dat ze de goden dagelijks vurig bidt [P6rb] om de ontbinding van uw tong. Helaas, mijn kleine lieve hartje, waarom n is u toch de stem niet vergund op dat ik u verklaar mijn liefelijke affectie van u mocht ontvangen een gracieus antwoord in vergoeding van zo vele weldaden waarvan ik er een in de liefde de allergrootst acht die ik niet twijfel of uw hoge moed zal die, al nu zich de gelegenheid presenteert, aan mij durven onderstaan te verzoeken.”

Tot wat doel zulke woorden strekten Palmerijn wel gauw merkte waarom hij in zijnen geest bad: “O Heer, wil mij doch helpen uit deze zware verleiding!” en nam twee van zijn vingers en wees hij met de ene naar de prinses en op de tweeden die hij van de prinses voorhield, wees hij met een andere vinger die hij eerst gestoken had naar zijn hart daarvan een andere meesteres te zijn hij met al zulke tekens wilde bewijzen en hield daarna beide zijn voeten tezamen waarmee zijne mening was te zeggen tot die zijn meesteres getrouwheid altijd zo standvastig te zijn als de ene voet struikelt de anderen vaardig is om die zijn val te beschutten. Maar Archidiane die mogelijk zulke betekenis niet goed verstond wilde hem een liefelijk kusje geven, dan Palmerijn toonde haar op staande voet een slappe hand en wilde zeggen dat hij in kwade dispositie was. Waaraan de prinses wel bemerkte dat hij haar weigerde waarom zij hem verliet en zei: “Ik mag wel zweren bij de hoge profeet Mohammed dat deze stomme duivel een lichaam aangenomen heeft om mij te kwellen nadien hij versmaadt hetgeen zo veel Arabische prinsen bijna desperaat vervolgen!”

En hiermee ging ze van grote spijt op een bedstee liggen en meer dan honderdmaal ’t hoofd schudde en zichzelf bij het haar trok, waarom Palmerijn niet langer aldaar durfde verblijven en vreesde door zijn presentie haar tot meerder gramschap te verwekken. Hij ging uit e kamer en dacht hoe het mogelijk was da, aangezien de natuurlijke beschaamdheid van een jonge dochter, zo’n grote onbeschaamde stoutheid kon wezen in zo’n tere prinses die ondertussen zich bestond te beklagen en de allergrootste vervloekingen over hem deed die ze bedenken kon en mede zei: “Och almachtige goden, hoe kan je toelaten de grote ondankbaarheid van deze ellendige stomme die ik van der dood verlost, in de gratie van mijn vader gesteld en meer eren aangedaan heb als mijn eigen broeder!? Maar, o gij ellendig creatuur, ik beloof u noch berouw te zullen doen hebben van uw ondankbaarheid!”

En hiermee nam ze vast voor zich aan hem te wreken. Dan de eerste keer dat ze hem wederom ontmoette dacht hij haar te wezen zo genoeglijk, mooi en gracieus dat zij hem om sterven wil
’t geringste leed niet zou hebben toewensen kunnen, maar beminde hem veel meer dan van tevoren, hoewel dat ze hem van die tijd af veel straffer gezicht toonde als ze plag en dacht dat hij door vrees zou volbrengen daar oe de liefde, die nochtans veel meer vermag, hem niet had kunnen bedwingen. Maar al veinsde ze zich zo goed dat ze kon zo kon ze haar lonkende oogjes nochtans niet onthouden van Palmerijn goed te doen merken dat zulke doornige struiken van zo’ n straf gezicht niet konden groeien zonder voort te brengen enige welriekende roosjes van amoureuze straaltjes.

[P6vb] Hoe Amaran, prince van Nigreen, hem aen den soudaen quam beclaghen. Het .LXXV. capittel.

Terwijlen Archidiane aldus simuleerde Palmerijn niet meer te beminnen, quam aldaer int hof, nae dat hy vry gheley van den soudaen vercregen hadde, Amaran, prince van Nigreen, eersten sone vanden coninc van Phrygien, den alder gevreesten ende geeertsten ridder die onder zijne oorden begrepen worde, soo deur zijne deucht als oock overmits de feyten der wapenen die hy albereets in Asien volbracht hadde, vergeselschapt met vier van zijne broeders, mannen van grootmoedige couragie, ende vier hondert uytvercoren ridders, al t’samen in rouwe gecleet om te betoonen de droefheyt haers heeren, die met zijne broeders selfs ooc in een teecken van zijn verdriet met swerte cleederen bedect was. Ende doende aende poorte vant paleys alle zijne ridderen verbeyden, ginc hy met zijne broederen voort tot inde sale, alwaer hy den soudaen met een grote graviteyt de reverentie dede ende op zijn een knye viel, seggende: “Aldergrootmachtichste here van geheel Asia, wesende verseeckert van u rechtveerdige justitie so en twijffel ic niet of ghy sult oock sonder respect van personen straffen alle de gene die uwe heerlijcken naem vileynichlijcken moghen onteert hebben. Welck betrouwen opde alderedelste deucht my

verstout heeft in u presentie te dorven comen beschuldigen u dochter Archidiane van dat sy deur nijdicheyt wreedelicken heeft doen sterven haer nichte, de princesse Ardemire, dochter van den coninc van Armenien, [P7ra] die in schoonheyt alle de princessen van Oostenrijck te boven ginghe, ’t welck my, als ick onlancx leden in heurs vaders hof verkeerde, beweechde mijne liefde also op heur te stellen dat ic hoopte mijne ende heure ghebeenten in een gelijcke begraeffenisse vergaen te sullen hebben, tot welcken eynde ic mijne ambassadeurs gesonden hadde aen heuren vader, by wien albereets ’t houwelijck tusschen ons gheaccordeert was, so dat ick opt punt stonde van heur te doen halen als ic de droevige tijdinge crege van heuren erbermelicken doot.”

“Aen sulcken doot,” antwoorde Maulicius, “mijn dochter schuldich te zijn, sweer ic u by al de goden, prince Amaran, niet te connen gelooven.”

Ende ick sweer u by den hoogen propheet Mahumet, aldermachtichste soudaen,” seyde Amaran, “dat sy daer niet alleen aen schuldich, maer daer van de eenige oorsake ende stichtersse is. Maer om dat de sake overmits de grote secreetheyt niet lichtelic bewesen en can worden so ben ick bereyt die te proberen mette wapenen int open velt tegens den ghenen die voor haer ter contrarien sal willen verdedighen.”

“Haelt mijn dochter hier,” seyde den soudaen. Volgens welck gebot de princesse van twee coningen aldaer gebrocht ende in een stoel geset worde neffens den soudaen, den welcken tot Amaran seyde: “Beclaecht heur alnu in haer tegenwoordicheyt!”

Weshalven hy hem voorts tot de princesse voechde, seggende: “Vrouwe Archidiane, alle de andere die u kennen, acht nemende op uwe voorgaende deucht, en connen nauwelijcx geloven dat ghy u eyghen nichte van ’t leven hebt doen bre]ngen. Maer ick ben bereyt ’t selve in campvechtinghe te verdedighen, met deb bescheyt dat de beschuldichde partye ghestraft sal worden.”

Ende als hy zijn woorden noch wilde vervolgen so [P7rb] stont den soudaen op ende ginck voor de princesse staen, segghende: “Dochter, ghy hebt verstaen de beclachte van desen prince, daer op ghy u meucht bedencken te antwoorden, want ic sweer u by alle de goden dat den ghenen die men van u tween schuldich bevint, gestraft sal worden nae den eysch vande saecke!”

Als Archidiane aldus teghens haer hoorde spreecken, onstackse in een groote toornicheyt ende antwoorde: “Voorwaer Amaran, ick verwondere my seer hoe een mensch can zijn van soo groote boosheyt tot voor hem te nemen te willen verdedighen sulcke erdachte leughenen van soo sware misdaet als ghy inde presentie van mijnen vader ende alle zijne heeren valschelick versiert teghens my, die u noch den uwen noyt eenich leet bewesen heeft maer alle eer ende deucht gedaen, sonderlinge aen de ghene voor de welcke ghy vermeynt zijt te vechten. Dan ick worde daer deur openbaer een ander leughen te weten van uwen faem, die maer een ydele opgheblasentheyt en is, want indien daer van maer de helft inder waerheyt bestonde soo soudy uwe stoutmoedicheyt met vermaertheyt begheeren te vercieren tegens eenen ridder uus gelijcken ende niet teghens my die een vroupersoone ben, maer nochtans van soo grooten ende edelen couragie dat ick u, soo verre het onse soorte eenichsins toeghelaten ware, desen sotten cop van dit grove lichaem soude slaen in ghetuyghenisse van uwe lichtveerdicheydt. Dan niettemin ick ben die ick ben, indient mijn heer ende vader gelieft, soo sal ick u met eenen kluppel al eer ghy uyt dese sale comt doen bekennen dat uwe woorden die ghy seght teghens u eyghen conscientie, maer leughenen en zijn!”

Op welcke woorden Amaran niet en antwoorde, maer [P7va] keerde hem tot den soudaen ende seyde: “Mijn Heer, ten is noch prince noch ridder van hooghen state niet behoorlick hem te becommeren met het antwoorden op de vele ydele woorden van een toornighe vroupersoone, die meer deur gramschap als met crachte van rechte meynt te weerstaen de warachtige beclaginghe tegens heur geschiet. Daerom sal uwe majesteyt believen eenen ridder te doen commen die uwe dochters recht begeert te verdedigen, den welcken ick met de crachte van mijnen rechteren erm sal bewijsen mijne woorden mette waerheyt over een te comen. Met den bescheyde dat hy ende Archidiane, so verre hy verliest, beyde ghebrant sullen worden. Maer indien my de fortuyne ongunstich is, soo sal ick oock goetwillichlick verwachten de justitie die uwe majesteyt my sal gelieven te ordineren.”

