Die historie vanden stercken Hercules

Prologhe.

Om voert tot onser materien te gaen die wi begonnen he[bb]en, ende want Die historie ende dat leven van Jason nu bescreven ende voleyndt is, so willen wi nu bescriven ende verclaren de gesten ende wercken vanden stercken Hercules.

Inden eersten van sijn wonderlike gheboerte, van sinen leven ende wat hi in sijn leven gehanteert heeft in feyten van wapenen. Ende hoe hi tweemael die schone stadt van Troyen ghedestrueert heeft. D’eerste reyse was doe coninc Laomedon den Griecxsschen heeren vitalie weygherde, doe si overmidts storme ende onweder versteken [waren] ende quamen in dye havene van Troyen, doen Jason nae Colcos reysde om dat Gulden vlies te winnen. Die anderde destructie was doe Hercules dat vervaerlicke beeste ende monster dat voer Troyen lach, vernyelde. Ende als Hercules weder om in de stat meende ghecomen te hebben, so sloet hem coninc Laomedon die poerten voer hem toe, hoe wel nochtans dat hi sijn dochter vander doot verlost hadde. Ende die derde destructie die daer nae vanden Griecxsschen heeren gheschyede, daer dye vrome Hector van Troyen verslaghen was. Die historie is in een ander boeck gheprent, die geheten es Die destructie van Troyen ende vander amoruesheyt van Troylus ende Briseda.

Voert so willen wi bescriven van sijn wonderlike vrome feyten dien hy ghedaen heeft in bosschagien, in wildernissen tegens stercke leeuwen ende teghens vervaerlike lelike beesten of monstren, want ghenen arbeyt noch gheen creatuer en ontsach hi, hoe vree[A1vb]sliken dattet oec was.

Voert willen wi bescriven sijn wercken van justicien, hoe hi dye tyrannen vervolchde ende dodese die tyrantschap deden over dat ghemeen volc. Ende oec mede die oorsaken van sijnre ongheluckigher doot, daer hi onnoselic toe quam, met noch veel wonderliker avontueren die hier na in dese historie verclaert sullen werden.

Proloog.

Om voort tot onze materie te gaan de wij begonnen zijn want de historie en dat leven van Jason nu beschreven en geëindigd is zo willen wij nu beschrijven en verklaren de verhalen en werken van de sterke Hercules.

Als eerste van zijn wonderlijke geboorte, van zijn leven en wat hij in zijn leven gehanteerd heeft in wapenfeiten en hoe hij tweemaal de mooie stad van Troje vernield heeft. De eerste keer was toen koning Laomedon de Griekse heren voedsel weigerde toen ze overmits storm en onweer verstoken waren en kwamen in de haven van Troje toen Jason nae Colchis reisde om dat Gulden vlies te winnen. De ander destructie was toen Hercules dat vervaarlijke beeste en monster dat voor Troje lag vernielde toen Hercules wederom in de stad meende gekomen te hebben zo sloot hem koning Laomedon de poorten voor hem toe, hoewel nochtans dat hij zijn dochter van de dood verlost had. De derde destructie de daarna van de Griekse heren geschiede daar de dappere Hector van Troje verslagen was. De historie is in een ander boek geprint de geheten is de destructie van Troje en van de verliefdheid van Troylus en Briseida.

Voort zo willen wij beschrijven van zijn wonderlijke dappere feiten de hij gedaan heeft in bosschages, in wildernissen tegen sterke leeuwen en tegen vervaarlijke lelijke beesten of monsters want geen arbeid noch geen creatuur ontzag hij, hoe vreselijk [A1vb] dat het ook was.

Voort willen wij beschrijven zijn werken van justitie, hoe hij de tirannen vervolgde en doodde de tirannie deden over dat gewone volk. En ook mede de oorzaken van zijn ongelukkige dood daar hij onschuldig toe kwam, met noch veel wonderlijke avonturen die hierna in deze historie verklaard zullen worden.

Hier beghint die historie. [1]

In voerleden tiden so ist ghebuert nae dat coninc Jupiter Juno hadt getrout, als hi int conincrike van Creten ghecomen was, dat hy met Vulcan ende Juno studeerde in die conste van nigromancien ende toverien. Ende op die tijt soe troude Amphitrion die schone Alcumena in die coninclijcke stadt van Thebes. Ende daer waren vergadert grote heren, als coningen, coninghinnen, ridderen, princen, baroenen, vrouwen ende joncfrouwen, ende onder al so was coninck Jupiter met sijnder coninginne Juno daer mede ter bruloft ghecomen. Dese feeste die was seer costelic ende overvloedich van spijse ende van dranc ende van als datmen daer behoefde, ende daer was een yegelic ghedient eerliken na sinen state. Die vrouwen ende joncfrouwen songen ende dansten ende si waren vrolic, alle genuechte hanterende. Ende ter wilen dat[A2rb]men die bruloft hielt, soe aensach Jupiter die schoone Alcumena met so groter begheerten dat hy gheheel in haerder minnen ontsteken wert, ende hem dochte in sijnder herten, alst oec was, dat Alcumena de schoonste vrouwe was die hi oyt ghesien hadde.

Als die bruloft gedaen was, so namen de heren ende princen orlof aen Amphitrion ende Alcumena, hemlieden seer danckende vander groter feesten de si hem gedaen hadden, ende sijn also na huys ghereyst. Ende alsoe is Jupiter met sijnre coninginnen Juno oec na huys gereyst. Ende als hi thuys was, so began hi so seer te peysen met hittigher minnen op die schone Alcumena voerseit, also dat hi nacht noch dach rusten en conde. Ten lesten met haerder minnen geheel verwonnen sijnde, so sprack Jupiter tot Ganimedes, tot sinen ridder: “Wat dunct u van de schone Alcumena, daer wi laetsten ter bruloft waren?”

Hi antwoerde: “Mi dunct dat si die schoonste vrouwe is diemen vinden mach, ende dat hi wel gheluckich waer die van alsulcken vrouwe bemint mocht werden.”

Als Juno dit hoerde, soe began si jalours te werden, want hijt haer dicwils gespeelt hadt, ende si dachte Alcumena ter doot te brenghen.

Op een tijt so gingen Jupiter ende Ganimedes int bosch om enighe beesten te schieten. Ende als si buten der poerten quamen, so gemoete hem een ridder van Thebes de hem seide hoe dat coninc Creon hem vriendelic badt, dat hi hem wilde comen helpen striden tegens den coninc van Telleboyen, dye hem groot ongelijc gedaen hevet. Twelc hem Jupiter beloefde te doen, ende hi is met sijn volck na Thebes ghereyst. [A2va] Ende als hi biden coninc was, ende hi Amphitrion noch Alcumena niet en sach, so en wist hi wat peysen. Niet te min, hi vraechde coninc Creon waer Amphitrion waer. Die coninc antwoerde dat hi opt casteel van Arciancen was, ende dat hi sijn volc daer vergaderde, ende dat hi corts daer wesen soude. Als Jupiter dit hoerde, so peysde hi wel dat Alcumena daer oec was, mer hi en dorst daer niet gaen om die suspicie van den lieden, hoe wel nochtans dat hy daer geerne geweest hadde.

Hier en binnen soe reysden die van Thebes met haer heyre voer die stadt van Telleboyen, daer die van binnen der stadt dicwijls uut quamen ende bespronghen haer vyanden, mer die coninc van Thebes hadde altijt victorie, also dat die van Telleboyen hem selven op gaven inden handen van coninck Creon. Ende doe reysde coninc Creon wederom na huys in sijn stadt van Thebes.

Doe dit orloghe gedaen was, soe wilde Amphitrion reysen na huys, want hem seer verlanghede na sijn huysvrouwe Alcumena, ende hi nam metter haesten een joncheere alleen, die met hem na huys reysde. Jupiter dit siende, was seer bedroeft ende hy nam met hem Ganimedes ende reet heymelic uut dat heyre. Ende als si buten op dat velt waren, soe seyde Jupiter tot Ganimedes: “Mijn lieve vrient, ick moet u een dinck segghen daer mijn herte seer mede becommert is, daer ghi mi wel toe helpen moecht in dien ghi dat secreet houden wilt. Ic ben metter minnen bevanghen van die schone Alcumena, also datse nemmermeer en is uut mijnre herten, ende ic en derf haer mijn minne niet te kennen gheven, want si mi geen ghehoer geven [e]n sou[A2vb]de, om dat si so suver ende eerbaer is. Nu hebbe ic ghesien dat Amphitrion, haer man, met een knecht uten heyre ghereyst is tot sijnre huysvrouwen, ende nu weet ic noch een wech binnens weghe, eenen dach reysens naerder, om te comen opt casteel van Arciancen, daer Alcumena op is. Ende als wi daer comen, so sal ic mi selven verscheppen met mijnre consten in die ghedaente van Amphitrion, haren man, ende u in die ghedaente vanden poertier, ende dan so sal ic minen wille volbrenghen moghen. Aldus so laet ons geringe aen riden, op dat wi onse opsette moghen volbrenghen!”

Twelck Ganimedes wel behaechde, ende hi beloefde dat hy al helpen volbrenghen soude van tghene dat in sijnre macht waer, ende dat aen hem gheen ghebreck wesen en soude.

Ende als si inder nacht biden casteel van Arciancen quamen, ende Alcumena met alle haer volc laghen ende sliepen, so verschiep hem Jupiter met sijnder consten in de ghedaente van Amphitrion ende den knape in die gedaente vanden poortier. Ende also clopten si aender poerten vanden casteel, alsoe dat dye poortier wacker werdt, ende hi quam ter veynsteren ende sach nederwaerts op Jupiter ende Ganimedes metter manen schijn, ende hem dochte dat Amphitrion ende sijn knape waren. Ende hi ontdede de poerte, ende hi lietse in, ende hi leydese ter cameren van Alcumena, sijnre vrouwen, dien hi wecte, seggende dat haer man Amphitrion ghecomen waer. Alcumena dit horende, so dede si haer camer open ende si ontfinc Jupiter blidelic in haren armen, meynende dattet Amphitrion, haer man, geweest hadt, ende si vraechde hem hoe dattet metten orloghe was [A3ra] ghegaen. Jupiter antwoerde dat die vianden verwonnen waren, ende dat hy doer liefde van haer ter stont uten heyr alleen met sijn knape quam om bi haer te wesen. Doe vraechde Alcumena of hi yet eten oft drincken wilde. Doen seide Jupiter dat hem en luste etens of drinckens, mer dat hi seer vermoyet was ende dat hi begheerde gaen te bedde om wat te rusten. Ende aldus behendelic quam Jupiter bi sijn alre liefste te bedde, daer hi met haer speelde der minnen spel na sijns herten lust.

Ende als die middernacht geleden was, dachte Jupiter dattet goet waer dat hijse al te samen betoverde dye int casteel waren, datse alle souden slapen, twelc alsoe geschiede. Ende doe stont Jupiter op ende ghinc tot Ganimedes die die camer wachte, ende hi seyde hem datse alle sliepen die int casteel waren, ende dat hi die poerte wachtede oft Amphitrion quame. Ende waert sake dat Amphitrion quame, so soude hi een poeder, twelc hi hem gaf, in die lucht werpen teghens hem, “ende dat poeder heeft sulcken crachte dat Amphitrion en sal nyet moghen genaken tcasteel so langhe alst dach is. Ende coemt hi bi nachte cloppen, soe sullen wi hem inne laten ende bringen hem bi sijn wijf, ende dan sullen wi heymeliken wech gaen.”

Ende doe ghinck Jupiter weder in die camer daer Alcumena lach ende sliep, ende hi sloet alle die veynsteren toe op datmen den dach niet en soude sien. Ende hi ghinc bi haer onder, ende hi ontwecte haer, ende hi was dien nachte voert ende alle den dach daer aen met Alcumena sijn ghenuechte nemende, also vriendelic ende hertelijc dat hi aen haer wan een seer schoone jonghe sone, ende dat was onder die constellacie of [A3rb] regnacie der alder bester planeten.

Als dan Jupiter een dach ende nacht gheleghen hadde bi haer, ende hi meende dat op Amphitrions coemste was, want het avont was, so dede hi met sijnre consten Alcumena weder slapen, ende hy veranderde hem selven in dye ghedaente van Amphitrions dienaer. Cortelijck daer na so clopte Amphitrion met zij[n] knape aen de poerte, ende Ganimedes dede die poerte open, ende hi liet hem in. Ende doen vraechde hi na sijnder huysvrouwen Alcumena, daer hem dye poortier op antwoerde dat si in haer camer lach ende sliep, ende hi leyde hem voer haer camer sonder eten of drincken. Als si voer die camer quamen, so wecten si Alcumena, die haer seer verwonderde als si Amphitrion hoerde, want haer dochte datse hem bi haer opt bedde hadde. Ende als si na hem int bedde taste ende nyemant en vant, soe meende si dat droom gheweest hadde, ende si stont op ende liet haer man in ende seyde datse van hem ghedroemt hadde, ende si ginghen tsamen te bedde, ende in dyen nachte soe wan si noch een sone aen haren man Amphitrion. Ende Jupiter ende Ganimedes gingen heymelic uten casteel, ende Jupiter liet alle dat volck noch slapen met sijnre consten.

Des ander dages doe si alle ontwaecten, so meenden si datse nyet dan eenen nacht geslapen en hadden. Ende dit was so heymelicken beschict datter nyemant af en wist dan sy onder hem tween.

Die nyeumaer ghinck over al tlant hoe dat Alcumena was bevrucht met kinde, alsoe dat dese tijdinghe oec in Creten quam ten oren van Jupiter. Als dit Jupiter hoerde, so verblide hi hem, ende hi wert in presentie van Juno, siende op Ganimedes, seer root [A3va] in sijn aensichte van blischapen. Juno die coninginne dit siende, soe werdt si jalours op Jupiter, ende si nam op in hair selven datse met haerder consten van toverien Alcumena soude doen sterven, want si een grote toveraersse was.

Ende als Juno wiste dat die tijt van Al[cu]mena nakende was dat sy een kint baren soude, so ghinc si alleen uut Creten, segghende tot Jupiter, haren man, datse heymelick ter bedevaert wilde gaen. Ende also quam si onbekent in Arciancen, daer een tempel stont by tcasteel, gemaect in de eere der goddinnen Dyanen. Als Juno inden tempel was om te vernemen nae die gheleghentheyt van Alcumena, so verschiep si haer met haerder toverien in een ander ghedaente. Ende als si daer een wijle gheweest hadde, so quam daer Galantis, die Alcumena bewaerde, ende sy dede haer ghebet langhe tijt voer dat beelt van Dyanen. Ende als si haer ghebet ghedaen hadde, soe stont si op ende si meende thuyswaerts te gaen, so quam haer Juno teghen ende gruetese, ende om tot haer meyninghe te comen so seide si beveynsdelic aldus: “Vrouwe, ic verwonder mi alte seer.”

“Waer om?”, seyde Galantis.
Juno seyde: “Om dat ick niet en weet waer ick ben.
Galantis antwoerde: “Vrouwe, ghi sijt ter castelen van Arciance, ende desen tempel behoert totter castelen.”
Juno seide: “Soe peyse ic dattet is daer Amphitrion ende Alcumena wonen?”
“Dat is waer,” seide Galantis.
Doe seide Juno: “Hoe moghen si daer aen sijn?”
Galantis seyde: “Mijn heere Amphitrion is daer wel aen, ende mijn vrouwe Alcumena en hevet noch dach noch ure seker om te baren. Nu adieu, ende ick neem hier mede [A3vb] oorlof, want ick en mach hier niet langher vertoeven. Ic beveel u den goden!”

Ende Galantis ghinc met groter haesten van daer, ende si quam tot Alcumena, haer vrouwe, die in arbeyde van kinde ginc. Ende Juno bleef inden tempel, thonende haer conste van toverien, om dat si Alcumena soude doen sterven. Ende sy leyde haer een been over d’ander ende haer armen over malcander, ende soe ghinc si inden tempel sitten. So geringhe als si dit ghedaen hadde, soe dede ter stont Alcumena haer beenen ende armen over malcanderen ghelijc Juno dede, also datter man noch wijff en was die de beenen ende armen van Alcumena conde van malcanderen doen. Ende also leet si die meeste pine die een vrouwe liden mocht, ghelijc men wel peysen mach, want haer den arbeyt opten hals was, ende si en conde in geenrehande manieren verlost werden. Ende dese pine geduerde drie dagen lanc. Ende binnen dese drie daghen so gingen Galantis ende d’ander vrouwen al ghelijck alle daghe inden tempel, biddende der goddinnen Dyane dat Alcumena verlost mochte werden. Ende altijt vonden si inden tempel dese Juno voerseyt sitten met gevouden beenen, mer nemmermeer in een ghedaente, want somtijden so vonden si haer sitten in dye figuere van eenen beeste ende somtijts in de ghedaente van eender vreemder vrouwen, om datmen haer boverie ende toverie nyet gewaer noch mercken en soude. Nyet te min die vrouwe Galantis wert merckende dat dese vrouwe oft beeste altijts sadt met ghevouden beenen inden tempel ghelijck als Alcumena haer vrouwe dede, die inden arbeyde ghinck.

[A4ra] Opten vierden dach so seyde Galantis totten anderen vrouwen: “Mi dunct ten mach anders niet sijn oft mijn vrouwe en moet betovert sijn, want ic heb dese drie daghen lanc inden tempel een vrouwe oft een beeste ghesien sitten met ghevouden beenen ende armen gelijc mijn vrouwe doet. Ende mi dunct, waert dat dit creatuer of beeste wech waer, onse vrouwe soude wel werden verlost. Ende om hier sekerheyt af te hebben so sullen wi dit aldus beproeven: Een van onse vrouwen sal gaen inden tempel ende dancken der goddinnen Dyane, segghende so luyde datment horen mach, hoe dat Alcumena een jonghen sone ter werelt gebracht heeft. Ende ist dan dat toverie is, so sal die vrouwe of beeste van onverduldicheit wech lopen, meynende dat haer consten van geenre waerden en sijn.”

Desen raet docht hem allen goet. Ende Galantis ghinc met eender vrouwen inden tempel van Dyanen, ende als si inden tempel quamen so saghen si dese Juno sitten in een gedaente van eenen osse. Nyet te min, [A4rb] dese twee vrouwen ginghen voir dat outaer vander goddinnen Dyanen, haer danckende ende lovende om dat si Alcumena verlost hadde van eenen jonghen sone. Ende als si haer ghebet aldus gedaen hadden, ende Juno meende dat sy verlost was van kinde, so liep si uuten tempel in die ghedaente van een osse. Ter stont als Juno uten tempel was, soe rechte haer Alcumena op, ende sy werdt verlost van twee sonen eer dese twee vrouwen uten tempel comen conden.

Als Galantis in die camer quam, ende si haer vrouwe verlost sach, so was si seer verblijt, ende si vertelde daer openbaerlic hoe si metten osse was ghevaren, dyes si alle seer verwondert waren. Dese twee jonghe nyeugheboren sonen, die een was sterck ende groff van leden ende hi wert Hercules genaemt, ende sommighe willen segghen dattet Jupiters sone was om dat hi Jupiter van leden, van wesen ende in alle manieren hem so ghelijc was, ende die ander sone die was seer cleyn ende teder van lichaem ende cleyn van leden, ende het wert geheeten Ypicleus. Ende alle dat lant maecte grote feeste ende triumphe ende waren verblijt, mer Juno bedroefde haer, ende si dachte hoe si die kinderen soude moghen doden.

Hier begint de historie. [1]

In voorleden tijden zo is het gebeurd nadat koning Jupiter Juno had getrouwd toen hij in het koninkrijk van Kreta gekomen was dat hij met Vulcanus en Juno studeerde in de kunst van nigromantie en toverij. En op deze tijd zo trouwde Amphitryon de mooie Alcemene in de koninklijke stad van Thebe. Daar waren verzameld grote heren, als koningen, koninginnen, ridders, prinsen, baronnen, vrouwen en jonkvrouwen en onder al zo was koning Jupiter met zijn koningin Juno daarmee ter bruiloft gekomen. Dit feest was zeer kostbaar en overvloedig van spijs en van drank en van alles dat men daar behoefde, en daar was iedereen fatsoenlijk bediend naar zijn staat. De vrouwen en jonkvrouwen zongen en dansten en ze waren vrolijk die alle genoegens hanteerden. En terwijl dat[A2rb] men de bruiloft hield zo aanzag Jupiter de mooie Alcemene met zo’n grote begeerte dat hij geheel in haar minnen ontstoken werd en hij dacht in zijn hart, zoals het ook was, dat Alcemene de mooiste vrouwe was de hij ooit gezien had.

Toen de bruiloft gedaan was zo namen de heren en prinsen verlof aan Amphitryon en Alcemene en bedankte zeer van de groter feesten de ze hen gedaan hadden en zijn alzo naar huis vertrokken. Alzo is Jupiter met zijn koningin Juno ook naar huis vertrokken. Toen hij thuis was zo begon hij zo zeer te peinzen met een hete minnen op de mooie Alcemene voorzegt alzo dat hij nacht noch dag rusten kon. Tenslotte met haar minnen geheel overwonnen was zo sprak Jupiter tot Ganimedes, tot zijn ridder: “Wat dunkt u van de mooie Alcemene, daar wij laatst ter bruiloft waren?”

Hij antwoorde: “Mij dunkt dat ze de mooiste vrouwe is die men vinden mag en dat hij wel gelukkig was van al zulke vrouwe bemind mocht werden.”

Toen Juno dit hoorde, zo begon ze jaloers te worden, want had het haar vaak voorspeld en ze dacht om Alcemene ter dood te brengen.

Op een tijd zo gingen Jupiter en Ganimedes in het bos om enige beesten te schieten. Toen ze buiten de poort kwamen, zo ontmoete ze een ridder van Thebe die hen zei hoe dat koning Kreon hem vriendelijk bad dat hij hem wilde komen helpen strijden tegen de koning van Telleboyen die hem groot ongelijk gedaan heeft. Wat hem Jupiter beloofde te doen en hij is met zijn volk naar Thebe vertrokken. [A2va] en toen hij bij de koning was en hij Amphitryon noch Alcemene niet zag zo wist hij niet wat te peinzen. Niettemin, hij vroeg koning Kreon waar Amphitryon was. De koning antwoorde dat hij op het kasteel van Arciancen was en dat hij zijn volk daar verzamelde en dat hij gauw daar wezen zou. Toen Jupiter dit hoorde zo peinsde hij wel dat Alcemene daar ook was, maar hij durfde daar niet ten vanwege de achterdocht van dn lieden, hoe wel nochtans dat hij daar graag geweest zou zijn.

Ondertussen zo reisden ze van Thebe met hun leger voor de stad van Telleboyen daar die van binnen der stad dikwijls uit kwamen en besprongen hun vijanden, maar de koning van Thebe had altijd victorie, alzo dat de van Telleboyen zichzelf overgaven in de handen van koning Kreon. En toen vertrok koning Kreon wederom naar huis in zijn stad van Thebe.

Toen deze oorlog gedaan was zo wilde Amphitryon naar huis gaan want het hem zeer verlangde naar zijn huisvrouw Alcemene en hij nam met een haast een jonkheer alleen die met hem naar huis reisde. Jupiter die dit zag was zeer bedroefd en hij nam met hem Ganimedes en reedt heimelijk uit dat leger. Toen ze buiten op dat veld waren, zo zei Jupiter tot Ganimedes: “Mijn lieve vriend, ik moet u een ding zeggen daar mijn hart zeer mee bekommerd is, daar gij mij wel toe helpen mocht indien gij dat geheimhouden wilt. Ik ben met een minnen bevangen van de mooie Alcemene, alzo dat ze nimmermeer is uit mijn hart en ik durf haar mijn minne niet te kennen geven, want ze zou mij geen gehoor geven zou [A2vb] om dat ze zo zuiver en eerbaar is. Nu heb ik gezien dat Amphitryon, haar man, met een knecht uit het leger vertrokken is tot zijn huisvrouw en nu weet ik noch een weg binnen weg, een dagreizen ernaartoe om te komen op het kasteel van Arciancen daar Alcemene op is. En als wij daar komen zo zal ik mij zelf veranderen met mijn kunsten in de gedaante van Amphitryon, haar man, en u in de gedaante van de portier en dan zo zal ik mijn wil volbrengen mogen. Aldus zo laat ons gauw aan rijden, op dat wij onze opzet mogen volbrengen!”

Wat Ganimedes wel behaagde en hij beloofde dat hij al helpen volbrengen zou van hetgeen dat in zijn macht was en dat aan hem geen gebrek wezen en zou.

En toen ze in de nacht bij het kasteel van Arciancen kwamen, en Alcemene met al haar volk lagen en sliepen zo veranderde zich Jupiter met zijn kunsten in de gedaante van Amphitryon en de knaap in de gedaante van de portier. Alzo klopten ze aan de poort van het kasteel, alzo dat de portier wakker werd en hij kwam ter venster en zag nederwaarts op Jupiter en Ganimedes met een manen schijn en hij dacht dat Amphitryon en zijn knaap waren. Hij opende de poort en hij liet ze in en hij leidde ze ter kamer van Alcemene, zijn vrouwe, die hij wekte en zei dat haar man Amphitryon gekomen was. Alcemene die dat horde zo deed ze haar kamer open en ze ontving Jupiter blijde ik in haar armen, meende dat het Amphitryon, haar man, geweest had, en ze vroeg hem hoe dat het met de oorlog was [A3ra] gegaan. Jupiter antwoorde dat de vijanden overwonnen waren en dat hij door liefde van haar terstond uit het leger alleen met zijn knaap kwam om bij haar te wezen. Toen vroeg Alcemene of hij iets eten of drinken wilde. Toen zei Jupiter dat hem lustte geen eten of drinken, maar dat hij zeer vermoeid was en dat hij begeerde te bed te gaan om wat te rusten. En aldus handig kwam Jupiter bij zijn allerliefste te bed daar hij met haar speelde het minnen spel naar zijn harten lust.

En toen de middernacht geleden was dacht Jupiter dat het goed was dat hijs ze al tezamen betoverde de in het kasteel waren dat ze alle zouden slapen, wat alzo geschiede. En toen stond Jupiter op en ging tot Ganimedes die in kamer wachtte en hij zei hem dat ze alle sliepen die in het kasteel waren en dat hij de poort bewaakte of Amphitryon kwam. En was het zaak dat Amphitryon kwam zo zou hij een poeder, wat hij hem gaf, in de lucht werpen tegen hem, “en dat poeder heeft zulke kracht dat Amphitryon zal niet mogen genaken het kasteel zo lang als het dag is. E komt hij bij nacht kloppen zo zullen wij hem inlaten en brengen hem bij zijn wijf en dan zullen wij heimelijk weg gaan.”

En toen ging Jupiter weer in de kamer daar Alcemene lag en sliep en hij sloot alle vensters toe op dat men de dag niet zou zien. En hij ging bij haar onder en hij wekte haar en hij was die nacht voort en de hele dag met Alcemene en nam zijn genoegens alzo vriendelijk en hartelijk dat hij aan haar won een zeer mooie jonge zoon en dat was onder de constellatie of [A3rb] regerering der aller beste planeten.

Toen dan Jupiter een dag en nacht gelegen had bij haar en hij meende dat het op Amphitryon’ s komst was, want het avond was, zo deed hij met zijn kunsten Alcemene weer slapen en hij veranderde zichzelf in de gedaante van Amphitryon’ s dienaar. Kort daarna zo klopte Amphitryon met zijn knaap aan de poort en Ganimedes deed de poort open en hij liet hem in. Toen vroeg hij naar zijn huisvrouw Alcemene daar hem de portier op antwoorde dat ze in haar kamer lag en sliep en hij leidde hem voor haar kamer zonder eten of drinken. Toen ze voor de kamer kwamen zo wekten ze Alcemene die haar zeer verwonderde toen ze Amphitryon hoorde, want ze dacht dat ze hem bij haar op het bed had. Toen ze naar hem in het bed taste en niemand vond zo meende ze dat het droom geweest was en ze stond op en liet haar man in en zei dat ze van hem gedoomd had en ze gingen tezamen te bed en in die nacht zo wan ze noch een zon aan haar man Amphitryon. Jupiter en Ganimedes gingen heimelijk uit het kasteel en Jupiter liet alle dat volk noch slapen met zijn kunsten.

De volgende dag toen ze alle ontwaakten zo meenden ze dat ze geen een nacht geslapen had. En dit was zo heimelijk beschikt dat er niemand van wist dan zij onder hen twee.

Die nieuws ging over al het land hoe dat Alcemene was bevrucht met kind, alzo dat deze tijding ook in Kreta kwam ten oren van Jupiter. Toen dit Jupiter hoorde zo verblijde hij hem en hij werd in presentie van Juno en zag op Ganimedes, zeer rood [A3va] in zijn aanzicht van blijdschap. Juno de koningin die dit zag zo werd ze jaloers op Jupiter en ze nam op in zichzelf dat ze met haar kunsten van toverij Alcemene zou doen sterven, want ze was een grote tovenaarster.

En toen Juno wist dat de tijd van Alcemene nakend was dat ze een Kint baren zou zo ging ze alleen uit Kreta en zei tot Jupiter, haar man, dat ze heimelijk ter bedevaart wilde gaan. Alzo kwam ze onbekend in Arciancen daar een tempel stond bij het kasteel, gemaakt in de eer der godin Diana. Toen Juno in de tempel was om te vernemen naar de gelegenheid van Alcemene, zo veranderde ze haar met haar toverij in een andere gedaante. Toen ze daar een tijdje geweest was zo kwam daar Galantis, die Alcemene bewaarde en ze deed haar gebed een lange tijd voor dat beeld van Diana. Toen ze haar gebed gedaan had zo stond ze op meende huiswaarts te gaan, zo kwam haar Juno tegemoet en groette haan om haar en om tot haar mening te komen zo zei ze beveinds aldus: “Vrouwe, ik verwonder mij al te zeer.”

“Waarom?”, zei Galantis.
Juno zei: “Om dat ik niet weet waar ik ben.
Galantis antwoorde: “Vrouwe, gij bent ter kasteel van Arciancen en deze tempel behoort tot het kasteel.”
Juno zei: “Zo peins ik dat het is daar Amphitryon en Alcemene wonen?”
“Dat is waar,” zei Galantis.
Toen zei Juno: “Hoe mogen ze daaraan zijn?”
Galantis zei: “Mijn heer Amphitryon is daar goed aan en mijn vrouwe Alcemene heeft noch dag noch uur zeker om te baren. Nu adieu, en ik neem hiermee [A3vb] verlof, want ik mag hier niet langer vertoeven. Ik beveel u de goden!”

En Galantis ging met grote haast vandaar en ze kwam tot Alcemene, haar vrouwe, die in baren van kind ging. Juno bleef in de tempel en toonde haar kunst van toverij omdat ze het Alcemene zou laten sterven. En ze legde haar ene been over de ander en haar armen over elkaar en zo ging ze in de tempel zitten. Zo gauw toen ze dit gedaan had zo deed terstond Alcemene haar benen en armen over elkaar gelijk Juno deed, alzo dat er man noch wijf was die de benen en armen van Alcemene van elkaar kon doen. En alzo leed ze de grootste pijn die een vrouwe lijden mocht, gelijk men wel peinzen mag, want haar was het baren op de hals en ze kon op geen manieren verlost worden. En deze pijn duurde drie dagen lang en binnen deze drie dagen zo gingen Galantis en de andere vrouwen al gelijk alle dagen in de tempel en baden de godin Diana dat Alcemene verlost mocht worden. En altijd vonden ze in de tempel deze Juno voorzegt zitten met gevouwen benen, maar nimmermeer in een gedaante, want soms zo vonden ze haar zitten in de figuur van een beeste en somtijds in de gedaante van een vreemde vrouwe omdat men haar boeverij en toverij niet gewaar noch merken zou. Niettemin de vrouwe Galantis begon te merken dat deze vrouwe of beest altijd at met gevouwen benen in de tempel gelijk als Alcemene haar vrouwe deed en in het baren was.

[A4ra] Op de vierde dag zo zei Galantis tot de andere vrouwen: “Mij lijkt, het mag niet anders zijn of mijn vrouwe moet betoverd zijn want ik heb deze drie dagen lang in de tempel een vrouwe of een beest zien zitten met gevouwen benen en armen gelijk mijn vrouwe doet. En mij lijkt, was het dat deze creatuur of beest weg was zou onze vrouwe wel verlost worden. En om hier zekerheid van te hebben zo zullen wij dit aldus beproeven: Een van onze vrouwen zal gaan in de tempel en danken de godin Diana en zeg zou luidt dat men het horen mag hoe dat Alcemene een jong zoon ter wereld gebracht heeft. En is het dan dat het toverij is zo zal de vrouwe of beest van ongeduld weg lopen en meent dat haar kunsten van geen waarde zijn.”

Deze raad dacht ze allen goed. En Galantis ging met een vrouw in de tempel van Diana en toen ze in de tempel kwamen zo zagen ze deze Juno zitten in een gedaante van een os. Niettemin, [A4rb] deze twee vrouwen gingen voor dat altaar van de godin Diana en bedankten en loofden haar om dat ze Alcemene verlost had van een jonge zoon. Toen ze hun gebed aldus gedaan hadden en Juno meende dat ze verlost was van een kind zo liep ze uit de tempel in de gedaante van een os. Terstond toen Juno uit de tempel was zo richtte haar Alcemene op en ze werd verlost van twee zonen eer deze twee vrouwen uit het tempel komen konden.

Toen Galantis in de kamer kwam en ze haar vrouwe verlost zag zo was ze zeer verblijd en ze vertelde daar openbaar hoe het met de os was gebeurd, dus ze allen zeer verwonderd waren. Deze twee jonge nieuwgeboren zonen daarvan was de ene grof en sterk van leden en hij werd Hercules genaamd en sommige willen zeggen dat het Jupiter’ s zoon was omdat hij Jupiter van leden, van wezen en in alle manieren hem zo gelijk was. De andere zoon was zeer klein en teder van lichaam en klein van leden en het werd geheten Ypicleus en al dat land maakte grote feesten en triomfen en waren verblijd, maar Juno bedroefde haar en ze dacht hoe ze de kinderen zou mogen doden.

Hoe Juno twee serpenten in die camer bracht, daer Hercules inder wieghen lach ende sliep, ende hoe hi alle beyde die serpenten dode ende verworchde. [2]

[A4va] Als Juno aldus wech was ghelopen in die ghedaente van eenen osse, seer verstoert sijnde op dye goddinne Dyane, om dat si contrarie haer consten gedaen hadde, also si meynde, so ginc si opten berch van Olimpius beclagende haer quade avontuere, segghende aldus: “Wat batet mi dat ic gheboren ben van dat coninclike bloet van Saturnus? Wat baten mi mijn vaderlike goeden vanden gulden werelden mijns vaders Saturnus? Wat baet mi die crone van Creten? Wat baten mi die consten die aldus ter werelt ghesocht sijn, als mi dye goddinnen altijt contrarie sijn? Coninc Jupiter en acht my nyet, ende hi hevet alle daghe een nyeuwe vrouwe! Och, in wat planete ben ic geboren?

O Fortune, en suldy u rat nemmermeer keeren? En salt nemmermeer volbracht werden dat ic beghinne?”

Ende met dese woerden [so] sach si een weynich inder aerden, peysende wat si doen woude. Ten lesten seide si: “En ben ic nyet een ongheluckich wijf, dat mijn consten niet en houden op mijn vyant Alcumena? Nochtans sal ic mijn consten proeven teghens haer kinderen, also dat ick hem sal doen sterven, op dat sy mijn ghesellinne mach wesen in lijden ende droeffenissen.”

Ende aldus soe ghinc si vanden berch Olimpius ende ghinck in Creten.

Op een tijt soe vergaderde si met haer toverie alle die serpenten die inden lande waren, ende daer uut soe nam si die twee dye alre fenijnste serpenten die daer waren, ende si brachtse met haer thuys. Daer na doen Jupiter op een langhe reyse was, soe seide si tot haer [A4vb] huysghesinne datse heymelicke pelgrimagie gaen wilde, ende si nam met haer die twee serpenten, ende si quam also onbekent int casteel van Arciancen, want sy haer selven onsienlic gemaect hadde met haren consten. Ende daer waren doe ter tijt opt casteel coninck Egeus van Athenen ende coninc Eristeus van Actike om goet chier te maken.

Ende Juno ghinc doer alle dye cameren van den castele om die kinderen te soecken, alsoe dat si ten lesten dye camer vant daer die twee kinderen laghen inder wiegen, ende daer si een veynster open vant. Ende daer sach si staen die twee voetsteren vrouwen biden kinderen, ende ten lesten so sach si oec Alcumena comen die kinderen visiteren ende cussen, also dat Juno wel mercte dat si die moeder van den kinderen was.

Alst dan inder nacht was ende al tvolc inden casteel slapende waren, ende die voetster vrouwen oec sliepen, so nam Juno die twee serpenten uut haren schoot ende stacse doer een gat in die camer. Ende als die serpenten in die camer waren, soe verhieven si haer hoofden op, riekende die cleyne kinderkens, ende si liepen eerst tot Ypicleum, ende si doden hem inder wieghen. Ende van daer so liepen si tot Hercules’ wieghe, die doe wacker geworden was, ende sy ginghen elcx aen een side vander wieghen, ende si reycten haer halsen op inder wieghen. Mer als Hercules dye serpenten vernam, so wert hi vervaert, ende hy thoonde sijn cracht, so seer uutstreckende sijn armen dat die banden braken daer hi inder wieghen mede ghebonden was, also dat hi sijn armen los ende vry hadde. Ende als hem die serpenten op liepen ende bevechten wilden, so stack hijse met natuerlike crachte van hem me[B1ra]nighe reyse, ende aldus vacht hi daer langhe tijt teghens hem. Ten laetsten, als Hercules gevoelde datse hem soe seer over vielen, so nam hy in elcker hant een serpent bider keelen, seer lude screyende ende crijtende, ende hieltse soe vast in sijn hant alsoe dat hijse alle beyde verworchde ende dode.

Met dit roepen van Hercules werden dye voetster vrouwen wacker, ende si liepen tot Ypicleum, dyen si daer doot saghen. Ende als si bi Hercules quamen, so saghen si die twee serpenten in sijn hant doot, daer si seer af verschricten, ende si werden seer lude roepende. Als dit Juno sach, so liep si seer verstoert wech, om dat die serpenten niet so wel Hercules doden als sy Ipicleum doden.

Amphitrion ende Alcumena werden van dit gherufte oec ontwake, ende si liepen in die camer, daer si Hercules saghen aen d’een side, hebbende in elcke hant een doot serpent, ende aen d’ander syde saghen si Ipicleum doot ende van tfenijn seer gheswollen, dyes si seer droevich waren, ende Alcumena werdt bitterlick weenende. Ende daer en was nyemant van hem allen die bi Hercules dorste comen om die serpenten wille, die hy in sijn hant hielt. Hi lachte eenen yegheliken toe, hoe wel nochtans dat sijn handen seer van tfenijn geswollen waren. Ende dit duerde ter tijt toe dat die medecijn meesters quamen, die met haren consten die serpenten uut Hercules’ handen namen.

Als Amphitrion Hercules van den serpenten verlost sach, so vertrooste hi Alcumena also hi best conde, want sy half doot ter aerden lach, ende hi dede sijn sone Ipicleum eerlic begraven.

Des anderen daghes soe wilde Amphitrion openbaren dese wonderlicke grote victorie van sinen sone Hercules, ende hy [B1rb] liet hem in Athenen draghen met dye .IJ. serpenten inden tempel van den god Mars, ende Juno volchde altijt van verre in onbekenden state. Als Amphitrion inden tempel was, so ontboot hi coninc Egeus ende hi vergaderde alle tvolck, ende hi dede daer voer den volcke Hercules presenteren den god Mars, hem danckende ende lovende vander victorien dyen hi Hercules verleent hadde, ende hi vertelde den volcke wat avontueren hy ghehadt hadde metten twee serpenten.

Als dat volc dan seer prees dat kint Hercules, so was Juno mede onder dat gedranghe, ende als si sach dat Hercules Jupiter seer ghelijc was, so seide si totten volc: “Seker, Amphitrion is wel sot dat hy meent dat Hercules sijn kint is. Besiet die leden van coninc Jupiter van Creten ende die leden van dit kint Hercules, ghy en sultter gheen onderscheit in sien: Sy hebben een gedaente ende een fautsoene. Men mach segghen datmen wil, tis Jupiters kint ende nyemant anders!”

Als si dese woerden onder een deel volcx gheseit hadde, so verstack si haer onder een hoop ander volcx ende verschiep haer met haerder consten in een ander gedaente, ende si seide daer oeck dese selve woerden. Ende het quam ten lesten ten oren van Amphitrion, die doe tkint began te besien, ende hem dochte selver dat die gedaente van J[u]piter hadt, dies hi qualijck te vreden was, ende hi quam in groter jalozyen.

Ende als tvolck wech was, so riep hi coninc Eristeus ende badt hem dat hi Hercules op voeden wilde, want hi hem geen sins sien en mocht, ende hem twifelde dat Jupiters kint was. Ende coninc Eristeus wilde hem dese fantasie ontgheven, mer hi en condet niet doen, ende coninc Eristeus nam Hercules met hem ende dedet tsinen hu[B1va]sen draghen ende dedet op voeden.

Amphitrion reysde thuyswaerts, daer hi Alcumena qualic te vreden vant, want si de tidinghe al vernomen hadt, ende si ontsculdichde haer also si best conde. Ende Juno keerde weder in Creten, daer ick nu wil af swighen ende scriven voert vander eerster avontueren ende feyten die Hercules dede.

Hoe Juno twee serpenten in de kamer bracht daar Hercules in de wieg lag en sliep en hoe hij alle beide de serpenten doodde en verworgde. [2]

[A4va] Toen Juno aldus weg was gelopen in de gedaante van een os die zeer verstoord was op de godin Diana omdat ze contrarie haar kunsten gedaan had, alzo ze meende, zo ging ze op de berg van Olympus beklagen haar kwade avontuur en zei aldus: “Wat baat het mij dat ik geboren ben van dat koninklijke bloed van Saturnus? Wat baat het mij mijn vaderlijke goederen van de gulden werelden van mijn vader Saturnus? Wat baat mij de kroon van Kreta? Wat baten mij de kunsten die aldus ter wereld gezocht zijn als mij de godinnen altijd contrarie zijn? Koning Jupiter acht mij niet en hij heeft alle dagen een nieuwe vrouwe! Och, in wat planeet ben ik geboren?

O Fortuin, zal je uw rad nimmermeer keren? En zal het nimmermeer volbracht werden dat ik begin?”

En met deze woerden zo zag ze een weinig in de aarde en peinsde wat ze doen wilde. Tenslotte zei ze: “En ben ik niet een ongelukkig wijf dat mijn kunsten niet houden op mijn vijand Alcemene? Nochtans zal ik mijn kunsten beproeven tegen haar kinderen, alzo dat ik hem zal laten sterven op dat ze mijn gezellin mag wezen in lijden en droefenissen.”

En aldus zo ging ze van de berg Olympus en ging in Kreta.

Op een tijd zo verzamelde ze met haar toverij alle serpenten die in het land waren en daaruit zo nam ze de twee de aller giftigste serpenten die daar waren en ze bracht ze met haar thuis. Daarna toen Jupiter op een lange reis was zo zei ze tot haar [A4vb] hofhouding dat ze heimelijke pelgrimage gaan wilde en ze nam met haar de twee serpenten en ze kwam alzo onbekend in het kasteel van Arciancen want ze had zichzelf onzichtbaar gemaakt met haar kunsten. En daar waren toen ter tijd op het kasteel koning Aigeus van Athene en koning Euristeus van Actike om goede sier te maken.

En Juno ging door alle kamers van het kasteel om de kinderen te zoeken, alzo dat ze tenslotte de kamer vond daar de twee kinderen lagen in de wiegen en daar ze een venster open vond. Daar zag ze staan de twee voedsters vrouwen bij de kinderen en tenslotte zo zag ze ook Alcemene komen de kinderen visiteren en kussen, alzo dat Juno wel merkte dat ze de moeder van de kinderen was.

Toen het dan in de nacht was en al het volk in het kasteel sliep en de voedster vrouwen ook sliepen zo nam Juno de twee serpenten uit haar schoot en stak ze door een gat in de kamer. Toen de serpenten in de kamer waren zo hieven ze hun hoofden op en roken de kleine kindertjes en ze liepen eerst tot Ypicleus en ze doden hem in de wieg. Vandaar zo liepen ze tot Hercules wieg die toen wakker geworden was en ze gingen elk aan een zijde van de wieg en ze rekten hun halzen op in de wieg. Maar toen Hercules de serpenten vernam zo werd hij bang en hij toonde zijn kracht en strekte zo zeer zijn armen uit dat de banden braken daar hij in de wieg mee gebonden was, alzo dat hij zijn armen los en vrij had. Toen hem de serpenten op liepen en bevechten wilden zo stak hij ze met natuurlijke kracht van hem menige [B1ra] keer en aldus vocht hij daar lange tijd tegen ze. Tenslotte, toen Hercules voelde dat ze hem zo zeer overvielen zo nam hij in elke hand een serpent bij de keel en zeer luid schreide en krijste en hield ze zo vast in zijn hand alzo dat hij ze alle beide verworgde en doodde.

Met dit roepen van Hercules werden de voedster vrouwen wakker en ze liepen tot Ypicleus die ze daar dood zagen. Toen ze bij Hercules kwamen zo zagen ze de twee serpenten in zijn hand dood, daar ze zeer van schrokken en ze begonnen zeer luid te roepen. Toen dit Juno zag zo liep ze zeer verstoort weg omdat de serpenten niet zo goed Hercules doden zoals ze Ypicleus doden.

Amphitryon en Alcemene werden van dit gerucht ook wakker en ze liepen in de kamer daar ze Hercules zagen aan de ene zijde en had in elke hand een dood serpent en aan de andere zijde zagen ze Ypicleus dood en van het venijn zeer gezwollen, dus ze zeer droevig waren en Alcemene begon bitter te wenen. Daar was niemand van hen allen die bij Hercules durfde te komen vanwege de serpenten die hij in zijn hand hield. Hij lachte iedereen toe, hoe wel nochtans dat zijn handen zeer van het venijn gezwollen waren. Dit duurde ter tijd toe dat de medicijn meesters kwamen die met hun kunsten de serpenten uit Hercules handen namen.

Toen Amphitryon Hercules van de serpenten verlost zag zo vertrooste hij Alcemene alzo goed hij kon, want ze lag halfdood ter aarde en hij liet ook zijn zoon Ypicleus fatsoenlijk begraven.

De volgende dag zo wilde Amphitryon openbaren deze wonderlijke grote victorie van zijn zoon Hercules en hij [B1rb] liet hem in Athene dragen met de twee serpenten in de tempel van de god Mars en Juno volgde altijd van verre in onbekende staat. Toen Amphitryon in de tempel was zo ontbood hij koning Aigeus en hij verzamelde al het volk en hij liet daar voor het volk Hercules presenteren de god Mars en dankte en loofde hem van de victorie die hij Hercules verleend had en hij vertelde het volk wat avonturen hij gehad had met de twee serpenten.

Toen dat volk dan zeer prees dat kind Hercules zo was Juno mede onder dat gedrang en toen ze zag dat Hercules Jupiter zeer gelijk was zo zei ze tot het volk: “Zeker, Amphitryon is wel zot dat hij meent dat Hercules zijn kind is. Beziet de leden van koning Jupiter van Kreta en de leden van dit kind Hercules, gij zal er geen onderscheid in zien: Ze hebben een gedaante en een fatsoen. Men mag zeggen wat men wil, het is Jupiter’ s kind en van niemand anders!”

Toen ze deze woorden onder een deel volk gezegd was zo verstak ze zich onder een hoop ander volken veranderde haar met haar kunsten in een andere gedaante en ze zei daar ook deze zelfde woorden. En het kwam tenslotte ten oren van Amphitryon die toen het kind begon te bezien en hij dacht zelf dat het de gedaante van Jupiter had, dus was hij kwalijk tevreden en hij kwam in groter jaloezie.

En toen het volk weg was, zo riep hij koning Euristeus en bad hem dat hij Hercules opvoeden wilde, want hij hem geenszins zien mocht en het hem twijfelde dat het Jupiter’ s kind was. En koning Euristeus wilde hem deze fantasie weg nemen, maar hij kon het niet doen, en koning Euristeus nam Hercules met hem en liet het tot zijn [B1va] huis dragen en liet het op voeden.

Amphitryon vertrok naar huis daar hij Alcemene kwalijk tevreden vond want ze had de tijding al vernomen en ze verontschuldigde haar alzo goed ze kon. Juno keerde weder in Kreta waarvan ik nu wil zwijgen en voortschrijven van het eerste avontuur en feiten die Hercules deed.

Hoe Hercules sijn eerste feyten dede opten berch Olimpius met veel vromicheden, ende hoe hi amorues wert op die schoone Megera, des conincx dochter van Thebes.

Dese nyeumaer van Hercules was terstont doer alle die provincien van Griecken. Die somighe seiden dat hi Jupiters sone was, also Plautus seit in sijn eerste comedie, die somighe seyden dat Amphitrions sone was, ende also seit Bocacius int Boeck vander goden geslacht. Nyet te min, coninc Eristeus dede hem op voeden buten der stat van Athenen, want in dien tiden als de coninghen in steden woonden, soe lieten [B1vb] si haer kinder buten die stadt op voeden, ende si lietense slapen op die blote aerde om dat si te stercker wesen souden, ende si en mochten in die stadt nyet comen voer dat si sterck genoech waren om de wapen te hanteren. Ende dese wet hadt Ligurgius gheordineert met meer ander, als dattet ghemeen volc onderdanich souden sijn haren prince, ende dat de prince volstandich soude sijn in justitie ende soberlijc leven, ende datmen comanscapen soude goet om goet, sonder enighe munte, ende dat een yeghelic int ghemeen eten soude, ende dat een jonck man des jaers niet meer dan eenen tabbaert en soude hebben, ende dat d’een nyet meer dan die ander gheacht en soude werden, ende datmen voerleden onghelijck nyet op halen en soude, ende dat lieden van orloghen gheen wijfs hebben en souden, op datse te nerstigher inder oorloghen sijn souden. Ende om die broescheit der natueren so souden bi dat heyr sijn somighe gemeyn vrouwen, ‘fornices’ gheheeten, daer ‘fornicacie’ afcoemt. Dit waren dye wetten ende statuten der Griecken.

Hercules was dan buten der stadt in een huys opt velt op gevoet in wint, in reghen, ende hi lach dicwils op die bloote aerde, somtijts op een weynich droech cruyts. Nochtans wies hi op in scoonheit, cracht ende wijsheit. Hy was oetmoedich, huesch ende goedertieren, hi was sober in eten ende drincken, ende hy sliep geerne te velde, ende dagelicx schoot hi met den hantboghe. Als coninc Egeus van Athenen dit vernam, so dede hi sijn sone Theseus met hem op voeden, want si van ghelijker ouden waren, ende si hadden malcander seer lief.

[B2ra] Als Hercules .VIJ. jaer out was, so began hi te worstelen tegens die grootste ende meeste, ende hi werpse onder sijn voeten teghens haren danck al dye tot sinen handen quamen. Tot sijn .IX. jaren so en wilder nyemant tegens worstelen. Tot sijn .XIIJ. jaren so began hi die wapenen te hanteren.

Op een tijt wert Hercules peysende in hem selven, dat hi wilde gaen opten berch Olimpius, ende dat hi daer .XV. daghen lanc wilde verwachten alle dye daer comen souden om hair crachten teghens hem te proeven, tsi met wapenen of met worstelen oft met lopen. Ende corts daer na so quam coninc Euristeus tot Hercules om hem te besien, ende Hercules seide: “Heer coninc, ghi hebt mi op ghevoet tot nu toe als oft ic u eyghen kint waer. Waer mi die Fortune soe gonstich als die Natuer, so bekenne ic dat ic dat ongheformeerste kint wesen soude dat oyt gheboren was, om dat ic twee vaders heb, alsmen seit, want die somighe segghen dat ic Jupiters kint ben, ende d’ander segghen dat ic Amphitrions kint ben. Nyet te min, ic houde u voer mijn vader, om dat ghi mi hebt op gevoet. Ende aldus so bid ic uwer eerwerdicheit dat ghi mi wilt consenteren dat ic mach gaen opten berch Olimpius, ende ic sal daer verwachten .XV. daghen lanc alle die gheen die mi op comen mogen, tsi metter glavien, metten swaerde, in worstelen ofte lopen, ende dat ghy dye gheen diet beste doen sullen, eenighe prijsen sult gheven om te beroeren die herten der edelre mannen tot vromicheyt.”

Daer op coninc Eristeus antwoerde ende seide: “Hercules sone, dat ghy op mi begheert dat sal gheschien, ende ic sal u so eerlick toe maken oft ghi mijn [B2rb] eyghen kint waert.”

Dies hem Hercules seer dancte. Ende doe dede Hercules brieven scrijven in allen landen aen princen ende heren in deser manieren als dat opten eersten dach van meye naestcomende, so sal opten berch van Olimpius een vreemt joncheere sijn om hem selven te proeven in wapenen in deser manieren .XV. daghen [l]anc geduerende. Inden eersten drie daghen soe sal hi houden een pas van worstelen, ende die dat beste doen sal die sal winnen eenen elephant van finen goude. Ten vierden daghe sal hi een weddinghe loop lopen, ende die best loopt sal een schoon paert hebben. Ten vijfsten ende ten sesten daghe soe sal hi schieten met den hantboghe, eerst om recht ende by te schieten, ende diet best doet, sal winnen een gulden hantschoe. Ende daer na so sal hi schieten om verre, ende die dat best doet, sal een boghe winnen wel gestoffeert met schone pijlen. Ten .VIJ. daghe sal hi die steen werpen, ende diet best doet, sal winnen een costelike dyamant. Ten .VIIJ. daghe ende die ander daghen voert so sal hi hem wapenen, ende isser yemant dye hem een teghens een avontueren wil teghens hem, hi sal ontfanghen wesen, behoudelijc dat hi hem de eerste drie daghen ghepresenteert sal hebben den ghedeputeerden, ende dye hier best in doet, sal een rikelic swaert winnen. Ende isser y[e]mant die tornoyen willen in manieren van battalye oft strijde, stekende met ghecroonden speren, ende diet hier best in doet, de sal winnen een hoet oft cranse van lauwer bladen.

Als die heren ende princen lasen die brieven vanden onbekenden ridder, so seiden si dat sijn opsette van grooter waerden was ende dattet uut eenen ede[B2va]len moet comen moste.

Die bode reysde vier maenden lanc eer hy sijn reyse volbrachte, ende binnen dier tijt soe maecte hem Hercules ghereet.

Als den voerseyden dach quam so ghinc Eristeus ende leyde Hercules opten berch Olimpius. Ende daer quamen so veel edel mannen ende vrouwen aen alle siden vanden berch datmens niet gheloven en soude.

Alst quam aenden avont, de jonchere die de brieven in alle landen geseynt hadt, versaemde al die coningen ende heren, ende hi begheerde dat si rechters souden kiesen die de prisen gheven souden. Twelc den coninghen ende den heren seer wel beliefde, ende si namen drie coninghen tot rechteren, te weten coninc Creon van Thebes, coninc Gorgophon van Darges ende coninc Eson van Mirmidonien, dat Jasons vader was. Ende men ghinc daer alle die nacht dansen ende springen ende genuecht hanteren opten berch Olimpius.

Coninc Jupiter ende Amphitrion en waren tot deser feesten niet bi rade des conincx Eristeus, diet hem lieden hadt heymelic laten weten dat Hercules dye vreemde joncheere was. Ende dat dede hi om alle perikel te schuwen, want Amphitrion seyde dat Hercules sijn sone niet en was, ende Jupiter seide oec dattet sijn sone niet en was, ende aldus soe mocht daer eenich quaet uut hebben ghecomen.

Des morghens doe de sonne op was, so dede Hercules sijn trompetten slaen om dat die vrouwen op die stella[g]ie gaen souden Ende hi spranc uut sijn tente int habijt van eenen worstelaer ende hi dede den coningen ende rechteren grote reverencie, ende hi was doe .[XIIIJ]. jaer out.

Doe quam daer een ridder ende hi riep met luder stemmen: “Eerwerdighe coninghen ende heeren, men laet [B2vb] u weten dat die onbekende joncheere hier tegenwoerdich is om te volbre[n]ghen al tgheen dat hi in sijn brieven gescreven ende besloten heeft. Ende isser yemant die hem beproeven wil ter worstelinghe, die come voert! Hi sal ontfangen wesen.”

Na dese woerden so tradt Theseus van Athenen int parck, coninc Egeus’ sone, die een suverlic jonghelinc was, ende hi gruetede Hercules seer, segghende tot hemlieden aldus: “Edel joncheere, ic en come hier niet uut hate of nijt mer uut rechter edelheyt, ende ic beveel mi in uwer gracien.”

Hercules seyde: “Ghy sijt mi wellecome, ende peyst om wel doen ende thoont u cracht om prijs te winnen!”

Doe namen si d’een den anderen in haren armen ende trocken, ende si lichten malcander als nu d’een als nu d’ander, maer ten lesten so werp Hercules Theseus ter aerden als hi alder sachtelicste mocht, waer om die vrouwen ende joncfrouwen werden seer lachende, ende met dien scheyde Theseus van Hercules. Daer nae quamen veel edele joncheren ende arbeyden seer om eere te crighen, maer si en bedreven niet, want Hercules werpse al ter aerden die hem int ghemoet quamen om teghens hem te worstelen, ende dit worstelen duerde vier uren lanck. Ende doe deden die rechteren ter bede vanden vrouwen op houden van worstelen, dies Hercules seer droevich was, om dat hi grote genuechte int worstelen hadt.

Dye rechteren met coninc Eristeus deden hem vandaer scheyden, ende si leyden hem daer die vrouwen waren dansende ende vrolic singhende, ende si seiden hem dat hi mede dansen ende singhen moste gelijc d’ander deden. Hercules ontsculdichde hem seer mer ten mocht hem niet helpen, ende hi wert ghestelt aen die hant van [B3ra] eenre schoonre joncfrouwen, conincs Creons dochter van Thebes, Megera gheheeten, daer af hi hem scaemde, ende si des ghelijcx oec, ende si en spraken een woert teghens malcanderen niet, maer si saghen malcanderen aen met vieriger minnen, also datse alle beyde mit Venus’ stralen doerschoten werden. Ende dat was wel reden, want si beyde die schoonste waren van vleysch ende van bloede die onder tgheheel gheselscap waren.

Als dit dansen ghedaen was so wert Hercules in sijn tente gheleit die van rijsen ende loveren gemaect was, want men doe gheen canefas en kende, ende Hercules peysde doe die nachte meer op Megera dan op slapen.

Des anderen daghes soe quam Hercules weder int parck, daer veel edel jonghe mannen waren, die alder gheraetste ende stercste mannen van Griecken, mer Hercules werpse onder die voet met eenen arme alleen. Ende op desen dach met den dach daer aen so werp hijer meer dan drie hondert ter aerden sonder dat hy hem yet vercrachte oft vermoeyde. Megera besach hem dicwils met vriendelijcken oghen, ende so deden oec d’ander vrouwen ende joncfrouwen de haer liefde op hem worpen, want hi een schoon jonchere was, ende aldus so passeerden dese drie dagen tot sijnder eeren.

Opten vierden dach versaemden alle die gheen die daer gecomen waren om te lopen, ende hi liet die crancste te voet op haer paerden sitten, ende hi thoonde hem lieden die stake daer si nae lopen souden. Maer hi liept al voorbi met eenen lope tot aen die stake daer hi langhe voer hem allen was, dies hi seer ghepresen was. Ende somighe segghen dat hi soe seer liep als een hart. Een yeghelijck verwonderde hem van [B3rb] dit lopen van Hercules.

Opten vijfsten ende sesten daer aen soe nam Hercules sijn boghe ende pijlen, ende hi ghinc in die plaetse daer toe geordineert om schieten. Ende om recht te schieten so ghinck hijse alle verre te boven. Ende om verre te schieten so ghinc hijse te boven .XXIIIJ. terden verre. Sijn boghe was so grote datter een man genoech hadde aen te trecken.

Opten .VIJ. dach so werp hi den steen, mer daer en was nyemant diese so verre werpen mocht als hi dede op ses treden na. Als dit die heren saghen die daer gecomen waren, so riepen si met luder stemmen: “Dese onbekende joncheere en is Jupiters sone niet noch Amphitrions sone niet, mer het is die sone vanden god der natueren, die hem versien heeft met cracht die hondertfout verdobbelt is! In sijn onnoselheit heeft hi de serpenten verwonnen ende in sijn juecht gaet hi een yeghelick te boven in crachte ende vromicheit. Gebenedijt si die buyck die de vrucht heeft gedraghen om dat die Griecken daer doer gheeert werden!”

Deser ghelijcke woerden waren oec vande vrouwen ende joncfrouwen ghesproken, twelck die schone Megera geerne hoerde. Als Hercules den prijs hadde vanden steen, so ghinc hi in die plaetse daer de vrouwen ende joncfrouwen dansten ende vrolic waren, ende doe began hi oec een luttel te dansen metten joncfrouwen. Megera ende Hercules ondersaghen malcander binnen desen avont seer vriendelijck ende secretelick, ende haer beyder ghesichte viel somtijts over een, alsoe dat sy beyde haer verwe verschoten ende alle haer leden beroert werden.

Hoe Hercules zijn eerste feiten deed op de berg Olympus met veel dapperheden en hoe hij amoureus werd op de mooie Megera, de koningsdochter van Thebe.

Dit nieuws van Hercules kwam terstond door alle provincies van Griekenland. Sommige zeiden dat hij Jupiter’ s zoon was, alzo Plautus zegt in zijn eerste komedie, sommige zeiden dat het Amphitryon’ s zoon was en alzo zegt Bocacius in het Boek van het goden geslacht. Niettemin, koning Euristeus liet hem opvoeden buiten de stad van Athene, want in die tijden toen de koningen in steden woonden zo lieten [B1vb] ze hun kinderen buiten de stad opvoeden en ze lieten ze slapen op de blote aarde om dat ze te sterker wezen zouden en ze mochten in de stad niet komen voordat ze sterk genoeg waren om de wapens te hanteren. Deze wet had Ligurgius geordineerd met meer ander omdat het gewone volk onderdanig zou zijn hun prins en dat de prins volstandig zou zijn in justitie en sober leven en dat men koopmanschappen zou goed om goed, zonder enige munt, en dat iedereen in het algemeen eten zou en dat een jonge man per jaar niet meer dan een tabbaard zou hebben en dat de een niet meer dan de ander geacht zou worden en dat men voorleden ongelijk niet ophalen zou en dat lieden van oorlog geen wijf hebben zouden op dat ze te vlijtiger in de oorlogen zijn zouden. En vanwege de broosheid der naturen zo zouden bij dat leger zijn sommige algemene vrouwen, ‘fornices’ geheten, daar ‘fornicatie’ (ontucht) van komt. Dit waren de wetten en statuten der Grieken.

Hercules was dan buiten der stad in een huis op het veld opgevoed in wind, in regen, en hij lag dikwijls op de blote aarde, somtijds op een weinig droog kruid. Nochtans groeide hij in schoonheid, kracht en wijsheid op. Hij was ootmoedig, hoffelijk en goedertieren, hij was sober in eten en drinken, en hij sliep graag te velde en dagelijks schoot hij met de handboog. Toen koning Aigeus van Athene dit vernam zo liet hij zijn zoon Theseus met hem opvoeden, want ze van gelijke ouderdom waren, en ze hadden elkaar zeer lief.

[B2ra] Toen Hercules zeven jaar oud was zo begon hij te worstelen tegen de grootste en meeste en hij wierp ze onder zijn voeten tegen hun dank alles dat tot zijn handen kwamen. Tot zijn negen jaren zo wilde er niemand tegen worstelen. Tot zijn dertien jaren zo begon hij de wapens te hanteren.

Op een tijd begon Hercules te peinzen in zichzelf dat hij wilde gaan op de berg Olympus en dat hij daar vijftien dagen langwilde verwachten allen die daar komen zouden om hun krachten tegen hem te beproeven, hetzij met wapens of met worstelen of met lopen. Kort daarna zo kwam koning Euristeus tot Hercules om hem te bezien en Hercules zei: “Heer koning, gij hebt mij opgevoed tot nu toe alsof ik uw eigen kind was. Was mij het Fortuin zo gunstig als de Natuur, zo beken ik dat ik dat meest ongevormde kind wezen zou dat ooit geboren was omdat ik twee vaders heb, zoals men zegt, want sommige zeggen dat ik Jupiter’ s kind ben, en de anderen zeggen dat ik Amphitryon’ s kind ben. Niettemin, ik hou u voor mijn vader omdat gij mij hebt opgevoed. Aldus zo bid ik uwe eerwaardigheid dat gij mij wilt consenteren dat ik mag gaan op de berg Olympus en ik zal daar verwachten vijftien dagen lang al diegenen die op mij komen mogen, hetzij met een lans, met een zwaard, in worstelen of lopen en dat gij diegene die het beste doen zullen enige prijzen zal geven om te bewegen de harten der edele mannen tot dapperheid.”

Waarop op koning Euristeus antwoorde en zei: “Hercules zoon, dat gij van mij begeert dat zal geschieden en ik zal u zo fatsoenlijk toe maken of gij mijn [B2rb] eigen kind was.”

Dus hem Hercules zeer dankte. Toen liet Hercules brieven schrijven in alle landen aan prinsen en heren in deze manieren als dat op de eerste dag van mei naast komende zo zal op de berg van Olympus een vreemde jonkheer zijn om zichzelf te beproeven in wapens in deze manieren dat vijftien dagen lang zal duren. In de eersten drie dagen zo zal hij houden een pas van worstelen en die dat beste doen zal die zal winnen een olifant van fijn goud. Ten vierde dag zal hij een wedstrijd loop lopen en die het beste loopt zal een mooi paard hebben. Ten vijfde en de zesde dag zo zal hij schieten met de handboog, eerst om recht en nabij te schieten en die het beste doet zal winnen een gulden handschoen. Daarna zo zal hij schieten om ver en die dat het beste doet zal een boog winnen goed gestoffeerd met mooie pijlen. Ten zevende dag zal hij een steen werpen en die het beste doet zal winnen een kostbare diamant. Ten zevende dag en de ander dagen voort zo zal hij hem wapenen en is er iemand die hem eens tegen hem wil avonturen, hij zal ontvangen wezen, behalve dat hij hem de eerste drie dagen gepresenteerd zal hebben de gedeputeerden en die hier het beste in doet zal een rijk zwaard winnen. En is er iemand die toernooien wil in manieren van bataljon of strijd, steken met gekroonde speren en die het hier het beste in doet die zal winnen een hoed of krans van laurierbladen.

Toen de heren en prinsen lazen de brieven van de onbekende ridder zo zeiden ze dat zijn opzet van grote waarde was en dat het uit een edel[B2va] gemoed komen moest.

Die bode reisde vier maanden lang eer hij zijn reis volbracht en binnen dier tijd zo maakte hem Hercules gereed.

Toen de voerzegde dag kwam zo ging Euristeus en leidde Hercules op de berg Olympus. Daar kwamen zo veel edel mannen en vrouwen aan alle zijden van de berg dat men het niet geloven zou.

Toen het kwam aan de avond, de jonkheer die de brieven in alle landen gezonden had verzamelde al de koningen en heren en hij begeerde dat ze rechters zouden kiezen die de prijzen geven zouden. Wat de koningen en de heren zeer goed beliefde en ze namen drie koningen tot rechters, te weten koning Kreon van Thebe, koning Gorgophon van Darges en koning Eson van Mirmidonien, dat Jasons vader was. Men ging daar de hele nacht dansen en springen en genoegens hanteren op de berg Olympus.

Koning Jupiter en Amphitryon waren tot deze feesten er niet bij raad van koning Euristeus die het ze heimelijk had laten weten dat Hercules de vreemde jonkheer was. Dat deed hij om alle perikel te schuwen, want Amphitryon zei dat Hercules zijn zoon niet was en Jupiter zei ook dat het zijn zoon niet was en aldus zo mocht daar enig kwaad uit hebben gekomen.

’s Morgens toen de zon op was zo liet Hercules zijn trompetten slaan omdat de vrouwen op de stellage gaan zouden en hij sprong uit zijn tent in het habijt van een worstelaar en hij deed de koningen en rechters grote reverentie en hij was toen veertien jaren oud.

Toen kwam daar een ridder en hij riep met een luide stem: “Eerwaardige koningen en heren, men laat [B2vb] u weten dat de onbekende jonkheer hier tegenwoordig is om te volbrengen al hetgeen dat hij in zijn brieven geschreven en besloten heeft. En is er iemand de hem beproeven wil ter worstelen die komt voort! Hij zal ontvangen wezen.”

Na deze woorden zo trad Theseus van Athene in het perk, koning Aigeus zoon die een zuivere jongeling was, en hij groette Hercules zeer en zei tot hem aldus: “Edele jonkheer, ik kom hier niet uit haat of nijd, maar uit rechte edelheid en ik beveel mij in uw gratie.”

Hercules zei: “Gij bent welkom en denk eraan om goed te doen en toon uw kracht om prijs te winnen!”

Toen namen ze de een den anderen in hun armen en trokken en ze lichten elkaar als nu de een als nu de ander, maar tenslotte zo werp Hercules Theseus ter aarde zoals hij aller zachts mocht, waarom de vrouwen en jonkvrouwen zeer begonnen te lachen en met die scheidde Theseus van Hercules. Daarna kwamen veel edele jonkheren en werkten zeer om eer te krijgen, maar ze bedreven niets want Hercules wierp ze alle ter aarde die hem tegemoetkwamen om tegen hem te worstelen en dit worstelen duurde vier uren lang. Toen lieten de rechters ter bede van de vrouwen ophouden van worstelen, dus Hercules zeer droevig was omdat hij grote genoegen in het worstelen had.

De rechters met koning Euristeus lieten hem vandaar scheiden en ze leiden hem daar de vrouwen waren aan het dansende en vrolijk zingen en ze zeiden hem dat hij mede dansen en zingen moest gelijk de anderen deden. Hercules verontschuldigde hem zeer, maar het mocht hem niet helpen en hij werd gesteld aan de hand van [B3ra] een mooie jonkvrouw, konings Kreon’ s dochter van Thebe, Megera geheten, waarvan hij hem schaamde en zij desgelijks ook en ze en spraken geen woord tegen elkaar, maar ze zagen elkaar aan met vurige minnen, alzo dat ze alle beide met Venus’ stralen doorschoten werden. En dat was wel reden, want ze waren beiden de mooiste van vlees en van bloed die onder het gehele gezelschap waren.

Toen dit dansen gedaan was zo werd Hercules in zijn tent geleid die van twijgen en lover gemaakt was, want men toen geen canvas kende, en Hercules peinsde toen de nacht meer op Megera dan op slapen.

De volgende dag zo kwam Hercules weer in het perk daar veel edele jonge mannen waren, de aller gereedste en sterkste mannen van Griekenland. Maar Hercules wierp ze onder de voet met een arm alleen. En op deze dag met de dag daaraan zo wierp hij er meer dan driehonderd ter aarde zonder dat hij hem iets verkrachte of vermoeide. Megera bezag hem dikwijls met vriendelijke ogen en zo deden ook de andere vrouwen en jonkvrouwen die hun liefde op hem wierpen, want hij een mooie jonkheer was en aldus zo passeerden deze drie dagen tot zijn eer.

Op de vierde dag verzamelden al diegene de daar gekomen waren om te lopen en hij liet de zwakste te voet op hun paarden zitten en hij toonde ze de staak daar ze naar lopen zouden. Maar hij liep ze alle voorbij met een loop tot aan de staak daar hij lang voor hen allen was, dus hij zeer geprezen was. En sommige zeggen dat hij zo zeer liep als een hert. Iedereen verwonderde hem van [B3rb] dit lopen van Hercules.

Op de vijfde en zesde dag daaraan zo nam Hercules zijn boog en pijlen en hij ging in de plaats daartoe geordineerd om te schieten. En om recht te schieten zo ging hij ze alle verre te boven. En om ver te schieten zo ging hij ze te boven vierentwintig treden ver. Zijn boog was zo groot dat er een man genoeg had aan te trekken.

Op de zevende dag zo wierp hij de steen, maar daar was niemand die het zo ver werpen mocht als hij deed op zes treden na. Toen dit de heren zagen die daar gekomen waren zo riepen ze met luide stemmen: “Deze onbekende jonkheer en is Jupiter’ s zoon niet noch Amphitryon’ zoon niet, maar het is de zoon van de god der naturen die hem voorzien heeft met kracht de honderdvoudig verdubbeld is! In zijn onschuld heeft hij de serpenten overwonnen en in zijn jeugd gaat hij iedereen te boven in kracht en dapperheid. Gezegend is de buik die de vrucht heeft gedragen omdat de Grieken daardoor geëerd worden!”

