Alexanders geesten

Over Alexanders geesten

Jacob van Maerlant omstreeks 1260 beschrijft het leven van Alexander de grote vanaf zijn geboorte tot aan zijn dood met vele gevechten en veroveringen. Originele tekst met Nederlandse omzetting.

Uit literatuurmuseum.nl. Veldslag van Alexander de Grote en Darius.

Geschreven en omgezet door Nico Koomen.

Uit; http://www.dbnl.org/tekst/maer002jfra01_01/

Nochtan, wilmen die waerheit kinnen,

855 So waest een wonderliker dinc,

Dat so lettel volcs ende een coninc,

Binnen twalef jaren al die lande,

Bedwongen hadden ende hare viande.

Wilmen dan merken dies conincs doghet,

860 Ende sijn volc ende sine joghet,

Ende binnen hoe corten tijt hi dwanc,

Al dier werelt ommeganc,

Alle die orlogen, diemen vint,

En sijn hierjeghen niet een twint.

865 Die eerste stede die, hare dorste,

Setten jeghen den edelen vorste,

Dat was Athenen, die edel stede-

Die Cycrops eerst maken dede -

Bi den rade van Domestoene,

870 Die beide fier was ende coene.

Dit verhoorde Macedo,

Ende hi was haerde blide ende vro.

Hi porret there metter vaert

Ende voer tote Athenen waert.

875 Ende eer si hem mochten versien,

Ofte verweren, ofte vlien,

Was Alexander voor die stede,

Ende ooc sijn here mede.

Domestoen hi riep te rade,

880 Die hoochste, doe hijs hadde stade,

Bede poorters ende clerke.

Hi sprac di tale in Pallas kerke:

‘Ghi heren, enwetti dat,

Dat Cerces voor Athenen sat,

885 Die allegader Europen dwanc?

Nochtan hielden wi an sinen danc,

[p. 24] Jeghen hem die vaste poort.

Suldi werken na mine woort,

Wi sullen wederstaen dit kint.

890 Sijn doen dats rechte maer een wint.

Alse Domestoen dit seide aldus,

Doe andwoorde hem Encinus.

Hi scout Domestoene sere,

Dat hi jeghen sinen here,

895 Wilde houden eneghen strijt.

‘t Es sprac hi, ԥnghenen tijt,

Goet orloghen jeghen recht.

Wi hebben ghesijn nu ende echt,

Sinen voorders onderdaen.

900 Noch so sullen wijt ane vaen,

Salmen doen minen raet.

Orloghe ende strijt es emmer quaet.

Twi verliesen wi dese stede?

En es niet so goet alse vrede.

905 Hier binnen onderseinden si boden,

Ende si sworen bi haren goden,

Dat si altoos hem dienen wilden,

Ende si anderen here niene hilden.

Alexander was goedertieren,

910 Ende vergaf hem allen sciere,

Sinen groten tornen moet,

Want hi was te biddene goet.

Hi liet die clerke ter scolen gaen,

Ende die stat al onghevaen

915 Ende die scepe varen uut ende in,

Ende souken hare ghewin.

Alse Athenen hem algader,

Diende, alset sinen vader,

Philip te voren hadde ghedaen,

920 Doe porredi danen harde saen,

Te Teben vore die oude poort.

Die jonghelinghe quamen voort,

Die poorten sloten si jeghen den here,

Dat scade hem sint harde sere.

925 Had sine willen ontfaen met minnen,

Ende over haren here bekinnen,

Sonder wapen met scoonre tale,

[p. 25] Alse hem hadde betemet wale,

Bi aventuren si waren tien stonden,

930 Van orloghen quite vonden.

Ende om dat sine onweert maecten,

Waest goet recht, dat sine smaecten,

Ende sine wapene ende cracht.

Men street daer beide dach ende nacht.

935 Die van Theben waren mesmaect,

Ende so ghewont ende so gheraect,

Dat si behouden haren leven,

Gherne hadden die stat upgheven.

Nochtan baedsi ghene ghenaden.

940 Die coninc hi was saen beraden,

Wat hiere mede hadde te doene.

Mettien quamen die baroene,

Van den lande ende seiden dat,

Dat daer woonden in die stat,

945 Die quaetste scalke, diemen weet.

Ooc hadden si die Grieken leet,

Ende dicke hebben sise versleghen,

Ende hare stat ghehouden der jeghen.

Men vint bescreven aldus:

950Ԉet was een coninc, hiet Ydipus,

Die sinen vader te doot sloech.

Nochtan was dat niet quaets ghenoech:

Siere moeder nam hi te wive,

Ende wan bi haren live,

955 Twee twillinge, eer hi staerf.

Maer nochtan tere waerf,

Doe hijt wiste, hine const ghedoghen,

Ende stac uut beide sine oghen.

Deen van dien hiet Polinices,

960 Ende dander hiet Etiocles.

Si daden hem in dese poort,

Onderlinghe meneghe moort,

Ende hare orloghe moesten becopen,

Al die lande van Europenծ

965 Men leest in romansc noch heden,

Dat si onderlinghe streden.

Dese dinc ende dese moort,

[p. 26] Es ghesciet in dese poort.

Doe dit die baroene telden,

970 Peinsde Alexander dat ontghelden,

Souden, die binnen Teben waren,

Ende dede ten assaute varen,

Ene scare van dertienhondert up orsse,

Ende daden der stede grote porsse,

975 Want sine mochtse niet verdriven.

Nochtan deden sire vele bliven.

Doe quamen die voetganghers fel,

Met taertscen overdect wel.

Doe brachtemen die evenhoghen,

980 Daer vele quarele ute vloghen.

Som was tfolc verdect met scilden,

Die si boven hare hovet hilden.

Aldus ghinc men ten mure.

Daer vant menech quade aventure.

985 Met piken braken si die veste.

Die van Teben verloren die beste.

Die van wonden ontflien mochten,

Si scuulden daer in haghedochten.

Die van Grieken braken die mure,

990 Ende quamenre ghelopen dure;

Si sloeghen algader doot,

Jonc, out, clene ende groot,

Het was alleens, wijf ende man.

Mettien volghede daeran,

995 Die nieuwe coninc Alexander,

Ende met hem noch een ander,

Hiet Cleades, met ere haerpe.

Doe die coninc aldus scaerpe,

Alle die van Teben dwanc

1000 Sanc hi den coninc desen sanc.

ԇheweldech here Alexander,

Du best alleene, engheen ander,

Dien die sterren sijn onderdaen.

Si doen ons al dat verstaen,

1005 Dattu sals hebben haestelike,

Die viere houke van ertrike.

[p. 27] Hevestu nu al dat vergheten,

Datti dijn meester leerde weten,

Aristotiles, die vroede,

1010 Dattu souts met sachten moede,

Dine gramscap laten sinken?

En woutu niet daeromme dinken?

Peinse doch om dijns meesters woort!

Waer omme woutu dese poort,

1015 Testoren aldus?

Hier was gheboren Liberbacus,

Die dlant dwanc van Endi.

Dien eersten wijngart plantte hi,

Dien men in Europen sach.

1020 Die boeke doen ooc ghewach,

Dat Hercules hier was gheboren,

Die was die meeste vele te voren,

Dienmen vant in ertrike.

Anfioen maecte sekerlike,

1025 Desen mure, ende al die stede,

Leestmen dat Cadmus maken dede.

Verwonnen lieden doe ghenaden,

Ende onverwonnen saltu scaden.

Dat rike mach niet sijn ghestade,

1030 Daer men vecht sonder ghenade.

Ende oftu emmer tfolc wils doden,

Wes genadech doch dien goden,

Ende dien kerken van dier poort!

Dus ende Cleades sine woort.

1035 Maer die coninc hi gheboot,

Dat ment al sloughe te doot.

Daer na gheboot hi den knechten,

Dat si die mure souden slechten.

Doe dede hi verbernen sciere,

1040 Al die stat met griexen viere,

Doe hi Teben hadde ghevelt,

Ende hi dlant hadde in sine ghewelt,

Ende hem ooc was al onderdaen,

Senden die van Rome saen,

1045 Emulium haren bode,

[p. 28] An Alexander, dien ertscen gode,

Ende gaven hem die roomsce crone.

Dit was ene ghifte scone.

Hi besette Grieken lant,

1050 Ende ghereide al te hant,

Tote Asien sine vaert,

Te vaerne te Darise waert.

Bedi sciet hi sijn here.

Die bloot waren ende van cranker were,

1055 Ende die van cleinen name waren,

Diere wildi al ontbaren,

Ende hietse in Grieken bliven,

Dat si helpen souden den wiven.

Selve dede hi scepe laden,

1060 Met wapen ende met dieren ghewaden,

Beide met dranke ende met spisen,

Dat altoos in ghere wisen,

Hem en ghebrake up die see.

Siere scepe en waren nemmee,

1065 Dan tweehondert, achttiene min.

Wonder hebbic in minen sin,

Hoe dat hi noit was so coene,

Dat hi provetsce stont te doene,

Met so cranker herecracht,

1070 Jeghen algader Daris macht.

Doe si die havene begonden rumen,

Vloghen si ghelike ere plumen.

Die hoorne maecten selke gheblas,

Dat wonderlike te hoorne was.

1075 Daer riep menech: ԯwi! owach!

Ende daer na was groot hantgheslach.

Hare herte seide hem te waren,

Datter lettel soude ontfaren,

Ende van allen groten heren,

1080 Dare lettel souden keren.

Owi, here god, hoe macht sijn,

[p. 29] Dat elken minsce int herte sijn,

So soete dunct sijns selves lant?

Die Brabantsoen prijst Brabant,

1085 Ende die Fransois Vrankerike,

Die Duutsce dat keyserrike,

Die Baertoene prisen Baertanien,

Die Tsampanoise Tsampanien.

Also mint die voghel dwout,

1090 Daer hi in hevet grote ghewout.

Al dademene in een waerme mute,

Mach hi, hi vlieghet ute.

Dus priset elkerlijc sijn lant.

Maerlant seide dat hi noit en vant,

1095 Also goet lant, alse Bruxambocht.

Ic waens hem daerbi heeft ghedocht,

Om dat hiere in was gheboren,

Bedi prijst hijt te voren.

Aldus so waest bi den Grieken.

1100 Alsi niet meer en saghen vlieken

Dien rooc van haers selfs poort,

Nochtan stoeden si upt boort,

Ende saghen weder te lande,

Dor al dat si met ghenen viande,

1105 Haers ondanx en waren ghevaen.

Maer Alexander, sonder waen,

Die hadde so groten sin torloghen,

Dat hi altoos niet sine oghen,

Te lande en wilde keren weder.

1110 Der moeder sorghe leide hi neder,

Up sine twee suster en achte hi niet,

Die hi algader achter hem liet.

Hi was die ierste, die Asien sach,

Daer hi up dien stevene lach,

1115 Ende die berghe van Cilicë a.

Die blijscap ghinc hem so na,

Ende hem was te moede so sochte,

Dat hi cume spreken mochte.

Hem dochte de seil te lettel doen

1120 Ende dede sine liede roen.

[p. 30] Doe hem dlant so na sceen,

Dat een slinghere enen steen,

Ghewerpen mochte upt lant,

Nam hi een spere in sine hant,

1125 Ende scoot ghoont spere, dat het stac,

Int sant, ende dattie eerde brac.

Doe riepen sine ghesellen alle,

Dat wel gheleke goeden ghevalle.

Men scoot die ankere buten die boort,

1130 Ende men warp die bote voort.

Men sloech te hant die pauwelioene,

Up ene plaetse, die was groene.

Si maecten een groot gheluut,

Ende daden hare wapen uut.

1135 Daer na ghingen si eten saen,

Ende daer na wilden si slapen gaen.

Doe hiet die coninc wachten there,

Met ridders van groter were.

Die wachteren spraken onderlinghe,

1140 Omme menegherande dinghe,

Ende corten haren langhen nacht.

Doe was een ridder daer bedacht,

Ere avonturen, die hi vertelde,

Van Alexandere daer upten velde,

1145 Die hem ghesciet was te voren,

Tien tiden, dat hi dede toren,

Dien coninc Clause van Atervaen,

Ende hi hadden verwonnen saen,

In een prijchspel, daer si waren.

1150 Cortelike daer na te waren,

Sende die vrouwe van Endi,

Ene maghet hovesch ende vri,

So volmaect van allen leden,

Dat men in dien daghe heden,

1155 Niet en vonde hare ghelike.

So scone was soe sekerlike,

So wie diese met oghen sach,

Hi seide dat onder dien dach,

Enghene ware so volmaect.

[p. 31] 1160 Daer toe was soe so welgheraect,

Dat soe hare botscap wale,

Conde segghen in griexer tale.

Alexander wart bevaen,

Met haerre minnen ende soudse saen,

1165 Hebben ontfaen tere amien.

Hi deedse sinen cnape vrien.

Alse Aristotiles dit ane sach,

Mercte hi wat an hare ghelach,

Ende ondervant met siere liste-

1170 Want hi vele wijsheiden wiste -

Dat soe oit was upghehouden,

Van haerre joncheit tot haerre ouden,

Met serpenten ende met venine.

Hi deet dien coninc wel in scine,

1175 Ende toghet, hem al openbare,

Dat niemen so staerc en ware,

Hadde hi met hare te doene,

Hine ware steendoot eer noene

Dus ware die coninc doot tien stonden,

1180 En hadt sijn meester niet ondervonden.

Dit sprac deen toten anderen,

Ende ghinghen om dat here wanderen,

Tote dat begonde daghen.

Doe die ridders dat versaghen,

1185 Ghincsi in hare tenten slapen,

Ende hieten wachten hare knapen.

Die leewerke, die nachtegale,

Ende ander voghele songhen wale,

Doe si saghen die dagheraet.

1190 Als Alexander dat verstaet,

Vaert hi up ende cleede hem saen,

So dat hi up was ghestaen,

Ende ghecleet na conincs wisen,

Doe die sonne begonde risen.

1195 Hi ghinc uut dien pauwelioene,

Ende met hem menech ridder coene,

Ende ooc menich coene serjant.

[p. 32] Hi clam up enen berch tehant,

Daer si Asien mochten sien.

1200 Hi keerde hem omme ende sach mettien,

Dat coren up die campanien,

Ende die bossce up die montanien,

Ende ooc meneghe praierie,

Ende meneghe stede vrie,

1205 Ende meneghen wingaert mede.

Doe sprac hi ter selver stede:

Lieve ghesellen, het es ghenouch,

Asia es wel mijn ghevouch,

Ic later mi ghepait mede.

1210 Europen ende mijn erflijchede,

Ende dlant, dat mi liet mijn vader,

Dat ghevic u up algader.

Dit sprac hi ende met milder hant,

Gaf hijt dien heren al te hant,

1215 Ende si ontfinghent daer te lene.

Dat en was loghene enghene.

Dus onvervaert was sijn sin,

Dat hi waende sijn ghewin,

Hebben an dlant, dat hi woude.

1220 Hi hiet dat ment niet roven en soude.

Doe brac men up die pauwelioene,

Ende Macedo, die deghen coene,

Brachte dlant in sulken sorghen,

Dat si hem steden ende borghen,

1225 Al up gaven sonder strijt.

Dies was te meerre sijn jolijt,

Dan hise met crachte hadde bestaen.

Ende die hem niene woude ontfaen,

Die sloech hi ende dwanc so haerde,

1230 Dat hi gherne nam die vaerde.

Alse Alexander die Cilicë ene,

Hadde bedwonghen, so dat siene,

Over haren here helden,

Dede hi there vorweert telden,

1235 In dat lant van Frigia.

Daer leghet dat oude Troien na,

Ende Troien so was bi,

[p. 33] Ene riviere, hiet Santi,

Die heet in fransois Clarente.

1240 Daer waren wilen die parlemente,

Tusscen die Grieken ende die Troiiene.

Daer waren wilen ridders siene.

Aldaer vant Alexander, die fiere,

Staende enen ouden popeliere,

1245 Daer Paris in hadde bescreven,

Die minne, die hi hadde bedreven,

Met Ennones, die vrie,

Die talre eerst was sine amie,

Eer hi Elenam vercoos,

1250 Daer menich tlijf om verloos.

Hier beneden was een dal,

Daer die werringhe in was al,

Tusscen Venus ende Pallas,

Ende Juno, wie die scoonste was.

1255 Dit was om enen appel goet,

Want daer inne bescreven stoet,

Dat menne der scoonster gheven soude.

Parijs, die dat sceiden woude,

Gaf Venus dien appel in die hant;

1260 Daeromme was sider al dat lant,

Ende Troien ghestoort ooc al.

Daer at quam ghint groot ongheval.

Nu es Troien een clene dinc.

Doch sach wel die coninc,

1265 Dat wilen niene was clene.

Want daer laghen so vele stene,

Men mocht merken vele te bat,

Dat wilen was een grote stat.

Doe Alexander hadde besien,

1270 Troien, ghinc hi mettien,

Daer die ridderen van groten prise,

Laghen begraven in hare wise.

Up dat graf stont bescreven,

Hoe dat si waren bleven,

1275 Ende hoe hare namen waren.

[p. 34] Mettien so quam hi ghevaren,

Daer hi Achilles graf sach staen.

Bi den litteren kinde hijt saen,

Die hi ant graf hevet vonden.

1280 Dus spraken die littren, diere stonden:

ԁchilles, die Hector verwan,

Leghet hier, die edele man,

...... scotene.....doot,

Onder den voet, daer hi was bloot.

1285 Doe dat sach die jonghelinc,

Wel behaghede hem dese dinc.

Hi begoot met melke deerde,

Ende wirokede haerde weerde.

Doe so sprac hi dese tale,

1290 Die ic mach gheseghen wale:

Ey, edel man, men mach wel prisen,

Dine aventure in elker wisen.

Dat Omerus screef dine geeste,

Dat dunct mi die alre meeste.

1295 Al verwonstu ooc sekerlike,

Hectore, den staercsten van dien rike,

Hets meerre ere dat sulc een clerc,

Alse Omerus was, sulc werc,

Makede van dinen daden.

1300 Woude mi god also beraden,

Dat welctijt so ic doot bleve,

Sulc een cleerc mine daet bescreve!

Alse de werelt durenture,

Mine wet gheet ende mine cure,

1305 Al van daer die sonne up staet,

Tote daer soe neder gaet,

Ende van dien suden totien norden,

Aldaer die werelt mijn es worden,

Ende alse ic bem in eertrike,

1310 Enich prince gheweldelike,

Also alse maer een sonne en es:

Nochtan ontsie ic mi al des,

Dat mi na dit grote gheval,

[p. 35] Een scrivere ghebreken sal.

1315 Ic ware mi des liever wijs,

Dan te vaerne int paradijs.

Edele Grieken, nu hoort na mi!

Siet dat u niet leet en si,

Dat u dit wert te sure.

1320 Al es soe fel die aventure,

Die altoos niet ghestade en blivet,

Siet dat soe u niet en verdrivet!

Die niet besuert, niet besoet,

Die niet mesdoet, niet en boet;

1325 Na pine comet goet gheval.

Hoort wat ic u seghen sal,

Waer bij mijn troost es so goet,

Ende wat mi dus verhoghen doet.

Doe mijn vader was onlanghe doot,

1330 Ende Grieken was in groter noot,

Ende ic die crone hadde ontfaen,

Omtrent midnacht, sonder waen,

Lach ic in mine kemenade,

Ende was in meneghen rade.

1335 Mine ridders sliepen achter borghe,

Maer ic was in sulker sorghe:

Om dat ic was een nuwe man,

Enwistic doe wat vanghen an,

Weder so volghen mine viande,

1340 So bescermen mine lande.

In wiste wat eerste ane vaen.

Mettien quam ene claerheit saen,

Die nacht teghinc alse een ghedwas,

Daer ic in die camere was,

1345 Ende ic selve toe ghesach,

So dochte mi worden dach.

Ic wane tlicht was van hemelrike;

Van anxene swetic sekerlike.

Een hemelsch man dochter mi comen -,

1350 Mochtic hem man bi orlove nomen -,

Die vremde cleder hadde an,

Die ic ghenomen niet en can,

[p. 36] So menegherande waren si ghedaen.

Maert dochte mi sonder waen,

1355 Dat hi ghecleet was....ghegare

Alse ocht eens jodenbisscop ware.

Sine scoen waren beleit met goude,

Also alse hijt selve woude,

Een soom van goude diere ende goet,

1360 Beneden omme sijn cleder stoet,

Vor die borst haddi twalef stene,

Die sere lichten al ghemene,

Te middewaerde in sijn voorhooft,

Stoet bescreven, dies ghelooft,

1365 Met vier litteren ene name.

Mer en was mi ghene scame,

Dac ic die litteren niene ghelas,

Bedi dat gheen griex en was.

Ene crone stont up sijn hovet,

1370 Ene goutspanghe vor tforhovet,

Omt haer ghinc hem een soom van goude,

Ende hi was grau van scoonre oude.

Aldus was die grote here,

Alse ic u seghe, min no mere.

1375 Ic hadde achtinghe openbare,

Te vraghene, wie dat hi ware,

Ende wat hi woude, ende wanen hi quame,

Ende hoe dat ware sine name.

Maer hi sprac eerst te mi waert,

1380 Ende seide: ‘ghereide dine vaert,

Alexander, machtich man,

Ende vare uut dinen lande dan,

Ic sal di gheven in dine ghewout,

Al tfolc, dat die werelt hout.

1385 So waer dattu in eertrike,

Enen sies in mine ghelike,

Dat es mijn volc, en doe hem niet!

Ende mettien hi van mi sciet.

Alse hi en weghe voer, dedi die sale,

[p. 37] 1390 Rieken utermaten wale.

Dit es die sake die mi doet,

So blide sijn in minen moet.

Dat sprac hi met groter joien,

Daer hi ghelogiert lach bi Troien.

1395 Dus machmen merken wel te voren,

Dat hi van gode was vercoren,

Prince te sine van al eertrike.

Want hi waest selve sekerlike,

Ofte sijn bode, die daer quam,

1400 Daer hi de ghewelt af nam.

Dus nemet inde deerste bouc.

So wiere an naide enen douc,

Van valscher rimen, hi mesdoet,

Want die rime es al goet. [p. 38]

Nochtans, wil men de waarheid kennen,

Zo was het een wonderlijk ding,

Dat zo weinig volk en een koning,

Binnen twaalf jaren al die landen,

Bedwongen had en hun vijanden.

Wil men dan merken de konings deugd,

En zijn volk en zijn jeugd,

En binnen hoe korte tijd hij bedwong,

Al die wereld omgang,

Al die oorlogen, die men vindt,

Zijn hiertegen vrijwel niets.

De eerste stad die zich durfde,

Te verzetten tegen de edele vorst,

Dat was Athene, die edele stede

Die Cycrops eerst maken deed,

Bij de raad van Domestoen,

Die beide fier was en koen.

Dit hoorde Macedo,

En hij was erg blijde en vrolijk.

Hij porde het leger met een vaart

En voer tot Athene waart.

En eer ze hem mochten zien,

Of verweren of vlieden,

Was Alexander voor die stad

En ook zijn leger mede.

Domestoen hij riep ten rade,

De hoogste, toen hij had gelegenheid,

Beide poorters en klerken.

Hij sprak de taal in Pallas kerk:

‘Gij heren, weet ge dat,

Dat Xerxes voor Athene zat,

Die geheel Europa bedwong?

Nochtans hielden we tegen zijn wil

Tegen hem die vaste poort.

Zal ge werken naar mijn woord,

We zullen weerstaan dit kind.

Zijn doen dat is echt maar een wind.\

Zoals Domestoen dit zei aldus,

Toen antwoordde hem Encinus.

Hij beschuldigde Domestoen zeer,

Dat hij tegen zijn heer,

Wilde houden enige strijd.

’t Is’ sprak hij, ԧeen tijd,

Goede oorlog tegen recht.

We hebben geweest nu en echt,

Zijn voorouders onderdanig.

Noch zo zullen wij het aanvangen,

Zal men doen mijn raad.

Oorlog en strijd is immer kwaad.

Waarom verliezen we deze stad?

Er is niet zo goed als vrede.

Hierbinnen zonden ze boden,

En ze zworen bij hun goden,

Dat ze altijd hem dienen wilden,

En ze andere heren niet hielden.

Alexander was goedertieren,

En vergaf hen allen snel,

Zijn grote vertoornde gemoed,

Want hij was te bidden goed.

Hij liet de klerken ter school gaan,

En de stad geheel niet gevangen,

En de schepen varen uit en in,

En zoeken hun gewin.

Toen Athene hem helemaal,

Diende, zoals het zijn vader

Philippus tevoren had gedaan,

Toen ging hij er vandaan gelijk,

Te Thebe voor die oude poort.

De jongelingen kwamen voort,

De poorten sloten ze tegen de heer,

Dat schaadde hen sinds erg zeer.

Hadden ze hem willen ontvangen met minnen,

En voor hun heer bekennen,

Zonder wapens met mooie taal,

Zoals het hen goed had betaamd,

Mogelijk waren ze te die stonden,

Van oorlog kwijt gevonden.

En omdat ze hem onwaardig maakten,

Was het goed recht dat ze het smaakten,

En zijn wapen en kracht.

Men streed daar beide, dag en nacht.

Die van Thebe waren mismaakt,

En zo gewond en zo geraakt,

Dat die behielden hun leven,

Graag hadden die stad opgegeven.

Nochtans baden ze geen genaden.

De koning hij was gelijk beraden,

Wat hij er mee had te doen.

Meteen kwamen die baronnen,

Van het land en zeiden dat,

Dat daar woonde in die stad,

De kwaadste schalken, die men weet.

Ook hadden ze de Grieken leed,

En vaak hebben ze hen verslagen,

En hun stad gehouden daartegen.

Men vindt beschreven aldus:

’Er was een koning, heet Oedipus,

Die zijn vader dood sloeg.

Nochtans was dat niet kwaad genoeg:

Zijn moeder nam hij tot wijf,

En won bij haar lijf,

Twee tweelingen, eer hij stierf.

Maar nochtans te ene maal,

Toen hij het wist, hij kon het niet gedogen,

En stak uit beide zijn ogen.

De ene van die heet Polynices,

En de ander heet Eteocles.

Ze deden in deze poort,

Onderling menige moord,

En hun oorlog moest bekopen,

Al die landen van Europa.’

Men leest in romans noch heden,

Dat ze onderling streden.

Deze dingen en deze moord,

Is geschied in deze poort.

Toen dit de baronnen vertelden,

Peinsde Alexander dat ontgelden,

Zouden die binnen Thebe waren,

En liet ten aanval varen,

Een schaar van dertienhonderd op paarden,

En deden de stad grote druk,

Want ze mochten ze niet verdrijven.

Nochtans lieten ze er veel blijven.

Toen kwamen de voetgangers fel,

Met schilden overdekt goed.

Toen bracht men die even hoog,

Daar vele pijlen uitvlogen.

Soms was het volk bedekt met schilden,

Die ze boven hun hoofd hielden.

Aldus ging men ten muren.

Daar vond menigeen kwade avonturen.

Met pieken braken ze de vesting.

Die van Thebe verloren de beste.

Die van wonden ontvlieden mochten,

Ze schuilden daar in spelonken.

Die van Griekenland braken die muren,

En kwamen er gelopen door;

Ze sloegen allen dood,

Jong, oud, klein en groot,

Het was alle gelijk, wijf en man.

Meteen volgde daaraan,

De nieuwe koning Alexander,

En met hem noch een ander,

Heet Cleades, met een harp.

Toen de koning aldus scherp,

Alle die van Thebe bedwong

Zong hij de koning deze zang.

‘Geweldige heer Alexander,

U bent alleen, en geen ander,

Die de sterren zijn onderdanig.

Ze laten ons alle dat verstaan,

Dat u zal hebben gauw,

De vier hoeken van aardrijk.

Bent u nu al dat vergeten,

Dat je uw meester leerde weten,

Aristoteles, die verstandige,

Dat u zou met zacht gemoed,

Uw gramschap laten zinken?

En wou u niet daarom denken?

Peinst toch om uw meesters woord!

Waarom wou u deze poort

Verstoren aldus?

Hier was geboren Liberbacus,

Die het land bedwong van Indien.

De eerste wijngaard plantte hij,

Die men in Europa zag.

De boeken doen ook gewag,

Dat Hercules hier was geboren,

Die was de grootste veel tevoren,

Die men vond in aardrijk.

Anfioen maakte zekerlijk,

Deze muren en de hele stad

Leest men dat Cadmus maken deed.

Overwonnen lieden doe genaden,

En onoverwonnen zal u beschadigen.

Dat rijk mag niet zijn gestadig

Daar men vecht zonder genade.

En als u immer het volk wil doden,

Wees genadig toch die goden,

En die kerken van die poort!

Aldus eindigde Cleades zijn woord.

Maar de koning hij gebood,

Dat men alles sloeg dood.

Daarna gebood hij de knechten,

Dat ze de muren zouden slechten.

Toen liet hij verbranden snel,

De hele stad met Grieks vuur,

Toen hij Thebe had geveld,

En hij het land had in zijn geweld,

En hem ook was geheel onderdanig,

Zonden die van Rome gelijk

Emulium, hun bode,

Aan Alexander, die aardse god,

En gaven hem de Romeinse kroon.

Dit was een gift schoon.

Hij bezette Griekenland,

En bereidde al gelijk,

Tot Azië zijn vaart,

Te varen tot Darius waart.

Daarbij scheidde hij zijn leger.

Die bang waren en van zwak verweer,

En die van kleine naam waren,

Die wilde hij al ontberen,

En zei ze in Griekenland te blijven,

Dat ze helpen zouden de wijven.

Zelf liet hij schepen laden,

Met wapens en met dure gewaden,

Beide met drank en met spijzen,

Zodat het altijd op geen manier,

Hem ontbrak op de zee.

Zijn schepen waren er nimmermeer,

Dan tweehonderd, achttien minder.

Verwondering heb ik in mijn zin,

Hoe dat hij nooit was zo koen,

Dat hij dapperheid stond te doen,

Met zo’n zwakke leger kracht,

Tegen alle Darius macht.

Toen ze de haven begonnen te ruimen,

Vlogen ze gelijk een pluim.

De horens maakten zo’n geblaas,

Dat het wonderlijk te horen was.

Daar riep menigeen: ‘Helaas! Helaas!

En daarna was groot handgeklap.

Hun harten zei hen te waren,

Dat er weinig zouden ontkomen,

En van alle grote heren,

Dat er weinig van zouden keren.

Helaas, heer god, hoe mag het zijn,

Dat elke mens in zijn hart,

Zo goed denkt van zijn eigen land?

De Brabander prijst Brabant,

En de Fransman Frankrijk,

De Duitser dat keizerrijk,

De Britten prijzen Brittannië,

Die van Champagne Champagne.

Alzo bemint de vogel het woud,

Daar hij in heeft grote macht.

Al deed men hem in een warme kooi,

Mag hij, hij vliegt eruit.

Dus prijst elk zijn land.

Maerlant zei dat hij nooit vond,

Alzo goed land, zoals Brussel.

Ik waan dat hij het heeft gedacht,

Omdat hij erin was geboren,

Daarom prijst hij het tevoren.

Aldus zo was het bij de Grieken.

Toen ze niet meer zagen vliegen,

De rook van hun eigen poort,

Nochtans stonden ze op de boord,

En zagen weer te lande,

Door al dat ze met die vijanden,

Tegen hun wil waren gevangen.

Maar Alexander, zonder waan,

Die had zo’n grote zin te oorlogen,

Dat hij altijd niet zijn ogen,

Te lande weer wilde keren.

De moeder zorg legde hij neer,

Op zijn twee zusters achtte hij niet,

Die hij allemaal achter hem liet.

Hij was de eerste die Azië zag,

Daar hij op die steven lag,

En de bergen van Cilicië.

Die blijdschap ging hem zo aan,

En hem was te moede zo zacht,

Zodat hij nauwelijks spreken mocht.

Hij dacht het zeil weinig te doen

En liet zijn lieden roeien.

Toen hem het land zo na scheen,

Dat een slinger van een steen,

Werpen mocht op het land,

Nam hij een speer in zijn hand,

En schoot ginds de speer zodat het stak

In het zand zodat het i de aarde brak.

Toen riepen zijn gezellen alle,

Dat het wel leek een goede toeval.

Men schoot het anker buiten het boord,

En men wierp de boten voort.

Men sloeg gelijk de paviljoenen,

Op een plaats die was groen.

Ze maakten een groot geluid,

En deden hun wapens af.

Daarna gingen ze eten gelijk,

En daarna wilden ze slapengaan.

Toen zei de koning bewaken het leger,

Met ridders van groot verweer.

De wachters spraken onderling,

Om velerhande dingen,

En korten hun lange nacht.

Toen was een ridder die daar bedacht,

Een avontuur, die hij vertelde,

Van Alexander daar op het veld,

Die hem geschied was tevoren,

Te die tijden dat hij deed toren,

Die koning Clause van Atervaen,

En hij had hem overwonnen gelijk,

In een gevecht daar ze waren.

Kort daarna te waren,

Zond die een vrouw van Indien,

Een maagd hoffelijk en vrij,

Zo volmaakt van alle leden,

Dat men in die dagen heden,

Niet vond haar gelijke.

Zo schoon was ze zo zeker,

Zo wie haar met ogen zag,

Hij zei dat onder die dag,

Geen was zo volmaakt.

Daartoe was ze zo goed geraakt,

Dat ze haar boodschap goed

Kon zeggen in Griekse taal.

Alexander werd bevangen

Met haar minnen en zou haar gelijk,

Hebben ontvangen tot een geliefde.

Hij liet haar zijn knaap vrijen.

Toen Aristoteles dit aanzag,

Merkte hij wat aan haar lag,

En ondervond met zijn listen,

Want hij vele wijsheiden wist,

Dat zo ze ooit was opgevoed,

Van haar jeugd tot haar ouderdom,

Met serpenten en met venijn.

Hij deed het die koning wel in schijn,

En getuigde hem al openbaar,

Dat niemand zo sterk was,

Had hij met haar te doen,

Hij was steendood voor de noen,

Dus was de koning dood te die stonden,

Had zijn meester dit niet onderzocht.

Dit sprak de ene tot de anderen,

En gingen om dat leger wandelen,

Totdat het begon te dagen.

Toen die ridders dat zagen,

Gingen ze in hun tenten slapen,

En zeiden te wachten hun knapen.

De leeuweriken, de nachtegalen,

En andere vogels zongen goed,

Toen ze zagen de dageraad.

Als Alexander dat verstaat,

Staat hij op en kleedde hem gelijk,

Zodat hij op was gestaan,

En gekleed naar konings wijze,

Toen de zon begon te rijzen.

Hij ging uit dat paviljoen,

En met hem menig ridder koen,

En ook menige koene bediende.

Hij klom op een berg gelijk,

Daar ze Azië mochten zien.

Hij keerde hem om en zag meteen,

Dat koren op de vlakte,

En de bossen op de bergen,

En ook menige prairie,

En menige stede vrij,

En menige wijngaard mede.

Toen sprak hij terzelfder plaats:

Lieve gezellen, het is genoeg,

Azië is wel mijn gevoeg,

Ik ben er tevreden mede.

Europa en mijn erfelijkheden,

En het land dat me liet mijn vader,

Dat geef ik u op allemaal.

Dit sprak hij en met milde hand,

Gaf hij het die heren al gelijk,

En ze ontvingen het daar te leen.

Dat was een leugen en geen.

Dus onvervaard was zijn zin,

Dat hij waande zijn gewin,

Hebben aan het land dat hij wou.

Hij zei dat men het niet beroven zou.

Toen brak men op de paviljoenen,

En Macedo, die degen koen,

Bracht het land in zulke zorgen,

Dat ze hem steden en burchten,

Al op gaven zonder strijd.

Dus was te meer zijn jolijt,

Dan hij ze met kracht had bestaan.

En die hem niet wou ontvangen,

Die sloeg hij en dwong zo hard

Zodat hij graag nam de vaart.

Toen Alexander die van Cilicië,

Had bedwongen zodat ze hem

Voor hun heer hielden,

Liet hij het leger voorwaarts gaan,

In dat land van Frigia.

Daar ligt dat oude Troje nabij,

En Troje zo was daarbij,

Een rivier, heet Santi,

Die heet in Frans Clarente.

Daar waren weleer die gesprekken

Tussen de Grieken en die van Troje.

Daar waren weleer ridders mooi.

Aldaar vond Alexander, die fiere,

Staande een oude populier,

Daar Paris in had beschreven,

De minne die hij had bedreven,

Met Ennones, die vrije,

Die het allereerste was zijn geliefde,

Eer hij Helena verkoos

Daar menigeen het lijf om verloor.

Hier beneden was een dal,

Daar die verwarring in was al,

Tussen Venus en Pallas,

En Juno wie die schoonste was.

Dit was om een appel goed,

Want daarin beschreven stond

Dat men het de schoonste geven zou.

Paris, die dat scheiden wou,

Gaf Venus die appel in de hand;

Daarom was sinds al dat land,

En Troje verstoord ook al.

Daaruit kwam ginds groot ongeval.

Nu is Troje een klein ding.

Toch zag wel die koning,

Dat het weleer niet was klein.

Want daar lagen zo vele stenen,

Men mocht het merken veel beter,

Dat het weleer was een grote stad.

Toen Alexander had bezien

Troje ging hij meteen

Daar die ridders van grote prijs,

Lagen begraven in hun wijs.

Op dat graf stond beschreven

Hoe dat ze waren gebleven,

En hoe hun namen waren.

Meteen zo kwam hij gevaren

Daar hij Achilles graf zag staan.

Bij de letters herkende hij het gelijk,

Die hij aan het graf heeft gevonden.

Aldus spraken die letters die er stonden:

ԁchilles, die Hector overwon,

Ligt hier, die edele man,

...... schoten.....dood,

Onder de voet daar hij was bloot.

Toen dat zag die jongeling,

Goed behaagde hem dit ding.

Hij begoot met melk de aarde

En bewierookte het erg waardevol.

Toen zo sprak hij deze taal

Dat ik mag zeggen wel:

Ei, edele man, men mag wel prijzen,

Uw avonturen in elke wijze.

Dat Homerus schreef uw verhaal,

Dat lijkt me de aller grootse.

Al overwon u ook zekerlijk,

Hector, de sterkste van dat rijk,

Het is meer eer dat zo’n klerk,

Zoals Homerus was, zulk werk

Maakte van uw daden.

Wilde me God alzo beraden,

Dat welke tijd zo ik dood bleef

Zulk een klerk mijn daad beschreef!

Al de wereld door en door,

Mijn wet gaat en mijn keuren,

Al van daar de zon op staat

Tot daar zo ze neder gaat,

En van dat zuiden tot dat noorden,

Aldaar de wereld van mij is geworden,

En als ik ben in aardrijk,

Enige prins geweldig,

Alzo als er maar een zon is:

Nochtans ontzie ik me al dit,

Dat me na dit grote geval,

Een schrijver ontbreken zal.

Ik ware me dus liever wijs,

Dan te varen in het paradijs.

Edele Grieken, nu hoort naar mij!

Ziet dat u het niet leed is,

Dat u dit wordt te zuur.

Al is zo fel het avontuur,

Die altijd niet gestadig blijft,

Ziet dat ze u niet verdrijft!

Die niet bezuurt, niet verzoet,

Die niet misdoet, niet boet;

Na pijn komt goed geval.

Hoort wat ik u zeggen zal

Waarbij mijn troost is zo goed

En wat me dus verhogen doet.

Toen mijn vader was net dood,

En Griekenland was in grote nood,

En ik de kroon had ontvangen,

Omtrent middernacht, zonder waan,

Lag ik in mijn kamer

En was in menige raad.

Mijn ridders sliepen achter borgen,

Maar ik was in zulke zorgen:

Omdat ik was een nieuwe man,

Wist ik toen niet wat te vangen aan,

Of te achtervolgen mijn vijanden,

Of te beschermen mijn landen.

Ik wist niet wat eerst aan te vangen.

Meteen kwam een helderheid gelijk,

Die nacht verging als een droombeeld,

Daar ik in die kamer was,

En ik zelf toe zag,

Zo leek het me te worden dag.

Ik waande het licht was van hemelrijk;

Van angst zweette ik zekerlijk.

Een hemelse man dacht ik tot me te komen

Mocht ik hem man bij verlof noemen,

Die vreemde klederen had aan

Die ik niet noemen kan,

Zo menig vormig waren ze gedaan.

Maar het leek me zonder waan,

Dat hij gekleed was....uitrusting

Als of het een Joden bisschop was.

Zijn schoenen waren belegd met goud,

Alzo zoals hij het zelf wou,

Een zoom van goud duur en goed

Beneden om zijn klederen stond,

Voor de borst had hij twaalf stenen

Die zeer oplichten algemeen,

Te midden waart in zijn voorhoofd,

Stond beschreven, dus geloof het,

Met vier letters een naam.

Maar het was me geen schaamte,

Dat ik die letters niet las,

Omdat het geen Grieks was.

Een kroon stond op zijn hoofd,

Een gouden band voor op het voorhoofd,

Om het haar ging hem een zoom van goud,

En hij was grauw van schone ouderdom.

Aldus was die grote heer,

Zoals ik u zeg, min of meer.

Ik had achting openbaar

Te vragen wie dat hij was,

En wat hij wou en vanwaar hij kwam,

En hoe dat was zijn naam.

Maar hij sprak eerst tot mij waart,

En zei: ‘Bereid uw vaart

Alexander, machtig man,

En vaar uit uw land dan,

Ik zal u geven in uw geweld,

Al het volk dat de wereld houdt.

Zo waar dat u in aardrijk,

Een ziet op mij gelijken,

Dat is mijn volk, en doe hen niets!

En meteen hij van me scheidde.

Toen hij wegvoer deed de zaal,

Ruiken uitermate goed.

Dit is die zaak die me doet

Zo blijde zijn in mijn gemoed.

Dat sprak hij met grote vreugde,

Daar hij gelogeerd lag bij Troje.

Dus mag men merken wel tevoren,

Dat hij van god was uitverkoren,

Prins te zijn van geheel aardrijk.

Want hij was het zelf zekerlijk,

Of zijn bode die daar kwam,

Daar hij het geweld van nam.

Aldus neemt een einde het eerste boek.

Zo wie eraan naaide een doek,

Van valse rijmen, hij misdoet,

Want die rijm is al goed.

Dander bouc.

Hier binnen quam die niemare,

Vor Darise al openbare,

Dat Alexander ware int lant,

Ende hijt al dwonghe metter hant.

5 Daris was gheweldich ende rike,

Ende langhe haddi sekerlike,

In groter weelden ende met vreden,

Sijn lant ghehouden ende sijn steden.

Al was meerre sijn conincrike,

10 Ende bat ghewapent sekerlike,

Ende ooc riker van groten goude,

Ende ooc bat met ghewoude,

Menech coninc onderdaen,

Ende hi ooc meer prijs hadde ontfaen,

15 Ende daer toe ouder was van daghen,

So en dochtes hem niet wel belaghen,

Dat hi te stride moeste riden;

Want hine plaechs in langhen tiden.

Bedi, wilmen die waerheit horen,

20 Hi dochtes mi luttel hebben te voren.

Al was sine name hoghe,

Sijn herte en wilde gheen orloghe.

Nochtan, omdat hi niet en wilde,

Dat ieman sijn sceren hilde,

25 Dreighedi den coninc openbare,

Om dat hi wesen soude in vare,

Ende sprac haerde hoghe tale,

Want hi mocht volbringhen wale,

Ende dede int lant ghebieden,

30 Herevaert al sinen lieden.

Ses hondert dusentich baroene,

Wel ghewapent ende coene,

Die beste die tien tiden saten,

Tusschen der see ende Eufraten,

35 Dede hi met Mennone varen,

Jeghen Alexanders scaren.

Alse dit volc aldus trac uut,

Sende Daris een saluut,

Tote Alexander, om dat hi wilde,

40 Dat menne over machtich hilde.

Hi gaf hem selven groten prijs,

Want hi sprac in derre wijs:

Ԅaris die draeghet die hoochste crone,

Boven allen coninghen te lone,

45 Ende die ooc maech es alre gode,

Hi ontbiet met sinen bode,

Alexandere, sinen cnechte,

Dat hi verdient heeft te rechte.

Al bestu dapper ende jonc,

50 Ensprinc niet enen dullen spronc,

Ende wes te pijnlec niet een twint!

Du wasses noch, du bes een kint.

Die vrucht, die noch niet es ripe,

Die es quaet ghepluct van siere pipe.

55 Laet dine wapen, du enbes gheen man,

Met dulheiden daetstuse an,

Ganc tot dijnre moeder Olimpias,

Die selden gherne suver was.

Hi es dul, die hem niet en scaemt.

60 Ic sende di, datti bat betaemt,

Dats te dinen behouf een breidelkijn,

Dattu mi onderdaen salt sijn,

Ende in minen dienste bliven,

Of ic sal di als een paert driven.

65 Ic sinde di mede ooc enen stoet,

Die te diere kintsceit es goet.

Enen bigordel sindic di mede,

Dattu teringhe te derre stede,

Hebben moghes ende broot, [p. 40]

70 So enblijfstu niet van hongher doot.

Bestu so keytijf ende dul,

Enter riesheit so vul,

Ende int herte so premant,

Dattu liever heefs dinen viant,

75 Dan dinen vrient in alre tijt,

Ende du liever heefs den strijt,

Ende orloghe, danne vrede,

So hore, wat ic di segghe mede:

Jeghen di en sal gheen goet man vechten,

80 Maer quaden verwoeden knechten,

Sal ic di so sere doen blouwen,

Datti sal dijn leven rouwen,

Ende werpen di na minen wane,

Daer du en salt sonne sien no mane.

85 Dus nam ende sijn saluut,

Ende men laest al over luut.

Doe Alexander dat vernam,

Wart hi utermaten gram,

Ende een luttelkijn hi doe sweech.

90 Doe peisde hi dat dat ghedreech,

Luttel goet hem mochte scaden.

Doe antworde hi met staden,

Den heren, die dat saluut brochten,

Want hem sijn moet begonde sochten.

95 Aldus sprac hi totien lieden:

‘Hoort! ic sal u bet bedieden,

Wat betekent uwes heren present:

Die bal es ront al ommetrent:

Dat bediet de werelt ront,

100 Die mijn sal sijn in corter stont.

Die breidel bediet, dat ic sal riden,

Up die Persen in corten tiden,

Ende dwinghense met minen sweerde,

Ghelike of si waren peerde.