Waer op Maulicus, siende dat hy vermits ’t gebruyck van dien tijde onder alsulcke onchristen potentaten, den prince zijn versoeck, sonder zijn dochter een quade suspicie achter te laten, niet wel en conde weygheren, ordineerde dat de princesse van dien dach eenen ridder soude moeten presenteren om haer recht te verdedighen volghens de voor verhaelde conditien.

[P6vb] Hoe Amaran, prins van Nigreen, hem aan de sultan kwam beklagen. Het 75 kapittel.

Terwijl Archidiane aldus simuleerde Palmerijn niet meer te beminnen kwam aldaar in het hof, nadat hij vrijgeleide van de sultan verkregen had, Amaran, prins van Nigreen, eerste zoon van de koning van Phrygië, de aller gevreesde en geëerde ridder die onder zijn orde begrepen werd, zo door zijn deugd als ook overmits de wapenfeiten die hij al gereed in Azië volbracht had, vergezelschapt met vier van zijn broeders, mannen van grootmoedige moed, en vierhonderd uitverkoren ridders al tezamen in rouw gekleed om te betonen de droefheid van hun heer die met zijn broeders zelf ook in een teken van zijn verdriet met zwarte kleren bedekt was. Liet aan de poort van het paleis al zijn ridders wachten en ging hij met zijn broederen voort tot in de zaal alwaar hij de sultan met een grote zwaartekracht de reverentie deed en op zijn een knie viel en zei: “Allergroot machtigste heer van geheel Azië was verzekerd van uw rechtvaardige justitie zo twijfel ik niet of gij zal ook zonder respect van personen straffen al diegenen die uw heerlijke naam ellendig mogen onteerd hebben. Welk vertrouwen op de aller edelste deugd mij

verstout heeft in uw presentie te durven komen te beschuldigen w dochter Archidiane van dat zij door nijdigheid wrede heeft doen sterven haar nicht de prinses Ardemire, dochter van de koning van Armenië [P7ra] die in schoonheid alle de prinsessen van Oostenrijk te boven ging wat mij, toen ik onlangs geleden in haar vaders hof verkeerde bewoog mijn liefde alzo op haar te stellen dat ik hoopte mijn en haar gebeenten in een gelijke begrafenis vergaan te zullen hebben tot welk doel ik mijn ambassadeurs gezonden had aan haar vader bij wie al gereed ’t huwelijk tussen ons geaccordeerd was zo dat ik op het punt stond van haar te doen halen toen ik de droevige tijding kreeg van haar erbarmelijke dood.”

“Aan zulk dood,” antwoorde Maulicius, “mijn dochter schuldig te zijn zweer ik u bij al de goden, prins Amaran, niet te kunnen geloven.”

En ik zweer u bij de hoge profeet Mohammed, aller machtigste sultan,” zei Amaran, “dat zij daar niet alleen aan schuldig, maar daarvan de enige oorzaak en stichtster is. Maar omdat de zaak overmits de grote geheimhouding niet lichte bewezen kan worden zo ben ik bereid die te proberen met de wapens in het open veld tegens diegene die voor haar ter contrarie zal willen verdedigen.”

“Haal mijn dochter hier,” zei de sultan. Volgens welk gebod de prinses van twee koningen aldaar gebracht en in een stoel gezet weren neffens de sultan die tot Amaran zei: “Beklaag ze al nu in hun tegenwoordigheid”

Weshalve hij hem voorts tot de prinses voegde en zei: “Vrouwe Archidiane, alle andere die u kennen en acht nemen op uw voorgaande deugd kunnen nauwelijks geloven dat gij uw eigen nicht van ’t leven hebt doen brengen. Maar ik ben bereid het zelf in kamp vechten te verdedigen, met het bescheid dat de beschuldigde partij gestraft zal worden.”

En toen hij zijn woorden noch wilde vervolgen zo [P7rb] stond de sultan op en ging voor de prinses staan en zei: “Dochter, gij hebt verstaan de klacht van deze prins waarop gij u mag bedenken te antwoorden, want ik zweer u bij alle goden dat diegene die men van u twee schuldig bevindt gestraft zal worden naar de eis van de zaak!”

Toen Archidiane aldus tegen haar hoorde spreken ontstak ze in een grote toorn en antwoorde: “Voorwaar Amaran, ik verwondere mij zeer hoe een men kan zijn van zo grote boosheid tot voor hem te nemen te willen verdedigen zulke bedachte leugens van zo’n zware misdaad als gij in de presentie van mijn vader en al zijne heren vals versiert tegen mij die u noch de uwen nooit enig leed bewezen heeft maar alle eer en deugd gedaan, vooral aan diegene voor wie gij meent te vechten. Dan ik werd daardoor openbaar een ander leugen, te weten van uwen faam die maar een ijdele opgeblazenheid is, want indien daarvan maar de helft in de waarheid bestond zo zou je uw stoutmoedigheid met vermaardheid begeren te versieren tegen een ridder u gelijke en niet tegens mij die een vrouwpersoon ben, maar nochtans van zo grote en edele moed dat ik u, zo ver het onze soort enigszins toegelaten was, deze zotte kop van dit grove lichaam zou slaan tot getuigenis van uw lichtvaardigheid. Dan niettemin ik ben die ik ben, indien het mijn heer en vader gelieft, zo zal ik u met een knuppel al eer gij uit deze zaal komt doen bekennen dat uw woorden die gij zegt tegen uw eigen geweten maar leugens zijn!”

Op welke woorden Amaran niet antwoorde, maar [P7va] keerde hem tot de sultan en zei: “Mijn Heer, er is noch prins noch ridder van hoge staat niet behoorlijk hem te bekommeren met te antwoorden op de vele ijdele woorden van een toornig vrouwpersoon die meer door gramschap dan met kracht van rechte meent te weerstaan de ware klacht tegen haar geschiedt. Daarom zal uwe majesteit believen een ridder te doen komen die uw dochters recht begeert te verdedigen die ik met de kracht van mijn rechterarm zal bewijzen mijn woorden met de waarheid overeen te komen. Met het bescheidt dat hij en Archidiane, zo ver hij verliest, beide gebrand zullen worden. Maar indien mij het fortuin ongunstig is zo zal ik ook goedwillig verwachten de justitie die uwe majesteit mij zal gelieven te ordineren.”

Waarop Maulicus, zag dat hij vermits ’t gebruik van die tijd onder al zulke niet christen potentaten de prins zijn verzoek, zonder zijn dochter een kwade verdenking achter te laten, niet goed kon weigeren en ordineerde dat de prinses van die dag een ridder zou moeten presenteren om haar recht te verdedigen volgens de voor verhaalde condities.

Hoe Palmerijn de campvechtinghe aen nam tegens den prince Amaran. Het .LXXVI. capittel.

Dese sententie by den soudaen uytghesproken zijnde, en werter van alle zijne ridderen niemandt bevonden die hem dorste presenteren in faveur van de prin[P7vb]cesse deur de vrese die heur veroorsaect worde vanden faem van Amarans dappere feyten. Waer over Archidiane met alsulcken verdriet bevangen wort datse tot twee oft drie mael toe, indiense van sommighe jonckvrouwen ende heeren niet gehouden en hadde geworden, geheel uyt haer selven voor de voeten van heuren vader neder ghevallen soude hebben. Waer over Palmerijn, als wel wetende dat sy aen heurs nichten doot ontschuldich was, met alsulcke bermherticheyt tot heur beweecht worde dat hy te rugge stelde alle voorgaende geveynsinge vanden stommen te maken, ende riep met luyder stemme inde Arabische spraecke, daer van hy albereets ’t meestendeel gheleert hadde: “Hoe mijn heeren? Voorwaer, my dunckt dat ghy onweerdich zijt van den naem des ridders te voeren! Hoe can u herte lijden dat desen prince aldus hoveerdichlick met so groote leughenen comt beschuldighen uwe princesse sonder u yet wes te bewegen om haer te verdedigen?” Ende hem voorts keerende tot den prince van Nigreen, seyde hy: “Heer Amaran, ick en weet niet deur wat nijdicheydt ghy alhier dus valschelick comt verachten so deuchdelicken princesse. Dan ick ben bereyt om u mette wapenen te bedwingen tot de bekentenisse van uwe leugenen. Daer van siet alhier mijn pant!”

’t Welck hy nauwelijcx uytgesproocken en hadde of den soudaen vergat deur een onsprekelicke vreuchde de graviteyt van zijnen persoon ende liep Palmerijn omhelsen, seggende: “Hoe mijn alderghetrouste vrient, is dit een fantasye oft een warachtighe saecke dat u de spraecke wederom ghegeven is? O goden, wat wonder is dit! O Mahomet, ghelooft moet ghy zijn van dese groote gratie! Maer ick bidde u, heer ridder, wilt my doch seggen deur wat goede avontuere [P8ra] ghy de spraecke soo haestich wederom erlangt hebt?”

Om welcke woorden Palmerijn berou creech, siende dat hy soo lichtveerdich inde wint geslagen hadde zijn voorgenomen geveynstheyt, waer mede hy verhoopte wederom in Christenrijck te gheraecken. Maer denckende dat den geworpen steen niet meer en mach opgehouden worden, antwoorde hy: “Mijn heer, de verseeckeringhe der ontschuldicheyt van uwe dochter, mevrouwe Archidiane, met den spijt vande groote hooveerdicheyt vanden prince Amaran, dede my in sulcke toornicheyt vallen dat de catarren die my overmits een lange sieckte ’t spreecken belettende was, daer deur ontbonden is worden ende mijn tonge wederom in vryicheyt ghestelt heeft, waer van ick den hoogen Godt dancke uyt al mijn herte, sonderlinge om dat ic daer deur mach te kennen gheven mijnen goeden wille tot de danckbaerheydt voor de onverdiende weldaden die my van uwe majesteyt ende mevrouwe Archidiane geschiet ende so groot zijn dat de peynsinge van dien een ydele saecke is.”

