Palmerijn van Olijve

[A2r] Wie den keyser was, onder den welken Palmerin geboren wert, ende vande secrete liefde die den prince Tar[isiu]s tot des keysers dochter, genoemt Griane, droech.

Het eerste capittel.

[A2ra] Men vindt inde oude historien der keyseren van de hooghe vermaerde stadt van Constantinopolen dat nae Constantin Remycius de achtste was die na hem volchde, de welcke sijn ondersaeten soo wijselick ende deuchdelick regheerden dat hy niet alleen van haer en worde bemint, maer hem oock dede vreesen ende ontsien vanden volcke der omligghende landen, alsoo dat hy syn keyserdom [g]rootelijck vermeerden. Desen [R]emycius was soo milt dat gheen [r]idder, twaer wiet ware, noyt in syn hoff en quam oft hy en worde aldaer wel onthaelt, hem doende alsulcke presenten ende geschencken dat den schencker daer door in weerden ghehouden worde van syn eygen vyanden.

Het gebeurden dat hy ten houwelicke nam de dochter vanden coninck van Hongarien, alsoo schoone ende wijse princesse als eenighe andere in heuren tijdt, die hy beminde met een soo vuyrige liefde dat hy daer door vergat de oeffeninghe der wapenen, nochtans niet dat zijn hof verminderde van vrome ridders, maer vermeerderde van dage te daghe, nemende een besondere ghenoechte daer in te doen op voeden de jonge princen ende edelluyden die hem gepresenteert worden, sonderlinghe nae dat die keyserinne hem gebaert hadde eenen soon, [A2rb] die genoemt wort Caniam, om welckers gebeurte groote vreuchde ende blijtschap door ’t geheel keyserrijc bedreven wort.

Het tweede jaer daer nae bevontse haer bevrucht van een dochter diese dede noemen Griane, de welcke ghecomen zijnde tot den ouderdom van veerthien jaren, was soo schoon ende van sulcker excellenter manieren dat alle die ghene diese saghen haer achten te syn een singulier werck der Natueren, ’t welcke d’oorsaecke was dat Tarisius, neve van den coninck van Hongarien, opghevoet zijnde metten jonghen prince Caniam, op haer verlieft worde in sulcker manieren dat hy voor hem nam haer also gedienstich te syn dat sy lichtelick soude ghewaer worden den goeden wille die hy tot haer draghende was. ’t Voornemen wert wel volbracht nae syn vermogen, maer sy en maectender gheen werck van, waerom hy leet een seer groote quellinghe. Nochtan[s] niettemin begeerende te gheraecken te syn meeninghe, badt Caniam dat [hy] wilde doen vercondighen een tor[noy]speel, tot het welcke ghenoodt s[ouden] worden alle ridderen, so wel vre[emden] als Griecken, hopende daerin a[lsoo te] betoonen syn vromicheyt, dat G[riane] oorsake soude hebben hem te bemi[nnen] ende dat hyse daer na soude moghen [doen] versoecken ten houwelic deur het [mid]del vande keyserinne, zijn moye, ho[u]dende nochtans secreet voor synen n[e]ve Caniam ’t ghene dat hy dochte. Caniam accordeerden hem seer gheerne den keyser, syn vader, daer van te spre[A2va]ken, ende terstont vont hy hem wel te passe, hem gheheelick verclarende de raetsluytinghe die hy ende syn neve Tarisius gedaen hadden, indient hem beliefde haer alle beyde ridders te slaen den dach vanden halven oost toecomende. Het welck den keyser seer goet achten, hem niet weygerende eenighen puncte van syn begheerte. Om welcke oorsaecken hy terstondt afveerdichden herouten te reysen deur de landen om te vercondigen dese vergaderinghe.

Hierentusschen en was Tarisius niet slapende, maer arbeyden nacht ende dach ende stelde hem in groote moeyten om te doen ’t gene des keysers dochter soude mogen behaghen, de welcke hy noch niet mondelic verclaert en hadde ’t ghene sy ghenoechsaem aen hem mercken mochte deur uutwendige betooninghen. Maer op een tijt met haer coutende in een bequame plaetse, comende onder andere in propooste vande liefde, nam de stouticheyt haer met eenen woorde noch kranck fondament hebbende, seyde: “Mevrouwe, u en is niet onbekent de vergaderinghe die ten naesten feeste geschien sal, waer in ick verhoope de ordeninghe des ridders t’ontfangen, ende indient u beliefde die weldaet te doen van my te vergunnen een gifte die u weynich costen soude, soo meucht ghy u wel verseeckeren dat ick my soude achten den aldergeluckichsten ridder vande gheheele weerelt, want dat alleen soude moghen syn de oorsaecke my te doen hebben de eere ende den prijs van [’t] steeckspel.”
Griane voorseecker wetende dat Tarisius haer een goede affectie droech – ghelijck ic gheseyt hebbe – antwoorden hem: “Op goeden gheloove, myn neve, ick soude seer blijde ende wel te vreden zijn indien ick ware het middel oft eenige oorsake van tgheluck soo ghy u voor laet staen. Nochtans u [A2vb] te consenteren eenige gifte sonder te weten wat daer inne, soude ic my selfs ongelijck doen, so my dunckt.”

Als Tarisius verstonde dese excusatie, was syn meeninge van haer te ghenieten tgene hy tot noch toe mishoopt hadde, waerom, hebbende de tranen bykans in d’ooghen, seyde hy tot haer: “Mevrouwe, ick bidde u met geheelder herten int goede te nemen ’t gheene ghy tegenwoordelick verstaen sult, want al hadde ict vast voor my genomen voor u te verswijgen, so druckt my nochtans d’affectie alsoo datse my bedwinght voort te varen ende u te segghen ’t ghene ick selver niet dencken en derve, vreesende u te mishaghen, wetende anders gheen middel dat my voor den doot bewaren mach, ende my te ghenesen vande quellinghe, te seer straf ende wreet, soo groot is de liefde die ick tot u draghe. De welcke ick wel meynden te overwinnen ende my selven oock, maer hoe ickse meer schouwen wil, hoese meer vermeerdert, ja soo wonderbaerlick dat als ick u in mijn presentie sie, mijnen geest my bykans gheheel verlaet om in u alleene te leven. Om dese oorsaecken hebbe ic besloten, indien ghy het goet vint, u te doen versoecken tot een huysvrouwe aenden keyser, u vader, ende indien hy my soo groote eere doet, mach hem ’t coninckrijck van Hongarien wel beroemen, ende ick oock, gecomen te zijn tot den hoochsten graet des wereltlicken ghelucks, hebbende tot een vrouwe de gheene die selve d’onuutsprekelicke deuchde is, ende daerentusschen, indien u beliefden my te schencken eenigh juweel ofte bagghe ende my te ghebieden het te dragen als uwen ridder, ghy sult lichtelic moghen bekennen hoe veel de liefde in my vermach door die sterckte die ick soude vercrijgen inde deucht vande soo hoochgeachte gave!”

Griane, die wey[A3ra]nich achten op zijn lijden, hoe wel dat zy qualic te vreden was van zijne gehouden propoosten, antwoorden hem ghestadichlicken: “Soo ghy tot mywaerts droecht alsulcken respect ofte eer als het vereyscht, so en soudy niet gebruycken de maniere van spreken my so qualijck voeghende t’aenhooren, want indien u begeerte is gelijc ghyse my te verstaen geeft, so behoort ghy u te voeghen aen mijn heere ofte mevrouwe, die meerder machts over my hebben als ic selve. Daerom bidde ick dat u sulcx niet meer en gebeure oft gelooft sekerlijck dat ghy my daer met onvrientschap doen sult. Ende voor dese reyse ontschuldige ic ghenoechsaem uwe onvoorsichticheyt, gemerct dat na mijn meeninge ic alleen de schult hebbe om de grote gemeynsaemheyt die ic u toegelaten hebbe, ’t welck my beroudt van goeder herten.”

Dit geseyt hebbende, liet sy hem alleen staen, betoonende aen haer wesen den cleynen danc die sy hem wiste van dese aensoeckingen, aengesien sy liever soude hebben willen sterven als hem te nemen tot een man ende noch veel weyniger tot een vrient. Of Tarisius als doe wel verbaest was, daer van en derf men sich niet verwonderen, want also verbaest zijnde ende sonder daer op te dencken, ginck hy inde camer vande keyserinne, alwaer Caniam met haer was sprekende, ende sonder te groeten d’een noch d’ander ginck hy sitten in eenen stoel, beginnende alsoo seere te suchten dat zijt hoorden, waer deur de keyserinne beweecht zijnde, dochte datmen hem eenich groot onghelijck aenghedaen hadde ofte dat hy niet en conde vercrijgen tghene hy van noode hadde tot het tornoy speel, waerom sy, verlatende haren soon, riep Tarisius alleen ende seyde tot hem: “Mijn neve, ic sie u so melancoli[s]ch dat het schijnt [A3rb] dat ghy eenich dinc gebreck hebt. Hebdy niet tgene u van noode is tot de vergaderinge die mijn sone heeft doen vercondigen?”

Ende als sy dese woorden sprack aensachse Tar[i]sius noch vlijtiger dan sy te voren gedaen hadde ende bemerckten dat de tranen van zijn oogen liepen, twelck haer vermeerderde de begeerte om te weten d’oorsake van syn verdriet, maer ’t herte was hem also toegesloten dat hy niet een woort en conde gespreken. Niettemin, die keyserinne, die hem so seer beminden als haer eygen kint, cost hem so schoon praten dat hy ten lesten haer vertelden de groote liefde die hy tot Griane droech, met het antwoort dat sy hem gegeven hadde, “’t welc my doet gelooven,” seyde hy, “dat de doodt alleene sal doen eyndigen mijn quellingen ende verdriet ende anders geen ...”

De keyserrinne, die van haer selfst somtij[t]s in meeninge was geweest dit houwelick te maken, bemerckende dat de geleghentheyt haer presenteerden so wel ten propooste, nam voor haer daer in besich te zijn tot de volbrenginge toe. Ende om haren neve te vreden te stellen, verontschuldigende de princesse, haer dochter, antwoorden hem: “Neemt ghy qualick het antwoort van myn dochter?” Voorwaer, sy heeft haer behoorte daer inne gedaen, want ten stont haer niet toe, die jonc ende sot is, maer my, aen wien ghy behoorden ’t versoec te doen. Ende nademael ick weet dat ghy haer draecht so goeden affectie, ick beloove u dat ick het sal te kennen gheven aenden keyser ende beneerstigen dat ghy hebben sult tgene ghy begheert.”

Ende als sy noch waren in dese t’samensprekingen quam men haerluyden aenseggen dat Florendos, sone vanden coninck van Macedonien, aenghecomen was, met eenen goeden hoop ridders, die gecomen was totten keyser niet als sy[A3va]nen vassael oft ondersaet, hebbende ’t landtschap van Macedonien niet te doen met het keyserdom, maer om te sien de schoone Griane, vande welcke de faem van haer deuchden, gratien ende goede maenieren tot synen ooren gecomen was, soo dat hyse sonder haer gesien te hebben beminden ende eerden in sulcker manieren dat hy om dese ee[A3vb]nighe oorsaecke de reys na Constantinopelen aenghenomen hadde, alwaer hy seer heerlick onthaelt worde so vanden keyser als Caniam, zijn sone, desgelijcx vande keyserinne ende haer dochter, die hem dickwils hadde hooren achten te zijne een vande beste ende bequaemste ridders diemen als doen ter tijdt vont.

[A2r] Wie de keizer was waaronder Palmerijn geboren werd en van de geheime liefde die de prins Tarisius tot de keizersdochter, genoemd Griane, droeg.

Het eerste kapittel.

[A2ra] Men vindt in de oude histories der keizers van de hoge vermaarde stad van Constantinopel dat na Constantin Remicius de achtste was die na hem volgde die zijn onderzaten zo wijs en deugdelijk regeerde dat hij niet alleen van hen werd bemind, maar hem ook liet vrezen en ontzien van het volk der omliggende landen, alzo dat hij zijn keizerrijk zeer vermeerderde. Deze Remicius was zo mild dat geen ridder, het was wie het was, nooit in zijn hof en kwam of hij werd aldaar goed onthaald en deed hem al zulke presenten en geschenken dat de schenker daardoor in waarde gehouden werd van zijn eigen vijanden.

Het gebeurde dat hij ten huwelijk nam de dochter van de koning van Hongarije een alzo mooie en wijze prinses als enige andere in haar tijd die hij beminde met een zo vurige liefde dat hij daardoor vergat de oefening der wapens, nochtans niet dat zijn hof verminderde van dappere ridders, maar vermeerderde van dag tot dag en nam een bijzonder genoegen daarin te doen op te voeden de jonge prinsen en edellieden die hem gepresenteerd werden, vooral na dat die keizerin hem gebaard had een zoon, [A2rb] die genoemd werd Caniam, om wiens geboorte grote vreugde en blijdschap door ’t geheel keizerrijk bedreven werd.

Het tweede jaar daarna bevond ze zich bevrucht van een dochter die ze liet noemen Griane. Toen die gekomen was tot de ouderdom van veertien jaren was zo mooi en van zulke excellente manieren dat al diegenen die ze zagen haar achten te zijn een singulier werk der Natuur wat de oorzaak was dat Tarisius, neef van de koning van Hongarije die opgevoed was met de jonge prins Caniam, op haar verliefd werd in zulke manieren dat hij voor zich nam haar alzo gedienstig te zijn dat zij licht zou gewaar worden de goede wil die hij tot haar droeg. ’t Voornemen werd wel volbracht naar zijn vermogen, maar zij maakte er geen werk van, waarom hij leed een zeer grote kwelling. Nochtans niettemin begeerde te raken tot zijn bedoeling en bad Caniam dat hij wilde doen verkondigen een toernooispel, waartoe genodigd zouden worden alle ridders, zo wel vreemden als Grieken, hoopte daarin alzo te betonen zijn dapperheid dat Griane oorzaak zou hebben hem te beminnen en dat hij ze daarna zou mogen doen verzoeken ten huwelijk bij bemiddeling van de keizerin, zijn tante, hield het nochtans geheim voor zijn neef Caniam hetgeen dat hij dacht. Caniam accordeerden hem zeer graag de keizer, zijn vader, daarvan te spreken [A2va] en terstond vond hij hem goed te pas en verklaarde hem geheel het beraadslagen die hij en zijn neef Tarisius gedaan hadden, indien het hem beliefde ze alle beide ridders te slaan de dag van de half augustus aankomend. Wat de keizer zeer goed achtte en hem niet weigerde enig punt van zijn begeerte. Om die oorzaak hij terstond afvaardigde herauten te reizen door de landen om te verkondigen deze verzameling.

Ondertussen sliep Tarisius niet, maar werkte nacht en dag en stelde hem in grote moeite om te doen hetgeen de keizersdochter zou mogen behagen die hij noch niet mondeling verklaard had hetgeen zij voldoende aan hem merken mocht door uitwendige betonen. Maar toen hij op een tijd met haar koutte in een bekwame plaats en kwam onder andere in opzet van de liefde, nam de stoutigheid haar met een woord dat noch een zwak fundament had en zei: “Mevrouw, u is niet onbekend de verzameling die ten naaste feest geschieden zal, waarin ik hoop de ordening der ridders te ontvangen en indien het u beliefde die weldaad te doen van mij te vergunnen een gift die u weinig kosten zou, zo mag gij u wel verzekeren dat ik mij zou achten de aller gelukkigste ridder van de gehele wereld, want dat alleen zou mogen zijn de oorzaak mij te doen hebben de eer en de prijs van ’t steekspel.”
Griane wist voor zeker dat Tarisius haar een goede affectie droeg – gelijk ik gezegd heb – antwoorde hem: “Op goed geloof mijn neef, ik zou zeer blijde en goed tevreden zijn indien ik was het middel of enige oorzaak van het geluk zo gij u voor laat staan. Nochtans u [A2vb] te consenteren enige gift zonder te weten waarin zou ik mij zelf ongelijk doen, zo mij lijkt.”

Toen Tarisius verstond dit excuus was zijn mening van haar te genieten hetgeen hij tot noch toe mislopen was, waarom en had de tranen bijna in de ogen, zei hij tot haar: “Mevrouw, ik bid u met geheel mijn hart in het goede te nemen hetgeen gij tegenwoordig verstaan zal, want al had ik het vast mij voorgenomen voor u te verzwijgen, zo drukt mij nochtans de affectie alzo dat ze mij dwingt voort te gaan en u te zeggen hetgeen ik zelf niet denken durf en vrees u te mishagen, weet geen ander middel dat mij voor de dood bewaren mag en mij te genezen van de kwelling, te zeer straf en wreed, zo groot is de liefde die ik tot u draag. Die ik wel meende te overwinnen en mij zelf ook, maar hoe ik ze meer schuwen wil, hoe ze meer vermeerdert, ja zo wonderbaarlijk dat als ik u in mijn presentie zie mijn geest mij bijna geheel verlaat om in u alleen te leven. Om deze oorzaak heb ik besloten, indien gij het goed vindt, u te doen verzoeken tot een huisvrouw aan de keizer, uw vader, en indien hij mij zo grote eer doet mag hem ’t koninkrijk van Hongarije wel beroemen en ik ook die gekomen is tot de hoogste graad de wereldlijke geluk en heb tot een vrouwe diegene die zelf de onuitsprekelijke deugd is en ondertussen, indien u beliefden mij te schenken enig juweel of halssieraad en mij te gebieden het te dragen als uw ridder, gij zal licht mogen bekennen hoe veel de liefde in mij vermag door die sterkte die ik zou verkrijgen in de deugt van deze zo hoog geachte gave!”

Griane, die weinig [A3ra] achtte op zijn lijden, hoe wel dat zij kwalijk tevreden was van zijn gehouden opzet, antwoorde hem gestadig: “Zo gij tot mij waart droeg al zulk respect of eer als het vereist is zo zou je niet gebruiken de manier van spreken dat mij zo kwalijk voegt te aanhoren, want indien uw begeerte is gelijk gij het mij te verstane geeft, zo behoort gij u te voegen aan mijn heer of mevrouw die meerder macht over mij hebben dan ik zelf. Daarom bid ik dat u zulks niet meer gebeurt of beloof zeker dat gij mij daarmee geen vriendschap doen zal. Voor deze keer verontschuldig ik voldoende uw onvoorzichtigheid, gemerkt dat naar mijn mening ik alleen de schuld heb om de grote gemeenzaamheid die ik u toegelaten heb wat mij berouwt en een goed hart.”

Toen de dit gezegd had liet zij hem alleen staan toonde aan haar wezen de kleine dank die zij hem wist van deze aanzoek, aangezien zij liever zou hebben willen te sterven dan hem te nemen tot een man en noch veel minder tot een vriend. Of Tarisius als toen wel verbaasd was daarvan behoeft men zich niet te verwonderen, want alzo verbaasd was en zonder daarop te denken ging hij in de kamer van de keizerin, alwaar Caniam met haar sprak en zonder te groeten de een noch de ander ging hij zitten in een stoel en begon alzo zeer te zuchten dat zij het hoorden waardoor de keizerin bewogen werd en dacht dat men hem enig groot ongelijk aangedaan had of dat hij niet en kon verkrijgen hetgeen hij van node had tot het toernooi spel waarom zij en verliet haar zoon en riep Tarisius alleen en zei tot hem: “Mijn neef, ik zie u zo melancholisch dat het schijnt [A3rb] dat gij enig ding gebrek hebt. Heb je niet hetgeen u van node is tot de verzameling die mijn zoon heeft doen verkondigen?”

En toen zij deze woorden sprak aanzag ze Tarisius noch vlijtiger dan zij tevoren gedaan had en bemerkte dat de tranen van zijn ogen liepen wat haar vermeerderde de begeerte om te weten de oorzaak van zijn verdriet, maar ’t hart was hem alzo toegesloten dat hij geen woord kon spreken. Niettemin, de keizerin, die hem zo zeer beminden als haar eigen kind, kon hem zo mooi bepraten dat hij tenslotte haar vertelde de grote liefde die hij tot Griane droeg met het antwoord dat zij hem gegeven had, “wat mij doet geloven,” zei hij, “dat de dood alleen zal doen eindigen mijn kwellingen en verdriet en anders geen ...”

De keizerin, die van zichzelf somtijds in mening was geweest dit huwelijk te maken, bemerkte dat de gelegenheid zich presenteerden zo wel ten opzet en nam voor haar daarin bezig te zijn tot de volbrenging toe. Om haar neef tevreden te stellen en te verontschuldigde de prinses, haar dochter, antwoorden hem: “Neemt gij kwalijk het antwoord van mijn dochter?” voorwaar, zij heeft haar behoren daarin gedaan, want het stond haar niet aan die jong en zot is, maar mij, aan wie gij behoorde ’t verzoek te doen. En na dat ik weet dat gij haar draagt zo’n goede affectie, ik beloof u dat ik het zal te kennen geven aan de keizer en bevlijtigen dat gij hebben zal hetgeen gij begeert.”

En toen zij noch waren in deze tezamen bespreking kwam men ze aanzeggen dat Florendos, zoon van de koning van Macedonië, aangekomen was met een goede hoop ridders die gekomen was tot de keizer niet als dat ze [A3va] een vazal of onderzaat waren en hadden met ’t landschap van Macedonië niets te doen met het keizerdom, maar om te zien de mooie Griane, waarvan de faam van haar deugden, gratie en goede manieren tot zijn oren gekomen was, zo dat hij ze zonder haar gezien te hebben beminde en eerde in zulke manieren dat hij om deze enige [A3vb] oorzaak de reis naar Constantinopel aangenomen had, alwaar hij zeer heerlijk onthaald werd zo van de keizer als Caniam, zijn zoon, desgelijks van de keizerin en haar dochter die hem dikwijls had horen achten te zijn een van de beste en bekwaamste ridders die men als toentertijd vond.

A3v] Hoe de keyserinne den keyser te kennen gaf vant houwelick van Tarasius, neve van den coninck van Hongaryen, ende van Griane, haer dogter, twelck hy voor goet achten,ende tghene datter navolchde. Het tweede capittel.

[A3va] De keyserinne en vergat niet de belofte die sy Tarisius ghedaen hadde, verbeydende van dach te dach de bequaemheyt om den keyser daer van te mogen spreken, ende om dat zijt ondernomen hadde, soo wildese dattet volbracht soude worden, ghelijck dan sulcke plaghe de vrouwen gemeyn is, waerom dat het niet te verwonderen en staet dat sy alsulcke neersticheydt dede. Sy dan wesende alleen metten keyser, stellende van verre den strick waerin sy hem vanghen wilde, badt hem dat hy haer soude consenteren een versoeck, twelck sy aen hem doen wilde. Ende soo hy niet veel meer ghehoort en hadde op alsulcken luyte spelen, accoordeerden haer terstont alle tgene sy soude mogen begeeren. Daerom sy, haer verseeckert siende, seyde tot hem: “Mijn heere, ick hebbe in dese voorlede daghen in mijnen sin gedacht dat u dochter Griane ten bequamen ouderdom is om versien te syn, twelck ick oock begheere met alle mijn herte, ende om dat ghy opghevoet [A3vb] hebt Tarisius ende dat albereets, na dat ick bemercken can, sy eenighe vrientschap te samen hebben, ick soude wel van meeninghe syn dat wy tusschen haer een houwelick maeckten, want qualick soudy mogen vinden, so ic gheloof, grooter heer als hy sal syn, als beervende alsulcken coninckrijck, te weten van Hongaryen. Ende dat meer is, d’opvoedinghe die sy by malcanderen ghehadt hebben in haer jonckheydt, sal tusschen haer onderhouden meerder liefde ende vrientschap als ofse malcanderen noyt ghesien en hadden.”

“Mevrouwe,” antwoorde den keyser, “tis u dochter. Ick achte dat u niet en belieft als hare welvaert. Daerom volcht uwe opinie. Oock beminne ick Tarasius seer, ja als mijn eyghen kint. Nademael wy daer soo verre in ghecomen zijn, soo sal ick morghen ghesanten afveerdigen tot den coninck, zijn grootvader, om hem sulcx te kennen te gheven.”

De keyserinne bedanckte hem seer ootmoedelicken, blijde zijnde dat sy haer begheerte vercreghen hadde, twelck sy Tarisi[A4ra]us dede weten. Maer Grianus meeninge streckten heel elders, want sy droegh een seecker affectie tot Florendos aleerse hem gesien hadde, om de deucht ende vromicheyt diemen seyde in hem te wesen, also dat sy haer te samen siende ende heur oogen wesende ghetuyghen van veel grooter achtinghe, d’een den anderen, dan haer daer van geseyt geweest hadde, de begoste liefde regierde ende geboot over haer also seer dat sy vastelick beslote nemmermeer een ander te trouwen als hem, indien hy te vreden ware. Hy desghelycx en peynsden niet weyniger, nochtans een yeghelijck van haer beyden dede neersticheyt, voor eenigen tijt, secreet te houden tgene sy alsermeest wunschten den anderen bekent te zijn. Niettemin, ’t verborgen vuyr, duerende lange, openbaert hem geerne somtijts, gelijck het Griana oock ghebeurden, wesende int geselschap vande jonckvrouwen, sprekende vande ridders die hen behoorden present te vinden inden tornoy, quamen sy onder anderen te spreken vanden prince Florendos, ende sy loofden hem so voorderlick die van hem spraken dat Griane haer niet en conde onthouden te veranderen van verwen, soo menichmael datmen lichtelick conde ghekennen de veranderinge die sy gevoelden in haren geest, hoewel dat voor alsdoen geen van haerluyden daer acht op en sloeghe, ende also onthielt sy haer totter tijt toe dat het tornoyspel soude beghinnen. In welcken dach de keyser de ridders orden gaf aen Caniam, syn sone, ende Tarisius, neve vande keyserinne, om welcker eere hy veel grooter ende heerlicker hoff hielde als hy oyt gedaen hadde, want hy wilde hebben dat de jofvrouwen aten met de ridders, twelck nochtans weynich ghewoon was te geschien in dien tijden, alwaer Floren[A4rb]dos die weldaet gebeurden dat hy gesedt worde om ’t [n]oenemael te eten, het aldernaeste byde princesse Griane, ende duerende ’t selve hadden sy alle beyde genoech te doen om te gheveynsen heure affectien. Maer na dat de tafelen op genomen waren, een weynich te vooren eer het steeckspeel begonste, dede Florendos so vele dat hy middelen creegh om zijne nieuwe vriendienne alleene te mogen spreecken, ende seyde tot haer: “Mevrouwe, onsen Heere doet veele voor my, van my te verleenen also bequame plaetse om u te verclaren, eer ick rijde inde ordeninghe ofte loopplaetsen des tornoyspeels, d’oorsaecke die my heeft doen scheyden van Macedonien ende te comen inden lande vanden keyser. Ende ick sweere u op mijn gheloove dat ick alleen om uwent wille dese reyse volbracht hebbe, ende salt voorts volherden alle mijn leven lanc van my te gebruycken int gene dat ik kennen sal u aenghenaem te wesen, achtende voor my te syn een seer groot geluck, indient u beliefden my te gebieden, dat ick my desen dagh wapenden als uwen ridder, anders heb ick voor my ghenomen my stille te houden, wesende versekert dat sonder uwe gunste buyten mijn macht is eenich dinck te doen dat tot mijn glorie ende eere soude strecken. Ende hoewel ick u genen dienst gedaen en hebbe die weerdich is alsulcken grooten weldaet, soo hebbe ick nochtans alsulcken betrouwen in u eerbaerheydt dat ghy my niet en sult weygeren dese mijne biddinghe, om dat het de eerste is die ic u oyt ghedaen hebbe.”

Griane die beminden hem wel als hier te voren verclaert is, nochtans wijs ende wel bedocht, willende ondersoecken of hy niet en sprack door gheveynstheyt, antwoorden hem bykans door een geconterfeyte quaetheyt: “Ick en hadde noyt ghedocht, heer Flo[A4va]rendos, dat ghy u selven so verre sout vergeten hebben van te gebruycken alsulcke propoosten, so weynich bequaem om te houden met een keysers dochter als ick ben. Niettemin, bekennende dat ghy een vreemdelinck zijt ende mogelick niet en weet de tuchticheyt ende eerbaerheyt diemen in desen lande ghebruyckt int couten mette jonckvrouwen, daerom en sal ick t’uwaerts niet gebruycken de strafheyt also ick behoorden, maer sal u antwoorden, hoewel dat ick achte my daerin grootelickx te misdoen. Ghy bidt my dat ghelijck als mijnen ridder ghy meucht comen inden tornoy. So veel als dat aenlangt, dat consenteer ick u, op dat ick metter daet bekennen mach de vromicheyt die men seyt in u te syn. Aengaende de reste ick ben van meeninghe dat ghy u daer van ontslaet.

“Mevrouwe,” seyde hy, “indien ic lichtverdich g[e]weest ben u aen te spreken in eenigen woorde twelck u heeft mishaecht, voorwaer, my excuserende, beschuldicht de cleyne vryicheyt die my gebleven is om my gheheelick t’onderwerpen t’uwen dienste.”

“Hoe?,” antwoorden sy. “Acht ghy dat ick yemants anders wil beminnen als den gheenen die my ghegheven sal worden tot eenen man?”

“Ay,” antwoorden Florendos, “dat is tgene dat ick wunsche met alle mijn herte, ende en hebbe noyt gedocht u in een ander maniere te beminnen als u te maken vrouwe ende meestersse van my ende van alle tgene in mijn machte is. In getuygenisse van sulcx sal ic my nu voortaen gebruycken in dienste vanden keyser, in sulcker manieren dat hy daer in wel sal consentieren, indien ghy het goet vint.”
Griane antwoorden hem: “Het staet voorseker den keyser toe ende niet my, waeraen sulcke propoosten behooren gedresseert te worden, gemerct dat hem toecoemt het ghebieden ende my t’onder[A4vb]danich zijn.”

Ende alsse dese woorden voleynt hadde, worde sy vande keyserinne geroepen, ende Florendos haer de reverentie gedaen hebbende, vertroc hen in zijn logement om hem te wapenen, want albereyts vele ridders inde tornoyplaetse ghecomen waren, daer hy ooc terstont daer na quam, doende alsulcke feyten van wapenen dat hy niet alleen eere en behaelden in desen dach, maer oock inde andere viere daer nae volgende, so lange als den tornoy duerden, ende vercreech het juweel ’t welc Caniam toegheseydt hadde den best vechtende, waer door hy grootelic gepresen worde vanden keyser ende alle de andere, principalick vande schoone Griane, welckers herte de liefde allenskens vermorwden ten genoeghen van Florendos in sulcker manieren dat Tarisius sulckx ghewaer worde, waer deur hy seer qualijck te vreden was.

Maer duerende dese feesten ende tornoyspelen, de Fortuyne, vyande van alle geneuchte ende blijdtschap, wilde den keyser nieuwe oorsaken bereyden om een ander wech zijn tijtcortinghe te passeeren, want aleer soo veel ridders in zijn hoff vergadert, wederom keerden na heure landen, Gamezio, sone vanden soudaen van Babylonien, de welcke op zee was met een seer groote macht om te gaen vercrijghen Alexandrien, worde door storm ende onweder, twelck hen over quam, gedreven seer na by de enghte der zee van Constantinopolen. Het welcke de schippers ende stuerluyden vande schepen ghewaer worden ende gavent hem te kennen, ende daer en was niemant onder den gehelen hoop die sulcke nieuwe tijdinghe niet en behaechde, Gamezio achtende datse God aldaer ghestuert hadde om te doen comen in zijne handen alsulcke edele ende bloeyende stadt. Om ’t welcke, wesende [A5ra] de zee gestilt ende versoe[t] hy dede vergaderen de hoofden ende principael capiteynen van syn geheele heyr ende seyde heur: “Mijn vrienden, ick gheloove sekerlijck dat Godt almachtich niet toe gelaten en heeft dat wy ghecomen zijn in Alexandrien dan om dat wy souden bestrijden die teghen onse wet zijn, maer dat sijn geliefte geweest heeft ons te voegen in desen lande van Christenrijck om het gheheele te bederven ende te brengen tot onse onderdanicheyt. Waerom dat ic besloten hebbe voor dese reyse uut te stellen de wrake over de misdaet die den coninc Calameno den soudaen gedaen heeft, ende geheelic mijn cracht te gebruycken in dese contreye. Om dese oorsake bidde ic u dat een yeder van u luyden int besonder alle synen volc[A5rb]ke vermane ende verseeckere, indien wy dese stadt mogen ghewinnen, datse alle rijck ende geluckich sullen syn, het welck seer wel achtervolchden alle de gheene die hy ’t selve bevolen hadde.

Doen soudy hebben gesien ter wapenen loopen, schepen toe te rusten ende crijchsvolck te bereyden, daer na de seylen optreckende, genaecten aen d’een zijde, uutwerpende menichte van schuyten ende schepen om ten lande te comen, makende een alsulck wonderbaerlijck gecrijt, geclanc van trompetten ende gheruchte van trommen datmen inde locht aen allen zijden den weerclanc hoorden. Nochtans worden sy veel straffer onthaelt als sy hoopten, gelijc ghy, voortlesende dese historie, sult mogen verstaen.

[A3v] Hoe de keizerin de keizer te kennen gaf van het huwelijk van Tarisius, neef van de koning van Hongarije en van Griane, haar dochter, wat hij voor goed achtte en hetgeen dat er navolgde. Het tweede kapittel.

[A3va] De keizerin vergat niet de belofte die zij Tarisius gedaan had en wachtte van dag tot dag de gelegenheid om de keizer daarvan te mogen spreken en omdat zij het ondernomen had zo wilde ze dat het volbracht zou worden, gelijk dan zulke plaag de vrouwen algemeen is, waarom dat het niet te verwonderen staat dat zij al zulke naarstigheid deed. Zij die dan alleen was met de keizer stelde van verre de strik waarin zij hem vangen wilde, bad hem dat hij haar zou consenteren een verzoek wat zij aan hem doen wilde. Zo hij niet veel meer gehoord had op al zulke luit te spelen, accordeerde haar terstond al hetgeen zij zou mogen begeren. Daarom dat ze die zich verzekerd zag zei tot hem: “Mijn heer, ik heb in deze voorleden dagen in mij zin gedacht dat uw dochter Griane ten bekwame ouderdom is om voorzien te zijn wat ik ook begeer met al mijn hart en omdat gij opgevoed [A3vb] hebt Tarisius en dat al gereed, na dat ik bemerken kan, zij enige vriendschap tezamen hebben, ik zou wel van mening zijn dat wij tussen ze een huwelijk maakten, want kwalijk zou je mogen vinden, zo ik geloof, grotere heer als hij zal zijn als erven al zulk koninkrijk, te weten van Hongarije. Dat meer is, de opvoeding die zij bij elkaar gehad hebben in hun jonkheid zal tussen ze onderhouden meerder liefde en vriendschap alsof ze elkaar nooit gezien hadden.”

“Mevrouw,” antwoorde de keizer, “het is uw dochter. Ik acht dat het u niet belieft dan haar welvaart, daarom volg uw opinie. Ook bemin ik Tarisius zeer, ja als mijn eigen kind. Nadat wij daar zo ver in gekomen zijn zo zal ik morgen gezanten afvaardigen tot de koning, zijn grootvader, om hem zulks te kennen te geven.”

De keizerin bedankte hem zeer ootmoedig die blijde was dat zij haar begeerte verkregen had, wat zij Tarisius [A4ra] liet weten. Maar Griane mening strekten heel elders, want zij droeg een zekere affectie tot Florendos aleer ze hem gezien had om de deugd en dapperheid die men zei in hem te wezen, alzo dat zij ze tezamen zag en haar ogen waren getuigen van veel grotere achting, de een en de andere, dan haar daarvan gezegd geweest was en toen begon de liefde te regeren en gebood over haar alzo zeer dat zij vast besloot nimmermeer een ander te trouwen dan hem, indien hij tevreden was. Hij desgelijks peinsde niet minder, nochtans dat elk van hun beiden deed naarstigheid, voor enige tijd, geheim te houden hetgeen zij allermeest wensten anderen bekend te zijn. Niettemin, ’t verborgen vuur duurde lang en openbaart zich graag somtijds, gelijk het Griane ook gebeurde, was het in het gezelschap van de jonkvrouwen en sprak van de ridders die zich behoorden present te vinden in het toernooi, kwamen zij onder anderen te spreken van de prins Florendos, en zij loofden hem zo bevorderlijk die van hem spraken dat Griane haar niet kon onthouden te veranderen van kleur, zo menigmaal dat men licht kon herkennen de verandering die zij voelde in haar geest, hoewel dat voor alstoen geen van ze daar acht op sloeg, en alzo onthield zij haar tot de tijd toe dat het toernooispel zou beginnen. In die dag de keizer de ridders orde gaf aan Caniam, zijn zon, en Tarisius, neef van de keizerin, om de eer dat hij veel groter en heerlijker hof hield als hij ooit gedaan had, want hij wilde hebben dat de juffrouwen aten met de ridders, wat nochtans weinig gewoon was te geschieden in die tijden, alwaar Florendos [A4rb] die weldaad gebeurde dat hij gezet werd om ’t noen maal te eten, het allernaaste bij de prinses Griane en gedurende hadden zij alle beide genoeg te doen om te veinzen hun affectie. Maar na dat de tafels opgenomen waren, een weinig tevoren eer het steekspel begon, deed Florendos zo veel dat hij middelen kreeg om zijn nieuwe vriendin alleen te mogen spreken en zei tot haar: “Mevrouw, onze heer doet veel voor mij, van mij te verlenen alzo bekwame plaats om u te verklaren, eer ik rijd in de ordening of loopplaatsen der toernooispel, de oorzaak die mij heeft doen scheiden van Macedonië en te komen in het land van de keizer. Ik zweer u op mijn geloof dat ik alleen vanwege u deze reis volbracht heb en zal het voorts volharden al mijn leven lang van mij te gebruiken in hetgeen dat ik kennen zal u aangenaam te wezen, acht voor mij te zijn een zeer groot geluk, indien het u beliefde mij te gebieden dat ik mij deze dag wapenden als uw ridder, anders heb ik mij voorgenomen mij stil te houden was ik verzekerd dat zonder uw gunst buiten mijn macht is enig ding te doen dat tot mijn glorie en eer zou strekken. Hoewel ik u geen dienst gedaan heb die waardig is al zulk grote weldaad, zo heb ik nochtans al zulk vertrouwen in uw eerbaarheid dat gij mij niet zal weigeren deze mijn bidden, omdat het de eerste is die ik u ooit gedaan heb.”

Griane die beminden hem wel als hier tevoren verklaard is, nochtans wijs en goed bedacht, wilde onderzoeken of hij niet sprak door geveinsdheid en antwoorde hem bijna door een afgebeelde kwaadheid: “Ik had nooit gedacht, heer Florendos [A4va] dat gij u zelf zo ver zou vergeten hebben van te gebruiken van al zulke opzet en zo weinig bekwaam om te houden met een keizersdochter als ik ben. Niettemin, beken dat gij een vreemdeling bent en mogelijk niet weet de nuttigheid en eerbaarheid die men in deze landen gebruikt in het kouten met de jonkvrouwen, daarom en zal ik tot u waart niet gebruiken de strafheid alzo ik behoorde, maar zal u antwoorden, hoewel dat ik acht mij daarin zeer te misdoen. Gij bidt mij dat gelijk als mijn ridder gij mag komen in het toernooi. Zo veel als dat het u aangaat dat consenteer ik u, op dat ik met de daad bekennen mag de dapperheid die men zegt in u te zijn. Aangaande de rest, ik ben van mening dat gij u daarvan ontslaat.

“Mevrouw,” zei hij, “indien ik lichtvaardig geweest ben u aan te spreken in enige woorden wat u heeft mishaagt, voorwaar, mij excuseren en beschuldig ik de kleine vrijheid die mij gebleven is om mij geheel te onderwerpen tot uw dienst.”

“Hoe?” antwoorden zij. “Acht gij dat ik iemands anders wil beminnen dan diegenen die mij gegeven zal worden tot een man?”

“Aai,” antwoorden Florendos, “dat is hetgeen dat ik wenste met alle mijn hart en heb nooit gedocht u in een andere manier te beminnen als u te maken vrouwe en meesteres van mij en van alle hetgeen in mijn macht is. In getuigenis van zulks zal ik mij nu voortaan gebruiken in de dienst van de keizer, in zulke manieren dat hij daarin wel zal consenteren, indien gij het goed vindt.”
Griane antwoorden hem: “Het staat voor zeker de keizer toe en niet mij, waaraan zulke opzetten behoren gezegd te worden, gemerkt dat hem toekomt het gebieden en mij te onderdanig [A4vb] zijn.”

En toen deze woorden geëindigd had werd zij van de keizerin geroepen, en Florendos die haar de reverentie gedaan har vertrok in zijn logement om hem te wapenen, want al gereed vele ridders in de toernooiplaats gekomen waren, daar hij ook terstond daarna en deed al zulke wapenfeiten dat hij niet alleen eer behaalde in deze dag, maar ook in de andere vier daarop volgende, zo lang als het toernooi duurde en kreeg het juweel wat Caniam toegezegd had de best vechtende, waardoor hij zeer geprezen werd van de keizer en alle de andere, voornamelijk van de mooie Griane wiens hart de liefde geleidelijk aan vermurwden ten genoegen van Florendos in zulke manieren dat Tarisius zulks gewaar werd waardoor hij zeer kwalijk tevreden was.

Maar gedurende deze feesten en toernooispelen het Fortuin, vijand van alle genoegens en blijdschap, wilde de keizer nieuwe oorzaken bereden om een ander weg zijn tijdkortingen te passeren, want aleer zo veel ridders in zijn hof verzameld wederom keerden naar hun landen, Gamezio, zoon van de sultan van Babylonië, die op zee was met een zeer grote macht om te gaan verkrijgen Alexandrië, werd door storm en onweer wat hen over kwam gedreven zeer nabij de engte der zee van Constantinopel. Wat de schippers en stuurlieden van de schepen gewaar werden en gaven het hem te kennen en daar was niemand onder de gehele hoop die zulke nieuwe tijding niet behaagden, Gamezio achtte dat ze God aldaar gestuurd had om te doen komen in zijn handen al zulke edele en bloeiende stad. Om wat, was [A5ra] de zee gestild en verzacht en hij liet verzamelen de hoofden en belangrijkste kapiteins van zijn gehele leger en zei ze: “Mijn vrienden, ik geloof zeker dat God almachtig niet toegelaten heeft dat wij gekomen zijn in Alexandrië dan om dat wij zouden bestrijden die tegen onze wet zijn, maar dat het zijn gelieven geweest heeft ons te voegen in deze landen van Christenrijk om het geheel te bederven en te brengen tot onze onderdanigheid. Waarom dat ik besloten heb om deze reis uit te stellen de wraak over de misdaad die de koning Calameno de sultan gedaan heeft en geheel mijn kracht te gebruiken in deze contreie. Om deze oorzaak bid ik u dat iedereen van u in het vooral al zijn volk [A5rb] vermaand en verzekert, indien wij deze stad mogen winnen, dat ze alle rijk en gelukkig zullen zijn, wat ze zeer goed achtervolgden al diegene die hij ’het zelf bevolen had.

Toen zou je hebben gezien ter wapens lopen, schepen uit te rusten en krijgsvolk te bereiden, daarna de zeilen optrekken en raakten aan de ene zijde en wierpen uit menigte van schuiten en schepen om te land te komen en maakten een al zulk wonderbaarlijk gekrijs, het klinken van trompetten en gerucht van trommels dat men in de lucht aan alle zijden de weerklank hoorden. Nochtans werden zij veel straffer onthaald dan zij hoopten, gelijk gij, voorleest in deze historie zal mogen verstaan.

[A5r] Van den strijt de welcken geschieden voor de stadt van Constantinopolen tusschen den volcke vanden keyser, ende van Gamezio.
Het .IIJ. capittel.

[A5ra] Desen heyrleger wert terstont vernomen vande wacht vande stadt, waeromme den allarme soo groot worde datter veele liepen om te beschermen de have die de Moren meynden te overweldighen. Daerentusschen Caniam, Tarisius ende de andere principale ridders heur bereyden ende deden alle neersticheydt om te vergaderen crijchsvolck ende soldaten, ende in een cleyne tijdt vondense haer in alsulcken merckelicken getal datse in slachordeninghe uut de stadt toghen ende te hulpe quamen d’eerste die vande Mooren al verre verdreven waren vande waterkant. Ende als Florendos, die achter gebleven was, deur de stadt reet om d’anderen [A5rb] t’achterhalen, worde hy Griane ghewaer, liggende in een vensteren van ’t palleys, siende seer droeffelick nade have, waer deur hem ’t herte verheven worde, seggende in hem selfst: “Ic sweer by Godt dat ick huyden sal sterven oft ick sal u doen vergeten een deel der oorsaken van u deyrnisse!”

Dit seggende gaf zijn peert de sporen ende sonder langhe te rijden, wesende inden velde, viel met [e]en geweldige crachte op de vyanden, die groote macht aenwenden om te comen uut heure schepen, maer de verwerringe geschieden in sulcker manieren datter groot ghetal van synen volcke. Doen begonsten de Christenen achterwaerts te wijcken ende bykans den rugh te keeren, waerom dat de reste vande Mooren middel hadden te ghenaken ende alle sonder tegenstoot te lande te komen. Twelck den keyser siende, die ghebleven was om de stadt te bewaren, worde seer droevich, vreesende de misordeninghe van synen volcke, maer Florendos ende Caniam hielden haer alsoo dat deur haren middel wederom alle heur volke versaemden ende de vyanden verboden voort te varen. Aldaer toonden hem Tarisius stout ende vroom, beproevende deur alle middelen hem ghelijck te maken de vromicheyt van Florendos, die welcke desen dagh wonder bedreven hadde. Ende also dese drie te samen doordringende van rye tot rye, slaende ter aerden alle de gene die haer ontmoeten, Gamezio tselve vernemende, meynden van gramschap te rasen, end om hem te wreecken voechden hem by Tarisius, die welcke hy gaff een alsulcken slagh met zijn sweert opt hooft, hem ter neder werpende alsoo verbaest, dat hy hem lichtelick doot gheslagen soude hebben ten ware gheweest Florendos die hem overquam, die welcke siende den More [hem] verheffen in syn steghelreepen om also meerder crachte te nemen om hem te quetsen, stack hem zijn sweert van achteren int fondement tot aent ghevest toe, also dat hy doot ter aerden viel.

Doen vergaderden sy d’een teghen d’ander in sulcken grooten ghetal dat vanden geheelen dach den strijdt noch so geweldich niet geweest en was, maer het volck van Gamezio, siende heur hooft [A5vb] verloren te hebben, verlooren oock den moet ende couragie, vluchtende met vollen loope in hare schepen. Ende ten ware geweest den duysteren nacht diese te gheringhe overviel, daer en souder niet een afghecomen hebben oft sy en souden dootgeslagen oft ghevangen genomen hebben geworden, hoewel datter een groot deel van haerluyden passeerden de scherpte des sweerts, d’anderen metter haest begroeven haer in die golven der zee, ende de reste salveerden haer des nachts al vluchtende. Ende alsoo keerden weder het volck vanden keyser, hopende des anderen daeghs noch beter te doen, maer de Mooren wisten haer daer voor wel te wachten, want soo haest als haer vyanden heur gelaten hadden, gingen sy met soo grooten haest t’schepe als sy ymmermeer conden. Ende wat redenen oft vermaningen eenighe van haerluyden int particulier deden, datmen veel eer behoorden te sterven als de stadt onghewonnen te laten ende haren coninck te wreecken, niettemin de schipluyden togen de seylen op ende richten haren wech na den soudaen, den welcken, nae datse aenghecomen waren, [si] te kennen gaven heure quade fortuyne ende hoe het alles vergaen was, oock den doot van synen sone Gamezio, waeromme het weynich scheelden dat hy hem selven niet en misdede. Maer hy was soo oudt ende afgaende dattet hem onmoghelic soude syn gheweest selver in persoone hem te gaen wreecken, waeromme dat hy dede gelofte ende swoer dat hy zijn anderde sone, so gheringhe als hy gecomen was ten bequame ouderdom om wapenen te voeren, soude seynden met sulcken heyrcracht dat hy den keyser ende syn keyserrijck soude te niete doen ende onder brengen, ende daerentusschen sondt hy het rantsoen van dien gevangen ghe[A6ra]nomen waren.

Maer om wederom te keeren tot Caniam ende de anderen diese verslagen hadden, alsoo haest sy wederom inde stadt gecomen waren, den keyser die albereets verstaen hadde den dienst die hem dien dach van Florendos geschiet was, gebootschapt wordende dat hy ghewondt was op verscheyden plaetsen, en woude niet consenteren dat hy elders soude afsitten als in zijn palleys op dat syn barbiers ende meysters hem soo veel te beter visiteerden ende genasen. Also dat hy gheleyt worde in eene vande schoonste camers, alwaer de keyserinne ende Griane hem oock terstonts quamen visiteren, daer haer vertelt worde door Caniam dat sonder de hulpe van Florendos Gamezio Tarisius doot gheslaghen soude hebben, “maer,” seyde hy, “den heyden isser aende pan blijven hangen, ende ic heb hem gesien in mijn presentie den lesten sucht geven, alsoo dat ons de victorie is ghebleven, de welcke te voren twijffelachtich was.”

Terwijle dat Caniam was in dese coutinge, sloech Griane altijdts haer oogen op Florendos, ende sy twee te samen consenteerden deur
’t ghesichte heur gequelde herten, soo manierlicken nochtans dattet niemant en merckten. Ende om dat den chirurgijnen goet dochte datmen hem liet rusten, een yegelijck seyde hem goeden nacht ende vertoogen haer tot des anderen daechs smorgens, dat Caniam gebode dat een yegelic sich ghereet maeckte om te gaen sien wat hare vyanden souden mogen bedrijven. Maer de gene die des nachts de wacht ghehouden hadden, quamen hem bootschappen dat, nae haer vermoeden, sy [A6rb] t’zeyl gegaen waren ende de have verlaten hadden, ende also wast gheschiet. Om welcke oorsaken den keyser, Godt grootelick lovende, reysden uut Constantinopelen om te gaen sien ’t ghetal der dooden, waer onder men oock vonde Gamezio, diemen lichtelic kende om die rijcke wapenen wil[l]e die hy aen hadde, die Caniam gheboodt Florendos te brenghen, als hebbende oorsaecke gheweest van so heerlicke victorie, desghelijcx ooc den keyser selfs om hem dancbaer te syn, presenteerdense hem so gheringhe als hy weder inde stadt gecomen was, seggende: “Mijn neve, ick heb vernomen dat door u vromicheyt ende cloecmoedicheydt mijn vyanden ’t quaetste deel ghehadt hebben, waeromme dat niet voorby gaen sal eenen dach mijns levens oft ghy sult my altoos bevinden u te syn een goede mage ende altijt geduerende vrient, ende dat in sulcker voeghen dat ghy my niet en soudt moghen eysschen ’t welck ick u niet en soude vergunnen, indient in mijn macht waer.”

Florendos bedanckten hem seer ootmoedelicken van alsoo groote eere als hy hem bewees, hopende nade luydinghe van syn woorden lichtelick te vercrijgen daer hy na haecten, twelck was de schoone Griane, die hem alle daghe quam visiteren mette keyserinne, ende door dien middel haerder beyder liefde, haer voedende ende vermeerderende van dage te dage, twelc ooc mede een groot middel was dat Florendos in weynich daghen wederom vercreech de volcomen genesinge van zyne wonden ende metten keyser hielde de propoosten, also ghy hier na verstaen sult.

[A5r] Van de strijd die geschiedde voor de stad van Constantinopel tussen het volk van de keizer en van Gamezio. Het 3^de kapittel.

[A5ra] Dit leger werd terstond vernomen van de wacht van de stad waarom het alarm zo groot werd dat er velen liepen om te beschermen de haven die de Moren meenden te overweldigen. Ondertussen bereiden Caniam, Tarisius en de andere belangrijkste ridders zich en deden alle naarstigheid om te verzamelen krijgsvolk en soldaten en in een kleine tijd vonden ze zich in al zulk merkelijk getal dat ze in slagordening uit de stad trokken en te hulp kwamen de eerste die van de Moren al ver verdreven waren van de waterkant. Toen Florendos, die achtergebleven was, door de stad reedt om de anderen [A5rb] te achterhalen, werd hij Griane gewaar die lag in een venster van ’t paleis, zag zeer droevig naar de haven, waardoor hem ’t hart verheven werd en zei in zichzelf: “Ik zweer bij God dat ik heden zal sterven of ik zal u doen vergeten een deel der oorzaken van uw deernis!”

Dit zei hij en gaf zijn paard de sporen en zonder lang te rijden was in het veld en viel met een geweldige kracht op de vijanden die grote macht aanwenden om te komen uit hun schepen, maar de verwarring geschiede in zulke manieren dat er groot getal van zijn volk. * Toen begonnen de Christenen achteruit te wijken en bijna de rug te keren, waarom dat de rest van de Moren middel hadden te komen en alle zonder tegenstand aan land te komen. Wat de keizer zag, die gebleven was om de stad te bewaren, werd zeer droevig en vreesde de wanorde van zijn volk, maar Florendos en Caniam hielden zich alzo dat door hun middel wederom al hun volk verzamelde en de vijanden verboden voort te gaan. Aldaar toonden hem Tarisius stout en dapper, beproefde door alle middelen hem gelijk te maken de dapperheid van Florendos, die deze dag wonder bedreven had. Alzo deze drie tezamen doordrongen van rij tot rij, sloegen ter aarde alle diegenen die ze ontmoeten, Gamezio die dat vernam meenden van gramschap te razen en om hem te wreken voegde hij hem bij Tarisius die hij gaf een al zulke slag met zijn zwaard op het hoofd en wierp hem neer alzo verbaasd dat hij hem licht dood geslagen zou hebben tenzij geweest was Florendos die hem overkwam die zag de Moor hem verheffen in zijn stijgreep om alzo meerder kracht te nemen om hem te kwetsen en stak hem zijn zwaard van achteren in het fundament tot aan het gevest toe, alzo dat hij dood ter aarde viel.

Toen verzamelden ze de een tegen de ander in zulk groot getal dat van de gehele dag de strijd noch zo geweldig niet geweest was, maar het volk van Gamezio zag hun hoofd A5vb verloren te hebben, verloren ook de moed en courage, vluchten met volle loop in hun schepen. En tenzij geweest was de duistere nacht die ze te gegauw overviel, daar zou er niet een van gekomen hebben of zij zouden doodgeslagen of gevangen genomen zijn geworden, hoewel dat er een groot deel van ze passeerden de scherpte van het zwaard, de anderen begroeven ze met een haast in die golven der zee en de rest redde zich ‘s nachts al vluchtend. Alzo keerden weer het volk van de keizer hoopten het volgende dag noch beter te doen, maar de Moren wisten zich daar oor wel te wachten, want zo gauw als hun vijanden ze verlaten hadden gingen zij met zo’n grote haast te scheep als zij immermeer konden. Wat redenen of vermaningen enige van ze in het particulier deden dat men veel eeder behoorden te sterven als de stad ongewonnen te laten en hun koning te wreken, niettemin de schiplieden trokken de zeilen op en richten hun weg naar de sultan die na dat ze aangekomen ware ze te kennen gaven hun kwade fortuin en hoe het alles vergaan was, ook de dood van zijn zoon Gamezio, waarom het weinig scheelde dat hij zichzelf nies misdeed. Maar hij was zo oud en afgaande dat het hem onmogelijk zou zijn geweest hem zelf in persoon zich te gaan wreken, waarom dat hij een belofte deed en zwoer dat hij zijn andere zoon, zo gauw als hij gekomen was ten bekwame ouderdom om wapens te voeren, zou zenden met zulk legerkracht dat hij de keizer en zijn keizerrijk zou te niet doen en onder brengen en ondertussen zond hij het losgeld van die gevangen genomen [A6ra] waren.

Maar om wederom te keren tot Caniam en de anderen die ze verslagen hadden, alzo gauw zij wederom in de stad gekomen waren en de keizer die al gereed verstaan had de dienst die hem die dag van Florendos geschied was geboodschapt was geworden dat hij gewond was op verscheiden plaatsen en wilde niet consenteren dat hij elders zou afzitten als in zijn paleis op dat zijn barbiers en meesters hem zo veel te beter visiteerden en genazen. Alzo dat hij geleid werd in een van de mooiste kamers, alwaar de keizerin en Griane hem ook terstond kwamen visiteren daar ze verteld werd door Caniam dat zonder de hulp van Florendos Gamezio Tarisius dood geslagen zou hebben, “maar,” zei hij, “de heiden is er aan de pan blijven hangen en ik heb hem gezien in mijn presentie de laatste zucht geven, alzo dat ons de victorie is gebleven die tevoren twijfelachtig was.”

Terwijl dat Caniam was in dit kouten sloeg Griane altijd haar ogen op Florendos en zij twee tezamen consenteerden door ’t gezicht van haar gekwelde hart zo goed gemanierd nochtans dat het niemand merkten. Omdat de chirurgijns het goed dacht dat men hem liet rusten zei hem iedereen goede nacht en vertrokken tot de volgende dag ‘s morgens dat Caniam gebood dat iedereen zich gereed maakte om te gaan zien wat hun vijanden zouden mogen bedrijven. Maar diegenen die ‘s nachts de wacht gehouden hadden kwamen hem boodschappen dat, naar hun vermoeden, zij [A6rb] te zeil gegaan waren en de haven verlaten hadden, en alzo was het geschied. Om die oorzaken reisde de keizer die God zeer loofde, uit Constantinopel om te gaan zien ’t getal der doden, waaronder men ook vond Gamezio die men licht kende vanwege de rijke wapens die hij aan had die Caniam gebood Florendos te brengen als was de oorzaak geweest van zo’n heerlijke victorie, desgelijks ook de keizer zelf om hem dankbaar te zijn, presenteerden ze hem zo gauw als hij weer in de stad gekomen was en zei: “Mijn neef, ik heb vernomen dat door uw dapperheid en kloekmoedigheid mijn vijanden ’t kwaadste deel gehad hebben, waarom dat niet voorbij gaan zal een dag van mijn leven of gij zal mij altijd bevinden u te zijn een goede verwant en altijt gedurende vriend en dat in zulke voegen dat gij mij niets zou eisen wat ik u niet zou vergunnen, indien het in mijn macht was.”

Florendos bedankten hem zeer ootmoedig van alzo grote eer als hij hem bewees en hoopte nar het geluid van zijn woorden licht te verkrijgen daar hij naar haakte en dat was de mooie Griane die hem alle dagen kwam visiteren met de keizerin en door dat middel hun beider liefde die zich voedde en vermeerderde van dag tot dag, wat ook mede een groot middel was dat Florendos in weinig dagen wederom verkreeg de volkomen genezing van zijn wonden en met de keizer hield de opzet, alzo gij hierna verstaan zal.

[A6r] Hoe Florendos aenden keyser, syn dochter, mevrouwe Griane ten houwelick versoeckt, ende ’t antwoort dat hy hem gaf. Het .IIIJ. capittel.

[A6va] Na dat Florendos ghenesen was vande quetsueren die hy ontfangen hadde vande Moren, vindende den keyser op een tijt wel ten propooste ende alleene in syn camer, begonste hem te segghen: “Mijn heere, ghy hebt my albereets soo veel t’uwaerts verbonden door de weldaden ende gunsten die ick ontfanghen hebbe na dat ic in u hof ghecomen zy, so dat mijn vader ende ick daer voor u altijdt verbonden behooren te blijven. Ende op dat, heere, dese verbindinghe hem mach vermeerderen, ic bidde u my niet te weygeren een dinck dat ick langhen tijt in de wil ghehadt heb aen u te versoecken, tgene is mevrouwe Griane, u dochter, den naem ende faem vande welcke my heeft doen scheyden principalick uut Macedonien om te comen ende die aen u te begeeren tot een huysvrouwe, indien u belieft my so groote weldaet ende eere aen te doen. Het welc ick niet en soude ondernomen hebben sonder verlof vanden coninck, mijnen vader, die sulcx gheheelicken aen my ghestelt heeft, u versekerende, indiense mijne wort, dat ghy gheen kindt noch dienaer en sult hebben also bereyt om u onderdanich te syn e[n]de te dienen als ick sal zijn in alle tgene u ghelieven sal my te gebieden.”

Den keyser, de welcke Florendos also seer beminden als synen eygen soon Caniam, so om syn vromicheyden als om andere deuchden die hem gemeyn waren, soude hem geerne gheconsenteert hebben tgene hy begeerden so die beloftenisse die hy Tarisium gedaen hadde, daer niet tegen en streden. Om die oorsaecke dan antwoorden hy hem: “Op mijn geloove, mijn neve, ick ben seer qualick te vreden dat ick niet voldoen en can daer ghy my om bidt, want Tarisius, neve vande keyserinne, is u te voren geweest, ende ooc so heb [A6vb] ickse hem belooft. Ende gelooft vryelic dat het also is, want ic verwachte van dagh te dagh de ambassadeurs van Hongaryen om met haer alles te besluyten, ende om eene vande alderbeste steden mijns keyserrijcx so en wilde ic mijn woort niet faelgeren. Dan van een dinck wil ick u versekeren: dat ick u liever voor mijn behoude sone ghehadt soude hebben als hem. Maer daer en is gheen remedie toe, ende ick bidde u dat ghy my voor verontschuldicht houden wilt.”

Wel verwondert ende verbaest was Florendos, siende in een oogenblijck verdwijnen ende te niete gaen alle de hope waerom hy syn uuterste beste gedaen hadde die te doen floreren ende vermeerderen geduerende zijn langhe vertoeninghe in Constantinopelen, ende was also ontstelt dat hy den keyser niet en conde antwoorden so geringe als hy wel hadde willen. Doch ten lesten sprac hy also: “Dat en believe God nemmermeer, heere, dat een also deuchdelicken prince als ghy zijdt, niet en soude achtervolgen zijne beloften om mijnent wille. Ick en sal daeromme niet achterwegen laten u dienst te doen, in wat plaetsen ick oock sal moghen zijn.”

“Noch ick,” antwoorden den keyser, “van u te beminnen, so veel ende meer als ick plach te doen.”

Ende sprekende dese woorden over quamen haer sommige ridders, waeromme sy alle beyde haer propoost veranderden, ende Florendos keerden weder na zyn logijs, also droevich ende mistroostich dat hy de Doot aenriep tot zijn leste toevlucht. Ende hy nam dit verdriet also ter herten dat het weynich scheelden oft hy soude hem selven gheoffert hebben een al te wreeden werck, want so geringe hy in syn camer ghecomen was, syn ooghen overloopende van vuyrige tranen, begonste hy hem te beclagen, seggende seer erbarmelic[A7ra]ken: “Eylaci, ick arm ongeluckige als ic ben! Moet het also geschieden dat de gene die welcke ick ’t leven gesalveert hebbe, huyden veroorsake ’t eynde van mijn dagen? Voorwaer Tarisius, indien ick te voren dit ongheluck bedocht hadde, ick en soude mijn persoon niet ghestelt hebben in alsulcken perijckel teghen de heydenen om u te verlossen uut haren handen. Maer ick hebbende u ’t sweert vande keele genomen, ende ghy berooft my voor een vergeldinge alle mijne welstant ende mijn eenighe toevlucht. Om u te verlengen uwe jaren, ghy vercort soo veel ghy cont de mijne door eenen alder wreetsten doodt die oyt den eenen vyandt den anderen soude connen toewunschen. Ick sweere by mijn ziele: ghy en sult so groote blijtschap niet hebben in haer te besitten, die mijne is, als het leven my nu voortaen verdrietigh sal vallen, verliesende mevrouwe Griane, die ghy my ontneempt sonder die verdient te hebben, want u en kanse niet syn indien de sterckte der liefde behoort voor te stellen den meesten minnenden. Want te sterven om harent wille soude ick my seer geluckich achten, indien dat sy my eenichsins beclaechden, ende sal mijnen gheest soo veel te grooter ruste ghenieten, indien hy weet mijnen doot haer yet, so weynich alst is, moeyelijck ghevallen zy. Och Griane, oft Godt beliefde dat ick u noyt gesien en hadde, nademael mijn Fortuyne my soo contrarie valt datse my ontseyt tghene ick aldermeest begheere, hoewel dat het mijne is.”

Alsdoen begonsten hem zijne woorden te failleren, niet meer connende volbrengen ’t gene hy uut spreken wilde, maer viel neder ter aerden, heel uut syn selven, gevende inden val alsulcken stort dat eenen schiltknecht, zijnde in d’een van d’onderste zalen, het gerucht hoorden, die terstont liep besien wat het [A7rb] soude moghen wesen. Ende hy bevindende syn meester doot te wesen, alsoo hy meynden, liep wel haestelijck ende verbaesteli[c]k roepen Frene, neve van Florendos, die gheheelicken wiste alle syn singuliere secreten, nochtans was hem alsdoen noch onbewost d’oorsaecke van dit ongheluck, waerom hy hem in synen arm nam, ende door de cracht van cout water ende wijneeck dede hy so veele dat het leven wederom in hem verwect worde, so dat hy begonste de ooghen te openen.

Ende siende syn neve soo nae by hem, liet hy eenen seer swaren sucht, segghende: “Ay mijnen grooten vrient, het is met my gedaen! En wilt doch niet beletten den uutganck van mijn leven, want verliesende de hope van te vercrijgen mijn alderliefste als ic gedocht hadde, ick soude my onghelijck doen langher te laten leven ...”

Als Frene hem hoorde spreecken in sulcker manieren, vreesden hy wel dat hy eenich onghenoechelick antwoordt vanden keyser ontfanghen hadde aengaende ’t houwelick tusschen hem ende die ghene om de liefde vande welcke hy verlaten hadde synen lande van Macedonien, ende daeromme peynsende wat medecijne hem ’t bequaemste was, antwoorden hem seer straffelick ende wel: “Moet ghy daerom den moet verloren gheven?”

“Eylacy,” seyde Florendos, “wat wildy dat ick doe? Den keyser heeftse voor langen tijt belooft aen Tarisius, ghelijck hy my versekert heeft.”

“Voorwaer,” antwoorden Frene, “ghy hebt seeckers groote reden. Weet ghy wel dat zijder oock in consenteren moet? Aengaende my, mijn dunckt dat sy hem niet en bemint, maer datse u veel meer goede willens toedraecht als hem oft eenich andere. Ende van morgen voortaen sal ick de kadt de bel aenbinden in sulcker voegen dat ick sal breecken, indien ick can, het voornemen [A7va] vanden keyser ende van Tarisius. Leert u alleen geveynsen sonder u te toonen qualick te vreden te syn om eenich dinck datmen u geseyt mach hebben.”

Dit ende dierghelijcke wijsmaeckingen stelde hem Frene also wel te voren, so dat hijt gheloofden, wederom keerende int palleys gelijc hy gewoone was.

Maer den keyser peysden eenen langhen tijdt opt propoost dat Florendos met hem ghehouden hadde aengaende ’t houwelick tusschen hem ende syn dochter, alsoo dat hy des nachts daer nae volghende daer van sprack met de keyserinne, haer wel te verstaen ghevende dat hy hem liever soude beminnen te hebben voor een behouden sone als Tarisius. Maer sy gheheelicken favoriserende haren neve, dede hem diversche vermaeninghen, doende so vele soo door quellinghe van biddinghen, tranen als ander subtijlicheyden die de vrouwen ghewoon zijn te versieren ende te ghebruycken om te gheraecken totte volbrenghinghe van haer voornemen, dat sy den keyser daer van so veel ontriet dat hy haer op een nieuws beloofden haer anders gheen te geven als daer hyse eerst aen gheaccordeert hadde. Waer van sy hem seer eerlicken bedanckende, ende alsoo den nacht overbrengende, ende die keyserinne beslooten hebbende om te beletten deur alle middelen dat van doen voortaen Florendos haer dochter niet meer en soude comen te spreken, waerom dat sy haer begonste corter te houden ende meer achts op haer te hebben alsse oyt ghedaen hadde ’t Welck Florendos lijden also vermeerderden dat hy in een seer groote kranckte gheraeckten, in sulcker voeghen dat de medicijnmeesters niet en consten comen tot kennisse van d’oorsake zijnder sieckte, twelck sy heel periculeus achten. Waeromme den keyser seer qualick te vreden was ende noch [A7vb] veel meer Caniam, nochtans en visiteerden hem de keyserinne noyt om hem te benemen de ghelegenheyt van te aenschouwen haer dochtere, ghedachtich wesende tgene den keyser haer vertelt hadde. Ende hoewel dat Griane daer geen werck van en maeckten int openbaer, soo droech sy nochtans een seer groot leetwesen daeromme in haer herte.

Ende in eenen dach onder anderen Caniam, haren broeder, tot haer comende om haer te kennen te geven den uytterlicken noodt daer hy zijn medtghesel inne ghelaten hadde, haer clagende het verdriet ende leetwesen dat hy hebben soude indien hy storve, “Hoe dat mijn heer,” seyde sy, “is hy in alsulcken staet?”

“Ja voorwaer,” antwoorden hy, “ende gelooft vryelick, indien hem Godt gheen gratie en doet, dat hy desen dagh niet overbrenghen en sal.”

Doen begonsten Griane de tranen inde oogen te spruyten, doch gheveynsdense heur lijden soo vele sy mochte. Niettemin, sy en conste haer soo wel niet onthouden oft sy en seyde ten lesten: “Ick verwondere my seer vande keyserinne, die soo weynigh werckx van hem maeckt, dat van alle die tijt die hy cranck geweest is, sy hem niet eens ghevisiteert en heeft ... Ick gheloove dat haer al vergeten is het groote feyt so hy voor ons alle geaen heeft ten dage als hy Gamezio doot sloegh. Ick sweere dat my zijn ongheluck wee doet, want indien hy sterft, soo mach den keyser wel seggen dat hy meer aen hem verloren heeft als hy oyt gedocht hadde, aengesien het middel dat hy hadde om hem dienst ende vrientschap te bewijsen, wesende den sone van een soo grooten coninck als hy is.”

Dit seggende begonst haer ’t herte te swellen in sulcker voegen dat sy genootdruckt worde, veynsende byde keyserinne te gaen, haren broeder alleene te laten om de straf [A8r] ende hardicheydt van haer lijden met tranen te mogen versachten.

[A6r] Hoe Florendos aan de keizer, zijn dochter, mevrouw Griane ten huwelijk verzoekt, en ’t antwoord dat hij hem gaf. Het vierde kapittel.

[A6v] Nadat Florendos genezen was van de kwetsingen die hij ontvangen had van de Moren en vond de keizer op een tijd goed opgezeten en alleen in zijn kamer en begon hem te zeggen: “Mijn heer, gij hebt mij al gereed zo veel te u waart verbonden door de weldaden en gunsten die ik ontvangen heb na dat ik in uw hof gekomen ben zo dat mijn vader en ik daarvoor aan u altijd verbonden behoren te blijven. Op dat, heer, deze verbinding zich mag vermeerderen, ik bid u mij niet te weigeren een ding dat ik lange tijd in de wil gehad heb aan u te verzoeken, hetgeen is mevrouw Griane, uw dochter, de naam en faam waarvan mij heeft doen scheiden voornamelijk uit Macedonië om te komen en die aan u te begeren tot een huisvrouw, indien u belieft mij zo grote weldaad en eer aan te doen. Wat ik niet zou ondernomen hebben zonder verlof van de koning, mijn vader, die zulks geheel aan mij gesteld heeft en u verzekert, indien ze van mij wordt, dat gij geen kind noch dienaar zal hebben alzo gereed om u onderdanig te zijn en te dienen als ik zal zijn in alle hetgeen u gelieven zal mij te gebieden.”

De keizer die Florendos alzo zeer beminde als zijn eigen zoon Caniam, zo om zijn dapperheden als om andere deugden die hem algemeen waren, zou hem graag geconsenteerd hebben hetgeen hij begeerden zo de belofte die hij Tarisius gedaan had daar niet tegen streden. Om die oorzaak dan antwoorden hij hem: “Op mijn geloof, mijn neef, ik ben zeer kwalijk tevreden dat ik niet voldoen kan daar gij mij om bidt, want Tarisius, neef van de keizerin, is u tevoren geweest en ook zo heb [A6vb] ik haar hem beloofd. En geloof vrij dat het alzo is want ik verwachte van dag tot dag de ambassadeurs van Hongarije om met haar alles te besluiten en om een van de allerbeste steden mijn keizerrijk zo wilde ik mijn woord niet falen. Dan van een ding wil ik u verzekeren: dat ik u liever voor mijn schoonzoon gehad zou hebben dan hem. Maar daar is geen remedie toe en ik bid u dat gij mij voor verontschuldigt houden wil.”

Wel verwonderd en verbaasd was Florendos, zag in een ogenblik verdwijnen en te niet gaan alle hoop waarom hij zijn uiterste beste gedaan had die te doen floreren en vermeerderen gedurende zijn lang verblijf in Constantinopel en was alzo ontsteld dat hij de keizer niet kon antwoorden zo gauw als hij wel had willen. Doch tenslotte sprak hij alzo: “Dat belieft God nimmermeer, heer, dat een alzo deugdelijke prins als gij bent niet zou achtervolgen zijn beloften vanwege mij. Ik zal daarom niet achterwegen laten u dienst te doen, in wat plaatsen ik ook zal mogen zijn.”

“Noch ik,” antwoorde de keizer, “van u te beminnen, zo veel en meer als ik plag te doen.”

En toen ze spraken deze woorden over kwamen er sommige ridders waarom zij alle beide hun opzet veranderden en Florendos keerde weer naar zijn logies alzo droevig en mistroostig dat hij de dood aanriep tot zijn laatste toevlucht. Hij nam dit verdriet alzo ter harte dat het weinig scheelde of hij zou zichzelf geofferd hebben een al te wreed werk, want zo gauw hij in zijn kamer gekomen was en zijn ogen overliepen van vurige tranen begon hij hem te beklagen en zei zeer erbarmelijk [A7ra] “Helaas, ik arm ongelukkige als ik ben! Moed het alzo geschieden dat diegenen die ik ’t leven gered heb heden veroorzaakt ’t einde van mijn dagen? Voorwaar Tarisius, indien ik tevoren dit ongeluk bedacht had, ik en zou mijn persoon niet gesteld hebben in al zulk perikel tegen de heidenen om u te verlossen uit hun handen. Maar ik heb u ’t zwaard van de keel genomen en gij berooft mij voor een vergelding al mijn welstand en mijn enige toevlucht. Om u te verlengen uw jaren, gij verkort zo veel gij kan de mijne door een aller wreedste dood die ooit de een vijand de anderen zou kunnen toewensen. Ik zweer bij mijn ziel: gij zal zo’n grote blijdschap niet hebben in haar te bezitten, die de mijne is, als het leven mij nu voortaan verdrietig zal vallen, verlies mevrouw Griane, die gij mij ontneemt zonder die verdiend te hebben, want uw kan het niet zijn indien de sterkte der liefde behoort voor te stellen de meeste minnende. Want te sterven vanwege haar zou ik mij zeer gelukkig achten, indien dat zij mij enigszins beklaagde zal mijn geest zo veel te groter rust genieten indien het weet van mijn dood haar iets, zo weinig als het is, moeilijk gebeurt het. Och Griane, of God het beliefde dat ik u nooit gezien had, nadat mijn Fortuin mij zo contrarie valt dat ze mij ontzegt hetgeen ik allermeest begeer, hoewel dat het mijne is.”

Als toen begonnen hem zijne woorden te falen en kon niet meer volbrengen hetgeen hij uitspreken wilde, maar viel neer ter aarde, geheel uit zichzelf en gaf in de val al zulk lawaai dat een schildknecht, was in de ene van de onderste zalen, het gerucht hoorde die terstond liep bezien wat het [A7rb] zou mogen wezen. Hij bevond zijn meester dood te wezen, alzo hij meende, liep wel haastig en verbaas en riep Frene, neef van Florendos, die geheel wist alle zijn singuliere geheimen, nochtans was hem alstoen noch onbewust de oorzaak van dit ongeluk, waarom hij hem in zijn armen nam en door de kracht van koud water en wijnazijn deed hij zo veel dat het leven wederom in hem verwekt werd zo dat hij begon de ogen te openen.

En zag zijn neef zo nabij hem en liet een zeer zware zucht en zei: “Aai mijn grote vriend, het is met mij gedaan! En wit doch niet beletten de uitgang van mijn leven, want ik verlies de hoop van te verkrijgen mijn allerliefste als ik gedacht had, ik zou mij ongelijk doen langer te laten leven ...”

Toen Frene hem hoorde spreken in zulke manieren vreesde hij wel dat hij enig ongenoeglijk antwoord van de keizer ontvangen had aangaande ’t huwelijk tussen hem en diegenen om de liefde waarvan hij verlaten had zijn land van Macedonië en daarom peinsde hij wat medicijn hem ’t bekwaamste was, antwoorden hem zeer straf en goed: “Moet gij daarom de moed verloren geven?”

“Helaas,” zei Florendos, “wat wil je dat ik doe? De keizer heeft ze voor lange tijd beloofd aan Tarisius, gelijk hij mij verzekerd heeft.”

“Voorwaar,” antwoorde Frene, “gij hebt zeker grote reden. Weet gij wel dat zij er ook in consenteren moet? Aangaande mij, mijn dunkt dat zij hem niet e bemint, maar dat ze u veel meer goede wil toedraagt dan hem of enig andere. Van morgen voortaan zal ik de kat de bel aanbinden in zulke voegen dat ik zal breken, indien ik kan, het voornemen [A7va] van de keizer en van Tarisius. Leer u alleen gedachten zonder u te kwalijk tevreden te tonen om enig ding dat men u gezegd mag hebben.”

Dit en diergelijke wijs maken stelde hem Frene alzo wel tevoren, zo dat hij het geloofde, wederom keerde in het paleis gelijk hij gewoon was.

Maar de keizer peinsde een lange tijd op de opzet dat Florendos met hem gehouden had aangaande ’t huwelijk tussen hem en zijn dochter, alzo dat hij ‘s nachts daarna volgend daarvan sprak met de keizerin en gaf haar wel te verstaan dat hij hem liever zou beminnen te hebben voor een schoonzoon dan Tarisius. Maar zij begunstigde geheel haar neef en deed hem diverse vermaning en deed zo veel zo door kwelling van bidden, tranen als ander en subtiele dingen die de vrouwen gewoon zijn te versieren en te gebruiken om te raken tot het volbrengen van hun voornemen, dat zij de keizer daarvan zo veel ontraadde dat hij haar opnieuw beloofden haar anders geen te geven als daar hij ze eerst aan geaccordeerd had. waarvan zij hem zeer fatsoenlijk bedankte en alzo de nacht door bracht en de keizerin die besloten had om te beletten door alle middelen dat van toen voortaan Florendos haar dochter niet meer zou komen te spreken, waarom dat zij haar begon korter te houden en meer acht op haar te hebben dan ze ooit gedaan had wat Florendos lijden alzo vermeerderde dat hij in een zeer grote zwakte geraakte, in zulke voegen dat de medicijnmeesters niet konden komen tot kennis van de oorzaak van zijn ziekte, wat zij heel periculeus achten. Waarom de keizer zeer kwalijk tevreden was en noch [A7vb] veel meer Caniam, nochtans visiteerden hem de keizerin nooit om hem te benemen de gelegenheid van te aanschouwen haar dochter en gedachtig was hetgeen de keizer haar verteld had. Hoewel dat Griane daar geen werk van maakte in het openbaar, zo droeg zij nochtans een zeer groot leedwezen daarom in haar hart.

En op een dag onder andere Caniam, haar broeder, die tot haar kwam om haar te kennen te geven de uiterste nood daar hij zijn medegezel in gelaten had, haar beklaagde het verdriet en leedwezen dat hij hebben zou indien hij stierf, “Hoe dat mijn heer,” zei ze, “is hij in al zulk staat?”

“Ja voorwaar,” antwoorden hij, “en gelooft vrij, indien hem God geen gratie doet dat hij deze dag niet doorbrengen zal.”

Toen begonnen Griane de tranen in de ogen te vallen, toch veinsde ze haar lijden zo veel zij mocht. Niettemin, zij kon zich niet zo goed onthouden of zij en zei tenslotte: “Ik verwonder mij zeer van de keizerin die zo weinig werk van hem maakt dat van al de tijd die hij zwak geweest is zij hem niet eens gevisiteerd heeft ... ik geloofd dat ze geheel vergeten is het grote feit zo hij voor ons alle gedaan heeft die dag toen hij Gamezio dood sloeg. Ik zweer dat mij zijn ongeluk wee doet, want indien hij sterft zo mag de keizer wel zeggen dat hij meer aan hem verloren heeft als hij ooit gedacht had, aangezien het middel dat hij had om hem dienst en vriendschap te bewijzen, was de zoon van een zo grote koning als hij is.”

Dit zei ze en toen begon haar hart te zwellen in zulke voegen dat zij genoodzaakt werd en veinsde bij de keizerin te gaan en haar broeder alleen te laten om de straf [A8r] en hardheid van haar lijden met tranen te mogen verzachten.

Hoe Griane Florendos eenen rinck seynden deur Cardin, hem doende bidden dat hy alle neersticheyt wilde aenwenden om hem te genesen deur de liefde die hy tot haer droech, ende van ’t antwoort dat hy hem gaf. Het [.v.] capittel.

[A8ra] Alsoo haest als Griane haren broeder gelaten hadde, sy vertrocken wesende in haer camer, begonste meer als te voren te fantiseren op den periculeusen staet van Florendos, alsoo datse dese navolghende coutinghe hielde met haer selven: “Voorwaer ick en weet gheen levendich creatuyr alsulcken swaren straffe verdient hebbende als ick doe, als zijnde oorsaecke vanden doot vanden vroomsten ridder der gheheele werelt, aengesien dat alleene die liefde die hy tot my draecht ende geen ander dingh hem ghebrocht heeft inden noot daer hy tegenwoordich in is. Maer indien hy sterft, ick versekere my daer van te nemen alsulcke wrake over my selfst dat ick niet en sal leven een ure alleen na hem. En ist dan niet beter dat ic ende hy t’samen in vreuchden ende wel te vreden leven? Jaet voorwaer, ende sal alsoo veel doen aleer my de droefheydt des duysteren nachts sal overvallen oft mijn ruste nemen sal, dat ick sal weten voor de waerheyt oft het in mijne macht is hem remedie te geven oft niet.”

Ende in dese verstoortheyt dede sy roepen eenen jongelinck, sone van hare voetstere, ghenoempt Cardin, inde welcke sy haer grootelick betrouwende, ende seyde tot hem: “Cardin, u is wel bekent de vrientschap die ick tot u moeder drage als oock tot u om harent wille, ende ick heb u van langhen tijt gheproeft my te syn een goeden ende [A8rb] ghetrouwen dienaer. Nu vertoont sich dan de beste ghelegentheyt om u te bewijsen also metter daet te zijn, verswijgende tgene ick u verclaren sal ende bewarende mijn secreten, die welcke een keysers dochters ben.”

Cardijn wijs ende voorsichtich zijnde, hoorende Griane hem doen dese voorhoudinghen, dochte wel dat sy hem wilde ontdecken eenige saecke van haren aldersecreetsten handel, waeromme dat hy antwoorden: “Ick soude veel liever lijden datmen my ontleede van lidt tot lidt dan dat de geringste sake die u gheliefden my te ghebieden deur my, sonder u bevel, gheopenbaert soude worden, ende sult my bevinden so lange als ick leven sal, u ghetrouwe ende onderdanige dienaer.”

“Dat is tgene dat ic altoos van u gheoordeelt hebbe,” antwoorde de princesse. “Nu welaen dan, verstaet ’t gene ick u ghebieden sal: Ick hebbe voor die waerheydt verstaen ende wete dat de groote siecte van Florendos gecomen is van weghen een uutermaten groote liefde die hy tot my heeft, ende om dattet soude syn een al te grooten schade door mijne schult te verliesen een alsulcken prince, soo bidde ick u dat ghy hem van mijnent wegen wilt aenseggen dat hy doch alle neersticheyt gebruycke om zijne gesontheydt wederomme te vercrijghen. Ende soder yet in mijn machte is dat daer toe soude moghen dienen, dat hy sulcx sal mogen eysschen als vande ghene die hem meer be[A8va]mint als haer eyghen selfs. Ende in een teycken van dien ick hem seynde desen rinck, die welcke hem sal ghelieven te bewaren om mijnent wille, my doende van nu voortaen eenen yeghelijcken dach verstaen van synen staet.”

“Mevrouwe,” antwoorden Cardin, “God wil my gratie geven dat ick u alle beyde mach helpen uut het verdriet, want soo als my dunckt, soo en weet ick gheenen ridder die u beter verdient heeft als hy.”

“Gaet dan,” seyde Griane, “ende dat uwe weder comste cort sy.”

Daeromme Cardin stracx ginck recht na syn logijs, ende incomende vont hy Caniam, die van hem quam, hem ghelaten hebbende in alsoo quaden state alst mogelick was, merckende dat syn cranckheydt van ure tot ure ergerde. Nochtans Cardin als wel bedacht zijnde, en wilde sich aen hem niet vertoonen, maer ginck voort sonder verbeyden inde camer van Florendos. Ende als hy de deure open dede, hoorden hy hem clagen, seggende: “Och God, moet ic sterven sonder hoope van eenige remedie?” Ende als hy dese woorden voleynden, so ginc Cardin tot hem, hem “Goeden avont!” wunschende ende heel sachtelic seggende hoe dat de princesse Griane hem tot hem ghesonden hadde om te weten hoet met hem stonde. “Ende gelooft vryelic, mijn heer,” seyde hy, “dat ick noyt en sach princesse alsoo moeyelick zijnde als sy is om uwe qualickvaert, ende sy gebiet haer seer ernstelicken in u gratie ende seynt u desen rinck tot een versek[er]inghe van liefde die sy tot u draecht, u biddende alle middelen te gebruycken die u moghelick syn om haeste te ghenesen op dat sy u sien ende spreken mach van saecken die haer niet [A8vb] min als u aen en gaen.”

Van dese woorden worde Florendos alsoo verandert, so dat hy lange twijfelden oft het eenen droom ofte waerheyt was dat hy hoorden seggen, want al kende hy den bootschapper soo wel als eenighen anderen int hof, soo en coste hy nochtans in synen sin niet begrijpen dat een alsulcke weldaet hem soo gheringhe overcomen was. Ten lesten verseeckerde hy hem in sulcker manieren dat hy den rinck aen nam ende die meer als duysent reysen kusten. Daer na omhelsende Cardin, soo vrientelick als hy coste, antwoorden hem: “Eylaci mijn vrient, is het moghelick dat mevrouwe alsulcke ghedachtenisse van my heeft, die haer noyt eenigen dienst en dede?”

“Jaet,” seyde Cardin, “ende sy doet u ooc weten dat indien ghy haer bemint, sy verbeydende is dat ghy haer daer van getuygenisse ende verseeckeringhe doet door de vercrijginghe van uwe gesontheyt in een corte ghenesinge.”

“Mijnen grooten vrient,” antwoorden hy, “ick sal haer onderdanich zijn alle mijn leven in alle ’t ghene dat haer ghelieven sal my te gebieden, ende ic verseeckere u dat ick my albereets also verlicht vinde door dese blijde nieuwe tijdinghe dat ick my binnen drie dagen tot haer voeghen sal om haer seer ootmoedelijcken te bedancken. Ende ick bidde u daerentusschen haer de reverentie te doen van mijnent weghen, die welcke doot was sonder de hulpe die sy my verleent heeft.”

Alsdoen nam Cardin van hem oorloff ende keerden wederom tot Griane, die welcke hem verwachten met grooten yver om te weten hoe hy hem droech, de gene daer sy hem toe gesonden hadde.

Hoe Griane Florendos een ring zond door Cardin en liet hem bidden dat hij alle naarstigheid wilde aanwenden om hem te genezen door de liefde die hij tot haar droeg en van ’t antwoord dat hij hem gaf. Het vijfde kapittel.

[A8ra] Alzo gauw als Griane haar broeder verlaten had was zij vertrokken in haar kamer en begon meer dan te voren te fantaseren op de periculeuze staat van Florendos, alzo dat ze dit navolgende kouten hield met zichzelf: “Voorwaar ik weet geen levend creatuur die al zulk zware straf verdiend heeft zoals ik doe, als zijnde oorzaak van de dood van de dappersten ridder der gehele wereld, aangezien dat alleen de liefde die hij tot mij draagt en geen ander ding hem gebracht heeft in de nood noot daar hij tegenwoordig in is. Maar indien hij sterft, ik verzeker mij daarvan te nemen al zulke wraak over mijzelf dat ik niet zal leven een uur alleen na hem. En is het dan niet beter dat ik en hij tezamen in vreugden en goed tevreden leven? Ja het voorwaar, en zal alzo veel doen aleer mij de droefheid van de duistere nacht zal overvallen of mijn rust nemen zal dat ik zal weten voor de waarheid of het in mijne macht is hem remedie te geven of niet.”

En in deze verstoordheid liet zij roepen een jongeling, zoon van haar voedster, genoemd Cardin, waarin zij zich zeer vertrouwde en zei tot hem: “Cardin, u is wel bekend de vriendschap die ik tot uw moeder draag als ook tot u vanwege haar en ik heb u van lange tijd beproefd mij te zijn een goeden en [A8rb] getrouwe dienaar. Nu vertoont zich dan de beste gelegenheid om u te bewijzen alzo inderdaad te zijn, en verzwijg hetgeen ik u verklaren zal en bewaar mijn geheimen die een keizersdochters ben.”

Cardin die wijs en voorzichtig was, hoorde Griane hem doen deze voor behoeden en dacht wel dat zij hem wilde verhalen enige zaak van haar aller geheimste handel, waarom dat hij antwoorden: “Ik zou veel liever lijden dat men mij ontleedde van lid tot lid dan dat de geringste zaak die u geliefde mij te gebieden door mij, zonder uw bevel, geopenbaard zou worden en zal mij bevinden zo lang als ik leven zal uw getrouwe en onderdanige dienaar.”

“Dat is hetgeen dat ik altijd van u geoordeeld heb,” antwoorde de prinses. “Nu welaan dan, versta hetgeen ik u gebieden zal: ik heb voor die waarheid verstaan en weet dat de grote ziekte van Florendos gekomen is vanwege een uitermate grote liefde die hij tot mij heeft en omdat het zou zijn een al te grotenschade door mijn schuld te verliezen een al zulke prins, zo bid ik u dat gij hem vanwege mij wil aanzeggen dat hij toch alle naarstigheid gebruikt om zijn gezondheid wederom te krijgen. En zo er iets in mijn macht is dat daartoe zou mogen dienen dat hij zulks zal mogen eisen als van diegene die hem meer bemint [A8va] als zichzelf. In een teken van dien ik hem zendt deze ring die hem zal gelieven te bewaren om vanwege mij en laat mij van nu voortaan elke dag verstaan van zijn staat.”

“Mevrouw,” antwoorden Cardin, “God wil mij gratie geven dat ik u alle beide mag helpen uit het verdriet, want zoals mij dunkt, zo weet ik geen ridder die u beter verdiend heeft dan hij.”

“Ga dan,” zei Griane, “en dat uw terugkeer gauw zal zijn.”

Daarom Cardin ging recht daarna naar zijn logies en toen hij erin kwam zo vond hij Caniam die van hem kwam en hem gelaten had in alzo kwade staar als het mogelijk was en merkte dat zijn zwakheid van uur tot uur erger werd. Nochtans Cardin als een die goed bedacht was wilde zich aan hem niet vertonen, maar ging voort zonder te wachten in de kamer van Florendos. Toen hij de deur opendeed hoorden hij hem klagen en zei: “Och God, moet ik sterven zonder hoop van enige remedie?” Toen hij deze woorden eindigde zo ging Cardin tot hem en wenste hem “Goede avond!” en heel zacht zei hoe dat de prinses Griane hem tot hem gezonden had om te weten hoe het met hem stond. “En geloof vrij, mijn heer,” zei hij, “dat ik nooit een prinses zag die alzo moeilijk was als zij is om uw kwalijke gaan en zij gebied haar zeer ernstig in uw gratie en zendt u deze ring tot een verzekering van liefde die zij tot u draagt en bid u alle middelen te gebruiken die u mogelijk zijn om gauw te genezen op dat zij u zien en spreken mag van zaken die haar niet [A8vb] minder als u aangaan.”

Van deze woorden werd Florendos alzo veranderd, zo dat hij lang twijfelden of het een droom of waarheid was dat hij hoorden zeggen, want al kende hij de boodschapper zo goed als enige anderen in het hof, zo kon hij nochtans in zijn zin niet begrijpen dat een al zulke weldaad hem zo gauw over komen was. Tenslotte verzekerde hij hem in zulke manieren dat hij de ring aannam en die meer als duizend keren kusten. Daarna omhelsde hij Cardin, zo vriendelijk als hij kon en antwoorden hem: “Helaas mijn vriend, is het mogelijk dat mevrouw al zulke gedachten van mij heeft die haar nooit enige dienstdeed?”

“Ja het,” zei Cardin, “en zij doet u ook weten dat indien gij haar bemint zij wacht dat gij haar daarvan getuigenis en verzekering doet door het verkrijgen van uw gezondheid in een korte genezing.”

“Mijn grote vriend,” antwoorden hij, “ik zal haar onderdanig zijn al mijn leven in al hetgeen dat haar gelieven zal mij te gebieden en ik verzeker u dat ik mij al gereed alzo verlicht vindt door deze blijde nieuwe tijding dat ik mij binnen drie dagen tot haar voegen zal om haar zeer ootmoedig te bedanken. Ik bid u ondertussen haar de reverentie te doen vanwege mij die dood was zonder de hulp die zij mij verleend heeft.”

Als toen nam Cardin van hem verlof en keerden wederom tot Griane die hem verwachte met grote ijver om te weten hoe hij hem zich gedroeg diegene daar zij hem toe gezonden had.

[A8v] Hoe Cardin Griane vertelden al tgene dat hem Florendos geseyt hadde, ende van ’t advijs dat sy hem gaf om haer te mogen connen spreken in den boomgaert na dat hy genesen soude syn. Het .VI. capittel.

[B1ra] Cardin van Florendos gescheyden zijnde, keerden haestelijck wederom totte princesse, die hem met groot verlangen verbeyden in haer camere. Ende so haest alsse hen gewaer worde, quamse hem te ghemoete, vraghende of het den prince int goede genomen [hadde] tgene sy hem ontboden hadde. “Hoe, mevrouwe,” seyde hy, “twijvelt ghy daer aen? Ic geloove, al en dede ghy oyt anders geen deuchde als de gene die ghy hem bewesen hebt, datse ghenoech ware om u gelucksalich te maken, want daer aen hebt ghy een recht mirakel gedaen, hebbende een doot man weder om het leven gegeven.”

Doen vertelde hy haer alle de coutingen die sy tsamen gehadt hadden, oock hoe dat hy hem overcomen was in syn karmen ende clagen, ende ten lesten tgene hy hem bevolen hadde haer aen te seggen. Cardin dese bootschappe also doende, de liefde overwon ende nam allenskens in te besitten haer herte deur ’t subtijl middel twelcse gewoonlick is te gebruycken, also dat sy te rugge stelde tghene sy alle haer leven lanck meest in eeren gehouden hadde, twelc was haer eere ende vreese van schaemte t’ontfanghen, segghende tot Cardin: “Eylaci mijn vrient, wanneer sal ick hem mogen sien ende kussen tot mijn ghenoeginghe?”

“Wanneer mevrouwe?”, antwoorde hy. “Seer gheringhe!, indient Godt belieft.”

“Jae wel,” seyde de princesse, “indien wy waren in een bequame plaetse om sulcx te doen ... Maer ghy weet dat ick gantsch geen middel daer toe en hebben sonder grootelicx in perijckel te stellen mijn eere ende mijn leven.”

“Niet, niet!, ten is gheen noot,” antwoorden hy. “Myn suster sal u daerin beter raden als eenighe andere die ick kenne, ende deur haren middel suldy mogen te vreden stellen den besten ridder des gheheelen aertbodems. Ende boven dien so weet ick [B1rb] dat hy so geheel uwe is, so dat hy liever soude willen sterven dan dat u eenich ongheluck soude overcomen. Ooc soo en strect zijn meeninge tot ghenen anderen eynde dan u te moghen hebben tot zyn bruyt ende vrouwe, het welcke u de grootste eere sal zijn die u soude moghen
ghebeuren!”

“Wel, keert dan wederomme tot hem,” seyde Griane, “ende versekert hem dat so geringe als hy genesen sal syn, ic hem sien ende spreken sal in een plaetse waer wy vryelick ende sonder perijckel malcanderen sullen mogen te kennen geven tgene wy tot noch toe, ten weynichsten ic, het aldersecreetste ghehouden hebben, ende dat ick hem bidde dattet gheschiede soo geringe alst mogelick is.”

Sonder vertrec ginck Cardin dese bootschap doen aen Florendos, waerover hy hem soo wel begonste te dragen dat in weyniger als ses dagen hy hem soo wel te passe gevoelden als hy oyt geweest hadde. Maer also grooten blijtschap als den keyser ende syn sone Caniam daeromme ontfiengen, also grooten leetwesen hadde Tarisius daer van, hebbende te voren tegens hem ontfangen een secreete jalousie om der liefden wille die Griane tot hem droech. Die welcke Florendos deur Cardin ontboode dat hy den toecomenden nacht niet en faelgeerden te comen inden boomgaert daer het uutsichte van haer camere op respondeerden, het welcke de plaetse was alwaer sy haer alleene het meeste plach te vermaken, ende dat sy haer aldaer oock vinden soude sonder eenige twijffel.

Florendos siende dat syne saken voort gingen hoe langer hoe beter, nam wel vastelic voor hem daer in niet versuymich te wesen, hem dien dach hondert dagen lanc vallende, so lange docht hem den avont te verbeyden. Ende gecomen zijnde de ghesette ure nae syn meeninghe om te volbrengen syn voornemen, hy alleene met syn neve Frene, die over lan[B1va]ghe gheweten hadde zijn aldergrootste secreeten, vertoogen haer uut hare woonplaetsen ende genakende den hoff, bemercten dat de muere seer hooghe was ende swaerlick om over te comen. Nochtans om dat den lieffhebbers bykans niet onmogelick en is, principalick in deser gelijcke saken, den prince quam met weynich hulps daer boven op ende dalende neder geraeckten tot de plaetse daer Griane hem verbeyden, die doen ter tijt anders geen geselschap by heur en hadde als Lerine, suster van Cardin, die welcke sy alles ontdect hadde. Ende hy, also comende in heur presentie, wierp hem selven neder voor de voeten vande princesse, maer sy hief hem seer lieffelick wederom op, hem omhelsende in sulcker voegen dat de gene die met heur was haer vertrock onder de boomen, heurluyden alleen latende, niet soo seere deur vreese van heur te misdoen als om ’t leetwesen dat sy hadde van geen tegenpartije te vinden met de welcke sy haer mochte deelachtich maken der vreuchde ende geneuchte van haer meestersse, voor de [B1vb] welcke sittende den Grieckschen prince op syn knyen, segghende: “Mevrouwe, door u gebodt ben ick tot u ghecomen, bereydt om u onderdanich te syn, als de geene die ghy vander doot verlost hebt. Ende naedemael ghy albereets soo veele voor my gedaen hebt, so bid ic u om mijn leven voorts te bewaren dat ghy my vergunt dat ick altijts uwe blijve, u sweerende byde gelofte die ic u schuldich syn te houden dat ick niet en begeere te leven in dese weerelt als alleene om u dienst te doen, want sonder uwe gunste ende goede gratie de doot soude my veel aengenamer syn dan tleven!”

“Hoe, mijn vrient?”, antwoorde Griane. “Wanneer ende waer heeft dese liefde haren oorspronck genomen?”

“Mevrouwe,” seyde hy, “ick heb u meermalen versekert dat ic, noch wesende in Macedonien, hoorden also vernoemen ende prijsen uwe uytnemende schoonheyt dat daer na van stonden aen ick my u geheelicken toeeygenden, ende volherdende in desen begin ende gheloftenisse sy is als[o]o in my vermeerdert dat ick geen deel in my levendich en hebbe [B1va] anders als tgene my gebleven is om u mede te dienen, indient u gelieft.”

“Jaet,” sprac de princesse, “ick wil dat ghy mijn zijt, ende daer voor houde ic u!”

Ende na dat sy neder geseten waren, seyde hy: “Mevrouwe, ic bidde u dan dat om de versekeringe [B1vb] van so veel gratien als ghy my belooft, ghy my toelaet u eens te cussen.”

Ende hoe wel dat sy int beginne eenighe swaricheyt maeckten, nochtans een stadt die haer overgegeven heeft en is niet van noode sterck te bestormen, alsoo dat hy nae dit [B2ra] kusken tselve dicwils verdubbeleerden, ende Florendos allenskens ghenakende hem ten lesten vont in alsulcke termijnen als hy ’t meest van haer soude hebben mogen wunschen. Niet dat sy geen groote wederstant en dede, maer om dat den Ma[ce]donischen prince niet en woude stil staen in een so genoechelicken wech maer veel eer daer in gaen spatsieren, waeromme dat sy haer toonden een weynich qualic te vreden te syn.

Nochtans aleer sy van daer scheyden, wert heur accoort so wel getroffen so dat Florendos metten vierden storm innam de geheele possessie vant casteel, van hem so courragieuselick bevochten.

Doen vertelden hy haer ’t propoost twelc hy metten keyser gehouden hadde aengaende thouwelijc tusschen hem ende haer, de welcke hen gheexcuseert hadde op de belofte aen Tarisius gedaen deur de bevorderinge vande keyserrinne. “Niet tegenstaende,” seyde hy, “nademael ghy daer inne niet geconsenteert en hebt, sullen sy heur vinden, gelijck ic hope, verre van heur voornemen.”

Nu en hadse noch noyt verstaen de practijcken die Tarisius aengewent hadde om haer te hebben tot een vrouwe. Oock beminden sy hem so weynich datse om sterven sulcx niet soude hebben willen accorderen. Twelc sy daer na wel dede blijcken, want na dat Florendos haer int lange vertelt hadde al tgene hyder af wiste, so antwoordense hem: “Mijn heer heeft reeden ghehadt van mevrouwe te ghelieven, maer sy heeft groot ongelijck my eenen man te vervoorderen die my soo weynich aenstaet, so dat ick daer noyt in geconsenteert sou hebben. Ende daerom bid ic u, mijn man, zijt gedachtich ende wilt middelen bedencken in eenige maniere om my te verlossen van dese quellinge.”

“M[e]vrouwe,” antwoorden Florendos, “’t advijs is albereets genomen. Indient u gelieft, ick sal secretelick met u wech reysen [B2rb] ende aleer den keyser oft andere ons souden connen achterhalen, sullen wy in Macedonien syn, alwaer u de mijne sullen ontfangen in alle eere ende reverentie ende gelijck heur vrouwe ende princesse.”

“Voorwaer,” seyde sy, “ic sorge dat het ons qualick vergaen sal ... Ende nochtans, nademael ic my albereets gheheel uwe ghemaeckt hebbe, sy vindent goet oft quaet den keyser ende mijn moeder, so beminne ick veel liever my alsoo te hasardieren als ged[w]ongen te worden tot eenen man te nemen den ghenen die syn leven lanck geen deel in my hebben en sal, indien ict weeren can. Daerom dan, van nu voortaen versiet u van tgene ons van nooden wesen wil, want ic sal vertrecken t’allen stonden alst u believen sal.”

“Mevrouwe,” antwoorden den prince, “laet de sorge op my comen. Aleer drie dagen ghepasseert sullen zijn suldy daer van yet ontwaer worden. Daerentusschen sal ick mijn afscheydt nemen vanden keyser, hem te versaten gevende dat den coninc, mijn vader, my ontboden heeft thuys te comen, ende sal mijn hofghesin voorhin senden sonder meer te behouden om ons te vergeselschappen als tien van mijn ridders.”

“Doet,” seyde sy, “also u tbest sal duncken te wesen, ende sonder meer wederom te keeren in dese plaetse sent my somtijts tijdinge van u deur uwen neve ofte Cardin. Maer siet, den dageraet begint te genaken! Daerom bid ic u mijn alderliefste, wilt u van hier vertrecken op dat wy niet in eenich schandael en geraecken.”

Als Florendos sach dattet een doen was twelc geschien moeste, soo woude hy eerst versoecken of den arbeyt vanden voornigen wech die hy nu so wel ghebaent hadde, hem niet gemackelicker ende haer aengenamer en soude syn te bewanderen, als sy met haer wesen getoont hadde de tweede, derde ende vierde eerste reysen. Ende dadelic, nadien ick heb connen verstaen, bevont haer d’infante, ofte des keysers [B2va] dochter, daer deur so wel dat daer niet eenen dach van haer leven en passeerden oft sy en prees twerck en den arbeyder mede. Daerna Florendos haer Godt bevelende, keerden den wech dien hy gecomen was, ende door hulpe vande jonckvrouwe, sustere van Cardin, quam hy wederom over de muere ende ginc na zijn logijs, hem leggende tusschen twee lakenen om hem te rusten, want hy tselve wel van doene hadde.

Nochtans stont hy cortelick daer na wederom op ende roepende Frene, verclaerden hem volcomelicken tgene hy voor sich genomen hadde mette princesse, hem biddende dat hy wilde ordeninge stellen om te doen vertrecken syne volcke, alleene behoudende tien van syn beste ridders om hem by te staen so heurluyden door fortuyne eenich letsel mochte overcomen, ende dat de reste altijts voor souden reysen, sonder te verbeyden, tot dat sy waren in een plaetse die hy hem noemde, zijnde drie dachreysen van Constantinopolen. Ende des morgens vroech ginc hy tot den keyser, de welcke hy te verstaen gaf dat hy brieven ontfangen hadde vanden coninc, synen vader, met de welcke hy hem wel expresselic ontbode wederom t’huys te comen, “ende daeromme, mijn heer,” seyde hy, “bid ic u dat ghy my oorlof geven wilt, want ic hope morgen te vertrecken, begeerende niet te doen tegen tgebot mijns vaders, u versekerende dat in wat plaetse ic oock zy, ghy aen my vinden sult een ootmoedich bontgenoot ende onderdanige dienaer.”

“Mijn neve,” antwoorden den keyser, “ic dancke u seer van goeder herten. Gy hebt my gedaen eere te comen besoecken mijn landt, ende indien ghy my van doene hebt so sal ick u toonen hoe veel ic u achte ende beminne.”

“Mijn heere,” seyde Florendos, “God wil my de gratie verleenen dat ick mach gedachtich syn tgoede tractement twelc ick van u ontfanghen hebbe.”

Ende nemende van hem oorlof, om[B2vb]helsden hem den keyser.

Ende uut de camer gaende, ontmoeten hem Caniam, tot de welcke hy ooc desgelijcx seyde, die hem so lange bat dat hy hem noch vier oft vijf dagen dede vertoeven, in welcke tijt int hof quamen de gesanten die den coninc van Hongaryen aenden keyser seyndende was van wegen thouwelick tusschen Tarisius ende Griane, waer van thooft was den hartogh van Gramay, verge[se]lschapt zijnde met veel ridders ende edelluyden van qualiteydt, de welcke seer wel onthaelt worden vande keyserinne, die dit speel gherockent hadde. Ende als sy in haer kamer quamen, Caniam ende Tarisius diese verbeyden, worden ontwaer hoe dat Griane haer alleene aen een zijde geset hadde, so melancolyich als mogelic, waeromme dat den prince Caniam, by haer gaende, verwondert zijnde van een so verstoorden gelaet als sy hem toonden, begonste haer te seggen: “Suster, in dese tijt als ghy behoorden te toonen een blijde aengesicht, my dunckt u veel droeviger te syn dan ghy in langen tijt geweest zijt. Tis verre van u dat gy u bedroeven sout, siende dat den keyser u bevordert heeft ten houwelick een alsulcken man als mijn neve Tarisius, die u meer bemint als syn eygen selfst.”

“Eylaci, mijn heere,” antwoorden sy, “ick en weet niet wat hem daer toe beweecht heeft, want noyt en heb ic ghedocht hen alsoo seer te beminnen, ende veel eer soude ick in mijnen doot consenteren als dat hy van my meer genieten soude dan tot noch toe geschiet is!”

Dese woorden verstande Tarisius wel, nochtans veynsden hijs hem, hoe wel dat hyse grootelicx overdochte, maer voechden hem byde keyserrinne, biddende dat haer believen wilde metten keyser te besluyten, gemerct dat d’ambassadeurs vanden coninc synen grootvader nu gecomen waren, dat tgene dat tusschen hen ende Griane begonnen was ten eersten dage doenlick volbracht werde, [B3ra] twelc sy hem beloofden. Ende na datse alle wech gegaen waren, riepse d’infante, hare dochter, alleene ende gaf haer soetelick te kennen hoe dat sy om hare weldaet wille den keyser hadde doen goet vinden tusschen haer ende Tarisius, haer neve, een houwelick te besluyten, haer te voren stellende tgroote voordeel dat haer daer deur geschieden soude. “Daeromme, mijn dochter,” seyde sy, “wilt geheelicken voor u nemen onderdanich te syn tgene wy tusschen ons besloten hebben.”

Nochtans, wat schoone woorden datse ghebruyckten, en conste van haer niet een woort gecrijgen dat haer behaechde, haer excuserende deur tverdriet ende leetwesen datse soude hebben om also verre vanden keyser ende haer te moeten trecken, ende datse veel liever te vreden was geestelick te worden. Ende seggende dese woorden begonstse alsoo seer te schreyen dat de keyserinne bedwonghen worde haer alleene te laten om tmedelijden datse met haer hadde, hopende op een ander mael haer lichtelicker te overwinnen. Griane dan bemerckende datse den lesten soude bedwongen worden te moeten doen tgene daermen haer moyelic met viel, indien haren alderliefsten daer niet veerdichlic in en versaech met syn voor nemen, ontbode terstont Cardin tot haer te comen, die welcke sy last gaf Florendos te gaen vinden ende hem wel expresselick aen te seggen dat hy den toecomenden nacht niet en faelgeerden te comen inden boomgaert, alwaerse hem wachten soude om te volbrengen tgene hy wel wiste, oft dat hy sulcx anders noyt meer en soude hopen.

[A8v] Hoe Cardin Griane vertelden al hetgeen dat hem Florendos gezegd had en van ’t advies dat zij hem gaf om haar te mogen kunnen spreken in de boomgaard na dat hij genezen zou zijn. Het zesde kapittel.

[B1ra] Cardin die van Florendos gescheiden was keerden haastig wederom tot de prinses die hem met groot verlangen wachtte in haar kamer. Zo gauw als ze hen gewaar werd kwam ze hem tegemoet en vroeg of het de prins in het goede genomen had hetgeen zij hem ontboden had. “Hoe, mevrouw,” zei hij, “twijfelt gij daaraan? Ik geloof, al deed gij ooit anders geen deugd dan diegenen die gij hem bewezen hebt dat het genoeg was om u gelukzalig te maken, want daaraan hebt gij een recht mirakel gedaan en heb een dode man wederom het leven gegeven.”

Toen vertelde hij haar al het kouten dat zij tezamen gehad hadden, ook hoe dat hij hem overkomen was in zijn kermen en klagen, en tenslotte hetgeen hij hem bevolen had haar aan te zeggen. Cardin die deze boodschap alzo deed en de liefde overwon en nam geleidelijk aan in te bezitten haar hart door ’t subtiel middel wat ze gewoon is te gebruiken, alzo dat zij terugstelde hetgeen zij alle haar leven lang meest in eren gehouden had, wat was haar eer en vrees van schaamte te ontvangen en zei tot Cardin: “Helaas mijn vriend, wanneer zal ik hem mogen zien en kussen tot mijn genoegen?”

“Wanneer mevrouw?”, antwoorde hij. “Zeer gauw! Indien het God belieft.”

“Ja wel,” zei de prinses, “als wij waren in een bekwame plaats om zulks te doen ... maar gij weet dat ik gans geen middel daartoe heb zonder zeer in perikel te stellen mijn eer en mijn leven.”

“Niet, niet! Het is geen nood,” antwoorden hij. “Mijn zuster zal u daarin beter aanraden als enige andere die ik ken en door haren middel zal je mogen tevredenstellen de beste ridder van de gehele aardbodem. Bovendien zo weet ik [B1rb] dat hij zo geheel uwe is zodat hij liever zou willen sterven dan dat u enig ongeluk zou overkomen. Ook zo strekt zijn mening tot geen anderen doel dan u te mogen hebben tot zijn bruid en vrouwe, wat u de grootste eer zal zijn die u zou mogen gebeuren!”

“Wel, keer dan wederom tot hem,” zei Griane, “en verzeker hem dat zo gauw als hij genezen zal zijn ik hem zien en spreken zal in een plaats waar wij vrij en zonder perikel elkaar zullen mogen te kennen geven hetgeen wij tot nog toe, ten minste ik, het aller geheimste gehouden hebben en dat ik hem bid dat het geschiedt zo gauw als het mogelijk is.”

Zonder uitstel ging Cardin deze boodschap doen aan Florendos, waardoor hij hem zo goed begon te gedragen dat hij in minder dan zes dagen hij hem zo goed te pas voelde als hij ooit geweest had. Maar alzo grote blijdschap als de keizer en zijn zoon Caniam daarom ontvingen, alzo groot leedwezen had Tarisius daarvan die had tevoren tegen hem ontvangen een geheime jaloezie vanwege de liefde die Griane tot hem droeg. Die Florendos door Cardin ontbood dat hij de toekomende nacht niet faalde te komen in de boomgaard daar het uitzicht van haar kamer op uitkeek wat de plaats was alwaar zij haar alleen het meeste plag vermaken en dat zij haar aldaar ook vinden zou zonder enige twijfel.

Florendos zag dat zijn zaken voortgingen en hoe langer hoe beter, nam wel vast voor hem daarin niet te verzuimen en die dag viel hem honderd dagen lang, zo lang dacht hem de avond te duren. Toen gekomen was het gezette uur naar zijn menig om te volbrengen zijn voornemen ging hij alleen met zijn neef Frene, die al lang [B1vag] geweten had zijn allergrootste geheim en vertrokken uit hun woonplaatsen en naderden de hof, bemerkten dat de muur zeer hoog was en moeilijk om over te komen. Nochtans om dat de liefhebbers bijna niets onmogelijk is, voornamelijk in dergelijke zeken, de prins kwam met weinig hulp daar bovenop en daalde neer en raakte tot de plaats daar Griane hem opwachtte die toen ter tijd geen ander gezelschap bij haar had dan Lerine, zuster van Cardin, die zij alles verteld had. Hij die alzo kwam in haar presentie wierp zichzelf neer voor de voeten van de prinses, maar zij hief hem zeer liefelijk wederom op en hem omhelsde in zulke voegen dat diegenen die met haar was getrokken onder de bomen ze alleen liet, niet zo zeer door vrees van haar te misdoen als om ’t leedwezen dat zij had van geen tegenpartij te vinden waarmee zij haar mocht deelachtig maken de vreugde en genoegens van haar meesteres waarvoor [B1vb] zat de Griekse prins op zijn knieën en zei: “Mevrouw, door uw gebod ben ik tot u gekomen en bereid, om u onderdanig te zijn, als diegene die gij van de dood verlost hebt. Nadat gij al gereed zo veel voor mij gedaan hebt, zo bid ik u om mijn leven voort te bewaren dat gij mij vergunt dat ik altijd de uwe blijf en u zweer bij de belofte die ik u schuldig ben te houden dat ik niet begeer te leven in deze wereld dan alleen om u dienst te doen, want zonder uw gunst en goede gratie zou de dood mij veel aangenamer zijn dan het leven!”

“Hoe, mijn vriend?”, antwoorde Griane. “Wanneer waar heeft deze liefde zijn oorsprong genomen?”

“Mevrouw,” zei hij, “ik heb u meermalen verzekerd dat ik noch was in Macedonië hoorden alzo noemen en prijzen uw uitnemende schoonheid dat daarna van stonden aan ik mij u geheel toe eigende en volharde in dit begin en belofte zij is alzo in mij vermeerderd dat ik geen deel in mij levend heb [B1va] anders dan hetgeen mij gebleven is om u mee te dienen, indien het u gelieft.”

“Ja het,” sprak de prinses, “ik wil dat gij de mijne bent en daarvoor houd ik u!”

En na dat zij neergezeten waren zei hij: “Mevrouw, ik bid u dan dat om de verzekering [B1vb] van zo veel gratie als gij mij belooft dat gij mij toelaat u eens te kussen.”

En hoe wel dat zij in het begin enige zwarigheid maakte, nochtans een stad die zich overgegeven heeft is niet van node sterk te bestormen, alzo dat hij na dit [B2ra] kusje dat vaak verdubbelde en Florendos geleidelijk aan genakende hem tenslotte vond in al zulke termijnen als hij ’t meeste van haar zou hebben mogen wensen. Niet dat zij geen grote weerstand deed, maar om dat de Macedonische prins niet wilde stil staan in een zo’n genoeglijke weg maar veel eer daarin gaan spatzieren, waarom dat zij haar toonde een weinig kwalijk tevreden te zijn.

Nochtans aleer zij vandaar scheiden werd hun akkoord zo goed getroffen zo dat Florendos met de vierde bestorming innam de gehele bezitting van het kasteel, van hem zo liefdevol bevochten.

Toen vertelden hij haar de opzet wat hij met de keizer gehouden had aangaande het huwelijk tussen hem en haar die die hen geëxcuseerd had op de belofte aan Tarisius gedaan door de bevordering van de keizerin. “Niet tegenstaande,” zei hij, “nadat gij daarin niet geconsenteerd hebt zullen zij zich vinden, gelijk ik hoop, ver van hun voornemen.”

Nu had ze noch nooit verstaan de praktijken die Tarisius aangewend had om haar te hebben tot een vrouwe. Ook beminde zij hem zo weinig dat ze om sterven zulks niet zou hebben willen accorderen. Wat zij daarna wel liet blijken, want na dat Florendos haar in het lange verteld had al hetgeen hij daarvan wiste zo antwoorden ze hem: “Mijn heer heeft reden gehad van mevrouw te gelieven, maar zij heeft groot ongelijk mij een man te bevorderen die mij zo weinig aanstaat zo dat ik daar nooit in geconsenteerd zou hebben. Daarom bid ik u, mijn man, zij het gedachtig en wilt middelen bedenken in enige manieren om mij te verlossen van deze kwelling.”

“Mevrouw,” antwoorde Florendos, “’t advies is al gereed genomen. Indient het u gelieft, ik zal in het geheim met u wegreizen [B2rb] en aleer de keizer of andere ons zouden kunnen achterhalen zullen wij in Macedonië zijn alwaar u de mijne zullen ontvangen in alle eer en reverentie en gelijk hun vrouwe en prinses.”

“Voorwaar,” zei ze, “ik bezorg dat het ons kwalijk vergaan zal ... en nochtans, nadat ik mij al gereed geheel de uwe gemaakt heb, zij vinden het goed of kwaad de keizer en mijn moeder, zo bemin ik veel liever mij alzo als kansspeler dan gedwongen te worden tot een man te nemen diegene die zijn leven lang geen deel in mij hebben zal, indien ik het verweren kan. Daarom dan, van nu voortaan voorziet u van hetgeen ons van node wezen zal, want ik zal vertrekken te allen stonden als het u believen zal.”

“Mevrouw,” antwoorden de prins, “laat de zorg op mij komen. Aleer drie dagen gepasseerd zullen zijn zal je daarvan iets ontwaar worden. Ondertussen zal ik mijn afscheid nemen van de keizer hem te verstaan geven dat de koning, mijn vader, mij ontboden heeft thuis te komen en zal mijn hofhouding tevoren zenden zonder meer te behouden om ons te vergezelschappen als tien van mijn ridders.”

“Doe het,” zei ze, “al zo u het beste zal denken te wezen en zonder meer wederom te keren in deze plaats en zend mij somtijds tijding van u door uw neef of Cardin. Maar ziet, de dageraad begint te genaken! Daarom bid ik u mijn allerliefste, wil u van hier vertrekken op dat wij niet in enig schandaal geraken.”

Toen Florendos zag dat het een doen was wat geschieden moest zo wilde hij eerst onderzoeken of de arbeid van de voorgenoemde weg die hij nu zo goed gebaand had hem niet gemakkelijker en haar aangenamer zou zijn te bewandelen als zij met haar wezen getoond had de tweede, derde en vierde eerste keren. Dadelijk nadien ik heb kunnen verstaan, bevond zich de infante of de keizers [B2va] dochter, daardoor zo goed dat daar niet een dag van haar leven passeerden of zij en prees het werd en de werkte er mee. Daarna beval Florendos haar God aan en keerden de weg die hij gekomen was en door hulp van de jonkvrouw, zuster van Cardin, kwam hij wederom over de muur en ging naar zijn logies en legde zich tussen twee lakens om hem te rusten, want hij dat wel van doen had.

Nochtans stond hij kort daarna wederom op en riep Frene en verklaarde hem volkomen hetgeen hij voor zich genomen had met de prinses en bad hem dat hij wilde ordening stellen om te doen vertrekken zijn volk, alleen behoudende tien van zijn beste ridders om hem bij te staan zo ze door fortuin enig letsel mochten overkomen en dat de rest altijd voor zouden reizen zonder te wachten tot dat zij waren in een plaats die hij hem noemde, was drie dagreizen van Constantinopel. ’s Morgens vroeg ging hij tot de keizer die hij te verstaan gaf dat hij brieven ontvangen had van de koning, zijn vader, waarmee hij hem wel uitdrukkelijk ontbood wederom thuis te komen, “en daarom, mijn heer,” zei hij, “bid ik u dat gij mij verlof geven wilt, want ik hoop morgen te vertrekken, begeer niets te doen tegen het gebod van mijn vader en verzeker u dat in wat plaats ik ook ben gij aan mij vinden zal een ootmoedig bondgenoot en onderdanige dienaar.”

“Mijn neef,” antwoorde de keizer, “ik dank u zeer van een goed hart. Gij hebt mij gedaan eer te komen bezoeken mijn land en indien gij mij van doen hebt zo zal ik u tonen hoe veel ik u acht en bemin.”

“Mijn heer,” zei Florendos, “God wil mij de gratie verlenen dat ik mag gedachtig zijn het goede onthaal wat ik van u ontvangen heb.”

En nam van hem verlof, en toen omhelsde [B2vb] hem de keizer.

En toen uit de kamer ging ontmoeten hem Caniam tot die hij ook desgelijks zei die hem zo lang bad dat hij hem noch vier of vijf dagen liet vertoeven in welke tijd in de hof kwamen de gezanten die de koning van Hongarije aan de keizer zond vanwege het huwelijk tussen Tarisius en Griane, waarvan het hoofd was de hertog van Gramay die vergezelschapt was met veel ridders en edellieden van kwaliteit die zeer goed onthaald werden van de keizerin die dit speel berokkend had. Toen zij in hun kamer kwamen, Caniam en Tarisius die ze opwachtte werden ze gewaar hoe dat Griane haar alleen aan een zijde gezet had, zo melancholisch als mogelijk, waarom dat de prins Caniam die bij gaar ging verwonderd was van een zo verstoord gelaat als zij hem toonden en begon haar te zeggen: “Zuster, in deze tijd als gij behoorde te tonen een blijde aanzicht, mij dunkt u veel droeviger te zijn dan gij in lange tijd geweest bent. Het is verre van u dat gij u bedroeven zou, zag dat de keizer u bevorderd heeft ten huwelijk een al zulke man als mijn neef Tarisius die u meer bemint als zichzelf.”

“Helaas, mijn heer,” antwoorden ze, “ik e weet niet wat hem daartoe bewogen heeft, want nooit heb ik gedacht hen alzo zeer te beminnen en veel eer zou ik in mijn dood consenteren als dat hij van mij meer genieten zou dan tot nog toe geschied is!”

Deze woorden verstond Tarisius wel, nochtans veinsden hij hem, hoe wel dat hij het zeer overdacht, maar voegde zich bij de keizerin en bad dat het haar believen wilde met de keizer te besluiten, gemerkt dat de ambassadeurs van de koning, zijn grootvader, nu gekomen waren dat hetgeen dat tussen hen en Griane begonnen was ten eerste dage doenlijk volbracht werd [B3ra] wat zij hem beloofden. Na dat ze alle weg gegaan waren riep ze de infante, haar dochter, alleen en gaf haar lieflijk te kennen hoe dat zij vanwege haar weldaad de keizer had doen goed vinden tussen haar en Tarisius, haar neef, een huwelijk te besluiten en haar te voor te stellen het grote voordeel dat haar daardoor geschieden zou. “Daarom, mijn dochter,” zei ze, “wil geheel voor u nemen onderdanig te zijn hetgeen wij tussen ons besloten hebben.”

Nochtans, wat mooie woorden dat ze gebruikte ze kon van haar geen woord krijgen dat haar behaagde en zich excuseerde door het verdriet en leedwezen dat ze zou hebben om alzo ver van de keizer en haar te moeten trekken en dat ze veel liever tevreden was geestelijk te worden. Toen ze zei deze woorden begon ze alzo zeer te schreien dat de keizerin gedwongen werd haar alleen te laten om het medelijden dat ze met haar had en hoopte op een andere maal haar lichter te overwinnen. Griane dan merkte dat ze tenslotte zou bedwongen worden te moeten doen hetgeen waarmee het haar moeilijk viel als haar allerliefsten daar niet vaardig in voorzag met zijn voornemen en ontbood terstond Cardin tot haar te komen die zij last gaf Florendos te gaan vinden en hem wel uitdrukkelijk aan te zeggen dat hij de toekomende nacht niet faalde te komen in de boomgaard alwaar ze hem wachten zou om te volbrengen hetgeen hij wel wiste of dat hij zulks anders nooit meer zou hopen.

Hoe Florendos des nachts inden boomgaert quam, meynende te volbrengen dat hy ende Griane tsamen besloten hadden, ende tghene dat haerluyden daeromme overquam. [B3rb] Het .VIJ. capittel.

Florendos verstaen hebbende de wille vande princesse Griane, dede groote neersticheyt om te volbrengen ’t gene sy te samen beraetslaecht hadden, waeromme dat hy terstont uut de stadt vertroc, gheveynsende niet wederom te comen dan recht toe te reysen na Grieckenlant. Maer Tarisius, ’t quaet vermoeden vanden welcken hem van dach te dach verstercten, dede alle nacht bespieden wie dat in ofte uyt der princessen wooninge ginge, meynende aldaer te betrappen den prince Florendos. Ende gelijc tsomtijts gebeurt datmen groten vlijt ende neersticheyt doet tot het gene dat niet en can dienen als tot syn selfs achterdeel, alsoo oock Tarisius, de welcken den synen wachten ende bespieden also lange dat hy ten lesten gewaer worde den genen daer hy quaet vertrouwen op hadde, opclimmende de muere vanden hoff van Griane, die synen volcke gelaten hadde ontrent een boochschoot weechs vander stadt ende wederomme gekeert was, alleene vergeselschapt met Frene, wel toegherust ende ghewapent synde, hopende des middernachts weg te leyden die gene om liefde vande welcke hy hem stelden in alsulcken hasard.

Hebbende hy ende syn metgheselle te vorens haer peerden ghelaten buyten de stadt inde bewaernisse van een pasje, dewijle datse gingen ende quamen ende genakende den hof, ende ghefavoriseert, also hen dochte, vanden duysteren nacht stonde Frene hem bock, op dat hy soude mogen om hooge climmen. Den Unger ofte Tarisius metten synen, die al daer tot syn onge[lu]ck verborgen lagen, overvielen haer alle ghelijck, roepende: “Moort, moort! De schelmen willen des keysers palleys onteeren!”

Florendos ende Frene hoorende dese woorden ende [B3va] haer ontdeckt siende, sloegen de handen aent gheweer, ende met een seer groote stoutmoedicheyt van herten vermengdense haer onder malcanderen, also dat Florendos Tarisius so seer quetsten opt hoochste van synen hoofde dat hy bykans doot ter aerden viel, ende noch twee ofte drie vande zijne, by zijne voeten. Het welck syn ander geselschap siende, namen haestelick het hooge, loopende ende vluchtende deur de stadt so gheringe alsse costen, roepende datmen Tarisius te hulpe quame, want Florendos, willende berooven des keysers palleys, hadde [B3vb] hem wreedelic doot geslagen.

Dit gheruchte hoorden oock wel Griane, Lerine ende Cardin, haren broeder, die welcke inden boomgaert waren, verwachtende Florendos, maer so geringe alsse desen oploop hoorende worden, was den aldervroomsten van haer dryen also ontstelt dat hy niet en wiste wat ghelate te houden, sonderlinghe de princesse, de welcke deur groote vreese ter aerden, heel uut haer selven zijnde, nederseech. Maer Cardin ende syn suster droegense haestelic in haer camer ende leydense te bedde, ende alsse haer sprake wederom vercreghen [B3va] hadde, so begonse seer weemoedichlicken te schreyen, segghende: “Eylaes, ick arm catijf als ick ben! Moet het also geschieden dat de Fortuyne alle haer crachten gebruyct om my te ruyneren, soo sal ick doen tgene ick can, nochtans ben ick seker dat eer yet lange verlopen is, de doot de overhandt over my hebben sal, ende dat door myn eyghen middel.”

Cardin siende dat sy sonder ophouden haer handen wronge ende bykans viel in mistroostinge, dede haer alsulcke vermaninge: “Mevrouwe, het is voorwaer nu van nooden alsulcken leven te leyden dat gy van nu voortaen leert veynsen u lijden op dat den keyser u in gene manieren en can [B3vb] beschuldigen, wesende versekert dat wy niet geopenbaert syn geweest. Ende indien ghy u kunt onthouden, alle dit gheruchte sal gelijck eenen roock verdwijnen.”

“Ic bid u,” antwoorden sy, “laet my alleen ende gaet besien oft ghy cont vernemen hoet met Florendos sy, oft hy doot oft gevangen is?”

Waeromme Cardin uutginghe ende vermengden hem onder de anderen, geveynsende niet te weten wat dese alarmen beduyden mochten. Frene siende dat het geruchte hoe langer hoe meer vermeerderden, dede so vele dat hy Florendos uyt het gedrang creghe waer inne hy gecomen was, vervolgende de Ungeren, ende deur de duysterheyt vanden nacht, [B4ra] de welcke groot was, vonden sy middel om te comen buyten de stadt ende volgens by heure peerden, die bewaert worden vanden pasje, haer verbeydende. Ende gelooft vryelick dat Florendos soude veel liever menichwerve wederom hebben willen keeren tot den strijt ende tgevecht, also swaer viel hem te verlaten die gene die hy meer beminden als syn eygen siele, ende verliesende de hope van die selve nemmermeer wederom te mogen sien, het leven te verliesen was hem min als niete. Daeromme dat hy synen baert ende hayr uut trocke gelijc oft hy hadde willen rasen, so dat Frene hem toesprac in deser manieren: “Hoe dus mijn neue, wildy den palinc voor de knyen breken ende de steele nade bijle werpen? Ghy wilt u selven verliesen ende mevrouwe Griane oock? Ick sweere u op myn geloove dat ghy ongelijck hebt in desen teghenwoordighen tijt alsulcke contenantie te houden, bykans gebruyckende de manieren van een gemeyne vrouwe ... Neen, neen, ten gheeft nu gheen pas te toonen dese deyrlicke gelaten! Laet ons vertrecken tot by onsen volcke. Daerna, indient u goet dunckt, sullen wy eenen wederom
inde stadt senden om hem aldaer te informeren ende vernemen hoet hier nae alles afloopen sal, ende u sulcx te comen bootschappen in Macedonien.”
Florendos antwoorden hem: “Och mijn neve, ghy spreeckt als die gene die niet en gevoelt het welc mijn torment veroorsaect! Gelooft ghy dat ick voortaen sal connen leven, verlatende in allen perijckel ende noot die gene die om mijnent wille van nu voortaen sal lijden ontallicke tribulatien ende verdrieticheyden? Ick sweere op mijn geloove dat ic liever sterven wille als hier namaels te moeten gehengen de passien ende totter doot toe quellende begeerten die my overcomen sullen, haer niet siende in mijn presentie, ofte in een plaetse daer sy soude mogen middel heb[B4rb]ben om my te gebieden.”

“Dat is grootelicx gefantaseert,” seyde Frene. “Gaen wy, gaen wy aleer gy noch meer bekent wort, anders, in plaetse van haer te salveren, suldy wesen oorsake van haer quaet!”

Daer aen Florendos wel kenden dat zijn neve hem seer wijsselic riet, waerom dat hy, achtervolgende syn goetduncken, en hielden niet op van rijden tot datse quamen by haren volcke, die haerluyde[n] verbeyden. Vande welcke Florendos terstont afveerdichden eenen schildtknecht om inde stadt te reysen, hem wel ernstelick bevelende hem van dach te dach in des conincx, zijns vaders, hof te verstendigen alle de nieuwe tijdingen die hy aldaer soude mogen hooren.

Maer om te vervolgen ons eerste propooste, Cardin en was bycans niet gecomen uyt de camer van Griane oft hy en bevonde den keyser opghestaen te syn, die syn guarde dede wapenen om d’andere te hulpe te comen, want albereets hadden hem de vluchtende ridders van Tarisius te kennen gegeven hoe dat zy den Macedonischen prince overcomen waren, beclimmende den hof van d’infante, zijn dochter, om haer te onteeren. Waerover den keyser alsoo beweecht worde dat hy liep met een groote furie inde camer van Griane, de welcke hy vonde in haer bedde, meer doot als levendich, maer de noot, vande welcke men dickwils een deuchde maeckt, leerden haer haestelic te houden een ander contenantie, in manieren dat sy hem siende binnen comen, nam haren nachtmantel ende ginc hem te ghemoete. Ende de keyser by haer comende, beghonste tot haer te seggen, bykans in een rasende gramschappe: “Ghy vileynighe deerne, hebt ghy dorven dencken my alsulcke oneere aen te willen doen!? Ick sweere by God dat het weynich scheelt, om u te doen dienen ten exempelen van anderen, [B4va] dat ick ’t hooft niet en slae van u lichaem!”

D’infante hoorende hem alsoo spreken, antwoorden hem seer soetelicken: “Mijn heere, ic bidde u niet te willen vergrammen. Ghy beschuldicht my, ende ic en weet niet waerom. Indien ic u misdaen hebbe, ’t staet aen u my daer voor alsulcke straffe te doen alst u believen sal, maer indien ic ontschuldich ben, so en wilt my niet t’onrechte veroordeelen.”

“Ach onsalige!”, seyde hy, “alsulcke ontschuldinge en sal u niet mogen helpen.”

Doen nam hyse seer straffelick ende slootse selve in eenen stercken toorn, daer van hy den sleutel opsloote. En[de] daer na ginc hy aent logijs van Tarisius om te besien hoet met hem ware, want men hadde hem geseyt dat hy in perijckel des doots was, alwaer hy vont de keyserinne grootelicx weenende, maer hy sontse wederom slapen en[de] ghebode syn meysters alle neersticheyt aen te wenden om synen neve wel te tracteren, geen costen sparende. Ende om dat de gene die Florendos sochten hem niet en conden vinden, begonste ’t rumoer ende tgeruchte te cesseren, en[de] de keyser vertroc hem in syn camer tot des anderen daechs smorgens. Ende de keyserinne, wetende dat haer dochter inde ghevanckenisse was, ontfienge daeromme een alsulcken verdriet datse haer quam werpen voor de voeten vanden keyser, hem biddende met gevouwen ha[n]den te consenteren dat syse uyt de gevanckenisse mochte laten. Maer hy was also verstoort dat haer woorden niet veel helpen mochten voor die reyse, dan alleen haer toelatende dat syse soude mogen gaen aenspreken, twelc sy ooc so geringe volbrochte als hy haer den sleutel gegeven hadde. Ende comende inden toorn vontse sitten tegen d’eerde, also seere beschreydt ende droevich synde dat het scheen datse op de selfste ure van dese werelt hadde willen scheyden. Niettemin, so geringhe sy haer moeder gewaer worde, stontse [B4vb] op ende haer groote eere bewijsende, begonst sy noch swaerlicker te suchten ende te weenen dan te voren. De keyserinne haer beminnende uyt geheelder herten ende haer siende in een so deyrlicken staet, hadde grootelicx te doen om te geveynsen tgene zijder van dochte. Niettemin, na eenige cleyne propoosten die sy tsamen gehouden hadden, seyde de keyserinne tot haer: “Ick verwondere my, dochter, wat dat u beweecht heeft dat ghy u fantasie also seer gestelt hebt op eenen vreemden, so dat ghy u selven so verre vergeeten hebt dat ghy niet en wilt ghelooven den raet des keysers noch ooc de mijne, ic die seer wel wete die groote liefde die Tarisius tot u draecht en[de] het voordeel dat het u geweest hadde, hem nemende tot eenen man. Niettemin, gebruyckende een lichtveerdicheyt seer qualijck staende u ende uwes gelijcken, hebt Florendos d’incompste vergost door uwen hof, ende op alsulcken suspecte ende onbequame ure so dat al u leven lanc uwen naem ende faem daer door ghecrenckt sal wesen, want twee vande ridders van Tarisius die den schelm meynden te grijpen synder doot gebleven, ende mijn neve selfs swaerlic gewont.” Griane hoorende ‘schelm’ noemen die sy beminden met een geheel herte, ende dat sy beschuldicht worde vande gene die haer behoorden te verschoonen, antwoorden haer: “Mevrouwe, my is tot noch toe onbekent geweest de oorsake waeromme den keyser alsulcken gramschap tegens my gebruycten, ende so ick bemerck met seer grooten ongelijck, want my is onbewost oft Florendos oft een ander hem ondernomen heeft te comen in mijnen hof oft in eenighe plaetse daer ick geweest ben. Ende die my na hem gevraecht hadde, ic soude veel eer geseyt hebben dat hy opten wech ware gheweest om weder te keeren in Macedonien, volgens den oorlof die hy hier int hof genomen heeft als in dese stadt. [B5ra] Wat can ickt dan ghebeteren indien hy wederom gecomen is?! Och, oft Godt geliefde dat den verrader die oorsake geweest is van dit rumoer thien spietsen diep in d’aerde geweest ware, aengesien dat, gelijckt wel mogelick is, hy desen jongen prince de misdaet opleyt, daeraen hy niet schuldich en is, hebbende hem genomen voor eenen anderen. Ende indien hijt geweest is, so en heeft hy niet gefaelgeert als in een saecke, dat is dat hy hem niet dootgeslagen en heeft gelijc hy wel verdient hadde, also dat genen dach mijns leven passeren en sal ofte ick sal hem dragen een hate groot boven maten, waerover ghy u oock niet en dorft verwonderen, want hy my vervordert heeft de oneere waeraen ick ontschuldich ben. Maer ’t geschiede soot wil, want de doot, de welcke ick seer na by gevoele, sal my op een corte verlossen uyt de droefteydt daer ic in leve. Ja, veel eer als ic wel wilde! Daerom, mevrouwe, bid ick u dat ghy noch mijn heere geen moeyten doen en willet om voor my eenen man te vinden. Ende aengaende vande ghevanckenisse daer hy my inne gesloten heeft, wanneer dat hem gelieven soude mogen my [B5rb] daer uut te nemen, so sweer ic nochtans op mijn geloove dat ic seer wel te vreden sy alhier de reste van mijn dagen te passeren, beminnende liever dese eenicheyt ende bedwanc als de vryicheyt met so grooten ongelijc gesuspecteert ende benijt.”

“Mijn vriendinne,” seyde de keyserrinne, “ick bid u dat ghy u also niet mistroosten en wilt. Den keyser heeft eenige redenen gehadt om die liefde die hy tot u draegt ende den oploop die overquam, te doen dat hy gedaen heeft. Maer ick hope dat het int eynde alles ten besten comen sal ende dat ghy wel te vreden syn sult.”

Ende noch veel meer andere propoosten gebeurden tusschen haer beyden so dat de keyserinne haer ten lesten Gode beval, want de tijt dochte haer lange te wesen eer sy by den keyser quam om hem te vertrecken alle dat Griane tot haer gheseyt hadde. Twelc sy hem ooc terstont alles verclaerden sonder yet te vergeten, maer hy en nam daer geen acht op, haer van daghe te dage bewijsende eenige nieuwe wreetheyt. Ende seyndende na de ambassadeurs van Hongarien om haer te spreecken, de welcke gecomen zijnde, begonste hy haer te seggen: [B5ra] “Mijn heeren, ick ben van meeninghe dat ghy voor dese reyse wederom keert [B5rb] tot den coninck, mijnen broeder, want aengesien de moeyten die my overcomen [B5va] zijn, gelijc ghyluyden ooc wel hebt mogen verstaen, ick voor my genomen hebbe voor alsnu inde saecke van uwe ambassade niet te besluyten, dan sulcx sal moghen geschieden op een ander mael als de saken sullen syn in beter dispotie.”

De meyninghe vanden keyser verstaen zijnde vande gesanten van Hongarien, namen den selfsten dach van hem oorlof, keerende weder tot haren heere, aenden welcken sy verantwoorden al tgene datse gehoort hadden. Waerover hy seer qualick te vreden was, so dat hy terstont Tarisius, die welcke noch qualick te passe was, ontbode by hem te comen. Dan hy beminde Griane so seer dat hy hem voor die reyse niet en conde onderdanich syn.

Maer so geringe hy syn gesontheyt wederom vercregen hebbende, ghinck den keyser bidden om vergiffenisse voor syn dochter, toeschrijvende geheelicken het ongelijc synen volcke, die onvoordachtelic alsulcken gherucht ende ghetier hadden ghemaeckt van Florendos ende haer, so dat dit de oorsake was dat de keyserinne met haer vrouwen de vryicheyt vercregen om de princesse des daechs te mogen gaen vergeselschappen. Maer des nachts dede den keyser haer besluyten, gelijc te voren, sonder yemant by haer te laten als een oude jofvrouwe Tolomestre genoemt, die welcke hyse te verwaren gaf, haer bevelende op haer leven dat sy haer in genen tijdt alleene en soude laten.

Hoe Florendos ‘s nachts in de boomgaard kwam en meende te volbrengen dat hij en Griane tezamen besloten had en hetgeen dat ze daarom overkwam. [B3r] Het zevende kapittel.

Florendos die verstaan had de wil van de prinses Griane deed grote naarstigheid om te volbrengen hetgeen zij tezamen beraadslaagd hadden, waarom dat hij terstond uit de stad vertrok en veinsde niet wederom te komen dan recht toe te reizen naar Griekenland. Maar Tarisius die het kwade vermoeden van die hem van dag tot dag versterkten liet de hele nacht bespieden wie dat in of uit der prinses woning ging en meende aldaar te betrappen de prins Florendos. Gelijk het somtijds gebeurt dat men grote vlijt en naarstigheid doet tot hetgeen dat niet anders kan dienen als tot zijn eigen nadeel, alzo ook Tarisius, die zijn wachten liet bespieden alzo lang dat hij tenslotte gewaar werd diegenen waarin hij een kwaad vertrouwen op had die opklom de muur van de hof van Griane die zijn volk gelaten had omtrent een boogschot weg van de stad en wederom gekeerd was, alleen vergezelschapt met Frene, goed uitgerust en gewapend en hoopte ter middernacht weg te leiden diegene om liefde waarvan hij hem stelden in al zulk kansspel.

Had hij en zijn metgezel tevoren hun paarden gelaten buiten de stad in de bewaring van een page terwijl dat ze gingen en kwamen en genakende de hof en begunstigt, alzo hen dacht van de duistere nacht stonde Frene hem bok op dat hij zou mogen omhoogklimmen. De Hongaar of Tarisius met de zijnen die al daar tot zijn ongeluk verborgen lagen overvielen ze alle gelijk en riepen: “Moord, moord. De schelmen willen de keizers paleis onteren!”

Florendos en Frene hoorden deze woorden en [B3va] die zich ontdekt zagen sloegen de handen aan het geweer en met een zeer grote stoutmoedigheid van harten vermengden ze zich onder elkaar, alzo dat Florendos Tarisius zo zeer kwetste op het hoogste van zijn hoofd zodat hij bijna dood ter aarde viel en noch twee of drie van de zijne, bij zijn voeten. Wat zijn ander gezelschap zag en namen haastig hoog en liepen en vluchten door de stad zo snel als ze konden en riepen dat men Tarisius te hulp kwam, want Florendos wilde beroven de keizers paleis en had [B3vb] hem wreed dood geslagen.

Dit gerucht hoorden ook wel Griane, Lerine en Cardin, haar broeder, die in de boomgaard waren en verwachten Florendos, maar zo gauw toen ze deze oploop hoorden was de aller dapperste van hun drie alzo ontsteld dat hij niet wist wat gelaat te houden, vooral de prinses die door grote vrees ter aarde die geheel uit zichzelf waren neerzeeg. Maar Cardin en zijn zuster droegen ze haastig in haar kamer en legde haar te bed en toen ze haar spraak wederom verkregen [B3va] had zo begon ze zeer weemoedig te schreien en zei: “Helaas, ik arme ellendige zoals ik ben! Moet het alzo geschieden dat de Fortuin al haar krachten gebruikt om mij te ruïneren, zo zal ik doen hetgeen ik kan, nochtans ben ik zeker dat eer iets lang verlopen is de dood de overhand over mij hebben zal en dat door mijn eigen middel.”

Cardin zag dat zij zonder ophouden haar handen wrong en bijna viel in mistroost en deed haar al zulke vermaning: “Mevrouw, het is voorwaar nu van noden al zulk leven te leiden dat gij van nu voortaan leert veinzen u lijden op dat de keizer u in geen manieren kan [B3vb] beschuldigen, was verzekerd dat wij niet geopenbaard zijn geweest. Indien gij u kunt onthouden al dit gerucht zal gelijk een rook verdwijnen.”

“Ik bid u,” antwoorden ze, “laat mij alleen en gaat bezien of gij kan vernemen hoe het met Florendos is, of hij dood of gevangen is?”

Waarom Cardin uitging en vermengden hem onder de anderen veinsde niet te weten wat deze alarmen betekenen mochten. Frene zag dat het geruchte hoe langer hoe meer vermeerderden en deed zo veel dat hij Florendos uit het gedrang kreeg waarin hij gekomen was, vervolgde de Hongaren en door de duisterheid van de nacht [B4ra] die groot was vonden zij middel om te komen buiten de stad en vervolgens bij hun paarde, die bewaard werden van een page die ze opwachtte. Geloof vrij dat Florendos zou veel liever menigmaal wederom hebben willen keren tot de strijd en het gevecht, alzo zwaar viel hem te verlaten diegene die hij meer beminden als zijn eigen ziel en verloor de hoop van die nimmermeer wederom te mogen zien. Het leven te verliezen was hem minder dan niet. Daarom dat hij zijn baard en haar uittrok gelijk of hij had willen razen zo dat Frene hem toesprak in deze manieren: “Hoe dus mijn neef, wil je de paling voor de knieën breken en de steel naar de bijl werpen? Gij wil u zelf verliezen en mevrouw Griane ook? Ik zweer u op mijn geloof dat gij ongelijk hebt in deze tegenwoordige tijd al zulke houding te houden, bijna gebruik de manieren van een algemene vrouwe ... Neen, neen, het geeft nu geen pas te tonen deze deerlijke gelaten! Laat ons vertrekken tot bij ons volk. Daarna, indien het u goed dunkt zullen wij een wederom in de stad zenden om hem aldaar te informeren en vernemen hoe het hierna alles aflopen zal en u zulks te komen boodschappen in Macedonië.”
Florendos antwoorde hem: “Och mijn neef, gij spreekt als diegene die niet voelt wat mijn kwelling veroorzaakt! Gelooft gij dat ik voortaan zal kunnen leven, verlaat in alle perikel en nood diegene die vanwege mij van nu voortaan zal lijden ontelbare tribulatie en verdrietigheden? Ik zweer op mijn geloof dat ik liever sterven wil als hier later te moeten toestaan het lijden en tot de dood toe kwellende begeerten die mij over komen zullen en haar niet zag in mijn presentie of in een plaats daar zij zou mogen middel hebben [B4rb] om mij te gebieden.”

“Dat is zeer gefantaseerd,” zei Frene. “Gaan wij, gaan wij aleer gij noch meer bekend wordt, anders in plaats van haar te redden zal je wezen oorzaak van haar kwaad!”

Waaraan aan Florendos wel kenden dat zijn neef hem zeer wijs aanraadde waarom dat hij, navolgde zijn goeddunken en hielden niet op van rijden tot dat ze kwamen bij hun volk die ze opwachten. Waarvan Florendos terstond afvaardigde een schildknecht om in de stad te reizen, hem wel ernstig beval hem van dag tot dag in de koning, zijn vader, hof te verstaan alle nieuwe tijdingen die hij aldaar zou mogen horen.

Maar om te vervolgen ons eerste opzet, Cardin was bijna niet gekomen uit de kamer van Griane of hij vond dat de keizer opgestaan was te zijn die zijn garde liet wapenen om de andere te hulp te komen, want al gereed hadden hem de vluchtende ridders van Tarisius te kennen gegeven hoe dat zij de Macedonische prins overkomen waren en beklom de hof van de infante, zijn dochter, om haar te onteren. Waardoor de keizer alzo bewogen werd dat hij liep met een grote furie in de kamer van Griane die hij vond in haar bed, meer dood dan levend, maar de nood, waarvan men dikwijls een deugd maakt, leerde haar haastig te houden een andere houding, in manieren dat zij hem zag binnenkomen nam haar nachtmantel en ging hem tegemoet. De keizer die bij haar kwam begon tot haar te zeggen, bijna in een razende gramschap: “Gij ellendige deerne, hebt gij durven denken mij al zulke oneer aan te willen doen!? Ik zweer bij God dat het weinig scheelt om u te doen dienen ten voorbeeld van anderen [B4va] dat ik ’t hoofd niet sla van uw lichaam!”

De infante hoorde hem alzo spreken en antwoorden hem zeer lieflijk: “Mijn heer, ik bid u niet te willen vergrammen. Gij beschuldigt mij en ik en weet niet waarom. Indien ik u misdaan heb, ’t staat aan u mij daarvoor al zulke straf te doen als het u believen zal, maar indien ik onschuldig ben zo wil mij niet ten onrechte veroordelen.”

“Ach onzalige!”, zei hij, “al zulke verontschuldiging zal u niet mogen helpen.”

Toen nam hij ze zeer straf en sloot ze zelf op in een sterke toren waarvan hij de sleutel opsloot. Daarna ging hij naar het logies van Tarisius om te bezien hoe het met hem was, want men had hem gezegd dat hij in perikel der doods was, alwaar hij vond de keizerin zeer wenende, maar hij zond ze wederom slapen en gebood zijn meesters alle naarstigheid aan te wenden om zijn neef goed te onthalen en geen kosten te sparen. Omdat diegenen die Florendos zochten hem niet konden vinden begon ’t rumoer en het gerucht te verminderen de keizer vertrok hem in zijn kamer tot de volgende dag ‘s morgens. De keizerin die wist dat haar dochter in de gevangenis was ontving ze daarom al zulk verdriet dat ze haar kwam werpen voor de voeten van de keizer en hem bad met gevouwen handen te consenteren dat zij ze uit de gevangenis mocht laten. Maar hij was alzo verstoord dat haar woorden niet veel helpen mochten voor die keer, dan alleen liet haar toe dat zij ze zou mogen gaan aanspreken, wat zij ook zo gauw volbracht toen hij haar de sleutel gegeven had. Toen ze in de toren kwam vond ze haar zitten op de aarde en, alzo zeer beschreiend en droevig dat het scheen dat ze op hetzelfde uur van deze wereld had willen scheiden. Niettemin, zo gauw zij haar moeder gewaar werd, stond ze [B4vb] op en bewees haar grote eer en begon zij noch zwaarder te zuchten en te wenen dan tevoren. De keizerin die haar beminde uit haar hele hart en haar zag in een zo’n deerlijke staat had zeer te doen om te veinzen hetgeen zij ervan dacht. Niettemin, na enige kleine opzetten die zij tezamen gehouden hadden, zei de keizerin tot haar: “Ik verwonder mij, dochter, wat dat u bewogen heeft dat gij u fantasie alzo zeer gesteld hebt op een vreemde zo dat gij u zelf zo ver vergeten hebt dat gij niet wilt geloven de raad van de keizer noch ook de mijne, ik die zeer goed weet de grote liefde die Tarisius tot u draagt en het voordeel dat het u geweest as als gij hem nam tot een man. Niettemin, gebruikte een lichtvaardigheid die zeer kwalijk staat u en uw gelijken, hebt Florendos de inkomst vergund door uw hof en op al zulk verdacht en onbekwaam uur zo dat al uw leven lang uw naam en faam daardoor gekrenkt zal wezen, want twee van de ridders van Tarisius die de schelm meenden te grijpen zijn er dood gebleven en mijn neef zelf zwaar gewond.” Griane hoorde ‘schelm’ noemen die zij beminden met een geheel hart en dat zij beschuldigd werd van diegene die haar behoorden te verschonen antwoorden haar: “Mevrouw, mij is tot nog toe onbekend geweest de oorzaak waarom de keizer al zulk gramschap tegen mij gebruikte en zo ik bemerk met zeer groot ongelijk want mij is onbewust of Florendos of een ander hem ondernomen heeft te komen in mijn hof of in enige plaats daar ik geweest ben. Die mij naar hem gevraagd had, ik zou veel eerder gezegd hebben dat hij op de weg was geweest om weer te keren in Macedonië, volgens het verlof die hij hier in het hof genomen heeft als in deze stad. [B5ra] Wat kan ik het dan verbeteren indien hij wederom gekomen is?! Och, of God het geliefde dat de verrader die oorzaak geweest is van dit rumoer tien spietsen diep in de aarde geweest was aangezien dat, gelijk het wel mogelijk is, hij deze jongen prins de misdaad oplegt waaraan hij niet schuldig is en heeft hem genomen voor een andere. Indien hij het geweest is zo en heeft hij niet gefaald als in een zaak, dat is dat hij hem niet doodgeslagen heeft gelijk hij wel verdiend had alzo dat geen dag van mijns leven passeren zal of ik zal hem dragen een boven mate grote haat waarvan gij u ook behoeft te verwonderen, want hij heeft mij bevordert de oneer waaraan ik onschuldig ben. Maar ’t geschiede zo het wil, want de dood die ik zeer nabij voel, zal mij gauw verlossen uit de droefheid waarin ik leef. Ja, veel eerder als ik wel wilde! Daarom, mevrouw, bid ik u dat gij noch mijn heer geen moeite doen wil om voor mij een man te vinden. Aangaande van de gevangenis daar hij mij in gesloten heeft, wanneer dat hem gelieven zou mogen mij [B5rb] daaruit te nemen zo zweer ik nochtans op mijn geloof dat ik zeer goed tevreden zij alhier de rest van mijn dagen te passeren, beminnen liever deze eenheid en bedwang dan de vrijheid met zo’ n groot ongelijk van wantrouw en benijd.”

“Mijn vriendin,” zei de keizerin, “ik bid u dat gij u alzo niet wanhopen wil. De keizer heeft enige redenen gehad om die liefde die hij tot u draagt en de oploop die overkwam te doen dat hij gedaan heeft. Maar ik hoop dat het in het einde alles ten beste komen zal en dat gij goed tevreden zijn zal.”

En noch veel meer andere opzetten gebeurden tussen hun beiden zodat de keizerin haar tenslotte God beval, want de tijd dacht haar lang te wezen eer zij bij de keizer kwam om hem te verhalen alles dat Griane tot haar gezegd had. Wat zij hem ook terstond alles verklaarde zonder iets te vergeten, maar hij nam daar geen acht op en bewees haar van dag tot dag enige nieuwe wreedheid en zond naar de ambassadeurs van Hongarije om ze te spreken en toen die gekomen waren begon hij ze te zeggen: [B5ra] “Mijn heren, ik ben van mening dat gij voor deze keer wederom keert [B5rb] tot de koning, mijn broeder, want aangezien de moeite die mij overkomen [B5va] is, gelijk gij ook wel hebt mogen verstaan, ik voor mij genomen heb voor alsnu in de zaak van uw ambassade niets te besluiten, dan zulks zal mogen geschieden op een andere maal als de zaken zullen zijn in een betere ordening.”

De mening van de keizer werd verstaan van de gezanten van Hongarije en namen dezelfde dag van hem verlof en keerde weer tot hun heer aan wie zij verantwoorden al hetgeen dat ze gehoord hadden. Waarvan hij zeer kwalijk tevreden was, zo dat hij terstond Tarisius, die noch kwalijk te pas was, ontbood bij hem te komen. Dan hij beminde Griane zo zeer dat hij hem voor die keer niet kon onderdanig zijn.

Maar zo gauw hij zijn gezondheid wederom verkregen had ging de keizer bidden om vergiffenis voor zijn dochter en schreef het geheel toe aan het ongelijk zijn volk die onbedacht al zulk gerucht en getier hadden gemaakt van Florendos en haar zo dat dit de oorzaak was dat de keizerin met haar vrouwen de vrijheid kregen om de prinses op de dag te mogen gaan vergezelschappen. Maar ‘s nachts liet de keizer haar opsluiten, gelijk tevoren, zonder iemand bij haar te laten als een oude juffrouw, Tolomestre genoemd, die hij haar te bewaren gaf en haar beval op haar leven dat zij haar in geen tijd alleen zou laten.

Hoe Florendos aenquam op de frontieren van Macedonien, alwaer hy seer grooten wonderbaerlicken rouwe bedreef, om dat hy Griane niet en hadde moghen met nemen, gelijck als syn voornemen geweest was. Het .VIIJ. capittel.

[B5vb] Florendos ende Frene ghecomen synde daer henluyden haer ander volck verbeydende was, reysden voorts in alle diligence, vreesende gevolcht te worden, so dat sy in weynich dagen quamen op de frontieren van Macedonien. Ende om dat den prince dochte niet te connen leven sonder dicwils te hooren nieuwe tijdinghe van syn alderliefste, nam voor hem te blijven in d’aldereerste stadt van synen lande ende aldaer te verbeyden synen schiltknecht die hy na Constantinopolen ghesonden hadde, gelijc ghy gehoort hebt, die veel eer wederom tot synen meester keerden dan hy gehoopt hadde om het weynich verbeyden dat hy in des keysers hoff gedaen hadde. Want so geringe hy daer quam, verstonde hy hoe dat Griane gevangen ende Tarisius noch inden leven was. Het welcke Florendos verstaende, meynden te sterven van ongeneuchte, soo om het quade tractement van syn vriendinne als oock om gefailgeert te hebben te dooden den gheenen door den doot vanden welcken hy wederom hoopten te gewinnen syn verlies, ende van alle den dach en woude hy noch eten oft drincken maer sloot hem alleene in syn camer, ende om so veel te bequamer te mogen doen syn beclachte leyde hy hen opt bedde. Maer Frene, die hem niet veel uyt het gesicht verlore, vreesende dat hy door mismoede hem selven tleven benemen soude, dede so vele dat hy middelen vonde om inde camer te comen dewijle hy syn clachte doende was, seggende: “Eylaci mevrouwe, moet ick so ongheluckich syn dat ghy om mijnent wille lijdt gevanckenisse ende torment sonder het verdient te hebben? Wat voldoeninge sal u oyt mogen doen uwen Florendos om te mogen beteren dit ongelijc, deur het welcke ghy hem so sterc aen u verbindt? Wanneer hebt ghy aen hem verdient alsoo ghetracteert te worden om [B6ra] zijn oorsake? Voorwaer, indien u verdriet hem conde voeghen met het mijne tot uwer ontlastinge, ic soude my achten te zijne den aldergeluckichsten verdriet lijdende mensch die oyt geweest is! Maer ’t gaet al tegens mijnen wille.

’t Gaet my al contrarie. De doot selve vlucht van my ... Maer ic sweer by God,” seyde hy, uutten bedde springende, “datse ickse teghen haren danck sal vast houden!”

Ende Frene siende dat hy in onsinnicheyt begonste te geraken, ginck tot hem, hem byde hant nemende, ende vragende wat dat hy hadde.

“Ic heb,” seyde hy, “so groot lijden dat het my verdriet te leven.”

“Ghy hebt voor waer reden,” seyde Frene met hem spottende, “indient is om de gevanckenisse van Griane. En ist niet beter datse aldaer is dan inde macht van Tarisius, gemerct dat hare ghevanckenisse niet langhe en mach dueren? Maer indien sy ghehoudt ware, daer van en ware gheen eynde te verwachten ... Daerom, hebt goede hope ende doet desen dach afveerdigen eenen anderen schiltknecht, die welcke in alle neersticheyt reyse na Thracien om u nieuwe tijdinge te brengen wat daer na geschiet sal mogen zijn, ende dat hy middel vinde, indient mogelijck is, om Griane deur Cardin te doen verstaen dat hy om die oorsake daer is.”

Desen raet vont Florendos goet, soo dat hy op de selfste ure den last gaf een van zijne edelluyden, die welcke in grooter diligentie volbrocht het ghebodt van synen meyster, want door een goede fortuyne quam hy aldaer op de selfste tijdt dat Griane voor haer genomen hadde des volgenden daechs hare vrouwen te spreecken van tgene haer geliefde. Ende hy en hiel niet op van soecken tot der tijt toe dat hy Cardin gevonden hadde, die hy vertelde alle ’t ghene hem Florendos belast hadde, oock mede zijn groote verdriet twelck hem daghelicx quellende was, hem seer affectieuselicken biddende dat [B6rb] hem so veel geliefden te doen dat Griane daer van de waerheyt quame te weten, ooc mede dat hy daer was om dicwils na hare saken te vernemen ende die synen meyster te laten weten. Cardin wesende versekert vande blijdtschap die de princesse ontfanghen soude door de nieuwe tijdinghe van Florendos, ginck syn suster vinden, die hy verclaerden alle dat hy gehoort hadde. Ende sy sulcx wel verstaen hebbende, ginck het terstont Griane vertrecken so[nder dat de oude vrouwe diese in bewaernisse hadde, daer over quaet vermoeden creech. Ende om dat sy Florendos van te voren beminde het vuyr albereets ontfengt was, maer alsnu ontstack in sulcker cracht, so dat sy wel vastelick in haer selven besloot haer liever in stucken te laten houwen als oyt yemant anders voor haren heer ende man te nemen als hem. Ende dochte hem te schrijven eenen brief, so om hem te vertroosten als oock te geven goede hope, maer en wiste niet hoe sy sulcx wel soude te wege brengen, ghemerckt sy gheen inct noch pappier en hadde, ende dat het verboden was haer tselve te geven. Ymmers sy praeten so schoon met Tolomestre, hare wachtvrouwe, veynsende te willen schrijven een cleyn briefken aen haren vader, so datse vercreech tgene sy begeerden. Ende haer op een plaetse alleen vertreckende, schreef eerst den brief aen den keyser ende daer nae aen Florendos, byde welcke sy hem biddende was hem so seer niet te willen quellen door dien dat de saken hem niet geheelicken en voechden nae syn fantasie, want met de hulpe van Godt het eynde haer soude syn also genoechelick als haer het beginsel moeyelick ende teghenspoedich viel, ende dat sy haren doot uutgestelt hadde, ’t selve was alleene geschiet om hem syn leven te bewaren.

Dese twe brieven geschreven ende toegesloten zijnde, riepse de oude vrouwe tot haer ende gaf [B6va] haer den brief die aenden keyser hielde, haer biddende datse dien hem geliefden te brengen. So dat sy daer door middel vercreech om te mogen spreken na hare geliefte met Lerine, suster van Cardin, haer bevelende te gaen vinden den schiltknecht van Florendos, op dat hy wederom keerden na syn meyster, met hem nemende haren brief. ’t Welc hy also dede, comende in weynich dagen daer na ter plaetse daer hy den prince vont, die welcke ontfangende den brief van Griane, was so blijde alst mogelick is, hem niet latende genoegen die hondert mael te lesen ende te cussen in eenen dach, segghende: “Och, wel geluckigen brief, die geschreven is met die hant vande excellenste princesse die huydensdaechs op geheel aertrijc is, voorwaer ter liefde van haer sal ic u bewaren ende in sulcker eeren houden als het welcke daer van my meerder blijtschap aen gecomen is als ic oyt gehat hebbe!”

Hoe Florendos aankwam op de grenzen van Macedonië alwaar hij zeer grote wonderbaarlijke rouw bedreef omdat hij Griane niet had mogen meenemen, gelijk als zijn voornemen geweest was. Het achtste kapittel.

[B5vb] Florendos en Frene die gekomen waren daar hun andere volk ze opwachten reisden voorts in alle ijver en vreesden gevolgd te worden zodat zij in weinig dagen kwamen op de grenzen van Macedonië. Omdat de prins dacht niet te kunnen leven zonder dikwijls te horen nieuwe tijding van zijn allerliefste, nam voor hem te blijven in de allereerste stad van zijn land en aldaar te wachten. Zijn schildknecht die hij naar Constantinopel gezonden had, gelijk gij gehoord hebt, die veel eerder wederom tot zijn meester keerde dan hij gehoopt had om het weinige wachten dat hij in de keizers hof gedaan had. Want zo gauw hij daar kwam verstond hij hoe dat Griane gevangen en Tarisius noch in leven was. Wat Florendos verstond en meenden te sterven van ongenoegen, zo om het kwade onthalen van zijn vriendin als ook om gefaald te hebben te doden diegenen door de dood van die hij wederom hoopten te gewinnen zijn verlies, en van de hele dag wilde hij noch eten of drinken maar sloot hem alleen in zijn kamer op en om zo veel te bekwamer te mogen doen zijn klagen legde hij hem op het bed. Maar Frene, die hem niet veel uit het gezicht verloor, vreesde dat hij door wanhoop zichzelf het leven benemen zou en deed zo veel dat hij middelen vond om in de kamer te komen terwijl hij zijn klacht deed en zei: “Helaas mevrouw, moet ik zo ongelukkig zijn dat gij vanwege mij lijdt gevangenis en kwelling zonder het verdiend te hebben? Wat voldoening zal u ooit mogen doen uw Florendos om te mogen beteren dit ongelijk door wat gij hem zo sterk aan u verbindt? Wanneer hebt gij aan hem verdient alzo onthaald worden om [B6ra] zijn oorzaak? Voorwaar, indien uw verdriet zich kon voegen met de mijne tot uw ontlasting, ik zou mij achten te zijn de aller gelukkigste verdriet lijdend mens die ooit geweest is! Maar ’t gaat al tegen mijn wil.

’t Gaat mij al contrarie. De dood zelf vlucht van mij ... maar ik zweer bij God,” zei hij en sprong uit het bed, “dat ik haar tegen haar dan zal vasthouden!”

En Frene zag dat hij in onzinnigheid begon te geraken en ging tot hem nam hem bij de hand en vroeg wat dat hij had.

“Ik heb,” zei hij, “zo groot lijden dat het mij verdriet te leven.”

“Gij hebt voorwaar reden,” zei Frene die met hem spotte, “indien het is om de gevangenis van Griane. En is het niet beter dat ze aldaar is dan in de macht van Tarisius, gemerkt dat haar gevangenis niet lang mag duren? Maar indien zij gehuwd was, daarvan was geen einde te verwachten ... daarom, hebt goede hoop en laat deze dag afvaardigen een andere schildknecht die in alle naarstigheid reist naar Thracië om u nieuwe tijding te brengen wat daarna geschied zal mogen zijn en dat hij middel vindt, indien het mogelijk is, om Griane door Cardin te laten verstaan dat hij om die oorzaak daar is.”

Deze raad vont Florendos goed zo dat hij op hetzelfde uur last gaf een van zijne edellieden die in grote ijver volbracht het gebod van zijn meester, want door een goed fortuin kwam hij aldaar op dezelfde tijd dat Griane haar voorgenomen had de volgende dag haar vrouwe te spreken van hetgeen haar geliefde. Hij hield niet op van zoeken tot de tijd toe dat hij Cardin gevonden had die hij vertelde al hetgeen hem Florendos belast had, ook mede zijn grote verdriet wat hem dagelijks kwelde en hem zeer genegen bad dat [B6rb] het hem zo veel geliefde te doen dat Griane daarvan de waarheid kwam te weten, ook mede dat hij daar was om dikwijls nar haar zaken te vernemen en die zijn meester te laten weten. Cardin was verzekerd van de blijdschap die de prinses ontvangen zou door de nieuwe tijding van Florendos, ging zijn zuster vinden, die hij verklaarde alles dat hij gehoord had. Zij die zulks wel verstaan had ging het terstond Griane verhalen zonder dat de oude vrouwe die ze in bewaring had daar van een kwaad vermoeden kreeg. Omdat zij Florendos van tevoren beminde en het vuur al gereed ontvonkt was, maar alsnu ontstak in zulke kracht zo dat zij wel vast in zichzelf besloot haar liever in stukken te laten houwen als ooit iemand anders voor haar heer en man te nemen dan hem. Ze dacht hem te schrijven een brief, zo om hem te vertroosten als ook te geven goede hoop, maar wist niet hoe zij zulks wel zou te wege brengen, gemerkt zij geen inkt noch papier had en dat het verboden was haar dat te geven. Immers zij praatte zo mooi met Tolomestre, haar bewaakster, veinsde te willen schrijven een klein briefje aan haar vader zo dat ze kreeg hetgeen zij begeerde. Toen ze zich op een plaats alleen vertrok schreef ze eerst de brief aan de keizer en daarna aan Florendos waarbij zij hem bad hem zo zeer niet te willen kwellen door dien dat de zaken hem niet geheel voegden naar zijn fantasie, want met de hulp van God het einde zou haar zijn alzo genoeglijk als haar het begin moeilijk en met tegenspoed viel en dat zij haar dood uitgesteld had, ’dat was alleen geschied om hem zijn leven te bewaren.

Toen deze twee brieven geschreven en toegesloten waren riep ze de oude vrouwe tot haar en gaf [B6va] haar de brief die aan de keizer hield en bad haar dat ze die hem geliefde te brengen. Zodat zij daardoor middel kreeg om te mogen spreken nar haar geliefde met Lerine, zuster van Cardin, beval haar te gaan vinden de schildknecht van Florendos op dat hij wederom keerden naar zijn meester en met hem nam haar brief. Wat hij alzo deed en kwam in weinig dagen daarna ter plaatse daar hij de prins vond die ontving de brief van Griane en was zo blijde als het mogelijk was en hem niet liet vergenoegen die honderd maal te lezen en te kussen in een dag en zei: “Och, wel gelukkige brief, die geschreven is met de hand van de excellentste prinses die hedendaags op geheel aardrijk is, voorwaar ter liefde van haar zal ik u bewaren en in zulke eren houden als wat er daarvan mij meerder blijdschap aangekomen is als ik ooit gehad heb!”

Hoe den keyser Tarisius belooft hem zyne dochter ten houwelick te geven, alwaert ooc dattet tegens haren wille waer, ende hoese inde craem quam van eenen sone sonder dat het yemant gewaer worde als alleene de oude vrouwe diese in haer bewaernisse hadde. Het .IX. capittel.

Als den keyser ontfangen hadde den brief van zijn dochter die hem Tolomestre presentierden, ende hoe wel datse niet en hielde eenige sake die hem tot gramschappe soude hebben behooren te verwecken, wantse hem daer met ootmoedelic badt dat hem geliefde barmherticheydt met haer te hebben als onnoosel zijnde van tgene datmen haer opgeleyt hadde, soo toonden hy hem nochtans toorniger te [B6vb] syn als hy plachte, gevende de oude vrouwe tot een antwoort: “Segt Griane dat ic haer ontbiede, nademael sy de stouticheydt gebruyckt heeft van my niet onderdanich te syn, dat ickse sal doen kennen wat macht dat ick over haer hebbe, ende datse haer vry versekere datse haer leefdaghe niet meer onder mijn ooghen comen en sal indiense aen Tarisius niet hijlicken en wil, dien ickse gegeven hebbe.”

Twelck haer de oude vrouwe vertelde, maer sy soude haer selven veel liever den doot aen gedaen hebben. Waerom dat hoewel de verdrieticheyden haer van te vorens al vexerende waren, so queldense haer nochtans alsdoen veel meer, niettemin dat en was niet te gelycken byde droefheyt ende bykans wanhope die haer overquam overmits datse haer bevrucht voelde, geen middel wetende om haer te verlossen datse daer door niet onteert en worde indien men sulcx gewaer worde. Dan eenen eenigen hoop hadde sy tot haer toevlucht, te weten datse met een so sware krancte bevangen worde so dat de medecijnmeesters haer voor verloren achten, meynende dat haer leven niet langhe en soude dueren, twelck sy wel begeerden uyt gront haers herten, niettemin nochtans tegens haren wille vercreech wederomme ghesontheyt. Ende ten lesten bekennende dat de grootheydt van haren lichaem gaf openbaerlicke getuygenisse van haer swangbaerheyt soo en dorstse niet opstaen uyt den bedde, ende also bleefse eenen langen tijt tot dat den termijn van haerder verlossinge genaecten.

Ende op eenen tijt quam haer de keyser, door het lanckwijlich quellen ende bidden vande keyserinne, besoecken, met hem brengende Tarisius, ende alsse inden toorn gecomen waren, bevonden syse so mager ende mismaeckt dat niet tegenstaende eenige versmadinghe ende veronweerdinghe die den keyser tot haer mochte hebben, soo en conste hy hem nochtans niet onthouden [B7ra] van weenen, daer van hy hem tbest mijden dat hy mochte, haer seggende: “Ghy hebt goet gevonden my ongehoorsaem te zijn in tgene dat uwe eere ende profijt is ende sonder my te vresen, ghelijck ghy wel getoont hebt, veel te stoutelicken geweygert hebt den man die ic u hebbe willen geven.

Maer ic sweere by mijn croone dat ic u sal toonen ende doen gevoelen dat ghy my mishaecht hebt, want al wilt ghy oft niet, aleer ic van hier gae so sal ic u overleveren aenden genen die ick u belooft hebbe!”

Ende nemende haer byde hant, roepende Tarisius, seyde tot hen: “Mijn sone, op dat mijn woort warachtelic ende onverbrekelic gehouden worde, so geve ic u Griane, mijn dochter, hier teghenwoordich, die ick u belooft hebbe. Tracteert haer van nu voortaen als uwe vrouwe ende bruydt!”

Daer na gaf hy hem den sleutel vanden toorn, seggende: “Hout daer, ick bevele u de wachte. Doet daer met so ghijt verstaen sult!”

De princesse dan wel bemerckende datter haer nodig was gehoorsaem te syn den wille van haren vader, waeromme sy, gheveynsde door groote voorsichticheydt hare ghedachten ende bykans smeltende in tranen, seyde hem seer erbermelicken: “Eylaci myn heere, ic en had noyt gedacht dat ghy alsulcke wreetheyt tegens my gebruycken sout, my bedwingende te nemen eenen man geheelicken tegens mijnen wille. Niet dat Tarisius mijnder niet weerdig en was, dan wel veel meer, maer om dat ic achten dat het geslachte van de maegschap tusschen ons genoechsaem is om te onderhouden de vrientschap die ghy hebt metten coninck, synen vader, sonder met hem behoeven te maken eenige nieuwe verbintenisse. Ende dat meer is, de opvoedinge die wy ende mijnen broeder Caniam tsamen gehat hebben van onse joncheyt af, heeft my so gemeynsaem ende familiaer met hem gemaeckt dat het my onmoghelick dunct te zijn hem oyt [B7rb] also te connen respecteren als een deuchdelicker vrouwe schuldich is haren man te doen. Daeromme, mijn heere, dunckt my, onder uwe correctie, dat ghy my een weynich daer in behoort te verdraghen, hoe wel dat gemerckt den staet daer in ick ben, den dach der bruyloften so gheringe niet ghehouden en sal worden als geschieden sal mijn uutvaert ende begraffenisse.”

Ende doen begonse seer te schreyen, dat den keyser haer niet en wiste te antwoorden, maer met barmherticheyt beweegt zijnde ginck van daer, latende Tarisius by haer blijven die haer meynden te overwinnen met schoone woorden, seggende: “Mevrouwe, ic bidde u dat ghy u niet en quelt met het ghene dat u den keyser geseyt heeft om mijnent wil, want ick niet en begeere als tgene dat u ghelieft, begeerende veel liever alle mijn leven verdriet te lijden als een oorsake te syn van eenich quaet dat u soude mogen overcomen, hoopende dat ghy eens alsulcke bermherticheyt met my hebben sult, bekennende de liefde die ic tot u draghe ende het devoir daer ic my aen verbinde om u dienst te doen, dat ghy my vrywillichlicken consenteren sult het welcke den keyser beproeft u te doen doen met ghewelt, wesende veel meer verstoort door de strafheydt die hy tot noch toe met u gebruyct heeft als door eenich dinc dat my oyt overcomen is. Ende op dat ghy geen fantasie en hebt dat sulcx geschiet sy door mijn toestookinge, my zijnde in handen gestelt den sleutel van uwe gevanckenisse ende de wacht van uwe persone, soo stelle ick d’een ende d’ander in uwe goede geliefte.”

Ende dit seggende, soo gaf hy haer den sleutel vanden toorn, ende sonder haer antwoort te verbeyden bewees hy haer groote eere ende reverentie, haer latende int geselschappe van Tolomestre alsoo bemoeyt ende haren geest getravailleert zijnde datse daer over in slape viel. Doen dochte haer in eenen droom datse sagh [B7va] eenen leeu comende tot haer ghelopen metten open keele om haer te verslinden, maer terstont worde sy ghewaer eenen ridder, hebbende een bloot sweert inde hant, tot de welcke sy hare toevlucht nam, hem biddende dat hy haer wilde beschermen van dit wreede beeste. Nochtans antwoorden haer den ridder geheel straffelicken: “Ick en sal u niet beschermen, maer met dit sweert sal ick u ’t hooft af slaen! Ghy hebt also misdaen Godt, uwen Schepper, om dat ghy onghehoorsaem geweest zijt uwen vader, dat ick veel meerder oorsake hebbe u den hals af te slaen dan u ’t leven te bergen. Meynt gy tegens den wille van God te connen doen? Laet u genoech syn de faute die ghy met Florendos bedreven hebt, waer van dat nochtans comen sal een seer uytnemende excellente vrucht, ende betert u van nu voortaen, oft versekert u dat ghy sterven zult den eewigen doot sonder dat uwen oncuysschen minnaer middel sal hebben u daer voor te beschermen!”

[B7vb] Van dit grouwelick dreygemente hadde Griane sulcke verschrickinghe datse hem beloofden voortaen te doen tghene dat den keyser haer bevelen soude, sonder daer inne te faelgeren. Ende terstondt verdween den ridder metten leeu als haer dochte, haer latende by een schoone fonteyne rontsom met boomen beplant ende met soo veele ende diversche bloemen, daer van den soeten ende welruyckenden reuck haer also verblijden ende verheuchden, gelijck oft sy noyt eenich lijden oft verdriet gheleden en hadde, waeromme sy ontwaeckte. Ghedachtich wesende desen droom, ende verschrict zijnde, beval sy haer devotelicken onsen Heere, Hem biddende ootmoedelicken om vergiffenisse, protesterende van doen voortaen te sullen doen den wille vanden keyser, hoe wel dat sy qualick vergeten conde haren Florendos. So dat [sy] Tarisius, die haer twee oft drie dagen daer na quam visiteren, een beter gelaet toonden ende meer reverentie bewees als sy voor[B7va]maels plach te doen. Ende alsse tsamen coutende waren van verscheyden propoosten so seyde sy tot hem: “Voorwaer mijn heere Tarisius, ghy hebt gebruyckt een so eerlicke ende beleefde sake tot my waert al[B7vb]so dat ick besloten hebbe geheel uwe te blijven, indien ghy vergetende de ongehoorsaemheyt die ick u ende mijnen vader betoont hebbe, my sulcx ghenen ondanc weten en wilt in toecomende tijden.”

[B8ra] Of Tarisius alsdoen blijde was, daer van en derfmen niet twijvelen, ende albereets dochte hem de tijt lange te vallen om byden keyser te comen om hem sulcx te kennen te geven, in sulcker voegen dat, om het u int cort te vertrecken, na vele beloftenissen ende sweeringen die hy de princesse dede, haer niet alleene te tracteren als syn huysvrouwe ende bruydt maer als syn vriendinne, vrouwe ende meystersse hy hem voechden byden keyser. De welcke verstaen hebbende de veranderinge van syn dochter, seer wel daer met te vreden was, haer beginnende wederom te toonen een goet ende beter gelaet dan hy oyt gedaen hadde.

Nochtans, Tolomestre en liet haer niet comen uut haer gesichte, ende Griane wetende den tijt te genaecken dat sy soude moeten int licht brengen de vrucht die in haer verborgen was, ende dattet onmogelijc was langer haer ongeluck voor haer te connen verbergen, nadien van vele swaricheden, twijvelingen ende vreesen overleyt ende bedocht hebbende, verclaerden haer ten lesten hoe alle hare saecken stonden. Ende en waert niet geweest dat Tolomestre gevreest hadde haer te doen mishopen, sy soude haer veel scherper ghestraft hebben alsse dede, ende oordeelende in haer selfst veel beter te syn so groote faute te bedecken als openbaer te mae[c]ken tot het leetwesen van so vele ende tot niemants profijt, vertroosten ende verstercten haer in alle manieren datse conde, haer verleenende alsulcken bystant datse door de gratie van onsen Heere Jesu Christo verlost worde van eenen schoonen jongen sone, ghelijck ghy hooren sult.

Inde negenste maent na dat Florendos wederom gekeert was in Macedonien, op eenen manendach ontrent te 10 uren des avonts begonste de princesse te gevoelen de benautheden der barender vrouwen. Ende Tolomestre hadde soo [B8rb] wel in hare saken voorsien dat meer als ses weken van te voren niemant als sy inde camer van Griane geslapen en hadde, die haer daeromme sonder vreese aenriep ende dede opstaen. Doen begonste haer de pijne so seer te dringen, ende quam den arbeyt haer so subytelicken aen, dat sy terstont daer na baerden eenen schoonen jonghen sone, die Tolomestre in haren schoot ontfienge. Ende alsse hem in haren armen hiel, docht hy haer seer schoone ende wel gefatzoeneert te syn, soo datse in haer herte een wonderlic groot leetwesen ontfinge, overdenckende het perijckel daer hy in gestelt soude moeten worden, ja bykans aleer hy noch te dege geboren was, gemerckt dat de eere van syn moeder niet en conde bewaert worden als om den prijs van syn leven. Daeromme na datse hem in eenige doecxkens, van haer te voren daer toe bereyt, gewonden hadde, sy hem brocht tot syn moeder, seggende: “Op mijn geloove, mevrouwe, my deyrt seer datmen also moet verliesen dese schoone cleyne creatuere die ick geluckich soude achten, ende de moeder oock, indien onsen Heere niet misdaen en ware geweest doen hy gegenereert worde, maer hy moet de penitentie dragen vande sonde die hy niet gedaen en heeft, twelck een seer groot jammer ende schade is.”

“Eylaci,” antwoorden sy, “wat wildy dat ic doe? Och, oft God geliefden dat ick doot ware ende hy uut het perijckel!”, hem kussende ende bykans vergaende in haer tranen, seggende: “Eylaci mijn kint, mijn cleyn soete manneken, moet ic tegen de natuere vande gherechte moeders soo wreet ende onbarmhertich zijn dat ick toelaten sal u te stellen inde wille ende gheliefte van een vreemde vrouwe die, gelijckt wel moghelic is, niet wetende den edelen staet ende conditie van u vader ende moeder, soo weynich achte op u nemen oft sorge voor u draghen sal dat ghy t’allen stonden sult syn in perijckel [B8va] des doots. Doch indien ghy sterft, so sal u moeder wel haest volgen!”

Ende alsse dese claginge aldus doende was, so bemercten sy in zijn rechte zijde vant aengesicht een cleyn swert teycken in forme van een cruysken, twelc haer terstont dede ghedencken aenden droom die haer gebeurt was, als haer den ridder vertoonde die seyde dat haer vruchte soude comen tot groote perfectie, waerom sy van hem een beteren hoop bestonde te crijgen alsse te voren hadde, ende sy hinck hem aenden hals een cleyn goudt cruysken met costelicke gesteenten verciert ende van grooter deuchden. Ende den meesten tijt des nachts gepasseert zijnde, Tolomeestre vreesende datmen haer soude mogen overcomen, seyde tot haer: “Mevrouwe, tis tijt om te volbrengen het welcke wy begonnen hebben, ende ick bid u, en wilt niet meer besich zijn met desen kinde, maer wiltet my gheven op dat ick het Cardin brengen mach, ghelijck wy bedocht hebben.”

Ende de bedruckte ende droevige moeder overdenckende dattet also geschieden moeste, so kusten sy noch eens het arme kindeken voor den lesten adieu, ende met overvloedich suchten ende kermen leverden sy hem in handen van Tolomestre, die daer met terstont ginc vinden Cardin, den welcken sy hem gaf, ende hy sonder vertoeven ginck te peerde. Ende sonder te weten waer ofte wat wech hy nam, reet tot inden dageraet over berch ende dal also de fortuyne hem geleyde, ende gelooft vryelick dat hy hem seer besich vonde met synen last, want hy vreesden dat te gheven aen eenige dorpvrouwe, waer door de sake vande princesse ontdect soude hebben mogen worden, want het geruchte was genoechsaem gemeyn door tgeheel keyserrijck hoe dat sy om de liefde van Florendos gevangen hadde geweest.

Ten lesten die claerheydt int oosten beginnende sich te vertonen ende hy hem vindende op een hoogen berch [B8vb] die bedeckt was so met palm als olijfboomen, tradt vanden peerde ende maecten een cleyn beddeken van gras, op het welck hy het kint leyde, hopende dat aldaer haest yemant voorby soude passeren dieder bermherticheyt met hebben soude. Ende hy het bevelende inde bewaernisse van onsen Heere, nam synen wegh wederom na de stadt, daer hy ontrent middach quam.

Hoe de keizer Tarisius belooft hem zijn dochter ten huwelijk te geven al was het ook dat het tegen har wil was en hoe ze in de kraam kwam van een zoon zonder dat het iemand gewaar werd dan alleen de oude vrouwe die ze in haar bewaring had. Het negende kapittel.

Toen de keizer ontvangen had de brief van zijn dochter die hem Tolomestre presenteerde en hoe wel dat ze niet bevatte enige zaak die hem tot gramschap zou hebben behoren te verwekken want ze bad hem ootmoedig dat het hem geliefde barmhartigheid met haar te hebben als onschuldig te zijn van hetgeen dat men haar opgelegd had, zo toonden hij hem nochtans toorniger te [B6vb] te zijn als hij plag en gaf de oude vrouwe tot een antwoord: “Zeg Griane dat ik haar ontbiedt nadat zij de stoutheid gebruikt heeft van mij niet onderdanig te zijn dat ik ze zal doen kennen wat macht dat ik over haar heb en dat ze zich vrij verzekert dat ze van haar levensdagen niet meer onder mijn ogen komen en zal indien ze aan Tarisius niet huwelijken wil die ik haar gegeven heb.”

Wat haar de oude vrouwe vertelde, maar zij zou zichzelf veel liever de dood aangedaan hebben. Waarom dat hoewel de verdrietigheden haar van tevoren al verteerden zo kwelden ze haar nochtans alstoen veel meer, niettemin dat was niet te vergelijken bij de droefheid en bijna wanhoop die haar overkwam overmits dat ze haar bevrucht voelde en geen middel wist om haar te verlossen dat ze daardoor niet onteerd werd indien men zulks gewaar werd. Dan een enige hoop had zij tot haar toevlucht, te weten dat ze met een zo zware zwakheid bevangen werd zodat de medicijnmeesters haar voor verloren achten en meenden dat haar leven niet lang zou duren, wat zij wel begeerden uit de grond van haar hart, niettemin nochtans tegens haar wil verkreeg ze wederom gezondheid. Tenslotte bekende en dat de grootte van haar lichaam gaf openbare getuigenis van haar zwangerschap en zo durfde ze niet te opstaan uit het bed en alzo bleef ze een lange tijd tot dat de termijn van haar verlossing aankwam.

En op een tijd kwam de keizer, haar door het langdurig kwellen en bidden van de keizerin, bezoeken en met hem bracht Tarisius en toen ze in de toren gekomen waren bevonden ze haar zo mager en mismaakt dat niet tegenstaande enige versmading en verontwaardiging die de keizer tot haar mocht hebben zo kon hij hem nochtans niet onthouden [B7ra] van wenen, daarvan hij hem het beste te mijden en tot haar zei: “Gij hebt goed gevonden mij ongehoorzaam te zijn in hetgeen dat uw eer en profijt is en zonder mij te vrezen gelijk gij wel getoond hebt veel te stouter geweigerd hebt de man die ik u heb willen geven.

Maar ik zweer bij mijn kroon dat ik u zal tonen en doen voelen dat gij mij mishaagd hebt, want al wilt gij of niet, aleer ik van hier ga zo zal ik u overleveren aan diegene die ik u beloofd heb!”

En nam haar bij de hand en riep Tarisius en zei tot hen: “Mijn schoonzoon, op dat mijn woord waarachtig en onverbrekelijk gehouden wordt zo geef ik u Griane, mijn dochter, hier tegenwoordig die ik u beloofd heb. Behandel haar van nu voortaan als uw vrouwe en bruid!”

Daarna gaf hij hem de sleutel van de toren en zei: “Hou het daar, ik beveel de wacht. Doe daarmee zo gij het verstaan zal!”

De prinses die wel merkte dat het haar nodig was gehoorzaam te zijn de wil van haar vader waarom ze, geveinsd door grote voorzichtigheid haar gedachten bijna smolten in tranen, zei ze hem zeer erbarmelijk: “Helaas mijn heer, ik had nooit gedacht dat gij al zulke wreedheid tegen mij gebruiken zou, mij dwingen te nemen een man geheel tegen mijn wil. Niet dat Tarisius mijn niet waardig was, dan wel veel meer, maar omdat ik acht dat het geslacht van de maagschap tussen ons voldoende is om te onderhouden de vriendschap die gij hebt met de koning, zijn vader, zonder met hem behoeven te maken enige nieuwe verbinding. En dat meer is, de opvoeding die wij en mijn broeder Caniam tezamen gehad hebben van onze jonkheid af heeft mij zo gemeenzaam en familiair met hem gemaakt dat het mij onmogelijk dunkt te zijn hem ooit [B7rb] alzo te kunnen respecteren als een deugdelijke vrouwe schuldig is haar man te doen. Daarom, mijn heer, dunkt mij, onder uw correctie, dat gij mij een weinig daarin behoort te verdragen, hoe wel dat gemerkt de staat daarin ik ben de dag der bruiloft zo gauw niet gehouden zal worden als geschieden zal mijn uitvaart en begrafenis.”

En toen begon ze zeer te schreien zodat de keizer haar niet n wist te antwoorden, maar met barmhartigheid bewogen ging van daar en liet Tarisius bij haar blijven die haar meende te overwinnen met mooie woorden en zei: “Mevrouw, ik bid u dat gij u niet kwelt met hetgeen dat u de keizer gezegd heeft vanwege mij want ik begeer niets dan hetgeen dat u gelieft, begeer veel liever al mijn leven verdriet te lijden als een oorzaak te zijn van enig kwaad dat u zou mogen overkomen, hoop dat gij eens al zulke barmhartigheid met mij hebben zal en beken de liefde die ik tot u draag en het plicht daar ik mij aan verbind om u dienst te doen, dat gij mij vrijwillig consenteren zal wat de keizer beproeft u te doen laat met geweld en was veel meer verstoord door de strafheid die hij tot noch toe met u gebruikt heeft als door enig ding dat mij ooit over komen is. Op dat gij geen fantasie hebt dat zulks geschied is door mijn aanstoken mij zijn in handen gesteld de sleutel van uw gevangenis en de wacht van uw persoon, zo stel ik de een en de ander in uw goede geliefde.”

En toen hij dit zei zo gaf hij haar de sleutel van de toren en zonder haar antwoord af te wachten bewees hij haar grote eer en reverentie en liet haar in het gezelschap van Tolomestre alzo vermoeid en haar geest afgemat dat ze daardoor in slaap viel. Toen dacht ze in een droom dat ze zag [B7va] een leeuw komen tot haar gelopen met een open keel om haar te verslinden, maar terstond werd zij gewaar een ridder en die had een bloot zwaard in de hand tot die zij haar toevlucht nam en hem bad dat hij haar wilde beschermen van dit wrede beeste. Nochtans antwoorden haar de ridder geheel straf: “Ik zal u niet beschermen, maar met dit zwaard zal ik u ’t hoofd afslaan! Gij hebt alzo misdaan tegen God, uw Schepper, omdat gij ongehoorzaam geweest bent tegen uw vader dat ik veel meerder oorzaak heb u de hals af te slaan dan u ’t leven te bergen. Meent gij tegen de wil van God te kunnen doen? Laat het u genoeg zijn de fout die gij met Florendos bedreven hebt, waarvan dat nochtans komen zal een zeer uitnemende excellente vrucht en betert u van nu af voortaan of verzeker u dat gij sterven zal de eeuwige dood zonder dat uw onkuise minnaar middel zal hebben u daarvoor te beschermen!”

[B7vb] Van dit gruwelijk dreigement had Griane zulke verschrikking dat ze hem beloofden voortaan te doen hetgeen dat de keizer haar bevelen zou zonder daarin te falen. Terstond verdween de ridder met de leeuw zoals ze dacht en liet haar bij een mooie bron rondom met bomen beplant en met zo veel en diverse bloemen daarvan de lieve en goed ruikende reuk haar alzo verblijde en verheugde, gelijk of zij nooit enig lijden of verdriet geleden had, waarom zij ontwaakte. Gedachtig was ze deze droom en schrok en beval zij haar devoot onze Heer en, Hem bad ootmoedig om vergiffenis presteerde van toen voortaan te zullen doen de wil van de keizer, hoe wel dat zij kwalijk vergeten kon haar Florendos. Zo dat zij Tarisius, die haar twee of drie dagen daarna kwam visiteren een beter gelaat toonde en meer reverentie bewees dan zij voormaals [B7va] plag te doen. Toen ze tezamen aan het kouten waren van verscheiden opzetten zo zei zij tot hem: “Voorwaar mijn heer Tarisius, gij hebt gebruikt een zo eerlijke en beleefde zaak tot mij waart [lB7vb] zo dat ik besloten heb geheel de uwe te blijven, indien gij vergeet de ongehoorzaamheid die ik u en mijn vader getoond heb mij van zulks geen ondank weten wil in toekomende tijden.”

[B8ra] Of Tarisius alstoen blijde was, daarvan behoeft niet te twijfelen en al gereed dacht hem de tijd lang te vallen om bij de keizer te komen om hem zulks te kennen te geven, in zulke voegen dat, om het u in het kort te verhalen, na vele beloften en zweren die hij de prinses deed en haar niet alleen te behandelen als zijn huisvrouw en bruid maar als zijn vriendin, vrouwe en meesteresse hij hem voegde bij den keizer. Die verstaan had de verandering van zijn dochter en zeer goed daarmee tevreden was en haar begon wederom te tonen een goed en beter gelaat dan hij ooit gedaan had.

Nochtans, Tolomestre liet haar niet uit haar gezicht gaan en Griane wist dat de tijd aankwam dat zij zou moeten in het licht brengen de vrucht die in haar verborgen was en dat het onmogelijk was langer haar ongeluk voor ze te kunnen verbergen, nadien van vele zwarigheden, twijfels en vrees overlegd en bedacht had verklaarde ze tenslotte hoe alle haar zakenstonden. Was het niet geweest dat Tolomestre gevreesd had haar te doen wanhopen, zij zou haar veel scherper gestraft hebben als ze deed en oordeelde in zichzelf veel beter te zijn zo’n grote fout te bedekken als openbaar te maken tot het leedwezen van zo vele en tot niemands profijt, vertrooste en versterkte haar in alle manieren dat ze zon en verleende haar al zulke bijstand dat ze door de gratie van onze heer Jezus Christus verlost werd van een mooie jongen zoon, gelijk gij horen zal.

In de negende maand na dat Florendos wederom gekeerd was in Macedonië, op een maandag omtrent te 10 uur in de avond begon de prinses te gevoelen de benauwdheden der barende vrouwen. Tolomestre had zo [B8r] goed in haar zaken voorzien dat meer dan zes weken van tevoren niemand dan zij in de kamer van Griane geslapen had die haar daarom zonder vrees aanriep en liet opstaan. Toen begonnen haar de pijnen zo zeer te dringen en kwam het baren haar zo subiet aan dat zij terstond daarna baarde een mooie jonge zoon die Tolomestre in haar schoot ontving. Toen ze hem in haar armen hield dacht hij haar zeer mooi en goed gevormd te zijn zodat ze in haar hart een wonderlijk groot leedwezen ontving en overdacht het perikel daar hij in gesteld zou moeten worden, ja bijna aleer hij noch terdege geboren was, gemerkt dat de eer van zijn moeder niet kon bewaard worden dan om de prijs van zijn leven. Daarom na dat ze hem in enige doekjes, van haar tevoren daartoe bereid, gewonden had zij hem bracht tot zijn moeder en zei: “Op mijn geloof, mevrouw, mij deert het zeer dat men alzo moet verliezen deze mooie kleine creatuur die ik gelukkig zou achten en de moeder ook, indien onze heer niets misdaan was geweest toen hij gegenereerd werd, maar hij moet de penitentie dragen van de zonde die hij niet gedaan heeft, wat een zeer grote droefheid en schade is.”

“Helaas,” antwoorden ze, “wat wil je dat ik doe? Och, of God geliefde dat ik dood was en hij uit het perikel!”, hem kuste en bijna verging in haar tranen en zei: “Helaas mijn kind, mijn kleine lieve mannetje moet ik tegen de natuur van de gerechte moeders zo wreed en onbarmhartig zijn dat ik toelaten zal u te stellen in de wil en geliefde van een vreemde vrouwe die, gelijk het wel mogelijk is, niet weet de edele staat en conditie van uw vader en moederen zo weinig acht op u nemen of zorg voor u dragen zal dat gij te allen stonden zal zijn in perikel [B8va] de van de dood. Doch indien gij sterft, zo zal uw moeder wel gauw volgen!”

En toen ze dit klagen aldus deed zo bemerkte zij in zijn rechterzijde van het aanzicht een klein zwart teken in de vorm van een kruisje, wat haar terstond liet denken aan de droom die haar gebeurd was toen haar de ridder vertoonde die zei dat haar vrucht zou komen tot grote perfectie, waarom zij van hem een betere hoop bestond te krijgen dan ze tevoren had en zij hing hem aan de hals een klein gouden kruisje dat met kostbare gesteenten versierd was en van grote deugden. Toen het grootste deel van de nacht gepasseerd was en Tolomestre vreesde dat men haar zou mogen bij komen zei tot haar: “Mevrouw, het is tijd om te volbrengen wat wij begonnen hebben en ik bid u, wilt niet meer bezig zijn met deze kind, maar wil het mij geven op dat ik het Cardin brengen mag, gelijk wij bedacht hebben.”

En de bedrukte en droevige moeder overdacht dat het alzo geschieden moest zo kusten zij noch eens het arme kindje voor het laatste adieu en met overvloedig zuchten en kermen leverden zij hem in handen van Tolomestre die daarmee terstond ging in Cardin die zij hem gaf en hij zonder vertoeven ging te paard. Zonder te weten waar of wat weg hij nam reedt hij tot in de dageraad over berg en dal alzo de fortuin hem geleide en geloof vrij dat hij hem zeer bezig vond met zijn last, want hij vreesde dat te geven aan enige dorpsvrouw waardoor de zaak van de prinses ontdekt zou hebben mogen worden, want het geruchte was voldoende algemeen door het gehele keizerrijk hoe dat zij om de liefde van Florendos gevangen was geweest.

Tenslotte toen de helderheid in het oosten begon zich te vertonen en hij hem vond op een hoge berg [B8vb] die bedekt was zo met palmen als olijfbomen steeg hij af van het paard en maakte een klein bedje van gras waarop hij het kind legde en hoopte dat aldaar gauw iemand voorbij zou passeren die er barmhartigheid mee zou hebben hij beval het aan in de bewaring van onze Heer en nam zijn weg wederom naar de stad daar hij omtrent de middag kwam.

Hoe Ger[ar]t voorby passeerden ter plaetse daer Cardin het kint gelaten hadde, het welcke hy vont ende met hem voerden om te doen opvoeden. Het .X. capittel.

Den berch daer Cardin den jongen sone van Griane gelaten hadde, was ontrent een dach reysens van Constantinopelen, ende men noemden die gemeynlick den Olijvenberch. Alwaer hem onderhielde eenen arbeyder, rijc ende machtich, soo in beesten als palmen, olyven, dattelen ende ander vruchtdragende bomen, de welcke, al hoe wel hy een lantman was, nochtans seer neerstich ende voorsichtich in zijn saken, ende synen naem was Ger[ar]t, wiens vrouwe op den selfsten dach verlost was van eenen jonghen sone, maer was doot op de werelt gecomen, waeromme desen goeden man seer verdrietich zijnde ghinck spatseren langhs desen berch, geheel droevich ende melancolyich om dat hy niet meer en hadde als een eenige dochter vanden ouderdom van drie jaren. Ende als hy quam ontrent den boom waer by dat Cardin geleydt hadde den jonge prince, so hoorden hy hem schreyen, waerover hy hem verwonderde wat dat mochte syn, ginc allenskens naerder so dat hy ten lesten eenen vont die hem een gelaet toonden als [C1ra] die gene die noch geen borsten na zijn geboorte gesoken en hadde. Ende hy nam hem soetelicken in synen armen, ende siende dat hy soo schoon was ende wel geformiert, achten dat hem onser God desen ghesonden hadde in recompensie van synen anderen dootbaren sone. Ende comende by syn vrouwe, Marcelli ghenoemt, seyde tot haer: “Mijn vriendinne, siet wat wy wederomme vercregen hebben! Ghy hebt huyden eenen dooden soon gebaert, ende Godt heeft ons eenen anderen levendigen gegeven, die ick u brenge.”

Ende hy vertelde haer hoe hy hem hadde vinden leggen onder eenen palmboom, “ende daerom bid ic u,” seyde hy, “dat gy hem op wilt voeden, want het is de schoonste creatuere diemen oyt met oogen aensach.”

De goede vrouwe nam het kint ende hem ontwindende, sach de costelicke doecken daert inne gewonden was, ooc het cruysken dat hy aenden hals hadde hangen. Doen dochtse wel dat hy van goeden huyse was, waeromme datse alsulcke deyrnisse met hem hadde so datse begonste te seggen: “Ick geloove, mijn sone, dat de moeder die u gedragen heeft, een groot leetwesen hadde alsse u also heeft moeten laten, maer nademael dat Godt u in mijnen handen gestuert heeft, so sal ick u opvoeden als mijn eygen kint.”

Het welck sy ooc also dede, ende dat met sulcken liefde ende affectie dat vele voor waerachtich hielden dat het Gerarts eygen kint was, die alle syn gebueren nooden te comen op den doope vanden selven kinde, ’t welc door advijs van haerluyden allen genoemt wort Palmerijn om dat het onder eenen palmboom gevonden was. Ende het kint wies op in sulcker maniere datment geoordeelt soude hebben ses jaren out te syn doent noch maer den tijt van drie jaren hadde, op welcken tijt Marcelle bevrucht worde met noch eenen anderen sone dien sy dede noemen Colmelie, die van Palmerijn [C1rb] daerna bemint worde als syn eygen broeder ende metgesel, gelijc u hierna somtijts verclaert sal worden.

Maer nu sullen wy hier af een wijl tijts swijgen om te vervolgen onse historie op dat ghy meucht verstaen hoe haer Griane gouvernierden na datse uut den kinderbedde opghestaen was.

Soo is te weten dat Griane, Cardins wedercompste vernomen hebbende, hem dede ontbieden om te vragen hoe hijt met het kint ghemaeckt hadde, ’t welck hy haer niet en wilde verswijgen, maer seyde haer de waerheyt, waerom de ellendighe princesse sulcken verdriet aenquam dat het weynich scheelden oft sy soude daer over doot gebleven hebben. Niettemin, ten lesten bedenckende die gratie die haer onsen Heere verleent hadde als haer bewaert hebbende voor schandalisatie ende oneere, leerdense daer na beter dissimuleren ende geveynsen haer verdriet dan te voren ende begonste haer blijder te gelaten ende gesont ende wel te pas te worden, waerinne de keyserinne seer groote genoechte nam, hopende te volbrengen tgene haer voornemen was ten dienst van haren neve Tarisius. Ende om dese oorsake sy met hare voorseyde dochter wesende op een tijt alleen, seyde tot haer: “Mijn vriendinne, en wildy niet volbrengen daer den keyser ende ick u so dicwils om gequelt hebben? Ick bid u dat ghy sulcx niet meer en wilt weygheren, oft anders suldy syne majesteyt also doen vergrammen tegen u dat het namaels u berouwen sal!”

Als Griane dese woorden van haer moeder verstonde, ende wel wetende datse moeste, sy woude oft niet, so antwoordense haer: “Mevrouwe, ghy vint goet ende wilt hebben tegens mijnen danck dat ick Tarisius tot eenen man neme. Ick salt dat doen nadien dat het anders niet syn en mach, maer ick versekere u dat van nu voortaen genen dag mijns levens passeren en sal of het sal my leet syn. Ende indien my daer over eenigh [C1va] ongeluck gebeurt ende u eenige quellinge ende verdriet, so en wilt u daerom aen niemant beclagen als aen u selfst, die daer van d’oorsaecke zijt!”

Nochtans wat claginghen ende vermaninghen dat haer Griane dede, so conde sy haer niet veranderen van opinie. Ende sonder te bedencken het ongelijck daermede sy haer dochter tempteerden, ginck den selven dach den keyser bidden, nademael syne dochter haer nu wederom vonde in goede dispotie, dat hy woude volbren[C1vb]gen tgene men aengeheven hadde tussen haer ende zijn neve. Waer inne hy alsoo geringe ende promptelicken accordierden in sulcker manieren dat ten eynde vande weke sy ende Tarisius aen malcanderen gehylickt waren, tot groot leetwesen vande princesse, so dat de coleur van haer bleecke visagie genoechsaem betuychden. Want als een yegelijck op de bruyloft besich was om vreucht te hanteren ende goede chier te maecken, so met malcanderen lustich te eten ende [C1va] te drincken als ooc met danssen, singen ende springhen, begonste die droevighe Griane te dencken op haren Florendos, haer achtende de alderonsalichste ende ongeluckichste vanden gheheelen aertbodem, seggende in haer selfst: “Eylaci mijn vrient, wat sult ghy peynsen als ghy verstaen sult dese nieumaren, ende ic sulcken ongetrouwicheyt bedrijvende? Wat sal my tegens u mogen excuseren? Voorwaer, ic heb wel reden om my voortaen [niet] te mogen vinden ende te voegen inde presentie vande gene die haer minnaers getrou zijn oft die eenige professie maken van volstandige vrientschap, want noyt vrouwe en bedreef sulcke verraderie ende ongetrouwicheyt! Och wat is tgene dat ic doen, ende nochtans teghens [C1vb] mijnen danck ende wille, gelijck sekerlijck betuygen sal myn droevighe hert dat u is ende toebehoort so lange alst macht sal hebben te leven in dit erbarmelic lichaem, het welc Tarisius gestolen heeft om u daer van te frusteren ...” Maer hoewel datse alle den dach ghequelt was met sulcke gedachten, soo en had nochtans sulcx niet te beduyden met die ghene die haer aenstonden den toecomenden nacht, als Tarisius, wesende met haer alleene vertrocken, woude beginnen te nemen de possessie so lange van hem nagejaecht. Waer tegens sy dede alsulcke aspre ende resistentie dat hy gantsch niet ontwaer en worde van eenige voorgaende belegeringe ofte geschoten bressen, maer meynden, gelijck huydensdaechs meer als te [C2ra] veel gheschiet, dat hy de eerste was die ’t casteel bevochten hadde, in sulcker voeghen dat hy des anderen daechs smorgens also blijde ende wel te vreden opstonde als hy syne bruydt droevich ende gequelt in haer bedde liet.

Wesende dan den triumph ende feest vande bruylofte volbracht, begeerden Griane met geheelder herten te vertrecken uyt het hof des keysers, haren vaders, so om te schouwen de oecasien van meer te horen de doleancien ende clachten van Florendos als oock om de rigeur ende strafheyt die haer aldaer bewesen hadde geweest, waeromme datse Tarisius soo neerstelicken badt te verreysen dat hyse in weynich dagen daer na met nam in Hongarien. Maer voor haer vertrec ten tijde alsse soo van d’een als d’ander oorlof nam, begonste de keyserinne deyrlicken te schreyen, twelck Griane siende, seyde tot haer: “Mijn moeder, hoe toont ghy nu sulcke droefheydt om de verreysinge van uwe dochter, die ghy so wreet toe geweest zijt datse alleen door uwen middel gebannen wort uyt u presentie ende uyt u lant Waerom schreyt gy dan, nadien dat het u belieft heeft haer ongeluckich te maken ende o[n]weerdich te syn den naem der deuchdelicheyt so lange alsse sal leven? Ic bidde Godt dat Hy u sulcx wil vergheven ende dat die eerste nieumaren die u van my gebootschapt werden u versekeren sullen van mijnen doot!”

Dit geseyt hebbende gincse te peerde sonder te toonen eenich gelaet den keyser van ongeerne van daer te scheyden, ende wel geaccompaigneert zijnde reysdense so langhe tot datse quam in Hongarien met Tarisius, die liefde van den welcken hen van doen voortaen van dach te dag vermeerderden, in sulcker manieren dat hy hem achten te syn den aldergeluckichsten prince van geheel Europa, want de princesse wiste hem seer wel te behagen ende te obedieeren in alle tgene daer hy [C2rb] playsier in nam.

Ende weynich tijdts daer na storf den ouden coninck, so dat Tarisius in de possessie des coninckrijcx van Hongarien gestelt worde. Ende Griane hijlickten Lerine ende Cardin, haren broeder, die sy, als ooc alle de gene die met haer van Constantinopolen gecomen waren, met groote goederen ende rijcdommen begaefden, ende sonderlinghe Tolomestre, aen de welcke sy dickwils te kennen gaf die alderbinnenste ende secreetste gedachten haers herten, leydende alsulcken volstandigen ende godvruchtigen leven dat een yegelick hem daer af verwonderde. Waer toe haer verwecten de knaginge haerder conscientien over tverlies van haren sone, twelck hem ordinaerlick vertoonden voor die oogen haerder gedachten, also datse God dienden nacht ende dach om te vercrijgen remissie ende vergevinge van hare misdaet.

Hoe Gerart voorbij passeerden ter plaatse daar Cardin het kind gelaten had wat hij vond en met hem voerde om te doen opvoeden. Het tiende kapittel.

De berg daar Cardin de jongen zoon van Griane gelaten had was omtrent een dag reizen van Constantinopel en men noemden die gewoonlijk de Olijvenberg. Alwaar zich onderhield een arbeider, rijk en machtig, zo in beesten als palmen, olijven, dadels en ander vruchtdragende bomen die, al hoe wel hij een landman was, nochtans zeer naarstig en voorzichtig was in zijn zaken en zijn naam was Gerart, wiens vrouwe op dezelfde dag verlost was van een jonge zoon, maar was dood op de wereld gekomen, waarom deze goede man zeer verdrietig was en ging spazieren langs deze berg, geheel droevig en melancholisch om dat hij niet meer had dan een enige dochter van de ouderdom van drie jaren. Toen hij kwam omtrent de boom waar bij dat Cardin gelegd had de jonge prins zo hoorden hij hem schreien waardoor hij hem verwonderde wat dat mocht zijn en ging geleidelijk aan nader zo dat hij tenslotte een vond die hem een gelaat toonden als [C1ra] diegene die noch geen borsten na zijn geboorte gezogen had. Hij nam hem lieflijk in zijn armen en zag dat hij zo mooi was en goed gevormd, acht dat hem onze God deze gezonden had in teruggave van zijn andere dood geboren zoon. Toen hij kwam bij zijn vrouwe, Marcelli genoemd, zei tot haar: “Mijn vriendin, zet wat wij wederom gekregen hebben! Gij hebt heden een dode zoon gebaard en God heeft ons een anderen levendige gegeven die ik u breng.”

En hij vertelde haar hoe hij hem had gevonden liggen onder een palmboom, “en daarom bid ik u,” zei hij, “dat gij hem op wit voeden, want het is het mooiste createur die men ooit met ogen aanzag.”

De goede vrouwe nam het kind en hem ontwindende en zag de kostbare doeken daar het in gewonden was, ook het kruisje dat hij aan de hals had hangen. Toen dacht ze wel dat hij van goeden huize was, waarom dat ze al zulke deernis met hem had zo dat ze begon te zeggen: “Ik geloof, mijn zoon, dat de moeder die u gedragen heeft een groot leedwezen had toen ze u alzo heeft moeten laten, maar nadat dat God u in mijn handen gestuurd heeft zo zal ik u opvoeden als mijn eigen kind.”

Wat zij ook alzo deed en dat met zulk liefde en affectie dat velen het voor waar hielden dat het Gerart’ s eigen kind was die al zijn geburen nodigde te komen op de doop van dat kind wat door advies van hen allen genoemd werd Palmerijn omdat het onder een palmboom gevonden was. Het kind groeide op in zulke manieren dat men het geoordeeld zou hebben zes jaren oud te zijn toen het noch maar de tijd van drie jaren had, op weke tijd Marcelle bevrucht werd met noch een andere zoon die zij liet noemen Colmelie die van Palmerijn [C1rb] daarna bemind werd als zijn eigen broeder en medegezel, gelijk u hierna somtijds verklaard zal worden.

Maar nu zullen wij hiervan een tijdje zwijgen om te vervolgen onze historie op dat gij mag verstaan hoe zich Griane gouverneren na dat ze uit het kinderbed opgestaan was.

Zo is te weten dat Griane, Cardin’ s terugkeer vernomen had hem liet ontbieden om te vragen hoe hij het met het kind gemaakt had, wat hij haar niet wilde verzwijgen, maar zei haar de waarheid, waarom de ellendige prinses zulk verdriet aankwam zodat het weinig scheelden of zij zou daardoor dood gebleven zijn. Niettemin, tenslotte bedacht de gratie die haar onze heer verleend had als haar bewaard had voor het schandaal en oneer en leerde ze daarna beter dissimileren en veinzen haar verdriet dan tevoren en begon zich blijder te gelaten en gezond en goed te pas te worden, waarin de keizerin zeer groot genoegen namen hoopte te volbrengen hetgeen haar voornemen was ten dienste van haar neef Tarisius. Om deze oorzaak was zij met haar voorzegde dochter op een tijd alleen en zei tot haar: “Mijn vriendin, wil je niet volbrengen daar de keizer en ik u zo dikwijls om gekweld hebben? Ik bid u dat gij zulks niet meer wilt weigeren of anders zal je zijne majesteit alzo doen vergrammen tegen u dat het u later u berouwen zal!”

Toen Griane deze woorden van haar moeder verstond en wel wist dat ze moest, zij wilde of niet, zo antwoorde ze haar: “Mevrouw, gij vindt het goed en wil het hebben tegen mijn dank dat ik Tarisius tot een man neem. Ik zal het dat doen nadien dat het anders niet zijn mag, maar ik verzeker u dat van nu voortaan geen dag van mijn levens passeren zal of het zal mij leed zijn. Indien mij daarover enig [C1va] ongeluk gebeurt en u enige kwelling en verdriet zo wilt u daarom aan niemand beklagen dan aan uzelf, die daarvan de oorzaak bent!”

Nochtans wat klagen en vermaningen dat haar Griane deed zo kon zij haar niet veranderen van opinie. Zonder te bedenken het ongelijk waarmee zij haar dochter tempteerden ging ze dezelfde dag de keizer bidden, nadat zijne dochter haar nu wederom vond in goede gesteldheid dat hij wilde volbrengen [C1vb] hetgeen men aangegeven had tussen haar en zijn neef. Waarin hij alzo gauw en prompt accordeerden in zulke manieren dat ten einde van de week zij en Tarisius aan elkaar gehuwelijkt waren tot groot leedwezen van de prinses zodat de kleur van haar bleke gezicht voldoende betuigde. Want toen iedereen op de bruiloft bezig was om vreugde te hanteren en goede sier te maken, zo met elkaar lustig te eten en [C1va] te drinken als ook met dansen, zingen en springen begon de droevige Griane te denken op haar Florendos en haar achten de aller onzaligste en ongelukkigste van de gehele aardbodem en zei in zichzelf: “Helaas mijn vriend, wat zal gij peinzen als gij verstaan zal dit nieuws en ik zulk ontrouw bedrijf? Wat zal mij tegens u mogen excuseren? Voorwaar, ik heb wel reden om mij voortaan niet te mogen vinden en te voegen in de presentie van degene die hun minnaars getrouw zijn of die enige professie maken van volstandige vriendschap, want nooit bedreef een vrouwe zulke verraad en ontrouw! Och wat is hetgeen dat ik doe en nochtans tegen [C1vb] mijn dank en wil, gelijk zeker betuigen zal mijn droevige hart dat u toebehoort zo lang als het macht zal hebben te leven in dit erbarmelijke lichaam wat Tarisius gestolen heeft om u daarvan te frustreren ...” maar hoewel dat ze alle de dag gekweld was met zulke gedachten, zo had nochtans zulks niets te betekenen met diegene die haar aanstonden de toekomende nacht toen Tarisius met haar alleen was vertrokken en wilde beginnen te nemen de possessie zo lang van hem nagejaagd. Waartegen zij deed al zulke ruwheid en resistentie dat hij gans niet gewaard werd van enige voorgaande belegering of geschoten bressen, maar meende, gelijk hedendaags meer als te [C2ra] veel geschied, dat hij de eerste was die ’t kasteel bevochten had, in zulke voegen dat hij de volgende dag ‘s morgens alzo blijde en goed en tevreden opstond als hij zijn bruid droevig en gekweld in haar bed liet.

Was dan de triomf en feest van de bruiloft volbracht begeerde Griane met gehele hart te vertrekken uit de hof van de keizer, haar vader, zo om te schuwen de gelegenheid van meer te horen de protesten en klachten van Florendos als ook om de strengheid en strafheid die haar aldaar bewezen was geweest, waarom dat ze Tarisius zo naarstig bad te vertrekken dat hij ze in weinig dagen daarna meenam in Hongarije. Maar voor haar vertrek ten tijde toen ze zo van de een als de ander verlof nam begon de keizerin deerlijk te schreien, wat Griane zag en zei tot haar: “Mijn moeder, hoe toont gij nu zulke droefheid om het vertrekken van uw dochter die gij zo wreed toe geweest bent dat ze alleen door uw middel gebannen werd uit uw presentie en uit uw land. Waarom schreit gij dan, nadien dat het u beliefd heeft haar ongelukkig te maken en onwaardig te zijn de naam der deugdelijkheid zo lang als ze zal leven? Ik bid God dat hij u zulks wil vergeven en dat het eerste nieuws die u van mij geboodschapt worden u verzekeren zullen van mijn dood!”

Toen ze dit gezegd had ging ze te paard zonder te tonen enig gelaat de keizer van ongaarne van daar te scheiden en die goed begeleid was reisde zo lang tot dat ze kwam in Hongarije met Tarisius die de liefde van die hen van toen voortaan van dag tot dag vermeerderde, in zulke manieren dat hij zich achtte te zijn de aller gelukkigste prins van geheel Europa, want de prinses wist hem zeer goed te behagen en te gehoorzamen in al hetgeen daar hij [C2rb] plezier in nam.

En weinig tijd daarna stierf de oude koning zo dat Tarisius in de bezittingen van het koninkrijk van Hongarije gesteld werd. Griane huwelijkte Lerine en Cardin, haar broeder, die zij als ook alle diegenen die met haar van Constantinopel gekomen waren met grote goederen en rijkdommen begiftigde en vooral Tolomestre, aan wie zij dikwijls te kennen gaf die allerbinnenste en geheimste gedachten van haar hart en leidde al zulk volstandig en godvruchtig leven dat iedereen zich daarvan verwonderde. Waartoe haar verwekte het knagen van haar geweten over het verlies van haar zoon wat zich ordinair vertoonde voor de ogen van haar gedachten, alzo dat ze God diende nacht en dag om te verkrijgen remissie en vergeving van haar misdaad.

Hoe Florendos vernam vanden ridder die wederom tot hem keerden van Const[a]ntinopolen, hoe dat Griane ende Tarisius tsamen gehylict waren, waerom hy meynden te sterven van droeffenisse ende verdriet. Het .XI. capittel.

Florendos verbeyden so lange op de limiten van Constantinopelen ende Macedonien tot dat hy nieumaren vercreech door eene van syn edelluyden, hoe dat Griane uut de gevanckenisse was, waer over hy hem grootelicx verblijden, hopende te verduysteren de faute by hem ghedaen in haer niet met genomen te hebben, so dat hy terstont afveerdich[d]en Lyomenus om tot haer te reysen met eenen seer geaffectioneerden brief, door den welcken hy haer ootmoedelicken badt hem te willen laten weten ofter eenige ordeninghe was haer te moghen comen visiteren, [C2va] sulcx wetende soude hy hem terstont op wech voegen so secreetelicken ende met soo goede ordeninge dat aleerse den keyser conde achterhalen, indiense ontdect worden, sy ghearriveert souden syn int lant van Macedonien. Maer dese blijschap duerden niet langhe, want Lyomenus en was so haest niet gecomen te Constantinopelen oft hy verstonde terstont hoe dat Griane gehijlict was, ooc hoe dat het houwelick tusschen Tarisius ende haer alrede volbrocht ware, waer door hy seer qualic te vreden synde, keerden stracx wederom sonder [d]e brieven te verhantreycken ofte aen yemant te spreken. Ende comende ter plaetse daer hem den prince met groote devotie verbeyden ende veradverteert wesende van syne wedercompste, dede hem bevelen dat hy hem alleene soude comen spreken in syn camer. Ende als hy inquam merckten Florendos aen syn contenantie wel dat syn gesichte betoonden eenige droefheyt des herten, waer over hy ten eersten mael vraechden oft Griane sieck was ende hoet met haer stonde?

“Mijn heere,” antwoorden hy, “oft Godt woude dat sy voor thien jaren gestorven waer, want ick vreese dat sy u van nu voortaen causieren sal eenige wanhope die welcke schade soude doen uwe persone, indien ghy u niet en wapent met eene singuliere volstandicheyt.”

“Hoe dat?”, seyde Florendos. “Wat is haer dan ghebeurt?”

“Voorwaer mijn heere,” antwoorden hy, “’t alder quaetste datmen voor u soude hebben mogen bedencken: Tarisius heeft haer getrout, ende den keyser heeft haer tegen haren danck doen volbrengen het houwelick.”

Lyomenus en hadde nauwelicx dese woorden uytgesproken oft Florendos seech neder ter aerden, ende vallende riep hy met luyder stemmen seer deyrlic: “Eylaci mijn Godt, hebt ten minsten barmherticheyt met mijn siele, naedien dat het lichaem alle syn leven lanck soo [C2vb] ongeluckich geweest is!”

Ende dit geseyt hebbende verlieten hem alle de crachten zijns levens, ende alle syn natuerlicke macht maeckten plaetse dit accident des tegenspoets, so dat hy niet meer [e]n aessemden noch sprac noch hem beweechden, maer veel meerder apparentie des doots als des levens was vertoonende, so dat den ridder vermeynden synen doot daer present te zijn ende liep seer haestelick roepen Frene, den welcken dit ongeluc verstaen hebbende, dede syn beste om door eenige middelen daerinne te mogen remedieren, maer wat hy seyde oft dede, so en conde hy nochtans in hem de sprake niet weer verwecken geduerende den tijt van vierentwintich uren, niet tegenstaende dat hy hem gaf alle de vertroostingen die hy bedencken conde. So dat hy dede halen eenen ouden heremijdt, die een seer grooten vrient was van Florendos, den welcken gecomen zijnde ende siende de extremiteyt ende den noot vanden armen quelende minnaer, badt God devotelicken dat Hy woude deyrnisse met hem hebben, ende daer na gebiedende datmen hem applicierden eenige cruyden waer van hy de crachten kennende was, door de welcke in den prince een weynich tijts daer na wederom verweckt worden alle zijne levendighe geesten, soo dat hy begonde de oogen open te doen. Ende siende den heremijt voor zijn bedde, seyde tot hen met een seer swacke stemme, geheel sachtelicken: “Mijn vader, bit onsen Heere voor my, want ick voele mijn eynde te genaken. Want ic ben so miserabel dat de eenige wanhope alleene voedende is mijn ziele, die niet en wil lijden dat mijn sterffelick lichaem eenich ander voetsel gebruyckt, om dat ick absent ben vande gene wiens presentie my alleene voe[den]de was. Och, indien men eenige hope heeft van ten lesten volcomen besitter te worden vande beminde saecke, so versacht de gedachtenisse van dese hope ons [C3ra] wreede pijne! Maer nadien datmen hem vervreemt siet ende geabsenteert van alle hope onser sielen, so en heeftmen anders niet te verwachten als droefheyt, miserie ende desperatie. O godtlicken Orpheus, het is u wel bekent, ghy die niet afghekeert en conde worde door den wreeden grouwel der Hellen noch door de furieuse blaffingen vanden wreeden hont Cerberus noch door het wreet aenghesicht vanden helschen god Pluto van inde Helle te dalen om aldaer wederom te mogen sien uwe beminde bruyt, alsoo seer was hare absentie uwe siele bedroevende ende quellende. Eylaci, om miserabel te syn ick geboren ben. Ende mijn eynde gelijck wesende mijn leven, en sal ooc in geen ander maniere mogen geschien, want hy en can niet geluckelicken sterven die door droefheyt vergaet, overmits dit accident alle dinck miserabel maeckt. Coemt daerom, o Doot, ende snijt af met mijn erbarmelic leven de dootlicke pijne die mijn siele tormenteert!”

Doen worde hy getransporteert door furie gelijc in voortijden Corebe d’onsinnige gewont worde door de stralen der eerlickke oogen van Cassandre, oft als Orestes was, hebbende vermoort zijn moeder, hoe wel datse hadde doen sterven Agamemnon, synen vader. Ende Florendos was also verdwaelt inden doolhof van zijne droefheyden dat hy geheel furieus ende desperaet roepende: “O Griane, ic gae opofferen mijn bloet in presentie van uwe ombre!”, ende woude alsoo hemselven doorsteken ende uuttrecken syn eygen bloet met syn selfs sweert, om dat hy gheen ruste van syne tribulatie en verbeyden als int graff. tWelck hy oock also gedaen soude hebben, en hadde sulcx den ouden man ende Frene niet belet, de welcke hem bedwongen van te versachten syne raserye, maer niet zijne droevicheydt ende quelinge, want die geen eynde en conde nemen als int eynde van syn leven, den [C3rb] ouden heremijt tot hem segghende: “Hoe mijn heere, soudy wel soo lichtveerdich van gheeste syn ende u selfst doen verliesen siel ende lichaem om een soo geringe sake? Hebdy so lange geleeft sonder te bekennen de onstantafticheyt der vrouwen, die ghy nu meucht ondervinden in Griane? En weet ghy niet dat sy veel onderdaniger syn alle hare passie ende begheerlicheyden als de vlagge van een schip alle winden? En verstaet ghy niet wel dat tgene sy u voorstellen onwederroepelic te volbrengen, in een oogenblic daer nae heur daer van ontraden? Mijn sone ghelooft mijnen raet, ende om Godt te behagen, of wilt so groote genoechte ontfangen in te vergeten dese ydelheyt ende sotternye als ghy moeyten gehadt hebt om u die inde gedachten te prenten!”

“Ay mijn vader,” antwoorden Florendos, “en wilt nummermeer also spreken, want ick ben versekert dat indien ghy te rechte wiste alle tverloop vande sake ghy niet spreken en soudt tot soo grooten achterdeel van mevrouwe Griane, aenghesien datse mijn is ende niet Tarisius, aenden welckense den keyser ghehijlickt heeft met ghewelt. Oock en sal my noyt verweeten worden dat ick haer ghebroocken hebbe mijne belofte, want so lange als ic sal leven, so en sal niemant anders haer mogen segghen te syn vrouwe van Florendos, sone van den coninck van Macedonien. Want ten waer my gheen pijne, en hadde ick van haer geen gratie genoten ofte en wiste ick haren goeden wille niet, maer tis de ghewoonte die my noch boven al is quellende.”

Den goeden man gewaer wordende dat Florendos in gramschap begonste te ontsteken, ende overmits men nemmermeer eenen prince tot toornicheyt en behoort te verwecken, en woude hy tegen hem niet langer contesteren, maer vreesende hem te seere te bewegen antwoorden hem seer soetelick: “Ick ben wel van u meyninghe, mijn [C3va] heere, ende mogelick dat den goeden God daer inne oock sal consenteren. Maer also te mishoopen ende den doot voor synen lesten toevlucht te nemen, dat en is niet wel ghedaen. Daerom besluijt vastelick van u voortaen volstandiger te vertoonen ende Godt den Heer van alles te loven!”

Dese ende veel andere vermaningen wiste hem den ouden man te doen dat, hoewel Florendos gheresolveert was om vorder niet meer te eten of te drincken maer te sterven, hy hem nochtans in de vijfthien dagen die hy by hem bleef dede veranderen van opinie. Niet dat hy hem vermaecten oft eenige gheneuchte nam also hy gewoon was, maer leyden een alsulck leven dat hy de doot schande aen dede in wreetheyt, ende passeerden bycans alle zijn leven in droefheyt ende melancolye, importunerende de hemelen met syn erbarmelick lamenteringe, volherdende daer in also dat het niet en stonde inde machte vanden coninck, synen vader, hem te moghen doen hijlicken aen yemant als aende gene die hy van dagh te dagh ende hoe langher hoe meer beweende ende beclaechden.

Hoe Florendos vernam van de ridder die wederom tot hem keerde van Constantinopel hoe dat Griane en Tarisius tezamen gehuwelijkt waren waarom hij meende te sterven van droefheid en verdriet. Het elfde kapittel.

Florendos wachtte zo lang op de limieten van Constantinopel en Macedonië tot dat hij nieuws verkreeg door een van zijn edellieden hoe dat Griane uit de gevangenis was, waarvan hij hem zeer verblijden en hoopte te verduisteren de fout van hem gedaan in haar niet mee genomen te hebben, zo dat hij terstond afvaardigde Lyomenus om tot haar te reizen met een zeer emotionele brief waarin hij haar ootmoedig bad hem te willen laten weten of er enige ordening was haar te mogen komen visiteren, [C2va] en als hij zulks wist zou hij hem terstond op weg voegen zo geheim en met zo goede ordening dat aleer ze de keizer kon achterhalen, indien ze ontdekt werden, zij gearriveerd zouden zijn in het land van Macedonië. Maar deze blijdschap duurde niet lang, want Lyomenus was zo gauw niet gekomen te Constantinopel of hij verstond terstond hoe dat Griane gehuwelijkt was, ook hoe dat het huwelijk tussen Tarisius en haar alreeds volbracht was, waardoor hij zeer kwalijk tevreden was en keerden snel wederom zonder de brieven taan te rijken of aan iemand te spreken. Toen hij kwam ter plaatse daar hem de prins met grote devotie opwachtte en bericht was van zijn wederkomst liet hem bevelen dat hij hem alleen zou komen spreken in zijn kamer. Toen hij binnenkwam merkte Florendos aan zijn houding wel dat zijn gezicht betoonde enige droefheid van het hart waardoor hij ten eerste maal vroeg of Griane ziek was en hoe het met haar stond?

“Mijn heer,” antwoorden hij, “of het God wilde dat zij voor tien jaren gestorven was, want ik vrees dat zij u van nu voortaan veroorzaken zal enige wanhoop die schade zou doen aan uw persoon, indien gij u niet wapent met een singuliere zelfstandigheid.”

“Hoe dat?”, zei Florendos. “Wat is haar dan gebeurd?”

“Voorwaar mijn heer,” antwoorden hij, “’t aller kwaadste dat men voor u zou hebben mogen bedenken: Tarisius heeft haar getrouwd en de keizer heeft haar tegen haar dank doen volbrengen het huwelijk.”

Lyomenus had nauwelijks deze woorden uitgesproken of Florendos zeeg neder ter aarde en al vallende riep hij met luide stem zeer deerlijk: “Helaas mijn God, hebt ten minsten barmhartigheid met mijn ziel nadien dat het lichaam alle zijn leven lang zo [C2vb] ongelukkig geweest is!”

En toen hij dit gezegd had verlieten hem alle krachten van zijn leven en al zijn natuurlijke macht maakten plaats dit accident der tegenspoed zo dat hij niet meer ademde noch sprak noch zich bewoog, maar veel meerder scheen de dood als leven te vertonen zo dat de ridder meende dat zijn dood daar present te zijn en liep zeer haastig om Frene te roepen die dit ongeluk verstaan had en deed zijn best om door enige middelen daarin te mogen remediëren, maar wat hij zei of deed zo kon hij nochtans in hem de spraak niet weer verwekken gedurende de tijd van vierentwintig uren, niet tegenstaande dat hij hem gaf alle vertroostingen die hij bedenken kon. Zo dat hij liet halen een oude heremiet, die een zeer grote vriend was van Florendos en toen die gekomen was en zag de extremiteit en de nood van de armen kwellende minnaar en bad God devoot dat hij wilde deernis met hem hebben en daarna gebood dat men hem toepaste enige kruiden waarvan hij de krachten kende waardoor in de prins een weinig tijds daarna wederom verwekt worden alle zijn levendige geesten zo dat hij begon de ogen open te doen. En zag de heremiet voor zijn bed en zei tot hen met een zeer zwakke stem, geheel zacht: “Mijn vader, bid onze heer voor mij, want ik voel mijn einde te genaken. Want ik ben zo miserabel dat de enige wanhoop alleen voedt mijn ziel die niet wil lijden dat mijn sterfelijk lichaam enig ander voedsel gebruikt om dat ik absent ben van degene wiens presentie mij alleen voedde. Och, indien men enige hoop heeft van tenslotte vol komen bezitter te worden van de beminde zaak zo verzacht het de gedachte van deze hoop ons [C3ra] wrede pijn! Maar nadien dat men hem vervreemd ziet en geabsenteerd van alle hoop van onze ziel zo en heeft men anders niet te verwachten dan droefheid, miserie en desperate. O goddelijke Orpheus, het is u wel bekend, gij die niet afgekeerd kon werden door de wrede gruwel der Hellen noch door de furieuze blaffen van de wrede hond Cerberus noch door het wrede aangezicht van de helse god Pluto van in de Helle te dalen om aldaar wederom te mogen zien uwe beminde bruid, alzo zeer was haar absentie uw ziel bedroefde en kwelde. Helaas, om miserabel te zijn ik geboren ben. En mijn einde gelijk was mijn leven en zal ook in geen andere manier mogen geschieden want hij kan niet gelukkig sterven die door droefheid vergaat, overmits dit accident die alle ding miserabel maakt. Kom daarom, o Dood, en snijd af met mijn erbarmelijk leven de dodelijke pijn die mijn ziel kwelt!”

Toen werd hij getransporteerd door furie gelijk in voortijden Corebe de onzinnige gewond werd door de stralen der eerlijke ogen van Cassandra of als Orestes was die zijn moeder vermoord had hoe wel dat ze had doen sterven Agamemnon, zijn vader. Florendos was alzo verdwaald in de doolhof van zijn droefheden dat hij geheel furieus en desperaat riep: “O Griane, ik ga opofferen mijn bloed in presentie van uw schaduw!”, en wilde alzo zichzelf doorsteken en uittrekken zijn eigen bloed met zijn eigen zwaard omdat hij geen rust had van zijn tribulatie en te wachten als in een graf. Wat hij ook alzo gedaan zou hebben had zulks de oudenman en Frene niet belet die hem bedwongen van te verzachten zijn razernij, maar niet zijne droefheid en kwelling, want die kon geen ende nemen dan in het einde van zijn leven, de [C3rb] oude heremiet zei tot hem: “Hoe mijn heer, zou je wel zo lichtvaardig van geest zijn en uzelf doen verliezen ziel en lichaam om een zo geringe zaak? Heb je zo lang geleefd zonder te bekennen de onstandvastigheid der vrouwen die gij nu mag ondervinden in Griane? En weet gij niet dat zij veel onderdaniger zijn al hun passie en begeerlijkheden als de vlag van een schip alle winden? En versta gij niet goed dat hetgeen zij u voorstellen onwederroep te volbrengen in een ogenblik daarna zich daarvan ontraden? Mijn zoon geloof mijn raad en om God te behagen of wil zo grote genoegen ontvangen in te vergeten deze ijdelheid en zotheid zoals gij moeite gehad hebt om u die in de gedachten te prenten!”

“Aai mijn vader,” antwoorden Florendos, “wil nimmermeer alzo spreken, want ik ben verzekerd dat indien gij te recht wist al het verloop van de zaak gij niet spreken zou tot zo groot nadeel van mevrouw Griane, aangezien dat ze mijn is en niet Tarisius, aan wie ze de keizer gehuwelijkt heeft met geweld. Ook zal mij nooit verweten worden dat ik haar gebroken heb mijn belofte, want zo lang als ik zal leven zo zal niemand anders haar mogen zeggen te zijn vrouwe van Florendos, zoon van de koning van Macedonië. Want tenzij mij geen pijnen had ik van haar geen gratie genoten of wist ik haar goede wil niet, maar het is de gewoonte die mij noch boven al kwelt.”

De goede man die gewaar werd dat in Florendos in gramschap begon te ontsteken en overmits men nimmermeer een prins tot toorn behoort te verwekken wilde hij tegen hem niet langer contesteren, maar vreesde hem te zeer te bewegen antwoorden hem zeer lieflijk: “Ik ben wel van uw mening, mijn [C3va] heer, en mogelijk dat de goede God daarin ook zal consenteren. Maar alzo te wanhopen en de dood voor zijn laatste toevlucht te nemen, dat is niet goed gedaan. Daarom besluit vast van u voortaan volstandiger te tonen en God de Heer van alles te loven!”

Deze en veel andere vermaningen wist hem de ouden man te doen dat, hoewel Florendos besloten had was om verder niet meer te eten of te drinken maar te sterven, hij hem nochtans in de vijftien dagen die hij bij hem bleef liet veranderen van opinie. Niet dat hij hem vermaakte of enige genoegens nam alzo hij gewoon was, maar leiden een al zulk leven dat hij de dood schande aan deed in wreedheid en passeerden bijna al zijn leven in droefheid en melancholie, viel de hemelen lastig met zijn erbarmelijk klagen en volharde daarin alzo dat het niet stond in de machte van de koning, zijn vader, hem te mogen doen huwelijken aan iemand dan aan diegene die hij van dag tot dagen hoe langer hoe meer beweende en beklaagden.

Hoe Palmerijn een vreemt visioen in synen slaep voorquam, twelcke in hem verweckten de begheerte om te mogen weten syne afcomste, ende vande propoosten tusschen hem ende Diofene, dochter van Gerardt, ghehouden. Het [.XIJ.] kapittel.

Als Palmerijn vijftien jaren out was, opgevoet zijnde int geberchte van Gerart, zijn gemeynde vader, ende Marcelle, syn huysvrouwe, also grootelicx bemint als haren eygen sone, worde hy uyt der natueren so [C3vb] wel gemaniert datmen lichtelic vermoeden conde hy gesproten te zijn van eenigen anderen stamme, want hoe wel dat hy somtijts volchden die boersche manieren vande andere kinderen van Gerart, soo begaf hy hem nochtans meer tot de jachte van beyren ende wilde verckens als ooc tot het boochschieten, worstelen, honden ende voghelen op te voeden ende diergelijcke saken. Soo dat hy op eenen tijt, laet incomende, terstont na syn rustplaetse ginck. Maer den slaep hadde so haest geen heerschappye over hem genomen oft hem openbaerde een visioen, twelc hem grootelicx quelde. Hem dochte dat hy, vervolghende een groot hert door de wildernisse, ontmoeten een joffvrouwe, d’alderschoonste die hy oyt gesien hadde, sittende op het eynde van een clare fonteyne, tot hem roepende: “Palmerijn, en verwondert u niet dat ick getrocken ben uyt verre landen om u te vinden, want ick ben versekert dat ghy noch gherenomineert sult worden een vande cloeckste ende vroomste ridders der geheele
werelt! Daerom wilt achterwegen laten dit boersche leven ende vervolgen u gedestineerde fortuyne, ende geloovende my voor geen andere te verlaten, als synde de gene die u meer bemint als haer eygen selfst, wesende voor mijne ontfanckenisse u toegeeygent, gelijck de nature sulcx betuycht, ons geteyckent hebbende met gelijcke caracteren.” Ende uutsteeckende den arm, seyde sy: “Siet in dese hant een gelijckformich teycken als ghy ghedragen hebt int aensicht van uwe geboorte af!”

Dit geseyt hebbende verdweense seer haestelick, waerover Palmerijn ontwaeckte, ende opstaende begonst hy heel op syn visioen te fantiseren, want de schoonheydt vande jonckvrouwe bleef also gedruckt in syn gedachtenisse datse hem dochte haer ordinaerlicken voor syn oogen te presenteren. Niettemin achtende dat sulcke visioenen voortqua[C4ra]men vande peysinghen der sielen oft beweginghe der herssenen, door eenige dompicheyden ghecomen vande quade verteyringe der mage, so dede hy syn beste om syn sinnen van sulcke quellende ghedachten te vryen.

Maer den volghenden nacht openbaerden hem tvoorseyde visioen wederom, hebbende in hare handen een goude croone, tot hem seggende: “Mijn beminde vrient, ick verlange seer verciert te worden met dit juweel, ’t welck my gegeven sal worden om uwent wille.”

Ende continueerden hem alle nacht dese fantasien geduerende den tijt van veerthien dagen vervolghens sonder dat Palmerijn hem daer over beweechden, soo dat de jofvrouwe haer ten lesten seer verstoort vertoonden, seggende: “Ick verwondere my, Palmerijn, hoe ghy so lange meucht uutstellen vande fortuyne te vervolgen. Meynt ghy dat de beloftenissen die ick u gedaen hebbe, leugenen zijn? Neent voorwaer, want den tijt sal u noch doen bekennen dat ghy zijt een sone van eenen coninc ende niet van eenen landtman die u opvoet! Oock en hoopt niet my na desen dach meer te sien in dit gheberchte. Maer indien ghy u aenstaende geluck wilt genieten, soo doet alle neersticheyt om my te soecken!”

Hiernae verdween de jonckvrouwe, latende een onghewoonlicke quellinghe inde siele van Palmerijn, die tot dien tijt weynich acht geslagen hadde op eenige andere saken als die ghene die betreffende waren het pastorale leven dat hy leydende was, seggende: “Voorwaer, ic soude wel sot syn indien ic d’avontuere niet en proefden, ende daerom, compter af wat het wil, so en sal ic niet ophouden van te gaen ende reysen in alle de plaetsen der werelt tot dat ick dese jonckvrouwe gevonden heb. Maer hoe cant wesen dat ic van so groten huyse soude syn, gemerckt mijn vader maer een simpelen lantman en is? Het staet te geloven dat mijn moeder haer [C4rb] met eenigen grooten heere te buyten gegaen heeft. Daerom sal ict van haer weten, indient mogelic is, voor mijn vertreck!”

In sulcker voegen ende meer anderen phantaseerde Palmerijn opt visioen, so dat hy van doen voortaen seer besich was hoe hy van syn moeder Marcelle vercrijgen soude tgene hy so seer begeerden te weten.

Om dan te vervolgen de historie soo sal u indachtich syn dat wy een weynich hier te voren verhaelt hebben hoe dat Gerrart, als hy Palmerijn vont, een dochter hadde van drie jaren out, Diofene genoemt, de welcke gecomen wesende tot behoorlicken ouderdom worde so amoreus op haren vermeynden broeder dat haer seer moeyelic viel haer liefde langher te gheveynsen. Nochtans sloot schaemte haer den mont toe.

Soo ghebeurdent op eenen avondt datse hem bevonde veel peysachtiger als gewoonlick, waer deur sy presumierden hy geraeckt te syn met gelijcke sieckte, twelcke haer geen geringe blijtschap en veroorsaeckten. Ooc wilde haer de fortuyne so wel dat den volghenden nacht sy opt bedde liggende, haren vader tot marcelle hoorden seggen: “En sijdy niet ontwaer geworden hoe Palmerijn een wijltijdts heeft gaen fantiseren?”

“Seer wel,” antwoorden sy. ‘Ic geloove datmen hem geseyt heeft dat hy ons sone niet en is.”

Ende comende van het een propoost tot ’t ander begonstense te verhalen in wat maniere hy ghevonden hadde geweest. Het welcke Diofene alles aenhoorden, waer om sy des smorgens seer vroech op stont ende seyde tot Palmerijn als volcht: “Mijn broeder, indien ghy wiste dat ick u soude connen seggen, ghy sout by avontueren daerover wel verwondert zijn.”

“Ick bid u,” antwoorden hy, “verhaelt my wat er van is.”

“Ic hebbe,” seyde sy, “al mijn leven gemeynt dat ghy mijnen natuerlicken broeder waert, maer volgens het propoost dat mijn vader desen voor[C4va]gaenden nacht met mijn moeder gehouden heeft, so en ben ick u niet als een warachtige vriendinne, het welcke ic altijt gevreest hebbe u te kennen te gheven overmits onse maechschap. Dan Godt sy ghelooft, tselve en sal niet beletten ons houwelick indien ghy my versoecken wilt aen mijnen vader!”
Hier na verteldense hem van woort tot woort al watse gehoort hadde, waerom Palmerijn seer blijde wordende, haer antwoorden: “Mijn suster, het can wesen dat gijt qualick verstaen hebt. Daerom sal ic de waerheyt ondersoecken van mijn moeder. En[de] indien sy my sulcx versekert, so sal ic met haer wijders spreken van ons houwelic.”

“Ghy en sout niet beters mogen antwoorden,” seyde Diofene, “maer wilt u wel wachten van haer te seggen wiet u gheopenbaert heeft!”

Doen verliet haer Palmerijn ende ginck by Marcelle, tot haer seggende: “Moeder, ic bidde u dat ghy my een gratie wilt doen.”

“Indient in mijnder macht is,” antwoorden Marcelle.

“Ick heb,” seyde Palmerijn, “so dickwils ghedroomt dat ick u sone niet en sy, so dat ic niet en weet waer hen dat my soo veele fantasien mogen aen comen. Daerom bid ick u dat ghy my hier van de waerheyt te verstaen wilt geven.”

Als Marcelle hem also hoorden spreken, wordse seer verbaest. Niettemin Palmerijn importunierden haer soo lange datse hem versekerden alle tgene dat hem Diofene gheopenbaert hadde, ende boven dien leydense hem in haer camer ende toonden hem de doecken waer hy in ghewonden hadde geweest, oock het cruysken dat hy aenden hals gehadt hadde, dat hy van heur in gifte versochte, “op dat ick,” seyde hy, “alle mijn leven lanck gedachtenisse vande weldaet ende groote obligatie die my tuwen dienste bedwinghende is, hebben mach.” ’t Welc hem Marcelle niet en refusierden, maer hinget hem selfst aenden hals, ende van doen voortaen en hadde [C4vb] Palmerijn geen becommernisse in synen geest als hoe hy mochte middel vinden om te gaen soecken de fortuyne, hem belooft zijnde vande gene die hem so dicwils geopenbaert hadde inden droom.

Gaende dan op eenen tijt alleene spatsieren int geberchte, so hoorden hy een stemme deyrlicken roepen om hulpe, ende daer toe loopende sach hy een leewinne opvreetende een peert ende dicht daer by liggen den meyster van dien, swaerlick gequetst zijnde in syn dyen, waerom hy, anders niet by hem hebbende als eenen grooten houten kolve, stoutmoedelijck het wreede beeste een sulcken dapperen slach tusschen de ooren gaf datse doot ter aerden neder viel. Daer na voechden hy hem byden ghenen die beclagende was syn ongeluck, de welcke tot hem seyde: “Eylaci mijn vrient, sonder uwe toecoemste stonde ick in eenen quaden state, want ic passerende mijnen wech, is dese leeuwinne achter op mijn peert comen springen, my ter aerden werpende ende swaerlick wondende in mijn dyen, ’t welck mijn metgesellen siende, zijn gevlucht, my verlatende.”

“Indien u belieft met my te gaen,” seyde Palmerijn, “hier naby ter plaetsen daer ic opgevoet sy, so salmen u aldaer so goeden dienst doen alst mogelic is.”

“Mijn sone,” antwoorden hy, “ghy hebt my so grooten dienste gedaen dat, indien gy my volghen wilt, ick u leyden sal inde stadt van He[r]mides int lant van Macedonien, alwaer ick genoechsame goederen heb om u rijck te maken, uut de welcke ich ghescheyden ben ontrent een maent geleden met de coopmanschap die ick gelaten heb in Constatinopolen, ende int wederom keeren is my ontmoet dese quade fortuyne.”

Ende int segghen van dese woorden worde hy ghewaer eenen van syne dienaren die hem quam soecken, de welcke hem bootschapten dat hy d’andere gelaten hadde niet verre van [daer]. “Keert dan wederom,” seyde den coopman, [C5ra] “ende doetse hier comen op dat ick door hare hulpe gebrocht mach worden inde naeste stadt!”

Doen liep den dienaer te dier plaetsen ende brochtse met hem.

Daerentusschen was Palmerijn in grooten twijvele oft hy Gerrart souden laten oft niet, ende vreesende indien hy wederom tot hem keerden dat hy aldaer ghehouden soude worden, besloot ten lesten het ander geselschap te volgen. Waerom hem mede een rypeert gedaen worde, ende nemende den wech na Macedonien quamense des avonts in een seer goede herberghe, alwaerse so lange bleven tot dat den coopman gehenesen was.

Ende Gerart en wiste van alle dese gheschiedenisse niet maer verbeyden Palmerijn tot den duysteren avont dat hy met alle syn huysgesin hem begonste te soecken int gheberchte niet [C5rb] ophoudende tot int puncte des dageraet. Alsdoen peysden den goeden ouden man wel dat hy vertrocken was, waerom hy tot syn geselschap seyde: “Voorwaer, indien ick wiste wie hier van d’oorsake ware, ick soude hem qualic daer voor belooven!”

Waerom Marcelle haren man niet en dorste openbaren ’t propoost datse met Palmerijn gehouden hadde. Ende al hadden sy beyde om zijn vertreck seer groot verdriet, soo en was tselve niet te gelijcken byde droefheydt van Diofene, als verloren hebbende haren alderliefsten, ende Colmelie, als missende de ghenoechelick compagnie die sy tsamen gebruyckende waren geweest, waer over hem syn absentie soo swaer viel dat hy delibereerden hem met alle neersticheyt te gaen soecken.

Hoe Palmerijn een vreemd visioen in zijn slaap voorkwam wat in hem verwekte de begeerte om te mogen weten zijne afkomst en van de opzetten tussen hem en Diofene, dochter van Gerart, gehouden. Het twaalfde kapittel.

Toen Palmerijn vijftien jaren oud was en opgevoed was in het gebergte van Gerart, zijn gemeende vader, en Marcelle, zijn huisvrouw, die alzo zeer bemind werd als haar eigen zon werd hij uit de naturen zo [C3vb] goed gemanierd dat men licht vermoeden kon hij gesproten te zijn van enige anderen stam, want hoe wel dat hij somtijds volgde die boerse manieren van de andere kinderen van Gerart, zo begaf hij hem nochtans meer tot de jacht van beren en wilde varkens als ook tot het boogschieten, worstelen, honden en vogels op te voeden en diergelijke zaken. Zo dat hij op een tijd toen hij laat binnenkwam terstond naar zijn rustplaats ging. Maar de slaap had zo gauw geen heerschappij over hem genomen of hem openbaarde een visioen wat hem zeer kwelde. Hij dacht dat hij vervolgde een groot hert door de wildernis en ontmoeten een juffrouw, de allermooiste die hij ooit gezien had die zat op het einde van een heldere bron die tot hem riep: “Palmerijn, verwondert u niet dat ik getrokken ben uit verre landen om u te vinden, want ik ben verzekerd dat gij noch genoemd zal worden een van de kloekste en dapperste ridders der gehele
wereld! Daarom wil achterwegen laten dit boerse leven en vervolgen uw bestemde fortuin en beloof mij voor geen andere te verlaten als zijnde diegenen die u meer bemint als zichzelf, was voor mijn ontvangenis u toegeëigend, gelijk de natuur zulks betuigt en ons getekend heeft met gelijke karakters.” Ze stak uit de arm en ze zei: “Ziet in deze hand een gelijkvormig teken als gij draagt in het aanzicht van uw geboorte af!”

Toen ze dit gezegd had verdween ze zeer haastig waardoor Palmerijn ontwaakte en opstond begon hij heel op zijn visioen te fantaseren want de schoonheid van de jonkvrouw bleef alzo gedrukt in zijn gedachte dat ze hem dacht zich ordinair voor zijn ogen te presenteren. Niettemin achtte dat zulke visioenen voortkwamen [C4ra] van het peinzen der zielen of beweging der hersenen door enige dampen die gekomen waren van de kwade vertering van de maag en zo deed hij zijn best om zijn zinnen van zulke kwellende gedachten te bevrijden.

Maar de volgenden nacht openbaarde zich het voorzegde visioen wederom en had in haar handen een gouden kroon tot hem en zei: “Mijn beminde vriend, ik verlang zeer versierd te worden met dit juweel wat mij gegeven zal worden vanwege u.”

En continueerden hem alle nacht deze fantasieën gedurende de tijd van veertien dagen vervolgen zonder dat Palmerijn zich daarover bewoog zo dat de juffrouw zich tenslotte zeer verstoort vertoonden en zei: “Ik verwondere mij, Palmerijn, hoe gij zo lang mag uitstellen van het fortuin te vervolgen. Meent gij dat de beloften die ik u gedaan heb leugens zijn? Neen het voorwaar, want de tijd zal u noch doen bekennen dat gij de zoon bent van een koning en niet van een landman die u opvoedt! Ook hoop niet mij na deze dag meer te zien in dit gebergte. Maar indien gij u aanstaande geluk wilt genieten zo doe alle naarstigheid om mij te zoeken!”

Hierna verdween de jonkvrouw en liet een ongewone kwelling in de ziel van Palmerijn die tot die tijd weinig acht geslagen had op enige andere zaken als diegenen die betroffen het pastorale leven dat hij leidde en zei: “Voorwaar, ik zou wel zot zijn indien ik het avontuur niet beproefde en daarom er komt er af wat het wil zo zal ik niet ophouden van te gaan en reizen in alle plaatsen der wereld tot dat ik deze jonkvrouw gevonden heb. Maar hoe kan het wezen dat ik van zo’n groot huis zou zijn, gemerkt dat mijn vader maar een eenvoudige landman is? Het staat te geloven dat mijn moeder zich [C4rb] met enige grote heer te buiten gegaan heeft. Daarom zal ik het van haar weten, indien het mogelijk is, voor mijn vertrek!”

In zulke voegen en meer anderen fantaseerde Palmerijn op het visioen, zo dat hij van toen voortaan zeer bezig was hoe hij van zijn moeder Marcelle verkrijgen zou hetgeen hij zo zeer begeerden te weten.

Om dan te vervolgen de historie zo zal u indachtig zijn dat wij een weinig hier tevoren verhaald hebben hoe dat Gerart toen hij Palmerijn vond een dochter had van drie jaren oud, Diofene genoemd, die gekomen was tot behoorlijke ouderdom en werd zo amoureus op haar vermeende broeder dat het haar zeer moeilijk viel haar liefde langer te veinzen. Nochtans sloot de schaamte haar de mond toe.

Zoo gebeurde het op een avond dat ze hem bevond veel meer te denken dan gewoonlijk waardoor zij veronderstelde hij geraakt was met gelijke ziekte, wat haar geen geringe blijdschap en veroorzaakte. Ook wilde haar het fortuin zo goed dat de volgenden nacht dat zij op het bed lag haar vader tot Marcelle hoorden zeggen: “En ben je niet gewaar geworden hoe Palmerijn een tijdje heeft gaan fantaseren?”

“Zeer goed,” antwoorden ze. ‘Ik geloof dat men hem gezegd heeft dat hij onze zoon niet is.”

En kwamen van het ene opzet tot ’t ander en begonnen ze te verhalen in wat manier hij gevonden was geweest. Wat Diofene alles aanhoorde waarom zij ‘s morgens zeer vroeg opstond en zei tot Palmerijn als volgt: “Mijn broeder, indien gij wist dat ik u zou kunnen zeggen, gij zou bij avonturen daarover wel verwonderd zijn.”

“Ik bid u,” antwoorden hij, “verhaalt mij wat ervan is.”

“Ik heb,” zei ze, “al mijn leven gemeend dat gij mijn natuurlijke broeder was, maar volgens de opzet dat mijn vader deze voorgaande [C4va] nacht met mijn moeder gehouden heeft, zo ben ik u niet dan een warachtige vriendin, wat ik altijd gevreesd heb u te kennen te geven overmits onze maagschap. Dan God zij gelooft, dat zal niet beletten ons huwelijk indien gij mij verzoeken wil aan mijn vader!”
Hierna vertelden ze hem van woord tot woord al wat ze gehoord had, waarom Palmerijn zeer blijde werd en haar antwoorde: “Mijn zuster, het kan wezen dat gij he kwalijk verstaan hebt. Daarom zal ik de waarheid onderzoeken van mijn moeder. Indien zij mij zulks verzekerd zo zal ik met haar verder spreken van ons huwelijk.”

“Gij zou niet beters mogen antwoorden,” zei Diofene, “maar wilt u wel wachten van haar te zeggen wie het u geopenbaard heeft!”

Toen verliet haar Palmerijn en ging bij Marcelle tot haar en zei: “Moeder, ik bid u dat gij mij een gratie wilt doen.”

“Indien het in mijn macht is,” antwoorden Marcelle.

“Ik heb,” zei Palmerijn, “zo dikwijls gedroomd dat ik uw zoon niet ben zo dat ik niet weet waarom dat mij zo vele fantasieën mogen aankomen. Daarom bid ik u dat gij mij hiervan de waarheid te verstaan wilt geven.”

Toen Marcelle hem alzo hoorden spreken werd ze zeer verbaasd. Niettemin Palmerijn viel haar zo lang lastig dat ze hem verzekerden al hetgeen dat hem Diofene geopenbaard had en bovendien leidde ze hem in haar kamer en toonden hem de doeken waarin hij gewonden had geweest, ook het kruisje dat hij aan de hals gehad had, dat hij van haar in gift verzocht, “op dat ik,” zei hij, “al mijn leven lang gedacht van de weldaad en grote obligatie die mij tot uw dienst bedwingen hebben mag” wat hem Marcelle niet weigerde, maar hing het zichzelf aan de hals en van toen voortaan had [C4vb] Palmerijn geen bekommering in zijn geest als hoe hij mocht middel vinden om te gaan zoeken het fortuin die hem beloofd was van diegene die hem zo dikwijls geopenbaard had in de droom.

Ging dan op een tijd alleen spazieren in het gebergte zo hoorden hij een stem deerlijk roepen om hulp en daartoe liep zag hij een leeuwin opvreten een paard en dicht daarbij liggen de meester van dien die zwaargekwetst was in zijn dijen, waarom hij die niets anders bij hem had dan een grote houten kolf stoutmoedig het wrede beeste een zulk dapperen slag tussen de oren gaf zodat ze dood ter aarde neer viel. Daarna voegde hij hem bij diegene die beklaagde zijn ongeluk en die tot hem zei: “Helaas mijn vriend, zonder uw komst stond ik in een kwade staat want ik passeerde mijn weg en is deze leeuwin achter op mijn paard komen springen die mij ter aarde wierp en zwaar verwonde in mijn dijen wat mijn metgezellen zagen en zijn gevlucht en mij verlieten.”

“Indien het u belieft met mij te gaan,” zei Palmerijn, “hier nabij ter plaatse daar ik opgevoed ben zo zal men u aldaar zo’n goede dienstdoen als het mogelijk is.”

“Mijn zoon,” antwoorden hij, “gij hebt mij zo grote dienst gedaan dat, indien gij mij volgen wil, ik u leiden zal in de stad van Hermides in het land van Macedonië alwaar ik voldoende goederen heb om u rijk te maken waaruit ik gescheiden ben omtrent een maand geleden met de koopmanschap die ik gelaten heb in Constantinopel en in het wederom keren is mij ontmoet deze kwade fortuin.”

En in het zeggen van deze woorden werd hij gewaar een van zijn dienaren die hem kwam zoeken die hem boodschapten dat hij de anderen gelaten had niet ver van daar. “Keer dan wederom,” zei de koopman, [C5ra] “en laat ze hier komen op dat ik door hun hulp gebracht mag worden in de naaste stad!”

Toen liep de dienaar te die plaatsen en bracht ze met hem.

Ondertussen was Palmerijn in grote twijfel of hij Gerart zou verlaten of niet en vreesde indien hij wederom tot hem keerden dat hij aldaar gehouden zou worden, besloot tenslotte het andere gezelschap te volgen. Waarom hem mede een rijpaard gedaan werd en nam de weg naar Macedonië en kwamen ze ‘s avonds in een zeer goede herberg, alwaar ze zo lang bleven tot dat de koopman genezen was.

En Gerart wist niets van alle deze geschiedenis. Maar wachtte op Palmerijn tot de duistere avond dat hij met al zijn huisgezin hem begon te zoeken in het gebergte en hield niet [C5rb] op tot in de punt van de dageraad. Toen peinsde de goede oude man wel dat hij vertrokken was, waarom hij tot zijn gezelschap zei: “Voorwaar, indien ik wist wie hiervan de oorzaak was, ik zou hem kwalijk daarvoor beloven!”

Waarom Marcelle haar man niet durfde openbaren ’t opzet dat ze met Palmerijn gehouden had. Al hadden zij beide om zijn vertrek zeer groot verdriet zo en was dat niet te vergelijken bij de droefheid van Diofene als verloren te hebben haar allerliefsten en Diofene als miste de genoeglijke compagnie die zij tezamen gebruikten waardoor hem zijn absentie zo zwaar viel dat hij delibereerden hem met alle naarstigheid te gaan zoeken.

[C5r] Hoe Palmerijn met den coopman reysden inde stadt van Hermides, de welcke hem daer na gaf wapenen ende peert om ridder gemaect te mogen worden. Het .XIIJ. capittel.

[C5ra] Alsoo haest als Estebon den coopman, die Palmerijn met hem nam, hem begonste wel te ghevoelen, stelden hy hem met syn geselschap weder op den wech, [C5rb] doende so vele deur syn continuelic reysen datse ten lesten arriveerden inde stadt van Hermides, alwaer hy seer wel onthaelt worde van syn huysvrouwe, noch jonck ende seer schoon zijnde, de [C5va] welcke hy vertelde syn groote perijckel, hoe de leeuwinne sonder de bystant van Palmerijn hem verscheurt soude hebben. “Daerom bid ick u, mijn alderliefste,” seyde hy, “dat ghy hem thoonen wilt so goeden tractement als u eenichsins moghelijck sal syn.”

Syn huysvrouwe dit hoorende, ginc Palmerijn omhelsen, hen met duysent gratieuse woorden bedanckende. Maer als hy hen sach gefavoriseert van so schoone vercierde jonckvrouwe, also ’t cieraet de schoonheyt luyster geeft, noyt gesien hebbende anders als schaepherderinnekens ende lantmans dochterkens, begonste hy root te worden van schaemte. Nochtans was hem de natuere inciterende tot alsulcke beleeftheyt dat hy haer antwoorden: “Mejofvrouwe, God wil my de gratie verleenen, indien ic uwen man eenigen dienste hebbe begost te doen dat ick hoe langer hoe meer daerin mach voort gaen, so wel tuwen als tsynen respecte.”

Ende van doen voortaen begonste hy te volghen den handel van coopmanschap ende also wel te verstaen de traffijcke, dat Estebon op hem liet rusten alle syne saken. Nochtans soude hy veel liever bemint hebben te volgen den crijch ende ridders oorden, nemende een sonderlinge genoechte inde peerden te pickeren, te schermen, te sien vechten lijf om lijf, met ridders te hanteren, te spreken van alarmen, stormen ende assalten. Twelc Estebon seer vreemt dochte, eenmael tot hem seggende: “My verwondert seer hoe ghy, die een sone eens landtmans zijt, versmaet den state van coopmanschap, altijts frequenterende mette ridders ende soldaten.”

“Mijn heere,” antwoorden hy, “ick ghevoele mijn hert soo stoutmoedich dat het niet en haeckt als na edele dingen.”

Wel te vreden was desen coopman dat hy Palmerijn hoorde gebruycken dese termijnen, want deur d’occasie van eenich faveur twelck hy bemerckende was dat syn huysvrou hem [C5vb] bethoonden, hadde hy ontfanghen een groote jalousie. Waerom hy tot hem seyde: “Nadien u fantasie niet en belieft, Palmerijn mijn vrient, te volgen mijn manieren van leven, so ben ic van advijs dat ghy aengrijpt de costuymen des ridderschaps, gemerct u alsulcke begheerte coemt uyt der natuere, twelck mogelick beteyckenen sal u eere ende opcoemste. Ende dat door my u sulcke weldaet niet belet en worde, so sal ick u gelt, peerden ende wapenen geven op dat gy meucht gaen in Macedonien tot den coninck, wesende versekert dat indien ghy aldaer eenighe ridderlicke feyten doet, den prince Florendos u de ridders ordeninghe niet weygeren en sal.”

Wel ootmoedelick bedanckten Palmerijn synen meyster, ende op staende voet ontfangende tgene dat hen van nooden was, nam oorloff vanden coopman ende syn huysvrouwe.

[C5r] Hoe Palmerijn met de koopman reisden in de stad van Hermides die hem daarna gaf wapens en paard om ridder gemaakt te mogen worden. Het achtste kapittel.

[C5ra] Alzo gauw als Estebon de koopman, die Palmerijn met hem nam, hem begon goed te voelen stelden hij hem met zijn gezelschap weer op de weg [C5rb] en deed zo veel door zijn continue reizen dat ze tenslotte arriveerden in de stad van Hermides, alwaar hij zeer goed onthaald werd van zijn huisvrouw die noch jong en zeer mooi was die [C5va] hij vertelde zijn grote perikel hoe de leeuwin zonder de bijstand van Palmerijn hem verscheurd zou hebben. “Daarom bid ik u, mijn allerliefste,” zei hij, “dat gij hem tonen wilt zo’n goed onthaal als u enigszins mogelijk zal zijn.”

Zijn huisvrouw die dit hoorde ging Palmerijn omhelzen en bedankte hem met duizend gracieuze woorden. Maar toen hij zich zag begunstigd van zo’n mooie versierde jonkvrouw, alzo ’t sieraad de schoonheid luister geeft, en nooit gezien had anders als schaapherderinnetjes en landlieden dochtertjes begon hij rood te worden van schaamte. Nochtans was hem de natuur aangezet tot al zulke beleefdheid dat hij haar antwoorde: “Mejuffrouw, God wil mij de gratie verlenen, indien ik uw man enige dienst ben begonnen te doen dat ik hoe langer hoe meer daarin mag voortgaan, zo wel tot uw als tot zijn respect.”

En van toen voortaan begon hij te volgen de handel van koopmanschap en alzo goed te verstaan de traffic zodat Estebon op hem liet rusten al zijn zaken. Nochtans zou hij veel liever bemind hebben te volgen de krijg en ridders orden en nam een bijzonder genoegen in de paarden te pikeren, te schermen, te zien vechten lijf om lijf, met ridders te hanteren, te spreken van alarmen, bestormen en aanballen. Wat Estebon zeer vreemd dacht en eenmaal tot hem en zei: “Mij verwondert zeer hoe gij die een zoon van een landman bent en versmaadt de staat van koopmanschap, altijd omgaat met de ridders en soldaten.”

“Mijn heer,” antwoorden hij, “ik voel mijn hart zo stoutmoedig dat het niet haakt dan naar edele dingen.”

Goed tevreden was deze koopman dat hij Palmerijn hoorde gebruiken deze termijnen, want door de gelegenheid van enig gunst wat hij bemerkte dat zijn huisvrouw hem [C5vb] betoonde had hij ontvangen een grote jalousie. Waarom hij tot hem zei: “Nadien uw fantasie niet belieft, Palmerijn mijn vriend, te volgen mijn manieren van leven zo ben ik van advies dat gij aangrijpt de gebruiken van ridderschap, gemerkt dat u al zulke begeerte komt uit der natuur wat mogelijk betekenen zal uw eer en opkomst. Dat het door mij u zulke weldaad niet belet wordt zo zal ik u geld, paarden en wapens geven op dat gij mag gaan in Macedonië tot de koning en ben verzekerd dat indien gij aldaar enige ridderlijke feiten doet, de prins Florendos u de ridders orde niet weigeren en zal.”

Wel ootmoedig bedankten Palmerijn zijn meester en ontving op staande hetgeen dat hen van node was, nam verlof van de koopman en zijn huisvrouw.

Hoe Palmerijn arriveerden in Macedonien, verhopende de ridders ordeninge t’ontfanghen deur de hant van den prince Florendos, sone vanden coninck Primaleon, overmits ’t faveur vande infante Arismene. Het .XIIIJ. capittel.

Palmerijn den coopman verlaten hebbende, reysden so langhe tot dat hy aenden vierdendag daer na vont een dwerch opten oever van een riviere, grootelicx weenende, den welcken hy vraechden wat hem ontbrack?

“Eylaci,” antwoorden hy, “mijn heere, ic reysende deur tgebodt van mijnen [C6ra] meyster tot een jofvrouwe, de welcke hy uutermaten seer bemint, heeft my eenen ridder op desen wech mijn peert afgenomen ende vileynigen overlast aengedaen, maer ’t meest dat my deyrt is dat ic genen middel weet om dit water over te passeren, wesende te voet ende van so cleyne statuere.”

“Climpt achter op mijn peert,” seyde Palmerijn, “ende aent eerste losement dat wy comen, sal ic u een een ander copen.”

Doen monteerden hem den dwerch, ende passeerden also alle beyde de riviere, ende daer nae ondersocht hy van Palmerijn waer hy henen wilde, “want,” seyde hy, “ic en sach noyt heere die ick so groote begheerte hadde te dienen als u.”

“Dwerch,” antwoorde Palmerijn, “ic trec recht na Macedonien tot den coninck, alwaer ic verhope te vinden den prince Florendos om ridder geslagen te worden.”
“Hoe?”, antwoorden den dwerch. “Soudy wel so sot syn de ridders oorden te willen ontfangen? Om de selve te vercrijgen ghy u eerst moet onderwinden d’avontuere waerover so vele tleven gelaten hebben.”

“Wat avontuere?”, seyde Palmerijn.

“Te reysen inden berch Artifarie,” antwoorden hy, “om te dooden het eysselicke serpent dat alreede heeft doen sterven soo veele vrome ridders.”

“Wat heeftse beweecht tselve te bevechten?”, seyde Palmerijn.

“Den coninc Primaleon, vader vanden prince Florendos,” seyde hy, “is drie jaren geleden gevallen in so vreemden sieckte datmen daer geen remedie toe heeft connen vinden, wat deligentie men daer toe gebruyct heeft, waeromme mevrouwe Arismene, des conincx dochter, een van de alderdeuchdelicste ende schoonste princessen daer ick oyt van hebbe hooren spreken, siende haren vader so seer gequelt worden, dicwils heeft doen vergaderen alle de medecijnmeesters die mogelick syn geweest te vinden, maer tis al te vergeefs geschiet Waeromme sy, proevende alle remedien, gesonden heeft na een [C6rb] ouden ridder, seer gheleert inde nigromantie, die welcke haer tot antwoorde ontbode dat haer vader nemmermeer genesen en sal ten sy dat hy gewasschen worde met het water van een fonteyne, staende opt hoochste van desen berch Arteferie, daer drymael des jaers haer comen baden drie gesusteren uut het eylant Carderie, d’aldergrootste toovenaerssen diemen vinden mach, vergaderende sommige crachtige cruyden om te hanteren hare nigromantie. Aldaer resideert dit grouwelick monster, het welck die selve plaetse soo wel bewaert datter niemant ghenaken en mach. Soo haest de princesse Arismene sulcx verstaen hadde, hooptense deur crachte van volcke t’overwinnen tvoorseyde wreede beeste ende also te vercrijgen van desen watere, waerom sy dede vergaderen een groten hoop crijchslieden, ende die reysden tot den voorseyden berch, maer sy en waren soo haest niet daer ontrent gecomen, tvoorseyde serpent quam uyt syn hol alsoo blasende ende knerssende mit de tanden ende slaende met zijn vleugelen dat den stoutsten van allen niet en dorste onderstaen voort te passeren, maer namen tsamen de vluchte. Niettemin en condense haer met loopen so seer niet beneerstigen oft daer lietender een groot deel van haer ’t leven overmits de voorseyde plaetse gefrequentiert wort in abondantie van leeuwen, beyren, tygeren, weyrwolven, lossen ende andere grouwelicke wreede beesten, die haer verslonden. Des niet tegenstaende zijn daer na oock vele stoutmoedighe ridders te dier plaetsen gereyst, meynende deur hare vromicheyt uut te richten tgene gefailgeert mochte syn de vreese vande menichte, maer tot haren grooten ongeluck, want daer en ister niet een van allen ontcomen.”

“Waerom en reyster Florendos selve niet”, seyde Palmerijn, “nadien hy geacht wort den aldercoragie[u]sten van geheel Griecken [C6va] lant?”

“Och,” antwoorden den dwerch, “hy heeft een so grooten melancolie dat ick dencke dat hem zijn leven mishaghende.”

Terwijlen dat sy waren in die discours so soliciteerden de begeerte van te vercrijgen eere ende fame den geest van Palmerijn met sulcken yver dat hy peysende Arismene te zijn de gene die hem heur so dicwils inden slaep vertoont hadde, in hem selven seyde: “Na die datse my toe gedestineert is, so en behoor ic niet te vresen tserpent noch eenige andere beeste daer met my desen dwerch meyndt te verschricken. En heb ic niet gedoot de leewinne met een stuck houts alleen? Coragie, coragie, hoe de sake periculoser is hoe ’t feyt meerder eere aenbrengen sal.” Daer nae seyde hy tot den dwerch: “Maer segt my, den genen die ’t voorseyde water is brengende tot den coninck, wat recompensie sal hem daer voor geschieden?”

“Mijn heere, het is gepubliceert geworden tot verscheyden reysen datmen hem een present sal doen van d’alderbeste stadt van dit conincrijck.”

“So veel te beter,” seyde Palmerijn, “want sonder dat soude ick ghelijcke wel d’avontuere getemptiert hebben. En wilt ghy my niet volghen?”

“Seer gheerne,” antwoorden den dwerch, “indient u belieft my voor uwen dienaer t’ontfangen, so en sal ic u niet verlaten so lange als eenich leven in my sal zijn.”

Aldus reydense voort tot datse quamen inde groote stadt van Macedonien alwaerse Florendos vonden int uutgaen vande kercke, vergheselschapt wordende deur syn ordinarise droefheyt, want Phedre en was niet droeviger dan hy alsse verstonde den doot van haren beminden Hyppolitus noch Hero dolenter, wetende dat inde wreede golven begraven lach syn amoreuse Leandre, so dat hy beter eenen dooden als eenen levendigen geleec, inde compagnie van vele ridders met d’infante Arismene, zijn suster, tot de welcke Palmerijn hem addresseerden, ende gelijck oft hy alle syn le[C6vb]ven een cortisaen geweest ware, ginc hy haer te gemoete, boeghende zijn rechter knye op d’aerde, ende seyde: “Mevrouwe, ic bidde u ootmoedelic dat u believe my te consenteren een gratie als zijnde den genen die groote begeerte heeft om hen te mogen employeren inden dienste van mevrouwe?”

“Mijn vrient,” antwoorden sy, “ghy en sult in behoorlicke saecken niet gerefuseert worden. Wat is u begheert?”

“Dat t’uwen versoecke, mevrouwe,” seyde Palmerijn, “den prince Florendos, u broeder, my de ridders oorden verleene.”

Arismene hen siende van soo schoone gesteltenisse ende beleefde manieren, antwoorden: “Ten sal aen my niet feylen, want ic geloove dat sulcke eere aen u wel geemployeert sal worden.”

Doen namse hem byde hant ende presentierden hem haren broeder, seggende: “Ic bid u, mijn heere, vergunt desen jongman syne begeerte.”

Waerover Florendos neerstich acht op hem sloech, twelc doende dochte hem dat hy properlick aenschouden syn beminde Griane, hem vragende oft zijn geliefte was ridder te worden.

“Indien uwe majesteyt belieft my so groote eere te bewijsen,” seyde Palmerijn.

“Mijn sone,” seyde Florendos, “ic behoorden eerst te weten oft ghy edel zijt.”

“Mijn heere,” antwoorden hy, “ick en hebbe noyt gekent vader ofte moeder noch eenich andere van mijne vrientschap, nochtans oordeelt my therte van sulcken staet te syn.”

“Welaen,” seyde Florendos, “om de begheerte van myn suster suldy desen nacht de wachte houden. Ic sal u morgen de sporen aendoen.”

Palmerijn dit hoorende, viel op syn knyen ende custen des princen handen.

Dewijle datse aldus tsamen spreeckende waren, nam Florendos een sonderlinge genoechte van Palmerijn t’aenschouwen, so dat hy hem niet en conde onthouden te vragen synen naem ende tlandt daer hy in geboren was.

“Mijn heere,” antwoorden hy, “de gheene die my vonden onder de [C7ra] palmboomen int geberchte van Olijve by Constantinopolen gaven my den naem van Palmerijn.”

“Och,” antwoorde Florendos, “inde selve stadt heb ick ghehanteert mijn aldergrootste blijtschap, de welcke daer na verandert is in sulcken droefheyt dat ick hondert mael op eenen dach groter pijne in mijn herte gevoele als ’t effecte des doots ...”

Ende hoewel dat hy in syn presentie sach den welcken hy gegenereert hadde met Griane, soo wast hem nochtans niet mogelic dien te kennen als niet wetende datse oyt bevrucht hadde gheweest. Niettemin dede de Natuere sulcken affectie tot hem crijgen dat hy noyt van de dagen zijns levens yemandt ghesien hadde die hem so wel behaechden.

Hierentusschen quam Ariesmene Palmerijn vragen oft hy haer ontslagen hielt vande gelofte.

“Mevrouwe,” antwoorden hy, “daer en sal genen dach mijns levens passeren oft ic sal in erkentenisse van dit bereyt bevonden worden t’uwen dienste, int beginsel vande welcke ic sal vertrecken soo gheringe ick de ridders oorden ontfangen hebbe om te gaen bevechten ’t serpent, op dat ick mach vercrijgen twater dat mijn heer den coninc, [u]wen vader, van nooden is.”

“Och,” seyde sy, “Godt en ghehenghe niet dat ghy u om mijnent wille stelt in alsulcken openbaren perijckel!”

Oock seyde Florendos tot hem: “Mijn sone, ghy zijt seer jonc om aen te vangen alsulcken grooten feyte. Daerom bid ic u dat gy tselve als noch ter tijt wilt laten.”

“Mijn heere,” antwoorden hy, “in alle andere dingen sal ic obedieren uwe majesteyts beliefte, maer in dese bid ic dat sy my daer van niet ontraden en wil.”

“Nadien,” seyde Florendos, “dat gijt so vastelick voor genomen hebt, soo en wilt geen moeyten doen om te vercrijgen wapenen ofte geweyr, want ic sal u van alles versien na u behagen.”

Aldus verbeyden Palmerijn aldaer dien dach, den welcken geduerende comende van d’een [C7rb] propoost in d’ander vraechden hem Florendos wat schiltknecht hy hadde om hem geselschap te doen. Waerom Palmerijn hem toonden den dwerch diemen noemden Urbane, so gheheuvelt, gebult ende mismaect dat een yegelick daerom begonste te lacchen. “Versekert u vryelic,” seyde den prince, “dat ghy van alle secours soo u eenichsins mach ghebeuren gantsch niet en behoeft te weygeren!”

Als Urbande gewaer worde datmen met hem spotte, seyde hy tot den prince met eenen toornigen moede: “Mijn heere, God heeft my geschapen nae Zijn beliefte. Maer ick versekere uwe majesteyt dat hy dit cleyne lichaem begaeft heeft met so grooten coragieusen herte dat alwaer mijn meyster sterft, ic oock mijn leven eyndigen sal. Ende daerentusschen, indien ic hem niet ghenoechsaem en can helpen metter daet, so sal tselve nochtans geschieden metten wille!”

“Dwerch, mijn vrient,” antwoorde Florendos, “ick weet u tselve grooten danc.”

Ende so nu de tafelen gedeckt waren, ginghense ’t avontmael nutten.

Hoe Palmerijn arriveerden in Macedonië en hoopte de ridders orde te ontvangen door de hand van de prins Florendos, zoon van de koning Primaleon, overmits de gunst van de infante Arismene. Het veertiende kapittel.

Palmerijn die de koopman verlaten heeft reisde zo lang tot dat hij aan de vierde dag daarna vond een dwerg op de oever van een rivier die zeer weende en die hij vroeg wat hem ontbrak?

“Helaas,” antwoorden hij, “mijn heer, ik reisde door het gebod van mijn [C6ra] meester tot een juffrouw die hij uitermate zeer bemint, heeft mij een ridder op deze weg mijn paard afgenomen en ellendige overlast aangedaan, maar ’t meest dat mij deert is dat ik genen middel weet om dit water over te passeren, ik ben te voet en van zo kleine statuur.”

“Klim achter op mijn paard,” zei Palmerijn, “en aan het eerste logement dat wij komen zal ik u een andere kopen.”

Toen monteerden hem de dwerg, en passeerden alzo alle beide de rivier en daarna onderzocht hij van Palmerijn waarheen hij wilde, “want,” zei hij, “ik zag nooit een heer die ik zo grote begeerte had te dienen als u.”

“Dwerg,” antwoorde Palmerijn, “ik trek recht naar Macedonië tot de koning alwaar ik hoop te vinden de prins Florendos om ridder geslagen te worden.”
“Hoe?”, antwoorden de dwerg. “Zou je wel zo zot zijn de ridders orden te willen ontvangen? Om die te verkrijgen gij u eerst moet onderwinden het avontuur waardoor zo velen het leven gelaten hebben.”

“Wat avontuur?”, zei Palmerijn.

“Te reizen in de berg Artifarie,” antwoorden hij, “om te doden het ijselijke serpent dat alreeds heeft laten sterven zo vele dappere ridders.”

“Wat heeft ze bewogen om dat te bevechten?”, zei Palmerijn.

“De koning Primaleon, vader van de prins Florendos,” zei hij, “is drie jaren geleden gevallen in zo’n vreemden ziekte dat men daar geen remedie toe heeft kunnen vinden, wat vlijt men daar toe gebruikt heeft, waarom mevrouw Arismene, de koningsdochter, een van de aller deugdelijkste en mooiste prinsessen daar ik ooit van heb horen spreken, zag haar vader zo zeer gekweld worden en vaak heeft laten verzamelen alle de medicijnmeesters die mogelijk zijn geweest te vinden, maar het is al te vergeefs geschied. Waarom ze en beproefde alle remedies gezonden heeft naar een [C6rb] oude ridder, zeer geleerd in de nigromantie, die ze tot antwoord ontbood dat haar vader nimmermeer genezen zal tenzij dat hij gewassen werd met het water van een bron die staat op het hoogste van deze berg Artifarie daar driemaal per jaar komen baden drie gezusters uit het eiland Carderie, de allergrootste tovenaressen die men vinden mag die verzamelen sommige krachtige kruiden om te hanteren hun nigromantie. Aldaar resideert dit gruwelijke monster wat die plaats zo goed bewaakt zodat er niemand genaken mag. Zo gauw de prinses Arismene zulks verstaan had hoopten ze door kracht van volk te overwinnen het voorzegde wrede beest en alzo te verkrijgen van dit water waarom zij liet verzamelen een grote hoop krijgslieden en die reisden tot de voorzegde berg, maar zij waren zo gauw niet daar omtrent gekomen het voorzegde serpent kwam uit zijn hol alzo blazend en knersend met de tanden en sloeg met zijn vleugels dat de stoutste van allen niet durfde onderstaan voort te passeren, maar namen tezamen de vlucht. Niettemin konden ze hun met lopen niet zo zeer bevlijtigen of daar lieten er een groot deel van hun leven overmits de voorzegde plaats vaak gevonden werd in overvloed van leeuwen, beren, tijgers, weerwolven, lossen en andere gruwelijke wrede beesten die ze verslonden. Dat niet tegenstaande zijn daarna ook vele stoutmoedige ridders te die plaatsen getrokken en meenden door hun dapperheid uit te richten hetgeen gefaald mocht zijn de vrees van de menigte, maar tot hun grote ongeluk, want daar is er niet een van allen ontkomen.”

“Waarom reist Florendos zelf er niet”, zei Palmerijn, “nadien hij geacht werd de aller dapperste van geheel [C6va] l Griekenland?”

“Och,” antwoorden de dwerg, “hij heeft een zo grote melancholie dat ik denk dat hem zijn leven mishaagt.”

Terwijl dat zij waren in die geschillen zo solliciteerden de begeerte van te verkrijgen eer en faam de geest van Palmerijn met zulke ijver dat hij peinsde Arismene te zijn diegenen die hem zich zo dikwijls in de slaap vertoond had en in zichzelf zei: “Na die dat ze mij toe beschikt is zo behoor ik niet te vrezen het serpent noch enige andere beeste daarmee mij deze dwerg meent te verschrikken. En heb ik niet gedood de leeuwin alleen met een stuk hout? Moed, moed, hoe de zaak gevaarlijker is hoe ’t feit meerder eer aanbrengen zal.” Daarna zei hij tot de dwerg: “Maar zeg mij, diegenen die ’t voorzegde water brengt tot de koning, wat vergoeding zal hem daarvoor geschieden?”

“Mijn heer, het is gepubliceerd geworden tot verscheiden keren dat men hem een present zal doen van de allerbeste stad van dit koninkrijk.”

“zo veel te beter,” zei Palmerijn, “want zonder dat zou ik gelijke wel het avontuur verlangd hebben. En wilt gij mij niet volgen?”

“Zeer graag,” antwoorde de dwerg, “indient u belieft mij voor uw dienaar te ontvangen zo zal ik u niet verlaten zo lang als er enig leven in mij zal zijn.”

Aldus reisden voort tot dat ze kwamen in de grote stad van Macedonië alwaar ze Florendos vonden in het uitgaan van de kerk die vergezelschapt was door zijn ordinaire droefheid want Phaedre was niet droeviger dan hij toen ze verstonden de dood van hun beminden hij Hyppolytus noch Hero doolden en wist dat in de wrede golven begraven lach zijn amoureuze Leander zo dat hij beter een dode dan als een levende geleek, in de compagnie van vele ridders met de infante Arismene, zijn zuster, tot die Palmerijn zich begaf en gelijk of hij al zijn leven [C6vb] een courtisane geweest was ging hij haar tegemoet, boog zijn rechter knie op de aarde en zei: “Mevrouw, ik bid u ootmoedig dat het u belieft mij te consenteren een gratie als zijnde diegenen die grote begeerte heeft om hen te mogen werken in de dienst van mevrouw?”

“Mijn vriend,” antwoorden ze, “gij zal in behoorlijke zaken niet geweigerd worden. Wat is u begeerte?”

“Dat te uw verzoek, mevrouw,” zei Palmerijn, “de prins Florendos, uw broeder, mij de ridders orden verleent.”

Arismene zag hem van zo mooie gestalte en beleefde manieren antwoorden: “Het zal aan mij niet falen, want ik geloof dat zulke eer aan u wel bewerkt zal worden.”

Toen nam ze hem bij de hand en presenteerden hem haar broeder en zei: “Ik bid u, mijn heer, vergunt deze jongeman zijne begeerte.”

Waardoor Florendos naarstig acht op hem sloeg en toen hij dat deed dacht hij dat hij goed aanschouwde zijn beminde Griane en vroeg hem of zijn gelieven was ridder te worden.

“Indien uwe majesteit belieft mij zo grote eer te bewijzen,” zei Palmerijn.

“Mijn zoon,” zei Florendos, “ik behoorde eerst te weten of gij edel bent.”

“Mijn heer,” antwoorden hij, “ik heb nooit gekend vader of moeder noch enig andere van mijn vriendschap, nochtans oordeelt mij het hart van zulk staat te zijn.”

“Welaan,” zei Florendos, “om de begeerte van mijn zuster zal je deze nacht de wacht houden. Ik zal u morgen de sporen aandoen.”

Palmerijn die dit hoorde viel op zijn knieën en kuste de prinsen handen.

Terwijl ze aldus tezamen spraken nam Florendos een bijzonder genoegen van Palmerijn te aanschouwen, zo dat hij hem niet kon onthouden te vragen zijn naam en het land waarin hij geboren was.

“Mijn heer,” antwoorden hij, “diegene die mij vonden onder de [C7ra] palmbomen in het gebergte van Olijve bij Constantinopel gaven mij de naam van Palmerijn.”

“Och,” antwoorde Florendos, “in dezelfde stad heb ik gehanteerd mijn allergrootste blijdschap die daarna veranderd is in zulk droefheid zodat ik honderdmaal op een dag grote pijn in mijn hart voel als ’t effect van de dood ...”

En hoewel dat hij in zijn presentie zag die hij gegenereerd had met Griane zo was het hem nochtans niet mogelijk die te kennen omdat hij niet wist dat ze ooit bevrucht was geweest. Niettemin deed de Natuur zulke affectie tot hem krijgen dat hij nooit van de dagen van zijn leven iemand gezien had die hem zo goed behaagde.

Ondertussen kwam Arismene Palmerijn vragen of hij haar ontslagen hield van de belofte.

“Mevrouw,” antwoorden hij, “daar zal geen dag van mins levens passeren of ik zal in erkenning van dit bereid bevonden worden te uw dienst, in het begin waarvan ik zal vertrekken zal zo gauw ik de ridderorde ontvangen heb om te gaan bevechten ’t serpent, op dat ik mag verkrijgen het water dat mijn heer de koning, uwe vader, van node is.”

“Och,” zei ze, “Go staat niet toe dat gij u om vanwege mij stelt in al zulk openbaar perikel!”

Ook zei Florendos tot hem: “Mijn zoon, gij bent zeer jong om aan te vangen al zulk grote feiten. Daarom bid ik u dat gij dat als noch ter tijd wilt laten.”

“Mijn heer” antwoorden hij, “in alle andere dingen zal ik gehoorzamen uwe majesteit believen, maar in deze bid ik dat zij mij daarvan niet ontraden wil.”

“Nadien,” zei Florendos, “dat gij het zo vast voorgenomen hebt, zo wil geen moeite doen om te verkrijgen wapens of geweer, want ik zal u van alles voorzien naar uw behagen.”

Aldus wachtte Palmerijn aldaar die dag met het gedurende komen van de ene [C7rb] opzet in de ander vroeg hem Florendos wat schildknecht hij had om hem gezelschap te doen. Waarom Palmerijn hem toonden de dwerg die men noemden Urbane, zo heuvelachtig, gebult en mismaak dat iedereen daarom begon te lachen. “Verzeker u vrij,” zei de prins, “dat gij van alle bijstand zo u enigszins mag gebeuren gans niet behoeft te weigeren!”

Toen Urbane gewaar werd dat men met hem spotte zei hij tot de prins met een toornig gemoed: “Mijn heer, God heeft mij geschapen naar Zijn believen. Maar ik verzeker uw majesteit dat hij dit kleine lichaam begaafd heeft met zo’n grootmoedig hart dat alwaar mijn meester sterft ik ook mijn leven eindigen zal. En ondertussen, indien ik hem niet voldoende kan helpen met de daad zo zal dat nochtans geschieden met de wil!”

“Dwerg, mijn vriend,” antwoorde Florendos, “ik weet u daarom grote dank.”

En zo nu de tafels gedekt waren gingen ze ’t avondmaal nutten.

Hoe den prince Florendos Palmerijn de wapenen gaf van Gamezio, den welcken hy doot gheslagen hadde voor Constantinopolen, daer nae hy hem ridder maecten, als ooc van een jonckvrouwe, die hem quam presenteren een helmet ende een seer rijcken schilt. Het .XV. capittel.

Den tijdt gecomen zijnde dat Palmerijn de wachte soude doen na d’oude gewoonte geboot Florendos datmen hem brochte de wapenen van Gamezio, die den keyser hem gegeven hadde nae die [C7va] verslaninghe vande armade des soudaens van Babylonien, en[de] die Palmerijn toonende seyde hy: “Mijn vrient, dese wapenen hebben toegecomen den alderbesten ridder van Orienten, den welcken ic in voorleden tijden t’onderbrocht hebbe. Ende om dat ic hope datse t’uwaerts beter bestaet sullen wesen als aen eenighen anderen soo bid ick u dat ghyse van nu voortaen wilt dragen om mijnent wil.”

“Mijn Heere,” antwoorden hy, “Godt wil my de gratie verleenen dat de singuliere behaechgenisse van sulcke weldaet in my eens mach bekent worden door eenigen getrouwen dienste!”

Doen quam Frene ende eenige andere ridders, leydende hem inde capelle alwaer hy alle den nacht niet en cessierden van God te aenroepen om gratie van te moghen overwinnen het serpent. Ende als den dach ende de tijt genaeckten dat Florendos hem d’ordre wilde geven, so quam in de capelle een jonckvrouwe, met haer dragende een helm ende een stalen schilt, den alderschoonsten diemen soude hebben mogen vinden, inde welcke gegraveert was een arm ende handt van een vrou persoon met een toegesloten vuyst, ende nakende by Florendos seydese tot hem: “Ick bid u mijn heere, wilt een weynich vertoeven!”

Wel verwondert worde Florendos, overmits hy de selve joffvrouwe noyt meer gesien en hadde, antwoorden: “Jofvrouwe, segt tgene dat u believen sal.”

Doen gincse op haer knyen sitten ende seyde tot Palmerijn: “Mijn heer Palmerijn, eenen ridder die my macht heeft te gebieden ende die meer van uwe toecomende glorie weet als ghy selfs, recommandiert hem ootmoedelick in uwe goede gratie ende seynt u door my desen helm ende schilt, alwaer ghy in vinden sult het secreetste van u herte.”

“Mejofvrouwe,” antwoorde Palmerijn, “waer soude ic mogen vinden den goeden man die my so vele weldaets doet?”

“Ghy sullet noch niet mogen weten,” [C7vb] seyde sy.

“Ick bid u dan, mejofvrouwe,” antwoorde Palmerijn, “dat ghy hem van mijnent wegen versekert dat hy my altoos bereyt sal vinden om promptelicken te volbrengen tgene hem gelieven sal my te gebieden.” “Dese beloftenisse wilt gedachtich wesen,” seyde de jonckvrouwe. Ende daer na haer addresserende tot Florendos, seydese: “Mijn heere, den selfsten ridder doet uwe majesteyt seggen dat ghy niet alleen en behoeft te vreesen in hem ridder te maken, want hy van vader ende moeder edel gheboren is, maer hem oock affectieuselicken bemint, want deur hem suldy vercrijghen het welcke ghy ’t meest begeerende zijt.”

“Eylaci m[e]jofvrouwe, mijn vriendinne,” antwoorden Florendos, “Godt wil hem daer toe gratie verleenen!”

Dit geschiet zijnde ginc de joncvrouwe uyt de capelle, latende Palmerijn op syn knyen sitten voor Florendos, den welcken nemende tsweert van Gamezio, gaf hem daer mede den slach ende seyde: “Mijn vrient, Godt wil u so vromen man maken als ick hope!”, ende dede hem de sporen aen.

Hier na brochten hem syn geselschap int palleys, alwaer de schoone Arismene hem ontwapenden ende bedeckten met eenen costelicken mantel van wit sattijn, gheheel geborduert met goude bloemen, ende daer en was niemant inde geheele compagnie die hem geen groote ere en betoonden overmits de nieumaren vande onbekende jofvrouwe. Ende hoewel dat de princesse haer uytterste vlijt dede om hem te bewegen van niet te willen aenvangen de bevechtingen van ’t serpent overmits sy bemerckten dat Florendos door syne presentie yet begonste te vergeten van syne melancolie, so en constse nochtans tselve van hem niet verwerven, maer soude den selven dach vertrocken hebben, en hadde hem den prince ende syn suster niet versocht hare compagnie noch acht daghen te wille hantieren, [C8ra] waerinne hy heur obedieerden.

Ende so geringe als hy hen alleene vont, gedachtich wordende de beloftenisse vande jofvrouwe dat hy inden schilt bemercken soude
’t secreetste van syn herte, begonst hy dien so vlijtelicken te speculieren dat hy kennende worde de handt daer inne gegraveert zijnde een gelijckformi[c]h teycken te hebben als ’t visioen hem so dicwils geopenbaert inde sweerdenn slape, waerom hy bestonde te peysen: “Voorwaer, de ghene die my dit present gesonden heeft, is grootelicx bekennende mijn toecomende fortuyne, want ick ben versekert dat de jonckvrouwe die my in mijne droomen toegesproken heeft, my toont haer hant door dit teycken, waerom ick alsnu vaste geloftenisse doe niet op te houden van reysen tot dat ick haer gevonden sal hebben!”

Ter selver instantie bevondt hy hem oock also bevanghen met hare liefde dat hy claghende in hem selven seyde: “Och Palmerijn, waer hen coemt dese vuyrighe liefde tot de gheene die ghy noyt en saecht? Wat nieuwicheydt van lijden is dese, die haer losieren wil int binnenste van uwe herte, tselve treckende van alle zijne officien om alleene te practiseren op de middelen van eene wanhopende genesinge? Van waer comt u dese nieuwe agitatie die sonder ruste tormenteert uwen geest? Eylaci, indien u cortelinghe niet en gebeurt eenige verlichtenisse, soo en is ’t eynde uus levens niet verre ...”

Ende in alsulcke passie levende dochte hem de eyndinghe vande acht beloofde verbeydende daghen te verlenghen haren naetuerlicken cours, so om te moghen beginnen de soeckinge der ghene die hy soo beminde als om te voldoen syne gelofte van den strijt met het wreede serpent. Ende om dit te volbrengen en vertoefden Palmerijn niet lange, maer versach sich van goet geweyr ende een yseren kolve, die hem seer wel te pas quam.

Hoe de prins Florendos Palmerijn de wapens gaf van Gamezio die hij dood geslagen had voor Constantinopel, daarna hij hem ridder maakte als ook van een jonkvrouw die hem kwam presenteren een helm en een zeer rijk schild. Het vijftiende kapittel.

De tijd was gekomen dat Palmerijn de wacht zou doen naar de oude gewoonte gebood Florendos dat men hem bracht de wapens van Gamezio die de keizer hem gegeven had nadat die [C7va] verslagen was van de armada van de sultan van Babylonië en die Palmerijn toonde zei hij: “Mijn vriend, deze wapens zijn toegekomen de allerbeste ridder van Oriënt die ik in voorleden tijden ten onder gebracht heb. Omdat ik hoop dat ze tot u waart beter bestaan zullen wezen als aan enige anderen zo bid ik u dat gij ze van nu voortaan wilt dragen vanwege mij.”

“Mijn Heere,” antwoorden hij, “God wil mij de gratie verlenen dat het singuliere behagene van zulke weldaad in mij eens mag bekend worden door enige getrouwe dienst!”

Toen kwam Frene en enige andere ridders en leidden hem in de kapel alwaar hij de hele nacht niet verminderde van God te aanroepen om gratie van te mogen overwinnen het serpent. Toen de dag en de tijd genaakten dat Florendos hem de orde wilde geven zo kwam in de kapel een jonkvrouw die met haar droeg een helm en een stalen schild, de allermooiste die men zou hebben mogen vinden waarin gegraveerd was een arm en hand van een vrouwspersoon met een toegesloten vuist en kwam bij Florendos ze zei ze tot hem: “Ik bid u mijn heer, wilt een weinig vertoeven!”

Wel verwonderd werd Florendos, overmits hij de die juffrouw nooit meer gezien had en antwoorden: “Juffrouw, zeg hetgeen dat u believen zal.”

Toen ging ze op haar knieën zitten en zei tot Palmerijn: “Mijn heer Palmerijn, een ridder die mij macht heeft te gebieden en die meer van uw toekomende glorie weet dan gij zelf inbeeld zich ootmoedig in uw goede gratie en zend u door mij deze helm en schild, alwaar gij in vinden zal het geheimste van uw hart.”

“Mejuffrouw,” antwoorde Palmerijn, “waar zou ik mogen vinden de goede man die mij zo vele weldaad doet?”

“Gij zal het noch niet mogen weten,” [C7vb] zei ze.

“Ik bid u dan, mejuffrouw,” antwoorde Palmerijn, “dat gij hem vanwege mij verzekert dat hij mij altijd bereid zal vinden om prompt te volbrengen hetgeen hem gelieven zal mij te gebieden.” “Deze belofte wil gedachtig wezen,” zei de jonkvrouw. Daarna begaf ze zich tot Florendos en zei ze: “Mijn heer, dezelfde ridder doet uwe majesteit zeggen dat gij niet alleen behoeft te vrezen in hem ridder te maken, want hij is van vader en moeder edelgeboren, maar hem ook met affectie bemint want door hem zal je verkrijgen wat gij ’t meest begeert.”

“Helaas mejuffrouw, mijn vriendin,” antwoorden Florendos, “God wil hem daartoe gratie verlenen!”

Toen dit geschied was ging de jonkvrouw uit de kapel en liet Palmerijn op zijn knieën zitten voor Florendos, die nam het zwaard van Gamezio en gaf hem daarmee de slag en zei: “Mijn vriend, God wil u zo’n dappere man maken zoals ik hoop!”, en deed hem de sporen aan.

Hierna bracht hem zijn gezelschap in het paleis alwaar de mooie Arismene hem ontwapende en bedekte met een kostbare mantel van wit satijn, geheel geborduurd met gouden bloem en daar en was niemand in de gehele compagnie die hem geen grote eer betoonde overmits het nieuws van de onbekende juffrouw. Hoewel dat de prinses haar uiterste vlijt deed om hem te bewegen van niet te willen aanvangen het bevechten van ’t serpent overmits zij bemerkte dat Florendos door zijn presentie iets begon te vergeten van zijn melancholie, zo kon ze nochtans dat van hem niet verwerven, maar zou dezelfde dag vertrokken zijn had hem de prins en zijn zuster niet verzocht hun compagnie noch acht dagen te wille hanteren, [C8ra] waarin hij ze gehoorzaamde.

En zo gauw als hij hen alleen vond en gedachtig werd de belofte van de juffrouw dat hij in het schild bemerken zou het geheimste van zijn hart zo begon gij die zo vlijtig te inspecteren zodat hij herkende de hand die daarin gegraveerd was een gelijkvormig teken te hebben als ’t visioen hem zo dikwijls geopenbaard in het slapen waarom hij bestond te peinzen: “Voorwaar, diegene die mij dit present gezonden heeft die bekent zeer mijn toekomende fortuin, want ik ben verzekerd dat de jonkvrouw die mij in mijn dromen toegesproken heeft mij toonde haar hand door dit teken, waarom ik alsnu vaste belofte doe niet op te houden van reizen tot dat ik haar gevonden zal hebben!”

Terzelfder instantie bevond hij hem ook alzo bevangen met haar liefde zodat hij klagend in zichzelf zei: “Och Palmerijn, waarvan koet deze vurige liefde tot diegene die gij nooit zag? Wat nieuwigheid van lijden is deze die zich logeren wil in het binnenste van uw hart en die trekt van al zijn officies om alleen te praktiseren op de middelen van een wanhopende genezing? Vanwaar komt u deze nieuwe agitatie die zonder rust kwelt uw geest? Helaas, indien u gauw niet gebeurt enige verlichting zo en is ’t einde van ons leven niet ver ...”

En in al zulke passie leefde en dacht hij tot het einde van de acht beloofde afwachtende dagen te verlengen van hun natuurlijke koers, zo om te mogen beginnen te zoeken diegene die hij zo beminde als om te voldoen zijn gelofte van de strijd met het wrede serpent. Om dit te volbrengen vertoefden Palmerijn niet lang, maar voorzag zich van goed geweer en een ijzeren kolf die hem zeer goed te pas kwam.

[C8rb] Hoe Palmerijn overwon ’t eysselicke serpent vanden berch Artiferie ende met hem brochte eenen beker vol van ’t water der fonteyne, waer mede Primaleon, coninc van Macedonien, genesen wort. Het .XVI. capittel.

Die acht dagen die Palmerijn vertoefden int geselschap van Florendos hantierden hy ordinaris de presentie vande [princesse] Arismene, die menichmael badt dat hy hem niet soude willen gaen proeven met dit wrede verveerlicke monstrum maer teghen anderen ridderen. Dan sy en mocht in dese sake niet profijteren, want hy nam ten eynde vande selve acht dagen van haer oorlof. Doen seyde de princesse tot hem: “Ic bid u dat ghy om mijnent wille met u neemt drie schiltknechten die ick u geven sal, op dat indien u eenich ongemac overquam, sy u daer in mogen secouriren.”

Welcke drie schiltknechten sy terstont tot haer dede roepen ende presentierden hem die met den beker waer inse het water mede brengen souden uyt de fonteyne, indien heur Godt de fortuyne gave.

Dit gedaen zijnde ginc hy te peerde, wordende van Florendos geconvoyeert een halven dach reysens, die hem daer na God beval.

Ende Palmerijn vervolchden voorts synen wech naden berch Artiferie, byden welcken hy genaeckten op den lesten dach van april, gebiedende syn schiltknechten ende Urbande datse hem beneden souden verbeyden. Daer nae volchden hy eenen cleynen voetwech, nemende syn ysere colve met syn geweyr op syn schouderen ende den beker aen syn gordel, ende de tijt van drie uren gereden hebbende, so bevonde hy de plaetse so dick van struycken ende boomen bewassen dat hy bedwonghen worde syn peert te [C8va] laten, soo lange voortgaende dat den nacht hem overviel. Maer het was te dier tijt clare maneschijn, so dat hy niet op en hielde van te vervolgen, ten lesten ghewaer wordende de steenrotse daer ’t water uyt spronck met de holle van ’t serpent, ’t welck alsdoen rusten int middel van een cleyne platse, omcingelt met groene struycken ende vele gebeenten, so van menschen als beesten die het verslonden hadde. Maer als dit monstrum Palmerijn gewaer worde, begost het op te kiecken ende te blasen ende te crollen synen steert in wonderlicke manieren.

Palmerijn dit siende bevole [C8vb] hem Godt almachtich ende aldaer nederstellende den beker, nam zijn geweer in zijnder handen ende tradt stoutelick voort. Nochtans vondt hy hem ten lesten so beteest dat hy wel gewilt hadde noyt sulcken periculeuse eervercrijginge onderstaen aengevangen te hebben. Niettemin verweckten hem zijn corasie, seggende: “Hoe Palmerijn? Nu ghy zijt in de presentie van desen duyvel, gevoelt ghy den slapmoedigen? En ist u niet beter alsnu te sterven met eeren dan hier namaels met schande? Al wilde ghy nu oock achterwaerts loopen, so en hebt ghy de tijdt niet!”

Dit des[C8va]cours also in hem selven overleggende, ginck hy altijt rasschelicken voort na ’t monstrum serpent, ende de serpent na hem. Ende gelijck het Godt wilde, terwijlen dat hem dit beeste verheften opt eynde van synen steert om haer te schieten op Palmerijn, so spronck hy ter zijden uut ende gaf het een soo swaren slagh met syn geweer opt hooft dat het bycans gheheel beswijmelt worde, waer over ’t monstrum sulcken eysselicken creet gaf datment in alle de omliggende plaetsen mochte hooren. Niettemin en conde hy hem so wel niet defenderen oft het wreede beeste bespronck hem vreesselic so dattet hem twee ofte drie groote wonden in syn rechter zijde gaf. Waer deur Palmerijn eerst te dege ghewaer worde het perijckel, maer ontweckende syn stoutmoedicheyt, versterckte syn herte ende wierp hem met alle syn crachten op het voorseyde beeste, ’t selve so swaerlijc quetsende aenden hals dat het een weynich tijts daer na hem uutstrecten, betonende de teyckenen des doots. Maer aleer dit geschiede had het Palmerijn soo wreedelick gewont inde dyen dat so deur het fenijn als deur de abondante uutstortinge zijns bloets de serpent hem nauwelicx inden doot begeven en hadde [D1ra] oft hy viel oock aen d’ander zijde neder, sonder hope van langer te leven. Nochtans stopten hy syne wonden ’t best dat hy mochte, vallende daerna in slape, terwijlen dat hy Godt bat barmherticheyt te willen hebben met syn siele.

Ende in slaepe synde dochte hem dat hy sach de drie voorseyde gesusteren, dochteren van eenen ridder, heere vant eylant Carderie, in synen tijt geen gelijc hebbende inde nigromantie, waerinne hy syn dochters so wel by synen leven geleert hadde datse hem na synen doot te boven ghinghen in sulcker manieren datse te voren seyden sommige toecomende dingen. Ende indien heur yemant eenige injure dede, daer van wrakense heur so dapperlijck met haer tooverye datse grootelicx ghevreest ende gheeert worden. Dese selve dochters quamen dickwils op desen berch, soo om cruyden te vergaderen als om te halen ’t water vande fonteyne, tot de wachte vande welcke sy aldaer gestelt hadden desen serpent, soo groot ende eysselic dat tselve beter eenen duyvel als een natuerlick beeste gheleecke. Nochtans had het Palmerijn gedoot, so dat het die jonckvrouwen vonden in alsulcken state. Niettemin, gheene van haer en was daeromme qualick te vreden, maer estimeerden Palmerijn daer deur, want half slapende hoorden hy de eene seggen: “Palmerijn, u beghinsel is seer edel, tsoude een groote schade syn indien ghy storft, ymmers voor Grieckenlant, waer van tkeyserrijc u toegepredestineert is, daeromme sal ic u ghenesen van uwe wonden.”

“Ic sal hem noch grooter weldaet doen,” seyde de andere. “Ic sal hem also besweeren dat hem van nu voortaen geen conjuratie en sal moghen schaden.”

“Ic,” seyde de darde, “sal hem so geluckich maken dat ten eersten male hy coemt inde presentie van syn alderliefste Polinarde, waer van hem tvisi[oe]n dicwils geopenbaert heeft inden slaep, hy [D1rb] van haer soo vuyrichlicken bemint sal worden datse de dach haers levens hem niet en sal connen verlaten.”

De eerste nam dan een croese ende vuldense met water uyt de voorseyde fonteyne ende met het sop van eenige cruyden, ende bestreec daer met de wonden van Palmerijn, die daer deur in een oogenblic ghenesen worden. Twelc hy alles wel gevoelden, nochtans was hy in een swijmelijnge, niet slapende noch wakende, so dat hy niet gespreken en conde tot datse wech waren. Maer aleerse haer vertrocken seyde de alderoutste: “Nadien dat desen ridder door sulcke stoutmoedicheyt gedoot heeft de wacht van onse fonteyne, so bid ic u: laet ons hem synen beker vol waters geven op dat deur synen middel den coninc van Macedonien gesont ghemaeckt worde, maer dat van nu voortaen de fonteyne onsichtbaer sy.”
Waer toe sy alle accordierden, ende also geschieden. Daer na b[ad]ense heur, ende eenige cruyden vergadert hebbende, voeghendense haer wederom na het eylant van Carderien.

[C8rb] Hoe Palmerijn overwon ’t ijselijke serpent van de berg Artiferie en met hem bracht een beker vol van ’t water der bron waarmee Primaleon, koning van Macedonië, genezen werd. Het zestiende kapittel.

Die acht dagen die Palmerijn vertoefde in het gezelschap van Florendos hanteerden hij ordinair de presentie van de prinses Arismene die menigmaal bad dat hij hem niet zou willen gaan beproeven met dit wrede vervaarlijke monster, maar tegen andere ridders. Dan zij mocht in deze zaak niet profiteren, want hij nam ten einde van deze acht dagen van haar verlof. Toen zei de prinses tot hem: “Ik bid u dat gij vanwege mij met u neemt drie schildknechten die ik u geven zal, op dat indien u enig ongemak overkwam zij u daarin mogen bijstaan.”

Welke drie schildknechten zij terstond tot haar liet roepen en presenteerden hem die met de beker waarin ze het water mee brengen zouden uit de bron, indien ze God het fortuin gaf.

Toen dit gedaan was ging hij te paard en werd van Florendos begeleid een halve dag reizen die hem daarna aan God beval.

En Palmerijn vervolgden voorts zijn weg naar de berg Artiferie waaraan hij kwam op de laatste dag van april en gebood zijn schildknechten en Urbande dat ze hem beneden zouden opwachten. Daarna volgde hij een kleinen voetweg en nam zijn ijzeren kolf met zijn geweer op zijn schouders en de beker aan zijn gordel en toen hij de tijd van drie uren gereden had zo bevond hij de plaats zo dik van struiken en bomen begroeid dat hij gedwongen werd zijn paard te [C8va] laten en ging zo lange voort dat de nacht hem overviel. Maar het was te die tijd heldere maneschijn zo dat hij niet ophield van te vervolgen, tenslotte werd hij gewaar de steenrots daar ’t water uitsprong met het hol van ’t serpent wat alstoen rustte in het midden van een kleine plaats omringd met groene struiken en vele gebeenten, zo van mensen als beesten die het verslonden had. Maar toen dit monster Palmerijn gewaar werd begon het op te kijken en te blazen en te krullen zijn staart in wonderlijke manieren.

Palmerijn die dit zag beval [C8v] hem God almachtig en stelde aldaar de beker neer, nam zijn geweer in zijn handen en trad stout voort. Nochtans vond hij hem tenslotte zo bedeesd dat hij wel gewild had nooit zulk periculeuze eer te verkrijgen onderstaan en aangevangen te hebben. Niettemin verwekte het hem zijn moed en zei: “Hoe Palmerijn? Nu gij bent het in de presentie van deze duivel, voelt gij de slapmoedige? En is het u niet beter als nu te sterven met eren dan hier later met schande? Al wilde gij nu ook achteruitlopen, zo hebt gij de tijd niet!”

Dit overlegde hij dus [C8va] alzo in zichzelf en ging hij altijd snel voort naar ’t monster serpent en het serpent naar hem. Gelijk het Got wilde, terwijl dat hem dit beest zich verhief op het einde van zijn staart om zich te schieten op Palmerijn, zo sprong hij ter zijde uit en gaf het een zo zware slag met zijn geweer op het hoofd dat het bijna geheel bezwijmd werd waardoor het monster zulk ijselijke kreet gaf dat men het in alle omliggende plaatsen mocht horen. Niettemin kon hij hem zo goed niet verdedigen of het wrede beest besprong hem vreselijk zodat het hem twee of drie grote wonden in zijn rechterzijde gaf. Waardoor Palmerijn eerst ter degen gewaar werd het perikel, maar wekte stoutmoedigheid en versterkte zijn hart en wierp hem met al zijn krachten op het voorzegde beest en het zelf zo zwaar kwetste aan de hals dat het een weinig tijds daarna zich uitstrekte en toonde de tekens van de dood. Maar aleer dit geschiede had het Palmerijn zo wreed gewond in de dijen dat zo door het venijn als door het overvloedige uitstorten van zijn bloed het serpent hem nauwelijks in het dood begeven had [D1ra] of hij viel ook aan de andere zijde neer, zonder hoop van langer te leven. Nochtans stopte hij zijn wonden ’t beste dat hij mocht en viel daarna in slaap terwijl dat hij God bad barmhartigheid te willen hebben met zijn ziel.

En toen hij in zijn slaap was dacht hij dat hij zag de drie voorzegde gezusters, dochters van een ridder, heer van het eiland Carderie die in zijn tijd geen gelijke had in de nigromantie, waarin hij zijn dochters zo goed bij zijn leven geleerd had dat ze hem na zijn dood te boven gingen in zulke manieren dat ze tevoren zeiden sommige toekomende dingen. Indien ze iemand enige schade deed, daarvan wraken ze zich zo dapper met hun toverij zodat ze zeer gevreesd en geëerd werden. Deze dochters kwamen dikwijls op deze berg, zo om kruiden te verzamelen als om te halen ’t water van de bron en tot de wacht waarvan zij aldaar gesteld hadden dit serpent, zo groot en ijselijk zodat het beter een duivel dan een natuurlijk beest geleek. Nochtans had het Palmerijn gedood zo dat het de jonkvrouwen vonden in al zulk staat. Niettemin, geen van hen was daarom kwalijk tevreden, maar achtten Palmerijn daardoor, want half slapende hoorde hij de ene zeggen: “Palmerijn, uw begin is zeer edel, het zou een grote schade zijn indien gij stierf, immers voor Griekenland waarvan het keizerrijk u toe bestemd is, daarom zal ik u genezen van uw wonden.”

“Ik zal hem noch groter weldaad doen,” zei de andere. “Ik zal hem alzo bezweren dat hem van nu voortaan geen conjuratie zal mogen schaden.”

“Ik,” zei de derde, “zal hem zo gelukkig maken dat ten eerste maal dat hij komt in de presentie van zijn allerliefste Polinarde, waarvan hem het visioen dikwijls geopenbaard heeft in de slaap, hij [D1rb] van haar zo vurig bemind zal worden dat ze de dagen van haar leven hem niet zal kunnen verlaten.”

De eerste nam dan een kroes en vulden die met water uit de voorzegde bron en met het sap van enige kruiden en bestreek daarmee de wonden van Palmerijn die daardoor in een ogenblik genezen werden. Wat hij alles wel voelde, nochtans was hij in een bezwijming en niet sliep noch waakte zo dat hij niet spreken kon tot dat ze wegwaren. Maar aleer ze vertrokken zei de alleroudste: “Nadien dat deze ridder door zulke stoutmoedigheid gedood heeft de wacht van onze bron zo bid ik u: laat ons hem zijn beker vol water geven op dat door zijn middel de koning van Macedonië gezond gemaakt wordt, maar dat van nu voortaan de bron onzichtbaar is.”
Waartoe zij alle accordeerden en alzo geschieden. Daarna baden ze zich en verzamelden enige kruiden en voegden ze zich wederom naar het eiland van Carderie.

Hoe Palmerijn wederom keerden vanden berch met synen beker vol van ’t water der betooverde fonteyne tot syne schiltknechten, die daerom seer blyde waren. Het .XVIJ. capittel.

Als die drie jonckvrouwen wech waren, ontwaecten Palmerijn uyt syn fantasie, seer verwondert synde van tgene dat hy bycans al droomende ghehoort hadde, so hem dochte, maer noch meer als hy hem nu gevoelden inder waerheyt genesen te syn ende synen beker vonde vol van tselve water. Ooc van dat hy de serpent sach doodt ter aerden neder liggen. Ende nemende synen wech na het [D1va] opperste vande steenrotse verhoopten hy te vinden de fonteyne, maer ’t was onmoghelick, waerom hy wederom nederwaerts daelden, ende int gaen seyde hy tegen hem selfst: “Ick en hadde noyt ghedacht dat my so goede avontuere overcomen soude hebben op desen wilden berch, want ick weet nu ooc den naem vande gene die my toe ghedestineert is.”

Arriverende daernae ter plaetse daer hy syn peert ghelaten hadde, opt welcke voorder rijdende, vont hy ten lesten Urbande ende syn ander dry schiltknechten, die welcke gehoort hebbende ’t ghecrijs van tmonster meynden voorseker dat hy syn leven geeyndicht hadde. Daerom denct vryelick datse alle seer verblijdt waren alsse hem gesont weder sagen, principalick Urbande, die hem een groot stuck weegs te gemoete liep, vragende na synen state. “Ic gevoele my seer wel,” antwoorden Palmerijn.

“Godt sy danck!, mijn heere,” seyde den dwerch. “Ick hadde groote vrese dat ghy gheselschap sout ghehouden hebben soo veele anderen die desen wech voor u betreden hebben sonder wederom te comen.”

Doen gingense alle te peerde ende reden voort na Macedonien.

Hoe Palmerijn wederom keerden van de berg met zijn beker vol van ’t water der betoverde bron tot zijn schildknechten die daarom zeer blijde waren. Het zeventiende kapittel.

Toen de drie jonkvrouwen weg waren ontwaakte Palmerijn uit zijn fantasie en was zeer verwonderd van hetgeen dat hij bijna al dromend gehoord had, zo hij dacht, maar noch meer toen hij hem nu voelde in der waarheid genezen te zijn en zijn beker vond vol van dat water. Ook van dat hij de serpent zag dood ter aarde neder liggen. Hij nam zijn weg naar het [D1va] opperste van de steenrots en hoopte te vinden de bron, maar ’t was onmogelijk, waarom hij wederom nederwaarts daalde en in het gaan zei hij tegen zichzelf: “Ik had nooit gedacht dat mij zo’n goed avontuur overkomen zou hebben op deze wilde berg want ik weet nu ook de naam van degene die mij toe bestemd is.”

Arriveerde daarna ter plaatse daar hij zijn paard gelaten had waarop hij voortreedt en vond hij tenslotte Urbande en zijn ander drie schildknechten die gehoord hadden ’t gekrijs van het monster en meenden voorzeker dat hij zijn leven geëindigd had. Denk daarom vrij dat ze alle zeer verblijdt waren toen ze hem gezond weer zagen, voornamelijk Urbande, die hem een groot stuk weg tegemoet liep en vroeg naar zijn staat. “Ik voel mij zeer goed,” antwoorde Palmerijn.

“God zij dank! Mijn heer,” zei de dwerg. “Ik had grote vrees dat gij gezelschap zou gehouden hebben zo veel anderen die deze weg voor u betreden hebben zonder wederom te komen.”

Toen gingen ze alle te paard en reden voort naar Macedonië.

Hoe vier ridders Urbande ontnemen wilden den beker met het medicinale water aleer Palmerijn in Macedonien quam, ende vanden stryt die Palmeryn daerom tegens haerluyden hadde. Het .XVIIJ. capittel.

Naden middach, in de eerste dachreyse dat Palmerijn met syne schiltknechten rijdende was vanden voorseyden berg, gaf hy Urbande den dwerch te bewaren ’t voorseyde water, den welcken een weynig voor uyt rijdende ontmoeten vier rid[D1vb]ders. Den eenen vande selve seyde tot hem: “Staet stil, ghy vyleyn, ende geeft my den beker, oft anders suldy eenen dapperen slag op u cop ontfangen!”

Palmerijn van verre verstaende dese woorden, haesten hem so seere voorwaert als hy mocht tot de ridders, roepende: “Hoe myn heeren? Meyndy mijnen dienaer gewelt te doen in mijn presentie? Dat en sal met mijnen wille niet geschieden!”

Hierentusschen velden hy syn spere ende reet daermede den eenen dwers door syn gewapende lichaem, waerover hy doot ter aerden viel. Als die ander dry haren cammeraet alsulcke reverentie sagen bewijsen, vielense alle dry op Palmerijn, die de twee stoutsten de sadels dede ruymen, ende den derden nam de vluchte, gequetst zijnde op twee oft dry plaetsen. Dit gedaen zijnde, verlietse Palmerijn alle viere ende reet synen wech. Den welcken passerende, seyde den dwerch tot hem: “Voorwaer mijn heere, hy moet wel sot syn die hem tegens uwe stercheyt stelt!”

“Ten is die stercheyt niet,” antwoorden Palmerijn, “maer Godt is altijdts favoriserende de justitie.”

Ende op dat gy meucht verstaen de oorsake waeromme dese ridders Urbande twater wouden nemen, so suldy weten dat alle kinderen [waren] van een heere van een casteel, gelegen ontrent een dagreyse vanden berch Artifere, die de schaepherders veradverteert hadden tgene Palmerijn wedervaren was. Ende desen heer haetten seer den coninc van Macedonien om dat den coninc hem hadde doen restitueren een plaetse die hy eene van syn eygen suster t’onrechte ontnomen hadde. Ende om dat hy wiste de medicinale crachte van dit water hadde hy gesonden die voorseyde syne vier sonen tselve te nemen uyt de handen van Palmerijn, die den derden dach hier na arriveerden byden coninc. Voor den welcken nederknyelende, wilde hy hem de handen cussen, maer den coninc heften hem terstonts op, hem omhelsende seyde hy: “Naest God so en ben [D2ra] ick van niemant genietende als van u. ’t Verdriet dat ic ontfangen hebbe in voortijden door ’t lijden van mijn sone Florendos hadde my gebracht in dese extremiteyt, alwaer ic eenen langen verdrietelicken tijt inne overgebrocht hebbe, daerom ic alsnu overmits u door de gratie vanden barmhertigen Godt verlost ben. Waerom ic u houde voor mijne anderden sone, so dat gy meucht disponeren van alle mijne landen ende heerlicheyden als oft ghy daer van legitime erfghenaem waert.”

“Mijn heere,” antwoorde Palmerijn, “ick soude weerdich syn getelt te worden onder tgetal vande aldersotste indien ic refusierden d’eere die uwe majesteytelicke gratie belieft my te bewijsen, my ontfangende voor eenen als dieselve my noemt. Aengaende de reste, ic ben meer als gerecompensieert met dat uwe majesteytelicke liberaelheyt my ontfangen heeft in zijne goede gratie.”

Den coninc hem hoorende so gratieus spreken, achten dat wijsheyt ende sterckheyt in hem by een ghevoecht waren, waer door hem de tranen over d’oogen liepen van grooter blijschappen, Palmerijn door bidden langer by hem houdende als hy wilde, ter tijt tot dat den hartogh van Durace eenighe ambassadeurs tot den coninck sonde.

Hoe vier ridders Urbande ontnemen wilden de beker met het medicinale water aleer Palmerijn in Macedonië kwam en van de strijd die Palmerijn daarom tegen ze had. Het achttiende kapittel.

Na de middag in de eerste dagreis dat Palmerijn met zijn schildknechten aan het rijden was van de voorzegde berg gaf hij Urbande de dwerg te bewaren ’t voorzegde water die een weinig vooruit reedt en ontmoeten vier [D1vb] ridders. De ene ervan zei tot hem: “Sta stil, gij ellendige en geeft mij de beker of anders zal je een dappere slag op uw kop ontvangen!”

Palmerijn die van verre verstond deze woorden haasten hem zo zeer voorwaarts als hij mocht tot de ridders en riep: “Hoe mijn heren? Meen je mijn dienaar geweld te doen in mijn presentie? Dat zal met mijn wil niet geschieden!”

Ondertussen velde hij zijn speer en reedt daarmede de een dwars door zijn gewapende lichaam waardoor hij dood ter aarde viel. Toen de andere drie hun kameraad al zulke reverentie zagen bewijzen vielen ze alle drie op Palmerijn die de twee stoutste de zadels liet ruimen en de derde nam de vlucht die gekwetst was op twee of drie plaatsen. Toen dit gedaan was verliet Palmerijn ze alle vier en reedt zijn weg. Die passeerde zei de dwerg tot hem: “Voorwaar mijn heer, hij moet wel zot zijn die hem tegen uw sterkte stelt!”

“Het is de sterkte niet,” antwoorden Palmerijn, “maar God begunstigt altijd de justitie.”

En op dat gij mag verstaan de oorzaak waarom deze ridders Urbande het water wilden nemen zo zal je weten dat het alle kinderen waren van een heer van een kasteel, gelegen omtrent een dagreis van de berg Artifere die de schaapherders gezegd hadden hetgeen Palmerijn wedervaren was. Deze heer haatte zeer de koning van Macedonië omdat de koning hem had doen restitueren een plaats die hij een van zijn eigen zuster ten onrechte ontnomen had. Omdat hij wist de medicinale kracht van dit water had hij gezonden die voorzegde zijn vier zonen te nemen uit de handen van Palmerijn die de derde dag hierna arriveerden bij de koning. Voor die knielde hij neer en wilde hij hem de handen kussen, maar de koning hief hem terstond op en hem omhelsde zei hij: “Naast God zo kan [D2ra] ik van niemand genieten dan van u. ’t Verdriet dat ik ontvangen heb in voortijden door ’t lijden van mijn zoon Florendos had mij gebracht in deze extremiteit alwaar ik een lange verdrietige tijd in doorgebracht heb, daarom ik alsnu overmits u door de gratie van de barmhartige God verlost ben. Waarom ik u houd voor mijn andere zoon zo dat gij mag disponeren van al mijn landen en heerlijkheden alsof gij daarvan legitiem erfgenaam was.”

“Mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “ik zou waardig zijn geteld te worden onder het getal van de aller zotste indien ik weigerde de eer die uwe majesteit gratie belieft mij te bewijzen en mij ontvangt voor een als die mij noemt. Aangaande de rest, ik ben meer als vergoed met dat uwe majesteit liberale mij ontvangen heeft in zijn goede gratie.”

De koning die hem hoorde zo gracieus spreken achtte dat wijsheid en sterkte in hem bijeengevoegd waren, waardoor hem de tranen over de ogen liepen van grote blijdschappen en Palmerijn door bidden langer bij hem houden, als hij wilde, ter tijd tot dat de hertog van Durace enige ambassadeurs tot de koning zond.

Hoe den hartoch Astor van Duracen deur ambassadeurs aenden coninc van Macedonien dede versoecken den ridder die ’t serpendt vanden berch van Arteferie gedoot hadde, om hem te secourieren teghen den grave Passaco van Messinen. Het .XIX. capittel.

De fame der victorien van Palmerijn tegen ’t voorseyde serpent was haer also verspreyende datse haer mede hadde doen hooren in d’ooren van den hartogh Astor van Duracen, met welcken den grave Passaco van Messina een [D2rb] vuyrigen crijch voerden, die hem so geweldichlicken bevochte dat den hertog bycans niet meer en conde resisteren des graven machte. Waeromme hy inder yl afveerdichden eene van syne edelluyden, de welcke so lange reysden tot dat hy arriveerden byden coninc van Macedonien, die hy presentierden een brief van creantie, seggende: “Machtigen coninc, den hartoch van Duracen recommandiert hem ootmoedelic in uwe mayesteytelicke gratie.”

Den coninc den inhout verstaen hebbende, antwoorden: “Versoect tgene dat u believen sal.”

“Mijn heere,” seyde den ambassadeur, “den grave Passaco voert teghens den hartoch, contrarie van alle redenen, sulcken strengen crijch dat hy bycans gedestrueert heeft alle syn lant. Ooc heeft hy alreede ingenomen de stadt van Massar, onder tdexel van toebehoorten. Maer aleer tselve gheschieden, meynden mijn heere de stadt vant beleg t’ontsetten, leverende den grave een slachtinghe, waerinne hem syne quade fortuyne alsoo heeft doen proeven des graven macht dat syne sonen daer in doot gebleven syn als ooc mede een groot deel van synen besten edeldom. Den grave noch niet te vreden wesende, heeft hem vervolcht tot inde stadt van Duracen, alwaer hy hem hout seer vastelic belegert. Ende hem is gebootschapt dat alhier is een ridder die ter doot gebrocht heeft het serpent vanden Berch der Waerseggherssen. Om dese oorsake bidde ic uwe majesteyt van mijns heeren wegen seer ootmoedelick hem dien te seynden in synen noot, want hy hoopt door syn secours met de reste van syn soldaten beneffens eenige syn bontgenoten den grave in sulcker manieren te tracteren dat hy genootdringt sal wesen hem met vreden laten.”

“Ist mogelic,” antwoorden den coninc, “dat den hartoch, mijn neve, in sulcken noot is? Ic sal Palmerijn hem te hulp schicken, die ic anders niet van my sou laten, ende hem vergeselschappen met so [D2va] goeden hoop ridders dat den grave gewaer sal worden mijn leet te hebben in eene van mijn maechschap alsoo te tracteren.”

Palmerijn hier tegenwoordig zijnde, worde seer verblijt, want hy en wiste niet in wat manieren eerlic oorlof te connen versoecken, vallende op syn [D2vb] knyen voor den coninck, ende seyde: “Mijn heere, ick bid u seer ootmoedelic, nadien dat den hartogh, uwe majesteyts neve, mijns gebrec heeft, toe te laten dat ic syn hoogheyt alleen mach gaen presenteren mijnen dienste, gemerckt hy anders niet en versoeckt, want ic heb groote hope dat [D2va] hy ten lesten door syn goet recht syn vyanden sal overwinnen.”

“Ick sweere,” antwoorden den coninc, “mijnen getrouwen vrient, dat ic u daer van wete grooten danc!”

Florendos dit hoorende, was seer qualic te vreden, treckende hem aen d’een zijde, seyde: “Heere Palmerijn, hoewel dat uwe presentie my meerder genoechs veroorsaect heeft als ic oyt ontfangen hebbe nade tijt vande verliesinge der geene waerinne gelegen was alle mijn vreuchde, so en wil ic nochtans om mijn playsier my niet beneerstigen om te beletten de occasie van uwe eervercrijginge noch mijnen neve van Duracen soo goeden secours in sulcken noot. Dan bid u seer ootmoedelick dat ghy wederom wilt keeren tot den coninck, mijnen vader, di[e u] bemint, als u wel bekent is.”
“Mijn heere,” antwoorden hy, “zijne majesteyt ende uwe princelicke hoocheydt hebben my alsulcke onverdiende liberale eere bewesen dat ic haer volgens ’t devoyr altijdt sal obedieren in alle tghene derselver beliefte be[D2vb]haecht my te commanderen.”

Welcke redenen seer acht genomen hadde Ptolomeus, sone van Frene, die Florendos opghevoet hadde voor syn pasje, nu inden ouderdom zijnde van te mogen ontfangen de ridders oorden, die voor den coninck op syn knyen viel, seggende: “Indient uwe majesteyt beliefden my ridder te maken eer Palmerijn vertrocke, so ben ick versekert dat hy my niet veronweerdigen en soude voor syn cammeraet.”

“So verre mijn heere door gratie sulcx van hem voor my te begheeren beliefde, ten sal aen my niet mangelen,” antwoorden den coninc. “Daeromme doet desen nacht de wachte!”

Ptolomeus bedanckten hem seer grootelijcx, gaende des avonts inde capelle, alwaer hy den heelen nacht vertoefden.

Den dagheraet nakende quam den coninck vergheselschapt zijnde met Florendos ende vele andere ridders aldaer, ende dede hem de rechtere spore aen, seggende: “Godt maeckt u een alsulcken ridder als ic u wunsche!”

Dit gedaen zijn[D3ra]de, badt hy Palmerijn seer affectieuselicken den nieuwen ridder in syn compagnie te willen ontfangen, twelc Palmerijn seer gheerne consentierden, ende van dese tijdt af wordense seer groote vrienden, nemende beyde oorlof vanden coninck ende Florendos, ende trocken metten ambassadeur vanden hartogh die haer te lande geleyden tot aenden zeecant by ’t schip daer met hy gecomen was in Macedonien. Ende tschepe gaende, favoriseerden haer een seer gheluckigen wint so datse in ses dagen geraeckten in haer begeerde haven. Doen gingense altemael te lande, ende hoewel dat de stadt belegert was van alle canten, niettemin so wiste den ambassadeur so wel syn personagie te spelen dat hyse des snachts inde veranderinge vande wacht dwers door tleger sonder perijckel inde stadt brochte.

Den hartoch hare comste hoorende, ginc Palmerijn ontfangen, doende hem alle mogelicke eere, leydende haer in een schoone caemer alwaer hyse liet verbeyden tot sanderendaechs smorgens, dat hy wederom tot haerluyden quam, segghende tot Palmerijn: “Heer ridder, uwe aencomste geeft my alsulcken hope dat my dunct dat mijnen vyant geen avantasie op my hebben en sal. Daerom zijt alle beyde meer als hartelic willecom!”
“Mijn heere,” antwoorden Palmerijn, “ic ben so seere verbonden aen den coninc die my alhier heeft ghesonden ende den prince Florendos, syn sone, dat ick om harent wille my niet sparen en sal in u dienst te doen, soo langhe ick macht hebbe, de handen aent geweer te steken.” Waer af hem den hartoch eerlicken bedancten, leydende haer inde sale daer de hartoginne haer verbeyden. Ende na dat de willecomsten geschiet waren, gingense het noenmael nutten, duerende tselve Palmerijn syn ghesichte niet en conde trecken vande dochter des hartochs, d’alderschoonste jonckvrouwe [D3rb] die hy oyt gesien hadde, so dat hy g[e]en acht en sloech op die dingen die hem den hartoch vertrocke, die anders geen propoost hielde als van d’ongelijc dat hem den grave dede met die schermutseringen ende aenslagen by hem ende synen volcke gedaen zedert tbeginsel des crijchs, als oock den staet daer hy tegenwoordich in staende was, waerop Palmerijn maer altemet ende qualic ten pr[op]ooste antwoorden, overmits hy al te besich was in hem te versaden met de spijse die hy niet en smaecten als deur de begeerte.

De tafel opgenomen zijnde, vraechden den hartogh Palmerijn wie syn metgesel was, die hem die waerheydt daer van seyde. “Soo is hy mijn namage,” antwoorde den hartoch, gaende hem omhelsen. Ende de reste vanden dach passierden sy in diviseren soo van nieumaren van Macedonien als vande saken des crijchs, ende de ure des rustens genakende, ginghen Palmerijn ende Ptolomeus in hare kamere.

Maer Palmerijn en conde van alle den nacht niet een ure gerusten, altijts denckende op de schoone princesse, waer van hy den name seer geerne geweten soude hebben om versekert te wesen of het de gene was die hy hadde hooren noemen van de drie susters int geberchte. Maer al was hy in sware pijne om haer liefde, so bevondese haer nochtans om de selfste occasie in gheene mindere. Niettemin en wilde de fortuyne alsnoch niet toelaten datse den anderen haer lijden mochten openbaren.

Hierentusschen den grave mishagende de belegeringhe langher te continueren, nam voor hem de stadt te bestormen, doende vergaderen alle de principale hoofden van synen legher, die hy synen wille te kennen gaf, waerom hen tgheheele leger dicht onder de stadt voechden met trommen ende trompetten den alarme vercondigende.

Doen sachmen ten beyden zijden, d’eene partye om te bevechten ende d’andere om te [D3va] beschermen, eenen vuyrigen strijt geschieden, waerover datter vele de doot beproefden. Ende Palmerijn met Ptolomeus deden sulcke coragieuse feyten dat hare vyanden voor haer deden als de cleyne vogelkens die haer aen alle canten verbergen, siende den coninclicken arent voorby passeren. Ende hoewel dat het volc vanden grave hen ten allen oogenblicken verstercten, soo wordense nochtans voor die reyse wederstaen.

Daernae bedocht Palmerijn een crijchsliste, te weten de vyanden achterwaerts ghetrocken wesende om haer te prepareren tegens den anderen storm, riep hy tot hem een groot [D3vb] deel van des hertochs beste ridders, biddende datse altemael te peerde wilden gaen, ende ordineerden de reste byde vander stadt om de vesten te defendeeren. So haest als de vyanden ’t alder neerstichst waren om de stadt den anderden storm te leveren, dede hy secretelicken open doen eenen heymelicken uytganck van der stadt, ende met het voorseyde peertvolck viel hy van achteren met sulcken gewelt op haer datse bedwongen worden te verlaten de lederen ende haer van achteren te beschermen, so dat aldaer worden gebruyckt menigen dapperen steeck ende slach met lancien ende sweerden, [D3va] want den grave ende de meeste part van syne ridders waren oock te paerde, die groote devoyr gebruycten om syn volck te beschermen. Niettemin, siende Palmerijns troupe veel grooter te syn als de zijne, begonste met syn volc achterwaerts te wijcken, blijvende nochtans met eenen van synen broeders in die achter troupe om te wederstaen de invallinghen die Palmerijn daer op soude moghen doen, de welcke heur luyden weynich tijts ver[D3vb]leenden, vechtende met sulcken couragie als den machtigen Hector beroofden die Griecken, want syne victorieuse handt dede sonder ophouden syn sweert dalen op eenich ongeluckich capiteyn van syne vyanden, de welcke met syn yser gheclooft synde, vielen doot inde plaetse, die verwende met haren bloede. Waer over den grave so vergramt worde dat hy, willende speelen om quijt ofte dubbelt, hem voegende tegens Palmerijn, hem [D4r] gevende eenen seer grooten slach op den helmet. Hier tegens trof Palmerijn den grave so dapperlick dat hy verliesende syn stegelrepen, ter aerden geheel verbaest neder viel. Ter selver instantie Ptolomeus hem addresserende aen den broeder van de grave ende dien door eenen slagh den hals ontwapent hebbende, stac hem met syn rappier door den gorgel, waer over syn ziele ’t lichaem was verlatende.

Als doen begonsten alle ’t volcke van den grave ’t herte te verliesen ende de troupe van Palmerijn haer luyden so furieuselicken te bevechten datse haer op de vlucht brochten, haren meyster verlatende, over den welcken so veel paerden passeerden dat hem therte in den lijve borste. Also bleef die victorie voor die van de stadt, van wiens vyanden weynich souden ontcomen hebben, en had Palmerijn niet gheboden heur niet meer te vervolghen, vresende oftse haer weder om versaemden, want dicwils de alte subyte victorie den overwinner de overwonnen somtijts so weynich doet achten datse daer na stelt in groote twijfel tghene den verwinner eerst in syn hant hadde. So dat hy syn volc wederom terugge dede keeren in de stadt, waer den hertoch geadverteert worde vande victorie, ende reet Palmerijn mit een groot deel van syne inwoonderen te gemoete, ende als hy, passerende over de plaetse daer den meesten strijt geschiet was, den grave sach onder de dooden liggen, stont hy van syn peert ende viel op syn knyen, dancten ende loofden Godt den Heere, ghebiedende datmen hem met d’andere dooden begraven soude.

Ter selver tijt quamen ooc aldaer Palmerijn ende Ptolomeus. So haest den hartogh haer gewaer wordende, ginc hyse te voete te gemoete, seggende tot Palmerijn: “O vromen ridder, door u hebbe ick wederom gecregen alle mijn goet ende ben gewroken vanden doot mijnder kinderen. Daeromme disponeert van my ende mijne [D4rb] goederen gelijc het u believen sal!”

Daer op hem Palmerijn ootmoedelic antwoorden: “Ic ben schuldich te doen alle mijn leven lanck wat ic sal kunnen in u, mijns heeren, dienste om te obedieeren den coninc van Macedonien, so dat ic van desen geringen dienst my genoechsaem gerecompensieert houde, indien ic gevavoriseert worde mit uwe hoocheyts gebodt.”

Terwijlen datse aldus tsamen spraecken worde den hartoch ghewaer dat Palmerijns waepenen seer bebloet waren, waeromme hy toe hem seyde: “Laet ons wederom inde stadt keeren. Aldaer sal ic u doen genesen van een staetjofvrouwe der hartoginne, die haer seer wel verstaet op de chirurgie.”

Ende afstaende int losement vanden hartoghe ter plaetse daer Palmerijn ghelosiert was, lieten haer aldaer ooc vinden die hartoginn[e] met hare dochter, die hem hielpen ontwapenen. Ende na dat de voorseyde joncvrouwe zijne wonden gevisitiert hadde, versekerdense dat hy in een seer geringe tijt genesen soude syn, gebiedende dat een yeghelicken vertrocke om hem te laten rusten. Maer als de schoone Laurene uyt de camer ginck, riep sy Urbande therwaerts ende seyde: “Dwerch, seght uwen meyster dat hy gheen dingen en spaert die hier inde stadt te becomen syn.”

“Mevrouwe,” antwoorden Urbande, “gy hebt groote reden hem gunste toe te dragen, soo om syn gedaen secours als oock om syn vailliantheyt ende deuchts wille.”

Dese reden wort Palmerijn hoorende, waeromme hy so haest ’t ander geselschap uut de camer was, den dwerch riep ende vraechden hem wat propoost hy gehouden hadde met de princesse. Urbande verteldent hem alle.

“Ghy hebt seer wel geantwoort,” seyde Palmerijn, “maer ick bid u dat ghy eenige gelegentheyt waerneemt om haer te openbaren mijnen bereyden wille van haer te obedieeren in al tgene haer gelieven sal my te gebieden.”

[D4va] “Laet my begaen,” seyde den dwerch, “ic weet wat sant datmen moet aenroepen in sulcken noot.”

Hoe de hertog Astor van Durace door ambassadeurs aan de koning van Macedonië liet verzoeken de ridder die ’t serpent van de berg van Arteferie gedood had om hem bij te staan tegen de graaf Passaco van Messina. Het negentiende kapittel.

De faam der victorie van Palmerijn tegen ’t voorzegde serpent verspreidde zich alzo dat ze het mede had doen horen in de oren van de hertog Astor van Durace waarmee de graaf Passaco van Messina een [D2rb] vurige krijg voerden die hem zo geweldig bevocht dat de hertog bijna niet meer kon weerstaan de macht van de graaf. Waarom hij in der ijl afvaardigde een van zijne edellieden die zo lange reisde tot dat hij arriveerden bij de koning van Macedonië die hij presenteerden een brief van creatie en zei: “Machtige koning, de hertog van Durace beveelt zich ootmoedig aan in uw majesteitelijke gratie.”

De koning die de inhoud verstaan had antwoorde: “Verzoek hetgeen dat u believen zal.”

“Mijn heer,” zei de ambassadeur, “de graaf Passaco voert tegen de hertog, contrarie van alle redenen, zulke strenge krijg dat hij bijna vernield heeft al zijn land. Ook heeft hij alreeds ingenomen de stad van Massar onder het deksel van toebehoren. Maar aleer dat geschiedt meent mijn heer de stad van het beleg te ontzetten en levert de graaf een slachting waarin hem zijn kwade fortuin alzo heeft doen beproeven de graaf zijn macht dat zijn zonen daarin dood gebleven zijn als ook mede een groot deel van zijn beste edelheid De graaf die noch niet tevreden was heeft hem vervolgd tot in de stad van Durace, alwaar hij hem houdt zeer vast belegerd. Hem is geboodschapt dat alhier is een ridder die ter dood gebracht heeft het serpent van de Berg der Waarzegsters. Om deze oorzaak bid ik uwe majesteit vanwege mijns heer zeer ootmoedig hem die te zenden in zijn nood, want hij hoopt door zijn bijstand met de rest van zijn soldaten naast enige van zijn bondgenoten de graaf in zulke manieren te trakteren dat hij genoodzaakt zal wezen hem met vrede te laten.”

“Is het mogelijk,” antwoorde de koning, “dat de hertog, mijn neef, in zulk nood is? Ik zal Palmerijn hem te hulp sturen die ik anders niet van mij zou laten en hem vergezelschappen met zo’n [D2va] goede hoop ridders dat de graaf gewaar zal worden mij leed te hebben in een van mijn maagschap alzo te behandelen.”

Palmerijn die hier tegenwoordig was werd zeer verblijd, want hij wist niet in wat manieren fatsoenlijk verlof te kunnen verzoeken en viel op zijn [D2vb] knieën voor de koning en zei: “Mijn heer, ik bid u zeer ootmoedig, nadien dat de hertog, uwe majesteit neef, mij ontbroken heeft toe te laten dat ik zijn hoogheid alleen mag gaan presenteren mijn dienst, gemerkt dat hij niets anders verzoekt, want ik heb grote hoop dat [D2va] hij tenslotte door zijn goede recht zijn vijanden zal overwinnen.”

“Ik zweer,” antwoorde de koning, “mijn getrouwe vriend, dat ik u daarvan grote dank weet!”

Florendos die dit hoorde, was zeer kwalijk tevreden en trok hem aan de ene zijde en, zei: “Heer Palmerijn, hoewel dat uw presentie mij meerder genoegen veroorzaak heeft als ik ooit ontvangen heb na de tijd van het verliezen van diegene waarin gelegen was al mijn vreugde, zo wil ik nochtans om mijn plezier mij niet bevlijtigen om te beletten de gelegenheid van uw eer te verkrijgen noch mijn neef van Durace zo’n goede bijstand in zulk nood. Dan bidt u zeer ootmoedig dat gij wederom wil keren tot de koning, mijn vader, die u bemint, als u wel bekenbekend
“Mijn heer,” antwoorden hij, “zijne majesteit en uwe prinselijke hoogheid hebben mij al zulke onverdiende liberale eer bewezen dat ik het volgens de plicht altijd zal gehoorzamen in al hetgeen die belieft behaagt [D2vb] mij te commanderen.”

Op welke redenen zeer acht genomen had Ptolomeus, zoon van Frene, die Florendos opgevoed had voor zijn page en nu in de ouderdom was van te mogen ontvangen de ridders orde die voor de koning op zijn knieën viel en zei: “Indien het uwe majesteit belieft mij ridder te maken eer Palmerijn vertrekt zo ben ik verzekerd dat hij mij niet verontwaardigen zou voor zijn kameraad.”

“Zo ver mijn heer door gratie zulks van hem voor mij te begeren beliefde, het zal aan mij niet mankeren,” antwoorden de koning. “Daarom doe deze nacht de wacht!”

Ptolomeus bedankte hem zeer groot en ging die avond in de kapel alwaar hij de hele nacht vertoefden.

Toen de dageraad aankwam kwam de koning die vergezelschapt was met Florendos en vele andere ridders aldaar en deed hem de rechter spoor aan en zei: “God maakt u een al zulke ridder als ik u wens!”

Toen dit gedaan was [D3ra] bad hij Palmerijn zeer affecties de nieuwe ridder in zijn compagnie te willen ontvangen, wat Palmerijn zeer graag consenteerden en van deze tijd af werden ze zeer grote vrienden, namen beide verlof van de koning en Florendos en trokken met de ambassadeur van de hertog die ze tot hun lang geleide tot aan de zeekant bij ’t schip waarmee hij gekomen was in Macedonië. Toen ze te scheep gingen begunstigde hen een zeer gelukkige wind zo dat ze in zes dagen geraakten in hun begeerde haven. Toen gingen ze allemaal te land en hoewel dat de stad belegerd was van alle kanten, niettemin zo wist de ambassadeur zo goed zijn personage te spelen dat hij ze ‘s nachts in de verandering van de wacht dwars door het leger zonder perikel in de stad bracht.

De hertog die hun komst hoorde ging Palmerijn ontvangen en deed hem alle mogelijke eer, leidde ze een mooie kamer alwaar hij ze liet wachten tot de volgende dag ‘s morgens dat hij wederom tot ze kwam en zei tot Palmerijn: “Heer ridder, uw aankomst geeft mij al zulk hoop dat mij dunkt dat mijn vijand geen afantasie of fantasie op mij hebben zal. Daarom zijn jullie alle beide meer dan hartelijk welkom!”
“Mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “ik ben zo zeer verbonden aan de koning die mij alhier heeft gezonden en de prins Florendos, zijn zoon, dat ik vanwege hen mij niet en zal in uw dienst te doen, zo lang ik macht heb, de handen aan het geweer te steken.” Waarvan hem de hertog fatsoenlijk bedankte en leidde ze in de zaal daar de hertogin ze opwachtte. Nadat de welkomst geschied was gingen ze het noen maal nuttigen en tijdens die tijd kon Palmerijn zijn gezicht niet trekken van de dochter van de hertog, de allermooiste jonkvrouw [D3rb] die hij ooit gezien had, zo at hij geen acht sloeg op die dingen die hem de hertog verhaalde die geen andere opzet hield als van het ongelijk dat hem de graaf deed met de schermutselingen en aanslagen bij hem en zijn volk gedaan sedert het begin van de krijg, als ook de staat daar hij tegenwoordig in stond waarop Palmerijn maar altemet en kwalijk zijn opzet beantwoorde, overmits hij al te bezig was in hem te verzadigen met de spijs die hij niet proefde als door de begeerte.

Toen de tafel opgenomen was vroeg de hertog Palmerijn wie zijn medegezel Zo is hij mijn na verwant,” antwoorde de hertog en ging hem omhelzen. De rest van de dag passeerden zij in verdelen zo van nieuws van Macedonië als van de zaken de krijg toen het uur van rust aankwam gingen Palmerijn en Ptolomeus in hun kamer.

Maar Palmerijn kon de hele nacht niet een uur rusten en altijd dacht op de mooie prinses waarvan hij de naam zeer graag geweten zou hebben om verzekerd te wezen of het diegene was die hij had horen noemen van de drie zusters in het gebergte. Maar al was hij in zware pijn om haar liefde zo bevond ze zich nochtans om dezelfde gelegenheid in geen mindere. Niettemin wilde het fortuin als noch niet toelaten dat ze de andere hun lijden mochten openbaren.

Ondertussen mishaagde de graaf het beleg langer te continueren, nam voor hem de stad te bestormen en liet verzamelen alle principale hoofden van zijn leger die hij zijn wil te kennen gaf, waarom zich het gehele leger dicht onder de stad voegde met trommels en trompetten en het alarm verkondigde.

Toen zag men aan beide zijden, de ene partij om te bevechten en de andere om te [D3va] beschermen, een vurige strijd geschieden waardoor dat er vele de dood beproefden. Palmerijn met Ptolomeus deden zulke moedige feiten dat hun vijanden voor zeer deden als de kleine vogeltjes die zich aan alle kanten verborgen en zagen de koninklijke arend voorbij passeren. Hoewel dat het volk van de graaf hen ten alle ogenblikken versterkten zo werden ze nochtans voor die keer weerstaan.

Daarna bedacht Palmerijn een krijgslist, te weten toen de vijanden achteruitgetrokken waren om zich te prepareren tegen de andere bestorming riep hij tot hem een groot[D3vb] deel van de hertog beste ridders en bad dat ze allemaal te paard wilden gaan en ordineerde de rest bij die van de stad om de vesten te verdedigen. Zo gauw als de vijanden ’t aller vlijtigste waren om de stad de volgende bestorming te leveren liet hij in het geheim open doen een heimelijke uitgang van der stad en met het voorzegde paardenvolk viel hij van achteren met zulk geweld op ze zodat ze gedwongen werden te verlaten de ladders en zich van achteren te beschermen, zodat aldaar werd gebruikt menige dappere steek en slag met lansen en zwaarden, [D3va] want de graaf en het grootste part van zijn ridders waren ook te paard die grote plicht gebruikten om zijn volk te beschermen. Niettemin, zag Palmerijn’ s troep veel groter te zijn dan de zijne en begon met zijn volk achteruit te wijken, bleef nochtans met een van zijn broeders in de achterste troep om te weerstaan de inval die Palmerijn daarop zou mogen doen, die ze weinig tijd verleende [D3vb] en vocht met zulke moed als de machtige Hector beroofde di Grieken, want zijn victorieuze hand liet zonder ophouden zijn zwaard dalen op enig ongelukkige kapitein van zijn vijanden die met zijn ijzer gekloofd werd zodat hij dood in de plaats den die kleurde met zijn bloed. Waardoor de graaf zo vergramd werd dat hij, wilde spelen om kwijt of dubbel, hem voegde tegen Palmerijn, hem [D4r] gaf een zeer grote slag op de helm. Hiertegen trof Palmerijn de graaf zo dapper zodat hij verloor zijn stegelrepen en ter aarde geheel verbaasd neer viel. Terzelfder instantie Ptolomeus hem begaf aan de broeder van de graaf en die door een slag de hals ontwapend had stak hem met zijn rapier door de gorgel, waardoor zijn ziel ’t lichaam verliet.

Als toen begonnen al ’t volk van de graaf ’t hart te verliezen en de troep van Palmerijn begon ze zo furieus te bevechten dat ze zich op de vlucht brachten en hun meester verlieten waarover zo veel paarden passeerden dat hem het hart in het lijf barste. Alzo bleef de victorie voor die van de stad van wiens vijanden weinig zouden ontkomen zijn had Palmerijn niet geboden ze niet meer te vervolgen, vreesde of ze zich wederom verzamelde, want dikwijls de al te subiete victorie de overwinnar de overwonnen somtijds zo weinig doet achten dat ze daarna stelt in grote twijfel hetgeen de overwinnaar eerst in zijn hand had. Zo dat hij zijn volk wederom terug liet keren in de stad waar de hertog gezegd werd van de victorie en reedt Palmerijn met een groot deel van zijn inwoners tegemoet en toen hij, passeerde over de plaats daar de grootste strijd geschied was, de graaf zag onder de doden liggen ging hij van zijn paard en viel op zijn knieën, dankte en loofde God de Heer, gebood dat men hem met de andere doden begraven zou.

Terzelfder tijd kwamen ook aldaar Palmerijn en Ptolomeus. Zo gauw de hertog ze gewaar werd ging hij ze te voet tegemoet en zei tot Palmerijn: “O dappere ridder, door u heb ik wederom gekregen al mijn goed en ben gewroken van de dood van mijn kinderen. Daarom beschik van mij en mijn [D4rb] goederen gelijk het u believen zal!”

Waarop hem Palmerijn ootmoedig antwoorde: “Ik ben schuldig te doen al mijn leven lang wat ik zal kunnen in u, mijn heer dienst om te gehoorzamen de koning van Macedonië, zodat ik van deze geringe dienst mij voldoende vergoedt houdt indien ik begunstigd werd met uwe hoogheid gebod.”

Terwijl dat ze aldus tezamen spraken werd de hertog gewaar dat Palmerijn’ s wapens zeer bebloed waren, waarom hij tot hem zei: “Laat ons wederom in de stad keren. Aldaar zal ik u doen genezen van een staatjuffrouw de hertogin die zich zeer goed verstaat op de chirurgie.”

En toen ze afgingen in het logement van de hertog ter plaatse daar Palmerijn gelogeerd was lieten zich aldaar ook vinden die hertogin met haar dochter die hem hielpen ontwapenen. Na dat de voorzegde jonkvrouw zijn wonden gevisiteerd had en verzekerde hem dat hij in een zeer gauwe tijd genezen zou zijn en gebood dat iedereen vertrok om hem te laten rusten. Maar toen de mooie Laurene uit de kamer ging riep zij Urbande tot haar en zei: “Dwerg, zeg uwe meester dat hij geen dingen spaart die hier in de stad te bekomen zijn.”

“Mevrouw,” antwoorden Urbande, “gij hebt grote reden hem gunst toe te dragen, zo om zijn gedane bijstand als ook vanwege zijn moed en deugd.”

Deze reden hoorde Palmerijn waarom hij zo gauw ’t ander gezelschap uit de kamer was de dwerg riep en vroeg hem wat opzet hij gehouden had met de prinses. Urbande vertelde het hem alle.

“Gij hebt zeer goed geantwoord,” zei Palmerijn, “maar ik bid u dat gij enige gelegenheid waarneemt om haar te openbaren mijn gerede wille van haar te gehoorzamen in al hetgeen haar gelieven zal mij te gebieden.”

[D4va] “Laat mij begaan,” zei de dwerg, “ik weet wat sint dat men moet aanroepen in zulke nood.”

Hoe Palmerijn met vuyriger liefde bevangen worde op de princesse Laurene, achtende haer te syn de geene die hem so dickwils geopenbaert was inden slape. Het .XX. capittel.

So geringe als den volgenden dach de schoone Laurene met haer moeder Palmerijn quam visiteren trocse den dwerch aen d’een zijde, vragende hoe hem zijn meyster den voorgaenden nacht gehouden hadde. Waeromme hy niet en wilde vergeten tgebot van synen meyster, antwoordende: “Mevrouwe, gelijc het God ende uwe gratie gelieft heeft, want in u tween staet de geheele dispositie van syne gesontheyt.”

“Wat maniere van spreken is dat?”, seyde sy.

“Mevrouwe,” antwoorden Urbande, “van der eerster uren dat mijn meyster uwe schoonheyt aenmerckten, heeft hy hem geheel tot uwer dienst begeven, brandende in de kolde vrese ende stervende van kouwe inde brandende minne van vrese, in sulcker manieren dat hy niet en slaept dach noch nacht maer is geduerichlicken peysende op uwe prefectie, so dat het voorwaer een siele van yser, een lichaem van stael, een herte van ys ende een geest van steen moste syn, die hem over syne tribulatien niet en ontfermden. Waeromme ick grootelicx vrese,” seyde hy al schreyende, “dat hy door tleven gesalveert te hebben den hartoch, uwen vader, ende vele anderen, ontfangen sal eenen wreeden doot, want indien hy niet gecomen en ware herwaertsover, so en hadde hem het gesichte niet gecauseert syn onverdraechlicke lijden. Maer m[ev]rouwe, en wilt ghy doch geen oorsake syn van so groten ongeluck!?”

“Mijn vrunt,” seyde sy, “wat wildy dat ic doe?”
“Dat ghy hem bemint gelijc hy u doet!”
Doe sprac de princesse Laurene: “Betrouwende op [D4vb] de getrouwicheyt die ghy u meester schuldich zijt, worde ic bedwongen tegens u uyt mijnen monde te doen vloeyen den overvloet mijns herten, dat ic geloof onmogelic te syn dat hy my meerder affectie toedraecht als ic hem doe ...”

Ende seggende dese woorden veranderdese so dicmalen van coleure dat den dwerch doort oogs gesichte bemercten syns meysters saken hoe langher hoe beter voort te ghaen, waeromme hy als eenen cloecken wint begeerdende te vangen den hase die hy is naejagende, antwoorde: “Ic geloove wel, mevrouwe, dat ghy hem een goet herte toedraegt, maer sulcx en is niet genoeg, dan ghy behoort hem wel te willen in manieren als hy u wil, te weten dat u gelieve van hem te syn vrouwe ende meestersche gelijc hy is uwen ridder en[de] dienaer. Ende om sulcx te versekeren is hy versoeckende middel om so haest hy hem wederom wel te passe bevint, mit u alleene te spreken op dat hy u met een eerlicke eenicheyt mach ontdecken tgene hem seer swaerlic opt hert is liggende.”

“Hoe soude ic dat mogen volbrengen,” seyde de princesse, “sonder mijn eere te misdoen?”

“De nachts duysterheyt is grootelicx favoriserende sulcken handel,” antwoorden den dwerch.
Hierentusschen wilde de hartoginne vertrecken, waeromme Laurene ghewaer wordende, tot Urbande seyde: “Versekert uwen meyster dat ic meer hem sy als hy my!”

Daerop den dwerch genen tijt en hadde te antwoorden dan hem voor de moeder seer wel veynsende, ginc Palmerijns saecken uutrichten, den welcken hy daer na vertelden al wat hy met de princesse ghesproken hadde. Twelcke Palmerijn hem selven geluckich dede achten, ende so hy meende dat het de gene was die hem so dicwils in visioen geopenbaert was, beval hy Urbande expresselic haren naem te vernemen. Twelc hy seer neerstich nacomende, rapportierden hem den selfsten avont dat sy Laurene ghenoempt was, [D5ra] waer door de prince bekende in syn meyninge bedrogen te syn, ghedachtich wesende dat hy de andere hadde hooren noemen Polinarde, waerom hy resolveerden syn fantasie te veranderen, voor hem nemende so gheringe te vertrecken als hy het rijden verdraghen soude connen.

Soo dat dese amoreusheydt van Palmerijn bestonde te verminderen, maer de princesse oordeelden veel anders, ende gelijcmen dicwils siet inde liefde dat vele haer bevindende weynich vervolcht, bidden selfst om tgene datmen aen haer behoort te versoecken. Om gelijcke sake riep Laurene op eenen avont seer spade den dwerg tot haer, seggende: “Mijn vrient, uwen meyster is hem soo ghevoelende als hy oyt dede, maer ick en weet niet oft ghy hem hebt te verstaen ghegeven mijn affectie oft dat vreese hem ontraet van te vervolgen. Daerom bid ick u dat ghy my o[o]tmoedelick wilt recommanderen in sijn gratie, ende in dien hem belieft morgen ontrent middernacht te voeghen in mijn camere, so sal ic hem daer alleene verbeyden.”

Den dwerch achtende dat syn meyster noch was in de voorgaende termen, antwoorden: “Op mijn gheloove, mevrouwe, eenige dagen herwaerts is hy gevallen in sulcker verbaestheyt dat ick dickwils besorchden dat hy subijtelicken soude hebben gestorven overmits de wanhope, maer nadien ghy toeseght soo geneuchelleke conversatie soo sal hy wel haest veranderen van conditie.”

“En failgeert niet,” seyde sy, “hem te doen comen op dat de waerheyt haer tusschen ons voortaen doet bekennen met alsoo groote claerheyt als de gheveynstheydt duysternisse met haer is brengende.”

Op staende voet ginc den dwerch in de camer van synen meyster die hy vant slapende, waeromme hy de bootschappe uytstelde tot sanderen daechs smorgens, gaende oock rusten. Ende in synen eersten slaep begonste hy so luyde te schreeuwen [D5rb] dat Palmerijn uytten bedde spronc, vragende wat hy hadde. “Mijn heere,” antwoorden hy, “ick en hadde noyt sulcken angst! Ick droomde dat een seer schoone joncvrouwe my een sweert op de kele hielde, seggende: ‘Ghy vileynige creatuere, dorfdy u meyster amoreus maken op Laurene om my te laten?! Indien gy meer eenige neersticheyt gebruyct tot mijnen achterdeel, so sal ick u daerom also straffen dat die tragedieschrijvers daer van genoechsame materie sullen connen nemen om hare wercken te vermeerderen! Segt hem dat hy gheroepen is tot hooghere plaetse!’”

Palmerijn antwoorden al lachende: “Ic geloove dat mangel van drincken u heeft doen ledigen de herssenen. Slaept in Gods naeme!”

Nochtans en hiel de prince de reste vanden nacht niet op aen dit visioen te dencken, resolverende elders syn avontuere te vervolgen nadien dat syne toegeeyghende vriendinne hem dede alsulcke vermaninge. Waeromme hy int criecken vanden dach den dwerch tot hem riep, bevelende dat hy syn wapenen bereyden soude.

Ptolomene des nachts gehoort hebbende al watse seyden, hoe wel hijt geveynsden, quam hem eenen gheluckigen morghen wenschen. Palmerijn hem gewaer wordende, seyde: “Mijnen getrouwen cammeraet, ic en heb u niet verborgen vanden dach af dat gy ridder geslagen zijt, daerom wil ic u ooc deelachtich maken mijn voornemen, twelc is de werelt te besoecken na dat my de fortuyne leyden sal, waerom den noot ons dwingen sal den anderen te verlaten. Nochtans bid ic dat onse absentie onse oude vrientschap niet en vermindere, hopende dat eenige goede avontuere ons wederom tsamen voegen sal. Indien ghy terwijlen hantierende wort de presentie vanden coninc met den prince Florendos, so en wilt niet vergeten mijn seer ootmoedige recommandatien.”

“Een ander,” antwoorden hy, “sal dese recommandatien doen. Ick en sal u nemmermeer verlaten in[D5va]dien de doot ofte gevanckenisse ons niet en scheyden!”
“Mijnen getrouwen vrient,” seyde Palmerijn, “nadien ghy alsulcken wille hebt, so en sal ic dit goet geluc niet versmaden.”
“Laet ons dan reysen, alst u belieft,” antwoorden Ptolomene.

Waeromme sy haer beyde op staende voet wapenden, gaende byden hartoch, tot den welcken Palmerijn seyde: “Om dat uwe hoocheyts lant in vrede is, sal dieselve gelieven ons oorlof te gheven, alsoo wy nootsakelick elders te doen hebben.”

“Hoe mijn vrienden,” antwoorden den hartog, “wildy my so geringe laten?”

“Mijn heere,” seyde hy, “den noot dwingt ons.”

“Nadien dat het u ymmers also belieft,” replicierden den hartoch, “so bidde ic dat ghy u alhier eerst voorsien wilt van alle tghene ghy van nooden sult hebben.”

Daer van sy hem ootmoedelicken bedancten ende aleerse te peerde gingen, namense ooc oorlof aende hartoginne met d’infante Laurene, die van droefheyt meynden te sterven, siende haer frustrieren vande presentie van den genen daer van sy den toecomenden nacht volcomen vertroostinge verwachten, so dat Adriana niet droevigher en was, siende haer verlaten opten oever vande zee, deur den verrader Theseus, alleen dwalende int wilde bosch inde genade vande wreede tygren ende beyren, noch bedructer [dan] den vader van Medeus, siende op de baren der ongenadiger zee vlieten de leden van synen verscheurden sone, om dat de vreuchde ende de hope van dese bedructe princesse passeerden gelijck een morghenstonts bloeme, die sterft in hare gebeurte, waerover hare beancxste siele ’t lichaem niet en conde met deylen ’t effecte van hare crachte, latende tselve een lange tijt also onbeweechlic gelijc een steenrotse, cout gelijck ys ende veel bleecker als de droevich schijnende sonne, lijdende een seer sware eclypse. Waeromme alle de joncvrouwen, niet wetende d’oorsake, wel besich waren tot dat haer bloet [D5vb] sich wederom verspreyden door de aderen, haer wederom verleenende eenen swacken aessem, met den welcken sy eenen swaren sucht dede, seggende in haer selfs: “Eylaci, eylaci, Palmerijn, ghy hebt wel weten tontsteken het vyer dat ghy met onrecht te geringe laet uutgaen ... Wie soude gelooft hebben dat eenige ongetrouwicheyt deel soude vinden inde plaetse waer so groote schoonheyt ende vromicheyt is woonende? Maer nu mach ic wel seggen dat getrouwicheyt een eynde genomen heeft. Voor waer, ghy doet my ongelijc ende u selfs noch veel meer, want al ist dat ghy verre verreyst, daerom en suldy u niet mogen ontlasten vanden naem des aldergetrousten ridders die oyt sweert op syn zijde droech, doende wreedelick sterven die u meer bemint als haer eyghen selfs!”

De bedructe moeder meynende dat haer dochter eenen hertvanc overvallen hadde, vertroosten haer tbeste datse mochte.

Palmerijn, vergeselschapt met Ptolomeus ende Urbande, reet uyt Doracien sonder selfs te weten wat wech hy houden wilde, seer bedroeft over tlijden vande princesse, die haer leven een langen tijt in lamenteren passeerden. Maer hoewel datmen qualic uyt de gevanckenisse der liefde can verlost worden, soo is nochtans contrarie de presentie die de liefde genereert, de absentie de liefde destruerende, overmits onse begeerten syn gelijc een spiegel twelcke ontfanght alle ombrasiense figueren sonder daer van achter te laten eenige voetstappen nae tgesichte. Daerom is hy alleen geluckich die met de redenen syn sincklicheyden can regeeren.

Hoe Palmerijn met vurige liefde bevangen werd op de prinses Laurene en achtte haar te zijn diegene die hem zo dikwijls geopenbaard was in de slaap. Het twintigste kapittel.

Zo gauw als de volgenden dag de mooie Laurene met haar moeder Palmerijn kwam visiteren trok ze de dwerg aan de ene zijde en vroeg hoe hem zijn meester de voorgaande nacht gehouden had. Waarom hij niet wilde vergeten het gebod van zijn meester en antwoorden: “Mevrouw, gelijk het God en uw gratie geliefd heeft, want in u twee staat de gehele dispositie van zijn gezondheid.”

“Wat manier van spreken is dat?”, zei ze.

“Mevrouw,” antwoorden Urbande, “van het eerste uur dat mijn meester uw schoonheid merkte heeft hij hem geheel tot uw dienst begeven, brandt e in de koude vrees te sterven van koude in de brandende minne van vrees, in zulke manieren dat hij niet slaapt dag noch nacht maar peinst gedurig op uw perfectie, zo dat het voorwaar een ziel is van ijzer en een lichaam van staat, een hart van ijsen een geest van steen moest zijn die hem over zijn tribulatie niet ontfermde. Waarom ik zeer vrees,” zei hij al schreiend, “dat hij door het leven gered te hebben de hertog, uw vader, en vele anderen, ontvangen zal een wrede dood, want indien hij niet gekomen was herwaarts over, zo en had hem het gezicht niet veroorzaakt zijn onverdraaglijke lijden. Maar mevrouw, wil gij toch geen oorzaak zijn van zo’n groot ongeluk!?”

“Mijn vriend,” zei ze, “wat wil je dat ik doe?”
“Dat gij hem bemint gelijk hij u doet!”
~Toen sprak de prinses Laurene: “Vertrouw op [D4vb] de trouw die gij u meester schuldig bent, werd ik gedwongen tegen u uit mijn mond te doen vloeien de overvloed van mijn hart dat ik geloof dat het onmogelijk is dat hij mij meerder affectie toedraagt als ik hem doe ...”

En toen ze zei deze woorden veranderde zo vaak van kleur zodat de dwerg door het oog gezicht bemerkte zijn meesters zaken hoe langer hoe beter voort te gaan, waarom hij als een kloeke windhond begeerde te vangen de haas die hij is najoeg en antwoorde: “Ik geloof wel, mevrouw, dat gij hem een goed hart toedraagt, maar zulks is niet genoeg, dan gij behoort hem wel te willen in manieren als hij u wil, te weten dat het u gelieve van hem te zijn vrouwe en meesteresse gelijk hij is uw ridder en dienaar. Om zulks te verzekeren zoekt hij een middel om zo gauw hij hem wederom goed te pas bevindt met u alleen te spreken op dat hij u met een fatsoenlijke eenheid mag ontdekken hetgeen hem zeer zwaar op het hart ligt.”

“Hoe zou ik dat mogen volbrengen,” zei de prinses, “zonder mijn eer te misdoen?”

“De nacht duisterheid begunstigt zeer zulke handel,” antwoorde de dwerg.
Ondertussen wilde de hertogin vertrekken, waarom Laurene het gewaar werd en tot Urbande zei: “Verzeker uw meester dat ik meer van hem ben dan hij mij!”

Waarop de dwerg geen tijd en had te antwoorden dan hem voor de moeder zeer goed veinsde en ging Palmerijn’ s zaken uitrichten die hij daarna vertelde al wat hij met de prinses gesproken had. Wat Palmerijn zichzelf gelukkig liet achten en zo hij meende dat het diegenen was die hem zo dikwijls in visioen geopenbaard was beval hij Urbande uitdrukkelijk haar naam te vernemen. Wat hij zeer naarstig nakwam en rapporteerden hem dezelfde avond dat zij Laurene genoemd was [D5ra] waardoor de prins bekende in zijn mening bedrogen te zijn en gedachtig was dat hij de andere had horen noemen Polinarde, waarom hij besloot zijn fantasie te veranderen en voor hem nam zo gauw te vertrekken als hij het rijden verdragen zou kunnen.

Zo dat dit amoureuze van Palmerijn bestond te verminderen, maar de prinses oordeelden veel anders, en gelijk men dikwijls ziet in de liefde dat velen zich bevinden weinig vervolgt, bidden zelfs om hetgeen dat men aan haar behoort te verzoeken. Om gelijke zaak riep Laurene op een avond zeer laat de dwerg tot haar en zei: “Mijn vriend, uw meester voelt zich als hij ooit deed, maar ik weet niet of gij hem hebt te verstaan gegeven mijn affectie of dat vrees hem ontraadt van te vervolgen. Daarom bid ik u dat gij mij ootmoedig wil aanbevelen in zijn gratie en in dien het hem belieft morgen omtrent middernacht te voegen in mijn kamer zo zal ik hem daar alleen opwachten.”

De dwerg achtte dat zijn meester noch was in de voorgaande termen antwoorden “Op mijn geloof, mevrouw, enige dagen herwaarts is hij gevallen in zulke verbazing dat ik dikwijls bezorgden dat hij subiet zou hebben gestorven overmits de wanhoop, maar nadien gij toezegt zo’n genoeglijke conversatie zo zal hij wel gauw veranderen van conditie.”

“En faal niet,” zei ze, “hem te doen komen op dat de waarheid hier tussen ons voortaan doet bekennen met alzo grote helderheid zoals de geveinsdheid de duisternis met zich brengt.”

Op staande voet ging de dwerg in de kamer van zijn meester die hij slapend vond, waarom hij de boodschap uitstelde tot de volgende dag ’s morgens en ging ook rusten. In zijn eerste slaap begon hij zo luid te schreeuwen [D5rb] dat Palmerijn uit het bed sprong en vroeg wat hij had. “Mijn heer,” antwoorde hij, “ik had nooit zulke angst! Ik droomde dat een zeer mooie jonkvrouw mij een zwaard op de keel hield en zei: ‘Gij ellendig creatuur, durf je uw meester amoureus maken op Laurene om mij te verlaten?! Indien gij meer enige naarstigheid gebruik tot mijn nadeel, zo zal ik u daarom alzo straffen dat die tragedieschrijvers daarvan voldoende materie zullen kunnen nemen om hun werken te vermeerderen! Zeg hem dat hij geroepen is tot hogere plaats!’”

Palmerijn antwoorden al lachend: “Ik geloof dat mangel van drinken u heeft doen legen de hersenen. Slaap in Gods naam!”

Nochtans hield de prins de rest van de nacht niet op aan dit visioen te denken, besloot elders zijn avontuur te vervolgen nadien dat zijn toegeëigende vriendin hem deed al zulke vermaning. Waarom hij in het krieken van de dag de dwerg tot hem riep en beval dat hij zijn wapens bereiden zou.

Ptolomeus die ‘s nachts gehoord had al wat ze zeiden, hoe wel hij zacht zei, kwam hem een gelukkige morgen wensen. Palmerijn die het gewaar werd zei: “Mijn getrouwe kameraad, ik heb u niets verborgen van de dag af dat gij ridder geslagen bent, daarom wil ik u ook deelachtig maken mijn voornemen, wat is de wereld te bezoeken naar na dat mij het fortuin leiden zal, waarom de nood ons dwingen zal de anderen te verlaten. Nochtans bid ik dat onze absentie onze oude vriendschap niet vermindert en hoop dat enige goede avontuur ons wederom tezamen voegen zal. Indien gij ondertussen hanteert de presentie van de koning met de prins Florendos, zo wit niet vergeten mijn zeer ootmoedige aanbeveling.”

“Een ander,” antwoorde hij, “zal deze aanbeveling doen. Ik zal u nimmermeer verlaten indien [D5va] de dood of gevangenis ons niet scheiden!”
“Mijn getrouwe vriend,” zei Palmerijn, “nadien gij al zulke wil hebt zo zal ik dit goede geluk niet versmaden.”
“Laat ons dan reizen, als het u belieft,” antwoorden Ptolomeus.

Waarom zij zich beide op staande voet wapenden en gingen bij de hertog tot die Palmerijn zei: “Omdat uw hoogheid land in vrede is zal het die gelieven ons verlof te geven, alzo wij nootzakelijk elders te doen hebben.”

“Hoe mijn vrienden,” antwoorden de hertog, “willen jullie mij zo gauw verlaten?”

“Mijn heer,” zei hij, “de nood dwingt ons.”

“Nadien dat het u immers alzo belieft,” repliceerden de hertog, “zo bid ik dat gij u alhier eerst voorzien wil van alle hetgeen gij van node zal hebben.”

Daarvan zij hem ootmoedig bedankten en al eer ze te paard gingen namen ze ook verlof aan de hertogin met de infante Laurene die van droefheid meenden te sterven, zag haar frustreren van de presentie van diegenen waarvan zij de toekomende nacht volkomen vertroosting verwachtte, zodat Adriana niet droeviger was toen ze zich zag verlaten op de oever van de zee door de verrader Theseus en alleen dwaalde in het wilde bos in de genade van de wrede tijgers en beren, noch droeviger dan de vader van Medusa, zag op de baren der ongenadige zee vlieten de leden van zijn verscheurde zoon, omdat de vreugde en de hoop van deze bedroefde prinses passeerden gelijk een morgenstond bloem die sterft in haar geboorte waarom haar angstige ziel in het lichaam niet kon meedelen ’t effect van haar kracht en liet date een lange tijd alzo onbeweeglijk gelijk een steenrots, koud gelijk ijs en veel bleker dan de droevig schijnende zon en leed een zeer zware eclips. Waarom alle jonkvrouwen, die niet wisten de oorzaak, goed bezig waren tot dat haar bloed [D5vb] zich wederom verspreidde door de aderen en haar wederom verleeneden een zwakke adem waarmee zij een zware zucht deed en zei in zichzelf: “Helaas, Helaas, Palmerijn, gij hebt wel weten te ontsteken het vuur dat gij met onrecht te gauw laat uitgaan ... Wie zou geloofd hebben dat enige ontrouw deel zou vinden in de plaats waar zo grote schoonheid en dapperheid in woont? Maar nu mag ik wel zeggen dat trouwheid een einde genomen heeft. Voorwaar, gij doet mij ongelijk en u zelf noch veel meer, want al is het dat gij ver vertrekt, daarom zal je u niet mogen ontlasten van de naam de allertrouwste ridders die ooit een zwaard op zijn zijde droeg en laat wreed sterven die u meer bemint dan zichzelf!”

De bedroefde moeder meende dat haar dochter een hartenpijn overvallen had, vertrooste haar het beste dat ze mocht.

Palmerijn, vergezelschapt met Ptolomeus en Urbande, reedt uit Doracie zonder zelf te weten wat weg hij houden wilde, zeer bedroeft over het lijden van de prinses die haar leven een lange tijd in klachten passeerde. Maar hoewel dat men kwalijk uit de gevangenis der liefde kan verlost worden, zo is nochtans contrarie de presentie die de liefde genereert, de absentie dei liefde vernielt overmits onze begeerten zijn gelijk een spiegel wat ontvangt alle ongeziene figuren zonder daarvan achter te laten enige voetstappen naar het gezicht. Daarom is hij alleen gelukkig die met de redenen zijn zinnelijkheden kan regeren.

Hoe Palmerijn ende Ptolomeus een joncvrouwe ontmoeten, seer beclagende tverlies van een cofferken, haer met gewelt van twee ridders ontnomen, met tghene dat daer over gebeurden. Het .XXI. capittel.

[D6ra] Weesende Palmerijn buyten de stadt, reet een lange wijle, fantiserende opt verdriet van mevrouwe de princesse, tegen hem selfs seggende: “Voorwaer Palmerijn, nu machmen u rechtveerdelick beschuldigen van onghetrouwicheydt, hebbende neersticheyt gedaen van te vercrijgen de liefde van een so schoone princesse, ende na dat ghy haer bycans verwonnen hebt, maect ghy daer soo weynich wercx af. Och, ic woude wel dat de doot aleer dit geschiet ware my overcomen was, op dat ic haer als ooc mevrouwe Polinarde door den selfsten middel hadde mogen voldoen!”

Dit seggende liepen hem de tranen over de ooghen, twelck Ptolomeus siende, die syn lamentatie gehoort hadde, seyde tot hem: “Voorwaer, ic en dochte noyt datmen in u soude gevonden hebben alsulcke slapmoedicheyt ... Hoe suldy van nu voortaen mogen weerstaen soo vele vreemde avontueren als ghy mogelick sult moeten passeeren, nu ic u bycans overwonnen sie deur de quellinge van eene die ghy de eere aenghedaen hebt van haer te toonen een lieffelic gelaet? Indien ghy van haer hadt genooten dat sy begee[rd]e, so soudy noch eenige excusatie hebben. Maer nu ghy niet en hebt vermindert hare reputatie, waerom wilse over u clagen? Vergeet, bid ic u, dese fantasien ende wilt alleen delibereren wat wech dat wy sullen nemen!”

“Voorwaer, dat en weet ic niet,” antwoorden hy, “laet ons voort rijden so de fortuyne ons leyden sal.”

“My dunct,” seyde Ptolomeus, “dat wy behooren te trecken na Romen, alwaer wy volcke vinden sullen van alle natien die ons genoechsaem avontueren wijsen sullen om de fortuyne te temteren.”

“Ic bens wel te vreden,” seyde Palmerijn.

Ende reysden also acht geheele dagen, ende aenden negenden dach sagense een jonckvrouwe van verre bitterlic schreyende, roepende: “Eylaci, wat sal ic nu de gene seggen die alle [D6rb] haer betrouwen op my ghestelt hadde!?”

Palmerijn dese woorden verstaende, reet by haer, ondersoeckende de oorsake haerder claginghe, waerop sy antwoorden: “Heer ridder, ic ginc door ’t gebodt van mijn vrouwe een cofferken dragen door de geheele werelt, int welcke beslooten leyt het alderschoonste sweert dat oyt gemaect is, twelcke door besweernisse over hem heeft alsulcke deucht dat het niet en can genomen worden uyt syn plaets als door den besten ridder die nu ter tijt leeft. Maer aleer hy proeven mach dese avontuere wort versocht dat hy my een gelofte doe. Ende niet tegenstaende dat ic albereets deurwandelt hebbe vele vreemde contreyen met de landen van Vrancrijc, Italien ende geheel Etiopien, soo en heb ic nochtans niemant gevonden diet heeft mogen uyttrecken, hoe wel dat vele haer crachten daer over te wercke gestelt hebben. Ende huyden woude ic reysen int hof vanden Griecschen keyser, maer dicht hier by syn my ontmoet twee ridders, die oock onderstaen hebben te volbrengen tgene so veel anderen gefailgeert is, maer sy zijn ghevaren als hare voorgangers, waerom sy my tcofferen met gewelt ontnomen hebben .Waerom ick om de schade die daer door gebeuren sal, wiens dienaersse ic ben, so bedroeft ben dat ic wel woude dat de Doot geliefde my van ’t leven te berooven!”

“Joncvrouwe,” antwoorde Palmerijn, “en mistroost u niet, maer wijst my den wech waer sy henen gereden syn.”

“Edel ridder,” seyde sy, “indien ghy my tselve wederom ten handen meugt doen comen, soo suldy daer voor gerecompensieert worden met de fame van gedaen te hebben d’alderbeste feyt dat oyt ridder voor joncvrouwen dede! De schelmen, waer van den eenen dragende is eenen rooden fluweelen carmosijnschen rock, geborduert met goude leeuwen hoofden, hebben desen voetpat genomen ende en connen niet verre syn.”

Palmerijn dit [D6va] hoorende, liet Ptolomeus by de jonckvrouwe blijven ende sloot synen helm, nam syn lancie ende schilt ende gaf syn peert den vollen toom. Ende ontrent een mijle weechs geloopen hebbende, aviseerden hy haer beyde opte hoochte van een cleyn bergsken, sprekende met eenen anderen ridder dien sy ontmoet waren, onder haer dryen versoeckende oftse cofferken conden open doen. Soo haest Palmerijn dit sach, riep hy: “Ghy infame rabbauwen, geeft ’t cofferken wederom oft ghy sult alle sterven!”