105 Wat dit bigordel bediet,

[p. 41] Dat en sal achterbliven niet:

Ic sal hebben allen Daris scat.’

Doe dedi weder scriven dat,

Ende hingher sinen seghel an,

110 Ende sandet weder den hoghen man.

Den boden gaf hi selver ende gout,

Ende dede hem ere menichfout.

Cortelike na deser tijt,

Was een die bitterlijkste strijt,

115 Tusscen Alexander ende Mennoene.

Dit was up dien velde groene,

Up ene riviere, hiet Granike.

Daer bleef dat volc ghemenelike,

Met Mennoene, dien edelen here.

120 Alexander hadde daer die ere,

Ende Darise quam die niemare,

Dat Mennoen versleghen ware,

Ende al dat hi met hem brachte.

Die mare dede hem onsachte,

125 Van hem ende van den ridders mede.

Al was hi droeve, nochtan hi dede,

Alstie ghene, die die aventure,

Prouven woude durenture.

Hi dede sine liede comen,

130 Die men in den strijt sal nomen,

Ende ghereide sine vaert,

Met haesten ter Eufraten waert.

So menich edel man was daer,

Al en seidic anders niet dit jaer,

135 Ic soudes cume te voren comen,

In soudese al bi namen nomen.

Si quamen daer met groten prighe,

Die men sal nomen in dien wighe,

Hoe hare aventuren ghinghen;

140 Hier en mochtment niet volbringhen.

Doe Daris ter Eufraten quam,

Endi met toesiene vernam,

[p. 42] Dat daer was so menich scilt,

Ende daer so menich scare hilt,

145 Verhief hi sere sinen moet.

Ic wane, hi anders niene doet,

Dan hi tfolc telde metter vaert,

Teersten dat die dach upvaert,

Alse wilen Cerces dede,

150 Doe hi verwan meneghe stede.

Vijvendertich hondert dusent heren,

Waren daer ghetelt met eren.

Nochtan so blevere so vele, hem dochte,

Dat mense niet ghetellen mochte.

155 Hi bevalse met groter sorghen,

Sinen goden, dat sise borghen

Moesten jeghen dat griexe here,

Dat hi ontsach herde sere.

Teerste orloghe, dat Daris helt,

160 Alse ic u eerst hebbe ghetelt,

Jeghen die Grieken, die coene waren,

Dat was doe hi dede varen,

Seshondert dusent met Mennoene,

Edele ridders ende coene,

165 Up Alexander den jonghelinc.

Dat was wonderlike dinc,

Dat daer tien tiden ghesciede:

Al waest dat hi hadde min liede,

Jonc ende out, cleene ende groot,

170 Slouch hi al te gader doot,

Ende Mennoene den here mede.

Ooc wan hi ter selver stede,

Die rike borch, daer Midas,

Wilen eer coninc up was,

175 Midas was so dorerike,

Dat men seide sekerlike,

So wat hi hadde in de hant,

Dat gulden waert alte hant.

Gordia hiet wilen de sale-

180 Dat vint men bescreven wale

Ende nu te tiden heet soe Sardis,

Dit vint men wel dat waer is.

In enen hoec van Asia,

Staet soe ende Europen na.

185 Daer comen twee seen te samen,

Die men heet bi rechter namen

Narvel ende Oceanus.

Een fluvie, heet Sangarius,

Vallet daer in beide die seen,

190 Ten hoeke, daer si worden een.

Binder salen steet Jupiters kerke,

Groot ende van starken ghewerke.

Daer binnen so staet Midas waghen,

Die vele last mochte draghen.

195 An dat joc hinc die vreemde knoop.

So menegherande was sijn loop,

Datmen niemene en mochte vinden,

Die den knoop mochte ontbinden.

Het was over menech jaer,

200 In die stede voreseit aldaer,

So wie so den knoop ontcnochte,

Dat hem altoos niene ontfochte,

Hine soude wel saen daerna,

Here wesen van al Asia.

205 Doe Alexander dat hadde verstaen,

Was hi in den wille bevaen,

Dat hi den knoop woude ontstrecken.

So dat hiere an begonde trecken.

Doe hi sach dat niet en diet,

210 ‘Ghesellen, het es al om nietլ

Sprac hi ԩn can niet ghemicken,

Hoe ic dit soude ontstricken.

Dit sprac hi ende trac uut sijn swaert,

Ende sneet ontwee ter vaert,

215 Ende ontcnochte al durenture.

Dus bedrooch hi de aventure.

ԗat dunct uլ sprac hi, Զan desen?

Asia sal noch mine wesen.լ

Alse hi al dat hadde ghedaen,

220 Voer hi tote Acirien saen,

Dat was een poorte utevercoren.

Hi sende sine boden voren,

Int lant van Capadocia.

Al dat volc verre ende na,

225 Ghinghen ghewillike in hant,

Ende gaven up al hare lant.

Doe si al bedwonghen waren,

Woude die coninc henen varen,

Jeghen Darise mettier haest,

230 Daer hine wiste alre naest.

Hi voer binnen eens daghes wilen,

Eenendertich groter milen,

Want hi woude dien bloden tyrant,

Scoffieren ende winnen dlant.

235 Hi haeste hem ooc te seerre vele,

Want hi wiste harde wele,

Dattie rochen nauwe waren,

Daer hi dor soude moeten varen,

Dat hem Daris daer mochte weren,

240 Ende sinen volke sere deren.

Bedi haesti hem ten slechten lande,

Daer Daris was ende sine viande.

Daris hi was upghestaen,

Eens moorghens tilike; also saen,

245 Hi gheboot ter selver stonde,

Alsi dien dach bekinnen conde,

Dat men porrede metter vaert,

Tien lande van Cilicë en waert.

Daer was groot uter maten,

250 Doe si voeren van der Eufraten,

Dat een scone riviere was,

Dat gheluut ende dat gheblas;

Die berghe dochten hem van pinen,

Te stucken breken ende dwinen,

255 Ende die stene dochten hem scoren.

Men mochte haerde verre horen,

Van dien hoornen die donringhe.

Van verre hoordemen tghedinghe.

Nu hoort algader harewaert,

260 Hoe dat volc was ghescaert!

Vor alt here voer een waghen,

Die in sijn casse brachte ghedraghen

Van finen selvere enen outaer,

Ende een vier lach up aldaer,

265 Dat volc van Persen anebede,

Over een grote gotlichede.

Daerna quam een waghen goet,

Daer Jupiters beelde up stoet.

Dien traken twee witte peerde.

270 Hi was ghemaect met groter weerde,

Van goude ende van dieren stenen.

Daerna quamen.......

Ende twalef manieren volcs ghevaren,

Eerlijc met haren scaren.

275 Daer quamen vor die ander alle,

Tfolc van dien lande van Triballe,

Die so dore langhe leven,

Dat si van groter oude sneven.

Het es daer wet, het es daer noot,

280 Dat tkint sla den vader doot.

Hine mach ander doot ontfaen,

Men moetene te doot met wapen slaen.

Tien dusent man so quamer sciere,

[p. 46] Ghevaren van dusdaenre maniere,

285 Up waghene, die vergult waren.

Daer na so quamen ghevaren,

Vijftien dusent van sconincs maghen,

Die cleder brochten ane ghedraghen,

Alsulke alse vrouwen nu plien,

290 Dat mense daer bi mochte sien.

Daerna quam dies conincs waghen,

Die Darise brochte ghedraghen.

Die sproten scemerden van goude,

Also alse hijt selve woude.

295 Bi hem stoeden gode bescreven,

Daer hi hem an hielt al sijn leven.

Met goude ende met dieren stenen,

Beide met groten ende met clenen,

Was die waghen versiert van binnen,

300 Ende van buten in allen sinnen.

Boven dien waghene, te waren,

Was ghemaect van goude een aren,

Die de sonne van hem weerde,

So dat soe hem niet en deerde.

305 Tien dusent man in waerre dinc,

Voeren vore dien coninc.

Hare scachte waren selverijn,

Ende hare yseren fijn goudijn.

Nochtan dede di coninc riden,

310 Twee hondert man bi siere siden,

Die alle waren conincs kinder,

Some meerre, some minder.

Nochtan ghinker daer alomme,

Dertich dusent teenre somme,

315 Van voetganghers teenre scaren.

Daerna so quamen ghevaren,

Dies conincs kinder ende sijn wijf,

Ende siere moeder ende sine joncwijf

Ende al die allame van dien hove.

320 Ende vijftich vrouwen van groten love

[p. 47] Quamen up vijftich waghen ghevaren,

Die Daris amien waren.

Ghevuerde cnapen alse capoene,

Diemen tien tide hiet spadoene,

325 Waren der vrouwen camerieren,

Want men plach doe diere manieren.

Tien tiden so waest ooc sede,

Welctijt so die coninc dede,

Van Percen roupen herevaert,

330 Dat al volghede ter vaert,

Man, wijf, quenen ende kinder,

Cnapen, cnechte, meer ende minder.

Daer na quam die scat ghevaren,

Up seshondert mulen te waren,

335 Ende driehondert kemele mede,

Brochten scat up hare lede.

Ene scare quam dwers daer an

Meer dan hondert dusent man,

Die scoten ende worpen stene.

340 Daerna so quamen alghemene,

Een trop van misseliken lieden,

Die nieman al en can bedieden.

Manne warent wel na al;

Daer af en was gheen ghetal.

345 Dat here maecte sulc ghestof,

Dat die sonne waert verdonkert of,

Alse ocht die nevel hadde ghedaen;

Dat doetmen ons vorwaer verstaen.

Doe voer Alexander na,

350 Ende vant dat lant van Cilicë a,

Verbernt ende verherghet doe

Van den volke datter vlo.

Hi voer te eenre stede ghereet,

Die Cyrus Pauwelioen heet.

[p. 48] 355 Hi seinde voren Permenioene,

Ende gheboot hem te doene,

Dat hi soude houden in vrede,

Tarcen, die goede stede.

Want Daris hiet die Parcen,

360 Verbernen die poort van Tarcen.

Hier was sinte Pauwels gheboren,

Die goods apostel was vercoren,

Ende hier was sijn vader gegraven,

Die rike was van groter haven.

365 Doe die viande verjaghet waren,

Quam Alexander na ghevaren,

Te Tarchen in die goede stede,

Ende alle sine ridders mede.

Door die stat loopt ene riviere,

370 Claer ende van goeder maniere,

Die Signus heet na minen wane.

Dat bediet in dietsce een swane.

Door hare witheit, wanic wel,

Heet soe Swane end niewer om el.

375 Men secht dat soe ne meer en bringt,

Waters, van al daer soe springt,

Dan hare gheeft die eerste adere,

Van dare soe comt al gadere;

Ander fonteine noch ander beke,

380 So en vallet in hare streke.

Hier waert Macedo gheware,

Dat niemen so gheluckech en ware,

Die sonder lettinghe aventure,

Hebben mochte altoos ter cure.

385 Ongheval ghesciede hem daer,

Daerom hi hadde groten vaer,

Ende alle die van Grieken toren,

Alse ghi nu hier moghet horen.

Het was int heetste van den jare,

390 Ende dat coren stont in sine are,

Ende et was half wedemaent,

Also alsemen die waerheit waent,

[p. 49] Recht omtrent middaghe.

Ooc segghe ic u al sonder saghe:

395 Dat sant van den velde stoof,

Entie aerde van heeten cloof.

Alexander was sere verhit,

Endi sach die Swane wit,

Ende ooc wel te maten diep.

400 Met haesten hi daerinne liep,

Ende spranc int water saen,

Om dat hi hem wilde dwaen.

Twater was uter maten cout,

Ende hi was verhit menichfout.

405 Dus vercoude hi te hant,

Bedi dat die gheest niene vant

Eneghe adere in dien tiden,

Daer hi toe mochte liden.

Dus verloos hi since cracht,

410 Ende seech neder in onmacht.

Die riddere si trakene uut,

Ende weenden sere over luut.

Si ghinghen carmen ende dinghen,

Si riepen: ‘Bloeme van jonghelinghen,

415 Waer heefstu dese doot verdient,

Te stervene onder dine vrient,

Sonder wapen aldus naect?

Wat onghevalle heefti ghestaect?

Owi! verbannen aventure,

420 Du bes tienwerf also sture,

Alse eneghe tyghere, diemen vint,

Ende wandelre, dan een wint,

Ende eiseliker dan Tisiphon,

Die in der hellen es ghewon.

425 Daer en es gheen duvel also fel,

Alse du, dat machmen merken wel.

Sech, waeromme dodestu dan,

Ere tijt desen man?

Tote nu so waerstu alse moeder;

430 Waer bi so bestu alse stiefmoeder?

[p. 50] Want du hads beheten desen,

Dat hi meester soude wesen,

Vander werelt tenen gader.

Owi! coninc, lieve vader!

435 Waer sal varen die griexe scare,

Di metti es comen hare?

Wi en moghen keren niet te lande,

Want si testoort sijn met brande

Ende algader sonder lijfnere.

440 Hoe sullen wi ons setten ter were,

Ende sonder di den strijt bestaen?

Ens nieman werdech sonder waen,

Noch en ware ooc up al die eerde,

Dat hi na di coninc weerde.

445 Die aventure hoorde dat,

Daer soe up die eerde sat.

Soe helt in die hant een wiel.

Alset keerde, een man viel,

Ende een ander man waert here,

450 Die derde rike ie lanc so mere,

Die vierde was al uut keytijf,

Ende bleef onsalich al sijn lijf.

Soe was blint, want soe en sach,

Niet, wie hi was die onder lach,

455 No wien soe maecte here.

Dat es hare doen emmermere.

Soe stont up ende bespotte die Grieken,

Die sere claegheden haren sieken,

Ende soe green met haren monde,

460 Soetelike ter selver stonde.

Soe scoutse dat si waren vervaert,

Ende sprac aldus ten Grieken waert:

‘Der liede gheclach es wel dul

Ende groter onweticheiden vul,

465 Dat si mi dus sere moeien.

Mi maechs te rechte vernoien,

Dat elc moet volghen siere nature,

Sonder allene die aventure.

Die liede ontseghen mi mijn recht.

[p. 51] 470 Alsic make here den cnecht,

Dan gheven si mi groten lof;

Als ickene werpe weder of,

Van der eren, dare icken brochte,

Dan sceldsi mi, alse of ic mochte,

475 Sijn ghestade bi miere nature.

So en ware mijn name niet aventure,

Mochte ic altoos ghestade bliven.

Het es onrecht dat si driven;

Bedi ic moet sijn onghestade,

480 Ende nu doen vrome ende nu doen scade,

Ende nu doen riden, ende nu doen beten,

Sal ic aventure heten.’

Doe sweech soe ter selver stont,

Entie coninc roerde sinen mont,

485 Ende begonde ademen doch,

Maer evel hadde hi binnen noch.

Hi slouch up sine oghen beide,

Ende sprac met groter serecheide:

Bedi hebbic dit ongheval,

490 Dat mi die coninc Daris sal,

Sonder were moghen slaen,

Die hier bi es, sonder waen,

Ende et staet mi harde onsiene,

En moghen niet fisiciene,

495 Mi ghehelpen in corten tiden:

Mijn viant en sal niet biden,

Hi en sal om mijn ongheval,

Blide sijn ende vanghent al,

Ende slaen mi mine ridders of.

500 Maer weet god! ic sal sonder lof,

Ende sonder ere verslaghen werden,

Ende ooc ligghen up der erden,

Onbegraven ende bloot,

Ende bliven in ellenden doot.

505 Nochtan mocht also wesen,

Dat mi fisiciene mochten ghenesen,

So woudic gheerne bi rade werken.

Ic secht ooc ridders ende clerken,

[p. 52] Dat ic vechten meer beghere,

510 Jeghen Darise ende sijn here,

Dan ic nu doe te desen stonden,

Van minen live die ghesonde;

Want al bem ic siec al noch,

Mochtic bi minen live doch,

515 Ene corte wile ghestaen,

Daris mochte sonder waen,

Met sinen lieden vlien ander weghen,

Ende Grieken souder vechten jeghen.

Mettien sweech die coninc stille,

520 Die heren ontsaghen, dat hi wille

Ende hi ooc int herte dochte,

Dat sijn evel meeren mochte.

Philip hiet sijn fisicien.

Alse hi dorine hadde besien,

525 Ghelovede hi dat hi soude wesen,

Binnen drien daghen al ghenesen.

Hem sende een paer letteren doe

Sijn riddere Parmenio.

Hi was ghevaren een deel bat voort,

530 Tote Yssoen, der vaster poort;

Hi screef dat hi hem soude vorsien,

Van Pilippe, sinen fisicien,

Want hine vergheven soude.

Hem ware ghelooft met groten goude,

535 Dat hi soude hebben sekerlike,

Daris suster in huwelike.

Hier af hadde de coninc vaer,

Ende twivelde oft ware waer,

Bedi hem gaffene up trouwe groot,

540 Philip, sijn vader, eer hi bleef doot.

Tien derden daghe brachti poisoen,

Daer hi hem met waende doen,

[p. 53] Ghenesen ende dat evel vlien,

Ende hiet hem drinken uut mettien.

545 Blodelike dranc hijt uut,

Maer teerst toochdi hem tsaluut

Min no meer dan recht also,

Alst hem seinde Permenio.

Ende talre eerst dat hijt besach,

550 Wat daer inne bescreven lach,

En achte hi een twint niet das,

Alse die onsculdech was.

Hi antwoorde hem metter vaert:

‘Coninc, en wes niet vervaert,

555 Laet hier af dijn sorghen sinken,

Ende wille dit poisoen uut drinken.

Alst dine aderen hebben ontfaen,

So machet di in staden staen.

Die mi belooch, her Alexander,

560 Die heeft u liever, dan een ander,

Of hi en ghetrouwet mi niet van desen,

Dattu moghes bi mi ghesen,

Of hem ware lief dine scade,

So dattu gheneses spade.

565 Want wie so onsculdeghen man,

Verradenesse tijet an,

Des sijt seker ende ghewes,

Dat hi een verrader es.

Want wie so gherne quaetheit doet,

570 Hi waent dat nieman en si goet.

Aldus vallet dat hi snevet,

Die gheens quaets verdient en hevet,

Ende die quaet hevet ghedaen,

Laet men dicke quite gaen.’

575 Doe hi seide dese dinc,

Gheboot hi mede den coninc,

Dat hi hem niet en soude ontsien.

Dat poisoen ghinc nederwaert mettien,

Ende die coninc hi ghenas,

580 Teerst dat binden aderen was.

Te voren was hi onghedaen;

[p. 54] Sine varwe quam hem weder saen.

Die heren waren alle blide,

Ende quamen besien te stride,

585 Philip, diene hadde ghenesen,

Dies si blide mochten wesen.

Des anderen daghes metter sonnen,

Doe die nacht was ontronnen,

Sat hi up sijn snelle wreen,

590 Hiet Bucifal, der bester een,

Dat men wiste in eneghen tide.

Hi maecte al sine liede blide,

Ende dankes sinen goden saen,

Dat hi cracht hadde ontfaen.

595 Daerna dedi die borghe slechten,

Die jeghen hem wilden vechten,

Ende voer van Tarchen te Yssoen waert,

Dat wel met ketenen was bewaert.

Daer quam hem jeghen Permenio,

600 Die sijns was harde vro,

Ende gheledene in die poort,

Die van den poorters was ghestoort.

Die heren vraechden hem tien tiden,

Weder hi woude daer ontbiden,

605 Darise ende sine ghewelt,

So voorder soeken up dat velt.

Doe seidi, tware beter vele,

Striden in die nauwe kele,

Tusschen die roetsen, want si seiden,

610 Het ware al eens daer van hem beiden.

Permenio sprac dat hem dochte,

Datmen daer bat belopen mochte,

Darise ende sine ghewelt,

Dan buten up dat breede velt.

615 Narbasines, die openbare,

In allen doene was moordenare,

Ende groot here van Oscanie,

Seinde onder Alexanders paertie,

Een paer litteren tote Cicines,

[p. 55] 620 Die Alexanders ridder es,

Al te Yssoen in de stede.

Hi ontboot hem Daris vrede,

Woudi Alexander nemen dleven,

Ofte enechsins vergheven.

625 Waert dat hijt volbringhen woude,

Beide van selver ende van goude,

Souden si hebben haren wille.

Cicenes liet ligghen stille,

Dat paer litteren, dat hem quam,

630 So dat die coninc vernam.

Al en hadde hi ghenen ghere,

Te dodene sinen gherechten here,

Nochtan so was in den stonden,

Dat paer litteren over hem vonden,

635 Ende was daer omme doot.

Dat was onrecht haerde groot.

Mettien quamen al te hant,

Ridderen uut Griekenlant,

Timodes ende sine neven,

640 Die uten lande waren verdreven,

Tote Darise omme sout,

Ende ooc mede om behout.

Si raden Darise, of hi woude,

Dat hi weder keren soude,

645 Met sinen here ten pleinen lande;

Ende oft hem dochte wesen scande,

So rieden hem die Grieken dat,

Dat hi soude half sinen scat,

Weder senden ende half sine liede,

650 Bedi, ocht also ghesiede,

Dat si deen helt verloren al-

Of god wille, dat niet sijn en sal!-,

Dat Darise volcs te vullen bleve,

Daer hi di Grieken mede verdreve.

655 Want het es....al durenture,

Eens conincs goet ende aventure,

Te settene algader up enen dach.

[p. 56] Dit es die raet, die sere wach,

Den ridders, die daer hoorden toe.

660 Si rieden haren here doe,

Dat hi die Grieken doden dade,

Dat ware die loon van sulken rade.

Want si wouden dat gheloven,

Dat si den scat wouden roven,

665 Ende met penninghen versoenen,

Jeghen Alexandere, den coenen.

Maer Daris was een soete man.

Hi antwoorde den heren dan:

(Sijn herte twivelde dies si seghen),

670 Ԏeen, ghi heren, doet enweghe!

Ic bem die ghone, dies niet enbestaet,

Dat ic wille dat men verslaet,

Goede riddere ende coene,

Die te minen pauwelioene,

675 Comen ghevaren omme sout.

Ic bem van daghen nu so out,

Het ware lachter dedic dat.

Dus bleven si quite daer ter stat.

Maer niet en woudi weder keren,

680 Want hi scaemde hem der onneren.

Doch sendi weder dat meeste goet,

Van sinen scatte metter spoet,

Tote Damas in die stede.

Maer na sijnre voorders sede,

685 Helt hi daer wijf ende kindere,

Beide meerre ende mindere.

Seker so was Daris dies,

Waert sijn win ofte verlies,

Dat men te wighe soude gaen,

690 Teerst datmen saghe die sonne up staen.

Hi clam up enen beerch groene,

Te midden onder die pauwelioene,

Daer een lauwerboom up stont,

Wel ghewassen ende ront.

695 Ooc so es ghedaen sijn nature,

[p. 57] Al vrore deerde durenture,

Weder dat es heet of cout,

Dat hi altoos sine lover behout.

Ooc stont daer menich blomekijn,

700 Enter luchter siden sijn,

Liep ene riviere over tsant,

Het was die scoonste diemen vant.

Hier stont Daris ende besach,

Al dat volc, dat onder hem lach.

705 So goetlijc was hi ghedaen,

Dat men hem sonder waen,

Gheerne soude wesen vrient,

Al en haddijs anders niet verdient.

Hi hiet dat volc sceden te voren,

710 Ende sine tale horen.

ԅdele heren van Perci,

Die beste wigande sijdi,

Van der werelt uutvercoren.

Ghi sijt van den goden gheboren,

715 Ende van den ouden Beluse comen.

Dat es noch wale cont u somen.

Hi verdiende in die eertsce weelde,

Dat na hem dat eerste beelde,

Was ghemaect, dat ie ghewas.

720 Daerbi so verdiendi das,

Dat hi eerst van eertrike,

Was ghevoert te hemelrike.

Ghi heren en sijt niet vervaert.

Dit orloghe en es niet waert,

725 Datment heet eneghen wijch.

Want die cnecht die wille prijch,

Houden jeghen sinen here,

Mi dunct dat hi verwoet es sere.

Et en es gheen strijt, maer het es wrake,

730 Also als ghevalt die sake,

Dat die here sinen cnecht,

Blouwet ende voeret na sijn recht

Ende sijns selfs lant bescermt.

Ic wane die keytijf niene ghehermt,

[p. 58] 735 Die quade bastaert, om die dinc,

Dat hi worden es coninc,

Hi waent werden sekerlike,

Here van al eertrike.

Dat riet hem die jonghe joghet.

740 Ic wane ghi wel merken moghet,

Dat hi onversien ende sonder raet,

Alrande dinc dicke bestaet.

Hem ware liever, ware hi doot,

Dan hi hem up gheve door di noot.

745 Al nu so es hi hopeloos,

Dat hi so meneghen man verloos,

Jeghen Mennoene up die Granike,

Daer menech man bleef jammerlike.

Wach arme! dat quade cnechte,

750 Houden wanen hare ghevechte,

Die alleweghe aerm waren ende keytijf,

Jeghen heren, die al hare lijf,

Hebben ghehat wensche ghewout,

Ende dient selver ende gout.

755 Alexander, hoe gheerne ic wiste,

Bi wat duvele, of bi wat liste,

Du winnen waens dat conincrike,

Dat Cyrus wan gheweldelike,

Die tlant van Lidien verwan,

760 Ende Cresus den riken man,

Die die rijcste was te voren,

Die noch ie was gheboren,

Ende Baltasar van Babilone,

Ende daertoe alre heren crone,

765 Die tien tiden coninc waren.

Al es hi te hemele ghevaren,

Noch hebbic sine aventure,

Ende sijn gheluc al durenture.

Noch segghic ene ander sake,

[p. 59] 770 Dies ghij moghet sijn te ghemake:

Wi sijn van dier giganten gheslachte,

Die alle waren van groter crachte,

Entie dien toren van Babilone,

Die noch es hoghe ende scone,

775 Eerstwerf van teghelen wrochten,

Entie jeghen die gode vochten.

Bedi bidde ic u, dat ghi doet,

Uwe voorders in uwen moet

Ende dat ghi doet al sulke were,

780 Dat ghijs lof hebt ende ere.

Sal een keytijf, een incomelinc,

Ooc verdriven uwen coninc,

Ende houden uwer voorders erven,

Al sult ghiere ooc om sterven?

785 Alst so ghevalt - dat niet en sal,

Of god wille ende goet gheval -

Dat iemen vlie den griexen cnechten -

Of ghi dor mi en willet vechten -,

Hi peise doch om sijn wijf,

790 Ende om sine kinde, ende tlijf,

Verliesen sullen in den strijt;

Ende dan so eest vechtens tijt.

Nochtan weet ic wale alleweghe,

Dat wi sullen hebben den seghe.

795 Want ic in minen drome sach,

Daer ic up minen bedde lach,

Bernen die griexe pauwelioene,

Ende den keytijf dulcoene,

Ghecleet na babiloonsce wise.

800 Hi voer in die poort van prise,

Daerna brochtmenne mi ghevaen.

Doe verghinc mijn droom wel saen.

Wat hulpt dat ic u vele seide?

Ic sweert u bi die gotlicheide,

805 Vander sonnen, di wi u wisen,

Die wi bi orlove laten risen,

[p. 60] Int einde van onsen conincrike:

Die vlien, sullen ewelike,

Verdreven wesen van den lande,

810 Ghelijc dat waren onse viande.

Doe hi stoet in dese tale,

Quam ghelopen in den dale,

Een messenghier met eenre mare,

Ende seide dat Alexander ware,

815 Ghevloen ende there ghinge faelgen

Over berch ende buscaelgen,

Ende ter seewaert ware ghevloen.

Hi was so blide, hine wiste wat doen,

Van vrouden, doe hi hoorde die tale.

820 Over berch ende over dale,

Ende over bosch ende over stene,

Ghinc dat volc vlien al ghemene,

Algader dien dach ende die nacht,

Dies waren si qualijc bedacht -

825 Om dat sien sullen achter lopen;

Dat si sere sullen becopen.

Want Alexander en hadde vrucht,

Dan om dies conincs Daris vlucht.

Al hadde hi den core also,

830 Weder hi liever hadde dat hi vlo,

Ende hi verwonne in sulker wijs,

So dat hi soude hebben den prijs,

Ende al werende tlijf verliesen,

Hi en soude wat weten kiesen,

835 Want hi soude hem emmermere,

Daerna scamen der onnere.

Also na waren si nu comen,

Daris scaren, dat si vernomen,

Waren in die diepe dale.

840 Men mochte si bekennen wale,

Bi dien blikene van den goude,

Entie stuvinghe van der moude,

Verdonkerde dier sonnen ganc,

[p. 61] Dat avont sceen sonder wanc.

845 Up enen toren liep een seriant.

Hi riep in Yssoen al te hant,

Dat Daris quame ende al sijn here,

Ende men vaste vinghe ter were.

Cume gheloofdet Alexander,

Het volgende boek.

Hierbinnen kwam het nieuws,

Voor Darius al openbaar,

Dat Alexander was in het land,

En hij het geheel bedwong met de hand.

Darius was geweldig en rijk,

En lang had hij zekerlijk,

In grote weelde en met vrede

Zijn land gehouden en zijn steden.

Al was groter zijn koninkrijk

En beter gewapend zekerlijk,

En ook rijker van groot goud

En ook beter met geweld,

Menige koning onderdanig,

En hij ook meer prijs had ontvangen,

En daartoe ouder was van dagen,

Zo dacht het hem niet goed te behagen

Dat hij ten strijde moest rijden;

Want hij plag het niet in lange tijden.

Daarbij, wil men de waarheid horen,

Hij leek het me weinig hebben tevoren.

Al was zijn naam hoog,

Zijn hart wilde geen oorlog.

Nochtans, omdat hij niet wilde

Dat iemand schertste met hem,

Dreigde hij de koning openbaar,

Omdat hij wezen zou in gevaar,

En sprak erg hoge taal,

Want hij mocht het volbrengen wel,

En liet in het land gebieden,

Gewapende krijgstocht al zijn lieden.

Zeshonderdduizend baronnen,

Goed gewapend en koen,

De beste die te die tijden zaten,

Tussen de zee en Eufraat,

Liet hij met Mennoen varen,

Tegen Alexanders scharen.

Toen dit volk aldus trok uit,

Zond Darius een heilwens

Tot Alexander omdat hij wilde,

Dat men hem voor machtig hield.

Hij gaf zichzelf grote prijs,

Want hij sprak in die wijs:

‘Darius die draagt de hoogste kroon,

Boven alle koningen tot loon,

En die ook verwant is van alle goden,

Hij ontbiedt met zijn bode,

Alexander, zijn knecht,

Dat hij verdient heeft te recht.

Al bent u dapper en jong,

Spring niet een dolle sprong,

En wees te pijnlijk niet iets!

U groeit nog, u bent een kind.

De vrucht die nog niet is rijp,

Die is kwaad geplukt van zijn pijp.

Laat uw wapen, u bent geen man,

Met dolheden deed u het aan,

Ga tot uw moeder Olympias,

Die zelden erg zuiver was.

Hij is dol die zich niet schaamt.

Ik zend het u zodat u zich beter betaamt,

Dat is tot uw behoefte een breideltje,

Dat u me onderdanig zal zijn,

En in mijn dienst blijven,

Of ik zal u als een paard jagen.

Ik zend u mede ook een merrie,

Die voor uw kindsheid is goed.

Een reistas zend ik u mede,

Zodat u vertering te die plaats,

Hebben mag en brood,

Dan blijft u niet van honger dood.

Bent u zo ellendig en dol,

En de driestheid zo vol,

En in het hart zo parmantig,

Dat u liever heeft uw vijand,

Dan uw vriend in alle tijd,

En u liever heeft de strijd,

En oorlog dan vrede,

Zo hoor wat ik u zeg mede:

Tegen u zal geen goede man vechten,

Maar kwaden verwoede knechten,

Zal ik u zo zeer doen slaan,

Dat het u zal uw leven berouwen,

En werpen u naar mijn waan,

Daar u zal zon zien nog maan.

Dus nam einde zijn heilwens

En men las het al overluid.

Toen Alexander dat vernam,

Werd hij uitermate gram,

En een weinig hij toen zweeg.

Toen peinsde hij dat dit gedreig,

Weinig goed hem mocht schaden.

Toen antwoordde hij met kalmte,

De heren die de heilwens brachten,

Want hem zijn gemoed begon te verzachten.

Aldus sprak hij tot die lieden:

‘Hoort! Ik zal het u beter verklaren,

Wat betekent uw heers present:

De bal is rond al omtrent:

Dat betekent de wereld rond,

Die van mij zal zijn in korte stond.

De breidel betekent dat ik zal rijden,

Op de Perzen in korte tijden,

En dwingen ze met mijn zwaard,

Gelijk of ze waren paarden.

Wat de reistas betekent,

Dat zal achterblijven niet:

Ik zal hebben geheel Darius schat.’

Toen liet hij weer schrijven dat,

En hing er zijn zegel aan,

En zond het weer de hoge man.

De boden gaf hij zilver en goud,

En deed hen eer menigvuldig.

Kort na deze tijd,

Was een van de bitterste strijd,

Tussen Alexander en Mennoen.

Dit was op dat veld groen,

Op een rivier, heet Granike.

Daar bleef dat volk algemeen,

Met Mennoen, die edele heer.

Alexander had daar de eer,

En Darius kwam dat nieuws,

Dat Mennoen verslagen was,

En alles dat hij met hem bracht.

Dat bericht was hem hard,

Van hem en van de ridders mede.

Al was hij droevig, nochtans hij deed,

Als diegene die het avontuur,

Beproeven wou door en door.

Hij liet zijn lieden komen,

Die men in de strijd zal noemen

En bereide zijn vaart,

Met haast ter Eufraat waart.

Zo menige edele man was daar,

Al zei ik niets anders dit jaar,

Ik zou ze nauwelijks tevoren komen,

Ik zou deze alle bij namen noemen.

Ze kwamen daar met grote strijdlust

Die men zal noemen in die strijd,

Hoe hun avonturen gingen;

Hier mocht men het niet volbrengen.

Toen Darius te Eufraat kwam,

En met toezien vernam,

Dat daar was zo menig schild,

En daar zo menige schaar hield,

Verhief hij zeer zijn moed.

Ik waan, hij anders niet doet,

Dan hij het volk telde met een vaart,

Ten eerste dat de dag opkomt,

Zoals weleer Xerxes deed,

Toen hij overwon menige stede.

Vijfendertig honderdduizend heren,

Waren daar geteld met eren.

Nochtans zo bleven er zo veel, hij dacht,

Dat men ze niet tellen mocht.

Hij beval ze aan met grote zorgen,

Zijn goden dat ze hen beschermen

Moesten tegen dat Griekse leger,

Dat hij ontzag erg zeer.

De eerste oorlog dat Darius hield,

Zoals ik u eerst heb verteld,

Tegen de Grieken, die koen waren,

Dat was toen hij liet varen,

Zeshonderdduizend met Mennoen,

Edele ridders en koen,

Op Alexander de jongeling.

Dat was een wonderlijk ding,

Dat daar te die tijden geschiedde:

Al was het dat hij had minder lieden,

Jong en oud, klein en groot,

Sloeg hij alle tezamen dood,

En Mennoen de heer mede.

Ook won hij terzelfder stede,

De rijke burcht daar Midas,

Wijlen eerder koning op was,

Midas was zo ontzettend rijk,

Dat men zei zekerlijk,

Zowat hij had in de hand,

Dat goud werd gelijk.

Gordia heette weleer de zaal

Dat vindt men beschreven wel,

En nu te tijden heet het Sardis,

Dit vindt men wel dat waar is.

In een hoek van Azië,

Staat zo en Europa nabij.

Daar komen twee zeen tezamen,

Die men noemt bij rechte namen

Narvel en Oceanus.

Een vloed, heet Sangarius,

Valt daar in beide die zeen,

Tot een hoek daar ze worden een.

Binnen de zaal staat Jupiter ‘s kerk,

Groot en van sterk werk.

Daarbinnen zo staat Midas wagen

Die veel last mocht dragen.

Aan dat juk hing die vreemde knoop.

Zo veelvormig was zijn loop,

Dat men niemand mocht vinden,

Die de knoop mocht ontbinden.

Het was over menig jaar,

In die plaats voorzegt aldaar,

Zo wie zo de knoop ontknoopte,

Dat hem altijd niet ontvocht,

Hij zou wel gelijk daarna,

Heer wezen van geheel Azië.

Toen Alexander dat had verstaan,

Was hij in de wil bevangen,

Dat hij de knoop wou ontknopen.

Zodat hij eraan begon te trekken.

Toen hij zag dat het niet diende,

‘Gezellen, het is al om niet,’

Sprak hij, ‘ik kan niet mikken,

Hoe ik dit zou ontstrikken.

Dit sprak hij en trok uit zijn zwaard,

En sneed het in twee ter vaart,

En ontknoopte het al door en door.

Dus bedroog hij het avontuur.

’Wat dunkt u,’ sprak hij, ‘van dezen?

Azië zal noch van mij wezen.

Toen hij dat had gedaan,

Voer hij tot Acirien gelijk,

Dat was een poort uitverkoren.

Hij zond zijn boden voren,

In het land van Cappadocië.

Al dat volk ver en nabij,

Gingen gewillig in hand,

En gaven op al hun land.

Toen ze geheel bedwongen waren,

Wou de koning heen varen,

Tegen Darius met die haast,

Daar hij hem wist aller naast.

Hij voer binnen een dag tijd,

Eenendertig grote mijlen,

Want hij wou die bange tiran,

Schofferen en winnen het land.

Hij haastte hem ook te zeer veel,

Want hij wist erg goed,

Dat de rotsen nauw waren,

Daar hij door zou moeten varen,

Dat hem Darius daar mocht verweren,

En zijn volk zeer deren.

Daarom haastte hij zich te vlakke landen,

Daar Darius was en zijn vijand.

Darius hij was opgestaan,

Een morgen op tijd; alzo gelijk,

Hij gebood terzelfder stonde,

Toen hij de dag bekennen kon,

Dat men ging met een vaart,

Tot dat land van Cilicië waart.

Daar was groot uitermate,

Toen ze voeren van de Eufraat,

Dat een schone rivier was,

Dat geluid en dat geblaas;

De bergen leken hem van pijnen,

Te stukken te breken en verdwijnen,

En de stenen dachten hem te scheuren.

Men mocht erg ver horen,

Van die horens het gedonder.

Van verre hoorde men het lawaai.

Nu hoort allen hierheen,

Hoe dat volk was geschaard!

Voor het hele leger voer een wagen,

Die in zijn kast bracht gedragen

Van fijn zilver een altaar,

En een vuur lag erop aldaar,

Dat het volk van Perzen aanbeden,

Voor een grote godheid.

Daarna kwam een wagen goed,

Daar Jupiter ‘s beeld op stond.

Die trokken twee witte paarden.

Het was gemaakt met grote waarde,

Van goud en van dure stenen.

Daarna kwamen.......

En twaalf soorten volk gevaren,

Fatsoenlijk met hun scharen.

Daar kwamen voor die ander alle,

Het volk van dat land van Triballe,

Die zo door lang leven,

Dat ze van grote ouderdom sneven.

Het is daar wet, het is daar nodig,

Dat het kind slaat de vader dood.

Hij mag geen andere dood ontvangen,

Men moet hem ter dood met wapen slaan.

Tienduizend man zo kwamen er snel,

Gevaren van dusdanige manier,

Op wagens die verguld waren.

Daarna zo kwamen gevaren,

Vijftienduizend van konings verwanten,

Die klederen brachten aangedragen,

Al zulke zoals vrouwen nu plegen,

Zodat men ze daarbij mocht herkennen.

Daarna kwam de konings wagen,

Die Darius bracht gedragen.

De scheuten schemerden van goud,

Alzo zoals hij het zelf wou.

Bij hem stonden goden beschreven,

Daar hij hem aan hield al zijn leven.

Met goud en met dure stenen,

Beide, met grote en met kleine,

Was die wagen versierd vanbinnen,

En van buiten in allen zinnen.

Boven die wagen, te waren,

Was gemaakt van goud een arend,

Die de zon van hem weerde

Zodat ze hem niet deerde.

Tienduizend man in waar ding,

Voeren voor die koning.

Hun schachten waren zilver

En hun ijzers van fijn goud.

Nochtans liet die koning rijden,

Tweehonderd man bij zijn zijden,

Die alle waren koningskinderen,

Sommige hoger, sommige minder.

Nochtans gingen er daar alom,

Dertigduizend te ene som,

Van voetgangers te ene schaar.

Daarna zo kwamen gevaren,

De koningskinderen en zijn wijf,

En zijn moeder en zijn dienstmaagd,

En al het huisraad van dat hof.

En vijftig vrouwen van grote lof

Kwamen op vijftig wagens gevaren,

Die Darius geliefden waren.

Gevoerde knapen als kapoenen,

Die men te die tijden noemde spadoene,

Waren de vrouwen kameniers,

Want men plag toen die manieren.

Te die tijden zo was het ook zede,

Welke tijd zo die koning deed,

Van Perzië roepen krijgstocht,

Dat alles volgde ter vaart,

Man, wijf, oude vrouwen en kinderen,

Knapen, knechten, grotere en kleinere.

Daarna kwam de schat gevaren,

Op zeshonderd muilezels te waren,

En driehonderd kamelen mede,

Brachten schat op hun leden.

Een schaar kwam dwars daaraan

Meer dan honderdduizend man,

Die schoten en wierpen stenen.

Daarna zo kwamen algemeen,

Een troep van veelvormige lieden,

Die niemand geheel kan aanduiden.

Mannen waren het bijna al;

Daarvan was geen getal.

Dat leger maakte zo’n stof,

Dat de zon werd verdonkerd of,

Alsof de nevel het had gedaan;

Dat laat men ons voorwaar verstaan.

Toen voer Alexander na,

En vond dat land van Cilicië,

Verbrand en verergerd toen

Van het volk dat er vlood.

Hij voer tot een stede gereed,

Die Cyrus Paviljoen heet.

Hij zond voor Permenioen,

En gebood hem te doen,

Dat hij zou houden in vrede,

Tarcen, die goede stede.

Want Darius zei de Parcen,

Verbranden de poort van Tarcen.

Hier was Sint Paulus geboren,

Die Gods apostel was uitverkoren,

En hier was zijn vader begraven,

Die rijk was van grote haven.

Toen de vijanden verjaagd waren,

Kwam Alexander na gevaren,

Te Tarcen in die goede stede,

En al zijn ridders mede.

Door die stad loopt een rivier,

Helder en van goede manier,

Die Signus heet naar mijn waan.

Dat betekent in Diets een zwaan.

Door haar witheid, waan ik wel,

Heet ze Zwaan en nergens anders om.

Men zegt dat ze niet meer brengt,

Water van al daar ze ontspringt,

Dan haar geeft de eerste ader,

Vandaar ze komt geheel tezamen;

Andere fonteinen nog andere beken,

Zo valt het in haar streken,

Hier werd Macedo gewaar,

Dat niemand zo gelukkig was,

Die zonder letten avontuur,

Hebben mocht altijd te vinden.

Ongeval geschiedde hem daar,

Daarom had hij groot gevaar,

En alle die van Grieken toorn,

Zoals ge nu hier mag horen.

Het was in het heetste van het jaar,

En dat koren stond in zijn aar,

En het was half juni,

Alzo als men de waarheid waant,

Recht omtrent de middag.

Ook zeg ik u al zonder sage:

Dat het zand van de velden stoof,

En de aarde van hitte spleet.

Alexander was zeer verhit,

En hij zag de Zwaan wit,

En ook wel te maten diep.

Met haast hij daarin liep,

En sprong in het water gelijk,

Omdat hij zich wilde wassen.

Het water was uitermate koud,

En hij was verhit zeer.

Dus verkoelde hij gelijk,

Omdat de geest niet vond,

Geen ader in die tijden,

Daar hij toe mocht gaan.

Dus verloor hij sinds kracht,

En zeeg neer in onmacht.

De ridders ze trokken hem eruit,

En weenden zeer overluid.

Ze gingen kermen en dringen,

Ze riepen: ‘Bloem van jongelingen,

Waaraan heeft u deze dood verdiend,

Te sterven onder uw vrienden,

Zonder wapen aldus naakt?

Welk ongeval heeft u gestaakt?

Och arme! Verbannen avontuur,

U bent tienmaal alzo sterk,

Als enige tijger die men vindt,

En veranderlijker dan een wind,

En ijselijker dan Tisiphon,

Die in de hel is gewoon.

Daar is geen duivel alzo fel,

Zoals u, dat mag men merken wel.

Zeg, waarom doodde u dan,

Eertijds deze man?

Tot nu zo was u als moeder;

Waarom zo bent u nu als stiefmoeder?

Want u had gezegd van deze,

Dat hij meester zou wezen,

Van de wereld te ene tezamen.

Och arme! Koning, lieve vader!

Waar zal varen de Griekse schaar,

Die met u is gekomen hier?

We mogen keren niet te land,

Want ze verstoord zijn met brand,

En allemaal zonder levensonderhoud.

Hoe zullen we ons zetten te verweer,

En zonder u de strijd bestaan?

Er is niemand waardig zonder waan,

Nog is er ook op de hele aarde,

Dat hij na u koning wordt.’

Dat avontuur hoorde dat,

Daar ze op de aarde zat.

Ze hield in de hand een wiel.

Als het keerde, een man viel,

En een andere man werd heer,

Het derde rijk hoe langer hoe meer,

De vierde werd geheel ellendig,

En bleef onzalig al zijn lijf.

Ze was blind want ze zag,

Niet wie hij was die onder lag,

Nog wie ze zo maakte heer.

Dat is haar doen immermeer.

Ze stond op en bespotte die Grieken,

Die zeer beklaagden hun zieke,

En ze meesmuilde met haar mond,

Liefelijk terzelfder stonde.

Ze schold ze dat ze waren bang,

En sprak aldus ten Grieken waart:

‘De lieden geklaag is wel dol

En grote onwetendheid vol,

Dat ze me dus zeer vermoeien.

Ik mag me te recht verheugen,

Dat elk moet volgen zijn natuur,

Uitgezonderd alleen het avontuur.

Die lieden ontzeggen me mijn recht.

Als ik maak heer de knecht,

Dan geven ze mij grote lof;

Als ik hem werp weer of,

Van de eer, daar ik hem bracht,

Dan schelden ze me alsof ik mocht,

Zijn gestadig bij mijn natuur.