Dergelijke woorden waren ook van de vrouwen en jonkvrouwen gesproken, wat de mooie Megera graag hoorde. Toen Hercules de prijs had van de steen zo ging hij in de plaats daar de vrouwen en jonkvrouwen dansten en vrolijk waren en toen begon hij ook een luttel te dansen met de jonkvrouwen. Megera en Hercules bekeken elkaar binnen deze avond zeer vriendelijk en in het geheim en hun beider gezichten vielen soms overeen, alzo dat ze beide van kleur verschoten en al hun leden bewogen werden.

[B3va] Hoe Hercules het tornoye verwan als hi gheroepen was aen dye crancste side diet verloren hadden. [4]

Hier en tusschen die coninghen ende die oude ridderen versaemden te rade om datter vele jonghe ridderen waren die hem seer vermeten hadden int beghinsel vander feesten om feyten van wapenen te doen tegen Hercules. Mer als si saghen dat Hercules hem allen te cloeck was, so ordineerden si dat Hercules int tornoyen stille staen soude, ende datmen in dye twee laetste daghen vander feesten een ghemeyn tornoye doen soude inder manieren van een strijt, daer capiteyn af wesen souden twee coningen dye daer waren, als coninc Tindarus dye vader van Menelaus ende Ixion, coninck van [B3vb] Thessalen. Daer was gheordineert datse Hercules soude laten tornoyen tot dat d’een partie te boven waer, ende dan soude Hercules helpen die crancste partye tot dat die weder te boven waer.

Opten dach datmen tornoyen soude, so waren daer wel vijf hondert joncheeren ende drie hondert ridderen al bereyt om een tornoye te gaen, uutgenomen dat haer swaerden sonder punt ende scarpe waren ende haer glavien met cronen van houte. Coninc Tindarus ende coninc Ixion waren heerlijc op geseten ende costelic gewapent. Mer onder alle dese ridders so en wasser niet meer dan hondert ridders te paerde, want dye paerden waren doe noch seer onbekent. Ende dat volc te paerde ende te voete was ghedeylt in twee partien, daer van d’een partie beleyder af was coninc Tindarus, ende van d’ander partye coninc Ixion.

Als si ghedeylt waren ende men de trompetten sloech, so lieten si op malcander haer glavien sincken ende reden dye een teghen d’ander so sterckelic datmen niet en mochte sien vant stof dat die paerden met haer lopen maecten, ende si sloeghen malcander seer dapperlic. Daer wasser genoech ghesteken datse achter opt paert nicten. Daer wasser oeck veele dye haer glavie ridderlic braken. Ende als die heren te paerde haer feyte gedaen hadden ende datse met haer swaerden begonnen te slaen, soe begonnen die voetganghers oec den tornoye met so groten gherufte dattet al droende dat [B4ra] daer omtrent was. Ende int vergaderen so sloeghen si seer scarpelic ende elcx dye thoonde daer sijn crachte: die glavien braken, die swaerden clincten, die oude sloeghen dye jonghen ter neder, ende die jonghen met groten moede keerden ende volchden die oude. Als die glavien ghebroken waren, so began daer een ghenuechlijcke tornoye met dye swaerden. Mer ten lesten die partye van coninc Tindarus viel te cranck ende si riepen Hercules om hulpe ende om te ontsette.

Als Hercules hoerde datmen hem riep, so was hi seer blide ende hy nam sijn swaert in die hant, ende hi began al soetelic te slaen aen die syde daermen die meeste slaghen sloech. Coninc Ixion quam voer om sijn volc te onderhouden, mer Hercules sloech hem tot sijn wellecome op sijn schilt dat hi al verdoeft van tpaert ter aerden viel. Ende coninc Yxion wert ontset ende weder te paerde gheholpen. Ende Hercules sloech inden meesten hoop, ende hy maecte ruymbaen aen alle siden. Die coninc ende sijn volc volchden Hercules ende sloeghen weder om in haer weder partye, ende daer soe began het tornoye op een nyeuwe, ende Hercules bracht coninc Tindarus in corter tijt weder om te boven.

Wat wil ic veel seggen. Daer waren drie tornoyen, ende tot elcken tornoye so gheringhe als d’een partye oft d’ander te quaet hadden, so halpse Hercules ter stont weder int sekerste. Ende het eynde was datse hem alle die prijsen gaven, ende hem waren oec veel presenten gegeven vanden princen die daer waren.

Opten laetsten avont versaemden die coninghen ende princen te samen bi een, ende si sloten daer eendrachtelick datse daer alle jaers souden comen vernyeu[B4rb]wen die feeste die Hercules daer ghedaen hadde, segghende dattet die eerlicste tijtcortinghe was de oyt was in Griecken ghedaen, ende si noemden dese feeste Olimpiade ter cause vanden berch die Olimpius heet. Ende sy nament so hoechlic op dat si achter dyer tijt in haer brieven screven “Vanden jare der eerster Olimpiaden”. Ende doen dit alte samen ghedaen was, so namen si oerlof aen malcanderen ende scheyden des anderen daghes van daer, ende een yeghelick reysde tsinen lande waert, hem verwonderende vander grooter feesten die daer gheschiet was.

[B3va] Hoe Hercules het toernooi won toen hij geroepen was aan de zwakste zijde die het verloren hadden. [4]

Ondertussen verzamelden de oude ridders ten rade omdat er vele jonge ridders waren die zich zeer vermeten hadden in het begin van de feesten om wapenfeiten te doen tegen Hercules. Maar toen ze zagen dat Hercules hen allen te kloek was, zo ordineerden ze dat Hercules in het toernooien stil staan zou en dat men in de twee laatste dagen van de feesten een algemeen toernooi doen zouden in de manieren van een strijd, daar kapiteins van wezen zouden twee koningen die daar waren, als koning Tindareus, de vader van Menelaus en Ixion, koning van [B3vb] Thessalië. Daar was geordineerd dat ze Hercules zou laten toernooien tot dat de ene partij te boven was en dan zou Hercules helpen de zwakste partij totdat die weer te boven was.

Op de dag dat men toernooien zou zo waren daar wel vijfhonderd jonkheren en driehonderd ridders alle bereid om een toernooi te doen, uitgezonderd dat hun zwaarden zonder punt en scherp waren en haar lansen met kronen van hout. Koning Tindareus en koning Ixion waren heerlijk opgezeten en kostbaar gewapend. Maar onder al deze ridders zo waren er niet meer dan honderd ridders te paard, want de paarden waren toen noch zeer onbekend. Dat volk te paard en te voet was verdeeld in twee partijen waarvan de ene partij leider was koning Tindareus en van de andere partij koning Ixion.

Toen ze verdeeld waren en men de trompetten sloeg zo lieten ze op elkaar hun lansen zinken en reden de een tegen de ander zo sterk zodat men niets mocht zien van het stof dat de paarden met hun lopen maakten en ze sloegen elkaar zeer dapper. Daar waren er genoeg gestoken zodat ze achter op het paard knikten. Daar waren er ook veel die hun lansen ridderlijk braken. Toen de heren te paard hun feiten gedaan hadden en dat ze met hun zwaarden begonnen te slaan zo begonnen de voetgangers ook het toernooi met zo’ n groot gerucht zodat alles dreunde dat [B4ra] daar omtrent was. En in het verzamelen zo sloegen ze zeer scherp en elk toonde daar zijn kracht: de lansen braken, de zwaarden klonken, de oude sloegen de jongen ter neder, en de jongen met grote moed keerden en volgden de oude. Toen de lansen gebroken waren zo begon daar een genoeglijk toernooi met de zwaarden. Maar tenslotte de partij van koning Tindareus viel te zwak en ze riepen Hercules om hulp en om te ontzetten.

Toen Hercules hoorde dat men hem riep, zo was hij zeer blijde en hij nam zijn zwaard in de hand en hij begon al zachtjes te slaan aan de zijde daar men de meeste slagen sloeg. Koning Ixion kwam voor om zijn volk te onderhouden, maar Hercules sloeg hem tot zijn welkom op zijn schild zodat hij al verdoofd van het paard ter aarde viel. En koning Ixion werd ontzet en weer te paard geholpen. En Hercules sloeg in de grootste hoop en hij maakte ruim baan aan alle zijden. De koning en zijn volk volgden Hercules en sloegen weerom in hun tegenpartij en daar zo begon het toernooi opnieuw en Hercules bracht koning Tindareus in korte tijd wederom te boven.

Wat wil ik veel zeggen. Daar waren drie toernooien en tot elk toernooi zo gauw als de ene partij of de ander het te kwaad had zo hielp ze Hercules terstond weer in het zekerste. En het einde was dat ze hem allen de prijs gaven en hem waren ook veel presenten gegeven van de prinsen die daar waren.

Op de slotavond verzamelden de koningen en prinsen tezamen bijeen en ze besloten daar eendrachtig dat ze daar alle jaren zouden komen en vernieuwen [B4rb] het feest dat Hercules daar gedaan had en zeiden dat het de fatsoenlijkste tijdkorting was die ooit was in Griekenland gedaan was en ze noemden dit feest Olympiade ter oorzaak van de berg die Olympus heet. En ze namen het zo hoog op zodat ze na die tijd in hun brieven schreven; “Van het jaar der eerste Olympiade”. Toen dit alles tezamen gedaan was zo namen ze verlof aan elkaar en scheiden de volgende dag vandaar en iedereen vertrok naar zijn land waar en zich verwonderende van de grote feesten de daar geschied waren.

Hoe dat Hercules ter zee in Hesperien reysde ende wan dat eylant metten schapen, ende hi verwan oeck Philotes die ruese ende sijn gheselle, dyen hy doot sloech, die de passagie bewaerde. [5]

[B4va] Hercules oversettede lichtelijc tsc[h]eyden vanden heren ende princen sonder alleen tscheyden van Megera. Doe wist hi eerst wat de siecte der minnen was. Megera reysde nae Thebes, ende Hercules reysde met coninc Euristeus in grooten ghepeyse op Megera, daer hem na verlangede om haer weder te sien, ende si reysden nae Athenen, daerse coninc Egeus hoechlic ontfinck.

Opten vierden dach dat si daer waren, so quamen daer nyeumaren datter in de haven gecomen waren volc uut vreemde landen bi fortune vander zee, ende si waren vreemt ende genuechlic van habite. Als coninc Egeus dit hoerde, soe liet hi die vreemde lieden halen, ende hi vraechde haer van waer si waren. Si antwoerden datse uten westen waren ende uut dat lant van Hesperien. Doe seide coninc Eristeus: “Hoedanich is dat landt van Hesperien?”

“Seker,” seide daer een van hen lieden, “ic ghelove dat in dye werelt gheen beter lant en is, wanttet is over[B4vb]vloedich van als dat den mensche ghebreken mach. Ende ick seg u certeyn datter plaetsen daer wi verkeren, veel eylanden sijn omtrent over Ampelesien, daer alle de cruden vander werelt wassen, ende daer is een coninc, Philotes geheten, dye schone sone van coninc Athlas, vander generacie van Griecken. Ende dese coninc Philotes met die dochteren van coninc Athlas vant metter avontueren een eylant seer playsant ende genoechlic. Dit eylant is al slechte, sonder berch oft dal, ende het is gelijck een gaerde al groen, ende daer sijn veel scapen in, ende si werden van so groter waerden gehouden, oftse gulden waren, ende onse clederen sijn van dese scapen gemaect. Ende in dit eylandt en is mer eenen inganck, ende coninc Phylotes ende een ander ruese die wijs, sterck ende subtijl sijn, wachten dit eylant ronts omme, ende als d’een slaept so waect d’ander.”

“Seker,” seide coninc Eristeus, “dat is een costelick eylant! Ende wat man so is dese Philotes?”

Die man antwoerde ende seide: “Het is die ontsientste coninc van alle westen. Het is een ruese, ende hi heeft dat eyant met crachte ende ghewelt ghewonnen, ende hi seit: Waert sake dat hi een man conde vinden dye stercker waer dan hi, soe en woude hi nemmermeer harnas draghen soe langhe als die stercker man leefde.”

Ende hier mede so liet coninc Eristeus dese man gaen, ende hi seyde tot sinen ridderen dat hi wel wilde om twee scapen van gouden dat hi twee scapen [h]adde uut dit eylant in sijn lant om datse voert voeden souden ende genereren, want doe ter tijt in Griecken lant noch ghee[n] schapen gheweest en hadden. [C1ra] Als Hercules dese woerden hoerde, soe sprac hi haestelic: “Heer coninck, ghi begheert van die scapen uuten eylande te hebben? Ic belove u bi mijn ridderschap dat ic van desen daghe van hier vertrecken sal, tsi te water of te lande, ende ic en sal niet weder in Griecken comen voer dat ic dat eylant gevonden heb ende gewonnen!”

Als dit coninck Euristeus hoerde, soe was hi seer ontstelt, want hi Hercules beminde ghelijc sijn eygen kint, mer Hercules stelde hem te vreden, ende Theseus, coninc Egeus’ sone, soude met hem reysen.

Coninc Egeus ende coninc Eristeus deden hem ghereet maken een goet schip voer haer twee sonen, ende sy lietent wel voersien van als dat hem gebreken soude, ende het was binnen drie weken al bereyt, ende si ginghen mit vele edele mannen uut Griecken, ende sy reysden langhe op die zee. Ende ten lesten doer storme ende wint soe quamen si aen lant int lant van Hesperien, datmen nu Spaengien heet, ende daer sochten si dit eylant so langhe dat sijt vonden ende si quamen in die havene.

Die ruese dye dit eylant wachte, was wacker, ende hi quam uut sijn huys al ghewapent ter passage, twelc soe nauwe was datter niet meer dan een tot eenen male gaen en mochte, ende hi riep op de Griecken: “Ghi heren, wat soect ghi in dese landen?”

Hercules seyde: “Wi soeken die scapen die in dit eylant sijn, om een deel daer af met ons in Griecken te brenghen.”

Doe seide de ruese: “Hebdi gelts genoech, so sult ghijer genoech crijghen, mer anders en moecht ghijse niet crijgen.”

Doe seyde Hercules: “En moghen wijse anders niet crighen?” “Neen ghi,” seide die ruese.

Doe seide Hercules: “So sullen wijse hebben ten selven prijse dat [C1rb] ghijse hebt, want mi is gheseit dat coninc Philotes dit eylant metten schapen ghewonnen heeft metten swaerde, ende aldus is mijn meyninghe dat ict oeck also op hem winnen sal. Ende wilt ghijt keeren, so haest u! Ghi moet tegens mi vechten oft ghi en laet mi minen wille volbreghen in dit eylant, daer ick om ghecomen ben.”

Als die ruese had verstaen dese woerden, soe bereyde hi hem om vechten, ende hi beschermde desen inganck, ende hi blies eenen groten hoorne. Als de dochteren van coninc Athlas dit gheluyt hoerden, soe ontwecten sy Philotes ende seiden hem datter eenighe waren die hem dat passagie winnen wilde, ende dat die ruese den horen hadt gheblasen. Ende Philotes stont op, ende hi wapende hem, ende hi quam ter havenen daer hi Hercules vant, die den ruese dede met crachte deysen achterwaerts, twelc Philotes seer verdroet, ende hi versprack den ruese. Ten lesten soe geraecte Hercules den ruese op sinen rechteren schouder met alsulcker cracht dat des ruesen schilt ende harnas doerslaghen was, ende hy was ghewont int lijff totter herten toe, also dat hi doot ter aerden viel.

Als dit coninc Philotes sach, soe was hi seer verwondert, ende hi ghinck teghens Hercules om tpassagye te beschermen, seggende dat hy den ruese op hem wreken soude. Doe seide Hercules met blijder herten: “Willecome soe moet ghi nu sijn! Ic verblijde mi dat ic mi teghens di beproeven mach. Nu so laet ons sien hoe wi te samen varen sullen.”

Ende mettien liep Philotes ter passagien, ende hi hielt in sijn handen een groot bordoen, daer mede hi seer sterckelick opten schilt van Hercules sloech, also dat hi een torde achterwaerts mo[C1va]ste gaen, dies Philotes seer lachende wert, ende hi meende hem anderwerf te slaen, mer Hercules ontweeck den slach, ende hi spranck tot hem in, ende hy greep den bordoen, ende hi toechse hem uten handen, ende hi werpse inder zee. Philotes siende die cracht van Hercules ende dat hi sijn bordoen quijte was, soe greep hi sijn swaert, ende hi quam Hercules so bevechten. Philotes hadt voerdel om dat Hercules onder hem was, ende si bevochten d’een den anderen seer scarpelic langhe tijt, ende si wachten hem beyden d’een vanden anderen ende vochten aldus so langhe alst dach was. Ende die nacht quam al so dat si mosten dat vechten laten, ende si gingen beyde opt passagie legghen rusten, mer si en sliepen niet, wanttet doe geen tijt en was. Doe si bi malcander laghen, soe vraghede Philotes Hercules van waer hi was. Ende doen vertelde hem Hercules sijn afcoemste, ende si werden so lanc clappende datse d’een den anderen beloefden: soe wie vanden anderen verwonnen waer, dat die den anderen dienen soude ghetroulic alle sijn leven lanc.

Onder dese woerden so ghinc den dach op, ende Hercules spranc op, ende hi nam sijn swaert in dye hant ende seide tot Philotes: “Wi hebben hier langhe genoech vertoeft. Tis nu lichte ende die sonne schijnt, tis nu beter vechten dant schier sal sijn als de sonne hare crachten uut gheven sal. Laet ons dye tijt nemen ter wilen datse ons mach ghebueren.”

“Wel,” seide Philotes, “alst u belieft, want ick was ghister avont bereyt om vechten,” ende hem docht dat hi die strijt gewonnen had. Ende voert seide hi: “Wacht u soe nauwe als ghi cont! Ghy hebt mijn ruese verslagen, twelc mi seer leet is, mer ic hope nu weder een knape in sijn plaetse te crighen, ende dat sult ghi [C1vb] wesen oft Fortune sal mi bedrieghen.”

Doe seide Hercules: “Ende oft si v bedroeghe, wat waert dan?”

“Bi mijn edelheit,” seide Philotes, “dat en geviel mi noyt! Mer ghevielt mi anders, soe moste ick u dienaer sijn op condicien dat ic nemmermeer in battalye comen en soude bi opsette van mi selven oft van yemant anders, u leven geduerende, ende dat ic voer u ende voer nyemant anders vechten en sal dan in mijn lijf te verweren.”

Ende sonder meer woerden so ondersloeghen si malcander seer scarpelic, also dat al beefde datter omtrent was van haer slaghen. In corten tiden soe waren haer schilden gequartiert. Philotes en miste nyet te slaen op Hercules, mer sijn slaghen en waren soe groot niet datse Hercules yet belasteden. Hercules pijnde hem seer om dit passagie te winnen, mer hi en conde Philotes nemmermeer met vollen slaghe gheraken, want Philotes stont twee trappen hogher dan Hercules. Als dit Hercules mercte, so werdt hi peysende dat hi hem veysen soude moede te wesen, ende hi began slappeliker te slaen dan hi gedaen hadt, ende hy deysde achterwaerts van verre vechtende.

Ende dese gheconterfeyte moetheyt voechde hem so wel dat die Griecken meynden dat hi niet meer en hadt moghen vechten. Ende Philotes dit siende, spranc beneden van tpassagie, hem meynende nu te verwinnen. Ende als Hercules sach dat Philotes beneden was, so began hi sijn crachten te openbaren ende gaf Philotes eenen soe onghemeten slach, dat hi hem meer dan vier voeten dede achterwaerts deysen. Doe Philotes dat sach, so wast hem berouwen dat hi af ghecomen was. Niet te min hi greep eenen moet, ende hi verhief sijn swaert, ende hi [C2ra] sloech Hercules opten luchteren arm een gro[t]e wonde. Als Hercules sach dat hi ghequetst was, so werdt hi seer verstoert, ende hi sloech drie slaghen achter een op Philotes. Ende metten eersten slaghe doersloech hy den helme tot op den top vanden hoofde, metten anderen slaghe quetsede hi hem inden rechteren arme ende metten derden slaghe sloech hy hem sijn swaert uter hant. Ende doe nam hy hem met crachte in sijn armen ende werp hem ter aerden in alsulcker manieren dat hem Philotes op gaf in dienste van Hercules, ende hi beloefde hem dat hy hem ewelick ghetroulic dienen soude. Ende Hercules nam hem in genade, ende hy riep tot hem Theseus ende sijn ghesellen, ende si clommen opt passagie, ende si gingen int eylant, daer si coninc Athlas dochteren vonden, die seer rouwich waren om den doot vanden ruese ende om dat Philotes, die haer verwaerde, verwonnen was. Hercules ende Philotes vertroostense alsoe sy best conden, ende si bleven daer drie daghen.

Opten vierden dach so namen si .LX. scapen, so veel mannekens als wijf[C2rb]kens, ende si reysden doe sonder enich scade int eylant te doen nae huys in dye wilde zee. Philotes bleef Hercules ghetroulic dienende, ende hy beminde hem seer, ende si quamen thuys met grooter eeren.

Hoe dat Hercules ter zee in Hesperiden reisde en won dat eiland me de schapen en hij overwon ook Philotes de reus en zijn gezellen die hij dood slak en die de passage bewaarden. [5]

[B4va] Hercules zette licht over te scheiden van de heren en prinsen zonder alleen het scheiden van Megera. Toen wist hij eerst wat de ziekte der minnen was. Megera vertrok naar Thebe en Hercules reisde met koning Euristeus in groot gepeins op Megera daar hem naar verlangde om haar weer te zien en ze reisden naar Athene daar ze koning Aigeus hoog ontving.

Op de vierde dag dat ze daar waren, zo kwamen daar nieuws dat er in de haven gekomen waren volk uit vreemde landen bij fortuin van de zee en ze waren vreemd en genoeglijk van habijt. Toen koning Aigeus dit hoorde zo liet hij de vreemde lieden halen en hij vroeg ze vanwaar ze waren. Ze antwoorden dat ze uit het westen waren en uit dat land van Hesperiden. Toen zei koning Euristeus: “Hoedanig is dat landt van Hesperiden?”

“Zeker,” zei daar een van hen, “ik geloof dat er in de wereld geen beter land is want het is [B4vb] overvloedig van alles dat de mens ontbreken mag. En ik zeg u zeker dat er plaatsen daar wij verkeren veel eilanden zijn omtrent over Ampelesien, daar alle kruiden van de wereld groeien en daar is een koning, Philotes geheten, de mooie zoon van koning Atlas, van de generatie van Griekenland. En deze koning Philotes met de dochter van koning Atlas vond met een avontuur een eiland zeer plezierig en genoeglijk. Dit eiland is al recht, zonder berg of dal en het is gelijk een gaarde al groen en daar zijn veel schapen in en ze worden van zo grote warde gehouden of ze van goud waren en onze kleren zijn van deze schapen gemaakt. En in dit eiland is maar een ingang en koning Philotes en een andere reus die wijs, sterk en subtiel zijn bewaken dit eiland rondom en als de een slaapt zo waakt de ander.”

“Zeker,” zei koning Euristeus, “dat is een kostbaar eiland! En wat man zo is deze Philotes?”

Die man antwoorde en zei: “Het is de meest ontziende koning van al westen. Het is een reus en hij heeft dat eiland met kracht en geweld gewonnen en hij zegt: Was het zaak dat hij een man kon vinden de sterker was dan hij zo wilde hij nimmermeer harnas dragen zo lang als de sterkere man leefde.”

En hiermee zo liet koning Euristeus deze man gaan en hij zei tot zijn ridders dat hij wel wilde om twee schapen van goud dat hij twee schapen had uit dit eiland in zijn land om dat ze voort voeden zouden en genereren, want toentertijd in Griekenland noch geen schapen geweest waren. [C1ra] Toen Hercules deze woorden hoorde zo sprak hij haastig “Heer koning, gij begeert van de schapen uit het eiland te hebben? Ik beloof u bij mijn ridderschap dat ik van deze dag van hier vertrekken zal, tenzij te water of te land en ik en zal niet weer in Griekenland komen voordat ik dat eiland gevonden heb en gewonnen!”

Toen dit koning Euristeus hoorde, zo was hij zeer ontsteld, want hij Hercules beminde gelijk zijn eigen kind, maar Hercules stelde hem te reden, en Theseus, koning Aigeus zoon, zou met hem reizen.

Koning Aigeus en koning Euristeus deden hem gereed maken een goed schip voor hun twee zone, en ze lieten alles goed voorzien van alles dat ze ontbreken zou en het was binnen drie weken geheel bereid en ze gingen met vele edele mannen uit Griekenland en ze reisden lang op de zee. Tenslotte door storm en wind zo kwamen ze aan land in het land van Hesperiden dat men nu Spanje heet en daar zochten ze dit eiland zo lang zodat zijn het vonden en ze kwamen in de haven.

Die reus de dit eiland bewaakte was wakke, en hij kwam uit zijn huis al gewapend ter passage wat zo nauw was dat er niet meer dan een tot een keer gaan mochten hij riep op de Grieken: “gij heren, wat zoekt gij in deze landen?”

Hercules zei: “Wij zoeken de schapen die in dit eiland zijn om een deel daarvan met ons in Griekenland te brengen.”

Toen zei de reus: “Heb je geld genoeg zo zal je er hier genoeg krijgen, maar anders kan je ze niet krijgen.”

Toen zei Hercules: “En mogen wij ze anders niet krijgen?” “Neen gij,” zei de reus.

Toen zei Hercules: “Zo zullen wij ze hebben tegen dezelfde prijs dat [C1rb] gij ze hebt, want mij is gezegd dat koning Philotes dit eiland met de schapen gewonnen heeft met het zwaard en aldus is mijn mening dat ik het ook alzo op hem winnen zal. E wil gij dit keren zo haast u! Gij moet tegen mij vechten of gij en laat mij mijn wil volbrengen in dit eiland daar ik om gekomen ben.”

Toen de reus had verstaan deze woorden zo bereide hij hem om vechten en hij beschermde deze ingang en hij blies een grote horen. Toen de dochters van koning Atlas dit geluid hoorden zo wekten ze Philotes en zeiden hem dat er enige waren die hem dat passage winnen wilde en dat de reus de horen had geblazen. Philotes stond op en hij wapende hem en hij kwam ter haven daar hij Hercules vond die den reus met kracht achteruit liet gaan, wat Philotes zeer verdroot en hij versprak de reus. Tenslotte zo raakte Hercules de reus op zijn rechterschouder met al zulke kracht dat de reus zijn schild en harnas doorslagen was en hij was gewond in het lijf tot het hart toe, alzo dat hij dood ter aarde viel.

Toen dit koning Philotes zag zo was hij zeer verwonderd en hij ging naar Hercules om de passage te beschermen en zei dat hij de reus op hem wreken zou. Toen zei Hercules met een blij hart: “Welkom zo moet gij nu zijn! Ik verblijd mij dat ik mij tegen u beproeven mag. Nu zo laat ons zien hoe wij het tezamen zullen doen.”

En meteen liep Philotes ter passage en hij hield in zijn handen een grote knots waarmee hij zeer sterk op het schild van Hercules sloeg, alzo dat hij een trede achteruit moest [C1va] gaan, dus Philotes begon zeer te lachen en hij meende hem andermaal te slaan, maar Hercules ontweek de slag en hij sprong tot hem in en hij greep de knots, en hij trok ze hem de het handen en hij wierp het in de zee. Philotes zag de kracht van Hercules en dat hij zijn knots kwijt was zo greep hij zijn zwaard en hij kwam Hercules zo bevechten. Philotes had het voordeel dat Hercules onder hem was en ze bevochten de een den anderen zeer scherp een lange tijd en ze wachten hem beiden de een van de andere en vochten aldus zo lang toen het dag was. En de nacht kwam alzo dat ze moesten dat vechten laten en ze gingen beide op de passage liggen rusten, maar ze en sliepen niet, want het toen geen tijd was. Toen ze bij elkaar lagen zo vroeg Philotes Hercules van waar hij was. En toen vertelde hem Hercules zijn afkomst en ze waren zo lang aan het klappen zodat de een de andere beloofde: zo wie van de andere overwonnen was dat die de andere dienen zou getrouw al zijn leven lang.

Onder deze woorden zo ging de dag op en Hercules sprong op en hij nam zijn zwaard in de hand en zei tot Philotes: “Wij hebben hier lang genoeg vertoeft. Het i nu licht en de zon schijnt, het is nu beter te vechten dan het schier zal zijn als ze zon zijn krachten uitgeven zal. Laat ons de tijd nemen terwijl dat ze ons mag gebeuren.”

“Wel,” zei Philotes, “als het u belieft, want ik was gisteravond bereid om te vechten,” en hij dacht dat hij de strijd gewonnen had. En voort zei hij: “Wacht u zo nauw als gij kan! Gij hebt mijn reus verslagen, wat mij zeer leed is, maar ik hoop nu weer een knaap in zijn plaats te krijgen en dat zal gij [C1vb] wezen of het Fortuin zal mij bedriegen.”

Toen zei Hercules: “En als ze u bedroog, wat gebeurt er dan?”

“Bij mijn edelheid,” zei Philotes, “dat gebeurde mij nooit! Maar gebeurde het mij anders, zo moet ik uw dienaar zijn op conditie dat ik nimmermeer in strijd komen zou bij opzet van mij zelf of van iemand anders, uw leven gedurende, en dat ik voor u en voor niemand anders vechten zal dan mijn lijf te verweren.”

En zonder meer woorden zo sloegen ze elkaar zeer scherp, alzo dat alles beefde dat er omtrent was van hun slagen. In korte tijden zo waren haar schilden gekwartierd. Philotes miste niet te slaan op Hercules, maar zijn slagen waren zo groot niet dat ze Hercules iets belasten. Hercules pijnde hem zeer om de passage te winnen, maar hij kon Philotes nimmermeer met volle slagen raken, want Philotes stond twee trappen hoger dan Hercules. Toen dit Hercules merkte zo begon hij te peinzen dat hij hem veinzen zou moede te wezen en hij begon slapper te slaan dan hij gedaan had en hij trad achteruit en vocht verre.

En deze verbeelde vermoeidheid voegde hem zo goed dat zo wel dat de Grieken meenden dat hij niet meer had mogen vechten. Philotes die dit zag sprong beneden van de passage en meende hem nu te overwinnen. En toen Hercules zag dat Philotes beneden was zo begon hij zijn krachten te openbaren en gaf Philotes een zo ongemeten slag dat hij hem meer dan vier voeten liet achteruit stappen. Toen Philotes dat zag zou berouwde het hem dat hij eraf gekomen was. Niettemin hij greep een moed en hij verhief zijn zwaard en hij [C2ra] sloeg Hercules op de linkerarm een grote wonde. Toen Hercules zag dat hij gekwetst was zo werd hij zeer verstoord en hij sloeg drie slagen achtereen op Philotes. En met de eerste slag doorsloeg hij de helm tot op de top van het hoofd, met de andere slag kwetste hij hem in de rechterarm en met de derde slag sloeg hij hem zijn zwaard uit de hand. Toen nam hij hem met kracht in zijn armen en wierp hem ter aarde in al zulke manieren dat hem Philotes opgaf in de dienst van Hercules en hij beloofde hem dat hij hem eeuwig getrouw dienen zou. En Hercules nam hem in genade en hij riep tot hem Theseus en zijn gezellen en ze klommen op de passage en ze gingen in het eiland daar ze koning Atlas dochters vonden die zeer rouwig waren om de dood van de reus en omdat Philotes, de ze bewaarde, overwonnen was. Hercules en Philotes vertroosten ze alzo goed als hij kon en ze bleven daar drie dagen.

Op de vierde dag zo namen ze zestig schapen, zo veel mannetjes als wijfjes [C2rb] en ze reisden toen zonder enige schade in het eiland te doen naar huis in de wilde zee. Philotes bleef Hercules getrouw dienen en hij beminde hem zeer en ze kwamen thuis met grote eer.

Hoe die vroome Hercules vacht teghens een monster vander zee in dye haven van Troyen om coninck Laomedons dochter vander doot te verlossen. [6]

In desen tiden als Bocacius vertelt, so woude coninc Laomedon van Troyen sijn stat om bemueren op datse te stercker sijn soude. Hy en was niet wel biden ghelde noch van schatte voersien. Ende om sijn meyninge te volbrenghen so ghinc hi ter tempelen van der Sonnen ende der Manen ende vander Zee, die doe voer goden gehouden waren, die seer rike waren, ende hi nam al dat ghelt dat he daer vant, belovende binnen seker tiden die wederom te gheven. Ende hier mede bemuerde hi Troyen met schonen toernen ende costelike vesten.

Nyet langhe hier na so quam den dach dat die coninc die penninghen beloeft hadde te betalen. Dye priesteren der tempelen quamen tot den coninc ende vraechden hem oft hi die goden haer offerhande weder gheven wilde. Die coninc en antwoerde niet ende seyndese bescaemt weder van daer, ende hi heetse haer tempelen bewaren, daer hy sint om geplaecht was. Want in de selve nacht so verhieven hem de winden deen teghens d’ander ende beroerden die zee in alsulc[C2va]ken schijne dat si binnen Troyen quam ende vervolde die straten met water, alsoe datter een groot deel vander stadt verdranck. Ende dese vloet ghedaen sijnde, die eerste .XX. daghen daer aen volgende so scheen die sonne also heet dattet volc bi daghe niet en dorste in de luchte comen. Ende dese hetten droechde dye overvloedicheit vander zee die daer ghebleven was, waer af die lucht so ghecorrumpeert wert also datter aff quam een dootlike vuchticheit, dye gheinfiteert was over alle die stat ende ontstack dat meeste deel vanden volcke met der doot. Ende overmits dese grote pestilentie so was Troyen in groter tribulacien, want het volc sterf seer onversienlic ende een yeghelic vloet vanden anderen. Daer wasser veel die de stadt lieten, ende onder ander so vloet coninc Laomedon uut Troyen, ende hi ghinc int eylant van Delphos totten tempel vanden god Appollo om van hem raet te hebben teghen dese pestilentie.

Als hi dan met sinen heeren inden tempel gecomen was, so vielen si in haer ghebet. Ende die duvel die inden afgod was, antwoerde aldus: “Om dat die ghelden niet weder gegeven en sijn, daerom wert Troyen geplaecht. Ende nemmermeer en sal Troyen van die plaghe verlost werden ten si datse elcker maent een maghet setten sal opten oever vander zee, twelc een monster sal comen verslinden, dat die goden daer sullen seynden. Ende aldus moeten die van Troyen die goden te vreden setten ewelic gheduerende, tot dat si sullen ghevonden hebben enen man, diet monster verwinnen sal.”

Na dese antwoerde soe ghinc die coninc met sijn heren te rade, ende si sloten datse om tghemeen welvaren van Troyen haer maechden setten [C2vb] souden ter onderdanicheit van dit monster, sonder datter yemant uutgenomen soude wesen.

Als si dan weder om tot Troyen quamen, soe namen si haer maechden ende worpen loten, ende daer dat lot op viel, die wert gheleit opten oever vander zee. Dan sachmen comen een monster uter zee, makende soe groten tempeeste datter die zee al af ontstelt was. Dit monster lichte hem somtijts uut den water, ende twas so groot als een walvissche, ende dan verslindet die maghet. Ende van dier tijt voert so cesseerde de pestilentie. Aldus was Troyen verlost met die offerhande der maechden die dit monster van maent tot maent geoffert werden, ende in deser manieren waren veele maechden verslonden.

Ten lesten soe viel dat lot op des conincx dochter, Exiona geheeten, die seer jonc ende schoon was. Si wert seer beschreyt van haren vader ende van Priam, haren broeder, ende van haren vrienden ende van tghemeyn volc. Niet te min, ten mocht niet baten, si moste om tghemeen oerbaer int avontuer van dit monster staen, ende si wert gheleyt met veel volcx op den oever vander zee.

Binnen dese tijt quam Hercules daer ter havenen met sijn schapen om hem daer wat te ververschen ende te rusten. Als hy opt lant quam, so sach hi veel volcx staen schreyen ende haer handen wringhen, ende hi sach Exiona seer mismoedich, dies hi seer bedroeft wert. Ende hi ghinc onder tvolc totten coninc, die hem dochte dye notabelste te wesen, ende hi vraechde hem waer om datmen dye joncfrouwe aldus bant. Die coninc Laomedon werp sijn oghen op Hercules, die seer beschreyt waren, ende hi verwonderde hem van die scoonheit ende grootheit die hi in Hercules sach, ende hi antwoerde hem segghen[C3ra]de: “Wie bistu, die mi so stoutelick vraghes mijn ongheluc, twelc so openbaer is?”

Doe seide Hercules: “Here, ic ben een vreemt man, ende ick beminne der vrouwen eere. Ende om dat ic sie dese joncfrouwe aldus handelen, so heb ict u doer gonste der vrouwen gevraecht, want ic salse beschermen oft ic sal met haer sterven! Ende daer om vraghe ic noch eens: Wat hevet si ghedaen datmense aldus bint?”

Die coninc seide: “Edel jonchere, ic sie wel dat u die sake onbekent is, waer om mijn dochter hier dus ghebonden staet, ende ic salt u segghen. Die goden der zee ende der sonnen hebben ghesticht in Troyen een grote pestilentie, dye quam uut een overvloet vander zee, daer dye stat tot allen plaetsen vol af was. Daer na so quam een grote hette der sonnen, ende van dese droechte is ghecomen een corrumpeerde lucht, waer af die pestilentie gecomen is. Ende om dese pestilentie te verdriven, so heb ic gheweest ten tempele vanden god Apollo, die mi antwoerde: Wilden wi die pestilentie verdriven, so mosten wi alle maents een maghet uut Troyen, met loten gewonnen, hier op dese plaetse offeren een monster vander zee. Ende dit hebben wi gedaen, also datter veel maechden verslonden sijn van dit monster. Ende nu ist lot op mijn dochter ghevallen, ende also moet si den monster ghegheven werden. Ende dit verbant en sal nemmermeer gebroken werden ten si datter een man is die dat monster met sijn vromicheit sal verwinnen, twelc onmoghelic is, want alle die mannen vander werelt souden hem vervaren als si dit monster saghen, om dattet so vreeslick is.”

Doe seide Hercules: “Here mi dunct dat in alle die werelt gheen vaster stadt en is dan die uwen is, ende [C3rb] men moet altijt in hopen leven. Ist dat mi die goden die gracie gonnen dat ick dit monster verwinnen mach ende Troyen verlossen, wat suldi mi gheven?”

Die coninc seide: “Ic en ghelove nyet dat ghy dit monster verwinnen moecht. Ende wie soude so sot sijn die hem alsulcke dwaesheyt onderwinden soude?”

Hercules seyde: “Eenre vromer herten en is gheen dinck onmoghelic! Ist dat ick u dochter verlosse, wat loon sal ic hebben?”

De coninc seide: “Condi mijn dochter verlossen, so sal ic u gheven twee die schoonste paerden diemen in alle die werelt vinden mach, ende ick hebse so lief als half mijn conincrike.”

Hercules seyde: “Here, tis mi ghenoech dat ic die paerden hebbe. Laet mi begaen met u dochter! Ic hope dat ic van daghe arbeyden sal om tghemeen welvaren van Troyen, ende verlossen haer vander tribulacien. Mer ick bid u, isser in u stadt enighe roede van yser oft metale dat ghijse mi laet halen om mi selven daer mede te verweren?”

Die coninc ende die van Troyen waren hier af seer verwondert, ende die coninc wert peysende dat ten inganghe van den pallayse [was] een yseren roede, so swaer dat die alder stercste man van Troyen daer aen genoech had om op sijn scouderen te legghen, ende dien liet hi Hercules halen. Ende Hercules namse ende boerdese op ghelijck een ghemeen stock.

Ende doen began die zee groot gheluyt te maken. Die coninc metten heren ende vrouwen namen oerlof aen Hercules ende Exiona, hem lieden bevelende inder goden gracie. Hercules viel op sijn knyen, hem keerende ten oosten waert, ende hi dede sijn ghebet totten god die die monstren ghescapen hadt, dat hi hem gracie wilde geven om dit monster te verwinnen. Doe ginc hi bi haer int sceepken. [C3va] Ter stont wert die zee noch meer brijsschende, ende si wies so hoge dattet sceepken op ende neder dreef.

Corts hier na mit eenen storme van winde ende met eenen oploop van water soe openbaerde hem dat monster, bedrivende so groten tempeest dattet scheen datter alle de monsteren vander zee mede waren. Ende het stack sijn muyle uuter zee totten buyck toe. Ende vant blasen van sijnre nose gaten quamen grote vloeden van wateren, die so hoghe vloghen dattet scheen dat si die lucht gheraecten. Die coemste van dit monster was so vervaerlic dat dye alre vroomste van Troyen beefde gelijc een blat dat aenden boom hanghet. Nochtans en versaechde hem Hercules niet, mer hi vertrooste Exione die ter neder in onmachte viel.

Het monster quam bi dat schip ende het werp sijn muyle nae Exione, meynende haer te verslinden gelijc hi d’ander maechden gedaen hadde. Doe nam Hercules sijn stocke ende sloech hem op sijn muyle een so groten slach dat hi hem een grote wonde sloech, ende tmonster viel neder tot in die gront der zee. Dyes het water so hoghe spranck dat [C3vb] Hercules ende Exiona al nat werden, ende haer scheepken wert ghedreven van den water op een plate van zande, dair die zee soe laghe was dattet monster niet wel tot sijn ghemake en mocht swemmen. Niet te min, het monster swemde hem na ende lichte sijn hooft om hoghe uut den water ende werp uut sijn keele ende nosegaten so veel waters dattet sceepken vervolt wert ende sanck te gronde, so dat Hercules tot sijn halve knye toe int water stont, ende Exione tot haer middel toe.

Als hem Hercules in deser avontueren sach, so hadt hi grote onghenuechte in hem, meer om die pyne ende vrese die Exione hadt dan om die vrese die hi hadde. Die coninc Leomedon, Philotes, Theseus ende d’ander meenden doe dat Hercules ende Exione beyde verslonden waren. Ende het monster spranc na Exione om haer te verslinden, maer Hercules en wachte anders nyet dan hem te wreken van dat leet dat hem gedaen was, ende hi sloech opt hooft van tmonster so crachtelic dattet tot die hersenen ghinc. Doe liet dat monster Exione ende bevacht Hercules. Ende altijt alst sijn hooft uten water lichte, so werpt opten vromen Hercules groote vloeden van water. Nochtans so en condet Hercules so veel niet doen, Hercules en dede hem veel meer, want so gheringhe alst sijn hooft uten water stack, soe sloech hem Hercules met sijn stock opt hooft, alsoe dattet in die gront neder viel, ende dit duerde langhe tijt. Ten lesten so liep dat water vander zee wech, ende hi sloech een so veruaerliken slach opt hooft van dat monster tot int breyn, alsoe dat doot viel. Ende hi nam Exione bider hant ende ginghen tsamen te lande.

Hoe de dappere Hercules vocht tegen een monster van de zee in de haven van Troje om koning Laomedon’ s dochter van de dood te verlossen. [6]

In deze tijden zoals Bocacius vertelt, zo wilde koning Laomedon van Troje zijn stad ommuren op dat ze te sterker zijn zou. Hij bezat niet veel geld noch van schatten voorzien. En om zijn mening te volbrengen zo ging hij ter tempels van de Zon en de Maan en van de Zee die toen voer goden gehouden waren en die zeer rijk waren en hij nam al dat geld dat hij daar vond en beloofde binnen zekere tijden het wederom te geven. Hiermee ommuurde hij Troje met mooie torens en kostbare vesten.

Net lang hierna zo kwam de dag dat de koning de penningen beloofd had te betalen. De priesters der tempels kwamen tot den koning en vroegen hem of hij de goden hun offerande weer geven wilde. De koning antwoorde niet en zond ze beschaamt weer vandaar en hij zei de hun tempels te bewaren, daar hij sinds om geplaagd was. Want in dezelfde nacht zo verhieven zich de winden de een tegen de ander en beroerden de zee in al zulke [C2va] schijn dat ze binnen Troje kwam en vervulde de straten met water, alzo dat er een groot deel van de stad verdronk. Toen deze vloed gedaan was scheen de eerste twintig dagen daaropvolgende zo alzo heet dat het volk bij dag niet durfde in de lucht te komen. Deze hitte verdroogde het overvloeien van de zee de daar gebleven was waarvan de lucht zo gecorrumpeerd werd alzo dat ervan kwam een dodelijke vochtigheid die geïnfecteerd was over de hele de stad en ontstak dat meeste deel van het volk met de dood. En overmits deze grote pestilentie zo was Troje in groter tribulatie, want het volk stierf zeer onvoorzien en iedereen vloog van de andere. Daar waren veel die de stad verlieten en onder anderen zo vloog koning Laomedon uit Troje en hij ging in het eiland van Delphi tot de tempel van de god Apollo om van hem raad te hebben tegen deze pestilentie.

Toen hij dan met zijn heren in de tempel gekomen was zo vielen ze in hun gebed. En de duivel die in de afgod was antwoorde aldus: “Om dat de gelden niet wedergegeven zijn, daarom wordt Troje geplaagd. En nimmermeer zal Troje van de plaag verlost worden tenzij dat ze elke maand een maagd zetten zullen op de oever van de zee, wat een monster zal komen verslinden dat de goden daar zullen zenden. En aldus moeten die van Troje de goden tevreden zetten wat eeuwig zal duren totdat ze zullen gevonden hebben een man die het monster overwinnen zal.”

Na dit antwoord zo ging de koning met zijn heren te rade en ze besloten dat ze om algemene welvaren van Troje hun maagden zetten [C2vb] zouden ter onderdanigheid van dit monster, zonder dat er iemand uitgezonderd zou wezen.

Toen ze dan wederom tot Troje kwamen zo namen ze haar maagden en wierpen loten en daar dat lot op viel die werd geleid op de oever van de zee. Dan zag men komen een monster uit de zee, en maakte zo’n groot tempeest dat er de ze er geheel van ontsteld was. Dit monster lichte hem somtijds uit het water en het was zo groot als een walvis en dan verslond het de maagd. En van die tijd voort zo verminderde de pestilentie. Aldus was Troje verlost met de offerande der maagden die dit monster van maand tot maand geofferd werden en in deze manieren waren vele maagden verslonden.

Tenslotte zo viel dat lot op des koningsdochter, Exiona geheten, de zeer jong en mooi was. Ze werd zeer beschreid van haar vader en van Priamus, haar broeder, en van haar vrienden en van het gewone volk. Niettemin, het mocht niet baten, ze moest om het algemene oorbaar in avontuur van dit monster staan en ze werd geleid met veel volk op de oever van de zee.

Binnen deze tijd kwam Hercules daar ter haven met zijn schapen om hem daar wat te verversen en te rusten. Toen hij op het land kwam zo zag hij veel volk staan schreien en hun handen wringen en hij zag Exiona zeer mismoedig, dus hij zeer bedroef werd. Hij ging onder het volk tot de koning die hem dacht de notabelste te wezen en hij vroeg hem wat het was om dat men de jonkvrouw aldus bond. De koning Laomedon wierp zijn ogen op Hercules, die zeer beschreid waren, en hij verwonderde hem van de schoonheid en grootte die hij in Hercules zag en hij antwoorde hem en zei; [C3ra] “Wie bent u, die mij zo stoute vraagt mijn ongeluk wat zo openbaar is?”

Toen zei Hercules: “Heer, ik ben een vreemd man en ik bemin de vrouwen eer. En omdat ik zie deze jonkvrouw aldus behandelen, zo heb ik het u door de gunst der vrouwen gevraagd, want ik zal ze beschermen of ik zal met haar sterven! En daarom vraag ik noch eens: Wat heeft ze gedaan dat men ze aldus bindt?”

De koning zei: “Edele jonkheer, ik zie wel dat u de zaak onbekend is waarom om mijn dochter hier aldus gebonden staat en ik zal het u zeggen. De goden der zee en de zon hebben gesticht in Troje een grote pestilentie die kwam uit een overvloed van de zee daar de stad tot alle plaatsen vol van was. Daarna zo kwam een grote hitte van de zon en van deze droogte is gekomen een gecorrumpeerde lucht waarvan de pestilentie gekomen is. En om deze pestilentie te verdrijven zo ben ik geweest ten tempel van de god Apollo die mij antwoorde: Wilden wij de pestilentie verdrijven, zo moesten wij alle maanden een maagd uit Troje, met loten gewonnen, hier op deze plaats offeren een monster van de zee. En dit hebben wij gedaan, alzo dat er veel maagden verslonden zijn van dit monster. En nu is het lot op mijn dochter gevallen en alzo moet ze het monster gegeven worden. En dit verbond zal nimmermeer gebroken werden tenzij dat er een man is de dat monster met zijn dapperheid zal overwinnen, wat onmogelijk is, want alle mannen van de wereld zouden bang zijn als ze dit monster zagen omdat het zo vreselijk is.”

Toen zei Hercules: “Heer mij lijkt dat in de hele wereld geen vaster stad en is dan die van u is en [C3rb] men moet altijd in hoop leven. Is het dat mij de goden de gratie gunnen dat ic dit monster overwinnen mag en Troje verlossen, wat zal je mij geven?”

De koning zei: “ik geloof niet dat gij dit monster overwinnen mag. En wie zou zo zot zijn die hem tot al zulke dwaasheid onderwinden zou?”

Hercules zei: “Een dapper hart is geen ding onmogelijk! Is het dat ik uw dochter verlos, wat loon zal ik hebben?”

De koning zei: “Kon je mijn dochter verlossen, zo zal ik u geven twee de mooiste paarden die men in de hele wereld vinden mag en ik heb ze zo lief als half mijn koninkrijk.”

Hercules zei: “Heer, het is mij genoeg dat ik de paarden hee. Laat mij begaan met uw dochter! Ik hoop dat ik vandaag arbeiden zal om algemene welvaren van Troje en verlossen haar van de tribulatie. Maar ik bid u, is er in u stad enige roede van ijzer of metaal dat gij het mij laat halen om mij zelf daarmee te verweren?”

Die koning en die van Troje waren hiervan zeer verwonderd en de koning begon te peinzen van de ingang van het paleis dat daar was een ijzen roede en zo zwaar dat de allersterkste man van Troje daaraan genoeg had om op zijn schouders te leggen en die liet hij Hercules halen. En Hercules nam en beurde het op gelijk een gewone stok.

En toen begon de zee groot geluid te maken. De koning met de heren en vrouwen namen verlof aan Hercules en Exiona en bevalen ze in de goden gratie. Hercules viel op zijn knieën en keer zich ten oosten waart en hij deed zijn gebed tot de god die het monster geschapen had dat hij hem gratie wilde geven om dit monster te overwinnen. Toen ging hij bij haar in het scheepje. [C3va] Terstond werd de zee noch meer briesend en het groeide zo ook zodat het scheepje op en neer dreef.

Kort hierna met een storm van winde en met een oploop van water zo openbaarde hem dat monster en bedreef zo’ n groot tempeest dat het scheen dat er alle monsters van de zee mee waren. En het stak zijn muil uit de zee tot de buik toe. En van het blazen van zijn neusgaten kwamen grote vloeden van wateren die zo hoog vlogen dat het scheen dat ze de lucht raakten de komst van dit monster was zo vervaarlijk dat de aller dapperste van Troje beefde gelijk een blad dat aan de boom hangt. Nochtans versaagde hem Hercules niet, maar hij vertrooste Exiona die ter neder in onmacht viel.

Het monster kwam bij dat schip en het wierp zijn muil naar Exiona en meende haar te verslinden gelijk hij de andere maagden gedaan had. Toen nam Hercules zijn stok en sloeg hem op zijn muil een zo’n grote slag zodat hij hem een grote wonde sloeg en het monster viel neer tot in de grond der zee. Dus het water zo hoog sprong dat [C3vb] Hercules en Exiona geheel nat werden en hun scheepje werd gedreven van het water op een zandplaat daar de zee zo laag was dat het monster niet goed op zijn gemak mocht zwemmen. Niettemin, het monster zwom ze hem na en lichtte zijn hoofd omhoog uit het water en wierp uit zijn keel en neusgaten zo veel waters dat het scheepje gevuld werd en zonk te gronde zodat Hercules tot zijn halve knie toe in het water stond en Exiona tot haar middel toe.

Toen hem Hercules in dit avontuur zag zo had hij groot ongenoegen in hem, meer om de pijn en vrees die Exiona had dan om de vrees die hij had. Koning Lamedon, Philotes, Theseus en de anderen meenden toen dat Hercules en Exiona beide verslonden waren. En het monster sprong naar Exiona om haar te verslinden, maar Hercules wachtte op niets anders dan hem te wreken van dat leed dat hem gedaan was en hij sloeg op het hoofd van het monster en zo krachtig dat het tot de hersenen ging. Toen liet dat monster Exiona en bevocht Hercules. Altijd als het zijn hoofd uit het water lichtte zo wierp het op de dappere Hercules grote watervloeden. Nochtans zo kon het Hercules zo veel niet doen, Hercules deed hem veel meer, want zo gauw als het zijn hoofd uit het water stak zo sloeg hem Hercules met zijn stok op het hoofd, alzo dat het in de grond neer viel en dit duurde lange tijd. Tenslotte zo liep dat water van de zee weg en hij sloeg een zo vervaarlijk slag op het hoofd van dat monster tot in het brein, alzo dat het dood viel. En hij nam Exiona bij de hand en gingen tezamen aan land.

[C4ra] Hoe coninck Laomedon Hercules buten der poerten sloet, ende hoe Hercules swoer dat hijt wreken soude op de stadt van Troyen. [7] Als coninc Laomedon sijn dochter verlost sach van dat monster, ende dat Troyen was verlost vander pestilentien ende tribuyt daer op staende, so neychde hi Hercules toe met groter reverencien, ende hi ghinc met hemlieden opten oever vander zee om te besien dat monster dat daer doot lach. Ende het was soe groot dat drie hondert paerden genoech te doen souden hebben om[t] vander plaetsen te trecken daert lach. Daer wasser veel die de slaghen besaghen die hem Hercules ghegeven hadde, daer af si hem seer verwonderden, want Hercules hadt gebeente doerslaghen, die schenen onmoghelic te sijn om breken, ende hi had dat hooft so doerslagen datmen nauwe bekennen en mochte het fautsoen vanden hoefde. Van dese victorie soe verbliden hem die van Troyen uutermaten seer ende beminden Hercules seer. Als si het monster genoech gesien hadden, so ginghen si van daer, ende si leyden Hercules na Troyen.

Ende so geringhe als si ter poerten quamen, soe vonden si daer Exione, die haer vercleet hadde. Dye cleder ende wapenen van Hercules waren so nat datter nyet droechs aen en was, waer om coninc Laomedon wilde hem doen vercleden, mer Hercules hadt al gheweyghert, seggende dat hi wel ghewoon was altijt sijn gemack niet te hebben. Aldus soe leyde coninc Laomedon Hercules in die stadt van Troyen [C4rb] opt casteel van Ilion met die ander Griexsche heren, ende hi ontfincse eerliken also dat betaemde. Hercules triompheerde op dat casteel Ilion vier daghen. Ende binnen desen middelen tide ginghen die Troyanen met grooter menichten besien dat monster, daer si hem alle seer af verwonderden, daer si Hercules groten prijs af gaven. Twelc coninc Laomedon seer benijde, want hi beduchte dattet ghemeyn volck Hercules meer beminnen soude dan hem, ende daer om so sandt hi Hercules met sijn volc ter jacht. So gheringhe als si uut Troyen waren, so dede hi dye brugghen op halen ende die poerten voer hem sluyten.

Als Hercules vander jacht quam, ende hi meende inder stat te gaen, so sprac coninc Laomedon over der mueren tegen hem ende seide dat hi beroerte in die stat tegens hem ghemaect hadde, ende daer om en wilde hi hem niet in laten. Doe wert Hercules gram ende seyde dat hijt nye ghepeyst en hadde, “ende isser yemant diet mi op legghen wi[l], ic wilt verantwoerden ende teghens hem campen lijff om lijf.”

Mer die coninc en wildet niet ontfanghen. Doe badt hem Hercules dat hi hem die paerden geven wilde die hi hem had beloeft ter victorien vant monster, twelc die coninc niet doen en wilde. Doe seyde Hercules: “Ay valsche coninc, du onthoudes tloon van minen arbeyde ende doetste mi quaet voer goet. Ic sweer di by die machte van alle den goden dat also ic Troyen verlost heb ewelijck van dat monster met mijn stock ende vanden plaghe der pestilentien, so sal ic dye Troyanen mitten selven stock leveren de pestilentie der doot, dat si sullen seggen gheluckich te sijn dye ghestorven sijn van die pestilentie ende van dat monster!”

[C4va] Ende hier mede so scheyde Hercules van daer met toernighen moede, daer coninc Laomedon seer luttel op achte, want hi verliet hem op sijn stercke mueren ende hoghe vesten. Ende Hercules met sijn ghesellen Theseus ende Philotes ginghen weder om tschepe, ende si reysden na Griecken sonder eenich avontuer werdich om scriven.

Ende als hi in Griecken quam, soe vernam hi dat coninc Euristeus in Thebes was, dies hi seer verblijt was, want hy meende daer te sien sijn alre liefste, de schone Megera, daer hem seer na verlangde.

Als hi in Thebes quam, so was hi van coninc Creon vriendelic ontfanghen, ende hi presenteerde coninc Euristeus dye scapen bi Philotes, ende Philotes vertelde hoe hijse gewonnen hadt als voerseyt is, dies si hem alle verwonderden van Hercules’ vromicheit. Ende de vrouwen [C4vb] ende joncfrouwen, bisonder die schone Megera, heten hem willecome, dies hi haer seer hoechlic dancte. Ende dese scapen waren vanden princen ende heren in alsulker waerden dat sise cochten met haer gewichte van goude.

Die poeten scriven dat die dochteren van Athlas een gaerde hadden daer gulden appelen wiessen, twelc van een serpent ghewacht was, ende Hercules dode dat serpent. Bi dese gaerde verstaetmen dat eylant, bi den serpent die ruese, biden gulden appelen die schapen, diemen met goude waerdeerde ende cochte.

Als dan dye presentacie gedaen was, so began Philotes sijn meester Hercules seer te prisen, ende hi vertelde daer wat onghelijc coninc Laomedon hem gedaen hadt, dies die heren seer verstoert waren, ende si swoeren dat sijt op coninc Laomedon wreken souden.

[C4ra] Hoe koning Laomedon Hercules buiten de poorten sloot, en hoe Hercules zwoer dat hij het wreken zou op de stad van Troje. [7]

Toen koning Laomedon zijn dochter verlost zag van dat monster en dat Troje was verlost van de pestilentie en de tribuut die daarop stond zo neeg hij Hercules toe met groter reverence en hij ging met ze op de oever van de zee om te bezien dat monster dat daar dood lag. Het was zo groot dat driehonderd paarden genoeg te doen zouden hebben om het van de plaats te trekken daar het lag. Daar waren er veel die de slagen bezagen de hem Hercules gegeven had waarvan ze zich zeer verwonderden, want Hercules had het gebeente doorslagen en die schenen onmogelijk te zijn om breken en hij had dat hoofd zo doorslagen dat men nauwelijks bekennen mocht de vorm van het hoofd. Van deze victorie zo verblijden hem die van Troje uitermate zeer en beminden Hercules zeer. Toen ze het monster genoeg gezien hadden zo gingen ze vandaar en ze leiden Hercules naar Troje.

En zo gauw toen ze ter poorten kwamen zo vonden ze daar Exiona die zich verkleed had. De kleren en wapens van Hercules waren zo nat dat er geen droogs aan was en koning Laomedon wilde hem doen verkleden, maar Hercules had het geheel geweigerd en zei dat hij wel gewoon was altijd zijn gemak niet te hebben. Aldus zo leidde koning Laomedon Hercules in de stad van Troje [C4rb] op het kasteel van Ilion met de ander Griekse heren en hij ontving ze fatsoenlijk alzo dat betaamde. Hercules triomfeerde op dat kasteel Ilion vier dagen. En ondertussen gingen die van Troje met een grote menigte bezien dat monster, daar ze zich allen zeer van verwonderden, daar ze Hercules grote prijs van gaven. Wat koning Laomedon zeer benijde, want hij beduchte dat het gewone volk Hercules meer beminnen zou dan hem en daar om zo zond hij Hercules met zijn volk ter jacht. Zo gauw als ze uit Troje waren zo liet hij de bruggen ophalen en de poorten voor hem sluiten.

Toen Hercules van de jacht kwam en hij meende in de stad te gaan zo sprak koning Laomedon over der muren tegen hem en zei dat hij beroerte in de stad tegen hem gemaakt had en daarom wilde hij hem niet in laten. Toen werd Hercules gram en zei dat hij het nooit gepeinsd had, “en is er iemand die het mij op leggen wil, ik wil het verantwoorden en tegen hem kampen lijf om lijf.”

Maar de koning wilde hem niet ontvangen. Toen bad hem Hercules dat hij hem de paarden geven wilde die hij hem had beloofd ter victorie van het monster, wat de koning niet doen wilde. Toen zei Hercules: “Aai valse koning, u onthoudt het loon van mijn arbeid en doet mij kwaad voor goed. Ik zweer u bij de macht van alle goden dat alzo ik Troje verlost heb eeuwig van dat monster met mijn stok en van de plaag der pestilentie, zo zal ik die van Troje met dezelfde stok leveren de pestilentie der dood, dat ze zullen zeggen gelukkig te zijn te gestorven zijn van de pestilentie en van dat monster!”

[C4va] En hiermee zo scheidde Hercules vandaar met toornig gemoed daar koning Laomedon zeer luttel op achtte, want hij verliet hem op zijn sterke muren en hoge vesten. Hercules met zijn gezellen Theseus en Philotes gingen wederom te scheep en ze reisden naar Griekenland zonder enig avontuur waardig om te schrijven.

En toen hij in Griekenland kwam zo vernam hij dat koning Euristeus in Thebe was, dus was hij zeer verblijd, want hij meende daar te zien zijn allerliefste, de mooie Megera, daar hij zeer naar verlangde.

Toen hij in Thebe kwam zo was hij van koning Kreon vriendelijk ontvangen en hij presenteerde koning Euristeus de schapen bij Philotes en Philotes vertelde hoe hij ze gewonnen had als voorgezegd is, dus ze zich allen verwonderden van Hercules dapperheid. De vrouwen [C4vb] en jonkvrouwen en vooral de mooie Megera heten hem welkom, dus hij haar zeer hoog bedankte. Deze schapen waren van de prinsen en heren in al zulke waarde dat ze die kochten met hun gewicht in goud.

Die poëten schrijven dat de dochters van Atlas een gaarde hadden daar gulden appel aan groeiden wat van een serpent bewaakt was, en Hercules doodde dat serpent. Bij deze gaarde verstaat men dat eiland, bij het serpent de reus, bij de gulden appels de schapen die men met goud waardeerde en kocht.

Toen dan de presentatie gedaan was zo begon Philotes zijn meester Hercules zeer te prijzen en hij vertelde daar wat ongelijk koning Laomedon hem gedaan had, dus de heren zeer verstoord waren en ze zwoeren dat zij het op koning Laomedon wreken zouden.

[D1ra] Hoe Hercules die stadt van Troyen die eerste reyse destrueerde, ende hoe hi die strijt teghens coninck Laomedon wan. [8]

Die reverencie ende eerwerdicheyt dien Hercules daer gedaen wert en soudemen met pennen niet connen scriven. Amphitrion, dyemen voer sijn vader hielt, began hem in gracie te nemen, ende hy quam tot hem in Thebes met sijn moeder Alcumena, die seer blijde was als si haren sone sien soude, want si hem in langhe tijt nyet ghesien en hadde. Ende als si hem in so groter triumphen sach, so vergat si alle dat verdriet dat sy geleden hadde om datmen seide dat hi Jupiters’ sone was, twelc si altijt ontsculdichde. Creo[n], Euristeus, Egeon, die coningen, ende Amphitrion ende veel ander heren maecten haer vergaderinghe van volc van wapenen om voer Troyen te reysen ende wreken tgheen dat coninc Laomedon tegens Hercules misdaen heeft. Ende als si ghereet waren, so ginghen si tschepe wel met .XX.M Griecken, daer Hercules generael capiteyn af was, ende si voeren ter zeewaert inne, ende si reysden so lange tot dat si quamen op een haven vander stadt van Frigien, geheeten Larisse, niet verre van Thenedon. Dese stat was mede onder die crone van Troyen, ende daer om so namense dye Griecken met machte in, ende nament al datter in was. Ende si reysden voert tot dye stadt van Thenedon, dien si oec wonnen, ende si verbranden die stadt also datmen den brant in die stadt van Troyen claerlijcken sach, ghelijc oft inder stadt geweest [D1rb] hadde.

Als die Troyanen die lucht in brande saghen, so liepen si op de hoechste plaetse van dat casteel Ilion, twelc binnen Troyen lach, om te besien van waer den brant comen mochte, ende doe saghen si dat die stadt Thenedon aen alle siden ontsteken was, dyes si seer droevich waren. Doe saghen si op der zee der Griecken schepen ligghen, dies si seer verwondert waren, ende si liepen tot haren coninc ende seyden dat die Griecken in sijn lant barnende ende rovende waren, ende Thenedon staet in vuere ende wert verbrant.

Doe coninc Laomedon dese nyeumaer hoerde, so was hi seer bedroeft, duchtende dat Hercules van hem wrake nemen soude van tgheen dat hi teghens hem misdaen hadde. Niet te min, om sijn volc moet te geven ende oec sinen jonghen sone Priam, die doen .XX. jaer out was, dede hi sijn trompetten slaen, dat hem een yeghelic wapenen soude om te vechten, ende hi sloech sijn sone Priam ridder, die noyt in orloghe geweest en hadt, ende hi nam hem bider hant ende ginc met hem neder vanden pallayse. Die burgheren vander stadt stonden daer ende seyden hem dat die Griecken in de haven van Troyen waren, ende waert dat hi nyet en haeste, dat si die haven ter stont in hebben souden. Die coninc sonder een woert te spreken passeerde voer bi tot op die plaetse bi Ilion, daer hi meer dan .XX.M burgeren al gewapent vant staen, dies hi hem seer verblijde, ende hi seide tot hem lieden: “Ghi heeren, ghi sijt vernaemt doer alle die werelt doer die vromicheden van uwen voervaderen, doe dese stat noch niet ghemuert en was. Ende nu isser een nyeuwe vergaderinghe op dese stadt gecomen uut Griecken, ende hebben onse stadt Thenedon verbrant, ende [D1va] want si willen dese stadt oec verbranden, aldus so laet ons hem tegens gaen ende verdrivense ghelijc ons voer vaders ghedaen hebben!”

Als dit die burgers hoerden, so seyden si datse met hem leven ende sterven wilden om haer stadt te bewaren. Doe werden die banieren ontdaen, ende coninc Laomedon reedt metten Troyanen ter poerten uut in schoonder ordinancien. Ende doe hoerde hi onversienlijck een groot gheruft vanden Griecken van trompetten ende claroenen, also dat hy wel hoerde dat die vianden op die ha[v]ene waren. Ende doe liepen die Troyanen sonder ordinancie na die havene, ende si riepen “Ter doet!”, haer vianden scarpelic bevechtende.

Die Griecken wel versien sijnde van wapenen, stelden hem ter weer ende vochten so sterckelick datter aen beyde syden int aen comen veele doot bleven. Ende Hercules menghede hem selven onder die Troyanen, ende hi ontfincse met sinen yseren stock, verslaende al dat hem teghens quam, also dat dye Troyanen hem meer ontsaghen dan de doot, ende si seiden d’een totten anderen: “Besiet doch Hercules, hoe hi onse lieden doot slaet! Doe hi ons beschermde ende verloste van dat vervaerlike monster met sinen yseren stocke, so beloefde hi ons wederom metten selven stocke alsoe te verderven also hi ons daer mede gesalveert hadt.”

Hercules vacht seer stranghelic onder sijn vianden, ende die Griecken dit siende, volchden hem seer dapperlijc, also dat die Troyanen veel te liden hadden. Si vochten so langhe dat avont werde also datse scheyden mosten, ende die Troyanen met haren coninc reysden inder stadt, ende si sloten datse des ander daghes haer vianden bevechten wilden. Ende die Griecken logeerden int velt, goe[D1vb]de chiere makende, want si niet veel volx verloren en hadden int landen, twelc die meeste last is.

Alst dach was ende die Troyanen bereyt waren om ten strijde te gaen, soe waren daer somighe diet geerne benomen hadden, ende baden coninc Laomedon dat hi Hercules zijn paerden wilde gheven om alle periculen te schuwen. Twelc die coninc niet doen en wilde, want hi sijn vianden niet en ontsach. Ende hi hadt wel vijftich dusent mannen al gewapent, dien hi in twee battalyen ordineerde, die een was van .IJ.M, dien hi gheleyde, ende die ander battalye van .XXX.M geleyde Priam sijn sone. Ende die coninc met sijn battalye reedt eerst ter poerten uut.

Als die Griecken saghen coninc Laomedon met sijn volc te velde comen, so ordineerden si haer heyre in vier battalien, daer Hercules van die eerste battalie leytsman af was, ende van dye anderde battalye Amphitrion, ende van die derde Theseus ende coninc Creon, ende van die vierde coninc Euristeus. Hercules tradt eerst in tegens coninc Laomedon, ende doe hi biden coninc quam, soe vraechde hi hem oft hi hem die paerden geven wilde die hi hem beloeft hadt, twelc hem die coninc weygherde. Niet te min si scheyden van malcander, ende si begonnen den strijt met gheschutte van boghen ende schoten seer vreeslic aen beyde siden. Mer de Griecken waren bat gewapent van boghen dan die Troyanen, ende bisonder Hercules, die met .XL. pilen .XL. man dode mit schieten. Ende als schieten gedaen was, so nam Hercules sijn glavie, ende hi vercoes coninc Laomedon die voer uten heyre quam op een vanden paerden dyen hi Hercules beloeft hadde, ende si liepen de een teghen d’ander of si doer die lucht ge[D2ra]draghen waren, soe onderstaken si malcanderen dat haer glavien braken ende de stucken in die lucht vloeghen. Ende Hercules menghede hem onder die Troyanen ende Laomedon onder die Griecken, ende begonnen d’een op d’ander met haer swaerde[n] te slaen. Daer was groot gherufte ende grote bloetstortinge, want aen beyde siden veel volcx verslagen wert.

Hercules vacht met dat swaert daer hi Philotes mede verwonnen hadde, ende met elcken slach ende torde so dode hi een van sijn vianden, ende af slaende handen ende armen in so groten ghetale ghelijc oft si onghewapent hadden gheweest. Laomedon was aen d’ander side oec niet ledich. Hi reedt onder dye Griecken aen alle siden seer vromelijc vechtende, ende hi beleyde sijn volc wijslick, ende si ghenaecten den Griecken soe scarpelic dat syse al omme besloten, ende daer wert doe seer ghevochten, alsoe dattet velt root was van haren bloede.

Als Theseus ende Amphitrion saghen dat Hercules met sijn volck vanden Troyanen omsinghelt was, so quamen si hem te bate. Ende int aencomen vochten si met alsulcker vromicheit dat sy ter neder sloeghen die alder vroomste ende doerbraken theyr, also dat die Troyanen achterwaerts wijcken mosten.

Doen quam Priam met sijn .XXX.M mannen uter stadt ghereden, ende maecten so groten gheluyt ende gherufte dat die aerde beefde. Hercules, Theseus ende Amphitrion, siende Priam comen met sijn volc, so lieten si die ordinancie ende ginghen hem teghe[n]s met veel Griecken om sijn macht te wederstaen. Priam sadt opt ander paert van coninc Laomedon, ende hi liet sijn glavie sincken op Theseus, ende hi gheraecte hem met so [D2rb] groter machte dat hi hem ter aerden stac ende schoerde hem den schilt. Theseus spranc op seer beschaemt, ende hi ghinc onder sijn vianden slaen met alsulcker toornicheyt dat hi sonder ophouden meer dan dertich Troyanen dode.

Die Troyanen dit siende, wildet op Theseus wreken, mer die Griecken, quamen hem te hulpe ende daer vernyeude weder den strijt. Priam dede wonder, ende int beginsel hadt hi hem so vromelic onder sijn vianden dat daer gheen man en was dyen hy ghemoete, die sijn macht wederstaen mochte, ende hi verwede sijn swaert met der Griecken bloet. Corts daer na so hoerde hi een groot ghecrijsch omtrent Hercules van sijn volc: “Troyen!, Troyen!,” als die hulpe begheerden, ende hi reedt derwaerts tot sijnre quader avontueren. Want soe gheringhe als hem Hercules so hoghe sach op gheseten, soe wert hy peysende dat hi de gheen was die Theseus ter aerden ghevelt hadde, ende hy verhief sijn swaert ende sloech Priam soe rudelic op die helme, ende het scampte vanden helme opten hals van sinen paerde also dat ten halven in ghinc, waer doer Priam ende sijn paert storten beide ter aerden.