Den eenen dit hoorende, keerden hem om ende siende dat den dreygher alleene was, beghonst hy te lachen, seggende al soetgens: “God wilt heur vergeven die haer so lichtelic van u hebben laten verslaen.”

Maer Palmerijn passeerde voort, voegende hem onder haerluysen, ende sy rontom hem met sulcken furie datse alle vier haer lancien braken, ende Palmerijn worde een weynich gewont op de schouderen, dan den eersten die hy ontmoeten en sprack daer na niet meer. Daer na sloech hy met syn sweert den tweden so dapperlick opt hoochste van syn helmet dat hy hem uyt den zadel smeet. Den derden, die ’t cofferen droech, siende syn metghesellen in alsulcken staet, seyde in hem selfs: “Voorwaer, tis een goede opinie dat een goede vluchtinge beter is als een quade verbeydinghe ...” Hierentusschen vluchten hy te velde waert in soo seer als syn peert lopen mochte, maer Palmerijn achterhaelden hem so na dat hy hem den rechten arm vanden schouder sloech, waer door hy op d’eene ende op d’ander zijde van ’t cofferen neder viel. Hierna stont Palmerijn af ende nam ’t cofferen voor hem opt peert ende latende den dooden ridder, reet hy synen gecomen wech, op den welcken Ptolomeus hem te ghemoete quam, die hem seer haesten, vreesende dat hy eenich secours van doen soude hebben gehadt.

Die joncvrouwe siende Palmerijn victorieus, [D6vb] steech van heur hackeneye ende quam hem met gewelt de voeten kussen, seggende: “Ic bidde Godt almachtich, goeden ende edelen ridder, dat Hy u vergelden wil die weldaet die ghy my bewesen hebt!”

“Mijn vriendinne,” antwoorden hy, “siet, daer ist cofferken also ickt ghevonden hebbe.”

“Ick bid u,” seyde Ptolomeus, “laet my ooc de fortuyne propeeren, hoewel dat ic also niet gequalificeert en ben als de uutnemer behoort te wesen.”

Doen nam hy tcofferen, maer de jonckvrouwe seyde: “Ick bidde u, wilt verbeyden. Ghy behoort my eerst een gelofte te doen!”

“Ick beloofse u,” antwoorden hy.

Hiermede dede hy alle syn crachten om tcofferen te openen, maer hy richten weynich uyt.

Palmerijn siende Ptolomeus failgeren, seyde tot de joncvrouwe: “Begeerdy yet op my aleer ick mijne verlore moeyten oock te wercke stelle?”

“Mijn heere,” antwoorden sy, “ghy behoort my eerst ghelijcke ghelofte te doen.”

“Daer salt niet aen manghelen,” seyde Palmerijn.

Doen nam hy ’t cofferen ende dede tselve open sonder eenige moeyten ende trockter tsweert uyt, twelc hem dochte ’t alderschoonste te syn dat hy oyt gesien hadde. De joncvrouwe dit siende, seyde: “Och goeden ridder, gebenedijt sy den dach dat ghy geboren zijt! Ghy hebt my verlost van eenen grooten arbeyt. Het sweert is uwe. Maer door de gelofte zijdy gheobligeert met my te reysen ende te doen dat u mijn vrouwe goet vint te ghebieden.”

“Jonckvrouwe,” antwoorden Palmerijn, “reysen wy!”

Doen gingense alle wederom te peerde ende reden soo langhe tot datse quamen aende poorte van een geweldich schoon casteel daer de voorseyde jonckvrouwe afstondt, de twee ridders biddende datse een weynich tijts wilden beyden. Hiernae dese de poorte open ende ingaende vondtse aldaer haer meestersse met haer suster, die haer stracx vraechden oftse den ge[D7ra]sochten ridder gevonden hadde. “Ja ick, mevrouwe,” antwoorden sy. Hy is den alderschoonsten ende cloecsten ridder diemen met oogen soude mogen aensien.”

“Ic bid u,” seyde sy, “doet hem binnen comen.”

Doen lietense de valbrugge neder, ende so haest als [D7rb] de twee ridders over gepasseert waren, stondense van haer peerden, alwaer de jofvrouwen haer te ghemoete quamen, ende de reverentie geschiet zijnde, wordense geleyt in een vande beste camers, alwaerse haer ontwapenden.

Hoe Palmerijn en Ptolomeus een jonkvrouw ontmoette die zeer klaagde het verlies van een koffertje haar met geweld van twee ridders ontnomen met hetgeen dat daardoor gebeurden. Het 21 kapittel.

[D6ra] Was Palmerijn buiten de stad en reedt een lange tijd, fantaseerde op het verdriet van mevrouw de prinses en tegen hemzelf zei: “Voorwaar Palmerijn, nu mg men u rechtvaardig beschuldigen van ontrouw, heb naarstigheid gedaan van te verkrijgen de liefde van een zo mooie prinses en na dat gij haar bijna overwonnen hebt maakt gij daar zo weinig werk van. Och, ik wilde wel dat de dood aleer dit geschied was mij overkomen was opdat ik haar als ook mevrouw Polinarde door hetzelfde middel had mogen voldoen!”

Toen hij dit zei liepen hem de tranen over de ogen, wat Ptolomeus zag, die zijn klagen gehoord had en zei tot hem: “Voorwaar, ik dacht nooit dat men in u zou gevonden hebben al zulke slappe moed ... Hoe zal je van nu voortaan mogen weerstaan zo vele vreemde avonturen als gij mogelijk zal moeten passeren, nu ik u bijna overwonnen zie door de kwelling van ene die gij de eer aangedaan hebt van haar te tonen een lieflijk gelaat? Indien gij van haar had genoten dat zij begeerde zo zou je noch enige excuus hebben. Maar nu gij niet hebt verminderd haar reputatie, waarom wil ze over u klagen? Vergeet, bid ik u, deze fantasie en wil alleen beraadslagen wat weg dat wij zullen nemen!”

“Voorwaar, dat weet ik niet,” antwoorde hij, “laat ons voort rijden zo het fortuin ons leiden zal.”

“Mij dunkt,” zei Ptolomeus, “dat wij behoren te trekken naar Rome alwaar wij volk vinden zullen van alle naties die ons voldoende avonturen wijzen zullen om het fortuin te verleiden.”

“Ik ben goed tevreden,” zei Palmerijn.

En reisden alzo acht gehele dagen en aan de negende dag zagen ze een jonkvrouw van verre bitter schreien en roepen: “Helaas, wat zal ik nu diegenen zeggen die al [D6rb] haar vertrouwen op mij gesteld had!?”

Palmerijn die deze woorden verstond reedt bij haar en onderzocht de oorzaak van haar klagen waarop zij antwoorde: “Heer ridder, ik ging door ’t gebod van mijn vrouwe een koffertje dragen door de gehele wereld waarin besloten ligt het allermooiste zwaard dat ooit gemaakt is wat door een bezwering erover heeft al zulke deugd dat het niet kan genomen worden uit zijn plaats dan door de besten ridder die nu ter tijd leeft. Maar aleer hij het beproeven mag dit avontuur werd verzocht dat hij mij een gelofte doet. Niettegenstaande dat ik al gereeds doorgewandeld heb vele vreemde contreien met de landen van Frankrijk, Italië en geheel Ethiopië, zo heb ik nochtans niemand gevonden die het heeft mogen uittrekken, hoe wel dat velen hun krachten daar over te werk gesteld hebben. Heden wilde ik reizen in de hof van de Griekse keizer, maar toen ik dicht hierbij was ontmoette ik twee ridders die ook onderstaan hebben te volbrengen hetgeen zo veel anderen gefaald is, maar zij zijn gevaren als hun voorgangers, waarom zij mij het koffertje met geweld ontnomen hebben. Waarom ik om de schade die daardoor gebeuren zal, wiens dienares ik ben, zo bedroefd ben dat ik wel wilde dat de dood geliefde mij van ’t leven te beroven!”

“Jonkvrouw,” antwoorde Palmerijn, “mistroost u niet, maar wijs mij de weg waarheen zij gereden zijn.”

“Edele ridder,” zei ze, “indien gij mij het wederom ten handen mag doen komen zo zal je daarvoor vergoed worden met de faam van gedaan te hebben het allerbeste feit dat ooit een ridder voor jonkvrouwen deed! De schelmen, waarvan de een draagt een roodfluwelen karmozijnen rok met gouden leeuwen hoofden hebben dit voetpad genomen en kunnen niet ver zijn.”

Palmerijn die dit [D6va] hoorde, liet Ptolomeus bij de jonkvrouw blijven en sloot zijn helm, nam zijn lans en schild en gaf zijn paard de volle toom. Toen hij omtrent een mijl weggelopen had arriveerde hij bij ze beide op de hoogte van een klein bergje en sprak met een anderen ridder die zij ontmoet hadden die onder hun drie onderzochten of ze het koffertje konden opendoen. Zo gauw Palmerijn dit zag riep hij: “Gij infame rabauwen, geeft ’t koffertje wederom of gij zal alle sterven!”

De een die dit hoorde keerden hem om en zag dat de die dreigde alleen was en begon te lachen en zei al zachtjes: “God wil haar vergeven die zich zo licht van u hebben laten verslaan.”

Maar Palmerijn passeerde voort, voegde zich onder ze en zij rondom hem met zulk furie dat ze alle vier hun lansen braken en Palmerijn werd een weinig gewond op de schouder, dan de eersten die hij ontmoette sprak daarna niet meer. Daarna sloeg hij met zijn zwaard de tweede zo dapper op het hoogste van zijn hel, zodat hij hem uit de zadel smeet. De derde, die ’t koffertje droeg, zag zijn metgezellen in al zulk staat en zei in zichzelf: “Voorwaar, het s een goede opinie dat een goede vlucht beter is dan een kwaad afwachten ...” Ondertussen vluchtte hij te velde waart zo zeer als zijn paard lopen mocht, maar Palmerijn achterhaalde hem zo na dat hij hem de rechterarm van de schouder sloeg waardoor hij op de ene en op de ander zijde van ’t koffertje neer viel. Hierna stond Palmerijn af en nam ’t koffertje voor hem op het paard en verliet de dode ridder en reedt hij zijn gekomen weg op die Ptolomeus hem tegemoetkwam die hem zeer haastte en vreesde dat hij enig bijstand van doen zou hebben gehad.

De jonkvrouw zag Palmerijn victorieus, [D6vb] steeg af van haar hakkenei en kwam hem met geweld de voeten kussen en zei: “Ik bid God almachtig, goede en edele ridder, dat hij u vergelden wil de weldaad die gij mij bewezen hebt!”

“Mijn vriendin,” antwoorden hij, “ziet, daar is het koffertje alzo ik het gevonden heb.”

“Ik bid u,” zei Ptolomeus, “laat mij ook het fortuin proberen, hoewel dat ik alzo niet gekwalificeerd ben als de uitnemer behoort te wezen.”

Toen nam hij het koffertje, maar de jonkvrouw zei: “Ik bid u, wil wachten. Gij behoort mij eerst een gelofte te doen!”

“Ik beloof het u,” antwoorden hij.

Hiermede deed hij alle zijn krachten om het koffertje te openen, maar hij richtte weinig uit.

Palmerijn zag Ptolomeus falen en zei tot de jonkvrouw: “Begeert gij iets van mij aleer ik mijn verloren moeite ook te werk stel?”

“Mijn heer,” antwoorden ze, “gij behoort mij eerst gelijke belofte te doen.”

“Daar zal het niet aan mankeren,” zei Palmerijn.

Toen nam hij ’t koffertje en deed het open zonder enige moeite en trok er het zwaard uit wat hij dacht ’t allermooiste te zijn dat hij ooit gezien had. De jonkvrouw die dit zag zei: “Och goede ridder, gezegend is de dag dat gij geboren bent! Gij hebt mij verlost van een grote arbeid. Het zwaard is de uwe. Maar door de gelofte ben jet verplicht met mij te reizen en te doen dat u mijn vrouwe goed vindt te gebieden.”

“Jonkvrouw,” antwoorden Palmerijn, “reizen we!”

Toen gingen ze alle wederom te paard en reden zo lang tot dat ze kwamen aan de poort van een geweldig mooi kasteel daar de voorzegde jonkvrouw afstond, de twee ridders bad dat ze een weinig tijd wilden wachten. Hierna deed ze de poort open en ging erin en vond haar meesteres met haar zuster die haar toen vroegen of ze de gezochte [D7ra] ridder gevonden had. “Ja ik, mevrouw,” antwoorden ze. Hij is de allermooiste en kloekste ridder die men met ogen zou mogen aanzien.”

“Ik bid u,” zei ze, “laat hem binnenkomen.”

Toen lieten ze de valbrug neer en zo gauw als [D7rb] de twee ridders erover gepasseerd waren gingen ze van hun paarden alwaar de juffrouwen ze tegemoet kwamen en toen de reverentie geschied was werden ze geleid in een van de beste kamers, alwaar ze zich ontwapenden.

[D7r] Hoe de vrouwe vant casteel Palmerijn vertrock dat den reuse Darmake haer dochter ende goederen ontnomen hadde, waerom hy hem bevochte, volgende syne gelofte. Het .XXIJ. capittel.

[D7ra] Palmerijn ende Ptolomeus ontwapent wesende, quam haer me[v]rouwe presenteren yeder een mantel van damast ende leydense inde sale om het avontmael te nutten, het welc seer magnifijc toeginc. Ende na datse gegeten hadden en[de] de tafel opgenomen wesende ende de suster vande vrouwe des casteels siende dat heur de gelegentheyt presenteerden om dese ridders heur misval te kennen te gheven, seyde tot Palmerijn: “Heer ridder, hoewel dat ick nu arm ben, soo ben ick nochtans hier bevorens de huysvrouwe geweest van eene der alder rijckste ridderen van dese contreye, met den welcken ic lange tijt leefden sonder [D7rb] kinderen te krijgen tot dat Godt geliefden ons een seer schoone eenige dochter te verleenen, die vijf jaer out was als mijn man storf. De welcke seer ervaren was inde nigromantie, waer deur hy voorsach veel toecomende dingen, waerom hy my in syn leste tot hem riep, seggende: ‘Mijn alderliefste, ic weet vele saken die u gebeuren sullen. Ooc datmen u met gewelt ontnemen sal u eenige dochter met u goederen. Maer ghy sult in mijn schrijfcamer vinden een sweert in een cofferken gesloten, datter niemant uut en sal mogen nemen als den cloecsten ridder der gheheelder werelt in synen tijt, die u alleen sal mogen helpen wederom te crijgen u [D7va] verlies.’ Ende nauwelicx en hadde hy dese woorden geeynt of hy gaf synen geest. Eylaci,” seyde sy, “zijn woorden waren meer als waer, want voort na synen doot quam Darmake den reuse, volgende zijn gewoonlicke wreet ende onrechtveerdicheyt, ende ontnam my een vande principaelste van mijn casteelen met mijn eenige dochter, seggende die te willen geven aen syn sone, die noch booser is als syn vader, ende boven maten leelick. Maer om dat mijn dochter maer tien jaren out is, so en is tselve noch niet volbrocht. Ende om dat ic niet en woude consenteren int voorseyde houwelic heeft my den booswicht ooc afgenomen de weynighe goederen die my noch resten, uytghenomen u sweert, twelc ic te bevorens gestelt had inde bewaernisse van mijn suster, vrouwe van dit casteel Daerom bid ic u seer ootmoedelic, deuchdelicken ende vaillanten ridder, dat ghy my op den verrader wreecken wilt indien bermherticheydt eenichsins in u plaetse vinden can, waer aen ghy volbrengen sult uwe ghelofte, Godt aenghenaem werck, my eere ende tvoorseyde weeskindt secours doen.”

“Mevrouwe,” antwoorden Palmerijn, “al en waer by my gene gelofte geschiet, so en soude ick nochtans niet gheerne van hier reysen sonder eerst mijn beste te doen om hem te bedwingen tegens u te beteren alsulcke injurie, waer toe ic morgen hen tempteren sal.”

Waer van hem de joffvrouwe ootmoedelick bedanckten. Ende om dat het laet was, gingense alle rusten tot sanderen daech smorgens, dat hem Palmerijn wapende, ende gaende byde jofvrouwe versocht hy eenen leytsman om hem byden reuse te brengen, waerom sy hem met gaf de joncvrouwe die tcofferken gedraghen hadde, ende twee van hare ridderen, met welc geselschap Palmerijn den rechten wech na tcasteel van Darmake reet, alwaer sy des naemiddaechs aenquamen. Ende siende eenen [D7vb] schiltknecht op de muere de wacht staen houden, tot den welcken hy riep: “Cammeraet, ic bid u dat ghy Darmake ten voortschijn doen comen wilt!”

“Wat begeerdy van hem?”, antwoorden den schiltknecht.

“Ic woude hem bidden,” antwoorden Palmerijn, “dat hy de goede vrouwe door hem berooft zijnde, wederom geve hare goederen ende dochter, ende indien mijn bidden niet en can profijteren, dat hy in sulcken gevalle tegens my coemt vechten, ende ic sal hem doen bekennen dat hy onbehoorlic gedaen heeft.”

“Ghy sult seer corte expeditie crijgen,” antwoorden den
schiltknecht. “Dan om u wel te raden, so vertrect haestelic van hier. Vertreckt indien ghy u hooft niet laten en wilt om voor een teycken van uwe sotheydt gheslaghen te worden op dese poorte!”

“Mijn hooft,” seyde Palmerijn, “sidt my noch te vast op den romp. Daerom gaet rasch, oft ick salse alle doot slaen die hier uutcomen!”

“Ic sal u bootschap doen,” antwoorden den schiltknecht. “Darmake en is voor alsnu hier niet, dan Mardane, syn sone, sal u wel voldoen in dese affaire.”

Ten verliep niet lange hierna Mardane vertoonden hen boven op die muyren, Palmerijn vragende wat hy sochte.

“Syd[y] den sone vanden reuse?”, antwoorden hy.

“Ick bent. Wat salt wesen?”

“Ic soude u versoecken,” antwoorden Palmerijn, “dat u geliefden uwen vader te seggen dat hy wederom gheeft de jonckvrouwe die hy haer moeder met onrecht is onthoudende oft ic salt hem doen doen met gewelt.”

“Sy sal u gebrocht worden,” seyde Mardane, “indien ghy een weynich verbeyden wilt.”

In een seer geringen tijt hierna quam hy uut de fortresse, wel gewapent zijnde, hebbende in syn vuyste een groote lancie, ende rijdende op een wonderbaerlic sterck oorloghspeert, het welcke na advenant niet minder oft grooter en was als andere ordinarise peerden als den reuse, seggende tot Palmerijn: “Vassael, ghy zijdt uwen [D8ra] doot comen soecken. Niettemin, indient ghy u terstont aengheven wilt tmijnder geliefte, so suldy gequiteert worden met een eewige ghevanckenisse in een vande diepste kelderen onder dese grachten.”

“Sulck een logijs en behaecht my niet,” antwoorden hy.

Met dien liep hy tegen den sone vanden reuse ende den anderen ter contrarien, malcanderen so dapperlick treffende met de lancien, schilden, lichamen ende hoofden, dat sy beyde uut de sadels gesmeten worden sonder dat Palmerijn eenige quetsure ontfinc, hem beschuttende met synen schildt. Maer den reuse worde op een onbedeckte plaetse geraect so dat hem een stuck van Palmerijns lancie inde zijde stack, maer veerdichlic op springende troc hijt daer uyt, werpende daer met nae Palmerijn met grooten crachte, maer so hy duycten vlooch tselve over hem hen in syn peert, diet ontmoeten dwers door tlijf. Hierna voechden hem Palmerijn met syn bloote sweert dicht by Mardane, die hem een seer swaren slach opt hoochste van synen helme gaf, waerover hy syn bloet in so grooter abondantie verloor dat hy bestonde te verflouwen, so dat hy bemercten hem van nooden te syn de sake inder yl te eyndigen. Ende siende Mardane wederom syn sweert verheffen om hem t’andermael te treffen, sprongh hy ter sijden uyt, ende door den selfsten middel sloech hy den reuse synen rechter arm af, die van cracht des slachs op syn een knye viel, maer haestelick op springende liep hy na syn casteel.

Die van binnen dit siende, vielen so geweldichlic uyt met halve piecken dat Palmerijn genoech te doen hadde om hem te defenderen. Maer Ptolomeus ende d’andere twee ridders die met hem gecomen waren, haer daer ontrent verborghen hebbende, siende den noot van Palmerijn, liepen met vollen loop van peerde op die vanden casteele, haer jagende tot inde voorplaetse, alwaer [D8rb] den reuse nederviel voor de voeten van Palmerijn, die hem thooft afsloech. Doen soudy een genoechte genomen hebben indien ghy daer present geweest waert van te sien lopen herwaert ende derwaert alle ontcomende met rassicheyt van hare voeten door een valsche poorte, uutgenomen eenighe sware ghewonden die int puncte des doots waren. Twelc Palmerijn siende, stont stracx na de jofvrouwe die hem geleyt hadde, de welcke tot hen seyde: “Ic bid u, mijn heere, laet ons voor al soecken Esmerinde, dochter van mevrouwe mijn meestersse.”

“Doen wy also,” seyde Palmerijn. Ende siende den duysteren nacht haer overvallen, gheboot hy de poorten te sluyten om aldaer tot sanderen daechs te verbeyden. Daerentusschen vont de jonckvrouwe Esmerinde inde camer vanden reuse int geselschap van drie ander joncvrouwen, die haer terstondt om den hals viele, van te vorens seer verveert, maer de jofvrouwe verseeckerden haer dattet alle gedaen was om hare verlossinge. Dewijle dit geschieden quam Palmerijn ooc inde camer, tot de cleyne Esmerinde seggende: “Mijn vriendinne, en wildy niet wederom met ons reysen by u moeder?”

“Heer ridder,” antwoorden sy, hem te voete vallende, “ic en hadde noyt grooter begheerte, maer ick vreese grootelicx dat Darmake ons ontmoeten sal, want hy is desen morgen ghereyst op de uytvaert van syn suster ende woude morgen wederom keeren. Indien hy ons vint, so syn wy verloren!”

“Laet my daer met begaen,” seyde Palmerijn, haer opheffende ende omhelsende.

Hierentusschen bereyden de jonckvrouwen het avontmael. Ende na datse versaet waren, gingense slapen. Ende int puncte vanden dageraet dedense te peerde sitten alle de vroupersoonen, met nemende alle de beste goederen vant casteel, int welcke sy den brant staken, hernemende haren wech.

[D7r] Hoe de vrouwe van het kasteel Palmerijn verhaalde dat de reus Darmake haar dochter en goederen ontnomen had waarom hij hem bevocht en volgde zijn gelofte. Het 22 kapittel.

[D7ra] Palmerijn en Ptolomeus die ontwapend was, kwamen hun mevrouw presenteren elk in een mantel van damast en leidde ze in de zaal om het avondmaal te nutten, wat zeer magnifiek toeging. Na dat ze gegeten hadden en de tafel opgenomen was en de zuster van de vrouwe van het kasteel zag dat zich de gelegenheid presenteerden om deze ridders haar misval te kennen te geven zei tot Palmerijn: “Heer ridder, hoewel dat ik nu arm ben, zo ben ik nochtans hier tevoren de huisvrouw geweest van een der aller rijkste ridders van deze contreien met die ik lang tijd leefden zonder [D7rb] kinderen te krijgen tot dat God geliefde ons een zeer mooie enige dochter te verlenen die vijf jaar oud was toen mijn man stierf. Die zeer ervaren was in de nigromantie waardoor hij voorzag veel toekomende dingen, waarom hij mij in zijn laatste tot hem riep en zei: ‘Mijn allerliefste, ik weet vele zaken die u gebeuren sullen. Ook dat men u met geweld ontnemen zal uw enige dochter met uw goederen. Maar gij zal in mijn schrijfkamer vinden een zwaard in een koffertje gesloten dat er niemand uit zal mogen nemen dan de kloekste ridder der gehele wereld in zijn tijd die u alleen zal mogen helpen wederom te krijgen uw [D7va] verlies. Nauwelijks had hij deze woorden geëindigd of hij gaf zijn geest. Helaas,” zei ze, “zijn woorden waren meer dan waar, want voort na zijn dood kwam Darmake de reus en volgde zijn gewoonlijke wrede en onrechtvaardigheid en ontnam mij een van de belangrijkste van mijn kastelen met mijn enige dochter en zei die te willen geven aan zijn zoon die noch bozer is dan zijn vader en bovenmate lelijk. Maar om dat mijn dochter maar tien jaren oud is zo en is het noch niet volbracht. Omdat ik niet wilde consenteren in het voorzegde huwelijk heeft mij de booswicht ook afgenomen de weinige goederen die mij noch resten, uitgezonderd uw zwaard, wat ik te tevoren gesteld had in de bewaring van mijn zuster, vrouwe van dit kasteel, daarom bid ik u zeer ootmoedig deugdelijke en moedige ridder, dat gij mij op de verrader wreken wit indien barmhartigheid enigszins in u plaats vinden kan, waaraan gij volbrengen zal uw gelofte, God aangenaam werk, mij eer en het voorzegde weeskind bijstand doen.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “al was het bij geen gelofte geschied zo zou ik nochtans niet graag van hier reizen zonder eerst mijn best te doen om hem te bedwingen en tegen u te beteren al zulke schade waartoe ik morgen hen verleiden zal.”

Waarvan hem de juffrouw ootmoedig bedankte. Omdat het laat was gingen ze alle rusten tot de volgende dag ‘s morgens dat hem Palmerijn wapende. Hij ging bij de juffrouw en verzocht een leidsman om hem bij de reus te brengen, waarom zij hem met gaf de jonkvrouw die het koffertje gedragen had en twee van haar ridders met welk gezelschap Palmerijn de rechte weg naar het kasteel van Darmake reedt alwaar zij in de namiddag aankwamen. Hij zag een [D7vb] schildknecht op de muur de wacht staan houden tot die hij riep: “Kameraad, ik bid u dat gij Darmake ten voorschijn doen komen wil!”

“Wat begeer je van hem?”, antwoorden de schildknecht.

“Ik wilde hem bidden,” antwoorde Palmerijn, “dat hij de goede vrouwe die door hem beroofd is wederom geeft haar goederen en dochter en indien mijn bidden niet kan profiteren dat hij in zulk geval tegen mij komt vechten en ik zal hem doen bekennen dat hij onbehoorlijk gedaan heeft.”

“Gij zal een zeer korte expeditie krijgen,” antwoorden de schildknecht. “Dan om u goed aan te raden, zo vertrek haastig van hier. Vertrekt indien gij uw hoofd niet laten wilt om voor een teken van uw zotheid geslagen te worden op deze poort!”

“Mijn hoofd,” zei Palmerijn, “zit mij noch te vast op de romp. Daarom ga snel of ik zal ze alle dood slaan die hier uitkomen!”

“Ik zal uw boodschap doen,” antwoorde de schildknecht. “Darmake is voor alsnu hier niet, dan Mardane, zijn zoon, zal u wel voldoen in deze affaire.”

Het verliep niet lang hierna en Mardane vertoonden hen boven op die muren en Palmerijn vroeg wat hij zocht.

“Ben je de zoon van de reus”, antwoorden hij.

“Ik ben het. Wat zal het wezen?”

“Ik zou u verzoeken,” antwoorde Palmerijn, “dat het u geliefde uw vader te zeggen dat hij wederom geeft de jonkvrouw die hij haar moeder met onrecht onthoudt of ik zal het hem laten doen met geweld.”

“Zij zal u gebracht worden,” zei Mardane, “indien gij een weinig wachten wil.”

In een zeer geringe tijd hierna kwam hij uit het fort en was goed gewapend en had in zijn vuist een groot land en reedt op een wonderbaarlijk sterk oorlogspaard, wat naar advenant niet minder of groter was dan andere ordinaire paarden als de reus en zei tot Palmerijn: “Vazal, gij bent uw [D8ra] dood komen zoeken. Niettemin, indient gij u terstond aangeven wil tot mijn gelieve zo zal je gedoemd worden met een eeuwige gevangenis in een van de diepste kelders onder deze grachten.”

“Zulk logies en behaagt mij niet,” antwoorden hij.

Met dien liep hij tegen de zoon van de reus en de andere ter contrarie die elkaar zo dapper troffen met de lansen, schilden, lichamen en hoofden dat zij beide uit de zadels gesmeten werden zonder dat Palmerijn enige kwetsing ontving en zich beschutte met zijn schild. Maar de reus werd op een onbedekte plaats geraakt zo dat hem een stuk van Palmerijn’ s lans in de zijde stack maar sprong vaardig en trok hij het eruit en wierp daarmee naar Palmerijn met grote kracht, maar zo hij dook vloog hete over hem heen in zijn paard die het ontmoette dwars door het lijf. Hierna voegde hem Palmerijn met zijn blote zwaard dicht bij Mardane die hem een zeer zware slag op het hoogste van zijn helm gaf waardoor hij zijn bloed in grote hoeveelheid verloor dat hij bestond te verflauwen zo dat hij bemerkte dat hem van node was de zaak in allerijl te eindigen. Hij zag Mardane wederom zijn zwaard verheffen om hem te andermaal te treffen en sprong hij ter zijden uit en door hetzelfde middel sloeg hij de reus zijn rechterarm af die van kracht van de slag op zijn ene knie viel, maar haastig opsprong en liep hij naar zijn kasteel.

Die van binnen die dit zagen vielen zo geweldig uit met halve pieken zodat Palmerijn genoeg te doen had om zich te verdedigen. Maar Ptolomeus en de andere twee ridders die met hem gekomen waren en zich daar omtrent verborgen hadden zagen de nood van Palmerijn en liepen met volle loop van paarden op die van het kasteel en joegen ze tot in de voorplaats, alwaar [D8rb] de reus neerviel voor de voeten van Palmerijn die hem het hoofd afsloeg. Toen zou je een genoegen genomen hebben indien gij daar present geweest was van te zien lopen herwaarts en derwaarts allen te ontkomen met de snelheid van hun voeten door een valse poort uitgezonderd enige zwaargewonden die in het punt der dood waren. Wat Palmerijn zag en stond strak naast de juffrouw die hem geleid had die tot hem zei: “Ik bid u, mijn heer, laat ons vooral zoeken Esmerinde, dochter van mevrouw mijn meesteres.”

“Toen wij alzo,” zei Palmerijn. Hij zag de duistere nacht hen overvallen en gebood de poorten te sluiten om aldaar tot de volgende dag te wachten. Ondertussen vond de jonkvrouw Esmerinde in de kamer van de reus in het gezelschap van drie ander jonkvrouwen die haar terstond om de hals vielen van tevoren zeer bang, maar de juffrouw verzekerden ze dat het allee gedaan was om haar verlossing. Terwijl dit geschiede kwam Palmerijn ook in de kamer tot de kleine Esmerinde en zei: “Mijn vriendin, wil je niet wederom met ons reizen bij u moeder?”

“Heer ridder,” antwoorden ze en viel hem te voet, “ik had nooit grotere begeerte, maar ik vrees zeer dat Darmake ons ontmoeten zal, want hij is deze morgen vertrokken op de uitvaart van zijn zuster en wilde morgen wederom keren. Indien hij ons vindt, zo zijn wij verloren!”

“Laat mij daarmee begaan,” zei Palmerijn die ophief en omhelsde.

Ondertussen bereiden de jonkvrouwen het avondmaal. Na dat ze verzadigd waren gingen ze slapen. In het punt van de dageraad lieten ze te paard zitten alle vrouwpersonen die met ze namen alle de beste goederen van het kasteel wat zij de brand staken en hernamen hun weg.

[D8va] Hoe Palmeryn met syn gheselschap wederom keerden nae de moeder van Esmerinde, int welcke hy ontmoeten den reuse Darmake, die hy bevechtende overwan. Het .XXIIJ. capittel.

Also reysden Palmerijn met syn geselschap voort, seer blijde zijnde overmits de vercregen fortuyne, maer een weynich daer nae was eenen groote grouwel haer vreuchde verjagende, want int uutcomen van een bosch worde Esmerinde ghewaer Darmake, met hem leydende syn huysvrouwe ende tien ridders, waer deur ’t arme bedroefde dochterken begonste te roepen: “O mijn God, wy syn alle doot!”

Om dit woort begonsten d’andere alle om te kiecken, ende siende so grouwelicken reuse soo nae by haer, bevonde hem den alderstoutsten qualick geresolveert. Maer Palmerijn seyde tot Ptolomeus: “Bevecht ghy met de andere twee ridders de reste dewijle dat ic Darmake wederstae, ende laet Urband daerentusschen met de jofvrouwen te boschwaert innen keeren.”

Nauwelicx en hadde hy dese woorden volbracht oft den reuse, siende Esmerinde verlost, worde bycans rasende van gramschap, dat hy seer wel dede blijcken, want sonder sweert oft schilt overviel hy Palmerijn so subijtelijck dat hy hem byden craghe greep aleer hy de handen aent gheweyr conde slaen, hopende hem met gewelt ter aerden te werpen. Maer Palmerijn vatten hem om den hals aleer hy hem den swick conde gheven, die so sterc tot hem treckende datse beyde vande peerden vielen, waerover den reuse met synen lincker voet inden stegelreep bleef hangen. Nochtans en lietense malcanderen niet los gaen, maer tpeert van den reuse, in syn zijde gevoelende de spore van syn meyster, begonst het also te springen dat hy [D8vb] Palmerijn moeste laten, die promptelic syn sweert nemende, sloech een so geweldigen slach op den helm van Darmake datse hem vanden hoofde sprong, ende den selven verdubbelerende sloech hy hem ’t hooft vanden lichame, seyndende syn siele voor den duyvel.

Palmerijn meenende alsnu geeyndicht te hebben, werde hy wel verwondert als hy bemerckten recht tegens hem te comen lopen de reusinne met de lancie van haren man, meynende hem swaerlic te wonden, maer hy bedeckten hem met synen schildt, springende ter zijden uyt, ende sonder regard te nemen op hare sexe stac hy haer syn swert soo diep inde zyde datse doot ter aerden nederviel. Hierna voechden hem Palmerijn by syn ander geselschap, die seer vromelic bevechtende waren tgeselschap van Darmake, niettemin souden sy alle genoech te doen hebben gehadt indien heur niet overcomen en ware tnavolghende secours.

So geringe als Palmerijn vertrocken was vande twee vrouwen ghesusteren dede de moeder van Esmerinde ontbieden eenen jongen edelman, Crespin genoemt, die sy haer dochter ten houwelick belooft hadde, den welcken tot haer gecomen zijnde, seyde sy: “Gisteren is van hier vertrocken eenen ridder om te gaen bevechten den schelm Darmake, ende also ick niet en weet hoe ’t eynde hier van geschieden sal, bid ic dat ghy u wilt wapenen ende met u nemende thien van uwen volcke, om haer luyden te gemoet te reysen.” Waer in haer Crespin obedieerden, door fortuyne ontmoetende den dwerg mette jofvrouwen vluchtende, ende siende gene verlost te syn die hy meer beminden als zijn eygen selfs, worde hy verblijt als alle verlanghende minnaers wel dencken mogen, haer vragende waer sy de andere ghelaten hadden, waer op sy hem antwoorden tgene hier voor verhaelt is. Waerom hy vijf van synen geselschap ghebode de jofvrouwen te geleyden op [E1ra] een huys niet verre van daer, ende met de reste liep hy met vollen toome na ’t geselschap van Darmake. Nochtans en conde hy soe gheringhe niet daer by comen oft daer wasser al sommighe van verslaeghen deur de vromicheydt van Palmerijn, die oock op veele plaetsen gewont was, ende een vande ridders der weduwe hadder albereets ’t leven ghelaten, maer Crespijn arriverende stelden hem alsoo ter weer dat de twee eersten die hem van zijne vyanden ontmoeten noyt daer na goet of quaet meer en spraken. Ende siende de anderen de hacken toonen, ginck hy by Palmerijn, hem vertellende dat hy Esmerinde met heur geselschap ontmoet was, ende dat hy heur hadde doen leyden int casteel van zijnen neve, “alwaer wijse, indient u belieft,” seyde hy, “sullen gaen besoecken, verseeckert zijnde van seer goeden ciere deur de verbintenisse daer mede alle de ghene van dese contreye aen u verbonden zijn om de verlossinghe vande tyrannen Darmake ende zijnen soone.”

“Gaen wy!”, antwoorden Palmerijn, ende alsoo arriveerden sy ontrent des middaechs int logement van zijnen neve, die heur seer goede onthalinghe bewees, alwaer sy den geheelen dach ooc voorts verbleven, begravende den doot ghebleven ridder vande moeder van Esmerinde, die van zijn cameraet aldaer op diens peert mede gebrocht was. Maer des anderen daechs seer vroech gingense wederom te peerde, ende om dat den wech een weynich lanck was, weynden Crespijn alle neersticheyt aen van Palmerijn den tijt te corten om hem te doen vergheten de pijne van zijne wonden, mede verhalende zijne groote liefde tot Esmerinde ende hoe die hem albereets belooft was, waerom hy hem affectueuselicken bad hem te willen helpen eyndigen so geluckigen beginsel. Twelck hem Palmerijn toeseyde, ende [E1rb] hierentusschen quamense ontrent het casteel daer op de moeder van Esmerinde woonden, de welcke heure comste verstaen hebbende, haerluyden soo verre te ghemoete liep als zijse af sien konde, ende haer dochter omhelsende vielse ter aerden neder geheel van haer selven, blyvende een wijltijts sonder spraecke om dat haer herte met onmaetelicke blijdtschap bevanghen wordende, hare tongen niet een woort meer en konde uutspreecken, alsoo seere sloot de vreuchde den wech van ’t officie der lidtmaten. Niettemin dedense haer met de hulpe van eenige specerien die heur geselschap by sich hadden, in corten tijt wederom tot heur selven commen, so datse tot Palmerijn seyde: “Och deuchdelicken ridder, hoe waert mogelick dat ick ten vollen soude mogen recompenseren de weldaet die ghy my bewesen hebt?”

“Mevrouwe,” antwoorden hy, “looft daer van Godt onsen Heere. Voor mijner recompens wilt my alleen seggen of ick voldaen hebbe mijn ghelofte.”

“Ghy hebt die volbracht,” seyde sy, “in sulcker manieren dat het u onmoghelick soude zijn daer van beter te quiteren, alleene wilt my wederom helpen crijghen de goederen die my den reuse ontnomen heeft.”

“Ick sal al doen dat my moghelick is,” antwoorden Palmerijn, maer om dat hy swaerlick ghequetst was, wort gheduerende zijn ghenesinghe Crespijn ende zijnen oom met alle de soldaten diese becommen costen, ghesonden om te gaen winnen der weduwe voorseyde afghenomen casteel, voor ’t welcke gecomen zijnde, ende soo haest als de gemeynte verstaen hadden den doodt vanden reuse, keerdense sonder eenich gheweldt wederom onder de onderdanicheyt van hare gherechtighe vrouwe, die met heur dochter ende haer ander gheselschap als oock met Ptolemeus ende Palmerijn, soo haest [E1va] hy het rijden verdraghen konde, aldaer reysden, [o]ntfangende de eerbewijsingen ende eeden van haere onderdanen met een seer grooten triumphe, duerende de welcke oock ghehouden worde de bruylofte van Crespijn ende de schoone Esmerinde.

Ende des anderen daechs hier na opten middach ter tafelen sittende, quamder inde zaele eenen schiltknecht die tot Palmerijn seyde: “Mijn heer, hier buyten is een jonckvrouwe die u begheert te spreecken.”

“Doet haer binnen comen!”, antwoorden hy.

Doen brochtse den schiltknecht binnen ende incommende vielse voor Palmerijn op haer knien, segghende: “Heer ridder, en kent ghy my niet?”

“Neen ick, voorwaer jonckvrouwe,” antwoorden hy.
“Soo is seer qualijck geimployeert,” seyde sy, “den dienste die u van my op een ander mael is bewesen!”
Op dese woorden wort Palmerijn gedachtich dat het de gene was die hem den schilt met den helm ghebracht hadde als Florendos hem ridder sloech, waeromme hy vande tafel op stont ende ghinck haer omhelsen, seggende: “Mejofvrouwe, ic bid u dat ghy mijn onbedachtheyt deur uwe core[c]sie excuseren wilt, want ’t verloop des tijts in uwe absentie hadde van my wech ghenomen uwe kennisse. Dan indien u yet wat belieft op my, soo beveelt. Ick verseeckere u onderdanicheyt!”

“Heer ridder,” seyde de jonckvrouwe, “doen ick u presenteerden den helm ende den schilt beloofden ghy u t’employeren in al ’t gene daer in u den gever vandien van doen mochte hebben. Nu ist dan inden saysoene dat ghy deur de volbrenginghe meucht bevestighen ’t segghen van uwe woorden. Derhalven bi[d] ick u ootmoedelijck dat ghy sonder uutstel met my reysen wilt, indien ghy hem verlossen wilt vander doot.”

“Ick sal so geringe met u reysen,” seyde Palmerijn, “als de tafelen [E1vb] ontdeckt sullen zijn.”

Ende de maeltijt geeyndicht wesende, wapenden hy hem met zijn cameraet Ptolemeus, waerom die gheheele compaignie seer droevich worden. Niettemin, sy namen op staende voet van haer oorlof, gingen te peerde ende reysden met de nieuwe aenghecomene jonckvrouwe den wech die sy haerluyden leyde, geduerende den welcken Palmerijn groot verlanghen hadde nae den ridder daer sy toe reysende waren, om van hem te mogen verstaen zijn afcomste, die hy wiste te seggen, also hy hem deur dese jonckvrouwe mede hadde doen bootschappen, doen hy ridder ghemaeckt worden.

D8va Hoe Palmerijn met zijn gezelschap wederom keerde naar de moeder van Esmerinde waarbij hij ontmoette de reus Darmake die hij bevocht en overwon. Het 23 kapittel.

Al zo reisde Palmerijn met zijn gezelschap voort die zeer blijde was overmits het verkregen fortuin, maar een weinig daarna was een grote gruwel die hun vreugde verjoeg, want in het uitkomen van een bos werd Esmerinde gewaar Darmake die met hem leidde zijn huisvrouw en tien ridders, waardoor het arme bedroefde dochtertje begon te roepen: “O mijn God, wij zijn alle dood!”

Om dit woord begonnen de andere alle om te kijken en zagen zo’ n gruwelijke reus zo nabij ze en bevonden hem de aller stoutste kwalijk gered. Maar Palmerijn zei tot Ptolomeus: “Bevecht gij met de andere twee ridders de rest terwijl dat ik Darmake weersta en laat Urbande ondertussen met de juffrouwen te bos waart in keren.”

Nauwelijks had hij deze woorden volbracht of de reus zag Esmerinde verlost en werd bijna razend van gramschap, dat hij zeer goed liet blijken, want zonder zwaard of schild overviel hij Palmerijn zo subtiel dat hij hem bij de kraag greep aleer hij de handen aan het geweer kon slaan en hoopte hem met geweld ter aarde te werpen. Maar Palmerijn vatte hem om de hals aleer hij hem de draai kon geven en die zo sterk tot zich trok zodat ze beide van de paarden vielen waardoor de reus met zijn linkervoet in de stegelreep bleef hangen. Nochtans lieten ze elkaar niet losgaan, maar het paard van de reus die in zijn zijde voelde de spoor van zijn meester, begon alzo te springen dat hi [D8vb] Palmerijn moest laten die prompt zijn zwaard nam en sloeg een zo geweldige slag op de helm van Darmake dat het hem van het hoofd sprong en dien verdubbelde sloeg hij hem ’t hoofd van het lichaam en zond zijn ziel voor de duivel.

Palmerijn meende alsnu geëindigd te hebben en werd hij wel verwonder toen hij bemerkte recht tegen hem te komen lopen de reuzin met de lans van haar man en meende hem zwaar te verwonden, maar hij bedekte zich met zijn schild en sprong ter zijden weg en zonder waar te nemen op hare sekse stak hij haar zijn zwaard zo diep in de zijde zodat ze dood ter aarde neerviel. Hierna voegden hem Palmerijn bij zijn ander gezelschap die zeer dapper bevochten het gezelschap van Darmake, niettemin zouden zij alle genoeg te doen hebben gehad indien ze niet overkomen wat de navolgende bijstand.

Zo gauw als Palmerijn vertrokken was van de twee vrouwen gezusters liet de moeder van Esmerinde ontbieden een jonge edelman, Crespijn genoemd, die zij haar dochter ten huwelijk beloofd had, die tot haar gekomen was en ze zei: “Gisteren is van hier vertrokken een ridder om te gaan bevechten de schelm Darmake en alzo ik niet weet hoe ’t einde hier van geschieden zal, bid ik dat gij u wilt wapenen en met u neemt tien van uw volk om ze tegemoet te reizen.” Waarin haar Crespijn gehoorzaamde en door fortuin ontmoette hij de dwerg die met de juffrouwen vluchtte en zag diegene verlost te zijn die hij meer beminden dan zichzelf, werd hij verblijd als alle verlangende minnaars wel denken mogen en haar vroeg waar zij de andere gelaten hadden, waarop zij hem antwoorde hetgeen hiervoor verhaald is. Waarom hij vijf van zijn gezelschap gebood de juffrouwen te geleiden op [E1ra] een huis niet ver vandaar en met de rest liep hij met volle toom naar ’t gezelschap van Darmake. Nochtans kon hij zo gauw niet daarbij komen of daar waren er al sommige van verslagen door de dapperheid van Palmerijn die ook op vele plaatsen gewond was. Een van de ridders der weduwe had er al gereed ’t leven gelaten. Maar Crespijn arriveerde en stelden hem alzo ter weer dat de twee eersten die hem van zijn vijanden ontmoette nooit daarna goed of kwaad meer spraken. Hij zag de anderen de hakken tonen en ging hij bij Palmerijn en vertelde hem dat hij Esmerinde met haar gezelschap ontmoet had en dat hij haar had doen leiden in het kasteel van zijn neef, “alwaar wij haar, indien het u belieft,” zei hij, “zullen gaan bezoeken en verzekerd zijn van zeer goede sier door de verbinding waarmee al diegene van deze contreien aan u verbonden zijn om de verlossing van de tirannen Darmake en zijn zoon.”

“Gaan wij!”, antwoorde Palmerijn, en alzo arriveerden zij omtrent de middag in het logement van zijn neef die hen een zeer goed onthaald bewees, alwaar zij de gehele dag ook voorts verbleven en begroeven de dood gebleven ridder van de moeder van Esmerinde, die van zijn kameraad aldaar op diens paard meegebracht was. Maar de volgende dag vroeg gingen ze wederom te paard en omdat de weg een weinig lang was wende Crespijn alle naarstigheid aan van Palmerijn de tijd te korten om hem te doen vergeten de pijn van zijn wonden, mede verhaalde zijn grote liefde tot Esmerinde en hoe die hem al gereed beloofd was, waarom hij hem effectief bad hem te willen helpen eindigen het zo gelukkige begin. Wat hem Palmerijn toezei. [E1rb] Ondertussen kwamen ze omtrent het kasteel waarop de moeder van Esmerinde woonde die hun komst verstaan had en ze zo ver tegemoet liep toen zij ze zien kon en haar dochter omhelsde viel ze ter aarde neer geheel van zichzelf en bleef een tijdje zonder spraak omdat haar hart met onmetelijke bevangen werd en haar tong geen woord meer kon uitspreken, alzo zeer sloot de vreugde de weg van ’t officie der ledematen. Niettemin deden ze haar met de hulp van enige specerijen die haar gezelschap bij zich had in korte tijd wederom tot zichzelf komen zo dat ze tot Palmerijn zei: “Och deugdelijke ridder, hoe was het mogelijk dat ik te volle zou mogen terugbetalen de weldaad die gij mij bewezen hebt?”

“Mevrouw,” antwoorden hij, “loof daarvan God onze Heer. Voor mijn terugbetalen wil mij alleen zeggen of ik voldaan heb mijn belofte.”

“Gij hebt die volbracht,” zei ze, “in zulke manieren dat het u onmogelijk zou zijn daarvan beter te kwijten, alleen wilt mij wederom helpen verkrijgen de goederen die mij de reus ontnomen heeft.”

“Ik zal alles doen dat mij mogelijk is,” antwoorde Palmerijn, maar omdat hij zwaar gekwetst was werd gedurende zijn genezing Crespijn en zijn oom met alle soldaten die ze bekomen konden gezonden om te gaan winnen der weduwe voorzegde afgenomen kasteel waar ze voor kwamen. Zo gauw als de gemeente verstaan hadden de dood van de reus keerden ze zonder enig geweld wederom onder de onderdanigheid van hun gerechtige vrouwe, die met heur dochter en haar ander gezelschap als ook met Ptolomeus en Palmerijn, zo gauw [E1va] hij het rijden verdragen kon aldaar reisden en ontvingen de eerbewijzen en eden van hun onderdanen met een zeer grote triomf en gedurende dat werd ook gehouden de bruiloft van Crespijn en de mooie Esmerinde.

En de volgende dag hierna op de middag toen ze ter tafel zaten kwam er in de zal een schildknecht die tot Palmerijn zei: “Mijn heer, hierbuiten is een jonkvrouw die u begeert te spreken.”

“Laat haar binnenkomen!”, antwoorde hij.

Toen bracht de schildknecht haar binnen en binnen komend viel ze voor Palmerijn op haar knieën en zei: “Heer ridder, kent gij mij niet?”

“Neen ik, voorwaar jonkvrouw,” antwoorde hij.
“Zo is zeer kwalijk bedacht,” zei ze, “de dienst die u van mij op een andere maal is bewezen!”
Op deze woorden werd Palmerijn gedachtig dat het diegenen was die hem de schild met de helm gebracht had toen Florendos hem ridder sloeg, waarom hij van de tafel opstond en ging haar omhelzen en zei: “Mejuffrouw, ik bid u dat gij mijn onbedachtheid door uw correctie excuseren wil, want in verloop van tijd in uw absentie had van mij weggenomen uw kennis. Dan indien u iets wat belieft op mij, zo beveel het. Ik verzeker u onderdanigheid!”

“Heer ridder,” zei de jonkvrouw, “toen ik u presenteerden de helm en het schild beloofde gij u te werken in al hetgeen daarin u de gever van die van doen mocht hebben. Nu is het dan in het seizoen dat gij door het volbrengen mag bevestigen ’t zeggen van uw woorden. Derhalve bid ik u ootmoedig dat gij zonder uitstel met mij reizen wil, indien gij hem verlossen wil van de dood.”

“Ik zal zo gauw met u reizen,” zei Palmerijn, “als de tafels [E1vb] ontdekt zullen zijn.”

En toen de maaltijd geëindigd was wapenden hij hem met zijn kameraad Ptolomeus, waarom die gehele compagnie zeer droevig werd. Niettemin, zij namen op staande voet van ze verlof, gingen te paard en reisden met de nieuwe aangekomen jonkvrouw de weg die zij hun leidde. Gedurende die reis had Palmerijn groot verlangen naar de ridder waarheen ze gingen om van hem te mogen verstaan zijn afkomst die hij wist te zeggen, alzo hij hem door deze jonkvrouw mede had doen boodschappen toen hij ridder gemaakt werd.

Hoe Palmerijn ende Ptolemeus arriveerden int hof van den coninck van [B]oheme, alwaerse vochten teghens den grave van Ormake ende zijn twee neven om datse den prince Adriaen ende zijnen soone Dyart met verraderye beschuldichden. Het .XXI[V]. capittel.

Palmerijn en was met de jonckvrouwe niet langhe reysende oft hy badt haer hem te willen verclaren wie den ghenen was die hem den schilt ende helm gesonden hadde. “Heer ridder,” antwoorden zy, “hy is gesprooten van coninclicken stamme ende is oom van den tegenwoordighen coninck van [B]ohemen ende vande keyserinne van Duytslant, den alder ervarensten inde nigromantie diemen soude mogen vinden, ende wort genoemt den prince Adriaen, die noyt volghen en wilde ’t hof vanden overleden coninck van [B]ohemen, zijnen broeder, maer hielt hem te vreden met zijne vaderlicke erffenisse ende hylickten aen een seer schoone jonckvrouwe, Maria ghenoemt, byde welcke hy gewan eenen eenigen soone, [E2ra] dien hy Dyart dede heeten, die den ouden coninck van [B]ohemen in zijn hof wilde hebben om hem te doen opvoeden met zijne soone, den tegenwoordigen coninck. Waer over dese twee soo groote vrienden worden dat nae [de doot] van den ouden coninck Dyart bykans soo veel gebode als den coninck, zijnen neve, selve, die ten houw[elick n]am de dochter van den hertoch [van] Loreynen, de welcke met heur in des conincks hof brochte haer suster, Cardoyne ghenoemt, die Dyart nauwelicx en sach oft sy worden beyde van Cupido gewont met een gelijcke pijle, nochtans bedeckten sy soo wijsselick heure affectien dat die niemant gewaer en wordt. Als den grave van Ormeke die insghelijcx verlieft was op mevrouwe Cardoyne, om inde gratie vande selve te commen hy alle neersticheyt dede, maer sy maecktender soo weynich wercks af dat hy meynden te disperieren. Ende achtende dat heer Dyart hem sulcx veroorsaeckten, docht hy hem daer van te vreecken, ende om ’t selve te doen ginck hy by zijne majesteyt, segghende: ‘Heer coninck, de getrouwicheyt verbint my uwe majesteyt te verclaren een saecke die ick,’ seyde den verrader, opheffende zijn een hant naden hemel, ‘wel wilde niet waer te zijn, ende dat ick dese hant daeromme verliesen soude om de vrientschap die ick de persoonen toedrage daer de questie van is, ende de maechschap diese met uwe majesteyt houden. Maer om uwent wille had ick veel liever te sterven als te sparen eenigen persone, alwarent ooc mijn eygen kinderen. Daerom ghelooft mijn heer dat ick voor warachtelijck weet dat uwen neve, den prince Dyart, ende de suster vande coninginne ghesalveert zijn u te vergeven deur ’t ingeven vanden ouden rabbout Adriaen, uwen oome, die pretendeert het coninckrijck op hem ghe[E2rb]daelt te zijn in rechte linie.’ Wel verwondert werde den coninck als hy den grave aldus hoorden spreecken, antwoordende dat hy sulcx niet ghelooven en konde. Maer den verrader wiste zijn personagie soo wel te speelen dat den coninck in zijnen hof wandelen gaende ende siende Dyart ende Cardoyne byden anderen staen kouten, soo’t scheen van eenich propoosten van importantie, lietse alle beyde ghevanghen nemen ende soudese op staende voet hebben doen sterven en hadde de coninginne ende eenighe vande principalen van zijnen rade hem niet te kennen ghegheven dat het een onbehoorlicke saecke soude gheweest hebben indien hy haer geen gehoor ghegeven en hadde in heure verontschuldiginghe. Ende hierentusschen worden de ghevanghenen ve[r]claert de saecke diemen haer op leyde, dewelcke den grave openbaerlijck verseeckerden ende presenteerden die te verdedighen mette wapenen daer hy soo cloecken ridder in is, ende twee neven heeft die hem in ’t selve so[o] wel naevolghen ende moghelijck zijn partye houden souden, datter niemant gevonden en is die de campvechtinghe teghens haerluyden heeft onderstaen dorven.

’t Welck den prince Adriaen vernemende, meynden van rouwen te sterven, siende dat hy selfs ende zijnen eenigen soone beschuldicht worden met een misdaet die sy noyt en dochten. Waerom hy terstonts by zijnen neve den coninck reysden ende verworve den tijdt van twee maenden om daerentusschen twee te moghen soecken die met hem ’t recht van hem, van zijn soone ende van Cardoyne souden willen verdedighen, weshalven hy my tot u ghesonden heeft, hopende dat ghy hem soo grooten vrient zijt als hy u is. Dan den Prince Dyart me[t] [E2va] zijn vader, hoe wel dat die seer out is, en souden elders gheen hulpe versocht hebben, maer hy en heeft alnoch de ridders oorden niet ontfangen, so datse bedwongen zijn uwe vromicgeyt t’employeren indient uwe barmherticheyts gheliefte is.”

“Voorwaer,” antwoorden Palmerijn, “ghy vertreckt my wondere dinghen. Ick sal al voor hem doen dat in mijnder machte is. Oock heb ick groot verlanghen om van hem te verstaen wat hy van mijne saecken wetende is.”

“Dat is my onbekent,” seyde sy, “maer ick heb hem dickwils hooren segghen dat hy u wilde raden u ridder te doen maken van d’infante Polinarde.”

Als Palmerijn desen naem hoorden noemen wordt hy ghedachtich dat het de ghene was die hem so dickwils in visioen verschenen hadde ende vande drie gesusteren opten berch Artiferie geopenbaert was, waerom hy vraechden waer dese infante woonden. “Mijn heer,” antwoorden zy, “het is de dochter vanden keyser van Duytslant ende vande keyserinne, nichte van mijn heer Adriaen, de schoonste princesse diemen op gheheel eertrijck soude moghen vinden.”

“Op goeder trouwen,” antwoorden Palmerijn, “ick wil my seer geern tot haeren dienaer onderwerpen ende dencke tot dien eynde tot haer te reysen soo gheringhe doenlick.”

Volherdende voort soo langhe in dese ende dierghelijcke propoosten heuren wech tot datse op eenen morghenstont arriveerden inde stadt van Alm[ed]ie, daer den coninck hof hielde. Ende den prince Adriaen, wetende deur zijne nigromantie de ure dat Palmerijn comen soude, quam hem ontfanghen buyten de stadtpoorten, alwaerse den anderen van blijtschappen omhelsden. Ende den grijsen Adriaen, de tranen in de ooghen crijghende, seyde tot Palmerijn: “Och seer deuchdelijcken ridder, hoe sal [E2vb] ick moghen voldoen den arbeydt ende moeyten die ghy albereets gedaen hebt voor my ende mijnen soone die t’onrecht beschuldicht bennen met een verraderije die wy, sweer ick op de verdoemenisse mijnder ziele, noyt en dochten!”

“Dat is ’t ghene,” antwoorden Palmerijn, “daer ick om bereyt ben voor u inde [c]ampvechtinghe te treden.”

“Mijnen grooten ouderdom,” seyde heer Adriaen, “soude my seer wel moghen excuseren van voortaen met meerder wapenen te hantieren, maer ten moet God nimmermeer believen dat ick verdraegh sulcke schelmachticheyt. Daerom sal ick vande campvechters van ons party den derden wesen, uwen metgesel den anderen, indient hem belieft, ende ghy den eersten, om dat den verrader met hem heeft twee van zijnen geslachte.”

“Ick bid u,” seyde Palmerijn, “laet ons aenstont gaen byden coninck, want aen my ende mijn cameraet en sal geen manghel zijn.”

Waerom sy voorts nae de stadt ginghen, ende int incommen vandien quamense den coninck int uut gaen vande kercke te ghemoete, voor den welcke den prince Adriaen op zijn knien viel, segghende: “Mijn heer, om dat den grave van Ormeke mijnen soone, mevrouwe Cardoyne ende my t’onrecht beschuldicht heeft met de misdaet teghens uwe majesteyt. Soo ben ick alnu alleene teghens hem oft wy onder ons drien tegens hem ende zijn twee neven bereyt mette wapenen staende te houden ende te verweren dat hy valschelick ghelogen heeft als een schelm ende verrader.”
Deur welcke woorden den grave daer tegenwoordich zijnde, gheheel verbaest wort ende hadde wel afstant willen doen van zijne valsche beschuldiginge, maer daer en was geen ordre meer toe, deshalven hy hem stoutelijck op zijn knien presenteerden voor den coninck, segghende: [E3ra] “Heer, desen ouden rabbout ontsiet sich niet zijn openbare schelmerie te loochenen inde presentie van uwe majesteyt, want het is warachtich also ick verclaert hebbe dat deur den raet van hem, Adriaen, zijnen sone Dyart met mevrouwe Cardoyne voorgenomen hebben uwe majesteyt te vergeven om hen selven coninck ende coninginne te maken. Tot de versekertheyt van ’t selve te willen proberen, siet daer tgene dat ic hen presentere voor my ende mijn twee neven!”

Welck pant den prince Adriaen opnam ende antwoorden: “Ghy hebt geloge, grave!”

Ende hier met trat Palmerijn oock voort ende seyde tot den coninck: “Mijn heer, nadien datter niet en resteert als int werck te stellen de volbrenginge vande woorden, soo sal uwe majesteyt gelieven alhier te doen comen den prince Dyart ende mevrouwe Cardoyne om met ons den eedt die tot sulcke saecken vereyscht wordt, te doen, ende dat daernae eenen yederen van ons hem gaet bereyden om te vechten.” “’t Zijn reden,” seyde den coninck, gebiedende datmense aldaer brochte.

Ende soo geringe alsse ghearriveert waren, vraechden Palmerijn na de hulpers vanden grave. Doen presenteerden hem terstonts zijn twe neven, den eenen ghenoemt Edron, een seer hoveerdich man, ende den anderen Eduwart, niet min gequelt met de selfste hoemoedicheyt. Dese twee swooren mette grave dat de beschuldichden t’samen besloten hadden des conincx doodt. Ende den ouden prince Adriaen met Dyaert, zijn soone, ende de schoone Cardoyne swooren ter contrarien. Dit gedaen zijnde seyde Palmerijn tot den coninck: “Mijn heer, en verstaet uwe majesteyt niet dat soo verre wy overwinners blijven de beschuldichden verlost ende de beschuldighers ghestraft sullen worden?”

“Wat seghdyder van, grave?”, seyde den coninck.

“’t Zijn reden, mijn heere,” antwoorden hy, “mitsdien dat ter contrarien nae [E3rb] advenant desghelijcx sal geschien.”

“Maer wildy oock, grave,” seyde Palmerijn, “dat eenen yeghelijcken van ons zijne metghesellen sal moghen helpen trouwen?” “Jae,” antwoorden den grave.

Hierentusschen wort Edron kennende Palmerijns rappier, het welcke hy oock versocht hadde uut het cofferken te mogen trecken als de jofvrouwe aldaer int hof hadde geweest, seggende so luyde dat het een yeghelijck mocht verstaen: “Hoe duyvel, heeft desen ridder dit sweert vercregen!? Maer niettemin, hoet daerom zy, ick gheloof dat het ’t alderqualickst aen hem geimployeert is!”

Als Palmerijn hem also hoorden injurieren antwoorden hy Edron met eenen toornighen moede: “Ghy versmaet my sonder my te kennen. Dan ick sal seer gheringhe goeden middel hebben om my over uwe scheltwoorden te vreecken!”

Om dit ghekijf des sweerts sloech een yegelijck d’ooghen op hem, soo dat den coninck oock kennende wort zijn sweert te zijn ’t ghene niemant vanden zijnen en hadde kunnen vercrijghen. Weshalven hy Palmerijn grootelijcx estimeerden, bevelende Edron te swijghen ende alle de campvechters heur te gaen wapenen, want hy wilde dat haeren strijt voorts nae den noenmael gheschieden soude.

Hoe Palmerijn en Ptolomeus arriveerden in de hof van de koning van Bohemen alwaar ze vochten tegen de graaf van Ormake en zijn twee neven zo dat ze de prins Adriaen en zijn zoon Dyart van verraad beschuldigden. Het 24 kapittel.

Palmerijn had met de jonkvrouw niet lang gereisd of hij bat haar hem te willen verklaren wie diegene was die hem het schild en helm gezonden had. “Heer ridder,” antwoorden ze, “hij is gesproten van koninklijke stam en is oom van de tegenwoordige koning van Bohemen en van de keizerin van Duitsland, de aller ervarenste in de nigromantie die men zou mogen vinden en werd genoemd de prins Adriaen, die nooit volgen wilde ’t hof van de overleden koning van Bohemen, zijnen broeder, maar hield zich tevreden met zijne vaderlijke erfenissen hij huwelijkte aan een zeer mooie jonkvrouw, Maria genoemd, waarbij hij won een enige zoon [E2ra] die hij Dyart liet heten die de oude koning van Bohemen in zijn hof wilde hebben om hem te doen opvoeden met zijne zoon, de tegenwoordige koning. Waardoor deze twee zulke grote vrienden werden dat na de dood van de oude koning Dyart bijna zo veel gebood als de koning, zijn neef zelf, die ten huwelijk nam de dochter van de hertog van Lorraine, die met haar in de koningshof bracht haar zuster, Cardoyne genoemd, die Dyart nauwelijks zag of zij werden beide van Cupido gewond met een gelijke pijl nochtans bedekten zij zo wijs hun affectie dat het niemand gewaar werd. Toen de graaf van Ormake die insgelijks verliefd was op mevrouw Cardoyne en om in de gratie van die te komen hij alle naarstigheid deed. Maar zij maakte er zo weinig werk van dat hij meenden te wanhopen. Hij achtte dat heer Dyart hem zulks veroorzaakte en dacht hij hem daarvan te wreken en om ’het zelf te doen ging hij bij zijne majesteit en zei: ‘Heer koning, de trouwheid verbindt mij uwe majesteit te verklaren een zaak die ik,’ zei de verrader, en ophief zijn ene hand naar de hemel, ‘wel wilde niet waar te zijn en dat ik deze hand daarom verliezen zou om de vriendschap die ik de personen toedraag daar de kwestie van is en de maagschap die ze met uwe majesteit houden. Maar vanwege u had ik veel liever te sterven dan te sparen enig persoon, a l waren het ook mijn eigen kinderen. Daarom geloof het mijn heer dat ik voor waar weet dat uw neef, de prins Dyart, en de zuster van de koningin gered zijn u te vergeven door ’t ingeven van de oude rabauw Adriaen, uw oom, die pretendeert het koninkrijk op hem gedaald [E2rb] te zijn in rechte linie.’ Wel verwondert werd de koning toen hij de graaf aldus hoorden spreken en antwoorde dat hij zulks niet geloven kon. Maar de verrader wist zijn personage zo goed te spelen dat de koning in zijn hof wandelen ging en zag Dyart en Cardoyne bij de anderen staan kouten, zo ’t scheen van enig opzetten van importantie, liet ze alle beide gevangen nemen en zou ze op staande voet hebben doen sterven had de koningin en enige van de principalen van zijn raad hem niet te kennen gegeven dat het een onbehoorlijke zaak zou geweest hebben indien hij ze geen gehoor gegeven had in hun verontschuldiging. Ondertussen worden de gevangenen verklaard de zaak die men ze oplegde wat de graaf openbaar verzekerde en presenteerden die te verdedigen met de wapens daar hij zo’n kloeke ridder in is en twee neven heeft die hem in daarin zo goed navolgen en mogelijk zijn partij houden zouden zodat er niemand gevonden is die het kamp vechten tegen ze heeft onderstaan durven.

Wat de prins Adriaen vernam en meende van rouw te sterven, zag dat hij zelf en zijn enige zoon beschuldigd werden met een misdaad die zij nooit dachten. Waarom hij terstond bij zijn neef de koning reisde en verwierf de tijd van twee maanden om ondertussen er twee te mogen zoeken die met hem ’t recht van hem, van zijn zoon en van Cardoyne zouden willen verdedigen, weshalve hij mij tot u gezonden heeft en hoopt dat gij hem zo grote vriend bent als hij van u is. Dan de prins Dyart met [E2va] zijn vader, hoe wel dat die zeer oud is, zouden elders geen hulp verzocht hebben, maar hij heeft als noch de ridder orden niet ontvangen, zo dat ze gedwongen zijn uw dapperheid te gebruiken indien het uw barmhartigheid gelieven is.”

“Voorwaar,” antwoorden Palmerijn, “gij verhaalt mij wondere dingen. Ik zal alles voor hem doen dat in mijn macht is. Ook heb ik groot verlangen om van hem te verstaan wat hij van mijn zaak weet.”

“Dat is mij onbekend,” zei ze, “maar ik heb hem dikwijls horen zeggen dat hij u wilde aanraden u ridder te doen maken van de infante Polinarde.”

Toen Palmerijn deze naam hoorden noemen werd hij gedachtig dat het diegene was die hem zo dikwijls in visioen verschenen had en van de drie gezusters op de berg Artiferie geopenbaard was, waarom hij vroeg waar deze infante woonden. “Mijn heer,” antwoorden ze, “het is de dochter van de keizer van Duitsland en van de keizerin, nicht van mijn heer Adriaen, de mooiste prinses die men op geheel aardrijk zou mogen vinden.”

“Op goede trouw,” antwoorden Palmerijn, “ik wil mij zeer graag tot haar dienaar onderwerpen en denk tot dat doel tot haar te reizen zo gauw het te doen is.”

Volhardde voort zo lange in deze en diergelijke opzetten hun weg tot dat ze op een morgenstond arriveerden in de stad van Almedie, daar de koning hof hield. De prins Adriaen die wist door zijn nigromantie het uur dat Palmerijn komen zou kwam hem ontvangen buiten de stadpoorten alwaar ze de andere van blijdschappen omhelsden. De grijze Adriaen die, de tranen in de ogen kreeg zei tot Palmerijn: “Och zeer deugdelijke ridder, hoe zal [E2vb] ik mogen voldoen de arbeid en moeite die gij al gereed gedaan hebt voor mij en mijn zoon die ten onrechte beschuldigd zijn met een verraad die wij, zweer ik op de verdoemenis van mijn ziel, nooit dachten!”

“Dat is hetgeen,” antwoorde Palmerijn, “daar ik om bereid ben voor u in het kamp vechten te treden.”

“Mijn grote ouderdom,” zei heer Adriaen, “zou mij zeer goed mogen excuseren van voortaan met meerder wapens te hanteren, maar het moet God nimmermeer believen dat ik verdraag zulke schelmenstreken. Daarom zal ik van de kampvechters van onze partij de derden wezen, uwen metgezel de tweede, indien het hem belieft, en gij de eerste, omdat de verrader met hem heeft twee van zijn geslacht.”

“Ik bid u,” zei Palmerijn, “laat ons aanstonds gaan bij de koning, want aan mij en mijn kameraad zal geen mangel zijn.”

Waarom zij voorts naar de stad gingen en in het inkomen ervan kwamen ze de koning in het uitgaan van de kerk tegemoet waarvoor de prins Adriaen op zijn knieën viel en zei: “Mijn heer, omdat de graaf van Ormeke mijn zoon, mevrouw Cardoyne en mij te onrecht beschuldigd heeft met de misdaad tegen uwe majesteit, zo ben ik al nu alleen tegen hem of wij onder ons drieën tegen hem en zijn twee neven bereid met de wapens staande te houden en te verweren dat hij vals gelogen heeft als een schelm en verrader.”
Door die woorden werd de graaf die daar tegenwoordig was geheel verbaasd en had wel afstand willen doen van zijn valse beschuldiging, maar daar was geen orde meer toe, derhalve hij hem stout op zijn knieën presenteerden voor de koning en zei: [E3ra] “Heer, deze oude rabauw ontziet zich niet zijn openbare schelmerij te loochenen in de presentie van uwe majesteit, want het is waar alzo ik verklaard heb dat door de raad van hem, Adriaen, zijn zoon Dyart met mevrouw Cardoyne voorgenomen hebben uwe majesteit te vergeven om zichzelf koning en koningin te maken. Tot verzekering van het zelf te willen proberen, ziet daar hetgeen dat ik hen presenteer voor mij en mijn twee neven!”

Wat pand de prins Adriaen opnam en antwoorde: “Gij hebt gelogen, graaf!”

En hiermee trad Palmerijn ook voort en zei tot de koning: “Mijn heer, nadien dat er niets resteert dan in het werk te stellen het volbrengen van de woorden, zo zal uwe majesteit gelieven alhier te doen komen de prins Dyart en mevrouw Cardoyne om met ons de eed die tot zulke zaken geeist wordt te doen en dat daarna iedereen van ons zich gaat bereiden om te vechten.” “’t Zijn reden,” zei de koning, gebood dat men ze aldaar bracht.

En zo gauw als ze gearriveerd waren vroeg Palmerijn naar de helpers van de graaf. Toen presenteerden hem terstond zijn twee neven, de een genoemd Edron, een zeer hovaardig man, en de andere Eduwart, niet minder gekweld met dezelfde hoogmoed. Deze twee zworen met de graaf dat de beschuldigde tezamen besloten hadden de konings dood. De oude prins Adriaen met Dyaert, zijn zoon, en de mooie Cardoyne zwoeren ter contrarie. Toen dit gedaan was zei Palmerijn tot de koning: “Mijn heer, verstaat uwe majesteit niet dat zo ver wij overwinnaars blijven de beschuldigde verlost en de beschuldigers gestraft zullen worden?”

“Wat zeg je ervan, graaf?”, zei de koning.

“’t Zijn reden, mijn heer,” antwoorden hij, “mitsdien dat ter contrarie na [E3rb] advenant desgelijks zal geschieden.”

“Maar wil je ook, graaf,” zei Palmerijn, “dat iedereen van ons zijn metgezellen zal mogen helpen trouwen?” “Ja,” antwoorden de graaf.

Ondertussen werd Edron herkennen Palmerijn’ s rapier, wat hij ook verzocht had uit het koffertje te mogen trekken toen de juffrouw aldaar in de hof had geweest en zei zo luide dat het iedereen mocht verstaan: “Hoe duivel, heeft deze ridder dit zwaard verkregen!? Maar niettemin, hoe het daarom is, ik geloof dat het ’t aller kwalijkste aan hem gebruikt is!”

Als Palmerijn hem alzo hoorden beschadigen antwoorden hij Edron met een toornig gemoed: “Gij versmaadt mij zonder mij te kennen. Dan ik zal zeer gauw goed middel hebben om mij over uw scheldwoorden te wreken!”

Om dit gekijf van het zwaard sloeg iedereen deo ogen op hem, zo dat de koning ook zijn zwaard kende te zijn hetgeen niemand van de zijnen had kunnen verkrijgen. Weshalve hij Palmerijn zeer waardeerde en beval Edron te zwijgen en alle kampvechters zich te gaan wapens, want hij wilde dat hun strijd voorts na het noenmaal geschieden zou.

Hoe Palmerijn met den prince Adriaen ende Ptolomeus streden teghens den grave van Ormeke ende zijn twee neven. Het .XXV. capittel.

Den coninck dese ridders geboden hebbende haer te gaen wapenen, bevoel oock vier vande alderoutste edelluyden van zijnen hove den camp te ordineren ende [E3va] heur richters te zijn, de welcke daer inne alsulcke neersticheyt gebruyckten dat te twee uren des namiddaechs alle dinghen veerdich waren, waerom den coninck met alle zijne ridders, vrouwen ende joffrouwen hen ter selve plaetse voechden. Oock worden aldaer ghebrocht Dyart ende de schoone Cardoyne, recht voor de welcke ontsteken wort een groot vuyr om te si[j]n de begraeffenisse vande overwonnene. Ende corts daer nae verthoonden heur de campvechters, incommende deur twee besondere poorten teghens malkanderen overstaende. Ende de richters den camp over reden hebbende, dedense deur eenen heraut roepen dat de partien heur beste mochten doen ende voorts daer nae de trompetten blasen. Hierom velden Palmerijn stracx op Edron, die hy ter doot toe hatende was om die tegens hem ghesprokene injurien, zijn lancie met sulcken ghewelt, dat hy hem die met de eerste reyse dwers deur ’t lijf reedt. Daerentusschen runden den grave ende den prince Adriaen met soo groote furie op den anderen datse beyde uyt den sadel vielen, waer over Adriaen soo seer ghequetst worden dat hy hem niet weder en konde oprichten. Terwijlen Ptolomeus ende Eduwaert heure lancien aen splinteren inde locht deden vlieghen, verliesende beyde sadels ende stegelreepen so datse een weynich tijts verduyselt op de plaetse neder bleven ligghen, niettemin spronghen stracx daer nae wederom op heur voeten, sloegen de handen aen heure sweerden ende bevochten den anderen veel furieuser als de leeuwen ende stieren by de oude Romeynen in de campen van arenen ghestelt om heur ghenuchte te nemen. Ende den grave hem schamende van zijnen val, rechten hem met groote couragie op ende liep recht na Adriaen, [E3vb] maer als Palmerijn ’t selve siende wort, stelden hy hem tusschen beyden ende gaf den grave soo swaren slach op zijn helmet dat hem de ooghen int hooft begonsten te draeyen. Niettemin als een stoutmoedich man spronck hy ter zijden uut ende stack het peert van zijnen vyant deur de keele, waerom Palmerijn uut den sadel spronck ende vocht te voete om ’t seerste met den grave, den welcken hy soo wel wist te bespringhen dat hy dicwils op de knien moste vallen ende ten lesten alsoo ghewondt worden dat hy deur ’t overvloedich verlies van zijnen bloede begost te verflauwen. Weshalven hy bykans [de]spererende, zijn sweert om leeghe smeet ende greep Palmerijn dwers om ’t lichaem, meenende hem also om leeghe te werpen. Maer Palmerijn, als hebbende meerder sterckte ende minder wonden, smeet hem ter eerden, stelden hem zijn een knie op de borste, ruckten zijnen helm omveer ende sloech hem ’t hooft af. Hierentusschen bestreet Ptolomeus zijnen vyandt oock met een seer groote couragie, hem be[to]enende, niet tegenstaende dat hy op verscheyden plaetsen gewont was, soo wel ghemoet int eynde als beghinsel, soo dat hy de overhant creech ende Eduwaert ter doot brocht. Daer na voechden hy ende Palmerijn heur byde richters, vragende ofse den camp genoech gedaen hadden, ende heur gheantwoort zijnde “jae”, dedense heure helmen af ende ginghen byden prince Adriaen, vraghende hoe hy voere.

“Seer qualijck,” antwoorden den prince, “maer”, seyde hy, “ick en heb gants gheen leetwesen van mijnen doodt nu ick met mijn eyghen ooghen de vraecke hebbe sien doen over mijne vyanden.”

’t Welck hy nauwelicx geseyt en hadde oft den coninck dede hem int palleys draghen, al waer hy stracx ghevisiteert wort van de barbieren, de welcke be[E4ra]vonden dat hy een dootelicke quetsuyre hadde, waeromme dat veele seer droevich waren. Maer den ouden Adriaen storf blijdelijcken, doende by hem haelen zijnen soone, tot den welcken hy in presentie van haerluyde allen seyde: “Ick bevele u, mijn soone, dat [g]hy God bemint ende eert boven al, ende naest hem den coninck, dien bewaerende alsulcke ghetrouwicheyt als ick tot noch toe ghedaen hebbe, sonder hem eenigen haet te draghen van ’t ghene dat hy hier te vooren teghens u ende my gheordineert heeft, als meer gheschiet zijnde deur passie des toornicheyts dan deur eenighen quaden wille die hy tot ons soude mogen gedragen hebben. Ende wilt oock bekennen soo veel moghelijck de weldaden van dese twee goede ridders Ptolomeus ende Palmerijn.” Tot den welcken hy seyde: “Heer Palmerijn, de doot is my soo nae dat ick geenen middel en hebbe om u te verclaeren veele dingen die u grootelicx aengaen, maer ick raede u te reysen int hof van den keyser van Duytslant.” Ende hier mede gaf hy zijnen geest.

Ende ghy sult weten dat desen Adriaen tot de kennisse van Palmerijn ghecommen was deur zijne ervarentheyt inde chiromantie, nigromantie ende andere derghelicke, vermits de welcke hy vernomen hadde al dat van hem ghepasseert was met een goet deel dat hem noch stonde te gebeuren, sonderlinghe dat hy noch den grootsten heere van geheel Europa soude worden, waerom hy hem begeerden te doen hylicken aen zijn nicht Polinarde, tot welcken eynde hy hem deur zijne kunsten haer ghedaenten dickwils in zijne droomen vertoont hadde.

Ende den selven Adriaen nu dan overleden wesende, dede hem den coninck, die om zijn ooms doodt seer droevich was, seer eerlijcken ter eerden brengen ende voor hem een graft op richten [E4rb] inde forme van een pyramide, d’alderhoochste van die daer bevoorens oyt gheweest waren in gheheel Egypten, al waer recht teghens over ghehanghen worden de lichaemen vanden grave ende zijn twee neven om den prince Adriaen te dienen tot een victorie teycken.

Ende soo gheringhe als nu alle desen troubel ghestelt was, meynden Palmerijn voort in Duytslant te reysen, maer Ptolomeus ghevoelden hem noch so qualijck aen zijne quetsueren dat hy aldaer noch een wijle tijdts moste verthoonen. Geduerende ’t welcke den coninck heur seer groote eere bewees, doende alle neersticheydt om haerluyden in zijn hof te behouden. Dan ’t was te vergeefs, want Palmerijn gaf hem te verstaen dat hy om een sonderlinghe saecke byden keyser moste reysen.

“Ick denck wel waerom,” seyde den coninck. Ghy wilt gaen bevechten den besworen ende Betooverden Ridder. Maer ick verseecker u dat ghyder ’t leven verliesen sult ghelijck veele anderen ghedaen hebben.”

“Mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “ick en heb noyt [e]er van dien ridder hooren spreken.”

“Ick salt u dan breder verclaren,” seyde den coninck. “Het en is niet lange geleden dat int lant vanden keyser, mijnen oom, ende stadt van Imanes eenen seer rijcken ridder woonden, hebbende een seer schoone eenighe dochter, die heur met eenen edelman opten anderen verliefden, maer heur vader hylickten haer teghens haren danck aen eenen anderen ridder, die heur met hem nam op zijn sterck casteel. Maer wat caresse den bruydegom dese nieuwe bruyt betoonden, soo en konde hy van haer nochtans niet ghewinnen een lieffelijck gesichte, want sy hielde de liefde van heuren eersten minnaer al noch in alsulcke sonderlinghe recommandatie datse hem [E4va] middel openbaerden om ter ghesetter uren lichtelick te moghen geraecken op heurs mans casteel, den welcken hy vermoorden ende zijne huysvrouwe met hem nam. Soo gheringe de moeder vanden dooden dit te weten quam, beclaechdense haer aenden keyser, dien den dootslager terstont dede verdachvaerden, maer overmits vreese en verschijnichden hy niet, dan hielt hem opt voorseyde casteel daer van hy den heere omghebrocht hadde. ’t Welck den keyser voorts dede belegghen, stormerhant innemen ende ghevanghen tot hem brenghen de jofvrouwe met den ridder, de welcke de waerheyt der saecke bekent hebbende, beyde levendich ghebrant worden. Waer over den vader vanden misdadiger in sulcke melancolie viel dat hy voor hem nam noyt meer byden keyser ofte in eenige conversatie van menschen te comen, maer vertrock hem buyten op zijn huys by zijn suster, een seer groote tovenaerster, die haren broeder in sulcke droefheyt siende, hem wilde vreecken ende beswoer tot dien eynde eene van haere soonen in sulcker manieren dat hy niet en mach overwonnen worden als deur eene groote betooveringhe. Ende sy heeft hem ghegeven eenen booch met veele vergiftighe pijlen om daer mede te dooden den keyser zijne kinderen ende voorts alle die hem goet dochte. ’t Welck hy ooc al volbrocht soude hebben, en hadde hem mijnen oom Adriaen daer voor niet ghewaerschout overmits sulcke waerschouwinge hem zijne keyserlicke majesteyt tot noch toe ghewacht heeft. Niettemin maeckte hy ’t lant heel desolaet, doodende daghelijcx veel volcx, ende reedt op een groot peert, betoovert ghelijck hy, het aldersnelste datmen oyt sach, daer met hy ten allen uren is overvallende eenighe stadt oft plaetse des keyserdoms, doende duysent vreet[E4vb]heyden sonder datmen daerteghens eenige remedie can vinden. Oock heeft hyder albereets vele omgebracht die hem wilde bevechten, ende seyde dat hy de gheheele contreye destrueren sal so verre mijnen oom zijnen eenighen soone Trineus ende zijn eenighe dochter, de schoone Polinarde, niet [e]n stelt in zijn gheliefte.”

“Mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “ick en hoorden noyt wonderlicker saecke. Al soude ick duysent dooden daerom sterven, so sal ic desen duyvelschen mensch bestrijden!”

“Het soude my deeren,” seyde den coninck, “dat ghy uwen persoone soudt stellen in alsulcken claren perijckel. Alwaer den duyvel hem onder vermenght, deur de toelatinghe Gods, daer kan de cracht der menschen weynich proffiteren ... Daerom bidt ick u dat ghy sulcke voornemen uyt u memorie wilt stellen!”

“Komder af wat het wil,” antwoorden Palmerijn. “So en kan doch ’t leven niet beter bestaet worden als in eenen eerlijcken doot.”

Ende soo gheringe zijnen cameraet hem wederom dispoost be[v]o[n]t, namen sy twee oorlof vanden coninck, zijn coninginne ende den prince Dyart, die soo gheringe van haer geselschap niet ghescheyden en soude hebben en haddemen vier daghen daer nae niet sullen houden de bruylofte van hem ende mevrouwe Cardoyne.

Hoe Palmerijn met de prins Adriaen en Ptolomeus streden tegen de graaf van Ormake en zijn twee neven. Het 25 kapittel.

De koning die deze ridders geboden had zich te gaan wapenen beval ook vier van de alleroudste edellieden van zijn hof de kamp te ordineren en [E3va] hun rechters te zijn, die daarin al zulke naarstigheid gebruikten dat te twee uur de namiddag alle ding klaar waren, waarom de koning met al zijn ridders, vrouwen en juffrouwen zich tot die plaats voegden. Ook werden aldaar gebracht Dyart en de mooie Cardoyne, recht voor die werd ontstoken een groot vuur om te zijn de begrafenis van de overwonnene. Kort daarna vertoonden zich de kampvechters die inkwamen door twee bijzondere poorten die tegenover elkaar stonden. Toen de rechters het kamp over gereden hebbende lieten ze door een heraut roepen dat de partijen hun best mochten doen en voorts daarna de trompetten blazen. Hierom velden Palmerijn dan op Edron die hij ter dood toe haatte omdat de tegen hem gesproken beschadiging zijn lans met zulk geweld dat hij hem die met de eerste keer dwars door ’t lijf reedt. Ondertussen rende de graaf en de prins Adriaen met zo grote furie op de anderen dat ze beide uit het zadel vielen waardoor Adriaen zo zeer gekwetst werd dat hij hem niet weer kon oprichten. Terwijl Ptolomeus en Eduwart hun lansen aan splinters in de lucht lieten vliegen en verloren beide zadels en stegelrepen zodat ze een weinig tijd duizelig op de plaats neer bleven liggen, niettemin sprongen daarna wederom op hun voeten, sloegen de handen aan hun zwaarden en bevochten de anderen veel furieuzer dan de leeuwen en stieren bij de oude Romeinen in de kampen van arena gesteld om hun genoegen te nemen. De graaf die zich schaamde van zijn val richtte hem met grote moed op en liep recht naar Adriaen, [E3vb] maar toen Palmerijn het zelf, stelde hij hem tussen beiden en gaf de graaf zo’n zware slag op zijn helm dat hem de ogen in het hoofd begonnen te draaien. Niettemin als een stoutmoedig man sprong hij ter zijden uit en stak het paard van zijn vijand door de keel, waarom Palmerijn uit het zadel sprong en vocht te voet om ’t zeerste met de graaf, die hij zo goed wist te bespringen dat hij dikwijls op de knieën moest vallen en tenslotte alzo gewond werd dat hij door ’t overvloedig verlies van zijn bloede begon te verflauwen. Weshalve hij bijna wanhoopte en zijn zwaard omlaag smeet en greep Palmerijn dwars om ’t lichaam, meende hem alzo omlaag te werpen. Maar Palmerijn die meerder sterkte en minder wonden had smeet hem ter aarden en stelden hem zijn ene knie op de borst, rukte zijne helm omver en sloeg hem ’t hoofd af. Ondertussen bestreed Ptolomeus zijn vijand ook met een zeer grote moed en toonden hem niet tegenstaande dat hij op verscheiden plaatsen gewond was en zo goed gemoed in het einde als begin zo dat hij de overhand kreeg en Eduwart ter dood gebracht. Daarna voegde bij hem en Palmerijn hun beide rechters en vroegen of ze het kamp genoeg gedaan hadden en ze werd geantwoord “ja”, deden ze hun helmen af en gingen bij de prins Adriaen, en vroegen hoe hij het met hem was.

“Zeer kwalijk,” antwoorde de prins, “maar”, zei hij, “ik heb gans geen leedwezen van mijn dood nu ik met mijn eigen ogen de wraak heb zien doen over mijn vijanden.”

Wat hij nauwelijks gezegd had of de koning liet hem in het paleis dragen al waar hij daarna gevisiteerd werd van de barbieren de bevonden [E4ra] dat hij een dodelijke kwetsing had, waarom dat er velen zeer droevig waren. Maar de oude Adriaen stierf blijde en liet hem halen zijn zoon tot die hij in presentie van hen allen zei: “Ik beveel u, mijn zoon, dat gij God bemint en eert boven al en naast hem de koning en die geeft al zulke trouwheid als ik tot nog toegedaan heb, zonder hem enige haat te dragen van hetgeen dat hij hier tevoren tegen u en mij geordineerd heeft, als meer geschied vanwege de passie der toorn dan door enige kwade wil die hij tot ons zou mogen gedragen hebben. Wil ook bekennen zo veel mogelijk de weldaden van deze twee goede ridders Ptolomeus en Palmerijn.” Tot die hij zei: “Heer Palmerijn, de dood is mij zo na dat ik geen middel heb om u te verklaren vele dingen die u zeer aangaan, maar ik raad u aan te reizen in de hof van de keizer van Duitsland.” En hiermee gaf hij zijn geest.

En gij zal weten dat deze Adriaen tot de kennis van Palmerijn gekomen was door zijne ervaring in de chiromantie, nigromantie en andere dergelijke, vermits die hij vernomen had al dat van hem gepasseerd was met een goed deel dat hem noch stond te gebeuren, vooral dat hij noch de grootste heer van geheel Europa zou worden, waarom hij hem begeerde te doen hij huwelijken zou aan zijn nicht Polinarde tot welk einde hij hem door zijn kunsten haar gedaante dikwijls in zijne dromen vertoond had.

En die Adriaen die u dan overleden was liet hem de koning, die om zijn ooms dood zeer droevig was, zeer fatsoenlijk ter aarde brengen en voor hem een graf op richten [E4rb] in de vorm van een piramide, de allerhoogste van die daar tevoren ooit geweest was in geheel Egypte, al waar recht tegenover gehangen werden de lichamen van de graaf en zijn twee neven om de prins Adriaen te dienen tot een victorie teken.

En zo gauw als nu alle deze troebels gestild waren meende Palmerijn voort in Duitsland te reizen, maar Ptolomeus voelde hem noch zo kwalijk aan zijne kwetsingen dat hij aldaar noch een tijdje moese blijven. Gedurende wat de koning ze zeer grote eer bewees en deed alle naarstigheid om ze in zijn hof te behouden. Dan ’t was tevergeefs, want Palmerijn gaf hem te verstaan dat hij om een bijzondere zaak naar de keizer moest reizen.

“Ik denk wel waarom,” zei de koning. Gij wilt gaan bevechten de bezworen en Betoverde Ridder. Maar ik verzeker u dat gij er ’t leven verliezen zal gelijk vele anderen gedaan hebben.”

“Mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “ik heb nooit eerder van die ridder horen spreken.”

“Ik zal het u dan breder verklaren,” zei de koning. “Het is niet lange geleden dat in het land van de keizer, mijn oom, en stad van Imanes een zeer rijke ridder woonde en die had een zeer mooie enige dochter die zich met een edelman op een andere verliefde, maar haar vader huwelijkte haar tegen haar wil aan een andere ridder die haar met hem nam op zijn sterke kasteel. Maar wat liefkozen de bruidegom deze nieuwe bruid betoonden, zo kon hij van haar nochtans niet gewinnen een liefelijk gezicht, want zij hielde de liefde van haar eersten minnaar al noch in al zulke vooral aanbeveling dat ze hem [E4va] een middel openbaarde om ter gezette uren licht te mogen raken op haar mans kasteel die hij vermoorde en zijn huisvrouw met hem nam. Zo gauw de moeder van de dode dit te weten kwam beklaagde ze zich aan de keizer dien de doodslager terstond liet dagvaardingen, maar overmits vrees verscheen hij niet, dan hielt hem op het voorzegde kasteel waarvan hij de heer omgebracht had. Wat de keizer voorts liet belegeren en stormenderhand innemen en gevangen tot hem brengen de juffrouw met de ridder die de waarheid der zaak bekend heeft en beide levend verbrand werden. Waardoor de vader van de misdadiger in zulke melancholie viel dat hij voor hem nam nooit meer bij den keizer of in enige conversatie van mensen te komen, maar vertrok hem buiten op zijn huis bij zijn zuster, een zeer grote tovenaarster, die haar broeder in zulke droefheid zag en hem wilde wreken en bezwoer tot dien einde een van haar zonen in zulke manieren dat hij niet mag overwonnen worden als door een grote betovering. Zij heeft hem gegeven een boog met vele vergiftige pijlen om daarmee te doden de keizer zijn kinderen en voorts alle die hem goed dacht. Wat hij ook al volbracht zou hebbenn had hem mijn oom Adriaen daarvoor niet gewaarschuwd overmits zulke waarschuwing hem zijne keizerlijke majesteit tot nog toe gewacht heeft. Niettemin maakte hij ’t land heel desolaat en doodde dagelijk veel volk en reedt op een groot paard betoverd gelijk hij, het allersnelste dat men ooit zag en daarmee hij ten alle uren overvalt enige stad of plaats van het keizerrijk en deed duizend wreedheden [E4vb] zonder dat men daartegen enige remedie kan vinden. Ook heeft hij er al gereed vele omgebracht die hem wilde bevechten en zei dat hij de gehele contreien vernielen zal zo ver mijn oom zijnen enige zoon Trineus en zijn enige dochter, de mooie Polinarde, niet stelt in zijn geliefde.”

“Mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “ik hoorde nooit wonderlijker zaak. Al zou ik duizend doden daarom sterven, zo zal ik deze duivelse mens bestrijden!”

“Het zou mij deren,” zei de koning, “dat gij uw persoon zou stellen in al zulk duidelijk perikel. Alwaar de duivel zich onder vermengt door de toelating Gods, daar kan de kracht der mensen weinig profiteren ... daarom bid ik u dat gij zulke voornemen uit u memorie wilt stellen!”

“Komt er af wat het wil,” antwoorde Palmerijn. “Zo kan doch ’t leven niet beter besteed worden als in een fatsoenlijke dood”

En zo gauw zijn kameraad hem wederom goed bevond namen zij twee verlof van de koning, zijn koningin en de prins Dyart die zo gauw van hun gezelschap niet gescheiden zou hebben had men vier dagen daarna niet zullen houden de bruiloft van hem en mevrouw Cardoyne.

Hoe Palmerijn met zijn cameraet binnen Gent quam, alwaer hy streedt met den Betooverden Ridder. Het .XXVI. capittel.

[E5ra] De twee ridders reysden seer neerstelijck sonder ophouden wech tot datse quamen inde stadt van Gent, alwaer den keyser doen ter tijt zijn hof hielde, niet wetende hoe hy van daer soude geraken om dat hem den Betoverden Ridder ten allen uren soo neerstelick wachten dat hy niet eens uut zijn casteel en dorste kijcken. Syluyden dan te Gent binnen comende, en waren nauwelicx voor de herberghe vande peerden gheseten oft daer quam eenen grooten oploop inde stadt, ende het volck vluchten aen allen oorden. Heuren weert selve quam ooc gheheel verbaest by Palmerijn loopen, seggende: “Eylaci heer ridder, wy zijn alle verloren! Den Betooverden Ridder is de wachte vande stadt onversiens overvallen. ’t Is een erbermelijcke saecke, ’t groote quaet dat hy aenrichten sal indien men hem niet en levert des keysers kinderen.”

“Godt wilse daer voor bewaren,” antwoorden Palmerijn.

Ende dit seggende nam hy haestelijck zijnen helm ende lancie ende runden met vollen loope ter plaetse daer hy ’t meeste gherucht hoorden, ’t welcke hem soo wel leyden dat hy den Betooverden Ridder vondt opde voorplaetse vant casteel schietende met zijne giftige pylen in alle de vensteren die hy open sach. ’t Welck Palmerijn seer wel behaechde als hem vindende ter plaetse daer zijn beminde Polinarde soude kunnen oordeelen van zijne feyten, roepende tot zijnen vyandt, die vanden hoofde tot de voeten gewapent was, als die zijnen booch ghespannen hielde met een pijle daerop veerdich ende noch veel meer anderen in zijnen koocker: “Ghy onsaligen ridder, die deur de hulpe des duyvels soo veel vreetheyts doet, het is nu tijt dat den duyvel vercrijcht den roof van uwe ziele die hy doch verbeydende is!”

Ende dit seggende bedecten hy hem met zijnen [E5rb] schilt ende liep so strengelick met vollen toome dat hy zijn lancie brack opt corcelet vanden Besworen Ridder, die hierentusschen een pijle op hem schoot deur sijnen schilt ende pantsier wech tot op sijn bloote lichaem. Ende hier na nam Palmerijn veerdichlick een yseren kolve die hy met hem brocht, ende sloech met dien een seer crachtighen slach naden Besworen Ridder, die ’t selve meynden af te schutten met zijnen booch, maer dien brack in stucken, ende den slach daelden voorts soo fel opt hooft van zijn peert dat het doot ter eerden neder viel. Dan den ridder spronck terstonts op zijne voeten, ende nemende een gelijcke kolve die aen zijnen sadelboom hinge, quam daer met Palmerijn te gemoete, den welcken uyt den sadel spronck om dat hy vreesden oft zijn peert ghequetst hadde gheworden ende hy daer onder gevallen, soo datse nu beyde te voete streden met kolve tegens kolve, mette welcke sy deden menighen manlicken ende dapperen slach, deurhouwende ende breeckende heure helmen ende wapenstucken, ende quetsten heur vleyssche op verscheyden plaetsen. Het welck den keyser met zijn hofghesin aensiende was deur eenighe vensteren des palleys, die hy hadde doen openstoten soo haest als hy hoorden het clincken der wapenen ende de briesschinghe der peerden.

Hierentusschen vreesden Palmerijn dat den strijdt mette kolven voor hem te langhe soude duyren, waerom hy ter zijden uutspronck ende worp inden selven spronck de zijne soo strenghe voor de scheenen vanden betoverden reuse dat dien begonste te struyckelen. Ter wijlen sloech Palmerijn zijn handen aen zijn scherpsnijdende sweerdt ende hieuw hem daer mede deur ’t hoochste van zijnen helm eenen grooten diepen hou int hooft. [E5va] Waer over hy in een rasende gramschap ontstack ende hief zijn knodse met beyde de handen snellicken om hooge, doende die met sulcke strengicheyt wederom nederdalen tusschen die schouderen van Palmerijn dat die meynden zijne ermen vanden lijve te vallen. Maer hy en verbeyde niet langhe van te recompenseren alsulcke cortesie, want opheffende zijnen rechten arm swenckten zijn sweert met sulcke swa[r]icheyt teghens den schilt van zijnen vyant dat hy dien cloofden tot aende ghespe, ende soudese voorts midsen van een gehouwen hebben indien hy de cracht vande reste des slachs niet en hadde verandert in eenen steeck die hy den ridder voorts een groot stuck weechs int lijf dronghe, waer over hy, vermeynende achter waerts te springhen om dien steeck te ontwijcken, van groote swackheyt op zijnen rugge viel. ’t Welck Palmerijn soo haest niet gesien en hadde of hy sprongh hem opt lijf, ende zijnen helm af ghetrocken hebbende, sloech hem ’t hooft af.

Nu is de oorsaecke soo groot ende claer dat ghy by u selfs wel kunt bemercken die onuutspreeckelijcke blijtschap des keysers met alle zijn hofgesin als verlost zijnde van zijnen aldergrootsten vyant, dien by Palmerijn moghelijck qualijck overwonnen soude zijn geworden indien de betoveringe over hem gedaen byde drie ghesusteren opten berch Arteferie hem niet vorderlic geweest en hadde. Ende so haest dit gevecht geeyndicht was, dede den keyser de poorten van zijn palleys openen ende quam Palmerijn willecom heeten. Den welcken voor zijne majesteyt opde knien vallende, seyde: “Mijn heer, ick heb op veele plaetsen alsoo hooren verbreyden uwe majesteyts groote goetheyt dat ick daerom herwaerts ghecomen sy uut seer vreemde contreyen, deselve ootmoedelijck biddende my van nu [E5vb] voortaen te willen stellen int getal van zijne getrouwe dienaren.”

“Mijnen groten vrient,” antwoorden den keyser, “’t staet my affectueuselicken te versoecken dat ghy te mywaerts wilt volherden uwen goeden wille, daer met ghy albereets my ende alle mijn vermoghen soo seer aen u verbonden hebt dat nimmermeer ure mijns levens en sal passeren ofte ick sal ’t selve ghedachtich zijn.”

Ende hier met nam hy hem byder handt ende leyden hem in een vande beste cameren van ’t palleys, alwaer hy stracx ontwapent ende vande medecijnmeesters gevisiteert wort, die bevonden dat hy alleene inden vleyssche ghequetst was, ende beloofden hem in corten tijt ghenesinghe.

Hoe Palmerijn met zijn kameraad binnen Gent kwam alwaar hij streed met de Betoverde Ridder. Het 26 kapittel.

[E5ra] De twee ridders reisden zeer naarstig zonder ophouden weg tot dat ze kwamen in de stad van Gent, alwaar de keizer toentertijd zijn hof hield en niet wist hoe hij van daar zou geraken om dat hem de Betoverde Ridder te allen uren zo naarstig wachtte dat hij niet eens uit zijn kasteel durfde te kijken. Ze kwamen dan te Gent binnen en waren nauwelijks voor de herberg van de paarden gezeten of daar kwam een grote oploop in de stad en het volk vluchtte aan allen oorden. Hun waard zelf kwam ook geheel verbaasd bij Palmerijn lopen, en zei: “Helaas heer ridder, wij zijn alle verloren! De Betoverde Ridder is de wacht van de stad onvoorziens overvallen. ’t Is een erbarmelijke zaak, ’t grote kwaad dat hij aanricht zal indien men hem niet levert de keizerskinderen.”

“God wil ze daarvoor bewaren,” antwoorde Palmerijn.

En toen hij dit zei nam hij haastig zijn helm en lans en rende met volle loop ter plaatse daar hij ’t meeste gerucht hoorden wat hem zo goed leidde dat hij de Betoverde Ridder vondtop de voorplaats van het kasteel eb schoot met zijn giftige pijlen in alle vensters die hij openzag. Wat Palmerijn zeer goed behaagde als hem vindende ter plaatse daar zijn beminde Polinarde zou kunnen oordelen van zijn feiten, riep tot zijn vijand, die van de hoofd tot de voeten gewapend was, als die zijn boog gespannen hield met een pijl daarop gereed en noch veel meer anderen in zijn koker: “Gij onzalige ridder die door de hulp van de duivels zo veel wreedheid doet, het is nu tijd dat de duivel krijt de roof van uw ziel die hij toch verwacht is!”

En toen het dit zei bedekte hij hem met zijn [E5rb] schild en liep zo strrk met volle toom dat hij zijn lans brak op het borstharnas van de Bezworen Ridder die ondertussen een pijl op hem schoot door zijn schild en pantser weg tot op zijn blote lichaam. Hierna nam Palmerijn vaardig een ijzeren kolf die hij met hem bracht en sloeg met dien een zeer krachtige slag naar de Bezworen Ridder die het zelf meenden af te schutten met zijn boog, maar die brak in stukken en de slag daalden voorts zo fel op het hoofd van zijn paard dat het dood ter aarde neer viel. Dan de ridder sprong terstond op zijn voeten en nam een gelijke kolf die aan zijn zadelboom hing en kwam daarmee Palmerijn tegemoet die uit het zadel sprong omdat hij vreesde of zijn paard gekwetst had geworden en hij daaronder gevallen, zodat ze nu beide te voet streden met kolf tegen kolf waarmee zij deden menige manlijke en dappere slag en door houwen en braken hun helmen en wapenstukken en kwetsten hun vlees op verscheiden plaatsen. Wat de keizer met zijn hofhouding aanzag door enige vensters van het paleis die hij had doen openstoten zo gauw als hij hoorde het klinken der wapens en get briesen der paarden.

Ondertussen vreesde Palmerijn dat de strijd met de kolven voor hem te lang zou duren, waarom hij ter zijde uitsprong en wierp in dezelfde sprong de zijne zo sterk voor de schenen van de betoverde reus dat die begon te struikelen. Ondertussen sloeg Palmerijn zijn handen aan zijn scherpsnijdende zwaard en hieuw hem daarmee door ’t hoogste van zijnehelm een grote diepe houw in het hoofd. [E5va] Waardoor hij in een razende gramschap ontstak en hief zijn knots met beide de handen snel omhoog en liet die met zulke kracht wederom neerdalen tussen di schouders van Palmerijn dat die meende zijn armen van het lijf te vallen. Maar hij wachtte niet lang van te vergoeden al zulke beleefdheden want hij hief op zijn rechterarm en zwenkten zijn zwaard met zulke zwaarheid tegen het schild van zijn vijand dat hij die kloofde tot aan de gesp en zou het voorts midden van een gehouwen hebben indien hij de kracht van de eerste slag niet had veranderd in een steek die hij de ridder voorts een groot stuk weg in het lijf dron waardoor hij, meende achteruit te springen om dien steek te ontwijken, van grote zwakheid op zijn rug viel. Wat Palmerijn zo gauw niet gezien had of hij sprong hem op het lijf en zijn helm aftrok en sloeg hem het hoofd af.

Nu is de oorzaak zo groot en duidelijk dat gij bij uzelf wel kan bemerken die onuitsprekelijke blijdschap de keizers met al zijn hofhouding als verlost zijnde van zijn allergrootste vijand die bij Palmerijn mogelijk kwalijk overwonnen zou zijn geworden indien de betovering over hem gedaan bij de drie gezusters op de berg Arteferie hem niet bevorderlijk geweest was. Zo gauw dit gevecht geëindigd was liet de keizer de poorten van zijn paleis openen en kwam Palmerijn welkom heten. Die voor zijne majesteit op de knieën viel en, zei: “Mijn heer, ik heb op vele plaatsen alzo horen verbreiden uwe majesteit grote goedheid dat ik daarom herwaarts gekomen ben uit zeer vreemde contreien en u ootmoedig bid mij van nu [E5vb] voortaan te willen stellen in het getal van zijn getrouwe dienaren.”

“Mijn grote vriend,” antwoorde de keizer, “’t staat mij affecties te verzoeken dat gij tot mij waart wil volharden uw goede wil daarmee gij al gereed mij en alle mijn vermogen zo zeer aan u verbonden hebt dat nimmermeer een uur van mijn leven zal passeren of ik zal ’het zelf gedachtig zijn.”

En hiermee nam hij hem bij de hand en leidde hem in een van de beste kamers van ’t paleis, alwaar hij daarna ontwapent en van de medicijnmeesters gevisiteerd werd die bevonden dat hij alleen in het vlees gekwetst was en beloofden hem in korte tijd genezing.

Hoe de keyserinne Palmerijn quam visiteren, ende vant propoost dat hy hielde met [Polinarde]. Het .XXVIJ. capittel.

De nieumaren des doodts van den Betooverden Ridder quamen terstonts ter ooren vande keyserinne ende haer dochter Polinarde, die hierom sonder uutstel ginghen nae de camer van Palmerijn om hem aldaer te visiteren. Dan alleer sy daer quamen, was hy al opghestaen ende ginck deur de camer wandelen, nerghens nae verlanghende als nae ’t ghesichte vande ghene om wiens presentie te ghenieten hy deurreyst ende ghepasseert hadden so veel rijcken, natien ende perijckelen om inden goeden wille vande selve te commen, hem grootelicx favoriseerden de gracien die hy ontfanghen hadde vande drie gesusteren opten berch van Artiferie, die hy oock niet en wilde versuymen te helpen be[E6ra]neerstigen soo veele in hem was. Want soo haest als hy de keyserinne met [Po]linarde sach commen ginck hy heur te ghemoeten, wes tot inden inganck vande camer, alwaer hy op zijn knien viel ende van beyde de handen kusten. Maer de keyserinne dede hem haestelijck opstaen, segghende: “Heer ridder, onsen Heer heeft ons groot faveur ghedaen van u alhier ghevoecht te hebben in dese tijde vande quellinge des schelms die ghy ter doodt ghebrocht hebt, den welcken de doodt gheswooren hadde mijnen eenighen soone ende eenighen dochter, die wel van heuren natuyrlijcken vader ’t leven ontfangen hebben, maer ghy hebtse ’t selve hier deur bewaert, ende overmits het bewaeren niet minder en is als het vercrijghen, soo moghense u rechtveerdelijck noemen heuren anderden vader!”

Welcke woorden Palmerijn wel hoorden, maer hy was soo aendachtich deur een lieffelicke gesichte opde excellente schoonheyt van zijn beminde Polinarde dat hy nauwelijckx en wist wat hy daer op segghen soude, doch antwoorden ten lesten: “Mevrouwe, het weynich dat ick voor u ende den uwen ghedaen heb, is min als niet te ghelijcken by mijnen wille, want alleer ick de oordinghe des ridderschaps ontfangen hadde, hoorden ick soo grooten faem vande deucht ende liberaelheyt van mijn heere den keyser dat ick hem al mijn leven lanck mijnen dienste toe swoer.”

“Wildy mijn heer soo groote weldaet doen,” seyde sy, “van te blijven eene van zijne ridderen?”

“Ende den uwen oock, mevrouwe,” antwoorden Palmerijn, “indien deur gratie u believen wilde my daer voor toe ontfanghen.” “Ick bid u,” seyde sy, “dat ghy in sulcke goede voornemen wilt volharden, maer aengaende de reste, daer van sal ick u beter versien.” Doen riepse Polinar[E6rb]de ende seyde: “Dochter, desen ridder heeft noch weynich kennisse int hof. Daerom bid ick u dat ghy met uwe jonckvrouwen hem in geneuchelicke conversatie wilt onderhouden op dat ghy in hem mocht doen vermeerderen de begeerten van by ons te blijven, ende daerentusschen sal ick hem bidden dat hy uwen ridder wil sijn.”

“Mevrouwe,” antwoorden Palmerijn, “God moet my noyt van soo goede kennisse berooven dat ick niet en soude aennemen sulcke groote gunste.”

Ende als hy noch wilde volharden brack den keyser zijn propoost om dat hy zijne medecijnmeesters hadde hooren ghebieden datmen hem soude laten rusten, ende seyde tot de keyserinne: “Mevrouwe, meynende desen ridder deucht te doen soude hem schadelijck zijn. Ick bid u, laet ons de medecijns volghen.”

Hier met gheboodt hy dat een yegelijck hem vertrecken soude. Twelck de keyserinne obedierende, wunschten hem goeden avont ende ginck uyt de camer met de schoone Polinarde, omtrent vijfthien jaeren oudt zijnde, die de liefde op Palmerijn albereets oock alsoo bevanghen hadde datse niet en wiste in wat manieren secreet te sullen kunnen houden dese nieuwe passie, die haer dede in sulcke melancolie vallen dat de dochter vanden hartoch van Sa[x]en, haere staetjoffrouwe ende alder grootste vriendinne, Brionelle ghenoempt, ’t selve bemercten. Ende hoewel zyder eerst d’oorsake niet van en wiste, soo namser nochtans nae so wel acht op datse de waerheyt presumeerden. Waerom sy willende haer binnenste gronderen, secretelijck tot heur seyde: “Mevrouwe, saechdy oyt schoonder jongman als desen nieuwen ridder? Het schijnt dat de Natuyre gheneuchte ghenomen heeft in hem perfeckt te maecken, hem boven zijne sonderlinge schoonheyt begifticht hebben[E6va]de met so groote deucht ende stoutmoedicheyt.”

“Nu sie ic wel,” antwoorden Polinarde, “dat ick alleen niet en ben van dese opinie, die my doet wenschen om so vele machts over hem te mogen hebben als hy over my doet, nae dat my dunckt.”

“Mevrouwe,” seyde Brionelle, “so draechdy hem een goede affectie.”
“Voorwaer,” antwoorden Polinarde, “indien ick eenigen middel hadde om sijnen goeden wille tot my te trecken, ick soude ’t selve te werck stellen.”

“Op mijn gheloove,” seyde Brionelle, “ghy twee te samen vereenicht in een gelijcke liefde soudemen wel mogen noemen het alderschoonste paer minnaers dat men oyt sach!”

Met dese ende diergelijcke redenen devisierden dese twee jonckvrouwen van Palmerijn, die daerentusschen soo seer langhvierden om de dervinge der presentie van zijn beminde Polinarde dat den volghenden gansschen nacht de gepeynsden slape van hem jaechden, eysschende des smorgens seer vroech zijne clederen om op te staen. Ende terwijlen hy hem noch aen tooch, liet hem den keyser deur eene van zijn edelluyden vragen na zijnen state. “Mijn heer,” antwoorden hy, “u sal gelieven zijne keyserleycke majesteyt van mijnent wegen seer te bedancken vande altegroote eere die hy my bewijst, ende zijne goede gratie te groeten met mijne ootmoedige recommandatien, mede seggende dat ick my soo dispoost vinde als oyt.”

Als den keyser dit hoorden nam hy voor hem dien selfsten dach de kercke te besoecken ende God vande grootste weldaet te dancken, bevelende de keyserinne heur in soo groote heerlicheyt als mogelijc ooc aldaer te vinden met heure vrouwen, die gheleyt worden deur
’t gheselschappe van veele ridderen, onder de welcke hem mede liet vinden den ridder Palmerijn, die alsse wederom uyt de kerck ghecomen waren, gheduyrende het noenmael [E6vb] recht teghens over van zijn alderliefste gheset worde. Waer over hem de liefde alsoo quelden dat hy niet en wiste wat gelaet te houden, soo dickwils van coleuren, dan root dan bleeck wordende, veranderende dat de princesse lichtelijck presumeerden dat hy nietemin van heur als sy van hem was denckende. Nochtans en dorste niemant van heur beyden openbaren zijne gedachten, maer vermaeckten heur met een lieffelijck gesichte wes dat de tafelen opghenomen waren. Doe bestondemen te dansen, op instrumenten spelen, musijck te singen ende menigerley andere soorten van recreatien te ghebruycken, ’t welck den gheheelen dach, inden welcken den keyser oock voor alle de werelt open hof hielde, geduerden wes tot savonts, dat hem een yegelijck vertrocke na zijn rust plaetse. Alwaer Palmerijn soo gheringe niet ghecomen en was oft alle de crachten van zijnen gheest begaven haer tot de aendachtenisse vande verwonderinghe die hy nam over de excellente schoonheyt van zijn alder beminste Polinarde. Ende hem opt bedde leggende begonste hy swaerlick te suchten ende tegens hem selven te segghen: “Och ghy ellendige Palmerijn, hoe zydy geraeckt in dezen doolhof? Wat heeft u beweecht uwe fantasien soo hooghe te stellen nadien uwe verdiensten so cleyn zijn, want Saturnus en heeft u niet deelachtich ghemaeckt van zijn volcomen oordeel noch Jupiter van zijn ghewoonlijcke vreuchde noch Venus van hare rijcke schoonheyt noch Mars van zijn crachtige macht noch Mercurius van zijn godlicke welsprekentheyt noch Phebus van zijn rijcke schatten noch Diane van hare koele continentie noch de liefde en heeft alsulcke macht niet datse mevrouwe Polinarde my soude kunnen doen beminnen gelijc ick hoopten? Daerom [E7ra] soo moet ick van pijnen sterven ...”

Ende dit segghende gaf hy eenen soo swaren sucht dat het Urbande hoorden, die derhalven vreesden dat hem overcomen was eenighe nieuwe quade toevallinge om de slagen die hy vanden schutter ontfangen hadde, waerom hy by hem liep vragen of hy hem qualijck gevoelden. “Ick ghevoele my,” antwoorden hy, “seer qualick boven maten.”

“Hoe dat, mijn heere?”, seyde Urbande. “Heeft u den keyser eenich verdrietich woort toegesproocken?”

“Neen hy,” antwoorden Palmerijn, “maer eenen machtigher heere als hy, te weten de liefde, heeft my niet alleene bevochten maer oock alsoo gewont dat ick cortelingh moet sterven, indien ghy gheenen middel en weet om my te helpen.”

“Ick sweer u op mijn ziele, mijn heer,” antwoorden den dwerch, dat ick my geensins en sal sparen, indien u belieft my de saecke te ontdecken.”

“Eylaci,” seyde Palmerijn, “mijn lijden spruyt alleen uyt een al te neerstighe aenschouwinghe opde excellente schoonheyt van mevrouwe Polinarde. Maer indien ghy haer wist te kennen te gheven het minste punt van mijn onverdraechlijck lijden, mogelijck sy souden een weynich achts nemen op mijn sware martelisatie.”

“Mijn heer seyt wel,” antwoorden Urbande, “maer en is hem niet indachtich hoe ick ghestraft worden doen ick my voor u in gelijcke saecke avontuyrden aende princesse Laurene? Op mijn ziele, daer en sal geenen dach mijns levens passeeren of ick sal ’t selve wel ghedencken!”

Ende dit seyde hy met sulcken natuyrlicken gelaet van vreese dat Palmerijn niet teghenstaende zijne groote melancolie hem niet en konde onthouden van lachen, ende antwoorde: “Ghy sout wel verwondert zijn indien de ghene die u also int droomen sloech dese Polinarde was die ick van mijne kint[E7rb]se jaeren toegeeygent ben.

Daerom bid ick u dat ghy heur van mijnent weghen wilt aenspreecken gelijck ghy wel weet te doen.”

“’t Is wel,” seyde Urbande, “my dunckt niet dat sulcken slach als ick int droomen creech van soo teeren jonckvrouwe soude kunnen gheschien, want al en maecktense geen lickstede, soo had icker nochtans groote vreese voor. Daer om en sal ick noyt van mijn leven meer onderstaen alsulcke sotticheyt.”

“Ghy sult u immers,” seyde Palmerijn, “oft anders suldy uyt mijn gratie wesen.”

“Veel liever,” antwoorden den dwerch, “soude ick noch eens ghestreelt willen worden als alsdoen, want alst dan u immers ten qualicksten wil, soo bin ick doch veel liever noch tweemael inden droom gheslaghen als een waeckende.”

“Maer dat het gheschiede,” seyde Palmerijn, “met een affectie gelijck ghy dan wel weet te gheveynsen.”

“En hebt daer voor geen vreese,” antwoorden den dwerch, “ick moet den doodt morgen sterven indien ick overmorghen wederom levendich konde worden, soo verre ghy ’t spel niet en wondt, indien ghy de partye soo wel verstondt als ick.”

Ende in dese ghedachtenisse ontsliepense.

Hoe de keizerin Palmerijn kwam visiteren en van de opzet dat hij hield met Polinarde. Het 27 kapittel.

Het nieuws van de dood van de Betoverde Ridder kwam terstond ter ore van de keizerin en haar dochter Polinarde die hierom zonder uitstel gingen naar de kamer van Palmerijn om hem aldaar te visiteren. Dan aleer zij daar kwamen was hij al opgestaan en ging door de kamer wandelen, nergens naar verlangde dan na ’t gezicht van diegene om wiens presentie te genieten hij door getrokken en gepasseerd had zo veel rijken, naties en perikelen om in de goeden wil van die te komen, zich zeer begunstigde de gratie die hij ontvangen had van de drie gezusters op de berg van Artiferie die hij ook niet wilde verzuimen te helpen en te benaarstigen [E6ra] zo veel in hem was. Want zo gauw als hij de keizerin met Polinarde zag komen ging hij ze tegemoet tot in de ingang van de kamer alwaar hij op zijn knieën viel en van beide de handen kusten. Maar de keizerin liet hem haastig opstaan en zei: “Heer ridder, onze Heer heeft ons grote gunst gedaan van u alhier gevoegd te hebben in deze tijd van de kwelling van de schelm die gij ter dood gebracht hebt die de dood gezworen had mijn enige zoon en enige dochter, die wel van haar natuurlijke vader ’t leven ontvangen hebben, maar gij hebt ze hiervoor bewaard, en overmits het bewaren niet minder is dan het verkrijgen, zo mogen ze u rechtvaardig noemen hun andere vader!”

Welke woorden Palmerijn wel hoorden, maar hij was zo aandachtig door een liefelijke gezicht op de excellente schoonheid van zijn beminde Polinarde dat hij nauwelijks wist wat hij daarop zeggen zou, doch antwoorden tenslotte: “Mevrouw, het weinige dat ik voor u en de uwen gedaan heb is minder als niet te vergelijken bij mijn wil want aleer ik de orde der ridderschap ontvangen had hoorden ik zo grote faam van de deugd en liberale van mijn heer de keizer dat ik hem al mijn leven lang mijn dienst toe zwoer.”

“Wil je mijn heer zo grote weldaad doen,” zei ze “van te blijven een van zijn ridders?”

“En de uwe ook, mevrouw,” antwoorden Palmerijn, “indien door gratie het u believen wilde mij daarvoor toe ontvangen.” “Ik bid u,” zei ze, “dat gij in zulke goede voornemen wit volharden, maar aangaande de rest, daarvan zal ik u beter voorzien.” Toen riep ze Polinarde [E6rb] en zei: “Dochter, deze ridder heeft noch weinig kennis in de hof. Daarom bid ik u dat gij met uw jonkvrouwen hem in genoeglijke conversatie wit onderhouden op dat gij in hem mocht doen vermeerderen de begeerten van bij ons te blijven en ondertussen zal ik hem bidden dat hij uw ridder wil zijn.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “God moet mij nooit van zo goede kennis beroven dat ik niet zou aannemen zulke grote gunst.”

En toen hij noch wilde volharden brak de keizer zijn opzet om dat hij zijn medicijnmeesters had horen gebieden dat men hem zou laten rusten en zei tot de keizerin: “Mevrouw, meen je deze ridder deugd te doen, het zou hem schadelijk zijn. Ik bid u, laat ons de dokters volgen.”

Hiermee gebood hij dat iedereen zich vertrekken zou. Wat de keizerin gehoorzaamde en wenste hem goeden avond en ging uit de kamer met de mooie Polinarde die omtrent vijftien jaren oud was die de liefde op Palmerijn al gereed ook alzo bevangen had dat ze niet wist in wat manieren het geheim te zullen kunnen houden deze nieuwe passie die haar in zulke melancholie liet vallen dat de dochter van de hertog van Saksen, haar staatjuffrouw en allergrootste vriendin, Brionelle genoemd, ’het zelf bemerkte. Hoewel ze er eerst de oorzaak niet van wist, zo nam ze er nochtans na zo wel acht op dat ze de waarheid veronderstelde. Waarom zij wilde haar binnenste doorzoeken en zei in het geheim tot haar: “Mevrouw, zag ge ooit mooiere jongeman als deze nieuwe ridder? Het schijnt dat de Natuur genoegen genomen heeft in hem perfect te maken, hem boven zijn bijzondere schoonheid begiftigd heeft [E6va] met zo’n grote deugd en stoutmoedigheid.”

“Nu zie ik wel,” antwoorde Polinarde, “dat ik alleen niet ben van deze opinie die mij doet wensen om zo veel macht over hem te mogen hebben als hij over mij doet, na dat mij dunkt.”

“Mevrouw,” zei Brionelle, “zo draag je hem een goede affectie.”
“Voorwaar,” antwoorde Polinarde, “indien ik enige middel had om zijn goede wil tot mij te trekken, ik zou ’het zelf te werk stellen.” “Op mijn geloof,” zei Brionelle, “gij twee tezamen verenigd in een gelijke liefde zou men wel mogen noemen het allermooiste paar minnaars dat men ooit zag!”

Met deze en diergelijke redenen aanbaden deze twee jonkvrouwen Palmerijn, die ondertussen zo zeer lang wachtte om het derven der presentie van zijn beminde Polinarde dat hij de volgende ganse nacht het gepeins de slaap van hem joeg en eiste ‘s morgens zeer vroeg zijn kleren om op te staan. Terwijl hij zich nog kleedde liet hem de keizer door een van zijn edellieden vragen naar zijne staat state. “Mijn heer,” antwoorde hij, “u zal gelieven zijne keizerlijke majesteit vanwege mij zeer te bedanken van de al te grote eer die hij mij bewijst en zijn goede gratie te groeten met mijn ootmoedige recommandatie mede en zei dat ik mij zo gereed vind als ooit.”

Toen de keizer dit hoorde nam hij hem voor diezelfde dag de kerk te bezoeken en God van de grootste weldaad te danken en beval de keizerin zich in zo grote heerlijkheid als mogelijk ook aldaar te vinden met hun vrouwen die geleid werden door ’t gezelschap van vele ridders waaronder zich mede liet vinden de ridder Palmerijn die toen ze wederom uit de kerk gekomen waren en gedurende het noenmaal [E6vb] recht tegenover van zijn allerliefste gezet werd. Waardoor hem de liefde alzo kwelde dat hij niet wist wat gelaat te houden en zo dikwijls van kleur veranderde, dan rood dan bleek werd dat de prinses licht veronderstelde dat hij niettemin van haar als zij aan hem dacht. Nochtans durfde niemand van hun beiden openbaren zijn gedachten, maar vermaakten zich met een liefelijk gezicht totdat de tafels opgenomen waren. Doe bestond men te dansen, op instrumenten spelen, muziek te zingen en menigerlei andere soorten van recreatie te gebruiken wat de gehelen dag duurde waarin de keizer ook voor de hele wereld open hof hield dat duurde tot de avond dat zich iedereen vertrok naar zijn rust plaats. Alwaar Palmerijn zo gauw niet gekomen was of alle krachten van zijn geest begaven zich tot de aandacht van de verwondering die hij nam over de excellente schoonheid van zijn aller bemindste Polinarde. Hij legde zich op zijn bed en begon zwaar te zuchten en tegen zichzelf te zeggen: “Och gij ellendige Palmerijn, hoe ben je geraakt in deze doolhof? Wat heeft u bewogen uw fantasie zo hoog te stellen nadien uw verdiensten zo klein zijn, want Saturnus heeft u niet deelachtig gemaakt van zijn volkomen oordeel noch Jupiter van zijn gewoonlijke vreugde, noch Venus van haar rijke schoonheid, noch Mars van zijn krachtige macht, noch Mercurius van zijn goddelijke welsprekendheid, noch Phoebus van zijn rijke schatten, noch Diane van haar koele houding, noch de liefde heeft al zulke macht niet dat ze mevrouw Polinarde mij zou kunnen doen beminnen gelijk ik hoopte? Daarom [E7ra] zo moet ik van pijnen sterven ...”

En toen hij dit zei zo gaf hij een zo’n zware zucht zodat het Urbande hoorde die derhalve vreesden dat hem over omen was enige nieuwe kwade toeval om de slagen die hij van de schutter ontvangen had, waarom hij bij hem liep vragen of hij hem kwalijk gevoelden. “Ik voel mij,” antwoorden hij, “zeer kwalijk boven maten.”

“Hoe dat, mijn heer?”, zei Urbande. “Heeft u de keizer enig verdrietig woord toegesproken?”

“Neen hij,” antwoorden Palmerijn, “maar een machtiger heer dan hij, te weten de liefde, heeft mij niet alleen bevochten maar ook alzo gewond dat ik gauw moet sterven indien gij geen middel weet om mij te helpen.”

“Ik zweer u op mijn ziel, mijn heer,” antwoorde de dwerg, dat ik mij geenszins zal sparen, indien u belieft mij de zaak te verhalen.”

“Helaas,” zei Palmerijn, “mijn lijden spruit alleen uit een al te naarstig aanschouwen op de excellente schoonheid van mevrouw Polinarde. Maar indien gij haar wist te kennen te geven het minste punt van mijn onverdraaglijk lijden, mogelijk zij zou een weinig acht nemen op mijn zware marteling.”

“Mijn heer zegt goed,” antwoorden Urbande, “maar is hem niet indachtig hoe ik gestraft werd toen ik mij voor u in gelijke zaak avontuurde aan de prinses Laurene? Op mijn ziel, daar zal geen dag van mijn levens passeren of ik zal ’het zelf wel gedenken!”

En dit zei hij met zulk natuurlijk gelaat van vrees dat Palmerijn niet tegenstaande zijne grote melancholie hem niet kon onthouden van lachen en antwoorde: “Gij zou wel verwonderd zijn indien diegene die u alzo in de dromen sloeg deze Polinarde was die ik van mijn kindse [E7rb] jaren toegeëigend ben.

Daarom bid ik u dat gij haar vanwege mij wil aanspreken gelijk gij wel weet te doen.”

“’t Is goed,” zei Urbande, “mij dunkt niet dat zulk slag als ik in de dromen kreeg van zo tere jonkvrouw zou kunnen geschieden, want al maakte ze geen litteken, zo had ik er nochtans grote vrees voor. Daarom zal ik nooit van mijn leven meer onderstaan al zulke zotheid.”

“Gij zal u immers,” zei Palmerijn, “ot anders zal je uit mijn gratie wezen.”

“Veel liever,” antwoorde de dwerg, “zou ik noch eens gestreeld willen worden als alstoen, want als het dan u immers ten kwalijkste wil, zo ben ik doch veel liever noch tweemaal in de droom geslagen als een wakende.”

“Maar dat het geschiede,” zei Palmerijn, “met een affectie gelijk gij dan wel weet te veinzen.”

“En hebt daar voorgeen vrees,” antwoorde de dwerg, “ik moet de dood morgen sterven indien ik overmorgen wederom levend kon worden, zo verre gij ’t spel niet won en indien gij de partij zo goed verstond als ik.”

En in deze gedachtenis sliepen ze.

Hoe Polinarde Palmerijn badt om zijnen dwerch, ende van ’t propoost dat dien met haer hielde. Het .XXVIIJ. capittel.

Nauwelickx en was Urbande wederom op zijn bedde ghekeert oft Palmerijn zijnde met vaecke deur de pijne des droefheydts veroorsaeckt bevanghen, begonste te slaepen tot dat de claerheydt des dach[s d]es nachts duysterheydt verdreven hadde. Als doen [E7va] stondt hy seer haestelijcken op ende ghinck eenen seer voorspoedighen morghen wenschen aen zijne keyserlijcke majesteyt, die de feeste drye daghen lanck dede duyren, het welck Palmerijn goede hope gaf dat den dwerch daerentusschen eenighe middelen soude vinden om Polinarde zijn meeninghe te verclaeren. Maer hem gheschieden beter als hy dochte, want Trineus ende hy int kouten met der jouffvrouwen zijnde, overquam heur aldaer by ghevalle den ghebulten ende gheheuvelden Urbande, die van de jouffvrouwen soo haest niet ghesien en worde ofte sy bestonden allegaer te lacchen. Waerom Trineus tot Polinarde seyde: “Mevrouwe, saechdy oyt pasje bequamer om de princessen te dienen?”

“Voorwaer,” antwoorden sy, “hy ghelijckt zijnen meester seer qualijck,” ende heur keerende tot Palmerijn seydese: “Ick bidt u, heer Palmerijn, dat ghy hem eens wilt vraghen oft hy my dienen wil, indien ghy te vreden zijt my hem te schencken?”

“Mevrouwe,” antwoorden Palmerijn, “alsoo hy is, soo is hy uwe ende zijnen meester oock.”

Doen dede hy Urbande een teycken, weshalven hy naeder quam ende zijne reverentie doende, ende van zijnen meester gheseydt wordt: “Compt hier Urbande, ick hebbe u gheschoncken mevrouwe Polinarde. En wildy sulcken princesse niet ghedienstich zijn?”

“Jae ick, voorwaer,” antwoorden hy, “nae u mijn heere, want u en wil ick niet verlaten.”

“Ghy hebt reden,” antwoorden de princesse. “Ick ben daer met te vreden met conditie dat ghy mijn sult zijn soo langhe als den heer Palmerijn hier sal blijven.”

“Seer geerne, mevrouwe,” antwoorden den dwerch.

“En failgeert dan niet,” [E7vb] seyde de princesse, “van my alle daghen te comen besoecken!”

Ende al hoewel dit propoost passeerden voor tijtcortinghe soo was de princesse daer innen nochtans wyders denckende, te weten om van Urbande te vernemen of Palmerijn oock gheaffectionneert was tot eenighe andere jonckvrouwe. Oock hielden de jofvrouwen noch veel meer andere coutinghen met Urbande, die haer soo wel wiste t’onderhouden met gheneuchelijck praten dat hy van doen voort aen soo familier onder heur wordt dat hy soo dickwils alst hem gheliefden in heure cameren ginghe, altijts verbeydende de gheleghentheyt om Polinarde te moghen doen verstaen zijns meesters begheerte. Maer sy quam hem te voorenwaert.

Op eenen tijdt alleen zijnde, riepse hem ende vraechden wiens soone Palmerijn was.

“Op mijn gheloove, mevrouwe,” antwoorden hy, “dat en soude hy u selve niet connen segghen. Maer ick mach u wel sweeren dat oyt ridderschap beter gheimployeert en was als aen hem, want ick heb hem selve sulcke feyten sien doen dat derghelijcken by menschen gedencken noyt meer gheschiet en zijn!” Ende doen vertrock hy haer alle de heerlicke daden van Palmerijn, daer nae segghende: “Derhalven gelooft vryelick, mevrouwe, dat hy ghesprooten moet zijn van eenigen hoogen stamme, twelc ick oock alsoo dickwils heb hooren verseeckeren vande wijse nigromanten.”

“Maer dwerch,” seyde Polinarde, “ick bid u deur ’t gheloove dat ghy uwen meester schuldich seyt te houden, dat ghy my een dinck wilt segghen, de welck ick van u begeere te weten.”

“Mevrouwe,” antwoorden hy, “ghy hebt my soo hooghe vermaent dat ick om sterven niet en soude willen verswijghen.”

[E8ra] Doen seyde d’infante tot hem: “Ick beminne u meester so seer deur een eerbare affectie als mijn eygen broeder. Der halven soude ick van u wel begeeren te verstaen wie die gene is die hy ter werelt ’t meeste bemint op dat ick, die kennende, die soo veel te meer eeren mach om zijnent wille.”

’t Welck den dwerch soo haaest niet ghehoort en hadde of hy dochte wel dattet nu den besten saysoene was om te spelen zijn personagie, waer om hy de princesse aldus antwoorden: “Mevrouwe, indien ghy een ander waert soo en soude ick u gheensins openbaren soo grooten secrete van mijnen heere, maer u, die mijn vrouwe ende meestersse zijt, ben ick schuldich niet te verswijghen. Hierom verseeckert u vryelijck mijn meester alsoo verlieft te zijn dat zijn ziele ’t lichaem niet langher vergeselschappen en sal indien hem in corten tijdt geen remedie gunstich en is, want ick heb hem dickwils sien getormenteert worden met een soo vreemde passie dat hy properlijck beter scheen te sterven als te leven. Wat belieft u noch yet meer te hooren? Hy sucht, geduerichlijcken vallende van ure tot ure in een wanhope die, soo verre ’t eynde van zijn leven soo nae ware als hy ’t begheerende is, zijn lichaem inder waerheyt veel gheluckigher soude doen achten om dat ’t selve daer deur soude gheraecken tot ruste die hem al nu gheheelijcken voorby gaet deur de quellinghe die des daechs haer prent in zijne ghedachten, des snachts ’t lichaem rustende zijnen gheest quelt met een seer groote tormentatie.”

Die de princesse niet minder was vexerende met een vreese van niet te zijn de ghene daer af teghenwoordelijck was spreeckende den dwerch. Den welcken aende haestighe veranderinge van [E8rb] haren coleure, dan roodt dan bleeck ofte andersins wordende, nae dat de diversheyt der veelderley ghedachten heuren gheest fantasien waeren presenteerende, wel merckten den tijdt goede bequaemheyt te verthoonen om zijns meesters saecken te vervolghen, segghende: “Mevrouwe, dunckt u gratieus te zijn die moghelijck in sulcker manieren sal veroorsaecken den doodt van den alderbesten ridder om den selven int leven te moghen houden``/ Ick seer ootmoedelijck bidt uwe princesselijcke gheliefte te willen zijn by haer soo veele te weghe te brenghen datse de cortesie diemen behoort te thoonen teghens alsulcken ridder als mijn heere van nu voortaen in der daet bethoonen.”

“Dwerch, mijn vrient,” antwoorden de princesse, “het kan wel moghelijck zijn dat ik niet en kenne de ghene die volghens u seggen soo weynich achts op u meesters groot lijden neemt dat sy by avontuyren geen plaetse en sal willen gheven eenich ghebedt ’t welck ick aen haer om zijnent wille soude moghen doen voor zijne ghetrouwe diensten, daer van danckbaerheyt te verthoonen. My is verweckende mijn devoyr, daer ick niet en hope te failgieren soo verre ghy my van haren naem doet verclaringhe.”

“Van het welcke,” seyde den dwerch, “mevrouwe my eerst wil ghelieven te belooven gheenen ondanck te weten.”

“Grooten danck ter contrarien,” antwoorden de princesse, “sal u daer voor gheschien.”

“Om die te verdienen,” seyde den dwerch, “sal mevrouwe ghelieven te verstaen van mijns meesters sware lijden, waer deur hy leeft ende sterft hondertmael op eenen [E8va] dach, alleene oorsaecke te zijn haere excellente schoonheyt, die ick om Gods wille bidde bermherticheyt te willen hebben ende niet te zijn oorsaecke der ruineringhe van den ghenen die om uwent wille dach ende nacht soo swaer verdriet passeert dat medelijden my doet spreecken.”

Dese antwoorde die by d’infante ghehoort zijnde van heur grootelickx verwonderdende qualijck te vreden geveynst worden om Palmerijn ’t ghebraet te beter te doen smaken, segghende: “Ick heb u belooft my niet te verstooren, nochtans haddy beter behooren te respecteren mijnen staete int te kennen geven van u meesters groote affectie, in recompensie vande welcke ick bedwonghen worde hem deur u te doen ontbieden den ambassadeur dicwils soo vele niet te vermoghen als de presentie vanden gesantschicker selve.”

“Indien dien vergost worde,” antwoorden den dwerch, “mevrouwe eens alleene te spreecken, hy soude haer wonder dingen kunnen verclaren vande predestinatie tusschen u beyden.”

“Tot ’t selve te doen,” antwoorden Polinarde, “sal hy my dickwils ten propooste kunnen vinden int hof vande keyserinne, uut het welcke hy niet en sal moeten vertrecken soo verre hy begeert te blijven mijnen ridder, waer van ick hem tegenwoordelijc verseeckere de aenneminge.”

Vande welcke Urbande de princesse hoochelick bedanckt hebbende, van haer oorlof nam om dese blijde bootschap soo haest doenlick over te brengen aen Palmerijn, die hem hadde sien gaen inde camer van Polinarde, twelck hem t’zijnder comste, die hy in grooter devotie verbeydende was, Urbande te gemoete dede loopen, segghende van verre sonder te hebben de pacientie van hem eerst te laeten spreecken: “Och mijn vrient, bootschapt ghy my van des doodts oft levens ver[E8vb]condiginghe nieuwe maren?”

“Soo goede,” antwoorden Urbande, “dat daer deur den alder gheluckichsten ridder die huydensdaechs leeft geacht mach worden mijn heer Palmerijn van Oliven.”

Den welcken dit hoorende, liep zijnen dwerch haestelijck omhelsen, segghende: “Och mijn aldergetrouste vrient, indien mevrouwe Polinarde erbermenisse over myn uytterlicke droefheyt hebben sal, soo wilt doch sonder eenich langher uutstel met een weynich blijtschaps sollacieren mijn over groote lijde[n].”

Om twelc te verlichten Urbande bykans alles wat tusschen hem ende Polinarde ghepasseert was verhaelden inde presentie van zijn heere, die ’t selve verstaen hebbende, eenen swaren sucht doende, luyde riep: “O almachtighe Vader, dat de visioen so my dickwils opde bergen van Olive ende Artiferie inden slaep gheopenbaert sijn, alsoo van U geordineert waeren, bekenne ick al nu opentlijck uut de groote gratie die my tegenwoordich gelieft heeft te doen uwe Goddelicke Majesteyt, de welcke die oock tot daer toe mocht vermeerderen deur alsulcke neringhe der princesse goeden wille dat die my ghelieve bequame middelen te stellen om haer alleene te moghen spree[c]ken.”

“Waertoe sy seyt,” antwoorden Urbande, “mijn heere haer dickwils ten propooste sal moghen vinden inde camer van heur moeder. Maer heur vader den keyser weet ick gedelibereert te zijn morghen, om de joffrouwen te recreeren, te willen doen aenrichten een tornoyspel by een casteel niet verre van hier, alwaer mijn heere met de princesse beter sullen moghen volbrenghen dan op eenighe andere plaetsen ’t ghene ick begost hebbe.”
“Om ’t selve seeckerlick te moghen weten,” seyde Palmerijn, “is ons van nooden aenstont te gaen visiteren zijne majesteyt.”

Die Palmerijn so [F1ra] haest niet ghesien en hadde of hy riep hem, segghende: “Ick en wil niet laeten van u te verclaren in uwe afwesen voor my genomen te hebben alle de jofvrouwen van mijn hof, overmits sy my gebeden hebben om eenighe recreatie, in vergheldinghe van den langhen tijdt die sy ghesloten gheseten hebben deur vreese van den duyvelschen mensch die van nu ter doodt gebracht is, twee mijlen van hier te gheleyden op een casteel, ’t welck rontsom verciert is met veel bosschagien, daer inne wy de geneuchte des jachts sullen moghen hebben. Terwijlen ick sal doen veerdich maken de stellagien ende andere ghereetschappen noodich tot des steeckspels gheneuchte, de welcke ick gheensins en wil in ongheneuchte te sullen moghen veranderen, waerom my vastelijck gelieft datter in als niet meer inden afgeteykenden camp en sullen moghen comen als dertich ridders, daer van der eerstelijck thien teghen thien sullen tornoyen, waer van de thien swackste gewroocken sullen worden vande thien die noch resteren. De welcke gewonnen oft verloren hebbende, sullen sy alle met stompe sweerden moghen vechten in gelijcke manieren als gedaen sal wesen mette lancien, waer van den best vechtende t’ontfangen heeft een bagge ghelijck die de keyserinne hem sal willen presenteren, om de welcke te verdienen ick sonderlinge van u begheer te willen zijn een vande eerste tien tegens de partye daer onder hem sal laten vinden mijnen neve Gavaran, die ick achte voor eene der beste ridderen van mijn gheheel hof.”

Deur ’t welck terstont liep van dese nieumaren de verbreydinge die veel ridders haer deden bereyden in hope van vercoren te worden onder ’t ghetal der dertich die tornoyen souden, om daer in te thoonen wat couragie sy [F1rb] wisten te scheppen vande presentie der ghene uyt wiens ooghen de stralen op heur waren gheschoten by den cleynen god Cupido, die Ptolemeus ooc alsoo seere hadde ghewont dat hem geen saken en gevielen als die behagende waren mevrouwe de princesse Brionelle, om de selve zijne soete bittere quellinge te kennen, hy so groote neersticheyt dede int soecken vande bequaemheydt daer toe dienende, dat al eer dese twee minnaers des anderen daechs opt casteel aenveerden heure bedruckte herten, met een zijnde gelijcke quellinghe ghepassioneert, den anderen belooft hadden voortaen te thoonen een vrientschap, de welcke heur beyde dede leven in een hope die van alsulcke personen ’t herte verciert met blyschap. Contrarie van die Palmerin alnoch in groot verdriet was levende, om dat hy zijn alderliefste de reverentie gedaen hebbende, meynende haer te vergheselschappen, terstonts daer nae geroepen wert van haer moeder de keyserinne, wiens companie hy door beleeftheyt niet en conde verlaten tot dat sy ’t noenmael ghenut hadde met alle ’t gheselschap van den keyser. Den welcken dit gheschiet zijnde, hem met de joffvrouwen ende ridderen ginck vermeyden in een seer ghenoegelijck dal met veele bloemen beplant, op de kant van een soet rustent rievierken, vallende vande hooghe daer rontsom ligghende berchskens, daer van oock gheleyt waren veel fonteynen die door soete besprengingen overmits de groote droochte waren begietende de lusthoven, die seer geneuchelijck stonden om dat het was in den tijdt als de bloeyinghen van de cruyden ende bloemmen met den soeten reuck der bloemen d’onderdanen van den soone van Venus verwecken om den anderen te openbaeren de am[F1va]moreuse passien. Die Palmerijn alsoo verstouten dat hy zijn beminde Polinarde inden arm nemende, daer met soo verre van ’t ander gheselschap ginck wandelen dat heur tonghen deur vreese van eenich ghehoor niet ghebonden en worden, segghende: “Mevrouwe, uwe gratie sal believen int goede te nemen indien ick, dwalende ridder, uwe princesselijcke cortosie dorve openbaren een saecke die ick om stervens wille niemant ter werelt en soude hebben willen te kennen gheven, en hadde my den noodt, vande welck wy alle slaven zijn, niet bedwonghen te practiseren alle middelen om te moghen vercrijghen eenighe verlichtinge van mijn onverdraechelijck lijden deur de bermherticheyt van u, mijn princesse, die my alleene kunt verleenen volcommen secours, daer toe ick hier voormaels niet en hadde als een groote wanhope, die de bootschap van mijnen dwerch al nu heeft doen veranderen in een twijfelachtige hope. Om de welcke te verseeckeren ick seer ootmoedelijck bidde uwe goedertierentheyt te willen ghelieven op my te doen dalen ’t aldergrootste gheluck dat den aldermachtichsten prince des gheheelen aertbodems soude kunnen wenschen, ’t welck my alleene kan ghebeuren soo verre ick ontfanghen worde voor haeren ridder, oft my daer voor refusierende te verclaren een doodelijcke benautheyt voor uwen eewigen dienaer Palmerijn.”

Den welcken dese woorden vergheselschapten met so droevigen gelate ende menichte van tranen dat Polinarde daer over compassie crijghende, heur binnenste vuyr niet langer so wel en konde bedecken oft daer quamen uutspruyten clare vlammen, druckende met hare vingeren aen zijn rechterhant, terwijlen sy tot hem seyde: “Heer Palmerijn, ghy schijnt te [F1vb] willen despereren van een sake daer ghy meer machts over hebt als ghy niet en denckt, mogelijck deur die ghy my acht van so onwijsen oordele dat ick, bekennende uwe perfectien, my niet en soude gheluckich achten van tot eenen ridder te hebben alsulcken persone dien ick tegenwoordelijck verseeckere Urbandes hoop geringe niet ydel te zijn, waer vanden tijt volcomen getuygenisse sal kunnen doen deur de volbrenginge die meer vermach als alle de sweeringen, om datse is seecker ende t’ander gheloften van menschen onderdanich de faellieringhe die ick den almachtigen God bidde niet te willen laten vallen in onse hope vande welcke t’eynde verbeydende ick van u begeere daerentusschen niet te willen scheyden uut het hof van mijn vader sonder mijn voorweten. Maer siet, de jofvrouwen met de ridders genaecken soo nae by ons dat wy de reste moeten uutstellen, alleene wilt in mijne gedachtenisse draghen desen bracelet.”

Die Palmerijn met groote blijdtschap ontfanghen hebbende, terstont daer nae, om alle vermoeden te schouwen, de princesse verliet, gaende ter plaetse daer Ptolomeus ende Trineus waren, coutende met heur moeder ende den keyser, den welcken siende de sonne heur bestaen te verbergen achter de schaduwe des aertrijcx, keerden met alle zijn geselschap wederomme nae ’t casteel in hope van des anderen daechs nae noen den tornoy te doen beginnen.

Hoe Polinarde Palmerijn bad om zijn dwerg en van ’t opzet dat die met haar hield. Het 28 kapittel.

Nauwelijks was Urbande wederom op zijn bed gekeerd of Palmerijn is in de slaap door de pijn der droefheid veroorzaakt bevangen en begon te slapen tot dat de helderheid van de dag de duisterheid van de nacht verdreven had. Als toen [E7va] stond hij zeer haastig op en ging een zeer voorspoedige morgen wensen aan zijne keizerlijke majesteit bij het feest dat drie dagen lang duurde wat Palmerijn goede hoop gaf dat de dwerg ondertussen enige middelen zou vinden om Polinarde zijn mening te verklaren. Maar hem geschiede beter als hij dacht, want Trineus en hij die in het kouten met de juffrouwen kwamen overkwam haar aldaar bij toeval de gebulte en gebochelde Urbande die van de juffrouwen zo gauw niet gezien werd of zij bestonden allemaal te lachen. Waarom Trineus tot Polinarde zei: “Mevrouw, zag je ooit een page bekwamer om de prinses te dienen?”

“Voorwaar,” antwoorden ze, “hij gelijkt zijn meester zeer kwalijk,” en ze keerde zich tot Palmerijn en zei: “Ik bit u, heer Palmerijn, dat gij hem eens wil vragen of hij mij dienen wil, indien gij tevreden bent het mij hem te schenken?”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “alzo hij is, zo is hij de uwe en zijn meester ook.”

Toen deed hij Urbande een teken, weshalve hij nader kwam en zijn reverentie deed en van zijn meester gezegd werd: “Kom hier Urbande, ik heb u geschonken mevrouw Polinarde. En wil je zulk prinses niet gedienstig zijn?”

“Ja ik, voorwaar,” antwoorde hij, “na u mijn heer want u wil ik niet verlaten.”

“Gij hebt reden,” antwoorde de prinses. “Ik ben daarmee tevreden met conditie dat gij mijn zal zijn zo lang als de heer Palmerijn hier zal blijven.”

“Zeer graag, mevrouw,” antwoordende dwerg.

“En faal dan niet,” [E7vb] zei de prinses, “van mij alle dagen te komen bezoeken!”

En al hoewel deze opzet passeerde voor tijdkorting zo was de prinses daarin nochtans verder aan het denken, te weten om van Urbande te vernemen of Palmerijn ook verbonden was tot enige andere jonkvrouw. Ook hielden de juffrouwen noch veel meer andere kouten met Urbande die haar zo goed wist te onderhouden met genoeglijk praten dat hij van toen voortaan zo familiair onder ze werd dat hij zo dikwijls als het hem geliefden in hun kamers ging en altijd wachtte op de gelegenheid om Polinarde te mogen doen verstaan zijn meesters begeerte. Maar zij was hem tevoren.

Op een tijd was ze alleen en riep ze hem en vroeg wiens zoon Palmerijn was.

“Op mijn geloof, mevrouw,” antwoorde hij, “dat zou hij uzelf niet kunnen zeggen. Maar ik mag u wel zweren dat ooit ridderschap beter ingegeven was dan aan hem, want ik heb hem zelf zulke feiten zien doen dat dergelijken bij mensen gedenken nooit meer geschied zijn!” En doen verhaalde hij haar alle heerlijke daden van Palmerijn en daarna zei: “Derhalve geloof vrij, mevrouw, dat hij gesproten moet zijn van enige hoge stam wat ik ook alzo dikwijls heb horen verzekeren van de wijze nigromantie.”

“Maar dwerg,” zei Polinarde, “ik bid u door ’t geloof dat gij uw meester schuldig bent te houden dat gij mij een ding wilt zeggen wat ik van u begeer te weten.”

“Mevrouw,” antwoorde hij, “gij hebt mij zo hoog vermaand dat ik om sterven niet zou willen verzwijgen.”

[E8ra] Toen zei de infante tot hem: “Ik bemin uw meester zo zeer door een eerbare affectie als mijn eigen broeder. Derhalve zou ik van u wel begeren te verstaan wie diegene is die hij ter wereld ’t meeste bemint op dat ik als ik die ken die zo veel te meer eren mag vanwege hem.”

Wat de dwerg zo gauw niet gehoord had of hij dacht wel dat het nu het beste seizoen was om te spelen zijn personage, waarom hij de prinses aldus antwoorde: “Mevrouw, indien gij een ander was zo zou ik u geenszins openbaren zo’n groot geheim van mijn heer, maar u, die mijn vrouwe en meesteres bent, ben ik schuldig niets te verzwijgen. Hierom verzeker u vrij dat mijn meester alzo verliefd is dat zijn ziel ’t lichaam niet langer vergezelschappen zal indien hem in korte tijd geen remedie gunstig is, want ik heb hem dikwijls zien gekweld worden met een zo vreemde passie dat hij proper beter scheen te sterven dan te leven. Wat belieft u noch iets meer te horen? Hij zucht, valt gedurig van uur tot uur in een wanhoop die, zo verre ’t einde van zijn leven zo nabij was als hij ’t begeerde is, zijn lichaam in de waarheid veel gelukkiger zou doen achten om dat ’het zelf daardoor zou raken tot de rust die hem al nu geheel voorbijgaat door de kwelling die de daags zich prent in zijne gedachten, ’s nachts als het lichaam rust zijn heest kwelt met een zeer grote kweling.”

Dat de prinses niet minder plaagde met een vrees van niet te zijn diegene waarvan tegenwoord de dwerg van sprak. Die zag aan de haastige verandering van [E8rb] haar kleur die dan rood dan bleek of anderszins werd naar verschillende van de velerlei gedachten die haar gestaan het fantaseren waren en presenteerden wel merkte de tijd goede bekwaamheid te vertonen om zijn meesters zaken te vervolgen en zei: “Mevrouw, dunkt u het gracieus te zijn die mogelijk in zulke manieren zal veroorzaken de dood van de allerbeste ridder om die in het leven te mogen houden. Ik bid zeer ootmoedig uwe prinselijke gelieven te willen zijn bij haar zo veel te weeg te brengen dat ze de beleefdheden die men behoort te tonen tegen zulke ridder als mijn heer van nu voortaan in de daad te betonen.”

“Dwerg, mijn vriend,” antwoorde de prinses, “het kan wel mogelijk zijn dat ik niet ken diegene die volgens uw zeggen zo weinig acht op uw meesters groot lijden neemt dat zij bij avonturen geen plaats zal willen geven enig gebed wat ik aan haar vanwege hem zou mogen doen voor zijn getrouwe diensten, daarvan dankbaarheid te vertonen. Mij verwekt mijn plicht, daar ik niet hoop in te falen zo ver gij mij van haren naam doet en verklaring.”

“Van wat,” zei de dwerg, “mevrouw mij eerst wil gelieven te beloven geen ondank te weten.”

“Grote dank ter contrarie,” antwoorden de prinses, “zal u daarvoor geschieden.”

“Om die te verdienen,” zei de dwerg, “zal mevrouw gelieven te verstaan van mijn meesters zware lijden, waardoor hij leeft en sterft honderdmaal op een [E8va] dag en dat alleen de oorzaak is van haar excellente schoonheid die ik vanwege Gods bid barmhartigheid te willen hebben en niet te zijn oorzaak der ruinering van diegenen die vanwege u dag en nacht zo’n zwaar verdriet passeert dat medelijden mij doet spreken.”

Dit antwoorde die bij de infante gehoord was en waarvan ze zich zeer verwonderde en kwalijk tevreden geveinsd te worden om Palmerijn ’t gebraad te beter te doen smaken zei: “Ik heb u beloofd mij niet te verstoren, nochtans had ge beter behoren te respecteren mijn staat in het te kennen geven van uw meester grote affectie, in vergoeding waarvan ik gedwongen werd hem door u te doen ontbieden de ambassadeur dikwijls zo veel niet te vermogen als de presentie van de gezand zelf.”

“Indien die vergund werd,” antwoorden de dwerg, “mevrouw eens alleen te spreken, hij zou haar wonder dingen kunnen verklaren van bestemming tussen u beiden.”

“Tot het zelf te doen,” antwoorde Polinarde, “zal hij mij dikwijls ten opzet kunnen vinden in het hof van de keizerin waaruit hij niet zal moeten vertrekken zo ver hij begeert te blijven mijn ridder, waarvan ik hem tegenwoordig verzeker de aanneming.”

Van die Urbande de prinses zeer bedankt heeft en van haar verlof nam om deze blijde boodschap zo gauw doenlijk over te brengen aan Palmerijn, die hem had zien gaan in de kamer van Polinarde, wat hem tot zijn komst die hij in grote devotie afwachtte en Urbande tegemoet liep en zei van verre zonder te hebben het geduld van hem eerst te laten spreken: “Och mijn vriend, boodschapt gij mij van de doodt of leven verkonding [E8vb] nieuwe berichten?”

“Zo goede,” antwoorde Urbande, “dat daardoor de aller gelukkigste ridder die hedendaags leeft geacht mag worden mijn heer Palmerijn van Olijve.”

Die dat hoorde en liep zijn dwerg haastig omhelzen en zei: “Och mijn allertrouwste vriend, indien mevrouw Polinarde erbarming over mijn uiterlijke droefheid hebben zal, zo wil doch zonder enig langer uitstel met een weinig blijdschap solliciteren mijn over grote lijden.”

Om dat te verlichten verhaalde Urbande bijna alles wat tussen hem en Polinarde gepasseerd was in de presentie van zijn heer, die ’het zelf verstaan had en een zware zucht deed en luid riep: “O almachtige Vader, dat het visioen zo mij dikwijls op de bergen van Olijve en Artiferie in de slaap geopenbaard is alzo van U geordineerd waren, beken ik al nu openlijk uit de grote gratie die mij tegenwoordig geliefd heeft te doen uw Goddelijke Majesteit die ook tot daartoe mocht vermeerderen door al zulke nering de prinses goede wil dat die mij gelieve bekwame middelen te stellen om haar alleen te mogen spreken.”

“Waartoe zij zegt,” antwoorden Urbande, “mijn heer haar dikwijls ten opzet zal mogen vinden in de kamer van haar moeder. Maar haar vader de keizer weet ik beraadslaagd te zijn morgen om de juffrouwen te recreëren te willen doen oprichten een toernooispel bij een kasteel niet ver van hier, alwaar mijn heer met de prinses beter zullen mogen volbrengen dan op enige andere plaatsen hetgeen ik begaan heb.”
“Om ’het zelf zeker te mogen weten,” zei Palmerijn, “is ons van noden aanstonds te gaan visiteren zijne majesteit.”

Die Palmerijn zo [F1ra] gauw niet gezien had of hij riep hemen zei: “Ik wil het niet laten van u te verklaren in uw afwezen voor mij genomen te hebben alle juffrouwen van mijn hof, overmits zij mij gebeden hebben om enige recreatie in vergelding van de lange tijd die zij opgesloten gezeten hebben door vrees van het duivelse mens die van nu ter dood gebracht is, twee mijlen van hier te geleiden op een kasteel wat rondom versierd is met veel bosschages waarin wij de genoegens van de jacht zullen mogen hebben. Onderwijl zal ik kaar laten maken de stellages en andere gereedschappen nodig tot het genoegen van het steekspel die ik geenszins wil in ongenoegen te zullen mogen veranderen, waarom mij vast gelieft dat erin als niet meer in het afgetekende kamp zullen mogen komen dan dertig ridders, daarvan de eerste tien tegen tien zullen toernooien, waarvan de tien zwakste gewroken zullen worden van de tien die noch resteren. Die gewonnen of verloren hebben zullen zij alle met stompe zwaarden mogen vechten in gelijke manieren als het gedaan zal wezen met de lansen waarvan de best vechtende te ontvangen heeft een dolk gelijk die de keizerin hem zal willen presenteren om die te verdienen ik vooral van u begeer te willen zijn een van de eerste tien tegen de partij waaronder hem zal laten vinden mijn neef Gavaran die ik acht voor een der beste ridders van mijn gehele hof.”

Waardoor terstond liep van dit nieuws de verspreiding die veel ridders zich lieten bereiden in hoop van gekozen te worden onder ’t getal der dertig die toernooien zouden om daarin te tonen wat moed zij [F1rb] wisten te scheppen van de presentie degene uit wiens ogen de stralen op ze waren geschoten bij de kleine god Cupido die Ptolomeus ook alzo zeer had gewond dat hem geen zaken gebeurden als die hem behaagdeals mevrouw de prinses Brionelle om die zijne zoete bittere kwelling te kennen, dat hij zo grote naarstigheid deed in het zoeken van de bekwaamheid die daar toe dient dat al eer deze twee minnaars de volgende dag op het kasteel aanvaarde hun bedrukte harten met een zijnde gelijke kwelling gepassioneerd, de andere beloofd hadden voortaan te tonen een vriendschap die hun beide liet leven in een hoop die van al zulke personen ’t hart versier met blijdschap. Contrarie van die Palmerijn als noch in groot verdriet leefde omdat hij zijn allerliefste de reverentie gedaan haf en meende haar te vergezelschappen terstond daarna geroepen werd van haar moeder de keizerin wiens compagnie hij door beleefdheid niet kon verlaten tot dat zij ’t noenmaal genuttigd hadden met al ’t gezelschap van de keizer. Toen dit geschied was en zich met de juffrouwen en ridders ging vermeien in een zeer genoeglijk dal met vele bloemen beplant op de kant van een zacht ruisend riviertje die viel van het hoog daar rondom liggende bergjes waarvan ok geleid waren veel fonteinen die door zachte bespringing overmits de grote droogte begoten de lusthoven die zeer genoeglijk stonden om dat het was in de tijd als het bloeien van de kruiden en bloemen de zoete reuk der bloemen de onderdanen van de zoon van Venus verwekken om de anderen te openberen de amoureuze [F1va] passies. Die Palmerijn alzo verstoutte dat hij zijn beminde Polinarde in het arm nam en daarmee zo ver van ’t ander gezelschap ging wandelen dat hun tongen door vrees van enig gehoor niet gebonden werden en zei: “Mevrouw, uw gratie zal believen in het goede te nemen indien ik, dwalende ridder, uw prinselijke hoffelijkheid durf openbaren een zaak die ik om sterven wie niemand ter wereld zou hebben willen te kennen geven had mij niet de nood waarvan wij alle slaven zijn, niet gedwongen te praktiseren alle middelen om te mogen verkrijgen enige verlichting van mijn onverdraaglijk lijden door de barmhartigheid van u, mijn prinses, die mij alleen kan verlenen volkomen bijstand, daartoe ik hier voormaals niet had dan een grote wanhoop die de boodschap van mijn dwerg al nu heeft doen veranderen in een twijfelachtige hoop. Om die te verzekeren ik zeer ootmoedig bid uwe goedertierenheid te willen gelieven op mij te doen dalen ’t allergrootste geluk dat de aller machtigste prins der gehele aardbodem zou kunnen wensen, wat mij alleen kan gebeuren zo ver ik ontvang werd voor haar ridder of mij daarvoor weigert te verklaren een dodelijke benauwdheid voor uw eeuwige dienaar Palmerijn.”

Die deze woorden vergezelschapt met een zo’n droevig gelaat en menigte van tranen dat Polinarde daardoor compassie kreeg en haar binnenste vuur niet langer zo goed kon bedekken of daar kwam uitspruiten heldere vlammen en drukte met haar vingers aan zijn rechterhand terwijl zij tot hem zei: “Heer Palmerijn, gij schijnt te [F1vb] willen wanhopen van een zaak daar gij meer macht over hebt als gij niet denkt, mogelijk door die gij mij acht van zo dom oordeel dat ik, beken uw perfectie, mij niet zou gelukkig achten van tot een ridder te hebben al zulk persoon dien ik tegenwoordig verzeker Urbande ‘s hoop geringe en niet ijdel te zijn, waarvan de tijd volkomen getuigenis zal kunnen doen door het volbrengen die meer vermag dan alle bezweringen omdat ze is zeker en te ander geloften van mensen onderdanig het falen die ik de almachtige God bid niet te willen laten vallen in onze hoop waarvan te einde wacht ik van u begeer ondertussen niet te willen scheiden uit de hof van mijn vader zonder mijn voorweten. Maar ziet, de juffrouwen met de ridders genaken zo nabij ons dat wij de rest moeten uitstellen, alleen wil in mine gedachtenis dragen deze bracelet.”

Die Palmerijn met grote blijdschap ontving en terstond daarna, om alle vermoeden te schuwen, de prinses verliet en ging ter plaatse daar Ptolomeus en Trineus waren die kouten met haar moeder en de keizer, die zag de zon heur bestaan te verbergen achter de schaduw van het aardrijk en keerde met al zijn gezelschap wederom naar ’t kasteel in hoop van de volgende dag na de noen het toernooi te laten beginnen.

Hoe Palmerijn vijf daeghen lanck wan den prijs vanden tornoy, ende wat inden selven meer ghebeurden. Het .XXIX. capittel.

[F2ra] In dese aenstaende tornoyinge verhoopten Palmerijn alsulcke ridderlicke daden te thoonen datse vande achtinghe daer in hem d’infante was houdende, souden veroorsaecken vermeerderinghe. Om de welcke te vervolghen hy hem met Ptolomeus ende acht andere ridders, alle rijckelijck ghewapent, int beginsel vande ghesette ure vuechden inde tornoyplaetse, alwaer zijn ooghen, soeckende ’t ghene ’t herte begherende was, onder de joffvrouwen terstont ghewaer worde zijn alderliefste Polinarde, vande welcke ’t meeste verlanghen oock nergens toe en streckten als nae haren Palmerijn, die ghelijck hier vooren geseyt is, in zijnen schilt voerden een toegheslotene handt, die de princesse deur neerstighe aenschouwinghe op heuren minnaer ghewaer wordende, een groote begheerte creech om daer van te moghen weten de beteyckeninghe. De welcke sy niettemin voor alsdoen om de onghele[ge]ntheyt des tijdts ende plaetse noch moste dissimulieren, heur vertroostende in de meyninghe van de waerheyt daer van wel naemaels te sullen vernemen aen heuren alderliefsten ridder, die met het ander gheselschap van zijne compagnie veele spronghen, volten ende lopinghen met heure paerden in presentie vande joffvrouwen deden, terwijlen aldaer noch arriveerden den couragieusen prince Gavaran met neghen andere ridders, die oock bestonden te braveren.

Als de trompetten ende basuynen met heur gheluyt te kennen gaven dat een yeghelijck van alle de tornoyers zijn devoir mochte doen, onder de welcke hem Gavaran bereyden om ’t eerste te loopen, wenckende den prince Palmerijn, die dit siende een stercke lancie nam ende gaf zijn peert furieuselijcken de sporen, waer [F2rb] over sy den anderen ontmoeten met sulcken gheweldt dat Palmerijn met zijn speere Gavaran recht vabvcxz`` ‘

§n vooren treffende, man ende peert ter eerden wierp, blijvende gheheel verduyselt op de plaetse ligghen. Dan veerdichlijcken van zijn cammeraten uyt de plaetse gheleydt wesende, wilde eenen ridder van zijn partye d’injurie wreecken, loopende teghens Palmerijn met een groote crachte, die nochtans niet sterck ghenoech en was om hem te overwinnen overmits hy den grooten Hector gheleecke, om dat de stralen der oogen van zijn meestersse hem tot stoutmoedicheyt verweckten ghelijck de sonne met haere raden doet opgaen ende haer stoutelijck verthoonen de soet bloeyende bloemkens met die welrieckende roosen, waer over desen ridder noch lichtelijcker om leghe ghesmeten wort als Gavaran, die oock also noch volchden zijn ander resterende acht cammeraten sonder dat die eenichsins uytten sadel konden beweghen den prince Palmerijn. Den welcke hier nae uyt te plaetse rijdende, met zijnen troppe passerden voor by de stellagie vande joffvrouwen die heur [m]et alle de andere omstaenders, so heeren als vrouwen, grootelijcx verwonderden van zijne ghedaene feyten, sonderlinghe d’infante Polinarde, die in heure gedachten glorieerden van bemint te worden d[eur een soo schoonen ende dapperen [rid]der, tot Brionnelle segghende: “[Mijn] vriendinne, en dunckt u niet behoorl[ijck] te zijn datmen Palmerijn een goede affectie toedrage?”

“O voorwaer, mevrouwe,” antwoorden de princesse, “ick en sach noyt ridder alsulcke feyten mette lancie doen.”

Daer op Polinarde heur propoost voorts wilde vervolghen, maer sy sach wederom aen ’t een eynde inde tornoyplaetse commen thien [F2va] ridderen daer van Ptolomeus d’eerste was, ende aen ’t ander Cormedes met neghen cammeraten, die terstondt de trompetten dede blasen, loopende teghens Ptolemeus met so groote stoutmoedicheyt datse beyde heure lancien braecken sonder nochtans yemant uyt den sadel te vallen ter tijdt toe, sy wederom nieuwe lancien ghenomen hebbende. Ptolomeus, beschaemt zijnde van ghefailleert te hebben in zijn tegenpartye om neder te werpen, met so grote furie teghens Cormedes liep dat hy man en peert ter aerden wierp, als ooc noch drie anderen hem volgende. Waer over de broeder van den hartoch van Loreynen, geestimeert zijnde voor een van de beste ridders van zijnen tijdt, met luyder stemmen seyde: “Het schijnt dat dese twee Grieckxsche ridders alhier ghecommen zijn om alle de eere alleene te vercrijghen!”

Mitsdien velden hy zijn lancie, thoonende Ptolemeus daer met so cortoyse eerbewijsinge dat hy bedwonghen wert sadel ende stegelreepen te verlaten om in vergheldinge van dien de reverentie wederomme te voete te doen aen den Loreyn, die in ghelijcke manieren noch groetten vier andere, nae de welcke hem ontmoeten eenen seer stoutmoedigen ridder vant huys vanden keyser, Menadus ghe[n]oemt, met so groote furie dat hy man [en]de peert over hoop wierp. Daer nae [oock] zijne cameraten tot datse den an[deren] alle overwonnen hadden, noch [veel] heerlijcke feyten doende, alle ter [eer]en vande jonckvrouwen, daer van sommighe een singuliere geneuchte in namen van heure minnaers soo ridderlick te zien vechten in dit steeckspel, hoewel sy ’t selve liever gewenscht souden hebben op een ander maniere te geschieden inde bloote armen vande ghetornoyt hebbende ridderen, die heur [F2vb] hier na alle te voet begaven om te vechten met stompe swaerden, daer met sy onder heurluyden beweechden so vreemden getier dat men hare wapenstucken aen allen canten hoorden clincken ghelijck oft den creupelen Vulcanus zijn aembeeldt ghesmedet hadde. Ende overmits sy sonder ophouden ofte verhalinge van aessem opten anderen smeten seer sware slagen, vande welcke Ptolemeus, noch vertoornt zijnde over zijnen val, de gheringhste niet en dede, hoewel dat zijne daden nochtans niet en waren te ghelijcken byde feyten van Palmerijn die van een aenlonckent lieffelijck oochsken zijns alderliefste alsoo geanimeert wert dat hy herwaerts ende derwaerts door de tornoyplaetse springhende niemant en raeckten ofte hy dede hem door de crachte des slachts met de knien op d’aerde vallen. Waerover hem bycans geenen ridder en dorste verbeyden uytgenomen den Loreyn, op den welcken hy bemerckende te steunen alle de couragie van zijn tegenpartye, hem soo swaren slach met den knoop des gevests van zijn rapier boven opden helm gaf dat hy bedwongen wert plat op d’aerde neder te vallen int midden van zijne negen cameraten. Die dit, als ooc den avont seer na by te zijn, siende accordeerden de partye van Palmerijn de victorie, d’welcke tgevecht voor desen dach hebbende doen eyndigen, vertrock hem een yeghelijck na zijn logijs, alwaer Palmerijn ende Ptolemeus ontwapent zijnde, voorts ginghen nae den keyser, die heur in grooter eeren ontfinge, seggende: “Heer Palmerijn, ick achte den prince gheluckich die hem mach beroemen van uwe vrientschap.”

“Dit niet alleene, mijn heere,” antwoorde Palmerijn, maer oock mijnen bereyden wille ende veerdige diensten, naer alle mijn cleyn vermogen, zullen eeuwelijck verbonden [F3ra] blijven aen de gheliefte van uwe keyserlijcke majesteyt.”

Den welcken hem van dese presentatie hoogelijck bedancten. Terwijlen de keyserinne oock aldaer inde sale Palmerijn boven de ander gheschencken die hy albereets ontfangen hadde voor den prijs vant tornoy noch quam presenteren eenen rijcken mantel met peerlen ende costelijcke gesteenten gheborduert, segghende tot heur dochter Polinarde: “Mijn dochter, wil oock eenich present doen aen den victorieusen Palmerijn.”

In wiens presentie de princesse over alsulcke woorden heur blancke coleure in incarnaet veranderende, al half lachende, nochtans met een schaemte vergeselschapt, van heuren hals bestonde te nemen een goude ketten, seggende: “Heer Palmerijn, om u hier alsoo te binden dat ghy van nu voortaen niet en sult moghen scheyden uyt den dienste van mijn heer vader, ick u bidde dit ketten te willen ontfanghen in een behaechelijcke gifte om de cleynicheyt van dien u sal ghelieven ghedachtich te wesen d’opinie datmen een schenckasje niet en behoort te oordeelen nade weerde maer nae d’affectie dien ick hoop aengename te zullen maecken dit gheringh present.”

’t Welcke Palmerijn in seer groote blijschap bedanckten seer ootmoedelijck ontfinghe, vanden mantel ende ketten seer ootmoedelijck bedanckende de keyserinnen met haer dochter Polinarde, die hy antwoorden: “Mevrouwe, al is dese ghifte seer costel, soo acht ick nochtans veel heerlijcker de affectien deur de welcke ick in kennisse van desen vry willichlijcken aenneem alsulcke ghevanckenisse met belofte van dien, noyt te soecken eenighe verlossinghe maer altijdts onderdaen te blijven van zijne keyserlijcke majesteyt.”

Die hem van dese verbintenisse, overmits hy son[F3rb]derlinghe wenschten [Palmerijn] in zijn hof te moghen houden, hoochelijcken bedanckt hebben[de], voorts met hem ende ’t ander gheselschap soo lange deviseerden datmen bereyt hadde het avontmael, waer in oock ten voortschijn quamen alle de ander ridders, genoech te couten hebbende van des ghepasseerden dachs geschiede feyten, daer inne sy seyden een onmenschelicke cracht ghetoont te zijn by den ridder Palmerijn, die van den keyser versocht worde hem des anderen daechs niet int eerste in den tornoy te willen laten vinden om dat hy seyde genoechsaem bekent te wesen zijne vromicheyt, die alsnu oock byde anderen behoorde verthoont te worden. ’t Welck hy zijn majesteyt belovende, in den avontmael recht tegens over van zijn beminde Polinarde geset worde, niet sonder een singuliere behaginghe van dese twee minnaers, daer van de lieffelijcke straelkens haerder ooghen de bootschappen van heure secrete gedachten so lange overdroegen aen de twee gepassioneerde herten dat de tafelen opgenomen zijnde, men begonst te dansen, in ’t welck hem Palmerijn niet minder als hy in den tornoy met de lancie ende sweerde te vechten ghedaen hadde, behendich betoonden met cabriolen ende spronghen van alle soorten juyst op de mate te doen met een singuliere dispoostheyt, die de princesse so wel aenstonde dat haer veel meer behaecht soude hebben een secrete brande van tween tusschen heur beyden als alle ’t ander danssen. ’t Welck gheeyndicht wesende, vertrock hem een yegelijck wes tot sanderdaechs smorgens, dat hem seer vroech inde plaetse des steeckspels vervuechden alle de ridders die fame begheerden t’erlanghen, uut ghenomen Palmerijn, den welcken wel, volgende de begeerte des keysers, eerst aldaer quam [F3va] als de anderen albereets eenen langhen tijt getornoyt hadden. Nochtans en liet hy daerom niet te ver[c]rijgen de victorie van dien, als oock den eersten, tweeden ende derden dach daer na volgende, in alle de welcke hem niemant vande ridderen te vooren en presenteerden oft hy wierpse metten eersten run ter aerden in presentie vanden keyser, die hem badt zijn tornoyen al nu te willen af laten op dat de anderen oock eenigen prijs mochten vercrijghen. Waer in Palmerijn zijne majesteyt obedierende, hem niet meer en wapenden inde vier leste dagen, de welcke geduerende aldaer noch arriveerden veel cloecke ridderen, waer onder hem mede liet vinden den hartoch van Loreynen, zijnde noch een jonck, robust, coragieus man, broeder vanden coninck van Bohemen, die grootelicx begeerden ten houwelijck te ontfangen de princesse Polinarde, die hy oock verhoopten hier inne lichtelick te sullen consenteren overmits zijnen heerlicken staete ende grootmoedich herte, ’t welck hy aldaer soo bravelick bethoonden dat hy vande bagghen, waer van de keyserinne den victorieusten van elcken dach eene dede presenteren, de ghene vercreghe die toegeeyghent waren de twee leste daghen. Soo hy eerst aldaer quam op den avont vanden dach daer te vooren, inden welcken den prijs vercreghen was by Ptolomeus, die hierom van Brionelle boven present van de keyserinne geschoncken wort eenen kostelicken dyamant, hem daer mede verseeckerende dat heur dese zijne eere niet minder behaechelijc en gheviel als Polinarde alle de victorien van Palmerijn, hoe wel dat hem die niet meer als van eenen dach gevolcht en was inde geheele heetste. Die niet so haest niet gheeyndicht en sach oft den keyser trock wederomme nae de stadt wes tot inde welcke hy mede verghe[F3vb]selschapt wort vanden voorseyden hertoch van Loreynen, die hierentusschen groote familiariteyt maeckten met den ridder Palmerijn, om dat hy zijn suster Cardoyne vande operlachte verraderie, ghelijck hier te voorens verhaelt is, verlost hadde, sonder nochtans yet wes te weten vande secrete liefde tusschen hem ende Polinarde. Die nauwelijcx met het ander gheselschap binnen Gent gecomen was oft sy worden terstont vuyrichlijcken van Palmerijn gebeden om hem te stellen tijt ende plaetse alwaer hy heur vryelijck soude mogen openbaren zijne getrouwe affectie om die selve, sonder vreese van andere ghehoort te worden, volcommelijck te sullen moghen uutlegghen, hem Polinarde beloofde waer te nemen die eerste bequame gheleghentheyt.

Hoe Palmerijn vijf dagen lang won de prijs van het toernooi en wat daarin meer gebeurde. Het 29 kapittel.

[F2ra] In dit aanstaande toernooi verhoopten Palmerijn al zulke ridderlijke daden te tonen dat het van de achting waarin zich de infante hield zouden veroorzaken vermeerdering. Om die te vervolgen hij hem met Ptolomeus en acht andere ridders, alle rijk gewapend, in het begin het gezette uur voegden in de toernooiplaats alwaar zijn ogen zochten hetgeen ’t hart begeerde onder de juffrouwen terstond gewaar werd zijn allerliefste Polinarde, waarvan ’t meeste verlangen haar ook nergens toe strekten dan naar haar Palmerijn, die gelijk hiervoor gezegd is, in zijn schild voerde een toegesloten hand, die de prinses door naarstig aanschouwen op haar minnaar gewaar werd en een grote begeerte kreeg om daarvan te mogen weten de betekening. Die zij niettemin voor alstoen vanwege de ongelegenheid van de tijd en plaats noch tijd moest vergenoegen zich vertroosten in de mening van de waarheid daarvan wel later te zullen vernemen aan haar allerliefste ridder die met het ander gezelschap van zijne compagnie vele sprongen, vallen en lopen met hun paarden in presentie van de juffrouwen deden, terwijl aldaar noch arriveerden de moedige prins Gavaran met negen andere ridders die ook bestonden te braveren.

Toen de trompetten en bazuinen met hun geluid te kennen gaven dat iedereen van alle het toernooi zouden doen zijn plicht mocht doen waaronder zich Gavaran bereidde om ’t eerste te lopen en wenkte prins Palmerijn die dit zag en een sterke lans nam en gaf zijn paard furieus de sporen waardoor [F2rb] zij de anderen ontmoeten met zulk geweld dat Palmerijn met zijn speer Gavaran recht van voren trof en man en paard ter aarde wierp en bleef geheel duizelig op de plaats liggen. Dan werd vaardig van zijn kamereden uit de plaats geleid en wilde een ridder van zijn partij de beschadiging wreken en liep tegen Palmerijn met een grote kracht die nochtans niet sterk genoeg en was om hem te overwinnen overmits hij de grote Hector geleek omdat de stralen der ogen van zijn meesteres hem tot stoutmoedigheid verwekte gelijk de zone met haar stralen doet opgaan en zich stout vertoont de zoet bloeiende bloempjes met de welriekende rozen, waardoor deze ridder noch lichter omlaag gesmeten werd dan Gavaran die ook alzo noch volgde zijn ander resterende acht kameraden zonder dat die enigszins uit het zadel konden bewogen de prins Palmerijn. Die hierna uit te plaats reedt en met zijn troep passeerde voorbij de stellage van de juffrouwen die zich met alle de andere omstanders, zo heren als vrouwen, zeer verwonderden van zijn gedane feiten, vooral de infante Polinarde die in haar gedachten glorieerden van bemind te worden door een zo mooie en dapperen ridder en tot Brionelle zei: “Mijn vriendin, dunkt het u niet behoorlijk te zijn dat men Palmerijn een goede affectie toedraagt?”

“O voorwaar, mevrouw,” antwoorden de prinses, “ik zag nooit een ridder al zulke feiten met de lans doen.”

Waarop Polinarde haar opzet voorts wilde vervolgen, maar zij zag wederom aan ’t ene einde der toernooiplaats komen tien [F2va] ridders daarvan Ptolomeus de eerste was en aan ’t andere Cormedes met negen kameraden die terstond de trompetten lieten blazen en liepen tegen Ptolomeus met zo grote stoutmoedigheid zodat ze beide hun lansen braken zonder dat er nochtans iemand uit het zadel viel ter tijd toe dat zij wederom nieuwe lansen genomen hadden. Ptolomeus die beschaamd was van gefaald te hebben in zijn tegenpartij om neer te werpen liep met zo grote furie tegen Cormedes dat hij man en paard ter aarde wierp, als ook noch drie anderen die hem volgde. Waardoor de broeder van de hertog van Lorraine die gewaardeerd was voor een van de beste ridders van zijnen tijd met een luide stem zei: “Het schijnt dat deze twee Griekse ridders alhier gekomen zijn om alle eer alleen te verkrijgen!”

Mitsdien velden hij zijn lans en toonde Ptolomeus daarmee zo hoffelijke eer bewijzen dat hij gedwongen werd zadel en stegelrepen te verlaten om in vergelding van dien de reverentie wederom te voet te doen aan die van Lorraine die in gelijke manieren noch groette vier andere waarna hem ontmoette een zeer stoutmoedige ridder van het huis van de keizer, Menadus genoemd, met zo grote furie dat hij man en paard overhoop wierp. Daarna ook zijn kameraden tot dat ze de anderen alle overwonnen hadden en noch veel heerlijke feiten deden alle ter eren van de jonkvrouwen waarvan sommige een uitzonderlijk genoegen in namen van hun minnaars zo ridderlijk te zien vechten in dit steekspel, hoewel zij ’het zelf liever gewenst zouden hebben op een ander manier te geschieden in de blote armen van degene van de toernooi ridders die zich [F2vb] hierna alle te voet begaven om te vechten met stompe zwaarden waarmee zij onder ze bewogen en zo’n vreemd getier dat men hun wapenukken aan allen kanten hoorden klinken gelijk of de kreupele Vulcanus zijn aambeeld gesmeed. Overmits hij zonder ophouden of herhalen van adem op de anderen smeten zeer zware slagen waarvan Ptolomeus noch vertoornd was over zijn val, het minste niet deed, hoewel dat zijendaden nochtans niet waren te vergelijken bij de feiten van Palmerijn die van een aanlokkend lieflijk oogje zijns allerliefste alzo geanimeerd werd dat hij herwaarts en derwaarts door de toernooiplaats sprong en niemand raakte of hij liet hem door de kracht van de slag met de knieën op de aarde vallen. Waardoor bijna geen ridder hem durfde op te wachten uitgezonderd die van Lorraine die bemerkte dat hij op zijn moed steunde van zijn tegenpartij en hem zo’ n zware slag met de knoop van het gevest van zijn rapier boven op de helm gaf dat hij gedwongen werd plat op de aarde neer te vallen in het midden van zijn negen kameraden. Die dit als ook de avond die zeer na bij was zag en accordeerden de partij van Palmerijn de victorie die het gevecht voor deze dag heeft laten eindigen en vertrok iedereen naar zijn logies alwaar Palmerijn en Ptolomeus ontwapend werden en voorts gingen naar de keizer die ze in grote eren ontving en zei: “Heer Palmerijn, ik acht de prins gelukkig die hem mag beroemen van uw vriendschap.”

“Dit niet alleen, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, maar ook mijn bereide wil en vaardige diensten naar al mijn kleine vermogen zullen eeuwig verbonden [F3ra] blijven aan de geliefde van uw keizerlijke majesteit.”

Die hem van deze presentatie zeer bedankte. Terwijl de keizerin ook aldaar in de zaal Palmerijn boven de andere geschenken die hij al gereed ontvangen had voor de prijs van het toernooi noch kwam presenteren een rijke mantel met parels en kostbare gesteenten geborduurd en zei tot haar dochter Polinarde: “Mijn dochter, wil ook enig present doen aan de victorieuze Palmerijn.”

In wiens presentie de prinses over al zulke woorden haar blanke kleur in inkarnaat veranderde, al half lachend, nochtans met een schaamte vergezelschapten van haar hals bestond te nemen een gouden ketting en zei: “Heer Palmerijn, om u hier alzo te binden dat gij van nu voortaan niet zal mogen scheiden uit de dienst van mijn heer vader, ik u bid deze ketting te willen ontvangen in een behaaglijke gift om de kleinheid van dien u zal gelieven gedachtig te wezen de opinie dat men een geschenkje niet behoort te oordelen naar de warde maar na de affectie die ik hoop aangenaam te zullen maken dit geringe present.”

Wat Palmerijn in zeer grote blijdschap bedankte zeer ootmoedig ontving, van de mantel en ketting zeer ootmoedig bedankte de keizerin met haar dochter Polinarde die hij antwoorde: “Mevrouw, al is deze gift zeer kostbaar, zo acht ik nochtans veel heerlijker de affectie waardoor ik in kennis van deze vrijwillig aanneem al zulke gevangenis met belofte van die nooit te zoeken enige verlossing maar altijd onderdanig te blijven van zijn keizerlijke majesteit.”

Die hem van deze verbinding, overmits hij vooral [F3rb] wenste Palmerijn in zijn hof te mogen houden zeer bedankt heeft, voorts met hem en ’t ander gezelschap zo lang kouten dat men bereid had het avondmaal waarin ook ten voorschijn kwamen alle andere ridders en genoeg te kouten hadden van de gepasseerde dag geschiede feiten waarin een onmenselijke kracht getoond had bij de ridder Palmerijn die van de keizer verzocht werd hem de volgende dag niet in het eerste van het toernooi te willen laten vinden omdat hij zei voldoende bekend te wezen zijn dapperheid die alsnu ook bij de anderen behoorde vertoond te worden. Wat hij zijn majesteit beloofde en werd in het avondmaal recht tegenover van zijn beminde Polinarde gezet werd niet zonder een uitzonderlijk behagen van deze twee minnaars waarvan de liefelijke straaltjes van hun ogen boodschappen van hun geheime gedachten zo lang overdroegen aan de twee gepassioneerde harten dat toen de tafels opgenomen waren men begon te dansen waarin hem Palmerijn niet minder als hij in de toernooi met de lans en zwaard te vechten gedaan had handig betoonden met capriolen en sprongen van alle soorten juist op de maat te doen met een uitzonderlijke dispositie, die de prinses zo goed aanstond dat haar veel meer behaagd zou hebben een geheime brand van twee tussen hun beiden als al ’t ander dansen. Toen dat geëindigd was vertrok hem iedereen tot de volgende dag ‘s morgens dat zeer vroeg in de plaats het steekspel vervoegden alle ridders die faam begeerden te verlangen, uitgezonderd Palmerijn, die wel, volgende de begeerte de keizers, eerst aldaar kwam [F3va] als de anderen al gereed een lange tijd getoernooid hadden. Nochtans liet hij het daarom niet te verkrijgen de victorie van die als ook de eerste, tweede en derde dag daaropvolgende in alles die hem niemand van de ridders tevoren presenteerden of hij wierp ze met de eersten ren ter aarde in presentie van de keizer, die hem bad zijn toernooien al nu te willen aflaten op dat de anderen ook enige prijs mochten verkrijgen. Waarin Palmerijn zijne majesteit gehoorzaamde en hem niet meer wapenden in de vier laatste dagen gedurende aldaar noch arriveerden veel kloeke ridders waaronder hem mede liet vinden de hertog van Lorraine, was noch een jonge, robuust, moedig man, broeder van de koning van Bohemen, die zeer begeerden ten huwelijk te ontvangen de prinses Polinarde die hij ook verhoopten hierin licht te zullen consenteren overmits zijnen heerlijke staat en grootmoedig hart wat hij aldaar zo braaf vertoonde dat hij van het halssieraad, waarvan de keizerin de victorieuze van elke dag en liet presenteren diegene kreeg die toegeëigend waren de twee laatste dagen. Zo hij eerst aldaar kwam op de avond van de dag daar tevoren waarin de prijs verkregen was bij Ptolomeus die hierom van Brionelle boven present van de keizerin geschonken werd een kostbare diamant en hem daarmee verzekerde dat haar deze zijn eer niet minder behaaglijk viel als Polinarde alle victories van Palmerijn, hoe wel dat hem die niet meer dan van een dag gevolgd was in de gehele hitte. Die niet zo gauw niet geëindigd en zag of de keizer trok wederom naar de stad waarin hij mede vergezelschapt [F3vb] werd van de voorzegde hertog van Lorraine die ondertussen grote familiariteit maakte met de ridder Palmerijn omdat hij zijn zuster Cardoyne van het bedachte verraad, gelijk hier tevoren verhaald is, verlost had zonder nochtans iets te weten van de geheime liefde tussen hem en Polinarde. Die nauwelijks met het andere gezelschap binnen Gent gekomen waren of zij werden terstond vurig van Palmerijn gebeden om hem te stellen tijd en plaats alwaar hij ze vrij zou mogen openbaren zijn getrouwe affectie om diegene, zonder vrees van anderen gehoord te worden volkomen te zullen mogen uitleggen en hem Polinarde beloofde waar te nemen die als eerste bekwame gelegenheid vond.

Hoe Polinarde aen Brionelle te kennen gaf de liefde tusschen heur ende Palmerijn, met den welcken sy een secreet propooste hielde. Het .XXX. capittel.

D’infante niet verghetende dese beloftenisse, dochte sonder de hulpe van Brionelle niet lichtelijck te sullen mogen geraecken tot de voldoeninge vandien, waerom sy heur tot haer riep, seggende: “Mijn getrouwe vriendinne, ic wort bedwongen u te verclaren een saecke van sulcke importantie dat ick die geenen anderen mensche om sterven wille en soude willen openbaren, u biddende uwe geliefte te zijn my alvoorens te belooven de selve so secreet te sullen houden dat ick in tijt ende wijle oorsaecke hebben mach om u daer voor met alle mijn vermoghen te [F4ra] recompenseren.”

“Hondert sware dooden,” antwoorden Brionelle, “soude ick veel liever lijden als daer van ’t minste stippeltgen t’openbaren sonder mijns vrouwe wille, na dien heur singulier faveur my ghelieft te betrouwen heure secreten, vande welck ghetrouwelijck te bewaren ick sweere een eeuwighe belofte!”

Die so haest niet by Polinarde ontfangen en was, sy leyde Brionelle claerlijck uyt haer vuyrighe affectie tot den ridder Palmerijn. “Om die selve een weynich te mogen vercoelen ick u ootmoedelijck bidde,” seyde sy, “eenich middel te practiseren, waer deur ick hem sonder perijckel alleene mach spreecken.”
Om welcke reden Brionelle soo beteest bleef staen dat sy op staende voet niet en wist wat te antwoorden, denckende hoe ’t moghelijck was d’infante soo onghelijcke partye vercoren te hebben, maer hebbende inghenomen ghelijcke fenijn, ’t welck heur oogen des verstants niet min en waren verduysterende, namse ten lesten voor d’infante tot de voortvaeringhe van heure ammoreuse meeninghe te raden, als hopende daer deur oock te beter heur personagie te sullen kunnen spelen met haeren Ptolomeus, antwoordende: “Mevrouwe, hoewel ghy zijdt een soo hooghe ende excellente princesse dat den grootsten heer der gheheele weereldt hem gheluckich soude moghen achten indien hy met uwe liefde ghefavoriseert worde, soo en verwondere ick my nochtans niet van uwe minne gheworpen te hebben op den ridder Palmerijn, om dat hy is den persone die sulcx ’t beste meriteert overmidts zijne groote deucht. Oock kanmen hem wel verseeckeren deur dien hy boven sijne ridderlijcke daden vervult is met alle perfectien, zijn afcomste ghesproten te zijn van con[in]cklicken stamme, welcke saecken my te meer [F4rb] verweckt hebben om te volghen mijn devoor van mijn princesse veerdighe onderdanicheydt te bewijsen in te bedencken [de] versochte middelen, te weten dat daer toe seer bequaem sullen zijn de vensteren van mijn camer die heur uutsicht int veldt hadde, staende dicht aen de stadtmueren, waer op ’t logijs van Palmerijn niet verre van daer zijnde, oock respondeerden, in sulcke manieren datmen over die selve mueren van ’t eene logement aent ander – tusschen de welcke niet dan eenen vruchtboomgaert en was – konde gheraecken.”

Wes halven Polinarde dese plaetse ooc seer wel ten propooste dochte om heurs liefs ende haere secrete hertsghedachten deur den dienst der tongen den anderen sonder vreese aldaer te moghen openbaren. Maer ’t erchste was dat in alle de vensteren ijseren tralien waren, de welcke beletten dat hoewel Palmerijn deur den boomgaert ghecommen wesende, nochtans niet en konde gheraecken in den lusthof die de soldaten van Cupido voor ’t aerdtsche paradijs achten. Des niet tegenstaende wordt den dwerch, om dit voornemen int werck te stellen, gheroepen ende van d’infante Polinarde gheseyt: “Urbande, u sal ghelieven uwen meester secretelijck te presenteren mijne affectueusse recommandatie beneffens mijne hertelijcke begheerte, dat hy niet en failliere omtrent den toecommende middernacht te vervuegen aen een ghetralijt vensterken, staende dicht byder aerden aende camer van Brionelle, die hy, om datse alle mijne secrete saecken weet ende is, gheensins en behoeft t’ontsien.”

“Mevrouwe,” antwoorden den dwerch, “u ghebodt sal by my sonder respijt geobedieert worden,” gaende daer mede aenstondt nae zijnen meester, den welcken hem t’zijnder [F4va] ghenaeckinghe [v]an grooten blijtschap liep omhelsen, vraghende oft hy hem vreuchde of droefheyt hadde te boodtschappen.
“Een vreuchde soo groot,” antwoorden den dwerch met een vrolijck aenghesicht, “dat ick wel wilde den almachtighen Godt te ghelieven mijns heeren geluck niet minder te zijn.”

Hem voorts verhaelende van ’t discours soo d’infante met hem ghehouden hadde, pertinentelijck alle de woorden die veel soeter luyden in Palmerijns ghehoor als soude hebben kunnen doen ’t accoort van een welluydende musijcke, ’t welck de oorsaecke was dat hy die meer als t’wijntich reysen dede verhalen, waer deur den dwerch soo veerdich wordt in die te vertellen dat het ten lesten swaerlijck stonde te oordeelen wie van beyden ’t meest gheaffectioneert was, oft tot het vertellen den dwerch, oft tot het hooren den prince. Die daer nae tot Urbande seyde: “Och mijn alderliefste vrient, met dese medecijne heeft de princesse van my verdreven des doodts temteringe die albereets mijnen geest was verflauwende. Maer roept haestelijck mijnen cammeraet Ptolomeus!”

Die t’zijnder comste oock deur Palmerijn verclaert worden dese blijde [nieum]aren, op dat hy hem niet min met zijn Brionelle als den anderen met zijn Polinarde soude moghen verheugen inden lanck verbeydende – so heur dochte – toecommende nacht. Waer van de ghesette ure soo gheringhe niet gheslaeghen en hadde oft dese twee minnaers – als nu bycans een yeghelijck in zijnen besten slaepe ’t lichaem van des ghepasseerde daechs moeyten nacht ruste verleende – heure bloote rappiers inde handen nemende, clommen met den dwerch uyt heur logement deur een vensterken ’t welck op de voorseyde muyren uyt quam, om voorts nae de verlanghde [F4vb] plaetse te gaen, waer inne heur de Fortuyne – niet teghenstaende dat de passagie sorghelijck was – nochtans soo wel favoriseerden datse sonder van yemant ghehoort oft ghesien te worden aende tralie quamen. Daer Polinarde, het oor op de clinck hebbende, overmidts heure comste een cleyn gherucht hoorden, segghende tot Brionelle: “Mijn alderliefste vriendinne, ick geloove dat Palmerijn compt!”

Ende hier met de glasen open doende, presenteerden heur voor haer ghesichte de twee persoonen, die niet min verbeydende waren alsse ghewacht worden. ’t Welck heur te o[nt]vanghen met een blijtschap alleene metten herte denckelijck voor de ghene die met dese soete bittere quellinghe ghefexeert zijn, gheloove ick ghenoechsaem kennelijck te wesen de wetenschap der gewonden vanden blinden godt Cupido, die met zijne vuyrighe stralen Polinarde verweckt hadde heur op der princen coemste, om hem te beter te behaghen, ’t hooft cierlijck te prijcken met een seer delicaeten doecxken, waer deur sy vertoonende was haer blont gecrolde hayre, nae dat het soete nachtwindeken des meystonts deur de vensteren was blasende al te met vloedende op haer roode verwighe wanghskens ende al te met over heure twee ronde borstgens, daer op den prince so neerstich speculeerden dat hy bleef staen oft hy uyt zijn selve waere gheweest, deur al te diepe ghedachten op de schoonheyt vande ghene wiens sinnen deur de lieffelijcke aenschouwinghe oock soo seer beseten wordt van de overpe[y]singhe des welgheformeertheyts ende gracieus wesen haer alderliefste datse, verghetende alle de ghebruyckenisse des spreeckens, soude hebben doen vermoeden dese twee minnaers ’t leven op de plaetse te willen passeren, [F5ra] en hadde Palmerijn, op sy[ch] selven vergramt wordende van hem te sien sonder spraecke voor de richtersse die hem alleen ter doodt veroordeelden of de gracie des levens verleenen konde, niet ten lesten met een bevende stemme tot de princesse gheseydt: “Mevrouwe, mijn hope en heeft noyt kunnen begrijpen dat de fortuyne soude hebben moghen veroorsaecken soo groote faveur van my te doen ontfanghen voor den gheringsten, maer meest onderdanichsten dienaer van uwe princesselijcke goede gracie, beweecht zijnde over mijn onverdraeghelijcke pijne, spruytende uyt een alder ghetrouste minne, met een barmherticheydt die ick, alwaer mijn leven duysent jaeren, nemmermeer ten vollen en mach bedancken van dat sy my teghenwoordich doet ghenieten het aldergrootste behagende solaes van de beschijninghe der schadouwe uwer presentie jeghens de vuyrighe stralen vande sonne der liefde, die ick verhoope met hare claerheyt u wel ontdeckt te sullen hebben een deel van mijne groote ende volstandighe liefde. Nochtans en heeftse die niet gheheelijck mogen openbaren, overmits ick die selve wel ghevoele maer daer van ’t propre wesen niet volcommelijck en soude weten uyt te spreken, alwaer mijn tonghe oock verciert met de welspreeckentheyt van alle cloecke verstandighe doctoren des geheelen eerdtbodems. Dan mijn cleyne wetenschap weet seer wel de waerheydt te verclaren van dat die verdient tusschen ons beyden eenighe geneuchelijcke conversatie, waer mede uwe goedertierenheyt int leven soude houden desen anders stervenden ridder, die om te ghenieten de presentie van dese, geen ghelijck hebbende schoonheyt, [F5rb] ghepasseert is soo veele sorghelijcke perijckelen dat de menichte vandien my onmoghelijck zijn te verhalen by desen ellendigen, gracie verwachtenden, minnaer.”

Die alle dese voorgaende woorden vergheselschapten met soo veele gheduyrighen suchten ende droevighen ghelate dat de princesse heur daer deur verseeckert houdende van den ongheveynstheyt zijnder liefde, hem antwoorden: “Heer Palmerijn, al en verseeckerde ghy my niet soo seer uwe affectie, soo soude ick die nochtans lichtelijcken moeten ghelooven deur ’t ingheven vanden blinden godt Cupido, die my in ghene mindere becommernisse doet zijn om de liefde van u als ghy om de minne van my, daer van volcomen ghetuyghenisse kan gheven de groote ghemeynsaemheydt die ick u tegenwoordich vergunne, tegens mijn behoorte, op soo suspecten ure.”

“Daer van sal mevrouwe my ghelieven t’excuseren,” antwoorden Palmerijn, “indien ick heur overmits bedanck vanden yver om haer te presenteren mijnen ghetrouwen dienste, met het versoeck van haer alleene te spreecken deur vreese van yemandts quaet vermoeden, daer nochtans om onse groote secreetheydt gheen sorghe voor en staet te draghen, eenighe misdoeninge veroorsaeckt mach hebben.”

“Verre van misdoeninghe,” seyde de princesse, “is dese saecke als gheschiedende op ’t versoeck van de ghene die haer voor misdaen soude moghen houden, deur wiens onbiedinghe ghy alhier gecomen zijdt, op datse van u souden moghen ontfanghen een ghelijcke ghelofte als daer mede ick u teghenwoordich, mijn alderliefste, op geloove van princesse ende ghetrouwe minnersse, sweere veel eer te doodt te [F5va] sullen sterven dan te consenteren yemandts anders heer ende man van my te zijn!”

Om ’t welck te verseeckeren sy den prince ammoreuselijck de handt bode, den welcken de selve meer als hondert maelen kussende, daer in ghewaer wordt de caracteere waer van hier te voren verhaelt staet, segghende: “Och mevrouwe, dat ick al nu den aldergheluckichsten ridder ben die oyt ghebooren worde, verclaren dese woorden ende beduyt ghenoechsaem dit teycken!”

Van ’t welck hem d’infante versocht te willen doen een breeder uutlegginghe. Om de selve te volbrenghen hy heur verclarende alle den loop zijns levens, mede verhaelden hoe den wijsen Adriaen hem gesonden hadde een schilt waer in ghegraveert stonde een toeghesloten hant, “beteeckenende,” seyde hy, “de delicate handt die ick teghenwoordich inde mijne houde, waerinne ick bevinde een selfste teycken als ick aen mijn voorhooft, met hayr bedeckt zijn[de], hebbe, ende my oock so dickwils geopenbaert is in den slaepe deur ’t visioen van u, mijn princesse.”

Die Palmerijn antwoorden: “Voorwaer mijn heer, ick creech van den eersten dach de[s] tornoyspels groot verlanghen om te moghen weten wat uwen schilt beduyden. Maer nu moet Godt gelooft zijn van dat ghy my hebt doen verstaen so goede avontuyre, vermits de welcke ick my niet meer en verwondere hoe ick soo gheringh geneycht zijn gheweest tot u soo vuyrichlicken te beminnen, nae dien de liefde tusschen ons beyden ghebonden wordt deur een [g]o[dd]elijcke ordonnantie, die my doet hopen eenen gheluckighen voortganck in onse saken, als hebbende de natuyre bedwonghen my te vercieren met een teycken dat, soo ghy seght, volcommelijck is ghelijcken ’t uwe, ’t welck ick u, mijn eenighe hertsen troost, nochtans [F5vb] bidde my te willen verthoonen op dat ick ’t selve met mijn ooghen oock mach aenschouwen.”

Daer toe heur de goddinne Diana met heure bleecke claerheyt seer wel favoriseerden. Niet te min dedese by Brionelle een licht aent vensterken brenghen. Als Palmerijn zijn hayr opheffende, haer claerlijck vertoonden zijn caractere, de welcke de princesse siende properlijck de heure te gelijcken, werp luchter ende keers om leeghe, nemende heurs alderliefsten hooft tusschen beyde haer handen, ende ’t selve suetgens tot heur treckende, spaerdense soo weynich lieffelijcke kuskens datse tot de ghenietinghe vande hoochste gracie der liefden geen gheringhe[r] verlanghen en creech als haren Palmerijn. Die de iseren tralien voor alle duyvelen wunschten, om dat hy bevonde sulcke saecken seer onbequaem tusschen beyden te zijn vande ghene die malcanderen hoe naerder hoe liever begheeren te wesen, segghende tot Polinarde: “Mevrouwe, al wordt de beseghelinghe van onse gelofte al nu verhindert, soo hoop ick die nochtans cortelingh te bevestigen met sulcke vreuchde dat die de memorie van al ons voorgaende verdriet sal doen vergeten!”

Terwijlen [z]y sulcke geneuchelicke tijdtcortinghe verbeyden, seyde de princesse: “Soo en wilt daerentusschen doch niet vergheten dicwils te frequen[te]ren dese wech.”

’t Welck heur Palmerijn vastelijck beloofden. Terwijlen Ptolomeus aen een ander vensterken met Brionelle deviserende zijn handt op heur ronde borstgens hadde ligghen, in een goede meyninghe zijnde van sich neder werts te verootmoedighen. Dan belet wordende deur een selfste beletsel als Palmerijn, lede hy een soo groote temtacie als de ghene dencken moghen die t’anderen tijden ’t Landt van Beloften gesien hebben sonder nochtans daer in te [F6ra] moghen gheraecken. Niet te min accordeerden sy twee ten lesten soo wel heure willen datse den anderen beloofden nimmermeer te faillieren in ghetrouwicheyt van vriendtschap. Die dese twee minnaers soo weynich den tijdt dede verdrieten dat in heure caressen van bereytselen, alsoo heur de principale sake beledt worden, noch eerst hoe langer hoe meer waren recreerende, als den dwerch, die de wacht hielde, de morghensterre siende des nachts eynde te willen vercondigen, tot zijnen meester quam segghen: “Mijn heer, den dach draecht ons te openbaren indien ghy noch langer wilt volherden in dese ammoreusheyt!”

Daer in Palmerijn deur de lieffelijcke strae[l]tgens van zijns liefs ghesichte soo blijdelijck was gaudierende, dat hy weynich achts nemende op des dwerchs vermaninghe, op [n]ywes begoste te doen een lieffelijck devijs aen zijn beminde Polinarde, die een weynich meer bevreest wesende, hem antwoorde: “Mijn heere, het is tijdt van ons deur afwesen wederom te doen verlangen naer onse presentie.”

Die Palmerijn ende Ptolomeus, dese reden horen[de], oock bemerckten voor eenen tijdt lanck te sullen moeten derven, om dat heur ’t faveur van des nachts duysterheyt deur des daechs claerheyt wilde werden benomen. Waerom sy oorlof namen ende na heur logement gingen, soo langhe rustende dat de sonne onsen halven circkel al een langhe wijle verrichtet hadde.

Hoe Polinarde aan Brionelle te kennen gaf de liefde tussen haar en Palmerijn met die zij een geheime opzet hielde. Het 30 kapittel.

De infante die niet vergat deze belofte dacht zonder de hulp van Brionelle niet licht te zullen mogen geraken tot de voldoening van die waarom zij haar tot zich riep en zei: “Mijn getrouwe vriendin, ik werd gedwongen u te verklaren een zaak van zulke importantie dat ik die geen ander mens om sterven wil zou willen openbaren en u bid uwe geliefde te zijn mij alvorens te beloven die zo geheim te zullen houden dat ik in tijd en wijle oorzaak hebben mag om u daar voor met alle mijn vermogen te [F4ra] schadeloos stellen.”

“Honderd zware doden,” antwoorden Brionelle, “zou ik veel liever lijden als daarvan ’t minste stippeltje te openbaren zonder mijn vrouwe wille, na dien haar uitzonderlijke gunst mij gelieft te vertrouwen haar geheimen waarvan ik die getrouw te bewaren ik zweer een eeuwige belofte!”

Die zo gauw niet bij Polinarde ontvangen was en zij legde Brionelle duidelijk uit haar vurige affectie tot de ridder Palmerijn. “Om die een weinig te mogen verkoelen ik u ootmoedig bid,” zei ze, “enig middel te praktiseren waardoor ik hem zonder perikel alleen mag spreken.”
Om die reden Brionelle zo bedeesd bleef staan dat zij op staande voet niet wist wat te antwoorden en dacht hoe ’t mogelijk was de infante zo’n ongelijke partij gekozen te hebben, maar had ingenomen gelijk venijn wat haar ogen van het verstand niet minder verduisterde en nam ze tenslotte voor de infante tot de voortgang van hun amoureuze mening aan te raden als hoopte daardoor ook te beter haar personage te zullen kunnen spelen met haar Ptolomeus en antwoorde “Mevrouw, hoewel gij een zo hoge en excellente prinses bent dat de grootste heer der gehele wereld hem gelukkig zou mogen achten indien hij met uw liefde begunstigd werd zo verwonder ik mij nochtans niet van uw minne geworpen te hebben op de ridder Palmerijn om at hij is de persoon is die zulks ’t beste overeenkomt overmits zijn grote deugd. Ook kan men hem wel verzekeren doordat hij boven zijn ridderlijke daden vervuld is met alle perfectie, zijn afkomst gesproten te zijn van koninklijke stam, welke zaken mij te meer [F4rb] verwekt hebben om te volgen mijn plicht van mijn prinses vaardige onderdanigheid te bewijzen in te bedenken de verzochte middelen, te weten dat daartoe zeer bekwaam zullen zijn de vensters van mijn kamer die hun uitzicht in het veld hadden en staan dicht aan de stadmuren waarop op ’t logies van Palmerijn niet ver van daar is, ook respondeerden, in zulke manieren dat men over die zelfde muren van ’t ene logement in het andere – tussen die niets dan een vruchtboomgaard is – kon geraken.”

Weshalve Polinarde deze plaats ook zeer wel ten opzet dacht om haar liefs en haar geheime hartgedachten door de dienst der tongen de anderen zonder vrees aldaar te mogen openbaren. Maar ’t ergste was dat in alle vensters ijzeren tralies waren die beletten dat hoewel Palmerijn door de boomgaard gekomen was, nochtans niet kon raken in de lusthof die de soldaten van Cupido voor ’t aardse paradijs achten. Niettegenstaande werd de dwerg, om dit voornemen in het werk te stellen, geroepen en van de infante Polinarde gezegd: “Urbande, u zal gelieven uw meester in het geheim te presenteren mijn affectieve anbeveling benevens mijn hartelijke begeerte dat hij niet faalt omtrent de toekomende middernacht te vervoegen aan een getralied venstertje dat staat dicht bij de aarde aan de kamer van Brionelle die hij, omdat ze al mijn geheime zaken weet, geenszins behoeft te ontzien.”

“Mevrouw,” antwoorden de dwerg, “uw gebod zal bij mij zonder respijt gehoorzaamd worden,” ging daarmee aanstonds naar zijn meester die hem tenzij [F4va] komst van grote blijdschap liep omhelzen en vroeg of hij hem vreugde of droefheid had te boodschappen.
“Een vreugde zo groot,” antwoorde de dwerg met een vrolijk aangezicht, “dat ik wel wilde de almachtige God te gelieven mijn heer geluk niet minder te zijn.”

Hem voorts verhaalde van de geschillen zo de infante met hem gehouden had, pertinent alle woorden die veel lieflijker luiden in Palmerijn’ s gehoor als zou hebben kunnen doen ’t akkoord van een welluidend muziek wat de oorzaak was dat hij die meer dan twintig keer liet verhalen, waardoor de dwerg zo vaardig werd in die te vertellen dat het tenslotte zwaar stonde te oordelen wie van beiden ’t meest affecties was of tot het vertellen de dwerg of tot het horen de prins. Die daarna tot Urbande zei: “Och mijn allerliefste vriend, met deze medicijn heeft de prinses van mij verdreven de doods tempering die al gereed mijn geest verflauwde. Maar roept haastig mijn kameraad Ptolomeus!”

Die tot zijn komst ook door Palmerijn verklaard werd dit blijde nieuws op dat hij hem niet minder met zijn Brionelle als de andere met zijn Polinarde zou mogen verheugen in het lange wachten – zo ze dachten – toekomende nacht. Waarvan het gezette uur zo gauw niet geslagen had of deze twee minnaars – als nu bijna iedereen in zijn beste slaap en het lichaam van de gepasseerde dag met moeite nacht rust verleende – hun blote rapier in de handen namen en klommen met de dwerg uit hun logement door een venstertje wat op de voorzegde muren uitkwam om voorts naar de verlangde [F4vb] plaats te gaan hun het Fortuin – niet tegenstaande dat de passage zorgelijk was – nochtans zo wel begunstigde dat ze zonder van iemand gehoord of gezien te werden aan de tralie kwamen. Daar Polinarde die het oor op de klink had overmits hun komst een klein gerucht hoorde en zei tot Brionelle: “Mijn allerliefste vriendin, ik geloof dat Palmerijn komt!”

En hiermee deed ze de ramen open en presenteerden zich voor haar gezicht de twee personen die niet min aan het wachten zoals zijn gewacht hadden. Want ze te ontvangen met een blijdschap alleen met het hart en denk voor diegene die met deze lieve bittere kwelling gefixeerd zijn geloof ik voldoende kennelijk te wezen de wetenschap der gewonden van de blinde god Cupido die met zijne vurige stralen Polinarde haar verwekt had op der prins zijn komst om hem te beter te behagen, ’t hoofd sierlijk te prijken met een zeer delicaat doekje waardoor zij vertoonde haar blonde gekrulde haar na dat het zoete nachtwindje van de mei stond door de vensters bies en al te met vloeide op haar rood gekleurde wangetjes en al te met over haar twee ronde borstjes waar p de prins zo naarstig speculeerden dat hij bleef staan of hij uit zichzelf was geweest door al te diepe gedachten op de schoonheid van diegene wiens zinnen door de liefelijke aanschouwing ook zo zeer bescheten werd van het overpeinzen van de goed gevormdheid en gracieus wezen haar allerliefste dat ze, vergat alle gebruiken van de sprekers, zou hebben doen vermoeden deze twee minnaars ’t leven op de plaats te willen passeren [F5ra] had Palmerijn die van zichzelf vergramd werd van hem te zien zonder spraak voor de richter die hem alleen ter dood veroordeelden of de gratie der leven verlenen kon en tenslotte met een bevende stem tot de prinses zei: “Mevrouw, mijn hoop heeft nooit kunnen begrijpen dat het fortuin zou hebben mogen veroorzaken zo grote gunst van mij te doen ontvangen voor de geringste, maar meest onderdanigste dienaar van uw prinselijke goede gratie, die bewogen is door mijn onverdraaglijke pijn dat spruit uit een aller getrouwste minne, met een barmhartigheid die ik, alwaar mijn leven duizend jaren, nimmermeer ten volle mag bedanken van dat zij mij tegenwoordig doet genieten het allergrootste behagende solaas van de beschijning der schaduw van uw presentie tegen de vurige stralen van des zon der liefde die ik hoop met zijn helderheid u wel ontdekt te zullen hebben een deel van mijne grote en volstandige liefde. Nochtans heeft ze die niet geheel mogen openbaren, overmits ik die wel voel maar daarvan ’t goede wezen niet volkomen zou weten uit te spreken, alwaar mijn tong ook versierd was met de welsprekendheid van alle kloeke verstandige doctoren der gehele aardbodem. Dan mijn kleine wetenschap weet zeer goed de waarheid te verklaren van dat die verdient tussen ons beiden enige genoeglijke conversatie waarmee uw goedertierenheid in het leven zou houden deze anders stervende ridder die om te genieten de presentie hiervan geen gelijk heeft in schoonheid, [F5rb] gepasseerd heet zo veel zorgelijke perikelen dat de menigte van die mij het onmogelijk te zijn te verhalen bij deze ellendige, gratie verwachtende minnaar.”

Die alle deze voorgarende woorden vergezelschapten met zo vele gedurige zuchten en droevig gelaat zodat de prinses heur daardoor verzekerd hield van het ongeveinsde van zijn liefde en hem antwoorde: “Heer Palmerijn, al verzekerde gij mij niet zo zeer uw affectie, zo zou ik die nochtans licht moeten geloven door ’t ingeven van de blinde god Cupido die mij in geen mindere bekommering laat zijn om de liefde van u als gij om de minne van mij, daarvan volkomen getuigenis kan geven de grote gemeenzaamheid die ik u tegenwoordig vergun, tegen mijn behoren, op zo’n verdacht uur.”

“Daarvan zal mevrouw mij gelieven te excuseren,” antwoorden Palmerijn, “indien ik haar overmits bedank van de ijver om haar te presenteren mijn getrouwe dienste, met het verzoek van haar alleen te spreken door de vrees van iemands kwaad vermoeden, daar nochtans om onze grote geheimhield geen zorg voor staat te dragen, enige misdoening veroorzaakt mag hebben.”

“Verre van misdoening,” zei de prinses, “is deze zaak zoals het geschiedde op het verzoek van diegene die haar voor misdaan zou mogen houden door wiens ontbieden gij alhier gekomen bent op dat ze van u zou mogen ontvangen een gelijke belofte als waarmee ik u tegenwoordig, mijn allerliefste, op geloof van prinses en getrouwe minnares, zweer veel eerder te doodt te [F5va] zullen sterven dan te consenteren iemands anders heer en man van mij te zijn!”

Om dat te verzekeren zij de prins amoureus de hand bood en die meer dan honderd malen kuste waarin gewaar werd het karakter waarvan hier te oren verhaald staat en zei: “Och mevrouw, dat ik al nu de aller gelukkigste ridder ben die ooit geboren werd en verklaar deze woorden en betekenis voldoende dit teken!”

Van wat hem de infante verzocht te willen doen een uitvoeriger uitleg. Om die te volbrengen hij haar verklaarde de hele loop van zijn leven en mede verhaalde hoe de wijze Adriaen hem gezonden had een schild waarin gegraveerd stond een toegesloten hand, “betekent,” zei hij, “de delicate hand die ik tegenwoordig in de mijne houdt, waarin ik bevind eenzelfde teken als ik aan mijn voorhoofd dat met haar bedekt is heb en mij ook zo dikwijls geopenbaard is in de slaap door ’t visioen van u, mijn prinses.”

Palmerijn antwoorde: “Voorwaar mijn heer, ik kreeg van de eerste dag van het toernooispel groot verlangen om te mogen weten wat uw schild betekent. Maar nu moet God geloofd zijn van dat gij mij hebt doen verstaan zo’n goed avontuur vermits die ik mij niet meer verwonder hoe ik zo gauw geneigd was geweest tot u zo vurig te beminnen, na dien de liefde tussen ons beiden gebonden werd door een goddelijke ordonnantie die mij doet hopen een gelukkigen voortgang in onze zaken omdat de natuur gedwongen heeft mij te versieren met een teken dat, zo gij zegt, volkomen gelijk is ’t uwe, wat ik u, mijn enige harten troost, nochtans [F5vb] bid mij te willen tonen op dat ik ’het zelf met mijn ogen ook mag aanschouwen.”

Daartoe haar de godin Diana met hun bleke helderheid zeer goed begunstigde. Niettemin liet ze bij Brionelle een licht aan het venstertje brengen. Toen Palmerijn zijn haar ophief en zich duidelijke vertoonde zijn karakter die de prinses goed zag die van haar te gelijken, wierp ze de luchter en keerde ze omlaag en nam haar allerliefste hoofd tussen beide haar handen en het zelf zachtjes tot haar trok spaarde ze weinig liefelijke kusjes dat ze tot de genieten van de hoogste gratie der liefde geen gauwer verlangen kreeg als haar Palmerijn. Die de ijzeren tralies voor alle duivels wenste om dat hij bevond zulke zaken zeer onbekwaam tussen beiden te zijn van diegene die elkaar hoe nader hoe liever begeren te wezen en zei tot Polinarde: “Mevrouw, al wordt de bezegeling van onze gelofte al nu verhinderd zo hoop ik die nochtans gauw te bevestigen met zulke vreugde dat die de memorie van al ons voorgaande verdriet zal doen vergeten!”

Terwijl zij zulke genoeglijke tijdkorting doorbrachten zei de prinses: “Zo wil ondertussen doch niet vergeten dikwijls te bezoeken deze weg.”

Wat haar Palmerijn vast beloofde. Terwijl Ptolomeus aan een ander venstertje met Brionelle aan het kouten was en zijn hand op haar ronde borstjes had liggen, en in een goede mening was van zich neerwaarts te verootmoedigen. Dan belet werd door eenzelfde beletsel als Palmerijn leed hij een zo grote verleiding als diegene denken mogen die te anderen tijden ’t Land van Beloften gezien hebben zonder nochtans daarin te [F6ra] mogen geraken. Niettemin accordeerden zij twee tenslotte zo wel hun wil dat ze de anderen beloofden nimmermeer te falen in getrouwheid van vriendschap. Die deze twee minnaars zo weinig de tijd liet verdrieten dat in hun liefkozingen van bereidingen alzo hun de principale zaak belet werden, noch eerst hoe langer hoe meer waren aan het recreëren als de dwerg die de wacht hield de morgenster zag de nachts einde te willen verkondigen tot zijn meester kwam zeggen: “Mijn heer, de dag draagt ons te openbaren indien gij noch langer wilt volharden in dit amoureuze!”

Waarin Palmerijn door de liefelijke straaltjes van zijns liefs gezicht zo blijde was van vreugde dat hij weinig acht nam op de dwerg vermaning en opnieuw begon te doen een liefelijk devies aan zijn beminde Polinarde die een weinig meer bevreesd was en hem antwoorde: “Mijn heer, het is tijd van ons door afwezen wederom te doen verlangen naar onze presentie.”

Die Palmerijn en Ptolomeus die deze reden hoorden ook bemerkten voor een lange tijd te zullen moeten derven omdat ze de gunst van de nachts duisterheid door de dag helderheid werden benomen. Waarom zij verlof namen en naar hun logement gingen en zo lang rusten dat de zon onze halve cirkel al een lange tijd verricht had.

Van ’t heerlijck hof ’t welck ghehouden wordt byden coninck van Vranckrijck, waer van den sone, Lowijs ghenoemt, verlieft wordt op de hertoginnen van Borgonjen. [F6rb] Het .XXXI. capittel.

Terwijlen den keyser van Duytschlandt aldus in groote voorspoet leefden, regierden in Vrancrijck eenen seer wijsen, voorsichtighen ende couragieusen coninck, Agariel ghenoemt. Die voor hem nam veel heerlicker hof te houden als oyt ghedaen mochte zijn by eenighe van zijne voorganghers, om de welcke te boven te gaen hy deur brieven dede versoecken alle de principaele heeren van Vranckrijck ende deur publicatie vercondighen alle ridderen de wapenen volgende, dat heur wilde ghelieven teghens den toecommende Paesdach te vervueghen binnen Parijs. ’t Welck de coninginne oock dede begheren aen alle de joffvrouwen, die hierom met heure mannen, vaders ende broeders, desghelicx met een pompeuse toerustinghe int hof arriveerden, alwaer sy ten lesten maeckten een seer groote companie.

Om d’welcke mede te vergeselschappen hem oock opden wech voechden den hertoch van Borgonien, zijnde een seer verstandich, bedaecht man, met zijn tweede vrouwe, noch jonck ende schoon onder de schoone, suster van den coninck van Enghelandt, doende als hy omtrent de stadt quam zijn bagasje voor uyt reysen. Waer deur den coninck van Vranckrijck heure comste vernemende, zijnen middelsten soone van dryen, Lowijs ghenaemt, die de andere twee in feyten van wapenen te boven was gaende, gheboodt haerluyden in te halen. Waerinne Lowijs zijnen vader veerdichlijcken obedierende, den hertoch ontrent twee mijlen weechs vande stadt ontmoeten. Den welcken hem ziende, tradt van zijnen peerde, doende de reverentie aenden prince, die hier teghens een seer eerlijc[F6va]ke onthalinghe bewees, soo wel aen hem als aen de hertoginne, die hy opden wech met verscheyden gracieuse propoosten onderhoudende, haer schoonheyt soo neerstich contemplieerden dat hy heur in een wanhopende hoope gheleyt hebbende wes int palleys, ’t welck inde stadt voorden hertoch bereydt was, hem van daer vertrock, sonder zijnen vader eerst aen te spreecken, na zijn logement gaende. Alwaer de liefde van hem maeckten soo vaste besittinghe dat hy de ruste gehelijcken verloor, den gheheelen nacht niet ophoudende te ondersoecken in alle de plaetsen van zijnen geest daer eenichsins raedt mochte logieren om te comen tot de ghenietinghe van een playsier, twelc eyndicht alst in zijnen besten staet is, somtijdts by hem selven roepende: “Och mijn ooghen, ghy hebt te neerstich acht gheslaghen op de schoonheyt vande natuyre, gheschapen om my pijne aen te doen, die ick sorghe ghene medecijne te sullen willen verlenen mijn hetsighe cranckheyt!” Die hy terstonts daer nae wederom vercoelinghe beloofde, segghende: “En zijnder niet de selfste woonsteden daer de liefde haer kan logieren, soo wel als inde mijne, inde ziele van mevrouwen vanden hertoch, die ick geloof overmits zijnen grooten ouderdom seer selden te kunnen winnen de casteelen die heur bykans nemmermeer en laten innemen vande omligghers? Daerom en behoor ick niet te wanhoopen van een moghelijck zijnde saecke!”

Die den prince nochtans also dede veranderen van zijn oude ghewoonte dat hy vyandt wordt vanden vaecke, al waeckende verbeydende tot dat hy den soone van Lato[n]e sijn voorloopersse de morghenroote siende vertoonen seer vroech op stont, om dat hy wiste zijn moeder dien morghen ghevisiteert te [F6vb] sullen worden vanden hertoch. Die van de groote eerbewijsinge daer met hem Lowijs soo vroech eenen gheluckighen morghen quam wunschen in zijn palleys seer verwondert wort, niet peysende opde practijcke datmen dickwils den man eert om een schoone vrouwe. Waer by hem Lowijs voechden soo gheringe den hertoch nae ’t hof van zijn moeder vertrocken was, met een droevich semblant tot de hertoginnen seggende: “Mevrouwe, men moste zijn van hout oft steen om niet beweecht te worden deur een uutnemelijcke schoonheyt die niet alleen haere macht verthoondt inde levendighe creatuyren maer oock inde onbeweghelijcke figuyren, gelijck dien schilder seer wel verseeckert die soo ammoreus wordende op zijn eygen [ghe]scilderde jonckvrouwe dat, als de poeten seggen, de goddinne Venus zijn groote quellagie mishagende, haer een levendich lichaem verleenden. Wien sal dan vrempt duncken indien onsen gheest speculerende in een aggreabel aenghesicht, ’t welck deur hen lieffelijcke ghelate de natuyrlijcke schoonheyt noch behaghelijcker maeckt tot de begeerte vandien verweckt wordt. Voorwaer ’t zijn saecken om onser zielen te rooven, daer van soo veele personagien ghetuyghenisse gheven. Aensiet Orpheus tot inde Helle vervolghen zijn Eurydici, Menelaus Helena wederom nemen nae dat hy die thien jaeren verstooten hadde, Ulysses twintich jaren lanck duysent tempeesten der hemelen lyden ende veele perijckelen [onder]staen om zijn beminde Penelope wederomme te vercrijghen. Neemt doch daeromme oock mede acht hoe dat daer een groote perfectie, my ellendighe minnaer, veroorsaecken een onuytspreeckelijcke passie!”

Daer op de hertoginne, noch niet gheledt hebben[F7ra]de op des princen ammoreuse ghesichten, antwoorden: “De persoone en doet voorwaer niet wel, die mijn heer alsulck lijden doet verdraghen.”

“Uwe schoonheydt, mevrouwe,” seyde hy, “veroorsaeckt de sieckte daer inne uwe warmherticheydt alleene can remedieren!”

Van dese woorden worde de hartoginne soo seer verwondert datse een wijle tijdts in haer selven peysende sonder spreecken bleeff staen. Waeromme den prince zijn propoost vervolghende, seyde: “My dunckt dat ghy uwen faem der goedertierenheyt in my niet en behoort te verduysteren nadien ons de natuere verbint de selve te verlichten aen onse vyanden barmherticheydt te doen, hoe veel te meer behooren wy dan wel te willen de ghene die ons beminnen, ’t welck u oock wel gheschiedt van uwen hartoch, maer die is veel eer bequaem om hem te stellen onder de macht van Atropos, de doodtlijcke goddinne, als Venus te obedieren, om te dienen soo grooten schoonheydt, ’t welck hy niettemin doende, my daer deur ghemaeckt heeft den alder ongheluckichsten ridder die opter aerden leeft. Nochtans can mevrouwe sulcken ongheluck in gheluck veranderen indien haer belieft my te maken haren eeuwighen minnende dienaer ende my alsoo hope te gheven van in corten tijdt tusschen ons te volbrenghen een wettelijck houwelijck door den doot vanden ghenen die overmits zijnen grooten ouderdom niet veel langher can leven, ende my daer in tot mijn groot verdriet te vooren ghecommen is, om dat ick voor desen tijdt uwe kennisse niet ghehantiert en hebbe.”

“My soude veel meer mishagen,” seyde de princesse, “’t eynde van mijn selfs leven als de doodt van mijn heere den hartoch, in wiens huysvrouwe te zijn [F7rb] ende blijven ick goede redenen hebbe seer wel te vreden te wesen. Daerom bidde ick ootmoedelijck dat de beleeftheydt van uwe princelijcke excellentie ghelieve aen my alsulcke onbehoorlijcke begheerten niet meer te versoecken!” “Mevrouwe,” antwoorde den prince, “u sal believen de liefde te beschuldighen van mijne propoosten die ghy, soo ick hope, door den tijdt, die alle dinck can doen veranderen, noch in een goediger ende betere meyninge zult verstaen door de verseeckeringe van mijn groote devotie t’uwaerts.” Ende vervolghende zijn propooste leyde hy de princesse int paleys vande coninginne, alwaer hy van haer ghescheyden fantaserende op der hartoginnen antwoorde, die hem wel yetwes rigoreus dochte. Nochtans hadde hy bemerckt deur hare uyterlicke ghelaet dat sy yet wes meer van binnen ghevoelde alsse alnoch metten monde wilde verclaren. ’t Welcke in hem soo seer dede vermeerderen de hope om te gheraecken tot zijn voornemen dat hy drie dagen daer na, wederomme ghelegentheydt waer ghenomen hebbende om met haer familierlijck te deviseren, zijnen aenvanck vervolchde, segghende: “Mevrouwe, wilt doch medicijne verleenen desen crancken minnaer oft hy moet sonder u solaes cortelinge sterven ...”

Op welcke biddinge de princesse, niet so seer acht nemende op de propoosten van Lowijs alsse gequelt werdt door een ghelijcke sieckte, antwoorde: “Groot is de cracht, heer Lowijs, van uwe soete toeradende redenen, maer noch veel grooter ’t gewelt der liefde, want die veroorsaeckt dat ick my selven gheheelijcken overgeve in uwe geliefte, ghelovende mijne consenteringe niet te zullen failleren als de gelegentheyt haer presenteert.”

Van wegen sulcke gracieuse antwoorde ’t herte [F7va] van Lowijs deur blijtschap alsoo zijn crachten verspreyden dat het nauwelicx sterck ghenoech en bleef de vertrooste ziele langher ghevanghen te houden int lichaem, daer van hy de hant in een teycken van liefde druckte aende vingeren vande princesse, seggende: “Mevrouwe, uwe gracie presenteert my hier met de genadighe offerhande vande ghenietinge des geselschap der schoonheyt die meerder is in meenigerhande perfectien als eenen alderschoonsten lusthof van veele bloemen met diversche coleuren verciert staet, hoe wel dat de Natuyre ende de Cunste daer seer scherpsinnich inne ghewerckt mochten hebben om te thoonen heure uyterste macht, die wel seer veele soude kunnen te weghe brengen maer nochtans niet te vollen van dese gunste de recompensie die mijn leven, lichaem, ziel ende goet wel souden willen tot een perfect eynde maecken. Dan soo sy daertoe geensins en kunnen gheraecken, sullen der halven altoos werckende moeten blijven in al ’t ghene dat mijn princesse believen sal desen uwen bereyden dienaer te ghebieden, uutghenomen daermede ghebroocken soude moghen worden de ghetrouwicheyt ende gheloove die ick aen haer onwederroepelijck belooft hebbe met een veerdige onderdanicheyt.”

Waer van hem de hertoginne bedanckten deur een soo gracieusen ghesichte dat ’t selve in heur twee van doen voortaen veroorsaeckten de verbeyding vant punte dat alle de ghene die tot geringhen ouderdom gheraeckt zijn vermits ’t subtijl ingeven der natuyre uyt haers selfs weten te verstaen.

Van ’t heerlijk hof wat gehouden werd bij de koning van Frankrijk, waarvan de zoon, Lowijs genoemd, verliefd werd op de hertoginnen van Bourgondië. [F6rb] Het 31 kapittel.

Terwijl de keizer van Duitsland aldus in grote voorspoed leefden regeerde in Frankrijk een zeer wijze, voorzichtige en moedige koning, Agariel genoemd. Die voor hem nam een veel heerlijker hof te houden als ooit gedaan mocht zijn bij enige van zijn voorgangers en om die te boven te gaan hij door brieven liet verzoeken alle de belangrijkste heren van Frankrijk en door publicatie verkondigen alle ridders die wapens volgden dat ze zich wilde gelieven tegen de toekomende Paasdag te vervoegen binnen Parijs. Wat de koningin ook liet begeren aan alle juffrouwen die hierom met hun mannen, vaders en broeders, desgelijks met een pompeuze toerusting in de hof arriveerde, alwaar zij tenslotte maakten een zeer grote compagnie.

Waarom om mede te vergezelschappen ze ook op dn weg voegden de hertog van Bourgondië, was een zeer verstandige bedaagde man, met zijn tweede vrouwe die noch jong en mooi onder de mooie zuster van de koning van Engeland en liet toen hij omtrent de stad kwam zijn bagage vooruitgaan. Waardoor de koning van Frankrijk hun komst vernam en zijn middelste zoon van drie, Lowijs genaamd, die de andere twee in wapenfeiten te boven ging, gebood ze in te halen. Waarin Lowijs zijnen vader vaardig gehoorzaamde en de hertog omtrent twee mijlen weg van de stad ontmoette. Die hem zag en steeg af van zijn paard en deed de reverentie aan de prins die hiertegen een zeer fatsoenlijk [F6va] onthaal bewees, zo wel aan hem als aan de hertogin die hij op de weg met verscheiden gracieuze opzetten onderhield en haar schoonheid zo naarstig aanschouwde zodat hij haar in een wanhopende hoop geleid had tot in het paleis wat in de stad voor de hertog bereid was, en zich vandaar vertrok zonder zijn vader eerst aan te spreken en ging naar zijn logement alwaar de liefde van hem maakten zo’n vaste bezitting dat hij de rust geheel verloor en de gehele nacht niet ophield te onderzoeken in alle plaatsen van zijn geest daar enigszins raad mocht logeren om te komen tot het genietien van een plezier wat eindigde toen het in zijn beste staat was en somtijds bij zichzelf riep: “Och mijn ogen, gij hebt te naarstig acht geslagen op de schoonheid van den natuur, geschapen om mij pijn aan te doen die ik bezorg geen medicijn te zullen willen verlenen mijn hete zwakte!” Die hij terstond daarna wederom verkoeling beloofde en zei: “En zijn er niet dezelfde woonsteden daar de liefde zich kan logeren, zo wel als in de mijne als in de ziel van mevrouw van de hertog die ik geloof overmits zijn grote ouderdom zeer zelden te kunnen winnen de kastelen die zich bijna nimmermeer laten innemen van de omstanders? Daarom behoor ik niet te wanhopen van een mogelijk zijnde zaak!”

Die de prins nochtans alzo liet veranderen van zijn oude gewoonte dat hij vijand werd van de slaap en al wakende wachtte tot dat hij de zoon van Latona zijn voorloper het morgenrood zag vertonen en zeer vroeg opstond om at hij wist dat zijn moeder die morgen gevisiteerd te [F6vb] zullen worden van de hertog. Die van de grote eer bewijzen waarmee hem Lowijs zo vroeg een gelukkige morgen kwam wensen in zijn paleis zeer verwonderd werd en niet peinsde op de praktijken dat men dikwijls de man eert om een mooie vrouwe. Waarbij hem Lowijs voegde zo gauw de hertog naar de hof van zijn moeder vertrokken was en met een droevig vergelijkbaar tot de hertogin en zei: “Mevrouw, men moest zijn van hout of steen om niet bewogen te worden door een uitnemende schoonheid die niet alleen haar macht vertoont in de levende creaturen maar ook in de onbeweeglijke figuren, gelijk de schilder zeer goed verzekert die zo amoureus werden op zijn eigen geschilderde jonkvrouw dat, zoals de poëten zeggen, de godin Venus zijn grote hartstocht mishaagde en haar een levend lichaam verleende. Wien zal dan vreemd denken indien onze geest speculeert in een aangenaam aangezicht wat door hun liefelijke gelaat de natuurlijke schoonheid noch behagelijker maakt en tot de begeerte van die verwekt wordt. Voorwaar ’t zijn zaken om onze zielen te roven waarvan zo vele personages getuigenis geven. Aanzie Orpheus die tot in de Hel vervolgde zijn Eurydice, Menelaus Helena wederom nemen na dat hij die tien jaren verstoten had, Odysseus twintig jaren lang duizend tempeesten der hemel leed en vele perikelen leed om zijn beminde Penelope wederom te krijgen. Neem doch daarom ook mede acht hoe dat daar een grote perfectie, mij ellendige minnaar, veroorzaakt een onuitsprekelijke passie!”

Waarop de hertogin, noch niet gelet had [F7r] op de prins amoureuze gezicht antwoorde: “De persoon doet voorwaar niet goed die mijn heer al zulk lijden doet verdragen.”

“Uw schoonheid, mevrouw,” zei hij, “veroorzaakt de ziekte daarin uw warm hartigheid alleen kan remediëren!”

Van deze woorden werd de hertogin zo zeer verwonderd dat ze een tijdje in zichzelf peinsde en zonder spreken bleef staan. Waarom de prins zijn opzet vervolgde en zei: “Mij dunkt dat gij uw faam der goedertierenheid in mij niet behoort te verduisteren nadien ons de natuur verbindt die te verlichten aan onze vijanden barmhartigheid te doen, hoe veel te meer behoren wij dan wel te willen diegene die ons beminnen, wat u ook wel geschiedt van uw hertog, maar die is veel eerder bekwaam om hem te stellen onder de macht van Atropos, de doods godin, dan Venus te gehoorzamen om te dienen zo’n grote schoonheid wat hij niettemin doet en mij daardoor gemaakt heeft de aller ongelukkigste ridder die op de aarde leeft. Nochtans kan mevrouw zulk ongeluk in geluk veranderen indien het haar belieft mij te maken haar eeuwig minnende dienaar en mij alzo hoop te geven van in korte tijd tussen ons te volbrengen een wettig huwelijk door de dood van diegene die overmits zijn grote ouderdom niet veel langer kan leven en mij daarin tot mijn groot verdriet tevoren gekomen is omdat ik voor deze tijd uw kennis niet gehanteerd heb.”

“Mij zou veel meer mishagen,” zei de prinses, “’t einde van mijn eigen leven dan de dood van mijn heer de hertog, in wiens huisvrouw te zijn [F7rb] en blijven ik goede redenen heb en zeer goed tevreden te wezen. Daarom bid ik ootmoedig dat de beleefdheid van uw prinselijke excellentie gelieve aan mij al zulke onbehoorlijke begeerten niet meer te verzoeken!” “Mevrouw,” antwoorde de prins, “u zal believen de liefde te beschuldigen van mijn opzet die gij, zo ik hoop, door de tijd die alle dingen kan doen veranderen noch in een goediger en betere mening zal verstaan door de verzekering van mijn grote devotie tot u waart.” En vervolgde zijn opzet en leidde hij de prinses in het paleis van de koningin alwaar hij van haar gescheiden fantaseerde op de hertogin antwoord die hem wel wat rigoureus dacht. Nochtans had hij bemerkt door haar uiterlijke gelaat dat zij ergens iets meer van binnen voelde zoals ze als noch met de mond wilde verklaren. Wat in hem zo zeer liet vermeerderen de hoop om te geraken tot zijn voornemen dat hij drie dagen daarna en wederom de gelegenheid waargenomen had om met haar familiair te kouten zijnen aanvang vervolgde n zei: “Mevrouw, wil doch medicijn verlenen deze zwakker minnaar of hij moet zonder uw solaas gauw sterven ...”

Op dat bidden de prinses die niet zo zeer acht nam op de opzet van Lowijs als dat ze gekweld werd door een gelijke ziekte antwoorde: “Groot is de kracht, heer Lowijs, van uwe lieve aanradende redenen, maar noch veel groter ’t geweld der liefde want die veroorzaakt dat ik mij zelf geheel overgeef in uw geliefde, geloof mijn consenteren niet te zullen falen als de gelegenheid zich presenteert.”

Vanwege zulk gracieus antwoord ’t hart [F7va] van Lowijs door blijdschap alzo zijn krachten verspreiden dat het nauwelijks sterk genoeg bleef de vertrooste ziel langer gevangen te houden in het lichaam daarom hij de hand in een teken van liefde drukte aan de vingers van de prinses en zei: “Mevrouw, uw gratie presenteert mij hier met de genadige offerande van het genieten van hete gezelschap der schoonheid die meerder is in menigerhande perfect in als een allermooisten lusthof van vele bloemen met diverse kleuren versierd staat, hoe wel dat de Natuur en de Kunst daar zeer scherping in gewerkt mochten hebben om te tonen hun uiterste macht die wel zeer veel zou kunnen te weeg brengen maar nochtans niet te volle van deze gunst de vergoeding die mijn leven, lichaam, ziel en goed wel zouden willen tot een perfect einde maken. Dan zo zij daartoe geenszins kunnen raken zullen derhalve altijd werken moeten blijven in al hetgeen dat mijn prinses believen zal deze uw bereide dienaar te gebieden, uitgezonderd daarmee gebroken zou mogen worden de getrouwheid en belofte die ik aan haar onherroepelijk beloofd heb met een vaardige onderdanigheid.”

Waarvan hem de hertogin bedankte door een zo gracieus gezicht dat ’het zelf in hun twee van toen voortaan veroorzaakten het afwachten van het punt dat al diegene die tot snelle ouderdom geraakt zou zijn vermits ’t subtiel ingeven der natuur uit hun eigen weten te verstaan.

’t Ghene den prince Lowijs onderstonde om te famieren de schoonheyt der hertoginne van Borgonjen. [F7vb] Het .XXXIJ. capittel.

Gheduyrende dese voorseyde feesten van Paesschen frequenteerden int hof van Vranckrijck, als voorseydt is, veele treffelijcke soo vreemde als uytlandighe persoonen, daer van de ridderen ordinaris vergheselschapten den coninck, ende de coninginne de jofvrouwen, die op eenen tijdt in des conincx camer vergadert zijnde van veele der voorseyde ridderen onderhouden worden met gheneuchelijcke propoosten, waer in sy ten lesten vande heerlijcke daden der mannen ende schoonheyt der jonckvrouwen quamen te deviseeren. Welck devijs seer neerstich aenghehoort worden by den prince Lowijs, die zijn hartoginne met een ammoreus lonckent ooghsken aensiende, dochte geene schoondere te kunnen gheformeert worden byde Natuyre, daer van hem d’inclinatie dede seggen: “Mijn heeren ende mevrouwen, u sal believen te weten dat alle de schoonheyden daer van een yeghelijcken van u luyden prijst die hem is behaghende deur cleynicheyt niet te ghelijcken en zijn by de ghene waer mede verciert is de princesse die ick houde voor de regierdersse van mijn herte.

’t Welck ick oock sal bewijsen niet gheseyt te worden deur eenighe affectie, maer alsoo inder waerheyt te zijn, vermidts dien dat ick deur alle de provincien van Christenrijck sal doen vercondighen my den eersten dach van mey naestcommende met de seven daghen daernae volghende te sullen houden buyten dese stadt int open velt in een tente, waer op ick sal doen stellen een houte pileerne, ende op ’t hoochste vandien de figuere vande princesse wiens ridder ick ben, in meeninghe haere schoonheyt met te wapenen te [F8ra] verdedighen teghens alle ridderen die daer boven achten ende vechten willen voor de perfectie van hare gefavoriseerde, met conditie dat hy daer van met hem sal moeten brenghen de conterfeytinghe, sonder nochtans den name te hoeven te openbaeren, om die aldaer te laten by de ghene die overwonnen sullen worden van my. Daerteghens ick oock te vreden sal moeten zijn den eersten die my te boven compt te moeten ruymen mijn tente om by hem inde plaetse der figure vant eenich solaes mijns herten daer op ghestelt te worden d’effigie van zijn vriendinne, met laste van ’t selve de reste der acht daghen te defenderen op sulcke conditien als ic niettemin ’t mijne hope te bewaren tot den eynde der selver acht daghen, dat den lesten overwinner, in wiens handen verblij[v]en sullen alle de figuyren inde selve tijt ten voortschijn gestelt, erlanght sal hebben van zijns liefste schoonheyt de victorie, die nochtans in gheene vande daghen niemant teghens eenighen persoone en sal moghen ghenieten hoewel hy dien mette lancie al overwonnen hadde, ten sy hy ’t selve oock metten sweerde uyt ghericht heeft, doch datmen niemandt van zijn voornemen afstant doen, wijders en sal moghen beschadighen volgens den bescheyde van desen propooste.”

Waer van hen de ridders ende andere omstaenders niet ghenoech en costen verwonderen als sy dochten op de hooghe voorneemste vanden prince, wiens alderliefste sy luyden niet en kende, hoewel sy daer present wesende, seer wel merckten dat Lowijs t’haerder liefte onderstonde desen dienste die heur seer aengenaem soude hebben gevallen, en hadde sy niet grootelicx gevreest ’t perijckel, waerinne hem oock mede wilde stellen den hartoch van Savoyen, zijnde noch een jonck ende seer groot her[F8rb]toch man. Den welcken tot Lowijs seyde: “Mijn heer, my tegens uwe hoocheyt te stellen en wil ick niet onderstaen als genoechsaem aen uwe redenen vernomen hebbende de schoonheyt die u gelieft te verdedighen, te boven te gaen alle andere jonckvrouwen, daer onder ick de ghene, met de welcke hy meynden d’infante Catharina, suster van Lowijs, die volcomen macht over my heeft, nochtans segghe alle de reste verre te boven te passeren.

’t Welck ick by mijne ridders oorden sweere: nae dat de acht daghen van uwe princelijcke exellentie geeyndicht zijn inden selfsten camp thien daghen lanck te sullen verdedighen op ghelijcke conditien, uytghesondert dat het gheweer daer met men sal vechten, ’t sy te peert oft te voet, sal staen tot keur vande aencommers. Ende als ick eenen overwonnen hebbe, den anderen my sal moeten toelaten een ure rustens, all[e] ’t welck ick uwe princelijcke excellentie ootmoedelijcke versoecke mede aen eenen weghe te willen doen vercondighen op dat int werck ghestelt moghen worden beyde onse voorneemsten.”

Om tot de welcke consent te versoecken van den coninck, Lowijs last gaf den hertoch, die zijne majesteyt alleene vont gaen wandelen in eenen lusthof, alwaer hy hem te voeten viel, segghende: “Mijn meeninghe is ootmoedelick te bidden dat mij[n] heer met de vergunninghe van een eerlick versoeck ghelieven wil te verstercken d’obligatie die ick altijts ghehadt hebbe ende hebben sal om ghedienstich te zijn uwe coninclijcke majesteyt.”

Die den hartoch goet faveur toedraghende, hem byder handt nam, antwoordende: “Mijn neve, eyscht! U sal daer van volgen de consenteringhe.”
Om tot de welcke te gheraecken hy den coninck int langhe verhaelde alle de voorgaende saecke, die daer af seer verwondert wort, seggende: [F8va] “Hoe mijn neve, wat so[t]ticheyt is dit? Wilt ghy onder u beyden resisteren soo veele vrome ridders alsmen hedensdaechs in verscheyden contreyen van Christenrijck vint, moghelijck verlieft op diversche joncvrouwen veel schoonder als eenighe in Vranckerijck, streckende teghens uwe lichtveerdige, ydele ende mijn groot mishagen de voorneemste?”

“’t Selve al nu achterwegen latende,” antwoorde den hartoch, “soude ons gereeckent worden tot bloodicheydt, contrarie vande welcke wy hopen te hebben een couragie, waer deur wy zullen gheraecken tot het eynde daer nae wy hebben een sonderlinghe verlanghen.”

’t Welcke den coninck bemerckten soo groot te zijn dat hy daer van de ontradinge te vergeefs achte, seggende: “Nae dien ghy dan geen afstant en wilt doen, ende ick my door mijn eygen woorden verbonden vinde aen uwe begeerte, soo belove ick daer van te laten doen de vercondinghe met verseeckeringhe aen alle uytlandige ridderen dat heur ter saecken van desen egeen letsel en sal geschien, volgens u versoeck.”

Om de toelatinge vant selve den hartoch in een teycken van dancsegginghe des coninckx handen kuste, gaende daer van voorts
’t rappoort doen aen den prince Lowijs, wiens moeder de voorseyde sake verstaen hebbende, terstont by hem quam, seggende met een droevich aenghesicht: “Ick bidt u, mijn soone, doch te willen aenmercken dat ghy niet aldus uwe ridderlicke daden in groote ydelheydt te willen verquisten, u alderliefste geen behaechte noch blyschap maer ter contrarien aendoen zult een groot verdriet, dat haer sonder twijffel moet spruyten uyt het daerin te besorgen staende groot perijckel, twelck nochtans te boven comende soo en cont ghy hier met niettemin yet wes vermeerderen hare schoon[F8vb]heyt, die sonder eenige onvolmaectheyt te zijn, ende daeromme niet volmaecter te connen worden, is my seer wel bekent.”

“Mevrouwe,” antwoorde den prince, “maer dat is ’t ghene twelcke ick hope te verdedigen, ende my geeft eenen couragieusen alle vreesverjaghenden moet, waer deur ick hope te geraecken tot een gheluckich eynde van het voornemen, ’t welck ick met eede belooft hebbe in presentie van soo vele dat my sulcx, soo verre ickt nu achterwegen liete, gereeckent soude worden tot een onsterffelicke oneere, die ick veel minder soude willen verliesen als duysent dooden, immers so die geschieden voor de ghene in wiens dienste ick altijdts verbonden sal blijven.”

“De selve,” seyde de hartoginne, daer present zijnde, “dorve ick, hoewel sy my onbekent is, oplegghen, grootelicx aen uwe hoocheyt gheholden te zijn deur het clare perijckel waerin ghy u ghelieft te stellen voor hare schoonheydt.”

“Om die vermaert te maecken,” antwoorde den prince, “zullen heur beste doen alle mijn uyterlijcke crachten als onderdanich zijnde de verwachtende ziele, de welcke vergost wordende een gratie die de volbrenginge van dit mijne voorneemste hoopt te verwecken voor de waerheyt soude mogen seggen geen soo grooten perijckel te connen wederstaen of ’t soude door cleynicheyt in geender manieren geleken mogen worden by de groote geneuchte die heur soude volgen deur sulcke genade, waer [v]an de voordenckinge my doet weygeren de begeerte van mijn moeder ende bycans verstooren mijnen vader den coninck.”

Die vergeselschapt met eenen grooten hoop ridderen, terwijlen den prince dese woorden noch sprack, oock inde camer der coninginne quam, betoonende een gelaet van groote verstorenisse, die den prince dochte te versoeten, vallende voor zijne majesteyt op de [G1ra] knien, ende seyde: “Aldergoedertierensten vader tot zijnen sone die ick op gheheel aertrijck weete, indien mijne ghedaene ghelofte uwe majesteyt als noch mishaghende is, soo bidde ick zijne ghewoonelij[c]k goedertierentheydt ende wijsheydt te willen ghelieven sulcke mishaginghe in behaginghe te veranderen deur de aenmerckinghe van het ghene zijne wetenschap selfs niet onbekent en is, dat de persoonen in de hoochste plaetse ghestelt zijnde veel eer als anderen van heuren naem behooren te vercrijghen eeuwighe vermaertheydt ende onsterffelijckheyt, die Horatius, Mutius Scevola, Marcus Curtius, Manlius ende meer andere ontallijcke veele simpele Romeynsche ridderen noch Marius, Romeynsch burgher, noch Hannibal van Carthago noch Agesilaus uyt Grieckenlandt nieuwers deur ghevolcht en is als om dat sy in heerlijcke crijchsdaden vertoonden couragieuse herten, die heur alleene kunnen openbaren in perijckel, ghelijck in de teghenspoet de volstandicheydt die inden voorspoet niet meer van nooden en is, als int schijnsel der sonne de vlamme des vyers, die nochtans in de duysterheyt grootelijcx profiteert.”

“Daer aen segt ghy wel de waerheyt,” antwoorden den coninck, “maer alsulcke persoonen en hebben heur couragie niet betoont in een ghelijcke saecke als ghy voor u neempt ...”

“Voor dese tijdt, mijn heer,” antwoorde Lowijs, “en achte ick heur gheene betere te presenteeren. Oock vereyscht den noodt van hem eerst in cleyndere te verthoonen omme naemaels in grootere bequaemheyt gheacht te moghen worden. Daer toe ick u bidde my gheene verhinderinghe te willen gheschieden [G1rb] by uwe majesteyt.”

Die hem daer op seyde: “Nae dien ick sie dat ghy van u voornemen gheen afstandt en begheert te doen, soo bidde ick den almachtighen Godt u te willen bewaeren voor ongheluck, ende vergunne u hier op mijne consenteringhe.”

Van den welcken den prince opstaende, zijnen vader hooghelijck bedanckte, deviserende daer naer soo langhe mette omstaende ridderen ende jonckvrouwen dat van de coninghinne oorlof ghenomen worde by de hertoghinne, die Lowijs niet en wilde faillieren te gheleyden tot aen heur logement, van heur onder weghen gheseydt wordende: “Ick bidde u met groote begheerte, heer Lowijs, dat ghy u niet en wilt stellen in dit onnoodighe perijckel om in my beter te verseeckeren uwe ongheveynsde affecktie, die my albereets soo wel openbaer is dat ick om de selve te recompenseeren nae mijn cleyn vermoghen u gheensins en sal weygheren, wat gratie het oock ware, die by my eenichsins te weghen sullen kunnen volbrocht worden.”

“Mevrouwe, is dese saecke sonder twijfel soo openbaer,” antwoorden den prince, “dat haer seer wel bekent is de selve gheensins achterweghen te kunnen ghelaeten worden. Maer met dese belofte van gratie heeft mevrouwe versterckt het flau wordende leven van uwen alderghetrousten dienaer, dien sy anders deur de quellende vehementie der liefde gheringhe verloren soude hebben.”

“Den selven te verliesen,” antwoorden de princesse met eenen lachenden mondt, “soude my de reste mijnes levens in eensaemheydt doen lamenteeren ghelijck het tortelduyfken, zijn gade verlooren hebbende, de reste zijns [G1va] levens op een dor struycxken, zijn melancolie ghelijck zijnde, in droefheden fineert.”

Welcke woorden sy nauwelijcx uytghesproocken en hadden of sy waeren by des hertochs logement, waerom Lowijs, nae dat hy van de hertoghinne oorlof ghenomen hadde, wederom nae zijn hof keerde.

Hetgeen de prins Lowijs onderstond om te meer faam te geven de schoonheid der hertogin van Bourgondië. [F7vb] Het 32 kapittel.

Gedurende deze voorzegde feesten dat van Pasen frequenteerden in de hof van Frankrijk, als gezegd is, vele voortreffelijke zo vreemde als buitenlandse personen waarvan de ridders ordinair vergezelschapten de koning en de koningin de juffrouwen die op een tijd in de konings kamer verzameld waren van vele der voorzegde ridders onderhouden werden met genoeglijke opzetten waarin zij tenslotte van de heerlijke daden der mannen en schoonheid der jonkvrouwen kwamen te kouten. Welk devies zeer naarstig aangehoord werd bij de prins Lowijs die zijn hertogin met een amoureus lonkend oogje aanzag en dacht geen mooiere te kunnen gevormd worden bij de Natuur daarvan hem de inclinatie liet zeggen: “Mijn heren en mevrouwen, u zal believen te weten dat alle schoonheden daarvan iedereen van u lieden prijst die hem behaagt en door een kleinheid niet te vergelijken en zijn bij diegene waarmee versierd is de prinses die ik houd voor de regeerster van mijn hart.

Wat ik ook zal bewijzen dat het niet gezegd wordt door enige affectie, maar alzo in de waarheid te zijn, vermits dien dat ik door alle provincies van Christenrijk zal doen verkondigen mij de eersten dag van mei naast komend met de zeven daarop volgende te zullen houden buiten deze stad in het open veld in een tent waarop op ik zal doen stellen een houten pilaar en op ’t hoogste er van de figuur van de prinses wiens ridder ik ben, in mening haar schoonheid met de wapens te [F8ra] verdedigen tegen alle ridders die daarboven achten en vechten willen voor de perfectie van hun begunstigde, met conditie dat hij daarvan met hem zal moeten brengen de afbeelding, zonder nochtans de naam te hoeven te openbaren, om die aldaar te laten bij diegene die overwonnen zullen worden van mij. Daartegen ik ook tevreden zal moeten zijn de eerste die mij te boven komt te moeten ruimen mijn tent om bij hem in de plaats de figuur van het enige solaas van mijn hart daarop gesteld te worden de beeltenis van zijn vriendin met last van ’het de rest der acht dagen te verdedigen op zulke conditie als ik niettemin ’t mijne hoop te bewaren tot de einde der acht dagen en dat de laatste overwinnaar, in wiens handen verblijven zullen alle de figuren in dezelfde tijd te voorschijn gesteld, verlangt zal hebben van zijns liefste schoonheid de victorie, die nochtans in geen van de dagen niemand tegen enige persoon zal mogen genieten hoewel hij die me de lans alle overwonnen had, tenzij hij ’het zelf ook met het waard uitgericht heeft, doch dat men niemand van zijn voornemen afstand doet, verder zal mogen beschadigen volgens het bescheid van deze opzet.”

Waarvan zich de ridders en andere omstanders niet genoeg konden verwonderen als zij dachten op de hoge voornaamste van de prins wiens allerliefste zij niet kenden, hoewel zij daar present was en zeer goed merkte dat Lowijs het tot haar liefde onderstond deze dienst die haar zeer aangenaam zou hebben gevallen had zij niet zeer gevreesd ’t perikel, waarin hem ook mede wilde stellen de hertog van Savoie, was noch een jonge en zeer grote hardvochtige [F8rb] man. Die tot Lowijs zei: “Mijn heer, mij tegen uw hoogheid te stellen wil ik niet onderstaan als voldoen aan uw redenen vernomen heb de schoonheid die u gelieft te verdedigen en te boven te gaan alle andere jonkvrouwen waaronder ik diegene met die hij meende de infante Catharina, zuster van Lowijs, die volkomen macht over mij heeft, nochtans zeg ik al de rest ver te boven te passeren.

Wat ik bij mijn ridderorde zweer: na dat de acht dagen van uw prinselijke excellentie geëindigd zijn in hetzelfde kamp tien dagen lang te zullen verdedigen op gelijke conditie, uitgezonderd dat het geweer daarmee men zal vechten, ’t zij te paard of te voet, zal staan tot keur van de aankomelingen. Als ik een overwonnen heb zal de andere mij moeten toelaten een uur rust, alles wat ik uwe prinselijke excellentie ootmoedig verzoeken mede aan een weg te willen doen verkondigen op dat in het werk gesteld mag worden beide onze voornemens.”

Om tot die consent te verzoeken van de koning, Lowijs last gaf de hertog, die zijne majesteit alleen vond gaan wandelen in een lusthof alwaar hij hem te voeten vielen en zei: “Mijn mening is ootmoedig te bidden dat mijn heer met de vergunning van een eerlijk verzoek gelieven wil te versterken de obligatie die ik altijd gehad heb en hebben zal om gedienstig te zijn uw koninklijke majesteit.”

Die de hertog goede gunst toedroeg en hem bij de hand nam en antwoorde: “Mijn neef, eist! U zal daarvan volgen de consenteren.”
Om tot die te geraken hij de koning in het lang verhaalde al de voorgaande zaak die daarvan zeer verwonderd werd en zei: [F8va] “Hoe mijn neef wat zotheid is dit? Wilt gij onder u beiden weerstaan zo vele dappere ridders als men hedendaags in verscheiden contreien van Christenrijk vindt, mogelijk verlieft op diverse jonkvrouwen veel mooier dan enige in Frankrijk en strekt tegen uw lichtvaardige, ijdele en mijn groot mishagen de voornaamste?”

“’Hetzelfde al nu achterwegen laten,” antwoorde de hertog, “zou ons gerekend worden tot bangheid, contrarie waarvan wij hopen te hebben een moed waardoor wij zullen geraken tot het einde waarnaar wij een bijzonder verlangen hebben.”

Wat de koning bemerkte zo groot te zijn dat hij daarvan het ontraden te vergeefs achtte en zei: “Na dien gij dan geen afstand wil doen en ik mij door mijn eigen woorden verbonden vind aan uw begeerte zo beloof ik daarvan te laten doen de verkondiging met de verzekering aan alle buitenlandse ridders dat ze ter zake van deze geen letsel zal geschieden volgens uw verzoek.”

Om de toelating ervan de hertog in een teken van dankzegging de konings handen kuste en ging daarvan voorts ’t rapport doen aan de prins Lowijs, wiens moeder de voorzegde zaak verstaan had enterstond bij hem kwam en zei met een droevig gezicht: “Ik bid u, mijn zoon, toch te willen opmerken dat gij niet aldus uw ridderlijke daden in grote ijdelheid te willen verkwisten en uw allerliefste geen behagen noch blijdschap maar ter contrarie aandoen zal een groot verdriet dat haar zonder twijfel moet spruiten uit het daarin te bezorgen staande groot perikel, wat nochtans als he te boven komt zo kan gij hiermee niettemin iets anders vermeerderen haar schoonheid [F8vb]die zonder enige onvolmaaktheid te zijn en daarom niet volmaakter kan worden is mij zeer goed bekend.”

“Mevrouw,” antwoorde de prins, “maar dat is hetgeen wat ik hoop te verdedigen en mij geeft een moedige en alle vrees verjoeg de moed waardoor ik hoop te geraken tot een gelukkig einde van het voornemen, wat ik met eed beloofd heb in presentie van zo velen dat mij zulks, zo ver ik het nu achterwegen liet, gerekend zou worden tot een onsterfelijke oneer die ik veel minder zou willen verliezen als duizend doden, immers zo die geschieden voor diegene in wiens dienst ik altijd verbonden zal blijven.”

“Die,” zei de hertogin, die daar present was, “durf ik, hoewel zij mij onbekend is, opleggen zeer aan uwe hoogheid gehouden te zijn door het duidelijke perikel waarin gij u gelieft te stellen voor haar schoonheid.”

“Om die vermaard te maken,” antwoorde de prins, “zullen hun best doen al mijn uiterlijke krachten als onderdanig te zijn de verwachtende ziel die vergund wordt een gratie die de volbrengen van dit mijn voornaamste hoopte verwekken voor de waarheid zou mogen zeggen geen zo’n groot perikel te kunnen weerstaan of ’t zou door kleinheid in geen manieren vergeleken mogen worden bij de grote genoegens die er zouden volgen door zulke genade waarvan het voor bedenken mij doet weigeren de begeerte van mijn moeder en bijna verstoort mijn vader de koning.”

Die vergezelschapt met een grote hoop ridders terwijl de prins deze woorden noch sprak, ook in de kamer der koningin kwam, en toonde een gelaat van grote verstoring die de prins dacht te verzoeten en viel voor zijne majesteit op de [G1ra] knieën en zei: “Aller goedertierenste vader tot zijn zoon die ik op geheel aardrijk weet, indien mijn gedane gelofte uwe majesteit als noch mishaagt zo bid ik zijne gewoonlijke goedertierenheid en wijsheid te willen gelieven zulke mishagen in behaging te veranderen door de opmerking van hetgeen zijn wetenschap zelf niet onbekend is dat de personen in de hoogste plaats gesteld zijn veel eer dan anderen van hun naam behoren te verkrijgen eeuwige vermaardheid en onsterfelijkheid die Horatius, Mucius Scaevola, Marcus Curtius, Manlius en meer andere ontelbare vele eenvoudige Romeinse ridders noch Marius, Romeins burger, noch Hannibal van Carthago noch Agesilaüs uit Griekenland nergens door gevolgd zijn als omdat zij in heerlijke krijgsdaden vertoonden moedige harten, die zich allene kunnen openbaren in perikel, gelijk in de tegenspoed te volstaan die in de voorspoed niet meer van noden is als in het schijnsel der zon, de vlam van het vuur die nochtans in de duisterheid zeer profiteert.”

“Daar zegt gij wel de waarheid,” antwoorden de koning, “maar al zulke personen hebben hun moed niet betoont in een gelijke zaak zoals gij voor u neemt ...”

“Voor deze tijd, mijn heer,” antwoorde Lowijs, “acht ik ze geen betere te presenteren. Ook vereist de nood van hem eerst in het kleine te vertonen om later in grotere bekwaamheid geacht te mogen worden. Daartoe ik u bid mij geen verhindering te willen geschieden [G1rb] bij uwe majesteit.”

Die hem daarop zei: “Nae dien ik zie dat gij van u voornemen geen afstand beheert te doen, zo bid ik de almachtige God u te willen bewaren voor ongeluk en vergun u hierop mijn consenteren.”

Van die de prins opstond en zijn vader hoog bedankte, koutende daarna zo lang met de omstaande ridders en jonkvrouwen dat van de koningin verlof genomen werd bij de hertogin die Lowijs niet wilde falen te geleiden tot aan haar logement en van haar onderweg gezegd werd; “Ik bid u met grote begeerte, heer Lowijs, dat gij u niet wilt stellen in dit onnodige perikel om in mij beter te verzekeren uw ongeveinsde affectie die mij al gereed zo wel openbaar is dat ik om die te vergoeden naar mijn kleine vermogen u geenszins zal weigeren, wat gratie het ook was die bij mij enigszins ter wege zullen kunnen volbracht worden.”

“Mevrouw, is deze zak zonder twijfel zo openbaar,” antwoorde de prins, “dat het ze zeer goed bekend is die geenszins achterwegen te kunnen laten worden. Maar met deze belofte van gratie heeft mevrouw versterkt het flauw wordende leven van uw allertrouwste dienaar die zij anders door de kwellende onstuimigheid der liefde gauw verloren zou hebben.”

“Die te verliezen,” antwoorde de prinses met een lachende mond, “zou mij de rest van mijn leven in eenzaamheid doen weeklagen gelijk het tortelduifje die zijn gade verloren heeft en de rest van zijn [G1va] leven op een dor struikje zijn melancholie die gelijk is in droefheden eindigt.”

Welke woorden zij nauwelijks uitgesproken had of zij waren bij de hertog logement, waarom Lowijs, nadat hij van de hertogin verlof genomen had wederom naar zijn hof keerde.

Hoeder twee herauten ghesonden worden deur alle de provincien van Christenr[i]jck om te vercondighen den wille van den sone ende van den hertoch van Savoyen. Het .XXXIIJ. capittel.

So gheringhe als den prince Lowijs zijns vaders consenteeringhe op zijne voorneemste vercreghen hadde, veerdichde hy des anderen daechs smorghens te post of twee herauten, een voor hem ende d’ander voor den hertoch, om heur beyder wille te gaen vercondighen in alle de hoven van de keyseren, coninghen, princen, hertoghen ende andere treffelijcke heeren, des meesten deels van Europa, int welck volbrengende sy mede arriveerden int hof vanden keyser van Duytslandt, als daer noch waren een groot ghetal van heeren, baroenen ende ridders, ghecomen gheweest zijnde op de feeste, ghepasseert op den eersten dach vanden april, des jaerghetijdts, wesende den dach der gheboorte van zijne majesteyt. Die in zijnen keyserlijcken stoel ghinck sitten ende aldaer bycans in presentie van heurluyder alle by hem dede co[G1vb]men de voorseyde twee herauten, die terstondts nae datse over ghelevert hadden heure brieven van credentie, oorlof versochten om te moghen vercondighen heur beveel. ’t Welck haer den keyser soo gheringhe niet vergost en hadde oft den eenen dede ’t woort, segghende: “Onse comste tot uwe keyserlijcke majesteyt gheschiet deur de gheboden van den deurluchtighen prince Lowijs, sone des alderchristelijcksten coninck van Vranckrijck, Agariel, ende van den hertoch van Savoyen, om hier in uwe majesteyts hof openbaerlijck te verclaren dat de voorseyde onse twee heeren ghesworen hebben deur crachte van wapenen te proberen hedensdaechs geene vrou personen inde gheheele werelt schoonder te zijn als de twee daer voor heur ghelieft te vechten tegens alle de ridderen die ter contrarien verdedighen willen.”

Waer op sy oock voorts verhaelden de dagen daer in dat de twee princen uytrechten wilden dese saecke met alle de voor verhaelde conditien van dien, van de welcke hem zijne majesteyt grootelijcx verwonderende, antwoorde: “Voorwaer, my dunct dat uwe heeren een seer seltsaem ende periculeus feyt onderstaen willen, betrouwende heur also seere inde fortuyne, die hasardeus is, ende de fantasien van soo veele personen, daer tegens sy heur meyninghe presenteeren seer divers, maer ghy sult my den coninck, mijnen broeder, ende mijn twee neven seer bedancken van dat heur ghelieft heeft my mede te doen verclaren haere meyninghen.”

Dewelcke nae dat de herauten oorlof ghenomen hadden, diversche propoosten veroorsaeckten over alle de omstaenderen, d’eene oordelende die maer een ydele lichtveerdicheydt te zijn, ende de andere segghende die te spruyten uyt couragieuse herten, so dat[G2ra] ter veele in twijffelinghe waeren van derwaerts te trecken oft niet.

Op welcke twee saecken Palmerijn, daer mede present wesende, in zijnen gheest te vreden ghestelt hebbende den twist van jae ende neen, besloot ten lesten het contrarie van de meyninghe der herautschickers deur feyten van wapenen te proberen, om ’t welck te moghen uytrichten hy den keyser terstont te voete viel, segghende: “Mijn heer, ick ben vastelijck ghedelibereert my te vervoegen op de tornoyinghen vande princen van Vranckerijck ende Savoyen indien deur gratie my het derwaerts reysen toeghelaten wordt by uwe majesteyt.”

Die hier om seer bedroeft wordende, antwoorde: “Voorwaer heer Palmerijn, al nu mishaecht my seere heure sotternye, niet om heure lichtveerdicheyt, maer om dat ick daer deur sal moeten derven uwe presencie. Niettemin mijn alderghetrouste vrient, alst anders niet wesen en mach, soo wilt doch soo haest als het moghelijck is wederom commen, ende daerentusschen niet vergheten uwe ghewoonelijcke affectie tot mijnen dienste.”

“Om in den selven te volherden,” seyde Palmerijn, “ick uwe majesteyt ootmoedelijcke bidde my in wat plaetse ick oock zy, d’occasie haer presenteerende, te willen favoriseeren met zijn ghebode, in de volbrenginghe van ’t welcke ick my sal te werck stellen naer alle mijn cleyn vermoghen ende grooten wille tot den lesten suyck mijns aessems toe, indiender eenighe plaetse in uwe magnificentie is die heur ghelieft tot daer toe te vernederen van my te ontfanghen, niet voor haeren dienaer, maer voor haeren slaeve!”

“In plaetse van slaeve,” seyde den keyser, “ontfanghe ick u voor mijnen eeuwighen familiaren vriendt, met presentacie van u met alle de saecken die u [G2rb] opte reyse van nooden sullen moghen wesen te versieren.”

’t Welcke Palmerijn niet en refuseerde maer zijne majesteyt daer voor hooghelijck bedanckende, wenschte hy hem eenen gheluckighen avondt, soo aen hem als oock mede aen zijnen sone Trineus, die soo groote begheerte creech om Palmerijn op dese reyse te vergheselschappen dat hy hem ter selver tijdt ghinck presenteeren voor de voeten van zijnen vader, segghende: “Indien ick Palmerijn op dese reyse gheselschap mach houden, soo sal ick te Parijs sien soo groote ende heerlijcke feyten van wapenen die sonder twijffel aldaer in dit gheselschap geschieden sullen, dat die mede een groote oorsaecke sullen zijn van my, nae dat ick de ridders oorden ontfanghen sal hebben, altijdts in cloeckmoedicheydt te doen toenemen. Derhalven bidde ick seer affectueuselijck soo goede commoditeyt, die haer moghelijck niet lichtelijck wederom en sal presenteeren, my niet belet maer veel eer consent daer toe vergunt te willen worden by uwe majesteyt.”
Die dit versoeck gansch niet wel en gheviel, maer siende dat alle zijne ontradinghen tot zijns soons meyninghe te veranderen niet en conden profijteeren, dede hy Palmerijn wederomme tot hem comen ende seyde: “Heer Palmerijn, om dat mijn soone u op dese reyse vergheselschappen wilt, sal u ghelieven hem in goede recommandatie te houden ende soo secretelijck met u te leyden alst moghelijcken is, u beste doende om hem met u wederomme hier te brenghen in soo goede staete, dat ons uwe wedercompste soo aenghenaem sy als ons u scheydinghe verdrietelijck is.”

’t Welck hem [Palmerijn] soo gheringhe niet belooft en hadde oft hy dede zijnen [G2va] hoofmeester roepen, hem bevelende in ordeninghe te stellen alle het ghene dese twee heeren van noode soude wesen.

’t Welcke den hoofmeester met sulcke neersticheyt beschickten dat den derden dach daer nae alle heur bagagien ghereedt waren, waeromme sy in meyninghe van des anderen daechs te vertrecken, oorlof namen aen alle de ridderen ende joffvrouwen des hofs, die daeromme sonderlinghe bedroeft waren, als oock aen den keyser met de keyserinne ende heur dochter Polinarde.

De welcke bemerckende Palmerijns vertrecken seeckerlijck ende soo nae te zijn, dede voorts daer nae deur Brionnelle, den dwerch int secrete tot heur roepen, hem bevelende zijnen meester te segghen dat hy niet en liete, indien ’t eenichsins moghelijcken ware, hem den toecomenden nacht te vervoeghen aen de gewoonelijcke venster. Het welcke by Palmerijn verstaen wesende, wachten ter tijdt toe de aerde met haeren duysteren mantel soo langhe bedeckt hadde gheweest dat bycans een yeghelijck in zijnen vasten slape lach, eer hy met Ptolomeus ende Urbande, zijne ghewoonelijcke cammeraten op sulcken wech, hem vervoechden ter plaetse daer hy verwacht worde van de princesse, die met eenen swaren sucht tot hem seyde: “Och mijn alderliefste, hoe hebdy kunnen voor u nemen soo gheringhe te vertrecken? Jae niet alleene te vertrecken maer u oock te willen stellen in groot perijckel om de schoonheydt van de ghene die ghy met uwe absentie my soo groot verdriet, ende met uwe presentie my soo groote vreuchde aendoet, dat sy haer veel meer ghecontenteert hout in de ghenietinghe van uwe teghenwoordicheyt als oft sy monar[G2vb]chinne ghecroont soude werden van eene nieuwe weereldt, die ghy in haer afwesen soude moeten winnen Daeromme bidde ick u, o fonteyne, uyt wien ick scheppe het water der blijdtschap, daer met afghewasschen wort alle mijne droefheydt, soo gheringhe niet van my te willen absenteren nochte u selven te stellen in alsulcken perijckel, daer inne u deur een quade fortuyne soude moghen volghen de doodt!”
Welcke woorden sy uytsprack met soo droevighen ghelate ende menichte van traenen dat Palmerijn daer deur in zijnen wille bestonde te twijffelen. Maer voorts daer nae wederomme in zijn opset versterckt wordende, antwoorde hy: “Mevrouwe, uwe schoonheyt ende de faveuren die u ghelieft my te doen, met de hope van noch grootere, zijn drie soo beweechelijcke saecken dat sy my affectueuselijcken doen bidden uwe gratie te willen ghelieven in ’t goede te nemen ende uwen eeuwighen dienaer te consenteren dese gheringhe absentie, waer inne hy hoopt te vercrijghen voor hem eere, ende voor u den eeuwighen prijs, dat alle de jonckvrouwen niet alleenelijck van Vranckerijcke ende Duytschlandt, maer oock van gheheel Christenrijcke te boven is gaende uwe schoonheydt!”

“Niet om eenighe glorie van dien,” seyde de princesse, “maer om dat de liefde my veel liever doet onderdanich zijn uwe begheerten als acht te nemen op mijn eyghen geneuchte ofte droefheyt, worde ick bedwonghen te consenteren dese uwe versochte absentie, gheduyrende de welcke ick my ’t beste moghelijcke mach vertroosten met de peynsinghe van uwe wedercoemste.”

“Die sal seer haest gheschieden,” antwoorden Palme[G3ra]rijn.

“Daerentusschen,” seyde Polinarde, “sal u altoos te pande blijven mijn herte.”

“Ende u ’t mijne,” antwoorde Palmerijn, ghevende hier met zijn alderliefste een kusghen voor den adieu, die Ptolomeus insghelijckx nam aen zijn Brionnelle, niet weynigher tranen latende om zijn scheyden als haer princesse suchten om de toecommende verre absentie van Palmerijn. Den welcken hem omghekeert hebbende, nauwelijckx vijf ofte ses treden van Polinarde ghecomen en was oft sy bestonde soo luyde te schreyen dat Palmerijn ’t selve hoorende, bedwonghen werdt wederomme te keeren om heur noch eens de ghelofte van zijne gheringhe wedercoemste te verseeckeren.

’t Welcke by hem gedaen zijnde, ginck hy met zijnen cammeraet ende dienaer nae heur logement, waer sy soo langhe rusten tot dat Palmerijn int kriecken van den daghe haestelijck opstaende, by Urbande, om dat hem tselve inde tornoyinghen van nooden soude wesen, dede packen het figuyrken van zijn alderliefste, ’t welcke hy hadde doen snijden in fijnen goude ende van witten albaster het aenghesicht, waer van de trecken ende natuyrlijcke coleuren soo recht naeghecommen waeren dat het seer wel gheleeck het levendige lichaem van d’infante, die hem hierentusschen seynden eenen groenen fluweelen rock met peerlen ende sommighe goude steernen, op een yeghelijck van dien esmerauden stondt, gheborduert. De welcke by hem in dancke ontfanghen zijnde, ginck hy met Ptolomeus, als den hertoch van Loreynen in meyninghe van hem soo gheringhe doenlijck is, nae Vranckrijck te vervoeghen, nu albereets van desen morghen uyt het hof vertrocken was nae den prince Trineus, die met [G3rb] haer beyden als oock noch twintich andere ridderen ende een groot ghetal van schiltknechten ende dienaeren, waer over hem Urbande niet en vergat, op de selve uyre bestonde te reysen, daer in soo langhe volherdende tot datse gheraeckten in de stadt van Parijs sonder opten wech te ontmoeten eenige avontuere die weerdich is om verhaelt te worden.

Hoe er twee herauten gezonden werden door alle provincies van Christenrijk om te verkondigen de wil van de zoon en van de hertog van Savoie. Het 32 kapittel.

Zo gauw als de prins Lowijs zijns vaders consent op zijn voornemen verkregen had vaardigde hij de volgende dag ‘s morgens te post af twee herauten, een voor hem en de ander voor de hertog, om hun beider wil te gaan verkondigen in alle hoven van de keizers, koningen, prinsen, hertogen en andere voortreffelijke heren, het grootste deel van Europa, wat ze volbrachten en zij mede arriveerden in de hof van de keizer van Duitsland, als daar noch waren een groot getal van heren, baronnen en ridders die gekomen geweest waren op een feest dat gepasseerd was op de eersten dag van april, het jaargetijde was de dag de geboorte van zijne majesteit. Die in zijnen keizerlijke stoel ging zitten en aldaar bijna in presentie van alle lieden alle bij hem liet komen [G1vb] de voorzegde twee herauten die terstond na dat ze overgeleverd hadden hun brieven van credit verlof verzochten om te mogen verkondigen hun bevel. Wat ze de keizer zo gauw niet vergund had of de een deed ’t woord en zei: “Onze komst tot uwe keizerlijke majesteit geschied door de geboden van de doorluchtige prins Lowijs, zoon de aller christelijkste koning van Frankrijk, Agariel, en van de hertog van Savoie om hier in uwe majesteit hof openbaar te verklaren dat de voorzegde onze twee heren gezworen hebben door kracht van wapens te proberen hedendaags geen vrouwpersonen in de gehele wereld mooier te zijn dan de twee waarvoor hun gelieft te vechten tegens alle ridders die ter contrarie verdedigen willen.”

Waarop zij ook voorts verhaalden de dagen waarin dat de twee prinsen uitrichten wilden deze zaak met alle voor verhaalde condities van dien waarvan zich zijne majesteit zeer verwonderde en antwoorde: “Voorwaar, mij dunkt dat uw heren een zeer zeldzaam en periculeus feit doen willen en vertrouw ze alzo zeer in het fortuin die wankelbaar is, en de fantasieën van zo vele personen waartegen zij hun mening presenteren zeer divers, maar gij zal mij de koning, mijn broeder, en mijn twee neven zeer bedanken van dat het ze geliefd heb heeft mij mede te doen verklaren hun meningen.”

Die na dat de herauten verlof genomen hadden diverse opzetten veroorzaakten over alle omstanders, de ene oordeelde dat het maar een ijdele lichtvaardigheid was, en de andere zei die te spruiten uit moedige harten, zo dat [G2ra] er vele in twijfel waren van derwaarts te trekken of niet.

Op welke twee zaken Palmerijn, die daar mede present was, in zijn geest tevredengesteld had de twist van ja en neen en besloot tenslotte het contrarie van de mening der herauten door wapenfeiten te proberen en om wat te mogen uitrichten hij de keizer terstond te voet viel en zei: “Mijn heer, ik ben vast beraadslaagd mij te vervoegen op de toernooien van de prinsen van Frankrijk en Savoie indien door gratie mij het derwaarts reizen toegelaten wordt bij uwe majesteit.”

Die hierom zeer bedroefd werd en antwoorde: “Voorwaar heer Palmerijn, al nu mishaagt mij zeer hun zotheid, niet om hun lichtvaardigheid, maar omdat ik daardoor zal moeten derven uwe presentie. Niettemin mijn allertrouwste vriend, al het anders niet wezen mag zo wil toch zo gauw als het mogelijk is wederom komen en ondertussen niet vergeten uw gewoonlijke affectie tot mijn dienst.”

“Om in die te volharden,” zei Palmerijn, “ik uwe majesteit ootmoedige bid mij in wat plaats ik ook ben en de gelegenheid zich presenteert te willen begunstigen met zijn gebod, in de te volbrengen van wat ik mij zal te werk stellen naar al mijn kleine vermogen en grote wil tot de laatste snik van mijn adem toe, indien er enige plaats in uw magnifiekste is die zich gelieft tot daartoe te vernederen van mij te ontvangen, niet voor zijn dienaar, maar voor zijn slaaf!”

“In plaats van slaaf,” zei de keizer, “ontvang ik u voor mijn eeuwige familiare vriend met presenteren van u met alle zaken die u [G2rb] op de reis van noden zullen mogen wezen te versieren.”

Wat Palmerijn niet weigerde maar zijne majesteit daar voor zeer bedankte wenste hij hem een gelukkige avond, zo aan hem als ook mede aan zijn zoon Trineus die zo’n grote begeerte kreeg om Palmerijn op deze reis te vergezelschappen dat hij hem terzelfder tijd ging presenteren voor de voeten van zijn vader en zei: “Indien ik Palmerijn op deze reis gezelschap mag houden zo zal ik te Parijs zien zo grote en heerlijke wapenfeiten die zonder twijfel aldaar in dit gezelschap geschieden zulle, dat die mede een grote oorzaak zullen zijn van mij, na dat ik de ridders orde ontvangen zal hebben, altijd in kloekmoedigheid te doen toenemen. Derhalve bid ik zeer onderdanig zo goede waardering die zich mogelijk niet licht wederom zal presenteren, mij niet belet maar veel eer consent daar toe vergunt te willen worden bij uwe majesteit.”
Die dit verzoek gans niet goed viel, maar zag dat alle zijn ontraden tot zijn zoons mening te veranderen niet kon profiteren liet hij Palmerijn wederom tot hem komen en zei: “Heer Palmerijn, omdat mijn zoon u op deze reis vergezelschappen wil zal u gelieven hem in goede recommandatie te houden en zo geheim met u te leiden als het mogelijk is en uw best doen om hem met u wederom hier te brengen in zo’n goede staat dat ons uw wederkomst zo aangenaam is als ons uw scheiding verdrietig is.”

Wat hem Palmerijn zo gauw niet beloofd had of hij liet zij [G2va] hofmeester roepen en beval hem in ordening te stellen alle hetgeen deze twee heren van node zou wezen.

Wat de hofmeester met zulke naarstigheid beschikte dat de derde dag daarna alle hun bagage gereed waren, waarom zij in mening waren de volgende dag te vertrekken en verlof namen aan alle ridders en juffrouwen van het hof die daarom vooral bedroefd waren, als ook aan de keizer met de keizerin en hun dochter Polinarde.

Die bemerkte Palmerijn’ s vertrek zeker en zo nabij te zijn en liet voorts daarna door Brionnelle de dwerg in het geheim tot haar roepen en hem beval zijn meester te zeggen dat hij niet liet indien ’t enigszins mogelijk was, hem de toekomende nacht te vervoegen aan het gewoonlijke venster. Wat bij Palmerijn verstaan was en wachtte tot de tijd toe dat de aarde met zijn duistere mantel zo lang bedekt was geweest dat bijna iedereen in zijn vaste slaap lag eer hij met Ptolomeus en Urbande, zijn gewoonlijke kameraden op zulke weg, zich vervoegden ter plaatse daar hij verwacht werd van de prinses die met een zware zucht tot hem zei: “Och mijn allerliefste, hoe heb je voor u kunnen nemen zo gauw te vertrekken? Ja, niet alleen te vertrekken maar u ook te willen stellen in groot perikel om de schoonheid van diegene die gij met uw absentie mij zo groot verdriet en met uw presentie mij zo grote vreugde aandoet dat zij haar veel meer tevreden houdt in het genietien van uwe tegenwoordigheid alsof zij keizerin [G2vb] gecroond zou worden van een nieuwe wereld, die gij in haar afwezen zou moeten winnen, daarom bid ik u, o fontein, uit wie ik schep het water der blijdschap waarmee afgewassen werd al mijn droefheid, zo gauw niet van mij te willen absenteren nog u zelf te stellen in al zulk perikel waarin u door een kwaad fortuin zou mogen volgen de dood!”
Welke woorden zij uitsprak met zo’ n droevig gelaat en menigte van tranen dat Palmerijn daardoor in zijn wil bestond te twijfelen. Maar voorts daarna wederom in zijn opzet versterkt werd, antwoorde hij: “Mevrouw, uw schoonheid en de gunsten die u gelieft mij te doen, met de hoop van noch groter zijn drie zo beweeglijke zaken dat zij mij voldoende doen bidden uw gratie te willen gelieven in ’t goede te nemen en uw eeuwige dienaar te consenteren deze gauwe absentie waarin hij hoopt te verkrijgen voor hem eer en voor u de eeuwige prijs dat alle jonkvrouwen en niet alleen van Frankrijk en Duitsland, maar ook van geheel Christenrijk te boven is gaat uw schoonheid!”

“Niet om enige glorie van die,” zei de prinses, “maar om dat de liefde mij veel liever doet onderdanig zijn uw begeerten als acht te nemen op mijn eigen genoegens of droefheid werd ik gedwongen te consenteren deze uw verzochte absentie gedurende die ik mij ’t beste mogelijke mag vertroosten met het peinzen van uw wederkomst.”

“Die zal zeer gauw geschieden,” antwoorden Palmerijn. [G3ra]

“Ondertussen,” zei Polinarde, “zal u altijd te pand blijven mijn hart.”

“En u ’t mijne,” antwoorde Palmerijn, gaf hiermee zijn allerliefste een kusje voor het adieu die Ptolomeus insgelijks nam aan zijn Brionnelle en liet niet minder tranen om zijn scheiden als de prinses zuchten om de toekomende verre absentie van Palmerijn. Die zich omgekeerd had en nauwelijks vijf of zes treden van Polinarde gekomen was of zij bestond zo luide te schreien dat Palmerijn ’het zelf hoorde en gedwongen werd wederom te keren om haar noch eens de belofte van zijne gauwe wederkomst te verzekeren.

Wat bij hem gedaan was en ging hij met zijn kameraad en dienaar hun logement waar zij zo lang rusten tot dat Palmerijn in het krieken van de dag haastig opstond en bij Urbande omdat hij die in het toernooien van noden zou wezen liet pakken het figuurtje van zijn allerliefste, wat hij had het doen snijden in fijn goud en van witte albast het aangezicht waarvan de trekken en natuurlijke kleuren zo recht nagekomen waren dat het zeer goed leek het levend lichaam van de infante die hem ondertussen zond een groene fluwelen rok met parels en sommige gouden sterren waarop iedereen van die smaragd stond en geborduurd. Die bij hem in dank ontvangen werd en ging hij met Ptolomeus, als de hertog van Lorraine in mening van hem zo gauw doenlijk is, naar Frankrijk te vervoegen, nu al gereed van deze morgen uit de hof vertrokken was naar de prins Trineus die met [G3rb] hun beiden als ook noch twintig andere ridders en een groot getal van schildknechten en dienaren, waardoor hem Urbande niet vergat, op hetzelfde uur bestond te reizen en daarin zo lang volharde tot dat ze raakte in de stad van Parijs zonder op de weg te ontmoeten enige avontuur die waardig is om verhaald te worden.

Hoe den prince Lowijs den eersten dach dede voortstellen, ende bewaerde de figuyre der hertoginne van Borgoengien, die hem vergoste de alderhoochste ammoreuse gracie. Het .XXXIIIJ. capittel.

Terwijlen de voorseyde twee herauten van Lowijs heure commissie uytrichten, ende hy met den hertoch de dingen tot heure saeken noodtlijck, deden veerdich maecken, creech hy alle dagen om de hartoghinne van Borgoengien famillierlijcker te moghen spreecken nieuwe middelen, daerinne hem de fortuyne oock soo gunstich was dat den coninck om hem te vermaecken drie daghen lanck buyten Parijs op eenen zijnen lusthof logerende, aldaer vergheselschapt wordende vanden hertoch, die soo gheringhe niet absent en was oft den prince ghinck de hertoghinne besoecken, tot haer segghende: “Mevrouwe, u is ghenoechsaem kennelijck mijne onuytspreeckelijcke martelisatie, die haer van dach te dach soo seer vermeerdert dat desen uwen dienaer, wiens wille veel veerdigher is om u onderdanich te zijn als [G3va] uwe woorden hem soude moghen ghebieden, daer deur seer cortelinghe de pijne des doots niet en sal connen ontgaen, soo verre uwe gratie deur dese bequaemheydt, die ons de Fortuyne, wiens natuere wanckelbaer is, alnu deur ’t afwesen des hartochs presenteert, hem niet en ghelieft te vergunnen volcommen vertroostinghe.”

“Hoe soude ick, die meer aen u als ghy aen my ghehouden zijdt,” antwoorde de hertoginne, “die moghen refuseren, nae dien de liefde ende devoir my ghebieden u die te consenteren, mijn alderliefste Lowijs?”

Dien sy hier met allen ooghenblicken soo gracieuselicken aen zijne vingheren druckten ende al te met, doch soo secretelijck dat het niemandt en bemerckte, voor zijnen mont custe dat den aldersimpelsten van die oyt ghehonghert heeft, indien hy niet en waer van soo groven verstande datmen hem bycans de spijse in de mondt moeste steecken voor dat hy hem selven goet chier aen soude willen doen, lichtelijck soude bemerckt hebben de princesse te zijn van goeden apetijte om daer van versaet te worden, sy de plaetse aenstelden in heur logement. Alwaer Lowijs den toecomenden nacht deur eenen ganck, daer van een van de camerieren der hertoghinne, die sy alle heur secreet betrouden, den sleutel hadde, zijnde een oude gaelderye daer seer selden yemandt inne passeerden, respondeerende op eene vande hoecken des hofs van de coninginne, waer nae hem Lowijs met eene van zijne dienaren alleen, die hy deur langhe experientie ghetrouwe te zijn bevonden hadde, ter ghesetter uren voechden, vindende aen de deure van de selve gaelderye de voorseyde cameniere, die in dese saecke by haere vrouwe gheinstrueert zijnde, hem, doende den knecht [G3vb] aldaer verbeyden, voort leyde tot in de camer wes aent bedde van de hertoginne. Alwaer Lowijs sonder eenighe langher ceremonien te maecken sonder stegelreepen te peerde monteerden, soo dapper pickerende dat de hertoginne opentlijck bekende zijne sporen beter ghehardt te zijn als de ghene vanden hertoch, soo verre die niet deur oudtheydt versleten en waeren, ’t welck de cameriere hoorende, seyde in heur selfs: “Voorwaer, dese twee en hebben tot de appliceringhe der medicijne van heure bevende cortse gheenen derden van doen.” Waerom sy heur, niet langher connen lijden ick en weet niet wat temtatie, uyt de camer vertrock, gheveynsende yet wes te doen te hebben in de cleerschappraye, terwijlen Lowijs zijn hertoghinne soo langhe met sommighe lieffelijcke propoosten onderhielde tot dat hy wederom ghequalificeert was om heur voor de derde reyse de rolle te doen passeren, waer inne sy heur soo neerstich vertoonde datse voorts daer nae, om gheenen tijdt te verliesen, bereyt was om te repasseren. Maer den prince volchde de ghene daer met een groote hevicheyt weynich duert, vallende met de hertoginne int slaepe, daer inne soo langhe volherdende dat de cameniere huer quam wecken, segghende dat den sone van Phoebo de voorloopersse des daechs int oosten vertoonden. ’t Welck Lowijs siende, en wilde hy den adieu niet min playsanter maecken als de willecomste gheneuchelijck hadde gheweest, segghende tot de jonckvrouwe: “Ick bid u, mijn lief, doch eens te willen gaen besien oft het claer weder is.”

Terwijlen dede hy zijne leste chargieringe, die dese twee pacientien soo behaechelijck gheviel dat sy besloten heur den volghenden nacht wederomme op dese [G4ra] plaetse by een te voeghen. ’t Welck sy oock alsoo achtervolchden deur de absentie vanden goeden ouden hertoch, wiens ghelijcken heur selven dickwils doen croonen met de figuyre vande wassende mane, ’t welck zijn twee hoornen, heur vermetende saecken boven heure machte om te consenteren de jonckheydt, de welcke niet connende verdraghen de straffe continentie vanden ouderdom vereyscht wordende, stellen, daer haer nochtans de deuchdelijcke voor behooren te wachten, haer eere, die niet min als ’t leven eens verlooren zijnde niet wederom ghecreghen en mach worden, vileynichlijck inde waechschale, ghelijck dese hertoghinne, die de selve niet en prefereerden voor een cleyne onbehoorlicke wellusticheyt met den prince Lowijs, die zijn luytenantschap hier nae soo wel waer nam dat hy niet en faillieerde des hertochs plaetse te houden soo dick wes heur d’occasie presenteerden.

Wes op den lesten dach van april, inden welcken hy buyten de poorten van Parijs dede spannen een seer costelijcke tente, ende voor den inganck van dien een hooghe calumme van rooden porfyr, verciert met veele cleyne pileerntghens van witten marmer, alle van de hoochte van ses cubiten. Ter zijden van de welcke hy noch dede oprichten, om by de aencommers heure figuyren daer op ghestelt te worden, een andere calumme ontrent een vadem hooghe van groene jaspe, seer costelijck ghemarmert ende met veele lofwercx verciert, ende daer beneffens twee rijcke stoelen voor de richters vanden camp, daer toe vercooren werden de hertoghen van Orleans ende van Borgoengien. Die heur des anderen daechs smorghens seer vroech derwaerts vervoechden, terwijlen dat [G4rb] Lowijs voor hem dede gaen zijne herauten ende wapendraghers met veele trompeeters, basoen ende schalmey blasers, trommeslagers ende pijpers, soo grooten gheluydt maeckende datmen den anderen niet hooren noch verstaen en conden, ghevolcht wordende van een rosbare met het beeldt van de hartoghinne, seer constelijck ghemaeckt ende rijckelijck toegherust. Achter dit beeldt reedt hy selve op een seer snel ende sterck Spaens oorloochs peert, ghewapent met een vergult harnas met straelen ghegraveert. Daer nae droech eene der hoochste princen van zijns vaders hof zijnen helm ende eenen anderen zijn lancie, achter de welcke reden ende ginghen veele jonghe princen, ridderen ende edelluyden, met alle de welcke Lowijs in de voorseyde ordeninghen den coninck, zijnen vader, eenen goeden morghen ginck aenbieden. Waer teghens hy de wenschinghe van een goet gheluck ontfanghen hebbende, voechde hy hem voorts in zijn tente, doende de trompeteers blasen, ende nae dat hy ’t beeldt vande hertoginne hadde doen stellen op de porfyre calumme, [dede] deur eenen heraut uytroepen dat egeenen ridder wapen draghende, soo stout en ware te comen in zijn tente, oft hy soude zijn meestersse eerst voor d’alderschoonste vande gheheele weerelt bekent moeten hebben, indien hy deur feyten van wapenen niet ter contrarien en wilde proberen. ’t Welck de richters vanden campe hoorende, ginghen terstonts in heure stoelen sitten, ende de heeren sampt edelluyden met de jouffvrouwen, die seer veele waren, soo van uytlandighe als inlan[di]ghe, in de tenten ende op [d]e schavooten by heur doen oprichten. Rontsom de welcken [G4va] hem ’t ghemeyne volck noch nauwelijcx te deghen in ordeninghe gestelt en hadden als den grave Dur[c]el van Arragon te voete uyt zijn pauwelioen quam, doende in een rosbare by vier schiltknechten draghen de statue van de dochter des conincx van Arragon, nae welcke statue hy selfs ginck, ghevolcht wordende van vier andere schiltknechten daer van den eenen leyden een groot swert blinckent oorloochs peert, den tweeden droech zijnen helmet, den derden den schilt ende den vierden ’t sweert van den grave, die hem soo gheringhe als hy zijn beeldt hadde doen stellen op de daer toe gheordineerde figuyre, by de tente van Lowijs voechde, segghende: “Prince, ick en weet niet oft ghy overwonnen zijt deur ydel glorie der presomptie van uwe sterckheyt ofte deur vermetelijcke hooveerdicheydt dan te willen staende houden dese uwe meyninghe, om de welcke leughenachtich te maecken ick bereydt ben met de cracht van mijnen arm te proberen mijn alderliefste veel schoonder te zijn als de uwe.”

“Grave,” antwoorde Lowijs, “ick sal u, voor dat den nacht ons sal overcomen, doen bekennen uwe ydele vermetelijcke hoveerdicheydt!”

’t Welck gheseydt hebbende, ginghense gewapent te peerde, loopende teghens den anderen met sulcken crachte dat sy beyde heure lancien aen spaenderen inde locht deden springhen, int voort passeren den anderen mette lichaemen, schilden ende hoofden ontmoeten met een alsulcke furieusheydt dat heure peerden bedwonghen werden metten beenen om hooch te vallen. Maer vuyrichlijcke begheerte van te overwinnen dede heur veerdichlijcken op de voeten springhen, alle beyde soo couragieuselijck met den sweerde vechtende dat het een goede wijle swaerlijc [G4vb] stonde te oordeelen aen wien de victorie soude blijven. ‘t Welcke den prince verdrietende, greep alsulcken moet dat den grave van Durcel achterwaerts moste wijcken om te schutten zijne sware slaghen, waer vander eene, die hy met ghewelt m[e]ynde te ontspringhen, hem ter aerden dede vallen om datse seer dapperlijck treften opt hoochste van zijnen helm, die hem den prince voorts daer na vant hooft ruckten ende stelden hem zijn bloote sweert op de keele, segghende: “Nu moet ghy u hooveerdighe hooft verliesen indien ghy uwe eyghen woorden niet en wilt bekennen gheloghen te zijn, grave!”

Den welcken hier op deur spijt niet een woort en antwoorde, waerom den prince zijn sweert om hooghe hefte, maer de richters liepen haer haestelijcken by, segghende: “Mijn heere, het behoort u ghenoech te zijn van uwen vyandt ghebrocht te hebben in alsulcken state dat hy gheene macht meer en heeft om hem te verweeren.”

Met welcke woorden hem Lowijs contenterende, dede het beelt vande princesse van Arragon by twee van de campwachters stellen onder de voeten der figuyre vande hartoginne, ghelijck oock alle andere zijne overwinnende naevolgheren deden, onder de statue van heure alderliefsten.

Hierentusschen wort ben graeve van zijne dienaeren ghedraghen in zijn tente, alwaer hy dede medicineren zijne wonden, daer van de genesinghe seer langhsaem gheviel om dat die seer groot ende diep waeren ghehouwen ende gheslaghen deur den furieusen arm van Lowijs, voor den welcken hem van dien dach noch presenteerden eenen Milaenschen ridder ende vijf andere heeren uyt Italien, die alle by Lowijs bedwonghen worden des graven voetstappen te volghen. Waer mede den geheelen dach [G5ra] ten eynde liep, soo dat hem een yeghelijck vertrocke wes tot dat den prince des anderen daechs smorghens wederom inden camp quam.

Aldaer een weynich tijdts hier nae oock arriveerde eenen seer stoudtmoedighen Spaenschen ridder, den welcken zijne uyteysschinghe seer hooveerdichlijck ghedaen hebbende, ghelijck het natuyreel is van sulcke natie, monteerden te peerde om zijnen loope te doen teghens den prince, die hem t’zijnder aencompste met zijn lancie soo dapper treften dat hy met zijn aenghesicht quam te legghen daer ander luyden ghemeynelijck mette voeten gaen. Dies niet teghenstaende spranck hy gailliaerdelijcken op zijne voeten, slaende met zijn sweert so dapperlijcken nae zijnen vyandt datse alle in groote vreese waren die een goede affectie droeghen tot den prince Lowijs, den welcken zijnen gheest nochtans alsoo animeerden dat den Spaengjaert om den doodt te schouwen hem, ghelijck de voorgaende Italianen, moesten contenteren met een munte, daer met eer den avondt quam oock noch selven andere ridders van Castilien ten vollen betaeldt worden deur de liberale slaghen van Lowijs, wiens feyten hier deur van eenen yeghelijcken ende sonderlinghe van de hertoghinne, die daer van dien dach mede present gheweest was, soo seere ghepresen werde dat het gheroep daer van ghecommen zijnde tot de ooren van den coninck ende de coninghinne, sy op der selver hertoghinne neerstich versoeck, beloofde, om heurs soons ridderlijcke daden met haer eyghen ooghen te moghen aenschouwen, haer den volghenden dach oock by den camp te sullen laten vinden.

Hoe de prins Lowijs de eerste dag liet voorstellen en bewaarde de figuur der hertogin van Bourgondië die hem vergunde de allerhoogste amoureuze gratie. Het 33 kapittel.

Terwijl de voorzegde twee herauten van Lowijs hun commissie deden en hij met de hertog de dingen tot hun zaken noodzakelijk lieten klaar maken keek hij alle dagen om de hertogin van Bourgondië familiair te mogen spreken nieuwe middelen, waarin hem het fortuin ook zo gunstig was dat de koning om hem te vermaken drie dagen lang buiten Parijs op een zijn lusthof logeerde aldaar vergezelschapt werd van de hertog die zo gauw niet absent was of de prins ging de hertogin bezoeken en tot haar zei: “Mevrouw, u is voldoende bekend mijne onuitsprekelijke marteling die zich van dag te dag zo zeer vermeerdert dat deze uw dienaar wiens wil veel vaardiger is om u onderdanig te zijn als [G3va] uw woorden hem zou mogen gebieden waardoor zeer gauw de pijn der dood niet zal kunnen ontgaan, zo ver uw gratie door deze geschiktheid ons het Fortuin, wiens natuur wankelbaar is, al nu door ’t afwezen van de hertog presenteert, hem niet gelieft te vergunnen volkomen vertroosting.”

“Hoe zou ik, die meer aan u als gij aan mij gehouden bent,” antwoorde de hertogin, “die mogen weigeren na dien de liefde en plicht mij gebieden u die te consenteren, mijn allerliefste Lowijs?”

Die zij hiermee alle ogenblikken zo gracieus aan zijn vingers drukte en al te met, doch zo geheim dat het niemand bemerkte, op zijn mond kuste dat de aller van die ooit gehongerd heeft, indien hij niet was van zo’ n grof verstand dat men hem bijna de simpelste spijs in de mond moest steken voor dat hij zichzelf goede sier aan zou willen doen, licht zou bemerkt hebben de prinses te zijn van goede appetijt om daarvan verzadigd te worden en zij zich in de plaats stelden in hun logement. Alwaar Lowijs de toekomende nacht doorheen ging en daarvan een van de kameniers der hertog die zij alle hun geheim vertrouwden de sleutel had, was een oude galerij daar zeer zelden iemand in passeerde, responderend op een van de hoeken van de hof van de koningin, waarna hem Lowijs met een van zijn dienaren alleen die hij door lange ervaring getrouwe te zijn bevonden had, ter gezette uren voegde en vond aan de deur van die galerij de voorzegde kamenier die in deze zaak bij haar vrouwe geïnstrueerd was waar de knecht [G3vb] aldaar wachtte en voorts leidde tot in de kamer tot aan het bed van de hertogin. Alwaar Lowijs zonder enige langere ceremonies te maken zonder stegelrepen te paard monteerden, zo dapper pikeerde dat de hertogin openlijk bekende zijn sporen beter gehard te zijn dan die van de hertog, zo ver die niet door oudheid versleten waren, wat de kamenier hoorde en zei in zichzelf: “Voorwaar, deze twee n hebben tot het toepassen van hun medicijn van hun bevende koorts geen derden van doen.” Waarom zij zich niet langer kon lijden en ik en weet niet wat verleiding, uit de kamer vertrok, veinsde iets te doen te hebben in de kleerkast, terwijl Lowijs zijn hertogin zo lang met sommige liefelijke opzetten onderhield tot dat hij wederom gekwalificeerd was om haar voor de derde keer de rol te doen passeren, waarin zij haar zo naarstig vertoonde dat ze voorts daarna, om geen tijd te verliezen, bereid was om te doorlopen. Maar de prins volgde diegene waarmee een grote hevigheid weinig duurt en viel met de hertogin in slaap daarin zo lang volharden dat de kamenier ze kwam wekken zei dat de zoon van Phoebus de voorloper van de dag in het oosten vertoonden. Wat Lowijs zag en wilde hij de adieu niet minder plezierige maken dan de welkomst genoeglijk was geweest en zei tot de jonkvrouw: “Ik bid u, mijn lief, toch eens te willen gaan bezien of het helder weer is.”

Ondertussen deed hij zijn laatste charge die deze twee patiënten zo behaaglijk viel dat zij besloten zich de volgende nacht wederom op deze [G4ra] plaats bijeen te voegen. wat zij ook alzo achtervolgden door de absentie van de goede oude hertog, wiens gelijke zichzelf dikwijls doen kronen met de figuur van de wassende maan, wat zijn twee horens en zich vermeten de zaken boven hun macht om te consenteren de jonkheid die niet kunnen verdragen de straffe houding die van de ouderdom vereist wordt en stellen, daar ze zich nochtans de deugdelijk voor behoren te wachten, hun eer die niet minder als ’t leven dat eens verloren is niet wederom gekregen mag worden, ellendig in de waagschaal, gelijk deze hertogin die het niet prefereerde voor een kleine onbehoorlijke wellustigheid met de prins Lowijs die zijn luitenant schap hier na zo goed waar nam dat hij niet faalde de hertog plaats te houden zo vaak hun de gelegenheid presenteerden.

Het was op de laatste dag van april waar hij buiten de poorten van Parijs liet spannen een zeer kostbare tent en voor de ingang van dien een hoge kolom van rood porfier versierd met vele kleine pilaartjes van wit marmer, alle van de hoogte van zes ellenbogen. Ter zijden van die hij noch liet oprichten om bij de die aankwamen hun figuren daarop gesteld te worden, een andere kolom omtrent een vadem hoog van groene jaspis, zeer kostbaar gemarmerd en met veel lofwerk versierd en daarnaast twee rijke stoelen voor de rechters van het kamp, daartoe verkozen werden de hertogen van Orleans en van Bourgondië. Die zich de volgende dag ‘s morgens zeer vroeg derwaarts vervoegden terwijl dat [G4rb] Lowijs voor hem liet gaan zijn herauten en wapendragers met vele trompetters, bazuin en schalmei blazers, trommelslagers en pijpers die zo’ n groot geluid maakten dat men de anderen niet horen noch verstaan kon die gevolgd werden van een draagbaar met het beeld van de hertogin, zeer kunstig gemaakt en rijk toegerust. Achter dit beeld reedt hij zelf op een zeer snel en sterk Spaans oorlog paard, gewapend met een verguld harnas met stralen gegraveerd. Daarna droeg een der hoogste prinsen van zijn vaders hof zijn helm en een andere zijn lans, achter die reden en gingen vele jonge prinsen, ridders en edellieden, met alle die Lowijs in de voorzegde ordening de koning, zijnevader, een goede morgen ging aanboden. Waartegen hij de wens van een goed geluk ontvangen had en voegde hij hem voorts in zijn tent, liet de trompetters blazen en na dat hij ’t beeld van de hertogin had laten stellen op de porfieren kolom liet hij door een heraut uitroepen dat geen ridder die een wapen draagt zo stout was te komen in zijn tent of hij zou zijn meesteres eerst voor de allermooiste van de gehele wereld bekend moeten hebben, indien hij door wapenfeiten niet ter contrarie wilde proberen. Wat de rechters van het kamp hoorden en gingen terstond in hun stoelen zitten en de heren samen met de edellieden met de juffrouwen, die er zeer veel waren, zo van buitenlands als inlands, in de tenten en op de schavotten bij hen doen oprichten. Rondom die [ G4va] zich het gewone volk noch nauwelijks terdege in ordening gesteld hadden toen de graaf Durcel van Aragon te voet uit zijn paviljoenen kwam en liet hem in een draagstoel bij vier schildknechten dragen ter standbeeld van de dochter van de koning van Aragon, naar welk standbeeld hij zelf ging en werd gevolgd van vier andere schildknechten daarvan de ene leidde een groot zwart blinkend oorlogspaard, de tweede droeg zijn helm, de derde de schild en de vierde ’t zwaard van de graaf die hem zo gauw als hij zijn beeld had laten stellen op de daartoe geordineerde figuur bij de tent van Lowijs voegde en zei: “Prins, ik weet niet of gij overwonnen bent het door ijdele glorie der veronderstelling van uw sterkte of door vermetele hovaardigheid dan te willen staande houden deze uw mening en om die leugenachtig te maken ik bereid ben met de kracht van mijn arm te proberen mijn allerliefste veel mooier te zijn dan de uwe.”

“Graaf,” antwoorde Lowijs, “ik zal u, voor dat de nacht ons zal overkomen, doen bekennen uw ijdele vermetele hovaardigheid!”

Toen ze dat gezegd hadden gingen ze gewapend te paard en liepen tegen elkaar met zulke kracht dat zij beide hun lansen aan spaanders in de lucht lieten springen, in het voort passeren de andere met de lichamen, schilden en hoofden ontmoeten met al zulk furieus dat hun paarden gedwongen werden met de poten omhoog te vallen. Maar de vurige begeerte van te overwinnen liet en vaardig op de voeten springen en alle beide zo moedig met het zwaard vochten dat het een goede tijd zwaar [G4vb] stond te oordelen aan wie de victorie zou blijven. Wat de prins verdroot en greep al zulk moed dat de graaf van Durcel achteruit moest wijken om te beschutten zijn zware slagen waarvan er een die hij met geweld meende te ontspringen hem ter aarde liet vallen omdat het zeer dapper trof op het hoogste van zijn helm die hem de prins voorts daarna van het hoofd rukte en stelden hem zijn blote zwaard op de keel en zei: “Nu moet gij uw hovaardige hoofd verliezen indien gij uw eigen woorden niet wilt bekennen gelogen te zijn, graaf!”

Die hierop door spijt geen woord e antwoorde, waarom de prins zijn zwaard omhoog hief, maar de rechters liepen ze haastige bij en zeiden: “Mijn heer, het behoort u genoeg te zijn van uw vijand gebracht te hebben in al zulk staat dat hij geen macht meer heeft om hem te verweren.”

Met welke woorden hem Lowijs bevredigende, en liet het beeld van de prinses van Aragon bij twee van de kampwachters stellen onder de voeten der figuur van de hertogin, gelijk ook alle andere zijn overwinnende navolgers deden onder het beeld van hun allerliefsten.

Ondertussen werd de graaf van zijne dienaars gedragen in zijn tent alwaar hij liet medicineren zijn wonden, waarvan de genezing zeer langzaam duurde omdat die zeer groot en diep waren gehouwen en geslagen door de furieuze arm van Lowijs, voor die hem van die dag noch presenteerde een Milaans ridder en vijf andere heren uit Italië, die alle bij Lowijs bedwongen werden de graaf zijn voetstappen te volgen. Waarmee de gehelen dag [G5ra] ten einde liep zo dat zich iedereen vertrok tot dat de prins de volgende dag ’s morgens wederom in het kamp kwam.

Aldaar een weinig tijd hierna ook arriveerde een zeer stoutmoedige Spaanse ridder die zijn uit eisen zeer hovaardig gedaan had, gelijk het natuurlijk is van zulke natie, monteerde te paard om zijn loop te doen tegen de prins die hem tot zijn aankomst met zijn lans zo dapper trof dat hij met zijn aanzicht kwam te liggen daar andere lieden gewoonlijk met de voeten gaan. Dat niet tegenstaande sprong hij levendig op zijn voeten en sloeg met zijn zwaard zo dapper naar zijn vijand dat ze alle in grote vrees waren die een goede affectie droegen tot de prins Lowijs, die zijn geest nochtans alzo animeerden dat de Spanjaard om de dood te schuwen hem, gelijk de voorgaande Italianen, moest het bevredigen met een munt, daarmee eer de avond kwam ook noch zelf andere ridders van Castilië ten vollen betaald werden door de liberale slagen van Lowijs, wiens feiten hier door van iedereen en vooral van de hertogin, die daarvan die dag mede present geweest was, zo zeer geprezen werd dat het geroep daarvan gekomen was tot de oren van de koning en de koningin en het naarstig verzoek van de hertogin beloofde om hun zoon ridderlijke daden met hun eigen ogen te mogen aanschouwen en zich de volgenden dag ook bij het kamp te zullen laten vinden.

[G5rb] Vant ghevecht tusschen Lowijs, ende Orenus, den hertoch van Galles. Het .XXXV. capittel.

Opten derden dach reedt Lowijs seer vroech wederomme nae den camp, alwaer hem voorts daer nae volchden den coninck met de coninghinne, vergheselschapt wordende van de hertoghinne met veele andere princessen, baroenen ende ridderen, die heur nauwelijcx op de costelijcke stellagie, voor haerluyder bereydt, gheset en hadden oft daer presenteerden hem eenen Engelsman, seer rijckelijk toegherust, den welcken Lowijs uyt gheheyscht hebbende, gheschieden tusschen heur beyden eenen langhen tijdt een seer furieus ghevecht, tot dat den prince Lowijs deur eenen traversen slach zijn sweerdt so dapper opt hoochste van zijnen helm dede daelen dat die om veer vlooch, mede nemende een quartier van zijnen hoofde, ’t welcke hem Lowijs voorts dreychde af te slaen, maer overmits hy soo luyde riep dat het een yeghelijck mochte hooren, bekenden des princes minnaresse veel schoonder als de zijne te wesen, liet hy den Enghelsman toe van zijne dienaren gedraghen te worden ter plaetse daer men zijne quetsueren, waer aen hy nochtans den volgenden dach sterf, verbonde. Terwijlen Lowijs voor zijn vader, moeder ende alderliefste met zijn peerdt vast braveerde, om dat hy zijn hoochmoedich herte van den Enghelsman in haere presentie soo vailliantelijcken overwonnen te hebben, verhooveerdicht [G5va] hadde, als mede int perck op een hooch couragieus Spaensch oorloochs peert quam rijden een man, groot van persoone, met vergulde wapenen ende een brave plumagie op zijnen helm, betoonende soo heerlijcke contenantie dat alle de omstaenders, hoe wel niemandt uytghenomen zijne dienaeren en wisten dat het Orenus den hertoch van Galleys was, daer uyt oordeelden dat hy eenighen grooten heere ende couragieus man moste wesen, waer inne sy haere meyninghe noch meer versterckten als sy hem, nae dat hy de figuyre vande princesse Agriole, infante van Enghelant, ghelijck by alle d’andere aencomers heurs liefste figuyren oock gheschieden, hadde doen stellen op de pileerne daer toe gheordineert, aen Lowijs hoorde doen een seer hoochmoedighe reden, in deser manieren: “De vermetenheyt der herten niet ondersocht hebbende de sware saecke, is dickwils een oorsaecke die menighe groote persoonagien deur een al te groote meyninghe van hem selfs veel leegher doet dalen als sy haer hooge meynen te verheffen. Heer Lowijs, ghy die onderstaen hebt te overwinnen soo veele Europische ridderen, waer onder ick alleene nochtans u hooveerdich hert hoope te doen bekennen dat mijn princesse niet alleen in schoonheyt maer oock in alle perfectheden verre te boven is gaende uwe ghefavoriseerde!”

“Sulcke leugenen,” antwoorde Lowijs, “en sullen noyt spruyten uyt den monde van des coninckx van Vranckrijckx soone, al souden alle zijne lidtmaeten van stuck tot stuck ghesneden worden. Daerom moet ghy een wonderlijck welsprekent man zijn, meynende my wijs te maecken een saecke de waerheydt soo ongheghelijck zijnde, om de welcke te beken[G5vb]nen ick u sal doen ghenade roepen onder de crachte van mijnen arm!”

“Daer voor my wel te sullen bewaren, smeec ick u by de siele vanden coninck Arius,” seyde den hertoch, ter wijlen hy zijnen loop nam teghens den gheenen die hem in ghelijcke manieren verbeyde, waer over sy den anderen met sulcker furie ontmoeten dat den hertoch zijne steghelreepen verloor, bereyt om te vallen, maer hielt hem soo wel aen de mane dat hy den sadel inne hielde terwijlen den prince onder zijn peert soo langhe ligghen blijvende dat den Engelsman, meynende dat hy heel verduyselt gheweest ware, van zijnen peerde tradt om hem te overvallen. Dan hy spranck hierentusschen couragieuselijck op zijne voeten, tredende met zijn blancke sweert nae den hertoch, die tot hem seyde: “Prince, bekent eer ick u ’t hooft alslae!”

“Hooveerdighe sot, versaeckt eer ick u lichaem van een houwe!”, antwoorde Lowijs.

Welcke woorden den hertoch alsoo vertoornden dat hy hem stelde tegens den prince, ende den prince teghens hem, met sulcke vehementie alsmen met opghestreckte seylen teghens den anderen siet marcheren twee vyandtlijcke schepen, die aen alle canten uyt blasen vyer ende vlamme, in sulcker manieren dat d’alderstoutsten vande omstaenders daer over eenen grouwel creghen, siende dat heur wapenen ende cleederen op verscheyden plaetsen gheverwet werden met heuren bloede, ’t welck Lowijs ten lesten door twintich wonden soo abondantelijck uytstorte, dat hy gheheel verflaut ter aerden viel voor de voeten van zijnen vyandt. Die terstont tot hem seyde: “Lowijs, bekent oft ghy sult hier aen sterven!”, houdende hem boven ’t hooft zijn bloote sweert, ’t welck hy, siende dat den prince hem niet en ant[G6ra]woorde, voorts verhefte, roepende met luyder stemme: “Beveelt God u ziele!”

Dat de richters van den camp soo gheringhe niet en hoorden oft sy riepen haestelijck daer teghen: “Onbekenden ridder, wy wijsen u toe de victorie. Laet met vreden den prince Lowijs!”

Die van den hertoch verlaeten zijnde, voort voor doodt nae de stadt ghebrocht worde, tot des conincx, coninginne als oock alle de heeren, edelluyden ende joffvrouwen van heur hof bedroeftheyt wel groot boven maten, maer nochtans veel cleynder als de bedrucktheyt vande hertoghinne, die, meynende den prince doodt te zijn, ’t welck sy veel liever heuren eyghen man in plaetse van hem toeghewenscht soude hebben, terstondts nae heur logement ginghe, alwaerse heur voorts met de cameniere, die alle heur secreten wiste, op haer eenicheyt vertrock in een cabinetghen, daerse soo gheringhe niet ghecomen en was oft sy viel gheheel van haer selven plat op de vloer neder, waerom de cameniere strackx haer toevlucht nam tot azijn ende cout water, waer mede sy wederom verweckte de levendighe gheesten van haer vrouwe, die bitterlijck bestonde te weenen, segghende: “O Fortuyne, ghy verkeerde bedriegersse van alle de voorspoedicheden, hoe ist moghelijck dat ghy zijdt soo variabel van den ghenen die terstondt noch was van uwe meeste ghefavoriseerde, by een yeghelijck glorie ghegheven wordende, in een ooghenblijck alsoo onder de voeten te werpen? Haddy ten minsten de verschrickelijcke Doodt bevolen hem met hare fenijninghe onschouwelijcke pijlen niet te raecken voor datse my daer van deelachtich hadde willen maecken, om my mede te verlossen van dese droefheyt, alle andere te [G6rb] boven gaende, die my, och God, onlijdelijck valt!”

Clanckende daer met heure handen ende betoonende soo droevigen ghelate dat de cameriere tot haer seyde: “Mevrouwe, ist nu saysoene van te houden alsulcke manieren? Voorwaer, indien ghy die niet en wilt veranderen, soo sullen de saecken die ghy ’t aldersecreetste begheert te houden ’t meest openbaer worden ...”

Daer op de hartoginne wilde antwoorden, als haer de coninginne deur eene van haere pagien dede vraghen oft sy Lowijs mede wilde gaen besoecken. Waerom sy verstaende dat hy noch leefde, seer verblijdt wort, haer al te groote droefheyt ’t best moghelijck gheveynsde, ende ginck met de coninghinne tot inde camer vanden prince, die heur soo gheringhe niet en sach of hy worde alsoo verandert dat alle zijne wonden daer van ’t bloeden al bereets gestemt was, wederom op spronghen. ’t Welck de medecijnmeesters siende, achten ’t selve te gheschieden door de schaemte van dat hy overwonnen was, waerom sy gheboden niemandt in de camer te laten comen voor dat ghepasseert soude zijn het perijckel des doodts.

’t Welck na drie oft vier daghen gheeyndicht wesende, ginck de hertoghinne hem dickwils besoecken, Godt neerstelijck biddende voor zijne ghesontheydt, die de medicijns soo wel beneerstichden dat hy de tornoyinghen noch wederom ooghenschijnlijck aensach voor dat de thien dagen des princen van Savoyen gheeyndicht waren.

Maer om dat onse historie niet en tendiert om te verhaelen ’t leven van hem noch vande hertoghinne, soo sullen wy wederom keeren tot den hertoch van Galles, den welcken, hem ende ’t effigie van Agriole inde plaetse van Lowijs ende ’t beeldt van de hertoghinne [G6va] ghevoecht hebbende, dien dach noch bevochten worden van vier andere cloecke ridderen, die hy nochtans alle overwan, doch niet sonder groot perijckel ende moeyten.

[G5rb] Van het gevecht tussen Lowijs en Orenus, de hertog van Galles. Het 35 kapittel.

Op de derde dag reedt Lowijs zeer vroeg wederom naar het kamp alwaar hem voorts daarna volgden de koning met de koningin die vergezelschapt werden van de hertogin met vele andere prinsen, baronnen en ridders die zich nauwelijks op de kostbare stellage voor ze bereid gezet hadden of daar presenteerden hem een Engelsman, zeer rijk uitgerust, die Lowijs het geëist had en geschiede tussen hun beiden een langen tijd een zeer furieus gevecht tot dat de prins Lowijs door een traversen slag zijn zwaard zo dapper op het hoogste van zijn helm liet dalen dat die omver vloog en mee nam een kwart van zijn hoofd, wat hem Lowijs voorts dreigde af te slaan, maar overmits hij zo luid riep dat het iedereen mocht horen, bekende de prins minnares veel mooier dan de zijne te wezen, liet hij de Engelsman toe van zijn dienaren gedragen te worden ter plaatse daar men zij kwetsingen, waaraan hij nochtans de volgende dag stierf, verbinden. Terwijl Lowijs voor zijn vader, moeder en allerliefste met zijn paard vast braveerde omdat hij zijn hoogmoedig hart van de Engelsman in hun presentie zo dapper overwonnen had verhovaardigd [G5va] had, als mede in het perk op een hoog moedig Spaans oorlogspaard kwam rijden een man, groot van persoon, met vergulde wapens en een brave pluimage op zijn helm en toonde zo heerlijke gemoedskalmte dat alle omstanders, hoewel niemand uitgezonderd zijn dienaren wisten dat het Orenus de hertog van Galles was en daar uit oordeelden dat hij enige grote heer en moedig man moest wezen, waarin zij hun mening noch meer versterkten toen zij hem na dat hij de figuur van de prinses Agriole, infante van Engeland, gelijk bij alle de andere aankomelingen hun liefste figuren ook geschieden, had doen stellen op de pilaar daartoe geordineerd en aan Lowijs hoorde te doen een zeer hoogmoedige reden in deze manieren: “De vermetelheid der harten niet onderzocht te hebben de zware zaak is dikwijls een oorzaak die menige grote personages door een al te grote mening van zichzelf veel lager doet dalen dan zij zich hoog menen te verheffen. Heer Lowijs, gij die onderstaan hebt te overwinnen zo vele Europese ridders, waaronder ik alleen nochtans u hovaardig hart hoop te doen bekennen dat mijn prinses niet alleen in schoonheid maar ook in alle perfectie verre te boven gaat uw begunstigde!”

“Zulke leugen,” antwoorde Lowijs, “zullen nooit spruiten uit de mond van de koning van Frankrijk zoon, al zouden al zijn ledematen van stuk tot stuk gesneden worden. Daarom moet gij een wonderlijk welsprekend man zijn die meent mij wijs te maken een zaak die de waarheid zo ongelijk is om die te bekennen [G5vb] en ik u zal laten genade roepen onder de kracht van mijn arm!”

“Daarvoor mij wel te zullen bewaren, smeek ik u bij de ziel van de koning Arius,” zei de hertog, terwijl hij zijn loop nam tegen diegenen die hem in gelijke manieren opwachtte waardoor hij de andere met zulke furie ontmoette dat de hertog zijn stegelrepen verloor en bereid om te vallen, maar hielt hem zo goed aan de manen dat hij het zadel in hield terwijl de prins onder zijn paard zo lang bleef liggen dat de Engelsman, meende dat hij heel duizelig geweest was en van zijn paard steeg om hem te overvallen. Dan hij sprong ondertussen moedig op zijn voeten en liep met zijn blanke zwaard naar de hertog die tot hem zei: “Prins, bekent eer ik u ’t hoofd afsla!”

“Hovaardige zot, verzaak eer ik uw lichaam vaneen houw!”, antwoorde Lowijs.

Welke woorden de hertog alzo vertoornden dat hij hem stelde tegen de prins en de prins tegen hem met zulke onstuimigheid die als men met opgestoken zeilen tegen de andere ziet marcheren twee vijandelijke schepen die aan alle kanten uitblazen vuur en vlammen, in zulke manieren dat de aller stoutste van de omstaanders daar over een gruwel kregen zagen dat hun wapens en kleren op verscheiden plaatsen gekleurd werden met hun bloed, wat Lowijs tenslotte door twintig wonden zo overvloedig uitstortte dat hij geheel verflauwt ter aarde viel voor de voeten van zijn vijand. Die terstond tot hem zei: “Lowijs, bekent of gij zal hieraan sterven!”, hield hem boven ’t hoofd zijn blote zwaard, wat hij, en zag dat de prins hem niet en antwoorde [G6ra] en voorts verhief en riep met een luide stem: “Beveelt God uw ziel!”

Dat de rechters van het kamp zo gauw niet hoorden of zij riepen haastig daartegen: “Onbekende ridder, wij wijzen u toe de victorie. Laat met vrede de prins Lowijs!”

Die van de hertog verlaten was en voort voor dood naar de stad gebracht werd tot de koning, koningin als ook alle heren, edellieden en juffrouwen van het hof bedroefd wel groot boven maten, maar nochtans veel minder dan de bedruktheid van de hertogin die meende de prins dood te zijn, wat zij veel liever haar eigen man in plaats van hem toegewenst zou hebben, terstond naar haar logement ging alwaar ze zich voorts met de kamenier die al haar geheimen wist in haar eenheid vertrok in een kabinetje daar ze zo gauw niet gekomen was of zij viel geheel van zichzelf plat op de vloer neer, waarom de kamenier daarna zijn toevlucht nam tot azijn en koud water waarmee zij wederom verwekte de levendige geesten van haar vrouwe die bitter bestond te wenen en zei: “O Fortuin, gij verkeerde bedriegster van alle voorspoed is het mogelijk dat gij bent zo variabel van diegene die terstond noch was van uw meeste begunstigde en door iedereen glorie gegeven werd en in een ogenblik alzo onder de voeten te werpen? Had gij ten minsten de verschrikkelijke Dood bevolen hem met zijn venijnige onzichtbare pijlen niet te raken voor dat ze mij daarvan deelachtig had willen maken om mij mede te verlossen van deze droefheid die alle andere te [G6rb] boven gaat die mij, och God, onlijdelijk valt!”

Klapte daarmee haar handen en betoonde zo’n droevig gelaat dat de kamenier tot haar zei: “Mevrouw, is het nu het seizoen van te houden al zulke manieren? Voorwaar, indien gij die niet wilt veranderen, zo zullen de zaken die gij ’t aller geheimste begeert te houden ’t meest openbaar worden ...”

Waarop de hertogin wilde antwoorden toen haar de koningin door een van haar pages liet vragen of zij Lowijs mede wilde gaan bezoeken. Waarom zij verstond dat hij noch leefde zeer verblijd werd en haar al te grote droefheid ’t best mogelijk veinsde en ging met de koningin tot in de kamer van de prins die haar zo gauw niet zag of hij werd alzo veranderd dat alle zijn wonden waarvan ’t bloeden al gereed gestopt waren wederom open sprongen. Wat de medicijnmeesters zagen en achten dat te geschieden door de schaamte van dat hij overwonnen was, waarom zij geboden niemand in de kamer te laten komen voor dat gepasseerd zou zijn het perikel der dood.

Wat na drie of vier dagen geëindigd was en ging de hertogin hem dikwijls bezoeken en God naarstig bad voor zijn gezondheid die de dokters zo wel bevlijtigden dat hij het toernooien noch wederom ogenschijnlijk aanzag voor dat de tien dagen de prinsen van Savoie geëindigd waren.

Maar om dat onze historie niet en tendeert om te verhalen ’t leven van hem noch van de hertogin zo zullen wij wederom keren tot de hertog van Galles die hem en de beeltenis van Agriole in de plaats van Lowijs en ’t beeld van de hertogin [G6va] gevoegd had die dezen dag noch bevochten werd van vier andere kloeke ridders die hij nochtans alle overwon, doch niet zonder groot perikel en moeite.

Van ’t ghevecht tusschen Palmerijn ende den hertoch van Galles. Het .XXXVI. capittel.

Op den selfden dach als Lowijs van Orenus overwonnen was, quam des avonts oock aldaer binnen Parijs den prince Trineus met Ptolomeus ende Palmerijn, den welcken des anderen daechs smorghens zijne wapenen ende wapenrock, die hem Polinarde ghegheven hadde, aenghedaen hebbende, met zijne twee cammeraten in eenen geresolveerden moede reedt nae den camp tot den hertoch Orenus, segghende: “Heer ridder, al en hebt ghy my noyt misdaen daerom ick u eenighen quaden wille soude moghen toedraghen, soo en can nochtans mijnen dienste die eeuwelijck verbonden is aen de excellente perfecktheyt vande ghene die ick weet een spieghel van alle deucht ende schoonheydt te zijn, niet consenteren dat ick u late in uwe quade meyninghe.”

“Die niet quaet, maer d’uwe valsch te zijn,” antwoorde den hertoch, “sal ick u proberen niet mette woorden maer mette wercken!”

Ende sluytende hier met, soo wel hy als Palmerijn, heure helmen, dedense des anderens lancien aen stucken in de locht vlieghen, waeromme heur wederomme op haer beyder versoeck nieuwe speren ghegheven worden, met de welcke sy den anderen soo [G6vb] dapperlijck groetten dat den hertoch ontfanghende een groote wonde, mette beenen quam te staen daer ander luyden ’t hooft pleghen te draghen. Nochtans spronck hy lichtveerdelijcken op zijne voeten, nemende zijn sweert in beyde de handen, waerom Palmerijn vresende dat hy zijn peert soude dooden, mede uyten sadel spronck, vanden hertoch niet min aenghevallen wordende als eenen leeuw onder een kudde schapen, maer hy dede hem bycans altijts voor d’ooge glinsteren de scherpte van zijn sweert, ’t welck hy geduyrichlijcken om hooghe houdende, ’t selve soo dickwils ende dapper op hem dede neder dalen dat den hertoch nae een lang twijffelachtich ghevecht overmidts ’t veelvoudige uytstortinge zijns bloets bedwonghen wert half doot ter aerden te storten voor de voeten van Palmerijn. Die hem terstondts met eenen crachtighen arm den helm van ’t hooft ruckten ende met den anderen zijn sweert opheften, als de richters daer by quamen, segghende dat hy de victorie ghenoech ghedaen hadde, doende den hertoch by zijne dienaeren in zijn tente draghen, hoewel dat hy liever ghestorven als langher gheleeft soude hebben om den spijte dat hy overwonnen was van Palmerijn. Die de figuyre van zijn Polinarde van d’een pileerne op d’ander ghestelt hebbende, van dien dach noch overwan vier andere Fransoysche ridderen, alle soo cloecke mannen dat Palmerijn die niet levendich en meynde ontgaen te hebben, hoewel dat hy noch dapperder feyten moeste doen in de vier daghen daer nae volghende, dat sich teghens hem nochtans tot heurer aller grooter leetwesen presenteerden veele dappere ende couragieuse Engelsen, Fransoysen, Italianen, Spaengiaerden, Griecken ende Romeynen, [G7ra] den lesten van allen den welcken eenen seer cloeckmoedighen ridder was, Robrecht ghenaemt, die het meer als vier uren lanck in groote twijffelinghe teghens hem staende hielde. Maer ten lesten gheconsidereert hebbende dat hoe men machtigher teghenpartye heeft, hoe men grooter moet behoort te ghebruycken, wierp hem met sulcken cracht op zijnen vyandt dat hem dien de partye moeste quiteren, daer met Palmerijn van de acht daghen by den prince van Vrankrijcke in ghestelt om te vechten voor de schoonheyt vande hertoginne van Borgonien, voor zijn Polinarde vercreech de volcomen victorie. Van de welcke hem een yeghelijck, denckende hoe het mogelijck was dat eenen ridder coste resisteeren soo veele andere, seer verwonderden, sonderlinghe den coninck Agariel, die hem hier deur so grootelijcx estimeerden dat hy hem bedwonge met alle zijn geselschap te commen logieren int hof, alwaer hy soo wel ghemedicineert ende ghetrackteert wort dat hy wederom ghenoechsame sterckheydt creech om de wapenen te voeren in den tijdt van ses daghen gheduyrende, de welcke hy dickwils besocht worden van de coninghinne ende haere joffvrouwen als oock van den prince Lowijs, die hem een seer groote affectie toedroeghe, ende schenckten hem twee van zijne alderbeste peerden omme dat hy hem ghewroocken hadde, vechtende teghens den hertoghe Orenus voor de schoonheyt van de ghene, waer van Lowijs den naem soo neerstelijck versocht dat Palmerijn geen bequame middelen en wiste te bedencken om hem met beleeftheyt te moghen excuseren, maer hem die verclarende, als oock mede wie dat Trineus was, badt hy boven al den naem van Polinarde secreet te willen [G7rb] houden. ’t Welcke hem den prince vastelijck beloofde, doende daer nae so wel hy als zijnen vader, die hy den staete van Trineus mede verclaert hadde, den selven soo groote eere aen doende als een sulcken hooghen persone weerdich was.

Van ’t gevecht tussen Palmerijn en de hertog van Galles. Het 36 kapittel.

Op dezelfde dag toen Lowijs van Orenus overwonnen was kwam ‘s avonds ook aldaar binnen Parijs de prins Trineus met Ptolomeus en Palmerijn die de volgende dag ’s morgens zijn wapens en wapenrok, die hem Polinarde gegeven had, aangedaan had met zijne twee kameraden in een besloten gemoed reedt naar het kamp tot de hertog Orenus en zei: “Heer ridder, al hebt gij mij nooit misdaan waarom ik u enige kwade wil zou mogen toedragen zo k nochtans mijn dienst die eeuwig verbonden is aan de excellente perfectie van diegene die ik weet een spiegel van alle deugd en schoonheid te zijn niet consenteren dat ik u laat in uw kwade mening.”

“Die niet kwaad, maar de uwe vals te zijn,” antwoorde de hertog, “zal ik u proberen niet met de woorden maar met de werken!”

En besloot hiermee, zo wel hij als Palmerijn, hun helmen, deden zee de andere hun lansen aan stukken in de lucht vliegen, waarom ze wederom op hun beider verzoek nieuwe speren gegeven werden waarmee zij de andere zo [G6vb] dapper groetten dat de hertog ontving een grote wonde en met de benen kwam te staan daar andere lieden ’t hoofd plegen te dragen. Nochtans sprong hij lichtvaardig op zijn voeten en nam zijn zwaard in beide handen, waarom Palmerijn vreesde dat hij zijn paard zou doden en mede uit het zadel sprong en van de hertog niet minder aangevallen werd als een leeuw onder een kudde schapen, maar hij liet hem bijna altijd voor de ogen glinsteren de scherpte van zijn zwaard, wat hij gedurig omhoog hield en het zo dikwijls en dapper op hem liet neer dalen dat de hertog na een lang twijfelachtig gevecht overmits ’t veelvoudige uitstorten van zijn bloed gedwongen werd half dood ter aarde te storten voor de voeten van Palmerijn. Die hem terstond met een krachtige arm de helm van ’t hoofd rukten en met de andere zijn zwaard ophief als dat de rechters daarbij kwamen en zei dat hij de victorie genoeg gedaan had en lieten de hertog bij zijn dienaars in zijn tent dragen, hoewel dat hij liever gestorven als langer geleefd zou hebben om de spijt dat hij overwonnen was van Palmerijn. Die de figuur van zijn Polinarde van de ene pilaar op de andere stelde en van die dag noch overwon vier andere Franse ridders, alle zo kloeke mannen dat Palmerijn die niet levend meende ontgaan te hebben, hoewel dat hij noch dapperder feiten moest doen in de vier dagen daarna volgend dat zich tegen hem nochtans tot hun aller grote leedwezen presenteerden vele dappere en moedige Engelsen, Fransen, Italianen, Spanjaards, Grieken en Romeinen, [G7ra] de laatste van allen die een zeer kloekmoedige ridder was, Robrecht genaamd, die het meer dan vier uren lang in grote twijfel tegen hem staande hield. Maar tenslotte geconsidereerd had dat hoe men machtiger tegenpartij heeft, hoe men grotere moed behoort te gebruiken, wierp hem met zulk kracht op zijn vijand dat hem die partij moest kwijten, waarmee Palmerijn van de acht dagen bij de prins van Frankrijk ingesteld om te vechten voor de schoonheid van de hertogin van Bourgondië, voor zijn Polinarde verkreeg de volkomen victorie. Van die zich iedereen denkt hoe het mogelijk was dat een ridder kon weerstaan zo vele andere zeer verwonderde, vooral de koning Agariel, die hem hierdoor zo zeer achtte dat hij hem dwong met al zijn gezelschap te komen logeren in de hof alwaar hij zo wel gemedicineerd en getrakteerd werd dat hij wederom voldoende sterkte kreeg om de wapens te voeren in de tijd van zes dagen gedurende waar hij dikwijls bezocht werd van de koningin en haar juffrouwen als ook van de prins Lowijs die hem een zeer grote affectie toedroeg en schonk hem twee van zijn allerbeste paarden omdat hij hem gewroken had en vocht tegen de hertog Orenus voor de schoonheid van diegene, waarvan Lowijs de naam zo naarstig verzocht dat Palmerijn geen bekwame middelen wiste te bedenken om hem met beleefdheid te mogen excuseren, maar die hem verklaarde als ook mede wie dat Trineus was, bad hij boven al de naam van Polinarde geheim te willen [G7rb] houden. Wat hem de prins vast beloofde en deed daarna zo wel hij als zijn vader die hij de staat van Trineus mede verklaard had en die zo’n grote eer aan deed als een zulk hoge persoon waardig was.

Van den strijt tusschen de twee persoonen van de hertoghen van Savoyen en Loreynen. Het .XXXVIJ. capittel.

De voorseyde acht daghen gheeyndicht zijnde dede den hertoch van Savoyen oprichten twee porphyren colummen, veel costelijcker als de ghene van den prince Lowijs gheweest waeren, met zijne tenten ghevoeyert met root vyolet carmosy fluweel, verciert met verscheyden borduyringen ende overvloedicheyt van refereynen in goude letteren ghestickt, daer onder men sach veel amoreuse spreucxkens van historischrijvers ende poeten, so Griecken als Latijnen, alle ghevoecht zijnde op de liefde tusschen hem ende de suster van Lowijs, Catharina ghenoemt. De welcke hy des smorghens vroech ghegaen wesende eenen gheluckighen morgen wenschen, ontfinck van haer tot een faveur een bracelet verciert met ses groote soo diamanten als robijnen, waer met hy hem, vreesende dat heur de coninginne overcomen soude, voorts van daer vertrock na den camp, tot de richters van dien twee seer voorsichtige mannen, als den outsten sone van Vranckrijck met den grave van Arminack vercooren waeren by den hertoch. Die hem, om dat de wapenen stonden te verkiesen [G7va] by den aencomer, onghewapent aen de poorte van zijn tente hielde tot dat hem quam presenteeren den hertoch van Loreynen, doende by zijne ridderen voor hem draghen een ghecroonde figuyre van een jonckvrouwe, so constelijck het natureel nae geconterfeyt datter niet onderscheydelijcx en was als ’t leven, hebbende boven op de croone in goude letteren op eenen silveren grondt gheschreven: Dit is Polinarde, d’ydoonste,
Boven alle jonckvrouwen de schoonste.

Welcke figuyre by hem doen stellen wesende op de pileerne daer toe geordineert, ginck hy by den hertoch van Savoyen, tot hem segghende: “Ghy verachter van d’alder perfectste schoonheden, siet hier voor u den genen die met crachte van zijnen arm u sal doen bekennen uwe leughenen, die so grovelijck niet en behoorde gesproocken te worden uyten mont van eenen prince van Savoyen!”

Waer over den hertoch soo vergramt worden dat hy sonder een woordt daer op te antwoorden hem in aller neersticheyt ginck wapenen, ende nemende een stercke lancie liep hy daer met so crachtelick op zijnen vyant, ende die op hem, dat tot aen haer handen toe in stucken spronghen heure lancien, daer van de punten oock deurdronghen haere schilden tot op de harnassen, die grof van yser wesende heure lichamen seer wel beschermden. Waer over sy den anderen voorby ghepasseert zijnde, keerde hem den Savoy[a]ert haestelijck om, slaende met zijn sweert een seer swaeren slach daer met hy meende ’t hooft op te cloven vanden Loreyn, die den selven niettemin op zijnen schilt afschutten, bespringhende zijnen vyandt om hem daer van te revenseeren soo vailiantelijcken dat [G7vb] hy hem op verscheyden plaetsen wonde. Terwijlen dat den prince van Savoyen oock niet en sliep, maer dickwils sonder aessem te verhaelen met sulcke fellicheyt op den Loreyn smeet ende hielt, dat dien meende niet met eenen mensch maer met eenen waerachtighen duyvel te doen te hebben. Nochtans verweerde hy hem eenen langen tijt so dapperlick dat alle de omstaenders, eenen grouwel hebbende van ’t selve te aensien, niet en wisten te oordeelen wie van de victorie triumpheren soude, tot dat den hertoch van Savoyen in groote toornicheydt, willende spelen om quijt of dobbel, met zijn scherpsnijdent sweert meer als een quartier met sommighe gespen van des Loreyns schilt af hieuw deur eenen so wel ghetrocken slach, dat den selven voorts daelde tot in de helfte des hals van zijn peert, dat hier om doot ter aerden viel ende zijnen meester onder hem, breeckende zijn een been tot groote blyschap van zijn tegenpartye. Die dit siende, terstonts van zijnen peerde tradt in een furieuse meyninghe die den Loreyn niet goets bewesen en soude hebben so verre de richters niet haestelijck gecomen en waren in zijne bescherminghe, met de accordeeringhe van de victorie aen den prince van Savoyen. De welcken hem voorts hier nae in zijne tente voechde, alwaer hy hem dede ontwapenen ende verbinden zijne wonden, die hy van so groote importantie gevoelde te zijn dat hy hem gheerne voor de reste van dien dach gherust soude hebben en hadden de conditien daer niet teghen gestreden, vermeldende dat hy hem een ure hier nae wederom moste veerdich houden aenden inganck van zijn tente. Daer hy niet langhe en verbeyde oft hy worde uytgheeyscht van eenen Siciliaenschen ridder, die te voet wilde vechten met den tashaeck, daer mede hy hem [G8ra] soo wel wiste te behelpen dat de richters bereyt waren om den hertoch voor overwonnen te oordeelen als hy bycans in disperatie zijnde, zijnen houwer met sulcke cracht dede dalen op des Sicilianen rechter schouder dat dien daer mede gheheel opgheclooft wordende, hem bycans van ’t lichaem viel, waerom hy zijn geweer vallen latende, eenen luyden creet gaf ende ter aerden neder viel van weghen groote pijne, sonder handen ofte voeten meer te verroeren, tot groot voordeel van den hartoch, den welcken overmidts groote swack ende moeheyt onmoghelijck zijnde van dien dach meer uyt te rechten van de rechters, siende dat de sonne oock al bereets de ombren spreyden contrarie van de morghenstondts schaduwe, op zijn versoeck geconsenteert werde hem tot des anderen daechs smorghens te moghen vertrecken.

Van de strijd tussen de twee personen van de hertogen van Savoie en Lorraine. Het 37 kapittel.

De voorzegde acht dagen die geëindigd waren liet de hertog van Savoie oprichten twee porfieren zuilen, veel kostbaarder dan diegene van de prins Lowijs geweest waren, met zijn tenten gevoerd met rood violet karmozijn fluweel, versierd met verscheiden borduren en overvloed van refreinen in gouden letteren gestikt waaronder men zag veel amoureuze spreuken van historieschrijvers en poëten, zo Grieken als Latijnen die alle gevoegd waren op de liefde tussen hem en de zuster van Lowijs, Catharina genoemd. Die hij de ‘s morgens vroeg gegaan was om een gelukkige morgen te wensen en ontving van haar tot een gunst een bracelet versierd met zes grote zo diamanten als robijnen waarmee hij hem, vreesde dat haar de koningin overkomen zou, voorts vandaar vertrok nar het kamp tot de rechters van die twee zeer voorzichtige mannen, als de oudste zoon van Frankrijk met de graaf van Armagnac gekozen waren bij de hertog. Die hem, om dat de wapens stonden te verkiezen [G7va] bij de aankomeling, ongewapend aan de poort van zijn tent hield totdat hem kwam presenteren de hertog van Lorraine en liet bij zijn ridders voor hem dragen een gekroonde figuur van een jonkvrouw, zo kunstig naar het natuurlijke na afgebeeld zodat het er niet van de onderscheiden was in ’t leven, had boven op de kroon in gouden letters op een zilveren grond geschreven: Dit is Polinarde, de begunstigde, boven alle jonkvrouwen de mooiste.

Welke figuur bij hem werd gesteld op de pilaar daartoe geordineerd en ging hij bij de hertog van Savoie en zei tot hem: “Gij verachter van de aller perfectste schoonheden, ziet hier voor u diegenen die met kracht van zijn arm u zal doen bekennen uw leugen die zo grof niet behoorde gesproken te worden uit de mond van een prins van Savoie!”

Waardoor de hertog zo vergramd werd dat hij zonder een woord daarop te antwoorden hem in alle naarstigheid ging wapens en nam een sterke lans en liep daarmee zo krachtig op zijn vijand en die op hem zodat tot aan hun handen toe in stukken sprongen hun lansen waarvan de punten ook doordrongen hun schilden tot op de harnassen die grof van ijzer was en hun lichamen zeer goed beschermden. Waardoor zij de andere voorbij gepasseerd waren en keerde hem die van Savoie haastig om, sloeg met zijn zwaard een zeer zware slag waarmee hij meende ’t hoofd op te kloven van die van Lorraine die het niettemin op zijn schild afschutte en besprong zijn vijand om hem daarvan te revancheren zo dapper dat [G7vb] hij hem op verscheiden plaatsen verwonde. Terwijl dat de prins van Savoie ook niet sliep, maar dikwijls zonder adem te verhalen met zulke felheid op die van Lorraine smeet en hielt dat dien meende niet met een mens maar met een waarachtige duivel te doen te hebben. Nochtans verweerde hij hem een lange tijd zo dapper dat alle omstanders een gruwel hadden van het te aanzien en niet wisten te oordelen wie van de victorie triomferen zou, tot dat de hertog van Savoie in grote toorn wilde spelen om kwijt of dubbel, met zijn scherp snijdend zwaard meer dan een kwartier met sommige gespen van die van Lorraine zijn schild afhieuw door een zo goed getrokken slag zodat die voorts daalde tot in de helft de hals van zijn paard dat hierom dood ter aarde viel en zijn meester onder hem en brak zijn ene been tot grote blijdschap van zijn tegenpartij. Die dit zag en terstond van zijn paard ging in een furieuze mening dat die van Lorraine geen goeds zou bewezen hebben in zo verre de rechters niet haastig gekomen waren in zijn bescherming met het akkoord van de victorie aan de prins van Savoie. Die hem voorts hierna in zijn tent voegde alwaar hij hem liet ontwapenen en verbinden zijn wonden die hij van zo grote importantie voelde te zijn dat hij hem graag voor de rest van die dag gerust zou hebben hadden de condities daar niet tegen gestreden, vermeldde dat hij hem een uur hierna wederom moest vaardig houden aan de ingang van zijn tent. Daar hij niet lang wachtte of hij werd opgeëist van een Siciliaanse ridder die te voet wilde vechten met de tashaak waarmee hij hem[G8ra] zo goed wist te behelpen dat de rechters bereid waren om de hertog voor overwonnen te oordelen toen hij bijna desperaat was en zijn houwer met zulke kracht liet dalen op de Sicilianen rechterschouder dat die daarmee geheel gekloofd werd en hem bijna van ’t lichaam viel, waarom hij zijn geweer liet vallen en een luide kreet gaf en ter aarde neer viel vanwege grote pijn, zonder handen of voeten meer te verroeren tot groot voordeel van de hertog, die overmits grote zwakte en moeheid onmogelijk was van die dag meer uit te richten van de rechters, zag dat de zon ook al gereed de schaduwen spreiden contrarie van de morgenstond schaduw, op zijn verzoek geconsenteerd werd hem tot de volgende dag ’s morgens te mogen vertrekken.

Van het ghevecht tusschen den hertoch van Savoyen ende Ptolomeus. Het .XXXVIIJ. capittel.

Palmerijn noch het bedde bewaerende overmidts de wonden die by hem vercreghen int ghevecht vande vijf leste daghen des princen van Vranckerijcx, worde van Trineus gheseyt: “Heer Palmerijn, den hertoch van Loreynen, vechtende voor de schoonheyt mijns susters, is overwonnen vanden prince van Savoyen.”

“Die en heeft sulcken gheluck niet vercregen, mijn heere,” antwoorde hy, “om de rechtveerdicheydt van zijn saecke, maer om dat den hertoch van Loreynen mogelick heeft willen versoecken een aliancie die hy niet weerdich en is, aengesien hy [G8rb] verloren heeft int strijden voor de schoonheydt van de ghene die alle de vrouwen van desen lande, jae vande gheheele werelt, te boven gaet in alle perfectien!”

“Die by my ghepresen te worden soude een groote sotticheyt zijn,” seyde den prince, “om datmen soude oordeelen sulcx alleene te spruyten uyte gunste des maechschaps. Maer van een saecke en can ick my niet onthouden van te segghen, dat sy veel beter by u als by hem soude verdedicht worden.”

“Om daer inne alnoch mijn devoir te doen,” antwoorde Palmerijn, “verwecken my soo seere de weldaden uus vaders, aen wien alle mijn leven ende voorspoet hangt, heer Trineus, dat my niet mogelick en is voorby te gaen waer haer de gheleghentheyt oock presenteeren soude kunnen, naer mijn vermoghen te verdedighen, niet alleene de eere van zijne majesteyt, maer ooc van alle de ghene die hem aentreffen!”

Hier met voor hem nemende alsoo ghewont den hertoch van Savoyen den volghenden dacht te gaen bevechten, maer siende dat Trineus ’t selve overmidts zijne swackheydt gheensins toelaten en wilde, dede hy Ptolomeus secretelijck by hem comen, segghende: “Mijn aldergetrouste vrient, u is seer wel bekent de onbehoorlicke oneere, deur de al te grote vermetelickheyt van eenen slapmoeghen hertoch, gheschiet aen de ghene tot de welcke mijn ghetrouwe affecktie my hierom doet lijden een seer groot verdriet, ’t welcke hem nochtans boven maten vermeerdert, om dat ick deur mijne wonden belet worde de selve te wreecken. Derhalven bidde ick deur den crachtighen bant van onse onbreeckelicke vrientschap dat u ghelieve te vervullen mijn onvermoghentheyt met aen eenen weghe eere te vercrijghen teghens den glorieusen Savoyaert ende te vreden te stellen dese mijne onverdra[G8va]ghelijcke quellinghe.”

“De middelen,” antwoorde Ptolomeus, “waer deur ick hope te sullen cesseeren het torment van u verdriet hadde ick alsoo vastelijck voor my ghenomen al eer mijn heere die aen my versochte, dat het onnoodich valt my te bidden tot het ghene streckende is mijn selfs groote affectie. Om de welcke te vreden te stellen mijn meyninghe is den hertoch morgen vroech sonder faute te bevechten voor de schoonheyt van Brionnelle alleene, om dat ick hare perfectie alleen genoechsaem achte van over Catharina de victorie te vercrijghen.”

“Daer in,” seyde Palmerijn, “moet het geluck u so grootelicx dienen als mijne begheerten tot u faveur strecken, heer Ptolomeus!”

Van den welcken Palmerijn van dien avont noch te verstaen quam hoe dat den hertoch van Loreynen den naem van Polinarde openbaerlijck op zijne figuyre doen stellen hadde, daer over hy vercreech een groote jalousye die hem alle den nacht quelde, met de ooghen zijner ghedachten gheduyrichlijcken te vooren te stellen de exempelen, dan van de stantaftighe ende dan van de onvolstandighe vrouwen, in dese fantasyen in hem selven segghende: “Och God, hoe gheringe zijn der vrouwen herten ghewonnen, maer noch veel lichtelijcker verlooren ...” Ende terstonts daer nae berispte hy hem wederom, seggende: “O vileynige boose natuere, die altijdt erch doet dencken, het is onmogelick dat int herte van een soo deuchdelijcke princesse (meynende Polinarde) soude logeren eenighe
trouloosheyt!” Nochtans en kost hy met dese voorgheworpene redene de partye der twijffelachticheyt soo wel niet doen rusten oft hy bleef in een gheduyrige veranderinghe van meyninghe tot dat de sonne de menschen die teghen ons gaen ontloopen wesende, met heur bly[G8vb]de aenghesicht, daer met sy te niet doet den grouwel des nachts duysterheydt, mede versachten des princen torment als Ptolomeus in volle wapeninghe, uytgenomen den helmet, lancie ende schilt, die hem van drie schiltknechten naeghedragen worden, hem te peerde voor den hertoch presenteerde, tot hem segghende, terwijlen hy deselve schiltknechten van heure draginghe ontlaste: “Heer ridder, d’oorsaecken van mijn hier comste zijn u openbaer, daerom wacht u van my!”

Daer met hy om zijnen loop te moghen nemen, een stuck weechs vanden hertoch rede, die hem haestelijck gewapent hebbende, de spere van Ptolomeus soo strenghelijck ontmoete dat hy den sadel quiteerde. Twelc zijnen vyant siende, steech terstondt om leech ende sloech hem eenen swaeren slach opten helm, terwijlen hy couragieuselijck op zijn beenen spronck ende dien seer wel vergelde aen Ptolomeus. Die oock soo vlijtich zijn devoir dede dat de felle slaghen dickwils bedwonghen op de knien te vallen soo d’een als d’ander, deurhouwende ende kervende heure helmen, harnassen ende schilden in sulcker manieren datmen tusschen de sprinckselen van de voncken vyers op verscheyden plaetsen daer uut sach comen teghens de sonne glinsteren haer rootverwighe bloet soo overvloedelijck, dat een yeghelijck oordeelden onmoghelijck te zijn oft sy beyden moesten aldaer ’t leven eyndigen, oft ten minsten eene van heur twee, sonder nochtans te kunnen vermoeden wie. Tot dat den hertoch, nae dat sy heur over de twee uren lanck inden voorgaenden staet soo dapperlijck teghens den anderen ghehouden hadden, met zijne eene hant greep de lederen des schilts van zijnen vyandt, die hy daer met soo crachtelijck herwaerts ende derwaerts [H1ra] [t]ooch, dat hy hem metten neuse smeet als oft hy metten neck nae den hemel [h]adde willen speculeeren. Waeromme [h]y seer verblijdt wordende, terstondts met een groote furie op hem viel, af[r]uckende zijnen helm, maer wordt hem [h]et voor passeren belet by de richters, [d]e welcke hem de victorie toegheseydt [h]ebbende, Ptolomeus uyt het perck [d]eden brenghen. Terwijlen den hertoch hem vertrock nae zijne tenten om verbonden te worden van zijn wonden, die wel veel maer nochtans van cleynder importantie waeren, als bewaert [z]ijnde deur zijner wapenen dickte, het welcke beletten dat de sweerden gheen diepte in zijn lichaem hadden kunnen houwen, soo dat hy daeromme niet en liet van dien dach noch alle met besondere gheweeren t’overwinnen vier andere cloecke mannen, tot soo groote blijtschap van de princesse Catharina als droefheydts van Palmerijn. Die des anderen daechs hier nae, sonder acht te nemen op zijnen swacken staete, den hertoch wilde gaen bevechten, maer Trineus seyde tot hem: “Hoe heer Palmerijn, al quaemdy schoon van de victorie te triumpheeren, so stelden ghy u nochtans hier met in alsoo grooten perijckel datmen u vyandt soude moeten achten van u eyghen leven!”

“Vyandt van dien, mijn heere,” antwoorde hy, “en ben ick niet, maer oock en besidt ick ’t selve nieuwers anders om als te ghebruycken in eerlicke saecken. Daerom bidde ick dat mijn heer niet en wil ghelieven deur al te groote vriendtschap te beletten mijn devoir.”

Nochtans brochte Trineus om vreese van met d’ooghen te sien het ghene zijn herte soude mishaecht hebben, soo veel te weghe dat Palmerijn zijnen wille, hoewel tot zijn groot leetwesen, moeste uytstellen. Hem niettemin soo wel [H1rb] gouverneerende dat hy tot de wapenen te moghen voeren wederomme ghenoechsaeme sterckheydt vercreech inde drie daer nae volghende dagen, de welcke gheduyrende den hertoch altijts overwinner blijvende, sulcke feyten dede dat hem alle de wereldt voor den besten ridder des gheheelen aertrijcx achten, van geen grooter weerde meer houdende de voorgaende victorie van Palmerijn. Die op den selfsten dach als hy hem wederom ghesont bevonde, ghinck besoecken den prince Lowijs, den welcken, benijdende de langhe victorie des hertochs van Savoyen, hem soo gheringhe niet ghesien en hadde ofte hy seyde: “Heer Palmerijn, de Fortuyne den hertoch veel gunstigher zijnde alsse my contrarie was, doet mijn ongeluck te meer verachten ende uwen voorgaenden faem alsoo verminderen dat ghy u selven onghelijck doet, indien ghy met alle neersticheydt niet en versoeckt om voor my te vercrijghen de te vreden stellinghe ende voor u de victorie.”

“Die te behalen is onseecker, mijn heere,” antwoorde hy, “sonderlinghe soo die niet vergunt en wort na de deucht noch couragieusheydt der herten noch singulierheydt der persoonen, oft anders soude uwe princelijcke excellentie sonder twijffel ghevolcht zijn het ghene al noch verhoopt te vercrijghen den hertoch, wiens blijdtschap ick niettemin morghen vroech onse, ende onse droefheyt zijne verhoop te maecken deur de beweginghe van mijn selfs groote gheneychtheydt, die haer nochtans seer versterckt met de begeerte van u, mijn heer Lowijs.”

Die hier met van Palmerijn oorlof nemende, des anderen daechs smorghens met verlanghen verwachte.

Van het gevecht tussen de hertog van Savoie en Ptolomeus. Het 38 kapittel.

Palmerijn noch het bed bewaren overmits de wonden die bij hem verkregen in het gevecht van de vijf laatstee dagen van de prinsen van Frankrijk en werd van Trineus gezegd: “Heer Palmerijn, de hertog van Lorraine, vecht voor de schoonheid mijn zuster en is overwonnen van de prins van Savoie.”

“Die heeft zulk geluk niet verkregen, mijn heer,” antwoorde hij, “om de rechtvaardigheid van zijn zaak, maar om dat de hertog van Lorraine mogelijk heeft willen verzoeken een alliantie die hij niet waardig is, aangezien hij [G8rb] verloren heeft in het strijden voor de schoonheid van diegene die alle de vrouwen van deze landen, ja van de gehele wereld te boven gaat in alle perfectie!”

“Die bij mij geprezen te worden zou een grote zotheid zijn,” zei de prins, “omdat men zou oordelen zulks alleen te spruiten uit gunste de maagschap. Maar van een zaak kan ik mij niet onthouden van te zeggen, dat zij veel beter bij u dan bij hem zou verdedigd worden.”

“Om daarin als noch mijn plicht te doen,” antwoorde Palmerijn, “verwekt mij zo zeer de weldaden van onze vaders aan wie al mijn leven en voorspoed hangt, heer Trineus, dat mij niet mogelijk is voorbij te gaan waar zich de gelegenheid ook presenteren zou kunnen naar mijn vermogen te verdedigen, niet alleen de eer van zijne majesteit, maar ook van al diegene die hem aanvallen!”

Hiermee voor hem nam en alzo gewond de hertog van Savoie de volgende dacht te gaan bevechten, maar zag dat Trineus het overmits zijne zwakheid het geenszins toelaten wilde liet hij Ptolomeus in het geheim bij hem komen en zei: “Mijn alle getrouwste vriend, u is zeer goed bekend de onbehoorlijke oneer door de al te grote vermetelheid van een slap vermogende hertog geschiedt aan diegene tot die mijn getrouwe affectie mij hierom doet lijden een zeer groot verdriet, wat hem nochtans bovenmate vermeerdert omdat ik door mijn wonden belet wordt die te wreken. Derhalve bid ik door de krachtige band van onze onverbreekbare vriendschap dat u gelieve te vervullen mijn onvermogen met aan een weg eer te verkrijgen tegen de glorieuze van Savoie en tevreden te stellen deze mijn onverdraaglijke [G8va] kwelling.”

“De middelen,” antwoorde Ptolomeus, “waardoor ik hoop te zullen verminderen de kwelling van uw verdriet had ik alzo vast voor mij genomen al eer mijn heer die aan mij verzocht dat het onnodig valt mij te bidden tot hetgeen strekt is mijn eigen grote affectie. Om die tevreden te stellen mijn mening is de hertog morgen vroeg zonder fout te bevechten voor de schoonheid van Brionnelle alleen omdat ik haar perfectie alleen voldoende acht om over Catharina de victorie te verkrijgen.”

“Daarn,” zei Palmerijn, “moet het geluk u zo zeer dienen als mijn begeerten tot uw gunst te strekken, heer Ptolomeus!”

Van die Palmerijn van die avond noch te verstaan kwam hoe dat de hertog van Lorraine de naam van Polinarde openbaar op zijn figuur had laten stellen waardoor hij kreeg een grote jaloezie die hem de hele de nacht kwelde en met de ogen van zijn gedachten gedurig tevoren te stellen de voorbeelden, dan van de standvastige en dan van de niet volstandige vrouwen en in deze fantasie in zichzelf zei: “Och God, hoe gauw zijn der vrouwen harten gewonnen, maar noch veel lichter verloren ...” en terstond daarna berispte hij hem wederom en zei: “O ellendige boze natuur die altijd erg doet denken, het is onmogelijk dat in het harte van een zo deugdelijke prinses (bedoelde Polinarde) zou logeren enige
trouweloosheid!” Nochtans kon hij met deze voorgeworpen reden de partij der twijfelachtigheid zo goed niet doen rusten of hij bleef in een gedurige verandering van mening tot dat de zon de mensen die tegen ons ontlopen was met zijn blijde [G8vb] aangezicht waarmee zij te niet deed de gruwel van de nacht duisterheid liet verzachten de prins zijn kwelling toen Ptolomeus in volle wapening, uitgezonderd de helm, lans en schild die hem van drie schildknechten nagedragen werden hem te paard voor de hertog presenteerde en tot hem zei, terwijl hij de schildknechten van hun dragen ontlaste: “Heer ridder, de oorzaak van mijn komst hier zijn u openbaar, daarom wacht u van mij!”

Waarmee hij om zijn loop te mogen nemen een stuk weeg van de hertog reedt die hem haastig gewapend had en de speer van Ptolomeus zo sterk ontmoette dat hij het zadel kwijt werd. Wat zijn vijand zag en steeg terstond af en sloeg hem een zware slag op de helm terwijl hij moedig op zijn benen sprong en dien zeer goed vergold aan Ptolomeus. Die ook zo vlijtig zijn plicht deed dat door de felle slagen dikwijls gedwongen werd op de knieën te vallen zo de een als de ander en door houwen en kerfden hun helmen, harnassen en schilden in zulke manieren dat men tussen de sprenkels van de vonken vuur op verscheiden plaatsen daaruit zag komen tegen de zon glinsteren hun rood kleurig bloed zo overvloedig dat iedereen oordeelde het onmogelijk te zijn of zij beiden moesten aldaar ’t leven eindigen of ten minsten een van hun twee, zonder nochtans te kunnen vermoeden wie. Tot dat de hertog, nadat zij zich over de twee uren lang in de voorgaande staat zo dapper tegen de andere gehouden hadden met zijne ene hand greep de leer van het schild van zijn vijand die hij daarmee zo krachtig herwaarts en derwaarts [H1ra] trok dat hij hem met de neus smeet alsof hij met de nek naar de hemel had willen speculeren. Waarom hij zeer verblijd werd en terstond met een grote furie op hem viel en afrukte zijn helm, maar dat werd hem het in het passeren belet bij de rechters die hem de victorie toegezegd hadden en Ptolomeus uit het perk lieten brengen. Terwijl de hertog vertrok naar zijn tent om verbonden te worden van zijn wonden, die wel veel maar nochtans van weinig importantie waren als bewaard waren door zijn wapens dikte wat belette dat de zwaarden geen diepte in zijn lichaam hadden kunnen houwen, zodat hij het daarom niet liet van die dag noch alles met vooral geweren te overwinnen vier andere kloeke mannen tot zo grote blijdschap van de prinses Catharina als droefheid van Palmerijn. Die de volgende dag hierna, zonder acht te nemen op zijn zwakke staat, de hertog wilde gaan bevechten, maar Trineus zei tot hem: “Hoe heer Palmerijn, al kwam je mooi van de victorie te triomferen zo stelde gij u nochtans hiermee in alzo grote perikel dat men uw vijand zou moeten achten van uw eigen leven!”

“Vijand van din, mijn heer,” antwoorde hij, “ben ik niet, maar ook en bezit ik het zelf nergens anders om als te gebruiken in eerlijke zaken. Daarom bid ik dat mijn heer niet wil gelieven door al te grote vriendschap te beletten mijn plicht.”

Nochtans bracht Trineus om vrees van met de ogen te zien hetgeen zijn hart zou mishaagd hebben zo veel te weeg dat Palmerijn zijn wil, hoewel tot zijn grote leedwezen, moest uitstellen. Hem niettemin zo goed [H1rb] gouverneren dat hij tot de wapens te mogen voeren wederom voldoende sterkte kreeg in de drie daarna volgende dagen en in die gedurende de hertog altijd overwinnaar bleef en zulke feiten deed dat hem de hele wereld voor de beste ridder van geheel aardrijk achtte en van geen grotere waarde meer hield de voorgaande victorie van Palmerijn. Die op dezelfde dag als hij hem wederom gezond bevond ging bezoeken prins Lowijs die benijde de lange victorie van de hertog van Savoie hem zo gauw niet gezien en had of hij zei: “Heer Palmerijn, het Fortuin is de hertog veel gunstiger dan het mij contrarie was en doet mijn ongeluk te meer verachten en de uw voorgaande faam alzo verminderen dat gij u zelf ongelijk doet, indien gij met alle naarstigheid niet verzoekt om voor mij te krijgen de tevreden stellen en voor u de victorie.”

“Die te behalen is onzeker, mijn heer,” antwoorde hij, “vooral zo die niet vergund werd naar de deugd noch moed van het hart noch uitzonderlijkheid der personen of anders zou uw prinselijke excellentie zonder twijfel gevolgd zijn hetgeen al noch hoopte te verkrijgen de hertog, wiens blijdschap ik niettemin morgen vroeg onze en onze droefheid verhoop te maken door de beweging van mijn eigen grote genegenheid die zich nochtans zeer versterkt met de begeerte van u, mijn heer Lowijs.”

Die hiermee van Palmerijn verlof nam en de volgende dag ’s morgens met verlangen verwachte.

[H1va] Van ’t ghevecht van Palmerijn teghens den hertoch van Savoyen ende den Ridder van de Sonne. Het .XXXIX. capittel.

Den hertoch van Savoyen aldus ses gheheele daghen lanck de victorie behouden hebbende, reedt Palmerijn opten sevensten dach smorgens vroech, vergheselschapt met den prince Lowijs, Trineus ende veele andere jonghe heeren, in presentie vanden coninck, die zijn ghevecht oock sien wilde, inden camp, becleedt met alle zijne wapenstucken, uytghenomen dat hem by drie dienaren naeghedraghen worde den helmet, schilt ende een yseren kolve. De welcke ghenomen hebbende, sloot hy zijnen helm ende seyde tot den hertoch: “Heer ridder, de jonckvrouwe die ick beminne is niet alleen schoonder als d’uwe, maer gaet te boven alle die tegenwoordich leven. Daerom moet ghy oock teghens my probeeren ’t ghene ghy albereets op so veele anderen versocht hebt.”

“Deur sulcke proberinge sal ick u straffen van uwe groote leugenen!”, antwoorde den hertoch, die hier met oock een knodse nam ende gaf ter eerster aencompste eenen dapperen slach opten helm van Palmerijn, die hem hier van op staende voet seer wel wreeckten tot verweckinghe van soo groote toornicheyt des hertochs, dat sy, soo d’een als d’ander deden bersten heure schilden ende harnassen deur gewelt van slagen mette ysere knodsen. Die seer haest een eynde namen, om dat Palmerijn den Savoyaert ontdeckt siende, hem so fellen slach gaf tusschen den helm ende ringkraghe [H1vb] dat hy ter aerden neder vallende zijne handen ofte voeten niet meer en verroerde, als de menschen die noch cost noch kleer meer en behoeven. Waerom Palmerijn, oock van zijn peert tredede, den hertoch den helm afruckten ende de punte van ’t sweert op de keele setten. Als doe de richters tot hem riepen: “Heer ridder, hy is genoech overwonnen, die gheen macht en heeft van hem meer te connen verdedighen, daerom en behoort ghy den hertoch miet meer te misdoen!”

Int welcke obedierende, ghinck hy nae zijn tente om hem te rusten, dat seer weynich duyrden om dat hy van dien dach noch wordt bedwonghen acht dappere mannen te verheffen in den selfsten graedt als daer van hy de promotie ghedaen hadde aen den hartoch. Diemen hierentusschen nae zijn logijs brochte om ghecureert te worden van zijne wonden, daer van de ghenesinghe seer lancksaem viel overmidts hy hem selven grootelijckx quelde met spijt ende stoornisse om de selve saecke die Trineus ende veele anderen hertelijcken deden verblijden, sonderlinghe by den prince Lowijs, wiens gauderinghe om de overwinste des hertochs niet min en was, als oft hy selfs hadde willen triumpheeren met de vicktorie van Palmerijn. Die hy oock niet en vergat des anderen daechs smorghens te helpen gheleyden wes tot inden camp, in den welcken hy over veele ridders de overhandt creech, soo wel in dien als in den anderden dach, voeghende hem den derden, wesende den thiensten ende lesten dach, wederomme op de selfste plaetse, alwaer hem terstondts quam presenteeren eenen ridder van Piemont, machtich ende groot van persoone, ’t welcke nochans niet en [H2ra] [st]reckten als tot zijn meerder schande, [da]er inne Palmerijn soo wel hem als [no]ch vijf anderen voor den middach [b]edwonghe opentlijcken te bekennen [ha]ere meesterssen in perfeccien min[de]r te zijn als zijn Polinarde. Om voor [de] welcke voorts de gheheele vicktorie [te] moghen vercrijghen hy soo langhe [v]erbeyden eer yemants meer ten voor[sc]hijn quam tot datmen den alder[ma]chtichsten prince onder het gheheele [h]emelsche firmament sach vluchten [a]ne het westen om te ontloopen den [c]oninck Vesper, soo dat hy meynden [va]n wijder travailie ontslagen te [zij]n, als recht tot hem quam aen rij[de]n / eenen ridder seer braef int aen[sc]houwen, in swarte wapenen met [w]itte strepen, draeghende eenen schilt [va]n de selfste verwe alsmen siet hebben[de] blijde lochte, niet ghequelt wor[d]ende met eenighe verdrietelijcke wolc[ke]n, waer inne stonde een goude son[ne] met glinsterende straelen, ende sit[te]nde op een bruyn peert met witte [vl]ecken, het welcke hem met springhen [ni]et minder couragieus en betoonde [al]s zijnen meester, ’t hooft becleet met [ee]nen helm, daer op veele roode, blau[w]e ende groene plumagien stonden, vai[la]ntelijcken droech, segghende tot [P]almerijn: “Heer ridder, verstaen hebbende u [m]eyninghe te zijn dat uwe alder[lie]fste alle andere jonckvrouwen in [sch]oonheyden te boven gaet, ben ick [de]ur courtoise beweecht gheworden [om] u van soo valsche meyninghen [te] verlossen met de bedwinginghe tot [op]enbaere bekentenisse van soo groote [leu]ghenen.”

“Gheen courtosie, maer u [h]oveerdicheyt,” antwoorde Palme[rij]n, “en heeft u onverstandich oordeel [ni]et kunnen wijs maecken, niet al[lee]n gheen leughenen maer oock gheen [H2rb] dinck waerachtigher te zijn als dese mijnen meyninghe, daerom sal de crachte van mijnen rechten arm sulcx doen. Maer u is voor eerst van nooden op depileerne daer toe gheordineert te doen stellen de figuyre van de jonckvrouwe die ghy meynt te verheffen boven de ghene die geen ghelijck en heeft volghens de conditien ghepubliceert deur gheheel Europa.”

“Ick en heb van haer gheen ander figuyre,” antwoorde den Ridder van de Sonne (alsoo ghenoemt om het teycken van zijnen schilt), “als die de liefde soo vast datser niet en sal connen uytghewist worden dan deur de doodt, gheprent heeft int binnenste van mijn herte, dat ghy sult moeten openen soo verre ghy van haer wilt sien de waerachtighe gelijckenisse, daer van ick u sal doen ghevoelen de deucht deur de crachten die de selve uytspreyt in alle mijn leden. Daerom en laet ons niet langher twisten mette woorden, maer commen tot de wercken!”

“Hoewel dat sulcx strecken sal,” antwoorde Palmerijn, “teghens de ordeninghe van den principalen autheur deser campstichtinghe, soo sal ick u nochtans, niet deur bedwanck maer deur groote affectie om te mogen probeeren hoe ghy uwe braveeringhe inder daet weet te achtervolghen, hier inne voordeel vergunnen, soo verre ghy my wilt verclaren haren name.”

“Dien verswijghende,” seyde hy, “soude ick de Natuere, die in haer te reformeeren heeft willen verthoonen haer groote macht ende wetenschap, onghelijck doen. Daerom zy u ende een yegelijck openbaer datse heet Polinarde, des keysers dochter van Duytslandt.” By den hoochdonderenden Jupiter,” antwoorde Palmerijn, “ghy hebt soo wel de rechte persoone vercooren dat ick om haeren faem, die ick in grooter [H2va] weerden houde als ghy, te verminderen my teghens u niet stellen en wil, maer seer wel om u te doen bekennen dat ghy niet weerdich en zijt haer dienaer te wesen!”

“Eenen grooteren dienaer haer singuliere excellentie te vereysschen,” seyde hy, “wordt by my seer wel bekent, maer ick sal u niet alleen opentlijcken doen segghen, maer oock luyde doen sweeren dat ick veel weerdigher ben om van haer met eenich gebodt ghefavoriseert te worden als ghy.”

Deur welcke woorden Palmerijn soo seer verstoort wert dat hy zijn lancie velde ende zijn paert met groote toornicheydt de spooren dede ghevoelen in sulcker manieren datse beyde mans ende peerden ter aerden storten. Nochtans spronghense rasschelijck wederomme op haer voeten, ende grijpende heur sweerden bestredense den anderen so eysschelijck dat d’alderstoutmoedichste vande toesienders deur grooten grouwel heur ooghen stopten om die onghelooffelijcke slagen die haer hoofden deden schijnen in vuyre te staen, overmits de menichfoudighe voncken diemen sach springhen uyt het stael ende yser van heure wapenen, daer van de stucken soo snel herwaerts ende derwaerts deur de plaetse des camps vloghen dat veele vande omstaenders, indiense daer van niet beschadicht en wilden worden, met het hooft omleeghe moesten wijcken, waer deur sommighe van haer ontwaer werden haere schoenen ende ’t onderste van haere cleederen besprengt te zijn met bloede, het welcke soo overvloedelijck uyt de wonden van dese twee furieuse campvechters sprongh dat alle die het saghen daer deur met weemoedicheydt beweecht worden, sonderlinghe de twee richters, daer van den eenen tot den coninck seyde: “Mijn heer, ick gheloof dat [H2vb] wy in der waerheydt een fantasie ende niet een waerachtighe gheschiedenisse en sien.”

“Aengaende van my,” antwoorde den coninck, “ick dorve seer wel verseeckeren, niet alleen dat ick desghelijcx noyt meer ghesien en hebbe, maer oock datter noyt meer so grouwelicken strijt gheschiet en is tusschen twee particuliere personen.”

Maer sy en maecten hier van dies niet teghenstaende niet meer werckx als oftse maer ghecortswijlt en hadden, singulierlijcken Palmerijn, die zijnen vyandt bycans gheenen tijdt en gaf om zijnen aessem te verhalen. Nochtans defendeerde hy hem couragieusselick tot datse om de duysterheyt vanden nacht tortsen versochten aen de richters, die haer de selve niet vergunnen en wilden maer gheboden heur den strijdt op te houden, seggende het een al te groote schade te sullen wesen indien om een soo lichtveerdighe saecke ’t leven verloren twee sulcke brave ridders. Die hier deur soo verstoort worden om de groote affectie diese hadden van den anderen te overwinnen dat den Ridder van de Sonne seyde de richters hem ongelijck te doen ende Palmerijn dat zijnen geest nimmermeer en soude gherust zijn tot dat hy dit gevecht voleynt hadde. Maer nauwelijckx en haddense dese woorden uytghesproocken ofte sy vielen beyde voor doodt int perck neder. Waeromme men heur ewech dede dragen, te weten Palmerijn in des conincx palleys, alwaer hy deur beveel van zijne majesteyt ghevisiteert wordt van de medicijnmeesters, die aen hem bevonden vele dootelicke wonden.

Die sy nochtans so wel cureerden dat in weynighe daghen het perijckel ghepasseert was als den prince Lowijs, die hem om zijne ridderlijcke daden seer beminde, hem quam visiteren, gelijc hy ooc dickwils te voren gedaen hadde, seggende: “Heer Palmerijn, [H3ra] [u]we heerlijcke feyten doen my de prin[c]esse die alsulcken ridder als u in haren [d]ienste heeft, soo gheluckich achten dat [i]ck, soo verre dese veranderinghe van gestaltenisse niet een weynich te vreemt en scheen, soude wenschen in hare plaetse [t]e mogen zijn, niet om van u te genieten [d]e saecke daer toe de jonckvrouwen [d]ickwils al hongerich gheveynsen geen appetijt te hebben, maer om tusschen ons te maecken eenen bant van getrouwe vrientschap.”

“Uwe vrientschap en ontfange ick niet alleen in een groot fa[v]eur, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “met belofte vande selve by my als onder[d]aen altoos onbreeckelijck te sullen gehouden worden. Maer oock bidde ick met geheelder herten dat God almach[t]ich gelieven wil noch eens de gelegentheyt te schicken, waer deur ick metter [d]aet sal mogen betonen in wat grooter weerden ic houde de gunste die ick hope [d]at uwe princelijcke excellentie my niet en sal weygeren met somtijts te gebieden [d]esen, zijnen onderdanigen dienaer, niet alleen deur de ontfangene weldaden die alle mijne mogelijcke verdiensten souden doen beschamen, maer oock deur de vreuchde die ick altijts sal scheppen van gehouden te worden in de gedachten van [e]en so deuchdelicken prince, die my bo[v]en al t’zijnwaerts verobligeert met den goeden wille daer met hy my boven ma[t]en veel meer prijst als ick weerdich ben.”

“Ick en heb van u geen lof gesproocken, heer Palmerijn, mijn vrient,” antwoor[d]e den prince Lowijs, “oft de al te groote [c]leynicheyt van dien tot de warachtige [b]ehoorte can een yegelijck wel bekennen [d]eur den onuytspreeckelijcken vromen moet daer met ghy ghewonnen hebt so [v]eele figuyren!”

Die aldaer op Lowijssen [v]ersoeck vertoont ende bevonden worden te strecken over ’t getal van hondert, onder alle de welcke, uytghenomen het [H3rb] figuyrken van Polinarde, geene excellenter bevonden wordt als de gelijckenisse vande princesse Agriole, infante van Engelant, die nochtans veel schoonder was als hare effigie te kennen gaf, soo eenen edelman van Lowijs verclaerden, die heur perfectien oock soo hooghe verhefte dat den prince Trineus daer mede tegenwoordich zijnde, zijne fantasie, sonder haer oyt ghesien te hebben, alsoo op haer stelde dat hy om harent wille noch passeerde veele sware perijckelen, ghelijck hier nae verclaert sal worden.

[H1va] Van ’t gevecht van Palmerijn tegen de hertog van Savoie en de Ridder van de Zon. Het 39 kapittel.

De hertog van Savoie die aldus zes gehele dagenlang de victorie behield reedt met Palmerijn op de zevende dag ‘s morgens vroeg vergezelschapt met de prins Lowijs, Trineus en vele andere jonge heren in presentie van de koning die zijn gevecht ook zien wilde in het kamp gekleed met al zijn wapenstukken, uitgezonderd dat hem bij drie dienaren nagedragen werd de helm, schild en een ijzeren kolf. Toen hij die genomen had sloot hij zijn helm en zei tot de hertog: “Heer ridder, de jonkvrouw die ik bemin is niet alleen mooier dan de uwe, maar gaat te boven alle die tegenwoordig leven. Daarom moet gij ook tegen mij proberen hetgeen gij al gereed op zo vele anderen verzocht hebt.”

“Door zulks te proberen zal ik u straffen van uw grote leugen!”, antwoorde de hertog, die hiermee ook een knots nam en gaf ten eerste aankomst een dappere slag op de helm van Palmerijn die hem hiervan op staande voet zeer groed wreekten tot verweking van zo grote toorn van de hertog dat zij, zo de een als de ander, lieten barsten hun schilden en harnassen door het geweld van de slagen met de ijzeren knotsen. Die zeer gauw een einde nam omdat Palmerijn ie van Savoie onbedekt zag en hem zo’n felle slag gaf tussen de helm en ringkraag [H1vb] dat hij ter aarde neer viel en zijn handen of voeten niet meer verroerde als de mensen die noch kost noch kleren meer behoeven. Waarom Palmerijn die ook van zijn paard steeg de hertog de helm afrukte en het punt van ’t zwaard op de keel zette. Als toen de rechters tot hem riepen: “Heer ridder, hij is genoeg overwonnen die geen macht heeft van hem meer te kunnen verdedigen, daarom behoort gij de hertog niet meer te misdoen!”