“Sulcke vergeldinge, mijn vrient,” antwoorde den soudaen, “is ons niet alleen meer als volcomelick geschiet deur dese gewillighe presentatie van mijn dochters eere te bewaren, maer worden daer deur grootelicx aen u verbonden, ’t welcke wy u noch hopen te betoonen na dese vechtinghe. Om de welcke int werck te stellen ick u bevele, prince Amaran, des ridders pant op te nemen.”

Daer op Amaran, mogelijck denckende dat zijnen grooten propheet, den tovenaer Mahomet, om de haestige spreeckinge van Palmerijn aldaer een mirakel ghedaen hadde ende daer over, ick en weet niet met wat vrese, bevangen worde, antwoorde: “Al eer ick de campvechtinge tegens hem aenneem, so moet ick eerst weten wie desen stom[P8rb]men Ridder, die de goden so glorieusen stemme verleent hebben, is, want indien ick hem niet en bevinde gesproten te zijn van coninclijcken stamme, so en sal ick hem niet ontfanghen voor mijn tegenpartye, sonderlinge om dat dese saecke aengaet twee so hooge princessen.”

“Amaran,” antwoorde den soudaen, “ghy hebt den strijdt maer versocht teghens eenen simpelen ridder. Daerom en behoordy hem in geender manieren te refuseren, noch en sal u oock anders niet vergost worden.”

“Wat reden soudent zijn,” antwoorde Amaran, “dat een graef of hartoch, ick laet staen een prince, gehouden soude wesen ten strijde te comen indien hy van eenen simpelen edelman daer toe versocht wort? Derhalven verseeckert u vryelick dat ick my niet tegen hem stellen en sal!”

“Ghy hadt reden,” antwoorde den soudaen, “indient waer geschiet op des ridders versoeck, maer nadien hy hem gepresenteert heeft op uwe begheerten so zijt ghy daertoe gehouden. Daeromme en sullen u uwe uytweghen geensins moghen helpen indien ghy uwe clachte niet wederroepen en wilt.”

Welcke woorden den soudaen soo haest niet geeyndicht en hadde oft men sach inde sale comen eenen jongelinck, draghende in zijne handen eenen schoonderen helm alsmen doemaels in geheel Oostenrijck soude hebben mogen vinden. Ende aen den soudaen oorlof versocht hebbende om zijne ambassade te moghen doen aen Amaran ende den stommen Ridder, voechde hy hem eerst by den prince van Nigreen ende seyde: “Prince Amaran, mevrouwe de coninginne van Tharsen, int seecker wetende dat ghy heden op dese paletse sout zijn, heeft my alhier ghesonden om u te kennen te gheven dat den stommen Ridder van veel edeler geslachte is als ghy, ende den courasieusten diemen hedens[P8va]daechs ter werelt soude mogen vinden, u radende vande versochte campvechtinge afstant te doen indien ghy niet en wilt overwonnen zijn.”

“Schiltknecht, mijn vrient,” antwoorde den prince, “ghy sult u vrouwe segghen dat ick my niet en stoore aen hare woorden om dat ick niet ghewoon en zy eenighe geloove te stellen op heure toveryen. Maer hoe desen ridder braver is, hoe ick meerder eeren teghens hem hoop te behalen inden camp, daer in wy alnu te deser uren sullen treden, indient den soudaen also ghelieft te ordineren.”

Maer Maulicus, siende dat het albereets laet was, stelde ’t selve uyt wes tot sanderen daechs. Ende hier na voechde hem den Tharschen edelman voorts by Palmerijn, tot hem segghende: “Heer ridder, de coninginne doet u present van desen helm in kennisse van hare goede affectie t’uwaerts, u biddende dat u ghelieve den selven te ghebruycken tegens den prince Amaran. Den welcken verwonnen hebbende, en sult ghy heur daer na niet weygeren een versoeck dat sy noch eens in toecomende tijden aen u verhoopt te doen, ghelijck sy op uwe groote danckbaerheyt betrouwende is.”

Waer op Palmerijn, den helm in danck aenghenomen hebbende, antwoorde: “Jongelinck, mijn vrient, ghy sult hare majesteyt van mijnent wegen gelieven aen te dienen datse aen my altijdts sal bevinden eenen bereyden ridder tot haren dienste.”

My is leet,” seyde Amaran, “dat ic heur van sulcken ghetrouwen dienaer sal moeten beroven.”

Ende hier met vertrock hem een yegelick na zijn logement, ende den schiltkecht keerde in groote neersticheyt wederomme na zijn coninginne.

Hoe Palmerijn het kamp vechten aannam tegen de prins Amaran. Het 76 kapittel.

Deze sententie die bij de sultan uitgesproken was werd er van al zijn ridders niemand gevonden die zich durfde te presenteren in gunst van de prinses [P7vb] door de vrees die veroorzaakt werd van de faam van Amaran’ s dappere feiten. Waardoor Archidiane met al zulk verdriet bevangen werd dat ze tot twee- of driemaal toe, indien ze van sommige jonkvrouwen en heren niet gehouden had geworden, geheel uit zichzelf voor de voeten van haar vader neergevallen zou hebben. Waardoor Palmerijn die goed wist dat zij aan de dood van haar nicht onschuldig was met al zulke barmhartigheid tot haar bewogen werd dat hij terugstelde alle voorgaande geveinsde van de stomme te maken en riep met luide stem in de Arabische taal waarvan hij al gereed ’t meestendeel geleerd had: “Hoe mijn heren? Voorwaar, mij dunkt dat gij onwaardig bent van de naam de ridders te voeren! Hoe kan uw hart lijden dat deze prins aldus hovaardig met zulke grote leugens uw prinses zonder u ietwat te bewegen om haar te verdedigen?” En hem voorts keerde tot de prins van Nigreen zei hij: “Heer Amaran, ik weet niet door wat nijdigheid gij alhier dus vals komt verachten zo’n deugdelijke prinses. Dan ik ben bereid om u met de wapens te bedwingen tot de bekentenissen van uw leugens. Daarvan ziet alhier mijn pand!”

Wat hij nauwelijks uitgesproken had of de sultan vergat door een onuitsprekelijke vreugde de zwaartekracht van zijn persoon en liep Palmerijn omhelzen en zei: “Hoe mijn allertrouwste vriend, is dit een fantasie of een ware zaak dat u de spraak wederom gegeven is? O goden, wat wonder is dit! O Mohammed, geloofd moet gij zijn van deze grote gratie! Maar ik bid u, heer ridder, wil mij toch zeggen door wat goed avontuur [P8ra] gij de spraak zo gauw wederom gekregen hebt?”

Om die woorden Palmerijn berouw kreeg en zag dat hij zo lichtaardig in de wind geslagen had zijn voorgenomen geveinsdheid waarmee hij verhoopte wederom in Christenrijk te geraken. Maar dacht dat de geworpen steen niet meer mag opgehouden worden antwoorde hij : “Mijn heer, de verzekering der verontschuldiging van uw dochter, mevrouw Archidiane, met de spijt van de grote hovaardigheid van de prins Amaran liet mij in zulke toorn vallen dat de catarre die mij overmits een lange ziekte ’t spreken belette daardoor ontbonden is geworden en mijn tong wederom in vrijheid gesteld heeft waarvan ik de hoge God dank uit al mijn hart en vooral omdat ik daardoor mag te kennen geven mijn goede wil tot de dankbaarheid voor de onverdiende weldaden die mij van uwe majesteit en mevrouw Archidiane geschied en zo groot zijn dat het bepeinzen van die een ijdele zaak is.”

“Zulke vergelding, mijn vriend,” antwoorde de sultan, “is ons niet alleen meer dan volkomen geschied door deze gewillige presentatie van mijn dochters eer te bewaren, maar worden daardoor zeer aan u verbonden wat wij u noch hopen te betonen na dit vechten. Om die in het werk te stellen ik u beveel prins Amaran de ridders pand op te nemen.”

Waarop Amaran die mogelijk dacht dat zijn grote profeet de tovenaar Mohammed vanwege het haastige spreken van Palmerijn aldaar een mirakel gedaan had en daar tegen, ik weet niet met wat vrees, bevangen werd antwoorde: “Al eer ik het kamp vechten tegen hem aanneem zo moet ik eerst weten wie deze stomme [P8rb]ridder die de goden zo glorieus stem verleend hebben, is, want indien ik hem niet en bevind gesproten te zijn van koninklijke stam zo zal ik hem niet ontvangen voor mijn tegenpartij en vooral omdat deze zaak aangaat twee zo hoge prinsessen.”

“Amaran,” antwoorde de sultan, “gij hebt de strijd maar verzocht tegen een simpele ridder. Daarom behoor je hem in geen manieren te weigeren, noch zal u ook anders niet vergund worden.”

“Wat reden zouden het zijn,” antwoorde Amaran, “dat een graaf of hertog, ik laat staan een prins, gehouden zou wezen ten strijde te komen indien hij van een simpele edelman daartoe verzocht wordt? Derhalve verzeker u vrij dat ik mij niet tegen hem stellen zal!”

“Gij had reden,” antwoorde de sultan, “indien het was geschied op de ridders verzoek, maar nadien hij hem gepresenteerd heeft op uw begeerten zo bent gij daartoe gehouden. Daarom zullen u uw uitwegen geenszins mogen helpen indien gij uw klacht niet herroepen wil.”

Welke woorden de sultan zo gauw niet geëindigd had of men zag in de zaal komen een jongeling doe droeg in zijn handen een mooiere helm zoals men toenmaals in geheel Oostenrijk zou hebben mogen vinden. Toen hij aan de sultan verlof verzocht had om zijne ambassade te mogen doen aan Amaran en de stomme ridder voegde hij hem eerst bij de prins van Nigreen en zei: “Prins Amaran, mevrouw de koningin van Thracië die het zeker wist dat gij heden op deze plats zou zijn heeft mij alhier gezonden om u te kennen te geven dat de stomme ridder van veel edeler geslachte is dan gij en de moedigste die men hedendaags [P8va] ter wereld zou mogen vinden en u aanraadt het verzochte kamp vechten afstand te doen indien gij niet wil overwonnen zijn.”