Dan was mijn naam niet avontuur,

Mocht ik altijd gestadig blijven.

Het is onrecht dat ze drijven;

Omdat ik moet zijn ongestadig,

En nu doen dapperheid en nu doen schade,

En nu doen rijden en nu doen wachten,

Zal ik avontuur heten.’

Toen zweeg ze terzelfder stond,

En die koning roerde zijn mond,

En begon te ademen toch,

Maar euvel had hij binnen nog.

Hij sloeg op zijn ogen beide,

En sprak met grote droefheid:

Omdat ik heb dit ongeval,

Dat die koning Darius me zal,

Zonder verweer mogen slaan,

Die hierbij is, zonder waan,

En het staat me erg te ontzien,

En mogen niet geneesheren,

Me helpen in korte tijden:

Mijn vijand zal niet wachten,

Hij zal om mijn ongeval,

Blijde zijn en vangen het al,

En slaan me mijn ridders af.

Maar weet god! ik zal zonder lof,

En zonder eer verslagen worden,

En ook liggen op de aarden,

Onbegraven en bloot,

En blijven in ellende dood.

Nochtans mocht het alzo wezen,

Dat de geneesheren me mochten genezen,

Zo wou ik graag bij raad werken.

Ik zeg het ook ridders en klerken,

Dat ik vechten meer begeer,

Tegen Darius en zijn leger,

Dan ik nu doe te deze stonden,

Van mijn lijf de gezonde;

Want al ben ik ziek al nog,

Mocht ik bij mijn lijf toch,

Een korte tijd staan,

Darius mocht zonder waan,

Met zijn lieden vlieden andere wegen,

En de Grieken zouden er vechten tegen.

Meteen zweeg de koning stil,

De heren ontzagen dat hij wil

En hij ook in het hart docht,

Dat zijn euvel vermeerderen mocht.

Philip heet zijn geneesheer.

Toen hij de urine had bezien,

Geloofde hij dat hij zou wezen,

Binnen drie dagen geheel genezen.

Hij zond een paar brieven toen

Aan zijn ridder Parmenio.

Hij was gevaren een deel beter voort,

Tot Yssoen, de vaste poort;

Hij schreef dat hij hem zou voorzien,

Van Pilip, zijn geneesheer,

Want hij hem vergeven zou.

Hem was beloofd met veel goud,

Dat hij zou hebben zekerlijk,

Darius zuster in huwelijk.

Hiervan had de koning gevaar,

En twijfelde of het was waar,

Omdat hij hem gaf op trouw groot,

Philippus, zijn vader, eer hij bleef dood.

De derde dag bracht hij gif,

Daar hij hem mee waande te doen,

Genezen en dat euvel vlieden,

En zei hem drinken uit meteen.

Bang dronk hij het uit,

Maar ten eerste toonde hem de heilwens,

Min of meer dan recht alzo,

Zoals hem zond Parmenio.

En te allereerst dat hij het bezag,

Wat daarin beschreven lag,

Achtte hij niets dat,

Als die onschuldig was.

Hij antwoordde hem met een vaart:

‘Koning, wees niet bang,

Laat hiervan uw zorgen zinken,

En wil dit gif uitdrinken.

Als uw aderen het hebben ontvangen,

Zo mag het u bijstaan.

Die me beloog, heer Alexander,

Die heeft u liever dan een ander,

Of hij vertrouwt me niet van dezen,

Dat u mag bij mij genezen,

Of hem was lief uw schade,

Zodat u geneest laat.

Want wie zo’n onschuldige man,

Verraad aantijgt,

Dus zij het zeker en gewis,

Dat hij een verrader is.

Want wie zo graag kwaadheid doet,

Hij waant dat niemand is goed.

Aldus gebeurt het dat hij sneeft,

Die geen kwaad verdiend heeft,

En die kwaad heeft gedaan,

Laat men vaak vrij gaan.’

Toen hij zei dit ding,

Gebood hij mede de koning,

Dat hij hem niet zou ontzien.

Dat gif ging nederwaarts meteen,

En de koning hij genas,

Ten eerste dat het binnen de aderen was.

Tevoren was hij ongesteld;

Zijn kleur kwam hem weer gelijk.

De heren waren alle blijde,

En kwamen bezien ten strijde,

Philip, die hem had genezen,

Dus ze blijde mochten wezen.

De volgende dag met de zon,

Toen de nacht was gegaan,

Zat hij op zijn snelle paard,

Heet Bucifal, de beste een,

Dat men wist in enige tijd.

Hij maakte al zijn lieden blijde,

En dankte zijn goden gelijk,

Dat hij kracht had ontvangen.

Daarna liet hij die burchten slechten,

Die tegen hem wilden vechten,

En voer van Tarchen te Yssoen waart,

Dat goed met kettingen was bewaard.

Daar kwam hem tegen Parmenio,

Die van hem was erg vrolijk,

En begeleidde hem in de poort,

Die van de poorters was verstoord.

Die heren vroegen hem te die tijden,

Of hij daar wou wachten,

Darius en zijn geweld,

Zo verder zoeken op dat veld.

Toen zei hij, het was beter veel,

Strijden in die nauwe bergpas,

Tussen de rotsen, want ze zeiden,

Het was al gelijk daar van hem wachten.

Parmenio sprak dat hij dacht,

Dat men daar beter belopen mocht,

Darius en zijn geweld,

Dan buiten op dat brede veld.

Narbasines, die openbaar,

In allen doen was een moordenaar

En groot heer van Oscanie

Zond onder Alexander’ s partij,

Een paar brieven naar Cicines,

Die Alexanders ridder is,

Al te Yssoen in de stede.

Hij bood hem Darius vrede,

Wou hij Alexander nemen het leven,

Of enigszins vergeven.

Was het dat hij het volbrengen wou,

Beide, van zilver en van goud,

Zouden ze hebben hun wil.

Cicenes liet het liggen stil,

Die paar brieven die tot hem kwamen,

Zodat de koning het vernam.

Al had hij geen verlangen,

Te doden zijn gerechte heer,

Nochtans zo werd in die stonden,

Die paar brieven over hem gevonden,

En werd daarom gedood.

Dat was onrecht erg groot.

Meteen kwamen al gelijk,

Ridders uit Griekenland,

Timodes en zijn neven,

Die uit het land waren verdreven,

Tot Daris om het zout, (soldij) n ook mede om behoud.

Ze raden Darius, als hij wou,

Dat hij teruggkeren zou,

Met zijn leger naar het vlakke land;

En als het hem dacht te wezen schande,

Zo raden hem die Grieken aan dat,

Dat hij zou half zijn schat,

Terugzenden en half zijn lieden,

Omdat, als het alzo geschiedde,

Dat ze de ene helft verloren al

Als god het wil, dat het niet zijn zal!

Dat Darius volk te volle bleef,

Daar hij die Grieken mee verdreef.

Want het is....al door en door,

Een konings goed en avontuur,

Te zetten alles op een dag.

Dit is de raad die zeer bedroefde,

De ridders die daar hoorden toe.

Ze raden hun heer toen aan,

Dat hij die Grieken doden deed,

Dat was het loon van zulke raad.

Want ze wilden dat geloven,

Dat ze de schat wilden roven,

En met penningen verzoenen,

Tegen Alexander, de koene.

Maar Darius was een lieve man.

Hij antwoordde de heren dan:

(Zijn hart twijfelde wat ze zeiden),

Ԏeen, gij heren, doe weg!

Ik ben diegene die het niet bestaat,

Dat ik wil dat men verslaat,

Goede ridders en koene,

Die te mijn paviljoen,

Komen gevaren om soldij.

Ik ben van dagen nu zo oud,

Het was uitlachen deed ik dat.

Dus bleven ze vrij daar ter plaatse.

Maar niet wilden ze terugkeren,

Want hij schaamde zich de oneer.

Toch zond hij weer dat meeste goed,

Van zijn schat met een spoed,

Tot Damascus in die stede.

Maar naar zijn voorouders zede,

Hield hij daar wijf en kinderen,

Beide, grotere en kleinere.

Zeker zo was Darius dus,

Was het zijn gewin of verlies,

Dat men te strijd zou gaan,

Ten eerste dat men zag de zon opstaan.

Hij klom op een berg groen,

Te midden onder die paviljoenen,

Daar een laurierboom op stond,

Goed gegroeid en rond.

Ook zo is gedaan zijn natuur,

Al bevroor de aarde door en door,

Of dat het is heet of koud,

Dat hij altijd zijn lover behoudt.

Ook stond daar menig bloempje,

En ter linkerzijde van hem,

Liep een rivier over het zand,

Het was de mooiste die men vond.

Hier stond Darius en bezag,

Al dat volk dat onder hem lag.

Zo goedaardig was hij gedaan,

Dat men hem zonder waan,

Graag zou wezen bevriend,

Al had hij het anders niet verdiend.

Hij zei dat volk scheiden tevoren,

En zijn taal horen.

‘Edele heren van Perzië,

De beste strijders bent gij,

Van de wereld uitverkoren.

Ge bent van de goden geboren,

En van de oude Beluse gekomen.

Dat is nog wel bekend u sommige.

Hij verdiende in de aardse weelde,

Dat naar hem dat eerste beeld,

Was gemaakt, dat hij groeide.

Daarbij zo verdiende hij dat,

Dat hij als eerste van aardrijk,

Was gevoerd te hemelrijk.

Gij heren wees niet bang.

Deze oorlog is het niet waart,

Dat men het noemt enige strijd.

Want de knecht die wil strijd,

Houden tegen zijn heer,

Me lijkt dat hij verwoed is zeer.

Het is geen strijd, maar het is wraak,

Alzo zoals valt die zaak,

Dat de heer zijn knecht,

Ranselt en voert naar zijn recht

En zijn eigen land beschermt.

Ik waan die ellendeling niet kermt,

Die kwade bastaard, om dat ding

Dat hij geworden is koning,

Hij waant te worden zekerlijk,

Heer van geheel aardrijk.

Dat raadt hem aan die jonge jeugd.

Ik waan ge wel merken mag,

Dat hij onvoorzien en zonder raad,

Allerhande ding vaak bestaat.

Hem was het liever, was hij dood,

Dan dat hij hem opgaf door de nood.

Al nu zo is hij hopeloos,

Dat hij zo menige man verloor,

Tegen Mennoen op de Granike,

Daar menige man bleef jammerlijk.

Ach arme! die kwade knecht,

Houdt te wanen zijn gevecht,

Die allerwegen arm waren en ellendig,

Tegen heren die al hun leven,

Hebben gehaat en wensen geweld,

En dient zilver nog goud.

Alexander, hoe graag ik wist,

Bij welke duivel of bij welke list,

U te winnen waant dat koninkrijk,

Dat Cyrus won geweldig,

Die het land van Lydi overwon,

En Croesus de rijke man,

Die de rijkste was tevoren,

Die noch ooit was geboren,

En Baltasar van Babylonië,

En daartoe alle heren kroon,

Die te die tijden koning waren.

Al is hij te hemel gevaren,

Noch heb ik zijn avonturen,

En zijn geluk al door en door.

Nog zeg ik een andere zaak,

Dus gij mag zijn te gemak:

We zijn van het giganten geslacht,

Die allen waren van grote kracht,

En die de toren van Babylon,

Die nog is hoog en schoon,

De eerste keer van tegels wrochten,

En die tegen de goden vochten.

Daarom bid ik u dat gij doet,

Uw voorouders in uw gemoed

En dat ge doet al zulke verweer,

Zodat gij lof hebt en eer.

Zal een ellendeling, een inkomeling,

Ook verdrijven uw koning,

En houden uw voorouders erven,

Al zal ge er ook om sterven?

Als het zo gevalt - dat niet zal,

Als god het wil en goed geval,

Dat iemand vliedt de Griekse knechten

Als ge voor mij wil vechten,

Hij peinst toch om zijn wijf,

En om zijn kind en het lijf,

Verliezen zullen in de strijd;

En dan zo is het vechten tijd.

Nochtans weet ik wel allerwegen,

Dat we zullen hebben de zege.

Want ik in mijn droom zag,

Daar ik op mijn bed lag,

Branden de Griekse paviljoenen,

En de ellendeling dolle koene,

Gekleed naar Babylons wijze.

Hij voer in de poort van prijs,

Daarna bracht men hem mij gevangen.

Toen verging mijn droom wel gelijk.

Wat helpt het dat ik u veel zei?

Ik zweer het u bij de godheid,

Van de zon die we u wijzen,

Die we bij verlof laten rijzen,

In het einde van ons koninkrijk:

Die vlieden zullen eeuwig,

Verdreven wezen van de landen,

Gelijk dat ze waren onze vijanden.

Toen hij stond in deze taal,

Kwam gelopen in het dal,

Een boodschapper met een bericht,

En zei dat Alexander was,

Gevlogen en het leger ging falen,

Over berg en bosjes,

En ter zee waart waren gevlogen.

Hij was zo blijde, hij wist niet wat te doen,

Van vreugde, toen hij hoorde die taal.

Over berg en over dal,

En over bos en over stenen,

Ging dat volk vlieden algemeen,

Al die dag en die nacht,

Dus waren ze kwalijk bedacht

Omdat ze hem zullen nalopen;

Dat ze zeer zullen bekopen.

Want Alexander had geen vrees,

Dan om de konings Darius vlucht.

Al had hij de keus alzo,

Of hij liever had dat hij vloog,

En hij overwonnen in zulke wijs,

Zodat hij zou hebben de prijs,

En al verwerend het lijf verliezen,

Hij zou niet wat weten te kiezen,

Want hij zou hem immermeer,

Daarna schamen de oneer.

Alzo na waren ze nu gekomen,

Darius scharen dat ze vernomen,

Waren in dat diepe dal.

Men mocht ze herkennen wel,

Bij het blikkeren van het goud,

En het stuiven van de modder,

Verdonkerde de zonnegang,

Die avond scheen zonder twijfel.

Op een toren liep een bediende.

Hij riep in Yssoen al gelijk,

Dat Darius kwam en zijn hele leger,

En men vast aanving te verweer.

Nauwelijks geloofde het Alexander,

850 Dies blider was dan een ander,

Ende sere langhde na den wighe.

Hi riep: Էapent u te prighe!

Hi was die eerste die uut trac,

Ende ooc die den eersten stac.

855 Hem volchde menech scone serjant,

Helm up hovet, scacht in die hant.

Nu laet sien, wat sullen doen,

Die men seide dat si waren ghevloen.

Doe tfolc sach dat si dare waren,

860 Alexander ende sine scaren,

Wel ghewapent vor sijn oghen,

Doe wisten si wel, si waren bedroghen.

Men riep daer helpe! in menegher tale;

Men mochtes niet verstaen wale.

865 Daris scaerde anderwaert dat here,

Ende sette tfolc ter were.

Hi hadde in sinen sin ghedacht -

Ooc mochte hijt hebben volbracht -,

Dat hi die Grieken voren ende bachten,

870 Soude hebben beringht met crachten.

Hadde hijt ghedaen, het ware hem goet.

Maer daventure, die emmer doet,

Den starken breken, den cranken staen,

Die en liets hem niet anegaen.

875 Dus stoeden die Grieken wel ghescaert

Up enen berch al onvervaert.

Alexander sette hem ter were,

Vore algader tander here,

Ene scare van lieden te voet,

880 Die ten wapen waren goet.

Sijn here was in tween ghescaert.

[p. 62] Die rechter side die bewaert

Nichanor, Permenions sone,

Die alre eren was ghewone.

885 Hector sijn broeder was daer mede,

En Tholomeus, die wonder dede,

Meleager ende Perdicas,

Clitus ende ooc Amictas.

Dit waren riddere al van prise;

890 Elc na conincstavels wise,

Van ere paertien leitsman.

Ane die luchter side daeran,

Was leitsman Permenio,

Die der orloghen was wel vro.

895 Ende an die selve side so was,

Sijn sone, mijnher Philotas,

Craterus ende Antigonus,

Cenus ende Eumenius.

Alexander, die coene was ende blide,

900 Hi was in die ander side,

Met enen helm van goude root,

Sijn spere staerc ende groot

Ende wel ghewapent over al,

Ende hi sat up sijn Bucifal.

905 An di side hielt bi hem doe,

Alre naest Eufestio,

Die die scoonste was als te voren,

Ende sijn gheselle uut vercoren.

Vore tfolc voer Alexander die fiere,

910 Blakende met sijnre baniere.

Den hoghen lieden bat hi sere,

Te vechtene door der werelt ere.

Hi makede sinen lieden moet;

Den vrecken man gheloofdi goet,

915 Eighinen lieden gheloofde hi,

Dat hise soude maken vri,

Die traghe wincti metten vingheren,

Ende hietse werpen met den slingheren.

Hi sprac: hoort an nu dese tale,

[p. 63] 920 Eer ghi gaet vanden berge te dale:

ԅdele heren, nu sijt coene!

Heden hebdijs wel te doene;

Gi sult alt volc van eertrike,

Dwinghen saen wel cortelike.

925 Siet hier den dach, daer u up sal,

Die aventure ghelden al,

Den seghe, dien si u behiet.

Dit goet es uwe, en twivelt niet.

Dat toochde soe u wale te voren,

930 Doe soe u Teben liet te storen,

Ende ghi Athenen haddet so vervaert,

Dat het al u eighen waert.

Siedi nu dese liede staen?

Sij sijn als wive al ghedaen,

935 Si blicken van goude so sere,

Si hebben hope vele mere

Omme roof, dan om verwinnen.

Men salt hem wale doen bekinnen,

Dat onse sweert gout biten ontwee.

940 Si connen dreighen ende nemmee,

Si sijn der weelden so ghewone,

Dat si en durren ghene soene

Houden jeghen di scaerpe swaerde.

Noopt mense enewerf metter gaerde,

945 In den rugghe of in den buuc,

Over busch ende over struuc,

Sullen si vlien met alre cracht.

Daer sal men merken uwe macht,

Ende of ghi mint mi haerde,

950 Daermen breect die plompe swaerde,

Daermen scoort die buckelaren,

Daer sal ic wel besien die scaren,

Die mi van herten goedes onnen.

Verwint tfolc, het es verwonnen!

[p. 64] 955 Di sijns viants leven spaert,

Hi heeft sijns selves lijf onwaert.

In striden salmen nieman sparen,

En si of si verwonnen waren.

Godsat hebbe die traghe hant!

960 Die blode vecht alse een wigant,

Als hi niet en mach ontvlien,

Dan sal den coenen niet ghescien.

Die van Percen hebben dicken,

Die Grieken gheslaghen tsticken,

965 Ende ooc menich onrecht ghedaen,

Bede vercocht ende ghevaen.

Dunket u wesen ghenoech -

Neent, het es groot onghevoech -,

Dattie kindere dat becopen,

970 Dat hare voorders hebben belopen?

Al die liede sonder waen,

Sullent becopen, die hier staen,

Dat onrecht dat up Europen,

Dicwile es belopen.

975 Media ende Daris, die hier staet,

Sullen becopen Cerces daet,

Die Grieken groten toren dede.

Dat sullen wi wreken hier ter stede,

Up meer volcs, dan ghi hier siet;

980 Want dus vele en ghenoeghet mi niet.

Vecht alse ic doe omme prijch,

Deelt met mi den starken wijch!

Ic lat u tgoet bliven allene,

Want ic en wille dinc enghene,

985 Dan den name van dier daet.

Dit sprac hi, ende metter vaert,

Noopti Bucifalle met sporen.

Het lichte hem achter ende voren,

Entie scaren begonden naken,

990 So dat si hem onderstaken.

Maer eer ic telle van iemans cracht,

Wie daer vlo, ocht wie daer vacht,

Sal ic u wijs maken das,

[p. 65] Hoe Daris scilt ghetekent was.

995 Daris wapen waren goet.

Maer dat an den scilde stoet,

Dat was een hystorie lanc.

Diet horen wille, hebbe danc.

Sijn scilt hinc an enen waghen,

1000 Want gheen man en mochten draghen,

Hi was goudijn goet ter curen,

Hi hadde seven coverturen;

Gedeelt was hi in drien quartieren.

Boven stonden in haerre manieren,

1005 Daris voorders haerde scone,

Die gygante van Babilone,

Ende hoe Memroet die gygant,

Dat in sinen rade vant,

Datmen enen toren soude maken,

1010 Die toten hemel soude gheraken,

Om dat die luvie daer naer,

Nemmermeer en dede vaer.

Also stont dare Chams gheslachte,

Hoet daer den hoghen toren wrachte.

1015 Doe en wout god niet ghedoghen,

Ende quam sine cracht daer toghen,

Ende verkeerde hare sprake.

Om aldusghedane sake,

Bleef di toren te makene voort.

1020 Daeraf so comt nu die poort,

Die es gheheten Babilone.

Al dit stont bescreven scone,

Int overste quartier van den scilde,

Also alst die here wilde.

1025 In dat ander so stont mee,

Hoe die coninc van Caldee,

Nabugodonosor die rike,

Met groten here gheweldelike,

Te Jherusalem weert voer voren,

1030 Ende hoe hi daer brac meneghen toren,

Ende hoe die coninc vacht den seghe,

Jeghen die Joden alleweghe.

Daer stont bescreven, hoe dat was,

Ghevanghen die coninc Cedecias,

1035 Ende ooc mede daer met hem,

Al tfolc van Jherusalem,

Entie coninc ooc gheblint,

Ende in den kerkere ghesint.

Sijn twee kinder waren met lede,

1040 Vor sijn oghen onthovet bede,

Ende goods kerke entie mure,

Ende al die huus gheslicht aldure.

Ende ooc nam hi ons heren vate,

Ende voerde se siere strate,

1045 Ende diender sine afgode mede,

Daer hi groot quaet ane dede.

Cedecias verloos die crone,

Ende bleef ghevaen in Babilone,

Ende die Joeden mede aldaer,

1050 Al durenture seventich jaer.

Nochtan liet hi te scrivene bliven

Een hystorie, die ic sal scriven,

Hoe Nabugodonosor lach,

In sinen drome ende sach,

1055 Een beelde groot vore hem staen,

Dat wonderlike was ghedaen:

Sijn hovet was goudijn root,

Entie scouderen entie aerme groot,

Waren selverijn al claer;

1060 Die buuc was coperijn, dats waer,

Yserijn waren sine been,

Dat en es loghene engheen;

Van eerden waren die voete sijn,

Ende ghemanc ooc yserijn.

1065 Dus sach die coninc al te hant,

Hoedane wijs dat sonder hant,

Een keselkijn ghehouwen waert,

Ute enen berghe, dat metter vaert,

Gheent beelde an sinen voet smeet.

1070 Het vel ter neder al ghereet,

Ende vaert te nieute alse ghestof.

Danieel hi spreect hier of,

Want hi bediede desen droom:

‘Coninc’, sprac hi, ‘Nu nemet goom!

1075 Dat beelde betekent di;

Du bes selve, coninc vri,

Dat guldijn beelde, dat du saghes,

Daer du in dinen drome laghes.

Die selverin scouderen metten aermen,

1080 Bediet dat dijn rike sal aermen

Ende cranken van ghewoude,

Also vele alst selver es beneden goude.

Ooc salt sijn ghedeelt in tween,

Dat en es loghene engheen;

1085 Het sullen hebben die Persiene,

Ende ooc mede die Mediene.

Die buuc, die coperijn was al,

Dat es dat in Grieken sal,

Een coninc werden ende sal verslaen,

1090 Percen ende Meden ent rike ontfaen.

Die been van ysere bediet,

Dat roomsce rike ende anders niet;

Gheliker wijs dat yser verwint,

Alle spise die men vint,

1095 So sal verwinnen troomsce rike,

Al dat volc van eertrike.

Dat die voete waren van eerden,

Betekent dat daerna sal weerden,

Die werelt quaet ende onghetrouwe.

1100 Daerna sal ene vrouwe,

Sonder man een kint ontfaen.

Dat bediet sonder waen,

Dat keselkijn, dat du saghes,

In dinen droom, daer du laghes.’

1105 Ooc liet hi achter enen droom,

Hoe dat hi sach enen boom,

Nabugodonosor die rike,

Ende hoorde van hemelrike,

Dat men dien soude houwen uut,

1110 Ere stemme roupen over luut,

Ende men die wortele niene soude sniden,

Totien daghe dat seven tiden,

Verkeert waren up den boom.

Daniel bediede hem den droom;

1115 Hi seide, dat hi die boom ware,

Om dat hi gode hadde ommare,

Ende hi ware so sot,

Dat hi selve waende wesen god.

Bedi so seidi over waer,

1120 Dat hi soude seven jaer,

Alse een beeste eten al uut,

Beide gars ende cruut,

Ende in enen osse sijn verkeert,

Totien tiden, dattijs ware gheleert,

1125 Dat doch ware een ander god,

Die overal heeft sijn ghebot.

Dit was dien coninc al ghesciet,

Nochtan waest daer bescreven niet.

Sint droech hi weder crone,

1130 Ende was coninc in Babilone,

Alsi te voren hadde ghedaen.

Hi dede sinen sone vaen, , , ,

1135 Te dien tiden was int rike,

Dat hi was beesten ghelike.

Daerna doe hi doot was bleven,

Waert sijn sone daer verheven.

Doe dede hi in corten tiden,

1140 Sinen vader ontwee sniden,

In clenen stucken al te gader.

Aldus begaedde hi sinen vader,

Ende gaf elc stucke enen giere,

Ende lietse enweghe vlieghen sciere,

1145 Om dat hi ontsach dat hi verresen,

Van dode te live soude wesen,

Ende hem dat rike soude ontgaen.

Dat was waerheit sonder waen.

Also nam Nabugodonosor ende,

1150 Om dat hi gode niet en kende.

Aldus ende in deser maniere,

Waren ghemaect die overste quaertiere.

Maer het was om sconincs lachter,

Dat dit was ghelaten achter.

1155 In dien voet ooc van den scilde,

Stont bescreven, alse men wilde,

Hoe Daris trike van Meden wan,

Met Cyrus, den riken man.

Balthasar sat daer ghescreven,

1160 Die tien tieden coninc was bleven,

Van Nabugodonosors gheslachte,

Die luttel up gode achte.

Hi maecte tenen tide feeste -

Aldus leest ment in die geeste –,

1165 Mettien vaten diende men hem,

Die Nabugodonosor te Jherusalem,

In die heleghe kerke nam.

Daerom was god up hem gram.

Daer hi sat met sinen wiven,

1170 Ende sine feeste soude driven,

Quam een hant van hemelrike,

Nemmeer en sach men sekerlike.

Soe screef drie woort, ende mettien,

En mochte mense meer ghesien.

1175 Maer niemen van sinen lieden,

En mocht ghelesen no bedieden.

Doe was ghehaelt Daniel,

Die prophete, ende laest wel.

Dit waren die woort, sijts ghewes:

1180 Mene.....Tegel.....Fares.

ԃonincլ seide Daniel,

Ԋa en weetstu dat selve wel,

Dat dat rike dinen oudervader,

Nabugodonosorre, algader,

1185 God gaf, ende hijs niet en kinde.

Daerom waert hi ghelijc den rinde,

Seven jaer al ommetrent.

Dit heefstu selve wel bekent.

Nochtan en scuwestu ghene sonden,

1190 Dore eneghe dinc in allen stonden.

Ooc en woutu niet laten,

Du en does di dienen metten vaten,

Die dijn oudervader nam.

Daeromme es god up di gram,

1195 Ende hevet di al dit ghesent,

Daermede du saen sals sijn ghescent.

Mane dat bediet ghetal:

Dijn rike es ghetellet al,

Ende het hevet te vele gouts;

1200 Du sals verliesen dattu houts.

Tegel dat bediet ghewichte:

Du salt dijn goet verliesen lichte.

Fares bediet besceet:

Di sal saen ghescien groot leet:

1205 Lijf ende rike dat sal bede,

Van di sceden met groten lede;

Cyrus van Percen ende Daris van Meden,

Sullen winnen die stat noch heden.’

Dit sprac hi, ende binder nacht,

1210 Waert ghevaen met groter cracht,

Babylonie, die goede stede,

Ende Baltasar versleghen mede.

Die twee coninghe verwonnense sciere.

Si daden ontleiden die riviere,

1215 Ende nam anderen loop, dan soe plach,

Te voren over meneghen dach,

Ende dor die gate van den mure,

Daer twater plach te lopene dure,

Quam ghelopen in met crachte,

1220 Tfolc ende wan die poort bi nachte.

Ende Cyrus liet in Babylone,

Daris van Meden draghen crone.

Dit en was Daris niet, god weet,

Die jeghen Alexandere street.

1225 Al omtrent den scildes rant,

Stont bescreven, hoe di wigant,

Cyrus meneghen seghe vacht.

Hi wan Lidien met siere cracht,

Ende al die grote rijcheit mede,

1230 Die Cresus hadde in meneghe stede,

Die die alre rijcste was te voren,

Die noch nooit was gheboren.

Nochtan dore al dat hi verwan,

So menich lant, so meneghen man,

1235 Die coninghinne Thamaris,

Soe en achte niet al dis,

Een moghende wijf ende vermeten,

Ende vrouwe van den Massageten,

Ende ooc van der magheden lant,

1240 Dat Amasonien es ghenant.

Soe vinc Cyrus, den edelen deghen,

Ende heeft hem thovet af ghesleghen,

Ende waerpt met groten overmoede,

In ene cupe vol van bloede.

1245 Soe seide Ԥu begheres strijt;

Al bestuus sat, het es wel tijt.’

Aldus was ghene scilt ghedaen,

Als ghi moocht horen ende verstaen.

Die ander boec neemt hier ende.

1250 Nu hoort van den groten ghenende,

Dat Alexander daer ghesciede,

Vore sconincs Daris liede.

God here, hoe moghen wi blide

Altoos wesen of teneghen tide?

1255 Waerbi moghen wi die werelt minnen,

Daer wi luttel ane moghen winnen,

Enten lesten vinden niet,

Also men dagheliken siet?,

Cyrus, die een groot here was,

S o men hier te voren las,

Die so menighen prijs ghewan, , , ,

- sine name,

Nochtan bleef hi met groter scame,

1265 Van enen cranken wive doot,

Die bi naturen es wel bloot.

Waerom mesdoen wi jeghen gode,

Die dlijf ons leent bi sinen ghebode,

Ende alsi wille, so eest ghedaen,

1270 Met ons allen sonder waen?

Elc hoede hem vor der sonden val!

In dien derden bouc staet al,

Van Darise ende Macedo,

Wie so vacht ende wie so vlo.

Dus blijer was dan een ander,

En zeer verlangde naar de strijd.

Hij riep: “Wapent u te strijd!

Hij was de eerste die eruit trok,

En ook die de eerste stak.

Hem volgde menige schone bediende,

Helm op het hoofd, schacht in de hand.

Nu laat zien wat we zullen doen,

Die men zei dat ze waren gevlogen.

Toen het volk zag dat ze daar waren,

Alexander en zijn scharen,

Goed gewapend voor zijn ogen,

Toen wisten ze wel, ze waren bedrogen.

Men riep daar help! In menige taal;

Men mocht het niet verstaan wel.

Darius schaarde andere maal dat leger,

En zette het volk ter verweer.

Hij had in zijn zin gedacht

Ook mocht hij het hebben volbracht,

Dat hij die Grieken voren en achter,

Zou hebben omringd met krachten.

Had hij het gedaan, het was hem goed.

Maar het avontuur dat immer laat

De sterken breken, de zwakken staan,

Die liet het hem niet aangaan.

Dus stonden de Grieken goed geschaard

Op een berg geheel onvervaard.

Alexander zette zich ter verweer,

Voor geheel het andere leger,

Een schaar van lieden te voet,

Die te wapen waren goed.

Zijn leger was in tweeën geschaard.

De rechterzijde die bewaart

Nichanor, Permenion’ s zoon,

Die alle eer was gewoon.

Hector, zijn broeder, was daar mede,

En Tholomeus die wonder deed,

Meleager en Perdicas,

Clitus en ook Amictas.

Dit waren ridders al van prijs;

Elk naar legeraanvoerders wijs,

Van een partij leidsman.

Aan de linkerzijde daaraan,

Was leidsman Permenio,

Die de oorlogen was wel vrolijk.

En aan diezelfde zijde zo was,

Zijn zoon, mijnheer Philotas,

Craterus en Antigonus,

Cenus en Eumenius.

Alexander, die koene, was blijde,

Hij was aan de andere zijde,

Met een helm van goud rood,

Zijn speer sterk en groot

En goed gewapend overal,

En hij zat op zijn Bucifal.

Aan de zijde hield bij hem toen,

Allernaast Eufestio,

Die de schoonste was als tevoren,

En zijn gezel uitverkoren.

Voor het volk voer Alexander die fiere,

Blakende met zijn banieren.

De hoge lieden bad hij zeer,

Te vechten voor de wereld eer.

Hij maakte zijn lieden moed;

De vrekkige man beloofde hij goed,

Lijfeigenen lieden beloofde hij,

Dat hij ze zou maken vrij,

De trage wenkte hij met de vinger,

En zei ze te werpen met de slinger.

Hij sprak: hoort aan nu deze taal,

Eer gij gaat van de berg ten dal:

‘Edele heren, nu wees koen!

Heden heb je het wel te doen;

Gij zal al het volk van aardrijk,

Dwingen samen wel kortelijk.

Ziet hier de dag daar u op zal,

Het avontuur vergelden al,

De zege die ze u zei.

Dit goed is de uwe en twijfel niet.

Dat toonde zo u wel tevoren,

Toen zo u Thebe liet verstoren,

En ge Athene had zo verschrikt,

Dat het al uw eigen werd.

Ziet u nu deze lieden staan?

Zij zijn zoals wijven geheel gedaan,

Ze blikkeren van goud zo zeer,

Ze hebben hoop veel meer

Om roof, dan om overwinnen.

Men zal het hen wel laten bekennen,

Dat onze zwaarden goud bijten in twee.

Ze kunnen dreigen en nimmermeer,

Ze zijn de weelde zo gewoon,

Dat ze durven geen verzoening

Houden tegen de scherpe zwaarden.

Noopt men ze eenmaal met een puntige stok,

In de rug of in de buik,

Over bos en over struik,

Zullen ze vlieden met alle kracht.

Daar zal men merken uw macht,

En als ge me mint erg,

Daar men breekt die plompe zwaarden,

Daar men scheurt de beukelaars,

Daar zal ik goed bezien de scharen,

Die me van harten goed gunnen.

Overwin het volk, het is overwonnen!

Die zijn vijand zijn leven spaart,

Hij heeft zijn eigen lijf onwaarde.

In strijd zal men niemand sparen,

Tenzij dat ze overwonnen waren.

Vervloekt is de trage hand!

Die bange vecht als een strijder,

Als hij niet mag ontvlieden,

Dat zal de koenen niet geschieden.

Die van Perzië hebben vaak,

Die Grieken geslagen te stukken,

En ook menig onrecht gedaan,

Beide, verkocht en gevangen.

Dunkt u het te wezen genoeg

Neen, het is zeer onbetamelijk,

Dat de kinderen dat bekopen,

Dat hun voorouders hebben opgelopen?

Al die lieden zonder waan,

Zullen het bekopen die hier staan,

Dat onrecht dat op Europa,

Vaak is belopen.

Medië en Darius, die hier staat,

Zullen bekopen Xerxes daad,

Die de Grieken grote toorn deed.

Dat zullen we wreken hier ter plaatse,

Op meer volk dan ge hier ziet;

Want dus veel vergenoegt me niet.

Vecht zoals ik doe om krijgsroem,

Deel met me de sterke strijd!

Ik laat u het goed blijven alleen,

Want ik wil ding geen,

Dan de naam van die daad.

Dit sprak hij en met een vaart,

Noopte hij Bucifal met sporen.

Het lichte hem achter en voren,

En de scharen begonnen zich te naken,

Zodat ze begonnen te steken.

Maar eer ik vertel van iemands kracht,

Wie daar vloog of wie daar vocht,

Zal ik u wijs maken dat,

Hoe Darius schild getekend was.

Darius wapens waren goed.

Maar dat aan het schild stond,

Dat was een historie lang.

Die het horen wil heeft dank.

Zijn schild hing aan een wagen,

Want geen man mocht het dragen,

Het was goud goed ter keur,

Het had zeven bedekkingen;

Gedeeld was het in drie kwartieren.

Boven stonden in hun manieren,

Darius voorouders erg schoon,

Die gigant van Babylon,

En hoe Memroet die gigant,

Die in zijn raad vond,

Dat men een toren zou maken,

Die tot de hemel zou geraken,

Omdat de zondvloed daarnaar,

Nimmermeer deed gevaar.

Alzo stond daar Chams’ geslacht,

Hoe hij daar de hoge toren wrocht.

Toen wou God het niet gedogen,

En kwam zijn kracht daar tonen,

En veranderde hun spraak.

Om al dusdanige zaak,

Bleef de toren te maken voort.

Daarvan zo komt nu die poort,

Die is geheten Babylon.

Al dit stond beschreven schoon,

In het bovenste kwartier van het schild,

Alzo zoals die heer wilde.

In dat andere zo stond mede,

Hoe de koning van Chaldea,

Nebukadnezar die rijke,

Met groot leger geweldig,

Te Jeruzalem waars voer voren,

En hoe hij daar brak menige toren,

En hoe de koning bevocht de zege,

Tegen de Joden allerwegen.

Daar stond beschreven hoe dat was,

Gevangen die koning Cedecias,

En ook mede daar met hem,

Al het volk van Jeruzalem,

En die koning ook geblind,

En in de kerker gezonden.

Zijn twee kinderen waren met leed,

Voor zijn ogen onthoofd beide,

En Gods kerk en die muur,

En al de huizen geslecht aldoor.

En ook nam hij onze Heren vaten,

En voerde ze in zijn straten,

En diende er zijn afgoden mede,

Daar hij groot kwaad aan deed.

Cedecias verloor de kroon,

En bleef gevangen in Babylon,

En de Joden mede aldaar,

Al door en door zeventig jaar.

Nochtans liet hij het te schrijven blijven

Een historie die ik zal schrijven,

Hoe Nebukadnezar lag,

In zijn droom en zag,

Een beeld groot voor hem staan,

Dat wonderlijk was gedaan:

Zijn hoofd was goud rood,

En de schouders en de armen groot,

Waren zilveren geheel helder;

De buik was van koper, dat is waar,

Van ijzer waren zijn benen,

Dat is leugen geen;

Van aarde waren de voeten zijn,

En gemengd ook met ijzer.

Dus zag die koning al gelijk,

Hoedanig wijze dat zonder hand,

Een kiezeltje gehouwen werd,

Uit een berg dat met een vaart,

Ginds beeld aan zijn voet smeet.

Het viel ter neder al gereed,

En ging te niet zoals stof.

Daniël hij spreekt hiervan,

Want hij uitlegde deze droom:

‘Koning’, sprak hij, Nu neem kennis!

Dat beeld betekent gij;

U bent het zelf, koning vrij,

Dat gouden beeld dat u zag,

Daar u in uw droom lag.

Die zilveren schouders met de armen,

Betekent dat uw rijk zal verarmen

En verzwakken van geweld,

Alzo veel als het zilver is beneden goud.

Ook zal het zijn gedeeld in tweeën,

Dat is leugen geen;

Het zullen hebben die Perzen,

En ook mede de Meden.

Die buik, die van koper was al,

Dat is dat in Griekenland zal,

Een koning worden en zal verslaan,

Perzen en Meden en het rijk ontvangen.

De benen van ijzer betekent

Dat Romeinse rijk en anders niet;

Gelijkerwijze dat ijzer overwint,

Alle spijs die men vindt

Zo zal overwinnen het Romeinse rijk,

Al dat volk van aardrijk.

Dat de voeten waren van aarde,

Betekent dat daarna zal worden,

De wereld kwaad en ontrouw.

Daarna zal een vrouwe,

Zonder man een kind ontvangen.

Dat betekent zonder waan,

Dat kiezeltje dat u zag,

In uw droom daar u lag.’

Ook liet hij achter een droom,

Hoe dat hij zag een boom,

Nebukadnezar die rijke,

En hoorde van hemelrijk,

Dat men die zoude houwen uit,

Een stem roepen over luid,

En men die wortel niet zou snijden,

Tot die dag dat zeven tijden,

Veranderd waren op de boom.

Daniël legden hem uit de droom;

Hij zei dat hij die boom was,

Omdat hij God had onwaarde,

En hij was zo zot,

Dat hij zelf waande te wezen god.

Daarbij zo zei hij voor waar,

Dat hij zou zeven jaar,

Als een beest eten al uit,

Beide gerst en kruid,

En in een os zijn veranderd,

Tot die tijden dat hij het had geleerd,

Dat er toch was een andere god,

Die overal heeft zijn gebod.

Dit was die koning al geschied,

Nochtans was het daar beschreven niet.

Sinds droeg hij weer kroon,

En was koning in Babylon,

Zoals hij tevoren had gedaan.

Hij liet zijn zoon vangen, , , ,

Te die tijden was in het rijk,

Dat hij was een beest gelijk.

Daarna toen hij dood was gebleven,

Werd zijn zoon daar verheven.

Toen deed hij in korte tijden,

Zijn vader in twee snijden,

In kleine stukken al tezamen.

Aldus begaafde hij zijn vader,

En gaf elk stuk een gier,

En liet ze wegvliegen snel,

Omdat hij ontzag dat hij verrees,

Van dood tot leven zou wezen,

En hem dat rijk zou ontgaan.

Dat was waarheid zonder waan.

Alzo nam Nebukadnezar einde,

Omdat hij God niet kende.

Aldus en in deze manier,

Waren gemaakt die bovenste kwartieren.

Maar het was om konings uitlachen,

Dat dit was achtergelaten.

In de voet ook van het schild,

Stond beschreven, als men wil,

Hoe Darius het rijk van Meden won,

Met Cyrus, de rijke man.

Balthasar zat daar geschreven,

Die te die tijden koning was gebleven,

Van Nebukadnezars geslacht,

Die weinig op God achtte.

Hij maakte te ene tijde feest-

Aldus leest men het in die verhalen

Met die vaten diende men hem,

Die Nebukadnezar te Jeruzalem

In die heilige kerk nam.

Daarom was God op hem gram.

Daar hij zat met zijn wijven,

En zijn feest zou drijven,

Kwam een hand van hemelrijk,

Nimmer zag men het zekerlijk.

Ze schreef drie woorden en meteen,

Mocht men ze niet meer zien.

Maar niemand van zijn lieden,

Mocht het lezen nog verklaren.

Toen was gehaald Daniël,

Die profeet, en las het wel.

Dit waren de woorden, zij het gewis:

Mene.....Tegel.....Fares.

‘Koning,’ zei Daniël,

Ԋa, weet u dat zelf wel,

Dat dit rijk uw overgrootvader,

Nebukadnezar allemaal,

God gaf en hij hem niet kende.

Daarom werd hij gelijk het rund

Zeven jaar al omtrent.

Dit heeft u zelf wel bekend.

Nochtans schuwt u geen zonden,

Door enig ding in alle stonden.

Ook wou u het niet laten,

U laat u bedienen met de vaten,

Die uw overgrootvader nam.

Daarom is God op u gram,

En heeft u al dit gezonden,

Daarmee u gauw zal zijn geschonden.

Mane, dat betekent getal:

Uw rijk is geteld al,

En het heeft te veel goud;

U zal het verliezen dat u houdt.

Tegel, dat betekent gewicht:

U zal uw goed verliezen licht.

Fares, betekent bescheid:

U zal gelijk geschieden groot leed:

Lijf en rijk dat zal beide,

Van u scheiden met groot leed;

Cyrus van Perzië en Darius van Meden,

Zullen winnen de stad nog heden.’

Dit sprak hij en binnen de nacht,

Werd gevangen met grote kracht,

Babylonië, die goede stede,

En Balthasar verslagen mede.

Die twee koningen overwonnen het snel.

Ze lieten omleiden de rivier,

En nam een andere loop dan ze plag,

Tevoren over menige dag,

En door de gaten van de muur,

Daar het water plag te lopen door,

Kwam gelopen in met kracht,

Het volk en won de poort bij nacht.

En Cyrus liet in Babylon,

Darius van Meden dragen de kroon.

Dit was Darius niet, God weet,

Die tegen Alexander streed.

Al omtrent de schild rand,

Stond beschreven hoe die strijder

Cyrus menige zege vocht.

Hij won Lydië met zijn kracht,

En al de grote rijkheid mede,

Die Croesus had in menige stede,

Die de allerrijkste was tevoren,

Die nog nooit was geboren.

Nochtans door alles dat hij overwon,

Zo menig land, zo menige man,

De koningin Thamaris,

Ze achtte niet al dit,

Een vermogend wijf en vermetel,

En vrouw van de Massageten,

En ook van het maagden land,

Dat Amasonie is genaamd.

Ze ving Cyrus, de edele koningszoon,

En heeft hem het hoofd afgeslagen,

En wierp het met grote overmoed,

In een kuip vol van bloed.

Ze zei Ե begeert strijd;

Al bent u het zat, het is wel tijd.’

Aldus was datgene schild gedaan,

Zoals ge mocht horen en verstaan.

Dat andere boek neemt hier einde.

Nu hoort van de grote dapperheid,

Dat Alexander daar geschiedde,

Voor koning Darius lieden.

God Heer, hoe mogen we blijde

Altijd wezen of te eniger tijd?

Waarbij mogen we de wereld minnen,

Daar we weinig aan mogen winnen,

En tenslotte vinden niet,

Alzo men dagelijks ziet?

Cyrus, die een groot heer was,

Alzo men hier tevoren las,

Die zo menige prijs won, , , ,

-zijn naam,

Nochtans bleef hij met grote schaamte,

Van een zwak wijf dood,

Die van naturen is wel bang.

Waarom misdoen we tegen God,

Die het lijf ons leent bij zijn gebod,

En als hij wil, dan is het gedaan,

Met ons allen zonder waan?

Elk hoedt hem voor de zondeval!

In dat derde boek staat alles,

Van Darius en Macedo,

Wie zo vocht en wie zo vloog.

Die derde boec.

Eer liet ic die geeste staen,

Daer men te stride soude gaen,

Entie scaren hem onderstaken.

Nu seghic u in waren saken,

5 Dat die crakinghe van den slaghen,

Ende tstriden ende tjaghen,

Verdreef tgheluut van den businen,

Dat al niet en dochte schinen.

Daer vloghen so vele scichte,

10 Ende quarele so ghedichte,

Datmen cume ghesach die lucht.