Waarin hij gehoorzaamde en ging naar zijn tent om hem te rusten dat zeer weinig duurde omdat hij van die dag noch werd gedwongen acht dappere mannen te verheffen in dezelfde graad als daarvan hij de promotie gedaan had aan de hertog. Die men ondertussen naar zijn logies bracht om gecureerd te worden van zijn wonden waarvan de genezing zeer langzaam viel overmits hij zichzelf zeer kwelde met spijt en stoornis om dezelfde zaak die Trineus en vele anderen hartelijk liet verblijden, vooral bij de prins Lowijs, wiens opmerken om de overwinning van de hertog niet minder was alsof hij zelf had willen triuomferen met de victorie van Palmerijn. Die hij ook niet vergat de de volgende dag ’s morgen te helpen geleiden tot in het kamp, waarin hij over vele ridders de overhand kreeg, zo wel in die als in de volgende dag volgde hem der derde en was de tiende en laatste dag wederom op dezelfde plaats, alwaar hem terstond kwam presenteren een ridder van Piëmont, machtig en groot van persoon wat nochtans niet [H2ra] strekte als tot zijn meerder schande daarin Palmerijn zo wel hem als noch vijf anderen voor de middag bedwong openbaar te bekennen hun meesteres in perfectie minder te zijn dan zijn Polinarde. Om voor die voorts de gehele vickorie te mogen krijgen hij zo lang wachtte eer er iemand meer ten voorschijn kwam totdat men de allermagste prins onder het gehele hemelse firmament zag vluchten naar het westen om te ontlopen de koning Vesper, zodat hij meende van verder werk ontslagen te zijn toen recht tot hem kwam aan rijden een ridder zeer braaf in het aanschouwen, in zwarte wapens met witte strepen en droeg een schild van dezelfde kleur als men ziet hebben blijde lucht die niet gekweld werd met enige verdrietige wolken waarin stonde een gouden zon met glinsterende strelen en zat op een bruin paard met witte vlekken wat hezichm met springen niet minder moedig betoonde als zijn meester, ’t hoofd bekleed met een helm waarop vele rode, blauwe en groene pluimages stonden, sierlijk droeg en zei tot Palmerijn: “Heer ridder, verstaan hebben uw mening te zijn dat uw allerliefste alle andere jonkvrouwen in schoonheden te boven gaat ben ik door hoffelijk bewogen geworden om u van zo valse mening te verlossen met het bedwingen tot openbare bekentenis van zo’n grote leugen.”

“Geen hoffelijkheid, maar u hovaardigheid,” antwoorde Palmerijn, “en heeft u onverstandig oordeel niet kunnen wijs maken niet alleen geen leugen maar ook geen [H2rb] ding waarachtiger te zijn als deze mijn mening en daarom zal de kracht van mijn rechterarm zulks doen. Maar u is voor eerst van noden op de pilaar daartoe geordineerd te doen stellen de figuur van de jonkvrouw die gij meent te verheffen boven diegene die geen gelijke heeft volgens de conditie gepubliceerd door geheel Europa.”

“Ik heb van haar geen ander figuur,” antwoorde de Ridder van de Zon (alzo genoemd om het teken van zijn schild), “als die de liefde zo vast is dat ze er niet zal kunnen uitgewist worden dan door de dood geprent heeft in het binnenste van mijn hart dat gij zal moeten openen zo ver gij van haar wil zien de ware gelijkenis en daarvan ik u zal doen voelen de deugd door de krachten die het zelf uitspreidt in al mijn leden. Daarom laat ons niet langer twisten met de woorden, maar komen tot de werken!”

“Hoewel dat zulks strekken zal,” antwoorde Palmerijn, “tegen de ordening van de principale auteur van deze kamp stichting, zo zal ik u nochtans, niet door bedwang maar door grote affectie om te mogen proberen hoe gij uw bravoere in der daad weet te achtervolgen hierin voordeel vergunnen, zo verre gij mij wilt verklaren haar naam”

“Die verzwijgen,” zei hij, “zou ik de Natuur die in haar te reformeren heeft willen vertonen haar groote macht en wetenschap ongelijk doen. Daarom is het u en iedereen openbaar dat ze heet Polinarde, de keizersdochter van Duitsland.” Bij de hoog donderende Jupiter,” antwoorde Palmerijn, “gij hebt zo wel de rechte persoon gekozen dat ik om haar faam die ik in grote [H2va] waarde houdetals gij te verminderen mij tegen u niet stellen wil, maar zeer goed om u te doen bekennen dat gij niet waardig bent haar dienaar te wezen!”

“Een groteren dienaar haar uitzonderlijke excellentie te vereisen,” zei hij, “wordt bij mij zeer goed bekend, maar ik zal u niet alleen openbaar laten zeggen, maar ook luid doen zweren dat ik veel waardiger ben om van haar met enig gebod begunstigd te worden dan gij.”

Door die woorden Palmerijn zo zeer verstoord werdt dat hij zijn lans velde en zijn paard met grote toornigheid de sporen liet gvoelen in zulke manieren dat ze beide, mannen en paarden, ter aarde storten. Nochtans sprongen ze snel wederom op hun voeten en grepen hunr zwaarden en bestreden ze de andere zo ijselijk dat de aller stoutmoedigste van de toeschouwers door groot gruwel hen ogen toestopten om de ongelofelicke slagen die hun hoofden lieten schijnen in vuur te staan overmits de menigvuldige vonken die men zag springen uit het staal en ijzer van hun wapens waarvan de stukken zo snel herwaarts en derwaartsdoor de plaats van het kamp vlogen dat vele van de omstanders, indien ze daarvan niet beschadigd wilden worden met het hoofd omlaag moesten wijken waardoor sommige van hen waar werden hun schoenen en ’t onderste van hun kleren besprengd te zijn met bloed wat er zo overvloedig uit de wonden van deze twee furieuse kampvechters sprong dat allen die het zagen daardoor met weemoed bewogen werden, vooral de twee rechters waarvan de ene tot de koning zei: “Mijn heer, ik geloof dat [H2vb] wij in der waarheid een fantasie en niet een ware geschiedenis zien.”

“Aangaande van mij,” antwoorde de koning, “ik durf zeer goed te verzekeren, niet alleen dat ik desgelijks nooit meer gezien hebe, maar ook dat er nooit meer zo’n gruwelijke strijd geschied is tussen twee particuliere personen.”

Maar zij maakten hiervan dus niet tegenstaande niet meer werk van alsof ze maar een korte tijd gedaan hadden, vooral Palmerij, die zijn vijan bijn geen tijd gaf om zijn adem te verhalen. Nochtans verdedigde hij zich moedig tot dat ze vanwege de duisterheid van de nacht toortsen verzochten aan de rechters die het ze niet vergunnen wilden maar geboden ze de strijd op te houden en zeiden dat het een al te grote schade te zullen wezen indien om een zo lichtvaardige zaak ’t leven verloren twee zulke brave ridders. Die hierdoor zo verstoord werden om de grote affectie die ze hadden van de anderente overwinnen dat de Ridder van de Zon zei de riehters hem ongelijk te doen en Palmerijn dat zijn geest nimmermeer zou gerust zijn tot dat hij dit gevecht geëindigd had. Maar nauwelijks hadden ze deze woorden uitgesproken of zij vielen beide als dood in het perk neer. Waarom men ze weg liet dragen, te weten Palmerijn in het konings paleis, alwaar hij door beeel van zijne majesteit gevisiteerd werd van de medicijnmeesters die aan hem bevonden vele dodelijke wonden.

Die zij nochtans zo goed cureerden dat in weinige dagen het perikel gepasseerd was toen de prins Lowijs, die hem om zijn ridderlijke daden zeer beminde, hem kwam visiteren, gelijk hij ook dikwijls tevoren gedaan had en zei: “Heer Palmerijn, [H3r] uwe heerlijke feiten doen mij de prinses die al zulk ridder als u in haar dienst heeft zo gelukkig achten dat ik, zo ver deze verandering van gestalte niet een weinig te vreemd scheen, zou wensen in haar plaats te mogen zijn, niet om van u te genieten de zaak daartoe de jonkvrouwen dikwijls al hongerig veinzen geen appetijt te hebben, maar om tussen ons te maken een band van trouwe vriendschap.”

“Uw vriendschap ontvang ik niet alleen in een grote gunst, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “met belofte van die bij mij als onderdanig altijd onbreekbaar te zullen gehouden worden. Maar ook bid ik met een geheel hart dat God almachtig gelieven wil noch eens de gelegeheid te schikken waardoor ik met de daad zal mogen betonen in wat grote waarde ik hou de gunst die ik hoop dat uwe prinselijke excellentie mij niet zal weigeren met somtijds te gebieden deze zijn onderdanige dienaar en niet alleen door het ontvangen van de weldaden die al mijn mogelijke verdiensten zouden doen beschamen, maar ook door de vreugde die ik altijd zal scheppen van gehouden te worden in de gedachten van een zo deugdelijke prins die mij boven al tot hem verbindt met de goede willdaarmee hij mij boven mate veel meer prijst dan ik waardig ben.”

“Ik heb van u geen lof gesproken, heer Palmerijn, mijn vriend,” antwoorde de prins Lowijs, “of de al te grote kleinheid van die tot de waarachtige behoren kan iedereen wel bekennen door de onuitspreekbare dappere moed waarmee gij hewonnen hebt zo veel figuren!”

Die aldaar op Lowijs zijn verzoek getoond en bevonden worden te strekken over ’t getal van honderd waaronder alle die, uitgezonderd het [H3rb] figuurtje van Polinarde, geen excellenter bevonden werd dan de gelijkenis van de prinses Agriole, infante van Engeland, die nochtans veel moier was als har afbeelding te kennen gaf zo een edelman van Lowijs verklarde die haar perfectie ook zo hoog verhief dat de prins Trineus die daarmee tegenwoordig was zije fantasie, zonder haar ooit gezien te hebben, alzo op haar stelde dat hij vanwege haar noch passeerde vele zware perikelen, gelijk hierna verklaard zal worden.

Wie den Ridder van de Sonne was, ende van zijne vreemde avontueren. Het .XL. capittel.

Den ouden coninck van Hongarien hadde eenen sone, vanden welcken geen mentie ghemaect en wort om dat hy sonder eenige memorabile feyten uyt te richten inden fleur van zijne jeucht sterf, hoewel dat hy achter liet twee sonen, den jongsten vande welcke ghenaemt was Netrides, die vijfthien jaren out zijnde als den ouden coninck, na dat hy eenen langen tijt in ruste ende vrede geregeert hadde, dese werelt passeerde, hem bevolen inde bewaernisse van zijnen broeder die na zijnen doodt coninck ghecroont worde, zijnde den man van Griane, moeder van Palmerijn, genaemt Tarisius, ghelijck voor verclaert staet. Die desen Netrides hierom beminde, ghelijck de broederlicke liefde vereyschte, doende hem so wel onderwijsen dat hy met een seer gracieuse wel ghemaniertheyt op wies in schoonheyt vant lichaem, waer over hy van een yegelijck soo vande heeren, princen, ridderen ende edelluyden [H3va] als van ’t gemeyne volc van geheel Hongerien soo veel, jae meer gherespecteert wort als Tarisius, die hier deur eenen inwendigen haet op hem vercreech. Nochtans en liet Netrides daerom niet zijn leven in vreuchden over te brengen tot dat de Fortuyne, zijn welvaert benijdende oft mogelijck niet goet achtende dat desen jonghen prince zijnen tijt in wellust soude passeeren maer veel eer zijne volstandicheyt tegens eenigen tegenspoet probeeren wilde, dat den coninck Tarisius ginck spatsieren lancx eenen lusthof terwijlen Netrides bleef in de camer by de coninginne, alwaer hy met haer deviserende, sonder achterdencken ginck sitten inden stoel van sijnen broeder. Die tot zijn ongheluck haestelijck wederom commende ende hem aldaer noch vindende, daer over in een groote gramschap ontstack, tot hem segghende: “Ghy hooveerdigen sot, wie heeft u dorven doen sitten in mijn plaetse tot misprijsinge van mijne majesteyt?!”

“’t Selve is gheschiet, heer coninck,” seyde Netrides, op zijn knyen vallende, “deur onwetentheyt, die ick uwe majesteyt ootmoedelick bidde my voor dese reyse te willen vergheven.”

Daer op hy hem gheen antwoorde en gaf, maer ghelijck de henne onder de wermte van heure vederen allengskens gaet formeeren het kiecken inden dop, alsoo bestont hy in zijn herte te broeden een jalousie die haer, siende dat eenighe groote heeren daer hy seer quaet vermoeden op hadde, sonderlinghen ghemeynschap met hem hielden, alsoo vermeerden datse hem vastelick deden voornemen zijnen broeder te doen ombrenghen, ghevende daer van op staende voet den last aen eenighe van zijn archiers. Die niettemin ’t selve feyt soo gheringhe niet te weghe en brochten oft Tarisius ontmoetende zijnen broeder ende moghe[H3vb]lijck met bermherticheyt ofte broederlicke affectie beweecht wordende, seyde hy tot hem: “Netrides, ick mercke claerlijck dat ghy tracht nae mijn croone. Daerom maeckt u binnen vier ende twintich uren uyt mijn lant sonder yemant daer van te verradverteeren, indien ghy niet qualijcker en wilt getracteert zijn!”

“Niet deur schult maer deur obedientie, broeder,” antwoorde Netrides, “sal ick uwe conincklicke majesteyts ghebodt na comen.”

Ende bekennende de furieuse humeuren van Tarisius dede hy terstont een peert sadelen, bevelende alle zijne dienaeren dat hem niemant van heurluyden en soude volghen, reysende soo langhe, nae dat de Fortuyne hem gheleyde, wes dat hem in Duytschlandt ’t ghelt, daer van hy qualijck voorsien was, begoste te failleeren. Nochtans en wilde hem zijn groot herte niet toelaten d’aelmissen te versoecken noch d’ongewoonheyt dat hy hem in eenigen noot ende leghe conditien wiste te behelpen, waerom hy in groote melancolie gheviel, voor hem nemende de reste zijns levens te gaen passeeren in eenighe wildernisse.

Tot de welcke rijdende, quam hy op eenen nacht in een groot foreest met hooghe boomen ende dichte struycken beplant, alwaer hy zijn peert ontoomende, het liet loopen daer ’t wilde, ende sette hem neder int gras onder aen eenen grooten eycken boom in meyninghe vanden cours van zijn leven te vercorten. Maer de vreese vande verdoeninghe zijnder zielen waer daer teghen strijdende, in hem selven segghende: “Het staet aen den wille van Godt almachtich ende den loop der natuere, maer niet aen u, o Netrides, van te verkiesen ’t leven oft de doot, die ick sal verbeyden deur den hongher oft deur eenige wreede beeste, dat ick hope bermherticheydt te sullen moghen vercrijghen met mijn [H4ra] boose Fortuyne, die my soo hooghe op haer onghestadige radt verheft hadde, eylacy, alleen om my soo veel te geweldigher te doen vallen deur ’t middel van eenen tyrannighen coninck ende wreeden broeder, die my t’onrecht ende tegens den wille van alle de inwoonderen van Hongaryen ghebrocht heeft in dit lijden, soo deerlick, dat ick de doot tot gheen solaes en can ghenieten.”

Ende hier met viel hy int gras neder om een weynich van zijn travailie van zijnen swaren ancxt te rusten, niet anders verwachtende als een lanckwijlich eynde. Maer ghelijckmen dickwils uyt eenen grooten noot verlost can worden deur eenich onverwacht middel alsoo gheschieden dese Netrides, want eenen ouden ridder, rijck ende van heerlicken gheslachte, Lambert ghenaemt, hadde in dit foreest een gheweldich casteel, twelck seer gheneuchelijck lach om de boomen ende bosschagien, daer in hy desen selfsten avont om hem, als zijnde int heetste van den somer, inde coelte te verfrisschen, was gaen spatseeren, waer deur hy aenghehoort hebbende alle de clachten van Netrides, daer nae tot hem ginck ende seyde: “Mijn sone, staet op ende grijpt couragie! Ghy zijt hier gecomen in een plaetse daer u meer weldaets sal geschieden als ghyder onghelucx verwachte.”

Ende hier met nam hy Netrides by de hant, de welcke voor hem siende staen desen ouden statighen man met zijnen grijsen baert, die hem soo eerlicke presentatie te voren stelden, wert hy op eene tijt met schaemte, vreese ende blijtschap omvangen. Nochtans acht nemende op zijnen noot, nam hy in danck aen des ridders goeden wille ende ginck met hem op ’t voorseyde casteel, alwaer hy blijdelijcken ontfanghen wort, soo wel van des heeren huysvrouwe als van zijn eenige dochter, een [H4rb] vande alderschoonste jonckvrouwen vant gheheele lant daer ontrent. Die soo gheringhe als Netrides eenen seer cleynen tijt in alle onderdanicheyt van Lambert geleeft hebbende, zijne voorgaende dispoosheyt volcomelijc wederom vercregen hadde, grootelicx op hem ende hy op haer verlieft werde, sonder nochtans den anderen heuren wille te openbaren.

Maer dat dickwils in d’eene saecke alle teghenspoeden voorvallen ende in d’andere de Fortuyne grootelicx dient, can u voor ooghen ghestelt worden met het exempel van desen Netrides, wiens welgemaniertheydt Lambert soo wel gheviel dat hy zijne huysvrouwe vertelt hebbende alle wat hy in zijne clachte int bosch gehoort hadde, mede tot haer seyde: “Oock acht ik hem, indien zijne deuchdelicke manieren eenichsins over een comen met zijn gheslachte, gesproten te zijn van so hoogen huyse dat het raetsaem zoude zijn hem onse dochter ten houwelijck te gheven.”

Daer op die goede vrouwe, die geenen wil en schepten als in de gheliefte van haren man, antwoorde dat heur zijne begheerten seer wel ghevielen. ’t Welcke by hem soo gheringhe niet verstaen en was oft hy ginc terstont by Netrides. Ende na dat hy van hem deur neerstich versoec, met beloftenisse van secreet houdinghe, zijne afcomste verstaen hadde, stelde hy hem te voren ’t voorseyde houwelijck.

’t Welck Netrides antwoorde te kunnen perfeckt maecken sijn hoochste gheluck, dat hem twee daghen daer nae ghebeurde deur de t’samen trouwinghe, tot groote verwonderinge van alle de ghebueren, m[e]ynende Netrides maer eenen simpelen ridder gheweest te zijn, die deur de landen dwaelde om zijn avontueren te soecken. Maer hierom en wordt niet achterweghen ghelaten de feeste des bruylofs, in de [H4va] welcke men hanteerde alle moghelijcke gheneuchte. Waer in dese twee nieuwe ghehouden met heur devoir oock niet en wilden faillieren, dan om de selve te vermeerderen speeldense den eersten nacht de partye die wel haest eyndicht, maer altijdts wederomme een nieu beginnen is, daer inne de jonckvrouwe seyde ghewonnen te hebben, hoe wel dat Netrides wilde verdedighen ’t eerst uyt gheweest te zijn. Niet te min dese twee minnaers en ghevielen daeromme in gheenen twist maer volherden heur leven in groote vreuchde.

Wes een jaer daer nae dat Netrides’ behoude vader ende moeder dese werelt met groote begheerten om dat sy luyden deur heuren hooghen ouderdom van de ydelheydt van dien versaedt waren, passeerden tot grooten rouwe vanden prince ende zijn huysvrouwe. De welcken seer pompeuselijck deden int werck stellen heure uytvaerden, die soo gheringe niet gheeyndicht en waren oft de jonghe princesse bevont haer bevrucht tot groote blyschap van heuren man. Die gheduyrend hare drachte op eenen nacht viel in een alsulcken droome: Hem dochte dat hy niet kunnende gheraecken uyt een seer duystere camer, tot hulpe riep zijne lieve huysvrouwe, die hieromme tot hem quam gheloopen, hebbende in heure armen een kint, uyt wiens aengesicht straelen quamen, veele claerder als de radien vander sonnen, die alle de duysterheyt vande selve camer verdreven, soo dat hy claerlijck conde sien datse hem het kint presenteerden, segghende: “Mijn heer, wilt u verblijden met dit kint, het welcke u sal doen stellen in den stoel daer ghy uyt verdreven zijt, ende wederomme geven de conincklijcke croone die u t’ontrecht ontnomen is.”

Om welcke woorden hy het [H4vb] kint blijdelijcken in zijne armen ontfinghe, maer hy en hadde het soo gheringhe niet tot hem ghenomen oft daer quam eenen eysselijcken grooten man gheloopen die het kindt seer furieuselijcken uyt zijne armen greep, waer deur hy verschrickt wordende, soo hevich in den slaep opsprongh dat de princesse wacker wordende, hem daer van vraechde de oorsaecke. De welcke by heur verstaen zijnde, antwoordense met grooter blijtschap: “Mijn heer, Godt wilt alsoo laeten gheschieden als u dit visioen gheopenbaert heeft.”

Daer toe zijne hoepe oock noch grooter worden als de princesse ten bequamen tijde gheraeckt zijnde, hem baerde eenen jonghen sone, die opten doop ghenoempt worde Frisol. Den welcken opwies in sulcke schoonheydt dat een yeghelick gheneuchte nam in hem te aenschouwen, ende soo gheringe [in] grootheyt dat hy inden ouderdom van veerthien jaren een man van vijf ende twintich jaren presenteerden, waeromme hem zijne vader ende moeder, hoe wel datse noch twee sonen byden anderen wonnen, veel meer beminden als yemandt vande andere twee. Die hy oock in natuerlijcke cloeckmoedicheydt te boven ginck, groote geneuchte nemende in paerden te pickieren, boochschieten, worstelen, schermen ende andere crijchsexercitien, maer sonderlinge inde jachte int bylegghende foreest.

Int welcke hy de honden die een hart jaechden op eenen tijt soo langhe naevolchde dat hem, wesende moede ende verhetst, grooten dorst bedwong te drincken uyt eenen cleynen waterspronck aen de wortelen van eenen boome, tot zijn groot ongheluck, want soo gheringhe als hy hem opghericht hadde, begonste hy alsoo te beven dat hy niet en soude hebben gheweten in wat manieren aen [H5ra] [h]uys te gheraecken, en hadde hy niet [v]ergheselschapt geweest van eene van[d]e dienaren van zijnen vader, die hem [i]n groote droefheydt beval aen eenen [v]erstandighen medicijnmeester, den welcken tot zijne ghenesinghe soo goe[d]e neersticheyt gebruyckte dat hy hem [i]n weynich daghen wederom stelden in [z]ijne voorgaende sterckheyt. Maer zijn [a]engesicht met alle de reste des lichaems [b]leef soo vol bladeren dat hy eenen la[z]arus gheleecke. Waerom hem niet al[l]een zijne broeders, maer oock alle de dienaers des huysghesins verachten [e]nde begeckten. ’t Welck den bedruckten vader dochte zijn hert te sullen doen [b]ersten, terwijlen hem de tranen over [d]e wanghen liepen, tot hem segghende: “Eylacy mijn sone, ick sie wel groote[li]jcx bedroghen te zijn in de hope die ick [v]an u ontfinghe deur mijnen droom.”

[W]elcke woorden Frisol niet verstaende, [b]adt zijnen vader hem daer van te wil[le]n verclaren de volcomen beduydenis[se]. Om de welcke uyt te legghen hy [h]em int lange vertrock zijne afcomste [a]ls oock hoe zijnen broeder hem ver[ja]echt hadde, met den droom hier voren [v]erhaelt. Waer over Frisol seer ver[w]ondert wordende, hem antwoorden: “Mijn heer vader, u is niet onkenne[li]jck de onbegrijpelijcke macht vanden [al]deroppersten Heere, daer met hy my [o]ock lichtelijck can afnemen de sieckte [di]e my al nu erbermelick quelt. Daerom [en] wilt uwe hope niet heel quiteeren[v]an een saecke, hoe wel onmoghelijck in [d’]ooghen der menschen, nochtans licht [d]oenlijck voor Godt, die wy alleene [m]oeten bidden om bermherticheydt.”

[Wa]er met sy beyde soo seere beweecht [w]orden datse bedwongen werden son[de]r meer te kunnen spreecken vanden [an]deren te gaen deur het bitter schreyen, [’t] welck den vader dede om ’t medelijden [H5rb] met zijnen sone, ende den sone om deernisse met zijnen vader.

Wie de Ridder van de Zon was en van zijn vreemde avonturen. Het 40 kapittel.

De oude koning van Hongarije had een zoon waarvan geen mentie gemaakt werd om dat hij zonder enige memorabele feiten uit te richten in de fleur van zijn jeugd stierf, hoewel dat hij achter liet twee zonen, de jongste daarvan genaamd was Netrides die vijftien jaren oud was toen de oude koning, na dat hij een lange tijd in rust en vrede geregeerd had, deze wereld passeerde en hem beval in de bewaring van zijn broeder die na zijn dood koning gekroond werd en was de man van Griane, moeder van Palmerijn, genaamd Tarisius, gelijk hiervoor verklaard staat. Die deze Netrides hierom beminde, gelijk de broederlijke liefde vereiste en liet hem zo goede onderwijzen dat hij met een zeer gracieuze goede gemanierdheid opgroeide in schoonheid van het lichaam waardoor hij van iedereen zo van de heren, prinsen, ridders en edellieden [H3va] als van ’t gewone volk van geheel Hongarije zo veel, ja meer gerespecteerd werd als Tarisius die hierdoor een inwendige haat op hem kreeg. Nochtans liet Netrides daarom niet zijn leven in vreugde door te brengen tot dat het Fortuin die zijn welvaart benijde of mogelijk niet goed achtte dat deze jonge prins zijn tijd in wellust zou passeren maar veel eer zijn verstandigheid tegen enige tegenspoet proberen wilde dat de koning Tarisius ging spazieren langs een lusthof terwijl Netrides bleef in de kamer bij de koningin alwaar hij met haar koutte zonder achterdocht ging zitten in de stoel van zijn broeder. Die tot zijn ongeluk haastig wederom kwam en hem aldaar noch vond waardoor hij in een grote gramschap ontstak en tot hem zei: “Gij hovaardige zot, wie heeft u durven laten zitten in mijn plaats tot misprijzen van mijne majesteit?!”

“’Het is geschied, heer koning,” zei Netrides, die op zijn knieën viel, “deur onwetendheid die ik uwe majesteit ootmoedig bid mij voor deze keer te willen vergeven.”

Waarop op hij hem geen antwoord gaf, maar gelijk de hen onder de warmte van hun veren geleidelijk aan gaat vormen het kuiken in de dop, alzo bestond hij in zijn hart te broeden een jalousie die zich en zag dat enige grote heren daar hij zeer kwaad vermoeden op had bijzondere gemeenschap met hem hielden, alzo vermeerderde dat ze hem vast lieten voornemen zijnen broeder te doen schaduwen en gaf daarvan op staande voet de last aan enige van zijn boogschutters. Des al niettemin het zelf feit zo gauw niet te wege brachten of Tarisius ontmoette zijn broeder die mogelijk [H3vb] met barmhartigheid of broederlijke affectie bewogen werd zei hij tot hem: “Netrides, ik merk duidelijk dat gij tracht naar mijn kroon. Daarom maakt u binnen vierentwintig uren uit mijn land zonder iemand daarvan iets te zeggen, indien gij niet kwalijker wil behandeld zijn!”

“Niet door schuld maar door onderdanigheid, broeder,” antwoorde Netrides, “zal ik uw koninklijke majesteit gebod nakomen.”

En bekende de furieuze humeuren van Tarisius liet hij terstond een paard zadelen en beval al zijn dienaars dat hem niemand van ze zou volgen en reisde zo lang, naar dat het Fortuin hem geleide, totdat hij zich in Duistsland onthield waarvan hij kwalijk voorzien was begon te falen. Nochtans wilde hem zijn grote hart niet toelaten de aalmoezen te verzoeken noch de ongewoonte dat hij hem in enige nood en lage conditie wist te behelpen waarom hij in grote melancholie viel en voor hem nam de rest van zijn leven te gaan passeren in enige wildernis.

Tot die hij reedt en kwam hij op een nacht in een groot bos met hoge bomen en dichte struiken beplant alwaar hij zijn paard de toom afdeed en het liet lopen daar ’t wilde en zette hem onder in het gras onderaan een grote eikenboom in mening van de koers van zijn leven te verkorten. Maar de vrees van de verdoeming van zijn ziel streed daartegen en zei in zichzelf: “Het staat aan de wil van God almachtig en de loop der natuur, maar niet aan u, o Netrides, van te verkiezen ’t leven of de dood die ik zal verwachten door de honger of door enig wreed beest dat ik hoop barmhartigheid te zullen mogen krijgen mijn [H4ra] boze Fortuin die mij zo hoog op haar ongestadige rad verheven had, helaas, alleen om mij zo veel te geweldiger te doen vallen door ’t middel van een tirannie van de koning en wrede broeder die mij te onrecht en tegen de wil van alle inwoners van Hongarije gebracht heeft in dit lijden en zo deerlijk dat ik de dood tot geen solaas kan genieten.”

En hiermee viel hij in het gras neer om een weinig van zijn werk van zijn zware angst te rusten en niets anders verwachte dan een langdurig einde. Maar gelijk men dikwijls uit een grote nood verlost kan worden door enig onverwacht middel alzo geschiede deze Netrides, want een oude ridder, rijk en van een heerlijk geslacht, Lambert genaamd, had in dit bos een geweldig kasteel wat zeer genoeglijk lag om de bomen en bosschages waarin hij deze zelfde avond om hem omdat het was in het heetste van de zomer in de koelte te verfrissen was gaan spazieren, waardoor hij gehoord alle klachten van Netrides en daarna tot hem ging en zei: “Mijn zon, stat op en grijp moed! Gij bent hier gekomen in een plaats daar u meer weldaad zal geschieden dan gij er ongeluk verwachte.”

En hiermee nam hij Netrides bij de hand die voor hem zag staan deze oude statige man met zijn grijze baard, die hem zo heerlijke presentatie voor stelden zodat hij op een tijd met schaamte, vrees en blijdschap omvangen. Nochtans nam hij acht op zijn nood en nam in dank aan de ridder goede wil en ging met hem op ’t voorzegde kasteel, alwaar hij blijde ontvangen werd zo wel van de heer zijn huisvrouw als van zijn enige dochter, een [H4rb] van de allermooiste jonkvrouwen van het gehele land daar omtrent. Die zo gauw als Netrides een zeer kleine tijd in alle onderdanigheid van Lambert geleefd had zijn voorgaande houding volkomen wederom verkregen had zeer op hem en hij op haar verliefd werd, zonder nochtans de anderen hun wil te openbaren.

Maar dat dikwijls in de ene zaak alle tegenspoed en voorvallen en in de andere het Fortuin zeer dient kan u voor ogen gesteld worden met het voorbeeld van deze Netrides wiens goede gemanierdheid Lambert zo goed beviel dat hij zijn huisvrouw vertelt had alles wat hij in zijn klachten in het bos gehoord had en mede tot haar zei: “Ook acht ik hem, indien zijne deugdelijke manieren enigszins overeen komen met zijn geslachte en gesproten is van zo’n hoog huis dat het raadzaam zou zijn hem onze dochter ten huwelijk te geven.”

Waarop die goede vrouwe, die geen wil schepten dan in het gelieven van haar man, antwoorde dat haar zijn begeerten zeer goed bevielen. Wat bij hem zo gauw niet verstaan was of hij ging terstond bij Netrides. Na dat hij van hem door naarstig verzoek met belofte van geheim houden zijn afkomst verstaan had stelde hij hem voor ’t voorzegde huwelijk.

Wat Netrides antwoorde te kunnen perfect maken zijn hoogste geluk dat hem twee dagen daarna gebeurde door tezamen trouwen tot grote verwondering van alle buren die meende dat Netrides maar een eenvoudige ridder geweest was die door de landen dwaalde om zijn avonturen te zoeken. Maar hierom werd niet achterwege gelaten het feest van de bruiloft waarin [H4va] men hanteerde alle mogelijke genoegens. Waarin deze twee nieuwe gehuwden met hun plicht ook niet wilden falen dan om die te vermeerderen speelden ze de eerste nacht de partij die wel gauw eindigt, maar altijd wederom opnieuw begint waarin de jonkvrouw zei gewonnen te hebben, hoe wel dat Netrides wilde verdedigen ’t eerst uit geweest te zijn. Niettemin deze twee minnaars vielen daarom in geen twist maar volharden hun leven in grote vreugde.

Het was een jaar daarna dat Netrides schoonvader en moeder deze wereld met grote begeerte verlieten omdat zij door hun hogen ouderdom van de ijdelheid van die verzadigd waren passeerden tot grote rouw van de prins en zijn huisvrouw. Die zeer pompeus lieten in het werk stellen hun uitvaart die zo gauw niet geëindigd waren of de jonge prinses bevond zich bevrucht tot grote blijdschap van haar man. Die gedurende haar dracht op een nacht viel in een al zulk droom: Hij dacht dat hij niet kon raken uit een zeer duistere kamer en tot hulp riep zijne lieve huisvrouw die hierom tot hem kwam gelopen en had in haar armen een kind uit wiens aangezicht stralen kwamen, veel helderder dan de stralen van de zon die alle duisterheid uit die kamer verdreef zo dat hij duidelijk kon zien dat ze hem het kind presenteerde en zei: “Mijn heer, wilt u verblijden met dit kind wat u zal doen stellen in de stoel daar gij uit verdreven bent en wederom geven de koninklijke kroon die u te onterecht ontnomen is.”

Om die woorden hij het [H4vb] kind blijde in zijne armen ontving, maar hij had het zo gauw niet tot hem genomen of daar kwam een ijselijke grote man gelopen die het kind zeer furieus uit zijn armen greep, waardoor hij schrok en zo hevig uit de slaap opsprong dat de prinses wakker werd en hem daarvan de oorzaak vroeg. Die bij haar verstaan werd en antwoorde ze met grote blijdschap: “Mijn heer, God wil het alzo laten geschieden als u dit visioen geopenbaard heeft.”

Waartoe zijn hoop ook noch groter werd toen de prinses ten bekwame tijd geraakt was hem baarde een jonge zoon die op de doop genoemd werd Frisol. Die opgroeide in zulke schoonheid dat het voor iedereen een genoegen was in hem te aanschouwen en zo gauw in grootte dat hij in de ouderdom van veertien jaren een man van vijfentwintig jaren presenteerden, waarom hem zijn vader en moeder, hoe wel dat ze noch twee zonen bij de andere wonnen, veel meer beminden dan iemand van de andere twee. Die hij ook in natuurlijke kloekmoedigheid te boven ging en grote genoegens nam in paarden te pikeren, boogschieten, worstelen, schermen en andere krijgsexercities, maar vooral in de jacht in het bijliggende bos.

Waarin hij de honden die een hart opjoegen op een tijd zo lange navolgde dat hem, was moede en verhit, grote dorst bedwong te drinken uit een kleinen watersprong aan de wortels van een boom tot zijn grote ongeluk, want zo gauw als hij zich opgericht had begon hij alzo te beven dat hij niet zou hebben geweten in wat manieren aan [H5ra] huis te raken had hij niet vergezelschapt geweest van een van de dienaars van zijn vader die hem in grote droefheid beval aan een verstandige medicijnmeester die tot zijn genezing zo goede naarstigheid gebruikte dat hij hem in weinig dagen wederom stelde in zijn voorgaande stekte. Maar zijn aangezicht met al de rest van het lichaam bleef zo vol blaren dat hij een lazarus leek. Waarom hem niet alleen zijn broeders, maar ook alle de dienaars van het huishouding verachten en de gek met hem staken. Wat de bedroefde vader dacht zijn hart te zullen doen barsten en terwijl hem de tranen over de wangen liepen tot hem zei: “Helaas mijn zie, ik zie wel zeer bedrogen te zijn in de hoop die ik van u ontving door mijn droom.”

Welke woorden Frisol niet verstond en bad zijn vader hem daarvan te willen verklaren de volkomen betekening. Om die uit te leggen hij hem in het lange verhaalde zijn afkomst als ook hoe zijn broeder hem verjaagd had met de droom hiervoor verhaald. Waardoor Frisol zeer verwonderd werd en hem antwoorde: “Mijn heer vader, u is niet onbekend de onbegrijpelijke macht van de aller opperste Heer waarmee hij mij ook licht kan afnemen de ziekte die mij al nu erbarmelijk kwelt. Daarom wil uw hoop niet geheel kwijten van een zaak, hoe wel onmogelijk in de ogen der mensen, nochtans licht te doen voor God die wij alleen moeten bidden om barmhartigheid.”

Waarmee zij beiden zo zeer bewogen werden dat ze bedwongen werden zonder meer te kunnen spreken van de andere te gaan door het bitter schreien wat de vader deed om ’t medelijden [H5rb] met zijn zoon en de zoon om deernis met zijn vader.

Hoe Frisol zijn avontueren ginck soecken. Het .XLI. capittel.

Frisol sijne afcomste ende ’t visioen van zijnen vader verstaen hebbende, was dagelicx daer op seer fantaseerende, terwijlen hem zijne broeders hoe meer begheckten ende bespotten, waer deur hy voor hem nam zijns vaders huys te verlaten. Om het welck int werck te stellen hy soo langhe daghelijcx deurt foreest ginck melancoliseeren dat hy op eenen tijt sach voorby rijden eenen melaetschen ridder, reysende deur de dorpen om aelmissen te bidden, tot den welcken hy seyde: “Mijn vrient, ic bevinde my met gelijcke siecte geplacht als ghy, daerom bid ick u my te willen ontfangen in u geselschap met beloftenisse van u onderdanich te sijn in alle ’t ghene dat ghy my sult ghebieden.”

Welck versoeck hem den ridder, als oock na gheselschap verlanghende, seer gheerne consenteerden, ende sette hem achter op zijn peert, waer over hy bedwongen wordt vanden noot een deucht te maecken ende teghens zijn natuere d’aelmissen te bidden soo langhe als zy t’samen reden deur menigerhande landen ende contreyen. Tot datse twee jaren hier nae quamen int coninckrijck van Hongarien, daer ’t Frisol verdroot om int lant vanden coninck, zijnen oom, te moeten gaen bidden met zijne siecte die haer dagelicx vermeerderde [ende hem] so seer quelde dat hy langher gheene macht en hadde om d’aelmissen te connen ghaen vorderen. Waerom hem den onbermhertigen melaetsen bedelaer inde wildernisse tusschen wegen van ’t peert stiet, latende den [H5va] armen Frisol in sulcke benautheyt dat hem veel meerder desperaetheden voorquamen als haer helsche ombren vertoonden voor den soone van Auchise, doen hy van zijn Sibylla gheleyt worden recht na de helle, geen andere toevlucht hebbende als de lochte te vervullen met sijn suchten ende karmen, opten selven dach als een jonckvrouwe, Leonarde ghenaempt, dochter van eenen lantman, [die] daer ontrent int gheberchte woonden, haers vaders schaepkens hoede op de groene hoevelkens, alwaerse hoorde den weerclanck van een jammerlicke stemme, die haer deur deernisse leyde tot op de plaetse daerse met heure barmhertige oogen aenschouden desen armen patient, tot den welcken zy seyde: “Mijn vrient, hoe zydy connen gheraecken in dese woeste plaetse, in sulcken ellendigen leven?”

“Eylacy jonckvrouwe,” antwoorde hy, “ten is geen leven, maer een gheduyrich sterven het leven veel wreeder te gevoelen als de doot, die ick niet en vreese, maer beclaghe my alleen van dat veel te lange valt de reste mijns levens, hoe wel dat mijn gepassioneerde ziele anders niet en soeckt ende bidt als uyte ghevanckenisse van dit ongheluckige lichaem te mogen verlost worden.”

“Met het lichaem te castijden, mijn vrient,” antwoorde sy, “probeert den almachtighen Schepper des aertrijcx ende gheheelen firmaments de volstandicheydt vanden gheest. Daerom en behoort ghy soo lichtelick niet te mistrouwen, maer grijpt eenen moet ende comt met my int huys van mijnen vader!”

Alwaerse hem tot verscheyden reysen dede smeeren met een salve ghemaeckt van cruyden, daer van heur deur een constich meester geopenbaert waren de singuliere crachten, die Frisol ten eynde van drie dagen wederom deden vercrijgen zijne eerste gesontheyt. Om welcke weldaet hy den [H5vb] vader met de broeders van Leonarde sulcke onderdanicheyt betoonde als de minste vanden huyse, waer deur hem den goeden lantman seer beminde, tracterende hem met een bly ghelaet van de spijse die hem Godt, niet deur den kancker der giericheyt tot groote rijckdommen noch deur de benijt wordende hoghe staten inde hooveerdige palleysen, maer deur de gratien van ’t ghewas in zijn gherustich leven in dit wilde velt verleenden, terwijlen hy dickwils zijns lantmans schaepkens hielp hoeden, wijngaerden omgraven ende andere lantwerck doen met de jonge dochter Leonarde, die zijne manieren soo wel behaechden datse, alleen deur vreese van geweyghert te worden, haer onthielde van hem heure groote liefde te openbaren. Nochtans genoot sy vande Fortuyne de gratie vande ghenietinghe des dagelicx gesichte haers alderliefste, hoe wel sy ’t mogelick hielde voor een grootere penitentie van haer met eenen grooten appetijt te moeten onthouden in presentie van de spijse, daer van sy nae ’t verloop van een half jare gheheelicken berooft worden om dat Frisol zijnen tijt niet langer in sulcke lantmans exercitie en wilde overbrengen, tot haer seggende: “Jonckvrouwe, de vergeldinge die ick aen u ende den uwen om mijne ontfangene weldaden schuldich ben, is soo groot ende mijn vermogen so cleyn, dat ick daer deur bedwongen worde de Fortuyne te moeten gaen temteeren om te sien of ic eenige middelen can erlanghen, waer deur ick eeni[ch]sins soude mogen gedachtich zijn de groote gratie die uwe goedertiere[n]theydt my gelieft heeft te doen. Daerom bidde ick dat ghy ontfangende mijne ghelofte van in drie jaren sonder faute, so mogelick is, wederom te sullen comen, my so langhe oorlof verleenen wilt.”

“’t Versoeck [H6ra] [v]an dien, Frisol,” antwoorde sy, “maeckt [to]t mijn groote leetwesen al nu waer de [v]reese die my altijts heeft doen twijffe[le]n van u vertreck, ’t welck ick u noch[t]ans bedwonghen ben met goeder her[t]en te consenteeren, niet deur de begeer[te] van eenige vergeldenisse, maer om de [h]ope die ick hebbe tot uwe goede for[t]uyne. Alleene bidde ick dat ghy niet en [w]ilt vergheten de belofte vande weder[c]omste.”

“Om die inder daet te moghen [v]olbrenghen,” seyde Frisol, “soo moet het [v]ertreck eerst geschieden.”

Nemende daer [m]et oorlof van den hierom bedroefden lantman ende sijne kinderen, ende reys[d]e gestadelijcken den rechten wech nae Duytslant sonder eenige avontuere te [o]ntmoeten voor den vijfsten dach, dat [h]y gaende deur een groot bosch ende [h]em ontrent het noenmael overmits de [g]roote hette een weynich te rusten ge[l]eydt hebbende onder de schaduwe van [e]enen dichten boom, een deel volcx soo [l]uyde ghetier hoorden maecken dat hy [d]erwaerts liep, alwaer hy eenen ouden [r]idder sach omcinghelt van ses straet[sc]henders, heur beste doende om vant [le]ven te berooven desen ouden man, die [h]em met zijn rapier verweerde na alle [z]ijn vermogen. Maer soo geringe als hy Frisol sach, riep hy met luyder stem[m]en: “Hulp, hulp, mijn vrient! En laet my [d]och van dese schelmen so ellendichlijck [n]iet vermoorden.”

Welcke woorden het [c]ouragieus herte van Frisol alsoo be[w]eechden dat hy derwaerts liep, tot [h]aer seggende: “Ghy schelmse verraders, [w]at beweecht u tot so groote boosheyt?!”

[G]evende daerentusschen met zijn houten [k]nodse sulcken streeck inde [du]neggen [d]at hy ter aerden storten eene van haer[lu]yden die een swijnspriet voerde, den [w]elcken Frisol hem voorts uyte han[d]en greep, steeckende daer met eenen [a]nderen soo veere dwers deur het lijf [H6rb] dat den derden, dicht daer by staende, daer deur oock alsoo ghequetst werde dat den grouwel van dien zijn ander drie gesellen deden verkiesen de vlucht. Daer op heur den ouden ridder met sulcke neersticheydt vervolchde dat hy de twee doot gheslagen hadde, terwijle hem den derden so verre ontcomen was dat hy van dien te achterhalen despereerende, wederom keerden tot Frisol, hem vertreckende hoe dat dese ses rabauwen sommighe boeren waeren, de welcke hy hadde doen wederom geven ettelicke goederen die sy sommige weeskinderen t’onrechte onthielden, waerom sy hem weechlagende, alnu hadden vermeynt te dooden. “Maer Godt danck,” seyde hy, “met de hulpe van u zijnse bycans tsamen ghestraft deur ’t selve middel daer met sy in hare boose gedachten den onnooselen meynden te beschadigen!”

Daer van hy hem beloofde nae alle zijn vermogen te recompenseeren. Terwijlen zy reysden nae sijn casteel, niet verre van daer leggende, alwaer heur te ghemoet quamen veele schiltknechten ende dienaers, die heur grootelicx verwonderden van haers meesters swaere wondinge, sonderlinge zijn twee sonen met zijne huysvrouwe, tot de welcke den ridder seyde: “Vrouwe, deur niemandts hulpe en resteert my het leven als deur ’t middel van desen deuchdelicken jongman, die my verlost heeft!”

In der manieren daer van hy heur voorts verhaelde de geheele gelegentheydt, die niet alleene in heur, maer oock in alle dien huyse veroorsaeckten soo goeden wille tot Frisol dat hem aldaer seer blijde onthalinge ende groote eere aengedaen wert eenige maenden lanck geduyrende, die hy aldaer verbleef op des ridders begeerte. Die daer na nochtans zijn hoochertige natuere niet langer en coste bedwingen, maer hy begeerde aen [H6va] hem met grooter affectie oorlof beneffens de versoeckinghe van peert ende wapenen, die den ridder, groot ghevallen hebbende in zijn edel herte, hem alleene niet en weygherde, maer versach hem daerenboven met noch eenich gelt. ’t Welck hy so gheringhe met dancksegginghe niet ontfanghen en hadde, oft hy vertrock nae ’t hof van den keyser van Duytslandt.

Den welcken hy des anderen daechs na zijne aencomste int uytgaen vant paleys te voete viel, seggende: “Aldergrootmachtichste keyser, den faem van uwe keyserlicke majesteyts groote goedertierentheydt, sonderlinghe tot d’avontureuse ridders, is soo groot datse my heeft doen betrouwen van uwe majesteyt niet gheweyghert te sullen worden dit mijn eerlijck versoeck, om van zijn handt ridder gheslagen te worden.”

“Om sulcx te doen, mijn vrient,” antwoorden den keyser, “soude ick eerst moeten weten oft ghy edel waert.”

“Tot de verseeckeringhe van dien,” seyde Frisol, “sweere ick u, mijn heere, op de gheloove die ick den almoghenden God ende uwe keyselijcke majesteyt schuldich zy, ghesproten te zijn van conincklijcken stamme!”

Uut welcke stoutmoedighe verseeckeringhe ende brave contenantie den keyser alsoo gheaffectioneert wert tot Frisol dat hy hem sonder eenich ander bewijs te hebben van zijnen adeldom beval den toecomenden nacht de wachte te houden inde ghewoonelijcke capelle, alwaer hy wes tot des anderen daechs smorghens in groote devotie verbeyden sijne keyserlijcke majesteyt. Die alsdoen niet en failierden volghens zijne oude ghewoonte omme Godt te bidden ende te loven, aldaer te commen, vergheselschapt met veele heeren, sampt de keyserinne ende veele jofvrouwen, als oock zijn doch[H6vb]ter Polinarde, op wiens schoonheydt Frisol soo neerstich acht sloech dat hy hem vergat te wapenen voor de pijlen van Cupido, terwijlen den keyser zijn ghebedt sprack. ’t Welck hy so haest niet gheeyndicht en hadde oft hy seyde tot hem: “Frisol, Godt wil u gheven dat ghy met soo grooten faem van ridderlijcke daden vermaert moecht worden als u de Natuere met welgheformeertheydt van lichaem verciert heeft.”

Welck segghen, ende hem de rechter spore aen te doen, ende met zijn sweert te roeren op een selfste stondt gheschiet zijnde, gheboot hy voort daer nae d’infante Polinarde hem tsweert op de zijde te gorden. Waer inne zy haer vader op staende voet onderdanich was, segghende tot Frisol: “Godt wil u verghunnen dat d’ordere van desen staet aen u wel bestaet moet wesen!”

“Sulcx soude moeten spruyten, mevrouwe,” antwoorden hy, “uut de duecht ende vromicheydt die my van haer deur gheene anderen middel eenich deel en kunnen met deelen als deur de couragie die ick sal scheppen uyte ghedachtenisse van de gunste die uwe gratie my teghenwoordich ghelieft te doen in my op de zijde te binden dit rapier, met het welcke ick verhope te doen alsulcke feyten van wapenen dat het sal blijcken van wiens handt ick het selve ontfanghen hebbe.”

Welcke redenen hy voorts wilde vervolghen, maer den keyser willende nae zijn paleys gaen, quam van hem den adieu nemen. Weshalven hem Frisol oock vertrock nae zijn herberghe, al waer hy soo veele hoorden spreecken van Palmerins ende Trineus vertreck, eenen dach voor zijne aencomtse gheschiet, dat hy daer van neerstelijck vernam de [H7ra] [o]orsaecke. De welcke verstaen hebbende, [n]am hy vastelijck voor hem zijn eerste [fe]yt van wapenen te doen voor de schoon[h]eyt van Polinarde, rijdende op staen[de] voet den rechten wech nae Parijs [so]nder dat hem eenighe avontuere ont[m]oete.

Wes opten achten dach, als hy [q]uam aent eynde van een bosschagie, [al]waer hy jammerlijck hoorde roepen [ee]n soete stemme: “Bewijst bermhertic[h]eyt, heer ridder! Helpt my om Godts [w]ille!”

Om welcke stemme opsiende, [w]ort hy ontwaer hoe dat van vier rid[d]eren met ghewelt ewech gevoert wor[d]e een soo schoonen jonckvrouwe dat [h]y daer deur beweecht werde om haer [te] helpen, vellende zijn lancie, ende [tr]of eene van haerluyden onversienlijck [so]o gheweldich dat hy gheheel verduy[se]lt uyten sadel viel, waer deur de ander [d]rie furieuselijcken op hem vergramt [w]orden ende liepen alle in toornicheyt [t]egens hem, maer de twee failieerden [e]nde den derden brack zijn lancie op [’t] harnas van Frisol. Die hem hier tegens [in]t visiere treffende, zijn een ooghe uyt [st]ack, terwijlen heur wederom na hem [o]mkeerden de ander twee, die hem ende [h]y haer so fellicken ontmoeten dat alle [d]rie heure lancien in stucken vloghen, [w]aerom sy de handen aen de sweerden [sl]oegen, waer in Frisol met een manlic[k]e couragie betoonde dat hy hem met [h]et gene Polinarde op zijn zijde gebon[d]en hadde, seer wel wiste te behelpen, [m]et den eersten slach soo gracieuselijck [g]roetende den lest aencomenden dat zij[n]en rechteren arm van ’t lichaem voor[e]n, hy na, op d’aerde neder viel, een groo[t]en creet gevende, terwijlen Frisol den [a]nderen t’crijten verbode, clovende hem [’t] hooft op tot aende herssenen toe. ’t Welc [d]e ander twee also dede vergrouwelen [d]atse de vlucht namen, latende Frisol [a]lleene met de jonckvrouwe, die van [H7rb] groote vreese alsoo beswijmt was dat hy genoech te doen hadde om heur wederom tot haer selven te brenghen ende te gheleyden by haer moeder. Van de welcke ontfanghen hebbende alsulcke affectueuse dancksegginghen als ick deghene laet oordeelen die int midden van een groote droefheyt die te niet doeninghe van dien deur een onverwachte blijtschap gheschiet is, reet hy daer nae so lange voordaen wes dat hy te Parijs arriveerde opten selfsten dach als hy (gelijck hier te voren, daermen hem den Ridder vande Sonne noempt, verhaelt is) van Palmerijn noch die van hem om ’t eynde des daechs niet overwonnen en conde worden, hoewel sy den anderen so swaerlick wonden dat Frisol ’t eynde van zijn leven wenschte, overmits de cleynicheydt van zijn ghelt niet en wilde lijden van hem inde stadt te kunnen doen genesen, maer dochte ten lesten eenen barmhertigen lantman te vinden int naeste dorp.

Om int welcke te geraken hy met eenige linnen doexkens sommighe van zijne wonden die noch bloeden, stopte, ende reet alsoo voortaen met jammerlijcke pijne in groote duysterheyt, die hem nochtans ten lesten deur de donckere wolcken, beroovende ’t aertrijck van ’t claere aenschijn van mevrouwe Diana, alsoo overviel dat hy langher niet en wiste werwaerts te rijden, als de vochticheyt met de coude des lochts zijne wonden soo swaere pijne aendeden dat hy sonder twijffel de doot niet en soude hebben ontgaen en hadde den barmhertighen Godt, die inden afgront der zee geene middelen en gebreken voor de ghene die hy begheert te bewaren, niet ghelieft dat opten selfsten avondt om den coninck van Engelandt te gaen secoureren teghens de coninghen van Schodtlandt ende Noorweghen, oock van Parijs in aller [H7va] ijl vertrocken was den hertoch van Galles, die vande selve duysterheydt mede bedwonghen wort in eenen schoonen beempt twee mijlen weechs van daer te doen spannen sijne tenten. Daer Frisol, niet doende als claghen over zijn groote pijne, oock lancx quam gerijden, even als den hartoch om eenige oorsaken buyten zijn tente was ghegaen, waer over hy, hoorende dese lamentabele stemme, met barmherticheydt beweecht wert ende gheboot eenighe van zijne dienaeren de selve na te volgen ende ’t gene dat het was aldaer te brenghen. ’t Welck sy luyden achtervolgende, brochten Frisol by den hartoch, die van zijnen deerlijcken state, siende aen sijn harnas ende cleederen bycans geen coleure als die van bloede geverwet en was, seer verschrickt worden, vragende wie hem sulcken overlast aengedaen hadde. Daer op Frisol hem antwoordende, verhaelde al ’t gheen datter ghepasseert was tusschen hem ende Palmerin. “Grooter vyandt als dien,” seyde den hartoch, “verseeckere ic u, mijn vrient, niet te hebben. Daerom sydy tot u groot geluck alhier gearriveert in dese plaetse, daer u alle moghelijcke hulp ende bystandt sal werden verleent om de vyantschap die ghy tot hem draecht. Derhalven ontwapent ende verbint hem!,” seyde hy tot zijne dienaren, doende hem daer nae legghen in een sacht bedde ende verbeyde aldaer om zijnent wille de tijt van acht dagen.

De welcke geeyndicht sijnde, siende dat zijne quetsueren wederom waren in alsulcken staet dat hy de moeyten vant reysen soude connen verdraghen, gaf hy hem te kennen den noot van sijn vertreck. Daer op Frisol antwoorden: “Mijn heer, indien uwe gratie gheliefde my t’ontfangen in uwen dienste, so soude ick verhoopen alsoo mijn devoir te doen dat uwe hoocheyt die niet onpro[H7vb]fijtelicken sal connen achten.”

’t Welcke den hartoch oock alsoo inde waerheyt vermoeden, denckende dat hy van Palmerijn, die hem soo lichtelick te boven quam, niet overwonnen hadde kunnen worden, waerom hy zijn presentatie affectueuselicken aennam, doende hem om zijne wonden niet te verergeren, in een rosbare dragen soo verre als zy te lande trecken conden nae Engelandt. Waer nae wyse voorts sullen laten reysen om wederom te keeren tot onsen Palmerin.

Hoe Frisol zijn avonturen ging zoeken. Het 42 kapittel.

Frisol die zijn afkomst en ’t visioen van zijn vader verstaan had fantaseerde daar dagelijks zeer op terwijl hem zijn broeders hoe meer begekt en bespot waardoor hij voor hem nam zijns vaders huis te verlaten. Om wat in het werk te stellen hij zo lang dagelijks door het bos ging melancholieën dat hij op een tijd zag voorbijrijden een melaatse ridder die reisde door de dorpen om aalmoezen te bidden tot die hij zei: “Mijn vriend, ik bevind mij met gelijke ziekte geplaagd zoals gij, daarom bid ik u mij te willen ontvangen in uw gezelschap met belofte van u onderdanig te zijn in al hetgeen dat gij mij zal gebieden.”

Welk verzoek hem de ridder, als ook naar gezelschap verlangde, zeer graag consenteerden en zette hem achter op zijn paard waardoor hij gedwongen werd van de nood een deugd te maken en tegen zijn natuur aalmoezen te bidden zo lang als zij tezamen reden door menigerhande landen en contreien. Tot dat ze twee jaren hier na kwamen in het koninkrijk van Hongarije daar ’t Frisol verdroot om in het land van de koning, zijnen oom, te moeten gaan bidden met zijn ziekte die zich dagelijks vermeerderde en hem zo zeer kwelde dat hij langer geen macht had om de aalmoezen te kunnen gaan vorderen. Waarom hem de onbarmhartige melaatse bedelaar in de wildernis in tussen wegen van ’t paard stootte en liet de [H5va] arme Frisol in zulke benauwdheid dat hem veel meerder desperaat voortkwam als zich helse schaduwen vertoonden voor de zoon van Anchises toen hij van zijn Sibylle geleid werd recht naar de hel en geen andere toevlucht had dan de lucht te vervullen met zijn zuchten en kermen, op dezelfde dag als een jonkvrouw, Leonarde genaamd en dochter van een landman die daar omtrent in het gebergte woonden, en haar vaders schaapjes hoede op de groene heuveltjes alwaar ze hoorde de weerklank van een droevige stem die haar door deernis leidde tot op de plaats daar zee met hun barmhartige ogen aanschouwde deze armen patiënt tot die zij zei: “Mijn vriend, hoe ben je kunnen geraken in deze woeste plaats, in zulk ellendig leven?”

“Helaas jonkvrouw,” antwoorde hij, “het is geen leven, maar een gedurig sterven het leven veel wreder te voelen dan de dood die ik niet en vrees, maar beklaag mij alleen van dat veel te lang valt de rest van mijn leven, hoe wel dat mijn gepassioneerde ziel niets anders zoekt en bidt als uit gevangenis van dit ongelukkige lichaam te mogen verlost worden.”

“Met het lichaam te kastijden, mijn vriend,” antwoorde ze, “probeert de almachtige Schepper het aardrijk en gehele firmament de standvastigheid van de geest. Daarom behoort gij zo licht niet te mistrouwen, maar grijpt een moed en kom met mij in het huis van mijn vader!”

Alwaar ze hem tot verscheiden keren liet smeren met een zalf gemaakt van kruiden daarvan haar door een kunstig meester geopenbaard waren de uitzonderlijke krachten die Frisol ten einde van drie dagen wederom liet verkrijgen zijne eerste gezondheid. Om die weldaad hij de [H5vb] vader met de broeders van Leonarde zulke onderdanigheid betoonde als de minste van het huis, waardoor hem de goede landman zeer beminde trakteerde hem met een blij gelaat van de spijs die hem God niet door de kanker der gierigheid tot grote rijkdommen noch door de benijd werd van hoge staat in de hovaardige paleizen, maar door de gratie van ’t gewas in zijn rustig leven die dit wilde veld verleende terwijl hij dikwijls zijn landman schaapjes hielp hoeden, wijngaarden omgraven en andere landwerk doen met de jonge dochter Leonarde die zijn manieren zo goed behaagde dat ze alleen door vrees van geweigerd te worden zich onthield van hem hun grote liefde te openbaren. Nochtans genoot zij van het fortuin de gratie van het genieten van het dagelijks gezicht van haar allerliefste, hoe wel zij ’t mogelijk hield voor een grotere penitentie van haar met een grote appetijt te moeten onthouden in presentie van de spijs waarvan zij naar ’t verloop van een half jaar geheel beroofd werd omdat Frisol zijn tijd niet langer in zulke landman exercitie wilde doorbrengen en tot haar zei: “Jonkvrouw, de vergelding die ik aan u en uwen om mijn ontvangen weldaden schuldig ben is zo groot en mijn vermogen zo klein dat ik daardoor gedwongen werd het Fortuin te moeten gaan verleiden om te zien of ik enige middelen kan verlangen waardoor ik enigszins zou mogen gedachtig zijn de grote gratie die uw goedertierenheid mij gelieft heeft te doen. Daarom bid ik dat gij ontvangt mijn belofte van in drie jaren zonder fout, zo mogelijk is, wederom te zullen komen en mij zo lang verlof verlenen wil.”

“’t Verzoek [H6ra] van dien, Frisol,” antwoorde ze, “maakt tot mijn grote leedwezen al nu waar de vrees die mij altijd heeft doen twijfelen van uw vertrek, wat ik u nochtans gedwongen ben met een goed hart te consenteren, niet door de begeerte van enige vergelding, maar om de hoop die ik heb tot uw goede fortuin. Alleen bid ik dat gij niet wilt vergeten de belofte van de wederkomst.”

“Om die inderdaad te mogen volbrengen,” zei Frisol, “zo moet het vertrek eerst geschieden.”

Nam daarmee verlof van de hierom bedroefde landman en zijn kinderen en reisde gestadig de rechte weg naar Duitsland zonder enig avontuur te ontmoeten voor de vijfde dag dat hij ging door een groot bos en hem omtrent het noenmaal overmits de grote hitte een weinig te rusten gelegd had onder de schaduw van een dichte boom een deel volk zo’n luid getier hoorden maken dat hij derwaarts liep alwaar hij een oude ridder zag omsingeld van zes straatschenders die hun best deden om van het leven te beroven deze oude man die hem met zijn rapier verweerde naar al zijn vermogen. Maar zo gauw als hij Frisol zag riep hij met luide stem: “Hulp, hulp, mijn vriend! En laat mij toch van deze schelmen zo ellendig niet vermoorden.”

Welke woorden het moedige hart van Frisol alzo bewoog dat hij derwaarts liep en tot ze zei: “Gij schelmse verraders, wat beweegt u tot zo’n grote boosheid?!”

Gaf ondertussen met zijn houten knots zulk steek in de rug dat hij ter aarde stortte een van ze die een zwijnenspriet voerde die Frisol hem voorts uit de handen greep en stak daarmee een anderen zo ver dwars door het lijf [H6rb] dat de derde die dicht daarbij stond daardoor ook alzo gekwetst werd dat de gruwel van die zijn ander drie gezellen deden verkiezen de vlucht. Waarop de oude ridder ze met zulke naarstigheid vervolgde dat hij er twee dood geslagen had terwijl hem de derde zo ver ontkomen was dat hij van die te achterhalen wanhoopte en wederom keerden tot Frisol en hem verhaalde hoe dat deze zes rabauwen sommige boeren waren die hij had doen wederom geven ettelijke goederen die zij sommige weeskinderen te onrecht onthielden waarom zij zich weeklagend alsnu hadden gemeend te doden. “Maar God dank,” zei hij, “met de hulp van u zijn ze bijna tezamen gestraft door hetzelfde middel waarmee zij in hun bose gedachten de onschuldigen meenden te beschadigen!”

Daarvan hij hem beloofde naar al zijn vermogen te vergoeden. Terwijl zij reden naar zijn kasteel dat niet ver van daar lag, alwaar ze tegemoet kwamen vele schildknechten en dienaars die zich zeer verwonderden van hun meester zware verwonding en vooral zijn twee zonen met zijn huisvrouw tot die de ridder zei: “Vrouwe, door niemand hulp resteert mij het leven dan door ’t middel van deze deugdelijk n jongeman die mij verlost heeft!”

In die manieren daarvan hij haar voorts verhaalde de gehele gelegenheid die niet alleen in haar, maar ook in alle van dat huis veroorzaakte zo’n goede wil tot Frisol dat hem aldaar zeer blijde onthalen grote eer aangedaan werd dat enige maanden lang duurde waar hij aldaar verbleef op de ridders begeerte. Die daarna nochtans zijn hooghartige natuur niet langer kon bedwingen, maar hij begeerde aan[H6va] hem met grote affectie verlof benevens het verzoek van paard en wapens, die de ridder die hem groot viel in zijn edele hart het hem niet alleen weigerde, maar voorzag hem daarboven met noch enig geld. Wat hij zo gauw met dankzegging niet ontvangen had of hij vertrok naar de hof van de keizer van Duitsland.

Die hij de volgende dag na zijn aankomst in het uitgaan van het paleis te voeten viel en zei: “Aller grootse machtigste keizer, de faam van uw keizerlijke majesteit grote goedertierenheid en vooral tot de avontuurlijke ridders is zo groot dat ze mij heeft doen vertrouwen van uwe majesteit niet geweigerd te zullen worden dit mijn eerlijk verzoek om van uw hand ridder geslagen te worden.”

“Om zulks te doen, mijn vriend,” antwoorden de keizer, “zou ik eerst moeten weten of gij edel bent.”

“Tot de verzekering van dien,” zei Frisol, “zweer ik u, mijn heer, op de gelofte die ik de almogende God en uw keizerlijke majesteit schuldig ben gesproten te zijn van koninklijke stam!”

Uit welke stoutmoedige verzekering en brave gemoed kalmte de keizer alzo grote affectie kreeg tot Frisol dat hij hem zonder enig ander bewijs te hebben van zijn adeldom beval de toekomende nacht de wacht te houden in de gewoonlijke kapel alwaar hij tot de volgende dag ’s morgens in grote devotie afwachtte zijn keizerlijke majesteit. Die alstoen niet faalden volgens zijne oude gewoonte om God te bidden en te loven en kwam aldaar vergezelschapt met vele heren en samen met de keizerin en vele juffrouwen, als ook zijn dochter [H6vb] Polinarde op wiens schoonheid Frisol zo naarstig acht sloeg dat hij hem vergat te wapenen voor de pijlen van Cupido terwijl de keizer zijn gebed sprak. Wat hij zo gauw niet geëindigd had of hij zei tot hem: “Frisol, God wil u geven dat gij met zo’n grote faam van ridderlijke daden vermaard mag worden als u de Natuur u met goed gevormd van lichaam versierd heeft.”

Wat hij zei en hem de rechter spoor aan deed en met zijn zwaard te roeren dat op eenzelfde tijd geschiede gebood hij voort daarna de infante Polinarde hem het zwaard op de zijde te omgorden. Waarin zij haar vader op staande voet onderdanig was en zei tot Frisol: “Got wil u vergunnen dat de orde van deze staat aan u goed besteed moet wezen!”

“Zulks zou moeten spruiten, mevrouw,” antwoorde hij, “uit de deugd en dapperheid die mij van ze door geen ander middel enig deel kunnen mededelen dan door de moed die ik zal scheppen uit de gedachtenis van de gunste die uw gratie mij tegenwoordig gelieft te doen in mij op de zijde te binden dit rapier waarmee ik hoop te doen al zulke wapenfeiten dat het zal blijken van wiens hand ik het zelf ontvangen heb.”

Welke redenen hij voorts wilde vervolgen, maar de keizer wilde naar zijn paleis gaan en kwam van hem de adieu nemen. Weshalve zich Frisol ook vertrok naar zijn herberg al waar hij zo veel hoorde spreken van Palmerijn en Trineus vertrek dat een dag voor zijn aankomst geschiedde en dat hij daarvan naarstig vernam de [H7ra] oorzaak. Toen hij dit verstaan had nam hij vast voor hem zijn eerste wapenfeit te doen voor de schoonheid van Polinarde en reedt op staande voet de rechte weg naar Parijs zonder dat hem enig avontuur ontmoete.

Zodat hij op de achtste dag toen hij kwam aan het einde van een bosschage alwaar hij droevig hoorde roepen een lieve stem: “Bewijs barmhartigheid, heer ridder! Helt mij om Gods wil!”

Om die zag hij op en werd hij ontwaar hoe dat van vier ridders met geweld weggevoerd werd een zo’n mooie jonkvrouw dat hij daardoor bewogen werd om haar te helpen, velde zijn lans en trof een van ze onvoorziens zo geweldig zodat hij geheel duizelig uit het zadel viel waardoor de andere drie furieus op hem vergramd werden en liepen alle in toorn tegen hem, maar de twee faalden en de derde brak zijn lans op ’t harnas van Frisol. Die hem hiertegen in het vizier trof en zijn ene oog uitstak terwijl hij wederom zich omkeerden naar de ander twee die hem en hij haar zo fel ontmoeten dat alle drie hun lansen in stukken vlogen, waarom zij de handen aan de zwaarden sloegen waarin Frisol met een manlijke moed betoonde dat hij hem met hetgeen Polinarde op zijn zijde gebonden had zeer goed wist te behelpen en met de eerste slag zo gracieus groette de laatst aangekomene dat zijnen rechterarm van ’t lichaam voor en hij daarna op de aarde neer viel en gaf een groten kreet, terwijl Frisol de andere te krijsen verbood en kloofde hem ’t hoofd op tot aan de hersens toe. Wat de ander twee alzo liet gruwelen dat ze de vlucht namen en lieten Frisol alleen met de jonkvrouw die van [H7r] grote vrees alzo bezwijmd was dat hij genoeg te doen had om haar wederom tot zichzelf te brengen en te geleiden bij haar moeder. Van die werd ze ontvangen en kreeg al zulke affectie dankzeggen als ik diegene laat oordelen die in het midden van een grote droefheid die te niet deed van die wat door een onverwachte blijdschap geschied was en reedt hij daarna zo lang verder tot dat hij te Parijs arriveerde op dezelfde dag als hij (gelijk hier tevoren daar men hem de Ridder van de zon noemt, verhaald is) van Palmerijn noch die van hem om ’t einde van de dag niet overwonnen kon worden, hoewel zij de andere zo zwaar verwonden dat Frisol ’t einde van zijn leven wenste en overmits de kleinheid van zijn geld niet wilde lijden van hem in de stad te kunnen doen genezen, maar dacht tenslotte een barmhartige landman te vinden in het naaste dorp.

Om daarin te geraken hij met enige linnen doekjes sommige van zijn wonden die noch bloeden stopte en reedt alzo voortaan met jammerlijke pijn in grote duisterheid die hem nochtans tenslotte door de donkere wolken die beroofden het aardrijk van het heldere aanschijn van mevrouw Diana, alzo overviel dat hij niet langer wist waarheen te rijden toen de vochtigheid met de koude lucht zijn wonden zo’n zware pijne aandeden dat hij zonder twijfel de dood niet zou hebben ontgaan had de barmhartige God die in de afgrond der zee gene middelen ontbreken voor diegene die hij begeert te bewaren niet geliefde dat op dezelfde avond om de koning van Engeland te bijstaan tegen de koningen van Schotland en Noorwegen en ook van Parijs in allerijl [H7va] vertrokken was de hertog van Galles die van dezelfde duisterheid mede gedwongen werd in een mooie beemd twee mijlen weegs van daar te laten spannen zijn tenten. Daar Frisol die niets anders deed dan klagen vanwege zijn grote pijn ook langs kwam rijden, even als de hertog om enige oorzaken buiten zijn tent was gegaan waardoor hij hoorde deze klagende stem met barmhartigheid bewogen werd en gebood enige van zijne dienaars die na te volgen en hetgeen dat het was aldaar te brengen. Wat zij achtervolgden en brachten Frisol bij de hertog die van zijn deerlijke staat en zag aan zijn harnas en kleren bijna geen kleur dan die van bloed geverfd was zeer geschrokken werden en vroeg wie hem zulk overlast aangedaan had. Waarop Frisol hem antwoordende en verhaalde al hetgeen dat er gepasseerd was tussen hem en Palmerijn. “Grotere vijand dan die,” zei de hertog, “verzeker ik u, mijn vriend, niet te hebben. Daarom ben je tot uw grote geluk alhier gearriveerd in deze plaats daar u alle mogelijke hulp en bijstand zal worden verleend om de vijandschap die gij tot hem draagt. Derhalve ontwapen en verbind hem!” Zei hij tot zijn dienaren en doe hem daarna leggen in een zacht bed en wacht aldaar vanwege hem de tijd van acht dagen.

Toen dit geëindigd was en zag dat zij kwetsingen wederom waren in al zulke staat dat hij het de moeite vond het reizen te kunnen verdragen gaf hij hem te kennen de nood van zijn vertrek. Waarop op Frisol antwoorde: “Mijn heer, indien uw gratie gelieft mij te ontvangen in uw dienste, zo zou ik hopen alzo mijn plicht te doen dat uwe hoogheid die niet goed profijtelijk [H7vb] zal kunnen achten.”

Wat de hertog ook alzo in de waarheid vermoedde en dacht dat hij van Palmerijn, die hem zo licht te boven kwam niet overwonnen had kunnen worden, waarom hij zijn presentatie in affectie aannam en deed hem om zije wonden niet te verergeren in een draagbaar dragen zo ver als zij te lande trekken konden naar Engeland. Waarna wijze voorts zullen laten reizen om wederom te keren tot onze Palmerijn.

Vant goede tractement dat de coninck van Vranckerijck Palmerin ende Trineus bewees, ende van heure wederkeeringe in Duytslant. Het .XLIJ. capittel.

Palmerin wert soo neerstich ghemeestert van zijne wonden die hy van Frisol ontfanghen hadde, dat hy corts daer nae wederom zijne eerste ghesontheyt erlangden tot groote blyschap vanden prince Lowijs ende zijnen vader den coninck, die aen hem wel seer groote eere bewees, maer noch boven al aen den prince Trineus om dat hy die verhoopte zijne dochter in houwelijck te doen ontfangen, segghende tot de coninginne: “Mevrouwe, ick sie dat onse dochter Catarina tot behoorlijcken ouderdom gheraeckt is om haer te moghen vereenighen met een partye, daer toe wy niemant bequamer en souden kunnen vinden als den prince Trineus, die sonder twijffel na den doot van zijnen vader keyser van Duytslant gecroont sal worden, ende onse dochter keyserinne, soo verre hy haer ten houwelijck ontfangt. Om tot het selve te beter te mo[H8ra][g]hen geraecken ick van meyninghe sy [te] doen een heerlijck bancket, daer op [gh]y uwe dochter in goede ordinantie [en]de cierlicke toerustinge oock sult doen [co]men.”

“Daer in en sal ick haer geensins doen failieren,” antwoorde de coninginne, “ende van mijnent weghen sulcken devoir aenwenden als de gene behoort [te] doen die geen meerder gheneuchte en [ne]emt als int volbrenghen des gebots [va]n haren heere den coninck.” Den [we]lcken het conincklijck bancket twee [da]ghen hier nae in ordeninge dede stel[len], seyndende zijn soone Lowijs, ver[ge]selschapt met veele ridders ende e[del]luyden Palmerijn ende Trineus te [gh]emoete om heur te geleyden tot inde [sal]e vant palleys, alwaerse seer heer[lic]k ontfanghen worden, soo wel vande [c]oninghinne als van den coninck. Die [T]rineus by de handt nam ende setten [he]m recht over tegens de princesse Ca[t]arina, wiens costelijcke cleederen ende [c]ragen meerder gratie gaven haer ex[cel]lente natuerlijcke schoonheydt, die [no]chtans den prince niet en conden be[we]ghen om zijn herte te trecken vande [gh]ene die hy sonder oyt ghesien te heb[ben] hem selven geheelijcken overgege[ven] hadde. Hoewel dat hy, de tafelen op [gh]enomen zijnde, niet en failierden van [hae]r met een amoreus gelaet geselschap [te h]ouden, ’t welck de bedroghene prin[cess]e dede vermeynen dat hare liefde in [he]m hadde bestaen te anckeren, hem [bel]oovende alle behoorlijcke faveuren te [ghev]en, so wel syluyden als de anderen, [haer] deviserende als van geneuchelijcke [sae]cken, streckende tot eerlijcke tijtcor[tin]gen, den geheelen avont geduyrende, [we]s dat den tijdt des rustens een yege[lijc]k dede vertrecken om te verbeyden [den] volghenden dach. Inden welcken [ooc]k op de feeste quamen een compa[nie] van jonghe Fransoysche edelluy[H8rb]den, danssende eenen seer gheneuchelicken Moriskens dans, terwijlen den coninck met Palmerijn propoost houdende, hem versochte Trineus te houwelijck tusschen hem ende zijn dochter te willen voorhalden.
’t Welcke hy zijne majesteyt belooft hebbende, versocht mede oorlof om t’sanderen daechs te mogen vertrecken, daer toe hy geveynsde hem te bedwinghen eenighe brieven vanden keyser, “die my doen scheyden sullen,” seyde hy, “uyt uwe majesteyts presentie, maer niet uyt zijnen dienste, aen den welcken ick eeuwelick gebonden sal blijven, niet alleen deur de weldaden die by my onweerdichlijck ontfangen zijn ende uwe majesteyts goedertierenheyt groot ghemaeckt hebben, maer oock deur de excellente deucht die soo claer schijnt in sulcken heerlicken potentaet dat sy een yegelijck daer met hanterende, terstont soo openbaer wordt dat sy, overmits dien deur den bedwanck van heure affectie ende wille, geenen prince noch eenighen persoon ter werelt liever onderdanich en zijn, so verre in haer logeert eenige discreet ofte beleeftheyt.”

“Die is in u soo overvloedich, heer Palmerijn, antwoorden den coninck, “dat grootheydt van dien u my doet presenteren altijdts uwen dienste, die my niet alleene soo aenghenaem en valt maer oock soo weerdich is, dat ick die met gheene middelen en weet te recompenseeren als in u machte te stellen alle mijn moghelijcke favuer, daer uyt ghy niet en sult connen trecken, alwaert ghy oock op d’ander zijde des werelts.”

Ende dit gheseyt hebbende, nam hy den adieu aen Palmerijn, Trineus ende Ptolomeus, die den selven oock versochten aent gheheele gheselschap, aenvangende wederom den volghenden dach de reyse na Duytslant, op de welcke Palmerijn Trineus vermeynde goet te doen vin[H8va]den des coninckx voornemen, hem ten dien eynde voor ooghen stellende de schoon ende excellentheyt van de princesse Catharina als oock den bystandt die hem soude moghen volghen indien hy troude een dochter van Vranckrijc, “daer toe ick u geensins en soude raden, mijn heere,” seyde hy, “indien des conincx begheerten niet goet ghevonden en waren by mijnen goeden wille, die nimmermeer en begheert te strecken als tot u voordeel.”

[V]anden goeden wille, heer Palmerijn,” antwoorde Trineus, “ende des conincx groote faveur sal ick altijt nae mijn vermoghen danckbaer zijn Dan in dese saecke worde ick bedwongen zijne majesteyts goetduncken niet nae te comen om het verlies van mijn herte, ’t welc my ontrooft heeft de blote fame alleene van de ghene die ick voor mijn hoochste gheluck wensche te mogen besitten tot een vrouwe ende meestersse, hoewel dat mijn heere den keyser met haer vader vyandt is, daer uyt ghy wel cont verstaen Agriole, infante van Engelandt, te wesen haeren name, die ick u niet en conde verswijghen, soo deur onse ghetrouwe vriendtschap als deur de groote hope die ick ghestelt hebbe op uwen raedt ende hulpe.”

“Mijn hulpe, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “sal altijdts tot meerder te doen in uwe als mijn eyghen saecken bedwonghen worden deur de affectie van mijnen wille, de welcke niet en can behagen als uwe gheliefte, die my oock wil verclaren oft haer niet en ghevalt dat ick eenen van mijne dienaeren voor uyt seynde om onse compste te doen bootschappen aen mijn heere den keyser.”

“Dien sal sulcx soo wel behaghen, heer Palmerijn,” antwoorde Trineus, om ’t groot verlanghen twelck hy sonder twijffel nae ons heeft, dat ick grootelijcx begheere dat ghy sonder langer vertreck derwaerts [H8vb] afveerdicht eene van uwe schildtknechten.”

Die volghende zijn meesters bevel, hem in aller ijl voechde nae ’t hof, alwaer hy soo gheringe den keyser de reverentie niet ghedaen en hadde, oft zijne majesteyt wort hem kennende, vraghende voorts nae den staete van Palmerijn ende zijn sone. “Die hebbe ick deur de gracie van Godt gelaten in seer goede gesontheyt, mijn heere,” antwoorde den schiltknecht.” Voorts verhalende alle de victorien van zijnen meester met het goede tractement dat haer aenghedaen was in des coninckx hof, tot groote blijschap van alle de omstaenders, sonderlinghe van den keyser selve, die den bode voorts sonde inde camer van de keyserinne, aen de welcke hy alle ’t selve vertrock. Terwijlen Polinarde daer niet tegenwoordich en was, maer heur sulcx ghebootschapt zijnde, quamse haestelijck by haer moeder, seggende tot den schiltknecht: “Ick bidde u, bode, wilt my segghen of mijn broeder ende Palmerijn noch wel te pas zijn.”

“Sy en hanteeren niet als geneuchte, mevrouwe,” antwoorde hy. Ende hebbende hier bevorens deur zijn ghesichte ende ghehoor vanden sant waer toe hare grootste devotien streckten, meer bemerct als oft hy vande ooren ende oogen berooft hadde gheweest, wilde hy zijns heeren saecken so veele in hem was, doen prospereeren, voorts seggende: “Sonderlinghe mijnen meester, die van zijne vercreghene faem ende victorie, soo heerlijck zijnde als eenighe daer van oyt vailianten ridder triumpheerde, ghelijck de menichfuldige figuyren by hem ghewonnen betuyghen moghen, sulcke blijdtschap doen hebben overmits die gheschiet zijn ter eeren van zijn alderliefste, dat daer gheene andere vreuchde by en soude staen te ghelijcken indien hare ghedachtenisse hem niet dickwils [I1ra] [en] dede vallen in sulcke fantasien van [wanh]ope ende desperatie, dat hy ’t leven sou[de] moeten eyndighen oft sot blijven in[di]en hy niet vertroost en wort vande [be]trouwinghe op hare goedertieren[h]eyt, om die te meerder te verwecken [hy] hem stelde in een perijckel, alwaer [hy] ontfinck seer sware wonden, die niet [te] min so geringe niet genesen en waren [of]t hy wreecte hem aen den hartoch van [S]avoyen over den Loreyn, die uwe [fi]guyre verloren hadde, mevrouwe, [v]echtende voor uwe schoonheydt!”

“Ick [en] hebbe gheene schoonheydt die sulcx [w]eerdich is,” antwoorde de princesse. “[N]ochtans sult ghy hem segghen dat ick [d]aerom niet laeten en sal in recompen[si]e van dien, soo verre hem ghelieft my [to]t eenen middel te ghebruycken, mijn [be]ste te doen om hem te vermeerderen [in] de goede gratie vande gene die ic seer [q]ualijck bedacht acht te wesen, indiense [ni]et in dancke aen en neemt den dienst [v]an soo deuchdelijcken ridder. Hier [m]et sult ghy mijne recommandatie pre[se]ntereen, soo wel aen hem als aen mij[n]en broeder.”

Tot welcke twee den [s]chiltknecht ijlens wederom keerden, [h]eur beyden vertreckende wat hy met [d]en keyser uytghericht hadde, maer [h]et propoost tusschen hem ende Poli[n]arde ghepasseert, verhaelde hy alle int [se]creet aen zijn meester. Die zijns die[n]aers subtijlheydt in zijn selven groote[li]cx prees, hoe wel dat hy hem daer van [g]heen ghelaet en toonde, reysende soo [la]nghe met den prince Trineus voort [to]t datse quamen daer den keyser doe[m]aels zijn hof hielde, te weten in de [s]tadt van Ghent, ghelijck voor ghe[se]ydt is, d’inwoonderen van de welc[k]e om heure compste soo grooten ghe[r]uchte maeckten dat ’t selve quam ten [o]oren vanden keyser, die haer wes [ae]n de poorten vant paleys te ghe[I1rb]moete ginck, tot Trineus segghende: “Sijt willecom, mijn sone!”, ende tot Palmerin: “Boven dien dat my uwe goede aventueren blijde maecken, soo is ons alle uwe ende uus cammeraets wedercomste seer aenghenaem, heer Palmerin!”

Die den keyser antwoorde: “Uwe majesteyts teghenwoordighe welvarentheydt moet Godt niet alleen eenen langhen tijt doen volharden, maer oock van dach te dach in gheluck ende voorspoet vermeerderen!”

Hier met doende een alderootmoedichste eerbewijsinghe aen den selven keyser, den welcken hier nae int langhe ghedeviseert hebbende van al ’t ghene dat Palmerin op dese reyse ervaren was, dede hy hem aldaer laten brenghen alle zijne ghewonnene figuyren, daer van Ptolomeus op zijne majesteyts versoeck verclaerde wie die gheleecken, soo veel hy daer van wiste ofte nae raden conde, als oock wie daer voor ghevochten hadden, sonder nochtans in eenigher manieren te openbaeren den naem vande gene wiens schoonheyt verdedicht was by Palmerin, dien hy nochtans niet en vergat van ’t achterdeel by Polinarde vanden hartoch van Savoyen ontfanghen, seer wel gewroocken te hebben, mede de eere te geven int verclaren van zijne heerlijcke feyten. Die hy soo dickwils alst ten propooste quam int besien van de figuyren soo heerlijck wist uyt te leggen dat den keyser seyde: De jonckvrouwe voor wiens schoonheyt den victorieusen Palmerin onderstaen hadde soo periculeusen ghevecht, hem met goede redenen behoorden te beminnen, niet connende ophouden van hem voorts hooghelijck te loven ende te prijsen, terwijlen een yeghelijck hierom hare ooghen sloegen op soo veele welghemaeckte figuyren in groote verwonderinghe van de brave couragie, daer met die by hem [I1va] gewonnen waren. Niettemin behaechden hem veel meer de levendighe beelden, sulcke geneuchte nemende int aenschouwen van d’infante, die met de keyserinne, haer moeder, hier altijdts present was, dat hy van de goddinne Juno wenschten soo veele ooghen te moghen ontfanghen als sy in voortijden met deylde haeren schaepherder Argus, om te beter te moghen contempleeren soo selden ghesiene schoonheydt van zijn beminde Polinarde. Die hy seer begheerlick bad hem de gratie te willen doen, ende in kennisse van alle de groote weldaden die hem van haren vader geschiet waren, tot een present aen nemen alle de voorseyde figuyren, die sy onder ’t dexel van dese redenen ontfinck met groote openbaere dancksegginghe, maer noch met veel grootere secrete affectie, slaende nochtans haer oogen, om niemant eenich quaet vermoeden te geven, soo veel als haer de onvoorsichticheyt der liefde wilde toelaten, nederwaerts, tot groote pijne van den prince, die des nietteghenstaende zijn ghesichte haer niet en conde ontrecken.

Tot dat den keyser hem by de handt quam nemen, begheerende dat hy met zijn cammeraet wederom int hof souden logeeren, ’t welck by hem in dancke aenghenomen zijnde, dede zijne majesteyt deur den hofmeester hem een veel heerlijcker logement wijsen alsse te vorens bewoont hadden int sel[ve] palleys, alwaerse in alle gheneuchelijcke conversatien met seer heerlijcke bancketten den gheheelen dach voorts passeerden tot dat hem des avonts een yeghelijck na zijn rustplaetse vertooch om te verbeyden den nieuwen dach.

Die soo gheringhe deur de reten van de vensteren niet en quam kijcken oft Palmerijn riep zijnen dwerch, segghende: “Urbande, mijn vrient, ick en hebbe gi[I1vb]steren gheenen middel connen practiseren om alleene te spreecken de princesse, die ghy, bidde ick u derhalven, van mijnent weghen eenen voorspoedighen morghen wilt gaen wenschen, niet verghetende om u beste te doen dat ick eens in ruste mochte gheraecken van dese ontstuere zee.”

“Op de selve altijdt te laveren, mijn heer,” antwoorde Urbande, sonder oyt inde haven te connen gheraecken, soude al te groote pijne zijn voor den armen stierman ...”

“Daerom bid ic u,” seyde Palmerijn, dat ghyder de seylen na stellen wilt.”

“Oft ick schoon de seylen stelde,” antwoorde den dwerch, “soo moet ghy doch selfs den ancker uyt werpen ...”

Gaende daer met nae de camer van Polinarde, die hem soo haest niet en sach in comen, oft sy ginck hem te gemoet ende vraghende oft hy aen heur eenighe bootschap hadde te doen. “Anders gheene, mevrouwe,” antwoorde hy, “dan dat hem in uwe barmhertichheyt recommandeert de lanckwijlighe quellende verbeydinghe van mijnen meester.”

“Om te weten waer ick hem barmherticheyt in soude moghen doen,” seyde de princesse, “is van nooden dat ghy my seght hoe hy teghenwoordich vaert.”

“Als den genen, mevrouwe,” antwoorde Urbande, “die niet en leeft als inde hope van de gratie daer met ghy hem vande twijffelachticheyt van uwe liefde soudt moghen gheven verseeckeringhe, sonder de welcke hy cortelinghe deur groote melancolie zijn leven sal moeten verliesen.”

“Sulcx soude my grotelicx deeren,” seyde Polinarde, “sonderlinghe van een soo deuchdelijcken ridder om mijnent wille, die niet en begheert als alle moghelijcke vlijt aen te weynden om zijne behoudinghe, waer van ghy hem meucht seggen morgen nacht waerachtighe kennisse te sullen ontfanghen.”

“Och mevrouwe,” antwoorde Ur[I2ra]bande, “daer mede soudy my eenen ghe[l]uckighen bode maecken ende mijn meester, niet teghenstaende zijne sware melancolie, sulcke couragie geven dat [g]hy om zijn neerstich devoir u soudt moghen noemen een ghecontenteerde princesse.”

De welcke met Brionnelle hem te kennen gaven wat wech den toecommenden nacht soude moeten gehouden worden by Ptolomeus ende Palmerijn, om dat die sinder heur vertrec een ander logement gegeven was ghelijck voorgheseyt is.

Van het goede onthaal dat de koning van Frankrijk Palmerijn en Trineus bewees en van hun terugkeer in Duitsland. Het 42 kapittel.

Palmerijn werd zo naarstig door dokters geholpen van zijn wonden die hij van Frisol ontvangen had dat hij kort daarna wederom zijn eerste gezondheid verkreeg tot grote blijdschap van de prins Lowijs en zijnen vader de koning die aan hem wel zeer grote eer bewees, maar noch boven al aan de prins Trineus omdat hij die verhoopte zijn dochter in huwelijk te doen ontvangen en zei tot de koningin: “Mevrouw, ik zie dat onze dochter Catharina tot behoorlijke ouderdom geraakt is om haar te mogen verenigen met een partij daartoe wij niemand bekwamer zouden kunnen vinden dan de prins Trineus die zonder twijfel na de dood van zijn vader keizer van Duitsland gekroond zal worden en onze dochter keizerin, zo verre hij haar ten huwelijk ontvangt. Om tot dat te beter te mogen [H8ra] geraken ik van mening ze te doen een heerlijk banket waarop gij uw dochter in goede ordinantie en sierlijke toerusting ook zal laten komen.”

“Daarin zal ik haar geenszins laten falen,” antwoorde de koningin, “en vanwege mij zulke plicht aanwenden als diegenen behoort te doen die geen meerder genoegen neemt als in het volbrengen van het gebod van haar heer de koning.” Die het koninklijk banket twee dagen hierna in ordening liet stellen en zond zijn zoon Lowijs, vergezelschapt met vele ridders en edellieden Palmerijn en Trineus tegemoet om ze te geleiden tot in de zaal van het paleis alwaar ze zeer heerlijk ontvangen werden, zo wel van de koningin als van de koning. Die Trineus bij de hand nam en zette hem recht tegenover de prinses Catharina wiens kostbare kleren en kragen meerder gratie gaven haar excellente natuurlijke schoonheid die nochtans de prins niet kon bewegen om zijn hart te trekken van diegene die hij zonder ooit gezien te hebben zichzelf geheel overgegeven had. Hoewel dat hij toen de tafels opgenomen waren niet faalde van haar met een amoureus gelaat gezelschap te houden, wat de bedrogen prinses liet vermoeden dat haar liefde in hem had bestaan te ankeren en hem beloofde alle behoorlijke gunsten te geven zo wel zij als de andere, en zich kouten als van genoeglijke zaken die strekken tot een eerlijke tijdskorting wat de hele avond duurde tot dat de tijd van rusten iedereen liet vertrekken om te verwachten de volgende dag. Waarin dat ook op het feest kwamen een compagnie van jonge Franse edellieden [H8rb] die dansten een zeer genoeglijke Moris dans terwijl de koning met Palmerijn een opzet hield en hem verzocht Trineus te huwelijken tussen hem en zijn dochter te willen bevorderen.

Wat hij zijn majesteit beloofd had en verzocht mede verlof om te de volgende dag te mogen vertrekken waartoe hij veinsde hem te bedwingen enige brieven van de keizer, “die mij doen scheiden zullen,” zei hij, “uit uwe majesteit presentie, maar niet uit zijn dienst aan wie ik eeuwig verbonden zal blijven, niet alleen door de weldaden die bij mij onwaardig ontvangen zijn en uwe majesteit goedertierenheid groot gemaakt hebben, maar ook door de excellente deugd die zo helder schijnt in zulke heerlijke potentaat dat zij iedereen die daarmee hanteert terstond zo openbaar wordt dat ze overmits die door de bedwang van hun affectie en wil geen prins noch enige persoon ter wereld liever onderdanig zijn, zo ver in ze logeert enige discretie of beleefdheid.”

“Die is in u zo overvloedig, heer Palmerijn, antwoorde de koning, “dat de grootte van die u mij doet presenteren altijd uw dienst, die mij niet alleen zo aangenaam valt maar ook zo waardig is dat ik die met geen middelen e weet te vergoeden als in uw macht te stellen al mijn mogelijke gunst waaruit gij niet zal kunnen onttrekken al was gij ook op de andere zijde der wereld.”

En toen hij dit gezegd had nam hij de adieu aan Palmerijn, Trineus en Ptolomeus en die dat ook verzochten aan het gehele gezelschap en vingen aan wederom de volgende dag de reis naar Duitsland, op die Palmerijn Trineus meende goed te doen te vinden n[H8va] de koning voornemen ze ten dien einde voor ogen te stellen mooie en excellente van de prinses Catharina als ook de bijstand die hem zou mogen volgen indien hij trouwde een dochter van Frankrijk, “daartoe ik u geenszins zou aanraden, mijn heer,” zei hij, “indien de konings begeerten niet goed gevonden was bij mijn goede wil die nimmermeer begeert te strekken dan tot uw voordeel.”

Van de goede wil heer Palmerijn,” antwoorde Trineus, “en de konings grote gunst zal ik altijd naar mijn vermogen dankbaar zijn. Dan in deze zaak werd ik bedwongen zijne majesteit goeddunken niet na te komen om het verlies van mijn hart wat mij ontroofd heeft de blote faam alleen van diegene die ik voor mijn hoogste geluk wens te mogen bezitten tot een vrouwe en meesteres, hoewel dat mijn heer de keizer met haar vader vijand is waaruit gij wel kan verstaan Agriole, infante van Engeland, te wezen haar naam die ik u niet en kon verzwijgen, zo door onze getrouwe vriendschap als door de grote hoop die ik gesteld heb op uw raad en hulp.”

“Mijn hulp, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “zal altijd tot meerder te doen in uw als mijn eigen zaken bedwongen worden door de affectie van mijn wil die niet kan behagen dan uw gelieven die mij ook wil verklaren of het haar niet bevalt dat ik een van mijn dienaren vooruit zond om onze komst te doen boodschappen aan mijn heer de keizer.”

“Die zal zulks zo wel behagen, heer Palmerijn,” antwoorde Trineus, om ’t groot verlangen wat hij zonder twijfel naar ons heeft dat ik zeer begeer dat gij zonder langer uitstel derwaarts [H8vb] afvaardigt een van uw schildknechten.”

Die volgde zijn meesters bevel en hem in allerijl voegde naar de hof alwaar hij zo gauw de keizer de reverentie niet gedaan had of zijne majesteit werd hem kenend en vroeg voorts naar de staat van Palmerijn en zijn zoon. “Die heb ik door de gratie van God gelaten in zeer goede gezondheid, mijn heer,” antwoorde de schildknecht.” Voorts verhaalde hij alle victorie van zijn meester met het goede onthaal dat ze aangedaan was in de koningshof tot grote blijdschap van alle omstanders, vooral van de keizer zelf die de bode voorts zond in de kamer van de keizerin aan die hij alle hetzelfde verhaalde. Terwijl Polinarde daar niet tegenwoorden was, maar haar werd zulks geboodschapt en kwam ze haastig bij haar moeder en zei tot de schildknecht: “Ik bid u, bode, wil mij zeggen of mijn broeder en Palmerijn noch goed te pas zijn.”

“Ze hanteren niets dan genoegens, mevrouw,” antwoorde hij. Ik heb hier bevorens door zijn gezicht en gehoor van de sint waartoe hun grootste devotie strekte meer bemerkt alsof hij van de oren en ogen beroofd was geweest, wilde hij zijn heren zaken zo veel in hem was doen voorspoedig en voorts zei: “Vooral mijn meester die van zijn verkregen faam en victorie zo heerlijk was als enige daarvan ooit moedige ridder triomfeerde, gelijk de menigvuldige figuren bij hem gewonnen betuigen mogen zulke blijdschap doen hebben overmits die geschied zijn ter eren van zijn allerliefste dat daar geen andere vreugde bij zou staan te vergelijken indien haar gedachtenis hem niet dikwijls [I1ra] liet vallen in zulke fantasie van wanhoop en desperaat dat hij ’t leven zou moeten eindigen of zot blijven indien hij niet vertroost werd van het vertrouwen op haar goedertierenheid om die te meerder te verwekken hij hem stelde in een perikel, alwaar hij ontving zeer zware wonden die niettemin zo gauw niet genezen waren of hij wreekte zich aan de hertog van Savoie, over die van Lorraine die uw figuur verloren had, mevrouw, en vocht voor uw schoonheid!”

“Ik heb geen schoonheid die zulks waardig is,” antwoorde de prinses. “Nochtans zal gij hem zeggen dat ik daarom het niet laten zal in vergoeding van dien, zo ver hem gelieft mij tot een middel te gebruiken, mijn best te doen om hem te vermeerderen in de goede gratie van diegene die ik zeer kwalijk bedacht acht te wezen, indien ze niet in dank aanneemt de dienst van zo’n deugdelijke ridder. Hiermee zal gij mijn recommandatie presenteren, zo wel aan hem als aan mijn broeder.”

Waartoe de twee de schildknecht ijlend wederom keerden en ze beiden verhaalden wat hij met de keizer uitgericht had, maar de opzet tussen hem en Polinarde gepasseerd verhaalde hij alles in het geheim aan zijn meester. Die het subtiele van zijn dienaar in zichzelf zeer prees, hoe wel dat hij hem daarvan geen gelaat toonde en reisde zo lang met de prins Trineus voort tot dat ze kwamen daar de keizer toenmaals zijn hof hield, te weten in de stad van Gent, gelijk voor gezegd is, de inwoners van die om hun komst zo’ n groot gerucht maakten dat het zelf kwam ten oren van de keizer die ze tot aan de poorten van het paleis tegemoet [I1rb] ging en tot Trineus zei: “Wees welkom, mijn zoon!”, en tot Palmerijn: “Boven dien dat mij uwe goede avonturen blijde maken zo is ons alle uwe en uw kameraad terugkomst zeer aangenaam, heer Palmerijn!”

Die de keizer antwoorde: “Uwe majesteit tegenwoordige welvaren moet God niet alleen een lange tijd doen volharden, maar ook van dag te dag in geluk en voorspoed vermeerderen!”

Hiermee deed een der aller ootmoedigste eerbewijzen aan deze keizer die hierna in het lang gekout hadden van al hetgeen dat Palmerijn op deze reis ervaren was en liet hij hem aldaar laten brengen al zijn gewonnen figuren waarvan Ptolomeus op zijne majesteit verzoek verklaarde op wie die geleken, zo veel hij daarvan wist of naar raden kon als ook wie daar voor gevochten hadden, zonder nochtans in enige manieren te openbaren de naam van degene wiens schoonheid verdedigd was bij Palmerijn die hij nochtans niet vergat van ’t nadeel bij Polinarde van de hertog van Savoie ontvangen zeer goed gewroken te hebben, mede de eer te geven in het verklaren van zijne heerlijke feiten. Die hij zo dikwijls als het ten opzet kwam in het bezien van de figuren zo heerlijk wist uit te leggen dat de keizer zei: De jonkvrouw voor wiens schoonheid de victorieuze Palmerijn onderstaan had zo’n periculeus gevecht die hem met goede redenen behoorden te beminnen en niet kon ophouden van hem voorts hoog te loven en te prijzen, terwijl iedereen hierom hum ogen sloegen op zo vele goed gemaakte figuren in grote verwondering van de brave dapperheid waarmee die bij hem [I1va] gewonnen waren. Niettemin behaagde hem veel meer de levendige beelden en nam zulke genoegens in het aanschouwen van de infante die met de keizerin, haar moeder, hier altijd present was, dat hij van de godin Juno wenste zo vele ogen te mogen ontvangen als zij in voortijden mee deelde haar schaapherder Argus om te beter te mogen contempleren zo’n zelden geziene schoonheid van zijn beminde Polinarde. Die hij zeer begeerlijk bad hem de gratie te willen doen, en in kennis van alle de grote weldaden die hem van haar vader geschied waren tot een present aannemen alle voorzegde figuren die zij onder ’t deksel van deze redenen ontving met grote openbare dankzegging, maar noch met veel grotere geheime affectie sloegen nochtans haar ogen om niemand enig kwaad vermoeden te geven zo veel als haar de onvoorzichtigheid der liefde wilde nederwaarts tot grote pijn van de prins die niettegenstaande zijn gezicht haar niet kon onttrekken.

Tot dat de keizer hem bij de hand kwam nemen en begeerde dat hij met zijn kameraad wederom in de hof zouden logeren, wat bij hem in dank aangenomen werd en liet zijne majesteit door de hofmeester hem een veel heerlijker logement wijzen dan ze tevoren bewoond hadden in hetzelfde paleis alwaar ze in alle genoeglijke conversatie met zeer heerlijke banketten de gehelen dag voorts passeerden tot dat zich de avond iedereen naar zijn rustplaats trok om op de nieuwe dag te wachten.

Die zo gauw door de reten van de vensters niet kwam kijken of Palmerijn riep zijn dwerg en zei: “Urbande, mijn vriend, ik hebbe [I1vb] gisteren geen middel kunnen praktiseren om alleen te spreken de prinses die gij, bid ik u derhalve, vanwege mij een voorspoedige morgen wil gaan wensen en niet vergeten om uw best te doen dat ik eens in ruste mocht geraken van deze stuurse zee.”

“Op dezelfde altijd te laveren, mijn heer,” antwoorde Urbande, zonder ooit in de haven te kunnen raken, zou al te grote pijn zijn voor de arme stuurman ...”

“Daarom bid ik u,” zei Palmerijn, dat gij er de zeilen naar stellen wilt.”

“Of ik schoon de zeilen stelde,” antwoorde de dwerg, “zo moet gij doch zelf het anker uit werpen ...”

Ging daarmee naar de kamer van Polinarde die hem zo gauw niet zag binnenkomen of zij ging hem tegemoet en vroeg of hij aan haar enige boodschap had te doen. “Anders geen, mevrouw,” antwoorde hij, “dan dat hem in uwe barmhartigheid recommandeert de langdurige kwellende verwachting van mijn meester.”

“Om te weten waar ik hem barmhartigheid in zou mogen doen,” zei de prinses, “is van noden dat gij mij zegt hoe hij tegenwoordig vaart.”

“Als diegenen, mevrouw,” antwoorde Urbande, “die niet leeft dan in de hoop van de gratie waarmee gij hem van de twijfelachtigheid van uw liefde zou mogen geven verzekering zonder die hij gauw door grote melancholie zijn leven zal moeten verliezen.”

“Zulks zou mij zeer deren,” zei Polinarde, “vooral van een zo deugdelijke ridder vanwege mij die niet anders begeert dan alle mogelijke vlijt aan te wenden om zijn behoud waarvan gij hem mag zeggen morgen nacht waarachtige kennis te zullen ontvangen.”

“Och mevrouw,” antwoorde Urbande [I2ra] “daarmee zou je mij een gelukkige bode maken en mijn meester, niet tegenstaande zijn zware melancholie, zulke moed geven dat gij om zijn naarstige plicht u zou mogen noemen een tevreden prinses.”

Die met Brionnelle hem te kennen gaven wat weg de toekomende nacht zou moeten gehouden worden bij Ptolomeus en Palmerijn om dat die sinds hun vertrek een ander logement gegeven was gelijk voorgezegd is.

Hoe Palmerijn op eenen nacht secretelijck ginck visiteeren zijn alderliefste. Het .XLIIJ. capittel.

Urbande de voorseyde antwoorde verstaen hebbende, keerde aenstondts met groote blijdtschap wederom tot zijnen meester, die hem soo haest als hy in de camer quam te gemoete liep, seggende: “Mijn Urbande, en wilt my doch niet langher laten fantaseren opt antwoorde van mijn princesse!”

“Sy heeft my belooft,” antwoorde den dwerch, “u den volghenden nacht te vreden te stellen met de beseghelinghe van uwe minne.”

“Mijn alderghetrouste vrient,” seyde Palmerijn, hem van grooter blijtschappen omhelsende, “daer deur soude ick moghen ontfanghen mijn aldergrootste gheluck! Och mevrouwe Polinarde, welck vande gheesten inde Elisij velden sal moghen geraecken tot de grootheyt van mijne gheneuchte indien ick met u onder de schadouwe vande welrieckende myrrhe, de goddinne der liefden toegheeyghent, mach gaen [I2rb] wandelen inde donckere foreesten ...”

“Jae voorseecker doncker!”, seyde Urbande, “want ghy sult den nacht moeten verwachten om te passeeren den wech die veel veerder ende moeyelicker is als den ghenen die ghy pleecht te wanderen.”

“Al waer dien met scheermessen ghevloert,” seyde Palmerijn, “soo en soude ick nochtans niet connen laten onderdanich te zijn de gheboden vanden ghene die de hoochste macht over my heeft van te ghebieden.”

Om by de welcke te gheraecken hy met groot verlanghen verwachte de aenghestemde ure, die soo haest niet ghecomen en was oft hy ende Ptolomeus worden van den dwerch soo langhe gheleyt deur een dal op d’een zijde met de schadouwe van de lauweren, cypressen ende palmboomen bedeckt, ende op d’andere met veele coleuren van bloemkens, die de goddinne Flore de gheneuchelijcke beemdem met deylt, bespreyt, tot datse quaemen in eenen boomgaert die met soo veele vruchtboomen beplant stonden alsse te voren menigherhande soorten van bloemkens ontmoet waren. Alwaer sy in eenighe struycken een groot rumoer hoorden maecken, waeromme de twee ridders heure sweerden uyt trocken, ter wijlen den dwerch van ancxsten niet en wist waer hy hem soude laeten, maer ghesien hebbende dat het een hart was, ’t hynde vervolgende, ginghense voort ende clommen recht teghens over van de camer van Brionnelle over de muyren vande stadt ende palleys in een gaerde die veel eer een paradijs als eenen lusthof gheleecke, alwaerse int gheselschap vande nachtegalen sanck deur de cederen, roosen ende vyoletten ginghen tot datse gheraeckten ter plaetsen daerse met grootere begheerten verwacht [I2va] worden, als de Joden heuren Messias verwachten, aen een venster, waer uyt Palmerin sach commen kijcken eenen hals veel witter als de sneeu. Ende siende dat het zijn Polinarde was, ginck hy haer kussen aen hare lipkens, die de roode roosen in schoonheydt te boven ginghen, ende aen hare wangskens die bloosden ghelijck een rootvervige witticheydt van eenen dagheraet des alderclaersten des gheheelen somers, daer nae niet verghetende in zijn lochterhandt te nemen de rechter van de princesse, daer by de lelyen in witticheydt niet bestaen en mochten, terwijlen hy zijne rechtere leyde op hare harde borstghens, doende de suyverheyt des melcx schande aen. Die hy soo neerstich druckte dat de princesse zijn meyninghe bemerckende, ontsteecken worde met ghelijcke begheerte als hy deur de liefde die in haer overwon de schaemte, de welcke de jonghe dochters tonghen dickwils bindende, haer veel meer doet peynsen als uytspreecken, segghende: “Och mijn alderliefste Palmerijn, in welcke pijn, noot ende mennigherhande droefheden hadde my ghestelt u van my benijde absentie! Hoe veel tranen zijn daerentusschen over mijn wanghen gheloopen, ghedachtich wesende die voormaels ghepasseerde gheneuchten met de doenmaels tegenwoordighe verdrietelijcheden! Wat grooter bedrucktheydt aendede de twijffelachtighe hope ende vreese van uwe wedercompste!”

“Die is al nu, Godt danck, gheschiet, mevrouwe,” antwoorde Palmerin, “soo ick hope tot onser beyde groote verblijdinghe, hoe wel niet sonder veele voorgaende moeyten. Maer ’t soude nu weynich dienen te verhaelen die menigherhande wreede quellinghen die my gheduyrichlijck ghecruyst heb[I2vb]ben sijder dat u beliefde my oorlof te geven om in Vranckerijck te reysen. Dan ick sweere u, mevrouwe, dat de minste van de selve ghenoechsaem soude hebben gheweest om my van dit leven te hebben doen passeeren, en hadde het betrouwen op uwe volcommen volstandicheyt, ’t welck my diende teghens des doots perijckelen ghelijck den eenhoorn teghens ’t fenijn, niet in my doen baeren de hope van u toecomment faveur. De ghedachtenisse van het welcke in my versoeten de strafheydt van de pijne, doende haeren naem veranderen in een gheneuchelijcke qu[e]llinghe die teghenwoordich in my veroorsaeckt een faxeeringhe, ick en weet niet hoe te boven gaende alle manieren van sterven, om het al te groote verlanghen nae een weldaet die my uwe gratie alleene can met deylen. Daerom, o mijn alderliefste, en laet uwe goedertierentheydt, logeerende onder een schoonheydt daer van ter werelt niet meer gelijcx en is, als van mijn hert in ghetrouwe affectie een tweede gevonden mach worden, my doch niet langer beproeven laten de helle voor mijnen doot, maer gracieuselijck met deylen het hoochste punt vande amoureuse vergheldinghe.”

“Daer van wilt veel eer spreecken, mijn grootste gheneuchte,” seyde de princesse Polinarde, “als soo veele te noemen de wreede doot, sonderlinghe tot uwen respeckte, sonder wien ick niet meer en soude kunnen leven als de bloemen die de beemden, velden ende hoven vercieren moghen bestaen sonder de vochticheydt des waters, om dat mijnen geest metten uwen alsoo verbonden is dat den uwen geen pijne en can gevoelen oft den mijnen moet daer van de helfte dragen. [I3ra] [D]aerom wilt u bedencken in wat manie[r]en wy sullen moghen te hulpe comen [d]ese twee ammoreuse gequelde herten.”
“Och mevrouwe,” antwoorde hy, “u [i]s ghenoechsaem bekent wat die van [n]ooden is om ons te verlossen uyt dit [p]ijnlijck veechvuyr, int welck langer [b]lijvende, soo moet ick vergaen ghelijck [h]et was teghens ’t vuyr ende den sneeu [d]ie ghestelt is teghen de hetsighe radien [v]an een blinckende sonne ...”

Ende dese woorden vergheselschapten hy, terwij[l]en hem de tranen over de wanghen lie[p]en, met soo veele sware suchten, die [b]ycans een hert van marmersteen ende [e]enen gheest sonder ghevoelen beweecht souden hebben, dat de princes[s]e mede deur bermherticheydt niet lan[g]her en conde uytstellen ’t ghene sy deur [d]e liefde selfs seer wel begeerende was, [s]egghende tot Palmerijn: “Naedien ghy de saecke stelt in mijne [d]iscretie, soo ontfanghe ick u teghenwoordelijcken voor mijnen heer ende [m]an, roepende in ghetuyghenisse van [d]ien den almachtighen Godt!”

“Ende [i]ck u,” seyde hy met een bevende stemme, [o]m dat hy van groote blijdtschap by[c]ans niet spreecken en conde tot een [v]rouwe ende meestersse met verseec[k]eringhe dat “al waer al het gheluck [v]an alle andere welgheluckighe men[sc]hen te samen ghevoecht om yemandt [g]heluckich te maecken, soo en soude het [se]lve noch niet moghen geleecken wor[d]en by de grootheydt van het gheluck [’t]welcke ick teghenwoordich van uwe [g]ratie ontfanghe,” met meer andere [d]ancksegginghen die hy dede.

Terwij[le]n Polinarde uyte muyre van de ca[m]er achter een tapijt sommighe har[d]e steenen nam, die Brionnelle (op [h]aers princesse begheerte tot de reme[d]ie van heur beyder secreet ghebreck, [b]y sommighe daerse haer deur groote [I3rb] schenckagien op betrouden, gheduyrende Palmerijns uytwesen in Vranckerijck, soo constelijck hadde doen los maken dat t’selve niemandt, hoewel datser neerstich acht op hadden ghenomen, souden hebben moghen bemercken, niet teghenstaende datser lichtelijck uytghenomen ende alsoo wederom inghestelt costen worden by den ghenen die den eersten recht wist aen te grijpen, ’t welck d’infante so wel onthouden hadde datse daer deur dede passeeren heuren minnaer. Palmerijn vergat oock die, ick en weet niet deur wat ghedachten, alle gewoonelijcke reverentien die hy aen de princesse pleech te doen, maer mogelijc siende de cameniere soo onbeleeft gheweest te zijn datse haer vrouwe noch stoel ghestelt noch kussen gheleyt en hadden, droech hy heur op ’t beddeken daer by staende om aldaer te rusten. Dan zijn blijtschap was soo groot dat hem ’t rusten niet langhe en behaechde, maer begheerden veel eer te hanteeren alle gheneuchte, om de welcke te vermeerden hy met de princesse wilde bestaen te danssen den galiaert waer mede de jonge dochters vrouwen worden, niet sonder haere aenlockende weygheringhe, die heur dede ontsteecken in sulcke ammoureuse gheveynsde gramschap dat heur aenghesicht, daerom een blosende couleure vercrijgende, grootelijcx vermeerderde hare schoonheyt, waer over Palmerijn, siende de princesse alsoo vert[o]ornt, in plaets van hem te vreden te stellen noch meer verweckt worden, willende hem met sulcke weygheringhe gheensins houden voor ontseydt, maer ghelijck dickwils uyt d’een gramschap d’ander spruyt ende daer uyt een ghevecht volcht, alsoo begost desen ridder met gheweldt den alarm te maken. Doen soudemen trommeslaghers hebben hooren slaen ende [I3va] trompetters hooren blasen tot dat sy, bedenckende dat nae een sware crijch dickwils een vrede volcht, heur mede in ruste stelden op de articulen die de gene die int hof van Venus ghestileert zijn, weten in te stellen. De welcke heur so wel behaechde datse mispresen hare onachtsaemheyt van niet eer beproeft te hebben soo playsante ondervindinghe, die heur dochte Jupiter niet soo geneuchelijck ghevallen te connen wesen als hy om de liefde van Alcmene eenen nacht dede duyren den tijdt van drie daghen lanck. Des al niet teghenstaende soo sach de princesse om den eersten aenval noch wat stuyr ende onvriendelick. Waer omme Palmerijn, wel denckende datse sulcke schermutsingen ongewoon was, heur wilde in den crijch noch beter ervaren maecken, charsierende ten selven eynde voor de andere reyse, waer mede sy soo goeden soldaet worden datse terstont daer nae bereyt was om voor den derden mael te beginnen. Maer het was Palmerijn van nooden dat hy de princesse met eenighe coutinghe al bevorens yet wes onderhielde, segghende: “O excellente schoonheyt, hoe waert moghelijck dat ick ten vollen soude mogen recompenseeren dese onverdiende gratie?”

“Mijnen eenighen troost,” antwoorde sy, “uwe verdiensten gaen verre te boven al dat ghy van my sout moghen begeeren, ’t welcke u oock nemmermeer gheweygert en sal worden deur de liefde die in my alsoo groot is dat ickse selfs niet en can grondeeren. Daer voor ick nochtans anders gheene recompensie, indien ghy my deur den bant des vrientschaps eenighe meucht schuldich zijn, en begeere dan my alsoo ghetrouwe te willen zijn als ick u volstandich sal wesen.”

“Mevrouwe,” antwoorde den prince, “indien ghy aen my bevint eenighe onghetrouwicheydt, soo moet den donderenden [I3vb] ende blixemenden Jupiter soo veel hemelsche vuyren over my spreyen als hy dede dalen op de reusen die den hemel meynden te beclimmen om de goden te bevechten, ende met zijne vehemente tempeesten my werpen int alderdiepste der duystere afgronden oft mijn lichaem moet ghetrocken worden in duysent stucken om te dienen voor voetsel vande eysselijcke zeemonsteren, wilde dieren ter aerden ende roofvogelen der hemelen. Maer mijn lichaem sal daer voor, soo wel als ghy voor d’oorsaecke van u over my te mogen beclagen, beschermt worden deur mijne volstandicheydt, hoewel dat in dese werelt niet ghestadigher is als d’ongestadicheyt deur den tijdt die bycans alle aerdtsche dinghen doet hebben eer, beghinsel, volcomentheyt ende eynde. Maer mijn liefde is tot de twee eerste geraect, dan tot het derde en machse niet comen ...”

“Noch veel min de mijne,” antwoorde de princesse, “niet teghenstaende datmen deur de gewoonte siet een brandende liefde dickwils te niet gaen om de veranderinghe van de onghestadighe begheerten, die n[a] verloop des tijts duysent andere affectien als oock mishaginghen presenteeren, bequaem om te doen slaepen heure memorie.”

“’t Welck nochtans met my sal connen bewesen worden niet in alghemeyn te gheschieden, om dat mijn liefde niet meer en can verminderen als ’t afwesen in twintich jaeren Ulysses begheerten costen vercleynen tot zijn vaderlandt!”

Met meer andere propoosten die dese twee gelieven te samen hielden, daer met wy u niet langher en sullen beletten, op dat ghy oock meucht verstaen ’t discours van de goede tracteeringhe die Brionnelle bewees aen haren alderliefsten Ptolomeus. Den welcken so haest als hy Palmerijn ghepasseert sach te wesen, hem terstonts wilde volghen [I4ra] deur de gheluckighe bressche, maer de princesse seyde tot hem: “Voorwaer, mijn alderliefste, de passagie en sal u niet gheopent worden al eer ghy my gelijcke geloftenisse als Palmerijn mevrouwe ghelooft heeft, ghedaen hebt.”

Daer op Ptolomeus, die boven alle weldaden geene grootere en begheerde, niet suynich en was met het antwoorden: “Mevrouwe, ghy meucht met uwen ridder, dienaer ende slave doen al ’t gene uwen wille is!”

“Mijnen wille,” antwoorde Brionnelle, “begheert dat ghy niet en zijt mijnen dienaer ofte slave, maer mijn heer ende man.”

“Noyt en sal by my onbekent blijven,” antwoorde Ptolomeus, “sulcke onuytspreeckelijcke gratie in een beginsel van de recompensie van dien ick u ontfange voor mijn vrouwe ende eeuwighe ghebiedersse!”

Welcke woorden by hem soo gheringhe niet uytghesproocken en waeren oft de princesse, zijnde inde fleur van hare jeucht ende begaeft met een uytnemelijcke schoonheyt, ontfinck haren bruydegom met sulck aentreckent wesen ende lieffelijck ghelaet datse beweecht soude hebben eenen anderen canibal. ’t Welck Ptolomeus soo wel gheviel dat hy haer beloofde tusschen heur beyden voortaen te sullen zijn eenen bant van ghetrouwicheyt die niet ghebroken en soude connen worden als deur den ghemeynen tribuyt die een yegelic de natuere schuldich is. ’t Welck hy oock voorts wilde bevestighen met zeghel ende brieven die de weed-vrouwen dickwilder ghelesen hebben als de jonghe dochters, maer de princesse maeckte heur soo weygherich als d’advocaten doen in gelt t’onfanghen. Om welcke weygeringe Ptolomeus soo vertoornt worde dat tusschen heur beyden verrees eenen twist die oock niet ghestilt en worde sonder gevecht, waer inne hem den ridder, als [I4rb] dispoost ende van bequamen ouderdom tot sulcke saecken, soo vailiantelijcken droech dat hy seer gheringhe d’overhandt creech ende de princesse t’onder brocht. Nochtans greep sy daer na sulcken nieuwen moet dat hy hem nieuwers langhers en wist mede te verdedighen als te segghen niet gheacht te connen worden voor overwonnen te zijn den ghenen die niet deur couragie, maer deur faute van machte alleene quiteert de vicktorie. Daer van dese twee jonghe princessen triumpheerden sonder acht te nemen datse haer in sulcken triumph croonden met eenen crans van de soet bloeyende, maer gheringhe verdwijnende roosen, wassende op soo fenijnighe doornstruycken datmen die daer alsoo niet en can afplucken sonder ghestelt te worden int perijckel om van heure doornen, om soo weynich duyrende wellusticheydt, t’ontfanghen een wonde die altijdts daer nae bloeyt deur een eeuwighe oneere, doende in twijffel staen van te verliesen ’t aldercostelickste juweel datmen op dese werelt soude moghen besitten, ghenaempt de eere.

De vreese van de crenckinghe van dien dese vier ghelieven soo weynich quelde datse noch op gheen scheyden en dochten, als Urbande, die de wacht hielde, sach dat de sonne met haere wedercompste wederom wilde doen wercken het gesichte vanden slapenden mensch, beginnende albereets zijn voorloopersse de frissche ende rootverwighe morghenstondt te vertoonen inde orientaelsche vensteren, waerom hy aen de tralie vande camer clopte ende seyde: “Mijn heere, ick sie den hemel tusschen wit ende blau, met een seer clare locht becleyt, ons getuygende den aenstaenden claeren dach.”

Om welcke woorden Palmerijn wacker wordende, seer wel bemerckte dat het niet langher van nooden en was te rusten on[I4va]der de soete ombre des aertrijcx om te verbeyden den sone van Latone, soo die met zijn nieuwe vlamme al bereyt was te comen ververschen den eenen de blyschap ende vreuchde ende den anderen de droefheydt ende miserie, waerom soo wel hy als Ptolomeus haestelijck den amoureusen oorlof, die mennigen verlanghenden liefhebber veel blijder soude vallen als eenige willecomste, namen, latende de twee princessen, die den avont veel aengenamer hadde geweest als heur den morghen viel, opt selfste bedde daerse twee fraeye jonge dochters op gegaen waren ende twee schoone vrouwen wederomme af op stonden, als Polinarde tot Brionnelle bestonde te segghen: “Och mijn alderliefste vriendinne, ick ben seer qualijck te vreden dat ghy u aen Ptolomeus ghehijlickt hebt sonder voorgaende consenteeringhe van mijn heere den keyser, vreesende dat ick beschuldicht soude mogen werden met dubbele misdaet van selfs ghefailiert ende u nochtans niet ghewaerschout te hebben.”

Maer Brionnelle, die anders gheene bedroeffenisse en ghevoelden als dat sy haren alderliefsten alnoch niet in heuren armen en hadde, antwoorde: “Voorwaer mevrouwe, het dunckt my een groote wreetheyt van u te sijn dat ghy begeert dat uwe dienaresse in droefheyt soude blijven, terwijlen ghy den tijdt in vreuchden passeert.”

Deur welcke woorden d’infante claerlijck bemerckten datse al manck gaende, den hinckenden zijn ghebreck verweten hadde, deur het leetwesen ’t welcke altijdt gheschiet nae de gheschiedenisse, dat tot gheenen anderen eynde oorbaerlijck en can zijn als tot beternisse, die sy seer qualijck int werck stelden, maer vergunden met heur staetjoffrouwe dese twee jonghe amoureuse heeren ’t faveur van, [I4vb] meer als een maent lanck gheduyrende, alle daghe ende oock dickwils by nachte te moghen visiteeren heure princessen, sonder eenich quaedt vermoeden, maer worden ghehouden in groote estimatie by den keyser, de keyserinne ende het geheele hofghesin.

Die alnu met eenen gherustighen peys in alsulcke vreuchde, gheneuchte ende welvaert leefden dat dese wereltsche variabele Fortuyne, die ons heur faveuren niet en vergunt, als om te beter te doen ghevoelen haere tegenspoeden, alsulcke welvaert benijdende, de selve troubleerden deurt middel van den coninck van Noorweghen, den welcken in twist wesende met den coninck van Enghelandt, om dat hy bystant hadde verleent aen den coninck van Schotlandt, zijn neve, die met de Enghelschen een groot different hadden van weghen seeckere ontnomen schepen, in alle neersticheydt int hof des keysers seynde eenen post. Die zijne brieven soo haest niet overghelevert en hadde oft hy viel den keyser te voet, segghende: “Den coninck van Noorweghen doet uwe keyserlijcke majesteyt ootmoedelijck versoecken hem te willen secoureeren in zijnen grooten noot teghens den coninck van Enghelandt, den welcken met een groot ende machtich heyrlegher gevallen is in zijn landt, alwaer hy al bereets verslagen heeft een groot ghetal van zijne onderdaenen.”

Den keyser dit verstaende, brack terstont de brieven op, ende die ghelesen hebbende, antwoorde hy: “Ick sweer u by mijn croone dat ick uwen coninck, mijnen neve, nae alle mijn vermoghen bystant sal verleenen ende ’t selve soo haest derwaerts over zee seynden als moghelijck is!”

’t Welcke by den post verstaen wesende ende zijne antwoort[I5ra][b]rieven ontfanghen hebbende, ver[tr]ock haestelijck wederom uyt het hof, [te]rwijlen Trineus, die zijns vaders [re]solutie verstaen hadde, Palmerin se[cr]etelijck ginck besoecken in zijn loge[m]ent, tot hem segghende: “Mijn heere, [ic]k bidde u te willen believen gheensins te [v]olghen ’t secours van mijn heere den [k]eyser, maer veel eer met u camme[ra]et Ptolomeus my [te] vergheselschap[pe]n, op dat wy alsoo onder ons drien [m]oghen trecken niet tot bystandt van [di]e van Noorweghen, maer tot hulpe [v]an den coninck van Enghelandt, om [d]at ick deur dien middel hope te genie[te]n de presentie vande princesse Agrio[le], die ghy wel weet my met den bandt [d]er liefde in sulcke slavernye te hou[de]n dat indien my deur hare gratie [ni]et haest eenighe verlichtinge vergunt [en] wort, soo salt eynde van mijn leven [da]er in moeten remedieeren. Daerom [bi]dde ick u oock dat ghy my als eenen [gh]etrouwen vrient wilt raden wat [ic]k hier inne ’t beste sal voor te nemen [h]ebben, sweerende dat ick in recompen[si]e van dien u niet alleen en sal te willen [ ]in met al het ghene dat ick met mijn [ ]et vermach, maer oock met mijn [ ]oet, heer Palmerin.”

Die ’t geluyt van [d]ese woorden der nachtegalen sanck in [so]eticheydt gansch gheen ghelijck en [d]ochte te wesen, vreesende dat hem die [se]er gheringhe souden doen scheyden [uy]te presentie van zijn Polinarde, soo [da]t hy een wijle tijdts sonder spreecken [in] twijffelinghe bleef, doch ten lesten [d]enckende dat hy van Trineus noch [ee]nich groot voordeel tot het houwe[li]ck tusschen hem ende zijn princesse [so]ude moghen ghenieten, antwoorden [hy]: “Mijn heer, my dunckt raedtsaem [te] zijn dat ghy de ridders oorden ont[fa]ngt ende uwen vader daer nae te [ve]rstaen gheeft seer groote begheerte [I5rb] te hebben om den coninck van Noorweghen, uwen neve, bystandt te doen. Terwijlen sal ick mijn uyterste neersticheydt aenwenden om zijne majesteyt goet te doen vinden dat wy voor uyt reysen, hem te kennen gevende dat het legher niet soo gheringhe in ordeninghe en can ghestelt worden, ende alsoo sullen wy uwen wil moghen volbrenghen.”

Welcken raet den prince soo wel gheviel dat hy voor hem nam die gheheelijcken t’achtervolghen.

Hoe Palmerijn op een nacht in het geheim ging visiteren zijn allerliefste. Het 43 kapittel.

Urbande die het voorzegde antwoorde verstaan had keerde aanstonds met grote blijdschap wederom tot zijn meester die hem zo gauw als hij in de kamer kwam tegemoet liep en zei: “Mijn Urbande, wilt mij toch niet langer laten fantaseren op het antwoorde van mijn prinses!”

“Zij heeft mij beloofd,” antwoorde de dwerg, “u de volgende nacht tevreden te stellen met de bezegeling van uw minne.”

“Mijn allertrouwste vriend,” zei Palmerijn, die hem van grote blijdschappen omhelsde, “daardoor zou ik mogen ontvangen mijn allergrootste geluk! Och mevrouw Polinarde die van de geesten in de Elyseese velden zal mogen raken tot de grootheid van mijn genoegen indien ik met u onder de schaduw van de welriekende mirre, de godin der liefde toegeëigend, mag gaan [I2rb] wandelen in de donkere bossen ...”

“Ja voorzeker donker!”, zei Urbande, “want gij zal de nacht moeten verwachten om te passeren de weg die veel verder en moeilijker is dan diegene die gij plag te wandelen.”

“Al was dien met scheermessen gevloerd,” zei Palmerijn, “zo zou ik nochtans niet kunnen laten onderdanig te zijn de geboden van diegene die de hoogste macht over mij heeft van te gebieden.”

Om bij die te geraken hij met groot verlangen verwachte het bestemde uur die zo gauw niet gekomen was of hij en Ptolomeus werden van de dwerg zo lang geleid door een dal op de ene zijde met de schaduw van de laurier, cipressen en palmbomen bedekt en op de andere met vele kleuren van bloempjes die de godin Flora de genoeglijke beemden meedeelt tot dat ze kwamen in een boomgaard die met zo vele vruchtbomen beplant stonden als te oren menigerhande soorten van bloempjes ontmoet waren. Alwaar zij in enige struiken een groot rumoer hoorden maken, waarom de twee ridders hun zwaarden uittrokken terwijl de dwerg van angst niet wist waar hij zich zou laten, maar toen ze zagen dat het een hert was die hun na volgde gingen ze voort en klommen recht tegenover van de kamer van Brionnelle over de muren van de stad en paleis in een gaarde die veel eerder een paradijs dan een lusthof geheel alwaar ze in het gezelschap van de nachtegalen gezang door de ceders, rozen en violen gingen tot dat ze geraakten ter plaatse daar ze met grote begeerten verwacht [I2va] werden, zoals de Joden hun Messias verwachten, aan een venster waaruit Palmerijn zag komen kijken een hals veel witter dan de sneeuw. Hij zag dat het zijn Polinarde was en ging hij haar kussen aan haar lipjes die de rode rozen in schoonheid te boven gingen en aan haar wangetjes die bloosden gelijk een roodkleurige witheid van een dageraad de aller helderste van de hele zomers en daarna niet vergat in zijn linkerhand te nemen de rechter van de prinses waarbij de lelies in witheid niet bestaan mochten, terwijl hij zijn rechtere legde op haar harde borstjes die de zuiverheid van de melk schande aandeden. Die hij zo naarstig drukte dat de prinses zijn bedoeling merkte en ontstoken werd met gelijke begeerte als hij door de liefde die in haar overwon de schaamte die de jonge dochters tongen dikwijls binden en ze veel meer doet peinzen dan uitspreken en zei: “Och mijn allerliefste Palmerijn, in welke pijn, nood en menigerhande droefheden had ik mij gesteld u van mij benijde absentie! Hoe veel tranen zijn ondertussen over mijn wangen gelopen die gedachtig was die voormaals gepasseerde genoegens met de toenmaals tegenwoordige verdrietigheden! Wat grote bedroefdheid aandeed de twijfelachtige hoop en vrees van uw wederkomst!”

“Die is al nu, God dank, geschied, mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “zo ik hoop tot onze beide grote verblijding, hoe wel niet zonder vele voorgaande moeite. Maar ’t zou nu weinig dienen te verhalen die menigerhande wrede kwelling die mij gedurig gekruisigd hebben [I2vb] sinds dat u beliefde mij verlof te geven om in Frankrijk te reizen. Dan ik zweer u, mevrouw, dat de minste van dezelfde voldoende zou hebben geweest om mij van dit leven te hebben doen passeren had het vertrouwen op uw volkomen oprechtheid wat mij diende tegen de dood perikelen gelijk de eenhoorn tegen ’t venijn niet in mij doen baren de hoop van uw toekomende gunst. De gedachtenis van wat in mij verzoette de strafheid van de pijn en liet haar naam veranderen in een genoeglijke kwelling die tegenwoordig in mij veroorzaakt een fixering en ik weet niet hoe te boven gaan alle manieren van sterven om het al te grote verlangen naar een weldaad die mij uw gratie alleen kam meedelen. Daarom, o mijn allerliefste, laat uw goedertierenheid die logeert onder een schoonheid daarvan ter wereld geen gelijke is als van mijn hart in getrouwe affectie een tweede gevonden mag worden, mij doch niet langer beproeven laten de hel voor mijn dood, maar gracieus meedelen het hoogste punt van de amoureuze vergelding.”

“Daarvan wil veel eerder spreken, mijn grootste genoegen,” zei de prinses Polinarde, “als zo veel te noemen de wrede dood vooral tot uw respect zonder wie ik niet meer zou kunnen leven als de bloemen die de beemden, velden en hoven versieren mogen bestaan zonder de vochtigheid van het water om dat mijn geest met de uwe alzo verbonden is dat de u geen pijn kan voelen of de mijne moet daarvan de helft dragen. [I3r] daarom wil u bedenken in wat manieren wij zullen mogen te hulp komen deze twee amoureuze gekwelde harten.”
“Och mevrouw,” antwoorde hij, “u is voldoende bekend wat die van noden is om ons te verlossen uit dit pijnlijke vagevuur en om daarin wat langer te blijven zo moet ik vergaan gelijk was tegen het vuur en de sneeuw die gesteld is tegen de hete stralen van een blinkende zon ...”

En deze woorden vergezelschapte hij terwijl hem de tranen over de wangen liepen met zo vele zware zuchten die bijna een hart van marmersteen en een geest zonder gevoel bewegen zouden hebben zodat de prinses mede door barmhartigheid niet langer n kon uitstellen hetgeen zij door de liefde zelf zeer goed begeerde en zei tot Palmerijn: “Nadien gij de zaak stelt in mijn discretie zo ontvang ik u tegenwoordig voor mijn heer en man en roep de in getuigenis van dien de almachtige God!”

“En ik u,” zei hij met een bevende stem, omdat hij van grote blijdschap bijna niet spreken kon, tot een vrouwe en meesteres met verzekering dat “al was al het geluk van alle andere goed gelukkige mensen tezamen gevoegd om iemand gelukkig te maken zo zou hetzelfde noch niet mogen vergeleken worden bij de grootheid van het geluk wat ik tegenwoordig van uw gratie ontvang,” met meer andere dankzeggingen die hij deed.

Terwijl Polinarde uit de muur van de kamer achter een tapijt sommige harde stenen nam die Brionnelle (op haar prinses begeerte tot de remedie van hun beiden geheime gebrek bij sommige daar ze zich door grote [I3r] schenkingen op vertrouwde gedurende Palmerijn ‘s afwezen in Frankrijk zo kunstig had doen los maken dat het niemand, hoewel dat ze er naarstig acht op hadden genomen, zouden hebben mogen bemerken, niet tegenstaande dat ze er licht uitgenomen en alzo wederom ingesteld konden worden bij diegene die de eerste rechte wist aan te grijpen wat de infante zo goed onthouden had dat ze daardoor liet passeren haar minnaar. Palmerijn vergat ook die, ik weet niet door wat gedachten, alle gewoonlijke reverentie die hij aan de prinses plag te doen, maar mogelijk was de kamenier zo onbeleefd geweest te zijn dat ze haar vrouwe noch stoel gesteld noch kussen geleid hadden, droeg hij haar op ’t bedje dat daarbij stond om aldaar te rusten. Dan zijn blijdschap was zo groot dat hem ’t rusten niet lang behaagde, maar begeerde veel eer te hanteren alle genoegens en om die te vermeerderen hij met de prinses wilde bestaan te dansen de galiaert (geilaard?) waarmee de jonge dochters vrouwen worden, niet zonder haar aanlokkende weergave die haar liet ontsteken in zulke amoureuze geveinsde gramschap dat haar aangezicht daarom een bloze kleur kreeg die zeer vermeerderde haar schoonheid waardoor Palmerijn zag de prinses alzo vertoornd in plaats van hem tevreden te stellen noch meer verwekt werden en wilde hem met zulke weergave geenszins houden voor ontzegt, maar gelijk dikwijls uit de ene gramschap de ander spruit en daaruit een gevecht volgt alzo begon deze ridder met geweld alarm te maken. Toen zou men trommelslagers hebben horen slaan en [I3va] trompetters horen blazen tot dat ze en bedachten dat na een zware krijg dikwijls een vrede volgt zich mede in rust stelden op de artikels die diegenen die in de hof van Venus gestileerd zijn weten in te stellen. Die hen zo goed behaagden dat ze mispresen hun onachtzaamheid van niet eerder beproefd te hebben zo’n plezierige ondervinding waarvan ze dachten Jupiter het niet zo genoeglijk gevallen te kunnen wezen toen hij om de liefde van Alcemene een nacht liet duren de tijd van drie dagen lang. Dat al niet tegenstaande zo zag de prinses om de eerste aanval noch wat stuurs en onvriendelijk. Waarom Palmerijn die wel dacht dat ze zulke schermutselingen ongewoon was haar wilde in de krijg noch beter ervaren maken, chargeerde tot hetzelfde doel voor de volgende keer waarmee zij zo’n goeden soldaat werd dat ze terstond daarna bereid was om voor de derden maal te beginnen. Maar het was Palmerijn van noden dat hij de prinses met enige kouten al bevorens iets anders onderhield en zei: “O excellente schoonheid, hoe was het mogelijk dat ik ten volle zou mogen vergoeden deze onverdiende gratie?”

“Mijn enige troost,” antwoorde ze, “uw verdiensten gaan ver te boven al dat gij van mij zou mogen begeren, wat u ook nimmermeer geweigerd zal worden door de liefde die in mij alzo groot is dat i k het zelf niet kan doorgronden. Waar voor ik nochtans anders geen vergoeding, indien gij mij door de band der vriendschap enige mag schuldig zijn en begeer dan mij alzo getrouwe te willen zijn als ik u standvastigheid zal wezen.”

“Mevrouw,” antwoorde de prins, “indien gij aan mij bevindt enige ontrouw zo moet de donderende [I3vb] en bliksemende Jupiter zo veel hemelse vuren over mij spreiden als hij liet dalen op de reuzen die de hemel meenden te beklimmen om de goden te bevechten en met zijne onstuimige tempeesten mij werpen in het aller diepste der duistere afgronden of mijn lichaam moet getrokken worden in duizend stukken om te dienen voor voedsel van de ijselijke zeemonsters, wilde dieren ter aarde en roofvogels der hemelen. Maar mijn lichaam zal daarvoor, zo wel als gij voor de oorzaak van u over mij te mogen beklagen, beschermd worden door mijn standvastigheid, hoewel dat in deze wereld niets gestadig is dan de ongestadigheid die door de tijd bijna alle aardse dingen doet hebben eer, begin, volkomenheid en einde. Maar mijn liefde is tot de twee eerste geraakt, dan tot het derde mag ze niet komen ...”

“Noch veel minder de mijne,” antwoorde de prinses, “niet tegenstaande dat men door de gewoonte ziet een brandende liefde dikwijls te niet gaan om de verandering van de ongestadige begeerten die na verloop der tijd duizend andere affecties als ook mishagen presenteren bekwaam om te doen slapen hun memorie.”

“Wat nochtans met mij zal kunnen bewezen worden niet in algemeen te geschieden om dat mijn liefde niet meer kan verminderen dan ’t afwezen in twintig jaren Odysseus begeerte kon verkleinen tot zijn vaderland!”

Met meer andere opzetten die deze twee gelieven tezamen hielden waarmee wij u niet langer zullen beletten op dat gij ook mag verstaan de geschillen van het goede onthaal die Brionnelle bewees aan haar allerliefsten Ptolomeus. Die zo gauw als hij Palmerijn gepasseerd zag te wezen hem terstond wilde volgen [I4ra] door de gelukkige bres, maar de prinses zei tot hem: “Voorwaar, mijn allerliefste, de passage zal u niet geopend worden al eer gij mij gelijke belofte als Palmerijn mevrouw beloofd heeft gedaan hebt.”

Waarop Ptolomeus, die boven alle weldaden geen grotere beheerde niet zuinig en was met te antwoorden: “Mevrouw, gij mag met uw ridder, dienaar en slaaf doen al hetgeen uw wil is!”

“Mijn wil,” antwoorde Brionnelle, “begeert dat gij niet bent mijn dienaar of slaaf, maar mijn heer en man.”

“Nooit zal bij mij onbekend blijven,” antwoorde Ptolomeus, “zulke onuitsprekelijke gratie in een begin van de vergoeding van die ik u ontvang voor mijn vrouwe en eeuwige gebiedster!”

Welke woorden bij hem zo gauw niet uitgesproken waren of de prinses, was in de fleur van haar jeugd en begaafd met een uitzonderlijke schoonheid, ontving haar bruidegom met zulk een aantrekkend wezen en liefelijk gelaat dat ze bewogen zou hebben een andere kannibaal. Wat Ptolomeus zo goed beviel dat hij haar beloofde tussen hun beiden voortaan te zullen zijn een band van getrouwheid die niet gebroken zou kunnen worden als door de algemene tribuut die iedereen de natuur schuldig is. Wat hij ook voorts wilde bevestigen met zegel en brieven die de weed-vrouwen vaak gelezen hebben als de jonge dochters, maar de prinses maakte zich zo weigerend als de advocaten doen in geld te ontvangen. Om die weigering werd Ptolomeus zo vertoornd dat tussen hun beiden verrees een twist die ook niet gestild werd zonder gevecht, waarin hem de ridder als [I4r] vaardig en van bekwame ouderdom tot zulke zaken zo moedig gedroeg zodat hij zeer gauw de overhand kreeg en de prinses ten onder bracht. Nochtans greep zij daarna zulke nieuwe moed dat hij hem niet langer wist mee te verdedigen dan te zeggen niet geacht te kunnen worden voor overwonnen te zijn van diegene die niet door moed, maar door fout van macht alleen kwijt de victorie. Daarvan deze twee jonge prinsen triomfeerden zonder acht te nemen dat ze zich in zulk triomf kroonden met een krans van de zoet bloeiende, maar gauw verdwijnende rozen die groeien op venijnige doornstruiken zodat men die daar alzo niet kan afplukken zonder gesteld te worden in het perikel om van hun doornen, om de zo weinig durende wellustigheid, te ontvangen een wonde die altijd daarna bloeit door een eeuwige oneer en laat in twijfel staan van te verliezen van het aller kostbaarste juweel dat men op deze wereld zou mogen bezitten, genaamd de eer.

De vrees van de krenking van die deze vier gelieven zo weinig kwelde dat ze noch op geen scheiden dachten toen Urbande die de wacht hield zag dat de zon met zijn wederkomst wederom wilde doen wekken het gezicht van de slapende mens en begon al gereed zijn voorloopster de frisse en roodkleurige morgenstond te vertonen in de oriëntaalse venster waarom hij aan de tralie van de kamer klopte en zei: “Mijn heer, ik zie de hemel tussen wit en blauw met een zeer heldere lucht bekleedt en ons getuigt de aanstaande heldere dag.”

Om die woorden Palmerijn wakker werd en zeer goed bemerkte dat het niet langer van noden was te rusten [4va] de zoete schaduw van het aardrijk af te wachten de zoon van Latone, zo die met zijn nieuwe vlam al bereid was te komen verversen de ene een blijdschap vreugde en de andere de droefheid en miserie, waarom zo wel hij als Ptolomeus haastig de amoureuze verlof die menige verlangende liefhebber veel blijder zou vallen dan enige welkomst namen en lieten de twee prinsen die de avond veel aangenamer hadden geweest als ze de morgen viel op hetzelfde bed daar ze de twee fraaie jonge dochters op gegaan waren en twee mooie vrouwen wederom van opstonden, als Polinarde tot Brionnelle bestonden te zeggen: “Och mijn allerliefste vriendin, ik ben zeer kwalijk tevreden dat gij u aan Ptolomeus gehuwelijkt hebt zonder voorgaande consenteren van mijn heer de keizer, vrees dat ik beschuldigd zou mogen werden met dubbele misdaad daarvan gefaald en u nochtans niet gewaarschuwd te hebben.”

Maar Brionnelle, die anders geen droefheid voelden als dat zij haar allerliefsten als noch niet in haar armen had antwoorde: “Voorwaar mevrouw, het dunkt mij een grote wreedheid van u te zijn dat gij begeert dat uw dienares in droefheid zou blijven terwijl gij de tijd in vreugde passeert.”

Door die woorden de infante duidelijk bemerkte dat ze al mank ging de hinkende zijn gebrek verweten had door het leedwezen wat altijd geschied na de geschiedenis dat tot geen ander einde oorbaar kan zijn als tot verbetering die zij zeer kwalijk in het werk stelden, maar vergunden met hun staatjuffrouw deze twee jonge amoureuze heren ’t gunst van [ I4vb] meer dan een maand lang durende alle dagen een ook dikwijls bij nacht te mogen visiteren hun prinsessen zonder enig kwaad vermoeden, maar werden gehouden in grote waardering bij de keizer, de keizerin en de gehele hofhouding.

Die al nu met een rustig gepeins in al zulke vreugde, genoegen en welvaart leefden dat deze wereldse variabele Fortuin die ons haar gunsten niet vergunt dan om te beter te doen voelen haar tegenspoed en al zulke welvaart benijdt en die bemoeilijkt door het middel van de koning van Noorwegen die in twist was met de koning van Engeland om dat hij bijstand had verleend aan de koning van Schotland, zijn neef, die met de Engelsen een groot geschil hadden vanwege zekere ontnomen schepen, in alle naarstigheid in het hof de keizers zond een post. Die zijn brieven zo gauw niet overgeleverd had of hij viel de keizer te voeten en zei: “De koning van Noorwegen doet uwe keizerlijke majesteit ootmoedig verzoeken hem te willen bijstaan in zijn grote nood tegen de koning van Engeland die met een groot en machtig leger gevallen is in zijn land alwaar hij al reeds verslagen heeft een groot getal van zijne onderdanen.”

De keizer die dit verstond brak terstond de brieven open toen hij die gelezen had: “Ik zweer u bij mijn kroon dat ik uw koning, mijn neef, naar al mijn vermogen bijstand zal verlenen en dat zelf zo gauw derwaarts over zee zenden als mogelijk is!”

Wat bij de post verstaan was en zijn antwoord en [I5r] brieven ontvangen had vertrok hij haastig wederom uit de hof terwijl Trineus, die zijns vaders resolutie verstaan had, Palmerijn in het geheim ging bezoeken in zijn logement en tot hem zei: “Mijn heer, ik bid u te willen believen geenszins te volgen de bijstand van mijn heer de keizer, maar veel eer met uw kameraad Ptolomeus mij te vergezelschappen op dat wij alzo onder ons drieën mogen trekken niet tot bijstand van die van Noorwegen, maar tot hulp van de koning van Engeland om dat ik door dat middel hoop te genieten de presentie van de prinses Agriole die gij wel weet mij met de band der liefde in zulke slavernij te houden dat indien mij door haar gratie niet gauw enige verlichting vergund wordt zo zal het einde van mijn leven daarin moeten bestaan. Daarom bid ik u ook dat gij mij als een getrouwe vriend wil aanraden wat ik hierin ’t beste zal voor te nemen hebben en zweer dat ik in vergoeding van die u niet alleen zal te willen zijn in al hetgeen dat ik met mij niet vermag, maar ook met mijn moed, heer Palmerijn.”

Die ’t geluid van deze woorden de nachtegalen gezang in lieflijkheid gans geen gelijke dacht te wezen, vreesde dat hem die zeer gauw zouden doen scheiden uit de presentie van zijn Polinarde zo dat hij een tijdje zonder spreken in twijfel bleef, doch tenslotte dacht dat hij van Trineus noch enig groot voordeel tot het huwelijk tussen hem en zijn prinses zou mogen genieten antwoorde hij : “Mijn heer, mij dunkt het raadzaam te zijn dat gij de ridders orde ontvangt en uw vader daarna te verstaan geeft zeer grote begeerte [I5rb] te hebben om de koning van Noorwegen, uw neef, bijstand te doen. Ondertussen zal ik mijn uiterste naarstigheid aanwenden om zijne majesteit goed te doen vinden dat wij vooruitreizen en hem te kennen geven dat het leger niet zo gauw in ordening kan gesteld worden en alzo zullen wij uw wil mogen volbrengen.”

Welke raad de prins zo goed geviel dat hij voor hem nam die geheel te navolgen.

Hoe Trineus de ridders oorden ontfingh, ende hoe hy secretelijck nae Enghelant trock. Het .XLIIIJ. capittel.

Desen jonghen prince zijn voornemen volbrenghen willende, ende siende zijnen vader des anderen daechs alleene op een gaelderye gaen wandelen, viel hem te voeten, segghende: “Ick bidde u seer ootmoedelijck, mijn heere, dat uwe majesteyt believen wil my de ridders oorden te verleenen, op dat ick daer nae met u consent mach volbrengen de groote begheerte die ick hebbe om te secoureeren den coninck van Noorwegen, mijnen neve.”

Den keyser hoorende zijn sone also spreecken, wert seer verwondert, antwoordende: “Voorwaer, ten is niet swaerlijck alsulcke eere te ontfangen, maer den staet van dien behoorlijcken t’onderhouden valt soo moeyelijck dat ick van u begeere dese voorneemste om u groote jonckheydt noch voor een wijle tijdts te wilen uytstellen. Ende ick sal ghenoech andere ridders na Noorweghen seynden, die u by mijnen neve seer wel sullen moghen excuseeren.”

Waer met Trineus [I5va] hem niet te vreden ghestelt en vonde, maer antwoorde: “Voorwaer mijn heer, indien ick niet wel bedacht en hadde al ’t gheen dat den staet vande ordeninghe vereyscht, soo en soude ick de stouticheyt niet ghebruyckt hebben van te doen alsulcken versoeck aen uwe majesteyt, die ick seer affectueuselicken bidde my dese seer eerlijcke begheerte niet te willen ontsegghen.”

“Naedien ghy dan ymmers van uwe gheliefde niet en begheert ontraden te wesen,” seyde den keyser, “soo sal ick u ridderwordinghe seer eerlijcken doen gheschieden in presentie van meerder princen ende heeren als teghenwoordich in mijn hof hantieren.”

“Ten is niet van nooden, mijn vader,” antwoorde Trineus, “te triumpheeren voor de victorie, maer ’t sal beter zijn dat ick vercrijghe eere ende reputatie deur mijne vrome feyten.”

Van welcke goede opinie den keyser seer blijde worde, consenteerende Trineus alle zijne begeerte met den last dat hem Palmerijn op de reyse soude vergeselschappen. ‘t Welck hy oock niet onwillichlijck aen en nam, doende aenstondt bereyden een seer costelijck harnas om daer mede voorts uyt te rechten zijn voornemen. ’t Welck terstonts aende keyserinne gebootschapt worde als oock mede aende princesse Polinarde, die het vertreck van haren alderliefsten niet min swaerlijck en dochte te sullen vallen als heur zijn geselschap aengenaem was. Waerom sy ’t selve meynde te beletten, gaende op staende voet by den prince Trineus, tot den welcken sy seyde: “Broeder, mijn vader heeft genoechsame andere cloecke capiteynen om te secoureren mijnen neve sonder dat het den noot vereyscht van u te stellen in alsulcken perijckel. Om ’t selve te ontvlieden ick ootmoedelijck bidde mijn heere te willen bewaren tot eenighe andere saecke daer ons meerder [I5vb] aen gheleghen is, ende uwe eenige suster om dese niet te stellen in alsulcke droefheyt.”

“Suster,” antwoorde Trineus, “ghy weet wel dat het loffelijck is eenen vreemden te helpen teghens den ghenen die hem wil verdrucken. Hoe veel te meer ist dan behoorlick een van zijne vrienden nae alle zijn vermoghen in sulcker saecken bystant verleenen? Derhalven bid ick u dat ghy mijne wedercompste niet in melancolie maer in vreuchde wil verbeyden. Ende daerentusschen niet te hylicken sonder mijn voorweten, naer oft u mijn vader daer toe wilde dwinghen, soo suldy uytvlucht moghen nemen op mijne absentie!”

’t Welck Polinarde, dat namaels noch tot heur groote voordeel streckte, vastelijck beloofde aen heuren broeder.

Die des avonts nae de gewoonelicke capelle ginck, alwaer hem ’t gheheele lichaem, uytghenomen ’t hooft ende de handen, met groene wapenen, deurtrocken met silvere strepen, becleet worde, voerende eenen schilt in den welcken ghefigureert stondt eenen ridder sonder wapenen, houdende een pijle op eenen ghespannen booch met het scherpte nae zijn borste, daer op geschreven stondt: “Och wanneer sal ick sterven oft uyt dese vreese verlost worden?”

Met welcke wapenen den prince int gheselschap van vele ridderen, sonderlinghe van Palmerijn, die hem oock ghewapent hadde, maer met swarte wapenen om te betoonen de droefheyt vande toecomende absentie van zijn alderliefste, de wachte dede wes tot smorghens dat den keyser hem aldaer ridder quam slaen ende de rechter spore aen dede met het sweert op de zijde, seggende: “God wil u vergunnen so deuchdelijcken vailianten ridder te worden dat my altoos de gedachtenisse van desen dach deur u toecomende fame blijtscha[p] veroorsaken mach!”

Gaende daer [I6ra] na met zijnen nieuwen ridder ende een groot ghetal van andere heeren na het palleys, alwaer de tafelen bereyt wesende, een yeghelijck seer goede chiere maeckten, uytgenomen Polinarde ende Brionnelle. Om de welcke te vertroosten Palmerijn ende Ptolomeus den volgenden nacht heur ginghen besoecken op de ghewoonelijcke plaetse, aldaerse so gheringhe niet ghecomen en waren ofte d’infante, gheheel beschreyt zijnde, bestonde tot Palmerijn te segghen: “Mijn eenich solaes, eylacy, de ghedachten van u toecoment vertrec doen my albereets soo sware droefheydt aen dat het my onmogelijck waer ’t minste deel daer van te connen uytspreecken. Denct dan doch [e]ens wat swaerder pijne ick om u afwesen sal moeten lijden!”

Ende dese woorden vergheselschapte sy met so gheduyrighe suchten ende veele tranen datse ghenoechsame getuyghenis gaven van haer waerachtich groot verdriet. Weshalven hy een dubbelde passie gevoelende, haer antwoorde: “Mevrouwe, en wilt u doch soo seer niet quellen om dit [t]oecomende vertreck dat niet en ghe[s]chiet als om te vercrijghen meerder eere, die ons alleen rijck can maecken met [e]en eeuwighe faeme, veel precieuser als [h]et leven. Daeromme wilt u hier inne te [v]reden stellen, soo ’t u niet en can ghelie[v]en om mijnent wille, ymmers t’uwen [e]ygen respecte, want mijnen faem uwen [f]aem mede sal doen vermeerderen!”

“Nae [d]ien ghy dan, o mijn alderliefste,” antwoorde sy, “alsoo vastelick gheresolveert [z]ijt, soo wilt doch soo haest moghelijck wedercomen op dat ghy my uyt dese [s]ware pijne mocht verlossen al eer my [d]ie t’leven beneemt, ende alsoo bewaren [d]ese bedroefde minnaresse, die gheene [b]lijtschap en sal connen hanteeren voor [u]we wedercomste.”

“Die sal veel gherin[g]her geschieden, mevrouwe,” antwoor[I6rb]de hy, “als ghy meynt.”

Ende hier mede ginghense in sulcke droefheydt by den anderen rusten, doende voor de toecomende absentie alle moghelicke provisie, daer inne Brionnelle ende Ptolomeus heur devoir oock niet en vergaten, wes dat mevrouwe Aurora, willende haer blanck aenghesicht commen spieghelen inde wateren van onsen hemispherio, heur bedwonck den droevighen adieu te nemen, daer met gaende nae heur logement, alwaerse een weynich gherust hebbende, heur voorts voechden by den prince Trineus, als hem de schipluyden quamen segghen dat den windt hem alnu seer favorabel vertoonde. Waerom den prince sampt Palmerijn ende Ptolomeus aen den keyser ende andere groote personagien des hofs oorlof ghenomen hebbende, met eenighe schiltknechten t’schepe ginghen, van sulcken gheluckigen wint gheleyt wordende datse aen den derden dach daer nae arriveerden in een haven in Enghelandt, alwaer sy teghens de schipluyden seyden te willen wesen om voorts te volbrenghen de Jerusalemsche pelgrimagie, hoewel dat heure devotien streckten tot eenen anderen sant. Die wijse voor een tijdt lanck aenbidden sullen laten om u voort te vertrecken vant secours des conincx van Noorweghen.

Hoe Trineus de ridders orde ontving en hoe hij in het geheim naar Engeland trok. Het 44 kapittel.

Deze jonge prins die zijn voornemen volbrengen wilde en zag zijn vader de volgende dag alleen op de gaanderij gaan wandelen viel hem te voeten en zei: “Ik bid u zeer ootmoedig mijn heer, dat uwe majesteit believen wil mij de ridders orden te verlenen op dat ik daarna met uw consent mag volbrengen de grote begeerte die ik hee om te begeleiden de koning van Noorwegen, mijn neef.”

De keizer hoorde zijn zoon alzo spreken en werd zeer verwonderd en antwoorde: “Voorwaar, het is niet moeilijk al zulke eer te ontvangen, maar de staat van die behoorlijk te onderhouden valt zo moeilijk dat ik van uw begeerte deze voornaamste om uw grote jonkheid noch voor een tijdje te wil uitstellen. Ik zal genoeg andere ridders naar Noorwegen zenden, die u bij mijn neef zeer goed zullen mogen excuseren.”

Waarmee Trineus [I5va] hem niet tevredengesteld vond, maar antwoorde: “Voorwaar mijn heer, indien ik niet goed bedacht had al hetgeen dat de staat van de ordening vereist zo en zou ik de stoutheid niet gebruikt hebben van te doen al zulk verzoek aan uwe majesteit, die ik zeer affectiefs bid mij deze zeer eerlijke begeerte niet te willen ontzeggen.”

“Nadien gij dan immers van uw geliefde niet begeert ontraden te wezen,” zei de keizer, “zo zal ik u ridder worden zeer fatsoenlijk doen geschieden in presentie van meerdere prinsen en heren als tegenwoordig in mijn hof hanteren.”

“Het is niet van noden, mijn vader,” antwoorde Trineus, “te triomferen voor de victorie, maar ’t zal beter zijn dat ik verkrijg eer en reputatie door mijne dappere feiten.”

Van die goede opinie de keizer zeer blijde werd en consenteerde Trineus al zijn begeerte met de last dat hem Palmerijn op de reis zou vergezelschappen. Wat hij ook niet onwillig aan nam en liet terstond bereden een zeer kostbaar harnas om daarmee voorts uit te richten zijn voornemen. Wat terstond aan de keizerin geboodschapt werd als ook mede aan de prinses Polinarde die het vertrek van haar allerliefsten niet minder zwaard dacht te zullen vallen als haar zijn gezelschap aangenaam was. Waarom zij het zelf meende te beletten en ging op staande voet bij de prins Trineus tot die zij zei: “Broeder, mijn vader heeft voldoende andere kloeke kapiteins om bij te staan mijn neef zonder dat het de nood vereist van u te stellen in al zulk perikel. Om dat te ontvlieden ik ootmoedig bid mijn heer te willen bewaren tot enige andere zaak daar ons meer [I5vb] aan gelegen is en uw enige zuster om deze niet te stellen in al zulke droefheid.”

“Zuster,” antwoorde Trineus, “gij weet wel dat het loffelijk is een vreemde te helpen tegen diegene die hem wil verdrukken. Hoe veel te meer is het dan behoorlijk een van zijn vrienden naar al zijn vermogen in zulke zaken bijstand te verlenen? Derhalve bid ik u dat gij mijn terugkomst niet in melancholie maar in vreugde wil afwachten. Ondertussen niet te huwelijken zonder mijn voorweten, maar of u mijn vader daartoe wilde dwingen zo zal je een uitvlucht mogen nemen op mijn absentie!”

Wat Polinarde, dat later noch tot haar grote voordeel strekte, vast beloofde aan haar broeder.

Die ’s avonds naar de gewone kapel ging alwaar hem ’t gehele lichaam, uitgezonderd ’t hoofd en de handen, met groene wapens doortrokken met zilveren strepen gekleed werd en voerde een schild waarin gefigureerd stond een ridder zonder wapens, hield een pijl op een gespannen boog met de scherpte naar zijn borst waarop geschreven stond: “Och wanneer zal ik sterven of uit deze vrees verlost worden?”

Met welke wapens de prins in het gezelschap van vele ridders, vooral van Palmerijn, die hem ook gewapend had, maar met zwarte wapens om te betonen de droefheid van de toekomende absentie van zijn allerliefste ie de wacht deed tot ‘s morgens dat de keizer hem aldaar ridder kwam slaan en de rechter spoor aan deed met het zwaard op de zijde en zei: “God wil u vergunnen zo deugdelijke moedige ridder te worden dat mij altijd de gedachtenis van deze dag door u toekomende faam blijdschap veroorzaken mag!”

Ging daarna [I6ra] met zijn nieuwe ridder en een groot getal van andere heren naar het paleis alwaar de tafels bereid was en iedereen zeer goede sier maakten, uitgezonderd Polinarde en Brionnelle. Om die te vertroosten Palmerijn en Ptolomeus de volgende nacht ze gingen bezoeken op de gewoonlijke plaats, aldaar ze zo gauw niet gekomen waren of de infante die geheel beschreid was bestond tot Palmerijn te zeggen: “Mijn enig solaas, helaas, de gedachten van u toekomend vertrek doen mij al gereed zo’ n zware droefheid aan dat het mij onmogelijk is ’t minste deel daarvan te kunnen uitspreken. Denk dan doch eens wat zware pijne ik om u afwezen zal moeten lijden!”

En deze woorden vergezelschapte zij met zo gedurig zuchten en vele tranen dat ze voldoende getuigenis gaven van haar waarachtige grote verdriet. Weshalve hij een dubbele passie voelde en haar antwoorde: “Mevrouw, wil u doch zo zeer niet kwellen dit toekomende vertrek dat niet geschiedt dan om te verkrijgen meerder eer die ons alleen rijk kan maken met een eeuwige faam, veel kostbaarder dan het leven. Daarom wil u hierin tevredenstellen zo ’t u niet kan gelieven om vanwege mij, immers tot uw eigen respect, want mijn faam zal mede uwe faam vermeerderen!”

“Na dien gij dan, o mijn allerliefste,” antwoorde ze, “alzo vast besloten bent zo wilt doch zo gauw mogelijk weer komen op dat gij mij uit deze zware pijn mocht verlossen al eer mij die het leven beneemt en alzo bewaren deze bedroefde minnares die geen blijdschap en zal kunnen hanteren voor uw wederkomst.”

“Die zal veel gauwer geschieden, mevrouw,” antwoorde [I6rb] “dan gij meent.”

En hiermee gingen ze in zulke droefheid bij de anderen rusten en deden voor het toekomende absentie alle mogelijke provisie waarin Brionnelle en Ptolomeus hun plicht ook niet vergaten, waarom dat mevrouw Aurora die wilde haar blanke aangezicht komen spiegelen in de wateren van onze hemisfeer ze bedwong een droevig adieu te nemen en daarmee gingen naar hun logement alwaar ze een weinig gerust hadden zich voorts voegden bij de prins Trineus toen hem de schiplieden kwamen zeggen dat de wind hem al nu zeer gunstig vertoonde. Waarom de prins samen met Palmerijn en Ptolomeus aan de keizer en andere grote personages van de hof verlof genomen hadden met enige schildknechten te scheep gingen en van zulke gelukkige wind geleid werden dat ze aan de derde dag daarna arriveerden in een haven in Engeland alwaar zij tegen de schiplieden zeiden te willen wezen om voorts te volbrengen de Jeruzalemmer pelgrimage, hoewel dat hun devotie strekte tot een anderen sint. Die wijze voor een tijd lang aanbidden zullen laten om u voort te verhalen van de bijstand van de koning van Noorwegen.

Hoe het legher van den keyser onder ’t gheleyt vanden grave Tolan in Enghelant verslaghen wordt. Het .XLV. capittel.

Den keyser aen den post van Noorweghen bystant belooft hebbende, ghelijck hier vooren [I6va] verhaelt is, dede soo neerstich een legher oprichten dat hy ten eynde van een maent vergadert hadde thien duysent soldaten, daer van hy generael maeckte den grave van Tolan, een seer cloeckmoedich man, hebbende te meermalen capiteyn gheweest over ghelijcke heyrlegheren. Onder ’t geleyt vanden welcken sy t’schepe ginghen ende in weynich daghen daer na onder Enghelant arriveerden, alwaerse sonder eenich letsel te lande ginghen in de haven, by den coninck van Noortwegen int lant vanden hartoch van Galles, terwijlen dien in Vranckerijck hadde gheweest, inne genomen in deser manieren. Siende den coninc van Engelant soo machtighen legher in Noorweghen gesonden te hebben, dat het hem niet raetsaem en was die inden velde thooft te bieden, waer deur zijne landen daghelijcx seer verdestrueert worden, weshalven hy alle de sterckten van zijn coninckrijck ’t best mogelick beset hebbende, latende daer van ’t regiment zijnen outsten sone, viel hy met de reste in een have[n] vant voornoemde hartochdom van Galles. De welcke [b]y hem inne genomen zijnde, dede hy destrueeren alle ’t platte lant, daer hy by mochte gheraecken, doende aldaer verstercken de stadt van Tomar, meynende also de Enghelschen uyt zijn lant te locken oft ten minsten haer gelijcke afbreuck te doen met zijn leger, nae ’t welcke den grave van Tolan het volck des keysers in aller ijl dede marcheeren. So dat sy den derden dach daer na volghende daer by quamen, als den hartoch Crenus maer eenen halven dach reysens van daer en lach met een machtich leger, ’t welck hy, so geringe als hy uyt Vranckerijck int geselschap van Frisol wederom ghecomen was, met hulpe des conincx van Engelant hadde doen oprichten teghens de voor[I6vb]seyde Noorwegers, die den grave van Tolan zijne goede affectie bethoonen wilde, doende des anderen daechs nae zijne aencomste soo gheweldighe schermutsinge tegens de Gallesen, satse bedwonghen worden heure gantsche leger in ordeninghe te stellen. ’t Welck den hartoch siende, nam voor hem corts daer nae te beneerstighen een generale slachtinge.

Ende om daer toe te geraken dede hy des anderen daechs smorgens voor eerst duysent van zijne ruyters onder ’t beleyt van Frisol haer verbergen in een seer nae by legghent bosch, ende daer nae veele lichte peerden hier ende daer sonder ordeninge buyten ’t legher rijden, waer deur de Duytsen, siende der Engelschen in sulcke disordeninge, met alle ’t voetvolck van den coninck van Noorweghen uyt haer legher op trocken, doende heur peertvolck haerluyden nae rijden, in meyninghe zijnde datse vluchten. Maer de Gallesen, gesecoureert wordende van vier duysent peerden ende thien duysent voetvolcx, die den hartoch in allerijl in ordeninghe hadde doen stellen terwijlen de Hoochduytschen opghetoghen waren, vielen midden in haren principalen troup, so datmen aldaer alsdoen gesien soude mogen hebben mennighen stouten ridder ter aerden werpen, soo van d’eene zijde als d’andere, maer de Enghelschen deden seer haest hare achterwacht marcheeren na ’t bosch daer Frisol met de duysent peerden verborghen lach. So haest dit den grave van Tolan sach, dede hy terstont vergaderen de beste partye van zijnen volcke, daer met hy heur opt spoedichste naevolchden. Dan sy keerden hen wederom ende boden hem ’t voorhooft soo gheringhe alsse ontrent Frisol quamen, den welcken siende dat het nu ooc den bequaemsten tijt was om zijn schadouwe te verlaten, dede zijn squadroen [I7ra] een teyken ende riep met luyder stemme: “Voort! Voort, mijn vrienden op haerluyden! Zy zijn alle ons!”, vallende daer met aen verscheyden troupen hier ende daer in de Duytsen, daer onder hy tot zijnder aencomste met de hulpe van de voorseyde achterwacht sulcken bloet storten dat den grave, siende hem also bedrogen met dese chrijchslisticheyt in sulcker manieren verbaest worden dat hy met alle de Duytsen de hulpe aen de vluchte versochte, niet ophoudende van voorlopen tot dat alle de gene diet ontcomen conden quamen inde nieuwe versterckte stadt van Tomar, alwaer [s]y vanden coninck van Noorweghen mette ghene vande zijne die de scherpte des sweerts van heure vyanden ontlopen mochten, oock seer haest ghevolcht worden, latende alsoo de heerschappye des velts aenden hartoch Crenus.

Den welcken zijn victorie voorts willende vervolgen, brocht des anderen daechs hier nae zijn legher voorts voor Tomaer, sweerende daer niet voor de winninge van dien te sullen aftrecken. Maer dese couragie en soude hem moghelijck, als verliesende over de twee duysent mannen van de beste chrijchsluyden [z]ijns volcx in eenen uytval die zijn te[g]henpartye op hem dede, niet lange ge[d]uyrt hebben, en hadde Frisol de sol[d]aten gheenen moet ghegeven, tot haer [s]egghende: “Hoe mijn vrienden, wildy [e]en soo openbaere victorie vluchten?! [C]ouragie mijn broeders, couragie! En [l]aet ons onse oude reputatie niet wisse[l]en teghens heur vreese ende bloodicheyt. Ick verseeker u opt perijckel mijns [l]evens dat wy heur geheelijcken overwinnen sullen soo gheringe als wy ons maer teghens heur als mannen ende [v]rome soldaten vertoonen!”

Om welc[k]e woorden een yegelijck wederomme [m]oet greep, sonderlinghe den hartoch [I7rb] selve, den welcken tot zijn volck seyde: “Couragie mijn vrienden, wy hebben heurluyden ses daghen voorleden wel op de vlucht ghebrocht ende veele van haerluyden verslaghen. Waerom souden wy dan alnu vreese hebben?”

Ende andere diergelijcke woorden meer. Waer deur sy hen allen resolveerden cloeckelijck te bevechten hare vyanden, die den volghenden morgen int blicken vanden dach met grooten hope uyte stadt quamen deur eenen valschen uytganc, waer om den hartoch alle zijn volck metter haest in squadroen stelde, daer van Frisol met zijn duysent peerden den eersten inval op de Duytsen ende Noorwegers dede, roepende: “Alnu couragie, broeders! Laet ons dese gasten wellecom heeten met de puncten van onse lancien!”

Daer met hy de zijne velde ende liep teghens zijne vyanden met sulcken furie als Ajacem beweecht wort wanneer hem de wapenen van Achille ontwesen worden in [f]aveur van Ulysse, treffende den eersten, tweeden ende derden die hy eerst ontmoeten, in sulcker manieren datse met de bevende teyckenen des doots aencomste vertoonden. In welcke couragie hem alle zijnen volcke so neerstich naevolchden datse deur ’t middel vande principale ordeninghe haerer vyanden een groote bressche maeckende, de selve met slaen, smijten, houwen, kerven, steecken ende schieten alsoo tracteerden dat het bloet uyt heur wonden commende, ghenoechsaem soude hebben gheweest om het gheheele legher voor veerthien daghen van den dorst te spijsen, in sulcker manieren datmen geseyt soude hebben gheene menschen maer veel eer een legioen helsche duyvelen daer deur ghepasseert te zijn, doende hier met het volck vanden coninck van Noorweghen eenen grooten boochscheut weechs ach[I7va]terwaerts wijcken. ’t Welck de grave van Tolan siende, stelde heur vier duysent peerden onder ’t gesichte ende richte eenen vleughel op van drie duysent Noorweechsche boochschutters, die so veel peerden vande Gallesen laddeeren datse ghenoechsaem van vleys versien waren, al haddense twee maanden anders niet dan pasteyen willen backen.

Ende hier en tusschen viel den grave met vier duysent ruyteren in Frisols squadroen, ’t welck hy soo couragieuselijck bevocht datse bycans bereyt waren de hacken te thoonen als Frisol, hebbende een nieuwe lancie vercregen, opten grave charsierden met sulcken strenghen loope dat hy hem de selve lancie meer als eenen vadem lanck dwers deur ’t lijf runde. Daer van de Duytsen eerst te deghen verschrickt worden, nochtans vielender om heurs capiteyns doot te wreecken eenen grooten hoop seer furieuselijcken op Frisol, die hem daer onder anders niet en vertoonden als eenen vergramden leeuw met den eenen om laeghe te smijten, den anderden ’t hooft op te cloven ende den derden armen ende beenen af te houwen. Des niet tegenstaende soude hy ten leste onder een groot gedranghe betaelt moeten hebben den tribuyt daer van de natuere noch keyser noch coninck en bevrijt, maer den hertoch gevolcht wordende van eenen goeden hoop ridders quam hem in sulcker manieren te hulpe dat alsdoen ’t vehementste des gheheelen strijts gesien wort om dat de Duytsen ende Noorwegers bycans desperaet zijnde, alsdoen seer cloeckelijck vochten. Dan den hartoch ende Frisol met heuren volcke betoonden heur daer teghens soo braef datse haer in disordeninghe bestonden te stellen, ende noch een weynich tijdts weerstant ghedaen hebbende namense [I7vb] alle met vollen loope de vlucht nae de stadt, inde welcke Frisol, heur op de hacken volghende, met zijnen troupe oock ghecomen soude hebben, en hadde den coninck van Noorweghen met sommighe van zijnen achtertocht, die niet tijts ghenoech ghearriveert en waren gheweest om mede inde batalie te gheraecken, haerluyden geenen tegenstant ghedaen, terwijlen dat de andere heur salveerden, sluytende nae heur toe de stadtpoorten. Uyte welcke voorts daer nae by den coninck eenen trompet[ter] ghesonden worde, begheerende bestant om de dooden te moghen begraven, het welcke den hartoch gheconsenteert hebbende, dede den coninck ’t lichaem vanden grave balsemen om ’t selve wederom in zijn lant te moghen seynden.

Daer nae besluytende met de reste van zijne heeren ende capiteynen den volghenden nacht soo stil als mogelick aen d’ander zijde vande stadt in aller diligentie t’schepe te gaen om heur by ’t legher vanden coninck van Schotlandt te voegen, welcken raet volbrengende, en haddense soo haest de seylen niet op ghetrocken oft die vande stadt quamen int beginsel des dageraets den hart[o]ch de sleutelen van de poorten presenteeren. De welcke by zijn hoocheyt ontfangen wesende, maeckte hy Frisol generael vant gheheele legher ende dede hem triumphante incomste doen binnen Tomar, alwaer heur de Enghelschen in groote blyschap ende alderley soorten van geneuchten rusten, contrarie van heure vyanden die hierentusschen veele verdriets weerstonden om ’t eysselicke onweder dat heur voorts na heure afvaringhe over quam, ’t welck ’t meestendeel van heure schepen te gronde dede gaen ende de reste soo wijt verspreyden datse den anderen uyt het gesichte verloren.

Nochtans behielt den [I8ra] coninck acht schepen, soo van de zijne als vande Duytsen, met de welcke hy nae groot perijckel ende moeyten wederom quam in zijnen lande, alwaer den veldtoversten lieutenant des conincx van Enghelandt met het leger, daer van hier te voren verhaelt is, zijnen outsten sone sinder zijn vertreck noch eenighe casteelen afgenomen hadde, daer van wy hem de reste nae alle zijn vermoghen sullen laten bewaeren om wederomme te keeren tot onsen Palmerijn.

Hoe het leger van de keizer onder ’t geleide van de graaf Tolan in Engeland verslagen werd. Het 45 kapittel.

De keizer die aan de post van Noorwegen bijstand beloofd had, gelijk hier voren [I6va] verhaald is, liet zo naarstig een leger oprichten dat hij ten einde van een maand verzameld had tienduizend soldaten waarvan hij generale maakte de graaf van Tolan, een zeer kloekmoedig man en was meermalen kapitein geweest over gelijke legers. Onder ’t geleide van die zij te scheep gingen en in weinig dagen daarna onder Engeland arriveerden alwaar ze zonder enig letsel te land gingen in de haven bij de koning van Noorwegen in het land van de hertog van Galles die ondertussen in Frankrijk was geweest en het ingenomen in deze manieren. Hij zag de koning van Engeland zo’n machtig leger in Noorwegen gezonden had zodat het hem niet raadzaam was die in het veld ‘t hoofd te bieden, waardoor zijn landen dagelijks zeer vernield werd weshalve hij alle sterkte van zijn koninkrijk ’t best mogelijk bezet had en liet daarvan ’t regiment zijn oudste zoon en, viel hij met de rest in een haven van het voornoemde hertogdom van Galles. Die bij hem ingenomen werd en liet hij vernielen al het platteland daar hij bij mocht geraken en liet aldaar versterken de stad van Tomar, meende alzo de Engelsen uit zijn lande te lokken of ten minsten ze gelijke afbreuk te doen met zijn leger, waarna de graaf van Tolan het volk van de keizer in allerijl liet marcheren. Zo dat zij de derde dag daarna opvolgend daarbij kwamen toen de hertog Crenus maar een halve dag reizen vandaar lag met een machtig leger wat hij zo gauw als hij uit Frankrijk in het gezelschap van Frisol wederom gekomen was met hulp van de koning van Engeland had doen oprichten tegen de voorzegde [I6vb] Noorwegers die de graaf van Tolan zijn goede affectie betonen wilde en liet de volgende dag na zijn aankomst zo’ n geweldige schermutseling tegen die van Galles dat ze gedwongen werden hun ganse leger in ordening te stellen. Wat de hertog zag en nam hem voor kort daarna te bevlijtigen tot een generale slachting.

En om daartoe te geraken liet hij de volgende dag ‘s morgens voor eerst duizend van zijn ruiters onder ’t beleid van Frisol zich verbergen in een zeer nabij liggend bos en daarna vele lichte paarden hier en daar zonder ordening buiten ’t leger rijden waardoor de Duitsers zagen de Engelsen in zulke wanorde met al ’t voetvolk van de koning van Noorwegen uit hun leger optrokken en lieten hun paardenvolk ze na rijden en in mening was dat ze vluchten. Maar die van Galles die begeleid werden van vierduizend paarden en tienduizend voetvolk die de hertog in allerijl in ordening had doen stellen terwijl de Hoogduitsers opgetrokken waren vielen midden in hun principalen troep zodat men aldaar alstoen gezien zou mogen hebben menige stoute ridder ter aarde werpen, zo van de ene zijde als de andere, maar de Engelsen lieten zeer gauw hun achterwacht marcheren naar ’t bos daar Frisol met de duizend paarden verborgen lag. Zo gauw dit de graaf van Tolan zag liet hij terstond verzamelen de beste partij van zijn volk waarmee hij ze op het spoedigste navolgde. Dan zij keerden hen wederom en boden hem ’t hoofd zo gauw als ze omtrent Frisol kwamen die zag dat het nu ook de bekwaamste tijd was om zijn schaduw te verlaten en liet zijn squadron [I7ra] een teken en riep met luide stem: “Voort! Voort, mijn vrienden op hen! Zij zijn alle ons!”, viel daarmee aan verschillende troepen van hier en daarin Duitsers waaronder hij tot zijn aankomst met de hulp van de voorzegde achterwacht zulk bloed stortte dat de graaf die zag hem alzo bedrogen met deze krijgslist in zulke manieren verbaasd werd dat hij met alle Duitsers de hulp aan de vluchtende verzocht en niet ophield van voort te lopen tot dat al diegenen die ontkomen konden kwamen in de nieuwe versterkte stad van Tomar alwaar zij van de koning van Noorwegen met diegene van de zijne die de scherpte van de zwaard van hun vijanden ontlopen mochten ook zeer gauw gevolgd werden en lieten alzo de heerschappij van het veld aan de hertog Crenus.

Die zijn victorie voorts wilde vervolge en bracht de volgende dag hierna zijn leger voorts voor Tomar en zwoer daar niet voor het winnen van dien te zullen vertrekken. Maar deze moed zou hem onmogelijk worden toen hij verloor over de tweeduizend mannen van de beste krijgslieden van zijn volk in en uitval die zijn tegenpartij op hem deed dat niet lag duurde had Frisol de soldaten geen moed gegeven en tot ze zei: “Hoe mijn vrienden, wil je een zo openbare victorie vluchten?! Moed mijn broeders, moed! En laat ons onze oude reputatie niet wisselen tegen hun vrees en bangheid. Ik verzeker u op het perikel van mijn leven dat wij ze geheel overwinnen zullen zo gauw als wij ons maar tegen ze als mannen en dappere soldaten vertonen!”

Om die woorden iedereen wederom moed greep, vooral de hertog [I7rb] zelf die tot zijn volk zei: “Moed mijn vrienden, wij hebben ze zes dagen voorleden wel op de vlucht gebracht en vele van ze verslagen. Waarom zouden wij dan al nu vrees hebben?”

Ende andere diergelijke woorden meer. Waardoor zij allen besloten kloek te bevechten hun vijanden die de volgende morgen in het blijken van de dag met grote hoop uit de stad kwamen door een valse uitgang waarom de hertog al zijn volk met een haast in squadron stelde waarvan Frisol met zijn duizend paarden de eerste inval op de Duitsers en Noorwegers deed en riep: “Al nu moed, broeders! Laat ons deze gasten welkom heten met de punten van onze lansen!”

Waarmee hij met hij de zijne velde en liep tegen zijn vijanden met zulk furie als Ajax bewogen werd toen hem de wapens van Achilles verwezen werden in gunst van Odysseus, trof de eersten, tweede en derde die hij eerst ontmoete in zulke manieren dat ze met de bevende tekens de doods aankomst vertoonden. In die moed hem al zijn volk zo naarstig navolgde dat ze door ’t middel van de principale ordening hun vijanden een grote bres maakten en die met slaan, smijten, houwen, kerven, steken en schieten alzo onthaalden dat het bloed uit hun wonden kwam en voldoende zou zijn geweest om het gehele leger voor veertien dagen van de dorst te spijzigen, in zulke manieren dat men gezegd zou hebben geen mensen maar veel er een legioen helse duivels daardoor gepasseerd waren en deden hiermee het volk van de koning van Noorwegen een grote boogschot weegs [I7va] achteruit wijken. Wat de graaf van Tolan zag en stelde hun vierduizend paarden onder ’t gezicht en richtte een vleugel op van drieduizend Noorweegse boogschutters die zo veel paarden van die van Galles lardeerden dat ze voldoende van vlees voorzien waren, al hadden ze twee maanden niets anders dan pasteien willen bakken.

E ondertussen viel de graaf met vierduizend ruiters in Frisol’ s squadron wat hij zo moedig bevocht dat ze bijna bereid waren de hakken te tonen toen Frisol, had een nieuwe lans gekregen, op de graaf chargeerde met zulke sterke loop dat hij hem dezelfde lans meer dan een vadem lang dwars door ’t lijf rende. Daarvan de Duitsers eerst terdege geschrokken wenden, nochtans vielen er om hun kapiteins dood te wreken een grote hoop zeer furieus op Frisol die hem daaronder niet anders vertoonden als een vergramde leeuw met de een omlaag te smijten, de tweede ’t hoofd op te kloven en de derde armen en benen af te houwen. Dat niet tegenstaande zou hij tenslotte onder een groot gedrang betaald moeten hebben de tribuut waarvan de natuur noch keizer noch koning bevrijdt, maar de hertog die gevolgd werd van een goede hoop ridders kwam hem in zulke manieren te hulp dat alstoen ’t onstuimigste de gehele strijd gezien werd omdat de Duitsers en Noorwegers bijna desperaat waren alstoen zeer kloek vochten. Dan de hertog en Frisol met hun volk betoonden zich daartegen zo braaf dat ze zich in wanorde te stellen en noch nadat ze een weinig tijd weerstand gedaan hadden namen ze [I7vb] alle met volle loop de vlucht naar de stad waarin Frisol die ze op de hakken volgde en met zijn troep ook gekomen zou hebben had de koning van Noorwegen met sommige van zijn achterdeel die niet op tijd genoeg gearriveerd waren geweest om mede in de slag te geraken ze geen tegenstand gedaan terwijl dat de andere zich redden en sloten na hen toe de stadspoorten. Waaruit voorts daarna bij de koning een trompetter gezonden werd die begeerde een bestand om de doden te mogen begraven, wat de hertog geconsenteerd had en liet de koning ’t lichaam van de graaf balsemen om het wederom in zijn land te mogen zenden.

Daarna besloot met de rest van zijne heren en kapiteins de volgende nacht zo stil als mogelijk aan de ander zijde van de stad in alle ijver te scheep te gaan om ze bij ’t leger van de koning van Schotland te voegen, welke raad hij volbracht en ze hadden zo gauw de zeilen niet opgetrokken of die van de stad kwamen in het begin van de dageraad de hertog de sleutels van de poorten presenteren. Die bij zijn hoogheid ontvangen werd en maakte hij Frisol generaal van het gehele leger en liet hem een triomfantelijke inkomst doen binnen Tomar, alwaar zich de Engelsen in grote blijdschap en allerlei soorten van genoegens rusten, contrarie van hun vijanden die ondertussen veel verdriet weerstonden om ’t ijselijke onweer dat ze voorts na hun afvaren overkwam wat ’t meestendeel van hun schepen te gronde liet gaan en de rest zo ver verspreiden dat ze de anderen uit het gezicht verloren.

Nochtans behield de [I8ra] koning acht schepen, zo van de zijne als van de Duitsers met die hij na groot perikel en moeite wederom kwam in zijn land alwaar de veldoverste luitenant de koning van Engeland met het leger, daarvan hier tevoren verhaald is, zijn oudste zoon sinds zijn vertrek noch enige kastelen afgenomen had waarvan wij hem de rest naar al zijn vermogen zullen laten bewaren om wederom te keren tot onze Palmerijn.

Hoe Palmerijn met den prince Trineus ende Ptolomeus in Enghelandt ghearriveert zijnde, nae des coninghinnen hof toghen, alwaer Trineus zijn alderliefste, d’infante Agriole, vonde. Het .XLVI. capittel.

Trineus, Palmerijn ende Ptolomeus in de haven van Engelandt, ghelijck voor verhaelt is, ghecomen zijnde, en wilde heur de wachte, siende datse vreemde[l]inghen waren, niet wijders laten pas[s]eeren sonder eerst te vraghen heure na[m]en, waerse henen wilden ende watse [i]nden sinne hadden. Daer op Palme[r]ijn antwoorde: “Mijn heeren, wy zijn Griecksche ridderen, reysende deur de landen om avontueren te soecken. En[d]e verstaen hebbende dat mijn heer, u[w]en coninck, krijch voert teghens de Schotten, zijn wy alhier ghecomen om [s]ijne majesteyt onsen dienst te presen[t]eeren.”

“Daer toe compt ghy seer wel te [p]as,” antwoorden sy, “want onsen co[n]inck met zijn legher, ’t welck hy heeft [I8rb] doen oprichten teghens de selve Schotsen, die albereets een groot deel van dit coninckrijck bedorven hebben, en leyt maer vier dachreysens van hier, niemant meer verbeydende om de slachtinge te leveren als den hertoch van Tintriel.”

Ende dit gheseyt hebbende leydense dese drie ridders nae heuren milourt, die heur in zijn eyghen huys seer goet chier aen dede twee daghen lanck gheduyrende, den lesten vande welcke Trineus van eenen edelman verstonde dat de coninginne heur als doen ter tijt in een stadt verhielde, niet meer als twintich Enghelsche mijlen van daer gheleghen. Waerom hy met zijn cammeraten op staende voet vertrock ende soo neerstich derwaerts reysden datse des anderen daechs smorghens aldaer arriveerden op de selfste ure als de coningh[inn]e met de princesse Agriole, heur dochter, ende meer andere jofvrouwen volghens heur ghewoonte ghegaen was na een capelleken, staende een vierendeel van een Enghelsche myle buyten de voorseyde stadt. In welck capelleken de princesse haer ghebet een weynich eer gheeyndicht hebbende als haer moeder, ginck daer nae om de selve te verbeyden met heure staetjofvrouwen soo langhe spatseeren in een cleyn gheneuchelick bosschasitgen, daer seer nae by ligghende, tot goet gheluck vanden prince Trineus, die hier met zijn cammeraten op de selve tijdt voorby quam gherijden. Ende de princesse van verre ghewaer wordende, begonste hy te twijffelen, maer soo gheringe hy heel nae quam ende haer excellente schoonheyt claerlijck sach, veranderde hy zijnen voorgaenden twijffel in sulcke vaste verseeckeringhe dat hy niet min als Acteon, wanneer hy zijn beminde Diana sach baden onder haere nymphen, met liefde bevanghen wort, ende deur [I8va] al te vuyrighe aendachtinghe bycans uyt sy[n] selven quam, niet wetende oft hy droomde oft peynsde oft sliep oft waeckten, soo dat hy aen de princesse gheene reverentie en bewees, hoe wel datse dicht voorby zijn peert passeerden. ’t Welcke een van hare staetjoffrouwen die achter haer ginghe, siende, seyde tot hem: “Heer ridder, waer hebt ghy gheleert dese graviteytsche courtosyen, dat ghy voorby u laet passeeren de alderschoonste jonckvrouwe van alle de Westsche Indien sonder haer eenighe eere te bewijsen? Op goeder trouwen, ick gheloove dat ghy maer voor een ydelheyt en houdt ’t gene alle anderen voor grooter beleeftheydt achten!”

“Och mevrouwe,” antwoorde Trineus, op springhende als oftmen hem uyt eenen swaren slaep ontweckt hadde, “ick en hebbe niet verstaen wat ghy my gheseyt hebt, noch en weet niet waer dat ick ben, maer soo gheringhe als uwe woorden geeyndicht zijn heb ick ghevoelt dat haer in my verdubbeleerde een quellinghe, die simpel meer als te machtich was om my in sware verdriet te doen leven.”

De joffrouwe dit hoorende, en wiste niet wat hy hier mede wilde segghen, maer begoste met hem wederom op nieus te spotten, segghende: “Maer en soudt niet beter zijn dat ghy mede nae ’t legher troct dan alhier uwe groote onbeleeftheyt te betoonen teghens so hooge personen?”

“Tis wel waer, mevrouwe,” antwoorde den prince, alsdoen eerst gewaer wordende wat hy gedaen hadde, “dat ick voor dese reyse seer qualijck mijn devoir te werck ghestelt hebbe. Nochtans so en behoort my de schult van dien niet gheheelicken opgheleyt te worden om dat ick eerst niet en wiste wie dese princesse was, alsoo wy vreemde ridderen zijn, uyt seer verre landen ghecomen. Om welcke saecken ick u ootmoedelick bid[I8vb]de, mevrouwe, te willen ghelieven van mijnent weghen vergiffenisse van dese onbedachte misdaet te versoecken aen d’infante ende heur verseeckeren dat wy om de selve te beteren den coninck, haren vader, sullen dienen in sulcker manieren dat wy dese gratie hopen weerdich te worden deur onse toecommende feyten, die nochtans veel heerlijcker sullen zijn indiense moghen gheschieden deur haer bevel, twelck wy ons gheheelicken onderworpen hebben om daer uyt te scheppen vermeerderinghe van onse crachten, die in sulcken gheval daer van alle de eere soude doen dalen op de ghene die ons ende heur alleene sulcke weldaet can veroorsaecken.”

Dese woorden by de joffrouwe verstaen zijnde, namse een groot playsier in Trineus alsulcken berou te hooren hebben, ende ginck op staende voet dese bootschap overdraghen aen de princesse, de welcke heurluyden by de selve joffrouwe wederom ter antwoort dede geven datse heurluyden aennam voor haere ridders, ende in sulcken state seer affectueuselicken bade heuren vader met alle heur vermogen bystandt te willen doen, ende datse tot dien eynde heur de faute van de vergetene reverentie niet vergeven en wilde voor dat heure hooge feyten sulcx verdient souden hebben. Daer op Trineus antwoorde: “Mevrouwe, met dese bootschap maect ghy my een vande beste ghefavoriseerde der Fortuyne, om dat ghy my daer mede middel ver[c]ondicht hebt, waer deur ick sal mogen obedieeren ’t gebot van mevrouwe de princesse, ’t welcke ick oock alsoo verhope te volbrenghen dat ick noch sal verdienen de gratie die sy my alnu, veel eer ghelijck ick vastelijck geloof om my moet te gheven als deur quaden wille, gelieft te weygeren, van welck u, mijn beminde vriendinne, sal [K1ra] ghelieven mijn princesse van mijnent weghen in alder ootmoedicheydt te bedancken.”

’t Welck de jonckvrouwe niet en falierde te volbrenghen terwijlen de coninginne uyte voorseyde capelle quam ende wederomme naer de stadt ginck met alle heur gheselschap, uyt het welcke Agriole van Trineus soo langhe met zijn ghesichte nae ghevolcht worde als hyse afsien conde, hem alsoo vermakende ende quellende met de ghedachtenisse van hare schoonheydt dat hy selfs niet en wiste oft hy in een verdriet oft in een playsier was, segghende tot Palmerijn: “Och mijn heer, hoe gheluckich soude hy zijn die de conversatie van alsulcke schoonheyt mochte ghenieten als daer met Agriole vande opperste crachten der natuere begaeft is.”

Ende dit segghen vergheselschapten hy met seer veele suchten die zijn amoreus hert, ghequelt wordende met hope ende vreese, soo groote benautheydt aen dede dat het hem bycans bestonde te falieren.

Maer hebbende t’selve wederom een weynich ververscht met de frissche lochte, daer mede zijnen aessem vervulde de plaetse die zy met de uytblasinghe der sware melancoleuse suchten ledich ghemaeckt hadde, reysdense soo neerstich voort datse des anderen daechs daer naer quamen int leger van den coninck, alwaer een weynich na haerluyden aencomste oock arriveerden den hartoch van Tintriel, met hem brenghende eenen grooten hoop ridders ende chrij[ch]svolcx. ’t Welck den coninck ghebootschapt wesende, dede hy alle zijnen raet vergaderen, in den welcken vastelijck besloten worde datse den volghenden dach souden optrecken ende [de] Schotsen, die albereets in twee geweldighe schermutseringhen de overhandt behouden hadden, den slach pre[K1rb]senteren. Dien volghens brack het gheheele legher op, ende marcheerden soo neerstich voort datse heur den derden dach daer nae volghende op een halve mijle nae leyden by ’t legher vande Schotschen, die alsdoen de stadt van Corfan so vast beleyt hielden datse bycans opt uyterste was om heure over te gheven.

Hoe Palmerijn met de prins Trineus en Ptolomeus in Engeland gearriveerd waren en de hof van de koningin trokken, alwaar Trineus zijn allerliefste, de infante Agriole, vond. Het 46 kapittel.

Trineus, Palmerijn en Ptolomeus in de haven van Engeland, gelijk voor verhaald is, gekomen waren en wilde ze de wacht, zag dat ze vreemdelingen waren, niet verder laten passeren zonder eerst te vragen hun namen, waar ze henen wilden en wat ze in de zin hadden. Waarop Palmerijn antwoorde: “Mijn heren, wij zijn Griekse ridder die reizen door de landen om avonturen te zoeken. We hebben verstaan dat mijn heer, uw koning, krijg voert tegen de Schotten en zijn wij alhier gekomen om zijne majesteit onze dienst te presenteren.”

“Daartoe komt gij zeer goed te pas,” antwoorden ze, “want onze koning met zijn leger, wat hij heeft [I8rb] laten oprichten tegen die Schotten die al gereed een groot deel van dit koninkrijk bedorven hebben ligt maar vier dagreizen van hier en niemand meer verwachten om de slachting te leveren als de hertog van Tintriel.”

En toen ze dit gezegd hadden leiden ze deze drie ridders naar hun milord die ze in zijn eigen huis zeer goede sier aandeed dat twee dagen lang duurde waarvan de laatste Trineus van een edelman verstond dat de koningin zich als toen ter tijd in een stad ophield, niet meer dan twintig Engelse mijlen van daar gelegen. Waarom hij met zijn kameraden op staande voet vertrok en zo vlijtig derwaarts reisden dat ze de volgende dag ’s morgens aldaar arriveerden op hetzelfde uur toen de koningin met de prinses Agriole, haar dochter, en meer andere juffrouwen volgens hun gewoonte gegaan waren in een kapelletje dat stond een vierendeel van een Engelse mijl buiten de voorzegde stad. In dat kappelletje de prinses haar gebed een weinig eerder geëindigd had dan haar moeder en ging daarna om die op te wachten met haar staatsjuffrouwen zo lang spazieren in een klein genoeglijk bosschage dat daar zeer nabij lag tot goed geluk van de prins Trineus die hiermee zijn kameraden op dezelfde tijd voorbij kwam rijden. Hij werd de prinses van verre gewaar en begon te twijfelen, maar zo gauw hij heel na kwam en haar excellente schoonheid duidelijk zag veranderde hij zijn voorgaande twijfel in zulke vaste verzekering dat hij niet minder dan Actaeon toen hij zijn beminde Diana zag baden onder haar nimfen met liefde bevangen wed, en door] I8va] al te vurige aandacht bijna uit zichzelf kwam en niet wist of hij droomde of peinsde of sliep of waakte, zo dat hij aan de prinses geen reverentie e bewees, hoe wel dat ze dicht voorbij zijn paard passeerde. Wat een van haar staatjuffrouwen die achter haar ging zag en zei tot hem: “Heer ridder, waar hebt gij geleerd deze ongemanierde hoffelijkheid dat gij voorbij u laat passeren de allermooiste jonkvrouw van alle West Indien zonder haar enige eer te bewijzen? Op goede trouw, ik geloof dat gij maar voor een ijdelheid houdt hetgeen alle anderen voor grote beleefdheid achten!”

“Och mevrouw,” antwoorde Trineus, die opsprong alsof men hem uit een zware slap gewekt had, “ik heb niet verstaan wat gij mij gezegd hebt, noch weet niet waar dat ik ben, maar zo gauw als uw woorden geëindigd waren heb ik gevoeld dat haar in mij verdubbelde een kwelling die simpel meer dan te machtig was om mij in zwaar verdriet te doen leven.”

De juffrouw die dit hoorde wist niet wat hij hiermee wilde zeggen, maar begon met hem wederom opnieuw te spotten en zei: “Maar zou het niet beter zijn dat gij mede naar ’t leger trok dan alhier uw grote onbeleefdheid te betonen tegen zo’n hoog persoon?”

“Het is wel waar, mevrouw,” antwoorde de prins, alstoen eerst gewaar werd wat hij gedaan had, “dat ik voor deze keer zeer kwalijk mijn plicht te werk gesteld heb. Nochtans zo behoort mij de schuld van die niet geheel opgelegd te worden om dat ik eerst niet wist wie deze prinses was, alzo wij vreemde ridders zijn uit zeer verre landen gekomen. Om die zaken ik u ootmoedig bid [I8vb[ mevrouw, te willen gelieven vanwege mij vergiffenis van deze onbedachte misdaad te verzoeken aan de infante en haar verzekeren dat wij om die te beteren de koning, haar vader, zullen dienen in zulke manieren dat wij deze gratie hopen waardig te worden door onze toekomende feiten die nochtans veel heerlijker zullen zijn indien ze mogen geschieden door haar bevel wat wij ons geheel onderworpen hebben om daaruit te scheppen vermeerdering van onze krachten die in zulk geval daarvan alle eer zou doen dalen op diegene die ons en hun alleen zulke weldaad kan veroorzaken.”

Deze woorden die bij de juffrouw verstaan werden nam ze een groot plezier in Trineus al zulk berouw te horen hebben en ging op staande voet deze boodschap overdragen aan de prinses die ze bij dezelfde juffrouw wederom ter antwoord liet geven dat ze hen aannam voor haar ridders en in zulk staat zeer affectie bad haar vader met alle hun vermogen bijstand te willen doen en dat ze tot dat doel ze de fout van de vergeten reverentie niet vergeven wilde voordat hun hoge feiten zulks verdiend zouden hebben. Waarop Trineus antwoorde: “Mevrouw, met deze boodschap maakt gij mij een van de beste begunstigde der Fortuin omdat gij mij daarmee middel verkondigd hebt waardoor ik zal mogen gehoorzamen ’t gebod van mevrouw de prinses, wat ik ook alzo verhoop te volbrengen dat ik noch zal verdienen de gratie die zij mij al nu, veel eer gelijk ik vast geloof om mij moed te geven dan door kwade wil gelieft te weigeren, waarvan u, mijn beminde vriendin, zal [K1ra] gelieven mijn prinses vanwege mij in alle ootmoedigheid te bedanken.”

Wat de jonkvrouw niet faalde te volbrengen terwijl de koningin uit voorzegde kapel kwam en wederom naar de stad ging met alle heur gezelschap die Agriole van Trineus zo lang met zijn gezicht na gevolgd werd zo lang hij ze zien kon en zich alzo vermaakte en kwelde met de gedachtenis van haar schoonheid dat hij zelf niet wist of hij in een verdriet of in een plezier was en zei tot Palmerijn: “Och mijn heer, hoe gelukkig zou hij zijn die de conversatie van al zulke schoonheid mocht genieten als daarmee Agriole van de opperste krachten der natuur begaafd is.”

En dit zeggen vergezelschapte hij met zeer vele zuchten die zijn amoureus hart dat gekweld werd met hoop en vrees zo’ n grote benauwdheid aan deed dat het hem bijna bestond te falen.

Maar had zichzelf wederom een weinig ververst met de frisse lucht waarmee zijn adem vervulde de plaats die zij met het uitbladen van de zware melancholische zuchten leeg gemaakt had en reisde zo naarstig voort dat ze de volgende dag daarna kwamen in het leger van de koning, alwaar een weinig na hun aankomst ook arriveerden de hertog van Tintriel en met hem bracht een grote hoop ridders en krijgsvolk. Dat de koning geboodschapt werd en liet al zijn raadt verzamelen waarin vast besloten werd dat ze de volgende dag zouden optrekken en de Schotten die al gereed in twee geweldige schermutselingen de overhand behouden hadden de slag presenteren [K1rb]. Vervolgen brak het gehele leger op en marcheerden zo vlijtig voort dat ze zich de derde dag daaropvolgend op een halve mijl na legden bij ’t leger van de Schotten die alstoen de stad van Corfan zo vast belegerd hielden dat ze bijna op het uiterste was om zich over te geven.

Vande wreede slachtinghe tusschen de coninghen van Schotlant ende Enghelandt. Het .XLVIJ. capittel.

Den coninck van Schotlandt, van des conincx van Enghelandts comste veradverteert wesende, verliet aenstondt de stadt, treckende op d’een zijde van dien, ende hielt raet met alle zijne capiteynen ende oversten, de welcke t’samenderhant besloten datse haer stil souden houden sonder eenighe schermutsinghen te leveren ter tijt toe zy gesien souden hebben wat heure vyanden in den sin hadden. Nochtans en liet den coninck daerom niet van eenen yeghelijcken zijnen last inde slachordeninghe te gheven, als wel denckende dat tot gheenen anderen eynde aldaer gecomen en was den Enghelschen coninck. Die den volghenden morghen int criekcen vanden dach zijnen gantschen legher in ordeninghe stelde, vanden voortocht vant welcke hy leytsman maecte den hartoch van Tintriel, den broeder vanden selven hartoch van d’achtertocht, ende hy selfs bleef inden principalen troup, daer onder hem oock mede vermengden Trineus, Palmerijn ende Ptolomeus. [K1va] Ende aldus in ordeninghe staende, seyde hy tot zijne capiteynen ende oversten: “Ick gheloove, mijn getrouwe vrienden, datter niemant onder u luyden en sal zijn die niet ghenoechsaem bekent en is deur wat groote saecke van importantie wy desen crijch aenghevangen hebben als om te verdedighen de eere ende reputatie van ons coninckrijck ende te beschermen u selven als oock uwe vrouwen, kinderen ende goederen. Daerom wilt doch stoutmoedelicken hier in employeeren alle uwe crachten ende leven, datmen ymmers nerghens beter in en can bestaden als in alsulcke eerlicke saecken. ’t Welck ic niet en segge deur eenighe twijffelinghe aen uwe cloecke couragie, maer om dat een yeghelijck weten mach het van nooden te zijn de selve huyden te betoonen!”

So geringhe als hy dit gheseydt hadde, reden zijne capiteynen herwaerts ende derwaerts deur de soldaten, d’eene segghende: “Broeders, een yeghelick houde voor gerecommandeert zijn devoir!”, ende d’andere: “Couragie, cammeraten! Huyden is eer ende buyt te verwachten!”

Ende hier met dede den coninck ’t gheheele legher marcheeren recht nae de slachordeninghe van hare vyanden, waer van de voortocht leyden den marquis van Monthel, den achtertocht den coninck vant eylandt van Maddalena, ende inden principalen troup der batalie was den coninck van Schotlant selve, segghende tot zijnen volcke: “Den tijdt is nu, mijn beminde vrienden ende ghetrouwe onderdanen, dat de hooveerdicheyt der Enghelschen deur de cloeckmoedicheydt ende sterckte der Schotsen neder gheworpen moet worden. Daerom grijpt een singuliere couragie ende en laet u met ghewelt niet overtrecken van een vreemde natie, [K1vb] want een yegelijcken van u luyden seer wel bekent is wat incommoditeyt ons sulcx soude aenbrenghen. Der halven en wilt u niet alleene cloeckmoedelijcken verweeren, maer oock valiantelijcken uwe vyanden bevechten. Het is u eyghen profijt. Jae, niet alleen ’t uwe, maer oock voor uwe kinderen ende naevolghers. Siet, de victorie is in onsen handen indien ghy maer desen dach u devoir aenwent als vrome soldaten. Ende hout u by den anderen besloten. Een eyghelijck helpe zijnen metghesel!
Soo haest als hy dit gheseydt hadde, sach hy ’t legher vande Enghelschen seer na by comen, waerom hy nae zijn squadroen reet, segghende met luyder stemme: “Hebt goeden moet, mijn vrienden! In corten tijt sal ons de victorie zijn!”

Ende dit segghende trock hy den coninck van Enghelant te ghemoete, den welcken tot zijnen volcke riep: “Een yeghelijck bethoone nu couragie, alsoo lief als hy zijn eere, goet ende leven heeft!”

Welcke woorden hy nauwelijcx gheeyndicht en hadde oft men hoorde een groot gheluyt van trommeslaeghers ende trompetten, lancien kraecken, ruyters vallen, soldaten in stucken houden, hoofden op cloven, armen ende beenen af houwen, den eenen roepen, den anderen sterven, ende den derden soo jammerlijck int bloet wentelen dat het afgrijselijcken was om te aenschouwen,’t welck soo langhe in alsulcken state duyrden dat het meestendeel van de voortocht der Schotsen doot, ghewondt ende ghevanghen waeren. Waeromme heuren coninck met zijnen troup van de batalie int midden marcheerden, dat noch veel vuyrigher dede beginnen desen furieusen strijdt, in den welcken men mochte hooren menichte van peerden crijsschen, harnas[K2ra]sen ende sweerden clincken, ende veele dappere slaghen slaen op een groot getal van vroome ridderen ende stoute soldaten, daer vander veele heur leven eyndichden in sulcker manieren dat de Enghelschen een groot stuck weechs achterwaerts weecken ende heur bycans stelden om de vluchte te nemen, als Palmerijn tot den coninck seyde: “Hoe, mijn heere? Het schijnt dat ghy u selven vergheet. Waeromme en ghebiedt uwe majesteyt niet dat het squadroen vande batalie aentrecke, ghemerckt den middelsten troup van onse vyanden al onder onse voorwachte is?”

Den coninck dit hoorende ende siende dat hy de waerheydt seyde, dede terstondts alle zijn peerdevolck ende voorts de gheheele slachordeninghe voort passeeren, soo dat beyde de partyen alsdoen heur uytersten crachten toonden, sulcke gheruchte maeckende als oft den god Vulcanus op nieus de wapenen des blixsems ende donderens voor de andere goden ghesmedet hadde, in sulcker manieren datter veele stoutmoedighe ridders metten neuse op d’aerde vielen, een groot ghetal der helmen van de hoofden vlooghen, wapenen deurhouwen ende schilden deur boort worden. In welcke wercken Palmerin [hem] soo furieuselijcken vertoonden dat hy gheenen Schotsen en raeckte ofte hy seynde zijn ziele ter plaetse daerse nae dit leven voeren. Waer inne hem Ptolomeus seer groote bystandt betoonde, doende alle de ghene die hem van zijne vyanden ontmoeten, couragieuselijcken beproeven het scherpte van zijn sweert.

Hier en tusschen dede den coninck van Enghelandt zijne vyanden oock seer wel ghevoelen de sterckte van zijnen crachtighen arm, ende dat niet verre van den prince Trineus, die om hem [K2rb] van den coninck te doen kennen, sonder eenich perijckel te ontsien, soo crachtelijcken op zijne vyanden viel dat hy den broeder van den coninck vant eylandt van Maddalena in eenen vollen loope met zijn lancie dwers deur ’t lijf passeerden. Waer over den coninck vant selve eylandt, die gheacht wordt voor den alderstoutmoedichsten ridder des gheheelen legers, verstaende den doot van zijnen broeder, ghelijck eenen schuymenden beer int ghedranghe viel, met sulcken fellen moede doot slaende ende ter aerden werpende dat bycans gheenen Enghelschen hem verbeyden en dorste, maer maeckten hem alle ruym straet. Tot dat hy ter plaetse quam daer de drie Griecksche ridderen heur niet als menschen en vertoonden, alwaer hem van eenen soldaet ghewesen wort den ghenen die zijnen broeder ghedoot hadde, waerom hy stracx op Trineus reet, ende verheffende zijn sweert meynde hy hem daer met eenen geweldighen slach van achteren opt hooft te gheven. Maer Palmerijn voechde hem haestelijck tusschen beyden, roepende: “Heer capiteyn, ick bent die ghy bestrijden moet,” waer over sy onder heur beyden den anderen soo bravelijck bevochten dat Palmerijn op twee oft drie plaetsen vanden coninck gequetst zijnde, hem ten lesten soo manlijcken slach opten helm gaf datse hem vant hooft vlooch, ende den selven slach verdubbeleerende cloofde hy hem het hooft voorts op wes aen de herssenen, waer over hy doot op de plaetse neder viel. Het welcke zijn volck siende, meynden van gramschap te rasen ende deden den gheheelen achtertocht, in meyninghe van heure vyanden te overwinnen oft alle te sterven, aenvallen met een groote furie, in de welcke [K2va] de twee coninghen van Engelant ende Schotlant seer wreedelijck opten anderen vielen, soo dat den Schotsen coninck zijne majesteyt van Enghelandt swaerlijcken ghewondt ter aerde dede vallen, alwaer hy sonder twijffel zijn leven oock geeyndicht soude hebben, en ware aldaer deur een goede avontuere niet ghearriveert gheweest den prince Trineus, den welcken met zijn scherpsnijdent sweert deurt harnas van den Schotsen coninck hieuw, maeckende hem in zijn lichaem een groote wonde, daer soo veel bloets uyt liep dat hy geheel flau ter aerden neder viel onder zijnen volcke. Die soo veele te doen hadden van hem met soo wel heurluyden als zijne groote perijckel uyt het ghedranghe te trecken dat den coninck van Enghelandt deur desen middel wederomme te peerde gheholpen zijnde, daer nae mette drie Greecksche ridderen mennigen ongheluckigen Schotsman deden ghevoelen datse heur wel wisten te wreecken, doende die rontsom haer neder vallen ghelijck de willigecnooters de rijseren. Waer deur alle de andere Enghelschen oock sulcken moet grepen datse de Schotsen deden despereeren van de victorie ende de vluchte nemen, sommighe nae een bosschagie daer ontrent leggende, ende de reste na de zeecant by heure schepen, in eene vande welcke hem den coninck deur de hulpe van eene van zijne edelluyden, die hem dede sitten op een snelloopent Spaens peert, salveerden. Terwijlen de Enghelschen zijn volck met eenen heeten moet vervolchden, al doot slaende wat heur ontmoete, in sulcker manieren dat veele vande ellendige Schotsen liever beminden de onstuyre golven voor haere begraeffenisse te verkiesen als te vallen in de handen van heure toornighe vyanden.

Van de wrede slachting tussen de koningen van Schotland en Engeland. Het 47 kapittel.

De koning van Schotland die van de koning van Engeland komst gewaarschuwd was verliet aanstonds de stad en trok op aan de ene zijde van die en hield raad met al zijn kapiteins en oversten die tezamen besloten dat ze zich stil zouden houden zonder enige schermutseling te leveren ter tijd toe zij gezien zouden hebben wat hun vijanden in de zin hadden. Nochtans liet de koning daarom niet van iedereen zijnelast in de slagordening te geven als wel dacht dat tot geen ander einde aldaar gekomen was de Engelsen koning. Die de volgende morgen in het krieken van de dag zijn ganse leger in ordening stelde van de voorhoede waarvan hij leider maakte de hertog van Tintriel, de broeder van de hertog van de achterhoede, en hijzelf bleef in de principalen troep waaronder hem ook mede vermengden Trineus, Palmerijn en Ptolomeus. [K1va] Aldus stonden ze aldus in ordening en zei hij tot zijn kapiteins en oversten: “Ik geloof, mijn getrouwe vrienden, dat er niemand onder u zal zijn die niet voldoende bekend is door wat zaak van importantie wij deze krijg aangevangen hebben als om te verdedigen de eer en reputatie van ons koninkrijk en te beschermen u zelf als ook uw vrouwen, kinderen en goederen. Daarom wil toch stoutmoedig hierin werken en al uw krachten en leven dat men immers nergens beter in kan besteden dan in al zulke eerlijke zaken. Wat ik niet zeg door enige twijfel aan uw kloeke moed, maar om dat iedereen weten mag het van nodig te zijn die heden te betonen!”

Zo gauw als hij dit gezegd had reden zijn kapiteins herwaarts en derwaarts door de soldaten, de ene zei: “Broeders, iedereen houdt voor aanbevolen zijn plicht!”, en de andere: “Moed, kameraden! Heden is eer en buit te verwachten!”

En hiermee liet de koning ’t gehele leger marcheren recht naar de slagordening van hun vijanden, waarvan de voorhoede leidde de markies van Monthel, de achterhoede de koning van het eiland van Maddalena en in de principalen troep der bataljon was de koning van Schotland zelf en zei tot zijn volk: “De tijd is nu, mijn beminde vrienden en getrouwe onderdanen, dat de hovaardigheid der Engelsen door de kloekmoedigheid en sterkte der Schotten neergeworpen moet worden. Daarom grijp een uitzonderlijke moed en laat u met geweld niet overtrekken van een vreemde natie, [K1vb] want iedereen van u lieden zeer goed bekend is wat niet gewaardeerd om ons zulks zou aanbrengen. Derhalve wil u niet alleen kloekmoedig verweren, maar ook dapper uw vijanden bevechten. Het is uw eigen profijt. Ja, niet alleen ’t uwe, maar ook voor uwe kinderen en navolgers. Ziet, de victorie is in onze handen indien gij maar deze dag uw plicht aanwendt als dappere soldaten. Houdt u bij de anderen besloten. Iedereen helpt zijn metgezel!
zo gauw als hij dit gezegd had zag hij ’t leger van de Engelsen zeer nabijkomen waarom hij naar zijn squadron reedt en zei met een luide stem: “Hebt goeden moed, mijn vrienden! In korte tijd zal ons de victorie zijn!”

En toen hij dit zei trok hij de koning van Engeland tegemoet die tot zijnen volk riep: “Iedereen toont nu moed, alzo lief als hij zijn eer, goed en leven heeft!”

Welke woorden hij nauwelijks geëindigd had of men hoorde een groot geluid van trommelslagers en trompetten, lansen kraken, ruiters vallen, soldaten in stukken houwen, hoofden op kloven, armen en benen afhouwen, de een roepen, de andere sterven en de derde zo droevig in het bloed wentelen dat het afgrijselijk was om te aanschouwen, wat zo lang in al zulk staat duurde dat het meestendeel van de voortocht der Schotten dood, gewond en gevangen waren. Waarom hun koning die met zijn troep van het bataljon in het midden marcheerde dat noch veel vuriger liet beginnen deze furieuze strijd waarin men mocht horen menigte van paarden briesen, harnassen [K2ra] en zwaarden klinken en vele dappere slagen slaan op een groot getal van dappere ridders en stoute soldaten waarvan er vele hun leven eindigden in zulke manieren dat de Engelsen een groot stuk weegs achteruit weken en ze bijna stelden om de vlucht te nemen toen Palmerijn tot de koning zei: “Hoe, mijn heer? Het schijnt dat gij u zelf vergeet. Waarom gebiedt uwe majesteit niet dat het squadron van het bataljon aantrekt, gemerkt dat de middelste troep van onze vijanden al onder onze voorhoede is?”

De koning die dit hoorde en zag dat hij de waarheid zei liet terstond al zijn paardenvolk en voorts de gehele slagordening voort passeren zo dat beide partijen alstoen hun uiterste krachten toonden en zulk gerucht maakten alsof de god Vulcanus opnieuw de wapens de bliksem en donder voor de andere goden gesmeed had, in zulke manieren dat er vele stoutmoedige ridders met den neus op de aarde vielen en een groot getal der helmen van de hoofden vlogen, wapens doorhouwen en schilden doorboord werden. In die wecken Palmerijn zich zo furieus vertoonde dat hij geen Schots raakte of hij zond zijn ziel ter plaatse daar ze na dit leven voeren. Waarin hem Ptolomeus zeer grote bijstand betoonde en liet al diegene die hem van zijn vijanden ontmoette dapper beproeven de scherpte van zijn zwaard.

Ondertussen liet koning van Engeland zijn vijanden ook zeer goed voelen de sterkte van zijn krachtige arm en dat niet ver van de prins Trineus die om hem [K2rb] van de koning te doen kennen zonder enig perikel te ontzien zo krachtig op zijn vijanden viel dat hij de broeder van de koning van het eiland van Maddalena in een volle loop met zijn lans dwars door ’t lijf passeerde. Waardoor de koning van het eiland die geacht werd voor de aller stoutmoedigste ridder van de gehelen legers verstond de dood van zijn broeder gelijk een schuimende beer in het gedrang viel en met zulk felle moed dood sloeg en ter aarde wierp dat bijna geen Engelse hem opwachten durfde, maar maakten hem alle ruime straat. Tot dat hij ter plaatse kwam daar de drie Griekse ridders zich niet als mensen vertoonden alwaar hem van een soldaat gewezen werd diegene die zijn broeder gedood had, waarom hij snel op Trineus reedt en verhief zijn zwaard en meende hij hem daarmee een geweldige slag van achteren op het hoofd te geven. Maar Palmerijn voegde zich haastig tussen beiden en riep: “Heer kapitein, ik bent die gij bestrijden moet,” waardoor zij onder hun beiden de andere zo braaf bevochten dat Palmerijn op twee of drie plaatsen van de koning gekwetst werd en hem tenslotte zo’n manlijke slag op de helm gaf dat ze hem van het hoofd vloog en die slag verdubbelde kloofde hij hem het hoofd voort op tot aan de hersens waardoor hij dood op de plaats neer viel. Wat zijn volk zag en meende van gramschap te razen en lieten de gehele achterhoede in mening van hun vijanden te overwinnen of alle te sterven aanvallen met een grote furie waarin [K2va] de twee koningen van Engeland en Schotland zeer wreed op den anderen vielen zodat de Schotse koning zijne majesteit van Engeland zwaar gewond ter aarde liet vallen alwaar hij zonder twijfel zijn leven ook geëindigd zou hebben en was aldaar door een goed avontuur niet gearriveerd geweest de prins Trineus die met zijn scherp snijdend zwaard door het harnas van de Schotse koning hieuw en maakte hem in zijn lichaam een grote wonde daar zo veel bloed uit liep dat hij geheel flauw ter aarde neer viel onder zijn volk. Die zo veel te doen hadden van hem met zo wel ze als zijn grote perikel uit het gedrang te trekken dat de koning van Engeland door dit middel wederom te paard geholpen werd en daarna met de drie Griekse ridders menige ongelukkige Schotsman liet voelen dat ze zich wel wisten te wreken en lieten rondom ze neer neder vallen gelijk de wilgen knotters de twijgen. Waardoor alle andere Engelsen ook zulke moed grepen dat ze de Schotten lieten wanhopen van de victorie en de vlucht namen, sommige naar een bosschage dat daaromtrent lag en de rest naar de zeekant bij hun schepen in een waarvan hem de koning door de hulp van een van zijn edellieden die hem liet zitten op een snellopend Spaans paard redde. Terwijl de Engelsen zijn volk met een heet gemoed vervolgden en al dood sloegen wat ze ontmoette, in zulke manieren dat er vele van de ellendige Schotten liever beminden de onstuimige golven voor hun begrafenis te kiezen dan te vallen in de handen van hun toornige vijanden.

Hoe den coninck van Enghelandt met zijn legher wederom keerden, ende vande eere die hy bewees aen de drie vremde ridderen. Het .XLVIIJ. capittel.

Den coninck van Enghelandt de voorseyde victorie aldus vercregen hebbende, dede alle de ghewonden cureren ende de dooden, op datse de locht niet en souden besmetten, begraven, hem vertreckende in zijn tente, alwaer hy gedachtich wert de goede diensten vande drie onbekende ridders ende geboot zijnen neve Clerides haerluyden in alle neersticheyt te gaen soecken. De welcke haer vont in eene vande Schotse hutten heure wonden verbinden, tot haer seggende: “Mijn heeren, den coninck mijnen oom, begheert dat ghy hem terstondts wilt comen visiteren.”

Welcke begeerte obedieerende, gingense voort nae zijn tente, alwaer sy op haer knyen vielen voor den coninc. Die heur in een teycken van groote vrientschap, niet tegenstaende dat hy ghewont was, met zijn rechterhant ophefte, seggende: “Mijn groote vrienden, ick bekenne seer wel dat soo wel ic als ’t conincrijck van Engelant sonder uwe manlicke feyten ende wijsen raet in groot perijckel soude hebben gestaen. Derhalven bid ic u in mijn hof te willen blijven om aldaer van uwe wonden genesen te worden, op dat ick u luyden daer na mach recompenseren met het gene dat ghy van my sult begeeren te eysschen.”

Welcke faveur syluyden in dancke aennamen, ende worden op staende voet geleyt in eene van des conincx tenten, alwaer sommighe van zijne [K3ra] medicijnmeester[s] heure wonden quamen verbinden, terwijlen zijne majesteyt zijne quetsuere ooc dede visiteeren, veerdighende daer nae eenen post af met brieven aen de coninginne in aller ijl om haer te verstendighen van zijne gheluckighe victorie. ’t Welck geschiet zijnde, ginck hy rusten wes tot sanderen daechs smorghens, dat hy met Palmerin, Trineus ende voorts alle zijn geselschap nae Cor[f]an reysden, alwaer hy thien dagen daer nae generael lieutenant over geheel Engelant maeckte den hartoch van Tintriel. Die hem deur zijn bevel wederom met ses duysent soldaten te velde begaf, so neerstich aldaer uyten lande verdrijvende alle de reste vande Schotsen die noch sommighe steden ende casteelen van Enghelandt inne hadden, dat hy alle de dienders van den coninck wederom in heure officien, steden ende plaetsen, daerse gheduyrende desen handel uyt verdreen waren, stelden in minder als een maent. In welcken tijt oock bycans alle de gewonden wederom vercreghen volcomen genesinghe.

Ende hierentusschen ginck den coninck seer dickwils visiteeren zijne drie onbekende ridderen, aende welcke hy op eenen tijt met groote begeert versocht hem te willen verclaren wien datse waren. Daer op Palmerin antwoorde: “Mijn heer, wy zijn drie Greecsche edelluyden, opgevoet int hof des conincx van Macedonien, ende om eenighe avontuere daer mede eere te behalen stonde te soecken, hebben wy deur reyst veele landen ende provincien, so dat wy ten lesten verstaen hebbende den crijch tusschen Engelant ende Schotlant, alhier gecomen zijn om uwe majesteyt te dienen in alle onderdanicheyt ghelijck den aldersimpelsten van zijne soldaten.”

“Uwen dienst hebt ghy my albereets soo wel mette wercken betoent,” [K3rb] antwoorde den coninck, “dat ick daer deur alle mijn leven lanck met mijn geheel vermogen aen u gehouden sal blijven. Maer indien u geliefde my uwe namen te verclaren, so soude ick ten minsten mogen weten aen wien ick ende alle mijne ondersaten recompensie schuldich zy, ende niet alleene u, maer oock aen allen den uwen, ’t sy tegenwoordich oft hier naemaels, tselve so veel moghelijc doen genieten t’allen tijden wanneer heur d’occasie eenichsins soude mogen presenteeren.”

“Mijn heer,” antwoorde Pa[l]merin, “de ghelegentheyt en wil ’t selve voor al nu niet consenteeren om eenige oorsaken die dit coninckrijck niet aen en gaen. Daerom bidden wy seer ootmoedelijck dat hem uwe majesteyt voor dese reyse believe te vreden te stellen met onsen bereyden dienste, die wy tot zijne geboden draghen sonder voor alsnoch wijders te versoecken van onsen state, daer van de wetenschap uwe majesteyt weynich profijts ofte schade can in brenghen.”

Welcke woorden by [de] coninck ghehoort zijnde, merckte hy wel heure meyninge niet te wesen van haer voor alsnoch te openbaren, waer[om] hy heur niet wijders daer nae en vraechden.

Hoe de koning van Engeland met zijn leger wederom keerde en van de eer die hij bewees aan de drie vreemde ridders. Het 48 kapittel.

De koning van Engeland die de voorzegde victorie aldus verkregen had liet alle gewonden cureren en de doden, op dat ze de lucht niet zouden besmetten, begraven en vertrok in zijn tent alwaar hij gedachtig werd de goede diensten van de drie onbekende ridders en gebood zijnen neef Clerides ze in alle naarstigheid te gaan zoeken. Die ze vond in een van de Schotse hutten hun wonden verbinden en tot zei en zei: “Mijn heren, de koning mijn oom, begeert dat gij hem terstond wil komen visiteren.”

Welke begeerte ze gehoorzaamden en gingen voort naar zijn tent alwaar zij op hun knieën vielen voor de koning. Die ze in een teken van grote vriendschap, niet tegenstaande dat hij gewond was, met zijn rechterhand ophief en zei: “Mijn grote vrienden, ik beken zeer goed dat zo wel ik als ’t koninkrijk van Engeland zonder uw manlijke feiten en wijze raad in groot perikel zou hebben gestaan. Derhalve bid ik u in mijn hof te willen blijven om aldaar van uw wonden genezen te worden op dat ik u daarna mag schadeloosstellen met hetgeen dat gij van mij zal begeren te eisen.”

Welke gunst ze in dank aanname, en werden op staande voet geleid in een van de konings tenten alwaar sommige van zijn[K3ra] medicijnmeesters hun wonden kwamen verbinden terwijl zijne majesteit zijn kwetsing ook liet onderzoeken en vaardigde daarna een post af met brieven aan de koningin in allerijl om haar te te laten verstaan van zijn gelukkige victorie. Toen dat geschied was, ging hij rusten tot de volgende dag ’s morgens dat hij met Palmerijn, Trineus en voorts al zijn gezelschap naar Corfan reisde alwaar hij tien dagen daarna generaal luitenant over geheel Engeland maakte de hertog van Tintriel. Die hem door zijn bevel wederom met zesduizend soldaten te velde begaven zo vlijtig aldaar uit het land verdreef de hele rest van de Schotten die noch sommige steden en kastelen van Engeland in hadden dat hij alle de dienaars van de koning wederom in hun officie, steden en plaatsen waar ze gedurende deze handel uit verdreven waren stelden in minder dan een maand. In welke tijd ook bijna alle gewonden wederom verkregen vol komen genezing.

En ondertussen ging de koning zeer dikwijls visiteren zije drie onbekende ridders waaraan hij op een tijd met grote begeert verzocht hem te willen verklaren wie dat ze waren. Waarop Palmerijn antwoorde: “Mijn heer, wij zijn drie Griekse edellieden, opgevoed in de hof van de koning van Macedonië en om enige avontuur daarmee eer te behalen bestond te zoeken hebben wij doortrokken vele landen en provincies zo dat wij tenslotte verstaan hebbende de krijg tussen Engeland en Schotland en alhier gekomen zijn om uwe majesteit te dienen in alle onderdanigheid gelijk de allersimpelste van zijn soldaten.”

“Uw dienst hebt gij mij al gereed zo goed met de werken getoond,” [K3rb] antwoorde de koning, “dat ik daardoor al mijn leven lang met mijn geheel vermogen aan u gehouden zal blijven. Maar indien u geliefde mij uw namen te verklaren zo zou ik tenminste mogen weten aan wie ik en alle mijn onderzaten vergoeding schuldig ben en niet alleen u, maar ook aan allen de uwen, ’t zij tegenwoordig of hier later en dat zo veel mogelijk doen genieten te alle tijden wanneer zich de gelegenheid enigszins zou mogen presenteren.”

“Mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “de gelegenheid wil het zelf voor al nu niet consenteren om enige oorzaken die dit koninkrijk niet aangaan. Daarom bidden wij zeer ootmoedig dat hem uwe majesteit voor deze reis gelieve tevreden te stellen met onze bereide dienst die wij tot zijn geboden dragen zonder voor als noch verder te verzoeken van onze staat waarvan de wetenschap uwe majesteit weinig profijt of schade kan in brengen.”

Welke woorden bij de koning gehoord waren en merkte hij wel dat hun mening niet te wezen van hen voor als noch te openbaren, waarom hij ze niet verder daarna vroeg.

Hoe de coninginne van des conincx victorie verstendicht wordt, met meer andere propoosten. Het .XLIX. capittel.

Den voorseyden bode des conincx brieven ontfangen hebbende, ghebruyckte alsulcke neersticheyt dat hy des avonts vanden tweeden dach daer na volgende geraeckte inde stadt, alwaer de coninginne heur doenmaels verhielde, [K3va] verbeydende met groote vreese de uytcomste vande slachtinghe, waer van sy albereets wel eenich gerucht gehoort maer noch geene seeckerheyt verstaen en hadde tot dat den bode heur de voorseyde brieven vanden coninc presenteerde. De welcke by heur ghelesen zijnde, vertelde den bode boven dien noch mondelicken over luyde alle het verloop vande gheschiedenisse der gheheele slachtinge als ooc mede de wonderbaerlicke feyten van wapenen, geschiet by de drie Griecksche ridderen, sonder de welcke, seyde hy, groot perijckel soude gestaen hebben het volck vanden coninck, die, dat nocht ’t meeste is, deur eene van haerluyden ’t leven ghesalveert is oft ten minsten de ghevanckenisse ontgaen, waeromme zijne majesteyt besloten heeft haer triumphante incomste te willen laten doen binnen de stadt van Lonnen, ’t welck hy my mede bevolen heeft mondelicken te segghen ,op datmen sonder versuym in ordeninge souden doen stellen al ’t gene dat daer eenichsins van nooden mach vallen.

“En kent ghy dese drie ridders niet?”, seyde de coninginne.

“Neen ick, mevrouwe,” antwoorde den post. “Ic en hebbe die noyt by mijn weten ghesien voor dat ick te peerde ginck om herwaerts te loopen.”

’t Welck Agriole hoorende, dochte terstonts dat het de ghene zijn souden de welcke hare staetjoffrouwe int foreest aen gesproocken hadde, waerom sy tot den bode seyde: “Bode, wat wapenen voeren dese drie ridderen?”

“Den eenen van haer, mevrouwe,” antwoorde hy, “voert groene wapenen, ende dit is den genen die mijn heere den coninck vant perijckel des doots verlost heeft. Den anderen voert een swart harnas. Desen sprong met de Schotsen om ghelijck eenen verhongherden leeuw met eenen trop schapen. Den derden voert [K3vb] eenen swarten chrijchsrock met witte strepen, ende dien is so dapperen slaender metten sweerde dat hyse alle mede boden maeckte die hy raeckte, doende heur nieuwe tijdinghe over brengen in d’ander werelt, soo dat ghy vryelijck moocht gelooven, mevrouwe, dat syluyden een groote oorsaecke zijn van onse victorie!”

“Ick en moet geenen goeden doot sterven,” seyde de princesse tot de coninginne, “indient niet en sijn de gene die deur dese stadt passeerden wanneer ghy op eenen morghen u ghebet ginckt spreecken, mevrouwe, int capelleken daer inne ghy gewoon zijt uwe devotie te oeffenen.”

Waer nae sy heur moeder voorts int lange vertooch ’t geheele propoost ’t welck hare staetjoffrouwe mette selve ridderen gehouden hadde.

“Voorwaer mijn dochter,” antwoorde de coninginne, “uwe joffrouwe ende ghy hadt beyde onghelijck van heur alsoo cleyne onthalinge te betoonen. Daerom bid ick u dat ghy sulcx t’heurder wedercomste beteren wilt!”

Daer inne heur d’infante gheloofde niet te sullen faillieren. Hier nae begiftichde de coninginne den bode ende veerdichde hem wederomme af met antwoort, waer inne sy den coninck mede ontbode dat zijnen wille sonder eenich versuym in alles geobedieert soude worden. ’t Welck by hem verstaen zijnde, resolveerde soo haest te vertrecken als ’t reysen wederom verdragen [konde] worden by de drie Griecken. Tot het beneerstighen vande ghesontheydt vande welcke de medicijnmeesteren ende barbieren soo vlijtich waren datse nae acht dagen wederom mochten wandelen deur ’t paleys.

Alwaer den coninck op eenen naemiddach met haer deviseerende, ghedachtich worde den bystant die den keyser aenden coninck van Noorweghen gesonden hadde, seggende tot Palmerin: [K4ra] “Ick en can my niet ghenoech verwonderen, heer ridder, mijn vrient, waerom hem de keyser soo openbare vyant van my verclaert heeft, doende alle hulpe ende bijstandt aen den coninck van Noorweghen, soo ick noyt eenige saecken teghens hem voor ghenomen hebbe die vyantschap souden moghen veroorsaecken. Maer ick sweere by mijn croone dat ick my daer van sal wreecken in sulcker manieren dat hy hem wel mach verseeckeren geene vrede met my te sullen ghenieten so lange ic een [v]oet landts ende een dosijn soldaten hebbe om my daer mede te mogen behelpen!”

Welcke woorden den prince Trineus grootelicx mishaechden, maer Palmerin noch veel meer, den welcken den coninck antwoorde: “Behoudens uwe gratie, mijn heer, het schijnt dat den keyser daer in geachtervolcht heeft ’t gene waer toe hem ’t devoir des maechschaps verbonde, soo hy nae mijn beduncken ’t selve den coninck van Noorweghen, als zijnde zijnen neve, niet wel en conde refuseeren. Dan van een dinck [c]an ick uwe majesteyt wel verseecke[r]en, als hebbende eenen langen tijdt in des keysers hof verkeert, dat hy is [e]ene vande alderwijste ende sachtmoe[d]ichste princen die ick oyt gekent heb[b]e. Daerom dunckt my datter veel eer [n]ae een vrede met hem te trachten staet [a]ls tot wijder discoort voort te vaeren, [s]onderlinghe aenghesien datter noyt [e]enighe vyanschap tusschen hem ende [u]we Majesteyt gheweest [en is] noch oock al [n]och gheene ghewichtighe oorsaecken [d]aer toe beweghende en zijn.”

“Heer rid[d]er,” antwoorde den coninck, van Pal[m]erin aldus te hooren spreecken ver[w]ondert wordende, “aenghesien uwe [g]roote cloeckmoedicheydt ende coura[g]ie, ende dat ghy segt eenen Grieck te [z]ijn, oock int hof vanden keyser lange [K4rb] verkeert te hebben, soo en can ick my anders niet wijs maecken oft ghy zijt den selfsten Grieckschen ridder die so grooten faem in Vranckerijck vercreghen heeft inde campvechtinghen by den prince Lowijs ende den hartoch van Savoyen inghestelt gheweest sijnde. Indient alsoo is, soo bid ick u dat ghy my niet verswijghen noch beletten en wilt de groote gheluckachtinge die ick daer deur soude ontfanghen van in mijn hof te ghenieten de presentie van een alsulcken excellenten ridder.”

“Mijn heer,” seyde Palmerin, “wy hebben vastelijck voor ons genomen onse namen niet te openbaren voor dat wy meerder fame deur de feyten der wapenen sullen hebben vercreghen. Daerom hebben wy hier bevorens aen uwe majesteyt seer ootmoedelicken versocht, ende bidden die nochmaels te vreden te willen wesen met dat wy teghenwoordich ende toecomende altijt zijn sullen uwe majesteyts ootmoedighe ende ghetrouwe dienaren in al ’t gene dat hem ons sal gelieven te ghebieden.”

“Nu ick sie u luyden ghelieften alsoo te zijn,” antwoorde den coninck, “soo sweer ick dat ick u hierom in geender manieren meer molesteeren en sal.”

Ende hier nae verbeyde den coninck noch eenige dagen te Corfan, te weten tot de wedercomste vanden hartoch van Tintriel, die uyt was om de saecken int voorgaende capittel verhaelt zijnde. Den selven gearriveert wesende ende alle des conincx volck alnu wederomme in goeder dispositie sijnde, wilde sijne majesteyt de coninginne, die hem verbeyde op een casteel vier mijlen van Lonnen gelegen, gaen besoecken. Welcke voornemen des conincx den prince Trineus grootelijcx behaechde om dat hy daer door hoopte te genieten de wederliefde van d’infante Agriole, seggende tot Palmerin: [K4va] “Ghy weet wel, mijnen getrouwen vrient, dat de saecke de welcke my heeft doen verlaten ’t huys van mijnen vader ende secreten vyant vertoonen vanden mijnen anders niet en is als om te geraecken inde gratie vande princesse Agriole, daer van my alle de hope in u ghelegen is om dat ick selfs hier in niet uytrichten en can, want soo gheringhe als ick haer sie, verlaten my alle mijne crachten ende en blijft my noch verstandt noch sinne noch middel om te versoecken de medicijne die my alleene can ghenesen. Derhalven bid ick u met groote affectie dat ghy, indien de fortuyne my het gheluck ende u d’occasie verleende van haer te moghen verclaren een van de gheringste deelen van mijn gheduyrighe verdrietelijcke vermaeckelicheydt, in sulcken ghevalle te willen voor gherecommandeert houden mijn onverdraghelijck groot verlanghen.”

“Mijn heer, rust u gheheelijcken op my,” antwoorde Palmerin, “ick hope hier inne soo wel te wercken dat ghy in corten tijdt solaes sult vercrijghen indien in de princesse eenighe danckbaerheyt ofte compassie logeert, maer wat dunckt u of onsen dwerch hier van ’t woort dede? Aengaende van my ick en achter niemandt bequamer toe ...”

“Ick en quelle my niet,” seyde den prince, “met deur wien het geschiet als ick slechs verlichtenisse mach ontfanghen.”

Weshalven Palmerijn zijnen dwerch riep, ende hem aen d’een sijde getrocken hebbende, seyde hy: “Urbande, mijn vrient, u is seer wel bekent met wat grooter affectie ick heer Trineus ghedienstich soude willen zijn ende my ghenoechsaem openbaer uwe ghetrouwicheyt, waer in ic my verseeckere dat ghy altijdts begheert te volherden, in mijn alder secreeste saecken. Derhalven wilde ick wel dat ghy Trineus [K4vb] om mijnent wille eenen dienst dedet ende aen de princesse Agriole van zijnent weghen verclaren de selfste verbeydende quellinghe onderhouden wordende tusschen hope ende vreese, die ghy van mijnent weghen aen Polinarde te kennen gaeft. Maer boven alsoo wacht u wel dat ghy niet en segt wie wy zijn! Nochtans suldy haer wel moghen verseeckeren dat den prince een van de aldergrootste heeren is van gheheel Europa.”

“Mijn heere,” antwoorde Urbande, “ick en heb teghens u noyt onwillich gheweest, alsoo en begeer ick oock niet te zijn, nu noch in toecommende tijden. Maer ’t is,” seyde hy al lachende, “om dat ick soo presentabel van persone zy dat ghy my de saecken belastet van so groote importantie ende perijckelen, daer in ick niet te min vermeyne alsoo te wercken dat ick daer mede hope te bewijsen hoe veel dat ick in sulcke conste gheleert hebbe van mijn goede oude moeder, die my niet sonder eenige wetenschap achter laten en wilde, maer trock my op in haere professie.”

“Men moet yet wes ter werelt hanteeren,” seyde Palmerin. “Al en is sulcke conste niet vande aldercierlijckste, so isse doch profijtelijck: de meesters van dien voor hare beurse ende die ghepassioneerden voor haer playsier. Daeromme employeert u hier inne vryelijck, want u daer inne profijt aen alle canten vallen sal.”

“Van sulcke saecken en staet anders niet te verwachten,” antwoorde Urbande.

Hier met gaende by den prince Trineus, tot den welcken hy seyde: “Mijn heer, ick sal my soo cloeckelijcken in uwe saecken draghen als mijn heer Palmerin hem valiantelijcken toonde in eenen strijdt die hy wel weet, doen ick de wacht hielde.”

’t Welcke den prince hoorende, quam hem in een teycken van danckbaerheydt omhelsen ende [K5ra] seyde: “Mijn beminde vrient, ick recommandeere my in uwe neerstighe welspreeckentheyt.” Ende maeckten met hem eenen bant van vrientschap dien hy cnoopten met eenighe rosenobelen, die by Urbande by provisie ontfanghen worden, antwoordende: “Laet my daer mede gheworden indien ick my niet en bedencke waer de badtstove staet, daer ghy u inne moet purgeeren om verlost te worden van de quade humeuren van dese hetsighe cortse. Soo moet ick nemmermeer,” seyde hy, verheffende zijnen hoevel ende springende op zijn teyen, “grooter van lichaem worden, ’t welcke my nochtans boven maten seer verdrieten soude.”

Hoe de koningin van de konings victorie verstaan werd met meer andere opzetten. Het 49 kapittel.

De voorzegden bode die de konings brieven ontvangen had gebruikte al zulke naarstigheid dat hij de avond van de tweede dag daarna volgend raakte in de stad alwaar de koningin zich toenmaals ophield en [K3va] wachtte met grote vreze de uitkomst van de slachting waarvan zij al gereed wel enig gerucht gehoord maar noch geen zekerheid verstaan had tot dat de bode haar de voorzegde brieven van de koning presenteerde. Die bij haar gelezen werden en vertelde de bode bovendien noch mondeling overluid al het verloop van de geschiedenis der gehele slachting als ook mede de wonderbaarlijke wapenfeiten geschiedt bij de drie Griekse ridders zonder die, zei hij, groot perikel zou gestaan hebben het volk van de koning die, dat noch ’t meeste is, door een van ze ’t leven gered is of ten minste de gevangenis ontgaan, waarom zijne majesteit besloten heeft hun triomfantelijk binnenkomst te willen laten doen binnen de stad van Londen, wat hij mij mede bevolen heeft mondeling te zeggen op dat men zonder verzuim in ordening zou doen stellen al hetgeen dat daar enigszins van node mag vallen.

“En kent gij deze drie ridders niet?”, zei de koningin.

“Neen ik, mevrouw,” antwoorde de post. “Ik heb die nooit bij mijn weten gezien voor dat ik te paarde ging om herwaarts te lopen.”

Wat Agriole hoorde en, dacht terstond dat het diegene zijn zouden die haar staatjuffrouw in het bos aangesproken had, waarom zij tot de bode zei: “Bode, wat wapens voeren deze drie ridders?”

“De ene van ze, mevrouw,” antwoorde hij, “voert groene wapens en dit is diegene die mijn heer de koning van het perikel der dood verlost heeft. De tweede voert een zwart harnas. Deze sprong met de Schotten om gelijk een verhongerde leeuw met een troep schapen. De derde voert [K3vb] een zwarte krijgsrok met witte strepen en die is zo dapper en sloeg met het zwaard zodat hij ze alle mede boden maakte die hij raakte en lieten hun nieuwe tijding over brengen in de andere wereld, zo dat gij vrij mag geloven mevrouw, dat zij een grote oorzaak zijn van onze victorie!”

“Ik moet geen goede dood sterven,” zei de prinses tot de koningin, “indien het niet zijn diegenen die door deze stad passeerden toen gij op een morgen uw gebed ging spreken mevrouw in het kapelletje daarin gij gewoon bent het uw devotie te doen.”

Waarna zij haar moeder voorts in het lange verhaalde de gehele opzet wat haar staatjuffrouw me met die ridders gehouden had.

“Voorwaar mijn dochter,” antwoorde de koningin, “uw juffrouw en gij had beide ongelijk van ze alzo en kleine herhaling te betonen. Daarom bid ik u dat gij zulks tot hun wederkomst verbeteren wil!”

Waarin zich de infante beloofde niet te zullen falen. Hier na begiftigde de koningin de bode en vaardigde hem wederom af met antwoord waarin zij de koning mede ontbood dat zijn wil zonder enig verzuim in alles gehoorzaamd zou worden. Wat bij hem verstaan werd en besloot zo gauw te vertrekken als ’t reizen wederom verdragen kon worden bij de drie Grieken. Tot het bevlijtigen van de gezondheid waarvan de medicijnmeesteren en barbiers zo vlijtig waren dat ze na acht dagen wederom mochten wandelen door ’t paleis.

Alwaar de koning op een namiddag met ze aan het kouten was en gedachtig werd de bijstand die de keizer aan de koning van Noorwegen gezonden had en zei tot Palmerijn: [K4ra] “Ik kan mij niet genoeg verwonderen, heer ridder, mijn vriend, waarom zich de keizer zo’n openbare vijand van mij verklaard heeft en deed alle hulp en bijstand aan de koning van Noorwegen, zo ik nooit enige zaken tegen hem voorgenomen heb die vijandschap zouden mogen veroorzaken. Maar ik zweer bij mijn kroon dat ik mij daarvan zal wreken in zulke manieren dat hij hem wel mag verzekeren geen vrede met mij te zullen genieten zo lang ik een voet land en een dozijn soldaten heb om mij daarmee te mogen behelpen!”

Welke woorden de prins Trineus zeer mishaagde, maar Palmerijn noch veel meer, die de koning antwoorde: “Behouden uw gratie, mijn heer, het schijnt dat de keizer daarin achtervolgd heeft hetgeen waartoe hem ’t plicht de maagschap verbond zo hij naar mijn denken ’het zelf de koning van Noorwegen, als zijnde zijn neef, niet goed kon weigeren. Dan van een ding kan ik uwe majesteit wel verzekeren als heb een lange tijd in de keizers hof verkeert dat hij is een van de aller wijste en zachtmoedigste prinsen die ik ooit gekend heb. Daarom dunkt mij dat er veel eerder naar een vrede met hem te trachten staat dan tot verder geschil voort te gaan, vooral aangezien dat er nooit enige vijandschap tussen hem en uwe Majesteit geweest en is noch ook al noch geen gewichtige oorzaken daartoe bewegen.”

“Heer ridder,” antwoorde de koning, van Palmerijn aldus te horen spreken verwonderd werd, “aangezien uw grote kloekmoedigheid en moed en dat gij zegt een Griek te zijn, ook in het hof van de keizer lange [K4rb] verkeert te hebben, zo kan ik mij anders niet wijs maken of gij bent dezelfde Griekse ridder die zo’n grote faam in Frankrijk verkregen heeft in het kamp vechten bij de prins Lowijs en de hertog van Savoie ingesteld geweest is. Indien het alzo is zo bid ik u dat gij mij niet verzwijgen noch beletten wil het grote geluk achting die ik daardoor zou ontvangen van in mijn hof te genieten in de presentie van een al zulke excellente ridder.”

“Mijn heer,” zei Palmerijn, “wij hebben vast voor ons genomen onze namen niet te openbaren voor dat wij meerder faam door de wapenfeiten zullen hebben verkregen. Daarom hebben wij hier tevoren aan uwe majesteit zeer ootmoedig verzocht en bidden die noch maal tevreden te willen wezen met dat wij tegenwoordig en toekomend altijd zijn zullen uwe majesteit ootmoedige en getrouwe dienaren in al hetgeen dat hem ons zal gelieven te gebieden.”

“Nu ik zie u lieden gelieven alzo te zijn,” antwoorde de koning, “zo zweer ik dat ik u hierom in geen manieren meer molesteren zal.”

En hierna wachtte de koning noch enige dagen te Corfan, te weten tot de wederkomst van de hertog van Tintriel die uit was om de zaken die in het voorgaande kapittel verhaald zijn. Toen die gearriveerd was en al het konings volk al nu wederom in goeder dispositie was wilde zijne majesteit de koningin die hem verwachtte op een kasteel vier mijlen van Londen gelegen, gaan bezoeken. Welk voornemen van de koning de prins Trineus zeer behaagde omdat hij daardoor hoopte te genieten de wederliefde van de infante Agriole en zei tot Palmerijn: [K4va] “Gij weet wel, mijn getrouwe vriend, dat de zaak die mij heeft doen verlaten ’t huis van mijn vader en geheime vijand vertonen van de mijne anders niet is als om te geraken in de gratie van de prinses Agriole waarvan mij al hoop in u gelegen is omdat ik zelf hierin niets uitrichten kan, want zo gauw als ik haar zie verlaten mij al mijn krachten en blijft mij noch verstand noch zin noch middel om te verzoeken de medicijn die mij alleen kan genezen. Derhalve bid ik u met grote affectie dat gij, indien het fortuin mij het geluk en u de gelegenheid verleent van haar te mogen verklaren een van de geringste delen van mijn gedurig verdrietige vermaledijen, in zulk geval te willen voor aanbevolen te houden mijn onverdraaglijke grote verlangen.”

“Mijn heer, rust u geheel op mij,” antwoorde Palmerijn, “ik hope hierin zo goed te werken dat gij in korte tijd solaas zal verkrijgen indien in de prinses enige dankbaarheid of medelijden logeert, maar wat dunkt u of onze dwerg hiervan ’t woord deed? Aangaande van mij ik acht er niemand bekwamer toe ...”

“Ik kwel mij niet,” zei de prins, “met door wie het geschiedt als ik slechts verlichting mag ontvangen.”

Weshalve Palmerijn zijn dwerg riep en hem trok aan de ene zijde en zei hij: “Urbande, mijn vriend, u is zeer goed bekend met wat grote affectie ik heer Trineus gedienstig zou willen zijn en mij voldoende openbaar uw getrouwheid waarin ik mij verzeker dat gij altijd begeert te volharden in mijn aller geheimste zaken. Derhalve wilde ik wel dat gij Trineus [K4vb] vanwege mij een dienst deed en aan de prinses Agriole vanwege hem verklaren dezelfde wachtende kwelling onderhouden wordt tussen hoop en vrees, die gij vanwege mijn aan Polinarde te kennen gaf. Maar boven alzo wacht u wel dat gij niet zegt wie wij zijn! Nochtans zal je haar wel mogen verzekeren dat de prins een van de allergrootste heren is van geheel Europa.”

“Mijn heer,” antwoorde Urbande, “ik ben tegen u nooit onwillig geweest, alzo begeer ik ook niet te zijn, nu noch in toekomende tijden. Maar ’t is,” zei hij al lachend, “omdat ik zo presentabel van persoon ben dat gij mij de zaken belast van zo grote importantie en perikelen waarin ik niet te minder meen alzo te werken dat ik daarmee hoop te bewijzen hoe veel dat ik in zulke kunst geleerd heb van mijn goede oude moeder die mij niet zonder enige wetenschap achterlaten wilde, maar trok mij op in haar professie.”

“Men moet iets ter wereld hanteren,” zei Palmerijn. “Al is zulke kunst niet van de aller sierlijkste, zo is het doch profijtelijk: de meesters van die voor hun beurs en die gepassioneerd zijn voor hun plezier. Daarom werk en eert u hierin vrij, want u zal daarin profijt aan alle kanten vallen.”

“Van zulke zaken staat niets anders te verwachten,” antwoorde Urbande.

Hiermee ging hij bij de prins Trineus tot die hij zei: “Mijn heer, ik zal mij zo kloek in uw zag en gedragen als mijn heer Palmerijn hem dapper toonde in een strijd die hij wel weet toen ik de wacht hield.”

Wat de prins hoorde en kwam hem in een teken van dankbaarheid omhelzen en [K5ra] zei: “Mijn beminde vriend, ik beveel u aan in uw naarstige welsprekendheid.” Hij maakten met hem een band van vriendschap dien hij knoopte met enige rozennobels die bij Urbande bij provisie ontvangen werden en, antwoordende: “Laat mij daarmee geworden indien ik mij niet bedenk waar de bad stoof staat daar gij u in moet purgeren om verlost te worden van de kwade humeuren van deze hete koorts. Zo moet ik nimmermeer,” zei hij, verhevenere zijn hoeveel en sprong op zijn tenen, “groter van lichaam worden, wat mij nochtans bovenmate zeer verdrieten zou.”

Hoe dat den coninck van Enghelandt nae de victorie teghens den coninck van Schotlandt ginck visiteeren zijn coninginne, ende vande eerlijcke onthalinghe die de drie Greecksche ridderen gheschieden. Het .L. capittel.

Nae dat den hartoch van Tintriel zijne saecken uytgericht hadde als voorseyt is, trock den coninck van Engelandt met de drie uytlantsche ridderen uyt Corfan om te gaen besoecken de coninginne, die zijne comste so haest niet verstaen en hadde oft sy so[n]de hem te gemoete zijnen eersten sone, Falerike ghenoempt, niet meer als thien jaeren out zijnde, den welcken, nae dat hy zijnen vader de reverentie bewesen hadde, hem terstonts, als van te vorens daer toe onderwesen zijnde, voechde byde dry onbekende ridderen. Ende na dat hy die [K5rb] eerlick wellecom gheheeten hadde, bedanckte hyse hooghelijck vant secours ’t welck sy zijnen vader gedaen hadden, ende couten met heur voorts so langhe tot datse quamen int casteel, aen de poorten vant welcke een ontallijck getal van volcke stonden, roepende met luyder stemmen: “Geluckich moeten de ridders sijn die onsen coninck vander doot ende Engelant van hare vyanden verlost hebben!” Ende voorts inrijdende wes op de voorplaetse vondense aldaer de coninginne met hare vrouwen sampt de princesse Agriole, die haer uyt alle de joffrouwen vertoonde gelijck de planeet Venus onder de andere steernen, soo dat den prince van Duytslant deur haer gesichte met soo groote verbaestheyt bevangen worde als den dief diemen op zijne misdaet betrapt, in sulcker manieren dat hy sonder eenighe acht te nemen op ’t ghene dat hem den jonghen heere Falerike seyde, bycans vant peert meynde te vallen. Maer Palmerijn trock hem so stijf by zijnen mantel dat hy uyten slaep van dese diepe ghedachten ontweckt worden, ende de coninghinne geluck wenschte, met sulcker vreesen nochtans dat hy de moeder gegroet hebbende, tegens de dochter niet ghespreecken en conde, maer moeste heur de reverentie alleen met uyterlicke teyckenen bewijsen. ’t Welck sy niet te min in grooten dancke aen nam, tot hem seggende: “Mijn heer, en zydy niet den genen die de groene wapenen voerde ende onlancx leden aen eene van mijn joffrouwen beloofde aen mijnen vader bystandt te doen?” “Ick bent gheweest, mevrouwe,” antwoorde den prince, “die alsulcke affectueuese diensten ghepresenteert hebbe aen u ghebodt, het welcke my alsulcken moet ghegheven heeft dat ick mede naer mijn cleyn vermoghen mijn beste ghedaen [K5va] heb om voor uwen vader te helpen vercrijghen de victorie, de welcke zijne majesteyt niet ghevolcht zijnde, soo en soude my de doot ooc niet vergost hebben alnu te doen dese ootmoedige versoeckinghe: Dat uwe gratie wil gelieven my te vergheven de misdaedt, die nochtans verdient de aldergrootste straffinghe, niet die een barmhertich hert, maer de ghedachten van eenen alderwreetsten tyran souden mogen bedencken, om niet ghedaen te hebben de behoorlijcke eerbewijsinge aen de ghene die de meeste eere weerdich is van alle de princessen die niet alleene tegenwoordich onder den omloop des hemels leven, maer oock van allen den voorgaenden tijt dit fondament des werelts betreden hebben.”

“Mijn heere,” antwoorde de princesse, “de misdaet staet te achten by den misdanen. Overmits ick dan dit met goede reden geen misdaet achte, soo en cander oock gheene vergevinge vallen, waerom ick niet van weghen eenich erreur by u geschiet, maer om u begeerte te voldoen, u ’t selve niet alleene en vergheve, maer om dat ghy mijn vader vander doot ende Engelant van de Schotsen verlost hebt, ken ick u oock schuldich te wesen een voor my onmogelic zijnde recompensie, daer van ick nochtans niet en sal laten te volbrenghen soo veele als mijn machte uytrichten can in al t’gene dat ick voor u aen mijnen heere den coninck te weghe soude moghen brenghen.”

“’t Minste punte van uwen goeden wille, mevrouwe,” antwoorde den prince, “can my niet alleen meer als te veel recompenseren, maer veroorsaect ooc in my daerenboven een alsulcken geneychtheyt tot uwen dienste dat indien ick coste raden uwe ghedachten, met de volbrenginge van dien niet en soude wachten tot de uytspraecke van u ghebodt.”

Ende dit [K5vb] gheseyt hebbende, quamense inde sale, alwaer een heerlick conincklick bancket bereyt was, aent welck Trineus ende de princesse Agriole teghens den anderen overgeset werden, waer deur daerentusschen de oogen vanden prince gheduyrichlicken de bootschap vande begheerten zijns herten droegen aen mevrouwe de princesse. Dewelcke den god Cupido van alle teghenwille ontwapent siende, oock also wonden datse heur gesichte den prince nauwelijcx een oogenblick ontrecken en conde tot dat hem een yegelick na zijn rustplaetse vertrock. Alwaer den prince de liefde so seer quelde dat hy sonder de hope die hem Palmerijn gaf, in groot perijckel van desperaetheyt soude ghestaen hebben. Terwijlen de princesse vande selfste sieckte oock alsoo getracteert wert datse des avonts alsse te bedde ginc so vele gherust hadde als des smorghens datse op stonde een ure voor dat den coninck met alle zijn hofghesin nae Lonnen trocken. Op welcke reyse Trineus hem soo nae by de jofvrouwen voechde als moghelijck om zijn oogen te mogen voeden met het gesichte van de ghene die hy meynde nemmermeer genoech te connen aenschouwen. Ende aldus voort passeerende quamense ontrent den middach deur een geneuchelijck foreest, daer in de frissche coelte onder de schaduwe der dichte geplante boomen om de hette vande clare sonneschijn, als zijnde in den tijdt dat den vyerigen hont domineerde over de hemelen, den coninck soo wel behaechde dat hy aldaer zijne tenten dede spannen ende zijn noenmael hielde, waer van de tafelen soo gheringhe niet op ghenomen waren oft hy reet den hase jaghen, waer in zijne majesteyt sulcke gheneuchte nam dat hy besloot aldaer noch eenige dagen te verblijven ende na[K6ra]men t’sanderen daechs smorghens de tijdtcortinghe vant hert inde panden te jaghen. Daer nae ontmoetense een wilt vercken, gewapent met alsulcke slachtanden alsmen in langhen tijdt ghesien hadde, ’t welck geraeckt zijnde met een pijle, wort voorts overvallen van de leyhonden ende dogghen, waer teghens het noch wonder dede eer sy het t’onderbrochten. Ende int wederom keeren vertoonde hem eenen grooten das, waer nae met groote snellicheyt liepen de haesewinden, ghevolcht wordende van braggen ende hoornblasers, sulcken gherucht maeckende dat het beeste, in voortijden van Palamedes so seere gejaecht wordende, niet desgelijcx en dede. Ende den selven ghevangen sijnde, keerde den coninck wederome nae zijne tenten, alwaer de joffrouwen de gevanghene beesten ghetoont worden, ende alle de ridders aen des conincx tafel ’t avontmael seer heerlick aenghedient sijnde, vertrock hem een eyghelijck nae zijn rust plaetse, in meyninghe van des anderen daechs de geneuchte des jachts wederomme te genieten.

Maer hierentusschen was Urbande, als den genen die in geen doof oor ontfangen en hadde ’t bevel vande rosenobelen van Trineus, alle middelen soeckende om des princen begheerte int werck te mogen stellen, waer inne hem de fortuyne gunstich was, doende de joffrouwen een sonderlinghe gheneuchte nemen in met hem, overmits zijne wanschapenheyt, den tijt te corten, waer deur d’infante sulcke gemeynsaemheyt met hem creech datse hem des smorghens, als hy twee ofte drie reysen voorby heur tente gepasseert was, ten lesten dede in roepen, ende hem alleene nemende, seydese: “Urbande, mijn vrient, en suldy my de waerheydt niet verswijghen van een saecke die ic op u begeeren sal?”

“Ghebiet vrye[K6rb]lic, mevrouwe,” antwoorde den dwerch, “daer en is geen dinck in mijner machte dat ick voor u niet en soude willen volbrenghen, voor behalden de schade van mijnen meester.”

“Wie van drien is uwen meester?”, vraechde Agriole.

“’t Is den genen,” antwoorde hy, “die de swarte wapenen voerde inde slachtinge, waer in hy soo veel waerachtige ridderlicke feyten dede alsser oyt gheloghen zijn van Gavaran oft Amadijs.”

“Maer segt my doch,” seyde de princesse, “van waer hy is, wie zijn cammeraten zijn ende waerom sy vreesen bekent te worden?” “Dat is my van mijnen meester soo hooge verboden,” antwoorde Urbande, “dat ic ’t selve om stervens wille niet en soude dorven doen. Nochtans sal ick, om dat ick seer wel op u betrouwe, mevrouwe, dat ghy niet en sout begeeren te wesen d’oorsaecke der qualickvaert van een so ellendige creatuyre als ick, u daer van yet wes openbaren, indien u ’t selve gelieft te sweeren gheensins te sullen uytbrenghen.”

“Sulcx beloof ick u op geloove van princesse,” seyde d’infante. “U sal dan ghelieven te verstaen, mevrouwe,” antwoorde hy, “dat den ridder mette groene wapenen van ’t alderedelste huys is van geheel Europa, beminnende tegenwoordich een jonckvrouwe so seer dat hy om hare liefde verlaten heeft zijn huys, goederen en ouderen. Meer en soude ick u niet dorven te kennen gheven.”

“Siet daer wel te propoost gheantwoort,” seyde de princesse. “In plaetse van mijne vraghe te voldoen hebdy my in meerder begheerte ghestelt om te moghen weten wie dese jonckvrouwe is. En doet u doch niet langher bidden, ick sweer u dat inder waerachticheyt daer van noyt woort uyt mijnen mont commen en sal!”
“Ghy quelt my soo seer ende doet my soo groote gelofte,” antwoorde den dwerch, “dat ick bedwongen worde [K6va] boven mijne meyninghe ende verbodt u te openbaeren dat den ridder met de swerte wapenen mijnen meester Palmerin van Olieven is, die deur zijne heerlijcke feyten soo grooten fame vercreghen heeft in Vranckrijck, vechtende voor de schoonheydt van zijn alderliefste. Den anderen heet Ptolomeus ende is eenen Greeschen ridder, maer den ridder mette groene wapenen daer ick vlus van ghesproocken hebbe, is den prince Trineus, sone van den keyser van Duytslandt, den welcken alle zijne vryheyt in sulcker manieren slave ghemaeckt heeft van uwe excellente schoonheyt dat hy tegens zijn devoir ende natuyrlicke liefde sijnen vader bedroghen heeft, gheveynsende te trecken tot bystandt vanden coninck van Noorweghen, maer in plaetse van dien heeft hy hem zijnen grooten vyant vertoont, om geene andere oorsaecken als om u te doen kennen zijne groote begeerten van u noch te maecken keyserinne van Duytslant. Derhalven en wilt doch gheen oorsaecke zijn van een alsulcken persoone ende edelen ridders doot, die hy sonder twijffel cortelinghe moet sterven indien ghy hem niet gheringe verseeckeringe en doet van uwe vergeldinge der weder liefde, daer van hy de weygeringe so seere vreest dat hy dieshalven niet min en lijt als eenen armen gepijnicht wordende martelaer, uyt het welcke uwe barmherticheydt hem alleene can verlossen.”

Als Agriole den dwerch alsoo hoorde spreecken wertse meer verwondert als oftse eenich wonderbaerlijck visioen vanden Hemel gesien haddde, soo datse een wijle tijts bleef staen sonder spreecken, antwoordende nochtans ten lesten: “Hoe ist mogelijc dat dit Trineus, sone vanden keyser van Duytslant soude moghen wesen, aengesien de groote vyantschap [K6vb] tusschen onse vaderen? Voorwaer, ic en cant niet gelooven!”

“Ic verloochent mijn overoldevader,” seyde den dwerch, “indient also niet en is, maer soo veel aengenamer behoort u zijnen dienst te sijn, mevrouwe ...”

“Indient alsoo is,” seyde de princesse, “so is het buyten mijn machte hem weerdichlicken te recompenseeren. Nochtans en sal ick daeromme niet laten van hem met een goede affectie onderdanich te zijn in alle ’t ghene dat de eere lijden mach. Maer ick bidde u dat ghy heurluyden dese onse t’samenspreeckinge ymmers niet openbaren en wilt.”

“Mevrouwe,” antwoorde Urbande, “ick sal u seer gheerne obedieeren in alle andere saecken, maer in desen dunckt my onweerdich te sullen werden den naem van getrouwen dienaer indien ic desen prince, sonderlinghe om dat zijne droefheyt mijns meesters quellinge is, niet en openbaerde datter so veele courtoysheyts in u bevonden wort als uwe groote schoonheyt beloovende is, om also een weynich te verlichten zijn groot verdriet, ’t welck hem al levende doet sterven.”

“Nochtans wacht u boven al wel,” repliceerde Agriole, “van hem wijs te maecken eenich sot faveur, streckende tegens mijn eere, want hy hem daer inne bedrogen soude vinden, hoe wel dat ic hem een seer goede affectie toedrage, maer ’t selve gheschiet alleene deur de goede diensten die hy mijnen vader bewesen heeft.”

“Mevrouwe,” antwoorde den dwerch, “hy is alsulcken deuchdelijcken ridder dat hy selfs gheensins en soude begeeren eenige saecke die de redenen niet en vereyschte.”

Ende hier met aen de princesse de reverentie ghedaen hebbende, en was hy nauwelijcx van heur gegaen als den coninck, die van dien dach oock des smorghens vroech ’t playsier van de jachte ghenomen hadde, wederomme quam, vinden[K7ra][d]ende hem onder de schaduwe der boo[m]en, verbeyde de coninginne met hare [j]offrouwen, aen wien de heeren ende [r]idderen de reverentie ghedaen heb[b]ende, vertrock hem een yeghelijck nae [zi]jn logement, waer deur Trineus [U]rbande vondt inde tenten van Pal[m]erijn, den welcken hy aldaer aen een [z]ijde trock, hem vraghende oft hy in [zi]jne saecken niet uytghericht en hadde. Waer op den dwerch, willende aen [b]eyde zijn profijt soecken, antwoorde: “Indien ick daer mede wist te winnen [u]we gratie, mijn heer, ick soude u open[b]aren een saecke die weerdich is om u [b]lijde te maecken.”

“Mijn vrient,” antwoor[d]e Trineus, “segt het my doch sonder [l]anger vertoeven, ghy en sult daer voor [n]iet ongerecompenseert blijven.”

Doen [v]ertelde hy hem ’t gheheele propooste [d]at hy met de princesse gehouden had[d]e, daer toe hy oock niet en vergat van [’t] zijne yet wes by te doen, hem ghehee[l]ijcken verseeckerende dat sy niet min op hem als hy op haer verlieft en was.

Wildy nu vraghen oft hyder blijde om was? Peynster eens op ... Jae hy, voorwaer! Ende in sulcker voeghen dat hy [d]ochte te zijn in een vande alderschoon[s]te paradijsen die Epicurus oyt inven[t]eerde. Waerom hy Urbande omhels[d]e ende seyde: “Och mijn vrient, wat be[l]ieft u dat ick u geve? Wat begeert ghy [v]an my? Eyscht vryelijck, want ghy [h]ebt my met dese tijdinghe mijn leven wederom ghegheven. Maer naedemael [’t] beginsel goet is, so behoortmen ’t eyn[d]e voorts te vervolgen.”

“Ghy weet wel, mijn heere,” antwoorde hy, “dat ick t’uwen dienste gheboren ben.”

“Neempt dan desen esmeraude,” seyde den prince, “ende wilt heur so gheringe als ghy daer [t]oe de ghelegentheyt vint, bidden datse dien gelieve te dragen in gedachtenise vanden ghenen sy de doot ende ’t leven in [K7rb] heure handen heeft.”

Tot welcken eynde den dwerch den rinck ontfing vanden prince, den welcken nae den middach de coninghinne in haer camer ginck visiteeren, alwaer Palmerin met veele meer andere ridders ende joffrouwen albereets met haer was deviseerende inde teghenwoordicheydt vande princesse Agriole, die Trineus so gheringhe niet en hadde sien incomen oft sy wort hopende dat den dwerch hem haer goet faveur geopenbaert soude hebben, hem so neerstich aenschouwende dat hy haer in sulcker manieren wort behaghende dat sy heur veel geluckigher achte van bemint te worden als te beminnen. Waer teghens den prince groot verlanghen hadde om heur te mogen aenspreecken, daer van hy hem nochtans langher als een halve ure, ick en weet niet deur wat vreese ofte bloodicheyt onthielde, niettemin verstoute hem de liefde ten lesten alsoo dat hy hem met een gracieuselijcke ghemaniertheydt by zijn princesse voechde, de welcke hem oock met soo goede affectie ontfinghe dat Trineus effen zijn hant op haer ronde borstgens gheleyt hadde als t’zijnder quader avontueren den coninck in de camer quam segghen dat de jaghers ’t hert, ’t welck den voorleden dach over de panden ghespronghen was, achtervolgende ’t hynde, wederom int besette bos hadden sien loopen, “so dat wy’t morgen,” seyde hy, “lichtelic sullen mogen betrappen.”

Ende op datse dan de jachte des morgens so veel te vroeger soude mogen beginnen, wilde hem een yegelijck na zijn rustplaetse vertrecken, so dat Trineus voor dese reyse de partye moste uytstellen ende ginck met Palmerijn ende Ptolomeus nae heur tenten, alwaer Palmerijn hem te ruste geleyt hebbende, so geringe niet int slape gevallen en was oft hy worde gequelt met eenen verdrie[K7va]telijcken droom. Hem dochte dat hy int gheselschap van den coninck op de jachte was, alwaer hy uyt eenen donckeren hol eenen grooten wreeden leeuw sach commen, den welcken beginnende te briesschen ende te schudden metten hoofde, op hem viel met sulcker furie dat hy met zijne clauwen deurrete zijne wapenen ende brack alle de malien van zijn pantsier, hem soo veele te doen maeckende dat hy int perijckel meynde te blijven. Van welcke quellinghe zijns gheests hy soo seere verschrickt wort dattet Trineus, die beneffens hem lach, gewaer worde ende hem aenstiet, vraghende wat zijn wonderbaerlijck getier inden slaep beduyde. Van welcken aenstoot Palmerin gantsch verbaest in den bedde opsprong ende gheheel wacker zijnde, vertelde hy Trineus zijnen droom, mede tot hem segghende: “Mijn heere, my dunckt goet te zijn dat wy morghen als wy met het ander gheselschap uytrijden, ons wapenen om dat sulcke verschrickinghen somtijts niet veel goets en beduyden, hoe wel datse de meeste tijt maer fantasyen en zijn.”

“Doen wy alsoot u ghelieft,” antwoorde Trineus, die hier om met zijne twee cammeraten smorghens in heure volle wapenen, uytghenomen de helmetten met de lancien, die heur hare schiltknechten naedroeghen, den coninck eenen gheluckighen morgen ginghen wenschen, den welcken hem van alsulcke toerustinghe seer verwonderden, vreesende oft haer yet misdaen hadde gheweest, ende vraechde heur wat sulcx beduyde. “Uwe majesteyt is seer wel bekent,” antwoorde Palmerijn, “dat eenen ridder altijts bereyt behoort te wesen tot alle avontueren, en soo wy dan niet en weten wat fortuynen ons souden moghen ghebeueren tusschen al nu ende onse wedercomste, daeromme [K7vb] hebben wy onse wapenen aenghedaen tot uwe majesteyts meerder verseeckeringe.”

“Uwe voorsichticheyt staet grootelijcx te prijsen,” antwoorde den coninc, die hier na mette meestepaert van zijne heeren ende ridderen op de jachte reet te veltwaert inne, alwaerse een singuliere gheneuchte namen in te sien naloopen, om laege werpen, vangen ende doden de harten, dassen, wilde ossen, swijnen ende andere wilde beesten, het welcke den coninck so wel behaechde dat hy voor hem nam aldaer noch vijf ofte ses daghen te logeeren.

Hoe dat de koning van Engeland na de victorie tegen de koning van Schotland ging visiteren zijn koningin en van het deerlijke onthaal die de drie Griekse ridders geschiedde. Het 50 kapittel.

Na dat de hertog van Tintriel zijn zaken uitgericht ha zoals voorzegt is trok de koning van Engeland met de drie buitenlandse ridders uit Corfan om te gaan bezoeken de koningin die zijn komst zo gauw niet verstaan had of zij zond hem tegemoet zijn eerste zoon, Falerike genoemd die niet meer dan tien jaren oud was die, na dat hij zijn vader de reverentie bewezen had, hem terstond als van tevoren daartoe onderwezen was, voegde bij de drie onbekende ridders. Na dat hij die [K5rb] fatsoenlijk welkom geheten had bedankte hij ze hoog van de bijstand wat zij zijn vader gedaan hadden en koutte met ze voorts zo lang tot at ze kwamen in het kasteel, aan de poorten ervan een ontelbaar getal van volk stond die riepen met luide stemmen: “Gelukkig moeten de ridders zijn die onze koning van de dood en Engeland van zijn vijanden verlost hebben!” Verder reden ze tot op de voorplaats en vonden aldaar de koningin met haar vrouwen samen met de prinses Agriole die zich uit alle juffrouwen vertoonde gelijk de planeet Venus onder de andere sterren, zo dat de prins van Duitsland door haar gezicht met zo’n grote verbazing bevangen werd als de dief die men op zijn misdaad betrapt, in zulke manieren dat hij zonder enige acht te nemen op hetgeen dat hem de jonge heer Falerike zei bijna van het paard meende te vallen. Maar Palmerijn trok hem zo stijf bij zijn mantel dat hij uit de slaap van deze diepe gedachten gewekt werd en de koningin gelukwenste, met zulke vrees nochtans dat toen hij de moeder gegroet had tegen de dochter niet spreken kon, maar moeste haar de reverentie alleen met uiterlijke tekens bewijzen. Wat zij niettemin in grote dank aannam en tot hem en zei: “Mijn heer, ben je niet diegene die de groene wapens voerde en kortgeleden aan een van mijn juffrouwen beloofde aan mijn vader bijstand te doen?”

“Ik ben het geweest, mevrouw,” antwoorde de prins, “die al zulke affectie diensten gepresenteerd heb aan uw gebod wat mij al zulke moed gegeven heeft dat ik mede naar mijn kleine vermogen mijn best gedaan [K5va] heb om voor uw vader te helpen verkrijgen de victorie die als zijne majesteit die niet gevolgd zou zijn zo zou mij de dood ook niet vergund hebben als nu te doen deze ootmoedige verzoeking: Dat uw gratie wil gelieven mij te vergeven de misdaad die nochtans verdient de aller grootste bestraffing, niet die een barmhartig hart, maar de gedachten van een der aller wreedste tiran zouden mogen bedenken om niet gedaan te hebben de behoorlijke eerbewijzen aan diegene die de meeste eer waardig is van alle prinsessen die niet alleen tegenwoordig onder de omloop der hemel leven, maar ook van allen in de voorgaande tijden dit fundament der wereld betreden hebben.”

“Mijn heer,” antwoorde de prinses, “de misdaad staat te achten bij te misdaan. Overmits ik dan dit met goede reden geen misdaad acht zo kan er ook geen vergeving vallen, waarom ik niet vanwege enig fout bij u geschiet, maar om uw begeerte te voldoen, u het niet alleen vergeef, maar omdat gij mijn vader van de dood en Engeland van de Schotten verlost hebt, ken ik u ook schuldig te wezen een voor mij onmogelijk zijnde vergoeding, waarvan ik nochtans niet zal laten te volbrengen zo veel als mijn macht uitrichten kan in al hetgeen dat ik voor u aan mijn heer de koning ter wege zou mogen brengen.”

“’t Minste punt van uw goeden wie, mevrouw,” antwoorde de prins, “kan mij niet alleen meer als te veel schadeloosstellen veroorzaakt ook in mij daarboven een al zulke genegenheid tot uw dienst dat indien ik kon raden uw gedachten met het volbrengen van die niet zou wachten tot de uitspraak van uw gebod.”

En toen hij dit [K5vb] gezegd had kwamen ze in de zaal, alwaar een heerlijk koninklijk banket bereid was waaraan Trineus en de prinses Agriole tegenover de andere gezet werden waardoor ondertussen de ogen van de prins gedurig de boodschap van de begeert van zijn hart droegen aan mevrouw de prinses. Die de god Cupido van alle tegenstand ontwapend zag, ook alzo verwonden dat ze haar gezicht van de prins nauwelijks een ogenblik onttrekken kon tot dat zich iedereen naar zijn rustplaats vertrok. Alwaar de prins de liefde zo zeer kwelde dat hij zonder de hoop die hem Palmerijn gaf in groot perikel vanwege desperaat zou gestaan hebben. Terwijl de prinses van dezelfde ziekte ook alzo behandeld werd dat ze ’s avonds toen ze te bed ging zo veel gerust had als dat ze ‘s morgens dat ze opstond een uur voordat de koning met al zijn hofhouding naar Londen trok. Op welke reis Trineus hem zo nabij de juffrouwen voegde als mogelijk was om zijn ogen te mogen voeden met het gezicht van diegene die hij meende nimmermeer genoeg te kunnen aanschouwen. Aldus voort passerend kwamen ze omtrent de middag door een genoeglijk bos waarin de frisse koelte onder de schaduw der dicht geplante bomen om de hitte van de heldere zonneschijn omdat het de tijd was dat de vurige hond domineerde over de hemelen het de koning zo goed behaagde dat hij aldaar zijn tenten liet spannen en zijn noenmaal hield, waarvan de tafels zo gauw niet opgenomen waren of hij reedt de haas jagen waarin zijne majesteit zulke genoegens nam dat hij besloot aldaar noch enige dagen te verblijven en beraamde [K6ra]de volgende dag ’s morgens de tijdkorting van het hert in de panden te jagen. Daarna ontmoeten ze een wild varken gewapend met al zulke slagtanden als men in lanen tijd niet gezien had wat gerakt werd met een pijl en werd voorts overvallen van de geleidehonden en doggen waartegen het noch wonder deed eer zij het te onderbrachten. In het wederom keren vertoonde hem een grote das waarnaar met grote snelheid liepen de hazewinden die gevolgd werden van brakken en hoornblazers die zulk gerucht maakten dat het beeste in voortijden van Palamides zo zeer gejaagd werd niet desgelijks deed. Toen die gevangen was keerde de koning wederom naar zijn tenten alwaar de juffrouwen de gevangen beesten getoond werden en alle ridders aan de konings tafel ’t avondmaal zeer heerlijk opgediend werd en vertrok zich iedereen naar zijn rustplaats in de mening van de volgende dag de genoegens van de jacht wederom te genieten.

Maar ondertussen was Urbande, als diegenen die in geen doof oor ontvangen had ’t bevel van de rozennobels van Trineus alle middelen zocht om de prins zijn begeerte in het werk te mogen stellen, waarin hem het fortuin gunstig was, liet de juffrouwen vooral een genoegen nemen in met hem, overmits zijne wanschapenheid de tijd te korten waardoor de infante zulke gemeenzaamheid met hem kreeg dat ze hem de ‘s morgens toen hij twee of drie keer voorbij haar tent gepasseerd was tenslotte liet binnen roepen en hem alleen nam zei ze: “Urbande, mijn vriend, zal je mij de waarheid niet verzwijgen van zaak die ik op u begeren zal?”

“Gebied vrij [K6rbl], mevrouw,” antwoorde de dwerg, “daar is geen ding in mijn macht dat ik voor u niet zou willen volbrengen, voor behalve de schade van mijn meester.”

“Wie van drie is uw meester?”, vroeg Agriole.

“’t Is diegenen,” antwoorde hij, “die de zwarte wapens voerde in de slachting waarin hij zo veel waarachtige ridderlijke feiten deed als er ooit gelogen zijn van Gavaran of Amadijs.”

“Maar zeg mij toch,” zei de prinses, “van waar hij is, wie zijn kameraden zijn en waarom zij vreze bekend te worden?” “Dat is mij van mijn meester zo hoog verboden,” antwoorde Urbande, “dat ik ’het zelf om sterven wil niet zou durven doen. Nochtans zal ik, om dat ik zeer goed op u vertrouw, mevrouw, dat gij niet zou begeren te wezen de oorzaak der kwalijke gang van een zo ellendig creatuur als ik u daarvan iets weet te openbaren, indien u ’het zelf gelieft te zweren het geenszins te zullen uitbrengen.”

“Zulks beloof ik u op geloof van prinses,” zei de infante. “U zal dan gelieven te verstaan, mevrouw,” antwoorde hij, “dat de ridder met de groene wapens van ’t aller edelste huis is van geheel Europa, bemint tegenwoordig een jonkvrouw zo zeer dat hij om haar liefde verlaten heeft zijn huis, goederen en ouders. Meer zou ik u niet durven te kennen geven.”

“Zie daar goed te opzet geantwoord,” zei de prinses. “In plaats van mijn vraag te voldoen heb mij mij in meerder begeerte gesteld om te mogen weten wie deze jonkvrouw is. En dot u doch niet langer bidden, ik zweer u dat in de waarheid daarvan nooit een woord uit mijn mond komen zal!”
“Gij kwelt mij zo zeer en doet mij zo grote gelofte,” antwoorde de dwerg, “dat ik gedwongen werd [K6va] boven mijn mening en verbod u te openbaren dat de ridder met de zwarte wapens mijn meester Palmerijn van Olijve is die door zijn heerlijke feiten zo’n grote faam verkregen heeft in Frankrijk die vocht voor de schoonheid van zijn allerliefste. De andere heet Ptolomeus en is een Griekse ridder, maar de ridder met de groene wapens daar ik vlug van gesproken heb is de prins Trineus, zoon van de keizer van Duitsland die al zijn vrijheid in zulke manieren slaaf gemaakt heeft van uwe excellente schoonheid dat hij teges zijn plicht en natuurlijke liefde zijn vader bedrogen heeft en veinsde te trekken tot bijstand van de koning van Noorwegen, maar in plaats van die heeft hij hem zijn grote vijand getoond om geen andere oorzaak dan om u te doen kennen zijn grote begeerten van u noch te maken keizerin van Duitsland. Derhalve wil doch geen oorzaak zijn van een al zulk persoon en edele ridders dood die hij zonder twijfel gauw moet sterven indien gij hem niet gauw verzekering doet van uw vergelding der wederliefde, waarvan hij de weigering zo zeer vreest dat hij derhalve niet minder lijdt dan als een arme gepijnigd wordende martelaar waaruit uw barmhartigheid hem alleen kan verlossen.”

Toen Agriole de dwerg alzo hoorde spreken werd ze meer verwonder dan alsof ze enig wonderbaarlijk visioen van de Hemel gezien had zodat ze een tijdje bleef staan zonde te spreken en antwoorde nochtans tenslotte: “Hoe is het mogelijk dat dit Trineus, zoon van de keizer van Duitsland zou mogen wezen, aangezien de grote vijandschap [K6vb] tussen onze vaders? Voorwaar, ik kan het niet geloven!”

“Ik verloochen het mijn overgrootvader,” zei de dwerg, “indien het alzo niet is, maar zo veel aangenamer behoort u zijn dienst te zijn, mevrouw ...”

“Indien het alzo is,” zei de prinses, “zo is het buiten mijn machte hem waardig te vergoeden. Nochtans zal ik het daarom niet laten van hem met een goede affectie onderdanig te zijn in alle hetgeen dat de eer lijden mach. Maar ik bid u dat gij ze deze onze tezamen spreken immers niet openbaren wilt.”

“Mevrouw,” antwoorde Urbande, “ik zal u zeer graag gehoorzamen in alle andere zaken, maar in deze dunkt mij het onwaardig te zullen worden de naam van getrouwe dienaar indien ik deze prins, vooral omdat zijne droefheid mijn meesters kwelling is en niet en openbaarde dat er zo vele hoffelijkheid in u bevonden wordt als uw grote schoonheid beloofd om alzo een weinig te verlichten zijn groot verdriet, wat hem al levende doet sterven.”

“Nochtans wacht u boven al wel,” repliceerde Agriole, “van hem wijs te maken enig zoete gunst die strekt tegen mijn eer want hij zou hem daarin bedrogen vinden, hoe wel dat ik hem een zeer goede affectie toedraag, maar dat geschiedt alleen door de goede diensten die hij mijn vader bewezen heeft.”

“Mevrouw,” antwoorde de dwerg, “hij is al zulke deugdelijke ridder dat hij zelf geenszins zou begeren enige zaak die de redenen niet eisten.”

En hiermee heeft hij aan de prinses de reverentie gedaan en was hij nauwelijks van haar gegaan toen de koning, die van die dag ook de ‘s morgens vroeg ’t plezier van de jacht genomen had wederom kwam en vond [K7ra] hem onder de schaduw der bomen en wachtte op koningin met haar juffrouwen aan wie de heren en ridders de reverentie gedaan hadden en vertrok hem iedereen naar zijn logement waardoor Trineus Urbande vond in de tenten van Palmerijn die hij aldaar aan een zijde trok en hem vroeg of hij in zijn zaken iets uitgericht had. Waarop de dwerg, wilde aan beide zijn profijt zocht, antwoorde: “Indien ik daarmee wist te winnen uw gratie, mijn heer, ik zou u openbaren een zaak die waardig is om u blijde te maken.”

“Mijn vriend,” antwoorde Trineus, “zeg het mij toch zonder langer vertoeven, gij zal daarvoor niet zonder vergoeding blijven.”

Toen vertelde hij hem de gehele opzet dat hij met de prinses gehouden had, daartoe hij ook niet vergat van ’t zijne iets anders bij te doen en hem geheel verzekerde dat zij niet minder op hem dan hij op haar verliefd was.

Wil je nu vragen of hij er blijde om was? Peinst er eens op ... Ja hij, voorwaar! En in zulke voegen dat hij dacht te zijn in een van de allermooiste paradijzen die Epicurus ooit uitvond. Waarom hij Urbande omhelsde en zei: “Och mijn vriend, wat belieft u dat ik u geef? Wat begeert gij van mij? Eis vrij, want gij hebt mij met deze tijding mijn leven wederom gegeven. Maar nadat ’t begin goed i, zo behoort men ’t einde voorts te vervolgen.”

“Gij weet wel, mijn heer” antwoorde hij, “dat ik te uwen dienste geboren ben.”

“Neem dan deze smaragd,” zei de prins, “en wil die haar zo gauw als gij daar toe de gelegenheid vindt bidden dat ze die gelieve te dragen in gedachtenis van diegene zij de dood en ’t leven in [K7rb] haar handen heeft.”

Tot dat doel de dwerg de ring ontving van de prins die na de middag de koningin in haar kamer ging visiteren alwaar Palmerijn met veel meer andere ridders en juffrouwen al gereed met ze te kouten in de tegenwoordigheid van de prinses Agriole die Trineus zo gauw niet had zien in komen of zij hoopte dat de dwerg hem haar goede gunst geopenbaard zou hebben en hem zo naarstig aanschouwde dat hij haar in zulke manieren behaagde dat zij zich veel gelukkiger achtte van bemind te worden dan te beminnen. Waartegen de prins groot verlangen had om haar te mogen aanspreken waarvan hij hem nochtans langer dan een half uur, ik weet niet door wat vrees of bangheid zich onthield, niettemin verstoutte hem de liefde tenslotte alzo dat hij hem met een gracieuze gemanierdheid bij zijn prinses voegde die hem ook met zo goede affectie ontving dat Trineus even zijn hand op haar ronde borstjes gelegd had als tot zijn kwaad avontuur de koning in de kamer kwam zeggen dat de jagers ’t hert, wat de voorleden dag over de paden gesprongen was achtervolgen die wederom in het bezette bos had zien lopen, “ zodat wij het morgen,” zei hij, “licht zullen mogen betrappen.”

En op dat ze dan de jacht de morgen zo veel te vroeger zou mogen beginnen wilde hem iedereen na zijn rustplaats vertrekken zo dat Trineus voor deze keer de partij moest uitstellen en ging met Palmerijn en Ptolomeus naar hun tenten alwaar Palmerijn zich te ruste geleegd had die zo gauw niet in de slaap gevallen was of hij werd gekweld met een verdrietige [7va] droom. Hij dacht dat hij in het gezelschap van de koning op de jacht was alwaar hij uit een donker hol een grote wrede leeuw zag komen die begon te briesen en te schudden met het hoofd en op hem viel met zulke furie dat hij met zijn klauwen doorscheurde zijn wapens en brak alle maliën van zijn pantser en hem zo veel te doen maakte dat hij in het perikel meende te blijven. Van die kwelling van zijn geest hij zo zeer geschrokken werd dat het Trineus, die benevens hem lag, het gewaar werd en hem aanstootte en vroeg wat zijn wonderbaarlijk getier in de slaap betekende. Van die aanstoot Palmerijn gans verbaasd in het bed opsprong en geheel wakker werd en vertelde hij Trineus zijn droom en mede tot hem zei: “Mijn heer, mij dunkt goed te zijn dat wij morgen als wij met het ander gezelschap uitrijden ons wapens omdat zulke verschrikkingen somtijds niet veel goeds betekenen, hoe wel dat ze de meeste tijd maar fantasie zijn.”

“Doen wij alzo t u gelieft,” antwoorde Trineus, die hierom met zijn twee kameraden ‘s morgens in hun volle wapens, uitgezonderd de helmen met de lansen die van hun schildknechten nadroegen, de koning een gelukkige morgen gingen wensen die hem van al zulke toerusting zeer verwonderden en vreesde of ze iets misdaan was geweest en vroeg ze wat zulks betekende. “Uwe majesteit is zeer goed bekend,” antwoorde Palmerijn, “dat een ridder altijd bereid behoort te wezen tot alle avonturen en zo wij dan niet weten wat fortuin ons zouden mogen gebeuren tussen al nu en onze wederkomst, daarom [K7vb] hebben wij onze wapens aangedaan tot uwe majesteit meerder verzekering.”

“Uw voorzichtigheid staat zeer te prijzen,” antwoorde de koning, die hier a met het grootste paard van zijn heren en ridders op de jacht reedt te velde waart in al waar ze een uitzonderlijk genoegen namen in te zien nalopen, om laag werpen, vangen en doden der herten, dassen, wilde ossen, zwijnen en andere wilde beesten, wat de koning zo goed behaagde dat hij voor hem nam aldaar noch vijf of zes dagen te logeren.

Hoe de coninginne van Enghelandt met haer dochter Agriole gherooft, ende [deur] Palmerin ende Trineus wederomme verlost worden uyte handen vanden eyselijcken reuse Franarke. Het .LI. capittel.

Eenen dach reysens vant foreest alwaer den coninck teghenwoordich met zijne tenten logeerde, woonde eenen grouwelijcken reuse, een van de wreetste menschen des geheelen conincrijcx, Franarke genaemt, op een casteel, het sterckste van alle de andere des geheele provincie, ’t welche op hem ghevallen was nae den doot van zijnen vader, die sulcx met gewelt ontnomen hadde van eenen deuchdelicken ridder, zijnen ghebuyre, ende noch hadde den selven zijnen vader oock gerooft veele meer andere plaetsen met het eylandt van Madaleyne, waer van inde coninclicke weerdicheyt bleve Franarkes outsten broeder, die van Palmerin inde slachtinghe [K8ra] verslaghen was, als voorseyt is, ’t welc men desen reuse soo haest niet ghebootschapt en hadde oft hy besloot vastelijc hem aenden ridder die zijnen broeder ghedoot mocht hebben, te wreecken. Ende hierom oock, hoe wel hy daer te vorens altijt groote vrunt vande princen van Enghelant gheweest was, alle den overlast ende schade hem mogelijck zijnde te doen aen den coninck, den welcken met zijn gheselschap van de jachte wederomme comende, ontrent heure tenten hoordense een groot ghecrijs ende saghen eenen schiltknecht tot haer comen loopen soo seere als zijn peert runnen mochte. Den welcken ghearriveert zijnde, seyde haestelijc met een jammerlijc gheclach hoe dat den grouwelijcken reuse Franarke, heer vant casteel Garbonnes, nae heur uytrijden aldaer inde tenten ghecomen was ende met ghewelt gherooft hadde de coninginne met haer dochter. ’t Welck den coninck hoorende, meynde van rouwe te despereeren ende seyde: “Eylacy, nu heeft ons desen booswicht meer verdriets aengedaen als ons alle de voorgaende victorie vreuchde veroorsaecten!”

Maer Palmerin, sonder eenighe andere woorden te maecken, vraechde alleen wat wech sy ghereden waren. “Lancx dit foreest,” seyde den schiltknecht, “twelc schiet opt naeste dorp.”

Doen nam hy vlocx zijnen helm ende lancie, die hem Urbande nae droech, gaf zijn peert de sporen ende liep met vollen toome, soo ras ghevolcht wordende van Trineus ende Ptolomeus als heur moghelick was, ende runnende voorby de tenten sagense veele vrouwen ende joffrouwen tusschen ontrent veertich doode ridderen, die om haer coninghinne te beschermen ’t leven gheeyndicht hadden, staen: d’eene crijten, d’andere weenen, de derde de handen te samen slaen, ende de [K8rb] vierde de armen clancken, al in teycken van droefheydt; oock veele andere ridders heur in aller ijl wapenen om den reuse nae te volgen. ’t welck haerluyden noch meer beweechden van met vollen loope voort te rijden, vraghende alle de ghene die heur teghen quamen oft haer niet ontmoet en was den reuse Franarke.

Den welcken van verre siende datmen hem vervolchden, dede in aller ijl zijn volck voor hem rijden ende hielden hem ’t achterste.

Waer over hem eerst in ghesicht creech den prince Trineus, die daerom zijn peert, ’t welck seer snel loopen conde, in sulcker furie de sporen gaf dat hy zijne metghesellen meer als eenen boochscheut weechs te vooren quam, roepende tot den reuse: “Ghy valschen verrader ende roover, u boose meyninghe sal u failieren!”

Ende hierentusschen velde hy sijne lancie tegens zijnen vyant, die desghelijcx dede, waer deur zy so crachtich opten anderen runden dat Trineus met zijn sperre des reusen harnas deurdronghe ende gaf hem een cleyn wonde, daer hy hem nochtans niet meer om en beweechde als oft den prince teghens eenen toorn ghereden hadde, den welcken hy daerenteghens also groete dat hy hem met het hooft teghen d’aerde ende met de beenen in de locht wierp ende swaerlijc wonde. ’t Welck Palmerin, die den prince op de hacken volchde, siende, meynde dat hy doot gheweest ware, ende viel daeromme in sulcke toornicheyt aen dat noyt bedramt wilt swijn hem vehementer teghens zijnen jager betoonde als Palmerin teghens Franarke, seggende: “Ick sweer u by den almachtighen Godt dat ghy alhier u boosheydt betalen sult!”

Hier mede sloot hy zijn visier, stelde de lancie inden arrest ende liep met een groote rasernye teghens den reuse, den welcken zijn lancie, die hy [K8va] noch geheel hadde, falierde, maer Palmerin trefte hem een weynich onder de lendenen met sulcken ghewelt dat hy de platen van zijn harnas van een dede splijten, gevende hem deur sulcken splete een groote wonde. Ende voorts volbrenghende heuren loop ontmoetense den anderen alsoo mette lichamen ende schilden datse beyde ter aerden neder vielen, waer over Franarke, als grof ende swaer zijnde, hem soo gheringhe niet wederomme en conde oprichten oft Palmerijn, die prompt ende lichtveerdich op zijne voeten ghespronghen was, hadde hem albevorens so swaren slach op eene vande kuyten ghegheven dat zijn sweert achter op ’t scheenbeen af stuyte. Nochtans en maecktender den verhetsten reuse niet veel wercx af, maer sloech beyde de handen aen zijn onmatelijck groot sweert ende gaf daer mede eenen slach met den welcken hy zijnen vyant midsen van een meynde te houwen. Dan Palmerin dede een haestigen sprong ter zijden uyt, die hem Franarke, zijn sweert wederom verheffende, na wilde doen, maer zijn half afghehouden been en wilde sulcx van zijn grof lichaem niet verdraghen, soo dat hy op zijn een knye viel, van pijnen de locht met crijsschen ende roepen alsoo vervullende datmen daer van den weerclanc in alle de rontsom legghende berghen mochte hooren. Niettemin volbrocht hy al rasende den opgeheven slach nae Palmerin, die den selven wederom ontsprong, waer deur ’t punte van zijn sweert so diep in d’aerde viel datmen bycans een lanck woort soude hebben gesproocken eer hijt daer wederom uyt conde trecken. Waerentusschen Palmerin hem veerdichlijcken soo gheweldich sloech op den lochteren schouder dat hem den schilt uyte handt vlooch, ’t welc hy siende, liep hem voorts den helmet vant hooft rucken ende [K8vb] sloech sonder eenige ghenade so langhe op des reusen harden cop tot dat de herssenen daer uyt vloghen.

Hier en tusschen was Trineus wederomme te peerde gecomen ende ontmoete eenighe ridders van Franarke, die de coninghinne ende haer dochter, nae datse die van hare peerden ghestoken hadden om heur te beter te mogen weeren, voor haer jaechden, eene vande welcke die den prince ’t eerste aen quam, ontfinck van hem soo swaren slach op zijnen ongheluckighen schouder dat hem niet alleen ’t sweert uyte handen, maer oock zijnen arm vant lichaem vlooch. Waer van zijne wonden de dootelijcke pijne ghevoelende, ginck hy de reyse doen daer van niemant weder omme en comt. Soo dat Trineus siende desen ghepasseert te zijn, hem keerde tot eene vande andere, die hem braef voor zijne cammeraten wilde bethoonen, maer om dat hy ’t hooft qualijck gewapent hadde, ontfinck hy vanden prince alsulcken slach achter inde neck dat sijn keele voor de coude des ysers gevoelde, ende ginck sien waer den eersten gebleven was. Terwijlen hadde Ptolomeus oock eene albereets de siele uyt het lichhaem doen scheyden, ende ghebruyckte teghens de reste een seer groote couragie, die nochtans niet te ghelijcken en was by de manieren van Trineus wi[l]de teghenwoordicheyt vande ghene aen de welcke hy achte alle zijn gheluck oft ongheluck te hanghen, also zijnen moet vermeerderde dat hy niemant ter werelt sterck genoech en dochte te zijn om hem te moghen overwinnen. Maer gelijck de crachten, hoe groot datse oock zijn, de hoocherticheydt niet en connen ghelijcken, alsoo soude hy hem oock ten lesten in zijne meyninghe bedrogen hebben ghevonden om dat hem ende Ptolomeus alle de cloeckmoedige ridders [L1ra] van den reuse, vijfentwintich int ghetal zijnde, rontsom int midden van heurluyden alsoo begonsten te besluyten ende benauwen dat sy daer sonder twijffel ’t leven geeyndicht souden hebben, en hadden heur niet haestelijck te hulpe gecomen eenige edelluyden van den coninck, die Trineus wederom eenen moet gaven, waer deur hy zijne vyanden op nieus also bevocht dat hy tegens heuren danck ghenaeckte by de princesse Agriole, de welcke haren alderliefsten siende, sloech haer oogen ten hemel, clancte heure handen ende seyde: “Och edele ridder, God wil u met den uwen gratie verleenen dat ghy de victorie vercrijgen meucht over dese valsche schelmen!”

Van welcke woorden Trineus ’t gheluyt wel hoorde, dan en cost overmits ’t geruchte niet verstaen watse beduyden. Nochtans denckende datse van zijn alderliefste quamen, om hulpe roepende, voechde hy hem na den schiltknecht die de princesse verwaerde. Den welcken hem meynde te ontvluchten, maer den prince was hem so gheringe op de hacken dat hy hem met den eersten slach midsen van een hieuw, so dat zijn herte met het bovenste deel des lichaems op d’eene, ende de longe ende lever met het onderste deel op d’ander zijde van zijn peerde viel, Agriole, die meer doot als levendich dochte te wesen, met zijnen bloede besprenckelende, waer deur sy van flauwicheyt int gras neder viel. [W]aer op den prince, overmits de omcingelinge van zijne vyanden, geen acht en conde nemen, maer zijn hert geinflameert zijnde, viel so furieuselicken op de reste als eenen tyger den genen die haer jongen ontnomen heeft, vervolcht, slaende aen alle canten recht en dwers nae zijne vyanden. Die oock soo wel heur devoir deden datse albereets ses vande aengecomen ridders des conincx onder de [L1rb] politie van d’ander werelt hadden gesonden te leven, ende souden, niet tegenstaende wat Trineus hadde connen uytrichten, de reste lichtelick naeghestuyrt hebben, indien haer niet te hulpe gecomen en waren den coninck ende Palmerijn, dien van zijne majesteyt, terwijlen hy met den reuse int werck hadde geweest, achterhaelt was met vijftich andere ridders, die heur voort so cloeckelijck vertoonden datter niemant van ’t volck des reusen en ontquam, maer eynden aldaer alle miserabelicken heur leven. Waer nae den coninck van zijn peerdt tradt ende ginck by zijn coninginne, die met haer dochter al bevende ghelijck het lof op de boomen, God om hulpe waren aenroepende, tot heur segghende: “Mevrouwe, Godt heeft my huyden grooter gratie gedaen als my dunckt dat oyt creatuere heeft mogen ontfanghen, want mijn hope en was niet u oyt meer te sien.”

Waer op de bevreesde princessen niet een woordt en antwoorde, maer waeren noch soo verbaest deur het voorgaende perijckel ende het ghesichte van so veele dooden, die in heure presentie met de fonteynen, vloeyende uyt haere wonden, de groenicheyt des velts met roode vochticheydt waeren besprenghende, datse den coninck, so geringe sy by hem conden gheraken, om den hals vielen, seggende: “Och mijn heere, helpt ons doch slechs uyt dese grouwelicke plaetse!”

Het welcke zijne Majesteyt volbrocht, ende bevool zijnen neve Clerides dat hy den reuse met alle de doode lichaemen van het volck van dien soude doen branden, niet in meyninghe van eer, gelijck onse voorouderen deden, maer tot meerder schande van zijn gepasseerde boosheyt. “Hoe,” seyde de coninginne, ’t selve hoorende, “is den schelm doot? Wie heeft dit heerlijck feyt volbrocht?”

“Den selfsten,” [L1va] antwoorde den coninck, “die oorsaecke is geweest van mijne heerlicke victorie teghens het hooveerdich ende machtighe legher der Schotsen, waer van ic hem, al en waer my dese nieuwe verstercki[n]ghe des verbintenis t’hemwaerts niet geschiet, van alle mijn leven gheen ghenoechsame vergeldinghe en can doen.”

Welcke propooste geduyrende, dede Palmerijn, die niet teghenstaende zijne periculeuse feyten egeene quetsueren ontfanghen en hadde, Trineus van zijn peert beuren ende verbont zijne wonden
’t beste dat hy mochte, terwijlen den coninck by hem quam, vragende hoet met zijn cammeraet was. “Hy is seer gequetst, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “nochtans en dunckt my niet dat hy eenich perijckel des levens sal staen.”

In welcke woorden d’infante blijtschap ende droeffenis schepte, segghende tot heuren vader heur goet te duncken dat den ghewonden ridder in een rosbaere ghedraghen worde. Waeromme den coninck in aller ijl nae eene schickte, daer inne Trineus gheleyt worde. Ende nemende alsoo den rechten wech nae heure tenten quamense int vervolghen van dien ter plaetse daer op d’aerde neder ghespreyt lach het grouwelijcke doode lichaem van den reuse. Van wiens grootheydt niet alleen de coninghinne met haere dochter ende den geheelen troupe alsdoen eerst te deghe verwondert worde, maer oock den coninck selve, den welcken gheboodt datmen hem soude ontwapenen ende de wapenen met draghen. Oock verclaerde hy voorts alle zijne goederen, om de misdaet teghens den persoon van zijne majesteyt, gheleyt te sullen worden aen slandts domeynen, om ’t welck int werck te stellen van nooden was de landen vanden selven reuse wederomme in onder[L1vb]danicheyt te brenghen. Daer van den coninck, in zijne tenten ghearriveert zijnde, den last gaf aen den grave van Bonnoroye, die wel bemercte hem seer swaerlijck te sullen vallen zijn commissie ten eynde te brenghen, indien die van den casteele Garbonnes hen daer teghens wilden stellen. Waeromme hy met hem nam vijf hondert lichte peerden ende den helm ende schilt van Franarke, doende int aencomen ’t meestendeel van zijnen troupe verberghen ontrent het casteel, ende met dertich van dien reet hy aen de poorte, ghebiedende datse hem souden inlaten om een sonderlinghe oorsaecke van weghen Franarke, die hy seyde int gheselschap vanden coninck te zijn, ende in een teycken van verseeckeringhe dede hy heur toonen den helm met den schilt. Die van den casteele, denckende dat heuren heere alnoch so grooten vrient vanden coninck was als hy hem hier te voren verthoont hadde, want heur van Franarke van desen zijnen handel om die te secreeter te moghen uytrechten gantsch niet geopenbaert en was, gheloofden al wat heur den grave seyde, sonderlinge om datse sulcke seeckere teyckenen saghen. Waeromme sy hem neder lieten de brugghen ende open deden de poorten des casteels, de welcke hy met de dertich ridderen soo langhe inne hielden tot dat heur de andere te hulpe quamen, overvallende voorts met den gheheelen troupe ’t gantsche casteel, daer van sy alle ’t volck deur de scherpte des sweerts deden passeeren. Het welcke de andere steden ende sterckten van den reuse verstaen hebbende, begaeven hen alle goetwillichlijcken onder Bonnoroye als des coninckx lieutenant, die daer over stadthouderen ende gouverneuren by provisie ghestelt hebbende, [L2ra] daer na wederom trock na zijnen heere, den coninck, alwaer hy seer eerlijcken in grooter blijdtschap ontfanghen worde.

Hoe de koningin van Engeland met haar dochter Agriole geroofd en door Palmerijn en Trineus wederom verlost werden uit handen van de ijselijke reus Franarke. Het 51 kapittel.

Een dag reizen van het bos alwaar de koning tegenwoordig met zijn tenten logeerde woonde een gruwelijke reus, een van de wreedste mensen van het gehele koninkrijk, Franarke genaamd, op een kasteel, het sterkste van alle de andere van de gehele provincie, wat op hem gevallen was na de dood van zijn vader die zulks met geweld ontnomen had van een deugdelijke ridder, zijn buur, en noch had die zijn vader ook geroofd veel meer andere plaatsen met het eiland van Madaleyne waarvan in de koninklijke waardigheid bleef Franarke ‘s oudste broeder die van Palmerijn in de slachting [K8ra] verslagen was, als gezegd is, wat men deze reus zo gauw niet geboodschapt had of hij besloot vast hem aan de ridder die zijn broeder gedood mocht hebben te wreken. Hierom ook, hoe wel hij daar tevoren altijd een grote vriend van de prinsen van Engeland geweest was, alle overlast en schade die hem mogelijk was te doen aan de koning die met zijn gezelschap van de jacht wederom kwam en omtrent hun tenten hoorden ze een groot gekrijs en zagen een schildknecht tot ze komen lopen zo zeer als zijn paard rennen mocht. Toen die gearriveerd was zei haastig met een droevig geklaag hoe dat de gruwelijke reus Franarke, heer van het kasteel Garbonnes, na hun uitrijden aldaar in de tenten gekomen was en met geweld geroofd had de koningin met haar dochter. Wat de koning hoorde en meende van rouw te wanhopen en zei: “Helaas, nu heeft ons deze booswicht meer verdriet aangedaan dan ons alle de voorgaande victorie vreugde veroorzaakte!”

Maar Palmerijn, zonder enige andere woorden te maken, vroeg alleen wat weg zij gereden waren. “Langs dit bos,” zei de schildknecht, “wat ligt bij het naaste dorp.”

Toen nam hij vlug zijn helm en lans die hem Urbande na droeg en gaf zijn paard de sporen en liep met volle toom en zo ras gevolgd werd van Trineus en Ptolomeus als ze mogelijk konden en renden voorbij de tenten zagen ze vele vrouwen en juffrouwen tussen omtrent veertig dode ridders die om hun koningin te beschermen ’t leven geëindigd hadden en stond de ene te krijsen de tweede te wenen, de derde de handen tezamen slaan, en de[K8rb] vierde de armen slaan, alle in teken van droefheid; ook vele andere ridders die zich in allerijl wapende om de reus na te volgen. Wat ze noch meer bewoog van met volle loop voort te rijden en vroegen al diegene die ze tegenkwamen o ze niet ontmoet hadden de reus Franarke.

Die van verre zag dat men hem achtervolgde en liet in allerijl zijn volk voor hem rijden en hield zich in het achterste.

Waardoor hem eerst in het gezicht kreeg de prins Trineus die daarom zijn paard, wat zeer snel lopen kon, in zulke furie de sporen gaf dat hij zijn metgezellen meer dan een boogschot weegs tevoren kwam en riep tot de reus: “Gij valse verrader en rover, uw boze mening zal u falen!”

En ondertussen velde hij zijn lans tegen zijn vijand, die desgelijks deed, waardoor zij zo krachtig op de andere renden dat Trineus met zijn speer het harnas van de reus doordrong en gaf hem een kleine wonde, daar hij hem nochtans niet meer om bewoog dan alsof de prins tegen een toorn gereden had die hij daartegen alzo groette dat hij hem met het hoofd tegen de aarde en met de benen in de lucht wierp en zwaar verwonde. Wat Palmerijn, die de prins op de hakken volgde, zag en meende dat hij dood geweest was en viel daarom in zulke toorn aan dat nooit gedramd wild zwijn hem onstuimiger tegen zijn jager betoonde als Palmerijn tegen Franarke en zei: “Ik zweer u bij de almachtige God dat gij alhier uw boosheid betalen zal!”

Hiermee sloot hij zijn vizier en stelde de lans in het arrest en liep met een grote razernij tegen de reus die zijn lans die hij [K8va] noch geheel had faalde, maar Palmerijn trof hem een weinig onder de lendenen met zulk geweld dat hij de platen van zijn harnas vaneen liet splijten en gaf hem door zulke spleet een grote wonde. Voorts volbrachten ze hun loop en ontmoeten ze de andere alzo met de lichamen en schilden dat ze beide ter aarde neer vielen, waardoor Franarke die grof en zwaar was zich zo gauw niet wederom kon oprichten of Palmerijn, die prompt en lichtaardig op zijn voeten gesprongen was had hem al tevoren zo’ n zware slag op ene van de kuiten gegeven dat zijn zwaard achter op ’t scheenbeen afstuitte. Nochtans maakte err de verhitte reus er niet veel werk van, maar sloeg beidee handen aan zijn onmatig groot zwaard en gaf daarmee een slag waarmee hij zijn vijand midden vaneen meende te houwen. Dan Palmerijn deed een haastige sprong ter zijden uit die hem Franarke, zijn zwaard wederom verhief, na wilde doen, maar zijn half afgehouwen been wilde zulks van zijn grof lichaam niet verdragen zo dat hij op zijn ene knie viel en van pijnen de lucht met krijsen en roepen alzo vervulde dat men daarvan de weerklank in alle rondom liggende bergen mocht horen. Niettemin volbracht hij al razend de opgeheven slag naar Palmerijn die het wederom ontsprong waardoor de punt van zijn zwaard zo diep in de aarde viel dat men bijna een lang woord zou hebben gesproken eer hij het daar wederom uit kon trekken. En ondertussen hem Palmerijn vaardig en zo geweldig sloeg op de linkerschouder dat hem het schild uit de hand vloog, wat hij zag en liep hem voorts de helm van het hoofd te rukken en [K8vb] sloeg zonder enige genade zo lang op de reus harde kop tot dat de hersen daaruit vlogen.

Ondertussen was Trineus wederom te paard gekomen en ontmoette enige ridders van Franarke die de koningin en haar dochter, na dat ze die van hun paarden gestoken hadden om ze te beter te mogen verweren voor ze jaagden en de ene waarvan die de prins ’t eerste aan kwam ontving van hem zo’n zware slag op zijn ongelukkige schouder dat hem niet alleen ’t zwaard uit de handen, maar ook zijn arm van het lichaam vloog. Waarvan hij zijn wonden de dodelijke pijn voelde en ging hij de reis doen daarvan niemand wederom komt. Zodat Trineus zag dat deze gepasseerd was en keerde zich tot een van de andere die hem braaf voor zijn kameraden wilde tonen, maar om dat hij ’t hoofd kwalijk gewapend had ontving hij van de prins al zulk slag achter in de nek dat zijn keel voor de koude van het ijzer voelde en ging zien waar de eerste gebleven was. Ondertussen had Ptolomeus ook een al gereed de ziel uit het lichaam doen scheiden en gebruikte tegen de rest een zeer grote moed die nochtans niet te vergelijken was bij de manieren van Trineus want die wilde in de tegenwoordigheid van diegene aan die hij achtte al zijn geluk of ongeluk te hangen alzo zijn moed vermeerderde dat hij niemand ter wereld sterk genoeg dacht te zijn om hem te mogen overwinnen. Maar gelijk de krachten, hoe groot dat ze ook zijn, de hooghartigheid niet kunnen vergelijken, alzo zou hij hem ook tenslotte in zijn mening bedrogen hebben gevonden om dat hem en Ptolomeus alle kloekmoedige ridders [L1ra] van de reus, die vijfentwintig in het getal waren, rondom in het midden van ze alzo begonnen te omsluiten en benauwen dat zij daar zonder twijfel ’t leven geëindigd zouden hebben hadden ze niet haastig te hulp gekomen enige edellieden van de koning die Trineus wederom een moed gaven waardoor hij zijn vijanden opnieuw alzo bevocht dat hij tegen hun dank geraakte bij de prinses Agriole die haar allerliefsten zag en sloeg haar ogen ten hemel, klapte de handen en zei: “Och edele ridder, God wil u met de uwe gratie verlenen dat gij de victorie verkrijgen mag over deze valse schelmen!”

Van welke woorden Trineus ’t geluid wel hoorde, dan kon het overmits ’t gerucht niet verstaan wat ze betekenden. Nochtans dacht dat ze van zijn allerliefste kwamen die om hulp riep voegde hij hem nabij de schildknecht die de prinses bewaarde. Die hem meende te ontvluchten, maar de prins was hem zo gauw op de hakken dat hij hem met de eerste slag midden vaneen hieuw zo dat zijn hart met het bovenste deel van het lichaam op de en, en de longen en lever met het onderste deel op de andere zijde van zijn paard viel, Agriole, die meer dood dan levend dacht te wezen, was met zijn bloed besprengd, waardoor zij van flauwheid in het gras neer viel. Waarop de prins, overmits de omsingeling van zijn vijanden geen acht kon nemen, maar zijn hart dat ontvlamd was viel zo furieus op de rest als een tijger diegene die zijn jongen ontnomen heeft, achtervolgt, sloeg aan alle kanten recht en dwars naar zijn vijanden. Die ook zo goed hun plicht deden dat ze al gereed zes van de aangekomen ridders der koning onder de [1rb] politie van de andere wereld hadden gezonden te leven en zouden, niet tegenstaande wat Trineus had kunnen uitrichten, de rest licht nagestuurd hebben indien ze niet te hulp gekomen waren de koning en Palmerijn die van zijne majesteit, terwijl hij met de reus in het werk had geweest achterhaald was met vijftig andere ridders die zich voort zo kloek vertoonden dat er niemand van ’t volk van de reus ontkwam, maar eindigden aldaar alle miserabel hun leven. Waarna de koning van zijn paard steeg en ging bij zijn koningin die met haar dochter al bevende gelijk het lof op de bomen God om hulp aanriepen en tot ze zei: “Mevrouw, God heeft mij heden groter gratie gedaan als mij dunkt dat ooit creatuur heeft mogen ontvangen, want mijn hoop was niet u ooit meer te zien.”

Waarop de bevreesde prinses geen woord antwoorde, maar waren noch zo verbaasd door het voorgaande perikel en het gezicht van zo vele doden die in hun presentie met de bronnen vloeiden uit hun wonden die de groenheid van het veld met een rode vochtigheid besprengden dat ze de koning, zo gauw zij bij hem konden geraken om de hals vielen en zei: “Och mijn heer, help ons doch slechts uit deze gruwelijke plaats!”

Wat zijne Majesteit volbracht en beval zijn neef Clerides dat hij de reus met alle dode lichamen van het volk van die zou doen branden, niet in mening van eer gelijk onze voorouders deden, maar tot meerder schande van zijn gepasseerde boosheid. “Hoe,” zei de koningin, ’die het zelf hoorde, “is de schelm dood? Wie heeft dit heerlijke feit volbracht?”

“Dezelfde”[L1va] antwoorde de koning, “die oorzaak is geweest van mijn heerlijke victorie tegen het hovaardige en machtige leger der Schotten waarvan ik hem, al was mij deze nieuwe versterking en de verbintenis tot hem waart niet geschied, van al mijn leven geen voldoende vergelding kan doen.”

Welke opzet duurde liet Palmerijn die niet tegenstaande zijne periculeuze feiten geen kwetsing ontvangen had Trineus van zijn paard beuren en verbond zijn wonden ’t beste dat hij mocht terwijl de koning bij hem kwam en vroeg hoe het met zijn kameraad was. “Hij is zeer gekwetst, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “nochtans dunkt mij niet dat hij enig perikel van het levens zal staan.”

In welke woorden de infante blijdschap en droefenis schepte en zei tot haar vader haar goed te denken dat de gewonde ridder in een draagbaar gedragen werd. Waarom de koning in allerijl om een stuurde waarin Trineus gelegd werd. Ze namen alzo de rechte weg naar hun tenten en kwamen in het vervolg van die ter plaatse daar op de aarde neer gespreid lag het gruwelijke dode lichaam van de reus. Van wiens grootte niet alleen de koningin met har dochter en de gehele troep als toen eerst terdege verwonderd werden, maar ook de koning zelf die gebood dat men hem zou ontwapenen en de wapens mee dragen. Ook verklaarde hij voorts al zijn goederen, om de misdaad tegen de persoon van zijne majesteit, geleid te zullen worden aan lands domeinen, om wat in het werk te stellen wat van noden was de landen van die reus wederom in onderdanigheid [L1vbd] te brengen. Daarvan de koning die in zijn tent gearriveerd was de last gaf aan de graaf van Bonnoroye die wel bemerkte dat het hem zeer zwaar te zullen vallen zijn commissie ten einde te brengen indien die van het kasteel Garbonnes zich daartegen wilden stellen. Waarom hij met hem nam vijfhonderd lichte paarden en de helm en schild van Franarke en liet in het aankomen ’t meestendeel van zijn troep verbergen omtrent het kasteel, en met dertig van dien reedt hij aan de poort en gebood dat ze hem zouden inlaten om een bijzondere oorzaak vanwege Franarke die hij zei in het gezelschap van de koning te zijn en in een teken van verzekering liet hij ze tonen de helm met het schild. Die van het kasteel dachten dat hun heer als noch zo’n grote vriend van de koning was als hij hem hier tevoren vertoond had, want ze waren van Franarke van deze zijn handel om die te geheimer te mogen uitrichten gans niet geopenbaard en geloofden al wat ze de graaf zei, vooral omdat ze zulke zekere tekens zagen. Waarom zij hem neer lieten de brug en opendeden de poort van het kasteel die hij met de dertig ridders zo lang inhielden tot dat ze de andere te hulp kwamen en overvielen voorts met de gehele troep het ganse kasteel, waarvan zij al ’t volk door de scherpte van het zwaard lieten passeren. Wat de andere steden en sterkten van de reus verstaan hadden en begaven hen alle goedwillig onder Bonnoroye als de konings luitenant die daarover stadhouders en gouverneurs bij provisie gesteld had en[L2ra] daarna wederom trok naar zijn heer, de koning, alwaar hij zeer fatsoenlijk en in grote blijdschap ontvangen werd.

Van ’t propoost tusschen Palmerijn ende de princesse Agriole, nae dat hy den reuse Franarke verslaghen hadde, ende hoe den coninck wederomme nae Lonnen trock. Het .LIJ. capittel.

Den coninck in zijne tenten ghearriveert zijnde, dede terstondt neerstelijcken visiteren de quetsueren van alle zijne ghewonde ridderen, sonderlinghe van Trineus, die de medicijnmeesters seyden een wonde int weeck van zijnen lijve te hebben, seer periculeus zijnde, soo dat hem van nooden zijn soude aldaer stil op de selfste plaetse eenighe daghen lanck te verblijven. Waerom den coninck hem de eere wilde aendoen ende oock aldaer vertoeven, tot dat hy wederomme ghenoechsame sterckheyt om de reyse te connen verdragen, soude hebben vercregen. Ende op dat hy niet wederom onversiens overvallen en soude worden, dede hy eenen grooten hoop ruyters ende voetvolcx comen om alle nacht de wacht te doen soo lange gheduyrde dese daer blijvinge. Inden welcke den prince Trineus dickwils ghevisiteert worde vande coninginne, als oock van de princesse Agriole, die hem met hare presentie alsoo versachte een veel periculeuser wonde als die hy vant volck des reusen vercreghen hadde, dat hy wenschte zijne buytenste quetsueren langhe te moghen dueren op [L2rb] dat hy alsoo van zijne binnenste te beter mochte vercrijgen de genesinge. Waer toe hem Palmerijn, volghende zijne beloften, oock soo gunstich was dat hy op eenen naemiddach, terwijlen de coninginne Trineus met gheneuchelicke propoosten onderhielde, hem voechde by d’infante, so verre van alle het ander gheselschap, dat hy haer sonder eenighe vreese van ghehoort te worden zijn meyninghe wel openbaren mochte. Maer sy moghelijck grootere begheerten hebbende om te verstaen als Palmerijn om te kennen te gheven, begonste ’t eerst te spreecken, segghende: “Heer ridder, den coninck, mijnen vader, en can u nemmermeer ghenoechsaem recompenseren vande lofweerdighe diensten die ghy hem met uwe goede companie bewesen hebt, ten zy dat uwen goeden wille uwe verdiensten ghelieft te vercleynen ende die te stellen in een moghelijck zijnde voldoeninghe, daer toe ick van mijnent weghen sal doen al ’t ghene dat u eerlijck herte aen my sal ghelieven te versoecken.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerijn, “indien ick mijn heer den coninck eenighe diensten ghedaen mach hebben, daer van ben ick meer als weerdich gherecompenseert soo verre u die int minste punt aenghenaem zijn, om dat ghy twee ridderen, my ende mijnen cammeraet gheheelijcken onder u ghebodt hebt om de wille vanden derden die alhier int bedde leyt, zijnde een eenich sone vanden keyser van Duytslant, ende soo grootelijcx uwen gheaffectioneerden dienaer ende minnaer dat hem alle den tijdt die hy niet in uwen dienste en can te weghe brenghen, maer een verdriet dunckt te zijn, soo dat hy niet en heeft willen aen nemen het houwelijck van veele hooghe persoonen, om dat [L2va] hy vastelijck besloten heeft niemandt voor zijne princesse te ontfangen dan u mevrouwe, indien uwe gratie belieft desen getrouwen minnaer sulcken faveur te doen.”

Welck propoost hy noch voorts wilde vervolghen, als de princesse tot hem seyde: “Heer Palmerin, uwen dwerch heeft my albereets sijne saecken soo wel te kennen ghegheven dat ick my onweerdich soude achten ontfanghen te worden onder ’t ghetal van eenighe danckbaere jonckvrouwen indien ick den prince Trineus niet en beminde, al en waert maer omt perijckel daer hy hem om mijnent wille inne ghestelt heeft. Daeromme sal u gelieven hem vryelijck te verseeckeren dat de liefde niet alleene in hem en woont, maer oock alsulcke plaetse in my genomen heeft dat den tijt hem mogelijc sal openbaren mijne goede affectie.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerin, “daer en resteert anders niet tot des princen hoochste weldaet die hy ter werelt soude connen begeeren, dan dat uwe gratie te werck stelt dese goede affectie, de welck oock soude connen versachten de gramschap die den keyser over hem sal moghen nemen, van dat hy teghens zijnen wille, om de groote liefde die hy tot u draecht, te hulpe gecomen is mijn heer den coninck, uwen vader.”

“Ick sal al doen,” seyde de princesse, “dat my mijn heer ende mevrouwe ghebieden sullen.”

Waer op Palmerin antwoorde: “Ick gheloove vastelijck, mevrouwe, uwe discretie soo groot te wesen dat ghy u niet en sult stooten aen eenighe saecken van geender weerden, maer wech werpen de lichtveerdighe vrouwelijcke vreesen ende manlicken volbrenghen ’t ghene u maecken can de hoochste princesse van gheheel Westen.” “Ic bidde u, heer Palmerin,” seyde de princesse, “’t versoec hier [L2vb] van te willen uytstellen tot op een ander mael om [dat] het antwoorde van een so groote saecke vereyscht een langer bepeysinge. Nochtans sal ick den prince selfs aenspreecken om hem mijnen goeden wille van onderdanicheydt te toonen in al ’t ghene daer toe my de eere ende deucht den toome wil volghen laten, soo gheringhe als mijn moeder haer vertrocken sal hebben.”

De welcke voorts daer naer aen de twee ridderen oorlof nam, latende heur dochter vergeselschapt met twee joffrouwen alleene in de tente, alwaerse van Palmerin in zijnen arm geleyt worden tot aent bedde van den prince Trineus, den welcken sy de reverentie dede ende, ghelijck de gewoonte van sulcke persoonen is, inde presentie vande ghen[e] daer mede sy nochtans groote vrientschap te maecken ende vreuchde te hanteeren begheeren, grootelijcx bevreest ende beschaemt wordende, seydense tot hem met een neergeslagen ooge: “Heer ridder, hoe gaet het met uwe ghesontheydt, die van ons grootelijcx in zijne volcommenheyt begeert wort? Voorwaer, my mishaecht soo seer uwe quade fortuyne dat indien ick daer van eenich deel tot uwe verlichtinghe conde draeghen, [ick] de pijne van dien in sulcken gheval veel blijder soude lijden als ’t verdriet ’t welcke ick al nu deur compassie tot uwaerts ghevoelende ben.”

Als Trineus de princesse aldus gratieus teghens hem hoorde spreecken, en wiste hy nauwelijcx van grooter blijdtschap oft hy een waerachtig[e] stemme oft eenighe andere fantasy[e] hoorde, noch veel min wat hy op staende voet antwoorden soude. Twelc Palmerijn ontwaer wordende, wild[e] hy voor eerst het woort doen ende seyde: “Hy can nu seer haest ghenesen worden, mevrouwe, aenghesien da[t] [L3ra] hy by hem heeft de medicijnmeestersse die hem in een oogenblick can stellen in volcomen ghesontheyt.”

Ende dit geseyt hebbende, ginck hy van daer, gheveysende elders te doen te hebben. Waerentusschen Trineus uyt den slape van zijne groote onghewoonlijcke vreuchde ontwaect was ende seyde tot de princesse met eenen swaren sucht: “Mevrouwe, indien ghy schoon paert cont hebben in mijne quade fortuyne ende om my te verlichten een deel van dien afnaeme, soo soudy in plaets van my vorderlijck te wesen my een groote schade veroorsaecken, om dat ghy daer deur mijne wonden in mijn hert, ’t welck gheheelijc in u rust, sout overdraghen daer my die nu maer in buytenste deel van mijn lichaem en raecken, alwaerse my nae de ghemeyne opinie eenighe pijne souden moghen aendoen. Maer mijn oneyndelijcke ende onuytspreeckelijcke groote liefde heeft in my alsoo verandert ’t gemeyn gevoelen datse my in plaetse van sulcke pijnen veroorsakten een sonderlinghe blijtschap, alleene om dat ick die ghecreghen hebbe in al te cleynen dienste vande ghene in wiens behaghelijckheyt ick mijn leven employeerende de doodt geluckich soude gheacht worden by mijn verlangent hert, ’t welc sinder den eersten dach dat mijn ooghen uwe clare schoonheyt saghen blincken in foreest noyt een ooghenblick ruste, gheneuchte noch blijtschap heeft moghen hanteeren tot nu dat uwe presentie my ghelieft heeft te conforteren, mijn verdriet te doen verdwijnen ende mijnen geest te verheugen, in sulcker manieren dat ick geraeckt soude zijn tot een vol[c]omen aldergrootste blijtschap indien [d]aer onder soo groote gheneuchte niet en meugden eenen twijffel of mijn on[w]eerdicheyt deur uwe bermherticheyt noch inde gratie sal moghen geraken. [L3rb] Daerom sal u ghelieven, mevrouwe, so verre ghy uwen dienaer ’t leven schencken ende niet veroordeelen en wilt, in my sulcke quellende twijffelachticheydt te niet te doen.”

“Eylacy, mijn heere,” antwoorde de princesse, “ick ben albereets so verseeckert van uwe getrouwe liefde dat ick u niet en can laten tot versekeringhe van sulcke twijffelinghe te schencken in plaets van ’t uwe mijn hert, vervult zijnde met de hope dat wy ons noch eens te samen gheluckich ende wel te vreden sullen vinden.”
Welc propoost sy noch langher wilden volherden, maer de coninginne dede haer haestelijck roepen, waeromme sy den anderen moesten laeten. Niettemin creech den dwerch dien selfsten avont noch goede gheleghentheyt om aen de jonge princesse den esmeraude van weghen des princen te presenteeren, waer voor sy Urbande rijckelijc begaefde, ende den prince in plaetse van dien eenen schoonen diamant sont, die by hem in sulcke blijdtschap ontfanghen worde dat hy deur de hulpe van de neersticheyt der barbieren den sesten dach daer nae wederomme ghenoechsame sterckte vercrege om de moeyten des reysens te moghen verdragen.

Het welcke den coninck soo gheringhe niet verstaen en hadde oft hy reysden voorts naer de stadt van Lonnen, alwaer de drie Griecksche ridders met een groote eere in een triumphante incompste ontfanghen ende buyten de stadtpoorten vande heeren, officieren ende burghemeesteren met den coninck willecom gheheeten worden, ende ’t ghemeyne volck riep alle de straten lancx met luyder stemme: “Godt beware de drie ridderen die de coninghinne met haer dochter verlost hebben uyte handen vanden wreeden reuse!”

Het welcke alsoo langhe duyrde wes [L3va] tot datse int palleys quamen, alwaer den coninck heur dede logeeren in eene vande alderheerlijckste plaetsen, houdende t’heurder eeren open hof acht daghen lanck, inde welcke oock aldaer quamen alle de heeren, princen ende vermaerste ridderen des geheelen coninckrijcx, uytghenomen den hertoch van Galles, die hem excuseerde op den swaren crijch onlancx leden in zijne landen, ghelijck voor verhaelt is, ghepasseert. Nochtans was de schande van dat hy in Vranckrijck, vechtende voor de schoonheyt van Agriole, overwonmen hadde gheweest de grootste oorsake dat hy ’t hof schoude.

Alwaer dese drie onbekende ridders sulcken faveur vanden coninck toeghelaeten worde datse so ghemeynsaem inde camer van de coninghinne als van zijne majesteyt ginghen, waer deur Trineus, onder ’t dexel van de coninghinne te groeten, goede gheleghentheydt hadde om dickwils aen te spreecken zijn Agriole, tot de welcke hy op eenen morgenstont seyde: “Ick gheloof vastelijck, mevrouwe, dat u seer wel bekent is mijn onverdragelick lijden, ’t welck ick u nochtans niet laten en can te openbaren also van ure te ure vermeerderen dat het uwen getrouwen dienaer cortelincx zijn leven sal doen eyndighen so verre u niet en ghelieft ’t selve te versoeten met een lieffelijc faveur.”

“Mijn heere,” antwoorde de princesse, “uwe weerdicheyt en can niet alleen geecht worden te verdienen alsulcken leeghen state van mijnen dienaer, die de monarchie des gheheelen aertrijcx weerdich zijt te regeeren, maer noch soude ick my voor seer gheluckich achten indien ick u, mijn eere behouden, in eenighe gheliefte conde gedienstich zijn, maer ick bid u dat ghy my opentlick wilt verclaren, in wat manieren ghy dit lieffelijck faveur verstaet.”

[L3vb] Waer op den prince heur soo geringe niet en wilde antwoorden oft Palmerijn quam by heurluyden ende seyde: “Wel mevrouwe, sal ick u nu moghen noemen vrouwe van den prince van Duytslant?”

Maer Agriole beschaemt zijnde, sloech haer gesichte nederwaert sonder hem yet wes te antwoorden. Weshalven hy zijne reden voorts vervolchde, seggende: “Mevrouwe, indien ghy’t noch niet en zijt so rade ick u als eenen aldergetrousten vrient dat ghy u sonder langher uytstel tegenwoordelicken toecomende keyserinne van Duytslant maect ende tot dien eynde belooft met ons derwaerts te trecken, alwaer ghy van den keyser met sulcken blijden gelate ontfanghen sult worden dat ghy om de helfte van u leven niet en soudt willen desen goeden raet niet gevolcht te hebben, ende boven dien suldy daer mede de lofweerdige deucht doen vande vrede te veroorsaecken tusschen hem ende uwen vader.”

Waer op hem Agriole met eenen swaren sucht antwoorde: “Mijn heer, daer en is geen prince noch yemandt anders ter werelt levende die ick liever voor eenen heere ende man soude ontfanghen als mijn heer Trineus. Nochtans, also te vertrecken sonder de wetenschap vanden coninck ende de coninginne dunckt my tot cleyne eere te sullen connen worden gereeckent. Daerom bidde ick u dat ghy in dese sake deur uwe ghewoonelijcke voorsichticheyt also wilt ordineren dat wy de nijdige Fortuyne selfs geen oorsake van ongheluck en geven.”

Waer tegens Palmerijn haer soo vele vermaningen ende biddinghen van Trineus weghen voorhielde datse ten lesten zijne toeradinghen plaets gaf, beloovende met haer te reysen alwaer heur ghelieven soude. Daer van haer Trineus nae alle zijn vermoghen bedanckte, soo blijde [L4ra] zijnde dat hem dochte gheene grootere vreuchde op dese werelt by een mensch te connen ghenooten worden. Hoewel dat Palmerijn hier in niet veel gheringhere blijtschap en ontfing, als hopende deur desen middel corts wederomme te gheraecken in de presentie van zijn Polinarde, daer van hem dochte albereets hondert jaeren absent gheweest te zijn. Soo datse noch van den selfsten dach deur eene van die alderervarenste piloten die aldaer inde haven te vinden waren, een schip deden toerusten, waer inse Agriole secretelijc mede in Duytslandt meynden te nemen, tot welcken eynde sy den volgenden dach de meeste paert van heure goederen stilswijgent t’schepe deden om den toecommenden nacht te vertrecken. Maer de Fortuyne, siende datse alsoo nae heure fantasyen wilden voortvaren, hadde lust om heure nijdicheydt oock daer onder te menghen, doende int hof ghebeuren de navolghende avontuere.

Van de opzet tussen Palmerijn en de prinses Agriole na dat hij de reus Franarke verslagen had en hoe de koning wederom naar Londen vertrok. Het 52 kapittel.

Den koning die in zijn tent gearriveerd was liet terstond vlijtig visiteren de kwetsingen van al zijn gewonde ridders, vooral van Trineus, die de medicijnmeesters zeiden een wond in het weke van zijn lijf te hebben die zeer periculeus was zo dat hem van noden zijn zou aldaar stil op dezelfde plaats enige dagenlang te verblijven. Waarom de koning hem de eer wilde aandoen en ook aldaar vertoeven tot dat hij wederom voldoende sterkte om de reis te kunnen verdragen zou hebben verkregen. Op dat hij niet wederom onvoorziens overvallen zou worden liet hij een grote hoop ruiters en voetvolk komen om de hele nacht de wacht te doen dat zo lange duurde dat ze daar bleven. Waarin de prins Trineus dikwijls gevisiteerd werd van de koningin, als ook van de prinses Agriole, die hem met haar presentie alzo verzachte een veel periculeuzer wonde als die hij van het volk van de reus verkregen had, dat hij wenste zijn buitenste kwetsingen lang te mogen duren opdat [L2rb] hij alzo van zijn binnenste te beter mocht verkrijgen de genezing. Waartoe hem Palmerijn, volgde zijn beloften, ook zo gunstig was dat hij op een namiddag terwijl de koningin Trineus met genoeglijke opzetten onderhield, hem voegde bij de infante en zo ver van al het andere gezelschap dat hij haar zonder enige vrees van gehoord te worden zijn mening wel openbaren mocht. Maar omdat zij mogelijk grotere begeerte had om te verstaan als Palmerijn om te kennen te geven begon ze ’t eerste spreken en zei: “Heer ridder, de koning, mijn vader, kan u nimmermeer voldoende schadeloos stellen van de lofwaardige diensten die gij hem met uw goede compagnie bewezen hebt, tenzij dat uw goede wil uw verdiensten gelieft te verkleinen en die te stellen in een mogelijk zijnde voldoening daar toe ik vanwege mij zal doen al hetgeen dat u eerlijke hart aan mij zal gelieven te verzoeken.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “indien ik mijn heer de koning enige diensten gedaan mag hebben, daarvan ben ik meer dan waardig vergoed in zo verre u die in het minste punt aangenaam zijn om dat gij twee ridders, mij en mijn kameraad geheel onder uw gebod hebt om de wil van de derde die alhier in het bed ligt en dat is de enige zoon van de keizer van Duitsland en zo’n grote uw geaffecteerde dienaar en minnaar dat hem al de tijd die hij niet in uw dienste en kan te weeg brengen, maar een verdriet dunkt te zijn zo dat hij niet heeft willen aannemen het huwelijk van vele hoge personen omdat [L2va] hij vast besloten heeft niemand voor zijn prinses te ontvangen dan u mevrouw, indien uwe gratie belieft deze getrouwe minnaar zulke gunst te doen.”

Wat opzet hij noch voorts wilde vervolgen toen de prinses tot hem zei: “Heer Palmerijn, uw dwerg heeft mij al gereed zijn zaken zo goed te kennen gegeven dat ik mij onwaardig zou achten ontvangen te worden onder ’t getal van enige dankbare jonkvrouwen indien ik de prins Trineus niet beminde, al was het maar om t perikel daar hij hem om vanwege mij in gesteld heeft. Daarom zal het u gelieven hem vrij te verzekeren dat de liefde niet alleen in hem woont, maar ook al zulke plaats in mij genomen heeft dat de tijd hem mogelijk zal openbaren mijn goede affectie.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “daar resteert niets anders tot de prins zijn hoogste weldaad die hij ter wereld zou kunnen begeren dan dat uwe gratie te werk stelt deze goede affectie, die ook zou kunnen verzachten de gramschap die de keizer over hem zal mogen nemen van dat hij tegen zijn wil, om de grote liefde die hij tot u draagt, te hulp gekomen is mijn heer de koning, uw vader.”

“Ik zal alles doen,” zei de prinses, “dat mij mijn heer en mevrouw gebieden zullen.”

Waarop Palmerijn antwoorde: “Ik geloof vaste, mevrouw, uwe discretie zo groot te wezen dat gij u niet en zal stoten aan enige zaken van geen waarde, maar wegwerpen de lichtvaardige vrouwelijke vrees en manlijk volbrengen hetgeen u maken kan de hoogste prinses van geheel Westen.” “Ik bid u, heer Palmerijn,” zei de prinses, “’t verzoek hiervan [L2vb] te willen uitstellen tot op een andere maal omdat het antwoord van een zo grote zaak vereis een langere overdenking. Nochtans zal ik de prins zelf aanspreken om hem mijn goede wil van onderdanigheid te tonen in al hetgeen daartoe mij de eer en deugd de toom wil volgen laten, zo gauw als mijn moeder vertrokken zal zijn.”

Die voorts daarna aan de twee ridders verlof nam en liet haar dochter vergezelschapt met twee juffrouwen alleen in de tent alwaar ze van Palmerijn in zijn arm geleid werd tot aan het bed van de prins Trineus die zij de reverentie deed en, gelijk de gewoonte van zulke personen is, in de presentie van diegene waarmee zij nochtans grote vriendschap te maken en vreugde te hanteren en begeren zeer bevreesd en beschaamd werd en zei ze tot hem met een neergeslagen ogen: “Heer ridder, hoe gaat het met uw gezondheid die van ons zeer in zijne volkomenheid begeert wordt? Voorwaar, mij mishaagt zo zeer uwe kwade fortuin dat indien ik daarvan enig deel tot uwe verlichting kon bijdragen ik de pijne van dien in zulk geval veel blijder zou lijden als ’t verdriet wat ik al nu door compassie tot u waart aan het voelen ben.”

Toen Trineus de prinses aldus gracieus tegen hem hoorde spreken wist hij nauwelijks van grote blijdschap of hij een ware stem of enige andere fantasie hoorde, noch veel minder wat hij op staande voet antwoorden zou. Wat Palmerijn gewaar werd en wilde hij als eerste het woord doen en zei: “Hij kan nu zeer gauw genezen worden, mevrouw, aangezien dat [L3ra] hij bij hem heeft de medicijnmeesteres die hem in een ogenblik kunnen stellen in volkomen gezondheid.”

En toen hij dit gezegd had ging hij van daar, veinsde elders te doen te hebben. Waar ondertussen Trineus uit de slaap van zijn grote ongewone vreugde ontwaakt was en zei tot de prinses met een zware zucht: “Mevrouw, indien gij een mooi part kon hebben in mijn kwade fortuin en om mij te verlichten een deel van dien afname, zo zou je in plaats van mij bevorderlijk te wezen mij een grote schade veroorzaken omdat gij daardoor mijn wonden in mijn hart, wat geheel in u rust, zou overdragen daar mij die nu maar in buitenste deel van mijn lichaam raken alwaar ze mij naar de algemene opinie enige pijn zouden mogen aandoen. Maar mijn oneindige en onuitspreekbare grote liefde heeft in mij alzo veranderd ’t algemeen gevoelen dat ze mij in plaats van zulke pijnen te veroorzaken een vooral blijdschap, alleen omdat ik die gekregen heb in al te kleine dienste van diegene in wiens behaaglijkheid ik mijn leven werkte en de dood gelukkig zou geacht worden bij mijn verlangend hart wat sinds de eerste dag dat mijn ogen uw heldere schoonheid zagen blinken in het bos nooit een ogenblik ruste, genoegen noch blijdschap heeft mogen hanteren tot nu dat uw presentie mij geliefd heeft te troosten, mijn verdriet te doen verdwijnen en mijn geest te verheugen, in zulke manieren dat ik geraakt zou zijn tot een volkomen allergrootste blijdschap indien daaronder zo’n groot genoegen niet mag twijfelen of mijn onwaardigheid door uw barmhartigheid noch in de gratie zal mogen geraken. [L3rb] Daarom zal het zal u gelieven, mevrouw, zo ver gij uw dienaar ’t leven schenken en niet veroordelen wil, in mij zulke kwellende twijfelachtigheid te niet te doen.”

“Helaas, mijn heer,” antwoorde de prinses, “ic ben al gereed zo verzekerd van uw getrouwe liefde dat ik u niet kan laten tot verzekering van zulke twijfeling te schenken in plaats van ’t uwe mijn hart dat vervuld is met de hoop dat wij ons noch eens tezamen gelukkig en goed tevreden zullen vinden.”
Welk opzet zij noch langer wilden volharden, maar de koningin liet haar haastig roepen waarom zij de andere moest laten. Niettemin kreeg de dwerg diezelfde avond noch goede gelegenheid om aan de jonge prinses de smaragd vanwege de prins te presenteren waarvoor zij Urbande rijk begiftigde en de prins in plaats van die een mooie diamant zond die bij hem in zulke blijdschap ontvangen werd dat hij door de hulp van de naarstigheid der barbieren de zesde dag daarna wederom voldoende sterkte verkreeg om de moeite van het reizen te mogen verdragen.

Wat de koning zo gauw niet verstaan had of hij reisde voorts naar de stad van Londen alwaar de drie Griekse ridders met een grote eer in een triomfantelijk inkomst ontvangen werden en buiten de stadpoorten van de heren, officieren en burgemeesters met de koning welkom geheten werden en ’t gewone volk riep alle de straten langs met luide stemmen: “God bewaart de drie ridders die de koningin met haar dochter verlost hebben uit de handen van de wrede reus!”

Wat alzo lang duurde [L3va] tot dat ze in het paleis kwamen alwaar de koning ze liet logeren in een van de aller heerlijkste plaats een hield ter hun eren open hof acht dagen lang waarin ook aldaar kwamen alle heren, prinsen en vermaardste ridders van het gehele koninkrijk, uitgezonderd de hertog van Galles die hem excuseerde op de zware krijg onlangs geleden in zijn landen, gelijk voor verhaald is, gepasseerd. Nochtans was de schande van dat hij in Frankrijk en vocht voor de schoonheid van Agriole overwonnen was geweest de grootste oorzaak dat hij ’t hof schuwde.

Alwaar deze drie onbekende ridders zulk gunst van de koning toegelaten werd dat ze zo gemeenzaam in de kamer van de koningin als van zijne majesteit gingen waardoor Trineus, onder ’t deksel van de koningin te groeten goede gelegenheid had om dikwijls aan te spreken zijn Agriole tot die hij op een morgenstond zei: “Ik geloof vast, mevrouw, dat u zeer goed bekend is mijn onverdraaglijk lijden wat ik u nochtans niet laten kan te openbaren alzo het van uur tot uur vermeerdert dat het uw getrouwen dienaar gauw zijn leven zal doen eindigen zo ver het u niet gelieft het te verzachten met een liefelijk gunst.”

“Mijn heer,” antwoorde de prinses, “uw waardigheid kan niet alleen geacht worden te verdienen al zulke laag staat van mijn dienaar die de monarchie van he gehele aardrijk waardig is te regeren, maar noch zou ik mij voor zeer gelukkig achten indien ik u, mijn eer behouden, in enige geliefde kon gedienstig zijn, maar ik bid u dat gij mij openlijk wil verklaren in wat manieren gij deze liefelijke gunst verstaat.”

[L3vb] Waarop de prins haar zo gauw en wilde antwoorden of Palmerijn kwam bij ze en zei: “Wel mevrouw, zal ik u nu mogen noemen vrouwe van de prins van Duitsland?”

Maar Agriole die beschaamd was sloeg haar gezicht nederwaarts zonder hem iets anders te antwoorden. Weshalve hij zijn reden voorts vervolgde en zei: “Mevrouw, indien gij het noch niet ben zo raad ik aan ik u als een aller trouwste vriend dat gij u zonder langer uitstel de tegenwoordige toekomende keizerin van Duitsland maak en tot die einde belooft met ons derwaarts te trekken alwaar gij van de keizer met zulk blijde gelaat ontvangen zal worden dat gij om de helft van uw leven niet zou willen deze goede raad niet opgevolgd te hebben en bovendien za je daarmee de lofwaardige deugd doen van de vrede te veroorzaken tussen hem en uw vader.”

Waarop hem Agriole met een zware zucht antwoorde: “Mijn heer, daar is geen prins noch iemand anders die in de wereld leeft die ik liever voor een heer en man zou ontvangen als mijn heer Trineus. Nochtans, alzo te vertrekken zonder de wetenschap van de koning en de koningin dunkt mij tot kleine eer te zullen kunnen worden gerekend. Daarom bid ik u dat gij in deze zaak door uw gewoonlijke voorzichtigheid alzo wil ordineren dat wij de nijdige Fortuin zelf geen oorzaak van ongeluk geven.”

Waartegen Palmerijn haar zo vele vermaningen en bidden vanwege Trineus voorhield dat ze tenslotte zijn aanraden plaats gaf en beloofde met ze te reizen alwaar ze gelieven zouden. Daarvan haar Trineus naar al zijn vermogen bedankte en zo blijde [L4ra] was dat hij dacht geen grotere vreugde op deze wereld bij een mens te kunnen genoten worden. Hoewel dat Palmerijn hierin niet veel sneller blijdschap in ontving als hoopte door dit middel gauw wederom te geraken in de presentie van zijn Polinarde waarvan hij dacht al gereed honderd jaren absent geweest te zijn. Zo dat ze noch van dezelfde dag door een van die aller ervarenste piloten die aldaar in de haven te vinden waren een schip lieten uitrusten waarin ze Agriole in het geheim mede in Duitsland meenden te nemen tot welk doel zij de volgende dag het grootse deel van hun goederen stilzwijgend te scheep deden om de toekomende nacht te vertrekken. Maar het Fortuin zag dat ze alzo naar hun fantasie wilden voortvaren en had lust om hun nijdigheid ook daaronder te mengen en liet in de hof gebeuren het navolgende avontuur.

Hoe dat gheduyrende dese blyde vergaderinghe te Lonnen een jonckvrouwe arriveerde, versoeckende aenden coninck justitie teghens eenen ridder van zijn hof, ende wat daer over ghebeurde. Dat .LIIJ. capittel.

Als ’t voorseyde groot gheselschap van heeren ende princen noch op de feeste van de voorverhaelde acht daeghen, by den coninck ter eeren der drie onbekende ridderen ingestelt, vergadert waren, niet denckende als aen playsier, geneuchte ende blyschap, quam aldaer [L4rb] een seer schoone jonckvrouwe, vergeselschapt met twee oude onghewapende ridders ende eenen anderen geheelicken ghewapent, die ghevolcht worden van ses schiltknechten, met welc gheselschap sy opten selfsten dach als de drie ridders des snachts secretelick meynden te vertrecken, int palleys ginck, viel voor den coninc op de knien ende seyde: “Heer coninck, uwe majesteyts grooten faem heeft my voor langen tijt doen verstaen de goede betrachtinghe vande weerdicheyt uwer sacre croone, daer met ghy eenen yderen sonder uytneminghe der persoonen goet recht ende justitie zijt doende, een qualiteyt waerachtich lof weerdich in alsulcken hooghen prince, voor wiens majesteyt ick sal doen een clachte, soo verre zijne goedertierentheyt my ’t selve consenteert, tegens sulcken vileynigen ende ongetrouwen ridder dat het weynich scheelt dat mijn bedructe ziele, moede zijnde van verdriet deur hem te lijden, niet en verlaet dit ellendich ende ongheluckich lichaem, so dickwils als ick op hem dencke. Desniettegenstaende wordt hy gheacht voor eenen deuchdelijcken man ende heeft oock groote autoriteyt in dit hof.”

“Mijn officie,” antwoorde den coninck, “en is niet alleen van te straffen de quaetdoenders, maer oock de handt boven ’t hooft te houden [van] de verdruckte. Daerom spreeckt vryelijck uyt u clachte.”

“Mijn heer,” seyde sy, “ick beminde soo seer enen ridder dat ick dien tegens den wille van mijn ouders ende vrienden tot eenen man meynde te verkiesen, achtende dat hy my beminde met soo getrouwe ende oprechte liefde als zijn valsch hert hem dede gheveynsen. Maer den booswicht en hadde anders gheene meyninghe als om my te bedrieghen, want nae dat ick hem ghemaeckt hadde heere van my, [L4va] van mijn sterc casteel ende voorts van alle mijne goederen, heeft my den schelm verjaecht ende van hem gestooten, noch noyt daer na eenighe van mijne goederen wederom willen gheven noch veel min voor zijn echte huysvrouwe, die ick doch was, ontfangen, wat biddinghen oft smeecken ick daeromme aen hem dede. Ende desen schelm is den openbaren verrader ende eetbreecker Miser, die hier diesnietteghenstaende so stoutelijck dorft staen in de presentie van uwe majesteyt, die ghelieven wil bermherticheyt te hebben met dese ellendighe jonckvrouwe ende heur justitie te doen op heure rechtveerdighe beclaginghe.”

“Miser,” seyde den coninck, “wat antwoort ghy op sulcke strafweerdighe beschuldinghe?”

’t Welcke Miser hoorende, geveynsende grootelijcx den verwonderenden, ende den coninck de reverentie gedaen hebbende, seyde hy: “Mijn heer ende beschermer, ick soude grootelijcx verschrickt zijn gheworden van dese hooveerdighe ende erdachte beschuldiginghe indien ick van langer [b]an[t] niet en kende het heerlijck oordeel van uwe wijsheyt, want sonder twijffel, indien dese valsche uytspraecke gheschiet waer voor een so lichtveerdigen prince dat hy de eerste beclaginghe, sonder de beschuldichde partye in zijn rechtveerdichmaeckinghe te hooren, gheloof gave, soo soude ick terstondts veroordeelt zijn gheworden. Maer ghelijck het dickwils ghebeurt dat de saecke wel ondersocht zijnde, de claghers valsch bevonden ende ghestraft worden met den eysch van de clachte, alsoo moet het alhier sonder de ghenade van uwe conincklijcke majesteyt oock seeckerlijck gheschieden. Tot welcken eynde ick mijne verontschuldinghe uwe majesteyt ootmoedelijck voor diene, dat aengaende ten [L4vb] eersten wat dese valsche vrouwe my beschuldicht van haer eenighe gheloften in houwelijck gedaen te hebben, ’t selve is gheheelijcken onwaerachtich, maer sy heeft wel dickwils met erghe ende soete vrouwelicke woorden ende bedriegelijcke aentreckingen onderstaen my tot eenen man te moghen hebben. Dan om dat ickse anders als een deuchdelijcke vrouwe behoort te zijn, bekende, en heb ick daer noyt int geringste punte toe willen verstaen, het welcke de oorsake is, mijn heer, dat sy haer voorgaende liefde in eenen toorn verandert heeft ende my is comen beclagen voor uwe goedertierentheyt, die sy seer qualick kent, denckende dat mijn heer my daer toe sal bedwinghen met zijn volcommen macht. Ten anderden aengaende de ontneminghe van hare goederen, ’t selve is oock valschelijck ghepractiseert, ende comt my het casteel met goederen daer van sy wil spreecken, met goede reden toe, als ghecommen zijnde van mijne voorouderen, daer van ick afgedaelt zy in rechte nederdalende linie, ende volghens naeste erfgenaem van dien. Maer wat aenlanght de reste met de veele scheltwoorden, daer acht ick onnoodich op te antwoorden, soo die gheschiet zijn alleene deur vrouwelijcke toornicheydt sonder eenighe redenen. Biddende hier met dat uwe majesteyt ghelieve my ontschuldich te kennen ende dese valsche vrouwe te straffen ghelijck de clachte van hare valscheydt vereyscht.”

Als den ghewapenden ridder, die de jonckvrouwe mede brocht, hem alsoo hoorde spreecken, tradt hy mede voor den coninck, seggende: “Miser, ’t is een groote sotticheydt te willen loochenen de dinghen die bycans alle de wereldt openbaer zijn, in sulcker manieren dat [L5ra] al en wordt dese saecke niet gestelt inde proberinghe van eerlijcke luyden, soo soude den gemeynen faem de selve nochtans genoechsaem verseeckeren, maer d’ellendighe jonckvrouwe begeert uwe boosheydt tot meerder openbaerheyts kennelijck te doen maecken deur de wapenen, op dat sy ’t heure weder crijghen ende den valschen Miser van zijne quade feyten tot een spieghel van anderen ghestraft mach worden. Om tot sulcke goede justitie te gheraken, ick seg, mijn heere, dat Miser is een verrader ende bedriegher, ’t welck ick hem sal doen bekennen deur zijnen eyghen mont, oft sal hem huyden ’t hooft vanden lijve slaen, indien uwe majesteyt alsoo goet dunckt.”

Miser hoorende dat hy niet alleene vande vrouwe maer oock vanden ridder gescholden wort, ontstack in grooten toorne ende antwoorde: “Dat hy ende alle de ghene die eenighe injurie van hem gheseyt hadden, valschelijck loghen, ende soo dickwils alsse sulcx van hem seyden als schelmen liegen souden. Oock dat hy seer willichlijck ende bereyt was hem deur de wapenen te bedwinghen zijne woorden als een leughenaer te moeten wederroepen, indient den coninck ende zijn hof alsoo ordineerden, hoopende,” seyde hy, “u te betoonen uwe sotte hoochmoedich ende lichtveerdicheydt, waer deur ghy soo lichtelijck gelooft dese infame hoere!”

Ende den coninc met zijnen rade op dese sake delibereerende ende siende datter int punt des houwelijcx gheen bewijs en was, maer aengaende van ’t casteel veele ghetuygen ten beyden zijden ingebracht worden, ordineerden voor recht dat de jofvrouwe de versochte campvechtinghe vergost worde om de sake met de wa[p]enen te slissen. ’t Welck den ridder van de jonckvrouwe hoorende, seyde tot [L5rb] den coninck: “Mijn heer, naedien uwe majesteyt goet gedocht heeft den camp tusschen Miser ende my te consenteren, soo wil u oock ghelieven, volghens de oude ghewoonte, hem te bevelen borge te stellen, op dat indien hy overwonnen wort, ’t casteel gestelt mach worden in uwen handen om daer na daer mede te doen alst na reden behooren sal.”

’t Welcke den coninck verstonde behoorlijc te zijn. Waerom Miser terstont tot hem riep zijnen broeder, dien hy in dese sake borge voor hem stelde, heel luyde segghende: “En wilt u hier inne niet beswaert vinden broeder, want aleer de sonne onder gaet, sal ick my verlossen vande valsche beclaginghe ende u vande borchtael ontslaen.”

Gaende daer met uyt de sale om hem te wapenen, dan alsoot laet op den namiddach was, wert de campvechtinghe uytghestelt wes tot des anderen daechs, dat sich den ridder die der jonckvrouwen recht verdedigden wilde, hem wederom int hof presenteerde. Aldaer hem niemant en kende, uytghenomen Palmerijn, die aen zijnen blauwen schilt met de goude sonne bemerckte dat het Frisol was, waermede hy soo periculeusen gevecht ghehouden hadde in Vranckrijck, den welcken zijnder altijdts verbleven was by den hartoch van Galles, wiens suster, zijnde een seer schoone jonckvrouwe, hy boven maten seer beminde, waer tegens sy niet weyniger haere liefde op hem ghestelt en hadde, om dat hem heuren broeder in seer groote eere hielde deur zijne hooghe ende brave ridderlijcke feyten, van de welcke dese jonckvrouwe den faem vernomen hebbende, ghinck aen hem de beclachte doen van ’t onghelijck dat haer Miser bewees. Waer over Frisol, compassie crijghende om heur goet recht te helpen verdedighen [L5va] met haer naer des coninckx hof was ghetrocken, nae dat hy voorts nae de beschickinge van dese saecke wederom te sullen comen belooft hadde aen den hertoch, die diesnietteghenstaende om zijn vertreck soo seer bedroeft was als Palmerijn om zijne compste blijtschap hadde, denckende hem alnu beter te wreecken. Waerom hy secretelicken uyte sale ginck ende gheboot eene van zijne schiltknechten dat hy hem aenstonts een peert ghereet soude houden buyten de stadt met zijne wapenen, daer met hy vermeynde Frisol int velt te vinden ende te bevechten, indien hy Miser te boven ghinck. Maer indien Miser hem overwon alsdan soo vele te doen dat hy hem ’t leven gheensins en soude schencken. Maer hy wort seer bedroeft als hy van zijn voornemen belet worde deur dien dat den coni[n]ck den camp dede besluyten ende hem met den hertoch van Norgales tot richters van dien ordineerde, ende ginck daer nae met zijn coninghinne ende haere jofvrouwen op de stellagien, ende de richters vergeselschapt met veele heeren ende princen in heure tenten. Terwijlen den heraut riep datse heur beste mochten doen de twee strijders, de welcke hierom soo gheringhe als de trompetten begonsten te blasen, hare lancien velden ende liepen met sulcke macht teghens den anderen dat Miser zijn spere brack op den schilt van Frisol, die hem daer teghens soo recht int visier nam dat hy met zijn lancie zijns vyandts schilt, harnas en[de] lijf dwers deurrunde, waer over den verrader sonder eene van zijne handen ofte voeten meer te verroeren doot op de plaetse neder viel. ‘t Welcke Frisol ghewaer wordende, tradt van zijn peert ende ontwapende hem ’t hooft, maer siende dat hem de ziele verlaeten hadde, liet hy hem legghen ende seyde [L5vb] tot de richters: “Mijn heeren, resteert [my] yet wes meer te doen voor de vercrijginghe van der jonckvrouwen goede recht, daer ben ick toe bereyt.”

“Ghy hebt genoech gedaen, heer ridder,” antwoorde Palmerijn, “in dese saecke. Bidt Godt dat ghy also gheluckich moecht zijn in uwe andere affairen.”

Ende bevolen hebbende datmen ’t lichaem van Miser, ’t welck naederhant van zijne vrienden, alsoo hy van groote afcomste was, eerlijcken begraven worde, ewech soude dragen, ginck hy metten anderen richter uyten camp nae ’t palleys, alwaerse soo gheringhe niet ghecomen en waren oft Frisol quam oock aldaer mette jofvrouwe, de welcke voor den coninc op haer knyen viel, biddende dat hem wilde ghelieven haer wederom te doen geven het casteel met alle de goederen die heur Miser t’onrecht af onthouden hadde, ’t welck heur den coninc beloofde. Daer van zijne majesteyt hoogelick bedanckt worde, soo wel vande joncvrouwe als van Frisol, die daer tegens een groote eerbewijsinghe van den coninck om zijn heerlijck feyt ontfangen hebbende, met zijn jonckvrouwe uyte sale ginck om te reysen den wech diese ghecomen waeren.

’t Welck Palmerijn siende, gheboot zijnen dwerch Frisol te volgen op dat hy hem daer na wiste te segghen wat wech hy gereyst ware. Dat den dwerch also volbracht, doende terstonts daer na daer van de wetenschap aen zijnen meester, den welcken, om te beter zijn gheselschap te mogen ontcomen, met Trineus ginck visiteeren den coninghinne, alwaer hem den prince terstonts tot de gheneuchlijcke t’samencoutinghe met zijn beminde Agriole voechde, sonder yewers anders op te dencken. Als Palmerijn hem so secretelijcken uyte camer maeckte dat noch hy noch Ptolomeus ’t selve niet en [L6ra] sagen, gaende voorts met zijnen dwerch ter plaetse daer hem den schiltknecht met zijn wapenen ende peert verbeyde, alwaer hy hem in aller ijl wapende, segghende tot Urbande ende den schiltknecht datse wederom na de stadt keeren souden ende hem aldaer verbeyden, ooc Trineus ende Ptolomeus aensegghen hem voor dese reyse te willen excuseren van dat hy heur niet te kennen gegeven hadde zijn haestich vertreck, ende zijne wedercomste, sonder eenighe moeyte te doen, aldaer verbeyden, “heurluyden mede biddende,” seyde hy, “datse my daerentusschen ghelieven voor gerecommandeert te houden in onse oude vrientschap. Oock verbiede ick u dat gheene van u luyden my en volcht om my nae te varen, soo verre ghy niet in mijne onghenade vallen ende van mijne vrienden vyanden worden wilt!”

Dit gheseyt hebbende nam hy de lancie ende reet met vollen loope den wech die hem gewesen was van zijnen dwerch. Den welcken met zijn cammeraet in groote droefheyt wederom keerden na de stadt, alwaer sy niet en vergaten de gheboden haers meesters uyt te richten aen de twee ridderen. Die sulcx hoorende, zijn vertreck jammerlijcken beclaechden, sonderlinge den prince Trineus, die hem hier deur van zijn voornemen berooft sach, sulcken bedructen ghelaet betoonende dat den coninck, hoewel hy selve seer bedroeft was, deur medelijden bedwongen wort hem te troosten, beloovende dat hy Palmerijn met alle neersticheydt deur zijn geheel conincrijck soude doen soecken so verre hy in weynich dagen niet wederom en quam.

’t Welck wy heur eenen tijt lanck in een verlang ende vreesende bedrucktheyt sullen laten verbeyden.

Hoe dat gedurende deze blijde verzameling te Londen een jonkvrouw arriveerde die verzocht aan de koning justitie tegen een ridder van zijn hof en wat daarvan gebeurde. Dat 53 kapittel.

Toen ’t voorzegde grote gezelschap van heren en prinsen noch op het feest van de voor verhaalde acht dagen bij de koning ter eren der drie onbekende ridders ingesteld verzameld waren en niet dachten dan aan plezier, genoegens en blijdschap, kwam aldaar [L4rb] een zeer mooie jonkvrouw vergezelschapt met twee oude ongewapende ridders en een anderen geheel gewapend die gevolgd werden van zes schildknechten met welk gezelschap zij op dezelfde dag als de drie ridders ’ s nachts in het geheim meenden te vertrekken in het paleis ging en viel voor de koning op de knieën en zei: “Heer koning, uwe majesteit grote faam heeft mij voor lange tijd doen verstaan het goede betrachten van de waardigheid van uw heilige kroon waarmee gij iedereen zonder uitzondering des persoon goed recht en justitie ze doen, een kwaliteit waarachtig lof waardig in al zulk hoge prins voor wiens majesteit ik zal doen een klacht die, zo ver is van zijn goedertierenheid in mij zelf consenteert tegen zulk ellendige en ontrouwe ridder dat het weinig scheelt dat mijn bedroefde ziel die moe is van verdriet dat het door hem lijdt niet verlaat dit ellendige en ongelukkige lichaam zo dikwijls als ik op hem denk. Dus niettegenstaande werd hij geacht voor een deugdelijke man en heeft ook grote autoriteit in dit hof.”

“Mijn officie,” antwoorde de koning, “is niet alleen van te straffen de kwaaddoeners, maar ook de hand boven ’t hoofd te houden van de verdrukte. Daarom spreek vrij uit uw klacht”

“Mijn heer,” zei ze, “ik beminde zo zeer een ridder dat ik die tegen de wil van mijn ouders en vrienden tot een man meende te verkiezen, achtte dat hij mij beminde met zo’n getrouwe en oprechte liefde als zijn valse hart hem liet veinzen. Maar de booswicht had anders geen bedoeling dan om mij te bedriegen, want na dat ik hem gemaakt had heer van mij en [L4va] van mijn sterke kasteel en voorts van al mijn goederen heeft mij de schelm verjaagd en van hem gestoten, noch nooit daarna enige van mijne goederen wederom willen geven noch veel minder voor zijn echte huisvrouw die ik doch was ontvangen, wat bidden of smeken ik daarom aan hem deed. Deze schelm is de openbare verrader en eed breker Mise, die hier dus niettegenstaande zo stout durft te staan in de presentie van uwe majesteit die gelieven wil barmhartigheid te hebben met deze ellendige jonkvrouw en zijn justitie te doen op hun rechtvaardige beklaging.”

“Miser,” zei de koning, “wat antwoord gij op zulke strafwaardige beschuldiging?”

Wat Miser hoor en veinsde zich zeer te verwonderen en toen hij de koning de reverentie gedaan had zei hij : “Mijn heer en beschermer, ik zou zeer geschrokken zijn geworden van deze hovaardige en bedachte beschuldiging indien ik van lange band niet kende het heerlijk oordeel van uw wijsheid, want zonder twijfel, indien deze valse uitspraak geschied was voor een zo lichtvaardige prins dat hij de eerste aanklacht, zonder de beschuldigde partij in zijn rechtvaardig maken te horen geloof gaf zo zou ik terstond veroordeeld zijn geworden. Maar gelijk het dikwijls gebeurt dat de zaak goed onderzocht is en dat de klager vals bevonden en gestraft werden met de eis van de klacht, alzo moed het alhier zonder de genade van uwe koninklijke majesteit ook zeker geschieden. Tot wek einde ik mij verontschuldiging uwe majesteit ootmoedig voor diegene, dat aangaande ten [L4vb] eersten wat deze valse vrouwe mij beschuldigd van haar enige geloften in huwelijk gedaan te hebben, ’het is geheel onwaar, maar zij heeft wel dikwijls met erge en lieve vrouwelijke woorden en bedrieglijke aantrekken onderstaan mij tot een man te mogen hebben. Dan omdat ik ze anders als een deugdelijke vrouwe behoort te zijn bekende heb ik daar nooit in het geringste punt toe willen verstaan wat de oorzaak is, mijn heer, dat zij haar voorgaande liefde in een toorn veranderd heeft en mij is komen beklagen voor uw goedertierenheid dat zij zeer kwalijk kent en denkt dat mijn heer mij daartoe zal bedwingen met zijn volkomen macht. Ten andere aangaande het ontnemen van haar goederen, zelf is ook vals gepraktiseerd en komt mij het kasteel met goederen daarvan zij van wil spreken met goede reden toe als gekomen zijnde van mijn voorouders waarvan ik afgedaald ben in recht nederdalende linie en vervolgens naaste erfgenaam van dien. Maar wat aangaat de rest met de vele scheldwoorden, daar acht ik onnodig op te antwoorden zo die geschied zijn alleen door vrouwelijke toorn zonder enige redenen. Bid hiermee dat uwe majesteit gelieve mij onschuldig te kennen en deze valse vrouwe te straffen gelijk de klacht van haar valsheid eist.”

Toen de gewapenden ridder die de jonkvrouw mee bracht hem alzo hoorde spreken trad hij mede voor de koning en zei: “Miser, ’t is een grote zotheid te willen loochenen de dingen die bijna in de hele wereld openbaar zijn, in zulke manieren dat [L5ra ]al wordt deze zaak niet gesteld in het proberen van eerlijke lieden zo zou de gewone faam di nochtans voldoende verzekeren, maar de ellendige jonkvrouw begeert uw boosheid tot meerder openbaarheid kenbaar te doen maken door de wapens, op dat zij ’t van hun weer krijgen en de valse Miser van zijne kwade feiten tot een spiegel van anderen gestraft mag worden. Om tot zulke goed justitie te geraken, ik zeg, mijn heer dat Miser is een verrader en bedrieger, wat ik hem zal doen bekennen door zijn eigen mond of zal hem heden ’t hoofd van het lijf slaan, indien uwe majesteit alzo goed dunkt.”

Miser hoorde dat hij niet alleen van de vrouwe maar ook van de ridder uitgescholden werd en ontstak in grote toorn en antwoorde: “Dat hij en al diegene die enige beschadiging van hem gezegd hadden, vals logen en zo dikwijls als ze zulks van hem zeiden als schelmen liegen zouden. Ook dat hij zeer willig en bereid was hem door de wapens te bedwingen zijn woorden als een leugenaar te moeten weerroepen, indien het de koning en zijn hof alzo ordineerden, hoop,” zei hij, “u te betonen uw zotte hoogmoedig en lichtvaardigheid waardoor gij zo licht gelooft deze infame hoer!”

En de koning die met zijn raad op deze zaak beraadslaagde en zag dat er in het punt der huwelijk geen bewijs was, maar aangaande van ’t kasteel vele getuigen van beide zijden ingebracht werden ordineerden voor recht dat de juffrouw het verzochte kamp vechten vergund werd om de zaak met de wapens te beslissen. Wat de ridder van de jonkvrouw hoorde en zei tot [L5rb] de koning: “Mijn heer, na dien uwe majesteit goed gedacht heeft de kamp tussen Miser en mij te consenteren, zo wil u ook gelieven, volgens de oude gewoonte, hem te bevelen borg te stellen op dat indien hij overwonnen wordt ’t kasteel gesteld mag worden in uw handen om daarna daarmee te doen als het naar reden behoren zal.”

Wat de koning verstond behoorlijk te zijn. Waarom Miser terstond tot hem riep zijn broeder die hij in deze zaak borg voor hem stelde en heel luid zei: “En wil u hierin niet bezwaard vinden broeder, want aleer de zon ondergaat zal ik mij verlossen van de valse aanklacht en u van het borg geld ontslaan.”

Ging daarmee uit de zaal om hem te wapens, dan alzo het laat op de namiddag was werd het kamp vechten uitgesteld tot de volgende dag dat zich de ridder die der jonkvrouwen recht verdedigden wilde. Die zich wederom in de hof presenteerde aldaar hem niemand kende, uitgezonderd Palmerijn, die aan zijn blauwe schild met de gouden zon bemerkte dat het Frisol was waarmee hij zo periculeus gevecht gehouden had in Frankrijk die sinds altijd verbleven was bij de hertog van Galles, wiens zuster, was een zeer mooie jonkvrouw, hij boven maten zeer beminde waartegen zij niet minder haar liefde op hem gesteld had omdat hem haar broeder in zeer grote eer hield door zijn hoge en brave ridderlijke feiten van wie die deze jonkvrouw de faam vernomen had en ging aan hem de klacht doen van ’t ongelijk dat haar Miser bewees. Waardoor Frisol medelijden kreeg om haar goede recht te helpen verdedigen [L5va] met haar naar de koningshof was getrokken, na dat hij voorts na de beschikking van deze zaak wederom te zullen komen beloofd had aan de hertog, die dus niettegenstaande om zijn vertrek zo zeer bedroefd was als Palmerijn om zijn komst blijdschap had en dacht hem als nu beter te wreken. Waarom hij in het geheim uit de zaal ging en gebood een van zijn schildknechten dat hij hem aanstonds een paard gereed zou houden buiten de stad met zijn wapens waarmee hij meende Frisol in het veld te vinden en te bevechten, indien hij Miser te boven ging. Maar indien Miser hem overwon als dan zo veel te doen dat hij hem ’t leven geenszins zou schenken. Maar hij werd zeer bedroefd toen hij van zijn voornemen belet werd doordat dat de koning het kamp liet besluiten en hem met de hertog van Norgales tot rechters van dien ordineerde en ging daarna met zijn koningin en haar juffrouwen op de stellages en de rechters vergezelschapt met vele heren en prinsen in hun tenten. Terwijl de heraut riep dat ze hun best mochten doen de twee strijders, die hierom zo gauw als de trompetten begonnen te blazen hun lansen velden en liepen met zulke macht tegen de andere dat Miser zijn speer brak op het schild van Frisol die hem daartegen zo recht in het vizier nam dat hij met zijn lans zijn vijand schild, harnas en lijf dwars doorrende waardoor de verrader zonder een van zijne handen of voeten meer te verroeren dood op de plaats neer viel. Wat Frisol gewaar werd en steeg af van zijn paard en ontwapende hem ’t hoofd, maar zag dat hem de ziel verlaten had, liet hij hem liggen en zei [L5vb] tot de rechters: “Mijn heren, resteert mij iets anders meer te doen voor het krijgen van der jonkvrouw goede recht, daartoe ben ik bereid.”

“Gij hebt genoeg gedaan, heer ridder,” antwoorde Palmerijn, “in deze zaak. Bid God dat gij alzo gelukkig mag zijn in uw andere affaires.”

En beval dat men ’t lichaam van Miser, wat naderhand van zijn vrienden, alzo hij van grote afkomst was, fatsoenlijk begraven werd en weg zou dragen, ging hij met de andere rechter uit het kamp naar ’t paleis alwaar ze zo gauw niet gekomen waren of Frisol kwam ook en aldaar mee de juffrouw die voor de koning op haar knieën viel en bad dat het hem wilde gelieven haar wederom te doen geven het kasteel met alle goederen die heur Miser haar te onrecht af onthouden had, wat haar de koning beloofde. Daarvan ze zijne majesteit zeer bedankt werd, zo wel van de jonkvrouw als van Frisol, die daartegen een grote eerbewijzen van de koning om zijn heerlijk feit ontvangen had en met zijn jonkvrouw uit de zaal ging om te reizen de weg die ze gekomen weren.

Wat Palmerijn zag en gebood zijn dwerg Frisol ze te volgen op dat hij hem daarna wist te zeggen wat weg hij gereisd had. Dat de dwerg alzo volbracht en liet terstond daarna daarvan de wetenschap aan zijn meester die, om te beter zijn gezelschap te mogen ontkomen, met Trineus ging visiteren de koningin alwaar hem de prins terstond tot de genoeglijke tezamen kouten met zijn beminde Agriole voegde, zonder ergens anders op te denken. Toen Palmerijn hem zo geheim uit kamer maakte dat noch hij noch Ptolomeus het niet [ L6ra] zagen en ging voorts met zijn dwerg ter plaatse daar hem de schildknecht met zijn wapens en paard opwachtte alwaar hij hem in allerijl wapende en zei tot Urbande en de schildknecht dat ze wederom naar de stad keren zouden en hem aldaar opwachten, ook Trineus en Ptolomeus aanzeggen hem voor deze keer te willen excuseren van dat hij ze niet te kennen gegeven had zijn haastig vertrek en zijn wederkomst zonder enige moeite te doen aldaar opwachten, “ze mede bidden,” zei hij, “dat ze mij ondertussen gelieven voor aanbevolen te houden in onze oude vriendschap. Ook verbied ik u dat geen van u lieden mij volgt om mij na te gaan, zo ver gij niet in mijn ongenade valt en van mijn vrienden vijanden worden wil!”

Toen hij dit gezegd had nam hij de lans en reedt met volle loop de weg die hem gewezen was van zijn dwerg. Die met zijn kameraad in grote droefheid wederom keerden naar de stad, alwaar zij niet vergaten de geboden van hun meester te berichten aan de twee ridders. Die zulks hoorden en zijn vertrek droevig beklaagden en vooral de prins Trineus die hem hierdoor van zijn voornemen beroofd zag, zulk bedroefd gelaat toonde dat de koning, hoewel hij zelf zeer bedroefd was, door medelijden bedwongen werd hem te troosten en beloofde dat hij Palmerijn met alle naarstigheid door zijn geheel koninkrijk zou doen zoeken zo ver hij in weinig dagen niet wederom kwam.

Wat wij ze een tijd lang in een verlangen en vrees de bedroefdheid zullen laten wachten.

[L6rb] Hoe Palmerijn nae de doodt van Miser, Frisol vervolghende, hem oock ghedoodt soude hebben sonder de voorbiddinghe van een jonckvrouwe. Het .LIIIJ. capittel.

Eer Palmerijn Frisol conde vervolghen, waster albereets deur de campvechtinghe ende zijn heymelijck ewech comen soo veel vanden dach ten eynde gheloopen dat hy niet langhe en hadde ghereden oft den nacht quam hem overvallen, maer de wassende goddinne Diana, die albereets soo vol was datse heure silvere hoornen toegesloten hadde, spreyde van heur soo claren licht dat hy gelijckewel onder de beschijninghe van heur blanck aenschijn soo lange voort rede tot dat sy, vervolghende heuren broeder Phoebum, haer mede int westen ginck verberghen. Waer deur de duysterheyt Palmerijn bedwonghe int wilde velt te verbeyden tot de compste van mevrouwe Aurora, die hy so haest heuren witten standaert niet en hadde sien vlieghen int oosten oft hy ginck wederom te peerde sitten ende vervolchde zijnen wech, een yegelick die hy ontmoeten vragende ofse den ridder met de jofvrouwe niet gesien en hadde, maer daer en was niemant die hem van heur yet wes wiste te seggen. Waeromme hy, vreesende datse hem ontrijden souden, den geheelen dach sonder ophouden oft eenige spijse te nutten voort passeerde tot dat hem den nacht bedwonge te logeeren inde herberge van een deuchdelijcke weduwe, vande welcke hy vernam dat Frisol daer voorby ghereyst was.

Weshalven hy des smorgens zijn [L6va] weerdinne God beval ende reet voortaen wes tot dat hy opte middach quam aent eynde van een bosch, alwaer zijnen wech heur naer soo veele diversche plaetsen verspreyden dat hy hem opde cruys weghen met zijn peert stil moeste houden, seer bedroeft zijnde om dat hy niet en wiste welcken hy volgen soude. Dan ten verliep niet langhe oft daer quam tot hem rijden een jonckvrouwe, sittende op een tel, seer costelick behanghen, tot de welcke hy seyde: “Joncvrouwe, en is u niet ontmoet eenen gewapenden ridder met eenen waterverwigen schilt, hebbende int midsen een vergulde sonne, met hem leydende een jonckvrouwe, die vergeselschapt wort van sommige schiltknechten?”

“Jae hy, voorwaer heer ridder,” antwoorde sy. “Indien ghy my belooven wilt twee eerlijcke geloften soo sal ick u eer de clock morgen ses uren gheslaghen heeft in zijn presentie leyden.”

“Ick belove u,” seyde Palmerijn.
“Volcht my dan,” antwoorde sy.
Ende reden alsoo den gheheelen dach met groote neersticheydt voort, tsamen houdende menigherhande propoosten, waer onder heur Palmerijn ten lesten mede vraechde ofse eenige kennisse aen desen ridder hadde. “Ick en can u noch gans van hem niet segghen,” seyde de jonckvrouwe, “maer hy sal met de jofvrouwe die hem geleyt, desen nacht logeren op een casteel, toecomende haer moeye.”

Ende aldus voort rijdende quamense tegens den avont ontrent het selve casteel, daer Frisol albereets op was ende de poorten, overmits de spaetheyt, van gesloten waren, soo datse van heure peerden stonden in een cleyn bosken. Ende na datse die ontoomt hadden creech Palmerijn uyt zijn maeltgen een stuck van een pasteye van een hert, het welcke hy ter goeder avontuere vande herberge der wedu vrouwe mede ge[L6vb]nomen hadde met een flesgen met wijn. Daer van sy heuren nootdruft genomen hebbende, steldense heur om te slapen op ’t bedde dat den gheneuchelijcken somer met zijn groene deecken becleedet hadde. Maer Palmerijn vreesde indien hy hem in den slape vergat, dat hem Frisol ontcomen soude. Waer deur hy niet een oogenblick en conde rusten, dan sloech altijts zijn gesichte na ’t casteel wes int beginsel des dageraets, dat hy zijne wapenen nam. De welcke hy nauwelijcx aenghedaen en hadde oft sy saghen Frisol met zijn gheselschap vande brugghe des huys comen. Waeromme Palmerijn haestelijck te peerde ghinck sitten ende seyde tot de jonckvrouwe: “Indien ghy yet wes op my begeert, so moet ghy my volgen!”

Ende hier met gaf hy zijn peert den vollen toome, lopende so lange dat hy Frisol achterhaelde by ’t beginsel van een bosch in een groot dal, waer in hy van verre tot hem riep: “Hout stil, heer ridder! Hout stil! Meynt ghy my alsoo te ontcomen? Hebdy vergheten de woorden die ghy te Parijs spraect tegens den ridder die de tente vanden hertoch [van Savoye] verwaerde? Siet, nu is de ure gecomen dat ick u sal doen bekennen dat ghy niet weerdich en zijt u te noemen eenen dienaer van Polinarde!”

Om welcke woorden Frisol hem omkeerende, wordt hy Palmerijn kennende ende seyde: “Ongeluck moet ghy hebben, ridder. De schoonheyt van Polinarde noch de liefde die ick tot haer draghe, en is soo cleyne niet dat ick soo lichtelijck soude connen vergeten mijne affectie tot haren dienste, ’t welcke ick geensins en sal mijden te bekennen, niet alleene om de vreese van u noch van machtighere persoonen als ghy, maer oock van alle die opter werelt leven, so dat ghy u meucht bereyden, indien ghy my zijt comen soecken om dese saecke!”

[L7ra] ’t Welck Palmerin hoorende, velde terstont zijn lancie ende gaf zijn peert de sporen, waerinne Frisol van zijnent wegen ooc niet suymich en was, maer ontmoeten den anderen met sulcken crachte datse heure schilden ende harnassen deur runden ende heure lancien braecken, nochtans en viel niemant ter aerden. Dan sloeghen rasselijck de handen aende sweerden met sulcker furie datse den anderen in groot perijckel van heure personen stelden, want deur heure crachtighe houwen ende slagen waren heure schilden bycans geheel in stucken, heure sweerden vol schaerden, heur harnassen gebroocken, heur helmen gecrenckt, ende Frisol also gequetst dat het een deernisse was om te aensien. Nochtans hielt hy het eenen langhen tijt daer nae noch staende met sulcken couragie dat het onmogelijck was met reden te oordeelen wie de overhant van beyde behouden soude. Tot dat Palmerijn zijne slagen versterckten deur eenen nieuwen moet, waer van hem Frisol nochtans gantsch niet en verflaude, maer vertoonde daer tegens oogenschijnelijck dat hy geene mindere begheerten en hadde om vande victorie te triumpheeren als Palmerijn. Die des niet teghenstaende ten lesten na hem sloech soo crachtighen slach dat dien sonder twijffel zijn hooft opgheclooft soude hebben, en hadde hy hem met het cleyne stuck dat hem noch resteerde van zijnen schilt, niet alsoo bedeckt dat den selven slach afschampte ende voorts meer als een handtbreet diep daelde in den hals van zijn peert. Waer over het beeste achterwaerts bestonde te loopen ende also te rasen dat het zijn meester ter aerden wierp deur een soo swaeren val, dat hy overmits groote verduyselinghe hem inder ijl niet wederomme op en conde richten. [L7rb] ’t Welck Palmerijn siende, spronck haestelijck van ’t peert ende gaf met zijn sweert ghenoechsaem te kennen dat hy hem ’t hooft af wilde slaen. Maer de joncvrouwe voor de welcke Frisol Miser bestreden hadde, begonste soo groote droefheydt te bewijsen dat de Toornicheyt selve heur daer over ontfermt soude moeten hebben, slaende heur handen te samen, treckende ’t hayr uyt haer hooft ende vervulde de locht met crijssingen ende erbermelijck gheroep, luyde crijtende: “Och God, stiert hulpe, stiert hulpe! Heer ridder, doet bermherticheyt, doet ghenaede!”