“Schildknecht, mijn vriend,” antwoorde de prins, “gij zal u vrouwe zeggen dat ik mij niet stoor aan haar woorden om dat ik niet gewoon ben enige geloof te stellen op hun toverijen. Maar hoe deze ridder braver is, hoe ik meerder eren tegen hem hoop te behalen in het kamp waarin wij al nu te deze uren zullen treden, indien het de sultan al zo gelieft te ordineren.”

Maar Maulicus, zag dat het al gereed laat was, stelde het zelf uit tot de volgende dag. Hierna voegde zich de edelman van Thracië voorts bij Palmerijn en tot hem zei: “Heer ridder, de koningin doet u present van deze helm in kennis van haar goede affectie tet u waart en u bidt dat het u gelieve die te gebruiken tegen de prins Amaran. Als je die overwonnen hebt zal gij haar daarna niet weigeren een verzoek dat zij noch eens in toekomende tijden aan u verhoopt te doen, gelijk zij op uw grote dankbaarheid vertrouwt.”

Waarop Palmerijn die de helm in dank aangenomen had antwoorde: “Jongeling, mijn vriend, gij zal hare majesteit vanwege mij gelieven aan te dienen dat ze aan mij altijd zal bevinden een bereide ridder tot haar dienst.”

Mij is leed,” zei Amaran, “dat ik haar van zulk getrouwe dienaar zal moeten beroven.”

En hiermee vertrok zich iedereen naar zijn logement en de schildknecht keerde in grote naarstigheid wederom naar zijn koningin.

Hoe Palmerijn den prince Amaran overwon. [P8vb] Het .LXXVIJ. capittel.

De princesse Archidiane wert boven maten seer verblijt als sy den ghesante van de coninginne van Tharsen hadde hooren seggen Palmerijn van so edelen gheslachte geboren te zijn, als niet achtende oft zij[n]e ghewillighe presenteringhe tot de verdediginge van hare eere moeste spruyten uyt eenige liefde, hoewel dat hy haer betoont hadde een refuys, ’t welck sy alnu dochte alleen veroorsaect te worden deur vreese dat hare presentatie gheschiet soude zijn niet deur een oprechte liefde maer tot een proberinghe van zijn ghetrouwicheyt. Weshalven sy hem om haren goeden ongeveynsden wille te beter te ontdecken des avondts een vergult harnas sonde, seer excellent gewerckt. Ende hierentusschen hadde den soudaen by een van zijne maerschalcken in ordeninge doen stellen de plaetse van de campvechtinghe, die hy des anderen daechs smorgens dede besetten met twee duysent ghewapende soldaten. Ende vercoren hebbende twee coninghen ende twee broeders van Amaran tot richters, ginck hy ende zijne heeren op de stellagien, met hem nemende de princesse Archidiane, die niet min onder d’andere jonckvrouwen en lichte als d’avontsteerne onder de reste vande hemelsche nachtlichten. Ende corts daer naer presenteerden hen oock de twee campvechters, seer braef toegerust, sonderlinge den ridder Palmerijn, wiens helmet eenen coninck ende den grooten admirael zijn sweert droech, ’t welck hy van heur met reverentie ontfinge terwijlen de trompetten bestonden te blasen. De welcke op ghehouden hebbende, riep eenen heraut dat het volck die soo [Q1ra] grooten gerucht maeckten datmen noch gesien noch gehooren en conde, silentie souden gebruycken. Daer nae seyde hy met luyder stemmen dat heur beste mochten doen een yegelick vande twee, den anderen gedefideert hebbende rid[de]ren. Die noch elc aen een besonder eynde vande loop plaetse met heure couragieuse peerden voor de princessen met vlichelen ende springen braveerden, maer hoorende dat de trompette de batalie bestonden te blasen, bestonden de cleyne op de teen te staen ende de groote neerstich den hals uyt te steecken om te sien wie met de victorie soude triumpheeren van dese twee grootmoedighe campvechters. Die heur helmen sloten ende met sulcken corasieusen moet tegens den anderen runden datse beyde bedwongen werden de stegelrepen te quitteeren, sulcken spronck doende dat heuren hals daer over ghebroken te zijn vastelijck gelooft worde by al de omstaenders. Niet te min sprongen sy lichtveerdelicken op heur beenen, ende Palmerijn wederom grijpende sijnen schilt die hem uyte handen gesprongen was, viel Amaran aen met sulcken furie dat hy hem meer als 10000 voncken uyt zijn harnas dede springen. Waer tegens hem den cloeckmoedigen Amaran ontfing niet met eenige mindere couragie, maer betoonde hem ooc ervaren te zijn in sulcke affairen, ’t welck d’Assyriers dede seggen dat sy van heur leven noyt meer gehoort en hadden van gelijc gevecht alsser alsdoen passeerde tusschen dese twee brave ridderen, die alsulcken geclinck met heure sweerden op hare lichaems beschermende wapenstucken maecten dat den genen die ’t gehoort ende niet gesien en hadde, vastelick verseeckert soude hebben datter meer als twintich ridders te samen strijdende geweest waren, hoewel dat alle den handel maer tusschen dese twee en gheschieden. Die [Q1rb] langhen tijdt in een alsulcken gelijcken state bleven datmen niet en wiste te vermoeden wien de victorie wilde favoriseeren deur dien dat Amaran eene vande alderervarenste was in de schermconste. Dan Palmerijn chargeerde hem so dapper ende dickwils dat hy ten lesten alle zijne practijcken op de rechte, averechsche, cromme ende dwerssche slaghen te rug moste stellen ende dickwils van zijn sweert sijnen schilt maeckte, ’t welck hem so rasent dede worden dat hy zijn sweert in beyde de handen greep ende sloech daer mede soo dapperen slach opt hoochste punte van zijns vyandts helm dat dien bedwonghen worde op sijn een knye te vallen. Waer over Palmerijn denckende worde dat so verre hem meer sulcke groetenisse gebeurden, hy bedwongen soude worden in een tegen eer bewijsinghe, niet alleen met de ander knye oock de reverentie te doen, maer wes tot zijnen neus toe op d’aerde te moeten vallen, wes halven hy wilde speelen om quijt ofte dubbelt ende dede Amarans schilt int midsen van een springen deur eenen slach, dien voorts nederdalende mede nam zijn hant ende de helfte van zijnen erm. Waer over den Nigreaenschen prince anders niet en bestonde te doen als af te schutten ende hem te verweeren met zijnen lochteren erm, vluchtende voor ’t sweert van zijnen vyant, dan achterwaerts loopende ende dan ter sijden uyt springende, dan hier ende dan daer, meynende plaetse te vinden om de reste te mogen ontgaen. Dan al dit vertreck en was hem maer een soo veel te langer quelling, want als Palmerijn int leste eenen swaren slach nae hem sloech, wilde hy, om die t’ontwijcken, achterwaerts springen, maer viel overmits sulcken sprong, als deur veel verlies van zijnen bloede seer swack wordende, op zijnen rugghe, het welcke Palmerijn so haest [Q1va] niet ghesien en hadde ofte hy liep hem zijn een knye op den buyc stellen. Dat hy nochtans so geringhe niet te weghe en conde brenghen ofte Amaran gaf hem daerentusschen met een corte dagge eenen steeck in zijn zijde tusschen zijn borstharnas ende de aenhangende dgyestucken, ’t welck Palmerijn also vergramde dat hy Amaran terstont den helm afructe ende hem voorts afsloech zijn hoveerghe hooft. ’t Welck hy by ’t hayr nam ende ginckt dragen voor de princesse Archidiane, tot haer seggende: “Mevrouwe, siet hier het teycken van de voldoeninge van mijne ghelofte.”

“In sulcke heerlicke voldoeninge van dien, heer ridder,” antwoorde de princesse, “hebdy ons alsulcke weldaet bewesen dat ick, mijn vader noch alle den mijnen daer van ’t minste pant ons leven lanck niet volcomelijck en sullen connen recompenseren!”

Waer op Palmerijn seyde daer tegens geen schult van vergheldinghe te connen vallen om dat hy hem meer als dat aen heur ghehouden hielde, waer mede hy Amarans hooft ginck smijten voor de voeten vande richters, tot alsulcke bedroeftheyt van zijne twee broeders als een yeghelijck mach dencken. Ende doende brenghen zijn peert, reet hy voorts nae ’t palleys, alwaer hem den soudaen, om zijn eere te vergrooten, aen de poorte verbeyde, leydende hem in eene vande beste camers, daerse heur presentatien, den soudaen om te recompenseren, ende Palmerijn om meerder diensten te bewijsen, elcx om ’t seerste verheften. Die ic om cortheyts wille passere, maer segge alleen dat hy deur beveel des soudaens van d’alderexpertste medicijnmeesters seer neerstelick gevisiteert worde, terwijlen de princesse Archidiane niet minder besich en was om heur te vercieren als de goddinne Juno dede doen die haer [Q1vb] soude vertoonen voor ’t kint Paris, om richter te wesen van heure schoonheyt, in sulcke manieren dat de princesse niet en dede als hare jonckvrouwen te vraghen dan oft heur preycksel pertinent stonde dan of ’t hayr genoech ghefriseert was ende dan oft den tabbert wel hinge. Ende om te sien ofse nu t’eenemael braef was, hieltse ’t spiegel dan achter dan voor dan ter zijden. In conclusie, de arme, van vreese ghequelde ende haer met hoope vermaeckende jonckvrouwe en wiste niet wat manieren te houden ofte wat gratie sy soude ghebruycken om te winnen de liefde van heuren beminden stommen Ridder, die sy in dese toerustinghe ginck visiteeren wes in zijn camer, alwaerse albereets by hem vonde haer moeder, die sy alsdoen liever op een ander plaetse soude ghewenscht hebben op datse Palmerijn int secreet te kennen hadde mogen geven heuren goeden wille, van hem te nooden tot eenen anderen strijdt, veel playsanter als den genen die hy tegens Amaran ghehouden hadde, maer deur al te grooten gheselschap moeste sy de openbaringhe van heure begheerten voor dese reyse noch int secreet houden ende een gracieus oorlof nemen wes tot bequameren tijde.