Daer was an beiden siden vrucht.

Die eerste, die ter selver stede,

Ane eneghen joeste dede,

15 Dat was die coene Macedo,

Die van vrese noit en vlo.

Daer hi sach dat menich scilt,

Wel verdect met goude hilt,

Ende men van goude doreroot,

20 Daerinne een drake van kele groot,

Den standaert brochte ghedraghen,

Voor Darise up enen waghen,

Daerwaert keerde hi ter vaert,

Mettien breidele sijn paert,

25 Om dat hi woude sonder waen,

Talre eerst Darise verslaen;

Hem dochte dat hijs bat verdiende.

Doe quam een van Daris vriende,

Die van Surien soudaen was,

30 Ende was gheheten Arethas,

Ende hi hadde an sinen scacht

Enen witten vane, daerin ghewracht,

Een lyoen van goude stoet.

Een karbonkel diere ende goet,

35 Was up sinen helm gheset.

Hi es die eerste man, die let,

Alexandere mettien spere.

Die coninc sette hem ter were.

Ateras brac sinen scaht;

40 Maer Alexander reet met cracht,

Hem den bokelare ontwee,

Up die bulle min no mee,

Die van goude was wel claer.

Die scacht ghinc in over waer,

45 Dor die wapine ter herten toe.

Aretas storte neder doe.

Dat was die ierste, die daer staerf.

Die Grieken riepen menichwaerf:

ԏnse es die seghe, onse es die seghe!

50 Ghi sijt verwonnen, vliet enweghe!

Clitus en Tholomeus bede,

Daden utermaten lede,

Die van Percen ende haren scaren.

Tholomeus reet te waren,

55 Dodone van Parten van boven neder,

Datti niet meer upstont weder.

Clitus dede met sinen spere,

Utermaten grote were.

Hem quam Ardofilon te ghemoete.

60 Die een stac anderen onsoete,

Dattie scachte ontwee spronghen.

So sere si te gader dronghen,

Dat si tsockeerden metten peerden,

So dat si vielen up der eerden.

65 In onmacht waren si alle bede.

Men waende dat si waren versceden.

Clitus was deerste die ontspranc,

Met nide hi dat sweert uut swanc,

Ende stont over sine voete.

70 Hi sloech Ardofilone wel onsoete,

Thooft van den buke, alse die boude,

Daer hi hem rechten soude.

Doe quam die here van Babilone,

Die here Macheus, die herde scone,

75 Ende wel gheraect was in den mont;

Hi sloech doot ter selver stont,

Enen Griec, die hiet Jolas.

Dat versach daer Philotas.

Metter haest quam hi ghestreken,

80 Ende woude Iolase wreken;

Maer Macheus hi ontreet.

Dat was Philotas haerde leet.

Maer al en mochten si niet ontriden;

Othim slouch hi ontwee die siden.

85 Dat was in die luchter paertie.

Doe quamen die van Hircanie -

Ende souden Philoten vervaren -,

Met vele ridders up hem ghevaren.

Hi nam den meneghen dat leven;

90 Maer wel na was hiere selve bleven.

Hem quam te helpene Antigonus,

Cenos ende ooc Craterus,

Ende Permenio, sijn vader,

Ende dat luchter here algader.

95 Si braken die Yrconoise scaren.

Antigonus versloech te waren,

Feax met sinen scaerpen sweerde.

100 Craterus dede grote were.

Daer vele hogher liede toe saghen,

Sat een ridder up enen waghen.

Hi doreslouch hem helm ende hooft,

Ende alse hijt hem hadde gheclooft,

105 Trac hi hem van den waghen neder.

Nemeer en richte hi hem weder.

Die hier versleghen bleef aldus,

Hi was gheheten Anfilocus.

Craterus slouch ter selver stede,

110 Sinen waghenman te doot mede.

Permenio die in ghenen tiden,

Die van Percen ne woude vermiden,

Hi dorreet dat here met crachten.

Twee ridders quamen met twee scachten,

115 Die beide joesten up hem daden;

Maer en mochte hem niet scaden.

Ysamnes was deen gheheten,

Ende eens conincs sone vermeten.

Dimus was des anders name.

120 Maer hi en achtes niet een brame,

So wat si hem moghen doen.

Een ander ridder was ghevloen,

Van den Grieken, hiet Orestes,

Die up een roche gheclommen es,

125 Die voer hi troosten, ende mettien

Heeft hi Ysamnesse versien.

Dor die borste stac hi hem te hant,

Dat hi viel neder in dat sant.

Orestes, die wech was ghevloen,

130 Dedi die wapen ane doen,

Ende mettien trac hi sijn swaert.

Dimuse slouchi ter vaert,

Sinen aerm af, dat was waer,

Ende reetene al te stucken daer.

135 Agilone verslouch hi mede,

Ende Elame ter selver stede,

Cirifon ooc mede daerna,

Van den lande van Arabia.

Dus vachtmen an die luchter side,

140 Ende die strijt was herde stide.

Maer an die rechter siden vacht,

Emenidus met groter cracht.

Hi sloech met sinen sweerde,

Daer hi den meneghen mede deerde,

145 Ende stac ooc met spieten.

Dien hi gheraecte, hi en condes ghenieten.

Metten sweerde so slouch hi,

Dyaspen, enen ridder hi,

Eudochiun hi mede scoot,

150 Met enen spiete steendoot.

Hi slouch meneghen ter neder,

Ende reet dore ende quam weder.

Nichanor dede wonder groot.

Hi sloech meneghen te doot,

155 Ende maecte die plaetse root van bloet.

Mettien dede Eclimus hem ghemoet,

Een bacheleer met enen scachte,

Scone ende edel van gheslachte,

Want hi was van Cyrus gheboren.

160 Hi reet up Nichanor van voren,

Ende hi stakene up dien scilt,

Dien hi up die side hilt;

Maer hi en mochte hem niet ghederen.

Nichanor sette hem ter weren,

165 Ende stakene doe vele sciere,

Mettien spere dor die visiere,

Dor den nese in bede doghen.

Eclimus en const niet ghedogen,

Hi en viel neder van den paerde,

170 Voren, al blint up die aerde.

Die prince van Ninivee,

Hi dede vele Grieken wee;

Hi vacht harde an Daris side,

Ende maecte vele Grieken onblide.

175 Negusar seit men dat hi hiet.

Hi scoet meneghen scaerpen spiet.

Ooc consti vechten metten swaerde,

Mettier gysaermen sloech hi haerde,

Alse nu vachti metten ghescotte,

180 Nu metter aex, ghelijc den Scotte.

Helime hadde hi ghescoten dure;

Dorilas haddes quade hure,

Dien haddi metten sweerde doot.

Armogenes hadde thovet root,

185 Hi was gheslaghen mettier aex.

Dese drie hadden luttel ghemaex,

Ende alle drie so warent Grieken;

Si en dorften hare wonden wieken.

Philotas sach daer Negusar,

190 Die jeghen die Grieken was ghespar;

Hi trac sijn sweert ende voer bat naer.

Ic sal u segghen over waer,

Dat een pyrop diere ende goet,

Up Negusars helme stoet.

195 Philotas sloughene van boven,

Helm ende steen heeft hi ghecloven.

Nochtan die coyfie wederstoet,

Dien slach, bedi soe was so goet.

Doch becochte hi sere den smete -

200 Dat sweert was van goeder bete -,

Die luchter hant verloos hi saen,

Doe hi den slach waende ontfaen.

Negusar hadde luttel ghemaex,

Nochtan verhief hi sine aex,

205 Ende soude wreken den slach.

Maer Amictus het versach,

Ende boot sinen scilt daerjeghen,

Els ware Philotas doot bleven;

Want die aex voer in den scilt,

210 Daren Amictus voor hem hilt,

Tote der middewerde in.

Philotas peinsde om sijn ghewin:

Daer hi die aex uuttrecken soude,

Slouch hi Negusare, alse die boude,

215 Althans af die rechter hant,

Dat soe neder viel upt sant.

Van rouwen comt dicke cracht.

Negusar hevet hem bedacht,

Dat hi onnutte es in orloghe.

220 Hi stont up enen waghen hoghe,

Ende waerp hem te ghemoete,

Rechte vor Iolas voete.

Iolas voer up hem ter neder,

Ende eer hi mochte upcomen weder,

225 Was hi dorscoten ende sijn wreen.

Negusar ooc, alst hem wel sceen,

Was dorscoten met spieten.

Dus moeste hi der doot ghenieten.

Alnu was dare so ghevochten,

230 Dat vele liede becochten,

Ende si waren som wel moede.

Dat gras was bedect met bloede,

Die dode bedecten deerde.

In beiden siden hadde met sweerde,

235 Menech man die doot vercoren;

Maer die Percen hadden verloren,

Vele meer liede, dan die Grieken.

So dat die lucht begonde rieken,

Entie van Percen sijn vermoit,

240 So dat des stridens hem vernoit.

Nochtan so was die scare clene

Van dien Grieken al ghemene;

Maer hare coenheit ende hare were,

Was beter vele dan Daris here.

245 Die Percen begonden vlien.

Alexander heeft dat versien,

Ende slouch achter alstie coene,

Die alle dinc bestont te doene,

Met ere scare van lieden te voet,

250 Die hem wel in staden stoet.

Beide dor ridders ende dor paerde,

Ende dor scutte ende dor swaerde,

Sochti des conincs Daris waghen,

Want hiene gheerne hadde verslaghen.

255 Daris broeder Oxateus,

Sach Alexander comen aldus.

Hi sette ene scare ter were,

Vor sinen broeder jeghen sijn here.

Daer was rouwe ende hantgheslach,

260 Het riep daer ‘owi! owach!

Ane beden siden menech man,

Die ic al ghenomen niet en can.

Maer die Percen hadden al,

Van den stride tongheval.

265 Som hadden si die storte ontwee,

Ende dorscoten wasser mee,

Som met colven ghesleghen doot.

Si laghen van den bloede root;

Die een slouch met al den leden,

270 Ende selc hadde die pine leden,

Een ridder stoet an Daris side,

Die bekennet was haerde wide,

Ende hadde witte wapen an.

Van Damiette was die man,

275 Sijn name was Soroas.

Men secht datti die vroetste was,

Van sterren in Egypten lant,

Dien men in dien tiden vant.

So wat dinghe soude ghescien,

280 Dat consti in die sterren sien;

Hi wiste wale in waren saken,

Welctijt dat coren soude gheraken,

Of welctijt diere soude sijn.

Hi sach ooc in der sterren scijn,

285 Wanen so die snee quam,

Ende wat den wint maect so gram,

Ende wat nature die lentijn,

Doet groene ende soete sijn.

Die dauwes nature wisti ghereet,

290 Ende waerbi die somer es so heet,

Bi wat naturen die wijngaert,

In dien heerfste sijne rijpheit baert.

Ooc wiste hi wel ter cure,

Hoe die heerfst heeft droghe nature.

295 Noch wiste hi wonderlike

Hi kende die hemelsce,

Ende ooc die viere elemente,

Ende al die sterren van dien firmamente.

Die sevene hemele kendi wel,

300 Ende wiste bat, dan iemen el,

Bi wat naturen ende bi wat dinghen,

Dat si jeghen den achtenden dringhen:

Die hemel, daer die sterren in staen,

Doetse met hem westwaert gaen;

305 Nochtan wille hare vaert,

Alle wege ten oosten waert;

Hi wiste wel, hoe meneghen graet,

Die hemel van der eerden staet.

Die zodiaken kendi wel,

310 Ende wiste bat dan iemen el,

Waerbi ooc twalef tekine staen,

Daer die planeten onder gaen.

Die sterren die hier boven liden,

Die wi sien te haren tiden,

315 Ende die ooc onder ons staen,

Die noit man en sach sonder waen,

Al haren ganc ende hare nature,

Wisti herde wel ter cure.

Al die uren consti sien,

320 Ende watter in soude ghescien.

Dat ic u telle, dat is clene;

Maer hi kendet al ghemene,

So wat so an den hemel staet,

Cort ende lanc, goet ende quaet.

325 Soroas hadde versien,

Dat hem soude ghescien,

Dat hi emmer soude sterven,

Ende die better doot verwerven,

In dien strijt, dien men daer vacht.

330 Des was hi haerde wel bedacht,

Want die sterren sonder waen,

Dadent hem haerde wel verstaen.

Hi begheerde dattene Alexander,

Soude doden ende gheen ander,

335 Want het dochtem wesen ere,

Storve hi van alsulken here.

Hi begheerde sere die doot,

Entaer die strijt was haerde groot,

Quam hi hem neven up enen waghen -

340 Ende brochte meneghen spiet ghedraghen.

Hi scoot dien coninc up dien scilt,

Daer hi vor den waghen hilt.

Hi scoot up hem meneghen spiet;

Ende dat en ghenoechdem niet,

345 Hi en verspraken ooc aldus:

Ԋa en was Neptanabus,

Dijn vader ende niemen el,

Dat weetmen vor waereit wel,

Ende hi wan di lachterlike,

350 Du bes een bastaert sekerlike.

Wat slaestu aldus sonder were,

Dat crancste volc van den here?

Com hare, oftu bes so coene,

Dattuut dars bestaen te doene.

355 Ic bem een ridder coene ende goet,

Ic bem van seven aerten vroet,

Ic bem die beste astronomien,

Die noit in lant was ghesien.

Alse Alexander dat heeft ghehoort,

360 Hi en toornede hem niet om dese woort,

Maer hem wonderde, dat sulc een here

Die doot begheerde also sere.

Goetlike so antwoorde hi:

ԏwi aerme, wat eest dat ic sie?

365 Soete vrient, laet dine tale.

Twi wiltu breken dedele sale,

Daer die wijsheit binnen es?

Des wes seker ende ghewes,

Dat mijn sweert nemmermeer en snijt,

370 Dine hersene, daer so vele toe tijt.

Du bes in die werelt goet.

Wat grooter lede eest, datti doet,

Die helle hebben dus vercoren,

Daer alle wijsheit in es verloren?

375 Dus sprac hi; maer Soroas,

Die emmer in den wille was

Dat hi van hem sterven woude,

Spranc van den waghen alstie boude,

Ende sloech den coninc in sijn die.

380 Een luttelkijn vergramde hi,

Maer hi liet den ridder staen,

Want hien niet en woude slaen.

Dus bedwanc hi sinen moet.

Maer Meleager, die bi hem stoet,

385 Slouch hem af bede sine been.

Doe viel daer der bester een,

Onder die voete in dat gras,

Dat haerde grote scade was.

Doe Soroas dus was versleghen,

390 Vlo daer menich coene deghen,

Entie scaren woorden testoort.

Die Grieken voeren voort,

Ende al die vrese van den stride,

Quam an des conincs Daris side.

395 Al es Daris staerc ende coene,

Wat raedi hem nochtan te doene?

Hi en mach niet sonder waen

Sonder hulpe die pine bestaen,

Ende hi en sach van al den heren,

400 Totem niemen weder keren.

Ooc sachi wale, wat die Grieken daden:

Berch ende dal al overbaden

Metten bloede, ja hi sach,

Tusschen die peerde, aldaer hi lach,

405 Sinen waghenare sonder hooft.

Hi was in twivel, des ghelooft,

Weder hi hem woude laten vaen,

So sterven, so die vlucht bestaen.

Doe hi dus in twivel was,

410 Scoot enen spiet Perdicas,

Ende gheraectene int hovet.

Doe waert hi also verdovet,

Dat hi ter aerden neder tumede,

Entien riken waghen rumede.

415 Hi en sette hem nemeer ter were,

Hi maecte hem vaste uten here.

Daer mochte men enen coninc sien,

Haerde onedelike vlien,

Die te voren wale sere vacht,

420 Met woorden, sonder ander cracht,

Ende maecte hem so bout.

Hi vlo met al siere ghewout,

Al te voete metter vaert,

Totien dat hem sende een paert,

425 Een riddere, die hiet Ausoen.

Ter vlucht begonste hi hem doen,

Daer hi wiste die Eufrate.

Hi voer henen siere strate,

Te Babilonien in die stede.

430 Hem volchde menich prince mede.

Macheus hoorde die niemare,

Dat Daris ontreden ware,

Ende hi hem hadde ghedaen ter vlucht.

Althans hadde hi grote vrucht,

435 Die te voren sonder waen,

Meneghe coenheit hadde ghedaen,

Ende ooc noch met siere cracht,

Jeghen die Grieken sere vacht.

Hi ghinc vlien al dat hi mochte,

440 Ende al dat here, dat hi brochte,

Ridderen knapen ende baroene,

En scaemden hem niet ter vlucht te doene.

Ende et es recht ende nature,

Alst hooft heeft quade aventure,

445 Dat al die lede sijn tongemake.

Alse die herde es onder die brake,

So sijn die scaep verbeten saen.

Hierbi machmen wel verstaen,

Als hare here was ghevloen,

450 Moesten sijt ooc mede doen.

Doe sloechmense doot van bachten,

Si en mochtens hem niet ghewachten.

Die niet en woude dor sijn lant,

Hem weren jeghen sinen viant,

455 Die moeste al vliende tlijf verliesen,

Ende een scandelike doot verkiesen.

Nu sijn die Grieken alle moede.

Si vaechden haer swaert van den bloede,

Ende Alexander hi gheboot,

460 Datmen niemen en sla te doot.

Hi hietse toten rove vaen,

Ende ooc ten scatte gaen,

Ende laden hem met goude.

Het was in enen donkeren woude,

465 Daer die kemele metten bulen,

Ende daertoe haerde vele mulen,

Stoeden gheladen metten scatte.

Alexander hi wiste al datte,

Ende voer aldare metter spoet,

470 Ende deelde ghelijc dat goet.

Men loet peerde ende waghen,

Also vele alsi mochten draghen.

Daer waert sat die vrecke man.

Men vult die sacke ende dat men can;

475 Si werper in al dat si vinden,

So vol waersi, men en mochtse binden.

Nochtan dat si so moede waren,

En mochten sijs niet ontbaren,

Si en vulden haer cousen ende haer broeke,

480 Hare boesemspleten entie doeke.

So vele hadden sijs gheladen,

Si en constent ghedraghen no bestaden.

Daerna ghinghen die keytive,

Ende vercrachten die scone wive,

485 Die comen waren metten here.

Si mochtent wel doen sonder were.

Nuscen ende goudine ringhe,

Hechsele ende alrande dinghe,

Dattie vrouwen scone maect,

490 Al hebben sijt te hem ghesaect.

Nochtan dor al dat dit ghesciede,

Algader Daris maisniede,

Moeder suster ende wijf,

Kinder, knapen ende joncwijf,

495 Bleven algader in hare ere.

Al dat goet, min ende mere,

Vergulde waghene ende cierheit,

Bleef hem al, ende so ghereit,

Waren si ghevoert in prisoene,

500 In die griexe pauwelioene.

Daris moeder dedi sulke ere,

Als oft sijn moeder ware, of mere.

Suster hiet hi Daris vrouwe,

Ende siere suster hiet hi joncvrouwe;

505 Daris kint hilt hi alse sone;

Dies was hi altoos ghewone.

Dat kint was van seven jaren.

So goedertieren was hi te waren,

Ende so hovesch in siere joocht.

510 Ware hi bleven in der doocht,

So en weetic in mine ghedochte,

Saken diemen hem lachteren mochte,

Alse an enen heidenen man.

Maer doe hi die rijcheit ghewan,

515 Beide van Percen ende van Meden,

Ende van al den riken steden,

Doe verkeerde sijn hoofsce sin.

Die weeldecheit ent groote ghewin,

Daden hem dorperheit verkiesen,

520 Ende sijn hovescheit verliesen.

Rijcheit ende die aventure,

Daden verkeren sijn nature.

Bedi die eer sine viande,

So hoveschlec hadde in sine hande,

525 Hi waert daerna sinen vrienden,

Die alre dogheden verdienden,

So wreet dat hise slouch te doot.

Dat was ene mesdaet groot.

Hi waende dat al ware goet,

530 Wat so hem stont in sinen moet.

Bedi seidi al openbare,

Dat Jupiter sijn vader ware,

Ende hiet dat mens gheloven sonde.

Dat dede rijcheit van den goude.

535 Hi hadde cure van den wensche;

Hem verdroot dat hi was mensche;

Nochtan dat hi die hoochste was,

Daer noit man af in boeke las.

Hier binnen riep hi Permenioene,

540 Ende gheboot hem te doene,

Dat hi te Damasch soude varen,

Om den scat met sinen scaren,

Die daer Daris hadde brocht.

Maer die soudaen hadde ghedocht,

545 Daer te voren dat hi die stede,

Ende ooc al den scat daermede,

Alexandere up gheven soude.

Bedi trac hi alstie boude,

Met sinen volc uter stede,

550 Om dat hi waende daermede,

Alexander succurreren,

Ende sijns heren cracht verweren;

Daerre so menech dusent bleef,

Dat noit man tghetal bescreef.

555 Eer hi hem noit bekinnen dede,

Was hi daer verslaghen mede.

Dus was ghehaelt in die stat,

Al sonder were al die scat.

Dit es allene die troost,

560 Die Daris drouve herte verloost,

Van al den scade dien hi nam,

Doe hem die niemare quam,

Dattie verrader doot ware,

Ende versleghen in die eerste scare,

565 Die valsche soudan van Damasch.

Voorwaert meer so waert hi rasch,

Ende prijsde sere daventure,

Dat soe somwile ter cure,

Den quaden sine quaetheit loont,

570 Ende dat soe nieman en bescoont.

Aldus vergat hi sinen rouwe,

Om des soudaens onghetrouwe,

Al was hem sulke scade ghesciet.

Ens niet so quaet, et en dooch iet.

575 Alexander hadde begraven,

Die heren met groter haven,

Die in den strijt waren versleghen;

(Dies woudi tallen stonden pleghen,

Dat hise groef na haerre weerden.)

580 Bin achte daghen brochtmense ter eerden;

Ende hi voerde dat here voort,

Tote Saiet, ter ouder poort.

Fenise hieten die lantsliede.

Hi dwancse al sonder miede

585 Dat si hem waren onderdaen;

Dus en woude hiere ghenen slaen.

Alse Saiet was ghegaen in hant,

Entie Fenise ende al dat lant,

Doe seinde die coninc boden voort,

590 Tote Tyren in die goede poort,

Daer Appollonis in was here

Gheweldich ende met groter ere.

Hi ontboot hem, of si wouden,

Dat si hem beraden souden,

595 Weder si hem wouden ontfaen,

So met stride wederstaen.

Onweert hadden si die boden;

Bedi daden sise doden.

So dat verhoort Macedo;

600 Hi was der orloghen wel vro,

Maer sere rouwen hem die liede;

Hi peinsde, dat si om ghene miede,

Jeghen hem en mochten versoenen.

Hi liet die poort van Cydoenen,

605 Ende voer voort te Tyren waert.

Die poorters vant hi onvervaert,

Ende ghevest met enen mure,

Ghetornet ende begraven ter cure,

Ende meneghen man staende ten tinne.

610 Blide was hi in sinen sinne,

Dat hi daer vechten soude seghe;

Dies was hi seker alle weghe.

Hi besach die poorte van bi.

Daer stont menich deghen vri,

615 Wel ghewapent na hare maniere,

Ende menich toren staerc ende diere.

Verhort waren die cantele

Jeghen tribuke ende magnele.

Daer stelde men meneghen pederiere.

620 Die van binnen behinghen sciere,

Die mure met planken ende met scilden,

Die die woorpe wel onthilden.

Met slingheren street men vele daer,

Ende met boghen, dat was waer.

625 So langhe vachtmen vor die stede,

Datmen daer meneghen steerven dede.

Nochtan en mochtmense niet winnen,

So grote were was van binnen.

Want si daden die were so groot,

630 Dat si dusent heren sloeghen doot.

Die stede stont bi der see;

Daer dedemen den lieden wee,

Met scepen, daer men mede vacht,

Up die poort met groter cracht,

635 Ende te lande vachtmen mede,

Te paerde ende te voete up die stede,

Bede bi daghe ende bi nachte,

Ende men brac den muur met crachte.

Al dat volc slouch men te doot,

640 Jonc ende out, clene ende groot,

Enghere ghenaden en woudemen pleghen,

Want si die boden hadden versleghen.

Hier omme dede die coninc verslaen,

Al dat men daer mochte begaen,

645 Sonder die in kerken vloen,

En woude hi gheen quaet doen.

Daer was haerde groot ghecrac,

Doe men die edel stede ontstac,

Onder wint met griexen viere.

650 Die brant was groot ende onghehiere.

Die vrouwen riepen lude met wene,

Het verbrande al groot ende clene.

Maer Appolonis hi ontghinc,

Doe tfolc al die doot ontfinc.

655 Daer was die doot menegherande:

Some liepen si in die brande,

Alsi wouden ontflien den slaghen,

Som si ooc dat vier ontsaghen,

Ende lieten hem met sweerden slaen.

660 Die dit ooc bede wouden ontgaen,

Si lieten hem vallen in die see.

Dus was daer meneghen vele wee.

Som bleven si onder der maisieren.

Dus waren die dode van manieren.

665 Ooc wasser vele in waren dinghen,

Die hem ooc met stricken hinghen.

Sulke waren ooc van dien,

Die altoos niet en wouden vlien,

Want het dochte hem wesen scande.

670 Si wouden dor die ere van den lande,

Werender hant haer lijf verliesen,

Ende een eerlec inde kiesen.

Men slouchse doot, ende si sloughen,

Dit dochte hem alre beste ghevoughen.

675 Het dochte mi sijn die scoonste doot,

Bedi si haddens ere vele groot.

Aldus was die edel poort,

Tyren algader ghestoort.

Dus es gheslicht menich tor,

680 Die wilen maecte Agenor,

Ende Tyren ierst die name gaf.

Wi vinden wel ghescreven daeraf,

Dat te Tyren, in die goede poort,

Eerst griexe letteren waren ghehoort;

685 Bedi Agenor hadde enen sone,

Hiet Cadmus, dat was die gone,

Die griexe letteren eerst visierde,

Daer hi die werelt met versierde.

Dit weetmen wel dat waer es.

690 Entie prophete Moyses,

Hi vant ebreusce litteren teerst;

Dus was die wijsheit ghemeerst.

Carmentis, ene maghet fijn,

Vant eerst letteren in latijn.

695 Te voren, eer Tyren was ghemaect,

So was tfolc al ongheraect,

Ende so luttel van vroeden lieden:

Woude ieman anderen iet ontbieden,

Wildi een paert, hi screef een paert,

700 Ende sendet ooc dan ter vaert;

Woudi iet el, hi screef des ghelike.

Dus was die sede in eertrike.

Nu es Tyren ghedestrueert,

Tfolc verslaghen, tgoet verteert.

705 Te voren en const noit man ghewinnen.

Nu doe ic u die waerheit kinnen,

Dat soe es ghevest weder,

Al was soe ghewoorpen neder,

Ende soe heet Surs heden den daghe,

710 Dat en es altoos enghene saghe.

Al was soe heidijn doe te tiden,

Soe es kerstijn woorden siden.

Daer dede sider wel groten staet

Die edel markijs van Monfraet,

715 Entie here van Tabarie.

Dat se god ghebenedie!

Si scoffeerden ooc Saladine,

Ende ooc die ghesellen sine.

Doe Tyren dus was testoort,

720 Doe voer Alexander voort,

Haestelike te Jherusalem,

Dat eerstwerf hiet Salem.

Noes sone, Sem die rike,

Die eerste coninc van eerderike,

725 Ende ooc die eerste pape mede,

Leestmen datse eerst maken dede.

Salem hiet hise ende woonde daer,

Meneghen dach ende menech jaer.

Melchisedech hiet hi ooc mede,

730 Ende al die coninghe vander stede,

Hieten langhe wile na hem.

Ende sider hiet Jherusalem,

Die coninc David, doe hijt wan,

Up dat volc van Chanaan.

735 Nu heeft Alexander bracht,

Groot here al daer ende heeft ghedacht,

Dat hi die poort sal ontsteken,

Ende dan ons heren kerke breken,

Daer die Joden sesse ende viertich jaer,

740 Over wrachten, dat es waer,

Eer sise mochten vol maken.

Dit lesemen in waren saken.

Doe hi was in dit ghedochte,

Enti die poort met crachten sochte,

745 Quam die patriarke voort,

Die woonde in die heileghe poort,

Met al den papen, die daer waren,

In diere ghelike, in diere ghebaren,

Dat Alexander onsen here,

750 Ghecleet sach, no min no mere,

Dan als een bisscop es ghecleet,

Also alst in dien eersten boeke steet,

Dat Alexander, daer hi lach,

Ons heren figure sach,

Dat derde boek.

Eerder liet ik dat verhaal staan,

Daar men ten strijde zou gaan,

En de scharen zich onderstaken.

Nu zeg ik u in ware zaken,

Dat het kraken van de slagen,

En het strijden en het jagen,

Verdreef het geluid van de bazuinen,

Zodat het geheel niets leek te schijnen.

Daar vlogen zo veel schichten,

En pijlen zo dicht,

Zodat men nauwelijks zag de lucht.

Daar was aan beide zijden vrees.

De eerste die terzelfder stede,

Aan enig spel deed,

Dat was die koene Macedo,

Die van vrees nooit vloog.

Daar hij zag dat menig schild,

Goed bedekt met gouden hilt, (steel)

En men van goud door rood,

Daarin een draak van keel groot,

De standaard bracht gedragen,

Voor Darius op een wagen,

Derwaarts keerde hij ter vaart,

Met de breidel zijn paard,

Omdat hij wou zonder waan,

Het allereerste Darius verslaan;

Hij dacht dat hij het beter verdiende.

Toen kwam een van Darius vrienden,

Die van Syrië sultan was,

En was geheten Arethas,

En hij had aan zijn schacht

Een witte vaan en daarin gewrocht,

Een leeuw van goud stond.

Een karbonkel duur en goed,

Was op zijn helm gezet.

Hij is de eerste man die belette,

Alexander met de speer.

De koning zette zich te verweer.

Arethas brak zijn schacht;

Maar Alexander reed met kracht,

Hem de beukelaar in twee,

Op de zegel min of meer,

Die van goud was goed helder.

De schacht ging erin voor waar,

Door dat wapen ter harte toe.

Arethas stortte neder toen.

Dat was die eerste die daar stierf.

De Grieken riepen menigmaal:

ԏns is de zege, ons is de zege!

Ge bent overwonnen, vliedt weg!

Clitus en Tholomeus beide,

Deden uitermate leed,

Die van Perzië en hun scharen.

Tholomeus reed te waren,

Dodone van Parten van boven neer,

Zodat hij niet meer opstond weer.

Clitus deed met zijn speer,

Uitermate groot verweer.

Hem kwam Ardofilon tegemoet.

De een stak de andere hard,

Zodat de schachten in twee sprongen.

Zo zeer ze tezamen drongen,

Dat ze samenstoten met de paarden,

Zodat ze vielen op de aarden.

In onmacht waren ze alle beide.

Men waande dat ze waren verscheiden.

Clitus was de eerste die opsprong,

Met nijd hij dat zwaard uittrok,

En stond op zijn voeten.

Hij sloeg Ardofilon goed hard,

Het hoofd van de buik, als de boude,

Daar hij hem oprichten zou.

Toen kwam de heer van Babylon,

Die heer Macheus, die erg schone,

En goed geraakt was in de mond;

Hij sloeg dood terzelfder stond,

Een Griek die heet Jolas.

Dat zag daar Philotas.

Met een haast kwam hij gestreken,

En wou Jolas wreken;

Maar Macheus hij ontkwam.

Dat was Philotas erg leed.

Maar alle mochten ze niet ontkomen;

Othim sloeg hij in twee de zijden.

Dat was in de linker partij.

Toen kwamen die van Hircanie

En zouden Philotas bang maken,

Met veel ridders op hem gevaren.

Hij nam menigeen dat leven;

Maar bijna was hij er zelf gebleven.

Hem kwam te hulp Antigonus,

Cenos en ook Craterus,

En Permenio, zijn vader,

En dat linker leger allemaal.

Ze braken de Hircanische scharen.

Antigonus versloeg te waren,

Feax met zijn scherpe zwaard.

Craterus deed groot verweer.

Daar vele hoge lieden toezagen,

Zat een ridder op een wagen.

Hij doorsloeg hem helm en hoofd,

En toen hij het hem had gekloofd,

Trok hij hem van de wagen neer.

Nimmer richtte hij zich op weer.

Die hier verslagen was bleef aldus,

Hij was geheten Anfilocus.

Craterus sloeg terzelfder plaats,

Zijn wagenman ter dood mede.

Permenio die in die tijden,

Die van Perzië niet wou vermijden,

Hij doorreed dat leger met kracht.

Twee ridders kwamen met twee schachten,

Die beide spel op hem deden;

Maar het mocht hem niet schaden.

Ysamnes was de ene geheten,

En een koning zoon vermetel.

Dimus was van de andere de naam.

Maar hij achtte ze niets,

Zowat ze hem mogen doen.

Een andere ridder was gevlogen,

Van de Grieken, heet Orestes,

Die op een rots geklommen is,

Die voer hij te troosten en meteen

Heeft hij Ysamnes gezien.

Door de borst stak hij hem gelijk,

Zodat hij viel neer in dat zand.

Orestes die weg was gevlogen,

Deed de wapens aan toen,

En meteen trok hij zijn zwaard.

Dimus sloeg hij ter vaart,

Zijn arm af, dat was waar,

En reed hem geheel te stukken daar.

Agilone versloeg hij mede,

En Elame terzelfder stede,

Cirifon ook mede daarna,

Van het land van Arabi.

Aldus vocht men aan de linkerzijde,

En de strijd was erg stevig.

Maar aan de rechterzijde vocht,

Emenidus met grote kracht.

Hij sloeg met zijn zwaard,

Daar hij menigeen mee deerde,

En stak ook met spiesen.

Die hij raakte, hij kon het genieten.

Met het zwaard zo sloeg hij,

Dyaspen, een ridder hij,

Eudochiun hij mede schoot,

Met een spies morsdood.

Hij sloeg menigeen ter neder,

En reed door en kwam weder.

Nichanor deed wonder groot.

Hij sloeg menigeen dood,

En maakte die plaats rood van bloed.

Meteen kwam Eclimus hem tegemoet,

Een jonge edelman met een schacht,

Schoon en edel van geslacht,

Want hij was van Cyrus geboren.

Hij reed op Nichanor van voren,

En hij stak hem op dat schild,

Die hij op de zijde hield;

Maar hij mocht hem niet deren.

Nichanor zette zich te verweren,

En stak hem toen erg snel,

Met de speer door het vizier,

Door de neus in beide ogen.

Eclimus kon het niet gedogen,

Hij viel neer van het paard,

Van voren geheel blind op de aarde.

Die prins van Ninive,

Hij deed veel Grieken pijn

Hij vocht hard aan Darius zijde,

En maakte vele Grieken bedroefd.

Negusar zegt men dat hij heet.

Hij schoot menige scherpe spies.

Ook kon hij vechten met het zwaard,

Met een strijdbijl sloeg hij hard,

Nu vocht hij met het geschut,

Nu met een bijl, gelijk de Schotten.

Helm had hij geschoten door;

Dorilas had een kwaad uur,

Die had hij met het zwaard gedood.

Armogenes had het hoofd rood,

Hij was geslagen met die bijl.

Deze drie hadden weinig gemak,

En alle drie zo waren het Grieken;

Ze durfden hun wonden niet te bedoeken.

Philotas zag daar Negusar,

De tegen die Grieken was gespaard;

Hij trok zijn zwaard en voer dichterbij.

Ik zal u zeggen voor waar,

Dat een pyroop duur en goed,

Op Negusar’s helm stond.

Philotas sloeg hem van boven,

Helm en steen heeft hij gekloven.

Nochtans de bedekking weerstond,

Die slag, omdat ze was zo goed.

Toch bekocht hij zeer de slag

Dat zwaard was van goede snede,

De linkerhand verloor hij gelijk,

Toen hij de slag waande te ontvangen.

Negusar had weinig gemak,

Nochtans verhief hij zijn bijl,

En zou wreken de slag.

Maar Amictus het zag,

En bood zijn schild daartegen,

Anders was Philotas dood gebleven;

Want die bijl voer in het schild,

Dat Amictus voor hem hield,

Tot het middenin.

Philotas peinsde om zijn gewin:

Daar hij die bijl uittrekken zou,

Sloeg hij Negusar, als de boude,

Gelijk af de rechterhand,

Dat het neer viel op het zand.

Van rouw komt vaak kracht.

Negusar heeft zich bedacht,

Dat hij onnut is in oorlog.

Hij stond op een wagen hoog,

En wierp hem tegemoet,

Recht voor Iolas voet.

Iolas voer op hem ter neder,

En eer hij mocht opkomen weder,

Was hij doorschoten en zijn hengst.

Negusar ook, zoals het hem wel scheen,

Was doorschoten met spiesen.

Dus moest hij de dood genieten.

Al nu was daar zo gevochten,

Zodat veel lieden het bekochten,

En ze waren soms wel moede.

Dat gras was bedekt met bloede,

De doden bedekten de aarde.

Aan beiden zijden had met zwaarden,

Menig man die dood gekozen;

Maar de Perzen hadden verloren,

Veel meer lieden dan de Grieken.

Zodat de lucht begon te rieken,

En die van Perzië zijn vermoeid,

Zodat dat strijden hen vermoeit.

Nochtans zo was die schaar klein

Van die Grieken algemeen;

Maar hun koenheid en hun verweer,

Was veel beter dan Darius leger.

De Perzen begonnen te vlieden.

Alexander heeft dat gezien,

En sloeg daarachter als de koene,

Die alle ding bestond te doen,

Met een schaar van lieden te voet,

Die hem goed bijstonden.

Beide, door ridders en door paarden,

En door schutters en door zwaarden,

Zocht hij konings Darius wagen,

Want hij hem graag had verslagen.

Darius broeder Oxateus,

Zag Alexander komen aldus.

Hij zette een schaar te verweer,

Voor zijn broeder tegen zijn heer.

Daar was rouw en handgeklap,

Het riep daar ‘O wee! o ach!

Aan beide zijden menig man,

Die ik alle niet noemen kan.

Maar de Perzen hadden al,

Van de strijd het ongeval.

Sommige hadden ze die storten in twee,

En doorschoten waren er meer,

Sommige met kolven geslagen dood.

Ze lagen van het bloedrood;

De ene sloeg met alle leden,

En sommige hadden die pijn geleden,

Een ridder stond aan Darius zijde,

Die bekend was erg wijd,

En had witte wapens aan.

Van Damiette was die man,

Zijn naam was Soroas.

Men zegt dat hij de verstandigste was,

Van sterren in Egypte land,

Die men in die tijden vond.

Zo welke dingen zouden geschieden,

Dat kon hij in de sterren zien;

Hij wist wel in ware zaken,

Welke tijd dat het koren zou raken,

Of welke tijd het duur zou zijn.

Hij zag ook in de sterren schijn,

Wanneer zo de sneeuw kwam,

En wat de wind maakt zo gram,

En welke natuur de lente,

Doet groen en liefelijk zijn.

De dauw natuur wist hij gereed,

En waarbij de zomer is zo heet,

Bij welke naturen de wijngaard,

In de herfst zijn rijpheid baart.

Ook wist hij wel ter kuur,

Hoe die herfst heeft droge natuur.

Noch wist hij wonderlijk

Hij kende de hemel

En ook de vier elementen,

En al de sterren van het firmament.

De zeven hemels kende hij wel,

En wist beter dan iemand anders,

Bij welke naturen en bij welke dingen,

Dat ze tegen het achterste dringen:

De hemel, daar de sterren in staan,

Doet ze met hem westwaarts gaan;

Nochtans wil hun vaart,

Altijd ten oosten waart;

Hij wist wel hoe menige graad,

De hemel van de aarde staat.

De zodiacs kende hij wel,

En wist beter dan iemand anders,

Waarbij ook twaalf tekens staan,

Daar de planeten onder gaan.

De sterren die hierboven gaan,

Die we zien in hun tijden,

En die ook onder ons staan,

Die nooit een man zag, zonder waan,

Al hun gang en hun naturen,

Wist hij erg goed ter kuren.

Al die uren kon hij zien,

En wat erin zou geschieden.

Dat ik u vertel, dat is klein;

Maar hij kende het algemeen,

Zowat zo aan de hemel staat,

Kort en lang, goed en kwaad.

Soroas had het voorzien,

Dat hem zou geschieden,

Dat hij immer zou sterven,

En de betere dood verwerven,

In de strijd die men daar vocht.

Dus was hij erg goed bedacht,

Want die sterren zonder waan,

Lieten het hem erg goed verstaan.

Hij begeerde dat hem Alexander,

Zou doden en geen ander,

Want het dacht hem te wezen eer,

Stierf hij van al zulke heer.

Hij begeerde zeer de dood,

En daar de strijd was erg groot,

Kwam hij hem naast hem op een wagen

En bracht menige spies gedragen.

Hij schoot de koning op het schild,

Dat hij voor de wagen hield.

Hij schoot op hem menige spies;

En dat vergenoegde hem niet,

Hij sprak hem aan ook aldus:

‘Ja, was Neptanabus,

Uw vader en niemand anders,

Dat weet men voor waarheid wel,

En hij won u schandelijk,

U bent een bastaard zekerlijk.

Wat slaat u aldus zonder verweer,

Dat zwakste volk van het leger?

Kom hier, als u bent zo koen,

Dat u het durft bestaan te doen.

Ik ben een ridder koen en goed,

Ik ben van zeven kunsten bekend,

Ik ben de beste astronoom,

Die nooit een in land was gezien.

Toen Alexander dat heeft gehoord,

Hij vertoornde zich niet om dit woord,

Maar hem verwonderde dat zulk een heer

De dood begeerde alzo zeer.

Goedig zo antwoordde hij:

’Ach arme, wat is het dat ik zie?

Lieve vriend, laat uw taal.

Waarom wil u breken de edele zaal,

Daar de wijsheid binnen is?

Dus wees zeker en gewis,

Dat mijn zwaard nimmermeer snijdt,

Uw hersens daar zo veel toe gaat.

U bent in de wereld goed.

Welk groot leed is het dat u doet,

De hel heeft aldus verkoren,

Daar alle wijsheid in is verloren?

Aldus sprak hij; maar Soroas,

Die immer in de wil was

Dat hij van hem sterven wou,

Sprong van de wagen als de boude,

En sloeg de koning in zijn dij.

Een weinig vergramde hij,

Maar hij liet de ridder staan,

Want hij hem niet wilde slaan.

Dus bedwong hij zijn gemoed.

Maar Meleager, die bij hem stond,

Sloeg hem af beide zijn benen.

Toen viel daar de beste een,

Onder de voeten in dat gras,

Dat erg grote schade was.

Toen Soroas dus was verslagen,

Vloog daar menige koene koningszoon,

En de scharen werden verstoord.

De Grieken voeren voort,

En al de vrees van de strijd,

Kwam aan koning Daris zijde.

Al is Daris sterk en koen,

Welke raad stond hem nochtans te doen?

Hij mag niet zonder waan

Zonder hulp die pijn bestaan,

En hij zag van al de heren,

Tot hem niemand weerkeren.

Ook zag hij wel wat de Grieken deden:

Berg en dal al over bedekken

Met het bloed, ja hij zag

Tussen de paarden aldaar hij lag,

Zijn wagenvoerder zonder hoofd.

Hij was in twijfel, dus geloof het,

Of hij hem wou laten vangen,

Of sterven of de vlucht bestaan.

Toen hij dus in twijfel was,

Schoot een spies Perdicas,

En raakte hem in het hoofd.

Toen werd hij alzo verdoofd,

Dat hij ter aarde neer tuimelde,

En de rijke wagen ruimde.

Hij zette zich nimmer ter verweer,

Hij maakte hem vast uit het leger.

Daar mocht men een koning zien,

Erg onedel vlieden,

Die tevoren wel zeer vocht,

Met woorden, zonder andere kracht,

En maakte hem zo boud.

Hij vloog met al zijn geweld,

Al te voet met een vaart,

Totdat hem zond een paard,

Een ridder, die heet Ausoen.

Ter vlucht begon hij hem te doen,

Daar hij wist die Eufraat.

Hij voer heen zijn straat,

Te Babylonië in die stede.

Hem volgde menige prins mede.

Macheus hoorde dat nieuws,

Dat Darius ontkomen was,

En hij hem had gedaan ter vlucht.

Ten minste had hij grote vrees,

Die tevoren zonder waan,

Menige koenheid had gedaan,

En ook nog met zijn kracht,

Tegen de Grieken zeer vocht.

Hij ging vlieden alles dat hij mocht,

En al dat leger dat hij bracht,

Ridders, knapen en baronnen,

Schaamden hen niet ter vlucht te doen.

En het is recht en natuur,

Als het hoofd heeft kwaad avontuur,

Dat al de leden zijn te ongemak.

Zoals de herder is onder dat braken,

Dan zijn de schapen verbeten gelijk.

Hierbij mag men wel verstaan,

Toen hun heer was gevlogen,

Moesten zij het ook mede doen.

Toen sloeg men ze dood vanachter,

Ze mochten zich niet wachten.

Die niet wou voor zijn land,

Zich verweren tegen zijn vijand,

Die moesten al vluchtende het lijf verliezen,

En een schandelijke dood verkiezen.

Nu zijn de Grieken alle moede.

Ze veegden hun zwaard van het bloed,

En Alexander hij gebood,

Dat men niemand slaat dood.

Hij zei ze tot roof te vangen,

En ook tot de schat te gaan,

En beladen hen met goud.

Het was in een donker woud,

Daar de kamelen met de bulten,

En daartoe erg veel muilezels,

Stonden geladen met de schat.

Alexander hij wist al dat,

En voer aldaar met een spoed,

En verdeelde gelijk dat goed.

Men verlootte paarden en wagens,

Alzo veel al ze mochten dragen.

Daar werd zat die vrekkige man.

Men vult de zakken met wat men kan;

Ze wierpen er in alles dat ze vonden,

Zo vol waren ze, men kon ze niet binden.

Nochtans dat ze zo moede waren,

En mochten zij het niet ontberen,

Ze vulden hun kousen en hun broeken,

Hun boezemspleten en de doeken.

Zo veel hadden zij geladen,

Ze konden het niet dragen nog besteden.

Daarna gingen die ellendige,

Verkrachten de schone wijven,

Die gekomen waren met het leger.

Ze mochten het wel doen zonder verweer.