Waer over de jonckvrouwe die Palmerijn aldaer gebracht hadde, sulcke deernisse creech datse voor hem op de knyen viel, biddende om Godswil dat hy af wilde laeten. Maer Palmerijn toonde hem als den ghenen die niet en hoorde, willende wederom met Frisol beginnen, den welcken hierentusschen hem wederom opghericht hadde. Dan de jonckvrouwe seyde tot hem: “Heer ridder, ghy hebt my twee geloften gedaen, daeromme bidde ic u ootmoedelijck dat ghy om u vande eene te ontslaen dit gevecht willt ophouden.”

“Jonckvrouwe,” antwoorde Palmerijn met een straf gesichte, verhetst zijnde als eenen wreeden leeuw op zijnen roof, “begheert van my yet anders. Dit en sal u niet geconsenteert worden!”

“Indien ghy ’t niet en doet,” antwoorde de jonckvrouwe, “soo sal ick u waerachtelijck aent hof vanden coninck van Enghelandt voor eenen meyneedighen vermaert maecken.”
“Ghy doet my ongelijck,” seyde Palmerijn, “behinderende van my te wreecken over den ghenen die ick ’t meeste haet op deser werelt. Vermaledijdt moet daeromme de ure zijn dat ick u ontmoete!”

Ende op staende voet reedt hy eenen anderen wech, verhoopende hem wederomme elders [L7va] t’ontmoeten.

Als de jonckvrouwe van Frisol dit sach, quamse de andere van grooter blijtschap omhelsen, segghende datse heure onderdanicheydt nae alle haer vermoghen verbonden hielde, soo lange alsse leefde, voor dese groote gracie. ‘’t Geen ick gedaen hebbe,” antwoorde sy, “is geschiet deur bermherticheyt, eylacy tot mijn groote schade, om dat ick andere saecken van hem te begheeren hadde, die my veel meer aenginghen. Maer u schreyen ende bitter karmen heeft my beweecht van hem voor u t’ontslaen van d’eene belofte, daer van hy my d’andere noch schuldich is, waer om ick hier niet langher en can vertueken, dan beveel u in de bewaernisse Gods.”

Ende gaende op heur telle sitten, reetse ewech in aller neersticheyt, daer in wy heur Palmerijn sullen laten volghen om u daerentusschen voorts te verhaelen van Frisol, die noch heel verbaest was vanden val ende so seere begoste te verswacken overmits ’t overvloedige verlies van zijnen bloede dat de jonckvrouwe, zijne wonden stoppende ’t beste datse mochte, nochtans groote erbermenisse sach eer se hem coste crijghen tot aen de naeste herberge, alwaerse ter goeder avontueren een oude vrouwe vonden, die seer ervaren was in de wond-meesterye, wes halven sy aldaer verbeyden wilden zijne genesinghe. Maer hy en hadde die alnoch niet volcomelijck wederom vercrijghen als den ghesetten dach tot de overleveringe des casteels ghenaeckte, soo dat heur des niet tegenstaende van nooden was te vertrecken [ende] arriveerden in drie daghen opt selve casteel, alwaer heur albereets verbeyden des conincx ghecommitteerde, een ridder Hermes genaemt. Den welcken aen de jofvrouwe dede overleveren de sleutelen van de voorseyde sterckte ende daer na ont[L7vb]bieden alle de onderdanen vande heerlijckheyt van dien om heure vrouwe te ontfanghen ende den eedt van getrouwicheyt te doen. ’t Welc geschiet zijnde, worden daer veele feesten ende bancketten gehouden, inde welcke de jofvrouwen ondere andere propoosten den commissarius Hermes mede verhaelde wat haer ghebeurt was met Frisol ende den Ridder mette swerte Wapenen. Die Hermes soo gheringhe niet en hadde hooren noemen oft hy dochte wel dat het den Grieckschen ridder, onlancx sonder yemants weten uyt het hof vertrocken, zijn soude, waerom hy met hem te soecken den coninck eenen aenghenamen dienst verhoopte te doen, ende volchde den wech die Palmerijn ghereden was, den welcken hem ten uytrijden vant casteel ghewesen worde. Maer Frisol bleef aldaer tot dat hy volcomelijck ghenesen was, waer nae hy oock oorlof nam aende jofvrouwe, die hem badt dat hy met hare goederen wilde doen als zijn eyghen ende hem doch in eenige manieren yet wes doen recompenseeren, waer van heur Frisol beleefdelicken bedancte, sonder yet wes anders van heur te nemen als eenen nieuwen schilt ende een oorlochs peert, daer met hy wederom reet na den hertoch van Galles, die van zijne wedercomste groote blijtschap ontfing. Maer verstaende dat hem sulcken overlast aenghedaen hadde geweest by den Ridder mette Swerte Wapenen ende dat den selven int hof van Engelant woonde, meynde hy van spijt te bersten, fantaserende op alle de middelen waer mede hy hem soude moghen wreecken. Doende tot dien eynde nae hem vernemen deur zijn gheheel heerschappye, soo dat hy sommighe daghen daer nae op een van zijn casteelen, ligghende op de frontieren van zijn hertochdom ende de lan[L8ra]den vanden coninck, te kennen ghegeven worden dat den Ridder mette Swerte Wapenen weynich daghen te bevorens daer voorby gepasseert te wesen, ende dat hy den selftsen wech wederom moste comen om naer ’t hof te reysen. Waer inne hy dochte de ghelegentheyt van zijne wraecke ghetreft te hebben, doende zijn tenten spannen neffens een brugghe, legghende int ghesichte van zijn sterckte, in eenen beemt alwaer hy ordineerde twaelf ridders, de aldergaliaertste ende cloeckmoedichste, uytgenomen Frisol, die hy by hem op ’t casteel wilde behouden, van zijn hertochdom, met sulcke instellinge ende beveel dat gheenen ridder soo stoudt en was over dese brugghe te passeeren indien hy niet en dochte te bevechten de selve twaelf ridderen, d’een na d’ander, met conditie: indien hy overwonnen worde, hem in sulcken gheval te sullen moeten begheven onder de genade vanden hertoch ende ’t peert te verblijven aen den overwinner. Maer indien hyse alle twaelve overwon, soo soude hy zijnen wech moghen vervolghen ende met hem nemen alle heure peerden. Naer welcke wreede instellinghe aldaer gheschieden veele tornoyen ende vechtinghen, waer inne menighen dapperen ridder ter aerden gheworpen worde, dat den hertoch boven maten seer wel gheviel.

L6rb Hoe Palmerijn na de dood van Miser Frisol vervolgde en hem ook gedood zou hebben zonder het voorbidden van een jonkvrouw. Het 54 kapittel.

Eer Palmerijn Frisol kon vervolgen was er al gereed door het kamp vechten en zijn heimelijk weg komen zo veel van de dag ten einde gelopen dat hij niet lang had gereden of de nacht kwam hem overvallen, maar de wassende godin Diana die al gereed zo vol was dat ze haar zilveren horens toegesloten had spreidde van haar zo’ n helder licht dat hij gelijk wel onder de beschijning van haar blanke aanschijn zo lang voort reedt tot dat ze, vervolgde haar broeder Phoebus zich mede in het westen ging verbergen. Waardoor de duisterheid Palmerijn bedwong in het wilde veld te wachten tot de komst van mevrouw Aurora die hij zo gauw haar witte standaard niet had zien vliegen in het oosten of hij ging wederom te paard zitten en vervolgde zijn weg en iedereen die hij ontmoette vroeg of ze de ridder met de juffrouw niet gezien hadden maar daar was niemand die hem van ze iets wist te zeggen. Waarom hij, vreesde dat ze hem ontgaan zouden, de gehele dag zonder ophouden of enige spijs te nutten voort passeerde tot dat hem de nacht bedwong te logeren in de herberg van een deugdelijke weduwe waarvan hij vernam dat Frisol daar voorbijgegaan was.

Weshalve hij de ‘s morgens zijn [L6va] waardin God beval en reed voortaan tot dat hij op de middag kwam aan het einde van een bos alwaar zijn weg zich naar zo vele diverse plaatsen verspreidde dat hij hem op de kruisweg met zijn paard stil moest houden en zeer bedroefd was omdat hij niet wist welke hij volgen zou. Dan het verliep niet lang of daar kwam tot hem rijden een jonkvrouw die zat op een telganger, zeer kostbaar behangen tot die hij zei: “Jonkvrouw, is u niet ontmoet een gewapende nridder met een waterkleurig schild en heeft in het midden een vergulde zon die, met hem leidt een jonkvrouw die vergezelschapt werd van sommige schildknechten?”

“Ja hij, voorwaar heer ridder,” antwoorde ze. “Indien gij mij beloven wit twee eerlijke beloften zo zal ik u eer de klok morgen zes uren geslagen heeft in zijn presentie leiden.”

“Ik beloof hete u,” zei Palmerijn.
“Volg mij dan,” antwoorde ze.
En reden alzo de gehele dag met grote naarstigheid voort en tezamen hielden menigerhande opzetten waaronder ze Palmerijn tenslotte mede vroeg of ze enige kennis aan deze ridder had. “Ik kan u noch gans van hem niets zeggen,” zei de jonkvrouw, “maar hij zal met de juffrouw die hem geleidt deze nacht logeren op een kasteel die aan haar tante toekomt.”

En aldus voortrijdende kwamen ze tegen de avond omtrent het kasteel daar Frisol al gereed op was en de poorten overmits de late tijd van gesloten waren zo dat ze van hun paarden gingen in een klein bosje. Na d at ze die de toom afgedaan hadden kreeg Palmerijn uit zijn knapzak een stuk van een pastei van een hert wat hij ten goede avontuur van de herberg der weduwe vrouwe mede [L6vb] had met een flesje met wijn. Waarvan zij hun nooddruft namen en stelden ze zich om te slapen op ’t bed dat de genoeglijke zomer met zijn groene deken bekleed had. Maar Palmerijn vreesde indien hij hem in de slaap vergat dat hem Frisol ontkomen zou. Waardoor hij geen ogenblik kon rusten, dan sloeg altijd zijn gezicht naar ’t kasteel tot in het begin de dageraad dat hij zijn wapens nam. Die hij nauwelijks aangedaan had of zij zagen Frisol met zijn gezelschap van de brug van het huis komen. Waarom Palmerijn haastig te paard ging zitten en zei tot de jonkvrouw: “Indien gij iets anders van mij begeert zo moet gij mij volgen!”

En hiermee gaf hij zijn paard de volle toom en liep zo lange dat hij Frisol achterhaalde bij ’t begin van een bos in een groot dal waarin hij van verre tot hem riep: “Hou stil, heer ridder! Hou stil! Meent gij mij alzo te ontkomen? Heb je vergeten de woorden die gij te Parijs sprak tegen de ridder die de tent van de hertog van Savoie bewaarde? Ziet, nu is het uur gekomen dat ik u zal doen bekennen dat gij niet waardig bent het u te noemen een dienaar van Polinarde!”

Om die woorden Frisol zich omkeerde en begon hij Palmerijn te kennen en zei: “Ongeluk moet gij hebben ridder. De schoonheid van Polinarde noch de liefde die ik tot haar drag is zo klein niet dat ik zo licht zou kunnen vergeten mijn affectie tot haar dienste wat ik geenszins zal mijden te bekennen, niet alleen om de vrees van u noch van machtigere personen dan gij, maar ook van alle die op de wereld leven zo dat gij u mag bereiden indien gij mij bent komen zoeken om deze zaak!”

[L7ra] Wat Palmerijn hoorde en velde terstond zijn lans en gaf zijn paard de sporen waarin Frisol van hetzelfde ook niet verzuimde maar ontmoeten de andere met zulk kracht dat ze hun schilden en harnassen door runden en hun lansen braken, nochtans viel niemand ter aarde. Dan sloegen snel de handen aan de zwaarden met zulke furie dat ze de andere in groot perikel van hun personen stelden, want door hun krachtige houwen en slagen waren hun schilden bijna geheel in stuken, hun zwaarden vol scheuren, hun harnassen gebroken, hun helmen gekrenkt en Frisol alzo gekwetst dat het een deernis was om te aanzien. Nochtans hield hij het een lang tijd daarna noch staande met zulke moed dat het onmogelijk met reden te oordelen wie de overhand van beide behouden zou. Tot dat Palmerijn zijn slagen versterkte door een nieuwe moed waarvan hem Frisol nochtans gans niet verflauwde, maar vertoonde daartegen ogenschijnlijk dat hij geen mindere begeerte had om van de victorie te triomferen als Palmerijn. Die niet tegenstaande tenslotte naar hem sloeg zo’n krachtige slag dat die zonder twijfel zijn hoofd gekloofd zou hebben had hij hem niet met het kleine stuk dat hem noch resteerde van zijn schild alzo bedekt dat die slag afschampte en voorts meer als een handbreed diep daalde in de hals van zijn paard. Waardoor het beest achteruit bestond te lopen en alzo te razen dat het zijn meester ter aarde wierp door een zo’ n zware val dat hij overmits grote duizeling hem in der ijl niet wederom op en kon richten. [L7rb] Wat Palmerijn zag en sprong haastig van ’t paard en gaf met zijn zwaard voldoende te kennen dat hij hem ’t hoofd af wilde slaan. Maar de jonkvrouw waarvoor die Frisol Miser bestreden had begon zo grote droefheid te bewijzen dat de toorn zelf zich daarover ontfermd zou moeten hebben en sloeg haar handen tezamen, trok het haar uit haar hoofd en vervulde de lucht met krijsen en erbarmelijk geroep en luid krijste: “Och God, stuur hulp, stuur hulp! Heer ridder, doe barmhartigheid, doe genade!”

Waardoor de jonkvrouw die Palmerijn aldaar gebracht had zulke deernis kreeg dat ze voor hem op de knieën viel en bad om Godswil dat hij af wilde laten. Maar Palmerijn toonde hem als diegene die het niet hoorde en wilde wederom met Frisol beginnen die zich ondertussen wederom opgericht had. Dan de jonkvrouw zei tot hem: “Heer ridder, gij hebt mij twee beloften gedaan, daarom bid ik u ootmoedig dat gij om u van de ene te ontslaan en dit gevecht wil ophouden.”

“Jonkvrouw,” antwoorde Palmerijn met een straf gezicht die verhit was als een wrede leeuw op zijn roof, “begeert van mij iets anders. Dit zal u niet geconsenteerd worden!”

“Indien gij ’t niet doet,” antwoorde de jonkvrouw, “zo zal ik u waarachtig aan de hof van de koning van Engeland voor een meinedige vermaard maken.”
“Gij doet mij ongelijk,” zei Palmerijn, “verhinder van mij te wreken over diegene die ik ’t meeste haat op deze wereld. Vermaledijdt moet daarom het uur zijn dat ik u ontmoete!”

En op staande voet reedt hij een andere weg en hoopte hem wederom elders [L7va] te ontmoeten.

Toen de jonkvrouw van Frisol dit zag kwam ze de andere van grote blijdschap omhelzen en zei dat ze haar onderdanigheid naar al haar vermogen verbonden hield, zo lang als ze leefde voor deze grote gratie. ‘’t Geen ik gedaan heb,” antwoorde ze, “is geschied door bermhartigheid, helaas tot mijn grote schade, om dat ik andere zaken van hem te begeren had die mij veel meer aangingen. Maar uw schreien en bitter kermen heeft mij bewogen van hem voor u te ontslaan van de ene belofte waarvan hij mij de andere noch schuldig is waarom om ik hier niet langer kan vertoeven dan beveel u in de bewaring Gods.”

En ging op haar telganger zitten en reed weg in alle naarstigheid, daarin wij haar en Palmerijn zullen laten volgen om u ondertussen voorts te verhalen van Frisol die noch heel verbaasd was van de val en zo zeer begon te verzwakken overmits ’t overvloedige verlies van zijn bloed dat de jonkvrouw zijn wonden stopte zo goed dat ze mocht, nochtans grote erbarmen zag eer ze hem kon krijgen tot aan de naaste herberg alwaar ze ter goed avonturen een oude vrouwe vonden die zeer ervaren was in de wond genezing derhalve zij aldaar afwachten wilden zijn genezing. Maar hij had die als noch niet volkomen wederom verkregen als de gezette dag tot de overlevering van het kasteel aankwam zo dat ze niet tegenstaande het van noden was te vertrekken en arriveerden in drie dagen op dat kasteel alwaar haar al gereed opwachtte de konings gecommitteerde een ridder Hermes genaamd. Die liet aan de juffrouw overleveren de sleutels van de voorzegde sterkte en daarna [L7vb] ontbieden alle onderdanen van de heerlijkheid van die om hun vrouwe te ontvangen en de eed van trouwheid te doen. Toen dat geschied was werden daar vele feesten en banketten gehouden waarin de juffrouw en andere opzetten de commissaris Hermes mede verhaalde wat haar gebeurd was met Frisol en de ridder met de zwarte wapens. Die Hermes zo gauw niet had horen noemen of hij dacht wel dat het de Griekse was ridder die onlangs zonder iemands weten uit het hof vertrokken zijn zou, waarom hij met hem te zoeken de koning een aanname dienst verhoopte te doen en volgde de weg die Palmerijn gereden was die hem ten uitrijden van het kasteel gewezen werd. Maar Frisol bleef aldaar tot dat hij volkomen genezen was, waarna hij ook verlof nam aan de juffrouw die hem bad dat hij met haar goederen wilde doen als zijn eigen en hem doch in enige manieren iets anders doen vergoeden, waarvan haar Frisol beleefd bedankte zonder ets anders van haar te nemen dan een nieuw schild en een oorlogspaard waarmee hij wederom reedt naar de hertog van Galles die van zijn weerkomst grote blijdschap ontving. Maar verstond dat hem zulke overlast aangedaan had geweest bij de ridder met de zwarte wapens en dat die in de hof van Engeland woonde meende hij van spijt te barsten en fantaserende op alle middelen waarmee hij hem zou mogen wreken. Deed tot dat einde naar hem vernemen door zijn gehele heerschappij zo dat hij sommige dagen daarna op een van zijn kastelen dat lag op de grenzen van zijn hertogdom en de landen [L8ra] van de koning te kennen gegeven werd dat de ridder me de zwarte wapens weinig dagen te tevoren daar voorbij gepasseerd was en dat hij dezelfde weg wederom moest komen om naar de hof te reizen. Waarin hij dacht de gelegenheid van zijn wraak getroffen te hebben en liet zijn tenten spannen nevens een brug die lag in het gezicht van zijn sterkte in een beemd alwaar hij ordineerde twaalf ridders de aller dapperste en kloek moedigste, uitgezonderd Frisol die hij bij hem op ’t kasteel wilde behouden van zijn hertogdom met zulke instelling en bevel dat geen ridder zo stout en was over deze brug te passeren indien hij niet dacht te bevechten die twaalf ridders, de en na de ander met conditie: indien hij overwonnen werd hem in zulk geval te zullen moeten begeven onder de genade van de hertog en ’t paard te verblijven aan de overwinnaar. Maar indien hij ze alle twaalf overwon zo zou hij zijn weg mogen vervolgen en met hem nemen al hun paarden. Na welke wrede instelling aldaar geschiedde vele toernooien en gevechten waarin menige dappere ridder ter aarde geworpen werd dat de hertog boven maten zeer goed beviel.

Hoe Palmerijn met de jonckvrouwe voort reysden om te volbrenghen zijne andere ghelofte, ende wat daer over ghebeurde. Het .LV. capittel.

[L8rb] Palmerijn van de jonckvrouwe rijdende, ghelijck ghy ghehoort hebt, in meyninghe van Frisol deur eenen anderen wech voor te comen met wille van hem in sulcken gheval nemmermeer voor zijnen doot te verlaten, worde soo vlijtich vande jonckvrouwe ghevolcht datse hem seer gheringhe achterhaelde, seggende: “Heer ridder, wilt doch niet int quade nemen het beletsel dat ick u gedaen hebbe, want het soude een al te groote schade gheweest zijn indien ghy sulcken braven persoone gedoot hadt, het welcke u sonder twijffel naemaels berouwen soude hebben. Derhalven sal u believen daerom niet achter weghen te laten uwe anderde ghelofte te quiteren, maer tot dien eynde met my te rijden.”

“Voorwaer, jonckvrouwe,” antwoorde Palmerijn, “ghy hebt teghens my weynich beleeftheyts gebruyckt, belettende het ghene om tot het welcke te geraecken ick u de beloften gedaen hadde, dat ick nochtans teghens den wille van u ende alle andere moeyelijck vallende personen hope te volbrenghen. Des niettemin begheer ick mijn ghelofte te volbrenghen, niet om uwent wille, maer om mijn eere niet te misdoen. Daerom rijt voort, ick sal u volghen!”
Ende alsoo gheleyde hem de jonckvrouwe vier daghen lanck. Dan aenden vijfsten dach quamense ontrent den middach op eenen hooghen berch, boven op den welcken een groot stilstaent water stont dat tot aen heuren wech streckte. Ende daer by comende sach hy stracx neffens hem eenen ridder, hebbende in zijn hant een vuyrige pijle op eenen gespannen booch, den welcken aftreckende, schoot zijn peert dwers deurt lijf soo dat het doot opt gras neder viel tusschen de voeten van Palmerijn. Die daer over in groote gramschap ontstack ende liep den rid[L8va]der, die nae twater vluchte, nae, so seere als hy coste. Ende in sulcke naelopinge dochte hem dat hy aent middel toe int water stont sonder selfs te weten hoe hyder gecomen was. Maer zijnde noch in dese peysinghe wordt het stracx soo duyster dat hy niet een vingerbreet van hem sien en conde, niet hoorende als een erbermelijck ghecrijs ende getier. Daer nae quam eenen grooten blixem diet al verlichte, waer deur hy hem selven sach int water legghen wes tot aenden hals toe, nerghens yet wes siende als grouwelicke wolcken ende eysselicke golven, die walvissen ende andere afgrijselicke groote zeegedierten tot hem aenbrochten, sulcken windt waeyende dat hem dochte de locht aen alle canten vuyr te spouwen, so dat hy sekerlijck aldaer ’t leven meynde te eyndigen, roepende: “O God, zijt de ziele van mijn arme sondaer genadich!” Ende dit geseyt hebbende, hoorde hy een alsulcken donder dat hem dochte veele bergen te scheuren. Waer over hy alsoo verbaest worde dat hy niet en wist waer of wat hy was, maer viel van groote vreese in beswijm, inden welcken zijnde, dochte hem dat eenen grooten walvis hem inslocte ende wederom opt lant schoeyde. Waer nae hy terstonts wederom tot zijn selfs quam ende sach dat het wederom claer dach wesende, hy stonde op een houte brugge, onder de welcke een groote strenge riviere passeerde, waerinne vele schoone jonckvrouwen lagen in groot perijckel van te verdrencken, erbermelijck roepende om hulpe, ende aent eynde van dese brugghe sach hy een seer sterck casteel. Waer na hy rasselic ginc, ende comende aende valbrugge, quamder een stem uyte spiegaten, roepende: “Verbeyt heer ridder, men sal u open doen!”

Als Palmerijn dese stemme hoorde, soo en wist hy niet wat van hem werden oft wat [L8vb] hy hier uyt verstaen soude, dan besloot niettemin hem tot der doot toe te verweeren indien hem yemant quam bespringen. ’t Welc hy nauwelijcx gedocht en hadde oft de poorten waeren open, waerom hy zijn bloote rapier inde hant nam ende trat stoutelicken int casteel, alwaer hy niemant en vant die hem eenich hinder dede, maer een yegelijc betoonde hem eerbewijsinghe. Tot dat hy gecomen was te halven weghen vande voorplaetse, doen quam hem te gemoete een jofvrouwe van middelbaeren ouderdom, vergeselschapt met vele andere jonckvrouwen ende ridderen, alle seer blijden gelate betoonende, ende de jofvrouwe nam hem byder hant, seggende: “Willecom, heer ridder, gelooft moet Godt zijn dat ick u alhier in dese plaetse sie, op dat ghy meucht volbrengen ’t gene [dat] deur eenen anderen niet geeyndicht en can worden.”

Daer nae leydense hem in een schoone camer, seer rijckelic toegemaect ende behangen met goude ende zijde tapijten, alwaer terstont eenighe schiltknechten quamen die hem ontwapenden.
’t Welck geschiet zijnde, gingense alle in een groote sale alwaer een heerlijck noenmael bereyt was, gheduyrende ’t welck[e] vele excellente musijckers met welluyden sangen ende instrumenten speelden, haer de spijse met groote geneuchten deden nutten, so dat Palmerijn dochte uyt te helsche gevanckenisse van Pluto gecomen te zijn int hemelsche hof van Jupiter, om in so gheringen tijt van so grouwelijcken plaetse geraeckt te zijn aen soo playsant bancquet tot geselschap van soo vele schoone jonckvrouwen, die hem alle groote eere bewesen, sonderlinge de vrouwe vant casteel, die tot hem seyde: “Mijn heere, wy hebben lange na uwe comste verlangt, om dat wy deur u hopen te geraecken uyt te groote miserie [M1ra] daer in ic met mijnen volcke lange gehouden zy worden.”

“Ick bid u, mevrouwe,” seyde Palmerin, haer verhalende al tgene dat hem voor dit casteel geschiet was, “dat ghy my wilt openbaeren wat sulcke wonderen beduyden die my gebeurt zijn.”

“Indien ghy my beloven wilt,” antwoorde sy, “uyt te richten de saecken daer toe nootelick, die ick dencke van u vastelic geordineert te sijn, so sal ic uwe vrage berichten.”

“Indiense redelick sijn ende van eenen ridder doenlijc,” seyde Palmerin, so zijnse u belooft.”

“U geliefte wil dan zijn te verstaen,” antwoorde de joncvrouwe, “dat mijn vader, die dit casteel toebehoorde, so cloeckmoedigen ende hoochgeachten ridder was als in desen lande gevonden mochte worden, den welcken hem in sijne jonge jeucht so seer onder de dominatie van de liefde begaf dat hy uyter maten amoureus wert op een jonckvrouwe van veel minderen state als hy. Des niet tegenstaende nam hyse ten houwelijck ende ghewon daer by een dochter, die weese bleef van wegen haers moeders alsse veertien jaer out was. Waerom mijn vader, doe noch zijnde inden fleur van sijn leven, zijn anderde bruyloft hielde met een seer eer[l]ijcke joffrouwe van ouden geslachte, vande welcke ick geboren worde. Waer na mijn vader mijn suster dicwils rijckelick wilde hylicken, dan heur geliefte en is noyt geweest daer inne te consen[t]eren, maer met wille van hem ginckse woonen met eene van hare moeyen, su[s]ter van haer moeder, die seer ervaren [wa]s inde nigromantie. Deur den raet van [d]e welcke mijn suster een paleys dede [t]immeren met eenen seer stercken toorn, [t]wee mijlen aen d’ander zijde van dit casteel, alwaerse daer na geduyrichlicken heur wooninghe hielden.

Hieren[t]usschen gaf my mijn vader, die my [g]rootelijcx beminde, ten houwelijc a[e]n [M1rb] eenen rijcken ende edelen ridder, excellent in schoonheyt maer noch singulierder inde wapenen, by de welcke ick een dochter won een jaer nae onse trouwinghe, die eylacy nauwelicx geboren en was of mijnen man, vader ende moeder passeerden alle drie dit tegenwoordich leven, latende my een bedroefde moeder ende mijn dochter een jonghe weese. De welcke ghecomen zijnde tot seer gheringhen ouderdom, wordt van veele groote heeren, die een behaghinghe namen in heure sonderlinghe schoonheydt, ten houwelijck versocht, maer vreesende datse noch te onmachtich was, aengesien haer jonge jaren om te verdraghen de volbrenginge des houwelijcx, ontschuldichde ic my daer op tegens heur allen. Nochtans tot mijne groote schade, want de voorseyde moeye van mijn suster heeft eenen sone, den a[l]derleelicksten, onbeleefsten ende disgracieusten ridder diemen soude moghen vinden, den welcken ’t vuyr der liefde oock alsoo ontstack tot de begheerte van mijn dochter, dat hy zijn moeder soo lange moeyelick viel datse ten lesten die voor zijn vrouwe aen my versocht. Waer op ick heur in verstoornisse antwoorde dat ic mijn dochter liever soude sien sterven als hem die ten houwelijck te gheven, om dat hy soo groote weldaet niet en verdiende. Welck antwoordt sy hem daer nae vertrock, waer deur hy van zijn voornemen niet alleen niet af en stont, maer noch veel meer beweecht wort van te vervolghen zijn aenghevanghen liefde, soo dat hy zijne moeder daer naer seer lastich viel om te consenteren dat hy mijne dochter met ghewelt soude moghen ontnemen, het welcke de sotte vrouwe, mogelijcken met barmherticheyt tot hem beweecht wordende of overwonnen zijnde deur zijn on[M1va]ophoudelijcke vorderinghe, accordeerde. Waeromme den verrader met langhe voorbedachte laghen vergadert hebbende sommige schelmen, secretelic alhier quam onder ’t dexel van my te comen besoecken om goet cier te maecken ende alsoo mijn dochter ontroofden, de welcke hy ghestelt heeft inden toorn daer van ick vlus sprack. Maer daer met noch niet te vreden zijnde, vreesende dat ic sommige personen vergaderen soude ende haer die wederomme ont[n]emen om datse wel weten dat ick seer bemint zy van alle mijne ghebuyren, hebben sy om ’t casteel ende den selven toorn ghetoovert een soo diepen ende onstuyren water dat niemant daer aen comen en mach als met heur consent. Tot welcken eynde sy aldaer alleenlijcken gestelt hebben een cleyn schuytgen, dat bewaert wort met twee wreede leeuwen ende eenen grouwelijcken ridder, de welcke men seyt drie besworen duyvelen te zijn, die niemant over en doen voeren oft den ridder heeft den booswicht ’t selve eerst ghevraecht. So dat ick sinder noyt ghesien en heb mijn ellendige dochter, die hy vercrachticht heeft ende hoe langer hoe booser tracteert, ’t welck my soo seer quelt dat ick gheene vreuchde en can hanteeren ten zy mijn dochter verlost ende desen booswicht ghestraft wort. Waeromme ick so lange sonder ophouden gebeden hebbe den almachtighen Godt, dat Zijne barmherticheydt met mijn schreyen ende suchten compassie crijgende voor eerst heeft gelieft te plagen de moeder, haer begavende met een fenijnige cancker, die heur gheduyrichlicken, sonder oyt eenige remedie daer toe te connen vinden, soo langhe tormenteerde tot datse deur eenen lanckwijligen wreeden doot passeerde. ’t Welcke heuren sone siende, dreychde mijn suster oock te doen ster[M1vb]ven, haer beschuldighende datse oorsaecke van zijns moeders plage was, deur de nigromantie diese van haer gheleert hadde. Waerom mijn suster, vreesende de furie van desen toornigen tyran, wederom tot my quam, versoeckende vergiffenisse van ’t ongelijck datse my soude hebben mogen gedaen om heur moeye ende neve te behagen, met beloftenisse van te vinden de middelen waer deur ick mijn dochter uyte handen vanden verrader verlossen soude. Woorden voorwaer die my grootelijcx behaechden. Waerom ick heur versochte my te willen seggen in wat manieren sulcx soude connen gheschieden. Waer op sy my antwoorde: ‘Weet, mijn suster, dat ic alnu niet ontdoen en mach de tooverye die mijn suster ende ick gedaen hebbe, maer men moet verbeyden eenen ridder die alle de andere in deucht te boven gaet, die dit water sal over passeeren, den wreeden schelm dooden ende mijn nichte wederom in uwen handen stellen, den welcken ghy alleene kennen sult aen zijn stoutmoedicheyt, daer met hy den schutter met de vierige pijle sonder vreese na sal loopen. Dat by hem volbracht wordende, soo sal hy sonder twijffel oock mogen uytrichten dese saecken’, om ’t welck te doen sy my gelaten heeft een sweert met een seer costelijck harnas ende veele andere presenten om u te schencken, seggende datse u niet levendich en soude comen te sien. ’t Welcke oock alsoo gheschiet is, want corts daer nae storfse. Ende om dat dan dese saecken van u sonder twijffel voorseyt zijn, heer ridder, so wilt doch bermherticheyt hebben met mijn arme ellendighe moeder sampt ’t bedruckte weeskint in dese rechtveerdige saecke.”

“Voorwaer, mevrouwe,” antwoorden Palmerin, “ghy hebt soo goede redenen om te begeeren de wraecke van sulcke [M2ra] groote injurie, dat ick hoop ende mijn beste doen sal om hem te straffen vanden roof aenden persoon van uwe dochter ghedaen, maer ick verwondere my grootelijcx hoet gegaen is met den ridder die mijn peert doode ende de jonckvrouwe die my gheleyde.”

“Den ridder,” antwoorde sy, “was maer een gespoock, aldaer besworen om dat wy seeckerlijc souden moghen kennen den ghenen die dese saecke te wege soude connen brengen, want daer albereets veele ridders tot aen dit water geweest zijn, dan als heur peerden gedoot waren so en haddense de stoutmoedicheydt niet vanden schutter nae te loopen, ghelijck ghy gedaen hebt. Maer de joffrouwe was den geest van mijn suster, die mijn in haer leven met eede belooft hadde u na heuren doot te sullen gaen soecken.”

Ende volherden heur propoost voort so langhe met Palmerin tot datse ’t avontmael genut hadden ende een yegelijck gewesen wort op zijn ruste. Die Palmerin, hoewel dat hy geleyt worde in een seer wel toegerust bedde, nochtans vanden geheelen nacht niet en conde genieten, altijt denckende so opt leetwesen van dat hy Frisol niet ter doot en hadde mogen brengen als op de wonderen die hem ervaren, ende van de vrouwe des casteels vertrocken waren. Waerom hy des morgens seer vroech op stonde, ende na dat hy hem bevolen hadde inde bescherminge Gods ende Sijne almachticheyt gebeden om de overhant te mogen crijgen tegen sulcke duyvelrijen ginck hy de vrouwe vant casteel, die hem byder hant nam ende seyde: “Ic bid u, heer ridder, niet te willen weygeren van in plaets uwer wapenen, aengesien die also deur houwen ende gebroocken sijn, te ontfangen de gene die u voor langen tijt van mijn suster toegeeygent geweest sijn, ende tot de uytrechtinge van dese saecke grootelijcx helpen mogen.”

Hoe Palmerijn met de jonkvrouw voortreisde om te volbrengen zijne andere belofte en wat daardoor gebeurde. Het 55 kapittel.

[L8rb] Palmerijn die van de jonkvrouw wegreed, gelijk gij gehoord hebt, in de mening van Frisol door een andere weg voor te komen met de wil van hem in zulk geval nimmermeer voor zijn dood te verlaten, werd zo vlijtig van dek jonkvrouw gevolgd zodat ze hem zeer gauw achterhaalde en zei: “Heer ridder, wil het toch niet in het kwade nemen het beletsel dat ic u gedaan heb want het zou een al te grote schade geweest zijn indien gij zo’ n braaf persoon gedood had wat u zonder twijfel later zou berouwen. Derhalve zal u believen daarom niet achterwege te laten uw andere belofte te kwijten maar tot dien einde met mij te rijden.”

“Voorwaar, jonkvrouw,” antwoorde Palmerijn, “gij hebt tegen mij weinig beleefdheid gebruikt en belette hetgeen waarom ik tot daar te raken ik u de beloften gedaan had dat ik nochtans tegen de wil van u en alle andere moeilijk vallende personen hope te volbrengen. Dus al niettemin begeer ik mijn belofte te volbrengen, niet vanwege u, maar om mijn eer niet te misdoen. Daarom rijdt voort, ik zal u volgen!”
E alzo geleide hem de jonkvrouw vier dagen lang. Dan aan de vijfde dag kwamen ze omtrent de middag op een hoge berg waarboven op een groot stilstaand water stond dat tot aan hun weg strekte. En toen ze daarbij kwamen zag hij later nevens hem een ridder die hij in zijn hand een vurige pijl op een gespannen boog en die hij aftrok en schoot daarmee zijn paard dwars door het lijf zodat het dood op het gras neer viel tussen de voeten van Palmerijn. Die daardoor in grote gramschap ontstak en liep naar de ridder [[L8va] die naar hij water vluchtte zo zeer als hij kon. En in dat nalopen dacht hij dat hij tot in zijn middel in het water stond en zelf niet wist hoe hij daar gekomen was. Maar toen hij noch in dit gepeins was werd het daarna zo duister zodat hij geen vingerbreed van hem kon zien en niets anders hoorde dan eer erbarmelijk gekrijs en getier. Daarna kwam een grote bliksem die alles verlichtte waardoor hij zichzelf zag in het water liggen tot aan de hals toe en nergens iets anders zag dan gruwelijke wolken en ijselijke golven die walvissen ende andere afgrijselijke grote zeedieren tot hem aanbrachten en er waaide zulke win zodat hij dacht dat de lucht aan alle kanten vuurspuwde zodat hij zeker aldaar het leven meende te eindigen en riep: “O God, wees de ziel van mijn arme zondaar genadig!” End toen hij dit gezegd had hoorde hij een al zulke donder zodat hij dacht dat er vele bergen scheurden. Waardoor hij alzo verbaasd werd dat hij niet wist waar of wat hij was mar viel van grote vrees in een bezwijming en toen hij daarin was dacht hij dat een grote walvis inslokte en wederom op het land gooide. Waarna hij terstond wederom tot zichzelf kwam en zag het wederom een heldere dag was. Hij stond op een houten brug waaronder een grote strenge rivier passeerde waarin vele mooie jonkvrouwen lagen in groot perikel van te verdrinken die erbarmelijk riepen om hulp. Aan het eind van deze brug zag hij een zeer sterk kasteel. Waarheen hij snel ging en kwam aan de valbrug kwam er een stem uit de spiegaten die riep: “Wacht heer ridder, men zal u opendoen!”

Toen Palmerijn deze stem hoorde zo wist hij niet wat hem hiervan worden of wat [L8vb] hij hiervan verstaan zou dan besloot niettemin hem tot de dood toe te verweren indien iemand hem kwam bespringen. Wat hij nauwelijks gedacht had of de poort was open waarom hij zijn blote rapier in de hand nam en trad stout in het kasteel alwaar hij niemand vond die hem enig hinder deed maar iedereen toonde hem eer bewijzen. Tot dat hij ten halve wege gekomen was van de voorplaats toen kwam hem tegemoet een juffrouw van middelbare ouderdom die vergezelschapt was met vele andere jonkvrouwen en ridders die allen een zeer blij gelaat vertoonde en de juffrouw nam hem bij de hand en zei: “Welkom, heer ridder, geloofd moet God zijn dat ik u alhier in deze plaats zie opdat gij mag volbrengen hetgeen dat door een ander niet geëindigd kan worden.”

Daarna leidde ze hem in een mooie kamer die zeer rijk toegemaakt was en behangen met gouden en zijden tapijten alwaar terstond enige schildknechten kwamen die hem ontwapenden.
’toen dat geschied was gingen ze alle in een grote zaal alwaar een heerlijk noenmaal bereid was en gedurende dat waren er vele muzikanten met welluidend gezang en instrumenten speelden en wat ze de spijs met groot genoegen deden nuttigen zodat Palmerijn dacht uit de helse gevangenis van Pluto gekomen te zijn in de hemelse hof van Jupiter om in zo korte tijd van een zo gruwelijke plaats geraakt te zijn aan een zo plezierige banket met het gezelschap van zo vele mooie jonkvrouwen die hem alle grote eer bewezen en vooral de vrouwe van het kasteel die tot hem zei: “Mijn heer, wij hebben lang naar uw komst verlangd omdat wij door u hopen te geraken uit de grote miserie [M1ra] waarin ik met mijn volk zo lang in gehouden zijn geworden.”

“Ik bid u, mevrouw,” zei Palmerijn, die har verhaalde al hetgeen dat hem voor dit kasteel geschied was, “dat gij mij wil openbaren wat zulke wonderen betekenen die mij gebeurd zijn.”

“Indien gij mij beloven wit,” antwoorde ze, “uit te richten de zaken daartoe noodzakelijk die ik denk van u vaste geordineerd te zijn zo zal ik uw vraag berichten.”

“Indien ze redelijk zijn en van een ridder te doen,” zei Palmerijn, zo zijn ze u beloofd.”

“U gelieve dan willen te verstaan,” antwoorde de jonkvrouw, “dat mijn vader, die dit kasteel toebehoorde, zo’ n kloekmoedige en hooggeachte ridder was als in deze landen gevonden mocht worden die zich in zijn jeugd zo zeer onder de dominantie van de liefde begaf dat hij uitermate amoureus werd op een jonkvrouw van veel mindere staat dan hij. Dat niettegenstaande nam hij haar ten huwelijk en wond daarbij een dochter die wees bleef vanwege haar moeders toen ze veertien jaren oud was. Waarom mijn vader die toen noch was in de fleur van zijn leven zijn tweede bruiloft hield met een zeer eerlijke juffrouw van een oud geslacht waarvan ik geboren werd. Waarna na mijn vader mijn zuster dikwijls rijk wilde huwelijke, dan haar gelieven is nooit geweest daarin te consenteren, maar met de wil van hem ging ze wonen met een van haar tantes de zuster van haar moeder, die zeer ervaren was inde nigromantie. Door de raad van die mijn zuster een paleis liet timmeren met een zeer sterke toren die twee mijlen aan de andere zijde van dit kasteel staat alwaar ze nu gedurig haar woning hielden.

Ondertussen gaf mij mijn vader die mij zeer beminden ten huwelijk aan [M1rb] een rijke en edele ridder, excellent in schoonheid maar noch singulierder in de wapens waarbij ik een dochter won een jaar na ons trouwen die helaas nauwelijks geboren was of mijn man, vader en moeder passeerden alle drie dit tegenwoordig leven, lieten mij een bedroefde moeder en mijn dochter een jonge wees. Toen die gekomen was tot een zeer geringe ouderdom werd ze van vele grote heren die een behagen namen in haar bijzondere schoonheid ten huwelijk verzochten maar vreesden dat ze te onmachtig was aangezien haar jonge jaren om te verdragen het huwelijk te volbrengen verontschuldigde is me daarom tegen ze allen. Nochtans tot mijn grote schade, want de voorzegde tante van mijn zuster had ook een zoon de aller lelijkste, de onbeleefdste en meest minder sierlijkste ridder die men zou mogen vinden die het vuur der liefde ook alzo ontstak tot de begeerte van mijn dochter dat hij zijn moeder hoe langer hoe moeilijker viel zodat ze tenslotte voor zijn vrouw aan mij verzocht. Waarop ik haar in verstoring antwoorde dat ik mijn dochter liever zou sterven als hem die ten huwelijk te geven omdat hij zo’n grote weldaad niet verdiende. Welk antwoord ze hem daarna verhaalde waardoor hij van zijn voornemen niet alleen niet stond maar noch veel meer bewogen werd van te vervolgend zijn aangevangen liefde zodat hij zijn moeder daarna zeer lastigviel om te consenteren dat hij mijn dochter met get geweld zou mogen ontnemen wat de zotte vrouwe, mogelijk met barmhartigheid tot het bewogen werd of overwonnen werd door[M1va] onophoudelijke vordering accordeerde. Waarom de verrader met lange voorbedachte lagen verzameld had sommige schelmen die in het geheim hier kwamen onder het deksel van mij te komen bezoeken om goede sier te maken en alzo mijn dochter ontroofden, die hij in de toren gesteld heeft daar ik u van sprak, maar daarmee was hij noch niet tevreden en vreesde dat ik sommige personen verzamelen zou en haar die wederom te ontnemen omdat ze wel weten dat ik zeer bemind ben van al mijn buren zo hebben ze om het kasteel en die toren getoverd een zo diepe en onstuimig water dat er niemand daarbij kan komen dan met hun toestemming tot welk doel ze aldaar gesteld hebben een klein schuitje dat goed bewaard wordt met twee wrede leeuwen en een gruwelijke ridder die men zegt drie bezworen duivels te zijn die niemand over doen voeren of de ridder heeft de booswicht ’t zelf eerst gevraagd. Zodat ik sinds nooit meer gezien heb mijn ellendige dochter die hij verkracht heeft en hoe langer hoe boze behandelt wat mij zo zeer kwelt dat ik geen vreugde kan hanteren tenzij mijn dochter verlost en deze booswicht gestraft wordt. Waarom ik lang zonder ophouden gebeden heb de almachtige God dat Zijn barmhartigheid met mijn schreien en zuchten medelijden krijgt en voor eerst heeft geliefd te plagen de moeder, en begaf haar met een venijnige kanker die haar gedurig zonder ooit enige remedie daartoe te kunnen vinden zo lang kwelde zodat ze tenslotte door een langdurig wrede dood passeerde. Wat haar zoon zag en dreigde mijn zuster ook te laten sterven [M1vb] en haar beschuldigde dat ze de oorzaak van zijn moeders plaag was door de nigromantie die ze van haar geleerd had. Waarom mijn zuster die vreesde de furie van deze toornige tiran wederom tot mij kwam en verzocht vergiffenis van ’t ongelijk dat ze mij zou hebben mogen gedaan om haar tante en neef te behagen, met belofte van te vinden de middelen waardoor ik mijn dochter uit de handen van de verrader verlossen zou. Woorden voorwaar die me zeer behaagden. Waarom ik haar verzocht mij willen zeggen in wat manieren zulks zou kunnen geschieden. Waar ze mij antwoorde: ‘Weet, mijn zuster, dat ik al nu niet ontdoen mag de toverij die mijn zuster en ik gedaan heb, maar men moet wachten op een ridder die alle andere in deugd te boven gaat die dit water zal over passeren en de n wrede schelm doden en mijn nicht wederom in uw handen stellen die gij alleen herkennen zal aan zijn stoutmoedigheid waarmee hij de schutter met vurige pijlen zonder vrees zal lopen. Dat bij hem volbracht zal worden en zo zal hij zonder twijfel ook mogen uitrichten deze zaken waarom het te doen ze mij gelaten heeft een zwaard met een kostbaar harnas en vele andere presenten om u te schenken en zei dat ze u niet levend zou komen te zien. Wat ook alzo geschied is want kort daarna stierf ze. En omdat dan deze zaken van u zonder twijfel voorzegt zijn, heer ridder, zo wil toch barmhartigheid hebben met mijn arme ellendige moeder samen met het bedroefde weeskind in deze rechtvaardige zaak.”

“Voorwaar, mevrouw,” antwoorden Palmerijn, “gij hebt zulke goede redenen om te begeren de wraak van zulke [M2ra] grote schade dat ik hoop en mijn beste doen zal om hem te straffen va de roof aan de persoon van uwe dochter gedaan, maar ik verwonder mij zeer hoe het gegaan is met de ridder die mijn paard doodde en de jonkvrouw die mij geleide.”

“De ridder,” antwoorde ze, “was maar een spook aldaar bezworen omdat wij zeker zouden mogen kennen diegene die deze zaak te wege zou kunnen brengen want daar zijn al gereed vele ridders tot aan dit water geweest zijn, dan als hun paarden gedood waren zo hadden ze niet de stoutmoedigheid van de schutter nae te lopen, gelijk gij gedaan hebt. Maar de juffrouw was de geest van mijn zuster, die mij in haar leven met eed beloofd u na haar dood te zullen gaan zoeken.”

En volhardde in deze opzet voort zo lang met Palmerijn totdat ze het avondmaal genuttigd hadden en iedereen gewezen werd op zijn rust. Die Palmerijn, hoewel dat hij geleid werd in een zeer goed toegerust bed nochtans van de gehele nacht niet kon genieten en altijd dacht zo op het leedwezen van dat hij Frisol niet ter dood had mogen brengen als op de wonderen die hem ervaren en van de vrouwe van het kasteel verhaald waren. Waarom hij ’s morgens zeer vroeg opstond en nadat hij hem bevolen had in de bescherming Gods en Zijn allemachtigheid gebeden om de overhand te mogen krijgen tegen zulke duivelarij ging hij naar de vrouwe van het kasteel die hem bij de hand nam en zei: “Ik bid u, heer ridder, niet te willen weigeren van in plaats uw wapens aangezien die alzo door houwen en gebroken zijn te ontvangen diegene die u voor lange tijd van mijn zuster toegeëigend geweest zijn en tot het uitrichten van deze zaak zeer helpen mogen.”

Ende dit [M2rb] gheseyt hebbende dedese een cofferken op, alwaer de wapenen in lagen, bedect met witten taf, waer in gewerckt stonde met gulde letteren:

Wapenen, ghewerct van een meesterlijcke hant,

Voor den deuchdelijcken ridder valiant,

Palmerin van Oliven ghenant,
Sone vanden coninck triumphant,

Den alderghetrousten diemen oyt vant In gheheel Greeckenlant.

Welcke woorden Palmerin lesende, ontfing daer inne meerder blijtschaps als oft hy coninck van eenich landtschap ghecroont waer worden, om dat hy daer deur wiste te vermoeden den staet van zijnen vader, seggende tot de joffrouwe, die hem nochtans van sijn saecken voorder niet en wist te seggen: “Mijn vriendinne, nademael mevrouwe u suster so veel van mijne gelegentheyt wist, so geloof ick vastelick alle de reste.”

Ende af doende het sijden bedecksel nam hy uytet coffer een harnas, veel costelijcker als ’t gene Vulcanus op Thetidis begheerte voor Achille smeede, gheheel vergult sonder eenighe andere couleuren, met eenen stalen schilt, blinckende gelijc cristal, sonder eenich devijs oft schilderinge, den welcken hy in zijn hant nemende, dede haestelicken zijn oude harnas af ende ’t andere met den helm, sweert ende alle de reste van de wapenstucken wederom aen, wordende stracx daer nae t’zijnder begeerte van drie schiltknechten gheleydt deur eenen langhen voetwech tot aen de cant van een betooverde riviere, seer diep ende afgrijselijck, alwaerse hem een schuyt toonden om aen d’ander zijde te varen, die ghebonden was met een groot ketten aen eenen dicken boom met eenen strick, veel vreemder als Gordianus’ cnoop inden tempel van Jupiter [M2va] Hamon, die den genen diese ontbinden conde de monarchie des geheelen werelts voorseyde. Desniet tegenstaende wilde Palmerijn ’t schip los maecken, maer terstont quam hem te gemoet eenen grooten gewapenden ridder met so eysselicken sweert dat hy een yeghelijck soude hebben doen grouwelen, daer mede hy na Palmerin ende die wederom na hem hieuw, maer geen van beyde de slagen en treften om dat den ridder verdween gelijck een scheme. Dan voorts daer nae quamender uytet water twee machtige leeuwen, die met sulcke [f]urie op hem vielen datse hem stracx ter aerden wierpen. Dan hy vlooch haestelick wederom op, slaende met al zijn macht na de gruwelicke beesten, die hem schenen te willen verscheuren, ’t welck sy ooc sonder twijffel in een oogenblick gedaen souden hebben, en hadden hem zijne besworen wapenen daer voor niet bewaert, in sulcker manieren datter tusschen heur opstont een so vreemden getier alsmen oyt meer gehoort heeft, want men conde anders niet vermoeden dan dat de twee leeuwen twee helsche duyvelen waren. Ende Palmerins gebeer van smijten ende slaen dochte veel eer een gedwaes als een waerachtige geschiedenisse te wesen, maer dese twe riviervogels en mochten noch rapier noch sweert noch eenighe andere wapenen in geender manieren schaden. Waer over Palmerin seer verschrict wert ende begonste om hulpe tot God almachtich in alder ootmoedicheyt te doen zijn gebet. Het welck geeyndicht hebbende, bevocht hy wederom met een grootmoedich herte, veel stercker als van te voren, dese wreede beesten, gevende so geweldigen slach opt hooft vant eerste dat het geheel verbaest al brullende nae ’t water toeliep, ende en wert daer na niet meer vernomen. So dat Palmerin, siende dat hy nu niet meer als met een van dese [M2vb] duyvelen te doen en hadde, hem so wel behielp met twee oft drie slagen van zijn sweert dat dit ’t ander naeliep ende mede inden grondt verdween. Tot Palmerins groote blijschap om sulcke onverwachte victorie, die ghy nochtans vryelick meucht gelooven hem so geringhe niet gevolcht te sullen hebben, maer soude sonder twijffel by hem aldaer zijne leste vechtinge gehouden sijn worden en hadde hem Godt Almachtich niet by gestaen deur een sonderlinge genade, op de welcke voorts betrouwende, ginck hy aent scheepken, sijn beste doende om den knoop los te maecken. Waer toe hy soo veel profiteerde als oft hy alle de sandekens vande zee hadde willen tellen, tot dat hy door avontuere met zijn besworen harnas aent ketten roerde. Doen worden terstonts alle de schaeckelen aen duysent stucken met groot getier in de locht geruckt, ende ’t scheepken begonst van lant te drijven, waerom Palmerin met eene vande riemen nae alle zijn vermogen bestonde te roeyen. Maer so geringe als hy eenen halven worp weechs opt water gecomen was, sach hy veele schoone joncvrouwen op de cant van ’t over staen met droevighe ende bleecke aenghesichten, hebbende de tranen over de wangen loopen, daer van sommige de handen te samen sloegen ende de andere de armen vouden, al in een teycken van droefheyt, erbermelick roepende: “Heer ridder, ghy zijt bedrogen! Keert weder tot ons oft ghy moet vergaen!”

Dan hy des niet tegen sta[en]de voortvarende, begonste haer de locht int schoonste vanden dach also te verduysteren ende te vervullen met regen, hagel ende wint dat de golven van d’een plaetse in d’ander vloden gelijck vliegende vogelen, schijnende zijn schuytgen om hooge te willen werpen tot aen den hemel ende dan wederom in den afgront, sulcken onweder makende [M3ra] dat de sonne alsoo heur licht verlore dat hy niet gesien en conde waer hy was oft eenige soorte des daechs bekennen dan sach alleen ’t aensicht vande sonne haer wit ende bleeck vertoonen ghelijc de mane des snachts deur de alder duysterste wolcken schijnt, daer onder lichten somtijts de hemelen met geweldige blixemen ende afgrijselijcke donderen, maeckende een verveerlijc geluyt. Ende de contrarie vloeden, baren ende winden maeckten een ander getier met sulcken rasernye datse in alle de omleggende bergen den verveerlicken echo deden clincken. De walvissen worpen ’t water uyt deur heur gewoonlicke canalen, de dolphijnen sprongen inde baren ende de monsteren stake hare leelicke hoofden uyt, bereyt om te verslinden indiense eenich miserabel creatuere vonden, so dat Palmerin geen hope meer en hadde als aen den oppersten stierman. Maer boven al wort hy beancxt als hy noch moeste beginnen een ander veel periculeuser ba[t]alie, om dat tot hem aenquam een watermonster, veel verveerlicker ende verschrickelicker als een menschen hert soude connen bedencken, so dat hy daer nae noyt daer van de figuyre en wiste te verclaren. God weet of Palmerin doe te doen hadde, want ’t was hem van noode sijn rieme te verlaten, indien hy tleven behouden wilde, ende sijn sweert uyt te trecken om hem te verweren van dit monster, twelck hem een onmatelicke crachtige aenval[l]inge dede, ende de onstuyre golven een andere, so dat hem ’t serpent opden berch Artiferie noyt alsulcke vreese aengedaen [e]n hadde als hy tegenwoordich beancxt was. Maer wesende in sulcke verbaestheyt, ginck hy met geheelder herten wederom aenroepen de ghenade ende hulpe vanden genen die hem alleen door eenich onbedenckelic middel conde verlossen, onder het betrouwen op dien hem ’t af[M3rb]grijselic getier vande baren ende golven met de huylinge vande monstreuse visschen meer als duysentmael van vreese soude hebben doen sterven, dan gelijc den genen die gewoon was moet te grijpen inde alderswaerste perijckelen nam hy volcomen hope in God, stac sijn sweert wederom op ende stelde hem met beyde sijn handen so couragieuselicken op nieus te roeyen dat hy tegens den danck vant monster ende de cracht des waters aen d’ander zijde geraeckten. Doen nam hy zijn sweert en[de] van grooter blijtschappe dede hy eenen luchtighen spronck vant scheepken wes opt lant, alwaer hy so geringe niet op en was oft al de cracht[en] vande besweeringen namen een eynde, e[nde] en sachmen niet meer noch rivier no[ch] monster noch schip noch riem, m[aer] was al ’t onweder in een oogenblic v[er]dwenen, so dat de son seer claer scheen, ende hy stont in een so geneuchelicken plaetse dat hem int seecker dochte in een aertsch paradijs te zijn. Ic laet u hier bedencken de groote vreuchde van Palmerin, hem bevindende verlost te zijn uyt sulcken perijckel, waer voor hy, op zijn knyen vallende ende d’oogen ten hemelwaerts slaende, zijnen verlosser met geheelder herten dancte van so goede avontuere.

Gaende daer met na ’t casteel ende rontsom siende of hy nergens plaetse en sach om in te comen, hoorde hy een droevige clachte van een joncvrouwe, seggende: “Vermaledijt zy de ure dat ic geboren zy! Eylacy, ist wel mogelic dat op de geheele werelt een ongeluckiger mensch als ic soude mogen gevonden worden?”

Aen welcke woorden Palmerin wel vernam dat het de gevangene joncvrouwe moeste zijn, waerom hy, met een natuyrlicke bermhertichey[t] beweecht wordende, luyde riep dat m[en] hem de poorte soude openen. ’t Welck de dienaren bootschapten aenden ridder van ’t casteel, Sclot genoemt, die ’t hoof[t] [M3va] deur eene vande spiegaten stack ende seyde: “Ic verwondere my seer hoe ghy ongheluckigen mensch so stout zijt geweest van alhier over te comen. En siet ghy niet dat het alnu in mijnen wille staet van u te leggen in een eeuwige gevanckenisse oft wreedelijcken te doen sterven?”

“Ghy zijt daer boven seer stout moedich,” antwoorde Palmerijn, “maer indien ghy so groote couragie hadt om my te comen gevangen nemen, so soude ick u metter daet betoonen dat de vreese van uwe stoute woorden my gheensins beletten en conden van uwe hooveerdicheyt te vernederen ende te castijden uwe tyrannie.”

“Maer ghy,” antwoorde den anderen, “die u soo grooten straffer vermeet te zijn van ander luyden [m]isdaden, ick bidde u, wilt my alleenlic [v]erbeyden op dat ick u oock mach leeren hoemen de sotten die u ghelijcken, moet wijs maecken.”

Ende een weynich daer naer quam hy ghewapent uyt de poorte rijden, ’t welc Palmerijn siende, seyde: “Hoe? Ghy bent te peerde ende ic te voet. Dat en is niet betoont uwe groote stoutmoedicheyt. Daerom bid ick u dat ghy deur courtosie af wilt staen oft anders sal ick u peert in sulcker manieren roskammen dat ghyder noyt dienaer meer toe behoeven en sult!”

Maer den ridder vant casteel gheveynsde hem zijne woorden niet te hooren, dan gaf zijn peert de sporen ende runde met gevelde lancie na Palmerijn, die lichtveerdelijck zijnen loop ontspronghe, ende int voorby passeren gaf hy zijn peert so geweldighen houw achter in eene vande beenen dat het begonste te struyckelen ende op de zijde viel, in sulcker manieren dat hem onder ’t lijf bleef legghen eene van des ridders beenen. ’t Welck hyder oock soo gheringe niet wederom uyt trecken en conde oft Palmerijn sloech hem albevorens twee ofte drie so dap[M3vb]pere slaghen op zijnen helm dat hy geheel verduyselt worde. Waerom Palmerijn voorts op hem viel ende wilde de stricken van zijnen helm los snijden, maer Sclot was daerentusschen wederom tot sy selven ghecomen, ende uyt treckende een corte dagge gaf hy daer mede een diepe wonde in eene van de achterste [dy]en van Palmerijn, die hem ’t selve seer geringe betaelde, want siende dat hy tusschen zijnen helm ende hernas ontdeckt was, gaf hem op de selve plaetse soo geweldighen slach dat hem ’t hooft vant lichaem vlooch ende wel acht of thienmael op de aerde rontsom tuymelde. Als dit de schiltknechten ende volcke vanden casteele, die met den ridder uytgenomen waren, sagen, begonstense altemael te vluchten na de poorte, maer Palmerijn, niet teghenstaende dat hy ghewondt was, quam heur te voren, slaende also onder haerluyden met het vlac van zijn sweert ter rechter ende slincker zijde datse alle begonsten te sien om een goet heen comen, ende de sommige inde graften te springen, d’andere te veltwaerts inne te lopen, ende de reste viel voor hem op de knyyen, biddende om ghenade. Doen seyde hy tot den ghenen die de sleutelen droech: “Op, ghy vileyn! Doet my terstont de ghevanckenisse open oft ick sal u desen grooten wolfs cop tegens d’aerde doen vliegen.”

Waerom den armen beancxsten man, van vreesen half doodt zijnde om eenen slach die hy noch versch op de ooren hadde ontfangen, hem niet langhe en dede bidden, maer leyde hem terstonts inden toorn, alwaer hy de gevanghene jonckvrouwe sach sitten in quade ordeninghe, heur cleederen ghescheurt, heur hayr verwert, ende heur aensicht alsoo mismaeckt datse beter een wilde creatuere als een schoone jonckvrouwe gheleeck, niet doende [M4ra] als schreyen ende crijten, waerom Palmerin tot haer seyde: “Staet op jonckvrouwe, verblijt u! Ten is geenen tijt meer om te schreyen. Den booswicht die u aldus qualijck t[r]act[e]erde, heeft soo volcomen absolutie ontfangen dat hyder zijn hooft tot penitentie gelaten heeft.”

“Och.” seyde de jonckvrouwe, “ist moge[l]ijck dat den onsalighen Sclot doot is?”

“Jae hy, voorwaer!”, antwoorde Palme[r]in. “Ghy en behoeft zijn tyrannye niet meer te vreesen. Ick heb hem u uyt den weghe gemaeckt.”

“Daer van,” seyde sy, “moet eeuwelick gelooft zijn den almo[g]enden God, die u den aldergeluckich[st]en ridder der gheheeler werelt maec[k]en wil!”
Ende hier met stont de verblijde jonckvrouwe op ende ginck met den ridder nae ’t casteel van heur moeder, [di]e, om dat nu alle de toveryen geeyn[d]icht waren, haer van verre so ras alsse [m]ocht te ghemoete quam loopen met [u]ytghestreckte armen, ende haer doch[te]r omhelsende vielense beyde van gro[te]r blijtschap uyt haer selven neder ter [a]erden. Maer haestelijck opgheholpen [z]ijnde ende haer crachten wederomme [v]ercreghen hebbende, viel de moeder [P]almerin te voete, seggende: “Och edel [r]idder, huyden heb ick deur u ’t eynde [v]an mijn droefheydt ende het beginsel [v]an mijn blijtschap ontfanghen.”

Maer [w]illende de selve redenen voort vervol[g]hen, sachse ’t bloet overvloedelicken on[d]er uyt zijn cleederen loopen, waerom [sy] heur propoost veranderde ende seyde: “[I]ck bid u, heer ridder, dat u wil gelie[ve]n my de weldaet te bewijsen van u op [m]ijn casteel te commen doen genesen.”

[W]elcke bede Palmerin, acht nemende [op] den noot, plaetse gaf ende volchde de [j]onckvrouwe tot in haer wooninghe, waer hy, ontwapent zijnde, in een co[ste]lijck bedde geleyt wort, ende de jon[g]e dochter in een ander, om datse [M4rb] ymmers soo grootelijcx van nooden hadde wel ghetracteert te worden als Palmerins wonde neerstiger besorginghe vereyschte. Ende hierentusschen ginghen sommighe dienaeren van de jonckvrouwe deur haer beveel opt casteel van Sclot, ’t welck sy gheheel uyt roofden ende ’t lichaem vanden tyran verbranden, stellende zijn hooft aent eynde van een lancie op eenen hoogen toorn om te dienen tot een memori-teecken, ende keerden daer nae wederom op heurs vrouwen huys. Alwaer des anderen daechs smorghens veele volcx van alle de omleggende landen quamen om den ridder te sien die dese grouwelijcke duyveleryen ten eynde gebracht hadde, God grootelijcx lovende vande verlossinghe van sulcke quellingen.

Ende Palmerin verbleef noch soo langhe aldaer tot dat hy hem wederom genoechsaem dispoos vondt om ’t reysen te verdragen ende de wapenen te voeren, versoeckende daer naer vande vrouwe des casteels oorlof om te mogen vertrecken. Welck vertreck de jonckvrouwe met haer dochter grootelicx mishaechden, maer siende datse hem ’t selve niet ontraden en soude connen, seydese tot hem: “Heer ridder, ic acht het een goede opinie te zijn dat wanneer yemandt in vergeldinghe van eenighe groote ontfanghene weldaet doet ’t ghene hem moghelijck is, al en is ’t selve met het ontfanghene faveur niet te ghelijcken, alsdan nochtans voor eenen yederen van ondanckbaerheydt ontslaghen behoort te worden om dat hy daer mede te verstaen gheeft zijnen inwendigen goeden wille, ende de reste ontbreeckt hem aen de machte, de cleynicheyt vande welcke soo veel de mijne aengaet, my mijn selven doet verdoolt vinden in de grootheyt vande weldaden van u, heer ridder. Niet te min en twijffel ick niet aen [M4va] uwe groote courtosie of de selve sal met een goede affectie in kennisse van mijnen goeden wille ende onvermogentheyt ontfangen dese cleyne giften.” Doen trocse uyt haren keurs twee excellente bagge, ende nemende den eenen seydese: “Heer ridder, indien desen rinck ghedraghen wort by de persone die ghy ’t meeste bemint, so en salse om geene saecke haere liefde van u connen stellen, maer de selve van dach te dach vermeerderen.” Ende nemende den anderen, seydese: “Dese sult ghy mogen presenteeren de joncvrouwe die van uwen ghetrousten vrint bemint wort, want soo lange alsse die by haer draecht, so en salse in geender manieren eenige oneerlicke affectie oft wellust tot yemants anders mogen crijgen noch geene saecken doen die heuren alderliefsten niet en gevallen, ooc geensins geforceert connen worden deur eenige dreygementen oft crachten, welcke juweelen hier bevorens by mijn suster vercoren sijn worden om u voor de verlossinge van sulcke ellendige tyrannie alnu te doen presenteren in een teycken van dancsegginge.”

Waer in den ridder Palmerin dese twee ringen ontfing ende antwoorde de joffrouwe: “Mevrouwe, ic en loochene niet de opinie by u verhaelt, seer goet ende oprecht te sijn, maer die dient veel eer tot mijne als tot uwe excusatie, want ick alleene met de presenteringe van alle mijn vermogen te verstaen mach geven mijnen goeden wille om te bekennen de onmogentheyt vande volcomen vergeldinge van uwe giften, tracteringen ende beleeftheden soo verre te boven gaende mijne verdiensten als ic my achte meer aen u gehouden te zijn dan ghy aen my verbonden meucht wesen.”

“Mijn heer,” seyde de joncvrouwe, “de weldaden staen te weerderen by den ontfanger van dien. Ende om dat ic van uwe weldaden mijne giften ende tracteringe estimere verre te [M4vb] boven te gaen, so behooren die ooc by alle de werelt also geacht te worden.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerin, “indien de weldaden staen te oordeelen by den ontfanger, so en can my de estimeringe van uwe tracteringe ende giften niet weyniger toecomen als u de achtinge van mijne diensten.”

“Maer mijne tracteringen ende giften,” repliceerde de joncvrouwe, “geschieden deur eenen schult als te vorens van u de weldaden ontfangen hebbende.”

Daer op den ridder antwoorde: “Mevrouwe, indien ghy mijne diensten u tegens my een schult te maken acht, so beken ende betuych ic meer als genoechsaem van u gecontenteert te wesen.”

“Indien dan,” seyde de joncvrouwe, “ghy als crediteur so goedertierent zijt van my sonder ontfanginge te quiteren, so blijf ic nochtans ten aensien van sulcke goedertierentheyt aen u gehouden also men niet met der menschen stem, maer deur de redenen geabsolveert behoort te worden.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerin, “om ons vrientlick geschil te eyndigen so segge ick te achten dat geene schult en can veroorsaeckt worden by de weldaden die geschien deur een oprechte vrintschap die de ondanckbaerheyt haet, ende nochtans niet aen en schout eenige seeckere vergeldinge, maer de vrienden altijts doet bereyt staen om den anderen te bewijsen eenigen dienst, inde volbrenginge vande welcke sy alleenlijc sulcke geneuchte scheppen datse haer daer mede genoechsaem gecontenteert houden, gelijc my ende u alhier geschiet om dat de saecken tusschen ons verlopen, van ons beyden veroorsaeckt hebben sulcke vrientschap. Derhalven betrou ic in uwen goeden wille, ende indien ghy my van doen hebt, so gebruyct al mijn vermogen.”

Ende hier met nam hy oorlof vande dochter met haer moeder, die alle beyde om zijn vertreck de tranen over de wangen liepen.

En toen ze dit [M2rb] gezegd had deed ze een koffertje open alwaar de wapenen in lagen bedekt met witten taf waarin gewerkt stond met gulden letters:

Wapenen, gewerkt van een meesterlijke hand,

Voor de deugdelijke dappere ridder,

Palmerijn van Olijve genaamd,
Zoon van de triomfantelijke koning,

De allertrouwste die men ooit vond

In geheel Griekenland.

Welke woorden Palmerijn las en ontving daarin meer blijdschap dan of hij een koning van enig landschap gekroond werd omdat hij daardoor wiste te vermoeden de staat van zijn vader en zei tot de juffrouwen, die hem nochtans van zijn zaken verder niet wist te zeggen: “Mijn vriendin, nadat mevrouw uw zuster zo veel van mij gelegenheid wist zo geloof ik ook vast de rest.”

En deed af de zijden bedekking en nam hij uit de koffer een harnas veel kostbaarder dan hetgeen Vulcanus op Thetis begeerte voor Achilles smeedde die geheel verguld was zonder enige andere kleuren met een stalen schild dat blonk gelijk kristal zonder enig devies of beschildering die hij in zijn hand nam en deed haastig zijn oude harnas af en ’t andere met den helm, zwaard en al de rest van de wapenstukken wederom aan en werd daarna naar zijn begeerte geleid van drie schildknechten door een lange voetweg tot aan de kant van de betoverde rivier die zeer diep en afgrijselijk was alwaar ze hem een schuit toonde om aan de andere zijde te varen die gebonden was met een grote ketting aan een dikke boom met een strik en veel vreemder dan de Gordianus’ knoop in de tempel van Jupiter [M2va] Hamon die diegene die het ontbinden kon de monarchie van de gehele wereld voorzei. Dat niet tegenstaand wilde Palmerijn ’t schip los maken, maar terstond kwam hem tegemoet een grote gewapende ridder met zo’ n ijselijk zwaar zodat hij iedereen zou doen gruwelen waarmee hij naar Palmerijn en die wederom naar hem hieuw, maar geen van beide slagen troffen omdat de ridder verdween gelijk een schemer. Dan voorts daarna kwam er uit het water twee machtige leeuwen die met zulke furie op hem vielen zodat ze hem strak ter aarde wierpen. Dan hij vloog haastig wederom op en sloeg met al zijn macht na de gruwelijke beesten die hem schenen te willen verscheuren, wat ze ook zonder twijfel in een ogenblik gedaan zoude hebben, hadden hem zijne bezworen wapens daarvoor niet bewaard in zulke manieren dat er tussen ze opstond een zo’n vreemd getier als met ooit meer gehoord heeft want men kon anders niet vermoeden dan dat de twee leeuwen twee helse duivelen waren. En Palmerijn’ s gebaren van smijten en slaan dacht veel eerder een gedaas dan een ware geschiedenis te wezen, maar deze twee riviervogels mochten noch met rapier noch zwaard noch enige andere wapens in geen manieren schaden. Waardoor Palmerijn zeer schrok n begon om hulp tot God almachtig in alle ootmoedigheid te doen zijn gebed. Toen dat geëindigd was bevocht hij wederom met een grootmoedig hart en veel sterker dan van tevoren deze wrede beesten en gaf zo’ n geweldige slag op het hoofd van de eerste dat het geheel verbaasd en al brullend naar ’t water toeliep en werd daarna niet meer vernomen. Zo dat Palmerijn, zag dat hij nu niet meer dan met een van deze [M2vb] duivels te doen had hem zo goed behielp met twee of drie slagen van zijn zwaard dat dit de andere na liep en mede in de grond verdween. Tot Palmerijn’ s grote blijdschap om zulke onverwachte victorie die gij nochtans vrij mag geloven hem niet zo gauw gevolgd te zullen hebben maar zou zonder twijfel bij hem aldaar zijn laatste gevecht zijn geworden had hem God Almachtig niet bijgestaan door een bijzondere genade waarop hij voorts vertrouwende en ging hij naar het scheepje en deed zijn best om de knoop los te maken. Waartoe hij zo veel profiteer alsof hij alle zand van de zee had willen tellen totdat hij bij avontuur met zijn bezworen harnas aan de ketting roerde. Toen werden terstond alle schakels in duizend stukken met groot getier in de lucht geruk en het scheepje begon van het land te drijven waarom Palmerijn met een van e riemen met al zijn vermogen bestond te roeien. Mar zo gauw als hij een halve worp weg was op het water gekomen zag hij vele mooie jonkvrouwen op de kant van de oever staan met droevige en bleke aangezichten en die hadden de tranen over de wangen lopen waarvan sommige de handen tezamen sloegen en de andere de armen vouwden al in een teken van droefheid de erbarmelijk riepen: “Heer ridder, gij bent bedrogen! Keer weer tot ons of gij moet vergaan!”

Dan hij dat niet tegenstaande voort voer en begon de lucht zich in het mooiste van de dag alzo te verduisteren en te vervullen met regen, hagel en wind dat de golven van de ene plaats in de andere vlogen gelijk vliegende vogel en schenen zijn schuitje omhoog te willen werpen tot aan de hemel en dan wederom in de afgrond en zulke onweer maakte [M3ra] dat de zon alzo zijn licht verloor zodat hij niet zien kon war hij was of enige soort van de dag bekennen dan zag alleen ’t aanzicht van de zon zich wit en bleek vertonen gelijk de maan ’s nachts door het aller duisterste wolken schijnt en daaronder lichten somtijds de hemelen met geweldige bliksemen en afgrijselijke donderen en maakte een vervaarlijk geluid. En ter contrarie vloeden, baren en winden maakten een ander getier met zulke razernij dat het in alle de omliggende bergen de vervaarlijke echo lieten klinken. De walvissen wierpen ’t water uit dor hun kanalen, de dolfijnen sprongen in de baren en de monsters staken hun lelijke hoofden uit bereid om te verslinden indien ze enig miserabel createur vonden zo dat Palmerijn geen hoop meer had dan aan de opperste stuurman. Maar boven al werd hij beangstigd als dat hij noch moest beginnen een ander veel periculeuzer strijd omdat tot hem aankwam een watermonster, veel vervaarlijker en verschrikkelijker als een mensen hart zou kunnen bedenken zodat hij daarna nooit de figuur van wist te verklaren. God weet of Palmerijn toen te doen had want ’t was hem van node zijn riemen te verlaten indien hij het leven behouden wilde en trok zijn zwaard uit om zich te verweren van dit monster wat een onmatige krachtige aanval deed en de onstuimige golven een andere zo dat hem ’t serpent op de berg Artiferie nooit al zulke vrees aangedaan had zoals hij nu tegenwoordig angstig was. Maar was in zulke verbazing en gin hij met het gehele hart wederom aanroepen de genade en de hulp van diegene die hem alleen door enig ondenkbaar middel kon verlossen onder het vertrouwen op die hem ’t [M3rb] afgrijselijk getier van de baren en golven met het huilen van de monstrueuze vissen meer dan duizendmaal van vrees zou hebben doen sterven, dan gelijk diegene die gewoon was moed te grijpen in de aller zwaarste perikelen nam hij volkomen hoop in God en stak zijn zwaard wederom op en stelde hem met beide zijn handen zo moedig op om opnieuw te roeien zodat hij tegens de dank van het monster en de kracht van het water aan de andere zijde raakte. Toen nam hij zijn zwaard en van grote blijdschap deed hij een luchtige sprong van het scheepje tot op het land alwaar hij zo gauw niet was of al de krachten van de bezweringen namen een einde en zag men niet meer noch rivier noch monster noch schip noch riem, maar was al ’t onweer in een ogenblik verdwenen, zo dat de zon zeer helderscheen en hij stond in een zo’n genoeglijke plaats dat hem in het zekere dacht in een aards paradijs te zijn. Ik laat u hier bedenken de grote vreugde van Palmerijn, die zich bevond verlost te zijn uit zulk perikel, waardoor hij en op zijn knieën viel en de ogen ten hemelwaarts sloegen zijn verlosser met het gehele hart dankte van zo’ n goed avontuur.

Ging daarmee naar ’t kasteel en rondom zag of hij nergens plaats zag om binnen te komen hoorde hij een droevige klacht van een jonkvrouw en zei: “Vermaledijt is het uur dat ik geboren ben! Helaas, is het wel mogelijk dat op de gehele wereld een ongelukkiger men dan ik zou mogen gevonden worden?”

Aan welke woorden Palmerijn wel vernam dat het de gevangene jonkvrouw moest zijn waarom hij, met een natuurlijke barmhartigheid bewogen werd, luid riep dat men hem de poort zou openen. Wat de dienaren boodschapten aan de ridder van ’t kasteel, Sclot genoemd, die ’t hoofd [M3va] door een van des kijkgaten stak en zei: “Ik verwonder mij zeer hoe gij ongelukkig mens zo stout bent geweest van alhier over te komen. En ziet gij niet dat het al nu in mijn wil staat van u te leggen in een eeuwige gevangenis of wreed te doen sterven?”

“Gij bent daarboven zeer stoutmoedig” antwoorde Palmerijn, “maar indien gij zo grote moed had om mij te komen gevangennemen, zo zou ik u met de daad betonen dat de vrees van uw stoute woorden mij geenszins beletten konden van uw hovaardigheid te vernederen en te kastijden uwe tirannie.”

“Maar gij,” antwoorde de andere, “die u zo groot straffer vermeet te zijn van andere lieden misdaden, ik bid u, wil mij alleen opwachten op dat ik u ook mag leren hoe men de zotten die u gelijken moet wijs maken.”

En een weinig daarna kwam hij gewapend uit de poort rijden, wat Palmerijn zag en zei: “Hoe? Gij bent te paard en ik te voet. Dat betoont niet uw grote stoutmoedigheid. Daarom bid ik u dat gij door hoffelijkheid af wil gaan of anders zal ik uw paard in zulke manieren roskammen dat gij er nooit een dienaar meer toe behoeven en zal!”

Maar de ridder van het kasteel veinsde hem zijn woorden niet te horen, dan gaf zijn paard de sporen en rende met gevelde lans naar Palmerijn die lichtvaardig zijn loop ontsprong en in het voorbij passeren gaf hij zijn paard zo’n geweldige houw achter in een van de poten dat het begon te struikelen en op de zijde viel, in zulke manieren dat hem onder ’t lijf bleef liggen een van de ridders benen. Wat hij er ook zo gauw niet wederom uit treken kon of Palmerijn sloeg hem albevorens twee of drie zo dappere [3vb] slagen op zijn helm dat hij geheel duizelig werd. Waarom Palmerijn voorts op hem viel en wilde de strikken van zijn helm lossnijden, maar Sclot was ondertussen wederom tot zichzelf gekomen en trok uit een korte dolk en gaf hij daarmee een diepe wonde in een van de achterste dijen van Palmerijn, die hem hetzelfde zeer gauw betaalde want zag dat hij tussen zijn helm en harnas onbedekt was en gaf hem op die plaats zo’n geweldige slag dat hem ’t hoofd van he hoofd van het lichaam vloog en wel acht- of tienmaal op de aarde rondom tuimelde. Toen dit de schildknechten en volk van het kasteel die met de ridder uitgekomen waren zagen begonnen ze allemaal te vluchten naar de poort, maar Palmerijn, niet tegenstaande dat hij gewond was, kwam ze tevoren en sloeg alzo onder ze met het platte van zijn zwaard ter rechter- en linkerzijde dat ze alle begonnen te zien om een goed heenkomen en sommige in de gracht te springen, de andere te velde waard in te lopen en de rest viel voor hem op de knieën en baden om genade. Toen zei hij tot diegene die de sleutels droeg: “Op, gij ellendige! Doe mij terstond de gevangenis open of ik zal u deze grote wolvenkop tegen de aarde doen vliegen.”

Waarom de armen angstige man die van vrees halfdood was om een slag die hij noch vers op de oren had ontvangen hem niet lang liet bidden, maar leidde hem terstond in de toren alwaar hij de gevangen jonkvrouw zag zitten in kwade ordening, haar kleren gescheurd, haar haar verwart en haar aanzicht alzo mismaakt dat ze beter een wild createur dan een mooie jonkvrouw geleek en niets anders deed [M4ra] dan schreien en krijsen waarom Palmerijn tot haar zei: “Sta op jonkvrouw, verblijdt u! Het is geen tijd meer om te schreien. De booswicht die u aldus kwalijk behandelde heeft zo vol komen absolutie ontvangen dat hij er zijn hoofd tot penitentie gelaten heeft.”

“Och.” zei de jonkvrouw, “is het mogelijk dat de onzalige Sclot dood is?”

“Ja hij, voorwaar!”, antwoorde Palmerijn. “Gij behoeft zijn tirannie niet meer te vrezen. Ik heb hem u uit de wee gemaakt.”

“Daarvan,” zei ze, “moet eeuwig geloofd zijn de alvermogende God die u de aller gelukkigste ridder der gehele wereld maken wil!”
En hiermee stond de verblijde jonkvrouw op en ging met de ridder naar ’t kasteel van haar moeder die, omdat nu alle toverijen geëindigd waren, haar van verre zo ras als ze mocht tegemoet kwam lopen met uitgestrekte armen en haar dochter omhelsde en vielen ze beide van grote blijdschap uit zichzelf neer ter aarde. Maar werd haastig opgeholpen en toen ze haar krachten wederom verkregen had viel de moeder Palmerijn te voet en zei: “Och edele ridder, heden heb ik door u ’t einde van mijn droefheid en het begin van mijn blijdschap ontvangen.”

Maar wil die redenen voort vervolge zag ze het bloed overvloedig onder uit zijn kleren lopen waarom zij heur opzet veranderde en zei: “Ik bid u, heer ridder, dat u wil gelieven mij de weldaad te bewijzen van u op mijn kasteel te komen doen genezen.”

Welke bede Palmerijn, acht nam op de nood, plaats gaf en volgde de jonkvrouw tot in haar woning waar hij ontwapend werd in een kostbaar bed gelegd werd en de jonge dochter in een ander omdat ze [M4rb] immers zo zeer van noden had goed behandeld te worden als Palmerijn’ s wonde naarstige verzorging vereiste. Ondertussen gingen sommige dienaars van de jonkvrouw door haar bevel op het kasteel van Sclot wat zij geheel uit roofden en ’t lichaam van de tiran verbranden en stelden zijn hoofd aan het einde van een lans op en hoge toorn om te dienen tot een memorie-teken en keerden daarna wederom op hun vrouwenhuis. Alwaar de volgende dag ’s morgens veel volk van alle de omleggende landen kwamen om de ridder te zien die deze gruwelijke duivelarijen ten einde gebracht had, God zeer loofden van de verlossing van zulke kwellingen.

En Palmerijn verbleef noch zo lang aldaar tot dat hij hem wederom voldoende gesteld vond om ’t reizen te verdragen en de wapens te voeren, verzocht daarna de van de vrouwe van het kasteel verlof om te mogen vertrekken. Welk vertrek de jonkvrouw met haar dochter zeer mishaagden, maar zag dat ze hem het zelf niet ontraden zou kunnen zei se tot hem: “Heer ridder, ik acht het een goede opinie te zijn dat wanneer iemand in vergelding van enige grote ontvangen weldaad doet hetgeen hem mogelijk is, al is het zelf met het ontvangen gunst niet te vergelijken, alsdan nochtans voor iedereen van ondankbaarheid ontslagen behoort te worden omdat hij waarmee te verstaan geeft zijn inwendige goede wil en de rest ontbreekt hem aan de machte, de kleinheid daarvan zo veel mijn aangaat, mij mijn die doet verdoolt vinden in de grootheid van de weldaden van u, heer ridder. Niettemin twijfel ik niet aan [M4va] uwe grote hoffelijkheid of di zal met een goede affectie in kennis van mijn goede wil en onvermogen ontvangen deze kleine giften.” Toen trok ze uit haar keurs twee excellente ringen en nam de ene en zei ze: “Heer ridder, indien deze ring gedragen werd bij de persoon die gij ’t meeste bemint zo zal ze om geen zaak haar liefde van u kunnen stellen, maar die van dag tot dag vermeerderen.” Ze nam de tweede en zei: “Deze zal gij mogen presenteren de jonkvrouw die van uw getrouwste vriend bemind wordt want zo lange als ze die bij zich draagt zo en zal ze in geen manieren enige oneerlijk affectie of wellust tot iemand anders mogen krijgen noch geen zaken doen die haar allerliefsten niet bevallen, ook geenszins geforceerd kunnen worden door enige dreigementen of krachten welke juwelen hier tevoren bij mijn zuster gekozen zijn worden om u voor de verlossing van zulke ellendige tirannie als nu te doen presenteren in een teken van dankzeggen.”

Waarin de ridder Palmerijn deze twee ringen ontving en antwoorde de juffrouw: “Mevrouw, ik loochen niet de opinie bij u verhaald zeer goed en oprecht te zijn, maar die dient veel eer tot mijne als tot uwe excuus want ik alleen met het presenteren van al mijn vermogen te verstaan mag geven mijn goede wil om te bekennen de onmogelijkheid van die volkomen vergelding van uw giften behandeling en beleefdheden zo ver te boven gaan mijn verdiensten als ik mij acht meer aan u gehouden te zijn dan gij aan mij verbonden mag wezen.”

“Mijn heer,” zei de jonkvrouw, “de weldaden staan te waarderen bij de ontvanger van dien. Omdat ik van uw weldaden mijne giften en behandeling ver te [M4vb] boven te gaan zo behoren die ook bij de gele wereld alzo geacht te worden.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “indien de weldaden staan te oordelen bij de ontvanger zo kan mij de waardering van uw behandeling en giften niet minder toe komen dan u de achting van mijn diensten.”

“Maar mijne behandelingen en giften,” repliceerde de jonkvrouw, “geschieden door een schuld als die tevoren van u de weldaden ontvangen heb.”

Waarop de ridder antwoorde: “Mevrouw, indien gij mijn diensten u tegen mij een schuld te maken acht zo beken en betuig ik meer dan voldoende van u tevreden gesteld te wezen.”

“Indien dan,” zei de jonkvrouw, “gij als crediteur zo goedertieren bent het van mij zonder ontvangen te kwijten zo blijf ik nochtans ten aanzien van zulke goedertierenheid aan u gehouden alzo men niet met der mensen stem, maar door de redenen geabsolveerd behoort te worden.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “om ons vriendelijk geschil te eindigen zo zeg ik te achten dat geen schuld kan veroorzaakt worden bij de weldaden die geschieden door een oprechte vriendschap die de ondankbaarheid haat en nochtans niet aan een schuld enige zekere vergelding, maar de vrienden altijd doet bereid staan om de andere te bewijzen enige dienst in het volbrengen waarvan zij alleen zulke genoegens scheppen dat ze zich daarmee voldoende tevreden houden, gelijk mij en u alhier geschiedt om dat de zaken tussen ons verlopen van ons beiden veroorzaakt hebben zulke vriendschap. Derhalve vertrouw ik in uw goede wil en indien gij mij van doen hebt zo gebruik ik al mijn vermogen.”

En hiermee nam hij verlof van de dochter met haar moeder die alle beide om zijn vertrek de tranen over de wangen liepen.

[M5ra] Hoe Palmerin in een wilt foreest met eenen ridder, die aldaer in een doncker caveerne woonde, diversche t’samenspreeckinghen hielde.
Het .LVI. capittel.

Palmerin vande voorseyde joffrouwe oorlof genomen hebbende ende gewapent sijnde, reet voordaen wes tot dat hy snachts quam in een groot dick bosch, alwaer de duysterheydt hoe langher hoe meerder worde so dat hy ten lesten af moeste staen, ende zijn peert ontoomt hebbende, leyde hy hem, sonder den helmet vant hooft te doen, te rusten onder de schaduwe van een dichten boom wes tot den dageraet haer op nieus begonste te openbaren. Doen sadt hy wederom te peerde ende passeerde so langhe dwers deurt bosch ende over de bergen dat hy, verloren hebbende alle de kennisse des weechs ende lants, bedwongen wort te rijden na dat de fortuyne hem geleyde. Ende neerstich rontsom kijckende of hy niemant en conde speuren die hem wederom op den rechten wech wees, wort hy siende de voetstappen van eenen mensch die versch gemaect waren, waer over hy hem seer verwonderde, denckende wie aldaer zijn wooninge in sulcke woeste ende onvruchtbare plaetse, daer nerghens huys ofte dorp ontrent en stonde, mochte houden. ’t Welck hy nauwelijcx overpeyst en hadde of hy sach onversiens aen een fonteyne staen drincken eenen man, zijnde eenen braven ende excellenten ridder Vernan genoemt, die despereerde om de wreetheyt van zijn alderliefste, den welcken dicwils alleen deur dese wildernisse ginc om te beter zijn droevige gedachten te onderhouden, niet ophoudende nacht noch dach van te becla[M5rb]gen zijn ongeluc ende te vervloecken sijn fortuyne, oft mogelijck begeerich dat eenen hongerighen beer uyt eenighen berch of hol soude comen om met zijn leven te doen eyndigen zijn ellendicheden, tot den welcken Palmerin van verre riep: “Hela, mijn vrient, waer com ic hier op den rechten wech?”

Als den anderen dit hoorde, sprong hy op van verschrickinge, gelijck eenen verbaesden mensch, ende liep na een speloncke. Waer over Palmerin noch luyder bestonde te roepen, ende den anderen seerder te loopen om niet bekent te worden. Weshalven Palmerin om de dichtheydt vande struycken van sijn peert sto[n]t ende volchde den ridder, die hem verberchde in zijnen hol, die soo secreet tusschen de streuvele stont dat Palmerin wel drie uren lanc moeste soecken eer hy die conde vinden. Ende comende aenden inganck van dien sach hy die toeghesloten te zijn met een borde van groene tacken ghevlochten, daer hy nauwelijcx aencloppen en dorste, vreesende dattet eenighe moordenaers waren die heur aldaer verhielden, ende dat den eenen so seer gheloopen was om zijne metgesellen van sijne comste te verstendigen op datse hem mochten ombrengen. Doch ten lesten zijnen moet versterckende ende sijn sweert veerdich makende, riep hy sachtelic wie daer binnen was. Doe quamper uyt een so mismaecten man dat hen de alderwreetste menschen daer over souden ontfermt hebben, zijnde den dienaer van Vernan, tot de welcke Palmerin seyde: “Ic hope dat gy beleefder sult sijn als den genen die ic daer boven sach ende my den wech wijsen om weder uyt dese wildernisse te geraecken.”

“Mijn heer,” antwoorde hy, “ic en soude u geen reden weten te geven vanden wech, noch veel weyniger vande plaetse,” seyde hy swaerlijc suchtende, “daer ons arme menschen, ick en weet niet wat [M5va] quade fortuyne, tegenwoordich ingebrocht heeft.”

Overmits welcke woorden Palmerin noch meerder begeerten creech om de speloncke te sien. Weshalven hy daer inne ginck ende sach een seer bleeck mensch die d’ooghen inne gevallen waren, ’t hayr over eynde stonde en[de] den baert verwert was, leggen rusten op een beddeken van mosch der boomen ghemaeckt, waer op hem zijnen dienaer om Palmerins comste aenstiet. Over welcken aenstoot hy gelijck een verbaest mensch op vlooch, maer gheen acht nemende op Palmerin oft mogelijck noch half slapende, seyde hy met een droevige stemme: “O soeten slaep, ’t schijnt dat ghy weerstaen wilt de quade fortuyne die ons overvalt in onse waeckinge, als ghy inde droomen deur een schaduwe alleene ons gheeft ’t gene dat wy gheduyrende onse waeckinge niet en mogen besitten. Ende al hoe wel dat ghy ons bedriecht, so zijn wy nochtans gheluckich geduyrende dese soete gheveynsinghe. Eylacy, de hemelen en accorderen geen ruste voor de miserabele creatuyren dan het weynich tijdts dat haer den slaep, overmits de moeheydt des lamenterens, bevangt.”

Als zijnen dienaer hem noch aldus half hoorde droomen, riep hy hem wederom aen ende seyde: “Mijn heer, en siedy niet dat hier een vreemt man is?”

’t Welc hoorende, begonste hy rontsom te sien gelijck als eenen schiltwacht op een periculeuse plaetse staende, uyt eenen diepen slaep ontwaect, daer hy onversiens in ghevallen was, ende groete Palmerin, die hem meynde eenen heremijt te sijn ende uyt devotien sijn leven in dese wildernisse alsoo te leyden, seggende: “Vader u sal ghelieven my voor geexcuseert te houden van dat ick hier alsoo stout innen gecomen sy, ’t welck geschiet is om dat ick in dese woeste plaetse ge[M5vb]heel verdwaelt was.”

Ende hier na [devi]seerde hy noch yet wes met hem vant gheneuchelijck eenlijck leven te gelijcken byde ghene die omcingelt worden mette wereltlicke sotte quellingen, “aenghesien,” seyde Palmerin, “dat den gheest afghetrocken sijnde vande wereltlijcke verstoornissen ende begheerlijckheden opghetogen wort tot de aendachtenisse vande hemelsche dinghen ende alsoo beweecht tot de reverentie van zijnen Schepper.”

Ende dit segghende wordt hy by gheval, oft mogelijck deur een sonderlinghe schickinghe Godts, ghelijck Sijne Goddelicke gracie veel grooter is als des menschen sotticheyt, in de speloncke ghewaer eenighe wapenen, daer van sich noch hier ende daer sommige vergulde plaetgens deur de verroestinge vertoonden, ’t welck Palmerin bestonde te doen twijffelen, ende met barmherticheyt beweecht wordende, soo dat hy tot Vernan seyde: “Nae dat ick speuren can, so leeft ghy hier veel eer so eenlick in d[e]se woeste plaetse om eenige sonderlinghe teghenspoet als deur den yver der aendachticheyt. Daerom bidde ick u, wilt my seggen wat u daer toe beweecht, want indien ick u eenichsins can ghehelpen, so beloof ick u mijn beste te sullen doen om daer toe te beproeven alle middelen.”

Als Vernan Palmerin aldus hoorde spreecken, richte hy zijn hooft op ende diepelijck suchtende, seyde hy: “Eylacy edel ridder, en wilt doch niet voorder vernemen naer mijn ongheluck, want daer toe de remedie onmoghelijck te vinden is. Nochtans, om niet onbeleefdelijcken uwe goetwillighe vraghe te weygeren, so weet dat ick ben den ongheluckighen Vernan, die om playsier te doen de gene die mijn presentie pijne veroorsaeckte, bedwongen wort te dwalen deur dese wildernisse terwijlen de reste der menschen [M6ra] heuren slaep in ruste nemen, om datter ter werelt niet voor my en is als quellinghe, miserie ende droefheydt, want mijn gheneuchten bestaen in sware suchten ende droevighe gedachten.”

Ende by dese woorden voechde hy so vele tranen ende suchten dat hem een diamanten hert daer over vermorwet soude hebben. ’t Welck Palmerin hem so langhe dede bidden om de volcomen openbaringe vande oorsake sijns verdriets, dat hy ten lesten tot hem seyde: “Heer ridder, niet om eenighen troost te ontfanghen, maer om dat ghy my niet boven maten hertneckich en sout achten, soo sal u ghelieven te weten dat ick hier voormaels beminde ende oock eewelijck met een oprecht herte beminnen sal de dochter van eenen ridder, mijn ghebuere, nae mijn oordeel alsoo schoone ende gracieuse jonckvrouwe als yemant die ter werelt leeft, Valerike, och Valerike!, seg ic genaemt, vande welcke ick, naer dat sy mijn liefde oprecht ende ghetrou bevonden hadde, met een affectueuse weder liefde geloont worde, daer mede sy my volcomen hope gaf van ons ghelijcke liefde noch eens te sullen recompenseren met een eerlijck houwelijck. Dan terwijlen ick my aldus in dese hope vermaeckte, soo converseerde ic tot mijnen grooten ongheluck op eenen tijt met een andere jonckvrouwe, die my in een teycken van nabuerlijcke vrientschap alleene eenen valck schonck, ’t welck terstonts vande vervloeckte nijdighe tongen aen de eenighe oorsaeck mijns verdriets so qualijck over ghedraghen wordt, datse my deur een quade jalousie daer nae noyt voor anders als voor haren vyant en wilde kennen. Des niet teghenstaende als ick op eenen tijdt passerde voorby het venster alwaer ick menichmael met heur ghedeviseert hadde ende [M6rb] vele nachten in reghen, haghel, wint ende sneeu gaen wachten met meerder vreuchde als oft ic my int Aertsche Paradijs vermaeckte, bad ick heur ootmoedelijck om vergiffenisse ende dooden den valck in haer presentie, waer op sy my heel toornichlijc ter antwoort gaf dat ick van haer inder eeuwicheyt noyt eenich faveur meer en soude verwachten om datse haer selfs so sot niet en wilde maecken van bedroghen te worden deur mijne gheveynstheyt. Het welcke gheseyt hebende, vertrockse heur van daer sonder my daer naer oyt meer te woorde te willen staen oft veel weynigher een eenich ghesicht op my slaen.
’t Welck mijn, ellendige minnaer, alsoo bedroefde dat ick niet en dede als weenen en[de] clagen. Maer siende dat mijn tranen, suchten noch erbermelijck lijden niet en conde beweghen de geliefte vande ghene waer aen alle mijn ghenade te versoecken stonde dan dat ick heur met de ghedachtenisse van mijne presentie pijne veroorsaeckte, ben ick om my de gheneuchte te doen van mijn alderliefste uyt sulcke pijne te verlossen, bedwongen worden my te vertrecken uyt alle gheselschap, uytghenomen desen mijnen dienaer, die my altoos getrou gheweest is, wes in dese wildernisse, alwaer ic mijn miserabel lamentatien sonder eenige beletselen der menschen doe ende de Doot dickwils bidde om verlossinghe, maer die en heeft tot noch toe met my geene barmherticheyt willen ghebruycken. Daerom bid ick u dat ghy hier met te vreden wilt zijn ende my in dese droefheyt laten volherden het weynich leven dat my noch mach resteeren, sonder yemant te verclaren dat ic noch int leven ben oft veel weyniger heur te wijsen de plaetse van mijn wooninghe.”

Als Palmerin den ridder alsulcke fortuyne hoorde vertrecken, [M6va] begonste hy te peysen op zijn Polinarde, ende denckende of hem een gelijc ongeluck overcomen mochte, wort hy so deur de vreese van een alsulcke toecommende quae avontuere, als ooc deur seer grote compassie tot den ridder, also beweecht dat hy geheel uyt sy selven op d’aerde neder viel voor de voeten vanden bedructen Vernan. Die daerom eenen swaren sucht dede ende seyde: “Eylacy, ick arme creatuere, hoe can mijn ongeluc so boes zijn dat ick altijts in een dootlijc lijden lamenterende, nochtans aende doot niet geraken en can, ende desen, die alleen de minste deelen daer van vertrocken zijn, is daer deur uyte ellendicheyden van dese sotte werelt gepasseert?”

Ende dit seggende trock hy ’t sweert van Palmerin uyt de scheyde, meynende hem daer mede dwers deurt lijf te steken, sachtelick seggende: “Eylacy, ic moet mijn onveranderlicke avontuere een eynde maken.”

Maer Palmerins hert zijn geesten op nieus uytspreydende, spronck, terwijlen den ridder int sweert wilde vallen, wederom op, ende greep hem met den knecht, die albereets tot zijnen meester gheloopen was, om den hals, seggende: “Hoe, mijn heer, soudy wel so heel uyt uwe sinnen zijn van om een tijtlick lijden u een eeuwighe plage te bereyden? Laet varen dese sotternye, werpt wech de duysterheyt uus verstants ende comt met my, op dat ghy deurt ’t geselschap dese sotte passie meucht vergeten!”

Daer toe den knecht seyde: “Ic bid u, mijn heere, ick bid u, wilt doch uyt uwen sinne setten dese wreede Valerike op dat ghy, de redenen gebruyckende, sien meucht dat ghy veel simpelder zijt in u also te quellen als sy sotticheyts gebruyct in te verachten eenen ridder die de gratie weerdich is van eene die haer in deuchden ende schoonheyt verre te boven gaet.”

Als den ridder sijnen dienaer aldus hoorde spreecken, antwoorde hy [M6vb] dien: “Ic sweer u voor de waerheyt dat ic u sal straffen of ghy sult uyt mijn geselschap moeten vlieden, indien ghy my oyt meer sulck propoost te voren hout, want ick in gheender manieren niet en soude connen lijden dat in mijne presentie veracht worde de gene die ick alle de reste mijns levens beminnen ende eeren sal! Maer siet, ic sal om niet meer vande menschen gequelt te worden mijn woonstede veranderen in een ander wildernisse, die weyniger gehanteert wort als dese, op dat ic so verre van de conversatie der menschen come datmen nemmermeer en sal weten oft vinden de begravenisse van mijne ghebeenten, want wat soude my ’t wederkeeren profiteren indien ic daerom een swaerder lijden moste verdragen, so ic wel weet dat de vaste geliefte van mijn beminde Valerike is my te versmaden. Daerom moet ghy seer ootmoedelic bedanct zijn, heer ridder,” seyde hy tot Palmerin, “met biddinghe dat ghy uwen wech wilt rijden sonder my meer te raden tot de proevinge van een tweede quellinghe, die veel ergher als d’eerste soude vallen.”

“Al hebdy groote reden om u te beclagen, Vernan,” antwoorde Palmerin, “so en behoort ghy daerom nochtans niet te despereren, maer veel eer inde teghenspoet uwe ridderlijcke couragie te toonen. Ooc verseecker ic u dat Valerike noch met u compassie sal moeten crijgen indiense u van te voren oyt in eeniger manieren bemint heeft. Daerom hebt goeden moet! Ick sweer u op mijn geloove dat ick alle mogelicke middelen sal aenwenden, al sou het ooc mijn eygen leven costen, om peys tusschen u ende heur te stellen, ende daerentusschen en sal ic dese uwe wooninge aen niemant ter werelt openbaren.”

Met meer andere redenen die hy hem so lange voorhielde dat den droevigen hermijt hem na alle zijn vermogen bedancte ende beloofde zijne wedercom[M7ra]ste aldaer te sullen verbeyden, doende daer nae by zijnen dienaer voortstellen eenighe vruchten van wilde boomen met de wortelen van sommighe cruyden, waer van Palmerin yet wes nam, veel eer om Vernan geselschap te houden als [om] ‘t appetijt dat hy hadde tot sulcke spijse.

Ende van heurluyden volcomelick vernomen hebbende de woonstede van Valerike, nam hy van haer oorlof ende ginck ter plaetse, alwaer hy ghelaten hadde zijn peert, daer met hy soo lange voordaen reet tot dat hy int uytcomen vant foreest van verre sach een arm huysken van eenen schamelen lantman, alwaer hy dien nacht ruste. Ende des anderen daechs reet hy sonder ophouden voort nae ’t casteel des ouders van Valerike, die nae dat Vernan in haer ongunste gevallen was, haer liefde gestelt had op eenen anderen uytlandigen ridder, hier voormaels haers moeders dienaer geweest sijnde, van veele laeghere afcomste ende minder deucht als Vernan, met den welcken sy besloten hadde dat hy heur haer moeder soude ontroven opten selven nacht als Palmerin tusschen thien ende elf uren des avonts op een halve mijle na arriveerde by ’t voorseyde casteel, alwaer hy in een cleyn bosken een weynich ter sijden uyt reet om hem aldaer te rusten, ende sijn peert ontoomt ende zijnen helm af gedaen hebbende, leyde hy hem int gras neder, denckende wat hy sanderen daechs soude mogen aenrichten om zijne geloften te quiteeren. Maer hy en was niet lange in dese fantasyen of hy hoorde een gerucht van peerden, ende om dat de mane claer scheen, sach hy nae ’t casteel toecomen eenen ridder met twee schiltknechten, die hy overmits zijn peert oock so diep int bosken was dat het vanden wech niet ghesien en mochte worden, voorby wilde laten passeeren, ende leyde hem tot dien eynde met sijn blanck sweert in de [M7rb] hant achter eenen doornen struyc, voor by de welcke den ridder mette twee dienaren rijdende, seyde hy tot den eenen: “Ick [e]n weet niet of Valerike al inden hof sal gecomen zijn. Daerom rijt voor uyt ende siet of het tijt is!”

Als Palmerin hem aldus hoorde spreecken, dochte hy wel dat het Valerikes minnaer moste wesen, ende seyde tegens hem selfs: “Ick neem Godt te getuyge dat ghy uwen wille noch also niet hebben en sult, maer den deuchdelicken Vernan sal de versoetinge van zijn groote droefheyt gevoelen, of ick sal in pijne sterven!”

Ende dit geseyt hebbende, sette hy haestelick zijnen helm op ende te peerde gaende, volchde hy den ridder met sulcke neersticheyt dat hy hem niet verre van daer aenquam, ende geroepen hebbende: “Staet stil, ghy roover, die den aldergetrousten ridder ontnemen wilt dat hem met recht toecomt!”, velde hy zijn lancie ende liep met sulcken furie op hem dat hem noch pantsier noch schilt noch harnas niet bewaren en conden van te gaen houden gheselschap de companie die verblint deur de liefde miserabelick vergaen zijn onder ’t geleyt van een naeckt, blint, ongestadich ende lichtveerdich kint. Dat de schiltknechten so haest niet gesien en hadden oft sy namen de vlucht, maer Palmerijn latende den ridder met de beenen te drillen het teycken des doots gevende, achtervolchde den genen die vanden hof quam ende toonde hem zijn sweert, seggende: “Leyt my stracx by de joncvrouwe oft ghy sult hier aen sterven!”

’t Welck den dienaer sulcke vreese dede hebben dat hy hem terstonts inden hof brocht aen een cleyn out poortgen, aen ’t welc hy met de vinger clopte gelijc zijnen meester placht te doen. Als de jonckvrouwe dit hoorde quamse terstont uyt ende viel Palmerin om den hals, die heur in zijn arm greep ende wilde [M7va] haer uyten hof leyden, bevelen[de] den schiltknecht hem te volgen. Maer de jonckvrouwe siende datse bedrogen was, wilde bestaen te roepen, waerom Palmerin haestelijck zijnen poingaert uyt trock ende stelde ’t punt van dien op haer keele, seggende: “Ic sweer u voor de waerheyt dat ick u aenstont de doot sal opofferen, indien ick u eens meer hoor kicken!”

Het welcke de jonckvrouwe van vreesen dede swijghen, so dat haer Palmerin niet teghenstaende alle heur bidden ende weenen ter plaetse leyden daer hy ghelaten hadde zijn peert, op ’t welck hy haer voor hem nam ende reedt zijn beste voordaen, seggende tot de joncvrouwe: “Vergheet dese manieren van schreyen ende weenen ende verblijdt u met den droevigen Vernan, die ick hope dat ghy eer yet langhe sien sult, ende den welcken deur de ghenade Godts, verghetende ’t voorgaende ongelijck, u ten houwelijck sal nemen.”

“Och ic, miserabel creatuere,” antwoorde de joncvrouwe. “O mijn ellendighe fortuyne, ghy wort hoe langher hoe ergher. Eylacy, sal ick nu noch moeten comen inde macht van mijnen alderwreetsten vyant Vernan, die ick in meerder hate ende grouwel hebbe als de boose geesten? Ic hebbe liever duysentmael te sterven!”

Ende aldus claghende, redense voorby de plaetse daer den dooden ridder lach, die van Valerike haest gekent wordt, waeromme sy heur handen te samen sloech ende heur hayr uyt trock, willende vant peert vallen, ende seyde tot Palmerin: “O ghy verrader, ghy schelmsen moordenaer, waeromme stelt ghy uwe wreetheyt langer over my uyt, nadien ghy ghedoot hebt den ghenen die ghy niet weerdich en waert te dienen?!”
Maer Palmerin hielt haer ende reedt voort, segghende: “Swijcht jonckvrouwe, men doet u veel meerder weldaets ende [M7vb] eere als ghy bekennen cont. Daer omme, vergeet desen ende bemint den genen die om zijne ghetrouwe liefde t’uwaerts een seer deerlijc leven leyt!”

Met welcke woorden haer Valerike geensins te vreden en hielde, maer sach so langhe achterwaerts nae den dooden ridder alsse ymmermeer conde, roepende: “Och God, moet ick u, o mijn alderliefste, mijn eenighe vreuchde aldus aldaer laten legghen ende tegens mijnen danc int leven blijven om te zijn de geneuchte van eenen schelm ende roover?!”

Welcke beclaginghe, dan schreyende dan crijtende dan droevige woorden roepende, sy aldus voorts volherde wes int punte van den dach, dat Palmerins peert om ’t gheduyrich snel rijden met den last van twee personen seer moede bestonde te worden, waeromme hy een weynich ter zijden uyt reet ende hem aldaer een wijl tijts rusten.

M5ra Hoe Palmerijn in een wild bos met een ridder die aldaar in een donkere spelonk woonde diverse tezamen spreken hielden. Het 56 kapittel.

Palmerijn van de plicht gezegde juffrouw verlof genomen had en gewapend was reedt voortaan tot dat hij ‘s nachts kwam in een groot dik bos alwaar de duisterheid hoe langer hoe meerder werd zodat hij tenslotte af moest stijgen en zijn paard de toom genomen had legde hij hem, zonder de helm van het hoofd te doen, te rusten onder de schaduw van een dichte boom totdat de dageraad zich opnieuw begon te openbaren. Toen zat hij wederom te paard en passeerde zo lang dwars door het bos en over de bergen dat hij verloren had alle kennis van de weg en het land en gedwongen werd te rijden naar dat het fortuin hem geleide. Hij keek naarstig rondom of hij niemand kon bespeuren die hem wederom op de rechte weg wees zag hij za de voetstappen van een mens die vers gemaakt waren waarvan hij hem zeer verwonderde en dacht wie aldaar zijn woning in zulke woeste en onvruchtbare plaats daar nergens huis of dorp omtrent stond mocht onthouden. Wat hij nauwelijks overdacht had of hij zag onvoorziens aan een bron een man drinken en dat was een brave en excellente ridder Vernan genoemd die wanhoopte om de wreedheid van zijn allerliefste die dikwijls alleen door deze wildernis ging om te beter zijn droevige gedachten te onderhouden en niet ophield nacht noch dag van te beklagen [M5rb] zijn ongeluk en te vervloeken zijn fortuin of mogelijk begeriger dat een hongerige beer uit enige berg of hol zou komen om zijn leven te doen eindigen zijn ellendigheid tot die Palmerijn van verre riep: “Hela, mijn vriend, war kom ik hier op de rechte weg?”

Toen de andere dit hoorde sprong hij op van schrik een verbaasd mens en liep naar een spelonk. Waardoor Palmerijn noch luider bestond te roepen en de anderen sneller te lopen om niet bekend te worden. Weshalve Palmerijn vanwege de dichtheid van de struiken van zijn paard ging en volgde de ridder die zich verborg in zijn hol die zo geheim tussen het struweel stond dat Palmerijn wel drie uren lang moest zoeken eer hij die kon vinden. Toen hij kwam aan de ingang ervan zag hij die toegesloten te zijn met een bord van groene takken gevlochten waaraan hij nauwelijks aan te kloppen durfde en vreesde dat het enige moordenaars waren die zich aldaar ophielden en dat de ene zo zeer gelopen was om zijn metgezellen van zijn komst te laten verstaan op dat ze hem mochten ombrengen. Toch tenslotte zijn moed versterkte en zijn zwaard vaardig maakte riep hij zacht wie daarbinnen was. Toen kwam eruit zo’ n mismaakte man dat hen de aller wreedste mensen daarover zouden ontfermd hebben en dat was de dienaar van Vernan tot die Palmerijn zei: “Ik hoop dat gij beleefder zal zijn dan diegenen die ik daarboven zag en mij de weg wijzen om weer uit deze wildernis te geraken.”

“Mijn heer,” antwoorde hij, “ik zou u geen reden weten te geven van de weg, noch veel minder van de plaats,” zei hij en zuchtte zwaar “daar onze ons arme mensen, ik weet niet wat [M5va] kwade fortuin, tegenwoordig ingebracht heeft.”

Overmits welke woorden Palmerijn noch meerder begeerten kreek om de spelonk te zien. Weshalve hij daarin ging en zag een zeer bleek mens die de ogen ingevallen waren, ’t haar overeind stond en de baar gekleurd was liggen rusten op een bedje van mos der bomen gemaakt waarop hem zijn dienaar om Palmerijn’ s komst aanstootte. Door die aanstoot hij gelijk een verbaasd mens opvloog maar geen acht nam op Palmerijn of mogelijk noch half slapend zei hij met een droevige stem: “O zoete slaap, ’t schijnt dat gij weerstaan wit de kwade fortuin die ons overvalt in onze waken als gij in de dromen door een schaduw alleen ons geeft hetgeen dat wij gedurende onze ontwaking niet mogen bezitten. Hoewel dat gij ons bedriegt zo zijn wij nochtans gelukkig gedurende deze zoete veinzen. Helaas, de hemels accorderen geen rust voor de miserabele creaturen dan het weinig tijd dat ze de slaap overmits de moeheid van het klagen bevangt.”

Toen zijn dienaar hem noch aldus half hoorde dromen riep hij hem wederom aan en zei: “Mijn heer, zie je niet dat hier een vreemde man is?”

Wat hij hoorde en begon rondom te zien gelijk als een schildwacht die op een periculeuze plaats staat uit een diepe slaap ontwaakt daar hij onvoorziens in gevallen was en groette Palmerijn die hem meende een heremiet te zijn en uit devotie zijn leven in deze wildernis alzo te leiden en zei: “Vader u zal gelieven mij voor geëxcuseerd te houden van dat ik hier alzo stout ingekomen ben wat geschied is omdat ik in deze woeste plaats geheel [M5vb] verdwaald was.”

En hierna kouten hij noch iets anders met hem van het genoeglijke eenzaam leven te vergelijken bij diegene die omsingeld wereld met de wereldse zotte kwellingen, “aangezien,” zei Palmerijn, “dat de geest afgetrokken is van de wereldlijke verstoringen en begeerlijkheden opgetrokken werd tot de aandacht van de hemelse dingen en alzo bewogen tot de reverentie van zijn Schepper.”

En toen hij dit zei werd hij bij toeval of mogelijk door een bijzondere beschikking van God, gelijk Zijne Goddelijke gratie veel groter is dan de mensen zotheid, in de spelonk gewaar enige wapens, waarvan zich noch hier en daar sommige vergulde plaatjes door het verroesten vertoonden, wat Palmerijn bestond te doen twijfelen, en met barmhartigheid bewogen zo dat hij tot Vernan zei: “Na dat ik bespeuren kan, zo leeft gij hier veel eer zo eenzaam in deze woeste plaats om enige bijzondere tegenspoed dan door ijver van de aandacht. Daarom bid ik u, wil mij zeggen wat u daartoe beweegt, want indien ik u enigszins kan helpen zo beloof ik u mijn best te zullen doen om daartoe te beproeven alle middelen.”

Toen Vernan Palmerijn aldus hoorde spreken richtte hij zijn hoofd op en diep zuchtte zei hij: “Helaas edel ridder, wil doch niet verder vernemen naar mijn ongeluk want daartoe is de remedie onmogelijk te vinden. Nochtans, om niet onbeleefd uw goed willige vraag te weigeren zo weet dat ik ben de ongelukkige Vernan die om plezier te doen diegenen die mijn presente pijn veroorzaakte gedwongen werd te dwalen door deze wildernis terwijl de rest der mensen [M6ra] hun slaap in rust nemen omdat er ter wereld niet voor mij is dan kwelling, miserie en droefheid, want mijn genoegen bestaat in zware zuchten en droevige gedachten.”

En bij deze woorden voegde hij zo vele tranen en zuchten dat hem een diamanten hart daarover vermurwd zou hebben. Palmerijn deed hem zo lang bidden om de volkomen openbaring van de oorzaak van zijn verdriet dat hij tenslotte tot hem zei: “Heer ridder, niet om enige troost te ontvangen, maar omdat gij mij niet bovenmate hardnekkig zou achten zo zal u gelieven te weten dat ik hier voormaals beminde en ook eeuwig met een oprecht hart beminnen zal de dochter van een ridder, mijn buur, naar mijn oordeel alzo mooie en gracieuze jonkvrouw als iemand die ter wereld leeft, Valerike, och Valerike!, zeg ik genaamd, waarvan ik, na dat zij mijn liefde oprecht en getrouw bevonden had met een toegenegen weder liefde beloond werd waarmee zij mij vol komen hoop gaf van ons gelijke liefde noch eens te zullen schadeloos stellen met een eerlijk huwelijk. Dan terwijl ik mij aldus in deze hoop vermaakte zo converseerde ik tot mijn grote ongeluk op een tijd met een andere jonkvrouw die mij in een teken van natuurlijke vriendschap alleen een valk schonk wat terstond van de vervloekte nijdige tongen aan de enige oorzaak van mijn verdriet zo kwalijk overgedragen werd, dat ze mij door een kwade jalousie daarna nooit voor anders als voor haar vijand wilde kennen. Niet tegenstaande als ik op een tijd passeerde voorbij het venster alwaar ik menigmaal met haar gekout had en [M6rb] vele nachten in regen, hagel, wind en sneeuw gaan wachten met meerder vreugde alsof ik mij in het Aardse Paradijs vermaakte, bad ik haar ootmoedig om vergiffenis en doodde de valk in haar presentie, waarop zij mij heel toornig ter antwoord gaf dat ik van haar in de eeuwigheid nooit enig gunst meer zou verwachten omdat ze zichzelf zo zot niet wilde maken van bedrogen te worden door mijn geveinsdheid Wat ze gezegd had en vertrok ze van daar zonder mij daarna ooit meer te woord te willen staan of veel minder een enig gezicht op mij te slaan.
Wat mij, ellendige minnaar, alzo bedroefde dat ik niet anders deed dan wenen en klagen. Maar zag dat mijn tranen, zuchten noch erbarmelijk lijden niet kon bewegen de geliefde van diegene waaraan al mijn genade te verzoeken stond dan dat ik haar met de gedachtenis van mijn presentie pijn veroorzaakte en ben ik om mij het genoegen te doen van mijn allerliefste uit zulk pijn te verlossen gedwongen geworden mij te vertrekken uit alle gezelschap, uitgezonderd deze mijn dienaar die mij altijd trouw geweest is, tot in deze wildernis alwaar ik mijn miserabele klagen zonder enige beletselen der mensen doe en de dood dikwijls bid om verlossing, maar die heeft tot noch toe met mij geen barmhartigheid willen gebruiken. Daarom bid ik u dat gij hiermee tevreden wil zijn en mij in deze droefheid laten volharden het weinige leven dat mij noch mag resteren zonder iemand te verklaren dat ik noch in het leven ben of veel minder ze te wijzen de plaats van mijn woning.”

Toen Palmerijn de ridder al zulke fortuin hoorde verhalen [M6va] begon hij te peinzen op zijn Polinarde en dacht of hem een gelijk ongeluk over komen mocht en werd hij zo door de vrees van een al zulke toekomend kwaad avontuur als ook door zeer grote medelijden tot de ridder alzo bewogen dat hij geheel uit zichzelf op de aarde neer viel voor de voeten van de bedroefde Vernan. Die daarom een zware zucht deed en zei: “Helaas, ik arme createur, hoe kan mijn ongeluk zo boos zijn dat ik altijd in een dodelijk lijden klaag en nochtans aan de dood niet geraken kan en dezen, die alleen de minste delen daarvan verhaald zijn, is daardoor uit ellendigheid van deze zotte wereld gepasseerd?”

En toen hij dit zei trok hij ’t zwaard van Palmerijn uit de schede, en meende hem daarmee dwars door het lijf te steken en zacht zei: “Helaas, ik moet mijn onveranderlijke avontuur een einde maken.”

Maar Palmerijn ‘s hert zijn geesten opnieuw uitspreidde sprong wederom op terwijl de ridder in het zwaard wilde laten vallen en greep hem met de knecht die al gereed tot zijn meester gelopen was om de hals en zei: “Hoe, mijn heer, zou je wel zo geheel uit uw zinnen zijn van om een tijdelijk lijden u een eeuwige plaag te bereiden? Laat varen deze zotheid, werp weg de duisterheid van uw verstand en kom met mij op dat gij door het gezelschap deze zotte passie mag vergeten!”

Daartoe de knecht zei: “Ik bid u, mijn heer, ik bid u, wil doch uit uw zin zetten deze wrede Valerike op dat gij de redenen gebruiken zien mag dat gij veel eenvoudiger bent het in u alzo te kwellen als zij zottigheid gebruikt in te verachten een ridder die de gratie waardig is van ene die haar in deugden en schoonheid ver te boven gaat.”

Toen de ridder zijn dienaar aldus hoorde spreken antwoorde hij [M6vb] dien “Ik zweer u voor de waarheid dat ik u zal straffen of gij zal uit mijn gezelschap moeten vlieden, indien gij mij ooit meer zulke opzet tevoren houdt, want ik zou op geen manieren niet kunnen lijden dat in mijn presentie veracht werd diegene die ik al de rest van mijn levens beminnen en eren zal! Maar ziet, ik zal om niet meer van de mensen gekweld te worden mijn woonstede veranderen in een andere wildernis die minder gehanteerd werd dan deze op dat ik zo verre van de conversatie der mensen kom dat men nimmermeer zal weten of vinden het begraven van mijn gebeenten, want wat zou mij ’t wederkeren profiteren indien ik daarom een zwaarder lijden moest verdragen, zo ik wel weet dat de vaste geliefde van mijn beminde Valerike is mij te versmaden. Daarom moet gij zeer ootmoedig bedankt zij, heer ridder,” zei hij tot Palmerijn, “met bidden dat gij uw weg wil rijden zonder mij meer te aanraden tot de beproeving van een tweede kwelling die veel erger dan de eerste zou vallen.”

“Al heb je grote reden om u te beklagen, Vernan,” antwoorde Palmerijn, “zo behoort gij daarom nochtans niet te wanhopen, maar veel eer in de tegenspoed uw ridderlijke moed te tonen. Ook verzeker ik u dat Valerike noch met u medelijden zal moeten krijgen indien ze u van tevoren ooit in enige manieren bemind heeft. Daarom hebt goede moed! Ik zweer u op mijn geloof dat ik alle mogelijke middelen zal aanwenden, al zou het ook mijn eigen leven kosten, om vrede tussen u en haar te stellen en ondertussen zal ik deze uw woning aan niemand ter wereld openbaren.”

Met meer andere redenen die hij hem zo lang voorhield dat de droevige heremiet hem naar al zijn vermogen bedankte en beloofde zijn wederkomst [M7ra] aldaar te zullen opwachten liet hij daarna bij zijn dienaar voorstellen enige vruchten van wilde bomen met de wortels van sommige kruiden waarvan Palmerijn iets nam en veel eer om Vernan gezelschap te houden dan om ‘t appetijt dat hij had tot zulke spijs.

En toen hij van ze volkomen vernomen had de woonstede van Valerike nam hij van ze verlof en ging ter plaatse alwaar hij gelaten had zijn paard waarmee hij zo lang voortaan reedt tot dat hij in het uitkomen van het bos van verre zag een arm huisje van een schamele landman alwaar hij die nacht ruste. De volgende dag reedt hij zonder ophouden voort naar ’t kasteel van de ouders van Valerike die na dat Vernan in haar ongunst gevallen was haar liefde gesteld had op een andere buitenlandse ridder die hier voormaals haar moeders dienaar geweest was en van veel lagere afkomst en minder deugd dan Vernan met die zij besloten had dat hij haar de moeder zou ontroven op hetzelfde ‘s nacht als Palmerijn tussen tien en elf uren ‘s avonds op een halve mijl na arriveerde bij ’t voorzegde kasteel, alwaar hij in een klein bosje een weinig ter zijden uit reed om zich aldaar te rusten en zijn paard de toom ontnomen en zijn helm af gedaan had legde hij hem in het gras neer en dacht wat hij de volgende dag zou mogen uitrichten om zijne beloften te kwijten. Maar hij was niet lang in deze fantasie of hij hoorde een gerucht van paarden en omdat de maan helder scheen zag hij naar ’t kasteel toe komen een ridder met twee schildknechten die hij, overmits zijn paard ook zo diep in het bosje zette dat het van de weg niet gezien mocht worden, voorbij wilde laten passeren en legde hem tot dien einde met zijn blanke zwaard in de [M7rb] hand achter een doornstruik waar voorbij die de ridder met de twee dienaren reedt en zei hij tot de ene: “Ik weet niet of Valerike al in de hof zal gekomen is. Daarom rijdt vooruit en zie of het tijd is!”

Toen Palmerijn hem aldus hoorde spreken dacht hij wel dat het Valerike’ s minnaar moest wezen, n zei in zichzelf: “Ik neem God tot getuige dat gij uw wil noch alzo niet hebben n zal, maar de deugdelijke Vernan zal de verzoeting van zijn grote droefheid voelen of ik zal in pijn sterven!”

En toen hij dit gezegd had zette hij haastig zijnehelm op en ging te paard en volgde hij de ridder met zulke naarstigheid dat hij hem niet ver van daar aankwam en geroepen had: “Sta stil, gij rover die de aller trouwste ridder ontnemen wil dat hem met recht toekomt!”, velde hij zijn lansen liep met zulk furie op hem dat hem noch pantser noch schild noch harnas niet bewaren konden van te gaan houden gezelschap der compagnie die verblind door de liefde miserabel verging zijn onder de geleide van een naakte, blinde en ongestadig lichtvaardig kind. Dat de schildknechten zo gauw niet gezien en hadden of zij namen de vlucht, maar Palmerijn lieten de ridder met de benen te drillen het teken der dood te geven en achtervolgde diegenen die van de hof kwam en toonde hem zijn zwaard, en zei: “Leidt mij straks bij de jonkvrouw of gij zal hieraan sterven!”

Wat de dienaar zulke vrees liet hebben dat hij hem terstond in de hof bracht aan een klein oud poortje waaraan wat hij met de vinger klopte gelijk zijn meester plag te doen. Toen de jonkvrouw dit hoorde kwam ze terstond uit en viel Palmerijn om de hals die haar in zijn arm greep en wilde [M7va] haar uit de hof leiden en beval de schildknecht hem te volgen. Maar de jonkvrouw zag dat ze bedrogen was, wilde bestaan te roepen, waarom Palmerijn haastig zijn en dolk uit trok en stelde ’t punt van die op haar keel en zei: “Ik zweer u voor de waarheid dat ik u aanstonds de dood zal opofferen indien ik u eens meer hoor kikken!”

Wat de jonkvrouw van vrees liet zwijgen zo dat haar Palmerijn niet tegenstaande al haar bidden en wenen ter plaatse leidde daar hij gelaten had zijn paard waarop hij haar voor hem nam en reedt zijn beste voortaan en zei tot de jonkvrouw: “Vergeet deze manieren van schreien en wenen en verblijdt u met de droevige Vernan die ik hoop dat gij als iets gauw zien zal en die door de genade God, vergeet ’t voorgaande ongelijk, u ten huwelijk zal nemen.”

“Och ik, miserabel createur,” antwoorde de jonkvrouw. “O mijn ellendige fortuin, gij werd hoe langer hoe erger. Helaas, zal ik nu noch moeten komen in de macht van mijn aller wreedste vijand Vernan die ik in meerder haat en gruwel heb dan de boze geesten? Ik heb liever duizendmaal te sterven!”

En aldus klagend reden ze voorbij de plaats daar de dode ridder lag die van Valerike gauw herkend werd waarom zij haar handen tezamen sloeg en het haar uittrok en wilde van het paard vallen en zei tot Palmerijn: “O gij verrader, gij schelmse moordenaar, waarom stelt gij uw wreedheid langer over mij uit nadien gij gedood hebt diegene die gij niet waardig was te dienen?!”
Maar Palmerijn hield haar en reedt voort en zei: “Zwijgt jonkvrouw, men doet u veel meerder weldaad en [M7vb] eer dan gij bekennen kan. Daarom vergeet deze en bemint diegenen die om zije getrouwe liefde tet u een zeer deerlijk leven leidt!”

Met welke woorden zich Valerike geenszins tevreden hield, maar keek zo lang achteruit naar de dode ridder als ze immermeer kon en riep: “Och God, moet ik u, o mijn allerliefste, mijn enige vreugde aldus aldaar laten liggen en tegen mijn dank in het leven blijven om te zijn de genoegens van een schelm en rover?!”

Welke klagen, dan schreiende dan krijsende dan droevige woorden te roepen zij aldus voorts volharde tot in het punt van de dag, dat Palmerijn’ s paard om ’t gedurig snel rijden met de last van twee personen zeer moede bestond te worden, waarom hij een weinig ter zijden uit reedt en hem aldaar een tijdje rusten.

Hoe Palmerin Valericke by Varnan brocht in de speloncke, alwaerse den anderen nae veele erbermelijcke beclaginghen ende woorden van gramschap, ten houwelijck namen. Het .LVIJ. capittel.

Als Palmerin aldus een halve ure gherust hadde, sadt hy met zijne ghevanghene joncvrouwe, die altijts suchte ende kermde, wederom te peerde ende reet met heur niet seer lange oft sy sach van veeren voorby passeeren zijnen grooten vrient, den ridder Hermes, die om hem wederom int hof des conincx van Engelant te brengen so groote neersticheyt dede om hem te soecken, nae dat hy een jonckvrouwe deur beveel des selven [M8ra] conincx heur casteel, ’t welck heur by Miser af onthouden ware geweest, wederom overghelevert hadde, ghelijck voorseyt is, tot den welcken Valerike riep: “Och edel ridder, verlost my doch om Godts wil uyte handen van desen schelm!”

“Hoe,” riep Hermes tot Palmerin, om dat hy hem van verren niet en kende, “wilt ghy de jonckvrouwen forcieren? Ic sal u haest leeren hoemen uus gelijcken behoort te tracteeren!”

’t Welck Palmerin hoorende, ende siende dat den anderen aen quam, sloot zijnen helm ende sette Valerike vant peert, antwoordende: “Wie zijt ghy die my ontnemen wilt, die ick leyden sal daerse behoort? Volcht uwen wech oft ic sal u thoonen hoemen de menschen die u ghelijcken, niet deur de redenen maer met slagen de discretie int hooft moet planten!”

“Noch persisteert ghy,” seyde den anderen. “Ghy sult sien watter af commen sal!”

Ende om datse den anderen gheensins en conden kennen, soo deur de toesluytinghe der helmen als ooc om dat Palmerin zijn swerte harnas in vergulde wapenen verandert hadde, als boven verclaert is, veldense beyde heure lancien ende liepen, twee vrienden zijnde, als vyanden opten anderen met sulcken crachte dat Hermes dochte duysent voncken uyt zijn oogen te springhen ende uyten sadel op d’aerde gheheel neder viel ter plaetse, daer hem Palmerin geheel verduyselt liet leggen ende vervolchde zijne jonckvrouwe, die albereets was bestaen te vluchten ’t beste datse mochte, maer hy dwong den schiltknecht van Hermes dat hyse hem wederom op het peert moeste beuren. Ende reet daer met voordaen wes dat hy quam ontrent de [c]aveerne van Vernan, wiens knecht heur by geval aldaer te gemoet quam, den welcken van Palmerin terstondts wederom ghesonden worde om zijnen [M8rb] meester hare comste te bootschappen ende hem te seggen dat hy heur aldaer in de speloncke verwachten soude.

Als Vernan, die effen lach ende ruste, dit hoorde, richte hy zijn hooft op ende seyde: “Ghelooft sy God! Ic sal nu ten minsten noch eens sien de ghene om wiens liefde ick in aldus deerlicke lanckwijlige droefheyt leve. Ende indiense in hare geliefte van my te refuseeren volhart, soo salse deur ’t selfste middel oock veroorsaecken dat ick so veel te geneuchelijcker sal eyndigen alle mijn lijden deses tegenwoordighen levens, om dat ick so veel te blijder inde presentie van de gene voor wien ick mijn leven alleene begeer op te offeren, sal gaen visiteeren de geesten in d’andere werelt.”

Ende hierentusschen wilde Palmerin, so veele hem mogelijck was, Valerike ooc vertroosten ende heur raden tot de minne van Vernan, segghende: “Joncvrouwe, als ghy rechtveerdelijcken weten wilt tot wat eynde mijne daeden strecken sonder u langher te houden aen een onbehoorlijcke gramschap, so verseeckere ic my dat ghy, mijn vriendinne, my niet meer berispen noch ondeuchdelick achten en sult. Ende om dat wy nu by de plaetse geraecken alwaer ghy vertroosten condt de erbermelijcke quellingen vanden alderghetrousten lief hebber die hedens daechs onder den ommeloop des hemels leeft, ende die, siende dat ghy gequelt wordt met zijne presentie, om uwe geneuchte niet te verhinderen maer veel eer u playsier te vermeerderen alhier gaen woonen is onder de wilde beesten by de hooge steenrotsen ende de eensame diepheden vande woeste dallen, daerom siet hier tegenwoordich, o jonckvrouwe Valerike, ende laet uwe barmherticheyt doch aenmercken in wat grouwelijcke plaetse ende erbermelijcke leven uwen alderghetrousten [M8va] dienaer Vernam om uwent wille converseert, ende ontfangt uwen slave voor uwen eeuwighen dienaer ende man!”

Maer Valerike als noch nieuwers op denckende noch yet wes anders voor ooghen hebbende als den doot van haren alderliefsten, verstoorde heur hierom in sulcker manieren, sonderlinge om ’t simpel verhael vanden naem van Vernan, die sy meer hate als de doot selve, datse vermits onpatientie in een wijle tijts niet een woort spreecken en conde. Maer ten lesten, beweecht wordende deur een brandende gramschap, wronckse heur handen ende trock haer vlechten, antwoordende: “O ghy verrader, ghy moordenaer, hoe zijt ghy so stout ende hoomoedich van my te derven bidden voor eenen anderen schelm, aenghesien ghy, als ick met mijnen eyghen oogen hebbe moeten sien, het leven ontnomen hebt vanden genen wiens doot ick, eylacy, al mijn leven moet beclagen? Wie heeft u, valschen roover, macht over mijn houwelijck ghegheven? Meyndy my met gewelt te doen beminnen desen onghetrouwen? Daer in sal voorwaer u macht falieren, want ic noyt anders bevonden en sal worden als dootelicke vyandt van u, roover, ende van uwen desperaten ongetrouwen Vernan, als dien te beminnen ic my veel liever wilde opofferen inde schaduwe van mijnen getrouwen vrient ende man. Maer indien ghy my met gewelt forceert, so en moochdy doch de straffe Godts niet ontgaen noch mijnen wille daer mede bedwingen!”

Op welcke woorden Palmerin geen acht en nam, maer volherde in zijn eerste propoost, meynende de jonckvrouwe alnoch te brenghen tot bermherticheydt van den bedruckten Vernan, maer hy won so veele als oft hy de baren van een onstuyre zee hadde willen effenen. Ende hierentusschen qua[M8vb]mense by de speloncke, alwaerse, van den peerde ghetreden zijnde, terstonts te ghemoete ghecomen worde van den ghetrouwen Vernan, die hem stracx wierp voor de voeten van zijn richtersse, in wiens macht hy ’t achte te staen van hem ter doot te connen veroordeelen oft ’t leven te schencken, ende met veele tranen, suchten ende droevighe manieren seyde hy: “Eylacy, eenige meestersse van mijn herte, en dunckt u niet dat het noch tijt is om my vergiffenisse te doen? Overdenckt doch eens oft de penitentie niet lang ende swaer genoech en is om de sonde die onwetelick geschiet mach zijn? Ic bid u, neemt doch alhier acht op de vreuchde ende blijtschappen die by my in u af wesen ghehanteert zijn om mijne groote ghetrouwicheyt, die noyt en sal connen vermindert worden tot so excellente jonckvrouwe als Valerike. Alleen bidde ic dat ghy u barmhertich ooge wilt slaen op dit, mijn erbermelic leven.”

Nochtans en wilde Valericke haer niet alleen gheweerdigen van hem niet een woort te antwoorden, maer en wilde hem oock niet aensien, dan keerde haer aensicht omme nae d’ander zijde. Waerom den armen Vernan voor haer op zijn knyen sittende, zijn tranen vermeerderde, zijn suchten verhefte ende met een bevende stemme, die met gewelt scheen ghetoghen te worden uyt het alderdiepste van zijn herte, vervolchde hy zijn propoost ende seyde: “Eylacy mevrouwe, daer en is nauwelijcx so harden steenrotse die ick met mijn tranen niet en soude vermorwet hebben, maer och arm, uwe geliefte van my te refuseren neemt daer deur meerder wassinge, gelijck de planten vande vochticheyt des waters heur voetsel nemen. Ende om dat het my dan onmogelijck is sonder uwe gratie langer te leven, so bid ick u seer ootmoedelick dat ghy my voor [N1ra] alle mijne getrouwicheyt dese genade doch niet en wilt weygheren van desen ongeluckigen minnaer uyt het leven te helpen ende over my selfs de justitie te doen van dat ick u, doch onwetelick, so grootelijcx misdaen hebbe. Ontfanght, mijn alderliefste, ontfanght doch dese willighe offerhande vanden genen die goetwillichlijc ende in blijtscap sterft, siende dat ghy playsier neemt inde uytstortinghe van zijnen bloede. Indien ghy ’t niet doen en wilt om mijne verdiensten, soo doet het doch om de liefde Gods, ende ick sal daer deur aen u verbonden worden om zijne Goddelijcke Majesteyt in d’ander werelt te bidden dat ghy in vreuchde ende eeuwige blijschap meucht leven. Och, dat waer ’t gene waer in ick alleene mijn volcommen playsier soude connen scheppen.”

Ende hier met tooch hy zijn rapier, ’t welc hy neffens hem hadde legghen, uyt ende presenteerde Valerike, daer van het gevest settende de punte na zijn hert, maer de jonckvrouwe viel teghen d’aerde, sloech haer handen ende troc haer hayr, luyde crijtende ende schreyende. Maer Vernan hief haer haestelijck wederom op ende hem omkeerende, seyde hy met een bevende stemme tot Palmerijn: “Och heer ridder, wat uytermaten groote droefheyt is dit van te sien in een alsulcken state de ghene die ick ter werelt het meeste beminne.” Ende hem wederomme keerende tot Valerike, seyde hy: “Een eenich dinck maeckt mijnen doot soo veel te miserabeler, mevrouwe, te weten dat ic sorge oft ghy na mijn overlijden met eenige wreetheyt om mijnent wille sout mogen beschuldicht worden. Och, oft ick verseeckert waer dat ’t selve niet en soude geschieden ende dat mijn lijden noch eens so swaer waer om dat ’t selve met de uytblasinghe van eenen soeten wint mijns lesten aessems altemael seer [N1rb] haest sal eyndigen.” Daer nae keerde hy zijn oogen ten hemelwaerts ende seyde: “Och Godt, wil haer soo veel vreuchde verleenen als ick om harent wil droefheyt lijde.”

Ende hier met bevinck hem also de vrese van eenen tegenwoordigen doot dat hy geheel uyt sy selven ter aerden neder viel sonder eenich lit meer te verroeren, waerom Palmerijn meynde dat hy gepasseert ware geweest ende keerde hem tot Valerike, seggende: “Ic sweer u by God, ghy valsche vrouwe, dat ick mijnen goeden wille t’uwaerts verandert heb in een furieuse gramschap, daer met ic u sal betoonen u ongelijc ende de al te groote eere die men u aengedaen heeft!” Maer siende dat Vernan wederom by quam, seyde hy: “Indien ghy wijs zijt, so verandert uwe opinie of ic sal u lichaem in so veel stucken houwen als ghy desen ridder menich lijden aendoet. Siet, ic stel u te voren de doot of de liefde. Kiest wat u belieft!”

Als Valerike dese resolutie hoorde, fronseldese haer voorhooft, knersten op de tanden ende houdende haer vuysten toegesloten, antwoordese stoutmoedelic: “Waerom verbeyt ghy so lange van my te doen comen int geselscap van mijnen alderliefsten man? Doet al wat ghy wilt. Ick sal veel volstandigher zijn int lijden vande doot als ghy hertneckich zijt in uwe wreede boosheyt!” Ende haer oogen opslaende, seydese: “O God, waerom lijt Uwe rechtveerdicheyt dat dese moordenaers ende roovers my, arme joncvrouwe, alsulck lijden aen doen?”

Waer over Palmerijn, siende dese uytermaten groote wreetheyt ende denckende wederom in zijne fantasie of zijn alderliefste Polinarde noch eens met gelijcke gramschap soude moghen ontsteecken, als oock deurt groote metlijden tot Vernan alsoo beweecht worde dat hy deur groote flauwicheyt hem op d’aerde neder most stellen. Ende hierentusschen vervolchde de [N1va] jonckvrouwe heur gramschap ende clachte aldus: “Meendy dat uwe tranen my also betooveren connen, o Vernan, dat ick daer deur ghelooven soude uwe gheveynstheyt? Neen! Noch het fenijnige honich van u noch de hoveerdige dreyghementen van desen roover en sullen my daer toe niet brengen.” Ende hier met heur handen clanckende, begonstse wederom aldus te clagen: “Och, mijn miserie is groot, van dat ick gevallen ben in de handen van mijnen aldergrootsten vyant Vernan, die ic meerder haet toedrage als hy zijne liefde tegens my geveynsen can. Maer vliet nu van my, alle ydele gedachten, op dat ic alleene bidde om de vergiffenisse mijner sonden. Comt o Doot! Verbittert u teghens dese ongeluckige persone, die niet en soeckt als uwen fenijnigen pijl om te vlieden haren vyant. Och ellendich herte, bedroeft van alle hope, hout op van meer te wenschen na eenige werelts vreuchde, maer stelt u begeerte tot de reyse nae d’ander werelt om aldaer te ontfangen den genen die om de getrouwicheyt van my zijn leden ellendichlic verloren heeft!”

Ende hier met wort sy sulcken droevigen gelaet toonende ende so seer schreyende dat Palmerijn ende Vernans dienaer deur compassie bedwongen worden haer daer inne geselschap te houden. Nochtans en hieldense niet op van haer te vermanen tot medelijden van den ellendigen minnaer, die soo haest als hy wederom een weynich tot sy selven hadde geweest ende siende wort de uytermaten groote droefheyt van zijn alderliefste vyant, op nieuwes wederomme, soo deur medelijden tot haer als deur zijn eyghen verdriet, also bewecht wort dat zijn ziele de geesten uyt alle de litmaten by een vergaderden ende die deden trecken rontsom hare principale woonstede, zijn bedructe herte, waer over alle de buytenste dee[N1vb]len van zijn lichaem so cout, stijf ende bleeck bleven als den genen daer van den geest geheelicken uyte lichamelicke gevanckenisse verlost is. ’t Welck Palmerijns medelijden also grootelijcx dede verstercken tot den ridder als hy zijn toornicheyt vermeerde tot de jonckvrouwe, seggende: “Och God, hoe ist mogelijck dat int herte van een teere jonckvrouwe alsulcke wreetheyt can logeeren?!” Maer opspringende seyde hy: “En denckt niet, ghy wreede wolvinnne, dat mijn tranen gestort zijn om eenich met lijden van u, want ick sal u leven niet meer sparen als ghy ghenade wilt doen desen ellendighen ridder, die daer op d’aerde leyt en sterft om uwent wille.” Ende hier met tooch hy als Ajax furieus zijn sweert uyt ende ginck nae Valerike, segghende: “Ghy onbermhertighe tygerinne, beveelt God u ziele!”

Waer over de joncvrouwe, siende het wreet besluyt van haren doot, so hart alsse mochte bestonde te roepen om hulpe, maer ’t was te vergheefs, want dese woeste plaetse en kenden geene andere geselschap als de gene die in hare presentie waren met de wilde beesten, waeromme sy haer resolveerde te sterven ende seyde: “O mijnen getrouwen man, die leeft mette geesten vande oprechte minnaers, ontfanckt doch blijdelick in uwe presentie de gene die om hare liefde t’uwaerts met volstandicheydt te croonen haer goetwillichlicken opoffert inden doot, die ic onnooselick,” seyde sy, haren hals voor Palmerijn, om die by hem te beter te mogen afgehouwen worden, lanc uytstekende, “ontfang van uwen wreeden tyran. Ghy beul ende moordenaer, versaet uwe gulsige begheert met mijn bloet. Beneersticht, seg ic, beneersticht over u de wrake vanden genen die ick mijn ziele bevele!”

Om welcke woorden Palmerijn, siende haer hert hoe langher hoe herder ver[N2ra]herden, de patientie verloor ende ontstac in een alsulcke gramschap dat hy zijn ogen sloot ende zijn sweert verhefte, meynende haer int midsen van een te slaen, maer den dienaer vanden beswijmden minnaer riep met luyder stemme om genade, hiel hem den arm ende schutte den slach. Dan ten soude niet geholpen hebben en hadde Vernans bedructe herte niet deur een sonderlinghe gratie Gods in dit selfste oogenblick zijne geesten wederom deur alle de deelen des lichaems verspreyt, so dat hy siende int werc stellen ’t verlies van zijn beminde Valerike, hem verstercte ende niet tegenstaende zijne groote swacheyt couragieus als een leeuw op spronc, vallende Palmerijn om den hals, ende seyde: “Och heer ridder, deur een al te groote vrientschap die ghy tot my draecht, soudy my een lijden veroorsaecken, daerom mijn ziele noch sou moeten droevich zijn nae mijnen doodt, indien ghy ombrocht de gene om de welcke te salveeren ick met vreuchde duysent levens wilde verliesen indiense in mijnder macht waren. Och, ’t waer beter dat ic niet geboren en ware als sulcken excellenten persone verloren soude worden om my, ongeluckich mensch. Nochtans beken ick seer wel dat uwen goeden wille nergens uyt en spruyt als uyt de al te groote affectie die ghy als mijn getrouwen vrient tot my draecht, daer van ick, al leefde ick hondert jaer, ’t minste deel niet ghenoechsaem en can vergelden. Maer indien ghy my eewelic uwen volcomen dienaer ende slave maken wilt, so bid ic u,” seyde hy, op zijn knien vallende ende zijn handen vouwende, “seer ootmoedelic dat ghy, mijn heere, dese, mijn beminde alderexcellenste joncvrouwe, seeckerlic ende sonder perijckel wederom geleyden wilt ter plaetse daer ghyse henen gehaelt hebt.” Ende hem keerende tot Valerike seyde hy: “Alderweerdichste [N2rb] joncvrouwe, voor den lesten adieu bid ick God dat ghy in ruste ende volcomen geneuchte meucht leven, terwijlen desen, uwen eewigen getrouwen Vernan, inwoonder sal zijn van dese wildernisse om aldaer voor ’t lijden dat ick u tegenwoordich tot mijn groot leetwesen aen gedaen heb rechtveerdige verdiende penitentie te doen tot dat ic verlost sal worden van alle dese wereltlijcke miserie.”

Welck leste gebedt meer machts hadde over Valerike als alle zijne voorgaende diensten ende getrouwicheyt, want hy en hadde daer van
’t leste woort nauwelicx uutgesproken of sy dede van haer gesichte de verblindinge des gramschaps, vermorude haer verhart hert, aenmerckte de stantafticheyt van haren getrouwen minnaer ende viel hem om den hals, seggende: “Och mijn heere, ick hope dat uwe verlossinge albereets een beginsel sal zijn vande blijtschap van mijnen gheest, die alnu een aldergrootste soeticheyt vint inden genen daerse stracx de aldermeeste bitterheyt in smaecte. Daerom siet hier voor uwe voeten uwe slave, u ootmoedelic biddende om de vergiffenisse van een onvergevelicke misdaet, daer met ic indiscretelick misbruyct heb uwe groote patientie.”

Als den ridder Valerike met sulcken blijden gelaet in zijne armen sach vallen, meynde zijn hert van grooter blyschap uyt zijnen lijve te springen, ende bleef deur groote verwonderinghe een wijl tijts sonder spraec bycans onbewegelijc sitten. Maer na dat hy zijnen geest versekert hadde van dit een warachtige sake ende geen visioen te zijn, verhefte hy zijn stemme ende seyde: “Vliet van my alle ancxt, verdriet, twijffel, sorge, droevighe ghedachten, suchten, karmen, weenen ende alle melancolie. Gaet hen voort inde alderwilste plaetsen ende woeste contreyen des aertrijcx u wooninge maken. Neemt de vlucht Desperaetheyt, want siet Blijtschap ende [N2va] Vreuchde, uwe vyanden hebben d’overhant vercregen. Och God, wat grooter vreuchde en playsier is dit, na een wreet torment te ontfangen alsulcke vertroostinge. Mijn oogen, nu wordy te recht gerecompenseert van al uwe uytgestorte tranen, nu ghy noch eens in blijtschap meucht aenschouwen de schoonheyt van uwe vriendinne, vrouwe ende gebiedersse.”

“Niet u regierdersse, maer uwe eeuwige dienaresse,” antwoorde Valerike, “hope ick te zijn danck zy inder eeuwicheydt desen goeden ridder die my met gewelt heeft doen bekennen uwe twee perfecte deuchden: d’eene van volstandich ende d’ander van sachtmoedicheyt, waer mede ghy heden uwe meeste vyandinne uwe groote vrindinne gemaect hebt.”

“Heer ridder,” seyde Vernan, “hoe sal ic u sulcx opt recht mogen vergelden? Voorwaer ’t is my onmogelijck. Niettemin presenteer ic u in een teycken van mijnen goeden wille mijn leven, lichaem ende geest, ende bid God dat Hy met Zijne barmherticheydt vervullen wil mijn onvermogentheyt, ende u so geluckich make als uwe deucht tegens my verdient!”

“Laet varen dese proposten,” antwoorde Palmerijn, “want ick en heb niet meer gedaen als ic een yederen te doen schuldich soude kennen. Daerom laet ons niet hanteren als alle vreuchde ende playsier.”

Ende om sulcx perfect te maken volbrochten dese twee minnaers in groter vreuchden heur houwelijck deur tegenwoordige gelofte in presentie vande twee getuygen Palmerijn ende den dienaer van Vernan, die met zijn alderliefste de cleyne reste des daechs in alle geneuchelicke t’samencoutinge overbrochte. Maer so haest als de nacht gecomen was, beholp hem een ygelijc ’t beste dat hy mocht in de speloncke, alwaer dese twee gelieven den anderen so wel geselschap hielden dat Valerike verclaerde noyt so geneuchelicken nacht in eenich hoverdich paleys [N2vb] ondervonden te hebben alsse opt mossen beddeken van Vernan vreuchde gepasseert hadde, om datse haren minnaer tot verscheyden reysen dede ondervinden de delicaetheyt van den smaec der spijse, niet als die de leckerheyt deur de sausen soecken, maer als de gene die langen tijt van spijse ende dranc geweest zijnde, grootelic hongert ende dorst. Maer so verre sommige verdrietige jaloersen twijffelden of Valerike haren dootgebleven minnaer, die haer meynde te roven, daer te voren ooc geschoncken hadde de bloeme die Vernan int seker meynde gepluct te hebben, sulcke sotte haer selven quelders en weet ic anders niet te antwoorden dan dat syder so veel in haren hof had staen dat Vernan veel eer ’t plucken verdriete als hem de bloemen gebraken.

Ende den morgen gecomen zijnde, presenteerdense den anderen heure diensten ende dancseggingen overmits Palmerijn zijnen wech reet, ende Vernan met zijnen dienaer ende Valerike reysden na de casteelen van heure ouderen, die overmits heure comste sulcke blijschap schepten dat ghy deur de overpeysinge van dien, so verre u eenige droefheyt quelt, u van de selve so ghy wilt meucht verlossen, ende indien u mage oock gefaxeert wort met eenige ledige sieckte, die genesen met de vervullinge van de ghedachten der delicate spijse diemen aldaer opte bruyloft nutte. Doch so dat niet helpen en wil, so voecht u mede aen een wel bereyde tafel, indien ghy daer van sulcke swaricheyt niet ghesalveert en wort, so despereert vryelijck van alle remedien.

Hoe Palmerijn Valericke bij Vernan bracht in de spelonk alwaar ze de andere na vele erbarmelijke beklagen en woorden van gramschap ten huwelijk namen. Het 57 kapittel.

Toen Palmerijn aldus een half uur gerust had zat hij met zijne gevangen jonkvrouw, die altijd zuchtte en kermde, wederom te paard en reedt met haar niet zeer lang of zij zag van verre voorbij passeren zijn grote vriend de ridder Hermes die om hem wederom in de hof de koning van Engeland te brengen zo’n grote naarstigheid deed om hem te zoeken na dat hij een jonkvrouw door bevel van die [M8ra] konings haar kasteel wat haar bij Miser af onthouden was geweest wederom overgeleverd had, gelijk voor gezegd is, tot die Valerike riep: “Och edel ridder, verlos mij doch om Gods wil uit handen van deze schelm!”

“Hoe,” riep Hermes tot Palmerijn, om dat hij hem van verre niet herkende, “wil gij de jonkvrouw forceren? Ik zal u gauw leren hoe men uw gelijke behoort te behandelen!”

Wat Palmerijn hoorde en zag dat de andere aan kwam, sloot zijn helm en zette Valerike van het paard en antwoordende: “Wie bent het gij die mij ontnemen wilt die ik leiden zal daar ze behoort? Volg uw weg of ik zal u tonen hoe men de mensen die u gelijken, niet door de redenen maar met slagen de discretie in het hoofd moet planten!”

“Noch weigert gij” zei de andere. “Gij zal zien wat ervan komen zal!”

En omdat ze de andere geenszins konden kennen, zo door de toesluiting der helmen als ook om dat Palmerijn zijn zwarte harnas in vergulde wapens veranderd had, als boven verklaard is, velden ze beide hun lansen en liepen, die twee vrienden waren, als vijanden op de andere met zulke kracht dat Hermes dacht dat er duizend vonken uit zijn ogen sprongen en uit het zadel op de aarde geheel neer viel ter plaatse daar hem Palmerijn geheel duizelig liet leggen en vervolgde zijne jonkvrouw die al gereed was bestaan te vluchten ’t beste dat ze mocht, maar hij dwong de schildknecht van Hermes dat hij ze hem wederom op het paard moeste beuren. Reedt daarmee voortaan totdat hij kwam omtrent de spelonk van Vernan wiens knecht heur bij toeval aldaar tegemoetkwam die van Palmerijn terstond wederom gezonden werd om zijn [M8rb] meester hun komst te boodschappen en hem te zeggen dat hij haar aldaar in de spelonk verwachten zou.

Toen Vernan, die even lag en ruste, dit hoorde richtte hij zijn hoofd op en zei: “Geloofd zij God! Ik zal nu tenminste noch eens zien diegene om wiens liefde ik in aldus deerlijke langdurige droefheid leven leidt. Indien ze in haar geliefde van mij te weigeren volhard zo zal ze door hetzelfde middel ook veroorzaken dat ik zo veel te genoeglijker zal eindigen al mijn lijden van dit tegenwoordige leven om dat ik zo veel te blijder in de presentie van diegene voor wie ik mijn leven alleen begeer op te offeren zal gaan visiteren de geesten in de andere wereld.”

Ondertussen wilde Palmerijn, zo veel hem mogelijk was, Valerike ook vertroosten en haar aanraden tot de minne van Vernan en zei: “Jonkvrouw, als gij rechtvaardig weten wilt tot wat einde mijne daden strekken zonder u langer te houden aan een onbehoorlijke gramschap zo verzeker ik mij dat gij, mijn vriendin, mij niet meer berispen noch ondeugdelijk achten zal. Omdat wij nu bij de plaats geraken alwaar gij vertroosten kan de erbarmelijke kwellingen van de aller getrouwste liefhebber die hedendaags onder de omloop der hemel leeft en die zag dat gij gekweld werd met zijne presentie om uw genoegens niet te verhinderen maar veel eer u plezier te vermeerderen alhier gaan wonen is onder de wilde beesten bij de hoge steenrotsen en de eenzame diepheden van de woeste dalen, daarom ziet hier tegenwoordig, o jonkvrouw Valerike, en laat uwe barmhartigheid toch aanmerken in wat gruwelijke plaats en erbarmelijk leven uw aller trouwste [M8va] dienaar Vernam vanwege u converseert en ontvang uw slaaf voor uw eeuwige dienaar en man!”

Maar Valerike als noch nergens op dacht noch op iets anders voor ogen had dan de dood van haar allerliefsten verstoorde zich hierom in zulke manieren en vooral om ’t simpel verhaal van de naam van Vernan die zij meer haatte dan de dood zelf dat ze vermits ongeduld een tijdje geen woord spreken kon. Maar tenslotte werd ze bewogen door een brandende gramschap en wrong haar handen en trok aan haar vlechten en antwoorde: “O gij verrader, gij moordenaar, hoe bent het gij zo stout en hoogmoedig van mij te durven bidden voor een andere schelm, aangezien gij, als ik met mijn eigen ogen heb moeten zien, het leven ontnomen hebt van diegene van wiens dood ik, helaas, al mijn leven moet beklagen? Wie heeft u, valse rover, macht over mijn huwelijk gegeven? Meen je mij met geweld te doen beminnen deze ontrouwe? Daarin zal voorwaar uw macht falen want ik zal nooit anders bevonden worden als en dodelijke vijand van u, rover, en van uw desperate ontrouwe Vernan, als die te beminnen ik mij veel liever wilde opofferen in de schaduw van mijn getrouwe vriend en man. Maar indien gij mij met geweld forceert zo mag je toch de straf Gods niet ontgaan noch mijn wil daarmee bedwingen!”

Op welke woorden Palmerijn geen acht en nam, maar volharde in zijn eerste opzet en meende de jonkvrouw als noch te brengen tot barmhartigheid van de bedroefde Vernan, maar hij won zo veel alsof hij de baren van een onstuimige zee had willen effenen. Ondertussen kwamen ze [8vb] bij de spelonk al waar ze van het paard afgestaan was terstond tegemoet gekomen werd van de getrouwe Vernan die hem wierp voor de voeten van zijn rechters in wiens macht hij ’t achtte te staan van hem ter dood te kunnen veroordelen of ’t leven te schenken en met vele tranen, zuchten en droevige manieren zei hij: “Helaas, enige meesteres van mijn hart dunkt u niet dat het noch tijd is om mij vergiffenis te doen? Overdenk toch eens of de penitentie niet lang en zwaar genoeg was om de zonde die onwetend geschied mag zijn? Ik bid u, neemt doch alhier acht op de vreugde en blijdschappen die bij mij in u af wezen gehanteerd zijn om mijn grote getrouwheid die nooit zal kunnen verminderd worden tot zo excellente jonkvrouw als Valerike. Alleen bid ik dat gij u barmhartig oog wilt slaan op dit mijn erbarmelijk leven.”

Nochtans wilde Valerike zich alleen gewaardigen van hem geen woord te antwoorden, maar wilde hem ook niet aanzien, dan keerde haar aanzicht om naar de andere zijde. Waarom de armen Vernan die voor haar op zijn knieën zat zijn tranen vermeerderde, zijn zuchten verhief en met een bevende stem die met geweld scheen getrokken te worden uit het aller diepste van zijn hart vervolgde hij zijn opzet en zei: “Helaas mevrouw, daar en is nauwelijks zo’ n harde steenrots die ik met mijn tranen niet zou vermurwd hebben, maar ocharm, uw geliefde van mij te weigeren neemt daardoor meer groei gelijk de planten van de vochtigheid van het water hun voedsel nemen. Omdat het mij dan onmogelijk is zonder uw gratie langer te leven zo bid ik u zeer ootmoedig dat gij mij voor [N1ra] al mijn trouwheid deze genade doch niet wilt weigeren van deze ongelukkige minnaar uit het leven te helpen en over mijzelf de justitie te doen van dat ik u, doch onwetend, zo zeer misdaan heb. Ontvang, mijn allerliefste, ontvang toch deze willige offerande van diegene die goedwillig en in blijdschap sterft, zag dat gij plezier neemt in de uitstorten van zijn bloed. Indien gij ’t niet doen wilt om mijn verdiensten, zo doet het doch om de liefde Gods en ik zal daardoor aan u verbonden worden om zijne Goddelijke Majesteit in de andere wereld te bidden dat gij in vreugde en eeuwige blijdschap mag leven. Och, dat was hetgeen waarin ik alleen mijn volkomen plezier zou kunnen scheppen.”

En hiermee trok hij zijn rapier uit wat hij neffens hem had liggen en presenteerde Valerike daarvan het gevest en zette de punt naar zijn hart, maar de jonkvrouw viel tegen de aarde, sloeg haar handen en trok het haar uit en krijste luid en schreide. Maar Vernan hief haar haastig wederom op en zich omkeerde zei hij met een bevende stem tot Palmerijn: “Och heer ridder, wat uitermate grote droefheid is dit van te zien in een al zulk staat diegene die ik ter wereld het meeste bemin.” En keerde zich wederom tot Valerike en zei hij: “Een enig ding maakt mijn dood zo veel te miserabeler, mevrouw, te weten dat ik bezorg of gij na mijn overlijden met enige wreedheid vanwege mij zou mogen beschuldigd worden. Och, of ik verzeker was dat dit niet zou geschieden en dat mijn lijden noch eens zo zwaar was om dat het met het uitblazen van een zoete wind mijn laatste adem helemaal zeer [N1r] gauw zal eindigen.” Daarna keerde hij zijn ogen ten hemel waart en zei: “Och God, wil haar zo veel vreugde verlenen als ik vanwege haar droefheid lijd.”

En hiermee beving hem alzo de vrees van een tegenwoordige dood dat hij geheel uit zichzelf ter aarde neder viel zonder enig lid meer te verroeren, waarom Palmerijn meende dat hij gepasseerd was geweest en keerde hem tot Valerike en zei: “Ik zweer u bij God, gij valse vrouwe, dat ik mijn goede wil tot u waart veranderd heb in een furieuze gramschap waarmee ik u zal betonen uw ongelijk en de al te grote eer die men u aangedaan heeft!” Maar zag dat Vernan wederom bij kwam zei hij: “Indien gij wijs bent, zo verander uw opinie of ik zal u lichaam in zo veel stukken houwen zoals gij deze ridder menig lijden aandoet. Ziet, ik stel u tevoren de dood of de liefde. Kiest wat u belieft!”

Toen Valerike deze resolutie hoorde fronselde ze haar voorhoofd, knarste op de tanden en hield haar vuisten toegesloten en antwoorde ze stoutmoedig: “Waarom wacht gij zo lang van mij te doen komen in het gezelschap van mijn allerliefsten man? Doet al wat gij wilt. Ik zal veel standvastiger zijn in het lijden van de dood als gij hardnekkig bent in uw wrede boosheid!” Ze sloeg haar ogen op en zei: “O God, waarom lijdt Uw rechtvaardigheid dat deze moordenaars en rovers mij, arme jonkvrouw, al zulk lijden aandoen?”

Waardoor Palmerijn zag dat deze uitermate grote wreedheid en dacht wederom in zijn fantasie of zijn allerliefste Polinarde noch eens met gelijke gramschap zou mogen ontsteken, als ook door het grote medelijden tot Vernan alzo bewogen werd dat hij door grote flauwheid zich op de aarde neer moest stellen. Ondertussen vervolgde de [N1va] jonkvrouw haar gramschap en klacht aldus: “Meen je dat uw tranen mij alzo betoveren kunnen, o Vernan, dat ik daardoor geloven zou uw geveinsdheid? Neen! Noch de venijnige honing van u noch de hovaardige dreigementen van deze rover en zullen mij daartoe niet brengen.” En hiermee klapte ze in haar handen en begon wederom aldus te klagen: “Och, mijn miserie is groot van dat ik gevallen ben in de handen van mijn allergrootste vijand Vernan die ik meerder haat toedraag als hij zijn liefde tegen mij veinzen kan. Maar vliedt nu van mij alle ijdele gedachten op dat ik alleen bid om de vergiffenis van mijn zonden. Kom o Dood. Kom o Dood! Verbitter u tegen deze ongelukkige persoon die niet anders zoekt dan uw venijnige pijl om te vlieden haar vijand. Och ellendig hart dat bedroefd is van alle hoop houdt op van meer te wensen naar enige werelds vreugde, maar stelt u begeerte tot de reis naar de andere wereld om aldaar te ontvangen diegene die om de trouwheid van mij zijn leden ellendig verloren heeft!”

En hiermee begon zij zulk droevig gelaat te tonen en zo zeer te schreien dat Palmerijn en Vernan’ s dienaar door medelijden gedwongen worden haat daarin gezelschap te houden. Nochtans hielden ze niet op van haar te vermanen tot medelijden van de ellendige minnaar die zo gauw als hij wederom een weinig tot zichzelf was gekomen en zag werd de uitermate grote droefheid van zijn allerliefste vijand opnieuw wederom, zo door medelijden tot haar als door zijn eigen verdriet, alzo bewogen werd dat zijn ziel de geesten uit alle ledematen bijeen verzamelde en die lieten trekken rondom zijn principale woonstede, zijn bedroefde hart waardoor alle buitenste delen [N1vbl] van zijn lichaam zo koud, stijf en bleek bleven als diegene waarvan de geest geheel uit de lichamelijke gevangenis verlost is. Wat Palmerijn ’s medelijden alzo zeer liet versterken tot de ridder als hij zijn toorn vermeerderde tot de jonkvrouw en zei: “Och God, hoe is het mogelijk dat in het hart van een tere jonkvrouw al zulke wreedheid kan logeren?!” Maar opspringend zei hij: “En denk niet, gij wrede wolvin, dat mijn tranen gestort zijn om enig medelijden van u, want ik zal uw leven niet meer sparen als gij genade wil doen deze ellendige ridder die daar op de aarde ligt en sterft vanwege u.” En hiermee trok hij als Ajax furieus zijn zwaard uit en ging naar Valerike en zei: “Gij onbarmhartige tijgerin beveelt God uw ziel!”

Waardoor de jonkvrouw, zag het wrede besluit van haar dood zo hard als ze mocht bestond te roepen om hulp, maar ’t was tevergeefs, want deze woeste plaats kende geen ander gezelschap dan diegene die in haar presentie waren met de wilde beesten, waarom zij besloot te sterven en zei: “O mijn getrouwe man, die leeft met de geesten van de oprechte minnaars, ontvang toch blijde in uw presentie diegenen die om haar liefde tot u waart met standvastigheid te kronen zich goedwillig opoffert in de dood die ik onschuldig,” zei ze, en haar hals lang uitstak voor Palmerijn om die bij hem te beter te mogen afgehouwen worden, “ontvang van uw wrede tiran. Gij beul en moordenaar, verzadig uw gulzige begeerte met mijn bloed. Bevlijtig, zeg ik, bevlijtig u over u de wraak van diegene die ik mijn ziel aanbeveel!”

Om die woorden Palmerijn zag hoe haar hart hoe langer hoe harder verhardde [N2ra] en het geduld verloor en ontstak in een al zulke gramschap dat hij zijn ogen sloot en zijn zwaard ophief en meende haar in het midden vaneen te slaan, maar de dienaar van de bezwijmde minnaar riep met een luide stem om genade en hield hem de arm en beschutte de slag. Dan zou niet geholpen hebben had Vernans bedroefde hart niet door een vooral gratie Gods in ditzelfde ogenblik zijne geesten wederom door alle delen van het lichaam verspreid zo dat hij zag in het werk stellen ’t verlies van zijn beminde Valerike, zich versterkte en niet tegenstaande zijne grote zwakheid en moedig als een leeuw opsprong en viel Palmerijn om de hals en zei: “Och heer ridder, door een al te grote vriendschap die gij tot mij draagt zou je mij een lijden veroorzaken waarom mijn ziel noch zou moeten droevig zijn na mijn dood indien gij ombracht diegenen en om die te redden ik met vreugde duizend levens wilde verliezen indien ze in mijn macht waren. Och, ’t was beter dat ik niet geboren was dan zulk excellente persoon verloren zou worden om mij, ongelukkig mens. Nochtans beken ik zeer goed dat uw goede wil nergens anders uitspruit als uit de al te grote affectie die gij als mijn getrouw vriend tot mij draagt waarvan ik, al leefde ik honderd jaar, ’t minste deel niet voldoende kan vergelden. Maar indien gij mij eeuwig uw volkomen dienaar en slaaf maken wilt, zo bid ik u,” zei hij en op zijn knieën viel en zijn handen vouwde, “zeer ootmoedig dat gij, mijn heer, deze, mijn beminde aller excellentste jonkvrouw, zeker en zonder perikel wederom geleiden wil ter plaatse daar gij ze eerder gehaald hebt.” En hem keerde tot Valerike zei hij: “Aller waardigste [N2r]b jonkvrouw, voor de laatste adieu bid ik God dat gij in rust en volkomen genoegen mag leven terwijl deze, uw eeuwige getrouwe Vernan, inwoner zal zijn van deze wildernis om aldaar voor ’t lijden dat ik u tegenwoordig tot mijn groot leedwezen aangedaan heb rechtaardige verdiende penitentie te doen tot dat ik verlost zal worden van alle deze wereldlijke miserie.”

Welk laatste gebed meer macht had over Valerike dan al zijn voorgaande diensten en trouwheid want hij had daarvan ’t laatste woord nauwelijks uitgesproken of zij deed van haar gezicht de verblinding, de gramschap, vermurwde haar verharde hart en merkte aan de standvastigheid van haar getrouwe minnaar en viel hem om de hals en zei: “Och mijn heer, ik hope dat uw verlossing al gereed een beginsel zal zijn van de blijdschap van mijn geest, die al nu een allergrootste lieflijkheid vindt in hetgeen daar ze net de allermeeste bitterheid in smaakte. Daarom ziet hier voor uw voeten uw slaaf die u ootmoedig bid om de vergiffenis van een onvergefelijke misdaad waarmee ik indiscreet misbruikt heb uw grote geduld.”

Toen de ridder Valerike ze met zulk blijde gelaat in zijne armen zag vallen meende zijn hart van grote blijdschap uit zijn lijf te springen en bleef door grote verwondering een tijdje zonder spraak en bijna onbeweeglijk zitten. Maar na dat hij zijn geest verzekerd had van dit een ware zaak en geen visioen te zijn verhief hij zijn stem en zei: “Vliedt van mij alle angst, verdriet, twijfel, zorg, droevige gedachten, zuchten, kermen, wenen en alle melancholie. Ga hen voort in de aller wildste plaatsen en woeste contreien en het aardrijk uw woning maken. Neemt de vlucht Desperaat, want ziet Blijdschap en [N2va] vreugde, uwe vijanden hebben de overhand verkregen. Och God, wat grote vreugde en plezier is dit na een wrede kwelling te ontvangen al zulke vertroosting. Mijn ogen, nu worden jullie terecht vergoed van al uw uitgestorte tranen nu gij noch eens in blijdschap mag aanschouwen de schoonheid van uw vriendin, vrouwe en gebiedster.”

“Niet u regeerster, maar uw eeuwige dienares,” antwoorde Valerike, “hoop ik te zijn dankzij in de eeuwigheid deze goede ridder die mij met geweld heeft doen bekennen uw twee perfecte deugden: de ene van standvastigheid en de ander van zachtmoedigheid waarmee gij heden uwe grootste vijandin uw grote vriendin gemaakt hebt.”

“Heer ridder,” zei Vernan, “hoe zal ik u zulks op terecht mogen vergelden? Voorwaar ’t is mij onmogelijk. Niettemin presenteer ik u in een teken van mijn goede wil mijn leven, lichaam en geest en bid God dat hij met Zijne barmhartigheid te vervullen wil mijn onvermogend en u zo gelukkig maken als uw deugd tegen mij verdient!”

“Laat varen deze voorstellen,” antwoorde Palmerijn, “want ik heb niet meer gedaan als ik iedereen te doen schuldig zou kennen. Daarom laat ons niet hanteren dan alle vreugde en plezier.”

Ee om zulks perfect te maken volbrachten deze twee minnaars in grote vreugden hun huwelijk door tegenwoordige belofte in presentie van de twee getuigen Palmerijn en de dienaar van Vernan die met zijn allerliefste de kleine rest van de dag in alle genoeglijke tezamen kouten doorbrachten. Maar zo gauw als de nacht gekomen was behielp zich iedereen ’t beste dat hij mocht in de spelonk, alwaar deze twee gelieven de andere zo goed gezelschap hielden dat Valerike verklaarde nooit zo’n genoeglijke nacht in enig hovaardig paleis N2vb ondervonden te hebben als het op het met mossen bedekte bedje van Vernan vreugde gepasseerd was omdat ze haar minnaar tot verschillende keren liet ondervinden de delicaatheid van de smaak der spijzen, niet als die het lekkere door de sausen te zoeken, maar als diegenen die lange tijd van spijs en drank geweest was en grote honger en dorst had. Maar zo ver sommige verdrietige jaloersen twijfelden of Valerike haar doodgebleven minnaar die haar meende te roven daar tevoren ook geschonken had de bloem die Vernan in het zeker meende geplukt te hebben zulke zot en zichzelf kwelders weet ik niets anders te antwoorden dan dat ze er zo veel in haar hof had staan dat Vernan veel eer ’t plukken verdroot als hem de bloemen ontbraken.

E toen de morgen gekomen was presenteerden ze de anderen hun diensten en dankzeggingen overmits Palmerijn zijneweg reedt en Vernan met zijn dienaar en Valerike reisden naar de kastelen van hun ouders die overmits hun komst zulke blijdschap schepten dat gij door de overpeinzing van dien, zo ver u enige droefheid kwelt, u van die zo gij wilt mag verlossen en indien uw maag ook gefixeerd werd met enige ledige ziekte die genezen met het vervullen van de gedachten der delicate spijs die men aldaar op de bruiloft nuttigde. Doch zo dat niet helpen e wil, zo voegt u mede aan een goed bereide tafel en indien gij daarvan zulke zwarigheid niet gered wordt zo wanhoop vrij van alle remedie.

Hoe Palmerijn twee joncvrouwen, met een valck jaghende, ontmoete, ende hoe hy overwon de .XIJ. ridders van den hertoch van Galles, uyt wiens handen hy oock verloste den ridder Hermes. Het .LVIIJ. capittel.

[N3ra] Palmerijn van Vernan ghescheyden zijnde, reet, in meyninge van Frisol noch eens te vinden ofte wederom na Londen te keeren, soo langhe voort tot dat hy aent eynde van een groot bosch twee joncvrouwen, de moeder met haer dochter, vergheselschapt met drie schiltknechten, ontmoete, die met eenen valck ende een smeerle jaechden, waer in Palmerijn sulcke gheneuchte nam dat hy met zijn peert stille hielde. ’t Welck de dochter siende wort, tot hem seggende: “Aenghesien u stil houden, heer ridder, soo dunckt my dat uwe reyse met geenen haeste gevordert en wort. Indient u derhalven ghelieft met ons te rijden wes aent staende water hier na by, so suldy aldaer eerst d’aldergeneuchelickste voghelrie sien mogen, so om de overvloet vande vogelen als oock om de deucht van mijnen valck, die nemmermeer in zijn vluchte en faliert.”

Welcke presentatie Palmerijn, als sonderlinghe sulcke tijtcortinge beminnende, aen nam ende reet met de jonckvrouwen inde broeclanden onder heur casteel gelegen, alwaer hy met sulcke gheneuchte so vele reyghers om laege sach werpen, entvoghelen grijpen ende telingen duyckelen dat hy daer deur zijn voortreysen vergetende, bedwongen wert te vernachten aldaer opt casteel. Alwaerse so geringhe niet ghecomen en waren oft de schoonheyt ende ’t gracieus wesen spreyden deur Palmerijn soo sterck uyt heur gewoonelicke crachten op des jonckvrouwen dochter dat haer begheerte bedwonghen wort tot hem voor haren minnaer te verkiesen, seggende: “Heer ridder, u sal believen ons uwen staete te verclaeren op dat wy deur onwetenschap uwe weerdicheyt niet minder eeren aen en doen als sy vereyscht.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerijn, “ick ben een [N3rb] vreemdelinck, deur fortuyne ende tempeeste der zee in dit eylant gecomen, ende verwachte bequamen tijt om wederom na mijn lant te keeren,” met noch meer andere geneuchelicke propoosten die sy duerende ’t avontmael t’samen hielden. De welcke de jonckvrouwe so wel gevielen datse, hem daerna na zijn slaepcamer geleydende, heur selven bycans in zijne armen soude ghesmeten hebben, maer de vrees ende beschaemtheydt was voor die reyse in heur noch veel stercker als de liefde, die heur nochtans den gheheelen nacht uyten slaep onthielde, altijts denckende op heuren beminden Palmerijn. Die des smorgens seer vroech zijn peert eyschte om te vertrecken, tot alsulcke droefheydt vande joncvrouwe, als de gene die oyt heuren alderliefsten veer uyt hare presentie sonder hope van wederom te comen, hebben sien scheyden. Niettemin siende datse geen eerlick midddel en hadde om hem op te houden, wildese nochtans haer ghedachtenisse in zijne memorie stellen ende seyde: “Mijn heer, naedien uwe reyse niet en can uytghestelt worden, soo bidde ick u dat ghy ten minsten my wilt doen dit faveur ende van my ontfanghen den valck daer wy ghisteren met jaechden, in kennisse van de weldaet die ghy my hebt bewesen in u daer toe te vernederen van op mijn moeders huys te commen logeren.”

“Jonckvrouwe,” antwoorde Palmerijn, “naedien uwe gheliefte is my dien te schencken, soo beloof ick u op ridders gheloove dat ick die altijt sal bewaren in ghedachtenisse van mijne verbintenisse t’uwaerts voor dese excellente liberaelheydt, sonder hem oyt yemandts over te laeten, indient niet en gheschiede deur gheweldt ofte bedroch.”

Hoewel dat hy hare liberaelheyt [N3va] daer nae, contrarie van dese zijne meyninghe, noch meer vervloeckte als gedaen hadde den ghetrouwen minnaer Vernan, dien sy oock eenen valck, tot zijn groot verdriet, geschoncken hadde, ghelijck voor geseyt is, om datse hem grootelicx beminde, ende in sulcker manieren datse na zijn vertreck wes inde wildernisse nerghens geneuchte in en nam om heure groote melancolie, meynende dat hy sonder twijffel den alghemeynen pas des doots gepasseert ware, te verdrijven als inde jachte, die Palmerijn den voorgaenden dach oock veel geneuchelicker was gevallen als den strijt die hy daer nae moste passeeren.

Want twee daghen zijnen wech na Lonnen gevolcht hebbende, was hem van nooden den derden voorby de tenten vande twaalf ridders des hertochs van Galles te rijden. Ende om dat hem opten wech vande lantluyden gheseyt worde tot wat eynde de selve ridders aldaer logeerden, wilde hy om zijn wedercompste by zijne cammeraten niet langher uyt te stellen eenen omwech soecken. Maer terstont sach hy eene van de twaelve tot hem comen loopen, roepende: “Keert wederom, want ghy en sult also niet ontcomen oft een sonderlinge sterckheyt moet u daer deur helpen!”

“Voorwaer, heer ridder,” antwoorde Palmerijn, “ghy gebruyckt seer weynich beleeftheydts van uyt te eysschen den genen die u niet te cort en doet. Maer ic vreese van uwent weghen dat ghy met u exempel ’t gemeyn spreeckwoort mede verstercken sult: dat als ’t feyt geschiet is, comt eerst het berouwen.”
“Ghy wilt noch inde comedie den sot maecken,” antwoorde den anderen. “Voorwaer, ick sal u haest een graviteytsche personagie doen spelen. Ghy hebt te langhe te peerde ghereden. Ick sal u brengen daer ghy in een gheheel jaer noch leersen [N3vb] noch sporen van doen en sult hebben. Weet ghy waer In een coel plaetse daer noyt son noch maen en schijnt.”

“My luste wel te weten, seyde Palmerijn. “wie u sulcke gemackelicke pantoffelen, daer de ridders soo langhe op begheeren te gaen wandelen, heeft leeren maecken.”

Ende hier met ginck den ridder naer de tenten, ende Palmerijn voechde hem so na dat hy den ridder Hermes, wiens pagie hy zijnen valck te bewaren gaf, onder heurluyden sach gaen te voet ende bloots hoofts. Ende siende datse yet wes vertoefden, seyde hy: Hola, haest u wat! Ick heb noch op ander plaetsen te doen.”

Waerom den ridder bestonde te lachen ende antwoorde: “Ick bidde u, en wilt my doch met sulcke groote onbeleeftheyt niet doen befamen van u te laten passeren sonder u eerst eenich goet chier aen te doen, want al liet ick sulcx toe, soo zijnder noch elf van mijn cammeraten, daer van is de minste so courtoys dat hy u geensins en soude willen voorby laten rijden sonder u eerst een weynich vant peert te doen staen om u yet wes van uwe moede reyse opt punt van zijne lancie te doen rusten.”

Ende hier met liepense op den anderen met sulcken ghewelt dat den ridder zijn lancie brac, maer Palmerijn trof hem soo net dat hy hem achterwaerts over uyten sadel smeet, ende boven den harden spronck tradt hem zijn peert een schouder in stucken, waerom Palmerijn terstont zijn peert by den toom greep ende gaft den schiltknecht van Hermes, segghende: “Dese, denck ick, en sal van daech niet meer begeren te rijden.”

Maer terstonts quamper eenen anderen ridder so furieuselicken tegens hem lopen dat zijn spere aen drie stucken sprong, waer teghens hem Palmerijn in so diepe devotie dede vallen dat hy in drie uren daer na noch handen noch voeten [N4ra] en beroerde. Ende met de selfste, zijne eerste lancie, wierp hyder noch vier om leege, maer opt harnas vanden vijfsten spronckse in stucken, waerom hem terstonts een andere ghegeven wert, met de welcke hy de resterende vijf bedwong de eerste geselschap te houden, waer na hy hem terstonts by Hermes voechde, segghende: “Heer ridder, waerom stelt ghy langher uyt vant beste oorloochs peert van heur allen te nemen?”

Om welcke woorden Hermes hem wort kennende ende liep hemterstondts omhelsen, antwoordende: “Heer ridder, en wilt doch sulcke groetenisse tegens my niet meer gebruycken als ghy my eenige dagen voorleden, doen ghy de joncvrouwe voerde, beweest, want ic om u daer teghens de reverentie te doen meer als twee uren lanck met mijn beenen int gras moeste leggen drillen. Niettemin, ’t ghene ick doe teghens u gedaen heb, is deur onkennisse geschiet. Daeromme bid ick u daer van ootmoedelic vergiffenisse. Ende Godt almachtich moet in der eeuwicheyt gelooft zijn dat ghy alhier so wel te pas gecomen zijt om my te verlossen, maer sonderlinghe dat ick u gevonden heb, waer in ick om de beste stadt van Enghelandt niet en soude willen gefalieert te hebben, so om uwe vrientschap als om den danck die my den coninck daerom weten sal.”

Waer op hem Palmerijn vertelde de geheele gheschiedenisse tusschen Vernan ende Valerike, doende hem daer met nemen een van de beste peerden ende zijnen schiltknecht een ander al vande twaelf ridderen, die noch alle om leeghe int gras neder laghen, d’een opt hooft ende d’ander opten ellenbooch rustende, de derde opte knye haspelende ende de vierde noch in beswijm zijnde, soo dat Palmerijn tot Hermes seyde: “My dunct dat dese ridderen den voorgaen[N4rb]den nacht langhe op schiltwacht moeten ghestaen hebben om datse so slaperich zijn.”

Ende latende de reste der peerden loopen, reet hy hier met int gheselschap van Hermes voordaen tot datse quamen by een claere fonteyne inde wildernisse, vande boomen, by gheval aldaer ghewassen zijnde, beter beschadout wordende als oftse een sterffelicke hant by ordeninghe geplant hadde, waerom hem Palmerijn, als noch seer moede zijnde vande tornoyinghe mette twaelf ridderen gehouden, aldaer yet wes wilde rusten.

Hoe Palmerijn twee jonkvrouwen die met een val jaagden ontmoette en hoe hij overwon de twaalf ridders van de hertog van Galles uit wiens handen hij ook verloste de ridder Hermes. Het 58 kapittel.

]N3ra] Palmerijn die van Vernan gescheiden was reedt in mening van Frisol noch eens te vinden of wederom naar Londen te keren zo lang voort tot dat hij aan het einde van een groot bos twee jonkvrouwen ontmoette, de moeder met haar dochter, vergezelschapt met drie schildknechten, die met een valk en een smelleke jaagden waarin Palmerijn zulke genoegens nam dat hij met zijn paard stilhield. Wat de dochter zag en tot hem en zei: “Aangezien uw stil houden, heer ridder, zo dunkt mij dat uw reis met geen haast bevorderd wordt. Indient u derhalve gelieft met ons te rijden tot aan het staande water hier nabij zo zal je aldaar eerst de aller genoeglijkste vogelaar zien mogen, zo om de overvloed van de vogels als ook om de deugd van mijn valk die nimmermeer in zijn vlucht faalt.”

Welke presentatie Palmerijn, als vooral zulke tijdkorting beminde, aannam en reedt met de jonkvrouwen in de broeklanden onder hun kasteel gelegen alwaar hij met zulke genoegens zo vele reigers omlaag zag werpen, eenden grijpen en telingen duikelen dat hij daardoor zijn voortreizen vergat en gedwongen werd te overnachten aldaar op het kasteel. Alwaar ze zo gauw niet gekomen waren of de schoonheid en ’t gracieus wezen spreiden door Palmerijn zo sterk uit hun gewoonlijke krachten op de jonkvrouwen dochter dat haar begeerte gedwongen werd tot hem voor haar minnaar te verkiezen en zei: “Heer ridder, u zal believen ons uw staat te verklaren op dat wij door onwetendheid uw waardigheid niet minder eren aandoen als zij vereist.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “ik ben een [N3rb] vreemdeling die door fortuin en tempeest der zee in dit eiland gekomen en verwachte bekwamen tijd om wederom na mijn land te keren,” met noch meer andere genoeglijke opzetten die zij gedurende ’t avondmaal tezamen hielden. Die de jonkvrouw zo goed bevielen dat ze hem daarna naar zijn slaapkamer geleide zichzelf bijna in zijn armen zou gesmeten hebben, maar de vrees en beschaamdheid was voor die keer in haar noch veel sterker dan de liefde die haar nochtans de gehele nacht uit de slaap hield en altijd dacht op haar beminde Palmerijn. Die s’ morgens zeer vroeg zijn paard eiste om te vertrekken tot al zulke droefheid van de jonkvrouw, als diegenen die ooit haar allerliefste ver uit haar presentie zonder hoop van wederom te komen hebben zien scheiden. Niettemin zag dat ze geen fatsoenlijk middel had om hem op te houden wilde ze nochtans haar gedachtenis in zijn memorie stellen en zei: “Mijn heer, nadien uw reis niet kan uitgesteld worden zo bid ik u dat gij tenminste mij wil doen deze gunst en van mij ontvangen de valk daar wij gisteren mee jaagden, in kennis van de weldaad die gij mij hebt bewezen in u daartoe te vernederen van op mijn moeders huis te komen logeren.”

“Jonkvrouw,” antwoorde Palmerijn, “nadien uw gelieven is mij die te schenken zo beloof ik u op ridders geloof dat ik die altijd zal bewaren in gedachtenis van mijn verbinding tot u waard voor deze excellente liberaal zonder hem ooit iemand over te laten, indien het niet geschiedt door geweld of bedrog.”

Hoewel dat hij haar liberaal [N3va] daarna, contrarie van deze zijn mening, noch meer vervloekte als gedaan had de getrouwe minnaar Vernan die zij ook een valk tot zijn groot verdriet geschonken had, gelijk voor gezegd is, om dat ze hem zeer beminde en in zulke manieren dat ze na zijn vertrek was in de wildernis en nergens genoegens in en nam om de grote melancholie en mede dat hij zonder twijfel de algemene pas der dood gepasseerd was te verdrijven als in de jacht die Palmerijn de voorgaande dag ook veel genoeglijker was gevallen als de strijd die hij daarna moest passeren.

Want twee dagen zijn weg naar Londen gevolgd te hebben was hem van node de derden voorbij de tenten van de twaalf ridders van de hertog van Galles te rijden. Omdat hem op den weg van de landlieden gezegd werd tot wat einde die ridders aldaar logeerden wilde hij om zijn weerkomst bij zijn kameraden niet langer uit te stellen een omweg zoeken. Maar terstond zag hij een van de twaalf tot hem komen lopen die riep: “Keert wederom, want gij zal alzo niet ontkomen of een bijzondere sterkte moet u daardoor helpen!”

“Voorwaar, heer ridder,” antwoorde Palmerijn, “gij gebruikt zeer weinig beleefdheid van uit te eisen diegenen die u niet te kort doet. Maar ik vrees vanwege u dat gij met u voorbeeld ’t algemene spreekwoord mede versterken zal: dat als ’t feit geschied is komt eerst het berouwen.”
“Gij wil noch in de komedie de zot maken,” antwoorde de andere. “Voorwaar, ik zal u gauw een plechtige personage doen spelen. Gij hebt te lang te paard gereden. Ik zal u brengen daar gij in een geheel jaar noch laarzen [N3vb] noch sporen van doen zal hebben. Weet gij waar, in een koele plaats daar nooit zon noch maan schijnt.”

“Mij lust wel te weten,” zei Palmerijn, “wie u zulke gemakkelijke pantoffels daar de ridders zo lang op begeren te gaan wandelen heeft leren maken.”

En hiermee ging de ridder naar de tenten en Palmerijn volgde hem zo na dat hij de ridder Hermes, wiens page hij zijn valk te bewaren gaf, onder ze zag gaan te voet en blootshoofds. En zag dat ze iets vertoefden zei hij: “Hola, haast u wat! Ik heb noch op ander plaatsen te doen.”

Waarom de ridder bestond te lachen en antwoorde: “Ik bid u, wil mij doch met zulke grote onbeleefdheid niet doen faam van u te laten passeren zonder u eerst enige goede sier aan te doen, want al liet ik zulks toe, zo zij der noch elf van mijn kameraden, daarvan is de minste zo hoffelijk dat hij u geenszins zou willen voorbij laten rijden zonder u eerst een weinig van het paard te doen staan om u iets van uw moedige reis op het punt van zijn lans te doen rusten.”

En hiermee liepen ze op de andere met zulk geweld dat de ridder zijn lans brak, maar Palmerijn trof hem zo net dat hij hem achteruit over uit het zadel smeet en boven de harde sprong sloeg hem zijn paard een schouder in stukken waarom Palmerijn terstond zijn paard bij de toom greep en gaf het de schildknecht van Hermes en zei: “Deze, denk ik, zal vandaag niet meer begeren te rijden.”

Maar terstond kwam er een andere ridder zo furieus tegen hem lopen dat zijn speer in drie stukken sprong waartegen hem Palmerijn in zo diepe devotie liet vallen zodat hij in drie uren daarna noch handen noch voeten [N4ra] en beroerde. En met dezelfde, zijn eerste lans, wierp hij er noch vier omlaag, maar op het harnas van de vijfde sprong het in stukken waarom hem terstond een ander gegeven werd waarmee hij de resterende vijf bedwong het eerste gezelschap te houden, waarna hij hem terstond bij Hermes voegde en zei: “Heer ridder, waarom stelt gij langer uit van het beste oorlogspaard van ze allen te nemen?”

Om die woorden Hermes begon hij hem te kennen en liep hem terstond omhelzen en antwoorde: “Heer ridder, wilt toch zulke groeten tegen mij niet meer gebruiken als gij mij enige dagen voorleden toen gij de jonkvrouw voerde bewees, want ik om u daartegen de reverentie te doen meer dan twee uren lang met mijn benen in het gras moest liggen drillen. Niettemin, hetgeen ik toen tegens u gedaan heb is door onbekendheid geschied. Daarom bid ik u daarvan ootmoedig vergiffenis. God almachtig moet in de eeuwigheid geloofd zijn dat gij alhier zo goed te pas gekomen bent het om mij te verlossen, maar vooral dat ik u gevonden heb, waarin ik om de beste stad van Engeland niet zou willen gefaald te hebben, zo om uw vriendschap als om de dank die mij de koning daarom weten zal.”

Waarop hem Palmerijn vertelde de gehele geschiedenis tussen Vernan en Valerike en liet hem daarmee nemen een van de beste paarden en zijn schildknecht een ander al van de twaalf ridders die noch alle omlaag in het gras neer lagen, de een op het hoofd en de ander op de ellenboog rusten, de derde op de knie haspelende en de vierde noch in bezwijm was, zo dat Palmerijn tot Hermes zei: “Mij dunkt dat deze ridders de voorgaande [N4rb] nacht lang op schildwacht moeten gestaan hebben om dat ze zo slaperig zijn.”

En liet de rest van de paarden lopen en zo reedt hij hiermee in het gezelschap van Hermes voortaan tot dat ze kwamen bij een heldere bron in de wildernis, van de bomen bij toeval daar gegroeid en beter beschaduwd werden alsof ze een sterfelijke hand bij ordening geplant had waarom hem Palmerijn die noch zeer moe was van de toernooien met de twaalf ridders gehouden aldaar iets wilde rusten.

Hoe Frisol noch eens viel in de handen van Palmerijn, ende daer wederomme uyt verlost worde deurt middel van Colmelie, zijnen schiltknecht. Het .LIX. capittel.

Den selfsten dach als Palmerijn dese twaelf ridders overwon, was den hertoch van Galles op de jacht ghereden, met hem ghenomen hebbende het beste deel van zijne ridderen, soo datter niemant sonderlings op ’t casteel ghebleven en was als Frisol. Den welcken siende datter soo veele ter aerden ghesmeten worden van eenen ridder, dochte wel dat het Palmerijn, hoewel zijne wapenen sinder dat hy hem ’t lest gesien hadde, verandert waeren, sonder twijffel moeste zijn. Ende niettemin dat hy zijne cloeckmoedicheyt t’anderen tijden seer wel ondervonden hadde, soo dochte hy nochtans hem tot een groote oneere te sullen strecken indien hy hem aldus liet voorby passeren. In welcke denckinge hy noch nauwelijcx en hadde bestaen te fantaseren of hy sach tot hem comen [N4va] zijn alderliefste, de suster vanden hertoch, seggende: “Heer Frisol, indien ghy eenighe behaginge cont grijpen in een jonckvrouwe eenen seer aengenamen dienst te doen, soo bid ick u dat ghy desen hoveerdighen ridder, die ’t volck van mijn heer aldus getracteert heeft, betoonen wilt dat het een sotheyt is alsulcke luyden te misdoen, daer aen ghy mijn broeder ende my een danckbaer weerdich playsier sult doen.”

“Mevrouwe,” antwoorde Frisol, “dit had ick albereets vastelijck besloten. Dan nu u ghelieft my met u ghebodt te favoriseren, so sweer ick noch veel vastelicker desen ridder te overwinnen ofte deur zijne hant mijn fortuyne, mijn leven, te doen eyndighen, ’t welck ic nochtans niet en vreese, om dat my u gebot alsulcke couragie gegeven heeft dat ic sonder twijfel hoop te volbrengen onser beyder begeerte.”

Ende hier met reet hy sonder ophouden in volle wapenen den wech dien hy Palmerijn hadde sien houden. Ende als hy ontrent de fonteyne quam, wert hem Palmerijn van verre siende, seggende tot Hermes: “Mijnen grooten vrient, den ridder die gins comt rijden, is den grootsten vyant die ic ter werelt hebbe. Daerom bidde ick u op alle vrientschap dat ghy ons gevecht niet en wilt beletten tot dat eene van ons beyden ’t leven geeyndicht heeft.”

“Ick accordeer ’t selve seer gheerne,” antwoorde Hermes, “als ick dencke dat ick daer mede voldoe uwe geliefte, maer seer noode als ick dencke dat ghy u sout moghen stellen in eenich perijckel. Niettemin betrouwende op uwe cloecmoedicheyt, vecht in Gods name!”

Hier met ginc Palmerijn te peerde, sloot zijnen helm ende reet Frisol in een groot dal te gemoete. Den welcken al lachende ende nochtans met een beswaert hert tot hem seyde: “Heer ridder, ghy moet eenen halven propheet zijn nadien ghy [N4vb] so wel cont raden dat ick u alleene com soecken.”

“Tot u ongheluck!”, antwoorde Palmerijn.

Waer met sy beyde hare lancien velden, ende Frisol brack zijn spere in drie stucken opt harnas van Palmerijn, die met sulcken furie liep dat hy falieerde, waerom hy in groote toornicheyt zijn lancie so geweldich tegen d’aerde stiet datse aen spaenderen sprong. Ende hebbende zijn peert wederom na Frisol ghekeert, trock hy zijn sweert uyt ende gaf die daer mede twee so dappere slagen op zijnen helm dat hyse den geheelen dach ghevoelde. Niettemin en verschricte Frisol daerom niet, maer sloech seer furieuselicken na zijnen vyant, bycans blindeling, om dat hem Palmerin deur de menichte der slagen nauwelicx eenighen tijt en gaf om zijn gesicht deur visier te nemen. Niettemin hielden sy haer eenen langen tijt in eenen ghelijcken furieusen staet tot dat Palmerijn Frisol by zijnen schilt greep ende die so lange herwaerts ende derwaerts trock dat Frisol ter zijden van zijnen peerdt viel, met so swaren val dat hy geheel verbaest op d’aerde bleef legghen overmits den geweldigen ruc van Palmerijn. Die hierom uyten sale spronc ende riep met luyder stemme: “Ic en moet noyt meer Palmerijn van Olijven heeten indien ghy alnu u hooft niet en verliest!”

’t Welc den schiltknecht van Frisol soo haest niet ghehoort en hadde oft hy stondt mede rasschelick van zijn peert ende liep Palmerijn te voet vallen, segghende: “Edel ridder, ic bidde u deur de eere des ridderscha[p]s dit ghevecht een weynich te willen ophouden, want indien ghy Palmerijn van Olijven heet, so kendy mijn broeder, om den welcken te soecken ick soo veele moeyten ghedaen hebbe.”

Om welcke woorden Palmerijn den schiltknecht so neerstich aenschoude dat hy terstonts kennende wert dattet Colmelie [N5ra] was, den sone van Gerard, die hem opghevoet hadde int geberchte, waerom hy zijn sweert om verre smeet ende liep hem omhelsen, seggende: “Hondertfout willecom moet ghy zijn, mijn broeder!”

“Ghelooft moet God zijn, mijn heer,” antwoorde Colmelie, “van dat ick u gevonden heb. Maer een gratie, die ick van u ootmoedelijck bidde, resteerter noch om onse blijtschap perfect te maecken, te weten dat u believen wil voor dese reyse te laten passeren mijnen meester Frisol.”

“Colmelie,” antwoorde Palmerijn, “ghy begheert van my een groote sake, maer onse vrientschap is noch veel groter. Daerom isse u voor dese reyse geconsenteert, ende laet ons t’samen voordaen reysen.”

Als Frisol die noch half verbaest was vanden val ende gewont op verscheyden plaetsen dit sach, seyde hy: “Hoe, mijnen ghetrouwen vrient Colmelie, wildy my verlaten om te volgen mijnen vyandt?”

“Jae hy,” seyde Palmerijn, “ghy meucht na eenen anderen dienaer sien ende wederom keeren alst u belieft, want voor dese reyse heeft hy u ’t leven behouden.”

Maer Colmelie antwoorde hem: “Mijn heer Frisol, daer van sal u gelieven my te ontschuldigen, want om desen ridder te soecken heb ick verlaten ’t huys van mijnen vader ende veele nachten ende dagen met groote moeyten deurreyst menigerhande periculeuse contreyen.” “Nadien het anders niet zijn en mach, soo seg ic u adieu,” seyde Frisol, ende van Colmelie te peerde gebeurt zijnde, reet hy zijnen wech, vervloeckende zijn quade fortuyne.

Ende als hy een wijle tijts met groote pijne van zijne wonden aldus hadde gereden, sach hy met vollen lope tot hem aencomen eenige gewapende ridders, zijnde den hertoch met zijn geselschap, den welcken van de jacht gecommen wesende ende denckende dat Frisol om de oorsaecke voor verhaelt [N5rb] vervolcht was vanden genen die hy ’t meeste ter werelt hate, ghelijck hy deur de ghedaente van dien, die hem van zijne overwonnene ridderen verclaerden, vermoeden, hadde haestelijck eenighe ridders doen wapenen ende wilde Frisol daer met te hulpe comen. Maer siende dat die van zijnen vyant so qualijck ghetracteert was, vervloeckte hy alle de jachte, jaghers ende honden, ende wilde met gewelt voort rijden, maer Frisol ontriet hem daer van, seggende dat het onmoghelijck was dien te achterhalen om dat hy albereets een lange wijle van hem hadde ghescheyden gheweest, ende den nacht seer na by naecte. Weshalven sy alle wederom keerende, ontrent te tien uren des avonts int casteel quamen, alwaer Frisol deur bevel des hertochs in een vande beste cameren gheleyt worde ende vande medicijnmeesters ende barbieren seer neerstich gevisiteert zijne wonden, die seer periculeus waren. ’t Welc de suster des hartochs soo geringe niet ghehoort en hadde oft sy quam hem besoecken ende hem cussende, seydese: “Mijn alderliefste, ick bid u seer ootmoedelic dat ghy my de gratie doen wilt ende my vergeven mijn sotte onvoorsichticheyt, daer met ick u tot dit ongeluc geraden heb.”

“Mevrouwe,” antwoorde Frisol, “die niet misdaen en heeft, die en is geen vergiffenisse van nooden. Daerom en dorft ghy die aen my ooc niet versoecken, want ghy my niet geraden en hebt als om te vermeerderen mijn eere, maer ’t is de quade fortuyne die my so contrarie is. Niettemin verblijde ick my van een saecke, te weten dat ick overwonnen ben van den alderbesten ridder der gheheelder werelt, wiens deucht ick alnu soo groot achte dat ick hem dienst sal doen waer ic can of mach.”

“Hoe,” seyde de princesse, “sydy soo sot dat nae soo qualick ghetracteert te zijn van [N5va] eenen ridder, dien noch enen goeden wille toedraecht? Jae, dat meer is, hem dienst begheert te doen?! Loopt nu ghy sot! Loopt nu een ander soecken die u bemint, want ick sweer u by den levendighen God dat ick u alnu meer hate als ick u oyt bemint hebbe. Om dat ghy bemint den genen die ghy ’t meeste behoort te haten, soo en cont ghy oock anders niet als haten die u bemint!”

“Excuseert my, mevrouwe,” antwoorde Frisol. “Men can zijn goet ende quaetdoenders wel beminnen. Maer wat sout my baten indien ick impacientelick op hem vloecte ende qualijck sprake?”

Daer op de princesse geen antwoort en gaf, maer ginck haestelijck in groote verstoornisse uyte camer, latende Frisol alleene in een groote melancolie, segghende: “O ghy vyant Fortuyne, ghy hebt recht getroffen om u tusschen u ende my u vyantschap te verstercken, maeckende mijn aldermeeste vrienden mijne grootste vyanden. Versterckt, versterct u boosheyt, want u weldaden doen my meerder pijne als u tegenspoeden. Maer u vyantschap en sal niet connen laten van my noch eens met uwen quaden wille te vergunnen de groote weldaet van my te doen passeren dit miserabel leven, daer mede onse ellendicheden alleen connen geeyndicht worden. ’t Welck my bycans doet sot vreesende achten alle de menschen die gelooven datmen na dit leven comt in een beter, ende nochtans vreesen uyt het quaet int goet te vallen.”

Ende soude noch langher zijn claginge volhart hebben, maer den hertoch quam hem visiteren, den welcken des anderen daechs daer na oock dede af stellen de tyrannige costume van het bevechten der twaelf ridderen voor alle de gene die over de brugge by zijn casteel passeren wilden, ende nam voor hem int hof des conincx te reysen so haest Frisol genesen soude zijn.

Hoe Frisol noch eens viel in de handen van Palmerijn en daar wederom uit verlost werd door middel van Colmelie, zijn schildknecht. Het 59 kapittel.

Dezelfde dag toen Palmerijn deze twaalf ridders overwon was de hertog van Galles op de jacht gereden en had met hem genomen het beste deel van zijn ridders zodat er niemand bijzonder op ’t kasteel gebleven was dan Frisol. Die zag dat er zo veel ter aarde gesmeten werden van een ridder en dacht wel dat het Palmerijn zonder twijfel moest zijn, hoewel zijne wapens sinds dat hij hem ’t laatst gezien had veranderd waren, niettemin dat hij zijn kloekmoedigheid te andere tijden zeer goed ondervonden had zo dacht hij nochtans hem tot een grote oneer te zullen strekken indien hij hem aldus liet voorbij passeren. In dat denken hij noch nauwelijks had bestaan te fantaseren of hij zag tot hem komen [N4va] zijn allerliefste, de zuster van de hertog, en zei: “Heer Frisol, indien gij enig behagen kon grijpen in een jonkvrouw een zeer aangename dienst te doen, o bid ik u dat gij deze hovaardige ridder die ’t volk van mijn heer aldus behandeld heeft betonen wil dat het een zotheid is al zulke lieden te misdoen waaraan gij mijn broeder en mij een dankbaar waardig plezier zal doen.”

“Mevrouw,” antwoorde Frisol, “dit had ik al gereed vast besloten. Dan nu u gelieft mij met u gebod te begunstigen zo zweer ik noch veel vaster deze ridder te overwinnen of door zijn hand mijn fortuin, mijn leven, te doen eindigen wat ik nochtans niet vrees omdat mij uw gebot al zulke moed gegeven heeft dat ik zonder twijfel hoop te volbrengen onze beide begeerte.”

En hiermee reedt hij zonder ophouden in volle wapens de weg dien hij Palmerijn had zien houden. Toen hij omtrent de bron kwam en hem Palmerijn van verre zag en zei tot Hermes: “Mijn grote vriend, de ridder die ginds komt rijden is de grootste vijand die ik ter wereld heb. Daarom bid ik u op alle vriendschap dat gij ons gevecht niet wilt beletten tot dat een van ons beiden ’t leven geëindigd heeft.”

“Ik accordeer ’het zelf zeer graag,” antwoorde Hermes, “als ik denk dat ik daarmee voldoe uw geliefde, maar zeer node als ik denk dat gij u zou mogen stellen in enig perikel. Niettemin vertrouw op uw kloekmoedigheid, vecht in Gods name!”

Hiermee ging Palmerijn te paard, sloot zijnen helm en reedt Frisol in een groot dal tegemoet die al lachend en nochtans met een bezwaard hart tot hem zei: “Heer ridder, gij moet een halve profeet zijn nadien gij [N4v zo goed kan raden dat ik u alleen kom zoeken.”

“Tot uw ongeluk!”, antwoorde Palmerijn.

Waarmee zij beide hun lansen velden en Frisol brak zijn speer in drie stukken op het harnas van Palmerijn die met zulk furie liep dat hij faalde, waarom hij in grote toorn zijn lans zo geweldig tegen de aarde stootte dat het aan spaanders sprong. En had zijn paard wederom naar Frisol gekeerd en trok zijn zwaard uit en gaf die daarmee twee zo dappere slagen op zijn helm dat hij het de hele dag voelde. Niettemin schrok Frisol daarom niet, maar sloeg zeer furieus naar zijn vijand bijna blindelings om dat hem Palmerijn door de menigte der slagen nauwelijks enige tijd gaf om zijn gezicht door vizier te nemen. Niettemin hielden zij zich een lange tijd in een gelijke furieuze staat tot dat Palmerijn Frisol bij zijn schild greep en die zo lange herwaarts en derwaarts trok dat Frisol ter zijde van zijnen paard viel met zo’n zware val dat hij geheel verbaasd op de aarde bleef leggen overmits de geweldigen ruk van Palmerijn. Die hierom uit het zadel sprong en riep met luide stem: “Ik moet nooit meer Palmerijn van Olijve heten indien gij al nu uw hoofd niet verliest!”

Wat de schildknecht van Frisol zo gauw niet gehoord had of hij ging mede nel van zijn paard en liep Palmerijn te voet vallen en zei: “Edele ridder, ik bid u door de eer de ridderschap dit gevecht een weinig te willen ophouden, want indien gij Palmerijn van Olijve heet zo ken je mijn broeder en om die te zoeken ik zo veel moeite gedaan heb.”

Om die woorden Palmerijn de schildknecht zo naarstig aanschouwde zodat hij hem terstond herkende dat het Colmelie [N5ra] was, de zoon van Gerard die hem opgevoed had in het gebergte waarom hij zijn zwaard om ver smeet en liep hem omhelzen en zei: “Honderdvoudig welkom moet gij zijn mijn broeder!”

“Geloofd moet God zijn, mijn heer,” antwoorde Colmelie, “van dat ik u gevonden heb. Maar een gratie, die ik van u ootmoedig bid resteert er noch om onze blijdschap perfect te maken, te weten dat u believen wil voor deze keer te laten passeren mijn meester Frisol.”

“Colmelie,” antwoorde Palmerijn, “gij begeert van mij een grote zaak, maar onze vriendschap is noch veel groter. Daarom is het u voor deze keer geconsenteerd en laat ons tezamen voortaan reizen.”

Toen Frisol die noch half verbaasd was van de val en gewond op verscheiden plaatsen dit zag zei hij : “Hoe, mijn getrouwe vriend Colmelie, wil je mij verlaten om te volgen mijn vijand?”

“Ja hij,” zei Palmerijn, “gij mag naar een andere dienaar omzien en wederom keren als het u belieft, want voor deze keer heeft hij u ’t leven behouden.”

Maar Colmelie antwoorde hem: “Mijn heer Frisol, daarvan zal u gelieven mij te verontschuldigen, want om deze ridder te zoeken heb ik verlaten ’t huis van mijn vader en vele nachten en dagen met grote moeite doortrokken menigerhande periculeuze contreien.” “Nadien het anders niet zijn mag zo zeg ik u adieu,” zei Frisol en werd van Colmelie te paard geholpen en reedt hij zijn weg en vervloekte zijn kwade fortuin.

En toen hij een tijdje met grote pijn van zijne wonden aldus had gereden zag hij met volle loop tot hem aankomen enige gewapende ridders, dat was de hertog met zijn gezelschap, die van de jacht gekomen was en dacht dat Frisol om de oorzaak voor verhaald [ N5rb] vervolgd was van diegene die hij ’t meeste ter wereld haatte gelijk hij door de gedaante van die, die hem van zijn overwonnen ridders verklaarden, vermoeden en had haastig enige ridders laten wapenen en wilde Frisol daarmee te hulp komen. Maar zag dat die van zijn vijand zo kwalijk behandeld was en vervloekte hij alle jacht, jagers en honden en wilde met geweld voortrijden, maar Frisol ontraadde het hem daarvan en zei dat het onmogelijk was die te achterhalen omdat hij al gereed een lange tijd van hem had gescheiden was geweest en de nacht zeer na bij aankwam. Weshalve zij alle wederom keerde en omtrent te tien uren in de avond in het kasteel kwamen alwaar Frisol door bevel van de hertog in een van de beste kamers geleid werd en van de medicijnmeesters en barbieren zeer naarstig gevisiteerd zijn wonden die zeer periculeus waren. Wat de zuster van de hertog zo gauw niet gehoord had of zij kwam hem bezoeken en hem kussen zei ze: “Mijn allerliefste, ik bid u zeer ootmoedig dat gij mij de gratie doen wilt en mij vergeven mijn zotte onvoorzichtigheid waarmee ik u tot dit ongeluk aangeraden heb.”

“Mevrouw,” antwoorde Frisol, “die niets misdaan heeft die en is geen vergiffenis van node. Daarom behoeft gij die aan mij ook niet verzoeken, want gij mij niets anders en hebt als om te vermeerderen mijn eer, maar ’t is het kwade fortuin die mij zo contrarie is. Niettemin verblijd ik mij van een zaak, te weten dat ik overwonnen ben van de allerbeste ridder der gehele wereld wiens deugd ik al nu zo groot acht dat ik hem dienst zal doen waar ik kan of mag.”

“Hoe,” zei de prinses, “ben je zo zot dat na zo kwalijk behandeld te zijn van [N5va] een ridder die noch een goede wil toedraagt? Ja, dat meer is, hem dienst begeert te doen?! Loopt nu gij zot! Loopt nu een ander zoeken die u bemint, want ik zweer u bij de levendige God dat ik u al nu meer haat als ik u ooit bemind heb. Om dat gij bemint diegene die gij ’t meeste behoort te haten zo kan gij ook anders niet als haten die u bemint!”

“Excuseert mij, mevrouw,” antwoorde Frisol. “Men kan zijn goed en kwaaddoeners wel beminnen. Maar wat zou het mij baten indien ik ongeduldig op hem vloekte en kwalijk sprake?”

Waarop de prinses geen antwoord gaf, maar ging haastig in grote verstoring uit de kamer en liet Frisol alleen in een grote melancholie en zei: “O gij vijand Fortuin, gij hebt recht getroffen om u tussen u en mij w vijandschap te versterken en maakt mijn allergrootste vrienden mijn grootste vijanden. Versterkt, versterkt u boosheid, want u weldaden doen mij meerder pijn dan uw tegenspoeden. Maar uw vijandschap zal niet kunnen laten van mij noch eens met uw kwade wil te vergunnen de grote weldaad van mij te doen passeren dit miserabel leven, waarmee onze ellendigheden alleen kunnen geëindigd worden. Wat mij bijna doet zot worden en vrees en acht alle mensen die geloven dat men na dit leven komt in een beter en nochtans vreze nuit het kwade in het goede te vallen.”

En zou noch langer zijn klagen volhard hebben, maar de hertog kwam hem visiteren die de volgende dag daarna ook liet afstellen het tirannie gebruik van het bevechten der twaalf ridders voor al diegene die over de brug bij zijn kasteel passeren wilden en nam voor hem in de hof van de koning te reizen zo gauw Frisol genezen zou zijn.

[N5vb] Hoe Palmerijn, Hermes ende Colmelie wederomme binnen Lonnen quamen, ende van de affectueuse onthalinghe die heur den coninck betoonde. Het .LX. capittel.

Als Palmerijn van Frisol gescheyden was, vervolchde hy voorts zijnen wech nae Lonnen met Colmelie ende Hermes, den welcken, om dat hy hem van Colmelie Palmerijn hadde hooren noemen, tot hem seyde: “Mijn heer, nu en meucht ghy niet meer secreet houden den naem, nae de wetenschap vande welcke ick soo langhe verlangt hebbe.”

“Het is wel also,” antwoorde Palmerijn, “nochtans had ick voor my ghenomen die so geringe niet te openbaren, maer men mach wel segghen: Seecker is de voorneempste, maer onseecker de volbrenginghe.”

Ende hier met keerde hy hem tot Colmelie, hem vragende na de nieumaren van Grieckenlandt. Daer op hem Colmelie bestonde te verhalen de verscheyden plaetsen daer hy hem met so grooten yver inne gesocht hadde, seggende bycans deur reyst te hebben geheel Grieckenlant eer hy eenige nieumaren van hem verstonde in Macedonien van de doodinge des eysselicken serpents, ende om hem wijders te soecken voorts ghereyst te wesen naer Duytslant, alwaer hem oock niet vindende, was hy ten lesten ghecomen aldaer in Enghelant, ende deur den noot bedwonghen worde hem te begheven inden dienste van Frisol, inden welcken hy altijt met d’aldergrootste begeerten zijns herten, maer bycans deur een wanhopende hope hadde verbeyt dese geluc[N6ra]kige ontmoetinge. Daer op hem Palmerijn antwoorde dat hy in corten tijt hoopte te verghelden een deel van zijne moeyten. Ende reysden dese twee vrienden wijders soo lange metten anderen voort tot datse binnen Lonnen quamen, alwaer Hermes voor uyt reet nae ’t palleys om te bootschappen de comste van Palmerijn aen den coninc. Die daerom alsulcke blijtschap ontfing dat hy deur de grootheyt van dien Hermes tot verscheyden reysen omhelsde ende hooghelijck bedanckte van dat hy wederom aldaer ghebrocht hadde den genen wiens presentie zijn vreuchde vermeerderde. Nochtans en was zijn recreatie niet te ghelijcken by de onuytspreeckelicke blijtschap van Ptolomeus ende Trineus, want heur groote begeerte nae zijne comste dede haer in al[s]ulcke melancolie leven dat den genen die acht ghenomen hadde op haer ghe[l]aet, claerlic soude hebben connen mercken dat heure oogen die van te vorens [t]ot schreyen gestelt waren in een oogenblick, soo gheringhe sy dese bootschap verstonden, verandert worden in een [l]achelijck gesichte. Om met het selve te moghen aenschouwen heuren Palmerijn, sy stracx te peerde gingen ende hem [t]e gemoete reden, malcanderen omhelsende met sulcke affectie als twee oprechte vrienden doen, die den anderen van een verre reyse comende, ontmoeten. Ende als de uyterlicke teyckenen vande wellecomsten om te betoonen den goeden wille diese den anderen int binnenste van hare herten toedroeghen, geschiet waren, seyde Trineus tot hem: “Mijn aldergetrouste vrient, hoe ist mogelick dat ghy soo langhe hebt mogen dueren uyt mijn presentie?”

“Mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “wilt daer met d’onseeckerheydt vanden handel deser werelt ontschuldighen om my daer van te ont[N6rb]lasten, want ten tijde als ick vertrock was mijn meyninge des anderen daechs wederom te comen, maer de gheschiedenisse vande saecke is so verscheyden gheweest van mijn voorbedachtheydt dat de verlenginghe van mijne wedercomste tot hier toe bedwongen is worden.”

Ende hier met quamense by ’t paleys, alwaer heur den coninck aen de poorte verwachte, voor den welcken Palmerijn op zijn knye viel ende wilde hem de handen cussen, maer den coninck en was zijn geliefte niet sulcx te ghehenghen dan hem by de hant nemende, ginck met na de sale, alwaer hy hem mede dede sitten in eenen costelicken stoel ende seyde: “Mijnen grooten ende getrouwen vrient, wat fortuyne heeft u doch mogen veroorsaecken een soo langhe absentie? Maer voor al wilt my doch segghen, waer ghy in plaets van uwe swerte, dese costelicke wapenen vercreghen hebt?”

Waer op hy den coninc verhaelde al wat hem opt casteel by ’t betooverde water ervaren was, ende hoe hy zijne wapenen aldaer verandert hadde. Maer op de reste van zijne feyten en wilde hy niet voort passeren dan Hermes en conde die niet verswijgen, maer seyde die opentlic in presentie van ’t geheel geselschap. Waer deur den coninck op stont ende ginck hem omhelsen, seggende: “Uwe verwonderens weerdige vrome feyten, heer ridder, doen my u soo seer beminnen datter geenen anderen persone in mijn gheheel conincrijc en is diens presentie my alsoo seere verheucht als d’uwe. Maer ten can niet zijn dat u nae soo groote moeyten geen behoef des rustens en is gevolcht, daer om bid ic u dat ghy sonder langer uytstel u gemack wilt gaen nemen.”

’t Welc Palmerijn achtervolchde en[de] dede hem, nae dat hy de willecomste oock vande coninghinne met haer dochter ende [N6va] voorts alle d’andere jofvrouwen ontfangen hadde, in zijn camer ontwapenen, alwaer hem terstont quam vergeselschappen den prince Trineus dien Palmerijn vraechde hoe hy inde saecke van zijn liefde stonde. Eylacy mijn heer,” antwoorde den prince, “ic stae teghenwoordich midden int punct des circkels van al mijn onghelucken om dat als ick in eene van de voorgaende dagen seer lieflijck coute met mevrouwe, de eenige medicijne van mijn lijden, de docher vanden hertoch van Galles daer op so wel acht nam datse moghelijck eenich amoureus woort verstonde, waer deurse strac vermoede dat ic een groot deel had inde bermhertige gratie vande princesse. Weshalven sy haer beste heeft ghedaen om my sulcke alderhoochste weldaet die ick op dese werelt soude moghen ontfanghen, te ontnemen, segghende tot de princesse dat het een so hooghe persone als haer niet en betaemde, maer veel eer seer onbehoorlijc was de vreemdelingen sulcke vryicheyt te betoonen.

Welcke nijdighe reden sy voorts so wel wiste te stofferen dat ick alnu in plaetse vant beginsel der cleyne liefde die ick hier bevorens in vergeldinge van mijn groote ende volstandighe affectie albereets meynde verworven te hebben, alnu niet en geniete als ongunste om datse haer bycans niet en gheweerdicht my meer aen te sien. ’t Welck my menichmael dede besluyten om in desperatie met Ptolomeus van hier te scheyden ende u te gaen soecken, dan den coninck en heeft sulcx geensins willen lijden, maer seynde tot dien eynde uyt veele andere ridderen.”

“Dese quade fortuyne, heer Trineus,” antwoorde Palmerijn, “berout my wonderlicke seer, sonderlinghe om dat ick vreese dat wy daer deur noch lange alhier sullen moeten blijven. En[N6vb]de Hermes weet mijnen naem, ’t welck my doet sorghen van bekent te worden. Oock soude den keyser onse lange uytblijvinghe moghen verdrieten. Daerom dunct my goet te zijn dat wy hem eenen schiltknecht beneffens Urbande, mijnen dwerch, seynden om zijne majesteyt van onse gheringhe wedercomste te verstendighen ende te verstaen doen gheven dat wy deur ghewelt van tempeeste soo veer gedreven waren dattet voor ons onmoghelijck was zijn volck ofte den coninck van Noorweghen te hulpe te comen. Ende hierentusschen sal ick mijn beste doen om d’opinie van Agriole te veranderen.”
’t Welck hem Trineus met grooten yver bad also te willen volbrengen, ende tot dien eynde den volghenden dach de schiltknechten af te veerdighen. Waer in Palmerijn oock niet suymich en viel om eenen droom die hem den voorgaenden nacht gebeurt was, inde welcke hem dochte gesien te hebben zijn alderliefste Polinarde met een droevich ghelaet tot hem segghende: “Och mijn alderliefste vrient, haest uwe wedercomste, want men wil my van u scheyden ende aen eenen anderen hylicken.” Welc visioen hem soo seer quelde dat hy vanden gheheelen volghenden nacht niet gherusten en conde ende int punt vanden dageraet op stonde, schrijvende eenen brief aen zijn beminde Polinarde, waerinne hy heur ontbode de quellinge die hy lede overmits dese fantasie ende dat hy heur corteling met zijn presentie verhoopte te comen troosten. Oock stack hy daer secretelic den eenen rinc die hy vande vrouwe vant betooverde casteel, om zijn alderliefste te geven, ontfangen hadde. Ende den brief toeghesloten hebbende, gaf hy dien met twee ander brieven, den eenen van Trineus aen diens vader ende den anderen van Ptolomeus aen Brionelle, in [N7ra] handen van Urbande, hem met den anderen schiltknecht seer ernstelijck bevelende datse tegens niemant yet wes anders seggen en souden dan dat ’t onweder heur uyt heuren wech in vreemde landen gedreven hadde, ende datse van heur gescheyden waren in een stadt in Vrancrijck, ten eynde so veel te neerstiger voor uyt te reysen om zijne majesteyt van heure comste te verstendigen. Oock datse heur aldaer int hof souden verbeyden. Waer met dese twee dienaren sich aenstont op de reyse begaven.

[N5vb] Hoe Palmerijn, Hermes en Colmelie wederom binnen Londen kwamen en van het toegenegen onthaald die ze de koning betoonde. Het 60 kapittel.

Toen Palmerijn van Frisol gescheiden was vervolgde hij voorts zijn weg naar Londen met Colmelie en Hermes die, omdat hij hem van Colmelie Palmerijn had horen noemen, tot hem zei: “Mijn heer, nu mag gij niet meer geheimhouden de naam naar de wetenschap waarvan ik zo lang verlangd heb.”

“Het is wel alzo,” antwoorde Palmerijn, “nochtans had ik voor mij genomen die zo gauw niet te openbaren, maar men mag wel zeggen: Zeker is de voornaamste, maar onzekere het volbrengen.”

En hiermee keerde hij hem tot Colmelie en hem vroeg naar nieuws van Griekenland. Waarop hem Colmelie bestond te verhalen de verschillende plaatsen daar hij hem met zo’ n grote ijver in gezocht had en zei bijna door gereisd te hebben geheel Griekenland eer hij enig nieuws van hem verstond in Macedonië van het doden van het ijselijke serpent en om hem verder te zoeken voorts gereisd naar Duitsland, alwaar hem ook niet vond was hij tenslotte gekomen zonder twijfel aldaar in Engeland en door de nood gedwongen werd zich te begeven in de dienst van Friso waarin hij altijd met de allergrootste begeerten van zijn hart maar bijna door een wanhopende hoop had gewacht op deze gelukkige [N6ra] ontmoeting. Waarop hem Palmerijn antwoorde dat hij in korte tijd hoopte te vergelden een deel van zijn moeite. Ze reisden deze twee vrienden verder zo lang met de anderen voort tot dat ze binnen Londen kwamen alwaar Hermes vooruit reedt naar ’t paleis om te boodschappen de komst van Palmerijn aan de koning. Die daarom al zulke blijdschap ontving dat hij door de grootheid van dien Hermes tot verscheiden keren omhelsde en hoog bedankte van dat hij wederom aldaar gebracht had diegene wiens presentie zijn vreugde vermeerderde. Nochtans was zijn recreatie niet te vergelijken bij de onuitsprekelijke blijdschap van Ptolomeus en Trineus, want hun grote begeerte naar zijn komst liet ze in al zulke melancholie leven dat diegene die acht genomen had op hun gelaat duidelijk zou hebben kunnen merken dat hun ogen die van tevoren tot schreien gesteld waren in een ogenblik zo gauw zij deze boodschap verstonden veranderd werden in een lachend gezicht. Om hem zelf te mogen aanschouwen ze Palmerijn, die zij straks te paard gingen en hem tegemoet reden, elkaar omhelseden met zulke affectie als twee oprechte vrienden doen die de andere van een verre reis komt, ontmoeten. Toen de uiterlijke tekens van de welkomst om te betonen de goede wil die ze de andere in het binnenste van hun harten toedroegen geschied waren zei Trineus tot hem: “Mijn allertrouwste vriend, hoe is het mogelijk dat gij zo lang hebt mogen duren uit mijn presentie?”

“Mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “wil daarmee de onzekerheid van de handel van deze wereld verontschuldigen om mij daarvan te ontlasten [N6rb] want ten tijde toen ik vertrok was mijn mening de volgende dag wederom te komen, maar de geschiedenis van deze zaak is zo verschillend geweest van mijn voorbedachtheid dat de verlenging van mijn wederkomst tot hiertoe bedwongen is geworden.”

En hiermee kwamen ze bij ’t paleis alwaar ze de koning aan de poort opwachtte voor die Palmerijn op zijn knieën viel en wilde hem de handen kussen, maar de koning was zijn geliefde niet zulks toe te staan dan hem bij de had nam en ging met nar de zaal alwaar hij hem mede liet zitten in een kostbare stoel en zei: “Mijn grote en getrouwe vriend, wat fortuin heeft u doch mogen veroorzaken een zo lange absentie? Maar vooral wil mij doch zeggen waar gij in plaats van uw zwaard deze kostbare wapens verkregen hebt?”

Waarop hij de koning verhaalde al wat hem op het kasteel bij ’t betoverde water ervaren was en hoe hij zijn wapens aldaar veranderd had. Maar op de rest van zijne feiten wilde hij niet voortgaan dan Hermes kon die niet verzwijgen, maar zei het openlijk in de presentie van ’t geheel gezelschap. Waardoor de koning opstond en ging hem omhelzen en zei: “Uw verwonderen waardige dappere feiten, heer ridder, doen mij u zo zeer beminnen dat er geen andere persoon in mijn geheel koninkrijk is wiens presentie mij alzo zeer verheugd als de uwe. Maar het kan niet zijn dat u na zo’ n grote moeite geen behoefte heeft te rusten is gevolgd, daarom bid ik u dat gij zonder langer uitstel uw gemak wilt gaan nemen.”

Wat Palmerijn opvolgde en deed hem na dat hij de welkomst ook van de koningin met haar dochter en [N6va] voorts alle de andere juffrouwen ontvangen had in zijn kamer ontwapenen alwaar hem terstond kwam vergezelschappen de prins Trineus die Palmerijn vroeg hoe hij in de zaak van zijn liefde stond. Helaas mijn heer,” antwoorde de prins, “ik sta tegenwoordig midden in het punt de cirkels van al mijn ongelukken omdat als ik in ene van de voorgaande dagen zeer lieflijk koutte met mevrouw, de enige medicijn van mijn lijden, de dochter van de hertog van Galles waarop zo goed acht nam dat ze mogelijk enig amoureus woord verstond waardoor ze straks vermoedde dat ik een groot deel had in de barmhartige gratie van de prinses. Weshalve zij haar best heeft gedaan om mij zulke allerhoogste weldaad die ik op deze wereld zou mogen ontvangen te ontnemen en zei tot de prinses dat het een zo hoge persoon als haar niet goed betaamde, maar veel eerder zeer onbehoorlijk was de vreemdelingen zulke vrijheid te betonen.

Welke nijdige reden zij voorts zo goed wist te stofferen dat ik al nu in plaats van het begin der kleine liefde die ik hier tevoren in vergelding van mijn grote en standvastige affectie al gereed meende verworven te hebben, al nu niet geniet dan ongunst omdat ze zich bijna niet gewaardigt mij meer aan te zien. Wat mij menigmaal liet besluiten om in desperate met Ptolomeus van hier te scheiden en u te gaan zoeken, dan de koning en heeft zulks geenszins willen lijden, maar zond tot dat doel uit vele andere ridders.”

“Dit kwade fortuin, heer Trineus,” antwoorde Palmerijn, “berouwd mij wonderlijk zeer, vooral omdat ik vrees dat wij daardoor noch langer alhier zullen moeten blijven. En [N6vb] Hermes weet mijn naam wat mij doet bezorgen van bekend te worden. Ook zou de keizer onze lang wegblijven mogen verdrieten. Daarom dunkt mij goed te zijn dat wij hem een schildknecht benevens Urbande, mijn dwerg, zenden om zijne majesteit van onze gauw wederkomst te bestendigen en te verstaan doen geven dat wij door geweld van tempeest zo ver gedreven waren dat het voor ons onmogelijk was zijn volk of de koning van Noorwegen te hulp te komen. Ondertussen zal ik mijn best doen om de opinie van Agriole te veranderen.”
wat hem Trineus met grote ijver bad alzo te willen volbrengen en tot dien einde de volgende dag de schildknechten af te vaardigen. Waarin Palmerijn ook niet verzuimde om een droom die hem de voorgaande nacht gebeurd was waarin hij dacht gezien te hebben zijn allerliefste Polinarde met een droevig gelaat tot hem zeggen: “Och mijn allerliefste vriend, haast uwe wederkomst want men wil mij van u scheiden en aan een andere huwelijken.” Welk visioen hem zo zeer kwelde dat hij van de gehele volgenden nacht niet rusten kon en in het punt van de dageraad opstond en schreef een brief aan zijn beminde Polinarde waarin hij haar ontbood de kwelling die hij leed overmits deze fantasie en dat hij haar gauw met zijn presentie verhoopte te komen troosten. Ook stak hij daar geheim de ring in die hij van de vrouwe van het betoverde kasteel om zijn allerliefste te geven ontvangen had. De brief werd toegesloten en gaf hij die met twee ander brieven, de ene van Trineus aan diens vader en de andere van Ptolomeus aan Brionelle, in [N7ra] handen van Urbande en hem met de andere schildknecht zeer ernstig beval dat ze tegen niemand iets anders zouden zeggen dan dat ’t onweer ze uit hun weg in vreemde landen gedreven had en dat ze van ze gescheiden waren in een stad in Frankrijk ten einde zo veel te naarstiger vooruit te reizen om zijne majesteit van hun komst te laten verstaan. Ook dat ze zich aldaar in de hof zouden opwachten. Waarmee deze twee dienaren zich aanstonds op de reis begaven.

Hoe den prince Trineus deur ’t middel van Palmerijn de princesse Agriole uyt Enghelant vervoerde. Dat .LXI. capittel.

Den coninck wiste nu oock albereets deur ’t seggen van Hermes dat den wederghecomen ridder Palmerijn ghenoemt, ende den ghenen was die so groote eer in Vrancrijck vercregen hadde. Waerom hy alle zijne baroenen ende ridderen dede weten dat hy des anderen daechs een groote feeste ende open hof wilde houden ter eeren van Palmerijn ende zijne cammeraten. ’t Welck oock alsoo gheschiede met een groote heerlickheyt van danssingen, mommeryen, instrument speelen, musijck singhen ende andere geneuchelijcke recreatien. Die Palmerijn een bequame gelegentheyt gaven om zijne meyninge te openbaren aende princesse Agriole, die alsdoen ter goeder avontueren alleen aen een venster stonde, alwaer hy heur secretelick presenteerde de andere bagge, hem geschoncken by de voorseyde jofvrouwe vant betooverde casteel, ende [N7rb] verclaerde heur alle de virtuyten van dien, biddende datse die om geenderley saecken oyt van haren vinger en wilde doen, ’t welck hem Agriole met dancksegginghe beloofde.

Waer nae hy zijn propoost vervolchde ende seyde: “Seer deurluchtige princesse, ick en can my niet ghenoech verwonderen hoe ghy, die een jonckvrouwe zijt van sulcke discrete oordeelen, dat ghy niet min deur uwe wijsheyt als deur uwe schoonheyt gheacht en wort voor een van d’alderexcellenste personen der gheheelder werelt, u laet gouverneren deur den raet van een nijdighe tonghe. Voorwaer ick en soude ’t selve noyt hebben connen gelooven en hadde my Trineus niet te kennen ghegheven dat nae mijn vertreck, in plaetse van hem te tracteren als een alsulcken heere ende ghetrouw liefhebber verdient, uwe princesselicke gheliefte geweest heeft hem anders geen faveur te toonen als een verdrietich aenghesicht, ’t welck zijnen gheest veel swaerder is ghevallen als gedaen soude hebben de pijne van duysent dooden, al had hy schoon d’een nae d’ander moghen lijden. ’t Welck my voorwaer dunckt te wesen een quade recompensie voor dat den aldergrootsten, stoutmoedichsten, deuchdelijcksten, schoonsten ende gracieusten ridder van gheheel Europa zijn vaderlant ende vrienden verlaeten heeft, deur diversche vreemde contreyen ende periculeuse zeen ghereyst is ende grouwelijcke onwederen met veele tormenten van tempeesten, bereyt om schipbreeckinghe te lijden, gheleden heeft, alleene om u te maecken soo hooghen princesse als hy nae den doodt van zijnen vader, die Godt langhe int leven wil sparen, prince verhoopt te zijn, daer toe alleenlijck beweecht zijnde deur den faem van uwe deucht, schoonheyt [N7va] ende goede gratie, welcke excellente cieraten hy, in u presentie comende, bevonden heeft uwen faem so verre te boven te gaen dat hy deur de neerstighe aenschouwinge van sulcke singul[i]erheden hem so weynich wachten dat Cupido hem overviel ende een wonde maeckte, waer deur zijn ziele, indien uwe gratie die niet en ghelieft op te houden, cortelinge sal den pas nemen om te vluchten uyte verdrietige gevanckenisse van zijn lamenteerende lichaem. ’t Welck niet en sal connen strecken als tot over u een ghemeyn blameeringe van wreetheyt ende tot schade van geheel Christenrijck, daer van ’t verloop des tijts noch sonder twijffel de faute sal doen bekennen! Oock sie ic wel dat wy voor de vergeldinghe van onse getrouwe diensten die wy uwen vader bewesen hebben van u anders niet ghenieten dan dat u onse presentie verdrietich valt, daerom sullen wy u van sulck verdriet verlossen veel eer als ghy meynt, om dat ic wel weet uwen wille te wesen van te houwen aen den hertoch van Galles ende u in plaetse van een seer heerlicke keyserinne een gheringhe hertoghinne te maken.”

Ende hier met keerde hem Palmerijn om ende wischte d’oogen als of hy geweent hadde. ’t Welc de princesse so haest niet en sach of den rinc die heur Palmerijn gheschoncken ende vande vrouwe des betoverden casteels vercregen hadde, begonste in haer also zijn cracht te doen wercken dat sy hem wederom om tooch ende seyde met een bevende stemme: “Eylacy mijn vrient, in wat groter benautheyt ende vreese heeft my u propoost gestelt. ’t Is wel waer, ic hebbe gefalieert, maer ick soec daer van ootmoedelijcke vergiffenisse ende stel my van nu voortaen geheelicken onder de machte vanden prince, bereyt om hem onderdanich te zijn in al ’t ghene dat hy my sal gelie[N7vb]ven te ghebieden, u nochtans biddende dat mijn eere in alles mach gherespecteert worden.”

Als Palmerijn heur aldus hoorde spreken nam hy heur hant ende die cussende, seyde hy: “Mevrouwe, alnu cus ic de hant vande keyserinne van geheel Duytslant. Oock hope ick cortelingh de ghelegentheyt te vinden om u met grooter eeren te doen ontfangen int lant van uwen man, maer wilt so lang boven al dese sake secreet houden.”

“God wilt alsoo laten geschien,” antwoorde de princesse tot den ridder. Die hier met om niemant eenich quaet vermoeden te geven van heur scheyde. Ende de feeste des avonts geeyndicht zijnde, vertroc hy hem met zijn twee cammeraten in zijn camer, alwaer hy Trineus verhaelde ’t geheele propoost tusschen hem ende Agriole ghepasseert, waer vanden prince alsoo verblijdt werde dat hy in plaetse van te voren een droevich aengesicht te toonen alnu begonste te singen:

“Heer Palmerijn, mijnen aldergrootsten vrient, De vergelding die ghy hier deur verdient,
Can by my so weynich worden bedocht
Als by my neerstich sal worden gesocht

De gratie van de princesse schoon,
Die mijn liefde alnu verhoopt tot zijnen loon.”

Deur welcke vrolickheyt des princen Palmerin mede sulcke blyschap ontfinc dat hy hem ooc al singende antwoorde:

“Heer Trineus, prince seer excellent,
D’affectie tot u staet also in mijn hert gheprent
Dat mijnen dienst met haer voort de recompensie
Die niet en can hebben eenighe andere presentie
Dan dat ghy alleen wilt scheppen contentement
In mijn cleyn machte, die u altijdts doet van haer selven present.”

[N8ra] “Ick bid u dan, mijnen ghetrouwen vrient,” seyde Trineus, “dat wy, nadien de fortuyne ons heur alnu soo gunstich vertoont, doch in alle neersticheyt de sake voorts ten eynde te brenghen.”

Waer toe hem Palmerijn beloofde zijn best te sullen doen. ’t Welc hy oock vlijtich achtervolchde, want siende des anderen daechs de zee stil ende lieffelijc zijn, accordeerden met eenen patroon van een schip om den volghenden nacht te vertrecken. Ende voechde hem daer na by de princesse om van haer te verstaen in wat manieren datse haer souden moghen met nemen, die sy hem seyde ende aldus int werck stelden.

’t Avontmael gegeten hebbende, toondense so crancken gelaet dat hare jonckvrouwen ’t selve ontewaer worden ende vraechden wat heur princesse deerde. “Och,” antwoorde sy, “ick ghevoel my seer qualick. Bereyt my seer haestelijck mijn bedde!”

De jofvrouwen dit hoorende, werden seer bedroeft ende volbrochten seer neerstich ’t ghebodt van d’infante. Die soo haest niet opt bedde gebrocht en was oft sy beval datse alle uyte camer souden gaen ende heur laten rusten. Staende een vierendeel uyrs daer na so stil op als mogelijck ende nemende hare costelickste juweelen, ginckse deur een achterdeur op een secrete plaetse, datse verbeyt wort van Palmerijn, die heur terstonts in zijnen armen greep ende brocht haer inde camer van Trineus, die hem met Ptolomeus vast wapende om te vertrecken. Waer toe sy den wint so bequaem saghen datse op staende voet deur een out gat van een muyr des palleys heel achterlic staende cropen ende van daer voorts nae de haven ginghen, alwaerse de schipluyden ghereet vonden. De welcke soo haest alsse heurluyden ontfanghen hadden, de seylen op toghen ende vanden wint so vlijtich gedreven [N8rb] worden datse voor den morghen ’t ghesichte van Lonnen al verloren hadden.

Hoe de prins Trineus door ’t middel van Palmerijn de prinses Agriole uit Engeland vervoerde. Dat 61 kapittel.

De koning wist nu ook al gereed door ’t zeggen van Hermes dat de wedergekomen ridder Palmerijn genoemd en degenen was die zo grote eer in Frankrijk verkregen had. Waarom hij al zijn baronnen en ridders liet weten dat hij de volgende dag een groot feest en open hof wilde houden ter ere van Palmerijn en zijn kameraden. Wat ook alzo geschiede met een grote heerlijkheid van dansen, verkledingen, instrument spelen, muziek zingen en andere genoeglijke recreaties. Die Palmerijn een bekwame gelegenheid gaven om zijne mening te openbaren aan de prinses Agriole, die alstoen ten goede avonturen alleen aan een venster stonde alwaar hij haar geheim presenteerde de andere ring hem geschonken bij de voorzegde juffrouw van het betoverde kasteel en [N7rb] verklaarde haar alle krachten van die en bad dat ze die om geen zaken ooit van haar vinger wilde doen, wat hem Agriole met dankzegging beloofde.

Waarna hij zijn opzet vervolgde en zei: “Zeer doorluchtige prinses, ik kan mij niet genoeg verwonderen hoe gij die een jonkvrouw bent het van zulke discrete oordelen dat gij niet minder door uw wijsheid als door uw schoonheid geacht wordt voor een van de aller excellentste persoon der gehele wereld u laat gouverneren door de raad van een nijdige tong. Voorwaar ik zou ’het zelf nooit hebben kunnen geloven had mij Trineus niet te kennen gegeven dat na mijn vertrek, in plaats van hem te behandelen als een al zulk heer en getrouwe liefhebber verdient, uw prinsesachtige liefgelieven geweest heeft hem anders geen gunst te tonen dan als een verdrietig aangezicht wat zijn geest veel zwaarder is gevallen als gedaan zou hebben de pijn van duizend doden, al had hij schoon de een na de ander mogen lijden. Wat mij voorwaar dunkt te wezen een kwade vergoeding voor dat de allergrootsten, stoutmoedigste, deugdelijkste, mooiste en gracieuste ridder van geheel Europa zijn vaderland en vrienden verlaten heeft, door diverse vreemde contreien en periculeuze zeeën gereisd is en gruwelijke onweren met kwellingen van tempeesten bereidt om schipbreuk te lijden geleden heeft alleen om u te maken zo’n hoge prinses als hij na de dood van zijn vader die God lang in het leven wil sparen prins verhoopt te zijn en daartoe alleen bewogen werd door de faam van uw deugd, schoonheid ]N7va] en goede gratie, welke excellente sieraden hij in uw presentie kwam bevonden heeft uw faam zo verre te boven te gaan dat hij door de naarstige aanschouwing van zulke uitzonderlijkheden hem zo weinig wachtte dat Cupido hem overviel en een wonde maakte, waardoor zijn ziele indien uwe gratie die niet gelieft op te houden, gauw zal de pas nemen om te vluchten uit de verdrietige gevangenis van zijn weeklagende lichaam. Wat niet zal kunnen strekken dan tot over u een algemene blamage van wreedheid en tot schade van geheel Christenrijk daarvan ’t verloop der tijd noch zonder twijfel de fout zal doen bekennen! Ook zie ik wel dat wij voor de vergelding van onze getrouwe diensten die wij uw vader bewezen hebben van u anders niet genieten dan dat u onze presentie verdrietig valt, daarom zullen wij u van zulk verdriet verlossen veel eerder dan gij meent om dat ik wel weet uw wil te wezen van te huwen aan de hertog van Galles en u in plaats van een zeer heerlijke keizerin een gauw hertogin te maken.”

En hiermee keerde hem Palmerijn om en veegde de ogen af alsof hij geweend had. Wat de prinses zo gauw niet zag of de ring die haar Palmerijn geschonken en van de vrouwe het betoverde kasteel gekregen had begon in haar alzo zijn kracht te doen werken dat zij zich wederom omdraaide en zei met een bevende stem: “Helaas mijn vriend, in wat grote benauwdheid en vrees heeft mij uw opzet gesteld. ’t Is wel waar, ik heb gefaald, maar ik verzoek daarvan ootmoedige vergiffenis en stel mij van nu voortaan geheel onder de macht van de prins en ben bereid om hem onderdanig te zijn in al hetgeen dat hij mij zal gelieven [N7vb] te gebieden, u nochtans bidt dat mijn eer in alles mag gerespecteerd worden.”

Toen Palmerijn haar aldus hoorde spreken nam hij haar hand en kusten die zei hij: “Mevrouw, al nu kus ik de hand van de keizerin van geheel Duitsland. Ook hoop ik gauw de gelegenheid te vinden om u met grote eren te doen ontvangen in het land van uw man, maar wil zo lang boven al deze zaak geheimhouden.”

“God wil het alzo laten geschieden,” antwoorde de prinses tot de ridder. Die hiermee om niemand enig kwaad vermoeden te geven van ze scheidde. Het feest was die avond geëindigd en vertrok hij met zijn twee kameraden in zijn kamer alwaar hij Trineus verhaalde de gehele opzet tussen hem en Agriole gepasseerd waarvan de prins alzo verblijd werd dat hij in plaats van te oren een droevig aangezicht te tonen al nu begon te zingen:

“Heer Palmerijn, mijn allergrootste vriend,

De vergelding die gij hierdoor verdient,
Kan bij mij zo weinig worden bedacht
Als bij mij naarstig zal worden gezocht

De gratie van de mooie prinses,
Die mijn liefde al nu verhoopt tot zijn loon.”

Door die vrolijkheid der prins Palmerijn mede zulke blijdschap ontving dat hij hem ook al zingend antwoorde:

“Heer Trineus, prins zeer excellent,
De affectie tot u staat alzo in mijn hart geprent
Dat mijn dienst met haar voort de vergoeding
Die niet kan hebben enige andere presentie
Dan dat gij alleen wilt scheppen tevredenheid
In mijn kleine machte, die u altijd doet van zichzelf present.”

[N8ra] “Ik bid u dan, mijn getrouwe vriend,” zei Trineus, “dat wij, nadien het fortuin ons haar al nu zo gunstig vertoont toch in alle naarstigheid de zaak voorts ten einde te brengen.”

Waartoe hem Palmerijn beloofde zijn best te zullen doen. Wat hij ook vlijtig navolgde, want zag de volgende dag de zee stil en liefelijk zijn accordeerden met een patroon van een schip om de volgende nacht te vertrekken. Voegde zich daarna bij de prinses om van haar te verstaan in wat manieren dat ze haar zouden mogen met nemen die zij hem zei en aldus in het werk stelden.

Toen het avondmaal gegeten was toonde ze zo’n zwak gelaat dat haar jonkvrouwen ’het gewaar werden en vroegen wat de prinses deerde. “Och,” antwoorde ze, “ik voel mij zeer kwalijk. Bereidt mij zeer haastig mijn bed!”

De juffrouwen die dit hoorden werden zeer bedroefd en volbrachten zeer naarstig ’t gebod van de infante. Die zo gauw niet op het bed gebracht was of zij beval dat ze alle uit de kamer zouden gaan en haar laten rusten. Stond een vierendeel van eer daarna zo stil op als mogelijk en nam haar kostbaarste juwelen en ging door een achterdeur op een geheime plaats daar ze opgewacht werd van Palmerijn die haar terstond in zijn armen greep en bracht haar in de kamer van Trineus die hem met Ptolomeus vast wapende om te vertrekken. Waartoe zij de wind zo bekwaam zagen dat ze op staande voet door een oud gat van een muur van het paleis dat geheel achter stond kropen en van daar voorts naar de haven gingen alwaar ze de schiplieden gereed vonden. Die zo gauw al ze hen ontvangen hadden de zeilen optrokken en van de wind zo vlijtig gedreven [N8rb] werden dat ze voor de morgen ’t gezicht van Londen al verloren hadden.

Hoe den coninck met de coninginne van Enghelandt ontwaer worden de ontroovinge van hare dochter. Dat .LXIJ. capittel.

De dochter vanden hartoch van Galles, die ghewoone was altijts by de princesse te slapen, bleef eenen langen tijdt uyte camer sonder te bedde te dorven gaen, vreesende ofse de crancke infante daer deur uyt eenige ruste hadde mogen wecken. Desniettemin ginckse ten lesten duysterling daer binnen ende leyde heur stillekens op heure gewoonlicke plaetse voor opt bedde, slapende tot smorgens een goede wijle inden dach. Ende alsdoen wederom wacker wordende, meyndese Agriole in heur presentie te hebben, maer niemant vindende, stietse haestelick een venster open, soeckende in alle de hoecken. Ende alnoch niemant siende, niet tegenstaende dat alle de camerdeuren van binnen noch gesloten waren, gafse eenen luyden creet, so hart roepende “Jesus Maria!”, dat alle de ander jofvrouwen inde cameren daer beneven zijnde, ’t selve hoorende, ende liepen haestelijck by de dochter des hertochs. Alwaerse ’t verlies van Agriole soo geringhe niet verstaen en hadden oft sy liepen voorts allegader tot de camer vande coninginne, al huylende ende crijtende gelijck de bedroefde weduwen die eenen seer lieven man begraven, luyde roepende: “Eylacy mevrouwe, eylacy mevrouwe, Agriole, och Agriole!”

Om welc geroep de coninginne sonder vertrec opliep wes inde camer van haer doch[N8va]ter, alwaer heur op staende voet metghedeelt wort de openbaringe van dese droevige saecke, die haer in crijten ende weenen d’andere dede te boven gaen, veel erbermelicker schreyende als Hecuba dede wanneer die haer dochter Polixenam sach offeren op ’t graf van Achille, maecken[de] alsulcken ghetier dat alle ’t hofghesin na heur gheweer liep, meynende het eenige verraderye te zijn. Maer den coninck liep zijn coninginne te gemoete, by de welcke hy nauwelijcx ghecomen en was of vele heeren ende edelluyden quamen hem bootschappen datmen de drie Griecksche ridders niet en vont, ’t welck terstonts dede vermoeden datse de princesse ewech ghevoert hadden. Dat alsulcken roep maecte dat de geheele stadt in oproer quam, soeckende ende reysende in aller ijl deur alle de omlegghende landen, te peert, te voet ende te water. Maer na eenighe daghen alle wederom comende, sonder yet wes uyt te rechten, begaf sich wederom een nieuwe droefheyt deur ’t geheel hof, sonderlinghe vande coninginne, die sulcken droevighen ge[b]eer maecte dat den coninc zijn alderbeste dede om haer te vertroosten, tot heur seggende: “Swijcht mevrouwe, ende wilt veel eer blijtschap bedrijven om verlost te zijn van een alsulcke plage van een ontrou ende ongehoorsaem kint. En laet ons so sot niet wesen van ons selven met quellinghe te straffen over haere boosheyt, dan laet haer als misdoendersse alleene de plaghen over hare lichtveerdicheyt lijden. Maer al reeckent ons een onwetende ghemeynte ’t selve tot oneere, so weten doch de ghene die de saken met verstant insien wel te oordelen dat den eenen tot geen faut en can ghereeckent worden dat den anderen misdoet.” Ende vernemende dat eenige heeren hem int secreet blameerden, segghende datmen [N8vb] de vreemdelinghen soo lichtelick sulcke groote faveur niet en behoort toe te laten, seyde hy tot heur allen: “Wie can hem wachten voor alsulcke lanckwijlighe paciente geveynstheyt als dese dry ridderen om my te bedrieghen ghebruyckt hebben? Doch ick soude daer in ghefalieert moghen zijn van qualijck geachtervolcht te hebben de sententie datmen zijnen vyant niet en behoort te ghelooven, indien ick van eerst aen geweten hadde dat den eenen Palmerijn van Oliven, die so grooten vrient des keysers is, geweest was.”

Ende na seer weynich daghen quam aldaer oock int hof den hertoch van Galles, die om de saecke, als beminnende de princesse Agriole meer als sy selfs, van droefheyt meynde te sterven ende van gramschap te rasen, ende gaf zijne majesteyt te kennen dat den eenen ridder van de drie Trineus, des keysers sone was, meynende daer deur den coninck tot meerder toornicheyt ende tot krijch teghens den keyser te verwecken. Maer hy wort daerom veel eer tot sachtmoedicheyt beweecht, betrouwende dat so edelen prince als den sone eens keysers niet en soude mogen hebben een so vileynen hert dat soude dencken oft begheeren te onteeren eens conincx dochter. Niettemin dede hy op des hertochs neerstighe toeradinge zijne heeren vergaderen om te besluyten wat in de sake te doen soude staen. In welcke vergaderinghe d’een sus ende d’ander so zijn meyninghe te verstaen ghegheven hebbende, den hertoch ten lesten tot zijne majesteyt seyde: “My en dunckt gheensins behoorlijck dat eenen grootmoedighen coninck behoort te lijden sulcke injurie.”

“Noch veel min behoorlic is,” antwoorde zijne majesteyt, “dat eenen discreten coninck om de lichtveerdicheyt van eene soude doen sterven en in [O1ra] miserie doen leven een groot getal van zijne onderdanen. Daerom sal ick soo langhe als de tijdt mijn opinie niet en verandert, dese injurie verdragen met pacientie.”

Daer in wy hem een wijle tijdts sullen laten leven.

Hoe de koning met de koningin van Engeland gewaar werd het roven van hun dochter. Dat 56 kapittel.

De dochter van de hertog van Galles die gewoon was altijd bij de prinses te slapen bleef een langen tijd uit de kamer zonder te bed te durven gaan en vreesde of ze de zwakke infante daardoor uit enige rust had mogen wekken. Dus al niettemin ging ze tenslotte in het duister daarbinnen en legde zich stilletjes op haar gewoonlijke plaats voor op het bed en sliep tot de morgen een goede tijd van de dag. Toen ze wederom wakker woerd meende ze Agriole in haar presentie te hebben, maar ze vond niemand en stootte ze haastig een venster open en zocht in alle hoeken. Toen ze als noch niemand zag, niet tegenstaande dat alle de kamerdeuren van binnen noch gesloten waren, gaf ze een luide kreet en riep zo hard “Jezus Maria!”, dat alle ander juffrouwen die in de kamers daar benevens waren het hoorden en liepen haastig bij de dochter van de hertog. Alwaar ze ’t verlies van Agriole zo gauw niet verstaan hadden of zij liepen voorts allemaal tot de kamer van de koningin al huilend en krijsend gelijk de bedroefde weduwen die een zeer lieve man begraven en luid riepen: “Helaas mevrouw, helaas mevrouw, Agriole, och Agriole!”

Om welk geroep de koningin zonder uitstel opliep tot in de kamer van haar dochter [N8va] alwaar ze op staande voet meegedeeld werd de openbaring van deze droevige zaak die zich in krijsen en wenen de andere te boven liet gaan, veel meer erbarmend schreide dan Hecuba deed toen die haar dochter Polixena zag offeren op ’t graf van Achilles en maakte al zulk getier dat de hele hofhouding naar hun geweer liep en meenden dat er enig verraad te zijn. Maar de koning liep zijn koningin tegemoet waarbij hij nauwelijks gekomen was of vele heren en edellieden kwamen hem boodschappen dat men de drie Griekse ridders niet vonden wat terstond liet vermoeden dat ze de prinses weggevoerd hadden. Dat al zulk geroep maakte dat de gehele stad in oproer kwam zochten en reisden in allerijl door alle omliggende landen, te paard, te voet en te water. Maar na enige dagen alle wederom kwamen zonder iets uit te rechten en begaf zich wederom een nieuwe droefheid door ’t gehele hof, vooral van de koningin die zulk droevig gebaar maakte dat de koning zijn allerbest deed om haar te vertrooste en tot haar zei: “Zwijgt mevrouw, wil veel eerder blijdschap bedrijven om verlost te zijn van een al zulke plaag van een ontrouw en ongehoorzaam kind. En laat ons zo zot niet wezen van ons zelf met kwelling te straffen over haar boosheid, dan laat haar als misdoener alleen plagen over haar lichtvaardigheid lijden. Maar al rekent ons een onwetende gemeente ’het tot oneer, zo weten doch diegene die de zaken met verstand inzien wel te oordelen dat de een tot geen fout kan gerekend worden dat de andere misdoet.” Hij vernam dat enige heren hem in het geheim blameerden en zei dat men [N8v] de vreemdelingen zo licht zulke grote gunst niet behoort toe te laten, zei hij tot ze allen: “Wie kan hem wachten voor al zulke langdurige geduldige geveinsdheid als deze drie ridders om mij te bedriegen gebruikt hebben? Doch ik zou daarin gefaald mogen zijn van kwalijk achtervolgd te hebben de sententie dat men zijn vijand niet behoort te geloven indien ik van eerst aan af geweten had dat de een Palmerijn van Olijve die zo’n grote vriend van de keizers was geweest.”

En na zeer weinig dagen kwam aldaar ook in de hof de hertog van Galles die om de zaak, als beminde de prinses Agriole meer dans zij zelf, van droefheid meende te sterven en van gramschap te razen en gaf zijne majesteit te kennen dat de ene ridder van de drie Trineus, de keizerszoon was, meende daardoor de koning tot meerder toorn en tot krijg tegen de keizer te verwekken. Maar hij werd daarom veel eerder tot zachtmoedigheid bewogen dat zo’n edelen prins als de zoon van een keizers niet zou mogen hebben een zo ellendig hart dat zou denken of begeren te onteren een koningsdochter. Niettemin liet hij op de hertog naarstige aanraden zijn heren verzamelen om te besluiten wat in de zaak te doen zou staan. Waarin de verzameling de een zus en de ander zo zijn mening te verstaan gegeven had dat de hertog tenslotte tot zijne majesteit zei: “Mij lijkt geenszins behoorlijk dat een grootmoedige koning behoort te lijden zulke beschadiging.”

“Noch veel min behoorlijk is,” antwoorde zijne majesteit, “dat een discrete koning om de lichtvaardigheid van een zou doen sterven en in [O1ra] miserie doen leven een groot getal van zijn onderdanen. Daarom zal ik zo lang als de tijd mijn opinie niet verandert deze beschadiging verdragen met geduld.”

Waarin wij hem een tijdje zullen laten leven.

Hoe Urbande ende den schiltknecht van Trineus, als oock eenighe ambassadeurs van Vranckrijck, int hof des keysers arriveerden. Het .LXIIJ. capittel.

Den coninck van Vranckerijck verwachte seer neerstich een langhe wijle naer Palmerins vertreck nieumaren van hem op de voorgevinghe des houwelijcx tusschen Trineus ende de princesse Catharina, zijn dochter. Maer siende datter geen antwoort en quam, committeerde hy eenighe ambassadeurs, die hy volcommen macht gaf om met den keyser te besluyten de houwelicken tusschen Trineus ende Catharina ende tusschen zijnen outsten soone ende d’infante Polinarde. Welcke legaten, daer van den principaelsten was den grave van Arminack, met alsulcke commissie soo neerstich reysden datse niet langhe daer nae op eenen naemiddach in een stedeken een halve mijle weechs van Gent geleghen, arriveerden. Waer uyt sy den keyser terstont dede verstendighen van haere comste deur eenen brief, die den bode int uytgaen vande kercke leverde in handen van zijne majesteyt. Den welcken van dien niet veel werxc en maecte, als niet peynsende dan op de droefheyt die hem geduyrichlijcken quelde overmits de verslaginge van sijn volck in Engelant [O1rb] ende noch boven al om de lange uytblijvinge van zijnen sone met Palmerin, die hy meynde verloren te hebben. Maer siet, als hy noch was int lesen van den brief so sach hy van verre comen Urbande met den schiltknecht van den prince, die hy sonder acht te nemen op zijn keyserlicke qualiteyt een groot stuck weechs te gemoete liep ende heur omhelsende, seyde hy: “Mijn vrienden, segt my doch haestelijck oft mijn sone ende Palmerin noch in leven sijn!” Daer op sy, de reverentie doende, hem antwoorden de selve noch in goede gesontheyt te wesen, ende presenteerden hem den brief van Trineus. Die hy voorts opbrack ende heure gheringhe wedercomste daer uyt verstaen hebbende, antwoorde hy den bode vande gesanten: “Mijn vrient, ghy zijt ghecommen op de selfste tijt dat ick seer verblijt zy worden deur de verseeckeringe vande welvaert mijns soons. Daerom meucht ghy uwe heeren seggen datse comen alst heur belieft. Sy sullen van my ontfanghen worden als de legaten van so grooten potentaet toe staet.”

Hier met nam hy Urbande by de handt ende vraechden hem hoe zijnen meester voer, waer hy gheweest ende oft zijn soone noch by hem was, ende waerse alnu waren. Daer op den keyser van hem anders niet verstaen en conde dan datse deurt onweder verre uyt heuren wech verdreven hadden gheweest, ende datse van heur ghescheyden waren in een stad[t in] Vranckerijck, maer datse oock [...] wederomme commen waren. ’t W[elck] oock terstondts gebootschapt worden aende princesse Polinarde, die hierom Brionnelle seer neerstelijck badt datse den dwerch alleene in heur camer wilde doen commen. Waeromme sy, die geene mindere begheerte en hadde om te verstaen den staet van Ptolomeus [O1va] als Polinarde de welvaert van heuren Palmerin, in dese sake so vlijtich was datse den dwerch in minder als een halve ure met haer brocht. Den welcken van Polinarde soo geringhe niet in[d]e camer en was sien comen oft sy, hebbende de tranen van weghen groote blijtschap in haer oochskens, liep hem te ghemoete omhelsen ende seyde: “Ick bidde u, mijn vrient, segt my de rechte waerheyt. Hoe vaert mijn broeder met u meester?”

“Mevrouwe,” antwoorde Urbande, “sy varen seer wel!” Ende presenteerde hier met de twee brieven, den eenen van Ptolomeus aen Brionnelle, ende den anderen van Palmerin, daer in den rinck, als vooren verhaelt, besloten was, aen Polinarde, die den selven rinck meer als twintich reysen custe ende hem daer naer aen heuren vinger stack, segghende: “Aldaer suldy neerstich bewaert worden tot de wedercompste vanden excellenten ridder die mijn hert voor zijn alderliefste die ter werelt leven, uytvercoren heeft.” Ende voechde heur daer nae voorts tot de lesinge des briefs, niet sonder uytstortinghe van vele tranen om de ootmoedighe biddingen, oprechte excusatien vande langhe uytblijvinghe, ende groote pijnen die haren alderliefsten geduyrichlicken lede om heure absentie, den welcken heur in zijnen brief mede verhaelde de sake tusschen Trineus ende Agriole. ’t Welck de princesse soo gheringhe niet gelesen en hadde of sy dede eenen swaren sucht, seggende: “Ick bid God almachtich dat Hy heure avontuere volgens heure begheerte wil doen voort gaen.”

Ende nae dat sy Urbande noch een langhe wijle van veele saecken ghevraecht hadde, keerde hy wederomme nae den keyser. Die eenighe van de grootste heeren van zijn hof beval datse den volghenden dach te ghemoet souden rijden de am[O1vb]bassadeurs van Vranckrijck, voor den welcke hy ooc int paleys dede veerdich maecken een seer heerlick logijs, waer van de cameren met seer rijcke tapisseryen, ende de salen met gefriseert gout purperen laecken, het aldercostelijckste datmen nae Salomons tijden ghesien hadde, behangen worde. In welck excellent logement ghearriveert zijnde, gavense den volghenden dach de oorsake van heure legatie aen den keyser te kennen, die daer op seyde dat hy ’t antwoordt in zijnen raede soude veerdich maecken. Ende op staende voet dede hy vergaderen sommige keurvorsten met vele andere princen ende heeren, die alle t’samenderhant goet dochte de aliancie met Vranckerijck aen te nemen.

Waeromme den keyser voorts by de keyserinne ginck, ende gheboodt heur datse hier op den wille van hare dochter gronderen soude.

’t Welck de keyserinnen obedierende, haer terstont voechde in de camer vande princesse, die sy dese saecke int lanck ende breet voorhielde, haer nae alle heur vermoghen radende de selve aen te nemen. Maer Polinarde wort hier van veel meerder verschrickt als oft heur yemandt de doot ghebootschapt hadde, antwoordende haer moeder met een seer droevich aenghesicht: “Mevrouwe, ick weet seer wel dat mijn broeder d’infante Catharina noyt trouwen en sal om dat hy een ander getrouwelijcken bemint. Oock weet ghy seer wel dat ick hem hier bevorens den selfsten dach als hy vertrock in presentie van vele ridderen vastelijck belooft hebbe my geensins te hylijcken voor sijne wedercomste. Derhalven bidde ick seer ootmoedelijck dat dese saecke doch tot daer toe uyt ghestelt mach worden.”

Om welcke woorden de keysserinne verstoort worde ende seyde: “Al bemint u [O2ra] broeder een ander, ende al hebt ghy hem belooft wat ghy wilt, soo en suldy noch hy nochtans anders niet vermogen als ’t gebodt vanden keyser!”

Waer over Polinarde, siende haer moeder also volherden in heure opinie, so swaerlijcken bestonde te suchten ende so bitterlick te weenen dat de keyserinne met barmherticheydt beweecht worde, ende ginck op staende voet haer dochters excusen te kennen gheven aen haeren vader. Die de selve soo gheringhe niet verstaen en hadde ofte hy liep, sonder de keyserinne een woordt te antwoorden, met eenen toornighen moede by Polinarde, tot haer segghende: “Wat is dit, mijn dochter? Wildy mijn ghebodt versmaden? Wildy mijnen wille teghen staen? Voorwaer uwe ydele excusen zijn te vergeefs, want al wilt ghy oft niet, so sal nochtans mijn geliefte volbracht worden!”

“Mijn heer, ’t staet u toe uwe gheliefte te volbrenghen,” antwoorde de princesse, “maer aengaende van my,” seyde sy al schreyende, “ick wil veel liever hondertmael de doot lijden als de ghelofte soo vastelick aen mijnen broeder ghedaen te breecken, met te consenteren in eenich houwelijck voor zijne wedercomste.”

“Ghy sult nochtans sien,” seyde hy, “dat ghy den wille van eenen keyser niet en sult moghen behinderen!” Ende wilde daer mede in toornicheyt uyt de camer gaen, ’t welck Polinardes benaude hert in sulcke bangicheydt dede vallen dat het deur alle haer lichaem zijn crachten niet langer en conde uytspreyden, maer liet heur voor doot ter aerden neder vallen, waeromme de keyserinne heuren man om den hals viel ende hem te rugghe trock, vallende daer nae voor hem op de knyen, ende badt soo langhe alsoo vuyrichlijcken dat het water van heure overvloedige tranen zijn verharde gramschap in een [O2rb] sachtmoedich medelijden veranderde, soo dat hy zijn dochter ophefte.

De welcke soo haest alsse wederomme tot haer selven ghecommen was, op haer bedde begheerde ghebracht te zijn, alwaerse ’t hooft int oorcussen leyde, haer oogen luyckte ende de handen clanckten, segghende tot haer selven: “Och wiens verdriet can het mijne alnu gelijcken? Och mijn alderliefste, laet uwe wedercomste my doch seer gheringhe verblijden, op dat u dese swacke armen met sterckheydt moghen omhelsen, ende dese droevighe ooghen met blijdtschap aenschouwen, want niemandt dan de doot en sal ons vanden anderen connen scheyden!” In somma, sy swoer datse haer veel liever een gheprofesside nonne wilde maecken, sonderlinghe indien Palmerin het paterschap in heur clooster hadde mogen bedienen, als aen te nemen ’t houwelijck haer gepresenteert deur de voorseyde ambassadeurs van Vranckerijck. Die hierentusschen vanden keyser ter antwoordt verstonden dat heure aenghegheven hylicken niet en conden besloten worden voor de compste van zijnen soone Trineus, maer dat dien soo gheringhe niet weder gecomen en soude zijn oft hy soude den coninck daer van veradverteren om dese saecken voorts, sonder twijffel, nae zijne begheerten te eyndigen. Met welck antwoort sy, vele geschencken van den keyser ontfangen hebbende, wederkeerden tot heuren coninck, die daer deur ontfinge een seer blijde hope. Daer in sijnen sone, om dat hy hier bevorens seer wel verstaen hadde de grote schoonheyt van Polinarde, hem nochtans te boven ginck, soo dat wy in een groot verlangen sullen laten verbeyden de wedercomste van Trineus soo wel hem als Polinarde, maer elc om een besondere oorsaecke, om u daer en tusschen [O2va] te verhalen de ongheluckighe schipvaert vande drie Griecsche ridderen met de dochter van Enghelant.

Hoe Urbande en de schildknecht van Trineus als ook enige ambassadeurs van Frankrijk in de hof van de keizer arriveerden. Het 63 kapittel.

De koning van Frankrijk verwachte zeer naarstig een lange tijd na Palmerijn’ s vertrek nieuws van hem op het voor gegeven huwelijk tussen Trineus en de prinses Catharina, zijn dochter. Maar zag dat er geen antwoord kwam committeerde hij enige ambassadeurs, die hij volkomen macht gaf om met de keizer te besluiten de huwelijken tussen Trineus en Catharina en tussen zijne oudste zoon en de infante Polinarde. Welke legaten, waarvan de belangrijkste was de graaf van Armagnac met al zulke commissie zo naarstig reisden dat ze niet lang daarna op een namiddag in een stadje dat een halve mijl weegs van Gent was gelegen arriveerden. Waaruit zij de keizer terstond lieten verstaan van hun komst door een brief die de bode in het uitgaan van de kerk leverde in handen van zijne majesteit. Die daarvan niet veel werk maakte en niets anders dacht dan op de droefheid die hem gedurig kwelde overmits het verslaan van zijn volk in Engeland [O1rb] en noch boven alles om de lange uitblijven van zijn zoon met Palmerijn die hij meende verloren te hebben. Maar zie, toen hij noch was in het lezen van de brief zo zag hij van verre komen Urbande met de schildknecht van de prins die hij zonder acht te nemen op zijn keizerlijke kwaliteit een groot stuk weg tegemoet liep en hem omhelsde zei hij: “Mijn vrienden, zeg mij doch haastig of mijn zoon en Palmerijn noch in leven zijn!” Waarop ze en de reverentie deden hem antwoorde dat ze noch in goede gezondheid waren en presenteerden hem de brief van Trineus. Die hij voorts openbrak en hun gauwe terugkomst daaruit verstaan had, antwoorde hij de bode van de gezanten: “Mijn vriend, gij bent gekomen op dezelfde tijd dat ik zeer verblijd ben geworden door de verzekering van de welvaart van mijn zoon. Daarom mag gij uw heren zeggen dat ze komen als het ze belieft. Zij zullen van mij ontvangen worden als de legaten van zo’n grote potentaat toe staat.”

Hiermee nam hij Urbande bij de handt en vroeg hem hoe het met zijn meester ging, waar hij geweest en of zijn zoon noch bij hem was en waar ze al nu waren. Waarop de keizer van hem niets anders verstaan kon dan dat ze door het onweer ver uit hun weg verdreven waren geweest en dat ze van ze gescheiden waren in een stad in Frankrijk, maar dat ze ook ... wederom gekomen waren. Wat ook terstond geboodschapt werd aan de prinses Polinarde die hierom Brionnelle zeer naarstig bad dat ze de dwerg alleen in haar kamer wilde doen komen. Waarom ze die geen mindere begeerte had om te verstaan de staat van Ptolomeus [O1va] als Polinarde de welvaart van haar Palmerijn in deze zaak zo vlijtig was dat ze de dwerg in minder dan een half uur met haar bracht. Die van Polinarde zo gauw niet in de kamer was zien komen of ze, had de tranen vanwege grote blijdschap in haar oogjes, liep hem tegemoet en omhelsde en zei: “Ik bid u, mijn vriend, zeg mij de rechte waarheid. Hoe gaat het met mijn broeder en met uw meester?”

“Mevrouw,” antwoorde Urbande, “het gaat ze zeer goed wel!” en presenteerde hiermee de twee brieven, de een van Ptolomeus aan Brionnelle en de anderen van Palmerijn waarin de ring, als tevoren verhaalt, besloten was aan Polinarde die de ring meer dan twintig keren kuste en het daarna aan haar vinger stak en zei: “Aldaar zal je naarstig bewaard worden tot de wederkomst van de excellente ridder die mijn hart voor zijn allerliefste die ter wereld leeft uitverkoren heeft.” Ze voegde zich daarna voorts tot het lezen van de brief niet zonder uitstorten van vele tranen om de ootmoedig bidden, oprechte excuus van het lange wegblijven en grote pijnen die haar allerliefsten gedurig leed om zijn absentie die haar in zijn brief mede verhaalde de zaak tussen Trineus en Agriole. Wat de prinses zo gauw niet gelezen had of zij deed een zware zucht en zei: “Ik bid God almachtig dat hij hun avontuur volgens hun begeerte wil doen voortgaan.”

En na dat zij Urbande noch een lange tijd van vele zaken gevraagd had keerde hij wederom naar de keizer. Die enige van de grootste heren van zijn hof beval dat ze de volgende dag tegemoet zouden rijden de ambassadeurs [O1vb] van Frankrij waarvoor hij ook in het paleis liet vaardig maken een zeer heerlijk logies waarvan de kamers met zeer rijke tapisserie en de zalen met gefriseerd met goudpurperen laken, het aller kostbaarste dat men na Salomons tijden gezien had, behangen werd. Toen ze in dat excellent logement gearriveerd waren gaven ze de volgende dag de oorzaak van hun legatie aan de keizer te kennen die daarop zei dat hij ’t antwoord in zijn raad zou klaar maken. Op staande voet liet hij verzamelen sommige keurvorsten met vele andere prinsen en heren die alle gelijker hand het goed dachten de alliantie met Frankrijk aan te nemen.

Waarom de keizer voorts bij de keizerin ging en gebood haar dat ze hierop de wil van haar dochter doorgronden zou.

Wat de keizerin gehoorzamende en zich terstond voegde in de kamer van de prinses die zij deze zak in de lengte en breedte voorhield en haar naar alle vermogen aanraadde die aan te nemen. Maar Polinarde werd hiervan veel meer geschrokken alsof haar iemand de dood geboodschapt had en antwoordende haar moeder met een zeer droevig aangezicht: “Mevrouw, ik weet zeer wel dat mijn broeder de infante Catharina nooit trouwen zal omdat hij een ander getrouwe bemint. Ook weet gij zeer goed dat ik hem hier tevoren dezelfde dag toen hij vertrok in presentie van vele ridders vast beloofd heb mij geenszins te huwelijken voor zijn wederkomst. Derhalve bid ik zeer ootmoedig dat deze zaak toch tot daartoe uitgesteld mag worden.”

Om die woorden de keizerin verstoord werd en zei: “Al bemint uw [O2ra] broeder een ander en al hebt gij hem beloofd wat gij wilt, zo zal je noch hij nochtans anders niet vermogen dan ’t gebod van de keizer!”

Waardoor Polinarde zag haar moeder alzo volharden in hun opinie en zo zwaar bestond te zuchten en zo bitter te wenen dat de keizerin met barmhartigheid bewogen werd en ging op staande voet haar dochters excuses te kennen geven aan haar vader. Die het zo gauw niet verstaan had of hij liep, zonder de keizerin een woord te antwoorden, met een toornig gemoed bij Polinarde en tot haar zei: “Wat is dit, mijn dochter? Wil je mijn gebod versmaden? Wil je mijn wil tegenstaan? Voorwaar uw ijdele excuses zijn tevergeefs, want al wil gij of niet zo zal nochtans mijn gelieven volbracht worden!”

“Mijn heer, ’t staat u toe uw gelieven te volbrengen,” antwoorde de prinses, “maar aangaande van mij,” zei zij al schreiend, “ik wil veel liever honderdmaal de dood lijden als de belofte zo vast aan mijn broeder gedaan te breken met te consenteren in enig huwelijk voor zijn wederkomst.”

“Gij zal nochtans zien,” zei hij, “dat gij de wil van een keizer niet zal mogen verhinderen!” en wilde daarmee in toorn uit de kamer gaan, wat Polinarde benauwde hart in zulke bangheid liet vallen dat het door al haar lichaam zijn krachten niet langer kon uitspreiden, maar liet haar voor dood ter aarde neer vallen, waarom de keizerin haar man om de hals viel en hem terug trok en viel daarna voor hem op de knieën en bad zo lang en alzo vurig dat het water van hun overvloedige tranen zijn verharde gramschap in een [O2rb] zachtmoedig medelijden veranderde, zodat hij zijn dochter ophief.

Die zo gauw toen ze wederom tot zichzelf gekomen was op haar bed begeerde gebracht te zijn al waar ze ’t hoofd in het oorkussen legde en haar ogen sloot en de handen klapten en zei tot zichzelf: “Och wiens verdriet kan het mijne al nu gelijken? Och mijn allerliefste, laat uw wederkomst mij doch zeer gauw verblijden op dat u deze zwakke armen met sterkte mogen omhelzen en deze droevige ogen met blijdschap aanschouwen, want niemand dan de dood zal ons van de andere kunnen scheiden!” In somma, zij zwoer dat ze zich veel liever een geprofeste non wilde maken vooral indien Palmerijn het pater-schap in haar klooster had mogen bedienen dan aan te nemen ’t huwelijk dat haar gepresenteerd werd door de voorzegde ambassadeurs van Frankrijk. Die ondertussen van de keizer ten antwoord verstonden dat hun aangegeven huwelijk niet konden besloten worden voor de komst van zijnen zoon Trineus, maar dat die zo gauw niet teruggekomen zou zijn of hij zou de koning daarvan berichten om de zaken voorts, zonder twijfel, naar zijn begeerten te eindigen. Met welk antwoord ze die vele geschenken van de keizer ontvangen hadden wederkeerden tot hun koning die daardoor ontving een zeer blijde hoop. Waarin zijn zoon, omdat hij hier tevoren zeer goed verstaan had de grote schoonheid van Polinarde, hem nochtans te boven ging zo at wij in een groot verlangen zullen laten wachten de wederkomst van Trineus zo wel hem als Polinarde, maar elk om een bijzondere oorzaak om u daar en tussen [O2va] te verhalen de ongelukkige scheepvaart van de drie Griekse ridders met de dochter van Engeland.

Hoe Palmerin den prince Trineus de infante Agriole op zee dede trouwen. Het .LXIIIJ. capittel.

Als Trineus met zijn gheselschap de princesse Agriole des snachts uyt haer vaders huis ontnomen hadden ende met eenen gheluckighen wint van Lonnen vluchten, gelijck voor geseyt is, nam hy heur int schip lieffelijck by de hant ende seyde: “O ghy Troyaen Paris, hadt ghy in uwen tijt moghen aenschouwen dese goddinne, voorwaer ghy sout sonder twijffel uwe Griecxsche Helene, ja Venus selve gequiteert ende den prijs met den appel gepresenteert hebben aen dese Diana, die boven hare onghelijck hebbende schoonheyt verciert is met geen minder gratie van alle andere excellentheden, oock so weynich gelijcx hebbende als yemant anders meer soude connen achterhalen mijn gheluck oft hem beroemen meerder bermherticheyt van de eenige meestersse zijns herten geholden te zijn dan ick. O mijn alderliefste,” seyde hy haer cussende, “doe aen uwe onvergeldelicke weldaden, daer van ick waerachtelic tminste deel niet en mach recompenseeren, al employeerde ic hondert levens in uwen dienst! Alleen bidde ick u wech te willen werpen de reste van u droevich ghesicht om alsoo mijn blijdtschap tot volcommen perfectie te brenghen, want ic gheen volcommen blijtschap en can hebben soo lange ic u eenighe droefheydt sie quellen, om dat u lijden maer alleen in u een wortel is [O2vb] die in my haere principaele vruchten voortsbrengt, so dat ick in u niet en can sien de ald[e]rminste droefheydt ofte ick gevoele daer deur een dootelicke quellinghe. Noch aen u bemerckende de minste blijtschap ofte sy veroorsaeckt my een hemelsche vreuchde, die ick, o mijn alderliefste princesse, in u lachent aenghesicht alleene can scheppen. Slaet daeromme, mijn eenighe gheneuchte, slaet u ammoreus claer ghesichte op de reste van de duystere droefheydt die my noch mach omcinghelen!”

Ende hier met begonde hy haer soo neerstich te omhelsen dat Palmerin vreesde dat den prince om tusschen hem ende de princesse ’t accort te bevestighen gheaccordeert soude hebben de twee partyen die de natuere discoort ghemaect heeft. Weshalven hy, om alle erghernisse te schouwen, heur in presentie van alle de schipluyden ghetrouwicheyt des houwelijcx dede sweeren, ende verboot hy Trineus des niet te min de ghenietinge vande vruchte, die de gene mogen weten te raden die in sulcke saecken de ondervindinghe gepleecht hebben, om dat hy seyde de schoone Agriole ’t selve voor heur vertreck belooft te hebben. ’t Welck hem Trineus accordeerde, segghende niet te begeeren te dencken, hy liet staen te doen, yet wes dat de princesse niet aenghenaem en soude wesen. Dan oft den prince om de temtatie van den grooten hongher by soo delicaete spijse dese ghelofte oock volcommelijc onderhielde, sulcx doet my zijn in een twijffelinge, daer op het schijnt dat hy de conclusie nam. Niettemin hoe dattet was ofte niet, als ic my wel bedencke soo en brack hy zijne gheloften in geender manieren om datter niet geschieden en conde sonder aenghenaemheyt van de princesse, die by den prince Trineus [O3ra] van doe voortaen met so geneuchelicke propoosten onderhouden worde datse in alsulcke vreuchde als twee nieuwe, den anderen lief hebbende ghehouden leefden.

Maer de quade Fortuyne, vyant van alle welvaert, met haren eenighen soon Teghenspoet ende haer dochter Ongheluck verkeerden seer haestelijck hare vreuchde in claginghe, heur vermaeckelijckheyt in weeninge, ende heur behaginge in groote quellinghen, om dat de zee heur seer onstuyr uyt den gront bestonde te verheffen, de winden met groot gewelt in de locht te blasen, ende den hemel sich also te troubleeren datter in langhe jaeren noyt onghestuymer ende grouwelijcker onweder en hadde gesien geweest. Welck torment het eysselijcke getier vant aldervariabelste element hoe langer hoe meerder alsoo versterckte dat de schipluyden, patroonen ende stiermans claerlijck sagen geene ordeninghe meer te wesen om in eenighe haven te gheraecken, maer moesten haer twintich daghen lanck begheven in de ghenaede vanden ongestadigen windt, die heur dan noordwest, dan suydoost, ende dan wederomme west, ende daer naer noord dede loopen, in sulcker manieren datse de wreede golven van de al inslockende ende nemmermeer versade zee niet en meynden te ontgaen, maer bereyden heur om te ontfangen de onbeweghelijcke executeerdersse vanden almachtighen Godt ende moeder der droefheydt, genaemt de Doot. Nochtans vertrooste Trineus zijn Agriole ’t beste dat hy mochte, seggende dat de zee altijts gewoon was van alsulcke tempeesten gequelt te worden.

Dan naer de voorseyde twintich dagen begonde haer de zee een weynich te stillen, ende ontdeckten sy luyden alsdoen een eylandt, aen ’t welcke sy met [O3rb] groote blijdtschap ancker gingen werpen onder een groote steenrotse, in meyninge van aldaer te verblijven tot dat haer de zee t’eenemael gestilt soude hebben. Ende Palmerin clom voorts nae heure aencompste in eene van de hoochste masten, alwaer hy een groot stuck weechs sien conde wes int eylant, ’t welck hem soo gheneuchelijcken dochte te wesen dat hy hem alleene, om dat hy wilde dat de andere t’scheep souden blijven, om ofter eenich avontuere hadde mogen comen te lande dede setten met zijn rapier ende valck, daer met hem de jachte so geneuchelick geviel dat hy ’t wederkeeren naer ’t schip vergat wes tot savonts heel laet.

Hoe Palmerijn de prins Trineus de infante Agriole op zee liet trouwen. Het58 kapittel.

Toen Trineus met zijn gezelschap de prinses Agriole de ‘s nachts uit haar vaders huis ontnomen hadden en met een gelukkige wind van Londen vluchten, gelijk voor gezegd is, nam hij haar in het schip liefelijk bij de hand en zei: “O gij van Troje Paris, had gij in uw tijd mogen aanschouwen deze godin, voorwaar gij zou zonder twijfel uw Griekse Helena, ja Venus zelf gekweten hebben en de prijs met de appel gepresenteerd hebben aan deze Diana die boven haar ongelijk had dat schoonheid versierd is met geen minder gratie van alle andere excellenties, ook zo weinig gelijk had als iemand anders meer zou kunnen achterhalen mijn geluk of zich beroemen meerder barmhartigheid van de enige meesteres van zijn hart gehouden te zijn dan ik. O mijn allerliefste,” zei hij en haar kuste, “doe aan uwe onvergolden weldaden, daarvan ik waarachtig het minste deel niet mag vergoeden, al verkeerde ik honderd levens in uw dienst! Alleen bid ik u weg te willen werpen de rest van uw droevig gezicht om alzo mijn blijdschap tot volkomen perfectie te brengen, want ik kan geen volkomen blijdschap hebben zo lang ik u enige droefheid zie kwellen omdat uw lijden maar alleen in u een wortel is [O2vb] die in mij haar belangrijkste vruchten voortbrengt zo dat ik in u niet kan zien de allerminste droefheid of ik voel daardoor een dodelijke kwelling. Noch aan u bemerk de minste blijdschap of zij veroorzaakt mij een hemelse vreugde die ik, o mijn allerliefste prinses, in u lachend aangezicht alleen kan scheppen. Sla daarom, mijn enige genoegen, sla uw amoureus helder gezicht op de rest van de duistere droefheid die mij noch mag omsingelen!”

En hiermee begon hij haar zo naarstig te omhelzen dat Palmerijn vreesde dat de prins om tussen hem en de prinses ’t akkoord te bevestigen geaccordeerd zou hebben de twee partijen die de natuur overeenkomst gemest heeft. Weshalve hij, om alle ergernis te schuwen, ze in de presentie van alle schiplieden getrouwd het huwelijk liet zweren en verbood hij Trineus niettemin het genieten van de vrucht die diegenen mogen weten te raden die in zulke zaken de ondervinding gepleegd hebben om dat hij zei de mooie Agriole ’het zelf voor heur vertrek beloofd te hebben. Wat hem Trineus accordeerde en zei niet te begeren te denken, hij liet het staan te doen, iets wat dat de prinses niet aangenaam n zou wezen. Dan of de prins om de verleiding van de grote honger bij zo’n delicate spijs deze belofte ook volkomen onderhield, zulks doet mij zijn in een twijfel, daarop het schijnt dat hij de conclusie nam. Niettemin hoe dat het was of niet, als ik mij goed bedenk, zo brak hij zijn belofte in geen manieren omdat er niets geschieden kon worden zonder de aangenaamheid van de prinses die bij de prins Trineus [O3ra] van toen voortaan met zo genoeglijk opzetten onderhouden werd dat ze in al zulke vreugde als twee nieuwe, de andere lief te hebben gehouden leefden.

Maar het kwade Fortuin, vijand van alle welvaart met haar enige zoon Tegenspoed en haar dochter Ongeluk verkeerden zeer haastig hun vreugde in klagen en hun vermakelijkheid in wenen en hun behagen in grote kwelling om at de zee ze zeer onstuimig uit de grond bestond te verheffen, de winden met groot geweld in de lucht te blazen en de hemel zich alzo te troebleren dat erin lange jaren nooit onstuimiger en gruwelijker onweer had gezien geweest. Welke kwelling en het ijselijke getier van de aller variabelste elementen hoe langer hoe meerder alzo versterkte dat de schiplieden, patronen en stierlui duidelijk zagen geen ordening meer te wezen om in enige haven te geraken, maar moesten zich twintig dagen lang begeven in de genade van de ongestadige wind die ze dan noordwest, dan zuidoost en dan wederom west en daarna noord liet lopen, in zulke manieren dat ze de wrede golven van alles inslokte en nimmermeer verzadigde zee niet en meenden te ontgaan maar bereidde zich om te ontvangen de onbeweeglijke uitvoerder van de almachtige God en moeder der droefheid, genaamd de Dood. Nochtans vertrooste Trineus zijn Agriole ’t beste dat hij mocht en zei dat de zee altijd gewoon was van al zulke tempeesten gekweld te worden.

Dan na de voorzegde twintig dagen begon zich de zee een weinig te stillen en ontdekten zij alstoen een eiland waaraan zij met [O3rb] grote blijdschap het anker gingen werpen onder een grote steenrots in mening van aldaar te verblijven tot dat zich de zee ten enenmale gestild zou hebben. Palmerijn klom voorts na hun aankomst in een van de hoogste masten alwaar hij een groot stuk weegs zien kon in het eiland wat hem zo genoeglijk dacht te wezen dat hij hem alleen, omdat hij wilde dat de andere te scheep zouden blijven, om of er enig avontuur had mogen komen te land liet zetten met zijn rapier en valk daarmee hem de jacht zo genoeglijk geviel dat hij ’t wederkeren naar ’t schip vergat tot de avond heel laat.

Hoe Trineus, Agriole ende voort de gheheele reste van heur gheselschap, uytghenomen Palmerin, vande Turcken ghevangen worden. Het .LXV. capittel.

Terwijlen Palmerin aldus met zijnen valck jaechde, quamen oock aldaer om mede de onstuyrheyt vande zee te vlieden, ancker nemen vier Turcksche fusten of oorloochs schepen. De welcke tschip van Trineus aldus op de ree leggen siende sonder yemant op den overloop van dien te wesen, singeldense terstont rontsom. Ende heur geclampt hebbende, sprong den capiteyn, Olimael genaemt, op Trineus’ schip. Alwaer hem voorts volchden alle de soldaten, die het meestendeel vande schipluyden ende bootsgesellen, niet teghenstaende wat weere datse deden, doot sloegen, ende de reste met Trineus ende Ptolomeus worden aen kettenen gesloten. Waer na den zee[r]over Olimael voorts [O3va] socht deur alle cameren, waer over hy gheraeckte inde presentie van Agriole, van wiens excelente schoonheyt hy hem verwonderde ende gheboot datmense aenstondt in zijnen hulck soude brengen. Waerover de princesse, merckende datse also soude moeten scheyden uyte presentie van haren alderliefsten, met sulcke verschricktheydt bevangen wordt datse gheheel beswijmt voor de voeten vande ghene die heur gheleyden neder viel. Niet te min dede haer den capiteyn soo gheringe alsse wederom tot haer selven ghecomen was, voortbrengen wes in zijn camer, alwaer hy heur ’t beste tracteerde dat hy mochte. Maer vreesende van eenighe Christenen ghevolcht te worden, geboot hy zijn volck haestelijck ’t schip uyt te plonderen, daer nae te doen sincken ende dan wederom heur anckers te lichten.

Twelck by heur geachtervolcht wordende, en haddense nauwelijcx ’t gesichte vant eylant verloren of Olimael ginck Agriole wederom visiteren, alle moghelijcke caressen ende vlijt aenwendende om heur uyt de droefheyt te trecken. Maer so haest alsse haer van den Moor sach omhelssen creechse alsulcke rasende sterckheyt overmits den moet diese greep deur de toornicheyt, datse beter een vergramde leeuwinne als een jonckvrouwe geleeck, ende greep hem in sulcker manieren by ’t hayr ende den hals datse hem sonder twijffel geworcht soude hebben indien hy haer met ghewelt niet ontsprongen en hadde. ’t Welck hy so geringe niet en conde te wege brengen oft sy hadde hem albereets met het crabben van hare naghelen so veele schrabben ende cratsen over sijn handen, aengesicht ende keele gegeven dat hy niet en scheen mette katten gespeelt, maer veel eer met boose apen geworstelt te hebben. Twelck hem de liefde, vyant vande gramschap, [O3vb] nochtans al in patientie dede verdragen in hope vande princesse deur ghesuyckerde caressen metter tijdt soet te doen smaecken ’t ghene sy alnoch bitter bevonde. Ende ginck daer mede wes boven opt schip om te wasschen zijn bebloede aengesicht.

’t Welck claerlijck betoonde datter groot onderscheydt is tusschen de jonckvrouwen ongeveynsdelick toornich ende de gene diemen gelijck sommighe hondekens al terghende moet doen eten. Waer nae hy terstont by den anderen riep zijn geheele companie om heur den buyt uyt te deelen, houdende alleen voor zijn deel de princesse. Maer Trineus gaf hy eenen zijnen neve, Ptolomeus eenen ridder des soudaens van Babilonien ende aen d’ander soldaten d’ander ghevanghenen met de reste des gheheelen roofs. Waer over Trineus, siende dat hy also van zijn alderliefste soude moeten scheyden, sulcke droefheydt schepte dat soo verre eenen excellenten schrijver die natuerlijck wiste te representeren, zijne penne nochtans soude moeten ophouden indien hy toedroege eenige gunste uwe oogen, want die hier deur al te seer ghequelt souden worden met de tranen die heur u mede lijdent hert souden doen uytstorten over dese alder ongheluckichste fortuyne van den armen prince. Die int scheyden van zijn alderbeminste Agriole sulcken erbermelicken ghelaet bethoonde dat Ptolomeus, niet tegenstaende hy selfs in groot lijden was, nochtans deur bermherticheyt bedwongen wort hem te vertroosten, seggende: “Hoe Trineus, hebdy u oude couragie vergeten, daer mede ghy de quaede fortuyne pleecht weer te staen? En wilt niet langer despereren, maer doet open ’t cabinet van uwe memorie ende aenschout daer in de schilderie die hier voormaels vastelijck gheprent stont in uwe volstandicheyt: [O4ra] datmen hem niet en behoort te verheffen met den ongestadighen wint des voorspoedicheyts noch te vallen onder ydele verganckelijcke tegenspoeden, die ons van nooden zijn om verciert te worden met een eeuwighe croone der constantie. Want wie can volstandich genoemt worden die altijts in rijckdommen geflorert heeft, of wie canmen seggen in lamentable cranckheden gestadich geweest te zijn die ’t verloop van zijn leven noch altijt in blijde gesontheyt ghepasseert is? Wilt daeromme, o prince, ghy die zijt vant alderheerlickste geslachte van gheheel Christenrijck ende geestimeert wort voor eene vande beste ridderen van gheheel Europa, dese weemoedighe ghelaten overgheven aen de cleynhertige personen, ende de swackheyt uus lichaems deur de sterckheydt vanden gheest met patientie wapenen. Noch en laet de claerheyt uus verstants niet verduysteren deur de c[r]anckheydt des vleeschs. Denckt dat den selven die dit toeghelaten heeft ons oock wederom can verlossen. Ofte soo sijne Goddelicke Majesteyt ons ghelieft hier deur uyte miserien van dese bedroefde werelt te trecken, so zijt vryelijck verseeckert: Indien wy Zijne groote bermherticheyt ootmoedelijck bidden om vergiffenisse van onsse menichvuldighe sonden ende den strijt des tegenspoets met de goddelicke redenen, soo langhe als de ziele met dit verganckelijc lichaem gequelt wort, in volstandicheyt weerstaen, dat wy in sulcken geval nae dit leven deur Zijne goddelicke gratie genieten sullen de recompensie die tot de victorie van alsulcke campvechtinghe staende is!”

Op welcke reden hem Trineus so geringe niet en conde bestaen te antwoorden oft den furieusen Olimael quam heur toonen een wreet ghesichte ende brac heur propoost, gebiedende negen ofte [O4rb] thien van zijne dienaren datse Trineus ende Ptolomeus elcx souden brengen in de schepen van hare meesters, overmits datse haere fusten van den anderen wilden scheyden om te zien ofse wederom souden mogen vinden de reste van heure galeyen, die overmits den tempeest hier ende daer verspreyt waren. ’t Welck oock alsoo op staende voet volbracht worde. Ende aldus niet langhe verscheyden gevaren hebbende, quamen die vant schip daer Trineus in was te sien eenen christen coopvaerder, waeromse terstont de slaven geboden de riemen neerstich te trecken. Maer de Christen haer aen siende comen ende merckende dattet Mooren waren, ontwonden terstonts alle heure seylen ende bestonden alsoo te vluchten datse ontcomen souden hebben en haddense niet onderschept gheworden van eenige andere Turcksche schepen, comende uyt Notalien, deurt middel vande welcke sy also omcingelt ende van allen hoecken aengevallen worden dat de Turcken heur gevanghen creghen. Die den buyt deylden ende terstonts daer nae heure seylen wederom op trocken, meynende na heure ghewoonlicke haven te seylen. Dan den windt begonst sich op staende voet also te veranderen datse bedwonghen werden ancker uyt te werpen onder een eylant vande heerlijckheyt van Persen, ’t welck dese zeeroovers so geneuchelijck scheen te wesen datse om heur te ververschen bycans t’samen te landen gingen. Alwaerse nauwelijcx den voet opt lant geset hadden oft sy waren te samen also betoovert dat niet een van allen den anderen meer en kenden deur de werckinge vande vrouwe van dit eylandt, die ’t selve nae heuren naem Malfade hadde doen noemen, de aldersubtijlste toovenaresse van haren tijde, in sulcker manieren datmen van [O4va] heur inder waerheydt mochte seggen ’t gene de poeten van Circe geveynsen. Ende hoewel datse gesproten was van geloovige ouders soo wasse nochtans, overmits de conversatie vande duyvelen, so groote vyant vande Christenen datse alle neersticheydt aenwenden om heur te beschadigen ende verderven. Tot welcken eynde sy dickwils op alle heur berghen ende steenrotzen legghende aent oever vande zee, des snachts grote vieren dede bueten, sonderlinghe in onweder, om alsoo d’ongheluckige schepen onder heur eylant te trecken, gelijck Nauplius om te wreecken den doot van zijn soone Palamedes ’t meestendeel vande Griexksche armaet, wederomme commende van Troyen, deur de bedrieginghe des vuyrs in plaets van de meyninghe van heur te salveeren dede beproeven de onbreeckelijcke herdicheyt vande hooge steenrotse Caphareus. Maer het erchste was dat alle de gene die inde haven van dese duyvelinne geraeckten daer nemmermeer wederomme uyt en conden verlost worden, noch veel min vant eylandt alle de persoonen dieder oyt te lande ginghen, uyt de welcke dese toovenaresse quam kiesen alle de ghene die heur behaechden, ende veranderde de reste daer naer in leeuwen, beeren, wolven, honden, harten, vercken, katten, apen ende andere dierghelijcke dieren. Inde ghestaltenisse van de welcke sy oock dede verkeeren heure uytvercorenen nae dat die heuren oncuysschen wellust versaedt hadden. Tot welcken eynde sy dese nieuwe aenghecommen schepen oock quam visiteeren, die sy alle inden gront dede sincken nae datser de beste rijckdommen hadde doen uytnemen. Maer en vercoos niemant van alle de personen, dan dede die t’samen nae heur gheliefte een ander form [O4vb] aennemen, waer onder Trineus in eenen schoonen winthondt verandert wort. Niet dat hy also was, want sulcke veranderingen oft saecken boven natueren alleen by God ende niet by den Duyvel soude connen te wege gebracht worden. Alleene bedrooch dese toovenaresse also met hare conste ’t gesichte dat de betooveerden selfs dochten beesten te wesen. Nochtans bleef heur alle redelijcke verstandt ende menschelijcke machten, uytghenomen datse niet en conden spreecken ende bycans de memorie vergaten van alle heur voorgaende leven, alleene denckende op dese haestighe veranderinge. Waer van sy niet min verwondert en worden als Vulcanus om den val op aerden, als hy uyt den hemel ghestoten wort om de toornicheyt Jovis. Dat Trineus seer wel te pas quam overmits hy een wijl tijts vergadt zijn ongeluck ende verdriet deur dese fantasyen. Daerinne wy hem oock eenigen tijt met de anderen deurt velt sullen laten loopen om u voorts te verhaelen voor eerst wat de princesse Agriole ghebeurde nae het droevich scheyden van haren alderliefsten Trineus, ende daer nae van de wonderlijcke avontueren van Palmerijn.

Hoe Trineus, Agriole en voort de gehele rest van hun gezelschap, uitgezonderd Palmerijn, van de Turken gevangen werden. Het 60 kapittel.

Terwijl Palmerijn aldus met zijn valk jaagde kwamen ook aldaar om mede de onstuimigheid van de zee te vlieden anker nemen vier Turkse fusten of oorlogsschepen. Die het schip van Trineus aldus op de ree liggen zagen zonder iemand op de overloop van die te wezen en omsingelde ze die terstond rondom. Toen ze het aangeklampt hadden sprong de kapitein, Olimael genaamd, op Trineus’ schip. Alwaar hem voorts volgden alle soldaten die het meestendeel van der schiplieden en bootsgezellen, niet tegenstaande wat verweer dat ze deden, dood sloegen, en de rest met Trineus en Ptolomeus werden aan kettingen gesloten. Waarna de zeerover Olimael voorts [O3va] zocht door alle kamers waardoor hij raakte in de presentie van Agriole van wiens excellente schoonheid hij hem verwonderde en gebood dat men ze aanstonds in zijn hulk zou brengen. Waardoor de prinses die merkte dat ze alzo zou moeten scheiden uit de presentie van haar allerliefsten met zulke schrik werd dat ze geheel bezwijmd voor de voeten van diegene die haar geleide neer viel. Niettemin liet haar de Kapteyn zo gauw als ze wederom tot zichzelf gekomen was voortbrengen tot in zijn kamer alwaar hij haar ’t beste behandelde dat hij mocht. Maar vreesde van enige Christenen gevolgd te worden gebood hij zijn volk haastig ’t schip uit te plunderen, daarna te doen zinken en dan wederom hun ankers te lichten.

Wat bij ze nagevolgd werd en hadden nauwelijks ’t gezicht van het eiland verloren of Olimael ging Agriole wederom visiteren, alle mogelijke liefkozingen en vlijt aanwendde om haar uit de droefheid te trekken. Maar zo gauw als ze zich van de Moor zag omhelzen kreeg ze al zulke razende sterkte overmits de moed die ze greep door de toorn, dat ze beter een vergramde leeuwin dan een jonkvrouw geleek en greep hem in zulke manieren bij ’t haar en de hals dat ze hem zonder twijfel gewurgd zou hebben indien hij haar met geweld niet ontsprongen had. Wat hij zo gauw niet kon te wege brengen of zij had hem al gereed met het krabben van haar nagels zo vele schrabben en kratsen over zijn handen, aangezicht en keel gegeven dat hij niet scheen met katten gespeelt, maar veel eer met boze apen geworsteld te hebben. Wat hem de liefde, vijand van de gramschap, [O3vb] nochtans al in geduld liet verdragen in hoop van de prinses door gesuikerde liefkozingen met de tijd zoet te doen smaken hetgeen zij als noch bitter bevond. Hij ging daarmee tot boven op het schip om te wassen zijn bebloede aangezicht.

Dat duidelijk betoonde dat er groot onderscheid is tussen de jonkvrouwen ongeveinsde toorn en diegenen die men gelijk sommige hondjes al tergend moet doen eten. Waarna hij terstond bij de anderen riep zijn gehele compagnie om hun de buit uit te delen en hield alleen voor zijn deel de prinses. Maar Trineus gaf hij een zijn neef, Ptolomeus een ridder van de sultan van Babylonië en aan de ander soldaten de ander gevangenen met de rest van de gehele roof. Waardoor Trineus zag dat hij alzo van zijn allerliefste zou moeten scheiden zulke droefheid schepte dat zo verre een excellente schrijver die natuurlijk wist te representeren zijn pen nochtans zou moeten ophouden indien hij toedroeg enige gunst aan uw ogen, want die hierdoor al te zeer gekweld zouden worden met de tranen die ze u medelijdend hart zouden doen uitstorten over deze aller ongelukkigste fortuin van de arme prins. Die in het scheiden van zijn aller beminde Agriole zulk erbarmelijk gelaat vertoonde dat Ptolomeus, niet tegenstaande hij zelf in groot lijden was, nochtans door barmhartigheid bedwongen werd hem te vertroosten en zei: “Hoe Trineus, heb je uw oude moed vergeten waarmee gij het kwade fortuin plag te weerstaan? En wit niet langer wanhopen, maar doe open ’t cabinet van uw memorie en aanschouw daarin de schilderij die hier voormaals vast geprent stond in uwe standvastigheid: [O4ra] dat men zich niet behoort te verheffen met de ongestadige wind der voorspoed noch te vallen onder ijdele vergankelijke tegenspoeden die ons van noden zijn om versierd te worden met een eeuwig kroon der constantie. Want wie kan standvastigheid genoemd worden die altijd in rijkdommen gefloreerd heeft of wie kan men zeggen in klagende zwakheden gestadig geweest te zijn die ’t verloop van zijn leven noch altijd in blijde gezondheid gepasseerd is? Wil daarom, o prins, gij die bent van aller heerlijkste geslacht van geheel Christenrijk en gewaardeerd werd voor een van de beste ridders van geheel Europa deze weemoed laten overgeven aan de kleinhartige personen en de zwakheid uit het lichaam door de sterkte van de geest met geduld wapenen. Noch laat de helderheid van uw verstand niet verduisteren door de zwakheid van het vlees. Denk dat die die dit toegelaten heeft ons ook wederom kan verlossen. Of zo zijn Goddelijke Majesteit ons gelieft hier oor uit de miserie van deze bedroefde wereld te trekken, zo ben je vrij verzekerd: Indien wij Zijn grote barmhartigheid ootmoedig bidden om vergiffenis van onze menigvuldige zonden en de strijd de tegenspoed met de goddelijke redenen, zo lang als de ziel met dit vergankelijke lichaam gekweld wordt in standvastigheid te weerstaan dat wij in zulk geval na dit leven door Zijn goddelijke gratie genieten zullen de vergoeding die tot de victorie van al zulke kamp vechten staat!”

Op welke reden hem Trineus zo gauw niet e kon bestaan te antwoorden of de furieuze Olimael kwam ze tonen een wreed gezichten brak hun opzet, en gebood negen of [O4rb] tien van zijn dienaren dat ze Trineus en Ptolomeus elk zouden brengen in de schepen van hun meesters, overmits dat ze hun fusten van de anderen wilden scheiden om te zien of ze wederom zouden mogen vinden de rest van hun galeien die overmits de tempeest hier en daar verspreid waren. Wat ook alzo op staande voet volbracht werd. Aldus toen ze niet lang verschillend gevaren hadden kwamen die van het schip daar Trineus in was te zien een christen koopvaarder, waarom ze terstond de slaven geboden de riemen naarstig te trekken. Maar de Christen ze zagen aankomen en merkten dat het Moren waren ontwonden terstond al hun zeilen en bestonden alzo te vluchten dat ze ontkomen zouden hebben hadden ze niet onderschept geworden van enige andere Turkse schepen, die kwamen uit Notalien waardoor zij alzo omsingeld en van alle hoeken aangevallen werden dat de Turken ze gevangen kregen. Die de buit verdeelden en terstond daarna hun zeilen wederom optrokken en meenden naar hun gewoonlijke haven te zeilen. Dan de wind begon zich op staande voet alzo te veranderen dat ze gedwongen werden het anker uit te werpen onder een eiland van de heerlijkheid van de Perzen, wat deze zeerovers zo genoeglijk scheen te wezen dat ze om zich te verversen bijna tezamen te land gingen. Alwaar ze nauwelijks een voet op het land gezet hadden of zij waren tezamen alzo betoverd dat niet een van alle anderen meer kenden door de werking van de vrouwe van dit eiland die het zelf naar haar naam Malfade had doen noemen, de aller subtielste tovenares van haar tijd, in zulke manieren dat men van [O4va] haar in de waarheid mocht zeggen hetgeen de poëten van Circe veinzen. Hoewel dat ze gesproten was van gelovige ouders zo was ze nochtans, overmits de conversatie van de duivels, zo’n grote vijand van de Christenen dat ze alle naarstigheid aanwendde om ze te beschadigen en verderven. Tot welk doel zij dikwijls op al haar bergen en steenrotsen die lagen aan de oever van de zee ‘s nachts grote vuren liet bieden, vooral in onweer, om alzo de ongelukkige schepen onder haar eiland te trekken, gelijk Nauplius om te wreken de dood van zijn zoon Palamedes ’t meestendeel van de Griekse armada dat wederom kwam van Troje door het bedriegen van het vuur in plaats van de mening waren van zich te redden liet beproeven de onverbreekbare hardheid van de hoge steenrots Caphareus. Maar het ergste was dat alle diegenen die in de haven van deze duivelin raakten daar nimmermeer wederom uit en konden verlost worden, noch veel minder van het eiland alle personen di der ooit te lande gingen uit die deze tovenares kwam kiezen al diegene die haar behaagden en veranderde de rest daarna in leeuwen, beren, wolven, honden, herten, varken, katten, apen en andere diergelijke dieren. In die gestalte liet ze ook veranderen hun uitverkorenen na dat die hun onkuise wellust verzadigd hadden. Tot dat doel zij deze nieuwe aangekomen schepen ook kwam visiteren die zij alle in de grond liet zinken nadat ze er de beste rijkdommen had doen uitnemen. Maar koos niemand van alle de personen, dan deed die tezamen naar haar gelieven een andere vorm [O4vb] aan te nemen, waaronder Trineus in een mooie windhond veranderd werd. Niet dat hij alzo was, want zulke veranderingen of zaken boven de natuur alleen bij God en niet bij de Duivel zou kunnen te wege gebracht worden. Alleen bedroog deze tovenares alzo met haar kunst ’t gezicht dat de betoverde zelf dachten beesten te wezen. Nochtans bleef ze alle redelijke verstand en menselijke machten, uitgezonderd dat ze niet konden spreken en bijna de memorie vergaten van al hun voorgaande leven en alleen dachten op deze haastige verandering. Waarvan zij niet minder verwonderd werden dan Vulcanus om de val op aarde toen hij uit de hemel gestoten werd om de toorn van Jupiter. Dat Trineus zeer goed te pas kwam overmits hij een tijdje vergat zijn ongeluk en verdriet door deze fantasie. Waarin wij hem ook enige tijd met de andere door het veld zullen laten lopen om u voorts te verhalen voor eerst wat de prinses Agriole gebeurde na het droevig scheiden van haar allerliefsten Trineus en daarna van de wonderlijke avonturen van Palmerijn.

Hoe Olimael de princesse Agriole schonck aen den grooten Turck. Dat .LXVI. capittel.

U sal noch seer wel indachtich zijn hoe dat den zeeroover Olimael voor zijn deel behouden hadde de dochter vanden coninck van Enghelandt in meyninge van met haer zijn wellust te hanteren. Maer siende dat hy met [O5ra] smeecken oft lieffelijcke caressen niet en conde profiteren, nam voor hem zijn cracht te baet te nemen. Dan hy en hadde de princesse soo gheringhe met ghewelt niet aenghevangen oft hy begonde alsoo te schudden ende te beven dat hy vier oft vijf mael meynde te vallen, het welck hem soo bevreest maeckten dat hy wes op een ander plaetse moeste gaen. Tot groote verblijdinghe van Agriole, die wel dochte heur sulcken geluck niet veroorsaeckt te worden dan deur de bagghe die haer Palmerijn geschoncken hadde. Waeromme sy op haer knyen viel ende danckte grootelijcx de onbegrijpelijcke wijsheydt van den almachtighen Schepper, om dat Zijne goddelijcke gheliefte gheweest hadde tot de bescherminghe van de deucht te schapen soo grooten crachte in soo cleyne saecke. Ende soo haest alsse dit ghebedt gheeyndicht hadde, namse een cleyn kettentgen, ’t welck haer ghedient hadde tot een bracelet, waer aense hechte dese costelijcke bagge ende hinckse tot meerder verseeckeringhe om haren hals, in sulcker voeghen dat den steen daer van net quam tusschen haere ronde soete borstgens, die ’t ghesichte vande menschen, die van de natuyre uytwendich ’t meeste verciert zijn, niet min tot haer en tooch als den magneet het yser. Soo datse Olimael oock in een gheduyrighe speculatie, sonder yet wes meer tot de principale saecke te connen te weghe brenghen, dede leven den tijdt van acht daghen lanck, inde welcke hy gheduyrichlicken seylde sonder eenige nieumaren te connen vernemen van zijne verloren schepen, waer deur hy sorchde grootelijcx in de ongunste van zijnen heere te vallen. Maer denckende dat den grooten Turck seer curieus was int hanteren vande schoone vrou[O5rb]wen, bevool hy den stierman, niet teghenstaende alle zijn verlies, aenstont nae de haven van Otobant te varen. Alwaer gearriveert wesende, en wilde hy nochtans de gunste van sijnen meester deur al te grootachtinghe niet misbruycken, maer sondt een van zijn ridderen voor uyt om hem te verontschuldighen ende te kennen te gheven dat hy deur seer groote tempeest het meestendeel van zijn volck verloren hadde. Dan dat hy hem des niet teghenstaende brochte een van de alder schoonste christen jonckvrouwe diemen met ooghen soude moghen aensien, biddende dat zijn gheliefte wilde zijn daer deur zijn ongheluck te vergheten. Daer op den Turckschen keyser den edelman antwoorde dat hem Olimael gheenen grooteren dienst en soude connen doen als te schencken alsulcken present, ende dat hy daer deur veel eerlijcker soude ontfanghen worden dan oyt gheschiet was. Welck antwoort Olimael soo gheringhe niet verstaen en hadde oft hy dede Agriole ’t beste vercieren dat hy mochte, ende dede haer voorts daer nae te lande brengen. Alwaer de princesse den voet so gheringe niet op ghestelt en hadde oft sy keeck neerstelijc rontsom om te sien ofse niemandt en soude mogen ontwaer worden diese kende. Waer over sy dicht by haer sach staen den droevighen Ptolomeus met alsulcke benautheyt bevanghen als de ghene die uyt een vryicheydt in alsulcke slavernye ghevallen zijn het best weten te bedencken, tot den welcken sy seyde: “Eylacy Ptolomeus, mijn vrient, nu wordt ick te deghe ghestraft van ’t verdriet ende oneere die ick mijnen vader ende mijn moeder aenghedaen hebbe. Och Trineus, waer zijt ghy al nu? O Palmerin, waer zijn de groote heerlijckheden, vreuchde [O5va] ende eeren die ghy my beloofde? Voorwaer in plaetse van dien en sal ick niet ontfangen als armoet, droefheyt ende schande. O Doot, eenighe verlossersse van alle miserien, waerom en compt, eylacy, waerom en compt ghy my niet verlossen uyt dese groote droefheydt, die veel swaerder zijn als wesen mogen eenighe van uwe onschuwelijcke tormenten?”

“Ten is nu geen tijt, mevrouwe,” antwoorde Ptolomeus, “om ons ongheluck te beclaghen, maer veel eer om ons met volstandicheydt te wapenen, op dat wy de teghenspoeden soo goetwillichlijc verdragen als wy hier voormaels de voorspoeden met blijtschappen aennamen.”

Ende als hy sijn propoost noch wilde vervolghen quam Olimael die de princesse terstondt nae ’t palleys dede brenghen, alwaer hy den grooten Turck de voeten custe ende hem daer nae presenteerde zijne gevanghene jonckvrouwe. Wiens groote schoonheyt den keyser in een ooghenblick soo aenghenaem viel dat hy tot Olimael seyde: “Mijn vrient, ic acht dese gifte soo weerdich dat ick daer deur niet alleen en vergeve uwe faute, indien ghy my eenichsins misdaen meucht hebben, maer oock maeck ic u tegenwoordich admirael vande gheheele Middelantsche Zee om dat my dese alderschoonste jonckvrouwe van die ic oyt ghesien hebbe, so aenghenaem valt dat ick albereets geresolveert ben noyt geen andere meer te trouwen. Maer op dat ons houwelijc soo veel te heerlicker geschiede, soo sal ick daer mede wachten tot dat alle mijn princen, baroenen ende heeren vergadert sullen zijn op den jaerdach van mijn crooninge.”

Ende om dat hy de princesse seer bedruckt sach zijn, ontboot hy eene van zijn slavinne, Hyppolite genoemt, die beter ervaren was in verscheyden spraecken als ee[O5vb]nich ander mensche van zijn hofgesin, haer gebiedende de gevangene jonckvrouwe met sulcke sorchvuldicheyt te tracteren oft zijn eygen persone ware, ende sonderlinge heur beste te doen om haer uyt de groote melancolie, daerse scheen met ghequelt te worden, te trecken ende haer tot dien eynde te kennen te geven de groote eere die hy heur aen vermeynt was te doen in haer keyserinne te maken. Achtervolgende welck gebot Hyppolite de princesse dan inde een ende dan in d’ander spraeck soo lange aensprac datse heur ten lesten verclaerde uyt Engelandt te zijn, sonder nochtans in eeniger manieren te willen bekennen heuren state, dan seyde maer een simpele vrouwe te wesen. Daer op heur de slavinne antwoordende, geveynsde, om heur te beter toeganck te geven van met haer gemeynsamelick te spreecken, oock christen te zijn, maer datse deur bedwanck moste volgen de Mahometische wet. Dan wat prijsinghen of toeradingen sy haer voorwierp, so en costse heur nochtans in geender manieren bewegen tot het goetwillich aennemen vanden staet van keyserinne.

Hoe Olimael de prinses Agriole schonk aan de grote Turk. Dat 66 kapittel.

U zal noch zeer wel indachtig zijn hoe dat de zeerover Olimael voor zijn deel behouden had de dochter van de koning van Engeland in mening van met haar zijn wellust te hanteren. Maar zag dat hij met [O5ra] smeken of liefelijke liefkozingen niet kon profiteren en nam voor hem zijn kracht te baat te nemen. Dan hij had de prinses zo gauw met geweld niet aangevangen of hij begon alzo te schudden en te beven dat hij vier- of vijfmaal meende te vallen wat hem zo bevreesd maakte dat hij tot op een andere plaats moest gaan. Tot grote verblijding van Agriole die wel dacht dat haar zulk geluk niet veroorzaakt te zijn dan door het halssieraad die haar Palmerijn geschonken had. Waarom zij op haar knieën viel en dankte zeer de onbegrijpelijke wijsheid van de almachtige Schepper om dat het Zijn goddelijke gelieven geweest had tot de bescherming van de deugd te schapen zo’n grote kracht in zo’n kleine zaak. Zo gauw als ze dit gebed geëindigd had nam ze een kleine ketting wat haar gediend had tot een bracelet waaraan ze hechte deze kostbare ring en hing het tot meerder verzekering om haar hals, in zulke voegen dat de steen daarvan net kwam tussen haar ronde lieve borstjes die het gezicht der mensen die van de nature uitwendig ’t meeste versierd zijn niet minder tot har trokken als de magneet het ijzer. Zo dat ze Olimael ook in een gedurige speculatie, zonder iets anders meer tot de principale zaak te kunnen te weeg brengen deed leven de tijd van acht dagen lang waarin hij gedurig zeilde zonder enig nieuws te kunnen vernemen van zijn verloren schepen, waardoor hij bezorgde zeer in de ongunst van zijnen heer te vallen. Maar dacht dat de grote Turk zeer curieus was in het hanteren van de mooie vrouw [O5rb] beval hij de stuurman, niet tegenstaande al zijn verlies, aanstonds naar de haven van Otobant te varen. Alwaar hij arriveerde en wilde hij nochtans de gunst van zijn meester door al te grote achting niet misbruiken, maar zond een van zijn ridders vooruit om hem te verontschuldigen en te kennen te geven dat hij door zeer grote tempeest het meestendeel van zijn volk verloren had. Dan dat hij hem niet tegenstaande bracht een van de allermooiste christen jonkvrouwen die men met ogen zou mogen aanzien en bad dat het gelieven wilde zijn daardoor zijn ongeluk te vergeten. Waarop de Turkse keizer de edelman antwoorde dat hem Olimael geen grotere dienst zou kunnen doen dan te schenken al zulk present en dat hij daardoor veel fatsoenlijker ontvangen zou worden dan ooit geschied was. Welk antwoord Olimael zo gauw niet verstaan had of hij liet Agriole ’t beste versieren dat hij mocht en liet haar voorts daarna te lande brengen. Alwaar de prinses de voet zo gauw niet opgezet had of zij keek naarstig rondom om te zien of ze niemand zou mogen gewaar worden die ze kende. Waardoor zij dicht bij haar zag staan de droevige Ptolomeus met al zulke benauwdheid bevangen als diegene die uit een vrijheid in al zulke slavernij gevallen zijn het best weten te bedenken, tot die zij zei: “Helaas Ptolomeus, mijn vriend, nu word ik ter degen gestraft van ’t verdriet en oneer die ik mijn vader en mijn moeder aangedaan hebbe. Och Trineus, war bent gij al nu? O Palmerijn, waar zijn de grote heerlijkheden, vreugde [O5va] en eren die gij mij beloofde? Voorwaar in plaats van dien en zal ik niet anders ontvangen dar armoede, droefheid en schande. O Dood, enige verlosser van alle miserie waarom kom, helaas, waarom komt gij mij niet verlossen uit deze grote droefheid die veel zwaarder zijn als wezen mogen enige van uw afschuwelijke kwellingen?”

“Ten is nu geen tijd, mevrouw,” antwoorde Ptolomeus, “om ons ongeluk te beklagen, maar veel eer om ons met standvastigheid te wapenen op dat wij de tegenspoed zo goedwillig verdragen als wij hier voormaals de voorspoed met blijdschappen aannamen.”

Eroen hij zijn opzet noch wilde vervolgen kwam Olimael die de prinses terstond naar ’t paleis liet brengen alwaar hij de grote Turk de voeten kuste en hem daarna presenteerde zijn gevangenejonkvrouw. Wiens grote schoonheid de keizer in een ogenblik zo aangenaam viel dat hij tot Olimael zei: “Mijn vriend, ik acht deze gift zo waardig dat ik daardoor niet alleen vergeef uw fout indien gij mij enigszins misdaan mag hebben, maar ook maak ik u tegenwoordig admiraal van de gehele Middellandse Zee omdat mij deze allermooiste jonkvrouw van die ik ooit gezien heb zo aangenaam valt dat ik al gereed besloten ben nooit geen andere meer te trouwen. Maar op dat ons huwelijk zo veel te heerlijker geschiedt zo zal ik daarmee wachten tot dat al mijn prinsen, baronnen en heren verzameld zullen zijn op de jaardag van mijn kroning.”

En omdat hij de prinses zeer bedroefd zag zijn ontbood hij een van zijn slavin, Hippolyte genoemd, die beter ervaren was in verscheiden spraken als enig [O5vb] ander mens van zijn hofhouding en gebood haar de gevangene jonkvrouw met zulke zorgvuldigheid te behandelen of het zijn eigen persoon was en vooral haar best te doen om haar uit de grote melancholie waarmee ze scheen gekweld worden te trekken en haar tot dat doel te kennen te geven de grote eer die hij haar aan meende te doen in haar keizerin te maken. Achtervolgend dat gebod hij Hippolyte de prinses dan in de ene en dan in de ander spraak zo lang aansprak dat ze zich tenslotte verklaarde uit Engeland te zijn, zonder nochtans in enige manieren te willen bekennen haar staat, dan zei ze maar een simpele vrouwe te wezen. Waarop haar de slavin antwoorden en veinsde om haar te beter toegang te geven van met haar gemeenzaam te spreken ook christen te zijn, maar dat ze door bedwang moest volgen de Mohamed wet. Dan wat aanprijzen of aanraden zij haar voorwierp zo kon ze haar nochtans in geen manieren bewegen tot het goedwillig aannemen van de staat van keizerin.

Hoe den grooten Turck zijne ghevangene Agriole tot een keyserinne ontfinck. Het .LXVIJ. capittel.

Hyppolite aldus met veele playsante coutingen heur beste doende om Agriole de droefheyt uyt het hooft te brengen, en falieerde den Turck niet van haer des avonts te comen visiteren, doende hem eenen stoel setten recht tegens de schoone Agriole over, op dat also sijn oogen deur [O6ra] lieffelijcke aenschouwinge een weynich mochte versaden zijn verlangent herte, overmits hy voor die tijt anders niet en conde crijgen, om dat hem de groote liefde niet en wilde toelaten haer eenige force aen te doen. Maer in plaets van hem deur sulck gesicht yet wes te versaden, gelijck hy meynde, wort zijn appetijt alsoo versterckt dat hy van den gheheelen nacht niet gherusten en conde. Ende dede des smorgens seer vroech by hem ontbieden vier secretarissen, de welcke hy beval aenstont aen alle de heeren van Arabien te schrijven datse op pene van onghehoorsaem verclaert te worden niet en souden falieren met heure vrouwen ende volwasse kinderen te comen op de naest aenstaende feeste van zijn crooninge. Ende hierentusschen dede hy bereyden alle de heerlicke costelheden die hy op de selve feeste meynde te gebruycken. Oock niet vergetende Agriole dicwils te visiteren, van de welcke hy niet teghenstaende wat caressen, dreygementen ende presenten hy heur betoonde oft lieffelicke woorden deur zijn slave dede segghen, nochtans niet een bly ghesichte trecken en conde ofte yet wes anders ter antwoort crijghen dan dat hy hem te vergeefs quelde, aengesien sy hem gheene liefde toe en conde dragen om datse al voor langhe eenen man ghetrout hadde, diense meer beminde als heur eyghen selfs. Daer op den Turck nochtans niet veel achts en sloech, maer hadde soo groot betrouwen op d’ongetrouwicheyt van de vrouwen dat hy voorseecker meynde de tijt, die alle dingen can veranderen, haer meyninge oock te sullen doen verkeeren, ende dat hare eygen begeerten heur noch grootelijcx souden doen wenschen naer ’t gene men haer als nu presenteerde. Weshalven hy dochte de pacientie te nemen tot dat zijne princen [O6rb] op den dach des jaerghetijdts zijnder crooninghe int hof ghearriveert souden wesen.

Die oock aldaer so haest niet gecomen en waren ofte hy ginck sitten in zijnen keyserlicken stoel ende hielt heur al te samen voor dat hy in meyninge was tot een keyserinne te trouwen een vande alderschoonste jonckvrouwen des gheheelen aertrijcx. Daer op sy t’samenderhandt met een accoort antwoorden datse die om de wille van heuren heere seer geerne tot een keyserinne ontfangen wilden. Waeromme hy Agriole aenstondt in presentie van heurluyder allen voor hem dede brenghen ende deur Hyppolite aenseggen dat hy haer den volgenden dach tot een keyserinne wilde trouwen, ende datse heur derhalven daerentegen bereyden soude om ’t gebot des groten sultans te obedieren. Van welck ghebodt de ellendige princesse alsoo verschrickt wort datse van grooter benautheydt in presentie van heurluyder allen voor doot ter aerden neder viel. Maer sy wert van de jonckvrouwen terstonts wederom op ghenomen ende in heur camer gedragen, alwaerse soo deerlick bestonde te claghen ende te weenen dat Hyppolite beweecht worde met heur so overvloedige tranen te storten datmen seer qualijck soude hebben connen onderscheyden wie van heur tween ’t meeste bedruckt ware gheweest. Nochtans vertrooste heur de slav[inn]e ’t beste datse mochte, heur met alle vlijt radende datse den heerlicken state van vrouwe des groten Turcks soude aennemen. Waer nae de princesse gheensins en wilde hooren, maer besloot vastelick haren Trineus totter doot toe getrouwe te blijven. Ende sonder vanden gheheelen nacht eenige ruste te nemen volherdense in heure droevige lamenteringe wes tot smorghens, dat haer eenige vande hoochste [O6va] princessen quamen cleeden met d’aldercostelickste cleederen van diemen oyt meer ghesien heeft nae de heerlicke incomste van Helene binnen Troyen. Ende terstont daer na wordense van vier coninghen gheleyt in de groote sale vant paleys, ende van daer wes in heur moskijte ofte Turscksche kercke, alwaerse den mosti te hoop gaf. Maer van u alhier te verhalen de ordre vant vervolch vant keyserlick paleys wes tot inden tempel, de solemniteyten ende ceremonien vant houwelijck, de excellentheden van comedien, tragedien, theatren, moriskens ende mommeryen soude een historie alleene int besonder vereysschen. Daerom sal u ghelieven int cort te verstaen datse op den noen ende avontmael seer heerlijck getracteert wesende, daer na so Turcken, Moren, Arabiters als Meden om het seerste de bravade maecten ende met vele verscheyden lichtveerdige ende dispooste sprongen alsulcke geesticheyt in presentie van hare alderliefste ghebruyckten datse schenen te wesen sommige satyren ende bosch goden, doende een nieuwe aanvallinge op de watergoddinnen van Diana.

Nochtans en conden alle dese feesten ende blijtschappen niet veranderen het droevich ghelaet vande bedructe Agriole, die des avonts van sommighe princessen gheleyt worde int bruylofts bedde, die heur aldaer oock tegens haeren danck tot opt hemt toe ontcleeden. ’t Welck so haest niet gheschiet en was of heur quam op de ha[c]ken volgen den Turckschen keyser, die albereets zijn lancie veerdich hadde, soo datter om te tornoyen niet en resteerde als die alleen te stellen inden arrest, waerom hy alle de vrouwen haestelijck uyte camer dede gaen, ende viel de princesse terstonts daer nae met een groote fu[O6vb]rie om den hals, meynende alsoo voorts de wet der natueren, diemen inde bruylofts nachten ghemeynlijck onderhout, onderdanich te zijn. Maer soo haest als hy neerstich bestonde te soecken de saecke die deur een goede avontuere dickwils in den duysteren gevonden wort, begost hy te schudden ende te beven, veel erger als oft hem een vierdendaechse cortse opt lijf ghevallen hadde, so dat den Turck bedwonghen wort de plaetse te quiteeren om dat hem alle zijne vuyrighe crachten voor een geringhe tijt begaven. Maer terstonts daer nae wederom ghewapent zijnde om eenen nieuwen aenval te doen, seyde hy: “Och Agriole, och eenige vrouwe ende meestersse van mijn herte, ick dencke dat ghy een goddinne zijt. Och de groote vuyricheydt tot uwe liefde sal my haest van dorsten doen sterven soo verre ick niet en drincke uyt de fonteyne van uwe gratien. Wilt daeromme, o mijn alderliefste, te mywaerts ten minsten een eenige weldaedt verthoonen op dat ick, indient u belieft, my daer naer uyt dit leven te doen scheyden in d’andere werelt uwe perfectien verclaerende, niet bedwonghen en worde daer onder te verswijghen uwe goedertierenheydt.”

Daer op hem Agriole, die albereets een weynich Turcks hadde leeren verstaen ende spreecken, antwoorden: “Mijn heere, om dat ghy noyt eenich puncte van wreetheydt te mywaerts ghebruyckt en hebt, ben ick te vreden u in recompensie van sulcke weldaedt toe te laeten dat ghy my omhelst ende in uwen armen houden sult moghen ghelijck uwen vrient ende broeder. Maer by soo verre ghy alsulcke limiten het schaf van eenen naghel passeert, soo sal terstondts den naem van vrient tusschen u ende my in vy[O7ra]andt verkeeren, want ick veel eer gheresolveert ben oneyndelicke tormenten te lijden als eenich punt te valschen de ghetrouwe gheloove die ick ghelooft hebbe aen mijnen echten man!”

“Mevrouwe,” seyde den Turck, “ick hebbe andere princessen ghenoech om naecommelingen daer van te trecken. Ooc bedwingt my groote liefde tegens u de minste saecke van crachten niet te connen int werck stellen. Daerom zy dan, o mijn vriendinne ende suster, uwen wille gheheelicken volbrocht.”

Ende hier met omhelsden hy wederomme de jonghe princesse, wiens ghetrouwicheydt ende volstandicheydt, geholpen wordende deur de crachte van heure bagghe, den ghenen die in eenen grooten storm sweven mede genoechsaem te verstaen geeft wat grooter temtatie desen armen schipper weerstonde, als varende al om ende omme deur de temteerende golven voorby de haven sonder daer in te moghen geraecken.

Des niet tegenstaende hielde hy de princesse Agriole in grooter eere, doende om haerent wille vijfthien daghen lanck dueren de begoste feeste. De welcke gheeyndicht wesende, namen alle de coninghen ende andere heeren die op de selve bruyloft gecomen waren, oorlof vanden Turckschen keyser ende reysden wederomme na heure landen. Waer onder sich oock bevonde den Moor die van Olimael voor zijn deel vanden buyt toegelecht was den ridder Ptolomeus met den schiltknecht Colmelie, de welcke hy met hem nam in Ethiopien, hoewel dat Agriole heur gheern verlost hadde ghesien. Maer sy en dorst gheensins voor haerluyden bidden, vreesende dat den Turck alsdan vermoeyt soude hebben eene van de twee heuren man te wesen, ende heur beyde in sulcken gheval sonder [O7rb] twijffel soude hebben doen dooden om met heuren doot te niet te doen de oorsaecke die alsoo volstandich dede zijn mevrouwe de princesse. Die [w]y hier met een wijle tijdts in alsulcke ghestadicheyt inde macht des Turcks, ende de ander twee gevanghenen in Ethiopien sullen leven laten om wederom te keeren tot onsen Palmerijn.

Hoe de grote Turk zijn gevangen Agriole tot een keizerin ontving. Het 67 kapittel.

Hippolyte die aldus met vele plezierige kouten haar best deed om Agriole de droefheid uit het hoofd te brengen faalde de Tuck niet van har die avond komen visiteren en liet hem een stoel zetten recht tegenover de mooie Agriole op dat alzo zijn ogen door [O6ra] liefelijke aanschouwing een weinig mocht verzadigen zijn verlangende hart, overmits hij voor die tijd niets anders kon krijgen omdat hem de grote liefde niet wilde toelaten haar enig geweld aan te doen. Maar in plaats van hem door zulk gezicht iets te verzadigen, gelijk hij meende, werd zijn appetijt alzo versterkt dat hij van de gehele nacht niet rusten kon. Hij liet ’s morgens zeer vroeg bij hem ontbieden vier secretarissen die hij beval aanstonds aan al de heren van Arabië te schrijven dat ze op boete van ongehoorzaam verklaard te worden niet zouden falen met hun vrouwen en volwassen kinderen te komen op het naast aanstaande feest van zijn kroning. Ondertussen liet hij bereiden alle heerlijke kostbaarheden die hij op dat feest meende te gebruiken. Ook niet vergat Agriole dikwijls te visiteren van die hij niet tegenstaande wat liefkozingen, dreigementen en presenten hij haar betoonde of liefelijke woorden door zijn slaaf liet zeggen, nochtans geen blij gezicht trekken kon of iets anders ander ten antwoord krijgen dan dat hij hem tevergeefs kwelde aangezien zij hem geen liefde toe kon dragen omdat ze al voor lang een man getrouwd had die ze meer beminde als zichzelf. Waarop de Turk nochtans niet veel acht sloeg, maar had zo groot vertrouwen op de ontrouw van de vrouwen dat hij voorzeker meende de tijd, die alle dingen kan veranderen, haar mening ook te zullen doen veranderen en dat haar eigen begeerten haar noch zeer zouden doen wensen naar hetgeen men haar als nu presenteerde. Weshalve hij dacht het geduld te nemen tot dat zijn prinsen [O6rb] op de dag het jaargetijde van zijn kroning in de hof gearriveerd zouden wezen.

Die ook aldaar zo gauw niet gekomen waren of hij ging zitten in zijn keizerlijke stoel en hield haar al tezamen voor dat hij in mening was tot een keizerin te trouwen een van de allermooiste jonkvrouwen van het gehele aardrijk. Waarop zij gezamenlijk hand met een akkoord antwoorden dat ze die om de wille van hun heer zeer graag tot een keizerin ontvangen wilden. Waarom hij Agriole aanstonds in presentie van ze allen voor hem liet brengen en door hij Hippolyte aanzeggen dat hij haar de volgenden dag tot een keizerin wilde trouwen en dat ze zich derhalve daarentegen bereiden zou om ’t gebod van de grote sultan te gehoorzamen. Van welk gebod de ellendige prinses alzo schrok dat ze van grote benauwdheid in presentie van hen allen voor dood ter aarde neer viel. Maar zij werd van de jonkvrouwen terstond wederom op opgenomen en in haar kamer gedragen alwaar ze zo deerlijk bestond te klagen en te wenen dat het door Hippolyte bewogen werd met haar zo overvloedige tranen te storten dat men zeer kwalijk zou hebben kunnen onderscheiden wie van ze twee ’t meeste bedroefd was geweest. Nochtans vertrooste haar de slavin ’t beste dat ze mocht en haar met alle vlijt aanraadde dat ze de heerlijke staat van vrouwe van de grote Turcks zou aannemen. Waarnaar de prinses geenszins wilde horen, maar besloot vast haar Trineus tot de dood toe getrouw te blijven. Zonder van de gehele nacht enige rust te nemen volharde ze in haar droevig klagen totdat ’s morgens enige van de hoogste [O6va] de prinses kwamen kleden met de aller kostbaarste kleren van die men ooit meer gezien heeft na het heerlijke inkomen van Helena binnen Troje. Terstond daarna werd ze van vier koningen geleid in de grote zaal van het paleis en van daar tot in hun moskee of Turkse kerk alwaar ze de moed te hoop gaf. Maar van u alhier te verhalen de orde van het vervolg van het keizerlijke paleis tot in de tempel, de plechtigheden en ceremonies van het huwelijk, de grootste excellentie van komedies, tragedies theaters, Moris en verkledingen zou een historie alleen in het bijzonder vereisen. Daarom zal u gelieven in het kort te verstaan dat ze op de noen en avondmaal zeer heerlijk getrakteerd was, daarna zo Turken, Moren, Arabieren als Meden om het meeste de uitdaging maakten en met vele verscheiden lichtvaardige en vaardige sprongen al zulke geestigheid in presentie van hun allerliefste gebruikten dat ze schenen te wezen sommige satyrs en bos goden die deden een nieuwe aanval op de watergodinnen van Diana.

Nochtans konden al deze feesten en blijdschappen niet veranderen het droevig gelaat van de bedroefde Agriole die ‘s avonds van sommige prinsessen geleid werd in het bruiloft bed die haar aldaar ook tegen haar dank tot op het hemd toe ontkleedden. Wat zo gauw niet geschied was of ze kwamen op de hakken volgen de Turkse keizer die al gereed zijn lans vaardig had, zo dat erom te toernooien niets resteerde dan die alleen te stellen in het arrest, waarom hij alle vrouwen haastig uit de kamer liet gaan en viel de prinses terstond daarna met een grote furie [O6vb] om de hals en menende alzo voorts de wet der naturen die men in de bruiloft nachten gewoonlijk onderhoudt onderdanig te zijn. Maar zo gauw als hij naarstig bestond te zoeken de zaak die door een goed avontuur dikwijls in het duister gevonden wordt begon hij te schudden en te beven, veel erger dan hem een vierdaagse koorts op het lijf gevallen was, zodat de Turk gedwongen werd de plaats te kwijten omdat hem al zijn vurige krachten voor een snelle tijd begaven. Maar terstond daarna was hij wederom gewapend om een nieuwen aanval te doen en zei hij: “Och Agriole, och enige vrouwe en meesteres van mijn hart, ik denk dat gij een godin bent. Och de grote vurigheid tot uw liefde zal mij gauw van dorst doen sterven zo ver ik niet drink uit de bron van uw gratie. Wil daarom, o mijn allerliefste, tot mij waart tenminste een enige weldaad vertonen op dat ik, indien het u belieft, mij daarna uit dit leven te doen scheiden en in de andere wereld uw perfectie verklaren en niet gedwongen werd daaronder te verzwijgen uw goedertierenheid.”

Waarop hem Agriole die al gereed een weinig Turks had leren verstaan en spreken antwoorde: “Mijn heer, om dat gij nooit enig punt van wreedheid tot mij waart gebruikt hebt ben ik tevreden u in vergoeding van zulke weldaad toe te laten dat gij mij omhelst en in uw armen houden zal mogen gelijk uw vriend en broeder. Maar bij zo verre gij al zulke limieten het schaf van een nagel passeert zo zal terstond de naam van vriend tussen u en mij in vijand [O7ra] veranderen want ik veel eerder besloten ben oneindige kwellingen te lijden als enig punt te vervalsen de getrouwe belofte die ik beloofd heb aan mijn echte man!”

“Mevrouw,” zei de Turk, “ik hebbe andere prinsessen genoeg om nakomelingen daarvan te verwekken. Ook bedwingt mij de grote liefde tegen u de minste zaak van krachten niet in het werk te kunnen stellen. Daarom ben je dan, o mijn vriendin en zuster, uw wil geheel volbracht.”

En hiermee omhelsde hij wederom de jonge prinses wiens trouwheid en standvastigheid die geholpen werd door de kracht van het halssieraad diegene die in een grote storm zwaaien mede voldoende te verstaan geeft wat grote verleiding deze armen schipper weerstond als varend al om en om door de verleidende golven voorbij de haven zonder daarin te mogen geraken.

Dat niet tegenstaande hield hij de prinses Agriole in grote eer en deed vanwege haar een vijftien dagen lang durend feest. Toen die geëindigd was namen alle koningen en andere heren die op de bruiloft gekomen waren verlof van de Turkse keizer en reisden wederom naar hun landen. Waaronder zich ook bevond de Moor die van Olimael voor zijn deel van de buit gegeven was de ridder Ptolomeus met de schildknecht Colmelie die hij met hem nam in Ethiopië, hoewel dat Agriole zich graag verlost had gezien. Maar zij durfde geenszins voor ze te bidden en vreesde dat de Turk alsdan vermoed zou hebben een van de twee haar man te wezen en ze beide in zulk geval zonder [O7rb] twijfel zou hebben doen doden om met haar dood te niet te doen de oorzaak die alzo standvastig deed zijn mevrouw de prinses. Die wij hiermee een tijdje in al zulke gestadigheid in de macht der Turk en de ander twee gevangenen in Ethiopië zullen leven laten om wederom te keren tot onze Palmerijn.

Hoe Palmerijn wederomme quam van der jachte, bevindende zijn gheselschap verloren te hebben. Het .LXVIIJ. capitel.

Hier boven is verhaelt hoe dat Palmerijn alleene int eylandt ginck jaeghen met zijnen valck ende aldaer om de gheneuchte van dien, overmits de mennichte van de vogelen, verbleef wes tot dat den avondt ghenaeckten, teghens den welcken hy wederomme keerde naer de haven. Maer aldaer niet vindende noch schip noch eenighen mensche die hy conde vraghen, bestonde seer neerstich herwaerts ende derwaerts te loopen, crijtende ende roepende deur de wouden. Dan niemandt vindende, dochte hy dat hem Trineus verraden hadde deur dien dat hy yet wes van de liefde tusschen hem ende Polina[r]de ontwaer soude moghen zijn gheworden. Dan voorts daer naer wederomme acht nemende op de vreemde contreyen vermoede hy datse van d’inwoonders van dien ofte eenighe zeeroovers gherooft oft gevanghen souden zijn ghenomen, vervloeckende soo wel de jachte als oock de jonckvrouwe die hem gheschoncken hadde zijnen welgeleerden valck, [O7va] die hy van grooter quaetheydt by de voeten nam ende teghens eenen boom meer als aen thien stucken sloech.

Daer nae jammerlijck beclaghende, dan hem selfs dan Ptolomeus dan Agriole dan Polinarde ende dan d’anderen, so langhe dat hy daer van moede wordt ende om hem te rusten teghens eenen boom ginck sitten, alwaer hy den nacht dan slapende dan waeckende ende dan met verveerlijcke droomen gequelt wordende, overbrocht.

Ende des smorgens noch geenen mensch noch eenich schip vernemende, besloot hy in hem selfs so langhe deurt eylant te soecken tot dat hy yemant vonde. Ende dien hy ootmoedelick groete ende vraechde hem den naem vande contreye. Aen welcke woorden den Moor wel hoorde dat hy een Christen was, ende trock terstont sijnen zabel uyt. Weshalven Palmerijn de handen oock inder ijl aen zijn sweert sloech ende ontspringende eenen houw vanden Turck, gaf hy dien daerenteghens alsulcken slach opt hooft dat hy doot ter aerden neder viel. Waerom Palmerijn van vreesen stracx eenen anderen wech liep. Dan hy en was nauwelijcx eenen worp weechs gecommen of hy keerde haestelijck wederom. Ende aendoende ’t cleet vanden dooden smeet hy ’t zijne om veer, om hem nemende, om dat hy d’Arabische spraecke niet en conde, voortaen den stommen te gheveynsen. Ende liep, om de contreye van den dooden te vlieden, daer met voort sonder ophouden wes tot savonts toe, dat hy arriveerden aen een cleyn berchsken, waer op hy hem leyde te rusten tot int punt des dageraets, dat hy om hem yet wes te verstercken ende zijnen grooten hongher een weynich te [O7vb] versaden een stucxken broot ade, ’t welck hy inde male vanden Arabiter gevonden hadde, ende eenen teuch dronck uyt de clare fonteyne, meynende daer nae voort te passeren. Maer siet, de melancolie bestonden hierentusschen also over hem te domineren dat hy wederom int slaep viel.

Hoe Palmerijn wederom kwam van de jacht en bevond zijn gezelschap verloren te hebben. Het 68 kapittel.

Hierboven is verhaald hoe dat Palmerijn alleen in het eiland ging jagen met zijn valk en aldaar om het genoegen van dien overmits de menigte van de vogels verbleef tot dat de avond aankwam tegen die hij wederom keerde naar de haven. Maar vond aldaar niets noch schip noch enige mensen die hij kon vragen en bestond zeer naarstig herwaarts en derwaarts te lopen, krijste en riep door de wouden. Dan vond hij niemand en dacht dat hem Trineus verraden had door dien dat hij iets van de liefde tussen hem en Polinarde gewaar zou mogen zijn geworden. Dan voorts daarna wederom acht nam op de vreemde contreien vermoedde hij dat ze van de inwoners van dien of enige zeerovers geroofd of gevangen zouden zijn genomen, vervloekte zo wel de jacht als ook de jonkvrouw die hem geschonken had zijn welgeleerden valk [O7va] die hij van grote kwaadheid bij de voeten nam en tegen een boom meer dan aan tien stukken sloeg.

Daarna droevig klaagde, dan hem zelf dan Ptolomeus dan Agriole dan Polinarde en dan de andere en zo lang dat hij daarvan moede werd en om hem te rusten tegen een boom ging zitten alwaar hij de nacht dan slapende dan wakende en dan met vervaarlijke dromen gekweld werd doorbracht.

En ’s morgens vroeg vernam hij nog geen mens noch enig schip en besloot hij in hemzelf zo lang door het eiland te zoeken tot dat hij iemand vond en die hij ootmoedig groette en vroeg hem de naam van dit gebied. Aan welke woorden de Moor wel hoorde dat hij een Christen was en trok terstond zijn sabel uit. Weshalve Palmerijn de handen ook in der ijl aan zijn zwaard sloeg en ontsprong een houw van de Turk en gaf hij dien daarentegen al zulk slag op het hoofd zodat hij dood ter aarde neder viel. Waarom Palmerijn van vrees daarna een andere weg liep. Dan hij was nauwelijks een worp weggekomen of hij keerde haastig wederom. Hij deed aan het kleed van de doden en smeet hij ’t zijne omver en met hem nam en omdat hij de Arabische spraak niet kon voortaan zich als stom te veinzen. Hij liep om het gebied van de dode te vlieden daarmee voort zonder ophouden tot ‘s avonds tot dat hij arriveerden aan een klein bergje waarop hij zich ter rusten legde tot in het punt der dageraad dat hij om iets te versterken en zijn grote honger een weinig te [O7vb] verzadigen een stukje brood at wat hij in de knapzak van de Arabier gevonden had en een teug dronk uit de heldere bron en meende daarna voort te passeren. Maar zie, de melancholie bestond ondertussen alzo over hem te domineren dat hij wederom in slaap viel.

Hoe Palmerijn den stommen conterfeyte in ’t eylandt van Calfa. Het .LXIX. capittel.

Om te beter te mogen verstaen ’t discours van dese historie so sal u gelieven te weten dat Gamezio die ghedoot wert voor Constantinopolen vanden prince Florendos, als int .IIJ. capittel van dese historie verhaelt is, een broeder was van Maulicus, die noch seer jonc prince was als sijnen broeder Gamezio doot bleef, tot groot verdriet van heurer beyder vader, den soudaen van Babylonien, Misos genoemt, want hy nae de ontfanginge der tijdinge dat sijnen sone Gamezio, de eenige hope van zijnen grijsen baert, deur de noodinge van Atropos, de dootelicke goddinne, gereyst was opt bancket vande goden, noyt een ure gesontheyt des lichaems noch gerustheyt vanden gheest en hadde, soo dat hy binnens jaers ooc aenden helschen richter Rhadamonte ginck vraghen wat officie zijn sone int rijck van Pluto bediende. Maer al eer hy sulcke reyse aennam, dede hy zijnen sone Maulicus sweeren den doot van sijnen broeder te wreecken, hem wijs maeckende dat hy daer mede, soo langhe als ’t selve niet volbracht en waer, noch in d’ander werelt gequelt soude worden. Niet te[O8ra]min en worde by den prince Maulicus sulcke wraecke niet onderstaen als over de twintich jaren na den doot zijns vaders, gelijck hier na verhaelt sal worden, overmits de groote moeyten int vercrijgen der possessie van zijne landen ende coninckrijcken. Dan hylickte hierentusschen aen de dochter vanden coninck van Armenien, by de welcke hy gewon de princesse Archidiane, een vande schoonste jonckvrouwen van heurs vaders geheele rijck, also seer bemint wordende van heuren vader met een vaderlijcke liefde datse om in sijne presentie te blijven tot noch toe gerefuseert hadde alle de gene die heur ten houwelijck versochten. Dan ghecomen wesende tot heure bloeyende jeucht wildese in heur geselschap hebben de schoonste jonckvrouwen van geheel Asien, tot welcken eynde sy den prince Guilharan, sone van Polidia, suster vande vrouwe van Maulicus ontbode, dat hy haer zijn suster Ardemire, eene van de alderschoonste jonckvrouwen van de geheele Babylonische monarchie, soude brenghen, die hy desenthalven voorts wes tot inde stadt van Calfa, daer van ’t eylandt den naem ghenomen hadde, geleyde by heur nichte Archidiane, die alle middelen aenwende om heur wel te tracteren. Waerom sy heur des anderen daechs met nam op de jachte, vergeselschapt wordende van vele ridderen die int velt ghecommen wesende, om de jonckvrouwen met soo veel geneuchelicker tijtcortinge te vermaken, besloten t’samen eenen loop te doen tot aen de fonteyne daer Palmerijn lach en[de] sliep, so vast dat hem ’t gerucht van den loop der peerden niet wacker en conde maecken. Waer over eene van heurluyden van zijn peert tradt ende seyde: “By Jupiter, ick sal desen dronckaert wacker maecken op dat hy van den prijs [O8rb] van onsen loop oordeele.” Ende gaf hem hier mede soo grooten kinnebackslach dat hy hem ’t hooft op d’ander zijde dede keeren. Waer over Palmerijn haestelijc op spronck ende uyttreckende zijn sweert, sloech hy daer mede soo swaren slach op de inledinge van den schouder vanden genen die hem den kinnebackslach gegeven hadde dat die zijnen erm vant lijf viel, ende daer over geheel uyt sy selven ter aerde storte ende een weynich daer na zijn ziele opofferde. ’t Welc zijn cammeraten soo haest niet gesien en hadden ofte sy deden heur beste om hen te wreecken. Maer Palmerijn beschermde hem met zijnen mantel in plaetse van zijnen schilt ’t beste dat hy mochte, ende wiste hem so wel te defenderen met zijn sweert dat hem niemant van haerluyden en ghenaeckte die der geen hant, voet oft arm te pande en liete, ende sommighe ’t leven. Waer over sulcken ghetier onder heurluyden opstonde dat Archidiane sulcx van verre gewaer worde ende niet wetende wat ’t selve beduyde, rundese met vollen loope tot aenden troupe, daer van sommige ridderen heur vrouwe plaetse maecten, so datse Palmerijn sach vechten int midden van vele, onder de welcke hy ten lesten sonder twijffel ’t leven soude hebben moeten laten. Maer de princesse, acht nemende op zijn hooge couragie ende aenmerckende zijn groote schoonheydt, wordt met bermherticheydt beweecht ende geboot haer volc ’t ghevecht op te houden tot dat sy de waerheyt van de saecke verstaen soude hebben. Weshalven Palmerijn by haer gratie hoopte te vinden ende ginck heur terstondt te voete vallen, presenterende haer ’t geveste van zijn
rapier. Daer op hem de princesse seyde: “Mijn vrient, ic en weet niet wie ghy zijt. Nochtans neem ick u in mijn bescherminge om dat ghy u so [O8va] goetwillichlick in mijnen handen over ghegheven hebt. Maer, segt my alleene wie den ghenen is, die u buyten mijn voorweten ’t eerste also bevochten heeft.”

Daer op Palmerijn soo natuerlick den stommen conterfeyte dat hy scheen zijn leven lanck niet gesproken te hebben. Maer een ouden ridder verclaerde heur de saecke vant ghevecht, waer op sy antwoorde: “Voorwaer, my dunckt een vreemde saecke te zijn dat de goden desen mensch de sprake onthouden hebben, nadien sy hem begaeft hadden met soo vele andere perfectien. Maer,” seyde sy, “hy en heeft in dese saecken niet gedaen als zijn devoir. Daerom verbiede ick u luyden alle dat ghy hem niet meer en roert om te misdoen indien ghy teffens mijn gratie ende u hooft niet verliesen en wilt!” Ende hier met vraechde sy Palmerijn oft hy ridder was, daer op hy heur met teyckenen bewees ridder te wesen, om ’t welc Archidiane seer blijde worde ende gaf hem zijn sweert weder, segghende datse hem voor haren dienaer wilde behouden. Voor de dancksegginge van ’t welcke hy de princesse in teycken van onderdanicheyt de voeten wilde cussen, ’t welck sy niet en wilde lijden, maer hief hem wederom op ende hielt hem daer na altij[d]ts ontrent haer, volherdende voorts de geneuchte vande jachte wes tot dat den avont ghenaeckte, die heur bedwonghe wederom nae de stadt te keeren, op den wech anders niet doende als met haer nichte, de schoone Ardemire, te couten vande excellentheyt des stommen Ridders. Van den welcken aldus deviserende quamense inden duysteren nacht aende poorten van Calfa, alwaerse albereets veerdich vonden staen seer vele ridders met fackelen ende toortsen, die heur voorts gheleyden tot int palleys by den soudaen, die zijn dochter ver[O8vb]beyde inde conincklicke sale, waer op sy den stommen Ridder met heur nam. Ende incomende sachse haren vader sitten in zijnen heerlijcken stoel, met gout laecken bedeckt, ende ’t overhemelsel daer van ghestoffeert met vele steernen als oock de son ende maen, alle ghewerckt met robijnen, dyamanten ende andere costelijcke ghesteenten, die van de tortsen ende andere lichten den stoel in vyer schenen te doen staen. Maer soo haest als den soudaen zijn dochter siende wort, stont hy op ende ginc heur te gemoete, vragende ofse eenich wiltbraet ghevanghen hadde.

Daer op sy antwoorde: “Voorwaer, mijn heer, den vanck is seer excellent. Alleene bid ick dat uwe majesteyt wil ghelieven my die te schencken.”

’t Welck hy heur accordeerde, niet denckende datse begheert soude hebben den stommen Ridder, dien sy terstont dede vertoonen, ende heuren vader hoogelijck bedanckt hebbende, seydese: “Mijn heer, hier met hebt ghy my gheschoncken desen stommen Ridder, die om zijn lijf te verweeren bedwonghen is worden te dooden vijf oft ses van uwe ridderen, ’t welck ick uwe majesteyt bidde hem te willen vergheven om zijne sonderlinghe cloeckmoedicheyt van herten.”

“Maer,” antwoorde den soudaen, “hoe sal ick my moghen excuseren teghens de vrienden van den dooden, de welcke ic albereets belooft hebbe tot straffinghe van sulcx hem de leeuwen over te leveren?”

“’t Selve dunct my,” antwoorde de princesse, “te zijn een al te wreeden sententie, by uwe majesteyt uyt ghesproken sonder de partye gehoort te hebben. Maer indien hy sterft soo is de faute, overmits ick hem verseeckert hebbe in mijnen bescherminghe te nemen, te mijnen respecte so groot dat mijn eere daer met altijdt besmet soude moeten blijven!”

“Niemants eere,” seyde [P1ra] den soudaen, “en can besmet worden met eenige falieringe van gelofte die in zijn machte niet en staet te volbrengen. Daerom considereert wiens woort ’t meeste behoort gehouden te worden, ’t mijne of ’t uwe?”

“Maer,” antwoorde de princesse, “ic heb so wel als sy ’t woort van uwe majesteyt, dat ghy my hem gheschoncken hebt.”

“Eer ic hem u schonck,” antwoorde den soudaen, “had ick hem oock albereets ghestelt uyt mijn machte, int gebodt van een princesse, Justitia ghenaemt, die meerder autoriteyts behoort te hebben als alle de potentaten die onder ’t firmament des hemels domineren, die hem oock om ghestraft te worden over de misdaet aen mijn volck gedaen, onwederroepelick sal doen leveren inde ghenade vande wreetheyt der leeuwen.”

Van welcke woorden Archidiane alsoo bedroeft wort datse des avonts noch eten noch drincken en conde, maer dede haer de nieuwe ontfangene liefde den geheelen nacht, sonder eenige ruste te nemen, lamenteren, altijt denckende op het groote perijckel daer heuren beminden stommen ridder den volgenden dach inghestelt soude werden.

Hoe Palmerijn de stommen afbeeldde in het eiland van Calfa. Het 69 kapittel.

Om te beter te mogen verstaan de geschillen van deze historie zo zal u gelieven te weten dat Gamezio die gedood werd voor Constantinopel van de prins Florendos, als in het 3de kapittel van deze historie verhaald is, een broeder was van Maulicus die noch zeer jong prins was toen zijn broeder Gamezio dood bleef tot groot verdriet van hun beider vader, de sultan van Babylonië Misos genoemd, want hij na het ontvangen van de tijding dat zijn zoon Gamezio, de enige hoop van zijn grijze baard, door de noodlot godin van Atropos, de dodelijke godin, gereisd was op het banket van de goden nooit een uur gezondheid van het lichaam noch gerustheid van de geest had, zodat hij binnen een jaar ook aan de helse rechter Rhadamanthys ging vragen wat officie zijn zoon in het rijk van Pluto bediende. Maar al eer hij zulke reis aannam liet hij zijn zoon Maulicus zweren de dood van zijn broeder te wreken en maakte hem wijs dat hij daarmee zo lang als ’het zelf niet volbracht had noch in de andere wereld gekweld zou worden. Niettemin [O8ra] werd bij de prins Maulicus zulke wraak niet gedaan dan over de twintig jaren na de dood van zijn vaders gelijk hierna verhaald zal worden, overmits de grote moeite in het verkrijgen der possessie van zijn landen en koninkrijken. Dan huwelijkte ondertussen aan de dochter van de koning van Armenië bij die hij won de prinses Archidiane, een van de mooiste jonkvrouwen van haar vaders gehele rijk die alzo zeer bemind werd van haar vader met een vaderlijke liefde dat ze om in zijn presentie te blijven tot nog toe geweigerd had al diegenen die haar ten huwelijk verzochten. Dan was ze gekomen tot bloeiende jeugd wilde ze in haar gezelschap hebben de mooiste jonkvrouwen van geheel Azië tot welk doel zij de prins Guilharan, zoon van Polidia, zuster van de vrouwe van Maulicus ontbood dat hij haar zijn zuster Ardemire, een van de allermooiste jonkvrouwen van de gehele Babylonische monarchie, zou brengen die hij derhalve voorts tot in de stad van Calfa, daarvan ’t eiland de naam genomen had, geleide bij haar nicht Archidiane die alle middelen aanwende om haar goed te behandelen. Waarom zij haar de volgende dag mee nam op de jacht en vergezelschapt werd van vele ridders die in het veld gekomen was om de jonkvrouwen met zo veel genoeglijke tijdkorting te vermaken en besloten tezamen een loop te doen tot aan de bron daar Palmerijn lag en sliep en zo vast dat hem ’t gerucht van de loop der paarden niet wakker kon maken. Waardoor een van hun lieden van zijn paard ging en zei: “Bij Jupiter, ik zal deze dronkaard wakker maken op dat hij van de prijs [O8rb] van onze loop oordeelt.” en gaf hem hiermee zo’n grote kinnebak slag zo dat hij hem ’t hoofd op de andere zijde liet keren. Waardoor Palmerijn haastig opsprong en uittrok zijn zwaard en sloeg daarmee zo’n zware slag op de inleiding van de schouder van diegene die hem de kinnebak slag gegeven had dat die zijn arm van het lijf viel en daardoor geheel uit zichzelf ter aarde stortte en een weinig daarna zijn ziel opofferde. Wat zijn kameraden zo gauw niet gezien hadden of zij deden hun best om hem te wreken. Maar Palmerijn beschermde hem met zijn mantel in plaats van zijn schild ’t beste dat hij mocht en wiste zich zo goed te verdedigen met zijn zwaard dat hem niemand van ze hem genaakte die er geen hand, voet of arm te pand liet en sommige ’t leven. Waardoor zulk getier onder ze opstond dat Archidiane zulks van verre gewaar werd en niet wist wat dat betekende rende ze in volle loop tot aan de troep waarvan sommige ridders voor hun vrouwe plaats maakten zodat ze Palmerijn zag vechten in het midden van velen onder die hij tenslotte zonder twijfel ’t leven zou hebben moeten laten. Maar de prinses die acht nam op zijn hoge moed en opmerkte zijn grote schoonheid werd met barmhartigheid bewogen en gebood haar volk ’t gevecht op te houden tot dat zij de waarheid van de zaak verstaan zou hebben. Weshalve Palmerijn bij haar gratie hoopte te vinden en ging haar terstond te voet vallen, presenteer haar ’t gevest van zijn rapier. Waarop hem de prinses zei: “Mijn vriend, ik en weet niet wie gij bent. Nochtans neem ik u in mijn bescherming omdat gij u zo [O8va] goedwillig in mijn handen overgegeven hebt. Maar, zegt mij alleen wie diegene is die u buiten mijn voorweten ’t eerste alzo bevochten heeft.”

Waarop Palmerijn zo’n natuurlijk de stomme afbeeldde zodat hij scheen zijn leven lang niet gesproken te hebben. Maar een oude ridder verklaarde haar de zaak van het gevecht waarop op zij antwoorde: “Voorwaar, mij dunkt het een vreemde zaak te zijn dat de goden deze mens de spraak onthouden hebben, nadien zij hem begaafd hebben met zo vele andere perfecties. Maar,” zei ze, “hij heeft in deze zaak niet anders gedaan dan zijn plicht. Daarom verbied ik u lieden alle dat gij hem niet meer aanroert om te misdoen indien gij tegen mijn gratie en uw hoofd niet verliezen wil!” `hiermee vroeg zij Palmerijn of hij ridder was, waarop hij heur met tekens bewees ridder te wezen waarom Archidiane zeer blijde werd en gaf hem zijn zwaard weer en zei dat ze hem voor haar dienaar wilde behouden. Voor de dankzegging van wat hij de prinses in teken van onderdanigheid de voeten wilde kussen, wat zij niet en wilde toestaan, maar hief hem wederom op en hield hem daarna altijd omtrent haar en volharde voorts de genoegens van de jacht tot dat de avond aankwam die haar dwong wederom naar de stad te keren en op de weg niets anders deed dan met haar nicht, de mooie Ardemire, te kouten van de excellentie der stomme ridder. Van die aldus koutende kwamen ze in het duistere nacht aan de poort van Calfa alwaar ze al gereed vaardig vonden staan zeer vele ridders met fakkels en toortsen die haar voorts geleiden tot in het paleis bij de sultan die zijn dochter verwachtte [O8vb] de koninklijke zaal waarop zij de stomme ridder met haar nam. Binnen komend zag ze haar vader zitten in zijn heerlijke stoel met goudlaken bedekt en ’t gehemelte daarvan gestoffeerd met vele sterren als ook de zon en maar alles bewerkt met robijnen, diamanten en andere kostbare gesteenten die van de toortsen en andere lichten de stoel in vuur schenen te doen staan. Maar zo gauw als de sultan zijn dochter zag stond hij op en ging haar tegemoet en vroeg of ze enig wildbraad gevangen had.

Waarop zij antwoorde: “Voorwaar, mijn heer, de vangst is zeer excellent. Alleen bid ik dat uwe majesteit wil gelieven mij die te schenken.”

Wat hij heur accordeerde en niet dacht dat ze begeert zou hebben de stomme ridder die zij terstond liet vertonen en haar vader zeer bedankt had zei ze: “Mijn heer, hiermee hebt gij mij geschonken deze stomme ridder die om zijn lijf te verweren gedwongen is geworden te doden vijf of zes van uw ridders, wat ik uwe majesteit bid hem te willen vergeven om zijn bijzondere kloekmoedigheid van hart.”

“Maar,” antwoorde de sultan, “hoe zal ik mij mogen excuseren tegen de vrienden van de doden die ik al gereed beloofd hebbe tot straffen van zulks hem de leeuwen over te leveren?”

“Dat dunkt mij,” antwoorde de prinses, “te zijn een al te wrede sententie, bij uwe majesteit uitgesproken zonder de partij gehoord te hebben. Maar indien hij sterft zo is de fout, overmits ik hem verzekerd heb in mijn bescherming te nemen, tot mijn respect zo groot dat mijn eer daarmee altijd besmet zou moeten blijven!”

“Niemands eer” zei [P1ra] de sultan, “kan besmet worden met enig falen van de belofte die in zijn macht niet staat te volbrengen. Daarom considereert wiens woord ’t meeste behoort gehouden te worden, ’t mijne of ’t uwe?”

“Maar,” antwoorde de prinses, “ik heb zo wel als zij ’t woord van uwe majesteit dat gij mij hem geschonken hebt.”

“Eer ik hem u schonk,” antwoorde de sultan, “had ik hem ook al gereed gesteld uit mijn macht in het gebod van een prinses, Justitia genaamd, die meerder autoriteit behoort te hebben dan alle potentaten die onder ’t firmament der hemel domineren die hem ook om gestraft te worden over de misdaad aan mijn volk gedaan, onherroepelijk zal doen leveren in de genade van de wreedheid der leeuwen.”

Van welke woorden Archidiane alzo bedroefd werd dat ze die avond noch eten noch drinken kon, maar liet haar de nieuw ontvangen liefde de gehele nacht zonder enige rust te nemen beklagen en altijd dacht op het grote perikel daar haar beminden stomme ridder de volgende dag ingesteld zou worden.

Hoe Palmerijn onder de leeuwen gheworpen wert. Het .LXX. capittel.

Des anderen daechs smorgens seer vroech werdt Palmerijn onder de leeuwen ghestelt, ende maeckende van zijnen mantel eenen schilt ende nemende zijn bloot sweert inde hant, ’t welc hem deur lange voorbidden van Archidiane vergost was met te nemen, tradt hy stoutelicken na dese wreede beesten, denckende indien hy immer sterven moste, ten minsten zijn leven [P1rb] couragieuselic te eyndigen. Maer so haest als de leeuwen hem ontrent zijn lijf quamen riecken, werdense zijn coninclicke afcomste kennende, ende haer daerom voor hem verootmoedicht hebbende, keerdense weerom na heure plaetsen. Dan daer waren onder haer drie luypaerden, die hem alle furieuselicken quamen aenvallen. Nochtans stack Palmerijn den eersten zijn sweert so diep inden buyck dat dien doot ter aerden neder viel. Maer de ander twee verscheurden hierentusschen zijnen mantel met een deel van zijne cleederen ende benauden hem so seer dat hy hem in eenen hoec begeven moste, alwaer hy den eenen so wel temde dat hy hem geen letsel meer en dede, ende den anderen so wel versade dat hy daer na geen apetijt meer en hadde om menschen vleesch t’eten. ’t Welc volbracht hebbende, droochde hy zijn sweert ’t bloet af op heur vel ende riep datmen hem uyt soude laten. Waer over alle de gene diet saghen also verwondert worden datse hem achten een gespoock ende geen warachtich mensche te wesen. Niettemin dedense de kouwe voort op ende brochten hem voor Maulicus, die hem hier deur in groote estimatie hielde, achtende dat hy gesproten moste zijn van eenich heerlic geslachte naedien de leeuwen hem niet en misdeden, bevelende zijn dochter hem voortaen so wel te tracteren als een van de hoochste princen van zijn hof. Welck ghebodt de princesse niet alleen licht en was om te obedieren, maer ooc seer behagelick viel, waerom sy Palmerijn terstont versach van alle nootelicke saecken, hem doende geven pagien, schiltknechten ende lackeyen.

Ende aldus in ordeninghe zijnde dede sy hem op eenen tijt in eenen stoel beneffens haer sitten, recht tegens over vande schoone Ardemire, op de welcke hy zijn gesichte, om datse zijn beminde Polinarde seer wel geleec, [P1va] soo neerstich sloech dat Ardemire, als hier van d’oorsake niet wetende, meynde sulcke lieffelicke lonckinghe van zijn oochsgens spruyten uyt een amoureusheyt, daer met dese twee jonghe princessen Archidiane ende Ardemire beyde om de liefde tot Palmerijn also gequelt waren dat de gene die selfs ondervonden hebben wat moeyten de lange verbeydinge vande genietinge van sulcke hope is veroorsaeckende, alleene connen oordelen vande pijne van haer verlangen. Nochtans hieldense heure begeerten voor den anderen seer bedeckt, verbeydende de gratie des tijts vande presentatie der ghelegentheyt. Warentusschen Palmerijn so dicwils alsser eenige steecspelen oft tornoyen gebeurden altijdts mede ’t eerste int velt was ende boven al den prijs daer van ewech droech, waer deur Maulicus hem veel meerder achte ende grooter eere betoonde als eenighen anderen prince van zijn hof.

Hoe Palmerijn onder de leeuwen geworpen werd. Het70 kapittel.

De volgende dag ‘s morgens zeer vroeg werd Palmerijn onder de leeuwen gesteld en maakte van zijnemantel een schild en nam zijn blote zwaard in de hand wat hem door lange voorbidden van Archidiane vergund was mee te nemen trad hij stoute naar deze wrede beesten, en dacht indien hij immer sterven moest ten minsten zijn leven [P1rb] zo moedig mogelijk te eindigen. Maar zo gauw als de leeuwen hem omtrent zijn lijf kwamen ruiken begonnen ze zijn koninklijke afkomst te kennen en zich daarom voor hem verootmoedigd te hebben keerden ze weerom naar hun plaatsen. Dan daar waren onder ze drie luipaarden die hem alle furieus kwamen aanvallen. Nochtans stak Palmerijn de eerste zijn zwaard zo diep in de buik dat die dood ter aarde neer viel. Maar de ander twee verscheurden ondertussen zijn mantel met een deel van zijn kleren en benauwden hem zo zeer dat hij hem in zich een hoek begeven moest alwaar hij de ene zo goed temde dat hij hem geen letsel meer deed en de andere zo goed verzadigde dat hij daarna geen appetijt meer en had om mensen vlees te eten. Wat hij volbracht had en droogde hij zijn zwaard ’t bloed af op hun vel en riep dat men hem uit zou laten. Waardoor al diegenen die het zagen alzo verwonderd werden dat ze hem achten een spook en geen waarachtig mens te wezen. Niettemin deden ze de kooi voort open en brachten hem voor Maulicus die hem hier oor in grote waardering hield en achtte dat hij gesproten moest zijn van enig heerlijk geslacht nadien de leeuwen hem niets misdeden, beval zijn dochter hem voortaan zo goed te onthalen als een van de hoogste prinsen van zijn hof. Welk gebod de prinses niet alleen licht was om te gehoorzamen, maar ook zeer behaaglijk viel, waarom zij Palmerijn terstond voorzag van alle noodzakelijke zaden en liet hem geven een page, schildknechten en lakeien.

En toen hij aldus in ordening was liet zij hem op een tijd in een stoel naast haar zitten, recht tegenover van de mooie Ardemire op die hij zijn gezicht, omdat ze zijn beminde Polinarde zeer goed geleek [ P1va] zo naarstig sloeg dat Ardemire, als hiervan de oorzaak niet wist, meende zulke liefelijke aanlokken die van zijn ogen sproten uit een amoureuze waarmee deze twee jonge prinsessen Archidiane en Ardemire beide om de liefde tot Palmerijn alzo gekweld waren dat diegenen die het zelf ondervonden hebben wat moeite het lange afwachten van het genietien van zulke hoop veroorzaak en, alleen kunnen oordelen van de pijn van hun verlangen. Nochtans hielden ze hun begeerten voor de andere zeer bedekt en wachten de gratie van de tijd van de presentatie der gelegenheid. En ondertussen Palmerijn zo dikwijls als er enige steekspelen of toernooien gebeurden altijd mede ’t eerste in het veld was en boven alle de prijs daarvan weg droeg waardoor Maulicus hem veel meerder achtten groter eer betoonde dan enige andere prins van zijn hof.

Hoe eenen ambassadeur vanden prince Mavorix, int hof van den soudaen een wonderlicke toverye quam te kennen gheven. Het .LXXI. capittel.

Terwijlen Palmerijn aldus int hof vanden grooten monarch van Assyrien in weerden ghehouden wert, arriveerden aldaer op eenen sondach eenen ridder, alleen vergeselschapt met twee schiltknechten, den welcken den soudaen Maulicus van verre de reverentie gedaen hebbende, quam voorts voor hem op de knyen vallen ende seyde: “Alderhoochste, grootmachtichste ende vermaertste mo[P1vb]narch, den coninc van Pamerien, groot domineerder over de Mooren ende vader van mijnen heere Mavorix, die my tegenwoordich van zijnent wegen de handen doet cussen van uwe heerlickheyt, geraect zijnde tot zijn .XCIJ. jaer en conde hy overmits alsulcken grooten ouderdom den last vant coninclicke offitie niet langer dragen, maer beval daer vande bedieninge aen zijnen outsten sone, mijnen voorseyden heere, alsdoen een van de alderbraefste ridderen van Oostenrijc ende also vermaert deur zijn deucht datter geene coningen en waren van Indien, Egypten, Ethiopien ende diensomleggende landen, oft sy souden alle geerne een verbont met hem opgericht hebben. Tot welcken eynde oock veele van heurluyden hare ambassadeurs sonden om hem te presenteren hare dochters met de beerffenissen van heure conincrijcken na haren doot, welcke presentatien by zijnen vader, acht nemende op zijne groote joncheyt, voor alsdoen noch niet aengenomen maer uytgestelt worden. Waerom de jonge weduwe coninginne van Tharsen, excellent onder alle de schoone Orientaelsche joncvrouwen ende rijck als een yegelijck mach bekennen by den naem van haer conincrijck, bedocht een ander middel te gebruycken, hem sendende vele costele gesteenten ende andere onweerdeerlicke rijcdommen, doende hem daer mede bidden te willen gelieven haer eens te comen besoecken. ’t Welck mijnen heere deur beleeftheydt niet en weygerde, maer reysde in corten tijt na ’t hof by de coninginne, die hy so behagelijck gheviel dat de vuyrighe liefde haer in plaets van te weygeren, gelijck de vrou personen ghewoonheyt is, bedwonge te versoecken. Welck versoeck deur de schoonheydt van de princesse sulcken crachte hadde op de passie der natuere van mijnen heere dat hy haer [P2ra] seer geerne consenteerde te rusten onder zijn schadouwe om vercoelt te worden van sulcke hetsighe begheerten, sonder nochtans verhael te maecken van eenich houwelijck om dat de princesse docht dat hy deur ghelijcken bant van liefde als sy gebonden was. Maer ’t gebeurde tien dagen hier na dat hy oorlof aen haer versocht, seggende om een sake van importantie by zijnen vader ontboden te zijn, dan beloofde seer gheringhe wederom te keeren ende haer met zijns vaders wille ten houwelijck te ontfangen. Welcke woorden de princesse vastelick geloofde. Desniettegenstaende en was hy nauwelicx een maent wederom in zijn hof gheweest oft hy nam deur de toeradinge van zijnen vader ten houwelijck de jonghe princesse, dochter van den coninck Olicomed, ’t welck de coninginnen van Tharsen so haest niet verstaen en hadde of sy dede by heur comen eenen ridder van heur hof, den aldergrootsten swerte-constenaer diemen soude mogen vinden, den welcken sy beloofde eenen seer hoogen staet te geven indien hy heur van dese sake wiste te wreecken. Tot het selve int werck te stellen den toovenaer van haer begeerde de croone van heuren vader, zijnde een van de aldercostelijcste juweelen des geheelen aertbodems, over de welcke hy so vele besweeringhen, tooveryen ende afgrijselicke woorden ghebruyckte dat den duyvel selfs daer van verschricte, ende gafse daer na de coninginne wederom, seggende datse die Mavorix, mijnen heere, soude schencken, ende van hem begeeren dat hyse om harent wille den eersten dach van zijnen feest op zijn hooft soude stellen. ’t Welck hy haer oock niet en soude weygeren, maer terstont daer deur in alsulcken torment geraecken dat de pijne des doots daer niet by te ghelijcken en stont, van ’t welck hy ooc niet verlost en [P2rb] soude connen worden tot dat den aldergetrousten onder alle de minnaers hem die vant hooft nam. Volgens ’t welc de coninginne op staende voet de croone aen den prince Mavorix sant, die de selve met goeder herten ontfinge ende terstonts op zijn hooft sette, waer uyt hem in een oogenblick daer na een geduyrighe vlamme vyers op ginck, so dat hy luyde bestonde te roepen, crijcende ende claghende seer deerlijcken, maer ’t was te vergheefs, want niemant van den zijnen en conden hem helpen, dan bleef daer nae altijts in dese wreede martelisatie, gheduyrichlicken brandende sonder te vergaen, ghelijck den salmander inde brandende vlamme. Waerom zijnen volcke twee vande principaelste heeren des lants tot de coninghinne sonden, heur ootmoedelick biddende bermherticheyt te willen hebben met haren prince, met presentatie dat hy heur voor de beteringhe van zijne faute haer tot een coninginne soude trouwen. Daer op sy antwoorde dat so wanneer sy gedachtich worde zijne ongetrouwicheyt ende hy de tormenten by heur veroorsaeckt, sonder twijffel tusschen heur niet als alle boosheyt soude connen spruyten. Ooc dat sy hem alnu hadde in sulcken hate dat heur hert hem in geender manieren en conde beminnen ende dat daeromme anders gheen remedie tot zijne verlossinge en stonde als deur geheel Asiam, Aphricam ende Europam te soecken den alderghetrousten minnaer die hem de croone vant hooft soude connen nemen. Ende hier met seyde sy: “Maeckt u terstonts uyt mijn lant, want de onweerdicheyt ende boosheyt van uwen heere is soo groot dat daer deur alle zijne dienaers te haten staen. Weshalven, mijnen heere,” seyde den ambassadeur,” nootshalven voorts uyt zijn hof vertooch des anderen daechs nae dat hy [P2va] dit antwoort ontfangen hadde, ende heeft albereets omreyst ’t meeste van Ethiopien, Indien ende Tartarien met een groot deel van uwe majesteyts conincrijcken, maer noch niemant gevonden die zijne pijne eenichsins verlichten conde. Dan soo dickwils eenen onghetrouwen minnaer aen zijn croone roerde, wert zijn torment grootelijcx vermeerdert. Om welcke oorsaec, aldergrootmachtichste heere, den prince Mavorix door my aen uwe majesteyt vry geley ende versekeringhe doet versoecken om in u hof, ’t welc vermaert is ghehanteert te worden van vele valiante ridders, zijne fortuyne ooc te mogen comen temteren.”

Welck versoec hem den soudaen Maulicus, om dat hy een groote begeerte hadde om dese wondere sake te sien, seer gheerne consenteerden, waer met den Moorschen ridder wederom keerde nae zijnen heere Mavorix, die daer na voort na de stadt Calfa reysde.

Hoe een ambassadeur van de prins Mavorix in de hof van de sultan een wonderlijke toverij kwam te kennen geven. Het 71 kapittel.

Terwijl Palmerijn aldus in het hof van de grote monarch van Assyrië in waarde gehouden werd arriveerden aldaar op een zondag een ridder alleen vergezelschapt met twee schildknechten die de sultan Maulicus van verre de reverentie gedaan had en kwam voorts voor hem op de knieën vallen en zei: “Allerhoogste, groot machtigste en vermaardste monarch [P1vb] de koning van Pamerien, grote domineer over de Moren en vader van mijn heer Mavorix die mij tegenwoordig vanwege hem de handen doet kussen van uwe heerlijkheid die geraakt is tot zijn 92 jaar en kon hij overmits al zulk grote ouderdom de last van het koninklijke officie niet langer dragen, maar beval daarvan de bediening aan zijn oudste zoon van mijn voorzegde heer alstoen een van de aller braafste ridder van Oostenrijk en alzo vermaard door zijn deugd dat er geen koningen waren van Indien, Egypte, Ethiopië en dien omliggende landen of zij zouden alle graag een verbond met hem opgericht hebben. Tot welk doel ook vele van ze hun ambassadeurs zonden om hem te presenteren zijn dochters met het te erven van hun koninkrijken na hun dood, welke presentatie bij zijn vader die acht nam op zijn grote jonkheid voor alstoen noch niet aangenomen maar uitgesteld werd. Waarom de jonge weduwe koningin van Thracië, excellent onder alle de mooie Oriëntaalse jonkvrouwen en rijk als iedereen mag bekennen bij de naam van haar koninkrijk, bedacht een ander middel te gebruiken en zond hem vele kostbare gesteenten en andere onwaardeerbare rijkdommen liet hem daarmee bidden te willen gelieven haar eens te komen bezoeken. Wat mijn heer door beleefdheid niet weigerde, maar reisde in korte tijd naar de hof bij de koningin die hij zo behaaglijk viel dat de vurige liefde zich in plaats van te weigeren, gelijk de vrouw personen gewoonte is, bedwong te verzoeken. Welk verzoek door de schoonheid van de prinses zulk kracht had op de passie de natuur van mijn heer dat hij haar [P2ra] zeer graag consenteerde te rusten onder zijn schaduw om verkoeld te worden van zulke hitsige begeerten, zonder nochtans verhaal te maken van enig huwelijk omdat de prinses dacht dat hij door gelijke band van liefde als zij gebonden was. Maar ’t gebeurde tien dagen hierna dat hij verlof aan haar verzocht en zei om een zaak van importantie bij zijn vader ontboden te zijn, dan beloofde zeer gauw wederom te keren en haar met zijn vaders wil ten huwelijk te ontvangen. Welke woorden de prinses vast geloofde. Dat niettegenstaande was hij nauwelijks een maand wederom in zijn hof geweest of hij nam door het aanraden van zijn vader ten huwelijk de jonge prinses, dochter van de koning Olicomede wat de koningin van Thracië zo gauw niet verstaan had of zij liet bij haar komen een ridder van haar hof, de allergrootste zwarte-kunstenaar die men zou mogen vinden die zij beloofde een zeer hoge staat te geven indien hij haar van deze zaak wist te wreken. Om dat in het werk te stellen de tovenaar van haar begeerde de kroon van haar vader, was een van de alle kostbaarste juwelen der gehele aardbodem, over die hij zo vele bezweringen, toverijen en afgrijselijke woorden gebruikte dat de duivel zelf daarvan schrok en gaf het daarna de koningin wederom en zei dat ze die Mavorix, mijn heer, zou schenken en van hem begeren dat hij het vanwege haar de eerste dag van zijn feest op zijn hoofd zou stellen. Wat hij haar ook niet zou weigeren, maar terstond daardoor in al zulke kwelling geraakte dat de pijn der dood daar niet bij te vergelijken stond waarvan hij ook niet verlost [P2rb] zou kunnen worden tot dat de allertrouwste onder alle minnaars hem die van het hoofd nam. Volgens wat de koningin op staande voet de kroon aan de prins Mavorix zond die het met een goed hart ontving en terstond op zijn hoofd zette waardoor hem in een ogenblik daarna een gedurige vlam vuur opging zo dat hij luide bestond te roepen, krijste en klaagde zeer deerlijk maar ’t was tevergeefs, want niemand van de zijnen kon hem helpen, dan bleef daarna altijd in deze wrede marteling gedurig te branden zonder te vergaan, gelijk de salamander in de brandende vlam. Waarom zijn volk twee van de belangrijkste heren van het land tot de koningin zonden en haar ootmoedig baden barmhartigheid te willen hebben met hun prins, met presentatie dat hij haar voor de verbetering van zijn fout haar tot een koningin zou trouwen. Waarop zij antwoorde dat zo wanneer zij gedachtig werd zijne ontrouw en hij de tokwellingen bij haar veroorzaakt, zonder twijfel tussen haar niet dan alle boosheid zou kunnen spruiten. Ook dat zij hem al nu had in zulk haat zodat haar hart hem in geen manieren kon beminnen en dat daarom anders geen remedie tot zijn verlossing stond dans door geheel Azië, Afrika en Europa te zoeken de allertrouwste minnaar die hem de kroon van het hoofd zou kunnen nemen. En hiermee zei ze: “Maak u terstond uit mijn land want de onwaardigheid en boosheid van uw heer is zo groot dat daardoor alle zijn dienaars te haten staan. Weshalve, mijn heer” zei de ambassadeur,” vanwege de nood voorts uit zijn hof vertrok en de volgende dag na dat hij [P2va] dit antwoord ontvangen had en heeft al gereed omreist ’t meeste van Ethiopië, Indien en Tartarije met een groot deel van uw majesteit koninkrijken, maar noch niemand gevonden die zijn pijn enigszins verlichten kon. Dan zo dikwijls een ontrouwe minnaar aan zijn kroon roerde werd zijn kwelling zeer vermeerderd. Om die oorzaak, aller grootmachtigste heer, de prins Mavorix door mij aan uwe majesteit vrijgeleide en verzekering doet verzoeken om in uw hof, wat vermaard is gehanteerd te worden van vele dappere ridders zijn fortuin ook te mogen komen te verzoeken.”