Hoe Palmerijn de prins Amaran overwon. [P8vb] Het 77 kapittel.

De prinses Archidiane werd boven maten zeer verblijd toen zij de gezant van de koningin van Thracië had hoorde zeggen Palmerijn van zo’n edel geslachte geboren te zij, als niet achtte of zijn gewillige presenteren tot de verdediging van haar eer moest spruiten uit enige liefde, hoewel dat hij haar getoond had een weigering wat zij al nu dacht alleen veroorzaakt te worden door vrees dat haar presentatie geschied zou zijn niet door een oprechte liefde maar tot een proberen van zijn getrouwheid. Weshalve zij hem om haar goede ongeveinsde wil te beter te ontdekken ‘s avonds een verguld harnas zond, zeer excellent bewerkt. Ondertussen had de sultan bij een van zijn maarschalken in ordening doen stellen de plaats van het kamp vechten die hij de volgende dag ‘s morgens liet bezetten met tweeduizend gewapende soldaten. Hij had gekozen twee koningen en twee broeders van Amaran tot rechters en ging hij en zijn heren op de stellages en met hem nam de prinses Archidiane die niet minder onder de andere jonkvrouwen verlichte als de Avondster onder de rest van de hemelse nachtlichten. Kort daarna presenteerden zich ook de twee kampvechters, zeer braaf toegerust en vooral de ridder Palmerijn wiens helm een koning en de grote admiraal zijn zwaard droeg wat hij van ze met reverentie ontving terwijl de trompetten bestonden te blazen. Toen die opgehouden waren riep een heraut dat het volk die zo ‘n [Q1ra] groot gerucht maakten dat men noch gezien noch horen kon stilte zouden gebruiken. Daarna zei hij met leen luide stem dat ze hun best mochten doen iedereen van de twee, de anderen gedefinieerd had de ridders. Die noch elk aan een bijzonder einde van de loopplaats met hun moedige paarden voor de prinses met herhaaldelijk springen braveerden, maar hoorde dat de trompette de strijd bestonden te blazen bestonden de kleine op de tenen te staan en de grote naarstig de hals uit te steken om te zien wie met de victorie zou triomferen van deze twee grootmoedige kampvechters. Die hun helmen sloten en met zulk moedige moed tegen de andere renden dat ze beide gedwongen werden de stegelrepen te kwijten en zulke sprong deden dat hun halzen daardoor gebroken te zijn vast gelood werd bij al de omstanders. Niettemin sprongen zij lichtvaardig op hun bene, en Palmerijn greep wederom zijn schild die hem uit de handen gesprongen was en viel Amaran aan met zulk furie dat hij hem meer als 10000 vonken uit zijn harnas liet springen. Waartegen hem de kloekmoedige Amaran ontving met niet enige mindere moed, maar betoonde hem ook ervaren te zijn in zulke affaires, wat de Assyriërs liet zeggen dat zij van hun leven nooit meer gehoord hadden van dergelijk gevecht als er toen passeerde tussen deze twee brave ridders die al zulk geklik met hun zwaarden op hun lichamen met beschermende wapenstukken maakten dat diegene die ’t gehoord en niet gezien had vast verzekerd zou hebben dat er meer dan twintig ridders tezamen aan het strijden geweest waren, hoewel dat alle de handel maar tussen deze twee geschiedde. Die [Q1rb] lange tijd in een al zulk gelijke staat bleven dat men niet wist te vermoeden wie de victorie wilde te begunstigen doordat Amaran een van de aller ervarenste was in de schermkunst. Dan Palmerijn chargeerde hem zo dapper en dikwijls dat hij tenslotte al zijn praktijken op de rechte, averechtse, kromme en dwarse slagen terug moest stellen en dikwijls van zijn zwaard zijn schild maakte wat hem zo razend liet worden dat hij zijn zwaard in beide de handen greep en sloeg daarmee zo’n dapperen slag op het hoogste punt van zijn vijand helm dat dien gedwongen werd op zijn ne knie te vallen. Waardoor Palmerijn aan het denken werd dat zo verre hem meer zulke begroeten gebeurde hij gedwongen zou worden in een tegen eer bewijzen en niet alleen met de andere knie ook de reverentie te doen, maar tot zijn neus toe op de aarde te moeten vallen waarom hij wilde spelen om kwijt of dubbel en liet Amarans schild in het midden vaneenspringen door een slag die voorts nederdalende mede nam zijn hand en de helft van zijn arm. Waardoor de prins anders niet bestond te doen dan af te schutten en hem te verweren met zijn linkerarm en vluchtte voor ’t zwaard van zijn vijand, dan achteruitliep en dan ter zijden uit spong, dan hier en dan daar, meende plaats te vinden om de rest te mogen ontgaan. Dan al dit vertrek was hem maar een zo veel te langere kwelling want toen Palmerijn in het laatste een zware slag naar hem sloeg wilde hij, om die te ontwijken, achteruitspringen, maar viel overmits zulke sprong, als door veel verlies van zijn bloed en zeer zwak werd op zijn rug wat Palmerijn zo gauw [Q1va] niet gezien had of hij liep hem zijn een knie op de buik stellen. Dat hij nochtans zo gauw niet te weeg kon brengen of Amaran gaf hem ondertussen met een korte dagge een steek in zijn zijde tussen zijn borstharnas en de aanhangende dijstukken wat Palmerijn alzo vergramde dat hij Amaran terstond de helm afrukte en hem voorts afsloeg zijn hovaardige hoofd. Wat hij bij ’t haar nam en ging het dragen voor de prinses Archidiane en tot haar zei: “Mevrouw, ziet hier het teken van de voldoening van mijn belofte.”

“In zulke heerlijke voldoening van dien, heer ridder,” antwoorde de prinses, “heb je ons al zulke weldaad bewezen dat ik, mijn vader noch alle mijne daarvan ’t minste pand ons leven lang niet volkomen zullen kunnen schadeloos stellen!”

Waarop Palmerijn zei daartegen geen schuld van vergelding te kunnen vallen omdat hij hem meer dan dat aan haar gehouden hield, waarmee hij Amarans hoofd ging smijten voor de voeten van de rechters tot al zulke bedroefdheid van zijn twee broeders als iedereen mag denken. Toen liet hij zijn paard brengen en reedt hij voorts naar ’t palei, alwaar hem de sultan, om zijn eer te vergroten, aan de poort opwachtte en leidde hem in een van de beste kamer, daar ze hun presentaties om de sultan te schadeloos stellen en Palmerijn om meerder diensten te bewijzen elk om het meesten verhieven. Die ik om vanwege de kortheid maar alleen zeg dat hij door bevel van de sultans van de aller experte medicijnmeesters zeer naarstig gevisiteerd werd, terwijl de prinses Archidiane niet minder bezig was om haar te versieren als de godin Juno deed toen die haar [Q1vb] zou vertonen voor ’t kind Paris om rechter te wezen van hun schoonheid, in zulke manieren dat de prinses niets anders deed dan haar jonkvrouwen te vragen dan of haar pruik pertinent stond dan of ’t haar genoeg gefriseerd was en dan of de tabbaard goed hing. Om te zien of ze nu ten enenmale braaf was hield ze de spiegel dan achter dan voor en dan ter zijden. In conclusie, de arme, van vrees gekweld en zich met hoop vermaakte jonkvrouw wist niet wat manieren te houden of wat gratie zij zou gebruiken om te winnen de liefde van haar beminde stomme ridder die zij in deze toerusting ging visiteren tot in zijn kamer alwaar ze al gereed bij hem vond haar moeder die zij alstoen liever op een andere plaats zou gewenst zou hebben opdat ze Palmerijn in het geheim te kennen had mogen geven haar goede wil van hem te noden tot een andere strijd, veel plezieriger dan diegene die hij tegen Amaran gehouden had, maar door al te groot gezelschap moest zij het openbaring van hun begeerten voor deze keer noch in het geheim houden en een gracieus verlof nemen tot bekwamere tijd.

Hoe den soudaen de sonen vanden coninck van Phrygien bedwong ’t doode lichaem van heuren broedere Amaran uyt zijn lant [te] brenghen.
Het .LXXVIIJ. capittel.

So gheringhe als Amaran van Palmerijn ter doot ghebrocht was, namen zijn broeders zijn lichaem ende droeghen ’t selve [Q2ra] met groote weeninge ende claginge tot aent graf van Ademire in meyninghe van ’t selve lichaem daer inne by zijn alderliefste mede te doen rusten, volgens zijne vyerige begeerte by hem aen heur luyden in zijnen leven versocht. Dan den soudaen dede heur aenstondt, opt versoeck van Archidiane, aenseggen dat sy heur op pene des doots binnen vier ende twintich uren uyt sijne lande soude maecken ende met heur nemen het doode lichaem ofte hy soude ’t selve doen branden als eenen verrader ende valschen beschuldiger. Om welcke woorden seer vertoornt worden de voorseyde gebroeders, daer van den outsten den heraut antwoorde: “Segt uwen heere dat hem mogelijck noch sal berouwen alsulcke onbehoorlicke wreetheydt gebruyct te hebben tegens een doot lichaem.”

Ende nemende heuren broeder deden sy hem leggen in een cypressen kiste om hem so veel te langer voor verdervinge te mogen bewaren, ende brochten hem also met in Phrygien, alwaer hy van een yegelijck beclaecht worde, sonderlinge van den ouden coninck, zijnen vader, de welcke nae vele tranen die hy in presentie vant doode lichaem sijns soons uytgestort hadde, met eenen droevigen geest tegens hem selven seyde: “Och Fortuyne, hoe veel wreeder betoondy uwe nijdicheyt tegens de groote als tegens de cleyne! Och, ick erm olde man, ongeluckiger onder alle ongheluckige menschen. Eylacy, ten tijde als ick verbeydende was playsier ende solaes te ontfangen van mijne kinderen so veroorsaeckense my niet dan alle moeyten ende verdriet. Siet, ick ben een coninck van Phrygien, maer daerom en can ic dese werelts ellendige miserien niet ontloopen.”