Als dan Priam aldus verdoeft ter aerden lach, so wert Hercules gheseyt dat Priam coninc Laomedons sone was, so liet hi hem gevanghen nemen ende wech leyden. Die Troyanen dit siende, waren seer bedroeft, ende om Priam te ontsetten soe bevochten sy Hercules so vreeslick dat hi al die laste niet draghen en mocht, also dat bi bedwanghe die Griecken een deel velts verloren.

Die coninc Creon ende Euristeus ontwonden haer banieren ende deylden haer volc in twee vloghelen, ende si sloeghen in die Troyanen, d’een aen d’een [D2va] side ende d’ander aen dye luchter side, met so groten gherufte dat alle theyre van Troyen haer coemste gewaer werden, want si aen alle syden bevochten werden, also dat si Priam verloren.

Doe coninc Laomedon hoerde segghen dat sijn sone Priam ghevangen was, so hadde hijs so groten rouwe dat hem tsweet tot allen leden uut brack, ende hy stack hem weder in die strijt als half verwoet. Ende als hi daer quam, so vant hi dat zijn volck tquaetste hadden ende dat haer ordinancien ghebroken waren, alsoe dat dye Troyanen die vlucht namen, so nam hi oec die vlucht so gheringhe na Troyen als hi eerst mochte.

Die Griecken volchden den Troyanen so scarpelijck dat si met hem lieden in die stat quamen met groter bloetstortinghe, ende die inder stadt nyet comen en mochten, liepen over tvelt ghelijc die scapen sonder herder.

Als coninc Laomedon sach dat sijn stadt van sijn vianden gewonnen was, so nam hi met groter mistroosten sijn dochteren Exione ende Anthigone met sijn principaelste juwelen, ende hi vloech [D2vb] van daer als hi secretelicste conde, peysende dat sijn vianden daer qualicken maken souden, ghelijc si deden. Want als die Griecken in die stadt waren, soe gaf Hercules die stadt te voren ende lietse pilgeren. Die burghers werden ghedoot, die straten werden met haren bloede gheverwet, die huysen waren ter neder gheworpen ende die groote schat wert ghedeylt. Ende daer en bleef inder stadt niet staen dan alleen dat pallayse Ylion, daer die vrouwen ende joncfrouwen op ghevloden waren, ende Hercules, overmits der vrouwen bede, en wilde tcasteel niet gedestrueert hebben. Ende Hercules sochte langhe tijt coninc La[o]medon, mer hi en condes nyet vinden dies hi seer droevich was.

Ten lesten als dye mueren neder geworpen waren, so scheyde hi van daer ende keerde weder in Griecken. Aldus soe was Troyen dye eerste reyse gedestrueert.

Ende nu wil ic beghinnen het anderde deel van desen boecke ende scrijven hoe dat Troyen wederom op ghemaect wert ende anderwerf van Hercules met den Griecken ghedestrueert wert, etcetera.

[D1ra] Hoe Hercules de stad van Troje de eerste keer vernielde en hoe hij de strijd tegen koning Laomedon won. [8]

De reverentie en eerwaardigheid die Hercules daar gedaan werd zou men met pennen niet kunnen schrijven. Amphitryon, die men voer zijn vader hield, begon hem in gratie te nemen en hij kwam tot hem in Thebe met zijn moeder Alcemene die zeer blijde was als ze haar zoon zien zou want ze had hem in lange tijd niet gezien. Toen ze hem in zo grote triomf zag zo vergat ze al dat verdriet dat ze geleden had omdat men zei dat hij Jupiter ‘s zoon was, wat ze altijd verontschuldigde. Kreon, Euristeus, Aegon, de koningen en Amphitryon en veel andere heren maakten hun verzamelingen van wapenvolk om voor Troje te reizen en wreken hetgeen dat koning Laomedon tegens Hercules misdaan heeft. Toen ze gereed waren zo gingen ze te scheep wel met twintigduizend Grieken daar Hercules generaal kapitein van was en ze voeren ter zeewaarts in en ze reisden zo lang tot dat ze kwamen op een haven van de stad van Phrygië geheten Larisse, niet ver van Thenedon. Deze stad was mede onder de kroon van Troje en daarom zo namen de Grieken het met macht in en ze verbranden de stad alzo dat men den brand in de stad van Troje duidelijk zag gelijk of het in de stad geweest [D1rb] was.

Toen die van Troje de lucht in brand zagen zo liepen ze op de hoogste plaats van dat kasteel Ilion, wat binnen Troje lag, om te bezien vanwaar de brand komen mocht en toen zagen ze dat de stad Thenedon aan alle zijden ontstoken was, dus ze zeer droevig waren. Toen sagen ze op de zee der Griekse schepen liggen, dus ze zeer verwonderd waren en ze liepen tot hun koning en zeiden dat de Grieken in zijn land aan het branden en roven waren en Thenedon staat in vuur en vlam en wordt verbrand.

Toen koning Laomedon dit nieuws hoorde zo was hij zeer bedroefd, duchtte dat Hercules van hem wraak nemen zou van hetgeen dat hij tegen hem misdaan had. Niettemin, om zijn volk moed te geven en ook zijn jonge zoon Priamus die toen twintig jaar oud was liet hij zijn trompetten slaat dat zich iedereen wapenen zou om te vechten en hij sloeg zijn zoon Priamus ridder die nog nooit in oorlog geweest was en hij nam hem bij de hand en ging met hem neder van het paleis. De burgers van de stad stonden daar en zeiden hem dat de Grieken in de haven van Troje waren en was het dat hij zich niet haastte dat ze de haven terstond in hebben zouden. De koning passeerde zonder een woord te spreken voorbij tot op de plaat bij Ilion daar hij meer dan twintigduizend burgers geheel gewapend vond staan, dus hij hem zeer verblijde en hij zei tot ze: “gij heren, gij bent genoemd door de hele wereld door de dapperheden van uw voorvaderen toen deze stad noch niet ommuurd was. Nu is er een nieuwe verzameling op deze stad gekomen uit Griekenland en hebben onze stad Thenedon verbrand en [D1va] ze willen deze stad ook verbranden, aldus zo laat ons ze tegen gaan en verdrijven ze gelijk onze voorvaders gedaan hebben!”

Toen dit de burgers hoorden zo zeiden ze dat ze met hem leven en sterven wilden om hun stad te bewaren. Toen werden de banieren ontdaan en koning Laomedon reedt met die van Troje ter poort uit in een mooie ordinantie. Toen hoorde hij onvoorzien een groot gerucht van de Grieken van trompetten en klaroenen, alzo dat hij wel hoorde dat de vijanden op de haven waren. Toen liepen de Trojanen zonder ordinantie naar de haven en ze riepen “Ter dood!”, en bevochten hun vijanden scherp.

De Grieken die goed voorzien waren van wapens stelden zich te verweer en vochten zo sterk zodat er aan beide zijden in het aankomen veel dood bleven. Hercules mengde zichzelf onder de Trojanen en hij ontving ze met zijn ijzeren stok en versloeg alles dat hem tegemoetkwam, alzo dat de Trojanen hem meer ontzagen dan de dood en ze zeiden de een tot de andere: “Beziet doch Hercules, hoe hij onze lieden dood slaat! Toen hij ons beschermde en verloste van dat vervaarlijke monster met zijn ijzeren stok zo beloofde hij ons wederom met dezelfde stok alzo te verderven alzo hij ons waarmee gered hadt”

Hercules vocht zeer sterk onder zijn vijanden en de Grieken die dit zagen volgende hem zeer dapper, alzo dat de Trojanen veel te lijden hadden. Ze vochten zo lang dat het avond werd alzo dat ze scheiden moesten en de Trojanen met hun koning reisden in de stad en ze besloten dat ze de volgende dag hun vijanden bevechten wilden. En de Grieken logeerden in het veld en[D1vb] maakten goede sier want ze hadden niet veel volk verloren in het landen, wat de meeste last is.

Toen het dag was en de Trojanen bereid waren om ten strijde te gaan zo waren daar sommige die het graag benomen hadden en baden koning Laomedon dat hij Hercules zijn paarden wilde geven om alle perikelen te schuwen. Wat de koning niet doen wilde, want hij ontzag zijn vijanden niet. En hij had wel vijftigduizend mannen al gewapend die hij in twee bataljons ordineerde, de ene was twintigduizend die hij geleide en het andere bataljon van dertigduizend geleide Priamus zijn zoon. En de koning met zijn bataljon reedt eerst ter poort uit.

Toen de Grieken zagen koning Laomedon met zijn volk te velde komen zo ordineerden ze hun leger in vier bataljons waarvan Hercules van het eerste bataljon de leider was en van de tweed bataljon Amphitryon, en van de derde Theseus en koning Kreon en van de vierde koning Euristeus. Hercules trad eerst in tegen koning Laomedon en toen hij bij de koning kwam zo vroeg hij hem of hij hem de paarden geven wilde die hij hem beloofd had, wat hem de koning weigerde. Niettemin ze scheiden van elkaar en ze begonnen de strijd met geschut van bogen en schoten zeer vreselijk aan beide zijden. Maar de Grieken waren beter bewapend van bogen dan de Trojanen en vooral Hercules die met veertig pijlen veertig man doodde met schieten. Toen het schieten gedaan was, zo nam Hercules zijn lans en hij verkoos koning Laomedon die vooruit het leger kwam op een van de paarden die hij Hercules beloofd had en ze liepen de een tegen de ander of ze door de lucht [D2ra] gedragen waren, zo onderstaken ze elkaar zodat hun lansen braken en de stukken in de lucht vlogen. Hercules mengde zich onder de Trojanen en Laomedon onder de Grieken en begon de een op de ander met hun zwaarden te slaan. Daar was groot gerucht en grote bloedstorting, want aan beide zijden werd veel volk verslagen.

Hercules vocht met dat zwaard daar hij Philotes mee overwonnen had en met elke slag en trede zo doodde hij een van zijn vijanden en sloeg af handen en armen in zo’n groot getal gelijk of ze ongewapend waren geweest. Laomedon was aan de andere zijde ook niet ledig. Hij reedt onder de Grieken en vocht aan alle zijden zeer dapper en hij leidde zijn volk wijs en ze genaakten de Grieken zo scherp zodat ze hen alom besloten en daar werd toen zeer gevochten, alzo dat het veld rood was van hun bloed.

Toen Theseus en Amphitryon zagen dat Hercules met zijn volk van de Trojanen omsingeld was zo kwamen ze hem te baat. In het aankomen vochten ze met al zulke dapperheid zodat ze ter neer sloegen de aller dappersten en doorbraken het leger, alzo dat de Trojanen achteruit wijken moesten.

Toen kwam Priamus met zijn dertigduizend mannen uit de stad gereden en maakte zo’ n groot geluid en gerucht zodat de aarde beefde. Hercules, Theseus en Amphitryon zagen Priamus komen met zijn volk, zo lieten ze de ordinantie en gingen hem tegen met veel Grieken om zijn macht te weerstaan. Priamus zat op een ander paard van koning Laomedon en hij liet zijn lans zinken op Theseus en hij raakte hem met zo’n [D2rb] grote macht zodat hij hem ter aarde stak en scheurde hem het schild. Theseus sprong op zeer beschaamt en hij ging onder zijn vijanden slaan met al zulke toorn dat hij zonder ophouden meer dan dertig Trojanen doodde.

De Trojanen die dit zagen wilden het op Theseus wreken, maar de Grieken kwamen hem te hulp en daar vernieuwde weer den strijd. Priamus deed wonder en in het begin gedroeg hij zich zo dapper onder zijn vijanden dat daar geen man was die hij ontmoette die zijn macht weerstaan mocht en hij verwonde zijn zwaard met het Griekse bloed. Kort daarna zo hoorde hij een groot gekrijs omtrent Hercules van zijn volk: “Troje! Troje!” als die hulp beheerden en hij reedt derwaarts tot zijn kwade avontuur. Want zo gauw als hem Hercules zo hoog zag opgezeten zo begon hij te peinzen dat hij diegene was die Theseus ter aarde geveld had en hij verhief zijn zwaard en sloeg Priamus zo ruig op de helm en het schampte van de helm op den hals van zijn paard alzo dat ten halve in ging waardoor Priamus en zijn paard storten beide ter aarde.

Toen dan Priamus aldus verdoofd ter aarde lag zo werd Hercules gezegd dat Priamus koning Laomedon’ s zoon was, zo liet hij hem gevangen nemen en weg leiden. De Trojanen die dit zagen waren zeer bedroefd en om Priamus te ontzetten zo bevochten ze Hercules zo vreselijk dat hij al de last niet dragen mocht, alzo dat bij bedwang de Grieken een deel veld verloren.

De koning Kreon en Euristeus ontwonden hun banieren en deelden hun volk in twee vleugels en ze sloegen in de Trojanen, de een aan de ene [D2va] zijde en de ’ander aan de linkerzijde met zo’n groot gerucht zodat het hele leger van Troje hun komst gewaar werd, want ze werden aan alle zijden bevochten, alzo dat ze Priamus verloren.

Toen koning Laomedon hoorde zeggen dat zijn zoon Priamus gevangen was zo had hij zo’n grote rouw dat hem het zweet tot allen leden uitbrak en hij stak hem weer in de strijd als half verwoed. En toen hij daar kwam zo vond hij dat zijn volk het kwaadste had en dat hun ordinantie gebroken was, alzo dat de Trojanen de vlucht namen, zo nam hij ook de vlucht zo gauw naar Troje als hij eerst mocht.

De Grieken volgden de Trojanen zo scherp dat ze met ze in de stad kwamen met grote bloedstorting en die in de stad niet komen mochten liepen over het veld gelijk de schapen zonder herder.

Toen koning Laomedon zag dat zijn stad van zijn vijanden gewonnen was, zo nam hij met grote mistroosting zijn dochters Exiona en Anthigone met zijn belangrijkste juwelen en hij vloog [D2vb] vandaar zo geheim als hij kon en peinsde dat zijn vijanden het daar kwalijk maken zouden, gelijk ze deden. Want toen de Grieken in de stad waren zo gaf Hercules de stad tevoren en liet ze plunderen. De burgers werden gedood, de straten werden met hun bloede geverfd, de huizen waren ter neder geworpen en de grote schat werd verdeeld. En daar bleef in de stad niets staan dan alleen dat paleis Ilion daar de vrouwen en jonkvrouwen op gevloden waren en Hercules, overmits de vrouwen bede, wilde het kasteel niet vernield hebben. Hercules zocht lange tijd koning Laomedon, maar hij kon hem niet vinden, dus was hij zeer droevig.

Tenslotte toen de meren neder geworpen waren zo scheidde hij vandaar en keerde weder in Griekenland. Aldus zo was Troje de eerste keer vernield.

En nu wil ik beginnen met het tweede deel van dit boe en schrijven hoe dat Troje wederom opgemaakt werd en andermaal van Hercules met den Grieken vernield werd, etc.

Hier beghint dat anderde boeck der vergaderinghe der historien van Troyen, twelc spreect van die vromicheden des stercken Hercules. [D3ra] Hoe Hercules vacht teghens drye leeuwen int foreest van Nemeen, dyen hi verwan, ende nam die vellen met hem. [9]

Int eerste boeck is ghesproken van die wercken des stercken Hercules, ende hoe hi eerst die stadt van Troyen destrueerde, na twelc hy weder in Griecken reysde, daer hem Hercules een wijltijts hielt sonder dat hi yet sonderlincx dede. Maer also die oude Juno niet op en hielt overmidts haer boosheyt te ymagineren hoe sy Hercules soude moghen doen sterven, so quamen daer nyeuwe tidinghe in Creten dat int foreest van Neemen ghecomen waren veel leeuwen, ende onder d’ander so wasser een van .XVI. palmen groot, die al tlant verderf. Dese Juno hadde gheschille teghens coninc Euristeus, ende om [m]et Hercules gemeenschap te hebben ende onder schijnsel van goeder minnen hem te seynden totten leeuwen, soe maecte sy pays met Euristeus ende ontboot hem in Creten om dese pays te confirmeren. Euristeus, die niet dan goet en peysde, reysde in Creten ende nam Hercules met hem. Die pays was gemaect. Juno maecte kennisse met Hercules ende werden sprekende van die leeuwen vant bosch van Neemen. Ende Juno dye spracker so veel af, dat si int eynde seyde tot Hercules dat wel sijn dinghen waer al daer te gaen om eer te ghecrighen ende dese leeuwen te verslaen. Hercules meende dat Juno hem dit riet uut duechden om sijnre eeren wille, ende hy namt aen int foreeste te gaen ende dese beesten te bevechten. Ende Juno badt hem [D3rb] als hi weder om quame ende die leeuwen verwonnen hadt, dat hy dan weder tot haer comen wilde, twelc haer Hercules beloefde te doen. Ende aldus scheyde hi uut Creten ende ghinc eerst in Thebes Megera besien ende sijn harnas te punte doen maken.

Als die vrouwen van Thebes wisten dat Hercules tegens die leeuwen soude gaen vechten, soe beclaechden si alle sijn joncheit ende lieten haer duncken dat hy daer sterven soude. Dies Megera den vrouwen badt dat si Euristeus bidden wilden dat hi Hercules verbode hier te reysen, mer het was al om niet, want hi wilde sijn opsette volbrenghen.

Als dan Hercules sijn wapenen ghereet waren soe wapende hi hem, ende hi nam orlof aen die heeren, ende hy nam alleen Philotes met hem, ende hi ghinc van Thebes soe langhe dat hi int foreest van Neemen quam, twelck bi Darges lach. Ende hi ghinc dus twee daghen sonder volc oft beesten te vinden, ende ten lesten vant hi een herder Melorcus gheheeten, die op eenen boom geclommen was. Ende als hi Hercules comen sach, so riep hi tot hem: “Here, ghi sijt doot, ist dat ghi voert gaet. Keert haestelic dat die felle leeuwen u nyet en verslinden, oft climt hier bi mi op desen boom!”

Hercules dit horende, vraechde hem wie hi was. Die herder antwoerde: “Ic ben dye armste mensche vander werelt, want hyer sijn drie leeuwen in dit foreest ende hebben van my gegeten een groten hoop beesten, ende daer en boven hebben si al mijn huysghesinne ghegeten, ende ick heb mi alleen ghebercht op desen boom, daer ic moet leven van noten ende ander cruyden, ghelijck ic vinden can, ende ick en derf niet neder climmen om vreese dat si mi verslinden souden.”

[D3va] Doe dese herder sijn woerden hadt gheeyndet, soe sprongen dese drie leeuwen uut een bosch ende quamen na Hercules toe ghelopen, krijsschende met blakenden oghen, oft si hem metten ghesichte gedoot souden hebben. D’een ruese Quam eerst ende was so groot als een elephant, ende sijn hooft was tweemael so groot als thooft van een stier. Alsse Hercules sach comen, so nam hi sijn glavie ende zijn kolve, die hem Philotes na droech. Philotes dese leeuwen siende, werdt oec vervaert, ende hi clam oec opten boom biden herder. Ende Hercules sette sijn kolve aen eenen boom, ende hi nam sijn glavie in sijn handen. Ende die leeuwen quamen na Hercules met gapender kelen, ende Hercules sloech opten eenen tusschen sijn oghen, dat hi achter op sinen steert ghinc sitten. Die grote leeuwe spranc doe nae Hercules ende meende hem te gripen met sijn claeuwen, mer Hercules ontspranck hem, ende hy keerde hem tot den derden leeuwe, ende hi stack hem sijn glavie so sterck inder keelen dat hi hem gheraecte aent herte also dat hi sterf.

Doe dit d’ander leeuwen sagen, soe sloeghen si haer clauwen in dye aerde ende huylden so vervaerlic dat scheen of het donreslaghen geweest hadden, also dat het foreeste dair vol af was. Ende doe nam Hercules sijn swaert. Dye leeuwen bespronghen hem ende sloeghen hem so vreeslick met haer clauwen datse sijn harnas doersloeghen tot in sijn vleesch ende toghen haer claeuwen al bebloet na hem.

Hercules was seer verstoert, ende hi sloech vast op die leeuwen, mer de grote leeu hadt dat vel so hert dattet mes niet meer in sijn velle en ghinc dan in een aembelt. Die cleyne was seer licht ende bespranc Hercules menich werf [D3vb] met sijn clauwen, die ghelijc scaermessen sneden. Mer ten lesten soe sloech hem Hercules sijn rechteren voet aff tot aen die schouder toe, also dat hi ter aerden viel.

Als Hercules sach dat hi was verlost van die twee leeuwen, so began hi hem te verbliden ende hope te crighen. Die grote leeuwe gaf hem grote slagen, alsoe dat hi dicwils in vreese vander doot was. Ende die leeu nam sijn swaert metten tanden ende claeuwen, ende hi hadt hem bi na uten handen ghetoghen. Ten lesten als hi sach dat hi opten leeuwe metten swaerde niet winnen en conde, so nam hi sijn kolve om hem selven dair mede te verweren. Ende als die leeuwe op hem meende te comen, so sloech hy hem op sijn tanden so vreeslic dat hem al die voertanden braken. Die leeuwe ghevoelende desen slach, maecte so vreesliken gheluyt van huylen ende briesschen, ende hi verhief sijn claeuwen ende meende op Hercules te springhen, ende hy spranc so sterckelic dat hi viel ter aerden. Als Hercules dit sach soe spranc hi opten leeuwe ende greep hem om de keele, ende hi dede hem gapen met crachte van armen ende handen, also dat hi hem de kaken uter leden dede gaen ende die oghen uuten hoofde vlieghen.

Doe dit gedaen was, so riep hi den herder vanden bome, ende hy liet hem die leeuwen villen, twelc hi dede. Ende doe nam hem die herder ende leyden in sijn huse, daer hi snachts logeerde.

Des anderen daghes nam hi orlof aen den herder, ende hi reysde na Creten, ende hi thoonde Juno die drie leeus vellen, die hi ghewonnen hadde.

Hier begint dat tweede boek van de verzameling van de historie van Troje wat spreekt van de dapperheden der sterke Hercules. [D3ra] Hoe Hercules vocht tegen drie leeuwen in het bos van Nemea die hij overwon en nam de vellen met hem. [9]

In het eerste boek is gesproken van de werken van de sterke Hercules en hoe hij eerst de stad van Troje vernielde en daarna hij weer in Griekenland reisde daar Hercules een tijdje ophield zonder dat hij iets bijzonders deed. Maar alzo de oude Juno niet ophield overmits boosheid te verbeelden hoe ze Hercules zou mogen doen sterven zo kwam daar nieuwe tijding in Kreta dat in het bos van Nemea gekomen waren veel leeuwen en onder de anderen zo was er een van zestien handpalmen groot, die al het land bedierf. Deze Juno had geschil tegen koning Euristeus en om met Hercules gemeenschap te hebben en onder schijnsel van goede minnen hem te zenden tot de leeuwen zo maakte ze vrede met Euristeus en ontbood hem in Kreta om deze vrede te confirmeren. Euristeus die niets dan goed dacht reisde in Kreta en nam Hercules met hem. De vrede was gemaakt. Juno maakte kennis met Hercules en begonnen te spreken van de leeuwen in het bos van Nemea. Juno sprak er zo veel van dat ze in het einde zei tot Hercules dat wel zijn dingen was aldaar te gaan om eer te krijgen en deze leeuwen te verslaan. Hercules meende dat Juno hem dit aanraadde uit deugde vanwege zijn eer en hij nam het aan in het bos te gaan en deze beesten te bevechten. Juno bad hem [D3rb] toen hij terugkwam en de leeuwen overwonnen had dat hij dan weer tot haar komen wilde, wat haar Hercules behoefde te doen. Aldus scheidde hij uit Kreta en ging eerst in Thebe Megera bezien en zijn harnas te punt doen maken.

Toen de vrouwen van Thebe wisten dat Hercules tegen de leeuwen zou gaan vechten zo beklaagden ze alle zijn jonkheid en lieten zich denken dat hij daar sterven zou. Dus Megera de vrouwen bad dat ze Euristeus bidden wilden dat hij Hercules verbod hier te reizen, maar het was al om niet, want hij wilde zijn opzet volbrengen.

Toen dan Hercules zijn wapens gereed waren zo wapende hij hem en hij nam verlof aan de heren en hij nam alleen Philotes met hem en hij ging van Thebe zo lang dat hij in het foreest van Nemea kwam, wat bij Darges lach. En hij ging dus twee dagen zonder volk of beesten te vinden en tenslotte vond hij een herder Melorcus geheten die op een boom geklommen was. Toen hij Hercules komen zag zo riep hij tot hem: “Heer, gij bent dood is het dat gij voortgaat. Keer haastig dat de felle leeuwen u niet verslinden of klim hier bij mij op deze boom!”

Hercules die dit hoorde vroeg hem wie hij was. De herder antwoorde: “ik ben de armste mens van de wereld, want hier zijn drie leeuwen in dit bos en hebben van mij gegeten een grote hoop beesten en daarboven hebben ze al mijn huisgezin gegeten en ik heb mij alleen geborgen op deze boom daar ik moet leven van noten en andere kruiden, gelijk ik vinden kan, en ik durf niet neer te klimmen vanwege de vrees dat ze mij verslinden zoden.”

[D3va] Toen deze herder zijn woorden had geëindigd zo sprongen deze drie leeuwen uit een bos en kwamen naar Hercules toe gelopen, krijsten met blakende ogen of ze hem met het gezicht gedood zouden hebben. De ene reus kwam eerst en was zo groot als een olifant en zijn hoofd was tweemaal zo groot als het hoofd van een stier. Toen ze Hercules zag komen zo nam hij zijn lans en zijn kolf die hem Philotes na droeg. Philotes die deze leeuwen zag werd ook bang en hij klom ook op de boom bij de herder. Hercules zette zijn kolf aan een boom en hij nam zijn lans in zijn handen. De leeuwen kwamen naar Hercules met gapende kelen en Hercules sloeg p de een tussen zijn ogen zodat hij achter op zijn staart ging zitten. De grote leeuw sprong toen naar Hercules en meende hem te grijpen met zijn klauwen, maar Hercules ontsprong hem en hij keerde hem tot de derde leeuw en hij stak hem zijn lans zo sterk in de keel zodat hij hem raakte aan het hart alzo dat hij stierf.

Toen dit de ander leeuwen zagen zo sloegen ze hun klauwen in de aarde en huilden zo vervaarlijk dat het scheen of het donderslagen geweest waren, alzo dat het bos daar vol van was. Toen nam Hercules zijn zwaard. De leeuwen besprongen hem en sloegen hem zo vreselijk met hun klauwen dat ze zijn harnas doorsloegen tot in zijn vlees en trokken hun klauwen al bebloed naar hem.

Hercules was zeer verstoord en hij sloeg vast op de leeuwen, maar de grote leeuw had dat vel zo hard dat het mes niet meer in zijn vel ging dan in een aambeeld. De kleine was zeer licht en besprong Hercules menigmaal [D3vb] met zijn klauwen die gelijk scheermessen sneden. Maar tenslotte zo sloeg hem Hercules zijn rechtervoet af tot aan de schouder toe, alzo dat hij ter aarde viel.

Toen Hercules zag dat hij was verlost van de twee leeuwen zo begon hij hem te verblijden en hoop te krijgen. De grote leeuw gaf hem grote slagen, alzo dat hij dikwijls in vrees van de dood was. De leeuw nam zijn zwaard met de tanden en klauwen en hij had het hem bijna uit het handen getrokken. Tenslotte toen hij zag dat hij op de leeuw met het zwaard niet winnen kon zo nam hij zijn kolf om zichzelf daarmee te verweren. Toen de leeuw op hem meende te komen zo sloeg hij hem op zijn tanden zo vreselijk zodat hem al de voortanden braken. De leeuw voelde deze slag en maakte zo’ n vreselijk geluid van huilen en briesen en hij verhief zijn klauwen en meende op Hercules te springen en hij sprong zo sterk zodat hij viel ter aarde. Toen Hercules dit zag zo sprong hij op de leeuw en greep hem om de keel en hij liet hem gapen met kracht van armen en handen, alzo dat hij hem de kaken uit de leden liet gaan en de ogen uit het hoofd vliegen.

Toen dit gedaan was zo riep hij de herder van de boom en hij liet hem de leeuwen villen, wat hij deed. Toen nam hem de herder en leidden hem in zijn huis daar hij ’s nachts logeerde.

De volgende dag nam hij verlof aan den herder en hij reisde nar Kreta en hij toonde Juno de drie leeuwen vellen die hij gewonnen had.

[D4ra] Hoe dat Juno Hercules seynde in Egypten om daer vanden tyrant Busire verslaghen te sijn, ende hoe Hercules den tyrant versloech. [10]

In dyen tiden als regneerde in Egipten coninc Busire, Libie der coninginnen sone, soe was tlant van Egipten droech ende luttel vruchtbaer. Die coninc Busire ontboot sijn clercken ende vraechde wat hi best beginnen mocht om het welvaren van sinen lande. Die meesteren berieden hem met haer goden, die hem antwoerden dat si haer sacrificie doen mosten met menschen bloede.

Als coninc Busire, die natuerlijcken [D4rb] quaet was, dese antwoerde hoerde, so began hi sijn volc te presequeren ende te vervolghen, nemende die cleyn kinderkens haer moederen, den mannen haer wiven ende den vrouwen haer mannen, besmettende ende bevleckende den tempel met haren bloede. Nochtans so en hielt die droechte niet op, mer si werdt altijt meerder.

Die clercken vraechden den goden hoe dat si noch gheen vochticheit noch reghen en creghen. Die goden antwoerden dat si het rechtverdige bloet van Egypten niet en begeerden, mer dat si dat vreemde bloet nemen souden ende daer mede sacrificie doen.

Der goden meninge was van Busire, want hij vreemt was van goede wercken, ende die clercken si verstondent vanden vreemden lieden. [D4va] Busire dese antwoerde horende, liet te vervolghen tbloet van Egipten, ende hi began te vervolghen tbloet vanden vreemden, ende hi gheloefde datter nyemant van buten in sijn stadt comen en soude, hi en soudese doden ende sacrificie mede doen. Ende aldus dode hi veel edelinghen ende ander vreemde lieden in Egipten. Ende onder ander so warender edelinghen uut Creten van Juno geslachte ghebleven ende verslaghen.

Dese nyeumaer quam in Creten, daer groten druck om bedreven wert, ende bisonder van Juno. Ter wilen so quamen Hercules ende Philotes tot Juno, thonende haer die vellen van den leeuwen, ende haer seere danckende datse hem die goede avontuere hadde gewesen.

Juno dit hoorende, vermeerde haren druck noch meer doer dat weder keeren van Hercules, niet te min si dede hem beveynsdelic die beste chiere die si conde, want over maeltijt was. Ten lesten soe wert si peynsende na veele woerden die si over tafel hadden, hoe si Hercules seynden wilde in Egipten op dat hi daer oec verslaghen soude moghen werden, ende si seyde tot hem: “Hercules, u coemste is so prijselic dat u name inder ewicheit ghepresen sal werden. Ghi hebt so veel avontueren gehadt in u leven ende veel vromicheden ende feyten van wapenen gedaen, twelc al dye werelt condich is, ende daer ghi groote eere mede vercreghen hebt. Ende want ghi van daghe te daghe soect u eere ende name te verheffen, so laet ic u weten dat in Egypten een tyrant is, die alle vreemde lieden die in sijn lant comen dodet, tsi edel ofte onedel, ende hi doet daer sacrificie mede. Aldus so dunct mi goet wesen, waert dat die goden ende de Avontuer wilde helpen dien tyrant te ver[D4vb] winnen, dat ghi u selven ende u geslachte groot eer aen doen soudet.”

Doe seyde Hercules: “Ghenadighe coninginne, die glorie ende eere die ghi mi toe scrivet, sijn verre van mi. Nyet te min, om dat ic grote begheerte heb te doen het profijt ende salicheit der ghemeynten, soe sweer ic u bi alle den goden ende bi mijn ridderschap dat ic morghen sonder vertreck derwaerts reysen sal, ende ic en sal niet wederom keeren in minen landen oft ic en sal den tyrant ghesien hebben. Ende slaet hi sijn hant aen mi om te offeren, ic peyse dattet sonder slaghen niet geschien en sal.”

Juno dit horende, was seer blijde, want si hoepte dat hi nu achter bliven soude. Ende Hercules nam sijn leeuwes vellen, ende hy dede daer harnas af maken.

Des anderen daghes so nam hi orlof aen Juno, ende hi ghinc uut Creten met Philotes soe langhe dat si op eenen morghen stont quamen voer die poerte vander stadt van Memphijn in Egypten, daer die tyrant Busire in woonde. Ende Hercules nam sijn stock, ende hi ghinc inder stadt, ende hi liet Philotes buten. 5 Niet langhe en hadt hi inder stadt geweest, Busire met sijn hulperen quamen onversienlic op Hercules om hem te slaen. Maer Hercules op sijn hoede sijnde, wert den tyrant kennende biden teykenen dye hem gegeven waren, ende hi verhief sijn stock oft kodde, ende hi sloech hem eenen so ongemeten slach op sijn rechter side dat hi neder ter aerden viel ende dat sijn ribben ghebroken waren, also dat hi hem noyt meer op en mochte rechten.

Die van Egipten haren coninc aldus berecht siende, liepen derwaerts om hem op te heffen, twelc si niet doen en conden. Die ander besprongen Hercules, ende die stadt was in roer [E1ra] Hercules blide sijnde dat hi den tyran so ghevelt had, so began hi de van Egipten sijn yseren stock te leeren kennen, ende hi versloecher seer veel, ende de ander vloeden. Die van Egypten waren ghewoon ander menschen bloet te storten, mer nu storten sy haer eyghen bloet. Ende Hercules vacht so vromelick dat hi die plaetse met doden volde. Ende d’ander dit siende liepen wech.

Als hi hem selven alleen vant, so ghinc hi totten ingheseten van Egipten, hemlieden vragende wie dat waren, die hem aldus bevochten. Si antwoerden ende seiden: “Het sijn quade scalcken, ende alle die vreemde lieden doden si, doende metten bloede den goden sacrificie. Ende dyen ghi eerst ter neder sloecht, dats de archste van hem allen. Ende hi meende met uwen bloede den goden sacrificie ghedaen te hebben. Mer doet ghi nu met sinen bloede den goden sacri[E1rb]ficie!”

Als Hercules dit hoerde, soe nam hi Busire, die noch leefde, op sinen hals ende bracht hem ten tempel. Busire riep op sijn volc datse hem helpen souden, mer tvolc riep op Hercules datse hem den goden offeren soude, twelck Hercules dede. Ende als hi tvuer ontsteken hadt, so werttet ter stont over alle tlant reghenende, dies die van Egipten seer blide waren ende dancten Hercules seere, ende si maecten hem een ghecroont coninc over al tlant, twelc hi weygherde. Nyet te min hi sette rechteren die tlant souden regeren. Ende hi reysde van daer tot Juno, die seer droevich was van sijnder coemsten, ende van daer tot coninc Creon, die grote genuechte hadt te horen vertrecken van sijn vromicheden.

[D4ra] Hoe dat Juno Hercules zond in Egypte om daar van de tiran Busire verslagen te zij, en hoe Hercules den tiran versloeg. [10]

In die tijden toen regeerde in Egypte koning Busire, de koningszoon van Libië, zo was het land van Egypte droog en luttel vruchtbaar. Koning Busire ontbood zijn klerken en vroeg wat hij best beginnen mocht om het welvaren van zijn land. De meesters beraden zich hem met hun goden die ze antwoorden dat ze haar sacrificie doen moesten met mensen bloed.

Toen koning Busire, die natuurlijk [D4rb] kwaad was, dit antwoord hoorde zo begon hij zijn volk te jagen en te vervolgen, nam de kleine kindertjes hun moeders, de mannen hun wijven en de vrouwen hun mannen, besmetten en bevlekte de tempel met hun bloed. Nochtans zo hield de droogte niet op, maar het werd altijd meerder.

De klerken vroegen de goden hoe dat ze noch geen vochtigheid noch regen kregen. De goden antwoorden dat ze het rechtvaardige bloed van Egypte niet begeerden, maar dat ze dat vreemde bloed nemen zouden en daarmee sacrificie doen.

De goden mening was van Busire, want hij was vreemd van goede werken en de klerken verstonden zich van de vreemden lieden. [D4va] Busire die dit antwoord hoorde liet te vervolgen het bloed van Egypt, en hij begon te vervolgen het bloed van de vreemden en hij geloofde dat er niemand van buiten in zijn stad komen zou, hij zou ze doden en sacrificie mee doen. Aldus doodde hij veel edelen en ander vreemde lieden in Egypte. En onder ander zo waren er edelen uit Kreta van Juno geslacht gebleven en verslagen.

Dit nieuws kwam in Kreta daar groten droefheid om bedreven werd en vooral van Juno. Terwijl het zo was kwamen Hercules en Philotes tot Juno, toonde haar de vellen van de leeuwen, en haar zeer bedankten dat ze hem een goed avontuur had gewezen.

Juno die dit hoorde vermeerderde haar droefheid noch meer door dat weder keren van Hercules, niettemin ze deed hem geveinsd de beste sier die ze kon, want het over de maaltijd was. Tenslotte zo begin ze te peinzen en na vele woorden die ze over tafel hadden hoe ze Hercules zenden wilde in Egypte op dat hij daar ook verslagen zou mogen worden en ze zei tot hem: “Hercules, w komst is zo prijs waardig dat uw naam in de eeuwigheid zal geprezen worden. Gij hebt zo veel avonturen gehad in uw leven en veel dapperheden en wapenfeiten gedane, wat de hele wereld bekend is, en daar gij grote eer mee verkregen hebt. Want gij vandaag zoekt uw eer en naam te verheffen, zo laat ik u weten dat in Egypte een tiran is die alle vreemde lieden die in zijn land komen dood, is het edel of onedel, en hij doet daar sacrificie mee. Aldus zo dunkt mij goed wezen, was het dat de goden en het Avontuur wilde helpen die tiran te [D4vb] overwinnen dat gij u zelf en uw geslachte grote eer aan doen zou.”

Toen zei Hercules: “Genadige koningin, de glorie en eer die gij mij toe schrijft zijn verre van mij. Niettemin, omdat ik grote begeerte heb te doen het profijt en zaligheid der gemeenten, zo zweer ik u bij alle goden en bij mijn ridderschap dat ik morgen zonder uitstel derwaarts reizen zal en ik zal niet wederom keren in mijn landen of ik en zal de tiran gezien hebbe. En slaat hij zijn hand aan mij om te offeren, ik peins dat het zonder slagen niet geschieden zal.”

Juno die dit hoorde was zeer blijde, want ze hoopte dat hij nu achterblijven zou. Hercules nam zijn leeuwen vellen en hij liet daarvan een harnas maken.

De volgende dag zo nam hij verlof aan Juno en hij ging uit Kreta met Philotes zo lang dat ze op een morgen stond kwamen voer de poort van de stad van Memphis in Egypte daar de tiran Busire in woonde. Hercules nam zijn stok en hij ging in de stad en hij liet Philotes buiten. Niet lang had hij in de stad geweest, toen kwam Busire met zijn helpers onvoorziens op Hercules om hem te slaan. Maar Hercules die op zijn hoede was begon de tiran te herkennen bij de tekens die hem gegeven waren en hij verhief zijn stok of knots en hij sloeg hem een zo ongemeten slag op zijn rechterzijde dat hij neder ter aarde viel en dat zijn ribben gebroken waren, alzo dat hij hem nooit meer oprichten mocht.

Die van Egypte hun koning aldus berecht zagen liepen derwaarts om hem op te heffen, wat ze niet doen konden. De anderen besprongen Hercules en de stad was in oproer. [E1ra] Hercules die blijde was dat hij den tiran zo geveld had, zo begon hij die van Egypte zijn ijzeren stok te leren kennen en hij versloeg er zeer veel en de anderen vloden. Die van Egypte waren gewoon ander mensen bloed te storten, maar nu storten ze hun eigen bloed. Hercules vocht zo dapper dat hij de plaatsmet doden vulde. De anderen die dit zagen liepen weg.

Toen hij zichzelf alleen vond zo ging hij tot de ingezeten van Egypte en ze vroeg wie dat waren die hem aldus bevochten. Ze antwoorden en zeiden: “Het zijn kwade schalken en alle de vreemde lieden doden ze en doen met het bloed den goden sacrificie. En die gij eerst ter neer sloeg, dat is de ergste van hen allen. Hij meende met uw bloed de goden sacrificie gedaan te hebben. Maar doet gij nu met zijn bloed den goden [E1rb] sacrificie!”

Toen Hercules dit hoorde zo nam hij Busire, die noch leefde, op zijn hals en bracht hem ten tempel. Busire riep op zijn volk dat ze hem helpen zouden, maar het volk riep op Hercules dat ze hem de goden offeren zou, wat Hercules deed. Toen hij het vuur ontstoken had zo begon het terstond over al het land te regenen, dus die van Egypte zeer blijde waren en dankten Hercules zeer en ze maakten hem een gekroonde koning over al het land, wat hij weigerde. Niettemin hij zette rechters die het land zouden regeren. En hij reisde vandaar tot Juno die zeer droevig was van zijn komst en vandaar tot koning Kreon, die groot genoegen had te horen verhalen van zijn dapperheden.

Hoe dat Hercules Megera troude, ende hy in Thebes ridder ghemaect was. [11]

Ghelijck dye jonghe wijngaert wast ende bloeyet overmits arbeide ende sorghe, alsoe was Hercules bloeyende ende groeyende in duechden ende edelheyden. Sijn wercken spreyden van conincrike in conincrike, ende al was hi sterc ende machtich van lichaem, hy was noch veel machtiger van duechden. Hi was ghemint van coningen, princen, heren, ridderen, baroenen, van vrouwen ende joncfrouwen, van edele ende onedel, ende bisonder van die schoone joncfrouwe Megera, die hem boven al[E1va]len beminde. Des ghelijcx beminde haer Hercules oec. Ten was nemmermeer ure, hi en peysde op haer. Nochtan en dorsten d’een tegen den anderen spreken van dier materien overmits scaemte. Si besagen dicwils d’een den anderen met roden aensichte.

Ten lesten op een morghenstont als Hercules int bossche was gaen jaghen, so wert hi gedachtich sijnre vrouwen, der schoonre Megera, ende hi began in hem selven te spreken aldus: “Sal ic ymmer altijt in liden blijven, ende salt met mi nemmermeer beter sijn? Ic sie d’een den anderen comen tot haren propoeste van haerder lieften, mer ic en can tot mijn propoest niet comen van een dien ick boven al beminne. Ick en derf teghen haer niet spreken, noch ic en hebse noyt van liefde vermaent oft si mi consenteren wilt. Spreeck ic haer toe ende weyghertse mi, so sal ick in mistroeste vallen, ende ic sal van rouwen sterven, ende ic en sal nemmermeer dorren comen onder die edelinghen. Ende al waert dat alle haer vrienden ende maghen consenteerden, en beliefdet haer niet, soe waert al niet. Aldus so ist best dat ick haer toe spreke om te besien wat hair meyninghe is ende wat ic aen haer can verwerven.”

Ende hier mede so is Hercules vander jacht uuten bosch gegaen, ende hi peysde in hem selven hoe hise soude moghen best toe spreken. Ende aldus peysende so is hi ten pallayse gegaen ende voert inden gaerde, daer dye vrouwen ende joncfrouwen vrolic waren singende ende springende, ende hi heeftse eerlijc ghegruet also dat betaemde. Ende met dien is hi aen d’een side vander gaerden gegaen, wachtende om sijn lief die scone Megera alleen te spreken ende hair sijn meyninghe te segghen. Twelc den [E1vb] joncfrouwen seer verwonderde, niet wetende wat hem lette, om dat hi met dye vrouwen ende joncfrouwen niet en clapte ende speelde ghelijc hi plach te doen.

Als die vrouwen hem aldus in swaren ghepeyse sagen staen, so sijnse tegen hem comen spreken om die fantasien te verdriven, mer si en hebben niet bedreven.

Ten lesten quam Megera self om hem toe te spreken ende si seide: “Hercules, edel jonchere, hoe vol ghepeys sijt ghi. Doet wech dese melancolie ende vertelt mi doch uwer nyemaren!”

“Vrouwe,” seyde Hercules, “ic danck u van mijnre visitacien, ende na dyen dat u belieft te horen van mijnder nyeumaren, soe sal icker u eens deels segghen. Aldus soe segghe ic u dat die orsake die mi heeft ghesteken in desen diepen ghepeyse is van daghe in mi ghecomen doer uwer contemplacien ende op u te peysen. Want doe ic te hant int bosch ghinc, dye memorie uwer edelre schoonheit die altijt in mijn ghedachten sijn, roerde haer in mi, ende si track my in een heymelijcke gheschille, of ic altijt soude leven ongheloont vander minnen, ende oft ick u niet en soude dorren segghen dat mijn herte is bevanghen met uwer minnen. Tgheschille was groot, maer ten lesten soe berade ic mi dat ic u toespreken soude alleen, so gheringhe als ic mochte, ende mi dunct dat ic u niet beter vinden en can om alleen met u te spreken dan nu. Aldus seg ic u dat achter die tijt dat ic u sach opten berch Olimpius, doen ic mijn feeste daer hielt, so heb ick mijn herte ghestelt als eygen in uwen dienste. Nochtans weet ic wel dat ick heb bestaen een dinck dies ic niet werdich en ben. Dit nyet tegenstaende so bid ic u dat u believen wil mi te ontfangen [E2ra] in uwer gracien in alsulker manieren dat ic corts mach sien den dach onser versaminghe in huwelike state.”

Als Megera verstont dese woerden van Hercules so was si seer verblijt. Nochtans was si seer bescaemt ende si antwoerde aldus: “Edel joncheere, hoe come ick in u gracie? U vromicheit ende edelheyt is werdich te hebben te wijve die bloeme van alle vrouwen.”

Mettien so quamen daer veel joncfrouwen die Megera seiden dat tijt was om te gaen eten. Doen wert Megera droevich dat si so geringhe van haer lief moste scheyden, ende sy ghinc in die zale al heel van binnen getroost. Ende Hercules bleef in dye gaerde, seer verblijt van die antwoerde die hy ontfanghen hadt.

Doe ghinc Hercules tot coninc Euristeus ende tot Amphitrion ende seide hem lieden dat hi begheerde te hiliken, ende hi badt hem oft si wilden gaen tot coninc Creon ende vraghen hem oft hi hem sijn dochter Megera tot eender huysvrouwen wilde gheven. Doe sijt coninc Creon vraechden, so antwoerde hy dat hem wel beliefde, ende dat hi sijn dochtere aen nyemant bat bestellen en mochte dan aen Hercules. Doe werden Hercules ende die schone Megera ontboden, ende daer beloefden si malcanderen, ende die bruloft wert gehouden met groter triumphen.

Als die bruloft was ghedaen, so ghinc Hercules tot coninc Creon, ende hi badt hem dat hi hem ridder woude slaen om dies wille dat die van Iconien tot hem gecomen waren ende hadden hem ghecoren een coninc te sijn over haer stadt. Die coninc was daer mede wel te vreden, mer hi wilde hebben datmen dan in dier feesten steken ende tornoyen soude, ende dat hi daer soude doen comen alle die coninghen, princen ende heeren [E2rb] van Griecken, twelc Hercules wel beliefde.

Doen sandt coninc Creon boden aen alle die coninghen van Griecken, hem lieden biddende datse wilden comen tot die ridderschap van eenen edelen man, die een yeghelic die hem int steken op comen mochte, gherieven soude. Ende in Thebes wert grote ghereesschap ghemaect. Ende als den dach quam, soe waren daer menighe coninc ende ridderen, ende onder al so wasser Theseus ende Jason, coninc Esons sone.

Smorgens omtrent .X. uren so ginc coninc Creon ter plaetsen, daert bereyt was te steken. Aent een eynde vander plaetsen daer stont een tente daer Hercules in was, verwachtende die gheen die teghens hem steken wilde. Die jonfrouwen stonden op de stellagie ende die stekers quamen in die bane, mer nyemant en wiste wie dye vreemde ridder was. Als coninc Creon sach dat die ridderen int velt waren, so ontboot hi Hercules, ende hi maecte hem ridder na haer statuten. Doe spranc Hercules op sijn paert ende nam sijn glavie ende schilt, ende hi riep dat een yeghelick sijn beste dede. Ende daer lieten die somige haer glavien op Hercules sincken ende staken malcander seer vreeslick. Ende die teghens Hercules niet steken en mochten, die staken malcander dicwils vanden paerde. Jason, Theseus ende Pirothons, coninc Ixions sone, staken dicwils teghen Hercules, mer Hercules en geraecte nyemant met vollen steke, hi en stack hem ter aerden, sonder alleen Jason, dien hi dicwils over rugghe plat opt paert stack legghende. Hi dede so vele datter nyemant op die bane en bleef dan Jason ende hi. Ende om die vromicheit wille so beminde hi voert aen Jason altijt.

Alst steken gedaen was, so gin[E2va]ghen die ridders, vrouwen ende joncfouwen ten pallayse, ende daer werdt Hercules coninc van Yconien gemaect. De feeste was rikeliker ende costeliker dan ic soude connen scriven.

Doe die feeste gedaen was, so begheerde Pirithons op een yegheliken die daer waren, datse doch wilden comen op eenen sekeren dach tot sijnre bruloften in dye stadt van Thessaloniquen, twelck sy hem alle gader beloefden. Ende doe dit gedaen was, so namen si oerlof aen Hercules, ende si dancten hem seer vander eeren die hi hem bewesen hadde, ende een yeghelic reysde na huys. Ende si hadden hem ghenoech te verwonderen in die huessche manieren van Hercules, also dat een yeghelic prijs ende eere van hem seyde.

Doe den dach quam dat Pirithons sijn bruloft houden soude, soe bereyde hy hem daer oec te wesen, ende hi nam met hem Philotes ende sijn wapenen vander leeuwen vellen ghemaect. Als Megera dit sach so was si qualick te vreden, want si sorchde, in dien hi hoerde spreken van enighe vreemde avontuere, dat hy daer reysen soude om hem selven te avontueren, ende si badt den goden dat si corts weder keeren mochten.

Hercules ende Philotes deden so vele dat si in die stadt van Thessal[oni]quen quamen, ende daer werden si van Pirithons ende van sijn vrienden seer eerlick ontfanghen. Ende daer was een versaminghe van edelinghen ende van vrouwen, ende Jason ende Theseus waren daer mede. De vrienden van Jason baden Hercules dat hi Jason ridder slaen wilde, twelck Hercules dede, ende hi seide dat Jason, in dien hi langhe leefde, tot grote dinghen comen soude.

Doe die dach der bruloften quam, so was die stadt vol edelder man[E2vb]nen, ende daer waren oec gecomen Centauren, dat waren hondert ruesen al gewapent, ende si liepen ghelijc paerden, die die coninc Ixion int lant van Thessalen gheordineert hadde, daer af die somighe woonden in Molosen ende die ander in Laphiten, ende dat was een stadt daer Ypodanie coninghinne af was, die nu die bruyt
was. Pirithons ende Ypodanie waren getrout na haer costume vanden lande. Ende alst quam ter maeltijt, so was dye bruyt ghestelt in een zale daer een generael ghemeen werschap ghehouden was, tot welcke werscap van als overvloedich was, als van wijn ende van spise. Ende die Centauren maecten so goede chiere ende droncken so veel wijns dat dye capyteyn van hem allen, Euricus geheeten, woerden hadde teghen somighe ander. Ende dat gheschille wert so groot dat sy vechtende werden, ende si worpen d’een op d’ander potten, plattelen, spijse ende dranck, so vervaerlic datter veel doot ende ghequetst waren, ende dye zale wert gheheel in roere. Euricus ende vijftich van sijn gesellen gingen uter zalen om hem te wapenen. Ter wilen dat Hercules ende die ander onledich waren om dat ghevecht te scheyden, so quam Euricus met sijn gheselscap al gewapent in de zale, ende sy namen Ypodanie ende liepen daer mede wech. Doe wert daer grote gecrijsch ende gheruft in die zale, also dat Hercules, Jason, Pirithons ende Theseus daer quamen lopen. Als si vernamen dat dye Centauren hadden die bruyt wech, so ginghen si hem ter stont wapenen.

Die ruesen waren onder een boom, ende daer stelden si hem in ordinancien als die gheen die wel wisten datmense volghen soude, ende si [E3ra] hadden groten nijt op Hercules, om dat hi alsoe gheeert was, ende si swoeren hem al ghelijc sijn doot. Als Hercules gewapent was, so nam hi sijn swaert, zijn boghe ende pilen, ende hi liep hem na sonder enighe geselschap te verbeyden, ende hy liep ghelijc een hart na die Centauren toe.

Doe dye Centauren, die wel tachtich sterck waren, Hercules aldus saghen comen lopen, so ginghen die somighe vanden stercsten tegens Hercules met glavien, swaerden, stocken ende ander wapenen. Als dan Hercules hem lieden so na bi was dat hise beschieten mochte, so toech hi sijn boghe, ende met dien schoot so geraecte hi een Centaure, geheeten Grineus, in alsulcker manieren dat hi hem thooft doerschoot ende naghelde hem aen eenen boom, daer hy aen stont. Ende met die anderde schoot gheraecte hi een ruese, Petreus geheeten, in die borst, dat hi doot ter aerden viel. Ende met die derde schoot so geraecte hi een vreeslike ruese, Dorillas geheten, ende naghelde hem die hant aen sijn aensichte, die hy voer dat aensichte werp als hi die pile sach comen, ende hi sterf ter stont. Ende hy schoot noch veel meer schoten, ende met elcke schoot so quetste oft dode hi een ruese. Doe hem tgheschut ontbrack, so riepen die ruesen op Hercules ende omsinghelden hem aen alles siden. Pheotenes, Nessus, Mucus, Ascilo, Ledeum ende Piseon waren d’eerste die op Hercules sloeghen. Hercules nam sijn swaert ende quam teghens Pheotenes, die in sijn handen hielt een so groten colve dat een mans laste was dyen te draghen, ende hi verhief dien stock meynende Hercules daer mede te slaen. Mer Hercules die hem des oorloghens wel verstont, ontspranc den slach, ende doe viel [E3rb] die colve op de aerde. Ter stont spranc Hercules na den stock, ende hy greepse ende gaf den ruese een so vervaerlijken slach op den rechteren arme datse neder ter aerden viel. Cilarus, Piseon ende Ledeum sloeghen gheliker hant op Hercules, nochtans en boech hi noyt sijn knyen, mer hi nam sijn stock ende sloechse op haer helmen dat die helmen ende hoofden al plat werden, ende si vielen doot ter aerden.

Doe quamen Jason ende Theseus ende staken hem inden meesten ghedranghe, thonende haer vromicheit. Ten lesten so vacht Hercules so vromelick dat hy quam bi Ypodanie, dyen hi vant sitten weenen bi Euricus, ende hi sprac hem toe, segghende aldus: “Quade catijf, ghy hebt van daghe verstoert dye feeste ende de bruyt mijns vrients Phiritons genomen. Ic sal nu dijn gheest oec verstoren!” Ende mettien sloech hi hem opt hooft dat hi doot ter aerden viel.

Doe waren die ander seer vervaert ende stonde[n] ende beefden als si haren capiteijn verslagen saghen. Hercules, Jason, Theseus ende Pirithons deden so vele dat die Centauren al verslaghen waren, sonder .XIJ. dye over een rivier swommen, ende noch een, Lincus geheeten, dien Hercules ghevanghen nam, om dat hi hem selven op gaf ende genade badt. Aldus so waren die Centauren verwonnen, sonderlinghe bi die handen van Hercules.

Als dit ghedaen was so namen si Ypodanie ende brachtense wederom met groter triumphen in die stadt ende vernyeuden weder om die feeste der bruloften, die achte daghen lanc duerende was.

Hoe dat Hercules Megera trouwde en hij in Thebe ridder gemaakt was. [11]

Gelijk de jonge wijngaard groeit en bloeit overmits arbeid en zorg, alzo bloeide Hercules en groeide in deugden en edelheden. Zijn werken verspreiden van koninkrijk in koninkrijk, en al was hij sterk en machtig van lichaam, hij was noch veel machtiger van deugden. Hij was gemind van koningen, prinsen, heren, ridders, baronnen, van vrouwen en jonkvrouwen, van edel en onedel en vooral van de mooie jonkvrouw Megera die hem boven allen [E1va] beminde. Degelijks beminde haar Hercules ook. Er was nimmermeer een uur, hij peinsde op haar. Nochtans durfde de een tegen de ander spreken van die materie overmits schaamte. Ze bezagen dikwijls de een de andere met een rood aanzicht.

Tenslotte op een morgenstond toen Hercules in het bos was gaan jagen zo begon hij te denken aan zijn vrouwe, de mooie Megera, en hij begon in zichzelf te spreken aldus: “Zal ik immer altijd in lijden blijven en zal het met mij nimmermeer beter zijn? Ik zie de een de andere komen tot hun voorstel van haar liefde, maar ik kan tot mijn voorstek niet komen van een dien ik boven al bemin. Ik durf tegen haar niet te spreken, noch hen ik haar nooit van liefde vermaand of ze mij het consenteren wil. Spreek ik haar toe en weigert ze mij zo zal ik in mistroost vallen en ik zal van rouw sterven en ik en zal nimmermeer durven komen onder de edelen. En al was het dat alle haar vrienden en verwanten het consenteerden en beliefde het haar niet zo was het al niet. Aldus zo is het beste dat ik haar toespreek om te bezien wat haar mening is en wat ik aan haar kan verwerven.”

En hiermee zo is Hercules van de jacht uit het bos gegaan en hij peinsde in zichzelf hoe hij ze het beste zou mogen toespreken. Aldus peinzend zo is hij ten paleize gegaan en voort in de gaarde daar de vrouwen en jonkvrouwen vrolijk waren aan het zingen en springen, en hij heeft ze fatsoenlijk gegroet alzo dat betaamde. En met dien is hij aan de ene zijde van de gaarde gegaan en wachtte om zijn lief de mooie Megera alleen te spreken en haar zijn mening te zeggen. Wat den [E1vb] jonkvrouwen zeer verwonderde en niet wist wat hem lette omdat hij met de vrouwen en jonkvrouwen niet klapte en speelde gelijk hij plag te doen.

Toen de vrouwen hem aldus in zwaar gepeins zagen staan zo zijn ze tegen hem komen spreken om de fantasie te verdrijven, maar ze hebben niets bedreven.

Tenslotte kwam Megera zelf om hem toe te spreken en ze zei: “Hercules, edele jonkheer, hoe vol geepeins bent gij. Doe weg deze melancholie en vertel mij toch uw nieuws!”

“Vrouwe,” zei Hercules, “ik dank u van mijn visitatie en nadien dat het u belieft te horen van mijn nieuws zo zal ik er u eensdeels van zeggen. Aldus zo zeg ik u dat de oorzaak die mij heeft gestoken in dit diepe gepeins is vandaag in mij gekomen door uw contemplatie en op u te peinzen. Want toen ik gelijk in het bos ging, de memorie uw edele schoonheid die altijd in mijn gedachten zijn, bewoog zich in mij in een heimelijk geschil of ik altijd zou leven onbeloond van de minnen en of ik u niet zou durven zeggen dat mijn hart is bevangen met uw minnen. Het geschil was groot, maar tenslotte zo beraadde ik mij dat ik u toespreken zou alleen, zo gauw als ik mocht, en mij dunkt dat ik u niet beter vinden kan om alleen met u te spreken dan nu. Aldus zeg ik u dat na de tijd dat ik u zag op de berg Olympus, toen ik mijn feest daar hield, zo heb ik mijn hart gesteld als eigen in uw dienst. Nochtans weet ik wel dat ik heb bestaan een ding dis ik niet waardig ben. Dit niet tegenstaande zo bid ik u dat u believen wil mij te ontvangen [E2ra] in uw gratie in al zulke manieren dat ik gauw mag zien de dag van onze verzameling in huwelijkse staat.”

Toen Megera verstond deze woorden van Hercules zo was ze zeer verblijd. Nochtans was ze zeer beschaamd en ze antwoorde aldus: “Edele jonkheer, hoe kom ik in uw gratie? Uw dapperheid en edelheid is waardig te hebben tot wijf de bloem van alle vrouwen.”

Meteen zo kwamen daar veel jonkvrouwen die Megera zeiden dat tijd was om te gaan eten. Toen werd Megera droevig dat ze zo gauw van haar lief moest scheiden en ze ging in de zaal al heel van binnen getroost. Hercules bleef in de gaarde, zeer verblijd van het antwoord de hij ontvangen had.

Toen ging Hercules tot koning Euristeus en tot Amphitryon en zei ze dat hij begeerde te huwelijken en hij bad ze of ze wilden gaan tot koning Kreon en vragen hem of hij hem zijn dochter Megera tot een huisvrouw wilde geven. Toen zij het koning Kreon vroegen zo antwoorde hij dat het hem wel beliefde en dat hij zijn dochter aan niemand beter bestellen mocht dan aan Hercules. Toen werden Hercules en de mooie Megera ontboden en daar beloofden ze elkaar en de bruiloft werd gehouden met grote triomf.

Toen de bruiloft was gedaan zo ging Hercules tot koning Kreon en hij bad hem dat hij hem ridder wilde slaan omdat die van Ionië tot hem gekomen waren en hadden hem gekozen een koning te zijn over hun stad. De koning was waarmee wel tevreden, maar hij wilde hebben dat men dan in die feesten steken en toernooien zou en dat hij daar zou laten komen alle de koningen, prinsen en heren [E2rb] van Griekenland, wat Hercules wel beliefde.

Toen zond koning Kreon boden aan alle de koningen van Griekenland en ze bad dat ze wilden komen tot het ridderschap van een edele man, die iedereen die hem in het steken opkomen mocht gerieven zou. In Thebe werd groot gereedschap gemaakt. Toen de dag kwam zo waren daar menige koningen en ridders en onder allen zo was er Theseus en Jason, koning Aeson ’s zoon.

‘s Morgens omtrent tien uren zo ging koning Kreon ter plaatse daar het bereid was te steken. Aan het ene einde van de plaats daar stond een tent daar Hercules in was, verwachten diegene die tegen hem steken wilde. De juffrouwen stonden op de stellage en de stekers kwamen in de baan, maar niemand wist wie de vreemde ridder was. Toen koning Kreon zag dat de ridders in het veld waren zo ontbood hij Hercules en hij maakte hem ridder naar hun statuten. Toen sprong Hercules op zijn paard en nam zijn lans en schild en hij riep dat iedereen zijn best deed. Daar lieten sommige haar lansen op Hercules zinken en staken elkaar zeer vreselijk. Die tegen Hercules niet steken mochten, die staken elkaar dikwijls van het paard. Jason, Theseus en Pirothons, koning Ixion’ s zoon staken dikwijls tegen Hercules, maar Hercules raakte niemand met een volle steek, hij stak hem ter aarde, zonder alleen Jason die hij dikwijls over de rug plat op het paard stak leggen. Hij deed zo veel dat er niemand op de baan bleef dan Jason en hij en vanwege de dapperheid zo beminde hij voortaan Jason altijd.

Toen het steken gedaan was zo gingen [E2va] de ridders, vrouwen en jonkvrouwen ten paleize en daar werd Hercules koning van Ionië gemaakt. Dat feest was rijker en kostbaarder dan ik zou kunnen schrijven.

Toen het feest gedaan was zo begeerde Pirithons op iedereen die daar waren dat ze doch wilden komen op een zekere dag tot zijn bruiloft in de stad van Thessaloniki, wat ze hem allemaal beloofden. Toen dit gedaan was zo namen ze verlof aan Hercules en ze dankten hem zeer van de eer die hij ze bewezen had en iedereen reisde naar huis. Ze hadden zich genoeg te verwonderen in de hoffelijke manieren van Hercules, alzo dat iedereen prijs en eer van hem zei.

Toen den dag kwam dat Pirithons zijn bruiloft houden zou zo bereide hij hem daar ook te wezen en hij nam met hem Philotes en zijn wapens van de leeuwen vellen gemaakt. Toen Megera dit zag zo was ze kwalijk tevreden want ze bezorgde indien hij hoorde spreken van enige vreemde avonturen dat hij daar heen zou reizen om zichzelf te avonturen en ze bad den goden dat ze gauw weer keren mochten.

Hercules en Philotes deden zo vele dat ze in de stad van Thessaloniki kwamen en daar werden ze van Pirithons en van zijn vrienden zeer fatsoenlijk ontvangen. Daar was een verzameling van edelen en van vrouwen en Jason en Theseus waren daarmee. De vrienden van Jason baden Hercules dat hij Jason ridder slaan wilde, wat Hercules deed en hij zei dat Jason, indien hij lang leefde, tot grote dingen komen zou.

Toen de dag der bruiloft kwam zo was de stad vol edele mannen [E2vb] en daar waren ook gekomen Centauren, dat waren honderd reuzen al gewapend, en ze liepen gelijk paarden die de koning Ixion in het land van Thessaloniki geordineerd had waarvan sommige woonden in Molosen en de anderen in Laphiten en dat was een stad daar Ypodamie koningin van was die nu bruid was. Pirithons en Ypodanie waren getrouwd naar het gebruik van het land. Toen het kwam ter maaltijd zo was de bruid in een zaal gesteld in een zaal daar een generaal algemene maaltijd werd gehouden was en tot die maaltijd van alles overvloedig was als van wijn en van spijs. De Centauren maakten zo’n goede sier en dronken zo veel wijn dat de kapitein van hen allen, Euricus geheten, woorden had tegen sommige andere. Dat geschil werd zo groot dat ze begonnen te vechten en ze wierpen de ene op de ander potten, schotels, spijzen en drank zo vervaarlijk zodat er veel dood en gekwetst waren en de zaal werd geheel in oproer. Euricus en vijftig van zijn gezellen gingen uit de zaal om zich te wapenen. Terwijl dat Hercules en de anderen onledig waren om dat gevecht te scheiden zo kwam Euricus met zijn gezelschap al gewapend in de zaal en ze namen Ypodamie en liepen daarmee weg. Toen werd daar groot gekrijs en gerucht in de zaal, alzo dat Hercules, Jason, Pirithons en Theseus daar kwamen lopen. Toen ze vernamen dat de Centauren de bruid weggenomen zo gingen ze zich terstond wapenen.

Die reuzen waren onder een boom en daar stelden ze zich in ordinantie als diegenen die wel wisten dat men ze volgen zouden en ze [E3ra] hadden groten nijd op Hercules omdat hij alzo geëerd was en ze zwoeren hem al gelijk zijn dood. Toen Hercules gewapend was zo nam hij zijn zwaard, zijn boog en pijlen en hij liep ze na zonder enige gezelschap af te wachten hij liep gelijk een hert naar de Centauren toe.

Toen de Centauren, de wel tachtig sterk waren, Hercules aldus sagen komen aanlopen zo gingen sommige van de sterksten tegens Hercules met lansen, zwaarden, stokken en andere wapens. Toen dan Hercules ze zo nabij was dat hij ze beschieten mocht zo trok hij zijn boog en met dien schoot en zo raakte hij een Centaur, geheten Grineus, in al zulke manieren dat hij hem het hoofd doorschoot en nagelde hem aan een boom, waar hij aan stond. En met het tweede schot raakte hij een reus, Petreus geheten, in de borst zodat hij dood ter aarde viel. En met het derde schot zo raakte hij een vreselijke reus, Dorillas geheten, en nagelde hem de hand aan zijn aanzicht die hij voor dat aanzicht wierp toen hij de pijl zag komen en hij stierf terstond. En hij schoot noch veel meer schoten en met elk schot zo kwetste of doodde hij een reus. Toen hem het geschut ontbrak zo liepen de reuzen op Hercules en omsingelden hem aan alles zijden. Pheotenes, Nessus, Mucus, Ascilo, Ledeum en Piseon waren de eerste die op Hercules sloegen. Hercules nam zijn zwaard en kwam tegen Pheotenes die in zijn handen hield zo’ n grote kolf dat het een mas last was die te dragen en hij verhief die stok en meende Hercules daarmee te slaan. Maar Hercules die hem de oorlogen wel verstond ontsprong de slag en toen viel [E3rb] de kolf op de aarde. Terstond sprong Hercules nar de stok en hij greep het en gaf de reus een z’n vervaarlijke slag op de rechterarm zodat die neder ter aarde viel. Cilarus, Piseon en Ledeum sloegen gelijktijdig op Hercules, nochtans boog hij nooit zijn knieën, maar hij nam zijn stok en sloeg ze op hun helmen zodat de helmen en hoofden al plat werden en ze vielen dood ter arde.

Toen kwamen Jason en Theseus en staken hem in het grootste gedrang en toonden hun dapperheid. Tenslotte zo vocht Hercules zo dapper zodat hij kwam bij Ypodamie, die hij vond zitten wenen bij Euricus en hij sprak ze toe en zei aldus: “Kwade ellendige, gij hebt vandaag verstoord het feest en de bruid van mijn vriend Phiritons genomen. Ik zal nu uw geest ook verstoren!” En meteen sloeg hij hem op het hoofd zodat hij dood ter aarde viel.

Toen waren de ander zeer bang en stonden] en beefden toen ze hun kapitein verslagen zagen. Hercules, Jason, Theseus en Pirithons deden zo veel dat de Centauren alle verslagen waren, zonder twaalf die over een rivier zwommen en noch een, Lincus geheten, die Hercules gevangen nam omdat hij zichzelf op gaf en genade bad. Aldus zo waren de Centauren overwonnen, vooral bij de handen van Hercules.

Toen dit gedaan was zo namen ze Ypodamie en bracht haar wederom met grote triomf in de stad en vernieuwden wederom het feest der bruiloft die acht dagen lang duurde.

Hoe dat Pluto Proserpine roefde, ende hoese Orpheus vant in die Helle, ende hoe die coninghinne Scera quam ter bruloft van Pirithons. [12]

In dien tiden, een weynich voer de bruloft van Pirithons ende Ypodanie als boven geseit is, so was Pluto coninc van Molosen, dye sone van coninc Saturnus, ende broeder van coninc Jupiter, varende ter zee, soeckende sijn avontuere ende om quaet te doen. So gevielt hem dat hi in Sicilien quam, ende dair vant hi een groote vergaderinghe van volcke, die hoechtijt hielden van haer goden. Als Pluto dese feeste sach, dede hi .XX. van sijn ghesellen wapenen onder haer clederen, ende hi ghinc die feeste besien om te vernemen oft hi yet van avontueren vinden mochte.

Dese Pluto dye was die meeste dief ende lux[u]rioeste man die in alle die werelt was, ende hi hadt met hem een ruese, Cerberus geheten, ende hi was Pluto seer ghelijck van [E3vb] herten, mer hi was veel stercker van leden. Alle d’ander waren groot als ruesen, ende si en hadden anders niet gheleert dan quaet doen.

Als die van Sicilien dit volc saghen, so meenden si dat haer ghebueren geweest hadden die de feeste quamen besien, ende si begonnen te meer te dansen ende te singhen. Pluto aensach dit dansen, ende hi wert siende de coninginne van die landen die die feeste quam besien met haer dochter, Proserpine geheeten. Dese dochter was sere schone, ende si hadde een man, Orpheus gheheeten, die daer op die herpe speelde. Ende Pluto werdt ontsteken met haerder minnen, ende hi gaft sijn volc te kennen dat hise begheerde, ende hi namse op sinen hals, ende hi liep met haer wech.

Als Orpheus, haer man, ende die coninghinne, haer moeder, dit saghen, so riepen si seer deerlic, alsoe dat die lieden haer dansen lieten ende liepen Proserpine na om haer te ontsetten. Ende als Cerberus ende d’ander dat saghen, so toghen si haer swaerden ende toonden haer harnas ende sloeghen op de gheen die hem volchden, ende dodender veel, alsoe dat si ondancx hem allen Pluto met der vrouwen int schip brachten, ende sy staken van lande ende voeren in die zee.

Doe wert daer groten druc bedreven aen alle syden, want Proserpine weende seer bitterlic aen d’een side, ende si riep seer luyde, ende Scera, haer moeder, aen d’ander side, ende Orpheus en miste nyet van tranen te storten, want si malcander seer beminden. Ende doe Orpheus tgesichte vanden schepe verloren hadde, so ghinc hi in sijn pallays, ende daer soe was hi twee daghen sonder spreken.

[E4ra] Int eynde vanden twee daghen soe quam Scera Orpheus visiteren, die eeten noch drincken en wilde, ende si seyde hem dat si hem wel kende die haer dochter genomen hadt, ende dattet Pluto was, coninc van Molosen, die hem hielt in een laghe plaetse geheeten die Helle, om dat hi ende sijn gesellen so veel quaets doen dat si bat duvelen ghelijcken dan menschen. Als dit Orpheus hoerde dat sijn wijff Proserpine in die Helle was, soe vertroeste hi hem selven, een weynich hoopende dat hijse weder crighen soude, ende hi hevet een weynich ghegheten.