Welk verzoek hem de sultan Maulicus, omdat hij een grote begeerte had om deze wondere zaak te zien zeer graag consenteerden waarmee de Moorse ridder wederom keerde naar zijn heer Mavorix die daarna voort naar de stad Calfa reisde.

Hoe Palmerijn den prince Mavorix vande brandende croone verloste. Dat .LXXIJ. capittel.

Des anderen daechs nae dat Mavorix binnen Calfa gearriveert was, ginck den soudaen met zijn vrouwe Lethea, haer dochter Archidiane ende haer nichte Ardemire, met noch veel meer andere princen, princessen ende joncvrouwen inde sale vant palleys, alwaer heur Mavorix vergeselschapt met hondert van zijn ridderen quam vertonen zijn brandent hooft, daer van sy alle seer verwondert worden, sonderlinghe den soudaen, die alle zijne heeren ende ridderen beval te proberen of sy Mavorix [P2vb] uyt zijn lijden souden connen verlossen. Om welc beveel den broeder van Ardemire hem int eerste by den betooverden prince voechde, ende zijn ghesichte op Archidiane, om de liefde vande welcke hy int hof ghecomen was, slaende, seyde hy: “Mijn heer, nae dat ick de professie inde liefde begost hebbe, [en] is de eenighe meestersse mijns herten, by mijn weten, van my geen ongelijck geschiet!”

Ende hier met bestonde hy zijn croone na alle vermoghen te trecken, maer so dicwils als hy tooch, vermeerderde oock de opslaende vlamme uyt Mavorix hooft, gelijck of men telckens een hant vol buspolvers int vyer gheworpen hadde. Waeromme den prince seer luyde bestonde te roepen: “O heer ridder, laet af, laet af! Indien ic deur onghetrouwicheyt conde ghenesen, so geloof ick dat ghy mijn vertroostinghe sout zijn. Och, deur ghewelt en moochdy de crachte niet crijghen om mijn torment te eyndighen, maer veel eer deur ghetrouwicheyt, gediensticheyt, neerstighe vervolginghe, soete woorden, waerneminghe des tijdts ende andere diergelijcke saken inde liefde vereyscht wordende.

Van welcke woorden desen minnaer meer beschaemt wordt als een jonghe dochter diemen tot veranderinghe van een vrouwe versoect, hem settende onder de andere heeren ende ridderen, die al te samen, om cort te spreecken, niet beter en ghebeurden, tot groote vermeerderinge vande pijne vanden droevighen Mavorix. Die hieromme soo deerlick bestonde te clagen dat Palmerijn met bermherticheyt beweecht worde, ende, denckende op zijn Polinarde, aenschoude hy soo neerstelick haer wel ghelijckende Ardemire dat deselve princesse, de stralen van zijne lonckende oochskens met haer ghesichte ontmoetende, dochte van [P3ra] hem soo vuyrichlijcken bemint te worden als sy hem een goede affectie toedroege, waeromse vuyrichlic bestonde te suchten, willende haer nichte aenspreken, mogelijck om hem te prijsen. Maer nauwelijcx en haddese twee oft drie reysen heuren aessem verhaelt oft den ridder Palmerijn trad by Mavorix ende nam hem de croone so lichtelick vant hooft als oftse daer maer simpelijck op geset ende niet betovert en hadde gheweest,
’t welck terstonts alle de pijne te niete dede vanden jongen prince. Die hierom voor Palmerijn te voete viel ende seyde: “Och alder edelste ridder, ghebenedijt sy de ure dat ghy gheboren zijt! O mijn heere, verseeckert u vryelijc dat ghy van alle mijne onderdaenen, rijckdommen ende goederen macht hebt te ordineeren oft ghy daer van natuerlicken heere waert.”

’t Welck hy noch niet al uyt gheseyt en hadde oft Palmerijn, siende dat een soo grooten heere sich voor hem also verootmoedichde, hief hem courtoyselijck op ende stelde hem wederomme in zijnen stoel ende presenteerde de croone daer naer aen den soudaen Maulicus, die tot hem seyde: “Heer ridder, wy bedancken u seere vande gifte die ghy ons doet, u beloovende op geloove van prince dat wijse in onse schadtcamer sullen doen bewaren tot een eeuwich teycken van in ons hof geconverseert te hebben den allerghetrousten ridder des gheheelen aertbodems. Ende in recompensie van dien schencken wy u dese stadt met alle zijne toebehooren, daer van wy u morghen in de possessie sullen doen stellen, biddende den almachtigen godt ende zijnen propheet Mahumet te willen ghelieven u de spraecke wederomme te verleenen, want ick sweer heuren hooghen ende onsterffelijcken naem dat wy u een vande hoochste heeren sullen [P3rb] maecken van alle onse coninckrijcken!”

Waer van Palmerijn den soudaen bedanck[t]en ende deur een goede gratie met het hooft betoonde dat hy gheen stadt noch casteel van hem en begeerde noch weerdich en was, maer dat hy voor ghenoechsaem faveur hielde van by hem onder tghetal van zijne dienaren ontfanghen te wesen. Nochtans moste hy deur langhe quellinghe veele rijcke presenten van den prince Mavorix ontfanghen.

Hoe Palmerijn de prins Mavorix van de brandende kroon verloste. Dat 72 kapittel.

De volgende dag nadat Mavorix binnen Calfa gearriveerd was ging de sultan met zijn vrouwe Lethea, haar dochter Archidiane en haar nicht Ardemire met noch veel meer andere prinsen, prinsessen en jonkvrouwen in de zaal van het paleis, alwaar ze Mavorix vergezelschapt met honderd van zijn ridders kwam vertonen zijn brandend hoofd waarvan zij alle zeer verwonderd werden, vooral de sultan, die alle zijn heren en ridders beval te proberen of zij Mavorix [P2vb] uit zijn lijden zouden kunnen verlossen. Om welk bevel de broeder van Ardemire hem in het eerste bij de betoverde prins voegde en zijn gezicht op Archidiane om de liefde waarvan hij in het hof gekomen was sloeg en, zei hij: “Mijn heer, na dat ik de professie in de liefde begon te hebben en is de enige meesteres van mijn hart, bij mijn weten, van mij geen ongelijk geschiedt!”

En hiermee bestond hij de kroon naar alle vermogen te trekken, maar zo dikwijls als hij trok vermeerderde ook de opslaande vlam uit Mavorix hoofd, gelijk of men telkens een hand vol buskruit in het vuur geworpen had. Waarom de prins zeer luid bestond te roepen: “O heer ridder, laat af, laat af! Indien ik door ontrouw kon genezen zo geloof ik dat gij mijn vertroosting zou zijn. Och, door geweld mag je de kracht niet krijgen om mijn kwelling te eindigen, maar veel eer door getrouwheid, gedienstigheid, naarstige vervolging, lieve woorden, waarneming der tijd en andere diergelijke zaken die in de liefde vereist worden.

Van welke woorden deze minnaar meer beschaamd werd dan een jonge dochter die men tot verandering van een vrouwe verzoekt en zette zich onder de andere heren en ridders die alle tezamen, om kort te spreken, niet beter gebeurde en tot grote vermeerdering van de pijne van de droevige Mavorix. Die hierom zo deerlijk bestond te klagen dat Palmerijn met barmhartigheid bewogen werd end dacht op zijn Polinarde aanschouwde hij zo naarstig de haar goed gelijkende Ardemire zodat die prinses de stralen van zijne lonkende oogjes met haar gezicht ontmoete en dacht van [P3ra] hem zo vurig bemind te worden als zij hem een goede affectie toedroeg, waarom ze vurig bestond te zuchten en wilde haar nicht aanspreken, mogelijk om hem te prijzen. Maar nauwelijks had ze twee of drie keer haar adem verhaald of de ridder Palmerijn trad bij Mavorix en nam hem de kroon zo licht van het hoofd alsof ze daar maar simpel op gezet en niet betoverd was geweest wat terstond alle pijn te niet deed van de jonge prins. Die hierom voor Palmerijn te voet viel en zei: “Och aller edelste ridder, gezegend is het uur dat gij geboren bent! O mijn heer verzeker u vrij dat gij van al mijn onderdanen, rijkdommen en goederen macht hebt te ordineren of gij daarvan natuurlijke heer was.”

Wat hij noch niet geheel uit gezegd had of Palmerijn die zag dat een zo grote heer zich voor hem alzo verootmoedigde hief hem hoffelijk en stelde hem wederom in zijn stoel en presenteerde de kroon daarna aan de sultan Maulicus die tot hem zei: “Heer ridder, wij bedanken u zeer van de gift die gij ons doet, u beloven op geloof van prins dat wij het in onze schatkamer zullen doen bewaren tot een eeuwig teken van in ons hof geconverseerd te hebben de allertrouwste ridder dr gehele aardbodem. In vergoeding van dien schenken wij u deze stad met al zijn toebehoren waarvan wij u morgen in de possessie zullen doen stellen en bidden de almachtige god en zijn profeet Mohammed te willen gelieven u de spraak wederom te verlenen, want ik zweer zijn hoge en onsterfelijke naam dat wij u een van de hoogste heren zullen [P3rb] maken van alle onze koninkrijken!”

Waarvan Palmerijn de sultan bedankte en door een goede gratie met het hoofd betoonde dat hij geen stad noch kasteel van hem begeerde noch waardig was, maar dat hij voor voldoende gunst hield van bij hem onder het getal van zijne dienaren ontvangen te wezen. Nochtans moest hij door lange kwelling vele rijke presenten van de prins Mavorix ontvangen.

Hoe de seer schoone Ardemire van groote liefde ende spijte storf. Het .LXXIIJ. capittel.

De twee princessen, Archidiane ende Ardemire, waeren boven maten seer blijde om dat Palmerijn de eere van de avontureuse croone vercreghen hadde, deur dien dat een yeghelijck van haer achten hem sulcken geluck om zijne ghetrouwe liefde tot heurluyden ghevolcht te zijn. Waer over sy den stommen Ridder van dier tijt af also bestonden te beminnen datse geene geneuchte meer en namen als int hanteren van zijnen presentie of int overpeysen van zijne deucht ende schoonheyt, die Archidiane altijts so seer inden geest lach dat sy in haer selfs seyde: “Och heer ridder, indien in my alsoo groote schoonheydt waer als ick in u bevinde, soo souden wy twee d’alderperfecste minnaers zijn die de hemelsche schickinge, regeerende over de menschelijcke geneychelijckheyden, tot noch toe deur een lieffelijcke verbintenisse te samen ghevoecht heeft.”

Ende gelijck dickwils gebeurt tusschen twee persoonen een dinck naerjaeghende, [P3va] creech Archidiane so grote jaloursie op haer nichte Ardemire datse heur de gewoonelicke teyckenen des goetwillichheyts niet meer en bewees, maer meynde heur soo moeyelick te vallen datse wederom tot heuren vader soude keeren. Maer sy en nam daer niet vele achts op om datse nieuwers op en practiseerde als hoese soude moghen vinden de gelegentheyt om Palmerijn de weldaden, streckende tot heure eyghen begheerten, te moghen bewijsen. Waer na heur de langhe verbeydinge so verdrietelic viel datse op eenen tijt, als Archidiane met twee van hare jonckvrouwen op een galerye quamen en[de] stonden, alleene inde camer ginck ende wierp haer aldaer van grooten rouwe op het bedde, diepelijck denckende hoese een gracieus antwoort soude moghen trecken van eenen stommen ridder. Den welcken terwijlen sy noch in dese fantasien was, als ghewoone zijnde ontrent sulcke tijt de princesse Archidiane te comen visiteren, oock inde camer quam, dat heur haestelijck dede opstaen. Ende de reverentie gedaen hebbende namse hem by de hant, ende doende hem neffens haer sitten schootse op hem haer brandent lieffelick gesichte, so vuyrichlick, dat de minste voncke daer van genoechsaem was om de claerheydt der onthoudinghe van d’aldercuyste personen meer te doen verdonckeren als de rechte tegenschouwinghe van de sonne, zijnde int teycken vande leeuwe, een onsterck ooghe soude connen verduysteren, ’t welck sy niet lange en volherde oft sy trock oock eenen schoonen dyamant van haeren vinger ende stackse aen zijn hant, tot hem segghende: “Och, eenich onderhoutsel van mijn leven ende solaes van mijnen geest, nadien de goden de plaetse, den tijt ende de gelegentheyt my toelaten, ende de liefde my be[P3vb]dwingt u te kennen te gheven ’t gene ick anders niet en soude dencken, soo doet my doch bermherticheyt mijn eenighe vreuchde,” seydese, hem een lieffelick cusken ghevende, “consenteerende dat ick mach ghenieten de behaghelicke weldaet sonder de welcke mijn ziele in een geduyrich torment staet.”

Ende hier met vielse hem om den hals, sulcke manieren toonende dat eenen plompen lantman wel soude hebben connen mercken watse met sulcke weldaet wilde seggen. Maer den gheest van een yder heeft zijn sonderlinghe saecken, waer op hy zijne verkiesinge ende minne stelt, ende daer van inde presentie dicwils so vast de figure inde memorie prent dat d’absentie zijne liefde niet can doen vergaen ofte verminderen, ’t welc Palmerijn betoonde in hem warachtich te zijn, want de liefde tot zijn beminde Polinarde was in hem so groot dat hy Ardemire haer begheerte gheensins en conde consenteren, maer volchde ’t exempel van den cuysschen Joseph, refuserende den luxurieusen wille van Sephira, ende uyt haren armen springhende ghinck hy haestelijck uyt de camer, segghende in hem selfs: “Och, Polinarde, mijne ghetrouwicheyt is also groot dat den aertbodem hem veel eer soude connen verheffen int hoechste der hemelen als ick mijn gelofte t’uwaerts soude mogen breken.”

Ende meynde daer met voortaen te gaen, maer de princesse Archidiane, die Ardemire voor ende hem nae inde camer hadde sien gaen, was heur, moghelijck eenich quaet vermoeden crijgende, gevolcht soo datse deur een cleyne rete al ghesien ende ghehoort hadde wat tusschen hem ende de princesse gepasseert was. Ende achter de deure staende, riepse Palmerijn wederom, die, van sulcken roep seer verschrickt zijnde, van heur wederomme inde camer gheleyt wor[P4ra]de, alwaerse in de presentie van de beschaemde Ardemire tot hem seyde: “Niet sonder groote oorsaecke, edel ridder, hebdy de brandende croone van Mavorix’ hooft moghen nemen, want uwe getrouwicheyt, die sy meynde tot haer, Archidiane, te strecken, is veel grooter als d’onbeschaemtheyt van d’oncuysse Ardemire. Maer ick sal maecken dat haer straffe niet weyniger en sal zijn als hare misdaet verdient!”

Om welcke gramme woorden Palmerijn heur te voeten viel ende deur teyckenen aen heur versochte datse de princesse dese saecke soude willen vergeven ende secreet houden, ’t welc sy hem, als den genen diese alleen ’t meeste begheerde te behagen, niet en conde weygheren, maer dede hem vande consenteringhe van dien vaste ghelofte. De welcke hy so gheringhe niet ontfangen en hadde of hy vertroc hem van daer, latende heur alleene in de presentie van de bedructe Ardemire, tot de welcke sy seyde: “Ick en hadde noyt ghelooft dat soo lichtveerdighe stouticheydt vande mans aen te soecken soude hebben connen logeeren int herte van soo teeren joncvrouwe. Voorwaer, ’t is seer qualijck gherespecteert uwe hooge afcomste die ghy hier deur niet min onweerdich en zijt als voortaen de conversatie van uwe vrienden. Daeromme versiet u haestelijck uyt mijn presentie, want ick in mijn gheselschap soo onbeschaemde personen niet en dencke te lijden!”

Op welcke injurien de beschaemde Ardemire deur grooten spijt van haer also bedrogen ende gerefuseert te vinden, niet een woort en conde antwoorden, maer heur ten lesten versterckende stontse op ende ginck sonder spreecken wes inden lusthof van Archidiane, niet veer van de camer gheleghen, om aldaer in eenicheyt te passeren heure droevige melancolie, die heur albereets soo veele [P4rb] swack ende benautheyts dede ghevoelen datse verscheyde wel rieckende bloemkens plucte om heuren gheest met den reuck van dien yet wes te conforteren.

Ende daer mede gaende, suchtende ende clagende, quam oock aldaer inden hof om de fantasieuse ghedachten van zijn liefde deur d’aenschouwinghe vande menigherhande excellente vruchten te doen vlieden eenen prince van des soudaens hof, die Ardemire boven maten seer beminde maer van heur altijts gherefuseert was worden, in hem selven seggende: “Eylacy, de hemelsche lichamen hebben een yegelijck haer sonderlinge crachten. Also sietmen de menschen ooc begaeft worden met verscheyden complexien ende begheerten, ende in ghelijcker voeghen moetense oock onderdanich zijn verscheyden staeten, want den eenen wort geboren om verheft ende in weerdicheyt, rijcdom ende gheluck ghestelt te wesen, ende den anderen om te zijn miserabel ende te leven in droefheydt, die mijnen ordinaraisen staet is. Maer ’t best is te vreden te wesen met ’t ghene daer niet teghens ghedaen en can worden ende de gheliefte vande goden willichlijcken te verdraghen. Daerom wil ic in mijn lijden volstandich zijn tot dat den hoogen godt Jupiter mijn pacientie verdriet ende Cupido beveelt te versachten den hertneckigen wille van mijn wreede alderliefste.”

Ende hier met keerde hy hem achter om een rosen hegge, alwaer hy sach staen de schone ende bedroefde Ardemire, die heur alsse hem sach incomen, aldaer verborghen hadde. Waerom hy zijnen hals uyt stack ghelijck den verwonderden haen, siende int schijnsel vande clare sonne over d’aerde passeren de schadouwe van eenen grooten vogel die over hem vliecht, ende ginck allengskens met den hoet inde handt ende de handen met de beenen [P4va] veerdich om de reverentie te doen tot de princesse aen. Ende siende datse in haer witte handekens hadde so schoonen busselken van bloemen vraechde hy met een bevende stemme ende een seer courtoyse maniere d’oorsaken van haer droevige facie, ende watse in haer delicate handekens droech. “De figuyre van mijn droefheden,” antwoorde de princesse, “want also dese sachte zijde seer hart te samen hout gebonden alle dese soorten van bloemen, alsoo houdt den bant vande gheneuchelicke liefde in my gebonden alle soorten van pijnen.”

“Maer dese bloemen,” seyde den prince, “verdorren seer haest ende de pijne van de oprechte liefde duert altoos.”

“Ick beken seer wel,” antwoorde de princesse, “dat dese bloemen wel haest verdorren, maer d’aerde die haer moeder is, brenght alle dagen ooc wederom nieuwe voort in hare plaetse. Also geschiet oock inde minne, want als een pijne ons verlaet so toont haer de liefde seer vruchtbaer om in plaetse van dien twee anderen te baren.”

“Maer sulcke nieuwe voortbrenginge van bloemen en zijn niet in uwen bant, mevrouwe,” seyde den prince.

“Gelijc dese zijde,” antwoorde de princesse, “die dit busgen bloemen by een hout, can dienen tot de bindinge van menigerhande busselkens, d’een nae d’ander, also dient den bant der liefde altijts om te binden alle de nieuwe droefheden die deur haer geboren worden.”

“Och, edel princesse,” repliceerde den prince, “dese bloemen zijn van seer soeten ende behagelicken reucke, maer d’amoureuse pijnen zijn van wreeden gevoelen. Hoe mogen dan dese soete bloemkens geleecken worden by so droevige quellingen?”

“Alle saken goet of quaet,” seyde de princesse, “behagelick oft verdrietelijc, voortcommende vande beminde persone, wordt altijt int goede genomen vanden minnaer, die nemmermeer voor pijne en [P4vb] reeckent de pijne die hy lijdt om zijn alderliefste, waer van hem de gedachten duncken veel soeter te zijn als de soeticheydt van dese bloemkens.”

Ende hier met quamen heur jonckvrouwen heur soecken, vande welcke sy in heur bedde begheerde gebrocht te wesen, seggende datse heur qualic gevoelde, ’t welc heur staetjofvrouwen obedieerden. Die sy daer naer uyte camer dede gaen onder ’t dexel van yet wes te willen rusten, maer ’t was om heur selven so veel te meer te quellen, singende dit navolgende droevelijck liedt:

Och Venus, vander minne goddinne, In desperate sinne

Hout ghy my sonder eenighe ghenade,
Noch uwen sone, die op my heeft doen dalen

Zijn blinde stralen,
En tracteert my ooc met geen weldade.

Daerom sal ic, als in Meander de witte swane Geeft te verstane

Met een deerlick gesanck haren doot, U met droefheyt brenghen aen dach,

Deur mijn gheclach,
Mijns liefste wreetheyt, boven maten groot.

U lijden, ’t welck my sonder cesseren Gaet tormenteren,

Comt deur een schoonheyt fier, Maer dat mijn hert sucht en treurt,

’t Welck altijts duert,
Daelt van mijn volstandicheyt singulier.

De begheerte die in my domineert En niet en cesseert,

My veel meer als Biblis maect miserabel. En ’t lijden, ’t welck my is aenstaende,

Is te boven gaende
’t Verdriet van Cauno lamentabel.

Biblis dickwils deviseerde

En hanteerde

Met haren minnaer nae behaghen, Maer desen en wil niet alleen,

Eylacy neen,
[P5ra] Mijn lijden een ooghenblick verjagen.

Waer deur ic, erbermelicke creatuyre,

Nootelick besuyre

’t Sware lijden, ’t welck ick niet en can ghenesen,

Soo dat my langher en staet te hoopen niet,

Maer eyndigen, siet,
’t Leven moet mijns torments remedie wesen.

Want dese passie presente, Seer vehemente,

Is so vol van erbermelick discoort, Dat ick wel mach lamenteren,

Sonder simuleren,
Van te zijn ghebracht ter werelt voort.

Och mijn lijden, indien ghy hebt de machte Met de crachte

Vanden pijl des doots te doen present,
So wilt my, eylacy, doch laten verwerven

Het behaechlick sterven
Om de quelling mijns levens te maken een ent.

Om dat my ’t leven niet en is als een mishaging

Met een beclaging

Die my van alle geneuchte doet maken verdriet,

So dat ick, ellendighe princesse,

Tot mijn selfs intresse
Om getrouwe liefde moet sterven, siet.

O Venus, mijn ziele en can noch deur ’t groot torment

Van u vlam vehement

Uut ’t aertsch gevanckenis niet worden gescheyden.
Daerom moet ick vander natueren tribuytvorderer ghemeyn

Roovende groot en cleyn
Van swerelts miserie teynde verbeyde

Comt daerom, o ghy dienaer van den hoogen god,

Ontfanct tgebot,

En wilt uwen pijl te mywerts verwecken!

Och, ghy drie joncvrouwen, bleeck en vael,

Gesusteren fatael,
Comt my doch uyt dese miserabelheden trecken.

Comt o doot, sonder langer verbeyden, Om te scheyden

’t Lichaem van de ziel en neemt niet langer uytstel! [P5rb]

Comt, bid ick u te deser uren,

Laet my besueren
Niet u torment lancksaem maer snel.

Hier met adieu. Wilt u alle wachten, siet,

Voor ghelijck verdriet

Van de ellendige Ardemire, seer doloreus.

Siet hier hoet torment des doots te verdragen

Is een behagen
By te zijn alleen oprecht amoreus.

Hier met wildese bestaen te schreyen om haer benaude hert yet wes te verlichten, maer de vyerige droefheyt besloot den pas ende en wilde niet lijden dat de tranen opstegen tot in hare oogen, maer met een bevende stemme seydese: “O doot, doet my bermherticheydt ende eyndicht mijn deerlicke miserie met het eynde van mijn leven!”

Ende gaf daer met soo swaren sucht dat den prince die heur uyten hof gevolcht was ende voor de camer ginck wanderen ’t selve hoorde. Weshalven hy haestelic tot haer liep wes inde camer, alwaer hy seer verschrict worde, siende ’t aensicht van zijn alderliefste, eertijts schoon ende gracieus, alsdoen gelijcken de verveerlicke figuyre vande desperatie, niewers op fantaserende als hoese haer selven van ’t leven soude mogen beroven, want grijpende een mes meyndese een moort te volbrengen over heur eygen persone. Maer siet, terwijle sy den erm ophefte om sulcken wreeden feyt te eyndigen ende den prince tot haer liep om ’t selve te beletten wertse so seer gedruckt met de spijt over ’t refuys van Palmerijn ende de begangene schaemte met het torment van die noch brandende passie der liefde dat heur de hertader borste, waer over sy ’t mes sonder heur te quetsen uyt de hant liet vallen om dat ’t b[l]oet deur de berstinge vande selve adere also vloeyden deur alle de conduyten van haer lichaem dattet alle de levendich [h]oudende geesten verstickte, ’t welck heur zile dede verlaten haer aertsche logement om te [P5va] gaen soecken een ander woninge int doncker foreest der desperaten. Dat by den prince so haest niet gesien en wort oft hy worp zijnen hoet tegen d’aerde ende troc ’t hayr uyt zijn hooft, seggende: “Ha, ghy wreede hemelen, die in[fl]ueert de begeerten der menschen ende haer met inclinatie bedwingt te volgen de liefde, waer om en bedwongt ghy ooc niet de Fortuyne, op datse haer veranderde in eenige compassie tegens my?!”

Ende siende dat zijn alderliefste bleeck ende stijf worde en[de] d’oogen toesloot, seyde hy: “O licht van mijne oogen, d’absentie van uwen deurluchtigen geest doet de mijne eclipseren.”

Ende in zijn rechterhant genomen hebbende ’t mes daer met de princesse haer selfs meynde te dooden, sloot hy ooc zijn oogen ende vervolchde zijn propoost aldus: “O ellendige oogen, salich zijnse die sonder licht dwalen in dese droevige werelt, om niet te sien alsulcke tegenspoeden als van mijn fortuyne de wreetheyt die alle andere wreetheyt wreedelijcken soude pijnigen, ende my doet wenschen na de soete doot. Have der ellendiger ende helle vande geluckigen, want daer geen ander remedie en is als dat de leste ure mijns levens d’eerste moet zijn vande eyndinge mijnder martelisatie.”

Ende hier mede opende hy met het voorseyde mes zijn desperaet herte soo dat zijn bloet noch heet uyt zijn lichaem liep op de vloer daer hy lach voor ’t bedde vande doode princesse, als een van hare jofvrouwen by geval inde camer quam, ende siende dit droevich specktakel liepse wederom uyt, gevende so luyden creet dat Archidiane met haere jonckvrouwen daer over grootelijcx verschrickt wordende, al te samen liepen tot de stichters van dese droevige tragedie. Waer over ’t rumoer so groot wort deur ’t geheel palleys datter niet en bleef noch vrouwe noch joncvrouwe noch rid[P5vb]der noch prince noch dienaer oft sy liepen alle aenschouwen ’t ongeluck van Ardemire ende den prince. ’t Welck soo grooten getier maeckte deur ’t schreyen ende crijten vande vrouwen ende clagen vande mannen dat het scheen ’t hof van binnen ghebrandt te hebben. Ende om te weten de oorsaecke des doodts vande princesse dedemen heur by eenige vrouwen besien, de welcke aen heur van buyten geen letsel bevindende ende voelende datse noch warm was, meynden datse maer uyt haer selven hadde geweest, waeromme sy haer haestelick edick wilden doen riecken ende cout water int aensicht werpen. Dan siende dat het selve niet en profiteerde, hieldense heur een claer spiegel voor de mont om te sien of noch eenighen aessem uyt haer mochte comen. Maer ’t was al te vergeefs, want haer ziele was op een ander plaetse besich, mogelijck om ’t overvaersghelt te betalen aen Charon, veerman vande helsche vloeden. Waerom den soudaen voorts dede volbrengen de pompe van hare begraeffenisse, waer toe hy dede oprechten een seer heerlijc graft in een ronde forme, waer van men ’t overwulfsel geheel vergulde ende setten op twaelf columnen van albaster, d’alderhoochste diemen ghesien hadde nae den tijt van den eersten coninc van Griecken. Maer hy en conde in geender manieren bedencken d’oorsaecke van haren doodt, dan hielt voorseecker dat den dooden prince haer soude hebben willen vercrachtighen, ende datse heur daer teghen also te weer gestelt hadde dat deur fortse heure hertadere, daer van hy de breeckinghe deur de visitatie vande medicijnmeesters naederhandt vernomen hadde, geborsten was, ende dat hy hem daer na deur desperaetheyt selfs omgebracht mochte hebben. Waer over hy in sulcke toornicheydt viel dat [P6ra] hy ’t doode lichaem vanden selven prince condemneerde opentlick ’t hooft afgheslaghen te worden, tot grooten rou ende schande van alle zijne vrienden, doende hem alsoo nae zijnen doot straffen om de misdaet die hy begaen soude hebben aen de gene, om wiens getrouwe liefde hy hem selven ’t leven benomen hadde. Hoewel dat Palmerijn ende Archidiane wel vermoeden, maer in geender manieren en dorsten openbaeren d’oorsaecke vanden haestigen doot der princesse, wiens broeder Guilharan daer van sy aldaer int hof ghebrocht was, wederom met alle heur ende zijn hofghesin nae heur beyder vader, den coninck van Armenien keerden, nae datse heur eenen langen tijdt beschreyt hadden.

Hoe de zeer mooie Ardemire van grote liefde en spijt stierf. Het73 kapittel.

De twee prinsessen, Archidiane en Ardemire, waren bovenmate zeer blijde om dat Palmerijn de eer van de avontuurlijke kroon verkregen had door dien dat iedereen van ze achtte hem zulk geluk om zijn getrouwe liefde tot ze gevolgd te zijn. Waardoor zij de stomme ridder van die tijd af alzo bestonden te beminnen dat ze geen genoegens meer namen als in het hanteren van zijn presentie of in het overpeinzen van zijn deugd en schoonheid die Archidiane altijd zo zeer in de geest lag dat zij in zichzelf zei: “Och heer ridder, indien in mij alzo grote schoonheid was als ik in u bevind zo zouden wij twee de aller perfectste minnaars zijn die de hemelse schikking en regeren over de menselijke genoeglijkheden die, tot noch toe door een liefelijke verbintenis tezamen gevoegd heeft.”

En gelijk dikwijls gebeurt tussen twee personen een ding najagen [P3v] kreeg Archidiane zo grote jalousie op haar nicht Ardemire dat ze zich de gewoonlijke tekens van goedwilligheid niet meer bewees, maar meende haar zo moeilijk te vallen dat ze wederom tot haar vader zou keren. Maar zij nam daar niet vele acht op omdat ze nergens op praktiseerde dan hoe ze zou mogen vinden de gelegenheid om Palmerijn de weldaden die strekten tot hun eigen begeerten te mogen bewijzen. Waarna ze met lang wachten zo verdrietig viel dat ze op een tijd toen Archidiane met twee van haar jonkvrouwen op een galerij kwamen en stonden alleen in de kamer ging en wierp zich aldaar van grote rouw op het bed en diep dacht hoe ze een gracieus antwoord zou mogen trekken van een stomme ridder. Die terwijl zij noch in deze fantasie was als gewoon te zijn omtrent zulke tijd de prinses Archidiane te komen visiteren ook in de kamer kwam dat haar haastig liet opstaan. Toen hij de reverentie gedaan had nam ze hem bij de hand en liet hem nevens haar zitten schoot ze op hem haar brandend liefelijk gezicht zo vurig dat de minste vonk daarvan voldoende was om de helderheid der onthouding van de aller kuiste personen meer te doen verdonkeren dan de rechte aanschouwing van de zon die was in het teken van de leeuw een zwak oog zou kunnen verduisteren, wat zij niet lang volharde of zij trok ook een mooie diamant van haar vinger en stak die aan zijn hand en, tot hem zeg: “Och, enig onderhoud van mijn leven en solaas van mijn geest, nadien de goden de plaats, de tijd en de gelegenheid mij toelaten en de liefde mij bedwingt [P3vb] u te kennen te geven hetgeen ik anders niet zou denken, zo doe mij toch barmhartigheid mijn enige vreugde,” zei ze en hem een liefelijk kusje gaf, “consenteer dat ik mag genieten de behaaglijke weldaad zonder die mijn ziel in een gedurige kwelling staat.”

E hiermee viel ze hem om de hals, en toonde zulke manieren dat een plompe landman wel zou hebben kunnen merken wat ze met zulke weldaad wilde zeggen. Maar de geest van iedereen heeft zijn bijzondere zaken waarop het zijn verkiezing en minne stelt en daarvan in de presentie dikwijls zo vast de figuur in de memorie prent dat de absentie van zijn liefde niet kan doen vergaan of verminderen, wat Palmerijn betoonde in hem waar te zijn want de liefde tot zijn beminde Polinarde was in hem zo groot dat hij Ardemire haar begeerte geenszins kon consenteren, maar volgde ’t voorbeeld van de kuise Jozef en weigerde de wulpse wil van Sephira en uit haar armen sprong ging hij haastig uit de kamer en zei in zichzelf: “Och, Polinarde, mijn getrouwheid is alzo groot dat de aardbodem zich veel eerder zou kunnen verheffen in het hoogste der hemelen als ik mijn gelofte tot u waart zou mogen breken.”

En meende daarmee voortaan te gaan, maar de prinses Archidiane die Ardemire voor en hem na in de kamer had zien gaan haar die mogelijk enig kwaad vermoeden kreeg gevolgd zo dat ze door een kleine reet alles gezien en gehoord had wat tussen hem en de prinses gepasseerd was. Ze stond achter de deur en riep Palmerijn wederom die, van zulk roep zeer geschrokken was, van haar wederom in de kamer geleid werd [P4ra] alwaar ze in de presentie van de beschaamde Ardemire tot hem zei: “Niet zonder grote oorzaak, edele ridder, heb je de brandende kroon van Mavorix’ hoofd mogen nemen, want uw trouwheid die zij meende tot haar, Archidiane, te strekken is veel groter als de onbeschaamdheid van de onkuise Ardemire. Maar ik zal maken dat haar straf niet minder zal zijn als haar misdaad verdient!”

Om die gramme woorden Palmerijn haar te voeten viel en door tekens aan haar verzocht dat ze de prinses deze zaak zou willen vergeven en geheimhouden wat zij hem, als diegene die ze alleen ’t meeste begeerde te behagen, niet kon weigeren, maar deed hem van de consenteren van die vaste belofte. Die hij zo gauw niet ontvangen en had of hij vertrok hem van daar en liet haar alleen in de presentie van de bedroefde Ardemire tot die zij zei: “Ik had nooit geloofd dat zo lichtvaardige stoutheid van de mannen aan te zoeken zou hebben kunnen logeren in het hart van zo tere jonkvrouw. Voorwaar, ’t is zeer kwalijk gerespecteerd uw hoge afkomst die gij hierdoor niet minder onwaardig bent als voortaan de conversatie van uw vrienden. Daarom vertrek u haastig uit mijn presentie want ik kan in mijn gezelschap zo’n onbeschaamde persoon niet denk te lijden!”

Op welke beschadiging de beschaamde Ardemire door grote spijt van haar alzo bedrogen en geweigerd te vinden geen woord kon antwoorden, maar zich tenslotte versterkte stond ze op en ging zonder spreken in de lusthof van Archidiane, niet ver van de kamer gelegen, om aldaar in eenheid te passeren de droevige melancholie die haar al gereed zo veel [P4rb] zwakte en benauwdheid liet voelen dat ze verscheidene goed ruikend bloempjes plukte om haar geest met de reuk van dien iets te verbeteren.

End hiermee ging ze zuchtend en klagend en kwam ook aldaar in het hof om de fantasie gedachten van zijn liefde door het aanschouwen van de menigerhande excellente vruchten te doen vlieden een prins van de sultans hof die Ardemire bovenmate zeer beminde maar van haar altijd geweigerd was geworden in zichzelf en zei: “Helaas, bij de hemelse lichamen heeft iedereen zijn bijzondere krachten. Alzo ziet men de mensen ook begaafd worden met verscheiden complexen en begeerten en in gelijke voege moeten ze ook onderdanig zijn verscheiden staten, want de een werd geboren om verheven en in waardigheid, rijkdom en geluk gesteld te wezen en de andere om te zijn miserabel te leven in droefheid wat mijn ordinaire staat is. Maar ’t best is tevreden te wezen met hetgeen daar niets tegen gedaan kan worden en het gelieven van de goden gewillig te verdragen. Daarom wil ik in mijn lijden standvastig zijn tot dat de hoge god Jupiter mijn geduldig verdriet en Cupido beveelt te verzachten de hardnekkige will van mijn wrede allerliefste.”

En hiermee keerde hij hem achterom een rozenhaag alwaar hij zag staan de schone en bedroefde Ardemire die zich toen ze zag binnenkomen aldaar verborgen had. Waarom hij zijn hals uitstak gelijk de verwonderden haan en zag in het schijnsel van de heldere zon over de aarde passeren de schaduw van een groten vogel die over hem vloog en ging allengskens met de hoed in de hand en de handen met de benen [P4va] klaar om de reverentie te doen tot de prinses aan. Hij zag dat ze in haar witte handjes had zo’n mooi bosje van bloemen en vroeg hij met een bevende stem en een zeer hoffelijke manier deo oorzaken van haar droevige gezicht en wat ze in haar delicate handjes droeg. “De figuur van mijn droefheden,” antwoorde de prinses, “want alzo deze zachte zijde zeer hart tezamen houdt gebonden al deze soorten van bloemen, alzo houdt de band van de genoeglijke liefde in mij gebonden alle soorten van pijnen.”

“Maar deze bloemen,” zei de prins, “verdorren zeer gauw en de pijn van de oprechte liefde duurt altijd.”

“Ik beken zeer goed,” antwoorde de prinses, “dat deze bloemen wel gauw verdorren, maar de aarde die haar moeder is, brengt alle dagen ook wederom nieuwe voort in zijn plaats. Alzo geschiedt ook in der minne, want als een pijne ons verlaat zo toont zich de liefde zeer vruchtbaar om in plaats van die twee anderen te baren.”

“Maar zulke nieuwe voortbrenging van bloemen zijn niet in uw band, mevrouw,” zei de prins.

“Gelijk deze zijde,” antwoorde de prinses, “die dit bosje bloemen bijeenhoudt kan dienen tot de binding van menigerhande bosjes, de een na de ander, alzo dient de bant der liefde altijd om te binden alle de nieuwe droefheden die door haar geboren worden.”

“Och, edel prinses,” repliceerde de prins, “deze bloemen zijn van zeer zoete en behaaglijke reuk, maar de amoureuze pijnen zijn van wreed gevoel. Hoe mogen dan deze zoete bloempjes vergeleken worden bij zo droevige kwellingen?”

“Alle zaken goed of kwaad,” zei de prinses, “behaaglijk of verdrietig, komen voort van de beminde persoon en wordt altijd in het goede genomen van de minnaar die nimmermeer voor pijn [P4vb] rekent de pijn die hij lijdt om zijn allerliefste, waarvan hem de gedachten denken veel zoeter te zijn dan de zoetheid van deze bloempjes.”

En hiermee kwamen haar jonkvrouwen haar zoeken waarvan zij in haar bed begeerde gebracht te wezen en zei dat ze zich kwalijk gevoelde, wat haar staatjuffrouwen gehoorzaamden. Die zij daarna uit de kamer liet gaan onder ’t deksel van iets te willen rusten, maar ’t was om zichzelf zo veel te meer te kwellen en zong dit navolgende droevige lied:

Och Venus, van de minnegodin,

In desperate zin

Houdt gij mij zonder enige genade,
Noch uw zoon, die op mij heeft doen dalen

Zijn blinde stralen,
En behandelt mij ook met geen weldaden.

Daarom zal ik, als in Meander de witte zwaan

Geeft te verstaan

Met een deerlijk gezang haar dood,

U met droefheid brengen aan de dag,

Door mijn geklaag,
Mijns liefste wreedheid, bovenmate groot.

Uw lijden, wat mij zonder verminderen

Aat kwellen,

Komt door een schoonheid fier, maar dat mijn hert zucht en treurt,

Wat altijd duurt,
Daalt van mijn standvastigheid uitzonderlijk.

De begeerte die in mij domineert

En niet vermindert,

Mij veel meer dan Byblis maakt miserabel.

En ’t lijden, wat mij is aanstaande,

Is te boven gaande
’t Verdriet van Kaunus klachten.

Byblis dikwijls kouten

En hanteerde

Met haar minnaar na het behagen, maar deze wil niet alleen,

Helaas neen,
[P5ra] Mijn lijden een ogenblik verjagen.

Waardoor ik erbarmelijk creatuur,

Nootzakelijk bezuur

’t Zware lijden, wat ik niet kan genezen,

Zodat mij langer niet langer staat te hopen,

Maar eindigen, ziet,
’t Leven mot mijn kwelling remedie wezen.

Want deze passie presente, zeer onstuimige,

Is zo vol van erbarmelijke overeenkomst,

Dat ik wel mag klagen,

Zonder simuleren,
Van te zijn gebracht ter wereld voort.

Och mijn lijden, indien gij hebt de machte

Met de kracht

Van de pijl der dood te doen present,
Zo wil mij, helaas, toch laten verwerven

Het behaaglijk sterven
Om de kwelling van mijn levens te maken een einde.

Om dat mij ’t leven niet is dan een mishagen

Met een beklagen

Die mij van alle genoegens doet maken verdriet,

Zo dat ik, ellendige prinses,

Tot mijn eigen interesse
Om getrouwe liefde moet sterven, ziet.

O Venus, mijn ziel kan noch door de grote kwelling

Van uw vlam onstuimigheid

Uit de aardse gevangenis niet worden gescheiden.
Daarom mot dik van de natuur tribuut vorder algemeen

Berooft groot en klein
Van de werelds miserie ten einde wachten

Kom daarom, o gij dienaar van de hoge god,

Ontvang het gebod,

En wil uw pijl tot mij waart verwerken!

Och, gij drie jonkvrouwen, bleek en vaal,

Gezusters fataal,
Komt mij toch uit deze miserabelen trekken.

Kom o dood, zonder langer te wachten,

Om te scheiden

’t Lichaam van de ziel en neem niet langer uitstel! [P5rb]

Kom, bid ik u te deze uren,

Laat mij bezuren
Niet uw kwelling langzaam maar snel.

Hiermee adieu.

Wilt u alle wachten, ziet,

Voor gelijk verdriet

Van de ellendige Ardemire, zeer doloreus.

Ziet hier hoe de kwelling der dood verdragen

Is een behagen
Bij te zijn alleen oprecht amoureus.

Hiermee wilde ze bestaan te schreien om haar benauwde hart ietwat te verlichten, maar de vurige droefheid besloot de pas en n wilde niet lijden dat de tranen opstegen tot in haar ogen, maar met een bevende stem zei ze: “O dood, doe mij armhartigheid en eindig mijn deerlijke miserie met het einde van mijn leven!”

En gaf daarmee zo’n zware zucht dat de prins die har uit de hof gevolgd was en voor de kamer ging wandelen het zelf hoorde. Weshalve hij haastig tot haar liep tot in de kamer alwaar hij zeer geschrokken werd en zag ’t aanzicht van zijn allerliefste, eertijds mooi en gracieus, alstoen gelijken de vervaarlijke figuur van de desperaat die nergens fantaserende als hoe ze zichzelf van ’t leven zou mogen beroven, want ze greep een mes en meende een moord te volbrengen over haar eigen persoon. Maar ziet, terwijl zij de arm ophief om zulk wreed feit te eindigen en de prins tot haar liep om het zelf te beletten werd ze zo zeer gedrukt met de spijt over de weigering van Palmerijn en de begane schaamte met de kwelling van die noch brandende passie der liefde dat haar de hartader borst waardoor zij ’t mes zonder zich te kwetsen uit de hand liet vallen omdat ’t bloed door het barsten van die ader alzo vloeide door alle overdrachten van haar lichaam dat het alle levende houdende geesten verstikte, wat haar de ziel liet verlaten haar aardse logement om te [P5va] gaan zoeken een andere woning in het donkere bos der desperate. Dat bij de prins zo gauw niet gezien werd of hij wierp zijnen hoed tegen de aarde en trok het haar uit zijn hoofd en zei: “Ha, gij wrede hemelen, die beïnvloed de begeerten der mensen en ze met inclinatie bedwingt te volgen de liefde, waarom bedwong gij ook niet het Fortuin op dat ze zich veranderde in enige medelijden tegen mij?!”

En zag dat zijn allerliefste bleek en stijf werd en de ogen toesloot zei hij: “O licht van mijn ogen, de absentie van uw doorluchtige geest doet de mijne eclipseren.”

En had in zijn rechterhand genomen ’t mes waarmee de prinses zichzelf meende te doden sloot hij ook zijn ogen en vervolgde zijn opzet aldus: “O ellendige ogen, zalig zijn ze die zonder licht dwalen in deze droevige wereld om niet te zien al zulke tegenspoeden als van mijn fortuin de wreedheid die alle andere wreedheid wreed zou pijnigen en mij doet wensen naar de zoete dood. Have der ellendige en hel van de gelukkigen, want daar is geen ander remedie dan dat het laatste uur van mijn leven de eerste moet zijn van het eindigen van mijn marteling.”

En hiermee opende hij met het voorzegde mes zijn desperate hart zo dat zijn bloed noch heet uit zijn lichaam liep op de vloer daar hij lag voor ’t bed van de dode prinses toen een van haar juffrouwen bij toeval in de kamer kwam en zag dit droevig spektakel liep ze wederom uit en gaf zo’ n luide kreet dat Archidiane met haar jonkvrouwen daardoor zeer schrokken en alle tezamen liepen tot de stichters van deze droevige tragedie. Waardoor ’t rumoer zo groot werd door ’t geheel paleis dat er niet bleef noch vrouwe noch jonkvrouw noch ridder [P5vb] noch prins noch dienaar of zij liepen alle aanschouwen ’t ongeluk van Ardemire en de prins. Wat zo’ n groot getier maakte door ’t schreien en krijsen van de vrouwen en klagen van de mannen dat het scheen ’t hof van binnen verbrand te hebben. Om te weten de oorzaak der dood van de prinses liet men haar bij enige vrouwen bezien die aan haar van buiten geen letsel vonden en voelden dat ze noch warm was en meenden dat ze maar uit zichzelf had geweest, waarom zij ze zich haastig azijn wilden doen aanreiken en koud water in het aanzicht werpen. Dan zagen dat het zelf niet n profiteerde en hielden ze haar een heldere spiegel voor de mond om te zien of noch enige adem uit haar mocht komen. Maar ’t was al tevergeefs, want haar ziel was op een andere plaats bezig, mogelijk om ’t overvaar geld te betalen aan Charon, veerman van de helse vloeden. Waarom de sultan voorts liet volbrengen de pompeuze van haar begrafenis waartoe hij liet oprichten een zeer heerlijk graf in een ronde vorm waarvan men ’t overwelfsel geheel vergulde en zetten op twaalf kolommen van albaster, de allerhoogste die men gezien had na de tijd van de eerste koning van Grieken. Maar hij kon in geen manieren bedenken de oorzaak van haar dood, dan hield het voor zeker dat de dode prins haar zou hebben willen verkrachten en dat ze zich daartegen alzo te weer gesteld had dat door kracht de hartader daarvan hij het breken door de visitatie van de medicijnmeesters naderhand vernomen had, geborsten was en dat hij hem daarna door desperate zichzelf omgebracht mocht hebben. Waardoor hij in zulke toorn viel dat [P6ra] hij ’t dode lichaam van die prins verdoemde openbaar ’t hoofd afgeslagen te worden tot grote rouw en schande van alle zijn vrienden en liet hem alzo na zijn dood straffen om de misdaad die hij begaan zou hebben aan diegene om wiens getrouwe liefde hij zichzelf ’t leven benomen had. Hoewel dat Palmerijn en Archidiane wel vermoeden, maar in geen manieren durfden openbaren de oorzaak van de haastige dood der prinses wiens broeder Guilharan waarvan zij aldaar in het hof gebracht was wederom met al zijn hofhouding naar hun beider vader, de koning van Armenië keerden na dat ze haar een lange tijd beschreid hadden.

Hoe Archidiane haere liefde openbaerden aen den ridder Palmerijn. Het .LXXIIIJ. capittel.

Archidiane beweende oock wel yet wes den doodt van haer nichte Ardemire, maer stelde heur seer gheringhe te vreden om datse dochte van haer verlost zijnde, te beter te sullen mogen genieten de conversatie van Palmerijn. Wiens luchterhant sy, den eersten dach dat hy wederom in haer camer quam ende op een van zijn knyen voor haer sadt om de reverentie te doen, in heur rechterhant nam ende heuren luchteren arm hem om den hals leyde, segghende: “Mijnen ghetrouwen vrient, wat dunckt u van de grote verraderye die Ardemire wilde gebruycken tegens my, hare getrouwe nichte, die u also seer bemint datse de goden dagelijcx vuyrichlicken bidt [P6rb] om de ontbindinghe van uwe tonghe. Eylacy, mijn cleyn soet herteken, waerom en is u doch de stemme niet vergost op dat ic u verclarende mijn lieffelicke affectie, van u mochte ontfanghen een gracieus antwoort, in recompensie van soo veele weldaden, daer van icker een inde liefde d’aldergrootste achte, de welcke ick niet en twijffel oft uwe hooghe couragie sal die, alnu haer de gelegentheyt presenteert, aen my dorven onderstaen te versoecken.”

Tot wat eynde sulcke woorden strecten Palmerijn wel haest mercte, waerom hy in zijnen geest badt: “O Heer, wilt my doch helpen uyt dese sware temtatie!” Ende nemende twee van zijne vingeren wees hy met d’eene nae de princesse ende op den tweeden, die hy van de princesse hielde, wees hy met eenen anderen vinger dien hy eerst ghesteecken hadde nae zijn herte, daer van een ander meestersse te zijn hy met alsulcke teyckenen wilde bewijsen, ende hielt daer naer beyde zijne voeten te samen, waer met zijne meyninge was te seggen tot de selve zijne meestersse getrouwicheyt altijt so stantaftich te zijn als den eenen voet struyckelende den anderen veerdich is om die zijnen val te beschutten. Maer Archidiane mogelijc sulcke beduydinge niet wel verstaende, wilde hem een lieffelijck kusgen geven, dan Palmerijn toonde haer op staende voet een slappe hant, willende segghen dat hy in quade dispositie was. Waer aen de princesse wel bemerckte dat hy haer refuseerde, om ’t welc sy hem verliet ende seyde: “Ick mach wel sweeren by den hooghen propheet Mahumet dat desen stommen duyvel een lichaem aenghenomen heeft om my te tormenteren, nadien hy versmaet ’t ghene soo veel Arabische princen bycans desperatelijck vervolgen!”

Ende hier met gincse van grooten spijte op een coetse leggen, meer als hondertmael ’t hooft schuddende ende heur selven by ’t hayr treckende, waerom Palmerijn niet langer aldaer en dorste verblijven, vreesende deur zijne presentie haer tot meerder gramschap te verwecken. Maer ginck uyte camer, denckende hoet mogelijc was dat, aengesien de natuyrlicke beschaemtheyt van een jonge dochter, so groote onbeschaemde stouticheyt conde wesen in so teeren princesse, die hierentusschen haer bestonde te beclagen ende de aldergrootste vervloeckingen over hem dede diese bedencken conde, mede seggende: “Och almachtighe goden, hoe condy toelaten de groote ondanckbaerheyt van desen vileynen stommen, die ick van der doot verlost, inde gratie van mijn vader gestelt ende meer eeren aengedaen heb als mijnen eyghen broeder!? Maer, o ghy vileyne creatuere, ick beloove u noch berou te sullen doen hebben van uwe ondanckbaerheydt!”

Ende hier met namse vastelijck voor heur aen hem te wreecken. Dan d’eerste reyse datse hem wederom ontmoete, dochte hy heur te wesen so geneuchelic, schoon ende gracieus dat sy hem om stervens wille
’t geringste leet niet en soude hebben toe wenschen connen, maer beminde hem veel meer als van te voren, hoewel datse hem van die tijdt af veel straffer gesichte toonde alsse plachte, denckende dat hy deur vrese soude volbrengen daer toe de liefde, die nochtans veel meer vermach, hem niet en hadde connen bedwinghen. Maer al geveynsdense haer ’t beste datse mochte, so en condese heur lonckende oochskens nochtans niet onthouden van Palmerijn wel te doen mercken dat sulcke doorne struycken van soo straffen gesichte niet en conden wassen sonder voort te brenghen eenige welrieckende rooskens van ammoureuse straeltgens.

Hoe Archidiane haar liefde openbaarden aan de ridder Palmerijn. Het 74 kapittel.

Archidiane beweende ook wel ietwat de dood van haar nicht Ardemire, maar stelde zich zeer gauw tevreden omdat ze dacht van haar verlost zijnde en te beter te zullen mogen genieten de conversatie van Palmerijn. Wiens linkerhand zij, de eersten dag dat hij wederom in haar kamer kwam en op een van zijn knieën voor haar zat om de reverentie te doen in heur rechterhand nam en haar linkerarm hem om de hals legde en zei: “Mijn getrouwe vriend, wat dunkt u van het grote verraad die Ardemire wilde gebruiken tegens mij, haar getrouwe nicht, die u alzo zeer bemint dat ze de goden dagelijks vurig bidt [P6rb] om de ontbinding van uw tong. Helaas, mijn kleine lieve hartje, waarom n is u toch de stem niet vergund op dat ik u verklaar mijn liefelijke affectie van u mocht ontvangen een gracieus antwoord in vergoeding van zo vele weldaden waarvan ik er een in de liefde de allergrootst acht die ik niet twijfel of uw hoge moed zal die, al nu zich de gelegenheid presenteert, aan mij durven onderstaan te verzoeken.”

Tot wat doel zulke woorden strekten Palmerijn wel gauw merkte waarom hij in zijnen geest bad: “O Heer, wil mij doch helpen uit deze zware verleiding!” en nam twee van zijn vingers en wees hij met de ene naar de prinses en op de tweeden die hij van de prinses voorhield, wees hij met een andere vinger die hij eerst gestoken had naar zijn hart daarvan een andere meesteres te zijn hij met al zulke tekens wilde bewijzen en hield daarna beide zijn voeten tezamen waarmee zijne mening was te zeggen tot die zijn meesteres getrouwheid altijd zo standvastig te zijn als de ene voet struikelt de anderen vaardig is om die zijn val te beschutten. Maar Archidiane die mogelijk zulke betekenis niet goed verstond wilde hem een liefelijk kusje geven, dan Palmerijn toonde haar op staande voet een slappe hand en wilde zeggen dat hij in kwade dispositie was. Waaraan de prinses wel bemerkte dat hij haar weigerde waarom zij hem verliet en zei: “Ik mag wel zweren bij de hoge profeet Mohammed dat deze stomme duivel een lichaam aangenomen heeft om mij te kwellen nadien hij versmaadt hetgeen zo veel Arabische prinsen bijna desperaat vervolgen!”

En hiermee ging ze van grote spijt op een bedstee liggen en meer dan honderdmaal ’t hoofd schudde en zichzelf bij het haar trok, waarom Palmerijn niet langer aldaar durfde verblijven en vreesde door zijn presentie haar tot meerder gramschap te verwekken. Hij ging uit e kamer en dacht hoe het mogelijk was da, aangezien de natuurlijke beschaamdheid van een jonge dochter, zo’n grote onbeschaamde stoutheid kon wezen in zo’n tere prinses die ondertussen zich bestond te beklagen en de allergrootste vervloekingen over hem deed die ze bedenken kon en mede zei: “Och almachtige goden, hoe kan je toelaten de grote ondankbaarheid van deze ellendige stomme die ik van der dood verlost, in de gratie van mijn vader gesteld en meer eren aangedaan heb als mijn eigen broeder!? Maar, o gij ellendig creatuur, ik beloof u noch berouw te zullen doen hebben van uw ondankbaarheid!”

En hiermee nam ze vast voor zich aan hem te wreken. Dan de eerste keer dat ze hem wederom ontmoette dacht hij haar te wezen zo genoeglijk, mooi en gracieus dat zij hem om sterven wil
’t geringste leed niet zou hebben toewensen kunnen, maar beminde hem veel meer dan van tevoren, hoewel dat ze hem van die tijd af veel straffer gezicht toonde als ze plag en dacht dat hij door vrees zou volbrengen daar oe de liefde, die nochtans veel meer vermag, hem niet had kunnen bedwingen. Maar al veinsde ze zich zo goed dat ze kon zo kon ze haar lonkende oogjes nochtans niet onthouden van Palmerijn goed te doen merken dat zulke doornige struiken van zo’ n straf gezicht niet konden groeien zonder voort te brengen enige welriekende roosjes van amoureuze straaltjes.

[P6vb] Hoe Amaran, prince van Nigreen, hem aen den soudaen quam beclaghen. Het .LXXV. capittel.

Terwijlen Archidiane aldus simuleerde Palmerijn niet meer te beminnen, quam aldaer int hof, nae dat hy vry gheley van den soudaen vercregen hadde, Amaran, prince van Nigreen, eersten sone vanden coninc van Phrygien, den alder gevreesten ende geeertsten ridder die onder zijne oorden begrepen worde, soo deur zijne deucht als oock overmits de feyten der wapenen die hy albereets in Asien volbracht hadde, vergeselschapt met vier van zijne broeders, mannen van grootmoedige couragie, ende vier hondert uytvercoren ridders, al t’samen in rouwe gecleet om te betoonen de droefheyt haers heeren, die met zijne broeders selfs ooc in een teecken van zijn verdriet met swerte cleederen bedect was. Ende doende aende poorte vant paleys alle zijne ridderen verbeyden, ginc hy met zijne broederen voort tot inde sale, alwaer hy den soudaen met een grote graviteyt de reverentie dede ende op zijn een knye viel, seggende: “Aldergrootmachtichste here van geheel Asia, wesende verseeckert van u rechtveerdige justitie so en twijffel ic niet of ghy sult oock sonder respect van personen straffen alle de gene die uwe heerlijcken naem vileynichlijcken moghen onteert hebben. Welck betrouwen opde alderedelste deucht my

verstout heeft in u presentie te dorven comen beschuldigen u dochter Archidiane van dat sy deur nijdicheyt wreedelicken heeft doen sterven haer nichte, de princesse Ardemire, dochter van den coninc van Armenien, [P7ra] die in schoonheyt alle de princessen van Oostenrijck te boven ginghe, ’t welck my, als ick onlancx leden in heurs vaders hof verkeerde, beweechde mijne liefde also op heur te stellen dat ic hoopte mijne ende heure ghebeenten in een gelijcke begraeffenisse vergaen te sullen hebben, tot welcken eynde ic mijne ambassadeurs gesonden hadde aen heuren vader, by wien albereets ’t houwelijck tusschen ons gheaccordeert was, so dat ick opt punt stonde van heur te doen halen als ic de droevige tijdinge crege van heuren erbermelicken doot.”

“Aen sulcken doot,” antwoorde Maulicius, “mijn dochter schuldich te zijn, sweer ic u by al de goden, prince Amaran, niet te connen gelooven.”

Ende ick sweer u by den hoogen propheet Mahumet, aldermachtichste soudaen,” seyde Amaran, “dat sy daer niet alleen aen schuldich, maer daer van de eenige oorsake ende stichtersse is. Maer om dat de sake overmits de grote secreetheyt niet lichtelic bewesen en can worden so ben ick bereyt die te proberen mette wapenen int open velt tegens den ghenen die voor haer ter contrarien sal willen verdedighen.”

“Haelt mijn dochter hier,” seyde den soudaen. Volgens welck gebot de princesse van twee coningen aldaer gebrocht ende in een stoel geset worde neffens den soudaen, den welcken tot Amaran seyde: “Beclaecht heur alnu in haer tegenwoordicheyt!”

Weshalven hy hem voorts tot de princesse voechde, seggende: “Vrouwe Archidiane, alle de andere die u kennen, acht nemende op uwe voorgaende deucht, en connen nauwelijcx geloven dat ghy u eyghen nichte van ’t leven hebt doen bre]ngen. Maer ick ben bereyt ’t selve in campvechtinghe te verdedighen, met deb bescheyt dat de beschuldichde partye ghestraft sal worden.”

Ende als hy zijn woorden noch wilde vervolgen so [P7rb] stont den soudaen op ende ginck voor de princesse staen, segghende: “Dochter, ghy hebt verstaen de beclachte van desen prince, daer op ghy u meucht bedencken te antwoorden, want ic sweer u by alle de goden dat den ghenen die men van u tween schuldich bevint, gestraft sal worden nae den eysch vande saecke!”

Als Archidiane aldus teghens haer hoorde spreecken, onstackse in een groote toornicheyt ende antwoorde: “Voorwaer Amaran, ick verwondere my seer hoe een mensch can zijn van soo groote boosheyt tot voor hem te nemen te willen verdedighen sulcke erdachte leughenen van soo sware misdaet als ghy inde presentie van mijnen vader ende alle zijne heeren valschelick versiert teghens my, die u noch den uwen noyt eenich leet bewesen heeft maer alle eer ende deucht gedaen, sonderlinge aen de ghene voor de welcke ghy vermeynt zijt te vechten. Dan ick worde daer deur openbaer een ander leughen te weten van uwen faem, die maer een ydele opgheblasentheyt en is, want indien daer van maer de helft inder waerheyt bestonde soo soudy uwe stoutmoedicheyt met vermaertheyt begheeren te vercieren tegens eenen ridder uus gelijcken ende niet teghens my die een vroupersoone ben, maer nochtans van soo grooten ende edelen couragie dat ick u, soo verre het onse soorte eenichsins toeghelaten ware, desen sotten cop van dit grove lichaem soude slaen in ghetuyghenisse van uwe lichtveerdicheydt. Dan niettemin ick ben die ick ben, indient mijn heer ende vader gelieft, soo sal ick u met eenen kluppel al eer ghy uyt dese sale comt doen bekennen dat uwe woorden die ghy seght teghens u eyghen conscientie, maer leughenen en zijn!”

Op welcke woorden Amaran niet en antwoorde, maer [P7va] keerde hem tot den soudaen ende seyde: “Mijn Heer, ten is noch prince noch ridder van hooghen state niet behoorlick hem te becommeren met het antwoorden op de vele ydele woorden van een toornighe vroupersoone, die meer deur gramschap als met crachte van rechte meynt te weerstaen de warachtige beclaginghe tegens heur geschiet. Daerom sal uwe majesteyt believen eenen ridder te doen commen die uwe dochters recht begeert te verdedigen, den welcken ick met de crachte van mijnen rechteren erm sal bewijsen mijne woorden mette waerheyt over een te comen. Met den bescheyde dat hy ende Archidiane, so verre hy verliest, beyde ghebrant sullen worden. Maer indien my de fortuyne ongunstich is, soo sal ick oock goetwillichlick verwachten de justitie die uwe majesteyt my sal gelieven te ordineren.”

Waer op Maulicus, siende dat hy vermits ’t gebruyck van dien tijde onder alsulcke onchristen potentaten, den prince zijn versoeck, sonder zijn dochter een quade suspicie achter te laten, niet wel en conde weygheren, ordineerde dat de princesse van dien dach eenen ridder soude moeten presenteren om haer recht te verdedighen volghens de voor verhaelde conditien.

[P6vb] Hoe Amaran, prins van Nigreen, hem aan de sultan kwam beklagen. Het 75 kapittel.

Terwijl Archidiane aldus simuleerde Palmerijn niet meer te beminnen kwam aldaar in het hof, nadat hij vrijgeleide van de sultan verkregen had, Amaran, prins van Nigreen, eerste zoon van de koning van Phrygië, de aller gevreesde en geëerde ridder die onder zijn orde begrepen werd, zo door zijn deugd als ook overmits de wapenfeiten die hij al gereed in Azië volbracht had, vergezelschapt met vier van zijn broeders, mannen van grootmoedige moed, en vierhonderd uitverkoren ridders al tezamen in rouw gekleed om te betonen de droefheid van hun heer die met zijn broeders zelf ook in een teken van zijn verdriet met zwarte kleren bedekt was. Liet aan de poort van het paleis al zijn ridders wachten en ging hij met zijn broederen voort tot in de zaal alwaar hij de sultan met een grote zwaartekracht de reverentie deed en op zijn een knie viel en zei: “Allergroot machtigste heer van geheel Azië was verzekerd van uw rechtvaardige justitie zo twijfel ik niet of gij zal ook zonder respect van personen straffen al diegenen die uw heerlijke naam ellendig mogen onteerd hebben. Welk vertrouwen op de aller edelste deugd mij

verstout heeft in uw presentie te durven komen te beschuldigen w dochter Archidiane van dat zij door nijdigheid wrede heeft doen sterven haar nicht de prinses Ardemire, dochter van de koning van Armenië [P7ra] die in schoonheid alle de prinsessen van Oostenrijk te boven ging wat mij, toen ik onlangs geleden in haar vaders hof verkeerde bewoog mijn liefde alzo op haar te stellen dat ik hoopte mijn en haar gebeenten in een gelijke begrafenis vergaan te zullen hebben tot welk doel ik mijn ambassadeurs gezonden had aan haar vader bij wie al gereed ’t huwelijk tussen ons geaccordeerd was zo dat ik op het punt stond van haar te doen halen toen ik de droevige tijding kreeg van haar erbarmelijke dood.”

“Aan zulk dood,” antwoorde Maulicius, “mijn dochter schuldig te zijn zweer ik u bij al de goden, prins Amaran, niet te kunnen geloven.”

En ik zweer u bij de hoge profeet Mohammed, aller machtigste sultan,” zei Amaran, “dat zij daar niet alleen aan schuldig, maar daarvan de enige oorzaak en stichtster is. Maar omdat de zaak overmits de grote geheimhouding niet lichte bewezen kan worden zo ben ik bereid die te proberen met de wapens in het open veld tegens diegene die voor haar ter contrarie zal willen verdedigen.”

“Haal mijn dochter hier,” zei de sultan. Volgens welk gebod de prinses van twee koningen aldaar gebracht en in een stoel gezet weren neffens de sultan die tot Amaran zei: “Beklaag ze al nu in hun tegenwoordigheid”

Weshalve hij hem voorts tot de prinses voegde en zei: “Vrouwe Archidiane, alle andere die u kennen en acht nemen op uw voorgaande deugd kunnen nauwelijks geloven dat gij uw eigen nicht van ’t leven hebt doen brengen. Maar ik ben bereid het zelf in kamp vechten te verdedigen, met het bescheid dat de beschuldigde partij gestraft zal worden.”

En toen hij zijn woorden noch wilde vervolgen zo [P7rb] stond de sultan op en ging voor de prinses staan en zei: “Dochter, gij hebt verstaan de klacht van deze prins waarop gij u mag bedenken te antwoorden, want ik zweer u bij alle goden dat diegene die men van u twee schuldig bevindt gestraft zal worden naar de eis van de zaak!”

Toen Archidiane aldus tegen haar hoorde spreken ontstak ze in een grote toorn en antwoorde: “Voorwaar Amaran, ik verwondere mij zeer hoe een men kan zijn van zo grote boosheid tot voor hem te nemen te willen verdedigen zulke bedachte leugens van zo’n zware misdaad als gij in de presentie van mijn vader en al zijne heren vals versiert tegen mij die u noch de uwen nooit enig leed bewezen heeft maar alle eer en deugd gedaan, vooral aan diegene voor wie gij meent te vechten. Dan ik werd daardoor openbaar een ander leugen, te weten van uwen faam die maar een ijdele opgeblazenheid is, want indien daarvan maar de helft in de waarheid bestond zo zou je uw stoutmoedigheid met vermaardheid begeren te versieren tegen een ridder u gelijke en niet tegens mij die een vrouwpersoon ben, maar nochtans van zo grote en edele moed dat ik u, zo ver het onze soort enigszins toegelaten was, deze zotte kop van dit grove lichaam zou slaan tot getuigenis van uw lichtvaardigheid. Dan niettemin ik ben die ik ben, indien het mijn heer en vader gelieft, zo zal ik u met een knuppel al eer gij uit deze zaal komt doen bekennen dat uw woorden die gij zegt tegen uw eigen geweten maar leugens zijn!”

Op welke woorden Amaran niet antwoorde, maar [P7va] keerde hem tot de sultan en zei: “Mijn Heer, er is noch prins noch ridder van hoge staat niet behoorlijk hem te bekommeren met te antwoorden op de vele ijdele woorden van een toornig vrouwpersoon die meer door gramschap dan met kracht van rechte meent te weerstaan de ware klacht tegen haar geschiedt. Daarom zal uwe majesteit believen een ridder te doen komen die uw dochters recht begeert te verdedigen die ik met de kracht van mijn rechterarm zal bewijzen mijn woorden met de waarheid overeen te komen. Met het bescheidt dat hij en Archidiane, zo ver hij verliest, beide gebrand zullen worden. Maar indien mij het fortuin ongunstig is zo zal ik ook goedwillig verwachten de justitie die uwe majesteit mij zal gelieven te ordineren.”

Waarop Maulicus, zag dat hij vermits ’t gebruik van die tijd onder al zulke niet christen potentaten de prins zijn verzoek, zonder zijn dochter een kwade verdenking achter te laten, niet goed kon weigeren en ordineerde dat de prinses van die dag een ridder zou moeten presenteren om haar recht te verdedigen volgens de voor verhaalde condities.

Hoe Palmerijn de campvechtinghe aen nam tegens den prince Amaran. Het .LXXVI. capittel.

Dese sententie by den soudaen uytghesproken zijnde, en werter van alle zijne ridderen niemandt bevonden die hem dorste presenteren in faveur van de prin[P7vb]cesse deur de vrese die heur veroorsaect worde vanden faem van Amarans dappere feyten. Waer over Archidiane met alsulcken verdriet bevangen wort datse tot twee oft drie mael toe, indiense van sommighe jonckvrouwen ende heeren niet gehouden en hadde geworden, geheel uyt haer selven voor de voeten van heuren vader neder ghevallen soude hebben. Waer over Palmerijn, als wel wetende dat sy aen heurs nichten doot ontschuldich was, met alsulcke bermherticheyt tot heur beweecht worde dat hy te rugge stelde alle voorgaende geveynsinge vanden stommen te maken, ende riep met luyder stemme inde Arabische spraecke, daer van hy albereets ’t meestendeel gheleert hadde: “Hoe mijn heeren? Voorwaer, my dunckt dat ghy onweerdich zijt van den naem des ridders te voeren! Hoe can u herte lijden dat desen prince aldus hoveerdichlick met so groote leughenen comt beschuldighen uwe princesse sonder u yet wes te bewegen om haer te verdedigen?” Ende hem voorts keerende tot den prince van Nigreen, seyde hy: “Heer Amaran, ick en weet niet deur wat nijdicheydt ghy alhier dus valschelick comt verachten so deuchdelicken princesse. Dan ick ben bereyt om u mette wapenen te bedwingen tot de bekentenisse van uwe leugenen. Daer van siet alhier mijn pant!”

’t Welck hy nauwelijcx uytgesproocken en hadde of den soudaen vergat deur een onsprekelicke vreuchde de graviteyt van zijnen persoon ende liep Palmerijn omhelsen, seggende: “Hoe mijn alderghetrouste vrient, is dit een fantasye oft een warachtighe saecke dat u de spraecke wederom ghegeven is? O goden, wat wonder is dit! O Mahomet, ghelooft moet ghy zijn van dese groote gratie! Maer ick bidde u, heer ridder, wilt my doch seggen deur wat goede avontuere [P8ra] ghy de spraecke soo haestich wederom erlangt hebt?”

Om welcke woorden Palmerijn berou creech, siende dat hy soo lichtveerdich inde wint geslagen hadde zijn voorgenomen geveynstheyt, waer mede hy verhoopte wederom in Christenrijck te gheraecken. Maer denckende dat den geworpen steen niet meer en mach opgehouden worden, antwoorde hy: “Mijn heer, de verseeckeringhe der ontschuldicheyt van uwe dochter, mevrouwe Archidiane, met den spijt vande groote hooveerdicheyt vanden prince Amaran, dede my in sulcke toornicheyt vallen dat de catarren die my overmits een lange sieckte ’t spreecken belettende was, daer deur ontbonden is worden ende mijn tonge wederom in vryicheyt ghestelt heeft, waer van ick den hoogen Godt dancke uyt al mijn herte, sonderlinge om dat ic daer deur mach te kennen gheven mijnen goeden wille tot de danckbaerheydt voor de onverdiende weldaden die my van uwe majesteyt ende mevrouwe Archidiane geschiet ende so groot zijn dat de peynsinge van dien een ydele saecke is.”

“Sulcke vergeldinge, mijn vrient,” antwoorde den soudaen, “is ons niet alleen meer als volcomelick geschiet deur dese gewillighe presentatie van mijn dochters eere te bewaren, maer worden daer deur grootelicx aen u verbonden, ’t welcke wy u noch hopen te betoonen na dese vechtinghe. Om de welcke int werck te stellen ick u bevele, prince Amaran, des ridders pant op te nemen.”

Daer op Amaran, mogelijck denckende dat zijnen grooten propheet, den tovenaer Mahomet, om de haestige spreeckinge van Palmerijn aldaer een mirakel ghedaen hadde ende daer over, ick en weet niet met wat vrese, bevangen worde, antwoorde: “Al eer ick de campvechtinge tegens hem aenneem, so moet ick eerst weten wie desen stom[P8rb]men Ridder, die de goden so glorieusen stemme verleent hebben, is, want indien ick hem niet en bevinde gesproten te zijn van coninclijcken stamme, so en sal ick hem niet ontfanghen voor mijn tegenpartye, sonderlinge om dat dese saecke aengaet twee so hooge princessen.”

“Amaran,” antwoorde den soudaen, “ghy hebt den strijdt maer versocht teghens eenen simpelen ridder. Daerom en behoordy hem in geender manieren te refuseren, noch en sal u oock anders niet vergost worden.”

“Wat reden soudent zijn,” antwoorde Amaran, “dat een graef of hartoch, ick laet staen een prince, gehouden soude wesen ten strijde te comen indien hy van eenen simpelen edelman daer toe versocht wort? Derhalven verseeckert u vryelick dat ick my niet tegen hem stellen en sal!”

“Ghy hadt reden,” antwoorde den soudaen, “indient waer geschiet op des ridders versoeck, maer nadien hy hem gepresenteert heeft op uwe begheerten so zijt ghy daertoe gehouden. Daeromme en sullen u uwe uytweghen geensins moghen helpen indien ghy uwe clachte niet wederroepen en wilt.”

Welcke woorden den soudaen soo haest niet geeyndicht en hadde oft men sach inde sale comen eenen jongelinck, draghende in zijne handen eenen schoonderen helm alsmen doemaels in geheel Oostenrijck soude hebben mogen vinden. Ende aen den soudaen oorlof versocht hebbende om zijne ambassade te moghen doen aen Amaran ende den stommen Ridder, voechde hy hem eerst by den prince van Nigreen ende seyde: “Prince Amaran, mevrouwe de coninginne van Tharsen, int seecker wetende dat ghy heden op dese paletse sout zijn, heeft my alhier ghesonden om u te kennen te gheven dat den stommen Ridder van veel edeler geslachte is als ghy, ende den courasieusten diemen hedens[P8va]daechs ter werelt soude mogen vinden, u radende vande versochte campvechtinge afstant te doen indien ghy niet en wilt overwonnen zijn.”

“Schiltknecht, mijn vrient,” antwoorde den prince, “ghy sult u vrouwe segghen dat ick my niet en stoore aen hare woorden om dat ick niet ghewoon en zy eenighe geloove te stellen op heure toveryen. Maer hoe desen ridder braver is, hoe ick meerder eeren teghens hem hoop te behalen inden camp, daer in wy alnu te deser uren sullen treden, indient den soudaen also ghelieft te ordineren.”

Maer Maulicus, siende dat het albereets laet was, stelde ’t selve uyt wes tot sanderen daechs. Ende hier na voechde hem den Tharschen edelman voorts by Palmerijn, tot hem segghende: “Heer ridder, de coninginne doet u present van desen helm in kennisse van hare goede affectie t’uwaerts, u biddende dat u ghelieve den selven te ghebruycken tegens den prince Amaran. Den welcken verwonnen hebbende, en sult ghy heur daer na niet weygeren een versoeck dat sy noch eens in toecomende tijden aen u verhoopt te doen, ghelijck sy op uwe groote danckbaerheyt betrouwende is.”

Waer op Palmerijn, den helm in danck aenghenomen hebbende, antwoorde: “Jongelinck, mijn vrient, ghy sult hare majesteyt van mijnent wegen gelieven aen te dienen datse aen my altijdts sal bevinden eenen bereyden ridder tot haren dienste.”

My is leet,” seyde Amaran, “dat ic heur van sulcken ghetrouwen dienaer sal moeten beroven.”

Ende hier met vertrock hem een yegelick na zijn logement, ende den schiltkecht keerde in groote neersticheyt wederomme na zijn coninginne.

Hoe Palmerijn het kamp vechten aannam tegen de prins Amaran. Het 76 kapittel.

Deze sententie die bij de sultan uitgesproken was werd er van al zijn ridders niemand gevonden die zich durfde te presenteren in gunst van de prinses [P7vb] door de vrees die veroorzaakt werd van de faam van Amaran’ s dappere feiten. Waardoor Archidiane met al zulk verdriet bevangen werd dat ze tot twee- of driemaal toe, indien ze van sommige jonkvrouwen en heren niet gehouden had geworden, geheel uit zichzelf voor de voeten van haar vader neergevallen zou hebben. Waardoor Palmerijn die goed wist dat zij aan de dood van haar nicht onschuldig was met al zulke barmhartigheid tot haar bewogen werd dat hij terugstelde alle voorgaande geveinsde van de stomme te maken en riep met luide stem in de Arabische taal waarvan hij al gereed ’t meestendeel geleerd had: “Hoe mijn heren? Voorwaar, mij dunkt dat gij onwaardig bent van de naam de ridders te voeren! Hoe kan uw hart lijden dat deze prins aldus hovaardig met zulke grote leugens uw prinses zonder u ietwat te bewegen om haar te verdedigen?” En hem voorts keerde tot de prins van Nigreen zei hij: “Heer Amaran, ik weet niet door wat nijdigheid gij alhier dus vals komt verachten zo’n deugdelijke prinses. Dan ik ben bereid om u met de wapens te bedwingen tot de bekentenissen van uw leugens. Daarvan ziet alhier mijn pand!”

Wat hij nauwelijks uitgesproken had of de sultan vergat door een onuitsprekelijke vreugde de zwaartekracht van zijn persoon en liep Palmerijn omhelzen en zei: “Hoe mijn allertrouwste vriend, is dit een fantasie of een ware zaak dat u de spraak wederom gegeven is? O goden, wat wonder is dit! O Mohammed, geloofd moet gij zijn van deze grote gratie! Maar ik bid u, heer ridder, wil mij toch zeggen door wat goed avontuur [P8ra] gij de spraak zo gauw wederom gekregen hebt?”

Om die woorden Palmerijn berouw kreeg en zag dat hij zo lichtaardig in de wind geslagen had zijn voorgenomen geveinsdheid waarmee hij verhoopte wederom in Christenrijk te geraken. Maar dacht dat de geworpen steen niet meer mag opgehouden worden antwoorde hij : “Mijn heer, de verzekering der verontschuldiging van uw dochter, mevrouw Archidiane, met de spijt van de grote hovaardigheid van de prins Amaran liet mij in zulke toorn vallen dat de catarre die mij overmits een lange ziekte ’t spreken belette daardoor ontbonden is geworden en mijn tong wederom in vrijheid gesteld heeft waarvan ik de hoge God dank uit al mijn hart en vooral omdat ik daardoor mag te kennen geven mijn goede wil tot de dankbaarheid voor de onverdiende weldaden die mij van uwe majesteit en mevrouw Archidiane geschied en zo groot zijn dat het bepeinzen van die een ijdele zaak is.”

“Zulke vergelding, mijn vriend,” antwoorde de sultan, “is ons niet alleen meer dan volkomen geschied door deze gewillige presentatie van mijn dochters eer te bewaren, maar worden daardoor zeer aan u verbonden wat wij u noch hopen te betonen na dit vechten. Om die in het werk te stellen ik u beveel prins Amaran de ridders pand op te nemen.”

Waarop Amaran die mogelijk dacht dat zijn grote profeet de tovenaar Mohammed vanwege het haastige spreken van Palmerijn aldaar een mirakel gedaan had en daar tegen, ik weet niet met wat vrees, bevangen werd antwoorde: “Al eer ik het kamp vechten tegen hem aanneem zo moet ik eerst weten wie deze stomme [P8rb]ridder die de goden zo glorieus stem verleend hebben, is, want indien ik hem niet en bevind gesproten te zijn van koninklijke stam zo zal ik hem niet ontvangen voor mijn tegenpartij en vooral omdat deze zaak aangaat twee zo hoge prinsessen.”

“Amaran,” antwoorde de sultan, “gij hebt de strijd maar verzocht tegen een simpele ridder. Daarom behoor je hem in geen manieren te weigeren, noch zal u ook anders niet vergund worden.”

“Wat reden zouden het zijn,” antwoorde Amaran, “dat een graaf of hertog, ik laat staan een prins, gehouden zou wezen ten strijde te komen indien hij van een simpele edelman daartoe verzocht wordt? Derhalve verzeker u vrij dat ik mij niet tegen hem stellen zal!”

“Gij had reden,” antwoorde de sultan, “indien het was geschied op de ridders verzoek, maar nadien hij hem gepresenteerd heeft op uw begeerten zo bent gij daartoe gehouden. Daarom zullen u uw uitwegen geenszins mogen helpen indien gij uw klacht niet herroepen wil.”

Welke woorden de sultan zo gauw niet geëindigd had of men zag in de zaal komen een jongeling doe droeg in zijn handen een mooiere helm zoals men toenmaals in geheel Oostenrijk zou hebben mogen vinden. Toen hij aan de sultan verlof verzocht had om zijne ambassade te mogen doen aan Amaran en de stomme ridder voegde hij hem eerst bij de prins van Nigreen en zei: “Prins Amaran, mevrouw de koningin van Thracië die het zeker wist dat gij heden op deze plats zou zijn heeft mij alhier gezonden om u te kennen te geven dat de stomme ridder van veel edeler geslachte is dan gij en de moedigste die men hedendaags [P8va] ter wereld zou mogen vinden en u aanraadt het verzochte kamp vechten afstand te doen indien gij niet wil overwonnen zijn.”

“Schildknecht, mijn vriend,” antwoorde de prins, “gij zal u vrouwe zeggen dat ik mij niet stoor aan haar woorden om dat ik niet gewoon ben enige geloof te stellen op hun toverijen. Maar hoe deze ridder braver is, hoe ik meerder eren tegen hem hoop te behalen in het kamp waarin wij al nu te deze uren zullen treden, indien het de sultan al zo gelieft te ordineren.”

Maar Maulicus, zag dat het al gereed laat was, stelde het zelf uit tot de volgende dag. Hierna voegde zich de edelman van Thracië voorts bij Palmerijn en tot hem zei: “Heer ridder, de koningin doet u present van deze helm in kennis van haar goede affectie tet u waart en u bidt dat het u gelieve die te gebruiken tegen de prins Amaran. Als je die overwonnen hebt zal gij haar daarna niet weigeren een verzoek dat zij noch eens in toekomende tijden aan u verhoopt te doen, gelijk zij op uw grote dankbaarheid vertrouwt.”

Waarop Palmerijn die de helm in dank aangenomen had antwoorde: “Jongeling, mijn vriend, gij zal hare majesteit vanwege mij gelieven aan te dienen dat ze aan mij altijd zal bevinden een bereide ridder tot haar dienst.”

Mij is leed,” zei Amaran, “dat ik haar van zulk getrouwe dienaar zal moeten beroven.”

En hiermee vertrok zich iedereen naar zijn logement en de schildknecht keerde in grote naarstigheid wederom naar zijn koningin.

Hoe Palmerijn den prince Amaran overwon. [P8vb] Het .LXXVIJ. capittel.

De princesse Archidiane wert boven maten seer verblijt als sy den ghesante van de coninginne van Tharsen hadde hooren seggen Palmerijn van so edelen gheslachte geboren te zijn, als niet achtende oft zij[n]e ghewillighe presenteringhe tot de verdediginge van hare eere moeste spruyten uyt eenige liefde, hoewel dat hy haer betoont hadde een refuys, ’t welck sy alnu dochte alleen veroorsaect te worden deur vreese dat hare presentatie gheschiet soude zijn niet deur een oprechte liefde maer tot een proberinghe van zijn ghetrouwicheyt. Weshalven sy hem om haren goeden ongeveynsden wille te beter te ontdecken des avondts een vergult harnas sonde, seer excellent gewerckt. Ende hierentusschen hadde den soudaen by een van zijne maerschalcken in ordeninge doen stellen de plaetse van de campvechtinghe, die hy des anderen daechs smorgens dede besetten met twee duysent ghewapende soldaten. Ende vercoren hebbende twee coninghen ende twee broeders van Amaran tot richters, ginck hy ende zijne heeren op de stellagien, met hem nemende de princesse Archidiane, die niet min onder d’andere jonckvrouwen en lichte als d’avontsteerne onder de reste vande hemelsche nachtlichten. Ende corts daer naer presenteerden hen oock de twee campvechters, seer braef toegerust, sonderlinge den ridder Palmerijn, wiens helmet eenen coninck ende den grooten admirael zijn sweert droech, ’t welck hy van heur met reverentie ontfinge terwijlen de trompetten bestonden te blasen. De welcke op ghehouden hebbende, riep eenen heraut dat het volck die soo [Q1ra] grooten gerucht maeckten datmen noch gesien noch gehooren en conde, silentie souden gebruycken. Daer nae seyde hy met luyder stemmen dat heur beste mochten doen een yegelick vande twee, den anderen gedefideert hebbende rid[de]ren. Die noch elc aen een besonder eynde vande loop plaetse met heure couragieuse peerden voor de princessen met vlichelen ende springen braveerden, maer hoorende dat de trompette de batalie bestonden te blasen, bestonden de cleyne op de teen te staen ende de groote neerstich den hals uyt te steecken om te sien wie met de victorie soude triumpheeren van dese twee grootmoedighe campvechters. Die heur helmen sloten ende met sulcken corasieusen moet tegens den anderen runden datse beyde bedwongen werden de stegelrepen te quitteeren, sulcken spronck doende dat heuren hals daer over ghebroken te zijn vastelijck gelooft worde by al de omstaenders. Niet te min sprongen sy lichtveerdelicken op heur beenen, ende Palmerijn wederom grijpende sijnen schilt die hem uyte handen gesprongen was, viel Amaran aen met sulcken furie dat hy hem meer als 10000 voncken uyt zijn harnas dede springen. Waer tegens hem den cloeckmoedigen Amaran ontfing niet met eenige mindere couragie, maer betoonde hem ooc ervaren te zijn in sulcke affairen, ’t welck d’Assyriers dede seggen dat sy van heur leven noyt meer gehoort en hadden van gelijc gevecht alsser alsdoen passeerde tusschen dese twee brave ridderen, die alsulcken geclinck met heure sweerden op hare lichaems beschermende wapenstucken maecten dat den genen die ’t gehoort ende niet gesien en hadde, vastelick verseeckert soude hebben datter meer als twintich ridders te samen strijdende geweest waren, hoewel dat alle den handel maer tusschen dese twee en gheschieden. Die [Q1rb] langhen tijdt in een alsulcken gelijcken state bleven datmen niet en wiste te vermoeden wien de victorie wilde favoriseeren deur dien dat Amaran eene vande alderervarenste was in de schermconste. Dan Palmerijn chargeerde hem so dapper ende dickwils dat hy ten lesten alle zijne practijcken op de rechte, averechsche, cromme ende dwerssche slaghen te rug moste stellen ende dickwils van zijn sweert sijnen schilt maeckte, ’t welck hem so rasent dede worden dat hy zijn sweert in beyde de handen greep ende sloech daer mede soo dapperen slach opt hoochste punte van zijns vyandts helm dat dien bedwonghen worde op sijn een knye te vallen. Waer over Palmerijn denckende worde dat so verre hem meer sulcke groetenisse gebeurden, hy bedwongen soude worden in een tegen eer bewijsinghe, niet alleen met de ander knye oock de reverentie te doen, maer wes tot zijnen neus toe op d’aerde te moeten vallen, wes halven hy wilde speelen om quijt ofte dubbelt ende dede Amarans schilt int midsen van een springen deur eenen slach, dien voorts nederdalende mede nam zijn hant ende de helfte van zijnen erm. Waer over den Nigreaenschen prince anders niet en bestonde te doen als af te schutten ende hem te verweeren met zijnen lochteren erm, vluchtende voor ’t sweert van zijnen vyant, dan achterwaerts loopende ende dan ter sijden uyt springende, dan hier ende dan daer, meynende plaetse te vinden om de reste te mogen ontgaen. Dan al dit vertreck en was hem maer een soo veel te langer quelling, want als Palmerijn int leste eenen swaren slach nae hem sloech, wilde hy, om die t’ontwijcken, achterwaerts springen, maer viel overmits sulcken sprong, als deur veel verlies van zijnen bloede seer swack wordende, op zijnen rugghe, het welcke Palmerijn so haest [Q1va] niet ghesien en hadde ofte hy liep hem zijn een knye op den buyc stellen. Dat hy nochtans so geringhe niet te weghe en conde brenghen ofte Amaran gaf hem daerentusschen met een corte dagge eenen steeck in zijn zijde tusschen zijn borstharnas ende de aenhangende dgyestucken, ’t welck Palmerijn also vergramde dat hy Amaran terstont den helm afructe ende hem voorts afsloech zijn hoveerghe hooft. ’t Welck hy by ’t hayr nam ende ginckt dragen voor de princesse Archidiane, tot haer seggende: “Mevrouwe, siet hier het teycken van de voldoeninge van mijne ghelofte.”

“In sulcke heerlicke voldoeninge van dien, heer ridder,” antwoorde de princesse, “hebdy ons alsulcke weldaet bewesen dat ick, mijn vader noch alle den mijnen daer van ’t minste pant ons leven lanck niet volcomelijck en sullen connen recompenseren!”

Waer op Palmerijn seyde daer tegens geen schult van vergheldinghe te connen vallen om dat hy hem meer als dat aen heur ghehouden hielde, waer mede hy Amarans hooft ginck smijten voor de voeten vande richters, tot alsulcke bedroeftheyt van zijne twee broeders als een yeghelijck mach dencken. Ende doende brenghen zijn peert, reet hy voorts nae ’t palleys, alwaer hem den soudaen, om zijn eere te vergrooten, aen de poorte verbeyde, leydende hem in eene vande beste camers, daerse heur presentatien, den soudaen om te recompenseren, ende Palmerijn om meerder diensten te bewijsen, elcx om ’t seerste verheften. Die ic om cortheyts wille passere, maer segge alleen dat hy deur beveel des soudaens van d’alderexpertste medicijnmeesters seer neerstelick gevisiteert worde, terwijlen de princesse Archidiane niet minder besich en was om heur te vercieren als de goddinne Juno dede doen die haer [Q1vb] soude vertoonen voor ’t kint Paris, om richter te wesen van heure schoonheyt, in sulcke manieren dat de princesse niet en dede als hare jonckvrouwen te vraghen dan oft heur preycksel pertinent stonde dan of ’t hayr genoech ghefriseert was ende dan oft den tabbert wel hinge. Ende om te sien ofse nu t’eenemael braef was, hieltse ’t spiegel dan achter dan voor dan ter zijden. In conclusie, de arme, van vreese ghequelde ende haer met hoope vermaeckende jonckvrouwe en wiste niet wat manieren te houden ofte wat gratie sy soude ghebruycken om te winnen de liefde van heuren beminden stommen Ridder, die sy in dese toerustinghe ginck visiteeren wes in zijn camer, alwaerse albereets by hem vonde haer moeder, die sy alsdoen liever op een ander plaetse soude ghewenscht hebben op datse Palmerijn int secreet te kennen hadde mogen geven heuren goeden wille, van hem te nooden tot eenen anderen strijdt, veel playsanter als den genen die hy tegens Amaran ghehouden hadde, maer deur al te grooten gheselschap moeste sy de openbaringhe van heure begheerten voor dese reyse noch int secreet houden ende een gracieus oorlof nemen wes tot bequameren tijde.

Hoe Palmerijn de prins Amaran overwon. [P8vb] Het 77 kapittel.

De prinses Archidiane werd boven maten zeer verblijd toen zij de gezant van de koningin van Thracië had hoorde zeggen Palmerijn van zo’n edel geslachte geboren te zij, als niet achtte of zijn gewillige presenteren tot de verdediging van haar eer moest spruiten uit enige liefde, hoewel dat hij haar getoond had een weigering wat zij al nu dacht alleen veroorzaakt te worden door vrees dat haar presentatie geschied zou zijn niet door een oprechte liefde maar tot een proberen van zijn getrouwheid. Weshalve zij hem om haar goede ongeveinsde wil te beter te ontdekken ‘s avonds een verguld harnas zond, zeer excellent bewerkt. Ondertussen had de sultan bij een van zijn maarschalken in ordening doen stellen de plaats van het kamp vechten die hij de volgende dag ‘s morgens liet bezetten met tweeduizend gewapende soldaten. Hij had gekozen twee koningen en twee broeders van Amaran tot rechters en ging hij en zijn heren op de stellages en met hem nam de prinses Archidiane die niet minder onder de andere jonkvrouwen verlichte als de Avondster onder de rest van de hemelse nachtlichten. Kort daarna presenteerden zich ook de twee kampvechters, zeer braaf toegerust en vooral de ridder Palmerijn wiens helm een koning en de grote admiraal zijn zwaard droeg wat hij van ze met reverentie ontving terwijl de trompetten bestonden te blazen. Toen die opgehouden waren riep een heraut dat het volk die zo ‘n [Q1ra] groot gerucht maakten dat men noch gezien noch horen kon stilte zouden gebruiken. Daarna zei hij met leen luide stem dat ze hun best mochten doen iedereen van de twee, de anderen gedefinieerd had de ridders. Die noch elk aan een bijzonder einde van de loopplaats met hun moedige paarden voor de prinses met herhaaldelijk springen braveerden, maar hoorde dat de trompette de strijd bestonden te blazen bestonden de kleine op de tenen te staan en de grote naarstig de hals uit te steken om te zien wie met de victorie zou triomferen van deze twee grootmoedige kampvechters. Die hun helmen sloten en met zulk moedige moed tegen de andere renden dat ze beide gedwongen werden de stegelrepen te kwijten en zulke sprong deden dat hun halzen daardoor gebroken te zijn vast gelood werd bij al de omstanders. Niettemin sprongen zij lichtvaardig op hun bene, en Palmerijn greep wederom zijn schild die hem uit de handen gesprongen was en viel Amaran aan met zulk furie dat hij hem meer als 10000 vonken uit zijn harnas liet springen. Waartegen hem de kloekmoedige Amaran ontving met niet enige mindere moed, maar betoonde hem ook ervaren te zijn in zulke affaires, wat de Assyriërs liet zeggen dat zij van hun leven nooit meer gehoord hadden van dergelijk gevecht als er toen passeerde tussen deze twee brave ridders die al zulk geklik met hun zwaarden op hun lichamen met beschermende wapenstukken maakten dat diegene die ’t gehoord en niet gezien had vast verzekerd zou hebben dat er meer dan twintig ridders tezamen aan het strijden geweest waren, hoewel dat alle de handel maar tussen deze twee geschiedde. Die [Q1rb] lange tijd in een al zulk gelijke staat bleven dat men niet wist te vermoeden wie de victorie wilde te begunstigen doordat Amaran een van de aller ervarenste was in de schermkunst. Dan Palmerijn chargeerde hem zo dapper en dikwijls dat hij tenslotte al zijn praktijken op de rechte, averechtse, kromme en dwarse slagen terug moest stellen en dikwijls van zijn zwaard zijn schild maakte wat hem zo razend liet worden dat hij zijn zwaard in beide de handen greep en sloeg daarmee zo’n dapperen slag op het hoogste punt van zijn vijand helm dat dien gedwongen werd op zijn ne knie te vallen. Waardoor Palmerijn aan het denken werd dat zo verre hem meer zulke begroeten gebeurde hij gedwongen zou worden in een tegen eer bewijzen en niet alleen met de andere knie ook de reverentie te doen, maar tot zijn neus toe op de aarde te moeten vallen waarom hij wilde spelen om kwijt of dubbel en liet Amarans schild in het midden vaneenspringen door een slag die voorts nederdalende mede nam zijn hand en de helft van zijn arm. Waardoor de prins anders niet bestond te doen dan af te schutten en hem te verweren met zijn linkerarm en vluchtte voor ’t zwaard van zijn vijand, dan achteruitliep en dan ter zijden uit spong, dan hier en dan daar, meende plaats te vinden om de rest te mogen ontgaan. Dan al dit vertrek was hem maar een zo veel te langere kwelling want toen Palmerijn in het laatste een zware slag naar hem sloeg wilde hij, om die te ontwijken, achteruitspringen, maar viel overmits zulke sprong, als door veel verlies van zijn bloed en zeer zwak werd op zijn rug wat Palmerijn zo gauw [Q1va] niet gezien had of hij liep hem zijn een knie op de buik stellen. Dat hij nochtans zo gauw niet te weeg kon brengen of Amaran gaf hem ondertussen met een korte dagge een steek in zijn zijde tussen zijn borstharnas en de aanhangende dijstukken wat Palmerijn alzo vergramde dat hij Amaran terstond de helm afrukte en hem voorts afsloeg zijn hovaardige hoofd. Wat hij bij ’t haar nam en ging het dragen voor de prinses Archidiane en tot haar zei: “Mevrouw, ziet hier het teken van de voldoening van mijn belofte.”

“In zulke heerlijke voldoening van dien, heer ridder,” antwoorde de prinses, “heb je ons al zulke weldaad bewezen dat ik, mijn vader noch alle mijne daarvan ’t minste pand ons leven lang niet volkomen zullen kunnen schadeloos stellen!”

Waarop Palmerijn zei daartegen geen schuld van vergelding te kunnen vallen omdat hij hem meer dan dat aan haar gehouden hield, waarmee hij Amarans hoofd ging smijten voor de voeten van de rechters tot al zulke bedroefdheid van zijn twee broeders als iedereen mag denken. Toen liet hij zijn paard brengen en reedt hij voorts naar ’t palei, alwaar hem de sultan, om zijn eer te vergroten, aan de poort opwachtte en leidde hem in een van de beste kamer, daar ze hun presentaties om de sultan te schadeloos stellen en Palmerijn om meerder diensten te bewijzen elk om het meesten verhieven. Die ik om vanwege de kortheid maar alleen zeg dat hij door bevel van de sultans van de aller experte medicijnmeesters zeer naarstig gevisiteerd werd, terwijl de prinses Archidiane niet minder bezig was om haar te versieren als de godin Juno deed toen die haar [Q1vb] zou vertonen voor ’t kind Paris om rechter te wezen van hun schoonheid, in zulke manieren dat de prinses niets anders deed dan haar jonkvrouwen te vragen dan of haar pruik pertinent stond dan of ’t haar genoeg gefriseerd was en dan of de tabbaard goed hing. Om te zien of ze nu ten enenmale braaf was hield ze de spiegel dan achter dan voor en dan ter zijden. In conclusie, de arme, van vrees gekweld en zich met hoop vermaakte jonkvrouw wist niet wat manieren te houden of wat gratie zij zou gebruiken om te winnen de liefde van haar beminde stomme ridder die zij in deze toerusting ging visiteren tot in zijn kamer alwaar ze al gereed bij hem vond haar moeder die zij alstoen liever op een andere plaats zou gewenst zou hebben opdat ze Palmerijn in het geheim te kennen had mogen geven haar goede wil van hem te noden tot een andere strijd, veel plezieriger dan diegene die hij tegen Amaran gehouden had, maar door al te groot gezelschap moest zij het openbaring van hun begeerten voor deze keer noch in het geheim houden en een gracieus verlof nemen tot bekwamere tijd.

Hoe den soudaen de sonen vanden coninck van Phrygien bedwong ’t doode lichaem van heuren broedere Amaran uyt zijn lant [te] brenghen.
Het .LXXVIIJ. capittel.

So gheringhe als Amaran van Palmerijn ter doot ghebrocht was, namen zijn broeders zijn lichaem ende droeghen ’t selve [Q2ra] met groote weeninge ende claginge tot aent graf van Ademire in meyninghe van ’t selve lichaem daer inne by zijn alderliefste mede te doen rusten, volgens zijne vyerige begeerte by hem aen heur luyden in zijnen leven versocht. Dan den soudaen dede heur aenstondt, opt versoeck van Archidiane, aenseggen dat sy heur op pene des doots binnen vier ende twintich uren uyt sijne lande soude maecken ende met heur nemen het doode lichaem ofte hy soude ’t selve doen branden als eenen verrader ende valschen beschuldiger. Om welcke woorden seer vertoornt worden de voorseyde gebroeders, daer van den outsten den heraut antwoorde: “Segt uwen heere dat hem mogelijck noch sal berouwen alsulcke onbehoorlicke wreetheydt gebruyct te hebben tegens een doot lichaem.”

Ende nemende heuren broeder deden sy hem leggen in een cypressen kiste om hem so veel te langer voor verdervinge te mogen bewaren, ende brochten hem also met in Phrygien, alwaer hy van een yegelijck beclaecht worde, sonderlinge van den ouden coninck, zijnen vader, de welcke nae vele tranen die hy in presentie vant doode lichaem sijns soons uytgestort hadde, met eenen droevigen geest tegens hem selven seyde: “Och Fortuyne, hoe veel wreeder betoondy uwe nijdicheyt tegens de groote als tegens de cleyne! Och, ick erm olde man, ongeluckiger onder alle ongheluckige menschen. Eylacy, ten tijde als ick verbeydende was playsier ende solaes te ontfangen van mijne kinderen so veroorsaeckense my niet dan alle moeyten ende verdriet. Siet, ick ben een coninck van Phrygien, maer daerom en can ic dese werelts ellendige miserien niet ontloopen.”

Ende dit geseyt hebbende begonde hy so bitterlijck te weenen dat den outsten broeder vanden overleden Amaran, [Q2rb] Graniel geheeten, daer over met toornich[eyt] ende bermherticheyt beweecht worde, sweerende inde presentie van alle zijne broederen noyt op te houden, so lange als hy leefde, tot dat hy den doot van zijnen broeder te vuyr ende te sweerde gewroocken soude hebben. In welcken eedt des wraecks hem zijne vijf andere broeders oock alle nae volchden, doende ’t lichaem van Amaran begraven op een plaetse alwaer sy deden oprichten een heerlijck graft van marmer ende porphyr, daer in sy tot een eeuwighe memorie sommighe carmina deden stellen, verclarende de oorsaecken zijns doots. Om den welcken te wreecken Graniel aenstondt volck vergaderden van alle canten, soo in zijne als in zijne heerlijckheydts omleggende landen, sonderlinghe onder de coninghen ende princen van Surien, die alsdoen vyant vanden soudaen waren, soo dat hy in min als drie maenden over de vijftich duysent soldaten soo te peert als te voet vergaderde, vande welcke hy ooc van sijnen vaders, met consent van sijne andere broeders, generael ghemaeckt worde. Waeromme wy hem met zijnen troup voor een cleyne tijt te veltwaerts sullen laten trecken, alles verdervende daerse comen.

Hoe de sultan de zonen van de koning van Phrygië bedwong ’t dode lichaam van hun broeder Amaran uit zijn land te brengen. Het 78 kapittel.

Zo gauw als Amaran van Palmerijn ter dood gebracht was namen zijn broeders zijn lichaam en droegen ’het zelf [Q2ra] met groot wenen en klagen tot aan het graf van Ademire in mening van hetzelfde lichaam daarin bij zijn allerliefste mede te doen rusten volgens zijne vurige begeerte bij hem aan ze in zijn leven verzocht. Dan de sultan liet ze aanstonds, op het verzoek van Archidiane, aanzeggen dat zij ze op de boete van de dood binnen vierentwintig uren uit zijn land zouden maken en met ze nemen het dode lichaam of hij zou ’het zelf doen branden als een verrader en valse beschuldiger. Om die woorden zeer vertoornd werden de voorzegde gebroeders waarvan de oudste de heraut antwoorde: “Zeg uwe heer dat hem mogelijk noch zal berouwen al zulke onbehoorlijke wreedheid gebruikt te hebben tegen een dood lichaam.”

En namen hun broeder en lieten zij hem leggen in een cipressen kist om hem zo veel te langer voor verderving te mogen bewaren en brachten hem alzo mee in Phrygië alwaar hij van iedereen beklaagd werd en vooral van de ouden koning, zijn vader, die na vele tranen die hij in presentie van het dode lichaam van zijn zoon uitgestort had met een droevige geest tegen zichzelf zei: “Och Fortuin, hoe veel wreder betoon je uw nijdigheid tegen de grote als tegen de kleine! Och, ik arme oude man, ongelukkiger onder alle ongelukkige mensen. Helaas, ten tijde als ik verwachtte het plezier en solaas te ontvangen van mijn kinderen zo veroorzaken ze mij niet dan alle moeite en verdriet. Ziet, ik ben een koning van Phrygië, maar daarom kan ik deze werelds ellendige miseries niet ontlopen.”

En toen hij dit gezegd had begon hij zo bitter te wenen dat de oudste broeder van de overleden Amaran, [Q2rb] Graniel geheten daardoor met toorn en barmhartigheid bewogen werd en zweerde in de presentie van al zijn broeders nooit op te houden, zo lang als hij leefde, tot dat hij de dood van zijn broeder te vuur en te zwaard gewroken zou hebben. In die eed van wraak hem zijn vijf andere broeders ook alle na volgden en lieten ’t lichaam van Amaran begraven op een plaats alwaar zij lieten oprichten een heerlijk graf van marmer en porfier waarin zij tot een eeuwige memorie sommige liedjes lieten die verklaarden de oorzaak van zijn dood. Om die te wreken Graniel aanstonds volk verzamelden van alle kanten, zo in zijne als in zijne heerlijkheid omliggende landen, vooral onder de koningen en prinsen van Syrië die alstoen vijand van de sultan waren, zo at hij in minder dan drie maanden over de vijftigduizend soldaten zo te paard als te voet verzamelde waarvan hij ook van zijn vader met consent van zijn andere broeders, generaal gemaakt werd. Waarom wij hem met zijn troep voor een kleine tijd te velde waart zullen laten treken en alles bedierven daar ze kwamen.

Hoe Archidiane haer selven aen Palmerijn tot een vrouwe presenteerde. Het .LXXIX. capittel.

Des anderen daechs naer dat Palmerijn den strijt teghens Amaran volbracht hadde, quam hem de princesse Archidiane in zijn camer daer hy ghewont lach, wederomme visiteeren. Ende siende dat de andere soo veer van heur [Q2va] stonden datse sonder vrese mochte spreken, wenschtese hem een goede gesontheyt toe, mede seggende: “Heer ridder, nademael de coninginne van Tharsen alhier ontboden heeft dat ghy gesproten zijt van so edelen gheslacht, soo bid ick u dat ghy my de gratie wilt doen van te verclaren uwe afcomste, met beloftenisse dat ghy in recompensie van sulcke gratie, ’t zy hoet sy, ontfangen sult mijn hert, ’t welck geen begeerlicker ende grooter wensch en soude connen hebben als van eenmael voor een cleyne tijt uyt sijn gewoonlicke woonstede te mogen gheraecken ende int licht commen om hem voor u open te doen ende te vertoonen de alderbinnenste affectien, daer met het soo seere geneycht is om u te maecken heer van my ende van alle mijne goederen. En wilt daeromme niet versmaden de ghene die u meer bemint als haer eygen leven, maer heur ontfanghen voor een ghetrouwe minnaresse ende vrouwe!”

Als Palmerijn hem sach aenvallen van alsulcken vyant die veel eer als Jole eenen Herculem t’onder gebracht soude hebben, en wiste hy niet wat te resolveren, maer denckende ten lesten aen de ghetrouwicheydt van sijn beminde Polinarde dochte hy ’t beste te zijn omwegen te soecken, ende seyde: “Seer deurluchtighe princesse, het is een yeghelijck openbaer datter soo grooten monarch niet en is in gheheel Asien ofte hy soude hem boven maten gheluckich achten indien hy u mochte genieten tot sijn meestersse, waer deur my dochte onmogelick te zijn dat noch de goden noch de nature noch de Fortuyne my, die maer eenen simpelen doolenden onbekenden ridder ben, Palmerijn van Olieven ghenoempt, wien ghy ’t leven gesalveert hebt, in sulcken graet der geluckicheyt soude hebben moghen stellen. Weshalven ick u eerste woorden [Q2vb] Mevrouwe, niet en achtervolchde, vreesende die alleen te spruyten uyt uwe geliefte in tijt cortinghe te nemen met der spotten over mijn laege fortuyne. Maer nu ick sie dat u sonder gheveynstheyt belieft my te gebieden te beminnen so excellenten princesse als ghy, die ick niet weerdich en ben te dienen, so verseecker ick u vastelic, mevrouwe, dat ick met alle de schoone woorden die by my soude connen bedacht worden, niet en soude dorven bestaen uyt te leggen d’affectie die ick tot u drage, om dat die met mijne cleyne welspreeckentheydt grootelicx te cort soude worden gedaen. Weshalven ick bidde uwe cloecke wetenschap, daer mede ghy aent wesen der personen weet te bemercken ’t binnenste van heure herten, met de ghepeysen te willen voorcomen mijn onvermogentheyt van spreecken ende acht te nemen op mijnen grooten wille ende niet opt cleyn vermogen, ’t welck ick nochtans geheelijcken verhoop te gebruycken in uus vaders, mijns heeren, dienst op de reyse die hy vermeynt is zijn legher corteling te laten doen nae Constantinopolen om aldaer te wreecken den doot van hoochloflijcker memorie u oom Gamezio, wes tot op de wedercomste vanden selve my goet dunct te zijn dat wy de vorder volbrenginge in onse sake uytstellen. Niet dat my sulcke uytstellinge niet seer moeyelijck en valt, maer om dat my sulcke moeyelick vallinghe nochtans veel aengenamer is als ’t minste punt dat u soude mogen overcomen van eenich verdriet, ’t welck int seecker voor u te besorgen stont indien wy alnu onse begeerten volbrochten. Ende dat ick op dese reyse mijn corasie alsoo hope te betoonen dat den soudan met al zijn onderdanen oorsake sullen hebben om te consenteren ’t gene men alnu niet en soude dorven dencken aen hem te versoecken.”

[Q3ra] Welcken raet de princesse so aengenaem geviel datse te vreden was de saecken tot daer toe uytgestelt te worden, nochtans niet vergetende van hem daerentusschen dickwils te comen visiteren, altijts verwachtende om belet te worden van vorder te hopen deur ’t beletsel daer met men de doot belet datse de werelt niet geheelicken van menschen en berooft.

Hoe Archidiane zichzelf aan Palmerijn tot een vrouwe presenteerde. Het 79 kapittel.

De volgende dag nadat Palmerijn de strijd tegen Amaran volbracht had kwam hem de prinses Archidiane in zijn kamer daar hij gewond lag wederom visiteren. Ze zag dat de andere zo ver van haar [Q2va] stonden dat ze zonder vrees mocht spreken en wenste hem een goede gezondheid toe, mede zei: “Heer ridder, nadat de koningin van Thracië alhier ontboden heeft dat gij gesproten bent het van zo’n edel geslacht, zo bid ik u dat gij mij de gratie wilt doen van te verklaren uw afkomst, met belofte dat gij in vergoeding van zulke gratie, ’t zij hoe het zij, ontvangen zal mijn hart wat geen begeerlijker en groter wens zou kunnen hebben als van eenmaal voor een kleine tijd uit zijn gewoonlijke woonstede te mogen raken en in het licht komen om hem voor u open te doen en te vertonen de allerbinnenste affectie waarmee het zo zeer genegen is om u te maken heer van mij en van al mijn goederen. En wil daarom niet versmaden diegene die u meer bemint dan haar eigen leven, maar haar ontvangen voor een getrouwe minnares en vrouwe!”

Toen Palmerijn zich zag aanvallen van zulke vijand die veel eerder dans Jole een Hercules ten onder gebracht zou hebben wist hij niet wat te besluiten, maar dacht tenslotte aan de trouwheid van zijn beminde Polinarde en dacht hij ’t beste te zijn omwegen te zoeken en zei: “Zeer doorluchtige prinses, het is iedereen openbaar dat er zo’n grote monarch niet is in geheel Azië of hij zou hem bovenmate gelukkig achten indien hij u mocht genieten tot zijn meesteres, waardoor ik dacht het onmogelijk te zijn dat noch de goden noch de natuur noch her Fortuin mij, die maar een simpele dolende onbekende ridder ben, Palmerijn van Olijve genoemd wie gij ’t leven gered hebt in zulke graad het gelukkig zou hebben mogen stellen. Weshalve ik uw eerste woorden [Q2vb] Mevrouw, niet en achtervolg en, vrees die alleen te spruiten uit uw gelieven in tijdkorting te nemen met te spotten over mijn lage fortuin. Maar nu ik zie dat u zonder geveinsdheid belieft mij te gebieden te beminnen zo’n excellente prinses als gij die ik niet waardig en ben te dienen, zo verzeker ik u vast, mevrouw, dat ik met alle de mooie woorden die bij mij zou kunnen bedacht worden, niet zou durven bestaan uit te leggen de affectie die ik tot u draag omdat die met mijne kleine welsprekendheid zeer te kort zou worden gedaan. Weshalve ik bid uw kloeke wetenschap, waarmee gij aan het wezen der personen weet te bemerken ’t binnenste van hun harten met te peinzen te willen te voor komen mijn onvermogen van spreken en acht te nemen op mijn grote wil en niet op het klein vermogen, wat ik nochtans geheel verhoop te gebruiken in uw vaders, mijn heer, dienst op de reis die hij meent zijn leger gauw te laten doen naar Constantinopel om aldaar te wreken de dood van zeer loffelijke memorie van uw Gamezio, tot op de wederkomst van die mij goed dunkt te zijn dat wij de vorder volbrenging in onze sake uitstellen. Niet dat mij zulke uitstellen niet zeer moeilijk valt, maar om dat mij zulke moeilijke gevallen nochtans veel aangenamer is als ’t minste punt dat u zou mogen overkomen van enig verdriet, wat in het zekere voor u te bezorgen stond indien wij al nu onze begeerten volbrachten. Dat ik op deze keer mijn moed alzo hoop te betonen dat de sultan met al zijn onderdanen oorzaak zal hebben om te consenteren hetgeen men al nu niet zou durven denken aan hem te verzoeken.”

[Q3ra] Welke raad de prinses zo aangenaam viel dat ze tevreden was de zaken tot daartoe uitgesteld te worden, nochtans niet vergat van hem ondertussen dikwijls te komen visiteren en altijd verwachtte om belet te worden van verder te hopen door ’t beletsel waarmee men de dood belet dat ze de wereld niet geheel van mensen berooft.

Hoe den soudaen een legher oprichte om nae Constantinopolen te reysen, ende hoe den prince Olerike, sone van ’t Gheluckighe Arabie, hem te hulpe quam met vijfhondert ridders. Het .LXXX. capittel.

Den soudaen, geduyrichlicken in zijne gedachten hebbende de beloftenisse aen zijnen vader Misos gedaen betreffende de wrake over den doot van zijnen broeder Gamezio, ende hem alnu in peys siende, resolveerde tot dien eynde een leger op te richten, waer om hy aenstont dede toerusten veele oorlochs schepen, hulcken, galioenen ende galeassen, ende sant aen alle de coningen, princen, calissen ende taborlanen van zijne heerlicheyt ambassadeuren om heur te doen verstaen zijne meyninge ten eynde sy hem doen souden alle mogelicke bystant, in sulcker manieren dat hy in weynich tijts op de schepen so van zijn als zijne bontgenoten vergaderde over de hondert ende vijftich duisent mannen, vande welcke hy Palmerijn generael wilde maecken.

Maer hy excuseerde hem, seggende dat zijn volc veel beter souden obedieeren eene van heur eyghen natie als eenen vreemdelinck,
’t welck hy seyde om namaels genen verrader te connen worden ghe[Q3rb]scholden, also zijn meyninge was hem geensins tegens de Christenen te stellen, ende niet om dat hy de Turcken, vyanden der Christenen, eenich profijt sochte te doen, hoewel den soudaen in excuys daer voor achte, hem antwoordende: “Siet daer een persone die warachtelic weerdich is om inde regeringe gestelt te worden, als veel meer ’t gemeyn dan zijn eyghen profijt beminnende, waerom ick niet en can voorby gaen van u te maecken lieutenant van den coninck Balisarke.”

Onder ’t gheleyt vanden welcken als generael het gantsche leger veerdich was om te vertrecken als de nieumaren int hof quamen dat Graniel ende zijne broeders albereets inde landen van Assyrien ghevallen waren met een groote macht van chrijsvolc, alles uyt roovende ende brandende, waerom de reyse nae Constantinopolen deur den noot uytgestelt moste worden om ’t legher teghens Graniel te trecken, daer toe hem een yegelijc teghens den derden naevolghenden dach gereet moste maken volgens des soudaens beveel, tot groot leetwesen van Palmerijn, die deur de Constantinopolsche reyse der Turcken handen verhoopte te ontgaen.

Ende des anderen daechs hier na quam oock aldaer int hof den prince Olerike, outsten sone vanden coninck van ’t Gheluckige Arabie, met vijfhondert uytvercorene ghewapende ridders onder ’t dexel vanden soudaen te hulpe te comen, hoewel ’t selve alleene gheschiede om te beter te mogen raecken inde gratie van Archidiane, op wien hy zijne liefde boven maten vuyrichlijc gestelt hadde, om dat hem heure schoonheyt so hoogelic aengeblasen was worden deur de trompet van de godinne der Fama, blasende deur eene vande selve godinne delicaetste mondekens dat hy geresolveert was noyt geen ander tot een [Q3va] vrouwe te trouwen, soo verre hy sulcx soude connen verwerven aenden soudaen. De welcke hy de handen ginck cussen, tot hem seggende: “Alder grootmachtichste domineerder in Assyrien ende Palestijnen, wy hebben langhe geweten den goeden wille die ghy draecht tot de vermeerderinge van onse wet, sonderlinge deur uwe leste resolutie, daer mede ghy besloten hebt te wreecken den doot vanden hoochgeweesten prince Gamezio, wien de goden alnu met hemelsche vreuchde moeten tracteeren, waerom ick met vijf hondert ridderen alhier gecomen ben om uwe majesteyt te dienen in wat saecken ende plaetsen de selve ons sal gelieven t’employeren.”

Waer op hem den soudaen, die voor langhe hadde hooren spreecken van sijne cloeckmoedicheyt, antwoorde, naer dat hy hem een geaffectioneerde willecomste betoont hadde, seer wel te weten dat zijn vader een van zijne grootste vrienden ende bontghenooten was, dan dat hy hem des niet teghenstaende niet en wilde tracteeren als een bontghenoot maer als een vader zijn kint. Van welck faveur Olerike den soudaen seer hooghelijck bedanckte in de presentie van Palmerin, die de manieren ende geesten van desen jongen prince so wel aenmerckte dat hy hem stracx oordeelde van een beter natuere te wesen als d’Assyriers. Weshalven hy geinciteert worde tot hem te beminnen, ende geleyde hem, na dat hy oorlof aenden soudaen genomen hadde, wes in sijn logijs, tusschen weghen soo verre spreeckende opt propoost van dese nieuwe krijgen datse den anderen beloofden so lange als de selve duerden altijts twee cammeraten te sullen blijven, ende seyden daer met den anderen adieu wes tot sanderen daechs smorghens dat den soudaen in batalie wilde sien staen zijn gheheele [Q3vb] leger, waer van hy selfs d’esquadroenen ordineerde.

Om ’t welck te sien de princesse Archidiane mede ter selver plaetse quam rijden in een koetse, van de welcke afstaende, wilde heur den prince Olerike de handen comen cussen, dat sy niet en wilde consenteren, maer naer een eerlicke excusatie betoondense hem daer tegens een heussche groetinge ende seyde: “Edel prince, ghy moet hoogelick gedanct zijn vant heerlick secours dat ghy mijnen vader soo goetwillichlijck comt prese[n]teren, in kennisse van ’t welcke ick niet en sal ontsegen al ’t gene dat d’eere my soude consenteren voor u te weghe te connen brenghen.”

“Alderdeurluchtichste princesse,” antwoorde Olerike, “al hadde ick voor den aldergrootmachtichsten soudaen, u vader, ghedaen alle de diensten die eenen getrouwen ridder voor zijnen natuyrlijcken heere soude moghen uytrichten, soo en conden die nochtans in gheender manieren genoechsaem zijn om te recompenseren int minste deel dit tegenwoordighe groote faveur deur ’t segghen dat u mijne diensten aenghenaem vallen, daer met uwe gratie my belieft te maken een persone den alderblijtsten vande gheheele werelt, die niet en soude laten van om uwent wille twee levens t’employeren indien der in dese werelt eenichsins noch eene te becomen ware, ende soo verre hy wiste daer mede te connen winnen ’t minste punte van uwen goeden wille.”
“Mijnen goede wille,” antwoorde de princesse, “en sout ghy daer mede niet winnen om dat de selve veel eer wenscht dat ghy noch hondert jaren int leven meucht blijven, ende hebt dien met gedane diensten albereets geheelicken t’uwaerts bedwongen.”

“Groter begheerte,” antwoorde den prince, heur wederom op nieus een ootmoedighe reverentie doende, “als tot sulcke [Q4ra] vrywillighe bedwinginghe en heeft noch en sal noyt int binnenste van mijn herte gelogeert connen connen worden!”

’t Welc hy so haest niet gheseyt en hadde oft by de princesse arriveerden twaelf pagien, waer van de thien tien oorlochs peerden leyden, ende d’ander twee droegen den eenen een costele lancie ende den anderen eenen vergulden schilt, gheborduert met peerlen, robijnen, esmerauden ende andere costele steenen van onschattelijcke prijsen, hebbende int midsen geconterfeyt staen het hooft van Amaran, gegrepen wordende by ’t hayr van een gewapende hant, beteyckenende de victorieuse hant van den ridder Palmerijn. Die sy tot heur riep ende seyde: “Ic bid u, mijn getrouwe vrient, dat ghy in desen krijch mijnen ridder wilt zijn, ende om u daer toe te beweghen, ontfanghen dese presenten!”

De welcke Palmerijn in danc aennemende, mede antwoorde: “Verseeckert u vryelijck, mevrouwe, dat desen schilt ter plaetse sal worden ghestelt alwaerse de broeders van uwen valschen lasteraer tot heure groote schande sullen mogen aenschouwen.”

Ende hier met, als ooc zijn cammeraet Olerike, van heur oorlof nemende, worden sy van haer bevolen inde bewaernisse vande goden, de welcke sy met overlopende oochskens seyde gheduyrichlick te sullen bidden om heure gheringhe wedercompste int hof van heuren vader den soudaen. Aen den welcken sy oock den adieu namen ende gaende daer naer te peerde sitten, volchdense ’t ander gheselschap, alsoo het geheele legher albereets aent marcheren was.

Hoe de sultan een leger oprichtte om naar Constantinopel te reizen en hoe de prins Olerike, zoon van ’t Gelukkige Arabië, hem te hulp kwam met vijfhonderd ridders. Het 80 kapittel.

De sultan die gedurig in zijn gedachten had de belofte aan zijn vader Misos gedaan wat betrof de wraak over de dood van zijn broeder Gamezio en hem al nu in vrede zag besloot tot dat doel een leger op te richten waarom hij aanstonds liet toerusten vele oorlogsschepen, hulken, galjoenen en galjassen en zond aan alle de koningen, prinsen, kaliefen en taborlanen van zijne heerlijkheid ambassadeurs om ze te doen verstaan zijn mening ten einde zij hem doen zouden alle mogelijke bijstand, in zulke manieren dat hij in weinig tijd op de schepen zo van de zijne als zijn bondgenoten verzamelde over de honderdvijftigduizend mannen waarvan hij Palmerijn generaal wilde maken.

Maar hij excuseerde hem en zei dat zijn volk veel beter zouden gehoorzamen een van hun eigen natie dan een vreemdeling.
Wat hij zei om later als geen verrader te kunnen worden gescholden [Q3rb] alzo zijn mening was hem geenszins tegen de Christenen te stellen en niet om dat hij de Turken, vijanden der Christenen, enig profijt zocht te doen, hoewel de sultan in excuus daar voor achtte hem antwoorde: “Ziet daar een persoon die waarachtig waardig is om in de regering gesteld te worden, als veel meer ’t algemeen dan zijn eigen profijt te beminnen, waarom ik niet kan voorbij gaan van u te maken luitenant van de koning Balisarke.”

Onder ’t geleide van die als generaal het ganse leger vaardig was om te vertrekken toen het nieuws in de hof kwam dat Graniel en zijn broeders al gereed in de landen van Assyrië gevallen waren met een grote macht van krijgsvolk en alles uit roofden en branden, waarom de reis naar Constantinopel door de nood uitgesteld moest worden om ’t leger tegen Graniel te trekken waar toe zich iedereen tegen de derde navolgende dag gereed moeste maken volgens de sultans bevel en tot groot leedwezen van Palmerijn die door de Constantinopels reis der Turken verhoopte te ontgaan.

En de volgende dag hierna kwam ook aldaar in de hof de prins Olerike, oudste zoon van de koning van ’t Gelukkige Arabië met vijfhonderd uitverkoren gewapende ridders onder ’t deksel van de sultan te hulp te komen, hoewel dat alleen geschiede om te beter te mogen raken in de gratie van Archidiane op wie hij zijne liefde bovenmate vurig gesteld had om dat hem haarschoonheid zo hoog aangeblazen was geworden door de trompet van de godin der Fama die blaast door een van die godin de delicaatste mondjes dat hij besloten had nooit geen ander tot een [Q3va] vrouwe te trouwen, zo ver hij zulks zou kunnen verwerven aan de sultan. Die hij de handen ging kussen en tot hem en zei: “Aller groot machtigste dominant in Assyrië en Palestijnen, wij hebben lang geweten de goede wil die gij draagt tot de vermeerdering van onze wet, vooral door uw laatste resolutie waarin gij besloten hebt te wreken de dood van de hoog vermaardste prins Gamezio wie de goden al nu met hemelse vreugde moeten onthalen waarom ik met vijf honderd ridders alhier gekomen ben om uwe majesteit te dienen in wat zaken en plaatsen die ons zal gelieven te werken.”

Waarop hem de sultan, die al lang had horen spreken van zijn kloekmoedigheid, antwoorde na dat hij hem een welkomst met affectie betoond had zeer goed te weten dat zijn vader een van zijn grootste vrienden en bondgenoten was, dan dat hij hem de niettegenstaande niet wilde behandelen als een bondgenoot maar als een vader zijn kind. Van welke gunst Olerike de sultan zeer hoog bedankte in de presentie van Palmerijn die de manieren en geesten van deze jonge prins zo goed aanmerkte dat hij hem later oordeelde van een betere natuur te wezen dan de Assyriërs. Weshalve hij aangesticht werd tot hem te beminnen en geleide hem, na dat hij verlof aan de sultan genomen had, tot in zijn logies en onderweg zo ver sprak op de opzet van deze nieuwe krijg dat ze de andere beloofden zo lang als dat duurde altijd twee kameraden te zullen blijven en zeiden daarmee de anderen adieu tot de volgende dag ’s morgens dat de sultan in bataljon wilde zien staan zijn gehele [Q3vb] leger waarvan hij zelf het squadron ordineerde.

Om dat te zien de prinses Archidiane mede terzelfder plaats kwam rijden in een koets en daarvan ging wilde haar de prins Olerike de handen komen kussen dat zij niet wilde consenteren, maar na een eerlijk excuus betoonden ze hem daartegen een hoffelijke begroeting en zei: “Edele prins, gij moet hoog bedankt zijn van de heerlijke bijstand dat gij mijn vader zo goedwillig komt presenteren in kennis van wat ik niet zal ontzeggen al hetgeen dat de ere mij zou consenteren voor u te weg te kunnen brengen.”

“Aller doorluchtigste prinses,” antwoorde Olerike, “al had ik voor de aller groot machtigste sultan, uw vader, gedaan alle diensten die een getrouwe ridder voor zijn natuurlijke heer zou mogen uitrichten, zo konden die nochtans in geen manieren voldoende zijn om te schadeloos stellen in het minste deel deze tegenwoordige grote gunst door ’t zeggen dat u mijn diensten aangenaam vallen, waarmee uw gratie mij belieft te maken een persoon de aller blijdste van de gehele wereld, die het niet zou laten vanwege u twee levens te werken indien er in deze wereld enigszins noch een te bekomen was en zo verre hij wist waarmee te kunnen winnen ’t minste punt van uw goede wil.”
“Mijn goede wil,” antwoorde de prinses, “zou gij daarmee niet winnen om dat die veel eer wenst dat gij noch honderd jaren in het leven mag blijven en hebt die met gedane diensten al gereed geheel tot u waart bedwongen.”

“Grote begeerte,” antwoorde de prins, en haar wederom opnieuw een ootmoedige reverentie deed, “als tot zulke Q4ra vrijwillige bedwang heef, noch zal nooit in het binnenste van mijn hart gelogeerd kunnen worden!”

Wat hij zo gauw niet gezegd had of bij de prinses arriveerden twaalf pages, waarvan er tien de tien oorlogspaarden leiden en de ander twee droeg de een de kostbare lans en de andere een vergulden schild, geborduurd met parels, robijnen, smaragd en andere kostbare stenen van onschatbare prijs en had in het midden afgebeeld staan het hoofd van Amaran die gegrepen werd bij ’t haar van een gewapende hand wat betekent de victorieuze hand van de ridder Palmerijn. Die zij tot haar riep en zei: “Ik bid u, mijn getrouwe vriend, dat gij in deze krijg mijn ridder wil zijn en om u daartoe te bewegen ontvang deze presenten!”

Die Palmerijn in dank aannam en mede antwoorde: “Verzeker u vrij mevrouw, dat deze schild ter plaatse zal worden gesteld alwaar het de broeders van uw valse lasteraar tot hun grote schande zullen mogen aanschouwen.”

En hiermee, als ook zijn kameraad Olerike, namen van haar verlof en werden zij van haar bevolen in de bewaring van de goden die zij met overlopende oogjes zei gedurig te zullen bidden om hun snelle wederkomst in de hof van haar vader de sultan. Aan wie zij ook de adieu namen en gingen daarna te paard zitten en volgende ’t ander gezelschap, alzo het gehele leger geheel gereed aan het marcheren was.

Ondersoeckinghe vanden prince Olerike aen Palmerijn, of hy de princesse Archidiane beminde. [Q4rb] Dat .LXXXI. capittel.

Om dat het den eersten dach al over den middach was eer ’t voorseyde legher bestonde te trecken, en volbrochtense voor den avont niet meer als twee mijlen ende campeerden ten ondergaen vande sonne in een seer geneuchelijck velt, alwaer de twee jonghe princen Palmerijn ende Olerike resolveerden altijdts by den anderen te logeren in Palmerijns tente om dat hem den soudaen van alles niet min versien en hadde als of hy zijn eyghen sone gheweest ware. Ende na datse ’t avontmael genut hadden, leydense heur om te rusten. Dan Olerike meerder gedachtenis als rustens int hooft hebbende, seyde tot zijnen cammeraet: “Och aldergheluckichste Palmerijn, veel eer soude ick wenschen in u plaetse te mogen wesen dan te vercrijghen den staet van den aldergrootsten heere der gheheelder werelt, om dat ick u sie bemint worden van de ghene die in schoonheyt, gratie ende lieffelijck wesen geen ghelijck en heeft, tot de welcke ick mijne affectie ooc geheelicken ghestelt hadde, maer u excellent ende edel hert heeft alsulc deel in my verworven dat ick alle playsieren van de werelt min als niet ghelijcke by uwe vrientschap. Daerom bid ick u, mijn cameraet, my vryelijck te willen segghen oft ghy ghemeynt zijt de princesse Archidiane tot een vrouwe te verwerven, u beloovende op gheloove van prince dat ick ’t selve niet alleen secret en sal houden, maer u oock in sulcken gheval alle behulp ende diensten daer inne bewijsen ende my van mijne begheerten onthouden, al soude ic van pijne daeromme moeten sterven.”

Als Palmerijn Olerike hoorde spreecken met alsulcke affectie, [Q4va] scheen hy met lachen eenen anderen Democritus te wesen, ende antwoorde: “Seer deurluchtige prince, ick sweer u op mijn eere ende gheloove dat ick aen de liefde vande princesse noyt gedocht en
hebbe. Daerom cont ghy wel dencken hoe veel te weynigher dat ick dan vervolcht hebbe ’t houwelijck, dat ick niet alleen onweerdich en ben, maer ooc in gheender manieren toe gheraecken en soude connen. Dan dat ick haer dienst bewesen hebbe ende bereyt ben alnoch nae alle mijn machte te bewijsen, gheschiet alleene so om heure groote gracie, daer met sy my tot duysentmael meer verbonden heeft, als oock om dat vele hooghere saecken gemeriteert worden by hare schoonheyt ende excellente deuchden, die so groot zijn dat ick u rade als mijnen getrouwen vrient alle mogelijcke middelen aen te wenden om heur ten huwelijck te mogen verwerven, waer toe ick u belove ende sweere alle behulp ende bystant na mijn cleyn vermoghen ende grooten wille te sullen met deylen.”

Als den prince Palmerijn aldus hoorde spreken, viel hy hem van grooter blijtschappen om den hals ende seyde: “Mijnen aldergetrousten vrient, ic ben grootelicx ghehouden aen mijnen vader die my ’t wesen veroorsaeckt heeft, maer noch veel meer aen u, want dit leven veroordeelt was, ende soude ooc geexecuteert zijn worden indient niet geappelleert en hadde aen dese, uwe vertroostinge, waer met ghy my een andere u selfs gemaect hebt. Daerom bid ic u seer ootmoedelic, mijn alderliefste heere, dat ghy my int register van uwe vaste memorie wilt doen op teyckenen onder uwe aldergetrouste dienaren, onder ’t getal vande welcke ick my selven altijts reeckenen sal. Ende om u daer van eenige verseeckeringe te mogen doen, ick de Fortuyne seer affectueuselicken bidde den cours [Q4vb] van ons leven alsoo te willen schicken dat ic noch eens mach int licht brengen eenige steentgens vant groote ende vaste gebou van mijne obligatie t’uwaerts. Niet dat ic wensche dat ghy my eenichsins van doen sout hebben, maer om te verstercken ’t getal vande gene die in uwen dienste geemployeert worden tot vermeerderinge van uwe heerlicheyt.”

Van welcke vriendelijcke presentatie hem Palmerijn hoogelijck bedanckte ende noch eenige andere t’samensprekingen ghehouden hebbende, rustense wes tot sanderen daechs smorghens.

Onderzoeking van de prins Olerike aan Palmerijn of hij de prinses Archidiane beminde. [Q4rb] Dat 81 kapittel.

Omdat het de eerste dag al over de middag was eer ’t voorzegde leger bestond te trekken volbrachten ze voor de avond niet meer dan twee mijlen en kampkaarten ten ondergaan van des zon in een zeer genoeglijk veld, alwaar de twee jonge prinsen Palmerijn en Olerike besloten altijd bij de andere te logeren in Palmerijn’ s tent omdat hem de sultan van alles niet minder voorzien had alsof hij zijn eigen zoon geweest was. Na dat ze ’t avondmaal genut hadden legden ze zich om te rusten. Dan Olerike meerder gedachtenis dan rusten in het hoofd had zei tot zijnen kameraad: “Och aller gelukkigste Palmerijn, veel eer zou ik wensen in uw plaats te mogen wezen dan te verkrijgen de staat van de allergrootsten heer der gehele wereld omdat ik u zie bemint worden van diegene die in schoonheid, gratie en liefelijk wezen geen gelijke heeft tot die ik mijn affectie ook geheel gesteld had, maar uw excellent en edel hart heeft al zulk deel in mij verworven dat ik alle plezieren van de wereld minder dan niet vergelijk bij uwe vriendschap. Daarom bid ik u, mijn kameraad, mij vrij te willen zeggen of gij meent de prinses Archidiane tot een vrouwe te verwerven en u beloof op het geloof van prins dat ik het zelf niet alleen geheim zal houden, maar u ook in zulk geval alle hulp en diensten daarin bewijzen en mij van mijn begeerten onthouden, al zou ik van pijn daarom moeten sterven.”

Toen Palmerijn Olerike hoorde spreken met al zulke affectie [Q4va] scheen hij met lachen een andere Democrites te wezen en antwoorde: “Zeer doorluchtige prins, ik zweer u op mijn eer en geloof dat ik aan de liefde van de prinses nooit gedacht heb. Daarom kan gij wel denken hoe veel te minder dat ik dan vervolgd heb ’t huwelijk dat ik niet alleen onwaardig ben, maar ook in geen manieren toeraken zou kunnen. Dan dat ik haar een dienst bewezen heb en bereid ben als noch naar al mijn machte te bewijzen geschied alleen zo om hun grote gratie waarmee zij mij tot duizendmaal meer verbonden heef, als ook om dat vele hogere zaken bemiddeld worden bij haar schoonheid en excellente deugden die zo groot zijn dat ik u aanraad als mijn getrouwe vriend alle mogelijke middelen aan te wenden om haar ten huwelijk te mogen verwerven waartoe ik u beloof en zweer alle behulp en bijstand naar mijn kleine vermogen en grote wil te zullen meedelen.”

Toen de prins Palmerijn aldus hoorde spreken viel hij hem van grote blijdschappen om de hals en zei: “Mijnen allertrouwste vriend, ik ben zeer gehouden aan mijn vader die mij ’t wezen veroorzaakt heeft, maar noch veel meer aan u, want dit leven veroordeeld was en zou ook geëxecuteerd zijn geworden indien het niet geappelleerd had aan deze, uw vertroosting waarmee gij mij een andere dan u zelf gemaakt hebt. Daarom bid ik u zeer ootmoedig, mijn allerliefste heer, dat gij mij in het register van uw vaste memorie wil doen optekenen onder uw allertrouwste dienaren onder ’t getal waarvan ik mij zelf altijd rekenen zal. Om u daarvan enige verzekering te mogen doen, ik die het Fortuin zeer toegenegen bid de koers [Q4vb] van ons leven alzo te willen schikken dat ik noch eens mag in het licht brengen enige steentjes van het grote en vaste gebouw van mijne obligatie tot u waart. Niet dat ik wens dat gij mij enigszins van doen zou hebben, maar om te versterken ’t getal van degene die in uw dienste gerekend worden tot vermeerdering van uw heerlijkheid.”

Van welke vriendelijke presentatie hem Palmerijn hoog bedankte en toen noch enige andere tezamen besprekingen gehouden hadden rusten ze tot de volgende dag ‘s morgens.

Van ’t gevecht tusschen Pal[me]rijn ende de twee broeders van Amaran. Het .LXXXIJ. capittel.

Den coninck van Balisarke dede ’t legher van den soudaen so neerstich marcheren datse in vijftien dagen daer na een stadt beleyden, waer inne heure vyanden groot garnisoen hadden. Desniettegenstaende namen syse na eenige dagen stormenderhant in, doot slaende al de Phrygianen die niet over de graft springen of inde locht vliegen en conden, de welcke, so ick geloove, seer weynich int ghetal waren. Dat d’andere steden ende plaetsen vanden vyant ingenomen, so haest niet gehoort en hadden oft sy bestonden alle ’t machtige legher vanden soudaen te vreesen ende gaven heur ’t meestendeel in weyniger als ses dagen wederom over. Waerom Graniel al de macht die hy versamen conde haestelic te velde dede comen, ende marcheerden daer met tot op eenen halven dach reysens na by ’t leger van die van Assyrien.

Dan den coninc van Balisarke en hadde ’t selve so haest niet [Q5ra] [v]erstaen oft hy brac ooc op met al zijn volck ende tooch wes onder aen een hoogen berch op een halve mijle na by heurs [v]yants leger so datse den anderen lich[t]elick sien conden, ende te beduchten stonde [v]an dese twe partyen seer haest gelevert [t]e sullen worden een generale slachtinge, [v]oor de welcke den coninck van Bali[s]arke zijne vyanden eerst wilde laten vermanen van heur voornemen afstant te [d]oen. Waerom hy daer toe committeerde [z]ijnen sone met Palmerijn ende Olerike, [d]ie heur volgens dien des anderen daechs [s]morgens by Graniel voechde, hem van [w]egen des soudaens bevelende met alle [z]ijn volc binnen .XXIIIJ. uren uyte landen [d]esselven soudaens te trecken oft datmense by gebreke van dien alle deur de [s]cherpte des sweerts soude doen passe[r]en. Daer op de princen van Phrygien antwoorden dat sy heur gebot, ’t welc sy maer voor een biddinge achten, geensins en wilden consenteren maer dochten om te wreecken de wreetheyt by den sou[d]aen bewesen over ’t doode lichaem van heuren broeder Amaran, zijn volck te doen vluchten wes inde poorten van zijn paleys.

Met welc antwoort de gesan[t]en wederom gingen uyte tenten van Graniel, die heur volchde met een van [z]ijne broederen, Orinel ghenoemt, den welcken met Amaran in Assyrien geweest wesende, ende siende dat Palmerijn den schilt voerde daer in Amarans hooft gecon[t]erfeyt stont, als voren verhaelt is, bestonde hy zijn hayr van toornicheyt uyt het hooft te trecken ende seyde: “Indien ic niet meer en ontsach den last van uwe ambassade als uwe lichtveerdige hoveerdicheyt so soude ic u op staende voet betoonen de weerdige recompensie van dien!”

“Indien ghy daer toe lust hebt ende so [c]oragieus zijt als ghy den braven maect,” antwoorde Palmerijn, “so wapent u met [e]ene van uwe broederen ende compt [Q5rb] haestelic tusschen beyde de leygeren, alwaer ick alleen u beyde sal betoonen dat ick desen schilt met goede redenen tot mijne eere in weerdicheyt vande justitie mach voeren, als gestraft hebbende eenen valschen beschuldiger.”

“Ic en soude aen u geen grooter courtosie connen versoecken,” seyde Orinel, “maer en denct niet eens dat de grootheyt van mijn couragie eenichsins soude connen toelaten dat wy twee tegens u alleene teffens souden strijden, maer sullen u d’een nae d’ander bevechten indien den eersten overwonnen wort, mitsdien dat ghy my verseeckert van al ’t volck des soudaens, uytgenomen u persoon.”

“Also moet het geschien,” antwoorde Palmerin, “met conditie dat ghy my van u volc desgelijcx doet.”

’t Welc hem Orinel op staende voet swoer, waer met Palmerin ende zijne twe gesanten wederom na ’t leger vanden soudaen keerden, terwijl hem Olerike met zijnen broeder veerdichlic wapenden, comende stracx daer na int velt met zijnen broeder, den generael Graniel, ende eenen groten hoop van zijne heeren ende ridderen, met een ontallick getal van volc, doch on[g]hewapent, waer tegens hem niet lange daer na den ridder Palmerijn, vergeselschapt met zijnen oversten Balisarke ende geen weyniger ongewapenden troup van volc aen d’ander zijde presenteerden. ’t Welck so wel Orinel als Palmerijn terstont int midsen dede rijden ende opten anderen lopen met sulcken furie dat Orinels lancie aen spaenderen vlooch, maer Palmerijn liep hem met de zijne so verre dwers deur ’t lijf dat hy op d’aerde neder [viel] sonder meer te verroeren eenich lidt. Waerom sich stracx daer na teghens hem quam presenteren den anderen broeder, die zijnen loop so fellick ende toornichlick op hem trefte datmen Palmerijns [levens] eynde voorwaer soude gesien hebb[en] sonder de deucht van zijn schilt, die de [Q5va] spere dede afschampen. Desniettegenstaende falieerde Palmerijn zijne lancie om dat den heyden met geenen rechten loop aen en quam, ’t welck hem soo seer speet dat hy die uyt de handen wierp, dan grijpende zijn sweert, keerde hy hem inder ijl wederomme ende sloech daer mede soo crachtelic op zijnen vyant dat hy hem ’t hooft op cloofde wes aen de ooren. Van welcke dappere treffinghe sulcken gecrijs ende getier aen beyde de zijden, wel verstaende aen d’eene deur blijtschap ende d’andere overmits droefheyt, quam dat de Griecken niet so grooten gherucht en maeckten als sy deur Quintum Flaminium vryicheyt ontfingen, hoewel Valerius seyt haer gecrijs so geweldich gheweest te zijn dat ’t selve de locht breeckende, de voghelen over heure hoofden passerende, ter aerden dede neder vallen. Met welcke luyde gerucht Palmerijn van den coninck Balisarke ende zijne heeren triumphantelicken in zijne tenten gheleyt worde met een groote vreuchde, maer Graniel ter contrarien dede met groote droefheyt de lichamen van zijne twee doode broeders balsemen om die te bewaren tot de uutvaerden van dien. Ende hebbende de tranen in d’oogen animeerde hy zijn volc om te wreecken den doot van heure drie overleden princen, doende op staende voet roepen twee hondert van de coragieuste ridders van zijn heyr, de welcke hy alle dede sweeren datse hem den volgenden dach ’t lichaem van Palmerijn doot of levendich in zijne handen souden leveren, also hy vastelick gheresolveert was met den opganck vande sonne de slachtinge te leveren aen zijnen vyant, den coninck van Balisarke.
Die deur den raet van Palmerijn ontrent den middernacht alle zijne kamelen ende andere lastdraghende beesten met de bagagie dede laden ende om zijne vy[Q5vb]anden uyt te locken brack hy int criecken van den dach in groote stillicheydt op, geveynsende te vertrecken.
’t Welck Graniel deur de spien ende verlooren schiltwachten soo haest niet ghebootschapt en was oft hy meynde vastelijc dat sy deur vreese also stil swijgent sonder eenich gerucht te maken vertrocken waren, waerom hy haestelijck den alarme dede slaen deur zijn gheheele legher, roepende datmen de vluchtende vyanden sonder eenich uutstel soude vervolghen. ’t Welcke die ’t beste te peerde waren heur terstondt op de bane dede maecken ende de Assyriers met vollen toome na rijden, roepende ende crijtende: “Het gespuys is alle ons. Slae doot! Sla doot! Later niemant van leven noch ontcomen!” Maer den coninck van Balisarke met Gheresin, zijn sone, ende Palmerijn, dese confusie siende, keerden heur met heur geheele leger, ’t welc al in batalie stont wederom, ende bestreden haer met duysent van heure beste ruyteren in sulcker manieren datter niemandt van heurluyden wederom naer Graniel en keerde. Die hieromme van toornicheyt meynde te rasen ende gelijck eenen grammen leeuw marcheerde hy met zijn geheele legher voort, voeghende hem int voorste van zijne batalie met thien duysent ruyteren, daer met hy des soudaens volck met ghewelt meynde te overvallen. Tot welcken eynde heur neerstich aenvoerende, hy selver soo diep onder zijne vyanden quam dat hy den prince Olerike ontmoete, gevende die so swaren slach opt hoochste van zijn helmet dat hy bedwonghen wort zijn hooft wes tot aen den sadelboom te buyghen. Maer den prince, sulcke reverentie niet behagende, richte hem inder ijl animoselicken wederom op ende gaf Graniel daer tegens so dapperen houw opt hooft dat noch le[Q6ra]deren noch gespen zijnen helm op heur plaetse niet en conde houden, waer over hy onder de voeten van zijn peert viele, ter wijlen Olerike den slach van d’ander zijde vernieude ende zijn hooft ende lichaem dede beproeven hoet smaeckte van den anderen te zijn. ’t Welcke een van zijne [j]ongste broeders siende wort, die derhalven zijnen loop furieuselicken dresseerde om zijn lancie te doen treffen inde zijde van Olerike. Dan Palmerijn het selve bemerckende, gaf hem int voorby passeren met zijn sweert soo courasieusen slach op den arm dat dien met de lancie ter aerden viel, daer hyse oock haestelic met zijn geheel lichaem volchde, voorts verstickt wordende vande peerden der twee hondert ridderen, die Palmerijn daechs te voren den doot geswooren hadden, de welcke vernemende heuren heere doot te wesen, op hem ende Olerike quamen vallen ghelijck een sterck loopent water, meynende een yegelick een stuck van heurluyden ewech te draghen. Maer sy bevonden de twee heeren van Olieven ende ’t Gheluckige Arabie van een andere couragie alsse vermeynt hadden, want sy en sloeghen nau eenen slach of die nam een arm, been ofte hooft met. Niettemin souden sy sonder twijffel, overmits de furieuse resolutie van dese ridderen, hebben moeten gaen sien watmen na dit leven maect, en hadde Geresin heur niet te hulpe gecomen met hondert van zijn braefste ridders, die heur beste deden om de twee princen te verlossen ende de andere om heurluyden doot te slaen. ‘t Welcke d’oorsaec was dat aldaer ’t meeste van beyde de partyen tegens den anderen quamen ende ’t furieuste vanden strijt bestonde, sonderlinghe by de Phrygianen, wiens schutters heur te samen voechden ende schoten soo veele pijlen op heure vyanden dat die eenen hagel vanden hemel [Q6rb] vallende schenen te wesen.

Maer des soudaens volc stelden heur stoutmoedelicken daer teghen, grootelijcx gheanimeert wordende overmidts de dappere feyten van Palmerijn, die gheene mindere couragie en hadde dan Leonidas als dien by ’t geberchte Thermopylas eenen vanden zijnen, die tot hem seyde dat sy overmits de menichte der pijlen heurer vyanden ’t licht vande sonne niet sien en soude connen, antwoorden datse daerom te beter onder de schaduwe souden mogen vechten. Desnietteghenstaende en conden dese twee legers den anderen van dien dach niet overwinnen, hoewel sy niet op en hielden van doot slaen wes int beginsel vanden nacht, die heur nootsaeckelijck van den anderen deden scheyden, camperende de Phrygianen wederom op heur oude plaetse, maer d’Assyriers op de plaetse daerse waren aldaer den strijdt gheschiet was.

Van ’t gevecht tussen Palmerijn en de twee broeders van Amaran. Het 82 kapittel.

De koning van Balisarke liet ’t leger van de sultan zo naarstig marcheren dat ze in vijftien dagen daarna een stad belegerden waarin hun vijanden een groot garnizoen hadden. Dus al niettegenstaande ze het na enige dagen stormenderhand en dood sloegen al die van Phyrgië die niet over de gracht springen of in de lucht vliegen konden die, zo ik geloof, zeer weinig in het getal waren. Dat de andere steden en plaatsen van de vijand ingenomen zo gauw niet gehoord hadden of zij bestonden alle ’t machtige leger van de sultan te vrezen en gaven zich ’t meestendeel in minder dan zes dagen wederom over. Waarom Graniel al de macht die hij verzamelen kon haastig te velde liet komen en marcheerden daarmee tot op een halve dag reizen nabij na bij ’t leger van die van Assyrië.

Dan de koning van Balisarke had het zelf zo gauw niet [Q5ra] verstaan of hij brak ook op met al zijn volk en trok onder aan een hoge berg op een halve mijl nabij hun vijand leger zodat ze de andere licht zien konden en te beduchten stond van deze twee partijen zeer gauw geleverd te zullen worden een generale slachting waar voor die koning van Balisarke zijn vijanden eerst wilde laten vermanen van hun voornemen afstand te doen. Waarom hij daartoe committeerde zijn zoon met Palmerijn en Olerike, die zich volgens die de volgende dag ‘s morgens bij Graniel voegden en hem vanwege de sultans beval met al zijn volk binnen 24 uren uit de landen van de sultans te vertrekken of dat men ze bij gebrek van dien allen door de scherpte van het zwaard zou doen passeren. Waarop op de prinsen van Phrygië antwoorden dat zij hun gebod, wat zij maar voor een bidden achten, geenszins wilden consenteren maar dachten om te wreken de wreedheid bij de sultan bewezen over ’t dode lichaam van hun broeder Amaran, zijn volk te doen vluchten tot in de poorten van zijn paleis.

Met welk antwoord de gezanten wederom gingen uit de tenten van Graniel die ze volgde met een van zijn broeders, Orinel genoemd, die met Amaran in Assyrië geweest was en zag dat Palmerijn het schild voerde waarin Amarans hoofd afgebeeld stond, als voren verhaald is, bestond hij zijn haar van toorn uit het hoofd te trekken en zei: “Indien ik niet meer ontzag de last van uw ambassade als uw lichtvaardige hovaardigheid zo zou ik u op staande voet betonen de waardige vergoeding van die!”

“Indien gij daar toe lust hebt en zo moet het dus zijn zoals gij de brave maakt,” antwoorde Palmerijn, “zo wapent u met een van uw broeders en kom [Q5rb] haastig tussen beide de legers alwaar ik alleen u beide zal betonen dat ik dit schild met goede redenen tot mijn eer in waardigheid van de justitie mag voeren, als gestraft heb een valse beschuldiger.”

“Ik zou aan u geen grotere hoffelijkheid kunnen verzoeken,” zei Orinel, “maar denk niet eens dat de grootheid van mijn moed enigszins zou kunnen toelaten dat wij twee tegen u alleen gelijk zouden strijden, maar zullen u de een na de ander bevechten en indien de eerste overwonnen wordt, mitsdien dat gij mij verzekert van al ’t volk de sultan, uitgezonderd uw persoon.”

“Alzo moet het geschieden,” antwoorde Palmerijn, “met conditie dat gij mij van uw volk desgelijks doet.”

wat hem Orinel op staande voet zwoer waarmee Palmerijn en zijn twee gezanten wederom naar ’t leger van de sultan keerden terwijl hem Olerike met zijn broeder vaardig wapenden en kwamen daarna in het veld met zijn broeder de generaal Graniel en een grote hoop van zijn heren en ridders met een ontelbaar getal van volk, doch ongewapend, waartegen hem niet lang daarna de ridder Palmerijn vergezelschapt met zijn overste Balisarke en geen minder ongewapenden troep van volk aan de ander zijde presenteerden. Wat zo wel Orinel als Palmerijn terstond in het midden liet rijden en op de andere lopen met zulk furie dat Orinel’ s lans aan spaanders vloog, maar Palmerijn liep hem met de zijne zo ver dwars door ’t lijf dat hij op da aarde neer viel zonder meer te verroeren enig lid. Waarom zich straks daarna tegen hem kwam presenteren de andere broeder die zijn loop zo fel en toornig op hem trof dat men Palmerijn’ s levenseinde voorwaar zou gezien hebben zonder de deugd van zijn schild, die de [Q5va] speer liet afschampen. Dat niet tegenstaande faalde Palmerijn zijn lans omdat de heiden met geen rechte loop aankwam wat hem zo zeer speet dat hij die uit de handen wierp en dan greep zijn zwaard keerde hij hem in allerijl wederom en sloeg daarmee zo krachtig op zijn vijand dat hij hem ’t hoofd op kloofde tot aan de oren. Van die dappere tref er zulk gekrijs en getier aan beide de zijden, wel verstaan aan de ene door blijdschap en de andere overmits droefheid, kwam dat de Grieken niet zo’n groot gerucht maakten als zij door Quintus Flavius vrijheid ontvingen, hoewel Valerius zegt dat hun gekrijs zo geweldig geweest te zijn dat het de lucht brak en de vogels die over hun hoofden passerende ter aarde liet neer vallen. Met welk luid gerucht Palmerijn van de koning Balisarke en zijn heren triomfantelijk in zij tent geleid werd met een grote vreugde, maar Graniel ter contrarie liet met grote droefheid de lichamen van zijn twee dode broeders balsemen om die te bewaren tot de uitvaart van dien. Hij had de tranen in de ogen en animeerde zijn volk om te wreken de dood van hun drie overleden prinsen en liet op staande voet roepen tweehonderd van de moedigste ridders van zijn leger die hij alle liet zweren dat ze hem de volgenden dag ’t lichaam van Palmerijn dood of levend in zijn handen zou leveren, alzo hij vast besloten was met de opgang van de zonde slachting te leveren aan zijne vijand, de koning van Balisarke.
Die door de raad van Palmerijn omtrent de middernacht al zijn kamelen en andere last dragende beesten met de bagage liet laden en om zijn vijanden [Q5vb] uit te lokken brak hij in het krieken van de dag in grote stilte op en veinsde te vertrekken.
Wat Graniel door de spionnen en verloren schildwachten zo gauw niet geboodschapt was of hij meende vast dat zij door vrees alzo stil zwijgend zonder enig gerucht te maken vertrokken waren, waarom hij haastig het alarm liet slaan door zijn gehele leger en riep dat men de vluchtende vijanden zonder enig uitstel zou vervolgen. Wat die ’t beste te paard waren zich terstond op de baan liet maken en de Assyriërs met vollen toom na te rijden, en riepen en krijsten: “Het gespuis is alle ons. Sla dood. Sla dood! Laat er niemand van leven noch ontkomen!” Maar de koning van Balisarke met Gheresin, zijn zoon, en Palmerijn die deze confusie zag keerden zich met hun gehele leger wat al in bataljon stond wederom en bestreden ze met duizend van hun beste ruiters in zulke manieren dat er niemand van ze wederom naar Graniel keerde. Die hierom van toorn meende te razen en gelijk een gramme leeuw marcheerde hij met zijn gehele leger voort en voegde hem in het voorste van zijne bataljon met tienduizend ruiters waarmee hij de sultans volk met geweld meende te overvallen. Tot welk einde hij ze naarstig aanvoerde en hij zo diep onder zijn vijanden kwam dat hij de prins Olerike ontmoette en gaf die zo’n zware slag op het hoogste van zijn helm dat hij gedwongen werd zijn hoofd tot aan de zadelboom te buigen. Maar de prins die zulke reverentie niet behaagde richtte hem in allerijl dapper wederom op en gaf Graniel daartegen zo’n dappere houw op het hoofd dat noch leren [Q6ra] noch gespen zijn helm op zijn plaats niet konden houden waardoor hij onder de voeten van zijn paard viel terwijl Olerike de slag van de andere zijde vernieuwde en zijn hoofd en lichaam liet beproeven hoe het smaakte van de anderen te zijn. Wat een van zijn jongste broeders zag die derhalve zijn loop furieus dresseerde om zijn lans te doen treffen in de zijde van Olerike. Dan Palmerijn die zelf bemerkte gaf hem in het voorbij passeren met zijn zwaard zo’n moedige slag op de arm dat die met de lans ter aarde viel daar hij het ook haastig met zijn gehele lichaam volgde en voorts stikte van de paarden der tweehonderd ridders die Palmerijn daags tevoren de dood gezworen hadden die vernamen hun heer dood te wezen op hem en Olerike kwamen vallen gelijk een sterk lopend water en meende iedereen een stuk van hen weg te dragen. Maar zij bevonden de twee heren van Olijve en ’t Gelukkige Arabië van een andere moed dan ze gemeend hadden, want zij sloegen nauwelijks een slag of die nam een arm, been of hoofd mee. Niettemin zouden zij zonder twijfel, overmits de furieuze resolutie van deze ridders, hebben moeten gaan zien wat men na dit leven maakt had Geresin ze niet te hulp gekomen met honderd van zijn braafste ridders die hun beste deden om de twee prinsen te verlossen en de andere om ze dood te slaan. Dat was de oorzaak dat aldaar ’t meeste van beide partijen tegen de anderen kwamen en ’t furieuste van de strijd bestond, vooral bij die van Phrygië wiens schutters zich tezamen voegden en schoten zo vele pijlen op hun vijanden dat die een hagel van de hemel[Q6rb] vallende schenen te wezen.

Maar de sultans volk stelden zich stoutmoedig daartegen die zeer geanimeerd werden overmits de dappere feiten van Palmerijn die geen mindere moed had dan Leonidas toen die bij ’t gebergte Thermopylas een van de zijnen die tot hem zei dat zij overmits de menigte der pijlen hun vijanden ’t licht van de zon niet zien zouden kunnen antwoorde dat ze daarom te beter onder de schaduw zouden mogen vechten. Dat niet tegenstaande konden deze twee legers de anderen van die dag niet overwinnen, hoewel zij niet ophielden van dood slaan tot in het begin van de nacht die ze noodzakelijk van de anderen liet scheiden en kampten die van Phrygië wederom op hun oude plaats, maar de Assyriërs op de plaats daar ze waren en aldaar de strijd geschied was.

Hoe de twee broeders van Graniel met de reste van heur volck vluchten ende van Palmerijn vervolcht worden. Het .LXXXIIJ. capittel.

De twee Phrygische princen in heur legher vertrocken wesende ende siende datse vier van heure broeders so inde generale als particuliere slachtinge met een groet deel van heure ridderen ende beste soldaten verloren hadden, vertrocken des smorghens seer vroech in aller ijl nae heuren maghe Mavorix int coninckrijck van Pamerien, alwaerse heur meynden te verstercken, sowel van volck als victualie. Ende op denselven morghen dede den coninck van [Q6va] Balisarke ooc seer vroech vergaderen .M. peerden om de vyanden deur een nieuwe schermutsinge tot de voleyndinge vanden voorgaenden daechs aengeheven slachtinge te brengen. Maer sy en waren nauwelicx te peerde geseten oft een spie quam den coninc verstendigen van hare vluchtinge. Waerom Palmerijn op de begeerte des conincx terstont dede wapenen 6000 mannen, met de welcke hy op de trenchen van des vyants leger viel, maer en vont daer niemant in als eenen grooten hoop gewonden, waer vande sommige albereets gereyst waren na Mahumets paradijs ende de andere heur daer toe vast veerdich makende, van grooter pijnen jammerlick crijtende ende kermende. Waerom Palmerijn haestelic wederom keerde ende raporteerde ’t selve aenden coninc, die hem commissie gaf om met 12000 van de beste ruyteren heurluyden te vervolgen, terwijlen hy met de reste vant legher wederom onder ’t gebot vanden soudaen soude brengen de resterende afghenomen plaetsen. Volgens welc bevel Palmerijn ende Olerike den selfden dach mette voorseyde ruyteren optrocken. Niettemin en costense haer so seer niet beneerstigen oft heure vyanden waren al voor haer gearriveert int conincrijc van Pamerien, alwaerse heur legerden, verbeydende de hulpe van haren neve Mavorix, die in meyninghe was heurluyden secours te verlenen. Maer soo haest als hy hoorde dat heuren vervolger den stommen Ridder was, die hem vande brandende croone verlost hadde, en ontseyde hy heur niet alleen zijn hulpe, maer ontboot heur ooc datse haer aenstont uyt zijn lant souden maken, want hy in meyninge was bystant te doen niet aen heur maer aen Palmerijn, die hy met een grooten hoop volcx te gemoete troc, hem presenterende hem selfs, zijn volc ende alle zijne goederen in zij[Q6vb]nen dienste. Waer af hem Palmerijn hogelijc bedancte, sonder yet wes daer van te ontfangen als een deel peert volcx, om dat ’t meestendeel vande zijne seer afgereden waren.

Als dit de twee resterende broeders van Amaran hoorden, dochtense bycans te despereren. Nochtans vande noot een deucht makende, vertrockense allengskens so secreet als mogelic, meynende also in heur lant te geraken.

Dan Graniel int uut trecken gepasseert wesende deur ’t lant vanden admirael van Tharsen, ende zijn soldaten d’onderdanen daer van grootelicx laten bederven hebbende sonder eenige straffinge, ende den selven admirael, Alfaran genoemt, veradverteert zijnde datse alnu bycans verslagen wesende sonder ordeninge vluchten, nam voor hem zijns onderdanen overlast aen heur te wreecken ende vergaderde tot dien eynde eenen goeden hoop so curassiers als licht gewapent peert volc, met de welcke hy ginc leggen op eenen pas int geberchte die so enge was datter niet meer als dry ruyters neffens den anderen deur rijden en mochten. Daer nochtans al ’t volc van Graniel deur passeren mosten, ymmer die geen geyten voeten en hadden om over tgeberchte ende steenclippen te claveren. So dat heur den voorseyden admirael op den selven pas wel drie dagen lanck te rugge gekeert hadde als heur Palmerin aldaer op de hacken quam naken, waer van syluyden seer verschrickt worden, wetende heur nergens te salveren als int hangen van eenen hoogen berch, alwaerse alle op claverden, moetende alle heure peerden mette bagasie diese niet mede om hooch slepen en conden beneden laten. Waerom Palmerijn wel dochte dat heur de proviande seer haest ontbreecken soude moeten, weshalven hy zijn legher neder sloech sonder yet wes wijders aen te richten dan besette alleen de passen daerse deur soude heb[Q7ra][b]en moghen ontcomen. Ende ghelijck [h]y oordeelde also ghebeurdent, want [al]s syluyden aldaer acht dagen gelegen [h]adden ende een groot deel van heur[lu]yden in vier of vijf daghen niet geten [n]och gedroncken hebbende, bestonder veel [v]an boven neer te loopen meynende gena[d]e te vinden, maer sy werden vande wacht [..] de trencheen die op de passen geleyt [w]aren voor hare aencomste al met pij[le]n gelardeert. ’t Welck by de reste gesien [w]ordende, bestondense den anderen om [de] geringhe quantiteyt van spijse, doot [te] slaen, als ooc heur eygen oversten te [be]rooven ende te vermoorden, andere men[sc]hen vleesch te eten, de derde bladeren van [de] boomen ende de vierde ’t mosch vande [be]rgen. Ende om de hetsige tegenschijnin[ge] der sonne op desen berch dieder ve[le] dede versmachten, en wordense niet [all]een bedwongen te drincken heur eygen [w]ater maer oock d’een des anderens [bl]oet. Welcke erbermelickheyt de twee [br]oeders van Amaran niet langer mo[ge]lijc en was te lijden, waerom so som[m]ige collonellen ende andere principale [o]versten deden vergaderen, daer van [de] sommige van opinie waren datmen [i]n eenen oort deur den vyant soude slaen, [ende] die ontcomen conde hem salveeren. Dan [’t] meestendeel wel siende datter nimant [de]ur sulcken middel het perijckel en sou[de] mogen ontgaen, en wilden ’t selve niet [acc]ordeeren maer seyden beter te zijn [he]ur in hare genade te presenteren. Waer [o]m de twee broeders van Amaran selfs [a]mbassade wilde doen, ende sonden ter[sto]nt aen des vyants leger eenen trom[pet] om voor heur te verwerven verse[ke]ringe, die haer vergost wert. Waerom [sy] heur terstont bloots hoofts ende ont[wa]pent quamen presenteeren voor Pal[me]rijn, tot den welcken den outsten seyde: “[Ald]ergeluckichste ridder, wy twe broe[der]s vanden hier voormaels wijtberoem[Q7rb]den prince Amaran, den welcken ghy gedoot hebt met noch drie ander van sijne broederen, alle sonen vanden mogenden coninc van Phrygien, in verlopen jaren ooc machtighe princen, maer alnu heeft ons de boose Fortuyne be[d]wongen om ons te stellen inde genade van uwen wille om dat wy met den faem van uwen grootemoedicheyt ooc verstaen hebben den naem van u goedertierent herte, ’t welck wy bidden voor oogen te willen stellen dat te overwinnen de hooveerdigen een vromicheyt is maer te tormenteren de overwonnen een wreetheydt. Denct, o Palmerijn, dat de Fortuyne u alnu niet meer verseeckert en is alsse ons in voorgaende tijt gheweest heeft. Ymmers so u niet en gelieft ons gratie te doen, so laet doch ten minsten ’t leven behouden dese onse ellendige onderdanen die niet deur haren eygen wil, maer deur gebot desen crijch hebben moeten aenvangen.”

Welcke woorden Palmerin niet min tot metlijden en beweechde als Sesostris, coninck van Egypten, h[em] selven tot deernisse inclineerde over vier van zijne gevangen coningen, ten tijde hem die als slaven in eenen gulden triumph wagen voort trocken, om dat den eenen vande selve coningen zijn gesicht so neerstich sloech op een vande raderen des wagens dat Sesostris hem daer van doorsake vraechde. Daer op hy antwoorde: “Aenschouwende het omgaen van dit radt, mijn heer, waer van ’t onderste dicwils boven gekeert wort, so gedenckt my van onsen voorgaenden staet.”

Welck antwoort in hem niet min machts had als de droevige te kennen gevinge der twee broederen van Amaran in Palmerijn vermocht. Want Sesostris de selve vier coninghen hierom vryicheydt liet, ende Palmerijn de voorseyde twee broederen met een schreyent ooghe over heur deerlicke fortuyne [Q7va] antwoorde: “Mijn heeren, naedemael uwe geliefte is u in mijnen handen over te geven, soo ontfang ick u in mijne bescherminge ende beloove u den peys met den soudaen te middelen mitsdien dat ghy hem eere ende den eet van getrouwicheyt doet,” ghevende heur daer mede te bewaren aen eene van zijne ridderen.

Ende een ure daer na quam hem visiteren den admirael Alfaran, die van Palmerijn seer eerlicken ontfangen, ende in recompensie van zijne gheledene schade gegeven wert alle der Phrygianen bagagie met het rantsoen van alle heure gevangene ridderen. Daer van hem den admirael bedanckt hebbende, mede bad zijn playsier te willen zijn hem te commen ververschen in eene van zijne steden, ses mijlen van daer gheleghen. ‘t Welck hem Palmerijn als seer vermoeyt sijnde, niet en weygerde, maer nam tot logijs voor hem ende sijn cammeraet Olerike des admiraels palleys op diens groote ende neerstige begeerten.

Hoe de twee broeders van Graniel met de rest van hun volk vluchten en van Palmerijn vervolgd worden. Het 83 kapittel.

De twee prinsen van Phrygië die in hun leger vertrokken waren en zagen dat ze vier van hun broeders zo in de generale als particuliere slachting met een groot deel van hun ridders en beste soldaten verloren hadden vertrokken ze ‘s morgens zeer vroeg in allerijl naar hun verwant Mavorix in het koninkrijk van Pamerien alwaar ze zich meenden te versterken, zowel van volk als victualie. Op dezelfde morgen liet de koning van [Q6va] Balisarke ook zeer vroeg verzamelen 1000 paarden om de vijanden door een schermutseling tot het volledige eind van de voorgaande dag aangeheven slachting te brengen. Maar zij waren nauwelijks te paard gezeten of een spion kwam de koning te verstaan van hun vlucht. Waarom Palmerijn op de begeerte van de koning terstond liet wapens 6000 mannen waarmee hij op de loopgraven van de vijand leger viel, maar vond daar niemand in dan een grote hoop gewonden waarvan sommige al gereed gereisd waren naar Mohammed ‘s paradijs en de andere zich daartoe vast vaardig maakten die van grote pijnen droevig krijsten en kermden. Waarom Palmerijn haastig wederom keerde en rapporteerde het zelf aan de koning die hem commissie gaf om met 12000 van de beste ruiters ze te vervolgen terwijl hij met de rest van het leger wederom onder ’t gebod van de sultan zou brengen de resterende afgenomen plaatsen. Volgens welk bevel Palmerijn en Olerike dezelfde dag met de voorzegde ruiters optrokken. Niettemin konden ze zich zo zeer niet bevlijtigen of hun vijanden waren al voor ze gearriveerd in het koninkrijk van Pamerien alwaar ze zich legerden en wachten op de hulp van hun neef Mavorix die in mening was ze bijstand te verlenen. Maar zo gauw als hij hoorde dat hun vervolger de stomme ridder was die hem van de brandende kroon verlost had ontzei hij ze niet alleen zijn hulp, maar ontbood ze ook dat ze zich aanstonds uit zijn land zouden maken want hij was in mening bijstand te doen niet aan hen maar aan Palmerijn die hij met een grote hoop volk tegemoet trok en hem presenterende zichzelf, zijn volk en al zijn goederen in zijn [Q6vb] dienst. Waarvan hem Palmerijn zeer bedankte zonder iets anders daarvan te ontvangen als een deel paardenvolk omdat ’t meestendeel van de zijne zeer afgereden waren.

Toen dit de twee resterende broeders van Amaran hoorden dachten ze bijna te wanhopen. Nochtans maakten ze van de nood een deugde en vertrokken ze allengskens zo geheim als mogelijk en meende alzo in hun land te geraken.

Dan Graniel die in het uittrekken gepasseerd was door ’t land van de admiraal van Thracië en zijn soldaten de onderdanen daarvan zeer liet laten bederven zonder enige bestraffing en die admiraal, Alfaran genoemd, gezegd werd dat ze al nu bijna verslagen waren en zonder ordening vluchten nam voor hem zijn onderdanen overlast aan ze te wreken en verzamelde tot dat doel een goede hoop zo kurassiers als licht gewapend paardenvolk waarmee hij ging liggen op een pas in het gebergte die zo eng was dat er niet meer als drie ruiters neffens de anderen doorrijden mochten. Daar nochtans al ’t volk van Graniel door passeren moesten die immers geen geiten voeten hadden om over het gebergte en steenklippen te laveren. Zo dat ze de voorzegden admiraal op die pas wel drie dagen lang teruggekeerd was toen ze Palmerijn aldaar op de hakken kwam naken waarvan ze zeer geschrokken werden en wisten zich nergens te redden dan in het hangen van een hoge berg alwaar ze alle op klauterden en moesten al hun paarden met de bagage die ze niet mee omhoog slepen konden beneden laten. Waarom Palmerijn wel dacht dat ze het proviand zeer gauw ontbreken zou moeten, weshalve hij zijn leger neer sloeg zonder iets verders aan te richten dan bezette alleen de passen daar ze door zou hebben [Q7ra] mogen ontkomen. Gelijk hij oordeelde alzo gebeurden het, want toen ze aldaar acht dagen gelegen hadden en een groot deel van ze in vier of vijf dagen niets gegeten noch gedronken hadden bestonden er veel van boven neer te lopen en meenden genade te vinden, maar zij werden van de wacht .. de loopgraven die op de passen geleid waren voor hun aankomst alle met pijlen gelardeerd. Wat bij de rest gezien werd en bestonden de anderen om de snelle hoeveelheid van spijs dood te slaan, als ook hun eigen oversten te beroven en te vermoorden, andere mensen vlees te eten, de derde bladeren van de bomen en de vierde ’t mos van de bergen. En vanwege de hete tegenschijn van de zon op deze berg die er vele liet versmachten werden ze niet alleen gedwongen te drinken hun eigen water maar ook de een de andere zijn bloed. Welke erbarmelijke de twee broeders van Amaran niet langer mogelijk was te lijden, waarom zo sommige kolonels en andere principale oversten lieten verzamelen waarvan sommige van opinie waren dat men in een oord door de vijand zou slaan en die ontkomen kon zich redden. Dan ’t meestendeel wel zag dat er niemand door zulk middel het perikel zou mogen ontgaan en wilden het zelf niet accorderen maar zeiden beter te zijn zich in hun genade te presenteren. Waarom de twee broeders van Amaran zelf de ambassade wilde doen en zonden terstond aan de vijand leger een trompetter om voor ze te verwerven verzekering die ze vergund werd. Waarom zij zich terstond blootshoofds en ontwapent kwamen presenteren voor Palmerijn tot die de oudste zei: “Aller gelukkigste ridder, wij twee broeders van de hier voormaals wijd beroemde [Q7rb] prins Amaran die gij gedood hebt met noch drie andere van zijn broeders, alle zonen van de vermogende koning van Phrygië, in verlopen jaren ook machtige prinsen, maar al nu heeft ons de boze Fortuin gedwongen om ons te stellen in de genade van uw wil omdat wij met de faam van uw grootmoedigheid ook verstaan hebben de naam van uw goedertieren hart wat wij bidden voor ogen te willen stellen dat te overwinnen de hovaardige een dapperheid is maar te kwellende te overwonnen een wreedheid. Denk, o Palmerijn, dat de Fortuin u al nu niet meer verzekerd dan zoals het ons in voorgaande tijd geweest heeft. Immers zo u niet gelieft ons gratie te doen, zo laat doch te minste ’t leven behouden deze onze ellendige onderdanen die niet door hun eigen wil, maar door gebod deze krijg hebben moeten aanvangen.”

Welke woorden Palmerijn niet minder tot medelijden bewoog zoals Sesostris, koning van Egypte, zichzelf tot deernis geneigd was over vier van zijne gevangen koningen ten tijde die hem die als slaven in een gulden triomfwagen voorttrokken en omdat de een van die koningen zijn gezicht zo naarstig sloeg op een van der aderen de wagens dat Sesostris hem daarvan de oorzaak vroeg. Waarop hij antwoorde: “Aanschouw het omgaan van dit rad, mijn heer, waarvan ’t onderste dikwijls boven gekeerd wordt zo gedenkt mij van onze voorgaande staat.”

Welk antwoord in hem niet minder macht had als het droevige te kennen geven der twee broederen van Amaran in Palmerijn vermocht. Want Sesostris die vier koningen hierom vrijliet en Palmerijn de voorzegde twee broederen met een schreiend oog over hun deerlijk fortuin [Q7va] antwoorde: “Mijn heren, nadat uw gelieven is u in mijn handen over te geven, zo ontvang ik u in mijn bescherming en beloof u vrede met de sultan te bemiddelen mitsdien dat gij hem eer en de eed van trouwheid doet,” gaf ze daarmee te bewaren aan een van zijn ridders.

En een uur daarna kwam hem visiteren de admiraal Alfaran, die van Palmerijn zeer fatsoenlijk ontvangen, en in vergoeding van zijn geleden schade gegeven werd alle bagage van die van Phrygië met het losgeld van al hun gevangen ridders. Daarvan hem de admiraal bedankt had en mede bad zijn plezier te willen zijn hem te komen verversen in een van zijne steden, zes mijlen van aar gelegen. Wat hem Palmerijn die zeer vermoeid was niet weigerde, maar nam tot logies voor hem en zijn kameraad Olerike het admiraal paleis op diens grote en naarstige begeerten.

Hoe de coninginne van Tharsen deur middel van eenen dranck met Palmerijn abuseerden. Het .LXXXIIIJ. capittel.

De coninginne van Tharsen vernomen hebbende dat Palmerijn int coninckrijck van Pamerijn ghecommen was, steldense heur manifijckelijck in ordeninghe met eenen grooten hoop van edelluyden ende jonckvrouwen, soo neerstich reysende datse al in Pamerien arriveerden als Palmerijn noch maer drie daghen gerust en hadde int paleys vanden admirael Alfaran. De welcke vernomen hebbende de comste van zijn coninginne, reedt heur met Palmerin ende Olerike, die hem wilden vergeselschappen, te gemoete. Ende by den an[Q7vb]deren ghecomen wesende ende de reverentien ende willecomsten ten beyden zijden gheschiet zijnde, hieldense te samen seer courtoyse propoosten wes int paleys van Alfaran, alwaerse de reste van den dach passeerden met groote geneuchte ende vreuchde wes tot savonts dat heur de coninginne vertreckende, Palmerijn ende Olerike te noenmael bad in heur logijs. Alwaer sy des anderen daechs oock niet en failierde te comen, vindende de coninginne in een groote sale, geheelijck met goude, silvere ende zijden tapitserien behangen, ter noenmael van d’aldercostelste ende seltsaemste spijsen, soo overvloedich aengedient wordende als oft vande aldergemeynste geweest waren, met croesen, schottelen, beeckers ende ander gereetschap om het eten ende drincken in te doen, daer van de costele ghesteenten ’t goudt seer weynich dede achten. Ende na dat de tafelen ontdeckt waren, nam de coninginne de twee princen by de handt, settende haer int midsen van heurluyden, seggende: “Indien ghy my verclaerde wie van u tween inde liefde ’t vuyrichste vervolcht, soo soudy my aenghenaem playsier daer mede doen, hoewel dat ic de waerheyt daer seer wel van wete.”

“Nadien mevrouwe,” antwoorde Palmerijn, “van onse saecken de waerheydt weet, so zijn wy vant verclaren van dien ontslagen.”

“’t Is wel alsoo, heer ridder,” seyde de coninginne, “maer ick soude een sonderlinge geneuchte nemen in u luyden te hooren verhalen de excellente volstandighe ghetrouwicheyt die ghy tot uwe alderliefsten draecht.”

“Naedemael,” antwoorde den prince Olerike, “mevrouwe van my heeft so goeden opinie, so bid ick dat sy my deur heur gheboden niet bedwinghen en wil die te niet te moeten doen deur de omvolcomenheyt van mijne wetenschap, daer mede ick [Q8ra] [su]lcke saecken, hoewel ’t herte die wel [d]encken can, nochtans niet perfectelick [m]et woorden en soude connen verclaren, [s]onderlinghe met so groote welspreec[k]entheyt als de presentie van alsulcken [c]oninginne vereyscht.”

“Aengaende van [m]y,” seyde Palmerijn, “ick worde noch [m]eer als mijn heer den prince Olerike [be]dwonghen gelijcke versoeck aen uwe majesteyt te doen, de selve mede bid[d]ende te willen gelieven my deur gra[ci]e te verclaeren den naem van mijne ouders, nademael dat my den ridder [di]e my den helm presenteerde van we[g]hen uwe majesteyt, die ick daer voor [o]neyndelijcken danck wete, mede ver[cl]aerde dat zijn princesse mijne afcom[st]e wiste, uwe majesteyt versekerende [da]t ghy alhier voor u siet eenen ridder [di]e i[n] recompensie van dien also ghere[so]lveert sal zijn om u te obedieeren dat [h]y niet en sal vreesen om u ghebodt int [w]erck te stellen, al waert datter ’t perijc[k]el des doots voor[s]eecker inne gelegen [w]are!”

“Heer Palmerijn,” antwoorde de [c]oninghinne, “den selfsten ridder die u [de]n helmet presenteerde, is de alderer[v]arensten in de nigromantie van ghe[h]eel Turckyen, den welcken my ver[cl]aerde dat ghy den sone waert vanden [al]derghetrousten ende edelsten prince [de]r gheheelder werelt, die ghy uyt het [p]erijckel des doodts verlossen sult eer [g]hy hem kennende wort, ende dat ghy [ee]n jonckvrouwe bemindt die in alle [p]erfectien, ’t sy in schoonheyt ofte deucht, [ni]emant plaetse en maeckt, met een ge[tr]ouwicheyt, vande volstandicheyt van [de] welcke de verlossinghe van de bran[d]ende croone van Mavorix soo edelen [g]hetuyghe is, maer wijders en heb ick [in] gheender manieren connen verstaen [v]anden selven ridder, die alnu weder[o]m nae zijn lant vertrocken is.”

“Voor[w]aer, mevrouwe,” seyde Palmerijn, “ic [Q8rb] soude seer blijde zijn indien ick mijn vader alsulcken dienst conde doen. Daerom bidde ick Godt dat indien hem van nooden is alsulcke verlossinge, de selve door mijnen middel veroorsaeckt moet worden.”

Ende hier met quam Alfaran, die heur allegader leyden in eenen seer gheneuchelicken lusthof, alwaerse ontrent een ure ginghen wanderen ende vele amoureuse discoursen deden op de schoonheyt vande bloemen ende andere singuliere vruchten, ende keerden daer nae wederomme int paleys, alwaerse veele soet ende welluydende musijckstucken hoorden, oock veele droevighe tragedien ende vermaeckelicke comedien spelen saghen. Maer geen dinck en conde de coninginne so wel vermaken als de presentie van Palmerijn, want Dido en was noyt soo begeerlicke toehoordersse van Enea int vertellen vande ruineringhe van Troyen als de coninginne affectueus int aenschouwen van Palmerijn, ’t welck sy so lange met een lieffelijck lachent gesichte volherde tot dat den admirael heur quam bootschappen dat so verre sy de frischeyt vande delicate spijse des avontmaels wilden ghenieten, heur aenstondt van nooden was aende tafelen te gaen sitten. Alwaer heur twee jonckvrouwen tot schenckerssen dienden, die vande coninginne bevolen was Palmerijn ende Olerike te dienen van eenen wijn, seer delicaet ende smaeckelijck, vermengt met een polver, ’t welc sy vanden voorseyden ridder die Palmerijn den schilt brocht in Assyrien, vercregen hadde, int welck niet alleen de cracht en was van de menschen daer van in nemende [e]ttelicke uren lanck sonder wacker te connen worden te doen slapen, maer daerentusschen ooc seer bequaem maecte om valiantelijck te moghen contenteren ’t hoochste [punt] vande amoureuse begeerten. In welck [Q8va] gebodt dese twee schenckerssen so wel heur devoir ghebruyckten dat de twee princen het bancket op de tafel ghecomen zijnde, heur van slapen niet onthouden en conden. Waerom de coninginne de tafelen voorts dede ontdecken ende wenschte Alfaran eenen gheluckighen avont, die hem terstont na zijn logijs vertrock. Ende de coninginne dede de twee slapende ridders opt bedde draghen ende beval een yeghelijck nae zijn rustplaetse te voeghen, gaende daer na met de twee schenckerssen, die sy alle haer secreet toe betroude, wederom heymelijck inde camer, ende leyde heur by Palmerijn opt bedde, houdende met hem dien nacht alsulcke geneuchelicke propoosten als de gene dencken mogen die den text van heure discoursen meer gelesen hebben. Ende hierentusschen en wilden de twee jonckvrouwen die desen soet slaep maeckenden wijn aengedient hadden, de costen van alsucken dranck niet verloren laten gaen terwijlen heur meestersse ’t profijt daer van treckende was, maer droegen Olerike op een ander bedde, alwaerse hem beyde, op dat hy niet verteert en soude worden, den geheelen nacht geselschap hielden, hoewel datter eene ghenoech ware geweest om hem den grouwel te keeren. Ende int punt vanden dach leyden sy heur met de coninginne wederom op heure gewoonelicke plaetse, nae datse Olerike wederom gebracht hadden by Palmerijn. Die een weynich hier nae, als d’operatien van heure ingenomen fenijnen begonsten te eyndigen, in een alsulcken droom viel. Hem dachte dat Polinarde by hem quam ende met eenen toornigen moede tot hem seyde: “Ghy verradelicken Palmerijn, hoe seer zijnse bedroghen die u ghetrou achten! En considereert ghy niet de vileynighe sonde die ghy bedreven hebt tegens u[Q8vb]wen God met dese oncuysse
coninginne? Ick sweer u vastelick dat ick u uwe faute nemmermeer en sal vergeven indien ghy u niet ter stont uyt haer geselschap en maect!”
Ende hier met docht Palmerijn datse in een seer droevich ende toornich ghelaet van hem scheyde. Waer over hy also verschrickt wort dat hy int bedde opspronc ende een seer luyde creet gaf op de selve tijdt als Olerike dochte dat hy eene schoone joncvrouwe in zijne armen hadde die van hem wilde vluchten. Waeromme hy oock op vlooch ende meynde heur te houden, maer greep in hare plaetse den verbaesden Palmerijn inden erm. Waer over de twee princen eerst gheheelicken wacker worden, niet wetende wat het beduyde dat sy den anderen aldus omvat hadden. Ende na datse een wijle tijts daer over verwondert waren, seyde Palmerijn tot zijn cameraet: “Heer Olerike, my dunckt het een saecke tegens de natuere te zijn dat men van rusten moede wort. Nochtans bevinde ick alnu seer claerlick dat de droomen oock vermoeyen connen, want ick my so moede vinde of ick den gehelen nacht inde wapenen gestaen hadde.”

“Mijn heer,” antwoorde Olerike, “ick en weet van uwe saecken niet te segghen, maer ick heb ghedroomt van dinghen, ick en weet niet hoe, want ick bevinde my daer over in sulcke dispositie als oft die inder waerheyt gebeurt waren.” Ende dit gheseyt hebbende stondense op om heur te cleeden, niet denckende als op heur droomen, sonderlinge Palmerijn, die overmits den zijnen in sulcke fantasyen viel dat hy aldaer niet eenen dach langher en wilde verblijven, wat bidden oft smeecken hem Alfaran met de coninginne daeromme deden, maer gheboot op staende voet dat heur al zijn volck veerdich maecken soude. Ende so gheringhe als die in ordeninge waren, [R1ra] [g]inck hy oorlof nemen aen den admi[r]ael met de coninginne, de welcke int [s]cheyden tot hem seyde: “Palmerin, mijn beminde vriendt, mijn hert wort [g]hequelt met een melancolie die uwe [p]resentie alleen conde remedieren, waerom ick die veel langer had ver[h]oopt te hanteren. Maer nae dien u [v]ertreck niet uytghestelt en can wor[d]en, soo bid ick u dat ghy in mijne ge[d]achtenisse wilt verwaren desen rinc [t]ot dat u mijnen bode eenen desghe[l]ijcken sal brengen.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerin, “ick accepteert seer [g]eerne desen robijn om daer deur al[t]ijdts ghedachtich te wesen mijne [v]erbindtenisse aen die by my van uwe majesteyt ontfangene weldaden, die [i]ck nemmermeer ten vollen en mach [r]ecompenseren.”“Geluckich moet ghy [r]eysen,” seyde sy, “want ghy hebt my al[s]ulcke recompensie ghedaen door u [g]ratieus by wesen dat ick die moge[li]jck al mijn leven lanck wel sal ghe[d]achtich zijn.”
Welcke ghemaskereer[d]e woorden Palmerin niet en verstont, maer stack den rinck aen zijn handt [e]nde keerde met Olerike ende zijn volck [w]ederom nae Balisarke. Ende de co[n]inginne keerde oock wederom nae [h]eur landt nae datse den admirael [r]ijckelijc begaeft hadde, leydende van [d]ien tijdt af een seer cuysch leven deurt [b]erou datse creech over heure sonden, [o]vermits de knaginghe der conscien[t]ie die altoos de misdaden volcht ge[li]jck de schaduwe haer principael. Ende [n]ae weynich daghen bevondtse haer [b]evrucht, barende ten eynde van negen [m]aenden eenen schoonen jongen soon, [d]ie sy dede noemen Palmendos om [d]e memorie van sijnen vader Palme[r]in als oock om datse na Palmerins [v]ertreck hoorde dat Florendos heur [k]indts bestevader was, die also ghe[n]oemt worde om datse hem de fleur [R1rb] achte van alle Griecksche ridderen. Waer inne dit kint tot sijne jaren gecomen zijnde, zijn grootvader als oock zijn vader seer wel gheleeck, gelijck men leest in ander historien.

Hoe de koningin van Thracië door middel van een drank met Palmerijn bedroog. Het 84 kapittel.

De koningin van Thracië die vernomen had dat Palmerijn in het koninkrijk van Pamerijn gekomen was stelden zich magnifiek in ordening met een grote hoop van edellieden en jonkvrouwen en zo naarstig reisde dat ze al in Pamerien arriveerden toen Palmerijn noch maar drie dagen gerust had in het paleis van de admiraal Alfaran. Die vernomen had de komst van zijn koningin reedt haar met Palmerijn en Olerike, die hem wilden vergezelschappen, tegemoet. Toen ze bij de anderen [Q7vb] gekomen was en de reverentie en welkomst ten beiden zijden geschied was hielden ze tezamen een zeer hoffelijke opzet in het paleis van Alfaran, alwaar ze de rest van de dag passeerden met grote genoegens en vreugde tot ‘s avonds dat de koningin vertrok en Palmerijn en Olerike te noenmaal bad in haar logies. Alwaar zij de volgende dag ook niet faalden te komen en vonden de koningin in een grote zaal dat geheel met goud, zilver en zijden tapisserieën behangen en ter noenmaal van de aller kostbaarste en zeldzaamste spijzen zo overvloedig aangediend werden alsof ze van de aller gewoonste geweest waren, met kroezen, schotels, bekers en ander gereedschap om het eten en drinken in te doen waarvan de kostbare gesteenten ’t goud zeer weinig liet achten. Na dat de tafels ontdekt waren nam de koningin de twee prinsen bij de hand en zette zich in het midden van ze en zei: “Indien gij mij verklaart wie van u twee in de liefde ’t vurigste vervolgt, zo zou je mij aangenaam plezier waarmee doen, hoewel dat ik de waarheid daarvan zeer goed weet.”

“Nadien mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “van onze zaken de waarheid weet, zo zijn wij van het verklaren van die ontslagen.”

“’t Is wel alzo, heer ridder,” zei de koningin, “maar ik zou een bijzonder genoegen nemen in u lieden te horen verhalen de excellente standvastigheid en getrouwheid die gij tot uw allerliefsten draagt.”

“Nadat,” antwoorde de prins Olerike, “mevrouw van mij heeft zo’n goede opinie zo bid ik dat zij mij door haar geboden niet bedwingen wil die niet te moeten doen door de onvolkomenheid van mijn wetenschap, waarmee ik [Q8ra] zulke zaken, hoewel ’t hart die wel denken kan, nochtans niet perfect met woorden en zou kunnen verklaren vooral met z’n grote welsprekendheid als de presentie van al zulke koningin vereist.”

“Aangaande van mij,” zei Palmerijn, “ik werd noch meer dan mijn heer de prins Olerike gedwongen gelijk verzoek aan uwe majesteit te doen en die mede te bidden te willen gelieven mij door gratie te verklaren de naam van mijn ouders, nadat mij de ridder die mij de helm presenteerde vanwege uwe majesteit, die ik daar voor oneindige dank weet, mede verklaarde dat zijn prinses mijn afkomst wist en uwe majesteit verzekerde dat gij alhier voor u ziet een ridder die in vergoeding van dien alzo besloten zal zijn om u te gehoorzamen dat hij niet zal vrezen om uw gebod in het werk te stellen, al was het dat er het perikel der dood voor zeker in gelegen was!”

“Heer Palmerijn,” antwoorde de koningin, “dezelfde ridder die u de helm presenteerde is de aller ervarenste in de nigromantie van geheel Turkije die mij verklaarde dat gij de zoon was van de aller trouwste en edelste prins der gehele wereld die gij uit het perikel der dood verlossen zal eer gij hem zak kennen en dat gij een jonkvrouw bemint die in alle perfectie, ’t zij in schoonheid of deugd, niemand plaats maakt, met een getrouwheid van des tandvastigheid van die de verlossing van de brandende kroon van Mavorix zo’n edele getuige is, maar verder en heb ik in geen manieren kunnen verstaan van die ridder die al nu wederom nar zijn land vertrokken is.”

“Voorwaar, mevrouw,” zei Palmerijn, “ik [Q8rb] zou zeer blijde zijn indien ik mijn vader al zulke dienst kon doen. Daarom bid ik God dat indien hem van noden is al zulke verlossing die door mijn middel veroorzaakt moet worden.”

En hiermee kwam Alfaran die ze allemaal leidde in een zeer genoeglijk lusthof alwaar ze omtrent een uur gingen wandelen en vele amoureuze geschillenen deden op de schoonheid van de bloemen en andere uitzonderlijke vruchten en keerden daarna wederom in het paleis alwaar ze vele zoete en welluidende muziekstukken hoorden, ook vele droevige tragedies en vermakelijke komedie spelen zagen. Maar geen ding kon de koningin zo goed vermaken als de presentie van Palmerijn, want Dido was nooit zo’n begeerlijke toehoorster van Eneas in het vertellen van de ruïnering van Troje als de koningin toegenegen in het aanschouwen van Palmerijn wat zij zo lang met een liefelijk lachend gezicht volharde tot dat de admiraal haar kwam boodschappen dat zo verre zij de frisheid van de delicate spijs het avondmaal wilden genieten zich aanstonds van node was aan de tafels te gaan zitten. Alwaar haar twee jonkvrouwen tot schenksters dienden die van de koningin bevolen was Palmerijn en Olerike te dienen van een wijn, zeer delicaat en smakelijk vermengd met een poeder wat zij van de voorzegde ridder die Palmerijn die het schild bracht in Assyrië gekregen had waarin niet alleen de kracht was van de mensen die daarvan innamen ettelijke uren lang zonder wakker te kunnen worden te doen slapen, maar ondertussen ook zeer bekwaam maakte om dapper te mogen bevredigen ’t hoogste punt van de amoureuze begeerten. In welk [Q8va] gebod deze twee schenksters zo goed hun plicht gebruikten dat de twee prinsen toen het banket op de tafel gekomen was, zich van slapen niet onthouden konden. Waarom de koningin de tafels voorts liet ontdekken en wenste Alfaran een gelukkige avond die hem terstond na zijn logies vertrok. De koningin liet de twee slapende ridders op he bed dragen en beval iedereen naar zijn rustplaats te voegen en ging daarna met de twee schenksters die zij al haar geheimen toe vertrouwde wederom heimelijk in de kamer en legde zich bij Palmerijn op het van bed en hield met hem die nacht al zulke genoeglijke opzetten als diegenen denken mogen die de tekst van hun geschillen meer gelezen hadden. Ondertussen wilden de twee jonkvrouwen die deze zoete slapende wijn aangediend hadden de kosten van al zulke drank niet verloren laten gaan terwijl hun meesteres ’t profijt daarvan aan het trekken was, maar droegen Olerike op een ander bed alwaar ze zich beide, op dat hij niet verteerd zou worden, de gehelen nacht gezelschap hielden, hoewel dat er een genoeg was geweest om hem de gruwel te keren. In het punt van de dag leiden zij zich met de koningin wederom op hun gewoonlijke plaats na dat ze Olerike wederom gebracht hadden bij Palmerijn. Die een weinig hierna toen operatien van hun ingenomen venijn begonnen te eindigen in een al zulk droom viel. Hij dacht dat Polinarde bij hem kwam en met een toornig gemoed en tot hem zei: “Gij verraderlijke Palmerijn, hoe zeer ben jee bedrogen die u getrouw achten! En considereert gij niet de ellendige zonde die gij bedreven hebt tegen uw [Q8vb] God met deze onkuise koningin? Ik zweer u vast dat ik u uw fout nimmermeer zal vergeven indien gij u niet terstond uit haar gezelschap maakt!”
En hiermee dacht Palmerijn dat ze in een zeer droevig en toornig gelaat van hem scheidde. Waardoor hij alzo geschrokken werd dat hij in het bed opsprong en een zeer luide kreet gaf op dezelfde toen Olerike dacht dat hij een mooie jonkvrouw in zijne armen had die van hem wilde vluchten. Waarom hij ook opvloog en meende haar te houden, maar greep in haar plaats de verbaasde Palmerijn in de arm. Waardoor de twee prinsen eerst geheel wakker wen en niet wisten wat het betekende dat zij de andere aldus omvat hadden. Na dat ze een tijdje daarover verwonderd waren zei Palmerijn tot zijn kameraad: “Heer Olerike, mij dunkt het een zaak tegen de natuur te zijn dat men van rusten moede wordt. Nochtans bevind ik al nu zeer duidelijk dat de dromen ook vermoeien kunnen, want ik mij zo moede vind of ik de gehele nacht in de wapens gestaan had.”

“Mijn heer,” antwoorde Olerike, “ik weet van uw zaken niets te zeggen, maar ik heb gedroomd van dingen, ik e weet niet hoe, want ik bevind mij daardoor in zulke dispositie alsof die in de waarheid gebeurt waren.” Toen ze gezegd hadden stonden ze op om zich te kleden en niets anders dachten dan aan hun droom en vooral Palmerijn die overmits de zijne in zulke fantasie viel dat hij aldaar niet een dag langer wilde verblijven, wat bidden of smeken hem Alfaran met de koningin daarom deden, maar gebood op staande voet dat al zijn volk zich klaar zou maken. Zo auw als die in ordening waren [R1ra] ging hij verlof nemen aan de admiraal met de koningin die in het scheiden tot hem zei: “Palmerijn, mijn beminde vriend, mijn hart werd gekweld met een melancholie die uw presentie alleen kon herstellen waarom ik die veel langer had verhoopt te hanteren. Maar na dien u vertrekt en niet uitgesteld kan worden zo bid ik u dat gij in mijn gedachtenis wilt bewaren deze ring tot dat u mijn bode een desgelijks zal brengen.”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “ik accepteert zeer graag deze robijn om daardoor altijd gedachtig te wezen mijn verbinding aan die bij mij van uwe majesteit ontvangen weldaden die ik nimmermeer ten vollen mag schadeloos stellen.”“ Gelukkig moet gij reizen,” zei ze, “want gij hebt mij al zulke vergoeding gedaan door u gracieus bij wezen dat ik die mogelijk al mijn leven lang wel zal gedachtig zijn.”
Welke gemaskeerde woorden Palmerijn niet verstond, maar stak de ring aan zijn hand en keerde met Olerike en zijn volk wederom na Balisarke. De koningin keerde ook wederom naar haar land na dat ze de admiraal rijk begiftigd had en leidde van die tijd af een zeer kuis leven door het berouw dat ze kreeg over hun zonden overmits het knagen van het geweten die altijd de misdaden volgt gelijk de schaduw het belangrijkste. Na een weinig dagen bevond ze zich bevrucht en baarde ten einde van negen maanden een mooie jonge zoon die zij liet noemen Palmendos om de memorie van zijn vader Palmerijn als ook om dat ze na Palmerijn’ s vertrek hoorde dat Florendos haar kind grootvader was, die alzo genoemd werd om dat ze hem de fleur [R1rb] achtte van alle Griekse ridders. Waarin dit kind toen het tot zijn jaren gekomen was zijn grootvader als ook zijn vader zeer goed geleek, gelijk men leest in andere historiën.

Hoe den coninck van Balisarke ende Palmerin, met al heur volck wederom nae den soudaen keerden. Het .LXXXV. capittel.

Palmerin met zijn gheselschap wederom by den coninck van Balisarke gecomen zijnde, besloot met hem voorts te reysen nae den soudaen, den welcken sy tot dien eynde van alle heur verkreghen victorien ende vanden dach haerder comste deden verstaen. Waerom hy haer te gemoete met blijtschap quam ontfanghen buyten de stadt van Calfa op eene van zijn lusthuysen. Ontrent het welcke den coninck van Balisarke zijn geheele leger, ’t alderhooveerdichste datmen oyt in Assyrien gesien heeft, in ordeninge stelde, doende daer voor marcheren alle de ghevanghenen met heure wapenen, die, volgende zijn beveel, passerende voorby de majesteyt des sultans, tegens d’aerde worpen, na datse die driemael ghecust hadden, ende vielen voor hem op de knien. Nae welcke ceremonien hem de handen quamen kussen den coninck Palmerin, den prince Olerike ende voorts alle de principaelste hoofden van legher, die den soudaen alle seer eerweerdelicken ontfinck, heur voorts leydende nae het paleys. Aen de poorten vant heur de groote sultane Lethea met heur dochter Archidiane verbeyden, die de reverentien ende willecompsten wederom op nieus dede beginnen, gaende daer naer in de groote sale, [R1va] alwaer Archidiane Palmerin by der hant nam ende seyde tot hem in presentie van haer alle: “Heer ridder, uwe groote feyten en hebben mijn prysinge niet van doen om dat die alreets bycans door uwe groote faem niet min openbaer en zijn als mijns vaders ende alle de sijne verbindtenisse tot uwer recompensie een yeghelic door uwe grootweerdige verdiensten kennelic is.”

“Mevrouwe,” antwoorde Palmerin, “al hoewel ick deur goedt faveur vande Fortuyne mijn heer uwen vader eenige diensten gedaen hebbe, so zijn de selve nochtans veel te geringh geweest indien men die soude willen gelijcken tegens mijnen grooten schuldigen dienst ende begeerte. Derhalven ick beloove hier namaels noch beter te sullen doen, so dicwils als den goeden wil van zijne aldergrootmachtichste majesteyt ende van u, mevrouwe, ghelieven sal, alle mijne crachten te bevelen haer te vermaken inde geneuchelicke volbrenginge van uwe geboden.”

Ende volherden voorts met haer in eenighe andere playsante propoosten tot datmen ’t avondtmael begonste, ’t welc gheeyndicht zijnde vertroc hem een yegelic om te rusten.

Ende des anderen daechs smorgens ginc Palmerin den soudaen in presentie van Archidiane eenen geluckigen morgen wenschen, hem neerstelic radende, om dat hy daer door wederom in Christenrijc verhoopte te geraken, zijn leger te senden op Constantinoplen, beloovende tselve mede derwaerts te vergeselschappen. Daer op hem den soudaen antwoorde, zijn meyninge vastelick te wesen alle zijn volc by den anderen te houden ende die tot dien eynde met den eersten goeden wint te doen af varen, hem bedanckende van zijnen goeden raet ende presentatie zijns diensts.

Maer als Archidiane hoorde dat zijn vertrec wederom geringe geschien soude, creech sy daer in so groot [R1vb] verdriet datse die niet langer opt hert dragen en conde, dan dede Palmerin ontbieden in haer camer. Inde welc hy heur volgens dien voort quam besoecken ende de reverentie doende, seyde hy: “Den Alderhoochsten god wil de dochter van den machtigen soudaen van Assyrien altijts blijtschap verleenen.”

“Ick ben so melancoleus ende bedroeft,” antwoorde sy, “dat gheen blijdtschap plaetse in my en can nemen.”

“Hoe mevrouwe?”, seyde Palmerin. “Eylacy, in sulcken geval en can ic ooc anders niet als bedroeft zijn, want gelijc de sonne met hare verwermende stralen het aertrijc des somers stelt in eenen blijden state, maer des winters seer droevich ende berooft van alle haer vruchten laet, also doen my de stralen van u blijde presentie in vreuchde leven, als uwe gratie die my gelieft te doen aenschijnen door den claren hemel van u vrolic aengesicht. Maer als ic die ter contrarien moet aenschouwen door eenige duystre wolcken der droefheyt, so is de binnenste werelt van mijn hert vol onstuyr weders. Verjaecht daerom, o Archidiane, dese donckere betogen lucht van uwe bedructheyt op dat die door hare tempesten in my niet en doet vergaen alle de vruchten des blijtschaps, ende dat ick door ’t gebrec van dien door den grooten honger der rouwe niet en sterve.”

“Och mijn alderliefste,” antwoorde de princesse, “hoe soude ic blijde connen zijn, die d’aldermiserabelste creatuere vande werelt ben om dat ic sta onder de gratie vanden richter die my met schoone woorden vertroost, alleene om my int eynde de sententie vande doot so veel te pijnlicker te doen bevinden? Eylaci, seer wel seght ghy de waerheydt, dat mijn hert door een bly ghesichte zijn stralen op u schiet, denckende in u als op een vasten steenen gront te vinden de geneuchlijcke weerschijn van een vol[R2ra][st]andige wederliefde. Maer ocherm, [m]en vint in u maer een lichtveerdighe [d]eurschijninge der versmadinge, ge[li]jc de sonne deur het licht brekende [g]las, want ick weet wel dat ic aen u [v]eel eer mijnen vyant als vriendt be[m]inne. Dan ic en can den wille der go[d]en niet verstaen, maer bidde haer dat [s]y, naedemael sy my gelieven alsoo te [v]erootmoedigen, van mijnen vyant te [b]eminnen, ten lesten tusschen ons bey[d]en willen aenmercken de ootmoedicheyt [v]an d’eene om inden anderen te bekee[r]en de hooveerdich ende ondancbaerheyt [d]aer met ghy voor u genomen hebt so [g]eringe nae Constantinopolen weder[o]m uyt mijn presentie te trecken, om [d]at ghy in mijne teghenwoordicheyt [n]iet als verdriet scheppen en cont.”

Ende [h]ier met begonstse soo bitterlijck te [sc]hreyen ende swaerlic te suchten dat Pal[m]erin bycans met hadde bestaen te [w]eenen, tot haer seggende: “’t Is recht [co]ntrarie, mevrouwe, want indien de [ve]rmakelicke vertroostinghe die ick [sc]hep in uwe presentie, in my niet en [m]atichde mijn groote droefheyt so most [ic] op dese plaetse van rouwe sterven, [o]vermits de gene, om in wiens gra[ti]e te comen, ic nacht en dach in moeyten [b]en, my so lichtveerdich ende sot acht dat [ic] soude versmaden ’t aldergrootste ge[lu]c, ’t welc niet alleen my maer ooc den [g]rootsten potentaet des geheelen aert[b]odems gebeuren soude connen. Daerom [bi]d ic u, mevrouwe, dat ghy niet en [w]ilt laten strecken tot mijn geheele rui[ne]ringhe ’t gene ick om uwen vader [di]enst te doen ende mijn eere te vermeer[de]ren, voor genomen heb, u sweerende dat [ic] alle staten ende wapenen quiteren soude [al]leene om u alhier te dienen voor een [va]n uwe geringste dienaren, so verre [ic] niet en vreesde daer mede mijn eere [in] groot perijckel, ende den soudaen in een [qu]aet vermoeden te stellen, overmits ick [R2rb] in sulcken geval sou moeten contrarieren mijn eygen geloften van zijn majesteyts leger tot na Constantinopolen te vergeselschappen, maer verhoope t’mijnder wedercomste mijn faute also te beteren dat uwen wille ende den mijnen maer eenen wille zijn sullen ende onse beyder begeerten gecontenteert worden.”

Met dese ende diergelijcke propoosten wist Palmerin so wel zijn personagie te spelen dat de princesse zijn vertrec goetwillich consenteerde mits dat hy beloofde twedercomen niet te vergeten. Ende van haer oorlof nemende, keerde hy wederom by den soudaen, voor den welcken hy dede brengen al de princen, heeren ende ridderen inden voorgaenden crijch gevangen genomen, die Maulicus op zijn versoec alle vryheyt gaf met den last datse hem op dese reyse souden dienen, gebiedende datmen haer tot dien eynde wapenen, peerden ende andre nootsakelicke dingen souden bestellen, ende beneerstichde seer alle de saken tot de afvaringe van zijn leger noodich om die soo gheringe als mogelic na Thracien te doen seylen.

Hoe de koning van Balisarke en Palmerijn, met al heur volk wederom na de sultan keerden. Het 85 kapittel.

Palmerijn die met zijn gezelschap wederom bij de koning van Balisarke gekomen was besloot met hem voorts te reizen naar de sultan die zij tot dien einde van al van hun verkregen victorie en van de dag van hun komst lieten verstaan. Waarom hij ze tegemoet met blijdschap kwam ontvangen buiten de stad van Calfa op een van zijn lusthuizen. Omtrent dat de koning van Balisarke zijn gehele leger, ’t aller hovaardigste dat men ooit in Assyrië gezien had in ordening stelde en liet daarvoor marcheren alle gevangenen met hun wapens die, volgeden zijn bevel, passeerden voorbij de majesteit de sultan tegen de aarde wierpen na dat ze die driemaal gekust hadden en vielen voor hem op de knieën. Na die ceremoniën hem de handen kwamen kussen de koning Palmerijn, de prins Olerike en voorts alle de belangrijkste hoofden van het leger die de sultan alle zeer eerwaardig ontving en ze voorts leidde naar het paleis. Aan de poorten bevond zich de grote sultan Lethea die met haar dochter Archidiane ze opwachten die de reverenties en welkomsten opnieuw liet beginnen en ging daarna in de grote zaal [R1va] alwaar Archidiane Palmerijn bij de hand nam en zei tot hem in presentie van hun alle: “Heer ridder, uw grote feiten hebben mijn aanprijzing niet van doen om dat die alreeds bijna door uw grote faam niet minder openbaar zijn als mijn vader en alle de zijn verbinding tot uw vergoeding iedereen door uw grote waardige verdiensten bekend zijn”

“Mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “al hoewel ik door goede gunst van het Fortuin mijn heer uw vader enige diensten gedaan heb zo zijn die nochtans veel te gering geweest indien men die zou willen vergelijken tegen mijn grote schuldigen dienst en begeerte. Derhalve ik beloof hier later noch beter te zullen doen en zo dikwijls als de goede wil van zijne aller grootmachtigste majesteit en van u, mevrouw, gelieven zal al mijn krachten te bevelen zich te vermaken in die genoeglijke volbrenging van uw geboden.”

En volharde voorts met haar in enige andere plezierige opzetten tot dat men ’t avondmaal begon wat geëindigd was vertrok zich iedereen om te rusten.

En de volgende dag ‘s morgens ging Palmerijn de sultan in presentie van Archidiane een gelukkige morgen wensen hem naarstig aanraadde, omdat hij daardoor wederom in Christenrijk verhoopte te geraken, zijn leger te zenden op Constantinopel en beloofde zelf mede derwaarts te vergezelschappen. Waarop hem de sultan antwoorde zijn mening was te wezen al zijn volk bij de anderen te houden en die tot dat einde met de eerste goede wind te doen afvaren en hem bedankte van zijn goede raad en presentatie in zijn dienst.

Maar toen Archidiane hoorde dat zijn vertrek wederom gauw geschieden zou, kreeg zij daarin zo’n groot [R1vb] verdriet dat ze die niet langer o het hart dragen kon dan liet Palmerijn ontbieden in haar kamer. Waarin hij haar vervolgens die voort kwam bezoeken en de reverentie deed zei hij: “De allerhoogste god wil de dochter van de machtigen sultan van Assyrië altijd blijdschap verlenen.”

“Ik ben zo melancholiek en bedroefd,” antwoorde ze, “dat geen blijdschap plaats in mij kan nemen.”

“Hoe mevrouw?”, zei Palmerijn. “Helaas, in zulk geval kan ik ook niet anders dan bedroefd zijn, want gelijk de zon met zijn verwarmende stralen het aardrijk in de zomer in een blijden staat, maar de winter zeer droevig en berooft van al haar vruchten laat, alzo doen mij de stralen van uw blijde presentie in vreugde leven als uw gratie die mij gelieft te doen aanschijn door de heldere hemel van uw vrolijk aangezicht. Maar als ik die ter contrarie moet aanschouwen door enige duistere wolken der droefheid, zo is de binnenste wereld van mijn hart vol onstuimig weer. Verjaag daarom, o Archidiane, deze donkere betrokken lucht van uw bedroefdheid op dat die door haar tempesten in mij niet e doet vergaan alle vruchten der blijdschap en dat ik door ’t gebrek van die door de grote honger der rouw niet sterf.”

“Och mijn allerliefste,” antwoorde de prinses, “hoe zou ik blijde kunnen zijn die de aller miserabelste creatuur van de wereld ben om dat ik sta onder de gratie van de rechter die mij met mooie woorden vertroost, alleen om mij in het einde de sententie van de dood zo veel te pijnlijker te doen bevinden? Helaas, zeer goed zegt gij de waarheid dat mijn hart door een blij gezicht zijn stralen op u schiet en denkt in u als op een vaste stenen grond te vinden die genoeglijke weerschijn van een volstandige [R2ra] wederliefde. Maar och arme men vindt in u maar een lichtvaardig doorschijnen der versmading, gelijk de zon door het licht brekende glas, want ik weet wel dat ik aan u veel eer mijn vijand dan vriend bemin. Dan ik kan de wil der goden niet verstaan, maar bid ze dat ze nadat zij mij gelieven alzo te verootmoedigen van mijn vijand te beminnen tenslotte tussen ons beiden willen aanmerken de ootmoedigheid van de ene om in het anderen te bekeren de hovaardige en ondankbaarheid waarmee gij voor u genomen hebt zo gauw naar Constantinopel wederom uit mijn presentie te trekken omdat gij in mijn tegenwoordigheid niets anders dan verdriet scheppen kan.”

En hiermee begon ze zo bitter te schreien en zwaar te zuchten dat Palmerijn bijna mee had bestaan te wenen en tot haar zei: “’t Is recht contrarie, mevrouw, want indien de vermakelijke vertroosting die ik schep in uw presentie in mij niet en matigde mijn grote droefheid zo moest ik op deze plaats van rouw sterven, overmits diegenen om in wiens gratie te komen ik nacht en dag in moeite ben mij zo lichtvaardig en zot acht dat ik zou versmaden ’t allergrootste geluk wat niet alleen mij maar ook de grootste potentaat der gehele aardbodem gebeuren zou kunnen. Daarom bid ik u, mevrouw, dat gij niet wilt laten strekken tot mijn gehele ruinering hetgeen ik om uw vader dienst te doen en mijn eer te vermeerderen voor genomen heb en u zweer dat ik alle staten en wapens kwijten zou alleen om u alhier te dienen voor een van uw geringste dienaren, zo ver ik niet vreesde daarmee mijn eer in groot perikel en de sultan in een kwaad vermoeden te stellen, overmits ik [R2rb] in zulk geval zou moeten contrarie mijn eigen beloften van zijn majesteit leger tot naar Constantinopel te vergezelschappen, maar hoop tot mijn wederkomst mijn fout alzo te verbeteren dat uw wil en de mijne maar een wil zijn zullen en onze beide begeerten geconsenteerd worden.”

Met deze en diergelijke opzetten wist Palmerijn zo goed zijn persoon te spelen dat de prinses zijn vertrek goedwillig consenteerde mits dat hij beloofde terugkomen en niet te vergeten. Toen nam hij van haar verlof en keerde hij wederom bij de sultan voor die hij liet brengen al de prinsen, heren en ridders in de voorgaanden krijg gevangen genomen die Maulicus op zijn verzoek alle vrijheid gaf met de last dat ze hem op deze reis zouden dienen en gebood dat men ze tot dien einde wapens, paarden en andere noodzakelijke dingen zouden bestellen en benaarstigde zeer alle zaken tot het afvaren van zijn leger nodig om die zo gauw als mogelijk naar Thracië te doen zeilen.

Hoe Palmerin door gheluck van eenen tempeest van des sultans leger geraecte ende met den prince Olerike in Duytslant quam. Het .LXXXVI. capittel.

Als Palmerin sach dat ’t leger gereet was om t’scheep te gaen, ginc hy met Olerike aen de haven ende koos voor hem uyt een nieuwe toegeruste kraecke, daer op sommige gevangenen waren, gecregen vande sultan, ende andre Mooren, aen welcke Palmerin vraechden wat de ghevangenen voor volck waren. Daer op de Mooren antwoorden, sylieden eenige Christenen te wesen, diemen ridders wilde maken van eenige galeyen met de ceremonien vande ketenen. Waerom Palmerin voorts den naem heurs vaderlants [R2va] vraechde. Twelc Duytslant te zijn, een van haerluyden antwoorde in Arabische spraecke. Om welcke woorden Palmerin seer verblijt worde, seggende dat lant verre van daer te moeten wesen overmits hy geveynsde ’t selve noyt meer te hebben hooren noemen. Ende doende daer uyt gaen alle ’t volck uytgenomen de schiplieden ende twee ridderen, die hy de ghevangenen, de welcke hy seyde tot zijnen dienste te willen behouden, beval, dede hy daer wederom in brengen alle de bagagie van hem ende Olerike, so van eetwaer, peerden, tenten, wapenen als andere noodtlijcke saken. Ende den derden dach hier na waren alle de soldaten scheep opte selve tijdt als den coninck van Balisarke met meer andere Taborlanen tot op de haven toegeleyt worden vanden soudan ende zijn vrouwe. Maer haer dochter geveynsde den siecken overmits sy om de groote droefheyt over ’t vertreck van haren alderliefsten so verre niet met comen en conde, so datse tot in heur camer toe van haer oorlof gingen nemen sommighe van des soudaens heeren, daer onder hem niet en vergat den ridder Palmerin, tot den welcken sy int secreet met weenende oogen seyde: “Ten is geen oorlof dat ghy van my neemt, mijn alderliefste, maer o, eenigen troost mijns herten, segt vryelick den lesten adieu, want mijn bedroefden geest voorseydt my dat mijn weenende oogen u noyt meer sien en sullen, deur dien dat de groote droefheyt die ick schep in u absentie my niet en sal laten leven tot uwe wedercomste.”

“Mijn hope is contrarie,” antwoorde Palmerin, “te weten dat Godt sulcx nemmermeer en sal consenteren, maer veel eer believen dat ic u haest in gesontheyt vinde.”

Ende dit gheseyt hebbe[n]de nam hy van haer oorlof met den prince Olerike, die [R2vb] oock alsoo bedroeft was van te sullen verliesen ’t ghesichte van Archidiane dat hy niet een woordt ghespreken en conde van heur afscheyden tot inde have, alwaer heur den soudaen tot een adieu omhelsde, seggende tot Palmerin: “Mijn sone, ic recommandeer u mijne saken.”

Ende hier met ginghense te scheep een weynich te voren eer de schipluyden de seylen ontwonden, ende voeren in vol zee na datse een so grooten gerucht met trompetten, schalmeyen, sincken, cornetten, basoenen, trommen, keteltrommen, fluyten ende andere instrumenten ghemaeckt hadden, datmen den anderen niet hooren noch verstaen en conde. Met welc gerucht sy bestonden te varen in eenen wagen sonder raderen op de ongestadige possessie Neptuni tot groote blijtschap vanden ridder Palmerin, die anders gene gedachten en hadde als hoe hy uyt de handen van de Turcken soude mogen verlost worden.

Waerom hy den volgenden nacht als al tvolc des schips, uytgenomen de wacht, vastelic sliepen, opstont ende wecten heymelic twee vande christen gevangenen, tot heur seggende: “Mijn vrienden, hebt goeden moet, ic ben so wel christen als ghylieden ende hope u ende my gheringe uyte handen van dit gespuys te verlossen. Daerom en wilt niet vreesen als ic u sal doen los binden, maer siet als dan hastelic na den wijser oft ghy den cours sult mogen nemen na Duytslant.”

Van welcke woorden de Christenen veel blijder worden als de duyvelen verveert werden doe Christus ter Hellen daelde, hem antwoordende datse zijn gebodt met een groote blijtschap souden volbrengen. Ende twee uren hier na, ontrent de middernacht, moeste heur de armade tegens danc van al de stuerlieden meer als in hondert deelen verspreyden deur de groote [R3ra] [te]mpeest die seer haestich op stonde, die [o]oc hoe langer hoe meerder worde, tot [g]roote verschrickinge van heur allen. [M]aer Palmerin docht die tot zijn pro[fi]jt te gebruycken, gebiedende de Chri[st]enen los te maken, seggende tegens [O]lerike datse ghemeynlick ervaren [sc]hiplieden waren ende datse heur der[h]alven in dit perijckel groot bystandt [so]uden connen doen. Ooc dede hy om zijn [be]droch te beter te bedecken den eedt [va]n ghetrouwicheydt doen by alle de [vo]orseyde Christenen, die het roer soo wel [w]isten te gouverneren datse in seer wey[ni]ch tijts meer als vijftich mijlen van [d]andere schepen waren, so geringe na [d]atse hadden sien bestaen te domineren [de]n suytoosten wint, die ooc thien da[g]en lanc gestadich duerde. Waer over [sy] geraecten by de engte van Gibal[ta]r, daer de Turcksche schipluyden [g]eensins en wilden consenteren in te va[re]n, seggende dat de Christenen op de [z]eevaert gantsch niet wel ervaren en [co]nden wesen, wantse meer als 1800 [m]ijlen van haren wech waren. Daer op [h]eur Palmerin in toornicheydt ant[w]oorde datse haer seer wel daer op [ve]rstonden, maer dat sy selfs onervaren [w]aren, want hy wel wiste dat niet ver[re] van daer een lant lach, ’t welc Ma[hu]mets wet onderworpen was ende [go]ede correspondentie mette Turcken [hi]elde, alwaer zijn meyninge waer te [ve]rverschen, tegen welcke toornighe [re]den de Turcken niet een woort meer [e]n dorsten spreecken. Maer passeerden [de] Christenen deur eenen geluckighen [w]int de voorseyde engte met gheheel [S]panien, dalende voorts daer nae in [D]uytslant in een haven doen ter tijdt [T]oleda genoemt, die de Christenen tot [P]almerin seyde de stede van haer ge[bo]orte te zijn. Waerom hy teghens de [T]urcken gheveynsde dat hy heur, als [in]de selve contreye bekent zijnde, om [R3rb] versch water wilde seynden ende hem selven opt lant ooc wat te gaen [ver]verschen, waer in hem Olerike geselschap wilde houden. Deshalven hy dien met hem, ooc hare twee peerden ende wapenen als ooc alle de voorseyde Christenen terstont dede brengen aent lant. Daer op sy so geringe niet gecomen en waren oft Palmerin viel op zijn knien ende dancte den Heere Christo van zijne verlossinge. Ende de cooplieden ende schippers vande stadt, meyndende dat dese voorseyde Christenen al lange op zee vergaen ende verloren waren geweest, quamen haer met sulcke verwonderinge ende blijde gelaet wellekom heeten, dat Olerike Palmerin seer neerstich vraechden wat dit bediede. Daer op hem Palmerin antwoorde: “Mijn heer, ten is geenen tijt meer te geveynsen. Weet dat ic een christen edelman ben vant hof des keysers van Duytslant, ’t welc my bedwingt wederom tot hem te moeten keeren ende u geselschap te verlaten tot mijn groot leetwesen, u beloovende dat ghy my nochtans in alle plaetsen als eenen dienaer deur den bant des vrientschaps aen u gebonden, bereyt sult vinden tot de effectueringe van u gebodt. Ooc bid ick u dat ghy alle mijne edelluyden ende dienaren in u bescherminghe wilt nemen ende met haer wederom na den soudaen te keeren, haer uytdeylende alle mijne rijcdommen int schip zijnde, want voor my en begeer ic anders niet als dese wapenen met dit peert ende een weynich gelt dat ic by my hebbe.”

Van welcke woorden Olerike verschrickt wert, alsmen dencken mach dat den genen wesen soude die in Christenrijc meynde te zijn ende hem in Turckijen bevonde. Nochtans beminde hy Palmerin in sulcker voegen dat hy in geender manieren van hem en conde scheyden, antwoordende: “Heer Palmerin, al ist dat wy van diversche religien zijn, so sal ic [R3va] u nochtans so lange geselschap houden tot dat de doot oft gevanckenisse my ’t selve belet, ende sal, hoewel ick [een] Turc ben nochtans als Christen met u leven onder de Christenen gelijc ghy die eenen Christen zijt een langen tijt als Turc geleeft hebt onder de Turcken. Aengaende van u volck, die moghen met het mijne wederom keeren, want ic geen grooter rijcdommen met my en begeer als ghy, maer houde my oock voor ghenoechsaem ghestoffeert met mijn harnas ende peert.”

Als Palmerin, die des princen geselschap ooc in groote weerde hadde, hem aldus hoorde spreecken, liep hy hem van grooter blijtschap omhelse[n] ende seyde: “Alderedelste prince, versekert u vryelick dat ghy altijdts aen my sult hebben eenen getrouwen broeder die u niet en sal verlaten so lange dit sterffelic lichae[m] met d’edel ziele int leven onderhouden sal worden.”

Ende om haer volck oorlof te geven ontboden sy eenige van de principale van dien opt landt ende gaven heur te kennen alle de gelegentheyt van de sake, haer mede gebiedende wederom te keeren na Arabien, maer aldaer niet uyt te vertrecken tot dat sy wederom tijdinge van haer twee gehadt souden hebben. Om welcke woorden de dienaren seer bedroeft worden. Maer siende datter anders ghene middel en was als hare meesters te verlaten, richtense de seylen ende bestonden terstont wederom nae haer lant te varen om uyt Christenrijck te gheraecken. Ende Palmerin met Olerike logeerden dien avont inde stadt, maer reden des anderen daechs altijts geduyrlic voort, ontmoetende op den derden dach daer na eenen ridder, den welcken haerlieden op de Turcxsche maniere gekleet siende, dede
haer reverentie ende seyde: “Mijn heeren, om dat ic u luyden vrem[R3vb]delinghen sie te wesen en can ick niet laten te vragen oft ghy noyt eenighe nieumaren verstaen en hebt van twee ridders, den eenen genaemt Trineus, sone vanden keyser, ende den anderen Palmerin van Oliven, die voor twee jaren uyt het landt vertrocken zijn sonder datmen daer nae oyt anders heeft connen hooren waerse gebleven zijn dan dat sommighe segghen datse in Enghelant gheweest zijn ende des conincx dochter aldaer gerooft souden hebben.”

“Ist voorseker,” antwoorde Palmerin, “dat den prince Trineus noch niet wederom ghecomen en is?”

“Godt wilde dat het also niet en waer!”, seyde den ridder.

Ende reet zijnen wech om dat hy wel sach dat hy van haer niet wijders vernemen en conde, latende in een groote droefheyt den bedruckten Palmerin, die teghens hem selfs seyde: “Eylacy, met wat excuys soude ick my alnu dorven presenteren voor mevrouwe Polinarde? Siet, nu ick ellendighe creatuere ’t naeste by haer ben, hebbe ick de minste middelen om in haer presentie te moghen geraecken.”

Ende dit segghende toonde hy sulcken droevigen gelaet dat Olerike, die de Duytsche spraecke niet en verstonde, tot hem seyde: “Ick bid u, mijn heer, dat ghy ter liefde van onse vriendtschap doch de quellinghe van mijn ziele remedieren wilt met het te kennen gheven van uwe droefheydt, want mijnen geest niet en can rusten voor dat hy de selve oorsaecke comt te weten, u verseeckerende soo verre u desen voorby ghepasseerden ridder misdaen heeft, dat hy in dien gheval van sulcke misdaet gheen lange knaginge der conscientie draghen en sal om dat ick hem wel haest tot de penitentie soude preken!”

Als Palmerin den prince hoorde spreken met sulcke affectie, ende considererende de getrouwe [R4ra] [v]rientschap tusschen haer beyden, ver[cl]aerde hy den prince van punct tot [p]unct wat hem met Trineus ende d’in[f]ante Polinarde in eenige jaren ghe[b]eurt was. Daer op Olerike hem rie[d]e eenich middel te practiseren waer [d]oor hy zijn alderliefste int heymelick [s]oude moghen spreken, om van haer te [v]ernemen wat hem best te doen stonde, [e]nde wenden daerentusschen alle neerstic[h]eyt aen om hem te vertroosten.

Hoe Palmerijn door geluk van een tempeest van de sultan ’s leger geraakte en met de prins Olerike in Duitsland kwam. Het 86 kapittel.

Toen Palmerijn zag dat ’t leger gereed was om te scheep te gaan ging hij met Olerike aan de haven en koos voor hem uit een nieuwe toegeruste kraak waarop sommige gevangenen waren gekregen van de sultan en andere Moren waaraan Palmerijn vroeg wat de gevangenen voor volk waren. Waarop op de Moren antwoorden dat ze enige Christenen waren die men ridders wilde maken van enige galeien met de ceremonies van de kettingen. Waarom Palmerijn voorts de naam van hun vaderland [R2va] vroeg. Wat Duitsland is en een van ze antwoorde in Arabische taal. Om die woorden Palmerijn zeer verblijd werd en zei dat land ver van daar te moeten wezen overmits hij veinsde het zelf nooit meer te hebben horen noemen. Liet daaruit gaan alle ’t volk uitgezonderd de schiplieden en twee ridder die hij de gevangenen, die hij zei tot zijn dienst te willen behouden beval en liet hij daar wederom in brengen alle de bagage van hem en Olerike, zo van eetwaar, paarden, tenten, wapens als andere noodzakelijke zaken. De derde dag hier a waren alle soldaten te scheep op dezelfde tijd toen de koning van Balisarke met meer andere Taborlanen tot op de haven toe geleid werden van de sultan en zijn vrouwe. Maar hun dochter veinsde ziek te zijn overmits de grote droefheid over ’t vertrek van haar allerliefsten zo ver niet mee komen kon zo dat ze tot in haar kamer toen van ze verlof gingen nemen sommige van de sultans heren waaronder hem niet vergat de ridder Palmerijn tot die zij in het geheim met wenende ogen zei: “Het is geen verlof dat gij van mij neemt, mijn allerliefste, maar o, enige troost van mijn hart en zeg vrij het laatste adieu, want mijn bedroefde geest voorzegt mij dat mijn wenende ogen u nooit meer zien zullen doordat de grote droefheid die ik schep in uw absentie mij niet zal laten leven tot uw wederkomst.”

“Mijn hoop is contrarie,” antwoorde Palmerijn, “te weten dat God zulks nimmermeer zal consenteren, maar veel eerder believen dat ik u gauw in gezondheid vind.”

En toen hij dit gezegd had nam hij van haar verlof met de prins Olerike die [R2vb] ook alzo bedroefd was van te zullen verliezen ’t gezichte van Archidiane dat hij geen woord spreken kon van hun afscheiden tot in de haven alwaar zich de sultan tot een adieu omhelsde en zei tot Palmerijn: “Mijn zoon, ik beveel u mijn zaken.”

En hiermee gingen ze te scheep een weinig tevoren eer de schiplieden de zeilen ontwonden en voeren in volle zee na dat ze een zo’n groot gerucht met trompetten, schalmeien, cornetten, bazuinen, trommels, keteltrommels, fluiten en andere instrumenten gemaakt hadden dat men de anderen niet horen noch verstaan kon. Met dat gerucht zij bestonden te varen in een wagen zonder raderen op de ongestadige possessie Neptunus tot grote blijdschap van de ridder Palmerijn die anders geen gedachten had dan hoe hij uit de handen van de Turken zou mogen verlost worden.

Waarom hij de volgendennacht toen al het volk van het schip, uitgezonderd de wacht, vast sliepen opstond en wekte heimelijk twee van de christen gevangenen en tot ze zei: “Mijn vrienden, heb goede moet, ik ben zo wel christen als gij en hoop u en mij gauw uit handen van dit gespuis te verlossen. Daarom wil niet vrezen als ik u zal doen losbinden, maar ziet als dan haastig naar de wijzer of gij de koers zal mogen nemen na Duitsland.”

Van welke woorden de Christenen veel blijder werden dan de duivels bang werden toen Christus ter Helle daalde en hem antwoordende dat ze zijn gebod met een grote blijdschap zouden volbrengen. Twee uren hierna, omtrent de middernacht, moest zich de armada tegen de dank van al de stuurlieden meer dan in honderd delen verspreiden door de grote [R3ra] tempeest die zeer haastig opstond, die ook hoe langer hoe meerder werd tot grote schrik van ze allen. Maar Palmerijn dacht die tot zijn profijt te gebruiken, gebood de Christenen los te maken en zei tegens Olerike dat ze gewone ervaren schiplieden waren en dat ze zich derhalve in dit perikel grote bijstand zouden kunnen doen. Ook liet hij om zijn bedrog te beter te bedekken de eed van trouwheid doen bij alle de voorzegde Christenen die het roer zo goed wisten te gouverneren dat ze in zeer weinig tijd meer dan vijftig mijlen van de andere schepen waren zo gauw na dat ze hadden zien bestaan te domineren de zuidoostenwind die ook tien dagen lang gestadig duurde. Waardoor zij geraakten bij de engte van Gibraltar daar de Turkse schiplieden geenszins wilden consenteren in te varen en zeiden dat de Christenen op de zeevaart gans niet goed ervaren konden wezen want ze waren meer dan 1800 mijlen van hun weg. Waarop ze Palmerijn in toorn antwoorde dat ze zich zeer goed daarop verstonden, maar dat zij zelf onervaren waren, want hij wel wist dat niet ver van daar een land lag wat aan Mohammed’ s wet onderworpen was en goede correspondentie met de Turken onderhield alwaar zijn mening was te verversen waartegen de toornige reden de Turken geen woord meer durfden te zeggen. Maar passeerden de Christenen door een gelukkige wind de voorzegde engte met geheel Spanje en daalden voorts daarna in Duitsland in een haven toentertijd Toledo genoemd die de Christenen tot Palmerijn zeiden de plaats van hun geboorte te zijn. Waarom hij tegen de Turken veinsde dat hij ze, als in die contreien bekend te zijn, om [R3rb] vers water wilde zenden en zichzelf op het land ook wat te gaan verversen, waarin hem Olerike gezelschap wilde houden. Derhalve hij die met hem, ook hun twee paarden en wapens als ook alle de voorzegde Christenen terstond liet brengen aan het land. Waarop zij zo gauw niet gekomen waren of Palmerijn viel op zijn knieën en dankte de heer Christus van zijn verlossing. De kooplieden en schippers van de stad die meenden dat deze voorzegde Christenen al lang op zee vergaan en verloren waren geweest kwamen ze met zulke verwondering en blijde gelaat welkom heten dat Olerike Palmerijn zeer naarstig vroeg wat dit betekende waarop hem Palmerijn antwoorde: “Mijn heer, het is geen tijd meer te veinzen. Weet dat ik een christen edelman ben van de hof van de keizer van Duitsland wat mij bedwingt wederom tot hem te moeten keren en u gezelschap te verlaten tot mijn groot leedwezen en u beloof dat gij mij nochtans in alle plaatsen als een dienaar door de band de vriendschap aan u gebonden bereid zal vinden tot de voldoen van uw gebod. Ook bid ik u dat gij alle mijn edellieden en dienaren in uw bescherming wit nemen en met ze wederom naar de sultan te keren en ze uitdelen al mijn rijkdommen die in het schip zijn want voor mij begeer ik niets anders dan deze wapens met dit paard en een weinig geld dat ik bij mij heb.”

Van welke woorden Olerike geschrokken werd, als men bedenken mag dat diegenen te wezen zou die in Christenrijk meende te zijn en hem in Turkije bevond. Nochtans beminde hij Palmerijn in zulke voegen dat hij in geen manieren van hem kon scheiden en antwoorde: “Heer Palmerijn, al is het dat wij van diverse religie zijn, zo zal ik [R3va] u nochtans zo lang gezelschap houden tot dat de dood of gevangenis mij het zelf belet en zal, hoewel ik een Turk ben nochtans als Christen met u leven onder de Christenen gelijk gij die een Christen bent een lange tijd als Turk geleefd hebt onder de Turken. Aangaande van uw volk, die mogen met de mijne wederom keren, want ik begeer geen groter rijkdommen met mij dan gij, maar hou mij ook voor voldoende gestoffeerd met mijn harnas en paard.”

Toen Palmerijn, die de prinsen gezelschap ook in grote waarde had, hem aldus hoorde spreken liep hij hem van grote blijdschap omhelzen en zei: “Aller edelste prins, verzeker u vrij dat gij altijd aan mij zal hebben een getrouwe broeder die u niet zal verlaten zo lang dit sterfelijke lichaam met de edele ziel in het leven onderhouden zal worden.”

En om hun volk verlof te geven ontboden zij enige van de principale van die op het land en gaven ze te kennen alle gelegenheid van de zaak ze geboden wederom te keren naar Arabië, maar aldaar niet uit te vertrekken tot dat zij wederom tijding van hun twee gehad zouden hebben. Om die woorden de dienaren zeer bedroefd werden. Maar zagen dat er anders geen middel was dan hun meesters te verlaten richten ze de zeilen en bestonden terstond wederom nar hun land te varen om uit het Christenrijk te geraken. Palmerijn met Olerike logeerden die avond in de stad, maar reden de volgende dag altijd gedurig voort, en ontmoeten op de derde dag daarna een ridder die ze op de Turkse manier gekleed en deed ze reverentie en zei: “Mijn heer, om dat ik u vreemdelingen [R3vb ]zie te wezen en kan ik niet nalaten te vragen of gij nooit enig nieuws verstaan hebt van twee ridders, de een genaamd Trineus, zoon van de keizer, en de anderen Palmerijn van Olijve, die voor twee jaren uit het land vertrokken zijn zonder dat men daarna ooit anders heeft kunnen horen waar ze gebleven zijn dan dat sommige zeggen dat ze in Engeland geweest zijn en de koningsdochter aldaar geroofd zouden hebben.”

“Is voor zeker,” antwoorde Palmerijn, “dat de prins Trineus noch niet wederom gekomen en is?”

“God wilde dat het alzo niet was!”, zei de ridder.

En reedt zijn weg om dat hij wel zag dat hij van ze niets verders vernemen kon en liet in een grote droefheid de bedrukte Palmerijn die tegen zichzelf zei: “Helaas, met wat excuus zou ik mij al nu durven presenteren voor mevrouw Polinarde? Ziet, nu ik ellendige createur ’t naaste bij haar ben heb ik de minste middelen om in haar presentie te mogen geraken.”

En toen hij dit zei toonde hij zulk droevig gelaat dat Olerike, die de Duitse taal niet verstond, tot hem zei: “Ik bid u, mijn heer, dat gij ter liefde van onze vriendschap toch de kwelling van mijn ziel herstellen wilt met het te kennen geven van uw droefheid, want mijn geest kan niet rusten voor dat hij die oorzaak komt te weten en u verzeker zo ver u deze voorbij gepasseerde ridder misdaan heeft dat hij in dat geval van zulke misdaad heen lange knagen van het geweten zal dragen zal omdat ik hem wel gauw tot de penitentie zou preken!”

Toen Palmerijn de prins hoorde spreken met zulke affectie en considereerde de getrouwe [R4ra] vriendschap tussen hun beiden verklaarde hij de prins van punt tot punt wat hem met Trineus en de infante Polinarde in enige jaren tevoren gebeurd was. Waarop Olerike hem aanraadde enig middel te praktiseren waardoor hij zijn allerliefste in het heimelijke zou mogen spreken om van haar te vernemen wat hem het beste te doen stond en wenden ondertussen alle naarstigheid aan om hem te vertroosten.

Hoe Palmerijn secretelijc by zijn alderliefste gheraecten, haer betalende een deel vanden achterstel, ghevallen in zijn absentie. Het .LXXXVIJ. capittel.

Dese twee princen reden aldus so langhe voort tot dat sy op eenen manendach naemidaechs arri[v]eerden by een lusthuys, ontrent vier mij[le]n van Gent gelegen, alwaer den key[se]r met de keyserinne ende haer doch[t]er, vergeselschapt met vele heeren ende [j]oncvrouwen, op de jacht was ghe[r]eden, so om te passeren de melancolie [v]ant verlies van zijnen sone als om [t]e vermaecken d’infante Polinarde, [d]ie onder d’ombre van de droefheyt om [h]aren broeder geduerlicken beschrey[d]e het langh afwesen van haren bemin[d]en Palmerin. Den welcken met zijn [c]ameraet van dien nacht moste logeren [i]n een arm cleyn huysken om dat het [h]ofgesin een mijle int ront al de plaet[s]e in ghenomen hadden. Ende verno[m]en hebbende dat den keyser des an[d]eren daechs wederom na Gent wilde [k]eeren, ginc hy seer vroech te peerde ende [g]inc hem met den prince Olerike ver[b]ergen in een cleyn dicht bosken vol [v]an streuvelen, streckende tot dicht aen [d]en wech die den keyser passeren moe[st]e, alwaer sy stracx een groot gerucht [v]an peerden hoorden ende de archiers [R4rb] voor aen sagen comen. Waerom Palmerin ’t hert int lijf bestont te springen van blijtschap, denckende te sien de gene die zijnen gheest alleene in vreuchde conde onderhouden, ende te beven van vreese om dat hy hem sonder den prince Trineus niet en dorst presenteren voor sijne keyserlijcke majesteyt, die hy voorts daer nae voorby sach rijden met een groote magnificentie, die Palmerin soo neerstich dede peysen op de eeren ende estimatien daer inne hy voormaels in sijne majesteyts hof hadde ghehouden gheweest, dat hy hem niet en conde onthouden van weenen, welc hy noch veel vermeerderde als hy van verre achter den keyser sach rijden de keyserrinne met haer dochter Polinarde, die gheheel int swert ghekleet was tot een uytwendick teecken vande droefheyt die sy int binnenste van haer herte droech. Daer op Palmerin soo neerstich speculeerde dat hy, niet tegenstaende zijn meyninge was verholen te blijven, hem so wel niet bedwingen conde oft sijn alderliefste, slaende haer gesichte na de geneuchelicke groenicheyt vant bosch, wert haer beyde siende, ende acht nemende op hare rijcke wapenen riepse Palmerins dwerch, die sedert sijne wedercomste uyt Engelant, altijt in haren dienste ghebleven was, tot haer ende seyde: “Urbande, en hebdy dese twee ridders niet gesien aen de cant van dit bosch?”

“Neen ick, mevrouwe,” antwoorde hy.

“My dunct,” seyde sy, “dat het vreemdelinghen zijn. Derhalven bidde ic u dat ghy haer van mijnent wegen secretelicken wilt vraghen oft sy geen nieumaren van mijnen broeder oft u meester en weten.”

Waerom Urbande stracx geveynsde zijn peert te willen stallen ende liet also alle den troup voorby passeren, rijdende daer na met vollen toome naer sijnen onbekenden meester Palmerin, die hem van verre [R4va] ontwaer wordende, tot Olerike seyde: “Ic bid u, laet ons desen braven cavalier te gemoete rijden.”

’t Welc sy voorts achtervolchden ende quamen also in een oogenblic by den dwerch, die tot haer seyde: “Heer ridders, mevrouwe de infante begheert te weten oft ghy vreemdelingen zijt om een sonderlinge sake van importantie.”

“Hoe Urbande,” antwoorde Palmerin, open doende ’t visier van sijnen helm, “hebdy de kennisse van uwen meester vergeten?”

“O Godt almachtich!”, riep den dwerch, van zijn peert springende ende hem te voet vallende, “ist mogelick dat ghy mijn meester zijt? Can ons in een oogenblic so goede ende groote onverwachte avontuere over comen. Och, wat grooter blijdtschap sal de arme, verlangende princesse hier van ontfangen. Maer mijn heere, wilt my doch seggen oft desen ridder den prince Trineus is!?”

“Eylacen, neen hy,” seyde Palmerin, “’t is langher als een jaer gheleden dat ick deur een groot ongeluck van hem ghescheyden ben, ende sedert dien tijdt noyt meer van hem en heb connen vernemen. Daerom moet ghy mijne comste, Urbande, mijn vrient, aen niemant openbaren als alleen aen mevrouwe Polinarde, waer van ic u bid te willen vernemen de middelen waer deur ic heur secretelick sal mogen besoecken.”

Tot welcken eynde den dwerch voorts oorlof nam ende wech reet, maer zijn peert en had nauwelicx twee oft drie passen gedaen oft hy keerde wederom ende seyde tot Palmerin: “Mijn heer, is desen ander ridder Ptolomeus? My dunct, indien hy ’t waer, datmen ’t selve voor de bedruckte Brionelle niet en behoorde te swijgen.”

“Hy en ist niet,” antwoorde Palmerin. “Ic verloorse alle metten anderen.”

“So wilse ons God alle gelijc wederom geven,” seyde den dwerch.

Ende hier met gaf hy zijn peert de sporen ende achterhaelde sijn [R4vb] princesse in eenen geringen tijdt. Maer siende dat haer eenen edelman vergeselschapte, met den welcken sy neerstich deviseerde, stelde hy zijn boodtschap uyt tot datse int hof quamen, alwaer hem Polinarde voort in haer camer dede ontbieden, vraghende met grooten yver wat nieumaren hy brocht vande twee ridders.

“Ic breng u de nieumaren, mevrouwe,” antwoorde den dwerch, “dat ghy wederom ontfangen sult uwen verloren sleutel vant paradijs der geneuchten.”

Om welcke woorden de princesse bestonde te twijffelen ende nam hem by de hant, seggende: “Ic bid u, mijn beminde vrient, en wilt my niet langher quellen. Segt my doch hastelic wie dattet zijn!”

“Mevrouwe,” antwoorde den dwerch, “den eenen van heurluyden is mijn meester Palmerin, die hem alsoo secreet moet houden om dat hy uwen broeder Trineus niet mede en brengt, biddende dat u believen wil hem de middelen te doen weten waer door hy u nu heymelick sal moghen visiteren.”

Als Polinarde den dwerch aldus hoorde spreken, en wistse van blijtschap niet wat manieren te houden ende seyde: “O Godt, ist moghelick dat Palmerin noch int leven is ende so na by my!?”

Ende liep daer met voort aen haer groote vriendinne Brionelle bootschappen dese blijde nieumaren, die de selfde oock bedroefden, als een yeghelick wel dencken mach, om datse meynde dat den anderen Ptolomeus was, waerom sy met Polinarde besloot Palmerin den volgenden nacht in den hof te doen comen, daer hy haer ’t aldereerste aenghesproken hadde. Waer van sy terstont de boodtschap dede doen aen de twee ridderen, die buyten de stadt verbeyden tot savonts, ende alsdoen, om door de groote donckerheyt te weyniger bekent te worden, eerst inde stadt reden in een herberghe, daer Palmerin Olerike badt hem eenige daghen te willen verbeyden, latende so lange in zijn ge[R5ra][se]lschap den dwerch Urbande, die hy be[v]al den prince daerentusschen so wel te [tr]acteren als oft zijn eygen persone waer. [En]de nemende zijnen mantel ende rapier ginc [h]y na ’t paleys, daer de twee princessen [m]et grooter devotien de gratie verbey[d]en, een yegelijc van den genen wiens [a]bsentie haer seer lanc viel, ende comende [a]en de muyre te plaetse die hem Urban[d]e geseyt hadde, vont hy aldaer een sijde [co]orde neder gelaten, waer met hy daer [li]chtelijck boven op geraecten by Brio[n]elle, die de wacht hielt. Met de welcke [h]y doort geven van een kusgen de cere[m]onien van de wellekomsten onderhiel[d]e, seggende: “Voorwaer mevrouwe, my [m]ishaecht seer dat ic uwen Ptolomeus [n]iet en heb mogen mede brenghen, dan [n]iettemin ic hoop hem met de hulpe van Godt wel haest in uwe armen te leveren.”

“Ic had gemeynt, mijn heer,” antwoorde [sy], “dat den anderen ridder Ptolomeus [g]eweest waer. Maer na dien het soo niet [e]n is ende dat de Fortuyne u ons by pro[v]isie gegeven heeft, soo sal ic de patien[ti]e verduldich nemen ende de uytstellin[g]e voor my lichtveerdich achten.”

Dan [o]ft heur die des niet tegenstaende yet [s]waer ende verdrietelijck geviel, sulcx [g]heve ick de joncvrouwen te bedenc[k]en die t’anderen tijden bedrogen zijn [i]n gelijcke verbeydinge, daer in Palme[r]in zijn Polinarde niet en wilde laten [f]alieren, maer ginc van stonden aen nae [h]aer camer, alwaer hy haer sonder eeni[g]e voorgaende reverentie wilde omhel[s]en. Dan sy, mogelijc vreesende oftse door [d]e duysterheyt inden persoon bedrogen [h]adde mogen worden, nam al bevorens [e]en silveren kandelaer met een keers ende [l]uchte hem daer met so neerstich onder [d]e oogen dat sy hem seer geringe per[f]ectelicken kennende wert, ende smijtende [d]aerom keers ende luchter om verre be[g]onstse sonder eenich langer vertreck [d]eurt kussen ende omhelsen int werc te [R5rb] stellen de voorboden Veneris, segghende tot haren alderliefsten: “Och mijne eenigen troost, wat geneuchelick aertrijck oft quade Fortuyne heeft u so lange van my connen onthouden? O, wat vreemde fantasien hebben my gequelt in uwe absentie, d’een tijdt om my gheheelicken tot desperatie te geven, ende d’ander tijt om in mans kleederen den staet van eenen doolenden ridder aen te nemen om te beginnen een soeckinghe die niet geeyndicht en soude hebben als in uwe vindinge oft mijnen doodt.”

“Och mevrouwe,” seyde Palmerin, “en wilt my doch van geenen doot spreken, want als nu ben ic in mijn aldergheneuchelickste paradijs van uwe presentie.”

Niettemin verhaelde hy haer op hare begeerte alle de fortuynen, periculen ende staten die hy gepasseert had sedert zijn afwesen. Int hooren vande welcke de princesse in een teycken van groote verwonderinghe haer selven dickwils cruyste ende segende, seggende: “Also moet my God helpen mijn getrouwe vriendt, als ick hope dat ghy mijnen broeder door uwe neersticheyt noch eens wederom vinden sult.”

“Mijn beminde alderliefste,” antwoorde Palmerin, “ic sweer u midts desen vastelick om mijn uyterste beste te sullen doen sonder eenige faute, maer ick bid u seer ootmoedelic dat uwe gratie al eer ick de reyse daer toe aenneem, my niet weygeren en wilt de gheneuchelicke converseringhe die onse begeerten t’anderen tijden soo wel ghecontenteert heeft.”

Ende hier met greep hy de princesse in sijnen arm. Dan sy en wilde ’t selve niet dan al weygerende consenteren, segghende tot hem: “Hoe, mijn alderliefste, hebdy geen schaemte!? En denckt ghy niet dat u Brionelle hoort?”

“Och, mevrouwe,” antwoorde Palmerin, “en acht ghy niet dat Ptolomeus Brionelle hier te voren oock doen verstaen heeft de ceremonien diemen behoordt te ghebruycken in de hoochste gratie van de [R5va] liefde?”

By welcke woorden hy sulcke force voechden dat de princesse goetwillichlick bedwongen wert hem pas te maecken om te loopen den wegh daermen geenen anderen leydtsman toe en behoeft als de nat[u]erlicke inclinatie. Maer oft sy aen hem so goeden corrier niet en bevondt alsse plach, oft dat der princesse affectie des princen macht te hooghe estimeerde, oft dat de reyse hem verswackt hadde, oft hoe dattet was, ymmers sy seyde tot hem: “Mijn aldergeneuchelickste gheneuchte, ick en can anders niet ghelooven als dat ghy my eenighe boeverye gespeelt hebt in vreemde landen, sonderlinghe om eenen droom die my ontrent drie maenden verleden tot verscheyden reysen ghebeurde, inden welcken my dochte dat ick u int gheselschap van een coninginne sach bedrijven ’t ghene de jonge dochters wel dencken maer niet en behooren te segghen.”

Over welcke woorden Palmerin ghedachtich werdt ’t goede tractement dat hem vande coninginne van Tharsen geschiet was ende vermoede vastelick datse hem een andere parte als een deuchdelicke vrouwe behoordt te consenteren in zijnen slaep ghespeelt moeste hebben, waerom hy Polinarde tot zijn excuys daer van verhaelde de gheheele historie.

“Indient alsoo is, mijn alderliefste,” antwoorde de princesse, “so is die gheschiet buyten uwen wille. Derhalven salt u mijn soet herteken voor dese reyse vergeven zijn.”

Siet daer dese princesse [in] goedertierenheydt vele vrouwen te boven te gaen, die ick gheloof hare mans sulcke fauten soo lichtelick niet te sullen vergeven, als achtende die te strecken tot haer groote interesse. Maer de princesse en liet daeromme niet dien geheelen nacht, als oock noch veerthien andere daer nae volghende, met haeren Pal[R5vb]merin te passeren in groote blijtschap, hoewel sy ’t aensicht des daechs met droefheyt maskereerde. Ende om dese sake noch beter bedeckt te houden ginc sy haer volgens haere gewoonte met een swerte couleure cleeden, die sy niet te min des snachts in incarnaet veranderde, daer inne wy haer een wijltijts sullen laten besich zijn om wederom te keeren tot de armade vande Assyriers, dwalende op de onstuyre zee.

Hoe Palmerijn in het geheim bij zijn allerliefste geraakte en haar betaalde een deel van de achterstel gevallen in zijn absentie. Het 87 kapittel.

Deze twee prinsen reden aldus zo lang voort totdat zij op een maandag namiddag arriveerden bij een lusthuis omtrent vier mijlen van Gent gelegen alwaar de keizer met de keizerin en haar dochter, vergezelschapt met vele heren en jonkvrouwen op de jacht was gereden, zo om te passeren de melancholie van het verlies van zijn zoon als om te vermaken de infante Polinarde die onder de schaduw van de droefheid om haar broeder gedurig beschreide het lange afwezen van haar beminden Palmerijn. Die moest met zijn kameraad die nacht logeren in een arm klein huisje om dat de hofhouding een mijl in de rondte alle plaats ingenomen hadden. Toen ze vernomen hadden dat de keizer de volgende dag wederom naar Gent wilde keren ging hij zeer vroeg te paard en ging met de prins Olerike verbergen in een klein dicht bosje vol van struiken dat strekte tot dicht aan de weg die de keizer passeren moest, alwaar zij later een groot gerucht van paarden hoorden en de boogschutters [R4rb] vooraan sagen komen. Waarom Palmerijn die ’t hart in het lijf bestond te springen van blijdschap dacht te zien diegenen die zijn geest alleen in vreugde kon onderhouden en te beven van vrees omdat hij hem zonder de prins Trineus niet durfde te presenteren voor zijne keizerlijke majesteit, die hij voorts daarna voorbij zag rijden met een grote magnifiekste die Palmerijn zo naarstig liet peinzen op de eer en waardigheid daarin hij voormaals in zijne majesteit hof had gehouden geweest dat hij hem niet kon onthouden van wenen wat hij noch veel vermeerderde toen hij van verre achter de keizer zag rijden de keizerin met haar dochter Polinarde. Die was geheel in het zwart gekleed tot een uitwendig teken van de droefheid die zij in het binnenste van haar hart droeg. Waarop Palmerijn zo naarstig speculeerde dat hij, niet tegenstaande zijn mening was van verholen te blijven, hem zo goed niet bedwingen kon of zijn allerliefste die sloeg haar gezicht naar die genoeglijke groenheid van het bos werd ze beide te zien en acht nam op haar rijke wapens riep ze Palmerijn’ s dwerg die sedert zijn wederkomst uit Engeland altijd in haar dienst gebleven was tot haar en zei: “Urbande, heb je deze twee ridders niet gezien aan de kant van dit bos?”

“Neen ik, mevrouw,” antwoorde hij.

“Mij dunkt,” zei ze “dat het vreemdelingen zijn. Derhalve bid ik u dat gij ze vanwege mij in het geheim wil vragen of zij geen nieuws van mijn broeder of uw meester weten.”

Waarom Urbande strak geveinsd zijn paard te willen stallen en liet alzo alle troep voorbij passeren en reedt daarna met volle toom naar zijn onbekenden meester Palmerijn die hem van verre [R4va] ontwar werd en tot Olerike zei: “Ik bid u, laat ons deze brave cavalier tegemoet rijden.”

Wat zij voorts achtervolgden en kwamen alzo in een ogenblik bij de dwerg die tot ze zei: “Heer ridders, mevrouw de infante begeert te weten of gij vreemdelingen bent om een bijzondere zaak van importantie.”

“Hoe Urbande,” antwoorde Palmerijn, die opendeed ’t vizier van zijn helm, “heb je de kennis van uw meester vergeten?”

“O God almachtig!”, riep de dwerg, die van zijn paard sprong en hem te voet viel, “is het mogelijk dat gij mijn meester bent? Kan ons in een ogenblik zo’n goed en groot onverwacht avontuur overkomen. Och, wat grote blijdschap zal de arme, verlangende prinses hiervan ontvangen. Maar mijn heer, wil mij toch zeggen of deze ridder de prins Trineus is!?”

“Helaas neen hij,” zei Palmerijn, “’t is langer dan een jaar geleden dat ik door een groot ongeluk van hem gescheiden ben en sedert dien tijd nooit meer van hem heb kunnen vernemen. Daarom moet gij mijn komst, Urbande mijn vriend, aan niemand openbaren dan alleen aan mevrouw Polinarde waarvan ik u bid te willen vernemen de middelen waardoor ik haar in het geheim zal mogen bezoeken.”

Tot wek doel de dwerg voorts verlof nam en wegreed, maar zijn paard had nauwelijks twee of drie passen gedaan of hij keerde wederom en zei tot Palmerijn: “Mijn heer, is deze ander ridder Ptolomeus? Mij dunkt, indien hij ’t was, dat men het voor de bedrukte Brionelle niet behoorde te verzwijgen.”

“Hij is het niet,” antwoorde Palmerijn. “Ik verloor ze alle met de anderen.”

“Zo wil ze ons God alle gelijk wederom geven,” zei de dwerg.

En hiermee gaf hij zijn paard de sporen en achterhaalde zijn [R4vb] prinses in een korte tijd. Maar zag dat haar een edelman vergezelschapte waarmee zij naarstig kouten stelde hij zijn boodschap uit tot dat ze in de hof kwamen alwaar hem Polinarde voort in haar kamer liet ontbieden en vroeg met grote ijzer wat nieuws dat hij bracht van de twee ridders.

“Ik breng u de nieuws, mevrouw,” antwoorde de dwerg, “dat gij wederom ontvangen zal uw verloren sleutel van het paradijs der genoegens.”

Om die woorden de prinses bestond te twijfelen en nam hem bij de hand en zei: “Ik bid u, mijn beminde vriend, wilt mij niet langer kwellen. Zeg mij doch haastig wie dat het zijn!”

“Mevrouw,” antwoorde de dwerg, “de ene van ze is mijn meester Palmerijn die hem alzo geheim moet houden om dat hij uw broeder Trineus niet mee brengt en bid dat het u believen wil hem de middelen te doen weten waardoor hij u nu heimelijk zal mogen visiteren.”

Toen Polinarde de dwerg aldus hoorde spreken wist ze van blijdschap niet wat manieren te houden en zei: “O God, is het mogelijk dat Palmerijn noch in het leven is en zo nabij mij!?”

En liep daarmee voort aan haar grote vriendin Brionelle boodschappen dit blijde nieuws die het ook bedroefde zoals iedereen wel denken mag omdat ze meende dat de andere Ptolomeus was, waarom zij met Polinarde besloot Palmerijn de volgende nacht in de hof te doen komen daar hij haar ’t allereerste aangesproken had. Waarvan zij terstond de boodschap liet doen aan de twee ridders die buiten de stad wachten tot de avond en alstoen om door de grote donkerheid te minder bekend te worden eerst in de stad reden in een herberg daar Palmerijn Olerike bad hem enige dagen te willen wachten en liet zo lang in zijn gezelschap [R5ra] de dwerg Urbande die hij beval de prins ondertussen zo goed te behandelen alsof het zijn eigen persoon was. Hij nam zijnemantel en rapier en ging naar ’t paleis daar de twee prinsessen met grote devotie de gratie afwachten elk van diegene wiens absentie die ze zeer lang viel. Toen hij kwam aan de muur ter plaatse die hem Urbande gezegd had vond hij aldaar een zijden koord neergelaten, waarmee hij daar licht bovenop geraakte bij Brionelle die de wacht hielt. Met die hij door het geven van een kusje de ceremonie van de welkomst onderhield en zei: “Voorwaar mevrouw, mij mishaagt zeer dat ik uw Ptolomeus niet heb mogen meebrengen, dan niettemin ik hoop hem met de hulp van God wel gauw in uw armen te leveren.”

“Ik had gemeend, mijn heer,” antwoorde ze, “dat de andere ridder Ptolomeus geweest was. Maar na dien het zo niet is en dat het Fortuin u ons bij provisie gegeven heeft, zo zal ik de geduldig geduld nemen en het uitstellen voor mij lichtvaardig wachten.”

Dan of ze die niet tegenstaande iets zwaar en verdrietig geviel, zulks geef ik de jonkvrouwen te bedenken die te anderen tijden bedrogen zijn in gelijke afwachting. Daarin Palmerijn zijn Polinarde niet wilde laten falen, maar ging van stonden aan naar haar kamer alwaar hij haar zonder enige voorgaande reverentie wilde omhelzen. Dan zij, mogelijk vreesde of ze door de duisterheid in de persoon bedrogen had mogen worden, nam al bevorens een zilveren kandelaar met een kaars en lichtte hem daarmee zo naarstig onder de ogen dat zij hem zeer gauw perfect herkennend werd en smeet daarom kaars en lichter om ver en begon ze zonder enig langer uitstel door het kussen en omhelzen in het werk te [R5rb] stellen de verboden Venus’ wil en zei tot haar allerliefsten: “Och mijne enige troost, wat genoeglijk aardrijk of kwade Fortuin heeft u zo lang van mij kunnen onthouden? O, wat vreemde fantasieën hebben mij gekweld in uw absentie, de ene tijd om mij geheel tot desperaat te begeven en de andere tijd om in mannenkleren de staat van een dolende ridder aan te nemen om te beginnen een zoeken die niet geëindigd e zou hebben dan in u te vinden of mijn dood.”

“Och mevrouw,” zei Palmerijn, “wil mij doch van geen dood spreken, want als nu ben ik in mijn aller genoeglijkste paradijs van uw presentie.”

Niettemin verhaalde hij haar op haar begeerte alle fortuinen, perikelen en staten die hij gepasseerd had sedert zijn afwezen. In het horen waarvan de prinses in een teken van grote verwondering zichzelf dikwijls kruiste en zegende en zei: “Al zo moet mij God helpen mijn getrouwe vriend, als ik hoop dat gij mijn broeder door uw naarstigheid noch eens wederom vinden zal.”

“Mijn beminde allerliefste,” antwoorde Palmerijn, “ik zweer u mits deze vast om mijn uiterste best te zullen doen zonder enige fout, maar ik bid u zeer ootmoedig dat uwe gratie al eer ik de reis daartoe aanneem mij niet weigeren wil de genoeglijke conversatie die onze begeerten te anderen tijden zo goed bevestigd heeft.”

En hiermee greep hij de prinses in zijn arm. Dan zij wilde het zelf niet dan al weigeren en consenteerde het en zei tot hem: “Hoe, mijn allerliefste, heb je geen schaamte!? En denkt gij niet dat u Brionelle hoort?”

“Och, mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “acht gij niet dat Ptolomeus Brionelle hier tevoren ook lieten verstaan de ceremonies die men behoort te gebruiken in de hoogste gratie van de [R5va] liefde?”

Bij welke woorden hij zulke kracht voegde dat de prinses goedwillig bedwongen werd hem pas te maken om te lopen de weg daar men geen anderen leidsman toe behoeft dan de natuurlijke inclinatie. Maar of zij aan hem zo’n goede koerier niet bevond zoals ze plag of dat de prinses affectie de prinsen macht te hoog achtte, of dat de reis hem verzwakt had of hoe dat het was, immers zij zei tot hem: “Mijn aller genoeglijkste genoegen, ik kan niet geloven als dat gij mij enige boeverij gespeeld hebt in vreemde landen, vooral om een droom die mij omtrent drie maanden verleden tot verscheiden keren gebeurde waarin ik dacht dat ik u in het gezelschap van een koningin zag bedrijven hetgeen de jonge dochters wel denken maar niet te zeggen.”

Over welke woorden Palmerijn gedachtig werd ’t goede onthalen dat hem van de koningin van Thracië geschied was en vermoeden vast dat ze hem een andere partij dan als een deugdelijke vrouwe behoort te consenteren in zijn slaap gespeeld moest hebben, waarom hij Polinarde tot zijn excuus daarvan verhaalde de gehele historie.

“Indien het alzo is, mijn allerliefste,” antwoorde de prinses, “zo is dat geschied buiten uw wil. Derhalve zal het u mijn lieve hartje het voor deze keer vergeven zijn.”

Zie daar deze prinses in goedertierenheid vele vrouwen te boven te gaan die ik geloof hun mannen zulke fouten zo licht niet te zullen vergeven als achten die te strekken tot hun grote interesse. Maar de prinses n liet het daarom niet dien gehele nacht als ook noch veertien andere daarna volgend met haar Palmerijn [R5vb] te passeren in grote blijdschap, hoewel zij ’t aanzicht op de dag met droefheid maskeerde. Om deze zaak noch beter bedekt te houden ging zij volgens haar gewoonte met een zwarte kleur kleren die zij niettemin de ‘s nachts in inkarnaat veranderde waarin wij haar een tijdje zullen laten bezig zijn om wederom te keren tot de armada van de Assyriërs die dwaalden op een onstuimige zee.

Hoe den coninck van Balisarke, sijnen sone Geresin, ende vele andere treffelicke Turcksche heeren, met hare gheheele armade voor Constantinopolen verslaghen werden. Het .LXXXVIIJ. capittel.

Het onweder ’t welck Palmerin door Herculis’ Columnen hadde doen passeren, duerde continuelick dertich daghen lanck, ten eynde vande welcke haer de winden so sachtelic bestonden te stillen dat den coninck in weynich tijdts het meeste deel van zijne schepen vergaderde aen de cant van Natolien, alwaer hy om Palmerin te verwachten veerthien daghen op ancker lach. Dan daerentusschen niet van hem vernemende, en werdt hy niet min bedroeft als oft hy de gheheele armade verloren hadde, denckende dat hy seeckerlick vergaen soude wesen ende dat daeromme geen voordere verwachtinghe nae hem te doen en stonde, maer dede zijne seylen richten om te varen nae Constantinopolen, alwaer doen ter tijt noch keyser was den ouden Remiclus, vader van Griane, den welcken om zijne vele jaren den last vant regiment overghegeven hadde in handen van zijnen sone Caniam. Die soo haest niet veradverteert [R6ra] [en] was vande comste der Assyriers, [Tu]rcken ende Mooren ofte hy sondt [om] hulpe aen alle de christen princen [om] secours, van de welcke ’t meesten[deel] al aldaer gearriveert was als de [..]naet des soudaens op eenen mor[gen] gesien werdt vande schiltwach[ten] vande haven der stadt. Die daer[om] sulcken alarm maeckten dat hen [terst]ont alle des keysers chrijchsvolc, [d’]ene om de muyren te defenderen [end]e d’andere om int veldt te trecken, [wa]penden, daer onder hem oock liet [..]en den jonghen prince Cariteos, [den s]one van den keyser Cajanam, die [om] te vermijden dat de vyanden niet [te l]ande en quamen, met thien duy[sent] ruyteren ende twintich duysent [voet]volcx uyt de stadt viel tot aen de [cant] vander zee, daer de vyanden met [ghe]welt wilden op comen, waer over [soo] veel bloedts ghestort werdt dat[men] gheseydt soude hebben de Roode [Zee] aldaer ghevloeyt te zijn. Maer den [co]ninck van Balisarke, siende dat [hy d]e volbrenginghe van zijne mey[nin]ghe in deser manieren niet en moch[te g]henieten, stelde al noch te werck [ene]n hoop archiers, die soo veel pij[len] op de Christenen schoten als ofter [ene]n haghel uyt den hemel op haer [ghe]vallen hadde. Ende hierentus[schen] dede hy op een ander plaetse te [lan]de setten dertich duysent van zijne [sol]daten, die het volck des keysers [so]o overvielen datse Cariotes met [ene]n grooten hoop van zijn volc doo[den] ende de reste bedwonghen tot nae [de p]oorten te wijcken. Maer Ca[n]iam, ver]staende den doodt van zijnen so[ne], quam haer in een groote furie te [...] met noch acht duysent peerden [ende] vier duysent archiers, die als [be]gerighe tygren in sulcker manie[ren] op de Turken vielen datter van de [...] in min als een ure meer als thien [R6rb] duysent op het velt bleef legghen, ende de reste naer hare schepen ghedreven werden, waer van daer vele om haer leven te salveren haer begroeven in de onbermhertighe golven. Het welc den coninck van Balisarcke alsoo vertoornde dat hy van stonden aen door de neersticheyt van zijne schiplieden te lande dede brenghen alle de reste van zijn legher, die haer soo dapperlick weerden ende cloeckelijc vochten dat de twee partijen met een gheduerighe grouwelicke moordinghe in eenen gelijcken state bleven sonder datmen wist te presumeren wie van de victorie soude triumpheren, den tijdt van drie uren lanck, inde welcke couragieuselicken haer leven eyndichden den coninck van Balisarke met zijnen sone Geresin ende een groot getal van califfen ende Taborlanen, ende onder de Christenen veel princen ende heeren met den keyser Caniam, wiens doodt gheheel Grieckenlandt wel mochte beschreyen. Nochtans en wilden de twee machtighe legheren om de verslaninghe van soo vele treffelicke persoonen haer gevecht niet doen cesseren, maer werden daer door alsoo op den anderen verhist dat den nacht de eenighe oorsaecke moeste zijn van haere scheydinghe, die de Christenen inde stadt deden wijcken, brengende den ouden Remiclus de droevighe tijdinghe van den doodt van zijn sone Caniam ende van zijnen neve Cariteos, om ’t verlies van welcke twee personen hy van rouwe meynde te sterven. Maer siende dat den tijt andere saken vereyschte als het onprofytelijck lamenteren, veerdichde des snachts veel posten af om de comste vande reste des secours dat hy noch uyt Christenrijck was verwachtende, tot gheringe voort trecken te voorderen. Waer in de posten oock soo wel haer devoir [R6va] deden dat het voorseyde secours in weynich dagen arriveerden, een deel te water ende de andere te lande, die sonder eenich letsel inde stadt geraeckten om dat de Turcken, wetende dat de bystant die de Christenen over zee comen soude, niet verre van daer en waren, haer het meestendeel op heure schepen ende aende cant vande zee hielden, om ’t selve secours des waters te beletten datter niet te lant en soude moghen gheraecken. Waer in den keyser Remiclus hare meyninge wel haest verstonde, ende sont daerom terstont een fregaetschip aen de schepen van zijn secours, doende haer versekeren vande slachtinghe die hy te lande meynden aen te vanghen, ende datse derhalven niet en souden laten aen te comen soo haest alsse de vuyrteyckenen saghen. ’t Welck gheenen langhen tijdt en verliep, want den keyser, des anderen daeghs smorghens den windt tot heur aencomen bequaem siende, liet twintich duysent mannen uyt de stadt trecken met een groot gedruys. Waeromme de Assyriers meynden datse in veel meerder ghetal gheweest waren ende lietense derhalven so nae by het lant comen alsse mochten alle heure schepen, die bycans ledich bleven overmits de groote menichte die te lande ginck om met een couragie te ontfanghen de Christenen die in twee viercantighe slachordinghen met sulcken ghedruys ende gheweldt op haer aen quamen datter in min als een half ure ettelicke duysenden ten beyden zijden nae d’ander werelt reysden. Maer soo haest dese batalie begoste, sachmen terstonts eenen grooten smoock op de hoochste toornen van Constatinopolen, waer deur het secours vande zee terstont in vollen seyle aen quam, ende met sulcken ghewelt op de Turcksche schepen vielen datse die alle teghens [R6vb] den danck vande schipluyden van dien ende eenighe weynich soldaten die daer noch op mochten zijn, te gront dede gaen ende verbranden. Waer over de Assyriers, siende datse bedroghen waren, in sulcker manieren de couragie verloren datse achterwaerts bestonden te wijcken. ’t Welck den keyser Remiclus, die hem met noch vijfthien duysent ghewapende soldaten inde stadt veerdich hielde, so haest niet ghebootschapt en was oft hy quam met zijnen troup uyt ende overviel de reste met sulcken ghewelt dat het gheheele legher des soudaens soo te water als te lande, uytgenomen twee galeassen, die deur cracht van roeyen ontquamen, verslaghen worden tot groote blijtschap vande Christenen, die vande Assyriers ende Turcken een seer groote buyt vercregen, treckende daer nae een yeghelijck wederom in zijn landt, alwaer sy onsen Heere Jesu Christo grootelicx dancten ende loofden van so schoonen victorie. Maer des keysers droefheyt was soo groo t om ’t verlies van zijnen sone ende neve dat hy om de overwinninge van zijne vyanden gheene vreuchde en conde scheppen. Ende om dat hy overmidts zijnen grooten ouderdom de lasten des keyserdoms niet wel en conde draghen, sondt hy met consent van zijne onderdanen den hertoch van Pere, een prince van ouden afcomste uyt Grieckenlandt in ambassade in Ungerien aen sijnen behouden soone Tarisius om die te doen verstaen dat hy hem ’t regiment des keyserrijcx wilde overgeven. Het welc Tarisius so haest niet geopenbaert en was oft hy resolveerde des keysers wille te obedieren ende ontboot twee van zijne neven, beyde sonen vande hertoginne van Orimedes, sijn suster, den eenen Oudin ende den anderen Promptaleon genaemt, de [R7ra] [w]elcke hy zijne lieutenants maecte [om] in sijne absentie ’t coninckrijc van [U]ngerien getrouwelic te bedienen. Ende [zou]de voorts daer na met zijn conin[ghi]nne Griane na Constantinopolen ver[tr]ocken hebben en hadde hem niet ge[be]urt het naevolghende accident.

Hoe de koning van Balisarke, zijn zoon Geresin, en vele andere voortreffelijke Turkse heren met hun gehele armada voor Constantinopel verslagen werden. Het 88 kapittel.

Het onweer wat Palmerijn door Hercules Zuilen had doen passeren duurde continu dertig dagen lang ten einde waarvan zich de winden zo zachtjes bestonden te stillen dat de koning in weinig tijd het meeste deel van zijne schepen verzamelde aan de kant van Anatolië alwaar hij om Palmerijn te verwachten veertien dagen op anker lach. Dan ondertussen niets van hem vernam werd hij niet minder bedroefd alsof hij de gehele armada verloren had en dacht dat hij zeker vergaan zou wezen en dat daarom geen verdere verwachting naar hem te doen stond, maar liet zijn zeilen richten om te varen naar Constantinopel, alwaar toentertijd noch keizer was de oude Remiclus, vader van Griane, die om zijn vele jaren de last van het regiment overgegeven had in handen van zijn zoon Caniam. Die zo gauw niet gezegd [R6ra] was van de komst der Assyriërs, Turken en Moren of hij zond om hulp aan alle christen prinsen om bijstand waarvan ’t meestendeel al aldaar gearriveerd was als de ….Daarna werd van de sultan op een morgen gezien van de schildwachten van de haven der stad. Die daarom zulk alarm maakten dat zich terstond alle keizers krijgsvolk, de ene om de muren te verdedigen, de andere om in het veld te trekken wapenden waaronder hem ook liet ..en de jonge prins Cariotes, de zoon van de keizer Caniam die om te vermijden dat de vijanden niet te land kwamen met tien duizend ruiters en twintigduizend voetvolkuit de stad viel tot aan de kant van de zee daar de vijanden met geweld wilden opkomen, waardoor zo veel bloed gestort werd dat men gezegd zou hebben de Rode Zee aldaar gevloeid zou hebben. Maar de koning van Balisarke zag dat hij het volbrengen van zijne mening in deze manieren niet mocht genieten stelde al noch te werk een hoop boogschutters die zo veel pijlen op de Christenen schoten alsof er enen hagel uit de hemel op ze gevallen had. Ondertussen liet hij op een andere plaats te lande zetten dertigduizend van zijn soldaten die het volk van de keizers zo overvielen dat ze Cariotes met een grote hoop van zijn volk doodde en de rest bedwongen tot naar de poorten te wijken. Maar Caniam die verstond de dood van zijn zoon kwam ze in een grote furie te ... met noch achtduizend paarden en vierduizend boogschutters die als begerige tijgers in zulke manieren op de Turken vielen dat ervan de ... in minder dan een uur meer dan tienduizend [R6rb] op het veld bleef liggen en de rest naar hun schepen gedreven werden waarvan daar veel om het leven te redden zich begroeven in de onbarmhartige golven. Wat de koning van Balisarcke alzo vertoornde dat hij van stonden aan door de naarstigheid van zijn schiplieden te land liet brengen al de rest van zijn leger die zich zo dapper weerde en kloek vochten dat de twee partijen met een gedurige gruwelijke moordpartij in een gelijke staat bleven zonder dat men wist te veronderstellen wie de victorie zou triomferen de tijd van drie uren lang waaronder de moedigen die hun leven eindigden de koning van Balisarke was met zijn zoon Geresin en een groot getal van kaliefs en Taborlanen en onder de Christenen veel prinsen en heren met de keizer Caniam wiens dood geheel Griekenland wel mocht beschreien. Nochtans wilden de twee machtige legers om het verslaan van zo vele voortreffelijke personen het gevecht niet doen verminderen, maar werden daardoor alzo op de anderen verhit dat de nacht de enige oorzaak moest zijn van hun scheiding, die de Christenen in de stad deden wijken en brachten de oude Remiclus de droevige tijding van de dood van zijn zoon Caniam en van zijn neef Carites en om ’t verlies van die twee personen hij van rouw meende te sterven. Maar zag dat de tijd andere zaken vereiste dan het onprofelijke klagen vaardigde hij ‘s nacht veel posten af om de komste van de reste van de bijstand dat hij noch uit Christenrijk was te verwacht tot snelle voorttrekken te bevorderen. Waarin de posten ook zo goed hun plicht [R6va] deden dat het voorzegde bijstand in weinig dagen arriveerden, een deel te water en de andere te land, die zonder enig letsel in de stad geraakten omdat de Turken die wisten dat de bijstand die de Christenen over zee komen zou niet ver vandaar waren en het meestendeel op hun schepen en aan de kant van de zee hielden om de bijstand van het water te beletten dat er niets te land zou mogen geraken. Waarin de keizer Remiclus hun mening wel gauw verstond en zond daarom terstond een fregetschip aan de schepen van zijn bijstand en liet ze verzekeren van de slachting die hij te lande meenden aan te vangen en dat ze derhalve het niet zouden laten aan te komen zo gauw als ze het vuur teken zagen. Wat geen lange tijd verliep, want de keizer die de volgende dag ‘s morgens de wind tot hun aankomen bekwaam zag liet twintigduizend mannen uit de stad trekken met een groot gedruis. Waarom de Assyriërs meenden dat ze in veel meerder getal geweest waren en lieten ze derhalve zo nabij het land komen als ze mochten al hun schepen die bijnas leeeg bleven overmits de grote menigte die te land ging om met een moed te ontvangen de Christenen die in twee vierkantige slagordingen met zulk gedruis en geweld op ze aankwamen da ter in minder dan een half uur ettelijke duizenden aan beide zijden naar de andere wereld reisden. Maar zo gauw deze slag begon zag men terstond een grote smook op de hoogste toren van Constantinopel waardoor de bijstand van de zee terstond in volle zeilen aankwam en met zulk geweld op de Turkse schepen vielen dat ze die alle tegen [R6vb]de de dank van de schipluiden van die en enige weinig soldaten die daar noch op mochten zijn te gronde deden gaan en verbranden. Waardoor de Assyriërs zagen dat ze bedrogen waren en in zulke manieren decmoed verloren dat ze achteruit bestonden te wijken. wat de keizer Remiclus, die hem met noch vijftienduizend gewapende soldaten in de stad klaar hielde zo gauw niet geboodschapt en was of hij kwam met zij troep uit en overviel de rest met zulk geweld dat het gehele leger van de sultans zo te water als te land, uitgezonderd twee galeien die door kracht van roeien ontkwamen, verslagen werden tot goote blijdschap van de Christenen die van de Assyriërs en Turken een zeer rote buit vekcregen en trok daarna iedereen wederom in zijn land alwaar zij onze heer Jezus Christus zeer dankten en loofden van zo’n mooie victorie. Maar de keizers droefheid was zo groot om ’t verlies van zijn zoon en neef dat hij om de overwinning van zijne vijanden geen vreugde kon scheppen. Omdat hij overmidts zijn grote ouderdom de last van het keizerdoms niet goed kon dragen zond hij met consent van zijn onderdanen de hertog van Pere, een prins van oude afkomst uit Griekenland in ambassade in Hongarien aan zijn schoonzooe Tarisius om die te doen verstaan dat hij hem ’t regiment van het keizerrijk wilde overgeven. Wat Tarisius zo gauw niet geopenbaard was of hij besloot de keizers wil te gehoorzamen en ontbood twee van zijn neven, beide zonen van de hertogin van Orimedes, zijn zuster, de een Oudin en de anderen Promptaleon genaamd de [R7ra] die hij zijn luitenants maakte om in zijn absentie ’t koningrijk van Hongarije getrouw te bedienen. Hij zou voorts daarna met zijn koningin Griane na Constantinopel vertrokken hebben had hem niet gebeurt het navolgende accident.

Hoe Florendos, prince van Macedonien pelgrims cleederen aen dede ende den coninck Tarisius ombrocht. Het .LXXXIX. capittel.

U sal seer wel indachtich zijn dat Florendos, prince van Macedonien, om dat hem sijn alderliefste Griane, de moeder van Palmerin, by Tarisius, den coninc van Hongarien, ontnomen was, geduerichlicken leefden in een groot melancolie, die hy over twintich jaren met een droevige patientie verdragen hadde, dan nu alsoo vermeerderden dat hem die hoe langer hoe onlijdelicker dochte te worden, overmits hem de heeren ende princen van Macedonien dagelicx quelden ende met een grooten yver vorderden om hem in den echten staet te begeven op datse een wettelick erfgenaem in heur conincrijck mochten doen succederen, twelck sy so lange ende met so grooten yver aen hem versochten dat hy ten lesten bedwonghen wert te accorderen heur versoec te sullen volbrengen binnen een jaer, int welcke hy seyde eenige devote reyse te willen aennemen. Maer zijn meyninge en strecte tot geen pelgrimagie, dan verhoopte daerentusschen te gaen visenteren zijn beminde Griane, sonder ’t voorweten ende consent vande welcke hy geensins en soude hebben willen hylicken. Waerom hy zijn princen ende heeren eenen tijt lanck inde bewaernisse Gods beval, ende reysde int geselschap van Fre[R7rb]ne, den vader van Ptolomeus, sonder yemants meer in pelgrims cleederen op twee peertkens van cleynder weerden, ende sonder eenich ander gheweer als twee corte daggen, seer neerstich voort tot datse binnen Bude quamen, alwaer de coninginne van Ungarien doenmaels heur hof
hielt. Ende gaende des anderen daechs smorgens na heure aencomste inde groote kerc, vondense aldaer de coninginne Griane, die den volghende dach met heuren coninck Tarisius nae Constantinopolen meynde te vertrecken, waeromme sy als nu eerst devotich mis wilde hooren. Waer toe Florendos heuren capellaen sach veerdich zijn om te bestaen te singen, deshalven hy een heilighe devotie geveynsde ende voechde hem dicht by ’t altaer, alwaer hy de excellente schoonheydt van zijn beminde Griane, die hy in meer als .XX. jaren niet ghesien en hadde, soo neerstich contempleerde dat hy ghedachtich worde de gratien die hy wel eer van heur genooten hadde, maer swaerlic suchtende, seyde hy in hem selfs: “Eylacy, daer is al nu een ander van gauderende, die my alle de middelen benomen heeft om van heur te mogen versoecken eenich amoreus faveur.”

’t Welcke eenen vloet van droefheden dede vallen op zijn bedruckte hert, dat daerom also gequelt worde dattet de andre deelen des lichaems zijne crachten niet langer en conde mede deelen, maer liet den armen Florendos geheel uyt zijn selven ter aerden neder vallen, niet verre vande coninginne. Die haer cameniere Ptolomestre, welcke haer inden toorn binnen Constantinopolen bewaert hadde, beval den pelgrim op te helpen beuren. Maer al eer sy daer by quam, hadde hem Frene alwederom op geholpen. Des niettemin vraechde sy heur waer van dat sulcke [R7va] haestighe sieckte procedeerde.

“Mevrouwe,” antwoorde Frene, “in dese frischeyt vande kercke heeft hem ’t herte begheven, om dat wy van Jerusalem comen, ende niet ghewoon en zijn ghelijcke coelte te verdraghen, maer op den wech altijdts een groote hette gheleden hebben.”

“Mijn vrienden,” seyde Ptolomestre, “gaet nae ’t hof vande coninginne ende vraecht na ’t courael, alwaer sy elcken dach hare aelmissen doen uyt deelen. Daer suldy mogen versien worden met eenige specerien om hem te conforteren, indien hem wederom ghelijcke flauwicheydt overquame.”

Van welcke goede radinghe sy Ptolomestre Godts gratie tot haren loone wenschten ende gingen nae de eyndinge van haer ghebedt tot int courael, alwaer seer geringe daer nae oock in quam de coninginne, ende sach door een tralie de aelmissen uyt deylen aen alle de arme passanten. Int midden van de welcke recht onder de tralie gheseten was den bedruckten Florendos, die zijn woorden tot Griane voechde ende seyde: “Och alderexcellentste coninginne, wilt doch onder soo vele charitaten een cleyne bermherticheyt bewijsen aen den aldermiserabelsten pelgrim der gheheelder werelt.”

Aen welcke woorden Griane hem kennende werdt ende haer daer over alsoo verschrickte datse haer uyt het venster moeste voegen ende op een stoel gaen sitten by Ptolomestre, die haer de oorsaecke vraechde van haere haeste veranderinge.

“Och, mijn vriendinne,” antwoorde sy, “den pelgrim [die] inde kerck beswijmde, is den prince Florendos. Indien hem mijn heere den coninck kennende wert, so en sal hem niemant vander doot mogen verlossen. Daerom bid ic u hem te willen gaen seggen dat hy terstont van hier vertrecke daer hy doch gheen profijt [R7vb] doen en can, want mijn devoir, eere ende conscientie my verbieden hem als nu eenich faveur van liefde te betoonen.”

Het welck Ptolomestre terstont ginc over dragen aen den swaerlic suchtende Florendos, den welcken haer al weenende antwoorde: “Och, edel Ptolomestre, doet my doch door bermherticheyt de gratie van mevrouwe Griane van mijnent weghen te bidden om voort eynde van mijn leven in recompensie van soo vele pijnen ende moeyten als ick soo langhen tijdt om harent wille gheleden hebbe, te moghen ghenieten de genade van haer twee ofte drie woorden te spreecken.”

Ende hielt hier met soo droevighen ghelaet, dat Ptolomestre, met bermherticheydt beweecht wordende, de coninginne ginc raden den prince dese courtosie niet te weygheren, segghende hem te connen hooren onder ’t dexel van yet te verstaen vande wonderlickheden van Palestijnen ende vande reliquien der heylige stadt. Daer op de coninginne antwoorde grootelicx te vreesen dat het yemant int quade soude moghen nemen, doch datse niettemin zijn versoec consenteerde. Waerom Ptolomestre de twee pelgrims voorts op de camer dede comen, alwaer Florendos stracx voor de coninginne op de knien viel, seggende: “Och, alderliefste Griane, siet hier uwen Florendos, die tot noch toe ghetrouwelijcken bewaert heeft de gelofte die ick u binnen Constantinopolen dede, die ick ooc in eenigher manieren niet en sal valschen, soo verre u niet en ghelieft my te consenteren door d’importuniteyt van mijne princen ende tot de gheringhe eyndinghe van mijn leven, een andere vrouwe te trouwen.”

Ende als hy noch voorts wilde vervolgen, so quam den coninck met een pagie alleene door ongeluc inde camer, ende siende de twee [R8ra] pelgrims, creech hy een quade suspitie ende seyde: “Wat beduyt dit mevrouwe, dat ghy te deser uren in soo weynich geselschaps tot u hebt doen comen dese twee vreemdelingen?”

Ende hier met Florendos by den arm nemende, sach hy hem so neerstich onder oogen dat hy dien kennende wert, waeromme hy haestelick sonder eenich woort te spreken zijnen poingaert uyt tooch, meynende hem daer mede doort hert te steken. Maer Florendos quam hem te voren ende gaf hem met zijn corte dagge, die hy secretelic onder zijne cleederen droech, so diepen steec inde lochter borste dat hy doodt ter aerden voor zijne voeten neder viel, seggende: “Tarisius, betaelt nu ’t gene ghy my over twintich jaren schuldich waert.”

Welc deerlic spectakel de coninginne soo haest niet gesien en hadde oft sy viel aen de voeten van haren man in presentie van haren minnaer so stijf beswijmt als een steenrotze. Ende de pagie liep zijn beste de trappen af, roepende met luyder stemme: “Moort! Moort! Alarme, heer ridders! Alarme, heer ridders! Eenen verradelicken pelgrim vermoort den coninck in der coninghinne camer!”

Welcke woorden Cardin, die het kint Palmerin in den berch gedragen hadde, ’t aldereerst hoorde, ende liep haestelick met zijn blanc rappier na de camer van de coninginne, alwaer hy Florendos inde deure vondt staen, in meyninge van hem met zijn dagghe voor zijnen doot, die hy doch op staende voet verwachte, so wel [te weeren] dat men hem gene cleynmoedicheyt en soude connen beschuldigen. Maer siende Cardin, wert hy hem terstont kennende, ende seyde: “Mijn vrient Cardin!”

“Jesus, mijn heer Florendos,” antwoorde Cardin, “wat is dit?” Ende gevende hem zijn geweer, seyde hy: “Neemt dit rappier ende defendeert u so lange als ghy [R8rb] meucht, terwijle ic haestelic nae uwen grooten vrient den prince van Pere loop.”

Ende hier met liep hy terstont na ’t logijs vande prince, ’t welck mede int hof was, niet verre van daer. Nochtans quam hy hem, overmits hy ’t gherucht mede ghehoort hadde, tusschen weghen al ghewapent tegen met een groot deel van zijne dienaren ende ridderen. Ende van Frene verstaen hebbende datmen zijnen grooten vriendt Florendos aldaer wilde doot slaen, liep so veel te neerstiger tot dat hy quam op de trappen, alwaer alreets ses van Tarisius’ ridderen dootlijck gewont voor Florendos’ voeten lagen. Maer den prince stelde t’zijnder aencomste de Ongeren in stillicheyt, haer voor houdende datmen niet also en behoorde voort te varen maer veeleer deur middelen van justitie de misdaet te straffen. Ende doende zijn reden tot den prince van Macedonien, seyde hy: “Heer Florendos, ick sweer u op mijn geloove dat ic ’t recht van u ende de coninginne na alle reden bewaren sal. Daerom geeft u in mijnen handen gevanghen!”

“In uwen handen, seer edel prince van Pere, geef ic my over,” antwoorde Florendos, “om dat ick uwe deucht alsoo groot achte dat die niet en connen toelaten yemant hem selven in uwe bescherminghe overghegeven hebbende, eenich ongeluck aengedaen te worden.”

Maer nauwelicx en hadde hy dese woorden ghesproken oft daer quamen ooc in een groote furie geloopen de twee neven vanden coninc, die met eenen toornigen moet tot den hertoch van Pere seyden dat de coninginne met de twee pelgrims op staende voet behoorden gedoot te werden.

“Hoe,” seyde den hertoch, “expedeert ghy de luyden so corten recht? Ic sweer u dat dese saecke aldus niet en sal toegaen, overmits de coninginne geen [R8va] persoon en is om also te tracteren.”

Dan om dat de andere gelijcke wel wilden voort varen, sloeghen veele Griecken ende Ungaren de handen aent gheweer, brengende vele so van d’eene als d’ander om den hals, ende souden den anderen oock geheel vernielt hebben, en hadden haer niet overcomen eenighe edelluyden, die de coninginne goedt faveur toe droegen, de welcke den twist stilden ende deden teghens den danck van des conincx neven besluyten dat de coninginne met de twee pelgrims souden bevolen worden in de bewaernisse vanden hertoch om heur te brenghen by den keyser Remiclus, op dat sijne majesteyt daer over alsulcke justitie dede als hy nae reden bevinden soude behoorlick te wesen. Waerom den hertoch de doode lichamen wech deden dragen, vreesende ofter eenigen oploop hadde moghen comen onder ’t volck, die met duysenden int hof quamen loopen om de selve doode lichamen te sien, ende brochten de twee pelgrims in eenen stercken toorn gevangen, niet sonder groot perijckel, overmidts heur tusschen weghen vele Ungaren aen quamen die heur, om heuren heer te wreken sonder twijffel sonder zijne bescherminghe doodt gheslaghen souden hebben.

Hoe Florendos, prins van Macedonië pelgrimskleren aandeed en de koning Tarisius ombracht. Het 89 kapittel.

U zal zeer wel indachtig zijn dat Florendos, prins van Macedonië, omdat hem zijn allerliefste Griane, de moeder van Palmerijn, bij Tarisius de koning van Hongarije, ontnomen was gedurig leefde in een grote melancholie die hij over twintig jaren met een droevig geduld verdragen had, dan nu alzo vermeerderden dat hem die hoe langer hoe onlijdelijker dacht te worden overmits hem de heren en prinsen van Macedonië dagelijks kwelden en met een grote ijver bevorderde om hem in de huwelijkse staat te begeven op dat ze een wettige erfgenaam in hun koninkrijk mochten doen opvolgen, wat zij zo lang en met zo’ n grote ijver aan hem verzochten dat hij tenslotte gedwongen werd te accorderen hun verzoek te zullen volbrengen binnen een jaar in waarin hij zei enige devote reis te willen aannemen. Maar zijn mening strekte tot geen pelgrimage, dan verhoopte ondertussen te gaan visiteren zijn beminde Griane, zonder ’t voorweten en consent waarvan hij geenszins zou hebben willen huwelijken. Waarom hij zijn prinsen en heren een tijd lang in de bewaring van God beval en reisde in het gezelschap van Frene, [R7rb] de vader van Ptolomeus, zonder iemand meer in pelgrimskleren op twee paardjes van weinig waarde en zonder enig ander geweer dan twee korte daggen zeer naarstig voort tot dat ze binnen Bude kwamen alwaar de koningin van Hongarije toenmaals zijn hof hield. Hij ging de volgende dag ‘s morgens na hun aankomst in de grote kek en vonden aldaar de koningin Griane die de volgende dag met haar koning Tarisius naar Constantinopel mende te vertrekken waarom zij als nu eerst devoot een mis wilde horen. Waartoe Florendos haar kapelaan zag klaar staan om zingen te beginnen derhalve hij een heilige devotie veinsde en voegde hem dicht bij ’t altaar alwaar hij de excellente schoonheid van zijn beminde Griane, die hij in meer als 20 jaren niet meer gezien had, zo naarstig contempleerde dat hij gedachtig werd de gratie die hij weleer van haar genoten had, maar zwaar zuchtte zei hij in zichzelf: “Helaas, daar is al nu een ander van verlustigen die mij alle de middelen benomen heeft om van haar te mogen verzoeken enig amoureus gunst.”

Wat een vloed van droefheden liet vallen op zijn bedrukte hart dat daarom alzo gekweld werd dat het de andere delen van het lichaam zijne krachten niet langer kon meedelen, maar liet de arme Florendos geheel uit zichzelf ter aarde neer vallen, niet ver van de koningin. Die haar kamenier Ptolomestre die haar in de toren binnen Constantinopel bewaard had beval de pelgrim op te helpen beuren. Maar al eer zij daarbij kwam, had hem Frene al wederom opgeholpen. Niettemin vroeg ze haar waarvan dat zulke [R7v] haastige ziekte vandaan kwam.

“Mevrouw,” antwoorde Frene, “in deze frisheid van de kerk heeft hem ’t hart begeven omdat wij van Jeruzalem komen en niet gewoon zijn gelijk koelte te verdragen, maar op de weg altijd een grote hitte geleden hebben.”

“Mijn vrienden,” zei Ptolomestre, “ga naar de hof van de koningin en vraag na de koraal alwaar zij elke dag haar aalmoezen laat uitdelen. Daar zal je mogen voorzien worden met enige specerijen om hem te versterken indien hem wederom gelijke flauwheid overkwam.”

Van welke goede aanraden zij Ptolomestre Gods gratie tot haarn loon wensten en gingen na het eindigen van haar gebed tot in het koraal alwaar zeer gauw daarna ook in kwam de koningin en zag door een tralie de aalmoezen uitdelen aan alle arme passanten. In het midden van die recht onder de tralie gezeten was de bedroefde Florendos die zijn woorden tot Griane voegde en zei: “Och aller excellentste koningin, wilt doch onder zo vele liefdadigheid een kleine barmhartigheid bewijzen aan de aller miserabelste pelgrim der gehele wereld.”

Aan welke woorden Griane hem herkende en zich daarvan alzo schrok dat ze zich uit het venster moest voegen en op een stoel gaan zitten bij Ptolomestre die haar de oorzaak vroeg van haar snelle verandering.

“Och, mijn vriendin,” antwoorde ze, “de pelgrim die in de kerk bezwijmde is de prins Florendos. Indien hem mijn heer de koning herkent zo zal hem niemand van de dood mogen verlossen. Daarom bid ik u hem te willen gaan zeggen dat hij terstond van hier vertrekt daar hij toch geen profijt [R7vb] doen kan, want mijn plicht, eer en geweten mij verbieden hem als nu enig gunst van liefde te betonen.”

Wat Ptolomestre terstond ging overdragen aan de zwaar zuchtende Florendos die haar al wenend antwoorde: “Och, edele Ptolomestre, doe mij doch door barmhartigheid de gratie van mevrouw Griane van wege mij te bidden om voor het einde van mijn leven in vergoeding van zo vele pijnen en moeite als ik zo’n lange tijd vanwege haar geleden heb, te mogen genieten de genade van haar twee of drie woorden te spreken.”

En hield hiermee zo’n droevig gelaat dat Ptolomestre die met barmhartigheid bewogen werd de koningin ging aanraden de prins deze hoffelijkheid niet te weigeren en zei hem te kunnen horen onder ’t deksel van iets te verstaan van de wonderlijkheden van de Palestijnen en van de relikwieën der heilige stad. Waarop op de koningin antwoorde zeer te vreze dat het iemand het in het kwade zou mogen nemen, doch dat ze niettemin zijn verzoek consenteerde. Waarom Ptolomestre de twee pelgrims voorts op de kamer liet komen alwaar Florendos strakvoor de koningin op de knieën viel en zei: “Och, allerliefste Griane, ziet hier uw Florendos die tot nog toe getrouwe bewaard heeft de belofte die ik u binnen Constantinopel deed die ik ook in enige manieren niet zal vervalsen, zo ver het u niet gelieft mij te consenteren door de ongelegenheid van mijn prinsen en tot de snelle eindiging van mijn leven een andere vrouwe te trouwen.”

En toen hij noch voorts wilde vervolgen zo kwam de koning met een page alleen door ongeluk in de kamer en zag de twee [R8ra] pelgrims en kreeg hij een kwade verdenking en zei: “Wat betekent dit mevrouw, dat gij te deze uren in zo weinig gezelschap tot u hebt doen komen deze twee vreemdelingen?”

En hiermee nam hij Florendos bij de arm en zag hem zo naarstig onder de ogen dat hij die herkende waarom hij haastig zonder enig woord te spreken zijn dolk uittrok en meende hem daarmee door het haert te steken. Maar Florendos kwam hem te oren en gaf hem met zijn korte dagge die hij geheim onder zijn kleren droeg, zo’n diepen steek in de linkerborst zodat hij dood ter aarde voor zijn voeten neer viel en zei: “Tarisius, betaal nu hetgeen gij mij over twintig jaren schuldig was.”

Wel deerlijk spektakel de koningin zo gauw niet gezien had of zij viel aan de voeten van haar man in presentie van haar minnaar zo stijf bezwijmd als een steenrots. De de page liep zijn beste de trappen af en riep met een luide stem: “Moord! Moodt! Alarm, heer ridders! Alarm heer ridders! Een verraderlijke pelgrim vermoord de koning in de koningin kamer!”

Welke woorden Cardin, die het kind Palmerijn in de berg gedragen had, ’t allereerst hoorde en liep haastig met een blank rapier naar de kamer van de koningin alwaar hij Florendos in de deur vond staan in de mening van hem met zijn dolk voor zijn dood, die hij doch op staande voet verwachte, zo goed te verweren dat men van hem gene kleinmoedigheid zou kunnen beschuldigen. Maar zag Cardin en herkende hem terstond en zei: “Mijn vriend Cardin!”

“Jezus, mijn heer Florendos,” antwoorde Cardin, “wat is dit?” en gaf hem zijn geweer en zei: “Neemt deze rapier en verdedig u zo lang als gij [R8rb] mag terwijl ik haastig naar uw grote vriend de prins van Pere loop.”

En hiermee liep hij terstond naar ’t logies van de prins wat mede in de hof was, niet ver vandaar. Nochtans kwam hij hem, overmits hij ’t gerucht mede gehoord had, onderweg al gewapend tegen met een groot deel van zijn dienaren en ridders. Toen hij van Frene verstaan had dat men zijn grote vriend Florendos aldaar wilde dood slaan liep zo veel tenvlijtiger totdat hij kwam op de trappen alwaar alreeds zes van Tarisius ridders dodelijk gewond voor Florendos’ voeten lagen. Maar de prins stelde te zijn aankomst de Hongaren in stilte en ze voor hield dat men niet alzo behoorde voort te varen maar veeleer door middelen van justitie de misdaad te straffen. Hij deed zijn reden tot de prins van Macedonië en zei: “Heer Florendos, ik zweer u op mijn geloof dat ik ’t recht van u en de koningin naar alle reden bewaren zal. Daarom geeft u in mijn handen gevangen!”

“In uw handen, zeer edele prins van Pere, geef ik mij over,” antwoorde Florendos, “omdat ik uw deugd alzo groot acht dat die niet kan toelaten iemand zichzelf in uw bescherming overgegeven hebt enig ongeluk aangedaan te worden.”

Maar nauwelijks had hij deze woorden gesproken of daar kwamen oo in een grote furie gelopen de twee neven van de koning die met een toornig gemoed tot de hertog van Pere zeiden dat de koningin met de twee pelgrims op staande voet behoorden gedood te worden.

“Hoe,” zei de hertog, “voert gij de lieden zo’n kort recht? Ik zweer u dat deze zaak aldus niet zal toegaan, overmits de koningin geen [R8va] persoon is om alzo te behandelen.”

Dan omdat de andere gelijke wel wilden voortgaan sloegen vele Grieken en Hongaren de handen aan het geweer en brachten vele zo van de ene als de andere om de hals en zouden de andere ook geheel vernield hebben hadden ze niet overgekomen enige edellieden die de koningin goede gunst toe droegen die de twist stilden en deden tegen de dank van de koningsneven besluiten dat de koningin met de twee pelgrims zouden bevolen worden in de bewaring van de hertog om ze te brengen bij de keizer Remiclus op dat zijne majesteit daarover al zulke justitie deed als hij naar reden bevinden zou behoorlijkk te wezen. Waarom de hertog de dode lichamen weg liet dragen en vreesde of er enige oploop had mogen komen onder ’t volk die met duizenden in het hof kwamen lopen om die dode lichamen te zien en brachten de twee pelgrims in een sterke toren gevangen, niet zonder groot perikel, overmits ze onderweg vele Hongaren aankwam die ze om hun heer te wreken zonder twijfel zonder zijn bescherming dood geslagen zouden hebben.

Hoe den hertoch van Pere den prince Florendos ende Frene met de coninginne Griane binnen Constantinopolen brochte. Het .XC. capittel.

De coninginne siende haer ongeluck van ure te ure aldus vermeerderen, werdt soo desperaet datse heur selven sonder twijfel misdaen soude hebben, en hadde heur Cardin met sommige andere ridderen, die [R8vb] haer bewaerden ende beschermden dat haer niemant van des conincx wegen en misdede, ’t selve niet belet. Waeromme den hertoch, so haest als hy van den toorn der gevangenen wederom quam, heur oock meynde te troosten. Maer so haest alsse hem sach comen, vielse voor hem te voete ende seyde: “Och edel hertoch van Pere, indien eenighe bermherticheyt in u herte plaets can grijpen, so wilt my doch niet langher laten getormenteert worden in dit leven, ’t welc my hoe langer hoe droeviger valt, maer executeert over my de sware straffe die een ander verdiendt heeft deur het beschreyelicke feyt van den doodt mijns mans, daer aen ick nochtans ontschuldich ben, gelijc den almachtigen God, eenige ondersoecker van het binnenste der herten, ghenoechsaem openbaer is!”

Ende dese reden vergheselschapte sy met soo vele deerlicke clagingen ende sware suchten dat den hertoch hem niet onthouden en conde van met haer te weenen, antwoorden[de]: “Ghy en sult met u schreyen ende kermen niet beters connen uytrichten als een swackheyt des lichaems ende een quellinghe des geests. Siet, men moet hem te vreden stellen in de saken die anders niet zijn en mogen. Den coninc is doot, hy moet begraven zijn. Florendos heeft misdaen, hy sal gestraft worden. `ende vele van u ridders zijn gewont, het beste is dat mense genese. Daerom en employeert uwen tijt niet langher in dese onprofijtelicke lamentatien, maer stelt ordeninge om uwe onschuldt te doen voor uwen vader den keyser!”

Met welcke woorden hy haer eenichsints meynden te vreden te stellen, maer sy werdt daeromme noch meer bedroeft ende en wilde geensins consenteren datmen haer tot den keyser soude brengen, seggende duysentmael liever te sterven om de [S1ra] groote beschaemtheyt diese vreesde te sullen hebben van haer te presenteren in haers vaders ende moeders presentie, besorgende dat alle voorgaende gheschiedenissen tusschen haer ende Florendos verloopen, int licht souden comen. Desnietteghestaende wordtse, nae dat de heerlicke uytvaert van den coninc geschiet was, met ghewelt in een ros bare ghedraghen int gheselschap van d’infante Hermide, haer dochterken vanden ouderdom van twaelf jaren, ’t welc sy by haer sette om haer te beter te moghen vertroosten. Nochtans en lietense haer nauwelijcx een spelde daerse haer selven met soude hebben moghen misdoen. Ende aldus werdtse met de twee pelgrims vanden hertoch ende zijn geselschap ghebrocht nae Constantinopolen. Daer al voor hare comste gearriveert waren de voorseyde twee neven van den dooden coninck, die den ouden keyser Remiclus op staende voet te kennen gaven ende affirmeerden dat haren oom, den coninc Tarisius, van den prince Florendos ghedoodt was, om dat hy hem op het overspel met zijn coninginne Griane betrapt hadde. Welcke tijdinghe den keyser soo seer verdroot dat hy zijn hayr ende baert uyt trock, ghelijck eenen ontsinnighen mensch, roepende met luyder stemme: “Och, ick arme ellendighe oude man, waerom heeft my de al vernielende doodt in eenen verdrietighen ouderdom tot hier toe gespaert? Dat ick nae het beschreyelick overlijden van mijnen sone Caniam ende neve Cariteos tot de vervullinghe van mijn ongheluckige fortuyne mijn eenighe dochter een verradelijcke overspeelster ende moordernaresse moet hooren noemen. Eylacy, ick ontfingh noch eenighen troost om my te conforteren teghens de groote [S1rb] droefheydt van den doodt van mijne sonen, om datse vechtende voor het Christenrijck haer leven in eeren bestaet hadden. Maer och, dese injurie is so groot ende valt my soo swaer datse my niet een eenich punct van vertroostinghe en laet.”

Welcke claginghe hy noch langher wilde volherden, maer hem quamen vertroosten het best datse mochten de keyserrinne met sommighe van zijne heeren, eene vande welcke na het wech gaen van de twee neven des conincx tot hem seyde: “Alderdeurluchtichsten keyser, uwe majesteyt moet bedencken dat des conincx neven moghelijck achten dat de coninginne Griane verstoten, ende sy als momboiren vande jonge princesse Hermide by provisie int coninckrijck gestelt souden worden, ende het selve alsoo metter tijdt tot haer eyghen te trecken, indien haer beclaginghe ten effectie gheraeckte, twelck haer principalijck tot dese beschuldinghe beweecht mach hebben, ende niet den doodt van haren oom Tarisius, daer aen sy ontschuldich can zijn. Derhalven dunckt my dat uwe majesteyt hem in dese sake niet soo hevich en behoordt te verstoren, maer veel eer met rijpen rade behoort te procederen.”

Welcke woorden den keyser een weynich te vreden stelden, nochtans swoer hy dat hy om zijne groote droefheyt de couragie vande justitie in eeren te houden niet verliesen en soude, maer zijn dochter met den prince van Macedonien alsoo te doen straffen dat d’alderleste mensche van dese werelt daer van noch memorie souden hebben, indiense int minste deel vande clachte schuldich bevonden worden, want hy gheresolveert was haer in sulcken geval met groote tormenten levendich te doen branden.

Hoe de hertog van Pere de prins Florendos en Frene met de koningin Griane binnen Constantinopel bracht. Het 90 kapittel.

De koningin zag haar ongeluk van uur tot uur aldus vermeerderen en werd zo desperaat dat ze zichzelf zonder twijfel misdaan zou hebben had haar Cardin met sommige andere ridders die [R8vb] haar bewaarden en beschermden dat haar niemand vanwege de koning misdeden en het belette. Waarom de hertog, zo gauw als hij van de toren der gevangenen wederom kwam haar ook meende te troosten. Maar zo gauw als ze hem zag komen viel ze voor hem te voet en zei: “Och edel hertog van Pere, indien enige barmhartigheid in uw hart plaats kan grijpen, zo wil mij doch niet langer laten gekweld worden in dit leven, wat mij hoe langer hoe droeviger valt, maar executeer over mij de zware straf die een ander verdiend heeft door het te beschreien feit van de dood van mijn man waaraan ik nochtans onschuldig ben, gelijk de almachtige God, enige onderzoeker van het binnenste der harten, voldoende openbaar is!”

Ende deze reden die vergezelschapt waren met zo vele deerlijke klagen en zware zuchten dat de hertog hem niet onthouden kon van met haar te wenen en antwoorde: “Gij zal met uw schreien en kermen niet beters kunnen uitrichten dan als een zwakheid van het lichaam en een kwelling der geest. Ziet, men moet zich tevredenstellen in de zaken die niet anders zijn mogen. De koning is dood, hij moet begraven worden. Florendos heeft misdaan, hij zal gestraft worden. Vele van uw ridders zijn gewond, het beste is dat men ze geneest. Daarom verdoe uw tijd niet langer in deze niet profijtelijke klagen, maar stelt ordening om uw onschuld te doen voor uw vader de keizer!”

Met welke woorden hij haar enigszins meenden tevreden te stellen, maar zij werd daarom noch meer bedroefd en wilde geenszins consenteren dat men haar tot de keizer zou brengen en zei duizendmaal liever te sterven om de [S1ra] grote beschaamdheid die ze vreesde te zullen hebben van zich te presenteren in haar vader en moeder presentie en bezorgde dat alle voorgaande geschiedenissen tussen haar en Florendos verlopen in het licht zouden komen. Dat niet tegenstaande werd ze, na dat de heerlijke uitvaart van de koning geschied was met geweld in een draagstoel gedragen in het gezelschap van de infante Hermide, haar dochtertje van de ouderdom van twaalf jaren, wat zij bij haar zette om haar te beter te mogen vertroosten. Nochtans lieten ze haar nauwelijks een speld daar ze zichzelf mee zou hebben mogen misdoen. Aldus werd ze met de twee pelgrims van de hertog en zijn gezelschap gebracht naar Constantinopel. Daar al voor haar komst gearriveerd waren de voorzegde twee neven van de dode koning die de oude keizer Remiclus op staande voet te kennen gaven en bevestigen dat hun oom, de koning Tarisius, van de prins Florendos gedood was om at hij hem op het overspel met zijn koningin Griane betrapt had. Welke tijding de keizer zo zeer verdroot dat hij zijn haar en baard uittrok gelijk een onzinnig mens en riep met een luide stem “Och, ik arme ellendige oude man, waarom heeft mij de al vernielende dood in een verdrietige ouderdom tot hiertoe gespaard? Dat ik na het beschreende overlijden van mijn zoon Caniam en neef Cariteos tot de vervulling van mijn ongelukkige fortuin mijn enige dochter een verraderlijke overspeelster en moordenares moet horen noemen. Helaas, ik ontving noch enige troost om mij te versterken tegen de grote [S1rb] droefheid van de dood van mijn zonen omdat ze vochten voor het Christenrijk hun leven in eren besteed hadden. Maar och, deze beschadiging is zo groot en valt mij zo zwaar dat ze mij niet een enig punt van vertroosting laat.”

Welke klagen hij noch langer wilde volharden, maar hem kwam vertroosten het beste dat ze mochten de keizerin met sommige van zijn heren, een waarvan na het weg gaan van de twee neven de koning tot hem zei: “Aller doorluchtigste keizer, uwe majesteit moet bedenken dat de konings neven mogelijk achten dat de koningin Griane verstoten en zij als voogden van de jonge prinses Hermide bij provisie in het koninkrijk gesteld zouden worden en het zelf alzo met de de tijd tot hun eigen te trekken, indien hun klagen ten effect raakte wat ze voornamelijk tot deze beschuldiging bewogen mag hebben en niet de dood van hunn oom Tarisius waaraan zij onschuldig kan zijn. Derhalve dunkt mij dat uwe majesteit hem in deze zaak niet zo hevig behoort te verstoren, maar veel eerder met rijp beraad behoort te procederen.”

Welke woorden de keizer een weinig tevreden stelden, nochtans zwoer hij dat hij om zijn grote droefheid de moed van de justitie in eren te houden niet verliezen zou, maar zijn dochter met de prins van Macedonië alzo te doen straffen dat de allerlaatste mens van deze wereld daarvan noch memorie zouden hebben, indien ze in het minste deel van de klacht schuldig bevonden werden, want hij had besloten haar in zulk geval met grote kwellingen levend te doen branden.

[S1va] Hoe Florendos ende Griane door de sententie van den raedt des keysers ontfanghen worde, om hare clachten door campvechtinge te mogen doen purgeren. Het .XCI. capittel.

Des anderen daechs hier nae arriveerde den hertoch met zijne ghevangenen oock binnen Constantinopolen, alwaer hy voorts nae ’t paleys dede brengen de coninginne Griane, die terstont op de knien viel voor haren vader den keyser ende haer moeder de keyserinne, de welcke tot haer seyde: “Ick en weet niet hoe ghy die ghesproten zijt van soo deuchdelicke ouderen, sulcke boosheydt hebt connen ghebruycken van te doen vermoorden uwen echten man.”

“Ja, dat meer is,” seyde den keyser in eenen toornigen moet opstaende, “overmidts sulcke vileyne oorsake des overspels dat mijn grauwe ende kale hooft, ’t welck ick tot noch toe met eeren ghedraghen hebbe, daer over onteert sal worden om de sotte opinie der menschen die tot schande vanden geheelen boom reeckenen indien eenigen tack vande groenheyt der deucht verdorret. Maer ick hoop alsulcken tack vanden mijnen soo wel te snoeyen dat die verbrandt wesende, den boom wederom in zijnen eersten fleur sal staen, hoewel ghy met uwe boosheyt u beste ghedaen hebt tot dese boose fortuyne te helpen om hare crachten meer over de grooten als de cleyne te vertoonen.”

“Eylacy, mijn heer ende vader,” antwoorde Griane al schreyende, “dat de Fortuyne een wreede vyant is vande hooghe persoonen en behoeft men met geene andere historien te proberen als met uwen laetsten crijch teghens de Turcken ende de groote leughenen die mijne vyanden [S1vb] teghens my bedacht hebben. Om de welcke te wederleggen ick bedwonghen worde de waerheyt van dese geschiedenisse te verclaren, niet om mijn leven te salveren, om dat ick weet de doot een haven van de miserabele creatueren, mijns gelijckende, te wesen, dan om mijn eere te verdedigen, die mijne valsche aenclaghers segghen vercort te zijn by den prince Florendos, den welcken ick vrywillichlick beken met een eerlicke ende oprechte liefde, in meyninghe van hem tot eenen man te nemen, alsoo bemindt te hebben doen ick noch alhier binnen Constantinopolen woonde, sonder dat hy nochtans oyt yet als behoorlijck van my genoten heeft, dat ick Tarisius veel eer voor mijnen vyandt als alderliefste door u bedwanck moeste trouwen, het welck my met een groote droefheydt uyt u presentie dede scheyden, mijn vader. Maer eylacy, in hondertmael grooter miserie ben ick daer al nu wederom in ghecomen om dat de nijdighe menschen my opleggen van te hebben doen dooden mijnen echten man, ’t welc sy valschelick liegen. Want in Ungerien gecomen zijnde, creech ic terstont berou vanden wille mijns vaders teghenstaen te hebben ende veranderde mijne affectie op mijnen overleden lieven man, dien ick noyt int gheringste punt, niet alleene van wercken maer oock van de woorden ende gedachten, niet misdaen en hebbe. Dan quam Florendos, die ic in twintich jaren niet gesien oft yet van gehoort en hadde, my van zijne pelgrimagie, ende noch in sijne pelgrims cleederen, besoecken, alleen door een oude vriendtschap ende sincere liefde, gelijck suster ende broeder tot den anderen behooren te draghen, om my yet te vertrecken vande wonderlickheden van Palestijnen ende vande reliquien van den Heylighen [S2ra] Lande. Maer en hadde noch nauwe[lic]x twee ofte drie woorden erghens [...] ghesproken als den coninck ons [...]er quam, den welcken mogelick be[w]eecht wordende door een sotte jalou[...] oft ouden haet, meynde Florendos [te] dooden. Dan den prince sich verwe[ren]de, heeft hem eerst het leven beno[m]en. Waer over ick tot mijn seer [gr]oot berouw bekende mijne vyan[de]n, sonder de daet oorsaeck ghegeven [te] hebben, om my te moghen lasteren [tot] u groot verdriet, mijn vader. Der[ha]lven ick onweerdich ben den naem [va]n uwe dochter te ghenieten. Wilt [de]rhalven vergeten alle vaderlicke [lie]fde ende ghebruyckt over my d’al[de]rwreetste straffe diemen soude mo[gh]en bedencken, de welcke ick bereyt [be]n te lijden met een groote blijtschap [die] ic schep uyte hope van dat ic daer [do]or verlost sal worden van dit mise[ra]bel leven, ende nae mijnen doodt een [eeu]wighe glorie vercrijghen om pa[cie]ntlick verdragen te hebben de straf[fe] van een misdaet daer ick ontschul[dic]h aen ben.”

Ende als sy noch meer [wi]lde spreecken quam de jonge prin[ces]se, haer dochterken, Hermide den [ke]yser oock te voete vallen, seggende: “[Se]er doorluchtighe keyser, mijn be[ge]erte is altijdt geweest om uwe ma[je]steyt eens te mogen sien, maer ey[lac]i, mijn quade avontuere is so groot [da]t in plaetse van gheneuchte ende [vre]uchde ’t selve gheschiet in kermen [en]de weenen. In welcke droefheyt,” sey[de] sy, haer tranen vande wangen wis[sen]de, “ick uwe majesteyt voort eerste [ver]soeck dat ick u oyt dede, ootmoede[lick] bidde seeckerlijck te willen geloo[ven] dat mevrouwe, mijn moeder, in[den] doodt van mijn vader ’t geringste [pu]nte niet schuldich en is, want ick ende [h]aer jonckvrouwen daer van ge[no]echsame ghetuygenis weten te ge[S2rb]ven.”

Welcke bedructe woorden ende droevige gelaet van dit jonge dochterken den keyser in sulcker manieren beweechde dat hy haer opheffende oock bitterlijck begonst te weenen met vele vande omstaende heeren, de welcke tegen hem seyde dat de sake door campvechtinge behoorde geeynt te werden. Daer op hy antwoorde dat zijn dochter noch de twee neven vanden coninc geene justitie gheweyghert soude worden. Ende hierentusschen quam den hertoch van Pere, die door bevel des keysers de coninginne in haer camer dede brengen ende aldaer bewaren, nae dat hy Florendos ende Frene in een vaste gevanckenisse doen sluyten hadde. Waer met dese saken berusten tot des anderen daeghs smorghens dat haer Promptaleon ende Oudin seer vroech stoudtmoedich quamen presenteren voor den keyser, segghende datse haer grootelijcx verwonderden van dat het vyer noch niet ontsteecken en was om de drie misdadighers te branden. Daer op den keyser antwoorden dat hy niet gesint en was in de sake so haest te procederen om dat hy de misdaet van zijne dochter soo openbaer niet en bevont als hare beschuldinghe met brocht, door dien dat sy aen den doodt van haren man wel conde ontschuldich zijn niet tegenstaende dat hem Florendos in pelgrims cleederen aengesproken ende omgebracht hadde. Ooc dat den prince sonder in zijn ontschuldinge gehoort te worden niet te veroordelen en stonde. Waerom hy den prince van Pere geboot hem terstont present te doen comen. Na welc bevel den hertoch Florendos aldaer brochte, den welcken soo mager ende swack was dat hy hem nauwelicx over eynt en conde houden, veel meer om de quellinge vant medelijden van de coningin, zijn alderliefste, als om zijn eygen ver[S2va]driet. Nochtans voor den keyser te voete vallende, verstercte hy sijn stemme ende seyde: “Alderdeurluchtichste keyser, de meeste droevicheydt die my quelt, wort veroorsaect deur dien dat ic in uwe presentie in plaetse van mijnen dienst te presenteren u moet comen aen doen een groot verdriet om een saecke daer aen ic sweer mevrouwe de coninginne, u dochter, in gheender manieren schuldich te wesen noch wetenschap van ghehadt te hebben, want ic haer alleene door de obligatie van oude kennisse quam groeten sonder mijn meyninge in eeniger manieren te wesen de eere van haer oft des conincx int gheringste punt te misdoen, als hy my so secretelic quam overvallen dat ick om mijn leven te salveren ’t zijne benemen moeste.”

“’t Zijn maer fabelen,” zeyde Promptaleon, “want de verraderije van [hem] ende de coninginne is een eyghelijck bekent.”

“Ghy versekert u sonder ghetuygen,” antwoorde Florendos, “maer soudy ’t selve mette wapenen wel dorven versekeren?”

“Seer wel,” seyde Promptaleon, “tegens alle de gene die ter contrarien souden willen substineren!”

Daer op Florendos repliceerde: “Och, indient zijne majesteyt geliefden den dach vande campvechtinghe uyt te stellen tot dat ick een deel van mijne gesontheyt weder vercregen mochte hebben, so soude ick alleene u ende u broeder metter daedt bewijsen dat de coninginne ende ick eerlicke luyden zijn, maer ghyluyden verraders die ons valschelick compt beschuldighen.”

Om welcken twist te stillen den keyser sijnen raet dede vergaderen ende wees daer op met dien voor recht dat overmidts de sake met gene ghetuyghen bewesen en conden worden Promptaleon ende Oudin haer segghen souden moeten verdedigen int open velt tegens twee alsulc[S2vb]ke ridderen als de coninginne ende Florendos soude moeten presenteren binnen den tijt van thien dagen, daer van den prince selfs eene soude mogen wesen, indient hem gheliefde, ende dat de overwonnen partije als verraders gestraft souden worden. Welcke conditien de twee broeders accepteerden, als oock dede den ridder Florendos, die in so deerlicke gestaltenisse wederomme nae den toorn van zijne gevanckenisse ghebracht werde dat alle de ghene die in zijn gesichte quamen hem achten niet te sullen connen leven tot den tijt vande vechtinge. Om de welcke te verbeyden oock seer nauwe bewaert worde de bedroefde coninginne, die grootelicx vreesde datse om den grooten faem van de cracht ende stoutmoedicheyt harer vyanden ghenen ridder en soude connen vinden om hare saken te defenderen. In welcke benautheyt wy dese twee bedruckte minnaers voor eenen gheringen tijt sullen laten om daerentusschen wederom te keeren tot onsen Palmerin, hem vermakende met zijn Polinarde.

[S1v] Hoe Florendos en Griane door de sententie van de raad de keizers ontvangen werd om haar klachten door kamp vechten te mogen doen purgeren. Het 92 kapittel.

De volgende dag hie na arriveerde de hertog met zijn gevangenen ook binnen Constantinopel, alwaar hij voorts naar ’t paleis liet brengen de koningin Griane die terstond op de knieën viel voor haar vader de keizer en haar moeder de keizerin die tot haar zei: “Ik weet niet hoe gij die gesproten bent het van zo deugdelijke ouders zulke boosheidt hebt kunnen gebruiken van te doen vermoorden uw echte man.”

“Ja, dat meer is,” zei de keizer die in een toornig gemoed opstond, “overmits zulke ellendige oorzaak van overspel dat mijn grauwe en kale hoofd, wat ik tot nog toe met eren gedragen heb, daardoor onteerd zal worden om de zotte opinie der mensen die tot schande van de gehele boom rekenen indien enige tak van de groenheid der deugd verdor. Maar ik hoop al zulk tak van de mijne zo goed te snoeien dat als die verbrand was de boom wederom in zijn eerste fleur zal staan, hoewel gij met uw boosheid uw best gedaan hebt tot dit boze fortuin te helpen om zijn krachten meer over de grote dan de kleine te vertonen.”

“Helaas, mijn heer en vader,” antwoorde Griane al schreiende, “dat de Fortuin een wrede vijand is van de hoge persooen behoeft men met geen andere historie te proberen dan als met uw laatste krijg tegen de Turken en de grote leugens die mijn vijanden [S1vb] tegen mij bedacht hebben. Om die te weerleggen ik gedwongen werd de waarheid van deze geschiedenis te verklaren, niet om mijn leven te redden omdat ik weet de dood een haven van de miserabele creaturen, mij gelijke te wezen, dan om mijn eer te verdedigen die mijn valse aanklagers zeggen verkort te zijn bij de prins Florendos die ik vrijwillig beken met een eerlijke en oprechte liefde in mening van hem tot een man te nemen alzo bemind te hebben toen ik noch alhier binnen Constantinopel woonde zonder dat hij nochtans ooit iets anders dan behoorlijk van mij genoten heeft zodat ik Tarisius veel eerder voor mijn vijand dan als allerliefste door u bedwang moest trouwen, wat mij met een grote droefheid uit uw presentie liet scheiden, mijn vader. Maar helaas, in honderdmaal grotere miserie ben ik daar al nu wederom in gekomen om dat de nijdige mensen mij opleggen van te hebben doen doden mijn echte man, wat zij vals liegen. Want in Hongaren zijn gekomen en kreeg ik terstond berouw van de wil van mijn vader tegengestaan te hebben en veranderde mijn affectie op mijn overleden lieven man die ik nooit in het geringste punt, niet alleen van werken maar ook van de woorden en gedachten, niet misdaan heb. Dan kwam Florendos die ik in twintig jaren niet gezien of iets van gehoord had mij van zijn pelgrimage en noch in zijn pelgrimskleren bezoeken, alleen door een oude vriendschap en eerlijke liefde, gelijk zuster en broeder tot de anderen behoren te dragen om mij iets te verhalen van de wonderlijkheden van Palestijnen en van de relikwieën van het Heilige [S2ra] Land. Maar had noch nauwelijks twee of drie woorden ergens ... gesproken toen de koning ons ...er kwam die mogelijk bewogen werd door een zotte jaloezie... of oude haat meende Florendos te doden. Dan de prins die zich verweerde heeft hem eerst het leven benomen. Waardoor ik tot mijn zeer grote berouw beken mijn vijanden zonder de daarvan oorzaak gegeven te hebben om mij te mogen belasteren tot uw grote verdriet, mijn vader. Derhalve ik onwaardig ben de naam van uw dochter te genieten. Wil derhalve vergeten alle vaderlijke liefde en gebruik over mij de aller wreedste straf die men zou mogen bedenken die ik bereid ben te lijden met een grote blijdschap die ik schep uit de hoop van dat ik daardoor verlost zal worden van dit miserabel leven en na mijn dood een eeuwige glorie verkrijgen om geduldig verdragen te hebben de straf van een misdaad daar ik onschuldig aan ben.”

En toen zij noch meer wilde spreken kwam de jonge prinses, haar dochtetje Hermide de keizer ook te voet vallen, en zei: “Zeer doorluchtige keizer, mijn begeerte is altijd geweest om uwe majesteit eens te mogen zien, maar helaas, mijn kwade avontuur is zo groot dat in plaats van genoegen en vreugde ’het geschiedt in kermen en wenen. In welke droefheid,” zei ze en haar tranen van de wangen wiste, “ik uwe majesteit voort als eerste verzoek dat ik u ooit deed ootmoedig bid zeker te willen geloven dat mevrouw, mijn moeder, in het doden van mijn vader ’t geringste punt niet schuldig is want ik en haar jonkvrouwen weten daarvan voldoende getuigenis weten te geven [S2rb].”

Welke bedrukte woorden en droevige gelaat van dit jonge dochtertje de keizer in zulke manieren bewoog dat hij haar ophief ook bitter begon te wenen met vele van de omstaande heren die tegen hem zeiden dat de zaak door kamp vechten behoorde geëindigd te werden. Waarop hij antwoorde dat zijn dochter noch de twee neven van de koning geen justitie geweigerd zou worden. Ondertussen kwam de hertog van Pere, die door bevel de keizers de koningin in haar kamer liet brengen en aldaar bewaren na dat hij Florendos en Frene in een vaste gevangenis had doen sluiten. Waarmee deze zaak beruste tot de volgende dag ‘s morgens dat zich Promptaleon en Oudin zeer vroeg stoutmoedig kwamen presenteren voor de keizer en zeiden dat ze zich zeer verwonderden van dat het vuur noch niet ontstoken was om de drie misdadigers te branden. Waarop de keizer antwoorden dat hij niet gezind was in de zaak zo gauw te procederen omdat hij de misdaad van zijn dochter zo openbaar niet bevond als haar beschuldiging meebracht door dat zij aan de dood van haar man wel onschuldig kon zijn niet tegenstaande dat hem Florendos in pelgrimskleren aangesproken en omgebracht had. Ook dat de prins zonder in zijn verontschuldiging gehoord te worden niet te veroordelen stond. Waarom hij de prins van Pere gebood hem terstond present te doen komen. Na dat bevel de hertog Florendos hem aldaar bracht, die zo mager en zwak was dat hij hem nauwelijks overeind kon houden en veel meer om de kwelling van het medelijden van de koningin, zijn allerliefste, als om zijn eigen verdriet. [S2va] Nochtans voor de keizer te voet viel versterkte hij zijn stem en zei: “Aller doorluchtigste keizer, de meeste droefheid die mij kwelt werd veroorzaakt door dien dat ik in uw presentie in plaats van mijn dienst te presenteren u moet komen aan doen een groot verdriet om een zaak waaraan ik zweer mevrouw de koningin, uw dochter, in geen manieren schuldig te wezen noch wetenschap van gehad te hebben, want ik ben haar alleen door de obligatie van oude kennis kwam groeten zonder mijn mening in enige manieren te wezen de eer van haar of de koning in het geringste punt te misdoen, toen hij mij zo geheim kwam overvallen dat ik om mijn leven te redden ’t zijne benemen moest.”

“’t Zijn maar fabelen,” zei Promptaleon, “want het verraad van hem en de koningin is iedereen bekend.”

“Gij verzekert u zonder getuigen,” antwoorde Florendos, “maar zou je het zelf met de wapens wel durven verzekeren?”

“Zeer goed,” zei Promptaleon, “tegen al diegenen die ter contrarie zouden willen noemen!”

Waarop Florendos repliceerde: “Och, indien het zijne majesteit geliefde de dag van het kamp vechten uit te stellen tot dat ik een deel van mijn gezondheid weer verkregen mochethebben zo zou ik alleen u en uw broeder met de daad bewijzen dat de koningin en ik eerlijke lieden zijn, maar jullie verraders die ons vals komen beschuldigen.”

Om die twist te stillen liet de keizer zijn raad verzamelen en wees daar p met die voor recht dat overmits de zaak met geen getuigen bewezen konden worden Promptaleon en Oudin hun zeggen zouden moeten verdedigen in het open veld tegens twee als zulke S2vb] ridders als de koningin en Florendos zou moeten presenteren binnen de tijd van tien dagen waarvan de prins zelf er een zou mogen wezen, indien het hem geliefde, en dat de overwonnen partij als verraders gestraft zouden worden. Welke conditie de twee broeders accepteerden, als ook deed de ridder Florendos die in zo’n deerlijke gestalten wederom naar na de toren van zijn gevangenis gebracht werd dat al diegene die in zijn gezicht kwamen hem achten niet te zullen kunnen leven tot de tijd van het vechten. Om die te wachten ook zeer nauw bewaard werd de bedroefde koningin die zeer vreesde dat ze om de grote faam van de kracht en stoutmoedigheid van haar vijanden geen ridder zou kunnen vinden om haar zaak te verdedigen. In die benauwdheid wij deze twee bedrukte minnaars voor een geringe tijd zullen laten om ondertussen wederom te keren tot onze Palmerijn die zich vermaakte met zijn Polinarde.

Hoe Palmerin wederom oorlof nam van Polinarde om haren broeder Trineus te gaen soecken. Het .XCIJ. capittel.

Polinarde, haren minnaer in haren machte hebbende als voorgheseyt is, en wilde nochtans de Fortuyne niet te veel toe betrouwen, maer verborchden hem des daechs seer neerstelijck in heur cabinetgen, daerse hare j[u]welen ende properheyden inne hadden ende alleene den sleutel van droech, staende seer dicht aen haere camer, daer in sy hem nochtans des [S3ra] avonts niet en vergat te doen comen om zijn eensaemheyt vanden dach door haer gheselschap vanden nacht te recompenseren, niet teghenstaende de teghenwoordicheyt van Brionelle, die ghewoon was by de princesse te slapen, maer sy behielp haer om Palmerin plaets te maecken ter liefde van haer vrouwe, dickwils op een banck gheveynsde een derdendaechsche bevende cortse te hebben om de jonckvrouwen die inde camer daer beneven sliepen geen quade suspitie te geven opt gherammel dat de nachtgeesten inde hare bedreven, de welcke Polinarde soo langhe met een blijde bevreestheyt quamen quellen tot dat den dwerch Urbande op eenen morgen seer vroech, als den claren Phebus eerst zijn soete voorloopersse Auroram vertoonde, zijnen meester door de hulpe van Brionnelle secretelick quam visiteren, tot hem seggende dat Olerike by alle zijne goden swoer nemmermeer uyt de stadt te sullen trecken voor dat hy de princesse Polinarde gesaluteert soude hebben. Ooc badt hem den dwerch niet te willen verreysen sonder hem mede te nemen. Tot welcke twee saken Palmerin soo gheringhe gheene middelen en wiste te bedencken, maer bleef heel peynsachtich staen tot dat Brionelle tot hem seyde: “Mijn heer, siet hier twee comedien, die d’eene den ander sullen moghen doen spelen: Urbande moet segghen dat den prince zijnen neve is ende zijne reyse herwaerts over ghenomen heeft om u te soecken, verseeckerende dat hy hier voormaels oock by u ghewoont heeft, maer dat sy om dat hy u alhier niet ghevonden en hadde, vermeyndt zijn u door alle landen te gaen soecken.”

“Voorwaer, mijn beminde vriendinne,” antwoorde Palmerin, “ick en soude in hondert jaren alsulcke maechschap [S3rb] niet ghevonden hebben, die ons so wel te pas ghecomen hadde. Daeromme bidde ick seer ootmoedelick dat ghy dese practijcke int werck doet stellen, u daer voor beloovende int soecken van Ptolomeus alsulcke neersticheydt aen te wenden dat ghy seer cortelinge genieten sult de recompensie van zijne langhe absentie.”

“Indien ick den keyser dese maechschap niet en doe gelooven,” seyde de princesse, “soo houdt voor seecker dat de jonckvrouwen in den noot oock niet en weten te stofferen.”

Ende hier met dedese Urbande so dicwils de rolle passeren dat hy een wijle daer nae, den prince met hem brenghende, den keyser dese saecke so wel wist uyt te legghen dat zijne majesteyt die gheloofde. Nochtans antwoorde hy: “Als ick u wel besie, so gelijckt ghyluyden den anderen so qualijck dat ghy van vaders wegen den anderen niet en cont bestaen. Maer indien ghy van des moeders weghen maechschap zijt, soo moet d’eene in Barbarien ende d’ander in Schotlant ghehylickt gheweest zijn.”

“O, eeuwige Godt,” seyde den dwerch, verheffende zijnen heuvel ende springhende op zijn teenen, “veel eer moet ick in mijn leste eynde eenen onbehaghelijcken doodt sterven als dat ick lieghen soude in de presentie van uwe keyserlicke majesteyt!”

Ende wiste voorts so wel te blasphemeren dat d’aldersuperstitieusten hem ghelooft soude hebben, ick laet staen den keyser, die haerlieden een gheluckighe reyse wenschte ende beval datse zijn dochter voor haer vertreck souden aenspreecken om oftse oock aen haren broeder wilde schrijven oft haerluyden ende zijn fortuyne moghelijck soo gheluckich waer datse dien op eenighe plaetse vonden. In welck gebodt sy niet lancsuymich en waren, maer ginghen aenstonts [S3va] nae de camer, alwaer den prince nae zijn ghelieven conde aenschouwen de infante Polinarde, die hy overmidts hare groote schoonheydt anders niet en conde achten dan eenighen hemelschen gheest die een lichaem aenghenomen hadde om Palmerins fortuyne soo veel te grooter maecken. Waerom hy haer geern al zijne moghelijcken dienst ghepresenteert hadde, dan moeste overmits hy de Duytsche spraecke niet en verstonde haer tot zijn groote leetwesen de reverentie alleene met teyckenen bewijsen, gaende daer na met Urbande wederom nae zijn herberghe om aldaer te verbeyden de compst van Palmerin. Den welcken in resolutie van te soecken tot dat hy Trineus doodt ofte levendich ghevonden soude hebben den volgenden nacht van zijn beminde Polinarde niet sonder vele claghen ende tranen ooc oorlof nam ende van Brionelle gheholpen wordende den wech die hy ghecomen was, ginck hy nae de herberghe alwaer Urbande ende Olerike hare dinghen al veerdich gemaeckt hadden om te reysen. Deshalven sy onder haer drien des smorgens seer vroech bestonden te rijden uyt de stadt van Gent, inde welcke Palmerin soo langhe zijn casket toeghesloten hielde tot datse uyte poorte waren om niet bekent te worden.

Hoe Palmerijn wederom verlof nam van Polinarde om haar broeder Trineus te gaan zoeken. Het 92 kapittel.

Polinarde die haar minnaar in haar macht had zoals voorgezegd is wilde nochtans het Fortuin niet te veel toe vertrouwen, maar verborg zich op de dag zeer naarstig in haar kabinetje waar ze haar juwelen en properheden in hadden en alleen de sleutel van droeg dat stond zeer dicht aan haarkamer waarin zij hem nochtans [S3ra] ‘s avonds niet vergat te doen komen om zijn eenzaamheid van de dag door haar gezelschap van de nacht te schadeloos stellen, niet tegenstaande de tegenwoordigheid van Brionelle,die gewoon was bij de prinses te slapen, maar zij behielp zich om Palmerijn plaats te maken ter liefde van haar vrouwe en dickwils op een bank veinsde een derdedaagse bevende koort te hebben om de jonkvrouwen die in de kamer daar benevens sliepen geen kwade verdenking te geven op het gerammel dat de nachtgeesten in de haar bedreven die Polinarde zo lang met een blijde bevreestdheid kwamen kwellen tot dat de dwerg Urbande op een morgen zeer vroeg toen de heldere Phoebus eerst zijn zoete voorloopster Aurora vertoonde zijn meester door de hulp van Brionnelle geheim kwam visiteren entot hem zei dat Olerike bij alle zijn goden zwoer nimmermeer uit de stad te zullen trekken voordat hij de prinses Polinarde gered zou hebben. Ook bad hem de dwerg niet te willen vertrekken zonder hem mee te nemen. Tot welke twee zaken Palmerijn zo gauw geen middelen wist te bedenken, maar bleef heel peinzend staan tot dat Brionelle tot hem zei: “Mijn heer ziet hier twee komedies die de ene de ander zullen mogen doen spelen: Urbande moet zeggen dat de prins zijn neef is en zijn reis herwaarts overgenomen heeft om u te zoeken en verzekert dat hij hier voormaals ook bij u gewoond heeft, maar dat is omdat hij u alhier niet gevonden had en van mening was u door alle landen te gaan zoeken.”

“Voorwaar, mijn beminde vriendin,” antwoorde Palmerijn, “ik zou in honderd jaren al zulke maagschap [S3rb] niet gevonden hebben die ons zo goed te pas gekomen had. Daarom bid ik zeer ootmoedig dat gij deze praktijken in het werk doet stellen en u daarvoor beloven in het zoeken van Ptolomeus al zulke naarstigheid aan te wenden dat gij zeer gauw genieten zal de vergoeding van zijn lange absentie.”

“Indien ik de keizer deze maagschap niet doe geloven,” zei de prinses, “zo houdt voor zeker dat de jonkvrouwen in de nood het ook niet weten te stofferen.”

En hiermee liet ze Urbande zo dikwijls de rol passeren zodat hij een tijdje daarna, de prins met hem bracht de keizer deze zaak zo wgoedel wist uit te leggen dat zijne majesteit die geloofde. Nochtans antwoorde hij: “Als ik u goed bezie zo gelijkt gij de andere zo kwalijk dat gij van vaderswege de andere niet kan bestaan. Maar indien gij van de moederswege verwant bent zo moet de ene in Barbarije en de ander in Schotlant gehuwelijkt geweest zijn.”

“O, eeuwige God,” zei de dwerg, verhief zijn heuvel en sprong op zijn tenen, “veel eerder moet ik in mijn laatste einde een onbehagelijke dood sterven als dat ik liegen zou in de presentie van uwe keizerlijke majesteit!”

En wist voorts zo goed te blasfemeren dat de aller bijgelovigste hem geloofd zou hebben, ik laat staan de keizer, die ze een gelukkige reis wenste en beval dat ze zijn dochter voor hun vertrek zouden aanspreken om of ze ook aan haar broeder wilde schrijven of ze en zijn fortuin mogelijk zo gelukkig was dat ze dien op enige plaats vonden. In welk gebod zij niet langdradig waren, maar gingen aanstonds [S3va] naar de kamer alwaar de prins naar zijn gelieven kon aanschouwen de infante Polinarde die hij overmits hare grote schoonheid niet anders kon achten dan enige hemelse geest die een lichaam aangenomen had om Palmerijn’ s fortuin zo veel groter te maken. Waarom hij haar graag al zijn mogelijke dienst gepresenteerd had, dan moeste overmits hij de Duiste taal niet verstond haar tot zijn grote leedwezen de reverentie alleen met teykens bewijzen en ging daarna met Urbande wederom naar zijn herberg om aldaar te wachten op de komst van Palmerijn. Die in resolutie van te zoeken tot dat hij Trineus dood of levend gevonden zou hebben de volgende nacht van zijn beminde Polinarde niet zonder vele klagen en tranen ook verlof nam en van Brionelle geholpen werd de weg die hij gekomen was en ging hij naar de herberg alwaar Urbande en Olerike hun dingen al klaar gemaakt hadden om te reizen. Derhalve zij onder hun drieën ‘s morgens zeer vroeg bestonden te rijden uit de stad van Gent waarin Palmerijn zo lang zijn juwelenkist toegesloten hield tot dat ze uit de poort waren om niet bekend te worden.

Hoe Palmerijn ende Olerike vochten teghens thien ridderen. Het .XCIIJ. capittel.

Dese drie cameraten reysden soo neerstich voorts datse in weynich daghen quamen int coninckrijc van Ungarijen, int welck sy int eynde van een bosch ontmoeten thien ridde[S3vb]ren, waer van den eersten met heur voerde een joncvrouwe, die seer jammerlick tot haer riep: “Och, edel ridders, helpt my doch uyte handen van dese schelmen, die om my te rooven mijnen echten man ende twee broesers verradelicken ghedoot hebben!”

Welcke woorden Palmerin soo haest niet ghehoordt en hadde oft hy sloot zijn casket ende groete den ghenen die de jofvrouwe met hem voerde, met zijn knodse, die hy aen sijnen sadelboom voerde, soo soetelick opt hooft dat die om danckbaer te zijn van sulcke courtosie hem tot op d’aerde toe vernederde sonder oyt wederom op te staen, maer viel de joncvrouwe door groote verschricktheyt boven op hem. Terwijlen soo dat Olerike eenen anderen dwers doort lijf runde, niet tegenstaende dat die zijne lancie brack op het harnas van den selven prince. ‘t Welc Palmerin seer wel aenstont, roepende: “Edel prince, aen d’andere! Dese twee en sullen ons gheen letsel meer doen.”

Het welcke hy nauwelijcx uyt ghesproken en hadde oft sy vielen beyde met sulcken couragie op de reste datse daer van in min als een half ure ses op het groene gras neder leyden, om dat Palmerin met sijnen knodse niet eenen slach en sloech oft hy brack met dien eenen arm oft rugbeen oft schouder ofte eenich ander lidtmaet van zijne vyanden. Waer van de twee resterende de professie van haere cameraten niet en wilden naevolghen om dat haer dese oorden gheheelicken niet aen en stonden, maer vluchten om het seerste. Waerom Palmerin met Olerike de jofvrouwe nae haer casteel brochten, niet verre van daer ghelegen, tusschen weghen van haer geseyt worden hoe dat den ridder die haer opt peert voerde, hier te voren op haer verlieft gheweest ware, maer dat sy des [S4ra] niet teghenstaende aen eenen anderen ghehylickt was gheworden door den wil van haren vader, voor wiens casteel hy den voorgaenden gheheelen nacht laghen gheleydt hadde tot dat sy des smorgens met haeren man ende twee van hare broeders uyt quam om de geneuchten te nemen vanden entvogel te jagen lancx een rivierken. Maer en waren nauwelicx een boochscheut weechs vant casteel ghecomen oft haeren voorseyden man ende twee broeders worden vermoort ende sy met ghenomen van den voorgenoemden rover, die haer alreets gedreycht hadde zijn jonghers ende stalknechten over te leveren om gevioleert te worden, ende daer na wreedelic te dooden. Ende dese propoosten geeyndicht hebbende quamense aent casteel, alwaer haer van grooter blijtschap te gemoet quam de moeder vande dochter, de welcke haer de reste van dien dach ende den volgenden nacht met vele dancksegghinghe het beste tracteerde datse mochte.

Maer des smorghens vroech wilden de twee ridders vertrecken ende reden sonder ophouden so lange tot dat sy quamen aen een clare fonteyne, bedeckt met een seer coele schaduwe, daer onder sy afstonden om haer te rusten. Ende hebbende een weynich vande spijse genomen die Urbande in zijn maeltgen na voerde, stelden haer Palmerin ende Urbande om de groote hitte vanden middach te passeren onder de coelte om een weynich te slapen. Maer Olerike ginc hierentusschen een weynich ter zijden af spatseren, geneuchte nemende int aenschouwen der groene bosschen ende dallen, fonteynen ende berghen met de hooveerdighe casteelen daer op gebouwet staende. Dan hy en was nauwelicx een vierendeel uyrs van daer gheweest oft de twee ridders die daer vande thien ontco[S4rb]men waren den voorgaenden nacht int huys vanden vader, des genen die de jofvrouwe meynde te rooven, gheweest zijnde, hadden noch drie anderen tot haer gecregen ende quamen alle vijf ghewapent Palmerin ende Olerike vervolghen. Ende alsse omtrent op twintich passen na by den slapenden Palmerin waren, wert hem den eenen, die den voorgaenden dach mede ontvlucht was, kennende, waerom hy van zijn peert stondt, ende uyt treckende zijn sweert ginc hy sachtelic ter plaetse daer Palmerin lach en sliep, meynende hem alsoo ’t hooft af te slaen. Maer als hy ’t sweert bycans verhefte om den slach te doen so riep eenen ridder, die ter goeder avontueren aldaer ontrent was comen jaghen: “Hoe, ghy verrader, en vermoort hem niet slapende!”, soo luyde dat Palmerin daer over wacker worde, siende het blancke sweert boven zijn hooft veerdich om hem den doodelicken slach te gheven Deshalven hy seer verschrickt wordende, zijn beste dede om dien slach te ontspringhen. Desnietteghenstaende creech hy een wonde boven opt hooft. ’t Welck den ridder die den roep gedaen hadde, met sulcken toornicheyt beweechde dat hy haestelic tot den genen reet die Palmerin de wonde gegeven hadde, ende hem met sijn sweert ’t hooft met den eersten slach van den romp dede vliegen, voegende hem daer na in sulcker manieren by d’andere, die haer alle vier met eenen fellen moet op Palmerin geworpen hadden, datter twee van dien bedwonghen worden haer aengesicht tegens hem te keeren. Ende hierentusschen hiel Palmerin in een van de peerden der twee tegens de welcke hy noch te doen hadde, een vande voorste voeten af, waer over ’t peert soo swaer op de rechter zijde van zijnen meester viel dattet zijn een been brac. Ende inden sel[S4va]ven tijdt dat Palmerin dit beschickte, greep den ridder die hem uyt den slaep gheweckt hadde, een vande lancien van zijn twee campvechters ende stack den anderen daer mede so crachtelick int visier dat hy hem de hernpan van een dede bersten. Oock quam gheduyrende dese termen nae haer toegeloopen den prince Olerike met zijn bloote sweert inde handt, om dat hy ghehoordt hadde den eysselicken creet die Urbande dede, als hy meynde dat zijnen meester het hooft af gheslaghen soude zijn geworden, ’t eerste ontmoetende den genen die zijn een been ghebroken hadde, hinckende opt ander als oft daer een exter hadde aen comen huppelen, nae eene vande peerden met het welcke hy meynde te ontcomen. Maer Olerike sloech hem in den nec dat sijn hooft op de neuse int gras neder viel, seggende: “Sydy soo brootdroncken dat ghy over wech al springende moet comen? Voorwaer, ick sal u stilder leeren gaen!”

Ende liep voorts nae de ander twee die noch resteerden. De welcke siende haren derden vyandt aencomen, dochten wel datse verkiesen moesten een eerlick sterven oft een schandelijck gaen loopen. Waerom sy het beste volchden ende salveerden haer met het haestelick meten vande lengte des wechs, die sy noch niet lange geloopen en waren als Palmerin by den ridder ginc die hem uyt den slaep gewect hadde, ende kennende wert dat het zijnen grooten vyant Frisol was, daer hy so dicwils tegens gevochten hadde in Engelant ende Vrancrijc, als hier voren op verscheyden plaetsen verhaelt is, maer veranderde zijne groote oude vyantschap ende greep Frisol in zijnen erm, segghende: “Siet hier, alderdeuchdelicste ridder, in uwe macht den genen die u voormaels so grooten overlast aengedaen heeft, maer al nu niet [S4vb] meer uwen vyant dan also aen u verbonden datter geenen persoon ter werelt leeft om de welcke hy uwe vrientschap ende dienst soude willen verlaten.”

Om welcke woorden Frisol zijnen ouden vyant ende tegenwoordighen vrient ooc kennende wert ende antwoorden met een groote verwonderinghe: “O Godt, wat grooter gratie hebt ghy my heden gedaen, van dat ic door mijnen middel uyt ’t perijckel des doots verlost hebbe den ghenen die de fleur is van alle ridderen, ende de vyantschap die ic t’onrecht tegens hem ontfangen hadde door een grooter als broederlicke liefde te vreden ghestelt.”
Ende hier met redense door de begheerte van Frisol nae een casteel, twee mijlen van daer gelegen, waer op, gelijc Frisol Palmerin tusschen wegen vertelde, een jonckvrouwe woonde, Leonora genoemt, welcke hy also beminde dat hy altijts haren ridder soude blijven om datse hem genesen hadde van een sware siecte ende daer nae den last opgeleyt van mans wercken te doen, niet tegenstaende dat sy zijn vrouwe niet en was. Oock dat hy in Engelant wel ghehoordt hadde hoe dat des conincx dochter Agriole by hem ende Trineus met genomen ware. Waer teghens hem Palmerin int cort verhaelden al ’t gene dat hem sedert gebeurt was, sonderlinge dat hy Trineus ende Agriole op zee uyt zijn geselschap verloren had[d]e, ende dat hy daerom vastelick gheresolveert was soo lange te soecken tot dat hy die doodt ofte levendich wederomme ghevonden soude hebben. Daer op hem Frisol antwoorde dat hy, aengesien de Fortuyne door so avontureuse middelen van soo groote vrientschap so groote vrientschap in een oogenblic tusschen haer gemaect hadde, zijn geselschap niet soude verlaten, maer swoer op alle plaetsen met hem te reysen tot dat sy de voorseyde [S5ra] [p]ersonen gevonden soude hebben, in[d]ient hem gheliefden.

“My en ghelieft [su]lcx alleene niet,” antwoorde Palme[ri]n, “maer oock en soude ick ter werelt [g]heen behaechelicker geselschap mo[g]hen vercrijghen.”

Ende hier met qua[m]ense opt casteel alwaer haer Leo[n]ora ter liefden van Frisol seer wel [t]racteerden twaelf daghen lanck ge[d]uyrende, ten eynde vande welcke Pal[m]erin hem van zijne wonde ghenesen [b]evonde, waerom Frisol mevrouwe [L]eonora te kennen gaf nootsaeckelijc [te] moeten vertrecken met dese ridde[r]en. Dan beloofden seer gheringe we[d]erom te comen om haer also een wey[n]ich te vreden te stellen vande droef[h]eyt diese soude scheppen in zijne ab[se]ntie. Des nietteghenstaende wert hy [v]an haer al weenende adieu geseyt, ende [r]eysden met Palmerin ende Olerike [v]oort.

Hoe Palmerijn en Olerike vochten tegen tien ridders. Het 93 kapittel.

Deze drie kameraden reisden zo naarstig voort dat ze in weinig dagen kwamen in het koninkrijk van Hongarije waar zij in het einde van een bos ontmoeten tien ridders [S3vb] waarvan de eerste met hem voerde een jonkvrouw die zeer droevig tot ze riep: “Och, edel ridders, help mij toch uit handen van deze schelmen die om mij te roven mijn echte man en twee broeders verraderlijk gedood hebben!”

Welke woorden Palmerijn zo gauw niet gehoord had of hij sloot zijn kistje en groette diegenen die de juffrouw met hem voerde met zijn knots die hij aan zijn zadelboom voerde zo zoetjes op het hoofd dat die om dankbaar te zijn van zulke hoffelijkheid hem tot op de aarde toe vernederde zonder ooit wederom op te staan maar viel de jonkvrouw door grote schrik boven op hem. Terwijl zo dat Olerike een andere dwars door het lijf rende, niet tegenstaande dat die zijn lans brak op het harnas van die prins. Wat Palmerijn zeer goed aanstond en riep: “Edele prins, aan de andere! Deze twee en zullen ons geen letsel meer doen.”

Wat hij nauwelijks uitgesproken had of zij vielen beide met zulke moed op de rest dat ze daarvan in minder dan een half uur zes op het groene gras neer legden omdat Palmerijn met zijn knots niet een slag sloeg of hij brak met die een arm of ruggenbeen of schouder of enig ander ledemaat van zijn vijanden. Waarvan de twee resterende de professie van hun kameraden niet wilden navolgen om dat ze deze orde geheel niet aanstonden, maar vluchten om het meeste. Waarom Palmerijn met Olerike de juffrouw naar haar kasteel brachten, niet ver van daar gelegen waar ondertussen van haar gezegd werd hoe dat de ridder die haar op het paard voerde, hier tevoren op haar verliefd geweest was, maar dat zij dat [S4ra] niet tegenstaande aan een andere gehuwelijkt was geworden door de wil van haar vader voor wiens kasteel hij de voorgaande gehelen nacht lagen gelegd had tot dat zij ‘s morgens met haar man en twee van haar broeders uit kwam om de genoegen te nemen van de eenden te jagen langs een riviertje. Maar ze waren nauwelijks een boogschot weg van het kasteel gekomen of haar voorzegde man en twee broeders werden vermoord en zij meegenomen van de voorgenoemde rover die haar alreeds gedreigd had zijn jongeren en stalknechten over te leveren om verkracht te worden en daarna wreed te doden. Toen ze deze opzet geëindigd had kwamen ze aan het kasteel, alwaar haar van grote blijdschap tegemoetkwam de moeder van de dochter die haar de rest van die dag en de volgende nacht met vele dank zegen het beste behandelde dat ze mocht.

Maar ‘s morgens vroeg wilden de twee ridders vertrekken en reden zonder ophouden zo lang tot dat zij kwamen aan een heldere bron bedekt met een zeer koele schaduw waaronder zij afstonden om zich te rusten. Ze hadden een weinig van de spijs genomen die Urbande in zijn knapzak na voerde en stelden zich Palmerijn en Urbande om de grote hitte van de middag te passeren onder de koelte om een weinig te slapen. Maar Olerike ging ondertussen een weinig ter zijden af spazieren en nam genoegen in het aanschouwen der groene bossen en dalen, bronnen en bergen met de hovaardige kastelen die daarop gebouwd staan. Dan hij en was nauwelijks een vierendeel van een uur van daar geweest of de twee ridders die daarvan de tien ontkomen [S4rb] waren de voorgaande nacht in het huis van de vader diegene die de juffrouw meende te roven geweest waren, hadden noch drie anderen tot ze gekregen en kwamen alle vijf gewapend Palmerijn en Olerike vervolgen toen ze omtrent op twintig passen nabij de slapende Palmerijn waren werd hem de ene die de voorgaande dag mede ontvlucht was te herkennen waarom hij van zijn paard ging en uittrok zijn zwaard zo ging hij zachtjes ter plaatse daar Palmerijn lag en sliep en meende hem alzo ’t hoofd af te slaan. Maar toen hij ’t zwaard bijna verhief om de slag te doen zo riep een ridder, die ter goeder avonturen aldaar omtrent was komen jagen: “Hoe, gij verrader, vermoord hem niet slapend!”, zo luid dat Palmerijn daardoor wakker werd en zag het blanke zwaard boven zijn hoofd klaar om hem de dodelijke slag te geven. Derhalve hij zeer geschrokken werd en zijn best deed om die slag te ontspringen. Dat niet tegenstaande kreeg hij een wonde boven op het hoofd. Wat de ridder die de roep gedaan had met zulk toorn bewogen dat hij haastig tot diegene reedt die Palmerijn de wonde gegeven had en hem met zijn zwaard ’t hoofd met de eerste slag van de romp liet vliegen en voegde hem daarna in zulke manieren bij de andere die zich alle vier met een fel gemoed op Palmerijn geworpen hadden dat er twee van die bedwongen werden hun aangezicht tegens hem te keren. Ondertussen hield Palmerijn in een van de paarden de twee tegen die hij noch te doen had een van linjer voeten af waardoor ’t paard zo zwaar op de rechterzijde van zijn meester viel dat het zijn ne been brak. In dezelfde [S4va] tijd dat Palmerijn dit beschikte greep de ridder die hem uit de slaap gewekt had een van de lansen van zijn twee kampvechters en stak de andere daarmee zo krachtig in het vizier dat hij hem de hersenpan vaneen liet barsten. Ook kwam gedurende deze termijn naar ze toegelopen de prins Olerike met zijn blote zwaard in de hand omdat hij gehoord had de ijselijke kreet die Urbande deed toen hij meinde dat zijn meester het hoofd afgeslagen zou zijn geworden en ’t eerste ontmoette diegene die zijn ene been gebroken had en hinkte op de ander alsof daar een ekster had aankomen huppelen naar een van de paarden waarmee hij meende te ontkomen. Maar Olerike sloeg hem in de nek dat zijn hoofd op de neus in het gras neer viel en zei: “Ben je zo brooddronken dat gij over de weg al springend moet komen? Voorwaar, ik zal u stiller leren gaan!”

En liep voorts naar de ander twee die noch resteerden. Die zagen hun derde vijand aankomen en dachten wel dat ze verkiezen moesten een eerlijk sterven of een schandelijk gaan lopen. Waarom zij het beste volgden en redden zich met het haastig meten van de lengte de weg die zij noch niet lang gelopen hadden toen Palmerijn bij de ridder ging die hem uit de slaap gewekt had en herkende dat het zijn grote vijand Frisol was waartegen hij zo dikwijls gevochten had in Engeland en Frankrijk, als hiervoor op verscheiden plaatsen verhaald is, maar veranderde zijn grote oude vijandschap en greep Frisol in zijn armen zei: “Ziet hier, aller deugdelijkste ridder in uw macht diegene die u voormaals zo’n grote overlast aangedaan heeft, maar al nu niet [S4vb] meer uw vijandt dan alzo aan u verbonden dat er geen persoon ter wereld leeft om wie hij uw vriendschap en dienst zou willen verlaten.”

Om die woorden Frisol zijn oude vijand en tegenwoordige vriend ook herkende en antwoorde met een grote verwondering: “O God, wat grote gratie hebt gij mij heden gedaan van dat ik door mijn middel uit ’t perikel der dood verlost heb diegene die de fleur is van alle ridder, en de vijandschap die ik ten onrecht tegen hem ontvangen had door een grote als broederlijke liefde tevreden gesteld.”
En hiermee reden ze door de begeerte van Frisol naar een kasteel, twee mijlen vandaar gelegen, waarop, gelijk Frisol Palmerijn onderweg vertelde, een jonkvrouw woonde, Leonora genoemd, die hij alzo beminde dat hij altijtd haar ridder zou blijven om dat ze hem genezen had van een zware ziekte en daarna de last opgelegd van mannens werken te doen, niet tegenstaande dat zij zijn vrouwe niet was. Ook dat hij in Engeland wel gehoord had hoe dat de koningsdochter Agriole bij hem en Trineus meegenomen was. Waartegen hem Palmerijn in het kort verhaalde al hetgeen dat hem sedert gebeurd was en vooral dat hij Trineus en Agriole op zee uit zijn gezelschap verloren had en dat hij daarom vast besloten was zo lang te zoeken tot dat hij die dood of levend wederom gevonden zou hebben. Waarop op hem Frisol antwoorde dat hij, aangezien het Fortuin door zo’n avontuurlijk middel van zo’n grote vriendschap zo’n grote vriendschap in een ogenblik tussen ze gemaakt had zijn gezelschap niet zou verlaten, maar zwoer op alle plaatsen met hem te reizen tot dat zij de voorzegde [S5ra] personen gevonden zou hebben, indien het hem geliefde.

“Mij gelieft zulks alleen niet,” antwoorde Palmerijn, “maar ook zou ik ter wereld geen behaaglijker gezelschap moghen verkrijgen.”

En hiermee kwamen ze op het kasteel alwaar zich Leonora ter liefde van Frisol zeer goed onthaalde dat twaalf dagen lang duurde ten einde waarvan Palmerijn hem van zijn wonde genezen bevonde waarom Frisol mevrouw Leonora te kennen gaf noodzakelijk te moeten vertrekken met deze ridders. Dan beloofde zeer gauw wederom te komen om haar alzo een weinig tevreden te stellen van de droefheid die ze zou scheppen in zijn absentie. Dat niet tegenstaande werd hij van haar al wenend adieu gezegd en reisde met Palmerijn en Olerike voort.

Hoe Palmerin met zijne cameraten den prince Florendos vonden binnen Constantinopolen. Het .XCIIIJ. Capittel.

Frisol, Palmerin ende Olerike uyt het gheselschap van Leonora ghescheyden zijnde, reysden soo neerstich datse in ses daghen daer nae binnen Bude quamen, alwaer sy voorts verwitticht werden vanden doot vanden coninck ende vande ghevanckenisse der coninginne met den prince Florendos, waerom Palmerin seyde dat hy niet en soude rusten voor dat hy ghecomen waer in Florendos’ presencie om te sien oft hy hem soude konnen verlossen overmidts hy van dien de ridderschap ontfanghen hadde, ende hem daeromme alle dienst begeerden te bewijsen. Derhalven zijne cameraten seer neerstich met hem reysden tot voor [S5rb] de stadt van Constantinopolen, alwaer sy eenen ridder vonden jaghen, aenden welcken Palmerin vraechden oft hy hem niet en wiste te vertrecken vande ghelegentheyt der sake vanden prince Florendos. Daer op hem den ridder antwoorden: den keyser twee daghen daer te vorens gheordineert te hebben dat de coninginne met den prince ontfangen soude worden om haer te rechtveerdighen met campvechtinghe door twee alsulcke ridderen als sy binnen thien daghen daer toe soude moeten fornieren tegens de twee neven des conincx. Van welcke reden Palmerin met zijne cameraten seer verblijdt worden ende voechden haer inde stadt ende palleys, alwaer Palmerin inde groote sale, die sy gheheelijck met swert becleedt saghen in een teecken van droefheydt, aenden keyser versocht dat hy den prince van Macedonien inde gevanghenis soude moghen visiteren, alsoo hy hem voor zijnen heere kende, ende daerom bereyt was zijn recht te verdedighen. Daer op hem zijn majesteyt antwoorden dat hem sulc behoorlijc versoeck niet gheweyghert en soude worden, maer geboodt terstont eenen deurwachter dat hy hem inde toorn soude brenghen daer den prince Florendos inne gevangen lach. Den welcken hem so haest niet gesien en hadde oft hy wert seer verwondert om dat hem bycans niemandt en quam visiteren, ende noch boven al als hy Palmerin voorts voor hem te voet sach vallen, seggende: “Eylacy, mijn heer Florendos, het leetwesen ’t welc ick heb over uwe quade fortuyne, is so groot dat ick het geensins en can uytspreken. Maer ic bid u dat ghy u te vreden wilt stellen, want siet hier uwen Palmerin, die hem veel eer in hondert stucken sal laten houwen als u in de miserie te laten!”

Florendos, die d’oogen [S5va] geswollen ende verduystert hadde overmits het gheduyrich weenen over zijn alderliefste Griane, en hadde te voren niet gesien dattet Palmerin was, maer als nu door sulcke reden soo neerstich acht op hem slaende dat hy hem kennende wert, en dochten hem zijne handen niet genoechsaem om de wellecomsten te bewijsen noch de ermen om te omhelsen noch de beenen om de reverentie te doen, seggende: “Och Palmerin, mijn eenighe hope, wat fortuyne heeft u doch so lange uyt mijn presentie ghehouden? Ick bidd[e] u, wilt my die doch vertrecken om daer mede te recompenseren de groote quellinghe die ick geleden hebbe om van u dus lange absent te wesen!”

“Mijn beminde heer,” antwoorde Palmerin, “op een andermael sal ick u daer van het geheele discours doen, want den tijt en vereyscht nu alsulcke saecken niet, maer consenteert ghy my alleene dat ick den strijt in uwen naem staende houde teghens eene vande twee neven des conincx.”

’t Welck hem Florendos niet alleen en consenteerde maer ooc vele hoogelicke dancseggingen daer van voorhielde, hem mede verclarende zijn saecken rechtveerdich te wesen, als vande coninginne na de trouwinge van Tarisius noyt eenich ander faveur ghenoten te hebben als een eerlicke vrouwe eenen anderen als haeren man met eeren soude mogen consenteren. Maer dat hy hem ghedoodt hadde, ware geschiet om sijn lijf te verweeren, boven dien dat hy misbruycte zijn echte vrouwe die hy voor hem wettelick getrout hadde. Waer nae Palmerin wederom tot den keyser keerde, hem voorhoudende dat hem Florendos alle zijne saken in handen gestelt hadde, ende indiender noch geenen ridder voor de coninginne en was, dat sijnen vriendt ende cameraet, wijsende op Frisol, met een [S5vb] groote affectie bereydt waer om haer recht te verdedighen, hem mede segghende die van alsulcke couragie te zijn datmen tot de saecken die door de wapenen gheeyndet moesten werden, geenen bequamer en soude moghen vinden. Daer op den keyser antwoorde dat voor sijn dochter de sake noch niemandt aenghenomen en hadde ende dat sy derhalven gheprefereert soude worden voor alle andere. Maer Frisol seyde dat zijne affectie tot der coninginne dienst wel noch veel grooter was als zijnen cameraet verclaert hadde, dat hy voor de campvechtinghe daer op eerst begeerden te hooren haer consent. Om welcke oorsaecke hem den keyser met zijne twee cameraten dede leyden in zijns dochters camer, alwaer Frisol Griane voorts te voete viel, seggende: “Alderexcellentste coninginne, den faem van uwe deucht ende ontschuldicheyt vande sake die uwe vyanden u opgheleyt hebben, is so groot datse my veroorsaect heeft my selven te comen presenteren tot de verweeringe van uwe majesteyt, indien u ghelieft my door gratie voor uwen ridder te ontfangen.”

“Och edel ridder,” antwoorde de coninginne, “niet de faem van mijne deucht, die mijn ongeluc veel te contrarie is, maer veel eer mijn wreede fortuyne, die mijn leven miserabel maeckt, heeft u tot dese goedertierne bermherticheydt ghebrocht, om de welcke ick u ootmoedelick versoecke te willen voort varen ter liefde van de justitie ende den almachtighen recompenseerder vande helpingen, diemen de verdructe ende benaude betoont, den welcken ic met alle de crachten van ’t binnenste mijnder herten vyerichlijcken bidde u daer inne so goeden voorspoet te willen verleenen als mijn sake rech[t]veerdich ende mijn conscientie vry is.”

Waer in haer [S6ra] Frisol beloofde niet te sullen falieren. Ende hier met oorlof nemende van de coninginne ende haer dochter Hermide ginck hy met zijne cameraten [n]a haer logijs tot des anderen daechs [t]oe dat den keyser haer wederomme [d]ede ontbieden int paleys, als ooc de [t]wee neven vanden coninc Promp[t]aleon ende Oudin, tot de welcke sijne majesteyt in presentie van haerluyden [a]llen seyde: “Siet hier twee ridders [d]ie ter contrarien van uwe beschul[d]inghe over den prince Florendos ende mijn dochter mette wapenen verde[d]igen willen.”

Daer op Promptaleon [a]ntwoorde dat mense niet en behoor[d]e te ontfanghen als met wille ende [i]nde presentie vande
beschuldichden. Waerom den keyser op staende voet [o]ock aldaer dede comen de twee ghe[v]anghenen, Griane met Florendos, [to]t den welcken Palmerin seyde: “Edel [p]rince Florendos, en begheerdy niet [d]at ic mette wapenen u ontschult ver[d]edighe teghens een van dese twee [va]lsche beschuldigers?”

Waer op Flo[r]endos antwoorde dat hy hem met [g]rooter affectie tot sulcx versochte. [E]nde Frisol aen de coninginne ’t self[de] vragende, creech een ghelijcke ant[w]oorde. “Wel aen,” seyde Palmerin tot [de] twee ghebroeders, “soo zijn wy nu al [be]reyt u mette crachte van onse recht[te]r armen te betoonen dat ghyluyden [de] coninginne met den prince val[sc]helick als verraders beschuldicht [he]bt, daer van wy zijne majesteyt de [pa]nt presenteren.”

’t Welck Prompta[le]on ende Oudin insghelijcx deden, [se]gghende te sullen verdedighen dat [ha]ere beclachte waerachtich waer, [m]aer dat syluyden inde tegensegginge [va]n dien valschelick gelogen hadden. [E]nde hier met nam den keyser de pan[de]n op, bevelende de vier ridders [ha]er terstont te gaen wapenen om dat hy [S6rb] wilde datse de campvechtinghe voor den middach souden eyndighen, ende ordineerde tot hare rechters den hartoch van Meuse ende den grave van Redon, beyde twee Griecksche princen, die om den camp te besluyten deden wapenen twee hondert ridders.

Hoe Palmerijn met zijne kameraden de prins Florendos vonden binnen Constantinopel. Het 94 kapittel.

Frisol, Palmerijn en Olerike die uit het gezelschap van Leonora gescheiden waren reisden zo naarstig dat ze in zes dagen daarna binnen Bude kwamen, alwaar zij voorts verwittigd werden van de dood van de koning en van de gevangenis der koningin met de prins Florendos, waarom Palmerijn zei dat hij niet zou rusten voor at hij gekomen was in Florendos’ presentie om te zien of hij hem zou kunnen verlossen overmits hij van die het ridderschap ontvangen had en hem daarom alle dienst begeerde te bewijzen. Derhalve zijn kameraden zeer naarstig met hem reisden tot voor [S5rb] de stad van Constantinopel alwaar zij een ridder vonden jagen aan wie Palmerijn vroeg of hij hem niet wist te verhalen van de gelegenheid van de zaak van de prins Florendos. Waarop hem de ridder antwoorde: de keizer twee dagen daar tevoren geordineerd had dat de koningin met de prins ontvangen zou worden om zich te rechtvaardigen met kamp vechten door twee al zulke ridders als zij binnen tien dagen daartoe zou moeten voorzien tegen de twee neven van de koning. Van welke reden Palmerijn met zijn kameraden zeer verblijd werden en voegden zich in de stad en paleis, alwaar Palmerijn in de grote zaal die zij geheelijl met zwart bekleed zagen in een teken van droefheid aan de keizer verzocht dat hij de prins van Macedonië in de gevangenis zou mogen visiteren, alzo hij hem voor zijn heer kende en daarom bereid was zijn recht te verdedigen. Waarop op hem zijn majesteit antwoorden dat hem zulk behoorlijk verzoek niet geweigerd zou worden, maar gebood terstond een deurwachter dat hij hem in de toren zou brengen daar de prins Florendos in gevangen lag. Die hem zo gauw niet gezien had of hij werd zeer verwonderd om dat hem bijna niemand kwam visiteren en noch bovenal toen hij Palmerijn voorts voor hem te voet zag vallen en zei: “Helaas, mijn heer Florendos, het leedwezen wat ik heb over uw kwade fortuin is zo groot dat ik het geenszins kan uitspreken. Maar ik bid u dat gij u tevreden wil stellen, want ziet hier uw Palmerijn die hem veel eerder in honderd stukken zal laten houwen dan u in de miserie te laten!”

Florendos, die de ogen [S5va] gezwollen en verduisterd had overmits het gedurig wenen over zijn allerliefste Griane had tevoren niet gezien dat het Palmerijn was, maar als nu door zulke reden zo naarstig acht op hem sloeg dat hij hem kennend werd en dacht hem zijn handen niet voldoende om de welkomst te bewijzen noch de armen om te omhelzen noch de benen om de reverentie te doen en zei: “Och Palmerijn, mijn enige hoop, wat fortuin heeft u toch zo lange uit mijn presentie gehouden? Ik bid u, wil mij die toch verthalen om daarmee te schadeloos stellen de grote kwelling die ik geleden heb om van uw dus lang absent te wezen!”

“Mijn beminde heer,” antwoorde Palmerijn, “op een andermaal zal ik u daarvan de gehele geschillen doen, want de tijd vereist nu al zulke zaken niet, maar consenteert gij mij alleen dat ik de strijd in uw naean staande houdt tegen een van de twee neven van de koning.”

Wat hem Florendos niet alleen consenteerde maar ook vele hoge dankzeggingen daarvan voorhield, hem mede verklaarde dat zijn zaken rechtvaardig waren als van de koningin na het trouwen met Tarisius nooit enige ander gunst genoten te hebben als een eerlijke vrouwe een andere als haar man met eren zou mogen consenteren. Maar dat hij hem gedood had was geschied om zijn lijf te verweren, bovendien dat hij misbruikte zijn echte vrouwe die hij voor hem wettig getrouwd had. Waarna Palmerijn wederom tot de keizer keerde en hem voorhield dat hem Florendos al zijn zaken in handen gesteld had en indien er noch geen ridder voor de koningin was dat zijn vriend en kameraad en wees op Frisol met een [S5vb] grote affectie bereis waren om hun recht te verdedigen, hem mede zei die van al zulke moed te zijn dat men tot de zaken die door de wapens geeindigd moesten worden geen bekwamer zou mogen vinden. Waarop de keizer antwoorde dat voor zijn dochter de zaak noch niemand aangenomen had en dat hij derhalve geprefereerd zou worden voor alle andere. Maar Frisol zei dat zijn affectie tot de koningin dienst wel noch veel groter was dan zijn kameraad verklaard had dat hij voor het kamp vechten daarop eerst begeerde te horen haar consent. Om die oorzaak hem de keizer met zijn twee kameraden liet leidde in zijn dochters kamer alwaar Frisol Griane voorts te voet viel en zei: “Aller excellentste koningin, de faam van uw deugd en onschuld van de zaak die uw vijanden u opgelegd hebben is zo groot dat het mij veroorzaakt heeft mij zelf te komen presenteren tot de verwering van uwe majesteit, indien het u gelieft mij door gratie voor uw ridder te ontvangen.”

“Och edele ridder,” antwoorde de koningin, “niet de faam van mijn deugd, die mijn ongeluk veel te contrarie is, maar veel eer mijn wrede fortuin die mijn leven miserabel maakt heeft u tot deze goedertieren barmhartigheid gebracht waarom ik u ootmoedig verzoek te willen voortgaan ter liefde van de justitie en de almachtige vergoeding van het helpen die men de verdrukt en benauwd betoont die ik met alle lrachten van ’t binnenste van mijn hart vurig bid u daarin zo’n goede voorspoed te willen verlenen als mijn zaak rechtvaardig en mijn geweten vrij is.”

Waarin haar [S6ra] Frisol beloofde niet te zullen falen. Hiermee nam hij verlof van de koningin en haar dochter Hermide en ging hij met zijn kameraden nar hun logies tot de volgende dag toe dat de keizer ze wederom liet ontbieden in het paleis, als ook de twee neven van de koning, Promptaleon en Oudin, tot die zijne majesteit in presentie van hen allen zei: “Ziet hier twee ridders die ter contrarie van uw beschuldiging over de prins Florendos en mijn dochter me de wapens verdedigen willen.”

Waarop Promptaleon antwoorde dat men ze niet behoorde te ontvangen dan met de wil en in de presentie van beschuldigden. Waarom de keizer op staande voet ook aldaar liet komen de twee gevangenen, Griane met Florendos, tot die Palmerijn zei: “Edele prins Florendos, begeer je niet dat ik me de wapens uw onschuld verdedig tegen een van deze twee valse beschuldigers?”

Waarop Florendos antwoorde dat hij hem met grote affectie tot zulks verzocht. Frisol die aan de koningin hetzelfde vroeg kreeg een gelijk antwoord. “Welaan,” zei Palmerijn tot de twee gebroeders, “zo zijn wij nu al bereid u met de kracht van onze rechterarmen te betonen dat gij de koningin met de prins vals als verraders beschuldigd hebt waarvan wij zijne majesteit het pand presenteren.”

Wat Promptaleon en Oudin insgelijks deden en zeiden te zullen verdedigen dat hun valse aanklacht waar was maar dat ze in het tegen zeggen van die vals gelogen hadden. Hiermee nam de keizer de panden op en beval de vier ridders zich terstond te gaan wapenen omdat hij [S6rb] wilde dat ze het kamp vechtene voor de middag zouden eindigen en ordineerde tot hun rechters de hertog van Meuse en de graaf van Redon, beide twee Griekse prinsen, die om het kamp te besluiten lieten wapenen tweehonderd ridders.

Hoe Palmerin ende Frisol de twee neven vanden coninck van Ungarien overwon[nen] binnen Constantinopolen tot verlossinghe van Florendos ende Griane. Het .XCV. capittel.

Alle dinghen in ordeninghe zijnde quamen de vier brave campvechters ter plaetsen daerse strijden souden. Alwaer sy t’haerder aencompste eenen heraut hoorden roepen datse haer beste mochten doen, ende voorts daer naer eenen trompetter den alarm blasen. Waerom sy hare lancien teghens den anderen soo fel dresseerden dat Palmerin Oudin den sadel dede ruymen ende hem een groote wonde gaf in zijn syde. Waer en tusschen Frisol Promptaleon in sulcker manieren ghetroffen hadde dat hy dien uyten sadel ghelicht hebbende, achter van zijn peert deden glijden, sonder dat Palmerin ofte Frisol elcx nochtans meer als eenen stegelreep verloren. Maer worden heurs peerden van haere twee vyanden, die bycans furieus gheworden waren om de gramschap van haeren val, soo dapper aenghevochten datse haer oock te voet moesten begeven ende met hare sweerden seer valiantelicken streden ende niet min couragieuselicken van haere vyanden bevochten worden, alle seer neerstich na de victorie haeckende, d’een om hare klachte te bewijsen ende d’ander [S6va] om hare vrienden te verlossen maer beyde boven al om haer eyghen leven te salveren, inde welcke sy den anderen soo swaerlijck wonden datter niet een van alle vier van yemandt der omstaenders aengheschout en werdt dien hem niet en verwonderde hoe hy langer int leven mochte blijven overmidts ’t abondant verlies van zijnen bloede. ’t Welck haer voorwaer oock seer gheringhe op d’eerde van flauwicheyt soude hebben doen nedervallen, maer Promptaleon bycans niet een stuck van zijn harnasch meer heel hebbende noch om groote vermoeytheydt langher genen aessem verhalen kunnende, versocht aen Frisol tijt om hem te rusten. Den welcken daer op antwoorden alsulcken verrader niet een oogenblick tijdts te willen verleenen tot dat hy zijn ziele geseynt soude hebben inden schoot van Lucifaer. Ende daer met het sweert verheffende dede hy zijn hooft ende lichaem op twee verscheyden plaetsen vallen. Waer over Oudin, siende sijnen broeder gepasseert te wesen, meynden van toornicheyt te rasen, ende inloopende vatten hy Palmerin omt lijf, meynende die also om lege te werpen. Maer hem geschieden contrarie zijn opinie ende was selfs den genen diet eerste zijn moeder de aerde ginck k[u]ssen, siende met het blancke sweert boven hem staen zijnen vyant, om diens furie te ontcomen hy seer luyde riep. Dan ten mocht hem niet helpen, want Palmerin sloech hem met drie slagen het crijtende hooft vanden romp, soo dat sijne stemme ende leven gelijck een eynde namen. Waer na de twee overwinners voorts byde richters ginghen, vragende ofter noch meer resteerden te doen voor de verlossinge der gevangenen. Daer op haer “Neen” gheantwoort zijnde wildense voorts met Olerike, die haer peerden veerdich hielde, nae [S6vb] hare herberghe rijden. Maer en waren noch nauwelijcx eenen worp weechs uyt de plaetse der campvechtinge gecomen oft haer quam haestelijck nae rijden eenen ridder vanden keyser, segghende: “Keert wederom, heer ridders, want den keyser en sal geensins consenteren dat ghy erghens anders logeert als in zijn palleys!”

Waerom sy haestelijc derwaerts keerden, alwaer sy geleyt worden in twee vande alderbeste camers ende vande alderopperste medicijns gevisiteert ende ghecorrigeert, alle door bevel des keysers. Den welcken de lichamen vande dooden wech dede nemen ende gheboot op lijf straf dat niemant vande ridders van Ungarien sonder zijn consent uyt Constantinopolen soude trecken, om dat hy in hare presentie een gouverneur van haer conincrijc, als toecomende zijn dochters kint, stellen woude. Doende voorts daer na met geclanc van vele trompetten voor geabsolveert ende onschuldich uytroepen de twee ghevanghenen, zijn dochter met den prince Florendos. Tot den welcken hy so geringhe als dien met de coninginne uyt de bewaernisse verlost zijnde, hem te voet quam vallen, seyde: “Heer Florendos, indien ic met strafheyt van justitie voorts had willen varen opt ongelijc dat ghy mijn dochter dedet, ombrengende haren man in haer presentie ende laet haer dient halven den eewigen faem van oneerlicheyt, voorwaer soo soude ick u den eersten dach doen ghy hier gebrocht wert in stucken hebben doen houden. Maer stellende goedertieren genade voor regoreuse justitie heb ic u willen betoonen dat my meer behaecht bemint als gevreest te wesen, om dat ick in geender manieren mijn oude dagen ende grijsen ouderdom met mijn eygen bloet oft met ’t gene van eenen coninclijcken prince heb willen besmetten, maer mijne na[S7ra][v]olgeren veel eer een exempel van sacht[m]oedicheyt als van een wreede tyran[ni]cheyt oft toornighe executie geven.”