Ende dit geseyt hebbende begonde hy so bitterlijck te weenen dat den outsten broeder vanden overleden Amaran, [Q2rb] Graniel geheeten, daer over met toornich[eyt] ende bermherticheyt beweecht worde, sweerende inde presentie van alle zijne broederen noyt op te houden, so lange als hy leefde, tot dat hy den doot van zijnen broeder te vuyr ende te sweerde gewroocken soude hebben. In welcken eedt des wraecks hem zijne vijf andere broeders oock alle nae volchden, doende ’t lichaem van Amaran begraven op een plaetse alwaer sy deden oprichten een heerlijck graft van marmer ende porphyr, daer in sy tot een eeuwighe memorie sommighe carmina deden stellen, verclarende de oorsaecken zijns doots. Om den welcken te wreecken Graniel aenstondt volck vergaderden van alle canten, soo in zijne als in zijne heerlijckheydts omleggende landen, sonderlinghe onder de coninghen ende princen van Surien, die alsdoen vyant vanden soudaen waren, soo dat hy in min als drie maenden over de vijftich duysent soldaten soo te peert als te voet vergaderde, vande welcke hy ooc van sijnen vaders, met consent van sijne andere broeders, generael ghemaeckt worde. Waeromme wy hem met zijnen troup voor een cleyne tijt te veltwaerts sullen laten trecken, alles verdervende daerse comen.

Hoe de sultan de zonen van de koning van Phrygië bedwong ’t dode lichaam van hun broeder Amaran uit zijn land te brengen. Het 78 kapittel.

Zo gauw als Amaran van Palmerijn ter dood gebracht was namen zijn broeders zijn lichaam en droegen ’het zelf [Q2ra] met groot wenen en klagen tot aan het graf van Ademire in mening van hetzelfde lichaam daarin bij zijn allerliefste mede te doen rusten volgens zijne vurige begeerte bij hem aan ze in zijn leven verzocht. Dan de sultan liet ze aanstonds, op het verzoek van Archidiane, aanzeggen dat zij ze op de boete van de dood binnen vierentwintig uren uit zijn land zouden maken en met ze nemen het dode lichaam of hij zou ’het zelf doen branden als een verrader en valse beschuldiger. Om die woorden zeer vertoornd werden de voorzegde gebroeders waarvan de oudste de heraut antwoorde: “Zeg uwe heer dat hem mogelijk noch zal berouwen al zulke onbehoorlijke wreedheid gebruikt te hebben tegen een dood lichaam.”

En namen hun broeder en lieten zij hem leggen in een cipressen kist om hem zo veel te langer voor verderving te mogen bewaren en brachten hem alzo mee in Phrygië alwaar hij van iedereen beklaagd werd en vooral van de ouden koning, zijn vader, die na vele tranen die hij in presentie van het dode lichaam van zijn zoon uitgestort had met een droevige geest tegen zichzelf zei: “Och Fortuin, hoe veel wreder betoon je uw nijdigheid tegen de grote als tegen de kleine! Och, ik arme oude man, ongelukkiger onder alle ongelukkige mensen. Helaas, ten tijde als ik verwachtte het plezier en solaas te ontvangen van mijn kinderen zo veroorzaken ze mij niet dan alle moeite en verdriet. Ziet, ik ben een koning van Phrygië, maar daarom kan ik deze werelds ellendige miseries niet ontlopen.”

En toen hij dit gezegd had begon hij zo bitter te wenen dat de oudste broeder van de overleden Amaran, [Q2rb] Graniel geheten daardoor met toorn en barmhartigheid bewogen werd en zweerde in de presentie van al zijn broeders nooit op te houden, zo lang als hij leefde, tot dat hij de dood van zijn broeder te vuur en te zwaard gewroken zou hebben. In die eed van wraak hem zijn vijf andere broeders ook alle na volgden en lieten ’t lichaam van Amaran begraven op een plaats alwaar zij lieten oprichten een heerlijk graf van marmer en porfier waarin zij tot een eeuwige memorie sommige liedjes lieten die verklaarden de oorzaak van zijn dood. Om die te wreken Graniel aanstonds volk verzamelden van alle kanten, zo in zijne als in zijne heerlijkheid omliggende landen, vooral onder de koningen en prinsen van Syrië die alstoen vijand van de sultan waren, zo at hij in minder dan drie maanden over de vijftigduizend soldaten zo te paard als te voet verzamelde waarvan hij ook van zijn vader met consent van zijn andere broeders, generaal gemaakt werd. Waarom wij hem met zijn troep voor een kleine tijd te velde waart zullen laten treken en alles bedierven daar ze kwamen.

Hoe Archidiane haer selven aen Palmerijn tot een vrouwe presenteerde. Het .LXXIX. capittel.

Des anderen daechs naer dat Palmerijn den strijt teghens Amaran volbracht hadde, quam hem de princesse Archidiane in zijn camer daer hy ghewont lach, wederomme visiteeren. Ende siende dat de andere soo veer van heur [Q2va] stonden datse sonder vrese mochte spreken, wenschtese hem een goede gesontheyt toe, mede seggende: “Heer ridder, nademael de coninginne van Tharsen alhier ontboden heeft dat ghy gesproten zijt van so edelen gheslacht, soo bid ick u dat ghy my de gratie wilt doen van te verclaren uwe afcomste, met beloftenisse dat ghy in recompensie van sulcke gratie, ’t zy hoet sy, ontfangen sult mijn hert, ’t welck geen begeerlicker ende grooter wensch en soude connen hebben als van eenmael voor een cleyne tijt uyt sijn gewoonlicke woonstede te mogen gheraecken ende int licht commen om hem voor u open te doen ende te vertoonen de alderbinnenste affectien, daer met het soo seere geneycht is om u te maecken heer van my ende van alle mijne goederen. En wilt daeromme niet versmaden de ghene die u meer bemint als haer eygen leven, maer heur ontfanghen voor een ghetrouwe minnaresse ende vrouwe!”

Als Palmerijn hem sach aenvallen van alsulcken vyant die veel eer als Jole eenen Herculem t’onder gebracht soude hebben, en wiste hy niet wat te resolveren, maer denckende ten lesten aen de ghetrouwicheydt van sijn beminde Polinarde dochte hy ’t beste te zijn omwegen te soecken, ende seyde: “Seer deurluchtighe princesse, het is een yeghelijck openbaer datter soo grooten monarch niet en is in gheheel Asien ofte hy soude hem boven maten gheluckich achten indien hy u mochte genieten tot sijn meestersse, waer deur my dochte onmogelick te zijn dat noch de goden noch de nature noch de Fortuyne my, die maer eenen simpelen doolenden onbekenden ridder ben, Palmerijn van Olieven ghenoempt, wien ghy ’t leven gesalveert hebt, in sulcken graet der geluckicheyt soude hebben moghen stellen. Weshalven ick u eerste woorden [Q2vb] Mevrouwe, niet en achtervolchde, vreesende die alleen te spruyten uyt uwe geliefte in tijt cortinghe te nemen met der spotten over mijn laege fortuyne. Maer nu ick sie dat u sonder gheveynstheyt belieft my te gebieden te beminnen so excellenten princesse als ghy, die ick niet weerdich en ben te dienen, so verseecker ick u vastelic, mevrouwe, dat ick met alle de schoone woorden die by my soude connen bedacht worden, niet en soude dorven bestaen uyt te leggen d’affectie die ick tot u drage, om dat die met mijne cleyne welspreeckentheydt grootelicx te cort soude worden gedaen. Weshalven ick bidde uwe cloecke wetenschap, daer mede ghy aent wesen der personen weet te bemercken ’t binnenste van heure herten, met de ghepeysen te willen voorcomen mijn onvermogentheyt van spreecken ende acht te nemen op mijnen grooten wille ende niet opt cleyn vermogen, ’t welck ick nochtans geheelijcken verhoop te gebruycken in uus vaders, mijns heeren, dienst op de reyse die hy vermeynt is zijn legher corteling te laten doen nae Constantinopolen om aldaer te wreecken den doot van hoochloflijcker memorie u oom Gamezio, wes tot op de wedercomste vanden selve my goet dunct te zijn dat wy de vorder volbrenginge in onse sake uytstellen. Niet dat my sulcke uytstellinge niet seer moeyelijck en valt, maer om dat my sulcke moeyelick vallinghe nochtans veel aengenamer is als ’t minste punt dat u soude mogen overcomen van eenich verdriet, ’t welck int seecker voor u te besorgen stont indien wy alnu onse begeerten volbrochten. Ende dat ick op dese reyse mijn corasie alsoo hope te betoonen dat den soudan met al zijn onderdanen oorsake sullen hebben om te consenteren ’t gene men alnu niet en soude dorven dencken aen hem te versoecken.”

[Q3ra] Welcken raet de princesse so aengenaem geviel datse te vreden was de saecken tot daer toe uytgestelt te worden, nochtans niet vergetende van hem daerentusschen dickwils te comen visiteren, altijts verwachtende om belet te worden van vorder te hopen deur ’t beletsel daer met men de doot belet datse de werelt niet geheelicken van menschen en berooft.

Hoe Archidiane zichzelf aan Palmerijn tot een vrouwe presenteerde. Het 79 kapittel.