Als hy ghegheten hadde, so dede hi sijn scepen bereyden, ende hi heeft oerlof genomen aen die coninghinne Sceres, ende hi ghinc alleen tschepe in onbekenden habijte met sijn harpe, ende die scipperen deden so veel datse quamen in die haven van Thessalien. Orpheus ghinc daer opt lant ende beval den schipperen dat si hem een sekeren tijt, dyen hi hem noemde, wachten souden, ende hi ginc van daer van lant tot lant so langhe dat hy gheraecte ter poerten vander Hellen, dye Cerberus die ruese bewaerde, ende daer began hi seer suetelic te spelen met sijn harpe. Als dye ruese Cerberus tgeluyt vander harpen hoerde, so quam hi ter poerten uut om te weten wie so suetelijc speelde, ende hi vant Orpheus, ende hi meende dat Pluto hem wel ontfangen soude om dat hi Proserpine verbliden soude die altijt weende, ende hi leyde hem inder stadt voer coninc Pluto, ende daer began hi suetelic metter herpen te spelen, twelc den coninc seer wel behaechde, ende hi dede Proserpine halen om datse haer wat verbliden soude. Als si quam, so kende si aent spelen dat haer man was, ende doe wert si noch meer weenen[E4rb]de dan si te voren gedaen hadt, dyes coninc Pluto seer droevich was, ende hi seyde tot [O]rpheus: “Condi spelen dat die joncfrouwe op houden mochte van weenen, ic belove u dat ic u sal gheven tghene dat ghi van mi eysschet.”

Doen accordeerde Orpheus sijn harpe ende speelde veel liedekens so soetelic dat alle dye vander Hellen in slape vielen, ende Proserpine oec mede om sekere tekenen die Orpheus haer metten oghen ghegheven hadt, ende also wert si in slape.

Als Pluto sach dat Proserpine haer weenen liet, soe was hi seer verblijt, ende hy wecte die ruese ende alle d’ander die in slape waren, ende hi seyde datmen tspelen niet verbeteren en mocht, ende voert seide hi: wat die speelman eysschede, hi soudet hem sonder faute gheven.

Orpheus hoorende dese woerden, so seide hi: “Heer coninc, ic ben Orpheus, die man van Proserpine die ghi bi u hebt. Ic bid u, wiltse mi doch weder gheven op dat ic hair weder om mach brenghen bi haer moeder, oft anders si sal van rouwe sterven.”

Als Pluto dit hoerde, so verwonderde hi seer vander stouticheit van Orpheus, seggende: “Orpheus, ghi eysschet dat liefste dat ic ter werelt heb, dats Proserpine. Niet te min, ic sal mijn belofte houden op condicien: Ist dat ghise uter stadt leydt sonder omme sien so suldise behouden, mer siet ghi omme so suldise weder om verliesen ...”

Ende hier mede was Orpheus te vreden, want hem docht dat hijse gewonnen hadt.

Des anderen daghes namen Orpheus ende Proserpine orlof aenden coninc, ende si wilden ter poerten uut gaen. Mer si en waren nyet ten halven wege vander poerten, Orpheus sach heymelic om of Proserpine volchde. Ter stont nam haer die ruese, ende hi gafse den coninc weder.

[E4va] Orpheus siende dat hi mits ongeluc sijn wijf verloren hadt, so began hi te vermaledyen den dach dat hi oyt geboren was ende volchde weder Proserpine ende began weder te spelen metter herpen, ende hi biede grote giften. Mer hem was geseyt dat hijse nemmermeer weder hebben en soude, ende waert dat hi die wapen so wel hanteerde als die herpe, si souden hem doden.

Met desen was hi seer droevich, ende hi reysde in Sicilien totter coninginnen Scera, haer alle dinc seggende. Doe de coninginne dit hoerde, soe was si seer verstoert, ende si reysde nae Thessalien om datter grote heeren in Pirithons’ bruloft souden sijn. Ende als si na middach aen lant quam, so gemoete si Pirithon ende Theseus, die gingen buten wandelen, dien si vriendelic groete, hem lieden vraghende oft inder brulocht geen ridderen en waren van hoghen name ende fame. Als si dit hoerden, so vragheden si, wie si waer. Si antwoerde: “Ic ben Sceres, coninginne van Sicilien.”

Doe seiden die heren: “Waer om vraechdi na ridderen van hogen name ende fame?”

Die coninginne seide: “Ghi heren, om dat Pluto, coninc vander Hellen, mijn dochter met ghewelt genomen heeft. Aldus so wilde ic wel vinden enigen ridder die doer sijn hueschheit om allen vrouwen hem dair toe wilde porren om mijn dochter weder te halen ende bevechten den vermalediden tyrant. Ende dus so bid ic u dat ghi mi eenen wijsen wilt, diet sal dorren bestaen.”

Doe seide Theseus: “Eerwerdighe coninghinne, en weest niet versaghet, ic sal u ridder wesen in dese sake, ende ic belove u bi mijn ridderschap dat ic ter Hellen sal gaen tot coninc Pluto ende halen u dochter, weder tsi hem lief of leet.”

Als Pirithons dit hoerde, so ant[E4vb]woerde hi: “Mijn broeder, wat neemdy aen? Ghi en kent die plaetse vander Hellen niet! Die Helle leyt lancx neder der zee tusschen berghen ende steenroetsen so hoghe dat die burghers gemeenlic daer sijn in die lombere oft scaduwe. Ende die stadt is soe sterck dat onmoghelic is inder stadt te comen ten si bi consente vanden poertier. Ende nyemant dyer ingaet en coemter weder uut. Ende daer om ist wel een ‘helle’, niet alleen om die duysterheit der plaetsen, mer oec mede om die onmenschelicheit der inwoonders, die altijt neerstich sijn om quaet te doen.”

Doe seide Theseus: “Al is de coninc wreet ende dat volc quaet, ende al leyt dye stadt in veel laghen ende periculen des doots, nochtans al dit en sal mi niet af trecken van mijn opsette doer enighe vreese, ende ten sal ghenen ridderen ten verwijte staen dat ic mijn opsette achter gelaten heb doer enighe vrese, mi come daer af dat mach!”

Ende als Pirithon dese stantafticheit hoerde, so beloefde hi dat hi hem gheselscap houden soude in deser avontueren. Die coninginne danctese seer, ende si namen haer ende brachten haer inder brulocht, daer si eerlick wert ontfanghen, ende daer werdt vertelt dat ongheluc vander coninginnen dochter, hoe datse coninc Pluto inder Hellen hadde ghehaelt, ende hoe dat Theseus ghesworen hadde bi sijn ridderscap dat hijse daer weder uut halen soude. Als Ypodane hoerde dat haer man in dese sorghelike reyse varen wilde, so werdt si so droevich datmense niet te vreden stellen conde. Ende Jason ende Hercules hadden geerne mede ghereyst, mer Theseus ende Pirithons en wildent niet hebben, ende aldus scheyde dese feeste met grooter droefheyt. Hercules dit siende nam [F1ra] oerlof ende ghinc tscepe ghelijc of hi had willen thuys varen, ende d’ander reysden nae huys. Ende Theseus ende Pirithons ginghen tschepe ende reysden na die Helle toe.

Als Hercules wiste dat si op die reyse waren, so dede hi sijn schip stueren na die contreye vander Helle, ende hy ghinc alleen opt lant om te sien waer sijn ghesellen wesen mochten, ende hi gaf Philotes bevel dat hi Lincus voeren soude in Thebes ende stellen hem in die ghevanghenisse tot dat hi weder quame. Ende hier mede scheyde Philotes van Hercules ende reysde ter zeewaerts inne, daer hi quade avontuer hadde, also hier na verclaert sal werden.

Theseus ende Pirithons sijn gereyst van Thessalien doer die wilde zee also dat si corts aent lant der Hellen quamen. Pirithons, die tlant kende, vant de nauwe wech die ter stat waert liep, ende hi ginc voren. Dese wech was soe nauwe datter mer een man alleene in ghaen en mochte, d’een achter d’ander, ende aen beyde siden waren soe hoghe steenroetsen also datmen al recht uut gaen moste. Als si desen wech ghepasseert waren, soe vonden si een steenroetse met trappen, ende daer saghen si dye Helle ghelijc een stercke stat al om bemuert ende om watert, dat vander steenroetsen neder viel ghelijc in eenen afgront, ende de stat was heel omset met steenroetsen met eenen cleynen inganck.

Theseus ende Pirithons gingen die trappen neder om inder stadt te gaen. Ende doe sagen si uuter poerten comen een wonderlijcke grote ruese. Hi hadde thooft wonderlike ghefronst, fier, swart, ruych ende gebaert. Hi hadt die nuese in drie bochten staende, die kinne lanc, die tanden so groot als een paert, die oghen als een [F1rb] osse, die oren hangende gelijc een hont, die schouderen breet, die buyck op geblasen als een blase, ende die beenen seer grof, ende hi heete Cerberus. Die poeten heeten hem den hont met drie hoofden, om dat hi met drie sonderlinghe sonden was besmet, als met hoverdicheit, giericheit ende oncuysheyt. Hi verhief hem doer sijn crachte, want hi was soe sterck dat geen man en conde teghen hem gedueren. Hi was so gierich om schat te vergaderen dat hijt al stal daer hijt crighen conde. Hi was so oncuysch van leven dat hi anders niet en dede dan vrouwen, joncfrouwen ende maechden te vercrachten.

Als Theseus ende Pirithons desen ruese saghen al gewapent tegens hem comen, so seide Pirithons tot Theseus: “Mijn broeder, siet wat viant vander hellen dit is! En is hi niet sot die sijn lijf in alsulker avonturuen stelt om eender vrouwen wil? Hier moeten wi leven of sterven. Nyet te min dat ghi peysen sult dat ic vervaert ben, ic sal die strijt eerst self beginnen.”

Mettien quam die ruese bi hem lieden ende riep: “Wat soecken dese gesellen in dye Helle?”

Theseus antwoerde: “Wi comen halen Proserpine, die coninc Pluto der coninginnen Sceres benomen heeft, ende wi en sullen van hier niet scheyden oft wi sullense met ons nemen of daer voer doot bliven.”

“Seker,” seide die ruese, “ic ghelove wel als ghi wech reisen sult, dat ghi Proserpinen mede nemen sult. Mer ic meyne dat ic u reysen benemen sal, ende ic sal van daghe presenteren mijn swaert in handen van Proserpine in u bloet geverwet, ende ghi en sultse nemmermeer weder om crighen!” Ende mettien verhief hi sijn glavie ende gaff Theseus alsulcken slach dat hy hem aff sloech meer dan een quartier vanden [F1va] schilt.

Als Pirithons sach sijn gheselle geslagen, soe nam hi sijn swaert ende sloech opten ruese, desghelijcx Theseus mede, ende si gaven hem so grote slaghen datse den ruese al verdoeft maecten. Ende hi began van haet ende nijt so scarpelijck te slaen dat hi haer harnas ende schilden doersloech ende sijn glavie verwede in haer bloet. Die strijt duerde lanck ende Pirithons hadt hem seer vromelic, mer die ruese sloech hem een so onghemeten slach dat hi hem den helme doersloech ende thooft spleet tot in die borste.

Als dit Theseus sach, so sloech hy opten ruese met sulcker cracht dat hi twee treden achter waerts deysde. Die ruese willende dit wreken, sloech nae Theseus met alsulcker macht, en waer hy den slach nyet ontweken, dye ruese soude hem doot gheslaghen hebben. Ende Theseus sloech weder op hem also dat dye ruese began te brijsschen als een leeuwe, ende hi sloech op Theseus so fierlick dat hi hem sijn schilt spleet ende sinen helm doer sloech dat hi als verdoeft was, nochtan bleef hi staende. Ende daer soude hem die ruese verwonnen hebben, en hadde dye Avontuer Hercules daer niet gebracht.

Als Hercules uter zee opt lant quam, ende hi die trappen vander steenroetssen op ghinc, ende hi Theseus seere gewont sach ende Pirithons doot legghen, soe riep hi op Theseus dat hi geen sorghe hebben en soude, ende hi liep de trappen neder naden ruese toe. Die ruese dit siende, liep op Theseus om hem te doden, mer Theseus eersselde so hi best mochte. Doe quam Hercules gelopen, ende hi riep met luder stemmen: “Ay wrede tyran, laet lopen desen ridder ende coemt teghens mi vechten! Du hebtste ghedoot mijn goede vrient Pirithons. Ic salt op dy wreken [F1vb] in dient mi moghelic is!”

Doe de ruese dit hoerde so liet hi Theseus staen, ende hi sach met een fier ghelaet op Hercules, seggende: “Die menighe meent zijn leet te wreken, dye nochtans selve in die schande blijft ... Ic hebbe dijn vrient ghedoot ende sijn gheselle ter doot toe gewont. Ist dat ghijse in crachte niet hondertfout te boven en gaet, so ist grote sotheit voer di hier te comen, want ic ben Cerberus, poertier vander Hellen, die int vermanen van minen name alle die werelt doe beven.”

Mettien nam Hercules sijn stocke, ende die ruese quam hem tegen, ende si ondersloeghen malcanderen seer rudelick, ende si begonnen eenen swaren strijt. Ter wijlen ghinck Theseus aen d’een side rustende ende stelpende sijn wonden, so hi best mochte. Hercules nam sinen stock ende sloech een so vervaerlijken slach op sinen helme dat hi den ruese dede bughen sijn een knye tot opter aerden, ende metten anderen slach so vloech hem tswaert uter handen. Ende als de ruese waende sijn swaert op te nemen so sloech hi den derden slach op des ruesen rugghe, dat hi mitten hoofde storte op een steen, ende Hercules spranc hem opt lijf ende toech met crachte den helme van sinen hoofde. Ende Theseus badt Hercules dat hi den ruese niet doden en soude, mer dat hi hem wilde brenghen in Thessalien ende daer doen sterven bider sententien der coninginne Ypodane in wrake van haren man, twelc Hercules consenteerde. Ende hi bant hem die handen opten rugghe ende dede hem op staen, ende hi nam hem biden baert ende leyde hem op die steenroetse op die aerde neder, ende hi bant hem handen ende voeten ende den hals te gader so dat hi hem niet en mochte verroeren.

Doe ghinc Hercules in die poer[F2ra]te vander Hellen, ende hi liet Theseus daer, ende hi ghinc so langhe dat hi vant dat pallays vanden coninc Pluto met Proserpine. Alle die daer waren verwonderden hem seer als si hem in saghen comen, want si en wisten van Cerberus onghevalle niet, ende si lieten die geheel stadt op hem staen, ende si en hadden oec van tgherufte niet gehoert. Als hi quam int pallays soe sach hi Pluto sitten met Proserpine dies hi seer blide was, ende hy riep met luder stemmen ende seyde: “Pluto, overmits dijn boesheit so is al Sicilien vol tranen, om dattu dese vrouwe van haren man ontnomen hebtste. Aldus seg ic u dat ict op u wreken sal gelijc ict op Cerberus ghewroken heb!”

Ende mettien verhierf hi sinen stock, ende hy gaf Pluto alsulcken slach dat hi viel neder ter aerden in onmachte ende seer ghequest.

Ende doe bevacht d’ander de daer bi waren, ende hi sloechse al lichtelick doot. Doe ghinck hi tot Proserpine ende trooste haer, seggende dat hi daer gecomen was om haer te verlossen, ende dat si hem stoutelic volghen soude. Ende Hercules ghinc uter zalen, ende si volchde hem Ende als hy bi die poerte vant pallays quam, vant hi daer een grote schare van burgeren die hem op liepen, ende riepen op hem: “Ter doot!” Hercules dit siende, nam sijn stock ende began daer so vromelic te vechten, slaende aen allen siden, also dat hi den inganghe vant pallays bedecte met doden, ende doder meer dan vierhondert. Ende doe sijn vianden dit saghen, so vloeden si van hem, ende doen nam hi Proserpine bider hant, ende hi ghinc met haer ter poerten uut.

Als hem Theseus sach comen, so was hi verblijt, ende hi presenteerde Hercules veel gevanghen die Cerberus gevanghen hadde met eenen keeten. Ende [F2rb] Hercules ontbantse vander keeten, ende hi banter den ruese Cerberus mede, ende hi dede Pirithons begraven, die van den ruese verslaghen was. Ende doe scheyden si van daer, ende si quamen in corter tijt in Thessalien, ende Hercules leverde Proserpine harer moeder, der coninginnen Sceres, ende hy presenteerde Cerberus Ypodanie, haer segghende hoe dat hy Pirithons, haer man, ghedoot hadde, dyes Ypodanie met die vander stadt so groten rouwe bedreven dat niet wel moghelic en is om scriven.

Corts daer na soe nam Ypodanie in wrake van haren man desen ruese Cerberus ende sette hem drie daghe op die kaecke. Ende daer wert hi ghetoghen biden hare ende biden baerde, ende hi wert bespoghen in sijn aensichte, also dat hi cativelijc sterf.

Als dan Ypodanie een weinich vertroost was, soe namen Hercules ende Theseus oerlof, ende si reysden na Thebes.

Hoe dat Pluto Proserpina roofde en hoe Orpheus haar vond in de Hel en hoe de koningin Demeter kwam ter bruiloft van Pirithons. [12]

In dien tijden, een weinig voor de bruiloft van Pirithons en Ypodamie als boven gezegd is zo was Pluto koning van Molosen, de zoon van koning Saturnus en broeder van koning Jupiter, voer ter zee en zocht zijn avonturen en om kwaad te doen. Zo gebeurde het hem dat hij in Sicilië kwam en daar vond hij een grote verzameling van volk die de hoogtijd hielden van hun goden. Toen Pluto dit feest zag liet hij twintig van zijn gezellen wapens doen onder hun kleren en hij ging het feest bezien om te vernemen of hij iets van avonturen vinden mocht.

Deze Pluto de was de grootste dief en wulpse man de in de hele wereld was en hij had met hem een reus, Cerberus geheten, en hij was Pluto zeer gelijk van [E3vb] hart, maar hij was veel sterker van leden. Alle de anderen waren groot als reuzen en ze hadden anders niet geleerd dan kwaad te doen.

Toen de van Sicilië dit volk zagen zo meenden ze dat het hun buren geweest hadden die het feest kwamen bezien en ze begonnen te meer te dansen en te zingen. Pluto aanzag dit dansen en hij begon te zien de koningin van de landen die het feest kwam bezien met haar dochter, Proserpina geheten. Deze dochter was zeer mooi en ze had een man, Orpheus geheten, die daar op de harp speelde. Pluto werd ontstoken met haar minne en hij gaf het zijn volk te kennen dat hij ze begeerde en hij nam haar op zijn hals en hij liep met haar weg.

Toen Orpheus, haar man, en de koningin, haar moeder, dit zagen zo riepen ze zeer deerlijk, alzo dat de lieden hun dansen lieten en liepen Proserpina na om haar te ontzetten. Toen Cerberus en de anderen dat zagen zo trokken ze hun zwaarden en toonden hun harnas en sloegen op diegene de ze volgden en doodden er veel, alzo dat ze ondanks hen allen Pluto met der vrouwe in het schip brachten en ze staken van lande en voeren in de zee.

Toen werd daar groten droefheid bedreven aan alle zijden, want Proserpina weende zeer bitter aan de ene zijde en ze riep zeer luid, en Demeter haar moeder, aan de andere zijde, en Orpheus miste niet van tranen te storten, want ze elkaar zeer beminde. Toen Orpheus het gezicht van het schip verloren had zo ging hij in zijn paleis en daar zo was hij twee dagen zonder spreken.

[E4ra] Op het einde van de twee dagen zo kwam Demeter Orpheus visiteren die eten noch drinken wilde en ze zei hem dat ze hem wel kende die haar dochter genomen had en dat het Pluto was, koning van Molosen, die zich ophield in een lage plaats geheten de Hel omdat hij en zijn gezellen zo veel kwaads deden dat ze beter duivels geleken dan mensen. Toen dit Orpheus hoerde dat zijn wijf Proserpina in de Hel was zo vertrooste hij zichzelf en hoopte een weinig dat hij haar weer krijgen zou en hij heeft een weinig gegeten.

Toen hij gegeten had zo liet hij zijn schepen bereiden en hij heeft verlof genomen aan de koningin Demeter en hij ging alleen e scheep in onbekend habijt met zijn harp en de schippers deden zo veel dat ze kwamen in de haven van Thessalië. Orpheus ging daar op het land en beval den schippers dat ze hem een zekere tijd, die hij ze noemde, wachten zouden en hij ging vandaar van land tot land zo lang dat hij geraakte ter poort van de Hel die Cerberus de reus bewaarde en daar begon hij zeer lieflijk te spelen met zijn harp. Toen de reus Cerberus het geluid van de harp hoorde zo kwam hij ter poort uit om te weten wie zo lieflijk speelde en hij vond Orpheus en hij meende dat Pluto hem wel ontvangen zou omdat hij Proserpina verblijden zou die altijd weende en hij leidde hem in de stad voor koning Pluto. Daar begon hij lieflijk met een harp te spelen wat de koning zeer goed behaagde en hij liet Proserpina halen omdat ze haar wat verblijden zou. Toen ze kwam, zo herkende ze aan het spelen dat het haar man was en toen begon ze noch meer te wenen [E4rb] dan ze te oren gedaan had, dus koning Pluto zeer droevig was en hij zei tot Orpheus: “Kon je spelen zodat de jonkvrouw ophouden mocht van wenen, ik beloof u dat ik u zal geven hetgeen dat gij van mij eist.”

Toen accordeerde Orpheus zijn harp en speelde veel liedjes zo lieflijk dat allen van de Hel in slaap vielen en Proserpina ook mede om zekere tekens die Orpheus haar met de ogen gegeven had en alzo viel ze in slaap.

Toen Pluto zag dat Proserpina haar wenen liet zo was hij zeer verblijd en hij wekte de reus en alle anderen die in slaap waren en hij zei dat men het spelen niet verbeteren mocht en voort zei hij: wat de speelman eiste, hij zou het hem zonder fout geven.

Orpheus hoorde deze woorden zo zei hi: “Heer koning, ik ben Orpheus, de man van Proserpina de gij bij u hebt. Ik bid u, wilt ze mij doch weer geven opdat ik haar wederom mag brengen bij haar moeder of anders ze zal van rouw sterven.”

Toen Pluto dit hoorde zo verwonderde hij zeer van de stoutheid van Orpheus en zei: “Orpheus, gij eist dat liefste dat ik ter wereld heb, dat is Proserpina. Niette in, ik zal mijn belofte houden op conditie: Is het dat gij haar uit de stad leidt zonder om te zien zo zal je haar behouden, maar ziet gij om zo zal je haar wederom verliezen ...”

En hiermee was Orpheus tevreden, want hij dacht dat hij haar gewonnen had.

De volgende dag namen Orpheus en Proserpina verlof aan de koning en ze wilden ter poort uitgaan. Maar ze waren niet ter halverwege van de poort zag Orpheus heimelijk om of Proserpina volgde. Terstond nam haar de reus en hij gaf haar de koning weer.

[E4va] Orpheus zag dat hij mits ongeluk zijn wijf verloren had zo begon hij te vermaledijen de dag dat hij ooit geboren was en volgde weer Proserpina en begon weer te spelen met een harp en hij bood grote giften. Maar hem was gezegd dat hij haar nimmermeer weer hebben zou, tenzij dat hij de wapens zo goed hanteerde als de harp, ze zouden hem doden.

Met deze was hij zeer droevig en hij reisde in Sicilië tot koningin Demeter en zei haar alle dingen. Toen de koningin dit hoorde zo was ze zeer verstoord en ze reisde naar Thessalië omdat er grote heren in Pirithons bruiloft zouden zijn. Toen ze na middag aan land kwam zo ontmoette ze Pirithons en Theseus, die gingen buiten wandelen die ze vriendelijk groette en ze vroeg of in de bruiloft geen ridders waren van hoge naam en faam. Toen ze dit hoorden, zo voegen ze wie ze was. Ze antwoorde: “ik ben Demeter, koningin van Sicilië.”

Toen zeiden de heren: “Waarom vraag je naar ridders van hoge naam en faam?”

Die koningin zei: “gij heren, omdat Pluto, koning van de Hel, mijn dochter met geweld genomen heeft. Aldus zo wil ik wel vinden enigen ridder die door zijn hoffelijkheid om alle vrouwen hem daartoe wilde porren om mijn dochter weer te halen en bevechten de vermaledijden tiran. En dus zo bid ik u dat gij mij een wijzen wil die het zal durven bestaan.”

Toen zei Theseus: “Eerwaardige koningin, wees niet bang, ik zal uw ridder wezen in deze zaak en ik beloof u bij mijn ridderschap dat ik ter Helle zal gaan tot koning Pluto en halen uw dochter, weder het hem lief of leed is.”

Toen Pirithons dit hoorde, zo [E4vb antwoorde hij: “Mijn broeder, wat neem je aan? Gij kent de plaats van de Hel niet! De Hel ligt langs neer der zee tussen bergen en steenrotsen zo hoog dat de burgers gewoonlijk daar zijn in de lomer of schaduw. De stad is zo sterk dat het onmogelijk is in de stad te komen tenzij bij consent van de portier. Niemand die er ingaat komt er weer uit. Daarom is het wel een ‘hel’, niet alleen om de duisterheid der plaats, maar ook mede om de onmenselijkheid der inwoners die altijd naarstig zijn om kwaad te doen.”

Toen zei Theseus: “Al is de koning wreed en dat volk kwaad en al ligt de stad in veel lagen en perikelen des doods, nochtans al dit zal mij niet aftrekken van mijn opzet dor enige vrees, het zal geen ridder te verwijten staan dat ik mijn opzet achter gelaten heb door enige vrees, er komt me vanaf dat er mag!”

En toen Pirithon deze standvastigheid hoorde zo beloofde hij dat hij hem gezelschap houden zou in dezer avonturen. De koningin bedankte ze zeer en ze namen haar en brachten haar in de bruiloft daar ze fatsoenlijk werd ontvangen en daar werd verteld dat ongeluk van de koningin dochter, hoe dat ze koning Pluto in de Hell had gehaald en hoe dat Theseus gezworen had bij zijn ridderschap dat hij ze daar weer uit halen zou. Toen Ypodamie hoorde dat haar man in deze zorgelijke reis varen wilde, zo werd ze zo droevig dat men ze niet tevredenstellen kon. Jason en Hercules hadden graag mede gereisd, maar Theseus en Pirithons wilden het niet hebben en aldus scheidde dit feest met grote droefheid. Hercules die dit zag nam [F1ra] verlof en ging te scheep gelijk of hij had willen naar huis te varen en de anderen reisden naar huis. Theseus en Pirithons gingen te scheep en reisden naar de Hel toe.

Toen Hercules wist dat ze op de reis waren zo liet hij zijn schip sturen naar het gebied van de Hel en hij ging alleen op het land om te zien waar zijn gezellen wezen mochten en hij gaf Philotes bevel dat hij Lincus voeren zou in Thebe en stellen hem in de gevangenis tot dat hij weer kwam. Hiermede scheidde Philotes van Hercules en reisde ter zeewaarts in daar hij een kwaad avontuur had, alzo hierna verklaard zal worden.

Theseus en Pirithons zijn gereisd van Thessalië door de wilde zee alzo dat ze gauw aan het land der Hel kwamen. Pirithons, die het land kende, vond de nauwe weg die ter stad waart liep en hij ging voren. Deze weg was zo nauwe dat er maar een man alleen ingaan mocht, de een achter de ander, en aan beide zijden waren zo hoge steenrotsen alzo dat men al rechtuitgaan moest. Toen ze deze weg gepasseerd waren zo vonden ze een steenrots met trappen en daar zagen ze de Hel gelijk een sterke stad al om bemuurt en om watert dat van de steenrotsen neer viel gelijk in een afgrond en de stad was geheel omzet met steenrotsen met een kleine ingang.

Theseus en Pirithons gingen de trappen neer om in de stad te gaan. Toen zagen ze uit de poort komen een wonderlijke grote reus. Hij had het hoofd wonderlijk gefronst, fier, zwart, ruig en gebaard. Hij had de neus in drie bochten staan, de kin lang, de tanden zo groot als een paard, de ogen als een [F1rb] os de oren hangen gelijk een hond, de schouder breed, de buik op opgeblazen als een blaas en de benen zeer grof en hij heette Cerberus. De poëten heten hem de hond met drie hoofden omdat hij met drie bijzondere zonden was besmet, als met hovaardigheid, gierigheid en onkuisheid. Hij verhief hem door zijn kracht, want hij was zo sterk dat geen man tegen hem kon verduren. Hij was zo gierig om schat te verzamelen zodat hij alles stal daar hij het krijgen kon. Hij was zo onkuis van leven dat hij anders niet deed dan vrouwen, jonkvrouwen en maagden te verkrachten.

Toen Theseus en Pirithons deze reus zagen al gewapend tegen ze komen zo zei Pirithons tot Theseus: “Mijn broeder, ziet wat vijand van de hel dit is! En is hij niet zot die zijn lijf in al zulke avonturen stelt vanwege een vrouwe? Hier moeten wij leven of sterven. Niettemin dat gij peinzen zal dat ik bang ben, ik zal de strijd eerst zelf beginnen.”

Meteen kwam de reus bij ze en riep: “Wat zoeken deze gezellen in de Hel?”

Theseus antwoorde: “Wij komen halen Proserpina di koning Pluto der koningin Demeter benomen heeft en wij en zullen van hier niet scheiden of wij zullen ze met ons nemen of daarvoor dood blijven.”

“Zeker,” zei de reus, ik geloof wel als gij weg reizen zal dat gij Proserpina meenemen zal. Maar ik meen dat ik uw reis benemen zalen ik zal vandaag presenteren mijn zwaard in handen van Proserpina in uw bloed geverfd en gij zal ze nimmermeer wederom krijgen!” Meteen verhief hij zijn lans en gaf Theseus al zulke slag dat hij hem a sloeg meer dan een kwart van het [F1va] schild.

Toen Pirithons zag zijn gezel geslagen zo nam hij zijn zwaard en sloeg op de reus, desgelijks Theseus mede en ze gaven hem zo grote slagen dat ze de reus al verdoofd maakten. Hij begon van haat en nijd zo scherp te slaan zodat hij hun harnas en schilden doorsloeg en zijn lans verfde in hun bloed. De strijd duurde lang en Pirithons hield zich zeer dapper, maar de reus sloeg hem een zo ongemeten slag dat hij hem den helm doorsloeg en het hoofd spleet tot in de borst.

Toen dit Theseus zag zo sloeg hij op de reus met zulke kracht zodat hij twee treden achter uit deinsde. De reus wilde dit wreken en sloeg naar Theseus met al zulke macht en was hij de slag niet ontweken, de reus zou hem dood geslagen hebben. En Theseus sloeg weer op hem alzo dat de reus begon te briesen als een leeuw en hij sloeg op Theseus zo fier dat hij hem zijn schild spleet en zijn helm doorsloeg zodat hij als verdoofd was, nochtans bleef hij staan. Daar zou hem de reus overwonnen hebben en had het Avontuur Hercules daar niet gebracht.

Toen Hercules uit de zee op het land kwam en hij de trappen van de steenrotsen opging en hij Theseus zeer gewond zag en Pirithons dood liggen zo riep hij op Theseus dat hij geen zorg hebben zou en hij liep de trappen neer naar de reus toe. De reus die dit zag liep op Theseus om hem te doden, maar Theseus aarzelde zo goed hij mocht. Toen kwam Hercules gelopen en hij riep met een luide stem: “Aai wrede tiran, laat lopen deze ridder en kom tegen mij vechten! U hebt gedood mijn goede vriend Pirithons. Ik zal het op u wreken [F1vb] indient het mij mogelijk is!”

Toen de reus dit hoorde zo liet hij Theseus staan en hij zag met een fier gelaat op Hercules en zei: “Menigeen meent zijn leed te wreken die nochtans zelf in de schande blijft ... ik heb uw vriend gedood en zijn gezel ter dood toe gewond. Is het dat gij ze in kracht niet honderdvoudig te boven en gaat zo is het grote zotheid voor u hier te komen, want ik ben Cerberus, portier van de Hel die in het vermanen van mijn naam de hele wereld doet beven.”

Meteen nam Hercules zijn stok en de reus kwam hem tegen en sloegen elkaar zeer ruig en ze begonnen een zware strijd. Ondertussen ging Theseus aan de ene zijde rusten en stelpte zijn wonden, zo goed hij kon. Hercules nam zijn stok en sloeg een zo vervaarlijke slag op zijn helm zodat hij de reus liet buigen zijn ene knie tot op de aarde en met de andere slag zo vloog hem het zwaard uit de handen. Toen de reus waande zijn zwaard op te nemen zo sloeg hij den derde slag op de reus zijn rug zodat hij met het hooft stortte op een steen en Hercules sprong hem op tet lijf en trok met kracht de helm van zijn hoofd. Theseus bad Hercules dat hij de reus niet doden zou, maar dat hij hem wilde brengen in Thessalië en daar doen sterven bij de sententien der koningin Ypodamie in wraak van haar man, wat Hercules consenteerde. Hij bond hem de handen op de rug en liet hem opstaan en hij nam hem bij de baard en leidde hem op de steenrots op de aarde neder en hij bond hem handen en voeten en de hals tezamen zodat hij hem niet mocht verroeren.

Toen ging Hercules in de poort [F2ra] van de Hel en hij liet Theseus daar en hij ging zo lang dat hij vond dat paleis van de koning Pluto met Proserpina. Alle de daar waren verwonderden zich zeer toen ze hem in zagen komen, want ze wisten van Cerberus ongeval niet, en ze lieten de gehele stad op hem staan en ze hadden ook van het gerucht niet gehoord. Toen hij kwam in het paleis zo zag hij Pluto zitten met Proserpina, dus was hij zeer blijde en hij riep met luide stem en zei: “Pluto, overmits uw boosheid zo is al Sicilië vol tranen omdat u deze vrouwe van haar man ontnomen hebt. Aldus zeg ik u dat k het op u wreken zal gelijk k het op Cerberus gewroken heb!”

En meteen verhief hij zijn stok en hij gaf Pluto al zulke slag zodat hij viel neer ter aarde in onmacht en zeer gekwetst.

En toen bevocht hij de anderen die daarbij waren en hij sloeg ze alle licht dood. Toen ging hij tot Proserpina en troostte haar en zei dat hij daar gekomen was om haar te verlossen en dat ze hem stout volgen zou. Hercules ging uit de zaal en ze volgde hem en toen hij bij de poort van het paleis kwam vond hij daar een grote schaar van burgers die hem opliepen en riepen op hem: “Ter dood!” Hercules die dit zag nam zijn stok en begon daar zo dapper te vechten en sloeg aan alle zijden, alzo dat hij de ingang van het paleis bedekte met doden en doodde er meer dan vierhonderd. Toen zijn vijanden dit zagen zo vloden ze van hem en toen nam hij Proserpina bij de hand en hij ging met haar ter poort uit.

Toen hem Theseus zag komen zo was hij verblijd en hij presenteerde Hercules veel gevangenen die Cerberus gevangen had met een ketting. En [F2rb] Hercules ontbond ze van de ketting en hij bond er de reus Cerberus mee en hij liet Pirithons begraven die van den reus verslagen was. Toen scheiden ze vandaar en ze kwamen in korte tijd in Thessalië en Hercules leverde Proserpina haar moeder, de koningin Demeter en hij presenteerde Cerberus Ypodamie en zei haar hoe dat hij Pirithons, haar man, gedood had, dus Ypodamie met die van de stad zo’n grote rouw bedreven dat het niet goed mogelijk is om te schrijven.

Kort daarna zo nam Ypodanie in wraak van haar man deze reus Cerberus en zette hem drie dagen op de kaak. Daar werd hij getrokken bij de haren en bij de baard en hij werd bespuwd in zijn aanzicht, alzo dat hij ellendig stierf.

Toen dan Ypodamie een weinig vertroost was zo namen Hercules en Theseus verlof en ze reisden naar Thebe.

Hoe Andromedas Lincus verlos[te], ende hoe hi die stadt van Thebes wan ende coninc Creon inden strijt versloech. [13]

Als Philotes in sijn bewaringhe ontfangen hadt den ruese Lincus, ende Hercules gereyst was na Theseus, alsoe voerseit is, so namen die schipperen haren cours ter ze[ew]aerts inne na Thebes. So gemoete hem coninc Andromedas van Calciden in een groot schip, ende hy dede sijn schip stieren na Philotes’ schip, hem lieden vragende wat volc si waren. Lincus dit horende, riep: “Ic ben Lincus, u neve, ende ick bidde u: verlosset mi, [F2va] want ic ben gevangen van Hercules!”

Andromedas horende Lincus, was sere verstoert, want hi hem beminde, ende hy riep op die gheen die int scip waren dat si in haer doot ghecomen waren, ende dat si op haer hoede waren. Ende met dese woerden bespronghen die van Calciden Philotes, ende Philotes stelde hem daer tegens seer vromelic, also dat de strijt seer groot was, ende die quade fortune viel op Philotes’ ghesellen, also dat si alle verslaghen waren.

Andromedas hadt met hem .CC. zeerovers die altsamen sloeghen op Philotes ende braken hem sijn harnas ende gaven hem veel quetsinghen, also dat hi ten lesten gevangen wert, ende Lincus wert verlost. Doe was Lincus verblijdt, ende hi vertelde Androme[F2vb]das hoe hem Hercules gevangen hadt, ende hoe Hercules dye Centauren verstroyet hadt, ende dat hijer veel van Andromedas’ vrienden verslagen hadt, dies Andromedas alsulcken rouwe hadt, ende hi swoer dat hi hem wreken soude ende dat hi Hercules’ vrienden oec verslaen soude. Doe seide Lincus dat Hercules in die Helle gegaen was, ende si vrageden malcanderen raet hoe si dat best aenlegghen souden om dit te volbrenghen. Ten lesten sloet Andromedas dat hy wilde bespringhen die stadt van Thebes, ende in dien hi die stadt mocht winnen, dat hi coninc Creon met alle sijn hulpers doden soude. Ende mettien so dede hi sijn schepen metten volcke, dye wel acht dusent sterck waren, stieren nae [F3ra] Thebes toe, ende als si aen lant quamen, so stichten si brant ende versloeghent al dat si vonden.

Als dit coninc Creon vernam, so dede hi sijn volck wapenen, ende hi reysde met sijn volc ter poerten uut na sijn vianden, ende als si bi malcanderen quamen, so vielen si in malcanderen seer vreeslic, also datter aen beyden syden veel verslaghen wert. Die strijt die was seer fel, ende daer wert veel bloets ghestort, ende in corter tijt so wonnent Andromedas met sijn volc op die van Thebes ende dedense met cracht achterwaerts deysen.

Als dit coninc Creon sach, so verstoute hi hem selven ende stack hem inden grootsten hoop, daer hi so sterckelic began te vechten dat Andromedas ende Lincus tgheruft hoerden, ende si quamen daer. Als Lincus coninc Creon dus vromelic sach vechten, so gaf hi hem drie grote slaghen, d’een aen d’ander, ende met den vierden slach so doersloech hi den helme ende quetste hem int hooft, alsoe dat hy doot ter aerden viel, dies die van Thebes seer bedroeft waren, ende si namen die vlucht na der stadt toe.

Van deser quader avontueren was die heel stadt in roere. Doe clam Megera op eenen hoghen toren vant pallays, ende als sy sach dat die van Thebes so deerlick vermoert werden, ende dat si de vlucht namen, so seide si in haer selven: “Fortune, wat ongheval is dit? Waer hebtstu Hercules gheleyt? Aylaes, hi en is hyer nyet om te beschermen sijn landen ende om te beschudden sijn wijf, die vol drucx is, ende om te draghen die grote laste van desen strijt.” Als si dit gheseyt hadt, so viel si in onmachte ter aerden.

Ende coninc Andromedas ende Lincus achtervolchden die van Thebes so scarpelic dat si gelijc met hem lieden inder stadt quamen, ende sy [F3rb] dodent alle dat wapen dragen mocht sonder alleen Amphitrion, die sy in dye hetten niet en vonden, hoewel hi nochtans seer ghewont was. Doen clommen si boven int pallays, daer sy Megera vonden ende Amphitrion in groter bangicheit mit veel vrouwen ende joncfrouwen. Ter stont als Lincus Megera sach, so behaechde si hem wel alsoe dat hi amorues op haer wert, ende hy ghinc tot haer ende seide: “Vrou, en wilt niet meer schreyen! Hercules, die bastaert sone van Jupiter, is in die Helle gegaen, ende is daer doot ghebleven. Ghi sijt een wijf van een man gheweest die in overspel gewonnen is, ende nu suldi een man hebben die in echte gewonnen is, want ic sal u trouwen, ende ic sal u meer duechden doen dan ghi oyt gehadt hebt.”

Doe seyde Megera: “Ghi verrader, meenstu dat ic so sot ben dat ic gelove sette in die woerden der geenre die mijn vader verslaghen heeft ende viant mijns heren Hercules is? Ende ick en sal nemmer meer ander man nemen! Ende hi en is oec geen bastaert sone, mer hi is dye sone mijns heeren Amphitrion!”

Doen seide Lincus: “Vrouwe, ic ben coninc van dese stadt, ende ghi sijt onder mijn subjectie, aldus believet u oft en believet u nyet, ic sal minen wille met u doen, mer ick sal met u liden tot morghen toe.”

Ende hier mede sandt hi Megera in een toren ende lietse daer sluyten, ende hy leyde Philotes ende Amphitrion elc in een sonderlinghe vanghenisse, ende hi verloste daer uter gevanghenisse Priam, des conincs Laomedons sone van Troyen, ende hi sandt hem te Troyen.

Doe dit al ghedaen was, soe nam coninc Andromedas oerlof aen Lincus ende hi liet hem .CCCC. mannen om die stadt daer mede te be[F3va]waren, ende hi reysde.

Int beginsel van deser destructien so quam Juno binnen Thebes, ende si was verblijt dat de stat also verdorven was, ende datse in Hercules’ vianden handen was. Die tranen van Megera waren seer groot. Lincus quam dicwils in die gevangenisse om haer te vertroosten ende sprack haer vriendelic ende amorueselic toe, nochtan so en conden hem die vriendelike woerden niet helpen, want hi vant Megera volstandich ende haer reynicheit sterckelijck bewarende, ende onder ander woerden seyde si hem aldus: “Lincus, du hebtste die overhant ende hebtste Thebes ghewonnen. Fortune heeft di ghegheven dattu dijn leven rike van scande gemaect hebtste, ende hier en boven hebtstu noch machte te volbrenghen in mi een nyeu moort, maer dijn macht noch dijn sonden en sijn so groot nyet datse mijn duecht souden connen bughen!”

Corts hier na soe quam Hercules int conincrike van Thebes, ende daer wert hem gheseyt hoe Lincus die stadt ghewonnen hadde ende coninc Creon verslaghen. Als Hercules dit hoerde, so was hi seer verstoert, ende hy swoer dat hijt wreken so[u]de in dient in sijnre machte waer, ende hi dede een mantel ter stont over sijn harnas, ende hi ghinc also onbekent in die stat van Thebes. Ende als hi opt pallays quam, so quam hem een knape tegen die hem vraechde wat hi daer sochte. Hercules werp ter stont sijn mantel wech ende nam sijn swaert ende cloefde dyen knape sijn hovet totter borst toe. Doe dit die ander knechten saghen, so liepen si al gemeen op Hercules om hem te vanghen, mer Hercules versloechse al.

Daer wert dat gherufte so groot alsoe dat Lincus hoerde, ende hi liep onghewapent uut, mey[F3vb]nende dat sijn volc hadt gheweest, om die te scheyden. So gheringhe als hem Hercules vernam, so torde hi aen, hebbende sijn swaert verheven ende roepende: “Hercules!, Hercules!”, ende hy sloech hem den rechteren arm af, ende doen sloech hi so vreeslic aen allen siden, veel dodende ende quetsende, also dat die ander die vlucht namen.

Als Megera wist dat Hercules inder stadt gecomen was, soe dede sijt doer al die stadt vercondighen. Als dit die burghers hoerden, soe waren si seer verblijt, ende si wapenden hem ende versloeghen alle Lincus’ volck daer syse vonden. Doe gaf hi Lincus Juno te bewaren, ende hi beval datmen die camer op breken soude daer Megera in was, want die sloetelen verloren waren, dat so geschiede.

Doe quam Megera vol vruechden tot haren here ende man, ende hi wildese omhelsen ende cussen. Maer Lincus, die niet dan quaet en peysde, doer inghevinghe van Juno so seide hi: “Hercules, laet staen mijn vrouwe! Ick heb mijn vleyschelike genuechte met haer gehadt, ende si is die luxurioeste vrouwe die ic oyt bekende.”

Als dit Megera hoerde, so viel si in onmachte op haren rugghe. Hercules vol gramscap sijnde, nam sijn swairt ende sloech Lincus thooft af, ende doe ghinck hi voert ende dode Megera, die met vruchten was.

Nochtans die Croniken van Spaengien segghen dat Hercules sijn wijf nyet en dode, mer dat hijse stelde in een religie inden tempel van Dyane.

Doe nam Hercules Philotes ende Theseus mit hem ende sochten veel avontueren, ende hy maecte coninc van Thebes Layus, conincs Agenors sone, die ghetrout hadt des conincx dochter van Thebes, Jocasta geheeten.

Hoe Andromedas Lincus verloste en hoe hij de stad van Thebe won en koning Kreon in de strijd versloeg. [13]

Toen Philotes tot zijn bewaring ontvangen had de reus Lincus en Hercules vertrokken was na Theseus, alzo voorzegt is, zo namen de schippers hun koers ter zeewaarts in naar Thebe. Zo ontmoette hem koning Andromedas van Calciden in een groot schip en hij liet zijn schip sturen naar Philotes schip en ze vroeg wat volk ze waren. Lincus die dit hoorde riep: “ik ben Lincus, uw neef, en ik bid u: verlos mij, [F2va] want ik ben gevangen van Hercules!”

Andromedas hoorde Lincus en was zeer verstoord want hij hem beminde en hij riep op diegene die in het skip waren dat ze in hun dood gekomen waren en dat ze op hun hoede waren. Met deze woorden besprongen die van Calciden Philotes en Philotes stelde hem daartegen zeer dapper, alzo dat de strijd zeer groot was en het kwade fortuin viel op Philotes gezellen, alzo dat ze alle verslagen waren.

Andromedas had met hem tweehonderd zeerovers die alle tezamen sloegen op Philotes en braken hem zijn harnas en gaven hem veel kwetsingen alzo dat hij tenslotte gevangen werd en Lincus werd verlost. Toen was Lincus verblijd en hij vertelde Andromedas [F2vb] hoe hem Hercules gevangen had en hoe Hercules de Centauren verstrooid had en dat hij er veel van Andromedas vrienden verslagen had, dus Andromedas al zulke rouw had en hij zwoer dat hij hem wreken zou en dat hij Hercules vrienden ook verslaan zou. Toen zei Lincus dat Hercules in de Hel gegaan was en ze vroegen elkaar raad hoe ze dat het beste aanleggen zouden om dit te volbrengen. Tenslotte besloot Andromedas dat hij wilde bespringen de stad van Thebe en indien hij de stad mocht winnen dat hij koning Kreon met al zijn helpers doden zou. Meteen zo deed hij zijn schepen met volk, die wel achtduizend sterk waren, sturen naar [F3ra] Thebe toe en toen ze aan land kwamen zo stichten ze brand en versloegen al dat ze vonden.

Toen dit koning Kreon vernam zo liet hij zijn volk wapenen en hij reisde met zijn volk ter poorten uit naar zijn vijanden en toen ze bij elkaar kwamen zo vielen ze in elkaar zeer vreselijk, alzo dat er aan beide zijden vele verslagen werd. De strijd de was zeer fel en daar werd veel bloed gestort en in korte tijd zo won het Andromedas met zijn volk op die van Thebe en lieten ze met kracht achteruittrekken.

Toen dit koning Kreon zag zo verstoute hij zichzelf en stak hem in de grootste hoop daar hij zo sterk begon te vechten dat Andromedas en Lincus het gerucht hoorden en ze kwamen daar. Toen Lincus koning Kreon aldus dapper zag vechten zo gaf hij hem drie grote slagen, de een na de ander en met de vierde slag zo doorsloeg hij den helm en kwetste hem in het hoofd, alzo dat hij dood ter aarden viel, dus die van Thebe zeer bedroefd waren en ze namen de vlucht naar der stad toe.

Van dit kwade avontuur was de hele stad in oproer. Toen klom Megera op een hoge toren van het paleis en toen ze zag dat d van Thebe zo deerlijk vermoord werden en dat ze de vlucht namen zo zei ze in zichzelf: “Fortuin, wat ongeval is dit? Waar hebt uw Hercules geleid? Helaas, hij is hier niet om te beschermen zijn land en om te beschutten zijn wijf die vol droefheid is en om te dragen de grote last van deze strijd.” Toen ze dit gezegd had zo viel ze in onmacht ter aarde.

En koning Andromedas en Lincus achtervolgden die van Thebe zo scherp dat ze gelijk met hen in de stad kwamen en ze [F3rb] doodden alles dat wapen dragen mocht zonder alleen Amphitryon die ze in de hitte niet vonden, hoewel hij nochtans zeer gewond was. Toen klommen ze boven in het paleis daar ze Megera vonden en Amphitryon in groter bangheid met veel vrouwen en jonkvrouwen. Terstond toen Lincus Megera zag zo behaagde ze hem wel alzo dat hij amoureus op haar werd en hij ging tot haar en zei: “Vrouwe, wil niet meer schreien! Hercules, de bastaardzoon van Jupiter is in de Hel gegaan en is daar dood gebleven. Gij bent een wijf van een man geweest de in overspel gewonnen is en nu zal je een man hebben de in echt gewonnen is, want ik zal u trouwen en ik zal u meer deugden doen dan gij ooit gehad hebt.”

Toen zei Megera: “gij verrader, meent u dat ik zo zot ben dat ik geloof zet in de woorden van degene die mijn vader verslagen heeft en vijand van mijn heer Hercules is? Ik zal nimmer meer een andere man nemen! En hij en is ook geen bastaardzoon, maar hij is de zoon van mijn heer Amphitryon!”

Toen zei Lincus: “Vrouwe, ik ben koning van deze stad en gij bent onder mijn subjectie, aldus belieft het u of en belieft het u niet, ik zal mijn wil met u doen, maar ik zal met u lijden tot morgen toe.”

En hiermee zond hij Megera in een toren en liet ze daar opsluiten en hij leidde Philotes en Amphitryon elk in een aparte gevangenis en hij verloste daar uit de gevangenis Priamus, de konings Laomedon ‘s zoon van Troje en hij zond hem te Troje.

Toen dit al gedaan was zo nam koning Andromedas verlof aan Lincus en hij liet hem vierhonderd mannen om de stad daarmee te bewaren [F3va] en hij vertrok.

In het begin van deze destructie zo kwam Juno binnen Thebe en ze was verblijd dat de stad alzo verdorven was en dat ze in Hercules vijanden handen was. De tranen van Megera waren zeer groot. Lincus kwam dikwijls in de gevangenis om haar te vertroosten en sprak haar vriendelijk en amoureus toe, nochtans zo en konden hem de vriendelijke woorden niet helpen, want hij vond Megera volstandig die haar reinheid sterk bewaarde en onder ander woorden zei ze hem aldus: “Lincus, u hebt de overhand en hebt Thebe gewonnen. Fortuin heeft u gegeven dat u uw leven rijk van schande gemaakt hebt en hierboven hebt u noch macht te volbrengen in mij een nieuwe moord, maar uw macht noch uw zonden zijn zo groot niet dat ze mijn deugd zouden kunnen buigen.”

Kort hierna zo kwam Hercules in het koninkrijk van Thebe en daar werd hem gezegd hoe Lincus de stad gewonnen had en koning Kreon verslagen. Toen Hercules dit hoorde zo was hij zeer verstoord en hij zwoer dat hij het wreken zou indien het in zijn macht was en hij deed een mantel terstond over zijn harnas en hij ging alzo onbekend in de stad van Thebe. Toen hij op het paleis kwam zo kwam hem een knaap tegen die hem vroeg wat hij daar zocht. Hercules wierp terstond zijn mantel weg en nam zijn zwaard en kloofde de knaap zijn hoofd tot de borst toe. Toen dit de andere knechten zagen zo liepen ze algemeen op Hercules om hem te vangen, maar Hercules versloeg ze al.

Daar werd dat gerucht zo groot alzo dat Lincus het hoorde en hij liep ongewapend uit, meende [F3vb] dat het zijn volk had geweest om de te scheiden. Zo gauw als hem Hercules vernam zo trad hij aan en had zijn zwaard verheven en riep: “Hercules! Hercules!”, en hij sloeg hem de rechterarm af en toen sloeg hij zo vreselijk aan alle zijden en dood en kwetste er veel alzo dat de ander de vlucht namen.

Toen Megera wist dat Hercules in de stad gekomen was zo liet ze het door de hele stad verkondingen. Toen dit de burgers hoorden zo waren ze zeer verblijd en ze wapenden zich en versloegen al Lincus volk daar ze die vonden. Toen gaf hij Lincus Juno te bewaren en hij beval dat men de kamer openbreken zou daar Megera in was, want de sleutels waren verloren, dat zo geschiede.

Toen kwam Megera vol vreugde tot haar heer en man en hij wilde ze omhelzen en kussen. Maar Lincus, dei niets dan kwaads peinsde en door ingeving van Juno zo zei hi: “Hercules, laat staan mijn vrouwe! Ik heb mijn vleselijke genoegens met haar gehad en ze is de wulpste vrouwe die ik ooit bekende.”

Toen dit Megera hoorde zo viel ze in onmacht op haar rug. Hercules die vol gramschap was nam zijn zwaard en sloeg Lincus het hoofd af en toen ging hij voort en doodde Megera die zwanger was.

Nochtans de Kronieken van Spanje zeggen dat Hercules zijn wijf niet doodde, maar dat hij haar stelde in een religie in de tempel van Diana.

Toen nam Hercules Philotes en Theseus met hem en zochten veel avonturen en hij maakte koning van Thebe Layus, konings Agenor ‘s zoon die getrouwd de koningsdochter van Thebe, Jocasta geheten.

[F4ra] Hoe dat Hercules die stat van Troyen destrueerde die tweede reyse, ende hoe hi coninc Laomedon versloech. [14]

Hercules, Theseus ende Philotes reden aldus van Thebes tot veele plaetsen soeckende haer avontueren, ende passerende doer Licien, daer Hercules coninc aff was, ende van daer in Mirmidonien ten huse van coninc Eson, daer Jason was, die de reyse aen genomen hadde na Colcos om tGulden Vlies te winnen, ende hi maecte hem ghereet. Als Hercules dit hoerde, so swoer hi dat hi hem geselscap houden soude, ende in dyen Jason die avontuer contrarie viel, dat hi hem selven dan oec [F4rb] avontueren wilde. Ende doen si ghereet waren, so gingen si tscepe, ende si en vernyeuden haer vitalie niet, eer si quamen voer Troyen.

Doe coninc Laomedon vernam datter een schip uut Griecken in die havene lach, so ontboet hi hem lieden datse van daer reysen souden, want hi hare viant waer. Jason antwoerde huesliken ende badt hem dat hi doch vitalie hebben mocht om sijn ghelt. Die bode seyde dat hi gheen vitalie en mocht hebben oft hi en wonse metten swaerde. Hercules en mocht niet langher swijgen ende hi swoer: in dien hi weder om quame gesont, dat hi Troyen also soude destrueren dat d’een steen [op] d’ander niet bliven en soude. Ende mettien reysden si van daer ende quamen in die haven van Lennos, gelijc in Jasons leven staet.

[F4va] Tot deser havenen van Lennos soe was Hercules gheseit dat daer bi een coninc was, ghenaemt Phineus, die hem regeren liet van een ghierich wijf, ende hy hadt ghehuwet gewees[t] aen een ander wijf, daer hi twee sonen bi had, die van haer stiefmoeder met quader causen in ellenden ghesonden waren. Ende dit wijf was so gierich dat si ghenen staet mit goeden oghen aensien en mocht.

Als Hercules dese nyeumaer wiste, soe ghinc hi daer ende sprac coninc Phineus ende der coninginnen, also dat des conincs kinderen weder ghehaelt werden, ende dat die coninc weder coninclike staet hielt. Doe keerde Hercules weder in Lennos ende reysde van daer met Jason int eylant van Colcos, daer Jason met der hulpe van Medea tVlies wan, dat hi in Griecken brachte. Doen prees Hercules Jason seer voer sijn maghen, ende hi vertelde daer die onbeleeftheit die coninc Laomedon hem lieden voer Troyen hadde ghedaen, ende hoe hi hem hadt beloeft dat weder om te verghelden ende Troyen te destrueren als hi wederom quame. Doe swoeren die heren al ghelijc datse met hem reysen souden ende helpen hem dit onghelijck wreken.

Ende als den dach quam dien si gesloten hadden, so ginghen si te schepe ende seylden ter havenen van Troyen met so groten heyre dat hem coninc Laomedon niet benemen en conde dye haven in te nemen. Jason was doe in vreemde landen bi dye coninghinne Mirro. Int landen van deser havenen die seer sterck was, so dede Hercules sijn trompetten ende claroenen slaen, die so groten geruft maecten dat de mueren ende tpallays van Troyen droenden. Ende coninc Laomedon siende ter vensteren op dat Griecssche heyr, stont lange [F4vb] in twijfel oft hi teghens hem lieden wilde uut reysen ten strijde of niet. So gebuerdet dat hi siende werde op dye marct vander stadt meer dan .XXX.M burgheren, al bereyt ende wel gewapent, ende doe wert hi ontsteken, ende hi greep eenen moet, ende hi ghinc hem wapenen ende quam also tot sijn volc, hem lieden vermanende van weldoen, ende hi is soe gereden uut Troyen te velde in gheordineerder battalyen teghen sijn vianden.

Als sy bi malcanderen quamen, soe viel daer een grote schermutsinghe met groter bloetstortinghe aen beyden siden. Hercules sach om hoghe om sijn vianden corts te onderdoen, daer hi die coninclike banniere van Troyen sach, ende ter stont reet hi derwaerts, slaende aen allen siden so vreeslic met sijnder kolve of stock, dat hijt al ter neder sloech dat omtrent hem was, also dat hi ten lesten bi die banniere quam, daer hi coninc Laomedon vant wonder van wapenen doende op die Griecken. Dies Hercules seer toernich wert, ende hi nam sinen yseren stock, ende hi sloech hem op sinen helme so sterckelic datse doer die helme int breyn ginc, also dat hi doot ter aerden viel. Daer na sloech hi op die bannier dragher, dyen hi oeck doot sloech, ende hi schoerde die bannier.

Doe dit de Troyanen saghen, so riepen si alle gader: “Laet ons vlien! Het is al verloren!” Ende mettien vloeden si nader stadt, meynende hem selven te berghen. Mer dye Griecken achtervolchdense soe scarpelic met vechtender hant ende versloegender so veel, ende si quamen oec mede alsoe ghelijcker hant in die stadt, daer si luttel wederstants vonden overmits den druck van coninc Laomedons doot.

Int incomen vander poerten soe was The[G1ra][l]amon d’eerste ende Hercules die anderde. Priamen was doe in Troyen niet, mer hi was ghereyst in Orienten uut bevele des conincx Laomedon, sijn vader, als hi uter gevanghenisse van Thebes quam. Ende als die Griecken binnen der stadt quamen, so sloegen sijt al doot dat si daer vonden, ende si beroefden dat casteel Ilion van al datter in was, ende si deyldent onder malcanderen. Ende Hercules nam Exiona, coninc Laomedons dochter, ende hi gafse Thelamon dyer om badt, om dat hi d’eerste was die in die stadt quam. Ende doe sijt al gheplondert ende genomen hadden datter inder stadt was, so dede Hercules alle die poerten ende mueren neder werpen, alsoe datter niet een steen opten anderen en bleef.

Als dit gedaen was, so scheyden die heeren een yeghelic na huys, ende Hercules ende Theseus met Philotes reysden in de zee, avontuer soeckende. Ende het geviel dat si quamen ter havenen van Alexandrien, daer hi een groot heyre van volcke vant. Als die capiteyn sach dat si anckerden in die haven, so bekende hi aen die teykenen ende banieren dat Hercules was, ende hi quam vol bliscapen tot hem, seggende: “Edel here, ic gruete u, ende ic bidde u dat ic u dienaer mach zijn,” ende hi lach op sijn knyen ende hi custe de aerde.

Als dit Hercules hoerde, soe nam hi hem op bider hant ende gruete hem weder om seer vriendelijc, ende hi vraechde hem wie hi was, ende wat volc van orloge dat was.

Hi antwoerde hem dat hi Affer heete, sone van Madian, Abrahams sone, ende dat hi alleen capiteyn van alle dat heyre was, ende dat die van Egipten hadden hem capiteyn gemaect van theyre om in Libien te reysen ende destrueren daer tlant om wrake te nemen van tquaet [G1rb] dat die tyran Busire hemlieden hadde gedaen, die coninc van Libien was.

Als Hercules dit hoerde, so beloefde hi hem dat hi met hem reysen soude ende helpen hem Libien winnen, dies Affer hem seer dancte. Die van Egipten waren so blide dat si Hercules te hulpe hebben souden dat si hem lieten duncken dat hem nu nyemant deeren en mocht. Niet langhe daer na si ginghen tschepe, ende Hercules vant int schip van Affer het wijff ende dye dochter van Affer, ende dese dochtere heete Echee, ende het was een seer schone joncfrouwe. Int daghelicx ghesichte van haer werdt Hercules amorues op haer, ende hi versocht aen haer oft sy sijn wijf soude willen sijn. Echee antwoerde hem dat si haer selven sijn eysche niet en mocht consenteren, “mer waert dat Fortune mi so goet waer dat ick u wijf waer, ic soude orsake hebben die goden te dancken meer dan enige vrou opter aerden.”

Hercules dit horende, was seer wel te vreden, ende hi riep Affer, hem biddende oft hi hem sijn dochter wilde gheven tot sijnder huysvrouwen. Affer dancte hem seer, ende hi gaf hem sijn dochter tot sinen wille. Ende Hercules troude Echee, ende hi besliepse, ende hi maectese met vruchten.

Hercules ende Affer reysden so langhe tot dat si quamen ter havenen van Libien, daer nu Carthagen leyt, ende si quamen aen lant op een nacht alst licht ende claer was, ende si reysden int lant ende beleyden die stadt van Libien sonder eenich wederstoet. In dese stat soe was een coninc, Antheon geheten, seer groot, ende hi was dye stercste ruese van alle den ruesen die inden lande waren. Dese coninc Antheon vernemende die coemste van die van Egipten, so was hi seer verstoert, ende hi swoer datter nemmer[G1va]meer gheen weder in Egypten keeren en soude, ende hi dede sijn volc wapenen, ende hi reet ter poerten uut met groot volcke, ende hi was so haestich om op sijn vyanden te slaen dat hi met sijn volc gheen ordinancie en hielt. Ende als hi ten stride quam, so vant hi Hercules al ghereet met sijn volc, die in twee partyen ghedeylt waren, daer hi d’ierste af beleyde, ende Hercules’ battalie schoten soe vreeslic dat sijer meer dan hondert man van Libien dooden.

Alst gheschut faelgeerde, so spranck Antheon voert, willende sijn vyanden veel leets doen. Mer als hem Hercules sach comen, so ghinc hi hem teghen met sijn kolve ende gaf hem soe groten slach dat hi hem thooft nicken dede op de schouderen. Antheon verhief sijn swaert ende sloech so nijdelick op Hercules dat hi den schilt cloefde. Ende met dyen slaghe soe bekende Hercules dat dye ruese een man van groter cracht was. Niet te min, si ondersloegen malcander seer dapperlic, mer si werden ghescheyden overmits den dranghe vant volck. Ende Antheon reet onder sijn vianden, vele dodende ende verslaende. Mer Hercules met sijnre kolven doersloech so vele ende dode so veel vianden dattet aertrike al met doden bedect was, ende hi doerbrack die scharen. Des[e] eerste strijdt was tot grote scade ende achterdeel van coninc Antheon, want tegen een dyen hi versloech van die van Egipten, daer teghen versloecher Hercules .X. van Libien, ende men en sach omtrent Hercules niet dan bloet.

So langhe als den dach gheduerde, soe onderhielt Hercules sijn battalie. Ende omtrent den avonde als Affer ende Theseus quamen ter battalien, so vercrachtichde hi tegens coninc Antheon, ende hi dede hem vlieden met gro[G1vb]te slaghen, ende als die van Libien dat saghen, so vloeden si met hem wech.

Als Hercules sach dat die van Libien waren vluchtich, soe dede hi den horen blasen op dat een yeghelick weder om keeren soude, wanttet spade was. Sijn huysvrouwe Echee quam hem tegens, hem ontfangende in haren armen ende hem vriendelic c[u]ssende, ende die van Egypten deden hem grote eere ende reverencie met groter bliscapen. Desghelijcx die van Libien waren seer droevich, want si omtrent .XXX.M mannen hadden verloren.

Antheon en was niet wel te passe, want Hercules hadde hem so veel gheslaghen metter kolven dat hy hem niet behelpen en conde, also dat hi te bedde lach, ende hi ontboot de medecijn meesters, die hem seyden dat alle sijn leden van binnen ghebroken waren, ende dat wel een maent passeren soude eer hi ghenesen waer. Antheon overlegghende sijn sake, seynde aen dye van Egipten om bestant van een maent, behoudelic dat si alle daghe een sek[e]r ghetale van beesten ende vitalye in groter menichte seynden souden int heyr, twelck Hercules consenteerde om der vitalien wille. Doe seynde Antheon sijn brieven aen alle die coningen ende princen die onder sijn subjectie stonden, ende oec aen sijn ghebueren dye aen hem ghelant waren, begherende dat sy hem wilden comen ontset doen met haer volc van wapenen als si eerst mochten.

Des anderen dages na dattet bestant gemaect was, soe begant Hercules te verdrieten, ende hi wer t doe pey[n]sende dat hi Philotes hadt wel horen spreken van een coninc die nyet verre van daer en regneerde, Athlas geheeten, ende dat hi die wijste man van alder we[G2ra]relt was, ende dat hi hem hielt op een casteel, leggende opt alder hoechste van een seer hoghen berghe, gheheeten Athlas. Doe riep Hercules Philotes ende seyde dat hi wilde gaen int conincrijcke des conincx Athlas, ende hi woude daer sijn avontuer soecken. Philotes seide dat hi hem daer wel soude leyden, want hy tlant wel kende. Doen ontboot Hercules Theseus ende Affer ende beval hem lieden dat si altijt op haer hoede waren, ende hi nam so oerloff aen hemlieden ende aen sijn wijf, seggende dat hi corts weder comen soude. Ende doe ginghen si tschepe ende si voeren ter zeewaerts in ende seylden met goeden winde, also dat si quamen in corter tijt int Gat van Gibalter, ende doe wees Philotes Hercules den berghe ende tcasteel, daer hem Athlas op hielt.

Als Hercules den berch ende dat casteel sach, so was hi blide ende hy dede hem aen lant setten, ende hi nam sijn kolve, bevelende Philotes ende den schipperen dat si daer bliven souden, hem daer verwachtende, want hi wilde alleen opt casteele gaen, ende also ghinc hi naden berch toe. Ende het gheboerde dat hem een man gemoete die vanden berghe neder quam, dien hi vraechde van waer hi quame. Die man antwoerde: “Ic come vanden castele dat ghi daer boven hoghe sien moecht.”

Doe seide Hercules: “Waer so gaet ghi dan?”

Die man seyde: “Ic gae in dye stadt van Massilien, ende daer seynt mi die coninc Athlas aen die burgheren, hem lieden bevelende dat si hem binnen ses daghen ghereet maecten ter wapenen om mit hem te reysen ten succourse den groten coninc van Libien, die hem om sijn succours ende hulpe neerstelic ghebeden heeft. Aldus wildi soudye met u wapenen winnen, so gaet [G2rb] tot hem boven int casteel, ghi sult hem daer vinden sitten studeren in de scientie van astronomie.”

Ende si scheyden van malcander, ende Hercules clam opwert ende quam ter poerten vanden casteel, dair hi vier ridderen vant die hem vraechden wat sijn begheren was. Hercules seyde dat hi den coninc spreken wilde van een sonderlinghe materie dye hem aen ghinc. Die vier ridderen, die geen quaet en peysden, leyden Hercules in een grote zale, daer alle Athlas’ mannen waren, die al ghewapent waren, ende si beproefden malcanderen metten swaerde om datse ten orloghe reysen souden. Die vier ridderen seiden coninc Athlas datter een ruese nae hem vraechde, “mer die sake wair om en wilde hi niet segghen.”

Doe quam Athlas neder, ende hi vant Hercules gewapent staen, ende hi vraghede hem wie hi was. Hi antwoerde: “Ic ben Hercules die Philotes verwan ende die warande met dye schapen van dijn dochteren, ende ic ben nu hier gecomen om di oec te verwinnen. Aldus soe moet ghi helpen ende begheven coninc Antheon, minen viant. Ende wildi dat niet doen met vrientscapen, so wapent u, want ic sal u met crachte daer toe brenghen!”

Als die hoechmoedighe Athlas hoerde dattet Hercules was die hem aldus toe sprack, als dat hi hem op gheven soude tot sinen dienste, so antwoerde hi met fellen moede: “O verwaende Hercules, hoe sijt ghi soe stout dat ghy comen dorft in mijn tegenwoerdicheyt, daer ghi mijn dochteren so veel quaets gedaen hebt, mijn ruese Philotes verwinnende ende dye schapen nemende?! Ende nu coemt ghi mi desen druck vernyeuwen ende wilt dat ic mi selven nu op soude gheven, twelc ic niet doen en sal?”

[G2va] Met dese woerden soe ghinc Athlas daer bi in een camere ende beval dat hem een yeghelic wapende, als hy self oec dede, ende Hercules hadt dat ghesichte altijt op hem, op dat hi hem niet en ontginghe. Als hi gewapent was, so quam hy tot Hercules, ende hi riep op hem: “Ter doot!”, ende hi sloech op Hercules metten swaerde. Ende Hercules sette hem vromelijc ter weer, ende hi doder met sinen yseren stoc .XIJ. in .XIJ. slaghen, ende hi quetsede daer veel lieden, ende hi spaerde langhe den coninc Athlas. Mer ten lesten, overmits dat Athlas dicwils grote slagen sloech, so sloech hem Hercules opt bovenste van sinen helme, ende hi maecte hem een grote wonde int hooft, also dat hy verdoeft ter aerden viel. Ende die vanden casteel siende haren coninc ghestrect legghen ter aerden, en dorsten Hercules’ slagen niet mee verwachten, ende si liepen weder ten castele waert, ende Hercules bleeff daer alleen met Athlas. Ende als hi dan alleen was, soe nam hi Athlas ende dede hem genade bidden, ende daer na ghinc hi in die camer dair sijn boecken in waren, ende hi namse al tsamen ende leydese op een cameel, ende hi ghinc doe weder tot Athlas ende dwanc hem dat hi hem volghen soude. Ende als hi alle sinen wille hadde ghedaen so ghinc hi van daer met Athlas, ende si ginghen opten oever vander zee, daer hem Philotes verbeyde. Als Philotes sach dat Hercules quam met Athlas ende met sijn boecken was hi seer verblijt, ende si ginghen tschepe ende Hercules dede Athlas wonde visiteren. Ende Hercules badt hem neerstelijck dat hi hem leeren wilde sijn consten ende scientie, twelc Athlas nyet en woude doen. Maer als hi een wijltijts met Hercules om hadt ghegaen, so wel om [G2vb] die duecht die hi in Hercules sach als bi het onderwisen van Philotes, hem segghende dat Hercules de edelste ende duechdelicste man was die oyt hadde gheweest, ten lesten soe began hi hem te leeren alle sijn consten ende scientien, daer hi seer neerstelijc in profiteerde in alsulcker manieren dat hijt al begreep, also dat hi die beste philosophe ende astronimus was diemen doe vant.

Aldus soe keerde die vrome Hercules met groter eeren int heyr van Affer, ende hi vant sijn wijf verlost van eenen schonen sone, die die van Egypten hadden ghecroont coninc van Egipten, daer hy sint dier tijt regeerde, ende hi was geheeten Dodouin. Als dan Affer Athlas sach comen so verwonderde hi hem seer van die vromicheyt ende subtijlheyt van Hercules. Ende Hercules gaf alle sijn sinnen daer toe om scientie ende wijsheyt te crighen, ende ter wijlen overleet den tijt van bestande.

Die coninc Antheon was genesen ende hy versaemde een groot volc, dies die van Egypten blide waren, hopende noch meerder victorie te crijgen dan si gedaen hadden. Ende die van Libien hoopten hem te wreken van dye scande die si gehadt hadden bi toe doen vanden vromen Hercules. Des anderen dages alst bestant uut was, soe stelde een yeghelic sijn ordinancie. Die coninc Antheon maecte drie batalien, d’eerste van .XIJ.M, die anderde van .XX.M ende de derde van .XXX.M, ende hy was selver capiteyn van die eerste battalie, ende van die anderde battalie was capite[y]n de coninc van Gethulien, ende van dye derde die coninc van Cothuli[e]n. Ende op een morghenstont soe reet hi uter stat mit sijn volc na sijn vianden.