[Tot] een teycken van welcke gratie Flo[re]ndos de handen van zijne keyser[li]cke majesteyt kusten ende seyde altijt [ee]nen onderdanighen volbrenger van [zij]n ghebodt te sullen bevonden wor[de]n, gaende daer met visiteren de twee [gh]ewonde ridderen, zijnen onbeken[de] sone Palmerin ende Frisol. De welcke [hem] so veel caressen, ootmoedige presen[ta]tien ende dancsegginge dede dat die ve[el] te lange souden vallen te beschrijven, [ma]er seg alleene dat de selve gheeyn[dic]ht wesende, hy haer eenen gelucki[gh]en avont wenschten ende vanden [he]rtoch van Pere deur beveel des [ke]ysers gheleydt worden in een be[qu]aem logement om al daer te verbey[den] zijn hofghesin uyt Macedonien. [Do]en Palmerin gheheel peysachtich [om] dat hem de coninginne van Thar[sen] gheseydt hadde hoe hy zijn vader [eer]st vander doodt soude moeten ver[loss]en eer hy die te kennen quam als [voo]r verhaelt is, denckende dat hy [...] gheluckich soude wesen indient [...]er den edelen Florendos die niet [min] fantaserende en was op de mid[dele]n waermede hy als nu noch eens [als] zijn meesterse soude moghen ver[wer]ven zijn alderliefste Griane, de [wel]cke soo verblijdt was om dese on[ver]wachte verlossinghe datse niet en [dac]hte als hoese ghenoechsaem groo[te b]lijdtschap soude mogen hanteeren [in de] presentie van haren vader den [key]ser, die seer besich was opt practi[sere]n vande faveuren waer mede hy [ghe]noechsaem recompenseren soude [teg]hen de twee ridderen Palmerin [end]e Frisol, den welcken in groote twij[felin]ge stonde oft hy hem aenden key[ser e]nde de keyserinne bekendt wilde [mak]en om zijnen vader Netrides int [S7rb] gouvernement van Ungarien te doen stellen, so dat dese vijf personen bykans den gheheelen nacht waren droomende op hare fantasien die haer noch te samen nae haer begeerten eyndichden.

Hoe Palmerijn en Frisol de twee neven van de koning van Hongarije overwonnen binnen Constantinopel tot verlossing van Florendos en Griane. Het 90 kapittel.

Toen alle dingen in orde waren kwamen de vier brave kampvechters ter plaatse daar ze het strijden zouden. Alwaar zij tot hun aankomst heraut hoorden roepen dat ze hun best mochten doen en voorts daarna een trompetter het alarm blazen. Waarom zij hun lansen tegen de anderen zo fel dresseerden dat Palmerijn Oudin het zadel liet ruimen en hem een grote wonde gaf in zijn zijde. Ondertussen had Frisol Promptaleon in zulke manieren getroffen dat hij die uit het zadel lichtte en achter van zijn paard liet glijden zonder dat Palmerijn of Frisol elk nochtans meer dan een stegelreep verloren. Maar de paarden werden de twee heren hun vijanden die bijna furieus werden waren om de gramschap van de val van hun heren zo dapper aangevochten dat ze zich ook te voet moesten begeven en met hun zwaarden zeer dapper streden en niet minder moedig van hun vijanden bevochten werden die, alle zeer naarstig naar de victorie haakten, de een om zijn klacht te bewijzen en de ander [S6va] om zijn vrienden te verlossen maar beide bovenal om hun eigen leven te redden indien zij de anderen zo zwaar verwonden dat er niet een van alle vier van iemand der omstanders gezien werd dien hem niet verwonderde hoe hij langer in het leven mocht blijven overmits ’t overvloedig verlies van zijn bloede. Wat ze voorwaar ook zeer gauw op de aarde van flauwheid zou hebben doen neervallen, maar Promptaleon die bijna geen stuk van zijn harnas meer heel had noch om grote vermoedheid niet langer zijn adem kon verhalen verzocht aan Frisol tijd om zich te rusten. Die daarop antwoorde al zulk verrader geen ogenblik tijd te willen verlenen tot dat hij zijn ziel geszonden zou hebben in de schoot van Lucifer. Daarmee verhief hij het zwaard en liet hij zijn hoofd en lichaam op twee verscheiden plaatsen vallen. Waardoor Oudin die zag dat zijn broeder gepasseerd was meende van toorn te razen en met het inlopen vatte hij Palmerijn om het lijf en meende die alzo omlaag te werpen. Maar hem geschiedde contrarie zijn opinie en was zelf diegene die het eerste zijn moeder de aarde ging kussen en zag met het blanke zwaard boven hem staan zijnen vijand en om diens furie te ontkomen hij zeer luid riep. Dan mocht hem niet helpen, want Palmerijn sloeg hem met drie slagen het krijsende hoofd van de romp zodat zijn stem en leven gelijk een einde namen. Waarna de twee overwinnaars voorts bij de rechters gingen en vroegen of er noch meer resteerden te doen voor de verlossing der gevangenen. Waarop ze “Neen” geantwoor werd en wilden ze voorts met Olerike, ie hun paarden klaar hield naar [S6vb] hun herberg rijden. Maar ze waren noch nauwelijks een worp weg uit de plaats der kamp vechten gekomen of ze kwam haastig na rijden een ridder van de keizer en zei: “Keert wederom, heer ridders, want de keizer zal geenszins consenteren dat gij ergens anders logeert als in zijn paleis!”

Waarom zij haastig derwaarts keerden alwaar zij geleid werden in twee van de aller beste kamers en van de aller opperste dokters gevisiteert en gecorrigeerd, alle door bevel van de keizers. Die de lichamen van de doden weg liet nemen en gebood op lijfstraf dat niemand van de ridders van Hongarije zonder zijn consent uit Constantinopel zou trekken omdat hij in hune presentie een gouverneur van zijn koninkrijk, als toekomende zijn dochterskind, stellen wilde. Liet voorts daarna met het klinken van vele trompetten voor geabsolveerd en onschuldig uitroepen de twee gevangenen, zijn dochter met de prins Florendos. Tot die hij zo gauw als die met de koningin uit de bewaring verlost was, hem te voet kwam vallen enzei: “Heer Florendos, indien ik met de straf van justitie voorts had willen gaan op het ongelijk dat gij mijn dochter deden door om te brengen haar man in haar presentie en laat haar dientengevolge de eeuwige faam van oneerlijkheid, voorwaar zo zou ik u de eerste dag toen gij hier gebracht werd in stukken hebben doen houden. Maar stellen goedertieren genade voor de rigoureuze justitie heb ik u willen betonen dat mij meer behaagt bemin dan als gevreesd te wezen omdat ik in geen manieren mijn oude dagen en grijze ouderdom met mijn eigen bloed of met hetgeen van een koninklijke prins heb willen besmetten, maar mijne navolger [S7ra] veel eerder een voorbeeld van zachtmoedigheid dan van een wrede tirannie of toornige executie te geven.”

Tot een teken van die gratie Florendos de handen van zijne keizerlijke majesteit kuste en zei altijd een onderdanige volbrenger van zijn gebod te zullen bevonden worden en ging daarmee visiteren de twee gewonde ridders, zijn onbekende zoon Palmerijn en Frisol. Die hem zo veel liefkozingen, ootmoedige presentaties en dankzegging deden dat die veel te lange zouden vallen te beschrijven, maar zeg alleen dat toen dat geëindigd hij ze een gelukkig avond wenste en van de hertog van Pere door beveel de keizers geleid werd in een bekwaam logement om al daar te wachten op zijn hofhouding uit Macedonië. Toen werd Palmerijn geheel peinzend omdat hem de koningin van Thracië gezegd had hoe hij zijn vader eerst van de dood zou moeten verlossen eer hij die te kennen kwam als voor verhaald en dacht dat hij ... gelukkig zou wezen indien het ...er de edele Florendos die niet minder fantaseerde op de middelen waarmee hij als nu noch eens als zijn meesteresse zou moghen verwerven zijn allerliefste Griane, die zo verblijd was om deze onverwachte verlossing dat ze niet anders dacht als hoe ze voldoende grote blijdschap zou mogen hanteren in de presentie van haar vader de keizer die zeer bezig was te praktiseren van de gunsten waarmee hij zich voldoende schadeloos stellen zou tegen de twee ridders Palmerijn en Frisol en in grote twijfel stond of hij hem aan de keizer en de keizerin bekend wilde maken om zijn vader Netrides in het [S7rb] gouvernement van Hongarije te doen stellen, zo dat deze vijf personen bijna de gehele nacht waren droomden op hun fantasie die zich noch tezamen naar hun begeerten eindigden.

Hoe de coninginne Griane haren onbekenden soone Palmerin kennende wert, ende hoe sy wederom hylickten aenden prince Florendos. Het .XCVI. capittel.

Twee daghen nae dat dese campvechtinge geschiet was, ginck de coninginne Griane met haer dochterken Hermide ende vele van haer jofvrouwen, alle int swert ghecleet noch om den doot van haren overleden man, de twee ridders die haer ende den prince Florendos verlost hadde, visiteren. Ende comende eerst inde camer van Frisol bedancten sy dien seer affectueselijcken voor de moeyten die hy voor haer aengewent hadde. Ende ginc daer met na Palmerin, latende so lange in zijn gheselschap de princesse, haer dochter, de welcke beneffens zijn bedde ginck sitten, seggende: “Ic en weet niet, heer ridder, in wat manieren mevrouwe mijn moeder sal mogen recompenseren de groote diensten die ghy haer bewesen hebt.

Aengaende van my, ick houde my dienthalven soo seer aen u verbonden dat ick achte niet in mijn macht te wesen u ghenoechsaem faveur ende onderdanicheyt te connen bewijsen.”

Ende sloech daer met op hem soo droevighen affectueusen ghesicht dat Frisol aende sware suchten die sy onder ’t voorgaende propoost ghemengt hadde, claerlick merckten dat de liefde het teer harteken [v]an dese jonghe princesse met zijne gulde pijlen gegeven hadde soo diepen wonde dat he[t] delicate bloet daer uyt vloedende door de aentreckende canalen van haer [gra][S7va]tieus wesen ende naturele schoonheyt hem dede ghevoelen de selfste quetsuren. Waeromme hy niet en faelieerde ghelijcke amoureuse teghen manieren te houden, antwoorden[de]: “Mevrouwe, nademael my de Fortuyne so favorabel geweest is datse de saecke die ick voor mevrouwe de coninginne, u moeder, om uwent wille aengenomen hadde, tot een geluckich eynde ghebracht heeft, so en can ick u niet verswijgen, maer moet met groote blijtschap openbaren dat ick my daer van hondertmael meer als mijn verdiensten vereysschen, gherecompenseert houden, door dien dat ick sien mach u die aenghenaem te wesen. Int minste punte van welcke aengenaemheyt ic sulcke vreuchde scheppe dat ick die voort al[der] grootste geluck van den aldergheluckichsten persone ter werelt niet en soude willen buyten om dat ic vande minute af den faem van uwe hooghe wijsheydt, soete gratie ende excellente schoonheyt my openbaerde de heerlicke giften daer met u de natuere boven alle andere hare wercken ghelieft te vercieren, alsoo met den bant der liefde in slavernije t’uwaerts gheketent worde dat het my onmoghelijcker is als een onmoghelijcke saecke oyt vryheyt te verwachten indien my de uwe goedertierenheyt, te boven gaende alle soeticheden, niet en belieft te vergunnen uyt puyre gratie.”

Met diergelijcke amoureuse propoosten die sy te samen hielden terwijlen de coninginne Palmerin in d’ander camer visiteerende tot hem seyde: “Heer ridder, den dienst die uwe groote couragie ende natuerlicke goedertierenheydt den prince Florendos ende my bewesen heeft, en staet niet alleene te achten, maer is in der waerheyt ooc alsulcke recompensie vereysschende dat de grootheyt van dien ons daer toe de macht benomen [S7vb] heeft.”

Ende dit seggende wertse ontwaer het teycken dat hy aen zijn voorhooft hadde, waer van hier te vooren mentie gemaeckt is, ’t welck haer terstont dede ghedachtich worden haren sone dien sy door Cardin inden berch hadde doen draghen een gelijck teycken ghehadt te hebben. Ende boven dien acht nemende dat hy Florendos soo geleeck, bestontse te vermoeden oft hy wel den selfsten soude moghen wesen. ’t Welc haer alreets met sulcke verhopende blijtschap omvinge datse eenen langen tijdt was sonder yet te connen antwoorden, niet teghenstaende wat haer Palmerin seyde oft vraechden. Dan ten lesten dese diepe ghedachten haren gheest een weynich verlaten hebbende, dedese alle haere joffrouwen uyt Palmerins camer gaen tot in de andere by haer dochterken Hermide, ende seyde daer nae tot haeren onbekenden sone: “Ick bidde u, Palmerin, mijn vriendt, om een sonderlinge oorsaecke dat ghy my wilt segghen den naem van uwe ouderen ende vande plaetse daer ghy gheboren zijt.”

Daer op Palmerin, verwondert zijnde van sulcke haestighe vraghe, antwoorde: “Mevrouwe, daer en is niemandt ter werelt die ick liever als u soude obedieren, maer de Fortuyne is my in mijn joncheyt so contrarie gheweest dat ick niet en ken noch vader noch moeder noch yet anders vande plaetse mijnder baringhe als dat ick opgevoet ben i[n]den Berch van Olieven, niet verre van dese stadt, door eenen lantman, die my vindende, bermherticheyt creech met mijn quade fortuyne.”

“O Godt,” begonst de coninginne alsdoen te roepen, “met recht mach ick Uwe oneyndel[i]cke bermherticheyt loven om dat Ghy tot hier toe bewaert hebt dese mijnen beminden sone, die ick door mijn miserabele fortuyne tot mijn [S8ra] over groote hertseer veel vileynigher [ver]laten moeste als een onredelick ge[die]rte. Och mijn beminde kindt,” seyde[se], grijpende Palmerin in haren arm, “[sie]t hier u moeder, die hier voormaels [geb]oden heeft dat men u inden Berch [sou]de draghen. Ende Florendos, die ghy [van]der doodt verlost hebt, is u vader.”

[Wa]er met de moeder met den sone [so d]iep inde gedachtenisse besich wa[ren] dat hare gheesten op staende voet [van] hare sterffelicke lichamen meynden [te s]cheyden om eeuwelick te moghen [vol]herden in dese onuytspreeckelicke [vreu]chde, die by haerluyden begost was [doo]r so aengename onverwachte we[der]crijginge van den moeder haren [verl]oren soon ende den soon zijn on[bek]ende moeder, in sulcker manieren [dat]se d’een den anderen saghen, aen[...]den ende hoorden sonder nochtans [eeni]ch ghevoelen van hare sinnen te [...]en, maer meynden ’t ghene dat [wae]rachtich was maer een visioen ende [fant]asie geweest te zijn, blijvende bey[de al]dus een wijle tijts sonder spreken [tot] dat de passie van soo groote ver[won]deringhe een weynich gepasseert [was] ende Palmerin tot zijn moeder [seyd]e: “Mevrouwe, op dat wy te beter [van] onse saecken moghen verseeckert [zijn], so siet hier een gout cruysken,” het [welc]k hy met een zijden doecxken uyt [zijn] wambas troc, “dat den deuchdelic[ken] lantman die my opgevoet heeft, [om] mijnen hals vonde.”

“Dat is waer[acht]ich ’t ghene,” antwoorde de conin[ginn]e, “dat icker selfs omhinge in d’al[derg]rootste bedructheyt die oyt droe[vig]e moeder gehadt mach hebben. [Mae]r ghelijck mijn ongeluck aldos te [bove]n ginck alle ongeluckighe perso[nen a]l so passeert mijne blijtschap alnu [...] alle blijde menschen soo dat my [het] leven om uwent wille als nu soo [aeng]henaem is als my de doodt hier [S8rb] voormaels om mijn droevige fortuyne behagelijck soude hebben gevallen. Maer mijn beminde vriendt, en wilt dese saecke niemandt openbaren tot dat ick ghelegentheyt ghevonden sal hebben om zijne majesteyt te kennen te gheven de gratie die mijn minnende hert den verliefden Florendos moeste vergunnen, niet door eenige vleesschelicke wellust maer om hem te medicineren de wonde van de subijte pijlen die den godt Cupido op so periculeuse plaetse in hem hadde geschoten dat hy seeckerlick eenen langduyrighen doot soude hebben moeten sterven sonder mijne remedie, de welcke ick hem nochtans niet en wilde vergunnen al eer wy den anderen door geloften vastelick in houwelij[c]k te ontfangen belooft hadden, soo dat ghy, mijn sone, wettelick ende gheenen bastaert van ons gegenereert zijt geworden, hoewel dat mijn vader door zijn volcomen macht my naemaels dwonc den coninc Tarisius ten houwelic te nemen.”

“Mevrouwe,’ ntwoorde Palmerin, indien ghy om sulcken edelen prince ’t leven te bewaren u met hem gerecreert hebt in een eerlicke liefde, ’t selve staet u veel eer tot een natuerlicke bermherticheyt als tot eenighe onbehoorlicke wellust te rekenen. Daerom zijt daer in getroost. Ick hoop seer corts volcomen peys tusschen den keyser ende u te maken.”

Ende op staende voet zijn cleederen eysschende ginc hy den keyser besoecken, die seer verblijdt was van dat hy hem wederom in so disposten staet sach om de groote affectie die zijne majesteyt hem toedroege overmits alle de heerlicke feyten die hy van zijn leven bedreven hadde, de welcke hem meestendeel van Frisol ende eenighe andere ridderen in de voorgaende daghen albereets al vertrocken waren. Deshalven hy hem blijdelick ontfinck, vragende nae [S8va] sijn begheerte.

“Alderdeurluchstichste keyser,” seyde Palmerin, “ick heb alle mijn leven verkeert int hof van coningen ende groote heeren, soo wel in oosten als int westen, maer noch noyt met sulcke vuyrige affectie aen eenige prince yet begeert als ic tegenwoordich aende goedertierenheyt van uwe majesteyt versoecke: de gratie van mevrouwe Griane ende den prince Florendos te willen vergeven, indiense hier voormaels in dit palleys eenige sake tegens uwen wille bedreven moghen hebben.”

“’t Is haer gheacoordeert om uwent wille,” antwoorde den keyser.

“Uwe majesteyt,” seyde Palmerin, “sal ic eewelick danc weten van sulcke weldaet, daer met ghy vergeven hebt dese sake. Ten tijde als Florendos noch in uwe majesteyts dienste was, gheduerende den crijch teghens Gamesio, refuseerden ghy hem mevrouwe Griane, ghelijck uwe majesteyt zijn selfs memorie noch wel sal weten te openbaren, ’t welck den prince in sulcken bedructheyt dede leven dat hy door een groote langduyrende melancolie meynden te sterven. Waer over mevrouwe de princesse, die hem ooc geen quade affectie toe en droech, met sulcke barmherticheyt beweecht worden datse hem meynden te vertroosten met eenighe soete ende schoone woorden, daer in sy soo verre verliepen al eerse vanden anderen oorlof namen datter ghelofte van houwelick tusschen haer ghebeurden. Om de welcke te bevestigen ic op de selve tijdt van haer tween gegenereert sy gheworden. Ende hoe wel dat uwe majesteyt, als mogelijc van dese sake niet wetende, daer na beliefden haer te bedwingen aenden coninc Tarisius te hylicken, soo heeft haer Florendos nochtans zijn ghelofte in een gheduyrighe groote droefheyt om haer verlies soo getrouwelick gehou[S8vb]den dat hy noyt gheene andere vrouwe, tot groote leetwesen van alle zijne onderdanen, en heeft willen trouwen. Om welcke singuliere ghetrouwicheyt te recompenseren als oock my voor bastaertschap ende mevrouwe mijn moeder voor oneere te bewaren, ick uwe majesteyt ootmoedelick bidde te willen toelaten datse den anderen in houwelick ghegheven worden. Ende op dat uwe majesteyt vastelick wete dat dit gheene versierde saecke en is, soo sal u ghelieven te verstaen dat ick gheboren ben inden toren daer mevrouwe mijn moeder inne ghevanghen sadt door u ghebodt, niemant in haer gheselschap hebbende als haer bewaerdersse, de jofvrouwe Ptolomestre, de welcke om haer princessen eere te bewaren my secretelijc dede dragen op eenen berch, niet verre van hier gheleghen, Olive ghenoemt, daer van ic mijnen toenaem voere, alwaer my eenen barmhertighen lantman vont onder eenen palmboom, ’t welck hem my Palmerin dede noemen, sonder dat die bedruckte moeder meynden my ha[er be]minde kindt oyt wederom te sien. Niettemin namse soo neerstich acht op alle de teyckenen van mijn lichaem datse huyden kennende is gheworden dit teecken,” seyde hy, wijsende boven aent hayr aende zijde van zijn hooft, “ende een gout cruysken met vele gesteenten verciert, datse my alsdoen aenden hals hinge.”
Den keyser over dese woorden in eenen grooten twijffel zijnde oft hy meer verwondert oft meer verblijdt was, bleef soo langhe sonder spreecken datmen niet en wiste ofte hem zijnen geest verlaten wilde oft dat hem haestelijck al waeckende eenighe droom bevangen hadde, maer ten lesten dese haestighe beweginge een weynich gematicht hebbende, sloech hy zijn gesichte ten hemel [T1ra] [en]de voude zijne handen, seggende: “O Al[m]achtige ende oneyndelicke bermherti[g]e Heere, eeuwige dancsegginge moet [U]we gratie zijn, om dat Ghy acht hebt [g]henomen op de vele miserien vant Griecsche keyserdom ende van desen ter [d]oot toe bedroeft gheweest hebbende [g]rijsen bediender van dien. O, mijn [v]rient Palmerin, niet simpelick, maer [m]et een groote affectie consenteer ick [al] ’t gene dat ghy begeert.

Ende dit seyde [h]y met so groote weeninge van blijt[sc]hap ende omhelsde Palmerin met sulc[k]e vaderlicke liefde dat een yegelijck [di]et gesien hadde daer over vreuchde [en]de medelijden soude hebben moeten [o]ntfangen, doende tertont by een roe[p]en alle zijne baroenen, de welcke seer [v]erwondert worden van alsulcke nieu[w]e caressen, maer noch veel meer als [d]en ouden Remicius tot haer seyde: “[C]omt hier, mijn beminde vrienden, [co]mt alle kennen dese uwen natuerlic[ke]n heere, sone van Griane, mijn [do]chter, ende vanden prince Florendos!”, ha]er voorts int cort verhalende alle [de] ghelegentheyt van de saecke.

Waer [do]or alle de ridders ende heeren also be[w]eecht worden datse in een groot ge[dr]ange om haren nieuwen prince lie[pe]n, d’eene zijn handen ende d’ander zijne [vo]eten cussende ende de derde zijn beste [do]ende om hem alleene mette hant te [m]ogen aenraecken, in sulcker manie[re] datter geen memorie en is van eeni[ge] coninc oft heere oyt grooter ende [bl]ijder wellecomste geschiet te zijn als [de]se, daer van ’t geroep so groot werdt [do]or ’t gheheele paleys dat het oock [qu]am ter ooren vande keyserinne, die [oo]ck terstonts met een groote verwon[de]rende vreuchde wellecom liep heeten [ha]ren nieuwen onbekenden neve, met [ha]er brengende haer dochter, zijn moe[de]r, tot de welcke den keyser seyde: “[Do]et wech, mijn vriendinne, doet wech [T1rb] alle dese swerte couleuren, teyckenen van quellinge ende droefheydt, ende cleet u terstont met coninclicke cleederen, want ick u heden sal doen trouwen van den prince Florendos in presentie van al de Griecksche heeren!”

Waer met den keyser ende d’ander princen de coninginne met hare jofvrouwen, die haer hare roucleederen bestonden te spolieren, verlieten, ende geboot dat alle de swerte lakenen van zijn paleys terstont afghenomen, ende in plaets van dien goude ende silvere tapitserien gehangen souden worden, ende dat de keyserinne met alle hare princessen ende jofvrouwen haer op staende voet so costelic souden toe maken als oftse den grootsten heere vande geheele werelt te ontfangen hadden, seyndende daer na zijn nieuwen neve Palmerin int geselschap van alle zijne ridderen ende twee graven, den eenen leydende een Spaens peert seer costelic toe gemaect, ende den anderen eenen tel waer op mans cleederen lagen van gout laken met vele costele peerlen ende gesteenten geborduert, tot aent logiment vanden prince Florendos, alwaer sy niet en souden hebben mogen geraken sonder de hulpe vande wacht des keysers, die haer met gewelt eenen wech moesten maken doort groot gedrang vande menichte der inwoonderen van Constantinoplen, die, so wel edelluyden als coopluyden ende ambachtsluyden, alle groote vyeren, bueten ende andere teyckenen van blijtschap ende triumphe deden, makende dien dach so feestelick als oft eenen Paesschen geweest ware. Maer op alle de plaetsen daer Palmerin voorby passeerde, ginc noch alle saken te boven van de ontallijcke menichte het luyde geroep: “Willecom moet in dese edele stadt zijn onsen nieuwen heere!”

Het welcke soo langhe duerde tot dat sy aent logement van Florendos ghecomen wa[T1va]ren, alwaer Palmerin met hem op de sale dede gaen de twee voorseyde graven met hare peerden, als den ouden hertoch van Pere, ende viel zijnen vader te voete, seggende: “Edel prince Florendos, ick en com u nu niet meer de handen kussen alleenlijck als mijnen beminden vriendt, maer als mijnen heer ende vader.”

Ende hem voorts vertelt hebbende alle de gelegentheyt vande saecke, seyde hy voorder: “Soo dat ick ben de sone van u ende de coninginne Griane, de welcke den keyser tegenwoordich wil doen trouwen.”

Van welcke alderblijdtste nieumaren den prince Florendos, die noch niet en wiste van den wille van dit groot faveur des keysers, noch veel min dat hy soo excellenten beminden sone by zijn alderliefste Griane ghewonnen hadde, alsoo verblijdt werdt dat hem dochte, gelijc Abacuc in der leeuwen cuyle van Daniel door eenen enghel ghevoert worden, van eenighen hemelschen gheest op genomen ende int Aertsche Paradijs ghestelt te wesen, so dat zijn ziele alleene besich was int contempleren van de gheneuchelickeden van dien, sonder zijne omstaenders een woordt te connen antwoorden. Maer wederom ontwaer gheworden zijnde dat hy noch binnen de stadt van Constantinopolen stonde, so sloech hy zijn ooghen ten hemel ende seyde: “O Jesu Christe, ghelooft moet Uwe eenige oneyndelicke bermherticheyt zijn van dat Ghy my heden, den aldermiserabelsten persoone, den aldergheluckichsten ghemaeckt hebt!”

Ende nae vele andere propoosten ende willekomsten diese metten anderen hielden, worden met de costele cleederen die den eenen grave van weghen des keysers met hem brocht, de twee verloste gevangenen gecleet. Frene ende den prince Florendos, die terstont daer na [T1vb] te peerde ginck op ’t gene dat den anderen grave leyde, ende int midden van den hertoch van Pere ende zijnen soone Palmerin met een groote menichte van princen, baroenen, ridders ende edellieden reet tot aent paleys vanden keyser, den welcken hem aldaer aende poorte verwachte, tot hem seggende: “Prince Florendos, heden sal ic u mijn sone maken.”

“Alderdeurluchtichste heer,” antwoorde Florendos, “Godt wil u in gratie van dien een geluckich leven ende nae uwen doot een blijde salicheyt verleenen. Want in mijn macht en is voor u anders niet als een eeuwighe onderdanicheydt, maer int minste punt geen recompensie van sulcke uytspreeckelicke groote gratie, die ick gheensins en meriteer.”

“Ghy meriteert die seer wel, mijn vrient,” antwoorde den keyser, “al en waert maer om dat ghy ghegenereert hebt so edelen sone als den prince Palmerin.”

Ende dit segghende ginghense na de groot sale, alwaer oock terstondts door de bestellinghe des keysers by de hertoghen van Mycene ende Pere int gheselschap vande keyserinne ende een groot ghetal van princessen ende jofvrouwen gebracht werdt de coninginne Griane, de welcke men met den prince van Macedonien in presentie van haer allen te hoope gaf. Daer van de ceremonien so geringhe niet geeyndicht en waren of men hoorde doort gheheele hof so vele trompetten ende instrumenten speelen ende door al de stadt so veel clocken luyden ende ander gherucht van blijdtschap maken datmen bycans nieuwers een ure lanck geduerende een woort vanden anderen verstaen en mocht. Ende worden dien gheheelen dach voorts ghepasseert in alderhande vreuchde, uytstellende nochtans den dach des bruylofts tot dat de heeren van Ma[T2ra][ced]onien aldaer ghecomen souden zijn.

Hoe de koningin Griane haren onbekende zoon Palmerijn herkende en hoe zij wederom huwelijkte aan de prins Florendos. Het 96 kapittel.

Twee dagen na dat dit kamp vechten geschied was ging de koningin Griane met haar dochtertje Hermide en vele van haar juffrouwen, allen in het zwart gekleed, noch om de dood van haar overleden man naar de twee ridders die haar en de prins Florendos verlost had visiteren. Ze kwam eerst in de kamer van Frisol en bedankte zij die zeer toegenegen voor de moeite die hij voor haar aangewend had. Ze ging daarna naar Palmerijn en liet zo lang in zijn gezelschap de prinses, haar dochter, die benevens zijn bed ging zitten en zei: “Ik weet niet, heer ridder, in wat manieren mevrouw mijn moeder zal mogen schadeloosstellen de grote diensten die gij haar bewezen hebt.

Aangaande van mij, ik hou mij dientengevolge zo zeer aan u verbonden dat ik acht niet in mijn macht te wezen u voldoende gunst en onderdanigheid te kunnen bewijzen.”

En sloeg daarmee op hem zo’n droevig toegenegen gezicht dat Frisol aan de zware zuchten die zij onder ’t voorgaande opzet gemengd had duidelijk kon merken dat de liefde het tere hartje van deze jonge prinses met zijn gulden pijlen gegeven had zo’n diepe wonde dat het delicate bloed daaruit vloeide door de aantrekkende kanalen van haar gracieus [S7va] wezen en natuurlijke schoonheid hem liet voelen dezelfde kwetsing. Waarom hij niet faalde gelijke amoureuze tegen manieren te houden en antwoorde: “Mevrouw, nadat mij het Fortuin zo gunstig geweest is dat ze de zaak die ik voor mevrouw de koningin, uw moeder, vanwege u aangenomen had tot een gelukkig einde gebracht heb zo kan ik u niet verzwijgen, maar moet met grote blijdschap openbaren dat ik mij daarvan honderdmaal meer dan mijn verdiensten vereisen vergoed te houden door dien dat ik zien mag u die aangenaam te wezen. In het minste punt van die aangenaamheid ik zulke vreugde schep dat ik die voor het aller grootste geluk van de aller gelukkigste persoon ter wereld niet zou willen buiten gaan omdat ik van de minuut af de faam van uw hoge wijsheid, lieve gratie en excellente schoonheid mij openbaarde de heerlijke giften waarmee u de natuur boven alle andere haar werken gelieft te versieren, alzo met de band der liefde in slavernij tot u waart geketend werd dat het mij onmogelijker is dan een onmogelijke zaak ooit vrijheid te verwachten indien mij de uwe goedertierenheid die te boven gaat alle lieflijkheid niet belieft te vergunnen uit pure gratie.”

Met diergelijke amoureuze opzetten die zij tezamen hielden terwijl de koningin Palmerijn in de andere kamer visiteerede en tot hem zei: “Heer ridder, de dienst die uw grote moed en natuurlijke goedertierenheid die de prins Florendos en mij bewezen heeft staat niet alleen te achten, maar vereist is in de waarheid ook al zulke vergoeding dat de grootte van die ons daartoe de macht benomen [S7vb] heeft.”

En toen ze dit zei werd ze gewaar het teken dat hij aan zijn voorhoofd had, waarvan hier tevoren mentie gemaakt is, wat haar terstond liet gedachtig worden haar zoon dien zij door Cardin op de berg had doen dragen een gelijkteken gehad te hebben. Ze nam bovendien acht dat hij Florendos zo geleek en bestond ze te vermoeden of hij wel dezelfde zou mogen wezen. Wat haar alreeds met zulke verhopende blijdschap omving dat ze een lange tijd was zonder iets te kunnen antwoorden, niet tegenstaande wat haar Palmerijn zei of vroeg. Dan tenslotte toen ze deze diepe gedachten haar geest een weinig verlaten had liet ze al haar juffrouwen uit Palmerijn’ s kamer gaan tot in de andere bij haar dochtertje Hermide en zei daarna tot haar onbekenden zoon: “Ik bid u, Palmerijn, mijn vriend, om een bijzondere oorzaak dat gij mij wil zeggen de naam van uw ouders en van de plaats daar gij geboren bent.”

Waarop Palmerijn, verwonderd was van zulke haastige vraag en antwoorde: “Mevrouw, daar is niemand ter wereld die ik liever als u zou gehoorzamen, maar de Fortuin is mij in mijn jonkheid zo contrarie geweest dat ik niet ken noch vader noch moeder noch iets anders van de plaats van mijn geboorte als dat ik opgevoed ben in de Berg van Olijve, niet ver van deze stad, door een landman die mij vond en barmhartigheid kteeg met mijn kwade fortuin.”

“O God,” begon de koningin alstoen te roepen, “met recht mag ik Uw oneindige barmhartigheid loven omdat gij tot hiertoe bewaard hebt deze mijn beminde zoon, die ik door mijn miserabel fortuin tot mijn [S8ra] over grote hartzeer veel ellendiger verlaten moeste als een onredelijk gedierte. Och mijn beminde kind,” zei ze, greep Palmerijn in haar armen, “ziet hier uw moeder die hier voormaals geboden heeft dat men u in het Berg zou dragen. Florendos, die gij van de dood verlost hebt, is uw vader.”

Waarmee de moeder met de zoon zo diep in de gedachtenis bezig waren dat hun geesten op staande voet van hun sterfelijke lichamen meenden te scheiden om eeuwig te mogen volharden in deze onuitsprekelijke vreugde die bij ze begonnen was door zo’n aangename onverwachte terug krijgen van de moeder haar verloren zoon en de zoon zijn onbekende moeder, in zulke manieren dat ze de een de andere aanzagen, aan...den en hoorden zonder nochtans enig gevoelen van hun zinnen te ...en, maar meenden hetgeen dat waarachtig was maar een visioen en fantasie geweest te zijn, bleven beide aldus een tijdje zonder spreken tot dat de passie van zo grote verwondering een weinig gepasseertdwas en Palmerijn tot zijn moeder zei: “Mevrouw, op dat wij te beter van onze zaken mogen verzekerd zijn zo ziet hier een gouden kruisje,” wat hij met een zijden doekje uit zijn wambuis trok, “dat de deugdelijke landman die mij opgevoed heeft om mijn hals vond.”

“Dat is waarachtig hetgeen,” antwoorde de koningin, “dat ik er zelf omhing in de allergrootste droefheid die ooit droevige moeder gehad mag hebben. Maar gelijk mijn ongeluk aldus te boven ging alle ongelukkige personen al zo passeert mijn blijdschap als nu ... alle blijde mensen zo dat mij het leven vanwege u als nu zo aangenaam is als mij de dood hier [S8rb] voormaals om mijn droevige fortuin behaaglijk zou hebben gevallen. Maar mijn beminde vriend, wil deze zaak niemand openbaren tot dat ik gelegenheid gevonden zal hebben om zijne majesteit te kennen te geven de gratie die mijn minnende hart de verliefde Florendos moest vergunnen, niet door enige vleselijke wellust maar om hem te medicineren de wond van de subtiele pijlen die de god Cupido op zo periculeuse plaats in hem had geschoten dat hij zekere een langdurige dood zou hebben moeten sterven zonder mijn remedie, die ik hem nochtans niet wilde vergunnen al eer wij de andere door gelofte vast in huwelijk te ontvangen belooft hadden, zo dat ghij, mijn zoon, wettig en geen bastaart van ons gegenereerd bent geworden, hoewel dat mijn vader door zijn vol komen macht mij later dwong de koning Tarisius ten huwelijk te nemen.”

“Mevrouw,’ antwoorde Palmerijn, indien gij om zulk edele prins ’t leven te bewaren u met hem gerecreëerd hebt in een eerlijke liefde, ’het staat u veel eerder tot een natuurlijke barmhartigheid als tot enige onbehoorlijke wellust te rekenen. Daarom wees daarin getroost. Ik hoop zeer gauw volkomen vrede tussen de keizer en u te maken.”

En eiste op staande voet zijn kleren en ging hij de keizer bezoeken die zeer verblijd was van dat hij hem wederom in zo gezonde staat zag om de grote affectie die zijne majesteit hem toedroeg overmits alle heerlijke feiten die hij van zijn leven bedreven had die hem het meestendeel van Frisol en enige andere ridders in de voorgaande dagen al gereed al vertaald waren. Derhalve hij hem blijde ontving en vroeg naar [S8va] zijn begeerte.

“Aller doorlichtigste keizer,” zei Palmerijn, “ik heb al mijn leven verkeerd in de hof van koningen en grote heren, zo wel in het oosten als in het westen, maar noch nooit met zulke vurige affectie aan enige prins iets begeert als ik tegenwoordig aan de goedertierenheid van uwe majesteit verzoek: de gratie van mevrouw Griane en de prins Florendos te willen vergeven, indien ze hier voormaals in dit paleis enige zaak tegen uw wil bedreven mogen hebben.”

“’t Is ze geaccordeerd vanwege u,” antwoorde de keizer.

“Uwe majesteit,” zei Palmerijn, “zal ik eeuwig dank weten van zulke weldaad, waarmee gij vergeven hebt deze zaak. Ten tijde toen Florendos noch in uwe majesteit dienst was gedurende de krijg tegen Gamesio weigerde gij hem mevrouw Griane, gelijk uwe majesteit in zijn eigen memorie noch wel zal weten te openbaren, wat de prins in zulk bedroefdheid liet leven dat hij door een grote langdurende melancholie meende te sterven. Waardoor mevrouw de prinses, die hem ook geen kwade affectie toe droeg, met zulke barmhartigheid bewogen werd dat ze hem meende te vertroosten met enige lieve en mooie woorden, waarin zij zo verre verliepen al eer ze van de andere verlof namen dat er beloften van huwelijk tussen ze gebeurden. Om die te bevestigen ik op dezelfde tijd van hun twee gegenereerd ben geworden. Hoe wel dat uwe majesteit, als mogelijk van deze zaak niets wist, daarna beliefde haar te bedwingen aan de koning Tarisius te huwelijken zo heeft zich Florendos nochtans zijn belofte in een gedurige grote droefheid om haar verlies zo getrouw gehouden [S8vb] dat hij nooit geen andere vrouwe, tot groot leedwezen van al zijn onderdanen heeft willen trouwen. Om die uitzonderlijke getrouwheid schadeloosstellen als ook mij voor bastaard-schap en mevrouw mijn moeder voor oneer te bewaren ik uw majesteit ootmoedig bid te willen toelaten dat ze de andern in huwelijk gegeven worden. Op dat uwe majesteit vast weet dat dit geen versierde zaak is zo zal u gelieven te verstaan dat ik geboren ben in de toren daar mevrouw mijn moeder in gevangen zat door uw gebod en had niemand in haar gezelschap dan haar bewaarster, de juffrouw Ptolomestre die om haar prinses eer te bewaren mij in het geheim liet dragen op een berg, niet ver van hier gelegen, Olijve genoemd, waarvan ik mijn toenaam voer alwaar mij een barmhartige landman vond onder een palmboom, wat hem mij Palmerijn liet noemen, zonder dat die bedroefde moeder meende mij haar beminde kind ooit wederom te zien. Niettemin nam ze zo naarstig acht op alle tekens van mijn lichaam dat ze heden herkende dit teken,” zei hij, wees boven aan het haar aan de zijde van zijn hoofd, “en een gouden kruisje met vele gesteenten versiert, dat ze mij alstoen aan de hals hing.”
De keizer die over deze woorden in een grote twijfel was of hij meer verwonderd of meer verblijd was bleef zo lang zonder spreken dat men niet wist of hem zijnn geest verlaten wilde of dat hem haastig al wakende enige droom bevangen had, maar toen hij tenslotte deze haastige beweging een weinig gematigd had sloeg hij zijn gezicht ten hemel [T1ra] en vouwde zijn handen en zei: “O Almachtige en oneindige barmhartige Heer eeuwige dankzegging moet Uw gratie zijn omdat gij acht hebt genomen op de vele miseries van het Griekse keizerdom en van deze ter dood toe bedroefd geweest zijn grijze bedienaar van dien. O, mijn vriend Palmerijn, niet simpel, maar met een groote affectie consenteer ik al hetgeen dat gij begeert.

En dit zei hij met zo grote wenen van blijdschap en omhelsde Palmerijn met zulke vaderlijke liefde dat iedereen die het gezien had daar over vreugde en medelijden zou hebben moeten ontvangen en liet terstond bij en roepen al zijn baronnen die zeer verwonderd werden van al zulke nieuwe liefkozingen, maar noch veel meer als de oude Remicius tot ze zei: “Kom hier, mijn beminde vrienden, kom alle kennen deze uw natuurlijke heer, zoon van Griane, mijn dochter, en van de prins Florendos!”, Ze voorts in het kort verhaalde alle gelegenheid van de zaak.

Waardoor alle ridders en heren alzo bewogen werden dat ze in een groot gedrang om hun nieuwe prins liepen, de ene zijn handen en de ander zijn voeten kusten en de derde zijn best deed om hem alleen met de hand te mogen aanraken, in zulke manier dat er geen memorie is van enige koning of heer ooit groter en blijder welkomst geschied te zijn an deze waarvan ’t geroep zo groot werd door ’t gehele paleis dat het ook kwam ter oren van de keizerin die ook terstond met een grote verwonderende vreugde welkom liep heten haar nieuwe onbekende kleinzoon en met haar bracht haar dochter, zijn moeder, tot die de keizer zei: “Doe weg, mijn vriendin, doe weg [T1rb] al deze zwarte kleuren als teken van kwelling en droefheid en kleed u terstond met koninklijke kleren, want ik u heden zal doen trouwen van de prins Florendos in presentie van al de Griekse heren!”

Waarmee de keizer en de andere prinsen de koningin met haar juffrouwen die haar van de rouwkleren bestonden te beroven verlieten en gebood dat alle zwarte lakens van zijn paleis terstond afgenomen en in plaats van die gouden en zilveren tapisserieën gehangen zouden worden en dat de keizerin met al haar prinsessen en juffrouwen zich op staande voet zo kostbaar zouden toe maken alsof ze de grootste heer van de gehele wereld te ontvangen hadden, zond daarna zijn nieuwe kleinzoon Palmerijn in het gezelschap van al zijn ridders en twee graven, de een leidde een Spaans paard zeer kostbaar toegemaakt en de andereneen telganger waarop mannen kleren lagen van goud laken met vele kostbare parels en gesteenten geborduurd tot aan het logement van de prins Florendos alwaar zij niet zouden hebben mogen geraken zonder de hulpe an de wacht der keizer die zich met geweld een weg moesten maken door het grote gedrang van de menigte der inwoners van Constantinopel die, zo wel edellieden als kooplieden en ambachtslieden, alle grote vuren, buiten andere tekens van blijdschap en triomf lieten en maakten die dag zo feestelijk alsof het een Pasen geweest was. Maar op alle de plaatsen daar Palmerijn voorbij passeerde ging het noch alle zaken te boven van de ontelbare menigte met het luide geroep: “Welkom moet in deze edele stad zijn onze nieuwe heer!”

Wat zo lang duurde tot dat zij aan het logement van Florendos gekomen waren [T1va] alwaar Palmerijn met hem op de zaal liet gaan de twee voorzegde graven met hun paarden als de oude hertog van Pere en viel zijn vader te voet en zei: “Edele prins Florendos, ik kom u nu niet meer de handen kussen alleen als mijn beminden vriend, maar als mijn heer en vader.”

En hem voorts vertelt had alle gelegenheid van de zaak zei hij verder: “Zo at ik ben de zoon van u en de koningin Griane die de keizer tegenwoordig wil doen trouwen.”

Van welke aller blijdste nieuws de prins Florendos, die noch niet wist van de wil van deze grote gunst der keizer en noch veel minder dat hij zo’n excellente beminden zoon bij zijn allerliefste Griane gewonnen had, alzo verblijd werd dat hij dacht gelijk Abacuc in de leeuwen kuil van Daniel door een engel gevoerd werd van enige hemelse geest opgenomen en in het Aardse Paradijs gesteld te wezen zo dat zijn ziel alleen bezig was in het contempleren van het genoeglijke van din, zonder zijn omstanders een woord te kunnen antwoorden. Maar werd wederom gewaar dat hij noch binnen de stad van Constantinopel stonde en zo sloeg hij zijn ogen ten hemel en zei: “O Jezus Christus, geloofd moet Uw enige oneindige barmhartigheid zijn van dat gij mij heden, de aller miserabelste persoon, de aller gelukkigste gemaakt hebt!”

En na vele andere opzetten en welkomsten die ze me de anderen hielden werden met de kostbaarste kleren die een graaf vanwege de keizer met hem bracht de twee verloste gevangenen gekleed. Frene en de prins Florendos, die terstond daarna [T1vb] te paard gingen op hetgeen dat de anderen graaf leidde en in het midden ervan de hertog Pere en zijn zoone Palmerijn met een grote menigte van prinsen, baronnen, ridders en edellieden reedt tot aan het paleis van de keizer die ze aldaar aan de poort verwachte en tot hem zei: “Prins Florendos, heden zal ik u mijn zoon maken.”

“Aller doorluchtigste heer,” antwoorde Florendos, “God wil u in gratie van die een gelukkig leven en na uw dood een blijde zaligheid verlenen. Want in mijn macht is voor u niets anders dan een eeuwige onderdanigheid, maar in het minste punt geen vergoeding van zulke onuitsprekelijke grote gratie die ik geenszins verdien.”

“Gij verdient die zeer goed, mijn vriend,” antwoorde de keizer, “al was het maar omdat gij gegenereerd hebt zo’n edele zoon als de prins Palmerijn.”

En toen hij dit zei gingen ze naar de grote zaal alwaar ook terstond door de bestelling der keizer bij de hertogen vanwege Pere in het gezelschap van de keizerin en een groot getal van prinsessen en juffrouwen gebracht werd de koningin Griane die men met de prins van Macedonië in presentie van ze allen te hoop gaf. Daarvan de ceremoniën zo gauw niet geeindigd waren of men hoorde door de gehele hof zo vele trompetten en instrumenten spelen en door al de stad zo veel klokken luiden en ander gerucht van blijdschap maken dat men bijna nergens een uur lang gedurende een woord van de anderen verstaan mocht. Er werden die gehelen dag voorts gepasseerd in allerhande vreugde en stelden nochtans uit de dag de bruiloft tot dat de heren van Macedonië [T2ra] aldaar gekomen zouden zijn.

Hoe Frisol aen de keyserrinne te kennen gaf dat hy den soone van Netrides was. Het .XCVIJ. capittel.

Frisol, de goede fortuyne van zijn cameraet Palmerin verstaende, [on]tfinc daeromme alsulcke blijtschap [da]t hy zijnen gheest langher met gene [dr]oefheydt en wilde laten ghequelt [w]orden, maer cleede hem haestelijck, [ni]et teghenstaende dat zijne wonden [no]ch niet genesen en waren, ende ginc [m]ede inde groote sale, daer de cere[m]onien van ’t houwelijc tusschen Flo[re]ndos ende Griane vast volbracht [w]erden, de keyserinne te voete vallen, [seg]gende: “Alderdoorluchtichste key[ser]inne, u sal gelieven my te vergeven [d’] uytstortinghe des bloedts by my [do]or den doodt van ene van uwe [ma]echschp ghedaen, om dat ick daer [me]e gherespecteert hebbe uwe naeste [vri]endtschap, als strijdende voor u [lan]dt teghens eene van uwe neven. [Wa]er toe ick grootelicx verwect wor[de] door dien dat ick achte uwe doch[ter] ontschuldich te zijn, ghelijck my ge[tuy]chde mijne conscientie ofte moge[lick] de nature des maechschaps als [zijn]de sone van uwen neve Netrides, [die] voor langen tijt door zijnen broe[der] Tarisius verdreven is geworden, [end]e woont nu buyten lants op een [cas]teel dat hem de goede Fortuyne [wed]erom toeghesonden heeft door de [gra]tie van eenen edelman die hem [zijn] dochter, mijn moeder, ten hou[weli]jck ghaf.”

De keyserrinne dese [woo]rden hoorende, en werdt niet min [ver]wondert als oftse yemandt vander [doot] hadde sien verrijsen, segghende: “[Jesu]s, ist moghelijck dat mijn neve [Net]rides noch int leven is?!”

Ende hier [T2rb] met liep de keyserinne met den keyser, Palmerin, Florendos ende voorts vele andere princen ende heeren Frisol van grooter blijdtschappen omhelsen, besluytende zijnen vader Netrides te doen ontbieden om hem te maken by provisie gouverneur van het coninckrijck van Ungarien. Daer van den keyser op staende voet de commissie ghaf aen eenen ouden ridder, Apollon genoemt, den welcken seyde Netrides seer wel te kennen om dat hy voormaels by zijnen vader, den ouden coninck, voor pagie ghedient hadde, ende vertrock des anderen daechs smorghens om zijn commissie te volbrengen, mede nemende brieven vanden ridder Frisol, die daer in verhaelde alle zijne voorgaende verloopene fortuynen.

Hierentusschen wilde den prince Florendos dese groote blijtschap ooc so vele moghelijck was vermeerderen, waerom hy Cardin, schiltknecht vande coninginne, geselschap dede gheven om te reysen int huys van Gerard, den vermeynden vader van Palmerin, om die met Marcelle, zijn vrouwe, ende Diofene, haer dochter, aldaer int hof te brengen by haren verloren sone Palmerin. Den welcken siende zijne saken hoe langer hoe geluckiger voortganc crijgen, en wilde zijn goede fortuyne so vele in hem was ooc niet beletten, maer ginc den keyser op staende voet te kennen geven al wat tusschen hem ende Polinarde verloopen was, te weten hoe dat hem de visioenen geinciteert hadden tot haer te soecken, ende hoe datse den anderen in houwelijck belooft hadden, verswijgende nochtans dat hy met haer oock al op de jacht geweest was int boschagie, daer so veel herten gevangen worden dat daer van menich man onwetent de hoornen opt hooft draecht. Oock dat hy zijn alderliefste vast belooft ha[dde] [T2va] de wedersoeckinghe van haren broeder. “Nochtans, mijn heer,” seyde hy, “indient uwe majesteyts geliefte waer, so soude ick seer geerne voor mijn vertreck den keyser van Duytslant ende mevrouwe Polinarde, zijn dochter, eerst laten weten dese mijne goede fortuyne ende met eenen wege doen confirmeeren de geloften die sy ende ick den anderen gedaen hebben, op dat my niet te voren en comt den prince van Vrancrijc, die alreets in voorleden dagen zijne ambassadeurs in Duytslant heeft gehadt om haer in houwelijc te versoecken.” Ende overmits hy ontwaer gheworden was dese twee affectien streckende tot een selfste begeerte van Hermide ende zijn cameraet Frisol vervolchde hy zijn propoost ende seyde: “Ooc soude mijn advijs seer raedtsaem ende profijtelick voort conincrijc van Hongarien wesen datmen Frisol aen de princesse Hermide hylickten.”

“Mijn seer beminde neve Palmerin,” antwoorde den keyser, “’t zijn groote redenen datmen gene van dese uwe versochte saken en weyghert door dien datse alle schijnen te spruyten uyt den wille Gods, den welcken by den menschen wederstaen te willen worden een groote sotheydt soude wesen. Waerom ick mijne ambassadeurs tot den keyser van Duytslant sal seynden, so om met hem vastelijck te besluyten dit houwelijck als oock om sijne droefheydt yet te recreeren met de openbaringe van onse blijdtschap, ende dat ick u niet beletten en sal de wedersoeckinge van zijnen sone. Nochtans is mijne groote begeerte dat ghy de reyse daer toe niet aen en neemt voor dat ick u van alle de princen ende heeren van Griecken sal hebben doen ontfangen de eeren ende eeden als haeren natuerlicken ende wettighen heer. Ooc ben ick seer wel te vreden dat het houwelijck by u ver[T2vb]socht tusschen Frisol ende de princesse Hermide eenen voortganck neme, doch eerst terstont nae dat sijnen vader Netrides alhier ghearriveert sal zijn.”

Ende hier met dede den keyser op staende voet ontbieden den hertoch van Mycene met den grave van Reyfort, de welcke hy commiteerde tot de ambassadeurs aen den keyser van Duytslandt aengaende het houwelijck tusschen de princesse Polinarde ende zijnen neve Palmerin. Ooc dede hy op de selve tijdt by hem comen eenen secretarius om af te veerdighen alle de brieven tot de voornoemde ambassadie ende sijne voorseyde gheloften noodich.

Het welck de oorsaecke was dat haer Florendos ende Palmerin uyte camer vertrocken tot by de coninginne Griane, die haer beyde van grooter blijdtschappe omhelsde, segghende: “Ick bid u, wilt my segghen wie van ons drien ’t gheluchichste is: den vader, de moeder oft den sone? Voorwaer, mijn oordeel soude wesen de moeder, om dat ick al nu met een groote vreuchde verlost zy geworden vande swaerder als doodelicke quellinghe die ick gheleden hebbe om het verlies van mijnen soone hierteghenwoordich, ende om de ongetrouwicheyt die ick u bewijsen moeste door fortse tegens mijnen wille, want het letwesen daer van my alsulcke pijnen veroorsaeckten dat de grootheyt van dien wel mach gheleken worden by de grootheyt van mijne misdaet. Niet te min, indien ghy, mijn beminde man,” seyde sy tot Florendos, “u daer met niet voor voldaen en houdt, sal uwe goedertierenheyt gelieven te volbrenghen ’t ghene de natuyre niet en heeft moghen voldoen.”

“Ic bid u, mevrouwe,” antwoorde Florendos, “en verhaelt doch niet ’t gepasseerde verdriet in den tijt des blijtschaps.”

Ende hier met gaf [T3ra] [hy] haer so affect[u]eusen kusken oft het [ko]n oock wel zijn dat hy volgende ick [en] weet niet wat natuerlicke inclina[tie], begeerte creech om zijn handt op [ha]re delicate borstgens te leggen, of[te] ymmers hoet was, altijdt vertrock [he]m Palmerin uyt hare presentie om [ha]er niet te beletten alsulcke familia[re] conversatie alsse om te recompen[se]ren hare langhe quellingen den an[de]ren souden willen bewijsen, verbey[de]nde tot in een ander camer, daer [he]m zijnen vader Florendos voorts [qu]am vinden om dat die de coningin[ne] voor dese reyse verlaten moeste over[mi]dts de gheleghentheyt vande tijdt [en]de plaetse sonder wederomme pos[ses]sie te nemen vanden geneuchelicken [l]usthof, daer hem Tarisius over de [tw]intich jaren uyt verstoten hadde. E]nde veerdichde van dien dach noch [af] eenen corrier aen zijnen vader, den [ou]den coninck van Macedonien, die [om] aldaer te Constantinopolen te [vi]nden de aldertreffelicste heeren van [zij]n coninckrijc opten dach als zijnen [s]one Palemerin prince van Griec[ke]nlandt ghesworen soude worden.

Hoe Frisol aan de keizerin te kennen gaf dat hij de zoon van Netrides was. Het 97 kapittel.

Frisol, die het goede fortuin van zijn kameraad Palmerijn verstaan had ontving daarom al zulke blijdschap dat hij zijn geest langer met geen droefheid wilde laten gekweld worden maar kleedde hem haastig, niet tegenstaande dat zijn wonden noch niet genezen waren en ging mede in de grote zaal daar de ceremonies van ’t huwelijk tussen Florendos en Griane vast volbracht werden, de keizerin te voet viel en zei: “Aller doorluchtigste keizerin, u zal gelieven mij te vergeven de uitstorting van het bloed bij mij door de dood van ene van uw maagschap gedaan omdat ik daarmee gerespecteerd hebbe uw naaste vriendschap toen ik streed voor uw land tegen een van uw neven. Waartoe ik zeer opgewekt werd door dien dat ik achtte uw dochter onschuldig te zijn, gelijk mij getuigde mijn geweten of mogelijk de natuur der maagschap als zijnde zoon van uw neef Netrides die voor langen tijd door zijn broeder Tarisius verdreven is geworden en woont nu in het buitenland op een kasteel dat hem de goede Fortuin wederom toegezonden heeft door de gratie van een edelman die hem zijn dochter, mijn moeder, ten huwelijk gaf.”

De keizerin die deze woorden hoorde werd niet minder verwonderd alsof iemand van de dood had zien verrijzen zei: “Jezus, is het mogelijk dat mijn neef Netrides noch in het leven is?!”

En hiermee [T2rb] liep de keizerin met de keizer, Palmerijn, Florendos en voorts vele andere prinsen en heren Frisol van grote blijdschappen omhelzen en besloten zijn vader Netrides te doen ontbieden om hem te maken bij provisie gouverneur van het koninkrijk van Hongarije. Daarvan de keizer op staande voet de commissie gaf aan een oude ridder, Apollon genoemd, die zei Netrides zeer goed te kennen omdat hij voormaals bij zijn vader, de oude koning, voor page gediend had en vertrok de volgende dag ’s morgens om zijn commissie te volbrengen, en mee nam brieven van de ridder Frisol die daarin verhaalde alle zijn voorgaande verlopen fortuin.

Ondertussen wilde de prins Florendos deze grote blijdschap ook zo veel het mogelijk was vermeerderen waarom hij Cardin, schildknecht van de koningin, gezelschap liet geven om te reizen in het huis van Gerart, de vermeende vader van Palmerijn, om die met Marcelle, zijn vrouw, en Diofene, hun dochter, aldaar in de hof te brengen bij hun verloren zoon Palmerijn. Die zag zijn zaken hoe langer hoe gelukkiger voortgang krijgen en wilde zijn goede fortuin zo vele in hem was ook niet beletten, maar ging de keizer op staande voet te kennen geven al wat tussen hem en Polinarde verlopen was, te weten hoe dat hem de visioenen aangesticht hadden tot haar te zoeken en hoe dat ze de andere in huwelijk beloofd hadden en verzweeg nochtans dat hij met haar ook al op de jacht geweest was in het bosschage daar zo veel herten gevangen werden dat daarvan menig man onwetend de horens op het hoofd draagt. Ook dat hij zijn allerliefste vast beloofd had [T2va] het weer zoeken van haar broeder. “Nochtans, mijn heer,” zei hij, “indien het uwe majesteit gelieven was zo zou ik zeer graag voor mijn vertrek de keizer van Duitsland en mevrouw Polinarde, zijn dochter, eerst laten weten deze mijn goede fortuin en meteen weg doen confirmeren de beloften die zij en ik de anderen gedaan hebben opdat mij niet tevoren komt de prins van Frankrijk die alreeds in voorleden dagen zijne ambassadeurs in Duitsland heeft gehad om haar in huwelijk te verzoeken.” Overmits hij gewaar was geworden van deze twee de affecties die strekten tot dezelfde begeerte van Hermide en zijn kameraad Frisol vervolgde hij zijn opzet en zei: “Ook zou mijn advies zeer raadzaam en profijtelijk voor het koninkrijk van Hongarije wezen dat men Frisol aan de prinses Hermide huwelijkte.”

“Mijn zeer beminde neef Palmerijn,” antwoorde de keizer, “’t zijn grote redenen dat men geen van deze uw verzochte zaken geweigerd doordat ze alle schijnen te spruiten uit de wil Gods die bij de mensen weerstaan te willen worden een grote zotheid zou wezen. Waarom ik mijne ambassadeurs tot de keizer van Duitsland zal zenden zo om met hem vast te besluiten dit huwelijk als ook om zijn droefheid iets te herstellen met de openbaring van onze blijdschap en dat ik u niet beletten zal het terugzoeken van zijn zoon. Nochtans is mijne grote begeerte dat gij de reis daartoe niet aanneemt voo dat ik u van alle prinsen en heren van Griekenland zal hebben doen ontvangen de eren en eden als hun natuurlijke en wettige heer. Ook ben ik zeer goed tevreden dat het huwelijk bij u verzocht [T2vb] tussen Frisol en de prinses Hermide een voortgang neemt, doch eerst terstond na dat de vader Netrides alhier gearriveerd zal zijn.”

En hiermee liet de keizer op staande voet ontbieden de hertog van Micene met de graaf van Reyfort die hij committeerde tot de ambassadeurs aan de keizer van Duitsland aangaande het huwelijk tussen de prinses Polinarde en zijn neef Palmerijn. Ook liet hij op dezelfde tijd bij hem komen een secretaris om af te vaardigen alle brieven tot de voornoemde ambassade en zijn voorzegde beloften nodig.

Wat de oorzaak was dat zich Florendos en Palmerijn uit de kamer vertrokken tot bij de koningin Griane, die ze beide van grote blijdschap omhelsde en zei: “Ik bid u, wil mij zeggen wie van ons drieën ’t gelukkigste is: de vader, de moeder of de zoon? Voorwaar, mijn oordeel zou wezen de moeder omdat ik al nu met een grote vreugde verlost ven geworden van de zware als dodelijke kwelling die ik geleden heb om het verlies van mijn zoon hier tegenwoordig en om de ontrouw die ik u bewijzen moeste door kracht tegen mijn wil, want het leedwezen daarvan mij al zulke pijnen veroorzaakten dat de grootte van dien wel mag vergeleken worden bij de grootte van mijn misdaad. Niettemin, indien gij, mijn beminde man,” zei zij tot Florendos, “u daarmee niet voor voldaan houdt zal uw goedertierenheid gelieven te volbrengen hetgeen de natuur niet heeft mogen voldoen.”

“Ik bid u, mevrouw,” antwoorde Florendos, “verhaal doch niet ’t gepasseerde verdriet in de tijd de blijdschap.”

En hiermee gaf [T3ra] hij haar zo toegenegen een kusje of het kon ook wel zijn dat hij het vervolge en ik weet niet wat natuurlijke inclinatie begeerte kreeg om zijn hand op haar delicate borstjes te leggen of immer hoe he was, altijd vertrok zich Palmerijn uit haarpresentie om haar niet te beletten al zulke familiare conversatie als ze om te schadeloos stellen hare lange kwellingen de anderen zouden willen bewijzen en wachtte tot in een andere kamer daar hem zijn vader Florendos voorts kwam vinden om dat die de koningin voor deze keer verlaten moeste overmits de gelegenheid van de tijd en plaats zonder wederom bezit te nemen van die genoeglijke lusthof daar hem Tarisius voor de twintig jaren uit verstoten had. Vaardigde die dag noch af een koerier aan zijn vader, de oude koning van Macedonië, die om aldaar te Constantinopel te vinden de alle voortreffelijkste heren van zijn koninkrijk op de dag als zijn zoon Palmerijn prins van Griekenland gezworen zou worden.

Hoe der coninginne schiltknecht Cardin Gerard met zijn huysvrouwe ende haere dochter int hoff brochte. Het .XCVIIJ. capittel.

Cardin dede met zijn gheselschap sulcke neersticheyt datse seer geringhe naer het gebodt van Flo[re]ndos quamen int gheberchte ten [hu]yse vanden goeden ouden landt[ma]n Gerard, die niet ghewoon en [wa]s te sien vele goude borduyrselen, [...]magien, zijden ende flouwelen, maer [ve]el eer stroyen hoedekens, houte [..]upkens ende linnen keelen. Der[T3rb]halven hy ten eerstenmael uytermaten seer verschrickt werdt als de gene die hem van zijne vyanden siet overvallen, denckende dat het eenige soldaten waren, alsoo die meer ghewoon zijn met sulcke saecken te braveren als die gherust levende simpele lantluyden, tusschen de welcke ende de chrijchsluyden niet min natuerlicke vyandtschap schijnt te wesen als tusschen kat ende muys. Maer ten lesten siende datse hem gheen overlast en toonden, veranderde hy zijn opinie ende hiete haer alle wellecom zijn, sonderlinghe Cardin, die hem docht een vande meeste te wesen. Den welcken hem zijne hant vast hielde ende seyde: “Mijn vriendt, zijt ghy den genen diemen Gerard noempt?”

“Jae ick, mijn joncker,” antwoorde den grijsen landtman.

“Segt my dan,” seyde Cardin, “waer ghy ghelaten hebt ’t kindt dat ghy ontrent twintich jaren verleden onder eenen palmenboom vondt!”

“Och God, mijn joncker,” antwoorde den ouden man, “met dese woorden hebt ghy mijn hert seer met droefheyt ghewondt, om dat ghy my daer door inde memorie brengt het verlies vanden ghenen die mijn koeykens ende schaepkens soo wel wist te hoeden dat hem een yeghelijck daer over verwonderde. Maer eylacy, zijn verlies en docht mijn quade fortuyne noch niet ghenoech te zijn, want mijnen outsten sone, die hem beminde met een broederlicke liefde, volchde hem seer gheringhe nae, ende en hebbe van haer tween sederts dien tijdt tot mijn groot verdriet noyt eenige tijdinghe connen ghehooren.”

“Maer wat soudy willen gheven,” seyde Cardin, “den genen die hem u wederom brochte?”

Welcke woorden Gerard nauwelijcx ghehoordt en hadde, oft hy wilde Cardin te voete vallen ende seyde al schreyende van blijtschap: “Och mijn [T3va] aldergrootste heer ende joncker, wijst hem my ter liefde Godes ende ick sweer u by sante Brigide, bewaerdersse van alle onse beestgens met wolle, dat ic u de helfte sal geven van het groote ghetal schaepkens die ghy int herwaerts comen soo smaeckelijck hebt moghen sien weyden door de liberaelheyt van haren Schepper int ontallick jonck uytspruytende grasken.”

“Mijn beminde vrient,” seyde Cardin, “ick en mach uwe oude dagen niet langer met twijffelinge laten gequelt worden. Daeromme verblijdt u, want den ghenen die ghy opghevoet hebt sonder zijne ouders te kennen is sone van mevrouwe Griane, dochter des keysers, ende is teghenwoordich binnen Constantinopolen, doende u door my bevelen dat ghy terstont met u huysvrouwe ende u dochter hem sult comen besoecken op dat hy u mach contenteren vanden arbeyt ende costen die ghy in zijn opvoedinge aenghewent mocht hebben.”

Welcke reden den ouden man blijde maeckten boven maten, soo dat hy sonder acht te nemen op de verachteringe van zijn arbeyt zijne huysvrouwe ende dochter terstont beval hare netste cleederkens aen te doen om Palmerin int hof des keysers te gaen besoecken. Waer in sy hem moesten obedieren, niet teghenstaende datse seer bedeest waren, niet wetende wat ghelaet te sullen houden inde presentie van soo hooghe personen, maer de oude kennisse van Palmerin verstouten haer in sulcker manieren datse de costele doecken namen daer hem Gerard inne gevonden hadde, ende reysden alle met Cardin nae Constantinopolen. Alwaerse soo gheringhe op de sale des paleys niet ghecomen en waren oft Palmerin quam Gerard omhelsen, seggende: “Vader Gerard, mijn vrient, [T3vb] ghelooft sy God almachtich van dat ick u noch ghesondt bevinde, ende ghy my in alsulcken staet siet!”

Waer op den ouden lantman wilde antwoorden, dan en coste van blijdtschap niet een woordt ghespreecken. Derhalven Palmerin voorts met vreuchde ontfinck Marcelle ende Dyonese, haer dochter, ende leyde haer alle in presentie van zijn grootvader, den keyser, ende zijn moeder Griane, segghende: “Mijn heer ende mevrouwe, siet hier de ghene die my opghevoedt hebben.”

Ende dede by Gerards huysvrouwe Marcelle vertoonen de doecken daer hy inne ghewonden hadde gheweest, die de coninginne Griane seer haest kennende werdt, ende was de selve noch al met grooter blijdtschap oversiende als met een groot ghedranghe door de tijdinghe vande compste van Gerard aldaer inde sale quamen het meestendeel van des keysers hofghesin in een groote begheerte van desen ouden man te sien. Den welcken in presentie van haer allen verhaelde in wat manieren hy Palmerin hadde ghevonden ende het gheheele leven, so by hem in zijn huys ghepasseert was. Waerentusschen de coninginne betoonde een lachen, met tranen vermengt, naer advenant dat sy Gerard hoorde verhalen de periculen ende geneuchten by haren sone ghepasseert. Ende om de groote liefde die sy tot Marcelle droech overmidts de weldaet die sy aen haren sone bewesen hadden, maecktense haer eene van haer camenieren ende haer dochter Diofene een van hare staetjofvrouwen, de welcke sy daer nae oock noch rijckelick hylickten. Ende Geraert werdt by den keyser edel ghemaeckt ende sijnen sonen ridderen. ’t Welck ghedaen zijnde, nam den keyser Florendos ende Palmerin by de handen [T4ra] [ende] leyde haer in de schatcamer, seg[gh]ende: “Mijn soonen, neempt wat u [gh]elieft. Dit is altemael u. Doet u te[gh]ens den feestdach van mijns doch[ter]s bruyloft alle saken bereyden nae [u] begheerten ende deylt daer van de [be]hoeftighe ridderen op datse haer [da]er teghens mede statelijck in orde[ni]nghe mogen stellen.”

Maer Floren[do]s antwoorde dat hem geensins toe [en] stonde by zijne majesteyts leven hem [m]et alsulcke goederen te behelpen. Niet[te]min sondt den keyser voorts eenen [gr]ooten hoop gouts ende silvers met [so]mmighe costele cleynodien aen den [p]rince Olerike ende Frisol om haer [da]er mede te beter te mogen doen toe[ru]sten teghens den staetdach vanden [p]rince van Macedonien. Die hier van [m]et geenen faem van ondanckbaer[he]yt naghesproken en wilden wesen, [m]aer besloten daerentegens te houden [ee]n seer heerlicke tornoyinge, die thien [da]ghen lanck dueren soude. Ende om [de] selve met den prijs van elcken dach [ee]nen yderen te doen verstaen, sy door [al]le omlegghende landen sonden di[ve]rsche herauten, de welcke soo wel [ha]er devoir wisten te doen datter niet [en] was coninc, hertoch, graef noch [..a]tighe ridders in geheel Griecken[la]ndt oft sy wilden sich alle op den sel[v]en tornoy vervoeghen. Soo dat de [a]mbachts ende andere werckluyden [v]an Constantinopolen met hare hant[w]erckinghen seer weynich conden ver[di]enen oft uytrechten door dien dat[se], volghende de menschelijcke natue[re] die tot nieuwicheyt altijts ghene[g]hen is, haer daghelicx op de straet [m]oesten begheven om te sien de in[co]mpsten der heeren ende princen, die [i]n allen uren aldaer gheschieden in so [g]roote menichte ende heerlijcke pom[p]e dat hem een yeghelijck daer over [v]erwonderde.

Hoe de koningin schildknecht Cardin Gerart met zijn huisvrouw en haar dochter in de hof bracht. Het 98 kapittel.

Cardin deed met zijn gezelschap zulke naarstigheid dat ze zeer gauw na het gebod van Florendos kwamen in het gebergte ten huize van de goede oude landman Gerart die niet gewoon was te zien vele gouden borduursels, ...magen, zijden en fluwelen, maar veel eer strooien hoedjes, houten ..hoedjes en linnen kelen. Derhalve [T3rb] hij ten eerste maal uitermate zeer verschrikt werd als diegenen die hem van zijn vijanden ziet overvallen en dacht dat het enige soldaten waren alzo die meer gewoon zijn met zulke zaken te braveren als die gerust levende simpele landlieden tussen die en de krijslieden niet minder natuurlijke vijandschap schijnt te wezen als tussen kat en muis. Maar tenslotte zag dat ze hem geen overlast toonden veranderde hij zijn opinie en zei ze alle welkom zijn en vooral Cardin die hem dacht een van de grootste te wezen. Die hem zijn hand vast hield en zei: “Mijn vriend, bent gij diegenen die men Gerart noemt?”

“Ja ik, mijn jonker,” antwoorde de grijze landman.

“Zegt mij dan,” zei Cardin, “waar gij gelaten hebt ’t kind dat gij omtrent twintig jaren voorleden onder een palmenboom vond!”

“Och God, mijn jonker,” antwoorde de oude man, “met deze woorden hebt gij mijn hart zeer met droefheid gewond omdat gij mij daardoor in de memorie brengt het verlies van diegene die mijn koeien en schapen zo goed wist te hoeden dat hem iedereen daarover verwonderde. Maar helaas, zijn verlies dacht mijn kwade fortuin noch niet genoeg te zijn want mijn oudste zoon die hem beminde met een broederlijke liefde volgde hem zeer gauw na en heb van hun twee sedert die tijd tot mijn groot verdriet nooit enige tijding kunnen horen.”

“Maar wat zou je willen geven,” zei Cardin, “diegene die hem u wederom bracht?”

Welke woorden Gerard nauwelijks gehoord had of hij wilde Cardin te voet vallen en zei al schreiende van blijdschap: “Och mijn [T3va] allergrootste heer en jonker, wijs hem mij ter liefde God en ik zweer u bij sint Brigid bewaarster van alle onze beestjes met wol, dat ik u de helft zal geven van het grote getal schapens die gij in het herwaarts komen zo smakelijk hebt mogen zien weiden door het liberale van hun Schepper in het ontelbaar jong uitspruiten van het gras.”

“Mijn beminde vriend,” zei Cardin, “ik mag uwe oude dagen niet langer met twijfeling laten gekweld worden. Daarom e verblijdt u, want diegene die gij opgevoed hebt zonder zijn ouders te kennen is de zoon van mevrouw Griane, dochter van de keizer, en is tegenwoordig binnen Constantinopel en laat u door mij bevelen dat gij terstond met uw huisvrouw en uw dochter hem zal komen bezoeken opdat hij u mag bevredigen van de arbeid en kosten die gij in zijn opvoeding aangewend mocht hebben.”

Welke reden de oude man blijde maakte bovenmate zo dat hij zonder acht te nemen op de verachtering van zijn arbeid zijn huisvrouw en dochter terstond beval hun netste kleertjes aan te doen om Palmerijn in de hof van de keizers te gaan bezoeken. Waarin zij hem moesten gehoorzamen, niet tegenstaande dat ze zeer bedeesd waren en niet wisten wat gelaat te zullen houden in de presentie van zulke hoge personen, maar de oude kennis van Palmerijn verstouten zich in zulke manieren dat ze de kostbaarste doeken namen waarin hem Gerart gevonden had en reisden alle met Cardin naar Constantinopel. Alwaar ze zo gauw op de zaal van het paleis niet gekomen waren of Palmerijn kwam Gerart omhelzen en zei: “Vader Gerart, mijn vriend, [T3vb] geloofd is God almachtig van dat ik u noch gezond vindt en gij mij in al zulke staat ziet!”

Waarop de oude landman wilde antwoorden, dan kon van blijdschap geen woord spreken. Derhalve Palmerijn voorts met vreugde ontving Marcelle en Dyonese, haar dochter, en leidde ze alle in presentie van zijn grootvader, de keizer, en zijn moeder Griane en zei: “Mijn heer en mevrouw, ziet hier diegene die mij opgevoed hebben.”

En liet bij Gerart’ s huisvrouw Marcelle vertonen de doeken waarin hij gewonden had geweest die de koningin Griane zeer gauw herkende en bekeek ze noch al met groter blijdschap als met een groot gedrang door de tijding van de komst van Gerart aldaar in de zaal kwam en het meestendeel van de keizers hofhouding in een grote begeerte van deze oude man te zien. Die in presentie van ze allen verhaalde in wat manieren hij Palmerijn had gevonden en het gehele leven zo bij hem in zijn huis gepasseerd was. Ondertussen betoonde de koningin een lachen met tranen vermengt, naar advenant dat zij Gerart hoorde verhalen de perikelen en genoegens bij haar zoon gepasseerd. Om de grote liefde die zij tot Marcelle droeg overmits de weldaad die zij aan haar zoon bewezen hadden maakte ze haar een van haar kameniers en haar dochter Diofene een van haar staatjuffrouwen die zij daarna ook noch rijk huwelijkte. Gerart werd bij de keizer edel gemaakt en zijn zoon ridder. Wat gedaan was nam de keizer Florendos en Palmerijn bij de handen [T4ra] leidde ze in de schatkamer en zei: “Mijn zonen, neemt wat u gelieft. Dit is allemaal van u. Doe u tegen de feestdag van mijn dochters bruiloft alle zaken bereiden naar uw begeerten en deel daarvan de behoeftige ridders opdat ze zich daartegen mede statig in ordening mogen stellen.”

Maar Florendos antwoorde dat hem geenszins toestond bij zijne majesteit leven hem met al zulke goederen te behelpen. Niettemin zond de keizer voorts een groten hoop goud en zilver met sommige kostbare kleinodiën aan de prins Olerike en Frisol om zich daarmee te beter te mogen doen toerusten tegen de staatdag van de prins van Macedonië. Die hiervan met geen faam van ondankbaarheid nagesproken wilden wezen, maar besloten daarentegen te houden een zeer heerlijk toernooi die tien dagen lang duren zou. Om die met de prijs van elke dag iedereen te doen verstaan zij door alle omliggende landen zonden diverse herauten die zo goed hun plicht wisten te doen dat er niet was een koning, hertog, graaf noch ..machtige ridders in geheel Griekenland of zij wilden zich alle op dit toernooi vervoegen. Zodat de ambacht- en andere werklieden van Constantinopel met hun handwerken zeer weinig konden verdienen of uitrichten doordat ze en volgden de menselijke natuur die tot nieuwigheid altijd genegen is zich dagelijks op straat moesten begeven om te zien de inkomsten der heren en prinsen die in alle uren aldaar geschieden in zo grote menigte en heerlijke pompeusheid dat hem iedereen daarover verwonderde.

[T4rb] Hoe den ridder die van Florendos in Macedonien ghesonden was, zijn bevel openbaerde aenden coninck Primaleon, ende hoe Palmerin zijns vaders princen ende ridders ontfinge. Het .XCIX. Capittel.

Den ridder die van Florendos nae Macedonien gesonden worde, reysden seer neerstich tot dat hy quam op een kleyn casteel, daer hem den coninck met zijnen dochter Arismene als doen was gaen vermaecken om eenichsints te moghen passeren hare melancolie, overmits sy meynden ende voor seecker hielden den prince Florendos verloren te wesen. Maer zijn verdriet veranderde veel eerder in blijtschap als hy meynde, want den ridder de welcke Florendos uytghesonden hadde, by hem comende, viel hem stracx te voete ende seyde: “Aldermachtichste coninc, mijn heer, den prince Florendos, uwen sone, presenteert u met sijn suster, mevrouwe Arismene, zijne ootmoedighe recommandatien met de mededeylinghe van zijne overgroote blijdtschap van dat den ridder Palmerin, den welcken uwe majesteyt verlosten vande sware cranckheydt, soone is van hem ende van des keysers dochter mevrouwe Griane, die hy met consent van alle de treffelijckste princen des keyserrijcx tot een coninginne ghetrout heeft, soo dat hy ofte zijn sone sonder twijfel naer den doodt van zijnen behouden vader keyser in Griecken ghecroont sal worden.”

Dese vrolick maeckende blijde tijdinge den ouden grijsen coninck Primaleon so gheringhe niet verstaen en hadde oft hy en wert so seer met verwonderin[T4va]ghe bevanghen dat hy meynde gheen waerachtich mensch maer een ghedwaes ghesien ende ghehoort te hebben, ende de weynich swacke crachten die hem noch resteerden van zijnen hoogen ouderdom vertrocken haer gheheelicken nae ’t herte om het selve te helpen onderhouden dese nieuwe onmatelicke ende onverwachte verblijdinghe in sulcker ma[n]ieren dat de buytenste deelen van zijn lichaem alsoo verswackt worde dat hy beswijmde in zijnen stoel. ’t Welck Arisme[ne], hier over verschrickt wordende, terstont secours dede nemen aen wijnedick ende cout water, waer met sy sijnen swacken geest terstont wederom door hare ordinarise conduyten dese verspreyden, soo dat hy van grooter vreuchde ginck omhelsen den nieuwen aenghecomen ridder, die hem voorts daer naer den brief van zijnen sone Florendos presenteerde.
’t Inhout vanden welcken hy so gheringe niet verstaen en hadde oft hy dede terstont boden afveerdighen aen alle de heeren van zijn coninckrijc. Die om de saken alsoo blijde waren dat een yegelijc in hare steden triumph vyeren dede bueten ende opene bancketten houden, haer alle vlytigh beneerstigende om te reysen nae Constantinopolen teghens den dach die haer toegheschreven was by haren coninck, die den gesonden ridder van Florendos alsoo begiftichde dat hy daer nae alle zijn vrienden mochte secours doen, ende gaf hem mede antwoort aen zijnen sone als ooc eenen brief aen zijnen neve Palmerin, aen den welcken hy seer hertelic begeerde dat hy hem soude comen besoecken. Waer met den ridder wederomme doorreysde ende de selve bestelde ter wijlen alle de principaelste heeren van Macedonien om na Constantinopolen te reysen oorlof namen aenden coninc [T4vb] Primaleon. Den welcken in den lesten adieu tot haer seyde: “Och mijn vrienden, Godt is mijn ghetuyge met wat geaffectioneerde herte ick geerne met u luyden soude reysen indient mijnen hooghen ouderdom wilde toelaten. Maer als nu het niet zijn en mach, soo bidde ick u dat ghy den prince Palmerin niet minder eeren bewijsen en wilt als oft mijn eygen persone ware.”

Ende gemaeckt hebbende zijnen lieutenant vande gheheele compagnie den hertoch van Pont, een jonc maer nochtans seer edel ende deurluchtich prince, gavense haer op de reyse ende sonden eenen ridder eenen dach reysens voor uyt om van hare compste te doen veradverteren den ridder Palmerin. Dien haer int gheselschap vanden jonghen coninck van Sparten ende eenen anderen grooten hoop princen ende ridderen tot buyten de poorten der stadt te ghemoete reedt. Ende nae dat de willecomsten ten beyden zijden gheschiet waren, redense alle binnen Constantinopolen, die soo vol vreemde heeren, ridderen, edelluyden ende ander volck quam dat den prince Olerike ende Frisol van den keyser gheordineert worden alle de ghene dieder meer quamen te logeren nae haren state ende tenten buyten int velt te doen spannen om de peerdn te moghen onderbrenghen.

Niet teghenstaende desen last en liet Frisol nochtans niet van dien dach hem noch t’addresseren aen de santinne daer zijne meeste devotien toe streckten, tot haer seggende: “Mijn eenige meesterse van mijn herte, indien uwe gratie my wilde consenteren een eerlijcke begeerte, so en soude uwe verdiensten mijne onderdanicheyt geen so swaren sake connen bevelen, daer ic mijn uyterste beste met een groote begeerte niet en souden toe doen om die te volbrenghen.”

[T5ra] “Heer Frisol,” antwoorden de princesse Hermide, “begheert! ’t Zijn reden dat ick u in een eerlijcke saecke obediere.”

“Mevrouwe,” seyde Frisol, “mijn begeerte is dat ghy my wilt maecken den aldergheluckichsten ridder der geheelder werelt met het aennemen inden toecomenden tornoy voor uwen ridder desen, uwen bereyden dienaer, die uwe hoocheyt overmidts zijne cleyne verdiensten niet en dorst versoecken om hem nae die eyndinghe esselven tornoys te willen ontfangen voor uwen altijts onderdanighen man. Nochtans en kan ick u, mijn groote liefde, niet verswijgen dat ick sonder de selve gratie mijnen bedructen geest haest sal moeten gaen soecken de zielen die overmidts desperaetheydt om hare disgratie inde minne uyt haer ongeluckighe lichamen ghescheyden zijn.” Welcke woorden de jonghe princesse van coleure dede veranderen, volgende de natuere van alle eerlijcke jonghe dochteren, die ghemeynlijcken beschaemt worden alsmen haer sulcke ongheneuchelicke saecken voorhoudt die sy met groote biddinghe ende niet met haren wille al weygerende moeten volbrengen. Het welck dese jonge princessen t’haeren respecte oock seer wel betoonde, want geveynsende hare blijdtschap bestondtse den ridder met een wreet ghesichte ende een lachent herte te antwoorden: “Voorwaer, mijn heere, ick en hadde noyt gelooft dat uwe gheschicktheyt al sulcke sake te voren gheleydt soude hebben my, die gheneycht ben seer cortelinghe my selven een gheprofessijde nonne te maecken. Maer wat aenlanght van u te ontfanghen voor mijnen ridder, ’t selve ben ick seer wel te vreden, mitsdien dat ghy my vande reste noyt meer en spreeckt!”

“Eylaci,” seyde Frisol, “vervloeckt sy den dach dat ghy alsulcke [T5rb] meyninghe creecht van in een clooster te besluyten uwe engelsche schoonheydt, die ick seer cortelingh in mijne ermen verhoopten te ontfangen.”

“’t Is in mijn uyterste resolutie, mijn heer Frisol,” antwoorden de princesse, “dat ick voortaen met die susterkens daer in mijn leven passeren wil. Jesus! Hoe soude mijn teer herteken ende mijne jonghe jaren connen verdraghen de byslapinge van eenen man? My dunct, ick soude veel liever sterven!”

“Och,” seyde Frisol, “nu is de hope die ick, ongheluckighe creatuere, ontfanghen hadde op de gheloften van uwen broeder Palmerin t’samen te vergheefs ...”

“Heeft u mijnen broeder my ten houwelijc belooft?”, antwoorden de princesse.
“Niet alleen uwen broeder, mevrouwe,” seyde Frisol, “maer de keyser ooc!”
“Indient alsoo is,” antwoorde sy, “soo worde ick bedwonghen te doen teghens mijnen eyghen wille. Ende op dat ick mijnen heer den keyser ende mijnen broeder gheen onghehoorsaemheydt en toone, soo is mijn begeerte dat onse aliancie begost wordt door dese bagghe, die u voortaen tot mijnder liefde sal ghelieven te draghen.”

Ende dit segghende trockse eenen rinck met een kostelijcke bagghe van haer handt ende stack dien aenden vingher van Frisol, denckende ick en weet niet op wat gelijckenisse. Ende hier met quam oock aldaer inde camer de keyserinne met eenighe andere jofvrouwen, die haer propoost deden eyndigen ende aenden anderen oorlof nemen.

T4rb Hoe de ridder die van Florendos in Macedonië gezonden was zijn bevel openbaarde aan de koning Primaleon en hoe Palmerijn zijn vaders prinsen en ridders ontving. Het 99 kapittel.

De ridder die van Florendos naar Macedonië gezonden werd reisde zeer naarstig tot dat hij kwam op een klein kasteel daar hem de koning met zijn dochter Arismene alstoen was gaan vermaken om enigszins te mogen passeren hun melancholie overmits zij meenden en voor zeker hielden de prins Florendos verloren te wezen. Maar zijn verdriet veranderde veel eerder in blijdschap dan hij meende want de ridder die Florendos uitgezonden had bij hem kwam viel hem strak te voet en zei: “Aller machtigste koning, mijn heer, de prins Florendos, uw zoon, presenteert u met zijn zuster, mevrouw Arismene, zijn ootmoedige aanbeveling met de mededeling van zijn overgrote blijdschap van dat de ridder Palmerijn die uwe majesteit verloste van de zware zwakte zoon is van hem en van de keizers dochter mevrouw Griane die hij met consent van alle de voortreffelijkste prinsen van het keizerrijk tot een koningin getrouwd heeft zo dat hij of zijn zoon zonder twijfel na de dood van zijn schoonvader keizer in Griekenland gekroond zal worden.”

Deze vrolijk makende blijde tijding werd van de oude grijze koning Primaleon zo gauw niet verstaan of hij werd zo zeer met verwondering [T4va]e bevangen dat hij meende geen waarachtig mens maar een gedaas gezien en gehoord te hebben en de weinige zwakke krachten die hem noch resteerden van zijn hoge ouderdom vertrokken zich geheel naar het hart om het te helpen onderhouden deze nieuwe onmatige en onverwachte verblijding in zulke manieren dat de buitenste delen van zijn lichaam alzo verzwakt werden dat hij bezwijmde in zijn stoel. Wat Arismene, die hierover verschrikt werd, terstond bijstand liet nemen aan wijnazijn en koud water waarmee zij zin zwakke geest terstond wederom door haar ordinaire conduite liet verspreiden zodat hij van grote vreugde ging omhelzen de nieuwaangekomen ridder die hem voorts daarna de brief van zijn zoon Florendos presenteerde.
De inhoud van die hij zo gauw niet verstaan had of hij liet terstond boden afvaardigen aan alle heren van zijn koninkrijk. Die om de zaken alzo blijde waren dat iedereen in zijn steden triomf vuren lieten gebeuren en open banketten houden zich alle vlijtig benaarstigen om te reizen naar Constantinopel tegen de dag die ze toegeschreven was bij hun koning die de gezonden ridder van Florendos alzo begiftigde dat hij daarna al zijn vrienden mocht bijstand doen en gaf hem mede antwoord aan zijn zoon als ook een brief aan zijnen neef Palmerijn aan wie hij zeer hartelijk begeerde dat hij hem zou komen bezoeken. Waarmee de ridder wederom doorreisde en die bestelde terwijl alle belangrijkste heren van Macedonië om naar Constantinopel te reizen verlof namen aan de koning [T4vb] Primaleon. Die in de laatsten adieu tot ze zei: “Och mijn vrienden, God is mijn getuige met wat geaffectioneerd hart ik graag met u zou reizen indient mijn hoge ouderdom het wilde toelaten. Maar omdat het niet zijn mag zo bid ik u dat gij de prins Palmerijn niet minder eren bewijzen wil alsof het mijn eigen persoon was.”

En toe hij gemaakt had luitenant van de gehele compagnie de hertog van Pont, een jong maar nochtans zeer edel en doorluchtig prins, begaven ze zich op de reis en zonden een ridder een dag reizen vooruit om van hun komst te laten zeggen de ridder Palmerijn. Die zich in het gezelschap van de jonge koning van Sparta en een andere grote hoop prinsen en ridders tot buiten de poorten der stad tegemoet reedt. Na dat de welkomsten ten beide zijden geschied waren reden ze alle binnen Constantinopel die zo vol vreemde heren, ridders, edellieden en ander volk kwam dat de prins Olerike en Frisol van de keizer geordineerd werden al diegene die er meer kwamen te logeren naar hun staat tenten buiten in het veld te doen spannen om de paarden te mogen onderbrengen.

Niet tegenstaande deze last liet Frisol nochtans niet van die dag hem noch te voegen aan de santin daar zijn meeste devotie toe strekte en tot haar zei: “Mijn enige meesteres van mijn hart, indien uw gratie mij wilde consenteren een eerlijke begeerte zo zou uw verdiensten mijn onderdanigheid geen zo’n zware zaak kunnen bevelen daar ik mijn uiterste best met een grote begeerte niet zou toe doen om die te volbrengen.”

[T5ra] “Heer Frisol,” antwoorde de prinses Hermide, “begeert! ’t Zijn reden dat ik u in een eerlijke saeczaakke gehoorzaam.”

“Mevrouw,” zei Frisol, “mijn begeerte is dat gij mij wil maken de aller gelukkigste ridder der gehele wereld met het aannemen in het toekomende toernooi voor uw ridder deze, uw bereide dienaar, die uwe hoogheid overmits zijn kleine verdiensten niet durft te verzoeken om hem na het eindigen van dat toernooi te willen ontvangen voor uw altijd onderdanige man. Nochtans kan ik u, mijn grote liefde, niet verzwijgen dat ik zonder die gratie mijn bedrukte geest gauw zal moeten gaan zoeken de zielen die overmits desperaat om hun disgratie in der minne uit hun ongelukkige lichamen gescheiden zijn.” Welke woorden de jonge prinses van kleur liet veranderen en volgde de natuur van alle eerlijke jonge dochters die gewoonlijk beschaamd worden als men ze zulke ongenoeglijke zaken voorhoudt die zij met groot bidden en niet met haar wil al weigerend moeten volbrengen. Wat deze jonge prinses tot haar respect ook zeer goed betoonde, want veinsde haar blijdschap bestond ze de ridder met een wreed gezicht en een lachend hart te antwoorden: “Voorwaar, mijn heer, ik had nooit gelooft dat uw geschiktheid al zulke zaak tevoren gelegd zou hebben mij die geneigd ben zeer gauw mij zelf een professende non te maken. Maar wat aangaat van u te ontvangen voor mijn ridder, ’daarmee ben ik zeer goed tevreden, mitsdien dat gij mij van de rest nooit meer spreekt!”

“Helaas,” zei Frisol, “vervloekt is de dag dat gij al zulke [T5rb] mening kreeg van in een klooster te besluiten uw engelachtige schoonheid die ik zeer gauw in mijn armen verhoopten te ontvangen.”

“’t Is in mijn uiterste resolutie, mijn heer Frisol,” antwoorde de prinses, “dat ik voortaan met die zustertjes daarin mijn leven passeren wil. Jezus! Hoe zou mijn teer hartje en mijn jonge jaren kunnen verdragen het bijslapen van een man? Mij dunkt, ik zou veel liever sterven!”

“Och,” zei Frisol, “nu is de hoop die ik, ongelukkig creatuur, ontvangen had op de beloften van uw broeder Palmerijn tezamen tevergeefs ...”

“Heeft u mijn broeder mij ten huwelijk beloofd?”, antwoorden de prinses.
“Niet alleen uw broeder, mevrouw,” zei Frisol, “maar de keizer ook!”
“Indien het alzo is,” antwoorde ze, “zo werd ik gedwongen te doen tegen mijn eigen wil. Op dat ik mijn heer de keizer en mijn broeder geen ongehoorzaamheid betoon zo is mijn begeerte dat onze alliantie begonnen wordt door deze halssieraad die u voortaan tot mijn liefde zal gelieven te dragen.”

En toen ze dit zei trok ze een ring met een kostbaar halssieraad van haar hand en stak die aan de vinger van Frisol, die dacht, ik weet niet op wat gelijkenis. Hiermee kwam ook aldaar in de kamer de keizerin met enige andere juffrouwen die zijn opzet lieten eindigen en aan de anderen verlof nam.

Hoe den her[t]och van Mycene ende den grave van Reyfort by den keyser van Duytslandt arriveerden, ende hoe dat den keyser nae de eyndinghe van haer legatie haer wederom ghesanten met gaf naer Constantinopolen. [T5va] Het .C. capittel.

Den dach ghecomen zijnde dat de ambassadeurs nae Duytslandt vertrecken souden, seyde Palmerin tot den prince van Mycene: “Edel hertoch, u sal gelieven te presenteren mijne oodtmoedighe recommandatie inde goede gratie van mevrouwe Polinarde ende heur te presenteren desen teghenwoordigen brief om my daer wederom antwoort te brengen.”

Twelck hem den hertoch beloofden. Ende reysden daer met voort tot dat sy deur eenen geluckigen wint weder in Duytslandt quamen, alwaerse heur nae de heerlicke inhalinghe voor den keyser presenteerden, tegens den welcken den hertoch het woort dede ende seyde: “Aldermachtichste monarch van alle Duytsche landen, den heerlicken keyser van Constantinopolen, verseeckert wesende vant verlies van uwen sone Trineus, wenscht u deurt weder vercrijghen vanden selven soo groote salicheydt ende consolatie als hem voor weynich dagen overcomen is, om dat de Fortuyne als nu alle syne droefheyden in blijdtschap verandert heeft, overmidts hem bekent is gheworden te wesen eenighe erfghenaem van ’t keyserrijck den edelen ridder Palmerin, die uwe majesteyt van synent weghen oock seer oodtmoedelick doet groeten als den genen die alsoo gheneycht is tot uwen dienste dat hy niet op en wil houden van te soecken tot dat hy ghevonden sal hebben uwen sone Trineus met de schoone Agriole van Engelant, uyt wiens geselschap hy op zee voor twee jaren deur groot ongeluck moeste scheyden. Maer hebbende hem albereets ghesocht deur gheheel oosten, heeft hy ten lesten syne gesontheyt ende welvaert tot syne groote blijt[T5vb]schap verstaen.”

Van welcke blyde ambassaetschap den keyser also beweecht werdt dat hy hem niet en conde onthouden van te openbaren syne affectien deur de tranen die hem uyt de oogen sprongen, ende antwoorde: “Voorwaer mijn vrienden, ick ben seer blijde dat so edelen ridder als Palmerin sulcken heerlicken staet als keyser van Grieckenlandt aenstaende is, ende betrouwe oock so seere op syne vroomicheyt dat ick albereedts gheheelicken uyt mijne memorie gedaen heb de verloren ghevinge van mijne sone, aengesien syne geloften van dien te soecken, niet wetende hoe ick sal mogen vergelden alsulcke weldaet, als oock de ghene van uwen heere den keyser, daer mede hy my heeft doen veradverteren van synen staet ende dispositie, ten ware dat hy my voortaen wilde accepteren voor eenen broeder ende ghetrouwe vrient.”

“Mijn heer,” antwoorden den hertoch, “des keysers van Constantinopolen begeerte en streckt tot gheenen anderen eynde ende doet u versoecken dat ghy om te beghinnen dese alliantie synen neve Palmerin de gratie wilt doen ende hem u dochter Polinarde tot een toecomende keyserinne vergunnen, met belofte nochtans dat hy haer niet trouwen en sal voor dat hy uwen sone wederom in uwe majesteyts presentie sal ghebrocht hebben. Ende aengaende de reste vanden articulen des houwelijcx sal uwe majesteyt mogen sien in desen tegenwoordigen brief,” die hem den hertoch presenteerden.

Daer op den keyser antwoorden dat hy hem die seer geerne consenteerden, so vele als hem aenlangde, maer dat hy eerst haer selfs ende de principaelste heeren des rijcx de sake voordragen soude ende haer daer na volcomen antwoort geven. Waer op d’ambassadeurs vertrocken nae haer logijs. [T6ra] Ende den keyser dede door eene van [z]ijne secretarissen de brieven vanden [o]uden Remitius lesen in presentie van alle zijne princen ende baroenen, die alle van opinie waren datmen hem ’t versochte houwelick soude accorderen ende door ’t gheheele keyserrijck [t]riumpheren in een teycken van blijt[s]chap ende vreuchde om de tijdinge der ghesontheydt van Trineus. Waer van ’t gerucht voorts also verspreyt wert door ’t gheheele hof dat ’t selve mede quam ter ooren vande princesse Polinarde, die welcke hier door also verblijdt werdt datse op staende voet by Brionnelle liep, tot haer segghende: “Mijn alderliefste vriendinneken, en wildy u niet met verblijden om de goede hope die ic al nu hebbe op onse liefde die wy hier te vooren so ongheluckich achten. Maer, eenich secreet van mijn herte,” seyde sy, haer van vrolickheyt kussende, “onsen Heer heeft die in gheluckicheyt verandert, maeckende mijnen Palmerin sone vanden key[s]er van Constantinopolen, de welcke alhier tegenwoordich gesonden heeft [z]ijne ambassadeurs, doende mijn va[d]er te verstaen gheven dat Palme[r]in waerachtighe tijdinghe ghehadt [h]eeft van mijne broeder Trineus ende [d]at dien vermeynt is hem cortelingh wederom hier te brengen, ’t welc son[d]er twijfel niet zijn en sal sonder uwen Ptolomeus. Daerom, mijn liefste vrien[d]inne, laet ons onse quellinge ophou[d]en ende onse tranen niet meer uytstorten, want ’t zijn maer sotternien, ende laet [o]ns beginnen een nieuwe vrolijcke ma[n]iere van leven, verbeydende den ghe[l]uckigen dach door de companie des [.]achts.”

“’t Is wel verbeydt,” antwoorde Brionnelle, “maer och de Fortuyne is [o]ns veel te contrarie, doende so lange [d]e penitentie lijden ons, die hier voor[m]aels een goet leven gewoon zijn. Dan [T6rb] ghy en hebt u noch so seere niet te be[c]lagen als ick, om dat ghy naderhant noch vertroost zijt gheworden, als ick, al hoorende, moest ghequelt worden met gedachten, daer van ghy ’t werck met playsier volbracht.” “Och mijn liefste vriendinne,” seyde de infante, “Hoe naeder memorie vant goet, hoe quaeder te verdraghen het quaet. Maer en laet ons de Fortuyne noch so seer niet lasteren, want die ons tot noch toe bewaert heeft voor de volmakinge vant ghene daer wy soo neerstich in gheweest zijn.”

“Al zijn onse moyten daer in te vergeefs gheweest,” seyde Brionelle met eenen lachende mont, “so en zijnse my nochtans niet verdroten.”

Ende alsse noch meer wilde spreken so ontboodt den keyser zijn dochter, tot haer seggende: “Polinarde, ghy hebt hier voormaels de partye gherefuseert van seer edele huysen, maer ick sal u als nu van eenen spreecken die ghy niet en behoordt te weygheren, te weten die couragieusen Palmerin, soone vanden keyser van Constantinopolen, den welcken om dien aen u te hylicken tegenwoordigh zijne ambassadeurs alhier aen my ghesonden heeft. Daerom resolveert wat antwoort dat ick haer sal geven. Ick ende alle mijne heeren vinden dese aliantie seer goet, Ooc heeft hy belooft u niet te trouwen voor dat hy uwen broeder wederom alhier gebracht sal hebben.”
De princesse beschaemt wordende van dese woorden, oft ten minsten geveynsende also te wesen, antwoorden: “Ick bidde u, mijn heer ende vader, en wilt my doch om Gods wil niet spreecken van eenen man, want mijnen zin daer gants niet toe en streckt.” Over welcke woorden den keyser toornich werdt ende seyde met grammen moede: “Ick sweer u, indien ghijt niet en consenteert dat ghy aen my geenen vader meer [T6va] maer veel eer eenen vyandt bevinden sult, nae dat uwe onghehoorsaemheyt sal meriteren!”

Welcke woorden dese arme princesse also verschricten datse antwoorden: “Naedien ic sie dat mijn heer het selve uyt gantscher herten is begeerende, soo worde ick als een obediente dochter bedwonghen in houwelijck te consenteren, sonderlinghe met desen Palmerin, die belooft heeft ’t selve uyt te stellen tot de wedercomste van mijnen broeder Trineus, om dat ick dien belooft hadde niet te hylicken sonder zijn consent.”

Met welcke woorden hem den keyser te vreden stelden, tot sanderen daechs smorgens dat hy wederom by hem dede ontbieden de ghesanten van Constantinopolen, de welcke hy in presentie vande principaelste heeren des keyserdoms ’t houwelijck toeseyde. Ende om ’t selve te beter te confirmeren beloofden hy haer wederomme ambassadeurs met te geven tot aenden keyser Remitius, daer toe hy commiteerden den hertoch van Loreynen ende den marquis van Licene, waer van hem den hertoch van Mycene inden naem van sijnen heere hoochelijck bedanckten. Nae welcke resolutie den keyser de ambassadeurs des middaechs hielde op een seer heerlick bancket, waer op oock met haer moeder quam de nieuwe bruyt, toegemaeckt als een goddinne, het welcke haere natuerlijcke schoonheyt alsulcken glans gaf datse d’aenschouwers scheen te wesen niet een mensch, maer veel eer eenen engel, sonderlinge inde oogen vanden prince van Mycene, die op dese maeltijdt met den keyser een seer vrolijck chier maecten ende menigerhande playsante als oock statighe propoosten hielde, voegende hem nae der tafelen ontdeckinghe by de nieuwe bruydt, met de welcke hy hielde vele cortoyse t’samen[T6vb]sprekingen, ende gaf haer daerentusschen int secrete den brief van Palmerin. Een wijle nae ’t welck hy oorlof nam ende vertroc hem met den grave van Reyfort na zijn logiment, tot groote blijtschap van Polinarde, om datse groote begeerte hadde om voort te varen tot de lesinge vanden briefs haers alderliefste, door ’t welc hare blijtschap wederom op nieus verdubbelden, overmidts de verhalinghe die Palmerin daer inne dede van zijnder goede fortuyne. Ende op dat haer niet ontgaen en soude de groote ende haestige invallinge der blijtschap die sy daer schepten, so brochtse de selve op staende voet in geschrifte in ’t antwoordt datse hem dochte te seynden, waerinse hem mede seer vyerich badt zijne wedercompste doch so gheringhe te beneerstigen alst moghelijck soude zijn om een eynde te maken haer moyelijc vallende verlangen, ’t welc haer in zijne absentie altijt by woonden. Ende hebbende den brief toegesloten sondtse die met vele geschencken door eene van haer aldersecreetste camenieren aenden hertoch van Mycene, die met de grave van Reyfort elc een gouden keten, seer costelijc gevrocht, vanden keyser ontfinghen. Ende reysden daer na met den hertoch van Loreynen ende den marquis van Licene soo langhe tot datse binnen Constantinopolen quamen, alwaerse in hooghe eeren ende groote blijtschap ontfangen werden vanden keyser met alle de princen ende heeren, die in so grooten getal waren dat het scheen alle de adeldom van Christenrijc aldaer vergadert te wesen. Maer sonderlinge was overmits hare comste verblijt den prince Palmerin, dien den brief die hem den hertoch van Mycene van zijn alderliefste presenteerden, veel aenghenamer viel als ghedaen soude hebben de grootste schatten der werelt.

Hoe de hertog van Mycene en de graaf van Reyfort bij de keizer van Duitsland arriveerden en hoe dat de keizer na het eindigen van hun legatie ze wederom gezanten meegaf naar Constantinopel. [T5va] Het 100 kapittel.

Dn dag was gekomen dat de ambassadeurs naar Duitsland vertrekken zouden toen zei Palmerijn tot de prins van Mycene: “Edele hertog, u zal gelieven te presenteren mijn ootmoedige recommandatie in de goede gratie van mevrouw Polinarde en haar te presenteren deze tegenwoordige brief om mij daar wederom antwoord van te brengen.”

Wat hem de hertog beloofde. Hij reisde daarmee voort tot dat zij door een gelukkige wind weer in Duitsland kwamen alwaar ze zich na het heerlijke inhalen voor de keizer presenteerden waartegen de hertog het woord deed en zei: “Aller machtigste monarch van alle Duitse landen, de heerlijke keizer van Constantinopel die, verzekerd was van het verlies van uw zoon Trineus wenst u door het terug krijgen van die zo’n grote zaligheid en troost als hem voor weinig dagen overkomen is om dat het Fortuin als nu al zijn droefheden in blijdschap veranderd heeft overmits hem bekend is geworden te wezen enige erfgenaam van ’t keizerrijk de edele ridder Palmerijn die uwe majesteit vanwege hem ook zeer ootmoedig doet groeten als diegene die alzo geneigd is tot uw dienste dat hij niet op wil houden van te zoeken tot dat hij gevonden zal hebben uw zoon Trineus met de mooie Agriole van Engeland uit wiens gezelschap hij op zee voor twee jaren door groot ongeluk moest scheiden. Maar heeft hem al gereed gezocht door het gehele oosten en heeft hij tenslotte zijn gezondheid en welvaart tot zijn grote blijdschap [T5vb] verstaan.”

Van die blijde tijding van de ambassadeur de keizer alzo bewogen werd dat hij hem niet kon onthouden van te openbaren zijne affectie door de tranen die hem uit de ogen sprongen en antwoorde: “Voorwaar mijn vrienden, ik ben zeer blijde dat zo’n edele ridder als Palmerijn zo’n heerlijke staat als keizer van Griekenland aanstaande is en vertrouw ook zo zeer op zijne dapperheid dat ik al gereed geheel uit mijn memorie gedaan heb het verloren geven van mij zoon, aangezien zij beloften van die te zoeken niet weet hoe ik zal mogen vergelden al zulke weldaad als ook diegene van uw heer de keizer waarmee hij mij heeft laten berichten van zijn staat en dispositie, tenzij dat hij mij voortaan wil accepteren voor een broeder en getrouwe vriend.”

“Mijn heer,” antwoorde de hertog, “de keizers van Constantinopel begeerte strekt tot geen ander doel en doet u verzoeken dat gij om te beginnen deze alliantie zijn neef Palmerijn de gratie wil doen en hem uw dochter Polinarde tot een toekomende keizerin te vergunnen, met belofte nochtans dat hij haar niet trouwen zal voordat hij uw zoon wederom in uwe majesteits presentie zal gebracht hebben. Aangaande de rest van de artikels van het huwelijk zal uwe majesteit mogen zien in deze tegenwoordigen brief,” die hem de hertog presenteerden.

Waarop de keizer antwoorde dat hij hem die zeer graag consenteerden, zo veel als hem aanging, maar dat hij eerst zichzelf en de belangrijkste heren van het rijk de zaak voordragen zou en ze daarna vol komen antwoord geven. Waarop de ambassadeurs vertrokken naar hun logies. [T6ra] De keizer liet door een van zijne secretarissen de brieven van de oude Remitius lezen in presentie van al zijn prinsen en baronnnen die alle van opinie waren dat men hem ’t verzochte huwelijk zou accorderen en door ’t gehele keizerrijk triomferen in een teken van blijdschap en vreugde om de tijding der gezondheid van Trineus. Waarvan ’t gerucht voorts alzo verspreid werd door de gehele hof dat het mede kwam ter ore van de prinses Polinarde die hierdoor alzo verblijd werd dat ze op staande voet bij Brionnelle liep en tot haar zei: “Mijn allerliefste vriendinnetje wil je u niet mee verblijden om de goede hoop die ik al nu heb op onze liefde die wij hier tevoren zo ongelukig achten. Maar, enig geheim van mijn hart,” zei ze en haar van vrolijkheid kuste, “onze Heer heeft die in gelukkigheid veranderd en maakte mijn Palmerijn zoon van de keizer van Constantinopel die alhier tegenwoordig gezonden heeft zijn ambassadeurs en lieten mijn vader te verstaan geven dat Palmerijn ware tijding gehad heeft van mijn broeder Trineus en dat meent hem gauw wederom hier te brengen, wat zonder twijfel niet zijn zal zonder uw Ptolomeus. Daarom, mijn liefste vriendin, laat ons onze qukweliingellinge ophouden en onze tranen niet meer uitstorten, want ’t zijn maar zotternijen en laet ons beginnen een nieuwe vrolijke manier van leven en wachten op de gelukkigen dag door de compagnie de ...nacht.”

“’t Is goed te wachten,” antwoorde Brionnelle, “maar och het Fortuin is ons veel te contrarie en doet zo lang de penitentie lijden ons, die hier voormaals een goed leven gewoon waren. Dan [T6rb] gij hebt u noch zo zeer niet te beklagen als ik omdat gij naderhand noch vertroost bent geworden dan ik al hoorde moest gekweld worden met gedachten waarvan gij ’t werk met plezier volbracht.” “Och mijn liefste vriendin,” zei de infante, “Hoe nader memorie van het goede, hoe kwader te verdragen het kwade. Maar laat ons het Fortuin noch zo zeer niet belasteren want die ons tot nog toe bewaard heeft voor het volmaakte van hetgeen waarin wij zo naarstig geweest zijn.”

“Al zijn onze moeiten daarin tevergeefs geweest,” zei Brionelle met een lachende mond, “zo en zijn ze mij nochtans niet verdroten.”

En toen ze noch meer wilde spreken zo ontbood de keizer zijn dochter en tot haarzei: “Polinarde, gij hebt hier voormaals de partij geweigerd van zeer edele huis, maar ik zal u als nu van een spreken die gij niet en behoort te weigeren, te weten die moedige Palmerijn, zoon van de keizer van Constantinopel die om die aan u te huwelijken tegenwoordig zijn ambassadeurs alhier aan mij gezonden heeft. Daarom besluit wat antwoord dat ik ze zal geven. Ik en al mijn heren vinden deze alliantie zeer goed, ook heeft hij beloofd u niet te trouwen voordat hij uw broeder wederom alhier gebracht zal hebben.”
De prinses die beschaamd werd van deze woorden of tenminste veinsde alzo te wezen antwoorde: “Ik bid u, mijn heer en vader, wil mij doch om Gods wil niet spreken van een man want mijn zin daar gans niet toe strect.” Over welke woorden de keizer toornig werd en zei met gram gemoed: “Ik zweer u, indien gij het niet consenteert dat gij aan mij geen vader meer [T6va] maar veel eer een vijand bevinden zal, na dat uw ongehoorzaamheid zal volhouden!”

Van welke woorden deze arme prinses alzo schrok dat ze antwoorde: “Nadien ik zie dat mijn heer het zelf uit ganse hart begeer zo werd ik als een gehoorzame dochter gedwongen in het huwelijk te consenteren, vooral met deze Palmerijn die beloofd heeft het zelf uit te stellen tot de wederkomst van mijn broeder Trineus omdat ik die beloofd had niet te hiuwelijken zonder zijn consent.”

Met welke woorden hem de keizer tevredenstelden tot de volgende dag ‘s morgens dat hij wederom bij hem liet ontbieden de gezanten van Constantinopel die hij in presentie van de belangrijkst heren van het keizerdom ’t huwelijk toezei. Om het te beter te confirmeren beloofde hij ze wederom ambassadeurs mee te geven tot aan de keizer Remitius waartoe hij commiteerde de hertog van Lorraine en de markies van Licene waarvan hem de hertog van Mycene in de naam van zijn heer zeer bedankte. Na die resolutie de keizer de ambassadeurs ’s middags ophield op een zeer heerlijk banket waarop ook met haar moeder kwam de nieuwe bruid toegemaakt als een godin wat haar natuerlijke schoonheid al zulk glans gaf dat ze de aanschouwers scheen te wezen niet een mens maar veel eerder een engel, en vooral in de ogen van de prins van Mycene die op deze maaltijd met de keizer een zeer vrolijke sier maakten en menigerhande plezierige statige opzetten hield en voegde hem na de tafels opruimen bij de nieuwe bruid waarmee hij hield vele hoffelijke tezamen [T6vb] spreken en gaf haar ondertussen in het geheim de brief van Palmerijn. Een tijdje hij daar hij verlof nam en vertrok zich met de graaf van Reyfort naar zijn logement tot grote blijdschap van Polinarde omdat ze grote begeerte had om voort te gaan tot het lezen van de brief van haar allerliefste waardoor wat haar blijdschap wederom opnieuw verdubbelde overmits het verhalen die Palmerijn daarin deed van zijn goede fortuin. Opdat het haar niet ontgaan zou de grote en haastige inval der blijdschap die zij daar schepten zo bracht ze het op staande voet in geschrifte in ’t antwoord dat ze hem dacht te zenden waarin ze hem mede zeer vurig bad zijn wederkomst doch zo gauw te bevlijtigen als het mogelijk zou zijn om een einde te maken haar moeilijk vallende verlangen wat bij haar in zijn absentie altijd bijwoonde. Ze had de brief toegesloten en zond die met vele geschenken door een van haar aller geheimste kameniers aan de hertog van Mycene die met de graaf van Reyfort elk een gouden ketting, zeer kostbaar gewrocht, van de keizer ontvingen. Ze reisden daarna met de hertog van Lorraine en de markies van Licene zo lang tot dat ze binnen Constantinopel kwamen alwaar ze in hoge eren en grote blijdschap ontvangen werden van de keizer met alle prinsen en heren die in zo’n groot getal waren dat het scheen alle adeldom van Christenrijk aldaar verzameld te wezen. Maar vooral was overmits hun komst verblijd de prins Palmerijn die de brief die hem de hertog van Mycene van zijn allerliefste presenteerden veel aangenamer viel als gedaan zou hebben de grootste schatten der wereld.

[T7ra] Hoe dat Florendos ende Griane aenden anderen hylickten, ende hoe Palmerin ghesworen worde voor een gherechtich erfgenaem van Grieckenlandt ende Macedonien door de heeren vant keyserdom ende coninckrijck. Het .CI. capittel.

Als d’ambassadeurs uyt Duytslandt binnen Constantinopolen quamen, hadden de princen van Thracien ende Macedonien haer al[d]aer alreets over de ses daghen ver[b]eydt, waerom den keyser van advijs was datmen zijn dochter des ande[r]en daechs te hoop gheven soude, het [w]elck den volghende morghen oock [a]lsoo inde groote kerck met den heer[li]cken solemniteyt door den patriarch [v]olbracht werdt. Waer nae sy alle we[d]erom keerden nae het palleys, voor [’t] welck een heerlijcke stellagie bereydt was, te samen met goude tapijten be[h]anghen, ende stonden daer op gestelt [v]ele magnifijcke stoelen, waer van Palmerin de middelsten ende meest uyt[.]oonende besat, hebbende aen de een [zi]jde den keyser ende Florendos [ende] aen d’ander de keyserinne Gria[n]e, ende in sulcken state werdt hy ont[f]anghen ende ghesworen prince van Grieckenlant door alle de heeren des keyserrijcx, die terstont met ghelijcke [c]eremonien ghevolcht worden van Macedonien. Waer nae de tafelen ge[d]eckt ende de princen daer aen geset [w]orden, een yeghelijck nae zijn weer[d]icheyt, met sulcken triumph vande [or]dening des diensts die aldaer geob[se]rveert worden, als ooc van de mom[m]erien, musijckspelen ende andere [m]anieren van blijtschappen, dat ick de [se]lve alhier niet int lange en kan ver[T7rb]halen om te ontlasten u van al te langhe te lesen ende my van te groote moeyten des schrijvens, maer can die u uwen gheest door u selfs ghedachtenisse voor ooghen stellen. Ende daerom voort passerende segh ick dat soo gheringhe als de tafelen opgenomen waren eenighe om het meesterlicxste begonsten te dansen, ende de ander diet hert niet inde beenen en hadden, ginghen haer wapenen om inden camp oft velt te treden, het welc den keyser om den tornoy hadde doen besluyten ende rontsom het selve oprichten vele stellagien voor de keyserinne, heeren ende jofvrouwen. Die alreets met haer ghesichte veerdich waren om te aenschouwen als de ridders inde tornoyplaetsen quamen, daer van Frisol ende Olerike de eerste waren. Ende voorts nae haer presenteerden haer oock den coninck van Sparten ende den hertoch van Pont, de welcke in d’eerste ontmoetinge hare lancien braken sonder dat nochtans yemant den sadel quiteerden. Welcke goede beginsel Frisol alsulcken moet gaf dat hy zijnen loop soo couragieuselijcken recht teghens den hertoch van Beryen nam dat hy man ende peert ter aerde dede vallen, ende met dese zijne eerste lancie wierp hy noch acht ridderen om leghe. In welcke ridderlijcke wercken hem den prince Olerike altijdts bravelijc naevolchden, want hy dede van dien dach twaelf ridderen den sadel ruymen aleer hy om leghe viel int tournoyen met den coninck van Sparten, den welcken noch gedach[ti]ch wesende een dappere treffinghe die hy van hem hadde ontfanghen inde eerste ontmoetinghe, liep teghens hem met sulcken cracht dat hy de steghelreepen moeste verlaten. Waer naer noch veel meer andere ridderen haer seer bravelijck doen [T7va] bethoonden. Niet te min bleef Frisol met den coninck van Sparten de eere met de prijsen van dien dach, overmidts sy haer victorieus hielden tot der sonnen onderganck toe, datse alle wederom naet palleys keerden. Alwaer een goedt deel des nachts ghepasseert wert in dansingen ende andere geneuchelijcke tijtcortinghen tot datmen de bruyt te bedde brochte. Al waer haer Florendos voorts quam visiteren om te onderhouden de ghewoonten diemen deur de gheheele werelt in sulcke saecke siet observeren, waer inne hem de nieuwe bruyt so onderdanich was ende mede sulcken neersticheyt toe ghebruycten datse Palmerin van dien nacht een jonge suster wonnen, die in heuren tijdt in schoonheyt ghepresen werdt boven alle anderen.

Ende des morghens vroech begonstmen op nieus den tornoy, waer in Palmerin syne couragie oock wilde vertoonen, ende presenteerden hem daeromme terstont met costelicke wapenen becleet tegens synen neve Frisol, die int loopen tegens hem syn lancie om hooch heften, twelck Palmerin so haest niet en sach oft hy dede ooc desgelijcx so datse voor by den anderen passeerden sonder treffen. Ende also deden oock de prince Olerike met alle de andere ridderen. Waer over Palmerin claerlick sach dat hy syn grootmoedich hert niet en conde bethoonen, twelck hem in sulcke verstoornisse dede vallen dat hy het yser van syne lancie tegens d’eerde stack ende die aen stucken dede springen ende dede hem wederom ontwapenen. Gaende daer na op de stellagie by den keyser, die aen syn aensicht syne verstoornisse wel conde mercken, waeromme hy al lachende tot hem seyde: “Mijn beminde neve, ick acht dat dese ridderen groote redenen gehadt hebben int respecteren van heuren heere. Maer indien [T7vb] ghy uwe couragie tegens haer betoonen wilt, so moet ghy u in sulcker manieren toe maken datmen u niet en kent.”

Welcke woorden Palmerin seer wel noteerden, blijvende voorts aldaer by den keyser ende jofvrouwen om te sien wien dat soude triumpheren van dien daechs victorie. De welcke nae veele heerlicke rencontrieringen genoten werden by den hertoch van Pont ende Frisol, die oock gaudeerden vande eere des derden daechs. Maer den vierden dach worden Olerike ende den coninck van Sparten voor de beste ridderen gheestimeert, overmidts hem Frisol van dien dach niet inde tornoyplaetse en liet vinden, om dat hy den voorgaenden dach met eenen spronck hem een weynich zeer gedaen hadde. Ende hier nae volchden den vijfsten dach, die den lesten was, om datmen de andere vijf volgende dagen den tornoy soude moeten eyndigen met de lancie ende sweert, in den welcken hem Palmerin wilde verthoonen in sulcke toerustinge datmen hem niet en soude kennen, twelck hy alleene gheopenbaert hadde aen syne keyserlijcke majesteyt, die hem hierom seer vroech op syne stellagie maecten met veele princessen ende jofvrouwen. Tot groote blijdtschap van desen prince Palmerin, die den keyser niet lange in verlangen en dede wachten, maer cleeden hem voorts met blancke wapenen ghelijck de nieuwe ridders plegen te dragen, ende reet also op een braef oorlochs peert tot inden camp deur de poorte vande bevechters ende dresseerden syne lancie voorts tegens den prince Olerike, die van dien dach noch gheenen loop ghedaen en hadde. Nochtans wert hy van den onbekenden Palmerin so dapperlick getreft op synen schilt dat hy ter aerden viel, in sulcker manieren dat hem alle de ander met goede redenen voor genoechsaem ge[T8ra]excuseert hielden om vanden gheheelen [dach] niet meer te tornoyen. Waer nae [Pa]lmerin oock de sadel dede ruymen [den] couragieusen hertoch van Pont [met] noch vijf andere vande beste rid[der]s der geheele companie, op ’t har[na]s vanden leste van dien hy zijne lan[cie] brack, waerom hem den keyser [voo]rts een ander dede langen. Hieren[tus]schen hadde Frisol vier andre bra[ve] ridders om leghe gheworpen met [een]en groote furie, overmidts de ver[sto]ortheyt die hy schepte over den val [van] Olerike. Maer siende dat hem den [ri]dder met de blancke wapenen we[der]omme in ordeninge stelden, wilde [hy] zijn peert tegens hem de sporen ge[ven]. Maer den coninc van Sparten, [die] een vande dapperste tornoyer was [van]de geheele compagnie, quam hem [tevo]oren ende ontmoeten Palmerin [met] sulcken crachte dat hy hem zijnen [schi]lt door runden ende zijn lancie meer [dan] in twaelf stucken dede springhen. [Wae]r van hem den prince seer wel wist [wr]eeken, want den coninck werdt [van] hem soo crachtelicken ter aerden [ge]worpen dat hy meer als een halve [ure] bleef sonder handen oft voeten te [ver]roeren, in sulcker manieren dat hem [syn] volck nae zijn logement moesten [dra]gen, vreesende dat hy de doot in dit [peri]jckel niet ontgaen en soude hebben. [Waer] op Palmerin gheen acht en nam, [ma]er vervolchden zijne punte, smijten[de s]o vele ridders ende peerden om le[ge e]nde doende so groote wonder mette [wap]enen dat alle de omstaenders rie[pen] den nieuwen ridder den besten [van]t geheele eertrijc te wesen. Welcke [lo]epende gherucht Frisol so gerin]ge n]iet gehoort en hadde oft hy merc[te] wel dat sijnen faem daer door ver[min]dert werde, waerom hy bycans in [d]esperatie van quaetheyt zijn lan]cie i]n sulcker maniere op den onbe[T8rb]kenden blancken ridder treften dat beyde haer lancien aen spaenderen inde locht vlogen ende Palmerin zijn stegelrepen verloor, soo dat hy sonder twijffel eenen gheweldighen val soude ghedaen hebben indien hy hem niet gehouden en hadde aenden hals van zijn peert. Waer teghens Frisol eenen val uyt het lidt viel onder zijn peert, ’t welck in sulcker manieren omtuymelde met de beenen inde locht datmen meynden dat het met zijnen meester beyde den hals ghebroken hadde, soo dat Frisol ’t spel quiteren moeste tot soo groot verdriet van hem als behaginghe van Palmerin, die hem soo dapper betoonden datter niemandt vande verweerders en was die niet ter aerden gheworpen oft ghequetst en werde, waer door hy hem selve bevont triumpheerder vande gheheele tornoyinge, deshalven hy hem so secretelijck als hy mochte nae zijn logement vertroc. ’t Welc ooc dede den keyser ende Florendos met de gheheele reste ende voorts alle de jofvrouwen, onder de welcke d’infante Hermide alsoo bedroeft was over de quade fortuyne van haren alderliefsten datmen lichtelick aent straf ghesichte van haer aenghesicht conde mercken datse eenich verdriet opt herte hadde. Maer als Palmerin alle de ridders die hy ter eerden hadde geworpen, dede ontbieden dat hijt was die den prijs vanden lesten dach gewonnen hadde, so veranderde de droefheyt vande princesse in groote blijdtschap om datse haer tot een eere achten de groote couragie van haren broeder, als ooc deden alle de andere ridders om datse den sadel niet en hadden gheruymt als voor so couragieusen prince, ende sonderlinghe Frisol ende Olerike die hieromme also verblijt werden datse Palmerin uyt grooter vreuchden quamen omhelsen, [T8va] verbeydende daer nae te samen den volgende dach dat den tornoy wederom op nieus soude beginnen ende continueren noch vijf gheheele dagen lanck. Vande welcke alle de eere bleef aen Frisol, uytghenomen den laetsten dach dat hem inde steecplaetse quam presenteren eenen uytlandigen ridder die met hem brachte eenen grouwelicken reuse, den welcken met eenen Turcschen booch vele venijnige pijlen schoot, daer met vele bedorven worden ende verloren ginghen. So dat Palmerin siende groote vernielinge van zijn volc, beweecht wert de wapenen aen te doen, daer met hy den reuse versloech ende den ridder die hem gheleyden overwon.

[T7ra] Hoe dat Florendos en Griane aan de andere huwelijkte en hoe Palmerijn gezworen werd voor een gerechtig erfgenaam van Griekenland en Macedonië door de heren van het keizerdom en koninkrijk. Het 101kapittel.

Toen de ambassadeurs uit Duitsland binnen Constantinopel kwamen hadden de prinsen van Thracië en Macedonië zich aldaar alreeds over de zes dagen opgewacht waarom de keizer van advies was dat men zijn dochter de volgende dag te hoop geven zou, wat de volgende morgen ook alzo in de grote kerk met de heerlijke plechtigheid door de patriarch volbracht werd. Waarna zij alle wederom keerden naar het paleis waarvoor een heerlijke stellage bereid was dat tezamen met goudentapijten behangen en stonden daarop gesteld vele magnifieke stoelen waarvan Palmerijn de middelste en grootse komende bezat en had aan de ene zijde de keizer en Florendos en aan de ander de keizerin Griane en in zulk staat werd hij ontvangen en gezworen prins van Griekenland door alle heren van het keizerrijk die terstond met gelijke ceremonies gevolgd werden van Macedonië. Waarna de tafels gedekt en de prinsen daaraan gezet werden, iedereen naar zijn waardigheid, met zulk triomf van de ordening de dienst die aldaar geobserveerd werd als ook van het verkleedspelen, muziek en andere manieren van blijdschappen dat ik die alhier niet in het lange kan verhalen [T7rb] om te ontlasten u van al te lang te lezen en mij van te grote moeite te schrijven, maar kan die in uw geest door u eigen gedachten voor ogen stellen. Daarom voort te passeren zeg ik dat zo gauw als de tafels opgenomen waren enige om het meesterlijkste begonnen te dansen en de ander die het hart niet in de benen hadden gingen zich wapenden om in de kamp of veld te treden wat de keizer om het toernooi had doen besluiten en rondom er zelf oprichten vele stellages voor de keizerin, heren en juffrouwen. Die alreeds met hun gezicht vaardig waren om te aanschouwen toen de ridders in de toernooiplaatsen kwamen waarvan Frisol en Olerike de eerste waren. Voorts na hen presenteerden zich ook de koning van Sparta en de hertog van Pont die in de eerste ontmoeting hun lansen braken zonder dat nochtans iemand het zadel kwijtraakte. Welk goede begin Frisol al zulk moed gaf dat hij zijn loop zo moedig recht tegen de hertog van Berrie nam dat hij man en paard ter aarde liet vallen en met deze zijn eerste lans wierp hij noch acht ridders omlaag. In welke ridderlijke werken hem de prins Olerike altijd braaf navolgden want hij liet van die dag twaalf ridders het zadel ruimen aleer hij omlaag viel in het toernooi met de koning van Sparta die noch gedachtig was een dappere treffen die hij van hem had ontvangen in de eerste ontmoeting en liep tegen hem met zulk kracht dat hij de stegelrepen moest verlaten. Waarna noch veel meer andere ridders zich zeer braaf toen [T7va] betoonden. Niette in bleef Frisol met de koning van Sparta de eer met de prijzen van die dag overmits zij zich victorieus hielden tot de zonsondergang toe dat ze alle wederom naar het paleis keerden. Alwaar een goed deel de nacht gepasseerd werd in dansen en andere genoeglijke tijdkortingen tot dat men de bruid te bed bracht. Alwaar haar Florendos voorts kwam visiteren om te onderhouden de gewoonten die men door de gehele wereld in zulke zaak ziet observeren waarin hem de nieuwe bruid zo onderdanig was en mede er zulke naarstigheid toe gebruikte dat ze van Palmerijn van die nacht een jonge zuster wonnen die in haar tijd in schoonheid geprezen werd boven alle anderen.

En ’s morgens vroeg begon men opnieuw het toernooi waarin Palmerijn zijn moed ook wilde vertonen en presenteerde hem daarom terstond met kostbare wapen bekleed tegen zijn neef Frisol die in het lopen tegen hem zijn lans omhoog hief wat Palmerijn zo gauw niet zag of hij deed ook desgelijks zo dat ze voorbij de andere passeerden zonder te treffen. Alzo deden ook de prins Olerike met alle andere ridders. Waardoor Palmerijn duidelijk zag dat hij zijn grootmoedig hart niet kon betonen wat hem in zulke verstoring liet vallen dat hij het ijzer van zijn lans tegen de aarde stak en die aan stukken liet springen en liet hem wederom ontwapenen. Ging daarna op de stellage bij de keizer die aan zijn aanzicht zijn verstoring wel kon merken, waarom hij al lachend tot hem zei: “Mijn beminde neef, ik acht dat deze ridders grote redenen gehad hebben in het respecteren van hun heer. Maar indien [T7v] gij uw moed tegen ze betonen wil zo moet gij u in zulke manieren toe maken dat men u niet kent.”

Welke woorden Palmerijn zeer goed noteerden en bleef voorts aldaar bij de keizer en juffrouwen om te zien wie dat er zou triomferen van die daag de victorie. Die na vele heerlijke herveroveren genoten werden bij de hertog van Pont en Frisol die ook verheug werden van de eer de derde dag. Maar de vierde dag werden Olerike en de koning van Sparta voor de beste ridders gewaardeerd overmits hem Frisol van die dag niet in de toernooiplaats liet vinden omdat hij de voorgaanden dag met een sprong hem een weinig zeer gedaan had. Hierna volgde de vijfde dag die de laatste was omdat men de andere vijf volgende dagen het toernooi zou moeten eindigen met de lans en zwaard waarin hem Palmerijn wilde vertonen in zulke toerusting dat men hem niet zou kennen, wat hij alleen geopenbaard had aan zijn keizerlijke majesteit die hem hierom zeer vroeg op zijn stellage maakte met vele prinsessen en juffrouwen. Tot grote blijdschap van deze prins Palmerijn die de keizer niet lang in verlangen liet wachten, maar kleedde hem voorts met blanke wapens gelijk de nieuwe ridders plegen te dragen en reedt alzo op een braaf oorlogspaard tot in het kamp door de poort van de bevechters en dresseerde zijn lans voorts tegen de prins Olerike die van die dag noch geen loop gedaan had. Nochtans werd hij van de onbekende Palmerijn zo dapper getroffen op zijn schild dat hij ter aarde viel, in zulke manieren dat hem alle anderen met goede redenen voor voldoende [T8ra] geëxcuseerd hielden om van de gehele dag niet meer te toernooien. Waarna Palmerijn ook het zadel liet ruimen de moedige hertog van Pont met noch vijf andere van de beste ridders der gehele compagnie, op ’t harnas van de laatste van die hij zijn lans brak waarom hem de keizer voorts een ander liet aangeven. Ondertussen had Frisol vier andere brave ridders omlaag geworpen met een grote furie overmits de verstoring die hij schepte over de val van Olerike. Maar zag dat hem de ridder met de blanke wapens wederom in ordening stelden wilde hij zijn paard teges hem de sporen geven. Maar de koning van Sparta, die een van de dapperste van het toernooi was van de gehele compagnie, kwam hem tevoren en ontmoette Palmerijn met zulk kracht dat hij hem zijn schild door rende en zijn lans meer dan in twaalf stukken liet springen. Waarvan hem de prins zeer goed wist te wreken, want de koning werd van hem zo krachtig ter aarde geworpen dat hij er meer dan een half uur bleef zonder handen of voeten te verroeren, in zulke manieren dat hem zijn volk naar zijn logement moesten dragen en vreesden dat hij de dood in dit perikel niet ontgan zou hebben. Waarop Palmerijn geen acht nam, maar vervolgde zijn punt en smeet zo vele ridders en paarden omlaag en deed zo’n groot wonder met de wapens dat alle de omstanders riepen de nieuwe ridder de beste van het gehele aardrijk te wezen. Welk loeend gerucht Frisol zo gauw niet gehoord had of hij merkte wel dat zijn faam daardoor verminderd werd waarom hij bijna in desperate van kwaadheid zijn lans in zulke manieren op de onbekende [T8rb] blanke ridder trof zodat beide hun lansen aan spaanders in de lucht vlogen en Palmerijn zijn stegelrepen verloor, zodat hij zonder twijfel een geweldigen val zou gedaan hebben indien hij hem niet gehouden had aan de hals van zijn paard. Waartegen Frisol een val uit het lid viel onder zijn paard wat in zulke manieren omtuimelde met de poten in de lucht dat men meenden dat het met zijn meester beide de hals gebroken had, zodat Frisol ’t spel kwijten moest tot zo’n groot verdriet van hem als behagen van Palmerijn die hem zo dapper betoonde dat er niemand van de verweerders was die niet ter aarde geworpen of gekwetst werden waardoor hij zichzelf bevond triomfeerde van het gehele toernooi, derhalve hij hem zo geheim als hij mocht naar zijn logement vertrok. Wat ook deed de keizer en Florendos met de gehele rest en voorts alle juffrouwen waaronder die de infante Hermide alzo bedroefd was over het kwade fortuin van haar allerliefsten dat men licht aan het straffe gezicht van haar aangezicht kon merken dat ze enig verdriet op het harthad. Maar toen Palmerijn alle ridders die hij ter aarden had geworpen liet ontbieden dat hi het was die de prijs van de laatste dag gewonnen ha, zo veranderde de droefheid van de prinses in grote blijdschap omdat ze zich tot een eer achtte de grote moed van haar broeder, als ook deden alle andere ridders omdat ze het zadel niet hadden geruimd als voor zo’n moedige prins en vooral Frisol en Olerike die hierom alzo verblijd werden dat ze Palmerijn uit grote vreugde kwamen omhelzen, [T8va] wachten daarna tezamen de volgende dag dat het toernooi wederom opnieuw zou beginnen en continueren noch vijf gehele dagen lang. Waarvan alle eer bleef aan Frisol, uitgezonderd de laatste dag dat hem in de steekplaats kwam presenteren een buitenlandse ridder die met hem bracht een gruwelijke reus die met een Turkse boog vele venijnige pijlen schoot waarmee velen bedorven werden en verloren gingen. Zodat Palmerijn zag grote vernieling van zijn volk en bewogen werd de wapens aan te doen waarmee hij de reus versloeg en de ridder die hem geleidde overwon.

Hoe den ouden ridder Apollon Netrides, den vader van Frisol binnen Constantinopolen brochte, alwaer hy gouverneur generael ghemaeckt wert van Ungarien, ende hoe Frisol de princesse Hermide trouden. Het .CIJ. capittel.

Apollon afgheveerdicht zijnde, ghelijck hier voren verclaert is, om Netrides te soecken, dwaelden so lange met groote neersticheyt door berghen ende bosschen tot dat hy ten lesten quam aen des selven Netrides’ casteel, alwaer hy hem vondt aende poorte van dien, wederom comende vande jacht uyt het foreest, drie boochscheut weechs ontrent van zijnen huyse gheleghen. Ende om dat Apollon hem stracx kennende werdt, gheveynsden hy met zijne metghesellen eenighe doolende ridders te wesen ende groeten hem, begeerende dat hy haer dien nacht soude willen logeren naedien de Fortuyne haer aldaer in alsulcke wildernisse geleyt hadde. Om [T8vb] welcke begheerte haer Netrides seer blijdelijcke ontfinghe, volghende de oude manieren van zijn edel ende liberael herte, ende dede haer seer wel tracteren op den avontmael. Int welcke Apollon mede aent leechste eynde van de tafelen sach sitten twee jonge edelluyden, waerom hy Netrides vraechden oft dat sijn sonen waren. Daer op den ridder antwoorden het selve zijne kinderen te wesen.

“En hebdyder geen ouder als dese?”, seyde Apollon.
Om welcke woorden Netrides ghedachtich worden zijnen verloren sone Frisol, die hy meynden seeckerlick dit leven ghepasseert te zijn overmits zijne langhe absentie, ende daeromme eenen swaren sucht doende, antwoorden hy: “Heer ridder, my is inder waerheydt onbewist oft ick noch eenen ouderen hebbe oft niet, want het is eenen langen tijdt gheleden dat ick dien door een groote misavontuere verlore, als hy ghequelt worde met een sware plage, ende en hebbe sedert noyt yet meer van hem ghehoort ... Soo en weet ick niet oft hy levendich ofte doot is.”

Om welcke woorden Apollon vastelijck gheloovende werdt dat hy sonder twijfel den vader van Frisol was, niet dat hem al noch ’t visioen van zijn aensicht niet voor en stonde, maer om dat hy bestonde te twijfelen overmidts zijne veranderinghe, also hy hem niet ghesien en hadde in een groote lanckheyt des tijdts, die in eenen anderen state stelt alle dinghen dese wereltsche natuere onderdanich zijnde. Maer als nu verseeckert wesende en wilde hy hem niet langher in dese droefheyt laten, dan seyde: “Ick verseecker u, mijn heere, dat hy noch int leven ende in goede gesontheyt is.”

“Och Godt,” antwoorden Netrides, “indien dat alsoo mochte zijn, soo soude ick den gheluckichsten ridder vande werelt wesen!”

[V1ra] “[S]oo benoy oock,” seyde Apollon, “want [hy] is levendich ghenesen van zijne pla[yen] ende teghenwoordich den groot[ste]n gheachten ridder die men soude [mo]ghen vinden, in sulcker manieren [da]t hy onlancks leden de coninginne [G]riane uyt te ghevanckenisse verlost [hee]ft door zijne vrome feyten die hy [de]de met den ridder Palmerin te[gh]ens de twee neven van Tarisius, [end]e heeft hem daer nae gheopenbaert [ae]n den keyser ende aende keyserin[ne], zijne moeye, het welck uwe saecken [in] alsulcke geluc heeft voort doen gaen [da]t ick teghenwoordich expresselijck ge[re]den ben om u mede te brenghen in [Co]nstantinopolen, overmidts ghy al[da]er ghemaeckt sult worden generael [g]ouverneur van Ungarien.”

“Ghelooft [mo]et eeuwelick mijnen Schepper zijn,” [ant]woorden Netrides, “van dat hy [mij]nen oom den keyser heeft doen [ope]nbaer worden het ongelijck dat mij[nen] broeder den coninck my aenghe[da]en heeft. Maer op dat ick verseeckert [wo]rde van een twijffelinghe, soo wilt [my] doch seggen oft ghy hier voormaels [nie]t in zijn hof gheconserveert en hebt.”

“[J]ae ick,” antwoorden Apollon, “ende wa]s zijnen pagie terwijlen ghy noch [al]daer int hof waert ende my also groote [w]eldaden beweest dat ick eeuwelijck [in] uwen dienste verbonden sal blijven, [b]iddende dat ghy ons vertreck doch [so] seer beneerstighen wilt als moghe[li]ck is, want ick heb groote vreese [da]t wy uwen soone anders int hof [va]nden keyser niet vinden en zullen, [om] dat hy belooft heeft mede aen te ne[m]en de soeckinghe vanden verloo[re]n Trineus, soone vanden keyser [va]n Duytslant.”

“Voorwaer, heer rid[de]r,” antwoorden Netrides, “niet soo seer [en] behaghen my de goederen ende staten [als] de wedervercrijginge van mijnen [V1rb] soone, want wesende woonachtich in dese eensame wildernisse int gheruste ongeturbeerde leven op mijn cleyn casteelken, achten ick seer weynich de verdrietighe ende moeyelijcke weerelt. Niet te min, nadien den heere acht dat ick in mijne oude daghen zijn volck profijtelijck can wesen, so en sal ick de conditie niet refuseren.”

Ende latende den last aen een van zijne neven, reysden hy met zijn vrouwe ende twee soonen int gheleyt van Apollon soo langhe tot datse twee daghen nae de eyndinge des voorseyden tornoys de stadt van Constantinopolen naeckten. Het welck Frisol ghebootschapt wesende, reedt haer te ghemoet buyten de poorte, alwaer de geluckwunschingen ende willecomsten van den soone tot den vader ende moeder ende wederom van de ouders tot haeren soone als oock tusschen de ghebroeders met sulcken blijtschap ende affectie geschieden datter niet en is so herden hert oft het soude de ooghen door beweginghe van medelijden ende vreuchde hebben doen overlopen, indient daer present gheweest ware. Ende van daer ginghense tot int palleys by den keyser ende de andere princen, alwaer oock wederom een nieuwe vreuchde bestonde, sonderlinge tusschen de keyserinne ende den ouden Netrides, om de comste vande welcken aldaer dien avont seer heerlijcke ende blijde bancketten ghehouden worden. Ende des smorghens worden door den wil van den keyser Frisol ende de princesse Hermyde aenden anderen gehylickt tot een groote verheuginge van eenen yeder, maer sonderlinghe vande nieuwe ghehouden. Waer van de feeste soo gheringe niet ghepasseert en was oft Netrides worden governeur van Ungarien gestelt, waer van hem Frisol, als man vande princesse Hermide, [V1va] brieven van commissie verleenden, daer hy voorts vertrock int selve coninckrijck der Ungaren, die hem met sulcken triumph ende blijtschap ontfingen als oft haeren natuyrlicken heere gheweest ware.

Hoe de oude ridder Apollon Netrides, de vader van Frisol binnen Constantinopel bracht, alwaar hij gouverneur-generaal gemaakt werd van Hongarije en hoe Frisol de prinses Hermide trouwde. Het 102 kapittel.

Apollon die afgevaardigd werd, gelijk hiervoor verklaard is, om Netrides te zoeken dwaalde zo lang met grote naarstigheid door bergen en bossen tot dat hij tenslotte kwam aan Netrides kasteel alwaar hij hem vond aan de poort ervan die wederom kwam van de jacht uit het bos, drie boogscheuten weegs omtrent van zijn huis gelegen. Omdat Apollon hem daarna kennende werd veinsde hij met zijn metgezellen enige dolende ridders te wezen en groette hem begeerde dat hij ze die nacht zouden willen logeren nadien het Fortuin ze aldaar in al zulke wildernis geleid had. Om [T8vb] die begeerte ze Netrides zeer blijde ontving en volgde de oude manieren van zijn edel en liberaal hart en liet ze zeer goed onthalen op het avondmaal. Waarin Apollon mede aan het laagste eind van de tafels zag zitten twee jonge edellieden waarom hij Netrides vroeg of dat zijn zonen waren. Waarop de ridder antwoorden dat het zijn kinderen waren.

“En heb je er geen ouder dan deze?”, zei Apollon.
Om die woorden Netrides gedachtig werd zijn verloren zoon Frisol die hij meende zeker dit leven gepasseerd te zijn overmits zijn lange absentie en daarom een zware zucht deed en antwoorden hij: “Heer ridder, mij is in de waarheid onbewust of ik noch een oudere heb of niet, want het is een lange tijd geleden dat ik die door een groot misavontuur verloor toen hij gekweld werd met een zware plaag en heb sedert nooit iets meer van hem gehoord ... zo en weet ik niet of hij levend of dood is.”

Om die woorden Apollon vast geloofde dat hij zonder twijfel de vader van Frisol was, niet dat hem al noch ’t visioen van zijn aanzicht niet voor stond, maar omdat hij bestond te twijfelen overmits zijn verandering alzo hij hem niet gezien had in een grote lengte van tijd die in een andere staat stelt alle dingen die deze wereldse natuur onderdanig zijn. Maar als nu verzekerd was wilde hij hem niet langer in deze droefheid laten dan zei: “Ik verzeker u, mijn heer, dat hij noch in het leven en in goede gezondheid is.”

“Och God,” antwoorden Netrides, “indien dat alzo mocht zijn zo zou ik de gelukkigste ridder van de wereld wezen!”

[V1ra] “Ze ben je ook,” zei Apollon, “want hij is levend genezen van zijn plaag en tegenwoordig de grootste geachte ridder die men zou mogen vinden, in zulke manieren dat hij onlangs geleden de koningin Griane uit te gevangenis verlost heeft door zijn dappere feiten die hij deed met de ridder Palmerijn tegen de twee neven van Tarisius en heeft zich daarna geopenbaard aan de keizer en aan de keizerin, zijn tante, wat uw zaken in al zulke geluk heeft voort doen gaan dat ik tegenwoordig expres gereden ben om u mede te brengen in Constantinopel overmits gij aldaar gemaakt zal worden generaal gouverneur van Hongarije.”

“Geloofd moet eeuwig mijn Schepper zijn,” antwoorde Netrides, “van dat hij mijn oom de keizer heeft doen openbaar worden het ongelijk dat mijn broeder de koning mij aangedaan heeft. Maar op dat ik verzeker wordt van een twijfeling zo wit mij toch zeggen of gij hier voormaals niet in zijn hof geconserveerd hebt.”

“Ja ic,” antwoorden Apollon, “en was zijn page terwijl gij noch aldaar in de hof was en mij alzo grote weldaden bewees dat ik eeuwig in uw dienst verbonden zal blijven en bid dat gij ons vertrek toch zo zeer beneaarstigen wilt als mogelijk is, want ik heb grote vrees dat wij uw zoon anders in de hof van de keizer niet vinden zullen omdat hij beloofd heeft mede aan te nemen het zoeken van de verloren Trineus, zoon van de keizer van Duitsland.”

“Voorwaar, heer ridder,” antwoorde Netrides, “niet zo zeer behagen mij de goederen en staten als het terugkrijgen van mijn [V1rb] zoon want ik was woonachtig in deze eenzame wildernis in het geruste ongestoorde leven op mijn kleine kasteeltje en achtte ik zeer weinig de verdrietige en moeilijke wereld. Niettemin, nadien de heer acht dat ik in mijn oude dagen zijn volk profijtelijk kan wezen zo zal ik de conditie niet weigeren.”

En liet de last aan een van zijn neven reisde hij met zijn vrouwe en twee zonen in de geleide van Apollon zo lang tot dat ze twee dagen na het eindigen van het voorzegde toernooi de stad van Constantinopel naakten. Wat Frisol geboodschapt werd en reedt ze tegemoet buiten de poort alwaar de gelukwensen en welkomst van de zoon tot de vader en moeder en wederom van de ouders tot hun zoon als ook tussen de gebroeders met zulk blijdschap en affectie geschiedde dat er niet is z’n hard hart of het zou de ogen door beweging van medelijden en vreugde hebben doen overlopen, indien het daar present geweest was. Vandaar gingen ze tot in het paleis bij de keizer en de andere prinsen, alwaar ook wederom een nieuwe vreugde bestond en vooral tussen de keizerin en de oude Netrides om de komst waarvan aldaar die avond zeer heerlijke en blijde banketten gehouden werden. ’s Morgens werden door de wil van de keizer Frisol en de prinses Hermide aan de andere gehuwelijkt tot een grote verheuging van iedereen, maar vooral van de nieuw gehuwden. Waarvan het feest zo gauw niet gepasseerd was of Netrides werd gouverneur van Hongarije gesteld waarvan hem Frisol, als man van de prinses Hermide, [V1va] brieven van commissie verleende daar hij voorts vertrok in dat zelf koninkrijk der Hongaren die hem met zulke triomf en blijdschap ontvingen alsof het hun natuurlijke heer geweest was.

Hoe Palmerin oorlof vanden keyser ende zijne ouderen nam om Trineus te gaen soecken, ende vanden ouden coninck Primaleon.Het .CIIJ. capittel.

De feeste des houwelijcx van Frisol ende de infante van Hongaryen gepasseert zijnde ende Netrides verreyst wesende om het gouvernement van Ungaryen aen te vanghen, begosten oock alle de princen die aldaer ghecomen waren, wederom naer haere landen te trecken. Het welck Palmmerin oock dede gedachtich worden de beloften die hy aen zijn alderliefste gedaen hadde. Waerom hy den keyser in zijn camer inde presentie van zijnen vader Florendos ginc vinden, tot haer segghende: “Mijn heeren, ’t zijn meer als dry maenden dat ick alhier steets verbleven sy door u ghebodt ende tegens de ghelofte die ick ghedaen hebbe aen mevrouwe Polinarde. Waerom ick voor my ghenomen hebbe, met uwen oorlof, binnen dry daghen te vertrecken om haeren broeder Trineus te bestaen te soecken al eer den hartoch van Lorynen verreyst sal wesen, op dat hy den keyser van Duytslant mach verseeckeren van mijne neersticheyt.”

“Mijn beminde neve,” antwoorde Remicius, “nae dien dat dese saecke niet verandert en mach worden om dat ghy u met geloften daer toe verbonden hebt, so en sal ick daer niet teghens segghen, u nochtans biddende dat ghy so geringe als mogelijck wederomme comt.”

Ende [V1vb] gelijcke woorden sprack tot hem zijnen vader, waerom hy, desen oorlof vercreghen hebbende, op staende voet by Frisol ginck en riet hem met grooten ernste aldaer binnen Constantinopolen te verblijven om so gheringe niet te bedroeven zijne nieuwe bruyt Hermide.

Waer op Frisol antwoorden dat de doot oft ghewelt hem alleene souden moghen scheyden uyt zijn gheselschap. Waer door Palmerin wel sach dat de grootmoedicheyt meerder crachts in hem hadde als de wellusticheyt. Ende schreef terstonts brieven aen den keyser van Duytslandt ende aen zijn alderlieftse Polinarde, de welcke hy met veele costele geschencken leverde in handen van den hartoch van Lorynen ende den grave van Lycene, desselven keysers ambassadeurs. Ende ginck daer nae op eenen manendach, als hem alle de heeren van Macedonien albereets te peerde verbeyden, zijn moeder adieu segghen. De welcke hem antwoorde: “Mijn soone, ghy zijt noch so weynich tijdts by my gheweest. Wilt ghy my albereets verlaten? Maer naedien dat mijn vader den keyser ende mijnen heere Florendos ’t selve geconsenteert hebben, so weet ick wel dat mijn swacheydt u voornemen niet wederstaen en mach. Daerom moet ick u met alsoo groote droefheydt adieu segghen als ick u met blijtschap kennende wort, met biddinghe dat ghy met uwe presentie, soo haest als moghelick is, wederomme wilt vertroosten uwe bedruckte moeder.”

Twelck haer Palmerin beloofde. Ende gaende daer met te peerde wordt hy van den keyser ende zijnen vader Florendos meer als twee mijlen weechs buyten de stadt gheleyde ghedaen, ten eynde vande welcke sy den anderen met schreyenden ooghen voor den adieu omhelsden. Ende keerden den keyser met [V2ra] [Fl]orendos wederomme nae de stadt, [al]waer den hartoch van Loreynen met [de]n grave van Lycene van haer luy[den] oorlof namen ende keerden op de [...]ste ure wederomme nae Duytslandt. [Wa]erse van den keyser met blijtschap [ont]fanghen worden, maer noch in veel [gro]otere vreuchde van zijn dochter, [son]derlinge als den hartoch haer over[lev]erden den brief van haeren alder[lief]sten, mede vertellende de groote eere [end]e triumphe diemen hem aengedaen [had]de als hy prince van Griecken[lan]dt ende Macedonien gesworen wor[de.] Twelck haer soo wel behaechde [dat]se haer niet en conde versadighen [van] aen te hooren alsulcke discours [doen]de den hartoch duysent playsante [vra]echstucxkens, soo vande ghehou[den]e tornoijspelen als bruyloften [bin]nen Constantinopolen gheschiet. [Da]er op den hartoch so wijsselijck wist [te a]ntwoorden dat hy in gheene saec[ke] en falierde om zijne princesse te [ver]heughen, verswijghende nochtans [de c]aressen ende lieffelijcke converstatien [die] Palmerin ghehouden hadde mette [Gr]iecksche jofvrouwen, vreesende [dat] hy de infante daer door in eenighe [jalo]ursheydt soude hebben doen vallen, [dae]r met men seyt de verliefde jonck[vro]uwen lichtelijck ghequelt te wor[den].

Ende haer hier mede voor een wijle [tijt]s latende, sullen wy wederom keeren [tot] onsen Palmerin, die soo neerstich [reys]de dat hy in gheringen tijdt uyt de [limi]ten des keyserdoms quam tot int [co]ninckrijck van zijnen vader, vant [wel]ck hy gheene steden door en passeer[de o]ft men dede hem aldaer triumphan[te i]nhalinghe, sonderlinghe mede inde [stad]t van Hermide, inde welcke hy twee [dag]hen vertuckte om dat hy wiste al[dae]r te woonen Estebon, den coopman [V2rb] die hy vander doot verloste ende als eenen knecht langen tijdt gedient hadde, als vooren verhaelt is. Ende om dat hem gebootschapt worde dat dien uyt was om eenige saecken sijne coopmanschap betreffende, ontboot hy zijne huysvrouwe ende zijne twee soonen, die hy alle grootelijcx beschenckten ende brieven van vryicheydt dede depecheeren van alle lasten.

Des anderen daechs hier nae logeerde hy des avonts int dorp daer van zijnen dwerch Urbande gheboortich was, die aldaer noch hadde woonen zijnen vader, eenen seer ouden ende armen ridder, met een suster van alsoo excellenten statuere als hy, de welcke Palmerin op des dwerchs versoeck na Constantinopolen sont by zijn moeder Griane. Ende om de eere vande ordeninghe die zijnen vader ontfanghen hadde, gaf hy hem de prochie ofte boorcht daer hy woonde, daer van hy hem oock in presentie van alle de Macedonische heeren in possessie dede stellen. Ende int vertrecken van daer en hielt hy niet op tot dat hy quam inde principale stadt vant coninckrijck, alwaer hem doemaels verhielde zijnen grootvader, den ouden coninck Primaleon, ende worden aldaer ontfangen in seer groote eere ende triumphe van alle de inwoonders van dien, ende sonderlinghe vant hofghesin, maer noch boven al vande princesse Arismene, zijn moeye, die hem met haere jofvrouwen verbeyden op de voorplaetse vant casteel. Alwaer Palmerin zijn een kny voor haer op de aerde stelde ende wilde haer de handen cussen, het welcke de princesse eerenthalven refuseerden. nde alsse noch int affectueus wellecom heeten ende cortoyse dienste presenteringhen metten anderen besich waren overquamen haer den [V2va] prince Olerike met den coninck van Sparten, den hertooch van Pont, Frisol, den hertoch van Micene ende Eustace, sijnen sone, de welcke de princesse alle ontfinge met een seer bly herte ende aengesicht. Ende na dat de caressen tusschen de voorseyde persoonen geeyndicht waren, seyde Palmerijn tot sijn moeye: “Mevrouwe, ick heb verstaen dat mijn heere den coninck hem qualijck ghevoelt, twelck my seer mishaecht. Daer om bid ick u, laet ons hem gaen besoecken om te moghen sien oft wy hem yewers souden mogen conforteren.”

“Laet ons gaen,” andtwoorden de princesse, “want ick heb goede hoope, mijn beminde neve, dat ghy met uwe presentie sijne ghesondtheydt grootelicx vorderlijck sult zijn, nae dien ghy hem t’anderen maele soo wel ghenesen hebt.”

“Ick heb groote sorghe, neen,” antwoorden Palmerijn, “nae dien de sieckte des ouderdoms niet ghenesen en can worden als door de doodt, in welcke haeven wy alleen de gherust ende onsterffelijckheydt moeten soecken.”

Ende met dese woorden quamense inde camer vanden coninck, alwaer de princesse eerst aent bedde ginck ende seyde: “Mijn heere, siet hier uwen neve den deuchdelijcken ende excellenten prince Palmerin.”

Om welcke woorden hem den goeden ouden coninck al bevende op heften ende sijnen nieuwen neve met zijn oude verblindt wordende ooghen in een groote affectie aenschouwende, seyde hy met een bevende stemme: “Compt by mijn soone, comt by my, op dat dees halfdoode ermen u voor mijnen doodt moghen omhelsen.”

Ende hem omhelst houdende sloech hy sijn ooghen ten hemel ende vervolchden sijn propoost aldus: “Lof en danck zy inder eeuwicheyt den almogende Godt van alle creatueren voor alle zijne groote weldaden. [V2vb] O doot, eynde van alle miserien in dese wereltsche bedrucktheyden, [en] wilt my alsnu niet langer sparen, maer hertelijcke wellecoom moet ghy alsnu zijn, nae dien mijn stervende ooghen ghesien hebben de eere ende den toecomenden beschermer van mijnen onderdaenen, ’t welck voorwaer groote blijtschap behoort te veroorsaecken in ons alle beyde, want ick, eylacy, niet en weet wie de grootste oorsaecken heeft om hem te verheughen, ofte den vader siende sijnen begheerden soone ten tijde als hy bereyt is om hem te laten, oft den sone noch vindende den vader int verbeyden van sijne coomste al eer hem de ziele verlaet.”

“Dat en believe Godt nimmermeer, mijn heere,” antwoorde Palmerin, “dat ghy ons soo gheringhe soudt laeten, maer ick hoope dat ghy wederom nieuwe crachten sult moghen vercrijghen om noch een wijl tijdts met ons blijdelijck te leven.”

“Eylacy, mijn soone,” seyde den ouden coninck, “de gheringhe te niet gaende natuere en heeft gheen macht meer om de ziele langher in desen swaeren ende groven hoop vleysch te bedwinghen. Om dat ick alle mijne leden getravaleert vinde ende mijn herte met bangicheyt ghedruckt wort, wilt my der halven doch vertellen hoet met de saecke van mijnen sone Florendos gaet, op dat ick in so veel te weynigher verdriets mach sterven.”

Waerom hem Palmerin dede ’t ghehele discours van sijn vaders verlossinghe, ende hoe hy ghehijlijckt was aen zijn moeder Griane, met den gheluckighen staete, daer hy hem inne ghelaten hadde. ’t Welck den stervende Primaleon boven maten seer verblijden, ghevende hem in een groote gherustheydt in sulcker manieren dat twee daeghen daer nae sijnen gheest gheselschap ginck houden de ziele van de gheene die voor [V3ra] [h]em uyt dese weerelt ghescheyden wa[r]en. Waer over alle de blijtschappen, geneuchelicke tijtcortinghen ende vermaeckinghen die door Palmerins com[s]te een begin genomen hadden, haestelic verkeert worden in droefheyden, ver[d]riet ende clagingen.

Hoe Palmerijn verlof van de keizer en zijn ouders nam om Trineus te gaan zoeken en van de oude koning Primaleon. Het 103 kapittel.

Toen het feest van het huwelijk van Frisol en de infante van Hongarije gepasseerd was en Netrides vertrokken was om het gouvernement van Hongarije aan te vangen begonnen ook alle prinsen die aldaar gekomen waren wederom naar hun landen te trekken. Wat Palmerijn ook liet gedachtig worden de beloften die hij aan zijn allerliefste gedaan had. Waarom hij de keizer in zijn kamer in de presentie van zijn vader Florendos ging vinden en tot ze zei: “Mijn heren, ’t zijn meer dan drie maanden dat ik alhier steeds verbleven ben door uw gebod en tegen de belofte die ik gedaan hebbe aan mevrouw Polinarde. Waarom ik voor mij genomen heb, met uw verlof, binnen drie dagen te vertrekken om haar broeder Trineus te bestaan te zoeken al eer de hertog van Lorraine vertrokken zal wezen op dat hij de keizer van Duitsland mag verzekeren van mijn naarstigheid.”

“Mijn beminde neef,” antwoorde Remicius, “nadien dat deze zaak niet veranderd mag worden omdat gij u met beloften daartoe verbonden hebt, zo zal ik daar niets tegen zeggen, u nochtans bidt dat gij zo gauw als het mogelijk is wederom komt.”

En in [V1vb] gelijke woorden sprak tot hem zijn vader waarom hij toen hij dit verlof verkregen had op staande voet bij Frisol ging en raadde hem aan met grote ernst aldaar binnen Constantinopel te verblijven om zo gauw niet te bedroeven zijn nieuwe bruid Hermide.

Waarop Frisol antwoorde dat de dood of geweld hem alleen zouden mogen scheiden uit zijn gezelschap. Waardoor Palmerijn wel zag dat de grootmoedigheid meerder kracht in hem had dan de wellustigheid. Hij schreef terstond brieven aan de keizer van Duitsland en aan zijn allerliefste Polinarde die hij met vele kostbare geschenken leverde in handen van de hertog van Lorraine en de graaf van Lycene, de keizers ambassadeurs. Hij ging daarna op een maandag toen hem alle heren van Macedonië al gereed te paard opwachten zijn moeder adieu zeggen. Die hem antwoorde: “Mijn zoon, gij bent het noch zo weinig tijd bij mij geweest. Wil gij mij al gereed verlaten? Maar nadien dat mijn vader de keizer en mijn heer Florendos ’het zelf geconsenteerd hebben, zo weet ik wel dat mijn zwakheid uw voornemen niet weerstaan mag. Daarom moet ik u met alzo grote droefheid adieu zeggen als ik u met blijdschap kennende werd met bidden dat gij met uw presentie, zo gauw als mogelijk is, wederom wil vertroosten uw bedroefde moeder.”

Wat haar Palmerijn beloofde. Hij ging daarmee te paard en werd van de keizer en zijnevader Florendos meer dan twee mijlen weegs buiten de stad geleide gedaan ten einde waarvan zij de anderen met schreiende ogen voor de adieu omhelsden. Toen keerden de keizer met [V2ra] Florendos wederom naar de stad alwaar de hertog van Lorraine met de graaf van Lycene van ze verlof namen en keerden op hetzelfde ... uur wederom naar Duitsland. Waar ze van de keizer met blijdschap ontvangen werden, maar noch in veel grotere vreugde van zijn dochter, vooral toen de hertog haar overleverde de brief van haar allerliefsten, en mede vertelde de grote eer en triomf die men hem aangedaan had toen hij prins van Griekenland en Macedonië gezworen werd. Wat haar zo goed behaagde dat ze zich niet kon verzadigen van aan te horen al zulke geschillen en deed hertog duizend plezierige vraagstukken, zo van het gehouden toernooi spelen als bruiloften die binnen Constantinopel geschied waren. Waarop de hertog zo wijs wist te antwoorden dat hij in geen zaak faalde om zijn prinses te verheugen, verzweeg nochtans de liefkozingen en liefelijke conversaties die Palmerijn gehouden had met de Griekse juffrouwen, vreesde dat hij de infante daardoor in enige jaloersheid zou hebben doen vallen waarmee men zegt de verliefde jonkvrouwen licht gekweld te worden.

En haar hiermee voor een tijdje laten zullen wij wederom keren tot onze Palmerijn die zo naarstig reisde dat hij in korte tijd uit de limieten van het keizerdoms kwam tot in het koninkrijk van zijn vader waarvan hij geen steden door passeerde of men deed hem aldaar triomfantelijke inhaal, vooral mede in de stad van Hermide waarin hij twee dagen vertoefde omdat hij wist aldaar te wonen Estebon, de koopman [V2rb] die hij van de dood verlost had en als een knecht lange tijd gediend had, als voor verhaald is. Omdat hem geboodschapt werd dat die uit was om enige zaken die zijn kopmanschap betroffen ontbood hij zijn huisvrouw en zijn twee zonen die hij alle zeer beschonk en brieven van vrijheid liet afvaardigen van alle lasten.

De volgende dag hierna logeerde hij ‘s avonds in het dorp daarvan zijn dwerg Urbande geboortig was die aldaar noch had wonen zijn vader, een zeer oude en arme ridder, met een zuster van alzo excellente statuur dat hij, die Palmerijn op de dwerg verzoek naar Constantinopel zond bij zijn moeder Griane. Om de eer van de ordening die zijn vader ontvangen had gaf hij hem de parochie of burcht daar hij woonde waarvan hij hem ook in presentie van alle Macedonische in bezit liet stellen. In het vertrekken van daar hield hij niet op totdat hij kwam in de principale stad van het koninkrijk alwaar zich toenmaals ophield zijn grootvader, de oude koning Primaleon, en werden aldaar ontvangen in zeer grote eer en triomf van alle e inwoners van dien en vooral van de hofhouding, maar noch boven al van de prinses Arismene, zijn tante die hem met haar juffrouwen opwachten op de voorplaats van het kasteel. Alwaar Palmerijn zijn ene knie voor haar op de aarde stelde en wilde haar de handen kussen, wat de prinses vanwege de eer weigerde. Toen ze als noch in het toegenegen welkom heten en hoffelijke dienst presenteringen met de anderen bezig waren overkwamen haar de [V2va] prins Olerike met de koning van Sparta, de hertog van Pont, Frisol, de hertog van Micene en Eustace, zijn zoon, die de prinses alle ontving met een zeer blij hart en aanzicht. Na dat de liefkozingen tussen de voorzegde personen geëindigd waren zei Palmerijn tot zijn tante: “Mevrouw, ik heb verstaan dat mijn heer de koning hem kwalijk voelt wat mij zeer mishaagt. Daarom bid ik u, laat ons hem gaan bezoeken om te mogen zien of wij hem iets zouden mogen vertroosten.”

“Laat ons gaan,” antwoorde de prinses, “want ik heb goede hoop, mijn beminde neef, dat gij met uw presentie zijn gezondheid zeer bevorderlijk zal zijn na dien gij hem te anderen maal zo goed genezen hebt.”

“Ik heb grote zorg, neen,” antwoorden Palmerijn, “na dien de ziekte van de ouderdom niet genezen kan worden dan door de dood in welke haven wij alleen gerust en onsterfelijkheid moeten zoeken.”

En met deze woorden kwamen ze in de kamer van de koning alwaar de prinses eerst aan het bed ging en zei: “Mijn heer, ziet hier uw neef de deugdelijke en excellente prins Palmerijn.”

Om die woorden zich de goeden ouden koning al bevend ophief en zijn nieuwe neef met zijn oude blind wordende ogen in een grote affectie aanschouwde zei hij met een bevende stem: “Kom bij mijn zoon, kom bij mij, op dat deze halfdode armen u voor mijn dood mogen omhelzen.”

En hield hem omhelst sloeg hij zijn ogen ten hemel en vervolgden zijn opzet aldus: “Lof en dankzij in de eeuwigheid de almogende God van alle creaturen voor alle zijne grote weldaden. [V2vb] O dood, einde van alle miserie in deze wereldse droefheden, wil mij alsnu niet langer sparen, maar hartelijk welkom moet gij alsnu zijn na dien mijn stervende ogen gezien hebben de eer en de toekomende beschermer van mijn onderdanen, wat voorwaar grote blijdschap behoort te veroorzaken in ons alle beide, want ik helaas, niet weet wie de grootste oorzaak heeft om zich te verheugen, of de vader zag zijn begeerde zoon ten tijde toen hij bereid was is om hem te verlaten, of de zoon die noch vindt de vader in het afwachten van zijn komst al eer hem de ziel verlaat.”

“Dat gelieft God nimmermeer, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “dat gij ons zo gauw zou verlaten, maar ik hoop dat gij wederom nieuwe krachten zal mogen verkrijgen om noch een tijdje met ons blijde te leven.”

“Helaas, mijn zoon,” zei de ouden koning, “de gauw te niet gaan natuur heeft geen macht meer om de ziel langer in deze zware en grove hoop vlees te bedwingen. Waarom ik al mijn leden vertapt vindt en mijn hart met bangheid gedrukt wordt, wil mij derhalve toch vertellen hoe het met de zaak van mijn zoon Florendos gaat op dat ik in zo veel te minder verdriet mag sterven.”

Waarom hem Palmerijn deed de gehele geschillen van zijn vaders verlossing en hoe hij gehuwelijkt was aan zijn moeder Griane met de gelukkige staat waarin hij gelaten had. Wat de stervende Primaleon bovenmate zeer verblijd en gaf zich in een grote berusting in manieren dat twee dagen daarna zijn geest gezelschap ging houden de zielen van diegene die voor [V3ra] hem uit deze wereld gescheiden waren. Waardoor alle d blijdschappen, genoeglijke tijdkortingen en vermakingen die door Palmerijn’ s komst een begin genomen hadden haastig veranderd werden in droefheden, verdriet en klagen.

Hoe den coninck van Sparten de princesse Arismene, suster van Florendos, trouden. Het .CIIIJ. capittel.

De princesse Arismene verdroech dese droefheyt vanden doot haers vaders met sulcke volstandicheydt ende stelde soo wijsselick ordeninghe tot de heerlicke uytvaert van dien dat den coninc van Sparten daer door vuyrichlijck op haer verliefde, het welck hy openbaerde aen zijnen ghetrouwen vrient Palmerin, hem biddende dat hy hem in dese saecke wilde gunstich zijn op dat hy haer mocht vercrijghen tot een coninginne. Het welck hem den prince seer gheerne accordeerde om dat hy hem achte voor een van de braefste ridders ende principaelste bontghenoten van gheheel Grieckenlandt. Weshalven hy zijn moeye de groote liefde die haer den coninck toedroeghe, in sulcker manieren wiste te vooren te houden dat haer hert overmidts den doot van haeren vader alsoo niet vercout en conde wesen ofte ’t wort wederomme verwermt door de ammoureuse vlamme des conincx, die eene jonghen ende galiaerde prince was. Niet te min excuseerdense haer op het onlancks overlijden van haeren vader, maer niet alsoo ofte Palmerin conde aen haer beschaemt ooghe wel merc[V3rb]ken dat haer herte consenteerde het ghene de gheveynsde tonghe niet en dorste uytspreecken, waerom hyse des anderen daechs te samen dede trouwen. Welcke cortosie den coninc van Sparten noch meer versterckte in zijne voorneemste van hem gheselschap te houden inde wedersoeckinghe van Trineus. Weshalven hy Palmerin neerstich bad hem het selve te willen consenteeren dat hijt hem vergoste, hoewel dat hy voorseecker wiste dat zijn moeye Arismene hem veel liever aldaer ghehouden soude hebben, het welck sy wel betoonde met haere groote droefheydt over zijn vertreck. Des niet teghenstaende wilde Palmerin des anderen daechs verreysen ende besloot metten coninck van Sparten datse Arismene binnen Constantinopolen souden seynden by haeren broeder Florendos om aldaer te verbeyden haere wedercomste. Ende vreesende dat die veel langher mochte vallen als hy niet en hoopte, gheboot hy zijnen dwerch Urbande oock met de princesse te reysen, ende indient gheviel dat hy binnen een jaer in Constantinopolen niet wederom by hem en quaem, dat hy in sulcken gheval met zijn suster, die hy zijn moeder, de coninghinne Griane, ghesonden hadde, wederomme nae Duytslandt soude keeren met eenen brief die hy hem secretelijck in bewaer gaf aen zijn alderliefste Polinarde, die hy daer in van zijn langhe uytblijvinghe vertrooste. Welcke woorden den dwerch niet wel en behaechden, om dat hy veel liever zijn meester ghevolcht soude hebben. Nochtans dorst hyder niet teghen segghen door vreese van hem te misdoen, maer gaf hem op wech met de princesse ende haer ghevolch.

De welcke in weynich daghen binnen Constantinopolen quamen, alwaer sy met blijtschappen [V3va] ontfanghen wordt van haeren broeder Florendos met den keyser, keyserinne en voorts vande gheheele reste, verhoopende aldaer te verbeyden de wedercomste van haeren man ende neve Palmerin. Die voor zijn vertreck de republijcke van Macedonien in een goede ordre wilde stellen, ende maeckten derhalven den grave van Roldijn, die grootmeester was van Macedonien, lieutenant generael van het selve coninckrijck, biddende alle de heeren van dien datse hem alsulcke ghehoorsamheyt souden willen toonen alsse zijnen vader haeren natuerlijcken heere schuldich waren. Ende dit ghedaen zijnde dede hy een schip bereden om nae Oosten te varen, alwaer hy nieuwmaren van Trineus hoopte te verstaen. Tot welcken eynde met hem te schepe ginghen Frisol, den prince Olerike, den hartoch van Pont, den coninck van Sparten ende Eustace, sone vanden hartoch van Mycene, die zijne compagnie niet verlaten maer als ghetrouwe cammeraten gheselschap houden wilde.

Hoe de koning van Sparta de prinses Arismene, zuster van Florendos, trouwde. Het 104 kapittel.

De prinses Arismene verdroeg deze droefheid van de dood van haar vader met zulke standvastigheid en stelde zo wijs ordening tot de heerlijke uitvaart van dien dat de koning van Sparta daardoor vurig op haar verliefde wat hij openbaarde aan zijn getrouwe vriend Palmerijn en hem bad dat hij hem in deze zaak wilde gunstig zijn op dat hij haar mocht krijgen tot een koningin. Wat hem de prins zeer graag accordeerde om dat hij hem achtte voor een van de braafste ridders en belangrijkste bondgenoot van geheel Griekenland. Weshalve hij zijn tante de grote liefde die haar de koning toedroeg in zulke manieren wiste voor te houden dat haar hart overmits de dood van haar vader alzo niet verkoeld kon wezen of ’t werd wederom verwarmd door de amoureuze vlam van de koning die een jonge en geallieerde prins was. Niet te min excuseerden ze zich op het onlangs overlijden van haar vader, maar niet alzo of Palmerijn kon aan haar beschaamde oog wel merken [V3rbk] dat haar hart consenteerde hetgeen de geveinsde tong niet durfde uit te spreken, waarom hij ze de volgende dag tezamen liet trouwen. Welke hoffelijkheid de koning van Sparta noch meer versterkte in zijn voornemen van hem gezelschap te houden in de terug zoeken van Trineus. Weshalve hij Palmerijn naarstig bad hem het zelf te willen consenteren dat hij het hem vergunde, hoewel dat hij voorzeker wiste dat zijn tante Arismene hem veel liever aldaar gehouden zou hebben, wat zij wel betoonde met haar grote droefheid over zijn vertrek. Dat niet tegenstaande wilde Palmerijn de volgende dag vertrekken en besloot met de koning van Sparta dat ze Arismene binnen Constantinopel zouden zenden bij haar broeder Florendos om aldaar te wachten op zijn weerkomst. Hij vreesde dat die veel langer mocht vallen zoals hij niet hoopte en gebood hij zijn dwerg Urbande ook met de prinses te reizen en indien het gebeurde dat hij binnen een jaar in Constantinopel niet wederom bij ze kwam dat hij in zulk geval met zijn zuster die hij zijn moeder, de koningin Griane, gezonden had, wederom naar Duitsland zou keren met een brief die hij hem geheim te bewaren gaf aan zijn allerliefste Polinarde die hij daarin van zijn lange uitblijven vertroostte. Welke woorden de dwerg niet goed behaagden omdat hij veel liever zijn meester gevolgd zou hebben. Nochtans durfde hij er niet tegen te zeggen door vrees van hem te misdoen, maar gaf hem op weg met de prinses en haar gevolg.

Die in weinig dagen binnen Constantinopel kwamen alwaar zij met blijdschappen [V3va] ontvangen woerd van haar broeder Florendos met de keizer, keizerin en voorts van de gehele rest en hoopte aldaar te wachten de wederkomst van haar man en neef Palmerijn. Die voor zijn vertrek de republiek van Macedonië in een goede orde wilde stellen en maakten derhalve de graaf van Roldijn die grootmeester was van Macedonië, luitenant-generaal van het koninkrijk en bad alle heeen van dien dat ze hem al zulke gehoorzaamheid zouden willen tonen als ze zijnevader hun natuurlijke heer schuldig waren. Toen dit gedaan was liet hij een schip bereiden om naar het Oosten te varen alwaar hij nieuws van Trineus hoopte te verstaan. Tot wek doel met hem te scheep gingen Frisol, de prins Olerike, de hertog van Pont, de koning van Sparta en Eustace, zoon van de hertog van Mycene die zijn compagnie niet verlaten maar als getrouwe kameraad gezelschap houden wilde.

Hoe Palmerijn ende zijne cammeraten ghevanghen worden by Olimael, admirael vanden grooten Turc, ende vande roovinghen die den selven deden in Grieckenlandt, alwaer Palmerin Laurene de princesse [van] Duracen salveerden. Het .CVI. capittel.

[X7va] Palmerin met sijne cammeraten vanden droevigen Roderick gescheyden zijnde ende siende datse aldaer tot de soeckinghe van Trineus niet en konde profiteren, keerden wederomme nae haer schip met het welck sy ses daghen lanck seer voorspoedich voeren. Maer den sevensten boven op den overloop gaende om eenich landt oft schip te ontdecken, wort Palmerin twee oft drie mijlen weechs va[n] hem ghewaer eenen grooten hoop schepen die met vollen seyle tot haer aenquamen, daer van overste was den Moore Olimael, dewelcke voor recompensie van dat hy de princesse Agriole van Enghelandt ghepresenteert hadde aen den Turckschen keyser van hem grooten admirael gemaeckt was van geheel Turckyen, ghelijck ghy hier te vooren hebt moghen verstaen. Ende alsoo hy vernoemt was voor eenen cloecken ridder hadde hem den keyser om eenich feyt te doen opde Christenen in ordeninghe doen stellen dese vloote, daer met hy hoe langher hoe naeder aenq[u]amen op Palmerins schip, daer aen de schiplieden wel haest aende vlagghen kenden dat het Turcken waren, ende oock wel saghen datse die niet ontgaen en mochten om [dat] die al bereets voor uyt ghesonden hadden ses snelle ende lichte oorlochs schepen, die twee vleugelen maeckten om heur te besluyten, ende de andere quamen heur voerhoofs aen. Weshalven Palmerin tot sijne cammeraten seyde: “Mijn vrienden, alwaer de couragie noch macht niet en helpt, daer ist eene sotticheyt die te gebruycken. Wy en zijn niet meer als ses ende hebben een seer swaerlastich schip, dat niet langhe en solde kunnen vluchten. Derhalven is mijn opinie goet te zijn dat wy voor desen mael gheveynstheyt ghebruycken ende patientelic verbeyden tot dat de fortuyne [X7vb] ons tmiddel sal leeren om wederom te ontcomen. Daerom vertreckt u allen nae onderen ende laet my alleene spreecken tegens de geene die ons sullen commen besprengen.”

Welcke woorden hy nauwelicx uyt hadde oft hy hoorden eenen capiteyn vande lichte oorlochs schepen roepen datse heur solden ghevanghen gheven. Daerop Palmerin antwoorde datse tselve vredich waeren, indien hy haer altsamen tleven wolde laten. Twelck heur den capiteyn verseeckerden, ende heur aenstondt ghevanghen nemende, dede hy haer brenghen by zijnen ammerael Olimael, die tot heur seyde: “Wel aen, en loochent my de waerheydt niet, sydy Turcken oft Christenen?”

“Ick en sal u niet lieghen, mijn heere,” antwoorde Palmerin, “wy zijn arme christen ridderen, soeckende ons avontuere om te winnen eer ende profijt inden dienst van eenigen prince, geen acht nemende wie dat het sy, Christen oft Turck. Indient u derhalven belieft ons uyt gratie in vrijheyt te stellen, soo belooven wy u getrouwelijck te dienen.”

Olimael die van geen al te vreeden natuere en was, dese woorden hoorende ende siende dese ridderen dispoost, jonck en van goede statuere, dochte datse hem grootelicx soude moghen dienen, ende antwoorde: “Indien ghy my op u gheloof wilt sweren niet te vluchten sonder mijn consent, ende dat ghy u oock getrouwelick sult gebruycken in al tghene dat ick u luyden sal gebieden, so sal ick u uwe wapenen wederom doen gheven ende niet tracteeren als slaven maer als vrienden.”

Alle twelck sy hem swoeren, weshalven haeur aenstondt heur geweer wederom gegeven worde, ende voeren soo langhe int schip van Olimael tot dat hem op eenen morgen eenen stuerman quam segghen datse dicht by de groote stadt van Albanie waren, weshalven Olimael een licht bespieschip voor uyt [X8ra] [so]nde om eenighe contschap van de ge[le]ghentheyt van dien te nemen. Daer[op] de schipluyden alsulcke neerstic[he]yt aenweynden datse voor den mid[da]ch eenighe ghevangen schippers [..]ochten, daer van hy verstonde datter [ge]en garnisoen noch sterckte inde stadt [en] lach, in sulcker manieren dat de [sel]ven inghenomen, de stadt gewon[ne]n was. Om welcke oorsaken sy heu[re]n wech namen recht naede haeven, [w]aer in sy ten eersten in vuyr stelden [en]de sincken deden alle de schepen die[se] aldaer vonden. Ende daer nae dede Oli[m]ael alle de soldaten te lande gaen, [di]e seer haest de stadt met ghewelt in [na]emen, plonderden ende de treffelijcx[st]e inwoonderen vingen. Waer nae sy [he]ur fortuyne vervolgen wilden ende [vo]eren wes voor de stadt van Dura[ce]n, waerin de schoone Laurene woon[de]n, daer Palmerin eertijts soo seer op [ve]rlieft was, meynende dat het de ge[ne] geweest ware die hem so dicwils in[de]n droom geopenbaert hadde als bo[ve]n gheseyt is. Waerom hem Palmerin [me]ede teerste te lande maecken ende sey[de] tot syne cameraten: “Mijn vrienden, [ic] sie alnu dat de fortuyne hoe langer [ho]e quader wort, om dat ick te deser tijt [ge]dwonghen worde te bevechten dese [s]tadt die ick voor vier jaren met [m]ijn bloet beschermden, sonderlinghe [uyt] liefde vande dochter der har[to]chs daer binnen zijnde, die ick al[no]ch so vele weldaets toe wunsche als [ye]mant anders ter werelt, weshalven [ick] u op ons groote vrientschap affec[tu]euselijcken bidde dat ghy alle u beste [su]lt doen om haer eere ende leven te [be]waren ende haer aenden capiteyn [Oli]mael begheren voor sijnen buyt in[die]nt te pas compt.”

Ende terwijlen Pal[me]rin dit propost hielde, wort Olimael [g]eopenbaert deur eenighe ghevan[gen]en datter weynich volcx van verwe[X8rb]ringhe inde stadt was, waerom hy op staende voet sijn crijsluyden in oordeninghe stelden ende den storm aenbrochte. Desniettemin worden sy voor dese eerste reyse soo dapper terugh gekeert datter meer als duysent Turcken opde plaets doot bleven, waer deur de soldaten de couragie bestonden te verliesen. Twelck Olimael siende, dede terstonts uytroepen dat den genen die ’t eerst in de stadt quamen, alsulcke gifte vanden buyt souden moghen eysschen alst hem selfs gheliefden. Twelck Palmerin seer verblijden, ende siende dat de stadt doch niet teghen houden en coste, dede hy aenstondt ses dubbelde leeren brengen ende maeckten hem met syne cammeraten teerste op eene vande bolwercken, roepende: “De stadt is ghewonnen! De stadt is ons!”

Waer deur hem de Turcksche soldaten soo couragieuselijck volchden dat die van binnen de vluchte bestonden te nemen deur dandere poorte vande stadt, soo dat de Turcken gheen beletsel meer en hadden, maer branden en wierpen af de poorten nade zee staende ende liepen tsamen in alles uytroeven, terwijlen dat Palmerin gheveynsden de vluchtende te vervolgen ende alsoo met syne cameraten aent paleys quam, alwaer sy veele Turcken vonden, die albereets den inganc van dien ghewonnen hadden. Waeromme sy voorts nade camer vande princesse ginghen, diese geheel uyt haer selven sagen van grooter droefheyt, om datmen haer gebootschapt hadde den doodt van haren vader. Maer men dede haere gheesten haestelijc wederomme verwecken deur de cracht van cout water ende azijn, waerna Palmerin den coninck van Sparten badt dat hy met Frisol, Olerike ende Eustace den inganck vande camer bewaeren wilde, ende recommanderende den hartoch van Pont de [X8va] princesse, keerden hy seer haestelijc wederom na Olimael, voor den welcken hy op sijn knien viel ende seyde: “Mijn heere, u sal seer wel indachtich zijn de toelatinghe die ghy hebt doen uytroepen voorden ghenen diet eerst inde stadt quaem, ende overmits dan ’t geluc my ende mijne cammeraten sulcx heeft willen toevoeghen, soo ben ick ghecomen voor mijnen loon eysschen de dochter vanden hartoch ende voor mijne cammeraten haere joncvrouwen.”

Welcke begheerte hem Olimael consenteerden, ghebiedende sijnen volcke op lijf straf heur daerinne niet te beletten. In sulcker manieren dat ghesalveert worden dese bedruckte princesse, de welcke vanden hartoch van Pont verstaen hebbende dat den ghenen die haer ’t eerste van haer luyden in sijnen erm ghenomen hadde om heur wederom tot haer selfs te doen commen, den ridder Palmerin was, gaf eenen swaren sucht ende seyde met groote verwonderinghe: “Och Godt, ist moghelijc dat den ridder Palmerin alnu syne crachten aenweynt om te vernielen de ghene die den Heere Christo dienen?!”

“Spreect doch heusselick, mevrouwe,” antwoorden den hartoch, “want indien synen name bekent worden, so waren wy al te samen verloren. ’t Gene hy gedaen heeft, is geschiet om onse leven te beschermen ende ’t uwe mede!”

Welcke woorden inde princesse wederom verwecten de gedachtenisse van haer oude liefde, daer inse noch alsulcke vertroostinghe nam datse tegens den hartoch seyde: “Voorwaer mijn heere, nu het doch immers niet anders zijn en mach, soo vertroost ick my noch van in zijnen handen ghevallen te zijn, nadien ick hope dat hy gheensins cre[n]cken en sal mijn eere, de welcke int gheheel bewarende en acht ick gheen verlies ghedaen te hebben als ’t ghene van mijnen va[X8vb]der.”

Ende hier met quam Palmerin wederom, die haer te kennen gaf alles wat hem Olimael gheconsenteert hadde, heur mede biddende datse doch secreet soude houden wie datse waren, ende dat in sulcken gheval heur noch heure jonckvrouwen int minste punte niet gecrenct en souden worden. ’t Wwelck sy hem beloofden ende boven dien van syne groote gracie hoochelijc bedanckten.

Hierentusschen stelden de Turcken Duracen in alsulcken verdorven state alse de stadt van Albanie ghelaten hadden, ende daer nae scheep gaen naemense alleene met heur ghevangen de princesse Laurene ende passeerden de sijde van Thessalien, alwaerse ooc alle de steden op de cant der zee liggende uytroofden ende heuren coninc met vele andere heeren ende ridderen ghevangen namen, in sulcker voegen datse de helft meerder gevangens bevonden te hebben alsse volcx verlooren hadden int bestormen vande steden. Maer en dorste Olimael de fortuye alnu niet veerder tentieren deur vreesen dat de christen princen, van syne roverien veradverteert wesende, hem met groote macht ghelijckerhandt souden komen overvallen. Wes halven hy de stuyrluyden gebode heur schepen met groote neersticheyt nade haven van Tubant te stuyren, alwaer heuren keyser doemaels hof hielde, sonderlinge om de vreese van die van Thessalien, die heur met grooten hoopen opde beenen bestonden te maecken om ’t verlies van heuren heere den coninc. Die drie daghen voor sijne ghevanckenisse zijn bevruchte coninginne gesonden hadde op een sterc casteel, alwaer heur de tijdinghe vant verlies van heuren man alsulcke droefheyt aenbrochte datse haer baringhe verhaesten ende int kinderbedde quam te ligghen van eene schoone jonghe dochter, diese opten [Y1ra] [do]op Franceline dede noemen. Ende [te]n selven tijden hielden alnoch heure [w]ooninghe int eylandt van Carde[ri]e, niet verre van daer gheleghen, de [dr]ie ghesusteren toovenaerssen, die [P]almerin opten Berch van Artifirie [g]heopenbaert waren, de welcke deur [h]eur verborghen conste wetende de [ro]ovinghe des conincx en de eeuwi[g]he ghevanckenisse daer hy sijn leven [la]nck in soude hebben moeten blyven [so]nder de verlossinghe van sijne nieu[w]e gheboren dochter, namen voor [h]aer alsulcke betooveringhe te doen [da]t hy teghens danck ende macht van[de]n Turck noch uyte ghevanckenissen [so]ude gheraecken. Tot welcken eynde [de] jonghste van haer dryen wes opt [vo]orseyde casteel ghinck besoecken de [be]droefde coninginne, die haer seer [ee]rlijck ontfinghe, soo om datse geacht [w]orden als princessen als oock om [da]tse van heur hoopten te verstaen oft [he]uren man noch int leven was ende [of]t hy uyte ghevanckenisse soude cun[ne]n verlost worden. T’welck byde joncvrouwe toove[na]ersse verstaen wesende, gaf de conin[gin]ne ter antwoort datse heuren man [uy]te ghevanckenisse soude doen ver[lo]ssen soo veere sy heur haer dochter [F]rancelijne wilde geven, die sy in sulc[ke]n gheval oock noch tot eenen man [so]ude doen hebben den besten ridder [de]r gheheelder werelt.

Oft de coninginne hier van ver[w]ondert wordt, daer en dorf niemandt [ae]n [tw]ijvelen, wantse niet gheerne o[v]erghegheven en soude hebben haer [be]minde kindeken. Maer der minne [va]nde moeder tot de dochter en con[de] niet overwinnen de liefde vande [v]rouwe tot haren man, in sulcker voeghen datse in hope [va]n noch eens wederom te sien den ge[n]en daer alle heur ghenuchte ende [Y1rb] vreuchde aenhinghe, heur jonghe dochterken met affectueuse recommandatie om wel te tracteren overgaf in handen vande toovenaersse. Diet selve met haer nam wes in Carderie, alwaer zijt onder heuren drien, te weten sy met heur twee susteren, opvoeden wes tot den ouderdom van drie jaeren. Ten eynde vande selve de schoonheydt ende singulieren gheest dit jonge dochterken albereets onder de andere kinderen deden schijnen gelijc Cinthina onder de steernen. Waerom het de drie gesusteren in eenen stercken toorn stelden, die zy sinder de vercrijginghe van Francelijne inden alderschoonsten hof diemen ter wereldt soude hebben moghen vinden, hadden doen opbouwen, daer by voegende sommige voetsters ende ses joncvrouwen, met een alsulcke tooveringhe oft besweringhe dat gheenen man ter werelt het jonge dochterken en soude moghen comen te sien, indien hy niet en waer den besten ridder van sijnen tijde, deur dien datter aenden selven toorn maer eenen enghen inganck en was, besloten met een stercke yseren deure, ende twee wreede betooverde leeuwen tot de bewaeringhe van dien ghestelt, boven dien datter boven op de selve deure stonde een groot coperen beelt met een seer swaere stalen colve, vande drie ghesusters [met] alsulck virtuyten innegheplant zijnde dat het met de selve knodse den ghenen die daer wilden ingaen, soo veele slaghen naet hooft gaf dat hy Godt danckten van wederom te cunnen keeren indien hy niet en was den bequamen ridder daer toe gheordineert. Ende hadden noch met heure tooverien soo veel te weghe ghebrocht dat den selven ridder daer inne commende, de jonghe princesse niet en soude cunnen laten te [Y1va] weygheren haere eerste begheerte, de welcke strecken soude tot de verlossinghe van haeren vader.

Die wy haer met groot verlanck sullen laten verbeyden om wederom te keeren tot den ammerael Olimael, die met sijne ghevanghene Christenen ende grooten roof soo langhe voore dat hy inde haven van Tubant quam, alwaer sijn volck t’heurder aencomsten soo grooten gherucht maecten met schalmeyen, trompetten, sackpippen, basoenen ende andere instrumenten datmen den duyvel niet en soude hebben cunnen hooren huylen. Twelc den keyser alsoo verwonderden dat hy om te vernemen wat dit nieugherucht beduyden, haestelick eenen edelman uytsonde, die wederom ghecommen wesende hem te kennen gaf dat den ammerael Olimael wederom ghecomen was met een groote buyt ende menichte van ghevanghenen, onder de welcke hy brochte eenen christenen coninck ende vele andere ridders ende edelluyden met een jonghe ende seer schoone princesse. Alsulcke tijdinghe maeckten den grooten Turc alsoo verblijdt dat hy op staende voedt inde saele van sijn palleys dede bereyden twee hooghe setelen met goudt laecken bedeckt, in eene vande welcke hy hem selfs stelden ende dede inde andere recht teghens hem oversetten zijn beminde Agriole, in alsulcken staete verwachtende den ammerael Olimael, die in een goede oordeninghe in triumph voor hem dede leyden sijne gheheele buyt, waer achter hy reet op een braef oorloch peert, seer costlijck toegerust met het bloote sweert inde handt in teycken van victorie. Maer alsse in alsulcke schickinghe inde stadt wes tot aent palleys ghecommen waeren, dede hyse alle stille staen ende ghinck voor eerst sijnen [Y1vb] heere den keyser reverentie bewysen, doende achter hem gaen hondert vande gheringhste ghevanghenen alle met costele juweelen gheladen, die te samen d’een nae d’ander des Turcx des voeten custen ende hem van Olimaels weghen de principaelste gheroofde rijckdommen presenteerden, terwijlen hy voor sijnen keyser dede een alsulcke uytspraecke: “Alderhoochste monarch, men derf niet twijfelen dat de victorie die uwe machtige handt durch my, uwen alderonderdanichsten dienaer, vergundt is over onse alghemeyne vyanden, de Christenen, deur eenich ander middel heeft cunnen ghebeuren als deur de groote gunste die de goden draghen tot uwe excellente deucht. Daerom zijndt oock redenen dat u alle de [e]ere van dien bewesen worden!”

Ende dit gheseyt hebbende, dede hy incomen alle de ghevanghenen die hy alle vande minste tot de meesten ghebode des keysers voeten te cussen, waeronder mede gheleydt worde de schoone Laurene, nietteghenstaende datse Palmerin belooft was, om de groote schoonheydt, vande welcke den grooten Turck gheboot datmen heur niet misdoen en soude dan heur bewaren ten dienste van zijn Agriole. Maer als het voetcussen quam aende beurte vanden koninck van Thessalien, de welcke de handen ghebonden ende een goude croone op sijn hooft droech, op datmen hem te beter soude kennen, en wilde hy ’t selve gheensins doen, nietteghenstaende dat hy hem sach bedwonghen zijn onder de macht van de tyrannen Turck ende dat hem Olimael sulckx wederom opnieus ghebode, maer andtwoorden stoutmoedelijcken aldus: “Ten believe Godt nimmermeer dat ick, die een bedienaer der justitie ben over de ghe[Y2ra][lo]ovige Christenen, soude cussen de voe[te]n van een onreyn creatuyre. Voor[w]aer, tis in uwe machte my tleven te [b]enemen, maer niet om my te bedwin[g]hen tot een saecke die ick om duysent [d]ooden niet en soude willen volbrengen!”

[A]ls den ammerael hem aldus hoorden [s]preecken, seyde hy: “Ghy vileyn boos[w]icht, wat presumtie doet u soo onbe[l]eeft te spreken inde presentie van mij[n]en Heere? Voorwaer, in dien ick het [n]iet en liet om zijne majesteyts respect, [i]ck soude u aenstondt ’t hooft vanden [r]omp slaen!”

Hoe Palmerijn en zijn kameraden gevangen werden bij Olimael, admiraal van de grote Turk en van het roven dat die deden in Griekenland alwaar Palmerijn Laurene de prinses van Duracen redde. Het 106 kapittel.

[X7va] Palmerijn met zijn kameraden die van de droevige Roderick gescheiden waren zagen dat ze aldaar tot het zoeken van Trineus niet konden profiteren keerden wederom naar hun schip met wat zij zes dagen lang zeer voorspoedig voeren. Maar de zevende ging hij boven op de overloop om enig land of schip te ontdekken werd Palmerijn twee of drie mijlen weegs van hem gewaar een grote hoop schepen die met vollen zeilen tot ze aankwamen waarvan overste was de Moor Olimael die voor vergoeding van dat hij de prinses Agriole van Engeland gepresenteerd had aan de Turkse keizer van hem grote admiraal gemaakt was van geheel Turkije, gelijk gij hier tevoren hebt mogen verstaan. Alzo hij genoemd was voor een kloeke ridder had hem de keizer om enig feit te doen op de Christenen in ordening doen stellen deze vloot waarmee hij hoe langer hoe nader aankwam op Palmerijn ’s schip waaraan de schiplieden wel gauw aan de vlaggen kenden dat het Turken waren en ook wel zagen dat ze die niet ontgaan mochten om dat die al gereed vooruit gezonden hadden zes snelle en lichte oorlogsschepen die twee vleugels maakten om ze te besluiten en de andere kwamen voor het hoofd aan. Weshalve Palmerijn tot zijn kameraden zei: “Mijn vrienden, alwaar de moed noch macht niet helpt daar is het een zotheid die te gebruiken. Wij zijn niet meer dan zes en hebben een zeer zwaar belast schip dat niet lang zou kunnen vluchten. Derhalve is mijn opinie goed te zijn dat wij voor deze keer veinzen te gebruiken en geduldig afwachten tot dat het fortuin [X7vb] ons het middel zal leren om wederom te ontkomen. Daarom vertrek u allen naar onderen en laat mij alleen spreken tegen diegene die ons zullen komen besprengen.”

Welke woorden hij nauwelijks uit had of hij hoorden een kapitein van de lichte oorlogsschepen roepen dat ze hen zouden gevangen geven. Waarop Palmerijn antwoorde dat ze dat in vrede deden indien hij ze alle tezamen het leven wilde laten. Wat ze de kapitein verzekerde en ze aanstonds gevangen nam en liet ze brengen bij zijn admiraal Olimael die tot ze zei: “Welaan, loochen mij de waarheid niet, zijn jullie Turken of Christenen?”

“Ik zal u niet liegen, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “wij zijn arme christenridders en zoeken ons avontuur om te winnen eer en profijt in de dienst van enige prins en geen acht nemen wie dat het is, Christen of Turk. Indien het u derhalve belieft ons uit gratie in vrijheid te stellen zo beloven wij u getrouw te dienen.”

Olimael die van geen al tevreden natuur was en deze woorden hoorde en zag deze ridders vaardig, jong en van goede statuur dacht dat ze hem zeer zou mogen dienen en antwoorde: “Indien gij mij op uw geloof wil zweren niet te vluchten zonder mijn consent en dat gij u ook getrouw zal gebruiken in al hetgeen dat ik jullie zal gebieden zo zal ik u uw wapens wederom doen geven en niet behandelen als slaven maar als vrienden.”

Alles wat zij hem zwoeren, weshalve ze aanstonds hun geweer wederom gegeven werd en voeren zo lang in het schip van Olimael tot dat hem op een morgen een stuurman kwam zeggen dat ze dicht bij de grote stad van Albanië waren weshalve Olimael een licht spion schip vooruit [X8ra] zond om enige kennis van de gelegenheid van dien te nemen. Waarop de schiplieden al zulke naarstigheid aanwenden dat ze voor de middag enige gevangen schippers ….mochten waarvan hij verstond dat er geen garnizoen noch sterkte in de stad lag, in zulke manieren dat als die ingenomen de stad gewonnen was. Om die oorzaken zij hun weg namen recht naar de heven waarin zij ten eerste een vuur in stelden en zinken lieten alle schepen die ze aldaar vonden. Daarna liet Olimael alle soldaten te land gaan die zeer gauw de stad met geweld innamen, plunderden en de voortreffelijkste inwoners vingen. Waarna zij hun fortuin vervolgen wilden en voeren tot voor de stad van Duracen waarin de mooie Laurene woonden daar Palmerijn eertijds zo zeer op verliefd was en meende dat het diegenen geweest was die hem zo dikwijls in de droom geopenbaard had als boven gezegd is. Waarom hem Palmerijn mede ten eerste te lande maakte en zei tot zijn kameraden: “Mijn vrienden, ik zie al nu dat het fortuin hoe langer hoe kwader wordt omdat ik te deze tijd gedwongen werd te bevechten deze stad die ik voor vier jaren met mijn bloed beschermde vooral uit liefde van de dochter der hertog die daarbinnen is die ik als noch zo vele weldaden toe wens als iemand anders ter wereld, weshalve ik u op onze grote vriendschap toegenegen bid dat gij alle uw best zal doen om haar eer en leven te bewaren en haar aan de kapitein Olimael begeren voor zijn buit indien het te pas komt.”

En terwijl Palmerijn deze opzet hield werd Olimael geopenbaard door enige gevangenen dat er weinig volk van verwering [X8rb] in de stad was, waarom hij op staande voet zijn krijgslieden in ordening stelden en de bestorming aanbracht. Dat al niettemin werden zij voor deze eerste keer zo dapper teruggekeerd dat er meer dan duizend Turken op de plaats dood bleven waardoor de soldaten de moed bestonden te verliezen. Wat Olimael zag en liet terstond uitroepen dat diegene die ’t eerst in de stad kwamen al zulke gift van de buit zouden mogen eisen als hem zelf geliefde. Wat Palmerijn zeer verblijde en zag dat de stad het toch niet tegenhouden kon liet hij aanstonds zes dubbele ladders brengen en maakten hem met zijne kameraden ten eerste op een van de bolwerken en riep: “De stad is gewonnen! De stad is ons!”

Waarddoor zich de Turkse soldaten zo moedig volgden dat die van binnen de vlucht bestonden te nemen door de andere poort van de stad zo dat de Turken geen beletsel meer hadden, maar branden en wierpen af de poorten die naar de zee stonden en liepen tezamen in alles uit te roeien terwijl dat Palmerijn eiste de vluchtende te vervolgen en alzo met zijne kameraden aan het paleis kwam alwaar zij vele Turken vonden die al gereed de ingang van die gewonnen hadden. Waarom zij voorts naar de kamer van de prinses gingen die ze geheel uit zichzelf zagen van grote droefheid omdat men haar geboodschapt had de dood van haar vader. Maar men liet haar geesten haastig wederom verwekken door de kracht van koud water en azijn waarna Palmerijn de koning van Sparta bad dat hij met Frisol, Olerike en Eustace de ingang van de kamer beweren wilde en beval de hertog van Pont de [X8va] prinses aan en keerden hij zeer haastig wederom naar Olimael voor die hij op zijn knieën viel en zei: “Mijn heer, u zal zeer wel indachtig zijn de toelating die gij hebt doen uitroepen voor diegene die het eerst in de stad kwam en overmits dan ’t geluk mij en mijn kameraden zulks heeft willen toevoegen zo ben ik gekomen voor mijn loon eisen de dochter van de hertog en voor mijn kameraden haar jonkvrouwen.”

Welke begeerte hem Olimael consenteerden en gebood zijn volk op lijfstraf ze daarin niet te beletten. In zulke manieren dat gered werd deze bedroefde prinses die van de hertog van Pont verstaan had dat diegenen die haar ’t eerste van ze in zijn arm genomen had om haar wederom tot zichzelf te doen komen de ridder Palmerijn was, gaf een zware zucht en zei met grote verwondering: “Och God, is het mogelijk dat de ridder Palmerijn al nu zijne krachten aanwendt om te vernielen diegene die de heer Christus dienen?!”

“Spreek doch hoffelijk, mevrouw,” antwoorden de hertog, “want indien zijn naam bekend werd zo waren wij al tezamen verloren. Hetgeen hij gedaan heeft is geschied om onze levens te beschermen en ’t uwe mede!”

Welke woorden in de prinses wederom verwekten de gedachtenis van haar oude liefde waarin ze noch al zulke vertroosting nam dat ze tegen de hertog zei: “Voorwaar mijn heer, nu het toch immers niet anders zijn mag zo vertroost ik mij noch van in zijn handen gevallen te zijn, nadien ik hoop dat hij geenszins krenken zal mijn eer en die in het geheel bewaren en acht ik geen verlies gedaan te hebben als hetgeen van mijn vader [X8vb]”

En hiermee kwam Palmerijn wederom die haar te kennen gaf alles wat hem Olimael geconsenteerd had, ze hiermee bad dat ze doch geheim zou houden wie dat ze waren en dat in zulk geval ze noch hun jonkvrouwen in het minste punt niet gekrenkt zouden worden. ’t Wat zij hem beloofden en bovendien van zijn grote gratie zeer bedankten.

Ondertussen stelden de Turken Duracen in al zulk verdorven staat als ze de stad van Albanië gelaten hadden en daarna te scheep gingen namen ze alleen met ze gevangen de prinses Laurene en passeerden de zijde van Thessalië alwaar ze ook alle de steden die aan de kant van de zee lagen leegroofde en hun koning met vele andere heren en ridders gevangen namen, in zulke voegen dat ze de helft meerder gevangenen bevonden te hebben al ze volk verloren hadden in het bestormen van de steden. Maar nu durfde Olimael het fortuin al nu niet verder te verleiden door vrees dat de christen prinsen die van zijn roverijen verhaald was hem met grote macht gezamenlijke hand zouden komen overvallen. Waarom hij de stuurlieden gebood hun schepen met grote naarstigheid naar de haven van Tubant te sturen alwaar hun keizer toenmaals hof hield en vooral om de vrees van die van Thessalië die zich met grote hopen op de benen bestonden te maken om ’t verlies van hun heer de koning. Die drie dagen voor zijn gevangenis zijn bevruchte koningin gezonden had op een sterk kasteel alwaar haar de tijding van het verlies van haar man al zulke droefheid aanbracht dat ze haar baring verhaaste en in het kinderbed kwam te liggen van een mooie jonge dochter die ze op de [Y1ra] doop Franceline liet noemen. Terzelfder tijden hielden als noch hun woning in het eiland van Carderie, niet ver vandaar gelegen, de drie gezusters tovenaressen die Palmerijn op de en Berg van Artifirie geopenbaard waren die door hun verborgen kunst wisten het roven van de koning en de eeuwige gevangenis waarin hij zijn leven lang zou hebben moeten blijven zonder de verlossing van zijn nieuwe geboren dochter en namen voor zich al zulke betovering te doen dat hij tegen dank en macht van de Turk noch uit de gevangenis zou geraken. Tot welk doel de jongste van hun drieën tot op het voorzegde kasteel ging bezoeken de bedroefde koningin die haar zeer fatsoenlijk ontving, zo omdat ze geacht werd als prinses als ook om dat ze van haar hoopte te verstaan of haar man noch in het leven was en of hij uit de gevangenis zou kunnen verlost worden. Wat bij de jonkvrouw tovenares verstaan was en gaf de koningin ten antwoord dat ze haar man uit gevangenis zou doen verlossen zo ver zij haar die dochter Franceline wilde geven die zij in zulk geval ook noch tot een man zou doen hebben de besten ridder der gehele wereld.

Of de koningin hiervan verwonderd werd, daar behoeft niemand aan te twijfelen, want ze niet graag overgegeven e zou hebben haar beminde kindje. Maar der minne van de moeder tot de dochter kon niet overwinnen de liefde van de vrouwe tot haar man, in zulke voegen dat ze in hoop van noch eens wederom te zien diegenen daar al har genoegen en [Y1rb] vreugde aanhing haar jonge dochtertje met toegenegene recommandatie om goed te behandelen overgaf in handen van de tovenares. Die het zelf met haar nam tot in Carderie alwaar zij het onder hun drieën, te weten zij met haar twee zusteren, opvoedde tot de ouderdom van drie jaren. Ten einde van die de schoonheid en uitzonderlijke geest dit jonge dochtertje al gereed onder de andere kinderen lieten schijnen gelijk Cynthia onder de sterren. Waarom het de drie gezusters in een sterke toren stelden die zij sinds het verkrijgen van Francine in de allermooiste hof die men ter wereld zou hebben mogen vinden hadden doen opbouwen en daarbij voegden sommige voedsters en zes jonkvrouwen met een al zulke betovering of bezwering dat geen man ter wereld het jonge dochtertje en zou mogen komen te zien indien hij niet was de beste ridder van zijn tijd doordat eraan die toren maar een enge ingang was, besloten met een sterke ijzeren deur en twee wrede betoverde leeuwen tot de bewaring van die gesteld, bovendien dat erboven op die deur stond een groot koperen beeld met een zeer zware stalen kolf waarvan de drie gezusters met al zulke krachten ingeplant waren dat het met dezelfde knots diegene die daar wilden ingaan zo vele slagen naar het hoofd gaf dat hij God dankte van wederom te kunnen keren indien hij niet was de bekwamen ridder daartoe geordineerd. Ze hadden noch met hun toverijen zo veel te weeg gebracht dat die ridder die daarin kwam de jonge prinses niet zou kunnen laten te[Y1va] weigeren haar eerste begeerte die strekken zou tot de verlossing van haar vader.

Die wij haar met groot verlangen zullen laten wachten om wederom te keren tot de admiraal Olimael die met zijn gevangen Christenen en grote roof zo lang voer dat hij in de haven van Tubant kwam, alwaar zijn volk tot hun aankomst zo’ n groot gerucht maakte met schalmeien, trompetten, doedelzakken, bazuinen en andere instrumenten dat men de duivel niet zou hebben kunnen horen huilen. Wat de keizer alzo verwonderde dat hij om te vernemen wat dit nieuwe gerucht betekende haastig een edelman uitzond die wederom gekomen was hem te kennen gaf dat de admiraal Olimael wederom gekomen was met een grote buit en menigte van gevangenen waaronder hij bracht een christen koning en vele andere ridders en edellieden met een jonge en zeer mooie prinses. Al zulke tijding maakten de grote Turk alzo verblijdt dat hij op staande voet in de zaal van zijn paleis liet bereiden twee hoge zetels met goudlaken bedekt en in ene waarvan hij hem zelf stelden en liet in de andere recht tegenover hem zijn beminde Agriole, in al zulk staat verwachten de admiraal Olimael die in een goede ordening in triomf voor hem liet leiden zijn gehele buit waarachter hij reedt op een braaf oorlogspaard, zeer kostbaar toegerust met het blote zwaard in de hand in teken van victorie. Maar toen ze in al zulke schikking in de stad tot aan het paleis gekomen waren liet hij ze alle stil staan en ging voor eerst zijn [Y1vb] heer de keizer reverentie bewijzen en liet achter hem gaan honderd van de minste gevangenen alle met kostbare juwelen geladen die tezamen de een na de ander de Turk de voeten kusten en hem vanwege Olimael de belangrijkste geroofde rijkdommen presenteerden, terwijl hij voor zijn keizer deed een al zulke uitspraak: “Allerhoogste monarch, men behoeft niet twijfelen dat de victorie die uw machtige hand door mij, uw aller onderdanigste dienaar, vergund is over onze algemene vijanden, de Christenen, door enig ander middel heeft kunnen gebeuren als door de grote gunste die de goden dragen tot uw excellente deugd. Daarom zijn het ook redenen dat u alle eer van dien bewezen worden!”

En toen hij dit gezegd had liet hij i komen alle gevangenen die hij alle van de minste tot de meeste gebood de keizers voeten te kussen, waaronder mede geleid werd de mooie Laurene, niettegenstaande dat ze Palmerijn beloofd was om de grote schoonheid waarvan de grote Turk gebood dat men haar niets misdoen zou dan haar bewaren ten dienste van zijn Agriole. maar toen het voet kussen aan de beurt kwam aan de koning van Thessalië, die de handen gebonden en een gouden kroon op zijn hoofd droeg op dat men hem te beter zou kennen, wilde hij ’het zelf geenszins doen, niettegenstaande dat hij hem zag gedwongen te zijn onder de macht van de tiranniek Turk en dat hem Olimael zulks wederom opnieuw gebood, maar antwoorde stoutmoedig aldus: “Ten believen van God nimmermeer dat ik, die een bedienaar der justitie ben over de gelovige [Y2ra]e Christenen zou kussen de voeten van een onrein creatuur. Voorwaar, het is in uw machte mij het leven te benemen, maar niet om mij te dwingen tot een zaak die ik om duizend doden niet zou willen volbrengen!”

Toen de admiraal hem aldus hoorden spreken zei hij: “Gij ellendige booswicht, welke veronderstelling doet u zo onbeleefd te spreken in de presentie van mijn Heer? Voorwaar, in dien ik het niet liet om zijne majesteit respect, ik zou u aanstonds ’t hoofd van de romp slaan!”

Ende dit segghende gaf hy [d]en coninck so swaren kinnebacslach [d]at hy op sijn knien viel, twelck hem [n]och veel hertneckiger maeckten [ende] ant[w]oorden: “Ha verrader, een villeyn hert mach wel rijc ende in eeren verheft worden, maer de rijcdommen noch die eeren en [c]unnen sijn boose natuyre niet verande[r]en. ’t Welck wel blickt aen u, booswicht, [d]ie sonder tghebodt van uwen heere [sl]aet eenen ghevangen coninc sonder wapenen. Voorwaer, indien uwen heere geliefde my die wederom te doen [g]heven, ic soude u int open velt beproe[v]en dat ghy maer een booswicht sijt ende van veel vileynder gheslachte ge[b]ooren als yemandt die ter wereldt [l]eeft!

Ende hier met sprongh hem het [b]loet van grooten spijte uyt neus ende mont. Weshalven den Turck ghebode datmen hem ewech leyden soude wes opt [s]terckste casteel van Natolien, alwaer hy ghevanghen gheset wordt in eenen seer stercken ende duysteren toorn, sonder eenich geselschap, op dat hem tverdriet van zijne gevanckenisse so veel te meer mocht quellen. Ende so gheringhe als den coninck uyte presentie des Turcschen keyser gheleyt was, quamen hem wederom in diens teghenwoordicheyt presenteren Palmerin met zijne [Y2rb] vijf cammeraten in volle wapenen, uutghenomen de helmetten, hantschoenen ende sweerden, waer van hem den keyser seer verwonderden ende vraechden Olimael waerom dat hy lede datse de wapen vuyrden.

“Aldergrootmachtichste monarch,” antwoorden hy, “dese ses ridders waren de eerste die by mij[n] volck gevanghen worden, ende my haren dienste presenterende heb ickse den eet van ghetrouwicheyt af ghenomen, waeraense uwe maiesteyt alsulcke diensten bewesen hebbe datse vrijheyt meriteeren, sonderlinghe de eene,” seyde hy, wijsende op Palmerin, “soo dat ick heur voor recompensie van haer leven in uwe eere ghehasardeert t’hebben op uwe majesteyts behaechte beloofden verlossinghe, biddende seer affectieuselicken dat heur deselve alnu verghost mach worden.”

“By Mahumet,” antwoorden den Turck, “sy sullense ghenieten om uwent wille, ende indiense voortaen in mijnen dienste willen volherden, soo sal ickse tot hoogen state brengen.”

Ende terwylen den Turck dese gheloften dede, wierp Agriole heur ghesichte soo neerstich op Palmerin dat sy hem kennende wort, twelck heur alsoo beweechden datse haer ooghen ten hemel sloech ende seyde: “O goeden Godt, ist moghelijck dat de saecke waer is die ic voor mijnen oogen sie?”

Ende hier met vielse geheel uyt haer zelven op d’eerde neder niet veere vanden grooten Turck, die daeromme van bedroeftheyt niet en wiste wat hy dede, contrarie van Palmerin, die de princesse aen heure sprake kennende wort ende daeromme alsulcke blijtschap ontfingh dat hy die om [’t] beste coninckrijck van Turckien niet en soude hebben begheerende te mangelen. Maer wort seer haest wederom bedroeft als hy dochte datse tot een vrou[Y2va]we ghebruyckt worden vanden Turckschen keyser. Die uyt sijnen stoel opliep ende greep Agriole haestelijck in den erm segghende: “Och mevrouwe, wat ongheluck is u doch overcommen isser yemant in dit gheselschap die u misdaen heeft? By alle onse goden, indien ickt wiste, hy waer wie hy ware, ick soude hem op staende voet in stucken houden!”

Terwijlen den Turck dese woorden sprack, quam Agriole wederom tot heur selfs, ende doende eenen swaren sucht seydese in Enghelsche spraecke, op dat de anderen heur niet verstaen en souden: “Eylacy mijn Godt, wat sal mijnen man Trineus segghen indien hy mede in dit gheselschap is, van dat ick hem alsoo onghetrouwelicken verlaten hebbe? Maer van een saecke verblijde ick my, te weten dat my den Turck noyt vleyschelijcke bekent en heeft!”

Twelck woort Palmerin alsoo verblijden dat de vreese des doots hem niet en conde onthouden van spreecken, maer antwoorden heur in ghelijcke taele: “En hebt gheen vreese, mevrouwe, Trineus en is hier niet, maer seggende dat ick uwen broeder ben, soo suldy u selfst moghen verlossen ende my oock.”

Ende wilde zijn propoost voorts vervolghen. Maer als den Turck Palmerin met haer hoorden spreecken in een ander tale, soo meynden hy dat het haeren man ware gheweest, daerse hem eertijdts propoost van gehouden hadde, ende dat heur om zijnen t’wille dese hastighe benautheydt overcommen was, twelck hem in een ghroote gramschap dede ontsteecken, segghende tot Palmerin: “Wie heeft u soo stout ghemaeckt van u te dorven vinden voor ’t aenghesicht van mijn [Y2vb] liefste vrouwe, naedien ghy weet dat uwe presentie heur verdriet aendoen soude? Byden grooten propheet Mahumet, ghy sult daeromme den doot ontfanghen op dese ure!”

Ende dit seggende wilde hy eenen sabel grijpen om hem van een te houden, maer Agriole viel hem om den hals ende seyde: “Och mijn heer[e], wilt toch dese groote toornicheydt niet volbrenghen, want ick sweer u op mijn geloove dat desen ridder die met mijn ghesproken heeft, mijnen eenighen broeder is, den welcken om my te commen soecken zijn lant ende alles verlaten heeft om dat wy den anderen met een broederlijcke liefde alsoo beminnen dat het my onmoghelijck soude zijn langher te leven nae zijnen doot, indien ghy hem dede sterven.”

Om welcke woorden den Turck zijnen toorn liet varen ende zijne meyninghe veranderden, segghende: “Ic beloof u, mijn soete vriendinne, dat hem ter liefde van u alleen gheen quaet en sal gheschieden maer ter contrarie alle eer, deucht ende weldaet bewesen worden, mitsdien nochtans dat ghy vergheet dese melancolie ende u voortaen in blijtschap verheucht.”

“Op mijn gheloo[ve], mijn heere,” antwoorden Agriole, “blijde sal ick altijdts sonder twijfel sijn, indien ghy mijnen broeder bemint, want groote[r] eere [ende] weldaet en soude my ter werelt niet mogen gebeuren, ende sal in sulcken ghevalle voortaen onder de voeten treden alle de verdrietige gedachten die my voormaels quelden met het verlies van mijn vaderlant ende vrienden, als wederom vercregen hebbende den geenen dien dat ic daer van ’t meeste beminden.”

Om welcke affectueuse woorden hy de princesse beloofden heuren broeder als sijnen grootsten vrient te sullen tracteren. Ende [Y3ra] [n]ae dat de ses cammeraten zijne handen ghecust hadde, om dat hy niet en [w]ilde datse sijne voeten cussen souden, [g]inc hy wederromme nae sijn camer, [b]evelende mede int palleys te logeren Palmerien met zijne vijf cammeraten, [d]e welcke hy nae den noenmael sonde [s]es van zijne schoonste peerden ende ses [d]e costelste paer cleederen diemen in ge[h]eel Turckien soude hebben moghen [v]inden, ende onboode heur mede datse [d]ie souden aendoen ende op staende voet [t]ot hem commen, meyndende deur al[s]ulcke middelen vande princesse Agri[o]le te ghenieten de hoochste gratie der [li]efde, die zy hem tot noch toe in geender manieren en hadde

Om welcke woorden den Turck zijnen toorn liet varen ende zijne meyninghe veranderden, segghende: “Ic beloof u, mijn soete vriendinne, dat hem ter liefde van u alleen gheen quaet en sal gheschieden maer ter contrarie alle eer, deucht ende weldaet bewesen worden, mitsdien nochtans dat ghy vergheet dese melancolie ende u voortaen in blijtschap verheucht.”

“Op mijn gheloo[ve], mijn heere,” antwoorden Agriole, “blijde sal ick altijdts sonder twijfel sijn, indien ghy mijnen broeder bemint, want groote[r] eere [ende] weldaet en soude my ter werelt niet mogen gebeuren, ende sal in sulcken ghevalle voortaen onder de voeten treden alle de verdrietige gedachten die my voormaels quelden met het verlies van mijn vaderlant ende vrienden, als wederom vercregen hebbende den geenen dien dat ic daer van ’t meeste beminden.”

Om welcke affectueuse woorden hy de princesse beloofden heuren broeder als sijnen grootsten vrient te sullen tracteren. Ende [Y3ra] [n]ae dat de ses cammeraten zijne handen ghecust hadde, om dat hy niet en [w]ilde datse sijne voeten cussen souden, [g]inc hy wederromme nae sijn camer, [b]evelende mede int palleys te logeren Palmerien met zijne vijf cammeraten, [d]e welcke hy nae den noenmael sonde [s]es van zijne schoonste peerden ende ses [d]e costelste paer cleederen diemen in ge[h]eel Turckien soude hebben moghen [v]inden, ende onboode heur mede datse [d]ie souden aendoen ende op staende voet [t]ot hem commen, meyndende deur al[s]ulcke middelen vande princesse Agri[o]le te ghenieten de hoochste gratie der [li]efde, die zy hem tot noch toe in geender manieren en hadde ghetrouwelijcken dienen als den ghenen diet het beste meriteert onder alle de princen, ende mede om dat [Y3rb] ick my grootelijckx daer toe verbonden houde om dat uwe majestey[t] belieft heeft mijn suster tot een vrouwe te nemen ende my, uwen ermen slave, te vergunnen geheele vrijcheyt, dewelcke ick uwe majesteyt ootmoedelijck bidde mede te willen vergunnen aende schipluyden des schips, daer ick inne ghevanghen worden, waeraen ick sal moghen bekennen uwe majesteyts overvloedighe heerlijckheydt ende liberaelheydt.”

Welcke vrijheydt hem den Turck om de wille van Agriole seer gheerne consenteerden ende dede op staende voet alle deselve schipperen vry gheleyts brieven gheven om wederom nae heur landt te moghen reysen. Waernae Palmerin ende sijne cammeraten aenden grooten Turck oorlof namen ende gingen na heur logement, terwijle den Turck zijn Agriole byde hant nam ende met heur alleene nae de camer ginc, alwaer hy tot heur seyde: “Mevrouwe, ick sal alnu sien wat machte ons broeders liefde over u is hebbende, want hy heeft my belooft by u soo vele te weghe te brengen dat ghy mijnen wille onderdanich sult zijn.”

“Mijn heer,” antwoorden sy, “mijn meyninghe is seer wel ter liefde van hem voortaen uwen wille in alles te behagen, sonderlinghe om dat hy my verseeckert heeft vanden doot van mijnen man, die ick vaste ghetrouwicheyt belooft hadde ende niet te hijlicken voor een jaer nae zijn overlijden, daer van albereets over de elf maenden ghepasseert wes van hem is wetende, ende waer sy alle bleven doen ickse verloor. Daerentusschen moecht ghy luyden gaen spasseren aenden haven om te sien oft ghy met eenighen schipper deur een goede somme van penninghen int secreet sout cunnen accorderen dat hy hem op ons vertreck veerdich hielde, want mijn meyninghe is binnen acht daghen te vluchten.”

Ende hier met ginc hy nae de camer van Agriole, die hy ter ghoeder avontuyre alleene vondt, waerom sy vrijmoedich tot hem seyde: “Mijn beminde vriendt, ghy moet u voordtaen neerstich wachten van met my yet secreets te spreecken in present vande oude jofvrouwe die ghy gister avont metten keyser sacht couten [Y3vb] om dat een Syciliaene is, Ypolite ghenoempt, ende verstaedt heur bycans op alderley spraecken.”

“En hebt gheen sorghe, mevrouwe,” antwoorden Palmerin, “nu ickt weet, sal ick my voortaen wel wachten. Maer ick soude seer geerne verstaen met wat manieren ghy luyden ewech quaemt doen ick int eylant op de jacht gegaen was, ende wedercommende noch schip noch niemant en vont.”

“Den admirael Olimael,” antwoorden zy, “overquam ons terstont met zijne schepen ende galeyen, daermet hy ons haestelijck ewech nam, ende vandien tijt af zijn wy vanden anderen ghescheyden gheweest sonder dat ick daer na oyt yet wes gehoort hebbe van Trineus oft van Ptolomeus.” “Hebt goeden moet, mevrouwe,” antwoorden Palmerin, “de Heere heeft ons u by provisie deur een goede fortuyne doen vinden. Zijne goedertierenheyt en sal oock niet laten van ons Trineus wederom toe te voegen, om dat wy alle geneycht zijn hem so lange te soecken tot dat wy hem gevonden sullen hebben. Derhalven bedenckt den dach dat ghy vertrecken wilt, want ick sal een schip veerdich houden om u met ons uyte handen van dese Turcken te verlossen.”

“Hoe eer, hoe liever!”, seyde de princesse. “Ghy en sult daer in van mijnen halven niet een ooghenblick belet moghen hebben.”

Ende alsse noch voorder tsamen wilden spreecken soo quam Ypolitie inde camer, twelck heur van eenighe andere saecken dede couten, daer in wijse een wijltijdts sullen laten discorieert, om daerentusschen wederom tot Trineus te keeren.

En toen hij dit zei gaf hij de koning zo’n zware kinnebak slag zodat hij op zijn knieën viel, wat hem noch veel hardnekkiger maakten en antwoorde: “Ha verrader, een ellendig hart mag wel rijk en in eren verheven worden, maar de rijkdommen noch die eren en kunnen zijn boze natuur niet veranderen. Wat wel blijkt aan u, booswicht, die zonder het gebod van uwe heer slaat een gevangen koning zonder wapens. Voorwaar, indien uw heer geliefde mij die wederom te doen geven, ik zou u in het open veld beproeven dat gij maar een booswicht bent en van veel ellendiger geslacht geboren dan iemand die ter wereld leeft!

En hiermee sprong hem het bloed van groten spijt uit neus en mond. Weshalve de Turk gebood dat men hem wegleiden tot op het sterkste kasteel van Anatolië alwaar hij gevangen gezet werd in een zeer sterke en duistere toren, zonder enig gezelschap, op dat hem het verdriet van zijn gevangenis zo veel te meer mocht kwellen. Zo gauw als de koning uit presentie der Turkse keizer geleid was kwamen hem wederom in diens tegenwoordigheid presenteren Palmerijn met zijn [Y2rb] vijf kameraden in volle wapens, uitgezonderd de helmen, handschoenen en zwaarden, waarvan hem de keizer zeer verwonderden en vroeg Olimael waarom dat hij toestond dat ze het wapen voerden.

“Aller grootmachtigste monarch,” antwoorden hij, “deze zes ridders waren de eerste die bij mijn volk gevangen werden en mij hun dienste presenteerde heb ik ze de eed van getrouwheid afgenomen, waarin ze uwe majesteit al zulke diensten bewezen hebbe dat ze vrijheid verdiende en vooral die ene,” zei hij, en wees op Palmerijn, “zodat ik ze voor vergoeding van hun leven in uw eer gehanteerd te hebben op uwe majesteit behagen beloofde verlossing en bid zeer affectief dat ze die als nu vergund mag worden.”

“Bij Mohammed” antwoorden de Tuck, “ze zullen het genieten vanwege u en indien ze voortaan in mijn dienst willen volharden zo zal ik ze tot hoge staat brengen.”

En terwijl de Turk deze belofte deed wierp Agriole har gezicht zo naarstig op Palmerijn dat zij hem herkende wat haar alzo bewoog dat ze haar ogen ten hemel sloeg en zei: “O goede God, is het mogelijk dat de zaak waar is die ik voor mijn ogen zie?”

En hiermee viel ze geheel uit zichzelf op de aarde neer niet ver van de grote Turk die daarom van bedroefdheid niet wiste wat hij deed, contrarie van Palmerijn die de prinses aan hun spraak herkende en daarom al zulke blijdschap ontving dat hij die om ’t beste koninkrijk van Turkije niet zou hebben begeerd te mangelen. Maar werd zeer gauw wederom bedroefd toen hij dacht dat ze tot een vrouwe [Y2va] gebruikt werd van de Turkse keizer. Die uit zijn stoel opliep en greep Agriole haastig in de arm en zei: “Och mevrouw, wat ongeluk is u doch overkomen, is er iemand in dit gezelschap die u misdaan heeft? Bij al onze goden, indien ik het wist, hij was wie hij was, ik zou hem op staande voet in stukken houwen!”

Terwijl de Turk deze woorden sprak kwam Agriole wederom tot zichzelf en deed een zware zucht zei ze in de Engelse taal, op dat de anderen haar niet verstaan zouden: “Helaas mijn God, wat zal mijn man Trineus zeggen indien hij mede in dit gezelschap is van dat ik hem alzo ontrouw verlaten heb? Maar van een zaak verblijd ik mij, te weten dat mij de Turk nooit vleselijk bekend heeft!”

Wat woord Palmerijn alzo verblijde dat de vrees der dood hem niet kon onthouden van spreken, maar antwoorde haar in gelijke taal: “En hebt geen vrees, mevrouw, Trineus is hier niet, maar zeg dat ik uw broeder ben zo zal je u zelf mogen verlossen en mij ook.”

En wilde zijn opzet voorts vervolgen. Maar toen de Turk Palmerijn met haar hoorden spreken in een andere taal zo meenden hij dat het haar man was geweest daar ze hem eertijds opzet van gehouden had en dat ze vanwege hem deze haastige benauwdheid overkomen was wat hem in een grote gramschap liet ontsteken en zei tot Palmerijn: “Wie heeft u zo stout gemaakt van u te durven vinden voor ’t aangezicht van mijn [Y2vb] liefste vrouwe, nadien gij weet dat uw presentie haar verdriet aandoen zou? Bij de grote profeet Mohammed, gij zal daarom de dood ontvangen op dit uur!”

En toen hij en zei wilde hij een sabel grijpen om hem vaneen te houwen, maar Agriole viel hem om de hals en zei: “Och mijn heer, wil toch deze grote toorn niet volbrengen, want ik zweer u op mijn geloof dat deze ridder die met mijn gesproken heef, mijn enige broeder is die om mij te komen zoeken zijn land en alles verlaten heeft omdat wij de andere met een broederlijke liefde alzo beminnen dat het mij onmogelijk zou zijn langer te leven na zijn dood, indien gij hem liet sterven.”

Om die woorden de Turk zijn toorn liet varen en zijn mening veranderde en zei: “Ik beloof u, mijn lieve vriendin, dat hem ter liefde van u alleen geen kwaad zal geschieden maar ter contrarie alle eer, deugd en weldaad bewezen worden, mitsdien nochtans dat gij vergeet deze melancholie en u voortaan in blijdschap verheugt.”

“Op mijn geloof, mijn heer,” antwoorden Agriole, “blijde zal ik altijd zonder twijfel zijn indien gij mijn broeder bemint, want grotere eer en weldaad en zou mij ter wereld niet mogen gebeuren en zal in zulk geval voortaan onder de voeten treden alle verdrietige gedachten die mij voormaals kwelden met het verlies van mijn vaderland en vrienden als wederom verkregen hebben diegene die dat ik daarvan ’t meeste beminden.”

Om die toegenegene woorden hij de prinses beloofde haar broeder als zijn grootste vriend te zullen behandelen en [Y3ra] nadat de zes kameraden zijn handen gekust hadden, om dat hij niet wilde dat ze zijn voeten kussen zouden, ging hij wederom naar zijn kamer en beval mede in het paleis te logeren Palmerijn met zijn vijf kameraden die hij na het noenmaal zond zes van zijn mooiste paarden en zes de kostbaarste paar kleren die men in geheel Turkije zou hebben mogen vinden en ontbood haar mede dat ze die zouden aandoen en op staande voet tot hem komen en meende door al zulke middelen van de prinses Agriole te genieten de hoogste gratie der liefde die zij hem tot noch toe in geen manieren had getrouw te dienen als diegene die het beste verdiend onder de prinsen, en mede omdat [Y3rb] ik mij zeer daartoe verbonden houdt om dat uwe majesteit belieft heeft mijn zuster tot een vrouwe te nemen en mij, uw arme slaaf, te vergunnen gehele vrijheid die ik uwe majesteit ootmoedig bid mede te willen vergunnen aan de schiplieden der schip waarin ik gevangen werd waaraan ik zal mogen bekennen uw majesteit overvloedig heerlijkheid en liberale.”

Welke vrijheid hem de Turk om de wil van Agriole zeer graag consenteerden en liet op staande voet al die schipperen vrijgeleidebrieven geven om wederom naar hun land te mogen reizen. Waarna Palmerijn en zijn kameraden aan de grote Turk verlof namen en gingen naar hun logement terwijl de Turk zijn Agriole bij de hand nam en met haar alleen naar de kamer ging alwaar hij tot haar zei: “Mevrouw, ik zal al nu zien wat macht ons broeders liefde over u heeft, want hij heeft mij beloofd bij u zo vele te weeg te brengen dat gij mijn wil onderdanig zal zijn.”

“Mijn heer,” antwoorden ze, “mijn mening is zeer wel ter liefde van hem voortaan uw wil in alles te behagen, vooral om dat hij mij verzekerd heeft van de dood van mijn man die ik vaste getrouwheid beloofd had en niet te huwelijken voor een jaar na zijn overlijden, daarvan al gereed over de elf maanden gepasseerd zijn zo dat er niet meer resteert dan minder dan een maand welke geringe tijd ik u ootmoedig bid noch in geduld te willen doorbrengen dat ik daarna in alle vreugde en zonder enig verdriet en knagen van het geweten mag leven met de belofte van u alsdan in alles te behagen.”

“Het gelieft mij zeer goed,” zei [Y3va] de Turk, “want u in gerustheid en vreugde te zien is mij veel liever dan de monarchie van de gehele wereld en aangaan van uw broeder die zal ik noch voor ’t einde van deze maand de allergrootste heer maken van mijn gehele hof.”

Waarmee hij de prinses vijf- of zesmaal kuste ende vertrok hem daarna tot in zijn kamer om aldaar met rusten te wachten op den volgenden dag. Waarin Palmerijn tot zijn kameraden zei: “Mijn vrienden, gij ziet wel hoe ons het Fortuin nu toe lacht. Daarom wees gedachtig dat ze zeer ongestadig is en toont soms iemand zijn gunst om die daarna zo veel te meer te doen voelen haar ongunst ene laat ons onze beste doen om hoe eerder hoe liever uit handen van deze ongelovige Turken te komen. Ook heb ik al nu goede hope dat we zeer goed zullen geraken tot het terugkrijgen van de prins Trineus nadien we al gereed door zulke vreemde avonturen gevonden hebben de prises Agriole waarbij ik heden zal gaan om van haar te vernemen of ze ietwat van hem weer en waar zij allen gebleven waren toen ik ze verloor. Ondertussen mogen jullie gaan spazieren aan de haven om te zien of gij met enige schipper door een goede som van penningen in het geheim zou kunnen accorderen dat hij hem op ons vertrek vaardig hield, want mijn mening is binnen acht dagen te vluchten.”

En hiermee ging hij naar de kamer van Agriole die hij ten goede avontuur alleen vond waarom zij vrijmoedig tot hem zei: “Mijn beminde vriend, gij moet u voortaan naarstig wachten van met mij iets in het geheim te spreken in presentie van de oude juffrouw die gij gisteravond met den keizer zag kouten [Y3vb] om dat een Siciliaanse is, Ypolite genoemd en verstaat zich bijna op allerlei talen”

“En hebt geen zorg, mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “nu ik het weet zal ik mij voortaan wel wachten. Maar ik zou zeer graag verstaan met wat manieren jullie weg kwamen toen ik in het eiland op de jacht gegaan was en terugkwam op het schip noch niemand vond.”

“De admiraal Olimael,” antwoorden ze, “overkwam ons terstond met zijn schepen en galeien waarmee hij ons haastig weg nam en vanaf die tijd af zijn wij van de anderen gescheiden geweest zonder dat ik daarna ooit ietwat gehoord heb van Trineus of van Ptolomeus.” “Heb goede moed, mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “de heer heeft ons u bij provisie door een goede fortuin doen vinden. Zijn goedertierenheid zal ook niet laten van ons Trineus wederom toe te voegen omdat wij alle geneigd zijn hem zo lang te zoeken tot dat wij hem gevonden zullen hebben. Derhalve bedenk de dag dat gij vertrekken wilt, want ik zal een schip vaardig houden om u met ons uit handen van deze Turken te verlossen.”

“Hoe eerder, hoe liever!”, zei de prinses. “Gij zal daarin vanwege mijn niet een ogenblik belet mogen hebben.”

E toen ze noch verder tezamen wilden spreken zo kwam Ypolitie in de kamer wat ze van enige andere zaken liet kouten daarin wij ze een tijdje zullen laten gaan om ondertussen wederom tot Trineus te keren.

[Y4ra] Hoe Trineus int eylandt van Malfade inde forme van eenen hondt betoovert wesende, geschoncken worde aen een Moorsche princesse, ende wat daer over ghebeurden. Het .CVIJ. capittel.

[I]ck achte dat u noch seer wel indachtich sal zijn hoe dat den neve vanden amirael Olimael, den welc[k]en voor sijn buyt toegheleydt was den [p]rince Trineus, deur tempeest arri[v]eerden int eylandt van Malfade, en[d]e hoe dat hy ende alle sijn volcke deur [b]etooveringhe aldaer verandert wor[d]en in diversche aerden van beesten, [te] weten Trineus in eenen schoonen [w]int. In welcke ghestaltenisse hem [to]t gheschenck quam begheeren een [jo]nghe princesse, Serphire ghenoemt, dochter vanden koninck vant selfste [ey]landt. Ende deur naevolghende for[t]une dese princesse heur op eenen tijt [v]ermaeckende met vele jonghe jouf[v]rouwen int paleys van heuren va[d]er, ginck mede haer gheneuchte ne[m]en in eenen seer gheneuchelijcken hof, waerin waren overvloedich van [a]lle soorten van bloemen. Ende nae [d]atse eenen langhen tijdt ghewandelt [h]adde in eenen wech met musscha[t]en struycken beplant ende overdeckt, [s]achse een musschaten blomme daer [i]n hem theurder ongheluck een kleyn [w]eynich wormken verborghen hadde, dewelcke heur soo schoone dochte dat[s]e wille creech om die af te plucken. Ende hebbende dese schoone bloeme in haer hant namse sulcke geneuchte van daer aen te riecken dat de crachte vanden ae[s]sem tselve wormken mede optrocke deur eene van heure neusgaten sonder datset in geender manieren daer [Y4rb] wederom conde uytcrijgen, maer baerden sich vande venijnicheydt van dit wormken een verrottinge ende quade materie, daer van andere ontallijcke cleyne wormkens quamen, die met sulcken stancke uyt heur hooft liepen dat niemandt by haer gheduyren en conde. Twelck heuren vader den koninck seer deerden ende sont derhalven om alle de ervarenste ende kloeckste medecijnmeesters vant gheheele landt om te sien ofse daer toe eenighe remedie souden cunnen vinden, maer den lesten rechten soo veel uyt als de eersten, want de[r] princesse sieckte, nietteghenstaende heure veele remedien altijt sonder verbeteringe bleef, waerdeur den coninc vreesden datse haer ten lesten soude verkeeren in een ongheneselijcken cancker. Ende hoorende spreecken vande besweringen ende vreemde saken die de toovenaersse van Malfade wiste te wege te brengen, sont hy sijne dochter Zephie na tselve eylandt. Alwaer sy sonder perijckel arriveerden, om dat de inwoonders vant conincrijck niet misdaen en wordt byde voorseyde vrouwe oft toovenaersse van Malfade, die sy verclaerden die oorsake ende manieren van hare quellinge. Twelc byde oude vrouwe verstaen wesende, andtwoorden terstonts datse die niet en conde genesen ende datse daer ooc noyt eenige remedie toe en soude cunnen vinden indient niet en gheschiede deur eenen ouden ridder, Mufsubelijn genaemt, die hem verhielde int hof vanden coninc van Romate ende Griske, conincrijcken vande heerlijckheyt van Persen.

Dese jonge princesse alsulcke ongheneuchelijcke antwoort hoorende ende berooft wordende van alle hope, wort daeromme alsoo verdrietich datse niet en mochte eten noch drincken. In sulcker voeghen datse om heure groote droefheyt yet wes te passeren op eenen [Y4va] tijt aende zeecant ginck wandelen op datse soude moghen sien de schepen die aldaer deur de tooverije aengehouden worden, ende int wederom comen wortse ontwaer den veranderden prince Trineus, die haer so schoonen hont dochte te wesen datse hem aende vrouwe vant eylant ten gifte versochte. Dewelke vercreghen hebbende keerdense met hem in groote droefheydt wederom nae heuren vader, die alsdoen sieck lach in eene van sijne steden, Nabot gheheeten, daer van den naem des geheelen conincrijckx heer ghesprooten was. Ende siende dat sijn dochter sonder genesinghe wederom quam, viel daer over in een melancolie die sijne sieckte also vermeerderden dat hy den derden dach daer nae storf, hebben[de] voor sijnen doot een testament gemaect, by twelc hy zijne dochter voor haer erfgoet gemaect hadde de stat Elain, eene vande sterckste plaetse van sijn conincrijck, met de gherechticheyt daer toe gehoorende, ende Maulerin, de jongste van zijne kinderen, een andere groote heerlijckheyt, eenen dach reysens van daer gheleghen. Weshalven de voorseyde princesse metten selven Maulerin, heuren joncksten broeder, nae de ghedane uytvaert van heuren vader wes in heur stadt Elain vertrocke deur de vreese vanden prince Tirene, die altijts nijdich, wreet ende hooverdich gheweest hadde. Ende wesende inde selve stadt en namse niewers so grooten plaisier in als in heuren hondt om dat hy heur hoe langher hoe schoonder dochte te worden, als oock mede om dat hy hem seer subtijl ende verstandich thoonden, in sulcker voeghen datse hem altijdts dede slapen in hare camer. Ende de prince Tirene, hierentusschen coninck ghecroondt wordende in plaets van zijnen vader, creech soo grooten spijte van dat sijn [Y4vb] suster de alderbeste stadt des conincrijx besat dat hy alle middelen socht om haer te dooden. Ende om daer toe te lichtelijcker te moghen gheraecken sondt hy eenen secreten bode aenden hofmeester vande princesse, deur den welcken hy hem dede presenteeren vijftich duysent seraphs met het governeurschap van Elain, indien hy wilde vergheven ofte dooden zijnen broeder ende suster. Den boosen hofmeester begheerich ende ghierich zijnde ende alsulcke gheloften vanden tyran hoorende, nam aen sijnen wille in ’t werck te stellen. Wes halven hy op eenen nacht in der princesse camer quam met het bloote rappier inde hant, in meyninge van heur te vermoorden ende heuren broeder daernae desgelijcx te doen. Maer Trineus, die niet van het menschelijcke wesen verlooren hadde als de lichaemelijcke forme, den hofmeester siende op soo onbehoorlijcken ure stilswijghent in der princessen camer comen met het blancke rappier, docht wel dat hy niet goets inden sinne en hadde, ende veerdichlijc o[p] springende, viel hem om de keele mette twee voorste pooten, met de welcken hy hem so vast hielde ende soo dickwils inden hals ende aengesichte bete dat den verrader ten lesten met luyder stemme “Hulpe!” most roepen. Waerom terstont ontwaeckten de princesse met heuren broeder, die inde camer daer beneffens sliepe, ende niet wetende wat sulcken gerucht beduyden, nam hy haestelijck zijn rappier ende liep nae zijn suster, alwaer hy metten ghetrouwen hondt doende vondt dese verrader, die hy so lange sloech dat hy ten lesten bekennen most zijne groote verraderie. Waer van Maulerin noch meer vergramt worde ende stack hem so lange deurt tlijf tot dat hem de hont verliete, stellende daer scherpe wachte voor de [Y5ra] [p]oorte op dat gheenen [v]reemdelinck daer in quam voor dat[m]en wiste wat sijnen handel was, ende [d]anckten God grootelijcx vande be[s]cherminghe die heur bewesen hadde [d]en ghetrouwen hont. Die vande prin[c]esse hieromme alsoo bemint worden [d]atse niet en wilde ghehenghen dat hem [y]emant anders als sy selve eeten noch drincken gaf, twelck sy altijts nam van heur eyghen tafel. Daer van wy hem een wijl[t]ijdts sullen laten gevoet worden, om u [t]e verhalen de verlossinge vande prin[c]esse Agriole.

[Y4ra] Hoe Trineus in het eiland van Malfade in de vorm van een hond betoverd was geschonken werd aan een Moorse prinses en wat daardoor gebeurde. Het 107 kapittel.

Ik acht dat u noch zeer wel indachtig zal zijn hoe dat de neef van de admiraal Olimael die voor zijn buit gegeven was de prins Trineus en door tempeest arriveerden in het eiland van Malfade en hoe dat hij en al zijn volk door betovering aldaar veranderd werden in diverse aard van beesten, te weten Trineus in een mooie windhond. In welke gestalte hem tot geschenk kwam begeren een jonge prinses, Serphire genoemd, dochter van de konink van hetzelfde eiland. Door het navolgende fortuin deze prinses zich op een tijd vermaakte met vele jonge juffrouwen in het paleis van haar vader en ging mede haar genoegen nemen in een zeer genoeglijke hof waarin waren overvloedig van alle soorten van bloemen. Na dat ze een lange tijd gewandeld had in een weg met muskaten struiken beplant en overdekt zag ze een muskaten bloem waarin zich door een ongeluk een klein weinig wormpje verborgen had die ze zo mooi dacht dat ze de wil kreeg om die af te plukken. Ze had deze mooie bloem in haard en daar nam ze zulke genoegens van daaraan te ruiken dat de kracht van de adem dat wormpje mede optrok door een van de neusgaten zonder dat ze het in geen manieren daar [Y4rb] wederom kon uit krijgen, maar baarde zich van de venijnigheid van dit wormpje een verrotting en kwade materie waarvan andere ontelbare kleine wormpjes kwamen die met zulk stank uit haar hoofd liepen dat niemand bij haar verduren kon. Wat haar vader de koning zeer deerden en zond derhalve om alle de ervarenste en kloekste medicijnmeesters van het gehele land om te zien of ze daartoe enige remedie zouden kunnen vinden, maar de laatste richtte zo veel uit als de eerste, want de prinses ziekte, niet tegenstaande hun vele remedies altijd zonder verbetering bleef waardoor de koning vreesde dat ze het tenslotte zou veranderen in een ongeneselijke kanker. Hij hoorde spreken van de bezweringen en vreemde zaken die de toveres van Malfade wist te weeg te brengen zond hij zijn dochter Serphire naar dat eiland. Alwaar zij zonder perikel arriveerden omdat de inwoners van het koninkrijk niets misdaan werd bij de voorzegde vrouwe of tovenares van Malfade die zij verklaarde die oorzaak en manieren van har kwelling. Wat bij de oude vrouwe verstaan was en antwoorde terstond dat ze die niet kon genezen en dat ze daar ook nooit enige remedie toe zou kunnen vinden indien het niet geschiede door een oudenridder, Mufsubelijn genaamd, die zich ophield in de hof van de koning van Romate en Griske, koninkrijken van de heerlijkheid van Perzen.

Deze jonge prinses al zulke ongenoeglijk antwoord hoorde en beroofd werd van alle hoop werd daarom alzo verdrietig dat ze niet mocht eten noch drinken. In zulke voegen dat ze om haar grote droefheid ietwat te passeren op een [Y4va] tijd aan de zeekant ging wandelen op dat ze zou mogen zien de schepen die aldaar door de toverij aangehouden werden en in het wederom komen werd ze gewaar de veranderde prins Trineus die haar zo’ n mooie hond dacht te wezen dat ze hem aan de vrouwe van het eiland ten gift verzocht. Wat ze verkregen had en keerden ze met hem in grote droefheid wederom naar haar vader die alstoen zag lag in een van zijn steden, Nabot geheten waarvan de naam van het gehele koninkrijk gesproten was. Hij zag dat zijn dochter zonder genezing wederom kwam en viel daardoor in een melancholie die zijn ziekte alzo vermeerderden dat hij de derde dag daarna stierf en had voor zijn dood een testament gemaakt waarbij hij zijn dochter voor haar erfgoed gemaakt had de stat Elain, een van de sterkste plaats van zijn koninkrijk met de gerechtigheid daartoe behorend en Maulerin, de jongste van zijn kinderen, een andere grote heerlijkheid, een dag reizen vandaar gelegen. Weshalve de voorzegde prinses met die Maulerin, haar jongste broeder, na de gedane uitvaart van haar vader tot in haar stad Elain vertrok door de vrees van de prins Tirene die altijd nijdig, wreed en hovaardig geweest was. Ze was in de stad en nam nergens zo’n groot plezier in als in haar hond omdat hij haar hoe langer hoe mooier dacht te worden, als ook mede om dat hij hem zeer subtiel en verstandig toonden, in zulke voegen dat ze hem altijd liet slapen in haar kamer. Die de prins Tirene die ondertussen koning gekroond werd in plaats van zijn vader kreeg zo’n groten spijt van dat zijn [Y4vb] zuster de allerbeste stad van het koninkrijk bezat dat hij alle middelen zocht om haar te doden. Om daartoe licht te mogen geraken zond hij een geheime bode aan de hofmeester van de prinses door die hij hem liet presenteren vijftigduizend serafs met het gouverneurschap van Elain, indien hij wilde vergeven of doden zijn broeder en zuster. De boze hofmeester die begerig en gierig was van al zulke beloften van de tiran hoorde nam aan zijn wil in ’t werk te stellen. Weshalve hij op een nacht in de prinses kamer kwam met het blote rapier in de hand in de mening van haar te vermoorden en haar broeder daarna desgelijks te doen. Maar Trineus, die niets van het menselijke wezen verloren had dan de lichamelijke vorm zag de hofmeester op zo onbehoorlijk uur stilzwijgend in der prinses kamer komen met het blanke rapier dacht wel dat hij niet goeds in de zin had en vaardig opsprong en viel hem om de keel met de twee voorste poten waarmee hij hem zo vast hield en zo dikwijls in het hals en aangezicht beet dat de verrader tenslotte met luide stem “Hulp!” moest roepen. Waarom terstond ontwaakten de prinses met haar broeder die in de kamer daar benevens sliep en niet wist wat zulk gerucht betekende nam hij haastig zijn rapier en liep naar zijn zuster alwaar hij met de getrouwe hond toen vond deze verrader die hij zo lange sloeg zodat hij tenslotte bekennen moest zijne grote verraad. Waarvan Maulerin noch meer vergramd werd en stak hem zo lang door het lijf tot dat hem de hond verliet en stelde daar scherpe wacht voor de [Y5ra] poort op dat geen vreemdeling daarin kwam voordat men wist wat zijn handel was en dankten God zeer van de bescherming die ze bewezen had de getrouwe hond. Die van de prinses hierom alzo bemind werd dat ze niet wilde toestaan dat hem iemand anders dan zij zelf eten noch drinken gaf, wat zij altijd nam van haar eigen tafel. Daarvan wij hem een tijdje zullen laten gevoed worden om u te verhalen de verlossing van de prinses Agriole.

Hoe den grooten Turck amoreus wort op de princesse Laurene, deurt middel vande welcke hy zijn leven verloore, ende Agriole verlossinge creech. Het .CVIIJ. capittel.

Palmerin op eenen tijt in zijn camer vertrocken wesende met zijne cameraten om te bedencken eenich middel waer deur zy de princesse Agriole als ooc heur selfs [s]oude mogen verlossen, over quam heur de princesse Laurene, dewelcke tot heur seyde: “Mijn vrienden, indiender yemant van u luyden die begheerte heeft om ons uyte machte van desen Turck te trecken, so heb ick al nu ghe[v]onden het alderbequaemste middel datmen soude moghen practiseren. Weet ghy hoe desen Turck, oncuys boven alle andere menschen, en steldt hem niet te vreden met het getal van concubijnen dat hy yegelijcken dach [i]s hebbende, maer heeft my dickwils ghebeden om de ghenietinghe van mijne liefde, twelck ick hem, om tot onse [Y5rb] meyninghe te moghen gheraecken, ten lesten gheconsenteert hebben te sullen volbrenghen binnen drie daghen. Gheduyrende dewelke ick mevrouwe Oriane ghebeden hebbe hem ’t alderstrafste ende onliefelijck[st]e gesichte [te] thoonen datse soude moghen, op dat hy also te meer inde blindtheyt van mijne liefde ontsteecken worde. Dat sy my belooft heeft, doende versoecken dat eene van u luyden ter gesetter uren als ic met hem soude slapen, in mijn plaetse believe te comen ende hem thooft af slaen tot wrake van alle het verdriet dat de Christenheyt geleden heeft deur de leste roovinghe vanden ammerael Olimael, als oock vande ghene die hy noch meyndt te doen, want men seyt dat hy in meyninghe is het eylant van Rhodes corteling te overvallen, ende op dat wy also mogen vluchten ende verlost worden.”

Van welcke subtijle inventie sy alle seer verblijdt worden, sonderlinghe den hartoch van Pont, die sijne fantasie also op de schoonheyt van Laurene ghesteldt hadde dat hy gheresolveert was heur nae hare verlossinghe ten houwelijc te versoecken. Waerom hy geneycht was heur alle moghelijcke dienste te bewijsen, seggende te dien eynde tot Palmerin: “Mijn heere, indien u belieft my dese saecke te bevelen, soo is mijn meyninghe die selve soo wel te weghe te brengen ter liefde vande geene diese ervonden heeft, dat niemant van u allen reden en sal hebben over mijne neersticheyt te claghen, want de eerste lieffelijcke omhelsinge die ick hope dat desen eedelen minnaer van my heeft t’ontfanghen, sal so gratieus sijn dat daermede alle sijne vuyrige begeerte voldaen zullen worden, [Y5va] ende sal in sulcken geval sonder twijfel zijn hooft te pande brenghen aen mevrouwe Laurene in kennisse vande getrouwe affectie die ick tot haer draghe, oft datse my anders schelt voor den alderbloosten ende vileynsten ridder die oyt wapen aendede. Daerom, mevrouwe Laurene, verstendicht my alleene vande bequame ure. Ghy sult my bereyt vinden!”

Van dese yverighe antwoorde bestonden alle de princen te lachen, als Palmerin hem antwoorden: “Op mijn ziele, edel hartoch, daer en is niemant inde gheheele companie die mevrouwe de princesse so wel gelijct als ghy doet met uwe jonckheydt ende schoonheyt. Maer ick geloof datse u ten minsten veel gratieuser tracteren sal als ghy den Turck meynt te doen, indiense u hadde inden state daer in heur den keyser begheert. Maer en laet ons hier niet langher met lachen den tijdt verquisten op dat ons niemant onversiens en overcomme, maer keerdt wederom, mevrouwe, ende neempt waer de tijdt ende middelen daer in dat dese saecke beschickt sal moghen worden, om die daernae te openbaren aen mijn heere den hartoch. En wilt uwen vuyrighen minnaer daerentusschen voeden met een bedrieghende hope, spijse vande ongheluckighen.”

“En hebt daer voor geen vreese, mijn vrienden,” seyden de princesse, “maer bereydt u alleene tot het volbrenghen van ’t ghene twelck in mijne voordenckinghe albereets volbrocht is, want indien ick den Turck niet hoe langher hoe meer in zijne liefde te mywers doe ontsteken deur liegende ooglonxkens, gheveynsde weygeringhen ende dan wederom in teghenstaninghe met de woorden deur de wercken toelaten sommighe kuskens ende hantlegginghe op de borstgens, wel verstaende buyten opde cleederen met meer an[Y5vb]dere practijcken daer toe dienende soo en gheeft de jonghe dochters noydt meerder eere van datse haer noch beter weten te gheveynsen als de iongmans.”

Met welcke woorden sy de ses ridderen in een groote lachinghe liete van datse soo wel hadde weten conterfeyten het natureel vande beschaemde jonghe dochterkens, ende vertrock haer by Agriole, die sy verhaelden alles wat heur met Palmerin ende zijne vijf cameraten ervaren was. Daer op heur de princesse wilde antwoorden als den grooten Turc vergeselschapt met Palmerin ende den coninck van Sparten inde camer quam, alwaer hy om te beter te moghen spreecken met de ghene die hem alsdoen ’t liefste was, Palmerin dede sitten tusschen denselven coninc ende zijn suster Agriole, ende bestonde met Laurene famelierlijck te spreecken, waerinne de ridders terstont zijne meyninge kennende worden. Weshalven sy haer met Agriole in soo neerstigen propoost begaven dat den Turc met zijn Laurene sonder vreese van gehoort te worden vrijelijck mochte spreken, so dat hy haer aen een venster leyden ende seyde: “Vrouwe ende mestersse van mijn herte, de schoonste die mijn oogen noch oyt hebben moghen aenschouwen, wildy niet consenteren tgeene ic u den voorgaenden dach vraechden? En wilt niet soo sottelijck doen als mevrouwe Agriole, die my, ick en weet niet deur wat fantasie, weyghert tghene sy selfs doch wel begheert. Desniettegenstaende heb ic haer gestelt in een groote eere ghelijc ghy sien moecht. Nochtans sal ick u daerom ooc niet laten te trouwen op dat ick van u mach trecken eenighe kinderen, van die alleene sullen succederen in mijn keyserick indien u belieft my te behaghen. U beloovende, mijn alderbeminste vriendinne,” ende hy swaerlijck suchtende, [Y6ra] “[d]at ic nacht ende dach treure ende my [s]elven quelle om te gewinnen uwe lief[d]e, in sulcker voeghen dat ic niet lan[g]er en can leven, maer van groote droef[h]eyt sal moeten sterven so verre u cor[t]elicx niet en gelieft my te beminnen met [u]wen vrijen wille, want groote liefde [b]edwingt my dat ickt minste puncte van mijne macht niet over u en can bethoo[n]en.”

“Dat en believe Godt nemmermeer,” antwoorden Laurene, “dat om mijnent wille het Orientaelsche keyserric soude crijghen soo grooten verlies, sonder[l]inghe om een alsulcke saecke als mijne liefde die tuwaerts also groot is dat my een ure duysent jaren denct te zijn [t]ot dat wy den anderen met vreuchden omhelsen. Maer dat ick tot noch toe se[c]reet heb ghehouden is gheschiet om de vreese van mevrouwe Agriole ende heuren broeder, dien ick gegeven b[e]n by uwen admirael ten tijde alsse mijns vaders stadt in namen. Ende indien hy dan quam te weten dat ic met u in alsulcken state leefden, so soude hy tselve van spijte moghen schrijven wes in Christenheyt tot een groote schand van mijne vrienden, om dat aldaer een man maer een vrouwe trouwen en can.”

“Hoe?”, seyde den Turck. “Sy sullen dan moghe[l]ijck beter acht ghenomen hebben opde gheleghentheydt vande saecke als alhier toelatende dat een vrou diversche mannen trouwen mach.”

“Neen,” antwoorden de princesse, “noch deen, noch dander. Ende op dat niemandt onse liefde en mercke, mijn beminde heere, soo sal van noode wesen dat ghy uyt uwe camer doet slapen alle uwe camerlinghen ende my doet gheven den sleutel vandien met de leuse van dien nacht dat ick by u slapen soude, op dat ick sonder yemandt hulpe deur de wacht daer voore staende by u incomen mach.”

Van welcke woorden den verblinden Turck seer verblijdt wor[Y6rb]den, ende roepende eenen pagie dede hy hem den sleutel langhen dien hy secretelijck ghaf ende seyde: “Mijn beminde suster, siet daer den sleutel die ghy begheert. Ick sal alle mijne camerlinghen desen nacht buyten doen slapen ende Agriole ontbieden datse heur in haer camer houde om dat ick my qualijck gevoele. Daerom en wilt doch niet faillieren van my met uwe gheneuchlijcke presentie desen nacht gheselschap connen te houden. Ende indien u yemant yet wes vraecht, die seght alleene dat ick u ontboden hebbe. Ende indien hy u daerenboven belet, soo sal ick hem byden propheet Mahumet morghen ’t hooft doen afslaen byden eersten die ick van mijne janitsers vinde!”

“Mijn heere,” seyde zy, “ick sal commen omtrent middernacht als bycans een yeghelijck in sijn ruste is.”

Ende daermede twoort vande leus dat hy synen volcke gebode den volgenden nacht te houden ontfangen hebbende, gingense wederom nae ’t ander gheselschap, een yeghelijc vande welcke hen voorts daernae nae syn logement vertrocken. Waer deur de princesse gelegentheyt creech om Palmerin ende syne cameraten te besoecken, tot heur segghende: “Mijn heere, en heb ic niet wel mijn personagie ghespeelt? Siet daer den sleutel van syn camer, ende heeft my belooft dat desen nacht alle syne camerlinghen daer buyten slapen sullen. Ooc heeft hy my geseyt de leuse van desen nacht.” De welcke sy heur openbaerden, mede seggende: “Daerom en ist geenen raet den volghende nacht te slapen, maer mach hem den hartoch veerdich maecken om den lust van desen Holofernis te contenteren.” Van welcke woorden sy alle seer verblijdt worden, danckende den almachtighen God van dat heure saecken soo goeden voortganck kreghen, ende stelden de saecke uyt [Y6va] wes opten avont. Die de locht soo haest niet met duysterheyt becleet en hadde oft sy stelden deur de resolutie van heur allen de saecke aldus int werck.

De princesse Agr[i]ole maeckten heur sieck ende sloot haer camer nae heur toe, gheveynsende haer te bed te willen leggen, maer voorts daerna voechdense heur wederom inde camer van Palmerin, daer sy de ses princen by een vergadert vonde, ende onder anderen den hartoch van Pont met een vaste resolutie bereyt om heure meyninghe int werck te stellen. Weshalven sy haer haestelijc ontcleeden ende deden weder[o]mme mans cleederen aen, bereydende den hartoch met de heure, waermet zy hem soo wel wisten toe te maecken dat hy properlijck een vroupersoone scheen te wesen. Ende hierentusschen maeckten de princesse Agriole de oude Ypolite, daer sy by sliepe, wijs datse nae haer oude ghewoonte by den keyser woude gaen slapen, maer ginck mede by haer ander gheselschap alwaerse oock voort in mans cleederen ghecleet worden. Waerna zy alle, uytghenomen den hartoch, met heure wapenen ende costelste cleynodien nae de haven gingen deur de wacht, vande welcke sy lichtelijck passeerden om datse de leuse w[i]sten, in sulcker manieren datse geraeckten int schip van eenen christen schipper, die aldaer eenige coopmanschap onder contributie ghebrocht hadde, met den welcken zy den voorgaenden dach int secrete verdragen waren, ende verbeyden alsoo den hertoch van Pont, die alleene in plaetse ende clederen van Laurene int hof verbleven was, hoewel dat hem Palmerin met zijne cammeraten sulcx seer ongheerne toelieten, [Y6vb] maer wilden hem verwachten. Dan hy en woude ’t selve gheensins consenteren, seggende: “Indien ick faliere in mijne voorneminge, so soudi daer van wel eenich rumoer in de stadt hooren. Daerom hout u schip veerdich ende vaert in sulcken gheval strack af! So isser maer de minste verlooren vande gheheele companie.”

Ende sijn gestelde ure naeckende siende, leyde hy zijne eygen cleederen met sijne wapenen in sijn camer veerdich, ende die toesluytende, stack hy een seer scherpen ponjaert op zijn hemt ende ginck met den sleutel van des keysers camer wes voor zijn bedde. Alwaer hy so gheringhe niet gecommen en was oft den keyser seyde tot hem: “Mijn alderbeminste en soetste Laurene, willecom moet ghy zijn!”

Terwijlen tradt den hartoch opt bedde ende geveynsde zijne cleederen uyt te trecken, creech hy zijnen ponjaert, viel den Turc op de keele ende gaf hem so veele steecken dat zijn ziele nae Mahumet voer. Ende daernae ontrendt een ure verbeyt hebbende, om datmen soude dencken dat den keyser zijnen wille voldaen hadde, wort hy beweecht, ick en we[et] niet deur wat sotte fantasie, om des Turcx hooft mede te nemen, om dat hy tselve de princesse Laurene belooft hadde in een teycken van zijne oprechte liefde te schencken.

Weshalven hy een sabel nam die daer aende want hinghe, ende hielt vanden romp ende hinget in twee sijde kossebanden beneden onder sijnen tabbert. In sulcker voeghen wederom uyte camer scheydende, sloot hy die achter hem toe ende ginck inde sijne, alwaer hy de vrouwe cleederen haestelijck uytwierpe ende de sijne mette wapenen wederom aendede, [Y7ra] [st]ekende het doode hooft in een male [d]ie hy aldaer veerdich gheleyt hadde. [En]de zijn logement mede toesluytende, [n]am hy deselve male onder zijn erm [e]nde ginck alsoo met ghevinge der leu[se] deur alle de wachten went aende ha[v]en inden boot die Palmerin aldaer [h]adde doen veerdich ligghen, daer met [h]y gesedt wordt aent groote schip. [In]t welck ghecomen zijnde, deden[se] de seylen optrecken ende voeren [m]et eenen gheluckighen voor[w]indt in sulcker manieren datse voorden [d]ach meer als vijftich mijlen van lant [w]aren. Ende aldus varende en warense [n]och niet veer ghecomen oft den hertoch trock het doode hooft uytte maele ende volghens zijne ghelofte [p]resenteerden hyt in presentie van alle [s]ijne cameraten aende princesse Lau[r]ene, die hem daer van hoochlijc bedanc[t]en, segghende daer voor heur alsoo [a]en hem verbonden te houden datse [h]em niet en soude weygeren alle tgene [t]welck de eere haer soude willen con[s]enteren. Ende nae dat de ridderen [t]hooft langhe ghenoech besien hadden, [s]metenset inde zee, denckende dat het [s]oude sincken, maer het dreef boven [e]nde wordt vande wijndt teghens den morghenstondt wederom aent oever [v]ande haven gheslaghen, soo dat het de bootsghesellen visten, dewelcke het [n]eerstich bekeecken oftse het soude mo[g]en kennen. Ende siende dat het de cne[v]els so teer ende fijn hadde als de maenen van eenen ouden muyle[s]el, ende thaer soo blondt ende [sa]cht als thaer van een wilt swijn, [e]n wisten niet watse segghen soude [to]t dat het eene va[n] heur allen soo lan[g]he keerden ende weynden dat hy ten [le]sten tot de andere seyden:“Byden hooghen propheet Mohu[Y7rb]met, ick ben wel in mijn meyninghe bedroghen indient het hooft niet en is vanden grooten keyser.”

Om welcke woorden alleghelijck de omstanders bestonden te lachen ende hem begosten eenen grooten jou te geven over ’t ghene dat hy gheseydt hadde.

Daermet wy heur sullen laten spotten om u te vertrecken wat int hof ghebeurden, alwaer Ypolitie smorghens op staende ende niemant vindende, noch Laurene noch Agriole, wordtse seer verwondert ende noch een wijltijdts ghewacht hebbende, ginckse aent logement vande ses ridderen, waeraense seer neerstelijck clopten. Maer daer oock niemant inne vindende, bestontse terstondts yet wes vreemts te vermoeden, waeromse terstondt voordt nae de camer vanden grooten Turck liep, ende siende eenen camerlingh aende deur staen wachten, seydese tot hem: “De ghewoonlijcke ure van mijns heeren opstaen is ghepasseerdt. Waerom en gaedy niet binnen?”

“Mevrouwe,” antwoorden den camerlingh, “hy en heeft ons noch niet gheroepen, ende ghy weet wel dat hy ghijster avont gheboden heeft dat niemandt soo stoudt en waer by hem binnen te commen, indien hy niet en riepe. Het can wel moghelijck zijn dat hy noch rustet.”

“Wat rusten!?”, antwoorden zy. “’t Herte tuycht my dat hem yet wes ande[r]s als rusten die stem belet.”

Ende hier met aen de kamer cloppende, en gaf haer niemandt andtwoordt. Waerom de kamerlingen de deure opliepen, ende incomende saghense opt bedde ligghen heurs heeren doode lichaem in zijnen bloede ghewentelt, waer over Ypolite sulcke luyde creten gaf dat alle de edelluyden ende heeren vandt hof daertoe liepen, sulcken gheruchte [Y7va] maeckende oft alle de werelt in onroer hadde gheweest. Soo dat het gheruchte verspreydt wordt door [d]en gheheele stadt ende alsoo mede ten ooren quam vanden ammerael Olimael, die oock haestelijck derwaerts liep tot zijn groot ongheluck, want hy en was daer soo gheringhe niet ghecomen oft Ypolite seyde tot hem: “O Olimael, ghy hebt hier de verraders ghebracht die mijnen heere valschelijc ghedoot hebben!”

“Byden hooghen propheet Mahomet, het is waer,” antwoorden een vande neven des dooden Turckx, daer present zijnde, “maer hy sal daer van de straffe lijden!”

Ende dit seggende cloofden hy hem met eenen Turckschen sabel thooft op, soo dat hy doot op die plaetse neder viel. Waerna den anderen sijn propoost aldus vervolchden: “Mijnen oom hadde u van eenen ermen janitser sijnen grooten ammerael gemaeckt, ende in vergeldinghe van dien hebt ghy hem de doodt veroorsaect. Daerom ontfangtse oock voor uwen loon van alsulcke weldaet!”

Ende meynden daermet zijn sweert op te steecken, maer ’t volck van Olimael heuren heere doot siende, vielen met sulcken cracht op hem dat hijder ooc aenstondt tleven liete, ende met hem noch over de dertich ridderen die zijn partije hielden. Ende en haddet niet ghedaen eenen ouden bascha, die heur met twee hondert soldaten van een scheyden, daer soude eenen grooten oploop ghecommen hebben, twelck rumoor d’oorsaecke was datmen Palmerin ende sijn gheselschap niet en vervolchden. Oock bracht desen bascha so veel te weghe dat de janitsers deur gr[oo]te geloften tot hem trocken, ende mette hulpe vande selve dede hy dien selfsten dach wederom voor grooten keyser van Turckien uytroepen eenen jongheren broeder vanden overleden sultan. Die daernae om zijnen [Y7vb] broeder te wreecken de Christenheydt groote schade deden, daer van wy ons sullen deporteren om u voorts te verhalen hoet Palmerin op zee verginghe.

Hoe de grote Turk amoureus werd op de prinses Laurene door het middel waarvan hij zijn leven verloor en Agriole verlossing kreeg. Het108 kapittel.

Palmerijn was op een tijd in zijn kamer vertrokken met zijn kameraden om te bedenken enig middel waardoor zij de prinses Agriole als ook ze zelf zou mogen verlossen overkwam ze de prinses Laurene die tot ze zei: “Mijn vrienden, indien er iemand van jullie begeerte heeft om ons uit de macht van deze Turk te trekken zo heb ik al nu gevonden het aller bekwaamste middel dat men zou mogen praktiseren. Weet gij hoe deze Turk, onkuis boven alle andere mensen, stelt hem niet tevreden met het getal van concubines dat hij elke dag heeft, maar heeft mij dikwijls gebeden om de genieting van mijn liefde wat ik hem, om tot onze [Y5r] mening te mogen geraken, tenslotte geconsenteerd heb te zullen volbrengen binnen drie dagen. Gedurende die ik mevrouw Oriane gebeden heb hem ’t aller strafste en onaardigste gezicht te tonen dat ze zou mogen op dat hij alzo te meer in de verblinding van mijn liefde ontstoken wordt. Dat zij mij beloofd heeft en liet verzoeken dat een van u ter gezette uren als ik met hem zou slapen in mijn plaats gelieve te komen en hem het hoofd af slaan tot wraak van al het verdriet dat de Christenheid geleden heeft door de laatste beroving van de admiraal Olimael, als ook van diegene die hij noch meent te doen, want men zegt dat hij in mening is het eiland van Rhodes gauw te overvallen en op dat wij alzo mogen vluchten en verlost worden.”

Van welke subtiele inventie zij alle zeer verblijd werden, vooral de hertog van Pont, die zijn fantasie alzo op de schoonheid van Laurene gesteld had dat hij besloten was har na hun verlossing ten huwelijk te verzoeken. Waarom hij genegen was haar alle mogelijke dienst te bewijzen en zei te dien einde tot Palmerijn: “Mijn heer, indien u belieft mij deze zaak aan te bevelen zo is mijn mening die zo goed te weeg te brengen ter liefde van diegene die het gevonden heeft dat niemand van u allen reden zal hebben over mijne naarstigheid te klagen, want de eerste liefelijke omhelzing die ik hoop dat deze edele minnaar van mij heeft te ontvangen zal zo gracieus zijn dat daarmee alle zijn vurige begeerte voldaan zullen worden [Y5va] en zal in zulk geval zonder twijfel zijn hoofd te pand brengen aan mevrouw Laurene in kennis van de getrouwe affectie die ik tot haar draag of dat ze mij anders schelt voor de aller bangste en ellendigste ridder die ooit een wapen aandeed. Daarom, mevrouw Laurene, versta mij alleen van het bekwame uur. Gij zal mij bereid vinden!”

Van dit vurige antwoord bestonden alle prinsen te lachen toen Palmerijn hem antwoorden: “Op mijn ziel, edele hertog, daar is niemand in de gehele compagnie die mevrouw de prinses zo goed huwelijk als gij doet met uw jonkheid en schoonheid. Maar ik geloof dat ze u tenminste veel gracieuzer behandelen zal als gij de Turk meent te doen indien ze u had in de staat daarin ze de keizer begeert. Maar laat ons hier niet langer met lachen de tijd verkwisten op dat ons niemand onvoorziens overkomt, maar keer wederom, mevrouw, en neemt de tijd waart en middelen daarin dat deze zaak beschikt zal mogen worden om die daarna te openbaren aan mijn heer de hertog. En wil uw vurige minnaar ondertussen voeden met een bedriegende hoop, spijs van de ongelukkigen.”

“En hebt daarvoor geen vrees, mijn vrienden,” zei de prinses, “maar bereid u alleen tot het volbrengen van hetgeen wat in mijne voor bedenking al gereed volbracht is want indien ik de Turk niet hoe langer hoe meer in zijne liefde tot mij waart doe ontsteken door liegende oog-lokjes, geveinsde wenkbrauwen en dan wederom in toestaan met de woorden door de werken toelaten sommige kusjes en hand leggen op de borstjes, wel verstaande buiten op kleren met meer andere [Y5vb] praktijken die daartoe dienen zo geef de jonge dochters nooit meerder eer van dat ze zich noch beter weten te veinzen dan de jonge mannen.”

Met welke woorden zij de zes ridders in een groot lachen liet van dat ze zo goed had weten te afbeelden het natuurlijke van de beschaamde jonge dochtertjes en vertrok nabij Agriole die zij verhaalden alles wat haar met Palmerijn en zijn vijf kameraden ervaren was. Waarop ze de prinses wilde antwoorden toen de grote Turk vergezelschapt met Palmerijn en de koning van Sparta in de kamer kwam alwaar hij om te beter te mogen spreken met diegene die hem alstoen ’t liefste was Palmerijn liet zitten tussen de koning en zijn zuster Agriole en bestond met Laurene familiaar te spreken waarin de ridders terstond zijn mening bekend werden. Weshalve zij haar met Agriole in zo’n naarstige opzet begaven dat de Turk met zijn Laurene zonder vrees van gehoord te worden vrij mocht spreken zo dat hij haar aan een venster leidde en zei: “Vrouwe en meesteres van mijn hart, de mooiste die mijn ogen noch ooit hebben mogen aanschouwen, wil je niet consenteren hetgeen ik u de voorgaanden dag vroegen? En wil niet zo zot doen als mevrouw Agriole die mij, ik weet niet door wat fantasie, weigert hetgeen zij zelf toch wel begeert. Dat niet tegenstaande heb ik haar gesteld in een grote eer gelijk gij zien mag. Nochtans zal ik u daarom ook niet laten te trouwen opdat ik van u mag trekken enige kinderen van die alleen zullen opvolgen in mijn keizerrijk indien u belieft mij te behagen. U beloof, mijn aller bemindste vriendin,” en hij zuchtte zwaar [Y6ra] “dat ik nacht en dag treur en mijzelf kwel om te gewinnen uwe liefde, in zulke voegen dat ik niet langer kan leven, maar van grote droefheid zal moeten sterven zo verre u gauw niet gelieft mij te beminnen met uw vrije wil want de grote liefde bedwingt mij dat ik het minste punt van mijn macht niet over u kan betonen.”

“Dat en belieft God nimmermeer,” antwoorden Laurene, “dat om vanwege mij het Oriëntaalse keizerrijk zou krijgen zo’n groot verlies, vooral om een al zulke zaak als mijn liefde die tot u waart alzo groot is dat mij een uur duizend jaren denkt te zijn tot dat wij de andere met vreugden omhelzen. Maar dat ik tot nog toe geheim heb gehouden is geschied om de vrees van mevrouw Agriole en haar broeder dien ik gegeven ben bij uw admiraal ten tijde toen ze mijn vaders stad in namen. Indien hij dan kwam te weten dat ik met u in al zulk staat leefden zo zou hij het van spijt mogen schrijven tot in Christenheid tot een grote schande van mijn vrienden om dat aldaar een man maar een vrouwe trouwen kan.”

“Hoe?”, zei de Turck. “Ze zullen dan mogelijk beter acht genomen hebben op de gelegenheid van de zaak als alhier toelaten dat een vrouw diverse mannen trouwen mach.”

“Neen,” antwoorden de prinses, “noch de een, noch de ander. Op dat niemand onze liefde merkt, mijn beminde heer, zo zal van node wezen dat gij uit uw kamer doet slapen al uw kamerlingen en mij doet geven de sleutel van die met de leus van dien nacht dat ik bij u slapen zou op dat ik zonder iemands hulp door de wacht die daarvoor staat bij u in komen mach.”

Van welke woorden de verblinde Turk zeer verblijd werd [Y6rb] en riep een page liet hij hem de sleutel verlangen dien hij geheim gaf en zei: “Mijn beminde zuster, ziet daar de sleutel die gij begeert. Ik zal al mijn kamerlingen deze nacht buiten doen slapen en Agriole ontbieden dat ze zich in haar kamer houdt om dat ik mij kwalijk voel. Daarom wil toch niet falen van mij met uw genoeglijke presentie deze nacht gezelschap kunnen te houden. Indien u iemand ietwat vraagt zeg die alleen dat ik u ontboden heb. Indien hij u daarenboven belet zo zal ik hem bij de profeet Mohammed morgen ’t hoofd doen afslaan bij den eersten die ik van mijn christen soldaten vind!”

“Mijn heer,” zei ze, “ik zal komen omtrent middernacht als bijna iedereen in zijn rust is.”

En toen ze daarmee het woord van de leus dat hij zijn volk gebood de volgenden nacht te houden ontvangen had gingen ze wederom naar ’t ander gezelschap en elk daarvan hen voorts daarna naar zijn logement vertrokken. Waardoor de prinses gelegenheid kreeg om Palmerijn en zijn kameraden te bezoeken en tot ze zei: “Mijn heer, heb ik niet wel goed het personage gespeeld? Ziet daar de sleutel van zijn kamer en heeft mij beloofd dat deze nacht al zijn kamerlingen daarbuiten slapen zullen. Ook heeft hij mij gezegd de leus van deze nacht.” Die zij ze openbaarde en mede en zei: “Daarom is het geen raad de volgende nacht te slapen, maar mag hem de hertog vaardig maken om de lust van deze Holofernes te bevredigen.” Van welke woorden zij alle zeer verblijd werden en danken de almachtige God van dat hun zaken zo’n zo goede voortgang kregen en stelden de zaak uit [Y6va] tot op de avond. Die de lucht zo gauw niet met duisterheid bekleed had of zij stelden door de resolutie van hun allen de zaak aldus in het werk.

De prinses Agriole maakten zich ziek en sloot de kamer na haar toe, veinsde zich te bed te willen leggen, maar voorts daarna voegde ze zich wederom in de kamer van Palmerijn waarin ze de zes prinsen bijeen verzameld vond en onder andere de hertog van Pont met een vaste resolutie bereid om hun mening in het werk te stellen. Weshalve zij zich haastig ontkleedden en deden wederom mannenkleren aan en bereidde de hertog met die van haar waarmee zij hem zo goed wisten toe te maken dat hij echt een vrouwspersoon scheen te wezen. Ondertussen maakten de prinses Agriole de oude Ypolite, daar zij bij sliep, wijs dat ze naar haar oude gewoonte bij de keizer wilde gaan slapen, maar ging mede bij haar ander gezelschap alwaar ze ook voort in mannenkleren gekleed werd. Waarna zij alle, uitgezonderd de hertog, met hun wapens en kostbaarste kleinodiën naar de haven gingen door de wacht waarvan zij licht passeerden om dat ze de leus wisten, in zulke manieren dat ze geraakten in het schip van een christen schipper die aldaar enige koopmanschap onder contributie gebracht had met die zij de voorgaanden dag in het geheim overeen gekomen waren en wachten alzo op de hertog van Pont die alleen in plaats en kleren van Laurene in de hof verbleven was, hoewel dat hem Palmerijn met zijn kameraden zulks zeer niet graag toelieten, [Y6vb] maar wilden hem opwachten. Dan hij wilde ’het zelf geenszins consenteren en zei: “Indien ik faal in mijne voornemen zo zou je daarvan wel enig rumoer in de stad horen. Daarom houdt uw schip vaardig en vaart in zulk geval snel af! Zo is er maar de minste verloren van de gehele compagnie.”

E toen hij zijn gestelde uur aankomen zag legde hij zijne eigen kleren met zijn wapens in zijn kamer klaar en sloot die toe en stak hij een zeer scherpe dolk in zijn hemd en ging met de sleutel van de keizers kamer tot voor zijn bed. Alwaar hij zo gauw niet gekomen was of de keizer zei tot hem: “Mijn aller beminde en liefste Laurene, welkom moet gij zijn!”

Ondertussen trad de hertog op het bed en veinsde zijn kleren uit te treken kreeg hij zijn dolk en viel de Turk op de keel en gaf hem zo vele steken dat zijn ziel naar ~Mohamed voer. Daarna omtrent een uur gewacht te hebben omdat men zou denken dat de keizer zijn wil voldaan had, werd hij bewogen, ik weet niet door wat zotte fantasie om de Turk zijn hoofd mede te nemen om dat dat de prinses Laurene beloofd had in een teken van zijne oprechte liefde te schenken.

Weshalve hij een sabel nam die daaraan de wand hing en hieuwde het van de romp en hing het in twee zijden kousenbanden beneden onder zijn tabbaard. In zulke voegen wederom uit de kamer te scheiden, sloot hij die achter hem toe en ging in de zijne alwaar hij de vrouwenkleren haastig uitwierp en de zijne me de wapens wederom aandeed en [Y7ra] stak het dode hoofd in een knapzak die hij aldaar klaar gelegd had. Hij sloot zijn logement mede en nam hij die knapzak onder zijn arm en ging alzo met het geven van de leus door alle wachten tot aan de haven in de boot die Palmerijn aldaar had doen klaarliggen waarmee hij gezet werd aan het grote schip. Toen hij daarin gekomen was lieten ze de zeilen optrekken en voeren met een gelukkigen voorwind in zulke manieren dat ze voor den dag meer dan vijftig mijlen van het landt waren. Aldus varende waren ze noch niet ver gekomen of de hertog trok het dode hoofd uit de knapzak en volgens zijn belofte presenteerden hij het in presentie van al zijn kameraden aan de prinses Laurene die hem daarvan zeer bedankte n zei daarvoor zich alzo aan hem verbonden te houden dat ze hem niet zou weigeren al hetgeen wat de eer haar zou willen consenteren. Na dat de ridders het hoofd lang genoeg bezien hadden smeten ze het in de zee en dachten dat het zou zinken, maar het dreef boven en werd van de wind tegen de morgenstond wederom aan de oever van de haven geslagen zo dat het de bootsgezellen het opvisten die het naarstig bekeken of ze het zou mogen kennen. Ze zagen dat het de knevels zo teer en fijn had als de menen van een oude muilezel en het haar zo blond en zacht als het haar van een wild zwijn en wisten niet wat te zeggen zou tot dat het een van ze allen het zo lang keerden en wendde dat hij tenslotte tot de andere zei: “Bij de hoge profeet Mohammed [Y7rb], ik ben wel in mijn mening bedrogen indien het hoofd niet is van de grote keizer.”

Om die woorden alle gelijk de omstanders bestonden te lachen en begonnen hem een groten jou te geven over hetgeen dat hij gezegd had.

Waarmee wij ze zullen laten spotten om u te verhalen wat in het hof gebeurden alwaar Ypolite ‘s morgens opstond en niemand vond, noch Laurene noch Agriole, werd zeer verwonderd en had noch een tijdje gewacht en ging ze aan het logement van de zes ridders waaraan ze zeer naarstig klopte. Maar ook daar vond ze niemand in en bestond terstond ietwat vreemds te vermoeden waarom ze terstond voort naar de kamer van de grote Turk liep en zag een kamerling aan de deur staan wachten zei ze tot hem: “Het gewone uur van mijn heer opstaan is gepasseerd. Waarom ga je niet binnen?”

“Mevrouw,” antwoorden de kamerling, “hij heeft ons noch niet geroepen en gij weet wel dat hij gisteravond geboden heeft dat niemand zo stout was bij hem binnen te komen, indien hij niet riep. Het kan wel mogelijk zijn dat hij noch rust.”

“Wat rusten!?”, antwoorden ze. “’Het hart getuigt mij dat hem ietwat anders dan rusten de stem belet.”

En hiermee klopte ze aan de kamer en gaf haar niemand antwoord. Waarom de kamerlingen de deur opliepen en binnen komend zagen ze op het bed liggen hun heer dode lichaam in zijn bloed gewenteld, waardoor Ypolite zulke luide kreten gaf dat alle edellieden en heren van het hof daartoe liepen en zulk gerucht [Y7va] maakten of de hele wereld in oproer was geweest. Zodat het gerucht verspreid werd door de gehele stad en alzo mede ten oren kwam van de admiraal Olimael die ook haastig derwaarts liep tot zijn grote ongeluk want hij was daar zo gauw niet gekomen of Ypolite zei tot hem: “O Olimael, gij hebt hier de verraders gebracht die mijn heer vals gedood hebben!”

“Bij de hoge profeet Mohammed, het is waar,” antwoorden een van de neven van de dode Tuck die daar present was, “maar hij zal daarvan de straf lijden!”

En toen hij dit zei kloofden hij hem met een Turkse sabel het hoofd op dat hij dood op die plaats neer viel. Waarna de anderen zijn opzet aldus vervolgden: “Mijn oom had u van een armen soldaat zijn grote admiraal gemaakt en in vergelding van dien hebt gij hem de dood veroorzaakt. Daarom ontvang ook voor uw loon van al zulke weldaad!”

En meende daarmee zijn zwaard op te steken, maar ’t volk van Olimael die hun heer dood zagen vielen met zulk kracht op hem dat hij er ook aanstonds het leven liet en met hem noch over de dertig die zijn partij hielden. Had niet gedaan een ouden pascha, die ze met tweehonderd soldaten vaneenscheiden, daar zou een grote oploop gekomen hebben, wat rumoer de oorzaak was dat men Palmerijn en zijn gezelschap niet vervolgden. Ook bracht deze pascha zo veel te weeg dat de soldaten door grote beloften tot hem trokken en met de hulp van die liet hij dezelfde dag wederom voor grote keizer van Turkije uitroepen een jongere broeder van de overleden sultan. Die daarna om zijne [Y7vb] broeder te wreken de Christenheid grote schade deed waarvan wij ons zullen vertrekken om u voorts te verhalen hoe het Palmerijn op zee verging.

Hoe Palmerijn met sijne cammeraten twee Turcksche schepen ontmoeten, daer van sy verlosten den coopman Estebon ende sijnen soonen, ende daer nae int eylant van Malfade quaemen, alwaerse Palmerin altesame verloore. Het .CIX. capittel.

Palmerin met zijne cammeraten ende de princessen Agriole ende Laurene aldus varende om in Christenrijck te gheraecken, ghelijck int voorgaende capittel gheseydt is, wordt Frisol het eerste ontwaer vier schepen die met vollen seyle nae heur toequamen, daer van de twee zeeroovers waren ende de twee anderen christen coopvaerders, diese opten selven dach gecreghen hadden. Weshalven de ses ridders heur wapenden ende deden ’t roer stellen recht op heure vyanden, daer van ’t eene schip heur voorts aenclamten, so datter veele wes opt schip vande Christenen spronghen, meynende alles gewonnen te hebben. Maer sy worden vande ses ridderen ende christent bootsgesellen so dapperlijck weerstaen datter niemant vande ghene die over ghespronghen waren, en ontquam, maer worden alle dootgeslagen oft inde zee gheworpen vande coragieuse Christenen. Die voorts daer nae int schip vande Mooren vielen, alwaerse sulcke vermoordinge deden dat het eenen grouwel was. Ende meester daer van we[Y8ra][se]nde, gheboot Palmerin zijn schip te [on]tclampen ende aen te vallen het an[de]r resterende schip vande Turcken, [da]t de twee gheroofde coopvaerders [m]et hem brochte, ende hem oock albe[re]ets beweechden om aen te commen, [m]eynende de schade vant eerste te vreec[ke]n tot heuren grooten achterdeel, [w]antse vande Christenen alsoo bestre[d]en worden datter niet eenen van en [qu]am om de tijdinghe in Turckien te [br]enghen. Ende Palmerin hem van dit [g]hespuys ontlast siende, deursocht alle [de] cameren vande ghewonnen sche[p]en om te weten oft daerop oock eeni[g]he ghevangenen waeren. Twelc doen[de] wort hy ontwaer Estebon, den coop[m]an van Hermide, die hy tanderen tij[d]e ghedient hadde met desselven twee [s]onen ende twee andere christen coop[li]eden, alle met handen ende voeten aen [k]etenen gesloten. Waeromme Palme[ri]n tot hem seyde: “Voorwaer mijn vrient, [d]en ghenen daer van ghy alsoo ghe[tr]acteert zijt, die heeft weynich ken[sc]happen gehadt van uwe groote deucht.”

[E]nde daermet allenhalven rontsom [si]ende oft hy niemant en conde verne[m]en die hem de sleutelen vande kete[n]en wese, wort hy ontwaer eenen Turc[sc]hen schipman, die bycans half doot [v]an vreesen achter een kist ghecropen [w]as. Weshalve hem Palmerin byden [m]ou greep ende trock hem der voor, [se]gghende: “Ick sweer u op mijn gheloo[ve], ghy booswicht, dat ick u hooft meer [al]s in vijfentwintich stucken slaen sal, [so]o ghy my aenstondt niet en wijst de [sle]utelen vande kettens!”

“Och edel [r]idder,” riep den bevenden Turck, “hebt [do]ch barmherticheyt met my! Ic en sal u [ni]et alleen de sleutelen wysen maer ooc [de] secreetste plaetsen van dese schepen, [al]waer ontallijcke schatten zijn die u [ni]emant als ick en soude mogen open[ba]ren.”

Ende mitsdien liep hy haestelijck [Y8rb] de sleutelen krijghen ende ontlasten de ghevangenen vande touwen ende kettenen, daerse aenghebonden ende ghesloten waren. Tot groote verblijdinghe van Palmerin, die sijn ooghen ten hemel sloech ende seyde: “O eeuwige Godt, ghelooft moet Ghy zijn om Uwe groote gratie van dat Ghy my middel verleent hebt om te verlossen den deuchdelijcken Estebon!”

Den goeden ouden coopman hem aldus prijsen hoorende, wort seer verwondert van datmen sijnen name wiste ende seyde: “Mijn heer, ick bid u dat ghy u bekent wilt maken op dat ick weten mach wie den genen is daer van ick soo groote weldaet ontfanghen hebbe, als deur sijne middel verlost zijnde uyte handen der ongheloovighe.”

Ende woude zijn reden voorts vervolgen. Maer Palmerin en conde hem niet langher onthouden, dan dede sijnen helm open ende antwoorden: “Hoe mijn heer Estebon, en kendy my niet? Ick ben uwen Palmerin, dien ghy ’t aldereerst ghelt gaeft om te coopen peert ende wapenen, die by my, Godt zy lof, soo wel te wercke ghestelt zijn dat ick daer deur hoop middel vercreghen te hebben om te moghen verghelden de weldaden die ghy my doemaels dedet.”

Welcke woorden hy nauwelijcx en conde uyt spreecken oft den goeden ouden man quam hem omhelsen ende seyde: “Och mijn soone Palmerin, het staet my te spreecken van vergheldinghe der weldaden die ick van u in sulcker voeghen ontfanghen hebbe dat ickse in gheender manieren en weet te voldoen, want het perijckel daer ghy my tegenwoordich uyt verlost hebt, niet minder en is als doen ghy my bewaerden voor de wreede verscheuringhe der leeuwinne, soo dat ick wel mach seggen: ‘O gheluckich ghelt, dat ick aen u bestaet hebbe.’ Ende indient u belieft met my te reysen soo sal ick u wederom van [Y8va] alles versien.”

Twelck den coninck van Sparten hoorende, seyde tot hem: “Vader, teghens wien meyndy te spreecken? Acht ghy dat den soone vanden keyser van Constantinopolen, mijn heer Palmerin, uwen goederen van doene heeft? Ick acht dat ghy deur uwe veele jaren verkintst zijdt!”

Van welcke woorden den ouden man niet min verwondert wort als ofter hoornen uyt zijn hooft gewassen hadden, ende hem tegens den coninck gheexcuseert hebbende, keerden hy hem wederom nae Palmerin ende seyde: “Eylacy mijn heer, tis mijn seer groote ongeluck gheweest dat ick u niet ghekent en hebbe doen ic van u niet meer wercx en maecten als van een van mijne andere knechten. Och, de misdaedt is voorwaer groote straffe weert, van dat ic den aldergrootsten heere van gheheel Grieckenlandt als eenen dienaer ghetracteert hebbe. Maer ick bid u, mijn heere, dat ghy my ’t selve vergheven wilt ende mijn onwetenheyt voor excusatie nemen, so wel van doe als oock van dat ick alnu soo vryelijck tot u gesproocken heb als eenen vader tot sijnen sone.”

“Alsoo belieft het my,” andtwoorden Palmerin, “om dat ick u voor mijnen vader achte ende u alsulcke weldaet begheere te bewysen als een kint sijnen vader behoort te doen, gevende u tot een beginsel vandien alle de rijckdommen van dese Mooren met heure schepen, daermet ghy wederom nae huys vaeren meucht.”

“Och mijn heere,” antwoorde Estebon, “indien u deur gratie belieft my in u companie te houden, soo en sal ick daer niet uytscheyden tot dat wy in verseeckere plaetsen ghecomen zijn, want anders en soude ick de doodt niet moghen ontgaen, om dat dese zee soo vol roovers is datmen bykans anders niet en siet.”

“Het belieft my seer wel,” seyde Palmerin, “maer ick seydet om u [Y8vb] coopluyden proffijt ende dat ghy soo haest doenlijck wederomme by uwen vrouwen sout gheraecken, die uwe langhe absentie dickwils verdrietich valt ende moghelijck tot uwe schade.”

“Wy bedancken u daer van seere, mijn heer,” andtwoorden den ouden man. “Aengaende van onse vrouwen, die moeten gheduerende onse reysen al de patientie hebben ghelijck d’uwe, mijne heeren, als ghyluyden inden crijch treckt. Daerom bid ick u seer ootmoedelijck dat wy in uwe companie mogen blyven.”
’t Welc hem Palmerin seer geerne consenteerden ende liet hem ende zijn twee soonen met de twee coopluyden als oock alle de goederen ende rijcdommen vande Mooren in zijn schip brengen ende alle d’anderen in brant steecken, varende daer nae met eenen seer geluckigen voorwint wes aenden derden dach datter een stercke tempeest met eenen noordoosten wint op stonde, die gheheel contrarie was ende in weynich tijts dreef over de vijf hondert mijlen wes inde heerlijcheyt van Persen bij ’t voorseyde eylant van Malfade, alwaerse ancker namen. Ende siende de plaetse schoon ende geneuchelijck zijn, wildense heur opt lant gaen verversschen, sonderlinghe om dat de twee princessen vanden voorgaende tempeest seer geturbeert ende vermoeyt waren. Wes halven sy alle inden boot ginghen ende alsoo te lande geset worden. Daerse soo gheringhe niet gecomen en waren oft sy bevonden haer alle betoovert te zijn, uytghenomen Palmerin die daer voor bewaert worde deur de besweeringe die de drie gesusteren over hem gedaen hadden op den berch Artiferie, maer alle de reste worden in ghedierten verandert, te weten de twee princessen in hijnden ende de anderen in honden, wolven ende lupaerden, loopende [Z1ra] [m]et sulcke snellicheyt na de bosschen ende wildernissen als oft den Duyvel met [r]oepen achter heur hadde gheweest. [To]t alsulcke droevicheyt van Palmerin [da]t hy meer als hondert mael wunsch[te]n om mede in eenighe andere gestal[te]nisse verandert te moghen worden, naedien hy alle zijne grootste ende beste [v]rienden verlooren hadde, segghende: “[O]ch ghy wreede ende ontstantaftighe [F]ortuyne, waerom en ghebruyckt ghy [u]we rasernie niet over de quade ende [bo]osen, met vreden latende de deuchde[li]cken? Oft waerom en tracteert ghy [m]y niet eens in sulcke manieren dat [m]ijne onghelucken met het eynde van [m]ijn leven een eynde nemen, nadien [m]y dunckt datmen in dese werelts al[tij]dts van de een miserie in de ander moet vallen? Voorwaer, indien ick een [g]heringhe tijt eenich playsier met mij[n]e vrienden ghehadt hebbe, dat moet [ic]k nu seer wel becoopen met droefheyt, [q]uellinghe ende verdriet!”

Ende hier met [e]enen swaren sucht doende, sach hy [v]an veere de vrouwe vant eylandt [m]et haere dienaers comen om de [b]uyt te rooven, waer deur hy groote[li]jcks verblijt worde, denckende van [h]aer eenich secours te ghenieten, ende [gi]nck heur derhalven te ghemoete, te [v]oeten vallende, seggende: “Och me[v]rouwe, indien oyt in u barmherticheyt [h]eeft moghen plaets grijpen, soo wilt [m]y doch de middelen leeren om te [h]ulpe te moghen comen vijf van mij[n]e cammeraten ende twee princes[se]n die van ghestaltenisse van men[sc]hen verandert zijn worden in on[r]edelijcke dieren?”

Hoe Palmerijn met zijn kameraden twee Turkse schepen ontmoeten waarvan zij verlosten de koopman Estebon en zijn zonen en daarna in het eiland van Malfade kwamen alwaar ze Palmerijn alle tezamen verloor. Het 109 kapittel.

Palmerijn met zijn kameraden en de prinses Agriole en Laurene die aldus voeren om in Christenrijk te geraken, gelijk in het voorgaande kapittel gezegd is, werd Frisol het eerste ontwaar vier schepen die met volle zeilen naar ze toekwamen waarvan de twee zeerovers waren en de twee anderen christen koopvaarders die ze op dezelfde dag gekregen hadden. Weshalve de zes ridders zich wapenden en deden ’t roer stellen recht op hun vijanden waarvan ’t ene schip ze voorts aanklampen zo dat er vele tot op het schip van de Christenen sprongen meenden alles gewonnen te hebben. Maar zij werden van deze ridders en christen bootsgezellen zo dapper weerstaan dat er niemand van diegene die overgesprongen waren ontkwam, maar werden alle doodgeslagen of in de zee geworpen van de moedige Christenen. Die voorts daarna in het schip van de Moren vielen alwaar ze zulke vermoorden deden dat het een gruwel was. De meester daarvan werd [8ra] razend en gebood Palmerijn zijn schip te los te maken en aan te vallen het andere resterende schip van de Turken dat de twee geroofde koopvaarders met ze brachten en ze ook al gereed bewoog om aan te komen meende de schade van de eerste te wreken tot haar grote nadeel, want ze werden van de Christenen alzo bestreden dat er niet een van kwam om de tijding in Turkije te brengen. Palmerijn die hem van dit gespuis ontlast zag doorzocht alle kamers van de gewonnen schepen om te weten of daarop ook enige gevangenen waren. Toen hij dat deed werd hij gewaar Estebon, de koopman van Hermide die hij te andere tijde gediend had met zijn twee zonen en twee andere christen kooplieden, alle met handen en voeten aan kettingen gesloten. Waarom Palmerijn tot hem zei: “Voorwaar mijn vriend, diegene waarvan gij alzo behandeld bent die heeft weinig kennis gehad van uw grote deugd.”

En daarmee keek hij overal rondom of hij niemand kon vernemen die hem de sleutels van de kettingen aanwees werd hij ontwaar een Turkse schipman die bijna halfdood van vrees achter een kist gekropen was. Weshalve hem Palmerijn bij de mouw greep en trok hem tevoren en zei: “Ik zweer u op mijn geloof, gij booswicht, dat ik uw hoofd meer dan in vijfentwintig stukken slaan zal zo gij mij aanstonds niet en wijst de sleutels van de kettingen!”

“Och edele ridder,” riep de bevende Turk, “hebt toch barmhartigheid met mij! Ik zal u niet alleen de sleutels wijzen maar ook de geheimste plaatsen van deze schepen alwaar ontelbare schatten zijn die u niemand dan ik zou mogen openbaren.”

En mitsdien liep hij haastig [Y8rb] de sleutels krijgen en ontlasten de gevangenen van de touwen en kettingen waaraan ze gebonden en gesloten waren. Tot grote verblijding van Palmerijn die zijn ogen ten hemel sloeg en zei: “O eeuwige God, geloofd moet gij zijn om Uw grote gratie van dat gij mij middel verleend hebt om te verlossen de deugdelijke Estebon!”

De goede oude koopman die hem aldus prijzen hoorde werd zeer verwonderd van dat men zijn naam wist en zei: “Mijn heer, ik bid u dat gij u bekent wilt maken op dat ik weten mag wie diegene is daarvan ik zo’n grote weldaad ontvangen heb als door zijn middel verlost te zijn uit de handen der ongelovige.”

En wilde zijn reden voorts vervolgen. Maar Palmerijn kon hem niet langer onthouden, dan deed zijn helm open en antwoorden: “Hoe mijn heer Estebon, ken je mij niet? Ik ben uw Palmerijn die gij ’t allereerst geld gaf om te kopen paard en wapens die bij mij, God zij lof, zo goed te werk gesteld zijn dat ik daardoor hoop middel verkregen te hebben om te mogen verghelden de weldaden die gij mij toenmaals deed.”

Welke woorden hij nauwelijks kon uitspreken of de goede oude man kwam hem omhelzen en zei: “Och mijn zoon Palmerijn, het staat mij te spreken van vergelding der weldaden die ik van u in zulke voege ontvangen heb dat ik ze in geen manieren e weet te voldoen, want het perikel daar gij mij tegenwoordig uit verlost hebt niet minder is dan toen gij mij bewaarde voor de wrede verscheuring der leeuwin, zo dat ik wel mag zeggen: ‘O gelukkig geld dat ik aan u besteed heb.’ Indien het u belieft met mij te reizen zo zal ik u wederom van [Y8va] alles voorzien.”

Wat de koning van Sparta hoorde en zei tot hem: “Vader, tegen wie meen je te spreken? Acht gij dat de zoon van de keizer van Constantinopel, mijn heer Palmerijn, uw goederen van doen heeft? Ik acht dat gij door uwe vele jaren verkindst bent!”

Van welke woorden de oude man niet minder verwonderd werd alsof er horens uit zijn hoofd gegroeid hadden en hem tegen de koning geëxcuseerd te hebben keerden hij hem wederom naar Palmerijn en zei: “Helaas mijn heer, het is mijn zeer grote ongeluk geweest dat ik u niet gekend heb toen ik van u niet meer werk maakte als van een van mijn andere knechten. Och, de misdaad is voorwaar grote straf waard van dat ik de allergrootste heer van geheel Griekenland als een dienaar behandeld heb. Maar ik bid u, mijn heer, dat gij mij ’het vergeven wil en mijn onwetendheid voor excuus nemen, zo wel van toen als ook van dat ik al nu zo vrij tot u gesproken heb als een vader tot zijn zoon.”

“Alzo belieft het mij,” antwoorden Palmerijn, “omdat ik u voor mijn vader achtte en u al zulke weldaad begeer te bewijzen als een kind zijn vader behoort te doen, geef u tot een begin van dien alle rijkdommen van deze Moren met hun schepen waarmee gij wederom naar huis varen mag.”

“Och mijn heer,” antwoorde Estebon, “indien u door gratie belieft mij in u compagnie te houden, zo zal ik daar niet van scheiden tot dat wij in verzekerde plaatsen gekomen zijn, want anders zou ik de dood niet mogen ontgaan omdat deze zee zo vol rovers zijn dat men bijna niets anders ziet.”

“Het belieft mij zeer goed,” zei Palmerijn, “maar ik zei het om uw [Y8vb] kooplieden profijt en dat gij zo gauw te doen is wederom bij uw vrouwe zou geraken die uw lange absentie dikwijls verdrietig valt en mogelijk tot uw schade.”

“Wij bedanken u daarvan zeer, mijn heer,” antwoorden de ouden man. “Aangaande van onze vrouwen, die moeten gedurende onze reizen al het geduld hebben gelijk de uwe, mijne heren, als jullie in de krijg trekken. Daarom bid ik u zeer ootmoedig dat wij in uw compagnie mogen blijven.”
wat hem Palmerijn zeer graag consenteerden en liet hem en zijn twee zonen met de twee kooplieden als ook alle de goederen en rijkdommen van de Moren in zijn schip brengen en alle de anderen in brand steken en voer daarna met een zeer gelukkige voorwind tot aan de derden dag dat er een sterke tempeest met een noordoosten wind opstond die geheel contrarie was en in weinig tijd dreef over de vijfhonderd mijlen tot in de heerlijkheid van Perzen bij ’t voorzegde eiland van Malfade, alwaar ze anker namen. Hij zag de plaats mooi en genoeglijk te zijn en wilden ze zich op het land gaan verversen, vooral om dat de twee prinsessen van het voorgaande tempeest zeer verstoord en vermoeid waren. Weshalve zij alle in de boot gingen en alzo te land gezet werden. Daar ze zo gauw niet gekomen waren of zij bevonden zich alle betoverd te zijn, uitgezonderd Palmerijn die daarvoor bewaard werd door de bezwering die de drie gezusters over hem gedaan hadden op de berg Artiferie, maar alle rest werden in gedierten veranderd, te weten de twee prinsessen in hinden en de anderen in honden, wolven en luipaarden en liepen [Z1ra] met zulke snelheid naar de bossen en wildernissen alsof de duivel met roepen achter ze had geweest. Tot al zulke droefheid van Palmerijn dat hij meer dan honderdmaal wenste om mede in enige andere gestalte veranderd te mogen worden nadien hij al zijn grootste en beste vrienden verloren had en zei: “Och gij wrede en onstandvastige Fortuin, waarom en gebruikt gij uw razernij niet over de kwade en boze en met vrede laat de deugdelijke? O, waarom behandel gij mij niet eens in zulke manieren dat mijn ongelukken met het einde van mijn leven een einde nemen, nadien mij dunkt dat men in deze wereld altijd van de ene miserie in de ander moet vallen? Voorwaar, indien ik een gauwe tijd enig plezier met mijn vrienden gehad had dat moet ik nu zeer goed bekopen met droefheid, kwelling en verdriet!”

En hiermee deed hij een zware zucht zag hij van verre de vrouwe van het eiland met haar dienaars komen om de buit te roven waardoor hij zeer verblijd werd en dacht van haar enig bijstand te genieten en ging haar derhalve tegemoet en te voeten viel en zei: “Och mevrouw, indien ooit in u barmhartigheid heeft mogen plaats grijpen, zo wil mij doch de middelen leren om te hulp te mogen komen vijf van mijn kameraden en twee prinsessen die van gestalte van mensen veranderd zijn geworden in onredelijke dieren?”

D[a]er op de oude toovenaersse, die bycans van spijte [b]orste datse hem noch in zijne eyghen [f]orme sach, antwoorden: “Ongeluck moet [g]hy hebben, heer ridder, ende vervloeckt [z]y de gene die belet heeft dat mijnen too[v]erien gheen macht over u ghehadt en [Z1rb] hebben. Maer en denckt daeromme ghene remedie te vinden tot hare verlossinghe, want de virtuyten van mijne kunsten zijn also krachtich datse geensins te niet ghedaen ofte verandert en moghen worden als deur den ervahrensten toovenaer vande geheele werelt, ’t welck ghy niet en zijdt. Ende daeromme niet en doet als uwen tijdt verliesen in dien ghy sulcx meynt te wege te brengen. Dan hoewel ghy deur mijne consten niet en moecht bedwongen worden, so en zuldy nochtans mijne macht niet ontgaen. Daerom neemt hem,” seyde sy tot heuren volcke, “ende leyt hem inde alderduysterste plaetse van mijne ghevanckenisse, op dat hy aldaer miserabelijck zijn leven eyndige!”

Palmerin heur aldus spreecken hoorende, wordt also vergramt dat hy heur een slach met zijn scherpsnijdent sweert inden neck gaff, soo gheweldelijcken dat heur hooft vanden romp meer als eenen vadem lanck op d’eerde rontsom tuymelden, segghende: “Miserabel zijnse die u onderdanich moeten wesen, maer aldus sal ick u leeren beleefder ende barmhertiger zijn!”

Hiertusschen vielen d[ie] dertich officieren ende dienaren die dese toovenaersse ghemeynlick met haer nam, rontsom hem her, meynende hem te dooden, dan daer en was geene van heur allen ghewapent om datse ghewoonlick waren niet als eenige rappiers met te nemen als meynende dat niemant de conste van heure vrouwe weerstaen en conde, ende dat heur daerom niet van nooden was eenich ander geweer met te nemen. Maer Palmerin hadde ter goeder avontuyre alle zijne wapenen mede uyt het schip gebrocht, derhalven hy sijnen schilt nam ende wierp hem op de dienaren der toovenaersse met alsulcke furie als eenen hongerigen leeu oft grijpende wolf doet op eenen hoop schapen, die van heuren [Z1va] herder verlaten zijn, niet doende als dootslaen, houwen, steecken ende kerven, sulcken bloet stortende dat het een seer eysselijcke saecke om aensien was, in der ghestalt dat hyse alle dertich versloeghe eer hy op hielde, willende daer van niemandt het leven laten op datse den ontloopenden gheen meerder volcx opde beenen en maecten, ende hy alsoo dootgheslaghen ofte vervolght hadde gheworden. Daer voor hy nochtans niet al te seer en hadde behoeft te sorghen om datter bycans niemandt vander selve toovenaersse onderdaenen en was die haer beminde ofte affectie toe droeghe overmits hare groote wreetheydt die sy seer wel hadde betoont aent geselschap van den couragieusen Palmerin, den welcken hem vande boose toovenaersse ende haren dienaren verlost siende, gaf hem wederom tot een nieuwe beclaginghe van zijne fortuyne ende seyde: “Och edel princesse Agriole ende ghy mevrouwe Laurene, die de twee alderdeuchdelijckste jonckvrouwen zijt van alle de ghene diet eerlijck in desen tijde betreden, met goede reden meucht ghy my wel vervloecken naedien ick u uyt een plaetse ghetrocken heb daer ghy gheeert ende in weerden ghehouden wordt ende ghebrocht daer ghy veel wreedelijcker ghetracteerdt wordt als Circe oyt handelden met Grillus ende andere vrome soldaten van den voorsichtighen Ulysses.

Och, indien ghy noch aenghenomen hadt de forme van leeuwinnen ofte tygerinnen op dat ghy u vande anderen had moghen verweeren, maer dese boose vrouwe heeft u de gelijckenisse aen doen neme van d’alderblootste ende bevreeste beesten. Och getrouwe cameraten, die my beminden als u eygen broeser, in plaetse van u te helpen heb ick u ghebrocht uyt het paradijs van den [Z1vb] Turck wes inde helle van dit vervloecte Malfade. Och beminden broeder ende vrient Frisol, uwe hooge ridderschap can u nu weynich proffiteren. Ende ghy, edel prince Olerike, die om mijnent wille u landt, u alderliefste, uwe ouderen ende uwe bontghenoten verlaten hebt, wat soudy my alnu moghen verwijten? Eylacy, wat tijdinge sal ick mijn moeye Arismene moghen brengen van u, edel coninc van Sparten? Och, deuchdelicken hartogh van Pont, die den aldercouragieusten ridder zijt daer ick noch oyt met verkeert hebbe, met goede oorsaecken moechdy de Fortuyne vervloecken die u aen my heeft doen kennisse crijgen. Ende grootmoedigen prince Eustace, wat sal ic van u aenden goeden ouden hertoch van Mijcene, uwen vader, moghen bootschappen? Och, oft den alderoppersten Schepper van alle saecken beliefden dat ick onder u luyden de vremste forme van allen aenghenomen hadde om alsoo uwe quade fortuynen oock beclacht[i]ch te zijn, ghelijck ic uwe blijtschappen mede genoten hebbe ...”

Ende dese ende dergelijcke claginghe volharden Palmerin so lange dat hem den nacht overviele, waerom hy hem in een byliggent bosch te rusten leyde onder eenige lauweren ende eyckenboomen, seer gequelt wordende met dat hy nieuwers hen gaen en mochte overmits de groote duysterheyt.

[’t] Was ontrent middernacht dat de mane seer claer opginghe ‘’t welck hem yet was verblijden om dat hy eenige van zijn geselschap in beesten verandert verhoopten te vinden, beginnende tot dien eynde herwaerts ende derwaerts over bergh ende over dael door het bosch te dwalen. Dan terstondts daernae verkeerden hem dese hope wederom in meerdere droefheyts als hy dochte dat hyse niet en soude kennen of hyse schoon siende worden, overmits hy albereets wel eenighe [Z2ra] [d]ieren ontwaer geworden was, maer [en] hadden hem anders gheen ghelaet [g]hetoont dan als wilde beesten plegen [te] doen, niet teghenstaende wat hy ge[ro]eps oft gheruchts bedreef, ende pas[se]erden in dese fantasien was in de morghenstondt dat hy voor hem nam [n]ae ’t casteel vande ghedoode toove[n]aersse te gaen om te sien oft hem al[d]aer yemandt soude weten te seggen de middelen om [d]e betooveringhe te niet te [d]oen. Volghende dan de selve meynin[g]e, voechden hy hem op wech ende ont[m]oeten recht voort casteel twee jonghe [j]ofvrouwen die hem seer eerlijck groe[te]n ende seyden: “Seer willecom moet [g]hy zijn edel ridder. Alhier suldy mo[g]hen rusten nae uwe geliefste.”

“Ic sweer [u] op mijn gheloove,” antwoorde Palme[r]in, “dat een vileyne oude ondanckbare toovenaersse, die vrouwe van dit ey[la]ndeken is ghelijck ick gheloove, my [a]lso den coop versteurt heeft dat my [g]heen rustens en lust, dan ick heb haer met eenen slach also verbetert datse noyt meer quaets doen en sal. Maer indien [y]emant van u luyden van haer soo vele [g]eleert hadde datmen hare duyvelsche besweeringhe conde te niet doen ende [’t] selve te werc wilde stellen ofte my seg[g]en oft de gene die in dit eylant betoovert zijn door crachte van wapenen, daer uyt verlost mogen worden, soo soude ic [e]euwelick eenen getrouwen ridder van alsulcke persoone blijven ende haer den grootsten maecken van alle haer ghe[s]lecht.”

De jofvrouwen eerst vermey[n]ende dat hy quaem om te voldoen de wellust van hare vrouwe, ghelijck sy wel ghewoon waren, dat die dicwils van [f]antasije veranderden, maer hem alnu dus hoorende spreecken, wordense seer verwondert ende antwoorden: “Ghy onsaligen schelm, eenen quaden doot moet ghy sterven nadien ghy onse vrouwe valschelijck ’t leven benomen hebt om dat u ha[Z2rb]re secrete conste niet en heeft moghen schadigen! Verseeckert u vrielij[c]k dat ghy aen ons sult hebben alsulcke twee dootelijcke vyandinnen dat al wisten wy schoon de middelen om uwe cameraten wederom te stellen in hare menschelijcke forme, ’t selve nochtans geensins en soude willen doen om de hate die wy tot u draghen!”

“Vlucht dan op staende voet van hier,” seyde Palmerin, “ghy niet mindere boose creatuyren als de oncuyssche hoere die ghy ghedient hebt, op dat ick uwe ziele niet en seynde by de hare in den schoote van Lucifaer, want en waert niet dat ick achte mijn eere te cort te doen van mijnen handen te besmetten int bloet van alsulcke met boosheyt bevlechte menschen, voorwaer ick soude uwe lichamen aenstondt in duysent stucken houden!”

Ghedurende dit ghekijf quam Palmerin mede eenen ridder ontmoeten die den b[oe]l was vande gedoode toovenaerste, den welcken hem omhelsden ende seyde: “O Godt, mijn heer Palmerin, wat fortuyne heeft u doch moghen gheleyden in dit vervloeckte eylandt?”

Over welcke woorden Palmerin hem seer neerstich aenschouden, maer en conde niet ghedachtich wesen wien dat het was, derhalven hy eenen langhen tijdt in hem selven bleef staen peysen sonder te antwoorden. ’t Welck den ridder bemerckten ende seyde: “Hoe mijn heeren, kendy Dyart niet meer, den ghenen die ghy int hof vanden coninc van Bohemen van valssche beschuldinghe verlosten ende soo veele diensten beweest.”

“Warachtich mijn vriendt,” antwoorden Palmerin, “ick en conde my eerst niet bedencken, maer de quade Fortuyne die my alhier ghebrocht heeft, is soo verdrietich dat de vertellinghe van dien de menschen ende engelen verdrietich [Z2va] souden vallen. Daerom en is niet dan quellinge die te verhalen.”

Des niet tegenstaende en wilde Diart niet laten van hem de zijne te vertrecken, seggende hoe dat den coninc hem met weynich volcx hadde doen volghen ses schepen van Moorsche zeeroovers, die zijne majesteyts onderdanen ontallicken overlast aenghedaen hadden. “Ende heur daeromme eenen langhen tijdt voorgejaecht hebbende,” seyde hy, “ontmoetense daernae vijf andere van heure schepen, daer met sy alle mijnen volcke dooden ende my ghevanghen naemen.
Ende alsse dan met my over de vier maenden wech ende weer ghevaren hadden aende zeecante om noch eenighe buyt te becomen, quamen wy ten lesten te lande in dit eylandt, meynende ons aldaer te ververschen, maer worden alle mijn geselschap terstont verandert in herten, vercken ende honden, niemandt overblijvende dan ick alleen, om dat my de vrouwe van dit eylandt met op heur casteel nam, alwaer sy met my nae haren wille gheabuseert heeft albereets meer als den tijdt van een jaer lanck. Waerentusschen ick dickwils versocht hebbe om wederom te ontcomen, dan is voor my onmoghelijck soo langhe als hare betooveringhe over my gheschiet, niet gheeyndicht en is.”

“De feyten van dese duyvelinne,” antwoorden Palmerin, “zijn seer wonderbaerlijck gheweest, maer ick heb haer alsoo ghetracteert dat sy noch hare dienaren diese by haer hadde, niemant meer en sullen moghen schadighen, want ick heb hare zielen alle nae Sathan ghesonden om van hem te ontfanghen loon nae haer verdiensten. Maer mijn beminde heere, isser yemandt die sy haere wetenschap gheleert heeft in sulcker manieren dat die ons soude moghen helpen?”

“Neent,” [Z2vb] seyde Dyart, “ende heb vreese dat ghy alhier langhe sult moeten verblijven.”

“Ick en sal, voorwaer!”, antwoorden Palmerin, “maer sal soo langhe soecken tot dat ick yemant vinde die hare tooveringe ontdoen can.”

Tot welcken eynde Dyart hem zijn peert gaf, daer hy op ginck sitten ende nam van hem oorlof, beghevende hem daermede int velt sonder te weten wat wech dat hy soude houden.

Waarop de oude tovenares die bijna van spijt barste dat ze hem noch in zijn eigen vorm zag antwoorden: “Ongeluk moet gij hebben, heer ridder, en vervloekt zij diegenen die belet hebben dat mijn toverijen geen macht over u gehad [Z1rb] hebben. Maar denkt daarom geen remedie te vinden tot hun verlossing, want de krachten van mijn kunsten zijn alzo krachtig dat ze geenszins te niet gedaan of veranderd mogen worden als door de ervarenste tovenaar van de gehele wereld, wat gij niet bent. Daarom doe je niets dans uw tijd te verliezen in dien gij zulks meent te wege te brengen. Dan hoewel gij door mijn kunsten niet bedwongen mag worden zo en zal je nochtans mijn macht niet ontgaan. Daarom neem hem,” zei zij tot haar volk, “en leidt hem in de aller duisterste plaats van mijn gevangenis op dat hij aldaar miserabel zijn leven eindigt!”

Palmerijn die haar aldus spreken hoorde werd alzo vergramd dat hij haar een slag met zijn scherpsnijdend zwaard in de nek gaf en zo geweldig dat haar hoofd van de romp meer dan een vadem lang op de aarde rondom tuimelde en zei: “Miserabel zijn ze die u onderdanig moeten wezen, maar aldus zal ik u leren beleefder en barmhartiger zijn!”

Ondertussen vielen die dertig officieren en dienaren die deze tovenares gewoonlijk met haar nam rondom hem een meenden hem te doden, dan daar was geen van ze allen gewapend omdat ze gewoon waren niet dan enige rapier mee te nemen als meenden dat er niemand de kunst van hun vrouwe weerstaan kon en dat het ze daarom niet van noden was enig ander geweer mee te nemen. Maar Palmerijn had ter goede avontuur al zijne wapens mede uit het schip gebracht, derhalve hij zijn schild nam en wierp hem op de dienaren der tovenares met al zulke furie als een hongerige leeuw of grijpende wolf doet op een hoop schapen die van hun [Z1va] herder verlaten waren en niets anders deed dan dood te slaan, houwen, steken en kerven en zulk bloed stortte dat het een zeer ijselijke zaak om te aanzien, in de gestalte dat hij ze alle dertig versloeg eer hij ophield en wilde daarvan niemand het leven laten op dat ze de ontliepen en niet meer volk op de benen maakten en hij alzo doodgeslagen of vervolgd had geworden. Waarvoor hij nochtans niet al te zeer had behoeft te zorgen omdat er bijna niemand van de tovenares onderdanen was die haar beminde of affectie toedroeg overmits haar grote wreedheid die zij zeer goed had betoond aan het gezelschap van de moedige Palmerijn die hem van de boze tovenares en haar dienaren verlost zag, gaf hem wederom tot een nieuwe beklagen van zijne fortuin en zei: “Och edel prinses Agriole en gij mevrouw Laurene, die de twee aller deugdelijkste jonkvrouwen bent het van al diegene die het aardrijk in deze tijd betreden, met goede reden mag gij mij wel vervloeken nadien ik u uit een plaats getrokken heb daar gij geëerd en in waarde gehouden werd en gebracht daar gij veel wreder behandeld werd dan Circe ooit handelde met Grillus en andere dappere soldaten van de voorzichtige Odysseus.

Och, indien gij noch aangenomen had de vorm van leeuwinnen of tijgerinnen op dat gij u van de anderen had mogen verweren, maar deze boze vrouwe heeft u de gelijkenis aan doen nemen van de aller bangste en bevreesde beesten. Och getrouwe kameraden, die mij beminden als uw eigen broeder, in plaats van u te helpen heb ik u gebracht uit het paradijs van de[Z1vb] Turk tot in de hel van dit vervloekte Malfade. Och beminde broeder en vriend Frisol, uw hoge ridderschap kan u nu weinig profiteren. En gij, edele prins Olerike, die om vanwege mij uw land, uw allerliefste, uw ouderen en uw bondgenoten verlaten hebt, wat zou je mij alnu mogen verwijten? Helaas, wat tijding zal ik mijn tante Arismene mogen brengen van u, edel koning van Sparta? Och, deugdelijke hertog van Pont die de aller moedigste ridder bent daar ik noch ooit mee verkeerd heb, met goede oorzaak mag je het de Fortuin vervloeken die u aan mij heeft doen kennis krijgen. De grootmoedige prins Eustace, wat zal ik van u aan de goede oude hertog van Mycene, uw vader, mogen boodschappen? Och, of de aller oppersten Schepper van alle zaken beliefde dat ik onder jullie de vreemdste vorm van allen aangenomen had om alzo uw kwade fortuin ook te beklagen te zijn, gelijk ik uw blijdschappen mede genoten heb ...”

En deze en dergelijk klagen volharde Palmerijn zo lang dat hem de nacht overviel waarom hij hem in een bijliggend bos te rusten legde onder enige laurieren en eikenbomen en zeer gekweld werd dat hij nergens heen gaan mocht overmits de grote duisterheid.

’t Was omtrent middernacht dat de maan zeer helder opging wat hem iets verblijdde omdat hij enige van zijn gezelschap in beesten verandert hoopte te vinden en begon tot dat doel herwaarts en derwaarts over berg en over dal door het bos te dwalen. Dan terstond daarna veranderde hem deze hoop wederom in meerdere droefheid toen hij dacht dat hij ze niet zou herkennen als hij ze goed zag worden overmits hij al gereed wel enige [Z2ra] dieren ontwaar geworden was, maar en hadden hem anders geen gelaat getoond dan als wilde beesten plegen te doen, niet tegenstaande wat hij riep of gerucht bedreef en passeerden toen hij in deze fantasie was in de morgenstond dat hij voor hem nam naar ’t kasteel van de gedode tovenares te gaan om te zien of hem aldaar iemand zou weten te zeggen de middelen om de betovering te niet te doen. Volde dan zijn mening en voegde zich op weg en ontmoette recht voor het kasteel twee jonge juffrouwen die hem zeer eerlijk groeten en zeiden: “Zeer welkom moet gij zijn edele ridder. Alhier zal je mogen rusten naar uw gelieven.”

“I zweer u op mijn geloof,” antwoorde Palmerijn, “dat een ellendige oude ondankbare tovenares die vrouwe van dit eilandje is gelijk ik geloof mij alzo de kop verstoord heeft dat mij geen rusten lust, dan ik heb haar met een slag alzo verbeterd dat ze nooit meer kwaads doen en zal. Maar indien iemand van u van haar zo vele geleerd men har duivelse bezweringen kon te niet doen en ’het zelf te werk wilde stellen of mij zeggen of diegenen die in dit eiland betoverd zijn door kracht van wapens daaruit verlost mogen worden, zo zou ik eeuwig een getrouwe ridder van al zulke persoon blijven en haar de grootsten maken van al haar geslacht.”

De juffrouwen die eerst meenden dat hij kwam om te voldoen de wellust van hun vrouwe, gelijk zij wel gewoon waren dat die dikwijls van fantasie veranderden, maar hem al nu aldus hoorden spreken werden ze zeer verwonderd en antwoorden: “Gij onzalige schelm, een kwade dood moet gij sterven nadien gij onze vrouwe vals ’t leven benomen hebt om dat u haar [Z2rb] geheime kunst niet heeft mogen beschadigen! Verzeker u vrij dat gij aan ons zal hebben al zulke twee doodsvijanden vijandinnen dat al wisten wij schoon de middelen om uw kameraden wederom te stellen in hun menselijke vorm, ’het zelf nochtans geenszins zou willen doen om de haat die wij tot u dragen!”

“Vlucht dan op staande voet van hier,” zei Palmerijn, “gij niet mindere boze creaturen als de onkuise hoer die gij gediend hebt op dat ik uw ziele niet zendt bij die van haar in de schoot van Lucifer, want was het niet dat ik achtte mijn eer te kort te doen van mijn handen te besmetten in het bloed van al zulke met boosheid bevlekte mensen, voorwaar ik zou uw lichamen aanstonds in duizend stukken houwen!”

Gedurende dit gekijf kwam Palmerijn mede een ridder ontmoeten die de boel was van de gedode tovenaarster die hem omhelsde en zei: “O God, mijn heer Palmerijn, wat fortuin heeft u doch mogen geleiden in dit vervloekte eiland?”

Over welke woorden Palmerijn hem zeer naarstig aanschouwde, maar kon niet gedachtig wezen wie dat het was, derhalve hij een lange tijd in zichzelf bleef staan peinzen zonder te antwoorden. Wat de ridder bemerkte en zei: “Hoe mijn heer, ken je Dyart niet meer diegene die gij in het de hof van de koning van Bohemen van valse beschuldiging verloste en zo vele diensten bewees.”

“Waarachtig mijn vriend,” antwoorden Palmerijn, “ik kon mij eerst niet herinneren, maar de kwade Fortuin die mij alhier gebracht heeft is zo verdrietig dat het vertellen van dien de mensen en engelen verdrietig [Z2va] zouden vallen. Daarom is het niets dan een kwelling die te verhalen.”

Dat niet tegenstaande en wilde Dyart niet laten van hem de zijne te verhalen en zei hoe dat de koning hem met weinig volk had doen volgen zes schepen van Moorse zeerovers die zijne majesteit onderdanen ontelbare overlast aangedaan hadden. “En ze daarom een lange tijd voort gejaagd te hebben,” zei hij, “ontmoeten ze daarna vijf andere van hun schepen waarmee zij al mijn volk doodden en mij gevangen namen.
En toen ze dan met mij over de vier maanden heen en weer gevaren hadden aan de zeekant om noch enige buit te bekomen kwamen wij tenslotte te land in dit eiland en meenden ons aldaar te verversen, maar werd al mijn gezelschap terstond veranderd in herten, varkens en honden zodat er niemand overbleef dan ik alleen omdat mij de vrouwe van dit eiland mee op haar kasteel nam alwaar zij met mij naar haar wil geamuseerd heeft al gereed meer dan de tijd van een jaar lang. Waar ik ondertussen ik dikwijls verzocht heb om wederom te ontkomen, dan is het voor mij onmogelijk zo lang als haar betovering over mij geschiedt niet geëindigd is.”

“De feiten van deze duivelin” antwoorden Palmerijn, “zijn zeer wonderbaarlijk geweest, maar ik heb haar alzo behandeld dat zij noch haar dienaren die ze bij had niemand meer en zullen mogen beschadigen, want ik heb hun zielen alle naar Satan gezonden om van hem te ontvangen loon naar hun verdiensten. Maar mijn beminde heer, is er iemand die zij haar wetenschap geleerd heeft in zulke manieren dat die ons zou mogen helpen?”

“Neen het,” [Z2vb] zei Dyart, “en heb vrees dat gij alhier lang zal moeten verblijven.”

“Ik zal niet, voorwaar!”, antwoorden Palmerijn, “maar zal zo lang zoeken tot dat ik iemand vind die haar betovering ontdoen kan.”

Tot welk doel Dyart hem zijn paard gaf waarop hij ging zitten en nam van hem verlof en begaf zich daarmee in het veld zonder te weten wat weg dat hij zou houden.

Hoe Palmerin int hof vande princesse Zerphire quam, de ghene die Trineus inde forme van eenen hondt onderhielde, ende hoese hem dede aenhouden om haer te helpen teghens haeren outsten broeder. Het .CX. capittel.

Palmerin, het peert van Dyart vercregen hebben[de], reet so lange door [’t] eylant van Malfade dat hy omtrent den middach quam aen een groote riviere, soo strenghelijc loopende dat hem dochte dat ghenen mensch, hy waer soo stoudt als hy woude, hem en soude hebben dorven begeven om die over te passieren. Nochtans hem recommanderende inde gratie van onsen Heere sloegh hy de ooghen ten Hemel ende seyde: “O almachtighe Godt, die altijdt bystandt verleent hebt [d]en ghenen die U dienen in gheloove ende hope, en wilt my te deser tijdt niet verlaten!”

Ende dit gheseydt hebbende, gaf hy zijn peert, twelc seer sterck ende couragieus was, de spooren ende reet met vollen toome inde riviere, daer hy sonder twijvel met een sonderlinghe hulpe van Godt in minder als een v[i]errendeel uers over passerden. Ende wederom niet wetende wat wech oft straet hy nemen [Z3ra] [s]oude, liet hy zijn peert rijden werwaerts [h]et woude.

Des niet teghenstaende quam hy [d]es snachts te logieren in een groote [her]berghte, alwaer hy met zijnen weert [k]autende wordt in Arabische spraecke, die hy gheleert hadde int hof vanden soudaen van Babylonien, hem vra[g]hende oft hy niemandt en wiste die [d]en faem hadde van een erfaren nigromant te wesen. Daerop den weert antwoorden niemandt met alsulcken [r]oep befaemt te kennen als de vrouwe vant eylandt van Malfade, eenen [d]ach reysens van daer gheleghen, “bijde welcke,” seyde hy, “onse princesse onlancx [l]eden gheweest is om by haer remedie te vinden tot een vreemde sieckte die haer sonder ophouden quelt.”“Waer verhout haer nu ter tijdt dese princesse?,” [s]eyde Palmerin.

“Thien mijlen van hier,” antwoorden hy, “in een stadt die wy Elain noemen.”

“Ick sal mijn besten doen,” seyde Palmerin, “om van haer te weten ofse eenighe saecke van dese vrouwe gheleert heeft.”

Ende daer met rusten gaende, reedt hy des smorgens met eenen vollen draf nae Elain toe, niewers op denckende als op zijn ongheluck ende hoe hy zijne cammera[t]en wederom tot hare eerste forme soude moghen brenghen. In welcke fantasien hy ten lesten arriveerden omtrent de stadt, alwaer hy voorts omcinghelt worden van twee hondert lichte ruyteren, die den prince Maulerijn, broeder van Zerphire, aldaer doen legghen hadde om alle dolende ridders ende andere aventureerders daer voor by passeerende op te houden met den last nochtans datse die ghevanghenen aenden lijve niet misdoen en souden in diense wilden sweeren haere princesse in ghetrouwicheydt te dienen teghens haren broeder. Twelck de oorsaecke was dat die Mooren tot [Z3rb] Palmerin seyden: “Gheeft u ghevanghen, heer ridder, ende sweert mevrouwe onse princesse in haer goede recht te sullen helpen beschermen, oft siet hier den doot voor uwe oghen!”

“De saecke valt my seer swaer,” antwoorden Palmerin, “om datse moghelijck sal strecken tot verlenghinghe van het ghene ick meynden uyt te richten. Waerom dat ick ghisteravont van eenen weert verstaen hebbe het groote [on]ghelijck dat den coninck van Nabot zijn suster, uwe princesse, aen doet, belieft my seer wel haer nae alle mijn vermoghen daer in te helpen verdedighen mitsdien nochtans dat het selve gheschiet vrywillichlijcken ende sonder bedwanck van ghevanckenisse.”

Welcke beleefde woorden der Moren goetwillicheydt grootelijcks tot hemwaerts beweechden, ende mede bedenckende dat hy yemandts sonderlinghs moeste wesen om zijne costele wapenen ende ’t schoon peert daer hy op rede, sondense hem met eenen ridder van haer luyden wes by haeren heeren Maulerijn, die alsdoen met zijn suster van haere saecke was deviserende, soo dat den edelman Palmerin in presentie van haer tween presenteerden, segghende tot den prince: “Mijn heere, siet hier eenen ridder die by ons seer cortelincks opghehouden is worden ende soo beleeft ende eerlijck bevonden dat wy hem zijne wapenen niet afghenomen en hebben, stellende hem tot uwer gheliefte.”

Ende gheduyrende dit discours hadde Trineus, [i]n eenen hondt verandert zijnde als vooren [verhaelt is], zijnen snuyt inden schoot vande princesse, maer opsiende wordt hy Palmerin kennende overmidts hy door de veranderinghe van forme de kennisse van zijne oude vrienden niet mede verlooren en hadde, maer de selve soo wel behou[Z3va]den dat hy op Palmerin met sijne pooten om den hals quam springen ende lecten hem ’t aenghesicht, kusten hem, suchten, huyl[d]en ende bedreef sulcken gebeer dat de princesse seyde: “Heer ridder, ick soude wel dorven sweeren dat u mijnen h[o]ndt kent, want nae dat hem de vrouwe van Malfade my gaf, en heb ick hem noyt anders niemandt als u alsulcke caressen sien bewijsen.”

“Voorwaer mevrouwe,” antwoorden Palmerin, “ick en can niet ghedencken dat ick hem oyt meer ghesien hebbe ...”

“Ten can in mijn gheloof niet comen,” seyde de princesse ende midsdien riepse hem, streelden hem ende bewees hem alle vrientschap. Des niet teghenstaende en woude hy Palmerin niet laten, maer maeckten een seer droevich gheluydt ende hadde altijdts den snuyt om hooghe, aenschouwende zijne ouden vrient ende cammeraet Palmerin ghelijck oft hy hadde willen segghen: “Helpt my doch uyt dese quellinghen!”

Dan de meyninghe vanden hont en conde niet verstaen worden by niemandt, hoewel hy sulcken ghebeer maecten dat hen een yegelijck daerover verwonderden, sonderlinghe de princesse, die ten lesten tot Palmerin seyde: “Ick en can my anders niet laten voorstaen, heer ridder, oft ghy zijdt t’anderen tijdte gheweest eene vande boelen vande vrouwe van Malfa[de]. Daerom en wilt ons uwe ghelegentheyt niet verswijghen wat u ghekent hebbende, ende wetende dat ghy my wilt dienen teghens mijnen broeder, so sal ic uwe ordinarise soudie verdubbelen oft alsulcke eere aendoen als uwe weerdicheyt verdient.”

“Mevrouwe,” antwoorden Palmerin, “ghy meucht hier voor uwe ooghen sien den aldermiserabelsten ridder van alle de Christenen, die tot zijne groote ongeluck voor dry daghen int eylandt arriveerden vande oude vervloeckte vrouwe, [Z3vb] daer ghy afspreeckt, ende heb aldaer verlooren vijf cammeraten, die alderghetrouste vant gheheele erdrijck, met twee princessen, die in deucht ende eeren gheen ghelijck en hebben. Maer ick heb haer verlies seer wel ghewroken over dese vileynighe oude hooren, want ick haer met mijne eyghene handen ’t hooft van den lijve gheslaghen hebbe. Ende om dat men my ghe[s]eyt heeft, mevrouwe, dat ghy voor weynich daghen by haer gheweest hebt om te besien oftse u soude moghen ghenesen seeckere sieckte, worde ick bedwonghen u in alderootmoedicheyt te bidden dat ghy door gratie wilt segghen ofse u eenighe saecken gheopenbaert heeft, daermede ick mijn gheselschap soude moghen verlossen, u belovende in recompensie vandien alle mijn leven lanck uwen ridder te blijven ende my inden crijch teghens uwen broeder alsoo te bethoonen dat ghy sult moeten bekennen aen my alsulcke weldaet niet te vergeefs ghedaen te hebben, sonder daer nochtans eenich ander loon oft soudie voor te begheeren als ’t voorseyde.”
“Heer ridder,” antwoorden de joncvrouwe, “ghy hebt seer wel ghedaen int straffen van dese wreede vrouwe, ende daer door ghevroocken soo veele deuchdelijcke persoonen dat ick u seer geerne soude helpen indient in mijnder machte ware. Tis wel also dat ick acht daghen by de vrouwe van Mal[f]ade bleef, maer en hoorden daer noyt eenighe saecken vertellens weerdich als dat int hof vanden coninck van Griske ende Romate eenen ouden ridder woont, Mufsabelijn ghenoempt, den welcken, sy seyde, mijne sieckte alleene te souden cunnen ghenesen, soo veere die by yemant ter weerelt gheholpen conde worden. Soo dat ick alvoor een maent derwaerts vertrockende soude zijn gheweest indien mijnen vader [Z4ra] [n]iet gestorven en waer ende dat mij[n]en broeder teghens my geen crijch [g]hevoert en hadde. Niet te min soo ge[ri]nge als denselven crijch geeyndich is, [d]enck ick my by denselven Mussabelijn [te] voegen soo verre mogelijck. Maer ick [b]idt u, heer ridder, seght my doch in [w]at maniere ghy dese toovenaersser [h]ebt mogen dooden.”

Daerop haer Palmerin verhaelden de geheele geschiede[n]isse vant feyte tot haerer allen groote [v]erwonderinghe van dat hy alleene so [v]eele menschen hadde cunnen verslaen, [e]nde sonderlinge vanden prince Mau[l]erin, die tot hem seyde: “Voorwaer heer ridder, Mufsabelin sal alnu hare too[v]erijen seer wel te niet cunnen doen om [d]at sy doot is. Maer by haeren leven wast onmoghelick te volbrenghen voor alle de nigromanten vande gheheele weerelt. Maer ’t erchste is dat het coninckrijck van Romate seer wijdt van [h]ier leydt, soo dat ghy groote moeyten [s]ult moeten hebben om aldaer te comen.”

“De moeyten sullen my seer licht vallen,” antwoorden Palmerin, “indien ick van hem conde vercrijghen het ghene mijne begeerten is, te weten de verlostin[g]he van mijn verlooren gheselschap, het welck hy my oock soo veel te lichtelijcker [s]oude vergunnen, mevrouwe,” seyde hy tot de princesse, “indien ick derwaerts ghesonden worde door u ghe[b]odt met brieven van recommandatie.”

“[E]n wilt u daermede niet quellen,” seyde [d]e princesse Zerphire. “Ick heb eenen ridder nae mijnen broeder ghesonden om te sien oft hy vanden twist die tusschen ons verresen is, sal cunnen peys maecken.

In dien hy denselven treft, soo sal ick u self in corten tijdt [t]ot daer toe gheselschap houden.”

“Daer van moeten u duysent danckseggingen geschien, mevrouwe,” antwoorden hy, “want met sulcks te doen suldy my uwen eeuwighen onderdanighen [Z4rb] ridder maecken.”

Ende hier met sey[n]dese hem in een seer schoone camer om hem aldaer te doen ontwapenen, altijts ghevolcht wordende van haeren hont sonder dat yemandt de machte hadde van hem te rugh te keren. Derhalven Palmerin tot de princesse seyde: “Ick geloof voor de waerheyt, mevrouwe, dat desen hondt yemandt moet si[j]n die my hier voormaels ghekent heeft, ende van dese duyvelinne van Malfade in dit onredelijcke beeste verandert is.”

“Ick en can my oock anders niet laten voorstaen,” antwoorden de princesse, die hem eenen ricken mantel dede brengen so geringe als hy ontwapent was, ende leyden hem daernae inde saele alwaerse ’t aventmael bereyt vonden.

Hoe Palmerijn in het hof van de prinses Zerphire kwam diegene die Trineus in de vorm van een hond onderhield en hoe ze hem liet aanhouden om haar te helpen tegen haar oudste broeder. Het 110 kapittel.

Palmerijn die het paard van Dyart verkregen had reedt zo lang door ’t eiland van Malfade dat hij omtrent de middag kwam aan een grote rivier die zo sterk liep dat hij dacht dat er geen mens, hij was zo stout als hij wilde, hem zou hebben durven begeven om die over te passeren. Nochtans hem aanbeval in de gratie van onze heer sloeg hij de ogen ten Hemel en zei: “O almachtige God die altijd bijstand verleend hebt diegenen die U dienen in geloof en hope, wit mij te deze tijd niet verlaten!”

En toen hij dit gezegd had, gaf hij zijn paard, wat zeer sterk en moedig was, de sporen en reedt met volle toom in de rivier daar hij zonder twijfel met een bijzondere hulp van God in minder dan een vierrendeel uur over passeerden. Wederom wist hij niet wat weg of straat hij nemen [Z3ra] zou liet hij zijn paard rijden werwaarts in het woud.

Dat niet tegenstaande kwam hij d’ s nachts te logeren in een grote herberg alwaar hij met zijn waard aan het kouten werd in Arabische spraak die hij geleerd had in de hof van de sultan van Babylonië en hem vroeg of hij niemand wist die de faam had van een ervaren nigromantie te wezen. Waarop de waard antwoorde er niemand met al zulk roep befaamd te kennen dan de vrouwe van het eiland van Malfade, een dag reizen vandaar gelegen, “bij die,” zei hij, “onze prinses kortgeleden geweest is om bij haar remedie te vinden tot een vreemde ziekte die haar zonder ophouden kwelt. ”Waar ophoudt zich nu ter tijd deze prinses?” zei Palmerijn.

“Tien mijlen van hier,” antwoorde hij, “in een stad die wij Elain noemen.”

“Ik zal mijn best doen,” zei Palmerijn, “om van haar te weten of ze enige zaak van deze vrouwe geleerd heeft.”

En daarmee ging hij ter rusten en reedt hij de ‘s morgens met een volle draf naar Elain toe en nergens op dacht dan op zijn ongeluk en hoe hij zijne kameraden wederom tot hun eerste vorm zou mogen brengen. In welke fantasie hij tenslotte arriveerden omtrent de stad alwaar hij voorts omsingelt werd van tweehonderd lichte ruiters die de prins Maulerijn, broeder van Zerphire, aldaar doen leggen had om alle dolende ridders en andere avontuurlijke die daar voorbij passeerden op te houden met de last nochtans dat ze die gevangenen aan het lijf niets misdoen zouden indien ze wilden zweren hun prinses in trouwheid te dienen tegen haar broeder. Wat de oorzaak was dat die Moren tot [Z3rb] Palmerijn zeiden: “Geef u gevangen, heer ridder en uw zwaard mevrouw onze prinses in haar goede recht te zullen helpen beschermen of zie hier de dood voor uw ogen!”

“De zaak valt mij zeer zwaar,” antwoorde Palmerijn, “omdat ze mogelijk zal strekken tot verlenging van hetgeen ik meenden uit te richten. Waarom dat ik gisteravond van een waard verstaan heb het grote ongelijk dat de koning van Nabot zijn zuster, uw prinses, aandoet, belieft mij zeer goed haar naar al mijn vermogen daarin te helpen verdedigen mitsdien nochtans dat het geschiedt vrijwillig en zonder bedwang van gevangenis.”

Welke beleefde woorden der Moren goedwillig zeer tor hem waart bewogen en mede dachten die hij een bijzonder iemand moest wezen om zijn kostbare wapens en ’t mooie paard waarop hij reedt zonden ze hem met een ridder van ze tot bij hun heer Maulerijn die alstoen met zijn zuster van haar zaak aan het kouten was zodat de edelman Palmerijn in presentie van zij twee presenteerden en zei tot de prins: “Mijn heer, ziet hier een ridder die bij ons zeer kort gelden opgehouden is geworden en zo beleefd en eerlijk bevonden dat wij hem zijn wapens niet afgenomen hebben en stellen hem tot uw gelieven.”

En gedurende deze geschillen had Trineus, die in een hond verandert was als tevoren verhaald is, zijn snuit in het schoot van de prinses maar opzag begon hij Palmerijn te herkennen overmits hij door de verandering van vorm de kennis van zijne oude vrienden niet mede verloren had, maar die zo goed behouden [Z3va] dat hij op Palmerijn met zijn poten om de hals kwam springen en likte hem ’t aangezicht, kuste hem, zuchtte, huilden en bedreef zulk gebaar dat de prinses zei: “Heer ridder, ik zou wel durven zweren dat u mijn hond kent, want na dat hem de vrouwe van Malfade mij gaf heb ik hem nooit anders niemand dans u al zulke liefkozingen zien bewijzen.”

“Voorwaar mevrouw,” antwoorden Palmerijn, “ik kan niet bedenken dat ik hem ooit meer gezien heb ...”

“Het kan niet in mijn geloof komen,” zei de prinses en mitsdien riep ze hem, streelden hem en bewees hem alle vriendschap. Dat niet tegenstaande wilde hij Palmerijn niet verlaten, maar maakte een zeer droevig geluid en had altijd de snuit omhoog en aanschouwde zijn oude vriend en kameraad Palmerijn gelijk of hij had willen zeggen: “Help mij doch uit deze kwelling!”

Dan de mening van de hond kon niet verstaan worden bij niemand, hoewel hij zulk gebaar maakte dat zich iedereen daarover verwonderde, vooral de prinses, die tenslotte tot Palmerijn zei: “Ik kan mij anders niet laten voorstaan, heer ridder, of gij bent te andere tijden geweest een van de boelen van de vrouwe van Malfade. Daarom wil ons uw gelegenheid niet verzwijgen wat u gekend hebt en weet dat gij mij wilt dienen tegen mijn broeder, zo zal ik uwe ordinaire soldij verdubbelen of al zulke eer aandoen als uw waardigheid verdient.”

“Mevrouw,” antwoorden Palmerijn, “gij mag hier voor uw ogen zien de aller miserabelste ridder van alle Christenen die tot zijne grote ongeluk voor drie dagen in het eiland arriveerden van de oude vervloekte vrouwe [Z3vb] waarvan gij spreekt en heb aldaar verloren vijf kameraden, de allertrouwste van het gehele aardrijk met twee prinsessen, die in deugd en eren geen gelijk hebben. Maar ik heb hun verlies zeer goed gewroken over deze ellendige oude horen, want ik heb haar met mijn eigen handen ’t hoofd van het lijf geslagen. Omdat men mij gezegd heeft, mevrouw, dat gij voor weinig dagen bij haar geweest bent om te bezien of ze u zou mogen genezen van een zekere ziekte werd ik gedwongen u in alle grootmoedigheid te bidden dat gij door gratie wil zeggen of ze u enige zaken geopenbaard heeft waarmee ik mijn gezelschap zou mogen verlossen en u beloven in vergoeding van die al mijn leven lang uw ridder te blijven en mij in de krijg tegen uw broeder alzo te betonen dat gij zal moeten bekennen aan mij al zulke weldaad niet tevergeefs gedaan te hebben, zonder daar nochtans enig ander loon of soldij voor te begeren als ’t voorzegde.”
“Heer ridder,” antwoorde de jonkvrouw, “gij hebt zeer goed gedaan in het straffen van deze wrede vrouwe en daardoor gewroken zo vele deugdelijke personen dat ik u zeer graag zou helpen indien het in mijn macht was. Het is wel alzo dat ik acht dagen bij de vrouwe van Malfade bleef, maar hoorden daar nooit enige zaken vertellenswaardig als dat in het hof van de koning van Griske en Romate een oude ridder woont, Mussabelijn genoemd die, zij zei, mijn ziekte alleen zou kunnen genezen, zo ver die bij iemand ter wereld geholpen kon worden. Zodat ik al voor een maand derwaarts vertrokken zou zijn geweest indien mijn vader [Z4ra] niet gestorven was en dat mijn broeder tegen mij geen krijg gevoerd had. Niettemin zo gauw als die krijg geëindigd is denk ik mij bij dien Mussabelijn te voegen zo ver mogelijk. Maar ik bid u, heer ridder, zeg mij doch in wat manier gij deze tovenaarster hebt mogen doden.”

Waarop haar Palmerijn verhaalde de gehele geschiedenis van het feit tot hun allen grote verwondering van dat hij alleen zo vele mensen had kunnen verslaan en vooral van de prins Maulerin, die tot hem zei: “Voorwaar heer ridder, Mussabelijn zal al nu haar toverijen zeer goed te niet kunnen doen omdat zij dood is. Maar bij haar leven was het onmogelijk te volbrengen voor alle nigromantie van de gehele wereld. Maar ’t ergste is dat het koninkrijk van Romate zeer ver van hier ligt zo dat gij grote moeite zal moeten hebben om aldaar te komen.”

“De moeite zal mij zeer licht vallen,” antwoorde Palmerijn, “indien ik van hem kon verkrijgen hetgeen mijn begeerten is, te weten de verlossing van mijn verloren gezelschap, wat hij mij ook zo veel te lichter zou vergunnen, mevrouw,” zei hij tot de prinses, “indien ik derwaarts gezonden werd door uw gebod met brieven van aanbeveling.”

“En wil u daarmee niet kwellen,” zei de prinses Zerphire. “Ik heb een ridder naar mijn broeder gezonden om te zien of hij van de twist die tussen ons verrezen is tot vrede zal kunnen maken.

Indien hij die treft zo zal ik u zelf in korte tijd tot daartoe gezelschap houden.”

“Daarvan moeten u duizend dankzeggingen geschieden, mevrouw,” antwoorde hij, “want met zulks te doen zal je mij uw eeuwige onderdanige [Z4rb] ridder maken.”

En hiermee zond ze hem in een zeer mooie kamer om hem aldaar te doen ontwapenen en altijd gevolgd werd van haar hond zonder dat iemand de macht had van hem terug te keren. Derhalve Palmerijn tot de prinses zei: “Ik geloof voor de waarheid, mevrouw, dat deze hond iemand moet zijn die mij hier voormaals gekend heeft en van deze duivelin van Malfade in dit onredelijke beest veranderd is.”

“Ik kan mij ook anders niet laten voorstaan,” antwoorde de prinses, die hem een rijke mantel liet brengen zo gauw als hij ontwapend was en leidde hem daarna in de zaal alwaar ze het avondmaal bereid vonden.

Hoe de princesse Zerphire van eenen schiltknecht verstonde, hoe dat haeren broeder de stadt van Eylain wilde comen bevechten, ende het ghene dat daer over gebeurden. Het .CXI. capittel.

Als Palmerin na ’t aventmael met de princesse Zerphire ende haeren broeder deviseerden, quamder haestelick eenen schiltknecht inde camer, heel nat besweet ende bycans uyt zijnen aessem van moedicheyt, den welcken de reverentie dede ende seyde met eenen grooten yver tot de princesse: “Mevrouwe, seyndt doch haestelijck seer goede wacht op alle de mueren van dese stadt, want uwen broeder compt die belegghen met een sterck heyr legher. Ende om dat mijn meester, die ghy tot hem ghesonden hebt om peys te maecken, hem voor ooghen stelden het ongheluck dat hy u hierinne dede, is hy teghens hem in gramschap [Z4va] ontsteecken ende heeft by alle zijne goden gheswooren dat hy hem tot uwen spijte sal doen onthoofden, ende heb hem voor mijn vertreck al ghesien in handen des beuls die hem nade executie leyden.”

“O goden,” antwoorden de princesse, “waerom moet den onnoselen soo wreeden doot voor my lijden?!”

Ende dit segghende omvingh haer soo haestelijck een seer groote droefheydt dat haer herte van bangicheydt benaut worden, soo datse gheheel beswijmt ter aerden neder viele, soo langhe uyt haer selven blijvende dat Palmerin meynden datse heel doot gheweest ware. Derhalven hy eenen swaren sucht dede ende seyde: “De doot van dese princesse resteerdender noch aen mijn ongheluck, op dat ick alle middelen verliese om by Mufsabelijn te gheraecken.”

Ende hierentusschen dede haeren broeder stercken azijn komen, daermet hy haere gheesten wederomme verweckten, ende haer daernae bestonde te vertroosten, segghende: “Mijn suster, wildy desperieren om de doot van eenen mensch? Neen! En doet sulcx gheensins, maer grijpt couragie in dien den coninck ons comt bevechten, soo hebben wy goeden middelen om ons te defenderen. De stadt is wel versien van provande ende soldaten.”

Ende hem daer mede tot den schiltknecht keerende, vraeghden hy dien hoe veele soldaten den coninck in zijn leger hadde.

“Nae dat ick heb moghen verstaen, mijn heere,” antwoorden den schiltknecht, “soo heeft hy voor het minste dry duysent ruyteren ende ses duysent voetvolcks, alles seer wel toegherust.”

“Ende hoe sterck is u volck, mijn heer?,” seyde Palmerin.

“Wy hebben twaelf hondert, alle uyt gecosen ruyteren,” antwoorden hy, “ende [Z4vb] dry duysent voetknechten, onder de welcke zijn acht hondert archiers, de aldercouragieuste diemen soude moghen vinden.”

“Mijn heer, indien ghy alsulcken ghetalle van volcke hebt,” seyde Palmerin, “soo rade ick u dat ghy u morghen te velde begheeft, u beloevende dat wy in sulcken ghevalle in min als dry uren alle haer peertvolck opde vlocht sullen brenghen. De welcke verslaghen wesende, en sal sonder twijffel haer voetvolck oock ghene langher weerstandt moghen doen. Ende en wilt voor de victorie niet vreesen, want wy hebben Godt ende de rechtveerdicheyt met ons!”

Niet teghenstaende alle welcke vermaninghe den prince Maulerijn seer bevreest was om hem met soo weynich volcks tegens so veele in hasart te stellen, maer van zijne capiteynen daer present zijnde mede daer toe gheraden wordende, greep hy moet ende resolveerden hem des smorghens met alle zijn volck int veldt te begheven. Waernae hem een yeghelijck nae zijn rustplaetse vertrock, Palmerin ghevolcht wordende van des princessen hondt, diemen in geende[r] manieren van hem houden en conde. Ende als hem den camerknecht ontcleden, quam hy hem mette pooten om eene vande beenen vallen ende dede soo jammerlijcke creten ende huylinghen dat Palmerin hem niet en conde onthouden van weenen, door dien dat hy – ick en weet niet door wat inval – denckende wordt op zijnen ouden vriendt Trineus, ende daerom in zijne ghedachten twijffelden oft hy door de toovenaersse van Malfade inde ghestaltenisse van den selven hondt verandert mochte wesen. Derhalven hy hem ginck omhelsen ghelijck oft een mensch gheweest ware, ende seyde: “Eylacy mijn vriendt, wat wildy dat ick [d]oe? Wie [Z5ra] [da]t ghy zijdt, ick denck wel dat ghy [ee]n menschlijcke creatuyre gheweest [be]nt. Maer soo gheringhe als desen [kr]ijch gheeyndicht is, sal ick veel eer [g]heheel Asia ende Africa omreysen [al]s dat ick niet en soude remedie vin[d]en om u met mijne cammeraten ende [a]lle de ghene die daer de betooveringhe [v]ande vervloeckte vrouwe van Mal[f]ade over gheschiet zijn, te verlossen!”

[M]et welcke woorden den hondt stil[s]weghe ghelijck oft hy hem te vreden [g]hestelt hadde. Ende Palmerin te [b]edde wesende, ginc hy op zijne voeten [li]gghen rusten wes tot des anderen daechs smorghens dat Palmerin soo haest als hy de dach ghesien hadde, opstondt, hem wapenden met alle stucken ende zijnen hondt byde princesse [l]eyde, zegghende: “Ick bid u, mevrouwe, dat ghy uwen hondt doet opsluyten, want hy my in sulcker voeghen bemint dat hy my anders niet en [s]al willen verlaten. Ende ick ben verseeckert dat hy onder de peerden voe[t]en doot ghetreden soude worden indien hy my volchden.”

Voorwaer, ick sal hem veel liever selver bewaren,” seyde de princesse, “want ick veel liever eene van mijne aldercostelijckste juwelen verliesen woude als hem om het groote secours dat hy my noch nauwelijcks een maent gheleden gedaen heeft!”

Waermet Palmerin haer den hont aenden halsbant liet houden, ende van haer oorlof nemende ginck hy nae den prince Maulerin, die met sommighe van zijne capiteynen ginck wandelen voort palleys. Alwaer hy niet soo gheringhe ghecomen en was oft daer quam tijdinghe dat den coninck met zijn legher dien nacht niet meer als twee mijlen van daer gheleghen en hadde. Het welck Palmerin hoorende, seyde tot [d]e ca[Z5rb]piteynen: “Mijn heeren, ghy weet met wat groote redenen datter gister avont besloten is te veldt te trecken, ende u volck is alle veerdich. Daerom hebt goeden moet, want ick beloove u dat ghy uwe vyanden voor der sonnen onderganck gheslaghen sult sien indien ghy mijnen raet wilt volgen ende haer te ghemoet trecken. Ende op dat mijne woorden de wercken moghen ghelijcken so sal ick [u],indient u belieft, gheselschap houden ende in alles bystaen den capiteyn vande voorwacht, die hem met vijf hondert ruyters ende duysent voet volcks ghenoechsaem in ordeninghe sal cunnen stellen. Ende ghy, mijn heere,” seyde hy tot Maulerin, “sult ons voort moghen volgen met oock soo veele ruyteren ende avontuyers, ende uwe archiers sullen gheleyt moghen worden by uwen gouverneur Aldijn, beschermt wordende van twee hondert peerden ende vijf hondert pickiers, die haer opde bagasie vanden vyant sullen moghen werpen als dien in de grootste disoordeninghe is, ende de ghene die resten, sullen inde stadt moghen blijven om die daerentusschen te bewaren voor muterie oft andere verraderije die eenighe schelmen souden moghen te werck stellen.”

Welcke opinie haer allen soo goet dochte dat sy op staende voet met het voerseyde volck ende ghelijcke ordeninghe uyt trocken met een groot gerucht van trompetten ende trommen wes by een dorp een mijle van daer gelegen op eenen bergh, vanden welcken sy den coninc tot haer aen sagen comen met zijnen geheelen troupe, ende was albereets maer een halve mijle van daer. Waerom Palmerin beneffens zijnen collonel zijn volck vande voorwacht den besten moet ende couragie gaf die hy mochte, segghende: “Mijn vrienden, wy zijn op een plaetse [Z5va] bequaem om te vechten ende te verweeren, ’t welck onse vyanden niet en doen. Oock zijdy hier om te verdeenghen uwe natuyrlijcke princesse in haer goede recht ende te bewaren uwe goederen, vrouwen, kinderen ende vryicheyt teghens de wreetheyt van eenen tyran. Daerom hebt goeden moet, want wy hebben sonder twijvel de gonste vanden almachtigen Godt met ons overmidts de groote rechtveerdicheyt van onse saecke. Doet derhalven den vyant huyden beproeven hoe veel stercker den verweerder is die ontrechtveerdelijck bevochten wordt als den bevechter sonder eenighe reden. Gaen wy dan met een resolutie cauragie ende laet ons altijdt dicht by den anderen ende in een ghesloten blijven!”

Ende hierentusschen hadde des conincx ammerael, die zijne voorwacht gheleyden, acht ghenomen dat zijne vyanden veel weyniger in ghetalle waren als sy luyden, waerom hy meynden alles ghewonnen te hebben, ende quam voort met een groot ghedruys aenvallen opden troupe van Palmerin, die tot zijnen capiteyn ende volcke seyde: “Couragie broeders, alnu betoon een yeghelijck zijn manlijck herte ghelijck ick u eenen voorganger hope te zijn!”

Hoe de prinses Zerphire van een schildknecht verstond hoe dat haar broeder de stad van Elain wilde komen bevechten en hetgeen dat daardoor gebeurden. Het 111 kapittel.

Toen Palmerijn na ’t avondmaal met de prinses Zerphire en haar broeder kouten kwam er haastig een schildknecht in de kamer, heel nat bezweet en bijna uit zijn adem van vermoeidheid, die de reverentie deed en zei met een grote ijver tot de prinses: “Mevrouw, zendt doch haastig zeer goede wacht op alle muren van deze stad, want uw broeder komt die belegeren met een sterk leger. Omdat mijn meester, die gij tot hem gezonden hebt om vrede te maken, hem voor de ogen stelde het ongeluk dat hij u hierin deed is hij tegen hem in gramschap [Z4v] ontstoken en heeft bij al zijn goden gezworen dat hij hem tot uw spijt zal doen onthoofden en heb hem voor mijn vertrek al gezien in handen der beul die hem naar de executie leidde.”

“O goden,” antwoorden de prinses, “waarom moeten de onschuldige zo’ n wrede dood voor mij lijden?!”

En toen ze dit zei ontving haar zeer snel een zeer grote droefheid dat haar hart van bangheid benauwd werd zodat ze geheel bezwijmd ter aarde neer viel en zo lang uit zichzelf bleef dat Palmerijn meenden dat ze heel dood geweest was. Derhalve hij een zware zucht deed en zei: “De dood van deze prinses resteerde er noch aan mijn ongeluk zodat ik alle middelen verlies om bij Mussabelijn te geraken.”

En ondertussen liet haar broeder sterke azijn komen waarmee hij haar geesten wederom opwekte en haar daarna bestond te vertroosten en zei: “Mijn zuster, wil je wanhopen om de dood van een mens? Neen! En doe zulks geenszins, maar grijp moede in dien de koning ons komt bevechten, zo hebben wij goede middelen om ons te verdedigen. De stad is goed voorzien van proviand en soldaten.”

En hem waarmee tot de schildknecht keerde vroeg hij die hoe veel soldaten de koning in zijn leger had.

“Na dat ik heb mogen verstaan, mijn heer,” antwoorden de schildknecht, “zo heeft hij voor het minste drieduizend ruiters en zesduizend voetvolk, alles zeer goed toegerust.”

“En hoe sterk is uw volk, mijn heer?” zei Palmerijn.

“Wij hebben twaalfhonderd alle uitgekozen ruiters,” antwoorde hij, “en [Z4vb] drieduizend voetknechten, onder die zijn achthonderd boogschutters, de aller dapperste die men zou mogen vinden.”

“Mijn heer, indien gij al zulk getale van volk hebt,” zei Palmerijn, “zo raad ik u aan dat gij u morgen te velde begeeft en u belooft dat wij in zulk geval in minder dan drie uren al hun paardenvolk op de vlucht zullen brengen. Als die verslagen waren zal zonder twijfel hun voetvolk ook geen langer weerstand mogen doen. Wil voor de victorie niet vrezen, want wij hebben God en de rechtvaardigheid met ons!”

Niet tegenstaande alle vermaningen de prins die Maulerijn zeer bevreesd was om hem met zo weinig volk tegens zo vele in kans te stellen, maar van zijn kapiteins die daar present waren daartoe aangeraden werd greep hij moet en besloot hem ‘s morgens met al zijn volk in het veld te begeven. Waarna zich iedereen naar zijn rustplaats vertrok en Palmerijn gevolgd werd van de prinses hond die men in geen manieren van hem houden kon. Toen hem de kamerknecht ontkleden kwam hij hem met de poten om een van de benen vallen en deed zulke droevige kreten en huilen dat Palmerijn hem niet kon onthouden van wenen doordien dat hij – ik weet niet door wat inval – denkende werd op zijn ouden vriend Trineus en daarom in zijn gedachten twijfelden of hij door de tovenares van Malfade in de gestalte van die hond veranderd mocht wezen. Derhalve hij hem ging omhelzen gelijk of het een mens geweest was en zei: “Helaas mijn vriend, wat wil je dat ik doe? Wie [Z5ra] dat gij bent, ik denk wel dat gij een menselijke creatuur geweest bent. Maar zo gauw als deze krijg geëindigd is, zal ik veel eer geheel Azië en Afrika omreizen als dat ik niet zou remedie vinden om u met mijn kameraden en al diegene die daar de betovering van de vervloekte vrouwe van Malfade over geschied zijn te verlossen!”

Met welke woorden de hond stilzwijgend toonde gelijk of hij hem tevredengesteld had. Toen Palmerijn te bed was ging hij op zijn voeten liggen rusten tot de volgende dag ’s morgens dat Palmerijn zo gauw als hij de dag gezien had opstond en hem wapenden met alle stukken en zijn hond bij de prinses leidde en zei: “Ik bid u, mevrouw, dat gij uw hond doet opsluiten, want hij mij in zulke voegen bemint dat hij mij anders niet zal willen verlaten. En ik ben verzekerd dat hij onder de paardenvoeten dood getreden zou worden indien hij mij volgen.”

Voorwaar, ik zal hem veel liever zelf bewaren,” zei de prinses, “want ik veel liever een van mij alles kostbaarste juwelen verliezen wilde dan hem om de grote bijstand dat hij mij noch nauwelijks een maand geleden gedaan heeft!”

Waarmee Palmerijn haar de hond aan de halsband liet houden en van haarverlof nam ging hij naar de prins Maulerin die met sommige van zijn kapiteins ging wandelen voort paleis. Alwaar hij niet zo gauw gekomen was of daar kwam tijding dat de koning met zijn leger die nacht niet meer dan twee mijlen vandaar gelegen had. Wat Palmerijn hoorde en zei tot de kapiteins [Z5rb]: “Mijn heren, gij weet met wat grote redenen dat eergisteravond besloten is te velde te trekken en uw volk is alle vaardig. Daarom heb goede moed want ik beloof u dat gij uw vijanden voor de zonsondergang geslagen zal zien indien gij mijn raad wil volgen en ze tegemoet trekken. Op dat mijn woorden de werken mogen gelijken zo zal ik u, indien het u belieft, gezelschap houden en in alles bijstaan de kapitein van plichtwacht, die hem met vijfhonderd ruiters en duizend voetvolk voldoende in ordening zal kunnen stellen. En gij mijn heer,” zei hij tot Maulerin, “zal ons voort mogen volgen met ook zo vele ruiters en avonturen en uw boogschutters zullen geleid mogen worden bij uw gouverneur Aldijn en beschermt worden van tweehonderd paarden en vijfhonderd pikkers die zich op de bagage van de vijand zullen mogen werpen als die in de grootste wanorde is en diegene die resten zullen in de stad mogen blijven om die ondertussen te bewaren voor muiterij of ander verraad die enige schelmen zouden mogen te werk stellen.”

Welke opinie ze allen zo goed dacht dat zij op staande voet met het voorzegde volk en gelijke ordening uittrokken met een groot gerucht van trompetten en trommels wat bij een dorp een mijl van daar gelegen gehoord werd op een berg vanwaar zij de koning tot ze aan zagen komen met zijn gehele troep en was al gereed maar een halve mijl vandaar. Waarom Palmerijn benevens zijn kolonel zijn volk van plichtwacht de beste gemoed en moed gaf die hij mocht en zei: “Mijn vrienden, wij zijn op een plaats [Z5va] bekwaam om te vechten en te verweren, wat onze vijanden niet doen. Ook ben je hier om te verdedigen uw natuurlijke prinses in haar goede recht en te bewaren uw goederen, vrouwen, kinderen en vrijheid tegen de wreedheid van een tiran. Daarom heb goede moed, want wij hebben zonder twijfel de gunst van de almachtige God met ons overmits de grote rechtvaardigheid van onze zaak. Doe derhalve de vijand heden beproeven hoe veel sterker de verweerder is die onrechtvaardig bevochten wordt als de bevechter zonder enige reden. Gaan wij dan met een resolutie moed en laat ons altijd dicht bij de andere en ineengesloten blijven!”

En ondertussen had de konings admiraal, die zijn voorwacht geleidde, acht genomen dat zijn vijanden veel minder in getal waren dan zij waarom hij meenden alles gewonnen te hebben en kwam voort met een groot gedruis aanvallen op de troep van Palmerijn die tot zijn kapiteins en volk zei: “Moed broeders, al nu betoont iedereen zijn manlijke hart gelijk ik u een voorganger hoop te zijn!”

Ende midtdien velden hy zijne lancie met sulcken crachte op den ammerael dat hem noch schilt noch harnas noch pantsier niet beschermen en mochten, maer ginck hem de spere meer als eenen voet lanck doort lijf, so dat den Nabotier onder de voeten van zijn
peert doot op de eerde neder viele. Ende Palmerin sloech de handen voort aent gheweer ende bevocht daermet de ghene die den ammerael volchden soo valiantelijcke dat hy met de dry eerste slaghen daer van dry ter eerden dede vallen in sulcker manieren datse noyt weder op en stonden. Het welck alle zijnen trou[Z5vb]pe oft voortochte alsulcken moet gaf datse haer lancien in den arrest stelden, ende hem volghende wierpense mette eerste treffinghe meer als vierhondert van haere vyanden ter eerden, also braverende ende crijtende in haere Nabotische spraecke dat het eer duyvelen als menschen scheenen te wesen. Dat Palmerin ooc eenen nieuwen yver aenbrochte, want ghedachtich wordende de faule by hem bedreven van de Christenen in Albanien, Duracien ende Thessalien te hebben helpen bevechten, creech sulcke begeerte om die te beteren over [d]e Moren dat hy gheenen slach en sloech oft dien nam van haer luyden eenighen arm ofte hooft. Met ’t welck de gheheele voortochte des conincx alsoo verbaesden datse haer daerdoor, als mede om den doot van haeren gheleyder ende de vrome couragie die Palmerins troupe betoonden, op de vluchte bestonden te geven. Maer den coninck quam haer met ghewelt terugh keeren ende versterckten met vijfthien hondert ruyteren, die hy gheleyden. ’t Welck Palmerin soo haest niet ghesien en hadde oft hy dede Maulerin ontbieden dat hy niet en soude laten, soo verre hy de victorie begheerden, zijn quadroen van plaetse te veranderen ende daermede vallen op des vyandts voet volck, terwijle het met zijnen troupe de furie van haer luyden ruyteren van zijnen broeder gheleyt wordende souden teghenstaen, ende dat Al[d]ijn met zijne archiers de bagagie daerentusschen een schermutsinghe soude cunnen l[e]veren. ‘t Welck alles by Maulerin also goet gevonden ende met sulcke neersticheyt int werck ghestelt dede worden dat den coninck, hem van allen zijden bevochten siende, ende dat de slachtinghe die hy voorseecker dochte te winnen bycans verlooren was, van gramschap meynden te rasen, ende wierp hem als despe[Z6ra][ra]et onder den troupe van Palmerin [m]et soo grooten furie dat hyder voor [si]ne ophoudinge ses het leven benaem, [co]mende daernae van achteren een [di]epe wonde gheven inde rechte zijde [va]n Palmerin. Die den steeck soo haest [ni]et ghevoelt en hadde oft hy keerden [h]em snellick om ende kennende den [c]oninck die hem daer te voorens by [d]e andere soldaten ghewesen was, [se]yde hy: “Ha ghy tyran, huyden suldy [u] loon ontfangen!”

Ghevende hem daer[m]ede so dapperen slach opten helmet [d]at hy die in stucken op de eerde dede [v]lieghen. Ende denselven slagh vernieu[w]ende, cloofden hy hem ’t hooft op tot [i]nde hersenen.
’t Welck de ruyteren van [N]abot alsulcke vreese aenjaechden datse [b]ycans alle de couragie verlooren, doen[d]e ter contrarien de ghene van Palme[r]in alsulcken moet crijghen datse haere [c]rachten verdubbelden ende soo dap[p]er streden datse de eerde bycans be[d]eckten met de doode lichamen van ha[r]e vyanden, daervan haer de reste op [d]e vluchte gaven. ’t Welc Maulerin sien[d]e ende wetende dat zijnen broeder [d]oot was, dede terstondts den afkeer [b]lasen als niet willende dat de ghene [w]reedelijck ghedoot worden, daer [v]an hy heere hoopten te worden. Des niet teghenstaende vuyrden Palmerin [s]ijnen troupe met alsulcken heftighen moete aen int vervolghen datter van den Nabotiers stert oft steel soude hebben ontcomen ende hadde hem Mau[l]erin selfs niet comen bidden dat hy de [d]ootslaninghe wilde doen ophouden, alsoo was Palmerin op haer luyden verhitst. Maer Maulerin tot hem loopende, quam hem omhelsen met uytghereckte armen ende seyde: “Och blomme van alle ridderschap, wilt doch om godts wille ophouden op dat de onnoselen [n]iet ghestraft en worden over de tyrannije van haeren prince!”

[Z6rb] “Voorwaer, het belieft my seer wel ter liefden van u, mijn heer,” antwoorden Palmerin, “hoe wel dat my haren prince ter doodt toe ghewondt heeft.”

“Och goden,” seyde Maulerin, “dat en hope ic gheensins!”
Ende hem daermet by de handt nemende, l[e]yden hy hem nae de tenten die opghericht waren, om daer in na slachtinghe de ghewonden t’ontfanghen, alwaer zijne quetsuyre vande medecijnmeesters seer neerstich ghevisiteert ende verbonden worde. ’t Welck ghedaen zijnde, gaf Maulerin aen Aldijn den last om alle de dooden te begraven, den buyt te vergaderen ende den coninck Tirene aende Nabotiers te seynden om hem weerdichlijck te doen begraven binnen Nabot, hooftstadt van het gheheele coninckrijc, als voorgheseyt is. Twelck beschickt wesende ende Palmerins wonde verbonden zijnde, wordt hy sachtelijc te peerde geholpen ende wilde den prince Maulerin beneffens hem rijden, doende voor haer rijden vijftich waghens gheladen met de wapenen ende gheweer van hare verslaghene vyanden, een yeghelijck vande selve wagens vergeselschapt wordende met thien riddders. Ende in sulcke oordeninghe quamense met groten triumphe inde stadt van Elain, alwaer sy met grooter blijdtschap ontfanghen worde vande inwoonderen, die met luyder stemme riepen: “Willecom moet onsen victorieusen prince Maulerin zijn, ende een eeuwich lof den couragieusen ridder die ons ghewroocken heeft vanden tyrannischen coninck!”

Twelcke soo langhe duyrden tot datse int palleys quamen, alwaer Palmerin overmidts zijne wonde seer soetelijck vant peert gheholpen ende vanden prince gheleyt worde tot inde kamer van zijn suster Zerphire, die hem quamen omhelsen, ende seyde: “Och mijn vrient, hoe seere ben ick t’uwaerts [Z6va] ghehouden! Hoe ist moghelijck dat ick uwen dienste ten vollen soude konnen vergelden?”
“’t Is alles voldaen, mevrouwe,” antwoorden Palmerin, “want wetende mijnen dienst u aenghenaem te zijn, is my vele grooter weldaet als oft ick ghewonnen hadde ’t gheheele coninckrijc.”

“Alsoo hebt ghy oock ghedaen,” seyde Maulerijn, “want indien ick daer van de kroone verkrijghe, soo geschiet het alleene deur uwen middel!”

Ende hier na dede hy hem met alsulcke neersticheyt meesteren als oft hy zijnen eyghen vader gheweest ware, zeyndende daerentusschen oock aen allen oorden des koninckrijcx posten om de inwoonderen der steden te kennen te gheven dat hy haer alles vergaf, ende de princen, ridderen, edeluyden ende soldaten te ontbieden dat hyse veel beleefdelijcker soude tracteren als zijnen broeder ghedaen hadde, ende datse niet en dorfden vreesen voor den krijgh teghens hem ghedaen, want hem wel bekent was datse deur bedwanck daer toe ghebrocht waren, ende wiste alle de onderdanck voorts soo wel te bewegen dat hy in drie weecken daer na coninc van Nabot ghekroont worden by alle de princen ende baroenen des geheele coninckrijcx. Tot der princesse Zerphire groote blijtschap, die in haer mede boven maten seer vermeerderden alsse hoorden dat uyt het perijckel was de sorchelijcke wonde van Palmerin, alsoo datse van grooter vreughde om hem meerder playcire aen te doen hem ginc schencken haren hondt die altijdts gebonden hadde gheleghen, nae dat hy by Palmerin in de bewarenisse vande princesse bevolen was. Maer hem aldus in vryicheyt ziende, dede hy duysenterley sprongen ende bedreef groote vreuchde ghelijck oft hy volcomelijck gehoopt hadde de weldaet die hem aen[Z6vb]staende was van zijnen beminden vriend Palmerin. Die wy gheheelijck sullen laten ghenesen om daer en tusschen te vertrecken in wat manieren den soudaen verstonde de verslaninghe van zijn legher voor Constantinopolen.

En mitsdien velde hij zijn lans met zulk kracht op de admiraal dat hem noch schild noch harnas noch pantser niet beschermen mochten, maar ging hem de speer meer dans een voet lang door het lijf, zodat de Nabotier onder de voeten van zijn paard dood op de aarde neer viel. Palmerijn sloeg de handen voort aan het geweer en bevocht daarmee diegene die de admiraal volgden zo snel dat hij met de drie eerste slagen daarvan die ter aarde liet vallen in zulke manieren dat ze nooit weer opstonden. Wat al zijn trouwe [Z5vbp] voorhoede al zulk moed gaf dat ze hun lansen in het arrest stelden en hem volgen wierpen ze met het eerste treffen meer dan vierhonderd van hun vijanden ter aarden, alzo braverende en krijsten in hun Nabot taal dat het eerder duivels dans mensen schenen te wezen. Dat Palmerijn ook een nieuwe ijver aanbracht want gedachtig werd het vele bij hem bedreven van de Christenen in Albanië, Duracien en Thessalië te hebben helpen bevechten kreeg zulke begeerte om die te verbeteren over de Moren dat hij geen slag sloeg of die nam van ze enige arm of hoofd. Met wat de gehele voorhoede van de koning alzo verbaasden dat ze zich daardoor, als mede om de dood van hun leider en de dappere moed die Palmerijn’ s troep betoonden op de vlucht bestonden te geven. Maar de koning kwam ze met geweld terug keren en versterkten met vijftienhonderd ruiters die hij geleidde. Wat Palmerijn zo gauw niet gezien had of hij liet Maulerin ontbieden dat hij het niet zou laten, zo ver hij de victorie begeerde, zijn squadron van plaats te veranderen en daarmee vallen op de vijand voetvolk terwijl hij met zijn troep de furie van hun ruiters die van zijn broeder geleid werden zouden tegenstaan en dat Aldijn met zijn boogschutters de bagage ondertussen een schermutseling zou kunnen leveren. Wat alles bij Maulerin alzo goed gevonden en met zulke naarstigheid in het werk gestel werd dat de koning, hem van allen zijden bevochten zag, en dat de slachting die hij voorzeker dacht te winnen bijna verloren was, van gramschap mende te razen en wierp hem als desperaat [Z6ra] onder de troep van Palmerijn met zo grote furie dat hij voor zijn ophouden zes het leven benam en kwam daarna van achteren een diepe wonde geven in de rechterzijde van Palmerijn. Die de steek zo gauw niet gevoeld had of hij keerden hem snel om en herkende de koning die hem daar tevoren bij de andere soldaten gewezen was en zei hij: “Ha gij tiran, heden zal je uw loon ontvangen!”

Gaf hem daarmede zo ‘n dappere slag op de helm dat hij die in stukken op de aarde liet vlieg enen diezelfde slag vernieuwde kloofden hij hem ’t hoofd op tot in de hersenen.
Wat de ruiters van Nabot al zulke vrees aanjoeg dat ze bijna alle moed verloren en deden ter contrarie die van Palmerijn al zulk moed krijgen dat ze zijn krachten verdubbelden en zo dapper streden dat ze de aarde bijna bedekten met de dode lichamen van hun vijanden, waarvan zich de rest op de vlucht begaven. Wat Maulerin zag en niet wist dat zijn broeder dood was liet terstond de afkeer blazen als niet wilde dat diegene wreed gedood werden waarvan hij heer hoopte te worden. Dat niet tegenstaande vuurde Palmerijn zijn troep met al zulk heftige moed aan in het vervolgen dat ervan die van Nabot staart of steel zouden hebben ontkomen had hem Maulerin zelf niet komen bidden dat hij het doodslaan wilde doen ophouden, alzo was Palmerijn op ze verhitst. Maar Maulerin die tot hem liep kwam hem omhelzen met uitgestrekte armen en zei: “Och bloem van alle ridderschap, wil toch om Gods wil ophouden op dat de onschuldigen niet gestraft worden over de tirannie van hun prins!”

[Z6rb] “Voorwaar, het belieft mij zeer goed ter liefde van u, mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “hoe wel dat mij hun prins ter dood toe gewond heeft.”

“Och goden,” zei Maulerin, “dat hoop ik geenszins!”
En hem daarmee bij de hand nam leidde hij hem nar de tenten die opgericht waren om daarin na de slachting de gewonden te ontvangen, alwaar zijne kwetsing van de medicijnmeesters zeer naarstig gevisiteerd en verbonden werd. Toen dat gedaan was gaf Maulerin aan Aldijn de last om alle doden te begraven, de buit te verzamelen en de koning Tirene aan Nabot te zenden om hem waardig te doen begraven binnen Nabot, hoofdstad van het gehele koninkrijk, als voorgezegd is. Wat beschikt was en Palmerijn’ s wonde verbonden was werd hij zachtjes te paard geholpen en wilde de prins Maulerin nevens hem rijden, en liet voor ze rijden vijftig wagens geladen met de wapens en geweren van hun verslagen vijanden, elke van deze wagens werd vergezelschapt met tien ridders. In zulke ordening kwamen ze met triomf in de stad waarde mensen met luid stem riepen: “Welkom moet onze victorieuze prins Maulerin zijn en een eeuwig lof de moedige ridder die ons gewroken heeft van de tirannie koning!”

Wat zo lang duurden tot dat ze in het paleis kwamen alwaar Palmerijn overmits zijn wonde zeer zachtjes van het geholpen en van de prins geleid werd tot in de kamer van zijn zuster Zerphire, die hem kwamen omhelzen en zei: “Och mijn vriend, hoe zeer ben ik tot u waart [Z6va] gehouden! Hoe is het mogelijk dat ik uw dienste ten volle zou kunnen vergelden?”
“’t Is alles voldaan, mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “want weet dat mijn dienst u aangenaam is dat is mij vele grotere weldaad alsof ik gewonnen had ’t gehele koninkrijk.”