De volgende dag nadat Palmerijn de strijd tegen Amaran volbracht had kwam hem de prinses Archidiane in zijn kamer daar hij gewond lag wederom visiteren. Ze zag dat de andere zo ver van haar [Q2va] stonden dat ze zonder vrees mocht spreken en wenste hem een goede gezondheid toe, mede zei: “Heer ridder, nadat de koningin van Thracië alhier ontboden heeft dat gij gesproten bent het van zo’n edel geslacht, zo bid ik u dat gij mij de gratie wilt doen van te verklaren uw afkomst, met belofte dat gij in vergoeding van zulke gratie, ’t zij hoe het zij, ontvangen zal mijn hart wat geen begeerlijker en groter wens zou kunnen hebben als van eenmaal voor een kleine tijd uit zijn gewoonlijke woonstede te mogen raken en in het licht komen om hem voor u open te doen en te vertonen de allerbinnenste affectie waarmee het zo zeer genegen is om u te maken heer van mij en van al mijn goederen. En wil daarom niet versmaden diegene die u meer bemint dan haar eigen leven, maar haar ontvangen voor een getrouwe minnares en vrouwe!”

Toen Palmerijn zich zag aanvallen van zulke vijand die veel eerder dans Jole een Hercules ten onder gebracht zou hebben wist hij niet wat te besluiten, maar dacht tenslotte aan de trouwheid van zijn beminde Polinarde en dacht hij ’t beste te zijn omwegen te zoeken en zei: “Zeer doorluchtige prinses, het is iedereen openbaar dat er zo’n grote monarch niet is in geheel Azië of hij zou hem bovenmate gelukkig achten indien hij u mocht genieten tot zijn meesteres, waardoor ik dacht het onmogelijk te zijn dat noch de goden noch de natuur noch her Fortuin mij, die maar een simpele dolende onbekende ridder ben, Palmerijn van Olijve genoemd wie gij ’t leven gered hebt in zulke graad het gelukkig zou hebben mogen stellen. Weshalve ik uw eerste woorden [Q2vb] Mevrouw, niet en achtervolg en, vrees die alleen te spruiten uit uw gelieven in tijdkorting te nemen met te spotten over mijn lage fortuin. Maar nu ik zie dat u zonder geveinsdheid belieft mij te gebieden te beminnen zo’n excellente prinses als gij die ik niet waardig en ben te dienen, zo verzeker ik u vast, mevrouw, dat ik met alle de mooie woorden die bij mij zou kunnen bedacht worden, niet zou durven bestaan uit te leggen de affectie die ik tot u draag omdat die met mijne kleine welsprekendheid zeer te kort zou worden gedaan. Weshalve ik bid uw kloeke wetenschap, waarmee gij aan het wezen der personen weet te bemerken ’t binnenste van hun harten met te peinzen te willen te voor komen mijn onvermogen van spreken en acht te nemen op mijn grote wil en niet op het klein vermogen, wat ik nochtans geheel verhoop te gebruiken in uw vaders, mijn heer, dienst op de reis die hij meent zijn leger gauw te laten doen naar Constantinopel om aldaar te wreken de dood van zeer loffelijke memorie van uw Gamezio, tot op de wederkomst van die mij goed dunkt te zijn dat wij de vorder volbrenging in onze sake uitstellen. Niet dat mij zulke uitstellen niet zeer moeilijk valt, maar om dat mij zulke moeilijke gevallen nochtans veel aangenamer is als ’t minste punt dat u zou mogen overkomen van enig verdriet, wat in het zekere voor u te bezorgen stond indien wij al nu onze begeerten volbrachten. Dat ik op deze keer mijn moed alzo hoop te betonen dat de sultan met al zijn onderdanen oorzaak zal hebben om te consenteren hetgeen men al nu niet zou durven denken aan hem te verzoeken.”

[Q3ra] Welke raad de prinses zo aangenaam viel dat ze tevreden was de zaken tot daartoe uitgesteld te worden, nochtans niet vergat van hem ondertussen dikwijls te komen visiteren en altijd verwachtte om belet te worden van verder te hopen door ’t beletsel waarmee men de dood belet dat ze de wereld niet geheel van mensen berooft.

Hoe den soudaen een legher oprichte om nae Constantinopolen te reysen, ende hoe den prince Olerike, sone van ’t Gheluckighe Arabie, hem te hulpe quam met vijfhondert ridders. Het .LXXX. capittel.

Den soudaen, geduyrichlicken in zijne gedachten hebbende de beloftenisse aen zijnen vader Misos gedaen betreffende de wrake over den doot van zijnen broeder Gamezio, ende hem alnu in peys siende, resolveerde tot dien eynde een leger op te richten, waer om hy aenstont dede toerusten veele oorlochs schepen, hulcken, galioenen ende galeassen, ende sant aen alle de coningen, princen, calissen ende taborlanen van zijne heerlicheyt ambassadeuren om heur te doen verstaen zijne meyninge ten eynde sy hem doen souden alle mogelicke bystant, in sulcker manieren dat hy in weynich tijts op de schepen so van zijn als zijne bontgenoten vergaderde over de hondert ende vijftich duisent mannen, vande welcke hy Palmerijn generael wilde maecken.

Maer hy excuseerde hem, seggende dat zijn volc veel beter souden obedieeren eene van heur eyghen natie als eenen vreemdelinck,
’t welck hy seyde om namaels genen verrader te connen worden ghe[Q3rb]scholden, also zijn meyninge was hem geensins tegens de Christenen te stellen, ende niet om dat hy de Turcken, vyanden der Christenen, eenich profijt sochte te doen, hoewel den soudaen in excuys daer voor achte, hem antwoordende: “Siet daer een persone die warachtelic weerdich is om inde regeringe gestelt te worden, als veel meer ’t gemeyn dan zijn eyghen profijt beminnende, waerom ick niet en can voorby gaen van u te maecken lieutenant van den coninck Balisarke.”

Onder ’t gheleyt vanden welcken als generael het gantsche leger veerdich was om te vertrecken als de nieumaren int hof quamen dat Graniel ende zijne broeders albereets inde landen van Assyrien ghevallen waren met een groote macht van chrijsvolc, alles uyt roovende ende brandende, waerom de reyse nae Constantinopolen deur den noot uytgestelt moste worden om ’t legher teghens Graniel te trecken, daer toe hem een yegelijc teghens den derden naevolghenden dach gereet moste maken volgens des soudaens beveel, tot groot leetwesen van Palmerijn, die deur de Constantinopolsche reyse der Turcken handen verhoopte te ontgaen.

Ende des anderen daechs hier na quam oock aldaer int hof den prince Olerike, outsten sone vanden coninck van ’t Gheluckige Arabie, met vijfhondert uytvercorene ghewapende ridders onder ’t dexel vanden soudaen te hulpe te comen, hoewel ’t selve alleene gheschiede om te beter te mogen raecken inde gratie van Archidiane, op wien hy zijne liefde boven maten vuyrichlijc gestelt hadde, om dat hem heure schoonheyt so hoogelic aengeblasen was worden deur de trompet van de godinne der Fama, blasende deur eene vande selve godinne delicaetste mondekens dat hy geresolveert was noyt geen ander tot een [Q3va] vrouwe te trouwen, soo verre hy sulcx soude connen verwerven aenden soudaen. De welcke hy de handen ginck cussen, tot hem seggende: “Alder grootmachtichste domineerder in Assyrien ende Palestijnen, wy hebben langhe geweten den goeden wille die ghy draecht tot de vermeerderinge van onse wet, sonderlinge deur uwe leste resolutie, daer mede ghy besloten hebt te wreecken den doot vanden hoochgeweesten prince Gamezio, wien de goden alnu met hemelsche vreuchde moeten tracteeren, waerom ick met vijf hondert ridderen alhier gecomen ben om uwe majesteyt te dienen in wat saecken ende plaetsen de selve ons sal gelieven t’employeren.”

Waer op hem den soudaen, die voor langhe hadde hooren spreecken van sijne cloeckmoedicheyt, antwoorde, naer dat hy hem een geaffectioneerde willecomste betoont hadde, seer wel te weten dat zijn vader een van zijne grootste vrienden ende bontghenooten was, dan dat hy hem des niet teghenstaende niet en wilde tracteeren als een bontghenoot maer als een vader zijn kint. Van welck faveur Olerike den soudaen seer hooghelijck bedanckte in de presentie van Palmerin, die de manieren ende geesten van desen jongen prince so wel aenmerckte dat hy hem stracx oordeelde van een beter natuere te wesen als d’Assyriers. Weshalven hy geinciteert worde tot hem te beminnen, ende geleyde hem, na dat hy oorlof aenden soudaen genomen hadde, wes in sijn logijs, tusschen weghen soo verre spreeckende opt propoost van dese nieuwe krijgen datse den anderen beloofden so lange als de selve duerden altijts twee cammeraten te sullen blijven, ende seyden daer met den anderen adieu wes tot sanderen daechs smorghens dat den soudaen in batalie wilde sien staen zijn gheheele [Q3vb] leger, waer van hy selfs d’esquadroenen ordineerde.

Om ’t welck te sien de princesse Archidiane mede ter selver plaetse quam rijden in een koetse, van de welcke afstaende, wilde heur den prince Olerike de handen comen cussen, dat sy niet en wilde consenteren, maer naer een eerlicke excusatie betoondense hem daer tegens een heussche groetinge ende seyde: “Edel prince, ghy moet hoogelick gedanct zijn vant heerlick secours dat ghy mijnen vader soo goetwillichlijck comt prese[n]teren, in kennisse van ’t welcke ick niet en sal ontsegen al ’t gene dat d’eere my soude consenteren voor u te weghe te connen brenghen.”

“Alderdeurluchtichste princesse,” antwoorde Olerike, “al hadde ick voor den aldergrootmachtichsten soudaen, u vader, ghedaen alle de diensten die eenen getrouwen ridder voor zijnen natuyrlijcken heere soude moghen uytrichten, soo en conden die nochtans in gheender manieren genoechsaem zijn om te recompenseren int minste deel dit tegenwoordighe groote faveur deur ’t segghen dat u mijne diensten aenghenaem vallen, daer met uwe gratie my belieft te maken een persone den alderblijtsten vande gheheele werelt, die niet en soude laten van om uwent wille twee levens t’employeren indien der in dese werelt eenichsins noch eene te becomen ware, ende soo verre hy wiste daer mede te connen winnen ’t minste punte van uwen goeden wille.”
“Mijnen goede wille,” antwoorde de princesse, “en sout ghy daer mede niet winnen om dat de selve veel eer wenscht dat ghy noch hondert jaren int leven meucht blijven, ende hebt dien met gedane diensten albereets geheelicken t’uwaerts bedwongen.”