[F4ra] Hoe dat Hercules de stad van Troje vernielde de twee keer en hoe hij koning Laomedon versloeg. [14]

Hercules, Theseus en Philotes reden aldus van Thebe tot vele plaatsen en zochten hun avonturen en passeerden door Lycië daar Hercules koning van was en van daar in Mirmidonien ten huize van koning Eson, daar Jason was, die de reis aangenomen had naar Colchis om het Gulden Vlies te winnen en hij maakte hem gereed. Toen Hercules dit hoorde zo zwoer hij dat hij hem gezelschap houden zou, en indien Jason het avontuur contrarie viel dat hij zichzelf dan ook [F4rb] avonturen wilde. Toen ze gereed waren zo gingen ze te scheep en ze en vernieuwde hun victualie niet eer ze kwamen voer Troje.

Toen koning Laomedon vernam dat er een schip uit Griekenland in de haven lag zo ontbood hij ze dat ze vandaar reizen zouden, want hij as hun vijand. Jason antwoorde hoffelijk en bad hem dat hij doch victualie hebben mocht om zijn geld. De bode zei dat hij geen victualie mocht hebben of hij en won het met het zwaard. Hercules mocht niet langer zwijgen en hij zwoer: indien hij wederom kwam gezond dat hij Troje alzo zou vernielen dat de ene steen op de ander niet blijven zou. Meteen reisden ze vandaar en kwamen in de haven van Lennos, gelijk in Jasons leven staat.

[F4va] Tot deze haven van Lennos zo was Hercules gezegd dat daarbij een koning was, genaamd Phineus, die hem regeren liet van een gierig wijf en hij was gehuwd geweest aan een ander wij, daar hij twee zonen bij had die van hun stiefmoeder met een kwade oorzaak in ellende gezonden waren. Dit wijf was zo gierig dat ze geen staat met goeden ogen aanzien mocht.

Toen Hercules dit nieuws wist zo ging hij daar en sprak koning Phineus en de koningin, alzo dat de koningskinderen weer gehaald werden en dat de koning weer koninklijke staat hield. Toen keerde Hercules weer in Lennos en reisde vandaar met Jason in het eiland van Colchis daar Jason met de hulp van Medea het Vlies won dat hij in Griekenland bracht. Toen prees Hercules Jason zeer voor zijn verwanten en hij vertelde daar de onbeleefdheid die koning Laomedon ze voor Troje had gedaan en hoe hij hem had beloofd dat wederom te vergelden en Troje te vernielen als hij wederom kwam. Toen zwoeren de heren al gelijk dat ze met hem reizen zouden en helpen hem dit ongelijk wreken.

En toen den dag kwam die ze besloten hadden zo gingen ze te scheep en zeilden ter haven van Troje met zo’n groot leger dat hem koning Laomedon niet benemen kon de haven in te nemen. Jason was toen in vreemde landen bij de koningin Mirro. In het landen van deze haven die zeer sterk was zo liet Hercules zijn trompetten en klaroenen slaan die zo’ n groot gerucht maakten dat de meren en het paleis van Troje dreunde. Koning Laomedon die ter venster uitzag op dat Griekse leger stond lang [F4vb] in twijfel of hij tegen ze wilde uittrekken ten strijde of niet. Zo gebeurde het dat hij op de markt zag van de stad meer dan dertigduizend burgers, geheel gereed en goed bewapend en toen werd hij ontstoken en hij greep een moed en hij ging hem wapenen en kwam alzo tot zijn volk en ze vermaanden van goed te doen en hij is zo gereden uit Troje te velde in geordineerde bataljons tegen zijn vijanden.

Toen ze bij elkaar kwamen zo viel daar een grote schermutseling met grote bloedstorting aan beide zijden. Hercules zag omhoog om zijn vijanden gauw te onder te doen daar hij de koninklijke banier van Troje zag en terstond reet hij derwaarts en sloeg aan alle zijden zo vreselijk met zijn kolf of stok zodat hij het al ter neder sloeg dat omtrent hem was, alzo dat hij tenslotte bij de banier kwam daar hij koning Laomedon vond die wonder van wapens deed op de Grieken. Dus Hercules zeer toornig werd en hij nam zijn ijzeren stok en hij sloeg hem op zijn helm zo sterk zodat het door de helm in het brein ging, alzo dat hij dood ter aarde viel. Daarna sloeg hij op de banierdrager die hij ook dood sloeg en hij scheurde de banier.

Toen dit de Trojanen zagen zo riepen ze allemaal: “Laat ons vlieden! Het is al verloren!” En meteen vlogen ze naar de stad en meenden zichzelf te bergen. Maar de Grieken achtervolgden ze zo scherp met vechtenderhand en versloegen er zo veel en ze kwamen ook mede alzo gelijker hand in de stad daar ze luttel weerstand vonden overmits de droefheid van koning Laomedon’ s dood.

In het binnenkomen van de poort zo was Telamon [G1ra][l] de eerste en Hercules de tweede. Priamus was toen in Troje niet, maar hij was vertrokken naar de in Oriënt op bevel van koning Laomedon, zijn vader, toen hij uit de gevangenis van Thebe kwam. Toen de Grieken binnen de stad kwamen zo sloegen ze alles dood dat ze daar vonden en ze beroofden dat kasteel Ilion van alles dat erin was en ze verdeelden het onder elkaar. Hercules nam Exiona, koning Laomedon’ s dochter, en hij gaf ze Telamon die er om bad en om dat hij de eerste was die in de stad kwam. Toen ze alle geplunderd en genomen hadden dat er in de stad was zo liet Hercules alle poorten en muren neer werpen, alzo dat er niet een steen op de andere bleef.

Toen dit gedaan was zo scheiden de heren iedereen naar huis en Hercules en Theseus met Philotes reisden in de zee en zochten avontuur. Het gebeurde dat ze kwamen ter haven van Alexandrië daar hij een groot leger van volk vond. Toen de kapitein zag dat ze ankerden in de haven zo herkende hij aan de tekens en banieren dat het Hercules was en hij kwam vol blijdschap tot hem en zei: “Edele heer, ik groet u en ik bid u dat ik uw dienaar mag zijn,” en hij lag op zijn knieën en hij kuste de aarde.

Toen dit Hercules hoorde zo nam hij hem op bij de hand en groette hem wederom zeer vriendelijk en hij vroeg hem wie hij was en wat volk van oorlog dat was.

Hij antwoorde hem dat hij Affer heette, zoon van Madian, Abrahams zoon, en dat hij alleen kapitein van al dat leger was en dat die van Egypte hadden hem kapitein gemaakt van het leger om in Libië te reizen en te vernielen daar het land om wraak te nemen van het kwaad [G1rb] dat de tiran Busire ze had gedaan die koning van Libië was.

Toen Hercules dit hoorde zo beloofde hij hem dat hij met hem reizen zou en helpen hem Libië winnen, dus Affer hem zeer dankte. Die van Egypte waren zo blijde dat ze Hercules te hulp hebben zouden dat ze zich lieten denken dat ze nu niemand deren mocht. Niet lang daarna ze gingen te scheep en Hercules vond in het schip van Affer het wijf en de dochter van Affer, en deze dochtere heette Echee, en het was een zeer mooie jonkvrouw. In het dagelijks gezicht van haar werd Hercules amoureus op haar en hij verzocht aan haar of zij zijn wijf zou willen zijn. Echee antwoorde hem dat ze haar zijn eis niet mocht consenteren, “maar was het dat Fortuin mij zo goed was dat ik u wijf was, ik zou oorzaak hebben de goden te danken meer dan enige vrouw op de aarde.”

Hercules die dit hoorde was zeer goed te reden en hij riep Affer en bad hem of hij hem zijn dochter wilde geven tot zijn huisvrouw. Affer bedankte hem zeer en hij gaf hem zijn dochter tot zijn wil. En Hercules trouwde Echee en hij besliep ze en hij maakte haar zwanger.

Hercules en Affer reisden zo lang totdat ze kwamen ter haven van Libië daar nu Carthago ligt en ze kwamen aan land op een nacht toen het licht en helder was en ze reisden in het land en belegerde de stad van Libië zonder enige weerstand. In deze stad zo was een koning, Antheon geheten, zeer groot, en hij was de sterkste reus van alle reuzen die in het land waren. Deze koning Antheon vernam de komst van die van Egypte, zo was hij zeer verstoord en hij zwoer dat er nimmermeer [G1va] geen weer in Egypte keren zou en hij liet zijn volk wapenen en hij reedt ter poort uit met groot volk en hij was zo haastig om op zijn vijanden te slaan dat hij met zijn volk geen ordinantie hield. Toen hij ten strijde kwam zo vond hij Hercules al gereed met zijn volk die in twee partijen gedeeld waren waarvan hij de eerste leidde en Hercules’ bataljon schoot zo vreselijk zodat er meer dan honderd man van Libië doodden.

Toen het geschut faalde zo sprong Antheon voort en wilde zijn vijanden veel leed doen. Maar toen hij Hercules zag komen zo ging hij hem tegemoet met zijn kolf en gaf hem zo’n grote slag dat hij hem hoofd knikken deed op de schouders Antheon verhief zijn zwaard en sloeg zo nijdig op Hercules dat hij het schild kloofde. Met die slag zo bekende Hercules dat de reus een man van grote kracht was. Niettemin, sloegen elkaar zeer dapper, maar ze werden gescheiden overmits het gedrang van het volk. Antheon reedt onder zijn vijanden die vele doodde en versloeg. Maar Hercules met zijn kolf doorsloeg zo veel en doodde zo veel vijanden zodat het aardrijk geheel met doden bedekt was, n hij doorbrak de scharen. De eerste strijdt was tot grote schade en nadeel van koning Antheon, want tegen een die hij versloeg van de van Egypte daartegen versloeg Hercules er tien van Libië en men en zag omtrent Hercules niets anders dan bloed.

Zo lang als de dag duurde zo onderhield Hercules zijn bataljon. Omtrent de avond toen Affer en Theseus kwamen ter bataljon zo was hij zo krachtig tegen koning Antheon en hij liet hem vlieden met grote [G1vb] slagen en toen de van Libië dat zagen zo vlogen ze met hem weg.

Toen Hercules zag dat de van Libië vluchtig waren zo liet hij de horen blazen opdat iedereen weer omkeren zou want het was laat. Zijn huisvrouw Echee kwam hem tegemoet en ontving hem in haar armen kuste hemvriendelijk en die van Egypte deden hem grote eer en reverentie met groter blijdschap. Desgelijks die van Libië waren zeer droevig want ze hadden omtrent dertigduizend mannen verloren.

Antheon was niet goed te pas want Hercules had hem zo veel geslagen met een kolf zodat hij hem niet behelpen kon, alzo dat hij te bed lag en hij ontbood de medicijn meesters die hem zeiden dat al zijn leden van binnen gebroken waren en dat wel een maand passeren zou eer hij genezen was. Antheon overlag zijn zaak en zonde aan de van Egypte om bestand van een maand, behalve dat ze alle dagen een zeker getal van beesten en victualie in groter menigte zenden zouden in het leger, wat Hercules consenteerde vanwege de victualie. Toen zond Antheon zijn brieven aan alle koningen en prinsen die onder zijn subjectie stonden en ook aan zijn buren die naast zijn land waren en begeerde dat ze hem wilden komen ontzet doen met hun wapenvolk zo gauw als ze mochten.

De volgende dag nadat het bestand gemaakt was zo begon het Hercules te verdrieten en hij begon toen te peinzen dat hij Philotes wel had horen spreken van een koning die niet ver vandaar regeerde, Atlas geheten en dat hij de wijste man van de hele wereld [G2ra] was en dat hij hem ophield op een kasteel dat lag op het allerhoogste van een zeer hoge berg geheten Atlas. Toen riep Hercules Philotes en zei dat hij wilde gaan in het koninkrijk van die koning Atlas en hij wilde daar zijn avontuur zoeken. Philotes zei dat hij hem daar wel zou leiden want hij kende het land wel. Toen ontbood Hercules Theseus en Affer en beval ze dat ze altijd op hun hoede waren en hij nam zo verlof aan ze en aan zijn wijf en zei dat hij gauw wederkomen zou. Toen gingen ze te scheep en ze voeren ter zeewaarts in en zeilden met goede wind, alzo dat ze kwamen in korter tijd in het Gat van Gibraltar en toen wees Philotes Hercules de berg en het kasteel daar zich Atlas ophield.

Toen Hercules de berg en dat kasteel zag zo was hij blijde en hij liet hem aan land zetten en hij nam zijn kolf en beval Philotes en de schipper dat ze daar blijven zouden en hem daar verwachten, want hij wilde alleen op het kasteel gaan en alzo ging hij naar de berg toe. Het gebeurde dat hem een man ontmoette die van de berg neder kwam die hij vroeg vanwaar hij kwam. De man antwoorde: “ik kom van het kasteel dat gij daar boven hoog zien mag.”

Toen zei Hercules: “Waarheen zo gaat gij dan?”

De man zei: “ik ga in de stad van Messina en daar zendt mij de koning Atlas aan de burgers en ze beveelt dat ze zich binnen zes dagen gereed maken ter wapen om met hem te reizen ten bijstand dn grote koning van Libië die hem om zijn bijstand en hulp naarstig gebeden heeft. Aldus wil je soldij met uw wapen winnen zo ga [G2rb] tot hem boven in het kasteel, gij zal hem daar vinden zitten studeren in de wetenschap van astronomie.”

En ze scheiden van elkaar en Hercules klom opwaarts en kwam ter poort van het kasteel daar hij vier ridders vond die hem vroegen wat zijn begeren was. Hercules zei dat hij de koning spreken wilde van een bijzondere materie die hem aanging. De vier ridders, de geen kwaad peinsden, leiden Hercules in een grote zaal daar alle Atlas’ mannen waren die alle gewapend waren en ze beproefden elkaar met het zwaard omdat ze ten oorlog trekken zouden. De vier ridders zeiden koning Atlas dat er een reus naar hem vroeg, “maar de zaak waarom wil hij niet zeggen.”

Toen kwam Atlas neder en hij vond Hercules gewapend staan en hij vroeg hem wie hij was. Hij antwoorde: “ik ben Hercules de verwant van Philotes en de warande met de schapen van uw dochters en ik ben nu hier g komen om u ook te overwinnen. Aldus zo moet gij helpen en begeven koning Antheon, mijn vijand. En wil je dat niet doen met vriendschap zo wapent u, want ik zal u met kracht daartoe brengen!”

Toen de hoogmoedige Atlas hoorde dat het Hercules was die hem aldus toe sprak als dat hij hem opgeven zou tot zijn dienst zo antwoorde hij met fel gemoed: “O verwaande Hercules, hoe bent gij zo stout dat gij komen durft in mijn tegenwoordigheid daar gij mijn dochters zo veel kwaad gedaan hebt, mijn reus Philotes overwon en de schapen nam?! En kom je mij deze droefheid vernieuwen en wil dat ik mij zelf nu op zou geven, wat ik niet doen zal?”

[G2va] Met deze woorden zo ging Atlas daarbij in eetkamer en beval dat hem iedereen wapende, zoals hij zelf ook deed, en Hercules had dat gezicht altijd op hem op dat hij hem niet en ontging. Toen hij gewapend was zo kwam hij tot Hercules en hij riep op hem: “Ter dood!”, en hij sloeg op Hercules met het zwaard. Hercules zette zich dapper te verweer en hij doodde er met zijn ijzeren stok twaalf in twaalf slagen en hij kwetste daar veel lieden en hij spaarde lang de koning Atlas. Maar tenslotte, overmits dat Atlas dikwijls grote slagen sloeg, zo sloeg hem Hercules op het bovenste van zijn helm en hij maakte hem een grote wonde in het hoofd, alzo dat hij verdooft ter aarde viel. Die van het kasteel zagen hun koning gestekt ter aarde liggen durfden Hercules slagen niet meer te verwachten en ze liepen weer ten kasteel waart en Hercules bleef daar alleen met Atlas. Toen hij dan alleen was zo nam hij Atlas en liet hem genade bidden en daarna ging hij in de kamer daar zijn boeken in waren en hij nam ze alle tezamen en legde ze op een kameel en hij ging toen weer tot Atlas en dwong hem dat hij hem volgen zou. Toen hij al zijn wille had gedaan zo ging hij vandaar met Atlas en ze gingen op de oever van de zee daar ze Philotes opwachtte. Toen Philotes zag dat Hercules kwam met Atlas en met zijn boeken was hij zeer verblijd en ze gingen te scheep en Hercules liet Atlas wonden visiteren. Hercules bad hem vlijtig dat hij hem leren wilde zijn kunsten en wetenschap, wat Atlas niet wilde doen. Maar toen hij een tijdje met Hercules was omgegaan en zo wel om [G2vb] de deugd die hij in Hercules zag als bij het onderwijzen van Philotes en hem zei dat Hercules de edelste en deugdzaamste man was de ooit was geweest, tenslotte zo begon hij hem te leren al zijn kunsten en wetenschap daar hij zeer vlijtig in profiteerde in al zulke manieren dat hij alles begreep, alzo dat hij de beste filosoof en astronoom was die men toen vond.

Aldus zo keerde de dappere Hercules met groter eren in het leger van Affer en hij vond zijn wijf verlost van een mooie zoon die van die van Egypte hadden gekroond tot koning van Egypte daar hij sinds die tijd regeerde en hij was geheten Dodouin. Toen dan Affer Atlas zag komen zo verwonderde hij hem zeer van de dapperheid en het subtiele van Hercules. Hercules gaf al zijn zinnen daartoe om wetenschap en wijsheid te krijgen en ondertussen ging de tijd van het bestand over.

Die koning Antheon was genezen en hij verzamelde en groot volk, dus die van Egypte blijde waren en hoopten noch meer victorie te krijgen dan ze gedaan hadden. Die van Libië hoopten hem te wreken van de schande de ze gehad hadden bij toedoen van de dappere Hercules. De volgende dag dag toen het bestand over was zo stelde iedereen zijn ordinantie. Koning Antheon maakte drie bataljons, de eerste van twaalfduizend, de tweede van twintigduizend en de derde van dertigduizend en hij was zelf kapitein van de eerste bataljon en van de tweede bataljon was kapitein de koning van Gethulien en van de derde de koning van Cothulien. Op een morgenstond zo reedt hij uit de stad met zijn volk naar zijn vijanden.

[G3ra] Hoe Hercules coninc Antheon verdreef, ende hoe de coninc van Cothulien verslaghen was. [15] Hercules hadde twee batalien van sijn volc gheordineert dair hi d’eerste af beleyde. Affer ende Theseus beleyden d’ander. Als hi sijn vianden sach comen met groten gheschalle, soe ghinc hijse met sijn volck teghens, ende daer hoerdemen die trompetten aen beyden siden. Hercules ende coninc Antheon begonnen den strijt, ende Antheon brack sijn glavie op Hercules, ende Hercules’ glavie doerstack den schilt van Antheon ende sijn harnas mede ter rechter syden, also datter tbloet uut quam [G3rb] ende maecte hem een grote wonde. Antheon meende sterven van rouwen als hy den steeck gevoelde, ende dat sijn steke niet en trefte, so nam hi sijn swaert ende Hercules tsine ende ondersloeghen malcander so vreeslic dat Hercules met enen slach Antheon ter aerden sloech, ende hy soude hem daer ghedoot hebben en hadden die van Libien gedaen, dye hem op liepen aen alle siden, also dat hi niet en wiste aen wat eynde hi slaen soude. Antheon stont weder op al beschaemt, ende hi wilde sijn leet wreken op Hercules’ volck, ende hi vacht seer fierlick. Maer Hercules vacht so vromelic dat dye vianden hem schuweden als die doot, want hijt al versloech dat hem teghens quam, alsoe dat coninc Antheon om hulpe sandt aenden coninc van Cothulien.

Die coninc van [G3va] Coth[u]lien ter bede van coninc Antheon reet uut, meynende hem te hulpe te comen. Mer als Affer ende Theseus hem saghen porren, so quamen si hem teghens ende onderginghen hem den wech. Daer soe began weder een strijt seer vreeslick, alsoe dat Affer ende Theseus daer versloegen den coninc van Cothulien ende sloeghen sijn standaert onder de voete, ende van noots weghen soe moste sijn volc om succours roepen.

Die coninc van Gethulien siende dese quade avontuere, quam ten succourse, ende hi vant den coninck van Cothulien verslaghen ende sijn volc verwonnen. Daer wert doe een groot gherufte ende ghecrijsch. Daer werdt menighe vromicheit ghedaen, ende daer wertter veele verslagen. Theseus dede wonder, nochtans die van Gethulien onderhielden hem ende vochten teghens Theseus drie uren lanc dat si luttel of niet en verloren, ende dit duerde so langhe ter tijt toe dat Hercules tvolc van Antheon vlyen dede tot den volc van Cothulien. Ende achter dyen dat si tvolc van Antheon vlyen saghen so gaven sijt al verloren also datter veel weerloes verslaghen werden. Ten lesten so werden si so seer over vallen datse niet en wisten waer heenen vlien, mer sy liepen over velde, de een hier ende d’ander daer. Doe stack hem Hercules soe diep int volc die eerst vloeden, alsoe dat hy met hem in die stadt quam, ende daer versloech hijt al dat hem teghens quam, ende hi dede die van Egipten inder stadt comen.

Als coninc Antheon sach dat hem de fortune contrarie viel, so reet hi over tvelt met vier Morianen die hem inder Morianen lant brachten.

In deser manieren so quamen die van Egipten in die stadt van Libien, ende si brachtense onder haer subjectie. Als dan Hercules dye [G3vb] van Libien ende die ghebueren daer omtrent tot sijn onderdanicheit ghebracht hadde, so maecte hi Affer coninck, ende hi noemde tlant Affrike, ende hi seide dat hi niet en vacht om sijn selfs profijte noch om te hebben, mer om liberalicheyt ende duecht te verheffen. Daer en was noyt onder alle die heydenen liberaelder gheboren noch edelre noch duechdeliker! Hi en hadt niet willen wesen coninc van al der werelt etcetera.

Als hi dan Affer coninc gemaect hadt, so ondervraechde hi wat wet dat si hielden, ende hi ordineerde daer den huwelike staet, want doe de vrouwen al ghemeen waren. Ende als die vrouwen kinder creghen, so gaven sise die mannen als om vader daer aff te sijn, die hem ghelijcste was int phisonomie ende wesen. Ende noch ordineerde hi dat si houden souden der Griecken wet.

Ten lesten als coninc Antheon inder Morianen lant gecomen was, so vergaderde hi ter stont veel volcx, ende hi reysde weder om na sijn vianden, mer Hercules met sijn volc quam hem teghens, ende hi versloecht al ende maectese vluchtich sonder alleen Antheon, daer hi tegens vacht lijf om lijf. Mer Hercules sloech op coninc Antheon so grote slaghen dat hy niet en wiste waer hi hem keeren soude, also dat hi vliende wert. Hercules dit siende, onderliep hem ende greep hem in sijn armen ende dructe hem aen sijn borste ende hielt hem drivende vander aerden, ende hy droech hem also voer theyr vanden Morianen, ende daer werp hi hem tegens die aerde met so groter crachten dat hy daer doot bleef legghen sonder eenich lit te roeren. Die Morianen dit siende namen die vlucht ende lieten Hercules dat velt.

[G3ra] Hoe Hercules koning Antheon verdreef en hoe de koning van Cothulien verslagen was. [15] Hercules had twee bataljons van zijn volk geordineerd waarvan hij de eerste leidde. Affer en Theseus leidden de andere. Toen hij zijn vijanden zag komen met groot geschal zo ging hij ze met zijn volk tegen en daar hoorde men de trompetten aan beide zijden. Hercules en koning Antheon begonnen de strijd en Antheon brak zijn lans op Hercules en Hercules lans doorstak het schild van Antheon en zijn harnas mede ter rechterzijde, alzo dat er het bloed eruit kwam [G3rb] en maakte hem een grote wonde. Antheon meende te sterven van rouw toen hij de steek voelde en dat zijn steek niet trof, zo nam hij zijn zwaard en Hercules het zijne en sloegen elkaar zo vreselijk dat Hercules met een slag Antheon ter aarden sloeg en hij zou hem daar gedood hebben hadden die van Libië niet gedaan die hem opliepen aan alle zijden, alzo dat hij niet wist aan wat einde hij slaan zou. Antheon stond weer op al beschaamt en hij wilde zijn leed wreken op Hercules’ volk en hij vocht zeer fier. Maar Hercules vocht zo dapper dat de vijanden hem schuwden als de dood, want hij versloeg alles dat hem tegenkwam, alzo dat koning Antheon om hulp zont aan de koning van Cothulien.

Die koning van [G3va] Cothulien ter bede van koning Antheon reedt uit en meende hem te hulpe te komen. Maar toen Affer en Theseus hem zagen porren zo kwamen ze hem tegen en onderliepen hem den weg. Daar zo begon weer een strijd zeer vreselijk, alzo dat Affer en Theseus daar versloegen de koning van Cothulien en sloegen zijn standaard onder de voet en vanwege de nood zo moest zijn volk om bijstand roepen.

Die koning van Gethulien zag dit kwade avontuur en kwam te hulp en hij vond den koning van Cothulien verslagen en zijn volk overwonnen. Daar begon toen een groot gerucht en gekrijs. Daar werd menige dapperheid gedaan en daar werden er vele verslagen. Theseus deed wonder, nochtans die van Gethulien onderhielden hem en vochten tegen Theseus drie uren lang dat ze luttel of niet en verloren en dit duurde zo lang ter tijd toe dat Hercules het volk van Antheon vlieden deed tot het volk van Cothulien. Nadat ze het volk van Antheon vlieden zagen zo gaven ze het al verloren alzo dat er veel weerloos verslagen werden. Tenslotte zo werden ze zo zeer overvallen dat ze niet wisten waarheen te vlieden, maar ze liepen over velden, de een hier en de ander daar. Toen stak hem Hercules zo diep in het volk die eerst vloden, alzo dat hij met ze in de stad kwam en daar versloeg hij alles dat hem tegen kwam en hij liet die van Egypte in de stad komen.

Toen koning Antheon zag dat hem het fortuin contrarie viel zo reedt hij over het veld met vier Morianen die hem in de Morianen land brachten.

Op deze manieren zo kwamen die van Egypte in de stad van Libië en ze brachten ze onder hun subjectie. Toen dan Hercules die [G3vb] van Libië en de buren daar omtrent tot zijn onderdanigheid gebracht had zo maakte hij Affer koning en hij noemde het land Afrika en hij zei dat hij niet vocht om zijn eigen profijt noch om te hebben, maar om liberaliteit en deugd te verheffen. Daar was nooit onder alle heidenen liberaler geboren noch edeler noch deugdelijker! Hij had niet willen wezen koning van de hele wereld etc.

Toen hij dan Affer koning gemaakt had zo vroeg hij wat wet dat ze hielden en hij ordineerde daar de huwelijkse staat, want toen waren de vrouwen algemeen. En als de vrouwen kinderen kregen zo gaven ze die de mannen als om vader daarvan te zijn die hem het meeste gelijk was in het fysionomie en wezen. Noch ordineerde hij dat ze houden zouden der Griekse wet.

Tenslotte toen koning Antheon in de Morianen land gekomen was zo verzamelde hij terstond veel volk en hij trok wederom nar zijn vijanden, maar Hercules met zijn volk kwam hem tegen en hij versloeg alles en maakte ze vluchtend, zonder alleen Antheon, daar hij tegen vocht lijf om lijf. Maar Hercules sloeg op koning Antheon zo grote slagen zodat hij niet wist waarheen hij hem keren zou, alzo dat hij vluchtend werd. Hercules die dit zag onderliep hem en greep hem in zijn armen en drukte hem aan zijn borst en hield hem drijvend van de aarde en hij droeg hem alzo voor het leger van de Morianen en daar wierp hij hem tegens de aarde met zo grote kracht dat hij daar dood bleef liggen zonder enig lid te verroeren. De Morianen die dit zagen namen de vlucht en lieten Hercules dat veld.

Hoe Hercules ende Theseus vochten teghen twee joncfrouwen van Sychien. [16]

[G4ra] In gedenckenis deser victorien dede Hercules maken opt velt dye figuer van een man die sliep op die plaetse al daer hi coninc Antheon ghedoot hadt, ende daer onder dede hi dat lichaem van Antheon legghen. Ter stont als dit beelt, van elpenbeen gemaect, gheset was so gaft gheluyt ghelijc oft gheweest hadt een man die geslapen hadt, waer om achter die tijt die Morianen dat graf in groter rev[er]encie hielden ende aenbedent voer een god. Ende als dit al gedaen was, soe ghinc Hercules doer Tingien, Ampulesien ende veel ander landen, ende wan alle dat lant dat nu genaemt is Affri[qu]en, ende hy gaft al te samen Affer, ende hi keerde doe weder in Libien, dair hi Echee sijn wijf doot vant, daer hi groten rouwe om dreef. Ende hy nam doe oerlof om sijn druck te vergeten aen Affer ende aen d’ander edelingen van Egypten ende meende van daer te scheyden.

Ter stont quam daer een joncfrouwe vreemdelic toe gemaect, ende sy riep over luyde, seggende: “Ghi heren van Libien, ic ben tot u gesonden van weghen alle der coningh[inn]en van Sichien, vrouwen van Egypten, van Capadocien ende van Asien, dat si onlanx gewonnen hebben in wrake van haer mannen dye lanc doot sijn, achterlatende haer landen ter cause van een overdaet dat Vexose, coninc van Egipten, in Sychien dede. Ende om dat ghi hier onder u hier vanden gheslachte sijt, so ontbieden si u dat ghi u gevet tot haer onderdanicheit om met u haer gheliefte te doen, oft dat ghise comet bevechten met striden. Oft wildi bloe[t]stortinghe schuwen, soe laet daer twee mannen van u lieden comen tegens [G4rb] twee van haren joncfrouwen de mit wapenen vechten willen, si sullender twee leveren op condicien: Ist dat die vrouwen u mannen verwinnen, ghi sult u voer verwonnen houden. Ende verwint ghi dye vrouwen, si sullen tot uwen gebode staen!”

Doen antwoerde Hercules ende seide: “Na dat die vrouwen van Sichien so ridderlic sijn datse die grote conincriken van Egipten, van Capadocien ghewonnen hebben, so sijn si seer te ontsien. Niet te min, om die bloetstortinghe te schuwen so suldi segghen datter morghen twee ridders gereet sullen sijn op de condicie voren verclaert.” Ende dit swoer Affer met Hercules ende met meer ander te onderhouden.

Dese joncfrouwe is ghereyst tot haer coninghinne, ende si heeft vertelt dat antwoerde dat si ontfangen hadt. Die coninginne hadt twee susteren, so sterck datse geen ridder ter werelt en ontsagen, daer af d’een heete Menalixe ende d’ander Ypolite, ende dese twee joncfrouwen waren gheordineert om des anderen daghes te campen.

Des ander daghes quamen Hercules ende Theseus ter plaetsen ghereden daermen campen soude, wel ghewapent, ende si vonden daer de twee joncfrouwen al ghereet om vechten. Hercules ende Theseus namen haer glavien ende noepten haer paerden ende deden die joncfrouwen een teyken, ende si de van als voersien waren, lieten haer paerden teghens haer lopen, dattet scheen dat si hemel noch aerde en raecten, ende haer steken waren so groot datse malcander al ghelijc vanden paerde staken, dies die van Affriken hem seer verwonderden, dat haer twee ridderen van twee joncfrouwen ter aerden gesteken waren. Ende aen d’ander side waren die vrouwen noch meer verwondert van dat steken.

[G4va] Als die ridderen aen d’een side ende de joncfrouwen aen d’ander side hem selven vonden legghende op die aerde, soe waren si beschaemt. Niet te min, elc rees weder op, ende si ondersloegen malcander mitten swaerde so vromelick dat het harnas aen beyden siden doerslagen was. Ypolite achtervolchde haer man Theseus, ende Menalixe hielt haer aen Hercules. Die slaghen van Ypolite waren seere groot, ende si dede Theseus veel lasten aen. Ende Theseus vercrachtichde hem om hem te wreken, mer hi en condes niet doen. Hercules bracht Menalixe lichtelijc genoech tot onderdanicheyt. Mer Ypolite hadt haer so vromelic tegens Theseus dat si hem t’onder soude hebben gedaen, en hadt ghedaen Hercules die met luder stemmen riep: “Broeder, wat sal dit sijn? Waer is de vromicheit van Theseus? Salse uut gedaen sijn bi het ridderscap van een joncfrouwe. Seker, waert also, alle die mannen souden scande hebben van uwer oneeren!”

Als Theseus dese woerden hoerde, soe verwarmde hem tbloet, ende hi began so vromelic te slaen also dat hi die joncfrouwe mat maecte, ende hi benam haer swaert, ende hi verwanse, dies de vrouwen seer droevich waren, ende bi sonder die coninginne Synope, ende si sandt haer wapen tot Hercules in een teyken dat si haer verwonnen gaf, ende si dede hem bidden dat hi haer die .IJ. joncfrouwen weder gheven wilde. Ende Hercules ontfinck die wapen, ende hi gaf weder Menalixe, ende hi maecte pays met haer voer die van Affriken op condicien dat si Ypolite Theseus tot een wijf geven soude, want hi op haer verlieft was, ende die bruloft wert gehouden met groter eeren.

Doe die bruloft gedaen was, so nam Theseus oerlof aen Hercules [G4vb] ende aen Affer, ende hi reysde met sijn wijf tot sinen landen. Ende Hercules ginc ter zee om te gaen in Calcidonien, dat teghens Achayen ende Archaden over leyt, om een joncfrouwe te besien die uutnemende schoon was, dien hi had grotelick horen prijsen, ende hi reysde so langhe dat hi te Calcidonien quam. Die coninc Oe[ne]us hadt twee dochteren als Dyanira ende Gorge. Dyanira was de schoonste ende dien Hercules best aen stont. So gheringhe als hi Dyanira aen sach, so werdt hi ontsteken in sijn herte met Venus’ stralen, ghelijck dat vier het yser ontfunct. Dyanira was so schoon ende volmaect dat doen ter tijt haers ghelijc onder de vrouwen niet en was, niet alleen in scoonheit mer oec mede in duechden ende wijsheit. Sy was dat costelicste tresoer van Calcedonien ende si was van een yeghelijc bemint, ende bisonder van coninc Achelous. Dese coninc was machtich, ende sijn lant strecte aen tlant van Calcedonien.

Als Hercules aldus een wijltijts geweest hadt mit genuechten besiende die manieren van Dyanira, so ghevielt op eenen dach dat dye bode van coninc Achelous daer quam tot coninc Oe[ne]us ende seide hem: In dyen hi nu coninc Achelous sijn dochter niet en gave, dat hi sijn lant verderven soude.

Als coninc Oe[ne]us dit hoerde, so was hi seer verstoert, ende hi seide den bode dat hi hem des anderen dages antwoerde gheven soude. Ende die coninc was seer droevich in hem selven, ende om die melancolie ende fantasie te verdriven so ghinc hi wandelen bi Hercules. Ende als Hercules den coninc aldus droevich sach, soe vraechde hi den coninc wat hem letten mochte. Die coninc seyde: “Hercules, in dient u belieft te weten, so sal ict u segghen. [H1ra] Hier is een coninc, Achelous geheeten, groot, fier, hovaerdich, die mi dicwijl gebeden hevet om mijn dochter Dyanira te wive te hebben. Ic en wilt nyet doen, om dat hi een man van quaden leven is. Nu is hier van daghe een bode gecomen, daer hi mi mede ontbiet: Ist dat ic hem mijn dochter niet geven en wil, dat hi op mijn lant orloghen wilt. Ende ick sal hem morghen antwoert gheven, ende ic heb gesloten dat icse hem niet geven en wil, ende dan sal mijn lant verdorven werden, ende hier om ist dat ic dus droevich ben.”

Doe seide Hercules: “Here coninc, het is den mensche fortse dat hi drage al dat die Avontuer belieft, alsoe ghi segt. Nochtans alsmen aent quaetste comt, soe verblijt hem een yeghelic in sijn recht. Het recht vertroest des mans moet, ende eens mans moet die vertroest is, coemt dicwils tot groter victorien. Aldus so neemt moet in u recht ende laet u vianden doen wat si willen. Ghi hebt mi eerlic ontfanghen, ende in dese ontfangen so sijn dese nyeumaren ghecomen, al dus so sal ic u helpen, ist van node. Nochtan so staet mi voren: Ist dat Achelous beghint, dat hem berouwen sal.” Dies die coninc eens deels te vreden was.

Des anderen daghes ontboot coninc Oeneus den bode, hem seggende dat hi sinen here seide, dat hi niet meer en quame om sijn dochter te eysschen, want hijse hem niet geven en wilde, “ende ist dat hi daer om orloghe aen nemen wilt, so sal ic hem weder staen ter doot toe, al soude ic mijn rike daer om verliesen!”

De bode is ghereyst tot coninc Achelous, sinen here, ende hevet hem geseit die antwoerde dye hi vanden coninc ontfanghen hadde. Doen wert coninc Achelous seer verstoert, ende hi vergaderde veel volcx van wapenen om op co[H1rb]ninc O[e]neus te orloghen, want hi meende hem sijn dochter met crachte te benemen. Ter wijlen hadt Hercules menighe amoruese ende vriendelike woerden met die schone Dyanira. Hi sachse van so graceliker manieren ende van soe eerbaren wesen dat hi des daghes altijt meest bi haer was, ende des nachts so peysde hi dicwils op haer, nochtans so en seide hi haer niet van sijn minlijcker begeerten, om dat hi eerst sijn crachte in die wapenen thonen wilde.

Het gheviel eens op een tijt also hi op een veynster leende, siende ter gaerde van Dyanira, ende so hi neder waerts siende was, werdt hi Dyanira ghewaer die int groene sadt verselscapt met schonen vrouwen. Daer began hi op te contempleren ende te overlegghen haer uutnemende scoonheyt, so seide hi in hem selven aldus: “O Dyanira, hoe en hebdi nyet die wijsheit te kennen die herten ende gedachten der mannen. Al seide ick u thienste deel van die liefte die ic tot u draghe, ghi en soudes niet willen gheloven. Ic heb menich lant ende conincrijke doer ghelopen, ic heb menich schat gesien, ic heb menich dinc begheert, mer onder alle dese dinghen soe en was ic noyt in so groter twijfelen als ic nu ben om u gracie te vercrighen ...”

Op deser selver uren als Hercules aldus contemplerende was, so hadt de schone Dyanira, daer si int groene sadt, Hercules int veynster sien legghen, die niet min in sijnre lieften ontsteken was, ende si werdt versuchtende ende seide in haer selven aldus: “Aylaes Hercules, wat sal Dyanira doen, ist dat si tot uwer lieften nyet comen en mach? Ic plach onlancx geleden my niet te willen vernederen eens enighen man aen te sien, ende geen coninc [noch] [H1va] prince mijn liefte oft gonste crijghen en soude, ende nu ben ic al anders van natueren, ende ic en begheer anders niet dan dat ic u gesellinne mocht wesen. Ic meende een stantaftighe maghet ghebleven te hebben, mer het is mit mi nu al verandert ...” Ende hier mede so sweech si, ende si wert op Hercules peysende.

Ter wijlen dat si op malcanderen dus peysende waren, so quam daer tidinghe dat coninc Achelous dye stadt quam belegghen ter zee ende ter lande, ende dat hi niet verre van daer en was. Doe gherees daer een groot geruft int pallays also dattet ten oren van Hercules quam, ende hi ghinc tot coninck Oen[e]us. Als die coninc Hercules sach comen, soe ghinc hi hem teghens ende seide hem hoe dat sijn vianden bider stadt waren. Hercules antwoerde blidelic datmense moste gaen ontfanghen, ende dat hi sijn volc ter wapenen dede gaen. Ende die coninc gheboot dat hem een yeghelic wapenen ende ghereet maken soude om te vechten, twelc so gheschiede.

Als si alle waren vergadert, so leydese de coninc ende Hercules te velde, daerse Hercules in ordinancie stelde, ende reden also tot nae der noenen eer si haer vianden vernamen, dyen si so bi quamen datter anders niet te doen en was dan te slaen. Hercules had .IJ. battalien gemaect, daer die eerste aff was van sijn volc, ende d’ander van die van Calcedonien. Ende een luttel eer si versaemden, soe quam Hercules tot die van Calcedonien, ende hi seyde aldus: “Siet hier u vianden die u so cleyn achten dat si u comen bevechten in u heerlicheit. Ic bid u, en laet hair overdaet niet onder doen uwen hoghen moet. Hebt moet gelijc leeuwen om te beschermen u lant, u goet, u wijf, u kinderen ende u eyghen [H1vb] lichaem. Ende ist dat ghi nu u beste niet en doet, ende dat u vianden te boven gaen, tbeste dat u gevallen mach dat is dat ghi tot armoede comen sult of tot eewighen dienste of die doot, want u vianden sull[e]n u alle tquaet der werelt doen!”

Dese vermaninghe ontfuncte de herten van Calcedonien utermaten seer. Als dan Hercules sijn vermaninghe hadde ghedaen, so ghinc hi in sijn battalye.

Daer quamen dye twee heyren aen malcanderen, ende int v[er]gaderen was aen beyden siden groot gherufte. Dye trompetten werden gheslagen, ende elc bereyde hem om vechten. Hercules ende dye Griecken schoten seer op haer vianden, ende si maecten Achelous ende sijn volc al verbaest, want si en meenden in die van Calcedonien so veel wederstants nyet gevonden te hebben. Ende doe werden si siende op die baniere van Hercules, ende si sagen den groten leeuwe dair in gheschildert, ende doe w[e]rden si peynsende oft Hercules wesen mochte, daermen doer alle die werelt af sprack van sijn grote vromicheyt.

Alst schieten was gedaen, so nam Hercules sijn swaert ende stack hem selven in de van Achayen, die int voerste van conincx Achelous’ battalie waren, ende daer maecte hi een gat so groot in, dat die van Calcedonien ende Yconien metten eersten aencomen veel op hem wonnen ende dedense achter waerts deysen. Dyes Achelous seere verstoert wert, ende hi met .XXX. ridderen die hem altijt volchden, quam hem tegen stellen, daer Hercules dye van Achayen dus verdreef, ende hy proefde sinen moet die vol liefden was, ende hy toonde sijn ridderlike machte so vromelick dat dye Griecken dye daer in quamen vertoeven mosten, ende oec Hercules selve, want si [H2ra] maecten haer swaerden ende de aerde root mit haren bloede ende versloeghender veel van Yconien. Daer was die strijt so groot datmen daer niet dan doden ende ghequetste sach legghen. Hercules en sloech een slach niet oft ten coste een mans lijf van sijn vianden. Desghelijcx so dede Achelous oec. Ende si vochten aen beyde siden seer vreeslic, nochtans so en conden si d’een den anderen haer scharen doerbreken. Hercules ende Achelous quamen dicwils bi een, maer hi en dorste Hercules nyet verwachten om sijn grote slaghen, want so geringe als hi Hercules enichsins gheraecte, soe vloet hi van hem inden meesten hoop.

In dese strijt so dede Hercules groote vromicheit, alsoe dat coninc Oen[e]us sijn genuechte in nam om hem te sien vechten. Ende Oeneus quam te strijde met dye van Calcedonien, ende in sijn coemste so creghen die van Achayen groot verlies. Ende int leste soe thoonde Hercules sijn crachte ende brack die van Achayen haer ordinancie ende maectese vluchtich ende jaechdese weder om tschepe, alsoe dat coninck Achelous wel .XIJ.M mannen achter liet.

Doe Hercules sach dat sijn vianden in die zee ghevloden waren, so riep hi coninc Oen[e]us tot hem ende seyde dat hi sijn vianden volghen wilde. Ende hy nam met hem .CC. mannen, ende hi nam orlof aen coninc Oeneus, ende hi ghinc te scepe, ende hi volchde coninc Achelous. Als dan Hercules wech was, so keerde coninck Oeneus in Calcedonien, ende hi vertelde sijnre huysvrouwen die grote vromicheyt die Hercules inden strijt ghedaen hadde, ende hoe dat hi sijn vianden verjaghet hadde, ende hoe dat hijse met .CC. mannen achter volchde. Die vrouwen Gorge ende Dya[n]ira waren seere ver[H2rb]blijt vander victorien, mer Gorge hadt wel ghewilt dat Hercules meer volcx bi hem gehadt hadde, ende het verdroet Dyanira dat si so langhe van haer lief wesen moste, ende si ghinck in haer camere ende sadt daer bedruct ter tijt toe dat Hercules weder ghekeert was.

Als Hercules in die zee was, so vervolchde hi coninc Achelous so scarpelic dat hi wijken moste in sijn conincrike op een casteel dat seer sterck was, ende het lach op die zee, ende Hercules beleyde hem in dit casteel. Als dan Achelous sach dat hem Hercules gevolcht was niet dan met .CC. mannen, so riep hi sijn vrienden ende capiteynen ende seyde tot hem lieden: “Wi moghen ons ewelic wel schamen dat wi ons hier laten belegghen van so cleynen volcke. Mi dunct dat goet wair dat wi ons vianden ginghen bevechten!” Twelc hem allen wel behaechde, ende si wapenden hem ende ginghen vanden casteel na haer vianden toe. Ende als Hercules zijn vianden siende werdt, soe stelde hy sijn volc in ordinancien, ende hi ginc doe alleen voren teghens sijn vianden. Als Achelous hem sach comen, so wert hi versuchtende, ende hi riep op sijn volck dat dit die man was diese uut Calcedonien verdreven hadt, ende hy beloefde hem grote giften diet best op hem doen souden. Mer als si wisten dat Hercules was, so en wilde nyemant daer teghens in gaen, want si vervaerden hem van sijn grote slaghen, ende alsoe sonder slach oft stoet soe keerden si die rugghe ende vloeden int casteel.

Doe Hercules dit sach, soe keerde hi weder tot sijn volc al lachende, om dat sijn vianden alsoe voer hem vloeden. Ende Achelous wert peysende hoe dat hi Hercules soude moghen bescadighen. So was daer een capiteyn die hem seide: [H2va] “Here, ghi weet wel dat u machte niet te gheliken en is teghens die machte van uwen vianden, want wi sijn thien teghens een. Nochtans en mach ons dat niet helpen, want die macht des sterken Hercules waer alleen genoech om ons allen te verslaen ende u conincrike te destrueren. Aldus om dat w[i o]nse vianden int openbaer niet en connen verwinnen, so ist van [n]ode dat wi practizeren om onse vianden met subtijlheit te verwinnen. Ende ic heb ghepeyst: Waert datmen een manier van licht in die zee maecte ghelijc ic wel ordineren soude, datmen onse vianden bi dit middel vanden lichte wel bedrieghen souden. Ende dit lichte soude bi nachte sijn, ende het moste groot zijn. Ende so gheringhe als onse vianden dat licht saghen, soe souden si uut haer tenten springhen ende lopen na dye zee om tlichts wille sonder harnas, want si nyemant en ontsien, ende dan sullen wijse onversienlic verwinnen ende t’onder brenghen.”

Desen raet dochte Achelous seere goet, ende hi gheboet dat ment volbrenghen soude. Ende doe lieten si hondert toertsen maken, daer si .XV. daghen over onledich waren. Ter wijlen soe bestormde Hercules dicwils dat casteel, maer hi en conder niet op winnen, want het lach op die zee ende in een sterck lant.

Als die .XV. daghen over waren ende de toertsen ghemaect waren, soe wasser een die dit werck aenghenomen hadt dit te doen, ende hi ghinck met sijn vierder uten casteel ende quam ter haven daer niet dan een cleyn scheepken dat op ghetoghen was, want Hercules hadt alle de scepen daer coninc Achelous mede over zee ghecomen was doen nemen, ende hi hadtse doen brenghen bi sijn schepen, op dat hem coninc Achelous niet en ontqua[H2vb]me inder nacht. Als dese vier int cleyn scheepen waren, ende si alle dinck by hem hadden dat hem van node was, so voeren si in die zee. Binnen dier tijt so ghinc coninc Achelous legghen met .M. mannen in een plaetse, daer hem dochte dat die van Calcedonien comen souden om tlicht te besien. Ende alst hem tijt docht die inder zee waren om die toertsen te ontsteken, so ontstaken sise ende settense al te samen omtrent die mast.

So gheringhe als die wakers van Hercules dit gesien hadden, so ginghen si tot Hercules ende wecten hem ende thoonden hem dit licht. Als Hercules dit licht sach, so wilde hy weten wattet waer, ende hi ginc met sijn volc nae der zee toe. Ende als hy een luttel gegaen hadde, so quam Achelous met sijn .M. mannen ende bespranc Hercules seer fierlick. Als Hercules dit gewaer wert, so stelde hi sijn volc in ordinancie also hi best mochte bi tschijnsel van die sterren, ende hi ontfinc sijn vyanden vromelick. Daer began een felle strijdt ende daer wasser veel ghedoot ende ghequetst. Ende Hercules quam bi coninc Achelous ende slouch hem opten helme so groten slach dat hi ter aerden viel, hem seer quetsende, ende hi vinck hem ende gaf hem .XIJ. mannen te bewaren. Daer waren die toertsen uut gedaen om dat ghevecht. Die van Achayen arbeyden seer vromelic, vechtende om haren coninck te ontsetten, mer doe tlicht van de toertsen uut was, so deysden si achterwerts om datse niet sien en mochten.

Doen Hercules dit sach, so seide hi tot sijn volc dat hi proeven wilde oft hi tcasteel winnen mochte met stormen, ende hy beval sijn volc datse hem dapperlic volghen souden. Ende als hi sach dat sijn vianden weder om keerden na den castele, so achterhaelde [H3ra] hijse ende menghede hem in die meeste porsse, seer vreeslic slaende met sijn codde aen allen syden, also dat hi een ruymen wech maecte. Ende doer dien wech so leyde hi sijn volc tot aen dye poerte vanden casteel, daer si in liepen met degheen die int casteel vloeden, ende daer versloeghen si meer dan acht hondert mannen, ende d’ander vloeden in die stadt van Pathras, van daer si gheboren waren.

Als Hercules tcasteel in synen handen hadde, so ghinc hi int lant ende in die stadt Pathras sonder enich wederstoet, ende hi gaft conincrike over in dye handen van coninc Oeneus. Doe dit gedaen was, soe keerde hi weder om in Calcedonien om Dyanira te sien, daer hy met so groter triumphen ende eeren ontfanghen was dat niet wel te scrijven en waer.

Die poeten bescrivende dese victorie de Hercules had op Achelous, setten een manier van versieringhe als dat Achelous eerst vacht in de gedaente van een man, ende dat hi doe verwonnen was. Ende daer na keerde hy hem in die ghedaente van een serpente, [H3rb] dat is te verstaen dat hi met subtijlheyt Hercules des nachts bespranck. Ende hi quam oec in die gedaente van eenen stier, Hercules also bevechtende, ende Hercules brack hem eenen horen, dat is [te] verstaen dat nader hant Achelous was so fel als een stier, want hi wilde van hoverdye sterven als hi gevangen was. Ende dat Hercules den eenen horen brac, daer bi verstaetmen dat hi sijn conincrike destrueerde.

Hoe Hercules en Theseus vochten tegen twee jonkvrouwen van Sichien. [16]

[G4ra] In gedachtenis van deze victorie liet Hercules maken op het veld de figuur van een man die sliep op de plats al daar hij koning Antheon gedood had en daaronder liet hij dat lichaam van Antheon leggen. Terstond als dit beeld, van ivoor gemaakt, gezet was zo gaf het geluid gelijk of het geweest was een man de geslapen hadt was waarom na die tijd de Morianen dat graf in groter reverentie hielden en baden het aan voor een god. Toen dit alles gedaan was zo ging Hercules door Tingien, Ampulesie en veel andere landen en won al dat land dat nu genaamd is Afrika en hij gaf het al tezamen aan Affer en hij keerde toen weer in Libië daar hij Echee zijn wijf dood vond daar hij grote rouw om dreef. Hij nam toen verlof om zijn droefheid te vergeten aan Affer en aan de andere edelen van Egypte en meende vandaar te scheiden.

Terstond kwam daar een jonkvrouw vreemd toe gemaakt en ze riep overluid en zei: “gij heren van Libië, ik ben tot u gezonden vanwege alle koningen van Sichien, vrouwen van Egypte, van Cappadocië en van Azië dat ze onlangs gewonnen hebben in wraak van hun mannen die al lang dood zijn en achter lieden hun landen ter oorzaak van een overdaad dat Vexose, koning van Egypte, in Sichien deed. En omdat gij hier onder u hier van dat geslacht bent zo ontbieden ze u dat gij u begeeft tot haar onderdanigheid om met u haar gelieven te doen of dat gij haar komt bevechten met strijden. Of wil je uw bloedstorten schuwen, zo laat daar twee mannen van u lieden komen tegen [G4rb] twee van haar jonkvrouwen (Amazones) die met wapens vechten willen, ze zullen er twee leveren op conditie: Is het dat de vrouwen uw mannen overwinnen, gij zal u voor overwonnen houden. En overwint gij de vrouwen, ze zullen tot uw gebod staan!”

Toen antwoorde Hercules en zei: “Na dat de vrouwen van Sichien zo ridderlijk zijn dat ze de grote koninkrijken van Egypte, van Cappadocië gewonnen hebben, zo zijn ze zeer te ontzien. Niettemin, om de bloedstorting te schuwen zo zullen we zeggen dat er morgen twee ridders gereed zullen zijn op de conditie voor verklaard.” En dit zwoer Affer met Hercules en met meer ander te onderhouden.

Deze jonkvrouw is vertrokken tot haar koningin en ze heeft verteld dat antwoord dat ze ontvangen had. De koningin had twee zusters, zo sterk dat ze geen ridder ter wereld ontzagen, waarvan de een heette e Menalixe en de ander Ypolite, en deze twee jonkvrouwen waren geordineerd om de volgende dag te kampen.

De volgende dag kwamen Hercules en Theseus ter plaatse gereden daar men kampen zou, goed gewapend, en ze vonden daar de twee jonkvrouwen al gereed om te vechten. Hercules en Theseus namen hun lansen en noopten hun paarden en deden de jonkvrouwen een teken en toen ze van alles voorzien lieten hun paarden tegen elkaar lopen zodat het scheen dat ze hemel noch aarde raakten en hun steken waren zo groot dat ze elkaar al gelijk van de paarden staken, dus die van Afrika zich zeer verwonderden dat hun twee ridders van twee jonkvrouwen ter aarde gestoken waren. En aan de andere zijde waren de vrouwen noch meer verwonderd van dat steken.

[G4va] Toen de ridders aan de ene zijde en de jonkvrouwen aan de andere zijde zichzelf vonden liggen op de aarde zo waren ze beschaamd. Niettemin, elk rees weer op en ze sloegen elkaar met het zwaard zo dapper zodat het harnas aan beiden zijden doorslagen was. Ypolite achtervolgde haar man Theseus, en Menalixe hield zich aan Hercules. De slagen van Ypolite waren zeer groot en ze deed Theseus veel lasten aan. En Theseus bekrachtigde hem om hem te wreken, mar hij kon het niet doen. Hercules bracht Menalixe licht genoeg tot onderdanigheid. Maar Ypolite hield zich zo dapper tegen Theseus dat ze hem ten onder zou hebben gedaan had niet gedaan Hercules die met een luide sten riep: “Broeder, wat zal dit zijn? Wat is de dapperheid van Theseus? Zal het uitgedaan zijn bij het ridderschap van een jonkvrouw. Zeker, was het alzo, alle de mannen zouden schande hebben van uw oneer!”

Toen Theseus deze woorden hoorde zo verwarmde hem het bloed en hij begon zo dapper te slaan alzo dat hij de jonkvrouw mat maakte en hij benam haar zwaard en hij overwon ze, dus de vrouwen zeer droevig waren en bijzonder de koningin Synope en ze zond haar wapen tot Hercules in een teken dat ze haar overwonnen gaf en ze liet hem bidden dat hij haar de twee jonkvrouwen weer geven wilde. En Hercules ontving het wapen en hij gaf het weer Menalixe, en hij maakte vrede met haar voor die van Afrika op conditie dat ze Ypolite Theseus tot een wijf geven zou, want hij was op haar verliefd en de bruiloft werd gehouden met grote eer.

Toen de bruiloft gedaan was zo nam Theseus verlof aan Hercules [G4vb] en aan Affer en hij reisde met zijn wijf tot zijn landen. Hercules ging ter zee om te gaan in Calchedon dat tegenover Achaya en Arcadië ligt om een jonkvrouw te bezien die uitnemend mooi was die hij had zeer had horen prijzen en hij reisde zo lang dat hij te Calchedon kwam. De koning Oeneus had twee dochters als Dyanira en Gorge. Dyanira was de mooiste en die Hercules het beste aanstond. Zo gauw toen hij Dyanira aan zag zo werd hij ontstoken in zijn hart met Venus stralen gelijk dat het vuur het ijzer ontvonkt. Dyanira was zo mooi en volmaakt dat toentertijd haar gelijke onder de vrouwen er niet was, niet alleen in schoonheid maar ook mede in deugden en wijsheid. Ze was dat kostbaarste schatkamer van Chalcedon en ze was van iedereen bemind en bijzonder van koning Achelous. Deze koning was machtig en zijn land strekte aan het land van Calchedon.

Toen Hercules aldus een tijdje geweest was en met genoegen bezag de manieren van Dyanira zo gebeurde het op een dag dat de bode van koning Achelous daar kwam tot koning Oeneus en zei hem: Indien hij nu koning Achelous zijn dochter niet gaf dat hij zijn land verderven zou.

Toen koning Oeneus dit hoorde zo was hij zeer verstoord en hij zei den bode dat hij hem de volgende dag antwoord geven zou. De koning was zeer droevig in zichzelf en om de melancholie en fantasie te verdrijven zo ging hij wandelen bij Hercules. Toen Hercules de koning aldus droevig zag zo vroeg hij de koning wat hem letten mocht. De koning zei: “Hercules, in dien het u belieft te weten zo zal ik het u zeggen. [H1ra] Hier is een koning, Achelous geheten, groot, fier, hovaardig, de mij dikwijls gebeden heeft om mijn dochter Dyanira tot wijf te hebben. Ik wil het niet doen omdat hij een man van kwaad leven is. Nu is hier vandaag een bode gekomen waarmee hij mij ontbiedt: Is het dat ik hem mijn dochter niet geven wil dat hij op mijn land oorlogen wil. Ik zal hem morgen antwoord geven en ik heb besloten dat ik haar hem niet geven wil en dan zal mijn land verdorven worden en hierom is het dat ik dus droevig ben.”

Toen zei Hercules: “Heer koning, het is de mensen kracht dat hij draagt alles dat het Avontuur belieft, alzo gij zegt. Nochtans als aan het kwaadste komt zo verblijdt zich iedereen in zijn recht. Het recht vertroost het gemoed van de man en een mans gemoed die vertroost is komt dikwijls tot grote victorie. Aldus zo neem moed in uw recht en laat uw vijanden doen wat ze willen. Gij hebt mij fatsoenlijk ontvangen en in dit ontvangen zo is dit nieuws gekomen, al dus zo zal ik u helpen, is het van node. Nochtans zo staat mij voor: Is het dat Achelous begint dat het hem berouwen zal.” Dus de koning eensdeels tevreden was.

De volgende dag ontbood koning Oeneus de bode en zei hem dat hij zijn heer zeggen zou dat hij niet meer kwam om zijn dochter te eisen want hij wilde ze hem niet geven, “en is het dat hij daarom oorlog aannemen wil, zo zal ik hem weerstaan ter dood toe, al zou ik mijn rijk daarom verliezen!”

De bode is vertrokken naar koning Achelous, zijn heer, en heeft het antwoord gezegd dat hij van de koning ontvangen had. Toen werd koning Achelous zeer verstoord en hij verzamelde veel wapenvolk om op koning [H1rb] Oeneus te oorlogen, want hij meende hem zijn dochter met kracht te benemen. Ondertussen had Hercules menige amoureuze en vriendelijke woorden met de mooie Dyanira. Hij zag ze van zo gracieuze manieren en van zo eerbaar wezen dat hij op de dag altijd meest bij haar was en ‘s nachts zo peinsde hij dikwijls op haar, nochtans zo zei hij haar niet van zijn minnelijke begeerten omdat hij eerst zijn kracht in de wapens tonen wilde.

Het gebeurde eens op een tijd alzo hij op een venster leunde en zag ter gaarde van Dyanira en zo hij naar beneden zag werd hij Dyanira gewaar die in het groene zat vergezelschapt met mooie vrouwen. Daar begon hij op te contempleren en te overleggen haar uitnemende schoonheid en zo zei hij in zichzelf aldus: “O Dyanira, hoe heb je niet de wijsheid te kennen het hart en gedachten der mannen. Al zei ik u tiende deel van de liefde de ik tot u draag, gij en zou het niet willen geloven. Ik heb menig land en koninkrijk door gelopen, ik heb menige schat gezien, ik heb menig ding begeert, maar onder al deze dingen zo was ik nooit in zo’n grote twijfel als ik nu ben om uw gratie te verkrijgen ...”

Op hetzelfde uur toen Hercules aldus contemplerende was zo had de mooie Dyanira, daar ze in het groene zat, Hercules in het venster zien liggen die niettemin in zijn liefde ontstoken was en ze begon te zuchten en zei in zichzelf aldus: “Helaas Hercules, wat zal Dyanira doen, is het dat ze tot uw liefde niet kan komen? Ik plag onlangs mij niet te willen vernederen een enige man aan te zien en geen koning [noch] [H1va] prins mijn liefde of gunst krijgen zou en nu ben ik al anders van naturen en ik begeer anders niet dan dat ik uw gezellin mocht wezen. Ik meende een standvastige maagd gebleven te zijn, maar het is met mij nu al veranderd ...” en hiermee zo zweeg ze en ze begon op Hercules te peinzen.

Terwijl dat ze op elkaar aan het peinzen waren zo kwam daar een tijding dat koning Achelous de stad kwam belegeren ter zee en ter land en dat hij niet ver vandaar en was. Toen rees daar een groot gerucht in het paleis alzo dat het ten oren van Hercules kwam en hij ging tot koning Oeneus. Toen de koning Hercules zag komen zo ging hij hem tegen en zei hem hoe dat zijn vijand bij de stad was. Hercules antwoorde blijde dat men ze moest ontvangen en dat hij zijn volk ter wapen liet gaan. De koning gebood dat hem iedereen wapenen en gereed maken zou om te vechten, wat zo geschiede.

Toen ze alle waren verzameld zo leidde ze de koning en Hercules te velde daar Hercules ze in ordinantie stelde en reden alzo tot na der noen eer ze hun vijanden vernamen die ze zo nabijkwamen dat er anders niet te doen was dan te slaan. Hercules had twee bataljons gemaakt daar de eerste van was van zijn volk en de ander van de van Calchedon. Toen ze wat verzamelden zo kwam Hercules tot die van Calchedon en hij zei aldus: “Ziet hier uw vijanden die u zo klein achten dat ze u komen bevechten in uw heerlijkheid. Ik bid u, laat hun overdaad niet onderdoen uw hoge moed. Hebt moed gelijk leeuwen om te beschermen uw land, uw goed, uw wijf, uw kinderen en uw eigen [H1vb] lichaam. En is het dat gij nu uw best niet doet en dat uw vijanden te boven gaan het beste dat u gebeuren mag dat is dat gij tot armoede komen zal of tot eeuwige dienst of de dood, want uw vijanden zullen u al het kwaad der wereld aandoen!”

Deze vermaning ontving de harren van die van Calchedon uitermate zeer. Toen dan Hercules zijn vermaning had gedaan zo ging hij in zijn bataljon.

Daar kwamen de twee legers aan elkaar en in het verzamelen was er aan beide zijden groot gerucht. De trompetten werden geslagen en elk bereide hem om vechten. Hercules en de Grieken schoten zeer op hun vijanden en ze maakten Achelous en zijn volk al verbaasd want ze en meenden in die van Calchedon zo veel weerstand niet gevonden te hebben. Toen zagen ze op de banier van Hercules en ze zagen de grote leeuw daarin geschilders en toen begonnen ze te peinzen of het Hercules wezen mocht waarvan men door de hele wereld van sprak van zijn grote dapperheid.

Toen het schieten was gedaan zo nam Hercules zijn zwaard en stak zichzelf in die van Achaya die in het voorste van koning Achelous bataljon waren en daar maakte hij een gat zo groot in dat die van Calchedon en Yconien met het eerste aankomen veel op hem wonnen en lieten ze achteruittrekken. Dus was Achelous zeer verstoord en hij met dertig ridders die hem altijd volgden kwam zich daartegen stellen daar Hercules die van Achaya aldus verdreef en hij beproefde zijn moed die vol liefde was en hij toonde zijn ridderlijke macht zo dapper dat de Grieken die daarin kwamen vertoeven moesten en ook Hercules zelf want ze [H2ra] maakten hun zwaarden en de aarde rood met hun bloed en versloegen er veel van Yconien. Daar was de strijd zo groot dat men daar niets dan doden en gekwetsten zag liggen. Hercules sloeg een slag niet of ten koste een man zijn lijf van zijn vijanden. Desgelijks zo deed Achelous ook. Ze vochten aan beide zijden zeer vreselijk, nochtans zo kon de een de andere hun scharen doorbreken. Hercules en Achelous kwamen dikwijls bijeen, maar hij en durfde Hercules niet te verwachten om zijn grote slagen, want zo gauw toen hij Hercules enigszins geraakte zo vloog hij van hem in de grootste hoop.

In deze strijd zo deed Hercules grote dapperheid, alzo dat koning Oeneus zijn genoegens nam om hem te zien vechten. Oeneus kwam ten strijde met die van Calchedon en in zijn komst zo kregen die van Achaya groot verlies. En in het laatste zo toonde Hercules zijn kracht en brak die van Achaya hun ordinantie en maakte ze vluchtig en joeg ze wederom te scheep, alzo dat koning Achelous wel twaalfduizend mannen achterliet.

Toen Hercules zag dat zijn vijanden in de zee gevloden waren zo riep hij koning Oeneus tot hem en zei dat hij zijn vijanden volgen wilde. Hij nam met hem tweehonderd mannen, en hij nam verlof aan koning Oeneus en hij ging te sheep en hij volgde koning Achelous. Toen dan Hercules weg was zo keerde koning Oeneus in Calchedon en hij vertelde zijn huisvrouw de grote dapperheid die Hercules in de strijd gedaan had en hoe dat hij zijn vijanden verjaagd had en hoe dat hij ze met tweehonderd mannen achtervolgde. De vrouwen Gorge en Dyanira waren zeer verblijd [H2rb] van de victorie, maar Gorge had wel gewild dat Hercules meer volk bij hem gehad had en het verdroot Dyanira dat ze zo lang van haar lief wezen moest en ze ging in haar kamer en zat daar bedroefd tot de tijd toe dat Hercules weer gekeerd was.

Toen Hercules in de zee was zo vervolgde hij koning Achelous zo scherp dat hij wijken moest in zijn koninkrijk op een kasteel dat zeer sterk was en het lag op de zee en Hercules belegerde hem in dit kasteel. Toen dan Achelous zag dat hem Hercules gevolgd was met niet meer dan met tweehonderd mannen zo riep hij zijn vrienden en kapiteins en zei tot ze: “Wij mogen ons eeuwig wel schamen dat wij ons hier laten belegeren van zo’ n klein volk. Mij dunkt dat het goed was dat wij onze vijanden gingen bevechten!” Wat ze allen wel behaagden en ze wapenden zich en gingen van het kasteel naar hun vijanden toe. Toen Hercules zijn vijanden zag zo stelde hij zijn volk in ordinantie en hij ging toen alleen voor tegen zijn vijanden. Toen Achelous hem zag komen zo begon hij te zuchten en hij riep op zijn volk dat dit de man was die ze uit Calchedon verdreven had en hij beloofde ze grote giften die het beste op hem doen zou. Maar toen ze wisten dat Hercules was zo wilde niemand daartegen in gaan, want ze waren bang van zijn grote slagen en alzo zonder slag of stoot zo keerden ze de rug en vlogen in het kasteel.

Toen Hercules dit zag zo keerde hij weer tot zijn volk al lachend omdat zijn vijanden alzo voor hem vlogen. Achelous begon te peinzen hoe dat hij Hercules zou mogen beschadigen. Zo was daar een kapitein de hem zei: [H2va] “Heer, gij weet wel dat uw macht niet te vergelijken is tegen de macht van uw vijanden, want wij zijn tien tegen een. Nochtans mag ons dat niet helpen want de macht van de sterke Hercules was alleen genoeg om ons allen te verslaan en uw koninkrijk te vernielen. Aldus omdat we onze vijanden in het openbaar niet kunnen overwinnen zo is het nodig dat wij praktiseren om onze vijanden subtiel te overwinnen. En ik heb gedacht: Was het dat men een manier van licht in de zee maakte gelijk ik wel ordineren zou dat men onze vijanden bij dit middel van het licht wel bedriegen zouden. Dit licht zou bij nacht zijn en het moet groot zijn. En zo gauw als onze vijanden dat licht zien zou zouden ze uit hun tenten springen en lopen naar de zee vanwege het licht zonder harnas, want ze ontzien niemand en dan zullen wij ze onvoorziens overwinnen en ten onder brengen.”

Deze raad dacht Achelous zeer goed en hij gebood dat men het volbrengen zou. Toen lieten ze honderd toortsen maken daar ze vijftien dagen mee bezig waren. Ondertussen zo bestormde Hercules dikwijls dat kasteel, maar hij kon er niets op winnen, want het lag op de zee en in een sterk land.

Toen de vijftien dagen om waren en de toortsen gemaakt waren zo was er een die dit werk aangenomen had dit te doen en hij ging met zijn vier uit het kasteel en kwam ter haven daar niets dan een klein scheepje lag dat opgetrokken was, want Hercules had alle schepen daar koning Achelous mee over zee gekomen was laten nemen en hij had ze laten brengen bij zijn schepen op dat hem koning Achelous niet ontkwam [H2vb] in de nacht. Toen deze vier in het kleine scheepje waren en ze alle dingen bij zich hadden dat ze van node was zo voeren ze in de zee. Ondertussen zo ging koning Achelous liggen duizend mannen in een plaats waarvan hij dacht dat die van Calchedon komen zouden om het licht te bezien. Toen het hem tijd dacht dat die in de zee waren om de toortsen te ontsteken zo ontstaken ze die en zetten ze alle tezamen omtrent de mast.

Zo gauw als de wakers van Hercules dit zagen zo gingen ze tot Hercules en wekten hem en toonde hem dit licht. Toen Hercules dit licht zag zo wilde hij weten wat het was en hij ging met zijn volk naar de zee toe. Toen hij een luttel gegaan had zo kwam Achelous met zijn duizend mannen en besprong Hercules zeer fier. Toen Hercules dit gewaar werd zo stelde hij zijn volk in ordinantie alzo goed hij kon bij het schijnsel van de sterren en hij ontving zijn vijanden dapper. Daar begon een felle strijdt en daar waren er veel gedood en gekwetst. Hercules kwam bij koning Achelous en sloeg hem op de helm zo’ n grote slag zodat hij ter aarden viel en kwetste zich zeer en hij ving hem en gaf hem twaalf mannen te bewaren. Daar waren de toortsen uit gedaan vanwege dat gevecht. Die van Achaya arbeiden zeer dapper om hun koning te ontzetten, maar toen het licht van de toortsen uit was zo trokken ze achteruit omdat ze niets zien konden.

Toen Hercules dit zag zo zei hij tot zijn volk dat hij beproeven wilde of hij het kasteel winnen mocht met bestormen en hij beval zijn volk dat ze hem dapper volgen zouden. Toen hij zag dat zijn vijanden wederom keerden naar het kasteel zo achterhaalde [H3ra] hij ze en mengde zich in de grootste groep en sloeg zeer vreselijk met zijn knots aan alle zijden, alzo dat hij een ruime weg maakte. Door die weg zo leidde hij zijn volk tot aan de poort van het kasteel daar ze in liepen met degene die in het kasteel vlogen en daar versloegen ze meer dan achthonderd mannen en de anderen in de stad van Patras, vandaar ze geboren waren.

Toen Hercules het kasteel in zijn handen had zo ging hij in het land en in de stad Patras zonder enige weerstand en hij gaf het koninkrijk over in de handen van koning Oeneus. Toen dit gedaan was zo keerde hij weder om in Calchedon om Dyanira te zien, daar hij met zo’n grote triomf en eer ontvangen werd dat het niet goed te schrijven was.