“Alzo hebt gij ook gedaan,” zei Maulerijn, “want indien ik daarvan de kroon verkrijg zo geschiedt het alleen door uw middel!”

En hierna liet hij hem met al zulke naarstigheid behandelen alsof hij zijn eigen vader geweest was en zond ondertussen ook aan allen oorden der koninkrijk posten om de inwoners der steden te kennen te geven dat hij ze alles vergaf en de prinsen, ridders, edellieden en soldaten te ontbieden dat hij ze veel beleefder zou behandelen dan als zijn broeder gedaan had en dat ze niet durfden te vreze voor de krijg tegen ze gedaan, want het hem wel bekend was dat ze door bedwang daartoe gebracht waren en wist alle de ondank voorts zo goed te bewegen dat hij in drie weken daarna als koning van Nabot gekroond werd bij alle prinsen en baronnen van het gehele koninkrijk. Tot de prinses Zerphire grote blijdschap die in zich mede bovenmate zeer vermeerderden toen ze hoorden dat uit het perikel was de zorgelijk wonde van Palmerijn, alzo dat ze van grote vreugde om hem meer te plezieren aan te doen hem ging schenken haar hond die altijd gebonden had gelegen na dat hij bij Palmerijn in de bewaring van de prinses bevolen was. Maar toen hij hem aldus in vrijheid zag deed hij duizenderlei sprongen en bedreef grote vreugde gelijk of hij volkomen gehoopt had de weldaad die hem aanstaande Z6vb] was van zijn beminde vriend Palmerijn. Die wij geheel zullen laten genezen om ondertussen te verhalen in wat manieren de sultan verstond het verslaan van zijn leger voor Constantinopel.

Hoe dat eene vande neven vanden coninck van Balisarke de tijdinghe aenden soudaen van Babilonien brocht vant verlies van zijn legher voor Constantinopolen, ende hoe Archidiane den slave Ptolomeus cocht. Het .CXIJ. capittel.

Terwijlen den coninck van Balisarke met zijnen legher voor Constantinopolen vochte, als vooren verhaelt is, was een van zijne neven met twee bespieders schepen uytgevaren om te vernemen oft de Christenen noch eenich meerder secours creghen, ende meynden wederomme naede anderen [t]e keeren als hy ontwaer worden de twee galeaten die ontvluchten, als inde voorgaende capittelen gheseyt is, ende met vollen seyle tot hem quamen, van de welcke hy verstondt haere droevighe neerlage. Wie heefter oyt meerder vreese gehadt als alsdoen desen Turck creech? In sulcker voeghen datmen niet en dorf vraghen oft hy schipsgesellen int werck stelden, want hy dede meer wechs in acht daghen als hy t’anderen tijdte, in geen vreese zijnde, in een maent gedaen hadde, soo dat hy ten lesten land quam nemen in een eylandt, daer hy hem op verseeckert hielde. Ende aldaer een goede wijle verblijvende sonder te sien dat yemandt van zijn gheselschap hen bereyden om wederom nae zijn landt te keeren, seyde hy in hem selfs: “By Mahon, ick sal wederom [Z7ra] [ke]eren al soude my den soudan doen [st]erven!”
Ende t’scheep gaende, arri[v]eerden hy in een weynich tijdts inde [h]aven, daer zijnen oome so triumphe[li]jck uytghescheyden was. Ende van [d]aer ginck hy nae ’t palleys, alwaer hy [d]en soudaen te voeten viel, doende [z]ijn excuys het beste dat hy mochte, [h]em mede te kennen ghevende hoe [d]at zijnen oome doot ghebleven ende [a]lle de reste van zijnen volcke versla[g]hen waeren voor Constantinopolen, ende datse Palmerin ende den prince Olerike al door tempeest verlooren hadde eerse daer arriveerden. Welcke [t]ijdinghe den soudaen op een ghelijck [t]ijdt in droefhe[y]t ende toornicheyt dede vallen, soo dat hy eenen swaren sucht dede ende met luyder stemme riep: “O goden, wat heb ick teghens u soo gros[s]elijck misdaen om te verdienen so swaren ongheluck?! O Fortuyne, hoe sot is hy die hem op uwe lachende aengesicht vertrouwet? Indien ghy my den couragieusen Palmerin met den edelen prince Olerike noch ghela[t]en hadt ... Och goeden koninck van Arabien, wat droefheyt suldy bedrijven om het verlies van uwen beminden soone! Dan een saecke vertroost my, te weten dat ick hoop dat sy noch int leven sullen wesen ende ywers met gheluck doort onweder aenghecommen zijn. Maer ’t is hoe ’t is ... So en sullen nochtans de Christenen daer met alsoo niet passeren, al soude ick mijn coninckrijck ende alle mijne heerlickheyden daeromme verliesen!” Ende hem daernae wederom totten aenghecommen ridder kerende, seyde hy: “Ende vande Christenen, hoe veel bleefter?”

“Een seer groot ghetael, mijn heere,” antwoorden hy, “ende ben verseeckert dat inden eersten storm den soone des keysers met den jonghen prince Cariteos haer le[Z7rb]ven eyndichden. Des niet teghenstaende soo verlooren alle u volck nae den doot van mijnen oome haer couragie. In sulcker voegen datmen in weynich tijdts alle onse schepen d’eene in brant sach staen ende d’andere te gronde gaen,” ende vertelden hem voorts de gheheele ghelegentheyt vande geschiedenisse.

“By den hooghen godt,” seyde den soudaen, “ick sal daer over alsulcke wraecke doen dat duysent jaren hier nae daer van noch ghesproocken sal worden!”

Ende op staende voet dede hy roepen Maucette, zijnen ambassadeur, tot hem segghende: “Maucette, mijn vrient, ghy moet aenstont nae mijnen broeder, den soudaen van Persen, reysen ende hem aensegghen dat hy teghens de toecommende maent van meerte in oordeninghe stelle alle zijne macht om my bystandt te doen teghens den keyser van Grieckenlandt, hem van mijnent weghen sweerende dat hy voor hem sal behouden alle het ghene datter ghewo[n]nen wordt, want ick voor my daer van anders niet en begheere als de faem van wrake.”
Maucette desen last ontfaen hebbende, vertrock aenstont, ende dry daghen gereyst hebbende, ontmoeten hy ses Mooren, di[e] twee christen slaeven, te weten Ptolomeus ende Colmelie, nae ’t hof vanden soudaen te vercoopen brochten, aende welcke Maucette vraechden wat het voor volck was, die sy alsoo ghebonden ende ghekettent met haer leyden.

“Mijn heer,” antwoorden sy, “het zijn christen slaeven die den ammerael Olimael een wijle tijdts geleden op zee vercregen heeft ende voor buyt aen eenen zijnen neve ghegheven hadde, den welcken voor een maent ghestorven is. Ende om dat zijne weduwe haer niet langher in huys en begeert, seyntse ons om haer luyden int hof te vercoopen.”

[Z7va] Maucette gehoort hebben[de] datse veyl waren, cocht Colmelie ende liet haer Ptolomeus om dat hy sieck was, ende reysden daer met voort om zijne ambass[a]etschap te volbrenghen. Ende de Moren namen den armen Ptolomeus, die overmidts sijne kranckheyt seer mager ende bleeck was, met tot opde merct daermen de slaven vercochte, alwaer terstont by haer quam eenen smit van de allermismaecste forme diemen soude hebben moghen vinden, wesende achter ende voor geoevelt ende gebult ende hadde een scheyf been met een cromme neuse, in somma het was soo leelicken creatuyre datmen nieuwers beter als met hem de kinderen soude hebben moghen verveeren. Den welcken Ptolomeus cochte ende vraechden hem int nae huys leyden oft hem wel ghelieven soude zijn ghewoonlijcke tijtcortinghe te maecken van des daechs derthien ofte veerthien uren te spelen met een cleyn hamerken dat niet meer als vijfentwintich oft dertich pont woegh. Maer als Ptolomeus hoorden dat hem dit wanschapen dier in alsulcken state wilde stellen, nam hy eenen voet ende [stiet] den Moore dat hy vijf oft ses mael op de eerde rontsom tuymelden, alsoo hy doch overmidts zijne heuvelen bijcans van ronde forme was. ’t Welck terstondts eenige andere tot hem dede loopen die hem met coorden soetelick wilden strelen, maer t’zijnder geluck quam aldaer voorby passeeren de schoone Archidiane, die sulcken gheneuchte ghenomen hadde in datse Ptolomeus den gheheuvelden Moore alsoo hadde sien doen omtuymelen, datse haer niet en conde onthouden van lachen. Ende siende hem van soo braven statuyre ende welghemaeckte leden zijn, wordtse ghedachtich op de excellente forme van haren Palmerin, ’t welc haer tot hem alsulcke goetwillicheyt beweechden datse by hem [Z7vb] ginck ende seyde: “Mijn vrient, hoe hebdy soo stout dorven zijn vanden Moore te misdoen, daer ghy maer eenen slave en zijdt?”

“Mevrouwe,” antwoorden Ptolomeus, op zijn knien vallende om dat hy aen haer ghevolch wel sach dat het eenighe groote princesse mochte zijn, “om dat ick eenen ridder ben, heb ick veel liever doot gheslaghen te worden als slave te zijn van sulcken snoode creatuyre.”

“Ghy zijdt dan ridder?”, seyde Archidiane.
“Tot uwen dienste, mevrouwe,” antwoorde hy.
Doen dede de princesse sonder yet wijders te vragen den Moor twee hondert seraphs gheven ende Ptolomeus by twee schiltknechten in
[’t] palleys leyden, alwaer hy door haer ghebodt voort ontbonden wort ende met ridderlijcke cleederen ghecleet. Waernae hem de princesse voorts by haer ontbode in haer camer, hem vraghende wat fortuyne hem aldaer ghebrocht hadde. Waerop hy heel ’t gheheele discours dede van zijne ghevanckenisse, ghelijck ghy hier boven hebt moghen hooren, als oock van alle de moeyten die hy sinder gheleden hadde, door de ghedachtenisse vanden welcke hem de tranen overliepen, segghende: “Maer noch en ist my soo veele verdriedts niet, mevrouwe, van dat ick soo veele quellings gheleden hebbe ende jegenwoordich noch uwe slave ben als dat ick verlooren hebbe eenen cammeraet, Palmerin van Oliven ghenoempt, den alderbesten ridder diemen ter weerelt soude moghen vinden.”

Als Archidiane hem aldus hoorden spreecken namse hem alleen ende seyde: “Ghy bent dan eenen cameraet vanden vromen Palmerin?”

“Jae ick, voorseecker, mevrouwe,” antwoorden hy, “ende weet meer van zijne saecken als yemandt ter werelt levende.”

“Soo bid ick u dan,” seyde de princesse, “dat ghy my opde gheloove die ghy den oppersten Schepper van [Z8ra] [al]le dinghen schuldich zijdt, segghen [w]ilt oft hy van onse wet is ende eenen [la]nghen tijdt stom gheweest, ghelijck hy [my] hier bethoonden?”

“Voorwaer me[vr]ouwe,” antwoorden Ptolomeus, “ghy [v]ermaent my soo hooghe dat ick veel [li]ever mijn leven soude willen verliesen [a]ls u in eenich pont liegen. Hy en is [g]heensins van uwe wet maer is Chri[st]en, gheboren uyt Grieckenlandt. Oock [e]n heeft [hy] noyt fayllieringhe van spraecke [g]heleden, soo dat hy den stomme ghe[v]eynst moet hebben om eenich perijc[k]el oft de doot [t’]ontvlieden alwaer ’t ghe[e]n proffijt en was om ’t leven te verliesen, want ’t is den alderwijsten diemen sou[d]e moghen vinden om gheveynsthey[d]en te ghebruycken inden noot.”

“Mijn [v]rient,” seyde de princesse, “om dat ghy so [g]rooten bekenten ende cammeraet zijt vanden ridder Palmerin, soo geef ick u volcomen vryicheyt, want ick soude veel liever mijn eyghen leven verliesen als yet wes qualijck te tracteren dat hem aenginghe. Maer sal u een secreet openbaeren, mijn beminde vrient, ’t welck ick bidde dat ghy boven alles soo ghetrouwelijck secreet wilt houden als uwen cammeraets ridderlijjke daden groot zijn. Eylacy, zijne groote schoonheyt met sijne excellente deuchden ende alderbeleefste ghemaniertheyden die hy alhier een jaer lanck int hof van mijnen vader ghebruyct heeft, hebben my alsulcke slave van zijne liefde ghemaeckt dat ick niemant anders ter werelt beminnen en can. Jae, mijn bemin[d]e vrient, hebben my ghebrocht in alsulcke quellinge overmits zijne absentie dat mijnen gheest moede zijnde van alhier in sulcken verdriet te leven, seer cortelingh uyt dit eer[ts]e lichaem moet scheyden om int ghenuechelijcke hemelsche paradijs te gaen soecken oft hy aldaer eenen gheluckigheren state soude moghen vinden, soo verre ick cortelingh [Z8rb] niet wederom en crijghe mijnen beminden Palmerin. Och stercke liefde, hoe groot zijn uwe cachten! Mijnen alderliefste is een Christen, contrarie van mijne wet, ende maer een doolenden onbekenden ridder, ende ick een eenighe dochter vanden machtighen monarch des soudaens van Babilonien ... Des niet teghenstaende hebt [ghy] my daer toe ghebracht dat ick in plaetse van ghebeden te worden hem selfs heb moeten versoecken, contrarie vande schaemte der jonghe dochteren, die haer begheerten aen haers ghelijcken niet en dorven openbaren, hoe wel zijt ’t selve wel dickwils inden wil soude hebben, maer ’t wordt haer, ick en weet door wat wreede wet, een tyran over ons, verboden. Dan de liefde bedwinght my dat ick eeuwelijck zijne dienaersse moet blijven. Wilt daerom, o mijn beminde vrient, my noch yet wes van hem vertrecken, want ick my niet en can versaden in van hem te hooren spreecken.”
Als Ptolomeus hoorden de princesse met alsulcke sieckte beheept te zijn, dochte hy een goede gunste vande Fortuyne ontmoet te hebben, ende viel op zijn knien, bedanckende haer eerst voor de liberaelheyt van zijne vryghevinghe, ende daernae bestonde hy haer te verhalen de cloecke feyten die by [P]almerin ende Trineus in Enghelandt bedreven waren, ende hoe zy des conincx dochter met haer ghenomen hadden, die oock noch in der Turcken handen ghevanghen was, verswijgende nochtans dat Palmerin Polinarde tot zijn alderliefste vercoren hadde, overmits hy wel dochte datmen seer noode hoort dat een ander de saecken besit diemen voor hem selfs begeert, sonderlinge de vrouweluyden. Maer wat segh ick? Sonderlinge de vrouweluyden? De mans zijn noch met meerder jaloursheydts [Z8va] ghequelt, hoewel zijder weynigher reden toe hebben om datse overvloedich ghenieten ’t ghene de arme vroukens souden moghen ghebreck lijden. Ende hierentusschen stont de princesse geheel peysachtich, maer voorts daernae haer stemme op nieuwers verheffende, seydese tot Ptolomeus: “Voorwaer, ick en kan anders niet achten dan dat hy van hier ghescheyden is om u luyden mette selve princesse van Enghellandt te gaen soecken. Maer weet ghy wat ick bedocht hebbe? Ick sal mijnen vader te kennen gheven dat ghy in desen lande woudt comen om Palmerin te soecken, als int seker verstaen hebbende dat hy noch int leven soude zijn, ende dat u de Mooren door onkennisse ghevanghen hadden, want ick ben verseehert dat hy u door sulcke manieren alle nootsaeckelinghe dinghen sal doen leveren om hem allenthalven te moghen reysen soecken, het sy te water oft te lande, overmidts hy hem meer bemint als eenighen ridder ter weerelt. Ende indien u den almachtighen Godt soo gunstich wesen wilde dat Hy u durch gratie in zijne presentie gheraecken liet, soo en wilt doch niet laten my ten minsten eenighe nieumaren van hem te doen verstaen, want my sulcx veel grootere vreuchde soude veroorsaecken als yemandt soude connen bedencken, die oock by my in gheender manieren tot uwaerts onvergouden soude blijven.”

Waer in haer Ptolomeus beloofden gheensins te sullen faillieren, ende de princesse wiste hare saecken soo wel int werck te stellen dat Ptolomeus in min als een maent versien worde van wapenen, cleederen, dienaers ende veertich uytvercoren ridders om hem te vergheselschappen. Oock worden voor hem toegherust twee oorlochs schepen, seer wel gheproviandeert voor een gheheel jaer, op dat hy daer met allent [Z8vb] halven inde haven soude moghen vah[r]en om te vernemen oft Palmerin ergens aenghecomen mochte zijn. Ende den dach ghecomen zijnde dat hy wilde vertrecken, nam hy oorlof van den Babilonischen soudaen ende wordt vande princesse gheleydt wes in de haven, alwaer sy hem voor den lesten adieu een soet cusken gaf ende seyde: “Ptolomeus vrient, in dien ghy my wederomme brocht den ridder Palmerin, ick soude u vande grootste heeren maken van gheheel Orienten!”

“En twijfelt niet, mevrouwe,” antwoorden hy, “ick sal mijn devoor doen!”

Ende daermet te schepe gaende, ghebode hy datmen de seylen optrecken soude, ende voer in volle zee, alwaer wy hem sullen laten seylen tot dat hy zijnen cammeraet Palmerin ontmoet.

Hoe dat een van de neven van de koning van Balisarke de tijding aan de sultan van Babylonië bracht van het verlies van zijn leger voor Constantinopel en hoe Archidiane de slaaf Ptolomeus kocht. Het 112 kapittel.

Terwijl de koning van Balisarke met zijn leger voor Constantinopel vocht, als voor verhaald is, was een van zijn neven met twee bespieders schepen uitgevaren om te vernemen of de Christenen noch enig meerder bijstand kregen en meende wederom naar de anderen te keren toen hij ontwaar werd de twee galeien die ontvluchten, zoals in het voorgaande kapittelen gezegd is, en met volle zeilen tot hem kwamen van die hij verstond hu droevige nederlaag. Wie heef ter ooit meerder vrees gehad dan toen deze Turk kreeg? In zulke voegen dat men niet behoeft te vragen of hij scheepsgezellen in het werk stelden, want hij deed meer weg in acht dagen dan hij te anderen tijd, die in geen vrees zijn, in een maand gedaan had zodat hij tenslotte land kwam nemen in een eiland daar hij hem op verzekerd hield. En toen hij aldaar een goede tijd verbleef zonder te zien dat iemand van zijn gezelschap zich bereiden om wederom naar zijn land te keren zei hij in zichzelf: “Bij Mohammed, ik zal wederom [Z7ra] keren al zou mij de sultan laten sterven!”
En ging te scheep en arriveerden hij in een weinig tijd in de haven daar zijn oom zo triomfantelijk uitgevaren was. Vandaar ging hij naar ’t paleis alwaar hij de sultan te voeten viel en deed zijn excuus het beste dat hij mocht en hem mede te kennen gaf hoe dat zijn oom dood gebleven en alle rest van zijn volk verslagen waren voor Constantinopel en dat ze Palmerijn en de prins Olerike al door tempeest verloren hadden eer ze daar arriveerden. Welke tijding de sultan op een gelijk tijd in droefheid en toorn liet vallen zo dat hij een zware zucht deed en met een luide stem riep: “O goden, wat heb ik tegen u zo groot misdaan om te verdienen zo’n zwaar ongeluk?! O Fortuin, hoe zot is hij die hem op uw lachende aangezicht vertrouwt? Indien gij mij de moedige Palmerijn met de edele prins Olerike noch gelaten had ... Och goede koning van Arabië, wat droefheid zal je bedrijven om het verlies van uw beminden zoon! Dan een zaak vertroost mij, te weten dat ik hoop dat zij noch in het leven zullen wezen en ergens met geluk door het onweer aangekomen zijn. Maar ’t is hoe ’t is ... zo zullen nochtans de Christenen daarmee alzo niet passeren, al zou ik mijn koninkrijk en al mijne heerlijkheden daarom verliezen!” Hij keerde hem daarna wederom tot de aangekomen ridder en zei hij: “Ende van de Christenen, hoe veel bleven er?”

“Een zeer groot getal, mijn heer,” antwoorde hij, “en ben verzekerd dat in de eerste storm de zoon van de keizer met de jonge prins Cariteos hun leven [Z7rb] eindigden. Dat niet tegenstaande zo verloren al u volk na de dood van mijn oom hun moed. In zulke voegen dat men in weinig tijd alle onze schepen de ene in brand zag staan en de andere te gronde gaan,” en vertelden hem voorts de gehele gelegenheid van de geschiedenis.

“Bij de hoge god,” zei de sultan, “ik zal daarover al zulke wraak doen dat duizend jaren hierna daarvan noch gesproken zal worden!”

En op staand voet liet hij roepen Maucette, zijn ambassadeur, en tot hem zei: “Maucette, mijn vriend, gij moet aanstonds naar mijn broeder, de sultan van Perzen, reizen en hem aanzeggen dat hij tegen de toekomende maand van maart in ordening stelt al zijn macht om mij bijstand te doen tegen de keizer van Griekenland en hem vanwege mij laten zweren dat hij voor hem zal behouden al hetgeen dat er gewonnen wordt, want ik voor mij daarvan niets anders begeer dan de faam van wraak.”
Maucette deze last ontvangen had vertrok aanstonds en toen hij drie dagen gereisd had ontmoette hij zes Moren die twee christen slaven, te weten Ptolomeus en Colmelie, in de hof van de sultan te verkopen brachten aan die Maucette vroegen wat het voor volk het was die zij alzo gebonden en geketend met ze leidden.

“Mijn heer,” antwoorde ze, “het zijn christen slaven die de admiraal Olimael een tijdje geleden op zee verkregen heeft en voor buit aan een van zijn neven neef gegeven had, die voor een maand geleden gestorven is. En om dat zijn weduwe ze niet langer in huis begeert zendt ze ons om ze in de hof te verkopen.”

[Z7va] Maucette die gehoord had dat ze te koop waren kocht Colmelie en liet ze Ptolomeus omdat hij ziek was en reisden daarmee voort om zijn ambassade te volbrengen. De Moren namen de arme Ptolomeus, die overmits zijn zwakte zeer mager en bleek was, mee tot op de markt daar men de slaven verkocht alwaar terstond bij ze kwam een smid van de aller mismaaktste vorm die men zou hebben mogen vinden, was achter en voor geheveld en gebult en had een scheef been met een kromme neus, in somma het was zo’n lelijk creatuur dat men die nergens beter als met hem de kinderen zou hebben mogen bang maken. Die kocht Ptolomeus en vroegen hem in het naar huis te leiden of het hem wel gelieven zou zijn gewoonlijke tijdkorting te maken van die dag dertien of veertien uren te spelen met een klein hamertje dat niet meer dan vijfentwintig of dertig pond woog. Maar toen Ptolomeus hoorde dat hem dit wanschapen dier in al zulk staat wilde stellen nam hij een voet en stiet de Moor zodat hij vijf- of zesmaal op de aarde rondom tuimelde, alzo hij doch overmits zijne heuvel bijna van ronde vorm was. Wat terstond enige andere tot hem liet lopen die hem met koorden zachtjes wilden strelen, maar tot zijn geluk kwam aldaar voorbij passeren de mooie Archidiane die zulk genoegen genomen had dat ze Ptolomeus de gebochelde Moor alzo had zien doen omtuimelen dat ze zich niet kon onthouden van lachen. Ze zag hem van zo’n brave statuur en goed gemaakte leden te zijn werd ze gedachtig op de excellente vorm van haar Palmerijn wat haar tot hem al zulke goedwilligheid bewoog dat ze bij hem [Z7vb] ging en zei: “Mijn vriend, hoe heb je zo stout durven zijn van de Moor te misdoen, daar gij maar een slaaf bent?”

“Mevrouw,” antwoorden Ptolomeus, die op zijn knieën viel omdat hij aan haar gevolg wel zag dat het enige grote prinses mocht zijn, “omdat ik een ridder ben, heb ik veel liever dood geslagen te worden dan slaaf te zijn van zulk snode creatuur.”

“Gij bent dan ridder?”, zei Archidiane.
“Tot uw dienste, mevrouw,” antwoorde hij.
Toen liet de prinses zonder iets verders te vragen de Moor tweehonderd serafs geven en Ptolomeus bij twee schildknechten in ’t paleis leiden alwaar hij door haar gebod voort ontbonden werd en met ridderlijke kleren gekleed. Waarna hem de prinses voorts bij haar ontbood in haar kamer en hem vroeg wat fortuin hem aldaar gebracht had. Waarop hij heel ’t gehele geschil deed van zijn gevangenis, gelijk gij hierboven hebt mogen horen, als ook van alle moeite die hij sinds geleden had door de gedachtenis waarvan hem de tranen overliepen en zei: “Maar noch is het mij zo veel verdriet niet, mevrouw, van dat ik zo vele kwelling geleden heb en tegenwoordig noch uw slaaf ben als dat ik verloren heb een kameraad, Palmerijn van Olijve genoemd, de allerbeste ridder die men ter wereld zou mogen vinden.”

Toen Archidiane hem aldus hoorden spreken nam zee hem alleen en zei: “Gij bent dan een kameraad van de dappere Palmerijn?”

“Ja ik, voorzeker mevrouw,” antwoorde hij, “en weet meer van zijn zaken dan iemand die ter wereld leeft.”

“Zo bid ik u dan,” zei de prinses, “dat gij mij op de belofte die gij de oppersten Schepper van [Z8ra] alle dingen schuldig bent zeggen wil of hij van onze wet is en een lange tijd stom geweest, gelijk hij mij hier betoonde?”

“Voorwaar mevrouw,” antwoorden Ptolomeus, “gij vermaant mij zo hoog dat ik veel liever mijn leven zou willen verliezen dan u in enig punt liegen. Hij is geenszins van uw wet maar is Christen, geboren uit Griekenland. Ook heeft hij nooit falen van spraak geleden, zodat hij de stomme geveinsd moet hebben om enig perikel of de dood te ontvlieden alwaar ’t geen profijt was om ’t leven te verliezen, want ’t is de aller wijste die men zou mogen vinden om geveinsdheid te gebruiken in de nood.”

“Mijn vriend,” zei de prinses, “om dat gij zo’n grote bekende en kameraad bent het van de ridder Palmerijn, zo geef ik u vol komen vrijheid, want ik zou veel liever mijn eigen leven verliezen dan ietwat kwalijk te handelen dat hem aanging. Maar zal u een geheim openbaren, mijn beminde vriend, wat ik bid dat gij boven alles zo getrouw en geheim wil houden als uw kameraad ridderlijke daden groot zijn. Helaas, zijne grote schoonheid met zijn excellente deugden en aller beleefde manieren die hij alhier een jaar lang in de hof van mijn vader gebruikt heeft hebben mij al zulke slaaf van zijn liefde gemaakt dat ik niemand anders ter wereld beminnen kan. Ja, mijn beminde vriend, hebben mij gebracht in al zulke kwelling overmits zijn absentie dat mijn geest moede is van alhier in zulk verdriet te leve en zeer gauw uit dit aardse lichaam moet scheiden om in het genoeglijke hemelse paradijs te gaan zoeken of hij aldaar een gelukkiger staat zou mogen vinden, zo ver ik gauw [Z8rb niet wederom krijg mijn beminde Palmerijn. Och sterke liefde, hoe groot zijn w krachten! Mij allerliefste is een Christen, contrarie van mijn wet, en maar een dolende onbekende ridder en ik een enige dochter van de machtige monarch de sultan van Babylonië ... dat niet tegenstaande hebt gij mij daartoe gebracht dat ik in plaats van gebeden te worden hem zelf heb moeten verzoeken, contrarie van de schaamte der jonge dochters die hun begeerten aan hun gelijken niet durven openbaren, hoe wel zij het ’het zelf wel dikwijls in de wil zou hebben, maar ’t wordt ze, ik weet niet door wat wrede wet, een tiran over ons verboden. Dan de liefde bedwingt mij dat ik eeuwig zijnedienares moet blijven. Wil daarom, o mijn beminde vriend, mij noch ietwat van hem verhalen want ik kan mij niet verzadigen om van hem te horen spreken.”
Toen Ptolomeus hoorden de prinses met al zulke ziekte behept te zijn dacht hij een goede gunst van het Fortuin ontmoet te hebbe, en viel op zijn knieën, bedankte haar eerst voor het liberale van zijn vrijgeven en daarna bestond hij haar te verhalen de kloeke feiten die bij Palmerijn en Trineus in Engeland bedreven waren, en hoe zij de koningsdochter met ze genomen hadden die ook noch in der Turke handen gevangen was, verzweeg nochtans dat Palmerijn Polinarde tot zijn allerliefste verkoren had, overmits hij wel dacht dat men zeer node hoort dat een ander de zaak bezit die men voor zichzelf begeert en vooral de vrouwe n. Maar wat zeg ic? Vooral de vrouwen? De manen zijn noch met meerder jaloersheid [Z8va] gekweld, hoewel zij er minder reden toe hebben om dat ze overvloedig genieten hetgeen de arme vrouwtjes zouden mogen gebrek lijden. Ondertussen stond de prinses geheel te peinzen maar voorts daarna haar stem opnieuw verhief zei ze tot Ptolomeus: “Voorwaar, ik n kan niets anders achten dan dat hij van hier gescheiden is om u met de prinses van Engeland te gaan zoeken. Maar weet gij wat ik bedacht heb? Ik zal mijn vader te kennen geven dat gij in deze lande wilde komen om Palmerijn te zoeken, als in het zekere verstaan te hebben dat hij noch in het leven zou zijn en dat u de Moren door onbekendheid gevangen hadden, want ik ben verzekerd dat hij u door zulke manieren alle noodzakelijke dingen zal doen leveren om hem overal te mogen reizen zoeken, hetzij te water of te land, overmits hij hem meer bemint dan enige ridder ter wereld. Indien u de almachtige God zo gunstig wezen wilde dat hij u doorgratie in zijn presentie geraken liet zo wil het toch niet laten mij tenminste enig nieuws van hem te doen verstaan, want mij zulks veel grotere vreugde zou veroorzaken dan iemand zou kunnen bedenken, die ook bij mij in geen manieren tot u waart onvergolden zou blijven.”

Waarin haar Ptolomeus beloofde geenszins te zullen falen en de prinses wist haar zaken zo goed in het werk te stellen dat Ptolomeus in minder dan een maand voorzien werd van wapens, kleren, dienaars en veertig uitverkoren ridders om hem te vergezelschappen. Ook werden voor hem toegerust twee oorlogsschepen, zeer goed geproviandeerd voor een geheel jaar opdat hij daarmee overal [Z8vb] in de haven zou mogen varen om te vernemen of Palmerijn ergens aangekomen mocht zijn. De dag was gekomen dat hij wilde vertrekken en nam hij verlof van de Babylonische sultan en werd van de prinses geleid tot in de haven alwaar zij hem voor de laatste adieu een zacht kusje gaf en zei: “Ptolomeus vriend, indien gij mij wederom bracht de ridder Palmerijn, ik zou u van de grootste heren maken van geheel Oriënt!”

“En twijfel niet, mevrouw,” antwoorde hij, “ik zal mijn plicht doen!”

Ende daarmee ging hij te scheep en gebood dat men de zeilen optrekken zou en voer in volle zee, alwaar wij hem zullen laten zeilen tot dat hij zijn kameraad Palmerijn ontmoet.

Hoe Palmerin ende de princesse Zerphire uyt Ela[in] vertrockt om te Romate by Musabelijn te reysen, ende van het ghene haer tusschen weghen ghebeurden. Het .CXIIJ. capittel.

De wonden van Palmerin ghenesen zijnde, den coninc Maulerin het coninckrijck in gherusten staete ghestelt hebbende, wilde de princesse Zerphire met den heer van Olieven nae Mu[s]sabelijn reysen, ghelijck sy belooft hadde, ende dede in oorden stellen ses staetjofvrouwen ende twelf camenieren met vierentwintich schiltknechten ende hondert ridderen, soo wel ten dienste van Palmerin als van haer selfs. Ende den dach ghecomen zijnde datse vertrecken wilde, dedese den hondt diese Palmerin gheschoncken hadde opsluyten, maer hy maecten sulcken gherucht, ghecrijdt ende [Aa1ra] [ghe]huyl datse hem bycans tegens heuren [da]nck moeste doen los laten. Los gheco[m]en zijnde begost hy met sulcke snellich[e]yt te loopen dat het scheen syne pooten [g]heen aerde te roeren tot dat hy by Pal[m]erin quam, die alreede met den nieu[w]en coninck Maulerijn voor uyt ghe[ga]en ende meer als eenen worp weechs [u]yt het palleys ghecomen was, alwaer [h]em den hondt achterhaelden ende sulcke [ca]ressen bewees dat hem een yeghelijck [d]aer van verwonderden. ’t Welck Pal[m]erin in syne oude ghedachten dede val[le]n van dat hy een mensch gheweest mo[cht]e zijn, ende seyde tot den hondt: “Wie [d]at ghy zijdt, betrout vryelijck op my [d]at ghyder u deel af hebben zult indien [w]y eenighe remedie vinden.”

Waerom [h]y hem met wilde nemen, doende hem [to]t dien eynde op een karker met wat [st]roys legghen. Ende de princesse met [h]aer gheselschap verwacht hebbende, [g]avense haer met op den wech, soo [la]nghe van Maulerijn gheselschap ghe[h]ouden wordende, tot datse quamen [a]ent eynde van zijn coninckrijck, alwaer hy van haer oorlof nam ende [w]ederom nae Nabot trock. Ende Palmerin reysden mette princesse ende haer [g]heselschap, menighen dach passee[r]ende, veele rijcken ende contreyen son[d]er eenighe avontuyren te ontmoeten [d]ie weerdich zijn om te vertellen, tot [d]atse aent eynde vande heerlicheydt van Persen quamen op eenen hoogen berch, [b]oven op den welcken de princesse hae[r]e tenten dede spannen om het avontmael te bereyden. Het welck ghenomen [h]ebbende, vertrock hem een yeghelijck [o]p zijn rustplaetse, uyt ghenomen twin[ti]ch ridders die ghestelt worden om [d]e waerte te doen. Dan ten was nauwelijcks twee uren gheleden oft sy begosten alle te slapen door de moyten vant [r]eysen. Maer Palmerin de vremdicheyt [Aa1rb] vande plaetse siende, en wilde den gheheele nacht niet van zijne wapenen af doen als den helmet ende de handtschoenen, ende met de reste op een deecken ligghen gaende wordt hy omtrent den middernacht wacker ende en conde niet wederom gheslapen om de vreemde fantasieren die hem int hooft quamen van alle zijne gepasseerde fortuynen. Derhalven hy opstont ende nemende zijn hantschoenen, helmet ende rappier wilde hy yet buyten de tenten gaen spantseren ende de berghen ende dallen met de vreemde gheleghentheyt vande plaetse aenschouwende op dat de mane seer claer ende helder scheen. Ende aende deure vande tente comende vont hy de eerste schiltwacht alsoo soet slapen dat hy hem niet en wilde wecken, maer voort passeerende tot een stuck weechs buyten de tenten sach hy recht op hem aencommende een eysselijck beste, veel grooter licht van sich ghevende als oft mender hondert tortsen hadde comen draghen, ende was vande hoochte van een peert, vande lenghte van een vadem ende vande forme van eenen wilden bock. Oock haddet twee groote hoornen voor int hooft ende int midden vande selve een ooghe, twelck dese groote claerheyt gaf, ende zijne clauwen waren sterck ende scherp als de punten van stael ende snijdende als scheermessen, met de welcke het den ridder nam die tot de buytenste wachte ghestelt was, ende scheurden hem meer als aen ses stucken om dat hy mede int slaepe ghevallen ende het beest naeder was als Palmerin. Die hier van seere verschrickt wort ende seyde: “Mijn Godt, doet my bystandt teghens dit verveerlijcke beest!”
Ende daer met zijnen helm sluytende ginck hyt met een groote couragie te ghemoete, ende het beest teghens hem, in sulcker manieren dat het ten eersten maele met zijn twee [Aa1va] hoornen soo verre door zijnen schildt liep dat het die niet wederom uyt getrecken en conde. Ende terwijlen het hier met besich was, ontfinghet van Palmerijn soo grooten wonde inden buyck dat het inghewant daer uyt bestonde te loopen. Des niet tegenstaende soude hyder sonder eenich merckelijck gheluck ’t leven hebben moeten laten en haddet niet gedaen zijnen hont die ter goeder aventueren wacker worden. Ende Palmerin inde tenten niet vindende, liep hy buyten, alwaer hy hem effen quam sien in dit perijckel. Derhalven den couragieusen hont dit wreede beeste int midsen van zijnen stert greep, die groot was ghelijck den steert van eenen leeu, ende beetet ende troc soo langhe dat het op de een zijde viele, sulcken creet ghevende datse alle in de tenten wacker worden ende haer bereyden om daer toe te loopen. Terwijlen Palmerijn het beest soo veele slaeghen gaf dat hyt int leste ’t hooft vant lichaem dede vlieghen, overmidts het hem selven voor mette hoornen verwert vonde inden schilt ende achte ghetravailliert vanden hondt, in sulcker manieren dat Palmerin de victorie vercreech. Tot grooter blijtschap vande princesse die hem, alleene met een nachtmantel becleet, te ghemoete liep omhelsen ende vant groot perijckel willecom heeten, segghende: “Och mijn vrient, hoe hebdy desen duyvel dorven bestrijden?”
“Uwen hondt, mevrouwe,” antwoorden Palmerijn, “heeft my hierinne meer hulps bewesen als ghedaen soude moghen hebben thien gewapende ridderen. Derhalven ick hem altijt te meer sal beminnen. Oock heeft Godt alle onredelijcke beesten geschapen onder de macht vande menschen. Daerom laet ons zijnen naem ende weldaeden dancken ende loven.”

Dit gheseyt hebbende dedense den dooden ridder [Aa1vb] begraven, waer van Palmerin den schildt nam in plaets vanden sijnen, om dat die heel verdorven was bijt voorseide eysselijcke beest. ’t Welck sy aldaer opde plaetse lieten liggen, alwaert daernae sulcken stanck gaf datter bycans niemant by en dorste comen vande inwoonders vant landt, diet in sijnen leven in groote vreese ghehouden hadde, wordende van haer ‘Balisike’ genoemt. Ende de princesse voorts hier na de clare morgenstondt des daechs comste vercondighen siende, dede haer bagagie laden ende reysden met alle haer gheselschap voort tot datse quamen int coninckrijck van Romate, alwaer haer seer groote eere bewesen worde. Ick sal u vertrecken waerom. Den coninck van Romate, Abimar ghenoempt, en hadde hem noyt voor onderdaen willen houden vande heerschappie van Persen, waerom den soudaen vandien hem onlancx leden eenen ambassadeur ghesonden hadde, door den welcken hy hem ontbode dat hy hem eedt soude comen doen als zijnen onderdanen, oft dat hy by faute vandien niet alleen de menschen maer oock de beesten van alle zijne landen door ’t scherpte des zweerdts soude doen passeeren. Van welcke straffe legaetschap Abimar seer verwondert worde ende vraechde Mussabelijn, die hy als eenen propheet hielde, wat dat hy beste antwoorden soude. Daerop hem Mussabelijn antwoorden: “En laet uwe majesteyt geen vreese hebben vande hooveerdighe dreyginghe des soudaens, want boven dien dat ghy twee soonen hebt, te weten mijn heeren Toman ende Drumijn, man van mevrouwe de princesse, uwe dochter, dat twee seer couragieuse ende cloecmoedighe princen zijn, so comender noch herwaerts met de princesse Zerphire, suster vanden coninck van Nabot, twee anderen die u van zijn ty[Aa2ra][ran]nije verlossen sullen ende vrient[sch]ap stellen tusschen u ende hem. Daer [om] antwoordt vrymoedelijck dat ghy [nie]mandt onderdanich en zijt als God [..]t die justitie ende u eyghen selfs.”

[We]lcke woorden Abimar gheloof gaf [en]de ontbode in alle de steden van [zijn] coninckrijc daer de princesse Zer[ph]ire door te passeeren hadde, datmen [ha]er met groote feeste soude inhaelen [en]de niet min eeren aendoen als oft [zijn] eyghen persoone ware. Oock gaf [hy] den ambassadeur vanden soudaen [...] antwoort dat hy gheenen hooghe[ren] heere van zijn landt en bekenden [als] hem selfs ende niemandt onderda[nic]h en dochte te wesen als de gene die [he]m mette wapenen daer toe [d]wonge, [ni]et tegenstaende dat
’t selve antwoort [gh]eschieden gheheelick teghens den [wi]lle vanden prince Toman, die ver[lie]ft was opde jonghste dochter des [s]oudaens. Waeromme hy soo gherin[gh]e als den ambassadeur verreyst was [tot] Mussabelijn ginghe ende seyde: “[O]ch mijn vriendt Mussabelijn, ghy [he]bt my grootelijcks te cort ghedaen [va]n dat ghy mijn vader gheraden hebt [cr]ijch te vueren teghens den soudaen, [w]ant ghy weet wel dat ick de jonghste [d]ochter van hem in sulcker manieren [be]minne dat mijnen gheest noyt ghe[ru]st en zal zijn indien ickse niet tot [m]ijn princesse en vercrijghe.”

“Mijn hee[re],” antwoorden Mussabelijn, “ghy en [h]ebt gheen reden van also te spreecken, [d]an de twee ridders die u vader uyt [h]et perijckel sullen brenghen, die sullen [u] oock tot uwen wille helpen, om dat [h]et de twee alderbraefste ridders zijn [di]emen soude moghen vinden, hoe wel [d]at den eenen daer van alnoch niet be[k]ent en mach worden. Maer indien [g]hy u teghens den anderen proberen [w]ilt, soo suldy mijn segghen waer[Aa2rb]achtich bevinden. Ende sal u mede de maniere segghen hoe ghy daer toe sult moghen gheraecken: Doet byde Fonteyne van Cedre, die niet meer als een halve mijle van hier en is, twee tenten spannen, in eene van welcke ghy u sult moghen houden met uwen swagher Dr[u]mijn ende achtien vande couragieuste ridders die ghy int hof van uwen vader sult cunnen uytkiesen, ende de princesse, uwe suster, met thien van haere staetjofvrouwen int d’ander stellen, doende eenen boochscheut weechs daerboven oprichten een marmere colomme ende daer in houwen de naevolghende veersen:

In de tenten, heer ridders, is de schoone jonckvrouwe,
Die een conincx soon in bewaeringhe heeft op zijn trouwe,

Tegens den welcken ghy moet tornoyen om voort te passeren,

Op de conditien die men u niet en sal verswijghen in gheender manieren.

De welcke aldus sullen zijn dat alle de ridders die daer voorby passeren willen, teghens u ende uwe negenthien cammeraten sullen moeten tornoyen, ende dat den genen die u allen uytten satel can werpen de joncvrouwe sal hebben die onder de tente is, met den bescheyde nochtans dat hy haer niet en sal weygeren een gift diese op hem sal begeren. Ende indiense voorby rijden, soo suldy haer by een vanden jonckvrouwen wederom mogen doen roepen ende haer de conditien te kennen geven.”

“By Mahon,” seyde Drumijn, man van de princesse, daer present zijnde, “ick en salt gheensins toelaten, want indien den eenen ridder vanden twee daer ghy [Aa2va] af spreeckt, ons alle te boven quam, soo en soude hy mijn vrouwe mogelijck niet wederom gheven willen, segghende datse hem toequaem.”
“Maer ghy sult haer voorts cunnen doen eysschen,” antwoorden Mussabelijn, “dat hy haer selve schenckt door de gifte die hy haer zal moeten doen. Ende alwaer ’t selve niet bescheyden so is dien ridder nochtans alsoo beleeft dat hy u sulcx in geender manieren en soude weygeren.”

“Ick gheloof uwe woorden,” seyde Thoman, “ende en sal daeromme in gheender manieren in dese saecke faillieren.”

Ende overmidts hy des sanderen daechs hoorden dat de princesse Zerphire met haer gheselschap dien avont maer eenen halven daech reysens van daer logieren soude, ginck hy ’t zijnen swagher Drumijn bootschappen, mede segghende: “Ick sal morghen seer vroech de tenten doen spannen ende de ridders wapenen. Derhalven wilt mijn suster ende haere jofvrouwen segghen datse daer teghens haere costelste cleederen aendoen ende gheene van haere gratiose manieren in de cofferen en sluyten, wantmen de lancien breecken ende tornoyen sal om haer te meerder eere aen te doen, als oock om datse sullen moeten ontfanghen ende willecom heeten de princesse met hare ridderen ende jofvrouwen, de welcke onder alle andere, soomen my seyde, het beleefste ghemaniert zijn.”

“Broeder,” antwoorden Drumijn, “ghy en zult door my niet belet worden [n]och oock door de jofvrouwen, want [indien] ghy begheerte hebt om u te be[...]n teghens de uytlandighe ridde[ren], soo en heb ick daertoe gheene minderen affectie. Ende [de] jofvrouwen zijn altijdts begherich om wat nieus te sien, derhalven zy niet het leste inde tenten en zullen zijn, soo ick gheloove. [Aa2vb] Daerom hout uwe wapenen veerdich. Die mijn zijn albereets bereyt!”

Hoe Palmerijn en de prinses Zerphire uit Elain vertrokken om te Romate bij Mussabelijn te reizen en van hetgeen ze onderweg gebeurden. Het 112 kapittel.

De wonden van Palmerijn die genezen waren en de koning Maulerin het koninkrijk in geruste staats gesteld had wilde de prinses Zerphire met de heer van Olijve na Mussabelijn reizen, gelijk zij beloofd had, en liet in orde stellen zes staatjuffrouwen en twaalf kameniers met vierentwintig schildknechten en honderd ridders, zo wel ten dienste van Palmerijn als van zichzelf. Toen de dag gekomen was dat ze vertrekken wilde liet ze de hond die ze Palmerijn geschonken had opsluiten, maar hij maakte zulk gerucht, gekrijs en [Aa1ra] gehuil dat ze hem bijna tegen haar dank moest doen loslaten. Toen hij losgekomen was begon hij met zulke snelheid te lopen dat het scheen zijn poten geen aarde te roeren tot dat hij bij Palmerijn kwam, die alreeds met de nieuwe koning Maulerijn vooruitgegaan en meer dan een worp weg uit het paleis gekomen was alwaar hem de hond achterhaalden en zulke liefkozingen bewees dat hem iedereen daarvan verwonderden. Wat Palmerijn in zijn oude gedachten liet vallen van dat hij een mens geweest mocht zijn en zei tot de hond: “Wie dat gij bent, vertrouw vrij op mij dat gij er uw deel van hebben zal indien wij enige remedie vinden.”

Waarom hij hem mee wilde nemen en liet hem tot at doel op een kist met wat stro leggen. Toen hij de prinses met haar gezelschap opgewacht had begaven ze zich op de wegen zo lang van Maulerijn gezelschap onderhouden werden tot dat ze kwamen aan het einde van zijn koninkrijk, alwaar hij van ze verlof nam en wederom naar Nabot trok. Palmerijn reisden met de prinses en haar gezelschap en menige dagen passeerden, vele rijken en contreien zonder enig avontuur te ontmoeten die waardig zijn om te vertellen totdat ze aan het einde van de heerlijkheid van Perzen kwamen op een hoge berg waarboven de prinses haar tenten liet spannen om het avondmaal te bereiden. Wat ze genomen hadden en vertrok zich iedereen op zijn rustplaats, uitgezonderd twintig ridders die gesteld werden om de wacht te doen. Dan er was nauwelijks twee uren geleden of zij begonnen alle te slapen door de vermoeidheid van het reizen. Maar Palmerijn die de vreemdheid [Aa1rb] van de plaats zag wilde de gehele nacht niets van zijn wapens afdoen dan de helm en de handschoenen en met de rest ging hij op een deken liggen werd hij omtrent de middernacht wakker en kon niet wederom slapen om de vreemde fantasieën die hem in het hoofd kwamen van alle zijn gepasseerde fortuin. Derhalve hij opstond en nam zijn handschoenen, helm en rapier en wilde hij iets buiten de tenten gaan spazieren en de bergen en dalen met de vreemde gelegenheid van de plaats aanschouwen omdat de maar zeer klaar en helder scheen. Toen hij aan de deur van de tent kwam vond hij de eerste schildwacht alzo zachtjes slapen dat hij hem niet wilde wekken, maar voort passeerde tot een stuc weg buiten de tenten zag hij recht op hem aankomen een ijselijk beest, veel groter licht van zich gaf alsof men er honderd toortsen had komen dragen en was van de hoogte van een paard, van de lengte van een vadem en van de vorm van een wilde bok. Ook had het twee grote horens voor in het hoofd en in het midden van dat een oog, wat deze grote helderheid gaf en zijn klauwen waren sterk en scherp als de punten van staal en snijdende als scheermessen waarmee het die ridder nam die tot de buitenste wacht gesteld was en scheurden hem meer dan aan zes stukken omdat hij mede in de slaap gevallen en het beest nader was dan Palmerijn. Die hiervan zeer geschrokken werd en zei: “Mijn God, doet mij bijstand tegen dit vervaarlijke beest!”
En daarmee sloot hij zijn helm en ging hij het met een grote moed tegemoet en het beest tegen hem, in zulke manieren dat het ten eerste maal met zijn twee [Aa1va] horens zo ver door zijn schilt liep dat het die niet wederom uitgetrokken kon. Terwijl het hiermee bezig was ontving het van Palmerijn zo’n grote wonde in de buik dat het ingewand daaruit bestond te lopen. Dat niet tegenstaande zou hij er zonder enig merkelijk geluk ’t leven hebben moeten laten had niet gedaan zijn hond die ten goede avonturen wakker werd en Palmerijn in de tenten niet vond liep het buiten alwaar hij hem effen kwam zien in dit perikel. Derhalve de moedige hond dit wrede beest in het midden van zijn staart greep, die groot was gelijk de staart van een leeuw, en beet het en trok zo lang dat het op de ene zijde viel en zulke kreet gaf dat ze allen in de tenten wakker weden en zich bereiden om daartoe te lopen. Terwijl Palmerijn het beest zo vele slagen gaf dat hij het tenslotte ’t hoofd van het lichaam liet vliegen, overmits het zichzelf voor met de horens werwaarts vond in het schild en achter aangevallen van de hond, in zulke manieren dat Palmerijn de victorie verkreeg. Tot grote blijdschap van de prinses die hem, alleen met een nachtmantel bekleed, tegemoet liep omhelzen en van het grote perikel welkom heten en zei: “Och mijn vriend, hoe heb je deze duivel durven bestrijden?”
“Uw hond, mevrouw,” antwoorde Palmerijn, “heeft mij hierin meer hulp bewezen dan gedaan zou mogen hebben tien gewapende ridders. Derhalve ik hem altijd te meer zal beminnen. Ook heeft God alle onredelijke beesten geschapen onder de macht van de mensen. Daarom laat ons zijn naam en weldaden danken en loven.”

Toen hij dit gezegd had lieten ze de dode ridder [Aa1vb] begraven waarvan Palmerijn het schild nam in plaats van de zijne omdat die heel verdorven was bijt voorzegde ijselijke beest. Wat zij aldaar op de plaats lieten liggen alwaar het daarna zulk stank gaf dat er bijna niemand bij durfde te komen van de inwoners van het land die het in zijn leven in grote vrees gehouden had en werden van ze ‘Basiliek’ genoemd. De prinses die voorts hierna de heldere morgenstond van de dag komst verkondigde zag liet haar bagage laden en reisde met al haar gezelschap voort tot dat ze kwamen in het koninkrijk van Romate alwaar haar zeer grote eer bewezen werd. Ik zal u verhalen waarom. De koning van Romate, Abimar genoemd, had hem nooit voor onderdanig willen houden van de heerschappij van Perzen, waarom de sultan van dien hem onlangs geleden een ambassadeur gezonden had door die hij hem ontbood dat hij hem eed zou komen doen als zijn onderdaan of dat hij bij fout van die niet alleen de mensen maar ook de beesten van al zijn landen door ’t scherpte het zwaard zou doen passeren. Van welke straf het legaat schap Abimar zeer verwonderd werd en vroeg Mussabelijn, die hij als een profeet hield, wat dat hij beste antwoorden zou. Waarop hem Mussabelijn antwoorde: “En laat uwe majesteit geen vrees hebben van de hovaardige dreiging van de sultan, want boven dien dat gij twee zonen hebt, te weten mijn heren Toman en Drumijn, man van mevrouw de prinses, uw dochter, dat twee zeer moedige en kloekmoedige prinsen zijn, zo komen er noch herwaarts met de prinses Zerphire, zuster van de koning van Nabot, twee anderen die u van zijn tirannie [Aa2ra] verlossen zullen en vriendschap stellen tussen u en hem. Daarom antwoordt vrijmoedig dat gij niemand onderdanig bent dan God ..t die justitie en uw eigen zelf.”

Welke woorden Abimar geloof gaf en ontbood in alle steden van zijn koninkrijk daar de prinses Zerphire door te passeren had dat men haar met grote feesten zou inhalen en niet minder eer aandoen alsof het zijn eigen persoon was. Ook gaf hij de ambassadeur van de sultan ... antwoord dat hij geen hogere heer van zijn land bekende dan hem en niemand onderdanig dacht te wezen dan diegenen die hem met de wapens daartoe dwong, niet tegenstaande dat ’het antwoord geschieden geheel tegen de wil van de prins Toman die verliefd was op de jongste dochter van de sultan. Waarom hij zo gauw als de ambassadeur vertrokken was tot Mussabelijn ging en zei: “Och mijn vriend Mussabelijn, gij hebt mij zeer te kort gedaan van dat gij mijn vader aangeraden hebt krijg te voeren tegen de sultan want gij weet wel dat ik de jongste dochter van hem in zulke manieren bemin dat mijn geest nooit gerust zal zijn indien ik se niet tot mijn prinses en krijg.”

“Mijn heer,” antwoorden Mussabelijn, “gij hebt geen reden van alzo te spreken, dan de twee ridders die u vader uit het perikel zullen brengen die zullen u ook tot uw wil helpen omdat het de twee aller braafste ridders zijn die men zou mogen vinden, hoe wel dat de een daarvan als noch niet bekend mag worden. Maar indien gij u tegen de andere proberen wil zo zal je mijn zeggen het waar [Aa2r] bevinden. Ik zal u mede de manier zeggen hoe gij daar toe zal mogen geraken: Doe bij de bron van Cedre die niet meer dan een halve mijl van hier is, twee tenten spannen in de ene daarvan zal gij u zal mogen houden met uw zwager Drumijn en achttien van de moedigste ridders die gij in de hof van uw vader zal kunnen uitkiezen en de prinses, uw zuster, met tien van haar staatjuffrouwen in het de ander stellen en laat een boogschot weg daarboven oprichten een marmeren zuil en daarin houwen de navolgende verzen:

In de tenten, heer ridders, is de mooie jonkvrouw,
Die een koningszoon in bewaring heeft op zijn trouw,

Tegens die gij moet toernooien om voort te passeren,

Op de conditie die men u niet zal verzwijgen in geen manieren.

Die aldus zullen zijn dat alle de ridders die daar voorbij passeren willen tegen u en uw negentien kameraden zullen moeten toernooien en dat diegene die u allen uit het zadel kan werpen de jonkvrouw zal hebben die onder de tent is, met het bescheid nochtans dat hij haar niet zal weigeren een gift die ze op hem zal begeren. Indien ze voorbijrijden zo zal je haar bij een van de jonkvrouwen wederom mogen doen roepen en haar de conditie te kennen geven.”

“Bij Mohammed” zei Drumijn, man van de prinses die daar present was, “ik zal het geenszins toelaten, want indien de een ridder van de twee daar gij [Aa2v] van spreekt ons alle te boven kwam zo e zou hij mijn vrouwe mogelijk niet wederom geven willen tenzij dat ze hem toekwam.”
“Maar gij zal haar voorts kunnen doen eisen,” antwoorden Mussabelijn, “dat hij haar zelf schenkt door de gift die hij haar zal moeten doen. Alwaar het zelf niet bescheiden zo is die ridder nochtans alzo beleeft dat hij u zulks in geen manieren zou weigeren.”

“Ik geloof uw woorden,” zei Toman, “en zal daarom in geen manieren in deze zaak falen.”

En overmits hij de volgende dag hoorde dat de prinses Zerphire met haar gezelschap die avond maar een halve daag reizen vandaar logeren zou ging hij ’t zijn zwager Drumijn boodschappen en mede zei: “Ik zal morgen zeer vroeg de tenten doen spannen en de ridders wapens. Derhalve wil mijn zuster en haar juffrouwen zeggen dat ze daartegen hun kostbaarste kleren aandoen en geen van hun gracieuze manieren in de koffers sluiten, want men zal de lansen breken en toernooien om haar te meerder eer aan te doen, als ook om dat ze zullen moeten ontvangen en welkom heten de prinses met haar ridders en juffrouwen die onder alle andere, zo men mij zegt, het beleefdste gemanierd zijn.”

“Broeder,” antwoorden Drumijn, “gij zal door mij niet belet worden noch ook door de juffrouwen, want indien gij begeerte hebt om u te be...n tegen de buitenlandse ridders zo heb ik daartoe geen mindereaffectie. De juffrouwen zijn altijd begerig om wat nieuws te zien, derhalve zij niet de laatste in de tenten en zullen zijn, zo ik geloof. [Aa2vb] Daarom houdt uw wapens gereed. De mijne zijn al gereed bereid!”

Hoe Palmerin tornoyden teghens den princen Toman ende Drumijn, ende haer uytten sadel smeedt met alle haere ridderen, ende vande vrientelijcke onthalinghe die den coninc Abimar met den nigromant Mussabelijn hem bewesen. Het .CXIIIJ. capittel.

De princesse Zerphire, haer alnu so nae byde plaetse siende alwaerse verlichtenisse tot ha[e]r crancte verhoopten te erlanghen, seyde teghens Palmerin datse haer noenmael noch te Romate wilde houden. Waerom sy haer des smorghens seer vroech opten wech maecten, comende omtrent thien uren byde pijleerne die Thoman hadde doen oprichten, van waerse sien conden de achthien ridderen die voor de tenten ghewapent stonden, ende eenen grooten hoop lancien by haer veerdich, het welc de jofvrouwen also verschricten datse niet voort dorsten passeren tot dat Palmerin ghelesen hebbende watter opten pilaer stondt, haer quam segghen: “Laet ons vryelijck voort rijden, want alst ten quaetsten coemt soo cunnen wy maer onse lancien breecken. Derhalven houde hem een yeghelijck veerdich om te tornoyen!”

Ende hier met passeerden hy voorby de pileerne, het welck Thoman soo haest niet gebootschap[t] en was oft hy sonde hem een vande jonckvrouwen, doende hem verclaren de manieren aldaer opghericht.

Daer op haer Palmerin antwoorden: “Mej[o]fvrouwe, u sal gelieven den prince ende zijne ridders te segghen dat het in onse machte niet [Aa3ra] [en] staet de reyse van mevrouwe de [p]rincesse Zerphire op te houden, ende [da]t hem daeromme believen wil ons [so]nder tornoyinghe te laten passeren, [na]edien sy doch weynich eeren beha[le]n moghen int overwinnen vanden [r]idders die swack van reysen zijn ende [h]aere peerden vermoeyet hebben.”

Met welcke antwoort de jonck[vr]ouwe wederom keerden ende gaf [’t] den [p]rince Toman te kennen, die haer [v]raechden wie den ridder was die [h]aer alsulcken bescheydt voor haer alle [g]hegheven hadde.

“Mijn heere,” ant[w]oorden sy, “het is den gheenen de be[n]effens de princesse rijdt, de alderco[st]elijckste wapenen voerende van die [ic]k oyt ghesien hebbe.”

“By den godt Saturnus,” seyde hy, “so en is dat noch[ta]ns gheen antwoort van een alsulcken [p]ersoone als ons Mussabelijn verseec[k]erden daer by te zullen wesen. Dae[ro]m keert wederom ende seght hem dat [h]y oft den zijnen, sy willen oft niet, [t]ornoyen moeten in alsulcke manieren [a]ls ick haer ontboden hebbe!”

De jonc[v]rouwe niet suymich wesende, volbrocht [t]erstondt haeren last ende seyde: “Heer ridder, uwe excusen en willen niet [h]elpen. Eenighe van u luyden moeten [d]e lancie loopen!” “Mej[o]fvrouwe,” antwoorden Palmerin, “naedient dan [a]nders niet zijn en mach, soo zullen wy uwen prince bethoonen dat wy de tornoyinghe niet door blootheyt van [h]erten en weygherden, maer om onse [r]eyse te beneerstighen. Daerom kee[r]et wederom ende seght hem dat hem noch den zijnen het steeckspeel volghens haere begheerten niet langher gheweyghert en zal worden, maer dat[s]e haer alleene tot het loopen bereyden. [Z]y zullen goede ontmoetinghe vinden.”

Dit antwoordt by Drumijn ghehoort [z]ijnde, ginck voort te peerdte ende [h]ielden zijn lancie in den arrest als [Aa3rb] den capiteyn vande hondert ridders van Zerphire aen Palmerin quam versoecken dat hy d’eerste wesen mochte, tot welck hem vergost worde. Waerom hy soo dapperlijck teghens Drumijn liepe dat beyde haer lancien aen spaenderen spronghen sonder dat yemandt uyt den sadel weeck, maer nieuwe speren ontfanghen hebbende, vernieuwdense so couragie[u]selijcken haeren loope dat den capiteyn zijn lancie ghebroecken hebbende, sulcken spronck uyt den sadel dede datmen meynden dat hem armen ende beenen in stucken waeren. Ende alsoo gebuerden oock zijnen luytenant met noch twee andere ridderen, waerom Palmerin al lachende tot de princesse seyde: “Voorwaer mevrouwe, ick had uwe ridders wel neerstich vermaen[t] datse haer ghemack houden souden, maer zy hebben u veel liever met hare spronghen eenich lachen willen bereyden als in haere ruste te blijven. Ende indien wy hier wouden blijven tot datse alle gheloepen hadden, tselve soude ons te langhe vertrecken.”

“Gaet daerom, ghy heer ridder, mijn vriendt,” antwoorden de princesse, “ende betoont de wachters vanden wech dat ghy mede de lancie weet te regieren.”

Doen gaf Palmerin zijn peert de spooren ende trof op Drumijn, die zijn speere brack. Des niet teghenstaende wort hy met sulcke gratie ter eerden gheleyt dat hy bekenden noyt van eenighe jonckvrouwe alsoo heusselijck gegroet te zijn. Daer nae stelden hem in oordeninghe eene vande achthien ridders die oock alsulcken spronck op zijnen rechteren arm dede dat hy noch in een ure gheen lust en hadde om de ooren daer met te trouwen. Ende en ghebuerden vijf van zijne cammeraten niet beters, op den lesten vande welck Palmerin zijn lancie brack. Tot groote ver[Aa3va]wonderinghe van haer allen over zijn heerlijcke feyten ende sonderlinge vanden coninc die aldaer present was, maer in toeghemaeckte ofte nonnencleederen, tot den welcken Mussabelijn seyde: “Mijn heer, wat dunckt u van desen ridder? En soude hy hem gheen plaetse weten te maecken onder de ersen? My moeten wel ezelsooren aent hooft wassen indiender yemandt van uwe ridderen in den sadel blijft.”

“By Jupiter,” seyde den coninck, “indien hy alsoo vervolcht, soo mach hy hem wel beroemen van meer in een ure ghedaen te hebben als by alle zijne metghesellen van desen gheheelen dach uytghericht soude zijn geworden. Laet ons sien hoet mette reste vergaen sal.”

Hierentusschen seynden Drumijn Palmerin een vande sterckste lancien vanden gheheelen hoop door eenen pagie, die hem mede van zijnent weghen seyde dat hy daer met het volck van zijnen heere strelen soude. Palmerin nam die lancie seer gheerne aen ende antwoorden den pagie: “Seght uwen heere dat hy niet soo seere met my en darf spotten, want al ist datter albereets eenighe ridders op de [ee]rde ghevallen zijn, so resteerter nochtans goede plaetse voor hem.”

Ende daer met ontmoeten hy den achtsten in sulcker manieren dat hy van man ende peerdt eenen hoop maeckten, gelijck hy oock dede vande vier anderen daernae volghende. Ende opten derthiensten dede hy zijne speere wederomme in spaenderen vlieghen. Maer mette andere lancie die hem Toman seynden, leyde hy de resteerende ridders so sachtelick ter aerden datse om alle de weldaet van haeren heere niet wederom eenen nieuwen loop teghens Palmerin begosten souden willen hebben, hoe wel hy op den lesten voorde derdemael zijne speere verloor. Het [Aa3vb] welck den prince Toman so haest niet gesien en hadde oft hy vercoos de grofste lancie die hy onder alle d’anderen mochte vinden, ende sont Palmerin eene desgelijcke, waer metse in sulcke fellicheyt teghens den anderen quamen dat Palmerin eene van zijne stegelrepen verloor. Maer den prince viel so groffelijck ter eerden dat den coninck meynden dat hy den hals gebroocken hadde. Dan hy stont rasselick wederom op ende ginck nae syne tenten.

Terwijlen [den] coninck met vollen toome nae de poorte vande stadt rede, alwaer hem zijn volck verbeyden, die hem terstont de toeghemaeckte cleederen spolieerden ende zijn coninclijcke habijt wederom aen deden om also te verbeyde de princesse Zerphire met haren ridder, die soo dappere feyten bedreven hadde. By den welcken hem terstonts na de tornoyinge voechden den ouden Mussabelijn, die hem groote eere bewijsde ende betoonden ende seyde: “Mijn heer, die onder den adeldom ’t beste meriteert den naem van ridder te voeren, ick bidde u dat ghy door uwe cortosie t’uwaerts excuseren wilt des conincx sone ende behouden sone, die om uwe ridderschap te proberen voor u door mijnen middel hadden doen in stellen dese tornoyinge, die gheeyndicht is tot eenen so groote beschaemtheyt van haerluyden als eere van u, mijn beminde vrient.”

“Ick bid u, mijn heer,” antwoorden Palmerin, “dat u believen wil u selven bekent te maken op dat ic weten mach aen wien my na alle mijn vermogen so eerlijcke willecomste staet te vergelden.”

“Ic ben uwen vrient, Mussabelijn,” antwoorden hy, “den welcken ghy met so groote neersticheyt zijt comen soecken, ende die, wetende dat ghy een Christen zijt, u nochtans bewaren sal voor alle schadinghe ende misdoeninge onder de Mahumetisten.”

Als Palmerin hoorden dat [Aa4ra] [het] Mussabelijn was, tradt hy terstont [van] zijnen peerde ende quam hem om[hel]sen, seggende: “Och edel ridder, laet [my] doch de handen kussen van uwen [eer]lijcken ouderdom.”

“Neen, neen, mijn [he]er,” antwoorde den seer oude grij[sen] man, “maer dat ick uwe voeten kusse [in] kennisse van dat ghy den aldercoura[gie]usten ridder zijdt die oyt door dese [la]nden reysden, ende door den welcken [in] min als ses maent noch een groot [gh]etal van menschen oneyndelijcken [we]ldaden sullen gheschien.”

Ende alsse [ha]er noch aldus d’een teghens d’ander [ex]cuseerden met de ceremonien vande [w]illecomsten sach Palmerin tot hem [ae]ncomen een jofvrouwe, seer costelijc [g]hecleedt zijnde, ende noch vele andere [j]ofvrouwen achter haer gaen. Der[h]alven Palmerin vraechden wie dat [h]et was. “T’is de dochter vanden co[n]inck, mijn heer,” seyde Mussabelijn.

[A]ls Palmerin dit hoorden, ginck hy [h]aer terstondt te gemoete, ende de reve[r]entie ten beyden zijde geschiet zijnde [s]eydese tot hem: “Heer ridder, siet hier [d]e jonckvrouwe die betrouwende in [u]we goedertierenheyt haer selven comt presenteren in uwen handen als de ghene die ghy ghewonnen hebt metten aldergrootste ridderschap daer noch [n]oyt jonckvrouwe met vercreghen is, hebbende nochtans dese hope dat ghy my de gifte niet en sult weygeren die gheaccordeert is inde conditien vanden tornoy.”

“Mevrouwe,” antwoorden Palmerin, “ick can wel dencken dat de gifte is van u, u selven te schencken, ’t welck om mijnen wille niet en bedorfden geconditionneert werden, want al en waer ’t selve niet bescheyden, mevrouwe, soo en soudet doch door gheene middelen oft redenen hebben connen toelaeten worden van soo excellenten en[de] hooghen princesse te commen onder ’t ghebodt [Aa4rb] van eenen simpelen ende onbekenden ridder, maer soude gelijcke wel seer geerne u u selven geschoncken hebben ende met noch grooter affectie my daer toe, gelijck ick ooc tegenwoordich doe, biddende seer ootmoedelijcken, mevrouwe, dat uwe gratie believen wil my mede te ontfangen voor uwen eewigen onderdanighen dienaer tot dancsegginghe vande onverdiende eere die u belieft my te bewijsen.”

“Duysentfout danc moety hebben, heer ridder,” antwoorden de princesse, “van uwe grooten cortosie. Nu bekenne ick seer wel waer zijn ’t ghene Mussabelijn teghens mijnen vader seyde, te weten dat den ridder die mevrouwe Zerphire gheleyden, soo wel alle de ander in vroomicheyt van wapenen passeerden, gelijck men oock van hem geenen anderen en vonde in liberaelheyt ende cortosie.”

“Mevrouwe,” antwoorden Palmerin, “soo Mussabelijn eenighe prijsinghe van my in mijne absentie gedaen heeft, het selve en compt niet van eenighe saken die prijsens weerdich in my soude moghen ghevonden worden, maer door goedtwillicheyt die hy tot my draecht.”

Ende hier met quam de princesse Zerphire, die van des conincx dochter oock seer eerlick ontfanghen worde. Voorts daer nae quamen de princen Toman ende Drumijn, de welcke haer het beste excuseerden datse mochten van het inghestelde tornoy, ende reden voorts al te samen nae de stadt, uytghenomen neghen ofte thien ridders diemen moetse draghen om de galiaerde spronghen diese van hare peerden ghedaen hadden.

Aen de stadt comende vondense aldaer den coninck met zijne heeren, het welck alle de voorgaende caressen ende prijsinghen van Palmerin dede vernieuwen, ende van daer ghinghense tot [Aa4va] int palleys, alwaermen een groot genijgh ende eerbewijsinghe sach gheschien vande coninginne met haere jofvrouwen om te ontfangen de princesse Zerphire met haer gheselschap, die den coninck by zijnen fourier bevolen te logieren om dat het albereets laet was, ghevende aen Palmerin een vande beste plaetsen ende de princesse de camer beneffens de gheene vande coninginne staende.

Hoe Palmerijn toernooiden tegen de prinsen Toman en Drumijn en ze uit het zadel smeedt met al hun ridders en van het vriendelijke onthaal die de koning Abimar met de nigromantie Mussabelijn hem bewezen. Het 114 kapittel.

De prinses Zerphire die zich al nu nabij de plaats zag alwaar zeverlichting tot haar zwakte verhoopten te verlangen zei tegen Palmerijn dat ze haar noenmaal noch te Romate wilde houden. Waarom zij haar ’s morgens zeer vroeg op de weg maakte en kwamen omtrent ten uren bij de zuilen die Thoman had doen oprichten vanwaar ze zien konden de achttien die voor de tenten gewapend stonden en een grote hoop lansen bij ze vaardig waarvan de juffrouwen alzo schrokken dat ze niet voort durfden passeren tot dat Palmerijn gelezen had wat er op de pilaar stond en het haar kwam zeggen: “Laat ons vrij voortrijden, want als het tot het kwaadste komt zo kunnen wij maar onze lansen breken. Derhalve houdt hem iedereen vaardig om te toernooien!”

En hiermee passeerden hij voorbij de pilaar wat Toman zo gauw niet geboodschapt was of hij zond hem een van de jonkvrouwen en liet hem verklaren de manieren alwaar ze opgericht waren.

Waarop ze Palmerijn antwoorde: “Mejuffrouw, u zal gelieven de prins en zijn ridders te zeggen dat het in onze macht niet [Aa3ra] staat de reis van mevrouw de prinses Zerphire op te houden en dat hem daarom believen wil ons zonder toernooien te laten passeren nadien zij toch weinig eer behalen mogen in het overwinnen van de ridders die zwak van reizen zijn en hune paarden vermoeid hebben.”

Met welk antwoord de jonkvrouw wederom keerden en gaf ’t de prins Toman te kennen die haar vroeg wie de ridder was die haar al zulk bescheid voor hun alle gegeven had.

“Mijn heer,” antwoorden ze, “het is diegenen de benevens de prinses rijdt die de aller kostbaarste wapens voert van die ik ooit gezien heb.”

“Bij de god Saturnus,” zei hij, “zo is dat nochtans geen antwoord van een al zulk persoon als ons Mussabelijn verzekerde daarbij te zullen wezen. Daarom keer wederom en zeg hem dat hij of de zijnen, zij willen of niet, toernooien moeten in al zulke manieren als ik ze ontboden heb!”

De jonkvrouw die het niet verzuimde volbracht terstond haar last en zei: “Heer ridder, uw excuses willen niet helpen. Enige van u moet om de lans lopen!” “Mejuffrouw,” antwoorde Palmerijn, “nadien het dan anders niet zijn mag zo zullen wij uw prins betonen dat wij het toernooien niet door bangheid van het hart weigeren, maar om onze reis te bevlijtigen. Daarom keer wederom en zeg hem dat hem noch de zijnen het steekspel volgens hun begeerten niet langer geweigerd zal worden, maar dat ze zich alleen tot het lopen bereiden. Zij zullen een goede ontmoeting vinden.”

Dit antwoordt dat bij Drumijn gehoord werd ging voort te paard en hield zijn lans in het arrest toen [Aa3rb] de kapitein van de honderd ridders van Zerphire aan Palmerijn kwam verzoeken dat hij de eerste wezen mocht wat hem vergund werd. Waarom hij zo dapper tegen Drumijn liep dat ze beide hun lansen aan spaanders sprongen zonder dat iemand uit het zadel week, maar toen ze nieuwe speren ontvangen hadden vernieuwde ze zo moedig hun loop dat toen de kapitein zijn lans gebroken had zulke sprong uit het zadel deed dat men meenden dat hem armen en benen in stukken waren. Alzo gebeurde ook zijn luitenant met noch twee andere ridders, waarom Palmerijn al lachend tot de prinses zei: “Voorwaar mevrouw, ik had uw ridders wel naarstig vermaand dat ze hun gemak houden zouden, maar zij hebben u veel liever met hun sprongen enig lachen willen bereiden dan in hun rust te blijven. Indien wij hier wilden blijven tot dat ze alle gelopen hadden, dat zou ons te lang duren.”

“Ga daarom, gij heer ridder, mijn vriend,” antwoorde de prinses, “en betoont de wachters van de weg dat gij mede de lans weet te regeren.”

Toen gaf Palmerijn zijn paard de sporen en trof op Drumijn die zijn speer brak. Dat niet tegenstaande werd hij met zulke gratie ter aarde geleid dat hij bekende nooit van enige jonkvrouw alzo hoffelij gegroet te zijn. Daarna stelden zich in ordening een van de achttien ridders die ook al zulk sprong op zij rechterarm deed dat hij noch in een uur geen lust had om de oren daarmee te trouwen. Dat gebeurde ook vijf van zijne kameraden niet beter, op de laatste ervan Palmerijn zijn lans brak. Tot grote verwondering [Aa3va] van ze allen over zijn heerlijke feiten en vooral van de koning die aldaar present was, maar in toegemaakte of nonnenkleren die tot die Mussabelijn zei: “Mijn heer, wat dunkt u van deze ridder? En zou hij hem geen plaats weten te maken onder de eren? Mij moeten wel ezelsoren aan het hoofd groeien indien er iemand van uw ridders in het zadel blijft.”

“Bij Jupiter,” zei de koning, “indien hij ze alzo vervolgd, zo mag hij hem wel beroemen van meer in een uur gedaan te hebben dan bij al zijn metgezellen van deze gehele dag uitgericht zou zijn geworden. Laat ons zien hoe het met de rest vergaan zal.”

Ondertussen zond Drumijn Palmerijn een van de sterkste lansen van de gehelen hoop door een page die hem mede vanwege hem zei dat hij daarmee het volk van zijn heer strelen zou. Palmerijn nam die lans zeer graag aan en antwoorden de page: “Zeg uw heer dat hij niet zo zeer met mij behoeft te spotten, want al is het dat er al gereed enige ridders op de aarde gevallen zijn zo resteert er nochtans goede plaats voor hem.”

En daarmee ontmoette hij de achtste in zulke manieren dat hij van man en paard een hoop maakte, gelijk hij ook deed van de vier anderen daarna volgende. Op de dertiende liet hij zijn speer wederom in spaanders vliegen. Maar met de andere lans die hem Toman zond legde hij de resterende ridders zo zacht op de aarde dat ze om alle weldaad van hun heer niet wederom een nieuwe loop tegen Palmerijn begonnen zouden willen hebben, hoe wel hij op de laatste voor de derde maal zijn speer verloor. [Aa3vb] Wat de prins Toman zo gauw niet gezien n had of hij verkoos de grofste lans die hij onder alle de anderen mocht vinden en zond Palmerijn een dergelijke waarmee ze in zulke felheid tegen de andere kwamen dat Palmerijn een van zijne stegelrepen verloor. Maar de prins viel zo grof ter aarde dat de koning meenden dat hij de hals gebroken had. Dan hij stond snel wederom op en ging naar zijn tenten.

Terwijl de koning met volle toom naar de poort van de stad reedt alwaar hem zijn volk opwachtte die hem terstond de toegemaakte kleren spolieerden en zijn koninklijke habijt wederom aan deden om alzo te opwachten prinses Zerphire met haar ridder die zulke dappere feiten bedreven had. Bij die hem terstond na het toernooien voegden de oude Mussabelijn die hem grote eer bewees en betoonden en zei: “Mijn heer, die onder de adeldom ’t beste verdient de naam van ridder te voeren, ik bid u dat gij door uw hoffelijkheid tot u waart wil excuseren wil de koningszoon en schoonzoon die om uw ridderschap te proberen voor u door mijn middel hadden doen in stellen dit toernooien die geëindigd is tot een zo grote beschaamdheid van ze als in eer van u, mijn beminde vriend.”

“Ik bid u, mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “dat u believen wil u zelf bekent te maken op dat ik weten mag aan wie mij naar al mijn vermogen zo’n eerlijke welkomst staat te vergelden.”

“Ik ben uw vriend, Mussabelijn,” antwoorde hij, “die gij met zo grote naarstigheid bent komen zoeken en die, weet dat gij een Christen bent, u nochtans bewaren zal voor alle schade en misdoen onder de Mohammedanen.”

Toen Palmerijn hoorden dat [Aa4ra] het Mussabelijn was steeg hij terstond van zijn paard en kwam hem omhelzen, en zei: “Och edele ridder, laat mij doch de handen kussen van uw heerlijke ouderdom.”

“Neen, neen, mijn heer,” antwoorde de zeer oude grijze man, “maar dat ik uw voeten kus in kennis van dat gij de alle moedigste ridder bent die ooit door deze landen reisden en door die in minder dan zes maanden noch een groot getal van mensen oneindige weldaden zullen geschieden.”

En toen ze zich noch aldus de een tegen de ander excuseerden met de ceremonie van de welkomst zag Palmerijn tot hem aankomen een juffrouw die zeer kostbaar gekleed en noch vele andere juffrouwen achter haar gaan. Derhalve Palmerijn vroeg wie dat het was. “Het is de dochter van de koning, mijn heer,” zei Mussabelijn.

Toen Palmerijn dit hoorden ging hij haar terstond tegemoet en toen de reverentie ten beide zijde geschied waren zei ze tot hem: “Heer ridder, ziet hier de jonkvrouw die vertrouwde in uw goedertierenheid zichzelf komt presenteren in uw handen als diegene die gij gewonnen hebt me het allergrootste ridderschap daar noch nooit jonkvrouw mee verkregen is, heb nochtans deze hoop dat gij mij de gift niet zal weigeren die geaccordeerd is in de conditie van het toernooi.”

“Mevrouw,” antwoorden Palmerijn, “ik kan wel denken dat de gift is van u om u zelf te schenken, wat om mijn wil niet behoefde geconditioneerd te worden, want al was ’het niet bescheiden, mevrouw, zo zou het toch door geen middelen of redenen hebben kunnen toegelaten worden van zo’n excellente en hoge prinses te komen onder ’t gebod [Aa4rb] van een simpele en onbekenden ridder, maar zou gelijk wel zeer graag u van u zelf geschonken hebben en met noch groter affectie mij daar toe, gelijk ik ook tegenwoordig doe en bid zeer ootmoedig, mevrouw, dat uwe gratie believen wil mij mede te ontvangen voor uwen eeuwige onderdanige dienaar tot dank zeggen van de onverdiende eer die u belieft mij te bewijzen.”

“Duizendvoudig dank moet je hebben, heer ridder,” antwoorde de prinses, “van uw grote hoffelijkheid. Nu beken ik zeer goed waar zijn hetgeen Mussabelijn tegen mijn vader zei, te weten dat de ridder die mevrouw Zerphire geleidde zo wel alle anderen in dapperheid van wapens passeerden, gelijk men ook van hem geen anderen vond in liberale en hoffelijkheid.”

“Mevrouw,” antwoorden Palmerijn, “ze Mussabelijn enige aanprijzen van mij in mijn absentie gedaan heeft, dat komt niet van enige zaken die prijzenswaardig in mij zou mogen gevonden worden, maar door goedwilligheid die hij tot mij draagt.”

En hiermee kwam de prinses Zerphire die van de koningsdochter ook zeer eerlijk ontvangen werd. Voorts daarna kwamen de prinsen Toman en Drumijn die zich het beste excuseerden dat ze mochten van het ingestelde toernooi en reden voorts alle tezamen naar de stad, uitgezonderd negen of tien ridders die men moest dragen om de geallieerde sprongen die ze van hun paarden gedaan hadden.

Toen ze bij de stad kwamen vonden ze aldaar de koning met zijn heren wat alle voorgaande liefkozingen en prijzen van Palmerijn liet vernieuwen. Vandaar gingen ze tot [Aa4v] in het paleis alwaar men een grote toegenegen en eer bewijzen zag geschieden van de koningin met haar juffrouwen om te ontvangen de prinses Zerphire met haar gezelschap die de koning bij zijn foerageer bevolen te logeren omdat het al gereed laat was en gaf aan Palmerijn een van de beste plaatsen en de prinses de kamer benevens diegene van de koningin stond.

Vant propoost dat de princesse Zerphire ende Palmerin met Mussabelijn hielden, ende hoe Palmerin van Romate vertrock om opt Casteel van den T[ien] Calommen te reysen. Het .CXV. capittel.

Om dat de princesse des s’avonts gheene ghelegentheyt en hadde moghen vinden, dedese des smorghens by haer ontbieden den ridder Palmerin met den nigromant Mussabelijn, tot den welcken sy bestonde te segghen: “Eylacy mijn heere, indien ghy door uwe wetenschap voorgheseyt hebt mijne comste met de deucht van desen ridder, so wilt doch ooc om Godts wil barmherticheyt met my hebben ende my eenighe remedie tot mijne crenckte seggen.”

“Mevrouwe,” antwoorde den nigromant, “en wilt alsulcke biddinghe niet ghebruycken, maer ghebiet! Want indien ick door mijne studeringhe ende exercitie eenighe wetenschap gheleert hebbe, die is tot uwen dienste. Ende weet dat gelijck uwe crenckte ghecomen is door den reuck van een bloeme, wederom also door den reuck van een andere bloeme gheeyndicht moet worden, die wast op eenen boom int Casteel vande twaelf Colommen, bewaert wordende door de betooveringhe van een jofvrouwe, die [Aa4vb] de alder ervahrenste was van die men in haeren tijdt soude hebben moghen vinden, soo wel in natuyrlicke als boven natuyrlicke consten, ende storf omtrent hondert jaren verleden. Maer voor haeren doot, voorsiende de groote weldaet dieder naemals van gheschieden soude, dedese aldaer maken eenen hof, een paradijs ghelijckende, waer in zy stelden eenen wonderlijcken voghel, nae datse vor ’t selve casteel doen planten hadde twaelf calommen van marmer, waer nae het casteel sijnen naem ghenomen heeft, een ieghelijck eenen worp weechs vanden anderen staende, ende in sulcker manieren betovert zijnde dat als iemandt daer voorby meynt te passeren, by elcker colomme eenen ghewapenden ridder uyt coemt, veerdich om te vechten ende door crachte van slaghen seer wel wederom terugh doet keeren alle de ghene die daerop meynen te gheraecken. ’t Welck teffens maer by eenen gheprobeert can worden om dat het voorseyde casteel, als het veele willen besoecken, terstondts rontsom in water staet ofte door eenighe donckere wolcke onsichtbaer wort, so dat tot dese huydighen daghe toe noch niemandt so stout gheweest en is om t’ondernemen de saecke van te passeeren de voorseyde twaelf pileernen. De welcke by Palmerin niet ghepasseert wordende, soo en zal desen aventuere by niemant ter weerelt moghen volbracht worden, want door couragie ende crachte maer niet door wetenschap wil dese betooveringhe te niet ghedaen zijn.”

De princesse hoorende dat haere remedie niet en conde erlanghet worden als door vechten ende groote periculeuse moeyten vanden ridder Palmerin, meynden van rouwen te sterven ende bestonde bitterlijck te weenen, waeromme haer Mussabelijn wilde vertroo[Aa5ra][s]ten, segghende: “Mevrouwe, en wil [n]iet claghen voor de gheschiedenisse vant ongheluck. Den ghenen die de vrouwe Malfade ghedoot heeft, moet [i]n alsulcke gunste zyn vande goden [d]at hy oock wel een betooveringhe sal [t]e niet doen.”

Maer noch niet ophou[d]ende van schoyen seyde Palmerin tot [h]aer: “Meyndy, mevrouwe, dat ick [a]lnu mindere begeerte hebbe om u dienst [t]e doen als ick dede doen ick eerst quam [i]n u palleys? Neen ick, voorwaer! Maer heb daer noyt noch soo goede af[f]ectie toe ghehadt als alnu. Daerom [l]aet dit kermen. Het gene door een men[s]che ghemaeckt is, can door een mensch ver[ni]elt worden.”

Als Mussabelijn hem alsulcke couragie hoorden hebben, wilde hy hem daer noch meer in verstercken ende trock hem aen de een zyde, segghende: “O edel ridder, die hem om vreese vande doot niet en verschrickt, ick mach my wel gheluckich achten indien ick u eenighen dienst can doen. Ende op dat ghy te vrymoedigher onderstaen meucht dese saecke, soo verseeckert u dat ghy de thien colommen [zult] passeren ende nade victorie int casteel gheraecken, alwaer ghy oock vinden zult de verlossinghe van eenige van uwe cameraten, niet al te samen, want de volbrenginghe daer van moet gheschieden inden thoorn van Malfade, die ghy nae uwe wedercomste zult moghen opendoen ende in groote blijtschap wederom sien alle uwe vrienden. Oock en hebt gheen vreese dat ick van u sal openbaren eenighe secrete saecken, het sy van uwe liefde tot Polinarde ofte anders, u alleen biddende dat ghy my wilt vergunnen een doenlijcke gheloefte die niet en sal strecken als tot uwe meerdere eere.”

“Ick beloefse u seer geerne,” antwoorden Palmerin, “ende vande reste betrou ick my op uwe cortosie, maer [Aa5rb] ick soude gheern morghen vertrecken, alsoo grooten lust heb ick om dese saecke int werck te stellen.”

“Gaen wy dan aenstondt bijden coninck,” seyde Mussabelijn. “Ick sal mijn beste doen om u luyden oorlof te doen gheven.”

Dan bijden coninck commende moeste hy ghelooven aldaer noch dry daghen te verblijven, inde welcke hy met heerlijcke bancketten ende andere pompeuse saecken seer eerlijck ghetracteert worden ende van een yeghelijck ghecaresseert. Maer de dry daghen gheeyndicht zijnde vertrock hy des volghenden daechs smorghens met de twee princen Toman ende Drumijn, sampt de princesse Zerphire, die hem in alle manieren wilden gheselschap houden, zulcke neersticheydt doende datse ten eynde vanden achsten dach quamen logieren in een dorp op twee mijlen weechs nae bij ’t voorseyde casteel. Ende des anderen daechs smorghens omtrent acht uren arriveerdense aende eerste colomme, inde welcke een rappier stack tot aent ghevest, het aldercostelste ghevrocht van diemen met ooghen soude moghen hebben aenschouwen. Waerom de twee jonghe princen met haere ridderen stracks vande peerden stonden ende haer beste deden omt rappier daer uyt te trecken, maer wonnen so veel ofse het water met een vischnet hadden willen scheppen. Derhalven den prince Toman Palmerin bad oock zijne crachten daerop te willen proberen. ’t Welck hy eenen langhen tijdt refuseerden, segghende dat hy wel wiste het selve gheensins uyt te sullen connen trecken nadien het soo braeve ridderen als haer luyden ghefailliert was.

Des niet teghenstaende viel hem den prince soo langhe moeyelijck dat hy de handen mede aent ghevest sloech. Maer soo gheringhe als hy zijn beste bestondt [Aa5va] te doen om ’t gheweer uyt te trecken, quaemder uyte calomne so eysschelicken vlamme datse altesamen niet en wisten hoese tijdts ghenoech achterwaerts soude comen. Waerom hem Palmerin tot den prince keerden, segghende: “Ick seyde wel dat het by my niet te weghe ghebrocht en cost werden. Nochtans en sal ic om dese vlamme niet laten voort te passeren!”

Van de opzet dat de prinses Zerphire en Palmerijn met Mussabelijn hielden en hoe Palmerijn van Romate vertrok om op he kasteel van de Tien Kolommen te reizen. Het 115 kapittel.

Om dat de prinses ’s avonds geen gelegenheid had mogen vinden liet ze ’s morgens bij haar ontbieden de ridder Palmerijn met de nigromantie Mussabelijn tot die zij bestond te zeggen: “Helaas mijn heer, indien gij door uw wetenschap voorzegt hebt mijn komst met de deugd van deze ridder, zo wil doch ook om Gods wil barmhartigheid met mij hebben en mij enige remedie tot mijn zwakte zeggen.”

“Mevrouw,” antwoorde de nigromantie, “wil al zulke bidden niet gebruiken, maar gebied! Want indien ik door mijn studeren en exercitie enige wetenschap geleerd heb die is tot uw dienste. Weet dat gelijk uw zwakte gekomen is door de reuk van een bloem wederom alzo door de reuk van een andere bloem geëindigd moet worden, die groeit op een boom in het kasteel van de twaalf Kolommen die bewaard wordt door de betovering van een juffrouw, de [Aa4vb] de aller ervarenste was van die men in haar tijd zou hebben mogen vinden, zo wel in natuurlijke als boven natuurlijke kunsten en stierf omtrent honderd jaren voorleden. Maar voor haar dood en voorzag de grote weldaad die er later van geschieden zou, liet ze aldaar maken een hof dat een paradijs geleek waarin zij stelden een wonderlijke vogel na dat ze voor het kasteel had doen planten had twaalf kolommen van marmer, waarnaar het kasteel zijn naam genomen heeft en elke een worp weg van de andere staan en in zulke manieren betoverd is dat als er iemand daar voorbij meent te passeren bij elke kolom een gewapenden ridder uitkomt vaardig om te vechten en door kracht van slagen zeer goed wederom terug doet keren al diegenen die daarop menen te geraken. Wat gelijks maar bij een geprobeerd kan worden o dat het voorzegde kasteel, vanwege dat het velen willen bezoeken, terstond rondom in water staat of door enige donkere wolken onzichtbaar wordt zo dat tot deze huidige dag toe noch niemand zo stout geweest is om te ondernemen de zaak van te passeren de voorzegde twaalf kolommen. Die bij Palmerijn niet gepasseerd worden zo zal dit avontuur bij niemand ter wereld mogen volbracht worden, want door moed en kracht maar niet door wetenschap wil deze betovering te niet gedaan zijn.”

De prinses hoorde dat haar remedie niet kon verlang worden dan door vechten en grote periculeuze moeite van de ridder Palmerijn meende van rouw te sterven en bestond bitter te wenen, waarom Mussabelijn haar wilde vertroosten [Aa5ra] en zei: “Mevrouw, wil niet klagen voor de geschiedenis van het ongeluk. Diegene die de vrouwe Malfade gedood heeft moet in al zulke gunste zijn van de goden dat hij ook wel een betovering zal te niet doen.”

Maar noch niet ophield van schreien zei Palmerijn tot haar: “Meen je mevrouw, dat ik al nu mindere begeerte hebbe om u dienst te doen zoals ik deed toen ik eerst kwam in uw paleis? Neen ik, voorwaar! Maar heb daar nooit noch zo goede affectie toe gehad als dan nu. Daarom laat dit kermen. Hetgeen door een mens gemaakt is kan door een mens vernield worden.”

Toen Mussabelijn hem al zulke moed hoorden hebben wilde hij hem daar noch meer in versterken en trok hem aan de ene zijde en zei: “O edele ridder, die hem om vrees van de dood niet verschrikt, ik mag mij wel gelukkig achten indien ik u enige dienst kan doen. Op dat gij te vrijmoediger onderstaan mag deze zaak zo verzeker u dat gij de tien kolommen zal passeren en na de victorie in het kasteel geraken alwaar gij ook vinden zal de verlossing van enige van uw kameraden, niet alle tezamen, want de volbrenging daarvan moet geschieden in de toren van Malfade die gij na uw wederkomst zal mogen opendoen en in grote blijdschap wederom zien al uw vrienden. Ook hebt geen vrees dat ik van u zal openbaren enige geheime zaken, hetzij van uw liefde tot Polinarde of anders, u alleen bidt dat gij mij wilt vergun een te doenbare belofte die niet anders zal strekken als tot uw meerdere eer.”

“Ik beloof het u zeer graag,” antwoorde Palmerijn, “en van de rest vertrouw ik mij op uw hoffelijkheid, maar [Aa5rb] ik zou graag morgen vertrekken alzo grote lust heb ik om deze zaak in het werk te stellen.”

“Gaan wij dan aanstonds bij de koning,” zei Mussabelijn. “Ik zal mijn beste doen om u verlof te doen geven.”

Dan toen ze bij de koning kwamen moest hij beloven aldaar noch drie dagen te verblijven waarin hij met heerlijke banketten en andere pompeuze zaken zeer eerlijk getrakteerd werd en van iedereen geliefkoosd. Maar toen de drie dagen geëindigd waren vertrok hij de volgende dag ’s morgens met de twee prinsen Toman en Drumijn, samen met de prinses Zerphire die hem in alle manieren wilde gezelschap houden en zulke naarstigheid deed dat ze ten einde van de achtste dag kwamen logeren in een dorp op twee mijlen weegs n bij ’t voorzegde kasteel. De volgende dag ’s morgens omtrent acht uren arriveerden ze aan de eerste kolom waarin een rapier stak tot aan het gevest, het aller kostbaarste gewrocht van die men met ogen zou mogen hebben aanschouwen. Waarom de twee jonge prinsen met hun ridders van de paarden afgingen en hun best deden om het rapier daaruit te trekken, maar wonnen zo veel of ze het water met een visnet hadden willen scheppen. Derhalve de prins Toman Palmerijn bad ook zijn krachten daarop te willen proberen. Wat hij een lange tijd weigerde en zei dat hij wel wist dat het zelf geenszins uit te zullen kunnen trekken nadien het zulke brave ridders als zij gefaald was.

Dat niet tegenstaande viel hem de prins zo lang moeilijk dat hij de handen mede aan het gevest sloeg. Maar zo gauw als hij zijn best bestond [Aa5va] te doen om ’t geweer uit te trekken wamen uit de kolom zo’n ijselijke vlam dat ze alle tezamen niet wisten hoe ze tijd genoeg hadden om achteruit te komen. Waarom hem Palmerijn tot de prins keerden en zei: “Ik zei wel dat het bij mij niet te wege gebracht kon worden. Nochtans en zal ik om deze vlam niet laten voort te passeren!”

Hoe Palmerin de thien colommen passeerden, de thien betooverde ridders overwon, ende int casteel quam, alwaer by hem alle de betooveringhen te niet ghedae[n] worden, ende hoe Trineus wederomme in menschelijcke forme veranderden. Het .CXVI. capittel.

Palmerin van ’t sweert uyt te trecken ghefaillieert hebbende, spronck terstonts wederom op zijn peert ende sonder langher te verbeyden gaf hijt de sporen, roepende met luyder stemmen: “O almachtighe Godt, wilt my huyden helpen teghens dese duyvellerije sonder acht te nemen op mijne sonden!”

Ende dit gheseydt hebbende was hy omtrent tusschen de twee eerste pileernen gheraeckt, alwaer hy voorts tegens hem sach comen rijden eenen ghewapenden ridder, sittende op eenen beyaert ende roepende: “Keert wederom, heer ridder! Keert wederom!”

Maer Palmerin volharden desniettemin even stoutelijc zijnen loope in sulcker manieren datse den anderen doorloopen soude hebben en hadde haer lancien niet aen stucken gespronghen. Nochtans was de treffinghe gheweldich datse beyde den sadel ruymden. Waer over de peerden wilden gaen loopen, dan Palmerins hont, die hem altijts volchden, viel met [Aa5vb] zijne tanden aent gene van zijnen meester ende hielt met den tome vast. Hierentusschen waren de twee ridders wederom op de beenen ghespronghen ende begonsten soo wreeden gevecht dat Palmerin hem bestonde te verschricken, siende dat den gheenen daer hy teghens te doen hadde, niet eenen slach en sloech oft hy dede daer mede eenighe malie ofte gespe vanden schilt vlieghen, soo dat hy sulcken gevecht niet lange en soude hebben connen volherden. Waerom hy ten lesten met een groote couragie inliepe, ende grijpende den schilt van zijnen vyant tooch die so langhe datse hem vanden hals ginck, ende viel den ridder als doen terstont voor doodt ter eerden. ’t Welck Palmerin seere dede verwonderen van soo haestighe victorie, hem verseeckerende dat de crachte vanden ridder alleene gheleghen hadde gheweest in zijnen schilt. Derhalven hy voor hem nam soo gheringhe als hy teghens d’anderen quam zijn beste te doen om hare schilden te becomen. Ende daer met wederom te peerde gaende passeerden hy de tweede pyleerne, alwaer hem voorts te ghemoete quam eenen ridder met swarte wapenen ende een peert vande selfste couleure, met den welcken Palmerin insghelijcx sijne lancie brack. Ende voorts daer na hare sweerden ghebruyckende sloeghen in sulcker voeghen op den anderens wapenen, dat die hare slaghen gehoort ende niet ghesien en hadde, gheseyt soude hebben twee smeden op haer aenbeelt speelende daer omtrent gheweest te zijn. Derhalven dat den rinckolder van Palmerin op veel plaetsen door sijne wapenen bestonden te schijnen, s[oo] dat hem docht grootelic van nooden te zijn zijne meyninghe vanden schilt te proberen. Waerom hy byden ridder genaeckten, ende dien [Aa6ra] grijpende trockense beyde soo langhe herwerts ende derwaerts datse ten lesten opten anderen vielen, wel verstaende Palmerin boven, die derhalven den anderen zijnen voet opde kele setten, treckende hem den schilt in eenen gheringhen tijdt van den hals, waer door den ridder mede doot ter eerden neder viel ghelijck den voorgaenden ghedaen hadde. Ende was hem de Fortuyne soo gunstich dat hy voor de ure vanden vesper de resterende acht colommen passeerden ende te boven quam alle de bewaerders van dien, de welcke so haest niet overwonnen en waren oft sy worden alle thien omcinghelt met soo donckeren wolcke datmen daer staert oft steel meer van sien en conde. Het welck de twee princen met de princesse Zerphire ende haerluyden ridderen seer verschrickt dede worden om datse Palmerin daer door oock uyt het gesicht verloren. Nochtans warense soo blijde van zijne victorie teghens de thien ridderen dat de blijtschap van dien ’t meeste deel van hare verschrictheydt dede passeren, ende verbeyden Palmerin aldaer tot dat de sonne bestonde onder te gaen. Doen vraechden Drumijn de princesse oftse wederom wilde keeren tot int dorp daerse snachts te voren gelogeert hadden geweest. Wederom keeren?”, antwoorden zy, “neen ick, voorwaer! Ick en sal van hier niet scheyden tot dat ic weet hoet met desen edelen ridder ghevaren is.”
Ende om den selven wille te volbrengen dedense terstonts hare tenten spannen en[de] de keucken int werck stellen om ’t avontmael te bereyden op datse also soude mogen verwachten den ridder Palmerin, die hem so moede bevont als hy den schilt vande thiensten ridder gewonnen hadde, ende so swack op de beenen door de dappere slaghen van dese beswoorene duyvel[Aa6rb]lerijen dat hy bedwonghen wert erghens neder te gaen sitten. Ende aenschouwende dat zijnen schilt in stucken was, zijn harnasch ende pantsier op vele plaetsen ghebroken, in sulcker voeghe[n] datter zijn vleesch blont ende blau vanden quetsinghen doorscheen, bestont hy wederom op nieus nae alle zijn vermoghen aen te roepen de hulpe van Godt almachtich. Ende daer nae sloech hy zijn ghesichte op zijnen hont, die hem altijts volchden ende noch eenighe stucken vant leder van zijn peerts toom inde tanden hadde, om dat hy het selve altij[t]s vast ghehouden hadde als zijn meester Palmerin uyt den sadel gheworpen worde, den welcken tot hem seyde: “Och hont, geenen hont so ick geloove, maer veel eer eenigen ridder van mijne kennisse, in alsulcke gestaltenisse verandert indien [ick] doch hadde gevraecht de gelegentheyt van uwe saken aenden wijsen nigromant Mussabelijn ... Maer ick dencke dat hy selve oorsake is geweest van mijn vergetenheydt om dat my mogelijck al te groote droefheyt ghequelt soude hebben indien hy my geseyt hadde wien dat ghy zijt. Maer ic hope t’mijnder wederkeeringe mijne faute te beteren ende uwe getrouwe diensten te recompenseren indient my eenichsins mogelijc is. Daerom laet ons nade poorte gaen om te sien of wijder sullen moghen incomen!”

Ende siende die seer vast toegesloten ende de mueren seer hooch zijn, seyde: “Siet hier weynich hoops om daer in te gheraken. Nochtans sal ic mijn beste doen met roepen.”

Ende nemende daer met den poorthamer clopten hy acht oft thienmael so gheweldelijcken dat het gheheele casteel daer af daverden. Ende daer na om hooch siende sach hy uyt een venster comen kijcken ’t hooft van eenen langen magheren ende bleecken ridder met een baert tot op zijn gordel toe, wit ge[Aa6va]lijck snee[u], derwelcken tot hem seyde met een heessche ende verveerlijcke stemme: “Ghy glorieusen ridder, die so stout zijt van hier aen dese poorte te cloppen, comt binnen, want tot uwen ongheluck bent ghy alhier gheraeckt!”

Ende dit segghende vertooch hy hem uyt het venstere, waer nae de poorten stracks van selfs opginghen tot groote verwonderinghe van Palmerin, die teghens hem selven seyde: “Voorwaer, ick en sach noyt eysselijcker creatuyre! Nochtans sal ick naeder gaen om hem beter te besien.”
Waerom hy met zijn peerdt ende hondt in ghinck, ende in wesende sloot de poort wederom stracx achter hem van selfs toe. Voorts daernae quam den grijsen ouden ridder, die hem gheveynsden de reverentie te willen doen. Maer als hem Palmerin tot weder eer bewijsinghe met zijn handt aen de kny wilde tasten, greep hem den oude man by den arm ende wierp hem so straffelijck ter neder dat hem ’t rappier vande zijde vloech ende den toom van zijn peerdt uyt te lochter handt ginck, ende seyde: “Ghy die verwonnen hebt de thien ridders, jonck, starck ende ghewapent, siet nu wat ghy doen zult connen teghens eenen onghewapenden oude man.”

Palmerin seer verbaest wordende vande sterckte van desen magheren bleecken oude man, die hy dochte niet te souden connen ghehadt hebben de crachte van een kindt van thien jaeren, spranck veerdelijck wederom opde beenen ende meynden hem te wreecken. Maer den grijsaert greep hem inden arm ende dructen hem in sulcker manieren datmen zijn [b]otten hoorden craecken, ende viel hem om den hals ende trock de beenen in ende uyt om Palmerin mette haecken te stooten anders niet als oft hy eenen sinckebas achter op Palmerins [Aa6vb] broeck hadde willen dansen, in sulcken manieren dat hy naderhandt bekenden hem nieuwers soo seer af te verwonderen als vande swacheydt der voeten des oude mans. Maer achtende sulcken vloer veel te costel te zijn om op te dansen, versterckten hy alsoo zijne crachten dat hy hem mette hulpe van zijnen hondt die hem altijdt nae alle zijn vermoghen bystonde, uytte armen vanden ouden man ontwonde. Doen begost tusschen haer beyden een wonderlijck gheworstel in der ghestalt datmen ghemeynt soude hebben haer armen ende beenen eenen hoop haspelen gheweest te zijn die door den anderen rammelden. Dan Palmerin creech ten lesten tot zijnder groote gheluck des oude mans baert ende wont die twee mael om zijnen armen, ende den hont creech hem by de neuse, waer met sy hem soo langhe trocken dat den grijsaert teghens de eerde viel, alwaer hy terstondt cout ende stijf bleef ligghen. Tot groote blijtschap van Palmerin, die zijnen hondt omhelsden ende seyde: “Mijn vrient, sonder u had hier mijnen lesten dach gheweest. Laet ons voort gaen om te sien ofter noch meer resteert te doen!”

Ende hiermet wilde hy nae zijn peert sien, maer en sacht niewers in weegh of int veldt, waerom hy zijn rappier op nam ende passeerden door een ander poort tot op de voorplaetse rontsom met de alder cierlijckste galerien om timmert van diemen in duysent mijlen weechs daer omtrent soude hebben moghen vinden, onderset zijnde met groote porphijre ende albastere colommen, waer van de fondamenten ende de hoofden van groene jaspe waren, soo schoon dat daer gheene anderen by te ghelijcken en stonden. Ende int midsen vande plaetse stont een begraffenisse omsloten met goude tralien, door de welcke men sach [Aa7ra] [een] christal, onderhouden wordende opte [lij]ven van vier satyrin in agaet ghe[sn]eden, ende boven opde selve plaetse [la]ch een beelt van een jonckvrouwe, [s]oo wel gheproportionneert zijnde dat[t]er niet op te berispen en viel. Pal[m]erin dit beelt ghewaer wordende, [h]et welck in de eene handt een boeck [e]nde in de ander nade poorte vant pal[l]eys toestaende eenen sleutel hielde, docht [t]erstondts wel dat het graft vande jof[v]rouwe toovenaersse moeste zijn, daer [v]an hem Mussabelijn ghesproocken [h]adde, waerom hy de handt door de [t]ralie stack en[de] creech den sleutel, die hem sonder moeyten uyt de handen des beelts volchden, ende ginck daer met voorts open sluyten de deure vant palleys, comende in een groote sae[l]e met costelijcke steenen ghevloert, ende de wanden met alderley goude ende zijden tapijten behanghen, soo vol van seer oude historien ghewerckt dat in alle de weerelt niet te vinden en stonden meesters die derghelijcke ghemaeckt souden moghen hebben. Ende omkijckende sach hy sijnen hont ’t hooft inde deure hebben, ende en was niet soo geringhe inde saele ghecomen oft Palmerin dochte dat hy een cleyne duysterheyt voor de ooghen sach terwijlen Trineus wederom aen nam zijn eerste forme ende in zijn selfs cleederen. In welcke veranderinghe Trineus dochte dat hem eenen swaren last vant lijf ghenoemen worde, so dat hy hem uytreckende so langhe als hy coste in presentie van zijnen ouden vrient Palmerin, die dese dinghen wel sach maer niet en gheloofden overmidts zijn memorie noch vol was vant voorgaende gedwaes, soo dat hy meynden dese saecke desghelijcks gheweest te zijn. Dan Trineus hem dus peysachtich siende staen, quam hem omhelsen ende seyde: “Mijn bemin[Aa7rb]de vriendt Palmerin, en twijffelt niet, ick ben uwen Trineus, die altijdts inde forme van eenen hondt van Eylain tot hier toe met u ghereyst hebbe. Maer verblijt u met my om dat de hope die ick ontfingh vande ure dat ick u sach, tot een ghewunscht eynde gheraeckt is.”

Welcke woorden Palmerin also verblijden dat hem dochte dat gheene ziele ter weerelt so langhe alsse in haer eertsche lichaem ghesloten leydt, eenighe grootere vreuchde soude hebben mogen ghenieten. Ende en denck niet datter soo harden herte is twelck niet en soude vermorret zijn worden met medelijden ende vreuchde op een selfste tijdt indient present gheweest waere bijde caressen ende willecomsten die dese twee vrienden den anderen bewesen. De welcke om cort te segghen gingen sitten in twee stoelen die sy aldaer vonden, ende verclaerden de een de ander de principaelste van haer verloopene fortuynen sonder haer beyder absentie, waerinne Palmerin Trineus mede verhaelden hoe hy zijn selfs ouderen ghevonden zijns, Trineus’ suster ghetrout ende de princesse Agriole wederomme vercreeghen hadde, maer dat die mede betoovert was int eylant van Malfade.

Twelck Trineus also bedroefden dat hy eenen luyden creet gaf, segghende: “Och ghetrouwe alderliefste, moet ghy dese vileyne beestelijcke veranderinghe oock lijden? Eylacy, mijne hevighe blijtschap is wederom in een haestighe droeffenisse verkeert, want hoe soude ick eenighe vreuchde connen hebben so langhe als ick weet dat ghy in alsulcke ghedaente leeft!?”

“En wilt so luyde niet roepen,” seyde Palmerin, “noch so jamerlijck clagen, want Mussabelijn den nigromant heeft my belooft dat wy in corte tijdt wederomme nae ’t eylant sullen keeren ende daer alles te niet doen ghelijck al[Aa7va]hier gheschiet is.”

“Och mijn vrient,” antwoorde Trineus, “wanneer sullen wy doch derwaerts reysen?”

“En wilt u daeromme niet quellen,” seyde Palmerin. “Het sal t’eerste gheschien dat ons mogelijck is.”

Ende aldus t’samen deviseerende saghense voor haer comen een tafel met alderley spijse ghestoffeert ende een handt die daer twee groote waskeersen opsetten in twee goude luchteren sonder yet was anders meer te sien, maer hoorden wel eenich gerucht van menschen door de sale gaen ende spijse aendraghen, die zy in goude ende silveren schottelen opde tafel sagen comen. “Ick gheloof,” seyde Palmerin, “datse alhier mijnen appetijt kennen. Daerom coemt by, prince, want ick en heb in ses maenden soo goede affectie niet [g]hehadt om de tanden te roeren!”
Ende aldus ’t aventmael genuttet hebbende en warense soo gheringe niet opghestaen oft de tafelen worden oock al sonder menschen te sien wech ghenomen. Ende voorts daernae ginck in haer presentie van selfs op een cleerschappraye, aent een eynde vande sale staende, waerinne sy vonden met ghefriseert goutlaecken bedeckt alle de wapenstucken voor twee persoonen, van groene coleure ende de boortselen met groote Orientaelsche esmerauden beset, met twee costele schilden, die in de eene vande welcke gheschildert stonden de wapenen van Constantinopolen ende in d’ander de wapenen van Duytslandt. Waer van Palmerin seer verwondert wordt, segghende tot zijnen cameraet: “Ick denck, mijn heere, dat dese wapenstucken voor ons ghemaeckt zijn. Daeromme laet ons proberen ofse ons passen!”

Ende daermet zijn oude harnas afleggende, dede hy met Trineus de nieuwe wederom aen, die haer also bequaem waren dat het onmoghelijck was dat eenige andere haer beter gevoecht sou[Aa7vb]den hebben. Oock worden sy inde voorseyde kleerschappray ontwaer een open silveren cofferken met twee goude croonen, soo drongh met costele ghesteenten beset datmender nauwelijcx een leghe plaetse aen sien en conde. Ende noch stondt tuschen de selve twee croonen eenen gouden cop, seer rijckelijck ghevrocht met eenen gulden rinck daerbinnen in ligghende, inden welcken eenen steen gheset was, in schoonheyt geen gelijck hebbende. Ende sy luyden dese costele dinghen aens[c]houwende bleven heel peysachtich staen, in grooten twijfel zijnde oftse die nemen souden oft niet, als haer voor haer luyden quam presenteeren een joncvrouwe, seggende: “Seer hooge ende couragieuse princen, die twee croonen die ghy in dit coffer gesien hebt, zijn uwe op dat ghy die sout brenghen de meesterssen van uwe herten, want die expresselick in faveur ende de wapenen tot uwer eeren doen maecken zijn, want de ghene diese daer in leyde haer gheluckich achten van datse noch eens souden comen in u luyden handen ende dat ghy dese betooveringhe te niet sout doen. Maer ghy mijn heer,” seyde sy tot Trineus, “en laet niet den rinck te nemen, dan behout dien altijts by u op dat ghy niet wederomme inde hondts forme en verkeert! Ende ghy, heer Palmerin, neempt den cop ende leegt daer in de blomme die ghy de princesse Zerphire brengen sult, u verseeckerende dat niemandt ter weerelt daer oyt eenighe meer van sien en sal als de ghene die men u sal laeten met nemen.

“Jonckvouwe mijn,” antwoorden Palmerin, “ick bid u dat ghy ons wilt segghen wat wech den hof staet, daer dese costele bloemen in wassen ende den voghel is, daer my Mussabelijn van gheseyt heeft. Oock oft hier yemants meer is als ghy?”

“Mijn heere,” antwoorden zy, “de vrouwe van dit [Aa8ra] [c]asteel liet tot haeren overlijden alle de [p]ersoonen op desen huyse wesende int [sl]aepe vallen met alsulcke besweringe [d]atse niet en souden cunnen waecker [w]orden tot dat ghy den voghel daer [g]hy nae vraeght, ghevanghen hebt, die [h]aer alle met zijn eysselijck crijten we[d]erom ontwecken sal, uyt genomen [m]y, die sy wacker liet op dat ick u tuwer [c]omste soude moghen dienen ende de manieren om den voghel te vangen ende [b]loemen te plucken leeren. Ende al ist [d]atse albereede over de hondert jaren [d]oot gheweest is, soo dese nochtans mede alsulcke betooveringhe over ons [d]at wy niet teghenstaen verloop van [t]ijde niet en souden cunnen ouderen tot [d]at ghy alhier geweest waert. Ende hier met mochdy gaen rusten int costele bedde dat aldaer inde camer voor u luyden bereyt is, want voor morgen vroech en sal ic u niet inden hof leyden.”

“Voorwaer mejofvrouwe,” seyde Palmerin, “[i]ck gheloof dat de anderen vant gheselschap vande seven slapers moeten zijn. Ick en can my niet genoech verwonderen vande vremde saecken die ghy ons verhaelt. Maer om dat ick sie het meestendeele daer van albereets waer te zijn, soo gheloove ick die reste. Dan ick soude gheerne weten waer mijn peert ghebleven is.”

“U peert,” antwoorden sy, “dat sal u wederom gegeven worden.”

Ende daer met van haer luyden scheydende, gingense slapen tot dat haer de jofvrouwe des anderen daechs smorgens quam aenroepen, ende leyden haer int beginsel vanden dach inden hof so cierlick ende heerlick toeghemaect dat de beschrijvinge daervan een boeck apaert vereysschen soude. Ende nae datse haer den boom ghewesen hadde, ginckse wederom wech, latende aldaer den prince Trineus met zijnen cammeraet Palmerin. Die zijnen tijdt niet en wilde verquisten int besien vande costelijcke voete [Aa8rb] paden ende wegen, wonderlijcke fonteynen, gheneuchelijcke lusthuysen ende hooveerdighe galerien oft int hooren des welluydende ghesancks der vogelen, die met grooten hoopen aldaer opde tacken huppelden ende kariden, kneuterden, quetterden ende zongen, maer begost met de hulpe van Trineus opden boom te claveren ende sachtelick vanden eenen tack opden anderen te climmen soo langhe dat hy den vogel in zijn nest greep. Den welcken hem gevoelende ghevangen te wesen, gaf dry luyde ende eysselijcken creten, waer met alle de betooveringen vande zelve plaetse te niet waren ende de persoonen vandien wederom ontweckt ende in haere vryicheyt gestelt worden. Maer de voorseyde creden maeckten Palmerin also verschrickt dat hy van boven neder meynden te vallen. Dan alsulcke verschricktheyt een weynich over zijnde, stack den voghel haestelick in een net, twelck hem de jofvrouwe ghegheven hadde, ende daerna de goude coppe vol bloemen geplo[c]ken hebbende, clom hy voorts wederom af, in sulcker manieren dat hy ende Trineus een ure nae ’t opgaen des daechs wederom uytten hof gingen. Uyt den welcken sy so geringe niet gecomen en waren oft de poorte gingh achter haer toe ende is daernae noyt wederom opgesien, noch en zal noyt meer opgaen, so men zeyt. Dit gheschiet zijnde gingense weder inde sale, alwaer haer te gemoete quame den ridder ende jofvrouwe die doemaels heere ende vrouwe vant palleys waren, soo bleeck ende mager zijnde als ofse uyt het graft gecomen hadden, de welcke haer te voete vielen ende seyden: “Och edel prince Palmerin, bloeme van alle ridderschap, hondertfout danck moety hebbe[n] vande groote weldaet daer met ghy huyden vanden doodelijcken slaep verlost hee[f]t alle de luyden van desen huyse, [Aa8va] uytgenomen de jonckvrouwe die ghy ghesien hebt. In vergheldinghe vant welcke den almachtighen Godt vermeerderen wil uwe eere en[de] toelaten de volbrenginghe van uwe begeerten!”

In recompensie van welcke beleeftheyt Palmerin haer luyden sijnen dienste presenteerden ende hielden met haer noch eenighe andere propoosten. Ende daer nae oorlof nemende ginck hy met Trineus aende poorte vande voorplaetse, alwaer hem terstondts eenen stalknecht zijn peert quam presenteren, het welck hy byden toome nam ende ginck voorts uyt. Ende om dat nu die donckere wolcke, die de thien ridderen ende ’t casteel, nae dat hy daer inghegaen was, bedect hadde albereets gheheelicken met ridderen ende al verdweenen was, in sulcker voeghen datmen haer beyden van verre conde sien comen, derhalven haer te gemoet gingen de twee princessen, Toman ende Drumijn met die princesse Zerphire, die Palmerin tot zijnder becomste met uytghestreckte armen liep omhelsen ende seyde: “Och mijn heere, seght my doch hoe ghy u ghevoelt. Ick heb groote vreese dat ghy eenich letsel sult hebben, om dat ick desen morghen dry soo eysselijck creten ghehoort hebbe dat icker noch gheheel van verschrickt ben.”

“De creten, mevrouwe,” antwoorden hy, “zijn ghedaen byden voghel die ick mede brenge. Maer aengaende van my, ic ben seer gesont ende wel te pas, lof sy den almachtighen Godt, ende heb soo veele ghedaen dat ick vercreghen hebbe de medecijne bequame tot de ghenesinghe van uwe aenghesicht door de hulpe van desen goeden ridder, een van mijne aldergrootste vrienden, die den selfsten is die wy inde forme van eenen hondt mede ghebracht hebben.”

“O goden,” seyde sy, “ist mogelijck dat soo schoonen ridder soo langhe eenen hondt heeft [Aa8rb] moghen schijnen te wesen voor de ooghen der menschen!? Voorwaer ick en heb gheene weynighere vertroostinghe van zijn goede fortuyne als vande mijn.”

Ende hier met inde tente vande princesse gaende, verteldense alles wat haer int palleys ervaren was tot groote verwonderinghe van Toman, Drumijn ende voorts van alle de gheene dieder om stonden.

Hoe Palmerijn de tien kolommen passeerden, de tien betoverde ridders overwon en in het kasteel kwam alwaar bij hem alle de betoveringen te niet gedaan worden en hoe Trineus wederom in menselijke vorm veranderde. Het 116 kapittel.

Palmerijn die van ’t zwaard uit te trekken gefaald had sprong terstond wederom op zijn paard en zonder langer te wachten gaf hij het de sporen en riep met een luide stem: “O almachtige God, wil mij heden helpen tegen deze duivelarij zonder acht te nemen op mijn zonden!”

En toen hij dit gezegd had was hij omtrent tussen de twee eerste kolommen geraakt alwaar hij voorts tegen hem zag komen rijden een gewapenden ridder die zat op een vaal paard en riep: “Keert wederom, heer ridder! Keert wederom!”

Maar Palmerijn volhardde dus al niettemin even stout zijn loop in zulke manieren dat ze de andere doorlopen zou hebben hadden hun lansen niet aan stukken gesprongen. Nochtans was het treffen geweldig zodat ze beide het zadel ruimden. Waardoor de paarden wilden gaan lopen, dan Palmerijn ‘s hond die hem altijd volgde viel met [Aa5vb] zijn tanden aan hetgeen van zijn meester en hield het met de toom vast. Ondertussen waren de twee ridders wederom op de benen gesprongen en begonnen zo’n wreed gevecht dat Palmerijn hem bestond te verschrikken en zag dat diegenen daar hij tegen te doen had geen slag sloeg of hij liet daarmee enige maliën of gespen van het schild vliegen, zodat hij zulk gevecht niet lang zou hebben kunnen volharden. Waarom hij tenslotte met een grote moed opliep en greep het schild van zijn vijand en trok die zo lang dat ze hem van de hals ging en viel de ridder als toen terstond voor dood ter aarden. Wat Palmerijn zeer liet verwonderen van zo snelle victorie en hem verzekerde dat de kracht van de ridder alleen gelegen had geweest in zijn schild. Derhalve hij voor hem nam zo gauw als hij tegen de anderen kwam zijn best te doen om hun schilden te bekomen. Daarmee ging hij wederom te paard en passeerden hij de tweede kolom alwaar hem voorts tegemoet kwam een ridder met zwarte wapens en een paard van dezelfde kleur waarmee Palmerijn insgelijks zijn lans brak. Voorts daarna gebruikten ze hun zwaarden en sloegen in zulke voegen op de andere zijns wapens dat die hun slagen gehoord en niet gezien had gezegd zou hebben dat twee smeden op hum aambeeld speelden daar omtrent geweest waren. Derhalve dat de maliënkolder van Palmerijn op veel plaatsen door zijn wapens bestonden te schijnen, zo dat hij dacht het zeer van noden te zijn om zijn mening van het schild te proberen. Waarom hij bij de ridder raakte en die [Aa6r] greep en trok het beide zo lang herwaarts en derwaarts dat ze tenslotte op de andere vielen, wel verstaande Palmerijn boven, die derhalve de andere zijn voet op de keel zette en trok hem het schild in een gauwe tijd van de hals waardoor de ridder mede dood ter aarde neerviel gelijk de voorgaande gedaan had. Het was hem het Fortuin zo gunstig dat hij voor een uur van de vesper de resterende acht kolommen passeerden en te boven kwam alle bewaarders van dien die zo gauw niet overwonnen waren of zij werden alle tien omsingeld met zulke donkeren wolken dat men daar geen staart of steel meer van zien kon. Wat de twee prinsen met de prinses Zerphire en haar ridders zeer verschrikt van liet worden omdat ze Palmerijn daardoor ook uit het gezicht verloren. Nochtans waren ze zo blijde van zijn victorie tegen de tien ridders dat de blijdschap van die ’t meeste deel van hun schrik liet passeren en wachten tot Palmerijn aldaar tot dat de zon bestond onder te gaan. Toen vroegen Drumijn de prinses of ze wederom wilde keren tot in het dorp daar de nacht tevoren gelogeerd hadden geweest. Wederom keren?”, antwoorden ze, “neen ik, voorwaar! Ik zal van hier niet scheiden tot dat ik weet hoe het met deze edelen ridder gegaan is.”
Ende om die wil te volbrengen liet ze terstond haar tenten spannen en de keuken in het werk stellen om ’t avondmaal te bereiden op dat ze alzo zou mogen verwachten de ridder Palmerijn die hem zo moede bevond toen hij het schild van de tiende ridder gewonnen had en zo zwak op de benen door de dappere slagen van deze bezworen duivelarij [lAa6rbl] dat hij gedwongen werd ergens neer te gaan zitten. Hij aanschouwde dat zijn schild in stukken was, zijn harnas en pantser op vele plaatsen gebroken, in zulke voegen dat er zijn vlees bont en blauw van de kwetsingen doorscheen, bestond hij wederom opnieuw naar al zijn vermogen aan te roepen de hulp van God almachtig. Daarna sloeg hij zijn gezicht op zijn hond die hem altijd volgde en noch enige stukken van het leer van zijn paard toom in de tanden had omdat hij het zelf altijd vast gehouden had toen zijn meester Palmerijn uit het zadel geworpen werd die tot hem zei: “Och hond, geen hond zo ik geloof, maar veel eerder enige ridder van mijn kennissen in al zulke gestalte verandert indien ik toch had gevraagd de gelegenheid van uw zaken aan de wijze nigromantie Mussabelijn ... maar ik denk dat hij zelf oorzaak is geweest van mijn vergeetachtigheid omdat mij mogelijk al te grote droefheid gekweld zou hebben indien hij mij gezegd had wie dat gij bent. Maar ik hoop bij mijn terugkeren mijn fout te verbeteren en uw getrouwe diensten te schadeloos stellen indien het mij enigszins mogelijk is. Daarom laat ons naar de poort gaan om te zien of verder zullen mogen inkomen!”

En zag die zeer vast toegesloten en de muren zeer hoog te zijn en zei: “Zie hier weinig hoop om daarin te geraken. Nochtans zal ik mijn best doen met roepen.”

En nam daarmee de poorthamer en klopte hij acht- of tienmaal zo geweldig dat het gehele kasteel daarvan daverden. Daarna keek hij omhoog en zag hij uit een venster komen kijken ’t hoofd van een lange magere en bleke ridder met een baardt tot op zijn gordel toe, wit gelijk [Aa6va] sneeuw die tot hem zei met een hese en vervaarlijke stem: “Gij glorieuze ridder, die zo stout bent het van hier aan deze poort te kloppen, kom binnen, want tot uw ongeluk bent gij alhier geraakt!”

E toen hij dit zei vertrok hij zich uit het venster waarna de poorten later vanzelf opengingen tot grote verwondering van Palmerijn die tegen zichzelf zei: “Voorwaar, ik zag nooit een ijselijker creatuur! Nochtans zal ik nader gaan om hem beter te bezien.”
Waarom hij met zijn paard en hond erin gingen en toen hij erin was sloot de poort wederom strak achter hem vanzelf toe. Voorts daarna kwam de grijze oude ridder die hem veinsde de reverentie te willen doen. Maar toen hem Palmerijn tot weder eer bewees met zijn hand aan de knie wilde tasten greep hem de oude man bij de arm en wierp hem zo strak ter neder dat hem ’t rapier van de zijde vloog en de toom van zijn paard uit de linkerhand ging en zei: “Gij die overwonnen hebt de tien ridders, jong, sterk en gewapend, ziet nu wat gij doen zal kunnen tegens een ongewapende oude man.”

Palmerijn die zeer verbaasd werd van de sterkte van deze magere bleke oude man, die hij dacht niet te zouden kunnen gehad hebben de kracht van een kind van tien jaren, sprong vaardig wederom op de benen en meende hem te wreken. Maar de grijsaard greep hem in de armen en drukten hem in zulke manieren dat men zijn botten hoorden kraken en viel hem om de hals en trok de benen in en uit om Palmerijn met de hakken te stoten niets anders alsof hij een danspas achter op Palmerijn’ s [Aa6vb] broek had willen dansen, in zulk manieren dat hij naderhand bekende hem nergens zo zeer van te verwonderen als van de zwakheid der voeten van de oude man. Maar achtte zulke vloer veel te kostbaar te zijn om op te dansen, versterkte hij alzo zij krachten dat hij hem met de hulp van zijn hond die hem altijd naar al zijn vermogen bijstond uit de armen van de ouden man onttrok. Toen begon tussen hun beiden een wonderlijk geworstel in die gestalte dat men gemeend zou hebben dat hun armen en benen een hoop haspels geweest waren die door de andere rammelden. Dan Palmerijn kreeg tenslotte tot zijn grote geluk de oude mans baardt en wond die tweemaal om zijn armen en de hond kreeg hem bij de neus waarmee zij hem zo lang trokken dat de grijsaard tegen de aarde viel alwaar hij terstond koud en stijf bleef liggen. Tot grote blijdschap van Palmerijn die zijn hond omhelsden en zei: “Mijn vriend, zonder u had het hier mijn laatste dag geweest. Laat ons voort gaan om te zien of er noch meer resteert te doen!”

En hiermee wilde hij naar zijn paard zien, maar zag het nergens in de weg of op het veld waarom hij zijn rapier op nam en passeerde door een andere poort tot op de voorplaats die rondom met de aller sierlijkste galerijen om timmert was van die men in duizend mijlen weg daar omtrent zou hebben mogen vinden, onderzet waren met grote porfieren en albasten kolommen waarvan de fondamenten en de hoofden van groene jaspis waren, zo mooi dat daar geen anderen bij te vergelijken stonden. In het midden van de plaats stond een begrafenis omsloten met gouden traliën waardoor men zag [Aa7ra] een kristal die onderhouden werd op de lijven van vier satiren in agaat gesneden en boven op die plaats lag een beeld van een jonkvrouw en zo goed geproportioneerd was dat er niets op te berispen e viel. Palmerijn die dit beeld gewaarwerd wat in de ene hand een boek en in de ander naar de poort van het paleis toestond een sleutel hield, dacht terstond wel dat het graf van de juffrouw tovenares moest zijn waarvan hem Mussabelijn gesproken had, waarom hij de hand door de tralie stak en kreeg de sleutel die hem zonder moeite uit de handen van het beeld viel en ging daarmee voorts opensluiten de deuren van het paleis. Hij kwam in een grote zaal met kostbare stenen gevloerd en de wanden met allerlei gouden en zijden tapijten behangen, zo vol van zeer oude histories bewerkt dat in de hele wereld niet te vinden stonden meesters die dergelijke gemaakt zouden mogen hebben. Hij keek om en zag dat zijn hond ’t hoofd in de deur had en was niet zo gauw in de zaal gekomen of Palmerijn dacht dat hij een kleine duisterheid voor de ogen zag terwijl Trineus wederom aannam zijn eerste vorm en in zijn eigen kleren. In die verandering Trineus dacht dat hem een zware last van het lijf genomen werd zo dat hij hem uittrok zo lang als hij kon in presentie van zijn oude vriend Palmerijn, die deze dingen wel zag maar niet geloofde overmits zijn memorie noch vol was va het voorgaande gedaas zo dat hij meende deze zaak desgelijks geweest te zijn. Dan Trineus hem aldus peinzend zag staan kwam hem omhelzen en zei: “Mijn beminde [Aa7r] vriend Palmerijn, twijfel niet, ik ben uw Trineus, die altijd in de vorm van een hond van Eilain tot hiertoe met u gereisd heb. Maar verblijdt u met mij om dat de hoop die ik ontving van doordat ik u zag tot een gewenst einde geraakt is.”

Welke woorden Palmerijn alzo verblijden dat hem dacht dat geen ziel ter wereld zo lang al het in het aardse lichaam besloten ligt enige grotere vreugde zou hebben mogen genieten. Denk niet dat er zo’n hard harte is wat niet zou vermurwd zijn geworden met medelijden en vreugde op eenzelfde tijd indien het present geweest was bij de liefkozingen en welkomsten die deze twee vrienden de andere bewezen. Die om kort te zeggen gingen zitten in twee stoelen die zij aldaar vonden en verklaarde de een de ander de belangrijkst van hun verlopen fortuinen zonder hun beide absentie waarin Palmerijn Trineus mede verhaalden hoe hij zijn eigen ouders gevonden had, Trineus’ zuster getrouwd en de prinses Agriole wederom verkregen had, maar dat die mede betoverd was in het eiland van Malfade.

Wat Trineus alzo bedroefde dat hij een luide kreet gaf en zei: “Och getrouwe allerliefste, moet gij deze ellendige beestachtige verandering ook lijden? Helaas, mijne hevige blijdschap is wederom in een haastige droefheid veranderd, want hoe zou ik enige vreugde kunnen hebben zo lang als ik weet dat gij in al zulke gedaante leeft!?”

“En wil zo luid niet roepen,” zei Palmerijn, “noch zo droevig klagen, want Mussabelijn de nigromantie heeft mij belooft dat wij in korte tijd wederom naar ’t eiland zullen keren en daar alles te niet doen gelijk alhier [Aa7va] geschied is.”

“Och mijn vriend,” antwoorde Trineus, “wanneer zullen wij doch derwaarts reizen?”

“En wil u daarom niet kwellen,” zei Palmerijn. “Het zal ten eerste geschieden dat ons mogelijk is.”

En toen ze aldus tezamen kouten zagen ze voor zich komen een tafel met allerlei spijs gestoffeerd en een hand die daar twee grote waskaarsen opzette in twee gouden luchters zonder ietwat anders meer te zien, maar hoorden wel enig gerucht van mensen door de zaal gaan en spijs aandragen die zij in gouden en zilveren schotels op de tafel sagen komen. “Ik geloof,” zei Palmerijn, “dat ze alhier mijn appetijt kennen. Daarom kom erbij, prins, want ik heb in zes maanden zo’n goede affectie niet gehad om de tanden te roeren!”
En toen ze aldus ’t avondmaal genuttigd hadden waren ze zo gauw niet opgestaan of de tafels werden ook al zonder mensen te zien weggenomen. Voorts daarna ging in hun presentie vanzelf open een kleerkast die aan het eind van de zaal stond waarin zij vonden met gefriseerd goudlaken bedekt alle wapenstukken voor twee personen, van groene kleur en de boorden met grote Oriëntaalse smaragden bezet, met twee kostbare schilden die in de ene waarvan geschilderd stonden de wapens van Constantinopel en in de ander de wapens van Duitsland. Waarvan Palmerijn zeer verwonderd werd en zei tot zijn kameraad: “Ik denk, mijn heer, dat deze wapenstukken voor ons gemaakt zijn. Daarom laat ons proberen of ze ons passen!”

En daarmee zijn oude harnas aflegde deed hij met Trineus de nieuwe wederom aan die ze alzo bekwaam waren dat het onmogelijk was dat enige andere ze beter gevoegd zouden [Aa7vb] hebben. Ook werden zij in de voorzegde kleerkast gewaar een open zilveren koffertje met twee gouden kronen, zo doordrongen en met kostbare gesteenten bezet dat men er nauwelijks een lege plaats aan zien kon. Noch stond tussen die twee kronen een gouden kop, zeer rijk gewrocht met een gulden ring die daarbinnen lag waarin een steen gezet was die in schoonheid geen gelijk had. Zij die deze kostbare dingen aanschouwden bleven heel peinzend staan en in groten twijfel waren of ze die nemen zouden of niet toen voor ze zich kwam presenteren een jonkvrouw en zei: “Zeer hoge en moedige prinsen, die twee kronen die gij in deze koffer gezien hebt zijn de uwe opdat gij die zou brengen de meesteres van uw harten want die zijn expres in gunst en de wapens tot uw eer gemaakt zijn want diegene die ze daarin legde zich gelukkig achtte van dat ze noch eens zouden komen in uw handen en dat gij deze betovering te niet zou doen. Maar gij mijn heer,” zei zij tot Trineus, “laat het niet de ring te nemen, dan hou die altijd bij u op dat gij niet wederom in de honden vorm verandert! En gij, heer Palmerijn, neem de kop en leg daarin de bloem die gij de prinses Zerphire brengen zal, u verzekert dat niemand ter wereld ooit enige meer van zien en zal dan diegene die men het u zal laten meenemen.

“Jonkvrouw mijn,” antwoorden Palmerijn, “ik bid u dat gij ons wilt zeggen wat weg de hof staat daar deze kostbare bloemen in groeien en de vogel is daar mij Mussabelijn van gezegd heeft. Ook of hier iemands meer bent dan gij?”

“Mijn heer,” antwoorden ze, “de vrouwe van dit [Aa8ra] kasteel liet tot haar overlijden alle personen die op dit huis waren in slaap vallen met al zulke bezweringen dat ze niet zouden kunnen wakker worden tot dat gij de vogel waarnaar gij vraagt gevangen hebt die ze alle met zijn ijselijke krijsen wederom wekken zal, uitgezonderd mij, die zij wakker liet op dat ik u tot uw komst zou mogen dienen en de manieren om de vogel te vangen en bloem te plukken leren. Al is het dat ze al gereed over de honderd jaren dood geweest is, zo deze nochtans mede al zulke betovering over ons dat wij niet tegenstaande verloop van tijd niet zouden kunnen verouderen tot dat gij alhier geweest was. Hiermee mag je gaan rusten in het kostbare bed dat aldaar in de kamer voor u twee bereid is, want voor morgenvroeg zal ik u niet in de hof leiden.”

“Voorwaar mejuffrouw,” zei Palmerijn, “ik geloof dat de anderen van het gezelschap van deze slapers moeten zijn. Ik kan mij niet genoeg verwonderen van de vreemde zaken die gij ons verhaalt. Maar omdat ik zie het meestendeel daarvan al gereed waar te zijn, zo geloof ik die rest. Dan ik zou graag weten waar mijn paard gebleven is.”

“Uw paard,” antwoorden ze, “dat zal u wederom gegeven worden.”

En daarmee scheidde ze van hen en gingen ze slapen tot dat ze de juffrouw de volgende dag ‘s morgens kwam roepen en leidde zijn het begin van de dag in de hof zo sierlijk en heerlijk toegemaakt dat de beschrijving daarvan een boek apart vereisen zou. Na dat ze hun de boom gewezen had ging ze wederom ween en liet aldaar de prins Trineus met zijn kameraad Palmerijn. Die zijn tijd niet wilde verkwisten in het bezien van de kostbare voetpaden [Aa8rb] en wegen, wonderlijke fonteinen, genoeglijke lusthuizen en hovaardige galerijen of in het horen het welluidende gezang der vogels, die met grote hopen aldaar op de takken huppelden en keerden, kneuterden, kwetterden en zongen, maar begon met de hulp van Trineus op den boom te klimmen en zachtjes van de ene tak op de andere te klimmen zo lang dat hij de vogel in zijn nest greep. Die voelde zich gevangen te wezen en gaf drie luide en ijselijke kreten waarmee alle betoveringen van deze plaats te niet waren en de personen ervan wederom gewekt en in hun vrijheid gesteld geworden. Maar de voorzegde kreten maakten Palmerijn alzo geschrokken dat hij van boven neer meende te vallen. Dan toen al zulke schrik een weinig over was stak hij de vogel haastig in een net wat hem de juffrouw gegeven had en daarna de gouden kop vol bloemen geplukt te hebben klom hij voorts wederom af, in zulke manieren dat hij en Trineus een uur na ’t opgaan der dag wederom uit de hof gingen. Waaruit zij zo gauw niet gekomen waren of de poort ging achter ze dicht en is daarna nooit wederom oen gezien, noch zal nooit meer open gaan zo men zegt toen dit geschied was gingen ze weer in de zaal alwaar ze tegemoet kwam de ridder en juffrouw die toenmaals heer en vrouwe van het paleis waren, zo het bleek en mager alsof ze uit het graf gekomen waren die ze te voeten vielen en zeiden: “Och edel prins Palmerijn, bloem van alle ridderschap, honderdvoudig dan moet ge hebben van de grote weldaad waarmee gij heden van de dodelijke slaap verlost heeft alle lieden van dit huis [Aa8va] uitgezonderd de jonkvrouw die gij gezien hebt. In vergelding daarvan de almachtige God vermeerderen wil uw eer en toelaten het volbrengingen van uw begeerten!”

In vergoeding van die beleefdheid liet Palmerijn ze zijn dienst presenteerden en hield met ze noch enige andere opzetten. Daarna nam hij verlof nam en ging met Trineus aan de poort van plichtplaats alwaar hem terstond een stalknecht zijn paard kwam presenteren wat hij bij de toom nam en ging er voorts uit. Omdat nu die donkere wolk die de tien ridders en ’t kasteel, na dat hij daarin gegaan was, bedekt had al gereed geheel met de ridders en al verdwenen was, in zulke voege dat men ze beiden van verre kon zien komen, derhalve ze tegemoet gingen de twee prinsessen, Toman en Drumijn met die prinses Zerphire, die Palmerijn tot zijn komst met uitgestrekte armen liep omhelzen en zei: “Och mijn heer, zeg mij toch hoe gij u voelt. Ik heb grote vrees dat gij enig letsel zal hebben om at ik deze morgen drie zo ijselijke kreten gehoor heb dat ik er noch geheel van geschrokken ben.”

“De kreten, mevrouw,” antwoorde hij, “zijn gedaan bij de vogel die ik medebreng. Maar aangaande van mij, ik ben zeer gezond en goed te pas, lof zij de almachtige God en heb zo veel gedaan dat ik verkregen heb de medicijn bekwaam tot de genezing van uw aangezicht door de hulp van deze goede ridder, een van mijn allergrootste vrienden die dezelfde is die wij in de vorm van een hond meegebracht hebben.”

“O goden,” zei ze, “is het mogelijk dat zo’n mooie ridder zo lang een hond heeft [Aa8r] mogen schijnen te wezen voor de ogen der mensen!? Voorwaar ik heb geen mindere vertroosting van zijn goede fortuin als van die van mijn.”

En hiermee gingen ze in de tent van de prinses en vertelden haar alles wat ze in het paleis ervaren was tot grote verwondering van Toman, Drumijn en voorts van alle diegene die er omheen stonden.

Hoe de princesse Zerphire van haere sieckte genesen wordt, ende hoe Trineus het zweert uyt de steenen colomme trock. Het .CXVIJ. capittel.

Soo gheringhe en was de princesse niet in haer tente ghecomen oft sy ontdeckten haer gheheele aenghesicht, twelck men sinder haere crenckte, uyt ghenomen den neus ende mont, niet bloot gesien en hadde, ende dat om alnu beter te moghen vatten de locht van Palmerins met ghebrochte blommen. De welcke sy soo gheringhe niet in haere neus ontfanghen en hadde oft de wormen die haer quelden bestonden met heelen hoopen doot op de eerde neder te vallen sonder dat van dier tijdt af haeren kancker eenighen quaden re[u]ck meer van sich gaf. Ende niet tegenstaende dat de litteeckenen niet gheheel net ende ghenesen en waren soo ontfinckse nochtans so groote blijtschap van dese nieuwe verlichtinge datse geen acht en nam op de mismaecktheyt van haer aenghesicht. [E]nde hierentusschen was den prince Toman met het ander gheselschap seer neerstich int aenschouwen vanden met ghebrochten voghel, die soo vreemt ghepluymt was dat hem een yeghelijck daer over verwonderden, sonderlinghe oock om dat hy met seer seltsame manieren wreet ende droevich [Bb1ra] sach]. [Daer]nae heuren tijdt in geneuchelijc[ke c]outinghen bestonden passeren, soo [seyd]e Toman met eenen lachenden [mon]t tot Palmerin: “Voorwaer, uwen [ca]mmeraet is wel haest van hayre [vera]ndert, ende ghy en hebt oock niet [verl]ooren nae datmen aen uwe wape[nen] siet.”

“De gene diese voor ons doen [ma]ecten heeft,” antwoorden Palmerin, “[doc]hte wel dat wijse noch dickwils [aen] te doen hadden eer wy tot onse [sesti]ch jaeren gheraecten, aengesien [de c]oleuren diese ghegheven zijn. Maer my wordt teghenwoordich [ghe]dachtich van ’t sweert, ’t welck wy [uyt]er colomme niet trecken en conden. [End]e mijn heer Trineus en heeft geen. [Dae]rom bid ic u, laet ons gaen versoe[cken] oft de betooveringhe ’t selve voor [hem] bewaert mach hebben.”

“Tis wel [gespr]oocken,” antwoorden den prince, “[m]aer ick twijvel dat ick anders niet [en] sal uytrechten als met schaemte [..]dt wederom keeren. Naedien ghy [bey]den daer in ghefaillieert hebt, dan [e]n can niet als myne moeyten ver[lie]sen.”

Ende daermet voortgaende [na]m hij ’t gheweer bij ’t ghevest ende [tro]ckt soo lichtelijck mette scheyde, [he]nghsel ende riem uyte colomme als [of] hijt maer van eenighe tafel ghe[no]emen hadde. Soo dat hijt voort uyte [sc]heyde trocke ende soo excellent be[vo]nde datse heur allen niet ghenoech [en conden verwonderen vande schoon[he]ydt ende breetheydt vandien. Ende [da]er over eenighe t’samen coutinghe [gh]ehouden hebbende, seyde Palmerin [to]t de anderen: “Mijn heeren, naedien [da]t mevrouwe genesen is ende mijn [h]eer Trineus de eere van ’t sweert ver[cr]egen heeft, so dunckt my goet te zijn [da]t wy ons wederom opten wech van [R]omate be[ga]ven.”

“Al alsoo ’t u belieft,” [an]twoorden de anderen.

“Maer me[Bb1rb]vrouwe de princesse heeft op my begheert,” seyde Trineus, “datse voor ons vertrec het casteel mochte besien.”

Ende hebbende dan derhalven de rijcke begraeffenisse ende andere wonderlijcheyden an de princesse betoont, keerdense voorts daerna wes wederom binnen Romate, alwaerse met grote vreuchde ontfangen worden tot een hertspringende blijtschap van allen, sonderlinge van Palmerin ende Trineus om datse oorlof vanden coninc meynden te nemen ende wederom na Ela[in] te reysen soo gheringhe alsse gheweeten souden hebben in wat manieren twater van heuren met gebrachten vogel te vercrijgen stonde om daermet te genesen de licstenen vande princesse. Maer heur geschieden veere van heure meyninge gelijck ghy hier na hooren sult, ende dat deur beschickinge van Mussabelijn, die den voghel des anderen daechs dede eten vande met gebrochte bloemen, vande welcke hy soo haest niet enige ingeswillicht en hadde oft hy begost te singhen met de alderwelluydenste stemme diemen oyt van eenighe voghel heeft mogen hooren. Ende terwijlen hy dese melodye maeckten, viel hem ’t water in sulcke overvloedicheyt uytten beck dat den nigromant Mussabelijn den gouden coppe voor den middach bycans [half] vol sach zijn. Waeromme hy Palmerin bad op een luyt te spelen, die hy hem inde hant gaf, seggende: “Ick bid u, mijn heere, dat ghy ons een musijck stucxken wilt laeten hooren, ’t welck ’t aldernaest met des voghels sanck overeen coemt van alle die ghy weet, ende dat aenstondt op dat hy u geluyt hoorende, ’t zijne ophoude, want zijn principale cracht gaet hem uyten lijve met het water dat hem ontvalt.”

Om welck versoeck Palmerin de luyt nam ende speelden met soo excellente [Bb1va] kunste ende sonderlinge gratie, ende gebruycten ooc so veele [diminueringen] ende nieuwe passagien dat hem een ygelijck daer over verwonderden, in zulcker manieren dat de princesse, des conincx dochter van Romate, seyde: “Voorwaer, my en cunnen niet genoech excellent duncken de perfectien van Palmerin, want indien hy Herculus van Libien, die monsteren ende reusen temden, in couragie te boven gaet, also machmen hem ooc sonder berispinge achten voor eenen anderen Amphion oft Orpheus van Tracen, die na heure instrumenten deden luysteren visschen, beesten ende vogelen. En siedy niet met wat neersticheydt desen voghel na zijn spelen hoort?”Hierentusschen brocht Trineus de princesse den gouden cop, waer uut zy ’t water nam ende wister heur aengesicht met, waer over miraculeuselijck ende in een oogenblic de plaetsen daer de wormen gecnaect hadden, die noch al douwende ende sonder vel stonden, met heure heele aengesicht in so delicaten vleyssche ende claren ende blancken vel veranderden datse de helfte schoonder was alsse oyt van haer leven gheweest hadde. Waerom zy Palmerin te voete ginck vallen ende seyde: “Voorwaer mijn heer, ick ben grootelicx gehouden aen den prince Trineus als den verrader, mijnen hofmeester, my wilde dooden, maer aen u, die my van een torment ende quellinge veel swaerder als de doot genesen ende van mijnen tyrantschen broeder verlost hebt, bevinde ic my in sulker manieren verbonden te zijn dat het maer een groote sotheyt soude zijn indien ic met alle mijn vermogen u meynden te doen een volcomen recompentie. Want al maeckten ick u heer van alle dat ick hebbe, soo soude my mijne concientie noch van ondancbaerheydt beschuldighen. Niettemin [Bb1vb] meucht ghy al ’t gene dat my toecomt gebruycken als oft ghy daer volcommen heer over waert.”

Palmerin heur terstondt alsse hem te voeten viel met een beleefde gratie opgeheft hebbende, antwoorden heur oock, na datse heure reden gheeyndicht hadde, aldus: “Mevrouwe, uwe genesinghe en hoort niet my, maer den oppersten Heere toegeacht te worden, ende heb van u oock albereets so groote weldaden ontfanghen dat mijne gheringhe diensten t’uwaerts gheschiet niet alleene geene recompensie meer en vereysschen, maer hebben my den selve weldaeden mede ghemaeckt uwen eewigen dienaer, in sulcker voeghen dat ghy niet en dorst versoecken, maer wilt alleene gebieden so dickwils als ghy my van doene soudt moghen hebben. Ende om dat ghy alnu deur de gratie vanden almachtighen Godt uwe volcommen ghesontheydt wederomme vercregen hebt, is mijne begheerten dat wy ons morghen op den wech voeghen om te proberen of wy oock zullen mogen te niet doen de magische besweringen van Malfade.”

Maer als Mussabelijn Palmerin aldus hoorden spreken quam hy ’t antwoort vande princesse van Romate te vooren ende seyde: “Heer ridder, ick vermaen u by uwe ridderschap dat ghy niet en laet van te voldoen de gelofte die ghy my gedaen hebt om te achtervolghen eene myne begeerte, de welke is dat ghy niet en sult scheyden uyt het geselschap vanden coninc Abimar tot dat den crijch die hy tegens den soudan van Persen sal voeren, geeyndic[h]t is, ende dat ghy sulcx ooc bidden sult van uwen cameraet.”

“Op mijn geloove, mijn heere,” antwoorden Palmerin, “hoe wel dat ic ende mijnen cameraet vele te doen hebben in onsen lande so en sal ic nochtans niet faillieren in tgene [Bb2ra] [dat] ic belooft hebbe, maer ’t meeste dat [my] berout is dat ic geen geselschap en [sal] cunnen houden mevrouwe de prin[cess]e Zerphire, die wederomme na Na[bot] reysen wil.”

“Mevrouwe de princesse,” [sey]de Mussabelijn, “sal de patientie voor [des]e reyse gelieven te hebben in u te ver[bei]den, ’t welc niet strecken en sal als tot [hae]r groot profijt. Ooc ben verseeckert [dat] u mijnen heere den coninc insulc[ker] voegen van doen heeft dat zijn ee[re] daer aen gheleghen is. Maer indien [dat] hem hadde te vallen de monarch[sch]ap van geheel Asien ende dat sulcx een [bel]ettinghe stonde te lijden deur u ver[soe]ck, soo en soude ick u nochtans tot [het] hier blyven niet willen vorderen [om] dat ic niet en soude begeren te doen [te]gens de geliefte van so deuchtelijcken [ri]dder, maer om een so grooten saeke [al]s mijns heeren eere sal u gelieven my [te e]xcuseren.”

Ende om dat hy deur zijne [sec]rete conste wiste dat hem seer moye[lij]ck viel de lange absentie van zijn al[de]rliefste Polinarde, trock hem aen [d’]een zijde ende seyde: “Mijn heer, ghy [en] behoort u soo seere om uwe langhe [uy]tblyvinghe niet te quellen want de [be]liefte van Godt almachtich is dat [de]sen saecken also geschieden, daer te[gh]ens ghy niet doen en cunt, ende sweere [d]at u in recompensie vande diensten [d]ie ghy voor mijnen heere den coninc [d]oen sult, groote eere ende heerlijcke [tr]iumphen belooft zijn ende aenghe[d]aen sullen worden. Oock heb ick om [n]iet ondanckbaer te wesen alsulcke [c]onjuratien over den vogel ghedaen [d]at hy voortaen sal leven sonder eeni[g]he spijse oft dranck te nemen, soo dat [g]hy geen sorge meer en dorst hebben voor [z]ijn voetsel. Insgelicx dat hy sal hebben [d]e navolgende virtuyten: Als ghy binnen Constantinopelen zijt, so sult ghy hem [d]oen stellen in een openbaer plaetse van[Bb2rb]de groote saele van u hof, alwaer hy u een groot vordel sal veroorsaecken cunnen, want daer en sal noch ridder noch jonckvrouwe noch niemandt anders ter werelt in u keyserlijcke palleys moghen gheraecken oft den voghel sal veel eysselijcker bestaen te crijten aldoen ghy hem vingt, indien sulcke persoonen aldaer commen om eenige verraderie ofte quade tydinge te brenghen. Maer indient yemant is om u weldaet te veroorsaecken oft geneuchelijck nieumaren te doen verstaen, soo sal hy noch veel soeter bestaen te singen als hy dede doen hem ’t water uytten beck viel, daer de princesse met ghenesen is. Ende ten tijde dat ghy dit sterffelijcke lichaem verlaten sult, sal hy sulcke vreemde ghelaeten houden datter niemant in uwen huyse sal zijn die niet verschrickt en sal worden. Ende deur dese voorseyde middelen mijn heer zuldy u moghen wachten van veele boosheyden ende uwe goede fortuyne volharden, in sulcker manieren dat ghy den aldervreedsaemsten keyser sult zijn die noch oyt in Griecken landt gheweest is!”

“Tis my onmoghelijck u te vergelden, mijn heer,” antwoorden Palmerin, “alsulcke hooge giften. Nochtans en sal ick niet laten van den vogel so neerstich te doen bewaren als mijn eygen persoone in ghedachtenisse van uwe liberaelheydt. Ende op dat ick ten minsten mette wercken mach bethoonen niet ondanckbaer te zijn bid ick u seer ootmoedelijck my yemandt van uwe vrientschap te willen gheven om altijdt in mijn gheselschap te blyven ten eynde ic aenden selven mach blijcken laeten mijnen goeden wille om u te recompenseren na alle mijn vermoghen.”

“Ic heb voor my genomen,” seyde Mussabelijn, “u te geven eenen mijnen soone, [Bb2va] die ick gewonnen hebbe by een jonckvrouwe van uwe wet, die hem de leeringhe Christo onderwees ende den naem Jesus soo sterck inde memorie planten dat hy anders niet en roept als dien so wanneer hem yet onversiens geschiet. ’t Welck my niet en mishaecht, maer ick vreese dat het den coninck eens sal te weten comen, de hem sonder twijvel daeromme soude doen sterven.”

“E[y] mijn vrient,” seyde Palmerin, “gheeft hem my doch nu terstont. Ick sweer u op my[n] ghelove dat ick hem sal doen onderhouden als myn eyghen broeder!”

“Ic en cant niet doen,” antwoorden Mussabelijn, “voor dat ick coem op mijn casteel, alwaer ick hem doe verwaren ende u hoop te gheven met eenige geneuchlicke tijtcortinge. Ende om aldaer te eerde[r] te moghen gheraecken sal ick den coninck desen avondt raden dat hy hem morghen op den wech geve om nae zijn groote stadt Griske te reysen ende aldaer zijn leger te vergaderen.”
“Tot sulck versoeck ick u seer affectueusselick,” seyde Palmerin. Ende daer met vanden anderen oorlof neemende vertrockense heur wes in heur cameren.

Hoe de prinses Zerphire van haar ziekte genezen werd en hoe Trineus het zwaard uit de stenen kolom trok. Het 117 kapittel.

Zo gauw en was de prinses niet in haar tent gekomen of zij ontdekte haar gehele aangezicht wat men sinds haar krenkte, uitgezonderd de neus en mond, niet bloot gezien had, en dat om al nu beter te mogen vatten de lucht van Palmerijn mee gebrachte bloemen. Die zij zo gauw niet in haar neus ontvangen had of de wormen die haar kwelen bestonden met helen hopen dood op de aarde neer te vallen zonder dat van die tijd af haar kanker enige kwade reuk meer van zich gaf. Niet tegenstaande dat de littekens niet geheel net genezen en waren zo ontving ze nochtans zo’n grote blijdschap van deze nieuwe verlichting dat ze geen acht nam op de mismaaktheid van haar aangezicht. Ondertussen was de prins Toman met het ander gezelschap zeer naarstig in het aanschouwen van de mee gebrachte vogel die zo vreemd gepluimd was dat hem iedereen daarover verwonderden vooral ook om dat hij met zeer zeldzame manieren wreed en droevig [Bb1ra] zag. Daarna passeerden ze hun tijd in genoeglijk kouten zo zei Toman met een lachende mond tot Palmerijn: “Voorwaar, uwe kameraad is wel gauw van haar veranderd, en gij en hebt ook niet verloren na dat men aan uw wapens ziet.”

“Degene die ze voor ons doen maken,” antwoorden Palmerijn, “dacht wel dat wij ze noch dikwijls aan te doen hadden eer wij tot onze zestig jaren geraakten aangezien de kleuren die ze gegeven zijn. Maar mij wordt tegenwoordig gedachtig van ’t zwaard wat wij niet uit de kolom trekken konden. Mijn heer Trineus en heeft er geen. Daarom bid ik u, laat ons gaan verzoeken of de betovering het voor hem bewaard mag hebben.”

“Het is goed gesproken,” antwoorde de prins, “maar ik twijfel dat ik niets anders zal uitrechten dan met schaamte ..dt wederom keren. Nadien gij beiden daarin gefaald hebt, dan kan niet dan als mijn moeite verliezen.”

En daarmee ging hij voort en nam hij ’t geweer bij ’t gevest en trok het zo licht met de schede, hengsel en riem uit de kolom alsof hij het maar van enige tafel genomen had. Zo dat hij het voorts uit de schede trok en zo excellent bevond dat ze zich allen niet genoeg konden verwonderen van de schoonheid en breedte van dien. Toen ze daarover enige tezamen kouten gehouden hadden zei Palmerijn tot de anderen: “Mijn heren, nadien dat mevrouw genezen is en mijn heer Trineus de eer van ’t zwaard verkregen heeft, zo dunkt mij goed te zijn dat wij ons wederom op de weg van Romate begaven.”

“Al alzo ’t u belieft,” antwoorden de anderen.

“Maar mevrouw [Bb1rb] de prinses heeft op mij begeert,” zei Trineus, “dat ze voor ons vertrek het kasteel mocht bezien.”

En hebben dan derhalve de rijke begrafenis en andere wonderlijkheden aan de prinses getond en keerden ze voorts daarna tot wederom binnen Romate alwaar ze met grote vreugde ontvangen werden tot een hart springende blijdschap van allen, vooral van Palmerijn en Trineus omdat ze verlof van de koning meenden te nemen en wederom naar Elain te reizen zo gauw als ze geweten zouden hebben in wat manieren het water van ze mee gebrachte vogel te verkrijgen stond om daarmee te genezen de littekens van de prinses. Maar het geschiedde ver van hun mening gelijk gij hierna horen zal en dat door beschikking van Mussabelijn die de vogel de volgende dag liet eten van de mee gebrachte bloemen, waarvan hij zo gauw niet enige ingezwolgen had of hij begon te zingen met de aller welluidendste stem die men ooit van enige vogel heeft mogen horen. Terwijl hij deze melodie maakte, viel hem ’t water in zulke overvloed uit de bek dat de nigromantie Mussabelijn de gouden kop voor de middag bijna half vol zag te zijn. Waarom hij Palmerijn bad op een luit te spelen die hij hem in de hand gaf en zei: “Ik bid u, mijn heer, dat gij ons een muziek stukje wil laten horen wat ’t aller gelijkste met het vogelgezang overeenkomt van alle die gij weet en dat aanstonds op dat hij uw geluid hoort ’t zijne ophoudt, want zijn principale kracht gaat hem uit het lijf met het water dat hem ontvalt.”

Om welk verzoek Palmerijn de luit nam en speelden met zo’n excellente [Bb1va] kunst en bijzondere gratie en gebruikte ook zo vele afnemingen en nieuwe passages dat zich iedereen daarover verwonderden, in zulke manieren dat de prinses, de koningsdochter van Romate, zei: “Voorwaar, mij kan niet genoeg excellent dunken de perfectie van Palmerijn, want indien hij Hercules van Libië, die monsteren en reuzen temden, in moed te boven gaat alzo mag men hem ook zonder berisping achten voor een andere Amphion of Orpheus van Thracië die naar hun instrumenten lieten luisteren vissen, beesten en vogels. En zie je niet met wat naarstigheid deze vogel naar zijn spelen hoort?” Ondertussen bracht Trineus de prinses de gouden kop waaruit zij ’t water nam en waste er haar aangezicht mee waardoor miraculeus in een ogenblik de plaatsen daar de wormen geknaagd hadden, die noch al duwden en zonder vel stonden, met hun hele aangezicht in zo’n delicaat vlees en helder en blank vel veranderden dat ze de helft mooier was als ze ooit van haar leven geweest had. Waarom zij Palmerijn te voet ging vallen en zei: “Voorwaar mijn heer, ik ben zeer gehouden aan de prins Trineus toen de verrader, mijn hofmeester, mij wilde doden, maar aan u, die mij van een torment en kwelling veel zwaarder dan de dood genezen en van mijn tirannisme broeder verlost hebt bevind ik mij in zulke manieren verbonden te zijn dat het maar een grote zotheid zou zijn indien ik met al mijn vermogen u meenden te doen een vol komen herstelling. Want al maakte ik u heer van alles dat ik heb, zo zou mij mijn geweten noch van ondankbaarheid beschuldigen. Niettemin [Bb1vb] mag gij al hetgeen dat mij toekomt gebruiken alsof gij daar volkomen heer over was.”

Palmerijn die haar terstond toen ze hem te voeten viel met een beleefde gratie ophief antwoorden haar ook, na dat ze haar reden geëindigd had, aldus: “Mevrouw, uw genezing hoort niet mij, maar de opperste heer toe geacht te worden en heb van u ook al gereed zo grote weldaden ontvangen dat mijn gauwe diensten tot u waart geschiedt niet alleen geen vergoeding meer vereisen, maar hebben mij die weldaden mede gemaakt uw eeuwige dienaar, in zulke voegen dat gij niet behoeft te verzoeken, maar wil alleen gebieden zo dikwijls als gij mij van doen zou mogen hebben. Omdat gij al nu door de gratie van de almachtige God uw volkomen gezondheid wederom verkregen hebt is mijn begeerten dat wij ons morgen op de weg voegen om te proberen of wij ook zullen mogen te niet doen de magische bezweringen van Malfade.”

Maar toen Mussabelijn Palmerijn aldus hoorden spreken kwam hij ’t antwoord van de prinses van Romate tevoren en zei: “Heer ridder, ik vermaan u bij uw ridderschap dat gij het niet laat van te voldoen de belofte die gij mij gedaan hebt om te achtervolgen een van mijn begeerte, de is dat gij niet zal scheiden uit het gezelschap van de koning Abimar tot dat de krijg die hij tegens de sultan van Perzen zal voeren geëindigd en dat gij zulks ook bidden zal van uw kameraad.”

“Op mijn geloof, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “hoe wel dat ik en mijn kameraad veel te doen hebben in ons land zo zal ik nochtans niet falen in hetgeen [Bb2ra] dat ik beloofd heb, maar ’t meeste dat mij berouwd is dat ik geen gezelschap zal kunnen houden mevrouw de prinses Zerphire die wederom naar Nabot reizen wil.”

“Mevrouw de prinses,” zei Mussabelijn, “zal het geduld voor deze keer gelieven te hebben in u op te wachten wat het niets anders strekken zal tot haar grote profijt. Wees ook verzekerd dat u mijn heer de koning in zulke voegen van doen heeft dat zijn eer daaraan gelegen is. Maar indien dat hem had te vallen de monarchie van geheel Azië en dat zulks een beletstel stond te lijden door uw verzoek zo zou ik u nochtans tot het hier blijven niet willen bevorderen omdat ik niets zou begeren te doen tegens het gelieven van zo’n deugdelijke ridder, maar om een zo’n grote zaak als mijn heren eer zal u gelieven mij te excuseren.”

En omdat hij door zijn geheime kunst wiste dat hem zeer moeilijk viel de lange absentie van zijn allerliefste Polinarde trok hem aan de ene zijde en zei: “Mijn heer, gij behoort u zo zeer om uw lange wegblijven niet te kwellen want het believen van God almachtig is dat deze zaken alzo geschieden waartegen gij niets doen kan en zweer dat u in vergoeding van de diensten die gij voor mijn heer de koning doen zal grote eer en heerlijke triomfen beloofd zijn en aangedaan zullen worden. Ook heb ik om niet ondankbaar te wezen al zulke conjuraties over de vogel gedaan dat hij voortaan zal leven zonder enige spijs of drank te nemen, zodat gij geen zorg meer behoeft hebben voor zijn voedsel. Insgelijks dat hij zal hebben de navolgende krachten: Als gij binnen Constantinopel bent zo zal gij hem doen stellen in een openbare plaats van [Bb2rb] de grote zaal van uw hof, alwaar hij u een groot voordeel zal veroorzaken kunnen, want daar zal noch ridder noch jonkvrouw noch niemand anders ter wereld in uw keizerlijke paleis mogen raken of de vogel zal veel ijselijke bestaan te krijsen zoals toen gij hem ving, indien zulke personen aldaar komen om enige verraad of kwade tijding te brengen. Maar indient iemand is om u weldaad te veroorzaken of genoeglijk nieuws te doen verstaan, zo zal hij noch veel lieflijker bestaan te zingen dan hij deed toen hem ’t water uit de bek viel daar de prinses mee genezen is. Ten tijde dat gij dit sterfelijke lichaam verlaten zal hij zich zulke vreemde gelaten houden dat er niemand in uw huis zal zijn die niet geschrokken zal worden. Door deze voorzegde middelen mijn heer zal je u mogen wachten van vele boosheden en uw goede fortuin volharden, in zulke manieren dat gij de aller vreedzaamste keizer zal zijn die noch ooit in Griekenland geweest is!”

“Het is mij onmogelijk u te vergelden, mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “al zulke hoge giften. Nochtans n zal ik niet laten van de vogel zo naarstig te doen bewaren als mijn eigen persoon in gedachtenis van het liberale van u. Op dat ik tenminste met de werken mag betonen niet ondankbaar te zijn bid ik u zeer ootmoedig mij iemand van uw vriendschap te willen geven om altijd in mijn gezelschap te blijven ten einde ik aan die mag blijken laten mijn goede wil om u te schadeloos stellen naar al mijn vermogen.”

“Ik heb voor mij genomen,” zei Mussabelijn, “u te geven een van mijn zonen [Bb2va] die ik gewonnen hebbe bij een jonkvrouw van uw wet, die hem de lering van Christus onderwees en de naam Jezus zo sterk in de memorie geplant heeft dat hij niets anders dan die zo wanneer hem iets onvoorziens geschied. Wat mij niet mishaagt, maar ik vrees dat het de koning eens zal te weten komen die hem zonder twijfel daarom zou doen sterven.”

“Ei mijn vriend,” zei Palmerijn, “geef hem mij toch nu terstond. Ik zweer u op mijn geloof dat ik hem zal doen onderhouden als mijn eigen broeder!”

“Ik kan het niet doen,” antwoorde Mussabelijn, “voor dat ik kom op mijn kasteel alwaar ik hem doe bewaren en u hoop te geven met enige genoeglijke tijdkorting. Om aldaar te eerder te mogen geraken zal ik de koning deze avond aanraden dat hij hem morgen op de weg begeeft om naar zijn grote stad Griske te reizen en aldaar zijn leger te verzamelen.”
“Tot zul verzoek ik u zeer toegenegen ben,” zei Palmerijn. Daarmee nam ze van de anderen verlof en vertrok elk zich in zijn kamer.

Vande gheneuchlicke recreatie die den nigromant Mussabelijn Palmerin ende alle zyn gheselschap bewees op zyn casteel, ende van de neersticheydt die den coninck Abimar aenweynden int verghaderen van zyn legher teghens den soudan van Persen. Het .CXVIIJ. capittel.

[Bb2vb] Nae dat Mussabelijn den coninck Abimar te kennen ghegeven hadde de grote macht des soudans van Persen ende ’t sware perikel daer hy zijn coninckrijck in stelden, so veere hy hem niet ter ghoeder tijdt met volck van verweeringhe en versach, dede den selven coninck voort af veerdighen een groodt ghetal van posten ende loopers om ruyteren ende soldaten te doen comen van allen hoecken, ontbiedende mede alle die edelluyden van Griske ende Romate datse haer den vijfth[i]ensten dach van de volghende maent souden laten vinden inde dallen van Griske om monsteringhe te doen ende bereyt te zijn om ten oorloge te dienen. Dese boden by hem afgeveerdicht zijnde, gaf Palmerin ende Trineus in zijn hof seer heerlicke staten, heur versien[de] van alles, ende reysden met heur als ooc alle de princen, heeren, ridderen, joffrouwen van zijn hof uyt de stadt Romate. Waer deur zy des anderen dages nae datse heur opte reyse gegeven hadden, quamen by een casteel twelc toequam den nigromandt Mussabelijn, die aldaer ghemeynlick hielde zijne vrouwen ende kinderen, ende den coninck badt dat hy dien nacht op ’t selve zijn huys soude willen comen loigeren. ’t Welck hem den coninck deur voorbiddinghe vande joffrouwen accordeerden. Weshalven Mussabelijn voor uyt reden om de cameren, salen ende alles [te] doen bereyden. Ende op dat hy sulcken edelen gheselschap soo veel te eerlicker mocht ontfangen, maecten hy deur zijne conste int midsen vande voorplaedtse een fonteyne, die van albaster scheen te wesen, werpende aen d’eene zijde uyt een water veel claerder alsmen deur eenige clocke soude moghen laten distilleren, ende [aen] die andere [Bb3ra] [zijde] eenen wijn, veel delicater ende smaec[kel]icker als [den] dranck [van] heuren godt Jupiter, alles ont[fan]gen wordende in seer schoone stee[nen] backen van mermer, veel groen[der] als een smaragd. Oock dede hy [in e]en oogenblick in zijnen hof wassen [alle] soorten van boomen geladen met [all]erhande vruchten ende bloemen, [me]t effen wander wegen, d’alderghe[neu]chelijckste diemen soude moogen [sch]ilderen onder de overdecselen van [m]uscatel wijngaerden ende struycken [van] lauwer, rosemarijn, cipres, hulst, [m]yrre ende andere diergelijcke, ende [een] lusthuys niet minder playsant, [al]waer hy in dede commen tafelen [me]t delicate spijse bereyt van alderley [.e]ten diemen soude hebben mogen be[de]ncken. Noch dede hy lancx de mue[re]n comen twee hondert ghespannen [t]enten, seer wel van alles versien om [’t v]olck vanden coninc te logieren, so [rij]ckelijc gevrocht datter tfatsoen meer [va]n gecost soude hebben alst stof. Ende dit [t’s]amen aldus geordineert zijnde ginck [h]y den coninck met Palmerijn ende [T]rineus als oock de jofvrouwen ende [v]oorts alle heur geselschap seer eerlijc[k]en ontfangen ende leyden heur by zijne [h]uysvrouwen ende dochters met heure [j]onckvrouwen, so costelic gecleet zijnde [e]nde so gracieus te couten, wetende dat [s]y goddinnen ende de coninginne met [h]eure staetjofvrouwen by heurluyden te gelijcken maer boerinnen schenen [t]e wesen. Ende de willecomsten ende ca[r]essen aldaer vernieut zijnde seyde Mussabelijn tot de coninginne: “M[ev]rouwe, ick bid u dat ghy mijn huys[v]rouwen ende heur gheselschap excuseren wilt van dat sy huyden booven heuren staete ghecleet zijn om dat de ghewoonte des landts alsulckx vereyscht alsmen zijn heer ende vrouwe [Bb3rb] ontfangt.”

Ende hier met naden hof gaende vondense het bancket veerdich, alwaerse alle soo heerlijck aenghedient worden als den aldergrootsten feestdach vanden machtichsten keyser soude mogen vereysschen. Ende de tafelen opgenomen ende het dansen gheeyndicht zijnde, waren de jofvrouwen in sulcke blijtschap overmits de welluydende musijcker ende soete vogelen sanc diese al daer hoorden, datse meynden in eenich paradijs gevoert te wesen, waer[o]m sy heur noch een wijle tijdts vermaeckten, vertreckende daer nae een yegelijck nae zijne rust plaetse. Als den ouden Mussabelijn Palmerin in een alsulcke camer leyden dat heur dochde dat de costele saele vant Casteel der Thien Colommen maer een stalle was daer by te gelijcken, tot heur seggende: “Mijn heeren, ghy hebt huyden een recreatie ghehadt. Morghen suldy een andere hebben.”

Waerinne hy oock niet en failleerden, want als alle tgeselschap des sanderendaechs tnoenmael gheheten hadden, quamen inde deure vanden hof geloopen thien gewapende ridders met bebloede sweerden in haer handt, met luyder stemme roepende: “Slaet cameraten, slaet sonder te sparen noch coninc noch prince noch jofvrouwe!”

Ende hier met vielense so crachtelijck opde dienaren des conincx dat het scheen datser vele vanden anderen hielen, tot sulcke verschrickinge vande arme jofvrouwe dat noyt swaluwe voorden sperwer soo seer verveert en was als sy voor dese ridderen waren, die den coninck ende zijne heeren in geene mindere verbaestheyt en stelden om datse heure altsamen ontwapent sagen. Desghelijcx [e]n wiste Palmerijn oock niet hoe dat hy ’t selve hadde. Nochtans seyde hy oock tot den prince Trineus: [Bb3va] “Mijn heer, laet ons ons beste doen om te sien wat dit wesen wil, op dat de jofvrou[w]en niet te cort en gheschieden.”

Ende dit seggende wondense heure mantels om heur ermen in plaets van schilden ende traden met heure rappiren nade thien ridders toe. Als dit de princesse Zerphire sach, riepse met luyder stemmen: “O helpt doch om Gods wil dese twee heeren, diet anders metten doodt besueren moeten!”

Maer en hadde nauwelicx dese woorden uytgesproken oft sy sach de thien ridders in thien wrede leeuwen veranderdt zijn, die dwers deur den hof na alle de princessen ende joffrouwen bestonden te lopen, heur omveere treckende ende heur clederen verscheurende, in sulcker manieren dat d’alderstoutste van heur allen aldaer sonder twijfel zijn leste oogenblick des levens meynden te doen. Maer Palmerin dese haestige veranderinge siende, begost te lachen, seggende: “Voorwaer, Mussabelijn heeft de joffrouwen seer wel vergolden de recreatie die hy heur gisteren an dede!”

Hierentusschen hadden de leeuwen eenen omloop gedaen, waer nae zy heur alle onder een tente gingen setten midden inden hof, alwaer sy in een ogenblic wederom aen namen heur eerste forme, so datse worden thien schone joncvrouwen, rijckelic gecleet, singende met sulcke soete stemmen en spelende op harpen, luyten ende andere instrumenten met so welluydende accoort dat de joffrouwe begonsten te keeren in heure eerste vreuchde ende heur vreese te verminderen, doch niet alsoo oft de vrolicste van heur allen sloeg den pols noch drie uren nade geschiedenisse vant feyt [d]eur de memorie vande verschrictheyt.

Maer so geringe alst geschiet was, ginc Mussabelijn by de staetjoffrouwen vande coninginne, gheveynsende nywers van te weten ende seyde: “Wat [Bb3vb] mangel isser mijn dochters? Hebben u dese twee vreemde ridders eenigen ooverlast aen willen doen?”

“Och God,” antwoorden zy, “sonder heur waren wy bykans doot!” “Wel, wel,” seyde hy, “ick salder de waerheydt van gaen vernemen.” Ende daermet dede hy aenden coninck de reverentie, die vergheselschappende mette navolgende woorden: “Mijn here, ick heb dese vreese uwe ridders willen aenjagen op dat zy te beter souden kennen de couragie vande twee princen de gecomen zijn tot uwe hulpe. En heeft uwe majesteyt niet gesien hoe zy sonder harnas ofte schilt hebben dorven bespringen die tien gewapende ridders? Wat soudense dan doen indiense wel toegerust waren?”

Ende dese woorden geeyndicht hebbende, quam Palmerin daer by, tot den welcken Mussabelijn alsulcke reeden voechden: “Heer ridder, wat dunct u van dese tijtcortinghe?”

“Voorwaer mijn heer,” seyde hy, “ick geloof dat die Persen met al heur gecrijs my soo grote vreese niet aengejaecht en soude hebben als ghy gedaen hebt met uwe tien joncvrouwen, niet om mijnent wille maer om die princessen ende joffrouwen.”

“Voorwaer heer ridder,” antwoorden Mussabelijn, “indien ick niet versekert en hadde gheweest van uwe stoutmoedicheyt, ic en soude het spel niet begost hebben.”

“Wat spel?!”, seyde die conin[gin]ne. “Beyde godinne Diana, ick meynden van vreesen te sterven. Ick bid u, en wilt ons alsulcke cueren niet maecken!”

Om welcke woorden den coninck hem niet en conde onthouden van lachen, segghende: “Mussabelijn, indien dit dickwils gebeurden so soudy voorwaer de coninginne met alle heure jofvrouwen een bevende cortse opt lijf jagen”, met weer andere propoosten diese noch metten anderen hielden.

Waer na den coninck met zijn gheselschap noch aldaer [Bb4ra] bleef den volgenden dach. Ende alsse des smorgens daer nae vertrecken wilden, gaf Mussabelijn zijnen sone Bellekijn an Palmerin om zijnen schiltknecht te wesen, aende coninghinne eene van zijn twee dochters, out thien jaren, ende aende princesse Zerphire d’ander, van den ouderdom van twaelf jaren. Ende dit gheschiet zijne reysdense so neerstich voort datse den sesten dach daerna quamen inde stadt van Griske, voorby de mueren vande welcke de reviere Grian loopt, die de landen van een scheyt, toecomende den soudan van Persen ende desen coninck. Die aldaer uyt zijn twee conincrijcken in vijfthien dagen vergaderden vijfentwintig duysent soldaten, so te peerd als te voet, de hy dede logieren in een groot dal onder de stad. Voorts daerna quam oock aldaer den coninck van Savat, vader van den prince Drumijn, met vijfthien duisent peerden, ende den coninck van Garare, broeder van Abimar, oock met vijftien duysent ruyteren ende tien duysent voetvolcx, ende boven dien noch eenige andere heeren van zijne bontgenoten met so goeden troupe soldaten dat hy int eynde van een maendt over de hondert duysent mannen te velde hadde, veerdich om te marchieren. Ende en waren oock so geringe niet in oordeninge oft den coninc ordineerden het beleyt van zijn leger, bevelende an Palmerin ende Trineus den last vande voortochte, inde welck waren twintich duysent ruyteren. Ooc maecten hy twee quadroenen van tien duysent archiers te peert onder ’t gheleyt van zijnen sone ende die prince Drumijn. Sijn principale slachoordeninghe ordineerden hy van twintich duysent voetknechten, beschermdt wordende van thien duysent ruyteren, waer van oversten waren de coningen van Savat ende Garare. Ende [Bb4rb] de reste die noch over de veertich duysent strijtbare mannen waren, wilde hy selfs geleyden. Ende was zijn volck so gheringe niet in alsulcke oordeninge geordineert oft hy hoorende dat het legher des soudans albereets seer neerstich voortooch, waeromme hy resolveerden hem te ghemoete te trecken so gheringhe als de monsteringe geschiet soude zijn.

Vande genoeglijke recreatie die de nigromantie Mussabelijn Palmerijn en al zijn gezelschap bewees op zijn kasteel en van de naarstigheid die de koning Abimar aanwendde in het verzamelen van zijn leger tegen de sultan van Perzen. Het 118 kapittel.

[Bb2vb] Nadat Mussabelijn de koning Abimar te kennen gegeven had de grote macht van de sultan van Perzen en ’t zware perikel daar hij zijn koninkrijk in stelde, zo ver hij hem niet ter goede tijd met volk van verwring voorzag liet die koning voort af vaardigen een groot getal van posten en lopers om ruiters en soldaten te doen komen van alle hoeken, ontbood mede alle edellieden van Griske en Romate dat ze zich de vijftiende dag van de volgende maand zouden laten vinden in de dalen van Griske om monstering te doen en bereid te zijn om ten oorlog te dienen. Deze boden die bij hem afgevaardigd waren gaf Palmerijn en Trineus in zijn hof zeer heerlijke staten en ze voorzag van alles en reisden met ze als ook alle prinsen, heren, ridders, juffrouwen van zijn hof uit de stad Romate. Waardoor zij de volgende dag nadat ze zich op de reis gegeven hadden kwamen bij een kasteel wat toekwam aan de nigromantie Mussabelijn die aldaar gewoonlijk hield zijn vrouwen en kinderen en de koning bad dat hij die nacht in zijn huis zou willen komen logeren. Wat hem de koning door voorbidden van de juffrouwen accordeerden. Weshalve Mussabelijn vooruit reedt om de kamers, zalen en alles te doen bereden. Opdat hij zulk edel gezelschap zo veel te fatsoenlijker mocht ontvangen maakte hij door zijn kunst in het midden van plichtplaats een fontein die van albaster scheen te wezen en wierp aan de ene zijde uit een water veel helderder dan men door enige klok zou mogen laten distilleren en aan die andere [Bb3ra] zijde een wijn, veel delicater en smakelijker dan de drank van hun god Jupiter. Alles werd ontvangen in zeer mooie stenen bak van marmer, veel groener dan een smaragd. Ook liet hij in een ogenblik in zijn hof groeien alle soorten van bomen geladen met allerhande vruchten en bloemen, met effen wandelwegen, de aller genoeglijkste die men zou mogen schilderen onder de bedekking van muskadel wijngaarden en struiken van laurier, rozemarijn, cipres, hulst, mirre en andere diergelijke. Z ook een lusthuis niet minder plezierig alwaar hij in liet komen tafels met delicate spijzen bereid van allerlei eten die men zou hebben mogen bedenken. Noch liet hij langs de muren komen tweehonderd gespannen tenten, zeer goed van alles voorzien om ’t volk van de koning te logeren, zo rijk gewrocht dat er de vorm meer van gekost zou hebben dan de stof. Toen dit tezamen aldus geordineerd was ging hij de koning met Palmerijn en Trineus als ook de juffrouwen en voorts al hun gezelschap zeer fatsoenlijk ontvangen en leidde ze bij zijenhuisvrouw en dochters met hun jonkvrouwen die zo kostbaar gekleed waren en zo gracieus te kouten en wisten dat zij godinnen en de koningin met hun staatjuffrouwen bij ze te vergelijken maar boerinnen schenen te wezen. De welkomsten en liefkozingen werden aldaar vernieuwd toen zei Mussabelijn tot de koningin: “Mevrouw, ik bid u dat gij mijn huisvrouw en haar gezelschap excuseren wilt van dat zij heden boven haar staat gekleed zijn omdat de gewoonte van het land al zulks vereist als men zijn heer en vrouwe [Bb3rb] ontvangt.”

En hiermee gingen ze naar de en vonden ze het banket vaardig alwaar ze alle zo heerlijk bediend werden als de allergrootste feestdag van de machtigste keizer zou mogen eisen. Toen de tafels opgenomen en het dansen geëindigd was waren de juffrouwen in zulke blijdschap overmits de welluidende muziek en lieflijke vogels gezang die ze al daar hoorden dat ze meenden in enig paradijs gevoerd te wezen, waarom zij zich noch een tijdje vermaakten en vertrok daarna iedereen naar zijn rust plaats. Toen de oude Mussabelijn Palmerijn in een al zulke kamer leidde dachten ze dat de kostbare zaal van het kasteel der Tien Kolommen maar een stal was daarbij te vergelijken tot ze en zei: “Mijn heren, gij hebt heden een recreatie gehad. Morgen zal je een andere hebben.”

Waarin hij ook niet faalde, want als toen al het gezelschap de volgende dag te noenmaal gegeten hadden, kwamen in de deur van de hof gelopen tien gewapende ridders met bebloede zwaarden in hun hand die met een luide stem riepen: “Sla kameraden, sla zonder te sparen noch koning noch prins noch juffrouw!”

En hiermee vielen ze zo krachtig op de dienaren der koning dat het scheen dat ze er vele van de anderen hieuwen tot zulke schrik van de arme juffrouw dat nooit een zwaluw voor den sperwer zo zeer bang was als zij voor deze ridders waren die de koning en zijn heren in geen mindere verbazing stelden omdat ze zich alle tezamen ontwapend zagen. Desgelijks wist Palmerijn ook niet hoe dat hij het zelf had. Nochtans zei hij ook tot de prins Trineus: [Bb3va] “Mijn heer, laat ons onze beste doen om te zien wat dit wezen wil, op dat de juffrouwen niets te kort geschieden.”

En toen hij dit zei wonden ze hun mantels om hun armen in plaats van schilden en traden met hun rapieren nadar de tien ridders toe. Toen dit de prinses Zerphire zag riep ze met een luide stem: “O helpt doch om Gods wil deze twee heren die het anders metten dood bezuren moeten!”

Maar had nauwelijks deze woorden uitgesproken of zij zag de tien ridders in tien wrede leeuwen veranderd zijn die dwars door de hof naar alle de prinsessen en juffrouwen bestonden te lopen, ze omvertrokken en hun kleren verscheurden, in zulke manieren dat de aller stoutste van ze allen aldaar zonder twijfel zijn laatste ogenblik van het leven meenden te doen. Maar Palmerijn die deze haastige verandering zag begon te lachen en zei: “Voorwaar, Mussabelijn heeft de juffrouwen zeer goed vergolden de recreatie die hij ze gisteren aandeed!”

Ondertussen hadden de leeuwen een omloop gedaan, waarna zij zich alle onder een tent gingen zetten midden in het hof, alwaar zij in een ogenblik wederom aannamen hun eerste vorm zo dat ze werden tien mooie jonkvrouwen, rijk gekleed en zongen met zulke lieflijke stemmen en speelden op harpen, luiten en andere instrumenten met zo’n welluidend akkoord dat de juffrouw begonnen te keren in hun eerste vreugde en hun vrees te verminderen, toch niet alzo of de vrolijkste van ze allen sloeg de pols noch drie uren na de geschiedenis van het feit door de memorie van de verschrikking.

Maar zo gauw als het geschied was ging Mussabelijn bij de staatjuffrouwen van de koningin en veinsde nergens van te weten en zei: “Wat [Bb3vb] mangel is er mijn dochters? Hebben u deze twee vreemde ridders enige overlast aan willen doen?”

“Och God,” antwoorden ze, “zonder zij waren wij bijna dood!” “Wel, wel,” zei hij, “ik zal er de waarheid van gaan vernemen.” en daarmee deed hij aan de koning de reverentie die vergezelschapte met de navolgende woorden: “Mijn heer, ik heb deze vrees uw ridders willen aanjagen op dat zij te beter zouden kennen de moed van de twee prinsen die gekomen zijn tot uw hulp. En heeft uwe majesteit niet gezien hoe zij zonder harnas of schild hebben durven bespringen die tien gewapende ridders? Wat zouden ze dan doen indien ze goed toegerust waren?”

En toen hij deze woorden geëindigd had kwam Palmerijn daarbij die tot die Mussabelijn al zulke reden voegde: “Heer ridder, wat dunkt u van deze tijdkorting?”

“Voorwaar mijn heer,” zei hij, “ik geloof dat die Perzen met al hun gekrijs mij zo’n grote vrees niet aangejaagd zouden hebben dan gij gedaan hebt met uwe tien jonkvrouwen, niet vanwege mij maar om die prinsessen en juffrouwen.”

“Voorwaar heer ridder,” antwoorde Mussabelijn, “indien ik niet verzekerd was geweest van uw stoutmoedigheid, ik zou het spel niet begonnen hebben.”

“Wat spel?!”, zei die koningin. “Bij de godin Diana, ik meende van vrees te sterven. Ik bid u, wil ons al zulke kuren niet meer maken!”

Om die woorden kon de koning hem niet onthouden van lachen en zei: “Mussabelijn, indien dit dikwijls gebeurden zo zou je voorwaar de koningin met al hun juffrouwen een bevende koorts op het lijf jagen”, met weer andere opzetten die ze noch met de anderen hielden.

Waarna de koning met zijn gezelschap noch aldaar [Bb4ra] bleef tot de volgende dag. Toen ze ’s morgens vertrekken wilden gaf Mussabelijn zijn zoon Bellekijn aan Palmerijn om zijn schildknecht te wezen en aan de koningin een van zijn twee dochters, oud tien jaren, en aan de prinses Zerphire de ander, van de ouderdom van twaalf jaren. Toen dit geschied was reisden ze zo naarstig voort dat ze op de zesde dag daarna kwamen in de stad van Griske, voorbij de muren waarvan de rivier Grian loopt die de landen vaneenscheidt die toekomen de sultan van Perzen en deze koning. Die aldaar uit zijn twee koninkrijken in vijftien dagen verzamelden vijfentwintigduizend soldaten, zo te paard als te voet, die hij liet logeren in een groot dal onder de stad. Voorts daarna kwam ook aldaar de koning van Savat, vader van de prins Drumijn, met vijftienduizend paarden en de koning van Garare, broeder van Abimar, ook met vijftienduizend ruiters en tienduizend voetvolk en boven dien noch enige andere heren van zijn bondgenoten met zo’n goede troep soldaten dat hij in het einde van een maand over de honderdduizend mannen te velde had vaardig om te marcheren. Ze waren ook zo gauw niet in ordening of de koning ordineerden het beleid van zijn leger en beval aan Palmerijn en Trineus de last van plichttocht waarin waren twintigduizend ruiters. Ook maakte hij twee squadrons van tienduizend boogschutters te paard onder ’t geleide van zijn zoon en die prins Drumijn. Zijn principale slagorde ordineerden hij van twintigduizend voetknechten die beschermd werden van tienduizend ruiters waarvan oversten waren de koningen van Savat en Garare. [Bb4rb] De rest die noch over de veertigduizend strijdbare mannen waren, wilde hij zelf geleden. Toen was zijn volk zo gauw niet in al zulke ordening geordineerd of hij hoorde dat het leger van de sultan al gereed zeer naarstig optrok waarom hij besloot hem tegemoet te trekken zo gauw als de monstering geschied zou zijn.

Vant machtighe legher dat den soudan van Persen vergaerden, ende van de uyteyssinghen die gheschieden, soo vande zyde der Persen als van den coninck Abimar. Het .CXIX. capittel.

Den soudan deur zijnen ambassadeur verstaen hebbende ’t antwoort vanden coninck Abimar, maecten terstont opde benen zijne legionen ende onderdanighe coningen, swerende by den hogen godt dat hy Abimar soude destrueren ende den ermsten maecken van zijn geheel coninckrijck. Om twelck te doen hy voorts dede vergaderen over de hondert duysent Persen ende trock met zijn leger wes te Haran, eene vande principaelste steden van zijne monarchie, ligghende maer drie dach reysens van Griske. Ende aldaer verstont hy de gelegentheyt van zijne vyanden, oock dat daerby waren twee vreemde ridderen, dalder valianste van die oyt de zee ghepasseert hadden. Twelck hem seer verbaest maecten, want zijne meyninghe was gheweest sulcke neersticheyt te doen dat hy den coninc onversiens soude hebben overvallen. Maer al nu hoorende dat hy albereets soo machtighen legher byden [Bb4va] anderen hadde, en betrouden hy niet op zijne crachten maer schreef aenden calif van Siconien, zijnen neve, ende den coninc van Torquin, datse hem na alle heure vermogen bystant doen souden. Ende hierentusschen wort hy veradverteert deur zijn bespieders dat dien selfsten dach den coninc Abimar een generale monsteringe wilde laten doen ende doortrecken, waeromme hy zijnen ammerael met dertich duysent Persen die brug liet innemen daer den coninc ende zijn leger over passeren moste, liggen[de] twintich mijlen van Griske, in sulcker manieren dat den ammerael heur den pas afsnede, doende aent eynde vande selve brugge nade zijde van Persen aldaer inder yl van rijsch hout ende andere materialen twee stercke castelen opbouwen, in elc vande welcke hy leyde vier duysent voetboochschutters ende vele archiers, overmits men doen ter tijt geen geschut en hadde, welcke schutters wel beletten datter niemant over de brug passeren mochte Twelc den coninc bedwonge zijn volck, tot groot leetwesen van Palmerin, te logeren opde cant vande riviere. Terwijlen byden soudan gesonden worde den sone vanden calif van Sico[ni]en met dertic[h] duysent man, ende den coninc T[o]rquin in persone quam met tien duysent peerden so dat hy in zijn leger bevondt over de hondert duysent ghewapende mannen, waer met hy quam legeren recht tegens volc des conincx op d’ander zijde vande riviere. Waerdeur de baroenen vanden coninc van Romate verschrict worden van so grooten getal crijsluyden, tot hem seggen[de] raetsaem te zijn den soudaen te ontbieden dat hy acht wilde nemen des vloets so veer de twee legers aenden anderen quamen, ende so hy derhalven dese reyse weerom wilde keeren dat hem den coninc hier na altijt als zijnen vrient soude helpen in alle zijn saken. Maer desen raet en geviel gans [Bb4vb] niet den ridder Palmerin, die seide: “Heer coninc, my dunckt doch onder verbetering vande heeren hier tegewoordich, dat dit advijs niet goet en is, want indient uwe majesteyt volcht, so sal den soudan daer deur te meer gemoet worden ende dencken dat ghy hem uwe vrientschap aenbiet deur vreese. Daerom acht ic geraetsamer te wesen hem huyden te ontbieden dat hy met onrecht ende geene reden u coemt moyelic vallen. Dan niettemin, indien hy so cloecke ridders ende soldaten heeft als hy hem roemt, dat hy de passasie opene, ende ghy sult hem comen bevechten wes in zijn trencheen.”

Welcke voorhoudinge van Palmerin den coninc met den prince Toman grotelicx presen, doende op de selfste ure af veerdigen eenen ridder om de bootschap te doen. Den welcken so haest niet opde brugge gecomen en was oft na hem worden terstont gheschooten twee bouten van voetbogen. Maer hebben[de] een teycken gedaen dat hy een gesante was, wort gebroc[h] inde tende vanden soudan, tot welcken hy aldus seyde: “Soudan, mijnen heere, den coninck van Griske ende Romate, hem verwonderende van dat gy u zijnen vyant verclaert sonder dat hy oyt misdaen heeft, doet u deur my weten dat indien ghy de couragie hebt van te openen de passagie der brugge dat hy u sulcken geval morgen sal commen bestrijden met alle zijne macht om te beproeven d’uwe ende die in sulcken state te stellen dat ghy sult moeten bekennen eenen coninc als mijnen heere is, niet minder te zijn dan een monarch als ghy zijt.”

“By eenen hoveerdigen meester eenen hooc[h]moedigen knecht,” antwoorden den soudan. “Heer ridders, doet hem aenstont wech uyt mijn gesichte! Ick sweer u byden hoogen godt dat indien ghy lichtveerdige ridder geen gesante en waert, ic soude u dier doen betalen de sotheyt van uwe heer, den welcken [Bb5ra] ghy seggen sult dat ic hem eer twaelf dagen ten eynde zijn sal doen vervloecken de ure dat hem inde sin gevallen is van my alsulcke bootschap te doen brengen!”

Ende hier met quaemen byden soudan de twee overgebleven broeders vanden Turc Amaran, die by Palmerin als overste des volcx vanden Babylonischen sultan voormaels overwonnen ende gevangen ware[n], als boven geseyt is, ende daer na deur gratie desselven soudans los gelaten, heur al nu met eenen anderen jongen prince heure neve in hulpe van desen soudan begeven hadde, ’t welc den outsten te voet viel, seggende: “Aldergroot machtichste monarch, ic bid u voorde slachtinge te willen toelaten een particulieren strijt van my, mijnen broeder ende mijnen neve tegens drie ridderen des conincx op dat zy mogen weten wat wy voor luyden zijn, die so licht achten.”

“Het belieft my zeer wel,” seyde den soudan.

Om welcke consent hy wederom opstonde ende seyde tot den gesante: “Ghy sult uwen heere seggen dat den dach vande generale slachtinge hem wil gelieven te seynden drie ridderen om te strijden tegens my, mijnen broeder ende mijnen neve. Wy sullen morgen vroech omtrent acht uren opde brugge verbeyden om te weten van elcker zijde eene te vechten ende den overwinner de reste te verwachten tot dat die van d’eene zijde heel t’onder gebracht sullen zijn oft op alsulcke conditien als heur believen sal, heurluyden versekeren[de] van alle de andere reste ons volcx, ende also sullen wy mogen sien wat cauragie syluyden hebben.”

Ende hiermet reet den gesante wederom wech om de bootschappen te doen.

Maer des smorgens desen glorieusen coninc van Phrigien ende broeder van Amaran, niet cunnen[de] verbeyden wes tot de gesette ure, sont aenden coninck Abimar eene van zijne schiltknechten die hem in zijn tende vondt, segghende, na dat hy [Bb5rb] ’t geheele geselschap de reverentie gedaen hadde: “Mijn heeren, den coninc van Phrygien doet te weten dat indiender yemandt van u luyden is die begeerte heeft om tegens hem te vechten, dien sal hem vinden binnen een halve ure op de brugghe. Ende indien hy den eersten overwindt, soo is hy veerdich den anderen te bestrijden, ende den anderen desgelicx gebeurende, den derden te verwachten.”

Daer op Trineus, die daer present ende albereets geheel gewapent was om den strijt te beginnen, ’t woort voor heur allen dede ende antwoorden: “Ghy sult uwen heere seggen dat hy niet lange staen en sal sonder ymant te ontmoeten met gelijcke presentatie van den tweeden ende derden te verbeyden, ende dat hy zijne wapenen wel vast make, want wy sullen hem dienaers seynden diese seer wel los weten te maken.”

Waermet den schiltknecht van daer scheyden. Ende Palmerin wilde Trineus vant perijckel ontraden, meyndende selfs ’t eerste aen te vanghen. Daer op hem Trineus antwoorden: “Hoe mijn heere, ick heb soo lange met een hontsvel in ledicheyt bedeckt gheweest, ende nu woudy noch beletten dat ick mijn beste begheere te doen om de eere vanden verlooren tijt wederom te crijghen? Voorwaer ick en hoopet niet!”

En wiste voorts soo veele redenen by te brenghen dat hem Palmerin zijnen wille moste toelaten.

Van het machtige leger machtige leger dat de sultan van Perzen verzamelde en van het opeisen die geschiede zo van de zijde der Perzen als van de koning Abimar. Het 119 kapittel.

De sultan die door zijn ambassadeur verstaan had ’t antwoord van de koning Abimar maakte terstond op de benen zijn legionen en onderdanige koningen zweerde bij de hoge god dat hij Abimar zou vernielen en de armste maken van zijn geheel koninkrijk. Om dat te doen hij voorts liet verzamelen over de honderdduizend Perzen en trok met zijn leger tot te Haran, een van de belangrijkste steden van zijn monarchie dat lag maar drie dagreizen van Griske. Aldaar verstond hij de gelegenheid van zijn vijanden, ook dat daarbij waren twee vreemde ridders, de aller dapperste van die ooit de zee gepasseerd hadden. Wat hem zeer verbaasd maakte, want zijne mening was geweest zulke naarstigheid te doen dat hij de koning onvoorziens zou hebben overvallen. Maar al nu hoorde dat hij al gereed zo’n machtig leger bij de [Bb4va] anderen had vertrouwde hij niet op zijn krachten maar schreef aan de kalief van Siconien, zijn neef, en de koning van Torquin dat ze hem naar al hun vermogen bijstand doen zouden. Ondertussen werd hij geboodschapt door zijn bespieders dat diezelfde dag de koning Abimar een generale bemonstering wilde laten doen en doortrekken, waarom hij zijn admiraal met dertigduizend Perzen die brug liet innemen daar de koning en zijn leger over passeren moest, dat lag twintig mijlen van Griske, in zulke manieren dat de admiraal ze de pas afsneed en liet aan het einde van die brug naar de zijde van Perzen aldaar in de ijl van rijshout en andere materialen twee sterke kastelen opbouwen, in elk waarvan hij legde vierduizend voetboogschutters en vele boogschutters, overmits men toentertijd geen geschut had, welke schutters wel beletten dat er niemand over de brug passeren mocht. Wat de koning bedwong zijn volk, tot groot leedwezen van Palmerijn, te logeren op de kant van de rivier. Terwijl bij de sultan gezonden werd de zoon van de kalief van Siconien met dertigduizend man en de koning Torquin in persoon kwam met tienduizend paarden zodat hij in zijn leger bevond over de honderdduizend gewapende mannen, waarmee hij kwam legeren recht tegenover de koning op de andere zijde van de rivier. Waardoor de baronnen van de koning van Romate verschrikt werden van zo’n groot getal krijgslieden en tot hem zei raadzaam te zijn de sultan te ontbieden dat hij acht wilde nemen de vloed zo ver de twee legers aan de andere kwamen en zo hij derhalve deze keer weerom wilde keren dat hem de koning hierna altijd als zijn vriend zou helpen in al zijn zaken. Maar deze raad beviel gans [Bb4vb] niet de ridder Palmerijn die zei: “Heer koning, mij dunkt doch onder verbetering van de heren hier tegenwoordig dat dit advies niet goed is, want indien het uwe majesteit volgt zo zal de sultan daardoor te meer gemoed worden en denken dat gij hem uwe vriendschap aanbiedt door vrees. Daarom acht ik raadzamer te wezen hem heden te ontbieden dat hij met onrecht en geen reden u komt moeilijk vallen. Dan niettemin, indien hij zulke kloeke ridders en soldaten heeft als hij hem roemt dat hij de passage opent en gij zal hem komen bevechten tot in zijn loopgraven.”

Welke voorbehoudt van Palmerijn de koning met de prins Toman zeer presen en liet op hetzelfde uur afvaardigen een ridder om de boodschap te doen. Die zo gauw niet op de brug gekomen was of naar hem werden terstond geschoten twee bouten van voetbogen. maar had een teken gedaan dat hij een gezant was en werd gebracht in de tent van de sultan waartegen hij aldus zei: “Sultan, mijn heer, de koning van Griske en Romate, die zich verwonderen van dat gij uw vijand verklaart zonder dat hij ooit misdaan heeft, doet u door mij weten dat indien gij de moed hebt van te openen de passage der brug dat hij u in zulk geval morgen zal komen bestrijden met al zijn macht om te beproeven de uwe en die in zulk staat te stellen dat gij zal moeten bekennen een koning zoals mijn heer is niet minder te zijn dan een monarch als gij bent.”

“Bij een hovaardige meester een hoogmoedige knecht,” antwoorde de sultan. “Heer ridders, doet hem aanstonds weg uit mijn gezicht! Ik zweer u bij de hoge god dat indien gij lichtaardige ridder geen gezant was, ik zou u duur doen betalen de zotheid van uw heer die [Bb5ra] gij zeggen zal dat ik hem eer twaalf dagen ten einde zijn zal doen vervloeken het uur dat hem in de zin gevallen is van mij al zulke boodschap te doen brengen!”

En hiermee kwamen bij de sultan de twee overgebleven broeders van de Turk Amaran die bij Palmerijn als overste van het volk van de Babylonische sultan voormaals overwonnen en gevangen waren, als boven gezegd is, en daarna door gratie van die sultan los gelaten ze al nu met een andere jonge prins hun neef in hulp van deze sultan begeven hadden wat de oudste te voet viel en zei: “Aller grootste en machtigste monarch, ik bid u voorde slachting te willen toelaten een particulieren strijd van mij, mijn broeder en mijn neef tegens drie ridders de koning opdat zij mogen weten wat wij voor lieden zijn die zo ons licht achten.”

“Het belieft mij zeer goed,” zei de sultan.

Om die consent hij wederom opstond en zei tot de gezant: “Gij zal uw heer zeggen dat de dag van de generale slachting hem wil gelieven te zenden drie ridders om te strijden tegens mij, mijn broeder en mijn neef. Wij zullen morgen vroeg omtrent acht uren op de brug wachten om te weten van elke zijde een te vechten en de overwinnaar de rest te verwachten tot dat die van de ene zijde heel ten onder gebracht zullen zijn of op al zulke conditie als ze believen zal en ze verzekeren van alle de andere rest van ons volk en alzo zullen wij mogen zien wat moed zen hebben.”

En hiermee reedt de gezant wederom weg om de boodschappen te doen.

Maar ‘s morgens deze glorieuze koning van Phrygië en broeder van Amaran die niet konden afwachten tot het gezette uur zond aan de koning Abimar een van zijn schildknechten die hem in zijn tent vond en zei, na dat hij [Bb5rb] ’t gehele gezelschap de reverentie gedaan had: “Mijn heren, de koning van Phrygië doet te weten dat indien er iemand van u is die begeerte heeft om tegen hem te vechten, die zal hem vinden binnen een half uur op de brug. Indien hij de eerste overwint zo is hij vaardig de anderen te bestrijden en de anderen desgelijks gebeuren de derden te verwachten.”

Waarop Trineus, die daar present en al gereed geheel gewapend was om de strijd te beginnen, ’t woord voor hen allen deed en antwoorde: “Gij zal uw heer zeggen dat hij niet lang staan zal zonder iemand te ontmoeten met gelijke presentatie van de tweede en derde te wachten en dat hij zijn wapens goed vast maakt, want wij zullen hem dienaars zenden die ze zeer goed los weten te maken.”

Waarmee de schildknecht vandaar scheidde. Palmerijn wilde Trineus van het perikel ontraden en meende zelf ’t eerste aan te vangen. Waarop hem Trineus antwoorden: “Hoe mijn heer, ik ben zo lang met een hondenvel in ledigheid bedekt geweest en nu wil je noch beletten dat ik mijn best begeer te doen om de eer van de verloren tijd wederom te krijgen? Voorwaar ik hoop het niet!”

En wist voorts zo vele redenen bij te brengen dat hem Palmerijn zijn wil moest toelaten.

Hoe Trineus opde brugghe van Grian teghens drie ridderen vocht. Het .CXX. [c]apittel.

Den coninck van Phrygien [dit] antwoordt van zijnen schiltknecht ghehoort hebbende, wapenden hem veerdichlijck ende ginc met zijne [Bb5va] twee cameraten, vergheselschap deur veele ridderen, wes aende brugghe, terwijlen Trineus te peerde ginck ende reedt met Palmerin ende Toman, oock vergheselschapt met eenen grooten hoop volcx wes aen d’ander zijde vande brugghe, ende daer comende saghense opde selve den prince van Phrygien albereets te voet veerdich staen, waerom Trineus tot zijne cammeraten seyde: “Ick sie wel dat ic huyden een voetknecht moet zijn.”

Ende daer met zijn voeten op d’eer[d]e stellende, troc hy zijn sweert uyt ende viel couragie[u]selijck aen sonder eenige meerder uyteyssinge den stoutmoedigen ende jonge[n] valianten prince van Phrygien, die hem in so wreeden strijt ontfingh ende met sulcke manieren van hem bevochten worde datmen niet en wiste wiet beste hadde een veerdels uers lanck. Dan daerna bestonde Trineus seer neerstich acht te nemen opde ma[n]ieren van vechten des Turcx, ende wiste hem daer deur so veele slaghen aen te brenghen dat het bloet hem uytten lijve vloeden aen alle zijden, in sulcker voegen dat hy hem moste rusten teghens eenen steen, opt middenst vande brugghe staende. Als Trineus tot hem seyde: “Heer ridder, ic verwonder my over u dat ghy albereets rust dat ghy noch twee andere te bevechten hebt. Grijpt couragie indien ghy wilt!”

Ende dit seggende cloofden hy hem met zijn sweert ’t hooft op wes aen [d’]ooren so dat hy doot op de plaetse neder viel.’ ’t Welck Palmerin siende, wordt segghende tot zijn gheselschap: “Siet daer een goet beginsel! Also moeten de andere vaeren.”

Ende nauwelicx en hadde hy dese woorden ghesp[r]oocken oft den jongsten b[r]oeder vanden dooden prince quam Trineus genaecken, seggende: “Ghy boosswicht, met groote redenen mach ic u haten om dat ghy [Bb5vb] my gedoot hebt so deuchdelijcke broeder! Maer ick sweer u dat ick hem sal wreecken oft deur ’t eynde van mijn leven gaen sien waer hy gebleven is.”

Ende dat seggende, bedecten hy hem met zijnen schilt ende gaf den prince van Duytslant so heu[f]sche groetinge dat hem den helm aen d’een zyde vant hooft weec. Ende terwijlen hy besich was om die wederom recht te schudden, gaf hem den Turck eenen anderen slach opden schilt, in sulker voegen dat die midsen vanden anderen sprong. Waer deur Trineus wel dochte: indien hy veel sulcke medecijnen gebruycten datse hem voor out worden souden bewaren, ende stack met alle zijn machte tpunte van zijnen sweert int vis[i]er vanden Phrygiaen inder ghestalt dat hem ’t een ooge borste. Ende voorts daer na ’t sweert verheffende sloech hy hem noch een soo onmatelijcken slach opten scholder dat hem ’t een scholder stuck van zijne wapenen ontviel, ende den selven slach verdubbel[end] scheyden hem den erm voorts van zijn lichaem, uyt het welcke hier deur so veel bloets liep dat het zijn siele mede nam.

De Persen, de twee b[r]oeders dus getracteert siende, rieden heuren neve de saecken te laten berusten. “Veel liever te sterven,” antwoorden hy, “als dat my verweten soude worden deur vrese achter gelaten te hebben de wraecke van mijnen neven!”

Ende terwijlen hy aldus met clappen zijnen tijdt versuymden, greep Trineus veerdichlijcken den schilt van den anderen gedooden Moore om te verbeyden den derden, die tegens hem quam lopen, luyde roepende: “Ghy rasende hont, die alsulcke twee edel princen vermoort hebt, vervloeckt zijt ghy ende den genen die u so wel het sweert heeft leren v[eu]ren!”

Ende met dese braveringhe quam hy den christen orince aenvallen, met den welcken hy meer als een heel ure [Bb6ra] lan[c] een eysselijck ende wreet gevecht hielde tot dat Trineus ghedachtich worden de schoonheyt van zijne alderliefste, ende met luyder stemme riep: “Och mevrouwe Agriole, u gedachtich wesen helpt my meer als den besten ridder der werelt!”

Ende dit seggende gaf hy twe so sware slagen op thooft van zijnen vyant dat dien met de handen om leegh viele, ende liep hem Trineus voort met eenen voet dat hy opde zijde tuymmelden, stelden hem daerna ’t knie opde keele, maeckten de st[r]icken van zijnen helm los ende hiel hem thooft af, hoe wel de Persen met ghewelt riepen dat hy op houden soude. Voorwaer, die alsdoen Palmerin de teyckenen des blijtschap hadde sien doen, die soude hebben moeten segghen dat hy niet minder vreuchde en hadde om de victorie van zijnen vrient als oft hem de eere selfst toegecommen hadde, so sere behaechden hem de welvaert vanden prince van Duytslant. Die zijn excellent sweert, dat hy uyt[e] stenen colomme getrocken hadde, soo gheringe niet wederom in zijn scheyde gesteken en hadde oft Palmerin met Toman ende Drumijn quaemen hem te ghemoete omhelsen, alle met een ghelijcke meyninghe seggende dat de vervloeckte vrouwe van Malfade groot quaet gedaen hadde van hem so lange belet te hebben zijne cloecmoedige couragie te bethoonen. Ende wederom te peerde gheseten zijnde, leydense hem met grooter triumphe wes in heur legher.

Hoe Trineus op de brug van Grian tegen drie ridders vocht. Het 120 kapittel.

De koning van Phrygië die dit antwoordt van zijn schildknecht gehoord had wapenden hem vaardig en ging met zijn [Bb5v] twee kameraden, vergezelschap door vele ridders tot aan de brug terwijl Trineus te paard ging en reedt met Palmerijn en Toman, ook vergezelschapt met een grote hoop volk tot aan de andere zijde van de brug en toen hij daar kwam zagen ze daarop de prins van Phrygië al gereed te voet klaar staan waarom Trineus tot zijn kameraden zei: “Ik zie wel dat ik heden een voetknecht moet zijn.”

En daar stelde hij zijn voeten op de aarde en trok hij zijn zwaard uit en viel moedig aan zonder enige meerder opeisen de stoutmoedige en jongen dappere prins van Phrygië die hem in zo’n wrede strijd ontving en met zulke manieren van ze bevochten werd dat men niet wist wie het beste had een kwartier lang. Dan daarna bestond Trineus zeer naarstig acht te nemen op de manieren van vechten van de Turk en wist hem daardoor zo vele slagen aan te brengen dat het bloed uit het lijf vloeide aan alle zijden, in zulke voegen dat hij hem moest rusten tegen een steen die in het midden van de brug stonde. Toen Trineus tot hem zei: “Heer ridder, ik verwonder mij over u dat gij al gereed rust en dat gij noch twee andere te bevechten hebt. Grijp moed indien gij wilt!”

En dit zei kloofden hij hem met zijn zwaard ’t hoofd op tot aan de oren zo dat hij dood op de plaats neer viel.’ Wat Palmerijn zag en zei tot zijn gezelschap: “Ziet daar een goed begin! Alzo moeten de andere doen.”

Nauwelijks had hij deze woorden gesproken of de jongste broeder van de dode prins kwam Trineus aan en zei: “Gij booswicht, met grote redenen mag ik u haten omdat gij [Bb5vb] mij gedood hebt zo’n deugdelijke broeder! Maar ik zweer u dat ik hem zal wreken of door ’t einde van mijn leven gaan zien waar hij gebleven is.”

En toen hij zei bedekte hij hem met zijneschild en gaf de prins van Duitsland zo’n hoffelijke begroeting dat hem de helm aan de ene zijde van het hoofd week. Terwijl hij bezig was om die wederom recht te schudden gaf hem de Turk een andere slag op de schild, in zulke voegen dat die midden van de anderen sprong. Waardoor Trineus wel dacht: indien hij veel zulke medicijnen gebruikten dat ze hem voor oud worden zouden bewaren en stak met al zijn machte de punt van zijn zwaard in het vizier van die van Phrygië in die gestalte dat hem ’t ene oog barste. Voorts daarna verhief hij ’t zwaard en sloeg hem noch een zo onmatige slag op de schouder zodat hem ’t een schouderstuk van zije wapens ontviel en die slag verdubbelde en scheidde hem de arm voorts van zijn lichaam waaruit hierdoor zo veel bloed liep dat het zijn ziel mede nam.

De Perzen die de twee broeders aldus behandeld zagen raden hun neef aan de zaak te laten berusten. “Veel liever te sterven,” antwoorde hij, “als dat mij verweten zou worden door vrees achter gelaten te hebben de wraak van mijn neven!”

En terwijl hij aldus met klappen zijne tijd verzuimde greep Trineus vaardig het schild van de andere gedode Moor om top te wachten de derde die tegen hem kwam lopen en luid riep: “Gij razende hond die al zulke twee edele prinsen vermoord hebt, vervloekt bent gij en diegene die u zo’n goed zwaard heeft leren voeren!”

En met deze bravoure kwam hij de christen prins aanvallen waarmee hij meer dan een heel uur [Bb6ra] lang een ijselijk en wreed gevecht hield tot dat Trineus gedachtig werd de schoonheid van zijn allerliefste en met en luide stem riep: “Och mevrouw Agriole, u gedachtig wezen helpt mij meer dan de beste ridder der wereld!”

E toen hij dit zei gaf hij twee zo zware slagen op het hoofd van zijn vijand dat die met de handen omlaag viel en liep hem Trineus voort met een voet dat hij op de zijde tuimelden en stelde hem daarna de knie op de keel en maakten de strikken van zijn helm los en hieuw hem het hoofd af, hoe wel de Perzen met geweld riepen dat hij ophouden zou. Voorwaar, die alstoen Palmerijn de tekens van blijdschap had zien doen, die zou hebben moeten zeggen dat hij niet minder vreugde had om de victorie van zijn vriend alsof hem de eer zelf toegekomen was, zo zeer behaagde hem de welvaart van de prins van Duitsland. Die zijn excellent zwaard, dat hij uit de stenen kolom getrokken had, zo gauw niet wederom in zijn schede gestoken had of Palmerijn met Toman en Drumijn kwamen hem tegemoet te omhelzen, alle met een gelijke mening en zeiden dat de vervloekte vrouwe van Malfade groot kwaad gedaan had van hem zo lang belet te hebben zijne kloekmoedige moed te betonen. Toen hij wederom te paard gezeten was leidde ze hem met grote triomf in hun leger.

Hoe den prince Toman den ridder overwon die den volghenden dach den strijdt versocht, ende Palmerin den coninck van Torquijn. [Bb6rb] Het .CXXI. capittel.

De soldaten van Phrygien heur heeren in sulcker staete siende, maeckten een groot gerucht ende ghetier, maer enen neve vanden lesten ghedooden prince stelden heur te vreden, doende de drie doode lichamen in zijn tente brenghen, alwaer hy die bevool in kisten van [c]ederbomenhout te leggen op dat sy also te langer souden mogen bewaert worden, ende beloofden heuren doot den volgenden dach te wreecken. Om twelc te mogen doen hy eene van zijne schiltknechten int legher vanden coninck seynden om aldaer te vernemen oft eenighen ridder bereydt soude wesen teghens hem te strijden. Welcken schiltknecht ’t eerste ontmoeten den ridder Palmerin, coutende met den prince Toman, die hy zijne bootschap dede, daer op hem den [prince] Toman bevool zijnen heere te antwoorden dat hy binnen een ure gheen gheselschap van doen en soude hebben om hem te vermaken nae zijn geliefte. Dit antwoordt worden op staende voet byden schiltkecht over ghebrocht aen zijnen heere, die hem voorts wapenden ende ginc ter plaet[se] daert gevecht bescheyden was, alwaer hy den prince int geselschap van Palmerin ende Trineus albereets staen vonde, so dat sonder eenige meer propoosten Toman zijnen vyant met alsulken slach opden helmet de wellecomste quam geven dat den Phrigier dochte dat hem de hernpan borst. Waerom hy danckbaer wilde wesen van alsulcke cortosien, ende hem bedeckende met zijnen schilt gaf den prince so swaren slach op de ringh crage dat hem ’t hooft op d’een zijde wijckten. Waer nae zijt noch een goede wijle met groote couragie tegens den anderen staende hielde tot dat de [Bb6va] gedachten vande heerlicke feyten van Trineus den voorgaenden dach gheschiet, den prince zijn crachten alsoo deden verstercken dat hy zijnen vyant met drie dappere slagen verbaest maecten, in sulcker voegen dat dien vergetende de manieren van te bevechten niet en dede als afschutten, meynende also te ontvlieden de sware slagen van den prince Toman, maer hy hadde so veel bloets verlooren dat hy deur onmachte op zijne tanden viele. In welcken noot hem Toman niet meer en wilde misdoen, maer zijn sweert op steeckende vertroc hem wederom na zijn volc, ende den P[h]rygier wort van zijn dienaren gedragen in zijne tenten, alwaer hy drie dagen daer na zijn siele opofferden. Tot groot leetwesen des soudans, die sonderlinge om den doot van desen ridder bedroeft was, sullen deur afroepinghe van trommelslach doen verbieden dat niemant van zijnen leger, ’t ware wiet ware, eenic[h] particulier gevecht mette vyanden meer en soude houden op lijfstraf. Maer den coninc van Torquijn, die eene vande alderbraefste soldaten was van zijn geheel leger, ende so groot van leden dat hy beter een reuse als eenen mensche van gewoonlijcke natuere gheleecke, dese voorneemste des soudans hoorende, seyde: “Voorwaer mijn heere, indient uwe geliefste is so en sal dese uwe meynige geen vervolch nemen, want het soude u volc quader moet ende onse vyanden meerder couragie geven, denkende dat geene van uwe ridderen meer hem stout genoech bevonde om tegens ymant vanden keure de wapenen inde hant te dorven nemen. Ende op dat de hoveerdicheyt vande twee ridder die inde voorgaende dagen vier van d’onse verslagen hebben, vernedert worde, ben ic geresolveert my te namiddach te gaen beproeven tegens de alderbraefsten soldaet die den coninc [Bb6vb] Abi[m]ar in zijn geheel legher is hebbende, ’t welc men seyt te wesen eenen vremden ridder, capiteyn van zijn voortochte.”

Den soudan alsulcke woorden hoorende, betrouden hem so sere inde crachten van desen grooten Polyphemus dat hy hem zijne begeerte seer geerne accordeerden. Weshalven den coninc opde selfste ure eenen trompet afveerdichden om den collonel van zijns vyants voorwachte uyt te eysschen, waerin den trompette niet suynich en was, maer zijn beveel aenstont int werc stelden. Daerop hem Palmerin a[nt]woorden: “Ghy sult den coninc seggen dat ic hem niet en soude failleren opde gesette ure geselschap comen houden, al waer hy oock de helft grooter, want mijn couragieus hert verhoopt mijne ermen also te verheffen dat hem mijn sweert noc[h] boven thooft sal gesien worden!”
Waermet den trompet van hem scheyden ende worden hier van de niemaren terstonts verbreyt deur de geheele leger, in sulcker voegen dat hem ten beyden zyde ’t meestendeel der ridderen wapenden om dese tijt cortinge te sien, groot verlangen hebben[de] na de ghesette ure des gevechts. Inde welcke dese twee couragieuse princen heur opde brugge voechden ende sonder andere ceremonien te maken heure sweerden uyttrocken, ende haer met hen schilden bedect hebbende bestondense in sulcker manieren den anderen ’t roest vande wapenen te slaen dat mender meer voncken uyt sach springen alst gedaen souden hebben uyt een heet yser, gesmeet worden[de] van een half dozijn smeden. Ende volherden dit ambacht sulcken tijt lanck [dat een yeghelijck hen verwonderde] hoese so lange conden leven, so dat Palmerin wel sach dat hy te doen hadde tegens den alderbraefsten ridder die hem noch ontmoet was. Waeromme hy met een niewen en wonderbaerlijcke couragie alsulcke twe slagen gaf opt hooc[h]sten vanden helmet des conincx dat hy [Bb7ra] dien daermede dede verliesen memorie ende gedachtenisse, ende hem noch salverende met drie andere dergelijcke reverentien maeckten hem twee diepe wonden. Waer van sich den coninc wilde wreken ende nam zijn sweert inde handen, meynende Palmerin also ’t hooft op te cloven, twelc niet en gebeurden, want Palmerin ontfing den slach op zijnen schilt, waeromme het [sweert] an twe stucken vloech, waer van het cleynste bleef inde handen vanden Torquinschen reuse. Die hem hie[r]omme seer verbaesden ende wilde om quijt oft dubbelt spelen, tot welcken eynde hy inliep ende hem by Palmerin quam voegen om te beproeven oft hi dien deur de crachte van zijne ermen de possessie conde doen nemen vande vloere. Maer Palmerin stiet hem met zijn hooft tegen de borste, dat hy meer als drie passen achterwerts treden mosten, ende vervolgende zijn beginsel liep hem voorts metten rechteren voet so strengelick opten buyc dat hy hem inde reviere seynden, alwaer hy bycans so grooten gherucht maecten oft de helfte vande brugge gevallen hadde, ende ginc deur de swaerheyt van zijne wapenen voordts te gronde. Tot een grote verschrickinge van zijn gehele leger, wiens verdriet dat hy over den doot vande P[h]rygische princen hadde niet te gelijcken en stonde by de verbaestheyt die hem quelden over den doot vanden coninc van Torquin, alles uut leggende tot voorteyckenen in sulcker voeghen dat hy sonder yet wes anders meer te doen terug getrocken soude hebben, en hadde hem den soone vanden calif niet voor ogen gehouden zijn grote macht ende verseeckert dat hem zijnen vader in weynig dagen te hulpe soude comen. Maer ter contrarie van desen hadde den coninc Abimar ende zijn volc sulcke blyschap om de victorie van Palmerin datter meer als tien duysent hem te gemoet gingen om zijn eere so veel te [Bb7rb] groter te maken. Oock quam den coninc selve hem omhelsen ende seyde: “Sijt willecom, seer edel ridder! Hoe geluckig soude den prince zijn die in zijn gheselschap mochte hebben een companie soldaten van uwe soorte. Dan hoe wel men in mijn geheele leger [uw]s gelijcken niet en vint, soo contentere ic my nochtans seer wel vande goede fortuyne dat ic u tot mijnen vrient geniete, u biddende te willen bedencken oft ghy eenige middelen cunt practeseren, want mijn volck heeft sulcke begeerten om te bevechten datse heur onder den andere dootslaen.”

Waerop Palmerin antwoorden tot dien eynde alle zijne wetenschap seer neerstich te sullen ondersoecken. Ende souden noch langer in heure t’samen coutinge volhart hebben, en hadde den coninck niet eenighe brieven ontfanghen van zijne coninginne.

Hoe de prins Toman de ridder overwon die de volgende dag de strijd verzocht en Palmerijn de koning van Torquijn. [Bb6rb] Het 121 kapittel.

De soldaten van Phrygië die hun in zulke staat zagen maakten een groot gerucht en getier, maar een neef van de laatst gedode prins stelden ze tevreden en liet de drie dode lichamen in zijn tent brengen alwaar hij die beval in kisten van cederbomenhout te leggen op dat zij alzo te langer zouden mogen bewaard worden en beloofde hun dood de volgende dag te wreken. Om dat te mogen doen hij een van zijn schildknechten in het leger van de koning zond om aldaar te vernemen of enige ridder bereid zou wezen tegen hem te strijden. Welke schildknecht ’t eerste ontmoette de ridder Palmerijn die koutte met de prins Toman die hij zijne boodschap deed waarop hem de prins Toman beval zijn heer te antwoorden dat hij binnen een uur geen gezelschap van doen zou hebben om hem te vermaken naar zijn gelieven. Dit antwoordt werd op staande voet bij de schildknecht overgebracht aan zijn heer die hem voorts wapenden en ging ter plaatse daar het gevecht bescheiden was alwaar hij de prins in het gezelschap van Palmerijn en Trineus al gereed staan vond. Zo dat zonder enige meer opzetten Toman zijn vijand met al zulke slag op de helm de welkomst kwam geven dat die van Phrygië dacht dat hem de hersenpan barste. Waarom hij dankbaar wilde wezen van al zulke hoffelijkheid en hem bedekte met zijn schild gaf de prins zo’n zware slag op de ringkraag dat hem ’t hoofd op de ene zijde week. Waarna zij het noch een goede tijd met grote moed tegen de andere staande hield tot dat de [Bb6va] gedachten van de heerlijke feiten van Trineus de voorgaanden dag geschiedt de prins zijn krachten alzo deden versterken dat hij zijn vijand met drie dappere slagen verbaasd maakte, in zulke voegen dat die vergat de manieren van te bevechten niet deed anders deed dan afschutten en meende alzo te ontvlieden de zware slagen van de prins Toman, maar hij had zo veel bloed verloren dat hij door onmacht op zijn tanden viel. In die nood hem Toman niet meer wilde misdoen, maar zijn zwaard opstak en vertrok hem wederom naar zijn volk en die van Phrygië werd van zijn dienaren gedragen in zijn tenten alwaar hij drie dagen daarna zijn ziel opofferde. Tot groot leedwezen van de sultans die vooral om de dood van deze ridder bedroefd was en liet door afroepen van trommelslag verbieden dat niemand van zijnen leger, ’t was wie het was, enig particulier gevecht met de vijanden en zou houden op lijfstraf. Maar de koning van Torquijn, die een van de aller braafste soldaten was van zijn geheel leger en zo groot van leden dat hij beter een reus dan een mens van gewoonlijke natuur geleek en dit voornemen van de sultan hoorde zei: “Voorwaar mijn heer, indien het uw gelieven is zo zal deze uw mening geen vervolg nemen, want het zou uw volk kwade moed en onze vijanden meerder moed geven en denken dat geen van uw ridders meer hem stout genoeg bevond om tegen iemand van de keur de wapens in de had te durven nemen. Op dat de hovaardigheid van de twee ridder die in de voorgaande dagen vier van de onze verslagen hebben vernederd wordt ben ik besloten mij te namiddag te gaan beproeven tegen de aller braafste soldaat die de koning [Bb6vb] Abimar in zijn gehele leger heeft, wat men zegt te wezen een vreemde ridder, kapitein van zijn voorhoede.”

Dn sultan die al zulke woorden hoorde vertrouwde hem zo zeer in de krachten van deze grote Polyphemus dat hij hem zijn begeerte zeer graag accordeerden. Weshalve de koning op hetzelfde uur een trompet afvaardigde om de kolonel van zijn vijand voorhoede op te eisen waarin de trompetter niet zuinig was, maar zijn bevel aanstonds in het werk stelden. Waarop hem Palmerijn antwoorde: “Gij zal de koning zeggen dat ik hem niet zou falen op het gezette uur gezelschap te komen houden, al was hij ook de helft groter, want mijn moedig hart verhoopt mijn armen alzo te verheffen dat hem mijn zwaard noch boven het hoofd zal gezien worden!”
Waarmee de trompetter van hem scheidde en werd hiervan het nieuws terstond verspreid door het gehele leger, in zulke voegen dat hem ten beide zijden ’t meestendeel der ridders wapenden om deze tijdkorting te zien die groot verlangen hadden naar het gezette uur van het gevecht. Waarin deze twee moedige prinsen zich op de brug voegden en zonder andere ceremonies te maken hun zwaarden uittrokken en na zich met hun schilden bedekt te hebben bestonden ze in zulke manieren de anderen de roest van de wapens te slaan dat men er meer vonken uit zag springen dan het gedaan zouden hebben uit een heet ijzer dat gesmeed werd van een half dozijn smeden. Ze volharden dit ambacht zulk lange tijd dat iedereen hen verwonderde hoe ze zo lange konden leven, zodat Palmerijn wel zag dat hij te doen had tegen de aller braafste ridder die hem noch ontmoet was. Waarom hij met een nieuwe en wonderbaarlijke moed al zulke twee slagen gaf o het hoogste van de helm de koning dat hij [Bb7ra] die daarmee liet verliezen memorie en gedachtenis en hem noch redde met drie andere dergelijke reverenties maakten hem twee diepe wonden. Waarvan zich de koning wilde wreken en nam zijn zwaard in de handen en meende Palmerijn alzo ’t hoofd op te kloven, wat niet gebeurde, want Palmerijn ontving de slag op zijn schild waarom het zwaard in twee stukken vloog waarvan het kleinste bleef in de handen van de Torquinse reus. Die hem hierom zeer verbaasde en wilde om kwijt of dubbel te spelen tot welke doel hij inliep en hem bij Palmerijn kwam voegen om te beproeven of hij dien door de kracht van zijn armen in het bezit kon doen nemen van de vloer. Maar Palmerijn stootte hem met zijn hoofd tegen de borst zodat hij meer dan drie passen achteruittreden moest en vervolgde zijn begin en liep hem voorts met de rechtervoet zo sterk op de buik zodat hij hem in de rivier zond alwaar hij bijna zo’n groot gerucht maakte of de helft van de brug gevallen was en ging door de zwaarte van zijn wapens voorts ten gronde. Tot een grote schrik van zijn gehele leger wiens verdriet dat hij over de dood van de prinsen van Phrygië niet was te vergelijken en stonden bij de verbazing die ze kwelden over de dood van de koning van Torquin en alles uitlegden tot een voorteken in zulke voegen dat ze zonder ietwat anders meer te doen teruggetrokken zou hebben had ze de zoon van de kalief niet voor ogen gehouden zijn grote macht en verzekerde ze dat zijn vader in weinig dagen te hulp zou komen. Maar ter contrarie van deze had de koning Abimar en zijn volk zulke blijdschap om de victorie van Palmerijn dat er meer dan tienduizend hem tegemoet gingen om zijn eer zo veel te [Bb7rb] groter te maken. Ook kwam de koning zelf hem omhelzen en zei: Wees welkom, zeer edele ridder! Hoe gelukkig zou de prins zijn die in zijn gezelschap mocht hebben een compagnie soldaten van uw soort. Dan hoe wel men in mijn gehele leger uw gelijke niet vindt, zo contenteer ik mij nochtans zeer goed van het goede fortuin dat ik u tot mijn vriend geniet en u bidt te willen bedenken of gij enige middelen kan praktiseren, want mijn volk heeft zulke begeerten om te bevechten dat ze zich onder de andere doodslaan.”

Waarop Palmerijn antwoorde tot dien einde al zijn wetenschap zeer naarstig te zullen onderzoeken. Ze zouden noch langer in hun tezamen kouten volhard hebben had de koning niet enige brieven ontvangen van zijn koningin.

Hoe Palmerin de Brugge van Grian innam, ende de twee casteelen van hout die byden soudan daer aen waren laten leggen dede verbranden, ende vande wrede slachtinghe dieder gheschieden tusschen den soudan van Persen ende den coninck Abimar van Griske. Het .CXXIJ. capittel.

Het mishaechden Palmerin langer onder de Moren te blijven sonder yedt wes merckelickx uyt te rechten. Waerom hy bedencten dat sonder de winste vande Brugge van Grian ende de vernielinge vande casteelen daer op ligghende, onmoghelick soude zijn tot de slachtinghe te gheraecken. Weshalven hy ginc byden prince Toman, die den couragieusten was van die Mooren, tot hem segghende: “Indient u goet dunct, mijn heer, ende den [Bb7va] coninc tselve raetsae[m] vint, so hebben mijn cameraten ende ic bedocht int werc te stellen alsulcke feyten, te weten dat wy ’t vuyr inde twee castelen sullen doen steken, die den soudan aent eynde vande brugge heeft doen opbouwen. Ende om sulc te volbrengen sullen wy met ons nemen twee duysent pioniers, waer van de helfte sullen dragen constelijcke vuyrwercken met vele solphers, salpeters ende bepecte rijschbossen ende d’andere panne met vuyr ende schuppen, spaden ende houweelen om een myne te maken, alle beschermt worden[de] van twaelf hondert van myne ruyteren. Ende ghy, mijn heer,” seyde hy tot den prinze, “zult insgelicx gelieven daerentegen te doen wapenen ooc also veele ruyteren om ons bystant te verleenen, indien ons ’t volc vanden soudan te machtich quam overvallen.”

Welcke saecke byde coninc goet gevonden ende aldus int werck ghestelt worden.

Des smorgens vroech voorden dach deden Palmerin ende Trineus de pionniers in de voorseyde oordeninge marcheren ende voor haer rijden de twaelf hondert ruyters van Palmerin, vande welcke eenige voor uyt reden met het minste gerucht datse mochten, in sulker manieren datse de verloren schiltwachten buyten de castelen zeer haest gevangen namen. Terwijlen Palmerin voorts met alle zijne ruyteren wes aende casteelen marchierden, waer deur die van binnen eenen grooten alarm maecten. Sulcx dat het romoer terstont quam int leger vanden soudan die alle zijn trencheen dede besetten ende stracx nade brugge toeseynden vijf duysent man, die Palmerin met zijn volc te gemoete reet ende daertegens schermuseerden, terwijlen de pioniers heur beveel met sulcke neersticheyt int werc stelden dat twee uren voorden dach beyde de castelen bestonden te branden, in sulcker voegen datter gene van alle de bewaerders vandien en ontquam, als die met[Bb7vb]te voncken uytte vlamme wisten te vliegen, sonder dat zy de pioniers yet wes merkelicx costen beschadigen, hoe wel datser eenige met pijlen larderden. Dan sulcx was maer een seer gering getal, so dat alle de reste wederom keerden na heur leger soo geringhe alst heure stadt gegrepen hadde. Ende hierentusschen worde Palmerin met zijn peertvolck vande voorseyde vijf duysent mannen so heftich aengevochten dat hy wederom na de brugge moste wijcken, meynende daer over te commen wes aen d’ander zyde daer den prince Toman met zijn volc veerdich stonden. Dan ’t vuyr was so geweldich dat sulcx geensins geschieden en mochte, ’t welck Palmerin ende zijn volc in sulcke benautheyt dede vallen datse deur disperatie met een nieuwe couragie wederom op des soudans volck vielen so crachtelick datse die terugh sloegen wes byde trenchen van heur leger. Maer den soudan tselve siende, sont sulcken nieuwen hoop volcx uut dat Palmerin weder[o]m met ghewelt nade brugge moste wijcken. Alwaer hy tot zijn groot geluc den brant also bevont vermindert te zijn overmits de twe geboude castelen int water gevallen waren, dat Toman met zijn volc daer albereets over gepasseert was om hem te helpen, tot den welcken Palmerin seyt: “Mijn heer, het wort seer claer dach ende tleger vande vyanden is geheel opde benen, daerom laet ons terugh keeren wes over de brugge. Ende indien ons yemant volcht, die laet ons thoonen dat wy ons weten te verweeren.”

’t Welck zy also deden ende reden heur wes op d’ander zij[d]e na duysent van des soudans braefst ruyteren, waertegens zy aldaer wederomme keerden ende in sulcker manieren streden datter noyt yemant vande selve duysent de brugge meer en passeerden als eenige die met gewelt ontrunden. [Bb8ra] Waer met beyde de troupen wederomme nae heure legers keerden, tot sulcken [s]pijte des soudaens van dat het volc van zijne casteelen alsoo ghetracteert waren, dat hy op staende voet alle zijne machte in hazardt ghestelt soude hebben en hadde hy niet verwacht den calif van Siconien, die aldaer dien selfsten dach arriveerden. Tot groot proffijt van den coninck Abimar, want de Persen heuren tijt verslijtende int ontfangen ende caressere vande Siconiers, en namen gene acht meer op de brugge sonderlinge om datse heur vermits der selver Siconiers comste meer als sterck ghenoech dochten te wesen om haere vyanden te bevechten. In sulcker voegen dat des conincx legher voor den volghenden morghen altesamen over de brugge ghetrocken was ende bestonden heure pionniers, die int getal van vijf ende twintich duysent waren, albereets de trencheen rontsom heur te maecken als den soudan met alle zijn volc tot heur aen quam marcheren i[n] ses slachoordingen, de eerste van dertich duysent peerden onder tgeleyt des conincx van Rescilletweede ende derde elcx van dertich duysent voetknechten daer van capiteynen waren desselven conincx soone ende neve, de vierde ende vijfste elck van vijfthien duysent peerden, daer over hy beveel gegeven hadde den calif van Siconien ende zijnen sone, ende de reste wesende omtrent dertich duysent mannen, alle uyt ghelesen volck, wilde hy selfs geleyden. Om welcke groote mennichte te weerstaen den coninck Abymar oock alle zijn volc stracx in oordeninge stelden ende tooch zijnen vyant te gemoete soo datse den anderen met beyde de leghers quamen te ghenaken op een groot velt, sulcken weerclanc inde luchte met trommen, trompetten ende [Bb8rb] gecrijs makende als oft Godt de duyvels noch eens uytten Hemel gesmeten hadde.

Waeromme Palmerin, die leyder vande voortocht des conincx was, als voorgeseyt is, wel docht dat [zy] de caressen mette sweerden, lancien ende pijlen aengaen wilden, weshalven hy tot zijn volc seyde: “Mijn vrienden, indien ghy eenigen wil hebt van gheene slaven te worden, so wiltse huyden bethoonen, want indien desen vertornden tyran eens de overhant over u crijcht, so sal hy u in sulcken vileynen state stellen sien dat ghy den dach vervloecken sult inden welcken ghy gebooren zijt. Daerom grijpt moet! De victorie leyt alleen in onse corrasie.”

Ende dit geseyt hebbende runden hy recht opden soone vanden coninc van Rescille, die hem buyten zijn squadron g[h]estelt hadde, ende troff hem in sulcker manieren dat noch schilt noch harnas hem niet en conden beletten dat hy hem zijn lancie dweers deurt lijf liep, so dat des conincx soone doot ter eerden neder viel inde presentie van zijnen vader. In een ooghe[n]blick nae ’t welck Palmerin aen sach commen met vollen toome sijn eerste gelidt ruyteren, tot den welcken hy seyde: “Couragie broeders! Zy en sullen niet meer vermogen als heuren capiteyn.”

Ende dit seggende tooch hy zijn sweert uut ende sloech soo dapperlijck op de Persen dat zijn volc die heur beste deden om zijne slaghen na te volgen, saecken te weghe brochten dieme[n] geseyt soude hebben bycans onmenschelijck te wesen. Ende hadde den coninck van Rescille seer wel gesien zijnen soone voor hem doot vallen, waerom hy hem inden troup worpe ende met een rasende gramschap sulke weer dede dat zijne furie oorsaec was vanden doodt vande twaelff der beste ridderen vanden troupe van Palmerin. Die tselve also spete dat hy niet [Bb8va] eenen slach en sloech oft hy dede daer mede eenige van zijne vyanden ter eerden vallen, in sulcker voegen dat die voor hem aen allen oorden bestonden te vluchten ende zijne slagen te schutten, weshalven den coninc zijn volc wilde beschermen ende stelden hem tegens den furieusen Palmerin, die hem sonder eenige genade thooft tusschen de voeten van zijn eyghen peert dede vallen. Waer over de gehele voortochte vande Parsen den weec bestonden te nemen in sulcke disoordeninghe datter weynich van ontquam ende daer uyt sproot heur verlies vande geheele slachtinge, want de twee slachoordeninghen van heur voetvolck die van sestich duysent mannen waren, worden ghebroocken deur heur selfs vlucht ende peertvolc van den coninc van Rescille ende voorts verslagen deur het squadron van Trineus ende de archiers van Toman ende Drumijn, die metten anderen daer van so vele doode lichamen opt velt deden neder vallen datter de peerden niet over passeren en conden. Ende terwylen sy noch int dootslaen vande selve waren, deden den calif van Ciconien ende zijnen soone Do[v]adiel heure ruyterie marcheren, daer met sy in d’eerste ontmoetinghe een groot moorderie onder ’t volc vanden coninc Abimar bedreven, in sulcker voegen dat die niet veel langer weerstants en souden hebben gedaen so[n]de[r]

Corax, prince van Garare, die haer te hulpe quam mettien duysent ruyteren, ’t welc also heure couragie verwecten ende op nywes verstercten datse de Siconiers op de vluchte brochten. Maer den soudan, bykans desperaet worden[de], dede heur meer deur ghewelt als deur liefde wederom keeren ende met eenen wege marcheren zijnen troupe oft achtertocht, die soo groote inbreeckinghe niet en deden als hy meynden om dat [Bb8va] de coningen van Savet ende Garare haer voetvolc de piecken seer sterc inden anderen hadde doen vlechten, ende den coninck Abimar ende zijn Taborlanen quamen heur met sulcken ghedruys opde zyde treffen dat syse meer als een groot v[i]erdel uers in perijckel van wijken deden staen. Maer den soudan die jonc ende seer courasieus was, vanden ouderdom van vijfentwintich jaeren, alleen gaf zijne capiteynen moet, seggende: “Hoe mijn vrienden, wildy alnu terugge wijcken? En siede niet uwe vianden also moede zijn datse haer langer inden sadel niet holden en cunnen? Daerom verseeckert u vrylijck dat wy voorden avont over heure doode lichamen passeren sullen, in dien ghy my volgen wilt.”

Ende dit geseyt hebbende liep hy met zijne lancie inden arrest rect opde companie vanden coninc van Garare, in sulcker voegen dat hy den selven coninc dede vallen onder de voeten vande peerden, alwaer hy voorts alsoo vertreden wort dat hy noyt wederom op en stonde. Ende daer na zijn sweert uuttreckende overviel hy den coninck van Savet met sulcker crachte dat den selven coninck zijn leven niet veel langher en solde moghen hebben genieten en haddent niet gedaen Palmerin ende den prince Trineus, die hem met vijftich vande ridderen der princesse Zerphire seconrierden, waerover noch talder bloedicste ende eysselickste gevecht der geheele slachtinge op stonde, want de Gararesen ende Savettesen scheenen duyvelen te zijn om hare princen te vreecken. Ende de Persen, heuren heere int vorste vanden strijt siende, cregen sulcken couragien dat daer van eene alnu meer cracts gebruycten als voren vier gedaen hadde.

Ende hierentusschen wort den grooten seneschal des soudans siende de won[CC1ra]derbaerlijcke slaege vanden ridder Palmerin ende Trineus, ende vreesende dat zijnen heere in haren handen comen soude, seyde hy tot hem: “Mijn heere, en heb[d]y niet gesien de duyvelsche crachten die dese twee ridders mette groene wapenen doen? Ick bidde u dat ghy u wachten wilt van u teghens haer te stellen, alsoo lief als ghy u leven hebt.”

“Wijstse my!”, seyde den soudaen.

’t Welck hem den seneschael, als kennende zijne furie, niet en dorste weygheren. Waerom den soudaen voorts een stercke lancie nam ende liep recht op Palmerin effen, als dien oock een spere van gheen minder sterckte vanden capiteyn der ridders vande princesse Zerphire ontfanghen hadde, daer met hy den soudaen, nae dat hy de lancie op zijnen schilt gebroken hadde, een diepe wonde gaf inde zyde ende wierp hem so crachtelick ter eerden dat die selve meynden den hals gebroken te hebben, ende soude voorts vande peerde voeten vertreden zijn geworden. Maer Palmerin die hem aende gedaente van zijne wapenen Mussabelijn kenden, dede so vele dat hy hem gevanghen krege, ende vresende datmen hem met ghewelt soude ontsetten, beval hy ses ridders van Zerphire datse met hem souden wech rijden so sekreet alst mogelijck was ende op lijfstraf nieuwers verbeyden tot datse op d’ander zijde vande brugge waren ende hem in zijn tente doen verbinden om dan by haer na Griske ghebrocht ende de princesse Zerphire ghepresenteert te worden. Waer na Palmerin ende Trineus met vier hondert ruyters die sy tot haer garde genomen hadden, de Persen wederom voor hoofts quamen aent principaelste van haren troupe, in sulcker voegen dat den soudaen uyt het leger gebrocht was eermen wiste waer hy gebleven mochte zijn. Maer den seneschael hem niet meer ziende, dochte wel wat [h]ande sake wesen soude, ende wees haer [CC1rb] Palmerin, roepende met luyder stemme: “Runt heer ridder, runt om uwen heere te helpen, die desen duyvel ghevanghen genomen oft onder de voeten gebrocht heeft!”

Om welcke woorden de Persen van allen hoecken quamen, maer haren heer niewers ziende, dan vindende alleen den genen die den seneschael seyde oorsake te wesen van zijn verlies, te weten den ridder Palmerin, vielense met sulcke menichte rontsom hem dat hy sonder de hulpe van Trineus met den sijnen by zijnen leven noyt uyt het gedrangh gheraeckt en soude hebben. Maer soo haest als hy deur haer hulpe uyten troupe verlost was, voerden hy zyn volck wederom met een nieuwe coragie aen, in sulcker voeghen dat de Persen achterwaerts bestonden te wijcken, ende souden haer voorseker voorts tot in haer legher ghedreven hebben, en hadde den coninck Abimar den afkeer niet doen slaen ende blasen, so om dat den avont bestonde te naken als oock om dat hy wiste den soudaen gevanghen te wesen. In welcke saken hem den seneschael van Persen gelijcken wilde ende liet zijn legher oock te rugghe trecken, om dat hy seer wel bekenden ’t groot verlies van zijn volck ende het ooghenschijnlijcke perijckel indien hy vervolchden het legher vanden [coninck], die thien duysent man op de buytenste syde vande brugghe liet om den pas te bewaren ende met de reste wederom overtrock tot op d’ander syde overmits noch aldaer hare principale bagasie ende tenten stonden. Ende en was so geringhe niet ontwapent oft hy ginck voort nae ’t logement vanden coninc van Savat, alwaer hy de princen Drumijn, Toman ende Corax vonde, die den selve coninck deden verbinden een wonde die hy van Dovadiel hadde. “Maer mijn heer is daer van seer wel gevroocken,” seyde Corax, “want voorts [CC1va] na dat hy dese wonde ontfangen hadde, hiel Trineus cameraet van Palmerin Dovadiel thooft in twee stucken.”

So geringe als den coninc van dese twee ridders hoorden spreken vraechde hy oftse ooc gewont waren.

“Ick geloove, jae,” antwoorden Corax, “nochtans gheloof ick dat het sonder perijckel is.”

Niettemin ginck den coninc dese twee cameraten tot in haer tenten visiteren so geringe als hy alsulcke reden hoorden, ende haer omhelsende seyde hy: “Och mijn vrienden, segt my doch hoe ghy u gevoelt!”

“Seer wel, Godt danck, mijn heer,” antwoorden Palmerin.

“Maer,” seyde den coninck, “men seyt voorseker dat den soudaen gevangen soude zijn. Nochtans en weet ic niet waer hy gebleven is.” “Na dat ick hem gevangen genomen hadde,” antwoorden Palmerin, “heb ick hem de princesse Zerphire gesonden in goede bewaernisse, ende daeromme soude mijn advijs zijn dat uwe majesteit raedt hielde om voor te dragen oft niet goet en is, overmits uwen volcke hem seer moede bevint, datmen den s[e]neschael des soudaens ontbode so stout niet te wesen van al nu de slachtinge wederom te beginnen oft datmen hem by gebrec vanden morgen zijns heeren hooft vant lichaem gescheyden seynden sal.”

Als dit den coninc hoorden, ginc hy Palmerin van grooter blijtschap wederom op nieus omhelsen ende seyde: “Voorwaer Musabelijn, uwe woorden zijn meer als waerachtich van dat ic door de twee vremde ridders ontfangen soude een groote eere, die sonder eenige geveynstheyt als nu alsoo is dat mijne voorgangers noyt derghelijcke verciert gheweest en zijn. Want waer oft wanneer heeftmen ghehoort dat eenen coninck van Griske den soudaen van Persen onder zijnen macht hadde, gelijc ic doe, daer ghy, o [CC1vb] edel ridder Palmerin de principale oorsake van zijt, ende daer nae uwen cameraet Trineus.

’t Welck my also t’uwaerts geaffectioneert doet zijn dat ghy my voort aen meucht ordineren ende bevelen als eene vande simpelste soldaten van mijnen geheelen troupe.”

“Sulcke affectie comt door uwen goeden wille, mijn heer,” antwoorden Palmerin, “ende niet door onse verdiensten, want al hebben wy over onse vyanden de victorie vercregen, soo en behooren wy die nochtans niet te achten door onse cracht geschiet te zijn, maer door den wille vanden genen die de herten vande coningen ende princen in Zijne handt heeft ende de victorie geft diet Hem ghelieft.”

Ende hielden daer nae noch eenige andere t’samensprekingen tot dat den coninc haer eenen geluckigen avont wenscheden ende by goedtduncken van alle zijne chrijsraet den prince Corax aenden seneschael van Persen seynden om hem te geven ’t ghene Palmerin voorgehouden hadde. ’t Welc hy haer sonder eenige swaricheyt accordeerden, so datse twee dagen bestant maecten om de dooden te begraven.

Hoe Palmerijn de Brug van Grian innam en de twee kastelen van hout die door de sultan daa aan waren laten leggen liet verbranden en van de wrede slachting die er geschiedde tussen de sultan van Perzen en de koning Abimar van Griske. Het 122 kapittel.

Het mishaagde Palmerijn langer onder de Moren te blijven zonder ietwat merkelijks uit te richten. Waarom hij bedacht dat zonder de winst van de Brug van Grian en de vernieling van de kastelen die daarop lagen onmogelijk zou zijn tot de slachting te geraken. Weshalve hij ging bij de prins Toman die de moedigste was van de Moren en tot hem zei: “Indien het u goed dunkt, mijn heer, en de [Bb7va] koning dat raadzaam vindt, zo hebben mijn kameraden en ik bedacht in het werk te stellen al zulke feiten, te weten dat wij ’t vuur in de twee kastelen zullen doen steken die de sultan aan het einde van de brug heeft doen opbouwen. Om zulks te volbrengen zullen wij met ons nemen tweeduizend pioniers, waarvan de helft zullen dragen kunstige vuurwerken met veel zwavel, salpeters en bepekte rijsbossen en de andere pan met vuur en schoppen, spaden en houwelen om een mijn te maken dat alles, alle beschermd wordt van twaalfhonderd van mijn ruiters. Gij, mijn heer,” zei hij tot de prins, “zal insgelijks gelieven daarentegen te doen wapenen ook alzo vele ruiters om ons bijstand te verlenen indien ons ’t volk van de sultan te machtig kwam overvallen.”

Welke zaak bij de koning goed gevonden en aldus in het werk gesteld werd.

De ’s morgens vroeg voor de dag lieten Palmerijn en Trineus de pioniers in de voorzegde ordening marcheren en voor ze rijden de twaalfhonderd ruiters van Palmerijn waarvan enige vooruitreden met het minste gerucht dat ze mochten, in zulke manieren dat ze de verloren schildwachten buiten de kastelen zeer gauw gevangen namen. Terwijl Palmerijn voorts met alle zijn ruiters tot aan de kastelen marcheerden waardoor die van binnen een groot alarm maakten. Zulks dat het rumoer terstond kwam in het leger van de sultan die al zijn loopgraven liet bezetten en strak naar de brug toezond vijfduizend man die Palmerijn met zijn volk tegemoet reedt en daartegen schermutselde terwijl de pioniers hun bevel met zulke naarstigheid in het werk stelden dat twee uren voor de dag beide de kastelen bestonden te branden, in zulke voegen dat ergen geen ban alle bewaarders van die ontkwamen als die met [Bb7vb]de vonken uit de vlammen wisten te vliegen, zonder dat zij de pioniers ietwat merkelijks konden beschadigen, hoe wel dat ze er enige met pijlen lardeerden. Dan zulks was maar een zeer gering getal, zodat al de rest wederom keerden naar hun leger zo gauw als ze hun stad gegrepen had. Ondertussen werd Palmerijn met zijn paardenvolk vanwege plicht zeggen vijfduizend mannen zo heftig aangevochten dat hij wederom naar de brug moest wijken en meende daarover te komen tot aan de andere zijde daar de prins Toman met zijn volk klaar stonden. Dan ’t vuur was zo geweldig dat zulks geenszins geschieden mocht, wat Palmerijn en zijn volk in zulke benauwdheid liet vallen dat ze door wanhoop met een nieuwe moed wederom op de sultans volk vielen en zo krachtig dat ze die terugsloegen tot bij de loopgraven van hen leger. Maar de sultan die dat zag zond zulke nieuwe hoop volk uit dat Palmerijn wederom met geweld naar de brug moest wijken. Alwaar hij tot zijn grote geluk de brand alzo bevond verminderd te zijn overmits de twee gebouwde kastelen in het water gevallen waren dat Toman met zijn volk daar al gereed over gepasseerd was om hem te helpen tot die Palmerijn zei: “Mijn heer, het werd zeer duidelijk dat het leger van de vijanden is geheel op de benen, daarom laat ons terugkeren tot over de brug. Indien ons iemand volgt lat die ons tonen dat wij ons weten te verweren.”

Wat zij alzo deden en reden tot op de andere zijde naar de duizend van de sultans braafst ruiters waartegen zij aldaar wederom keerden en in zulke manieren streden dat er nooit iemand van die duizend de brug meer passeerden dan enige die met geweld wed renden. [Bb8ra] Waarmee beide de troepen wederom naar hun legers keerden, tot zulk spijt van de sultans van dat het volk van zijne kastelen alzo behandeld waren dat hij op staande voet al zijne macht in gevaar gesteld zou hebben had hij niet verwacht de kalief van Siconien die aldaar diezelfde dag arriveerden. Tot groot profijt van de koning Abimar, want de Perzen die hun tijd versleten in het ontvangen en liefkozingen van de Siconiers namen geen acht meer op de brug en vooral omdat ze zich vermits van de Siconiers komst meer dan sterk genoeg dachten te wezen om hun vijanden te bevechten. In zulke voege dat het konings leger voor de volgende morgen alle tezamen over de brug getrokken was en bestonden hun pioniers, die in het getal van vijfentwintigduizend waren, al gereed de loopgraven rondom ze te maken toen de sultan met al zijn volk tot ze aankwam marcheren in zes slagordeningen, de eerste van dertigduizend paarden onder de geleide van de koning van Rescille, de tweede en derde elk van dertigduizend voetknechten waarvan kapiteins waren de koningszoon en neef, de vierde en vijfde elk van vijftienduizend paarden waarover hij bevel gegeven had de kalief van Siconien en zijn zoon en de rest was omtrent dertigduizend mannen, alle uitgelezen volk, dat wilde hij elf geleiden. Om die grote menigte te weerstaan de koning Abymar ook al zijn volk strak in ordening stelden en trok zijn vijand tegemoet zo dat ze de andere met beide de legers kwamen te genaken op een groot veld dat zulke weerklank in de lucht met trommels, trompetten en [Bb8rb] gekrijs maakte alsof God de duivels noch eens uit den Hemel gesmeten had.

Waarom Palmerijn, die leider van plichttocht van de koning was, als voorzegt is, wel dacht dat zij de liefkozingen met de zwaarden, lansen en pijlen aangaan wilde, weshalve hij tot zijn volk zei: “Mijn vrienden, indien gij enige wil hebt van geen slaven te worden zo wilt ze heden betonen, want indien deze vertoornden tiran eens de overhand over u krijgt zo zal hij u in zulk ellendige staat stellen zien dat gij de dag vervloeken zal waarin gij geboren was. Daarom grijp moet! De victorie ligt alleen in onze moed.”

En toen hij dit gezegd had rende hij recht op de zoon van de koning van Rescille die zich buiten zijn squadron gesteld had en trof hem in zulke manieren dat noch schild noch harnas hem niet konden beletten dat hij hem zijn langs dwars door het lijf liep, zodat de koningszoon dood ter aarden neer viel in de presentie van zijn vader. In een ogenblik daarna wat Palmerijn aan zag komen met volle toom zijn eerste gelid ruiters tot die hij zei: “Moed broeders! Zij zullen niet meer vermogen dan hun kapitein.”

En toen hij dit zei trok zijn zwaard uit en sloeg zo dapper op de Perzen dat zijn volk die zijn best deed om zijn slagen na te volgen die veroorzaakten en te weeg brachten die men gezegd zou hebben bijna onmenselijk te wezen. Maar de koning van Rescille zeer goed gezien zijn zoon voor hem dood vallen, waarom hij hem in de troep wierp en met een razende gramschap zulk verweer deed dat zijn furie oorzaak was van de dood van twaalf der beste ridders van de troep van Palmerijn. Die het alzo speet dat hij niet [Bb8va] een slag sloeg of hij liet daarmee enige van zijn vijanden ter aarden vallen, in zulke voegen dat die voor hem aan allen orden bestonden te vluchten en zijn slagen te schutten, weshalve de koning zijn volk wilde beschermen en stelden hem tegen de furieuze Palmerijn die hem zonder enige genade het hoofd tussen de voeten van zijn eigen paard liet vallen. Waardoor de gehele voorhoede van de Perzen de vlucht bestonden te nemen in zulke wanorde dat er weinige van ontkwamen en daaruit sproot hun verlies van de gehele slachting, want de twee slagordeningen van hun voetvolk die van zestigduizend mannen waren werden gebroken doordat ze vluchten en het paardenvolk van de koning van Rescille en voorts verslagen door het squadron van Trineus en de boogschutters van Toman en Drumijn die met de anderen daarvan zo vele dode lichamen op het veld lieten neer vallen dat er de paarden niet over passeren konden. Terwijl zij noch in het doodslaan van die waren liet de kalief van Ciconien en zijn zoon Dovadiel hun ruiterij marcheren waarmee zij in de eerste ontmoeting een grote moord onder ’t volk van de koning Abimar bedreven, in zulke voegen dat die niet veel langer weerstand zouden hebben gedaan zonder

Corax, prins van Garare, die ze te hulp kwam met tienduizend ruiters wat alzo hun moed opwekte en opnieuw versterkten dat ze de Siconiers op de vlucht brachten. Maar de sultan die bijna desperaat werd liet ze meer door geweld dan door liefde wederom keren en met een weg marcheren van zijn troep of achterhoede die zo’n grote inbreuk niet deden als hij meende omdat [Bb8va] de koningen van Savet en Garare hun voetvolk de pieken zeer sterk in de anderen had doen vlechten en de koning Abimar en zijn Taborlanen kwamen ze met zulk gedruis op de zijde treffen dat ze die meer dan een groot kwartier in perikel van wijken lieten staan. Maar de sultan die jong en zeer moedig was en van de ouderdom van vijfentwintig jaren alleen gaf zijn kapiteins moed, en zei: “Hoe mijn vrienden, wil je al nu terug wijken? En zie je niet uw vijanden alzo moede zijn dat ze zich niet langer in het zadel houden kunnen? Daarom verzeker u vrij dat wij voor de avond over hun dode lichamen passeren zulle, in dien gij mij volgen wil.”

End toen hij dit gezegd had liep hij met zijne lans in het arrest recht op de compagnie van de koning van Garare, in zulke voegen dat hij die koning liet vallen onder de voeten van de paarden, alwaar hij voorts alzo vertreden werd dat hij nooit wederom opstond. Daarna trok hij zijn zwaard uit en overviel de koning van Savet met zulke kracht dat die koning zijn leven niet veel langer zou mogen hebben genieten hadden het niet gedaan Palmerijn en de prins Trineus die hem met vijftig van de ridders der prinses Zerphire bij stonden waardoor het aller bloedigste en ijselijkste gevecht der gehele slachting opstond, want de Gararesen en Savettesen schenen duivels te zijn om hun prinsen te wreken. De Perzen die hun heer in het voorste van de strijd zagen kregen zulk moed dat daarvan een al nu meer kracht gebruikte als tevoren vier gedaan hadden.

Ondertussen zag de grote legeraanvoerder van de sultan de wonderbaarlijke [CC1ra] slagen van de ridder Palmerijn en Trineus en vreesde dat zijn leger in hun handen komen zou en zei hij tot ze: “Mijn heren, hebben jullie niet gezien de duivelse krachten die deze twee ridders met de groene wapens doen? Ik bid u dat gij u wachten wilt van u tegen ze te stellen, alzo lief als gij u leven hebt.”

“Wijs ze mij!”, zei de sultan.

Wat hem de legeraanvoerder als kende zijne furie niet durfde weigeren. Waarom de sultan voorts een sterke lans nam en liep recht op Palmerijn effen, als die ook een speer van geen minder sterkte van de kapitein der ridders van de prinses Zerphire ontvangen had waarmee hij de sultan, na dat hij de lans op zijn schild gebroken had, een diepe wonde gaf in de zijde en wierp hem zo krachtig ter aarde dat die meende de hals gebroken te hebben en zou voorts van de paardenvoeten vertreden zijn geworden. Maar Palmerijn die hem aan de gedaante van zijn wapens Mussabelijn kenden deed zo veel dat hij hem gevangen kreeg en vreesde dat men hem met geweld zou ontzetten beval hij zes ridders van Zerphire dat ze met hem zouden wegrijden zo geheim als het mogelijk was en op lijfstraf nergens te wachten tot dat ze op de ander zijde van de brug waren en hem in zijn tent doen verbinden om dan bij ze naar Griske gebracht en de prinses Zerphire gepresenteerd te worden. Waarna Palmerijn en Trineus met vierhonderd ruiters die zij tot hun garde genomen hadden de Perzen wederom voorhoofd kwamen aan het belangrijkste van hun troep, in zulke voegen dat de sultan uit het leger gebracht was eer men wist waar hij gebleven mocht zijn. Maar de legeraanvoerder die hem niet meer zag dacht wel wat handige zaak het wezen zou en wees ze [ CC1rb] Palmerijn en riep met een luide stem: “Ren heer ridder, ren om uw heer te helpen die deze duivel gevangen genomen of onder de voeten gebracht heeft!”

Om die woorden de Perzen van allen hoeken kwamen, maar zagen hun heer nergens, dan vonden alleen diegene die de legeraanvoerder oorzaak te wezen van zijn verlies, te weten de ridder Palmerijn, vielen ze met zulke menigte rondom hem dat hij zonder de hulp van Trineus met de zijne bij zijn leven nooit uit het gedrang geraakt zou hebben. Maar zo gauw als hij door hun hulp uit de troep verlost was voerde hij zijn volk wederom met een nieuwe moed aan, in zulke voegen dat de Perzen achteruit bestonden te wijken en zouden zich voorzeker voorts tot in hun leger gedreven hebben had de koning Abimar de terugkeer niet doen slaan en blazen, zo omdat de avond bestond te naken als ook om dat hij wist de sultan gevangen te wezen. In welke zaken hem de legeraanvoerder van Perzen gelijken wilde en liet zijn leger ook terugtrekken om dat hij zeer goed bekende ’t groot verlies van zijn volk en het ogenschijnlijke perikel indien hij vervolgden het leger van de koning die tienduizend man op de buitenste zijde van de brug liet om de pas te bewaren en met de rest wederom overtrok tot op de ander zijde overmits noch aldaar hun principale bagage en tenten stonden. Hij was zo gauw niet ontwapend of hij ging voort nara ’t logement van de koning van Savat alwaar hij de prinsen Drumijn, Toman en Corax vond die de koning deden verbinden een wonde die hij van Dovadiel had. “Maar mijn heer is daarvan zeer wel gewroken,” zei Corax, “want voorts [CC1v] na dat hij deze wonde ontvangen had hieuw Trineus kameraad van Palmerijn Dovadiel het hoofd in twee stukken.”

Zo gauw als de koning van deze twee ridders hoorden spreken vroeg hij of ze ook gewond waren.

“Ik geloof, ja,” antwoorden Corax, “nochtans geloof ik dat het zonder perikel is.”

Niettemin ging de koning deze twee kameraden tot in hun tenten visiteren zo gauw als hij al zulke reden hoorden en ze omhelsde zei hij: “Och mijn vrienden, zeg mij toch hoe gij u gevoelt!”

“Zeer goed, God dank, mijn heer,” antwoorden Palmerijn.

“Maar,” zei de koning, “men zegt voorzeker dat de sultan gevangen zou zijn. Nochtans weet ik niet waar hij gebleven is.” “Nadat ik hem gevangen genomen had,” antwoorde Palmerijn, “heb ik hem de prinses Zerphire gezonden in goede bewaring en daarom zou mijn advies zijn dat uwe majesteit raad hield om voor te dragen of het niet goed is, overmits uw volk zich zeer moede bevindt, dat men de legeraanvoerder van de sultans ontbood zo stout niet te wezen van al nu de slachting wederom te beginnen of dat men hem bij gebrek ervan de morgen zijn heren hoofd van het lichaam gescheiden zenden zal.”

Toen it de koning hoorden ging hij Palmerijn van grote blijdschap wederom opnieuw omhelzen en zei: “Voorwaar Mussabelijn, uw woorden zijn meer dan waarvan dat ik door de twee vreemde ridders ontvangen zou een grote eer die zonder enige geveinsdheid als nu alzo is dat mijn voorgangers nooit met dergelijke versierd geweest n zijn. Want waar of wanneer heeft men gehord dat een koning van Griske de sultan van Perzen onder zijn macht had, gelijk ik doe, daar gij o [CC1vb] edele ridder Palmerijn de principale oorzaak van bent en daarna uw kameraad Trineus.

Wat mij alzo tot u waart zo’n grote affectie doet hebben dat gij mij voort aan mag ordineren en bevelen als een van de simpelste soldaten van mijn gehele troep.”

“Zulke affectie komt door uw goede wil, mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “en niet door onze verdiensten, want al hebben wij over onze vijanden de victorie verkregen, zo behoren wij die nochtans niet te achten door onze kracht geschied te zijn, maar door de wil van diegene die de harten van de koningen en prinsen in Zijn handt heeft en de victorie geeft die het Hem gelieft.”

Ee hielden daarna noch enige andere tezamen spreken tot dat de koning ze een gelukkige avond wenste en bij goed denken van alle zijn krijgsraad de prins Corax aan de legeraanvoerder van Perzen zonden om hem te geven hetgeen Palmerijn voorgehouden had. Wat hij ze zonder enige waarheid accordeerden, zo dat ze twee dagen bestand maakten om de doden te begraven.

Hoe den soudaen van Persen inde stadt van Griske ghevangen gepresenteert wert aende princesse Zerphire, ende vande vrede tusschen hem ende den coninck Abimar. Het .CXXIIJ. capittel.

So geringe als de ses ridders van de princesse Zerphire den soudaen uyt het gedrang gebrocht hadden, riepense noch tot haer vierentwintich andere ridders van hare cameraten ende passeerden onder haer allen ’t alderbedectelijcste datse mochten over de brugge tot aent ander eynde, alwaerse den soudaen zijne wonde deden verbinden ende voechden haer voorts daer na met hem op den wech na Griske. Int [Cc2ra] rijden vanden welcken den soudaen tot haer seyde: “Mijn vrienden, dat ic overwonnen sy van eenen ridder ende als nu gevangen geleyt worde inde macht van mijnen vyant, kan u luyden een groot exempel zijn vande ongestadighe verkeeringhe der fortuyne, die u al nu haer gunste biet, welcke waernemende, sult ghy de alder grootste heeren worden vande monarchie van Persen. Weet ghy hoe? Ghyluyden zijt hier maer dertich simpele soldaten ende en hebt, so ic dencke, niet meer als gewoonlicke soldie, die u luyden doch niet en can rijck maken maer alleen seer soberlijck onderhoudt. Uyt welcke miserie ghy al nu kunt verlost worden soo veere ghy my wederom brengen wilt in mijn landt, want ick u luyden in sulcken gheval alle satrapen oft gouverneurs van provincien des rijcx van Persen maken sal.”

Daer op den outsten van haerluyden, hoorende dese loosheyt des soudaens, antwoorden: “Maer heere, so by avontueren uwen vyant in uwen handen gevallen waer, gelijc ghy teghenwoordich in de zijne zijt, ende dat u den aldergrootsten prince van uwe conincrijcken gedaen hadde ’t gene ghy ons raden wilt onsen heere te doen, en soudy hem in sulcken geval niet achten hangens weerdich als een verrader ende schelm, die wy niet en begeeren te wesen noch te worden? Daerom bid ic u, mijn heere, dat u wil gelieven alsulcke proposte te swijgen, want ic sweer u by Hercules, in dien daer yemant van mijne cameraten waer die sulcx doen wilde, ick soude hem het hooft vande schouderen slaen so datmen daer toe genen scherprechter oft justitie en soude behoeven te verbeyden! Den ridder die u gevangen genomen heeft ende de princesse aende welcken hy u seynt, zijn so deuchdelijc datse niet en verdienen alsulcke val[Cc2rb]sche trecken gespeelt te worden.”

“Wie is dese princesse,” seyde den soudaen, “daer van ghy so goede opinie hebt?”

“T’is,” antwoorde den ridder, “Zerphire de beleefde dochter van hoochloffelijcker memorie [van]den alder vermaersten coninc Ovidius van Nabot.”

“Och,” seyden de soudaen, “sal ic so grooten wech in gevanckenisse moeten reysen?”

“Neen, mijn heer,” antwoorde den ridder, “de princesse is te Griske by de coninginne.”

Ende hier met vertelde hy hem voorts d’oorsake waerom sy aldaer gecomen was, ende in wat manieren Palmerin het Casteel mette Twaelf Colome ingenomen hadde.

“By Jupiter,” seyde den soudaen, “in dient also is, soo sal ick meer eeren als schande hebben van overwonnen te zijn byden alderbesten ridder dieder leeft. Oock en sal my de ghevanckenisse so verdrietelijck niet vallen, wesende inde bewaringe vande princesse Zerphire, die ic so seer in schoonheyt heb hooren prijsen, ende die my sonder twijfel tracteren sal ghelijck mijnen state vereyscht, om dat haer seer wel bekent is de affectueuse gunste ende groote vrientschap die ic haren overleden vader toegedragen hebbe om dat ic hem altijts hielde voor den alder getrousten prince van mijn geheel rijcke.”

“En twijfelt sulx niet, mijn heer,” antwoorde den ridder, “want u majesteyt sal aldaer so wel gheeert ende gedient zijn als oft hy in zijn eygen hof waer.”

Ende diviseerden noch van veel andere propoosten eerse de stadt van Griske genaeckten, alwaer int gheselschap vande coninginne verbleven was den nigromant Mussabelijn, die door zijne konste wiste datmen den soudaen gevanghen brochte, waeromme hy tot de princesse Zerphire ginck seggen: “Mevrouwe, doet uwe jofvrouwen in ordeninghe stellen ende bereyt u om een gast te ontfangen die [Cc2va] u sal comen besoecken, u verseeckerende op ridders gheloove dat noyt heere van dese contreye alsulcken ghevangen in zijn machte hadde als den ghenen die u Palmerin seynt.”

“Ey lief heer Mussabelijn,” antwoorden de princesse, “seght my doch wie dat het is, op dat ick hem alsulcke eere mach aendoen als zijnen state vereyscht!”

“Tis den soudaen van Persen,” seyde hi, “die desen dach by Palmerin ghevangen is ghenomen. Maer uwe groote schoonheyt sal hem noch veel meer inde machte van u ghebodt stellen als hem de kloeckmoedicheyt van Palmerin heeft mogen brenghen onder de ghebiedenisse vanden coninck Abimar. Jae, sult hem van u alsulcken slave maken dat hy om vryheydt te erlanghen u sal doen worden vrouwe ende meerstersse van hem ende alle zijne landen!”

Welcke woorden de princesse dede verblijden in haer herte, hoe wel dat natuerlijcke schaemte haer coleure een weynich veranderden, antwoerdende: “Godt wil ghelieven dat dese ghevanckeni[s]se een eeuwige peys veroorsaeckt tusschen hem ende den coninc Abimar.”

“Alsoo salt geschien,” seyde Mussabelijn.
Ende als hy zyn propoost noch meynden te vervolgen quamder eenen schiltknecht, den welcken de princsesse de reverentie dede ende seyde dat haer volck eenen grooten heere ghevangen brochten die haer Palmerin seyn[de] ’t Welck de princesse soo haest niet verstaen en hadde oft sy ginck aende coninginne een camer versoecken voorden heere diemen haer sonde. Waer toe haer de coninginne liet wijsen de alderschoonste vant geheel palleys, de welcke men terstonts met een seer heerlic bedde vercierden ende met costele tapisserien omhinge. Dat noch nauwelicx beschict en was als de ridders haer princesse den gevangen mo[n]arch quamen presenteren, seggende dat Palmerin hem seer o[o]tmoe[Cc2vba]delijck recomandeerden in haer goede gratie, ende haer eenen gevangen prince sonde om hem te tracteren gelijc hy meriteerden.

“Is hy gewont?”, vraeghden de princesse.

“In sulcker voegen,” antwoorden sy, “dat hy goede meysteringhe van doen heeft.”

Ende hier met ginc sy den soudaen ontfangen, ende hem by de hant nemende geveynsdense he[m] niet [te] kennen, seggende: “Heer ridder, ter liefde vanden genen die u alhier ghesonden heeft, sal ick u de beste tractementen doen my moghelijck zijnde, want tis den genen die onder alle anderen ’t beste meriteert datmen hem playsier doet, ende noch beter datmen hem obedieert alwaer hy gelieft te gebieden.”
De soudaen ten deele vertoornt zijnde over sijne quade avontuere ende ten anderen de groote schoonheyt ziende vande gene die hem in bewaringe hadde, worde also bevangen dat hy niet een woort en conde antwoorden, maer volghende de princesse pas na pas vraeghden zijn hert zijne oogen: “Oogen ist mogelijc dat ghy [in een menschelijcke creatuere cont zien so vele schoonheyt ende goede gratie?”

Ende en hadde hem de graviteyt niet belet, hy soude haer geern te voet gevallen ende medecijne begeert hebben over de wonde der liefde die Cupido met zijne pijlen ongeneselick in hem geschoten hadde.

Ende hier en tusschen de princesse van hem oorlof genomende hebbende, wort hy indt bedde geleyt ende vande medecijnmeesters gevisiteert, die hem gesontheyt beloofde binnen een maent, soo verre hy haren raet volgen wilde. Maer hy dochte so op de nieuwe wonde die de princesse sonder bloetstortinge ghemaeckt hadde dat hy d’oude in vergetinge stelden, niet ophoudende van den nacht te practiseren op de eerlicke middelen om zijne principale sieckte te openbaren aen de gene die zijn eenighe ghenesinghe inde handt hadde. In welcke fantasien hy volharden tot des a[n]dderen daechs s’a[Cc3ra]vonts dat de princesse hem wederom quam visiteren, [ende besloot] te vergeten den quaden wille tegens Abimar ende hem zijnen vrient te maken om also de princesse Zerphyre tot een soudane te trouwen. Waerom hy, nae datse den anderen eenen gheluckighen avont aengeboden hadden, haer dede alsulcke vrage: “Alderschoonste jonckvrouwe onder alle de dochteren der menschen, ick bid u, wilt my seggen oft ghy de dochter vanden coninck Abimar zijt oft wie anders, op dat ick eenen tijt bekennen mach de groote diensten die uwe gratie my ghelieft te doen.”

Ende dit seyde hy om doort spreken beter te mogen verstaen de wijsheyt ende wetenschap vande princesse. Die yet van zijne meyninge bestont te mercken, derhalven sy hem met een seer aentreckende gratie ’t gheheele discours dede van alle haer gepasseerde fortuynen, ghelijck ghy hier boven gehoort hebt, besluytende ten lesten datse bereydt was hem alle eerlicke diensten te bewijsen als zijne ootmoedige slave. Int welck hoorende hem de princesse hoe langer hoe aengenamer gheviel, waeromme hy met luyder stemme seyde: “O God, hoe wonderlijc is de fortuyne! Ten is noch geen maent gheleden dat ick den grootsten heere meynden te zijn vande geheele werelt, ende als nu ben ic inde macht van eenen veel minderen prince als ick, ende door de liefde een slave vande dochter van mijnen vassael. O gheluckighen ridder, die my ghevangen heeft ende daer door t’hemwaerts verbonden so excellente princesse! Maer o veel gheluckiger joncvrouwe, van te ghebieden over een persoone door den welcken,” seyde hy tot de princesse, “u huyden alsulcke eere toeghestuert is dat ghy triumpheert over den grootsten heere van Persen, die uwe schoonheyt alsoo overwonnen heeft dat ick [Cc3rb] voor my ghenomen hebbe u een soudane te maecken van alle mijne rijcken, de welcke ick u tegenwoordelijcke met mijn herte presenteer om daer van by u gheordineert te worden nae uwen geliefte, mede belovende so verre u gelieft my te behaghen om uwent wille ten eeuwige dage peys te maken met den coninc Abimar, mijne vyant.”

Van welcke bycans onverhoopte presentatie de princesse in haer aengesicht bestont te blosen gelijck een roode roose, ende om datse niet te indiscretelijck en soude antwoorden, begonstse aent leste punte vande woorden des soudaens ende seyde: “Voorwaer mijn heer, ic soude seer blijde zijn indiender eenen vreede conde ghemaeckt werden tusschen uwe majesteyt ende den coninc, niet achtende dat die spruyten soude door mijnenthalven maer door den wille vanden grooten godt der hemelen, die u mogelijc heeft doen bekennen uwe menschelijcke onmachticheyt om dat hem langer niet en gelieft eenich discoort tusschen u ende Abimar. Maer indien ghy u vernedert hebt tot my te beminnen, die maer een simpele dochter van eenen prince, uwen onderdaen, ben, so en zijnt geen reden dat ick uwe geliefte tegenstae, dan gelijck mijnen vader uwe majesteyt altijt eenen onderdanigen dienaer geweest is, also sal zijne dochter u altijdt een bereyde slave wesen, soo dat ick veerdich ben in alles onderdanich te wesen ’t ghene u, mijn heer, ghelieven sal te ghebieden, behoudens mijn eere.”

“Byden Alcoran van Mahumet,” seyde den soudaen, “uwe goedertieren ootmoedicheyt sal meer machts over my hebben als een ongetoomde hooveerdicheyt, want ic u overmits die in uwe hande stelle de conditien vanden peys, die ghy van mijnent wegen sult mogen ordineren in sulcker gestalt alst u ghelieft, swee[Cc3va]rende midts desen dat ick int geringste punte daer niet teghen doen en sal,” met meer andere propoosten daer mede sy haer toecoment houwelick besloten.

Ende hierentusschen den seneschael van Persen siende dat de twee daghen des bestandts bestonden te eyndigen, dede aenden coninc Abimar versoecken hem zijnen heere te willen laten sien om dat hy niet en conde ghelooven die noch int leven te wesen. Maer soo verre hy noch int leven ware, wilde hy een vrede tracteren, alles nae des conincx gheliefte.

Abimar dit versoeck ghehoordt hebbende, commiteerden met wille van alle zijne baroenen de prince Palmerin en Trineus om den seneschael by den soudaen binnen Griske te gheleyden ende aldaer den vrede te besluyten, indient moghelijck waer. ’t Welck den prince Thoman soo haest niet ghehoordt en hadde oft hy dede Palmerin op zijn versoeck ghelooven mede int accoort te sullen bescheyden het houwelijck tusschen hem ende de princesse Belsyne, suster vanden soudaen.

Dit gheschiet zijnde namen Palmerin ende Trineus duysent lichte ruyteren tot haren guarde ende geleyden den seneschael, alleen vergeselschapt met twee duysent schiltknechten, nae Griske, alwaer haerluyden t’haerder aencomste duysent caressen gheschieden, so vande coningin ende Mussabelijn met de princesse Zerphire als vanden soudaen ende vele anderen, alle sonder op houden danckende, lovende ende prijsende de twee christene ridders met de welcke den soudaen, vergetende alle de ghepasseerde saecken, een peys beslote, daer van den sinne der articulen was dat den soudaen Zerphire ende Thoman de princesse Belsyne souden trouwen. Oock dat den soudaen sou[Cc3vb]de ontsegghen ende afstant doen van alle het recht des oppersten machts die hy over de coninckrijcken Romate ende Griske meynden te hebben, ende sweeren vande selve noyt meer eenighen tribuyt te eysschen noch by zijne onderdanighe princen eenighen crijch teghens den coninck Abimar te voeren, maer hem in zijn rechten teghens eenen yederen te helpen verdedighen. Ende dat hy den selven coninck binnen een maent leveren soude thien duysent talenten onghemunt gout ende twee mil[i]oenen seraphs om te vervallen de oncosten des crijchs by hem ghedaen.

Dit gheschiet zijnde dede den soudaen Palmerin ende Trineus op zijn lanck ende affectueus versoeck gheloove datse de princesse Zerphire tot inde stadt van Haran souden gheleyden, ende aldaer de glorie van de feeste over de bruyloften van hem ende den prince Thoman helpen vermeerderen. Twelck den soudaen aldus neerstich aen haer versocht om met haer aliantie ende verbindtenisse te practiseren door de houwelicken tusschen haerluyden ende twee van zijne susteren, als haer door alsulcke middelen in zijn hof te behouden, ende dit overmits hy so eergierich was dat hy om de glorie van in zijn huys te hanteren de alderbraefste ridders der geheele werelt de helft van zijn coninckrijck wel gegeven soude hebben. Seyndende voorts, nae dat hy dese sake met Palmerin ende Trineus volbracht hadde, zijnen seneschael tot in zijn legher met commissie van alle zijn volck terugge te doen keeren ende af te dancken, uytghenomen de ses duysent peerden van zijne benden van ordinantie, welc den seneschael also int werc stelden, ende keerden daer nae met alle de principale heeren van Persen wederom tot inde tente vanden coninc Abimar [Cc4ra] die haerluyden, om dat den peys gemaect was, seer eerlicken ontfinge ende gaf ooc alle zijn volc oorlof, uytgenomen thien duysent mannen die hy behouden wilde tot dat den peys bevesticht soude zijn, hem voorts daer nae mede binnen Griske voegen[de] met alle de principale Persische heeren ende satrapen, die den volghenden dach confirmeerden ende voor goedt achten den besloten peys, den welcken derhalven met gheluyt van trommen ende trompetten so wel vande herauten van Persen als van Romaten uytgeroepen worden door bevel vanden coninck ende vanden soudaen. Die hem in weynich dagen hier na wel te pas bevonde so dat hy tot Abimar seyde: “Coninc Abimar, ten is niet van [n]ooden u te verhalen de passeerde saken, maer van een dinc sal ic u alleen versekeren, te weten dat ghy meer profijts ende eere ontfanghen hebt door de twee vremde ridderen ende de princesse Zerphire als door alle de reste van u geheel legher. Ende op datmen niet en meyne dat ’t gene ic gesworen hebbe maer woorden sonder volbrenginghe en zijn, so sal ick de princesse morghen openbaerlijck trouwen ende alhier tot pantsmannen ende borghe voor de onderhoudinge vande geaccordeerde articulen laten mijnen seneschael met ses andere princen, ghelijck u die uyt alle mijne baroenen sal ghelieven te verkiesen, op dat ic wederom na Haran mach reysen ende aldaer doen comen mijne drie susteren ten eynde Belsine ghetrout mach worden by den pri[n]ce Toman, uwen sone, belovende dat ic u voortaen sal houden voor mijnen vader ende Toman voor mijnen broeder.”

Van welcke presentatie hem den coninc seer bedancten, achtende het alles voor goet ende behoorlijck, soo dat den soudaen den volgenden dach de [Cc4rb] princesse Zerphire in presentie van alle zijn principale heeren trouden [ende] vertroc daer na int geselschap van de twaelf ridderen alleen, so lange te poste rijdende tot dat hy binnen Haran quam, alwaer hy hem seer bedroefden over de doot vanden prince Do[v]adiel ende den sone vanden coninc van Rescille. Maer dese droefheyt passeerden seer hastelijc door dien dat hy also versot was op zijn nieuwe liefde dat hy nerghens acht op en nam als hoe hy soude mogen haesten de feesten vande voorseyde bruyloften.

Hoe de sultan van Perzen in de stad van Griske gevangen gepresenteerd werd aan de prinses Zerphire en van de vrede tussen hem en de koning Abimar. Het 123 kapittel.

Zo gauw als de zes ridders van de prinses Zerphire de sultan uit het gedrang gebracht hadden riepen ze noch tot ze vierentwintig andere ridders van hun kameraden en passeerden onder ze allen ’t aller bedekstee dat ze mochten over de brug tot aan het andere einde alwaar ze de sultan zijn wonde deden verbinden en voegden zich voorts daarna met hem op de weg naar Griske. In het [Cc2ra] rijden van die de sultan tot ze zei: “Mijn vrienden, dat ik overwonnen ben van een ridder en als nu gevangen geleid wordt in de macht van mijn vijand kan jullie een groot voorbeeld zijn van de ongestadige verandering van het fortuin, die u al nu zijn gunst bieden die waarnemen zal gij de allergrootste heren worden van de monarchie van Perzen. Weet gij hoe? Jullie zij het hier maar dertig simpele soldaten en hebt, zo ik denk, niet meer alsdan gewoonlijke soldij die u jullie toch niet kan rijk maken maar alleen zeer sober onderhoudt. Uit welke miserie gij al nu kunt verlost worden zo ver gij mij wederom brengen wilt in mijn land, want zalik jullie in zulk geval alle satrapen of gouverneurs van provincies van het rijk van Perzen maken.”

Waarop de oude van ze die hoorde deze loosheid van de sultan antwoorde: “Maar heer zo bij avonturen uw vijand in uw handen gevallen was, gelijk gij tegenwoordig in de zijne bent, en dat u de allergrootste prins van uw koninkrijken gedaan had hetgeen gij ons aanraden wil onze heer te doen zou je ze in zulk geval niet achten te hangen waardig te zijn als een verrader en schelm die wij niet begeren te wezen noch te worden? Daarom bid ik u, mijn heer, dat u wil gelieven al zulke voorstel te zwijgen, want ik zweer u bij Hercules, indien daar iemand van mijn kameraden was die zulks doen wilde, ik zou hem het hoofd van de schouders slaan zodat men daar toe geen scherprechter of justitie zou behoeven af te wachten! De ridder die u gevangen genomen heeft en de prinses aan wie hij u zendt zijn zo deugdelijk dat ze en verdienen al zulke valse [lCc2rb] streken gespeeld te worden.”

“Wie is deze prinses,” zei de sultan, “waarvan gij zo’n goede opinie hebt?”

“Het is,” antwoorde de ridder, “Zerphire de beleefde dochter van hoog loffelijke memorie van de aller vermaardste koning Ovidius van Nabot.”

“Och,” zei de sultan, “zal ik zo’n grotenweg in gevangenis moeten reizen?”

“Neen, mijn heer,” antwoorde de ridder, “de prinses is te Griske bij de koningin.”

En hiermee vertelde hij hem voorts de oorzaak waarom zij aldaar gekomen was en in wat manieren Palmerijn het kasteel met de Twaalf Kolommen ingenomen had.

“Bij Jupiter,” zei de sultan, “indien alzo is zo zal ik meer eren dan schande hebben van overwonnen te zijn door de allerbeste ridder die er leeft. Ook zal mij de gevangenis zo verdrietig niet vallen, omdat die in de bewaring van de prinses Zerphire staat, die ik zo zeer in schoonheid heb horen prijzen en die mij zonder twijfel behandelen zal gelijk mijn staat vereist om dat het haar zeer goed bekend is de toegenegen gunst en grote vriendschap die ik haar overleden vader toegedragen heb om dat ik hem altijd hield voor de aller getrouwste prins van mijn gehele rijk.”

“En twijfelt zulke niet, mijn heer,” antwoorde de ridder, “want u majesteit zal aldaar zo wel geëerd en gediend zijn alsof hij in zijn eigen hof was.”

En verdeelden noch van veel andere opzetten eer ze de stad van Griske genaakten alwaar in het gezelschap van de koningin verbleven was de nigromantie Mussabelijn die door zijne kunst wist dat men de sultan gevangen bracht waarom hij tot de prinses Zerphire ging zeggen: “Mevrouw, laat uw juffrouwen in ordening stellen en bereidt u om een gast te ontvangen die [Cc2va] u zal komen bezoeken en u verzekert op ridders geloof dat nooit een heer van deze gebieden al zulke gevangen in zijn macht had als diegene die u Palmerijn zendt.”

“Ei lieve heer Mussabelijn,” antwoorden de prinses, “zeg mij doch wie dat het is op dat ik hem al zulke eer mag aandoen als zijn staat vereist!”

‘Het is de sultan van Perzen,” zei hij, “die deze dag bij Palmerijn gevangen is genomen. Maar uwe grote schoonheid zal hem noch veel meer in de macht van uw gebod stellen als hem de kloekmoedigheid van Palmerijn heeft mogen brengen onder het gebieden van de koning Abimar. Ja, zal hem van u al zulke slaaf maken dat hij om vrijheid te verlangen u zal doen worden vrouwe en meesteres van hem en al zijn landen!”

Welke woorden de prinses liet verblijden in haar hart, hoe wel dat natuurlijke schaamte haar kleur een weinig veranderde en antwoorde: “God wil gelieven dat deze gevangenis een eeuwige vrede veroorzaakt tussen hem en de koning Abimar.”

“Alzo zal het geschieden,” zei Mussabelijn.
En toen hij zijn opzet noch meenden te vervolgen kwam er een schildknecht die de prinses de reverentie deed en zei dat haar volk een grote heer gevangen brachten die haar Palmerijn zond wat de prinses zo gauw niet verstaan had of zij ging aan de koningin een kamer verzoeken voor de heer die men haar zond. Waartoe haar de koningin liet wijzen de allermooiste van he gehele paleis die men terstond met een zeer heerlijk bed versierde en met kostbare tapisserieën omhing. Dat noch nauwelijks beschik was toen de ridders zich de prinses de gevangen monarch kwamen presenteren en zeiden dat Palmerijn hem zeer ootmoedig [Cc2vba] aanbeval in haar goede gratie en haar een gevangen prins sonde om hem te behandelen gelijk hij waardig was.

“Is hij gewond?”, vroeg de prinses.

“In zulke voegen,” antwoorden ze, “dat hij goede dokter van doen heeft.”

En hiermee ging zij de sultan ontvangen en nam hem bij de hand en veinsde hem niet te kennen en zei: “Heer ridder, ter liefde van diegene die u alhier gezonden heeft zal ik u het beste onthaal doen wat mij mogelijk is, want het is diegenen die onder alle anderen ’t beste waard is dat men hem plezier doet en noch beter dat men hem onderdanig is alwaar hij gelieft te gebieden.”
De sultan die ten dele vertoornd was over zijn kwade avontuur en ten anderen de grote schoonheid zag van degene die hem in bewaring had werd alzo bevangen dat hij geen woord kon antwoorden, maar volgde de prinses pas na pas en vroegen zijn hart zijn ogen: “Ogen is het mogelijk dat gij in een menselijke createur kant zien zo vele schoonheid en goede gratie?”

En had hem de zwaarheid niet belet, hij zou haar graag te voet gevallen en medicijn begeerd hebben over de wonde der liefde die Cupido met zijn pijlen ongeneesbaar in hem geschoten had.

En ondertussen had de prinses van hem verlof genomen en werd hij in het bed gelegd en van de medicijnmeesters gevisiteerd die hem gezondheid beloofde binnen een maand zo ver hij hun raad volgen wilde. Maar hij dacht zo op de nieuwe wonde die de prinses zonder bloedstorting gemaakt had dat hij de oude in vergeten stelde niet ophield van die nacht te praktiseren op de eerlijke middelen om zijn principale ziekte te openbaren aan diegenen die zijn enige genezing in de hand had. In welke fantasie hij volhardde tot de anderen dag s ’avonds [Cc3ra] dat de prinses hem wederom kwam visiteren en besloot te vergeten de kwade tegens Abimar en hem zijn vriend te maken om alzo de prinses Zerphire tot een sultane te trouwen. Waarom hij, na dat ze de anderen een gelukkige avond geboden had haar deed al zulke vraag: “Allermooiste jonkvrouw onder alle de dochters der mensen, ik bid u, wilt mij zeggen of gij de dochter van de koning Abimar bent of wie anders op dat ik een tijd bekennen mag de grote diensten die uwe gratie mij gelieft te doen.”

Ende dit zei hij om door het spreken beter te mogen verstaan de wijsheid en wetenschap van de prinses. Die iets van zijne mening bestond te merken, derhalve zij hem met een zeer aantrekkelijke gratie ’t gehele geschil deed van al haar gepasseerde fortuin, gelijk gij hierboven gehoord hebt, en besloot tenslotte dat ze bereid was hem alle eerlijke diensten te bewijzen als zijn ootmoedige slaaf. Wat ij hoorde van de prinses en het hem hoe langer hoe aangenamer viel waarom hij met luide stem zei: “O God, hoe wonderlijk is het fortuin! Het is noch geen maand geleden dat ik de grootste heer meende te zijn van de gehele wereld en als nu ben ik in de macht van een veel minderen prins dan ik en door de liefde een slaaf van de dochter van mijn vazal. O gelukkige ridder, die mij gevangen heeft en daardoor tot hem waart verbonden zo’n excellente prinses! maar o veel gelukkiger jonkvrouw van te gebieden over een persoon door die,” zei hij tot de prinses, “u heden al zulke eer toegestuurd is dat gij triomfeert over de grootsten heer van Perzen die uw schoonheid alzo overwonnen heeft dat ik [Cc3rb] voor mij genomen heb u een sultane te maken van alle mijn rijken die ik u tegenwoordig met mijn hart presenteer om daarvan bij u geordineerd te worden naar uw geliefde en mede beloof, zo ver het gelieft mij te behagen vanwege u ten eeuwige dage vrede te maken met de koning Abimar, mijn vijand.”

Van welke bijna onverhoopte presentatie de prinses in haar aangezicht bestond te blozen gelijk een rode roos en omdat ze niet te indiscreet zou antwoorden, begon ze aan het laatste punt van de woorden van de sultan en zei: “Voorwaar mijn heer, ik zou zeer blijde zijn indien er een vrede kon gemaakt worden tussen uwe majesteit en de koning, niet acht dat die spruiten zou door vanwege mij maar door de wil van de grote god der hemelen die u mogelijk heeft doen bekennen uw menselijke onmacht om dat hem langer niet gelieft enig verstoordheid tussen u en Abimar. Maar indien gij u vernederd hebt tot mij te beminnen, die maar een simpele dochter van een prins, uw onderdaan, ben, zo is het geen reden dat ik uw geliefde tegensta, dan gelijk mijn vader uwe majesteit altijd een onderdanige dienaar geweest bent alzo zal zijn dochter u altijd een bereide slaaf wezen zodat ik vaardig ben in alles onderdanig te wezen hetgeen u, mijn heer, gelieven zal te gebieden en behouden mijn ere.”

“Bij de Koran van Mohammed,” zei de sultan, “uw goedertieren ootmoedigheid zal meer macht over mij hebben als een niet getoomde hovaardigheid, want ik u overmits die in uw handen stelle de condities van de vrede die gij vanwege mij zal mogen ordineren in zulke gestalte zoals het u gelieft en zweer [Cc3va] mits deze dat ik in het geringste punt daar niets tegen doen en,” met meer andere opzetten waarmee zij hun toekomende besloten.

En ondertussen de legeraanvoerder van Perzen zag dat de twee dagen der bestand bestonden te eindigen liet aan de koning Abimar verzoeken hem zijn heer te willen laten zien omdat hij niet kon geloven die noch in het leven te wezen. Maar zo ver hij noch in het leven was wilde hij een vrede behandelen, alles naar de koning geliefde.

Abimar die dit verzoek gehoord had committeerde met de wil van al zijn baronnen de prins Palmerijn en Trineus om de legeraanvoerder bij de sultan binnen Griske te geleiden en aldaar de vrede te besluiten, indien het mogelijk was. Wat de prins Thoman zo gauw niet gehoord had of hij liet Palmerijn op zijn verzoek beloven mede in het akkoord te zullen toestaan het huwelijk tussen hem en de prinses Belsyne, zuster van de sultan.

Toen dit geschied was namen Palmerijn en Trineus duizend lichte ruiters tot hun garde en geleiden de legeraanvoerder, alleen vergezelschapt met tweeduizend schildknechten, naar Griske alwaar ze tot hun welkomst duizend liefkozingen geschieden, zo van de koningin en Mussabelijn met de prinses Zerphire als van de sultan en vele anderen, alle zonder op houden dankten en loofden en prezen de twee christen ridders met die de sultan, vergaten alle gepasseerde zaken en besloten tot een vrede waarvan de zin der artikelen was dat de sultan Zerphire en Thoman de prinses Belsine zouden trouwen. Ook dat de sultan zou [Cc3vb] ontzeggen en afstand doen van alle recht de opperste macht die hij over de koninkrijken Romate en Griske meenden te hebben en zweren van die nooit meer enige tribuut te eisen noch bij zijn onderdanige prinsen enige krijg tegen de koning Abimar te voeren, maar hem in zijn rechten tegen iedereen te helpen verdedigen. Dat hij die koning binnen een maand leveren zou tienduizend talenten ongemunt goud en twee miljoenen serafs om te vervallen de onkosten der krijg bij hem gedaan.

Toen dit geschied was werd de prinses Zerphire tot in de stad van Haran geleid en aldaar de glorie van het feest over de bruiloften van hem en de prins Toman helpen vermeerderen. Wat de sultan aldus naarstig aan haar verzocht om met haar de alliantie en verbinding te praktiseren door de huwelijken tussen ze en twee van zijn zusters, als haar door al zulke middelen in zijn hof te behouden en dit overmits hij zo eergierig was dat hij om de glorie van in zijn huis te hanteren de aller braafste ridders der gehele wereld de helft van zijn koninkrijk wel gegeven zou hebben. Zond voorts, na dat hij deze zaak met Palmerijn en Trineus volbracht had zijn legeraanvoerder tot in zijn leger met commissie van alle zijn volk terug te doen keren en af te danken, uitgezonderd de zesduizend paarden van zijn benden van ordinantie, wat de legeraanvoerder alzo in het werk stelde en keerden daarna met alle principale heren van Perzen wederom tot in de tent van de koning Abimar [Cc4ra] die ze, omdat vrede gemaakt was, zeer eerlijk ontving en gaf ook alle zijn volk verlof, uitgezonderd de tienduizend mannen die hij behouden wilde tot dat de vrede bevestigd zou zijn, hem voorts daarna mede binnen Griske voegde met alle de principale Perzische heren en satrapen die de volgenden dag confirmeerden en voor goed achten de besloten vrede, die derhalve met geluid van trommels en trompetten zo wel van de herauten van Perzen als van Romate uitgeroepen werden door bevel van de koning en van de sultan. Die hem in weinig dagen hierna goed te pas bevond zo dat hij tot Abimar zei: “Koning Abimar, het is niet van node u te verhalen de passeerde zaken, maar van een ding zal ik u alleen verzekeren, te weten dat gij meer profijt en eer ontvangen hebt door de twee vreemde ridders en de prinses Zerphire als door alle de rest van uw gehele leger. Op dat men niet meent dat hetgeen ik gezworen heb maar woorden zonder volbrenacht te zijn, zo zal ik de prinses morgen openbaar trouwen en alhier tot pand mannen en borg voor het onderhoud van de geaccordeerde artikelen laten mijn legeraanvoerder met zes andere prinsen, gelijk u die uit alle mijne baronnen zal gelieven te kiezen op dat ik wederom naar Haran mag reizen en aldaar doen komen mijn drie zusters ten einde Belsine getrouwd mag worden bij de prins Toman, uw zoon, beloof dat ik u voortaan zal houden voor mijn vader en Toman voor mijn broeder.”

Van welke presentatie hem de koning zeer bedankte en achtte het alles voor goed en behoorlijk, zo dat de sultan de volgenden dag de [Cc4rb] prinses Zerphire in presentie van al zijn principale heren trouwde en vertrok daarna in het gezelschap van de twaalf ridders alleen, zo lange te post reden tot dat hij binnen Haran kwam alwaar hij hem zeer bedroefde over de dood van de prins Dovadiel en de zoon van de koning van Rescille. Maar deze droefheid passeerden zeer haastig doordat dat hij alzo verzot was op zijn nieuwe liefde dat hij nergens acht op nam als hoe hij zou mogen haasten de feesten van voorzegde bruiloften.

Vant propoost dat den soudaen van Persen met zijne susteren hielde om Palmerin ende Trineus in zijn hof te moghen behouden, e[n]de van de goede onthalinghe die hy de selve twee princen bewees ter aencomste van de princesse Zerphire, ende hoe Palmerin van den ambassadeur Maucette zijnen schiltknecht Colmelie wederom creech. Het .CXXIIIJ. capittel.

Den soudaen en was so haest niet te Haran ghearriveert ofte hy veerdichden ses vande ridders af die met hem ghecomen waren, om te gaen halen zijn drie susteren, de welcke seer haest naquamen ’t gebodt van haren broeder, den soudaen, die na dat de willecomsten geschiet waren, tot de outste, Belzijne ghenoemt, seyde: “Mijn suster, ick heb u ten houwelic belooft aenden braven en[de] couragieusen prince Thoman. En wildy hem niet trouwen opten dach dat ick tot een vrouwe sal ontfangen de schoone Zerphire?”

“Mijn heer,” antwoorden de princesse, “ghy hebt volcomen macht over my, ende indien ghy om sulcken deuchdelijcken sake als den peys de princesse Zerphyre ghetrout hebt, soo [Cc4va] en soudet gheen reden zijn dat ick, om die te breecken, een alsulcken prince als Toman van Romate weygerden.”

Den soudaen siende sijn suster niet al te qualick te vreden te zijn met dit houwelijck, voechden zijn propoost tot de anderen aldus: “Mijn susters, ghy hebt by mijne brieven seer wel connen verstaen al de handelinghe tusschen my ende den coninc Abimar, ende in wat manieren ick getrout hebbe de princesse, die met haer brengt twee vremde ridders, d’alderexellenste in schoonheyt ende dapperste inde wapenen diemen soude moghen vinden. Derhalven ick u bidde dat ghy haer de alderbeste ende gracieuste onthalinge doet die ghy condt bedencken, ende alle teyckenen van vrientschap toont, om dat ick my niet en vermete haer in mijn hof te sullen behouden, maer de herten van de jonghe ridders hebben ghemeynlick sulcken trec tot de schoone joncvrouwen dat ic in uwe schoonheyt betrouwe ’t selve te sullen connen te weghe brenghen. Derhalven doet daer toe met uwe gratie u beste als om dat ghy haer tot bruydegoms soude mogen vercrijgen. Ende u,” seyde hy tot Lisande, de outste van beyde, “recommandeer ick den grootsten, die den selven is die my ghevangen nam, ende u,” seyde hy tot Auren[cide], de jonghste, “den anderen, die een vande schoonste personen is die de Nature noch oyt gheformeert heeft.”

Tegens welcke versoeck haer zijn twee susters niet seer rebel en maecte, sonderlinge Aurencide, die so blygeestich ende vrolick was als haer suster Lisande met fantasien ende melancolien ghequelt worden. Niettemin beloofdense alle beyde al even neerstich hier in haer best te sullen doen.

’t Welck den soudaen so haest niet verstaen en hadde oft hy ontboot alle zijne princen ende stelden zijne saecken in orde[Cc4vb]ninghe tegens den toecomende feest. Daer van hy dien dach mede ontboodt aen den prince Toman, die alreets alle zijne saecken tot de reyse noodich veerdich hadde. Ende nerghens meer nae verlanghende als nae de presentie vanden ghenen die hy meer als zijn eyghen selfs beminden, wilde hy drie daghen daer nae vertrecken. Waer inne hem den coninck selfs meynden te verselschappen, maer Mussabelijn belettent hem, om dat hy door zijne konste den troubel wiste die der na de volbrenghinghe vande houwelicken opstaen soude. Deshalven hy ooc de twee princen Palmerin ende Trineus riet niet onghewapent te reysen, “om dat den mensch,” seyde hy, “altijdt ond[e]rdanich is eenighe onverwachte avonturen.”

Ende schonck haer daer nae twee wapenrocken van violet carmozijn fluweel, gheborduert met seer veele costelijcke gesteenten, ende also besworen datse niet en conden verslijten. Die sy van hem in dancke aennamen ende gaven haer mede op den wech int groote geselschap van de princesse Zerphire ende Thoman, die tot zijn gaerde verkoos so te peerde als te voet twee duysent vande braefste soldaten diemen naden tijdt vanden ouden Cirus van Persen gesien hadde, ende wert met alle dit geselschap in alle de steden vant rijcke van Persen daerse door passeerden, met groote vreuchde seer triumphelick ingehaelt.

Nochtans dedense sulcke neersticheyt datse in eenen gheringen tijdt op eenen manendach vier mijlen van Haran logierden, alwaer haer den soudaen met het meestendeel van alle de heeren van sijn hof s’anderen daechs smorghens quam ontfangen, so vele ceremonien gebruyckende dat de sonne onder was eerse met een groote menichte van tortsen inde stadt quamen. Alwaer haer alle [Cc5ra] [de] gene die de princesse Zerphyre sagen, seer verwonderden van haere groote schoonheyt ende gratieus wesen, maer noch veel meer vande costelheden van haer ende haer geselschap, want de twee princen Palmerin ende Trineus die aen beyde haer zijden ginghen, blinckende vande doorluchtighe ghesteenten van hare wapenrocken ende vande twee croonen die haer den soudaen met vele andere presenten gesonde hadde. Ooc waren de jofvrouwen gecleet met gelijcke cleederen in alle manieren als haer princesse, uytgenomen ’t cieraet des hoofts. Ende om int cort te seggen, de ridders met de archiers vande wacht was al niet dan vol glorie ende heerlicheyt, ende in dese ordeninge arriveerdense tot int paleys, alwaer de drie gesusteren vanden Persischen monarch die gepasseerde ceremonien vande caressen ende wellecomste wederom op nieus deden beginnen, terwijlen de tafelen tot het avontmael in ordeninghe ghestelt worden, alwaer men niet aen ging sitten voor dat Toman de princesse Belsijne getrout hadde.

Maer en was ’t selve soo haest niet gheschiet oft den soudaen, willende de princesse Zerphire alle eere aen doen hem mogelijc zijnde, dede haer met hare twee ridders aen zijn eygen tafel sitten, ende zijn susters ende Toman aen d’ander zijde, eyndende also met een groote vreuchde het keyserlijcke bancket. Waer nae de ridders, princen ende heeren begonsten te diviseren met de gene diese ’t liefste in haer ermen gewunscht soude hebben. ’t Welck den soudaen goede ghelegentheyt gaf om alleen te spreecken zijne twee susteren, die hy dochte de twee vreemde ridderen niet so seer gecaresseert te hebben als hy begeerden, derhalven hy tot haer seyde: “Mijn suster, ’t is wel waer dat de twee ridders die mevrouwe Zerphyre met [Cc5rb] ghebrocht heeft, Christenen zijn. Desniettegenstaende behoort haer meerder lofs ende eere als yemandt anders, als zijnde de gene die een legher meer vordeels connen doen als thien duysent anderen. Ende aengaende hare schoonheyt, daer van condt ghy selfs oordelen, so verre uwe oogen eenige tijdinge dies aengaende overgedragen hebben aen u herte. Daerom begeer ic van u dat ghyluyden haer voortaen bemint ende eert gelijc hare excellentheden vereysschen.”

Ende daer met liet hyse staen in diepe gepeynse, tot dat Aurencide, de willichtse zijnde, in haer selven seyde: “Mijn broeder gebiet ons genoechsaem lichtveerdich dese twee vreemde ridders te beminnen, daer in ick niet en weet wat mijn suster te doen denct. Wat my aengaet, ’t beghinsel van mijn liefde heeft alreets in my gemaect so periculeusen wonde dat ic daer aen sal moeten sterven so verre my Trineus gene medicijne en verleent ...”
Ende dese fantasie gheeyndicht hebbende gingense mede tot bij ’t ander geselschap vande princen, edelluyden ende jofvrouwen, die int dansen, singen, spelen ende geneuchelijcke t’samencoutinghen besich waren om also sonder verdriet te mogen verbeyden de feeste vande bruylofte, die den soudaen aengestelt hadde te sullen geschieden acht dagen daer na. Inde welcke aldaer int hof noch dagelicx arriveerden vele princen, heeren ende baroenen, die ooc niet en lieten te gaen groeten de princesse Zerphire, dat sy nochtans niet doen en conden als door middel ende geleydingen vande ridderen Palmerin ende Trineus, die vanden soudaen dese commissie gegeven was, om dat sy seer gratieus int tracteren waren ende een yegelick wisten te onthalen ende te eeren na dat zijnen staet vereyschten, tot so groot contentement vanden soudaen als leetwesen van Lisande [Cc5va] ende Aurencide om datmen haer hier door de oorsaecke benam van dicwils te mogen spreken de gene om de welcke in haer gratie te trecken hare herten nacht ende dach besich waren. Des niet teghenstaende wistense soo wel waer te nemen de bequame tijdt datter niemandt inde camer en was als Zerphire ende de twee christen ridders de selve reverentie quamen doen, geveynsende alleene dae[r] gecomen te zijn om de princesse eenen geluckigen dach te wenschen. Maer Palmerin wertet haest merckende aende veranderinge der coleure van Lisande een deel van haer secreet ghebreck, waer om hy docht het perijckel vande tentatie te schouwen, nemende tot dien eynde de princesse Zerphire by der hant ende ginck met haer diviseren tot aen een venster, tot sulcken spijte van Lisande datse haer wederom sonder meer te spreken tot in haer camer vertrock. Maer haer suster Aurencide achten haer voor dese reyse gheluckiger om datse alleen sach staen den prince Trineus, tot den welcke haer groote liefde haer de schaemte dede vergeten, so datse hem sonder vreese byde hant nam ende in eenen stoel sette, seggende: “Ic verwonder my, heer ridder, dat ghy anders geen werc en maeckt vande joncvrouwen die u comen visiteren. Ten is de maniere vande jonghe edelluyden niet so eensaem te zijn sonder met yemant eenige vrientschap te maken oft eenige meesterse te verkiesen, die ghy in dit hof wel haest vercrijgen sout ende van hoogher staet als ghy denct, indien ghy de joncvrouwen de minste teyckenen van affectie, gunste ende goeden wille betoonden.”

“Voorwaer mevrouwe,” antwoorden Trineus, “indien ick u ende mevrouwe uwe suste[r] ofte eenige andere princessen ofte jonckvrouwen alsulcke caressen [Cc5vb] niet en toonden als mijn devoir vereyscht, ’t selve is gheschiet alleen door vreese van haer te misdoen overmits mijnen geringen state, ende niet dat ick genen wil en hebbe van haer met alle mijn herte gedienstich te zijn, want ic door de Nature daer toe geschapen ben van altijts de joncvrouwen onderda[n]ich te wesen.”

“’t Soude mijn wel gevallen,” seyde Aurencide, “dat ghy uyt gront uws herten dese woorden spraect, want ic verseker u dat ghy in sulcken gevalle getrouwelic bemint sout worden van eene die seer wel meriteert datmen haer eenen goeden wille toedraecht, ende die wel alsulcken credijt heeft byden soudaen datse u soude connen doen maken een van zijn grootste heeren, indien [’t] u geliefden zijn hof te volgen.”

“Ten can niet geschien,” antwoorden Trineus, “overmits ick met mijn cameraet vertrecken moet soo haest als de feesten vanden soudaen ende vanden prince van Romate geeyndicht sullen zijn, ende dat om een saecke daer ons veel aen gelegen is.”

Ende dit geseyt hebbende quamender eenige andere inde camer, ’t welck de princesse Aurencide dede vertrecken, ende ooc van een scheyden Zerphire ende Palmerin, die altijts zijn een oore geneycht hadde gehadt na de woorden vande princesse daer hy met couten, ende ’t ander na de propoosten van Aurencide, waerom hy Trineus tot hem riep ende seyde: “Mijn beminde vriendt, wacht u wel voor dese jonckvrouwe, dat sy u niet en doet breken de sware gheloften die ghy aen mevrouwe Agriole gedaen hebt, ende sondigen tegens Godt, want de vrouwen van dit landt seytmen also hertneckich te zijn inde saken diese voor haer nemen datse die, als gheen kennisse van Christus hebbende, te weghe brenghen door eenighe boose geesten so verre sy door hulp der men[Cc6ra][s]chen daer toe niet geraken en connen.”

“Mijn broeder,” antwoorde Trineus, “en hebt daer voor geen vreese, want de [l]iefde van mevrouwe Agriole staet also in mijn herte gerecommandeert dat ic die om stervens wille niet misdoen en soude!”

Waer met sy vanden anderen scheyden, ende aldus in grooter geneuchte levende arriveerden oock aldaer int hof den ambassadeur vanden soudaen van Babilonien, den welcken door bevel vanden monarch van Persen eerlic onthaelt worden, doende hem ontbieden dat hy den inhout van zijn legatie niet hooren en wilde voor dat de feest des bruylofts gepasseert soude zijn, diemen den volghenden dach aenvinghe met de aldergrootste cieren ende triumphen daermen oyt van hoorden spreken. Ende alsmen de nieuwe gehoude na de meskijte oft Turcsche kercke leyden, vielt Trineus beurt te vergeselschappen de princesse Aurencide, ’t welc sy tot een groot geluc reeckende, onder wegen met hem houdende alsulcke propoosten: “Och mijn heer Trineus, wanneer sal den dach comen dat ic my also sal sien beyden om ghetrout te werden vanden ghenen die nemmermeer uyte ghedachten mijns herten is.”

Ende dit seyde sy met so groote affectie dat het een woort ’t ander uyt de mondt te comen beletten.

Daer op haer antwoorden Trineus: “Ick verwonder my, mevrouwe, van dat ghy vreese hebt voor een sake die u niet en can ontseyt worden, aenghesien daer geen so grooten heere van geheel Orienten en is die hem niet ’t aldergheluckichste der werelt en soude achten van u tot zijn princesse te mogen genieten. Ende al haddy u fantasie op yemant gestelt die niet en gheliefde aen u te hylicken, so soude hem uwen broeder daer toe nochtans connen bedwingen?!”

“Eylacy mijn heer,” antwoorden sy, [Cc6rb] “door dien dat mijn broeder sulcx niet doen en can, comt alle mijn verdriet, want den genen die ic beminne en is gheen onderdaen van hem maer van contrarie wet, ende en wilt mijne gebeden niet hooren ofte verstaen. Maer mijn heer,” seyde sy, “waer toe meyne ic u secreet te houden ’t gene ghy uyt mijne oogen claerlic lesen cont? Ghy zijt den genen die mijn herte uytvercoren heeft, ende die den soudaen meer bemint als zijn eygen broeders!”

“Mevrouwe,” antwoorden Trineus, “ten staet een dolende ridder niet toe te trouwen de suster van een alsulcken prince als den monarch van Persen. Ende alwaert dat hare liberaelheydt my alsulcke eere aen doen wilde, so wert het nochtans belet door onse contrarie wetten, want ic my veel liever in duysent stucken soude laten houden als de mijne versaken!”

“Neen, neen, mijn vrient,” antwoorden de princesse, “ick sal van de mijne afstant doen ter liefde van u ende uwen God Jesus aenbidden!”

“Ic soude dan wel straffens weerdich zijn, mevrouwe,” antwoorden Trineus, “indien ic u niet en beminden om de groote affectie die gy tot my draecht.”
Ende als hy zijn propoost noch voorder wilde vervolgen quam Colmelie, den slave van Maucette tegens danc vande archiers die de ordeninghe bewaerden, door de troup dringen ende trock hem byden mantel, seggende: “Mijn heer Trineus, gelooft sy den almoghenden Godt van dat ic u ende mijn heer Palmerin huyden wederom gevonden hebbe!”

“Ho, mijn beminde vrient,” seyde Trineus, “wellecom moet ghy zijn! Wat fortuyne heeft u doch alhier geleyt? En hebt ghy uwen meester noch niet gesien?”

“Jae ic, mijn heer,” antwoorden hy, “maer om dat hy ende den calif van Siconien de princesse geleyden, en heb ic hem niet dorven beletten.”

“Volcht my,” seyde Trineus, “ic [Cc6va] [sal] u hem doen spreken.”

Waeromme hy by Palmerin ginck dewijle dat den grooten mesen van de Mahumetisten de ceremonien der houwelicke inden tempel gebruycten, ende toonden hem zijn schiltknecht Colmelie, daer van Palmerin blijder worden als oft hem den soudaen een vande machtichste conincrijcke van Persen geschoncken hadde, so dat hy hem van vreuchde omhelsden ende vraechden in wat manieren hy de handen der zeerovers ontcomen was. Daerop hy Palmerin vertrock de geheele gheschiedenisse ende ten lesten hoe den ambassadeur Maucette hem gecoft hadde alsmen hem met Ptolomeus na ’t hof vanden soudaen, den vader van Archidiane, leyden.

“Ende hoe ist vergaen met Ptolomeus?,” seyde Palmerin.

“Mijn heer,” antwoorden Colmelie, “men heeft ons gheseyt dat hy int hof des soudaens seer wel ontfanghen is geworden om uwent wille.”

“Voorwaer,” seyde Palmerin, “dat gaet seer wel. Ghy vertelt my wonder. Maer en scheyt niet uyt mijn presentie, want soo haest als het noenmael geeyndicht is, sal ic by uwen meester Maucette gaen ende vryheyt voor u versoecken, die hy my niet en sal weygeren om dat het eene van mijne grootste vrienden was ten tijde als ick de princesse Archidiane voor haren ridder dienden.”

Ende hierentusschen de houwelicken volbracht wesende keerdense alle wederomme nae ’t palleys, alwaer men na de maeltijt bestondt te dansen.Uyt het welcke hem Palmerin stillekens wech maecten, ende roepende Colmelie ginc hy na ’t logement van Maucette, den welcken seer verwondert worde van te sien den gene diemen in geheel Turckijen voor doot hielde, ende quam hem omhelsen, seggende: “Mijn vriendt Palmerin, sydy noch int leven?! Men heeft den soudaen geseyt dat ghy met den prince Olerike [Cc6va] op zee vergaen waert, daer van hy ende mevrouwe Archidiane, zijn dochter, meerder droefheyts hadden als vant verlies des geheelen legers, ’t welc voor Constantinopolen verslagen is.”
Daer van Palmerin geveynsden niet te weten, de verwonderinge makende met de beste gratie van der werelt. Ende om te beter zijne sake te bedecken seyde hy dat hy so geringe alst tempeest geeyndicht was, mede wederom nae Constantinopolen meynden te varen, maer is voorts daer nae een ander onstuyr weder opgestaen, ’t welc haer gedreven hadde int eylandt van Malfade, alwaer Olerike met alle zijn geselschap betoovert waren, die hy nochtans t’sijnder vertreck uyt des soudaens hof hoopten te verlossen.

“Voorwaer,” seyde Ma[u]cette, dese vremde fortuyne hoorende, “’t is een groot geluck dat ic u alhier gevonden hebbe, want so geringe als ic de princesse Archidiane hier van de tijdinge brenge, so sal hare droefheyt in blijdtscap verkeert werden.”

“Maer wat fortuyne heeft u alhier geleyt?”, seyde Palmerin.

“Voorwaer mijn heer,” antwoorden hy, “ghy zijt my so grooten vrient dat ic u daer van de waerheyt niet en sal missaken. Ick ben hier gecomen om van mijns heeren wegen hulpe aen desen soudaen te soecken om weder om een leger op Constantinopolen te seynden.”

“Ic verwonder my seer,” seyde Palmerin, “van dat hy weder om wil beginnen de reyse die hem so veel menschen ende goet gecost heeft sonder profijt, waerom ic hem veel eer raden soude daer van afstant te doen ende sal hem ende mevrouwe Archidiane te dien eynde voor u vertreck mijne meyninghe schrijven. Maer dat varende laten, mijn heer Maucette, doet my de playsier ende schenct my uwen slave Colmelie, die mijnen schiltknecht geweest is.”

“Ic schenc hem u met goeder herten,” antwoorde den [Cc7ra] ambassadeur, “ende niet alleene hen maer ooc al ’t gene dat mijn is, in sulcker voegen dat ghy daer van vrymoedich mocht eysschen ’t gene u gelieft.”

“Seer ootmoedelijc bedanc ic u, mijn heer,” antwoorden Palmerin. “God wil my de gratie geven dat ick eens met teyckenen van mijnen goeden wille mach ghedachtich zijn de recompensie tot de groote gratie van dese gifte, die ick veel meerder achte als oft my geschoncken ware de beste stadt van uwen heere den soudaen.”

Ende daer na noch eenige propoosten tsamen ghehouden hebbende vertroc Palmerin wederomme nae ’t palleys, daer hy den soudaen vont, die hem d’oorsake vraechden waerom hy uyte feest gescheyden was.

“Mijn heere,” antwoorden hy, “ick hadde eenige saken uyt te richten met den ambassadeur Maucette, die ick nootlijck af doen moste. Ooc hadde ic groote begeerte om eenige niemaren te verstaen van mevrouwe Archidiane, inden dienst vande welcke ic my langer als een jaer gebruyct hebbe.”

Als den soudaen hem aldus hoorden spreken, wort hy seer verwondert ende seyde: “Ick bid u, heer ridder, wilt my de waerheyt hier van niet verswijgen! En zijt ghy niet den genen die in campvechtinge so valiantelijcken overwonnen hebt den prince Amaran van Nigreen ende zijn twee broederen, daervan de faem soo grootelicx verspreyt is ende noch verspreyt wort deur geheel Turckien?”

“Mijn heer, ic ben daer toe bedwongen worden,” antwoorden Palmerin, “want wesende in de dienst van mevrouwe de princesse heb ic niet connen lijden dat haer eere onder de voet getreden worde, maer [verdedicht] gelijck mijn devoyr vereyschte om de weldaden die ic van haer ontfangen hadde.”

“Byden god Jupiter,” seyde den soudaen, “nu mach ic my wel voor eene van daldergheluckichste princen achten, om dat ic in mijn huys ontfangen hebbe den genen die met zijnen naem [Cc7rb] alleene doet beven de aldermachtichste!”

Maer zijne goede affectie tot den prince Palmerin worde noch meer als verdubbelt als hy selfs de maechdelijcke bloeme pluckte van zijn liefste Zerphire, om dat hy te voren niet en conde ghelooven die alsoo langhe met so groote gemeynsaemheyt in zijn geselschap geweest te mogen hebben sonder te beproeven het playsier waer door de dochters hare namen in vrouwen veranderen. Dan hem alnu daer aen onschuldich bevonden hebbende, gheboodt hy datmen hem alsulcke eere soude bewijsen als zijn eyghen persone, tot groote blijtschap van Lizande, die hem hier door haren man hoopten te maken oft ten minsten haren alderliefsten. ’t Welck niet en ghebeurden, maer storf miserabelijck door hare indiscrete liefde. Daer met haer suster Aurencide ooc also gequelt worde datse geen acht en nam opt gene men van haer soude mogen seggen, haer so dicwils int geselschap van T[ri]neus voegende, ende met sulcke gemeynsaemheyt als oft sy alle haer leven lanck int hof vanden keyser van Duytslandt opghevoet hadde geweest. Daer van Palmerin zijnen cameraet tot drie reysen toe so neerstich berispten dat Trineus op eenen tijdt tot haer seyde: “Mevrouwe, indien uwe eerbaerheyt ende deucht niet inde herten vande ridderen ende alle andere gheprent en hadden dat in u woont alle cuyscheyt ende ghemaniertheyt, voorwaer ic en wiste niet wat men dicwils soude dencken van uwe wesen ende ghelate. Daerom dunct my dat ghy onder verbeteringe van uwe gratie voortaen op [moet] houden van my soo groote teeckenen van vrientschap te betoonen, want ghy meynt bycans de stadt gewonnen te wesen, daer doch noch gee[n] bresch gemaect en is.”

Warinne de princesse wel eenichsins zijne meyninge [Cc7va] bemercten, maer de liefde hadde haer alreets so onbeschaemt gemaect datse nieuwers op en letten als deur wat middelen sy hare begeerte soude mogen vervolghen, wesende verseeckert door eenen van hare camenieren datmen wel door een neerstighe vervolghinghe ten eynde coemt alle saken.

Van de opzet dat de sultan van Perzen met zijn zusters hield om Palmerijn en Trineus in zijn hof te mogen behouden en van het goede onthaal die hij die twee prinsen bewees ter aankomst van de prinses Zerphire en hoe Palmerijn van de ambassadeur Maucette zijn schildknecht Colmelie wederom kreeg. Het 124 kapittel.

De sultan was zo gauw niet te Haran gearriveerd of hij vaardigde zes van de ridders af die met hem gekomen waren om te gaan halen zijn drie zusters die zeer kwamen na het gebod van hun broeder de sultan, die na dat de welkomsten geschied waren tot de oudste, Belzijne genoemd, zei: “Mijn zuster, ik heb u ten huwelijk beloofd aan de brave en moedige prins Thoman. En wil je hem niet trouwen op de dag dat ik tot een vrouwe zal ontvangen de mooie Zerphire?”

“Mijn heer,” antwoorde de prinses, “gij hebt volkomen macht over mij, en indien gij om zulk deugdelijke zaak als de vrees de prinses Zerphire getrouwd hebt zo [Cc4va] zou het geen reden zijn dat ic, om die te breken, een al zulk prins als Thoman van Romate weigerde.”

Den sultan zag zijn zuster niet al te kwalijk tevreden te zijn met dit huwelijk en voegde zijn opzet tot de anderen aldus: “Mijn zusters, gij hebt bij mijn brieven zeer goed kunnen verstaan alle handelingen tussen mij en de koning Abimar, en in wat manieren ik getrouwd heb de prinses die met haar brengt twee vreemde ridders, de aller excellentste in schoonheid en dapperste in de wapens die men zou mogen vinden. Derhalve ik u bid dat gij ze het allerbeste en gracieuste onthaal doet die gij kan bedenken en alle tekens van vriendschap toont, omdat ik mij niet vermeet ze in mijn hof te zullen behouden, maar de harten van de jonge ridders hebben gewoonlijk zulk trek tot de mooie jonkvrouwen dat ik in uw schoonheid vertrouw ’het te zullen kunnen te weeg brengen. Derhalve doet daartoe met uw gratie uw best als om dat gij ze tot bruidegoms zou mogen verkrijgen. En u,” zei hij tot Lisande, de oudste van beide, “recommandeer ik de grootste, die delfden is die mij gevangen nam en u,” zei hij tot Aurencide, de jongste, “de anderen, die een van de mooiste personen is die de Natuur noch ooit gevormd heeft.”

Tegen dat verzoek zijn zijn twee zusters niet zeer rebels werden, vooral Aurencide, die zo blijgeestig en vrolijk was als haar zuster Lisande die met fantasieën en melancholieën gekweld werd. Niettemin beloofden ze alle beide al even naarstig hierin hun best te zullen doen.

Wat de sultan zo gauw niet verstaan had of hij ontbood alle zijn prinsen en stelden zijn zaken in ordening [Cc4vb] tegen het toekomende feest. Daarvan hij dien dag mede ontbood aan de prins Toman, die al gereeds al zijn zaken tot de reis nodig klaar had. Hij verlangde nergens anders naar dan naar na de presentie van diegene die hij meer dan zichzelf beminden, wilde hij drie dagen daarna vertrekken. Waarin hem de koning zelf meenden te vergezelschappen, maar Mussabelijn belette het hem omdat hij door zijn kunst te troebelen wist die er na het volbrengen van de huwelijken opstaan zou. Derhalve hij ook de twee prinsen Palmerijn en Trineus niet ongewapend te reizen, “om dat de mens,” zei hij, “altijd onderdanig is enige onverwachte avonturen.”

En schonk ze daarna twee wapenrokken van violet karmozijn fluweel, geborduurd met zeer vele kostbare gesteenten en alzo bezworen dat ze niet n konden verslijten. Die zij van hem in dank aannamen en begaven zich mede op de weg in het grote gezelschap van de prinses Zerphire en Thoman die tot zijn garde verkoos zo te paard als te voet tweeduizend van de braafste soldaten die men na de tijd van de oude Cirus van Perzen gezien had en werd met al dit gezelschap in alle steden van het rijk van Perzen daar ze door passeerde, met grote vreugde zeer triomfantelijk ingehaald.

Nochtans deden ze zulke naarstigheid dat ze in een snelle tijd op een maandag vier mijlen van Haran logeerden alwaar ze de sultan met het meestendeel van alle heren van zijn hof de volgende dag ’s morgens kwam ontvangen en zo vele ceremoniën gebruikte dat de zon onder was eer ze met een grote menigte van toortsen in de stad kwamen. Alwaar ze al [Cc5ra] diegenen die de prinses Zerphire zagen zeer verwonderden van haar grote schoonheid en gracieus wezen, maar noch veel meer van de kostbaarheden van haar en haar gezelschap, want de twee prinsen Palmerijn en Trineus die aan beide haar zijden gingen blonken van de doorluchtige gesteenten van hun wapenrokken en van de twee kronen die ze de sultan met vele andere presenten gezonden had. Ook waren de juffrouwen gekleed met gelijke kleren in alle manieren als hun prinses, uitgezonderd het sieraad van het hoofd. Om in het kort te zeggen, de ridders met de boogschutters van de wacht waren al niet dan vol glorie en heerlijkheid en in deze ordening arriveerden ze tot in het paleis alwaar de drie gezusters van de Perzische monarch die gepasseerde ceremoniën van de liefkozingen en welkomsten wederom opnieuw lieten beginnen terwijl de tafels tot het avondmaal in ordening gesteld werden alwaar men niet aan ging zitten voor dat Toman de prinses Belsine getrouwd had.

Maar dat was zo gauw niet geschied of de sultan, wilde de prinses Zerphire alle eer aan doen die hem mogelijk was liet haar met haar twee ridders aan zijn eigen tafel zitten en zijn zusters en Toman aan de andere zijde, eindigden alzo met een grote vreugde het keizerlijke banket. Waarna de ridders, prinsen en heren begonnen te verdelen met diegenen die ze ’t liefste in hun armen gewenst zouden hebben. Wat de sultan goede gelegenheid gaf om alleen te spreken zijn twee zusters die hij dacht de twee vreemde ridders niet zo zeer geliefkoosd te hebben als hij begeerden, derhalve hij tot zei: “Mijn zusters, ’t is wel waar dat de twee ridders die mevrouw Zerphire mee [Cc5rb] gebracht heeft, Christenen zijn. Dat niet tegenstaande behoort ze meerder lof en eer dan iemand ander, als zijn diegenen die een leger meer voordeel kunnen doen als tienduizend anderen. Aangaande hun schoonheid, daarvan kan gij zelf oordelen, zo ver uw ogen enige tijding dat aangaande overgedragen hebben aan uw hart. Daarom begeer ik van u dat jullie ze voortaan beminnen en eren gelijk hun excellentie eisen.”

En daarmee liet hij ze staan in diep gepeins, tot dat Aurencide, die de gewilligste was, in zichzelf zei: “Mijn broeder gebied ons voldoende lichtvaardig deze twee vreemde ridders te beminnen waarin ik niet weet wat mijn zuster te doen denkt. Wat mij aangaat, ’t begin van mijn liefde heeft alreeds in mij gemaakt zo ‘n periculeuze wonde dat ik daarvan zal moeten sterven zo verre mij Trineus geen medicijn verleent ...”
En toen ze deze fantasie geëindigd had gingen ze mede tot bij ’t ander gezelschap van de prinsen, edellieden en juffrouwen die in het dansen, zingen, spelen en genoeglijke tezamen kouten bezig waren om alzo zonder verdriet te mogen afwachten het feest van de bruiloften, die de sultan aangesteld had te zullen geschieden acht dagen daarna. Waarin aldaar in het hof noch dagelijks arriveerden vele prinsen, heren en baronnen die het ook niet lieten te gaan groeten de prinses Zerphire, dat zij nochtans niet doen konden dan door middel en geleidingen van de ridder Palmerijn en Trineus die van de sultan deze commissie gegeven was omdat zij zeer gracieus in het behandelen waren en iedereen wisten te onthalen en te eren naar dat zijn staat vereisten tot zo’n grote tevredenheid van de sultan als leedwezen van Lisande [Cc5va] en Aurencide om dat men ze hierdoor de oorzaak benam van dikwijls te mogen spreken diegenen om die in hun gratie te trekken hun harten nacht en dag bezig waren. Dat niet tegenstaande wisten ze zo goed waar te nemen de bekwame tijd dat er niemand in de kamer was dan Zerphire en de twee christenridders en die reverentie kwamen doen veinsden ze alleen daar gekomen te zijn om de prinses een gelukkige dag te wensen. Maar Palmerijn begon al gauw te merken aan de verandering van de kleur van Lisande een deel van haar geheime gebrek waarom hij docht het perikel daarvan te schouwen en nam tot dat doel de prinses Zerphire bij de hand en ging met haar wandelen tot aan een venster, tot zulk spijt van Lisande dat ze zich wederom zonder meer te spreken tot in haar kamer vertrok. Maar haar zuster Aurencide achtte zich voor deze reis gelukkiger om dat ze alleen zag staan de prins Trineus waartoe haar grote liefde haar de schaamte liet vergeten zo dat ze hem zonder vrees bij de hand nam en in een stoel zette en zei: “Ik verwonder mij, heer ridder, dat gij anders geen werk maakt van de jonkvrouwen die u komen visiteren. Het is de manier van de jonge edellieden niet zo eenzaam te zijn zonder met iemand enige vriendschap te maken of enige meesteres te verkiezen die gij in dit hof wel gauw verkrijgen zou en van hogere staat dan gij denkt indien gij de jonkvrouwen de minste tekens van affectie, gunste en goede wil betoonde.”

“Voorwaar mevrouw,” antwoorde Trineus, “indien ik u en mevrouw uw zuster of enige andere prinsessen of jonkvrouwen al zulke liefkozingen [Cc5vb] niet toonden als mijn plicht vereist, ’het zelf is geschied alleen door vrees van ze te misdoen overmits mijn lage staat en niet dat ik geen wil heb van ze met al mijn hart gedienstig te zijn, want ik door de Natuur daartoe geschapen ben van altijd de jonkvrouwen onderdanig te wezen.”

“’Het zou mijn wel gevallen,” zei Aurencide, “dat gij uit de grond van uw hart deze woorden spreekt, want ik verzeker u dat gij in zulk gevalle getrouw bemint zou worden van een die zeer goed verdient dat men haar een goede wil toedraagt en die wel al zulk credit heeft bij de sultan dat ze u zou kunnen doen maken een van zijn grootste heren, indien ’t u geliefde zijn hof te volgen.”

“Het kan niet geschieden,” antwoorden Trineus, “overmits ik met mijn kameraad vertrekken moet zo gauw als de feesten van de sultan en van de prins van Romate geëindigd zullen zijn en dat om een zaak daar ons veel aan gelegen is.”

En toen hij dit gezegd had kwamen er enige andere in de kamer, wat de prinses Aurencide liet vertrekken en ook vaneen scheiden Zerphire en Palmerijn die altijd zijn ene oor genegen had gehad naar de woorden van de prinses waar mee hij koutte en ’t ander na arde opzet van Aurencide waarom hij Trineus tot hem riep en zei: “Mijn beminde vriend, wacht u wel voor deze jonkvrouw dat zij u niet doet breken de zware belofte die gij aan mevrouw Agriole gedaan hebt en zondigen tegen God want de vrouwen van dit land zegt men alzo hardnekkig te weeg kunnen brengen door enige boze geesten zo ver zij door hulp der mensen [Cc6ra] daartoe niet geraken kunnen.”

“Mijn broeder,” antwoorde Trineus, “hebt daar voor geen vrees, want de liefde van mevrouw Agriole staat alzo in mijn hart aanbevolen dat ik die om sterven wil niets misdoen zou!”

Waarmee zij van de anderen scheiden en aldus in grote genoegens levend arriveerden ook aldaar in het hof de ambassadeur van de sultan van Babylonië die door bevel van de monarch van Perzen eerlijk onthaald werden en lieten hem ontbieden dat hij de inhoudt van zijn legatie niet horen wilde voordat het feest der bruiloft gepasseerd zou zijn. Die ving men de volgenden dag met de allergrootste sieren en triomfen daar men ooit van hoorden spreken. Toen men de nieuwe gehuwden naar de moskee of Turkse kerk leiden viel het Trineus beurt te vergezelschappen de prinses Aurencide wat zij tot een groot geluk rekende en onderweg met hem hield al zulke opzet: “Och mijn heer Trineus, wanneer zal de dag komen dat ik mij alzo zal zien begeleiden om getrouwd te worden van diegene die nimmermeer uit de gedachten van mijn hart is.”

En dit zei zij met zo grote affectie dat het ene woord ’t ander uit de mond te komen beletten.

Waarop haar antwoorden Trineus: “Ik verwonder mij, mevrouw, van dat gij vrees hebt voor een zaak die u niet en kan ontzegd worden aangezien daar geen zo’n grote heer van geheel Oriënt is die hem niet ’t aller gelukkigste der wereld zou achten van u tot zijn prinses te mogen genieten. Al had ge uw fantasie op iemand gesteld die niet geliefde aan u te huwelijken zo zou hem uw broeder daartoe nochtans kunnen bedwingen?!”

“Helaas mijn heer,” antwoorden ze, [Cc6rb] “door dien dat mijn broeder zulks niet doen kan komt al mijn verdriet, want diegenen die ik bemin en is geen onderdaan van hem maar van contrarie het weet en wil mijn gebeden niet horen of verstaan. Maar mijn heer,” zei ze, “waartoe meen ik geheim te houden hetgeen gij uit mijn ogen duidelijk lezen kan? Gij bent diegene die mijn hart uitverkoren heeft en die de sultan meer bemint dan zijn eigen broeders!”

“Mevrouw,” antwoorde Trineus, “het staat een dolende ridder niet toe te trouwen de zuster van een al zulk prins als de monarch van Perzen. Al was het haar liberaal mij al zulke eer aan doen wilde zo werd het nochtans belet door onze contrarie wetten, want ik mij veel liever in duizend stukken zou laten houwen dan de mijne verzaken!”

“Neen, neen, mijn vriend,” antwoorden de prinses, “ik zal van de mijne afstand doen ter liefde van u en uw God Jezus aanbidden!”

“Ik zou dan wel te straffen waardig zijn, mevrouw,” antwoorden Trineus, “indien ik u niet beminden om de grote affectie die gij tot mij draagt.”
En toen hij zijn opzet noch voeder wilde vervolgen kwam Colmelie, de slaaf van Maucette tegen de dank van de boogschutters die de ordening bewaarden door de troep dringen en trok hem bij de mantel en zei: “Mijn heer Trineus, gelooft zij de almogende God van dat ik u en mijn heer Palmerijn heden wederom gevonden heb!”

“Ho, mijn beminde vriend,” zei Trineus, “welkom moet gij zijn! Wat fortuin heeft u doch alhier geleid? En hebt gij uw meester noch niet gezien?”

“Ja ik mijn heer,” antwoorde hij, “maar om dat hij en de kalief van Siconien de prinses geleidde heb ik het hem niet durven beletten.”

“Volg mij,” zei Trineus, “ik [Cc6v] zal u hem doen spreken.”

Waarom hij bij Palmerijn ging terwijl dat de grote missen van de Mohammedanen de ceremonie der huwelijke in de tempel gebruikten en toonden hem zijn schildknecht Colmelie, waarvan Palmerijn blijder werd alsof hem de sultan een van de machtigste koninkrijk van Perzen geschonken had, zo dat hij hem van vreugde omhelsden en vroeg in wat manieren hij uit de handen der zeerovers ontkomen was. Waarop hij Palmerijn verhaalde de gehele geschiedenis en tenslotte hoe de ambassadeur Maucette hem gekocht had toen men hem met Ptolomeus naar de hof van de sultan, de vader van Archidiane, leidde.

“En hoe is het vergaan met Ptolomeus?” zei Palmerijn.

“Mijn heer,” antwoorden Colmelie, “men heeft ons gezegd dat hij in de hof der sultan zeer goed ontvangen is geworden vanwege u.”

“Voorwaar,” zei Palmerijn, “dat gaat zeer goed. Gij vertelt mij wonder. Maar scheidt niet uit mijn presentie, want zo gauw als het noenmaal geëindigd is zal ik bij uw meester Maucette gaan en vrijheid voor u verzoeken die hij mij niet zal weigeren om dat het een van mijne grootste vrienden was ten tijde toen ik de prinses Archidiane voor haar ridder diende.”

Ondertussen was het huwelijken volbracht en keerden ze alle wederom naar na ’t paleis alwaar men na de maaltijd bestond te dansen. Waaruit hem Palmerijn stilletjes weg maakte en riep Colmelie en ging hij naar ’t logement van Maucette die zeer verwonderd werd van te zien diegene die men in geheel Turkije voor dood hield en kwam hem omhelzen en zei: “Mijn vriend Palmerijn, ben je noch in het leven?! Men heeft de sultan gezegd dat gij met de prins Olerike [Cc6va] op zee vergaan was waarvan hij en mevrouw Archidiane, zijn dochter, meerder droefheid hadden dan van het verlies van het gehele leger wat voor Constantinopel verslagen werd”
Daarvan Palmerijn veinsde niets te weten en de verwondering maakte met de beste gratie van de wereld. Om te beter zijne zaak te bedekken zei hij dat hij zo gauw als het tempeest geëindigd was, mede wederom naar Constantinopel meenden te varen, maar is voorts daarna een ander onstuimig weer opgestaan wat ze gedreven had in het eiland van Malfade alwaar Olerike met al zijn gezelschap betoverd waren, die hij nochtans tot zijn vertrek uit de sultans hof hoopte te verlossen.

“Voorwaar,” zei Maucette, die dit veemde fortuin hoorde, “’t is een groot geluk dat ik u alhier gevonden heb want zo gauw als ik de prinses Archidiane hier van de tijding breng zo zal haar droefheid in blijdschap veranderd worden.”

“Maar wat fortuin heeft u alhier geleid?”, zei Palmerijn.

“Voorwaar mijn heer,” antwoorden hij, “ij bent van mij zo’ n grote vriend dat ik u daarvan de waarheid niet zal miszeggen. Ik ben hier gekomen om vanwege mijn heer hulp aan deze sultan te verzoeken om weder m een leger op Constantinopel te zenden.”

“Ic verwonder mij zeer,” zei Palmerijn, “van dat hij weder om wil beginnen de reis die hem zo veel mensen en goed gekost had zonder profijt, waarom ik hem veel eerder aanraden zou daarvan afstand te doen en zal hem en mevrouw Archidiane te dien einde voor uw vertrek mijn mening schrijven. Maar laat dat gaan mijn heer Maucette, doe mij de plezier en schenk mij uw slaaf Colmelie die mijn schildknecht geweest is.”

“Ik schenk hem u met een goed hart,” antwoorde de [Cc7ra] ambassadeur, “en niet alleen hem maar ook al hetgeen dat mijn is, in zulke voegen dat gij daarvan vrijmoedig mag eisen hetgeen u gelieft.”

“Zeer ootmoedig bedank ik u, mijn heer,” antwoorde Palmerijn. “God wil mij de gratie geven dat ik eens met tekens van mijn goede wil mag gedachtig zijn de vergoeding tot de grote gratie van deze gift die ik veel meerder acht dan alsof mij geschonken was de beste stad van uw heer de sultan.”

En toen daarna noch enige opzetten tezamen gehouden hadden vertrok Palmerijn wederom naar ’t paleis daar hij de sultan vond die hem de oorzaak vroeg waarom hij uit het feest gescheiden was.

“Mijn heer,” antwoorden hij, “ik had enige zaken uit te richten met de ambassadeur Maucette die ik noodzakelijk doen moest. Ook had ik grote begeerte om enig nieuws te verstaan van mevrouw Archidiane in de dienst waarvan ik mij langer als een jaar gebruikt heb.”

Toen de sultan hem aldus hoorden spreken werd hij zeer verwonderd en zei: “Ik bid u, heer ridder, wil mij de waarheid hiervan niet verzwijgen! En bent gij niet diegene die in het kamp vechten zo dapper overwonnen hebt de prins Amaran van Nigreen en zijn twee broeders waarvan de faam zo zeer verspreid is en noch verspreid wordt door geheel Turkije?”

“Mijn heer, ik ben daartoe bedwongen geworden,” antwoorde Palmerijn, “want was in de dienst van mevrouw de prinses heb ik niet kunnen lijden dat haar eer onder de voet getreden werd, maar verdedigde gelijk mijn plicht vereist om de weldaden die ik van haar ontvangen had.”

“Bij de god Jupiter,” zei de sultan, “nu mag ik mij wel voor een van de aller gelukkigste prinsen achten omdat ik in mijn huis ontvangen heb diegene die met zijn naam [Cc7rb] alleen al doet beven de alle machtigste!”

Maar zijn goede affectie tot de prins Palmerijn werd noch meer dan verdubbeld toen hij zelf de maagdelijke bloem plukte van zijn liefste Zerphire, omdat hij tevoren niet kon geloven die alzo lang met zo grote gemeenzaamheid in zijn gezelschap geweest te mogen hebben zonder te beproeven het plezier waardoor de dochters hun namen in vrouwen veranderen. Dan hem al nu daaraan onschuldig bevonden te hebben gebood hij dat men hem al zulke eer zou bewijzen als zijn eigen persoon tot grote blijdschap van Lisande die hem hier door haar man hoopten te maken of ten minsten haar allerliefsten. Wat niet gebeurde, maar stierf miserabel door haar indiscrete liefde. Waarmee haar zuster Aurencide ook alzo gekweld werd dat ze geen acht nam op hetgeen men van haar zou mogen zeggen en haar zo dikwijls in het gezelschap van Trineus voegde en met zulke gemeenzaamheid alsof zij alle haar leven lang in de hof van de keizer van Duitsland opgevoed had geweest. Daarvan Palmerijn zijnen kameraad tot drie keer toe zo naarstig berispten dat Trineus op een tijd tot haar zei: “Mevrouw, indien uw eerbaarheid en deugd niet in de harten van de ridders en alle andere geprent hadden dat in u woont alle kuisheid en goede manieren, voorwaar ik wist niet wat men dikwijls zou denken van uw wezen en gelaat. Daarom dunkt mij dat gij onder verbetering van uwe gratie voortaan op moet houden van mij zo grote tekens van vriendschap te betonen, want gij meent bijna de stad gewonnen te wezen, daar doch noch geen bres gemaakt is.”

Waarin de prinses wel enigszins zijne mening [Cc7va] bemerkte, maar de liefde had haar alreeds zo onbeschaamd gemaakt dat ze nergens op lette als door wat middelen zij haar begeerte zou mogen vervolgen en was verzekerd door een van haar kameniers dat men wel door een naarstige vervolging tot het doel komt van alle zaken.

Hoe Maucette, ambassadeur van Misos, monarch van Babilonien, voor den soudaen ende alle de princen van Persen verhaelden den inhout van zijne legatie, ende vande campvechtinge tusschen Trineus ende den coninck Orzodijn van Galape. Het .CXXV. capittel.

Als de seer heerlijcke feesten der bruyloften ghepasseert waren, dede den soudaen by hem ontbieden den ambassadeur Maucette, den welcken in presentie van alle de heeren van Persen zijne legaetschap aldus dede: “Alderhoochste ende heerlijcste monarch van Persen, de soudaen van Babilonien, hebbende van alle tijt verbintenisse gehadt met uwen rijcke, doet u weten zijn groot verlies ende schade voor Constantinopolen begaen, om twelc te beteren hy uwe majesteyt doet bidden hem te willen bystant verleenen met alle machte, ende versoeckt tselve ooc aen alle vrienden ende bontgenoten, doende u mede verhalen dat ghy sulcx niet en behoort te weygeren aengesien de weerdicheydt die ghy in u Turckien hout, ende daerom alle neersticheyt staet aen te wenden tot de destructie vant Griecsche Rijc om te vercieren onse wet, sonderlinge mede om dat mijnen heere presenteert aen uwe majesteyt alle de winste te laten, belovende voor hem niet te sullen behouden als de glorie der wrake.”

“Ambassadeur,” antwoorden den soudaen, “ic sal met [Cc7vb] mijnen rade ’t antwoort besluyten ende tselve u daer na laten weten.”

Hy wetende dat het meestendeel van zijne princen corts wederom uyt zijn hof vertrecken wilde, dede hy op staende voet vergaderen alle zijne heeren, die van dese sake diversche opinien hadden, tot dat den soudaen Palmerin dede ontbieden ende hier op in presentie van haerluyden alle zijne meyninghe vraechden.

“Aldergrootmachtiste heer ende ghy andere heeren ende princen hier teghenwoordich zijnde,” antwoorden Palmerin, “ic geloof datter niemandt van u luyden en is die niet ghedachtich wesen en sal de wreede slachtinge die nauwelicx een maent gheleden by de Brugge van Griane gedaen is. In sulcker manieren dat haer noch een seer groot ghetal van uwe soldaten gewont bevinden, ende de reste so swac zijn overmits de gepasseerde moeyten d[at] 3 zy haer met cleyn macht ter zee begeven soude moeten. Ooc regeert als nu in Constantinopolen eenen prince die in couragie, wijsheyt ende machte niet en staet te gelijcken by den genen diet keyserrijc besat doe den Babilonischen monarch aldaer zijn machtige armade verlore, om welcke reden my raetsaem dunct te wesen, mijn heeren, dat ghylieden u teghens den soudaen van Assirien excuseert tot op een beter gelegentheyt.”

“Siet daer so wijsselijc geantwoort,” seyde den soudaen, “dat ick geresolveert ben anders gene opinie te volgen.”

Ende duerende dese raethoudinge waren met malcanderen coutende de princesse Zerphire ende Trineus met andere edelluyden ende jofvrouwen, in wiens presentie een ridder quam, gewapent met alle stucken van wapenen, met twaelf schiltknechten ende ses gewapende ridders, ende siende den soudaen niet in zijnen stoel sitten, vraechden hy de princesse waer [Cc8ra] dat hy was.

“Heer ridder,” antwoorde zy, “hy is inden raet met zijne princen ende sal wel haest wederkeeren. Hierentusschen meucht ghy een weynich den tyt passeren int couten met eene van dese jofvrouwen.”

“Voorwaer mevrouwe,” seyde Trineus heel stillekens, “ic geloof dat hy niet en soude weten aen wat eynde ’t selve te beginnen. En heeft mevrouwe niet waer ghenomen zijn gracieuse reverentie? Ick denck neen, want de is met sulcke vlijtige manieren geschiet datse in dese sale voorseecker niemant en heeft connen sien.”

Ende wilde voorts zijn propoost vervolghen, maer den nieuwen ridder was hierentusschen in eenen stoel gaen sitten, ende zijnen helm open doende voechden hy zijne redenen als nu wederom tot de princesse als volcht: “Mevrouwe, ghy sult my segghen, indient u belieft, of in u hof twee vremde ridders zijn, die mede tegens den soudaen, uwen man, streden opten dach als hy gevangen worde.”

“Zy zijn alhier,” antwoorde de princesse, “gesont [ende] in goede dispositie, lof sy den almachtige[n] Schepper!”

“Ic en begeere niet beter.” seyde hy. “Ende hoe heet ghijse?”
“Den eenen,” antwoorden Zerphire, “wort genoemt Palmerin, ende den anderen Trineus.”

“Ende ic,” seyde hy, “Orzodijn, coninc van Galape, die de Fortuyne seer geluckich ende veel gunstiger geweest is inde liefde als in rijckdommen, als my gemaect hebbende eenen minnaer vande schoone Oronie, dochter vanden calif van Siconie, die geen ghelijc, van mijn advijs, in schoonheyt hebben en mach. Ende opt versoec vande welcke ick albereets omreyst hebbe het grootste deel van geheel Asien om te vercrijghen faem ende alsulcke lof als my toebehoorden. Ende ten lesten, omtrent twaelf daghen verleden, my wederomme in heure presentie ghevoecht hebbende, bevond ick haer in [Cc8rb] plaets van blijde, gheheel beschreyt over de doodt van haren broeder Dovadiel, die verslagen wert inden strijt teghens den coninck Abimar, om welcke droefheyt ic van rouwe meynden te sterven. So dat ic om haer te vertroosten belooft heb te wreecken den doodt vanden prince, haren broeder, het welck my herwaerts heeft doen comen om met de overwinninge van den genen die hem het leven benomen heeft, hare liefde te mywaerts te doen verstercken ende mijn lof ende eere te vermeerderen.”

“O Godt,” seyde Trineus, by hem gaende, “wat nieuwen orator is dit? Indien de poeten Cupido, den soone vande goddinne der liefde, tot nu toe eenen handt voor de ooghen ghedaen hebben, so machmen hem voortaen wel gheheel blint schilderen! Indien uwe gheluckighe liefde waer is ... Want hy u in sulcken geval gunste soude verleent hebben, alderhooveerdichsten sot van alle menschen, die weerdich is een lancie dweers doort lijf ghereden te worden, om also te vernederen [d]ijne hoochmoedicheyt, die al te onmatelick is. Maer ic selve, die den broeder van uwe goddinne der schoonheyt ghedoot hebbe, hoop u het playsier te doen, ende u daer van te ghenesen.”

“O hemelsche geesten,” riep den heydenschen coninck van Galape, “wout ghy my so groote gunste betoonen van desen ridder my te doen verbeyden int open velt?”

“Die gunste sal ick u betoonen,” antwoorden hy, “ende in sulcker manieren verbeyden dat ic voor ons scheyden u sal maecken eene vant getal der gene die vallen ende niet weer op staen!”

’t Welc Orzodijn soo geringhe niet gehoort en hadde, of hy wierp een van zijne hantschoenen te pande, ende Trineus een bracelet, die hem de princesse Aurencide geschoncken had, beyde de princesse Zerphire biddende de [Cc8va] panden te willen opnemen. Twelck sy niet en wilde doen, vreesende oft Trineus over alsulcke ghevecht eenich ongeluck hadde mogen gebeuren.

Maer ter wijlen sy aldus twistende waren, quam den soudaen, vergheselschapt met Palmerin ende veele andere heeren, wederom inde saele in zijnen stoele sitten. Alwaer hem Orsodijn voort by maeckten ende seyde: “Soudaen, ic ben alhier ghecomen om u te verwijten het schandelijck feyt dat ghy bedreven hebt van in u hof te ontfanghen den ghenen die ghedoodt heeft den valianten Dovadiel.”

“Maer wie zijt ghy,” seyde den soudaen, “die soo sottelijck dorst comen spreecken in mijn presentie?”

“Orsodijn, koninck van Galape,” antwoorden hy, “daer ghy voor dese tijdt ghenoeghsaem van hebt moghen hooren spreecken, ende heb albereets mijn pant gepresenteert om een andere questie teghens desen ridder, maer die voleyndicht hebbende en sal ick oock niet failgheren ’t gene by my teghens uwe eere gheseyt is, te verdedighen.”

Van welcke nieuwmaren den soudaen seer verwondert worde, ende hebbende eertijdts Orsodijns vroom ende cloeckmoedicheyt grootelijcx hooren prijsen, meynden hy Trineus het perijckel af te nemen ende vande campvechtinghe te ontslaen. Gelijck ooc meynden te doen den ridder Palmerin deur dien hy den prince van Galape so groot ende grof van leden ende van sulcken dispoosten ouderdom sach te zijn dat hy seere bestonde te vreesen de onderlaghe van zijnen cammeraet, maer de twee partien waren also opten anderen verhetst datter niet aen en hielp om haren toornighen wil te niet te doen. In sulcker voeghen dat de rechters gheordineert worden ende den soudaen met zijne heeren, ridderen ende jofvrouwen opde stellasien voechden inde plaetse vande stadt, daer ghemeynlick de [Cc8vb] camp vechtinge geschieden. Alwaer ooc voorts daer na de twee princen quamen, ende als de trompetten den alarme bestonden te blasen, haere lancien met sulcke krachten teghens den anderen velden dat de yder meer als in ses stucken spronghen, ende haren loop voort volbrenghende ontmoeten hare peerden den anderen mette harnasch stucken diemen de oorloghs peerden voor aent hooft doet, in sulcker voeghen dat sy ende hare meesters mette beenen om hooch vielen. Maer de ridders, die veerdich ende couragieus waren, spronghen rasselijck wederom op hare voeten ende gingen in sulcken vroomen ende cloecken moet met haer sweerden inde handt ende hare schilden voor uyt teghens den anderen datmense twee andere Achilles ofte Hectors gheweest te zijn gheseydt soude hebben, want Trineus was seer begeerich om de hooveerdicheyt te niet te doen van zijnen vyant, die van zijnent wegen niet weynigher en wenschten.

Maer ziende dat alle zijne crachten hem noch niet ofte seer weynich hadde connen proffiteren, wort hy veel dolder als eenen aep die de wiepsen ofte wespen steecken, ende gaf zijnen vyandt so swaren slach op ’t hooghste vanden helmet dat hy diens ghesichte dede troubleren. Ende willende den selven voorts verdubbelen, meynden Trineus die te ontspringhen, dan tradt by ongeluck op een stuc vande lancien ’t welck hem op zijnen rugghe dede vallen. Tot groote verblydinghe vanden Galapees, die ’t gheenen tijt en dochte om suimich te wesen, maer sprong hem boven opt lijf ende dede met alle zijne crachte zijn beste om hem den helm los te maken. Tot groot verschrickinge van Palmerin, die zijne ooghen ten hemel sloech ende seyde: “O Godt, moet het alsoo gheschien dat ick mijnen aldergrootsten vriendt gheleydt hebbe ter plaetse daer hy moet sterven int mid[Dd1ra][se]n van zijne vyanden, na dat ic so vele [m]oeyten ende pijnen aengeweynt hebbe [o]m hem wederomme te crijgen?!”

Ende sou[de] zijn claginge noch langer volhardt [h]ebben en hadde hem de haestighe be[d]roefthey[t] also niet bevangen dat hy [v]oor doot inden schoot vande princesse [Z]erphire neder viele, waer deur Auren[ci]de van bedructheyt haer leven meynden [te] eyndigen, seggende: “Eylacy, en wast niet [g]enoech dat mijnen alderliefsten storf? [M]oest zijn cameraet hem ooc geselschap [h]ouden?!”

Ende dit seggende vielse mede uut [h]aer selven over de voeten vanden ver[fl]auden Palmerijn. So dat alle de jof[v]rouwen ende ridderen besich waren om [h]eur wederom tot haer selven te doen [c]omen, terwijlen Trineus, hem gevoe[le]nde inde machte van zijnen vyant, zijn [uu]terste beste dede om wederomme op[d]e beenen te geraecken, ende hielt Orzo[d]ijn soo vast om den hals dat dien, om [zi]jnen aessem te verhalen, bedwongen [w]orden hem yetwes met gewelt over [ey]nde te richten, ’t welck Trineus tijdt [g]af om uut te trecken eenen scherpen pon[ja]ert, daermet hy zijnen vyant so stren[g]elic int visier stack dat den steec deur [zi]jn een ooghe ende voorts wes deur [zi]jn gheheele hooft passeerden. Soo dat [d]en coninc den doot naby bestonde te [g]evoelen, gevende eenen grooten creet, [e]nde verloor terstont alle zijne crachten. In sulcker manieren dat hem Trineus [r]ontsom wierp, zijnen helm afruckten [e]nde hem thooft afsloech, segghende: “Al[so] ontfangt u loon, ghy hooveerdigen duyvel, die my so vele quellinge ende [v]erdriets aengedaen hebt!”

Ende indien [g]hy wel cunt dencken dat de dienaren [v]anden coninck van Galape hierom [b]edroeft waeren, soo ghelooft vrylijck [m]ede dat den prince Toman ende zij[n]e ridders verblijdt worden, wantse [s]ulcken gerucht van vreuchde maeck[Dd1rb]ten dat Colmelie sittende in een groote bedroeftheyt aende voeten van Palmerijn, die effen wederom tot hem selven gecomen was, hem daerover verwonderden. Ende derhalven opsiende wort hy ontwaer hoe dat haer den cans gekeert hadde, waerom hy met een grote vreuchde tot zijnen meester seyde: “Mijn heer, laet doch alnu vaeren dese bedructheyden ende verblijt u haestelijck! Trineus en leyt niet meer onder, dan heeft den heyden ’t hooft af geslagen!”

Maer Palmerijn meynden dat hy dit alleene geseydt hadde om hem te vertroosten, antwoordende: “Mijn beminde Colmelie, en belet doch mijnen gheest niet van eewelijc te gaen leven met de ziele van mijnen aldergrootsten vrient.”

“Hoe mijn heer,” seyde Colmelie, “en gelooft ghy my dan niet?! Voorwaer, Trineus heeft de victorie gehadt, ende zult daer van de waerheyt moge sien, indien u gelieft op te staen.”

Palmerijn, horende zijnen schiltknecht in zijn seggen aldus volstandich zijn, ende siende de ridders van Zerphire so grote feeste maecken, richten hem selven op, waer deur hy kennende wordt de warachticheyt vande saecke ende spronck uut grooter blijtschappe van boven vande stellagie wes inde vechtplaetse ende liep Trineus omhelsen, hebbende alnoch de bleecke coleure int aengesicht ende de tranen inde oogen overmits ’t groote perijckel daer hy zijnen vrient ende cammeraet inne gesien hadde, so dat hem de memorie vande groote droeffenis ende die niet min de teghenwoordige blijtscap also beweechden dat hy noch niet een woort en conde gespreecken, maer ghinck met zijnen Trineus nae heur logiment, latende het lichaem vanden dooden coninck inde handen vande richters des camps, die het selve om begraven te worden deden geven oft [Dd1va] leveren in handen van zijn volc. Aende welcke den soudan so vele costele presen[ten] schoncke ende met sulcker gratie het ongelijc van heuren meester te betoonen wiste, dat sy ende den calif van Ciconien alle wel te vreden wederomme na heure huysen trocken. Waerna den soudan dochte ooc geenen redenen te zijn den ambassadeur van Assirien langer opte houden, weshalven hy hem ’t antwoort gaf dat Palmerin voorgeslagen hadde, gelijck ghy hier boven verstaen hebt mogen. Waerdeur Maucette wel verstaen conde dat hy met langer daer te blijven niet meer en soude cunnen proffiteren, so dat hy oorlof nam aenden soudan, seggende: “Mijn heer, na dien u geliefte is opt versoec vande hulpe excuys te nemen, so wilt ten minsten so vele by Palmerin te wege brengen dat hy ten uytscheyden van u hof mijnen heere coemt besoecken.”

“Ic sal daer toe mijn beste doen,” antwoorden den soudan, “maer my dunct dat zijnen zin elders strect. Niettemin, ghy meucht hem selve aenspreken eer ghy vertrect, om dat hy geseyt heeft eenen brief te willen schrijven aen mevrouwe Archidiane.”

Ende Maucette daermet den adie[u] nemende, beschicten zijne saecken int logijs van Palmerin, terwijlen dat den soudan zijne twe susters Lisande ende Aurencide ginc visiteren, heur vragende oftse noch niet gepractiseert en hadden in heure saecken.

“Mijn heer,” antwoorden Aurencide, “ic heb mijn liefde so diep doen wortelen inden ridder Trineus datse noyt wederom uyt hem geroyt en sal cunnen worden. Nochtans en vinde ic geen middel om hem in u hof te behouden, noc[h] veel min om daer toe te brenghen dat hy my tot zijn vrouwe ontfanghe. Wat aenlangt mijn suster, die en heeft met alle heure neersticheyt alnoch nauwelicx so veel te weghe cunnen brengen dat haer den ridder Palmerin te woor[Dd1vb]de heeft willen staen op heur begeerte alleene te hooren.”

“Ic verwonder my over sulcx,” antwoorden den soudan, “dat ghy deur geloften oft deur teyckenen van vuyrige liefde haren goeden wille niet winnen en cunt. Voorwaer, het moeten eenige groote princen zijn, die om de werelt te besien aldus de landen deurtrecken. Daerom bid ick u luyden dat ghy heur voortaen meer liefden betoont als ghy noch oyt gedaen hebt, daertoe ghy,” seyde [hy] tot Aurencide, “alnu seer groote middelen hebt, want indien ghy den ridder Trineus, die ghewont is, teghenwoordich wel tracteert, so suldy in een ure meer cunnen proffiteren als ghy noch gedaen hebt van al den tijt.”

Waerinne sy heuren broeder met sulcken vlijt onderdanich was datse Trineus bycans nacht ende dach in zijne ghenesinge gheselschap hielde. Waer van Palmerin zijnen cammeraet groolicx berispten, seggende dat hy ’t selve niet en behoorden toe te laten. Maer de liefde hadde Aurencide alsoo overwonnen datse heure oude manieren volchden, niettegenstaende wat gelaten van mishaginghe haer Trineus bethoonden.

Hoe Maucette, ambassadeur van Misos, monarch van Babylonië, voor de sultan en alle prinsen van Perzen verhaalde de inhoud van zijn legatie en van het kamp vechten tussen Trineus en de koning Orzodijn van Galape. Het 125 kapittel.

Toen de zeer heerlijke feesten der bruiloften gepasseerd waren liet de sultan bij hem ontbieden de ambassadeur Maucette, die in presentie van alle heren van Perzen zijn legaat-schap aldus deed: “Aller hoogste en heerlijkste monarch van Perzen, de sultan van Babylonië, heeft van alle tijd verbinding gehad met uw rijk, doet u weten zijn grote verlies en schade voor Constantinopel begaan waarom te beteren hij uwe majesteit doet bidden hem te willen bijstand verlenen met alle macht en verzoekt dat ook aan alle vrienden en bondgenoten, laat u mede verhalen dat gij zulks niet behoort te weigeren aangezien de waardigheid die gij in u Turkije houdt en daarom alle naarstigheid staat aan te wenden tot de destructie van het Griekse Rijk om te versieren onze wet, vooral mede om dat mijn heer presenteert aan uwe majesteit alle winst te laten, beloof voor hem niets te zullen behouden dan de glorie der wraak.”

“Ambassadeur,” antwoorde de sultan, “ik zal met [Cc7vb] mijn raad ’t antwoord besluiten en het u daarna laten weten.”

Hij wist wel dat het meestendeel van zijne prinsen gauw wederom uit zijn hof vertrekken wilden en liet hij op staande voet verzamelen al zijn heren die van deze zaak diverse opinies hadden, tot dat de sultan Palmerijn liet ontbieden en hierop in presentie van ze al zijn mening vroegen.

“Aller grootmachtigste heer en gij andere heren en prinsen hier tegenwoordig zijn,” antwoorde Palmerijn, “ic geloof dat er niemand van u lieden is die niet gedachtig zal wezen en zal de wrede slachting die nauwelijks een maand geleden bij de Brug van Griane gedaan is. In zulke manieren dat er noch een zeer groot getal van uw soldaten gewond bevinden en de rest zo zwak zijn overmits de gepasseerde moeite da ze zich met een kleine macht ter zee begeven zou moeten. Ook regeert als nu in Constantinopel een prins die in moed, wijsheid en macht niet staat te vergelijken bij diegene die het keizerrijk bezat toen de Babylonische monarch aldaar zijn machtige armada verloor, om die reden lijkt het mij raadzaam te wezen, mijn heren, dat gij lieden u tegen de sultan van Assyrië excuseert tot op een beter gelegenheid.”

“Zie daar zo wijs geantwoord,” zei de sultan, “dat ik besloten ben anders die opinie te volgen.”

En gedurende dit beraad waren met elkaar aan het kouten de prinses Zerphire en Trineus met andere edellieden en juffrouwen in wiens presentie een ridder kwam, gewapend met alle stukken van wapens, met twaalf schildknechten en zes gewapende ridders en zag de sultan niet in zijn stoel zitten en vroeg hij de prinses waar [Cc8ra] dat hij was.

“Heer ridder,” antwoorde ze, “hij is in de raad met zijne prinsen en zal wel gauw wederkeren. Ondertussen mag gij een weinig de tijd passeren in het kouten met een van deze juffrouwen.”

“Voorwaar mevrouw,” zei Trineus heel stilletjes, “ik geloof dat hij niet zou weten aan wat zeiden ’het zelf te beginnen. En heeft mevrouw niet waargenomen zijn gracieuze reverentie? Ik denk neen, want de is met zulke vlijtige manieren geschied dat ze in deze zal voorzeker niemand heeft kunnen zien.”

En wilde voorts zijn opzet vervolgen, maar de nieuwe ridder was ondertussen in een stoel gaan zitten en deed zijn helm en vervolgde zijneredenen als nu wederom tot de prinses als volgt: “Mevrouw, gij zal mij zeggen, indien het u belieft, of in uw hof twee vreemde ridders zijn die mede tegen de sultan, uw man, streden op de dag toen hij gevangen werd.”

“Zij zijn alhier,” antwoorde de prinses, “gezond en in goede dispositie, lof zij de almachtige Schepper!”

“Ik begeer niet beter.” zei hij. “En hoe noemt gij ze?”
“De ene,” antwoorden Zerphire, “wordt genoemd Palmerijn en de andere Trineus.”

“En ik,” zei hij, “Orzodijn, koning van Galape, die het Fortuin zeer gelukkig en veel gunstiger geweest is in de liefde dan in rijkdommen als mij gemaakt hebbende een minnaar van de mooie Oronie, dochter van de kalief van Siconie, die geen gelijk, van mijn advies, in schoonheid hebben mag. Op het verzoek waarvan ik al gereed omreist heb het grootste deel van geheel Azië om te verkrijgen faam en al zulke lof als mij toebehoort. Tenslotte, omtrent twaalf dagen voorleden, mij wederom in hun presentie gevoegd heb bevond ik haar in [Cc8r] plaats van blijde geheel beschreit over de dood van haar broeder Dovadiel die verslagen werd in de strijd tegen de koning Abimar om die droefheid ik van rouwe meende te sterven. Zo dat ik om haar te vertroosten beloofd heb te wreken de dood van de prins, haar broeder, wat mij herwaarts heeft doen komen om met de overwinning van diegene die hem het leven benomen heeft, haar liefde tot mij waart te doen versterken en mijn lof en eer te vermeerderen.”

“O Godt” zei Trineus, die bij hem ging, “wat nieuwen orator is dit? Indien de poëten Cupido, de zoon van de godin der liefde, tot nu toe een handt voor de ogen gedaan hebben zo mag men hem voortaan wel geheel blind schilderen! Indien uw gelukkige liefde waar is ... Want hij u in zulk geval gunst zou verleend hebben de aller hovaardigste zot van alle mensen die waardig is een lans dwars door het lijf gereden te worden, om alzo te vernederen uw hoogmoedigheid die al te onmatig is. Maar ik zelf, die de broeder van uw godin der schoonheid gedood heb hoop u het plezier te doen en u daarvan te genezen.”

“O hemelse geesten,” riep de heidense koning van Galape, “wil gij mij zo’n grote gunste betonen van deze ridder mij te doen opwachten in het open veld?”

“Die gunste zal ik u betonen,” antwoorde hij, “en in zulke manieren opwachten dat ik voor ons scheiden u zal maken een van het van diegene die vallen en niet weer opstaan!”

Wat Orzodijn zo gauw niet gehoord had of hij wierp een van zijn handschoenen te pand en Trineus een bracelet die hem de prinses Aurencide geschonken had, en beide de prinses Zerphire bad de [Cc8va] panden te willen opnemen. Wat zij niet wilde doen, vreesde of Trineus over al zulk gevecht enig ongeluk had mogen gebeuren.

Maar terwijl zij aldus aan het twisten waren kwam de sultan vergezelschapt met Palmerijn en vele andere heren wederom in de zaal en ging in zijn stoel zitten. Alwaar hem Orzodijn voort blij maakten en zei: “Sultan, ik ben alhier gekomen om u te verwijten het schandelijke feit dat gij bedreven hebt van in uw hof te ontvangen diegene die gedood heeft de dappere Dovadiel.”

“Maar wie zij bent gij,” zei de sultan, “die zo zot durft te komen spreken in mijn presentie?”

“Orzodijn, koning van Galape,” antwoorde hij, “daar gij voor deze tijd voldoende van hebt mogen horen spreken en heb al gereed mijn pand gepresenteerd om een andere kwestie tegen deze ridder, maar als ik die geëindigd zal hebben en zal ik ook niet falen hetgeen bij mij tegen uwe eer gezegd is, te verdedigen.”

Van welk nieuws de sultan zeer verwonderd werd en had eertijds Orzodijn dapper en kloekmoedig zeer horen prijzen en meende hij Trineus het perikel af te nemen en van het kamp vechten te ontslaan. Gelijk ook meende te doen de ridder Palmerijn doordat hij de prins van Galape zo groot en grof van leden en van zulk vaardige ouderdom zag te zijn dat hij zeer bestond te vrezen de nederlaag van zijn kameraad, maar de twee partijen waren alzo op de andere verhit dat er niets aan hielp om hun toornige wil te niet te doen. In zulke voegen dat de rechters geordineerd werden en de sultan met zijn heren, ridders en juffrouwen op de stellages voegden in de plaats van de stad daar gewoonlijk het [Cc8vb] kamp vechten geschiedede. Alwaar ook voorts daarna de twee prinsen kwamen en toen de trompetten het alarm bestonden te blazen hun lansen met zulke krachten tegen de andere velden dat de elk er meer dan in zes stukken sprongen en hun loop voort volbrachten ontmoeten hun paarden de andere met de harnas stukken die men de oorlogspaarden voor aan het hoofd doet, in zulke voegen dat zij en hun meesters met de benen omhoogvielen. Maar de ridders, die vaardig en moedig waren, sprongen ras wederom op hun voeten en gingen in zulk dappere en kloeke moed met hun zwaarden in de hand en hielden hun vooruit tegen de andere dat men ze twee andere Achilles of Hector’ s geweest te zijn gezegd zou hebben, want Trineus was zeer begerig om de hovaardigheid te niet te doen van zijnen vijand die van vanwege hem niets minder wenste.

Maar zag dat al zijn krachten hem noch niet of zeer weinig had kunnen profiteren werd hij veel doller dan een aap die de of wespen steken en gaf vijand zo’ n zware slag op ’t hoogste van de helm dat hij diens gezichte liet vertroebelen. Hij wilde die voorts verdubbelen en meende Trineus die te ontspringen, dan trad bij ongeluk op een stuk van de lansen wat hem op zij rug liet vallen. Tot grote verblijding van de Galapees die het geen tijd en dacht om te verzuimen te wezen, maar sprong hem boven op het lijf en deed met al zijn kracht zijn beste om hem de helm los te maken. Tot groot schrik van Palmerijn die zijn ogen ten hemel sloeg en zei: “O God, moet het alzo geschieden dat ik mijn allergrootsten vriend geleid heb ter plaatse daar hij moet sterven in het midden [Dd1r] van zijn vijanden, na dat ik zo veel moeite en pijnen aangewend heb om hem wederom te krijgen?!”

Ee zou zijn klagen noch langer volhardt hebben had hem de haastige bedroefdheid alzo niet bevangen dat hij voor dood in de schoot van de prinses Zerphire neer viel waardoor Aurencide van droefheid haar leven meenden te eindigen en zei: “Helaas, was het niet genoeg dat mijn allerliefsten stierf? Moest zijn kameraad hem ook gezelschap houden?!”

En toen ze dit zei viel ze mede uit zichzelf over de voeten van de verflauwde Palmerijn. Zo dat alle juffrouwen en ridders bezig waren om ze wederom tot zichzelf te doen komen terwijl Trineus die zich voelde in de macht van zijn vijand zijn uiterste best deed om wederom op de benen te geraken en hield Orzodijn zo vast om de hals dat dien, om zijn adem te verhalen, bedwongen werd hem ietwat met geweld over eind te richten, wat Trineus tijd gaf om uit te trekken een scherpe ponjaard waarmee hij zijn vijand zo streng in het vizier stak dat de steek door zijn ene oog en voorts tot door zijn gehele hoofd passeerden. Zo dat de koning de dood nabij bestond te gevoelen en gaf een grote kreet en verloor terstond al zijne krachten. In zulke manieren dat hem Trineus rondom wierp, zijn helm afrukte en hem t hoofd afsloeg en zei: “Al zo ontvangt uw loon, gij hovaardige duivel, die mij zo vele kwelling en verdriet aangedaan hebt!”

En indien gij wel kan denken dat de dienaren van de koning van Galape hierom bedroefd waren, zo geloof vrij mede dat de prins Toman en zijn ridders verblijd werden, want ze al zulk gerucht van vreugde maakten [Dd1rbt] dat Colmelie die zat in een grote bedroefdheid aan de voeten van Palmerijn die effen wederom tot zichzelf gekomen was hem daarover verwonderden. Derhalve zag hij op werd gewaar hoe dat hun de kans gekeerd had, waarom hij met een grote vreugde tot zijn meester zei: “Mijn heer, laat toch al nu varen deze droefheden en verblijdt u haastig! Trineus ligt niet meer onder, dan heeft de heiden ’t hoofd af geslagen!”

Maar Palmerijn meende dat hij dit alleen gezegd had om hem te vertroosten, antwoorde: “Mijn beminde Colmelie, belet doch mijn geest niet van eeuwig te gaan leven met de ziel van mijn allergrootsten vriend.”

“Hoe mijn heer,” zei Colmelie, “gelooft gij mij dan niet?! voorwaar, Trineus heeft de victorie gehad en zal daarvan de waarheid moge zien, indien het u gelieft op te staan.”

Palmerijn, hoorde zijneschildknecht in zijn zeggen aldus standvastig te zijn en zag de ridders van Zerphire zo ‘n groot feest maken, richtte zichzelf op waardoor hij kende werd de waarheid van de zaak en sprong uit grote blijdschap van boven af van de stellages tot in de vechtplaats en liep Trineus omhelzen. Die had als noch de bleke kleur in het aangezicht en de tranen in de ogen overmits ’t grote perikel daar hij zijn vriend en kameraad in gezien had, zo dat hem de memorie van de grote droefheid die niet minder de tegenwoordige blijdschap alzo bewoog dat hij noch geen woord kon spreken, maar ging met zijn Trineus naar hun logement en lieten latende het lichaam van de dode koning in de handen van de rechters van de kamp die het zelf om begraven te worden lieten geven of [Dd1va] leveren in handen van zijn volk. Aan die de sultan zo vele kostbare presenten schonk en met zulke gratie het ongelijk van hun meester te betonen wist dat zij en de kalief van Ciconien alle wel tevreden wederom naar hun huizen trokken. Waarna de sultan dacht ook geen redenen te zijn de ambassadeur van Assyrië langer op te houden, weshalve hij hem ’t antwoord gaf dat Palmerijn voorgeslagen had, gelijk gij hierboven verstaan hebt mogen. Waardoor Maucette wel verstaan kon dat hij met langer daar te blijven niet meer zou kunnen profiteren zo dat hij verlof nam aan de sultan en zei: “Mijn heer, na dien uw gelieven is op het verzoek van de hulp excuus te nemen zo wil tenminste zo vele bij Palmerijn te weeg brengen dat hij ten uitscheiden van uw hof mijn heer komt bezoeken.”

“Ik zal daartoe mijn best doen,” antwoorde de sultan, “maar mij dunkt dat zijn zin elders strekt. Niettemin, gij mag hem zelf aanspreken eer gij vertrekt omdat hij gezegd heeft een brief te willen schrijven aan mevrouw Archidiane.”

En Maucette daarmee het adieu nam en beschikte zijn zaken in het logies van Palmerijn terwijl dat de sultan zijne twee zusters Lisande en Aurencide ging visiteren en ze vroeg of ze noch niet uitgericht hadden in hun zaken.

“Mijn heer,” antwoorden Aurencide, “ik heb mijn liefde zo diep doen wortelen in de ridder Trineus dat ze nooit wederom uit hem gerooid en zal kunnen worden. Nochtans vind ik geen middel om hem in uw hof te behouden, noch veel minder om daartoe te brengen dat hij mij tot zijn vrouwe ontvangt. Wat aangaat mijn zuster, die heeft met alle hun naarstigheid als noch nauwelijks zo veel te wege kunnen brengen dat haar de ridder Palmerijn te woord [Dd1vb] heeft willen staan op haar begeerte alleen te horen.”

“Ik verwonder mij over zulks,” antwoorde de sultan, “dat gij door geloften of door tekens van vurige liefde hun goede wil niet winnen kan. Voorwaar, het moeten enige grote prinsen zijn die om de wereld te bezien aldus de landen doortrekken. Daarom bid ik u dat gij ze voortaan meer liefden betoont als gij noch ooit gedaan hebt daartoe gij,” zei hij tot Aurencide, “al nu zeer grote middelen hebt, want indien gij de ridder Trineus die gewond is tegenwoordig goed behandelt zo zal je in een uur meer kunnen profiteren als gij noch gedaan hebt in alle tijd.”

Waarin zij haar broeder met zulk vlijt onderdanig was dat ze Trineus bijna nacht en dag in zijn genezing gezelschap hield. Waardoor Palmerijn zijn kameraad zeer berispte en zei dat hij ’het niet behoorde toe te laten. Maar de liefde had Aurencide alzo overwonnen dat ze haar oude manieren volgden, niet tegenstaande wat gelaten van mishagen haar Trineus betoonden.

Hoe Aurencide, suster des soudans van Persen, den prince Trineus so langh vervolchden datse ten lesten haren wil met hem dede, ende van tgene daer over gebeurde. Het .CXXVI. capittel.

Als Palmerin den prince Trineus op eenen tijt wederom seer neerstich vermaenden de proposten vande schoone Aurencide geen gehoor te geven op dat het vleysch, dootelijcke vyandinne vanden gheest, d’overhant niet en crege, quam hem Lisande aldaer inde camer vinden ende gheveynsen yet wes met hem te doen te hebben trock [Dd2ra] hem op d’een zijde ende seyde met een droevighe ende swacke stemmen: “Och mijn heer Palmerin, ic soude grootelicx geluckich zijn indien ghy u geweerdichden int hof vanden soudan te blijven, als wesende versekert dat ghy in sulcken geval met hem geen maent verkeren en sout oft hy soude u een vande rijckste prince maecken vant geheele eertrijc ende man van my, die zijn suster ben ende een princesse, als u belooft is.”

Om welcke reden Palmerin uyt te camer meynden te gaen, maer Lizande troc hem by[d]e hant, seggende: “Och mijn beminde vrient, suldy my noyt yet wes op dese saecke antwoorden? Ick beken nu wel dat ghy den alderongetrousten ridder zijt diemen soude mogen vinden.”

“Mevrouwe,” seyde Palmerin, “veel eer moet ick duysent doden sterven als dat eenige ongetrouwicheyt in my soude mogen gevonden worden, maer ic en can uwe begeerten niet consenteren sonder mijn alderliefste ontrou te zijn ende te misdoen tegens mijnen Godt, ’t welc ic hope nimmermeer te sullen geschien.”

Ende daermet ginc hy sonder yet wes ander te seggen wes inde camer vanden prince Toman, latende de princesse in een groote beschaemtheyt van haer aldus geweygert te sien. Weshalven zy so sere bedroeft wort datse heur allene in haer cabinet vertrocke ende aldaer heure clachte aldus begoste: “Och liefde, ghy zijt wel de aldervreetste quellin[g]he die int herte van een vrou persone mach geraken. Seer vremt zijn uwe crachten ende onrechtveerdich uwe gunsten, want deene laty beminnen sonder te versoecken ende dander bedwingt ghy te bidden sonder bemint te worden. Eylacy ick ben vande lesten. Had ic my doch noch de schande niet aengedaen ende hem mijne affectie geopenbaert ... Maer och, mijn suster heeft hier van de schult, die my seyde datmen deur al te lange stil swijgen dic[Dd2rb]wils verliest die gene diemen bemint.”