Broches en gouden ringen,

Haakwerk en allerhande dingen,

Dat die vrouwen schoon maakt,

Alles hebben zij het tot hen gemaakt.

Nochtans door al dat dit geschiedde,

Allemaal Darius manschappen,

Moeder, zuster en wijf,

Kinderen, knapen en dienstmeisjes,

Bleven allen in hun eer.

Al dat goed, min of meer,

Vergulde wagens en sierlijkheid,

Bleef hen al en zo gereed,

Waren ze gevoerd in gevangenschap,

In de Griekse paviljoenen.

Darius moeder deed hij zulke eer,

Alsof het zijn moeder was of meer.

Zuster noemde hij Darius vrouw,

En zijn zuster noemde hij jonkvrouw;

Darius kind hield hij als zoon;

Dit was hij altijd gewoon.

Dat kind was van zeven jaren.

Zo goedertieren was hij te waren,

En zo hoffelijk in zijn jeugd.

Was hij gebleven in de deugd,

Zo weet ik in mijn gedachte,

Zaken die men hem uitlachen mocht,

Als aan een heiden man.

Maar toen hij die rijkheid won,

Beide, van Perzen en van Meden,

En van al de rijke steden,

Toen veranderde zijn hoffelijke zin.

De weelderigheid en het grote gewin,

Deden hem dorpsheid verkiezen,

En zijn hoffelijkheid verliezen.

Rijkheid en het avontuur,

Deden veranderen zijn natuur.

Omdat die eerder zijn vijanden,

Zo hoffelijk had in zijn handen,

Hij werd daarna voor zijn vrienden,

Die alle deugden verdienden,

Zo wreed dat hij ze sloeg ter dood.

Dat was een misdaad groot.

Hij waande dat alles was goed,

Wat zo hem stond in zijn gemoed.

Daarbij zei hij al openbaar,

Dat Jupiter zijn vader waar,

En zei dat men het geloven zou.

Dat deed rijkheid van het goud.

Hij had vlaag van de wens;

Hem verdroot dat hij was mens;

Nochtans dat hij de hoogste was,

Daar men ooit van in boeken van las.

Hierbinnen riep hij Permenioen,

En gebood hem te doen,

Dat hij te Damascus zou varen,

Om de schat met zijn scharen,

Die daar Darius had gebracht.

Maar de sultan had gedacht,

Daar tevoren dat hij die stede,

En ook al de schat daarmede,

Alexander opgeven zou.

Daarom trok hij als de boude,

Met zijn volk uit de stede,

Omdat hij waande daarmee,

Alexander succes te wensen

En zijn legerkracht te verweren;

Daar er zo menig duizend bleef,

Dat nooit een man het getal beschreef.

Eer hij hem ooit bekennen deed,

Was hij daar verslagen mede.

Dus was gehaald in de stad,

Al zonder verweer de hele schat.

Dit is alleen de troost,

Die Darius droevig hart verloste,

Van alle schade die hij nam,

Toen hem dat nieuws kwam,

Dat de verrader dood was,

En verslagen in de eerste schaar,

De valse sultan van Damascus.

Voorwaarts meer zo werd hij ras,

En prees zeer het avontuur,

Dat zo soms ter kuur,

De kwade zijn kwaadheid beloont,

En dat ze niemand verschoont.

Aldus vergat hij zijn rouw,

Om de sultans ontrouw,

Al was hem zulke schade geschied.

Er is niets zo kwaad, er deugt toch iets.

Alexander had begraven,

Die heren met grote have,

Die in de strijd waren verslagen;

(Dit wou hij te allen stonden plegen,

Dat hij ze begroef naar hun waarden.)

Binnen acht dagen bracht men ze ter aarde;

En hij voerde dat leger voort,

Tot Saiet, ter oude poort.

Phoenicie noemen het de landslieden.

Hij bedwong ze al zonder winst

Zodat ze hem waren onderdaan;

Dus wou hij er geen slaan.

Toen Saiet was gegaan in de hand,

En Phoenicie (Fenicië) en al dat land,

Toen zond de koning boden voort,

Tot Tyre in de goede poort,

Daar Appollonis in was heer

Geweldig en met groter eer.

Hij ontbood hem of ze wilden,

Dat ze zich beraden zouden,

Of ze hem wilden ontvangen,

Of met strijd weerstaan.

Onwaardig hadden ze de boden;

Daarom deden ze hen doden.

Zodat hoorde het Macedo;

Hij was ter oorlog wel vrolijk,

Maar zeer rouwde hem de lieden;

Hij peinsde dat ze om geen winst,

Tegen hem mochten verzoenen.

Hij liet de poort van Cydonia,

En voer voort te Tyre waart.

De poorters vond hij onvervaard,

En gevestigd met een muur,

Met torens en begraven ter kuur,

En menige man staande ten tinne.

Blijde was hij in zijn zin,

Dat hij daar bevechten zou zege;

Dus was hij zeker allerwegen.

Hij bezag de poort van nabij.

Daar stond menige koningskind vrij,

Goed gewapend naar hun manier,

En menige toren sterk en duur.

Verhard waren de kantelen

Tegen steenwerpers en katapult.

Daar stelde men menige stenen muur.

Die van binnen behingen snel,

De muren met planken en met schilden,

Die de worpen wel tegenhielden.

Met slingers streed men veel daar,

En met bogen, dat was waar.

Zo lang vocht men voor die stede,

Zodat men daar menigeen sterven deed.

Nochtans mocht men het niet winnen,

Zo’n groot verweer was van binnen.

Want ze deden het verweer zo groot,

Zodat ze duizend heren sloegen dood.

Die stad stond bij de zee;

Daar deed men de lieden pijn,

Met schepen daar men mede vocht,

Op die poort met groter kracht,

En te land vocht men mede,

Te paard en te voet op die stede,

Beide, bij dag en bij nacht,

En men brak de muur met kracht.

Al dat volk sloeg men dood,

Jong en oud, klein en groot,

Geen genade wou men plegen,

Want ze de boden hadden verslagen.

Hierom liet de koning verslaan,

Alles dat men daar mocht begaan,

Uitgezonderd die in kerken vlogen,

Wou hij geen kwaad doen.

Daar was erg groot gekraak,

Toen men die edele stede ontstak,

Onder wind met Grieks vuur.

De brand was groot en onguur.

Die vrouwen riepen luid met wenen,

Het verbrande al, groot en klein.

Maar Appolonis hij ontkwam,

Toen al het volk de dood ontving.

Daar was de dood velerhande:

Soms liepen ze in de brand,

Al ze wilden ontkomen de slagen,

Soms ze ook dat vuur ontzagen,

En lieten hen met zwaarden slaan.

Die dit ook beide wilden ontgaan,

Ze lieten hen vallen in de zee.

Dus was daar menigeen veel wee.

Soms bleven ze onder de muren.

Dus was de dood van vele manieren.

Ook waren er veel in ware dingen,

Die hen ook met strikken hingen.

Sommige waren er ook van die,

Die altijd niet wilden vlieden,

Want het dacht hen te wezen schande.

Ze wilden door de eer van dat land,

Verwerende hand hun lijf verliezen,

En een eerlijk einde kiezen.

Men sloeg ze dood en ze sloegen,

Dit dacht hen aller best te voegen.

Het dacht me te zijn de mooiste dood,

Omdat ze hadden eer veel en groot.

Aldus was die edele poort,

Tyre geheel verstoord.

Dus is geslecht menige toren

Die weleer maakte Agenor,

En Tyre eerst die naam gaf.

We vinden wel geschreven daaraf,

Dat te Tyre in die goede poort,

Eerste Griekse letters waren gehoord;

Omdat Agenor had een zoon,

Heet Cadmus, dat was diegene,

Die Griekse letters eerst versierde,

Daar hij de wereld mee versierde.

Dit weet men wel dat het waar is.

En de profeet Mozes,

Hij vond Hebreeuwse letters het eerst;

Dus was de wijsheid vermeerderd.

Carmentis, een maagd fijn,

Vond de eerste letters in Latijn.

Tevoren, eer Tyre was gemaakt,

Zo was het volk al onvolmaakt,

En zo weinig van verstandige lieden:

Wou iemand iets anders ontbieden,

Wilde hij een paard, hij tekende een paard,

En zond het ook dan ter vaart;

Wou hij iets anders, hij beschreef het dergelijk.

Aldus was de zede in aardrijk.

Nu is Tyre vernield,

Het volk verslagen, het goed verteerd.

Tevoren kon nooit iemand het winnen.

Nu doe ik u de waarheid kennen,

Dat het zo is gevestigd weer,

Al was het geworpen neder,

En het heet het Surs heden ten dage,

Dat is altijd geen sage.

Al was het heidens toentertijd,

Het is christelijk geworden sinds.

Daar deed sinds wel grote staat

Die edele markies van Monfraet,

En de heren van Tabarie.

Dat ze God gebenedijde!

Ze schoffeerden ook Saladin,

En ook zijn gezellen.

Toen Tyre dus was verstoord,

Toen voer Alexander voort,

Haastig tot Jeruzalem,

Dat eerst heette Salem.

Noach’ s zoon, Sem de rijke,

De eerste koning van aardrijk,

En ook de eerste priester mede,

Leest men dat hij het eerst maken deed.

Salem noemde hij het en woonde daar,

Menige dag en menig jaar.

Melchisedech heette het ook mede,

En alle koningen van de stede,

Noemde het lange tijd naar hem.

En sinds heet het Jeruzalem,

De koning David toe hij het won,

Op dat volk van Kanaän.

Nu heeft Alexander gebracht,

Groot leger al daar en heeft gedacht,

Dat hij de poort zal ontsteken,

En dan onze Heers kerk breken,

Daar de Joden zesenveertig jaar,

Over wrochten, dat is waar,

Eer ze het mochten vervolmaken.

Dit leest men in ware zaken.

Toen hij was in die gedachte,

En hij de poort met krachten zocht,

Kwam de patriarch voort,

Die woonde in de heilige poort,

Met alle priesters die daar waren,

In diergelijke, in die gebaren,

Dat Alexander onze Heer,

Gekleed zag, min of meer,

Dan als een bisschop is gekleed,

Alzo zoals het in he eerste boek staat,

Dat Alexander daar hij lag,

Onze Heers figuur zag,

755 Over twee jaer hier te voren,

Eer hi Teben dede te storen.

Ten eersten dattien Macedo,

Sach, was hi haerde vro,

Ende bete neder up die aerde,

760 Ootmoedelike van sinen paerde.

Over sine knie hi neder seech,

Ende mettien hoofde hi hem neech.

Daer en was ridder noch baroen,

Hi en moeste ooc also doen.

765 Dien ridders wonderde uter maten,

Dat hi hem woude so ghematen,

Wanti was van hoghen sede.

Si vraechden hem, waerom hijt dede?

Hi seide ‘Dese hevet mi ghegheven,

770 Al mine macht ende mijn leven,

Die mi ooc mede gheven sal,

Onder mi die werelt al.’

Hi liet al tfolc buten die stede,

Sonder al luttel, die hi dede,

775 Met hem varen in die poort.

Hi mercte al wat daer behoort,

Ende hoemen dare diende gode.

Hi offerde na die ghebode,

Dat hem die patriaerke seide,

780 Selver, gout ende chierheide,

Ende gafse van allen chense vri.

Dese doocht die dede hi,

Den Joden dore onsen here.

Daeran dedi gode grote ere.

785 Si bleven ooc ghevrijet aldus,

Toter tijt, dat die here Antiocus,

Die ooc Epiphanes hiet,

Den Joden dede groot verdriet.

Dat es bi anderhalf hondert jaer;

790 Dit weet men wale dat es waer.

Doe ghinc verre die niemare,

Dat ment doe seide al openbare,

Int gheberchte van Caspi,

Die leghen int lant van Endi.

795 Daer was dat volc van Israhel,

Dat diende gode wilen wel,

Van Salmanassare verdreven,

Die coninc was al sijn leven,

Int lant van Asiria.

800 Hi hadde verre ende na,

Tfolc van Israhel ghevaen,

Ende hadt in dit lant ghedaen,

Dat met beerghen was besloten.

Daer waren si met haren roten,

805 Si en mochten uut maer tenen gate.

Doe si hoorden van derre bate,

Die Alexander den Joden dede,

Doe sinden si ooc boden mede,

Tote Alexandere, die bem baden,

810 Dat hi hem dede ghenaden,

Ende hise dade uten prisoene,

Want si hoorden ten joetscen doene.

Alexander hi dede doe vraghen,

Wie si waren ende wies si plaghen.

815 Doe seidemen weder ghereit,

Dat se dor haer grote quaetheit,

Onse here plaghen liet,

Want si up gode en achten niet;

Diese ute alre pinen brochte.

820 Bedi becochten sijt dus onsochte.

Bedi voer Alexander al daer.

Ic segghe u dat al over waer,

Dat hi dat gat vermuren dede.

Doe docht hem grote pijnlichede,

825 Want dat gat was haerde wijt.

Hi bat gode ter selver tijt,

Of hi die israhelsce roten,

Daerinne woude hebben besloten,

Dat hi die beerghe bi siere ghenade,

830 Tegader beide comen dade.

God ghehoorde sijn ghebede,

Want hi dat gat verhelen dede.

Daer sijn si binnen noch ghevaen,

Tiene gheslachten sonder waen,

835 Ende een half ooc daer mede.

Ocht onse here so vele dede,

Door enen heidinen man,

So segghic dat hi soude dan,

Doen dore eens Kerstijns bede,

840 Vele meer wonderlichede.

Drie hondert jaer dertich ende een,

Dat en es loghene engheen,

Drouch Alexander crone te voren,

Eer Jhesus Christus waert gheboren.

845 Daeromme eest also ghesciet,

Dat hi gode en kende niet.

Van Jherusalem ghereide sine vaert,

Alexander te Gazen waert,

Daer wilen Samson was beseten,

850 Van meneghen Philistee vermeten.

Men leest dat hi die poorten nam,

Ende up enen berch ooc clam.

Het was een vercoren stede;

So ghetrouwe was soe mede,

855 Darise, haren eersten here,

Dat si om min no om mere,

Enwouden Alexander ontfaen,

Ende gheloveden sonder waen,

Dat si dore hare ghetrouwechede,

860 Behouden souden hare stede.

Hi beleide die poorte al omme,

Met ere haerde groter somme,

Ende street daer met groten nide.

Men sloegher vele an elke side.

865 Mettien dat men street aldus,

Quam een van binnen, hiet Becus,

Ende waende den coninc doot slaen.

Hi quam rechte of hi ghevaen,

Hem den coninc woude gheven,

870 Ende uter poort ware verdreven.

Doe hi den coninc bi was comen,

Woudi hem tlijf hebben ghenomen.

Bindien scilde hilt hi tswaert,

Ende reet ten coninc waert,

875 Met crachte sloech hi hem upt hooft.

Hi hadden doot, des ghelooft,

Maer daventure weder stoet,

Die hem dicke badde ghehoet.

Bedi en haddi niet die macht,

880 Datti den slach hadde volbracht.

Alexander sloech te hant,

Becuse af die rechter hant.

Des hadde Becus groten toren,

Alse hi die hant hadde verloren.

885 Metter ander stac hi den here,

In die luchter scoudere sere.

Ende doe waert die coninc ghewont,

Met enen steen ter selver stont,

In die scene van den bene.

890 Daeromme gaf hi haerde clene.

Becuse sloechi sonder waen,

Ende dede dat hi hadde bestaen:

Hi dorbrac die staerke scaren.

Die ghene, die in die stede waren,

895 Gaven up die goede stede,

Behouden lijf ende lede.

Doe Alexander, die blide man,

Die stat van Gazen aldus wan,

Setti sine cure daerin,

900 Sulke alsi vant in sinen sin.

Doe voer hi te Egypten waert.

Al dat lant was so vervaert

Van den staerken griexen here,

Dat si up gaven sonder were,

905 Altenen gader haer conincrike.

Doe deet di coninc cortelike,

Na sinen wille besetten algader,

Want hi seide het was, sijns vader,

Bedi waert sijn van rechter ure,

910 Ende hi besetter in sine cure.

Daer vant hi een scone beelde,

Ghemaect na den edelen heelde,

Neptanabuse, sinen vader,

Van brunen maerbersteen algader.

915 Doe hi wiste, wies beelde twas,

Verhoghede hi sere das;

Hi cusset ende hi helset mede.

Ooc sprac hi ter selver stede:

‘Vader, du bes mi willecome,

920 Wient si scade ofte vrome.

Daer dedi maken ene stede,

Die hi Alexandrien heten dede.

Daer groef hi den prophete ons heren,

Jeremien met groter eren.

925 Sider dat hine graven dede,

En quam serpent engheen in die stede.

Daer hadder te voren so vele ghewesen,

Dat nieman cume en conste ghenesen.

Mettien reet hi sine vaert,

930 Met haesten te Lybien waert,

Dat een wonderlijc lant es.

Sijt des seker ende ghewes:

Het es so heet bi naturen,

Datter niemen en mach gheduren,

935 Ende het leghet in Affrike,

Int westeinde van eertrike.

Lybien dat es een arem lant,

Gras no coren wast int sant.

Daer es menich staerk woorm.

940 Welctijt dat es een stoorm,

So vlieghet tlant in die ghebare,

Ocht in die wilde see ware.

Daer en vallet dau no reen,

Rijm no snee altoos engheen.

945 Daer en es beke, noch riviere,

Noch water in neghere maniere,

Sonder een fonteine, dat es waer.

Ne maer een bosch es aldaer;

Ander boom, verre no na,

950 So en es int lant van Libia.

In den bosch es ene kerke,

Van haerde dieren ghewerke,

Daer Jupiters beelde in staet.

Die coninc vant in sinen raet,

955 Dat hire woude doen sine ghebede,

Ende bidden hem dat hi hem sede,

Wie sijn gherechte vader ware,

Want hi en wistes niet openbare.

Ooc woudi weten sonder waen,

960 Hoet hem in stride soude vergaen.

Hi seinde sine boden te voren,

Die hi uut hadde vercoren,

Enten pape groot goet te waren.

Selve quam hi na ghevaren,

965 Met ere mateliker scaren,

Die staercste, die int here waren.

Teerst dat si voeren binden sande

Ende si waren buten eylande,

Braken die baren also hoghe,

970 Vanden sande, al waest droghe,

Alse ocht ware in die gherume see.

Daer hadde menich vele wee,

Die versmoorden inden sande.

Si en vonden in den lande,

975 Noch voetspor, noch enich lant,

Noch gras, noch beemt, els niet dan sant.

Viere daghe ende viere nachte,

Reet die coninc dus onsachte,

Eer hi Amons busch vernam,

980 Ende in Jupiters kerke quam,

Daer hi van der fonteinen dranc,

Daer af te tellene es haerde lanc.

Soe es lau ter sonnen upganghe.

Dat duurt daer also langhe,

985 Toten middaghe; dan es soe so cout,

Dat ghijs cume gheloven sout.

So welken tijt die sonne es neder,

So es soe lau woorden weder.

So heet es soe up die minnacht,

990 Dat wallet van groter cracht.

So et naerre den daghe gaet,

So soe meer coelheit ontfaet.

Dit es een wonderlike nature.

Het waert den Grieken sere te sure,

995 Eer si dronken vander fonteine,

Die claer was ende haerde reine.

Als Alexander hade ghedronken,

Ende sijn hette was ghesonken,

Ghinc hi in den monster staen,

1000 Voor Jupiters ghebeelde saen.

Die afgod seide al openbare,

Dat Jupiter sijn vader ware.

Maer die duvel can wel lieghen,

Alse hi den minsche wille bedrieghen;

1005 Hi seide dat hi in ghenen strijt,

Sterven soude in eneghen tijt.

Hieromme was die coninc blide,

Ende keerde weder over side,

Mettien selven, die ontfaren,

1010 Uten heten lande waren.

Want daer versmoorde menich man.

Te Damiette quam hi an.

Hi hadde ghere van Libia,

Te vaerne in Etiopia,

1015 Dat es der swarter more lant,

Ende danen woudi altehant,

Varen in Mennoens conincrike,

Dat es toostinde van eertrike.

Maer hem quam een niemare,

1020 Dattie coninc Daris ware,

Anderwerf ghereet te wighe,

Met groten ghere ende met prighe.

Dus moet sijn wille bliven al,

Eist dat hi prijs bejaghen sal.

1025 Hier binnen dat Alexander wan,

Saiette, Tiren ende al haer man,

Jherusalem ende Gasa mede,

Ende in Egypten meneghe stede,

Hondert dusent bi ghetale,

1030 Ghevest uter maten wale,

Doe ghereide Daris echt sijn here,

Want hi hem woude doen ter were,

Al durenture sijn conincrike.

Al dat volc van eertrike,

1035 Dochte ten here te gader comen.

Dat ghetal en canic niet ghenomen,

Bedi, dat secht mi mijn waen,

Die sterren, die an dien hemel staen,

Waren te tellene also goet.

1040 Si scaemdens hem in haren moet,

Dat there ere verwonnen was.

Ooc hadden si achtinghe das,

Dat si souden vechten seghe.

Alle de liede vloen enweghe,

1045 Ridders, doorpers ende baroene,

Knapen ende serianten coene.

Men liet die lande woeste bliven,

Beide van knapen ende van wiven.

Men spien die ossen in die waghen,

1050 Die die wapen souden draghen.

Up buffele quam tfolc ghevaren,

Ende ooc up kemele te waren,

Up dromedaers ende olifante,

Quamen die ridders ende seriante.

1055 Die olifante droeghen castele,

Ende daer stoeden up cantele.

Si ghinghen in dier ghebare,

Alse ocht een maisiere ware.

Ende ridders waerre binnen,

1060 Wel ghewapent toten tinnen.

Cerces, die machtighe man,

Die wilen tlant van Grieken wan,

Enten berch van Cisia,

Die der see was haerde na,

1065 Slichten dede in die see,

Ende noch dedi wonders mee:

Doe hi van der see die helt,

Ghevult hadde met ghewelt,

Daerna dedi haerde saen,

1070 Met scepen dander helt overslaen:

Dore al dat hem dit ghesciede,

Nochtan hadde Daris meere liede.

Menelaus ooc van Grieken,

Die wilen Troien dede smieken,

1075 Ende sijn broeder Agamemnoen,

Aiax ende menich coene baroen,

Doe si in een eylant laghen,

Dat Aulis hetet nu bi daghen,

Ende tote hem quamen ghelopen,

1080 Al die liede van Europen -,

So vele volx hadden si te waren,

Alsi ten scepen souden varen,

Dat sijt ghescepen niet en mochten.

Nochtan leestmen dat si brochten,

1085 So vele scepe, dat dat mere,

Te nauwe was dien sciphere.

Al dat volc, dats groot roem,

Was vergadert, om een hoerdoem,

Te wrekene up Parise van Troien.

1090 Dies mochte dien meneghen vernoien.

Nochtan hadde Daris liede mee,

Dan si daden, dese twee,

Die hier vore ghenoemet waren.

Dies moghen die Grieken hem vervaren.

1095 Doe wonderes uter maten sere,

Alexander, den groten here,

Alsi hoorde die niemare.

Hi waende dat dat volc ware,

Uter eerden al weder comen,

1100 Dien hi dlijf hadde ghenomen,

In dien strijt die leden was,

Alsmen hier te voren las.

Also groot wonder haddi des,

Alse wilen hadde Hercules,

1105 Doe hi Antheus hadde ter neder,

Ende meerre ende staerker up stont weder,

Dan hi was, eer hi neder vel.

Doe Hercules dat wiste wel,

Hief hine boven in die lucht,

1110 Ende sprac ‘Di en helpt gheen vlucht,

En moetstu niet up daerde sterven,

Hier moetstu die doot verwerven.

Hercules slouch een serpent,

Dat menich hoot al omtrent,

1115 Hadde up sinen buke staende.

Alse hise af houwen waende,

Quamer up elken struke viere.

Doe verbernedi met griexen viere,

Bede serpent ende maras,

1120 Daer die grote beeste in was.

Dies hadde wonder Hercules;

Also hadde Alexander des,

Dat Daris anderwerf sulc here,

Jeghen hem brachte ter were.

1125 Maer hi hadde onweert tghetal,

Ende alle vrese ende ongheval.

Bedi voer hi siere strate,

Ende hi voer over die Eufrate,

Ende tgriexe here mede.

1130 Hi vant doorp ende stede,

Al verbrant ende tcoren,

Dat upt tlant stoet scone te voren.

Want Maceus van Babylone,

Die wale gheraect was ende scone,

1135 Hadt al verbrant clene ende groot,

Want Daris hem ontboot.

Dit dedi doen, om dat hi woude,

Dat Alexander keren soude,

Ende met hem tgriexe here,

1140 Alsi die lande sonder lijfnere,

Algader vonden ende sonder broot.

Maer hi en ontsach ghene doot,

Die edele man, die edele here;

Hi peinsde altoos om die ere.

1145 Hi vlooch rechte alse Tygris,

Dat een scone riviere is;

Soe es so snel, dat soe die stene,

Beide groet ende clene,

Met hare drivet in die see.

1150 Hi vlooch ghelijc alse die snee,

Die comt ghevloghen metter vlaghen;

Dit en waren ghene saghen.

Hi sochte Darise sonder waen,

Dat hi hem niet en soude ontgaen,

1155 Int einde van sinen rike;

Dies sneldi hem ghenendelike.

Up die Albene quam hi ghevaren,

Dat een riviere was te waren,

Daer Daris van sinen lieden,

1160 Diene qualike verrieden,

Was sint versleghen doorperlike.

Dat wrac Alexander, die rike.

Recht doe dach ende nacht versciet,

Alsmen die mane up gaen siet;

1165 Ende ooc was soe wale ront.

Doe soe up quam, ter selver stont,

So verloos soe hare lecht.

Anderwaerf so waert soe echt,

Also root alse een bloet.

1170 Lelic dat dat hare stoet.

Alexanders liede al,

Ontsaghen hem van ongheval,

Doe si die mane saghen vervaren.

Het was den daghe bi te waren,

1175 Dat men ten stride varen soude.

Ooc seiden si dat soe hem woude,

Vertoghen tgrote ongheval,

Dat bet achter comen sal.

Hem verkeerde hare moet,

1180 Die ten wapinen waren goet,

Want die herte hem verscoot;

Daer was die vrese haerde groot.

Si riepen alle even sere,

Jeghen Alexandere, den here,

1185 Si seiden dat sijn die scoude waren,

Dattie mane woude vervaren.

Alexander wouden si slaen;

Hem vernoies sonder waen,

Dat si met hem moesten varen.

1190 Si claechden, datti lande waren,

Al verarmet mettien viere.

Lant, bosch ende riviere,

Hadden onweert dat si wouden,

Die werelt met crachte houden,

1195 Ende alre liede heren wesen.

Si bewijstent ooc in desen:

Om dattie mane vertoornet ware,

Dat soe daerom was vervaren,

Ende dat hem die sterren bolghen,

1200 Dat hi cume woude volghen,

Nature ende minschlichede,

Ende hi hem anbeden dede.

Hem rouwet dat si so meneghe vrese,

Ende so meneghe staerke rese,

1205 Dor sinen wille hadden besuert,

Ende hem so dicke gheaventuert.

Mettien ghinc dat volc al uut,

Ende riep al over luut,

Dat si den coninc wouden slaen.

1210 Maer Alexander sonder waen,

Hi en haddes altoos ghenen vaer,

Hi riep die wijste meesters daer,

Diemen hiet astronomiene,

Ende gheboot hem te besiene,

1215 Wat die mane vervaren dede,

Ende wat die gode wouder mede;

Ende wat ooc mochte bedieden,

Dat sijt seiden al den lieden.

Die alre beste astronomien,

1220 Die beste in sterren conde ghesien,

Dat was doude Aristaldes.

Hi antwoorde den volke al des:

‘Ghi liede, laet u claghen staen.

Die sterren moeten dien ganc gaen,

1225 Dien si van beghinsele ghinghen.

Ic segghe u in waren dinghen,

Haren wech ende hare stede,

Ende al dat si bedieden mede,

Si houdent alse hijt gheboot,

1230 Diet al gheboot, clene ende groot,

Ende si en gaen niet uten kere,

Dien hi hem gaf, die grote here.

Maer niet en segghic dat ic weet,

Hoe die grote here heet,

1235 Diet al hevet in sijn ghebot;

Ens Jupiter niet, onse god.

Wat so die here van beghinne,

Hevet versien in sinen sinne,

So weder die see....sal gaen,

1240 So die eerde beven bestaen,

So die sterren hem verdraghen,

Of blixeme achter velde jaghen,

Ochte die donre ons vervaren,

Al dat wetic wel te waren,

1245 Dat al doet die grote here,

Ende daertoe wonders vele mere:

Dau, rijm, haghel ende snee,

Reghen, vorst ende daertoe mee,

Wat so in die lucht ghesciet,

1250 Dat ghevalt, alse hijt ghebiet.

Ic segghe, eertbevinghe ende vloet,

Die cracht ons heren algader doet,

Plaghen van sterren ende groten wint,

Al segghic dat onse here sint.

1255 Al dinghe volghen na sijn ghebot,

Met rechte es hi der naturen god.

Waerbi so de sonne vervaert,

Dat seghic u, hoort harewaert:

Men leest dat seven hemele staen,

1260 Daer die planeten binnen gaen,

Ende elc boven den anderen gaet.

In den nedersten so staet,

Die mane, die nu es vervaren.

Vier hemele bat up te waren,

1265 Steet die sonne, die den dach,

Int eertrike gheven mach.

So die mane meer lichts hevet,

So die sonne meer beghevet,

Ende so weltijt dat soe ontfanghet,

1270 So machmen merken dat soe hanghet,

Vor die sonne ende soe ontfaet,

Ane tlicht, dat van der sonnen slaet.

Alsoe tusscen ons staet enter sonnen,

Eest dat wi iet merken connen,

1275 Wi moghen merken dat soe doet,

Dattie sonne vervaren moet.

Ende dat ghesciet na minen wane,

Altoes in die nuwe mane,

Want en mach anders niet ghescien;

1280 Dit machmen bi naturen sien.

Welctijt dat also ghesciet,

So en eest sonder sake niet.

Coninghe ende ander hoghe liede,

Hebbent becocht, alst ghesciede,

1285 Want si heten sekerlike,

Sonne van al eertrike.

Bedi wildes hem onse here onnen,

Dat si betekent sijn bider sonnen.’

‘Nu hoort’ sprac Aristaldes echt,

1290 ‘Waerbi die mane verliest haer lecht.

Soe en vervaert te ghere stont,

Sonder dat soe es al ront.

Alse die sonne onder gaet,

Entie mane risen bestaet,

1295 So es deerde daertusscen recht;

Dus verliest die mane haer lecht,

So welctijt dat al dus ghesciet,

No min no me, no anders niet.

Hier bi eest, in minen wane,

1300 Dat dus donker es die mane.

Nochtan so en seghic niet,

Dat sonder redene ghesciet.

Ic wilt u prouwen bi clergien,

Ooc so sullen met mi lien,

1305 Die meesters van Egypten lant,

Dien die sterren sijn becant.

Die sonne hoort den Grieken toe,

Ende ic sal u segghen hoe:

Welctijt so die sonne vervaert,

1310 Dat Grieken dan verwonnen waert,

Ende alse dier manen dat ghesciet,

So en salt achter bliven niet,

Die Percen en sullen onder gaen.

Bi reden doe ict u verstaen:

1315 Alse Cyrus van Percen dwanc,

Menich conincrike lanc,

Ende hi woude der maechde lant,

Al bedwinghen metter hant,

Thamaris, die coninghinne,

1320 Die fier was in haren sinne,

Quam doe jeghen hem ter were.

Des avonts sachmen in dat here,

Die mane vervaren, alsoe nu doet.

Des moorghens storte menich sijn bloet,

1325 Ende Cyrus van Percen ooc mede;

Hi bleef daer ter selver stede.

Hier bi laet u claghen staen!

Die seghe es onse sonder waen.’

Al die liede, die dat hoorden,

1330 Gheloofden Aristaldes woorden,

Ende lieten doe haer belghen staen,

Ende sijn ten tenten weder ghegaen.

Ende Alexander dede bi nachte,

Die tenten up breken met crachte.

1335 Ooc voer hi blidelike voren,

Ende sanc dat ment mochte horen

Bi eenre halver milen lanc;

Van joien sanc hi nuwen sanc.

Ic secht u allen over luut:

1340 Die derde bouc gaet hier uut.

Voor twee jaar hier tevoren,

Eer hij Thebe liet verstoren.

Ten eerste dat Macedo,

Het zag was hij erg vrolijk,

En trad neer op de aarde,

Ootmoedig van zijn paard.

Op zijn knieën hij neer zeeg,

En met het hoofd hij hem neeg.

Daar was ridder nog baron,

Hij moest ook alzo doen.

Die ridders verwonderde uitermate,

Dat hij hem wou zo onderwerpen,

Want hij was van hoge zede.

Ze vroegen hem waarom hij het deed?

Hij zei; ‘Deze heeft me gegeven,

Al mijn macht en mijn leven,

Die me ook mede geven zal,

Onder mij de wereld al.’

Hij liet al het volk buiten die stede,

Uitgezonderd een weinig die hij deed,

Met hem varen in die poort.

Hij merkte alles wat daar behoort,

En hoe men daar diende God.

Hij offerde naar dat gebod,

Dat hem de patriarch zei,

Zilver, goud en sierheden,

En gaf ze van alle cijns vrij.

Deze deugd die deed hij,

De Joden door onze Heer.

Daaraan deed hij God grote eer.

Ze bleven ook gevrijwaard aldus,

Tot de tijd dat die heer Antiochius,

Die ook Epiphanes heet,

De Joden deed groot verdriet.

Dat is bij anderhalf honderd jaar;

Dit weet men wel dat is waar.

Toen ging ver dat nieuws,

Dat men het toen zei al openbaar,

In het Kaspische gebergte,

Dat ligt in het land van Indien.

Daar was dat volk van Israël,

Dat diende God wijlen wel,

Van Salmanassar verdreven,

Die koning was al zijn leven,

In het land van Asiria.

Hij had ver en nabij,

Het volk van Israël gevangen,

En had ze in dit land gedaan,

Dat met bergen was omsloten.

Daar waren ze met hun groepen

Ze mochten eruit maar via een gat.

Toen ze hoorden van die baat,

Die Alexander de Joden deed,

Toen zonden ze ook boden mede,

Tot Alexander die hem baden,

Dat hij hen deed genaden,

En hij ze deed uit die gevangenis,

Want ze behoorden tot het Joodse doen.

Alexander hij liet toen vragen,

Wie ze waren en wat ze deden.

Toen zei men hem weer gereed,

Dat ze door hun grote kwaadheid,

Onze Heer plagen liet,

Want ze op God achten niet;

Die ze uit alle pijn bracht.

Daarbij bekochten zij het dus hard

Daarom voer Alexander al daar.

Ik zeg u dat al voor waar,

Dat hij dat gat ommuren deed.

Toen dacht hem grote pijnlijkheden,

Want dat gat was erg wijd.

Hij bad God terzelfder tijd,

Of hij die Israëliets groepen,

Daarin wou hebben besloten,

Zodat hij die berg bij zijn genade,

Tezamen beide komen deed.

God verhoorde zijn gebed,

Want hij dat gat dicht maken deed.

Daar zijn ze binnen nog gevangen,

Tien geslachten zonder waan,

En een half ook daarmee.

Of onze Heer zoveel deed,

Door een heiden man,

Zo zeg ik dat hij dat zou dan,

Doen door een christelijke bede,

Veel meer wonderlijkheden.

Driehonderd jaar dertig en een,

Dat is leugen geen,

Droeg Alexander kroon tevoren,

Eer Jezus Christus werd geboren.

Daarom is het alzo geschied,

Dat hij God kende niet.

Van Jeruzalem bereidde hij zijn vaart,

Alexander te Gaza waart,

Daar wijlen Samson was bezet,

Van menige Filistijn vermetel.

Men leest dat hij de poorten nam,

En op een berg ook klom.

Het was een uitverkoren stede;

Zo getrouw was ze mede,

Darius, hun eerste heer,

Dat ze om min nog of om meer,

Niet wilden Alexander ontvangen,

En geloofden zonder waan,

Dat ze door hun trouwheid,

Behouden zouden hun stede.

Hij belegerde die poort alom,

Met een erg groot getal,

En streed daar met grote nijd.

Men sloeg er veel aan elke zijde.

Meteen dat men streed aldus,

Kwam er een vanbinnen, heet Becus,

En waande de koning dood te slaan.

Hij kwam recht of hij gevangen,

Hem de koning wou geven,

En uit de poort was verdreven.

Toen hij bij de koning was gekomen,

Wou hij hem het lijf hebben genomen.

Binnen dat schild hield hij het zwaard,

En ging te koning waart,

Met kracht sloeg hij hem op het hoofd.

Hij had hem gedood, dus geloof het,

Maar het avontuur weerstond,

Die hem vaak had behoed.

Omdat hij had niet de macht,

Dat hij de slag had volbracht.

Alexander sloeg gelijk,

Becus af de rechterhand.

Dus had Becus grote toorn,

Toen hij de hand had verloren.

Met de andere stak hij de heer,

In de linkerschouder zeer.

En toen werd de koning gewond,

Met een steen terzelfder stond,

In de scheen van het been.

Daarom gaf hij erg weinig.

Becus sloeg hij zonder waan,

En deed wat hij had bestaan:

Hij doorbrak die sterke scharen.

Diegene die in die stede waren,

Gaven op die goede stede,

Behouden lijf en lede.

Toen Alexander, die blijde man,

Die stad van Gaza aldus won,

Zette hij zijn kuur daarin,

Zulke zoals hij vond in zijn zin.

Toen voer hij te Egypte waart.

Al dat land was zo bang

Van het sterke Griekse leger,

Dat ze opgaven zonder verweer,

Al tezamen hun koninkrijk.

Toen deed de koning gauw,

Naar zijn wil bezetten allemaal

Want hij zei het was van zijn vader,

Omdat het was van hem van rechte uur,

En hij zette er in zijn keur.

Daar vond hij een schoon beeld,

Gemaakt naar de edele held,

Neptanabuse, zijn vader,

Van gepolijst marmersteen allemaal.

Toen hij het wist wiens beeld het was,

Verheugde hij zeer dat;

Hij kuste en hij omhelsde het mede.

Ook sprak hij terzelfder stede:

‘Vader, u bent me welkom,

Wie het is schade of baat.’

Daar liet hij maken een stede,

Die hij Alexandrië heten deed.

Daar begroef hij de profeet van onze Heer,

Jeremia met grote eer.

Sinds dat hij hem begraven deed,

Kwamen serpenten geen in die stede.

Daar waren er tevoren zoveel geweest,

Dat niemand er nauwelijks kon wezen.

Meteen reed hij zijn vaart,

Met haast te Libië waart,

Dat een wonderlijk land is.

Zij het dus zeker en gewis:

Het is zo heet van naturen,

Dat er niemand mag verduren,

En het ligt in Afrika,

In het westelijke einde van aardrijk.

Libië dat is een arm land,

Gras nog koren groeit in het zand.

Daar is menige sterke worm.

Welke tijd dat is een storm,

Zo vliegt het land in die gebaren,

Of het in de wilde zee ware.

Daar valt dauw nog regen,

Rijm nog sneeuw altijd geen.

Daarin is beek nog rivier,

Nog water in geen manier,

Uitgezonderd een fontein, dat is waar.

Nee, maar een bos is aldaar;

Geen andere boom, ver nog nabij,

Zo is in het land van Libië.

In het bos is een kerk,

Van erg duur werk,

Daar Jupiter ’s beeld in staat.

De koning vond in zijn raad,

Dat hij er wou doen zijn gebeden,

En bidden hem dat hij hem zei,

Wie zijn rechte vader was,

Want hij wist het niet openbaar.

Ook wou hij weten zonder waan,

Hoe het hem in strijd zou vergaan.

Hij zond zijn boden tevoren,

Die hij uit had verkoren,

En de priester groot goed te waren.

Zelf kwam hij na gevaren,

Met een matige schaar,

De sterkste die er in het leger waren.

Ten eerste dat ze voeren binnen het zand

En ze waren buiten het eiland,

Braken de baren alzo hoog,

Van het zand, al was het droog,

Alsof het was in de ruime zee.

Daar had menigeen veel wee,

Die versmoorden in het zand.

Ze vonden in het land,

Noch voetspoor, noch enig land,

Noch gras, noch beemd, niets dan zand.

Vier dagen en vier nachten,

Reed de koning dus snel,

Eer hij Amon ‘s bos vernam,

En in Jupiter ‘s kerk kwam,

Daar hij van de fontein dronk,

Daarvan te vertellen is erg lang.

Het is lauw ter zonneopgang.

Dat duurt daar alzo lang

Tot de middag; dan is het zo koud,

Dat gij het nauwelijks geloven zou.

Zo welke tijd de zon is neer,

Zo is het lauw geworden weer.

Zo heet is ze op de middernacht,

Dat welt van grote kracht.

Zo het naar de dag gaat,

Zo het meer koelheid ontvangt.

Dit is een wonderlijke natuur.

Het werd de Grieken zeer te zuur,

Eer ze dronken van de fontein,

Die helder was en erg rein.

Toen Alexander had gedronken,

En zijn hitte was gezonken,

Ging hij in de kerk staan,

Voor Jupiter ‘s beeld gelijk.

De afgod zei al openbaar,

Dat Jupiter zijn vader was.

Maar de duivel kan goed liegen,

Als hij de mens wil bedriegen;

Hij zei dat hij in geen strijd,

Sterven zou in enige tijd.

Hierom was de koning blijde,

En keerde weer terug,

Met dezelfde die ontkwamen,

Uit het hete land waren.

Want daar versmoorde menig man.

Te Damiette kwam hij aan.

Hij had graag van Libië,

Te varen in Ethiopië,

Dat is dat zwarte moren land,

En vandaar wou hij gelijk,

Varen in Mennon’s koninkrijk,

Dat is het oosteinde van aardrijk.

Maar hem kwam een nieuws,

Dat die koning Darius was,

Andermaal gereed tot strijd,

Met groot verlangen en met strijdlust.

Dus moet zijn wil blijven al,

Is het dat hij prijs bejagen zal.

Hierbinnen dat Alexander won,

Saiette, Tyre en al hun man,

Jeruzalem en Gaza mede,

En in Egypte menige stede,

Honderdduizend bij getal,

Gevestigd uitermate wel,

Toen bereide Darius echt zijn leger,

Want hij hem wou doen ter verweer,

Al door en door zijn koninkrijk.

Al dat volk van aardrijk,

Dacht te leger tezamen te komen.

Dat getal kan ik niet noemen,

Omdat, dat zegt me mijn waan,

Die sterren die aan de hemel staan,

Waren te tellen alzo goed.

Ze schaamden zich in hun gemoed,

Dat het leger eerder overwonnen was.

Ook hadden ze achting dat,

Dat ze zouden bevechten zege.

Alle lieden vlogen weg,

Ridders, dorpers en baronnen,

Knapen en bedienden koen.

Men liet die landen woest blijven,

Beide van knapen en van wijven.

Men spande de ossen in de wagen,

Die de wapens zouden dragen.

Op buffels kwam het volk gevaren,

En ook op kamelen te waren,

Op dromedaris en olifanten,

Kwamen die ridders en bedienden.

Die olifanten droegen kastelen,

En daar stonden op kantelen.

Ze gingen in die gebaren,

Alsof het een kamer ware.

En ridders waren erbinnen,

Goed gewapend tot de tinnen.

Xerxes die machtige man,

Die wijlen het land van Griekenland won,

En de berg van Cisia,

Die de zee was erg nabij,

Slechten deed in de zee,

En nog deed hij wonderen meer:

Toen hij van de zee, die held,

Gevuld had met geweld,

Daarna deed hij erg gauw,

Met schepen de andere helft overslaan:

Door al dat hem dit geschiedde,

Nochtans had Darius meer lieden.

Menelaus ook van Griekenland,

Die weleer Troje deed smeulen,

En zijn broeder Agamemnon,

Ajax en menige koene baron,

Toen ze in een eiland lagen,

Dat nu Aulis heet nu ter dagen,

En tot hem kwamen gelopen,

Alle lieden van Europa

Zoveel volk hadden ze te waren,

Toen ze te scheep zouden varen,

Zodat zij ze niet verschepen mochten.

Nochtans leest men dat ze brachten,

Zoveel schepen dat de zee,

Te nauw was voor de schippers.

Al dat volk, dat is grote roem,

Was verzameld om een overspel,

Te wreken op Paris van Troje.

Dus mocht menigeen zich vermoeien.

Nochtans had Darius lieden meer,

Dan zij deden, deze twee,

Die hiervoor genoemd waren.

Dus mogen de Grieken zich verschrikken.

Toen verwonderde uitermate zeer,

Alexander, de grote heer,

Toen hij hoorde dat nieuws.

Hij waande dat dit volk was,

Uit de aarde allen weer gekomen,

Die hij het lijf had genomen,

In die strijd die geleden was,

Zoals men hier tevoren las.

Alzo groot verwondering had hij dus,

Als wijlen had Hercules,

Toen hij Antheus had ter neder,

En groter en sterker opstond weder,

Dan hij was eer hij neder viel.

Toen Hercules dat wist wel,

Hief hij hem boven in de lucht,

En sprak ‘u helpt geen vlucht,

Moet u niet op de aarde sterven,

Hier moet u de dood verwerven.

Hercules sloeg een serpent,

Dat menig hoofd al omtrent,

Had op zijn buik staan.

Toen hij ze afhouwen waande,

Kwamen er op elke stomp vier.

Toen verbrande hij het met Grieks vuur,

Beide, serpent en moeras,

Daar dat grote beest in was.

Dus had verwondering Hercules;

Alzo had Alexander dus,

Dat Darius andermaal zo’n leger,

Tegen hem bracht te verweer.

Maar hij had onwaarde het getal,

En alle vrees en ongeval.

Daarom voer hij zijn straat,

En hij voer over de Eufraat,

En het Griekse leger mede.

Hij vond dorpen en steden,

Geheel verbrand en het koren,

Dat op het land stond schoon tevoren.

Want Maceus van Babylon,

Die goed geraakt was en schoon,

Had alles verbrand klein en groot,

Want Darius hem ontbood.

Dit deed hij toen omdat hij wou,

Dat Alexander keren zou,

En met hem het Griekse leger.