Die poëten beschrijven deze victorie die Hercules had op Achelous en zetten een manier van versiering als dat Achelous eerst vocht in de gedaante van een man en dat hij toen overwonnen was. Daarna keerde hij hem in de gedaante van een serpent, [H3rb] dat is te verstaan dat hij subtiel Hercules ‘s nachts besprong. Hij kwam ook in de gedaante van een stier en Hercules alzo bevocht en Hercules brak hem een horen, dat is te verstaan dat naderhand Achelous was zo fel als een stier, want hij wilde van hovaardij sterven toen hij gevangen was. En dat Hercules de ene horen brak, daarbij verstaat men dat hij zijn koninkrijk vernielde.

Hoe dat Nessus nam Dyanira als hijse over die rivier ghebracht hadde, ende hoe Hercules hem doot schoot. [17]

Die feeste was groot de daer bedreven was om dese victorie, ende Hercules presenteerde coninc Achelous in de handen van coninc Oeneus, die hem in ellenden sandt. Ende als Hercules een wijltijts bi coninc Oeneus geweest had, so badt hi hem of hi hem sijn dochter tot een huysvrouwe gheven wilde, twelc coninc Oeneus seer wel beliefde, ende die bruloft was seer hoechlic ende eerlic gehouden. Daer nae nam hi oerlof aen coninc Oeneus, ende hi reysde met Dyanira ende met sijn volck te lande om te comen in sijn conincrike van Yconien.

Ende hy reysde so langhe dat hi quam in eenen hoeck van Thessalien daer de rivier Hebenus loept, die diep ende wijt was, seer stijf lopende, ende nyemant en mochter over. Ende daer was een Centaure, Nessus geheten, die tvolc mit een cleen boetken over voerde. [H3va] Als dan Hercules desen veerman Nessus ghevonden hadt, so quam hi tot hem ende vraechde hem hoe hi met sijn volc soude over comen. Nessus wert Hercules kennende, om dat hi sijn ghesellen in Pirithons’ bruloft verslaghen hadde, ende hi seide tot hem dat hi nyet over comen en mocht dan met sijn scheepken, ende wilde hi over sijn, hi soude hem geern over voeren. Hercules dancte hem seer, ende hi liet Dyanira met haer joncfrouwen eerst over varen, want het regende seer ende tscheepken was cleyne.

Als si dus over voeren, so wert Nessus siende op Dyanira, ende hi besachse soe langhe dat hi op haer verlieft werdt. Ende so gheringhe als si over waren, soe seide hi tot Dyanira datse sijn wijff moste wesen, ende hi namse op sinen hals, ende hi ontdroechse Hercules, dies Dyanira ende die joncfrouwen seer lude riepen.

Hercules siende dat Nessus sijn wijff Dyanira ontdroech, so nam hi sijn boghe ende schoet een pijle met so grooter conste dat hi hem raecte ter rechter syden tot aent herte ende maecte hem een doot wonde. Doe began Nessus te gevoelen die ghenakinghe des doots, ende hy sweetede van groter banghicheit, nochtans so liep hi een groot stuc weges tot in een valeye daer hi neder viel. Ende doe wert hi in hem selven peynsende hoe hijt op Hercules soude connen wreken. Ende hi wert peysende dat Dyanira in toecomende tiden noch wel jalours op Hercules werden mocht, ende hi dachte op dat stercke fenijn dat hy over hem hadde, ende hi seide tot Dyanira aldus: “Vrouwe, die liefte van u gheeft mi den doot. Mer tis mi niet so leet vanden doot alst mi leet is dat Hercules u bedriegen sal, ghi die werdich sijt een die getrou[H3vb]ste man vander werelt te hebben, ende Hercules is een de onghetrouste man die nu ter werelt leeft. Aldus, om dat ic dijns sonderlinghe medeliden heb, soe sal ick u een costelic dinck gheven dat van sulcker crachten is: Ist dat ghijt laet sieden met een van Hercules’ hemden ende met minen bloede dat ic hier doer u storte, ende dat hijt dan aen trect alst ghesoden is, so en sal hi nemmermeer gheen ander vrouwe beminnen dan u alleen!”

Ende met dese woerden nam Nessus dat fenijn ende temperdet met sijn bloet end[e] bewantet in een linnen doecxken, ende hi gaft haer, ende hi beval hair datment nyet bloot en soude aen tasten, want het soude sijn cracht verliesen, ende hier mede so sterf hi. Dyanira, den ruese gelovende, nam dat fenijn ende hielttet bi haer op avontuer oft van node waer datse haer daer mede mocht behelpen. Ter wilen dit gheschiede soe ontclede hem Hercules, ende hi werp met groter crachte sijn clederen, sijn wapen ende sijn codde over die rivier, ende hi ghinck so over swemmen tot aen die ander side vander rivieren. Ende als hi hem clede, so quam Dyanira met haer joncfrouwen gegaen, ende hi vraechde haer waer die verrader Nessus was. Si en antwoerde hier niet op, mer si seide: “Aylaes here, in wat groter last heb ic gheweest. Hi heeft mi ghedraghen in een valeye, daer hi neder viel vander pijlen die ghi hem int lijf geschoten hadt, ende hi en woude mi niet laten gaen voer dat hi den geest gaf. Mer nu ic hier weder om gecomen ben, daer af so moeten die goden ghelooft ende ghedanct sijn!”

Hoe dat Nessus nam Dyanira toen hij ze over de rivier gebracht had en hoe Hercules hem dood schoot. [17]

Dat feest was groot die daar bedreven was om deze victorie en Hercules presenteerde koning Achelous in de handen van koning Oeneus die hem in ellenden zond. Toen Hercules een tijdje bij koning Oeneus geweest had zo bad hij hem of hij hem zijn dochter tot een huisvrouw geven wilde, wat koning Oeneus zeer goed beliefde en de bruiloft was zeer hoog en fatsoenlijkgehouden. Daarna nam hij verlof aan koning Oeneus, en hij reisde met Dyanira en met zijn volk te lande om te komen in zijn koninkrijk van Ionië.

En hij reisde zo lang dat hij kwam in een hoek van Thessalië daar de rivier Hebenus loopt die diep en wijd was en zeer stijf loopt en niemand mag er over. Daar was een Centaur, Nessus geheten, die het volk met een klein bootje over voer. [H3va] Toen dan Hercules deze veerman Nessus gevonden had zo kwam hij tot hem en vroeg hem hoe hij met zijn volk zou overkomen. Nessus begon Hercules te herkennen omdat hij zijn gezellen in Pirithons bruiloft verslagen had en hij zei tot hem dat hij niet over komen mocht dan met zijn scheepje wilde hij over zijn, hij zou hem graag over voeren. Hercules dankte hem zeer en hij liet Dyanira met haar jonkvrouwen eerst over varen, want het regende zeer en het scheepje was klein.

Toen ze dus over voeren zo begon Nessus te zien op Dyanira en hij bezag ze zo lang zodat hij op haar verliefd werd en zo gauw als ze over waren zo zei hij tot Dyanira dat ze zijn wijf moest wezen en hij nam ze op zijn hals en hij ontnam ze Hercules, dus Dyanira en de jonkvrouwen zeer luid riepen.

Hercules zag dat Nessus zijn wijf Dyanira wegdroeg zo nam hij zijn boog en schoot een pijl met zo’n groter kunst dat hij hem raakte ter rechterzijde tot aan het hart en dat maakte een doodswond. Toen begon Nessus te gevoelen het naken van de dood en hij zweette van grote bangheid, nochtans zo liep hij een groot stuk weg tot in een vallei daar hij neer viel. Toen begon hij in zichzelf te peinzen hoe hij het op Hercules zou kunnen wreken. En hij begon te denken dat Dyanira in toekomende tijden noch wel jaloers op Hercules werden mocht en hij dacht op dat sterke venijn dat hij over hem had en hij zei tot Dyanira aldus: “Vrouwe, de liefde van u geeft mij de dood. Maar het is mij niet zo leed van de dood als het mij leed is dat Hercules u bedriegen zal, gij de waardigste bent die een getrouwe [H3vb] man van de wereld mag hebben en Hercules is een van de ontrouwste mannen die nu ter wereld leeft. Aldus, omdat ik uw bijzondere medelijden heb, zo zal ik u een kostbaar ding geven dat van zulke krachten is: Is het dat gij het laat koken met een van Hercules hemden en met mijn bloed dat ik hier voor u stort, en dat hij het dan aantrekt als het gekookt is zo zal hij nimmermeer geen ander vrouwe beminnen dan u alleen!”

En met deze woorden nam Nessus dat venijn en mengde het met zijn bloed en omwond het in een linnen doekje en hij gaf het haar en hij beval haar dat men het niet bloot zou aan tasten, want het zou zijn kracht verliezen, en hiermee zo stierf hij. Dyanira, die de reus geloofde, nam dat venijn en hield het bij haar op avontuur of het van node was dat ze haar daarmee mocht behelpen. Terwijl dit geschiede zo ontklede hem Hercules en hij wierp met grote kracht zijn kleren, zijn wapen en zijn knots over de rivier en hij ging zo over zwemmen tot aan de ander zijde van de rivier. Toen hij hem kleedde zo kwam Dyanira met haar jonkvrouwen gegaan en hij vroeg haar waar de verrader Nessus was. Ze antwoorde hier niet op, maar ze zei: “Helaas heer, in wat grote last ben ik geweest. Hij heeft mij gedragen in een vallei daar hij neer viel van de pijlen de gij hem in het lijf geschoten had en hij wilde mij niet laten gaan voordat hij de geest gaf. Maar nu ik hier wederom gekomen ben, daarvan zo moeten de goden geloofd en gedankt zijn!”

[H4ra] Hoe Hercules vacht teghens tserpent vant Lack van Leerne ende hoe hijt dode. [18]

Dyanira ende Hercules omhelsden doe malcander met groter lieften. Daer nae ginc Hercules ter plaetsen al daer dye ruese Nessus doot lach, ende als hi hem doot vant, so liet hy hem daer legghen voer die beesten ende vogelen, ende hi nam sijn pijle die bi hem lach. Dit was dye pijle daer sint Achilles mede ghedoot was inden tempele van Phebus binnen Troyen doer die liefde van Pollexena.

Vandaer ginc Hercules weder ter rivieren ende haelde sijn volc over, ende hi ginc van daer in die stat van Leerne. Ende die coninc vander stadt ontfinc Hercules eerlic ende dede hem veel reverencien ende eeren. Onder veel woerden die si hadden met malcanderen so vraechde Hercules den coninc om enighe nyeuwe tidinghen. Die coninck antwoerde hem dat hi niet sonderlincx en wiste dan datter in een groot lack [H4rb] dat hem toe behoerde, een monster woende, half mensche half serpent, twelc alle sijn rijck verderf met ghemeen moordinghe, “want so veel mannen, vrouwen alst crijghen can, doettet sterven met sijn fenijnde steert oft met ghewapender hant, ende hi braetse ende verslintse also datter nyemant en is diet ontgaen mach. Aldus so moet dit lant woest bliven, want die tlant arbeyden souden, die en dorren over tvelt nyet gaen met minre gheselschap dan met .CC. mannen, ende waren si oec minre, het soudese bespringen ende doden ghelijct dicwils gedaen hevet!”

Hercules dit horende, seide: “Heer coninc, ic heb tot noch toe ghearbeyt voer tghemeyn profijt in veel landen ende conincriken. Nu ic hier gecomen ben in dese landen, so sal ic hier oec tghemeyne profijt doen, ende ic sal mi morghen derwaerts in die avontuer stellen, oft ic dat monster verwinne oft dat ic verwonnen wert.”

Dit monster heete Ydre, om dat hem int water hielt.

Als dit Dyanira van Hercules hoerde, so began si also seer te weenen datse nyemant te vreden en conde stellen, mer Hercules vertroostese so hi best mochte. Die coninc Athlas ende Philotes vertroostense oeck ende seyden haer die grote feyten van Hercules op dat si hope hebben soude in sijn avontuere, mer ten mocht al niet baten. Ende sy ghinc met weenende ogen voer Hercules, hem oetmoedelic biddende dat hi doch dese reyse op setten wilde, hem selven in dye avontuer stellende ende in groter vresen, want die goden dit monster gesonden hebben om tvolc te corrigeren. Mer ten halp niet wat so badt, ende hi wapende hem ende ghinc nae dat lack. [H4va] Dit lack was int ommegaen drie groote mijlen, als die Croniken van Spaengen segghen, al omme met fonteynen gheleghen die van seer hoghe berghen vielen. Int middel van dit lack lach dit monster op die droghe aerde. Als dan Hercules bi dit lack gecomen was, tmonster dat nemmermeer met beyden oghen en sliep ende dat den hals altijt hadt gestrect ende die oghen ontdaen, hadt ter stont hem vernomen ende quam ter stont nae hem toe lopen. Hercules hielt hem stille als hi dit monster sach, ende hi nam daer groot genuechte int sien. Het hadde die hoechte van .X. voeten ende so veel steerts. Het was ruych ende met hare ghedect. Het hadde thooft ghewapent, ende het hielt in sijn rechter hant een scarp swaert ende in die luchter hant een groot schilt. Ende alst bi Hercules quam, soe seydet aldus: “Arme ruese, waer gaet ghi? Siet dit swaert, dat scarp ende snijdende is! Noyt man en hoerde mijn woerden oft hi en sterf metten punte van desen swaerde. Ende dat is om dat ic die wijste creatuer ben die nu opter aerden is. Ende tis mijn maniere dat ick den mannen dien ic vinde, een questie vraghe, ende connen sise niet solveren, so dode ic hem lieden. Ende om dat ick in mijn lant niet en vant dan volc als beesten sonder verstant, so heb ic haer alder bloet ghestort. Ende condi die questie niet solveren die ic u vraghen sal, so suldi oec sterven!”

Doe seide Hercules: “Dijn wijsheit noch dijn swaert en vervaren mi nyet, want ic come hier om di te destrueren, ende ic en sal niet alleen solveren een van u bedriechlike questien, mer al die ghy mi vraghen moecht. Ende ist dattu mi niet en verwintste mit dijn subtile questien, so sal ic met u doen ghelijc ghi met my [H4vb] ghedaen soudt hebben!”

Met dese woerden so vraechde het monster Hercules ses questien, soe subtijl, als Hercules die solucie ghegheven had op d’een, soe repliceerde het monster daer op met .VIJ. argumenten. Nochtans Hercules, die vol philosophien was, soe meesterlic op sijn subtile argumenten antwoerde dat hi hem te boven ghinc ende verwan. Om deser saken wil soe versieren die poeten, seggende dat dit monster .VIJ. hoofden hadt, alst blijct in die eerste tragedie van Seneca. Ende si segghen: als Hercules hem af sloech dat een hooft dat hem in die stede .VIJ. hoefden weder om quamen.

Als dan Hercules tegens dat monster so langhe ghedisputeert hadt also dat niet meer en wist te segghen, so seyde hem Hercules: “Onmenschelic serpent, wi hebben genoech ghevochten metter tonghen, nu neemt dijn swaert ende slaet teghens mi, want ic en mach mi niet langher onthouden oft ic en moet op di slaen om te sien oftu so subtijl sijtste in wapenen alstu in spreken biste!”

Doe seide het monster: “Arm dwaes, en weetstu niet dat ic met mijn swaert al dit lant verdorven heb? Ic sal van daghe dijn bloet drincken ende dijn vleysch eten. Wacht u soe nauwe als ghi cont!”

Ter stont sloech dat monster twee slaghen eert Hercules ghewaer wert, d’een metten swaerde ende d’ander met sijn steert, alsoe dat Hercules bi na gevallen was. Niet te min, hi verhief sijn swaert, ende hi sloech opten helme van dat monster met sulcker crachte dat hi den helm doersloech ende een grote wonde int hooft. Alst serpent desen slach gevoelde, so wast seer verstoert, ende het sloech Hercules de derde reyse op sinen helme met soe groter crachte [I1ra] datter die voncken uut vloeghen, ende de helme al heel doerschoert was. Hercules dye noyt sulcken slach en hadde ontfanghen, riep opt monster dat hijt wreken soude, ende hi sloech weder om seer vreeslic. Haer slaghen waren seer groot, ende si vochten langhe met groten moede, maer ten lesten so viel die avontuer opt monster also dat Hercules hem na veel slaghen eenen slach gaf doer helme, doer hooft dat hi doot ter aerden viel.

Hercules was seer blide als hi dit monster doot sach legghen, ende hi haelde den coninc, Dyanira ende d’ander volc om dit monster te besien. Als sijt gesien hadden, so liet Hercules een groot vier maken ende dede daer mede den goden sacrificie, dies Hercules seer gepresen wert, ende hi is met groter eerwerdicheit inder stat tot des conincx pallays gebracht.

Als Hercules daer een wijltijts gheweest hadde, soe scheyde hi van daer ende hi ghinc in Athenen, daer Theseus hem eerlic met groter blischapen ontfinck. Hercules ende Athlas hielden doe schole te Athenen, overmidts dat die van Athenen subtijle ingenien ende verstanden hadden, ende waren altijt geneycht om wijsheit te crighen. Ende si waren lange tijt onderwisende die van Athenen in philosophien, in astronomien, ende sonderlinghe in astronomien.

Als hi daer een wijltijts gheweest hadde, so scheyde hi van daer met groter beclachten, ende hi ghinc met sijn wijf in die stadt van Licien. De fame van hem was so groot dat uut alle Griecken quamen dagelijcx edel mannen ende andere om te profiteren in edelheit, in wapenen ende in philosophien.

Ter wilen als Hercules in duechden bloeyde ende dat sijn fame doer alle landen liep, also die Cronijken [I1rb] van Spaengien vertellen, soe wasser een coninc in de stadt van Megida die op die rivier lach van Gaudianen, die sinen name dede bekennen overmits die tyrannicheyt die hi dede. Deze tyran heete Gerion. Hi was coninc van Dandelourie ende van Estremaduren, van die berghen van Galissien ende van Portugael. Die poeten veysen dat dese tyran drie hoefden hadde, om dat hy [twee] broeders hadt tot ruesen van eenre naturen ende complexie, also over een draghende dat d’een wilde dat wilde d’ander, ende si en hadden nemmermeer tweedracht, ende Gerion was dye snootste van hem allen. Hi dede daer een tempel maken in die stadt van Megida ende ordineerde daer inden tempel dat alle die edel lieden daer een beelt hebben souden ende graf, om datmen in memorie ende ghedenckenisse hebben soude [alle] die mannen van name ende fame dien si doden souden, op datter in toecomende tiden memorie af waer. Si en quelden niet alleen die van buten mer oec haer gebueren. Si en spaerden nyemant, also dat die van Affrijken, dien si meest vervolchden, claechdent Hercules doer dat beveel van Affer, ende si baden hem dat hijse doch wilde verlossen van deser tribulacien.

Als Hercules dese clachten ghehoert hadde, so nam hi op dat hi in Hesperien gaen wilde, ende hi beloefde die van Affriken dat si corts nyeuwe tidinge van hem hebben souden. Hercules bereyde hem om in Hesperien te reysen. Ter stont so wast doer alle tlant gespreyt. Daer quam in corter tijt meer volcx ten dienste van Hercules, meer dan hi was begherende. Ende het was hem goet te dienen, want hi was so milde als hi vrome was. Als hi ghereet was, soe nam [I1va] hi oerlof aen sijn wijf Dyanira ende scheyde uut Derben ende uut dat conincrike van Licien. Dyanira weende int scheepken menighen heeten traen, ende oec mede sijn scholieren. Theseus, Athlas, Hyspan ende Philotes waren mit hem gheduerende dese reyse. Hi studeerde veel tijts met Athlas ende hi en was nemmermeer ledich, ende sonder enich avontuer quam hi in Affrijken, daer hi van coninc Affer eerlic ontfanghen werdt.

Van Affriken passeerde Hercules doer tGat van Gibalter ende ghinc in Gades, dat wi noemen Galissien, ende hy stelde volck int lant om dat hijt vruchtbaer ende goet vant, ende hi beval dat volc te regeren eenen edelen man, Philistenes geheeten. Dese Philistenes was dye sone van Phenix, coninc van Phenicen, ende Phenix was sone des conincx Agenor, des conincx Bellus’ sone. Aldus soe regneerde Philistenes in Galissien, ende hi was sint geheeten ‘die priester van Hercules’, om dies wille dat als Hercules verwonnen hadt die tyrannen van Hesperien, soe fondeerde hi een tempel die hi in groter reverencien hielt. Hi sette oec drie grote calompnen inder zee, ende op elc calompne stont een beelt van harden steen ghelijc een ridder ghecleet met eens leeus velle in die schijne van Hercules, ende dat een beelt hielt een tafel daer met gulden letteren in ghescreven was.

Van Galissien ghinc Hercules int lant daer nu de stadt Sivilien staet, die doe noch niet gefundeert en was, ende hi vant met sijnre consten dat daer noch een stadt van groter famen gefundeert soude werden, ende ter memorien van dien so dede hi daer stellen op die plaetse een pylaren van harden steen, daer een beelt op stont ende hielt [I1vb] in sijn handen een ghescrifte dat seyde dat daer noch gemaect soude werden een van die meeste steden der werelt. Ende eer Hercules dese pylaren maecte daer nu Sivilien staet, so was hi in wille die stadt daer te fonderen om dat soe vruchtbaren lant was, mer Athlas ontriet hem overmits seker teykenen in astronomien dat beter waer datse een ander fondeerde, ende daer om sette hy by dese pilaren een calompne van witten marmorsteen waer op een beelt stont, na Hercules ghefigureert, groot ende rikelick ghemaect, ende het hielt sijn een hant int oest, ende met die ander hant west wijsende op dat scrift dat het ander beelde hielt, dat op die pylaren stont.

[H4ra] Hoe Hercules vocht tegen het serpent van het meer van Lerna en hoe hij het doodde. [18]

Dyanira en Hercules omhelsden toen elkaar met groter liefde. Daarna ging Hercules ter plaatse al daar de reus Nessus dood lag en toen hij hem dood vond zo liet hij hem daar liggen voor de beesten en vogels en hij nam zijn pijl die bij hem lag. Dit was de pijl daar sinds Achilles mee gedood was in de tempel van Phoebus binnen Troje door de liefde van Polixena.

Vandaar ging Hercules weer ter rivier en haalde zijn volk over en hij ging vandaar in de stad van Lerna. De koning van de stad ontving Hercules fatsoenlijk en deed hem veel reverentie en eren. Onder veel woorden die ze hadden met elkaar zo vroeg Hercules de koning om enige nieuwe tijding. De koning antwoorde hem dat hij niets bijzonders wist dan dat er in een groot meer[H4rb] dat hem toe behoorde een monster woonde, half mens half serpent, wat al zijn rijk verdierf met gemeen moorden, “want zo veel mannen, vrouwen als het krijgen kan laat het sterven met zijn venijnige staart of met gewapenderhand en hij braadt ze en verslind ze alzo dat er niemand is die het ontgaan mag. Aldus zo moet dit land woest blijven, want die het land bewerken zouden die durven over het veld niet te gaan met minder gezelschap van tweehonderd en waren ze ook minder, het zou ze bespringen en doden gelijk het dikwijls gedaan heeft!”

Hercules die dit hoorde zei: “Heer koning, ik heb tot nog toe gearbeid voor het algemene profijt in veel landen en koninkrijken. Nu ik hier gekomen ben in deze landen zo zal ik hier ook algemene profijt doen en ik zal mij morgen derwaarts in de avontuur stellen, of ik dat monster overwinnen of dat ik overwonnen word.”

Dit monster heette Hydra omdat het zicht in het water ophield.

Toen dit Dyanira van Hercules hoorde zo begon ze alzo zeer te wenen dat ze niemand tevreden kon stellen, maar Hercules vertrooste haar zo goed hij kon. Koning Atlas en Philotes vertrooste haar ook en zeiden haar de grote feiten van Hercules op dat ze hoop hebben zou in zijn avontuur, mar het mocht al niet baten. Ze ging met wenende ogen voor Hercules en bad hem ootmoedig dat hij toch deze reis niet opzetten wilde, om zichzelf in het avontuur te stellen en in grot vrees want de goden hebben dit monster gezonden om het volk te corrigeren. Maar het hielp niet wat ze bad en hij wapende hem en ging naar dat meer. [H4va] Dit meer was in het omgaan drie grote mijlen zoals de Kronieken van Spanje zeggen, alom met bronnen gelegen die van zeer hoge bergen vielen. In het middel van dit meer lag dit monster op de droge aarde. Toen dan Hercules bij dit meer gekomen was en het monster dat nimmermeer met beide ogen sliep en dat de hals altijd had gestrekt en de ogen geopend had terstond hem vernomen en kwam terstond naar hem toe lopen. Hercules hield zich stil toen hij dit monster zag en hij nam daar groot genoegen in het zien. Het had de hoogte van tien voeten en zo veel staart. Het was ruig en met haren bedekt. Het had het hoofd gewapend en het hield in zijn rechterhand een scherp zwaard en in de linkerhand een groot schild. Toen het bij Hercules kwam zo zei het aldus: “Arme reus, waarheen ga je? Ziet dit zwaard dat scherp en snijdend is! Nooit hoorde een man mijn woorden of hij stierf met de punt van dit zwaard. En dat is om dat ik de wijste createur ben die nu op de aarden is. Het is mijn manier dat ik de mannen die ik vind een kwestie vraag en kunnen ze het niet oplossen zo dood ik ze. En omdat ik in mijn land niet anders vond dan volk als beesten zonder verstand zo heb ik hun aller bloed gestort. Kan je de kwestie niet oplossen die ik u vragen zal zo zal je ook sterven!”

Toen zei Hercules: “Uw wijsheid noch uw zwaard en maken mij niet bang want ik kom hier om u te vernielen en ik zal niet alleen oplossen een van uw bedrieglijke kwesties, maar al diegene die gij mij vragen mag. Is et dat tu mij niet overwint met uw subtiele kwesties zo zal ik met u doen gelijk gij met mij [H4vb] gedaan zou hebben!”

Met deze woorden zo vroeg het monster Hercules zes kwesties en zo subtiel en toen Hercules de oplossing gegeven had op de ene zo repliceerde het monster daarop met zeven argumenten. Nochtans Hercules, die vol filosofie was, zo meesterlijk op zijn subtiele argumenten antwoorde dat hij hem te boven ging en overwon. Vanwege deze zaken zo versieren de poëten en zeggen dat dit monster zeven hoofden had zoals het blijkt in de eerste tragedie van Seneca. Ze zeggen: toen Hercules hem afsloeg dat ene hoofd dat hem in die plaats zeven hoofden wederom kwamen.

Toen dan Hercules tegen dat monster zo lang gedisputeerd had alzo dat ze niet meer wisten te zeggen zo zei hem Hercules: “Onmenselijk serpent, wij hebben genoeg gevochten met een tong, nu neem uw zwaard en sla die tegen mij want ik mag mij niet langer onthouden of ik moet op u slaan om te zien of u zo subtiel bent in de wapens zoals u in spreken bent!”

Toen zei het monster: “Arme dwaas, weet tu niet dat ik met mijn zwaard al dit land verdorven heb? Ik zal vandaag uw bloed drinken en uw vlees eten. Wacht u zo nauw als gij kan!”

Terstond sloeg dat monster twee slagen eer het Hercules gewaar werd, de ene met het zwaard en de andere met zijn staart, alzo dat Hercules bijna gevallen was. Niettemin, hij verhief zijn zwaard en hij sloeg op de helm van dat monster met zulke kracht dat hij de helm doorsloeg en een grote wonde in het hoofd. Toen het serpent deze slag voelde zo was het zeer verstoord en het sloeg Hercules de derde keer op zijn helm met zo’n grote kracht [I1ra] dat er de vonken uit vlogen en de helm al geheel gescheurd was. Hercules die nooit zulke slagen had ontvangen riep op het monster dat hi het wreken zou en hij sloeg wederom zeer vreselijk. Zijn slagen waren zeer groot en ze vochten lang met grote moed, maar tenslotte zo viel het avontuur op het monster alzo dat Hercules hem na veel slagen een slag gaf door de helm, door het hoofd zodat het dood ter aarde viel.

Hercules was zeer blijde toen hij dit monster dood zag liggen en hij haalde de koning, Dyanira en het andere volk om dit monster te bezien. Toen zij het gezien hadden zo liet Hercules een groot vuur maken en deed daarmee de goden sacrificie, dus Hercules werd zeer geprezen en hij is met grote eerwaardigheid in de stad tot het konings paleis gebracht.

Toen Hercules daar een tijdje geweest had zo scheidde hij vandaar en hij ging in Athene daar Theseus hem fatsoenlijk met grote blijdschap ontving. Hercules en Atlas hielden toen school te Athene overmits dat die van Athene subtiele geesten en verstanden hadden en waren altijd geneigd om wijsheid te krijgen. Ze hebben lange tijd onderwezen die van Athene in filosofie, in astronomie en vooral in astronomie.

Toen hij daar een tijdje geweest had zo scheidde hij vandaar met grote klagen en hij ging met zijn wijf in de stad van Lycië. De faam van hem was zo groot dat uit Griekenland kwamen dagelijks veel edele mannen en andere om te profiteren in edelheid, in wapens en in filosofie.

Terwijl toen Hercules in deugden bloeide en dat zijn faam door alle landen liep alzo de Kronieken [I1rb] van Spanje vertellen, zo was er een koning in de stad van Megida die op de rivier lag van Gaudianen die zijn naam liet bekennen overmits de tirannie die hij deed. Deze tiran heette Gerion. Hij was koning van Andalusië en van Extremadura, van de bergen van Galicië en van Portugal. De poëten veinzen dat deze tiran drie hoofden had omdat hij twee broeders had tot reuze van een natuur en complexie, alzo overeenkwamen dat wat de een wilde dat wilde de ander en ze en hadden nimmermeer tweedracht en Gerion was de snoodste van hen allen. Hij liet daar een tempel maken in de stad van Megida en ordineerde daar in de tempel dat alle de edele lieden daar een beeld hebben zouden en een graf omdat men in memorie en gedenkenissen hebben zou alle mannen van naam en faam die ze doden zouden op dat er in toekomende tijden memorie van was. Ze kwelden niet alleen die van buiten maar ook hun buren. Ze spaarden niemand, alzo dat die van Afrika, die ze meest vervolgden, klaagden het Hercules door dat beveel van Affer en ze baden hem dat hij ze toch wilde verlossen van deze tribulaties.

Toen Hercules deze klachten gehoord had zo nam hij op dat hij in Hesperiden gaan wilde en hij beloofde die van Afrika dat ze gauwe nieuwe tijding van hem hebben zouden. Hercules bereide hem om in de Hesperiden te reizen. Terstond zo was het door het hele land verspreid. Daar kwam in korte tijd meer volk ten dienste van Hercules, meer dan hij begeerde. Het was hem goed te dienen, want hij was zo mild als hij dapper was. Toen hij gereed was zo nam [I1va] hij verlof aan zijn wijf Dyanira en scheidde uit Derben en uit dat koninkrijk van Lycië. Dyanira weende in het scheepje menige hete traan en ook mede zijn scholieren. Theseus, Atlas, Hispan en Philotes waren met hem gedurende deze reis. Hij studeerde vaak met Atlas en hij was nimmermeer ledig en zonder enig avontuur kwam hij in Afrika daar hij van koning Affer fatsoenlijk ontvangen werd.

Van Afrika passeerde Hercules door het Gat van Gibraltar en ging in Cadez dat wij noemen Galicië en hij stelde volk in het land om dat hij het vruchtbaar en goed vond en hij beval dat volk te regeren een edele man, Philistenes geheten. Deze Philistenes was de zoon van Phoenix, koning van Fenicië (Phoenicië) Phoenix was de zoon van koning Agenor, de zoon van koning Bellus. Aldus zo regeerde Philistenes in Galicië en hij was sinds geheten ‘de priester van Hercules’, omdat dat toen Hercules overwonnen had de tirannen van de Hesperiden zo fundeerde hij een tempel die hij in grote reverentie hieldt hij zette ook drie grote zuilen in de zee en op elke zuil stond een beeld van harde steen gelijk een ridder gekleed met eens leeuwen vel in de schijn van Hercules en dat een beeld hield een tafel daar met gulden letters in geschreven was.

Van Galicië ging Hercules in het land daar nu de stad Sevilla staat die toen noch niet gefundeerd was en hij vond met zijn kunsten dat daar noch een stad van groter faam gefundeerd zou worden en ter memorie van die zo liet hij daar stellen op die plaats een pilaar van harde steen daar een beeld op stond en hieldt [I1vb] in zijn handen een geschrift dat zei dat daar noch gemaakt zou worden een van de grootste steden er wereld. Eer Hercules deze pilaren maakte daar nu Sevilla staat zo was hij in wilde stad daar te funderen omdat het zo’n vruchtbaar land was, maar Atlas ontraadde het hem overmits zeker tekens in de astronomie dat het beter was dat het een ander fundeerde en daar om zette hij bij deze pilaren een zuil van witte marmersteen waarop een beeld stond naar Hercules gevormd, groot en rijk gemaakt, en het hield zijn een hand in het Osten en met de ander hand naar het westen en weer op dat schrift dat het andere beeld hield dat op de pilaren stond.

Hoe Hercules Gerion verjaechde ende sijn stadt Megida wan ende daer in quam. [19]

Dit gedaen sijnde, scheyde Hercules van daer, ende hi liet acht hondert man dair van sijn volck om tlant te bewoonen. Aldus voer Hercules lancx die rijnc vander zee int laetste deel van Europen so langhe dat hi quam in dye riviere van Gaudianen, daer hem dye tyran Gerion hielt in die stadt van Megida. Als Hercules in die rivier quam so was Gerion opten [t]oren van sijn slot, ende hi sach Hercules inder rivieren met sijn volc, ende hi dede sinen horen blasen “Ter wapen!”. Ter stont was sijn volck ghereet, ende si ginghen inder galeyen ende voeren na die Griecken. Doe gemoete hem een cleen boetken daer twee schippers in waren, ende hi vraechde waer si wilden.

[I2ra] “Seker heer,” seide Hispan, “ick bin een Grieck, ende ic wil gaen totten coninc Gerion die hem in die stadt van Megida hout, om hem een bootscap te doen daer ic mede belast ben.”

Die coninc seide: “Bode, soect ghi Gherion, so en reyst niet vorder, want ic ben die man dien ghi soect.”

Die bode seide: “Na dien dat ghi de gene sijt dien ic soecke, soe doe ic u weten dat Hercules als viant in u lant ghecomen is om te corrigeren u misdaden.”

Die coninc seide: “Hoe is Hercules alsoe stout dat hi comt in mijn landt ende ontbiet mi dat hi mijn misdaet corrigeren sal? Gaet ende segt hem dat hi nyet te seer en haest, want hi noch vroech genoech comen sal, ende dat ic hem ontfanghen sal ghelijc ic ander vreemde gasten gedaen heb.”

Die bode reysde met dese woer [I2rb den tot Hercules ende vertelde hem die antwoerde vanden coninc. Als de bode dit vertelde so openbaerden haer die galeyen van Gerion van verre, dyes Hercules ende die Griecken seer blijde waren, ende si begonnen die trompetten ende claroenen te slaen. Die twee heyren versaemden ende vochten seer stranghelick aen beyden syden. Dye van Hesperien hadden veel yseren roeden daer si op de Griecken mede worpen oft gereghent
had. Daer was groot gheroep aen beyden siden, ende daer wasser veel ghedoot ende ghewont. Ende Hercules hebbende de boghe in sijn hant, dye en dooder niet [minder] dan hi pijlen en schoet.

D[o]e dit schieten gedaen was, so quamen si aen malcander metten schepen, daer coninc Gerion seer vromelic vacht, dodende [I2v] veel Griecken. Ende Hercules nam sijn codde oft stock ende sloech op en galeye die tegens dye sijn meende te comen stoten met so groter cracht dat hise dede splijten, also datter twater in liep, ende tmeeste deel van die daer in waren verdroncken sonder slach te slaen.mDaer nae quam noch een ander galeye, daer hy wonder van wapenen dede. Al die hi gheraecte waren doot, ende een yeghelijck schuwede hem ghelijck die doot. Als hi dit sach, soe spranck hi van d’een galeye in d’ander ende dede so groten manslacht, also dat die vyanden den moet verloren gaven. Als dit coninc Gerion sach, so dede hi den horen blasen dat een yeghelic vertrecken soude, ende so scheyde de strijt.

Als Hercules sach dat sijn vianden vluchtich waren, so dede hi oec het vertreck blasen om der nachten wil. Ende oec so had Hercules die galeyen van Gerion soe vast besloten mit sijn schepen, dat hi niet comen en mocht in sijn stat sonder daer doer te passeren. Als si dus inder middernacht gescheyden waren, so reysde Gerion in de stadt van Valeriten, daer een van sinen broeders coninck af was, ende hi meende daer te vergaderen tmeeste heyr dat hi oyt gehadt hadt om op Hercules weder om te comen.

Des anderen daghes als Hercules geen vianden int zee en sach, soe reysde hi na die stadt Megida, ende hi dedese bespringhen. Ende die vander stadt weerden hem seer vromelijc, mer daer was luttel volcx van orloghen binnen der stadt, also en mochten sijt niet houden. Aldus leverden si de stat in die handen van Hercules. Aldus was Hercules here van dye principaelste stadt van coninc Gerion, ende daer maecten die Griecken goet chier, want de stadt vol lijftochts was. Hercules bleef hier een [I2vb] wijltijts, ondertastende waer hi Gerion soude connen vinden.

Op een tijt soe ghinc Hercules inden tempel dye goden danckende vander victorien die hi ghehadt hadt, ende in desen tempel waren veele sepulturen verchiert met veel diversche historien. Onder ander so wasser een die seer rikelick was, ende daer was de figuere van Gerion van goude ende stont int middel van .XXX. coningen die daer verslaghen laghen. Hercules vraechde waer toe dese rikelike figueren dienden. Hem werdt gheantwoert dat het waren die sepulturen van die edel mannen vanden lande, ende dat coninc Gerion dese costume op gebracht hadt om in gehoechnisse te hebben die vroom in wapen waren. “Ende wanneer een man enich edel man doot, dat maectmen hem in een ewighe memorie aen sijn sepulture. Ende om dat coninc Gereon in sijn tijt regnerende, ghedoot hevet .XXX. coninghen, soe hevet hi dese sepulture doen maken als hi sterft om daer begraven te sijn.”

Als Hercules dit gehoert hadt, soe dede hi sijn gebet ten goden ende hi keerde weder ten pallayse. Doe quam daer een bode tot Hercules ende seide hoe dat coninc Gereon hem ontboot dat hi de stat ende dat coninckrike ruymde of dat hy op sijn hoede waer. Hercules seide dat hi met crachte inder stadt gecomen was, also en wilde hi uter stadt niet gaen voer dat hi uter stadt verdreven werde.

Die bode keerde weder om tot coninc Gerion, ende hi vertelde hem dat antwoert van Hercules, dies coninc Gereon ende sijn broeders seer verstoert waren ende swoeren dat sijt op hem wreken souden. Ende si gingen tscepe met een groot heyre van volcke, ende si quamen in corten daghen in die haven van Megida. Ende Hercules lietse [I3ra] landen ende dien nacht daer rusten, hoe wel nochtans dat si wel vijftich dusent sterck waren. Ende doe si saghen dat hem die Griecken niet en roerden, so meenden si dat die Griecken vervaert waren, ende si sloten dat si smorghens vroech de stat bespringhen souden.

De nacht leet over ende Hercules maecte twee battalyen. In d’eerste sette hi .M. mannen ende die beleyde hi. In de anderde battalie alle die daer meer waren, ende daer makede hi Theseus capiteyn af.

Gerion met sijn volc quamen aen dye stadt om die te bespringhen met soe groten gheschal datse al verschrict waren dye inder stadt waren. Als Hercules dit sach so liet hi die poerte open doen, seer lachende in hem selven, ende hi ontboot sijn volck dat si hem volghen souden, ende hi ghinc na sijn vianden toe, sijn codde in de hant hebbende. Gerion sach hem van verre comen, ende hi kende hem bi sijn leeus velle ende aen sijn stock, ende hi wees hem sijn broeders, die hem seer verwonderden om dat hi so alleen quam. Siet hier,” seide Gerion, “onsen dootlicken viant. Laet ons nu onder ons drien ghelijc bevechten ende hem doden, so sullen wi d’ander lichtelick verwinnen!”

Mettien quam Hercules by dese drie ruesen, ende hi riep op hem lieden: “Ghi quade tyrannen, legt af u engynen, daer ghi dye stadt mede beclimmen wilt! Ten is nu gheen tijt de stadt te bespringhen, mer stelt u om strijden, want die strijt is u ghereet. Beghint eerst aen mi, ende ic aen u.”

Met dese woerden verhief hy sijn stock ende sloech so seer op een vanden ruesen dat hi al verdoeft ter aerden viel. Als si dit saghen, so sloeghen si met groter toernen op Hercules, alsoe dat si beyde haer stocken braken over sijn lijff. Ende met dese twee slaghen soe [I3rb] ontfinck hi wel hondert werpen van yseren roeden, nochtans en conden si hem niet quetsen. Ende Hercules nam sijn codde, ende hy sloech op Gerions ander broeder een so vervaerliken slach, hem gerakende opt hoechste vanden helme, also dat hi neder storte in die aerde gedruct gelijc oft een steenroetse geweest hadde, die hem opt hooft ghevallen hadde.

Gerion dit siende, wert heel ontstelt, ende met gramscapen riep hi op Hercules, ende hi gaf hem opt hooft een so vervaerliken slach dattet vuer uut den helme spranck. Da[er] werdt Hercules omsinghelt aen alle cant[e]n, ende hi ontfinc menighen slach, mer hi en lietse niet naerder comen dan so verre als hi met sijn codde reycken mochte.

Malion, de neve van Ulixes, quam uter stadt met die .M. mannen die van Hercules’ battalie waren. Ende als hi sach dat Hercules van sijn vianden omsinghelt was, so haeste hi derwaerts met sijn volck met groot gherufte, ende si hadden hem so vromelic dat sijt heyr op braken ende quamen daer si Hercules vonden, dye doen ter tijt meer dan .VI.C mannen hadt verslaghen van sijn vianden, dye al omtrent hem laghen. Die gheen die die engynen brachten om die stadt te bespringhen mostent daer laten. De strijt was seer wreet ende fel, ende Gerion dye vacht seer vromelic. Ende sijn broeder dye eerst geslaghen was ende uuten drange ghedraghen was, quam weder inden strijt, ende int incomen so maecte hi een groot gat onder die Griecken. Hy was sterc ende machtich. Hi hadde een ghijsarme die de snede hadt drie voeten lanck, ende hi dede daer wonder mede ende versloecher vele Griecken mede, also datter groot geruft ende ghecrijsch omtrent hem was.

[I3va] Hercules horende dit gheluyt, liet de gheen daer hi teghens vacht ende sloech derwaerts daer hi tgherufte hoerde. Ter stont als Hercules den ruese sach, die groot schade onder die Griecken dede, so verhief hi sijn codde ende sloech den ruese op sijn schouder, sijn uuterste crachte daertoe doende, dat hi hem die schouder ende side ghelijc brack, also dat hi ter aerden viel onder die voeten die daer vechtende waren, ende daer sterf hi.

Theseus ende Hyspan quamen oec tot deser uren ten strijde metten Griecken, ende si vonden haer vianden sonder ordinancie, ende si sloeghen so vreeslic in haer vyanden datter in corter tijt meer dan .XXX.M verslaghen waren. Als coninc Gerion dit sach, ende hi oec wiste dat sijn broeder doot was, so keerde hi den rugge ende vloech nader zee toe, blasende sijn horen.

Als die van Hesperien desen horen hoerden, so vloeden si alle haestelick wech, ende si berchden hem die hem berghen conden. Her[c]ules, Theseus ende Hyspan omtrent met .XIJ.C mannen achtervolchdense scarpelic, ende si vielen in sommighe van haren schepen ende volchden Gerion, mer si en hadden doe haer schippers also ghereet niet als d’ander, wair bi si een luttel belets hadden. Aldus soe eynde dese battalye tot groot achterdeel van coninc Gerion ende tot groote voerdel van Hercules.

Mallion dye bleef in Megida doer dat bevele van Hercules om die Griecken te regeren die daer bleven, ende om den roof te deylen van haer vianden. Ende Hercules voer na sijn vianden, twelc Gerion vernam, dies hi seer droevich was, ende hi vloet al dat hi mochte. Dit geduerde drie daghen, want Gerion hadde goede scippers, ende si vloeden boven al dat schip van Hercu[I3vb]les, ende si voeren doer die zee zuytwerts als nu voerwerts als nu achterwert. Mer opten vierden dach waren sy bedwonghen tegen Hercules te strijden te water of te landen in die Croengie, ende si namen die havene voer tsekerste in, meynende dat sise wel souden bewaren ende beschermen teghens haer vianden, want si waren wel thien teghens een. Als si die haven in hadden, so stelden si hem in ordinancie om de haven te beschermen, die seer sterck was, ende Gerion vermaende sijn volc, seggende: “Siet hier den dach ende die ure daer wi in leven of sterven moeten. Fortune heeft ons tquaetste gedaen dat si ghemoghen heeft. Si plach hier voertijts alle dye werelt voer ons glavie doen beven, ende [nu] doetse ons beven voer een cleyn volc. En[de] is dat niet voer ons een grote schande? Nae dien dat met ons aldus is, so en isser anders niet toe te doen dan dat wi onse scande weder om op onse vianden wreken, want wi sijn in een goede vaste haven, ende laet ons ons bloet beschermen ende verhalen onse schade!”

Ter wilen dat Gerion aldus sprekende was, so quam Hercules hem lieden so na datter niet dan te slaen en was, ende si worpen met keselinghen of straet stenen, met yseren roeden ende met glavien, ende die Griecken decten hem met hair schilden. Maer het werpen van die van Hesperien was so vreeslick dat si dye Griecken deden toeven, ende en mochten die haven niet ghenaken, ende dit duerde drie uren lanc.

Als Hercules dit sach, so was hi seer droevich dat hi de haven niet ghenaken en mocht. So ginc hi in een cleyn scheepken om alleen die haven in te nemen, ende hi stierdet alleen bi behulpe vanden winde, die hi tot si[I4ra]nen voerdel had, ende haelde tzeyl op ende gaft al ter avontueren ende voer nae dye haven toe, daer hi quam doer sijn groote stouticheit. Mer hi creech meer dan .M. steenen met werpen, also dat tzeyl wert vol gaten, die coerden braken, de mast viel onder die voeten, tsceepken was bi na met steenen vervolt. Niet teghen staende alle dese dinghen Hercules en liet niet af noch hi en ruste niet om aen lant te comen. Ten lesten soe is hi met groten arbeyt aen lant ghecomen, ende hi stack hem onder die van Hesperien ende hi began met sijn codde aen alle siden te slaen in alsulcker vromicheit dat de plaetse van haren bloede root wert.

Theseus ende Hyspan met vijftich Griecken namen oec een licht sceepken ende avontuerden haer oec om dye havene te winnen. Als Hercules dit sach, so liep hi ter havenen ende sloech aen allen syden om ruym plaetse te maken, alsoe dat Theseus met sijn volck mede opt lant quam. Gerion quam daer Theseus op ghinc wel met drie hondert mannen de hem altijt volchden, ende si sloeghen al ghelijck op die Griecken, also dat sijer thien van die vijftich Griecken doden. Als dit Theseus sach, soe verwoeden si van gramscapen, ende si doerbraken met cracht de battalie van Gerion, ende tegen een dye si verloren hadden, sloegen si hem weder vijftich af.

Gerion hadt grote ongenuechte dat hi Hercules nyet t’onder doen en mochte, ende hi ende sijn volc waren scarp als hongherighe wolven. Mer de Griecken vochten so vromelick datse Gerions battalie doerbraken ende quamen bi Hercules. Als hi Theseus sach met sijn .XL. ghesellen comen, so was hi seer blide, ende hi greep eenen moet, slaende so onverdrachlic, sinen wech altijt nae den zee[I4rb]cant houdende, dat sijn vianden wel gewilt hadden datse over dusent milen geweest hadden, ende van haeste om te vlien so staken si d’een den anderen inder zee ende doden malcanderen.

Doe wert Gerion seer mismoedich, ende hi stack hem inden dranghe ende sloech op Theseus’ gesellen, ende d’eerste dien hi sloech, cloefde hy thooft totten tanden toe, ende hi sloech d’anderde oec ter doot, ende hi dede daer den Griecken so grote last, want hi een sterc man w[a]s, dat si van noots weghen om succours mosten roepen. Ter wilen dat si aldus vochten, so quamen die ander Griecken, dye inder galeyen waren, sonder enighe wederstoet aen lant. Als dan Hercules hoerde tgheroep vanden Griecken die daer aen quamen, so liep hi derwaerts met sijn volc om hem lieden te ontsetten, ende doe wert daer groot gheruft. Gerion wiste ter stont wel dat dit gherufte van Hercules quam, want hi sach hem de scharen doerbreken oft scapen geweest hadden. Ende om hem selven te berghen stack hi sijn volc voer inne, ende hi gafse goeden moet, mer hi moste selve van daer scheyden om sijn azem te verhalen van eenen slach die hem Hercules gegeven hadt.

Doe Gerion aen d’een side vant heyr was, ende hi sach dat die Griecken uten schepen op dat lant quamen, ende dat sijn volc in groter menichten verslaghen wert, ende dat sijs niet wederstaen en mochten, soe began hi te suchten ende seyde met bedructer herten: “Aylaes, wat veranderinghe der Fortunen ... Ghi hebt mi hier voertijts veel eeren ghedaen, ende nu doetste my wederom grote scande. Wair om seyndes[tu] mi desen Hercules, die mi al mijn eere wech doet ende maect mi grote schande? En hadt hem mi doch niet nae gheleyt, mer twaer genoech mijn eerste verlies. [I4va] Alle mijn aderen werden vol coertssen doer sijn vreeslicke feyten. Mijn herte wert vermoort, siedende in toerne ende gramscape. O wat gro[t]er ongheluck! Na dyen dat ic ongeluckich moet wesen, so sal ic seker [verslagen] wesen van die codde daer ic mijn broeder mede heb sien verslaen, oft ic salse wreken!”

Gerion half uut synen sinne liep inden strijt, roepende: “Gerion! Gerion!” Also roepende ende Hercules soeckende, versloech hi menigen man, ende ten lesten quam hi bi Hercules ende sloech op hem. Hercules was al moede, want hi vier uren lanc den strijt onderhouden hadt ende menighen slach ontfanghen. Nochtans en schuwede hi hem niet, mer hi vacht teghens hem dat een yeghelic verwonderde. Ende onder veel slaghen die si d’een d’ander gaven, so gaf Hercules Gerion eenen slach so groot dat hi hem helme, thooft ende dat breyn al plat sloech, leggende op sijn scouderen, ende hi viel doot ter aerden. Aldus so sterf hi oec vander codden daer sijn broeders mede ghedoot waren.

Als die van Hesperien haren coninc Gerion sagen doot legghen, so namen si alle die vlucht. Die somighe lieten hem verslaen, ende die somighe vloeden in die gheberchten ende wildernisse. Als Hercules dit sach, so dancte hi den goden, ende hi lietse vervolghen totten avont toe. Ende alst avont was so ginghen die Griecken in haer galeyen, makende goet chier, ende si rusten daer dien nacht.

Alst dach was soe ghinck Hercules uter galeyen, ende hy ginc ter havenen daer hem dochte dat daer seer wel een stadt voeghen soude wel ghefundeert, ende hi sloet dat hi daer een fonderen soude. Ende hi seynde in allen plaetsen, ende hi liet een yeghelic weten dat hi daer een stadt fonderen wilde, [I4vb] ende dat d’eerste mensche die daer quame om daer toe te helpen ende die hant aen sloech, die soude dye dominacie vander stadt hebben. Doe dit al tlant doer ghecondicht was, so quam daer een vrouwe, Croenge geheeten, ende si was d’eerste, waer bi haer Hercules de dominacie gaf ende liet haer die stadt beghinnen ende noemdese Croenge. Ende ter gedenckenissen vander victorien die hi daer ghehadt hadde, soe fondeerde hi een toren opt lichaem van Gerio[n], daer in hi met sijn consten ordineerde een lampe [die] sonder yet daer toe te [doen, nacht] ende dach barnde drie hondert jaren lanc. Noch maecte hi opt hoechste vanden toren een beelt van coper na dye zee siende, in de hant hebbende een spieghel van alsulcker cracht: In dient ghebuerde datter volc van orloghe in de zee waren om die stadt te misdoen, ter stont so saghen si dat volc inden spieghel. Ende dit duerde tot Nabugodonosors tiden, want als hi wiste dye proprieteyten van desen spieghel, so vervolde hi sijn galeyen al met telgheren ende groen hout, met bladeren oft een bossche waer, ende ten scheen anders inden spiegel niet dan een groen bossche, waer bi die vander stadt niet en bekenden tgheen dat die spiegel haer thoonde, waer bi si onversien van wapen waren als haer vyanden quamen.nEnde aldus over viel Nabugodonosor die stadt op eenen morghenstont, ende hi verderf die lampe ende die spieghel. Als desen toren was ghemaect soe dede Hercules daer comen alle die maechden vanden lande, ende hi dedese daer houden een feeste ter memorien vanden doot des conincx Gerions. Dit gedaen sijnde, so ghinc hi van daer ende keerde weder in Megida, [daer] [K1ra] hem tot sijn wellecome gheschenct waren hondert ossen.

Doe quamen hem nyeumaren van die stadt van Carthagen datter een ruese regneerde, geheeten Cacus, so quaet dat hi doer sijn tyrantscap ghedoot hadt alle die coninghen van Argongen ende van Navarnen, besittende haer heerlicheyden. Hercules dit horende, bereyde sijn volc, ende hy reysde nae Castilien toe daer Cacus was in die stadt van Carthagen, die bi een berch lach, Mon[c]ay[o] gheheeten.

Als dan Cacus vernam dat Hercules omtrent sijn landen was, so seynde hy een bode aen hem die hem aldus segghen soude: “Hercules, openbaer tyran dye therte meerder hebtste dan tlichaem ende die de hemelen bevochten soudeste hebben, hadden die goden di vloghelen verleent, ist dattu aen coninc Cacus vrientscap soeckes, so gruet ic di van sinen weghen. Ende coemstu als viant, soe ontsegghe ic di in sinen name ende verbiede di dattu in sijn lant nyet en coemste oft tsal u qualic vergaen!”

Doe antwoerde Hercules: “Bode, ghi en sijt geen edel man. Ghi heet mi tyran. Ick seg u dat ic gheen tyrant en ben, mer een verderver der tyrannen. ende segt uwen coninc dat ic in meyninghe ben hem te thonen hoe ic de tyrans verderven sal, of tsal gebreken aen mijn machte!”

Die bode is tot den coninc gereyst ende heeft hem dese antwoerde gheseyt. Als Cacus dit hoerde, soe was hi seer verwondert, want hi en hadt nyemant gevonden die hem wederstaen dorste. Ende die fame van Hercules’ vromicheit dede een yeghelic daer af vervaren, hoe vroom hi oeck was, die daer af hoerde segghen. Niet te min, hi greep een moet in hem selven ende hi seyde aldus: “Gebenedijt is den dach die ons den [K1rb] tijt nu brengt om onse crachten te proeven. Nu mijn vrienden, wi moeten orloghen, want die Griecken op ons oorloghen sonder sake. Laet wijse tegen gaen ende vechten voer onse lant. Die vogelen vechten voer haer nesten. Aldus so laet ons oec vechten voer ons goet!”

Als sijn heren dit hoerden, soe seiden si datse waren bereyt te doen dat hem beliefde. Doen reysde Cacus met sijn heyre na Hercules toe, die hem ghemoete bi een plaetse daer Hercules sint een stadt fondeerde, Taracenen geheten. Als si quamen bi malcander, so vielen si met groot gerufte in malcander so scarpelic, datmen in die lucht niet en sach dan geschutte ende steenen. Die van Castilgien hadden hem eerst seer vromelic, ende dair wertter veel verslaghen, want si waren alte diep int Griecxssche heyr gesteken, ende dye Griecken schoten veel Castilianen doot, also dat si achterwaerts mosten deysen. Als dat gheschut vanden Griecken gedaen was, so creech Cacus met zijn volc weder moet, ende si sloeghen met grooter crachte in haer vianden, ende si dodender vele van die van Thir ende Anconen, die de eerste waren van Hercules’ battalye. Cacus vacht seer vromelic, doerslaende helmen ende schilden, ende elcken slach van hem was een doot man onder de Griecken. Hi dede so veel dat dye Castilianen meenden dat si victorie ghehadt souden hebben, ende si riepen op die Griecken: “Ter doot! Ter doot!”

Als Hercules dit hoerde, so quam hi den Griecken te ontsette, ende hi sloech onder dye Castilianen met sijn stocke ghelijck die mayer metter zeyssem mayet. Als Cacus sach Hercules aldus sijn volc verslaen, soe veranderde sijn bloet, ende hi ginc [m]et dese beroerte als een moedich man int aen[K1va]schijn van Hercules ende sloech hem op sijn schilt een soe groten slach dat hijse in twee stucken sloech. Doe verhief Hercules sijn codde [e]nde sloech Cacus [op] dat hoechste van sinen helme met alsulker crachte dat hem thooft swijmelde, mer hi bleef staende, ende hi riep op Hercules: “Ter doot!”, ende gaf hem eenen groten slach. Die Castilianen dit siende, begonnen Hercules te bevechten aen alle syden. Als Hercules dit sach, so greep hi eenen moet, ende hi verliet die Castilianen, ende hy vacht alleen teghen den coninc Cacus, ende haer beyder slaghen waren groot ende onverdrachlic. Ende als si malcander int langhe wel ondertast hadden, so was Cacus soe moede dat hi sijn azem nauwelick verhalen en conde, ende hi liep wech.

Doe ghinc Hercules slaen op dye Argonnose ende op die Castilianen so vreeslic datter nyemant en mochte teghens hem bliven staen, ende Hyspan toonde oec sijn vromicheit. Ten lesten als Cacus sijn azem verhaelt hadt, so quam hi weder aen d’een side daer sijn volc vloeden, ende hi dedese stede houden, slaende selve op die Griecken meer dan hi oyt te voren gedaen hadt. Ende daer wert tgherufte so groot dat Hercules, die aen d’ander eynde vacht, hoerde dit geruft, ende hy liep derwaerts. Ende als hi Cacus sach, so ghinc hi na hem, doorbrekende die batalye so neerstelijc dat Cacus hem bekennende wert, mer hi en dorst hem niet verbeyden, ende hi vloet. Ende die Griecken maecten so groten gheruft dat alle die Castilianen vloeden met hem, d’een hier ende d’ander daer, ende si werden so scarpelijc vervolcht datter van alle sijn volck niet meer dan vijftich en bleef, dye hem selven berchden opten berch van Moncayo, anders wast al verslaghen.

Die Cro[K1vb]niken van Spaengen segghen: Doe hy boven opt hoechste uter sorghen was, soe keerde hi hem omme ende sach nederwerts aen den voet vanden berch so veel van sijn volke verslaghen, ende die gheen die vloeden die sach hi oec verslaen, alsoe dat hi tvelt vol doder lichamen sach, dies hi doen seer mistroostich was, want hi sach dat Hercules nu lichtelic sijn lant winnen soude ende hem uut sijn rike verdrijven. Doe hi dit al over ghesien hadde, soe ghinck hi in een huys dat daer boven stont, ende hi beval sijn gesellen dat si den opganck wel wachten souden, die soe enghe was datter niet dan een man teffens op gaen en mocht.

Als Hercules alle sijn vianden verslaghen hadt, so wilde hi den berch op gaen, ende hy began te climmen, mer die daer toe waren gheset om te wachten, worpen soe veel groter steenen van boven neder dat hi weder moste neder comen. Als dit Hercules sach, so swoer hi dat hi van daer niet scheyden en soude tot dat hi Cacus bedwonghen hadde, twaer met hongher oft ander sins. Ende hi quam beneden, ende hy liet dat velt reynighen vanden doden, ende hi makede daer sijn logijs, ende hy geboot dat een yeghelic daer logeren soude, dat welck also geschiede.

Des anderen daghes deylde Hercules sijn heyre in .IJ. battalien, ende hi sandt Hispan met die een battalie in Aragone ende Navargen, ende met d’ander bleef hi daer. Hyspan dye was blidelic ontfangen van die van Navargen, ende dat was in die name van Hercules, ende oec mede van die van Aragon ende deden hem alle onderdanicheyt, bekennende Hercules voer haren here. Als dit gedaen was so keerde Hispan weder om bi Hercules, dyen hi noch vant legghen voer den berch Moncayo, [K2ra] daer hi Cacus op hielt legghen, also dat hi niet af en mocht. Ende Cacus met sijn volck waren in grote last, want si en hadden niet meer t’eten. Ten lesten doe mosten si op breken van noots wegen, ende Cacus dedese alle gader wat heymelicx in nemen, ende hi stacker tvuer in, ende ter stont so gevoelden si datter vuer ende roeck uut haren mont ghinc, so overvloedelic datse al van vuer scheenen te sijn. Ende also liepen si neder, uutwerpende vier ende vlamme so veel dat Hercules ende sijn volc meenden dat onweder ende blixem waer geweest, ende een yeghelic ruymde hem die plaetse, ende aldus quamen sy op dese tijt uter sorghen van Hercules.

Als dan Cacus met sijn volc doer dat heyr van Hercules gepasseert was, soe ghinc Hercules doersien sijn boecken hoe ende in wat manieren dat onweder so geringhe vanden berghe neder mocht comen, aengesien dat hi geen teykenen van onweder aenden hemel en had gesien, ende hi en conde die orsake hier af niet vinden. Ende doe dede hi Athlas comen, ende hi vertelde hem alle die geschienisse voerseit. Athlas bekende ter stont den roeck, ende hi seide: “Na mijn opinie so is desen roeck een dinck ghemaect bi consten. Vulcan, die vader van Cacus, was een excellent meester in dese conste ende dye dese const eerst vant. Hi maecte bergen int lant van Sicilien, die altijt barnen sullen tot int eynde vander werelt. Cacus, die onthouden heeft die consten van sinen vader, heeft desen roeck ghemaect om uut dinen handen te comen met sijn volc int schijne van onweder. Aldus sijtstu met sijnre consten bedroghen.”

Hercules dit horende, en wildes niet wel geloven, ende om die waerheit daer af te weten so nam hi sijn codde ende clam doer den [K2rb] roeck tot opt hoechste vanden berghe, ende hi socht Cacus, mer hi en vants niet. Ende doe clam hi den berch neder tot Athlas, hem seggende dat waer was also hi geseyt hadt.

Des anderen daghes als den roeck wech was, so wert Hercules siende opt lant dat soet ende vruchtbaer was, soe fondeerde hi daer een stadt, Terracone geheeten, want hi gaf tlant des conincx sone van Anconen.

Daer na ginc hi in die stadt van Salmanke, daer hy in die aerde een groot gat liet maken in die maniere van een schole, ende hy ordineerde daer die .VIJ. vrye consten met veel ander boecken, mer dye daer quamen waren plomp ende grof van sinnen. Doe liet Hercules int middel vander scholen een beelt van goude na hem selven maken, ende al die geen die voer tbeelt quamen om verclaringhe te hebben van enige questien, dit beelt gaf hem antwoerde ghelijc oft Hercules self hadt geweest. Die fame van dese schole wert groot, ende si duerde tot dat sinte Jacob Galissien bekeerde.

Van daer ghinc Hercules in Cattaloengen, ende daer fondeerde hy die stadt van Berselo[n]en.

Als hi al dese dinghen gedaen hadt, so sende hi Athlas weder in sijn lant, mer hy behielt sijn scriveren om dat hi die boecken soe seer beminde. Doe wilde hi Philotes oec orlof geven, maer Philotes en wildes niet doen, ende hi wilde bi hem bliven ghelijc hi gedaen had. Doe riep hi Hyspan, ende hi gaf hem al tlant dat hi van Gerion ende Cacus gewonnen hadt, dies hem Hyspan seer dancte. Ende van doe voert aen was dat lant Spaengen geheten na sinen name.

Hoe Hercules Gerion verjoeg en zijn stad Megida won en daarin kwam. [19]

Toen dit gedaan was scheidde Hercules vandaar en hij liet achthonderd man daar van zijn volk om het land te bewonen. Aldus voer Hercules lang het land van de zee in het laatste deel van Europa zo lang dat hij kwam in de rivier van Gaudianen daar zich de tiran Gerion ophield in de stad van Megida. Toen Hercules in de rivier kwam zo was Gerion opt de toren van zijn slot en hij zag Hercules in de rivier met zijn volk en hij liet zijn horen blazen “Ter wapen!”. Terstond was zijn volk gereed, en ze gingen in de galeien en voeren naar de Grieken. Toen ontmoette hem een klein bootje daar twee schippers in waren en hij vroeg wat ze wilden.

[I2ra] “Zeker heer,” zei Hispan, “ik bin een Griek, en ik wil gaat tot koning Gerion die zich in de stad van Megida ophoudt om hem een boodschap te doen daar ik mede belast ben.”

Die koning zei: “Bode, zoekt gij Gerion, zo reis niet verder, want ik ben de man die gij zoekt.”

Die bode zei: “Na dien dat gij diegene bent dien ik zoek, zo doe ik u weten dat Hercules als vijand in uw land gekomen is om te corrigeren uw misdaden.”

De koning zei: “Hoe is Hercules alzo stout dat hij komt in mijn land en ontbiedt mij dat hij mijn misdaad corrigeren zal? Ga en zeg hem dat hij niet te zeer en haast, want hij zal noch vroeg genoeg komen en dat ik hem ontvangen zal gelijk ik andere vreemde gasten gedaan heb.”

Die bode reisde met deze woorden [I2rb] tot Hercules en vertelde hem het antwoord van de koning. Toen de bode dit vertelde zo openbaarden zich de galeien van Gerion van verre, dus Hercules en de Grieken zeer blijde waren en ze begonnen de trompetten en klaroenen te slaan. De twee legers verzamelden en vochten zeer sterk aan beide zijden. Die van de Hesperiden hadden veel ijzeren roeden daar ze op de Grieken mee wierpen of geregend had. Daar was groot geroep aan beide zijden en daar waren er veel gedood en gewond. Hercules had de boog in zijn hand en doodde er niet minder dan hij pijlen schoot.

Toen dit schieten gedaan was zo kwamen ze aan elkaar met de schepen daar koning Gerion zeer dapper vocht en doodde [I2v] veel Grieken. Hercules nam zijn knots of stok en sloeg op en galei die tegen de zijne meende te komen stoten met zo’n grote kracht dat hij het liet splijten, alzo dat er het water in liep en het grootste deel van die daarin waren verdronken zonder een slag te slaan. Daarna kwam noch een andere galei daar hij wonder van wapen deed Al de hij raakte was dood en iedereen schuwde hem gelijk de dood. Toen hij dit zag zo spong hij van de ene galei in de andere en deed zo’ n grote manslacht alzo dat de vijanden de moed verloren gaven. Toen dit koning Gerion zag zo liet hij den horen blazen dat iedereen vertrekken zou en zo scheidde de strijd.

Toen Hercules zag dat zijn vijanden vluchtig waren zo liet hij ook het vertrek blazen vanwege de nacht. Ook zo had Hercules de galeien van Gerion zo vast besloten met zijn schepen dat hij niet komen mocht in zijn stad zonder daardoor te passeren. Toen ze dus in de middernacht gescheiden ware, zo reisde Gerion in de stad van Valeriten, daar een van zijn broeders koning van was en hij meende daar te verzamelen het grootste leger dat hij ooit gehad had om op Hercules weer op te komen.

De volgende dag toen Hercules geen vijanden in de zee zag zo reisde hij naar de stad Megida en hij liet het bespringen. Die van de stad weerden zich zeer dapper, maar daar was luttel oorlogsvolk binnen de stad, alzo mochten ze het niet houden. Aldus leverden ze de stad in de handen van Hercules. Aldus was Hercules heer van de belangrijkste stad van koning Gerion en daar maakten de Grieken goede sier want de stad vol levensmiddelen was. Hercules bleef hier een [I2vb] tijdje en onderzocht hoe hij Gerion zou kunnen vinden.

Op een tijd zo ging Hercules in de tempel de goden bedanken van de victorie de hij gehad had, en in deze tempel waren vele graven versiert met veel diverse histories. Onder andere zo was er een die zeer rijk was en daar was de figuur van Gerion van goud en stond in het midden van dertig koningen die daar verslagen lagen. Hercules vroeg waartoe deze rijke figuren dienden. Hem werd geantwoord dat het waren de graven van de edele mannen van het land en dat koning Gerion dit gebruik opgebracht had om in geheugenis te hebben die dapper in wapen waren. “En wanneer een man enige edele man doodt dan maakte men hem in een eeuwige memorie aan zijn graf. Omdat koning Gereon in zijn tijd regeerde en gedood heeft 30 koningen zo heeft hij deze graven doen maken als hij sterft om daar begraven te zijn.”

Toen Hercules dit gehoord had zo deed hij zijn gebed ten goden en hij keerde weer ten paleize. Toen kwam daar een bode tot Hercules en zei hoe dat koning Gereon hem ontbood dat hij de stad en dat koninkrijk ruimde of dat hij op zijn hoede was. Hercules zei dat hij met kracht in de stad gekomen was, alzo en wilde hij uit de stad niet gaar voordat hij uit de stad verdreven werd.

Die bode keerde wederom tot koning Gerion en hij vertelde hem dat antwoord van Hercules, dus koning Gereon en zijn broeders zeer verstoord waren en zwoeren dat zij het op hem wreken zouden en ze gingen te scheep met een groot leger van volk en ze kwamen binnen korte dagen in de haven van Megida. Hercules liet ze [I3ra] landen en die nacht daar rusten, hoe wel nochtans dat ze wel vijftigduizend sterk waren. Toen ze zagen dat de Grieken zich niet roerden, zo meenden ze dat de Grieken bang waren en ze besloten dat ze ’s morgens vroeg de stad bespringen zouden.

De nacht ging over en Hercules maakte twee bataljons. In de eerste zette hij duizend mannen en die leidde hij. In de tweede bataljon alle die daar meer waren en daar maakte hij Theseus kapitein van.

Gerion met zijn volk kwamen aan de stad om de te bespringen met z’n groten geschal dat ze al verschrikt waren de in de stad waren. Toen Hercules dit zag zo liet hij de poort opendoen en zeer lachte in zichzelf en hij ontbood zijn volk dat ze hem volgen zouden en hij ging naar zijn vijanden toe en had zijn knots in de hand. Gerion zag hem van verre komen en hij herkende hem bij zijn leeuwen vel en aan zijn stok en hij wees hem zijn broeders die zich zeer verwonderden omdat hij zo alleen kwam. Ziet hier,” zei Gerion, “onze doodsvijand. Laat ons hem nu onder ons drie gelijk bevechten en hem doden, zo zullen wij de anderen licht overwinnen!”

Meteen kwam Hercules bij deze drie reuzen en hij riep op ze: “gij kwade tirannen, leg af u machines daar gij de stad mede beklimmen wil! Het is nu geen tijd de stad te bespringen, maar stelt u om strijden, want de strijd is u gereed. Begin eerst aan mij en ik aan u.”

Met deze woorden verhief hij zijn stok en sloeg zo zeer op een van de reuzen dat hij al verdoofd ter aarde viel. Toen ze dit zagen zo sloegen ze met groter toorn op Hercules, alzo dat ze beide hun stokken braken over zijn lijf. Met deze twee slagen zo [I3rb] ontving hij wel honderd werpen van ijzeren roeden, nochtans konden ze hem niet kwetsen. Hercules nam zijn knots en hij sloeg op Gerion’ s andere broeder een zo vervaarlijke slag en raakte hem op het hoogste van de helm, alzo dat hij neder stortte in de aarde gedrukt gelijk of het een steenrots geweest was die hem op het hoofd gevallen was.

Gerion die dit zag werd geheel ontsteld, en met gramschap riep hij op Hercules en hij gaf hem op het hoofd een zo vervaarlijke slag zodat het vuur uit de helm sprong. Daar werd Hercules omsingeld aan alle kanten en hij ontving menige slag, maar hij liet ze niet dichterbij komen dan zo ver als hij met zijn knots reiken mocht.

Malion, de neef van Odysseus kwam uit de stad met de duizend mannen die van Hercules bataljon waren. Toen hij zag dat Hercules van zijn vijanden omsingeld was zo haastte hij derwaarts met zijn volk met groot gerucht en ze hielden zich zo dapper zodat ze al het leger opbraken en kwamen daar ze Hercules vonden die toentertijd meer dan zeshonderd mannen had verslagen van zijn vijanden die al omtrent hem lagen. Diegenen die geen machines brachten om de stad te bespringen moesten het daar laten. De strijd was zeer wreed en fel en Gerion die vocht zeer dapper. En zijn broeder die eerst geslagen was en uit het gedrang gedragen was kwam weer in de strijd en in het inkomen zo maakte hij een groot gat onder de Grieken. Hij was sterk en machtig. Hij had een strijdbijl die de snede had drie voeten lang en hij deed daar wonder mede en versloeg er vele Grieken mee, alzo dat er groot gerucht en gekrijs omtrent hem was.