“Groter begheerte,” antwoorde den prince, heur wederom op nieus een ootmoedighe reverentie doende, “als tot sulcke [Q4ra] vrywillighe bedwinginghe en heeft noch en sal noyt int binnenste van mijn herte gelogeert connen connen worden!”

’t Welc hy so haest niet gheseyt en hadde oft by de princesse arriveerden twaelf pagien, waer van de thien tien oorlochs peerden leyden, ende d’ander twee droegen den eenen een costele lancie ende den anderen eenen vergulden schilt, gheborduert met peerlen, robijnen, esmerauden ende andere costele steenen van onschattelijcke prijsen, hebbende int midsen geconterfeyt staen het hooft van Amaran, gegrepen wordende by ’t hayr van een gewapende hant, beteyckenende de victorieuse hant van den ridder Palmerijn. Die sy tot heur riep ende seyde: “Ic bid u, mijn getrouwe vrient, dat ghy in desen krijch mijnen ridder wilt zijn, ende om u daer toe te beweghen, ontfanghen dese presenten!”

De welcke Palmerijn in danc aennemende, mede antwoorde: “Verseeckert u vryelijck, mevrouwe, dat desen schilt ter plaetse sal worden ghestelt alwaerse de broeders van uwen valschen lasteraer tot heure groote schande sullen mogen aenschouwen.”

Ende hier met, als ooc zijn cammeraet Olerike, van heur oorlof nemende, worden sy van haer bevolen inde bewaernisse vande goden, de welcke sy met overlopende oochskens seyde gheduyrichlick te sullen bidden om heure gheringhe wedercompste int hof van heuren vader den soudaen. Aen den welcken sy oock den adieu namen ende gaende daer naer te peerde sitten, volchdense ’t ander gheselschap, alsoo het geheele legher albereets aent marcheren was.

Hoe de sultan een leger oprichtte om naar Constantinopel te reizen en hoe de prins Olerike, zoon van ’t Gelukkige Arabië, hem te hulp kwam met vijfhonderd ridders. Het 80 kapittel.

De sultan die gedurig in zijn gedachten had de belofte aan zijn vader Misos gedaan wat betrof de wraak over de dood van zijn broeder Gamezio en hem al nu in vrede zag besloot tot dat doel een leger op te richten waarom hij aanstonds liet toerusten vele oorlogsschepen, hulken, galjoenen en galjassen en zond aan alle de koningen, prinsen, kaliefen en taborlanen van zijne heerlijkheid ambassadeurs om ze te doen verstaan zijn mening ten einde zij hem doen zouden alle mogelijke bijstand, in zulke manieren dat hij in weinig tijd op de schepen zo van de zijne als zijn bondgenoten verzamelde over de honderdvijftigduizend mannen waarvan hij Palmerijn generaal wilde maken.

Maar hij excuseerde hem en zei dat zijn volk veel beter zouden gehoorzamen een van hun eigen natie dan een vreemdeling.
Wat hij zei om later als geen verrader te kunnen worden gescholden [Q3rb] alzo zijn mening was hem geenszins tegen de Christenen te stellen en niet om dat hij de Turken, vijanden der Christenen, enig profijt zocht te doen, hoewel de sultan in excuus daar voor achtte hem antwoorde: “Ziet daar een persoon die waarachtig waardig is om in de regering gesteld te worden, als veel meer ’t algemeen dan zijn eigen profijt te beminnen, waarom ik niet kan voorbij gaan van u te maken luitenant van de koning Balisarke.”

Onder ’t geleide van die als generaal het ganse leger vaardig was om te vertrekken toen het nieuws in de hof kwam dat Graniel en zijn broeders al gereed in de landen van Assyrië gevallen waren met een grote macht van krijgsvolk en alles uit roofden en branden, waarom de reis naar Constantinopel door de nood uitgesteld moest worden om ’t leger tegen Graniel te trekken waar toe zich iedereen tegen de derde navolgende dag gereed moeste maken volgens de sultans bevel en tot groot leedwezen van Palmerijn die door de Constantinopels reis der Turken verhoopte te ontgaan.

En de volgende dag hierna kwam ook aldaar in de hof de prins Olerike, oudste zoon van de koning van ’t Gelukkige Arabië met vijfhonderd uitverkoren gewapende ridders onder ’t deksel van de sultan te hulp te komen, hoewel dat alleen geschiede om te beter te mogen raken in de gratie van Archidiane op wie hij zijne liefde bovenmate vurig gesteld had om dat hem haarschoonheid zo hoog aangeblazen was geworden door de trompet van de godin der Fama die blaast door een van die godin de delicaatste mondjes dat hij besloten had nooit geen ander tot een [Q3va] vrouwe te trouwen, zo ver hij zulks zou kunnen verwerven aan de sultan. Die hij de handen ging kussen en tot hem en zei: “Aller groot machtigste dominant in Assyrië en Palestijnen, wij hebben lang geweten de goede wil die gij draagt tot de vermeerdering van onze wet, vooral door uw laatste resolutie waarin gij besloten hebt te wreken de dood van de hoog vermaardste prins Gamezio wie de goden al nu met hemelse vreugde moeten onthalen waarom ik met vijf honderd ridders alhier gekomen ben om uwe majesteit te dienen in wat zaken en plaatsen die ons zal gelieven te werken.”

Waarop hem de sultan, die al lang had horen spreken van zijn kloekmoedigheid, antwoorde na dat hij hem een welkomst met affectie betoond had zeer goed te weten dat zijn vader een van zijn grootste vrienden en bondgenoten was, dan dat hij hem de niettegenstaande niet wilde behandelen als een bondgenoot maar als een vader zijn kind. Van welke gunst Olerike de sultan zeer hoog bedankte in de presentie van Palmerijn die de manieren en geesten van deze jonge prins zo goed aanmerkte dat hij hem later oordeelde van een betere natuur te wezen dan de Assyriërs. Weshalve hij aangesticht werd tot hem te beminnen en geleide hem, na dat hij verlof aan de sultan genomen had, tot in zijn logies en onderweg zo ver sprak op de opzet van deze nieuwe krijg dat ze de andere beloofden zo lang als dat duurde altijd twee kameraden te zullen blijven en zeiden daarmee de anderen adieu tot de volgende dag ’s morgens dat de sultan in bataljon wilde zien staan zijn gehele [Q3vb] leger waarvan hij zelf het squadron ordineerde.

Om dat te zien de prinses Archidiane mede terzelfder plaats kwam rijden in een koets en daarvan ging wilde haar de prins Olerike de handen komen kussen dat zij niet wilde consenteren, maar na een eerlijk excuus betoonden ze hem daartegen een hoffelijke begroeting en zei: “Edele prins, gij moet hoog bedankt zijn van de heerlijke bijstand dat gij mijn vader zo goedwillig komt presenteren in kennis van wat ik niet zal ontzeggen al hetgeen dat de ere mij zou consenteren voor u te weg te kunnen brengen.”

“Aller doorluchtigste prinses,” antwoorde Olerike, “al had ik voor de aller groot machtigste sultan, uw vader, gedaan alle diensten die een getrouwe ridder voor zijn natuurlijke heer zou mogen uitrichten, zo konden die nochtans in geen manieren voldoende zijn om te schadeloos stellen in het minste deel deze tegenwoordige grote gunst door ’t zeggen dat u mijn diensten aangenaam vallen, waarmee uw gratie mij belieft te maken een persoon de aller blijdste van de gehele wereld, die het niet zou laten vanwege u twee levens te werken indien er in deze wereld enigszins noch een te bekomen was en zo verre hij wist waarmee te kunnen winnen ’t minste punt van uw goede wil.”
“Mijn goede wil,” antwoorde de prinses, “zou gij daarmee niet winnen om dat die veel eer wenst dat gij noch honderd jaren in het leven mag blijven en hebt die met gedane diensten al gereed geheel tot u waart bedwongen.”

“Grote begeerte,” antwoorde de prins, en haar wederom opnieuw een ootmoedige reverentie deed, “als tot zulke Q4ra vrijwillige bedwang heef, noch zal nooit in het binnenste van mijn hart gelogeerd kunnen worden!”

Wat hij zo gauw niet gezegd had of bij de prinses arriveerden twaalf pages, waarvan er tien de tien oorlogspaarden leiden en de ander twee droeg de een de kostbare lans en de andere een vergulden schild, geborduurd met parels, robijnen, smaragd en andere kostbare stenen van onschatbare prijs en had in het midden afgebeeld staan het hoofd van Amaran die gegrepen werd bij ’t haar van een gewapende hand wat betekent de victorieuze hand van de ridder Palmerijn. Die zij tot haar riep en zei: “Ik bid u, mijn getrouwe vriend, dat gij in deze krijg mijn ridder wil zijn en om u daartoe te bewegen ontvang deze presenten!”

Die Palmerijn in dank aannam en mede antwoorde: “Verzeker u vrij mevrouw, dat deze schild ter plaatse zal worden gesteld alwaar het de broeders van uw valse lasteraar tot hun grote schande zullen mogen aanschouwen.”

En hiermee, als ook zijn kameraad Olerike, namen van haar verlof en werden zij van haar bevolen in de bewaring van de goden die zij met overlopende oogjes zei gedurig te zullen bidden om hun snelle wederkomst in de hof van haar vader de sultan. Aan wie zij ook de adieu namen en gingen daarna te paard zitten en volgende ’t ander gezelschap, alzo het gehele leger geheel gereed aan het marcheren was.