Als ze dat land zonder levensonderhoud,

Allemaal vonden en zonder brood.

Maar hij ontzag geen dood,

Die edele man, die edele heer;

Hij peinsde altijd om de eer.

Hij vloog recht als Tygris,

Dat een schone rivier is;

Ze is zo snel dat ze de stenen,

Beide, grote en kleinen,

Met haar drijft in de zee.

Hij vloog gelijk als de sneeuw,

Die komt gevlogen met de vlagen;

Dit waren geen sagen.

Hij zocht Darius zonder waan,

Zodat hij hem niet zou ontgaan,

In het einde van zijn rijk;

Dus versnelde hij onverschrokken.

Op de Albene kwam hij gevaren,

Dat een rivier was te waren,

Daar Darius van zijn lieden,

Die hem kwalijk verrieden,

Was sinds verslagen dorpsachtig.

Dat wraakte Alexander, die rijke.

Recht toen dag en nacht verscheidde,

Als men de maan op gaan ziet;

En ook was ze goed rond.

Toen ze op kwam, terzelfder stond,

Zo verloor ze haar licht.

Andermaal zo werd ze echt,

Alzo rood als bloed.

Lelijk dat dit haar stond.

Alexander’s lieden al,

Ontzagen hen van ongeval,

Toen ze de maan zagen verschrikken.

Het was de dag bij te waren,

Dat men ten strijde varen zou.

Ook zeiden ze dat ze hen wou,

Getuigen het grote ongeval,

Dat beter daarna komen zal.

Hen veranderde hun moed,

Die te wapens waren goed,

Want het hart hen verschoot;

Daar was de vrees erg groot.

Ze riepen alle even zeer,

Tegen Alexander, de heer,

Ze zeiden dat het zijn schuld was,

Dat de maan wou verschrikken.

Alexander wilden ze slaan;

Hen vermoeide het zonder waan,

Dat ze met hem moesten varen.

Ze klaagden dat de landen waren,

Geheel verarmt met het vuur.

Land, bos en rivieren,

Hadden onwaarde dat ze wilden,

De wereld met kracht houden,

En aller lieden heer wezen.

Ze bewezen het ook in dezen:

Omdat de maan vertoornd was,

Dat ze daarom was verschrikt,

En dat hem de sterren verbolgen,

Zodat hij nauwelijks wilde volgen,

Natuur en menselijkheden,

En hij hem aanbidden deed.

Hen berouwde het dat ze zo menige vrees,

En zo menige sterke reus,

Door zijn wil had bezuurd,

En hen zo vaak geavontuurd.

Meteen ging dat volk alle uit,

En riepen alle overluid,

Dat ze de koning wilden slaan.

Maar Alexander zonder waan,

Hij had altijd geen gevaar,

Hij riep de wijste meesters daar,

Die men heet astronomen,

En gebood hun te bezien,

Wat de maan verschrikken deed,

En wat de goden wilden ermee;

En wat het ook mocht betekenen,

Dat zij het zeiden alle lieden.

Die aller beste astronomen,

De beste die in sterren kon zien,

Dat was de oude Aristaldes.

Hij antwoordde het volk aldus:

‘Gij lieden, laat uw klagen staan.

De sterren moeten die gang gaan,

Die ze van begin gingen.

Ik zeg u in ware dingen,

Hun weg en hun plaats,

En alles dat ze betekenen mede,

Ze houden het zoals hij het gebood,

Die alles gebood, klein en groot,

En ze gaan niet uit de keer,

Die hij hen gaf die grote heer.

Maar niet zeg ik dat ik weet,

Hoe die grote heer heet,

Die alles heeft in zijn gebod;

Het is Jupiter niet, onze god.

Wat zo die heer van het begin,

Heeft voorzien in zijn zin,

Zo weer de zee....zal gaan,

Zo de aarde beving bestaan,

Zo de sterren zich gedragen,

Of bliksem achter velden jagen,

Of de donder ons verschrikken,

Al dat weet ik wel te waren,

Dat alles doet die grote heer,

En daartoe wonderen veel meer:

Dauw, rijm, hagel en sneeuw,

Regen, vorst en daartoe meer,

Wat zo in die lucht geschiedt,

Dat gebeurt zoals hij het gebiedt.

Ik zeg aardbeving en vloed,

Die kracht onze heer allemaal doet,

Plagen van sterren en grote wind,

Al zeg ik dat onze heer zendt.

Alle dingen volgen naar zijn gebod,

Met recht is hij de naturen god.

Waarbij zo de zon verschrikt,

Dat zeg ik u, hoor hierheen:

Men leest dat er zeven hemels staan,

Daar de planeten binnen gaan,

En elk boven de andere gaat.

In de laagste zo staat,

De maan die nu is verschrikt.

Vier hemels hoger op te waren,

Staat de zon die de dag,

In het aardrijk geven mag.

Zo de maan meer licht heeft,

Zo de zon meer geeft,

En zo welke tijd dat ze ontvangt,

Zo mag men merken dat ze hangt,

Voor de zon en ze ontvangt,

Aan het licht dat van de zon slaat.

Alzo ze tussen ons staat en de zon,

Is het dat we iets merken kunnen,

We mogen merken dat ze doet,

Dat de zon verschrikken moet.

En dat geschiedt naar mijn waan,

Altijd in de nieuwe maan,

Want het mag anders niet geschieden;

Dit mag men bij naturen zien.

Welke tijd dat het alzo geschiedt,

Zo is het zonder zaak niet.

Koningen en andere hoge lieden,

Hebben het bekocht als het geschiedde,

Want ze heten zekerlijk,

Zon van geheel aardrijk.

Daarom wilde het onze heer gunnen,

Dat ze getekend zijn bij de zon.’

‘Nu hoor’ sprak Aristaldes echt,

‘Waarbij de maan verliest haar licht.

Ze verschrikt in gene stond,

Uitgezonderd dat ze is geheel rond.

Als de zon ondergaat,

En de maan te rijzen staat,

Zo is de aarde daartussen recht;

Dus verliest de maan haar licht,

Zo welke tijd dat aldus geschiedt,

Nog min of meer, nog anders niet.

Hierbij is het, in mijn waan,

Dat dus donker is de maan.

Nochtans zo zeg ik niet,

Dat het zonder reden geschiedt.

Ik wil het u bewijzen bij geestelijkheid

Ook zo zullen met me belijden,

De meesters van Egypte land,

Die de sterren zijn bekend.

De zon behoort de Grieken toe,

En ik zal u zeggen hoe:

Welke tijd zo de zon verschrikt,

Dat Griekenland dan overwonnen werd,

En als de maan dat geschiedt,

Zo zal het achterblijven niet,

De Perzen zullen onder gaan.

Bij reden laat ik het u verstaan:

Toen Cyrus van Perzie dwong,

Menig koninkrijk lang,

En hij wou het maagden land,

Geheel bedwingen met de hand,

Thamaris, de koningin,

Die fier was in haar zin,

Kwam toen tegen hem ter verweer.

‘s Avonds zag men in dat leger,

De maan verschrikken alzo het nu doet.

‘s Morgens stortte menigeen zijn bloed,

En Cyrus van Perzie ook mede;

Hij bleef daar terzelfder stede.

Hierbij laat uw klagen staan!

De zege is ons zonder waan.’

Al die lieden die dat hoorden,

Geloofden Aristaldes woorden,

En lieten toen hun verbolgenheid staan,

En zijn te tenten weer gegaan.

En Alexander liet bij nacht,

De tenten opbreken met kracht.

Ook voer hij blijde voren,

En zong zodat men het mocht horen

Ongeveer een halve mijl lang;

Van vreugde zong hij nieuw gezang.

Ik zeg het u allen overluid:

Dat derde boek gaat hier uit.

Ende vlo met allen sinen here,

1100 Daer Daris lach wel ter were.

Alse Daris wiste die niemare,

Dat tgriexe here comen ware,

Trac hi up een slechte velt,

Met algader siere ghewelt,

1105 Ende hi scaerde sine liede,

Ende ghelovede hem grote miede,

Up dat si niet en waren vervaert.

Dus troostise te stride waert.

Maer doe Emenedus vertelde,

1110 Waer Daris lage upten velde,

Ende met hoe groter herecracht,

Waert Alexander also bedacht,

Dat hi dede in al dat lant,

Vaen die beesten, die hi vant,

1115 Scaep ende coen, swijn ende paerde,

Esele, geite, ende hi scaerde,

Vor sijn here ghone diere.

Nu hoort wonderlike maniere!

Ane hare stroten ende ooc voren

1120 Ane hare hooft ende an hare oren,

Dede hi hem binden rise.

Dus so quamen si in derre wise,

Als ocht een mekel here ware.

Si verdonkerden openbare,

1125 Tsonnenscijn metten ghestove.

Dus quamen die heren met groten love,

So na dien Percen up dien dach,

Daer Daris ende sijn here lach,

Dat deen anderen roupen mochte.

1130 Dus waende Daris dat hi brochte,

Met hem liede vele mee,

Dan si beide hadden, dese twee.

Alexander es so na comen,

Dien van Percen, dat hi vernomen,

1135 Hevet hare pauwelioene,

Some root, some groene,

Some bernende van goude.

Nu es Macedo, die boude,

So na, dat men die banieren,

1140 An beiden siden mach visieren,

Wat tekene die heren draghen.

Doe die Grieken dat versaghen,

Wouden si te stride gaen,

Ende hadden wapen an ghedaen.

1145 Die van Percen an die ander side,

Waren ooc ghereet ten stride.

Cume so mochti verbieden,

Alexander, sinen lieden,

Si en wouden onghescaert,

1150 Ende sonder leitsman onbewaert,

Jegen Darise vechten gaen.

Maer die sonne sonder waen,

Snelde hare te hove waert.

Ic wane dat soe was vervaert,

1155 Tansiene also vele like,

Alse dare worden cortelike.

Alexander hiet doe ghereit,

Den Grieken graven een fosseit,

Al om dat here haestelike,

1160 Ende deerde werpen tenen dike.

Hi liep up enen berch sciere,

Ende met hem menich ridder fiere,

Daer hi den Percen was so bi,

Dat Alexander, die deghen vri,

1165 Bescouwen mochte die scaren,

Hoe dat si ghewapent waren.

Daer sach hi menegherande liede,

Die ic u al niet en bediede,

Die hem algader goudijn dochten,

1170 Vander cierheit, die si brochten.

Daer hoorden si misselike tonghen,

Ende orsse van groten spronghen.

Si maecten so groot ghescal,

Dit volc ende dese wapen al:

1175 Dorste ict segghen wel te waren,

Ic wane si deder om vervaren,

Die edele herte van dien man,

Daer meneghe doghet leghet an.

Hi riep tote hem sine baroene,

1180 Alse of hem twivelde van den doene.

Bat wanic nochtan dat hijt dede,

Om te kenne haren sede.

Hi vraechde, wat men soude doen.

Doe sprac die here Permenioen,

1185 Dat mense bi nachte soude bestaen,

Ende stillekine te doot slaen,

Want hi seide datmen bi nachte,

Scoffieren soude met clener crachte,

There, ofte algader vaen;

1190 Si souden algader sijn ontaen,

Bede van vare ende van slape,

Men mochtse daer binden alse scape.

ԗille mense ooc bestaen bi daghe,

Dit segghic u al sonder saghe,

1195 Daer sijn die eiselike Siten,

Alse of si de liede souden verbiten,

Entie wonderlike Inden,

Die hare haer niet up en binden,

Ende ooc menich groot gigant,

1200 Die wonende es in Bacteren lant.

Aldus vreseleke scaren,

Moghen ons’ sprac hi ‘vervaren,

Ende ooc mede sonder waen,

Hoe mochte dus lettel volx bestaen

1205 Al dat volc dat ghinder es.

Sijt des seker ende ghewes,

Dat Daris up dat grote velt,

Bedi leghet met siere ghewelt,

Ende up dese brede campanie,

1210 Om dat hi tusscen de nauwe montanie,

Van Cilicë en was besloten,

Hier te voren met siere roten.’

Alre meest, die dit hoorden,

Wouden volghen desen woorden.

1215 Polipercoen hi seide ooc mede,

Vor den coninc daer ter stede,

Dat men vechten soude seghe,

Voere dat volc bi nachte enweghe.

Doe sprac die conine altehant,

1220 Die int herte was gygant,

Al en was hi maer vijf voete lanc.

Ԋa, vrient, groten ondanc,

So moet hi hebben, diet mi riet.

Her Polipercoen, dit en diet niet,

1225 Dit es der moordenaren sede,

Dat ghi mi raet nu ter stede,

Di emmer spien na dorperheit;

Bedi minnen si demsterheit.

Die ere entie aventure,

1230 Die ons worden es te sure,

En willic niet dat enich lachter,

Haren name besmette hier achter.

Die nauwe rochen entie falisen,

En willic altoos niet prisen,

1235 Noch dat Daris voor mi vliet,

Dat en willic altoos loven niet,

Ende ooc en willic, sonder waen,

Bi nachte enghene dinc bestaen.

Ic sal dit volc bi daghe nopen.

1240 Die seghe, daer wi omme hopen,

Die si eerlike, ofte niet.

Ic hebbe liever dat ghesciet,

Dat wi alle bliven versleghen,

Dan wi bi nachte souden seghen.

1245 Mi en es die seghe niet so lief,

Dat ic wille, datmen in eneghen brief,

Van mi lase, daer mijn prijs,

Bi minderen mochte in enegher wijs.

Ja en sieti dat die Percen mede,

1250 Ghewapent hebben hare lede,

Ende ghemaect haer sciltwachte,

Dat mense niet en sla bi nachte?

Doet die heren wachten saen,

Ende wi sullen rusten gaen.

1255 Peinst om den dach van morghen,

Ende laet bliven nu u sorghen,

Ende en peinst niet alle weghe,

Dan wi sullen vechten seghe!

Doe hi aldus dese tale seide,

1260 Ghingen si binnen den fosseide.

Daris gheboot sinen here,

Wapenen hem ende doen ter were.

Hi ontsach sere den raet

Ende Permenioens baraet,

1265 Want hi waende sonder waen,

Dat mense bi nachte soude bestaen.

Hi dede die ridderen varen wachten,

Up orsse van groter crachte.

Selve voer die here mede,

1270 Daer men die sciltwachte dede.

In dien tiden begherde sere,

Alexander, die grote here,

Darise te sprekene, sinen viant.

Hi riep tote hem altehant,

1275 Emeneduse heimelike.

Hi sprac tote hem cortelike,

ԇescie al dat mach gescien,

Ic moet emmer Darise sien,

Ende spreken mont jeghen mont.

1280 Hi ghereide hem in corter stont,

Ende voeren wech si twee;

Met hem en voeren liede nemee,

Dan allene Emenidus.

Ghereden quamen si aldus,

1285 Tenen ghewade up ene riviere.

Daer hiet Alexander, die fiere,

Emeniduse sijns ontbiden.

Hi voer selve in corten tiden,

Allene onder tfolc van Perci.

1290 Alse hi quam den here bi,

Sach hi den coninc Darise riden,

Om sijn here ten selven tiden,

Ende besette die sciltwachten,

Ende hietse wale wachten.

1295 Stappans doet sach Alexander,

Die hovescer was, dan enech ander,

Groetine in caldeuscer tale.

Daris hi antwoorde wale,

Ende hietene willecome sijn.

1300 ‘Here’, sprac hi ‘Die here mijn,

Alexander, hi vraghet u bi mi,

Weltijt dat u wille si,

Datmen te stride sulle varen?’

Doe antwoordi ‘ic wane te waren,

1305 Dattu selve bes Alexander,

Die hier dus spreecs ende gheen ander.’

‘ic bem sijn bod,լ sprac hi ‘te waren,

Ende hiet mi tote di varen.’

‘willecome bestu mi dan’

1310 Sprac Daris, die edele man,

‘Du salt tavont met mi eten,

Ende dan salict di doen weten,

Want het es nacht altehant.’

Mettien nam hine bi der hant,

1315 Ende leidene int pauwelioen,

Ende hiet die tafele ghereiden doen.

Enen knape houden hi beval,

Sijn Bucifal, want hi seit, hi sal,

Na den etene weder varen,

1320 Tote Alexandere te waren.

Doe die tafele was gherecht,

Nam die coninc Daris echt,

Alexandere, daer hine vant,

Ende hietene sitten altehant,

1325 Ter tafelen recht jeghen hem,

Ende seide ‘Vrient nu nem,

Dit voordeel ende dese ere,

Dore Alexandere, dinen here,

Want hi es die hovescste te voren,

1330 Die noit ter werelt was gheboren.’

Aldus aten si te samen.

Mettien dies conincs scinkers quamen,

Die scincten den coelen wijn.

Alexander, die deghen fijn,

1335 Nam elken nap, dien hi hem gaf,

Ende dranc den wijn daer af,

Ende staken in den boesem dan.

Dit mercte een hoghe man,

Die vore sconincs tafele stont,

1340 Ende maket sinen here cont,

Mettien alse de coninc soude,

Scinken enen nap van goude;

Ende dien boot hi sinen gaste.

Hi dranc den wijn ende hilt vaste,

1345 Sconincx cop in sinen scoot.

Des hadde Daris wonder groot,

Ende seide ‘Vrient houdstu dijn scop?

Gef hare weder minen cop!

Twi wiltu minen cop roven?’

1350 ‘Here, ghi moghes mi gheloven’

Sprac hi ‘Dat ict niene dede,

Door ghene sake in dorperhede;

Hets sede in mijns heren hof,

Dien ghi ghevet groten lof,

1355 So wie te sijnre tafelen et -

Eist dat hijs niet en verghet -,

Dat al die nappe sijn eighen sijn,

Daer hi uut drinct dien wijn.’

Doe sprac Daris ter selver stede,

1360 Trouwen, dats ene hovescede,

Ende dies en pleghet niemen el.

Hout di dien cop, ic ans di wel.

Parsarges quam daer mettien,

Die Alexander hadde ghesien,

1365 Ten tiden dat hi was een kint.

Want hi dicke was ghesint,

Om dien cheins in Griekenlant.

Ende teerst dat hine hadde becant,

Seidijt enen, die bi hem stont.

1370 Doet Alexandere was cont,

Spranc hi up ende nam sijn swaert,

Ende liep ter doren waert,

Daermen hilt sijn Bucifal.

Die knape moest becopen al,

1375 Die tors biden breidel helt.

Dien slouch hi doot ende met ghewelt,

Ontreet hi aldus sinen waert.

Dies halp hem sijn goede paert,

Want niemen en mochte hem volghen.

1380 Dies was Daris sere verbolgen,

Dat hine dus hadde verloren,

Dien hi ghevaen hadde te voren.

Maer Alexander ontvoer aldus,

Ende quam aldaer Emenidus,

1385 Sijns ontbeet, toten ghewade.

Het was te diere tijt so spade,

Dat sine riddere slapen ghinghen.

Doe teldi hem van desen dinghen,

Hoe dat hi met Darise at,

1390 Ende toochde hem litekine dat

Die goede nappe die Daris waren,

Ende hoe dat hi was ontvaren,

Teldi vore die baroene.

Si waren blide van desen doene,

1395 Ende ghinghen slapen met ghemake,

Onthier ende si worden in wake.

Ane Daris side was grote vrese,

So waest an Alexanders rese.

Macedo ghinc, alse hi woude,

1400 Slapen up een bedde van goude.

Hi en mochte niet gherusten,

In sijn bede met enegher lusten.

Alse nu peinsdi dat hi wilde,

Beide met spere ende met scilde,

1405 Varen jeghen die rechter scare,

Doe peinsde hi dat beter ware,

An die slinke side te jaghene,

Om Daris here te versaghene.

Dus menichfout was sijn ghedochte,

1410 Dat hi slapen niet en mochte.

Doe Alexander was in sorghen,

Om dien wreden dach van morghen,

Sach hi een wonderlike dinc.

Die grote here, die coninc,

1415 Sach Tyberis die riviere staen,

Daer nu Rome es sonder waen.

In een eylant sachi ene sale,

Die Tyberis hadde altemale,

Ommelopen met haren strome.

1420 Dit sach hi alse in enen drome.

Die sale was hoghe al toter mane.

Daer up sat na minen wane,

Die godinne van den seghe,

Die hi minde alleweghe;

1425 Victoria was hare name.

Soe dochte hem scone ende bequame.

Dat huus stoet up viere pylare,

Groot ende scone openbare.

Deerste pylaer hiet Wijsheit;

1430 Die moet den ghonen sijn ghereit,

Die sege willen sekerlike,

Ghewinnen in dit eertrike.

Gherechtecheide was dander.

Die hadde over hem Alexander,

1435 Bedi so wan hi altoos seghe,

So waer hi quam alleweghe.

Die deerde das Ghedoochsamhede,

Dat haddi ooc in sinen sede:

Blidelike ghedoochde hi tsure,

1440 Om die goede aventure.

Die vierde pylaer dat es Cracht.

Wie hadde noit so grote macht,

Dese here, dese man van vive voeten,

Hien dorstene harde wel ghemoeten?

1445 Dusent doren waren an die sale,

Met dieren stenen haerde wale.

Welctijt men porrede die herre,

Mochtment horen haerde verre.

Wat dat bediet moochdi kinnen:

1450 Alse die liede seghe ghewinnen,

Spreectmen verre van haren daden,

Ende singhter af in meneghen staden.

Up die sille sit Ghierechede,

Die es in der ghoonre sede,

1455 Die strijt ende orloghe bestaen,

Ende die sege willen ontfaen.

Up enen solre in dien paleise,

Sit Victoria met peise.

Haer sitten es yvorijn al.

1460 Soe ghevet mildelike over al,

Met bliden handen alstie milde.

Up hare hooft stont alsoet wilde,

Een hoedekijn van lauwerblomen.

Dus sach hijt al in sinen drome.

1465 Ende hare sustere saten ooc daer

Ende songhen sere al openbaer,

Lof ende prijs ende werelt ere,

Ende si en sweghen nemmermere.

So wie dat hevet prijs ende seghe,

1470 Van hem spreect men alleweghe.

Naest hare sat die Mogenthede,

Verwaendelike up hare stede.

Noch heeft soe in haer bedwanc,

Al der werelt ommeganc.

1475 Ontsienlichede sat daer naer,

Die den maten doet groten vaer,

Daerna die vrouwe van allen rechte,

Die de gave en wille lechten,

Sittet in die derde stede,

1480 Ende soe hetet Gherechtechede.

Goedertierenheit es daer bi.

Soe maect een conincrike vri,

Ende soe doet bliven ghestade,

Ewelike met haren rade.

1485 Rijcheit es daerbi gheseten,

Die luttel dogheden leert weten;

Soe es moeder van allen sonden,

Ende maect werringhe tallen stonden.

Daer sit die vrouwe Eenradichede,

1490 Die vrede maect in allen steden.

Soe sit up enen setele hoghe,

Ende soe es teinde van orloghe.

Blijscap sit vor der vrouwen voete,

Die alleweghe singhet soete,

1495 Ende Smekinge ende Wale onnen,

Singhen scone na haer connen,

Vore die vrouwe Victoria,

Liedekine, die hier na,

Nemmermeer en werden verleet,

1500 Also langhe als die werelt steet.

Dese ystorien, die hier staen,

Moet hi hebhen sonder waen,

In sijn herte alleweghe,

So wie so wille winnen seghe.

1505 Dese vrouwe Victoria,

Sach ende sach verre ende na.

Cortelike soe versach,

Hoe dat Alexander lach,

Ende sorchde om die ere.

1510 Hare begonst ontfaermen sere.

Soe dochte ooc mede dat soe wilde,

Dat hi den seghe altoos behilde.

Bedi ontsach soe dattie vrese,

Van der vreseliker rese,

1515 Dien edelen vorste quetscen mochte,

Om dat hire vele om dochte.

Soe rumede stappans hare sale,

Met enen gheswerke ghedect wale,

Entoe ghinc soe altehant,

1520 Ten huse, daer soe den Slaep vant.

Aldus was hare tale algader:

‘Stant up, hoorstuut, lieve vader,

Vare, daer Alexander leghet,

Dien de sorghe so verweghet,

1525 Ende doe hem met dinen lusten,

Al dat vergheten ende rusten!’

Victoria sprac dese tale,

Ende soe voer weder thaerre sale.

Cume mochte die Slaep upstaen.

1530 Hi vlooch enweghe sonder waen.

So waer hi biden sterren vlooch -,

En si dat sake dat hi looch,

Die ghene diet screef in latijn -,

Si lieten haren ganc al sijn,

1535 Ende bleven slapen van der cracht,

Die hi hevet met hem bracht.

Traechlike quam hi ghevaren,

In dat griexe here te waren,

Up dies conincs bedde hi seech,

1540 Tusscen hem entier weech.

Mettien lieti die sorghen varen,

Ende sliep soetelijc te waren,

Al tote dat die sonne up stont,

Dat hi niet en roerde dan den mont.

1545 Mettien quamen die baroen,

In dies conincs pauwelioen.

Si haddens wonder dat haer here,

So vaste sliep ende so sere.

Hi was ghewone eer te treckene,

1550 Trage volc ende up te weckene.

Nu als die sorgen sijn alre meest,

Ende beide de heren sijn ghevreest,

Leghet hi ende slaept al sachte,

Ocht hijs een twint niet en achte.

1555 Si waenden som dat hi van vare,

Ende niet van slape so stille ware.

Nochtan en dorste sonder waen,

Niemen in sine camer gaen,

Noch die ridders noch die knapen,

1560 En dorsten hem nochtan niet wapen,

Si en hadden sconincs woort.

Permenio quam doe voort,

Ende hiet die liede eten gaen,

Eer men ten wapen soude vaen.

1565 Doe quam hem ene mare,

Dat Daris ghewapent ware,

Ende hi te stride soude varen.

Die conincstavel seide te waren,

Dat ware vele meer dan tijt

1570 Dat men uut te stride rijt.

Permenio ghenende hem ter dinc,

Te gane daer sliep die coninc.

Hi riep ende conden niet ghewecken,

Doe ghinc hien nopen ende trecken.

1575’Coninc’ riep hi ‘Het es dach.

Wat slape eest, datti houden mach?

Die van Percen ende van Meden,

Comen harewaert ghereden.

Laet dijn slapen wesen doch,

1580 Dijn volc es onghewapent noch,

Up dijn ghebot beiden si alle.

Bi wat groter onghevalle,

Heefstu die snelheit diere joghet,

Ende dine cracht ende dine doghet,

1585 Altegader dus verloren?

Du waers ghewone hier te voren,

Deerste te sine, diere up stoet.

‘Gheloves mi’, sprac die deghen goet,

‘Dat ic gheslapen niet en mochte,

1590 Eer ic die sorghe van mi brochte.’

Permenio hadde wonder das,

Dat hi sonder sorghe was.

Maer hi en dorste hem vraghen niet,

Bi wat saken dat was ghesciet.

1595 Alexander seide te hant,

‘Alse Daris hadde verbrant,

Dorp ende poort, bosch ende stede,

Ende hi hem niet ter were en dede,

No ghenen strijt en dorste bestaen,

1600 So mochtic sorghen sonder waen.

Maer nu es hi hier vore mi,

Ende al sijn volc so toghet hi,

Noch hi en mach niet ontvlien:

Wat dinghe soude ic dan ontsien?

1605 Gaet, doet onse ghesellen wapen,

Bede ridders ende knapen!’

Doe die coninc aldus hiet,

En wouden si langher letten niet;

Men blies een busine saen,

1610 Dat men ten wapen soude vaen.

Sijns selfs lichame heeft hi bewaert.

Mettien sat hi up sijn paert,

Dat rijkelike ors Bucifal,

Het was weert der werelt al.

1615 Doe hinc hi an hem sinen scilt,

Daer hi doe vor die tente hilt,

Daer stont in een lyoen rampant,

Van kelen root, alst ware een brant;

Anders was die scilt van goude.

1620 Die coninc reet henen alstie boude.

Doene saghen die baroene,

So blide wesen ende so coene,

Dien ghenen dochte diene saghen,

Dat hi seghe brochte ghedraghen.

1625 Hi besette sine scaren,

Ende beval hem te waren,

Dat si hem wachten van den waghen,

Daer si die sekelen ane saghen,

Dat si se niet ontwee en sniden.

1630 Hi hiet hem dat si niene vermiden,

Dier wagenaers entier peerden,

Si en dadense vallen toter eerden.

Want Daris hadde vor sijn here,

Waghene gheset ter were,

1635 Daer scaerpe sekelen ane waren,

Die dat volc souden vervaren,

Om dat si souden ontwee sniden,

Al dat ware an haren siden.

Mettien quam ter selver steden,

1640 Een man ghevloen van den Meden.

Hi seide dat Daris in waren saken,

Yserkine hadde doen maken,

Welke wijs dat mense waerpe,

Dat emmer up quame tscaerpe,

1645 Ende si van viere poente waren.

Om dat hi niet en mochte te waren,

Die Grieken met crachte verjaghen,

So woude hise met liste versaghen.

Die coninc dede den ghonen vaen,

1650 Dat hi gheen loosheit en dede verstaen.

Men spieder om ende het was waer.

Daris hadde ghesait aldaer,

Yserkine ter selver stede,

Die eerst Ulixes maken dede;

1655 Vore ene poorte waerp hise te Troien,

Dat dede dien meneghen vernoien.

Aldus haddi ooc ghedaen.

Alst Alexander hadde verstaen,

Voerde hi there al een ander strate

1660 Ende liet die stede van barate.

Aldus troosti sine liede,

Eer die staerke strijt ghesciede.

‘Ghesellen, seidi’Desen aerbeit,

Sal dat inde sijn, god weit.

1665 Nemeer en vechti hier na.

Den strijt van Cilicë,

Ende dien ghi vocht uptie Granike,

Jeghen Mennoene wel eerlike,

Sine sijn niewer toe goet,

1670 En si dat goede inde doet.

God entie goede aventure,

Make ons einde goet ter cure!

Want daventure ende haer ghewout,

Hevet mere blijscap menechfout,

1675 Dat ic bem here boven hare -,

Dat wetic wale al openbare -,

Dan dat soe vrouwe wesen moet,

Over meneghen prince goet.

Seder dat soe ghesach,

1680 Dat Grieken an mi ghelach,

Hevet soe ghevoordert mine liede.

Al waret sake dat ghesciede,

Dat soe mi deren woude in rade,

Soe en ware so coene niet dat soet dade.

1685 Dit volc van deser groter scare

Dat en es maer porringhe van vare.

Die aventure pijnt daeromme,

Hoe soe mi mach teenre somme

Dat ic vlie eneghen man,

1690 In toorne mi niet al vliedi dan.

Dit goet ende dese diere stene,

Es algader uwe ghemene.

Ic vare voren, nu volghet mi!’

Mettien reet die deghen vri,

1695 Ende there wel te samen.

Sulc ghecrac was, daer si quamen,

Ende een na anderen niet en duerde,

Als of die hemel te stucken scuerde,

Ende deerde, water, entie lucht,

1700 Te stucken braken mettier vlucht,

Ende al werden soude te niete,

Man ende beeste, velt ende vliete.

Dus vacht men ghinder met ghenende.

Die vierde bouc neemt hier ende.

1705 Some jeesten diere in staen,

Ic rade, dat hi ten ghenen ga,

Diet can ende hem mach wisen,

So sal hi die materie prisen.

Dese bouc entie derde mede,

1710 Die sijn swaer in somegher stede.

Dat hebbe ic bedi ghedaen,

Dat gheen riese sullen verstaen,

Die goede bouke onweert maken,

Alsi in die rime mesraken.

1715 Der bouke sullen noch sesse wesen,

Daer men in sal moghen lesen,

Wijsheit ende dachcortinghe,

Van Alexander, den coninghe,

Up dat soe secht dat es goet,

1720 Die scone, die mi peisen doet.

Al lachterent dander, mi en rouc.

Aldus beghint die vijfte bouc.

En vloog met al zijn leger,

Daar Darius lag goed te verweer.

Toen Darius wist dat nieuws,

Dat het Griekse leger gekomen was,

Trok hij op een vlak veld,

Met geheel zijn geweld,

En hij schaarde zijn lieden,

En beloofde hun grote winst,

Opdat ze niet waren bang.

Dus troostte hij ze te strijd waart.

Maar toen Emenedus vertelde,

Waar Darius lag op het veld,

En met hoe grote legerkracht,

Werd Alexander alzo bedacht,

Dat hij liet in al dat land,

Vangen de beesten die hij vond,

Schapen en koeien, zwijnen en paarden,

Ezels, geiten en hij schaarde,

Voor zijn leger die dieren.

Nu hoort wonderlijke manier!

Aan hun strot en ook voren

Aan hun hoofd en aan hun oren,

Liet hij hen binden twijgen.

Dus zo kwamen ze in die wijze,

Alsof het een groot leger was.

Ze verdonkerden openbaar,

De zonneschijn met het stuiven.

Dus kwamen die heren met grote lof,

Zo nabij die Perzen op die dag,

Daar Darius en zijn leger lag,

Dat de een de andere roepen mocht.

Dus waande Darius dat hij bracht,

Met hem lieden veel meer,

Dan ze beide hadden deze twee.

Alexander is zo nabij gekomen,

Die van Perzië dat hij vernomen

Heeft hun paviljoenen,

Sommige rood, sommige groen,

Sommige brandend van goud.

Nu is Macedo, die boude,

Zo nabij dat men de banieren,

Aan beiden zijden mag zien,

Welke tekens de legers dragen.

Toen de Grieken dat zagen,

Wilden ze te strijd gaan,

En hadden wapen aangedaan.

Die van Perzië aan de andere zijde,

Waren ook gereed ten strijde.

Nauwelijks zo mocht hij verbieden,

Alexander, zijn lieden,

Ze wilden ongeschaard,

En zonder leidsman onbeschermd,

Tegen Darius vechten gaan.

Maar de zon zonder waan,

Snelde haar te hof waart.

Ik waan dat ze was verschrikt,

Te aanzien alzo vele lijken,

Als daar worden kortelijk.

Alexander zei toen gereed,

De Grieken graven een gracht,

Al om dat leger haastig,

En de aarde werpen tot een dikte.

Hij liep op een berg snel,

En met hem menig ridder fier,

Daar hij de Perzen was zo nabij,

Dat Alexander, dat koningskind vrij,

Aanschouwen mocht de scharen,

Hoe dat ze gewapend waren.

Daar zag hij velerhande lieden,

Die ik u niet geheel verklaar,

Die hem geheel van goud dachten,

Van de sierlijkheid die ze brachten.

Daar hoorden ze verschillende tongen,

En paarden van grote sprongen.

Ze maakten zon groot geschal,

Dit volk en deze wapens al:

Durfde ik het te zeggen goed te waren,

Ik waan ze deden het om te verschrikken,

Dat edele hart van die man,

Daar menige deugd ligt aan.

Hij riep tot hem zijn baronnen,

Alsof hij twijfelde van het doen.

Beter waan ik nochtans dat hij het deed,

Om te kennen hun zede.

Hij vroeg wat men zou doen.

Toen sprak die heer Permenioen,

Dat men ze bij nacht zou bestaan,

En stilletjes dood slaan,

Want hij zei dat men bij nacht,

Schofferen zou met kleine kracht,

Het leger, of allemaal vangen;

Ze zouden allemaal zijn ontdaan,

Beide, van gevaar en van slaap,

Men mocht ze daar binden als schapen.

ԗil men ze ook bestaan bij dag,

Dit zeg ik u al zonder sage,

Daar zijn die ijselijke Scythen,

Alsof ze de lieden zouden verbijten,

En die wonderlijke Indiërs,

Die hun haar niet opbinden,

En ook menige grote gigant,

Die wonen in Bactrea land.

Aldus vreselijke scharen,

Mogen ons’, sprak hij, ‘bang maken,

En ook mede zonder waan,

Hoe mocht dus weinig volk bestaan

Al dat volk dat ginder is.

Zij het dus zeker en gewis,

Dat Darius op dat grote veld,

Daarbij ligt met zijn geweld,

En op deze brede vlakte,

Omdat hij tussen de nauwe bergen,

Van Cilicië was besloten,

Hier tevoren met zijn groepen.’

Allermeest die dit hoorden,

Wilden volgen deze woorden.

Polipercoen hij zei ook mede,

Voor de koning daar ter stede,

Dat men bevechten zou zege,

Voer dat volk bij nacht weg.

Toen sprak de koning gelijk,

Die in het hart was een reus,

Al was hij maar vijf voeten lang.

‘Ja, vriend, grote ondank,

Zo moet hij hebben die het me aanried.

Heer Polipercoen, dit dient niet,

Dit is de moordenaars zede,

Dat ge me aanraadt nu ter plaatse,

Die immer spieden naar dorpsheid;

Daarbij minnen ze duisterheid.

De eer en het avontuur,

Die ons geworden is te zuur,

Wil ik niet dat enig lachen,

Haar naam besmet hierna.

De nauwe rotsen en de rotspaden,

Wil ik altijd niet prijzen,

Nog dat Darius voor me vliedt,

Dat wil ik altijd loven niet,

En ook wil ik niet, zonder waan,

Bij nacht een ding bestaan.

Ik zal dit volk bij dag nopen.

De zege daar we om hopen,

Die is eerlijk of niet.

Ik heb liever dat geschiedt,

Dat we alle blijven verslagen,

Dan we bij nacht zouden hebben zege.

Me is de zege niet zo lief,

Dat ik wil dat men in enige brief,

Van me las daar mijn prijs,

Bij verminderen mocht in enige wijs.

Ja, zie je dat de Perzen mede,

Gewapend hebben hun leden,

En gemaakt hun schildwachten,

Zodat men ze niet slaat bij nacht?

Laat de heren wachten samen,

En we zullen rusten gaan.

Peinst om de dag van morgen,

En laat blijven nu uw zorgen,

En peins niet allerwegen,

Dan zullen we bevechten zege!

Toen hij aldus deze taal zei,

Gingen ze binnen de grachten.

Darius gebood zijn leger,

Wapenen hen en doen te verweer.

Hij ontzag zeer de raad

En Permenioens beraad,

Want hij waande zonder waan,

Dat men ze bij nacht zou bestaan.

Hij liet de ridders gaan te wachten,

Op paarden van grote kracht.

Zelf voer die heer mede,

Daar men de schildwachten deed.

In die tijd begeerde zeer,

Alexander, die grote heer,

Darius te spreken, zijn vijand.

Hij riep tot hem al gelijk,

Emenidus heimelijk.

Hij sprak tot hem kort,

‘Geschiedt al dat mag geschieden,

Ik moet immer Darius zien,

En spreken mond tegen mond.

Hij bereidde hem in korte stond,

En voeren weg zij twee;

Met hem voeren lieden nimmer meer,

Dan alleen Emenidus.

Gereden kwamen ze aldus,

Tot een wad op een rivier.

Daar zei Alexander, die fiere,

Emenidus op hem te wachten.

Hij voer zelf in korte tijden,

Alleen onder het volk van Perzen.

Toen hij kwam het leger nabij,

Zag hij de koning Darius rijden,

Om zijn leger terzelfder tijd,

En bezetten de schildwachten,

En zei ze goed te wachten.

Gelijk toen hem zag Alexander,

Die hoffelijker was dan enig ander,

Begroette hem in Chaldeeuwse taal.

Darius hij antwoordde wel,

En zei hem welkom te zijn.

‘Heer’, sprak hij ‘Die heer van mij,

Alexander, hij vraagt het u via mij,

Welke tijd dat uw wil is,

Dat men te strijd zal varen?’

Toen antwoordde hij ‘ik waan te waren,

Dat u zelf bent Alexander,

Die hier aldus spreekt en geen ander.’

‘Ik ben zijn bode, sprak hij, ‘te waren,

En zei me tot u te gaan.’

‘Welkom bent u me dan’.

Sprak Darius, die edele man,

‘I zal vanavond met me eten,

En dan zal ik het u laten weten,

Want het is nacht al gelijk.’

Meteen nam hij hem bij de hand,

En leidde hem in het paviljoen,

En zei de tafel bereiden doen.

Een knaap houden hij beval,

Zijn Bucifal, want hij zei, hij zal,

Na het eten weer gaan,

Tot Alexander te waren.

Toen de tafel was gedekt,

Nam die koning Darius echt,

Alexander daar hij hem vond,

En zei hem te zitten gelijk,

Ter tafel recht tegenover hem,

En zei, ‘Vriend nu neem,

Dit voordeel en deze eer,

Door Alexander, uw heer,

Want hij is de hoffelijkste tevoren,

Die ooit ter wereld was geboren.’

Aldus aten ze tezamen.

Meteen de konings schenkers kwamen,

Die schonken de koele wijn

Alexander, dat koningskind fijn,

Nam elke nap die hij hem gaf,

En dronk de wijn daar af,

En stak hem in de boezem dan.

Dit merkte een hoge man,

Die voor konings tafel stond,

En maakte het zijn heer bekend,

Meteen toen de koning zou,

Schenken een nap van goud;

En die bood hij zijn gast.

Hij dronk de wijn en hield vast,

Konings kop in zijn schoot.

Dus had Darius verwondering groot,

En zei, ‘Vriend, maakt u grappen?

Geef hier weer mijn kop!

Waarom wil u mijn kop roven?’

‘Heer, ge mag me geloven’,

Sprak hij, ‘Dat ik het niet deed,

Door geen zaak in dorpsheden;

Het is zede in mijn heers hof,

Die ge geeft grote lof,

Zo wie bij zijn tafel eet

Is het dat hij het niet vergeet,

Dat al die nappen zijn eigen zijn,

Daar hij uit drinkt die wijn.’

Toen sprak Darius terzelfder stede,

Vertrouw, dat is een hoffelijkheid,

En dit pleegt niemand anders.

Houdt u die kop, ik gun het u wel.

Parsarges kwam daar meteen,

Die Alexander had gezien,

Ten tijden dat hij was een kind.

Want hij vaak was gezonden,

Om de cijns in Griekenland.

En ten eerste dat hij hem had herkend,

Zei hij het een die bij hem stond.

Toen het Alexander was bekend,

Sprong hij op en nam zijn zwaard,

En liep ter deur waart,

Daar men hield zijn Bucifal.

Die knaap moest het bekopen al,

Die het paard bij de breidel hield.

Die sloeg hij dood en met geweld,

Ontkwam hij aldus zijn waard.

Dus hielp hem zijn goede paard,

Want niemand mocht hem volgen.

Dus was Darius zeer verbolgen,

Dat hij hem aldus had verloren,

Die hij gevangen had tevoren.

Maar Alexander ontkwam aldus,

En kwam aldaar Emenidus,

Op hem wachtte bij het wad.

Het was te die tijd zo laat,

Dat zijn ridders slapen gingen.

Toen vertelde hij hun van deze dingen,

Hoe dat hij met Darius at,

En toonde hen het teken dat

Die goede nappen die van Darius waren,

En hoe dat hij was ontkomen,

Vertelde hij voor de baronnen.

Ze waren blijde van dit doen,

En gingen slapen met gemak,

Tot hier en ze worden wakker.

Aan Darius zijde was grote vrees,

Ze was het aan Alexanders rust.

Macedo ging toen hij wou,

Slapen op een bed van goud.

Hij mocht niet rusten,

In zijn bed met enige lust.

Als nu peinsde dat hij wilde,

Beide, met speer en met schild,

Varen tegen de rechter schaar,

Toen peinsde hij dat het beter was,

Aan de linkerzijde te jagen,

Om Darius leger te verschrikken.

Aldus menigvuldig was zijn gedachte,

Zodat hij slapen niet mocht.

Toen Alexander was in zorgen,

Om de wrede dag van morgen,

Zag hij een wonderlijk ding.

Die grote heer, die koning,

Zag Tiber, de rivier, staan,

Daar nu Rome is zonder waan.

In een eiland zag hij een zaal,

Die de Tiber had helemaal,

Omlopen met haar stroom.

Dit zag hij als in een droom.

Die zaal was hoog al tot de maan.

Daarop zat, naar mijn waan,

De godin van de zege,

Die hij beminde allerwegen;

Victoria was haar naam.

Ze dacht hem schoon en bekwaam.

Dat huis stond op vier pilaren,

Groot en schoon openbaar.

De eerste pilaar heet Wijsheid;

Die moet diegenen zijn bereid,

Die zege willen zekerlijk,

Winnen in dit aardrijk.

Gerechtigheid was de andere.

Die had voor hem Alexander,

Daarom zo won hij altijd zege,

Zo waar hij kwam allerwegen.

De derde de Deugdzaamheid,

Dat had hij ook in zijn zede:

Blijde gedoogde hij het zure,

Om die goede avonturen.

De vierde pilaar dat is Kracht.

Wie had ooit zon grote macht,

Deze heer, deze man van vijf voeten,

Hij durfde hem erg goed te ontmoeten?

Duizend deuren waren aan die zaal,

Met dure stenen erg goed.

Welke tijd men stootte die hier,

Mocht men het horen erg ver.

Wat dat betekent mag je kennen:

Als de lieden zege winnen,

Spreekt men ver van hun daden,

En zingen ervan in menige plaatsen.

Op de drempel zit Gierigheid,

Die is in diegene zede,

Die strijd en oorlog bestaan,

En de zege willen ontvangen.

Op een zolder in dat paleis,

Zit Victoria met vrede.

Haar zetel is ivoor al.

Ze geeft milde overal,

Met blijde handen zoals de milde.

Op haar hoofd stond alzo het wilde,

Een hoedje van laurierbloemen.

Dus zag hij het al in zijn droom.

En haar zusters zaten ook daar

En zongen zeer al openbaar,

Lof en prijs en wereld eer,

En ze zwegen nimmermeer.

Zo wie dat heeft prijs en zege,

Van hem spreekt men allerwegen.

Naast haar zat de Mogendheden,

Verwaand op haar plaats.

Nog heeft ze in haar bedwang,

De hele wereld omgang.

Ontzien zat daarna,

Die te maten doet groot gevaar,

Daarna de vrouw van alle recht,

Die de gave wil verlichten,

Zat in die derde stede,

En ze heet het Gerechtigheid.

Goedertierenheid is daarbij.

Ze maakt een koninkrijk vrij,

En ze laat het blijven gestadig,

Eeuwig met haar raad.

Rijkheid is daarbij gezeten,

Die weinig deugden leert kennen;

Ze is moeder van alle zonden,

En maakt verwarring te alle stonden.

Daar zit de vrouwe Eendracht,

Die vrede maakt in alle steden.

Ze zit op een zetel hoog,

En ze is ten einde van oorlog.