[I3va] Hercules hoorde dit geluid en liet diegenen daar hij tegen vocht en sloeg derwaarts daar hij het gerucht hoorde. Terstond toen Hercules de reus zag, die grote schade onder de Grieken deed, zo verhief hij zijn knots en sloeg de reus op zijn schouder en deed zijn uiterste kracht daartoe zodat hij hem de schouder en zijde gelijk brak, alzo dat hij ter aarden viel onder de voeten die daar aan het vechtend waren en daar stierf hij.

Theseus en Hispan kwamen ook tot dit uur ten strijde met de Grieken en ze vonden hun vijanden zonder ordinantie en ze sloegen zo vreselijk in hun vijanden dat er in korte tijd meer dan dertigduizend verslagen waren. Toen koning Gerion dit zag en hij ook wist dat zijn broeder dood was zo keerde hij de rug en vloog naar de zee toe en blies zijn horen.

Toen de van Hesperiden deze horen hoorden zo vlogen ze alle haastig weg, en ze borgen zich die zich bergen konden. Hercules, Theseus en Hispan met omtrent twaalfhonderd mannen achtervolgden ze scherp en ze vielen in sommige van hun schepen en volgden Gerion, maar ze hadden toen hun schippers alzo gereed niet als de anderen waarbij ze een luttel belet hadden. Aldus zo eindigde deze strijd tot groot nadeel van koning Gerion en tot groot voordeel van Hercules.

Mallion de bleef in Megida door dat bevel van Hercules om de Grieken te regeren die daar bleven en om den roof te delen van hun vijanden. Hercules volgde na zijn vijanden, wat Gerion vernam, dus hij zeer droevig was en hij vloog al dat hij mocht. Dit duurde drie dagen, want Gerion had goede schippers en ze voerden boven al dat schip van Hercules I3vb]l en ze voeren door de zee zuidwaarts en als nu voorwaarts en als nu achterwaarts. Maar op de vierde dag waren ze gedwongen tegen Hercules te strijden te water of te land in de Croengie en ze namen de haven voer het zekerste in en meende dat ze die wel zouden bewaren en beschermen tegen hun vijanden, want ze waren wel tien tegen een. Toen ze de haven in hadden, zo stelden ze zich in ordinantie om de haven te beschermen die zeer sterk was, en Gerion vermaande zijn volk en zei: “Ziet hier de dag en het uur waarin wij n leven of sterven moeten. Fortuin heeft ons het kwaadste gedaan dat ze gemogen heeft. Ze plag hier voortijds de hele wereld voor onze lansen te doen beven en nu laat ze ons beven voer een klein volk. En is dat niet voer ons een grote schande? Nadien dat met ons aldus is zo is er anders niet toe te doen dan dat wij onze schande wederom op onze vijanden wreken, want wij zijn in een goede vaste haven en laat ons ons bloed beschermen en verhalen onze schade!”

Terwijl dat Gerion aldus aan het spreken was zo kwam Hercules ze zo na dat er niets dan te slaan was en ze wierpen met kiezels of straatstenen, met ijzeren roeden en met lansen en de Grieken dekten zich met hun schilden. Maar het werpen van die van de Hesperiden was zo vreselijk dat ze de Grieken deden vertoeven en e mochten de haven niet genaken en dit duurde drie uren lang.

Toen Hercules dit zag zo was hij zeer droevig dat hij de haven niet genaken mocht. Zo ging hij in een klein scheepje om alleen de haven in te nemen en hij stuurde het alleen bij behulp van de wind die hij tot zijn I4ra] voordeel had en haalde het zeil op en gaf het al ter avonturen en voer naar de haven toe daar hij kwam door zijn grote dapperheid. Maar hij kreeg meer dan duizend stenen met werpen, alzo dat het zeil vol gaten werd en de koorden braken, de mast viel onder de voeten, het scheepje was bijna met stenen gevuld. Niettegenstaande al deze dingen Hercules liet niet af noch hij ruste niet om aan land te komen. Tenslotte zo is hij met grote arbeid aan land gekomen en hij stak hem onder die van de Hesperiden en hij begon met zijn knots aan alle zijden te slaan in zulke dapperheid dat de plaats met hen bloedrood werd.

Theseus en Hispan met vijftig Grieken namen ook een licht scheepjes en avontuurden zich ook om de haven te winnen. Toen Hercules dit zag zo liep hij ter haven en sloeg aan alle zijden om ruim plaats te maken, alzo dat Theseus met zijn volk mede op het land kwam. Gerion kwam daar Theseus op ging wel met driehonderd mannen de hem altijd volgden en ze sloegen al gelijk op de Grieken, alzo dat ze er tien van de vijftig Grieken doden. Toen dit Theseus zag, zo verwoede hij van gramschap en doorbrak met kracht het bataljon van Gerion en tegen een de ze verloren hadden sloegen ze hen weer vijftig af.

Gerion had groot ongenoegen dat hij Hercules niet ten onder doen mocht en hij en zijn volk waren scherp als hongerige wolven. Maar de Grieken vochten zo dapper zodat ze Gerion’ s bataljon doorbraken en kwamen bij Hercules. Toen hij Theseus zag met zijn veertig gezellen komen zo was hij zeer blijde en hij greep een moed en sloeg zo onverdraaglijk en zijn weg altijd naar de zeekant [I4rb] hield dat zijn vijanden wel gewild hadden dat ze over duizend mijlen ver geweest hadden en van haast om te vlieden zo staken ze de een de andere in de zee en doden elkaar.

Toen werd Gerion zeer mismoedig en hij stak hem in het gedrang en sloeg op Theseus gezellen en de eerste die hij sloeg kloofde hij het hoofd tot de tanden toe en hij sloeg de volgende ook ter dood en hij deed daar de Grieken zo’n grote last, want hij was een sterke man zodat ze vanwege de nood om bijstand moesten roepen. Terwijl dat ze aldus vochten zo kwamen de andere Grieken die in de galeien waren zonder enige weerstand aan land. Toen dan Hercules hoorde het geroep van de Grieken die daar aankwamen zo liep hij derwaarts met zijn volk om ze te ontzetten en toen begon daar groot gerucht. Gerion wist terstond wel dat dit gerucht van Hercules kwam, want hij zag hem de scharen doorbreken of het schapen geweest hadden. Om zichzelf te bergen stak hij zijn volk voorin en hij gaf ze goede moed, maar hij moest zelf vandaar scheiden om zijn adem te verhalen van een slag die hem Hercules gegeven had.

Toen Gerion aan de ene zijde van het leger was en hij zag dat de Grieken uit de schepen op dat land kwamen en dat zijn volk in grote menigten verslagen werd en dat ze het niet weerstaan mochten zo begon hij te zuchten en zei met een bedroefd hart: “Helaas wat verandering van de Fortuin ... gij hebt mij hier voortijds veel eren gedaan en nu doet ge mij wederom grote schande. Waarom zond u mij deze Hercules die mij al mijn eer weg doet en maakt mij grote schande? En had hem mij doch niet na geleid want het was genoeg mijn eerste verlies. [I4va] Al mijn aderen worden vol koortsen door zijn vreselijke feiten. Mijn hart wordt vermoord en kokend in toorn en gramschap. O wat groot ongeluk! Na dien dat ik ongelukkig moet wezen zo zal ik zeker verslagen wezen van de knots daar ik mijn broeder mee heb zien verslaan of ik zal hem wreken!”

Gerion die half uitzinnig liep in de strijd riep: “Gerion! Gerion!” en alzo riep en Hercules zocht versloeg hij menige man en tenslotte kwam hij bij Hercules en sloeg op hem. Hercules was al moede, want hij had vier uren lang de strijd onderhouden en menige slag ontvangen. Nochtans schuwde hij hem niet, maar hij vocht tegen hem zodat iedereen zich verwonderde. Onder veel slagen die ze de een en de ander gaven zo gaf Hercules Gerion een slag zo groot dat hij hem helm, het hoofd en de hersens al platsloeg en lag op zijn schouders en hij viel dood ter aarde. Aldus zo stierf hij ook van de knots daar zijn broeders mee gedood waren.

Toen die van Hesperiden hun koning Gerion doodzagen liggen zo namen ze alle de vlucht. Sommige lieten zich verslaan en sommige vloden in het gebergte en wildernis. Toen Hercules dit zag zo dankte hij den goden en hij liet ze vervolgen tot de avond toe. Toen het avond was zo gingen de Grieken in hun galeien maakten goede sier en ze rusten daar die nacht.

Toen het dag was zo ging Hercules uit de galeien en hij ging ter haven daar hij dacht dat daar zeer goed een stad voegen zou goed gefundeerd en hij besloot dat hij daar een funderen zou. Hij zonde in allen plaatsen en hij liet iedereen weten dat hij daar een stad funderen wilde [I4vb] en dat de eerste mens de daar kwam om daartoe te helpen en de hand eraan sloeg die zou de dominantie van de stad hebben. Toen dit al het land door verkondigd was zo kwam daar een vrouwe, Croenge geheten, en ze was de eerste waarom haar Hercules de dominantie gaf en liet haar de stad beginnen en noemde het Croenge. Ter gedachtenis van de victorie die hij daar gehad had, zo fundeerde hij een toren op het lichaam van Gerion waarin hij met zijn kunsten ordineerde een lamp die zonder iets daartoe te doen nacht en dag brandde driehonderd jaren lang. Noch maakte hij op het hoogste van de toren een beeld van koper dat naar de zee keer en in de hand had een spiegel van al zulke kracht: Indien het gebeurde dat er volk van oorlog in de zee was om de stad te misdoen, terstond zo zag het dat volk in de spiegel. Dit duurde tot Nebukadnezar tijden, want toen hij wist de eigenschappen van deze spiegel zo vulde hij zijn galeien al met twijgen en groenhout, met bladeren of het een bos was en het scheen niets anders in de spiegel dan een groen bos en het was bij die van de stad niet bekend hetgeen dat de spiegel ze vertoonde en waren ze onvoorzien van wapen toen hun vijanden kwamen. En aldus overviel Nebukadnezar de stad op een morgenstond, en hij verdierf de lamp en de spiegel. Toen deze toren was gemaakt zo liet Hercules daar komen alle maagden van het land en hij liet ze daar houden een feest ter memorie van de dood van de koning Gerion. Toen dit gedaan was zo ging hij vandaar en keerde weder in Megida daar] [K1ra] hem tot zijn welkom geschonken waren honderd ossen.

Toen kwam hem nieuws van de stad van Carthago dat er een reus regeerde, geheten Cacus, zo kwaad dat hij door zijn tirannie gedood had alle koningen van Aragon en van Navarra en bezat hun heerlijkheden. Hercules die dit hoorde bereidde zijn volk en hij vertrok naar Castilië toe daar Cacus was in de stad van Carthago dat bij een berg lach, Moncayo geheten.

Toen dan Cacus vernam dat Hercules omtrent zijn landen was zo zond hij een bode aan hem die hem aldus zeggen zou: “Hercules, openbare tiran die het hart groter heeft dan het lichaam en die de hemelen bevochten zou hebben, hadden de goden hem vleugels verleend, is het dat u aan koning Cacus vriendschap zoekt, zo groet ik vanwege hem. En komt u als vijand, zo ontzeg ik u in zijn naam en verbied u dat ge in zijn land niet komt of het zal u kwaad vergaan!”

Toen antwoorde Hercules: “Bode, gij bent geen edele man. Gij noemt mij tiran. Ik zeg u dat ik geen tiran ben, maar een verderver der tirannen. Zeg uw koning dat ik in mening ben hem te tonen hoe ik de tiran verderven zal of het zal ontbreken aan mijn macht!”

De bode is tot den koning vertrokken en heeft hem dit antwoord gezegd. Toen Cacus dit hoorde zo was hij zeer verwonderd, want hij had niemand gevonden de hem weerstaan durfde. De faam van Hercules dapperheid liet iedereen daarvan bang maken, hoe dapper hij ook die daarvan hoorde zeggen. Niettemin, hij greep een moed in zichzelf en hij zei aldus: “Gezegende is de dag die ons de [K1rb] tijd nu brengt om onze krachten te beproeven. Nu mijn vrienden, wij moeten oorlogen, want de Grieken op ons oorlogen zonder zaak. Laten wij ze tegen gaan en vechten voer ons land. De vogels vechten voer hun nesten. Aldus zo laat ons ook vechten voor ons goed!”

Toen zijn heren dit hoorden zo zeiden ze dat ze waren bereid te doen dat hem beliefde. Toen vertrok Cacus met zijn leger naar Hercules toe die hem ontmoette bij een plaats daar Hercules sinds een stad fundeerde, Tarazona geheten. Toen ze kwamen bij elkaar zo vielen ze met groot gerucht in elkaar en zo scherp zodat men in de lucht niet anders zag dan geschut en stenen. Die van Castilië hadden zich eerste zeer dapper en daar werden er veel verslagen want ze waren al te diep in het Griekse leger gestoken en de Grieken schoten veel van Castilië dood, alzo dat ze achteruit moesten trekken. Toen dat geschut van de Grieken gedaan was zo kreeg Cacus met zijn volk weer moed en ze sloegen met grote kracht in hun vijanden en ze doden er vele van die van Thir en Ancona die de eerste waren van Hercules bataljon. Cacus vocht zeer dapper en doorsloeg helmen en schilden en elke slag van hem was een dode man onder de Grieken. Hij deed zo veel dat die van Castilië meenden dat ze victorie gehad zouden hebben en ze riepen op de Grieken: “Ter dood! Ter dood!”

Toen Hercules dit hoorde zo kwam hij de Grieken te ontzetten en hij sloeg onder die van Castilië met zijn stok gelijk de maaier met een zeis maait. Toen Cacus zag Hercules aldus zijn volk verslaan zo veranderde zijn bloed, en hij ging met deze beroerte als een moedig man in het aanschijn [K1va] van Hercules en sloeg hem op zijn schild een zo grote slag dat hij het in twee stukken sloeg. Toen verhief Hercules zijn knots en sloeg Cacus op het hoogste van zijn helm met al zulke kracht dat hem het hoofd zwijmelde, maar hij bleef staan en hij riep op Hercules: “Ter dood!”, en gaf hem een grote slag. Die van Castilië die dat zagen begonnen Hercules te bevechten aan alle zijden. Toen Hercules dit zag zo greep hij een moed en hij verliet die van Castilië en hij vocht alleen tegen de koning Cacus en hun beide slagen waren groot en onverdraaglijk. Toen ze elkaar in het lange wel onderslagen hadden zo was Cacus zo moede dat hij zijn adem nauwelijks verhalen kon en hij liep weg.

Toen ging Hercules slaan op die van Aragon en op die van Castilië zo vreselijk zodat er niemand en tegen hem mocht blijven staan en Hispan toonde ook zijn dapperheid. Tenslotte toen Cacus zijn adem verhaald had, zo kwam hij weer aan de ene zijde daar zijn volk vloog en hij liet ze plaats houden en sloeg zelf op de Grieken meer dan hij ooit tevoren gedaan had. Daar werd het gerucht zo groot dat Hercules, die aan het andere einde vocht, hoorde dit gerucht en hij liep derwaarts. Toen hij Cacus zag zo ging hij naar hem en doorbrak het bataljon zo vlijtig dat Cacus hem herkende, maar hij durfde hem niet op te wachten zodat hij wegtrok. De Grieken maakten zo’n groot gerucht zodat alle die van Castilië vloden met hem, de een hier en de ander daar, en ze werden zo scherp gevolgd zodat er van al zijn volk niet meer dan vijftig bleef die zichzelf borgen op de berg van Moncayo, anders was het al verslagen.

De `kronieken [K1vb] van Spanje zeggen: Toen hij boven op het hoogste uit de zorgen was zo keerde hij hem om en zag nederwaarts aan de voet van de berg zo veel van zijn volk verslagen en diegene die vloden die zag hij ook verslaan, alzo dat hij het veld vol dode lichamen zag, dus hij toen zeer mistroostig was, want hij zag dat Hercules nu licht zijn land winnen zou en hem uit zijn rijk verdrijven. Toen hij dit al over gezien had zo ging hij in een huis dat daarboven stond en hij beval zijn gezellen dat ze de opgang goed wachten zouden die zo eng was dat er niet dan een man tegelijk opgaan mocht.

Toen Hercules al zijn vijanden verslagen had zo wilde hij de berg opgaan en hij begon te klimmen, maar die daartoe waren gezet om te wachten wierpen zo veel grote stenen van boven neer dat hij weer most naar beneden komen. Toen dit Hercules zag zo zwoer hij dat hij vandaar niet scheiden zou totdat hij Cacus bedwongen had, het was met honger of anderszins. Hij kwam beneden en hij liet dat veld reinigen van de doden en hij maakte daar zijn logies en hij gebood dat iedereen daar logeren zou, dat alzo geschiede.

De volgende dag verdeelde Hercules zijn leger in twee bataljons en hij zond Hispan met het ene bataljon in Aragon en Navarra en met de ander bleef hij daar. Hispan die was blijde ontvangen van ie van Navarra en dat was in de naam van Hercules en ook mede van die van Aragon en deden hem alle onderdanigheid ben bekenden Hercules voor hun heer. Toen dit gedaan was zo keerde Hispan wederom bij Hercules die hij noch vond liggen voor de berg Moncayo, [K2ra] daar hij Cacus op hield liggen, alzo dat hij er niet af mocht. Cacus met zijn volk waren in grote last, want ze hadden niets meer te eten. Tenslotte toen moesten ze op breken vanwege nood en Cacus liet ze alle tezamen wat heimelijks in nemen en hij stak er het vuur en terstond zo voelden ze dat er vuur en rook uit hui hun mond ging en zo overvloedig zodat ze geheel van vuur schenen te zijn. Alzo liepen ze neder en wierpen uit vuur en vlammen en zo veel dat Hercules en zijn volk meenden dat onweer en bliksem was geweest en iedereen ruimde hem de plaats en aldus kwamen ze op deze tijd uit de zorgen van Hercules.

Toen dan Cacus met zijn volk door dat leger van Hercules gepasseerd was zo ging Hercules doorzien zijn boeken hoe en in wat manieren dat onweer zo gauw van de berg neder mocht komen, aangezien dat hij geen teken van onweer aan de hemel had gezien en hij kon de oorzaak hiervan niet vinden. Toen liet hij Atlas komen en hij vertelde hem alle geschiedenis voorzegt. Atlas herkende terstond de rook en hij zei: “Naar mijn opinie zo is deze rook een ding gemaakt bij kunsten. Vulcanus, de vader van Cacus, was een excellent meester in deze kunst en die deze kunst eerst uitvond. Hij maakte bergen in het land van Sicilië die altijd branden zullen tot in het einde van de wereld. Cacus, die onthouden heeft de kunsten van zijn vader, heeft deze rook gemaakt om uit uw handen te komen met zijn volk in de schijn van onweer. Aldus bent u met zijn kunsten bedrogen.”

Hercules die dit hoorde wilde het niet goed geloven en om de waarheid daarvan te weten zo nam hij zijn knots en klom door de rook [K2rb] tot op het hoogste van de berg en hij zocht Cacus, maar hij vond niets. Toen klom hij de berg neder tot Atlas, en zei hem dat het was alzo hij gezegd had.

De volgende dag toen de rook weg was zo zag Hercules op het land dat lieflijk en vruchtbaar was, zo fundeerde hij daar een stad, Tarragona geheten, want hij gaf het land de koningszoon van Ancona.

Daarna ging hij in de stad van Salamanca daar hij in de aarde een groot gat liet maken in de manier van een school en hij ordineerde daar de zeven vrije kunsten met veel andere boeken, maar die daar kwamen waren plomp en grof van zinnen. Toen liet Hercules in het midden van de school een beeld van goud naar zichzelf maken en al diegene die voor het beeld kwamen om verklaring te hebben van enige kwestie gaf dit beeld hem antwoord gelijk of het Hercules zelf had geweest. De faam van deze school werd groot en het duurde tot dat sint Jacob Galicië bekeerde.

Vandaar ging Hercules in Catalonië en daar fundeerde hij de stad van Barcelona.

Toen hij al deze dingen gedaan had zo zond hij Atlas weer in zijn land, maar hij behield zijn schrijven omdat hij de boeken zo zeer beminde. Toen wilde hij Philotes ook verlof geven, maar Philotes wilde het niet doen en hij wilde bij hem blijven gelijk hij gedaan had. Toen riep hij Hispan en hij gaf hem al het land dat hij van Gerion en Cacus gewonnen had, dus hem Hispan zeer dankte. Van toen voortaan aan was dat land Spanje geheten naar zijn naam.

Hoe Hercules vacht tegens die .XI. ruesen van Cremonen die hi verwan. [20]

[K2va] Als Hercules dan Hyspan coninc gemaect hadde over al trijcke van Spaengen, soe nam hy sijn ossen ende coeyen ende scheyde doe van Barselo[n]en nemende sinen wech na Lombardyen, ende hi quam bi dye stadt Cremonen op een dach reyse na Melanen. Daer waren inder stadt .XI. ruesen, al gebroeders, ende het waren dye kinder van Nelo, die sone van Saturnus, ende si seyden hem alle coningen van dier stede, ende si hielden conincklicken staet, mer haer renten waren seer cleen, wair bi si alle dieven waren op haer gebueren, daer si altijt op orlochden. Als si wisten dat Hercules hem lieden was genakende, so sloten si dat sijs niet inne en souden laten comen, mer si ontboden hem dat hi in de stat niet comen en soude of hi en hadt eerst een camp tegen .XI. broeders geslaghen.

Als dan Nestor, een vanden broeders, bi Hercules quam, so seide hi: “Here, ic heb .X. broeders, coninghen van Cremonen, die u coemste vernomen hebben, ende si [K2vb] ontbieden u dat ghi in haer lant nyet passeren en sult oft ghi en sultse in een campe verwonnen hebben. Aldus kiest wat ghi hier in doen wilt.”

“Here ridder,” seide Hercules, “ick meen te passeren door Cremonen. Ende segt hem dat ick haer dreyginghe niet en vreese, mer dat ic morghen vroech comen sal ende bevechtense al gelijc sonder enich achterdencken.”

Nestor die keerde weder om tot sijn broeders ende seyde hem hoe dat Hercules des anderen daghes comen soude om hemlieden al ghelijc te bevechten. “Die campe sal periculoes sijn, want hi machtich van leden is ende so groot als eenich van ons allen. Mer mi en dunct niet dat hi ons .XI. alleen verwinnen sal, al waer hi noch so sterck.”

Die broeders en wilden nyet wel gheloven datse Hercules al ghelijc beuechten wilde, want hem lieden dochte datter een sterck genoech wair, ende si vraechden hem noch eens oft certeyn waer was dat hi gheseit hadde. Nestor seide dat hijt hem self hadt horen spreken. Ende doe sloten si datse hem des anderen daghes ghereet maken wilden hem selven wapenen om teghen Hercules te strijden.

Des anderen dages des morghens als si gewapent waren, soe seynden si een bode om te besien oft Hercules oec comen soude. Soe gheringhe als die bode ter poerten uut quam, soe ghemoete hem een grote ruese, al gewapent, dyen hi vraechde wie hi waer. “Ic ben Hercules,” seide hi, “ende ic wil weten wair om die ruesen van Cremonen my niet en willen laten passeren doer haer lant. Ende gisteren ontboden si mi dat ic tegen hem soude campen, wilde ic passagie hebben. Ende ic en begheer geen liever dinc dan dat icse al gewapent sien mach om [K3ra] teghens hem al ghelijc te campen. Dus bid ic u dat ghi tot hem lieden gaet ende segt hem datse hem haesten, want icse verbeyde.”

Die bode keerde totten ruesen ende seyde hem dese tidinghe.

Als die ruesen wisten dat Hercules int velt was, so gingen si al gewapent uter stadt na Hercules toe. Die van Cremonen clommen op de mueren om die campe te sien, ende Philotes met somighe Griecken op eenen berghe. Ende twas seer schoon om sien dye ruesen aen te comen gaen, want si waren wel gewapent. Als si bi Hercules quamen so riepen si so luyde op Hercules “Ter doot!” datmen tgheluyt inder stadt hoerde, ende si liepen doe tot Hercules in oft leeuwen geweest waren. Ende alst quam int versamen, so sloeghen ende staken sy op Hercules ghelijc oft si hem verwonnen hadden, ende dat die stucken in die lucht vlogen.

Als die ruesen haer eerste vlucht ghedaen hadden, so began Hercules sijn slaghen op hem lieden te proeven, ende hy sloech met sijn codde een van desen ruesen so vreeslick op sinen helme dat hi hem thooft plat sloech, ende dat hy doot ter aerden viel. Als die ander .X. ruesen haren broeder verslagen saghen, so waren si seer bedroeft, ende si bespronghen Hercules seer scarpelic aen allen siden, mer Hercules en ontsach slach noch steke, nochtans deden si veel om hem te doden ende sloegen op hem grote slaghen, nochtans en conden si hem niet quetsen. Soe gheringhe als Hercules sijn codde verheven hadde om te slaen aen d’een side, die ruesen die subtijl waren bespronghen hem aen d’ander syde ende braken hem dicwils sijn slaghen. Nyet te min, hi dede so veel dat hi in een ure haerder vier versloech, ende hy vacht doe tegens die ander .VIJ. met alsulcker crachte dat [K3rb] hoe hi langher vacht, hoe si meer vroomicheits in hem vonden.

Dese strijt die was seer vreeslic, want de ruesen vrome ende sterck, arbeyden seer om Hercules te doden, ende si seiden tot malcanderen dat grote scande was datse onder hem allen niet een man verwinnen en conden, ende si gaven malcander goeden moet. Maer ten mochte al niet baten, want Hercules bleef altijt slaende in die menichte sijnre vianden.Hi vertrooste hem in die Fortune, ende die Fortune die halp hem. Sijn codde en mochte nyemant wederstaen. Hi was machtigher te onderhouden ende te draghen die slagen sijnre vyanden dan si waren hem veel slagen te gheven. O wonderlike crachte van eenen man! Sijn cracht en was niet te ghelijken bi enighen menschen crachte, mer bi des elephants crachte. Sijn leeus velle scheen ghetempert te wesen van stale. Sijn lichaem wederstont die slaghen gelijc een aembelt dat den hamere wederstaet. Daer en was noyt slach so groot van enighe mannen die hem hinderlick was. Hi hadt grote genuechte int strijden. Gheen dinck en verdroet hem meer dan dat dyen dach hem beghonste te begheven. Ende als hij sach dat dye sonne int weste[n] begonste te comen, soe wilde hi den strijdt expedieren ende voleynden.

Die ruesen werden moede van slaen, want si van des morgens totten avonde niet gherust en hadden van vechten. Doe began Hercules sijn crachte te thonen, alsoe dat elcke slach dyen hi sloech, dat was om een let te breken of thooft ontween te slaen. Hi dede soe vele dat hijse al versloech ende doode uutgenomen Nestor alleen, die wech liep doe hi Hercules so vreeslic sach slaen, ende daer om was hi op de wijste wech.

[K3va] Als die van Cremonen die ruesen verslaghen saghen, so waren si verblijt ende si accordeerden datse hem op geven wilden in dye handen van Hercules, ende si gingen hem teghens oetmoedelic biddende dat hijse in genade nemen wilde, ende si presenterden hem die slotelen vander stadt. Hercules namse in genade, ende si haelden hem met sijn volc inder stadt met groter eeren ende reverencien, ende daer wert grote blijscap bedreven.

Des anderen daghes dede hi inder stat brenghen der doder ruesen lichamen, ende hi dedese daer eerlick begraven, ende hi liet daer op een toren maken, ende hi stelde opten toren .XI. metalen beelden na tfautsoen vanden ruesen die hi verslaghen hadt. Ende als dit ghedaen was so reysde hi van Cremonen. Hi studeerde altijt, ende hi studeerde so langhe dat hi constelic vuer make[n] conde ghelijc Cacus, ende hi vant daer oeck die remedie daer teghens.

Op een tijt so quam hi in een stadt bi den berge Adventijn daer coninc Euander woonde, die hem eerlic ontfinc. Nu suldi weten: Doe Cacus gevloden was vanden berghe Moncayo als gheseit is, so quam hy in Italien seer onghemoetich ende qualic te vreden. Doe gaf hi al sijn kneche[n o]erlof, ende hi ghinc alleen mistroo[stich] opten berch Adventijn, ende daer [va]nt hi een grote speloncke daer hi in ghinc sonder eten, twelc hem seer bitterlijken verdroet ende seide: “Aylaes, nu ben ic gebannen uut alle mijn lant. Nu en heb ic ghenen troost aen yemant. Ick plach ghedient te sijn, ende nu moet ic groten hongher lijden. Ic en weet nu anders niet te logeren dan metten beesten.”

Ende met deser ghelijke woerden ginc hi op de aerde neder legghen ende leyde een steen onder sijn hooft, ende hi sliep seer qua[K3vb]liken want hi groten hongher hadde. Ende als hi ontwaecte, so sach hi oft hem den dach niet en verbaerde. So was hi seer droevich, ende hi ginc weder int gat tot dat den dach quam sonder yet meer te slapen.

Alst dach was soe quam Cacus uut sijn speloncke ende clam opt hoechste vanden berghe ende began tlant daer omtrent te besien, ende het dochte hem een goet lant te sijn, ende hi dachte dat hi daer bliven wilde ende hem gheneren met stelen ende roven. Daer na wert hi peynsende dat hi gaen wilde tot coninc Pricus van Calydonen, die sijn maechschap was, ende dat hi hem soude bidden om een van sinen dochteren in huwelike te nemen. Ende hier mede ghinc hi vanden berch, ende hy quam te Calidonen, dat nu Calabren heet, also die somighe segghen. Als dan Cacus bi coninc Pricus quam, daer hi eerlic ontfanghen was, ende hi vraechde hem na nyeuwe tidinghe, doe began Cacus seer te versuchten, ende hi vertelde hem alle sijn avontueren die hi met Hercules ghehadt hadde. Ende hi seide voert: “Nu ben ic in meninghe dat ic mi wil houden opten berch Adventijn ter tijt toe dat Hercules uut mijn rike is. Ende ic bid u dat ghi mi een van uwen dochteren te huwelike gheven wilt, om dat ic mijn ongenuechte te bat vergheten sal.”

Doe seyde Pricus: “Ic heb vier dochteren, ende neemter een die u belieft sonder alleen Yole, dien en wil ic noch niet hijliken. Ende ist dat ghi enich orloghe hebt te doen teghen Hercules, ic sal u helpen met alle mijnre machte!”

Cacus dancte den coninc seer, ende hi seide dat hi op dese tijt niet orloghen en wilde, mer dat hi in dye speloncke bliven wilde. Ende hy nam een van die drie dochteren, dyen hi troude ende besliep, ende hi bleef daer .IJ. daghen. [K4ra] Int eynde van dese twee daghen nam hi oerlof aenden coninc, ende die coninc wilde hem mede doen .X. ridderen ende .X. edel mannen om hem te gheleyden, mer hy en wildes niet hebben, ende hy en wilde nyemant met hem hebben dan de twee susteren ende sijn wijf.

Aldus ghinc hi uut Calcedonien vol gepeys, ende hi liep al mistroostich van sijn ongheluck ende sloecht al ter doot dat hem teghens quam: mannen, vrouwen ende kinderen.

Als hi opten berch Adventijn ghecomen was, so ghinc hi in sijn speloncke met die vrouwen also hi heymelicste mochte, ende maecte daer een moortcuyl. Opten eersten nacht dat hijer in was gecomen, so ghinck hi in een dorp datter bi lach ende sach na tscoonste huys, daer hi in clam doer een veynster, ende hi doodese alle die hi daer vant, ende hi nam alle dat goet dat hi draghen mocht op sinen hals ende brachtet in sijn hol bi die vrouwen.

Hoe Hercules vacht tegens de elf reuzen van Cremona die hij overwon. [20]

[K2va] Toen Hercules dan Hispan koning gemaakt had over al het rijk van Spanje zo nam hij zijn ossen en koeien en scheidde toen van Barcelona en nam zijn weg naar Lombardije en hij kwam bij de stad Cremona op een dag reizen van Milaan. Daar waren in de stad elf reuzen, al gebroeders, en het waren de kinderen van Nelo, de zoon van Saturnus, en ze zeiden zich alle koningen van die stad en ze hielden koninklijke staat, maar hun renten waren zeer klein waardoor bij ze alle dieven waren op hun buren daar ze altijd op oorloogden. Toen ze wisten dat Hercules ze naderde zo besloten ze dat ze hem niet inkomen zouden laten, maar ze ontboden hem dat hij in de stad niet komen zou of hij n had eerst een kamp tegen de elf broeders geslagen.

Toen dan Nestor, een van de broeders, bij Hercules kwam, zo zei ij: “Heer, ik heb tien broeders, koningen van Cremona uw uw komst vernomen hebben en ze [K2vb] ontbieden u dat gij in hun land niet passeren zal of gij zal ze in een kamp o verwonnen hebben. Aldus kiest wat gij hier n doen wilt.”

“Heer ridder,” zei Hercules, “ik meen te passeren door Cremona. Zeg ze dat ik hun dreigen niet vrees, maar da ik morgenvroeg komen zal en bevechten ze al gelijk zonder enige achterdocht.”

Nestor die keerde wederom tot zijn broeders en zei ze hoe dat Hercules de volgende dag komen zou om ze al gelijk te bevechten. “Dat kamp zal periculeus zijn, want hij is machtig van leden en zo groot als enige van ons allen. Maar mij lijkt niet dat hij ons elf alleen overwinnen zal, al was hij noch zo sterk.”

De broeders wilden niet goed geloven dat ze Hercules al gelijk bevechten wilde, want ze dachten dat ze sterk genoeg waren en ze vroegen hem noch eens of het zeker was wat dat hij gezegd had. Nestor zei dat hij het hem zelf had horen spreken. Toen besloten ze dat ze zich de volgende dag gereed maken wilden zichzelf te wapenen om tegen Hercules te strijden.

De volgende dag ‘s morgens toen ze gewapend waren zo zonden ze een bode om te bezien of Hercules ook komen zou. Zo gauw als de bode ter poort uitkwam zo ontmoette hem een grote reus, alom gewapend die hij vroeg wie hij was. “Ik ben Hercules,” zei hij “en ik wil weten waarom de reuzen van Cremona mij niet en willen laten passeren door hun land. Gisteren ontboden ze mij dat ik tegen ze zou kampen wilde ik passage hebben. Ik begeer geen liever ding dan dat ik ze al gewapend zien mag om [K3ra] tegen ze al gelijk te kampen. Dus bid ik u dat gij tot ze gaat en zeg ze dat ze zich haasten, want ik wacht op ze.”

De bode keerde tot de reizen en zei ze deze tijding.

Toen de reuzen wisten dat Hercules in het veld was zo gingen ze al gewapend uit de stad naar Hercules toe. Die van Cremona klommen op de meren om de kamp te zien en Philotes met sommige Grieken op een berg. Het was zeer mooi om de reizen te zien aankomen, want ze waren goed gewapend. Toen ze bij Hercules kwamen zo riepen ze zo luid op Hercules “Ter dood!” dat men het geluid in de stad hoorde en ze liepen toen tot Hercules in of het leeuwen geweest waren. Toen het in het verzamelen kwam zo sloegen en staken ze op Hercules gelijk of ze hem overwonnen hadden en dat de stukken in de lucht vlogen.

Toen de reuzen hun eerste vlucht gedaan hadden zo begon Hercules zijn slagen op ze te beproeven en hij sloeg met zijn knots een van deze reuzen zo vreselijk op zijn helm dat hij hem het hoofd platsloeg en dat hij dood ter aarden viel. Toen de andere tien reuzen hun broeder verslagen zagen zo waren ze zeer bedroefd en ze besprongen Hercules zeer scherp aan alle zijden, maar Hercules ontzag slag noch steek, nochtans deden ze veel om hem te doden en sloegen op hem grote slagen, nochtans konden ze hem niet kwetsen. Zo gauw als Hercules zijn knots verheven had om te slaan aan de ene zijde waren de reuzen subtiel en besprongen hem aan de andere zijde en braken hem dikwijls zijn slagen. Niettemin, hij deed zo veel dat hij in een uur vier van ze versloeg en hij vocht toen tegen de andere zeven met al zulke kracht dat [K3rb] hoe hij langer vocht hoe ze meer dapperheid in hem vonden.

Deze strijd die was zeer vreselijk want de reuzen dapper en sterk werkten zeer om Hercules te doden en ze zeiden tot elkaar dat het grote schande was dat ze onder hen allen niet een man overwinnen konden en ze gaven elkaar goede moed. Maar het mocht al niet baten, want Hercules bleef altijd slaan in de menigte van zijn vijanden. Hij vertrooste hem in het Fortuin en het Fortuin die hielp hem. Zijn knots mocht niemand weerstaan. Hij was machtiger te onderhouden en te dragen de slagen van zijn vijanden dan ze waren om hem veel slagen te geven. O wonderlijke kracht van een man! Zijn kracht was niet te vergelijken bij enige mensen kracht, maar bij de olifanten kracht. Zijn leeuwen vellen schenen getemperd wezen van staal. Zijn lichaam weerstond de slagen gelijk een aambeeld dat de hamer weerstaat. Daar was nooit een slag zo groot van enige mannen de hem hinderlijk was. Hij had grot genoegen in het strijden. Geen ding verdroot hem meer dan dat de dag zich begon te begeven. Toen hij zag dat de zon in het westen begon te komen zo wilde hij de strijdt expediëren en eindigen.

De reuzen werden moede van slaan, want ze hadden van de morgen tot de avond niet gerust van vechten. Toen begon Hercules zijn kracht te tonen, alzo dat elke slag die hij sloeg dat was om een lid te breken of het hoofd stuk te slaan. Hij deed zo veel dat hij ze alle versloeg en doodde uitgezonderd Nestor alleen die weg liep toen hij Hercules zo vreselijk zag slaan en daarom was hij op de wijste weg.

[K3va] Toen die van Cremona de reuzen verslagen zagen, zo waren ze verblijd en ze accordeerden dat ze zich opgeven wilden in de handen van Hercules en ze gingen hem tegemoet en baden ootmoedig dat hij ze in genade nemen wilde en ze presenteerden hem de sleutels van de stad. Hercules nam ze in genade en ze haalden hem met zijn volk in de stad met grote eer en reverentie en daar werd grote blijdschap bedreven.

Des volgende dag liet hij in de stad brengen de dode reuzen lichamen en hij liet ze daar fatsoenlijk begraven en hij liet daarop een toren maken en hij stelde op de toren elf metalen beelden nar de vorm van de reuzen die hij verslagen had. Toen dit gedaan was zo reisde hij van Cremona. Hij studeerde altijd en hij studeerde zo lang dat hij kunstig vuur maken kon gelijk Cacus en hij vond daar ook de remedie daartegen.

Op een tijd zo kwam hij in een stad bij de berg Aventijn daar koning Euander woonde die hem fatsoenlijk ontving. Nu zal je weten: Toen Cacus gevloden was van de berg Moncayo als gezegd is zo kwam hij in Italië zeer ontmoedigd en kwalijk tevreden. Toen gaf hij al zijn knechten verlof en hij ging alleen mistroostig op de berg Aventijn en daar vond hij een grote spelonk daar hij in ging zonder eten wat hem zeer bitter verdroot en zei: “Helaas, nu ben ik gebannen uit al mijn land. Nu heb ik geen troost aan iemand. Ik plag gediend te zijn en nu moet ik grote hongerlijden. Ik weet nu niets anders te logeren dan met de beesten.”

En met deze en dergelijke woorden ging hij op de aarde neer leggen en legde een steen onder zijn hoofd, en hij sliep zeer kwalijk [K3vb] want hij had grote honger. Toen hij ontwaakte zo zag hij of zich de dag niet openbaarde. Zo was hij zeer droevig en hij ging weer in het gat tot dat de dag kwam zonder iets meer te slapen.

Toen het dag was zo kwam Cacus uit zijn spelonk en kom op het hoogste van de berg en begon het land daar omtrent te bezien en het dacht hem een goed land te zijn en hij dacht dat hij daar blijven wilde en hem generen met stelen en roven. Daarna begon hij te peizen dat hij gaan wilde tot koning Pricus van Calidonen die zijn verwant was en dat hij hem zou bidden om een van zijn dochters in huwelijk te nemen. Hiermee ging hij van de berg en hij kwam te Calidonen dat nu Calabrië heet, alzo sommige zeggen. Toen dan Cacus bij koning Pricus kwam daar hij fatsoenlijk ontvangen werd en hij vroeg hem naar nieuwe tijding toen begon Cacus zeer te verzuchten en hij vertelde hem al zijn avonturen de hij met Hercules gehad had. Hij zei voort: “Nu ben ik in de mening dat ik mij wil houden op de berg Aventijn ter tijd toe dat Hercules uit mijn rijk is. Ik bid u dat gij mij een van uw dochters ten huwelijk geven wil om dat ik mijn ongenoegen te beter zal vergeten.”

Toen zei Pricus: “ik heb vier dochters en neem er een de u belieft zonder alleen Yole, die wil ik noch niet huwelijken. Is het dat gij enige oorlog hebt te doen tegen Hercules, ik zal u helpen met al mijn macht!”

Cacus dankte de koning zeer en hij zei dat hij op deze tijd niet oorlogen wilde, maar dat hij in de spelonk blijven wilde. Hij nam een van de drie dochters die hij trouwde en besliep en hij bleef daar twee dagen. [K4ra] Op het einde van deze twee dagen nam hij verlof aan de koning en de koning wilde hem mee doen tien ridders en tien edele mannen om hem te geleiden, maar hij wilde ze niet hebben en hij wilde niemand met hem hebben dan de twee zusters en zijn wijf.

Aldus ging hij uit Calabrië vol gepeins en hij liep al mistroostig van zijn ongeluk en sloeg alles ter dood dat hem tegenkwam: mannen, vrouwen en kinderen.

Toen hij op de berg Aventijn gekomen was zo ging hij in zijn spelonk met de vrouwen alzo hij heimelijkst mocht en maakte daar een rovershol. Op de eersten nacht dat hij erin was gekomen zo ging hij in een dorp dat erbij lag en zag naar het mooiste huis waar hij in klom door een venster en hij doodde ze alle de hij daar vond en hij nam al dat goed dat hij dragen mocht op zijn hals en bracht het in zijn hol bij de vrouwen.

Hoe Cacus Hercules’ ossen stal, ende hoe Hercules hem vant ende vacht teghens hem ende versloech hem. [21]

[K4rb] Cacus vant een marmor steen dair hi de dore af maecte van sijn hol, ende selden quam hy uut dan als hi quaet doen wilde. Ende als hi uut quam, soe dode hi al dat hem tegens quam. Hi vercrachte die vrouwen ende hy verbrande husen ende dorpen, also dat die van Ytalien met hem seer geplaecht waren.

Als Hercules gecomen was bi Euander, so liet Hercules sijn ossen daer brenghen op datse de coninc sien soude, ende hy vraechde den coninc waer hijse best weyden soude. Die coninc antwoerde dat hijse in de stadt soude best weyden. “Waer om?”, seide Hercules.

Die coninc seide: “Om dat onse beesten die wi daer weyden, des nachts gestolen werden, ende wi en weten niet wie die dieven sijn die dit doen. Die somighe segghen dat die goden sijn, die ons aldus pinighen om onse misdaet.”

Doe seide Hercules: “Ghi vertelt mi een vreemt dinck, mer na datse die goden dus langhe gebercht hebben, si sullense noch wel bewaren. Ende ist een dief, mi dunct dat ic hem wel vinden sal!”

Mettien seynde Hercules sijn ossen buten der stat in der weyden sonder herder oft wachter.

Des nachts ghinc Cacus uut zijn speloncke bespijende oft hi enighen roef vinden mochte. Ende als hi die beesten ghewaer wert, so bekende hi in dat schijnsele der manen dat Hercules’ beesten waren, ende hi ontsette in hem selven dat hi een woert niet spreken en conde. Dye vrouwen dit siende, si vraechden hem wat hem waer. Hi antwoerde: “Ic salt u segghen. Ick sie hier die ossen van minen viant Hercules, de mi so veel scanden ghedaen heeft. Nu sal ic weder om in spite sijn ossen doden!”

[K4va] Als die drie ghesusteren hoerden dat Cacus hem so bedroefde, soe rieden sy hem dat hijse niet doden en soude, want dan en soude Hercules niet verliesen, want dan soude hijse eten. Ende sijn wijf riet hem dat hijse in sijn speluncke driven soude, so mocht Hercules verdriet hebben ende spijte.

Soe ghinc Cacus heymelick ende nam acht die beste ossen ende coeyen dyen hi vant, ende hi bantse steert aen steert ende toechse so achterwaerts tot in sijn speluncke, ende aldus leyde hi alle dye beesten dien hi stal, achterwaerts op dat men hem bi die voetstappen niet volgen en soude, ende hi sloet die dore vander speloncken so subtilic datmens niet gewaer en conde werden.

Alst dach was ghinc Hercules met coninc Euander ter plaetse[n] daer sijn ossen waren. So vant Hercules dat hy vier ossen ende vier coeyen quijt was, dies hi seer verstoert was. Ende om te weten oftse die goden wech hadden dan oft si gestolen waren, soe dede Hercules al om soecken oft nerghents gheen voetstappen en waren die uutwaerts ginghen. Si sochten alle gader, mer si vonden anders geen voetstappen dan die vanden berch neder in die weyde gecomen waren. Doe vrachde Hercules coninc Euander wat volc opten berghe woonde. Die coninc antwoerde datter noch beest noch mensche en woonde.

Doe ginc Hercules die voetstappen besien, ende hem twifelde datter acht groote beesten gegaen hadden, so wert hi een luttel peysende. Ten lesten seyde hy: “Dye goden hebben mijn beesten wech ghenomen oft daer is een dief op desen berch, die heeftse achterwaerts geleyt daer hijse hebben wilt. Mer om dat ic mijn suspicie [minder] heb op de goden dan opten dief, soe en sal ic nemmermeer [K4vb] van hier scheyden tot dat ic den berch al om van boven tot beneden besocht sal hebben, want mijn herte tughet dat die beesten hier sijn.”

Doe liet Hercules die calveren nemen, ende hi lietse vasten tot den middaghe, ende hi liet Philotes sijn harnas halen. Omtrent den middage als die calveren hongher creghen, so begonnen si te bleten, ende also leydemense ronts om den berch. Ende als si quamen voer des diefs hol, so begonsten die beesten int hol tegens te bleten so luyde dat Hercules buten hoerde. Die calveren begonnen doe noch meer te bleten, maer die ossen niet, w[an]t Cacus dodese alte samen om datmen sijns niet gewaer werden en soude.

Als Hercules tgeluyt van die ossen niet meer en hoerde, so verwonderde hi hem seer, ende hi ginc na de plaetse daer hem dochte dat hi tgheluyt hadt ghehoert Ende hi sochte drie uren lanck oft hi enich gat vinden conde, nochtans en conde hijt niet vinden, hoe wel dat hijer dicwils verby ghinc. De somige seyden [dat tgheluyt dat si gehoert hadden, fantasie waer. D’ander seiden dat Hercules verloren arbyede ende baden hem dat hi tsoecken af laten soude. Ten lesten so nam Hercules uut gramscap eenen boom dye daer stont ende wies, ende hi scuddese drie werf met so groter cracht datse ontwortelde ende ter aerden viel. Ende die wortele was so diep in die aerde datse een diepe putte maecte, alsoe datmen int hol sach.

Als dit Hercules sach, soe seyde hi: “Seker, tsal hier sijn daer den groten dieff woont!” Ende mettien sach hi neder, ende hi sach aen d’een side vant hol Cacus, ende hi riep: “Cacus, ic sie u wel. Ghi hebt die rijcken van Hesperien verstoert met dijn boesheit ende tyrantscap. Nu wildi Ytalien bederven met dijnre dieverien. [L1ra] Ende dijn rijcdommen en moghen dy nu niet helpen, wanttu in boosheden biste verherdet, ende du en wiltste di niet beteren noch om punicie noch om armoede de du geleden hebtste. In [stede van] gheven, twelc den coninghen ende princen toe behoert, so hebstu een dief geweest. In stede van justicie te doen so hebtstu een moerdenaer, brantstichter ende vrouwencrachter gheweest. Ende nu coemdi ende neemt mi mijn ossen … Aldus seg ic u dat ghi my mijn ossen weder gheeft oft ic salse van uwen live halen!”

Als Cacus dese woerden hoerde so seide hi: “Aylaes Hercules, vol alder ghiericheit, waer om hebstu op ghebroken die boom, daer de wortelen af ontdect hebben die ruste des camers van coninc Cacus?!

Ist di niet genoech dattu mi al mijn goeden genomen hebste? Ende nu ict al quijte ben ende op roven ende dieverien leven moet, wair om en ghedoghestu mi niet voert aen te leven onder die aerde ghelijc die wormen doen? Laet mi doch met vreden, du hebtste mi hinderlic genoech geweest!”

Hercules seyde: “Dijn misdaden hebben di dus cativich ghemaect. Alle dijn daghen, so wel in voerspoet als in tegenspoet, en hebben anders niet gheweest dan vol tyranscapen. Ende nu wiltste die van Ytalien quellen. Nyemant en wist van u, mer die wortel vanden boom heeft di bekent gemaect. Aldus kiest oftu in die lucht hier buten teghen mi coemste vechten of dat ic dy in die speloncke come bevechten, want ick die werelt van di verlossen wil!”

Bi dese woerden verstont Cacus wel datter geen respijt in sijn sake en was, ende hi meynde hem doe te berghen ghelijc hi plach, ende hi maecte met sijn consten van nigromancie een groten roeck, alsoe dattet gat dat de boom gemaect hadt, scheen [L1rb] een putte vander hellen te wesen, want die roeck was met vierighe vlammen ghemengt. Mer Hercules spranc doer die vlamme in die spelonck, want hi hier teghens wel voersien was, ende hi sloech Cacus op sinen helme dat hi metten hoofde tegens die mueren vander speloncken stiet. Doe coninc Cacus desen slach ghevoelde, so nam hi een grote haexe dye bi hem lach om Hercules daer mede te slaen, ende si vochten langhe tijt tegen malcanderen, also dat si ten laetsten rusten mosten. Doe dacht Cacus dat Hercules nu niet so cloeck en was als hi geweest hadt, om dat hi nu hem ruste, ende aldus so vraechde hi Hercules oft sy den strijt buten wilden voleynden, daer Hercules wel mede te vreden was. Doen nam Cacus die steen wech daer dye speluncke mede gesloten was ende ginc uut, ende Hercules int uutgaen wert siende sijn coeyen die verslaghen waren, ende sijn ossen daer besiden die gemuylbant waren, dies hi seer t’onvreden was. Ende als hi buten was, soe seyde Hercules tot hem: “Quade dief, du hebste mi groot ongenuechte gedaen dattu mijn coeyen ghedoot hebste!” Cacus seide: “Quade dief, du hebtster mi meer onghenuecten gedaen, wanttu mijn volc verslaghen hebtste ende mijn conincriken beroeft. Tis alleen u schult dat ic quaet heb gedaen, ende van die doot van u coeyen. Ende beliefdet den goden dat ic u had in mijn machte als ick die coeyen dede, ghi en soudet nemmermeer conincrijke roven!”

Met dese woerden so ondersloeghen si malcander seer fellijcken ende Cacus thoonde sijn uterste machte, slaende metter haexen op Hercules soe groote slaghen dattet scheen oft hi hem ter aerden gheslagen soude hebben. Maer Hercu[L1va]les aen d’ander side en miste niet, want hi geraecte hem nemmermeer, hem en dochte dat sijn oghen in sijn hooft verkeerde[n], ende hi dede hem altijt achterwaerts deysen.

Hercules siende dattet den avont ghenaecte, so scaemde hi hem seer dat hi so langhe gestreden had, ende hi began Cacus wat naerder te versoecken ende verdubbelde sijn slaghen ende sijn cracht al so dat hi hem ter aerden neder sloech al verdoeft ende dat hem sijn haexe ontviel, ende doe onthelmde hi hem. Die drie gesusteren liepen doe wech in een foreest, Octa geheeten, al weenende, ende die somige

wildense volgen, mer Hercules en wildes niet gehenghen. Doe riep Hercules tot hem coninc Euander ende seide: “Siet hier den genen de Italien verstoert heeft met sijn heymelijcke dieverien ende moorden. En vermoet niet meer op dye goden dat sijt gedaen hebben, mer dit is die misdadighe, ende ick sal hem punieren metter doot!”

Doe seide coninc Euander: “Alder edelste ende vroomste in wapenen, wat eere ende rev[er]encie behoert dy toe. Ten is gheen menschelike reverencie, mer het is die van godliker natueren is! Ic ghelove dattu god biste oft der goden sone oft een mensche die geheilicht is, want du hebste meer ghesien in een oghenblick dan alle die oghen van Italien oyt in hondert jaren saghen. Ic belove dy dat ic in memorie van dit sal doen maken in mijn stadt een tempele daer ghi een outaer in hebben sult, ende daer op een beelt na dijn figuere van finen goude, ende hoe dattu den tyrant verwonnen hebtste.”

Onder dese woerden so rees Cacus op vanden slach die hy ontfanghen hadt, ende hi meende te vlyen, mer Hercules liep hem na ende achterhaelde hem ende om vatte hem met sinen ar[L1vb]men so crachtelic dat hi hem niet verroeren en mochte, ende droech hem in een put daer Cacus al sijn vuylnisse in werp, ende hi werp hem daer in van boven neder, ende plante thooft onder ende dye voeten
opwaerts. Doe quamen die van Ytalien omtrent die put ende worpen met soe veel steenen op Cacus dat hi daer catijvelic sterf.

Als coninc Euander sach dat Cacus doot was, dede hi hem inder stat dragen, ende als Hercules inder stadt quam, soe wert hem daer so veel eeren ende reverencie bewesen dat niet moghelijck en is te vertellen. Die feeste was seer groot in des conincx hof.

Des anderen daghes so liet coninc Euander tlichaem van Cacus legghen openbaerlic, ende hi dedet draghen doer alle die plaetsen daer hy quaet ghedaen hadt. Ende als tlichaem doer alle die stadt ghetoont was, so seide een yeghelic Hercules prijs ende eer. Die coninc Euander dede ter stont een tempel beginnen, ende hi badt Hercules dat hi daer so langhe vertoeven wilde tot datse gemaect waer, twelc Hercules consenteeerde. Veel scriften segghen dat Mars ghepropheteert hadt dat daer een tempel in die eere van Hercules ghemaect soude werden, ende dat hi daer om in Italien quam om te besien oft de prophecie vervolt was of niet.

De fame van Hercules was seer groot, ende dye coninghen ende heeren quamen hem visiteren ende schencten hem grote giften. Onder ander die coninginne van Laurencen quam daer met costelike juwelen dien si Hercules schencte, daer hijse seer hoechlijc af dancte. Dese coninginne heete Facua ende was coninx Fanus’ wijf, sone des coninx Pricus, die sone van Saturnus. Si was jonc ende teder van complexien, ende si en hadt haer man in vier jaren niet [L2ra] gesien, want hi in vreemde landen ghereyst was ende en was doe niet weder gecomen. Ende int aensien van Hercules so creech si hem so lief datse van doen voert aen haer oghen van hem niet keeren en conde, ende haer dochte in haer herte dat hi die schoonste man was diemen mochte vinden. Ende als si ghinc om rusten, so viel si in haer clederen opt bedde, ende daer so began si te ymagineren die scoonheit van Hercules met so vierigher begeerten dat si haer niet en mochte abstineren om hem te begheren, ende si seide in haer selven: “Fortune, wat coninc hebstu in dese landen gebracht? Tschijnt dat hem de goden hebben doen maken als dat subtijlste van alle haren wercken. O claer beelt onder die edelen. wie ist die nyet alleen met een simpel gesichte van een oghe therte doerschoten en sal hebben? Wie ist die sijn gracie niet begheren en sal? Si waer die gheluckichste, dye sijn gracie verwerven mocht. So langhe als ic leve, sal sijn scoonheyt in mijn herte gheprent sijn!”

Deser gheliker woerden seide si in haer selven, ende si wert soe seer op Hercules peysende datse haer man altemalen vergat. Hercules hier op niet peysende, sprac dicwils met haer ende met conincs Euanders wijf, Carmente gheheeten, ende als si tegen Hercules sprac, so ontsette si dicwils in haer aensicht, mer si bedectet also datmens nyet en conde ghemercken.

Als si acht dagen in dit ghepeyns was, ende si sach dat Hercules niet ghewaer en wert die liefte die si tot hem droech, so ghinc si op een tijt tot Hercules ende badt hem oetmoedelic dat hi comen wilde tot haren huyse ter wijlen coninc Euander den tempele volmaecte, twelc Hercules consenteerde, dies si seer blijde was, ende si namen [L2rb] oerlof aenden coninc ende aen die coninginne ende stelden haer ten weghe. Int reysen so spraken si van veelrehande saken ende altijt hadt si haer oghe ghevesticht int gesichte van Hercules, alsoe dat hijt ghewaer wert, ende hi seide haer eens int heymelick: “Vrouwe, ghi doet mi groot eere dat ghi mi aldus tot uwen huse leyt.”

“Aylaes here,” seide Facua, “ic en doe u niet dan arbeyt, ende ick en sal die macht niet hebben om u te onthalen als ic geerne soude.”

Hercules seide: “Vrouwe, dye goede chiere die ghi mi doet, is mi danckeliker dan alle die staet van der werelt, ende voert aen so gebiede ic mi t’uwer diensten, also datter gheen dinck en is, ic en soudet ter lieften van u volbrenghen!”

Doe began Facua te lachen, ende si seyde tot hem: “Here, ic en heb doer u niet gedaen, also en sijt ghy in mi so veel niet gehouden als ghi segt. Niet t[e] min, ic danck u, ende ic houde my gheluckich dat die alder geluckichtste der mannen hem vernedert gheselschap te doen een so armen vrouwe als my.”

Hercules seide: “Ic en treckes mi nyet aen tgheen dat ghy van mi segt, mer ic bid u oetmoedelic dat ic u ridder mach wesen, ende dat ghi machte moecht hebben over mi te bevelen dat u believen sal.”

Si antwoerde: “Ic en sal u niet ghebieden, mer ic sal u so veel machten gheven over mi alst u believen sal.”

Ten lesten, hi maecte soe veel kennissen met haer dat si heymelic te gader sliepen ende maecten eenen sone die Latijn gheheeten wert, ende het was een man van groten regimente.

Als dit een wijltijts geduert hadde, so quam daer tydinghe dat Fanus, haer man, thuys quam, dyes si seer droevich wert, ende al wenende so ghinc si tot Herc[u]les, hem segghende: [Lv2va] “Mijn liefste vrient, ic ducht dat ic van rouwe sterven sal, want coninc Fanus, mijn man, comt thuys. Tis geleden vier jaer dat ic hem noyt en sach, ende sijn knechten segghen dat hi hier t’avont wesen sal. Aylaes, wat druckeliker scheyden!”

Ende mettien viel si in onmacht, ende Hercules vertrooste haer also hi best mochte. Ten lesten ghinc si in haer camer ende bereyde haer alsoe si chierlicste conde om haer man te ontfanghen, ende Hercules ende Facua gingen den coninc te gemoet, hem vriendelic ontfangende.

Als coninc Fanus Hercules sach, soe dede hi hem grote reverencie om die vroome feyten die hi van hem gehoert hadt. Daer nae opten vijfsten dach so nam Hercules oerlof aen den coninc ende coninginne, ende hi reysde tot coninc Euander, ende hy bleef daer ter tijt toe dat die tempel volmaect was.

[L2vb] Ter wijlen quam aen Hercules een bode van coninc Pricus, hem seggende dat Pricus quam met groot volc om tegens hem te orloghen om dat hi Cacus ghedoot hadt. “Ende wilde Hercules daer contrarie teghens segghen, dat hijt hem des anderen daghes soude doen blijcken daer Cacus sijn bloet ghestort hadde.”

Als Hercules dese woerden verstaen hadt, soe seide hi dat hi Cacus rechtverdelic hadt doen sterven, ende dat coninc Pricus quame te velde alst hem beliefde, hi waer bereet. Die bode bracht coninc Pricus dese tidinghe, die seer blijde was, want hi meendet al ghewonnen te hebben, ende hi ghinc met sijn volc, omtrent .XXX.M, biden berghe Adventijn logeren om des ander daghes te strijden.

Hoe Cacus Hercules ossen stal en hoe Hercules hem vond en vocht tegen hem en versloeg hem. [21]

[K4rb] Cacus vond een marmer steen waarvan hij de deur maakte van zijn hol en zelden kwam hij uit dan als hij kwaad doen wilde. Als hij eruit kwam zo doodde hij alles dat hem tegenkwam. Hij verkrachte de vrouwen en hij verbrande huizen en dorpen, alzo dat die van Italië met hem zeer geplaagd waren.

Toen Hercules gekomen was bij Euander, zo liet Hercules zijn ossen daar brengen op dat de koning ze zien zou en hij vroeg de koning waar hij ze het beste weiden zou. De koning antwoorde dat hij ze in de stad het beste zou weiden. “Waarom?”, zei Hercules.

De koning zei: “Om dat onze beesten de wij daar weiden ‘s nachts gestolen worden en wij weten niet wie de dieven zijn die dit doen. Sommige zeggen dat het de goden zijn die ons aldus pijnigen om onze misdaad.”

Toen zei Hercules: “gij vertelt mij een vreemd ding, maar na dat ze de goden dus lang geherbergd hebben zullen ze noch wel bewaren. En is het een dief, mij dunkt dat ik hem wel vinden zal!”

Meteen zond Hercules zijn ossen buiten de stad in de weiden zonder herder of wachter.

‘s Nachts ging Cacus uit zijn spelonk bespieden of hij enige roof vinden mocht. Toen hij de beesten gewaar werd zo bekende hij in dat schijnsel der maan dat het Hercules beesten waren en hij ontstelde in zichzelf zodat hij geen woord spreken kon. De vrouwen die dit zagen vroegen hem wat hem was. Hij antwoorde: “ik zal het u zeggen. Ik zie hier de ossen van mijn vijand Hercules die mij zo veel schande gedaan heeft. Nu zal ik wederom in spijt zijn ossen doden!”

[K4va] Toen de drie gezusters hoerden dat Cacus hem zo bedroefde zo raden ze hem aan dat hij ze niet doden zou, want dan zou Hercules niets verliezen want dan zou hij ze eten. Zijn wijf raadde hem aan dat hij ze in de spelonk drijven zou, zo mocht Hercules verdriet hebben en spijt.

Zo ging Cacus heimelijk en nam acht van de beste ossen en koeien die hij vond en hij bond ze staart aan staart en trok ze zo achteruit tot in zijn spelonk en aldus legde hij alle beesten die hij stal achteruit op dat men hem bij de voetstappen niet volgen zou en hij sloot de deur van de spelonk zo subtiel dat men het niet gewaar kon worden.

Toen het dag was ging Hercules met koning Euander ter plaatse daar zijn ossen waren. Zo vond Hercules dat hij vier ossen en vier koeien kwijt was, dus was hij zeer verstoord. Om te weten of de goden ze weggenomen hadden dan of ze gestolen waren zo liet Hercules al om zoeken of er ergens geen voetstappen waren de uitwaarts gingen. Ze zochten allemaal, maar ze vonden anders geen voetstappen dan die van de berg neder in de weide gekomen waren. Toen vroeg Hercules koning Euander wat volk er op de berg woonde. De koning antwoorde dat er noch beest noch mens woonde.

Toen ging Hercules de voetstappen bezien en hij twijfelde dat er acht grote beesten gegaan hadden, zo begon hij wat te peinzen. Tenslotte zei hij: “De goden hebben mijn beesten weggenomen of daar is een dief op deze berg, en die heeft ze achteruit geleid daar hij ze hebben wil. Maar omdat ik mijn verdenking minder heb op de goden dan op de dief zo zal ik nimmermeer [K4vb] van hier scheiden tot dat ik den berg al om van boven tot beneden onderzocht zal hebben want mijn hart getuigt dat de beesten hier zijn.”

Toen liet Hercules de kalveren nemen en hij liet ze vasten tot de middag en hij liet Philotes zijn harnas halen. Omtrent de middag toen de kalveren honger kregen zo begonnen ze te blaten en alzo leidde men ze rondom de berg. Toen ze kwamen voor het hol van de dief zo begonnen de beesten in het hol ter tegen te baten en zo luid dat het Hercules buiten hoorde. De kalveren begonnen toen noch meer te blaten, maar de ossen niet, want Cacus doodde ze alle tezamen zodat men ze niet gewaard worden zou.

Toen Hercules het geluid van de ossen niet meer hoorde, zo verwonderde hij hem zeer en hij ging naar de plaats waar hij dacht dat hij het geluid gehoord had en hij zocht drie uren lang of hij enig gat vinden kon, nochtans kon hij het niet vinden, hoewel dat hij er dikwijls voorbijging. Sommige zeiden dat het geluid dat ze gehoord hadden fantasie wat anderen zeiden dat Hercules verloren arbeid deed en baden hem dat hij he zoeken aflaten zou. Tenslotte zo nam Hercules uit gramschap een boom die daar stond en groeide en hij schudde het driemaal en wierp het met zo’ n grote kracht dat ze ontwortelde en ter aarden viel. De wortel was zo diep in de aarde dat ze een diepe putte maakte, alzo dat men in het hol zag.

Toen dit Hercules zag zo zei hij “Zeker, het zal hier zijn daar de grote dief woont!” Meteen zag hij neder en hij zag aan de ene zijde van het hol Cacus en hij riep: “Cacus, ik zie u wel. Gij hebt de rijken van Hesperiden verstoord met uw boosheid en tirannie. Nu wil je Italië bederven met uw dieverijen. [L1ra] Uw rijkdommen mogen u niet helpen want in uw in boosheden ben je je verhard en u wil u niet verbeteren noch om straf noch om armoede die u geleden hebt. In plaats van geven, wat de koningen en prinsen toebehoort, zo bent u een dief geweest. In plaats van justitie te doen zo hebt u een moordenaar, brandstichter en vrouwenverkrachter geweest. Nu kom je en neemt mij mijn ossen … Aldus zeg ik u dat gij mij mijn ossen weer geeft of ik zal ze van uw lijf halen!”

Toen Cacus deze woorden hoerde zo zei hi: “Helaas Hercules, vol van alle gierigheid, waarom het u opgebroken de boom daar de wortels af ontbloot hebben de rust van de kamer van koning Cacus?!

Is het u niet genoeg dat u mij al mijn goederen genomen hebt. En dat ik nu alles kwijt ben en op roven en dieverijen leven moet, waarom gedoogt u mij niet voortaan te leven onder de aarde gelijk de wormen doen? Laat mij doch met vrede, u bent mij hinderlijk genoeg geweest!”

Hercules zei: “Uw misdaden hebben u dus ellendig gemaakt. Alle uw dagen, zo wel in voorspoed als in tegenspoed, zijn niets anders geweest dan vol tirannie. En nu wil u Italië kwellen. Niemand wist het van u, maar de wortel van de boom heeft u bekent gemaakt. Aldus kiest of u in de lucht hier buiten tegen mij komt vechten of dat ik u in de spelonk kom bevechten, want ik wil de wereld van u verlossen!”

Bij deze woorden verstond Cacus wel dat er geen respijt in zijn zaak was en hij meende hem toen te bergen gelijk hij plag en hij maakte met zijn kunsten van nigromantie een grote rook, alzo dat het gat dat de boom gemaakt had scheen [L1rb] een put van de hel te wezen, want de rook was met vurige vlammen gemengd. Maar Hercules sprong door de vlammen in de spelonk want hij was hiertegen goed voorzien en hij sloeg Cacus op zijn helm zodat hij met het hoofd tegen de muren van de spelonk stootte. Toen koning Cacus deze slag voelde zo nam hij een grote bijl die bij hem lag om Hercules daarmee te slaan en ze vochten lange tijd tegen elkaar, alzo dat ze tenslotte rusten moesten. Toen dacht Cacus dat Hercules nu niet zo kloek was als hij geweest was omdat hij nu hem ruste en aldus zo vroeg hij Hercules of ze de strijd buiten wilden eindigen, daar Hercules wel mee tevreden was. Toen nam Cacus de steen weg daar de spelonk mee gesloten was en ging eruit en Hercules zag in het uitgaan zijn koeien die verslagen waren en zijn ossen daar bezijden die gemuilband waren, dus hij zeer ontevreden was. Toen hij buiten was zo zei Hercules tot hem: “Kwade dief, u hebt mij groot ongenoegen gedaan dat u mijn koeien gedood hebt!” Cacus zei: “Kwade dief, u hebt mij meer ongenoegen gedaan want u hebt al mijn volk verslagen en mijn koninkrijk beroofd. Het alleen uw schuld dat ik kwaad heb gedaan en van de dood van uw koeien. Belieft het de goden dat ik u had in mijn macht toen ik de koeien deed, gij zou nimmermeer een koninkrijk roven!”

Met deze woorden zo sloegen ze elkaar zeer fel en Cacus toonde zijn uiterste macht en sloeg met de bijl op Hercules zo grote slagen zodat het scheen of hij hem ter aarden geslagen zou hebben. Maar Hercules [L1va] aan de andere zijde miste niet, want hij raakte hem nimmermeer, hij dacht dat zijn ogen in zijn hoofd veranderde en hij liet hem altijd achteruittrekken.

Hercules zag dat het de avond genaakte en zo schaamde hij hem zeer dat hij zo lang gestreden had en hij begon Cacus wat nader te verzoeken en verdubbelde zijn slagen en zijn kracht alzo dat hij hem ter aarden neer sloeg geheel verdoofd en dat hem zijn bijl ontviel en toen nam hij zijn helm weg. De drie gezusters liepen toen weg in een bos, Octa geheten, al wenend, en sommige wilden haar volgen, maar Hercules wilde het niet toestaan. Toen riep Hercules tot hem koning Euander en zei: “Ziet hier diegene die Italië verstoord heeft met zijn heimelijke dieverijen en moorden. En vermoed niet meer op de goden dat zij het gedaan hebben, maar dit is de misdadiger en ik zal hem straffen met een dood!”

Toen zei koning Euander: “Aller edelste en dapperste in wapens, wat eer en reverentie behoort u toe. Het is geen menselijke reverentie, maar het is die van goddelijker naturen is! Ik geloof dat u een god bent of een goden zoon of een mens die geheiligd is, want u hebt meer gezien in een ogenblik dan alle ogen van Italië ooit in honderd jaren zagen. Ik beloof u dat ik in memorie van dit zal doen maken in mijn stad een tempel daar gij een altaar in hebben zal en daarop een beeld nar uw figuur van fijn goud en hoe dat u de tiran overwonnen hebt.”

Onder deze woorden zo rees Cacus op van de slag de hij ontvangen hadt en hij meende te vlieden, maar Hercules liep hem na en achterhaalde hem en omvatte hem met zijn armen [L1vb] zo krachtig zodat hij hem niet verroeren kon en droeg hem in een put daar Cacus al zijn vuilnis in wierp en hij wierp hem daarin van boven neer en plantte het hoofd onder en de voeten opwaarts. Toen kwamen die van Italië omtrent de put en wierpen met zo veel stenen op Cacus dat hij daar ellendig stierf.

Toen koning Euander zag dat Cacus dood was liet hij hem in de stad dragen en toen Hercules in de stad kwam zo werd hem daar zo veel eer en reverentie bewezen dat het niet mogelijk is te vertellen. Het feest was zeer groot in het koningshof.

De volgende dag zo liet koning Euander het lichaam van Cacus leggen openbaar en hij liet het dragen door alle plaatsen daar hij kwaad gedaan had. Toen het lichaam door de hele stad getoond was zo zei iedereen Hercules prijs en eer. Koning Euander liet terstond een tempel beginnen en hij bad Hercules dat hij daar zo lang vertoeven wilde tot dat het gemaakt was, wat Hercules consenteerde. Veel schriften zeggen dat Mars geprofeteerd had dat daar een tempel in de eer van Hercules gemaakt zou worden en dat hij daarom in Italië kwam om te bezien of de profetie vervuld was of niet.

De faam van Hercules was zeer groot en de koningen en heren kwamen hem visiteren en schonken hem grote giften. Onder ander de koningin van Laurentum kwam daar met kostbare juwelen die ze Hercules schonk daar hij ze zeer hoog van bedankte. Deze koningin heette Facua en was koning Fanus wijf, zoon van koning Pricus, de zoon van Saturnus. Ze was jong en teder van complexie en ze had haar man in vier jaren niet [L2ra] gezien, want hij was in vreemde landen gereisd en was toen niet teruggekomen. In het aanzien van Hercules zo kreeg ze hem zo lief dat ze van toen voortaan haar ogen van hem niet keren kon en ze dacht in haar hart dat hij de mooiste man was die men mocht vinden. Toen ze ging om rusten zo viel ze in haar klederen op het bed en daar zo begon ze te verbeelden de schoonheid van Hercules met zo’ n vurige begeerte dat ze haar niet mocht abstineren om hem te begeren en ze zei in zichzelf: “Fortuin, wat koning hebt u in deze landen gebracht? Het schijnt dat hem de goden hebben doen maken als dat subtielste van al hun werken. O helder beeld onder de edelen. Wie is het die niet alleen met een eenvoudig gezicht van een oog het hart doorschoten zal hebben? Wie is het die zijn gratie niet begeren zal? Ze was de gelukkigste die zijn gratie verwerven mocht. Zo lang als ik leef zal zijn schoonheid in mijn hart geprent zijn!”