En soude heure clachte noch langher volhart hebben, en hadde haer suster Aurencide niet by geval omtrent heur cabinet geweest ende heure woorden gehoort ende haer derhalven comen vertroosten ’t beste datse mochte, seggende datse goede moet soude hebben overmits het niet zijn en conde dat heur de twe ridders ten lesten niet n souden laten bewegen, indiense heurluyden yet wes langer met eenige gratieuse manieren versochten. “Nademael,” seydese, “dat de saken van onse begeerten een gemeyne natuere is so wel inde jongmans als jonge dochters geschapen. Aengaen[de] van my, ic heb albereets de middelen gevonden die ic wel soude dorven sweeren by Trineus niet weerstaen te sullen cunnen worden!”

Met meer andere reden, diese heur suster voor hielde. Maer siende datse niet en proffiteerden, lietse haer in heure fantasie ende ginck by eene van heure staetjofvrouwen, diese heur aldersecreetste saecken toe betrouden, vande welcke zy verstonde hoe dat Trineus dien avent inden camer vanden soudan soude gaen eten, ende Palmerin op een ander plaetse, waerom zy haestelijc haer bedde dede toe rusten inde batstoven vande joncvrouwe, gemaect inde forme van galerien, het alderheerlijcste gebout van diemen oyt meer gesien heeft, ende met alsulke cunste dat mender de baden had na zijn geliefte cout, lau oft werm. Ende als heur de princesse alleene met de voorseyde jofvrouwe geselschap op dese plaetse heur na hare begeerte in ordeninge gestelt hadde, dedese deur ee[n] pagie, broeder vande selve jofvrouwe die heur gheselschap hielde, spelen de navolgende practijcke: Trineus inde camer des soudans ’t aventmael genoten hebbende, ginc alleene ende sonder eenige wapenen als zijn rapier na zijn logijs, int welc doen quam hem [Dd2va] tusschen wegen den voorseyden pagie te voet vallen, seggende: “Mijn heer, ic bid u seer ootmoedelijc dat ghy my doch beschermen wilt voor eenen oncuysschen rabaut die my op mijnen wech waer neemt ende my een seer leelijcke part spelen wil!”

Trineus, die desen pagie wel meer inde camer van Aurencide gesien hadde, heften hem op ende seyde: “Pagie mijn vrient, coemt met my ende en hebt geen vreese! Ic sal u beschermen.”

Den pagie dit hoorende, en was niet suymich maer leyden hem aenstondt nade galerie, en hebbende open gedaen de deure vandien, seyde hy tot den prince: “Mijn heer, hy is hier binnen tegens den welcken ghy m[y] zout moeten beschermen.”

“Behoef ic ooc eenich ander geweer als mijn rappier?”, seyde Trineus.

“Neen mijn heer,” seyde de pagie, “hy is oock ongewapent.”

Waeromme Trineus zijn rappier uuttroc ende voor in ginc. Maer den pagie bleef daer buyten ende trock de deure voorts na hem toe. Twelck Trineus seer vreemt beviel, maer boven al wordt hy verwondert als hy niemant inde camer en vonde dan de joffrouwe ende de princesse, die effen uut het bat quam ende op een costel bedde lach, in sulcker state dat Jupiter met zijnen blixem, Neptunus met zijnen drytandigen schepter ende Pluto met zijnen dryhoefdigen hont aldaer versot ende overwonnen soude zijn geworden. Heur hooft was so cierlijc toegemaect als mogelijc, haer blont hayr seer delicaet gefriseert ende wes aen den navel toe alleene bedect met een seer subtijl hooft doecxken, daer sy somtijts aen af droochden heur roode wangskens ende sneeu wit aengesicht, twelc onder dit subtijl doecxken scheen te wesen een sonne bedect met eenige witachtige wolcke, ende tusschen hare twe ronde tepeltgens hing een robijn so vierich schijnende dat hy bedienden ’t offitie vande tortse van Venus. Des alniettegenstaende meynden Tri[Dd2vb]neus zijn alderliefste Agriole getrou te blijven. Nochtans en conde hy zijn gesich[te] niet keeren vande princesse, dwelc tot hem seyde: “Gy die niet gevreest en hebt den alder courasieusten ridder vande Persen gewapent met alle stucken van wapenen, suldy te rugh wijcken voor een naecte joncvrouwe?! Voorwaer, ic dencket, na dien dat ghy niet nader commen en dorft ...”

“Voorseker mijn heer,” seyde de suster vanden pagie, “ghy zijt wel geluckich dat ghy versocht wort van een princesse, om de welcke te bidden haer veele in grote moeyten gestelt hebben, die nochtans noyt van haer en hebben connen genieten eenige vande minste gunsten die sy albereets bethoont heeft.”

Ende hier met namse hem byde hant ende dede hem sitten beneffens het bedde van haer matresse Aurencide, welcke sy een herp inde hant gaf ende liet haer daernae alleene int geselschap van Trineus. Die alsdoen met luyder stemme seyde: “Och pagie, pagie, ghy hebt my bedrogen!”

“Hoe mijn heer Trineus?”, seyde de princesse. “Hoe veel zijnder, die wel seer geerne also bedrogen souden willen worden? En zuldy noyt u oude manieren vergeten? En wildy alnu met my geene bermherticheyt hebben, so doet my ten minsten dese weldaet ende aenhoort doch een liet, twelc ic ter liefde van u gemaect hebbe!”

Waermet sy de herpe nam ende begoste aldus te singen ende te spelen:

Als den vreeden Mars, rebel en rigoreus,
Van Venus hoorden de schoonheyt verbreyt,
Soo en nam hy geen acht op zijn onghetrouwicheyt,

Maer wordt terstondt op haer seer amoreus.

Schoonheyt dan met macht gaet wercken
Haer liefst en rigoreu[s] hert in soetheyt groot.

Maer eylacy, ten is noyt meer ghehoort
Dat een als de mijne de wreetheyt can verstercken.

Eylacy, wat beweechden my u te beminnen,

Nadien ghy altijt u excuys gaet beginnen,

Als ick u segh dat ghy sout vertoosten my?!

O stercke liefde, hoe vreemt is uwe nature.
Ghy bedwingt my te beminnen een creatuere
Die my niet en bemint, waerom my ’t sterven is na by.

[Dd3ra] O goden, wat heb ick geseyt, die ic moet na jagen

Niet vanden mensch en gevoelt, maer geheel divijn is.

Waer deur hy kent en weet voor ghewis
Tghene my van nooden, maer onvannooden is te saghen.

Langher te willen weerstaen is een abuys, en bovendien
Hebben my de pijlen vanden cleynen godt ghedoot,
En zijns moeders brandende vlammen gebracht in binautheyt groot,

Indien uwe cortosie my geen gratie en laet geschien.

Aenschout daerom, o mijn liefste, en neemt acht

Hoe ick in liefde languire en bycans zy versmacht

Om groote vreese van te crijghen refuys.

Daerom comt by, en neemt tgheene men niet dorf segghen!

En versoet u hart om niet te ontsegghen
De gheene, die al te seer soude blijven confuys.

Als de princesse dit liedt seer welluydent gespeelt ende noch soeter gesongen hadde, alles met een excellente gratie ende sonderlinge affecie, voechden sy daer by so beweechlicke manieren van erbarmelic clagen, droevich suchten, soete oochwencxken en lieffelic gelaten datse den prince tot bermherticheyt brocte, en deur ’t aentreckende gesichte van haer schoone lichaem in liefde dede bernen. In sulcker voegen dat hy al bevende gelijc het lof op de boom[en] hem selven op [’t] bedde neffens haer neder liet vallen. Weshalven zy haer harpe in coocker leyde ende quam hem omhelsen, seggende: “Eylacy mijn aldersoetste vriendeken, zuldy altijt dese grote strafheyt, wreetheyt ende versteende onmenschelicheyt gebruycken? En sal u hert, veel harder als mermer, nemmermeer vermorruwen om hertelicke begeerten ende ootmoedige biddingen, so doet my doch ten minsten een cleyne gelofte, oft ick sweer u by de sonne [die] de werelt verlicht, dat ic my anders selve sal doden in uwe presentie!”

De gelofte vercregen hebbende, eyschten[s]e dat hy by haer soude commen liggen rusten.

“Nu sie ick wel,” seyde Trineus, “dat ick [mijn] ongeluc niet langer en can ontlo[Dd3rb]pen. Den diender heeft my bedrogen, ende zijn princesse doet my tusschen twee quellingen sterven. Och mevrouwe, hoe ist my mogelick te volbrengen ’t gene ic u gelooft hebbe, aengesien de misdaet die ic soude moeten doen tegens mijnen Godt ende tegens de gene die my so getrouwelic bemint?”

“Ghy moet nochtans u beloften quiteren,” antwoorden zy, “of anders suldi zijn eene vande alderondancbaerste ende sotste ridders des geheelen aertrijcx. Acht ghy my van so cleynder weerden dat ick niet en meriteer u in myne bloote armen te holden?! Och mijn cleyn herteken,” seydese hem cussende, “wildy my laten branden in so vierige vlamme, die ghy seer lichtelijc cunt blusschen? Soudy wel so wreeden herte hebben van toe te laten dat in uwe presentie storve de gene die u so groote weldaet wil, ende die ghy alleene genesen cont met een genadige wederliefde? Comt mijn beminde vrient, ende geniet ’t aldergrootste playsier dat de liefde ende zijn moeder u soude mogen vergunnen! Besiet, isser enich mangel aen mijn lichaem, dat een eenige veronweerdinge zoude meriteren? Mijn hair is hart noc swert. Mijn coleur noc doncker noch root. Ooc geloof ic dat de tepeltgens u niet te sacht noch deen te dicht by d’ander staende en sullen duncken. Ende aengaende al de reste, daer en is niet oft’t zoude den goden contenteren. Ende ghy, die een mensch zijt ende mijn eenige alder liefste, wat geneuchte behoordy hier in t’ont[f]angen.”

In besluytinge, sy was so goede meystersse van hare subtilicheyt ende wiste den prince so wel aen te locken deur oncuyssche woorden, cussingen ende omhelsingen datse hem dede vergeten de geboden Gods, Zijne wet ende de getrouwicheyt tot zijn alderliefste, in sulcker voegen dat hy de begeerten vant vleysch de reden vanden geest onderdanic maecten, zijn clederen spolierden ende hem mede onder [Dd3va] de deeken voechden, omhelsende de princesse so gracieuselic datse van een schoone dochter de fraeyste vrouwe van Persen worden. Ende op dat de ceremonien daer met hyse in sulcken state professyden immers te dege mochten geschien, herhaelden zyse voorde tweede derde ende vierde reyse, ende soude de geprofesseerde den vijfsten mael noch wel willen hebben volharden om dat de saken mochten geschien met meerder festen, maer den professeur seyde dat het bestaen mochte.

“Alst immers dan voor dese reyse so gheringhe gescheyden moet zijn, mijn herts alderliefste vriendeken,” seyde de princesse, “so en ist noch niet al. Maer ghy moet my beloven op dese plaetse alle avont wederom te sullen comen, ende ooc alle neersticheyt te doen om uwen cameraet te raden dat hy mijn suster bemint in sulcker voegen als ghy my doet.”

’t Welck haer Trineus beloofden, maer veel eer soude hy hem selfs eenen wreeden doot aen hebben willen doen als hem ’t minste punte verclaren vande saken by hem bedreven mette schone Aurencide.

Die eenige dagen hierna haer suster niet secreet en hielde van heure heymelijcke genietinge der liefde om heur also te beter tot de vervolginge van Palmerin te raden, maer ’t was te vergeefs, want Palmerin en wilde noyt in heur versoeck consenteren. ’t Welck Lisande tot sulc nijdicheyt vande welvaert haers susters beweechden datse deur groote spijte ende toornicheyt om de obstinate weygeringe vanden heere van Olieven by haren broeder den soudan ginc ende met [be]schreyden oogen tot hem seide: “Hoe veel beter haddet ons geweest dat wy noyt dese christene ridders gekent en hadden, om dat den jonghsten van mijn suster so vuyrichlijc ende desperatelijc bemint is worden datse vergetende haer eere met vreese ende onder[Dd3vb]danicheyt diese u schuldich is, haer met hem geabuseert ende u huys onteert heeft.”

Daerop den soudan seer verwondert worden van dese vremde nieumaren, haer aldus antwoorden: “Ic en had mijn suster niet bevolen met hem in dier manieren te handelen sonder voorgaende belofsten van houwelick. Maer byde ziele van mijnen vader, desen booswicht salt noch seer wel berouwen van my in mijn eygen hof alsulcke oneere te hebben dorven aendoen. Want indien ick my niet en vreke, tsy deur de bedwinginge tot den houwelic oft deur straffe, so en moet ic noyt enige geluckige ure meer leven. Alleene hout de saecke
secreet!”

Hoe Aurencide, zuster van de sultan van Perzen, de prins Trineus zo lang vervolgden dat ze tenslotte haar wil met hem deed en van hetgeen daardoor gebeurde. Het 126 kapittel.

Toen Palmerijn de prins Trineus op een tijd wederom zeer naarstig vermaande van de opzet van de mooie Aurencide geen gehoor te geven op dat het vlees, doodsvijandin van de geest, de overhand niet kreeg kwam hem Lisande aldaar in de kamer vinden en veinsde ietwat met hem te doen te hebben en trok [Dd2r] hem op de ene zijde en zei met een droevige en zwakke stem: “Och mijn heer Palmerijn, ik zou zeer gelukkig zijn indien gij u gewaardigde in de hof van de sultan te blijven als was verzekerd dat gij in zulk geval met hem geen maand verkeren zou of hij zou u een van de rijkste prins maken van het gehele aardrijk en man van mij, die zijn zuster ben en een prinses, als u beloofd is.”

Om die reden Palmerijn uit te kamer meende te gaan, maar Lisande trok hem bij de hand en zei: “Och mijn beminde vriend, zal je mij nooit ietwat op deze zaak antwoorden? Ik beken nu wel dat gij de aller ontrouwste ridder bent het die men zou mogen vinden.”

“Mevrouw,” zei Palmerijn, “veel eer moet ik duizend doden sterven als dat enige ontrouw in mij zou mogen gevonden worden, maar ik kan uw begeerten niet consenteren zonder mijn allerliefste ontrouw te zijn en te misdoen tegen mijn God wat ik hoop nimmermeer te zullen geschieden.”

En daarmee ging hij zonder ietwat ander te zeggen tot in de kamer van de prins Toman en liet de prinses in een grote beschaamdheid van haar aldus geweigerd te zien. Weshalve zij zo zeer bedroefd werd dat ze zich alleen in haar kabinet vertrok en aldaar de klacht aldus begon: “Och liefde, gij bent wel de aller wreedste kwelling die in het hart van een vrouw persoon mag geraken. Zeer vreemd zijn uw krachten en onrechtvaardig uw gunsten, want de ene laat je beminnen zonder te verzoeken en de ander bedwingt gij te bidden zonder bemind te worden. Helaas ik ben van de laatste. Had ik mij toch noch de schande niet aangedaan en hem mijn affectie geopenbaard ... maar och, mijn zuster heeft die van de schuld die mij zei dat men door al te lange stilzwijgen dikwijls [Dd2rb] verliest diegene die men bemint.”

En zou haar klacht noch langer volhard hebben was haar zuster Aurencide niet toeval omtrent haar kabinet geweest en haar woorden gehoord en haar derhalve komen vertroosten ’t beste dat ze mocht en zei dat ze goede moed zou hebben overmits het niet zijn kon dat ze de twee ridders tenslotte niet zouden laten bewegen, indien ze hen ietwat langer met enige gracieuze manieren verzochten. “Nadat,” zei ze, “dat de zaken van onze begeerten een algemene natuur is zo wel in de jongmans als jonge dochters geschapen. Aangaande van mij, ik heb al gereed de middelen gevonden die ik wel zou durven zweren bij Trineus niet weerstaan te zullen kunnen worden!”

Met meer andere reden die ze haar zuster voor hield. Maar ze zag dat ze niet profiteerden liet ze haar in haar fantasie en ging bij een van hun staatjuffrouwen die ze haar aller geheimste zaken toe vertrouwde waarvan zij verstond hoe dat Trineus die avond in de kamer van de sultan zou gaan eten en Palmerijn op een ander plaats, waarom zij haastig haar bed liet uitrusten in de bad-stoven van de jonkvrouw, gemaakt in de vorm van een galerie, het aller heerlijkste gebouwd van die men ooit meer gezien heeft en met al zulke kunst dat men er de baden had naar zijn gelieven, koud, lauw of wam. Toen de prinses alleen met de voorzegde juffrouw gezelschap op deze plaats zich naar haar begeerte in ordening gesteld had liet ze door een page, broeder van die juffrouw die haar gezelschap hield, spelen de navolgende praktijk: Trineus die in de kamer de sultans ’t avondmaal genoten had ging alleen en zonder enige wapens dan zijn rapier naar zijn logies waarin kwam hem [Dd2va]onderweg de voorzegde page te voet vallen en zei: “Mijn heer, ik bid u zeer ootmoedig dat gij mij doch beschermen wil voor een onkuise rabauw die mij op mijn weg waar neemt en mij een zeer lelijke part spelen wil!”

Trineus, die deze page wel meer in de kamer van Aurencide gezien had, hief hem op en zei: “Page mijn vriend, kom met mij en hebt geen vrees! Ik zal u beschermen.”

De page die dit hoorde was niet zuinig maar leidde hem aanstonds naar de galerie en had de deur opengedaan van die en zei hij tot de prins: “Mijn heer, hij is hier binnen tegen die gij mij zou moeten beschermen.”

“Behoef ik ook enig ander geweer dan mijn rapier?”, zei Trineus.

“Neen mijn heer,” zei de page, “hij is ook ongewapend.”

Waarom Trineus zijn rapier uittrok en voort erin ging. Maar de page bleef daarbuiten en trok de deur voorts naar hem toe. Wat Trineus zeer vreemd beviel, maar boven al werd hij verwonderd toen hij niemand in de kamer vond dan de juffrouw en de prinses die net uit het bad kwam en op een kostbaar bed lag en in zulke staat dat Jupiter met zijnen bliksem, Neptunus met zijn drietandige scepter en Pluto met zijnen drie hoofdige hond aldaar verzot en overwonnen zouden zijn geworden. Haar hoofd was zo sierlijk toegemaakt als mogelijk, haar blonde haar zeer delicaat gefriseerd en tot aan de navel toe alleen bedekt met een zeer subtiel hoofddoekje waaraan zij somtijds afdroogde haar rode wangetjes en sneeuwwit aangezicht wat onder dit subtiel doekje scheen te wezen een zon bedekt met enige witachtige wolk en tussen haar twee ronde tepeltjes hing een robijn die zo vurig scheen dat hij bediende ’t outfit van de toorts van Venus. Dat al niettegenstaande meende Trineus [Dd2vb] zijn allerliefste Agriole getrouw te blijven. Nochtans en kon hij zijn gezicht niet keren van de prises die tot hem zei: “Gij die niet gevreesd hebt de aller moedigste ridder van de Perzen gewapend met alle stukken van wapens zal he terugwijken voor een naakte jonkvrouw?! Voorwaar ik denk het, na dien dat gij niet nader komen durft ...”

“Voor zeker mijn heer,” zei de zuster van de page, “gij bent wel gelukkig dat gij verzocht werd van een prinses om die te bidden haar veel en grote moeite gesteld heeft die nochtans nooit van haar heeft kunnen genieten enige van de minste gunsten die zij al getoond heeft.”

En hiermee nam ze hem bij de hand en liet hem zitten nevens het bed van haar maîtresse Aurencide die zij een harp in de hand gaf en liet haar daarna alleen in het gezelschap van Trineus. Die als toen met luide stem zei: “Och page, page, gij hebt mij bedrogen!”

“Hoe mijn heer Trineus?”, zei de prinses. “Hoe veel zijn er die wel zeer graag alzo bedrogen zouden willen worden? En zal je nooit uw oude manieren vergeten? En wil je al nu met mij geen barmhartigheid hebben, zo doe mij tenminste deze weldaad en aanhoor toch een lid wat ik ter liefde van u gemaakt heb!”

Waarmee zij de harp nam en begon aldus te zingen en te spelen:

Als de wrede Mars, rebels en rigoureus,
Van Venus hoorde de schoonheid verspreiden,
Zo nam hij geen acht op zijn ontrouw,

Maar werd terstond op haar zeer amoureus.

Schoonheid dan met macht gaat werken
Haar liefst en rigoureus hart in liefheid groot.

Maar helaas, het is nooit meer gehoord
Dat een als de mijne de wreedheid kan versterken.

Helaas, wat bewoog mij u te beminnen,

Nadien gij altijd uw excuus gaat beginnen,

Als ik u zeg dat gij zou vertroosten mij?!

O sterke liefde, hoe vreemd is uw natuur.
Gij bedwingt mij te beminnen een createur
Die mij niet n bemint, waarom mij ’t sterven is nabij.

[Dd3ra] O goden, wat heb ik gezegd, die ik moet na jagen

Niest van de mens gevoelt, maar geheel goddelijk is.

Waardoor hij kent en weet voor zeker
Hetgeen mij van noden, maar on-nood is te zeggen.

Langer te willen weerstaan is een abuis, en bovendien
Hebben mij de pijlen van de kleinen god gedood,
En zijn moeders brandende vlammen gebracht in benauwdheid groot,

Indien u hoffelijkheid mij geen gratie laat geschieden.

Aanschouw daarom, o mijn liefste, en neem acht

Hoe ik in liefde verlang en bijna ben versmacht

Om grote vrees van te krijgen een weigering.

Daarom kom nabij en neemt hetgeen men niet durft te zeggen!

En verzoet uw hart om niet te ontzeggen
Diegene, die al te zeer zou blijven confuus.

Toen de prinses dit lied zeer welluidend gespeeld en noch lieflijker gezongen had, alles met een excellente gratie en bijzondere affectie, voegde zij daarbij zo’n beweeglijke manier van erbarmelijk klagen, droevig zuchten, lieve oogwenken en liefelijk gelaat dat ze de prins tot barmhartigheid bracht en door ’t aantrekkende gezicht van haar mooie lichaam in liefde liet branden. In zulke voegen dat hij al bevend gelijk het loof op de bomen zichzelf op ’t bed nevens haar neer liet vallen. Weshalve zij haar harp in koker legde en kwam hem omhelzen en zei: “Helaas mijn allerliefste vriendje, zal je altijd deze grote strafheid, wreedheid en versteende onmenselijkheid gebruiken? En zal w hart, veel harder dan marmer, nimmermeer vermurwen om hartelijke begeerten en ootmoedige bidden, zo doe mij doch tenminste een kleine belofte of ik zweer u bij de zon die de wereld verlicht, at ik mij anders zelf zal doden in uwe presentie!”

De gelofte heeft ze gekregen en eiste dat hij bij haar zou komen liggen rusten.

“Nu zie ik wel,” zei Trineus, “dat ik mijn ongeluk niet langer kan ontlopen. [Dd3rb]. De dienaar heeft mij bedrogen en zijn prinses doet mij tussen twee kwellingen sterven. Och mevrouw, hoe is het mij mogelijk te volbrengen hetgeen ik u beloofd heb, aangezien de misdaad die ik zou moeten doen tegen mijn God en tegens diegenen die mij zo getrouw bemint?”

“Gij moet nochtans uw beloften kwijten,” antwoorden ze, “of anders zal je zijn een van d aller ondankbaarste en zotste ridders van geheel aardrijk. Acht gij mij van zo’n kleine waarde dat ik niet verlang u in mijne blote armen te houden?! Och mijn klein hartje,” zei ze en hem kuste, “wil je mij laten branden in zo’n vurige vlam die gij zeer licht kan blussen? Zou je wel zo’n wreed hart hebben van toe te laten dat in uwe presentie stierf diegenen die u zo’n grote weldaad wil en die gij alleen genezen kan met een genadige wederliefde? Kom mijn beminde vriend en geniet ’t allergrootste plezier dat de liefde en zijn moeder u zou mogen vergunnen! Beziet, is er enig mangel aan mijn lichaam dat een enige verontwaardiging zou verdienen? Mijn haar is hard noch zwart. Mijn kleur nog donker noch rood. Ook geloof ik dat de tepeltjes u niet te zacht noch de een te dicht bij de ander staat zullen denken. En aangaande al de rest, daar is niets of het zou de goden bevredigen. En gij die een mens bent en mijn enige allerliefste, wat genoegens behoor je hierin te ontvangen.”

Tot besluit, zij was zo goede meesteres van haar subtiele en wist de prins zo goed aan te lokken door onkuise woorden, kussen en omhelzingen dat ze hem liet vergeten de geboden Gods, Zijn wet en de trouwheid tot zijn allerliefste, in zulke voegen dat hij de begeerten van het vlees de reden van de geest onderdanig maakte, van zijn kleren beroofde en hem mede onder [Dd3v] de deken voegde en omhelsde de prinses zo gracieus dat ze van een mooie dochter de fraaiste vrouwe van Perzen werd. Op dat de ceremonie waarmee hij se in zulk staat professeren immers ter degen mochten geschieden herhaalden het voor de tweede, derde en vierde keer en zou de geprofesseerde de vijfde maal noch wel willen hebben volharden omdat de zaken mochten geschieden met meerder feesten, maar de professor zei dat het bestaan mocht.

“Als het immers dan voor deze keer zo gauw gescheiden moet zijn, mijn hart allerliefste vriendje,” zei de prinses, “zo is het noch niet al. Maar gij moet mij beloven op deze plaats alle avond wederom te zullen komen en ook alle naarstigheid te doen om uw kameraad aan te raden dat hij mijn zuster bemint in zulke voegen als gij mij doet.”

Wat haar Trineus beloofde, maar veel eerder zou hij hem zelf een wrede dood aan hebben willen doen als hem ’t minste punt verklaren van de zaken bij hem bedreven met de mooie Aurencide.

Die enige dagen hierna haar zuster niet geheimhield van hun heimelijke genietien der liefde om haar alzo te beter tot de vervolging van Palmerijn aan te raden, maar ’t was tevergeefs, want Palmerijn wilde nooit in haar verzoek consenteren. Wat Lisande tot zulke nijd van de welvaart van haar zuster bewoog dat ze door grote spijt en toorn om de obstinate wegering van de heer van Olijve bij haar broeder de sultan ging en met beschreide ogen tot hem zei: “Hoe veel beter had het ons geweest dat wij nooit deze christen ridders gekend hadden omdat de jongste van mijn zuster zo vurig en desperaat bemind is geworden dat ze vergat haar eer en vrees en onderdanigheid [Dd3vb] die ze u schuldig is, haar met hem geabuseerd en u huis onteert heeft.”

Waarop de sultan zeer verwonderd werd van dit vreemde nieuws en haar aldus antwoorde: “Ik had mijn zuster niet bevolen met hem in dier manieren te handelen zonder voorgaande beloften van huwelijk. Maar bij de ziel van mijn vader, deze booswicht zal het noch zeer goed berouwen van mij in mijn eigen hof al zulke oneer te hebben durven aandoen. Want indien ik mij niet verreken, hetzij door de bedwang tot het huwelijk of door straf zo en moet ik nooit enige gelukkige uur meer leven. Alleen hou de zaak geheim!”

Ende hiermet bevool hy den capiteyn van zijn garde dat hy so heymelic als mogelic met hem soude nemen vijftich gewapende soldaten, ende op de ure des avontmaels gevangen gaen nemen eenen ridder die hy met zijn suster Aurencide inde baden vande joncvrouwen soude vinden. Ende om dat de saecke te beter voort ganc hebben mochte, hielde hy Palmerin met hem te aventmael, ende hadde met hem seer ghemeynsame tsamenspreeckingen, hopende also zijn herte te winnen.

Ende terwijlen dit geschieden, hielt hem den voorseyden cappiteyn met eenige soldaten secretelijc rontsom de badtstoven tot dat Aurencide de deure open dee. En hebbende heuren alderliefsten byde hant, meyndense daermet elc na heure camere te gaen, maer worden so haest gegrepen dat Trineus geen tijt en hadde om zijn rappier uyt te trecken, dan worden op staende voet gevangen geleyt in een vande stercste toornen vant palleys ende Aurencide in een andere. Die om dese gevanckenisse gene bedroeftheyt en hadde maer heur veel eer verblijden, denckende dat den soudan deur dese middelen haren alderliefsten soude bedwingen tot heur [Dd4ra] ten houwelick te moeten nemen. Maer ter contrarie van desen was Trineus hem bycans tot desperatie toe bedroevende, overmits den grooten berou die hy hadde om zijne schandelijcke sonde ende ongetrouwicheyt, so dat hy niet en dede als zijn ongeluck jamerlic beclagen, terwijlen den captiteyn den soudan, noch aen tafel zijnde, quam groeten, seggende: “Mijn heer, belieft u ons yet meer te gebieden? Den ridder Trineus is in eenen toorn ende uwe majesteydts suster in een andere.”
“Hoe,” antwoorden den soudan, “vondyse beyde te samen!?” “Ja wy, mijn heer,” seyde den capiteyn. “De princesse Aurencide leyden hem byde hant int uytgaen vande batstoven.”
“Byden groten propheet Mahumet,” antwoorden hy, “ic en hadde noyt ghelooft datmen my sulcken leelijcken trec soude hebben dorven spelen in mijn eygen palleys. Maer byden hooghen Godt, ick salder sucke straffinghe over doen dat daer van sal zijn een eeuwige memorie!”

Als Palmerin dit hoorden, wort hy zeer verschrickt ende meynden van gramschap uyt zijn sinnen te commen. Nochtans gheveynsden hy zijnen quaden wille ’t beste dat hy mochte, ende seyde tot den soudan: “Mijn heer, ic en can niet geloven dat Trineus dit feyt gedaen heeft sonder daer toe gebrocht te zijn worden deur de neerstige versoekinghen ende aenlockingen van uwe suster, die, met reverentie van uwe majesteyt gesproocken, d’alderoneerlijckste vrouwe ist die ick oyt kenden, want ic hebbe haer mijnen cammeraet dicwilder sien vervolgen met minder schaemte als oft de snootste hoere geweest ware.”

“Tsy hoet sy,” antwoorden den soudan, “so sal hy nochtans om dit feyt gestraft worden.”

Waermet Palmerin vande tafel in grote toornicheyt opstonde ende seyde: “Soudan, siet wel wat ghy [Dd4rb] doet, want indien ghy hem doet sterven, soo sweer ick u op mijn gheloove dat het veel eer my ende hondert duysent ridders tot my ’t leven sal costen als dat zijnen doot ongevroocken soude blijven!”
Ende dit seggende ontstac hy also in zijn aensicht dat het scheen ’t vuyr uyt zijn oogen te willen springhen. Om ’t welc hem de princen Toman, Drumijn, Corax ende veele andere ridderen vande coninc Abimar so lange praten datse hem yet wes te vreden stelden, waerna Toman tot den soudan aldus sprac: “Mijn heer, onder mijn geleyt ende uwe verseeckeringe zijn dese twee ridders in u hof commen ende albereets hebt ghy den eenen ghevangen gestelt, dien u ten minsten corte justitie sal gelieven te doen, want indien men hem ongelijc dede, ’t selve soude tegens alle rechte zijn ende u een eewich teycken van schande overmits de brekinge van uwe gelofte. Ooc soude ic zijne ongeluc anders niet connen achten als oft gedaen ware tegen mijn eygen persone.”

Den soudan, seer verwondert wordende van dese princen aldus over dese saken beweecht te zijn, antwoorden heur sachtmoedelijc, niettegenstaende dat hy vijftich gewapende soldaten om hem hadde, ende seyde: “Mijn vrienden, ’t recht van Trineus sal seer wel bewaert worden. Ende indien ic vind mijn suster schuldich te wesen, so sal ic heur doen straffen als een vremde.”

“Ick en begeere niet beters,” antwoorden Palmerin.

Daermet uyte sale gaende ende in zijn camer comende, ontmoeten hy Bellekijn ende Colmelie, dewelcke hy vraechden oftse niet vernomen en hadden vande liefde van Trineus ende Aurencide.

“Jae wy, mijn heer,” antwoorden sy, “wy hebben hem tot acht oft negen mael zien op staen ende in haer camer gaen.”

“Ghy rabauwen,” seyde hy, “waerom en hebt ghy my ’t niet ge[Dd4va]openbaert? Voorwaer, ghy waert weert dat ic u daer over straften!”

Ende hem op staende voet wapenende ontboot hy met Bellekijn den prince Toman, tot den welcken hy seyde: “Mijn heer, mijn opinie is het beste te wesen dat ghy hier verblijft met uwe gewoonlijcke garde om waer te nemen hoe den soudan Trineus sal willen tracteren. Terwijlen ben ic van meyninge, indien uwen broeder Drumijn [e]nde den prince Corax my willen geloven, met uwe ruyteren het velt so wel te bewaren dat niemant inde stadt en sal comen sonder consent. Ende hierentusschen suldy eenen post mogen afveerdigen aen uwen vader, den coninc Abimar, op dat hy ons alle ’t secours seynde, zijne majesteyt mogelijc zijnde.”

“Heer Palmerin,” anwoorden Toman, “niet alleen myne ruyteren en sullen hem voor u inde wapenen stellen, maer ic selve ooc, indient u gelieft my te gebieden tot de verlossinge van Trineus. Siet, ick gaen op staende voet eenen corrier na Griske seynden ende mijnen broeder Drumin ende mijnen neve Corax bidden datse aenstont doen wapenen alle de ruyteren die van Savat ende Garare gecomen zijn. Ic acht datse niet veel min als duysent wesen sullen. Doet daerentusschen de saken tot u vertrec noodich veerdich maken.”

Die als doen gesien hadde de ridders wapenen, de peerden uytte stallen leyden ende de bagagie opscicken, die zoude met goede redenen wil hebben mogen seggen dat Palmerin soo seer gevreest, bemint ende geert worde in vremde contreyen als in zijn eygen lant, want de neersticheyt vande soldaten ende edelluyden van Griske, Savat ende Garare was tzijnen dienste so groot datse alle binnen een ure voort palleys waren, verbeyden[de] den edelen Palmerin, die zijne schiltknechten met dede nemen Trineus orlochs peert ende costele wapenen, maer alle de andere rijcdommen die hem vanden sou[Dd4vb]dan ende de princesse Zerphire geschonken waren, liet hy aldaer in des princen camer verblyven. Ende ginc den prince Corax omhelsen, seggende: “Mijn heer, laet [ons] maken uyt het geselschap van dese ondancbare verraders, die nimmermeer en weten te bekennen oft immers niet en weten de weldaden diemen heur doet. Voorwaer, den soudan macht wel voor groot geluc achten dat hy so deuchdelijcken princesse als Zerphire tot een vrouwe vercregen heeft, want en hadde ickt om heurent wille niet gelaten, ic soude hem voorseker ’t hooft vanden lijve geslagen hebben.”

Ende hiermet opde peerden springende, dedense de vendelen vliegen ende reden nae ’t velt met sulcken geclanc van trompetten ende claroenen dat het de gheheele stadt over gehoort worden.

’t Welck een groot romoer onder ’t volck maecten, ende souden bycans eenen oploop veroorsaect hebben onder de baroenen ende ridderen van Persen die den soudan te kennen gaven dat hy seer indiscretelijc zijn suster ende den uytlandigen ridder inde gevanckenisse hadden laten werpen, “aengesien mijn heere,” seyden sy, “datmen tegens den vremden altijt zijn gelove behoort te onderhouden.”

Aen welcke redenen den soudan zijne quade beradinge wel bekende. Maer gelijc den genen die hem in zijn abuys behagen niet en wil afstant doen van zijn opinie, en maecten hy geen werc van heure woorden, maer gebode haer haestelijck te wapenen alle de gene die hy tot zijn garde behouden hadde, ende belasten de wachters vande gevanckenisse datse Trineus sonder zijn consent niemant en souden laeten aenspreecken op lijfstraf, seggende: “Den hooveerdigen sot die ewich gereden is, heeft so stout geweest dat hy my heeft dorven schandelijcke woorden toe spreecken ende braveren in mijn palleys. Maer ic sweer by [Dd5ra] mijn croone dat ic aen zijnen cameraet sal bethoonen hoe veel dat hy my met zijn homoedicheyt vertoornt heeft [t]egen den danck van alle de ghene, die daer tegens soude willen doen oft spreken!”

Ende hiermet vertrock hy hem in groote toornicheyt nae zijn camer.

En hiermee beval hij de kapitein van zijn garde dat hij zo heimelijk als mogelijk met hem zou nemen vijftig gewapende soldaten en op het uur van het avondmaal gevangen gaan nemen een ridder die hij met zijn zuster Aurencide in de baden van de jokvrouwen zou vinden. Omdat de zaak te beter voortgang hebben mocht hield hij Palmerijn met hem ten avondmaal en had met hem zeer gemeenzaam tezamen bespreking en hoopte alzo zijn hart te winnen.

En terwijl dit geschiedde hield hem de voorzegden kapitein met enige soldaten geheim rondom de badstoven tot dat Aurencide de deur opendeed. En had haar allerliefsten bij de hand en meenden ze daarmee elk naar hun kamer te gaan, maar werden zo gauw gegrepen dat Trineus geen tijd e had om zijn rapier uit te trekken, dan werden op staande voet gevangen geleid in een van de sterkste torens van het paleis en Aurencide in een andere. Die om deze gevangenis genen bedroefdheid had maar zich veel eerder verblijde en dacht dat de sultan door deze middelen haar allerliefsten zou bedwingen tot haar [Dd4ra] ten huwelijk te moeten nemen. Maar ter contrarie van deze was Trineus hem bijna tot desperate toe bedroefde overmits het grote berouw die hij had om zijn schandelijke zonde en ontrouw, zo dat hij niet anders deed dan zijn ongeluk droevig beklagen, terwijl de kapitein van de sultan die noch aan tafel was kwam groeten en zei: “Mijn heer, belieft u ons iets meer te gebieden? De ridder Trineus is in een toren en uwe majeseit zuster in een andere.”
“Hoe,” antwoorden de sultan, “vond je ze beide tezamen!?” “Ja wij, mijn heer,” zei de kapitein. “De prinses Aurencide leidde hem bij de hand in het uitgaan van de badstoven.”
“Bij de grote profeet Mohammed,” antwoorde hij, “ik had nooit geloofd dat men mij zulk lelijke trek hebben durven spelen in mijn eigen paleis. Maar ij de hoge God, ik zal er zulke straf over doen dat daarvan zal zijn een eeuwige memorie!”

Toen Palmerijn dit hoorde werd hij zeer geschrokken en meenden van gramschap uit zijn zinnen te komen. Nochtans veinsde hij zijn kwade wil ’t beste dat hij mocht en zei tot de sultan: “Mijn heer, ik kan niet geloven dat Trineus dit feit gedaan heeft zonder daar toe gebracht te zijn worden door de naarstige verzoekingen en aanlokken van uw zuster die, met reverentie van uwe majesteit gesproken, de aller oneerlijkste vrouwe is die ik ooit kenden, want ik heb haar mijn kameraad vaak zien vervolgen met minder schaamte alsof ze de snoodste hoer geweest was.”

“Het is hoe het is,” antwoorden de sultan, “zo zal hij nochtans om dit feit gestraft worden.”

Waarmee Palmerijn van de tafel in grote toorn opstond en zei: “Sultan, ziet wel wat gij [Dd4rb] doet, want indien gij hem doet sterven, zo zweer ik u op mijn geloof dat het veel eer mij en honderdduizend ridders tot mij ’t leven zalkosten als dat zijn dood ongewroken zou blijven!”
En toen hij dit en zi ontstak hij alzo in zijn aanzicht dat het scheen ’t vuur uit zijn ogen te willen springen. Waarom hem de prinsen Toman, Drumijn, Corax en vele andere ridders van de koning Abimar zo lang praten dat ze hem ietwat tevreden stelden, waarna Toman tot de sultan aldus sprak: “Mijn heer, onder mijn geleide en uw verzekering zijn deze twee ridders in uw hof gekomen en al gereed hebt gij de een gevangen gesteld die u tenminste korte justitie zal gelieven te doen, want indien men hem ongelijk deed zou het tegen alle recht zijn en u een eeuwig teken van schande overmits het breken van uw gelofte. Ook zou ik zijne ongeluk niet anders kunnen achten alsof het gedaan warstegen mijn eigen persoon.”

De sultan, die zeer verwonderd werd van deze prinsen die aldus over deze zaken bewogen te zijn, antwoorden ze zachtmoedig, niet tegenstaande dat hij vijftig gewapende soldaten om hem had en zei: “Mijn vrienden, ’t recht van Trineus zal zeer goed bewaard worden. Indien ik vind mijn zuster schuldig te wezen, zo zal ik haar doen straffen als een vreemde.”

“Ik begeer niets beters,” antwoorde Palmerijn.

Daarmee ging hij uit de zaal en toen in zijn kamer kwam ontmoette hij Bellekijn en Colmelie welke hij vroeg of ze niet vernomen hadden van de liefde van Trineus en Aurencide.

“Ja wij, mijn heer,” antwoorden ze, “wij hebben hem tot acht- of negenmaal zien opstaan en in haar kamer gaan.”

“Gij rabauwen,” zei hij, “waarom n hebt gij mij ’t niet geopenbaard? [Dd4va] Voorwaar, gij was het waard dat ik u daar ver strafte!”

En hem op staande voet wapende ontbood hij met Bellekijn de prins Toman tot die hij zei: “Mijn heer, mijn opinie is het beste te wezen dat gij hier verblijft met uw gewoonlijke garde om waar te nemen hoe de sultan Trineus zal willen behandelen. Terwijl ben ik van mening, indien uw broeder Drumijn en de prins Corax mij willen geloven, met uw ruiters het veld zo goed te bewaren dat niemand in de stad zal komen zonder consent. Ondertussen zal je een post mogen afvaardigen aan uw vader, de koning Abimar, op dat hij ons alle ’t bijstand zendt die zijne majesteit mogelijk zijn.”

“Heer Palmerijn,” antwoorde Toman, “niet alleen mijn ruiters zullen hem voor u in de wapens stellen, maar ik zelf ook, indien het u gelieft mij te gebieden tot de verlossing van Trineus. Ziet, ik ga op staande voet een koerier naar Griske zenden en mijn broeder Drumin en mijn neef Corax bidden dat ze aanstonds doen wapenen alle ruiters die van Savat en Garare gekomen zijn. Ik acht dat ze niet veel minder dan duizend wezen zullen. Doe ondertussen de zaken tot u vertrek nodig gereed maken.”

Die alstoen gezien had de ridders wapens, de paarden uit de stallen leiden en de bagage opschikken, die zou met goede redenen wil hebben mogen zeggen dat Palmerijn zo zeer gevreesd, bemint en geerd werd in vreemde contreien als in zijn eigen land, want de naarstigheid van de soldaten en edellieden van Griske, Savat en Garare was tot zijn dienst zo groot dat ze alle binnen een uur voor het paleis waren en wachtten op de edele Palmerijn die zijne schildknechten mee liet nemen Trineus oorlogspaard en kostbare wapens, maar alle andere rijkdommen die hem van de sultan [Dd4vb] en de prinses Zerphire geschonken waren liet hij aldaar in de prinsen kamer verblijven. Hij ging de prins Corax omhelzen en zei: “Mijn heer, laat ons maken uit het gezelschap van deze ondankbare verraders die nimmermeer weten te bekennen of immers nieten weten de weldaden die men ze doet. Voorwaar, de sultan mag wel voor groot geluk achten dat hij zo’n deugdelijke prinses als Zerphire tot een vrouwe verkregen heeft wat ik het vanwege haar niet gelaten, ik zou hem voorzeker ’t hoofd van het lijf geslagen hebben.”

En hiermee sprong op het paard en liet de vendelen vliegen en reden naar ’t veld met zulk klinken van trompetten en klaroenen dat het de gehele stad over gehoord werd.

Wat een groot rumoer onder ’t volk maakte en zou bijna een oploop veroorzaakt hebben onder de baroenen en ridders van Perzen die de sultan te kennen gaven dat hij zeer indiscreet zijn zuster en de buitenlandse in de gevangenis hadden laten werpen, “aangezien mijn heer,” zeiden ze “dat men tegen de vreemden altijd zijn geloof behoort te onderhouden.”

Aan welke redenen de sultan zijn kwade beraad wel bekende. Maar gelijk diegene die hem in zijn abuis behagen niet wil afstand doen van zijn opinie, maakte hij geen werk van hun woorden, maar gebood ze haastig te wapenen al diegenen die hij tot zijn garde behouden had en belastte de wachters van de gevangenis dat ze Trineus zonder zijn consent niemand zouden laten aanspreken op lijfstraf en zei: “De hovaardige zot die eeuwig gereden is heeft zo stout geweest dat hij mij heeft durven schandelijke woorden toe spreken en braveren in mijn paleis. Maar ik zweer bij [Dd5ra] mijn kroon dat ik aan zijn kameraad zal betonen hoe veel dat hij mij met zijn hoogmoedigheid vertoornd heeft tegen de dank van al diegene die daartegen zou willen doen of spreken!”

En hiermee vertrok hij hem in grote toorn naar zijn kamer.

Hoe dat den soudan Trineus [ter] doot veroordeelden, siende dat hy hem niet en conde beweghen tot zijn suster in houwelijc te ontfangen, ende van ’t gheene dat daer over ghebeurden. Het .CXXVIJ. capittel.

Toman, deur ’t advijs van Palmerin met twee hondert van zijne ruyteren tot zijn garde inde stadt ghebleven wesende, sochte alle mogelijcke middelen om Trineus te verlossen, waeromme hy ten lesten byde princesse Zerphire ginck ende tot haer seyde: “Mevrouwe, naedien de heeren ende ridderen byden soudan niet en cunnen verwerven, so moeten wy toevlucht nemen tot de smekende ende soete woorden vande princessen ende jofvrouwen, sonderlinge van eene die, na mijn oordeel, niet van hem en sal gaen sonder de toelatinge van heur versoeck. U sal dan sonder twijvel deurt groote romoer seer wel bewost zijn, mevrouwe, dat den soudan albereets in verghetinge gestelt heeft de diensten hem gedaen byden ridder Palmerin als oock zijne gegevene gelofte ende verseeckerde vryicheyt, ende inde twe groote toorens gevangen heeft doen setten den ridder Trineus ende mevrouwe Aurencide opde blote aenbrenginge van Lizande, gelijck ghy breder deurt romoer heb[t] [Dd5rb] mogen verstaen. Daerom bid ic u zeer ootmoedelijc dat ghy gedachtich wilt wesen, mevrouwe, den genen die bereyt is met so goeden affectie zijn bloet voor u uyt te storten als ghy voor hem soudt mogen doen de woorden als ghy met den soudan in eenicheyt in u camer op uwe rustplaetse sult zijn, ’t welck de plaetse is daer de vrouwen bycans alle begeerten geaccordeert worden.”

“Och beminde prince Toman,” antwoorden Zerphyre, “ic heb groote vreese dat my mijn heere den soudan, soo wel als hy alle d’anderen ghedaen heeft, weygheren sal, want nae dat dese groote heeren eens in gramschap ontsteecken zijn, soo en nemense gheen acht op vrientschap, reden, recht, gheloften oft eenighe anderen saecken. Nochtans sal ick mijn devoor doen!”

Ende daerom den prince eenen geluckighen avont wunschende, ginckse al schreyende na de camer vanden soudan, den welcken heur te ghemoeten quam, vraghende wie haer moyelijck viel.

“Ghy, mijn heer,” antwoorden sy, “ende in sulcker voegen dat indien ghy daer gheen oordeninghe in stellen en wilt, ick niet en weet wat van my sal werden, om dat ghy inde ghevanckenisse hebt doen werpen, soomen my gheseydt heeft, den ridder Trineus, vanden welcken ick voormaels soo veele weldaden ontfangen hebbe ende vander doodt verlost sy worden, ende dat meer is hem ’t leeven te doen benemen gheswooren hebt. Maer indien ghy zulcx achtervolcht, soo verseeckert u vryelijck dat mijne daeghen niet langhe nade zijne en zullen duyren!”

“Mijn beminde alderliefste,” antwoorden den soudan, “’t gene ick gedaen hebbe en is niewers om geschiet als om in mijn hof te mogen behouden hem met zijne cameraet, [Dd5va] die soo seere vermaert is deur geheel Turkyen.”

Ende met dese bedriegerie stelden hy de princesse te vreden ende ginc met haer op zijne rust plaetse den ghehelen nacht, niet doende als fantaseren opde manieren daermet hy zijne begeerten int werck soude mogen stellen tot des sanderen daechs smorgens dat hy den prince Toman ende vele andere heeren by hem dede ontbieden met de welcke hy inden toorn by zijn suster Aurencide ginc ende in presencie van heur allen tot haer seyde: “Mijn suster, ic achten u hier bevorens, voor de waerheyt, so deuchdelijck te wesen ende de eere met den staet van uwe heerlijcke afcomste soo wel in u hert gheprent te staen dat ghy niet alleene en sout hebben dorven dencken tgene by u alnu voorseecker int werck ghestelt is worden. Maer ick sweer u by mijn croone dat my de leelicheydt des feyts van uwe maechdelijcke bloeme in oncuysheydt verlooren te hebben aen eenen vreemden ridder alsoo mishaecht dat ghy mette doot gestraft sult worden indien hy u niet ten houwelic en wil ontfangen!”

“Soudan,” antwoorden de princesse met een onversaecht gemoet, “’t is te vergeefs geroepen om ’t verlies van een sake die niet weder vercregen en mach worden. Maer acht ghy de misdaet so leelick dat ick deur uwe neerstige toeradinghe ende beveel beminde eenen schoonen welspreeckende couragieusen gratieusen wijsen ende vroomen ridder? Is dat een sonde des doots weerdic? Sonderlinge voor een princesse daer van de jonckheydt ende bloeyende jeucht seer haest sal vergaen? Voorwaer, indien daer eenighe sonde inne ghelegen is, daer zijt ghy meer aen schuldich als ic, want ghy zijt den ghenen die my baet riet ende gheboot hem nae alle mijne vermoghen te beminnen ende alle mid[Dd5vb]delen aen te weynden, waer deur hy op my soude mogen verlieven. Wat conde ic hem dan beter bethoonen als de sake waer deur alleene alle jonckvrouwen lief gehadt worden? Dan soo gh[y] my immers wilt laten dooden, so weet dat my ’t sterven licht sal vallen, om dat ic met den alderperfecsten van alle menschen volbracht hebbe mijne grootste begeerten, mitsdien nochtans dat ghy hem veronschuldicht, want het voorseecker is dat ick hem met lange biddingen ende lieffelijcke aenlockingen in somme meer deur ghewelt als deur liefde ghebrocht hebbe tot het gheene daer van de jonghmans ’t versoecken toe staet ende de jonghe dochters de stilswijgende begeerten moeten dragen.”

“Tis waer,” antwoorden den soudan, hoorende de leelicke onbeschaemtheyt van zijn suster, “dat ic u gebode hem te beminnen, maer niet inde manieren daer van ic anders geen proberinge en begeer als uwe eygen hoveerdige ende schandelijcke woorden die ick noch voorden toecommenden nacht seer wel sal ootmoedich doen worden!”

Ende dese reden geeyndicht hebbende ginc hy met zijn geselschap by Trineus, seggende: “Voor waer ridder, ic en hadde noyt gelooft dat een voorsichtich ende grootmoedich man gelijc ic u achten, ende die gesien ende gehanteert heeft so vele hoven van princen, gedaen soude hebben een soo leelijcken feyt van te scheynden mijn suster in mijn eygen palleys voor alle de weldaden ende deuchden die ic u bewesen heb. Daerom moet ghy deur eene van dese twe saecken uwe faute beteren, te weten: mijn suster te trouwen, u gheloof versaeckende, oft mette doot getraft worden.”

“Soudan,” antwoorden Trineus, “ghy abuseert u grootelicx van my met dese saeken te willen bedwingen, want ick niet en hope dat my den [Dd6ra] almachtigen Godt oyt in sulcken erreur sal laten vallen van om rijcdommen ofte eeren die maer eenen cleynen tijt dueren, te loochenen mijnen Salichmaecker, waer deur ick eewighe welvaert en salicheyt hope te vercrijgen. Dan wat aenlanght mijn misdaet: die behoort gheexcuseert te worden, hoe wel dat ghyse seer groot maect, want ick en heb my niet te buyten ghegaen deur roovinghe ofte ghewelt dan heb gedwaelt deur de begeerte der nature met de gene die my selfs daertoe versocte, ende my met haer selfs ombrenginge in mijn presentie dreychden, so ver[r]e ic haren wille niet en consenteerden. Immers, indien ghy my eenichsins wilt laten dooden so en can my daer met anders geen leet geschien als dat ic betaele een schult die een yegelijc de Natuere schuldich is ... Daerom gelooft vastelijck ende voorseker dat ghy my met schoon couten noch dreygementen niet tot uwen wille trecken en sult cunnen, noch veel min totte begeerte vande gene die my tot eenen val gebracht heeft!”

“Byden hoogen godt,” seyde den soudan, “ic en can my niet genoech verwonderen vande groote hoveerdicheyt van dese twe ridderen! Den eenen heeft my met homoedige woorden gebraveert ende mijne majesteyt geinjurieert in mijn eygen palleys ende in presentie van alle mijne heeren ende baroenen, ende den anderen en wil om al tgene dat ic hem doen can zijne opinie niet veranderen, twelc hem nochtans sal berouwen!”

Ende hiermet dede hy den toorn wederom toesluiten ende ginc met zijne princen ende baroenen opde groote sale vant palleys, alwaer hy tot heur allen seyde: “Ghy hebt gehoort de bekentenisse ende de obstinaetheyt van heur alle beyde, om de welcke ic heur veroordeel met een onwederroepelijcke sententie datse huyden beyde levendich gebrant [Dd6rb] sullen worden opde gewoonlijcke plaetse, ende gebiede oock dat my niemandts meer voor heur en comt spreecken, want hier inne geene veranderinge geschien en sal in eeniger maniere!”

“By Jupiter,” seyde Toman, “so en is mijn meyninge niet langer met u te converseren, maer quiteer u van dese ure mijne aliantie ende verclaer u mijnen dootelijcken vyant!”

“Eylacy,” seyde Belsijne, “wildy my alsoo verlaten?”

“Volcht my dan terstonts,” antwoorden den prince Toman, “want langer en suldy my niet sien in dit tyranische hof!”

Ende opde selsfte ure ginck hy met de princesse ende zijn volc te peerde ende reet mette bagasie diese inder haest mede costen nemen, wes int schansken dat den ridder Palmerin in velt doen maken hadde. Den welcken hem selfs zijn eygen rappier van desperaetheyt deurt lijf gesteken soude hebben als hy de sententie van Trineus hoorden, en hadde hy hem niet yet wes vertroost met de hope van hem noch te verlossen deur de hulpe van zijn geselschap, tot de welcke hy seyde: “Mijn alderbeminste vrienden, en suldy my huyden met helpen uyter noot brengen den alderbraefsten ridder die oyt wapenen droech? Laet ons vrymoedich treden, mijn vrienden, tegen dit gespuys dat wy lichtelijcker overwinnen sullen als hem heuren heere onsen vyant vertoont heeft, ende also alle een goede buyt vercrijgen!”

Ende sullen hem zijne crijsluyden voorts laten couragie geven om u vertrecken wat vorder int hof gebeurden.

Als de princesse Zerphyre hoorden dat den prince Tomam met Belzijne vert[r]ocke was ende dat den soudan Trineus ende Aurencide den doot te sterven veroordeelt hadde, vielse uyt haren stoel opde vloer neder geheel uyt haer selven, in sulcker voeghen dat de jofvrouwen meynden haer leven geeyndicht te we[Dd6va]sen. Maer als zy deur cracht van cout water ende andere daer toe gewoonlijcke remedien de sprake wederom erlangt hadde, riepse met luyder stemme: “Och ick elendighe creatuere, moet het alsoo geschien dat desen edelen ridder deur my sterve!? Deur my, voorwaer, want ic alleene oorsaecke zy van zijne hiercomste. O Fortuyne, ghy hebt my hoger doen climmen om my wederom so veel te leger inden afgront der droefheyden te doen dalen. Och oft den oppersten godt belieft hadde my te maecken een vande ermste personen van geheel Orien[t]en ende niet een princesse vande gene die weyniger wercx maect van mijne bi[d]dinge als oft ic een simpele schaepherderinne ware.”

Ende hielt voorts so droevigen gelate datse niet allene de jofvrouwen tot medelyden en beweecden, maer ooc met haer dede schreyen al de ridders die om tgecrijt der vrouwen als de pri[n]cesse beswijnden, daer toe gelopen waren.

Twelc den soudan te kennen gegeven wort, die daer voor in plaets van zijn toornicheyt te versoeten, tselve als een ontsinnich mensch vermeerderden, gebiedende datmen aenstont uyte gevanckenisse soude halen ende gebonden om gebrant te worden nae ’t vuyr te leyden den ridder Trineus met zijn suster Aurencide. Dewelcke bitterlic bestonde te wenen alsse sach datmen haer tot sulcken eynde uyte stadt brochte, ende seyde tot de soldaten des soudans, die meer als tien duysent so te peerd als te voet in heure wapenen rontsom haer waren: “Heer ridders ende soldaten, wat beweecht u langer te blyven inden dienst van desen vreeden ende gierigen verrader? Wat recompen[s]ie cunt ghy vanden genen v[er]wachten, die alle zijn rijckdummen selfs niet en mogen versadigen, maer om daer toe noch mijn patrimonie te moghen heben, my valschelijck doet sterven?” Ende vervolchden voorts heure er[Dd6vb]bermelicke clachten in sulcker manieren dat zijse alle tot schreyen ende bermherticheyt brochte. Maer Trineus en veranderden noyt zijn coleure ende bleef in een groote volstandicheyt sonder acht te nemen op het droevich suchten ende kermen vande princesse, tot dat heur de soldaten in slachoordeninge stelden om vrese van Palmerin ende den zijnen ende hem aen een companie van vijftich man gaven om int vuyr geworpen te worden, ’t welck omtrent een veerdel mijl weechs vande stadt gebiet was. Alsdoen begost hem de vreese des doots voor d’oogen te commen, ende siende dat sich niemant en presenteerden om hem te helpen, sloech hy zijn oogen ten hemel ende seyde: “Adieu mevrouwe Agriole, nu is al mijn hopen gedaen, nu en sal ick u nummermeer weersien! Och getrouwen vrient Palmerin, waer zijdy nu? Suldy nu my aldus na de pyninge des doots laeten leyden?!”

Ende hier met sweech hy, ghevende a[ll]e zijne hope verloren die hy noch dus langhe op Palmerin gestelt hadde.

Den welcken seer wel in oordeninge hadde sien stellen de squadroenen vande Persen, waerom hy vresende datmen den doot van zijnen cammeraet verhaesten solde, hem uyt zijnen heymelijcke lage maecten, zijn peert de sporen [g]af ende tot zijnen volcke seyde: “Couragie mijn vrienden, couragie! Dat my een yegelijc volge!”

Maer int selve ooghenblick dat Palmerin met den zijnen den loop bestonden te vervolghen, begost de lucht alsoo duyster te worden datmen den anderen nauwelicx meer sien en conde, ende so eysselijc te regenen, hagelen, weyen, donderen ende blicxsemen dat de slachoordeningen vanden soudan in vuyre schenen te staen, in sulcker manieren dat de verschricte Persen meynden de jonxste dach voorhanden geweest te zijn, ende bestonden met gewelt te vluchten na[Dd7ra]de stadt, daer zy niettemin so geringe niet geraken en conden alsse meynden, want daer bleefter meer als de helft op velt, so deur de verslaninge vande donder ende blicxem als deur den drang vande vulchtende Persen, die ’t meeste voetvolc ende de gene die van heurluyden ’t quaest te perde waren onder de voet liepen. Sonder nochtans dat dit getoverde onweer Palmerin oft den zijnen eenige schade dede. Maer Trineus en hadde voor ’t natuyrlijc vuyr daer men hem in ghebrant soude hebben, soo groote vreese niet ghehadt als hy dede voor dese eysselijcke blixemen, in sulcker voegen dat hy van grooter verschricheyt bykans opt punte was om zijnen geest te geven als hy tot [hem] sach commen eenen [g]hewapenden ridder met een blanc sweert inde hant ende sittende op een oorlochspeert, groot boven maten, den welcken hem byde hant quam grijpen ende seyde: “Heer Trineus, hebt goeden moet, want tegens den danck vanden geenen die u in alsulcken staet heeft doen stellen, suldy verlost worden.”

Ende ter wijlen hy hem noch ontbonde, arriveerden ooc aldaer den ridder Palmerin, die zijnen cameraet met eenen haestigen moet liep omhelsen, seggende: “Mijn broeder ende aldergrootste v[ri]ent, mijnen schiltknecht Bellekijn brengt u uwe wapenen ende oorloechs peert. Stelt u daeromme haestelijc in ordeninge, op dat uwe schande gevroocken mach worden!”

Ende hiermet wilde hy de Persen na rijden, als den ridder die Trineus los gebonden hadde tot hem seyde: “Mijn heer, ten is geenen raet dat wy langer alhier verblijven. Dan doet u volc wederom keeren op dat wy den wech nae Griske volgen, ende alsoo ontmoeten
’t secours dat ons vanden coninc Abimar teghen commen sal.”

Op welcke redenen Trineus niet een woort en conde antwoorden, alsoo seer hadde hem [Dd7rb] noch bevangen de vreese van ’t vuyr ende onweder met de verwonderinge over zijne haeste ende vremde verlossinge. Maer als Palmerin den ridder die by hem was, den welcken hy meynden eene van zijn volc geweest te zijn, aldus hoorden spreken, sach hy hem so neerstich aen dat hi kennende wort dattet Mussablijn was, waeromme hy zijn visiere opschoot ende ginc hem wil[l]ecom heten, seggende: “Lof ende dancseggingen moeten sonder ophouden geschien den oppersten Schepper van dat ic kennisse met u gecregen hebbe, mijn heer! Voorwaer, ic soude al te ondancbaer zijn indien ic noch niet eens met teeckenen van recompensie gedachtic en waer dgoede bystant die ghi mijn heer Trineus verleent hebt, die ic ongelijckelic veel grooter achte als oftse my selfs geschiet ware. Maer mijn beminde vrient, indien ghy dese quade fortuyne te voren geweten hebt, waerom en gaefdyse ons niet te kennen?!”

“Men en mach oft en can niet tegen de ordeninge van godt doen,” antwoorden Mussabelijn. “Laet het genoech zijn dat uut dit groot perijckel verlost is worden onsen beminden vrient Trineus.”

Den welcken Bellekijn zijn peert ende wapenen brochte. Ende reden also te samen ende met alle heur volc so lange tot dat sy ettelicken mijlen van daer .IIJ. .M. ruyteren ontmoeten die Mussablijn met hem gebrocht hadde, ende van Palmerin so haest niet gesien en waren oft hy wilde wederom nae Haren keeren, seggende tot den nigromant: “Mijn heer, indien ghy my u volck wilt laeten gheleyden, ic sal heur voor den onderganck der sonne de heerlicste buyt doen hebben diese oyt sagen!”

“Neen mijn heer,” antwoorden Mussabelijn, “ten sal also niet geschien, in dient u belieft, want ghy veel meerder van doen zijt op een ander plaetse.”

Met welcke woorden Palmerin hem te vreden stelden, so datse al in ordeninge voort marceerden [Dd7va] tot datse quamen int lant van Griske. Alwaer wyse een geringe tijt sullen laten verblijden om u daerentusschen te verhalen hoet den soudan met den zijnen voorts verginck.

So sult ghy weten dat hoe wel het onweder seer groot was als Palmerin met Mussabelijn ende Trineus van daer rede, so wordet nochtans veel machtiger nae heur vertrec, in sulcker voegen dat alle den inwoonders van Haran meynden te vergaen. Den soudan was selve also verbaest dat hy meynden ’t eynde van zijne dagen aldaer present geweest te zijn. Ende en hadder niet eenen noorden wint opgestaen die de betoverde wolcke vande stadt jaechden, hy soude geheel desperaet geworden zijn, want hy was albereets in sulcken verdriet datter weynich aen falieerden, seggende: “Nu sien ic wel dat den godt daer boven vertoornt is tegens my, aengesien de scrickelijcke teykenen die heur desen dac vertoont hebben.”

Nauwelicx en had hy dese woorden geeyndicht oft eene van zijne princen quam hem seggen: “Mijn [heer], den blixum is op uwe voorplaets gevallen ende heeft gedoot alle u pagien.” Een ander: “Mijn heer, daer zijn meer als drie delen doot vande soldaten die ghy metten ridder ende Aurencide gesonden hadt.” Eenen anderen: “Mijn heer, den donder heeft uwe lusthuysen omgeworpen.” Ende aldus den anderen noch uytte wege drongen om sulcke vremde aventuren te vertrecken, quam Aurencide mede inde camer, seggende: “Soudan, bekent uwe sonde! En siedy niet dat de hemelsche geesten gevroocken hebben deur vele vanden doot van uwen volcke? Denct nu eens oft ghy my selfs niet bevolen en hat hem te beminnen! Voorwaer, ghy wout de cat de kees bevelen ende namaels daeromme straffen datser van geten hadde ... Maer dat ic den doot ontgaen ben, daer van weet ic danc den almachtigen god ende niet u, die my met gewelt nae ’t vuir deet sley[Dd7vb]pen. Dan ’t had my beter geweest te sterven, want leven uyt het geselschap vanden genen die ic deur u verloren hebbe, en sal my ’t leven niet zijn als een gedurich torment. Ende en waert niet dat de verhopinge op zijn leven my eenige vertroostinge gave, mijnen geest, boven maten met lamentable droefheyt gedruct, en soude op dese ure niet zijn in dit miserabel lichaem.”

Dese woorden by haer uytgesproken wesende, quam Zerphire aen d’ander zijde haer voor hem te voeten werpen, seggende: “Oc mijn heer, het verdriet dat ic huyden van u ontfang is voor my alleen begrijpelijc. Eylacy, resteert my so weynic gunste van u dat ic met mijne gebeden niet eenen ridder en heb cunnen verlossen, die ic deur uwe ondancbaerheyt alnu voor altijt verloren heb? O almachtige godt, en sal ic niet meer sien dese twe ridderen, vande welcke ic soo groote eere ende veele weldaden ontfangen hebbe?! Voorwaer mijn heer, indien ghy te recht bekent uwe imperfectie, so suldy mijn tranen bevinden met goede redenen gestort te worden.”

“Mevrouwe,” antwoorden den soudan, “ende ghy, mijn suster, excuseert my voor dese reyse. Ick bid u, neemt in patiencie de saecke albereets gheschiet, u beloovende op gelove van prince die voortaen te beteren in wat manieren ghy ’t selve sout mogen bedencken ofte begeeren!”

Ende als hy hiermet yet wes meynden in vreden ende gerustheyt te comen overmits het grouwelijc onweder bestonde op te houden, so arriveerden Lizande, de welcke als een dolle vrouwe ende uyt alle hope van oyt wederom te sien den genen die sy so grooten affectie toedroege, hem ’t sweert uyte scheyde troc, terwijlen datse seyde: “Siet ghy [r]ampsalighe creatuyre, aenschoudt ’t ghene dat gebeurt om u sot ghebodt. Eene van uwe suster sal daer deur eewelijck gheinfameert zijn, ende d’ander [Dd8ra] eenen wreeden doot sterven.”

Ende met de eyndinge van dese woorden eyndichdense ooc miserabelic heur leven deur dien datse dweers deur ’t sweert viele, waer deurmen in de camer een wonderbaerlijck groot ghecrijt ende gekerm hoorden van een yegelijc daer present zijnde, dat noch langer geduyrt soude hebben en hadde Zerphyre niet wech doen nemen het doode lichaem, ’t welc den soudan daer na dede oprechten een hoge begraeffenisse van mermer, waer in gegraveert worde de geheele histo[rie] van heuren doot. Ende daerna sont hy deurden raet vande heeren van Persen aenden prince Toman ende aende twee cloecsten ridderen alle heure bagasien ghenomen, die sy te Haran ghelaeten hadden. Maer de princesse Aurenzide bleef in een geduerige droefheyt wes totten eynde van twee maenden datse haer bevrucht gevoelden. Als doen begost heur verdriet een weynich te verminderen ende de wortel van blijtschap wederom in haer herte uyt te spreyden eenighe spruyten, hopende andien de Fortuyne heur niet en hadde willen toelaten int geselschap van heuren alderliefsten te leven, ten minsten van hem te sien een levendich beelt ende gelijckenisse. Twelck heur daerna ten bequamen tijde gebeurden, om dat sy daer den alderschoonsten soon [baerde] diemen wiste oyt in Persen gesien te zijn, by heur Risaran genoemt wordende, den welcken niet min en volchden de couragie ende stoutmoedicheyt van zijnen vader als hy gheleecke de schoonheyt van zijn moeder.

Hoe dat de sultan Trineus ter dood veroordeelde en zag dat hij hem niet kon bewegen tot zijn zuster in huwelijk te ontvangen en van hetgeen dat daardoor gebeurde. Het 127 kapittel.

Toman, die door ’t advies van Palmerijn met twee honderd van zijn ruiters tot zijn garde in de stad gebleven was zocht alle mogelijke middelen om Trineus te verlossen, waarom hij tenslotte bij de prinses Zerphire ging en tot haar zei: “Mevrouw, nadien de heren en ridders bij de sultan niets kunnen verwerven, zo moeten wij toevlucht nemen tot de smekende en lieve woorden van de prinsessen en juffrouwen en vooral van een die naar mijn oordeel niet van hem zal gaan zonder de toelating van haar verzoek. U zal dan zonder twijfel door het grote rumoer zeer goed bewust zijn, mevrouw, dat de sultan al gereed in vergeten gesteld heeft de diensten hem gedaan bij de ridder Palmerijn als ook zijn gegeven gelofte en verzekerde vrijheid en in de twee grote torens gevangen heeft doen zetten de ridder Trineus en mevrouw Aurencide op het blote aanbrengen van Lizande, gelijk gij breder door het rumoer hebt [Dd5rb] mogen verstaan. Daarom bid ik u zeer ootmoedig dat gij gedachtig wilt wezen, mevrouw diegene die bereid is met zo’n goede affectie zijn bloed voor u uit te storten als gij voor hem zou mogen doen de woorden als gij met de sultan in eenheid in uw kamer op uw rustplaats zal zijn, wat de plaats is daar de vrouwen bijna in alle begeerten geaccordeerd worden.”

“Och beminde prins Toman,” antwoorden Zerphire, “ik heb grote vrees dat mij mijn heer de sultan, zo wel als hij alle de anderen gedaan heeft, weigeren zal, want na dat deze grote heren eens in gramschap ontstoken zijn zo nemen ze geen acht op vriendschap, reden, recht, beloften of enige andere zaken. Nochtans zal ik mijn plicht doen!”

En daarom de prins een gelukkigen avond wenste ging ze al schreiend naar de kamer van de sultan die haar tegemoet kwam en vroeg wie haar moeilijk viel.

“Gij, mijn heer,” antwoorden ze, “en in zulke voegen dat indien gij daar geen ordening in stellen wilt, ik niet weet wat van mij zal worden om at gij in de gevangenis hebt doen werpen, zo men mij gezegd heeft, de ridder Trineus, van die ik voormaals zo vele weldaden ontvangen heb en van de dood verlost ben geworden en dat meer is hem ’t leven te doen benemen gezworen hebt. Maar indien gij zulks navolgt zo verzekert u vrij dat mijn dagen niet lang na de zijne zullen duren!”

“Mijn beminde allerliefste,” antwoorde de sultan, “hetgeen ik gedaan heb en is nergens anders om geschiedt dan om in mijn hof te mogen behouden hem met zijn kameraad [Dd5va] die zo zeer vermaard is door geheel Turkije.”

En met deze bedriegerij stelden hij de prinses tevreden en ging met haar op zijn rustplaats de gehele nacht en niets anders deed dan te fantaseren op de manieren waarmee hij zijn begeerten in het werk zou mogen stellen tot de volgende dag ‘s morgens dat hij de prins Toman en vele andere heren bij hem liet ontbieden met die hij in de toren toorn bij zijn zuster Aurencide ging en in presentie van ze allen tot haar zei: “Mijn zuster, ik achtte u hier tevoren voor de waarheid, zo deugdelijk te wezen en de eer met de staat van uw heerlijke afkomst zo goed in uw hart geprent te staan dat gij niet alleen zou hebben durven denken hetgeen bij u al nu voorzeker in het werk gesteld is geworden. Maar ik zweer u bij mijn kroon dat mij de lelijkheid van het feit dat ge uw maagdelijke bloem in onkuisheid verloren hebt aan een vreemde ridder alzo mishaagt dat gij met de dood gestraft zal worden indien hij u niet ten huwelijk wil ontvangen!”

“Sultan,” antwoorde de prinses met een onversaagd gemoed, “’t is tevergeefs geroepen om ’t verlies van een zaak die niet weer verkregen mag worden. Maar acht gij de misdaad zo lelijk dat ik door uw naarstige aanraden en bevel beminde een mooie welsprekende moedige gracieuze en wijze en dappere ridder? Is dat een zonde de dood waardig? Vooral voor een prinses waarvan de jonkheid en bloeiende jeugd zeer gauw zal vergaan? Voorwaar, indien daar enige zonde in gelegen is, daar bent gij meer aan schuldig dan ik, want gij bent diegene die mij beter aanraadde en gebood hem naar al mijn vermogen te beminnen en alle middelen [Dd5vb aan te wenden waardoor hij op mij zou mogen verlieven. Wat kon ik hem dan beter betonen als de zaak waardoor alleen alle jonkvrouwen lief gehad worden? Dan zo gij mij immers wilt laten doden zo weet dat mij ’t sterven licht zal vallen omdat ik met de aller perfectste van alle mensen volbracht heb mijn grootste begeerte, mitsdien nochtans dat gij hem verontschuldigt, want het voorzeker is dat ik hem met lange bidden en liefelijke aanlokkingen in somma meer door geweld dan door liefde gebracht heb tot hetgeen daarvan de jonge mannen ’t verzoeken tot de staat en de jonge dochters de stilzwijgende begeerten moeten dragen.”

“Het is waar,” antwoorde de sultan, hoorde de lelijke onbeschaamdheid van zijn zuster, “dat ik u gebood hem te beminnen, maar niet in de manieren waarvan ik anders geen proberen begeer dan uw eigen hovaardige en schandelijke woorden die ik noch voor de toekomende nacht zeer goed zal ootmoedig doen worden!”

En toen hij deze reden geëindigd had ging hij met zijn gezelschap bij Trineus en zei: “Voorwaar ridder, ik had nooit geloofd dat een voorzichtig en grootmoedig man gelijk ik u achtte en die gezien en gehanteerd heeft zo vele hoven van prinsen, gedaan zou hebben een zo lelijk feit van te schenden mijn zuster in mijn eigen paleis voor alle d weldaden en deugden die ik u bewezen heb. Daarom moet gij door een van deze twee zaken uw fout verbeteren, te weten: mijn zuster te trouwen, uw geloof verzaken of met de dood gestraft worden.”

“Sultan,” antwoorden Trineus, “gij abuseert u zeer van mij met deze zaken te willen bedwingen, want ik niet hoop dat mij de [Dd6ra] almachtige God ooit in zulk terreur zal laten vallen van om rijkdommen of eren die maar een kleine tijd duren te loochenen mijn zaligmaker waardoor ik eeuwige welvaart en zaligheid hoop te verkrijgen. Dan wat aangaat mijn misdaad: die behoort geëxcuseerd te worden, hoe wel dat gij het zeer groot maakt, want ik ben mij niet te buiten gegaan door roven of geweld dan heb gedwaald door de begeerte der natuur met diegenen die mij zelf daartoe verzocht en mij met zichzelf ombracht in mijn presentie dreigde zo ver ik haar wil niet consenteerden. Immers, indien gij mij enigszins wilt laten doden zo kan mij daarmee geen anders leed geschieden als dat ik betaal een schuld die iedereen de Natuur schuldig is ... daarom geloof vaste en voorzeker dat gij mij met mooie kouten noch dreigementen niet tot uw wil trekken zal kunnen, noch veel minder tot de begeerte van degene die mij tot een val gebracht heeft!”

“Bij de hoge god,” zei de sultan, “ik kan mij niet genoeg verwonderen van de grote hovaardigheid van deze twee ridders! De een heeft mij met hoogmoedige woorden gebraveerd en mijn majesteit beschadigd in mijn eigen paleis en in presentie van al mijn heren en baronnen en de anderen wil om al hetgeen dat ik hem doen kan zijn opinie niet veranderen, wat hem nochtans zal berouwen!”

En hiermee liet hij de toren wederom toesluiten en ging met zijne prinsen en baronnen op de grote zaal van het paleis alwaar hij tot ze allen zei: “Gij hebt gehoord de bekentenis en de obstinaatheid van ze alle beide waarom ik ze veroordeel met een onherroepelijke sententie dat ze heden beide levend gebrand [Dd6rb] zullen worden op de gewoonlijke plaats en gebied ook dat mij niemand meer voor ze komt spreken, want hierin zal geen verandering geschieden in enige manier!”

“Bij Jupiter,” zei Toman, “zo en mijn mening niet langer met u te converseren, maar kwijt u van dit uur mijn alliantie en verklaar u mijn doodsvijand!”

“Helaas,” zei Belzijne, “wil je mij alzo verlaten?”

“Volg mij dan terstond,” antwoorden de prins Toman, “want langer zal je mij niet zien in dit tirannie hof!”

En op hetzelfde uur ging hij met de prinses en zijn volk te paard en reedt met de bagage die ze in de haast mee konden nemen tot in het schansje dat de ridder Palmerijn in veld had doen maken had. Die hem zelf zijn eigen rapier van desperaat door het lijf gestoken zou hebben toen hij de sententie van Trineus hoorden had hij hem niet ietwat vertroost met de hoop van hem noch te verlossen door de hulp van zijn gezelschap tot die hij zei: “Mijn aller beminde vrienden, zal je mij he den met helpen uit de nood brengen de aller braafste ridder die ooit wapens droeg? Laat ons vrijmoedig treden, mijn vrienden, tegen dit gespuis dat wij licht overwinnen zullen als hem hun heer onze vijand vertoond heeft en alzo allen een goede buit verkrijgen!”

En zullen hem zijn krijgslieden voorts laten moed geven om u verhalen wat verder in de hof gebeurde.

Toen de prinses Zerphire hoorde dat de prins Toman met Belzijne vertrokken was en dat de sultan Trineus en Aurencide de dood te sterven veroordeeld had viel ze uit haar stoel op de vloer neer geheel uit zichzelf, in zulke voegen dat de juffrouwen meen dat haar leven geëindigd was. [Dd6va] Maar toen zij door kracht van koud water en andere daartoe gewoonlijke remedies de spraak wederom gekregen had riep ze met een luide stem: “Och ik ellendig createur, moet het alzo geschieden dat deze edele ridder door mij sterft!? Door mij, voorwaar, want ik alleen ben de oorzaak zij van zijn hier komst. O Fortuin, gij hebt mij hoger doen klimmen om mij wederom zo veel te lager in de afgrond der droefheden te doen dalen. Och of de opperste god beliefd had mij te maken een van de armste personen van geheel Oriënt en niet een prinses van degene die minder werk maakt van mijn bidden alsof ik een simpele schaaphoudster was.”

En hield voorts zo’n droevig gelaat dat ze niet alleen de juffrouwen tot medelijden bewoog, maar ook met haar lieten schreien alle ridders die om het gekrijs der vrouwen als de prinses bezwijmden daartoe gelopen waren.

Wat de sultan te kennen gegeven werd die daar oor in plaats van zijn toorn te verzachten die als een onzinnig mens vermeerderden, gebood dat men aanstonds uit de gevangenis zou halen en gebonden om gebrand te worden naar ’t vuur te leiden de ridder Trineus met zijn zuster Aurencide. Die bitter bestond te wenen toen ze zag dat men haar tot zulk einde uit de stad bracht en zei tot de soldaten van de sultans die meer dan tienduizend zo te paard als te voet in hun wapens rondom haar waren: “Heer ridders en soldaten, wat beweegt u langer te blijven in de dienst van deze wrede en gierige verrader? Wat vergoeding kan gij van diegene verwachten die al zijn rijkdommen hem zelf niet mogen verzadigen, maar om daartoe noch mijn patrimonie te mogen hebben mij vals doet sterven?”

En vervolgde voorts haar erbarmelijke [Dd6vb] klachten in zulke manieren dat zij ze alle tot schreien en barmhartigheid bracht. Maar Trineus veranderden nooit zijn kleur en bleef in een grote standvastigheid zonder acht te nemen op het droevig zuchten en kermen van de prinses tot dat haar de soldaten in slagordening stelden om de vrees van Palmerijn en de zijnen en zich in een compagnie van vijftig man gaven om in het vuur geworpen te worden, wat omtrent een kwart mijl weg van het stadsgebied was. Als toen begon hem de vrees der dood voor de ogen te komen en zag dat zich niemand presenteerden om hem te helpen en sloeg hij zijn ogen ten hemel en zei: “Adieu mevrouw Agriole, nu is al mijn hoop gedaan, nu zal ik u nummermeer weerzien! Och getrouwe vriend Palmerijn, war ben je nu? Zal je nu mij aldus naar het pijnigen van de dood laten leiden?!”

En hiermee zweeg hij en gaf alle hoop verloren die hij noch dus lang op Palmerijn gesteld had.

Die zeer goed in ordening had zien stellen de squadrons van de Perzen, waarom hij vreesde dat men de dood van zijn kameraad verhaasten zou en hem uit zijn heimelijke lagen maakten en zijn paard de sporen gaf en tot zijn volk zei: “Moed mijn vrienden, moed! Dat mij iedereen volgt!”

Maar in hetzelfde ogenblik dat Palmerijn met de zijnen de loop bestonden te vervolgen begon de lucht alzo duister te worden dat men de anderen nauwelijks meer zien kon en zo ijselijk te regenen, hagelen, waaien, donderen en bliksemen dat de slagordening van de sultan in vuur scheen te staan, in zulke manieren dat de geschrokken Perzen meenden de jongste dag voorhanden geweest te zijn, en bestonden met geweld te vluchten naar [Dd7ra] de stad, daar zij niettemin zo gauw niet geraken konden als ze meenden, want daar bleven er meer dan de helft op het veld, zo door het verslaan van de donder en bliksem als door het gedrang van de vluchtende Perzen die ’t meeste voetvolk en diegenen die van ze het slechtste te paard waren onder de voet liepen. Zonder nochtans dat dit getoverde onweer Palmerijn of de zijnen enige schade deed. maar Trineus had voor ’t natuurlijk vuur daar men hem in gebrand zou hebben zo’n grote vrees niet gehad als hij deed voor deze ijselijke bliksem, in zulke voegen dat hij van grote schrik bijna op het punt was om zijn geest te geven toen hij tot hem zag komen een gewapenden ridder met een blank zwaard in de hand en zat op een oorlogspaard, groot boven maten, die hem bij de hand kwam grijpen en zei: “Heer Trineus, heb goede moed, want tegen de dank van diegene die u in al zulk staat heeft doen stelle zal je verlost worden.”

En terwijl hij hem noch ontbond arriveerden ook aldaar de ridder Palmerijn die zijn kameraad met een haastig gemoed liep omhelzen en zei: “Mijn broeder en allergrootste vriend, mijn schildknecht Bellekijn brengt u uwe wapens en oorlogspaard. Stelt u daarom haastig in ordening op dat uw schande gewroken mag worden!”

En hiermee wilde hij de Perzen na rijden toen de ridder die Trineus losgebonden had tot hem zei: “Mijn heer, het is geen raad dat wij langer alhier verblijven. Dan laat uw volk wederom keren op dat wij de weg naar Griske volgen en alzo ontmoeten de bijstand dat ons van de koning Abimar tegenkomen zal.”

Op welke redenen Trineus geen woord kon antwoorden, alzo zeer had hem [Dd7rb] noch bevangen de vrees van ’t vuur en onweer met de verwondering over zijn haastige en vreemde verlossing. Maar toen Palmerijn de ridder die bij hem was, die hij meende een van zijn volk geweest te zijn, aldus hoorden spreken zag hij hem zo naarstig aan dat hij kende werd dat het Mussabelijn was, waarom hij zijn vizier opschoot en ging hem welkom heten en zei: “Lof en dankzeggingen moeten zonder ophouden geschieden de opperste Schepper van dat ik kennis met u gekregen heb, mijn heer! Voorwaar, ik zou al te ondankbaar zijn indien ik noch niet eens met tekens van vergoeding gedachtig was de goede bijstand die gij mijn heer Trineus verleend hebt, die ik ongelijk veel groter ach dan alsof ze mij zelf geschied waren. Maar mijn beminde vriend, indien gij deze kwade fortuin tevoren geweten had waarom gaf je ze ons niet te kennen?!”

“Men mag of kan niet tegen de ordening van god doen,” antwoorden Mussabelijn. “Laat het genoeg zijn dat uit dit groot perikel verlost is geworden onze beminde vriend Trineus.”

Die Bellekijn zijn paard en wapens bracht. Ze reden alzo tezamen en met al hun volk zo lang tot dat zij ettelijke mijlen van daar drie ruiters ontmoetten ontmoette die Mussabelijn met hem gebracht had en van Palmerijn zo gauw niet gezien n waren of hij wilde wederom naar Haran keren en zei tot de nigromantie: “Mijn heer, indien gij mij uw volk wilt laten geleiden, ik zal ze voor de zonsondergang de heerlijkste buit doen hebben die ze ooit zagen!”

“Neen mijn heer,” antwoorden Mussabelijn, “het zal alzo niet geschieden, in dien het u belieft, want gij veel meerder van doen bent het op een andere plaats.”

Met welke woorden Palmerijn hem tevredenstelde zo dat ze alle in ordening voort marcheerden [Dd7v] tot dat ze kwamen in het land van Griske. Alwaar we ze een geringe tijd zullen laten verblijden om u ondertussen te verhalen hoe het de sultan met de zijnen voorts verging.

Zo zal gij weten dat hoe wel het onweer zeer groot was toen Palmerijn met Mussabelijn en Trineus van daar reedt zo werd nochtans veel machtiger na hun vertrek, in zulke voegen dat alle inwoners van Haran meenden te vergaan. De sultan was zelf alzo verbaasd dat hij meenden ’t einde van zijne dagen aldaar present geweest te zijn. Had er niet een noordenwind opgestaan die de betoverde wolk van de stad verjoeg, hij zou geheel desperaat geworden zijn, want hij was al gereed in zulk verdriet dat er weinig aan faalde, en zei: “Nu zien ik wel dat de god daarboven vertoornd is tegen mij, aangezien het verschrikkelijke teken die ze deze dag getoond hebben.”

Nauwelijks had hij deze woorden geëindigd of een van zijne prinsen kwam hem zeggen: “Mijn heer, de bliksem is op uwe voorplaats gevallen en heeft gedood al uw pages.” Een ander: “Mijn heer, daar zijn meer dan drie delen dood van de soldaten die gij met de ridder en Aurencide gezonden hadt.” Een andere: “Mijn heer, de donder heeft uwe lusthuizen omgeworpen.” En aldus de anderen noch zich in de weg drongen om zulke vreemde avonturen te verhalen kwam Aurencide mede in de kamer en zei: “Sultan, beken uw zonde! En zie je niet dat de hemelse geesten gewroken hebben door veel van de dood van uw volk? Denk nu eens of gij mij zelf niet bevolen had hem te beminnen! Voorwaar, gij wilde de kat de kaas aanbevelen en later daarom straffen dat ze ervan gegeten had ... maar dat ik de dood ontgaan ben, daarvan weet ik dank de almachtige god en niet u die mij verwezen had naar het vuur liet slepen. [Dd7vb]. Dan ’t had mij beter geweest te sterven, want leven uit het gezelschap van diegene die ik door u verloren heb zal mij ’t leven niet anders zijn dan een gedurige kwelling. Was het niet dat de hoop op zijn leven mij enige vertroosting gaf, mijn geest die bovenmate met treurende droefheid gedrukt zou op dit uur niet zijn in dit miserabel lichaam.”

Deze woorden die bij haar uitgesproken was kwam Zerphire aan de andere zijde voor hem te voeten werpen en zei: “Och mijn heer, het verdriet dat ik heden van u ontvang is voor mij alleen te begrijpen. Helaas, resteert mij zo weinig gunst van u dat ik met mijn gebeden niet een ridder heb kunnen verlossen, die ik door uw ondankbaarheid al nu voor altijd verloren heb? O almachtige god, zal ik niet meer zien deze twee ridders, waarvan ik zo’n grote eer en vele weldaden ontvangen heb?! Voorwaar mijn heer, indien gij te recht bekent uw imperfectie zo zal je mijn tranen bevinden met goede redenen gestort te worden.”

“Mevrouw,” antwoorde de sultan, “en gij, mijn zuster, excuseert mij voor deze keer. Ik bid u, neem in geduld de aak die alreeds geschied is en beloof u op geloof van prins die voortaan te beteren in wat manieren gij ’het zelf zou mogen bedenken of begeren!”

En toen hij hiermee ze ietwat meende in vrede en gerustheid te komen overmits het gruwelijk onweer bestond op te houden zo arriveerde Lizande die als een dolle vrouwe en uit alle hoop van ooit wederom te zien diegene die zij zo’n grote affectie toedroeg en hem ’t zwaard uit de schede trok terwijl dat ze zei: “Ziet gij rampzalig creatuur, aanschouw hetgeen dat gebeurt om u zot gebod. Een van uw zusters zal daardoor eeuwig geblameerd zijn en de ander [Dd8ra] een wrede dood sterven.”

En met het eindigen van deze woorden eindigde ze ook miserabel haar leven doordat dat ze dwars door ’t zwaard viel waardoor men in de kamer een wonderbaarlijk groot gekrijs en gekerm hoorde van iedereen die daar present was, dat noch langer geduurd zou hebben had Zerphire niet weg doen nemen het dode lichaam, wat de sultan daarna liet oprichten een hoge begrafenis van marmer, waarin gegraveerd werd de gehele historie van haar dood. Daarna zond hij door de raad van de heren van Perzen aan de prins Toman en aan de twee kloekste ridders al hun bagage gezonden die zij te Haran gelaten hadden. Maar de prinses Aurenzide bleef in een gedurige droefheid tot het einde van twee maanden dat ze zich bevrucht voelde. Als toen begon haar verdriet een weinig te verminderen en de wortel van blijdschap wederom in haar hart uit te spruiten enige spruiten en hoopte aan die het Fortuin haar niet had willen toelaten in het gezelschap van haar allerliefsten te leven, tenminste van hem te zien een levendig beeld en gelijkenis. Wat haar daarna ten bekwame tijd gebeurden omdat zij daar de allermooisten zoon baarde die men wist ooit in Perzen gezien te zijn, bij haar Risaran genoemd werd, die niettemin volgde de moed en stoutmoedigheid van zijn vader als hij geleek in de schoonheid van zijn moeder.

Hoe Palmerin ende Trineus eenigen tijt te Griske met den coninc Abimar geweest zijnde, van daer vertrocken om te reysen int eylant van Malfade, al waert deur ’t middel van Palmerin ende Dulake te niet gedaen worden alle de betoveringhen. [Dd8rb] Het .CXXVIIJ. capittel.

Als heur de princen Toman ende Palmerin int landt van Griske saeghen, wordense zeer verblijdt van dat uyt soo periculeuse aventuyre ontcommen was den prince Trineus, den welcken noch geheel beschaemt was van zijn bevanghene feyte ende derhalven seer weynich sprac. Waeromme Palmerin tot hem seyde: “Hoe mijn heer, de ghevanckenisse die ghy hebt moeten lijden om de liefde vande schone Aurencide, heeft u die geheel stom gemaeckt? Ick bid u, laet dese bevreesde beschaemtheyt voor de jonghe dochters en grijpt uwe gewoonlijcke couragie. Denct ghy in volstandicheyt te boven te gaen den stercken Herculus, den wijsen Achillis ende den grooten philosooph Marck Antonius?”

“Och mijn beminde broeder,” antwoorden Trineus, “den Heer heeft u een groote gratie bycans boven alle andere gegeven, doende u triumpheren over de wellustige begeerten op goeder trouwen. Mijn vrient, ick heb so groot verdriet van dese besmettinge in mijn eere dat ic my onweerdich bevinde van voortaen meer onder degelijcke luyden te hanteren. Och Godt, wat sal mevrouwe Agriole seggen als sy dese mijne faute te weten comt? Voorwaer, ic en dorf my nauwelicx presenteren in heur presentie.”

“Och, oft Godt beliefde,” seyde Palmerin, “dat [w]y albereets inde moeyten waren van heur die te vertrecken ... Maer hebt goeden moet, men doet geen biecht tegen de vrouwen!”

Ende volharden voorts heure t’samencoutingen ende reysden so lange wes datse binnen Griske quamen, alwaer sy int palleys vanden coninc van hem te gemoete gecomen ende seer eerlijc willecom geheeten worden, tot heur seggende: “Voorwaer, mijn vrienden, ic en verwonder my niet van dat u den [Dd8va] soudan eenen quaden treck gespeelt heeft om dat hy mogelijck gedachtich is geworden de caressen die ghi luyden hem deet om mijnent wille inden dach vanden slachtinghe.”

“Op mijn geloove, mijn heer,” antwoorden Palmerin, “uwe majesteyts goedertierenheyt meriteert getrouwen dienste ende zijn vreetheyt alle vyantschap. Maer mijn heer,” seyde hy, “’t is te lange verbeyt in ons te ontfangen. Siet hier uwe nieuwe dochter Belsyne, die heur daer over soude mogen beclagen.”

’t Welck de oorsaecke was dat haer den coninck seer aenmerckelijc aenschouw[d]en, waer deur hy hem verwonderden van heure groote schoonheyt, ende ginc heur omhelsen, seggende: “Mijn dochter, veel hertelijcker willecom moet ghy zijn als mijn soone geweest is int huys van uwen broede[r]!”

“Duysent affectueuse danckseggingen moeten u daer voor geschien, mijn heer,” antwoorden de princesse. “Ende ic acht voorseecker,” seyde sy, “dat mijnen broeder wel haest berou sal hebben vant quade tractement dat hy ons aenghedaen heeft, hopende dat wy seer haest daer van eenige nieumaren sullen verstaen.”

Twelck drie daghen daer na oock ghebeurden, om dat alsdoen den ambassadeur van Persen arriveerden ende den soudan aenden coninc Abimar tbeste dat hy mochte excuseerden vande gevanckenisse ende sententie van Trineus, die hy als ooc zijnen cammeraet Palmerin wederom so[n]de alle heur bagasie met de presenten die hy heur op zijn feest geschoncken hadde, de princesse Belzijne haere joncvrouwen ende juwelen, ende aenden prince Toman ses camelen met gout geladen tot zijn behouwelijck goet.

Eenige dagen nae ’t welcke Trineus ende Palmerin de lange uytblijvinghe [s]eere bestonde te verdrieten, weshalven sy oorlof versochten [Dd8vb] aenden coninc Abimar, dien heur de selve vergoste als gedachtich wordende den langen tij[t] dien zy in zijn hof geconverseert hadden, ende gaf heur ooc mede alle de nootelijcke saecken die hy conde bedencken, als peerden, wapenen, cle[ede]ren ende andere gereetschap. Waer voor sy hem seer ootmoedelijc bedancten, niet dat zijt mede namen, maer gaven sulcx met alle ’t gene dat heur den soudan geschoncken hadde aenden nigromant Mussabelijn. Den welcken ’t selve in danc ontfinge, tot heur seggende: “Voorwaer, mijn heeren, ghy doet my seer wel bekennen dat alle den dienst diemen eenen liberalen prince doen can niet verloren en mach gaen. Ende al hadde ic ende den mijnen als onse gepasse[e]rde daghen gheemployeert in uwen dienste, ende dat wy de gheheele reste van ons leven in gelijcke exercitie versleten, so en souden wy noch niet mogen voldoen de minste van uwe weldaden. Ende om dat den wech veel te lanc ende periculeus is, mijn heeren, deur den welcken u de princesse Zerphire leyden soude, soo heb ick een schip toe doen rusten, twelck u in eenen geringhen tijt ende sonder eenige schade wes te Malfade brengen sal onder ’t gheleyt van eenen jongen ridder, mijnen broeder, Dulake genoemt, die u aldaer alle de middelen sal seggen om te niet te doen de betoveringe, u mede biddende, mijnen heeren, met den coninc Maulerin voor u vertreck so veere te handelen dat Dulake gouverneur vant ’t selve eylant blijven mach, ende recommandeer u mijnen sone Bellekijn,” seyde hy tot Palmerin.

Die hem antwoorden: “Op goeder trouwen, mijn vrient, ic sal deur hulpe vande princesse Zerphire met heuren moeder Mauserin so veere handelen dat Dulaecke niet alleene ’t gouverneurschap vant eylant sal vercrijgen, [Ee1ra] maer boven dien noch met eenighe andere saecke versien worden, ende uwen zoone trackteren als mijn eygen broeder.”

Ende daer nae oorlof van alle de heeren ende joncvrouwen des hofs nemende, ghinghense indt schip van Mussabelijn, soo vreemt toegherust, dat hem een yeghelijck daer over verwonderden. Alwaerse soo gheringhe niet inghecomen waren ofte het bestondt van selfs te seylen met sulcke snellicheyt datse in min als twaelf daghen aen Malfade quamen.

Aldaer ghearriveert wesende vraeghden Dulake Trineus oft den rinck die hy inden gouden kop op ’t Casteel vande twaelf Calommen ghevonden hadde, noch in zijn bewaringhe was.

“Jase, mijn vrient,” antwoorden hy.

“Gaen wy dan onder ons dryen te lande,” seyde Dulake. ‘’Ende ghy schiltknechten,” seyde hy tot den dienaren, “blijft ghy soo langhe alhier tot dat ghy hooren sult de blasinghe van een hoorne. Alsdan soo comt ooc vrylijc te lande.”

Ende terwijlen sy dese t’samen sprekinghe hielden, hadde Dyart, die opt casteel was, ’t schip inde haven sien comen, waerom hy hem in eenen venster van eenen tooren leyde. Grootelijcx verwondert wordende van dat die drie ridders haer eygen forme behielden, als Palmerin tot hem seyde: “Heer Dyart, en wildy ons niet willecom heeten?”

Om welcke woorden Dyart hem kennende wort, in twijfelinge zijnde van hem selven uyt groote blijtschappen van boven neder te werpen, ende liep seer haestelijck de valbrugghe nederlaten ende Palmerin met een groote affectie ontfanghen, segghende: “Mijn heer, zijt meer als hertelijck wellecom! En hebdy niet geleert oft met u gebrocht eenighe remedie om uwe vrienden te trecken uyt dese helle? O wat gelucker comste indien ghy eenighe weet! Maar [wie] zijn doch dese twee ridders, die ghy met u bringht?”

“’t Een is den prince Trineus,” [Ee1rb] antwoorden Palmerin, “die ick soo langhen tijt ghesocht hebbe, ende den anderen den gheenen die u verhoopt te verlossen.”

“Ey, laet ickse doch van blijtschappen omhelsen,” seyde hy.

Ende hier met bewees hy heur seer fameliere caressen ende leyden heur dus inde kameren vant palleys, alwaer Palmerin hem vraeghden werwaerts de twee joncvrouwen die hy aldaer voormaels ontmoet hadde, gebleven waren.

“Mijn heer,” antwoorden den edelen ridder Dyart, “sy zijn noch niet wegh. Sy zijn noch in dit palleys.”

“Dat ickse zie!”, seyde Palmerin.

Om welcke ghebodt Dyart hem inde kamer by heur leyden, alwaer Palmerin tot heur seyde: “Wie van u beyden heeft den sleutel vanden betoverden toorn?”

Maer sy verherdt in heure boosheyt zijnde, en antwoorden hem niet een woort. Waerom Palmerin zijn sweert uyttrock ende dreychden haer vanden anderen te slaen met sulcken fellen gelaet datse vreesde voor de doot bestonden te krijghen, ende tot hem seyden: “Och edel ridder, salveert ons ’t leven, ende wy sullen hen u wijsen.”

“Ick en versoeck van u anders niet ...”

Doen trock d’ouste den sleutel uyt een kleyn silveren kofferken,
’t welck sy in haeren aessack droegh, ende gafse hem, segghende: “Gaet binnen, heer ridders! Gaet binnen! Uwe sotte stoutmoedicheyt sal u wel haest berouwen.” “Godt wil ons daer voor behoeden,” antwoorden Palmerin.

Ende ghinck met zijne kammeraten inden toorn, alwaerse aen d’ander zijt saghen staen een groot koperen beelt, hebbende aen d’eene zijde een boeck ende aen d’ander eenen ivoren hoorn ende inde handen eenen ghespannen boogh, veerdich om te schieten. Welcken hoorn ende boec Dulake seyde datse hebben moesten. “[E]nde indien ghy huyden vaillieert die te verkrijghen, mijn heer,” seyde hy [Ee1va] tot Palmerin, “so en sal niemant ter werelt dese betooveringhe te niet moghen doen.”

’t Welck Palmerin so geringe niet ghehoordt en hadde oft hy nam sijn bloote rappier inde handt ende bedecten hem met zijnen schilt, seggende heel luyde: “Godt almachtich, wil my bystant doen!”

Ende hier met tradt hy nae ’t beelt toe, daer hy by gheraecten teghens den wille ende danck der duyvelen, die van allen hoecken nae ’t lijf sloegen soot scheen, ende niet teghenstaende dat sonder de deucht van sijnen schilt dwers doort lijf ghevloeghen soude hebben de pijlen vanden boogh, die hy met sulcken ghewelt trock dat hyse het beelt uyt de handen ruckten. Ende als doen wordt sulcken eysselijcken ghecrijt ende ghetier inden toorne ghehoort dat Trineus, Dyart ende Dulake van verschri[c]theyt ter eerden neder vielen. Maer Palmerin hadde alsulcke couragie door de begeerten om zijne vrienden te verlossen dat hy al even wel stoutmoedich op de beenen bleef. Ende nemende het boeck ende den hoorn ginc hy wederomme by zijne dry cammeraten, die vast gheheel verbaest opstonden ende vande welcke Dulake tot hem seyde: “Mijn heer, laet ons van hier gaen. Ghy zult wonder sien. Soo haest als ic lesen sal ’t eerste blat van dit boec, soo en failleert niet inden hoorne te blasen soo luyde als ghy cunt!”

’t Welck hy achtervolchde, ende door de cracht vande besweringhe die Dulake dede, verheften hem ’t gheluydt vanden hoorne in sulcker manieren dat alle betooverde vant eylant daer na liepen ghelijck de honden nae ’t gheclanck van des jagers hoorne, in soo grooten ghetael dat Palmerin hem daer niet genoech over en conde verwonderen. Ende so haest als de singhe gheeyndicht was, namense allegader wederom aen haere eerste menschelijcke forme, een groot gerucht [Ee1vb] maeckende over haere onmaetelijcke blijtschap. Daer van mede van d’eerste waeren den couragieusen Frisol, den coninck van Sperten, den prince van Mycene ende Olerike met de princesse Laurene ende d’infante Agriole, dewelcke Trineus met grooten yver quam omhelsen, maer hy was alsoo omfanghen met blijtschap om hare verlossinghe en met beschaemheydt om de memorie van zijne onghetrouwicheyt dat hy niet een eenighe letter en conde uytspreecken. Also en conde oock de princesse om deselfste twee quellingen, de eene door dien datse haren alderliefsten present sach zijn ende de ander om dat haer noch voor ooghen stonden de caressen diese den grooten Turck ghedaen hadde. In sulcker voeghen datse den anderen met stommicheyt willecom hieten tot dat de groote begheerte die [T]rineus hadde om sijn alderliefste te spreecken zijne schaemte so verre te boven gingh dat hy tot haer seyde met een bevende ende swacke stemme: “Och mevrouwe, hoe gheluckich mach ick alnu mijn leven achten! Voorwaer, alle die moeyten ende onghelucken die ick hier te voorens gheleden hebbe en meriteren niet ’t gheringhste punte van dit eenich plaisier, ’t welck ick albereets al nu tot deser tijt ontfanghen hebbe in uwe presentie, daer van ick eeuwelijck berooft soude zijn ghebleven sonder de goede fortuyne vanden seer doorluchdigen Palmerin, eenighe oorsaecke van alle onse welvaert.”

Als de princesse door dese woorden hoorden haren beminden ende ghetrousten ridder Trineus noch aldus tot haer gheaffectioneert te zijn, vermeerderden hare vreuchde in der ghestalt dat het benaude herteken gheheel uyt haer selven nederdaelden inde armen van haren minnaer, die haer opt huys droech om aldaer van reme[Ee2ra]dien tot hare flauwicheyt versien te worden. Ende in dien de blijschap van de twee ghelieven groot was, soo en hadden de vijf verloste cammeraten met de princesse Laurene doe geene mindere onbegrijpelicke vreuchde, ende bewesen aenden ridder Palmerin alsulcke caressen dat alle de anderen wel mercten datse door hem uyte quellinge gheraect waren.

Derhalven sy hem gelijcker hant te voet vielen, met luyder stemmen roepende: “Godt bewaer den edelen ridder die ons verlost heeft!”

t Welck Palmerin tot alsulcke bermherticheyt beweechde dat hyse op staende voet alle vryicheyt gaf, so wel Turcken als Christenen, bevelende den ridder Dulake dat hyse een yegelijck hare schepen wederom doen gheven soude die tot dese tijdt toe altoos gheschenen hadden als oftse te gronde geweest waren, ende alnu soo dick opt water laghen datse de have bedeckten. Oock gaf hy Estebon ende zijne soonen soo veele goederen ende costelijcke juwelen van de vrouwe van Malfade datse alle haer leven seer rijck waren, ende soo veele provande datse wederomme in hare landen costen keeren, aen alle dandere. De welcke als [v]erstaen hebbende den naem vanden ghenen die haer verlost hadde tot haerder scheepganinghe, soo luyde riepen: “Gheluckich moet den edelen ridder Palmerin zijn!”, dat het geweldich gheclanck van dien de luchte brack, soo dat eenighe voghelen over haere hoofden vlieghende inde zee moesten vallen.

Hoe Palmerijn en Trineus die enige tijd te Griske met de koning Abimar geweest waren vandaar vertrokken om te reizen in het eiland van Malfade al waar het door ’t middel van Palmerijn en Dulake te niet gedaan werden alle de betoveringen. [Dd8rb] Het 28 kapittel.

Toen de prinsen Toman en Palmerijn het land van Griske zagen werden ze zeer verblijd van dat uit zo’n periculeus avontuur ontkomen was de prins Trineus die noch geheel beschaamd was van zijn gevangen feit en derhalve zeer weinig sprak. Waarom Palmerijn tot hem zei: “Hoe mijn heer, de gevangenis die gij hebt moeten lijden om de liefde van des mooie Aurencide heeft u die geheel stom gemaakt? Ik bid u, laat deze bevreesde beschaamdheid voor de jonge dochters en grijp uw gewoonlijke moed. Denkt gij in standvastigheid te boven te gaan de sterke Hercules, de wijze Achilles en de grote filosoof Marcus Antonius?”

“Och mijn beminde broeder,” antwoorde Trineus, “de Heer heeft u een grote gratie bijna boven alle andere gegeven, laat u triomferen over de wellustige begeerten op goede trouw. Mijn vriend, ik heb zo’n groot verdriet van deze besmetting in mijn eer dat ik mij onwaardig bevind van voortaan meer onder degelijke lieden te hanteren. Och God, wat zal mevrouw Agriole zeggen als zij deze mijn fout te weten komt? Voorwaar, ik durf mij nauwelijks te presenteren in haar presentie.”

“Och, of God het beliefde,” zei Palmerijn, “dat wij al gereed in de moeite waren van haar die te vertalen ... maar hebt goede moed, men doet geen biecht tegen de vrouwen!”

En volharden voorts hun tezamen kouten en reisden zo lang tot dat ze binnen Griske kwamen alwaar zij in het paleis van de koning van hem tegemoet gekomen en zeer eerlijk welkom geheten werden en tot ze ei: “Voorwaar, mijn vrienden, ik verwonder mij niet van dat u de [Dd8va] sultan een kwade streek gespeeld heeft om dat hij mogelijk gedachtig is geworden de liefkozingen die jullie hem deden vanwege mij in de dag van de slachting.”

“Op mijn geloof, mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “uwe majesteit goedertierenheid verdiend getrouwe dienst en zijn wreedheid alle vijandschap. Maar mijn heer,” zei hij, “’t is te lang wachten in ons te ontvangen. Ziet hier uw nieuwe dochter Belzijne die zich daarover zou mogen beklagen.”

Wat de oorzaak was dat haar de koning zeer aanmerkelijk aanschouwde waardoor hij hem verwonderde van haar grote schoonheid en ging haar omhelzen en zei: “Mijn dochter, veel hartelijker welkom moet gij zijn dan mijn zoon geweest is in het huis van uw broeder!”

“Duizend toegenegene dankzeggingen moeten u daarvoor geschieden, mijn heer,” antwoorde de prinses. “En ik acht voorzeker,” zei ze, “dat mijn broeder wel gauw berouw zal hebben van het kwade onthalen dat hij ons aangedaan heeft, hoop dat wij zeer gauw daarvan enigen nieuws zullen verstaan.”

Wat drie dagen daarna ook gebeurden om dat als toen de ambassadeur van Perzen arriveerden en de sultan aan de koning Abimar het beste dat hij mocht excuseerden van de gevangenis en sententie van Trineus die hij als ook zijn kameraad Palmerijn wederom zond al hun bagage met de presenten die hij ze op zijn feest geschonken had, de prinses Belzijne haar jonkvrouwen en juwelen en aan de prins Toman zes kamelen met goud geladen tot zijn huwelijks goed.

Enige dagen na dat Trineus en Palmerijn het lange uitblijven zeer bestond te verdrieten, weshalve zij verlof verzochten [Dd8vb] aan de koning Abimar dien ze het zelf vergunde als gedachtig werd de lange tijd dien zij in zijn hof geconverseerd hadden en gaf ze ook mede alle noodzakelijke zaken die hij kon bedenken, als paarden, wapens, kleren en andere gereedschap. Waardoor zij hem zeer ootmoedig bedankten, niet dat zij het meenamen, maar gaven zulks met al hetgeen dat ze de sultan geschonken had aan de nigromantie Mussabelijn. Die het in dak ontving tot ze zei: “Voorwaar, mijn heren, gij doet mij zeer goed bekennen dat al dienst die men een liberale prins doen kan niet verloren mag gaan. Al had ik en de mijne als onze gepasseerde dagen verkeerd in uw dienst en dat wij de gehele rest van ons leven in gelijke exercitie versleten, zo zouden wij noch niet mogen voldoen de minste van uw weldaden. Omdat de weg veel te lang en periculeus is, mijn heren, waardoor die u de prinses Zerphire leiden zou, zo heb ik een schip toe doen rusten, wat u in een snelle tijd en zonder enige schade te Malfade brengen zal onder ’t geleide van een jonge ridder, mijn broeder en Dulake genoemd, die u aldaar alle middelen zal zeggen om te niet te doen de betovering, u mede bid, mijn heren, met de koning Maulerin voor uw vertrek zo ver te handelen dat Dulake gouverneur van het eiland blijven mag en recommandeer u mijn zoon Bellekijn,” zei hij tot Palmerijn.

Die hem antwoorde: “Op goede trouw, mijn vriend, ik zal door hulp van de prinses Zerphire met haar moeder Mauserin zo ver handelen dat Dulake niet alleen ’t gouverneurschap van het eiland zal verkrijgen, [Ee1ra] maar bovendien noch met enige andere zaak voorzien worden en uw zoon behandelen als mijn eigen broeder.”

En namen daarna verlof van alle heren en jonkvrouwen van de hof en gingen ze in het schip van Mussabelijn, zo vreemd toegerust dat zich iedereen daar over verwonderden. Alwaar ze zo gauw niet ingekomen waren of het bestond vanzelf te zeilen met zulke snelheid dat ze in minder dan twaalf dagen aan Malfade kwamen.

Toen ze aldaar gearriveerd waren vroege Trineus of de ring die hij in het gouden kop op ’t kasteel van de twaalf kolommen gevonden had noch in zijn bewaring was.

“Ja ze, mijn vriend,” antwoorde hij.

“Gaan wij dan onder ons drieën te land,” zei Dulake. ‘’En gij schildknechten,” zei hij tot de dienaren, “blijft gij zo lang alhier tot dat gij horen zal het blazen van een hoorn. Alsdan zo komt ook vrij te lande.”

En terwijl zij deze tezamen spreken hielden had Dyart, die op het kasteel was, ’t schip in de haven zien komen waarom hij hem in een venster van een toren legde. Hij werd zeer verwonderd van dat die drie ridders hun eigen vorm behielden toen Palmerijn tot hem zei: “Heer Dyart, wil je ons niet welkom heten?”

Om die woorden Dyart ze herkenden en riep in twijfel van zichzelf uit grote blijdschappen van boven neer te werpen en liep zeer haastig de valbrug neer te laten en Palmerijn met een grote affectie ontving en zei: “Mijn heer, wees meer dan hartelijk welkom! En heb je niet geleert of met u gebracht enige remedie om uwe vrienden te trekken uit deze hel? O wat gelukkige komst indien gij er enige weet! Maar wie zijn toch deze twee ridders die gij met u brengt?”

“’De ene is de prins Trineus,” [Ee1rb] antwoorde Palmerijn, “die ik zo ’n lange tijd gezocht heb en de andere diegenen die u verhoopt te verlossen.”

“Ei, laat ik ze toch van blijdschappen omhelzen,” zei hij.

En hiermee bewees hij ze zeer familiare liefkozingen en leidde ze dus in de kamers van het paleis alwaar Palmerijn hem vroeg werwaarts de twee jonkvrouwen die hij aldaar voormaals ontmoet had, gebleven waren.

“Mijn heer,” antwoorden de edele ridder Dyart, “ze zijn noch niet weg. Zij zijn noch in dit paleis.”

“Dat ik ze zie!”, zei Palmerijn.

Om die gebood Dyart hem in de kamer bij ze te leiden alwaar Palmerijn tot ze zei: “Wie van u beiden heeft de sleutel van de betoverde toren?”

Maar zij verharden in hun boosheid en antwoorden hem geen woord. Waarom Palmerijn zijn zwaard uittrok en dreigde haar van de anderen te slaan met zulk fel gelaat dat ze vreesde voor de dood bestonden te krijgen en tot hem zeiden: “Och edel ridder, redt ons ’t leven en wij zullen het u wijzen.”

“Ik verzoek van u anders niet ...”

Toen trok de oudste de sleutel uit een klein zilveren koffertje, wat zij in haar aaszak droeg en gaf het hem en zei: “Ga binnen, heer ridders! Ga binnen! Uw zotte stoutmoedigheid zal u wel gauw berouwen.” “God wil ons daarvoor behoeden,” antwoorde Palmerijn.

En ging met zijn kameraden in de toren alwaar ze aan de andere zijde zagen staan een groot koperen beeld dat had aan de ene zijde een boek en aan de ander een ivoren hoorn en in de handen een gespannen boog, vaardig om te schieten. Welke hoorn en boek Dulake zei dat ze hebben moesten. “En indien gij heden faalt die te krijg en, mijn heer,” zei hij [Ee1va] tot Palmerijn, “zo zal niemand ter wereld deze betovering te niet mogen doen.”

Wat Palmerijn zo gauw niet gehoord had of hij nam zijn blote rapier in de hand en bedekte hem met zijn schild en zei heel luid: “God almachtig, wil mij bijstand doen!”

En hiermee trad hij naar ’t beeld toe waarbij hij raakte tegen de wil en dank des duivels die van alle hoeken naar ’t lijf zo het scheen en niet tegenstaande dat zonder de deugd van zijn schild dwars door het lijf gevlogen zouden hebben de pijlen van de boog, die hij met zulk geweld trok dat hij dat het beeld uit de handen rukte. Toen werd er zulk ijselijk gekrijs en getier in de toren gehoord dat Trineus, Dyart en Dulake van schrik ter aarde neer vielen. Maar Palmerijn had al zulke moed door de begeerten om zijn vrienden te verlossen dat hij al even wel stoutmoedig op de benen bleef. Hij nam het boek en de hoorn en ging wederom bij zijne drie kameraden die vast geheel verbaasd opstonden en waarvan Dulake tot hem zei: “Mijn heer, laat ons van hier gaan. Gij zal wonder zien. Zo gauw als ik lezen zal ’t eerste blad van dit boe faal dan niet in de hoorn te blazen zo luid als gij kan!”

Wat hij navolgde en door de kracht van de bezwering die Dulake deed verhief zich het geluid van de horen in zulke manieren dat alle betoverde van het eiland daarna liepen gelijk de honden na ’t geluid van de jagers horen in zo’n groot getal dat Palmerijn hem daar niet genoeg over kon verwonderen. Zo gauw als het gezang geëindigd was namen ze allemaal wederom aan hun eerste menselijke vorm en een groot gerucht [Ee1vb] maakten over hun onmetelijke blijdschap. Daarvan mede van de eerste waren de moedige Frisol, de koning van Sparta, de prins van Mycene en Olerike met de prinses Laurene en de infante Agriole, die Trineus met grote ijver kwam omhelzen, maar hij was alzo omvangen met blijdschap om haar verlossing en met beschaamdheid om de memorie van zijn ontrouw dat hij niet een enige letter kon uitspreken. Alzo on ook de prinses om dezelfde twee kwellingen, de ene door dien dat ze haar allerliefsten present zag zijn en de ander om dat ze noch voor ogen stonden de liefkozingen die ze de grote Turk gedaan had. In zulke voegen dat ze de anderen met stomheid welkome heten tot dat de grote begeerte die Trineus had om zijn allerliefste te spreken zijn schaamte zo ver te boven ging dat hij tot haar zei met een bevende en zwakke stem: “Och mevrouw, hoe gelukkig mag ik al nu mijn leven achten! Voorwaar, alle moeite en ongelukken die ik hier tevoren geleden heb vergelijkt niet het minste punt van dit enige plezier wat ik al gereed al nu tot deze tijd ontvangen heb in uw presentie, waarvan ik eeuwig beroofd zou zijn gebleven zonder de goede fortuin van de zeer doorluchtige Palmerijn, enige oorzaak van al onze welvaart.”

Toen de prinses door deze woorden hoorden haar beminden en getrouwe ridder Trineus noch aldus tot haar geen affectie had te zijn vermeerderden haar vreugde in de gestalte dat het benauwde hartje geheel uit zichzelf neerdaalde in de armen van haar minnaar die haar in het huis droeg om aldaar van remedie [Ee2rad] tot haar flauwheid voorzien te worden. Omdat de blijdschap van de twee gelieven groot was, zo en hadden de vijf verloste kameraden met de prinses Laurene toen geen mindere onbegrijpelijke vreugde en bewezen aan de ridder Palmerijn al zulke liefkozingen dat alle anderen wel merkten dat ze door hem uit de kwelling geraakt waren.

Derhalve zij hem gelijker hand te voet vielen en met luide stemmen riepen: “God bewaar de edele ridder die ons verlost heeft!”

Wat Palmerijn tot al zulke barmhartigheid bewoog dat hij ze op staande voet alle vrijheid gaf, zo wel Turken als Christenen, beval de ridder Dulake dat hij ze iedereen hun schepen wederom doen geven zou die tot deze tijd toe altijd geschenen hadden alsof ze te gronde geweest waren en al nu zo dik op het water lagen dat ze de haven bedekten. Ook gaf hij Estebon en zijenzonen zo vele goederen en kostbare juwelen van de vrouwe van Malfade dat ze al hun leven zeer rijk ware, en zo veel proviand dat ze wederom in hun landen konden keren aan alle de andere. Die toen ze verstaan hadden de naam van diegene die ze verlost had tot hun scheep gaan zo luide riepen: “Gelukkig moet de edelen ridder Palmerijn zijn!”, dat het geweldig geluid van dien de lucht brak, zo dat enige vogels die over hun hoofden vlogen in de zee moesten vallen.

Ende hoewel dat Palmerin voorts nae dat de betooveringhe te niet gedaen was met zijne cammeraten ende Laurene opt casteel ginck, so en wilde hy nochtans van de geheele reste des daechs niet inde camer gaen daer Trineus ende Agriole waren, maer als de sonne haer achter ’t gheberchte bestonde te verbergen, soo ginc hy eerst [Ee2rb] met zijn gheselschap de princesse van Enghelandt eenen voorspoedighen ende gheluckighen avont wunschen. Dewelcke met een tranen in de ooghen ende een groote blijschap int herte tot hem seyde: “Och mijn beminde vriendt Palmerin, wat ongheluck heeft u soo lange onthouden dat ghy ons niet eer en zijdt comen aen spreecken?”

“Gheen andere, mevrouwe,” antwoorden hy, “als de vreese van u moyelick te vallen. Weet voorseecker dat ghy groote gheneuchte neemt int bywesen vanden genen daer ghy so langhe tot u groot verdriet van absent hebt moeten zijn.”

“Voorwaer, mevrouwe,” seyde Frisol met eenen lachenden mondt, “mijn heer Palmerijn is seekers veel beleefder dan dat hy by twee ghelieven gheneuchelick t’samen coutende eenen derden soude voegen.”

“Ghy oordeelt nae u selfs meyninge,” seyde de princesse [Laurene], ‘’maer ick weet voorseker dat mijn heer Trineus veel meer
’t gheselschap als de eenicheyt bemint!”

“Jae voorwaer, mevrouwe,” antwoorden Frisol, “’t gheselschap van u, mevrouwe, gheloof ick wel dat hem nimmermeer verdrieten en soude.”

“Ick bidt u, heer ridder,” seyde Agriole, “laet ons doch dese boerten staen laeten ende mijn heer Palmerin vragen wat hem so lange onthouden heeft van ons eerst te verlossen.”

Welcke begheerte der princesse Palmerin so haest niet gehoort en hadde oft hy vertrock haer alle zijne avontueren vanden tijt af dat hy eerst uyt Malfade ghescheyden was, als oock te virtuyten die hem Mussabelij[n] geseyt hadde van zijnen wonderbaerlicken vogel. Oock alle de fortuynen van Trineus ende zijne vroome feyten ende hoe dat hy overwonnen hadde de dry P[h]rigische princen met Orsodyn van Galape, verswijgende nochtans den tornoey die hy gehouden hadde inde badtstooven om der princessen wille, als [Ee2va] wel wetende dat de vrouwen ghemeynl[ij]ck gierich sijnde sulcke liberaelheyt van heure mans niet gheerne en hooren. Ende als
’t ander geselschap dese rid[d]erlijcke feyten van Trineus verstonden, dedense hem veel grooter eeren aen als van te vooren, maer noch boven al alsse te weten quamen dat hy den zoone vanden keyser van Duytslandt was. Daer vanse genoegh onder heur te couten hadden, terwijlen Trineus tot Palmerin seyde: “Mijn beminde broeder, wie is dese jonghe joncvrouwe die soo groote kennisse aen mevrouwe Agriole heeft?”

“Tis mevrouwe Laurene,” antwoorden Palmerin, “princesse van Duracen, daer ghy t’anderen tijde sonder twijfel wel meer van hebt hooren spreken, die inde leste uytrovinghe van Duracen mede ghevanghen genomen wordt was int hof vanden grooten Turck, alwaer mevrouwe Agriole was, ende daer hebbense so familiere kennisse ghekreghen.”

Ende hielden voorts soo veele koutinghen onder den anderen dat het laet worden, waeromme Palmerin tot Trineus seyde: “Mijn heer, ic denck dat mevrouwe de princessen in langhen tijt op gheen bedde gheslapen en hebben. Ic bid u, laet ons haer eens wederom doen beproeven oft het ghenoechlicker in een toegeruste kamer te rusten is als opt gras oft inde speloncken.”

Twelck Trineus gans niet en weygerden, meynende zijn buert ghevallen te souden hebben Agriole te vergheselschappen, maer hy most de pacientie nemen om dat de twee princessen te samen wilden slapen, overmits La[u]rene den jonghen hartoch van Pont wel tot heure alderliefsten verkooren hadde, maer voor als noch niet en wilde toelaten dat hy tot de leste conclusie procedeerden.

Ende des smorghens opghestaen zijnde, vielense wederom int propoost van haer ghepasseerde fortuy[Ee2vb]nen als Palmerin tot haer luyden altesamen vermaenden: “Indien de fortuyne my alsoo contrarie waere gheweest dat ick niet en hadde ghevonden den prince Trineus ende remedie om u luyden te verlossen uyt dit vervloeckte Malfade, voorwaer in sulcken gheval soude ick voor altoos adieu gheseyt hebben mijn vaderlant met alle eeren, rijckdommen, staten en de reste van vrienden, ende my ghegeven hebben op een plaetse daer noyt menschen en converseeren, want met wat vreuchde soude ick noyt weer in mijn lant hebben moghen verschijnighen. Maer ghy alderedelste prince Olerike, en hebt ghy gheen rechtveerdighe oorsaecken ghenoech om u te beklagen over my, die u soo veele quellinge ende verdriets hebbe doen lijden? Voorwaer, jae ghy, ende meer als rechtveerdich! Dan tot een teken van recompensie van een partie van dien sal ic nae alle mijn vermogen mijn beste doen om u tot uwe princesse te doen ghenieten de schoone joncvrouwe die u op dese werelt ’t alder[li]efste is, ende en sal soo gheringhe binnen Constantinopelen niet ghekomen zijn oft ick sal mijne ambassadeurs tot dien eynde aen den soudaen van Babilonien seynden.”

“Mijn heer,” antwoorden Olerike, “ghy hebt mi deur gratie in u geselschap ontfanghen, ende indien ick eenighen tijdt mede ongeluckich gheweest ben, ’t selve neem ick seer geerne in patientie, u versekerende op gheloove van prince dat hy niet en weet hoe ’t soete smaeckt die ’t suyr niet beproeft en heeft.”

Ende in dese ende diergelijcke andere manieren verhaelden sy d’een den anderen haer verlopen tijt haer van de verlossinge van alle de gepasserde perijckelen, verblydende als een yeghelijck dencken mach ende gheen meerder begheerten hebbende als eens wederomme in he[u]re landen te moghen gheraken. Sonderlinghe [Ee3ra] Palmerin, die op de selfste ure den schiltknecht van Dulacke te post na den coninck Maulerijn seynden met zijne brieven, inde welcke hy verhaelden alle ’t ghene hem ervaren was zinder hy absent van hem gheweest hadde. Waer van den soudaen van Persen ende den coninck Abimar hem oock eensdeels veradverteert hadden, der halven hy seer verblijt worden als hy hoorden dat hem soo nae was den ghenen die hem soo veele diensten ghedaen hadde, segghende tot den schiltknecht van Dulake nae dat hy de brieven ghelesen hadde: “Voorwaer ’t soude my tot al te groote ondanckbaerheyt verweten moghen worden indien ick den alderedelsten ridder Palmerin niet te ghemoete en trock besoecken. Daer om sult ghy wederom tot hem keeren ende hem versekeren dat ic den sesten dach naestcomende aldaer te Malfade sal zijn.”

Het welck hy oock also volbrochte. Derhalven Palmerin met alle zijn geselschap hem een groote mijle weghs van ’t casteel te gemoet reet tot by een brugge, daer een rivier onder deur passeert die ’t conincrijck van Nabot ende ’t eylandt van Malfade vanden anderen scheyt. Ende so verre als Palmerin ende den coninc den anderen afzien conden, tradense van hare peerden ende ginghen malcanderen te voet omhelsen, als den coninck seyde: “Och alder vailliantste ridder Palmerin, hoe sal ick oyt moghen voldoen de groote ende onuutsprekelijcke weldaden die mijn suster ende ick deur uwe eenige middel ontfangen hebben.”

“Mijn heer,” antwoorden Palmerin, “uwe majesteyt mach segghen ’t ghene hem belieft. So ist nochtans voorseecker dat my deur ’t middel van uwe suster een onvergeldelijcke goede fortuyne gebeurt is, te weten de wederverkrijghinghe van alle mijne grootste vrienden hier teghenwoordich.” God wilse voortaen bewaren voor alle [Ee3rb] ongheluck,” seyde den c[o]ninck.

Ende wederomme te peerde gaende redense gelijckerhant na ’t casteel, alwaer den coninck Palmerin vraechden nae den genen die bi zijn suster met genomen was inde forme van een hont.

“Hier ben ick, mijn heer,” antwoorden Trineus, hem de hant cussende, “bereyt om mi t’inployeren in alle de diensten die uwe majesteyt gelieven sal my te ghebieden tot kennisse vande weldaden die ick in sulcken state vande princesse Zerphire ontfanghen hebbe, de welcke also groot ende veel zijn dat ick met alle redenen my al mijn leven lanck haren dienaer ende ridder moet noemen.”

“Ghy cont hare weldaden soo hooch achten alst u ghelieft,” antwoorden den coninc, “maer tis een seker saecke dat sy ende ick sonder uwe hulpe beyde ons leven souden verlooren hebben als den verrader, haren hofmeester, ons des snachts meynden te overvallen.”

Ende om dat de tafelen nu albereets gedeckt waren, braeckense haer propooste ontrent ’t avontmael ende verbeyden daer nae al rustende den volghenden dach. Inden welcken den coninck deur een van zijn volck geseyt wort dat de twee heeren die hy achten maer simpele ridders te zijn, princen waren vande keyserdommen van Grecia ende Duytslant ende de ander ses, te weten den coninck van Sparten, den hartoch van Pont, Eustace, Frisol, Olerike ende Dyart, alle koningen ende groote heeren, ende de twee joncvrouwen princessen, waeromme hy by haer ginck ende seyde: “Mijn heeren ende mevrouwen, u sal door gratie ende grote goedertierenheyt gelieven te excuseren mijne onwetenschap in ’t gene dat ick u niet getracteer[t] en hebbe als uwen hoogen state vereyscht. Nochtans denck ic sulcx te beteren met de eere die ick u luyden hope te bewijsen inde acht daghen die u sal ghelieven noch alhier te blijven om [Ee3va] te verwachten mijne ridderen, die seer corts arriveren sullen. De welcke,” seyde hy tot Palmerin, “van gheene mindere couragie en zyn als die mijn suster nae Griske gheleyden. Ende heb die herwaerts doen comen op dat zy u gheleyden tot in u landt om de vreese vande menichte der zeeroovers die op dese Middelantsche Zee zijn.”

“Zy en zijn niet te re[f]use[r]en,” antwoorden Palmerin, “maer neem die in danc aen van uwe liberale majesteyt, de welcke ick mede bidde my dese gratie te willen doen ende Dulake beleenen met dit eylant dat ick hem, betrouwende op uwe majesteyts cortosie, gegeven hebbe.” “Ha, mijn heer Palmerin,” seyde den koninck, “niet alleene en beleen ick hem daer mede, maer maeck hem daer tegenwoordich af een vry heer. Ende op dat hy ’t meerder mach doen bewoondt maecken ende met volc vermenichfuldighen, soo sal ick deur alle mijne landen doen uutroepen dat alle de gene die hier ind ’t eylandt van Malfade woonachtich willen begheven uut mijn subjectie sullen zyn ende vryicheyt van gheholdene diensten genieten. Ende boven dien sal ick hem ten houwelijck gheven eene van mijne nichten, vrouwe van een lant dicht aent mijne gelegen, twelck ic hem alsoo belove te houden by mijn coninclijcke croone.”

“Heer coninc,” seyde Palmerin, “nae dien uwe majesteyts liberaelheyt haer tot daer toe ghelieft uut te spreyden vant eylant van Malfade ten profijte van Dulake vry te verklaren, so betrou ick ooc also op de selve dat ick uwe majesteyt mede dorve versoecken den naem van de vervloeckte Malfade geheel te willen doen uutroeden ende ghebieden dat dit eylandt, indient uwe majesteyt alsoo belieft, voortaen genoemt worde het Eylant vande twee Gelieven, om dat alhier de twee aldergetrouste dienaers die de liefde oyt ghehadt heeft eerst pijne ende moeyten gheleden hebbe ende daer nae [Ee3vb] in groote vreuchde verheucht zijn.”

“Dit is meer als wel geseyt,” antwoorden den coninc, “ende diet van nu voort aen anders heet, die sal een blasphemeerder gheacht worden.”

Met meer andere propoosten die hy met Palmerin hielde, den welcken noch eenighe daghen met zijn geselschap int eylant verbeyden in alle gheneuchelicke exercitien van jaghen, schermen, peerden pickeren ende andere eerlijcke tijtcortinghen om alsoo te verbeyden de ridders vanden koninc vijfhondert int ghetal zijnde. De welcke soo haest niet ghekomen en waren oft hy namder hondert tot zijn gheleydinghe uyt ende ghinck van Maule[r]in oorlof nemen, die hem met zijn geselschap tot aende haven wilde gheleyden, alwaer Palmerin tot hem seyde: “Mijn heer, God wil my de gratie doen dat ick my noch eens ter plaetse mach vinden daer ic verdiene de groote eere ende vele weldaden die uwe cortosie my heeft gelieft te bewijs[e]n.”

Daer op den coninck van grooten rou niet en conde antwoorden, [om] dat hy veel meer bedroeft was over Palmerins scheydinghe als oft hy de helft van zijn coninckrijc verloren hadde. Maer den anderen voor den lesten adieu de handen gekust hebbende ende den oorlof tusschen haer allen genomen zijnde, ginc den heere van Olieve met zijne ses kameraten, twee schiltknechten ende twee princessen met al haer bagagie int schip van Mussabelijn, ende de hondert ridders in een andere, twelck Palmerin tot dien eynde hadde doen toerusten, van sulcken geluckigen voorwint gedreven wordende dat den coninc ende Dulake die opt lant gebleven waren, haer terstont uut het ghesicht verloren.

En hoewel dat Palmerijn voorts na dat de betovering te niet gedaan was met zijn kameraden en Laurene op het kasteel ging zo wilde hij nochtans van de gehele rest van die dag niet in de kamer gaan daar Trineus en Agriole waren, maar toen de zon achter het gebergte bestond te verbergen, zo ging hij eerst [Ee2rb] met zijn gezelschap de prinses van Engeland een voorspoedige en gelukkige avond wensen. Die met een tranen in de ogen en een grote blijdschap in het hart tot hem zei: “Och mijn beminde vriend Palmerijn, wat ongeluk heeft u zo lang onthouden dat gij ons niet eerder bent komen aanspreken?”

“Geen andere, mevrouw,” antwoorden hij, “als de vrees van u moeilijk te vallen. Weet voorzeker dat gij groot genoegen neemt in het bijwezen van diegene daar gij zo lang tot uw grote verdriet van absent hebt moeten zijn.”

“Voorwaar, mevrouw,” zei Frisol met een lachende mond, “mijn heer Palmerijn is zeker veel beleefder dan dat hij bij twee gelieven genoeglijk tezamen kouten een derde zou voegen.”

“Gij oordeelt naar uw eigen mening,” zei de prinses Laurene, ‘’maar ik weet voor zeker dat mijn heer Trineus veel meer ’t gezelschap dan de eenheid bemint!”

“Ja voorwaar, mevrouw,” antwoorden Frisol, “’t gezelschap van u, mevrouw, geloof ik wel dat hem nimmermeer verdrieten zou.”

“Ik bid u, heer ridder,” zei Agriole, “laat ons doch deze boerten staan laten en mijn heer Palmerijn vragen wat hem zo lang onthouden heeft van ons eerst te verlossen.”

Welke begeerte der prinses Palmerijn zo gauw niet gehoord had of hij vertelde haar alle zijn avonturen van de tijd af dat hij eerst uit Malfade gescheiden was, als ook te krachten die hem Mussabelijn gezegd had van zijnen wonderbaarlijk vogel. Ook alle de fortuinen van Trineus en zijn dappere feiten en hoe dat hij overwonnen had de drie prinsen van Phrygië prinsen met Orsodyn van Galape, verzweeg nochtans het toernooi die hij gehouden had in de badstoven vanwege de prinses als [Ee2va] die wel wist dat de vrouwen gewoonlijk nieuwsgierig zijn zulke liberale van hun mannen niet graag horen. Toen ’t ander gezelschap deze ridderlijke feiten van Trineus verstonden deden ze hem veel grotere eren aan dan van tevoren, maar noch boven al toen ze te weten kwamen dat hij de zoon van de keizer van Duitsland was. Waarvan ze genoeg onder zich te kouten hadden terwijl Trineus tot Palmerijn zei: “Mijn beminde broeder, wie is deze jonge jonkvrouw die zo grote kennis aan mevrouw Agriole heeft?”

“Het is mevrouw Laurene,” antwoorde Palmerijn, “prinses van Duracen, daar gij te anderen tijde zonder twijfel wel meer van hebt horen spreken die in de laatste beroving van Duracen mede gevangen genomen werd een was in de hof van de grote Turk alwaar mevrouw Agriole was en daar hebben zo familiare kennis gekregen.”

En hielden voorts zo vele kouten onder de anderen dat het laat werd waarom Palmerijn tot Trineus zei: “Mijn heer, ik denk dat mevrouw de prinses in lange tijd op geen bed geslapen heeft. Ik bid u, laat ons haar eens wederom doen beproeven of het genoeglijker is in een toegeruste kamer te rusten is dan op het gras of in de spelonken.”

Wat Trineus gans niet weigerden en meende dat het zou beurt zou geweest Agriole te vergezelschappen, maar hij moest  geduld nemen omdat de twee prinsessen tezamen wilden slapen, overmits Laurene de jonge hertog van Pont wel tot haar allerliefsten verkoren had, maar voor als noch niet wilde toelaten dat hij tot de laatste conclusie procedeerden.

En toen ze ’s morgens opgestaan waren vielen ze wederom in de opzet van hun gepasseerde fortuinen [Ee2vb] toen Palmerijn tot ze alle tezamen vermaande: “Indien het fortuin mij alzo contrarie was geweest dat ik niet had gevonden de prins Trineus en remedie om jullie te verlossen uit dit vervloekte Malfade, voorwaar in zulk geval zou ik voor altijd adieu gezegd hebben mijn vaderland met alle eren, rijkdommen, staten en de rest van vrienden en mij begeven hebben op een plaats daar nooit mensen converseerden, want met wat vreugde zou ik nooit weer in mijn land hebben mogen verschijnen. Maar gij aller edelste prins Olerike, hebt gij geen rechtvaardige oorzaken genoeg om u te beklagen over mij die u zo vele kwelling en verdriet hebt doen lijden? Voorwaar, ja gij, en meer dan rechtvaardig! Dan tot een teken van vergoeding van een partij van dien zal ik naar al mijn vermogen mijn best doen om u tot uwe prinses te doen genieten de mooie jonkvrouw die u op deze wereld ’t allerliefste is en zal zo gauw binnen Constantinopel niet gekomen zijn of ik zal mijn ambassadeurs tot dien einde aan de sultan van Babylonië zenden.”

“Mijn heer,” antwoorden Olerike, “gij hebt mi door gratie in uw gezelschap ontvangen en indien ik enige tijd mede ongelukkig geweest ben, ’dat neem ik zeer graag in geduld en u verzeker op het geloof van prins dat hij niet en weet hoe ’t zoete smaakt die ’t zure niet geproefd heeft.”

En in deze en diergelijke andere manieren verhaalden zij de een de anderen hun verlopen tijd tot van de verlossing van alle de gepasseerde perikelen, verblijdde zich iedereen als het denken mag en geen meerder begeerten hadden dan eens wederom in hun landen te mogen geraken. Vooral [Ee3ra] Palmerijn, die op datzelfde uur de schildknecht van Dulake te post naar de koning Maulerijn zond met zijn brieven, waarin hij verhaalde al hetgeen hem ervaren was sinds hij absent van hem geweest was. Waarvan de sultan van Perzen en de koning Abimar hem ook eensdeels gezegd hadden, der halve hij zeer verblijd werd toen hij hoorden dat hem zo na was diegene die hem zo vele diensten gedaan had en zei tot de schildknecht van Dulake na dat hij de brieven gelezen had: “Voorwaar ’t zou mij tot al te grote ondankbaarheid verweten mogen worden indien ik de aller edelste ridder Palmerijn niet tegemoet trok te bezoeken. Daarom zal gij wederom tot hem keren en hem verzekeren dat ik de zesde dag naast komend aldaar te Malfade zal zijn.”

Wat hij ook alzo volbracht. Derhalve Palmerijn met al zijn gezelschap hem een grote mijl weg van ’t kasteel tegemoet reedt tot bij een brug daar een rivier onderdoor passeert die ’t koninkrijk van Nabot en ’t eiland van Malfade van de andere scheidt. Zo ver als Palmerijn en de koning de andere zien konden stegen ze af van hun paarden en gingen elkaar te voet omhelzen toen de koning zei: “Och aller dapperste ridder Palmerijn, hoe zal ik ooit mogen voldoen de grote en onuitsprekelijke weldaden die mijn zuster en ik door uw enige middel ontvangen hebben.”

“Mijn heer,” antwoorde Palmerijn, “uwe majesteit mag zeggen hetgeen hem belieft. Zo is het nochtans voor zeker dat mij door ’t middel van uw zuster een niet te vertellen goed fortuin gebeurd is, te weten het terugkrijgen van al mijn grootste vrienden hier tegenwoordig.” God wil ze voortaan bewaren voor alle [Ee3r] ongeluk,” zei de koning.

En wederom te paard gingen reden ze gelijk samen naar ’t kasteel alwaar de koning Palmerijn vroeg naar diegene die bij zijn zuster meegenomen was in de vorm van een hond.

“Hier ben ic, mijn heer,” antwoorden Trineus, hem de hand kuste, “bereist om me te in te zetten in alle de diensten die uwe majesteit gelieven zal mij te gebieden tot kennis van de weldaden die ik in zulk staat van de prinses Zerphire ontvangen heb, die alzo groot en veel zijn dat ik met alle redenen mij al mijn leven lang haar dienaar en ridder moet noemen.”

“Gij kan haar weldaden zo hoog achten als het u gelieft,” antwoorde de koning, “maar het is een zekere zaak dat zij en ik zonder uw hulp beide ons leven zouden verloren hebben toen de verrader, haar hofmeester, ons ‘s nachts meenden te overvallen.”

En omdat de tafels nu al gereed gedekt waren braken ze hun opzet omtrent ’t avondmaal en wachten daarna al rustende de volgenden dag. Waarin de koning door een van zijn volk gezegd werd dat de twee heren die hij achtte maar simpele ridders te zijn, prinsen waren van het keizerrijk van Griekenland en Duitsland en de ander zes, te weten de koning van Sparta, de hertog van Pont, Eustace, Frisol, Olerike en Dyart, alle koningen en grote heren, en de twee jonkvrouwen prinsessen, waarom hij bij ze ging en zei: “Mijn heren en mevrouwen, u zal door gratie en grote goedertierenheid gelieven te excuseren mijn onkunde in hetgeen dat ik u niet behandeld heb als uw hoge staat vereist. Nochtans denk ik zulks te beteren met de eer die ik jullie hoop te bewijzen in de acht dagen die u zal gelieven noch alhier te blijven om [Ee3va] te verwachten mijn ridders die zeer gauw arriveren sullen. Die,” zei hij tot Palmerijn, “van geen mindere moed zijn als die mijn zuster naar Griske geleiden. Ik heb die herwaarts doen komen op dat zij u geleiden tot in uw land om de vrees van de menigte der zeerovers die op deze Middellandse Zee zijn.”

“Ze zijn niet te weigeren,” antwoorde Palmerijn, “maar neem die in dank aan van uwe liberale majesteit, die ik mede bid mij deze gratie te willen doen en Dulake beleen met dit eiland dat ik hem, vertrouw op uwe majesteit hoffelijkheid, gegeven heb.” “Ha, mijn heer Palmerijn,” zei de konink, “niet alleen beleen ik hem daarmee, maar maek hem daar tegenwoordig van een vrije heer. Op dat hij ’t meerder mag doen bewoond maken en met volk vermenigvuldigen zo zal ik door al mijnelanden doen uitroepen dat al diegenen die hier in het eiland van Malfade woonachtig willen begeven uit mijn subjectie zullen zijn en vrijheid van gehouden diensten genieten. Bovendien zal ik hem ten huwelijk geven een van mijn nichten, vrouwe van een land dicht aan het mijne gelegen, wat ik hem alzo beloof te houden bij mijn koninklijke kroon.”

“Heer koning,” zei Palmerijn, “na dien uw majesteit liberale zich tot daartoe gelieft uit te spreiden van het eiland van Malfade ten profijt van Dulake vrij te verklaren, zo vertrouw ik ook alzo daarop dat ik uw majesteit mede durf verzoeken de naam van de vervloekte Malfade geheel te willen doen uitroeien en gebieden dat dit eiland, indien het uwe majesteit alzo belieft, voortaan genoemd werd het Eiland van de twee Gelieven, omdat alhier de twee aller getrouwste dienaars die de liefde ooit gehad heeft eerst pijn en moeite geleden hebbe en daarna [Ee3vb] in grote vreugde verheugd zijn.”

“Dit is meer alsdan goed gezegd,” antwoorde de koning, “en die het van nu voort aan anders heet die zal een blasfemeerde geacht worden.”

Met meer andere opzetten die hij met Palmerijn hield die noch enige dagen met zijn gezelschap in het eiland wachtte in alle genoeglijke exercities van jagen, schermen, paarden pikeren en andere eerlijke tijdkortingen om alzo af te wachten de ridders van de koning die vijfhonderd in het getal waren. Die zo gauw niet gekomen waren of hij nam er honderd tot zijn geleiding uit en ging van Maulerin verlof nemen die hem met zijn gezelschap tot aan de haven wilde geleiden alwaar Palmerijn tot hem zei: “Mijn heer, God wil mij de gratie doen dat ik mij noch eens ter plaatse mag vinden daar ik verdien de grote eer en vele weldaden die uwe hoffelijkheid mij heeft geliefd te bewijzen.”

Waarop de koning van groten rouw niet kon antwoorden omdat hij veel meer bedroefd was over Palmerijn ’s scheiding alsof hij de helft van zijn koninkrijk verloren had. Maar de andere voor de laatste adieu de handen gekust had en verlof tussen ze allen genomen had ging de heer van Olijve met zij zes kameraden, twee schildknechten en twee prinsessen met al hun bagage in het schip van Mussabelijn en de honderd ridders in een andere, wat Palmerijn tot dien einde had doen toerusten, van zulke gelukkige voorwind gedreven werden dat de koning en Dulake die op het land gebleven waren ze terstond uit het gezicht verloren.

“Mijn heer,” antwoorden sy, “wy sullen u seer gheerne obedieren als den ghenen die wy t’anderen tijde vande meeste ghefavoriseerde des soudaens gesien hebben. Wat aenlangt onse doode cammeraten, daer en is geen remedie toe, dat is een hazart vande Fortuyne geweest.”

Ende voorts hiernae worden de s[c]hepen ontclampt, de welcke wy haren eersten wech zullen [Ee5rb] laten volghen om u daer en tusschen te verklaren dat vier daghen na dat Ptolomeus van Archidiane gescheyden was, den ambassadeur Maucette wederom arriveertden int hoff van zijnen heere den soudaen van Babilonien, den welcken wel verstoort worden als hy hoorden trefuys vanden monarch van Persen, maer stelden hem wederom een weynich te vreden als hy sach tghene hem Palmerin geschreven hadde, segghende: “Och edel Palmerin, indien ghy niet hadt gheweest inde slachtinge voor Constantinopelen, so en soude my den noot niet gedrongen hebben tot hulpe te versoecken de gene die ic vermeint hadde mijne meeste vrienden te zijn, maer ter contrarien beminde.”

“Mijn heer,” seyde Maucette, “ick heb oock eenen brief aen mevrouwe.”

“Het belieft my seer wel,” seyde den soudaen, “sy sal in dien te lesen haere ghewoonlicke melancolie yets moghen vergeten. Daerom gaet ende brenghtse haer voort!”

Twelck hy achtervolchden, ende als Archidiane den brief gelesen ende de ridderlijcke feyten inde wapenen van haren Palmerin verstaen hadde, ontfingh daerover alsulcke blyschap in haren gheest datmen die niet volcomelijc en soude mogen verklaren, ende seyde tot den ambassadeur Maucette: “Ick sal u alle mijn leven danck weten dat ghy my nieumaren ghebrocht hebt vanden genen daer van den naem eeuwelijck floreren sal.”

Ende daer na den brief wederom in de handt nemende, custense die ende seyde: “Och edel schrift, geschreven deur de handt vanden alderdeuchdelicsten ridder die huyden leeft, ghy sult bewaert worden onder mijne juweelen die ick ’t aldermeest achte. Och gheluckige princesse Zerphire, die by u hebt het spiegel van alle ridderlicheyt ende schoonheyt. Och, mijn eenige alderliefste,” seyde sy den brief cussende als oft haren Palmerin geweest ware, “soudy wel also ge[Ee5va]abuseert zijn van u by haer te verhouden, oft sullen de susters vanden monarch van Persen haer van uwe liefde mogen beroemen? Sy zyn seer schoon, alsoomen seyt. Maer men seyt mede dat ick by haer in schoonheyt noch niet te gelijcken en ben ...”

Ende hier met riepse den ambassadeur wederom by haer ende seyde: “Maucette, wat segdyder van, soude Palmerin wel met de princesse in Persen blyven?”

“Neen mevrouwe,” antwoorden hy, “ick heb hem dicwils hooren segghen dat hy in min als een maent verreysen wilde.”

“Alsoo moet het gheschieden,” seyde de princesse, “ende veel eer ooc, indient mogelijck is.”

Ende om daer met wederom te comen tot onsen propooste, soo sult ghy weten dat de vaert Palmerin alsoo gheluckich was dat hy op eenen saterdach smorghens quam inde haven van Constantinopelen, biddende al zijn geselschap geen gerucht te wille doen maecken met trompetten, trommen ofte schalmeyen voor de wederkeeringhe van Colmelie, die hy met eene boot voor uut seynden om den keyser te veradverteren van zyne comste. Ende den eersten die Colmelie int palleys ontmoeten, was zynen vader Geerart, die nieuwelicx eerste hofmeester gemaeckt was vanden coninck Florendos, voor den welcken hy zyn een knie op d’eerde stelden, seggende: “Mijn vader, wie soude oyt ghemeynt hebben dat u alsulcken state va[n]de fortuyne toeghestuert soude zyn worden. Gheluckich sy den dach dat ghy den prince Palmerin vont, ende noch geluckiger desen, inden welcken ic veel blyder bootschappe al hier brenghe als daer oyt ontfanghen is.”

Als den ouden man zynen verloren soone in alsulcke vreuchde voor hem sach, wert hy omvangen met een onmatelicke blyschap ende omhelsden hem, segghende: “Mijn soone Colmelie, geluckich moety gearriveert zyn! Hebdy nieuwers yet wat vernomen [Ee5vb] van onsen heere Palmerin?”

“Vader,” antwoorden Colmelie, “volcht my ende ghy sult wonder hooren!”

End[e] hier met gingense inde sale, alwaer den keyser met den prince Florendos ende vele andere heeren veerdich stonde om na de kercke te gaen, als Geerart tot zijne majesteyt seyde: “Mijn heer, siet hier mijn zoone Colmelie, die eenen langhen tijt uut geweest is om den prince Palmerin te soecken. Ic denck dat hy uwe majesteyt yet van hem sal weten te segghen.”

“De gratie van den almogenden God wil het also laten gheschien,” seyde den keyser.

Terwijlen Colmelie hem te voeten viel, ende bestonde zyn reden aldus: “Mijn heer, den prince Palmerin effen inde haven ghearriveert met Trineus, soone vanden keyser van Duytslant, den ridder Ptolomeus, de vijf princen die hy met uyt Macedonien nam, ende de twee princessen van Engelant ende van Duracen, wenscht uwe majesteyt geluck ende salicheyt, ende doet u seer ootmoedelic bidden dat ghy hem peerden ende hackeneyen voor de jofvrouw[e]n wilt seynden op dat hy u de handen mach comen cussen.”

Als den keyser ende Florendos dese woorden hoorden, meyndense van groote beweginge des blyschaps hare geesten te geven, ende vergetende haren hoogen state gingense de schiltknecht omhelsen, hem mede seyndende nae de princessen ende joncvrouwen, die noch in grooter blyschap waren als de princen lopende na de zee, deen te voet ende dande[r] te peert, in sulcker voegen dat aleer de peerden die den keyser seynden aldaer comen costen, de haven geheel bedeckt was so vande edeluyden, coopluyden als voorts vande gheheele ghemeynte, maeckende sulcken getier van vreuchde ende blyschap datmen meer als twee mijle weghs int ronde horen conde, sonderlinge om de arriveringe van haren toecomende prince Palmerin, die in alle manieren hebben wil[de [Ee6ra] dat voorrijden soude den prince Trineus. Den welcken hierom van zijnen peerde tradt soo haest als hy den keyser sach, ende ginck dien de handen cussen, segghende: “Mijn heer, God wil uwe majesteyt altijt in voorspoedicheyt voort gaen laten. Alhier moechdy zien den genen om den welcken te soecken mijn heer Palmerin soo veele moeyten aengheweynt heeft.”

Aen alsulcken woorden zijne majesteyt wel kenden dat den ghenen die hem groeten den soone vanden keyser van Duytslant was, derhalven hy hem excuseerden in deser manieren: “Heer Trineus, u sal gelieven de schult te legghen op mijnen hooghen ouderdom van dat ick niet van mijn peert getreden en ben om u tonfanghen, maer gaet doch wederom ooc te peerd sitten, want het soude my een groote schande zijn dat ick te voet by my hadde gaen een soo hoogen prince.”
Ende hier en tusschen ontfinghen Florendos ende Griane haren soone Arismene, den coninck van Sparten, Hermide [ende] Frisol met sulcke affectie dat de omstae[n]ders nauwelicx en conden geloven tgene datse sagen. Ende na dat voorts alle de princen de reverentie gedaen hadden, ginck den keyser ontfanghen de twee princessen, waeronder hem Agriole in schoonheyt alle de vrouwen van Constantinopelen dochte te boven te ghaen, segghende: “Voorwaer mevrouwe, ic en verwonder my niet van dat den prince Trineus om uwent wille groote moeyten ende periculen geleden heeft aengesien uwe sonderlinghe gratie ende excellente coleure ende forme, de schoonste die ick noch oyt gesien hebbe!”

“Mijn heer,” seyde de coninc van Sparten, “ten can anders niet zijn dan dat mevrouwe ende de princesse van Duracen desen morgen hare ongelijck vindende schoone aengesichten verfraeyt ende verciert hebben met hare sonderlinghe beleefde gracien om uwe majesteyt eenen ghe[Ee6rb]luckigen dach te wenschen, maer ic en denc niet datse eenen yegelijc met alsulcke costele vertooninghen souden willen groeten.”

“Sy souden moeten,” seyde den keyser, “want de schoonheyt ende goede gratie is so overvloedich in haer datse die niet en souden connen verbergen, al wildese die voor yemant besluyten.”

“Mijn heer,” antwoorden Laurene, “tghene van sulcke saecken in ons is, immers soo veele my aengaet, is seer cleyne, maer die excellente schoonheyt ende sonderlinge goede gratie in ons aengesichte wilde sien, die soude daer van eerst een spiegel moeten maecken om daer in gheprent te worden de figueren van mevrouwen Griane, Arismene ende Hermide.”

“Hoe mevrouwe,” antwoorden Griane, “’t is dan om met ons uwen tijt te corten dat u ’t welspreecken soo gunstich is?”

“Twelspreecken en can my niet gunstich zijn, mevrouwe,” seyde Laurene, “ten zy uwe cortosie my helpt met hare wetenschap van cierlicke woorden, niet om den tijdt te corten, maer om de waerheyt te segghen inde volcommen prijsinghe vande excellentheden, die een yegelick in u doorluchtich can zien blincken.”

Ende in dese ende diergelijcke propoosten voechdense haer nae ’t palleys, alwaerse de reste vanden dach voorts passeerden in alle ghenuchten ende heerlicke bancketten. Ende des anderen daeghs veerdichden Palmerin zijnen dwerch af om de nieumaren van haer luyder aller comste te brengen aenden keyser van Duytslant ende d’infante Polinarde. Ende daer nae ginck hy Frisol eenen vrolicken dach wenschen, tot hem seggende: “Mijn broeder, mevrouwe Griane heeft ons zinder onse uutwesinge rijcker gemaect met een [s]uster, ende de princesse Hermide my met twee neven ende u met twe soonen, gelijck ick wel denck dat u al veradverteert is. Maer ick bidt u, laet onse gaen zien.”

“Ick sal ontbieden,” antwoorden [Ee6va] Frisol, “haere voestermoeder.”

Die volgens zijn beveel op staende voet aldaer brochten de twee jonge princen, daer van den outsten ghenoemt was Ditreus ende den jongsten Belcar, met het jonge princesken Denise, alle dry soo schoone kinderen dat het scheen de natuere een sonderlinghe cracht aengheweynt te hebben inde selve te formeren.

“Voorwaer heer Frisol,” seyde Palmerijn, “indien mijn suster also verv[ol]cht, so en behoeft het conincrijck voor geene erfgenaemen bevreest te zijn. Wat, twee op eenen mael veerdich te maken, en ist gheen teecken van goede werckmeysters?”

“Wel, mijn broeder,” seyde Frisol, “wanneer hebdy playsier int boerten bestaen te nemen? Voorwaer, ghelooft vryelijck, indien de gheslachten naede neersticheyt vande werckinghe vermeerderen, dat u mevrouwe Polinarde in sulcken gheval seer haest rijck van huysghesin soude maecken, indien uwe couragie de hare maer conde ghelijcken.”

Ende aldus verbeyde dese heeren ende jonghe princen de wedercoemste vanden post die metten dwerch Urbande ghereden was naeden keyser van Duytslandt, die alsdoen binnen Weenen in Oostenrijck zijn hof hielde.

“Mijn heer,” antwoorde ze, “we zullen u zeer graag gehoorzamen als diegene die wij te anderen tijde van de meeste begunstigde der sultans gezien hebben. Wat aangaat onze dode kameraden, daar n is geen remedie toe, dat is een kans van het Fortuin geweest.”

En voorts hierna werden de schepen los gemaakt, die wij hun eerste weg zullen [Ee5rb] laten volgen om u ondertussen te verklaren dat vier dagen na dat Ptolomeus van Archidiane gescheiden was de ambassadeur Maucette wederom arriveerde in de hof van zijn heer de sultan van Babylonië, die wel verstoord werd toen hij hoorde de weigering van de monarch van Perzen, maar stelden hem wederom een weinig tevreden toen hij zag hetgeen hem Palmerijn geschreven had en zei: “Och edele Palmerijn, indien gij niet had geweest in de slachting voor Constantinopel, zo zou mij de nood niet gedrongen hebben tot hulp te verzoeken aan diegenen die ik gemeend had mijn grootste vrienden te zijn, maar ter contrarie beminde.”

“Mijn heer,” zei Maucette, “ik heb ook een brief aan mevrouw.”

“Het belieft mij zeer goed,” zei de sultan, “zij zal in die te lezen haar gewoonlijke melancholie iets mogen vergeten. Daarom ga en breng het haar voort!”

Wat hij achtervolgden en toen Archidiane de brief gelezen en de ridderlijke feiten in de wapens van haar Palmerijn verstaan had ontving ze daarover al zulke blijdschap in haar geest dat men die niet volkomen zou mogen verklaren en zei tot de ambassadeur Maucette: “Ik zal u al mijn leven dank weten dat gij mij nieuws gebracht hebt van diegene daarvan de naam eeuwig floreren zal.”

En daarna nam ze de brief wederom in de hand en kuste die en zei: “Och edel schrift, geschreven door de hand van de aller deugdelijkste ridder die heden leeft, gij zal bewaard worden onder mijn juwelen die ik ’t allermeest acht. Och gelukkige prinses Zerphire, die bij u hebt de spiegel van alle ridderlijkheid en schoonheid. Och, mijn enige allerliefste,” zei zij de brief kuste alsof het haar Palmerijn geweest was, “zou je wel alzo geabuseerd [Ee5va] zijn van u bij haar te verhouden of zullen de zusters van de monarch van Perzen zich van uwe liefde mogen beroemen? Zij zijn zeer mooi, alzo men zegt. Maar men zegt mede dat ik bij ze in schoonheid noch niet te vergelijken ben ...”

En hiermee riep ze de ambassadeur wederom bij haar en zei: “Maucette, wat zeg je ervan, zou Palmerijn wel met de prinses in Perzen blijven?”

“Neen mevrouw,” antwoorden hij, “ik heb hem dikwijls horen zeggen dat hij in minder dan een maand vertrekken wilde.”

“Alzo moet het geschieden,” zei de prinses, “en veel eerder ook, indien het mogelijk is.”

En om daarmee wederom te komen tot onze opzet, zo zal gij weten dat de vaart Palmerijn alzo gelukkig was dat hij op een zaterdag ‘s morgens in de haven van Constantinopel, en bad al zijn gezelschap geen gerucht te wille doen maken met trompetten, trommels of schalmeien voor de terug keren van Colmelie die hij met een boot vooruit zond om de keizer te berichten van zijn komst. De eerste die Colmelie in het paleis ontmoette was zijn vader Gerart die net eerste hofmeester gemaakt was van de koning Florendos voor die hij zijn ene knie op de aarde stelde en zei: “Mijn vader, wie zou ooit ghemeend hebben dat u al zulk staat van het fortuin toegestuurd zou zijn worden. Gelukkig is de dag dat gij de prins Palmerijn vond en noch gelukkiger deze waarin ik veel blijder boodschap al hier breng als daar ooit ontvangen is.”

Toen de oude man zijn verloren zoon in al zulke vreugde voor hem zag werd hij omvangen met een onmatige blijdschap en omhelsden hem en zei: “Mijn zoon Colmelie, gelukkig moet je gearriveerd zijn! Heb je ergens ietwat verrnomen [Ee5vb] van onze heer Palmerijn?”

“Vader,” antwoorden Colmelie, “volg mij en gij zal wonder horen!”

En hiermee gingen ze in de zaal alwaar de keizer met de prins Florendos en vele andere heren klaar stonden om naar de kerk te toen Gerart tot zijne majesteit zei: “Mijn heer, ziet hier mijn zoon Colmelie, die een lange tijd uit geweest is om de prins Palmerijn te zoeken. Ik denk dat hij uwe majesteit iets van hem zal weten te zeggen.”

“De gratie van de alvermogende God wil het alzo laten geschieden,” zei de keizer.

Terwijl Colmelie hem te voeten viel en bestond zijn reden aldus: “Mijn heer, de prins Palmerijn effen in de haven gearriveerd met Trineus, zoon van de keizer van Duitsland, de ridder Ptolomeus, de vijf prinsen die hij met uit Macedonië nam, en de twee prinsessen van Engelant en van Duracen, wenst uwe majesteit geluk en zaligheid en doet u zeer ootmoedig bidden dat gij hem paarden en hakkeneien voor de juffrouwen wil zenden op dat hij u de handen mag komen kussen.”

Toen de keizer en Florendos deze woorden hoorden meenden ze van grote beweging der blijdschap hun geesten te geven en vergaten hun hoge staat en gingen ze de schildknecht omhelzen, hem mede zonden naar de prinsessen en jonkvrouwen die noch in grotere blijdschap waren dan de prinsen en liepen naar de zee, de een te voet en de ander te paard, in zulke voegen dat aleer de paarden die de keizer zond aldaar komen konden de haven geheel bedekt was zo van de edellieden, kooplui als voorts van de gehele gemeente en maakten zulk getier van vreugde en blijdschap dat men meer dan twee mijlen weegs in het ronde horen kon en voral om het ariveren van hun toekomende prins Palmerijn die in alle manieren hebben wilde [Ee6ra] dat voorrijden zou de prins Trineus. Die hierom van zijn paard ging zo gauw als hij de keizer zag en ging ze de handen kussen en zei: “Mijn heer, God wil uwe majesteit altijd in voorspoed voort gaan laten. Alhier mag je zien diegene om die te zoeken mijn heer Palmerijn zo vele moeite gedaan heeft.”

Aan al zulke woorden zijne majesteit wel kenden dat diegenen die hem groette de zoon van de keizer van Duitsland was, derhalve hij hem excuseerden in deze manieren: “Heer Trineus, u zal gelieven de schuld te leggen op mijn hoge ouderdom van dat ik niet van mijn paard gegaan ben om u te onvangen, maar ga doch wederom ook te paard zitten, want het zou mij een grote schande zijn dat ik te voet bij mij had gaan een zo hoge prins.”
En ondertussen ontvingen Florendos en Griane hun zoon Arismene, de koning van Sparta, Hermide en Frisol met zulke affectie dat de omstanders nauweliks konden geloven hetgeen dat ze zagen. Na dat voorts alle prinsen de reverentie gedaan hadden ging de keizer ontvangen de twee prinsessen waaronder ze Agriole in schoonheid alle vrouwen van Constantinopel dacht te boven te gaan en zei: “Voorwaar mevrouw, ik kan mij niet van dat de prins Trineus vanwege u grote moeite en periculen geleden heeft aangezien uw bijzondere gratie en excellente kleur en vorm, de mooiste die ik noch ooit gezien heb!”

“Mijn heer,” zei de koning van Sparta, “het kan niet anders niet zijn dan dat mevrouw en de prinses van Duracen deze morgen huneongelijk vinden in de mooie aangezichten die verfraaid en versierd zijn met hun bijzoondere beleefde gratie om uwe majesteit een gelukkige [Ee6rb] dag te wensen, maar ik denk niet dat ze iedereen met al zulke kostvbre vertoningen zouden willen groeten.”

“Ze zouden moeten,” zei de keizer, “want de schoonheid en goede gratie is zo overvloedig in haar dat ze die niet kunnen verbergen, al wilde ze die voor iemand opsluiten.”

“Mijn heer,” antwoorde Laurene, “hetgeen van zulke zaken in ons is, immers zo veel mij aangaat, is zeer klein, maar die excellente schoonheid en bijzondere goede gratie in ons aangezicht wilde zien die zou daarvan eerst een spiegel moeten maken om daarin geprent te worden de figuren van mevrouwn Griane, Arismene en Hermide.”

“Hoe mevrouw,” antwoorde Griane, “’t is dan om met ons uw tijd te korten dat u ’t welspreken zo gunstig is?”

“Het welspreken kan mij niet gunstig zijn, mevrouw,” zei Laurene, “tenzij uw hoffelijkheid mij helpt met de wetenschap van sierlijke woorden, niet om de tijd te korten, maar om de waarheid te zeggen in et volkomen prijzen van de excellenheden, die iedereen in u doorluchtig kan zien blinken.”

En in deze en diergelijke opzetten voegden ze noch naar ’t paleis, alwaar ze de rest van de dag voorts passeerden in alle genoegens en heerlijke banketten. De volgende dag vaardigde Palmerijn zijn dwerg af om het nieuws van hun aller komst te brengen aan de keizer van Duitsland en de infante Polinarde. daarna ging hij Frisol een vrolijke dag wensen en tot hem zei: “Mijn broeder, mevrouw Griane heeft ons zindes ons uitwezen rijker gemaakt met een zuster en de prinses Hermide mij met twee neven en u met twee zooen, gelijk ik wel denk dat u al bericht is. Maar ik bid u, laat ons ze gaan zien.”

“Ik zal ontbieden,” antwoorden [Ee6va] Frisol, “haar voedstermoeder.”

Die volgens zijn bevel op staande voet aldaar brachten de twee jonge prinsen waarvan de oudste genoemd was Ditreus en de jongste Belcar, met het jonge prinsesje Denise, alle drie zo mooie kinderen dat het scheen de natuur een bijzondere kracht aangewend had in die te vormen.

“Voorwaar heer Frisol,” zei Palmerijn, “indien mijn zuster alzo vervolgd, zo behoeft het koningrijk voor geen erfgenaeen bevreesd te zijn. Wat, twee op een maal vaardig te maken is het geen teken van goede werkmeesters?”

“Wel, mijn broeder,” zei Frisol, “wanneer heb je plezier in het boerten bestaan te nemen? Voorwaar, geloof vrij, indien de geslachten naar de naarstigheid van de werking vermeerderen dat u mevrouw Polinarde in zulk geval zeer gauw rijk van huisgezin zou maken, indien uw moed die van haar maar kon gelijken.”

En aldus wachten deze heren en jonge prinsen de terugkomst van de post die met de dwerg Urbande gereden was naar de keizer van Duitsland die alstoen binnen Wenen in Oostenrijk zijn hof hield.

Hoe den hartoch van Meuse ende den grave van Redon in Assyrien geleyden den prince Olerike, die aldaer gehylickt worden aende pr[i]ncesse Archidiane. Capittel .CXXX.

Palmerin, Trineus ende Agriole moesten meer als een maent binnen Constantinopolen verbeyden eer alle haere saecken veerdich conden worden om nae Duytslandt te reysen, gheduerende welcken tijdt Palmerijn den prince Olerike vele teyckenen van grote vrientschap bewese. Ende [Ee6vb] siende dat hoe langher hoe meer zijn amoreuse begeerten wiessen, ginck ten lesten by hem ende seyde: “Heer Olerike, hoewel dat het in mijn machte niet en is te moghen voldoen de weldaden ende diensten die ghy my bewesen hebt oft te recompenseren het minste deel vande quellinghe ende moeyten die ghy in mijn geselschap ende om mijnent wil hebt moeten verdragen, so ist nochtans dat ick niet en sal laten in vergheldinghe van sulcx te volbrengen alle ’t gene by my ten effect gevoert can worden, ende ben tot dien eynde geresolveert, indient u goet dunct, met u in Assyrien te seynden den hartogh van Meuse ende den grave van Rhedon tot ambassadeurs aenden soudaen, soo wel vergheselschapt dat den monarch Misos hem daer over niet en sal hebben te beclagen. Ende dit in geender manieren, prince, mijn beminde vrient, om dat my u gheselschap soude connen verdrieten oft dat ick den soudaen vreese, maer om m[ij]ne geloefte te houden van u alle hulp ende bystandt te doen om ten houwelijck te moghen vercrijghen mevrouwe Archidiane, wiens schoonheyt ick uwe ghedachten geduerichlijcken sie quellen.”

“Mijn heer,” antwoorde de prince Olerike, “indien oyt perfecte vrientschap ghevonden is geweest int herte van eenen prince soo en can die nochtans niet te boven zijn gegaen d’uwe, want waer is oyt een gelijcke vrientschap gehoort dat een Christen vreede ghemaeckt heeft met zijnen vyant om de wille van een vreemdelinc ende contrarie van zijne wet oft dat een alsulcken prince als ghy zijt, hem tot daertoe vernedert heeft van voor zijn cammeraet inde wapenen t’ontfangen den sone van eenen simpelen coninc van Arabien, niet alleen voor den selven vercrijgende vryicheyt onder de Christenen maer oock tot zijn profijt practiserende de aliance metten aldergrootsten [Ee7ra] heere van gheheel Asia. Daerom soudet een alte groote ondancbaerheyt zijn, mijn heer, indien ick de teyckenen van uwe vrientschap haeren voortganc niet en liet hebben met de aenneminge van dese presentatie, in gedachtenisse vande welcke desen Olerike hem alsoo aen uwe weldaden verbonden vindt dat hy hem altijt sal noemen slaeve vanden prince van Griecken.”

Als Palmerin hem aldus tot de saecke gezint hoorden zijn, dede hy hem in ghedachtenisse van hare vrientschap veele rijcke presenten ende versach hem van alle saken tot de reyse nodich ende schreef dese twee navolgende brieven, als den dach ghekomen was dat hy vertrecken soude: Aenden soudaen van Babylonien.

Aldermachtichste domineerder van gheheel Assierien, indien de obedientie diemen zijne ouderen ende vaderlant schuldich is genoechsame oorsaecken zijn om eenen dolenden ridder wederom nae zijn lant te keeren ende alle uytlandighe vrientschappe ende fave[u]ren te verlaten, so acht ic dat uwe majesteyt niet vremt en sal duncken mijn wederkeringe van Persen in Constantinopelen. Ende om dat ick aldaer deur uwen ambassadeur Ma[u]cette verstaen hebbe uwe voorneemste om u leger wederom te senden teghens Constantinopelen en can ick u niet verswijghen hoe dat ick deur de gratie vanden oppersten Coninc der coningen al nu te kennen ghekomen sy mijn vader ende moeder, die also zijn dat destruerende Constantinopelen ghy mede vernielen sout moeten dien Palmerin die ghy hier te vooren so affectueuselijck bemint hebt, als daer van eenige erfghenaem wesende.

Maer indien uwe majesteyt der halven so veele ter liefde van my wil doen ende vergheten de vraecke vanden overleden prince Gamezio, so sullen wy ende den [Ee7rb] onsen ons altijt voor uwe bontghenoten houden teghens alle uwe vyanden, uytghenomen de Christenen. Dan indien ghy uwe voorgenomen opinie immers wilt volghen, soo moeten wy ons verweren nae alle onse machte. Ende alsoo ick met weerdich excuys niet meer en can verlaten mijn landt, vrienden ofte ouderen om te keeren in uwe majesteyts dienste, dient halven sende ick uwe majesteyt wederom den prince Olerike, so cloeckmoedighen ende coragieusen ridder als ick noch ghevonden heb in gheheel Turckyen, soo wel in u palleys als inden hove vanden grooten Turck ende vanden soudaen van Persen, soo dat hy by uwe majesteyt mijn plaetse sal mogen vervullen, biddende dat ghy deur de gunste die ghy my toe droecht, als ic in uwe presentie den prince Amar[a]n overwon, hem wilt ontfanghen voor uwen zoone deur ’t houwelijck van mevrouwe Archidiane, als den gheenen die ’t weerdich is ende verdient indien oyt prince liefde van jonckvrouwe heeft connen meriteren deur deucht ofte ridderlicke feyten, int twelck doende uwe majesteyt my eeuwelijck verbinden sal tot de bekentenisse van dese weldaet.

Uwen bereyden vriendt Palmerin van Olieven. Eenen anderen aen d’infante van Assierien:

Aen u, mevrouwe Archidiane, dochter van den grooten soudaen van Babylonien, wenscht Palmerin van Oliven, uwen ridder, geluck ende voorspoet conform van uwe heerlijcheyt, met te kennen gevende dat ick tegenwoordich aen uwen vader voor ambassadeurs ghesonden hebbe den hertoch van Meuse ende den grave van Redon om te tracteren een eeuwighe peys ende alliancie die u sal believen [Ee7va] favorabel te zijn, mevrouwe, ende heeft my goet gedocht u door de selve ambassadeurs mede de seynden dese tegenwoordighe om u effectueuselijcken te bidden tot uwen prince te willen ontfanghen den heere Olerike, verwachtende de croone van Arabien, u verseeckerende op gheloove van prince, mevrouwe, dat hy noyt int hof vanden soudaen en is ghecomen noch in den periculeusen strijt teghens de broeders van Amaran geweest is noch hem inde swaere tempeesten der zee gestelt heeft om eenighe andere oorsaecken als om deelachtich te moghen worden uwe liefde. Derhalven u wil ghelieven, mevrouwe, gratie te doen den ghenen die veel min gevreest heeft zijn bloet uyt te storten ende hem in ontallijcke veele perijckelen te stellen om uwen wille als ick ghedaen heb inde handt aen de penne te steken om te formeren desen brief. Ick weet wel dat uwe goede gratien, sonderlinghe schoonheyt ende groote heerlicheyt den aldergrootsten heere souden vereysschen vande geheele werelt ende dat ick u selfs mijnen dienste belooft hadde naede wederkeeringe van Constantinopolen, maer uwen Palmerijn is bekent geworden vande ghene die so veel machts over hem hebben als uwe schoonheyt doet over den prince Olerike. Oock ben ick een Christen, een vreemdelinck ende maer eenen soone vanden cleynen coninc van Macedonien ende vande dochter vanden keyser van Grieckenlandt ende cleyne daden, ende mijn heer Olerike is van uwe wet, van uwe vrientschap, soone vanden rijcken coninck van Arabien ende so ridderlijcken prince als ick oyt gesien heb, ’t welck hy seer wel bethoont heeft in mijn presentie tegens de Phrigiers ende op hondert andere plaetsen meer, soo dat ick huyden geen prince ter werelt levende en weet [Ee7vb] die beter een groote aliancie verdient als hy, so verre die door edelheyt van herten ende getrouwe liefde gemeriteert can worden. U verseeckerende, mevrouwe, dat ick veel liever duysent dooden soude willen sterven als u in dese saecke yemants aen te prijsen de sulcx onweerdich soude zijn.

Ende soo haest als Palmerin dese brieven toegesloten hadde, gaf hyse in handen vande ambassadeurs, de welcke met vierhondert jonghe Griecksche ridderen int schip gingen dat voor haer bereyt was, voorts gevolcht wordende vande hondert ridderen van Maulerin ende vande Turcken die vant volck van Ptolomeus overghebleven waren, int midsen van de welcke ginghen den prince Olerike met Palmerin die met hem deveseerden van veele propoosten ende onder allen tot hem mede seyde: “Mijn beminde vriendt, u sal noch seer wel ghedachtich zijn de overvallinghe die ons dede den ammerael Olimael, ende vresende dat u eene derghelijcke mochte geschien heb ick tot u gaerde gheordineert de hondert ridders die my den coninc Maulerin met gaf, ende vierhondert vande aldercouragieuste Greken die ick heb moghen vinden, de welcke int schip vande ambassadeurs zijn, u biddende my te willen excuseren in dien ick u niet en heb moghen gheven eenen state als uwen edeldom vereysten.”

“Mijn heer,” antwoorden den prince Olerike, nauwelijcx spreecken cunnende overmidts de groote droefheyt duert scheyden van zijnen vrient, “daer en is soo grooten heere niet, hy sy wie hy sy, die hem niet te vreden stellen en soude met den heerlijcken state ende gaerde die ghy my door uwe gratie ghegheven hebt, daer door ick u alle mijn leven lanck gedachtich sal zijn. Ende waert niet alsoo dat [Ee8ra] de quellinge vande liefde te seer over my domineerden, die my niet een ure in ruste en laet, om te gaen dienen de ghene die mijn herte onder alle vrouwen uytvercoren heeft, ick soude geheel Arabien met de Mahumetische wet ghequiteert hebben om te blijven in u gheselschap. Nochtans en sal my lant noch vrienden noch gheene andere saecken daer toe moghen brenghen dat ick my nae alle mijn vermoghen niet en soude houden voor uwen gheaffectioneerden dienaer, tsy in wat plaetse dat ick zy.”

“Alsoo meuchdy u oock altoos verseeckeren van mijnent wegen,” seyde Palmerin.

Hoe de hertog van Meuse en de graaf van Redon in Assyrië geleiden de prins Olerik, die aldaar gehuwelijkt werd aan de prinses Archidiane. Kapittel 130.

Palmerijn, Trineus en Agriole moesten meer dan een maand binnen Constantinopel wachten eer alle hun zaken klaar konden worden om naar Duitsland te reizen en gedurende die tijd Palmerijn de prins Olerike vele tekens van grote vriendschap bewees. [Ee6vb] Hij zag dat hoe langer hoe meer zijn amoureuze begeerten groeide en ging tenslotte bij hem en zei: “Heer Olerike, hoewel dat het in mijn macht niet is te mogen voldoen de weldaden en diensten die gij mij bewezen hebt of te schadeloos stellen het minste deel van de kwelling en moeite die gij in mijn gezelschap en vanwege mij hebt moeten verdragen, zo is het nochtans dat ik niet zal laten in vergelding van zulks te volbrengen al hetgeen bij mij ten effect gevoerd kan worden en ben tot dien einde besloten, indien het u goed dunkt, met u in Assyrië te zenden de hertog van Meuse en de graaf van Rhedon tot ambassadeurs aan de sultan, zo goed vergezelschapt dat de monarch Misos hem daarover niet zal hebben te beklagen. Dit in geen manieren, prins, mijn beminde vriend, omdat mij u gezelschap zou kunnen verdrieten of dat ik de sultan vrees, maar om mijn belofte te houden van u alle hulp en bijstand te doen om ten huwelijk te mogen verkrijgen mevrouw Archidiane, wiens schoonheid ik uw gedachten gedurig zie kwellen.”

“Mijn heer,” antwoorde de prins Olerike, “indien ooit perfecte vriendschap gevonden is geweest in het hart van een prins zo kan die nochtans niet te boven zijn gegaan die van u, want waar is ooit een gelijke vriendschap gehoord dat een Christen vrede gemaakt heeft met zijn vijand om de wil van een vreemdeling en contrarie van zijnewet of dat een al zulke prins als gij bent, hem tot daartoe vernederd heeft van voor zijn kameraad in de wapens te ontvangen de zoon van een simpele koning van Arabië, niet alleen om voor die ten verkrijgen de vrijheid onder de Christenen maar ook tot zijn profijt praktiserende de Alliance met de allergrootste [Ee7r] heer van geheel Azië. Daarom zou het een al te grote ondankbaarheid zijn, mijn heer, indien ik de tekens van uw vriendschap zijn voortgang niet liet hebben met het aannemen van deze presentatie in gedachtenis waarvan deze Olerike hem alzo aan uw weldaden verbonden vindt dat hij hem altijd zal noemen slaaf van de prins van Griekenland.”

Toen Palmerijn hem aldus tot de zaak gezind hoorden zijn liet hij hem in gedachtenis van hune vriendschap vele rijke presenten en voorzag hem van alle zaken tot de reis nodig en schreef deze twee navolgende brieven toen de dag gekomen was dat hij vertrekken zou: aan de sultan van Babylonië.

Aller machtigste domineerde van geheel Assyrië, indien de onderdanigheid die men zijne ouders en vaderland schuldig is voldoende oorzaak te zijn om een dolende ridder wederom naar zijn land te keren en alle buitenlandse vriendschappen en gunsten te verlaten, zo acht ik dat uwe majesteit het niet vreemd zal denken mijn terugkeren van Perzen in Constantinopel. Omdat ik aldaar door uw ambassadeur Maucette verstaan heb uw voornemen om uw leger wederom te zenden tegen Constantinopel kan ik u niet verzwijgen hoe dat ik door de gratie van de opperste koning der koningen al nu te kennen gekomen ben mijn vader en moeder die alzo zijn dat het vernielde Constantinopel gij mede vernielen zou moeten die Palmerijn die gij hier tevoren zo toegenegen bemind hebt als daarvan enige erfgenaam was.

Maar indien uwe majesteit derhalve zo vele ter liefde van mij wil doen en vergeten de wraak van de overleden prins Gamezio, zo zullen wij en de [Ee7rb] onzen ons altijd voor uw bondgenoten houden tegen al uw vijanden, uitgezonderd de Christenen. Dan indien gij uw voorgenomen opinie immers wilt volgen, zo moeten wij ons verweren naar al onze machte. Alzo ik met waardig excuus niet meer kan verlaten mijn land, vrienden of ouders om te keren in uw majesteit dienst dientengevolge zend ik uwe majesteit wederom de prins Olerike, z’n kloekmoedige en moedige ridder als ik noch gevonden heb in geheel Turkije, zo wel in uw paleis als in de hof van de grote Tuck en van de sultan van Perzen, zo dat hij bij uw majesteit mijn plaats zal mogen vervullen, bid dat gij door de gunste die gij mij toedroeg toen ik in uw presentie de prins Amaran overwon, hem wil ontvangen voor uw zoon door ’t huwelijk van mevrouw Archidiane als diegenen die ’t waardig is en verdient indien ooit prins liefde van jonkvrouw heeft kunnen voldoen door deugd of ridderlijke feiten als u dat doet uwe majesteit mij eeuwig verbinden zal tot de bekentenis van deze weldaad.

Uw bereide vriend Palmerijn van Olijve. Een andere aan de infante van Assyrië:

Aan u, mevrouw Archidiane, dochter van de grote sultan van Babylonië, wenst Palmerijn van Olijve, uw ridder, geluk en voorspoed conform van uw heerlijkheid, met te kennen gevende dat ik tegenwoordig aan uw vader voor ambassadeurs gezonden hebbe de hertog van Meuse en de graaf van Redon om behandelen een eeuwige vrede en alliantie die u zal believen [Ee7va] gunstig te zijn, mevrouw en heeft mij goed gedacht u door die ambassadeurs mede de zenden deze tegenwoordige om u effect te bidden tot uwen prins te willen ontvangen de heer Olerike, verwachte de kroon van Arabië en u verzeker op het geloof van de prins, mevrouw, dat hij nooit in het hof van de sultan is gekomen noch in de periculeuze strijd tegen de broeders van Amaran geweest is noch hem in de zware tempeesten der zee gesteld heeft om enige andere oorzaak dan om deelachtig te mogen worden uw liefde. Derhalve u wil gelieven, mevrouw, gratie te doen diegene die veel minder gevreesd heeft zijn bloed uit te storten en hem in ontelbare vele perikelen te stellen vanwege u als ik gedaan heb in de hand aan de pen te steken om te formeren deze brief. Ik weet wel dat uw goede gratie, vooral schoonheid en grote heerlijkheid de allergrootsten heer zouden vereisen van de gehele wereld en dat ik u zelf mijn dienst beloofd had na het terugkeren van Constantinopel, maar uw Palmerijn is bekend geworden van degene die zo veel macht over hem hebben als uw schoonheid doet over de prins Olerike. Ook ben ik een Christen, een vreemdeling en maar een zoon van de kleine koning van Macedonië en van de dochter van de keizer van Griekenland en kleine daden en mijn heer Olerike is van uw wet, van uw vriendschap, zoon van de rijke koning van Arabië en zo’n ridderlijke prins als ik ooit gezien heb, wat hij zeer goed betoond heeft in mijn presentie tegens die van Phrygië en op honderd andere plaatsen meer, zo dat ik heden geen prins die ter wereld leeft weet [Ee7vb] die beter een grote alliantie verdiend dan hij, zo ver die door edelheid van harten en getrouwe liefde verdiend kan worden. U verzeker, mevrouw, dat ik veel liever duizend doden zou willen sterven dan u in deze zaak iemands aan te prijzen de zulks onwaardig zou zijn.

En zo gauw als Palmerijn deze brieven toegesloten had gaf hij ze in handen van de ambassadeurs, die met vierhonderd jonge Griekse ridders in het schip gingen dat voor ze bereid was, voorts gevolgd werden van de honderd ridders van Maulerin en van de Turken die van het volk van Ptolomeus overgebleven waren, in het midden van die gingen de prins Olerike met Palmerijn die met ze bespraken van vele opzetten en onder allen tot hem mede zei: “Mijn beminde vriend, u zal noch zeer wel gedachtig zijn de overval die ons deed de admiraal Olimael en vrees dat u een dergelijke mocht geschieden heb ik tot u garde geordineerd de honderd ridders die mij de koning Maulerin mee gaf, en vierhonderd van de alles moedigste Grieken die ik heb mogen vinden die in het schip van de ambassadeurs zijn, u bid mij te willen excuseren indien ik u niet heb mogen geven een staat als uw edelheid vereist.”

“Mijn heer,” antwoorde de prins Olerike, die nauwelijks spreken kon overmits de grote droefheid door het scheiden van zijn vriend, “daar is zo’n grote heer niet, hij zij wie hij zij, die hem niet tevreden stellen zou met de heerlijke staat en garde die gij mij door uw gratie gegeven hebt waardoor ik u al mijn leven lang gedachtig zal zijn. Was het niet alzo dat [Ee8ra] de kwelling van de liefde te zeer over mij domineerden, die mij niet een uur in ruste laat om te gaan dienen diegene die mijn hart onder alle vrouwen uitverkoren heeft, ik zou geheel Arabië met de Mohammed wet gekweten hebben om te blijven in uw gezelschap. Nochtans zal mij land noch vrienden noch geen andere zaken daartoe mogen brengen dat ik mij naar al mijn vermogen niet zou houden voor uw geaffectioneerde dienaar, hetzij in wat plaats dat ik ben.”

“Alzo mag je u ook altijd verzekeren vanwege mij,” zei Palmerijn.

Ende hier mede vanden anderen oorlof ghenomen hebbende, dede den prince Olerike de seylen optrecken, ende voeren met sulcken geluckigen ende voorspoedigen wint datse sonder eenich perijckel inde haven arriveerden daer den soudaen syn hof hielde, alwaer voorts te lande ghinghen de neghen ridders die noch resteerden vande ghene die met Ptolomeus gheweest hadden, eene vande welcke de princesse Archidiane te voete ginck vallen, tot haer seggende: “Mevrouwe, uwen ridder Ptolomeus recommandeert hem ’t alderootmoedelicste int beste van uwe goede gratien ende sendt u desen brief. Oock zijn teghenwoordich alhier inde haven ghearriveert den prince Olerike ende de ambassadeurs vanden valianten Palmerin, prince van Grieckenlandt ende Macedonien, de welcke u oock seer corts sullen comen saluteren.”

Als de princesse dese nieumaren verstonde ende tghene heur by Ptolomeus vande fortuyne van Palmerin gheschreven was, ghelesen hadde, werdtse a[l]soo bevangen datse eenen langhen tijdt sonder spreken bleef staen, tot dat heure droevicheyt met eenen swaren sucht bestonde uut te bersten alsse seyde: “Eylacy wreede Fortuyne, seer wel weet ghy alle saecken te keeren alsoot u ghe[Ee8rb]lieft, maer niet nae de begheerten ende willen vande ghequelde herten, sonderlinghe vande aldergrootsten. O Palmerin, ghy zijt den eenighen persoone die mijn hert oyt beminden. Och, hoe gheluckich mach heur de schoone Polinarde noemen van datse u heeft tot eenen minnaer, ende in sulcker voeghen dat de schoonheydt ende goede gratie van soo veele jonckvrouwen die u bemindt hebben, noch de rijckdommen diemen u gepresenteert heeft om te beminnen, u niet en hebben mogen afkeeren van uwe eerste affectie. Och ellendighe Archidiane, den ghenen die soo veele jonckvrouwen ende ridderen gheluckich ghemaeckt ende tot het eynde van heure begheerten doen comen heeft deur de uytstortinghe van zijn bloedt ende perijckel van zijn leven, sal die oorsaecke zijn dat ghy altoos in droevicheyt leven moet? Ja hy, voorwaer, overmits hy my met het geluck van een ander d’alderongheluckichste gemaeckt heeft die op aerden leeft, om dat mijn leven altijdt langhduyren sal moeten deur tverlies van u, o mijn beminde vriendt, die ick meer achte als alle de rijckdommen des werelts.”

Ende terwijlen de princesse dese claghinghe dede, gingen den prince Olerike ende de ambassadeurs den soudaen de handen kussen, waerteghens sy van hem seer eerlick ontfangen worden, ende presenteerden hem den brief vanden prince Palmerin, den welcken hy op staende voet dede lesen ende daer op seyde dat hy de saken syne heeren ende syn dochter voordragen [s]oude ende haer daer nae antwoordt gheven. Waer met heur de twee ghesanten ende den prince na heur logement vertrocken.

Ende den soudaen het consenterende advijs van syne heeren den volghenden dach verstaen hebbende, ontboodt syne dochter by hem ende seyde tot haer: “Archidiane, mijne princen ende heeren accorderen ende [Ee8va] raden my dat ick m[et] Palmerin, tegenwoordich prince van gheheel Griecken landt, peys maecke ende dat ick u ten houwelijck gheve aenden vermaerden heere Olerike.

Daerom bedenckt u wat uwe meyninghe is, sonderlinghe acht nemende op de brieven van Palmerin, daer inne hy hierom aen my seer affectueuselijck gheschreven heeft ende aen u oock, somen my geseyt heeft.”

“Tis waer, mijn heer,” antwoorden sy. “Ziet daer zijnen brief, die haer den he[r]toch van Meuse int uytghaen vanden soudaen den voorghaenden dach overghelevert hadde, ende nae dient u alsoo belieft, ende u heeren ’t selve dunckt te steecken tot het ghemeyne profijt ende welvaert, soo en sal ick daer niet teghen segghen.”

Van welcke consenteringhe den soudaen seer verblijt wort, haer antwoordende: “Ghaet u dan toe rusten, mijn vriendinne, want na den middach sal ic u vanden prince in presentie vanden ambassadeurs doen trouwen.”

Derhalven sy voorts wederom in hare kamer meynden te gaen, maer den prince Olerike, die de ghelegentheyt den voorgaenden dach niet en hadde willen toelaten zijne alderliefste aen te spreecken, quam haer tusschen weghen te gemoete, alwaer sy den anderen een groote reverentie dede ende gheveynsden de princesse vande aengevinghe des houwelicks niet te weten, tot hem segghende: “Nae dat ick verstaen heb, prince Olerike, soo wil ons uwen cameraet Palmerin gheheel verlaten?”

“Mevrouwe,” antwoorden den prince, “dat hy u verlaten heeft, ’t selve is gheschiet deur den loop der for[tun]e, die hem veel gunstiger is geweest als yemant anders die huyden ter werelt leeft. Niet so seer nochtans dat hy deur de heerlijckheden ende groote eeren daer hy tegenwoordich in floreert, uwe weldaden vergeet, want int scheyden van hem seyde hy teghens my dat [Ee8vb] hy hem alle zijn leven uwen ridder noemen zoude.”

“Godt wil hem daer voor bewaren van alle onghelucken,” seyde de princesse, “in wat plaetsen dat hy ooc is! Ende ick soude in recompentie van dien voor hem so veel doen als voor mijn eyghen broeder indien hy eenigen dienste op my begheerden, om dat mijn hert alsoo tot hem geaffectionneert is dat ick van hem hebben sal een eeuwighe ghedachtenisse.”

“Mevrouwe,” antwoorden Olerike, “om dat hy sulcx betrouden in uwe gunste heeft hy my tot u ghesonden om uwe gratie van zijnen weghen ootmoedelijck te bidden hem hulpe te willen verleenen inden peys die hy aen uwen vader versoeckt, ende my in zijn plaetse te ontfanghen in dienste, om inden welcken te beghinnen ick u op dese ure presenteer mijn hert, ’t welck, zinder dat ick te scheep ghingh om nae Constantinopelen te varen, tot nu toe dat ic wederomme in uwe presentie gecomen ben, niet een ure rustens gehadt en heeft, ende soude sonder twijfel door groote quellinghe ’t leven hebben moeten verlaten, indient hem somtijts niet vertroost en hadde inde gedachten van uwe ghenade ende goedertierenheyt, die my alleene uut droefheyt kan verlossen ende den alder geluckichsten maecken die op aerden leeft.”

“U hert ontfang ick seer geerne te pande,” seyde de princesse, “om den wille van alsulcken edelen ridder ende de liefde van u, ende geef u met ghelijcke affectie ’t mijne te borghe voor een eewige getrouwicheyt met versoeckinge dat ghy my niet en wilt weygeren een gelofte.”

“Neen, byden god Jupiter,” antwoorden hy, “al soudet oock mijn leven costen! Daerom segt u beliefte. ’t Is u met meerder affectie geconsenteert als ghy cont eysschen.”

“Ten sal soo swaer niet zijn, mijn alderliefste,” seyde sy. “Ghy hebt my alleene belooft dat ghy my, als ic sal willen, sult gheleyden tot binnen Con[Ff1ra]stantinopolen op dat ick mach sien de schoone Polinarde ende het heerlijck hof van den prince Palmerin, in recompensie vant welcke ick van dese ure af u sal wesen tot een onderdanighe vrouwe ende ghy my tot eene ghebiedende man.”

Of den prince alsdoen blijde worde, ’t selve sullen ’t alderbeste mogen bekennen de ghene die alsnoch de gratie van hare alderliefsten verwachtende zijn, ende in sulcker voeghen dat hy vergetende alle zijne quade fortuynen met zijn princesse [i]n groote vreuchde door de ceremonien van cussen ende omhelsinghen ginck bevestighen het nieuwe houwelijck, ende vertrocken haer daer mede een yegelijck nae zijn logement wes naeden noen, dat haer de princessen met haren staetjofvrouwen ende veele andere groote vrouwen, alle seer rijckelick toegemaect, quamen presenteren in de groote saele vant palleys ende voor den soudaen. Den welcken oock voorts aldaer dede ontbieden de ambassadeurs van Palmerin, tot haer segghende: “Mijn vrienden, ick verseecker u alsnu dat den mensch sot is die hem betrout op zijn eyghen meyninghe. Ick dochte door mijn groote macht geheel Grieckenlant te destrueren, maer ter contrarien heb ick aldaer mijn volck verlooren. Oock was ick gheresolveert altijt eenen grooten haet te draghen tegens uwen heere den keyser, des niet temin wort ic alsnu bedwongen met hem peys te maecken, niet door crachte, maer den machtighen godt van daer boven heeft alsulcke middelen ghestuert dat ick daer door beweecht worde hem den vrede te accorderen die ick hem ende zijne navolgheren teghenwoordich by mijn crone toesegh[e] [i]n presentie van alle mijn heeren, ende met alsulcke affectie alsse aen my versoect uwen heere ende mijn beminden vrient Palmerin, om wiens goede fortuynen ick my niet minder en verblijde als hy mijnen eygen sone ware.”

“Seer [Ff1rb] machtige monarch,” antwoorden den hartoch van Meuse, “alle de ghene die onsen heere, den doorluchtighen prince Palmerin, kennen, zijn door zijn kennisse beweecht worden hem alsulcke affectie toe te dragen als uwe majesteyt verclaert in hem te beminnen, in dancbaerheyt vant welcke [w]y van zijnent wegen verseeckeren ende b[el]oven dat hy uwe majesteyt sal doen hulpe ende bystant tegens alle hare vyanden uytgenomen de Christenen.”

“Ick en begeer daer van anders geene verseeckeringe,” antwoorden den soudaen, “als ’t ghene dat hy my gheschreven heeft. Ende om u te bethoonen dat ick hem eenen getrouwen vrient sal zijn, so zullen den prince Olerike en mijn dochter den anderen met trouwe beloven op dese ure, ende alle de heeren ende princen van mijne conincrijcken den peys confirmeren.”

Twelc oock also geschieden tot verblijdinge van een yegelijck, sonderlinge vande twee gelieven die eenige dagen daerna te hoop gegeven worden met groote feeste, opde welcke mede genoot worden de ambassadeurs met de vier hondert Griecsche ridderen die Palmerin den prince van Arabien mede gegeven had, gelijck ghy hier vooren gehoort hebt. Die daernae alle, te weten soo wel sy als de ambassadeurs wederomme nae Constantinopolen voeren, hebbende haere schepen gheladen met giften ende presenten so vande gene die Archidiane aen Palmerin ende Polinarde seynden, als van die haer den soudaen ende den prince Olerike gheschoncken hadden.

En hiermee namen ze van de anderen verlof en liet prins Olerike de zeilen optrekken en voer met zulke gelukkige en voorspoedige wind dat ze zonder enig perikel in de haven arriveerden daar de sultan zijn hof hield, alwaar voorts te land gingen de negen ridders die noch resteerden van degene die met Ptolomeus geweest hadden, een waarvan de prinses Archidiane te voet ging vallen en tot haar zei: “Mevrouw, uw ridder Ptolomeus recommandeert hem ’t aller ootmoedigste in het beste van uw goede gratie en zendt u deze brief. Ook zijn tegenwoordig alhier in de haven gearriveerd de prins Olerike en de ambassadeurs van de dappere Palmerijn, prins van Griekenland en Macedonië, die u ook zeer komen zullen komen salueren.”

Toen de prinses dit nieuws verstond en hetgeen heur bij Ptolomeus van het fortuin van Palmerijn geschreven was gelezen had werd ze alzo bevangen dat ze een langen tijd zonder spreken bleef staan, totdat de droefheid met een zware zucht bestond uit te barsten toen ze zei: “Helaas wrede Fortuin, zeer goed weet gij alle zaken te keren alzo t u gelieft [Ee8rb], maar niet naar de begeerten en willen van de gekwelde harten, vooral van de allergrootsten. O Palmerijn, gij bent de enige persoon die mijn hart ooit beminden. Och, hoe gelukkig mag zich de mooie Polinarde noemen van dat ze u heeft tot een minnaar, en in zulke voegen dat de schoonheid en goede gratie van zo vele jonkvrouwen die u bemind hebben, noch de rijkdommen die men u gepresenteerd heeft om te beminnen, u niet hebben mogen afkeren van uw eerste affectie. Och ellendige Archidiane, diegene die zo vele jonkvrouwen en ridders gelukkig gemaakt en tot het einde van hun begeerten doen komen heeft door de uitstorting van zijn bloed en perikel van zijn leven zal die de oorzaak zijn dat gij altijd in droefheid leven moet? Ja hij, voorwaar, overmits hij mij met het geluk van een ander de aller ongelukkigste gemaakt heeft die op aarde leeft om dat mijn leven altijd lang duren zal moeten door het verlies van u, o mijn beminde vriend die ik meer acht dan alle de rijkdommen der wereld.”

En terwijl de prinses deze klagen deed gingen de prins Olerike en de ambassadeurs de sultan de handen kussen, waartegen zij van hem zeer eerlijk ontvangen werden en presenteerden hem de brief van de prins Palmerijn die hij op staande voet liet lezen en waarop zei dat hij de zaken zijn heren en zijn dochter voordragen zou en ze daarna antwoordt geven. Waarmee zich de twee gezanten en de prins naar hun logement vertrokken.

En de sultan consenteerde het advies van zijn heren en de volgende dag verstaan had ontbood zijn dochter bij hem en zei tot haar: “Archidiane, mijn prinsen en heren accorderen en [Ee8va] raden mij aan dat ik met Palmerijn, tegenwoordig prins van geheel Griekenland, vrede maak en dat ik u ten huwelijk geef aan de vermaarde heer Olerike.

Daarom bedenkt u wat uw mening is, vooral acht nemen op de brieven van Palmerijn waarin hij hierom aan mij zeer toegenegen geschreven heeft en aan u ook, zo men mij gezegd heeft.”

“Tis waar, mijn heer,” antwoorden ze. “Zie daar zijnebrief die de hertog van Meuse in het uitgaan van de sultan den voorgaanden dag overgeleverd had en na dien het u alzo belieft en uw heren ’het denk te steken tot het algemene profijt en welvaart, zo en zal ik daar niets tegen zeggen.”

Van welke consenteren de sultan zeer verblijd werd en haar antwoorde: “Ga u dan toe rusten, mijn vriendin, want na de middag zal ik u van de prins in presentie van de ambassadeurs doen trouwen.”

Derhalve zij voorts wederom in haar kamer meende te gaan, maar de prins Olerike, die de gelegenheid de voorgaanden dag niet had willen toelaten zijne allerliefste aan te spreken, kwam haar onderweg tegemoet, alwaar zij de anderen een grote reverentie deed en veinsde de prinses van het aangeven van het huwelijk niet te weten en tot hem zei: “Na dat ik verstaan heb, prins Olerike, zo wil ons uw kameraad Palmerijn geheel verlaten?”

“Mevrouw,” antwoorde de prins, “dat hij u verlaten heeft, ’het is geschied door de loop der fortuin die hem veel gunstiger is geweest dan iemand anders die heden ter wereld leeft. Niet zo zeer nochtans dat hij door de heerlijkheden en grote eren daar hij tegenwoordig in floreert, uw weldaden vergeet, want in het scheiden van hem zei hij tegen mij dat [Ee8vb] hij hem al zijn leven uw ridder noemen zou.”

“God wil hem daarvoor bewaren van alle ongelukken,” zei de prinses, “in wat plaatsen dat hij ook is! Ik zou in herstel van dien voor hem zo veel doen als voor mijn eigen broeder indien hij enige dienste op mij begeerde omdat mijn hart alzo tot hem geaffectionneerd is dat ik van hem hebben zal een eeuwige gedachtenis.”

“Mevrouw,” antwoorden Olerike, “omdat hij zulks vertrouwde in uw gunste heeft hij mij tot u gezonden om uwe gratie vanwege hem ootmoedig te bidden hem hulp te willen verlenen in de vrede die hij aan uwe vader verzoekt en mij in zijn plaats te ontvangen in dienst en om daarin te beginnen ik u op dit uur presenteer mijn hart, wat, sinds dat ik te scheep ging om naar Constantinopel te vare, tot nu toe dat ik wederom in uw presentie gekomen ben geen uur rust heb gehad en zou zonder twijfel door grote kwelling ’t leven hebben moeten verlaten, indien het hem somtijds niet vertroost had in de gedachten van uw genade en goedertierenheid die mij alleen uit droefheid kan verlossen en de aller gelukkigste maken die op aarde leeft.”

“Uw hart ontvang ik zeer graag te pand,” zei de prinses, “om de wil van al zulk edelen ridder en de liefde van u en geef u met gelijke affectie ’t mijne te borg voor een eeuwige trouwheid met het verzoek dat gij mij niet wilt weigeren een belofte.”

“Neen, bij de god Jupiter,” antwoorde hij, “al zou het ook mijn leven kosten! Daarom zeg uw gelieven. ’t Is u met meerder affectie geconsenteerd dan gij kan eisen.”

“Het zal zo zwaar niet zijn, mijn allerliefste,” zei ze. “Gij hebt mij alleen beloofd dat gij mij, als ik zal willen, zal geleiden tot binnen Constantinopel [Ff1ra] op dat ik mag zien de mooie Polinarde en de heerlijke hof van de prins Palmerijn, in vergoeding daarvan ik van dit uur af u zal wezen tot een onderdanige vrouwe en gij mij tot een gebiedende man.”

Of de prins alstoen blijde werd, ’het zelf zullen ’t allerbeste mogen bekennen diegene die als noch de gratie van hun allerliefsten verwachten en in zulke voegen dat hij vergeten al zijne kwade fortuin met zijn prinses in grote vreugde door de ceremonie van kussen en omhelzingen ging bevestigen het nieuwe huwelijk en vertrokken zich daarmee iedereen naar zijn logement tot na de noen dat zich de prinses met haar staatjuffrouwen en vele andere grote vrouwen, alle zeer rijk toegemaakt, kwamen presenteren in de grote zaal van het paleis en voor de sultan. Die ook voorts aldaar liet ontbieden de ambassadeurs van Palmerijn en tot haar zei: “Mijn vrienden, ik verzeker u alsnu dat de mens zot is die hem vertrouwd op zijn eigen mening. Ik dacht door mijn grote macht geheel Griekenland te vernielen, maar ter contrarie heb ik aldaar mijn volk verloren. Ook was ik besloten altijd een grote haat te dragen tegen uw heer de keizer, die niettemin werd ik als nu bedwongen met hem vrede te maken, niet door kracht, maar de machtige god van daar boven heeft al zulke middelen gestuurd dat ik daardoor bewogen werd hem de vrede te accorderen die ik hem en zijn navolgers tegenwoordig bij mijn kroon toezeg in presentie van al mijn heren en met al zulke affectie als ze aan mij verzoeken uw heer en mijn beminden vriend Palmerijn, om wiens goede fortuin ik mij niet minder n verblijd alsof hij mijn eigen zoon was.”

“Zeer] Ff1rb] machtige monarch,” antwoorde de hertog van Meuse, “al diegene die onze heer, de doorluchtige prins Palmerijn, kennen zijn door zijn kennis bewogen geworden hem al zulke affectie toe te dragen als uwe majesteit verklaart in hem te beminnen, in dankbaarheid daarvan wij vanwege hem verzekeren en beloven dat hij uwe majesteit zal doen hulp en bijstand tegen alle zijne vijanden uitgezonderd de Christenen.”

“Ik en begeer daarvan anders geen verzekering,” antwoorde de sultan, “dan hetgeen dat hij mij geschreven heeft. Om u te betonen dat ik hem een getrouwe vriend zal zijn, zo zullen de prins Olerike en mijn dochter de andere met trouw beloven op dit uur en alle heren en prinsen van mijn koninkrijken de vrede confirmeren.”

Wat ook alzo geschiedde tot verblijding van iedereen, vooral van de twee gelieven die enige dagen daarna te hoop gegeven werden met grote feesten waarop mede genodigd werden de ambassadeurs met de vierhonderd Griekse ridders die Palmerijn de prins van Arabië mede gegeven had, gelijk gij hiervoor gehoord hebt. Die daarna alle, te weten zo wel zij als de ambassadeurs wederom naar Constantinopel voeren en hadden hun schepen geladen met giften en presenten zo van degene die Archidiane aan Palmerijn en Polinarde zonden als van die ze de sultan en de prins Olerike geschonken hadden.

Hoe Palmerin, Trineus ende Agriole, vergeselschapt met veele princen ende andere groote heeren, te Weenen nae den keyser van Duytslant reysden, alwaer met grooten triumphe gehouden worden de bruylofte vande prince Trineus ende vande princesse van Engelant. [Ff1va] Het .CXXXI. capittel.

Als den prince Olerike ende de ambassadeurs van Grieckenlant vertrocke waren om na Assyrien te reysen, haesten Palmerin so seer als mogelijc de veerdich maeckinge der saecken die hem op de reyse nae Duytslant van nooden souden wesen, niet tegenstaende dat den ouden keyser Remitius hem alsulcke reyse ontraden wilde. Maer Palmerin beneerstichden ooc seer alle tgene hy voor zijn vertrec meynden uut te richten, in sulcker voeghen dat hy vier dagen nae ’t vertreck vanden voorseyden prince Olerike ende als hy den coninck van Sparten ende Arismene zijn coninginne om wederom nae haer lant te trecken eenen halven dach reysens buyten Constantinopolen gheleyde ghedaen hadde, hem byden hartoch van Pont voechden ende seyde: “Hartoch, mijn beminde vrient, my is seer wel gedachtich hoe dat ghy den grooten Turck het hooft af sloech, een feyt voorwaer vergeldinghe weerdich. Nu weet ghy seer wel wat de princesse Laurene voor een joncvrouwe is, want ghy hebt met haer gereyst te water ende te lande, ooc kent ghy haere goederen ende heerlijckheden, daerom bedenckt u oft zy u tot een hartoginne gevalt, belovende op gelove van prince in sulcken geval u daerinne alle moghelijcke faveur te bewijsen.”

“Mijn heer,” antwoorden den hartoch, “de vreese van u moeyelijck te vallen is alleen de eenige oorsaecke dat ick tot hier toe uutghestelt hebbe u daer van aen te spreecken. Maer nadien wy door uwe gratie in dese termen geraect zijn, so en sal ick u de waerheyt niet verswijgen, maer sweer u op mijn gelove, mijn heer, dat dit ’t eenighe punte is waertoe mijn grooste hope altijts gestrect heeft sinder dat ick kennisse van haer hebbe bestaen te crijgen.”

“Tis genoech,” seyde Palmerin, ende nam voorts de saecke soo neerstich byde hant datse [Ff1vb] des avonts in presentie vanden keyser met den coninck Florendos ende vele ander princen ende heeren malcanderen in trouwe beloefden ende den volghenden morgen by den eertzbisschop van Constantinopolen te hoop gegeven worden. Dry dagen nae ’t welcke zy vertrocken om possessie te nemen van haer hartochdom van Duracen, alwaer sy in groter eeren ontfangen ende alle de steden in min als een maent overgegeven worden in handen des hartochs.

Die wy aldaer met zijne alderliefste in vreuchden sullen laten leven om wederomme te keeren tot onsen Palmerin, den welcken, siende dat het meestendeel van zijne cameraten alsnu versien waren, maecten hem twee dagen nae desselven hartochs afscheydinge op ’t neerstich voorderen van Trineus ende Agriole, met haer op den wech vergheselschapt wordende van Dyart van Bohemen, vanden hartoch Eustace, van Ptolomeus ende van meer andere heeren, ende geleyden onder haer allen Frisol ende Hermide, zijn princesse, tot in Ungarien, alwaer sy die verblijven lieten, doende daer nae so vele door hare neerstige dachreysen datse op eenen manendach avont vier mijlen van Weenen logeerden. Van welcke plaetse sy den keyser haere comste ontboden, die hy oock albereets van Constantinopolen door den dwerch Urbande verstaen hadde. Maer wetende datse alsnu so nae waren, reedt hy haer des anderen daechs de gemoete, ontfangen[de] met sulcke blijschap dat die onmogelic soude zijn door woorden te verclaren. “Trineus, Trineus mijn sone,” seyde hy, “den almachtigen Godt wil gehengen dat ick in toecomende tijt also grote vreuchde door u mach ontfangen als ick hier te vorens droefheyt ende verdriet geleden hebbe door uwe sotticheyt, die ick u seer geerne vergeve, so om den wille van uwen broeder Palmerin als ooc der liefde van Agriole, die ’t selve seer [Ff2ra] wel meriteert. Voorwaer mijn kinderen, ick soude in een wonderlijcke vreese gestaen hebbe indien ghy niet haest wederomme gecomen en hadt, want den coninc van Vranckrijck, siende dat ic mijn dochter zijnen outsten sone niet ten houwelijck geven en wilde, dede daer voor versoecken Rescinde, dochter vanden coninck van Spanien, die hem gheaccordeert worden, ende hebben de selve twee coningen met hulpe vanden coninck van Engelant albereets toe bestaen te rusten een leger, so te water als te lande, het aldermachtichste dat noch oyt den Rijn gepasseert is. Maer nu ick u luyden wederom sie in goede ghesontheyt en vrees ick niet veel meer haere dreygementen, hoe wel dat het dry van de principaelste potentaten van Christenrijck zijn.”

“Mijn heer,” antwoorden Palmerin, “en quelt u niet met haer voorneemsten, want ick hebbe goede hope met de gratie van Godt almachtich daerinne alsoo te wercken dat binnen dry maenden alles gestilt ende te vreden gestelt sal zijn sonder uytstortinghe van eenich bloet.”

“Ic en twijffelder geensins aen,” antwoorden den keyser, “om dat ghy also gheluckich zijt gheweest in uwe meyningen te volbrengen, twelck seer wel gebleecken is int wedervercrijghen van mijnen sone Trineus, dien thien duysent vande beste ridders van Christenrijck noyt onderstaen en souden willen hebben te vinden.”

Ende volharden voorts in haer propoosten tot datse binnen Weenen quamen, alwaer de nieuwe aencomers noch met veele meerder teyckenen van groote affectie vande princesse ende jofvrouwen ontfanghen worden alsse vanden keyser ende zijne heeren willecom geheeten waren worden.

“Och mijn vrienden,” seyde de keyserinne, “wie sal ick van u luyden het eerste omhelsen? Och Trineus, mijn soone, wat [Ff2rb] grooter verdriet hebdy my aengedaen sinder dat ghy nae Engelant reysden! Seer wel mochdy onsen Here danck weten van dat Hy u bewaert heeft in soo veele periculen ende uwen broeder Palmerin van dat hy so ontallicke moeyten voor u aengeweynt heeft. Mijn dochter,” seyde sy tot de princesse Agriole, “hertelijcke willecom moet ghy zijn. God wil u meerder ghelucx toe seynden als ghy mijn sone tot eenen man sult hebben dan Hy u vergost heeft terwijlen dien uwen minnaer geweest is.”

Ende geduyrende dese ende dergelijcke meer propoosten die de princen ende princessen int willecom heeten metten anderen hielden, waren de oogen vande twee gelieven Palmerin ende Polinarde den anderen door teyckenen van lieffelijcke aenschouwinge bethoonende met wat goeder affectie sy de gepasseerde quade fortuynen door de liefde patientelijc verdragen hadden ende was Polinarde so rijckelijc toegerust ende so dispoost geworden overmits de blijtschap daerse in geleeft hadde sinder de arriveringe vanden dwerch datse scheen te wesen een andere Juno, verkiesende het kint Parijs tot den ordelaer van hare schoonheyt ofte Wellusticheyt, volgende haer moeder Venus, nochtans vresende dat door al te groote caressen de voorgaende goede tractementen openbaer hadden mogen worden met sulcke gratie datse daermet gecontenteert soude hebben den alderwreetste vande goden al haddent ooc geweest Vulcanus, Mars ofte Neptunus. Ende daerna gincse ontfangen de princesse Agriole, tot haer seggende: “Mijn suster, ick en ben niet verwondert dat uwe schoonheyt ende goede gratien met liefde hebben connen doorwonden mijnen broeder, aengesien de excellentheyden vandien die also zijn datse zijnen dienste meriteren.”

“Mevrouwe,” antwoorden Agriole, “indien de ghene die my inde jonckheyt ge[Ff2va]leert hebben, my de weldaet hadden gedaen ende verciert met eene vande selden gesiene schoonheyden die in schijnen oft te volcommen wetenschap daermet uwe propoosten geregeert worden om met mijn heer cortoyselijck te hebben mogen diviseren als ghy my eerst quam besoecken, in sulcken geval soude ic mede seggen dat hy goede oorsaecke hadde gehat om ter liefde van my moeyten te doen ende periculen te lijden, maer alsnu beken ick my also vol van imperfectien te zijn dat de liefde die hy uw toedraecht, alleene spruyt uyt zijn gratie ende niet uyt mijn weerdicheyt.”

Ende hierentusschen worden de tafelen bereyt so datse veerdich waeren om de spijse te nutten, als Palmerin voor den keyser op de knien viel, segghende: “Mijn heer, ick bid uwe majesteyt my te willen verleenen een gratie die niemandt schadelijck en sal zijn.”

“Staet op,” antwoorden den keyser, “sy is u gheaccordeert!”

“Mijn heer,” seyde hy, “doet dan tegenwoordich te samen trouwen mijn broeder met de princesse Agriole op datse te hoop ghegeven worden eer den hartoch van Mycene, die ick in meyninge ben nae Engelant te seynden, vertrecke, ten eynde hy den coninck mach verseeckeren mede opde bruyloft gheweest te zijn.”

Om welck versoec de ceremonien van de trouwinge op staende voet gheschieden. Terwijlen Palmerin de princesse van Saxen byde handt nam ende tot haer seyde: “Mevrouwe Brionnelle, ick heb my alsnu teghens u ghequiteert van mijne gheloften als ick can betuyghen met de presentie van uwen Ptolomeus, den welcken ick recommandeer in uwe goede gratie.”

“Mijn heer,” antwoorden Brionnelle, “ick sal hem tracteren nae alle mijn vermoghen maer niet inder manieren als ick wel wilde, om dat ick sal moeten slaepen inde camer van me[Ff2vb]vrouwe Polinarde, daert bedde voor de princesse Agriole oock albereets toegherust is.”

Ende en waeren by haer dese woorden noch nauwelijcks uyt gesproocken oft Trineus hadde zijne saecken beschickt ende seyde tot den keyser: “Indient u belieft, mijn heere, soo sullen mijn heer Palmerin ende mijn suster Polinarde insghelijcx doen het gene ick met de princesse van Engelant volbrocht hebbe.”

Het welck den keyser consenteerden. Waeromme de blijtschap wederomme op nieuwes begost veel grooter te worden alsse oyt gedaen hadde. Ende gingen daernae sitten de twee princen aen de eene zijde ende de twee princessen aen de andere, tot de welcke Palmerin seyde: “Mevrouwe, de aldergrootste begeerten die ick noch oyt ghehadt hebbe, is gheweest van u te sien in desen teghenwoordigen staete.”

“Op mijn gelove, mijn heer,” antwoorden Polinarde, “na dat ick bekennen can, so machmen u noemen de eenige hulpe vande jonckvrouwen.”

“En spreeckt alsoo niet, mevrouwe,” seyde Palmerin, “want de jonckvrouwen zijnt alleene die ridders gratie doen ende couragie gheven moghen, want indien ick haer oyt eenighe dienst ghedaen heb, het selve is gheschiet door de gedachtenisse van uwe schoonheyt ende deucht.”

Ende in dese ende dergelijcke manieren deviseerden dese ghelieven te samen met sulcke gratie ende eerbaerheyt dat de Griecken die met Palmerin ghecomen waeren haer niet minder en verwonderden over Polinardes deuchdelijcke manieren als over haere schoonheyt, ende dat tot dat de tafelen opgenomen ende de tijdtcortingen van dansen ende andere recreatien gheeyndicht waeren. Alsdoen leyde Polinarde Agriole in haer camer ende Trineus Palmerin inde sijne, alwaerse maer sus [Ff3ra] en so conden rusten om de quellende gedachten datse een yegelijck tot onrechte vergeselschapt waren. Ende soo haest als den morghen ghecomen was, ginck Palmerin den keyser besoecken tot hem segghende: “Mijn heer, u sal believen acht te nemen opden arbeyt ende moeyten by mijn neve Ptolomeus aenghewent in my te volgen op de wedersoeckinghe van mijn heer Trineus.”

“Voorwaer mijn soone,” antwoorden den keyser, “hy meriteert groote recompensie. Eyscht voor hem het ghene u ghelieven sal.”

“Geeft hem dan u nichte Brionnelle tot een princesse, mijn heer,” seyde hy.

“Maer,” sprack den keyser, “oft zijt niet doen en wilde aengaende van my, het belieft my seer wel.”

“Uwe majesteyt laet my daer met gheweerden,” seyde Palmerin, “ick salse wel haest bekeeren indiense weygerich is.”

Ende ginck tot dien eynde met Trineus voorts inde camer vande princessen, alwaer hy albereets gecleet ende veerdich sach zijn om uyt te gaen mevrouwen Agriole ende Polinarde, die hy vraechden oft haer den voorgaenden nacht eenighe bevreestheyt overcomen was om datse des smorghens so vroech op gestaen waren.

“Hoe mijn heer,” seyde Brionelle, “acht ghy dat eenich nachtspoock, het sy wat het sy, soude moghen verveeren so schoone enghelkens? Voorwaer, ick gheloof veel eer dat de begeerte om de santen van het paradijs der liefde te sien haer so vroech gheweckt heeft.”

“Ick sweer u op mijn geloove,” seyde Palmerin, “dat de selve ghedachten ons den gheheelen nacht slapen benomen hebben. Derhalven verclaer ick u teghenwoordich vry en vranck, mevrouwe,” seyde hy tot Agriole, “overmits ick u in mijne bewaringe ghenomen hadde, soo dat ghy alsnu uwe offerhanden meucht presenteren aenden ghenen daer u harte op dese [Ff3rb] werelt de grootste devotie toe heeft. Oock meuchdy alsnu sien oft ick u bedroghen hebbe, ende oft de heerlijckheyden ende staten van mijn heer Trineus niet grooter en zijn als ick u te kennen ghegheven had.”

“Op goeder trouwen,” antwoorden de princesse, “en had ick uwe woorden gheen geloove gegheven, ick en soude also niet verlaten hebben mijne ouders ende vrienden. Maer indien ick die daer mede misdaen heb van alsulcke misdaet, sal ick seer qualick vergiffenisse connen crijghen, wantse my niet en can berouwen.”

“Zijt wel te vreeden, mevrouwe,” seyde Palmerin. “Ick hope alles binnen een maent met de gratie Godts in gherustheyt te stellen.”

Ende nam hiermede Brionelle byde handt ende leyden haer alleene aen den venster vande camer, seggende: “Mijn vriendinne, ick heb soo veele aenden keyser te wegen gebracht dat hy u tot een vrouwe ghegeven heeft aen [Pt]olomeus, dien ghy so gheweldich haet. Daerom bedenckt u of hy oock ontseyt sal worden.”

“Mijn heer,” antwoorden sy, “ick heb u altijts onderdanich gheweest, daerom soude het een sotheyt zijn dat ick alsnu u gebot weygherden int ghene daer mijn eyghen begheerten toestrecken. Maer ick en haet [Pt]olomeus soo seere niet oft ick wilde, behoudens mijne eere, hem wel seer gheerne helpen verlossen vande quellingen ende verlanginghen die ick hondert mael op eenen dach in zijn oogen kan sporen, ende bedancke u seer ootmoedelic vande moeyten die ghy voor my ghenomen hebt.”

Ende hier met gingense byden keyser, alwaer [Pt]olomeus ende Brionelle ghetrout worden, vermeerderende hoe langher hoe meer de begoste vreuchden. Ende op dat het al te langhe verbeyden vande ambassadeurs nae Vranckrijck ende nae Enghelant te seynden, dat het keyserrijck [Ff3va] niet schadelijck en woude vallen, beneerstichten Palmerin het houwelijck van Trineus ende Agriole in sulcker voegen datse den volgenden sonnendach te hoop gegeven worden met de aldertriumphste feeste diemen soude hebben moghen wenschen, waerinne niet vergheten en worden commedien, tragedien, dansingen, mommeryen ende andere eerlijcke gheneuchten diemen ghewoonlijck is op de bruylofs feesten van groote princen te houden. Oock gheschiedender veele liberale geschencken ende veele tornoyinghe ende steeckspeelen daerinne haer Palmerin ende Trineus niet en vermenghden door de begheerte ende ghebodt des keysers, soo dat daer van den hartoch van Mycene, Ptolomeus ende Dyart den prijs vercreghen ende derhalven doort geheel Duytslant vermaert worden, sonderlinghe Dyart, die wederomme nae Bohemen keerden by zijn huysvrouwe Cardoine, de welcke geen tijdinghe van hem vernomen en hadde sinder dat hy vande zeeroovers gevangen was.

Hoe Palmerijn, Trineus en Agriole, vergezelschapt met vele prinsen en andere grote heren, te Wenen naar de keizer van Duitsland reisde, alwaar met grote triomf gehouden werd de bruiloft van de prins Trineus en van de prinses van Engeland. [Ff1va] Het 131 kapittel.

Toen de prins Olerike en de ambassadeurs van Griekenland vertrokken waren om naar Assyrië te reizen haastte Palmerijn zo zeer als mogelijk het klaar maken van de zaken die hem op de reis naar Duitsland van node zouden wezen, niet tegenstaande dat de oude keizer Remitius hem al zulke reis ontraden wilde. Maar Palmerijn benaarstigden ook zeer al hetgeen hij voor zijn vertrek meende uit te richten, in zulke voegen dat hij vier dagen na ’t vertrek van de voorzegde prins Olerike en toen hij de koning van Sparta en Arismene zijn koningin om wederom naar hun land te trekken een halve dag reizen buiten Constantinopel geleide gedaan had en zich bij de hertog van Pont voegden en zei: “Hertog, mijn beminde vriend, mij is zeer goed gedachtig hoe dat gij de grote Turk het hoofd afsloeg, een feit voorwaar vergelding waardig. Nu weet gij zeer goed wat de prinses Laurene voor een jonkvrouw is, want gij hebt met haar gereisd te water en te land, ook kent gij haar goederen en heerlijkheden, daarom bedenk u of zij u tot een hertogin bevalt, beloof op het geloof van prins in zulk geval u daarin alle mogelijke gunst te bewijzen.”

“Mijn heer,” antwoorden de hertog, “de vrees van u moeilijk te vallen is alleen de enige oorzaak dat ik tot hiertoe uitgesteld heb u daarvan aan te spreken. Maar nadien wij door uw gratie in deze termen geraakt zijn zo zal ik u de waarheid niet verzwijgen, maar zweer u op mijn geloof, mijn heer, dat dit ’t enige punt is waartoe mijn grootste hoop altijd gestrekt heeft sinds dat ik kennis van haar heb bestaan te krijgen.”

“Het is genoeg,” zei Palmerijn, en nam voorts de zaak zo naarstig bij de hand dat ze [Ff1vb] ‘s avonds in presentie van de keizer met de koning Florendos en vele ander prinsen en heren elkaar in trouw beloofden en de volgenden morgen bij de aartsbisschop van Constantinopel te hoop gegeven worden. Drie dagen na dat zij vertrokken om bezit te nemen van hun hertogdom van Duracen, alwaar zij in groter eren ontvangen en alle de steden in minder dan een maand overgegeven werden in handen van de hertog.

Die wij al daarmee zijn allerliefste in vreugden zullen laten leven om wederom te keren tot onze Palmerijn die zag dat het meestendeel van zijn kameraden alsnu voorzien waren maakte zich twee dagen na de hertog afscheid op ’t naarstig bevorderen van Trineus en Agriole met ze op de weg vergezelschapt werden van Dyart van Bohemen, van de hertog Eustace, van Ptolomeus en van meer andere heren en geleiden onder hun allen Frisol en Hermide, zijn prinses, tot in Hongarije alwaar zij die verblijven lieten en deden daarna zo vele door hun naarstige dagreizen dat ze op een maandag avond vier mijlen van Wenen logeerden. Van welke plaats zij de keizer hun komst ontboden die hij ook al gereed van Constantinopel door de dwerg Urbande verstaan had. Maar wist dat ze alsnu zo nabij waren, reedt hij ze de volgende dag tegemoet en ontving ze met zulke blijdschap dat die onmogelijk zou zijn door woorden te verklaren. “Trineus, Trineus mijn zoon,” zei hij, “de almachtige God wil toestaan dat ik in toekomende tijd alzo grote vreugde door u mag ontvangen als ik hier tevoren droefheid en verdriet geleden heb door uw zotheid die ik u zeer graag vergeef, zo om de wil van uwe broeder Palmerijn als ook ter liefde van Agriole die het zeer [Ff2ra] goed verdiend. Voorwaar mijn kinderen, ik zou in een wonderlijke vrees gestaan hebbe indien gij niet gauw wederom gekomen was, want de koning van Frankrijk, zag dat ik mijn dochter zijn oudste zoon niet ten huwelijk geven wilde, liet daardoor verzoeken Rescinde, dochter van de koning van Spanje, die hem geaccordeerd werd en hebben die twee koningen met hulp van de koning van Engeland al gereed toe bestaan uit te rusten een leger, zo te water als te land, het aller machtigste dat noch ooit de Rijn gepasseerd is. Maar nu ik jullie wederom zie in goede gezondheid vrees ik niet veel meer hune dreigementen, hoe wel dat de drie van de belangrijkste potentaten van Christenrijk zijn.”

“Mijn heer,” antwoorden Palmerijn, “kwel u niet met hun voornemen, want ik heb goede hoop met de gratie van God almachtig daarin alzo te wecken dat binnen drie maanden alles gestild en tevredengesteld zal zijn zonder uitstorting van enig bloed.”

“Ik twijfel er geenszins aan,” antwoorde de keizer, “omdat gij alzo gelukkig bent geweest in uwe meningen te volbrengen, wat zeer goed gebleken is in het weer verkrijgen van mijn zoon Trineus die tienduizend van de beste ridders van Christenrijk nooit onderstaan zouden willen hebben te vinden.”

En volhardde voorts in hun opzetten tot dat ze binnen Wenen kwamen alwaar de nieuwe aankomelingen noch met vele meerder tekens van grote affectie van de prinsessen en juffrouwen ontvangen werden als ze van de keizer en zijn heren welkom geheten waren geworden.

“Och mijn vrienden,” zei de keizerin, “wie zal ik van u het eerste omhelzen? Och Trineus, mijn zoon, wat [Ff2rb] groot verdriet heb je mij aangedaan sinds dat gij naar Engeland reisde! Zeer goed mag je onze Heer danken weten van dat hij u bewaard heeft in zo vele perikelen en uw broeder Palmerijn van dat hij zo ontelbare moeite voor u aangewend heeft. Mijn dochter,” zei zij tot de prinses Agriole, “hartelijk welkom moet gij zijn. God wil u meerder geluk toe enden als gij mijn zoon tot een man zal hebben dan hij u vergund heeft terwijl die uw minnaar geweest is.”

En gedurende deze en dergelijke meer opzetten die de prinsen en prinsessen in het welkom heten met de anderen hielden waren de ogen van de twee gelieven Palmerijn en Polinarde de andere door tekens van liefelijke aanschouwen betoonden met wat goede affectie zij de gepasseerde kwade fortuin door de liefde geduldig verdragen hadden en was Polinarde zo rijk toegerust en zo vaardig geworden overmits de blijdschap daar ze in geleefd had sinds het arriveren van de dwerg dat ze scheen te wezen een andere Juno die koos het kind Paris tot de beoordelaar van haar schoonheid of Wellustigheid en volgde haar moeder Venus, nochtans vreesde dat door al te grote liefkozingen het voorgaande goede onthaal openbaar hadden mogen worden met zulke gratie dat ze daarmee tevreden gesteld zou hebben de aller wreedste van de goden al had het ook geweest Vulcanus, Mars of Neptunus. Daarna ging ze ontvangen de prinses Agriole en tot haar zei: “Mijn zuster, ik ben niet verwonderd dat uw schoonheid en goede gratie met liefde hebben kunnen doorwonden mijn broeder, aangezien de excellentie van die die alzo zijn dat ze zijn dienst verdienen.”

“Mevrouw,” antwoorde Agriole, “indien diegene mij in de jonkheid gewaardeerd [Ff2vale] hebben en mij de weldaad hadden gedaan en versiert met een van de zelden geziene schoonheden die in schijnen of te volkomen wetenschap daarmee uw opzetten geregeerd worden om met mijn heer hoffelijk hebben mogen verdelen zoals gij mij eerst kwam bezoeken, in zulk geval zou ik mede zeggen dat hij goede oorzaak had gehad om ter liefde van mij moeite te doen en perikelen te lijden, maar alsnu beken ik mij alzo vol van imperfectie te zijn dat de liefde die hij u toedraagt alleen spruit uit zijn gratie en niet uit mijn waardigheid.”

En ondertussen worden de tafels bereid zodat ze klaar waren om de spijs te nuttigen toen Palmerijn voor de keizer op de knieën vielen zei: “Mijn heer, ik bid uwe majesteit mij te willen verlenen een gratie die niemand schadelijk zal zijn.”

“Sta op,” antwoorde de keizer, “het is u toegestaan!”

“Mijn heer,” zei hij, “doe dan tegenwoordig tezamen trouwen mijn broeder met de prinses Agriole op dat ze te hoop gegeven worden eer de hertog van Mycene die ik in mening ben naar Engeland te zenden vertrekt ten einde hij de koning mag verzekeren mede op de bruiloft geweest te zijn.”

Om welk versus de ceremonie van het trouwen op staande voet geschiede. Terwijl Palmerijn de prinses van Saksen bij de hand nam en tot haar zei: “Mevrouw Brionnelle, ik heb mij alsnu tegens u gekweten ben van mijn beloften als ik kan betuigen met de presentie van uwen Ptolomeus die ik recommandeer in uw goede gratie.”

“Mijn heer,” antwoorde Brionnelle, “ik zal hem behandelen naar al mijn vermogen maar niet in de manieren als ik wel wilde om dat ik zal moeten slapen in de kamer van mevrouw [Ff2vb] Polinarde daar het bed voor de prinses Agriole ook al gereed toegerust is.”

En waren bij haar deze woorden noch nauwelijks uitgesproken of Trineus had zijne zaken beschikt en zei tot de keizer: “Indient he u belieft, mijn heer, zo zullen mijn heer Palmerijn en mijn zuster Polinarde insgelijks doen hetgeen ik met de prinses van Engeland volbracht heb.”

Wat de keizer consenteerden. Waarom de blijdschap wederom opnieuw begon veel groter te worden al het ooit gedaan had. Ze gingen daarna zitten de twee prinsen aan de ene zijde en de twee prinsessen aan de andere tot die Palmerijn zei: “Mevrouw, de allergrootste begeerten die ik noch ooit gehad heb is geweest van u te zien in deze tegenwoordige staat.”

“Op mijn geloof, mijn heer,” antwoorden Polinarde, “na dat ik bekennen kan zo mag men u noemen de enige hulp van de jonkvrouwen.”

“En spreek alzo niet, mevrouw,” zei Palmerijn, “want de jonkvrouwen zijn alleen die de ridders gratie doen en moed geven mogen, want indien ik ze ooit enige dienst gedaan heb, dat is geschied door de gedachtenis van uw schoonheid en deugd.”

En in deze en dergelijke manieren kouten deze gelieven tezamen met zulke gratie en eerbaarheid dat de Grieken die met Palmerijn gekomen waren zich niet minder en verwonderden over Polinarde’ s deugdelijke manieren als over haar schoonheid en dat tot dat de tafels opgenomen en de tijdkortingen van dansen en andere recreatie geëindigd waren. Alstoen leidde Polinarde Agriole in haar kamer en Trineus Palmerijn in de zijne, alwaar ze maar [Ff3ra] zo konden rusten om de kwellende gedachten dat ze iedereen tot onrecht vergezelschapt waren. Zo gauw als de morgen gekomen was ging Palmerijn de keizer bezoeken en tot hem zei: “Mijn heer, u zal believen acht te nemen op de arbeid en moeite bij mijn neef Ptolomeus aangewend in mij te volgen op het terugzoeken van mijn heer Trineus.”

“Voorwaar mijn zoon,” antwoorde de keizer, “hij verdient grote vergoeding. Eis voor hem hetgeen u gelieven zal.”

“Geeft hem dan u nicht Brionnelle tot een prinses, mijn heer,” zei hij.

“Maar,” sprak de keizer, “als zij het niet doen wilde en aangaande van mij, het belieft mij zeer goed.”

“Uwe majesteit laat mij daarmee geworden,” zei Palmerijn, “ik zal ze wel gauw bekeren indien ze weigerig is.”

Ende ging tot dien einde met Trineus voorts in de kamer van de prinsessen alwaar hij al gereed gekleed en klaar zag zijn om uit te gaan mevrouwen Agriole en Polinarde die hij vroeg of ze de voorgaande nacht enige bevreesdheid over komen was om dat ze ‘s morgens zo vroeg opgestaan waren.

“Hoe mijn heer,” zei Brionelle, “acht gij dat enig nachtspook, het zij wat het zij, zou mogen angstig maken zulke mooie engeltjes? Voorwaar, ik geloof veel eerder dat de begeerte om de santen van het paradijs der liefde te zien ze zo vroeg gewekt heeft.”

“Ik zweer u op mijn geloof,” zei Palmerijn, “dat dezelfde gedachten ons de gehele nacht het slapen benomen hebben. Derhalve verklaar ik u tegenwoordig vrij en vrank, mevrouw,” zei hij tot Agriole, “overmits ik u in mijn bewaring genomen had, zo dat gij alsnu uw offerhanden mag presenteren aan diegenen daar uw hart op deze [Ff3rb] wereld de grootste devotie toe heeft. Ook mag je alsnu zien of ik u bedrogen heb en of de heerlijkheden en staten van mijn heer Trineus niet groter zijn dan ik u te kennen gegeven had.”

“Op goede trouw,” antwoordende prinses, “had ik uwe woorden geen geloof gegeven, ik zou alzo niet verlaten hebben mijn ouders en vrienden. Maar indien ik die daarmee misdaan heb van al zulke misdaad zal ik zeer kwalijk vergiffenis kunnen krijgen, want het kan mij niet berouwen.”

“Wees goed tevreden, mevrouw,” zei Palmerijn. “Ik hoop alles binnen een maand met de gratie Gots in gerustheid te stellen.”

En nam hiermede Brionelle bij de handt en leidde haar alleen aan het venster van de kamer en zei: “Mijn vriendin, ik heb zo veel aan de keizer te weeg gebracht dat hij u tot een vrouwe gegeven heeft aan Ptolomeus die gij zo geweldig haat. Daarom bedenk u of hij ook ontzegd zal worden.”

“Mijn heer,” antwoorden ze, “ik ben u altijd onderdanig geweest, daarom zou het een zotheid zijn dat ik alsnu u gebot weigerede in hetgeen daar mijn eigen begeerten toestrekt. Maar ik haat Ptolomeus zo zeer niet of ik wilde, behouden mijn eer, hem wel zeer graag helpen verlossen van de kwellingen en verlangens die ik honderdmaal op een dag in zijn ogen kan bespeuren en bedank u zeer ootmoedig van de moeite die gij voor mij genomen hebt.”

En hiermee gingen ze bij de keizer al waar Ptolomeus en Brionelle getrouwd werden, vermeerderden hoe langer hoe meer de begonnen vreugden. Op dat het al te lang wachten van de ambassadeurs na Frankrijk en naar Engeland te zenden dat het keizerrijk [Ff3v]a niet schadelijk wilde vallen, bevlijtigde Palmerijn het huwelijk van Trineus en Agriole in zulke voegen dat ze de volgenden zondag te hoop gegeven worden met de aller triomfantelijkste feest die men zou hebben mogen wensen, waarin niet vergeten werd de komedies, tragedies, dansen, verkleden en andere eerlijke genoegens die men gewoonlijk is op de bruiloft feesten van grote prinsen te houden. Ook geschieden er vele liberale geschenken en vele toernooien en steekspelen waarin zich Palmerijn en Trineus niet en vermengden door de begeerte en gebod van de keizer zo dat daarvan de hertog van Mycene, Ptolomeus en Dyart de prijs verkregen en derhalve door geheel Duitsland vermaard werden, vooral Dyart, die wederom naar Bohemen keerden bij zijn huisvrouw Cardoine die geen tijding van hem vernomen had sinds dat hij van de zeerovers gevangen was.

Hoe Palmerin Ptolomeus, hartoch van Saxen, in ambassaetschap aenden coninck van Vranckerijck sonde, ende den hartoch Eustace van Mycene aenden coninck van Enghelant, ende vanden peys die met de selve heere getroffen worde. Het .CXXXIJ. capittel.

Eer dat Dyart noch na Bemen keerden, worden Ptolomeus, man van Brionnelle, hartoch van Saxen gecroont. Ende daer nae van Palmerin onderricht wesende wat hy hadde te tracteren met den alderchristelijcksten coninck van Vranckerijck als oock met den middelsten so[Ff3vb]ne vandien, Lowijs genoemt, die alsdoen de hartoginne van Borgonien getrout hadde, scheyden uyt Weenen int geselschap van eenen goeden hoop ridderen ende reysden seer neerstich tot dat hy te Dy[j]on quam, alwaer den prince Lowijs so haest zijne legaetschap niet verstaen en hadde oft hy gaf hem ter antwoort: “Ptolomeus mijn vrient, hier bevorens heb ick seer wel in Vranckerijck gekent den edelen ridder Palmerin dat het den persone is die ick ’t liefste playsier doen soude, weshalven ick mijn heer den coninck raden ende versoecken sal met hem peys te maken.”

’t Welck Ptolomeus seer goeden moet gaf om tot de begeerte van zijne legatie te sullen geraecken, soo dat hy hem voorts na Parijs voechden byden coninck. Den welcken gelesen hebbende de brieven van zijnen sone Ptolomeus mede gegeven, ende verstaen ’t ghene Palmerin aen hem versochte dat den crijch die tegens den keyser ondernomen was tegens hem als getrout hebbende de princesse Polinarde gevoert soude moeten worden, gaf alsulcke antwoort: “Hartoch van Saxen, mijn vrient, [my is] ghenoechsaem bekent de deucht ons heeren, gelijck my ooc genoechsaem openbaer was doen hy in Vranckerijck quam, dat hy voor de schoonheydt van mevrouwe Polinarde vochte, maer en wiste niet ’t ghene daerna gebeurt is. Ende op dat het dan niet en schijnt dat ick een verstoringe inde Christenheyt wil maecken, soo sal ick hem zijn vrouwe in vreden laeten, niet tegenstaende datse aen onsen outsten sone belooft was, bescheydende nochtans dat sonder eenige uytvlucht tusschen de eerste van onse toecomende neven ende nichten houwelijck getract[e]ert sal worden in plaetse van hare voorgangers. Maer wat aenlangt de coningen van Spangien ende Engelant, die beweecht zijn worden om my [Ff4ra] bystant te doen, daer van en weet ick u niet te seggen voor dat mijne posten die ick aen haer seynden sal, wederomme gecomen zullen zijn.”
“Mijn heer,” antwoorden Ptolomeus, “ick verseker uwe majesteyt in plaets van mijnen heere, die uwe avancie altijts grootelijcx gheestimeert heeft onder de christen princen, dat hy de voorseyde bescheydene houwelijcken tusschen de toecomende princen ende princessen in geender manieren en sal tegenstaen. Ende wat aenlangt de reste, mijn heer, vanden coninck van Spanien ende Engelant, die en geloof ick niet dat hem sullen comen bestrijden, indien ghy hem u faveur wilt verleenen.”

Ende weynich dagen hierna quamen de poste uyt Engelant ende Spanien wederom, vande welcke den coninck de brieven so geringe niet ontfangen ende gelesen en hadde oft hy gaf Ptolomeus afscheyt nae zijn begeerte om dat de selve coningen, veradverteert zijnde vande wedercomste van Palmerin ende Trineus, haer van haere voorneemste lichtelijck lieten ontraden, sonderlinge den coninck van Engelant, die hem een groote eere aenghedaen te zijn bekenden dan dat den keyser zijn dochter ghetrout hadde. In sulcker voegen dat Ptolomeus wederomme by Palmerin reysden na Weenen, alwaer hy in groote feeste met zijn princesse te hoop ghegeven worde, ende met de selve haere blijde incomsten gingen doen inde steden van haer hartochdom om also te verbeyden den tijdt dat Palmerin wederom nae Constantinopolen soude reysen.

Ende hierentusschen hadde den hartoch Eustace om ghelijcke vrede te handelen haven genomen in Engelant, [daer hy] den coninc vant, welcke albereets door zijn bespieders die hy in Nederlant ende Duytslant liggen hadde, te weten ghecommen was hoe dat Trineus zijne [Ff4rb] dochter ten houwelijck genomen hadde, waer door zijne fuyrie van gramschap al versoet was als hem den hartoch zijn legaetschap verclaerden, soo dat hy hem daerop antwoorden: “Ambassadeur, mijn vrient, al ist dat uwen heere Palmerin ende den prince Trineus m[y] een groote oneere aengedaen hebben gelijck een yegelijck bewost is, soo accordeer ick hem nochtans ’t ghene hy versoeckt, ende dat om niet te schouwen de vreede, die altijdts den crijch te voeren ghetrocken behoort te worden, ende excuseer haer vande misdoeninghe diese mijn dochter aenghedaen moghen hebben, als achtende zulcx gheschiet te zijn met haeren eyghen wille, ende bedanck den prince dat hyse ten houwelijck genomen ende niet verstoten en heeft, om dat [s]y hem soo lichtveerdich volchden.”

“Mijn heer,” antwoorden den hartoch, “als uwe majesteyt wel overdenckt het gene mevrouwe uwe dochter gedaen heeft, so en sal hijt, behoudens de eere van uwe majesteyt, mogelijck niet achten tot onbeschaemtheyt ofte indiscretie, want zy wel dochte dat het houwelijck door geene andere middelen te wege gebrocht en soude hebben moghen worden, om de vyantschap tusschen u ende den keyser. Oock en heeft sy Trineus niet ghevolcht sonder voorgaende belofte van houwelijck, het welck hy ooch heeft doen volbrenghen met den alderheerlijcksten feest die oyt een conincx dochter aengeaen is. Ende al en waer sulcke ghelofte oock niet gheschiet ghewest, soo zijn hy ende mijn heer Palmerin alsoo deuchdelijcke princen dat zy veel liever haer leven souden verliesen als te ontvuyren een coninx dochter sonder dat sulcx geraken soude uyt een goet ende eerlijck eynde.”

“Het betrouwen op haere deucht,” seyde den coninc, “heeft my altijts [Ff4va] onthouden van Trineus ofte zijnen vader om dese saecke te vervolgen, niet tegenstaende my alle mijne milourts met goede redenen ter contrarien rieden? Maer wilt my doch alsnu volcomelijck verhaelen haer luyden ghepasseerde fortuynen, nademael wy van dese saecke in propooste zijn!”

Om welck versoeck hem den hartoch verclaerden in wat manieren Palmerin zijn ouders te kennen gecomen was, ende hoe hy de betooveringen vant Casteel der Thien Colommen ende vant eylant van Malfade te niet ghedaen hadde, als oock voorts alle ghepasseerde fortuynen, ghelijck ghy hier voren verstaen hebt, sonder daer van yet te verswijgen als de gevanckenisse van Agriole in handen des groten Turcx, die hy niet verclaren en wilde om geen oorsaecke van quaet vermoeden te geven opde eerlijckheyt der princesse.

Ende hadde den hartoch, alleer hy zijnen last openbaerden aenden coninck, versocht dat sulcx mede geschieden mochte in presentie vande coninginne, soo dat sy met haere jofvrouwen mede hoorden vertrecken het discours van Palmerin, Trineus ende haer dochter, waerop sy met schreyenden ooghen door vreuchde ende medelijden antwoorden: “Ick en hadde noyt ghedocht dat mijn dochter so onbeschaemt soude zijn geweest vant hof des conincx, haeren vader, te verlaeten om in vreemde landen te volgen de ridderen die sy anders niet en kenden als door haere woorden. Maer nu het alles tot een goet eynde gecomen is, vergeef ick haer seer geerne haere misdaet ende danck Godt almachtich van zijne grote gratie.”

Met meer andere propoosten die sy met den anderen hielden, geduyrende de welcke den hartoch zijn ghesichte soo neerstich sloech op Sabijn, de dochter vanden heeren van Sanseuge ende nichte vande coninginne, dat haere [Ff4vb] schoonheyt ende gracieuse manieren hem deden vergeten den rou van zijnen vader, die de werelt gelaten hadde sinder dat hy in Duytslant geweest was, in sulcker voeghen dat hy haer des sanderen daechs ten houwelijc versocht aende coninc. Die hem de selve niet en refuseerden nae dat hy verstaen hadde wat plaetse den hartoch onder de princen van Grieckenlant besat met de vrientschap die hem Palmerin toedroege, ende dede in weynich dagen hiernae haer met grote vreuchde het houwelijck volbrenghen ende committeerden den hartoch van Galles met eenen anderen prince om Eustace int weder keeren geselschap te houden, soo om den peys te bevestigen als om de princesse te geleyden. Oock dede de coninginne tot het vertrecken veerdich maecken twaelf Enghelsche jofvrouwen alle van grooten huyse om haer dochter te dienen, de welcke alle met den hartoch van Mycene na Weenen reysden, alwaer den prince Palmerin den ambassadeur ende de nieuwe princesse met haer geselschap een mijle weechs buyten de stadt quam willecom heyten ende gheleyden haer voorts int palleys, alwaer haer een yeghelijck seer eerlijck ontfinge, sonderlinge zijne keyserlicke majesteyt, den welcken oock op staende voet dede lesen de brieven vanden peys, die voorts gepubliceert worden door de geheele stadt. In sulcker voegen dat alle d’inwoonderen vandien seer veel groote vuyren boeten ende andere teyckenen van blijtschap deden.

Hoe Palmerijn Ptolomeus, hertog van Saksen, in ambassade aan de koning van Frankrijk zond en de hertog Eustace van Mycene aan de koning van Engeland en van de vrede die met die heer getroffen werd. Het 132 kapittel.

Eer dat Dyart noch naar Bohemen keerde werden Ptolomeus, man van Brionnelle, hertog van Saksen gekroond. Daarna werd hij van Palmerijn onderricht was wat hij had te handelen met de aller christelijkste koning van Frankrijk als ook met de middelste zoon [Ff3vb] van dien, Lowijs genoemd, die alstoen de hertogin van Bourgondië getrouwd had, scheide uit Wenen in het gezelschap van een goede hoop ridders en reisden zeer naarstig tot dat hij te Dijon kwam alwaar de prins Lowijs zo gauw zijn legaat schap niet verstaan had of hij gaf hem ter antwoord: “Ptolomeus mijn vriend, hier tevoren heb ik zeer goed in Frankrijk gekend de edele ridder Palmerijn dat het de persoon is die ik ’t liefste plezier doen zou, waarom ik mijn heer de koning aanraden en verzoeken zal met hem vrede te maken.”

Wat Ptolomeus zeer goede moed gaf om tot de begeerte van zijne legatie te zullen geraken, zo dat hij hem voorts naar Parijs voegden bij de koning. Toen die gelezen had de brieven van zijn zoon Ptolomeus mede gegeven en verstaan hetgeen Palmerijn aan hem verzocht dat de krijg die tegen de keizer ondernomen was tegen hem als getrouwd had de prinses Polinarde gevoerd zou moeten worden gaf al zulke antwoord: “Hertog van Saksen, mijn vriend, mij is voldoende bekend de deugd onze heer, gelijk mij ook voldoende openbaar was toen hij in Frankrijk kwam dat hij voor de schoonheid van mevrouw Polinarde vocht, maar wist niet hetgeen daarna gebeurt is. Op dat het dan niet schijnt dat ik een verstoring in de Christenheid wil maken zo zal ik hem en zijn vrouwe in vrede laten, niet tegenstaande dat ze aan onze oudste zoon beloofd was, derhalve nochtans dat zonder enige uitvlucht tussen de eerste van onze toekomende neven en nichten huwelijk gehandeld zal worden in plaats van hun voorgangers. Maar wat aangaat de koningen van Spanje en Engeland die bewogen zijn geworden om mij [Ff4r] bijstand te doen, daarvan n weet ik u niets te zeggen voor dat mijn posten die ik aan ze zond wederom gekomen zullen zijn.”
“Mijn heer,” antwoorde Ptolomeus, “ik verzeker uwe majesteit in plaats van mijn heer die uwe avance altijd zeer gewaardeerd heeft onder de christen prinsen dat hij de voorzegde bescheiden huwelijken tussen de toekomende prinsen en prinsessen in geen manieren zal tegenstaken. Wat aangaat de rest, mijn heer, van de koning van Spanje en Engeland die geloof ik niet dat hem zullen komen bestrijden, indien gij hem uw gunst wilt verlenen.”

En weinig dagen hierna kwamen de post uit Engeland en Spanje wederom waarvan de koning de brieven zo gauw niet ontvangen en gelezen had of hij gaf Ptolomeus afscheidt naar zijn begeerte omdat het die koningen die bericht waren van de wederkomst van Palmerijn en Trineus zich van hun voornemen licht lieten ontraden, vooral de koning van Engeland die hem een grote eer aangedaan werd en bekende dan dat de keizer zijn dochter getrouwd had. In zulke voegen dat Ptolomeus wederom bij Palmerijn reisde naar Wenen alwaar hij in groot feest met zijn prinses te hoop gegeven werd en met die hun blijde inkomsten gingen doen in de steden van hun hertogdom om alzo te wachten de tijd dat Palmerijn wederom naar Constantinopel zou reizen.

Ondertussen had de hertog Eustace om gelijke vrede te behandelen haven genomen in Engeland daar hij de koning vond die al gereed door zijn bespieders die hij in Nederland en Duitsland liggen had, e weten gekomen was hoe dat Trineus zijn [Ff4rb ]dochter ten huwelijk genomen had, waardoor zijn furie van gramschap al verzacht was toen de hertog zijn legaat schap verklaarde zo dat hij hem daarop antwoorde: “Ambassadeur, mijn vriend, al is het dat uw heer Palmerijn en de prins Trineus mij een grote oneer aangedaan hebben gelijk iedereen bewust is, zo accordeer ik hem nochtans hetgeen hij verzoekt en dat om niet te schuwen de vrede die altijd de krijg te voeren getrokken behoort te worden en excuseer ze van het misdoen die ze mijn dochter aangedaan mogen hebben, als acht zulks geschied te zijn met haar eigen wil en bedank de prins dat hij ze ten huwelijk genomen en niet verstoten heeft omdat zij hem zo lichtvaardig volgde.”

“Mijn heer,” antwoorde de hertog, “als uwe majesteit goed overdenkt hetgeen mevrouw uw dochter gedaan heeft zo zal hij het, behoudens de eer van uwe majesteit, mogelijk niet achten tot onbeschaamdheid of indiscretie, want zij wel dacht dat het huwelijk door geen andere middelen te wege gebracht zou hebben mogen worden om de vijandschap tussen u en de keizer. Ook heeft zij Trineus niet gevolgd zonder voorgaande belofte van huwelijk, wat hij ook heeft doen volbrengen met het aller heerlijkste feest die ooit een koningsdochter aangedaan is. Al was zulke belofte ook niet geschied geweest, zo zijn hij en mijn heer Palmerijn alzo deugdelijke prinsen dat zij veel liever hun leven zouden verliezen als te ontvoeren een koningsdochter zonder dat zulks geraken zou uit een goed en eerlijk einde.”

“Het vertrouwen op haar deugd,” zei de koning, “heeft mij altijd [Ff4va] onthouden van Trineus of zijn vader om deze zaak te vervolgen, niet tegenstaande mij alle mijne mi lords met goede redenen ter contrarie aanraden? Maar wilt mij doch alsnu volkomen verhalen hun gepasseerde fortuin nadat wij van deze zaak in gesprek zijn!”

Om welk verzoek hem de hertog verklaarde in wat manieren Palmerijn zijn ouders te kennen gekomen was en hoe hij de betoveringen van het kasteel der Tien Kolommen en van het eiland van Malfade te niet gedaan had, als ook voorts alle gepasseerde fortuinen, gelijk gij hier tevoren verstaan hebt, zonder daarvan iets te verzwijgen als de gevangenis van Agriole in handen de groten Turk die hij niet verklaren wilde om geen oorzaak van kwaad vermoeden te geven op de eerlijkheid der prinses.

En had de hertog, al eer hij zijn last openbaarden aan de koning verzocht dat zulks mede geschieden mocht in presentie van de koningin zo dat zij met haar juffrouwen mede hoorden verhalen de geschillen van Palmerijn, Trineus en haar dochter, waarop zij met schreiende ogen door vreugde en medelijden antwoorde: “Ik had nooit gedacht dat mijn dochter zo onbeschaamd zou zijn geweest van de hof de koning, haar vader, te verlaten om in vreemde landen te volgen de ridders die zij anders niet kenden als door hun woorden. Maar nu het alles tot een goed einde gekomen is vergeef ik haar zeer graag haar misdaad en dank God almachtig van zijn grote gratie.”

Met meer andere opzetten die zij met de anderen hielden, gedurende die de hertog zijn gezicht zo naarstig sloeg op Sabijn, de dochter van de heer van Sanseuge en nicht van de koningin dat haar [Ff4vb] schoonheid en gracieuze manieren hem lieten vergeten de rouw van zijn vader die de wereld gelaten had sinds dat hij in Duitsland geweest was, in zulke voegen dat hij haar de volgende dag ten huwelijk verzocht aan de koning. Die hem dat niet weigerde na dat hij verstaan had wat plaats de hertog onder de prinsen van Griekenland bezat met de vriendschap die hem Palmerijn toedroeg en liet in weinig dagen hierna haar met grote vreugde het huwelijk volbrengen en committeerden de hertog van Galles met een anderen prins om Eustace in het weder keren gezelschap te houden, zo om de vrede te bevestigen als om de prinses te geleiden. Ook liet de koningin tot het vertrekken klaar maken twaalf Engelse juffrouwen alle van grote huizen om haar dochter te dienen die alle met de hertog van Mycene naar Wenen reisden alwaar de prins Palmerijn de ambassadeur en de nieuwe prinses met haar gezelschap een mijl weegs buiten de stad kwam welkom heten en geleidde haar voorts in het paleis alwaar haar iedereen zeer eerlijk ontving en vooral zijn keizerlijke majesteit die ook op staande voet liet lezen de brieven van de vrede die voorts gepubliceerd werden door de gehele stad. In zulke voegen dat alle inwoners van die zeer veel grote vuren maakten en andere tekens van blijdschap deden.

Hoe Palmerin met Polinarde van Weenen vertrocken om nae Constantinopolen te reysen, alwaer hy naeden doot vanden ouden Remitius keyser van Grieckenlant ghecroont worde, ende hoe Polinarde haeren eersten soone baerden. [Ff5ra] Het .CXXXIIJ. capittel.

Als Ptolomeus uyt zijn lant van Saxen ende den ambassadeur uyt Engelant wederomme gecomen waren, sach Palmerin het keyserrijck van Duytslant in een gheruste vrede zijn, ende nam oorlof aenden keyser om zijn princesse nae Constantinopolen te brengen, tot sulcken bedroeftheyt vande keyserinne ende Polinarde sampt Agriole dat noyt bedructer scheydinge tusschen moeder ende dochter en is ghesien. Nochtans vertroosten haer den keyser ende Trineus door het verhalen vande weldaet die sy seyden de Christenheyt te zullen geschien door dit houwelijck met Palmerin, soo seere datse ten lesten vanden anderen oorlof namen met zulcke weenende ooghen dat haer de traenen over de wanghen liepen. Waernae den keyser tot Polinarde seyde: “Mijn dochter, ic weet seer wel dat ghy eenen grooten staet gaet besitten, maer veel meer verblijdt my den hooghen ende heerlijcken naem van Palmerin van Olieven, uwen man, als de ghedachten van dat ghy noch sult moghen worden keyserinne vant gheheele Griecksche rijck. Adieu mijn dochter, zijdt altoos ghedachtich de deucht als oock de ghetrouwicheydt die een vrouwe haeren man schuldich is!”

Als Polinarde den keyser dese woorden voor den lesten adieu hoorden spreecken, wortse also bevangen met droefheyt om de scheydinghe ende natuyrlijcke liefde die een kint tot zijn vader schuldich is te draeghen, datse hem niet een woort en conde antwoorden. Waerom Palmerin zijne majesteyt de handen kusten, Trineus omhelsden ende gebode daermet de muyldrijvers datse voort soude jagen de rosbare inde welcke de princesse Polinarde gevuyrt worden, die hy nae ’t afscheyden van haere ouderen bestonde te [Ff5rb] vertroosten, seggende: “Mevrouwe, hoe ghy langer alhier blijft, hoe ghy oock meerder verdriets sout scheppen int scheyden. Maer int afwesen sal haer de droefheyt verminderen. Daerom laet ons met blijschap na Constantinopolen reysen, alwaer de ghene die u noch noyt gesien en hebben, meerder recreatie sullen nemen in uwe comste als de Duytsen verdriets gehat hebben in u vertreck.”

Ende met der gelijcke propoosten meer dede Palmerin zijn beste om haer in plaets van droevicheyt in [v]ro[l]icheyt te stellen tot datse quaemen int land van Ungarien, alwaer haer den coninck Frisol met de principaelste van zijne heeren willecom hiete aende eerste stadt daerse van zijn gebiet aenquamen. Ende seyde Palmerin: “Mijn broeder, ick heb u suster Polinarde wel derven brengen tot in u coninckrijck, met die meyninghe nochtans, so ghyse voor uwe alderliefste wilt houden ghelijck ghy in Vranckerijck met de wapenen wildet bewijsen, dat ick haer in sulcken gheval zal verdedigen tegens allen ende eenen yderen voor mijne.”

“Ey, mijn heer,” seyde Frisol, hem omhelsende, “ghy wilt dan dat een yegelijck mijne sotternie bekent is? Ick bid u, laet ons dat laten vaeren ende de saecken in de jonge jeucht gheschiet niet meer ghedachtich zijn. Maer op mijn gheloove, ghelijck ghy den eersten zijdt in alle ridderschap, alsoo is u oock toegeordonneert een princesse, die ter weerelt gheen gelijck meer en heeft.”

Ende aldus te samen coutende ende reysende quaemense ten lesten te Albe, een stadt in Ungarien opde Danu[be] ghelegen, alwaerse haer scheyden, ende bleef Frisol in zijn coninckrijck, maer Palmerin reysden voorts nae Grieckenlandt, doende sulcke neersticheyt dat hy in weynich daghen daernae binnen Constantinopolen quam, alwaer hy [Ff5va] drie dagen daernae de feeste des houwelijcx dede geschien. Op de welcke de Griecken ende Duytsen in sulcker manieren om het eerste braveerden ende triumpherden dat daer van zijn sal een eeuwighe memorie, soo om haere feyten van wapenen als om de groote liberaelheyt vanden ouden keyser, de welcke zijne schatten open dede voor eenen yegelijcken vanden minsten tot den meesten.

Ende omtrent twaelf maenden hiernae ginck Polinarde int kinderbedde liggen van eenen schoonen jonghen soone, die Primaleon ghenoempt worden. Weynich daghen nae ’t welcke den vremden voghel van Palmerin eenen eysselijcken creet gaf, door dien dat den ouden Remicius groote blijtschap crijgende om den nieuwen sone van Polinarde ende zijne geest geheel geconsoleert siende over de goede fortuyne van zijne kinderen, vlooch door de doot, die het eynde is van deser weerelts sotheyt, nade hemelen, latende het lichaem alhier geert te worden met een cierlijcke begraefenisse by zijne navolgeren ende onderdanen, die beneffens Palmerin met geene biddingen oft smeeckingen den coninck Florendos daer toe brengen conden dat hy wilde ontfangen de keyserlijcke croone, maer antwoorden haer: “Mijn vrienden, Godt en wil nimmermeer toelaten datmen den genen die my in vryicheyt gestelt, mijn fame bewaert ende het leven ghesalveert heeft, zijne toebehoorende eeren ontnemende my die toestelle, want indien deucht, autoriteyt oft geluck te punten zijn die eenen keyser behooren te doen verkiesen, soo behoret Palmerin veel eer te zijn als ick. Ick soude u mogen verhalen zijn conincklijcke afcomste ende deuchdelijcke wercken, zijne autoriteyt tot onder de onchristenen, de gheluckige voortganghen van zijne voorneminghen, daer van de [Ff5vb] beletselen oft sware volbrengingen niet en hebben ghedient als tot meerder verheffinghe van zijne triumphen. Oock soude ick moghen roemen de coningen ende princen die door zijn middel regeren ende segghen zijne vercreghene victorien, het sy in gemeyne slachtingen oft particuliere campvechtinghen, en waert niet dat het schijnen soude dat alle alsulcke saecken door my veel eer overmits gunste als om de waerheydt voorghebracht worden. Maer alleen sal ick u verseeckeren, ende zullet hierna oock selfs moeten bekennen, dat alleene om den eenighen name van hem Grieckenlandt veel meerder sal ghevreest worden als de voorgaende keyser, ende estimeringhe vandien de vremde heeren hebben moghen inplanten met alle haere machten.”

Ende wiste den coninck voorts so wel te persuaderen dat Palmerin op staende voet keyser verclaert ende uytgeroepen worden ende op den selfsten dach voorts ghecroont nae de gewoontelijcke ceremonien ende manieren. Ende bleef Florendos noch eenigen tijt met zijnen sone, kerende daernae wederom in Macedonien, ende regeerden zijne onderdanen in grote liefde ende rechtveerdige justitie, houdende altijt zijne posten opden wech om te verstaen nieumaren so vanden keyser als van zijnen jongen neve Primaleon, die hoe langer hoe meerder opwies in sterckheyt ende schoonte.

Hoe Palmerijn met Polinarde van Wenen vertrokken om naar Constantinopel te reizen alwaar hij na de dood van de oude Remitius keizer van Griekenland gekroond werd en hoe Polinarde haar eerste zoon baarde. [Ff5ra] Het 133 kapittel.

Toen Ptolomeus uit zijn land van Saksen en de ambassadeur uit Engeland wederom gekomen waren zag Palmerijn het keizerrijk van Duitsland in een geruste vrede zijn en nam verlof aan de keizer om zijn prinses naar Constantinopel te brengen, tot zulk bedroefdheid van de keizerin en Polinarde met Agriole dat nooit bedroefder scheiding tussen moeder en dochter en is gezien. Nochtans vertroosten haar de keizer en Trineus door het verhalen van de weldaad die zij zeiden de Christenheid te zullen geschieden door dit huwelijk met Palmerijn, zo zeer dat ze tenslotte van de anderen verlof namen met zulke wenende ogen dat haar de tranen over de wangen liepen. Waarna de keizer tot Polinarde zei: “Mijn dochter, ik weet zeer wel dat gij een grote staat gaat bezitten, maar veel meer verblijdt mij de hoge en heerlijke naam van Palmerijn van Olijven, uw man, als met de gedachten van dat gij noch zal mogen worden keizerin van het gehele Griekse rijk. Adieu mijn dochter, wees altijd gedachtig de deugd als ook de trouwheid die een vrouwe haar man schuldig is!”

Toen Polinarde de keizer deze woorden voor de laatste adieu hoorden spreken werd ze alzo bevangen met droefheid om de scheiding en natuurlijke liefde die een kind tot zijn vader schuldig is te dragen dat ze hem geen woord kon antwoorden. Waarom Palmerijn zijne majesteit de handen kusten, Trineus omhelsden en gebood daarmee de muilezeldrijvers dat ze voort zou jagen de draagstoel waarin de prinses Polinarde gevoerd werd die hij na ’t afscheiden van haar ouders bestond te [Ff5rb] vertroosten zei: “Mevrouw, hoe gij langer alhier blijft, hoe gij ook meerder verdriet zou scheppen in het scheiden. Maar in het afwezen zal hun de droefheid verminderen. Daarom laat ons met blijdschap naar Constantinopel reizen alwaar diegene die u noch nooit gezien hebben meerder recreatie zullen nemen in uw komt dan de Duitsers verdriet gehad hebben in uw vertrek.”

En met diergelijke opzetten meer deed Palmerijn zijn best om haar in plaats van droefheid vrolijkheid te stellen tot dat ze kwamen in het land van Hongarije alwaar haar de koning Frisol met de belangrijkste van zijn heren welkom heette aan de eerste stad daar ze van zijn gebied aankwamen. Palmerijn zei: “Mijn broeder, ik heb uw zuster Polinarde wel durven brengen tot in uw koninkrijk met die mening nochtans zo gij ze voor uw allerliefste wilt houden gelijk gij in Frankrijk met de wapens wilde bewijzen dat ik haar in zulk geval zal verdedigen tegens allen en iedereen voor mijne.”

“Ei, mijn heer,” zei Frisol, hem omhelsde, “gij wilt dan dat iedereen mijn zotheid bekend is? Ik bid u, laat ons dat laten varen en de zaken in de jonge jeugd geschied niet meer gedachtig zijn. Maar op mijn geloof, gelijk gij de eersten bent in alle ridderschap, alzo is u ook toe geordonneerd een prinses die ter wereld geen gelijke meer heeft.”

En aldus tezamen koutende en reisden kwamen ze tenslotte te Albe, een stad in Hongarije aan de Donau gelegen alwaar ze zich scheiden en bleef Frisol in zijn koninkrijk, maar Palmerijn reisde voorts naar Griekenland en deed zulke naarstigheid dat hij in weinig dagen daarna binnen Constantinopel kwam alwaar hij [Ff5va] drie dagen daarna het feest van het huwelijk liet geschieden. Op die de Grieken en Duitsers in zulke manieren om het eerste braveerden en triomfeerden dat daarvan zijn zal een eeuwige memorie, zo om hun wapenfeiten als om het grote liberale van de oude keizer die zijne schatten opendeed voor iedereen en van de minsten tot de meesten.

En omtrent twaalf maanden hierna ging Polinarde in het kraambed liggen van een mooie jonge zoon die Primaleon genoemd werd. Weinig dagen hierna wat een vreemde vogel van Palmerijn een ijselijke kreet gaf doordat dat de ouden Remitius grote blijdschap kreeg om de nieuwe zoon van Polinarde en zijn geest geheel tevreden zag over het goede fortuin van zijn kinderen vloog door de dood die het einde is van deze wereldse zotheid naar de hemelen en liet het lichaam alhier geëerd te worden met een sierlijke begrafenis bij zijn navolgers en onderdanen die benevens Palmerijn met geen biddingen of smekingen de koning Florendos daartoe brengen konden dat hij wilde ontvangen de keizerlijke kroon, maar antwoorden ze: “Mijn vrienden, God wil nimmermeer toelaten dat men diegene die mij in vrijheid gesteld, mijn faam bewaard en het leven gered heeft zijn toebehorende eren ontnemen en mij die toekomt, want indien deugd, autoriteit of geluk te punten zijn die een keizer behoren te doen verkiezen, zo behoort het Palmerijn veel eer te zijn dan ik. Ik zou u mogen verhalen zijn koninklijke afkomst en deugdelijke werken, zijne autoriteit tot onder de ongelovigen, de gelukkige voortgangen van zijn voornemingen waarvan de [Ff5vb] beletsels of zware volbrenging niet hebben gediend dan tot meerder verheffing van zijne triomf. Ook zou ik mogen roemen de koningen en prinsen die door zijn middel regeren en zeggen zijn verkregen victories, hetzij in algemene slachtingen of particuliere kampvechten en was het niet dat het schijnen zou dat alle al zulke zaken door mij veel eer overmits gunst dan om de waarheid voorgebracht worden. Maar alleen zal ik u verzekeren en zal het hierna ook zelf moeten bekennen, dat alleen om de enige naam van hem Griekenland veel meerder zal gevreesd worden dan de voorgaande keizer en waardering van die de vreemde heren hebben mogen inplanten met al hun machten.”

En wist de koning voorts zo wel te persuaderen dat Palmerijn op staande voet keizer verklaard en uitgeroepen werd en op dezelfde dag voorts gekroond naar de gewoonlijke ceremoniën en manieren. Zo bleef Florendos noch enige tijd met zijn zoon en keerde daarna wederom in Macedonië en regeerden zijn onderdanen in grote liefde en rechtvaardige justitie, hield altijd zijn posten op de weg om nieuws te verstaan zo van de keizer als van zijn jongen neef Primaleon die hoe langer hoe meerder opgroeide in sterkte en schoonheid.

Hoe den prince Olerike ende Archidiane op zee verdwaelden, denckende in Constantinopolen te reysen om te visiteren den keyser Palmerin, ende vande clachte die Archidiane dede over haer quade fortuyne, als oock hoe haer Palmerin vonde. Het .CXXXIIIJ. capittel.

[Ff6ra] Door eene vande voorgaende capittelen hebdy mogen verstaen hoe dat Olerike zijn princesse Archidiane beloofden haer t’haerder geliefte te doen besoecken den keyser Palmerin, welcke ghelofte sy soo diep in hare fantasie prenten datse drie maenden nae haere bruylofte in meyninghe was nae Constantinopolen te reysen, maer de gemeyne sieckte vande jonge dochters, de welcke is datse voorts nae haere houwinghe bevrucht worden, dede haer verbeyden tot nae datse haer sone geboren hadde. Ende alsdoen ginckse by den soudaen, begheerende van hem een gratie, die hy haer beloofden, denckende dat het eenighe lichtveerdige saecke soude zijn.

“Mijn heer,” seyde sy, “u sal dan ghelieven toe te laeten dat den prince Olerike my gheselschap houde tot in Constantinopolen om te besoecken den keyser Palmerin.”

“Mijn dochter,” antwoorden haer vader, “de reysen ter zee zijn seer periculeus ende dickwils worden de aldergrootste heeren verlooren door schipbreeckinge. Niet te min, naedien ’t uwen wille also is [...].”

De princesse dit consent vercregen [hebbende], dedese toerusten twintich soo galeyen als schepen, het meestendeel vande welcke sy oock dede laden met peerden, zijde tapeten ende andere rijcdomen om daer van present te doen aen Palmerin ende Polinarde, ende de reste met ridderen tot hare garde, jofvrouwen tot haren dienste ende voorts met alderhande precieuse meubelen, denckende also hare magnificente ende heerlijckheyt te betoonen int hof des keysers. Het welck nochtans heel anders gebeurden om dat de Fortuyne, die nimmermeer in eenen geduyrigen state en blijft, ten tijde als Olerike ende Archidiane van haer meynden te genieten ’t meest faveur, haer ginc veranderen in sulcker voegen datse meyn[Ff6rb]den ’t eynde haers levens aldaer present geweest te zijn. Want alsse met eenen seer gheluckigen wint tot op thien dachreysens nae by Constantinopolen ghecommen waren, begost haer de wijnt te contrarieren, het onweder te verheffen, de zee geluyt te geven ende de baren te vloeden met grooter snellicheyt als de swaluwe vlieghet, in zulcker voeghen datse in weynich tijdts ses van haere schepen te gronde sagen gaen ende de anderen uyt haer ghesichte verloren. Oock brack het groote schip daer zy in waren ten lesten, midden vanden anderen, waerover Archidiane sulcken deerlijcken gelate bedreef, bevindende haer in alsulcken perijckel dat het een erbermenisse was haer te aenschouwen, ende soude voorseecker verdroncken hebben sonder de hulpe van eene vande stuyrluyden die haer met hem salveerden in een bootgen. Ende was desen stuyrman soo ervaren op de zee [...] ende de neersticheyt van den bootsman die haer luyden aenstont te kennen gaf dattet een goede princesse was, die om den keyser te comen besoecken alle haer volck op zee verloren hadde. Welc oorsaecke haerder comste verstaen hebbende, deden sy de princesse niet teghenstaende haeren voorgaenden quaden wille logieren by een deuchdelijcke coopmans weduwe, by de welcke haer Archidiane yet bestonde te verblijden om datse haer in seeckerheydt ende uyt het perijckel des waters noot bevonde. Maer soo haest alsse ghedachtich worde haer teghenwoordighe armoede ende van het groote verlies van haeren man, den welcken zy meynden om haerent wille het leven verloren te hebben, en conde haer edel herte noch de presentie der Griecken die haer met grooten hoopen quamen visiteren niet bewaren van schreyen, maer hielde zulcken droevigen gelate [Ff6va] datse veele tot met haer te weenen beweechden, seggende: “Och ellendige creatuere, hoe wel heb ick verdient ’t gheene my so ongeluckich overcommen is! Och qualick beradene Archidiane, wat heeft u anders beweecht u selven in dit prijckel te stellen als een sotte begheerte om te comen in presentie eene, daer van u anders geene vertroostinge ofte verlichtenisse te verwachten en staet als te scheppen een groote droeffenisse int aenschouwen vande meestersse ende besittersse van zijn herte? Eylacy, deuchdelijcken prince Olerike, van uwen doot ben ick de eenige oorsaecke! Eylacy ende duysentmael eylace, en behoorden ghy niet te wesen mijnen eenigen troost, mijn eenich playsier ende mijn eenige vreuchde! Uwe liefde, altijts perfect ende getrou tot my geweest is, en had my die niet behoren te doen vergeten den genen die my alle zijn leven niet dan strafheyt bewesen en heeft, ende die my alsnoch niet en bemint als door geveynstheyt? Indient gebeurt dat ghijt prijckel ontgaen zijt, twelc my bycans onghelooffelijck is, soo hebt ghy voorwaer goede redenen om my altijt te haten. Och ghy onsalige, en is u niet gedachtich de groote uytstortinghe des bloets vanden uwen? En behoorden u dat niet in plaets van sulcke begheericheyt om Constantinopolen te sien van de selve stadt te maecken een groote verschrickinge ende haete? Indien ick noch alleene geleden hadde de straffe van mijn groote sotticheyt ... Maer eylacy, de ghene die daer van in geender manieren oorsaecke en zijn, hebben mede moeten lyde de plage over mijne indiscretie. Och edele jofvrouwen, in plaetse van rijckelick gehout te worden in recompensie vande diensten die ghy my bewesen hebt, zijn u teere ende delicatie lichamen een voetsel voorde visschen ende zeemonsteren. Ende ghy, andere ridderen ende edelluyden, in plaetse van [Ff6vb] faem ende eere met uwen heere te behalen, zydy in ellendicheyt vergaen sonder dat men van eenige nieumaren oyt meer sal hooren, indient niet en geschiet in droefheyt ende verdriet.”

Als de coopmans wed[uwe] Archidiane aldus hoorden clagen, dedese haer beste om haer te vertroosten, seggende: “Mevrouwe, en mistroost u also niet, uwen man sal mogelijck door de gratie van Godt noch int leven zijn. Ende van uwe jofvrouwen ende edelluyden, dat is te vergeefs dat ghy daeromme weent, daermet en suldyse niet wederom vander doot mogen verwecken. Wy andere arme ydioten ende onverstandighe menschen moeten al de pacientie hebben, al verliesen wy schoon mannen, kinderen ende goederen. Ende ghy die kennisse hebt van den loop deses weerelts, ende dat wy alle de quade fortuynen ende ellendicheyden onderworpen zijn, despereert? Voorwaer, ten dunckt my, sonder verbeteringe gesproken, niet behoorlijck voor een princesse! Den keyser is soo liberalen ende deuchdelijcken prince als noch in dit lant geregeert heeft. Hy sal u sonder twijvel so wel recompenseren dat ghy gheen oorsaecke en zult heben om u over hem te beclagen!”

Ende wiste dese goede vrouwe haer voorts soo veele te segghen dat syse een weynich te vreden stelden, ende haer in haer huys dede verbeyden noch negen oft thien dagen om te verwachten oft eenighe van haer schepen souden moghen overghebleven zijn ende aldaer aencommen. Maer als de princesse sach datse daer van in de zelve tijdt niet de aldergheringhste nieumaren en verstonde, dedese vercoopen alle de costele ghesteenten van het cieraet haers hoofts voor min ofte meerder als het twaelfste deel van datse weerdt waeren, het welck nochtans soo beliep datse daeromme cofte vijf schoone peerden, soo voor haer als voor haere [Ff7ra] weerdinne ende haere twee dochteren ende voor den bootsman die haer uyt het perijckel ghebrocht hadde. Oock veranderdense alle haer costelheydt in rouclederen ende vertrock met het gheselschap vande voorseyde vier persoonen op eenen manendach smorgens om naede stadt van Constantinopolen te reysen. Int welck doende sy langs een groot ende dick bosch quamen dat maer ses mijlen vande selve stadt ghelegen en was, alwaer de princesse soo diep bestonde te dencken op haer ongheluck met de schaemte ende armoeden inde welcke sy haer voor den keyser soude moeten presenteren, datse uyt grooter benautheyt van haer peert meynden te vallen. Twelck de coopmans weduwe ontwaer worden ende dede haer derhalven vanden heeren wech rijden om yet wes te moghen rusten binnen inde dichticheyt der boomen vant foreest, alwaer sy ontwaer worden een seer schoone ende clare fonteyne, byde welc de weduwe de princesse, so swack zijnde datse haer niet langer over eynde houden en conde, dede nedersitten. Ende nae dat de verflautheydt wederom overgegaen was door eenige specerijen die haer de dochters van haere weerdinne gaven, baden die haer datse wederomme te peerde wilden gaen sitten.

“Eylacy, mijn vriendinnen,” seyde sy, “moet ic die hier voormaels een groote vrouwe pleech te zijn, my in alsulcken bedroefde armoede vinden voor den ghenen die tanderen tyde mijne groote heerlijckheyt seer wel ghesien heeft?”

“Maer,” antwoorden de dochters, “indien wy langer alhier blijven, so stellen wy ons int perijckel vande wreede beesten die in dit foreest woonen.”

“Och, oft Godt beliefde,” seyde de princesse, “dat albereets eene van die mijn ellendige lichaem verslonden hadde! O doot, die al te dickwils comt roepen de [Ff7rb] ghene daer van ’t leven noch notelijc is, ende die u haten, waerom en comt ghy oock u officie niet bedienen over de ghene die nae u verlangen?”

Ende wesende in dese benautheyt gebeurdent ter goeder avontuyre dat den keyser Palmerin, die op desen selfsten dach opde jachte gereden was, door ’t naerijden van een hert int bosch verdwaelden, ende niet wetende om wegen ende paden van dien vervolchden ’t beeste soo lange dat hy ende zijn peert moede worden. Weshalven hy rontsom sach nae een bequame plaetse om te rusten ende worde ten lesten ontwaer een cleyn voetweechsken, het welc hem tot opde fonteyne leyde, daer Archidi[a]ne hare clachten dede. Ende aldaer gearriveert zijnde verwonderden hem seer van in sulcke plaetse te sien soo droevige gheselschap. Des niet te min ginck hy hem wassen ende drincken aende waterspronck al eer hy yemants yet wes vraechden. Waar door Archidiane hem te sien quam ende overmits een haestighe veranderinghe van quellinge in blijtschap also bevangen wort datse gheheel uyt haer selven onder haer gheselschap neder viel.

“Mijn Godt,” riep Palmerin, dit siende, “soude ick wel eertijts dese vrouwe eenich leet aengedaen mogen hebben, aenghesien haer in mijne presentie soo haestige veranderinge bevanght? Seght my, mijn vrient,” seyde hy tot den bootsgesel, “en kent ghyse niet?”

“Neen ick, mijn heer,” antwoorden den stuyrman, “maer seer wel weet ick dat het is een seer groote princesse die om den keyser te comen besoecken verloren heeft haer volck ende goederen.”

“Voorwaer,” seyde Palmerin, “my dunct dat ickse meer gesien hebbe, maer en can niet gedachtich worden in wat plaetse.”

Ende haer schoon aengesicht ende witte handekens noch beter ende neerstiger aneschouwende, seyde hy in hem selfs: “Soudet de princesse [Ff7va] Archidiane wel connen zijn? Neent voorwaer, mijn ambassadeurs hebben my geseyt datse aende prince Olerike ghehout is. Ach, wie is dese dan? Veerdich, mijn vriendinnen,” seyde hy tot de jonge dochters, “doet haestelijck op haer aensicht yet wes frisch waters!”

Waervan de princesse de coelte so geringe niet gevoelt en hadde oft sy bestonde te suchten ende een weynich daernae haere sprake wederom te crijghen, segghende: “Och heer Palmerin, waerom belet ghy den uytganck der ziele van dese ellendighe Archidiane? Denckt ghy dat hare scheydinge can gheschien in behaechelijcker tijt ende plaetse als int lant ende inde armen vanden genen die sy meer bemint heeft als haer eygen selfs, ende vanden welcken sy nochtans noyt geene andere cortoysie en heeft moghen ghenieten als dese tegenwoordighe? Och mijn vrient, het is meer als waer dat ghy alhier in uwe armen hout de sotte ende indiscrete Archidiane, die om uwent wille verlooren heeft Olerike, haeren man, die haer so getrouwelijc beminden, met veele ridderen, joncvrouwen ende onschattelijcke rijcdommen, dat ick alles weynich achte, uytghenomen den doot van mijnen heere, wiens schade my niet wederom opgericht en can worden.”

Hoe de prins Olerike en Archidiane op zee verdwaalden en dachten in Constantinopel te reizen om te visiteren de keizer Palmerijn en van de klacht die Archidiane deed over haar kwade fortuin als ook hoe haar Palmerijn vond. Het 134 kapittel.

[Ff6ra] Door een van plicht gaande kapittelen heb je mogen verstaan hoe dat Olerike zijn prinses Archidiane beloofden zich tot hun gelieven te gaan bezoeken de keizer Palmerijn, welke belofte zij zo diep in hun fantasie prenten dat ze drie maanden na hun bruiloft in mening waren naar Constantinopel te reizen, maar de gewone ziekte van de jonge dochters, die is dat ze voorts na hun huwelijk bevrucht worden, liet ze wachten tot na dat ze haar zoon geboren had. Alstoen ging ze bij de sultan en begeerde van hem een gratie die hij haar beloofden en dacht dat het enige lichtvaardige zaak zou zijn.

“Mijn heer,” zei ze, “u zal dan gelieven toe te laten dat de prins Olerike mij gezelschap houdt tot in Constantinopel om te bezoeken de keizer Palmerijn.”

“Mijn dochter,” antwoorde haar vader, “de reizen ter zee zijn zeer periculeus en dikwijls worden de allergrootste heren verloren door schipbreuk. Niettemin, nadien ’t uw wil alzo is ....”

De prinses die dit consent verkregen had liet terstond toerusten twintig zo galeien als schepen, het meestendeel waarvan zij ook liet laden met paarden, zijden tapijten en andere rijkdommen om daarvan present te doen aan Palmerijn en Polinarde en de rest met ridders tot haar garde, juffrouwen tot haar dienst en voorts met allerhande kostbare meubelen, dacht alzo haar magnifiekste en heerlijkheid te betonen in de hof de keizers. Wat nochtans heel anders gebeurden omdat het Fortuin, die nimmermeer in een gedurige staat blijft, ten tijde als Olerike en Archidiane van haar meenden te genieten ’t meest gunst zich ging veranderen in zulke voegen dat ze meenden [Ff6rb] ’t einde van hun levens aldaar present geweest te zijn. Want toen ze met een zeer gelukkigen wind tot op tien dagreizen nabij Constantinopel gekomen waren begon de zin zich ter contrarie en het onweer te verheffen, de zee geluid te geven en de baren te vloeden met grotere snelheid dan de zwaluwen vliegen, in zulke voegen dat ze in weinig tijd zes van hun schepen te gronde zagen gaan en de anderen uit hun gezicht verloren. Ook brak het grote schip daar zij in waren tenslotte, midden van de anderen, waardoor Archidiane zulk deerlijk gelaat bedreef en bevond zich in al zulk perikel dat het een erbarmen was haar te aanschouwen en zou voor zeker verdronken hebben zonder de hulp van een van de stuurlieden die haar met hem redde in een bootje. En was deze stuurman zo ervaren op de zee ... en de naarstigheid van de bootsman die ze aanstonds te kennen gaf dat het een goede prinses was die om de keizer te komen bezoeken al haar volk op zee verloren had. Welk oorzaak van haar komst verstaan had lieten zij de prinses niet tegenstaande haar voorgaande kwade wil logeren bij een deugdelijke Koopmans weduwe waarbij Archidiane zich iets bestond te verblijden omdat ze haar in zekerheid en uit het perikel van de watersnood bevond. Maar zo gauw toen ze gedachtig werd haar tegenwoordige armoede en van het grote verlies van haar man die zij meen vanwege haar het leven verloren te hebben kon haar edel hart noch de presentie der Grieken die haar met grote hopen kwamen visiteren niet bewaren van schreien, maar hield zulk droevig gelaat [Ff6va] dat ze velen met haar tot wenen bewoog en zei: “Och ellendige createur, hoe wel heb ik verdiend hetgeen mij zo ongelukkig overkomen is! Och kwalijk beradene Archidiane, wat heeft u anders bewogen u zelf in dit perikel te stellen als een zotte begeerte om te komen in presentie een waarvan u anders geen vertroosting of verlichting te verwachten staat dan te scheppen een grote droefheid in het aanschouwen van de meesteres en bezitster van zijn hart? Helaas, deugdelijks prins Olerike, van uw dood ben ik de enige oorzaak! Helaas en duizendmaal helaas, behoorden gij niet te wezen mijn enige troost, mijn enig plezier en mijn enige vreugde! Uw liefde, altijd perfect en getrouw tot mij geweest is, had mij die niet behoren te doen vergeten diegene die mij al zijn leven niet dan strafheid bewezen heeft en die mij als noch niet bemint als door geveinsdheid? Indien het gebeurt dat gij het perikel ontgaan bent, wat mij bijna ongelooflijk is, zo hebt gij voorwaar goede redenen om mij altijd te haten. Och gij onzalige, is u niet gedachtig de grote uitstorten van het bloed van de uwen? En behoorden u dat niet in plaats van zulke begeerlijkheid om Constantinopel te zien van die stad te maken een grote verschrikkingen en haat? Indien ik noch alleen geleden had de straf van mijn grote zotheid ... maar helaas, diegene die daarvan in geen manieren oorzaak van zijn hebben mede moeten lijden de plaag over mijn indiscretie. Och edele juffrouwen, in plaats van rijk gehuwelijkt te worden in vergoeding van de diensten die gij mij bewezen hebt, zijn uw tere en delicate lichamen een voedsel voor de vissen en zeemonsters. En gij, andere ridders en edellieden, in plaats van [Ff6vb] faam en eer met uw heer te behalen zijn jullie in ellendigheid vergaan zonder dat men van enig nieuws ooit meer zal horen, indien het niet geschiet in droefheid en verdriet.”

Toen de koopman weduwe Archidiane aldus hoorden klagen deed ze haar best om haar te vertroosten en zei: “Mevrouw, mistroos u alzo niet, uw man zal mogelijk door de gratie van God noch in het leven zijn. Van uw juffrouwen en edellieden, dat is tevergeefs dat gij daarom weent, daarmee zal je niet wederom van de dood mogen opwekken. Wij andere arme idioten en onverstandige mensen moeten alle geduld hebben, al verliezen wij schoon mannen, kinderen en goederen. Gij die de kennis hebt van de loop van deze wereld en dat wij alle de kwade fortuinen en ellendigheden onderworpen zijn, wanhoopt? Voorwaar, het dunkt mij, zonder verbetering gesproken, niet behoorlijk voor een prinses! De keizer is zo’n liberalen en deugdelijke prins als noch in dit land geregeerd heeft. Hij zal u zonder twijfel zo wel schadeloosstellen dat gij geen oorzaak zal hebben om u over hem te beklagen!”

En wist deze goede vrouwe haar voorts zo veel te zeggen dat ze haar een weinig tevreden stelden en haar in haar huis liet wachten noch negen of tien dagen om te verwachten of enige van haar schepen zouden mogen overgebleven zijn en aldaar aankomen. Maar toen de prinses zag dat ze daarvan in die tijd niet het minste nieuws van verstond zo liet ze verkopen alle kostbare gesteenten van het sieraad van haar hoofd voor min of meerder als het twaalfde deel van dat ze waard waren, wat nochtans zo beliep dat ze daarom kocht vijf mooie paarden, zo voor haar als voor haar [Ff7ra] waardin en haar twee dochters en voor de bootsman die haar uit het perikel gebracht had. Ook veranderden ze al haar kostbaarheid in rouwkleren en vertrok met het gezelschap van plichtzegde vier personen op een maandag morgen om naar de stad van Constantinopel te reizen. Toen ze op weg waren kwamen zij langs een groot en dik bos dat maar zes mijlen van de stad gelegen was alwaar de prinses zo diep bestond denken op haar ongeluk met de schaamte en armoede waarin zij zich voor de keizer zou moeten presenteren dat ze uit grote benauwdheid van haar paard meende te vallen. Wat de koopman weduwe gewaar werd en liet haar derhalve van de heren weg rijden om ietwat te mogen rusten binnen in de dikte der bomen van het bos alwaar zij ontwaar werden een zeer mooie en heldere bron waarbij de weduwe de prinses, die zo zwak was dat ze zich niet overeind houden kon liet neerzitten. Na dat de flauwte wederom overgegaan was door enige specerijen die haar de dochters van haar waardin gaven, baden die har dat ze wederom te paard wilden gaan zitten.

“Helaas, mijn vriendinnen,” zei ze, “moet ik die hier voormaals een grote vrouwe plag te zijn mij in al zulk bedroefde armoede vinden voor diegene die ten andere tijden mijn grote heerlijkheid zeer goed gezien heeft?”

“Maar,” antwoorden de dochters, “indien wij langer alhier blijven, zo stellen wij ons in het perikel van de wrede beesten die in dit bos wonen.”

“Och, of God beliefde,” zei de prinses, “dat al gereed een van die mijn ellendige lichaam verslonden had! O dood, die al te dikwijls komt roepen diegene [Ff7rb] daarvan ’t leven noch nodig is en die u haten, waarom komt gij ook uw officie niet bedienen over diegene die naar verlangen?”

En was in deze benauwdheid gebeurde het ter goed avontuur dat de keizer Palmerijn, die op deze zelfde dag op de jacht gereden was door ’t narijden van een hert in het bos verdwaalden en niet wist om wegen en paden van dien vervolgden ’t beest zo lange dat hij en zijn paard moede werden. Weshalve hij rondom zag na een bekwame plaats om te rusten en werd tenslotte gewaar en klein voetpaadje wat hem naar de bron leidde daar Archidiane haar klachten deed. Toen hij aldaar gearriveerd was verwonderden hem zeer van in zulke plaats te zien zo droevige gezelschap. Dat niettemin ging hij hem wassen en drinken aan de watersprong al eer hij iemands ietwat vroeg. Waardoor Archidiane hem te zien kwam en overmits een haastige verandering van kwelling in blijdschap alzo bevangen werd dat ze geheel uit zichzelf onder har gezelschap neer viel.

“Mijn God,” riep Palmerijn, die dit zag, “zou ik wel eertijds deze vrouwe enig leed aangedaan mogen hebben, aangezien ze in mijn presentie zo gauw een verandering bevangt? Zeg mij, mijn vriend,” zei hij tot de bootsgesel, “kent gij ze niet?”

“Neen ik, mijn heer,” antwoorden de stuurman, “maar zeer goed weet ik dat het is een zeer grote prinses die om de keizer te komen bezoeken verloren heeft haar volk en goederen.”

“Voorwaar,” zei Palmerijn, “mij dunkt dat ik haar meer gezien hebbe, maar kan niet gedachtig worden in wat plaats.”

En aanschouwde haar mooie aanzicht en witte handjes noch beter en naarstiger zei hij in zichzelf: “Zou het de prinses [Ff7va] Archidiane wel kunnen zijn? Neen het voorwaar, mijn ambassadeurs hebben mij gezegd dat ze aan de prins Olerike gehuwd is. Ach, wie is deze dan? Vaardig, mijn vriendinnen,” zei hij tot de jonge dochters, “doet haastig op haar aanzicht ietwat fris waters!”

Waarvan de prinses de koelte zo gauw niet gevoel had of zij bestond te zuchten en kreeg een weinig daarna haar spraak wederom en zei: “Och heer Palmerijn, waarom belet gij de uitgang der ziel van deze ellendige Archidiane? Denkt gij dat haar scheiding kan geschieden in een behaaglijker tijd en plaats als in het land en in de armen van diegene die zij meer bemind heeft dan zijzelf en van die zij nochtans nooit geen andere hoffelijkheid heeft mogen genieten als deze tegenwoordige? Och mijn vriend, het is meer dan waar dat gij alhier in uwe armen houdt de zotte en indiscrete Archidiane die vanwege u verloren heeft Olerike, haar man, die haar zo getrouw beminde met vele ridders, jonkvrouwen en niet te schatten rijkdommen dat ik alles weinig achtte, uitgezonderd de dood van mijn heer, wiens schade mij niet wederom opgericht kan worden.”

“Mevrouwe,” antwoorden Palmerin, “ist mogelick dat ghy Archidiane zijdt, de wijse dochter vanden soudaen van Babylonien, die de eere ende triumphe is van alle de princessen van Turckyen?”

“Die selfste ben ick, mijn heer,” seyde sy, “die u soo onmatelijck seere beminne dat getrouwicheyt des houwelicx noch vreese vant perijckel der zee noch de straffe refusen die ghy my gedaen hebt, soo wel in mijn presentie als door anderen, niet en hebben connen afkeeren van haer te stellen in dese beschaemtheydt om te besoecken u hof ende de schoone Polinarde, maer [Ff7vb] boven al om u noch eens te mogen sien, tot welcken eynde ick mede herwaerts overbrochte mijnen man, die, eylacy soo ick gheloove, verdroncken is met een groot deel van mijne jofvrouwen ende ridderen, d’alderschoonsten ende braefsten die oyt gesien mogen worden, als oock soo veele costele ende excellente rijcdommen datse bycans een keyserrijck weerdich waren.”

“O verslindende zee,” seyde den keyser Palmerin, “indien den prince doot is door dese aventuyre so en sal mijn hert noyt meer in vreuchde connen leven!”

“Och mevrouwe, alsnu beken ick de groote liefde die ghy my toedraecht, om de welcke ick u bidde dat ghy u yet wes wilt vertroosten, op dat ten minsten van u twee, den eenen verlooren zijnde, d’ander niet mede en vergae. Dan en beclaecht, bid ick u, des princen doot niet voor dat het tijdt is, want ick belove u op mijn gheloove dat ick soo geringe niet in Constantinopolen en sal gecomen zijn oft ick sal hem met alle neersticheyt doen soecken. Ende indien hy wederomme gevonden wort, so heeft alle het ander verlies weynich te beduyden, want, Godt sy gelooft, wy hebben middelen ghenoech om die wederom op te richten. Maer eylacy mevrouwe,” seyde hy haer kussende ende uyt medelijden schreyende, “wat deucht oft wat verdiensten hebdy doch in my mogen kennen, die weerdich zijn het alderminste deel vande moeyten ende verdrietelijckheyden die ghy gedaen ende gheleden hebt in soo veele vreesen ende verschrickingen met couden, hetsten ende arbeyts des weechs? Voorwaer, ick soude al te seer gelastert mogen worden indien ick met u geene barmherticheyt en hadde, ende beloof ende sweer u datmen my noyt meer croone en sal sien dragen indien dese quade fortuyne tot uwaerts neemt een droeffelijck eynde. Eylacy [Ff8ra] mevrouwe, indien ick u voor desen tijt ongracieuse ghelaten ghetoont hebbe, denct dat de selve geschiet zijn om u niet te bedrieghen, om dat ick alsdoen mijn herte al ghestelt hadde inde machte van een andere, die u beminnen sal als haer eyghen suster.”

“Jae maer, mijn vriendt,” seyde de princesse, “indien ghy in uwe vroolickheyden ende ammoreuse caressen haer eenich verhael gedaen hebt van mijn onbeschaemde stouticheyt, wat salse my dan anders moghen achten als een gemeyne vrouwe?”

“Op mijn geloove, mevrouwe,” antwoorden den keyser, “ic soude veel liever een van mijne leden verlooren hebben. Dan verseeckert u vryelijck datse soo wel van my als van anderen die in uwen dienste geweest zijn, ghenoechsaem verstaen heeft de eere ende weldaet die ghy my deet, doe ghy my vont in alsulcken staete als ick u nu ontmoet ben, het welck ick sal recompenseren oft in pijnen sterven, ende sult oock veel beter van haer ontfangen worden als ghy niet en meynt.

Laet ons derhalven na Constantinopolen rijden op dat ick u mach tracteren als uwe heerlicheyt vereyscht.”

“Reysen wy dan,” seyde de princesse, “naedient u gelieft my te ghebieden. Ende wat aenlangt de gepasseerde saecken, ’t sy van uwe strafheyt ofte veronweerdiginghe, die doen my uwe tegenwoordige liefde ende ootmoedicheyt gheheel vergeten.”

Ende hiermet wildense opstaen, maer en conde door groote swackheyt niet vande plaetse comen, waerom haer Palmerin in zijne armen nam ende hielp haer wederom te peerde met hulpe vanden stuyrman, tot den welcken hy seyde: “Mijn vrient ende ghy, goede oude moeder met uwe jonge dochteren, comt alle met my ende ghy sult sien oft ic weet te vergelden de moeyten die dese princesse voor my genomen heeft.”

Aen welcke woorden ende ae[n]de [Ff8rb] voorgaende propoosten sy luyden mercten dat hy den keyser was, waeromme sy op haer knien vielen ende baden hem haer te willen vergeven van datse hem door onwetenheyt sulcke eere niet aengedaen en hadden als sijne keyserlijcke majesteyt vereyschten.

“Mijn vrient ende vriendinnen,” seyde hy, “tis een geringe saecke, de wereltlijcke eere. Daerom volcht my sonder meer ceremonien te maecken!”

Ende hier met redense den cleynen voetwech so lange tot datse aent eynde vant foreest quamen, alwaer veele ridderen, jaegers ende boschwaerderen zijne majesteyt verwachten, tot de welcke hy seyde: “Hout op uwe jachte, want ick alleene heb eenen veel precieuseren vanck gedaen als ghy altesamen!”

Waer van sy grootelijcx verwondert worden, groot verlangen hebbende om te weten wie dese vrouwe was, die hy also groote eere aen dede. Dan niemant en dorstet hem vragen, uytgenomen den hartoch van Mycene, die hy antwoorden: “Eustace mijn vrient, sy is een ander als ghy denct. Ghy moet u wapenen met alle uwe cammeraten om te gaen soecken den prince Olerike, die op zee verdwaelt is door den tempeest.”

“O almachtighe Godt,” seyde den hartoch, “wie heeft uwe majesteyt dese droevighe tijdinge gebracht?”

“Dese princesse,” antwoorden den keyser, “die zijn vrouwe is, ende miraculeuselijck ontcomen uyt het perijckel der schipbreckinghe door de hulpe van desen bootsman.”

Ende aldus te samen coutende quamense ten lesten binnen Constantinopolen int palleys, alwaer den hartoch van Saxen haer luyden tot opde voorplaetse te ghemoete quam om den keyser te ontfangen. Den welcken tot hem seyde: “Ptolomeus, en kent ghy uwe princesse Archidiane niet? Den tijt is ghecomen dat ghy gedachtich moet wesen de weldaet datse u voor den arbeydt van des [Ff8va] smits hamer bewaerden.”

“Mijn heer,” antwoorden Ptolomeus, “ten sal my mijn leven niet vergeten, maer ick en cant niet ghelooven dat zij ’t is.”

“Sy ist sonder twijfel,” seyde den keyser. “Helpt ghy ende den hartoch van Mycene haer vant peert ende leydt haer tot opde saele, terwijlen ick de keyserinne hare comste gae te kennen gheven.”

Om welcke woorden Ptolomeus haer in zijnen armen nam ende vant peert beurden, segghende: “Mevrouwe, hoe wel dat ick u sie ende in mijnen armen hebbe, so dunckt my nochtans dese saecke maer een droome.”

“Heer Ptolomeus,” antworden de princesse, “ick ben de ghene selfs daer ghy aen twijfelt, die om te volbrengen het ghene ghy noch die ghene die ick u met ghegeven hadt niet uytrechten en cont, geraect ben in dese armoede, openbaer maeckende mijn cleyne wijsheyt met een onwederoprichtelijck verlies, want mijn heere Olerike voorseecker verlooren is, indien ghy luyden, mijn heeren, geene bermherticheyt met my en hebt om hem wederomme te soecken.”

“Stelt u te vreeden, mevrouwe,” zeyde Ptolomeus, “ick hoop dat den prince noch int leven sal zijn. Ende wat aenlanght van zijne soecken, daermet zult ghy bekennen dat ghy alsoo groote machte hebt in dit hof als int palleys van uwen vader.”

Ende terwijlen sy aldus tsamen spraecken ginck Palmerin by Polinarde, tot haer segghende: “Mevrouwe, ick heb huyden door fortuyne int foreest ghevonden de princesse Archidiane, daer ick u te meer maelen van verhaelt hebbe, vrouwe vanden prince Olerike, die met my was als ick u te Gent quam visiteeren. Ick bid u dat ghyse cortoyselijck wilt tracteren, ghelijck u seer wel [bekent] is, want zijt weerdich is indient oyt vrouwe meriteerden.”

“Ick salt seer geerne doen met goeder her[Ff8vb]ten,” antwoorden Polinarde. Tot welcken eynde haer Palmerin byde hant nam ende ginck de princesse te ghemoete, die hy mette tranen over haer oogen loopende de keyserinne presenteerden, seggende: “Ghy zult by mevrouwe blijven terwijlen ick mijn volck in oorden stelle om uwen man te gaen soecken.”

“Godt wil my gratie verleenen,” antwoorden de princesse, “dat hy wederomme mach ghev[o]nden worden, maer ick heb vreese dat mijne groote zonden het selve sullen beletten.”

“Mevrouwe,” seyde de keyserinne, “Godt is also machtich ende goedertieren om hem te salveeren als Hy gheweest is om u het leven te bewaren.”

“Elacy,” zeyde zy, “waerom en is hy alsnu niet mede alhier? Och, tselve soude my ’t aldergrootste playsier zijn dat my oyt overcomen mach.”

“Hy salder wel haest zijn met de gratie van Godt,” antwoorden de keyserinne. “Daerom vertroost ende verblijdt u, mevrouwe, ghelijck oft ghy in Assyrien waert. Ende al ist dat dit palleys niet te ghelijcken en is by de heerlicheyt vant hof van Babilonien, soo en hoop ick nochtans niet dat ghy yet wes ghebreck sult hebben van al het ghene u gelieven sal te eysschen.”

“Mevrouwe,” antwoorden Archidiane, “ick weet wel uwe cortosie ende goedertierenheydt seer groot te zijn als oock de ghene van mijn heer den keyser, weshalven ick alhier ben gecomen om de selve te genieten in mijn groote ongeluck.”

“Het sal alles ten besten comen,” antwoorden de keyserinne. “Daerom bid ick, doet wech dese rouclederen ende laet u anderen aendoen.”

“Ick en salse niet aflegghen, indient u belieft, mevrouwe,” seyde sy, “tot dat mijn heer wederom gevonden is!”

Nochtans wist haer de keyserinne met haer jofvrouwen so wel te vertroosten dat haer de droefheyt haers harten in een beter veranderden dan haer clederen bethoon[Gg1ra]den int verbeyden vande quade ofte goede nieuwmaren vanden princen Olerike.

“Mevrouw,” antwoorden Palmerijn, “is het mogelijk dat gij Archidiane bent, de wijze dochter van de sultan van Babylonië, die de eer en triomf is van alle de prinsessen van Turkije?”

“Die zelfde ben ik, mijn heer,” zei ze, “die u zo onmatig zeer bemint dat trouwheid van het huwelijke noch de vrees van het perikel der zee noch de straffe weigeringen die gij mij gedaan hebt, zo wel in mijn presentie als door anderen, niet hebben kunnen afkeren van haar te stellen in deze beschaamdheid om te bezoeken uw hof en de mooie Polinarde, maar [Ff7vb] boven al om u noch eens te mogen zien, tot welk einde ik mede herwaarts overbracht mijn man die, helaas zo ik geloof, verdronken is met een groot deel van mijn juffrouwen en ridders, de aller mooiste en braafste die ooit gezien mogen worden, als ook zo vele kostbare en excellente rijkdommen dat ze bijna een keizerrijk waardig waren.”

“O verslindende zee,” zei de keizer Palmerijn, “indien de prins dood is door dit avontuur zo en zal mijn hart nooit meer in vreugde kunnen leven!”

“Och mevrouw, alsnu beken ik de grote liefde die gij mij toedraagt, om die ik u bid dat gij u ietwat wilt vertroosten op dat ten minsten van u twee, de een verloren is, de ander niet mede vergaat. Dan beklaag, bid ik u, de prinsen dood niet voor dat het tijd is, want ik beloof u op mijn geloofd at ik zo gauw niet in Constantinopel zal gekomen zijn of ik zal hem met alle naarstigheid doen zoeken. Indien hij wederom gevonden wordt zo heeft alle het ander verlies weinig te betekenen want, God zij gelooft, wij hebben middelen genoeg om die wederom op te richten. Maar helaas mevrouw,” zei hij haar kuste en uit medelijden schreide, “wat deugd of wat verdiensten heb je toch in mij mogen kennen, die waardig zijn het allerminste deel van de moeite en verdriet die gij gedaan en geleden hebt in zo vele vrezen en verschrikkingen met koude, hitte en arbeid van de weg? Voorwaar ik zou al te zeer gelasterd mogen worden indien ik met u geen barmhartigheid had en beloof en zweer u dat men mij nooit meer kroon zal zien dragen indien deze kwade fortuin tot u waart neemt een droevig einde. Helaas [Ff8ra] mevrouw, indien ik u voor deze tijd niet gracieuze gelaten getoond heb, denk dat die geschied zijn om u niet te bedriegen, omdat ik alstoen mijn hart al gesteld had in de machte aan een andere, die u beminnen zal als haar eigen zuster.”

“Ja maar, mijn vriend,” zei de prinses, “indien gij in uw vrolijkheden en amoureuze liefkozingen haar enig verhaal gedaan hebt van mijn onbeschaamde stoutigheid, wat zal ze mij dan anders mogen achten dan een gemene vrouwe?”

“Op mijn geloof, mevrouw,” antwoorden de keizer, “ik zou veel liever een van mijne leden verloren hebben. Dan verzeker u vrij dat ze zo wel van mij als van anderen die in uw dienste geweest zijn voldoende verstaan heeft de eer en weldaad die gij mij deed toen gij mij vont in al zulk staat als ik u nu ontmoet heb, wat ik zal schadeloosstellen of in pijnen sterven en zal ook veel beter van haar ontvangen worden als gij niet meent.

Laat ons derhalve naar Constantinopel rijden op dat ik u mag trakteren als uwe heerlijkheid vereist.”

“Reizen wij dan,” zei de prinses, “nadien het u gelieft mij te gebieden. Wat aangaat de gepasseerde zaken, ’t zij van uwe strafheid of verontwaardiging die doen mij uw tegenwoordige liefde en ootmoedigheid geheel vergeten.”

En hiermee wilde ze opstaan, maar kon door grote zwakheid niet van de plaats komen, waarom haar Palmerijn in zijn armen nam en hielp haar wederom te paard met hulp van de stuurman tot die hij zei: “Mijn vriend en gij, goede oude moeder met uw jonge dochters, komt alle met mij en gij zal zien of ik weet te vergelden de moeite die deze prinses voor mij genomen heeft.”

Aan welke woorden en aan de [Ff8rb] voorgaande opzetten zij merkten dat hij de keizer was, waarom zij op hun knieën vielen en baden hem ze te willen vergeven van dat ze hem door onwetendheid zulke eer niet aangedaan hadden als zijne keizerlijke majesteit vereiste.

“Mijn vriend en vriendinnen,” zei hij, “het is een geringe zaak, de wereldlijke eer. Daarom volgt mij zonder meer ceremonie te maken!”

En hiermee reden ze het kleine voetpad zo lang tot dat ze aan het einde van het bos kwamen, alwaar vele ridders, jaegers en bosswachters zijn majesteit verwachten tot die hij zei: “Houdt op uwe jacht, want ik alleen heb een veel kostbaardere vangst gedaan dan gij alle tezamen!”

Waar zij zeer verwonderd werden en groot verlangen hadden om te weten wie deze vrouwe was die hij alzo grote eer aandeed. Dan niemand durfde het hem te vragen, uitgezonderd de hertog van Mycene die hij antwoorden “Eustace mijn vriend, zij is een ander als gij denkt. Gij moet u wapenen met alle uw kameraden om te gaan zoeken de prins Olerike, die op zee verdwaald is door het tempeest.”

“O almachtige God,” zei de hertog, “wie heeft uwe majesteit deze droevige tijding gebracht?”

“Deze prinses,” antwoorde de keizer, “die zijn vrouwe is, en miraculeuze ontkomen uit het perikel der schipbreuk door de hulp van deze bootsman.”

En aldus tezamen koutende kwamen ze tenslotte binnen Constantinopel in het paleis, alwaar de hertog van Saksen ze tot op de voorplaats tegemoet kwam om de keizer te ontvangen. Die tot hem zei: “Ptolomeus, kent gij uw prinses Archidiane niet? De tijd is gekomen dat gij gedachtig moet wezen de weldaad dat ze u voor de arbeidt van de [Ff8va] smid hamer bewaarden.”

“Mijn heer,” antwoorden Ptolomeus, “ik zal mij mijn leven niet vergeten, maar ik kan het niet geloven dat zij ’t is.”

“Zij is het zonder twijfel,” zei de keizer. “Helpt gij en de hertog van Mycene haar van het paard en leid haar in de zaal terwijl ik de keizerin haar komst ga te kennen geven.”

Om die woorden nam Ptolomeus haar in zijn armen en van het paard beurde en zei: “Mevrouw, hoe wel dat ik u zie en in mijn armen heb, zo dunkt mij nochtans deze zaak maar een droom.”

“Heer Ptolomeus,” antwoorde de prinses, “ik ben diegene zelf daar gij aan twijfelt die om te volbrengen hetgeen gij noch diegenen die ik u mee gegeven ha niets uitrichten kon en geraakt ben in deze armoede en openbaar maak mijn kleine wijsheid met een onherstelbaar verlies, want mijn heer Olerike voor zeker verloren is, indien gij, mijn heren, geen barmhartigheid met mij hebt om hem wederom te zoeken.”

“Stelt u tevreden, mevrouw,” zei Ptolomeus, “ik hoop dat de prins noch in het leven zal zijn. Wat aangaat zijn zoeken, daarmee zal gij bekennen dat gij alzo grote machte hebt in dit hof als in het paleis van uw vader.”

En terwijl zij aldus tezamen spraken ging Palmerijn bij Polinarde en tot haar zei’ “Mevrouw, ik heb heden door fortuin in het bos gevonden de prinses Archidiane daar ik u te meer malen van verhaald heb, vrouwe van de prins Olerike, die met mij was toen ik u te Gent kwam visiteren. Ik bid u dat gij haar hoffelijk wil behandelen, gelijk u zeer goed bekend is, want zij his et waardig indien het ooit een vrouwe verdiende.”

“Ik zal het zeer graag doen met een goed hart, ‘[Ff8vb] antwoorde Polinarde. Tot welk einde haar Palmerijn bij de hand nam en ging de prinses tegemoet die hij met tranen over haar ogen lopende de keizerin presenteerden, n zei: “Gij zal bij mevrouw blijven terwijl ik mijn volk in orde stel om uw man te gaan zoeken.”

“God wil mij gratie verlenen,” antwoorde de prinses, “dat hij wederom mag gevonden worden, maar ik heb vrees dat mijn grote zonden het zullen beletten.”

“Mevrouw,” zei de keizerin, “God is alzo machtig en goedertieren om hem te zal redden als hij geweest is om u het leven te bewaren.”

“Helaas,” zei ze, “waarom is hij alsnu niet mede alhier? Och, dat zou mij ’t allergrootste plezier zijn dat mij ooit over komen mag.”

“Hij zal er gauw zijn met de gratie van God,” antwoorde de keizerin. “Daarom vertroost en verblijdt u, mevrouw, gelijk of gij in Assyrië was. Al is het dat dit paleis niet te geverijken is bij de heerlijkheid van de hof van Babylonië, zo hoop ik nochtans niet dat gij ietwat gebrek zal hebben van al hetgeen u gelieven zal te eisen.”

“Mevrouw,” antwoorde Archidiane, “ik weet wel uw hoffelijkheid en goedertierenheid zeer groot te zijn als ook die van mijn heer de keizer, weshalve ik alhier ben gekomen om die te genieten in mijn grote ongeluk.”

“Het zal alles ten beste komen,” antwoorde de keizerin. “Daarom bid ik, doet weg deze rouwklere en laat u wat anders aandoen.”

“Ik zal ze niet afleggen, indien het u belieft, mevrouw,” zei ze, “tot dat mijn heer wederom gevonden is!”

Nochtans wist haar de keizerin met haar juffrouwen zo goed te vertroosten dat haar de droefheid van haar haar in een beter veranderden dan haar kleren toonden [Gg1ra] in het wachten van het kwade of goede nieuws van de prins Olerike.

Hoe den prince Olerike wederom verlost word uytte handen vande Moren door de jonghe ridderen die Palmerin op zee ghesonden hadde, ende vande vreuchde die tot sijnder comste binnen Constantinopolen was. Het .CXXXV. capittel.

Soo geringe als den keyser vande princesse ghescheyden was, ginck hy byden hartoch van Mycene ende Ptolomeus, tot haer seggende datse terstont souden doen wapenen vijftich ridderen ende die stellen in twee galionen, ende Colmelie, Bellekijn, Sergil, sone van Cardijn, ende de twee sonen van Estebon, die den keyser alle cortelingh ridder geslagen hadde, met dertich soldaten in een andere, ende om cort te seggen, hy dede wapenen omtrent vier hondert man ende die stellen in acht lichte schepen om opde zijden van Propontides ende Bosphori den prince te gaen soecken. Oock suldy weten dat den selfsten dach als Archidiane vant perijckel des waters gesalveert worden, den zeerover Alibarbanco nae Natolien werts uyt was om te rooven, ende derhalven soo lange ghedreven wordt vanden wint dat hy ten lesten quam ter plaetse daer vergaen was het schip van Olerike, die hy van verre sach vlieten op een kiste met maertren, ’t welck zijn kostelijcke pelterien, ende daerom natuyrlijcke bermherticheyt met hem crijgende dede hy hem visschen als den prince albereets so veel waters int lijf gheloopen was dat hy daer aen meynden te sterven. Maer Alibarban[Gg1rb]co dede hem terstonts ontcleden ende so wel tracteren als zijn eygen persone, om dat hy hem so costelijck toegherust sach ende alsulcke rijcke waren bevont int coffer daer hy oplach, want hy derhalven dochte dat het een groot eer moste zijn, in sulcker voegen dat hy een heerlijck rantsoen van hem verhoopten te trecken. Maer wort overmits zijne ghevanckenisse noch meer verblijt om dat Olerike hem selfs openbaerden so haest als hy hem boven zijne hope uyt het perijckel des doots verlost sach, seggende: “O God almachtich, hoe sal ick u ghenoechsaem connen bedancken van dat U gelieft heeft met Uwe oogen der bermherticheyt aen te sien den noot van uwe creatuyre? Voorwaer, alle mijn ander verlies soude my [n]u licht zijn indien ick wederomme vercrijgen conde de princesse Archidiane. Och mevrouwe, wat groter ongeluck wort ons toegeordineert doe wy ons op zee begaven! Och, wat sal ick tegen uwen vader segghen, die my uwe persone so affectueuselijcken recommandeerden int scheyden? Inder waerheyt, ick sie geene middelen om my wederomme te presenteren in zijne presentie ...” “Also en doedy doch niet,” zeyde Alibarbanco, dese clachte hoorende, “want by Mahumet, ick sal u den grooter Turck presenteren, die des soudaens dootelijcken vyant is, ende zal van u hebben ’t ghene ick van hem sal willen eysschen.”

Ende meynden derhalven wederomme nae Natolien te keeren so geringe als haer de zee gestilt hadde. Int welck doende hy ontmoeten onse jonghe ridderen by Palmerin uytghesonden, daer van hy noch een goede buyte dochte te trecken, maer ’t gebeurden hem heel anders, want Bellekin wort terstonts aende vlaggen kennende dat het Turcken waren ende seyde tot zijne cameraten: “Mijn vrienden, my dunckt dat wy zijn inde hande van dese duyvelsche [Gg1va] zeeroovers ende Mooren. Daerom bid ick u, laet ons een yeghelijck ons devoir doen!”

Twelck sy oock seer wel naquamen, bevechtende so dapperlick ’t schip van Alibarbanco dat tegens zijnen danck Bellekijn met zijne vier cammeraten daer in quam, doende alsulcke dootslaninge ende bloetvergietinghe onder dese zeeroovers dattet een eyssinge om aen te sien was. ’t Welck Alibarbanco in een groote gramschap dede onsteken, waerom hy met een furie Bellekijn quam aenvallen om dat hem die een seer groote schade in zijn volcke gedaen hadde, waer van hy hem meynden te wreecken. Maer Bellekijn gaf hem so geweldigen slach opden helmet dat hy hem voor sijne voeten dede vallen, ende met noch een andere dede [h]t ’t hooft van hem inde zee vliegen, waer door sy haer terstonts in zijnen handen overgaven alle de reste, de welcke hy vraechden ofter eenighe ghevangenen int schip waren.

“Niet als een, mijn heer,” antwoorden sy, “die wy onlancx leden op ’t water hebben vinden drijven op een kiste met coopmanschap van pelterie.”

Om welcke woorden hy een verlanghen kreegh om den selven ghevanghen te zien, der halven hy ende Colmelie alle de overgeblevene zeeroovers deden binden ende gingen daerna inde cameren, in eene vande welcke zy den prince op een matras vonden ligghen, soo seere verschrict vant groot gherucht dat hy boven opt schip ghehoort hadde dat hy haer niet een woort en conde toespreecken. Maer sy die hem kenden, deden terstont hare helmen af ende quamen hem omhelsen, seggende: “O goddelicke goetheyt, eeuwelijc moet Ghy gelooft zijn van dat Ghy ons ten eersten hebt doen ondtmoeten den gheenen om wiens verlies geheel Grieckenlant beroert was. Heer Olerike,” seyden sy, “hertelijck willecom moet ghy zijn!”

“Och mijn vrienden,” ant[Gg1vb]woorden hy, “wie heeft u den last gegeven om my te soecken? Wie heeft doch den bode gheweest van mijn quade fortuyne?”

“Den keyser,” seyden zy, “is het te weten gecomen van u vrouwe Archidiane, die hy deur een goede fortuyne ontmoet is, jaegende na ’t hert.”

“Mijn vrienden,” antwoorden hy, “mach ick my betrouwen op uwe woorden? Mevrouwe, isse int hoff?”

“Jaese, voorwaer!”, antwoorden Bellekijn, “ende den bootsman die haer gesalveert heeft ooc, aen den welcken den keyser albereets so vele goederen gegeven heeft dat hyder al de reste van zijn leven sal wel af connen varen.”

“Ic bidde u dan,” seyde den prince, “dat ghy de zeylen doet optrecken om so haest doenlijck binnen Constantinopolen te comen, want mijn hert en sal niet versekert zijn tot dat ickse gesien hebbe, so groote vrese heb ick voor ’t contrarie van dat my deur u versekert is.” “Ic en moet nemmer harn[as meer aendoen ofte sweert vueren,” antwoorden Bellekijn, “indien ic haer niet ghesproken en hebbe voor dat ick van daer scheyden, ende sult binnen drie daghen de waerheyt van mijn segghen moeten bekennen.”

Ende met nemende het schip vanden zeeroover Alibarbanco voerense voort tot datse inde haven van Constantinopolen quamen, alwaerse tot haerder aencomste so grooten gherucht maecten met trommen, fluyten, trompetten ende cornetten datmen de geheele stadt over hoorden. Waer door der veele derwaerts liep om te sien wat sulcken triumph beduyden, ende onder andren mede eenen ridder die de galeacen kennende wort aende witte vlaggen, waerome hy terstont by den keyser liep, seggende: “Mijn heer, op dese ure hebben alhier ancker genomen uwe jonge ridderen die, so ick denck, den prince gevonden hebben oft ten minsten een groten buyt vercregen overmits ’t grote gerucht dat sy gemaect hebben t’haerder aencomste met trom[Gg2ra]petten ende anders.”

Van welcke nieumaren den keyser seer verblijt worden ende ginck terstont byde princesse Archidiane, tot haer seggende: “Verblijt u, mevrouwe, ghy zult wel haest verseeckert worden vant leven des princen, uwen man, want de jonge ridders zijn albereets wederom in de haven.” “Tis wel mogelick, mijn heer,” antwoorden de princesse, “dat u volc hem gevonden oft eenige nieumaren van hem verstaen hebben, maer ic en can niet geloven dat mijnen alderliefsten levendich is so lange als ic hem niet present en sie.”

Ende hierentusschen quamen de ridders te lande ende leyden den prince in so groten pompe of het geweest ware den keyser in persone, den welcken sy te peerde vonden, veerdich om haer luyden te comen ontfangen opde voorplaetse van zijn palleys Alwaer Olerike hem de reverentie dede ende seyde: “Mijn heer, u geluc, te boven gaende alle andere, is oorsaecke, somen my seyt, dat mevrouwe niet verloren en is, ende heeft ooc gedaen dat ic mede verlost sy ende haer comen besoecken ben. Daerom bidde ick u, mijn heere, dat ghy my de waerheyt niet en wilt bedecken maer seggen oft de sake also gelegen is op dat ick wel haest voorts sterve of wederom volcomen leve.”

“Mijn seer beminde vrient,” antwoorde den keyser, “mijn geluck, onder verbeteringe gesproken, en is daer van geene oorsake maer alleene de eenighe goedertierenheyt van Godt, die u hierinne so genadelijc geweest is dat ic wel wilde dat Hem geliefden u gelijcke gratie te doen inde openbaringhe van Zijn heylige evangelie op dat ghy mocht afstant doen vande superstitie ende sotternie des Alcorans, valschelijck geinventeert door den logenaer Mahumet.”

Ende hem daermede nae Bellekijn ende Colmelie keerdende, seyde hy: “Mijn vrienden, ick bedancke u van de moeyten die ghy gedaen hebt, ende geve u luyden al ’t ghene dat ghy die zeeroovers ontnomen mocht [Gg2rb] hebben.”

“Voorwaer mijn heer,” antwoorden Bellekijn, na dat hy hem ootmoedelijck gedanckt hadde, “ick en wilde niet zijn heere vande beste stadt van Grieckenlant voor dese eerste fortuyne, dwelcke schijnt datse ons int beghinsel heel heeft willen favoriseren.”

Daer op Palmerin geen antwoort en gaf om dat hy den prince seer gheaffectioneert sach zijn tot de visiteringhe van zijn alderliefste, ende leyden hem derhalven terstont inde camer van Archidiane, die hem quam omhelsen so geringe alsse hem ontwaer worden, ende hieten den anderen so lieffelijck willecom dattet scheen dat haere sielen haere lichamen verlaten wouden hebben om te vliegen int Paradijs ende aldaer altijts in dese geneuchte te leven.

Dan daerna als de blijtschap de sprake plaets ghemaect hadde, quam den prince de keyserinne groeten, ende een knye op de aerde hebbende, seyde hy tot haer: “Mevrouwe, u sal believen door uwe cortosie te verdragen mijn imperfectie van dat ick u voor eerst de reverentie niet gedaen en heb. Mijn herte was soo benaut inde absentie van mijn princesse ende wordt daer door also verblijt in hare presentie dat ick op gene saecken en docht als opde tegenwoordige vreuchde. Ende uwe majesteyt,” seyde hy tot den keyser, “sal oock gelieven my te excuseren om dat ick soo verandert van sinnen was als ick opde voorplaetse tot u ghesproocken heb, dat indien my yemandt van eene saecke ghevraecht hadde, ick op de ander gheantwoort sou[de] hebben, also seer was ick verlangende om wederom te sien mijn beminde Archidiane.”

Die hierentusschen in haer selven seyde: “Verdrietinge quellinghen ende ghy ghedachten van de gheleden schaden ende onghelucken die niet en dient als om de personen te tyranniseren, gaet alsnu gheheelick uyt mijn herte naedien ick sie den ghenen [Gg2va] daer alle mijn gheluck ende vreuchde aenhanght.”

Ende haer daermet wederomme na Olerike kerende, seydese: “Voorwaer mijn alderliefste, ick hadde alsulcke vreese van u niet meer te sien dat mijnen gheest niet gherusten en condt noch dach noch nacht maer altijts in hem selven seyde: ‘O ellendige Archidiane, wanneer suldy wederom sien uwen Olerike? Wanneer suldy hem eens wederom mogen kussen? Wanneer suldy hem in uwen armen houden?’ Ende en waeret niet gheweest dat ick my somtijts yet vermaeckt hadde met u visioen te aenschouwen in mijnen gheest, voorwaer, de bedroeftheydt die ick schepte in uwe afwesen soude voorlanghe mijn ziele uyt dit lichaem doen scheyden hebben om d’uwe te gaen soecken. Maer alsnu ick u sie ende hoore, mijn beminde alderliefste, nu zal de geveynsde vreuchde die ic dus langhe ghehadt hebbe inde presentie van mevrouwe de keyserinne met oprechter herte geschien, ende en sal mijn hert voortaen niet dencken als om u te gevallen, recreeren ende behaghen.”

Met meer andere propoosten diese metten anderen hielden, ende worden terstonts int palleys een heerlijck logijs voor haer toegerust. Oock worden voorts voor haer ghemaeckt heerlijcke cleederen naede wijse van Assyrien, ende om cort te segghen, den keyser en dede niet als alle manieren bedencken daermet hy haer mochte vermaecken ende den tijdt in gheneuchte doen passeren.

Ende drie daghen naede comste vanden prince ende jonghe ridderen arriveerden oock aldaer de anderen, die insgelijcx tot dese soeckinghe uytgevaren waren, daer onder hen mede bevonden de hartoghen van Saxen ende van Mycene, die gecregen hadden twee zeeroovers schepen van Alibarbanco. Des niet te min warense so toornich om niet gevon[Gg2vb]den [te hebben] de gene diese sochten datse haer wunschten alsnoch in Turckijen te wesen. Maer alsse by den keyser quamen ende dat die haer openbaerden den prince mette jonge ridderen al gearriveert te zijn, soo antwoorden den hartoch Eustace: “My dunckt dat wy ons voortaen behooren te rusten ende de jongen de avontuyren laten besoecken.”

“Jae voorwaer,” seyde Ptolomeus, “alle dingen vereysschen haer ordre. Daerom moet oock een yegelijck zijnen tijdt hebben.”

“Maer ick bid u,” zeyde den keyser, “laet ons gaen besoecken den prince Olerike, die niet en wilde ghelooven dat mevrouwe Archidiane noch int leven was voor dat hy haer in zijne armen verroeren voelde.”

Ende by hem commende seyde Ptolomeus: “Wel mijn heer Olerike, en woudy de jonge ridders niet gelooven? En vondy haer segghen niet warachtich?”

“Soo warachtich, mijn vrienden,” antwoorden den prince, “dat ick haer daer van alle mijn leven lanck danck weten sal, ende bidde oock den almachtigen Godt dat Hy my de mid[de]len wil toestuyren om eens te mogen recompenseeren de groote moeyten die ghy luyden voor my ende Archidiane aengeweynt hebt.”

“Tis alles meer als gherecompenseert,” seyde Ptolomeus, “soo door onse vrientschap als door de weldaden die wy hier voormaels van u ontfangen hebben.”

Ende hielden voorts alle gheneuchelijcke te samencoutinghen overmits een yegelijc zijn beste dede om den prince ende de princesse te recreeren, sonderlinge den keyser, die om te beter nieuwe tijdtcortingen te ervinden ontbode alle de principaelste jofvrouwen ende ridderen van zijn keyserrijck, in sulcker manieren datter so veele heeren ende jonckvrouwen quamen dat Archidiane meynden alle den adeldom niet alleen van Grieckenlandt maer van [Gg3ra] geheel Europa aldaer vergadert te zijn. Ende van u te verhalen de steeckspeelen, tornoyingen, dansingen, mommerien, commedien ende andere geneuchelijcke tijtcortingen, ’t selve sou een al te lange saecke zijn, maer segh alleene dat de personen die de batementspeelen speelden het natureel so wel wisten te conterfeyten als oft de saecken inder waerheydt alsoo gebeurt hadden.

Ende terwijlen dese vreuchde aldus in Constantinopolen floreerden, quamen aldaer aen dry schepen, gelaeden met presenten ende rijckdommen, die de princesse Zerphire ende haeren broeder, den coninck Maulerin, seynden aen den keyser ende de keyserinne met twee groote heeren van Persen in ambassaetschap om te vercrijgen de vrientschap ende aliancie van Palmerin, overmits hem den soudaen schuldich gevoelden aende injurie die hy Trineus door gevanckenisse gedaen hadde. Ende dese ambassadeurs in presentie des keysers commende, worden grootelijcks verwondert door dien datse in zijn geselschap sagen soo grooten ghetal van heeren, princen, graven, princessen ende groote vrouwen, ende maeckten daer van de voorreden van haer legaetschap die den eenen van haer luyden aldus begoste: “Seer gevreesden keyser ende monarch van alle de Griecken landen, ten is geen wonder dat uwe onderdanen u beminnen ende visiteren aengesien uwe deucht ende vrome feyten also gewonnen ende bevreest gemaeckt hebben de heren der vreemde groote princen ende heeren dat daer van de eene partye niet en doet als besich zijn om haere ambassadeurs te seynden in u hof ende de andere en dorven hen niet verroeren noch eenige vergaderie van volck maecken also seere wordt den naem van Palmerin ontsien door geheel Asien. Twelck seer [Gg3rb] wel betuygen den grooten Turck, den calif van Siconien ende de succesteurs vanden prince Amaran van Nigreen. Ende de liefste tot uwe aliancie wort genoechsaem bewesen door den soudaen van Babylonien, waer van ic hier present sie de dochter met haeren man, als oock door den victorieusen Abimar, coninc van Griske ende van Romate, met den edelen Maulerin ende den machtigen soudaen van Persen, mijnen heere, man vande deuchdelijcke princesse Zerphire, de welcke met haeren broeder u seyndt dry schepen gheladen met seer veele excellente presenten Ende sy met mijnen heere kussen de handen van uwe hooge majesteydt ende versoecken seer affectueusselijck dat u wil gelieven te vergeten het ongelijck den prince Trineus aengedaen mette gevanckenisse doen hy bevonden wort int plucken vande vruchten der liefde met de schone Aurencide. Ende hoe wel dat eenige philosophen seggen dat de liefde de menschen met sotheyt begaeft terwijlen sy onder zijn dominatie zijn, so ist nochtans dat dese twee gelieven ’t alderperfecste werck volbracht hebben datmen noch in langen tijdt in geheel Persen gesien heeft, want daer van gecomen is eenen sone die mijnen heere niet en soude willen overgeven om een geheel coninckrijck, ende is al out over de twee jaren, maer so schoon ende albereets van so cloecken geeste datmen hem acht zijnen vader niet min in ridderschap te sullen gelijcken als hy zijn moeder doet in schoonheyt.”

“Ambassadeur mijn vrient,” antwoorden den keyser, “om de groote deucht ende cortosie die ick bevonden hebbe so inde princesse Zerphire als in haeren broeder accordeer ick u seer geerne de aliancie die gy begeert. Maer van een saecke bedroef ick my, te weten dat den sone vande prince Trineus, [Gg3va] groote hope vande Christenheyt, aldus sal opgevoet worden ende zijn jonckheyt passeren onder de Mahumetisten sonder te hebben kennisse van onsen Salichmaker Christi, want de luyden die inde jonckheyt hincken connen qualijck inden ouderdom recht gaen oft sy ghevoelen altijts yet wat van haere oude manieren Ende aengaende de presenten die my den coninck Maulerijn ende zijn suster seynden, die ontfangh ick als comende van mijne vrienden ende sal haer wederomme vande mijne seynden op datse mijne vrientschap ghedachtich moghen wesen ghelijck ick de heure in mijne memorie gheprent hebbe.”

Ende soo haest als dit antwoordt gheschiedt was, dede den keyser toerusten een heerlijck palleys voorde voorseyde ambassadeurs om wiens comsten de beghoste vreuchde ende recreatien niet en verminderden dan vermeerderden hoe langher hoe meer. Maer ghelijckt vant beghinsel der werelt af tot noch toe geschiet is dat bycans geene groote feesten en zijn gehouden daerop de leste bancketten geene confitueren van droefheyt en waren, also gebeurdent ooc binnen Constantinopolen, gelijc ghy int navolgende capittel hooren mocht.

Hoe de prins Olerike wederom verlost werd uit de handen van de Moren door de jonge ridders die Palmerijn op zee gezonden had en van de vreugde die tot zijn komst binnen Constantinopel was. Het 135 kapittel.

Zo gauw als de keizer van de prinses gescheiden was, ging hij bij de hertog van Mycene en Ptolomeus en tot ze zei dat ze terstond zouden doen wapens vijftig ridders en die stellen in twee galjoenen en Colmelie, Bellekijn, Sergil, zoon van Cardyn, en de twee zonen van Estebon, die de keizer alle net geleden ridder geslagen had, met dertig soldaten in een andere en om kort te zeggen, hij liet wapenen omtrent vierhonderd man en die stellen in acht lichte schepen om op de zijden van Propontides en Bosphorus de prins te gaan zoeken. Ook zal je weten dat dezelfde dag als Archidiane van het perikel van het water gered was de zeerover Alibarbanco naar Anatolië waart uit was om te roven en derhalve zo lange gedreven werd van de wind dat hij tenslotte kwam ter plaats daar vergaan was het schip van Olerike die hij van verre zag vlieten op een kist met marters, wat zijn kostbare pelterij, en daarom natuurlijke barmhartigheid met hem kreeg liet hij hem opvissen als de prins al gereed zo veel water in het lijf gelopen was dat hij daaraan meende te sterven. Maar Alibarbanco [Gg1rb] liet hem terstond ontkleden en zo goed onthalen als zijn eigen persoon omdat hij hem zo kostbaar uitgerust zag en al zulke rijke waren bevond in de koffer daar hij op lag, want hij derhalve dacht dat het een groot eer moest zijn, in zulke voegen dat hij een heerlijk losgeld van hem verhoopten te trekken. Maar werd overmits zijengevangenis noch meer verblijd om dat Olerike hem zelf openbaarden zo gauw als hij hem boven zijn hoop uit het perikel der dood verlost zag en zei: “O God almachtig, hoe zal ik u voldoende kunnen bedanken van dat U geliefd heeft met Uw ogen der barmhartigheid aan te zien de nood van uw creatuur? Voorwaar, al mijn ander verlies zou mij nu licht zijn indien ik wederom verkrijgen kon de prinses Archidiane. Och mevrouw, wat groot ongeluk werd ons toe geordineerd toen wij ons op zee begaven! Och, wat zal ik tegen uw vader zeggen die mij uw persoon zo toegenegen recommandeerden in het scheiden? In de waarheid, ik zie geen middelen om mij wederom te presenteren in zijn presentie ...”

“Al zo doe je toch niet,” zei Alibarbanco, die deze klacht hoorde “want bij Mohammed, ik zal u de grote Turk presenteren die de sultans doodsvijand is en zal van u hebben hetgeen ik van hem zal willen eisen.”

En meende derhalve wederom naar Anatolië te keren zo gauw als zich de zee gestild had. Toen hij dat deed hij ontmoette onze jonge ridders bij Palmerijn uitgezonden waarvan hij noch een goede buit dacht te trekken, maar ’t gebeurden hem heel anders, want Bellekijn werd terstond aan de vlaggen te kennen dat het Turken waren en zei tot zijn kameraden: “Mijn vrienden, mij dunkt dat wij zijn in de handen van deze duivelse [Gg1va] zeerovers en Moren. Daarom bid ik u, laat ons iedereen onze plicht doen!”

Wat zij ook zeer goed nakwamen en bevochten zo dapper ’t schip van Alibarbanco dat tegen zijn dank Bellekijn met zijn vier kameraden daarin kwam en deden al zulke doodsslag en bloed vergieten onder deze zeerovers dat het ijselijk om aan te zien was. Wat Alibarbanco in een grote gramschap liet ontsteken, waarom hij met een furie Bellekijn kwam aanvallen omdat hem die een zeer grote schade in zijn volk gedaan had, waarvan hij hem meende te wreken. Maar Bellekijn gaf hem zo’n geweldige slag op de helm dat hij hem voor zijn voeten liet vallen en met noch een andere liet hij ’t hoofd van hem in de zee vliegen, waardoor zich terstond in zijn handen overgaven alle de rest die hij vroeg of er enige gevangenen in het schip waren.

“Niet dan een, mijn heer,” antwoorden ze, “die wij onlangs leden op ’t water hebben vinden drijven op een kist met koopmanschap van pelterij.”

Om die woorden hij een verlangen kreeg om die gevangen te zien, derhalve hij en Colmelie alle de overgeblevene zeerovers deden binden en gingen daarna in de kamers in een waarvan zij de prins op een matras vonden liggen, zo zeer schrok van het groot gerucht dat hij boven op het schip gehoord had dat hij ze geen woord en kon toespreken. Maar zij die hem kenden deden terstond hun helmen af en kwamen hem omhelzen en zei: “O goddelijke goedheid, eeuwig moet gij geloofd zijn van dat gij ons ten eerste hebt doen ontmoeten diegenen om wiens verlies geheel Griekenland bewogen was. Heer Olerike,” zeiden ze, “hartelijk welkom moet gij zijn!”

“Och mijn vrienden,” antwoorde [Gg1vb] hij, “wie heeft u de last gegeven om mij te zoeken? Wie heeft doch de bode geweest van mijn kwade fortuin?”

“De keizer,” zeiden ze, “is het te weten gekomen van u vrouwe Archidiane die hij door een goede fortuin ontmoete en jaagde op een hert.”

“Mijn vrienden,” antwoorde hij, “mag ik mij vertrouwen op uw woorden? Mevrouw, is in de hof?”

“Ja ze, voorwaar!”, antwoorden Bellekijn, “en de bootsman die haar gered heeft ook, aan wie de keizer al gereed zo vele goederen gegeven heeft dat hij er al de rest van zijn leven zal wel van kunnen varen.”

“Ik bid u dan,” zei de prins, “dat gij de zeilen doet optrekken om zo gauw te doen is binnen Constantinopel te komen, want mijn hart e zal niet verzekerd zijn tot dat ik haar gezien heb, zo’n grote vrees heb ik voor ’t contrarie van dat mij door u verzekerd is.” “Ik moet nimmer harnas meer aandoen of zwaard voeren,” antwoorden Bellekijn, “indien ik haar niet gesproken heb voor dat ik van daar scheidde en zal binnen drie dagen de waarheid van mijn zeggen moeten bekennen.”

En meenamen het schip van de zeerover Alibarbanco voeren ze voort tot dat ze in de haven van Constantinopel kwamen alwaar ze tot hun aankomst zo’n groot gerucht maakten met trommels, fluiten, trompetten en cornetten dat men het de gehele stad over hoorden. Waardoor er vele derwaarts liepen om te zien wat zulk triomf betekende en onder anderen mede een ridder die de galeien herkende aan de witte vlaggen, waarom hij terstond bij de keizer liep en zei: “Mijn heer, op dit uur hebben alhier anker genomen uw jonge ridders die, zo ik denk, de prins gevonden hebben of ten minsten een groten buit verkregen overmits ’t grote gerucht dat zij gemaakt hebben tot hun aankomst met trompetten [Gg2ra] en anders.”

Van welk nieuws de keizer zeer verblijd werd en ging terstond bij de prinses Archidiane en tot haar zei: “Verblijd u, mevrouw, gij zult wel gauw verzekerd worden van het leven van de prins, uw man, want de jonge ridders zijn al gereed wederom in de haven.” “Het is mogelijk, mijn heer,” antwoorde de prinses, “dat uw volk hem gevonden of enige nieuws van hem verstaan hebben, maar ik kan niet geloven dat mijn allerliefsten levendig is zo lang als ik hem niet present zie.”

Ondertussen kwamen de ridders te lande en leiden de prins in zo grote pompeusheid of het geweest was keizer in persoon die zij te paard vonden, klaar om ze te komen ontvangen op de voorplaats van zijn paleis alwaar Olerike hem de reverentie deed en zei: “Mijn heer, uw geluk dat te boven gaat alle andere is oorzaak, zo men mij zegt, dat mevrouw niet verloren is en heeft ook gedaan dat ik mede verlost ben en haar komen bezoeken ben. Daarom bid ik u, mijn heer dat gij mij de waarheid niet wilt bedekken maar zeggen of de zeggen alzo gelegen is op dat ik wel gauw voorts sterf of wederom volkomen leef.”

“Mijn zeer beminde vriend,” antwoorde de keizer, “mijn geluk, onder verbetering gesproken, is daarvan geen oorzaak maar alleen de enige goedertierenheid van God die u hierin zo genadig geweest is dat ik wel wilde dat Hem geliefden u gelijke gratie te doen in het openbaren van Zijn heilige evangelie op dat gij mocht afstand doen van de superstitie en sotternie der koran die vals uitgevonden is door de leugenaar Mohammed.”

En hem daarmede naar Bellekijn en Colmelie keerde zei hij: “Mijn vrienden, ik bedank u van de moeite die gij gedaan hebt en geef jullie al hetgeen dat gij die zeerovers ontnomen mocht [Gg2rb] hebben.”

“Voorwaar mijn heer,” antwoorden Bellekijn, na dat hij hem ootmoedig gedankt had, “ik wilde niet zijn heer van de beste stad van Griekenland voor deze eerste fortuin, wat schijnt dat ze ons in het begin heel heeft willen begunstigen.”

Waarop Palmerijn geen antwoord en gaf om dat hij de prins zeer toegenegen zag zijn tot het visiteren van zijn allerliefste en leidde hem derhalve terstond in de kamer van Archidiane die hem kwam omhelzen zo gauw als ze hem gewaard werd en heette de anderen zo liefelijk welkom dat het scheen dat haar ziel haar lichaam verlaten wilde om te vliegen in het Paradijs en aldaar altijd in deze genoegens te leven.

Dan daarna toen de blijdschap de spraak plaats gemaakt had kwam de prins de keizerin groeten en een knie op de aarde had zei hij tot haar: “Mevrouw, u zal believen door uw hoffelijkheid te verdragen mijn imperfectie van dat ik u voor eerst de reverentie niet gedaan heb. Mijn hart was zo benauwd in de absentie van mijn prinses en wordt daardoor alzo verblijd in haar presentie dat ik op geen zaken dacht dat op de tegenwoordige vreugde. Uwe majesteit,” zei hij tot de keizer, “zal ook gelieven mij te excuseren om dat ik zo veranderd van zinnen was als ik op de voorplaats tot u gesproken heb dat indien mij iemand van een zaak gevraagd had op een ander geantwoord zou hebben, alzo zeer was ik verlangd om wederom te zien mijn beminde Archidiane.”

Die ondertussen in zichzelf zei: “Verdrietige kwellingen en gij gedachten van de geleden schaden en ongelukken die niet dient dan om de personen te tiranniseren, ga alsnu geheel uit mijn hart na dien ik zie diegene [Gg2va] daar alle mijn geluk en vreugde aanhangt.”

En zich daarna wederom naar Olerike keerde zei ze: “Voorwaar mijn allerliefste, ik had al zulke vrees van u niet meer te zien dat mijn geest niet rusten kon noch dag noch nacht maar altijd in zichzelf zei: ‘O ellendige Archidiane, wanneer zal je wederom zien uw Olerike? Wanneer zal je hem eens wederom mogen kussen? Wanneer zal je hem in uw armen houden?’ En was her niet geweest dat ik mij somtijds iets vermaakt had met u visioen te aanschouwen in mijn heest, voorwaar, de droefheid die ik schepte in uw afwezen zou al lang mijn ziele uit dit lichaam doen scheiden hebben om de uwe te gaan zoeken. Maar alsnu ik u zie en hoor, mijn beminde allerliefste, nu zal de geveinsde vreugde die ik dus lang gehad heb in de presentie van mevrouw de keizerin met oprechte hart geschieden en zal mijn hart voortaan niet denken als om u te bevallen, recreëren en behagen.”

Met meer andere opzetten die ze met de anderen hielden werden terstond in het paleis een heerlijk logies voor ze toegerust. Ook werden voorts voor ze gemaakt heerlijke kleren naar de wijze van Assyrië, en om kort te zeggen, de keizer deed niets anders dan alle manieren bedenken waarmee hij haar mocht vermaken en de tijd in genoegen doen passeren.

En drie dagen na de komst van de prins en jonge ridders arriveerden ook aldaar de anderen die insgelijks tot dit zoeken uitgevaren waren, waaronder hen mede bevonden de hertogen van Saksen en van Mycene die gekregen hadden twee zeeroversschepen van Alibarbanco. Die niettemin waren ze zo toornig om niet gevonden [Gg2vb] te hebben diegenen die ze zochten dat ze zich wensten als noch in Turkije te wezen. Maar toen ze bij de keizer kwamen en dat die ze openbaarden de prins met de jonge ridders al gearriveerd waren zo antwoorden de hertog Eustace: “Mij dunkt dat wij ons voortaan behoren te rusten en de jongen de avonturen laten bezoeken.”

“Ja voorwaar,” zei Ptolomeus, “alle dingen vereisen hun orde. Daarom moet ook iedereen zijn tijd hebben.”

“Maar ik bid u,” zei de keizer, “laat ons gaan bezoeken de prins Olerike die en wilde geloven dat mevrouw Archidiane noch in het leven was voor dat hij haar in zijne armen verroeren voelde.”

En bij hem kwamen zei Ptolomeus: “Wel mijn heer Olerike, wilde je de jonge ridders niet geloven? En vond je hun zeggen niet waar?”

“Zo waar, mijn vrienden,” antwoorden de prins, “dat ik haar daarvan alle mijn leven lang dank weten zal en bid ook de almachtige God dat hij mij de middelen wil toesturen om eens te mogen vergoeden de grote moeite die gij voor mij en Archidiane aangewend hebt.”

“Het is alles meer dan vergoed,” zei Ptolomeus, “zo door onze vriendschap als door de weldaden die wij hier voormaals van u ontvangen hebben.”

En hielden voorts alle genoeglijke tezamen kouten iedereen zijn beste deed om de prins en de prinses te recreëren, vooral de keizer, die om te beter nieuwe tijdkortingen te vinden ontbood alle de belangrijkste juffrouwen en ridders van zijn keizerrijk, in zulke manieren dat er zo vele heren en jonkvrouwen kwamen dat Archidiane meende dat alle adeldom niet alleen van Griekenland maar van [Gg3ra] geheel Europa aldaar verzameld te zijn. En van u te verhalen de steekspelen, toernooien, dansen, verkledingen, komedies en andere genoeglijke tijdkortingen, dat zou een al te lange zaak zijn, maar zeg alleen dat de personen die het amusement spelen speelden het natuurlijk zo goed wisten af te beelden alsof de zaken in de waarheid alzo gebeurt waren.

En terwijl deze vreugde aldus in Constantinopel floreerden kwamen aldaar aan drie schepen geladen met presenten en rijkdommen die de prinses Zerphire en haar broeder, de koning Maulerin, zonden aan de keizer en de keizerin met twee grote heren van Perzen in ambassade om te verkrijgen de vriendschap en alliantie van Palmerijn, overmits hem de sultan schuldig gevoelden aan de beschadiging die hij Trineus door gevangenis gedaan had. Deze ambassadeurs die in de presentie van de keizer kwamen werden zeer verwonderd door dien dat ze in zijn gezelschap sagen zo’n groot getal van heren, prinsen, graven, prinsessen en grote vrouwen en maakten daarvan de voorreden van hun legaat-schap die de ene van ze aldus begon: “Zeer gevreesde keizer en monarch van alle Griekse landen, het is geen wonder dat uw onderdanen u beminnen en visiteren aangezien uw deugd en dappere feiten alzo gewonnen en bevreesd gemaakt hebben de heren der vreemde grote prinsen en heren dat daarvan de ene partij doet als bezig zijn om hun ambassadeurs te zenden in uw hof en de andere en durven hen niet verroeren noch enige vergadering van volk maken alzo zeer wordt de naam van Palmerijn ontzien door geheel Azië. Wat zeer [Gg3rb] goed betuigt de groten Turk, de kalief van Siconien en de opvolgers van de prins Amaran van Nigreen. De liefde tot uwe alliantie werd voldoende bewezen door de sultan van Babylonië waarvan ik hier present zie de dochter met haar man, als ook door de victorieuze Abimar, koning van Griske en van Romate, met de edelen Maulerin en de machtigen sultan van Perzen, mijn heer, man van de deugdelijke prinses Zerphire, die met haar broeder u zendt drie schepen geladen met zeer vele excellente presenten en zij met mijn heer kussen de handen van uwe hoge majesteit en verzoeken zeer toegenegens dat u wil gelieven te vergeten het ongelijk de prins Trineus aangedaan met de gevangenis toen hij bevonden werd in het plukken van de vruchten der liefde met de schone Aurencide. Hoe wel dat enige filosofen zeggen dat de liefde de mensen met zotheid begaafd is terwijl zij onder zijn beheer zijn, zo is het nochtans dat deze twee gelieven ’t aller perfectste werk volbracht hebben dat men noch in langen tijd in geheel Perzen gezien heeft, want daarvan gekomen is een zoon die mijn heer niet e zou willen overgeven om een geheel koninkrijk, is al oud over de twee jaren, maar zo schoon en al gereed van zo’n kloeke geest dat men hem acht zijnen vader niet minder in ridderschap te zullen gelijken als hij zijn moeder doet in schoonheid.”

“Ambassadeur mijn vriend,” antwoorden de keizer, “om de grote deugd en hoffelijkheid die ik bevonden hebbe zo in de prinses Zerphire als in haar broeder accordeer ik u zeer graag de alliantie die gij begeert. Maar van een zaak bedroef ik mij, te weten dat de zoon van de prins Trineus, [Gg3va] grote hoop van de Christenheid, aldus zal opgevoed worden en zijn jonkheid passeren onder de Mohammedanen zonder te hebben kennis van onze zaligmaker Christus, want de lieden die in de jonkheid hinken kunnen kwalijk in de ouderdom recht gaan of zij voelen altijd iets wat van hun oude manieren en aangaande de presenten die mij de koning Maulerijn en zijn zuster zenden, die ontvang ik als komende van mijn vrienden en zal ze wederom van de mijne zenden op dat ze mijn vriendschap gedachtig mogen wezen gelijk ik de hun in mijn memorie geprent heb.”

En zo gauw als dit antwoord geschied was liet de keizer toerusten een heerlijk paleis voorde voorzegde ambassadeurs om wiens komsten de begonnen vreugde en recreatie niet verminderden, dan vermeerderden hoe langer hoe meer. Maar gelijk van het begin van de wereld af tot nog toe geschied is dat bijna geen grote feesten zijn gehouden waarop de laatste banketten geen confituren van droefheid waren, alzo gebeurde het ook binnen Constantinopel, gelijk gij in het navolgende kapittel horen mocht.

Vanden afslach, die den grooten Turck dede opt versoeck van Libcade, om tegens Constantinopolen te trecken, ende vanden troubel dieder in Constantinopolen verrees door den verrader Nardides, neve van Tarisius, met Libcades, Menaden ende haer beyder vader. Het .CXXXVI. capittel.

Palmerin was so medelijdent ende goedertierent dat hy de betooveringe van Malfade te niet gedaen hebbende, vryicheyt ende ge[Gg3vb]noechsame proviande om wederom in haer landen te mogen reysen gaf aen alle de ghene die door alsulcke betoveringhe int selve eylant gehouden waeren, soo wel Turcken als Christenen, waer onder hem mede bevonde den neve van Olimael, Libcades ghenoemt, die ten tijde als Agriole ghevanghen wort Trineus voor zijn deel vande buyt vercregen hadde Desen Libcades hem wederom siende in zijn lant ende uyt het perijckel, ende wetende den doot vanden grooten Turck ende van zijnen oom, quam hem presenteren voorden sultan die alsdoen ter tijdt regeerden, seggende: “Mijn heer, ghelijck natuyrlijck alle menschen geneycht zijn tot het leetwesen van haere schade, also zijn oock alle onderdanen schuldich haere heeren te kennen te gheven ’t ongeluck ende de injurien diemen haer aendoet. Dit seg ick om dat uwe majesteyt noch niet ghewroken en heeft den doot vanden overleden deuchdelijcken prince, uwen broeder, wiens ziele rust inde armen van Mahumet, valschelijck omghebrocht door eenen, Palmerin genoempt, noch de vermoordinghe van wijlen mijnen oom, die de volghenden dach oock ’t leven benomen wordt met een groot deel andere couragieuse ridderen. Ende op dat uwe majesteyt niet onbekent en blijve vande sake soo verseker ick u dat desen Palmerin die de princesse Agriole met nam den neve is vanden keyser van Grieckenlant ende zijne cameraten den eenen den sone vanden keyser van Duytslant ende d’anderen alle princen ende Griecksche heeren die om Turckyen te bespieden alhier gecomen waren Daerom dunct my dat uwe majesteyt, als al nu van andere heeren in vreede ende seer machtich zijnde, behoort te vergaderen een machtich leger, ende indien my daer over den last bevoolen wort, soo sweer ick by Ju[Gg4ra]piter veerdich te zijn eenen quaden doot te sterven indien ick niet en gerake tot mijn meyninge int vernielen van geheel Grieckenlant.”

“Wy zijn gedachtich,” antwoorden den grooten Turck, “dat uwen oom alsulcke incomste dede int huys van onsen overleden broeder als ghy tegenwoordich wilt doen in onse. Maer ick sweer u byden hooghen god dat wy ons beter voor de verraders wachten sullen dan hy gedaen heeft! Uwen oom heeft last gehadt om tegens de Christenen te trecken. Wat isser uut gevolcht anders dan den doot van zijnen heere ende een wonderbaerlijcke confucie? Ende van u soude oock desghelickx moghen gheschien. Daerom maeckt u op staende voet
uyt ons hof, want en waert niet datmen ons soude moghen lasteren met een [f]ame van alte groote wreetheyt, ick soude op dese ure u lichaem in stucke[n] doen houden, ghy verrader, die ons een saecke comt raden die ghy niet ten eynde en soudt connen vuyren als tot u ende onse schande, ghy behoorden eerst het eynde aen te mercken ende acht te nemen op de ghene die teghenwoordich in Grieckenlandt regieren. Derhalven gaet wech, ghy verrader, ende en comt nimmermeer weer onder ons ghesichte!”

Of Libcades van alsulcke woorden verbaest ende verschrickt worden, daer en denck ick niemandt aen te sullen connen twijfelen, ende siende dat hy anders niet en conde proffiteeren, vertrock hem wederomme int huys van zijnen vader, broeder van Olimael, een vande aldergrootste tovenaers van gheheel Turckyen, aenden welcken hy sijn clachten dede, seggende dat hy tleven soude verliesen oft den grooten Turck bethone dat hy geenen verrader en was. “Ende weet ghy in wat manieren, vader?”, seyde hy.“Ick ben vastelijck gheresolveert my voor eenen Christen uyt te gheven [Gg4rb] ende so veele te weghe te brenghen dat ick den keyser Palmerin vant leeven helpe. Ende als dan soo sal den grooten Turck geen quaet vermoeden meer op my hebben, maer my veel meerder weldaets bewijsen als oyt mijnen oome ontfinghe van zijnen broeder.”

“Mijn soone,” antwoorden zijnen vader, “’t is onmoghelijck voor u te volbrenghen alsulcke voorneemste, die niettemin seer wel sal connen uytgericht worden by uwen broeder Menaden, maer hy is noch te jonck. Dan alst tijt sal zijn, soo sal ick u ’t selve openbaeren ende u oock selfs gheleyde doen.”

“Ick biddet u seer ootmoedelick,” seyde Libcades, “want ick noyt ruste genieten en mach tot dat ick den keyser Palmerin met de selfste munte betaelt sal hebben, daer hy den overleden grooten Turck met geloont heeft.”

In welcke begheerte zijns soons desen ouden grisart seer neerstich was, oversiende hierentusschen alle zijne boecken, die vande astrologie, divinatie, magie ofte nigromantie tracteerden, soo van Zabulus, Orpheus, Hermes, Zoroastres, Circe, Medea, Alphonsus, Bacon, Apollonius als anderen die inde swerte speculatie gheschreven hebben, die hy alle soo langhe las ende herlas, ende soo wel zijne waeckinghen ende besweringhen dede dat hem eenen gheest ten lesten quam openbaeren de feeste diemen in Constantinopolen hielde. Waeromme hy Menaden ridder dede slaen ende ging met hem ende zijnen anderen soone Libcades te schepe, tot haer segghende: “Mijn kinderen, ick neem u met na Constantinopolen, alwaer wy door mijn conste ende wetenschap binnen dry dagen sullen arriveren. Derhalven zijt ghedachtich den doot van uwen oom. Den tijt is gecomen dat wijse sullen connen wreecken. Ende tot het selve te doen sal ons helpen eenen groten [Gg4va] christen heere die wy inde haven zullen vinden, mede aldaer comende om dese selfste oorsaecke.”

Ende hier met dedense de anckeren lichten ende voeren in zee met sulcken geweldigen wint oft al de duyvelen inde seylen geweest waren, in sulcker voeghen datse op de selfste ure inde haven van Constantinopelen quamen als Nardides oock aldaer arriveerden, welcken Naridides eenen broeder was vande twee verraders Promptaleon ende Oudin, die van Palmerin ende Frisol om de saecke des doots van Tarisius overwonnen worden, ghelijck ghy hier boven hebt moghen verstaen, ende waren alle drie kinderen vanden hartoch ende hartoginne van Ormedes. Welcken hartoch alsoo vergramt wordt over de doot van zijne twee sonen dat hy haren broeder Nardides inden ouderdom van seventhien oft achthien jaren zijnde dede beloven dat hy de ridders oorden soo haest niet ontfanghen en soude hebben oft hy soude binnen Constantinopelen reysen ende, indient moghelijck waer, den keyser met Frisol ombrenghen. Waer toe desen Nardides zijn uyterste beste dede, want drie jaeren hier nae, als hy ghetrout hadde de dochter vanden coninck van Polonien, beghaf hy hem op zee met veertich ridderen alleene, geresolveert zijnde tot het eynde van zijne begheerten te geraecken deur campvechtinge ofte verraderie, ende voer te dien eynde so langhe dat hy aen Constantinopelen te lande quam ten tijde als boven verhaelt is. Ende als by avontuyre den vader van Libcades sadt en speculeerden boven op zijn achterschip ende Naridides op’t zijne sach ghaen wandelen, vast praeckteserende op zijne verraderie, waerom den Turck tot hem seyde: “Mijn heer, ick soude u geerne spreecken, ende tot u proffijt, indient u beliefden my twee ofte drie woorden [Gg4vb] int secreete te hooren.”

“Seer gheerne,” antwoorden Nardides, “ende sal daeromme selfs tot u comen.”

Volghens ’t welck hy hem vandt eene schip op ’t ander voegden ende ghinck met den Turck inde camer daer Libcades ende Menaden waren, alwaer den nigromandt tot hem seyde: “Heer Nardides, ten is niet van nooden dat ghy voor my uwe saecken bedeckt, want ick weet seer wel dat ghy expresselijck uyt Polonien ghescheyden zijdt met veertich van uwe ridderen alle in coopmans clederen toeghemaeckt om te vernielen den keyser overmits de injurie die hy u ghedaen heeft aende persoonen van uwe broederen. Maer indien ghy my gheloven wilt ende voortvaren deur de middelen die ick u sal openbaren. soo sult ghy sonder twijvel gheraecken tot de eyndinghe van uwe begheerten.”

“Voorwaer,” antwoorden Nardides, “met dese woorden verwondert ghy my boven maten seer, want daer en is niemant in mijn schip die mijn fantasie openbaer is, ende ghy weet my die te verhalen. Maer wel aen, nae dien u de saecke kennelijck is, soo zoudet een sotheydt wesen die voor u te willen gheveynsen, daerom seght uwe meyninghe ende ick sal toehooren.”

“Desen avont,” zeyde den Turck, “sal den keyser inde groote saele van zijn palleys eten met den prince Olerike, de princesse Archidiane, den coninck van Sparten, de coninghinne van dien ende andere groote heeren ende princen ende salder der halven soo veel volcx zijn datmen gheen achten zal nemen op de vreemdelinghen dieder incommen, soo dat ghy ende mijnen soone Menaden u beyden zult mogen wapenen, int palleys gaen ende den keyser dooden, terwijlen ick ende Libcades u sullen verbeyden aende poorte. Ende [Gg5ra] in dien ghy aende zelven, nae dat ’t’feydt gheschiet is, oock eens wederom gherae[c]ken meucht, soo en isser gheen van allen die u sal connen vervolghen, soo groot is het beletsel dat ick haer aldaer bereyden sal. ’t Is wel waer datter inde saele eenen voghel hanght die eenen Mussabelijn alsoo beswooren heeft datter niemandt indt hof commen en can om den keyser quaede oft ghoede nieumaren te brenghen oft den selven voghel gheeft het hem te kennen deur zijnen sanck oft eysselijck geroep, maer en hebt gheen vreese, slaet vryelijck, niemandt en salder ghewapent zijn, soo dat ghy lichtelijck wederom uyt sult connen commen.”

“Mijn vrient,” antwoorden Nardides, “gheluckich sy de ure dat ick u gevonden heb, ende gelooft vryelijck dat ick u gheven sal alsulcke recompensie dat ghy ende den uwen altijdt rijck zult zijn, indien ick den keyser ’t leven mach benemen, ende dat ghy my daernae wederom in verseeckerde plaetse brenghen meucht.” “Ick en begeere anders geene recompensie,” seyde den verrader, “als den doode des keysers. Hebt ghy slechts alleene eenen couragieusen moet!”

Ende in somma als den avont ghecommen was, stelden heur alle dese vier verraders inde wapenen, bedeckten haer met mantels ende ghinghen tot aent palleys, aende poorte vant welcke verbleven Libcades ende zijnen vader, die aldaer sulcke betooveringe dede dat alle de ghene dieder uyt quamen terstonts in eenen vasten slaepe op d’eerde neder vielen. Terwijlen Nardides ende Menaden haer soo wel onder des keysers volck ende dienaren wisten te vermengen datse ten lesten inde saele quamen, alwaer t’haerder aencomste den vogel terstont seer eysselick bestonde te crijten ende alsoo met zijnen beck op zijn borst te byten als oft hy zijn eyghen [Gg5rb] hert uyt het lijf hadde willen rucken.

“Och Godt,” seyde den keyser, dit siende ende hoorende, “wilt my aensien in bermherticheyt! Het gecrijs van desen vogel voorseyt ons een groote quade fortuyne. Mijn vrienden,” zeyde hy tot de gene van zijn garde, “gaet rasschelijck besien of hier eenighen vreemdelinck is!”

Maer nauwelicx en hadde hy sulcx uytgesproken oft Naridides bekenden aen dese woorden ende den rijcken stoel daer hy in sat dat het den keyser was, waeromme hy zijn sweert uyttrock ende docht hem thooft af te slaen. ’t Gheene Godt niet en wilde toelaten, want den keyser bedeckten hem met een goude koppe, die den schencker hem effen ghelanght hadde, maer den slach was soo geweldich datse den gouden kop van een hiel ende maeckten hem noch een groote ende diepe wonde int hooft.

Olerike die aen d’ander zyde vande tafel was, dit siende spronck haestelijck op ende viel den verrader om den hals, twelck nochtans so geringe niet gheschien en conde oft den keyser hadde van Nardides noch al bevoorens twee seer periculeuse steecken ontfanghen. Ende so geringe als Olerike hem de ermen bestonde te houden ructen Menaden zijn sweert wte scheyde ende sloech so dapper op den selven prince dat hy sonder twijvel zijn leeven soude gelaten hebben sonder de hulpe van Ptolomeus die Menaden om d’ermen viel. Hierentusschen ruckten den hartoch Eustace Nardides zijn sweert uytte vuyst ende sloech hem so gheweldich opt hooft dat hy hem ter eerden dede nedervallen ende ruckten met de hulpe van Bellekijn, die daer toe gheloopen was, voorts zijnen helm af ende hiel hem thooft vanden lijve. Maer daer met noch niet te vreden wesende gaf hem so veele slagen ende steecken nae zijnen doot dat hy twee edelluyden daeromtrent zijnde me[Gg5va]de quetsten. Hierentusschen gaf Bellekijn, die onlancx gedoopt was ende den keyser beminden [als] zijn eygen vader, Menaden, die vanden hartoch Ptolomeus gehouden wort, so vele steecken van achteren met eenen ponjaert deur de tsamenvoechselen van zijne wapenstucken dat hy hem doot ter eerden dede nedervallen, tot hem segghende: “Ghy verrader, wat profiteert u al nu uwe verraderie? Ghy sultse met het verlies van u leven betalen!”

Die als doen hadde sien ontwapenen de twee verraders, men soude teffens ghehadt hebben playsier ende medelyden, met sulcken affectie gingen de ridders daer toe int werc. Maer haer yvericheyt en was geensins te gelijcken byde toornicheyt vande twe princessen Polinarde ende Archidiane, de welcke als rasende leeuwinnen die haer jongen verloren hebben, op de twee doode lichamen vande verraders vielen met sulcke furie datse haer de herten uyte lijven geruckt soude hebben in dienmen haer daer niet van ghetoghen en hadde. Waer na Polinarde van haer wierp alle haer verguldinghen, bagghen, ringhen, palsbandekens, braceleten, lampers ende voorts alle haer cieraet, oock bestonde sy haer costel klederen deur onpatientie van een te rucken, alle wreetheyt te gebruycken teghens haer blonde hayre, in schoonheyt het gout te boven ghaende, als oock teghens haer delicate ende schoone aenghesicht ende viel in sulcke mistroosticheyt den bebloeden keyser, noch opde plaetse liggende, om den hals ende seyde: “Och mijn alderliefste, uwe wonden en doen my geene mindere pijne aen als u, want indient ghebeurt dat u de ziele verlaet, soo en sal de mijne oock niet langher de werelt hanteren.”

“Mijn vriendinne,” antwoorden den keyser, “hout op u weenen ende comt my den lesten adieu seggen, want de ure is hier dat wy [Gg5vb] sullen moeten scheyden. Ick heb soo veel bloets verloren dat my ’t leven verlaten moet.” Ende nauwelijcx en hadde hy dese woorden uytghesproken oft hy gevoelde eenighe flauwicheydt, waeromme hy met luyder stemmen riep: “O mijn Godt, zijt my ghenadich ende wilt mijn ziele ontfangen!”

Ende hier met beswijmde hy ende de keyserinne boven op hem, in sulcker voeghen datse de handen oft voeten niet meer en verroerden als een die overleden is. Oock hielde Archidiane sulcken droevigen ghelaete om datse meynden haren Olerike ter doodt toe ghewont te wesen, dat niemandt haer stillen en koste. Ende hierentusschen quamen alle de keyserinnen princessen ende jofvrouwen, alsoo verschrickt wordende, siende haere vrouwe in soo deerlicken state als of mense alle ter doot veroordeelt hadde, maer sy worden seer haest vertroost, gelijck ghy voortlesende sult moghen hooren.

Van den afslag die de grote Turk deed op het verzoek van Libcades om tegen Constantinopel te trekken en van de troebelen die er in Constantinopel verrees door de verrader Nardides, neef van Tarisius, met Libcades, Menaden en hun beider vader. Het 136 kapittel.

Palmerijn was zo medelijdend en goedertieren dat hij de betoveringen van Malfade te niet gedaan had vrijheid en voldoende [Gg3vb] proviand om wederom in hun landen te mogen reizen gaf aan al diegene die door al zulke betovering in het eiland gehouden waren, zo wel Turken als Christenen, waaronder hem mede bevond de neef van Olimael, Libcades genoemd, die ten tijde toen Agriole gevangen werd Trineus voor zijn deel van de buit verkregen had. Deze Libcades hem wederom zag in zijn land en uit het perikel en wist de dood van de grote Turk en van zijn oom, kwam hem presenteren voorden sultan die als toentertijd regeerden en zei: “Mijn heer, gelijk natuurlijk alle mensen geneigd zijn tot het leedwezen van hun schade, alzo zijn ook alle onderdanen schuldig hun heren te kennen te geven ’t ongeluk en de beschadiging die men ze aandoet. Dit zeg ik om dat uwe majesteit noch niet gewroken n heeft de dood van de overleden deugdelijke prins, uw broeder, wiens ziel rust in de armen van Mohammed en vals omgebracht door een, Palmerijn genoemd, noch het vermoorden van wijlen mijn oom die de volgenden dag ook ’t leven benomen werd met een groot deel andere moedige ridders. Op dat uwe majesteit niet onbekend blijft van de zaak zo verzeker ik u dat deze Palmerijn die de prinses Agriole mee nam de neef is van de keizer van Griekenland en zijn kameraden de een de zoon van de keizer van Duitsland en de anderen alle prinsen en Griekse heren die om Turkije te bespieden alhier gekomen waren daarom dunkt mij dat uwe majesteit, als al nu van andere heren in vrede en zeer machtig zijnde, behoort te verzamelen een machtig leger en indien mij ver de last bevolen wordt zo zweer ik bij Jupiter [Gg4ra] klaar te zijn een kwade dood te sterven indien ik niet en geraak tot mijn mening in het vernielen van geheel Griekenland.”

“Wij zijn gedachtig,” antwoorden de grote Turk, “dat uw oom al zulke inkomst deed in het huis van onze overleden broeder als gij tegenwoordig wil doen in de onze. Maar ik zweer u bij de hoge god dat wij ons beter voor de verraders wachten zullen dan hij gedaan heeft! Uw oom heeft last gehad om tegen de Christenen te trekken. Wat is eruit gevolgd anders dan de dood van zijn heer en een wonderbaarlijke confusie? Van u zou ook desgelijks mogen geschieden. Daarom maakt u op staande voet uit onze hof, want was het niet dat men ons zou mogen lasteren met een faam van al te grote wreedheid, ik zou op dit uur uw lichaam in stukken doen houwen, gij verrader, die ons een aak komt aanraden die gij niet ten einde zou kunnen voeren als tot u en onze schande, gij behoorde eerst het einde aan te merken en acht te nemen op diegene die tegenwoordig in Griekenland regeren. Derhalve ga weg, gij verrader, en kom nimmermeer weer onder ons gezicht!”

Of Libcades van al zulke woorden verbaasd en geschrokken is geworden, daar denk ik niemand aan te zullen kunnen twijfelen en zag dat hij anders niet e kon profiteren en vertrok wederom in het huis van zijn vader, broeder van Olimael, een van de allergrootste tovenaars van geheel Turkije aan wie hij zijn klachten deed en zei dat hij het leven zou verliezen of de grote Turk betonen dat hij geen verrader was. “En weet gij in wat manieren, vader?”, zei hij. Ik ben vast besloten mij voor een Christen uit te geven [Gg4rb] en zo veel te weeg te brengen dat ik de keizer Palmerijn van teven help. Als dan zo zal de grote Turk geen kwaad vermoeden meer op mij hebben, maar mij veel meerder weldaad bewijzen als ooit mijn oom ontving van zijn broeder.”

“Mijn zoon,” antwoorden zijn vader, “’t is onmogelijk voor u te volbrengen al zulke voornemen die niettemin zeer goed zal kunnen uitgericht worden bij uw broeder Menaden, maar hij is noch te jong. Dan als het tijd zal zijn, o zal ik u ’het zelf openbaren en u ook zelf geleide doen.”

“Ik bid het u zeer ootmoedig,” zei Libcades, “want ik nooit rust genieten mag tot dat ik de keizer Palmerijn met dezelfde munt betaald zal hebben, daar hij de overleden grote Turk mee beloond heeft.”

In welke begeerte zijns zoon deze ouden grijsaard zeer naarstig was, overzag ondertussen alle zijn boeken, die van de astrologie, divinatie, magie of nigromantie handelden, zo van Zabulus, Orpheus, Hermes, Zoroastres, Circe, Medea, Alphonsus, Bacon, Apollonius als anderen die in de zwarte speculatie geschreven hebben, die hij alle zo lang las en herlas en zo wel zijn wrakingen en bezweringen deed dat hem een geest tenslotte kwam openbaren het feest die men in Constantinopel hield. Waarom hij Menaden ridder liet slaan en ging met hem en zijn andere zoon Libcades te scheep en tot ze zei: “Mijn kinderen, ik neem u mee naar Constantinopel, alwaar wij door mijn kunst en wetenschap binnen driedagen zullen arriveren. Derhalve zij gedachtig de dood van uw oom. De tijd is gekomen dat wij ze zullen kunnen wreken. Om dat te doen zal ons helpen een grote [Gg4va] christen heer die wij in de haven zullen vinden, mede aldaar komt om dezelfde oorzaak.”

En hiermee lieten ze de ankers lichten en voeren in zee met zulke geweldige wind alsof al de duivels in de zeilen geweest waren, in zulke voegen dat ze op hetzelfde uur in de haven van Constantinopel kwamen toen Nardides ook aldaar arriveerden, welke Nardides een broeder was van de twee verraders Promptaleon en Oudin, die van Palmerijn en Frisol om de zaak van de dood van Tarisius overwonnen werden, gelijk gij hier boven hebt mogen verstaan, en waren alle drie kinderen van de hertog en hertogin van Ormedes. Welke hertog alzo vergramd werd over de dood van zijne twee zen dat hij hun broeder Nardides die in de ouderdom van zeventien of achttien jaren was liet beloven dat hij de ridders orde zo gauw niet ontvangen zou hebben of hij zou binnen Constantinopel reizen en, mogelijk was de keizer met Frisol ombrengen. Waartoe deze Nardides zijn uiterste beste deed, want drie jaren hierna toen hij getrouwd had de dochter van de koning van Polonien, begaf hij hem op zee met veertig ridders alleen en besloten had tot hei einde van zijn begeerten te geraken door kamp te vechten of verraad en voer te dien einde zo lang dat hij aan Constantinopel te land kwam ten tijde als boven verhaald is. Als bij avontuur de vader van Libcades zat en speculeerden boven op zijn achterschip en Nardides op ’t zijne zag gaan wandelen vast praktiserende op zijn verraad waarom de Turk tot hem zei: “Mijn heer, ik zou u graag spreken en tot uw profijt, indien het u beliefde mij twee of drie woorden [Gg4vb] in het geheim te horen.”

“Zeer graag,” antwoorden Nardides, “en zal daarom zelf tot u komen.”

Volgens wat hij hem vond van het ene schip op ’t ander voegden en ging met de Turk in de kamer daar Libcades en Menaden waren, alwaar de nigromantie tot hem zei: “Heer Nardides, het is niet van noden dat gij voor mij uwe zaken bedekt houdt, want ik weet zeer wel dat gij expres uit Polonien gescheiden bent met veertig van uw ridders en alle in koopmankleren toegemaakt om te vernielen de keizer overmits de beschadiging die hij u gedaan heeft aan de personen van uw broeders. Maar indien gij mij geloven wilt en voortvaren door de middelen die ik u zal openbaren. Zo zal gij zonder twijfel geraken tot het einde van uw begeerten.”

“Voorwaar,” antwoorde Nardides, “met deze woorden verwondert gij mij boven maten zeer, want daar is niemand in mijn schip die mijn fantasie openbaar is en gij weet mij die te verhalen. Maar wel aan, na dien u de zaak bekend is, zo zou het een zotheid wezen die voor u te willen veinzen, daarom zeg uw mening en ik zal toehoren.”

“Deze avond,” zei de Turk, “zal de keizer in de grote zaal van zijn paleis eten met de prins Olerike, de prinses Archidiane, de koning van Sparta, de koningin van die en andere grote heren en prinsen en zal er derhalve zo veel volk zijn dat men geen acht zal nemen op de vreemdelingen die er inkomen zo dat gij en mijn zoon Menaden u beiden zult mogen wapenen, in het paleis gaan en de keizer doden, terwijl ik en Libcades u zullen opwachten aan de poort. [Gg5ra] In dien gij aan die, na dat het feit geschied is, ook eens wederom geraken mag zo is er geen van allen die u zal kunnen vervolgen, zo groot is het beletsel dat ik ze aldaar bereiden zal. ’t Is wel waar dat erin de zaal een vogel hangt die een Mussabelijn alzo bezworen heeft dat er niemand in de hof komen kan om de keizer kwaad of goed nieuws te brengen of die vogel geeft het hem te kennen door zijn zang of ijselijk geroep, maar hebt geen vrees, sla vrij, niemand zal er gewapend zijn zo dat gij licht wederom uit zal kunnen komen.”

“Mijn vriend,” antwoorden Nardides, “gelukkig is het uur dat ik u gevonden heb en geloof vrij dat ik u geven zal al zulke vergoeding dat gij en de uwen altijd rijk zal zijn, indien ik de keizer ’t leven mag benemen en dat gij mij daarna wederom in verzekerede plaats brengen mag.” “Ik begeer anders geen vergoeding,” zei de verrader, “als de dood van de keizer. Hebt gij slechts alleen een moedig gemoed!”

En in somma toen de avond gekomenen was stelden zich al ze vier verraders in de wapens, bedekten zich met mantels en gingen tot aan het paleis waaraan de poort verbleven Libcades en zijn vader die aldaar zulke betovering deed dat alle diegene die eruit kwamen terstond in een slaap op de aarde neer vielen. Terwijl Nardides en Menaden zich zo goed wel onder de keizers volk en dienaren wisten te vermengen dat ze tenslotte in de zaal kwamen alwaar tot hun aankomst de vogel terstond zeer ijselijk bestond te krijsen en alzo met zijn bek op zijn borst te bijten alsof hij zijn eigen [Gg5rb] hart uit het lijf had willen rukken.

“Och” zei de keizer, dit zag en hoorde, “wil mij aanzien in barmhartigheid! Het gekrijs van deze vogel voorzegt ons een grote kwade fortuin. Mijn vrienden,” zei hij tot diegenen van zijn garde, “ga snel bezien of hier enige vreemdeling is!”

Maar nauwelijks had hij zulks uitgesproken of Nardides bekenden aan deze woorden en de rijke stoel daar hij in zat dat het de keizer was, waarom hij zijn zwaard uittrok en dacht hem het hoofd af te slaan. Hetgeen God niet wilde toelaten, want de keizer bedekten hem met een gouden kop die de schenker hem net gebracht had, maar de slag was zo geweldig dat ze de gouden kop vaneen hield en maakten hem noch een grote en diepe wonde in het hoofd.

Olerike die aan de andere zijde van de tafel was die dit zag sprong haastig op en viel de verrader om de hals, wat nochtans zo gauw niet geschieden kon of de keizer had van Nardides noch al tevoren twee zeer periculeuze steken ontvangen. Zo gauw als Olerike hem de armen bestond te houden rukte Menaden zijn zwaard uit de schede en sloeg zo dapper op de prins dat hij zonder twijfel zijn leven zou gelaten hebben zonder de hulp van Ptolomeus die Menaden om de amen viel. Ondertussen rukte de hertog Eustace Nardides zijn zwaard uit de vuist en sloeg hem zo geweldig op het hoofd dat hij hem ter aarde liet neervallen en rukte met de hulp van Bellekijn, die daartoe gelopen was, voorts zijn helm af en hieuw hem het hoofd van lijf. Maar daarmee was hij noch niet tevreden en gaf hem zo vele slagen en steken na zijn dood dat hij twee edellieden die daaromtrent waren mee [g5va] kwetste. Ondertussen gaf Bellekijn, die net gedoopt was en de keizer beminden als zijn eigen vader, Menaden, die van de hertog Ptolomeus gehouden werd zo vele steken van achteren met een ponjaard door de tezamen voeging van zijn wapenstukken dat hij hem dood ter aarde liet neervallen en tot hem zei: “Gij verrader, wat profiteert u al nu uw verraad? Gij zal het met het verlies van uw leven betalen!”

Die als toen had zien ontwapenen de twee verraders, men zou gelijk gehad hebben plezier en medelijden, met zulk affectie gingen de ridders daartoe in het werk. Maar hun ijver was geenszins te vergelijken bij de toorn van de twee prinsessen Polinarde en Archidiane die als razende leeuwinnen die hun jongen verloren hebben op de twee dode lichamen van de verraders vielen met zulke furie dat ze hun de harten ui de lijven gerukt zouden hebben in dien men ze daarvan niet getrokken had. Waarna Polinarde van haar wierp al a haar verguldsel, halssieraden, ringen, palsbandekens, braceletten, sluiers en voorts alle haar sieraad, ook bestond zij haar kostbare kleren door ongeduld vaneen te rukken, alle wreedheid gebruiken tegen haar blonde haar dat in schoonheid het goud te boven ging, als ook tegen haar delicate en mooie aangezicht en viel in zulke mistroost de bebloede keizer die noch op de plaats lag, om de hals en zei: “Och mijn allerliefste, uw wonden doen mij geen mindere pijn aan dan u, want indien het gebeurt dat u de ziel verlaat zo zal de mijne ook niet langer de wereld hanteren.”

“Mijn vriendin,” antwoorden de keizer, “houd op uw wenen en kom mij de laatste adieu zeggen, want het uur is hier dat wij [Gg5vb] zullen moeten scheiden. Ik heb zo veel bloed verloren dat mij ’t leven verlaten moet.” Nauwelijks had hij deze woorden uitgesproken of hij gevoelde enige flauwheid waarom hij met luide stem riep: “O mijn God wees mij genadig en wil mijn ziel ontvangen!”

En hiermee bezwijmde hij en de keizerin boven op hem, in zulke voegen dat ze de handen of voeten niet meer verroerden als een die overleden is. Ook hield Archidiane zulk droevig gelaat omdat ze meenden haar Olerike ter dood toe gewond te wezen zodat niemand haar stillen kon. Ondertussen kwamen alle de keizerin prinsessen en juffrouwen die alzo geschrokken waren en zagen hun vrouwe in zo deerlijke staat alsof men ze alle ter dood veroordeeld had, maar zij werden zeer gauw vertroost, gelijk gij voort leest zal mogen horen.

Hoe Musabelijn, wetende deur zijne conste de verraderie diemen den keyser doen soude, hem te hulpe quam, ende ’t gene daer over ghebeurden. Het .CXXXVIJ. ca[p]ittel.