Blijdschap zit voor de vrouwen voeten,

Die allerwegen zingt zoet,

En Smeken en Wel gunnen,

Zingen schoon naar hun kunnen,

Voor die vrouw Victoria,

Liedjes die hierna,

Nimmermeer worden onaangenaam,

Alzo lang als de wereld staat.

Deze historiën die hier staan,

Moet hij hebben zonder waan,

In zijn hart allerwegen,

Zo wie zo wil winnen zege.

Deze vrouwe Victoria,

Zag en zag ver en nabij.

Gauw ze zag,

Hoe dat Alexander lag,

En bezorgd om de eer.

Ze begon te ontfermen zeer.

Ze dacht ook mede dat ze wilde,

Dat hij de zege altijd behield.

Daarbij ontzag ze de vrees,

Van de vreselijke reis (reus),

Die de edele vorst kwetsen mocht,

Omdat hij er veel om dacht.

Ze ruimde gelijk haar zaal,

Met een zwerk bedekt goed,

En toen ging ze gelijk,

Tot een huis daar ze de Slaap vond.

Aldus was haar taal allemaal:

‘Sta op, hoort u het, lieve vader,

Vaar, daar Alexander ligt,

Die de zorgen zo overweegt,

En doe hem met uw lusten,

Al dat vergeten en rusten!’

Victoria sprak deze taal,

En ze voer weer tot haar zaal.

Nauwelijks mocht de Slaap opstaan.

Hij vloog weg zonder waan.

Zo waar hij bij de sterren vloog

Tenzij de zaak dat hij loog,

Diegene die het schreef in Latijn,

Ze lieten hun gang al zijn,

En bleven slapen van de kracht,

Die hij met hem heeft gebracht.

Traag kwam hij gevaren,

In dat Griekse leger te waren,

Op de konings bed hij zeeg,

Tussen hem en die weg.

Meteen liet hij de zorgen varen,

En sliep lieflijk te waren,

Al totdat de zon op stond,

Dat hij niet roerde dan de mond.

Meteen kwamen de baronnen,

In dit konings paviljoen.

Ze hadden verwondering dat hun heer,

Zo vast sliep en zo zeer.

Hij was gewoon eerder te vertrekken,

Traag volk en op te wekken.

Nu als de zorgen zijn allermeest,

En beide de legers zijn gevreesd,

Ligt hij en slaapt geheel zacht,

Of hij het een wind niet achtte.

Ze waanden soms dat hij van gevaar,

En niet van slaap zo stil was.

Nochtans dorste, zonder waan,

Niemand in zijn kamer te gaan,

Nog de ridders, nog de knapen,

Dorsten zich nochtans niet te wapenen,

Eer ze hadden konings woord.

Permenio kwam toen voort,

En zei de lieden eten te gaan,

Eer men ten wapen zou vangen.

Toen kwam hem een bericht,

Dat Darius gewapend was,

En hij ten strijde zou varen.

De legeraanvoerder zei te waren,

Dat was veel meer dan tijd

Dat men uit ten strijde rijdt.

Permenio vergunde hem het ding,

Te gaan daar sliep de koning.

Hij riep en kon hem niet wekken,

Toen ging hij hem nopen en trekken.

‘Koning,’ riep hij, ‘Het is dag.

Welke slaap is het dat u houden mag?

Die van Perzen en van Meden,

Komen hierheen gereden.

Laat uw slaap wezen toch,

Uw volk is ongewapend noch,

Op uw gebod wachten ze alle.

Bij welk groot ongeval,

Heeft u de snelheid van uw jeugd,

En uw kracht en uw deugd,

Al tezamen dus verloren?

U was gewoon hier tevoren,

De eerste te zijn die op stond.’

‘Geloof me, sprak dat koningskind goed,

‘Dat ik slapen niet mocht,

Eer ik de zorgen van me bracht.’

Permenio had verwondering dat,

Dat hij zonder zorgen was.

Maar hij dorst hem te vragen niet,

Bij welke zaken dat was geschied.

Alexander zei gelijk,

‘Toen Darius had verbrand,

Dorp en poort, bos en stede,

En hij hem niet ter verweren deed,

Nog geen strijd dorst te bestaan,

Zo mocht ik bezorgd zijn zonder waan.

Maar nu is hij hier voor mij,

En al zijn volk zo toont hij,

Nog hij mag niet ontkomen:

Welke dingen zou ik dan ontzien?

Gaat, laat onze gezellen wapenen,

Beide, ridders en knapen!’

Toen de koning aldus zei,

Wilden ze langer letten niet;

Men blies een bazuin gelijk,

Dat men ten wapen zou vangen.

Zijn eigen lichaam heeft hij beschermd.

Meteen zat hij op zijn paard,

Dat rijke paard Bucifal,

Het was waard de wereld al.

Toen hing hij aan hem zijn schild,

Daar hij toen voor de tent hield,

Daar stond in een leeuw staande,

Van keel rood als het ware een brand;

Anders was dat schild van goud.

De koning reed heen als de boude.

Toen zagen hem de baronnen,

Zo blijde wezen en zo koen,

Diegenen dachten die hem zagen,

Dat hij zege bracht gedragen.

Hij bezette zijn scharen,

En beval hun te waren,

Dat ze zich wachten van de wagens,

Daar ze de sikkels aan zagen,

Dat ze die niet in twee snijden.

Hij zei hen dat ze niet vermijden,

Die wagendrijvers en die paarden,

Ze lieten ze vallen op de aarde.

Want Darius had voor zijn leger,

Wagens gezet ter verweer,

Daar scherpe sikkels aan waren,

Die dat volk zou verschrikken,

Omdat ze zouden in twee snijden,

Al dat kwam aan haar zijden.

Meteen kwam terzelfder steden,

Een man gevlogen van de Meden.

Hij zei dat Darius in ware zaken,

IJzertjes had laten maken,

Welke wijze dat men ze wierp,

Dat immer kwam op het scherpe,

En ze van vier punten waren.

Omdat hij niet mocht te waren,

De Grieken met kracht verjagen,

Zo wou hij ze met list verschrikken.

De koning liet diegene vangen,

Zodat hij geen bedrieglijkheid liet verstaan.

Men spiedde er om en het was waar.

Darius had gezaaid aldaar,

IJzertjes terzelfder plaats,

Die eerst Odysseus maken deed;

Voor een poort wierp hij ze te Troje,

Dat deed daar menigeen verdriet.

Aldus had hij ook gedaan.

Toen Alexander het had verstaan,

Voerde hij het leger geheel een andere straat

En verliet die plaats van bedrieglijkheid.

Aldus troostte hij zijn lieden,

Eer die sterke strijd geschiedde.

‘Gezellen’, zei hij, ‘Deze arbeid,

Zal dat einde zijn, God weet.

Nimmer vecht je hierna.

De strijd van Cilicië,

En die ge vocht op de Granike,

Tegen Mennoen wel eerlijk,

Ze zijn nergens toe goed,

Tenzij dat goed einde doet.

God en het goede avontuur,

Maakt ons einde goed ter kuur!

Want het avontuur en haar geweld,

Heeft meer blijdschap menigvuldig,

Dat ik ben heer boven haar

Dat weet ik wel al openbaar,

Dan dat ze vrouw wezen moet,

Over menige prins goed.

Sinds dat ze zag,

Dat Griekenland aan me lag,

Heeft ze bevorderd mijn lieden.

Al was het zaak dat geschiedde,

Dat ze me deren wou in raad,

Ze was niet zo koen dat ze het deed.

Dit volk van deze grote scharen

Dat is maar druk van gevaar.

Dat avontuur denkt daarom,

Hoe ze me mag te ene som

Dat ik vlied enige man,

Ik vertoorn me niet al vlied je dan.

Dit goed en deze dure stenen,

Is allemaal uw algemeen.

Ik ga voor, nu volg mij!’

Meteen reed dat koningskind vrij,

En het leger goed tezamen.

Zulk gekraak was er daar ze kwamen,

En de ene na de andere niet verduurde,

Alsof de hemel te stukken scheurde,

En de aarde, water en de lucht,

Te stukken braken met die vlucht,

En al worden zou te niet,

Man en beesten, veld en vliet.

Dus vocht men ginder met dapperheid.

Dat vierde boek neemt hier einde.

Sommige verhalen die erin staan

Ik raad dat hij tot diegene gaat,

Die het kan en hem mag wijzen,

Dan zal hij de materie prijzen.

Dit boek en de derde mede,

Die zijn zwaar in sommige plaatsen.

Dat heb ik daarom gedaan,

Dat geen zot het zal verstaan,

Die goede boeken onwaardig maken,

Als ze in de rijm mis raken.

De boeken zullen nog zes wezen,

Daar men in zal mogen lezen,

Wijsheid en tijdverdrijf,

Van Alexander, de koning,

Op dat ze zegt dat het is goed,

Die schone die me peinzen doet.

Al belachen het anderen, mij een zorg.

Aldus begint dat vijfde boek.

[p. 155] Die vijfte boec.

Laet bliven uwe dulle woort

Ende hoort die tale voort,

Hoe dat die strijt verghinc.

Ic segghe u dat in ware dinc,

5 Also alsic in latine las,

Dat dit in dien meye was

Dat men te stride was ghegaen.

Tijlic waest ooc sonder waen.

Nochtoe lach die dau up daerde,

10 Doe men treckede die swaerde.

Daer waenic wel dat ghesciede

Up dies conincs Daris liede,

Dat die prophete Daniel Vorseide te voren wel,

15 Dat een buc soude comen

Ute noordoosten ende verdomen

Die twee hoorne van den weder,

Di sal hi breken ter neder.

Die buc dat es Alexander,

20 Die onwaenliker was dan een ander.

Daris hi bediet den ram,

Die den groten scade nam.

Sine twee hoorne sekerlike

Bedieden sine twee conincrike,

25 Dat was Percen ende ooc Meden,

Die de Grieken al dorereden.

Dit was goods wrake, weet ic wel,

Want het seide Daniel.

Aristomines die Inde,

30 Seide de ghene diene kinde,

Was die deerste joeste dede

Jeghen Alexanders lede.

Hi was een riddere vermeten,

Up enen olifant gheseten.

35 Met ere swepen van tiene cnopen

Dede hi ghone beeste loopen.

Met enen ghevenijnden spere

Stac hi den coninc vor dat here,

Dat het voer al dor den scilt,

40 Die Alexander vore hem hilt.

Maer hi en mochtene niet ghewonden.

Die coninc stac weder tien stonden

Sinen olifante al dore die lanken.

Doe faelgierden hem die scranken

45 Ende gaf enen groten val.

Aristomines becocht al:

Die coninc maectene hoofdeloos.

Dits deerste diere dlijf verloos.

Die Grieken riepen ‘Die sege es onse!’

50 En es so menich stake te Donse

Alse daer spiete ende scichte

Na den coninc vloghen ghedichte.

Hi slouch nochtan al durenture,

Daer was met hem daventure.

55 Hi ghinc smeden alse met anghe,

Ende het ghinc daer haerde banghe.

Hi doorstac ooc Elifas,

Die sconincs Pharoens sone was.

Enen anderen slouch hi metten sweerde

60 Ende overreeten metten peerde,

Dat was Orcanis sone Pharos,

Dien makedi van den hoofde los.

Van Egypten was Elifas,

Ic wane Faros van Surien was.

65 Dat lant dat langhe lach verdroghet,

Waert metten roden bloede ghesoghet.

An beden siden bleef menich man,

Die ic ghenomen niet en can.

Doe stonden daer twee Daris man,

70 Enos ende Caynan.

Enos slouch met sinen swaerde

Enen Griec toter aerden,

Dat hi ghinder bleef aldus,

Entie hiet Ecifilus.

75 Cainan slouch Laoemedoene

Met ere hantaex alstie coene.

Doe Laoemedoen was versleghen

Quam Philotas daer jeghen.

Cainan ende ooc Enos

80 Makedi van den live los.

Mettien so quam een gigant

Jeghen Alexandere te hant,

Geon van der roder see.

En sijn so leelic niet si twee

85 Tusscen hier entie Losane.

Sijn moeder was na minen wane

Een gygantinne, ene slore

Ende soe wannen bi enen more.

Hi was groot ghelijc der moeder,

90 Al en was hijs niet te vroeder.

Van hude was hi swart algader,

Dus gheleec hi sinen vader.

Some ontsaghen si sine ghedane

Some die cracht van sinen slane.

95 Dese hadde Alexander doot,

Ne ware dat daventure verboot.

Ene colve hadde hi van drien cnopen.

Vijftiene heeft hiere mede belopen

Van den Grieken ende versleghen.

100 Doe quam hem die coninc jeghen.

Groot wonder hadde Alexander das,

Dat die viant so groot was.

Die colve hief hi up mettien,

Alse hi den coninc heeft versien,

105 Ende soe was root van den bloede.

Geon riep met groten moede

ԁlexander edele here,

Hoe waerstu verwoet so sere,

Dattu jeghen enen gigant

110 Souts comen, die es dijn viant?

Du heves ghelesen dat mijn gheslachte

Den hemel winnen woude met crachte.

Jupiter hi ontvlo cume.’

Dit sprac hi; ende hem liep die scume

115 Over sine leppen bede.

Die coninc lonet hem met lede,

Hi stakene ter selver stont

Metten spere in den mont

Ende naghelde hem die tonghe

120 An sinen roost ten selven spronghe.

Geoen stont ende beet den scacht,

Die coninc stietene met cracht

Metter borst van sinen paerde

Dat hi viel neder up die aerde.

125 So groten slach gaf hi te waren

Alse een eke van hondert jaren,

Die met haren telghen vallet.

Die Grieken quamen toe ghewallet

Ende dorstakene hondertfout.

130 Dus moeste hi sterven met ghewout.

Die rechtere scare vacht aldus.

An de luchtere vacht Clitus,

Een de beste van sinen live

Die noint gheboren was van wive.

135 Sijn suster soghede den coninc,

Ic wane hijs quaden loon ontfinc.

Der Percen slouch hi menech een

Ende gaf hem een quaet leen.

Een van Damasch, hiet Sanga,

140 Die was Clituse so na,

Dat hi hem sach slaen sinen broeder,

Sijns vader kint ende siere moeder

Ende hi suchte sere driewaerf,

Doe hi sach dat sijn broeder staerf.

145 Hi scoot up Clituse drie spiete,

Nochtan pijndi al omme niete.

Mettien scoot hi van den waghen

Ende heeftene mettien sweerde gheslaghen,

Dat hem de helm was gheclovet.

150 Maer die coyfie bescermet thovet,

Anders ware hi doot bleven.

Clitus hevet hem ghegheven

Mettien sweerde enen slach,

Dat hi vor sine voete lach.

155 Meta haerre beder vader

Die sach dit al tenen gader,

Hi waert van rouwen so cout,

Dat hi verloos al sijn ghewout,

No hine mochte wenen niet.

160 Dicke eist also ghesciet,

Die rouwe die den mensce deert

Dat hi de trane al verteert.

Die oude man versuchte sere

Ende waert bleec ie lanc so mere.

165 Hi hadde den rouwe so dore groot,

Dat hi wel na was bleven doot.

Doch dat hi te hem selven quam

Ende sprac alstie was gram

‘Wreet keytijf ende wreet liebaert,

170 Ja en hevet hier dijn swaert

Twee scone kinder tenen gader

Te doot ghesleghen bi haren vader,

Ende di ontfaermet niet miere oude?

Du wistes dat die moeder soude

175 Wenen sere om die niemare.

Daeromme biddic di, com hare

Ende nem mi met hem mijn leven,

Daer mine kinder mede sijn bleven,

So heefsture ghenomen drie,

180 Datti nemeer quaets en ghescie.

So mach die weduwe wenen dan

Om twee kinder ende enen man.

Heefstu kinder ofte moeder

Ofte enech wijf ochte broeder,

185 Noch moeten si om dine doot

Rouwe driven also groot!;

Clitus en achte siere vloeke niet

Ende Meta scoot enen spiet,

Grammelike up sijn ansichte,

190 Maer Clitus ontfinghen lichte

Up sinen scilt te middewaerde

Ende hi slouchene af metten swaerde.

Clitus ghinc hem bat naer,

Ende recht daer hem sijn grauwe haer

195 Up die scouderen neder hinc

Stac hi den ouden erminc

Dore den hals met sinen swaerde.

Doe viel hi neder uptie aerde

Onder sine kinder bede.

200 Hi helsese met groten lede

Ende voer enweghe metter vaert

Hem derder ter hellen waert.

Mettien quam Daris ghevaren

Vreselike met sinen scaren.

205 Bider cracht vanden stenen

Ende bi de vanden wrenen

Mochtmen weten dat Daris was.

Nichanor hadde wonder das,

Die di conincstavelie

210 Helt an die rechter paertie,

Ende keerde darewaert sijn here

Ende sette hem ter were.

Die aventure, die gheerne lieghet

Enten mensce dicke bedrieghet,

215 Gaf hem eerst goet gheval.

Hi dede vore hem vallen al

So wat so quam in sijn ghemoet.

Hi dorreet dat here te voet,

Alse ocht scape hadden ghewesen.

220 Cume mochter een ghenesen.

So menighe sloech daer sijn here,

Dat hi wel na sonder were

Darise selven hadde ghevaen

Doe quam hem tontmoete saen

225 Remnoen van Arabia,

Ende hem volchden mede na

Ridderen goet in hare doen.

Hi trooste die Percen diere vloen

Ende maecte hem moet, so dat si staen.

230 Enter were hebben ghevaen.

Men scoot vele scaerper scichte,

Die stene vloghen wel ghedichte,

Die men mettien slingheren waerp.

Daer was die strijt wrede ende scaerp,

235 Men vacht met colven ende met sweerden,

Men sloech die liede van den peerden.

Die ketele woorden vol van sielen,

Die metten helscen peke wielen.

Die doot hadde so vele te doene

240 In Daris pauwelioene,

Dat soe cume al tfolc verbeet,

Da te stervene was ghereet.

Het bleef in beide siden doot

Jonc ende out, cleene ende groot.

245 Maer Nichanor dedele deghen

Heefter so vele versleghen,

Dat hi den prijs heeft ontfaen

Van beiden siden sonder waen

Alse een ridder fier ende coene.

250 Altoos volchde hi Remnoene

Dore al dat folc, dat vor hem stoet.

Sijn doen dochten bore goet,

Al mochti al die liede slaen,

Soude hem dus die here ontgaen.

255 Mettien ruumden si hem tfelt,

Ende Remnoen, die vore hem helt

Quam Nicanore te ghemoete.

Die een stac anderen onsoete.

Die trensoene vielen int gors,

260 Ende si bleven beide tors.

Si lieten te gader gaen die peerde,

Ende si vinghen bede ten sweerde.

Men slouch die staerke helme dure,

Daer dat bloet liep uut ter cure.

265 Nichanor slouch so dicken,

Dat Remnoens scilt voer te sticken.

Hare paerde storten mettien

Dat si vielen uptie knien

Hi stac sijn sweert in toter hilte,

270 So dat hem woet al dor die milte.

Doe vloe tfolc van Arabia,

Entie Grieken liepen na.

Mettien quam tfolc van Yrcanie –

Datse god vermaledie! –

275 Wale ghewapent met ere scaren.

Si beringden harentare

Nichanore met haren lieden.

Sine cracht en mochte niet dieden

Jeghen al die grote somme.

280 Hi was beringt al om ende omme.

Eerst was hi ghevelt met spieten,

Dies en mochti niet ghenieten;

Up sinen helm so vellen stene

Beide groot ende clene,

285 So dat hi al te stucken brac.

Men leest dat in den scilde stac

Der quarelen menich een,

Dat hi ghelijc enen bossce sceen.

Doe faelierden hem die aerme,

290 Hi was ghescoten dor die daerme,

Sijn been en mochten hem niet draghen.

Dat seiden die gone die dat saghen

Dat ghemanc bloet ende sweet

Van sinen live liep ghereet.

295 Nochtan was sijn edele moet

So onvervaert ende so goet,

Dat menne niet en mochte vaen.

Doe ghinghen si hem met colven slaen,

Entie edele Nicanor,

300 Dies conincs Alexanders tor,

Hi viel neder ende bleef doot.

Nochtan dedi scade groot

Dien Percen, eer hi doot bleef.

Dat seide die gone diet screef.

305 Nicanor Permenioens sone,

Die alre doghet was ghewone

Ende maerscalc van der rechter side,

Es verslaghen in desen stride.

Die Grieken dreven groot mesbaer.

310 Alexander quam daernaer

Verbolghen als ons heren wrake.

Ic segghu dat in waerre sake,

Hi quam verbolghen als een lyoen,

Ende hem waren die gone ontvloen,

315 Die sine jonghen hadden doot.

Tfolc vlo al dor die noot.

Si hadden liever vlien enweghe,

Dan te vechtene om die seghe.

Een bacheleer bleef daer allene,

320 Doe dat volc vlo al ghemene.

Mennoen, die up die Granike

Was versleghen jammerlike,

(Dander bouc vertelt algader)

Was des ridders oudervader;

325 Fiadas hiet hi, ic wane,

Scone was hi van ghedane,

Ooc was hi van Cyrus gheslachte.

Verwaent was hi in sijn ghedachte,

Want hi soude sekerlike

330 Hebben ghehadt in huwelike

Daris suster, hadt so vergaen,

Dat hi den seghe hadde ontfaen.

Dor dat beheet van deser eren

Quam hi jeghen die wrake ons heren.

335 Maer en es ghene scoonheit,

Noch edeldom, noch rijcheit,

Die de doot verdriven mach.

Een bacheleer, claer alstie dach,

Sconincs ghespele Efestio,

340 Maecte sine herte onvro.

Al waren si scone bede ter curen

Si hadden twiselike aventure.

Enen scilt hadde Fiadas,

Daer ane ghescreven was

345 Een tygher rampant van goude

In kelen staende, alsmen woude.

Efestio reetene al dore

Ende gheraecten wel ter core

Door die borst ten scouderen uut;

350 Hien liets niet dor sine bruut,

Die Fiadase was beheten.

Hi storte neder sonder beten,

Ende hi sliep den langen slaep.

Die Yrcanoise vloen alse scaep;

355 Nicanor was ghewroken wel.

Hem was gheleert al sulken spel,

Dat si die Grieken al ontsaghen.

Si vloen ende lieten hem jaghen.

Dus vacht men in dat rechter here.

360 Permenio dede ooc grote were

Entie int slinke here waren.

Macheus quam daer ghevaren,

Die jeghen hem vacht met prighe,

Daer was die parsse van den wighe.

365 Hem quamen mede te ghemoete

Die van Bacteren haerde onsoete,

Ende Bessus hare here mede,

Die groot verdriet den Grieken dede.

Narbesines die moordenare

370 Quam dare ooc met siere scare.

Hantgheslach ende jammer groot

Was daer ende menegherande doot;

Men slouch daer meneghen slach.

Talre eerst dat een prophete sach,

375 Een vroet man van der heiden wet,

Die sere met bloede was besmet,

Sprac hi te siere suster saen:

‘Suste, ՠsprac hi ‘ghi sult gaen

Tote Alexandere int rechter here,

380 Daer hi vecht met groter were,

Ende secht hem al dese woort:

ԁlexander heefstu ghehoort,

Het es om niet, dattu dus loops

Ende om Daris doot dus hoops.

385 Die quaetheit en saltu niet doen,

Du best so edel een baroen,

God en willes niet ghehinghen,

No die quaetheit volbringhen,

Want die dese werelt sal erven an,

390 Dattu souts slaen enen ouden man.

Daris sal sterven andersins

Over enen corten tijt bat ghins,

Dan sullene sine liede slaen.

Des en sal hi niet ontgaen.

395 Secht hem dat hi succurere

Met groter haest tgriexe here,

Bedi Macheus van Babylone

Begaet die Grieken haerde onscone,

Hi neemt hem lijf ende goet;

400 Al eest dat Permenio doet

Grote were, hi en can gheslaen

Die Percen al die vor hem staen.’

Alse die here hadde gheseit,

Sijn suster voer enwech ghereit

405 Ter rechter siden, daer soe vant

Alexandere al te hant.

Die bootscap, die haer was gheheten,

Seidesoe saen; al sonder beten

Keerde hare de vrouwe ghereet.

410 Die tale was den coninc leet.

Ԗrouwe, wane so ghi comt’;

Sprac hi ԧhi moet sijn verdoemt,

Beide hier ende overal,

Die hoopt omme sulc gheval.

415 Daris en sal mi niet ontgaen,

Al quame mi bootscap sonder waen

Dat mine lieve sustere bede

Ende mijn moeder ooc met lede

Vanden Percen waren ghevaen.

420 Mochtic Darise allene verslaen,

Daer ic minen hope toe draghe,

So dedic haerde clene claghe

Omme dat ic hadde verloren;

Nemmermeer en haddics toren.

425 Sla ickene doot, sijt seker dies,

Dat hi mi boetet al mijn verlies.

Dat verlies achtic dan clene,

Dat hi mi boeten mach allene.

Noch segghe ic u meer, vrouwe,

430 Ende sweret u in rechter trouwe:

Al ware Daris in enen casteel

Van maerbersteen al gheheel

Ende seven mure van claren stale

Daer omme waren ghemaect wale

435 Ende Acheron, die helsce riviere,

Die altoos bernet ghelijc den viere,

In die graven sevenvout

Alomme liepe met ghewout,

Ende hare oevere van sulfur waren,

440 Die altoos bornen sonder sparen,

Entie casteel vol van spisen,

Ende van ridderen in alre wisen

Ende ghewapent ooc ter cure,

Nochtan en mochten daventure

445 Van mi altoos niet besceermen,

Dat ickene liete dan gheheermen.’

Dit was Alexanders tale,

Ende hi herwapende hem wale

Ende hi hiet sijn ors vergoorden

450 Haestelike met corten woorden.

Hi spranker up al daer ment hilt,

Voor die borst hinc hi den scilt

Ende nam enen staerken scacht.

Doe reet hi met groter cracht

455 Onder meneghen viant.

Daer waert sulc ghestof int sant,

Men mochte merken daerbi wel

Dat hijt was ende niemen el.

Affer een here van Libia

460 Was Alexandere alte na

Ende vacht up enen waghen,

Alsmen doe plach in dien daghen.

Craterus stac hem met crachte

Den waghen omme mettien scachte.

465 Daer was hi ghereden te sticken

Ende tetreden herde dicken.

Amictas, Alexanders deghen,

Hevet Lisiase te doot ghesleghen

M et sinen sweerde deghenlike.

470 Al was Lisias die rike

Van seven conincriken here,

Hi moestet daer becopen sere;

Al was hi here van den Siten,

Amictas sweert mochten wel biten.

475 Alexander sloucher vele:

Amilone stac hi dor die kele,

So dat hi dare moeste bliven

Ende sinen rouwe driven.

Antigonus was haerde gram,

480 Dat becochte Baradam.

Tholomeus sette tors te lope

Ende dorreet die grote hope

Van den Percen als een deghen.

Eumenidus heeft ooc versleghen

485 Meneghen man met sinen sweerde.

Cenos reet met sinen peerde

Die van Percen al te sticken.

Meliagar slouch wel dicken

Mettien sweerde up Daris here.

490 Perdica sette hem ter were

Jeghen die Percen, alstie gone,

Die wreder was, dan hi was ghewone.

Polipercoen die eerst woude

Datmen bi nachte vechten soude,

495 Dede selke were bi daghe,

Dat men prisen soude, diet saghe.

Dus ghinghen die Grieken jaghen

Ende quamen recht voor Daris waghen.

Daer si quamen vochten si so sere:

500 Elc was ghelijc sinen here.

Haddijt ghesien ooc, Macedo,

Hi souts hebben ghesijn wel vro,

Dat mettien ridders ende dander

Was so menich Alexander.

505 Qualike mocht Daris behaghen,

Alsi die Grieken hoorde jaghen

Ende sine liede tonder gaen.

Bi hoorne hevet hi verstaen

Dat ghecrac van der battalien,

510 Daer men dorslouch meneghe malien.

Die Grieken sijn so na ooc comen,

Dat si dlijf hebben ghenomen

Den ridders die in allen tiden

Hilden neven Daris siden.

515 Hoe mach iemen ter nauwer noot,

Alse hi vore hem siet die doot

Nutteliken raet visieren

Ende eerlike in alre manieren,

Alse sijns selfs sin faliert?

520 Daris peiset ende visiert,

Wat hi best mach anevaen.

Al wille hi die vlucht bestaen,

Daer en es niemen diene troost

Noch diene uter vresen loost.

525 So menich dusent alsi te voren

Ridders hadde uut vercoren

Ende seriante in sijn here,

Cume stonter daer ter were

Dusent jeghen die viande.

530 Die groote onnere entie scande

Daden hem dicke swaer versuchten,

Ooc so haddi grote vruchte.

Alsi was in deser vrese

Braken die Percen hare rese

535 Ende ghinghen alle vlien.

Daris, die dit heeft versien

Dat si lopen haerre straten

Ende si hem in dier vresen laten

Rumede sinen waghen,

540 Diene brochte daer ghedraghen,

Ende hi bejaghede doch een paert.

Doe ghinc hi vlien mettier vaert.

Nu vliet die coninc sonder ere,

Die verdoemt es haerde sere.

545 Hi vliet enen hovescen viant,

Ende hi sal comen altehant

Onder die quaetste viande,

Die sijn binnen sinen lande.

Hi vliet den hovescen lybaert

550 Ende vliet ten serpente waert;

Hien sal hem niet wachten des.

Bessus ende Narbesines

Die wilen aerm waren ende naect

Ende nu heren sijn ghemaect

555 Ende hi goet hadde ghegheven,

Si sullen nemen hem dleven,

Ooc segghic u over waer,

Si en sullen scuwen sijn grauwe haer.

Mettien quam die niemare

560 Dat Daris ontreden ware,

Ende Alexander heeft ghehoort,

Ende hieuw mettien sporen voort

Over die edele baroene,

Die daer upten velde groene

565 Laghen doot in hare bloet.

Cume hielt hem iemen voet,

Daer hi volchde den coninc.

Ic segghe u in waerre dinc,

Dat hi vlooch in dier maniere,

570 Als een steen uut ere pederiere.

Gheliker wijs alsmen siet,

Hoe dat ene sterre sciet

Jeghen storm in die lucht,

Also voer hi met groter vlucht.

575 Maer Daris was haestelike

Ghevloen met haeste over die Like;

Dat was ene scone flume.

Hi was over comen cume,

Doe hi peinsde dat hi woude

580 Die brugghe breken, so en soude

Alexander hem niet volghen,

Die achter hem quam so verbolghen.

Maer, weet god, hi ontsach

Dat Alexaeder up den dach

585A ltoos niemene liete ontfaren

Van die an dander side waren.

Hadde hi die brugghe tebroken,

Hi hadde hem selven wel ghewroken,

Bedi so waren dander bleven

590 Die hem sider namen dleven.

Dus hadde liever die keytijf

Sine liede dan sijns selves lijf.

Die Percen begonden vlien

Toter brugghen weert mettien.

595 Die grote hitte ende tsweet

Dede hem utermaten leet.

Daer bleef menich doot van dorste,

Omdat hi waters hadde borste.

Si liepen ten fonteinen waert

600 Enten beken met groter vaert,

Si dronken twater vuul ende claer.

Menech bleef ligghende daer

Van groter gulsecheit steendoot,

Want hem dwater den gheest versloot.

605 Some dronken sijs so vele,

Dat hem keerde uter kele,

Some borsten si ooc ontwee,

Nochtan wouden si dies waters mee.

Daer viel ooc in die riviere

610 Menech riddere goet ende diere;

Die brugghe en was niet wijt ghenoech,

Dies hadden si groot onghevoech.

So vele vielre in die Like,

Dat ic u segghe sekerlike,

615 Sechdemen u daer af tghetal,

Ghi en soudes cume gheloven al.

Alexander sach wel te waren

Dat hem Daris was ontfaren,

Endi sach sine liede moede

620 Ende bespringt mettien bloede.

Ende het ghinc ten avonde waert.

Doe voer hi met groter vaert

Te sinen ridderen haerde blide,

Die waren an die luchter side.

625 Doe hi comen was daerbi,

Permenioen, die deghen vri,

Hi seinde enen bode enweghe

Die seide mare vanden seghe

Dattie Percen vluchtich waren

630 Ende datter luttel ware ontfaren.

Doe voeren die Grieken metter vaert

Blidelike ten tenten waert.

Stappans saghen si openbare

Comen ene ander scare

635 Uten dale ten berghe waert.

Helm ende scilt, wapen ende swaert

Dochtem bernen van goude.

Si daden stuven ooc die moude.

Het waren Percen datter quamen.

640 Teerst dat si die Grieken vernamen,

Doe begonste hem wanhaghen;

Maer doe sier so luttel saghen,

Setten si hem al ter were

Jeghen Alexanders here.

645 Die coninc voer na sijn maniere

Blidelike vor sijn baniere,

Alse ofte hi om die battalie

Niet en gave ene malie.

Dedel coninc entie milde

650 Decte hem met sinen scilde.

Daventure was hem hout.

Hi reet stappans met ghewout

Ende doorstac dien conincstavel;

Dus haddi den besten cavel.

Dat vijfde boek.

Laat blijven uw dolle woord

En hoor de taal voort,

Hoe dat die strijd verging.

Ik zeg u dat in waar ding,

Alzo zoals ik het in Latijn las,

Dat dit in de mei was

Dat men ten strijde was gegaan.

Tijdig was het ook zonder waan.

Tot nog toe lag de dauw op de aarde,

Toen men trok de zwaarden.

Daar waan ik wel dat geschiedde

Op konings Darius lieden,

Dat de profeet Daniel voorspelde tevoren

wel,

Dat een bok zou komen

Uit het noordoosten en verdoemen

De twee horens van de ram,

Die zal hij breken ter neder.

Die bok dat is Alexander,

Die onverwachter was dan een ander.

Darius hij betekent de ram,

Die de grote schade nam.

Zijn twee horens zekerlijk

Betekenen zijn twee koninkrijken,

Dat was Perzië en ook Meden,

Die de Grieken geheel doorreden.

Dit was Gods wraak weet ik wel,

Want het zei Daniël.

Aristomines de Indiër

Zei diegene die hem kende,

Was die het eerste spel deed

Tegen Alexanders leden.

Hij was een ridder vermetel,

Op een olifant gezeten.

Met een zweep van tien knopen

Liet hij dat beest lopen.

Met een vergiftige speer

Stak hij de koning voor dat leger,

Zodat het voer geheel door het schild,

Die Alexander voor hem hield.

Maar hij mocht hem niet verwonden.

De koning stak weer te die stonden

Zijn olifant al door de flanken.

Toen faalden hem de schranken

En gaf een grote val.

Aristomines bekocht het al:

De koning maakte hem hoofdeloos.

Dit is de eerste die er het lijf verloor.

De Grieken riepen ‘De zege is ons!’

En zo menig staken de onze

Als daar spiesen en schichten

Naar de koning vlogen dicht.

Hij sloeg nochtans al door en door,

Daar was met hem het avontuur.

Hij ging smeden als met stekels,

En het ging daar erg bang.

Hij doorstak ook Elifas,

Die koning Pharoens zoon was.

Een andere sloeg hij met het zwaard

En overreed hen met het paard,

Dat was Orcanis zoon Pharos,

Die maakte hij van het hoofd los.

Van Egypte was Elifas,

Ik waan Faros van Syrië was.

Dat land dat lang lag verdroogd,

Werd met het rode bloed verzadigd.

Aan beide zijden bleef menig man,

Die ik niet noemen kan.

Toen stonden daar twee van Darius man,

Enos en Caynan.

Enos sloeg met zijn zwaard

Een Griek tot de aarde,

Zodat hij ginder bleef aldus,

En die heet Ecifilus.

Cainan sloeg Laoemedoen

Met een handbijl als de koene.

Toen Laoemedoen was verslagen

Kwam Philotas daar tegen.

Cainan en ook Enos

Maakte hij van het lijf los.

Meteen zo kwam een gigant

Tegen Alexander gelijk,

Geon van de Rode Zee.

Er zijn zo lelijk niet geen twee

Tussen hier en de Lausanne.

Zijn moeder was naar mijn waan

Een gigantin, een sloer

En ze won hem bij een moor.

Hij was groot gelijk de moeder,

Al was hij niet verstandiger.

Van huid was hij zwart allemaal,

Dus geleek hij zijn vader.

Sommige ontzagen zijn gedaante

Sommige de kracht van zijn slaan.

Deze had Alexander gedood,

Tenzij dat het avontuur het verbood.

Een kolf had hij van drie knopen.

Vijftien heeft hij er mee belopen

Van de Grieken en verslagen.

Toen kwam hij de koning tegen.

Grote verwondering had Alexander dat,

Dat die vijand zo groot was.

De kolf hief hij op meteen,

Toen hij de koning heeft gezien,

En ze was rood van het bloed.

Geon riep met grote moed

‘Alexander edele heer,

Hoe was u verwoed zo zeer,

Dat u tegen een gigant

Zou komen die is uw vijand?

U heeft gelezen dat mijn geslacht

De hemel winnen wou met kracht.

Jupiter hij ontkwam nauwelijks’

Dit sprak hij; en hem liep het schuim

Over zijn lippen beide.

De koning beloonde het hem met leed,

Hij stak hem terzelfder stond

Met een speer in de mond

En nagelde hem de tong

Aan zijn grond terzelfder sprong.

Geon stond en beet op de schacht,

De koning stiet hem met kracht

Met de borst van zijn paard

Zodat hij viel neer op de aarde.

Zon grote slag gaf hij te waren

Als een eik van honderd jaren,

Die met zijn twijgen valt.

De Grieken kwamen toegereden

En doorstaken hem honderdvoudig.

Dus moest hij sterven met geweld.

De rechter schaar vocht aldus.

Aan de linker vocht Clitus,

Een de beste van zijn leven

Die ooit geboren was van een wijf.

Zijn zuster zoogde de koning,

Ik waan hij kwaad loon ontving.

De Perzen sloeg hij menigeen

En gaf hun een kwaad leen.

Een van Damascus, heet Sanga,

Die was Clitus zo nabij,

Dat hij hem zag slaan zijn broeder,

Zijn vaderskind en zijn moeder

En hij zuchtte zeer driemaal,

Toen hij zag dat zijn broeder stierf.

Hij schoot op Clitus drie spiesen,

Nochtans pijnde hij al om niet.

Meteen schoot hij van de wagen

En heeft hem met het zwaard geslagen,

Zodat hem de helm was gekloofd.

Maar de bedekking beschermde het hoofd,

Anders was hij dood gebleven.

Clitus heeft hem gegeven

Met het zwaard een slag,

Zodat hij voor zijn voeten lag.

155 Meta, hun beider vader

Die zag dit al te tezamen,

Hij werd van rouw zo koud,

Zodat hij verloor al zijn geweld,

Nog hij mocht wenen niet.

Vaak is het alzo geschied,

De rouw die de mensen deert

Dat hij de tranen geheel verteert.

Die oude man verzuchte zeer

En werd bleek hoe langer hoe meer.

Hij had de rouw zo door groot,

Dat hij bijna was gebleven dood.

Doch dat hij tot hemzelf kwam

En sprak als een die was gram

‘Wrede ellendeling en wrede leeuw,

Ja, heeft hier uw zwaard

Twee schone kinderen tezamen

Ter dood geslagen bij hun vader,

En u ontfermt niet mijn ouderdom?

U wist het dat de moeder zou

Wenen zeer om dat nieuws.

Daarom bid ik u, kom hier

En neem me met hen mijn leven,

Daar mijn kinderen mee zijn gebleven,

Dan heeft u er genomen drie,

Dat u nimmer kwaads geschiedt.

Zo mag de weduwe wenen dan

Om twee kinderen en een man.

Heeft u kinderen of moeder

Of enig wijf of broeder,

Nog moeten ze om uw dood

Rouw drijven alzo groot!’

Clitus achtte zijn vloeken niet

En Meta schoot een spies,

Grammig op zijn aanzicht,

Maar Clitus ontving het licht

Op zijn schild te midden waart

En hij sloeg het af met het zwaard.

Clitus ging hem beter naar,

En recht daar hem zijn grauwe haar

Op de schouders neder hing

Stak hij de oude heremiet (?)

Door de hals met zijn zwaard.

Toen viel hij neder op de aarde

Onder zijn kinderen beide.

Hij omhelsde ze met groot leed

En voer weg met een vaart

Hen drie ter helle waart.

Meteen kwam Darius gevaren

Vreselijk met zijn scharen.

Bij de kracht van de stenen

En bij de kracht van de hengsten

Mocht men weten dat het Darius was.

Nichanor had verwondering dat,

Die de legeraanvoerder

Hield aan de rechter partij,

En keerde derwaarts zijn leger

En zette zich te verweer.

Dat avontuur dat graag liegt

En de mensen vaak bedriegt,

Gaf hem eerst goed geval.

Hij liet voor hem vallen al

Zowat zo kwam in zijn ontmoeting.

Hij doorreed dat leger te voet,

Alsof het schapen hadden geweest.

Nauwelijks mocht er een genezen.

Zo menige sloeg daar zijn leger,

Zodat hij bijna zonder verweer

Darius zelf had gevangen

Toen kwam hem te ontmoeten gelijk

Remnoen van Arabië,

En hem volgden mede na

Ridders goed in hun doen.

Hij troostte de Perzen die er vlogen

En maakte hen moed zodat ze staan.

En te verweer zijn gegaan.

Men schoot vele scherpe schichten,

De stenen vlogen wel dicht,

Die men met die slingers wierp.

Daar was de strijd wreed en scherp,

Men vocht met kolven en met

zwaarden,

Men sloeg de lieden van de paarden.

De ketels worden vol van zielen,

Die met het helse pek draaien.

De dood had zoveel te doen

In Darius paviljoen,

Dat ze nauwelijks al het volk verbeet,

Dat te sterven was gereed.

Het bleef aan beide zijden dood

Jong en oud, klein en groot.

Maar Nichanor dat edele koningskind

Heeft er zoveel verslagen,

Zodat hij de prijs heeft ontvangen

Van beiden zijden zonder waan

Als een ridder fier en koen.

Altijd volgde hij Remnoen

Door al dat volk dat voor hem stond.

Zijn doen dacht hem zeer goed,

Al mocht hij al die lieden slaan,

Zou hem dus die heer ontgaan.

Meteen ruimden ze hem het veld,

En Remnoen die voor hem hield

Kwam Nichanor tegemoet.

De een stak de andere hard.

De stukken vielen in het gras,

En ze bleven beide te paard.

Ze lieten tezamen gaan de paarden,

En ze vingen beide te zwaarden.

Men sloeg de sterke helmen door,

Daar dat bloed liep uit ter keur.

Nichanor sloeg zo vaak,

Dat Remnoens schild voer te stukken.

Hun paarden storten meteen

Zodat ze vielen op de knieën

Hij stak zijn zwaard in tot de hilt,

Zodat het hem woedde al door de milt.

Toen vloog het volk van Arabië,

En de Grieken liepen nabij.

Meteen kwam het volk van Yrcanie

Dat God ze vermaledijde!

Goed gewapend met een schaar.

Ze omringden hier en daar

Nichanor met hun lieden.

Zijn kracht mocht niets betekenen

Tegen al die grote som.

Hij was omringd al om en om.

Eerst was hij geveld met spiesen,

Dus mocht hij niet opstaan;

Op zijn helm zo vielen stenen

Beide, groot en kleine,

Zodat het geheel te stukken brak.

Men leest dat in het schild stak

De pijlen menigeen,

Zodat het gelijk een bos scheen.

Toen faalden hem de armen,

Hij was geschoten door de darmen,

Zijn benen mochten hem niet dragen.

Dat zeiden diegene die dat zagen

Dat gemengde bloed en zweet

Van zijn lijf liep gereed.

Nochtans was zijn edele moed

Zo onvervaard en zo goed,

Dat men hem niet mocht vangen.

Toen gingen ze hem met kolven slaan,

En die edele Nichanor,

Die koning Alexander’s toren,

Hij viel neder en bleef dood.

Nochtans deed hij schade groot

Die Perzen eer hij dood bleef.

Dat zei diegene die het schreef.

Nichanor, Permenioens zoon,

Die alle deugd was gewoon

En maarschalk van de rechterzijde,

Is verslagen in deze strijd.

De Grieken dreven groot misbaar.

Alexander kwam daarnaar

Verbolgen als onze heren wraak.

Ik zeg u dat in ware zaak,

Hij kwam verbolgen als een leeuw,

En hem waren diegene ontkwamen,

Die zijn jongen hadden gedood.

Het volk vloog al door die nood.

Ze hadden liever te ontkomen weg,

Dan te vechten om de zege.

Een jonge edelman bleef daar alleen,

Toen dat volk vloog algemeen.

Mennoen die op Granike

Was verslagen jammerlijk,

(Het andere boek vertelt het allemaal)

Was de ridders grootvader;

Fiadas heet hij, ik waan,

Schoon was hij van gedaante,

Ook was hij van Cyrus geslacht.

Verwaand was hij in zijn gedachte,

Want hij zou zekerlijk

Hebben gehad in huwelijk

Darius zuster, had het zo vergaan,

Dat hij de zege had ontvangen.

Door die belofte van deze eer

Kwam hij tegen de wraak van onze heer.

Maar er is geen schoonheid,

Nog edelheid, nog rijkheid,

Die de dood verdrijven mag.

Een jonge edelman, helder als de dag,

Konings kameraad Efestio,

Maakte zijn hart bedroefd.

Al waren ze mooi beide ter kuren

Ze hadden verstandige avonturen.

Een schild had Fiadas,

Daaraan geschreven was

Een tijger staande van goud

In de keel staan, als men wou.

Efestio reed hem al door

En raakte hem goed ter keur

Door de borst de schouders uit;

Hij liet niets voor zijn bruid,

Die Fiadas was toegezegd.

Hij stortte neder zonder wachten,

En hij sliep de lange slaap.

Die van Yrcanie vlogen als schapen;

Nichanor was gewroken goed.

Hun was geleerd al zulk spel,

Dat ze de Grieken geheel ontzagen.

Ze vlogen en lieten hen jagen.

Aldus vocht men in dat rechter leger.

Permenio deed ook groot verweer

En die in het linker leger waren.

Macheus kwam daar gevaren,

Die tegen hen vocht met ijver,

Daar was de druk van de strijd.