Dergelijke woorden zei ze in zichzelf en ze begon zo zeer op Hercules te peinzen dat ze haar man helemaal vergat. Hercules die hierop niet dacht sprak dikwijls met haar en met konings Euander’ s wijf, Carmente geheten, en toen ze tegen Hercules sprak zo ontzette ze dikwijls in haar aanzicht, mar ze bedekte het alzo dat men het niet kon merken.

Toen ze acht dagen in dit gepeins was en ze zag dat Hercules het niet gewaar werd de liefde die ze tot hem droeg zo ging ze op een tijd tot Hercules en bad hem ootmoedig dat hij komen wilde tot haar huis terwijl koning Euander de tempel klaar maakte wat Hercules consenteerde, dus ze zeer blijde was en ze namen [L2rb] verlof aan de koning en aan de koningin en stelden hun op weg. In het reizen zo spraken ze van velerhande zaken en altijd had ze haar ogen gevestigd in het gezicht van Hercules, alzo dat hij het gewaar werd en hij zei haar eens in het heimelijke: “Vrouwe, gij doet mij groot eer dat gij mij aldus tot uw huis leidt.”

“Helaas heer,” zei Facua, “ik doe u niets dan arbeid en ik zal de macht niet hebben om u te onthalen zoals ik graag zou.”

Hercules zei: “Vrouwe, de goede sier die gij mij doet is mij dankbaarder dan alle staat van de wereld en voortaan zo gebied ik mij tot uw diensten, alzo dat er geen ding n is, ik zou het ter liefde van u volbrengen!”

Toen begon Facua te lachen en ze zei tot hem: “Heer ik heb voor u niets gedaan, alzo bent gij in mij zo veel niet gehouden zoals gij zegt. Niettemin, ik dank u en ik houd mij gelukkig dat de aller gelukkigste der mannen hem vernedert gezelschap te doen een zo arme vrouwe als ik.”

Hercules zei: “ik trek het mij iet aan hetgeen dat gij van mij zegt, maar ik bid u ootmoedig dat ik uw ridder mag wezen en dat gij macht mag hebben over mij te bevelen dat u believen zal.”

Ze antwoorde: “ik zal u niet gebieden, maar ik zal u zo veel macht geven over mij als het u believen zal.”

Tenslotte maakte hij zo veel kennis met haar zodat ze heimelijk tezamen sliepen en maakten een zoon de Latijn geheten werd en het was een man van groot regiment.

Toen dit een tijdje geduurd had zo kwam daar tijding dat Fanus, haar man, thuiskwam, dus ze zeer droevig werd en al wenende zo ging ze tot Hercules en zei hem: [Lv2va] “Mijn liefste vriend, ik ducht dat ik van rouw sterven zal want koning Fanus, mijn man, komt thuis. Het is geleden vier jaar dat ik hem nooit zag en zijn knechten zeggen dat hij hier vanavond wezen zal. Helaas, wat een droevig scheiden!”

En meteen viel ze in onmacht en Hercules vertrooste haar alzo hij goed hij kon. Tenslotte ging ze in haar kamer en bereide haar alzo ze sierlijkst kon om haar man te ontvangen en Hercules en Facua gingen de koning tegemoet en ontvingen hem vriendelijk.

Toen koning Fanus Hercules zag zo deed hij hem grote reverentie om de dappere feiten die hij van hem gehoord had. Daarna op de vijfde dag zo nam Hercules verlof aan de koning en koningin en hij reisde tot koning Euander en hij bleef daar ter tijd toe dat de tempel volmaakt was.

[L2vb] Ondertussen kwam aan Hercules een bode van koning Pricus, die hem zei dat Pricus kwam met groot volk om tegen hem te oorlogen omdat hij Cacus gedood had. “En wilde Hercules daar contrarie tegen zeggen dat hij het hem de volgende dag zou laten blijken daar Cacus zijn bloed gestort had.”

Toen Hercules deze woorden verstaan had zo zei hij dat hij Cacus rechtvaardig had doen sterven en dat koning Pricus kwam te velde als het hem beliefde, hij was gereed. De bode bracht koning Pricus deze tijding die zeer blijde was want hij meende het al gewonnen te hebben en hij ging met zijn volk, omtrent dertigduizend bij de berg Aventijn logeren om de volgende dag te strijden.

Hoe Hercules versloech den coninc Pricus.

[L3ra] Des anderen daghes soe versaemden si om te striden, ende coninc Pricus int aencomen maecte so groten gheruft dattet scheen oft si alle die werelt gewonnen souden hebben. Als Hercules zijn vianden sach, so scheyde hi uter battalie, bevelende sijn volc datse niet haesten souden, ende hi liep voren na sijn vianden oft een paert geweest hadde. Als hi bi sijn vyanden was, so wert hem Pricus kennende, ende hi stuerde sijn volc op Hercules, die seer vreeslic schoten ende worpen op hem. Nochtans hielt hi sinen loop, ende hi liep midden int heyr onghequest, alsoe dat hi bi coninc Pricus’ principale baniere quam. Doe bleef Hercules staen, ende hy sloech aen alle syden, ende hi verwede sijn swaert in sijnder vianden bloet, ende hi maecte die plaetse nat met bloede, daer Cacus sijn bloet ghestort hadde. Ende daer en was nyemant soe stout die hem tegens Hercules dorste setten, mer si vloeden.

Ter wilen dat Hercules aldus alleen vacht, soe quamen Theseus [ende] Euander met haer volc ten stride. Int vergaderen was menighe glavie ghebroken, menighen helme doerslaghen ende menich ridder ghedoot, want die van Calidonen waren in groten ghetale, ende daer waren veel stercker mannen. Die coninc sloech seer vromelijc onder dye Griecken, mer die feyten van Hercules ende van Theseus die si bedreven onder haer vianden en sijn niet wel moghelic om scriven.

Als dan Pricus sach dat sijn volc al meest verslaghen was ende dat hy met vechten niet winnen en mochte, so liet hi tvertreck blasen, ende hi vloet met sijn volck. Als Hercules sijn vianden vertrecken sach, soe dede hij sijn volc oec ver[L3rb]trecken.

Des nachts versaemde coninc Pricus sijn volc ende onderwees haer dye machte vanden Griecken ende bisonder van Hercules, ende hem dochte dat beter waer dat een yeghelic thuys keerde, want sy doch niet winnen en mochten. Die van Calidonen dese woerden horende, waren seer verblijt, want si Hercules ghelijc die doot ontsaghen, ende si antwoerden eendrachtelic datse bereyt waren sinen wille te volbrenghen. Ende doe [lieten] si alle haer goeden ende wapenen ende reysden also bi nachte heymelic wech sonder enich gheruft te maken, soe verre datse Hercules nyet achterhalen en conde.

Doe nam Hercules sijn volc ende quam voer die stadt om die te belegghen. Ende Hercules bespranck dicwil de stat, mer daer en quam nyemant uut. Doe Hercules dit sach, so riep hi tot hem dye Griecken ende seyde: “Die nyet en avontuert en heeft niet. Wi leggen hier sonder enich profijt te doen. Tis beter al gewonnen of te verliesen. Dus sal ic mi onkenlijc maken ende sal binnen der stadt gaen, segghende dat ic den coninc spreken moet. Dan sal ic doen dat hi mi niet meer overlopen en sal. Ende als ic binnen ben, so wilt terstont die stadt bespringhen, dat dye van binnen werck met u mogen hebben op datse mi verlaten mogen.”

Doe seyde[n] Theseus ende Euander dat si so doen souden, ende Hercules ginc doe totter poorten vander stadt onkenlic ende seyde dat hi mondelijc den coninc moste spreken. Doe sagen die portiers dat hi onder sijn cleder gewapent was, so namen si hem gevanghen, seggende dat hi een verrader was om die stadt te verspien. Doen was Hercules blijde in hem selven, ende die portiers brochten hem voor coninc Pricus, daer hi bi sijn heeren sat, ende seyden: “Hier brenghen wi eenen verrader de hier is comen [L3va] om u machte te besien. Wi hebben hem ghevanghen, ende hi seyt dat hi u persone spreken wilt, ende hi is onder sijn mantel gewapent, twelc een teeken van verraderie is!”

Als die coninc dese woerden hoerde, so wert hi siende op Hercules ende hi wert hem kennende, ende doe was hi also vervaert dat hi niet en wiste wat seggen. Doen ontwranck hem Hercules uut die handen der gheenre die hem gevanghen hadden, ende hi werpse tegens de aerde so rudelick datse noyt weder op en stonden. ls dit des conincx volc saghen, so riepen si al op Hercules: “Ter doot!”, ende bevochten hem aen alle siden. Ende hy ontfinc menighen slach, ende hi weerde hem seer suetelic om eerst te horen oft sijn volc die stadt oec bespringhen souden.

Tgherufte rees seer groot in die sale, ende dye burghers dit horende, quamen van alle syden lopen ten pallayse ende bevochten Hercules seer scarpelic. Dye coninc Pricus wapende hem, ende hi quam mede inden dranghe. Ende als Hercules hem sach, so nam hi een yseren roede uuten tabernakel daer die coninc sadt, ende hy sloech hem boven opt hooft dat hi doot ter aerden viel.

Doe gherees daer een groot gherufte inder stadt, want die Griecken bespronghen van buten die stadt. Aldus en wisten die burgheren nyet oft si aen die mueren wilden lopen oft in conincx pallayse.

Als Hercules den coninc verslaghen hadt, so began hi sijn crachten te thonen op sijn vianden, also dat hi met elcken slaghe .IJ. oft drie sijnre vianden dode. Hi hadde hem so ridderlic dat hi in corten [tiden] lle tpaviment vant pallays bedecte met dode lichamen, nochtans en was hi niet ghequetst. Die burghers schaemden hem seer dat si een man alleen nyet verwinnen en mochten, ende van gramschapen so [L3vb] worpen si op hem mit steenen ende yseren roeden, mer si en conden hem nyet quetsen, ende Hercules’ yseren roede dye en mochte nyemant wederstaen, hoe vroom hi oec was. Int leste, als si saghen datse te vergheefs vochten, so vloeden si alle gader. Ende als Hercules uten palayse ginc, so wert hi daer weder bespronghen op een nyeuwe, ende si schoten ende worpen op hem aen alle siden, alsoe dat hi daer veel te liden hadt. Nochtans ondancx hem allen passeerde hi doer sijn vianden onghequetst ter poerten toe. Die burgheren liepen hem na ende begonnen weder sterckelick op hem te slaen. Als Hercules dit sach, so keerde hi hem omme, slaende in sijn vianden so vreeslic datse wel .XL. torden achterwaerts deys[d]en, ende hi quam weder ter poerten, ende noch volchden sy hem noch. Mer eer si aen hem quamen, so brack hi die sloten ende die doren vander poerten, ende hi dede die brugghe vallen, ende hi riep die Griecken die de stadt bespronghen, datse in quamen sonder enich we[der]stoet [ende] met groter bloetstortinghen der burgheren, want si hem niet op geven en wilden. Aldus bleef coninc Pricus verslaghen ende die stadt gewonnen.

Doe de hetten over was, soe gingen Hercules ende Theseus opt pallays daer si des conincx dochteren vonden, die coninc Pricus onder die doden sochten. Ende Hercules wert siende op een vanden dochteren, Yole geheeten, overmits haer schoonheit, want si was so schone datmen haers ghelijc niet en vant in alle dye werelt. Doe ghinck Hercules bi haer om haer te vertroosten. Als si hem sach comen, so liepse in haer camer, ende hi greepse bi hair clederen ende seide: “Vrouwe, ghi moet mi geselscap houden.”

Si antwoerde: “Laet mi in vreden. Ghi hebt mijn vader ghedoot!”

[L4ra] “Vrouwe,” seide Hercules, “is coninc Pricus doot, tis reden dat den rouwe lichtelic over gheset si, want hi is mi corts comen bevechten in Ytalien, segghende dat ic coninc Cacus onrechtelick ghedoot heb. Ende ic seide contrarie. Als dat dye strijt doe niet volbracht en was, want hi vertrack hem des nachts diefs gewijse hier inder stadt, ende ic heb hem hier vervolghet ende beleghen, ende hi en hevet nyet uut ghecomen om den strijt te volbrengen. So is d’Avontuer van daghe voer mi geweest ende heeft u in mijn handen gheset, ende aldus soe moet ghi sijn mijns herten vrouwe, want u scoonheyt mi daer toe bedwonghen heeft. Dus bid ic u dat ghi u weenen laet staen ende mi op neemt als u vrient, want hoe ghi meer schreyt, hoe ghi min winnen sult, want doch wesen moet ...”

Met dese woerden wert Yole van haer selven, also datse in onmacht viel, ende hi wildese in sinen armen onthouden. Mer een wise vrouwe diese altijt gheregeert hadt, quam tot hem, vallende op haer knyen, ende seide: “Edel heere, ick bid u doer alle die goden dat ghijs u verdragen wilt nu ter tijt meer te spreken met deser joncfrouwen, wantse op desen dach haren vader verloren heeft. Ist in de beliefte der goden, si sal u noch wel werden, aldus sijt een weynich patientich!”

Mit dese woerden was Hercules te vreden, ende hi ghinc tot Theseus sijn geselle. Mer hi liet Yole bewaren met .XIJ. Griec[k]en op datse hem nyet ontgaen en soude. Binnen dier selver nacht liet Hercules tpallays vanden doden reynighen, ende coninc Pricus was eerlic ter aerden gedaen.

Doe Hercules uut Yole camer gegaen was, so hadt die vrouwe met haer veel woerden ende seide: “Mijn dochter, ghi weent te seer.”

“Ay vrouwe,” sey[L4rb]de Yole, “en heb icker gheen sake toe? Mijn vader, dien ic boven alle dinc beminde, heb ik verloren!”

Die vrouwe seyde: “Tis waer, ghi hebt sake genoech. Mer nu dit ongheluc gheschiet is, wat mach u weenen daer aen helpen? Ghi moecht u selven in meerder last helpen ... Die Fortune brengt u in handen van desen vromen prince, ende hi heeft u lief ... Ghi soudet die goden dancken van deser gracien, want u een gheluck is! Wildi mi geloven, stelt alle dinck aen d’een side, want tis beter een onghevalle te draghen dan twee. Overlegt uwen state wel! Ghi sult arbeyden uwen druck te vergheten.”

“Mijn vrouwe,” seide Yole, “hoe soude ic mijn herte daer toe connen geven, die mi so veel misdaen heeft, want hi mijn natuerlijken vader verslaghen heeft? 9 Aldus en spreect mi daer niet meer af, wildi mijn vrient sijn, want hi en sal mi nemmermeer anders sien, noch doer bede of dreyghen.”

Die vrouwe seide: “Mijn dochter, en maect u niet onderdanich daer ghy vry af sijt. Die wercken der minnen sijn seer subtijl. Ghi haet nu Hercules, maer hadt ghi een luttel geselscaps met hem gehadt, bi avontuer ghy soudt hem meer beminnen dan ghi oyt u vader of moeder dede! Ende dat weet ic aen mi selven, want ic hadt int eerste mijn man so leet dat ic hem wel hadt willen scandelic sien sterven. Ende so gheringhe als wi mit malcander converseerden, so creech ic hem soe lief dat ic sonder hem geen vruecht bedrijven en mocht. Tgheen dat hier inder stadt geschiet is, dat hebben de goden om uwen wille laten geschien om dat ghi, die daer sijt een bloem[e] boven allen vrouwen, sult u in hilijcke gheven die bloeme van allen ridderschapen, van vroomheden ende van duechden.”

[L4va] Yole wert met dese woerden in een ymaginacie ende si stont op ende ghinc in haer vertreck camerken, daer si een beelt vander goddinnen Dyane hadde, ende si viel neder voer tbeelt in groter oetmoedicheit ende seide: “O goddinne der maechden, wat sal nu beginnen dijn simpele bedructe deerne? Ghi die mijn hope sijt, verlicht mi ende aensiet mijn meyninghe, wilt mijn lichaem beschermen ende bewaren voer die hant der gheenre die wil dat ic sijn wijf ben, want ic hem boven maten hate, ende mijn natuere tughet dat dese hate nemmermeer vergaen en sal!”

In deser ghelijcke bedinghe soe bleeff Yole totter middernacht.

Des anderen daghes so quam Hercules weder tot hair ende badt haer oft si sijn wijf woude sijn met vrientscapen, segghende dat ymmer wesen moste. Si ontschuldichde haer also si best mochte. Maer int leste, als si wert overpeysende dat hoge gheslachte van Hercules, so wert si met sijnre minnen bevanghen, ende si consenteerde te volbrenghen sijn begheerte. Ende van doe voert aen so ginc si met Her[L4vb]cules om ghelijc man ende wijf, ende si sliepen te samen, ende haer minne was in een ghewortelt also dat Hercules die schone Dyanira vergat, ende Yole vergat haers vaders doot, ende si verliefde so seer op Hercules dat si ghenen rust en hadde, si en was altoes bi hem.

Ter wijlen dese minne aldus gheduerde, ter begheerten van Yole so gaf Hercules hair susteren elcx een man uut Griecken, dyen hi gaf ende beval tlant ende conincrike van Cal[i]donien, ende hi scheyde van daer, ende hi nam sijn ossen ende coeyen met hem ende sandt den coninc Euander in sijn rijcke, hem danckende der eeren die hi hem hadt gedaen ende bewesen. Ende Hercules ginc met sijn volc ende met dye schone Yole te schepe, ende si voeren ter zeewaerts inne.

Als si dus inder zee voeren, so ghemoete hem lieden omtrent een haven ende een goede stadt een galeye van cooplieden, ende hi vraechde den patroon in wat contreye vanden lande dat hi waer, ende van waer si quamen. Die patroon antwoerde: “Here, wi comen van die havene van Traetsen, die hier bi leyt. Ic sie wel dat ghi een vreemt man sijt ende dat u de vreese onbekent is, daer ghi in sijt. Ende ick waerschuwe u dat ghi niet en blijft in die naeste haven, want het soude u qualic vergaen. Want daer is een tyran die coninc is, een de wreetste man die inder werlt is, Dyomedes geheeten, die onder hem hout .X.M rovers ende dieven, ende hi veroerlochtse a[l] die hi vint. Ende hi heeft een costume dat hi de mannen so hoge rantsoent als hi wilt. Ende mogen sijt nyet betalen, so capt hijse aen cleyne stucken ende doetse sijn paerden eten. Mer ghi hebt gheluc dat hi ter jacht ghereden is met sijn volc int bossche.”

Hoe Hercules versloeg de koning Pricus.

[L3ra] De volgende dag zo verzamelden ze om te strijden en koning Pricus in het aankomen maakte zo’ n groot gerucht dat het scheen of ze de hele wereld gewonnen zouden hebben. Toen Hercules zijn vijanden zag zo scheidde hij uit het bataljon en beval zijn volk dat ze zich nier haasten zouden en hij liep voor naar zijn vijanden of hij paard was geweest. Toen hij bij zijn vijanden was zo begon Pricus hem te herkennen en hij stuurde zijn volk op Hercules die zeer vreselijk schoten en wierpen op hem. Nochtans hield hij zijn loop en hij liep midden in het leger onder kwetsing alzo dat hij bij koning Pricus principale banier kwam. Toen bleef Hercules staan en hij sloeg aan alle zijden en hij kleurde zijn zwaard in zijn vijanden bloed en hij maakte de plaats nat met bloed daar Cacus zijn bloed gestort had. Daar was niemand zo stout die hem tegen Hercules durfde te zetten, maar ze vloden.

Terwijl dat Hercules aldus alleen vocht zo kwamen Theseus en Euander met hun volk ten strijde. In het verzamelen was menige lans gebroken, menige helm doorslagen en menige ridder gedood, want die van Calabrië waren in groot getal en daar waren veel sterke mannen. De koning sloeg zeer dapper onder de Grieken, maar de feiten van Hercules en van Theseus die ze bedreven onder hun vijanden zijn niet goed mogelijk om te schrijven.

Toen dan Pricus zag dat zijn volk al meest verslagen was en dat hij met vechten niet winnen mocht zo liet hij het vertrek blazen en hij vertrok met zijn volk. Toen Hercules zijn vijanden vertrekken zag zo liet hij zijn volk ook [L3rb] vertrekken.

’s Nachts verzamelde koning Pricus zijn volk en onderwees ze de macht van de Grieken en bijzonder van Hercules en hij dacht dat het beter was dat iedereen thuis keerde want ze mochten toch niet winnen. Die van Calabrië die deze woorden hoorden waren zeer verblijd want ze ontzagen Hercules gelijk de dood en ze antwoorden eendrachtig dat ze bereid waren zijn wil te volbrengen. Toen lieten ze al hun goederen en wapens en reisden alzo bij nacht heimelijk weg zonder enig gerucht te maken en zo ver dat Hercules ze niet achterhalen kon.

Toen nam Hercules zijn volk en kwam voor de stad om die te belegeren. Hercules besprong vaak de stad, maar er kwam niemand uit. Toen Hercules dit zag zo riep hij tot hem de Grieken en zei: “Die niets avontuurt heeft niets. Wij liggen hier zonder enig profijt te doen. Het is beter al gewonnen of te verliezen. Dus zal ik mij onherkenbaar maken en zal binnen de stad gaan en zeggen dat ik de koning spreken moet. Dan zal ik doen zodat hij mij niet meer overlopen zal. En als ik binnen ben zo wil terstond de stad bespringen dat die van binnen werk met u mogen hebben opdat ze mij verlaten mogen.”

Toen zeiden Theseus en Euander dat ze zo doen zouden en Hercules ging toen tot de poorten van de stad onherkenbaar en zei dat hij de koning moest spreken met de mond. Toen zagen de portiers dat hij onder zijn kleren gewapend was en zo namen ze hem gevangen en zeiden dat hij een verrader was om de stad te bespieden. Toen was Hercules blijde in zichzelf en de portiers brachten hem voor koning Pricus daar hij bij zijn heren zat en zeiden: “Hier brengen wij een verrader die hier is gekomen [L3va] om uw macht te bezien. Wij hebben hem gevangen en hij zegt dat hij u in persoon spreken wil en hij is onder zijn mantel gewapend wat een teken van verraad is!”

Toen de koning deze woorden hoorde zo zag hij op Hercules en hij begon hem te herkennen en toen was hij alzo bang dat hij niet wist wat te zeggen. Toen ontwrong hem Hercules uit de handen van diegene die hem gevangen hadden en hij wierp ze tegens de aarde zo ruig zodat ze nooit weer opstonden. Toen dit het konings volk zag zo riepen ze al op Hercules: “Ter dood!”, en bevochten hem aan alle zijden. Hij ontving menige slag en hij verweerde hem zeer zachtjes om eerst te horen of zijn volk de stad ook bespringen zou.

Het gerucht rees zeer groot in de zaal en de burgers die dit hoorden kwamen van alle zijden lopen ten paleize en bevochten Hercules zeer scherp. Koning Pricus wapende hem en hij kwam mede in het gedrang. Toen Hercules hem zag, zo nam hij een ijzeren roede uit het tabernakel daar de koning zat en hij sloeg hem boven op het hoofd zodat hij dood ter aarden viel.

Toen rees daar een groot gerucht in de stad, want de Grieken besprongen van buiten de stad. Aldus wisten de burgers niet of ze aan de muren wilden lopen of in konings paleis.

Toen Hercules de koning verslagen had zo begon hij zijn krachten te tonen op zijn vijanden, alzo dat hij met elke slag twee of drie van zijn vijanden doodde. Hij gedroeg zich zo ridderlijke zodat hij in korte tijden het plaveisel van het paleis bedekte met dode lichamen, nochtans was hij niet gekwetst. De burgers schaamden zich zeer dat ze een man alleen niet overwinnen mochten en van gramschap zo [L3vb] wierpen ze op hem met stenen en ijzeren roeden, mar ze konden hem niet kwetsen en Hercules ijzeren roede mocht niemand weerstaan hoe dapper hij ook was. In het laatste toen ze zagen dat ze tevergeefs vochten zo vloden ze allemaal. Toen Hercules uit het paleis ging zo werd hij daar weer opnieuw besprongen en ze schoten en wierpen op hem aan alle zijden, alzo dat hij daar veel te lijden had. Nochtans ondanks hen allen passeerde hij door zijn vijanden zonder kwetsing ter poort toe. De burgers liepen hem na en begonnen weer sterk op hem te slaan. Toen Hercules dit zag zo keerde hij zich om en sloeg in zijn vijanden zo vreselijk dat ze wel veertig treden achteruittrokken en hij kwam weer ter poort en noch volgden ze hem noch. Maar eer ze aan hem kwamen zo brak hij de sloten en de deuren van de poort, en hij liet de brug vallen en hij riep de Grieken die de stad besprongen dat ze erin kwamen zonder enige weerstand en met groter bloedstortingen der burgers, want ze zich niet opgeven wilden. Aldus bleef koning Pricus verslagen en de stad gewonnen.

Toen de hitte over was zo gingen Hercules en Theseus op het paleis daar ze de koningsdochters vonden die koning Pricus onder de doden zochten. Hercules zag op een van de dochters, Yole geheten, overmits haar schoonheid want ze was zo mooi dat men haars gelijke niet vond in de hele wereld. Toen ging Hercules bij haar om haar te vertroosten. Toen ze hem zag komen zo liep ze in haar kamer en hij greep ze bij haar kleren en zei: “Vrouwe, gij moet mij gezelschap houden.”

Ze antwoorde: “Laat mij in vrede. Gij hebt mijn vader gedood!”

[L4ra] “Vrouwe,” zei Hercules, “is koning Pricus dood, het is reden dat de rouwe licht over gezet is, want hij is mij net geleden komen bevechten in Italië en zei dat ik koning Cacus onrechtvaardig gedood heb en ik zei contrarie. Toen dat de strijd toen niet volbracht was, want hij vertrok ‘s nachts diefachtig hier in de stad en ik heb hem hier gevolgd en belegerd en hij en is er niet uitgekomen om de strijd te volbrengen. Zo is het avontuur vandaag voor mij geweest en heeft u in mijn handen gezet en aldus zo moet gij zijn mijn harten vrouw, want uw schoonheid heeft mij daartoe gedwongen. Dus bid ik u dat gij uw wenen laat staan en mij op neemt als uw vriend, want hoe gij meer schreit, hoe gij minder winnen zal, want het toch wezen moet ...”

Met deze woorden werd Yole van zichzelf alzo dat ze in onmacht viel en hij wilde ze in zijn armen nemen. Maar een wijze vrouw die ze altijd geregeerd had, kwam tot hem en viel op haar knieën en zei: “Edele heer, ik bid u door alle de goden dat gij u verdragen wil nu ter tijd meer te spreken met deze jonkvrouw want ze heeft op deze dag haar vader verloren. Is het in de believen der goden, ze zal u noch wel worden, aldus wees wat geduldig!”

Met deze woorden was Hercules tevreden en hij ging tot Theseus zijn gezel. Maar hij liet Yole bewaren met twaalf Grieken op dat ze hem niet ontgaan zou. In diezelfde nacht liet Hercules het paleis van de doden reinigen en koning Pricus was fatsoenlijk ter aarden gedaan.

Toen Hercules uit Yole’ s kamer gegaan was zo had de vrouwe met haar veel woorden en zei: “Mijn dochter, gij weent te zeer.”

“Aai vrouwe,” zei [L4rb] Yole, “heb ik er geen zaak toe? Mijn vader, die ik boven alle ding beminde, heb ik verloren!”

Die vrouwe zei: “Het is waar, gij hebt zaken genoeg. Maar nu dit ongeluk geschied is, wat mag uw wenen daaraan helpen? Gij mocht u zelf in meerder last helpen ... het Fortuin brengt u in de handen van deze dappere prins en hij heeft u lief ... gij zou de goden danken van deze gratie want het u een geluk is! Wil je mij geloven, stel alle ding aan de kant want het is beter een ongeval te dragen dan twee. Overleg uwe staat goed! Gij zal arbeiden om uw droefheid te vergeten.”

“Mijn vrouwe,” zei Yole, “hoe zou ik mijn hart daartoe kunnen geven die mij zo veel misdaan heeft, want hij heeft mijn natuurlijke vader verslagen? Aldus spreek mij daar niet meer van wil je mijn vriendin zijn, want hij zal mij nimmermeer anders zien, noch door bede of dreigen.”

Die vrouwe zei: “Mijn dochter, maakt u niet onderdanig waarvan gij vrij bent. De werken der minnen zijn zeer subtiel. Gij haat nu Hercules, maar had gij een luttel gezelschap met hem gehad, bij avontuur gij zou hem meer beminnen dan gij ooit uw vader of moeder deed! En dat weet ik aan mijzelf, want ik had in het eerste mijn man zo leed dat ik hem wel had willen schandelijk zien sterven. En zo gauwe als wij met elkaar converseerden zo kreeg ik hem zo lief dat ik zonder hem geen vreugde bedrijven mocht. Hetgeen dat hier in de stad geschied is, dat hebben de goden vanwege u laten geschieden omdat gij, die daar is een bloem boven alle vrouwen, zal in huwelijk geven de bloem van alle ridderschap, van dapperheid en van deugden.”

[L4va] Yole kreeg met deze woorden ineens een verbeelding en ze stond op en ging in haar vertrek kamertje daar ze een beeld van de godin Diana had en ze viel neder voor het beeld in grote ootmoedigheid en zei: “O godin der maagden, wat zal nu beginnen uw eenvoudige bedroefde deerne? Gij die die mijn hoop bent, verlicht mij en aanzie mijn mening, wil mijn lichaam beschermen en bewaren voor de hand van diegene die wil dat ik zijn wijf ben, want ik haat hem boven maten en mijn natuur getuigt dat deze haat nimmermeer vergaan zal!”

In deze en dergelijk bidden zo bleef Yole tot de middernacht.

De volgende dag zo kwam Hercules weer tot haar en bad haar of ze zijn wijf wilde zijn met vriendschap en zei dat het immer wezen moest. Ze verontschuldigde zich zo goed als ze mocht. Maar tenslotte toen ze begon te overpeinzen dat hoge geslachte van Hercules, zo werd ze met zijn minnen bevangen en ze consenteerde te volbrengen zijn begeerte. En van toen voert aan zo ging ze met Hercules [L4vb] om gelijk man en wijf en ze sliepen tezamen en haar minne was in een geworteld alzo dat Hercules de mooie Dyanira vergat en Yole vergat haar vaders dood en ze verliefde zo zeer op Hercules dat ze geen rust had, ze was altijd bij hem.

Ondertussen dat deze minne aldus duurde zo gaf ter begeerten van Yole Hercules haar zusters elk een man uit Griekenland en die hij gaf en beval het land en koninkrijk van Calabrië en hij scheidde vandaar en hij nam zijn ossen en koeien met hem zond den koning Euander in zijn rijk en hem bedankte van de eer die hij hem had gedaan en bewezen. Hercules ging met zijn volk en met de mooie Yole te scheep en ze voeren ter zeewaarts in.

Toen ze dus in de zee voeren zo ontmoette ze omtrent een haven en een goede stad een galei van kooplieden en hij vroeg de patroon in wat contreien van het land dat hij was en vanwaar ze kwamen. De patroon antwoorde: “Heer, wij komen van de haven van Arpinova die hierbij ligt. Ik zie wel dat gij een vreemde man bent en dat u de vrees onbekend is waarin gij bent. Ik waarschuw u dat gij niet blijft in de naaste haven, want het zou u kwalijk vergaan. Want daar is een tiran de koning, een van de wreedste man de in de wereld is, Diomedes geheten, die onder hem houdt tienduizend rovers en dieven en hij beoorloogt alle die hij vindt. Hij heeft een gebruik dat hij de mannen zo’n hoog losgeld zoals hij wil. Mogen ze het niet betalen zo kapt hij ze aan kleine stukken en laat ze zijn paarden eten. Maar gij hebt geluk dat hij ter jacht gereden is met zijn volk in het bos.”

[M1ra] Hoe Hercules vacht tegens Dyomedes int bosche van Traetsen ende liet hem sijns selfs paerden eten. [23]

Hercules horende dese woerden vanden patroon, was seer in zijn herte verblijt, ende hi vraghede den patroon die gelegentheyt vanden bossche ende den naesten wech om daer in te comen, twelc hem die patroon seyde. Doe beval hi sijn schipperen dat si na den bossche varen souden, twelc die scippers deden. Doe beval hi sijn volc datse hem daer verbeyden souden, ende dat hi int foreest van Traetsen wilde gaen soecken Dyomedes, segghende dat hi nemmermeer in Griecken keeren en soude, hi en hadt dat lant vanden tyran Dyomedes verlost. Ende Yoles began te weenen, hem biddende dat hi doch dit opsette doer bede van haer laten wilde, mer Hercules en verhoerde haer niet. Ende hi nam met hem Philotes, sijn boghe ende sijn codde, ende si ghinghen in een cleyn scheepken ende riemden so onder hem beyden aen lant.

Als si opt lant waren so hoerden si tgheruft vander jacht, dies hi blijde was, ende hi nam sijn codde ende ghinc alleen int bosch, ende daer so vant hi Dyomedes met sijn hondert ghesellen. Als hem Dyomedes sach, soe sach hi wel dat een vreemt man was, so riep hi op hem, segghende: “Wat soect ghi hier in dit foreest?!”

Hercules seyde: “Wie bistu?”

Die coninc seide: “Ic ben coninc van desen lande, ende ghi sijt hier sonder [geleyde] in mijn lant ghecomen, aldus so moet ghi u gevangen gheven!”

Doe seide Hercules: “Sidi de coninc van desen lande? Dat is dye tyrant [M1rb] dyen ic soecke. Ende wildi mi vanghen, so sal ict keeren met deser codden daer ic die monstren ende tyrannen mede ghedoot heb, also hope ic oec di vanden selven te doen!”

Dyomedes horende dese woerden, nam een grote haexs, dyen hi verhief, roepende op Hercules: “Ter doot!”, ende hi sloech eenen slach so groot, in dien datse Hercules met sijn codde nyet aff gheleyt en hadde, hi hadt in groter periculen geweest, want Dyomedes een groot, sterck man was. Doen verhief Hercules sijn codde ende sloech den tyran op sijn borst dat hi achterwaerts lach over rugghe op sijn paert. Dese hondert ghesellen bevochten doe Hercules aen allen siden, mer ten scade hem niet, want hi stont so vast ghelijc een pylaren, ende hi bevachtse aen alle siden, ende hy sloechse al vanden paerde dyen hi gheraecte.

Als Dyomedes weder becomen was, so sloech hi Hercules van achter boven opten helme dattet vuer daer uut spranck, also dat hi een luttel met den hoefde nicken moste. Doe wert Hercules toernich, ende hi vacht so stranghelic onder die boeven dat hijer .LX. doode ondancx den coninc, ende d’ander steldent metten coninc opt lopen. Mer Hercules die rasscher liep, achterhaeldese, ende hy greep Dyomedes bi een van sijn beenen ende toech hem vanden paerde, ende hi werp hem tegens eenen boom, ende hi nam hem int lijf ende droech hem met natuerlike cracht ter plaetsen daer dye strijt gheweest hadde, ende hi ontwapende hem. Ende doe bant hi hem handen ende voeten, ende hi versaemde daer .XX. paerden vanden ghenen dye daer verslaghen waren, ende hi seide hem: “Bose tyran, die dijn leven over hebtste gebracht met groter tyranscap, den cooplieden rovende, dijn paerden mit mensch[e]n [M1va] vleesch voedende, ick sal doen met u ghelijc ghi met mi gedaen soudt hebben!” Ende hi maecte Dyomedes vast int middel van dese .XX. paerden, dye groten hongher hadden, die hem ter stont aten, want si geerne menschen vleysch aten. Ende Hercules nam Dyomedes’ wapen in een teeken van victorie ende keerde tot Philotes, die seer verblijt was, ende si gingen tschepe ende voeren in die haven van Traetsen. Doe gaf Hercules Dyomedes’ wapen ende sandt hem inder stadt, seggende dat si hem lieden op gaven.

Als Phylotes inder stadt was so seide hi den heren datse hem op gaven in die handen van Hercules met vrientschapen oft hy soudese met ghewelt daer toe brenghen, ende dat Hercules die gheen was die Dyomedes verslaghen hadt. Nyet dat Hercules die stadt wil beroven, maer hi wiltse veranderen van haren quaden costumen ende brengense in goeden regimente,” ende mettien thoonde hi dye wapenen van haren coninc Dyomedes.

Als die heren van Traetsen dit gehoert hadden ende die wapenen gesien so antwoerden si Philotes, segghende dat Hercules in dye doot van Dyomedes een werck had gedaen van groter verdiensten, ende dat sy hem in haer stat met goeder herten ende minlijc ontfanghen souden. Ende doe ginc Philotes weder om tot Hercules ende seide hem datse hem geerne ontfanghen wilden. Ende also ghinc Hercules met sijn heeren inder stadt, daer hi eerlic ontfanghen wert, ende hi dede alle die boeven van Dyomedes die daer noch waren, doden, ende hi sette die stadt in goeden regimente. Als hi dit al gedaen hadt soe ginc hi te schepe ende reysde so langhe dat hy quam int conincrike van Licien in sijn palla[y]se, [daer hi] met groter eeren wert ontfangen. [M1vb] Als Theseus sach dat Hercules hyer bliven wilde, so nam hi orlof aen Hercules, aen Yole ende aen Philotes ende aen d’ander heeren ende reysde in Athenen ende in Thebes.

Die fame van Hercules liep doer alle conincriken also dattet ten ooren van die schone Dyanira quam hoe dat Hercules uut Spaengen ghecomen was in Licien met groter eren ende victorien. Doe sloet Dyanira datse tot hem gaen wilde, niet te min si sorghede datse vergheten soude sijn met een ander vrouwe. Si bereyde haer op haer alder schoonste ende reysde uut Yconien nae Licien toe, ende si riep haer camerlinck Licas, hem bevelende dat hi ginc in Licien Hercules condighen haer coemste.

Ende als hi nader stadt ghinc so ontmoete hem een jonchere van Hercules die van sijnre kennisse was, ende hi vraechde hem of Hercules in sijn pallays was. “Ja hi,” seide die jonchere, “ende hi verdrijft synen tijt met sijnre vrouwen Yole, die de scoonste vrouwe is diemen inder werelt vinden mach. Tis Hercules al aenghename wat si doet. Nyemant en soude u die liefte connen vertellen die tusschen hem beyden is!”

Licas dit horende, keerde weder om, makende die manier oft hy wat achter gelaten hadt, ende hi ginc tot sijnre vrouwen Dyanira, haer segghende: “Vrouwe, wat doet ghi hier?”

“Waer om?”, seide si.

Licas seide: “Och wat swaerder tidinghe heb ic van Hercules ghehoert. Hercules, u man, is in sijn pallays, ende hi hevet bi hem een die schoonste vrouwe diemen met oghen mach aenschouwen, ende hi bemintse so seer dat wonder om segghen is. Aldus neemt hier op goeden raet, wat ghi hier best in doen sult.”

Als Dyanira dese woerden hoerde, soe besweken al haer leden, ende si werp haer [M2ra] bereytsel om verre ende sloech hair selven een so groten slach voer haer herte dat si achter over ter aerden viel in onmacht. Die vrouwen ende joncfrouwen die bi haer waren, waren seer bedroeft. Als si tot haer selven quam, so sprac si met cleynder stemmen ende seide: “Aylaes, ist oec mogelic dat die vernyeuwinghe eenre nyeuwer vrouwen mijn man mach benemen? Sal ic nu om eenre joncfrouwen wille nu ghescheyden sijn? Mi dunct neen, want Hercules is edel van herten, ende hy bemint die duecht! Ende begaef hi mi, so dede hi teghens die duecht ende alle edelheit, ende hier om heb ic betrouwen in hem dat hi mi ghetrou wesen sal.”

Licas seide: “Vrouwe, ghi segt waer, mer tis oec een mensche ... Hi hevet dit nyeuwe wijff begracijt overmidts haer schoonheit. Ende gaet ghi tot hem, ende hi u niet en ontfanghet ghelijc hi plach, so soudet u een grote bedroeftheit wesen. Hi bemint haer boven alle dinck ter werelt, ende niemant en sal daer dorren comen om dat Yole daer om verstoert soude werden, ende een yeghelic geeft haer toe om haer te ghelieven. Aldus rade ic u dat ghi daer niet en gaet ende keert weder in Yconien ter tijt toe dattet den goden anders ghelieven sal.”

Dyanira dese woerden horende, volchde sinen raet ende keerde weder om. Ende als si thuys was, so schuwede si alle des werelts genuechte, ende sy bleef alleen in haer enicheit, altijt verwachtende oft Hercules haer enighe tijdinghe ontbieden soude, ende si en mocht nyet vertroost werden van vrouwen noch van joncfrouwen.

Int leste, als si sach datter nyemant en was die hair nyeuwe tidinghe van Hercules brachte, soe maecte si een brief dien si Licas gaf om Hercules te draghen, ende sy beval [M2rb] hem dat hijse nyemant en gave dan Hercules. Licas nam den brief, ende hy ghinc na Licien. Ende omtrent twee mijlen vander stadt ontmoete hi Hercules op een cruys wech. Hercules quam van Archaden, daer hi een everswijn hadt gedoot, so groot dat sijns ghelijc noyt en was ghesien. Als Licas Hercules sach, so dede hi hem reverencie ende gaf hem den brief, hem seer gruetende van Dyanira weghen. Als Hercules hoerde vermanen van Dyanira, so wert hi root in zijn aensichte, ende hi brack den brief op dyen hi las, daer aldus in ghescreven stont: “Mijn here Hercules, dien ick ter werelt meest begheer te sien, ic bid u, wilt in duechden ontfanghen de gonst uwer ghetrouwer dienaerssen onwerdich. Aylaes Hercules, waer is de voerleden liefte ghevaren? Ghy hebt veel dagen in Licien vertoeft, ende ghi en hebt mi nye van uwer conversacien laten weten, dat mi seer verdriet, want ic ter werelt geen dinck en begheer dan alleen u conversacie. Ic en can mi nu niet te vreden setten, want mi is geseyt dat ghi een ander wijf hebt. Aylaes Hercules, hebdi enighe ghebreck aen mi ghevonden waer bi ghi mi begheven moecht?

Aylaes, die duecht die in u plach te sijn is nu verduystert doer die liefte van Yole, dye u doet dwalen teghen die eere daer ghi so groot mede vernaemt sijt ...”

Als Hercules den brief gelesen hadt, so quam daer Yole met drie hondert joncfrouwen, ende si reden na Licien. Als Hercules thuys quam, soe screef hi heymelic een brief, inhoudende dat hi anders geen wijf en hadde dan haer, ende dat si noch een luttel pacientie wilde hebben. Als si desen brief bi Licas ontfangen hadt, so was si een luttel te vreden, ende si screef weder een brief aldus: [M2va] “Aylaes Hercules, wat baet mi dat ick ben twijf van so edelen man, als ghi u edelheit aen mi niet en bewijst? Ick plach mi te verblijden in u vrome wercken, mer nu bedroeve ic mi in u wercken die vol lelicheyden sijn. Tvolc seit dat ghi een verwinner plaecht te sijn van allen dinghen. Nu sidi verwonnen bi de sotte liefde van Yole. [Ic] plach t[e] wesen doer u gheeert, mer nu ist ghedaen. O Hercules, overmits mijn scoonheit naemdi mi t’eenen wijve, mer ick mach dye scoonheit wel vermaledyen, want sy is orsake vant verdriet ende schande dat my is aenstaende. Die vrouwen ende joncfrouwen hebben solaes ende genuechte in haer hilicken, ende ic en heb anders niet dan liden ende verdriet in mijn huwelijcke. Ic heb dicwils groot verdriet gheleden om u avontueren wille, die ghy geleden hebt doer die monstren der zee ende der leeuwen ende der ruesen. Alle dese pine en is mi niet te ghelijcken bi die pijne die ic lijde om dat ghi u verselscapt met vreemde wijven. Ghi achterlaet dye hanteringhe van uwen wapenen, thoo[M2vb]nende u machte in allen landen, doer die onderhoudinghe vander cativighe Yole, die u aldus bevanghen hout. Segt Hercules, oft die grote stercke mannen die du verwonnen hebtste, di saghen aldus stille houden sonder yet te doen doer de scoonheit van een deerne, wat souden si segghen? Certeyn, si souden hem selven verspijen om datse hem hadden laten verwinnen van eenen man die aldus van eenre vrouwen onderhouden wert. Hoe sterc is Yole als haer handen die niet waerdich en waren te handelen de naelde, hebben genomen die codde ende tswaert dat alle die werelt ontsiet. Als ick aensie dat beghinsel uwer joechdelijcker wercken dat so glorioes is geweest, ende ic sie dat ghise nu dus deerliken bevlect, alle die crachten mijnre sielen begheven mi also dat ick wert heel machteloes, ende ic bidde den goden datse mijn liden willen voersien ende beteren.”

[M1ra] Hoe Hercules vacht tegens Diomedes in het bos van Arpinova en liet hem zijn eigen paarden eten. [23]

Hercules hoorde deze woorden van de patroon en was zeer in zijn hert verblijd en hij vroeg de patroon de gelegenheid van het bos en de naaste weg om daarin te komen, wat hem de patroon zei. Toen beval hij zijn schippers dat ze naar het bos varen zouden, wat de schippers deden. Toen beval hij zijn volk dat ze hem daar opwachten zouden en dat hij in het bos van Arpinova wilde gaan zoeken Diomedes en zeggen dat hij nimmermeer in Griekenland keren zou, hij had dat land van de tiran Diomedes verlost. Yole begon te wenen en bad hem dat hij doch deze opzet door de bede van haar laten wilde, maar Hercules verhoorde haar niet. Hij nam met hem Philotes, zijn boog en zijn knots en ze gingen in een klein scheepje en roeiden zo onder hen beiden aan land.

Toen ze op het land waren zo hoerden ze het gerucht van de jacht, dus hij blijde was, en hij nam zijn knots en ging alleen in het bos en daar zo vond hij Diomedes met zijn honderd gezellen. Toen hem Diomedes zag zo zag hij wel dat het een vreemde man was, zo riep hij op hem en zei: “Wat zoekt gij hier in dit bos?!”

Hercules zei: “Wie bent u?”

Die koning zei: ik ben koning van dit land en gij bent hier zonder geleide in mijn land gekomen, aldus zo moet gij u gevangen geven!”

Toen zei Hercules: “Ben je de koning van dit land? Dat is de tiran [M1rb] die ik zoek. Wil je mij vangen, zo zal ik het keren met deze knots waarmee ik de monsters en tirannen gedood heb, alzo hoop ik ook u hetzelfde te doen!”

Diomedes hoorde deze woorden en nam een grote bijl die hij verhief en riep op Hercules: “Ter dood!”, en hij sloeg een slag zo groot, indien dat het Hercules met zijn knots niet afgeleid had, hij had in grote perikelen geweest want Diomedes was een grote sterke man. Toen verhief Hercules zijn knots en sloeg de tiran op zijn borst zodat hij achteroverlag op de rug van zijn paard. De honderd gezellen bevochten toen Hercules aan alle zijden, maar het schaadde hem niet want hij stond zo vast gelijk een pilaar en hij bevocht ze aan alle zijden en hij sloeg ze al van het paard die hij raakte.

Toen Diomedes weer bekomen was zo sloeg hij Hercules van achter boven op de helm zodat het vuur eruit sprong, alzo dat hij een luttel met het hoofd knikken moest. Toen werd Hercules toornig en hij vocht zo streng onder de boeven dat hij zestig doodde ondanks de koning en de anderen stelden zich me de koning op een lopen. Maar Hercules die sneller liep achterhaalde ze en hij greep Diomedes bij een van zijn benen en trok hem van het paard en hij wierp hem tegen een boom en hij nam hem in het lijf en droeg hem met natuurlijke kracht ter plaatse daar de strijd geweest was en hij ontwapende hem. Toen bond hij hem handen en voeten en hij verzamelde daar twintig paarden van diegene die daar verslagen waren en hij zei hem: “Boze tiran, die uw leven hebt doorgebracht met grote tirannie en de kooplieden beroofd, uw paarden met mensenvlees [M1va] gevoed, ik zal doen met u gelijk gij met mij gedaan zou hebben!” Hij maakte Diomedes vast in het midden van deze twintig paarden die grote honger hadden, die hem terstond aten, want ze graag mensenvlees aten. Hercules nam Diomedes wapen in een teken van victorie en keerde tot Philotes die zeer verblijd was en ze gingen te scheep en voeren in de haven van Arpinova. Toen gaf Hercules Diomedes wapen en zond die in de stad en zei dat ze zich overgaven.

Toen Philotes in de stad was zo zei hij de heren dat ze hem overgaven in de handen van Hercules met vriendschap of hij zou ze met geweld daartoe brengen en dat Hercules diegene was die Diomedes verslagen had. Niet dat Hercules de stad wil beroven, maar hij wilde ze veranderen van hun kwade gebruiken en ze brengen in een goed regiment,” en meteen toonde hij ze de wapens van hun koning Diomedes.

Toen de heren van Arpinova dit gehoord hadden en de wapens gezien zo antwoorden ze Philotes en zeiden dat Hercules in de dood van Diomedes een werk had gedaan van grote verdiensten en dat ze hem in hun stad met een goed hart en minlijk ontvangen zouden. Toen ging Philotes wederom tot Hercules en zei hem dat ze hem graag ontvangen wilden. Alzo ging Hercules met zijn heren in de stad daar hij fatsoenlijk ontvangen werd en hij liet alle boeven van Diomedes die daar noch waren doden en hij zette de stad in goed regiment. Toen hij dit al gedaan had zo ging hij te scheep en reisde zo lang dat hij kwam in het koninkrijk van Lycië in zijn paleis daar hij met grote eer werd ontvangen. [M1vb] Toen Theseus zag dat Hercules hier blijven wild, zo nam hij verlof aan Hercules, aan Yole en aan Philotes en aan de andere heren en reisde in Athene en in Thebe.

Die faam van Hercules liep dor alle koninkrijken alzo dat het ten oren van de mooie Dyanira kwam hoe dat Hercules uit Spanje gekomen was in Lycië met grote eren en victorie. Toen besloot Dyanira dat ze tot hem gaan wilde, niettemin ze bezorgde dat ze vergeten zou zijn door een ander vrouwe. Ze bereide zich op haar allermooiste en vertrok uit Ionië naar Lycië toe en ze riep haar kamerling Licas en beval hem dat hij naar Lycië ging en Hercules verkondigen van haar komst.

Ee toen hij naar de stad ging zo ontmoete hem een jonkheer van Hercules die een van zijn kennissen was en hij vroeg hem of Hercules in zijn paleis was. “Ja hij,” zei de jonkheer, “en hij verdrijft zijn tijd met zijn vrouwen Yole die de mooiste vrouwe is die men in de wereld vinden mag. Het is Hercules al aangenaam wat ze doet. Niemand zou u de liefde kunnen vertellen die tussen hen beiden is!”

Licas die dit hoorde keerde wederom en maakte de manier of hij wat achtergelaten had en hij ging tot zijn vrouwe Dyanira en zei haar: “Vrouwe, wat doet gij hier?”

“Waarom?”, zei si.

Licas zei: “Och wat een zware tijding heb ik van Hercules gehoord. Hercules, uw man, is in zijn paleis, en hij heeft bij hem een van de mooiste vrouwe die men met ogen mag aanschouwen en hij bemint haar zo zeer dat het wonder om te zeggen is. Aldus neem hierop goeden raad wat gij hier het beste in doen zal.”

Toen Dyanira deze woorden hoorde zo bezweken al haar leden en ze wierp haar [M2ra] bereidingen omver en sloeg zichzelf een zo groten slag voor haar hart zodat ze achterover ter aarden viel in onmacht. De vrouwen en jonkvrouwen die bij haar waren zeer bedroefd. Toen ze tot zichzelf kwam zo sprak ze met een kleine stem en zei: “Helaas, is het ook mogelijk dat de vernieuwing van een nieuwe vrouwe mijn man mag benemen? Zal ik nu om vanwege een jonkvrouw nu gescheiden zijn? Mij lijkt neen, want Hercules is edel van hart en hij bemint de deugd! Begaf hij mij zo deed hij tegen de deugd en alle edelheid en hier om heb ik vertrouwen in hem dat hij mij getrouw wezen zal.”

Licas zei: “Vrouwe, gij zegt waar, maar het is ook een mens ... Hij heeft deze nieuwe vrouw gegraeciseerd overmits haar schoonheid. Gaat gij tot hem en hij u niet ontvangt gelijk hij plag, zo zou het u een grote droefheid wezen. Hij bemint haar boven alle dingen ter wereld en niemand zal daar durven komen omdat Yole daarom verstoord zou worden en iedereen geeft haar toe om haar te gelieven. Aldus raad ik u aan dat gij daar niet gaat en keert weer in Ionië ter tijd toe dat het de goden anders gelieven zal.”

Dyanira die deze woorden horde volgde zijn raad en keerde wederom. Toen ze thuis was zo schuwde ze alle genoegens van de wereld en ze bleef alleen in haar eenheid en altijd verwacht of Hercules haar enige tijding ontbieden zou en ze mocht niet vertroost worden van vrouwen noch van jonkvrouwen.

Tenslotte toen ze zag dat er niemand was die haar nieuwe tijding van Hercules bracht zo maakte ze een brief die ze Licas gaf om naar Hercules te brengen en ze beval [M2rb] hem dat hij ze aan niemand gaf dan aan Hercules. Licas nam de brief en hij ging na Lycië. Omtrent twee mijlen van de stad ontmoete hij Hercules op een kruisweg. Hercules kwam van Achaya daar hij een everzwijn had gedood en zo groot dat zijn gelijke nooit gezien was. Toen Licas Hercules zag zo deed hij hem reverentie en gaf hem de brief, hem zeer groette vanwege Dyanira. Toen Hercules hoorde vermanen van Dyanira zo werd hij rood in zijn aanzicht en hij brak de brief open die hij las daar aldus in geschreven stond: “Mijn heer Hercules, die ik ter wereld meest begeer te zien, ik bid u, wil in deugden ontvangen de gunst van uw getrouwe onwaardige dienares. Helaas Hercules, waar is de voorleden liefde gevaren? Gij hebt veel dagen in Lycië vertoefd en gij en hebt mij niet van uw conversatie laten weten dat mij zeer verdriet, want ik ter wereld geen ding begeer dan alleen uw conversatie. Ik kan mij nu niet tevreden zetten, want mij is gezegd dat gij een ander wijf hebt. Helaas Hercules, heb je enig gebrek aan mij gevonden waarom gij mij begeven mocht?

Helaas, de deugd die in u plag te zijn is nu verduisterd door de liefde van Yole die u doet dwalen tegen de eer daar gij zo groot mee genaamd bent ...”

Toen Hercules de brief gelezen had zo kwam daar Yole met driehonderd jonkvrouwen en ze reden naar Lycië. Toen Hercules thuiskwam zo schreef hij heimelijk een brief die inhield dat hij anders geen wijf had dan haar en dat ze noch een luttel geduld wilde hebben. Toen ze deze brief van Licas ontvangen had zo was ze een luttel tevreden en ze schreef weer een brief aldus: [M2va] “Helaas Hercules, wat baat het mij dat ik ben het wijf van zo’n edele man als gij uw edelheid aan mij niet bewijst? Ik plag mij te verblijden in uw dappere werken, maar nu bedroef ik mij in uw werken die vol lelijkheden zijn. Het volk zegt dat gij een overwinnaar plag te zijn van alle dingen. Nu ben je overwonnen bij de zotte liefde van Yole. Ik plag door u geëerd te wezen, maar nu is het gedaan. O Hercules, overmits mijn schoonheid nam je mijn tot een wijd, maar ik mag de schoonheid wel vermaledijen want het is de oorzaak van verdriet en schande dat mij is aanstaande. De vrouwen en jonkvrouwen hebben solaas en genoegen in hun huwelijk en ik heb anders niet dan lijden en verdriet in mijn huwelijk. Ik heb dikwijls groot verdriet geleden vanwege uw avonturen die gij geleden hebt door de monsters der zee en de leeuwen en de reuzen. Al deze pijn is mij niet te vergelijken bij de pijn die ik lijd omdat gij u vergezelschapt met vreemde wijven. Gij laat achter de hantering van uw wapens en toont [M2vb] uw macht in alle landen door het onderhouden van de ellendige Yole die u aldus bevangen houdt. Zeg Hercules, of de grote sterke mannen die u overwonnen hebt die u zagen aldus stilhouden zonder iets te doen door de schoonheid van een deerne, wat zouden ze zeggen? Zeker, ze zouden zichzelf splijten omdat ze zich hadden laten overwinnen van een man die aldus van een vrouw onderhouden wordt. Hoe sterk is Yole als haar handen die niet waardig waren te handelen de naald hebben genomen de knots en het zwaard dat de gele wereld ontziet. Als ik aanzie dat begin van uw jeugdige werken dat zo glorieus is geweest en ik zie dat ge ze nu deerlijk bevlekt, alle krachten van mijn ziel begeven mij alzo dat ik geheel machteloos word en ik bid goden dat ze mijn lijden willen voorzien en verbeteren.”

Hoe Dyanira Hercules seinde tfenijnde hemde, ende hoe Hercules hem selven int vuer werp, ende hoe Dyanira haer selven dode. [24]

Doe Hercules desen brief ghelesen hadt, so werdt hi in hem selven peynsende dat si waer seide ende dat die duecht in hem seer ghecrenct was, ende doe werdt hi soe vol ghepeyns datter een wijle tijts nyemant bi hem comen en mochte dan die hem t’eten ende te drincken brachten. Ja, Yole en dorster selve niet bi comen, ende nyemant en wiste van waer hem die droefheit aen quam.

Ten laetsten, als Hercules langhe hadt gepeyst wat hi best doen mochte om [M3ra] Yole te vergheten, so ghinc hi uut sijn camer, ende hi wilde gaen den god Appollo sacrificie doen opten berch Othea, ende hi gheboet op haer lijf dat hem nyemant volghen en soude sonder alleen Philotes.Als hi uut sijn pallays quam met Phylotes, so quam hem Licas int ghemoete, ende hi dede hem reverencie, ende hi vraechde hem oft hi Dyanira yet ontbieden wilde.

Hercules antwoerde dat hi ghinc den god Appollo sacrificie doen, ende als hi weder om ghekeert waer so soude hi tot haer reysen oft om haer seynden. Ende met dese woerden ginghen si nae haer perlgrimagie, ende Licas keerde weder tot Dyanira, haer vertellende die goede antwoerde die hy van Hercules ghehoert hadt.

Dyanira vertroost sijnde van dese tidinghe, ghinc in haer camer, danckende die goden, ende sy wert peysende opt poyson dat Nessus haer gegeven hadt, ende si ontsloet haer coffer ende nam dat vermaledide poyson ende een van Hercules’ hemden. Ende om datse meende metten poyson Hercules tot haerder liefden te trecken, ghelijck haer Nessus gheseit hadt, soe dede si dat hemde ende poyson te gader sieden bi een van haren joncfrouwen.

Alst een wijle hadt gesoden, so nam si dat hemde ende wildet met haren handen wringhen. Ter stont quam tvuer in haren handen, also dat si ter stont sterf. Corts daer na quam Dyanira om te besien hoe dattet metten hemde waer, ende si vant die joncfrouwe doot legghen, dies si haer seer verwonderde. Niet te min, si oversloecht lichtelic ende liet dat hemde nemen dat al droech was, bi een van haren joncfrouwen, ende si beval datment in eenen doeck bewonde. Maer als sijt aen taste, soe verloes si haer sprake, ende si sterf ter stont.

Dyanira namt [M3rb] hemde dat also bewonden was, ende gaft Licas, ende si beval hem dat hijt Hercules gheven soude, hem biddende dat hijt ter lieften van haer aentrecken wilde. Licas ginc na den berch Othea, ende daer vant hi Hercules met Philotes, die een grote vuer maecte om sacrificie te doen met een hart dat hi al lopende hadt gevangen. Licas hem siende, neech hem toe, seggende: “Hier is een hemde dat u de schone Dyanira seynt. Si gebiet haer seer oetmoedelick in uwer gracien, ende si bidt dat ghi dit present van hair ontfangen wilt als van u wijf.”

Doe ontclede hem Hercules om dat hemde aen te doene, seggende dat certeyn sijn wijff was. Ende int aen trecken so ghevoelde hi een grote pine in sijn lijf. Nyet te min, hi clede hem met sijn ander cleder opt hemde, als die geen quaet en wiste. Ende als dat hemde verwarmde, so wert sijn pine so langher so groter.

Doe [hi gevoelde] dat hem die pine vant hemde quam, soe woude hijt uut trecken, maer het cleefde so vast aent vleesch dat hijt met stucken af schoerde, ja, so grote stucken datmen sijn inghewant sach, ende sijn pine vermeerderde hem boven maten. Ende als hi van pinen omme sach, so sach hi Licas met noch een geselle daer staen, ende hy liep derwaerts seer roepende: “O ongevallich man, wat heeft di daer toe geporret mi te doden met een hemde dat met fenijn ghemenget is?! Du moetste dijn loon ontfanghen!” Doe nam hi hem byden hoefde ende werp hem tegen een steenroetse, dat hi doot ter aerden viel.

Ter wijle dat Hercules in dese grote pine was, so quam daer veel volcx inden tempele. Het inghewant van Hercules gaf gheluyt van pine, sijn bloet was siedende in al sijn aderen, tfenijn doerstack hem [M3va] totter herten, sijn zeenuwen crompen.

Als hi gevoelde dat hem die doot began te bevechten, so began hi van pine te lopen op ende neder doer tbosch. Als nu so haelde hi grote bomen uter aerden, als nu toech hi sijn hemde met groten stucken van vleysch al verbrant.

Als hi dit leven langhe gheleyt hadde, ende hi sach dat hi sterven moste, so keerde hi weder ten tempel, sijn handen op heffende ende zijn ogen ten hemel slaende, seide [hi] aldus: “Aylaes, moet Fortune met mi lachen om dese jammerlike verdervinghe, mi comende doer tbedroch van eenre vrouwen dyen ic voer die wijste ende duechdelicste van alle der werelt hielt? O Dyanira, onnatuerlic wijf vol jalosien, hoe hebtstu teghens mi alsulcke wreetheit connen doen?! Valsch wijf, du en hadtste noyt so veel eeren als du nu scande begaen hebtste, niet voer di alleen maer voer alle die vrouwen der werelt, want noch coninghen noch princen noch heren en sullen haren vrouwen ymmermeer betrouwen! O Dyanira, wat sal nu Calcedonien doen, die in u glorie verblide ende hadt u int voerste gheset van haer eere ghelijck een carbonckel steen, ende nu sullen si wederom doer u grote scande behalen? O Dyanira, vermaledide moerdenaerster, dijn jalousie hevet meer machten mi ter doot te brenghen dan alle die monstren vander werelt gehadt hebben. Bi dijn heymelicke verraderie, daer ic mi niet en heb connen voer wachten, so moet ic van dese werelt scheyden. Nochtans en begheer ic op de goden geen wrake van di. Mer op datmen niet en segghe dat dye verwinner der mannen verwonnen si van een wijff, so en sal ic die bitter doot niet smaken bi dijn vermaledyde toverien, maer by [M3vb] tvuer dat puer ende reyn is!”

Als Hercules dese woerden gheseyt hadt, so werp hi sijn codde int vuer dat daer was gemaect om sijn sacrificie mede te doen, ende hi gaf Philotes sijn boghe ende pijlen, hem biddende dat hi Yole ende alle d’ander vrienden wilde grueten. Ende doe ghinc hi int vuer legghen, opheffende sijn oghen ende handen inden hemel, ende hy verbarnde also te pulver.

Doe nam Phylotes die assche van sinen meester om die te brenghen inden tempel die coninc Euander in die eere van hem hadt doen maken, ende hi ginc van daer in Licien, vertellende Yole ende die ander vrienden in overvloedicheit van tranen die deerliken doot van Hercules, sinen meester.

Nyemant en soude connen vertellen die groten rouwe die Yole ende die vander stadt, soe wel die studenten als die burghers, deden, ende een yeghelic sprac schande op Dyanira. Ende Yole weende so overvloedelic datse van bitteren rouwe sterf.

Ende als Dyanira vernam dat Hercules bi themde dat si hem ghesonden hadde, ghestorven was, na veel clachten dye sy dede so nam si een messe in haer handen ende doerstack haer, soe dat si daer oec sterf.

Ende hier mede eyndet dye historie vanden vromen Hercules.

Hier eyndet die historie ende dat leven vanden vromen Hercules met die twee destructien van Troyen, die doer Hercules gheschieden. Ende isser yemant die de derde destructie van Troyen begheert te weten, daer die vrome Hector verslaghen was, dats gheprent in een ander boeck geheten Die destructie van Troyen.

Ende dit boeck is tHantwerpen geprent bi mi, Jan van Doesborch, wonende op de Lombaerde veste in den Aren van die vier evangelisten, inden jare ons Heeren duysent vijfhondert ende .XXI. opten twalefsten dach van december.

Hoe Dyanira Hercules zond het venijnige hemd en hoe Hercules zichzelf in het vuur wierp en hoe Dyanira zichzelf doodde. [24]

Toen Hercules deze brief gelezen had, zo begon hij in zichzelf te peinzen dat ze waar zei en dat de deugd in hem zeer verzwakt was en toen werd hij zo vol gepeins dat er een tijdje niemand bij hem komen mocht dan die hem te eten en te drinken brachten. Ja, Yole durfde zelf er niet bij te komen en niemand wist waanwaar hem de droefheid aan kwam.

Tenslotte, toen Hercules lang had gepeinsd wat hij het beste doen mocht om [M3ra] Yole te vergeten, zo ging hij uit zijn kamer en hij wilde gaan de god Apollo sacrificie doen op de berg Othea en hij gebood op hun lijf dat hem niemand volgen zou zonder alleen Philotes. Toen hij uit zijn paleis kwam met Philotes zo kwam hem Licas tegemoet en hij deed hem reverentie en hij vroeg hem of hij Dyanira iets ontbieden wilde.

Hercules antwoorde dat hij ging de god Apollo sacrificie doen en als hij wederom gekeerd was zo zou hij tot haar gaan of om haar zenden. Met deze woorden gingen ze naar hun pelgrimage en Licas keerde weer tot Dyanira en vertelde haar het goede antwoord die hij van Hercules gehoord had.

Dyanira die vertroost was van deze tijding ging in haar kamer en dankte de goden en ze begon te denken op het vergif Nessus haar gegeven hadt en ze opende haar koffer en nam dat vermaledijde gif en een van Hercules hemden. Omdat ze meende met het gif Hercules tot haar liefden te trekken, gelijk haar Nessus gezegd had, zo liet ze dat hemd en het gif tezamen zieden bij een van haar jonkvrouwen.

Toen het een tijdje had gezoden zo nam ze dat hemd en wilde het met haar handen wringen. Terstond kwam het vuur in haar handen, alzo dat ze terstond stierf. Kort daarna kwam Dyanira om te bezien hoe dat het met het hemde was en ze vond de jonkvrouw dood liggen, dus ze zich zeer verwonderde. Niettemin, ze oversloeg het licht en liet dat hemd nemen dat al droog was bij een van haar jonkvrouwen en ze beval dat men het in een doek wonden zou. Maar toen zij het aantastte zo verloor ze haar spraak en ze stierf terstond.

Dyanira nam het [M3rb] hemd dat alzo omwonden was en gaf het Licas en ze beval hem dat hij het Hercules geven zou, hem bidden dat hij het ter liefde van haar aantrekken wilde. Licas ging naar de berg Othea en daar vond hij Hercules met Philotes die een groot vuur maakte om sacrificie te doen met een hert dat hij al lopend had gevangen. Licas die hem zag neeg hem toe en zei: “Hier is een hemd dat u de mooie Dyanira zendt. Ze gebied haar zeer ootmoedig in uw gratie en ze bidt dat gij dit present van hair ontvangen wil als van uw wijf.”

Toen ontklede hem Hercules om dat hemd aan te doen en zei dat het zeker zijn wijf was. En in het aantrekken zo voelde hij een grote pijn in zijn lijf. Niettemin, hij kleedde hem met zijn andere kleren op het hemd als di van geen kwaad wist. Toen dat hemde verwarmde zo werd zijn pijn hoe langer hoe groter.

Toen hij voelde dat hem de pijn van het hemd kwam zo wilde hij het uittrekken, maar het kleefde zo vast aan het vlees zodat hij het met stukken eraf scheurde, ja, zo grote stukken dat men zijn ingewand zag en zijn pijn vermeerderde hem boven maten. En toen hij van pijn omzag zo zag hij Licas met noch een gezel daar staan en hij liep derwaarts en riep zeer: “O ongevallig man, wat heeft u daartoe gedreven mij te doden met een hemd dat met venijn gemengd is?! U moet uw loon ontvangen!” Toen nam hij hem bij het hoofd en wierp hem tegen een steenrots zodat hij dood ter aarde viel.

Ter wijle dat Hercules in deze grote pijn was zo kwam daar veel volk in de tempel. Het ingewand van Hercules gaf geluid van pijn zijn bloed kookte in al zijn aderen en het venijn doorstak hem [M3va] tot het hart en zijn zeenuwen krompen.

Toen hij voelde dat hem de dood begon te bevechten zo begon hij van pijn te lopen op en neer door het bos. Als nu zo haalde hij grote bomen uit de aarden, als nu trok hij zijn hemd met groten stukken van het vlees geheel verbrand.

Toen hij dit leven lang geleid had en hij zag dat hij sterven moest zo keerde hij weer ten tempel en hief zijn handen op en sloeg zijn ogen ten hemel en zei hij aldus: “Helaas, moet Fortuin met mij lachen om dit jammerlijke verderven dat mij gekomen is door het bedrog van een vrouw die ik voor de wijste en deugdzaamste van de hele wereld hield? O Dyanira, onnatuurlijk wijf vol jaloezie, hoe hebt u tegen mij al zulke wreedheid kunnen doen?! Vals wijf, u had nooit zo veel eer zoals u nu schande behaald hebt en niet voor u alleen maar voor alle de vrouwen der wereld, want noch koningen noch prinsen noch heren zullen hun vrouwen nimmermeer vertrouwen! O Dyanira, wat zal nu Calchedon doen die in u glorie verblijde en had u in het vorste gezet van haar eer gelijk een karbonkelsteen en nu zullen ze wederom door u grote schande behalen? O Dyanira, vermaledijde moordenaar, uw jalousie heeft meer macht mij ter dood te brengen dan alle de monsters van de wereld gehad hebben. Bij uw heimelijke verraad waarvoor ik mij niet heb kunnen wachten zo moet ik van deze wereld scheiden. Nochtans begeer ik op de goden geen wraak van u. Maar op dat men niet zeggen zou dat de overwinnaar der mannen is overwonnen van een wijf zo zal ik de bitter dood niet smaken bij uw vermaledijde toverij maar bij [M3vb] het vuur dat puur en rein is!”

Toen Hercules deze woorden gezegd had zo wierp hij zijn knots in het vuur dat daar was gemaakt om zijn sacrificie mee te doen en hij gaf Philotes zijn boog en pijlen en bad hem dat hij Yole en alle andere vrienden wilde groeten. Toen ging hij in het vuur liggen en hief op zijn ogen en handen ten hemel en hij verbrandde alzo tot poeder.

Toen nam Philotes de as van zijn meester om die te brengen in de tempel die koning Euander in de eer van hem had doen maken en hij ging vandaar in Lycië en vertelde Yole en de andere vrienden in overvloed van tranen de deerlijke dood van Hercules, zijn meester.

Niemand zou kunnen vertellen de grote rouw die Yole en die van de stad, zo wel de studenten als de burgers, deden en iedereen ik sprak schande van Dyanira. Yole weende zo overvloedig dat ze van bittere rouw stierf.

En toen Dyanira vernam dat Hercules bij het hemd dat ze hem gezonden had gestorven was zo nam ze na veel klagen ze een mes in haar handen en doorstak zich zodat ze daar ook stierf.

En hiermee eindigt de historie van de dappere Hercules.

Hier eindigt de historie en dat leven van de dappere Hercules met de twee destructies van Troje die door Hercules geschieden. En is er iemand die de derde destructie van Troje begeert te weten daar de dappere Hector verslagen was, dat is geprint in een ander boek geheten de destructie van Troje.

En dit boek is te Antwerpen geprent bij mij, Jan van Doesborch, woont op de Lombaard veste in de Aren van de vier evangelisten, in het jaar van onze Heer 1521 op de twaalfde dag van december.