Hem kwamen mede tegemoet

Die van Bactrea erg hard,

En Bessus hun heer mede,

Die groot verdriet de Grieken deed.

Narbesines die moordenaar

Kwam daar ook met zijn schaar.

Handgeklap en gejammer groot

Was daar en velerhande dood;

Men sloeg daar menige slag.

Het allereerste dat een profeet zag,

Een verstandige man van de heidense wet,

Die zeer met bloed was besmet,

Sprak hij tot zijn zuster gelijk:

‘Zuster’, sprak hij, ‘je zal gaan

Tot Alexander in het rechter leger,

Daar hij vecht met groot verweer,

En zeg hem al deze woorden:

ԁlexander heeft u gehoord,

Het is om niet dat u aldus loopt

En om Darius dood dus hoopt.

Die kwaadheid zal u niet doen,

U bent zon edele baron,

God wil het niet toestaan,

Nog die kwaadheid volbrengen,

Want die deze wereld zal erven aan,

Dat u zou slaan een oude man.

Darius zal sterven anderszins

Over een korte tijd beter ginds,

Dan zullen hem zijn lieden slaan.

Dit zal hij niet ontgaan.

Zeg hem dat hij helpt

Met grote haast het Griekse leger,

Omdat Macheus van Babylon

Begaat de Grieken erg deerlijk,

Hij neemt hen lijf en goed;

Al is het dat Permenio doet

Groot verweer, hij kan niet slaan

De Perzen allen die voor hem staan.’

Zoals die heer had gezegd,

Zijn zuster voer weg gereed

Ter rechterzijden daar ze vond

Alexander gelijk.

Die boodschap die haar was gezegd,

Zei ze zo gelijk; al zonder wachten

Keerde zich de vrouw gereed.

Die taal was de koning leed.

‘Vrouw, waarvan zo ge komt’

Sprak hij ԧe moet zijn verdoemd,

Beide, hier en overal,

Die hoopt om zulk geval.

Darius zal me niet ontgaan,

Al kwam me boodschap, zonder waan

Dat mijn lieve zuster bede

En mijn moeder ook met leed

Van de Perzen waren gevangen.

Mocht ik Darius alleen verslaan,

Daar ik mijn hoop toe draag,

Zo deed ik een erg kleine klacht

Omdat ik had verloren;

Nimmermeer had ik toorn.

Sla ik hem dood, zij het zeker dit,

Dat hij me boet al mijn verlies.

Dat verlies acht ik dan klein,

Dat hij me boeten mag alleen.

Nog zeg ik u meer, vrouw,

En zweer het u in rechte trouw:

Al was Darius in een kasteel

Van marmersteen al geheel

En zeven muren van helder staal

Daarom waren gemaakt goed

En Acheron, die helse rivier,

Die altijd brandt gelijk het vuur,

In die graven zevenvoudig

Alom liep met geweld,

En haar oevers van zwavel waren,

Die altijd branden zonder sparen,

En dat kasteel vol van spijzen,

En van ridders in alle wijzen

En gewapend ook ter kuren,

Nochtans mocht het avontuur

Van mij altijd niet beschermen,

Dat ik hem dan liet rusten.’

Dit was Alexanders taal,

En hij herwapende hem goed

En hij zei zijn paard omgorden

Haastig met korte woorden.

Hij sprong er op al daar men het hield,

Voor de borst hing hij het schild

En nam een sterke schacht.

Toen reed hij met grote kracht

Onder menige vijand.

Daar werd zulk gestuif in het zand,

Men mocht merken daarbij wel

Dat hij het was en niemand anders.

Affer, een heer van Libië

Was Alexander al te na

En vocht op een wagen,

Zoals men toen plag in die dagen.

Craterus stak hem met kracht

De wagen om met de schacht.

Daar was hij gereden te stukken

En vertreden erg vaak.

Amictas, Alexanders koningszoon,

Heeft Lisias ter dood geslagen

Met zijn zwaard deugdelijk.

Al was Lisias die rijke

Van zeven koninkrijken heer,

Hij moest het daar bekopen zeer;

Al was hij heer van de Scythen,

Amictas zwaard mocht hem wel bijten.

Alexander sloeg er velen:

Amilone stak hij door de keel,

Zodat hij daar moest blijven

En zijn rouw drijven.

Antigonus was erg gram,

Dat bekocht Baradam.

Tholomeus zette het paard te lopen

En doorreed die grote hoop

Van de Perzen als een koningszoon.

Eumenidus heeft ook verslagen

Menige man met zijn zwaard.

Cenos reed met zijn paard

Die van Perzen al te stukken.

Meliagar sloeg wel vaak

Met het zwaard op Darius leger.

Perdica zette zich ter verweer

Tegen de Perzen zoals diegene,

Die wreder was dan hij was gewoon.

Polipercoen die eerst wou

Dat men bij nacht vechten zou,

Deed zulk verweer bij dag,

Dat men het prijzen zou die het zag.

Dus gingen de Grieken jagen

En kwamen recht voor Darius wagen.

Daar ze kwamen vochten ze zo zeer:

Elk was gelijk zijn heer.

Had hij het gezien ook, Macedo,

Hij zou hebben geweest wel vrolijk,

Dat met die ridders en de andere

Was zo menige Alexander.

Kwalijk mocht Darius dat behagen,

Toen hij de Grieken hoorde jagen

En zijn lieden ten onder gaan.

Bij horen heeft hij verstaan

Dat gekraak van het bataljon,

Daar men doorsloeg menige maliën.

Die Grieken zijn zo nabij ook gekomen,

Dat ze het lijf hebben genomen

De ridders die in alle tijden

Hielden nevens Darius zijden.

Hoe mag iemand ter nauwer nood,

Als hij voor hem ziet de dood

Nuttige raad versieren

En eerlijke in alle manieren,

Als zijn eigen zin faalt?

Darius peinst en versiert,

Wat hij het beste mag aanvangen.

Al wil hij de vlucht bestaan,

Daar is niemand die hem troost

Nog die hem uit de vrees verlost.

Zo menige duizend zoals hij tevoren

Ridders had uitverkoren

En bedienden in zijn leger,

Nauwelijks stond er daar te verweer

Duizend tegen de vijanden.

De grote oneer en de schande

Deden hem vaak zwaar verzuchten,

Ook zo had hij grote vrees.

Toen hij was in deze vrees

Braken de Perzen hun rij

En gingen alle vlieden.

Darius die dit heeft gezien

Dat ze lopen hun straten

En ze hem in die vrees laten

Ruimde zijn wagen,

Die hem bracht daar gedragen,

En hij bejaagde toch een paard.

Toen ging hij vlieden met een vaart.

Nu vliedt de koning zonder eer,

Die verdoemd is erg zeer.

Hij vliedt een hoffelijke vijand,

En hij zal komen gelijk

Onder de kwaadste vijanden,

Die zijn binnen zijn land.

Hij vliedt de hoffelijke leeuw

En vliedt ter serpenten waart;

Hij zal het niet verwachten dit.

Bessus en Narbesines

Die wijlen arm waren en naakt

En nu heren zijn gemaakt

En hij goed had gegeven,

Ze zullen nemen hem het leven,

Ook zeg ik u voor waar,

Ze zullen niet schuwen zijn grauwe haar.

Meteen kwam dat nieuws

Dat Darius ontkomen was,

En Alexander heeft het gehoord,

En hieuw meteen sporen voort

Over de edele baronnen,

Die daar op het veld groen

Lagen dood in hun bloed.

Nauwelijks hield hem iemand tegen,

Daar hij volgde de koning.

Ik zeg u in ware ding,

Dat hij vloog in die manieren,

Als een steen uit een steenwerper.

Gelijkerwijze zoals men ziet,

Hoe dat een ster schiet

Tegen storm in de lucht,

Alzo voer hij met grote vlucht.

Maar Darius was haastig

Gevlogen met haast over de Like;

Dat was een schone vloed.

Hij was er over gekomen nauwelijks,

Toen hij peinsde dat hij wou

De brug breken, zo zou

Alexander hem niet volgen,

Die achter hem kwam zo verbolgen.

Maar, God weet, hij ontzag

Dat Alexander op de dag

Altijd niemand liet ontkomen

Van die aan de andere zijde waren.

Had hij die brug gebroken,

Hij had hem zelf wel gewroken,

Daarom zo waren de andere gebleven

Die hem sinds namen het leven.

Dus had liever die ellendige

Zijn lieden dan zijn eigen lijf.

De Perzen begonnen te vlieden

Tot de brug waart meteen.

De grote hitte en het zweet

Deed hen uitermate leed.

Daar bleef menigeen dood van dorst,

Omdat ze water hadden gebrek.

Ze liepen ter fonteinen waart

En de beken met grote vaart,

Ze dronken het water vuil en klaar.

Menigeen bleef liggen daar

Van groter gulzigheid morsdood,

Want hen het water de geest verstoort.

Sommige dronken zij het zoveel,

Dat het hen keerde uit de keel,

Sommige borsten ook in twee,

Nochtans wilden ze dit water meer.

Daar viel ook in die rivier

Menig ridder goed en duur;

De brug was niet breed genoeg,

Dus hadden ze groot ongenoegen.

Zo velen vielen er in de Like,

Dat ik u zeg zekerlijk,

Zei men u daarvan het getal,

Ge zou het nauwelijks geloven al.

Alexander zag wel te waren

Dat hem Darius was ontkomen,

En hij zag zijn lieden moede

En bespringt met het bloed.

En het ging ter avond waart.

Toen voer hij met grote vaart

Tot zijn ridders erg blijde,

Die waren aan de linkerzijde.

Toen hij gekomen was daarbij,

Permenioen, dat koningskind vrij,

Hij zond een bode weg

Die zei bericht van de zege

Dat de Perzen gevlucht waren

En dat er weinig waren ontkomen.

Toen voeren de Grieken met een vaart

Blijde ter tenten waart.

Gelijk zagen ze openbaar

Komen een andere schaar

Uit het dal ten berg waart.

Helm en schild, wapen en zwaard

Dachten ze te branden van goud.

Ze lieten stuiven ook de modder.

Het waren Perzen die er kwamen.

Ten eerste dat ze de Grieken vernamen,

Toen begon het hen niet te behagen;

Maar toen ze er zo weinig zagen,

Zetten ze hen alle ter verweer

Tegen Alexanders leger.

De koning voer naar zijn manier

Blijde voor zijn banier,

Alsof hij om de slag

Niet gaf een zier.

De edele koning en de milde

Bedekte hem met zijn schild.

Het avontuur was hem goed.

Hij reed gelijk met geweld

En doorstak de legeraanvoerder;

Dus had hij de beste kavel.

655 Hem volghede Lysimachus,

Permenio ende ooc Clitus

Ende alle dandere ridders mede.

Die coenheit, diemen ghinder dede,

Dat ware te telne al te lanc.

660 Het bleef daer beide staerc ende cranc,

Daer was menich sweert tebroken,

Niemen en staerf daer onghewroken.

So langhe wile hadden si ghevochten,

Dat si den dach ten avont brochten;

665 Entie sonne die was onder.

Doe docht den Percen wesen wonder,

Dat die Grieken niet en weken.

Doe ghinghen si hare scare breken

Ende ghinghen vlien enweghe.

670 Nemmeer en streden si om dien seghe.

Over die brugghe vander Like

Vloen si al ghemeenlike.

Het was haerde na middernacht,

Eer si ontvloen der Grieken cracht,

675 Tote dat si quamen tote Arbele.

Daer vonden si up siere sele

Dien drouven Darise, haren here,

Wenende utermaten sere,

Entie ghene die met hem waren

680 Ontreden der griexer scaren.

Daer saten si ende spraken alle

Van den groten onghevalle.

Kenlijc eest ende openbare,

So wie tweewaerf verwonnen ware

685 Ende so vele hadde verloren,

Dat hijs soude hebben toren.

Bi Darise so waest also.

Hi sat int herte wel onvro,

Drouflike besach hi die scaren,

690 Die met hem ontreden waren

Endi sprac met drouven moede:

Ԉet behoort ten wereliken goede

Alse nu te wesene groot here

Ende te levene met groter ere,

695 Alse nu verwinnen, alse nu verliesen,

Alse nu welvaren, alse nu riesen,

Alse nu qualec, alse nu wel;

Al eest dier aventuren spel.

En was die coninc Cresus niet so rike,

700 Datmen nieware sine ghelike

En wiste, verre noch na,

Die here was van Lydia?

Ende sider wart hi so keytijf,

Dat hi verloos goet ende lijf.

705 Cyrus die edele lantshere

Nam selve lijf hem ende ere.

Ja en was Cyrus daer na

Verwonnen in Amasonia,

Die grote here, dedele man,

710 Die de werelt al verwan?

Ja en nam hem ooc sijn lijf

Een coninghinne, een cranc wijf?

Thamaris was soe ghenant

Ende vrouwe vander maechden lant.

715 Men maecht bi Cercese merken,

Die met cogghen ende met berken

Al de see overdecken dede,

Daer hi Europen dwanc mede.

Doe quam hi voort te Mofilee,

720 Dats ene stat, staet up die see.

Hi hadde met twaelfhondert scepen

Ter see waert die stat begrepen

Ende te lande waert beseten

Met meneghen deghene vermeten.

725 Doe baden si raet an haren afgod,

Ende hi gaf hem dit ghebot,

Dat si met houtinen paerden

Vechten souden ende met swaerden.

Doe verstonden die heren wel

730 Dat scepe diede ende niet el.

Doe voer dat volc van Mofilee

Met haren scepen up die see

Ende verslouch Cerses here

Uptien lande ende uptien mere.

735 Selve mochti sonder waen

Met enen scepe cume ontgaen.

Aldus ontfloe die tyrant,

Die te voren dwanc al dlant.

Daer omme hebbic dit gheseit

740 Ende te voren u gheleit,

Dat ghi niet en sult wanhopen,

Al hevet u daventure belopen,

Die alleweghe es onghestade

Ende nu doet vrome ende nu scade.

745 Al sijn wi nu ghescoffiert,

Wat helpt anders ghevisiert,

Dan te peisene alle weghe

Dat wi noch sullen vechten seghe.

Nochtan en twifelic niet dies,

750 Et si ghewin ocht verlies,

Alexander hi en sal morghen

Dit lant bringhen in groter sorghen.

Hi en vint ghenen wederstoot,

Want die liede sijn al doot.

755 Hi sal die rijcheit ende dat gout

Algader nemen met siere ghewout.

Dan sullen giereghe Grieken

Hare wonden met goude wieken,

Dan sullen si hem allen laden

760 Ende haer giereghe herte saden.

Nu dunket mi die beste raet,

Na dien dat aldus staet,

Dat wi hem laten winnen die steden

Ende varen int lant van Meden,

765 Die noch ten wighe niet en quamen,

Ende van den strijt niet en vernamen.

Ic sal versamen cortelike

Die wonen int inde van den rike

Ende derdewaerf den strijt bestaen.

770 Ic hope wi seghe sullen ontfaen.’

Aldus liet Daris sine tale.

Nochtan seinde hi ghedicht wale

An Alexandere een saluut,

Dat ghi moecht horen overluut.

775 Ԅaris ontbiet sinen here,

Alexandere, saluut ende ere

Ende bit dien edelen baroen,

Dat hi doe door wel doen

Ende hi ontfaerme dier keytive,

780 Die behouden haren live

Dier avonturen sijn ontgaen,

Ende hise hem late te dienste staen.

Sindet mi weder mine kinder

Moeder, amien, meerre ende minder.

785 Ic sal di gheven al den scat,

Die mine voorders hebben begraven,

Daer toe dat rike lant van haven,

Bede Percen ende ooc Meden

790 Met allen minen riken steden.’

Maer Alexander, dedele baroen,

Seide, hi en wouts niet doen.

Gheporret es hi mettier vaert

Ende voer te Arbele waert,

795 Want hem was ghesecht voorwaer

Dat hiene soude vinden daer.

Ende alse Daris dat verstoet,

Porredi met groter spoet.

Doe ruumde hi Arbele bi nachte.

800 Hem was te moede haerde onsachte

Dat hi ruumde sine steden,

Ende voer int lant van Meden.

Teerst dat te daghene begonste,

Quam Alexander al dat hi conste

805 Ende alle die hi met hem brochte

Tote Arbele ende sochte Daris, die hem was ontfaren.

Groten scat wan hi te waren

In dien strijt ende in die stede.

810 Nu hoort, wat die here dede!

Hi gaf mildelike tgout

Ende ander rijcheit menichfout;

Die vrecke herten maecti sat,

So mildelike gaf hi den scat.

815 Hi hadde prijs ende wereltere,

Hi en achte up ander rijcheit mere.

Al die steden die hi vant

Ghinghen willike in hant.

Doe sende Daris, die coninc vri,

820 Tote Poruse van Endi

Ende seide ‘Porus, lieve vrient,

Dicke hevestu mi ghedient

Ghetrouwelike van minen lene,

Want dijn macht en es niet clene.

825 Com mi te helpen met diere cracht

Over dach ende over nacht!

Elken riddere willic in soude

Gheven vijf besante van goude

Ende elken voetgangher drie.

830 Daertoe willic gheven die

Alexanders goede Bucifal –

Het es weert der werelt al –

Met al de chierheit diet hevet;

Ic wane, so goet gheen en levet.’

835 Dus dedem Daris echt ter were

Jeghen Alexanders here.

Alexander voer metter vaert

Ten lande van Surien waert.

Al die poorten deden hem ere

840 Ende ontfinghen over here

Sonder slach ende sonder stoot.

Des was sine blijscap groot.

Mettien haddi int ghedochte

Dat hi woude, ochti mochte,

845 Waert met stride oft met minnen,

Die stat te Babylone winnen

Entie tegheline mure,

Die wilen maecte bi aventure

Die coninghinne Semiramis,

850 Also alst bescreven is,

Sconincs Ninus wijf, die vroede.

Soe dede temperen met bloede

Dien morter, daer al die maisiere

In waren ghewracht goet ende diere.

855 Ende noch staet daer hare sale

Hoghe ende scone ghemaket wale.

Die hoghe toren staet daer mede,

Die wilen Nemroet maken dede.

Daer gaf god tweeendseventich spraken

860 Den gonen diene wouden maken.

Die coninc quam van Babylone

Ghevaren utermaten scone

Also verre, alst es vander see

Tote ofte mee.

865 Doe quam ghegaen alse een bruut

Die soudaen Macheus uut.

Lettel liede quamer mee,

Dan met hem siere kinder twee.

Hi was van Darise ghevloen;

870 Te voet quam dedele baroen,

Die in die bede stride te voren

Vele volx hadde verloren,

Ende ooc en sciet hi niet dane

Sonder prijs na minen wane.

875 Doe quam Macheus bat voort

Ende gaf up die poort

Den coninc ende al sine kinder

Ende al dat volc meerre ende minder.

Alexander ontfinc dien here

880 Blidelike met groter ere

Ende custene ane sinen mont.

Hi dedene riden ter selver stont.

Hi en woude niet openbaren

Sine grote joie te waren;

885 Hi was so blide, dat hi woort

Cume mochte bringhen voort.

Wat wonder waest, dat hi was vro,

Dat Macheus quam also

Ende hem ghenade bat

890 Ende hem upgaf die goede stat,

Daer so menich coninc rike

In hadde gheweest gheweldelike!

Bedi het ware grote aerbeit

Te winne al sulke citeit,

895 Daer so menich edel deghen

Van binnen woude striden jeghen.

Het soude werden sere te sure,

Eer men die tegheline mure

Ende den roden morter scoorde,

900 Die menegher beesten bloet becoorde;

Daer moeste meneghe pederiere

Werpen steene up die maisiere.

Ende een man van sulker cracht,

Alse Macheus was gheacht,

905 Daermen in dien stride te voren

Groten prijs af mochte horen:

Ander heren mochten vele,

Hem castijen van den bispele

Dat si hem nemmermere

910 En setten jeghen den edelen here.

Doe dede hi sijn here scaren

Entie Percen achter varen,

Die reden onder sine baniere,

Ende hi maecte scaren viere

915 Ende quam in die edele poort,

Daer ghi eer af hebt ghehoort.

Mochtic ghetellen al die feesten,

Die de hoochste entie meeste

Binnen Babilonien dreven,

920 Also alsict vant bescreven

Van meester Wouteren Castelioen,

Soe soudict haerde gheerne doen.

Daer was van vrouden groot gheluut.

Men hinc daer die pellen uut

925 Entie rijcheit, die hier te voren

Menich coninc uutvercoren

Hadde ghewonnen ende ghecocht

Ende met crachte dare brocht.

Met ghimmen ende met diere ware

930 Waren verciert die outare.

Vor die huse up die pleine

Stonden beelden groot ende cleine,

Alse die liede allegader

Makeden na haren vader;

935 Som waren si silverijn

Som van goude, som yserijn,

Som van houte, som van metale

Ghescepen utermaten wale;

Elc na dien dat hi was rike

940 Hadde hi ghemaect sijns vader ghelike.

Daer waren dantse vele gheleit,

Die straten waren al bespreit

Met pelne ende met singlatoene,

Bede scaerlaken ende ooc groene,

945 Ende samijt met goude besleghen

Brochtemen aldaer ghedreghen.

In die mamerie van Babilone

Hinc menighe guldine crone.

Die rike poorteren van der stede

950 Entie hoghe vrouwen mede

Hadden cleder uut ghehanghen,

Daer draken in stonden ende slanghen,

Elkerlijc na sijn maniere.

Die salamandre, die biden viere

955 Levet sonder ander spise,

Die stont daer na hare wise.

Daer stont ooc durenture

Van den liebaert die aventure,

Die es wonderlike groot,

960 Want die leuwinne weerpt al doot

Hare jonghen, alles drie te gader;

Dan so comt daertoe die vader

Ende belecket sine jonghen

Al omme ende omme mettier tonghen,

965 Ende hi gaet roupen ende grongieren

Eiselike na siere manieren.

Mettien lude ontfaen si dleven.

Dit stont in die pelne bescreven.

Die nature stont daerna

970 Van enen serpente, heet vipera:

Men vintere niewer mee

Van haerre manieren dan twee.

Haer nature es dus ghedaen:

Alsi sullen ghenoten gaen,

975 Dan comt stappans dat wijf

Ende ontoet den mont wel rijf,

Entie man steect sijn hooft daerinne,

Ende soe bitet hem af van groter minne.

Aldus blijft die man daer doot,

980 Ende soe blijft van twee jonghen groot,

Ende alsoe gheneest, splijt soe ontwee;

Aldus en blijfter maer twee.

Die pellicaen stont daer bescreven:

Sine jonghe en moghen niet leven,

985 Si en hebben thertebloet

Vander moeder, diese broet.

Daer stont hoe die moeder peckede

Ende haers selfs herte uut treckede.

Dus werden si hare te sure.

990 Dit es geens voghels nature.

Fenix stont daer in dien viere,

Dat es ooc sijn maniere;

Alse hi te pulvere es verbrant,

So wast een ander altehant

995 Van den asscen, diere bleven.

Dus en magher maer een leven.

Ander beesten ende ander woorme

Van so wonderliker voorme

Stonden ghinder angheweven,

1000 Al en haddic el niet bescreven

Binnen achte daghen, na minen wane,

Dan haer nature ende haer ghedane,

Nochtan en haddic volscreven niet.

Hier bi eest dat ict achter liet

1005 Ende segghe u van den hoghen doene.

Die diernen ende die garsoene

Waren ghecleet met samite.

Daer was menich wempelwite

Ende menich dulle warmoesdierne,

1010 Die onghewone was te vierne:

Vraechde men, hoe soe hiete,

Soe seide ver Imme of Margriete.

Die selve niet en was so rike,

Dat hi hem cleden mochte eerlike

1015 Die hadde gheleende cleder an,

Was hi wijf, was hi man.

Al dien wech dien Alexander

Quam ghereden ende menich ander,

Was gheciert met sconen blomen,

1020 Die ic niet wel en can ghenomen.

Van boven waest met sconen risen

Al verdect in diere wisen,

Dat hem van den sonnenscine

En mochte comen eneghe pine.

1025 Als hi was binnen dier chiteit,

Was daer menech cruut ghereit,

Dat utermaten wale rooc,

Timiane ende wirooc,

Stakten, mirre ende sinamoma,

1030 Galanga, cassea ende aroma.

Dat deden si dor sine ere

Ende haerde vele mere.

Tygren, loncen ende lupaerde

Tooghde men hem ende liebaerde

1035 Ende meneghe beeste na minen wane,

Die ghevoet es in Yrcane.

Up die huse saten knapen,

Vrouwen ghinghen ten veinsteren gapen

Om dien edelen man te siene,

1040 Die nie wille en hadde te vliene.

Die menestrele quamer mede

Vor dien coninc in die stede

Ende loofdene met haren sanghe.

Daer was menich trompe langhe,

1045 Vedelen haerpen ende sijmphonien,

Cytolen die wel leren vrien,

Salterien, orghelen ende sciven;

Men speelder met sweerden ende met kniven;

Daer was menich astronomien,

1050 Die in die sterren conste sien,

Wat ghescien soude daernaer

Over menich hondert jaer.

Noit en was in eertrike

Man ontfaen so eerlike,

1055 Noit ontfinc dat volc van Rome

Met so eerliken gome

Haren keyser Octaviane,

Die ooc Augustus hiet, ic wane,

Noit en was so wel ontfaen

1060 Julius, dat es mijn waen,

Doe hi dien hertoghe van Swaven

Scoffierde ende alle sine graven

Tote Lyons up die Rone.

Hi quam achter haerde scone

1065Ende wan Burgondien ende Batrangijs;

Daer hadde Julius den prijs.

Doe vacht hi te Dole in Loreine,

Daer hadde hi den seghe alleine.

Hi verwan den hertoghe echt,

1070 Doe bolghen ridder ende knecht

Ende versloughen haren here,

Dus hadde Julius die ere.

Julius wan binnen tiene jaren

Dat hi van Rome was ghevaren

1075 Al tlant dat leghet nu

Benoorden berghe van Moniu.

Doe keredi te Rome waert.

Pompeius die was vervaert,

Hine dorste niet ombiden,

1080 No jeghen hem ter were riden

Ende vlo tote Brandijs;

Dus hadde Julius dien prijs

Ende volghede met crachte.

Doe vlo Pompeius bi nachte

1085 In Epiros entie Romeine.

Julius sach dat hi alleine

Mochte hebben Rome ende Lombaerdien

Ende al dat lant van Romanien,

Ende keerde weder in die stat

1090 Ende nam al Pompeius scat

Dien hi binnen Rome hadde ghelaten.

Daerna voer hi sire straten

In tlant van Spanjen, daer hi vacht

Echt jeghen Pompeius cracht.

1095 Daer verloos so menech tleven,

Dat noint tghetal ne was ghescreven.

Pompeius was verwonnen echt.

Fontinus, Tholomeus cnecht,

Nam Pompeius sijn leven

1100 Ende hi hevet sijn hovet ghegheven

Juliuse, den groten man.

Julius, die keyser, wan

Met groter cracht Egyptenlant

Ende maecter vrouwe inne altehant

1105 Cleopatren dat scone wijf.

Daerna nam hi meneghen dlijf

In dat lant van Affrike,

Die jeghen hem hadde crachtelike

Met Pompeiuse ghevochten,

1110 Dat si alle sere becochten;

Ende den coninc Juba

Volghedi langhe wile na.

Doe voer hi te Spangen weder,

Daer slouch hi meneghen ter neder;

1115 Pompeius swagher nam hi dlijf.

Dus makedi meneghen keitijf

Ende al dore sijns selves vrome.

Dit was deerste keiser van Rome.

Doe Julius dit hadde ghedaen,

1120 Keerde hi weder te Rome saen

Ende was ontfaen haerde scone.

Maer die feeste van Babilone

Die was scoonre hondertwaerf.

Nu hoort hoe die keyser staerf!

1125 Hi dede Rome groten lachter,

Want hi dreef die vriheit achter,

Daeromme balch tsenatuerscap sere.

Doe hi twee jaer ende nemmere

Hadde in Rome stille gheleghen,

1130 Was hi jammerlike versleghen.

Vierentwintich doregaender wonden

Gaf men hem ten selven stonden,

Brutus deet ende Cassius;

Dat senatuerscap wout aldus.

1135 Sie vloen en wech in Mutina.

Antonis die volghede na

Ende haddese daer beseten.

Doe lieten sijt te Rome weten.

Doe coosmen Octaviane

1140 Dat keiserike tontfane

Ende men seinde Irtuse ende Pansa

Toter poort te Mutina,

Dat si Antonise souden verdriven.

Irtus moeste ghinder bliven

1145 Ende Pansa waert so ghewont,

Dat hi staerf in corter stont.

Antonis voer in Egyptenlant

Ende liet sijns selves wijf te hant,

Augustus suster Octavia.

1150 Hi nam cortelijc daerna

Cleopatren tenen wive.

Dat becochti metten live,

Want Augustus voolchdem achter

Ende dedem groten lachter.

1155 Hi sconfierde al sijn here

Bede bi lande ende bi mere.

Cleopatra, die scone vrouwe,

Hadder omme so groten rouwe,

Ende was van herten ooc so gram,

1160 Dat soe twe serpente nam

Ende dedese hare sughen doot.

Antonijs hadde den rouwe so groot;

Hi dode hem selven met venine.

Aldus corte hi sine pine.

1165 Doe keerde hi te Rome weder

Ende leide al orloghe neder

Ende was here viertich jaer

Sonder orloghe, dat was waer.

Doe hi te Rome quam, die here,

1170 Was hi ontfaen met sulker ere

Ende de stat ghemaect so scone,

Sonder tote Babilone

Daer ic u eerst af liet bliven,

En sach nie man die feeste driven.

1175 Al waren die feesten al te samen,

Die noit binnen Rome quamen,

Ochte iewer binnen al eertrike,

Si en waren sekerlike

Algader niet so scone,

1180Alse die feeste van Babilone.

Het dochte mi ooc recht wesen:

Wilmen alle bouke lesen

Ende den genen meest prijs gheven,

Die meest dede in sijn leven,

1185 Alder hogher coninghe geesten

Ende al dat si mochten gheleesten

Dat en es maer een spel

Jeghen dat desen man ghevel.

Bedi te sinen twalef jaren

1190 Begheerde hi orloghe te waren,

Ende alsi was achtien jaer out,

Orloghedi met siere ghewout.

Het es recht dats elc man wondert:

Viertich dusent ende vijf hondert

1195 Hadde hi volcs toors ente voet,

Doe hi striden eerst bestoet

Jeghen die heren van eertrike

Ende hise dwanc gheweldelike;

Hi en was here maer twaelf jaer:

1200 Bedi segghic u over waer,

Wille men merken sine joghet

Entie hovesceit van siere doghet

Ende met hoe cleenre herecracht

Hi de werelt al vervacht:

1205 Al de prijs die Julius wan

Ende Augustus die edele man

Ende alle die keisere van Rome,

Dat es ghelijc enen drome

Daer men nomet desen here.

1210 Bedi hebben sijs cranke ere,

Die bouke makeden van Arture

Van Partonopeuse, van Sornagure,

Si en hadden des mans daet ghescreven

Ende groten prijs ghegheven.

1215 Hadde hi ghelevet, dats mijn waen,

Also langhe, alse dede Octaviaen,

Hi hadde den duvel uter hellen,

Lucifere ende sine ghesellen

Entien fellen Modicac

1220 Ghedaen so groten onghemac,

Dat si souden hebben gheneghen

Alexandere, dien jonghen deghen.

Ware sulc een coninc te Parijs,

Hi soude bejaghen groten prijs;

1225 Al heidenesse soude hi dwinghen,

Men soude van siere doghet singhen

Al van daer die sonne up staet,

Tote daer soe weder neder gaet.

Ware ooc die hertoghe van Brabant

1230 Sulc een riddere becant,

Dien roveren te Rippelmonde

Soude dunken grote sonde,

Tol te nemene met ghewelt

Den ghenen die varen up die Scelt.

1235 Die vijfte bouc geet hier uut.

God gheve haer also menich saluut

Alse woort in dien bouke staen,

Die mi dit te dietsce dede anvaen.

Hem volgde Lysimachus,

Permenio en ook Clitus

En alle andere ridders mede.

Die koenheid die men ginder deed,

Dat was te vertellen al te lang.

Het bleef daar beide sterk en zwak,

Daar was menig zwaard gebroken,

Niemand stierf daar ongewroken.

Zon lange tijd hadden ze gevochten,

Dat ze de dag ten avond brachten;

En de zon die was onder.

Toen dachten de Perzen het te wezen wonder,

Dat die Grieken niet weken.

Toen gingen ze hun scharen breken

En gingen vlieden weg.

Nimmer streden ze om de zege.

Over de brug van de Like

Vlogen ze algemeen.

Het was erg na middernacht,

Eer ze ontkwamen de Griekse kracht,

Totdat ze kwamen tot Arbele.

Daar vonden ze op zijn zaal

Die droevige Darius, hun heer,

Wenende uitermate zeer,

En diegene die met hem waren

Ontkomen de Griekse scharen.

Daar zaten ze en spraken alle

Van het grote ongeval.

Kennelijk is het en openbaar,

Zo wie tweemaal overwonnen was

En zoveel had verloren,

Dat hij zou hebben toorn.

Bij Darius zo was het alzo.

Hij zat in het hart wel droevig

Droevig bezag hij de scharen,

Die met hem ontkomen waren

En hij sprak met droevig gemoed:

‘Het behoort ter wereldlijke goed

Als nu te wezen grote heer

En te leven met grote eer,

Als nu overwinnen, als nu verliezen,

Als nu welvarend, als nu arm,

Als nu kwalijk, als nu wel;

Al is het dat avonturen spel.

Was die koning Croesus niet zo rijk,

Zodat men nergens zijn gelijke

Wist, ver nog nabij,

Die heer was van Lydi?

En sinds werd hij zo ellendig,

Zodat hij verloor goed en lijf.

Cyrus, die edele landsheer

Nam zelf zijn lijf en eer.

Ja, was Cyrus daarna

Overwonnen in Amasonie,

Die grote heer, de edele man,

Die de wereld geheel overwon?

Ja, en nam hem ook zijn lijf

Een koningin, een zwak wijf?

Thamaris was ze genaamd

En vrouw van het maagden land.

Men mag het bij Xerxes merken,

Die met koggen en met barken

De hele zee bedekken deed,

Daar hij Europa bedwong mede.

Toen kwam hij voort te Mofilee,

Dat is een stad, staat op de zee.

Hij had met twaalfhonderd schepen

Ter zee waart die stad begrepen

En te lande waart bezet

Met menig koningskind vermetel.

Toen baden ze raadt aan hun afgod,

En hij gaf hun dit gebod,

Dat ze met houten paarden

Vechten zouden en met zwaarden.

Toen verstonden die heren wel

Dat het schepen betekenden en niets ander.

Toen voer dat volk van Mofilee

Met hun schepen op de zee

En versloegen Xerxes leger

Op het land en op de zee.

Zelf mocht hij zonder waan

Met een schip nauwelijks ontgaan.

Aldus ontkwam die tiran,

Die tevoren bedwong al het land.

Daarom heb ik dit gezegd

En voor u gelegd,

Dat ge niet zal wanhopen,

Al heeft u het avontuur belopen,

Die allerwegen is ongestadig

En nu doet verbeteren en nu schade.

Al zijn we nu geschoffeerd,

Wat helpt het anders versierd,

Dan te peinzen allerwegen

Dat we nog zullen bevechten zege.

Nochtans twijfel ik niet dit,

Het is gewin of verlies,

Alexander, hij zal morgen

Dit land brengen in grote zorgen.

Hij vindt geen weerstand,

Want die lieden zijn alle dood.

Hij zal de rijkheid en dat goud

Allemaal nemen met zijn geweld.

Dan zullen gierige Grieken

Hun wonden met goud bedoeken,

Dan zullen ze hen allen beladen

En hun gierige harten verzadigen.

Nu lijkt me de beste raad,

Naar dien dat het aldus staat,

Dat we hem laten winnen die steden

En varen in het land van Meden,

Die nog ten strijde niet kwamen,

En van de strijd niets vernamen.

Ik zal verzamelen gauw

Die wonen in het einde van het rijk

En derde maal de strijd bestaan.

Ik hoop we zege zullen ontvangen.’

Aldus liet Darius zijn taal.

Nochtans zond hij gedicht wel

Aan Alexander een heilwens,

Dat gij mag horen overluid.

‘Darius ontbiedt zijn heer,

Alexander, saluut en eer

En bid die edele baron,

Dat hij het doet door goed te doen

En hij ontfermt de ellendige,

Die behouden hun lijf

Die het avontuur zijn ontgaan,

En hij ze hem laat te dienst staan.

Zendt me weer mijn kinderen

Moeder, geliefde, grotere en kleinere.

Ik zal u geven de hele schat,

Die mijn voorouders hebben begraven,

Daartoe dat rijke land van have,

Beide, Perzen en ook Meden

Met al mijn rijke steden.’

Maar Alexander, de edele baron,

Zei, hij wou het niet doen.

Gegaan is hij met een vaart

En voer te Arbele waart,

Want hem was gezegd voorwaar

Dat hij hem zou vinden daar.

En toen Darius dat verstond,

Ging hij met grote spoed.

Toen ruimde hij Arbele bij nacht.

Hem was het te moede erg hard

Dat hij ruimde zijn steden,

En voer in het land van Meden.

Ten eerste dat het te dagen begon,

Kwam Alexander al dat hij kon

En alle die hij met hem bracht

Tot Arbele en zocht Darius die hem was ontkomen.

Grote schat won hij te waren

In die strijd en in die stede.

Nu hoort wat die heer deed!

Hij gaf milde het goud

En andere rijkheid menigvuldig;

De vrekkige harten maakte hij zat,

Zo milde gaf hij de schat.

Hij had prijs en wereldse eer,

Hij achtte op geen andere rijkheid meer.

Al die steden die hij vond

Gingen gewillig in hand.

Toen zond Darius, die koning vrij,

Tot Porus van Indien

En zei, ‘Porus, lieve vriend,

Vaak hebt u me gediend

Getrouw van mijn leen,

Want uw macht is niet klein.

Kom me te helpen met uw kracht

Over dag en over nacht!

Elke ridder wil ik in soldij

Geven vijf bisanten van goud

En elke voetganger drie.

Daartoe wil ik geven u

Alexanders goede Bucifal

Het is waard de wereld al

Met al de sierlijkheid die het heeft;

Ik waan zo goed er geen leeft.’

Aldus deed hem Darius echt te verweer

Tegen Alexander’s leger.

Alexander voer met een vaart

Ter land van Syrië waart.

Al die poorten deden hem eer

En ontvingen voor heer

Zonder slag en zonder stoot.

Dus was zijn blijdschap groot.

Meteen had hij in gedachte

Dat hij wou als hij mocht,

Was het met strijd of met minnen,

Die stad Babylon winnen

En die tegelen muur,

Die wijlen maakte bij avontuur

De koningin Semiramis,

Alzo als het beschreven is,

Konings Ninus wijf, die verstandige.

Ze liet het temperen met bloed

De mortel daar al de muren

In waren gewrocht goed en duur.

En nog staat daar haar zaal

Hoog en schoon gemaakt goed.

Die hoge toren staat daar mede,

Die wijlen Nemroet maken deed.

Daar gaf God tweeënzeventig spraken

Diegenen die het wilden maken.

De koning kwam van Babylon

Gevaren uitermate schoon

Alzo ver zoals het is van de zee

Tot of meer.

Toen kwam gegaan als een bruid

De sultan Macheus uit.

Luttel lieden kwamen er mee,

Dan met hem zijn kinderen twee.

Hij was van Darius gevlogen;

Te voet kwam de edele baron,

Die in de beide strijden tevoren

Veel volk had verloren,

En ook scheidde hij er niet vandaan

Zonder prijs naar mijn waan.

Toen kwam Macheus beter voort

En gaf op de poort

De koning en al zijn kinderen

En al dat volk groter en kleiner.

Alexander ontving die heer

Blijde met grote eer

En kuste hem aan zijn mond.

Hij liet hem rijden terzelfder stond.

Hij wou niet openbaren

Zijn grote vreugde te waren;

Hij was zo blijde zodat hij het woord

Nauwelijks mocht brengen voort.

Wat wonder was het dat hij was vrolijk,

Dat Macheus kwam alzo

En hem genade bad

En hem opgaf die goede stad,

Daar zo menig koning rijk

In was geweest geweldig!

Omdat het was grote arbeid

Te winnen al zulke stad,

Daar zo menige edele koningskind

Van binnen wou strijden tegen.

Het zou worden zeer te zuur,

Eer men die tegelen muur

En de rode mortel scheurde,

Die menig beesten bloed bekoorde;

Daar moest menige steenwerper

Werpen stenen op de muren.

En een man van zulke kracht,

Zoals Macheus was geacht,

Daar men in die strijd tevoren

Grote prijs van mocht horen:

Andere heren mochten veel,

Hen kastijden van het voorbeeld

Zodat ze zich nimmermeer

Verzetten tegen de edele heer.

Toen deed hij zijn legerscharen

En de Perzen achter varen,

Die reden onder zijn banier,

En hij maakte scharen vier

En kwam in die edele poort,

Daar ge eerder van hebt gehoord.

Mocht ik vertellen van al die feesten,

Die de hoogste en de grootste

Binnen Babylonië dreven,

Alzo zoals ik het vond beschreven

Van meester Wouteren Castelioen,

Dan zou ik het erg graag doen.

Daar was van vreugde groot geluid.

Men hing daar de kleden uit

En de rijkheid die hier tevoren

Menig koning uitverkoren

Had gewonnen en gekocht

En met kracht daar gebracht.

Met edelstenen en met dure waren

Waren versierd de altaren.

Voor de huizen op dat plein

Stonden beelden groot en klein,

Zoals die lieden allemaal

Maakten naar hun vader;

Soms waren ze zilver

Soms van goud, soms ijzer,

Soms van hout, soms van metaal

Geschapen uitermate goed;

Elk naar dat hij was rijk

Had hij gemaakt zijn vaders gelijke.

Daar waren tapijten veel gelegd,

Die straten waren al gespreid

Met gewaden en met kostbare katoen,

Beide scharlaken en ook groen,

En fluweel met goud beslagen

Bracht men aldaar gedragen.

In het heiligdom van Babilon

Hing menige gouden kroon.

De rijke poorters van de stede

En de hoge vrouwen mede

Hadden klederen uitgehangen,

Daar draken in stonden en slangen,

Elk naar zijn manieren.

De salamander die van het vuur

Leeft zonder andere spijs,

Die stond daar naar hun wijs.

Daar stond ook door en door

Van de leeuw het avontuur,

Die is wonderlijk groot,

Want de leeuwin werpt geheel dood

Haar jongen, alle drie tezamen;

Dan zo komt daartoe de vader

En belikt zijn jongen

Alom en om met de tong,

En hij gaat roepen en grommen

IJselijk naar zijn manieren.

Met dat geluid ontvangen ze het leven.

Dit stond in die gewaden beschreven.

De natuur stond daarna

Van een serpent, heet vipera:

Men vindt nergens meer

Van haar soort dan twee.

Haar natuur is dusdanig:

Als ze zullen samengaan,

Dan komt gelijk dat wijf

En opent de mond wel wijd,

En de man steekt zijn hoofd daarin,

En ze bijt hem af van grote minne.

Aldus blijft de man daar dood,

En ze blijft van twee jongen groot,

En als ze geneest ze splijt in twee;

Aldus blijven er maar twee.

De pelikaan stond daar beschreven:

Zijn jongen mogen niet leven,

Tenzij ze hebben het hartenbloed

Van de moeder die ze broedt.

Daar stond hoe die moeder pikte

En haar eigen hart uittrekt.

Dus werden ze haar te zuur.

Dit is geen vogels natuur.

Phoenix stond daar in dat vuur,

Dat is ook zijn manier;

Als hij tot poeder is verbrand,

Zo groeit een ander gelijk

Van de as die er bleef.

Dus mag er maar een leven.

Andere beesten en andere wormen

Van zo wonderlijke vormen

Stonden ginder aangeweven,

Al had ik anders niet beschreven

Binnen acht dagen, naar mijn waan,

Dan hun natuur en hun gedaante,

Nochtans had ik het geheel beschreven niet.

Hierom is het dat ik het achterliet

En zeg u van de hoge doen.

Die dienaars en de bedienden

Waren gekleed met fluweel.

Daar was menige vrouw met een hoofddoek

En menige dolle warmoes vrouw

Die ongewoon was te vieren:

Vroeg men hoe ze heette,

Ze zeiden steeds Imme of Margriet.

Die zelf niet was zo rijk,

Zodat ze zich kleden mochten betamelijk

Die hadden geleende klederen aan,

Was hij wijf, was hij man.

Al die weg die Alexander

Kwam gereden en menige ander,

Was versierd met schone bloemen,

Die ik niet goed kan noemen.

Van boven was het met schone twijgen

Geheel bedekt in die wijzen,

Dat hem van de zonneschijn

Mocht komen enige pijn.

Toen hij was binnen die stad,

Was daar menig kruid bereid,

Dat uitermate goed rook,

Tijm en wierook,

Mirreolie, mirre en kaneel,

Galanga, cassia en aroma.

Dat deden ze door zijn eer

En erg veel meer.

Tijgers, lynxen en luipaarden

Toonde men hem en leeuwen

En menige beesten naar mijn waan,

Die gevoed is in Yrcanie.

Op de huizen zaten knapen,

Vrouwen gingen ter vensters gapen

Om die edele man te zien,

Die niet de wil hadden te vlieden.

Die minstrelen kwamen er mede

Voor die koning in die stede

En loofden hem met hun zang.

Daar was menige trompet lang,

Vedelen, harpen en symfonieën,

Citers die wel leren vrijen,

Psalmen, orgels en schijven;

Men speelde er met zwaarden en met messen;

Daar was menige astronoom,

Die in de sterren kon zien,

Wat geschieden zou daarnaar

Over menig honderd jaar.

Nooit was in aardrijk

Man ontvangen zo schitterend,

Nooit ontving dat volk van Rome

Met zo’n schitterend onthaal

Hun keizer Octavianus,

Die ook Augustus heet, ik waan,

Nooit was zo goed ontvangen

Julius, dat is mijn waan,

Toen hij die hertog van Zwaben

Schoffeerde en al zijn graven

Te Lyon op de Rhône.

Hij kwam achter erg mooi

En won Bourgondië en Batrangijs;

Daar had Julius de prijs.

Toen vocht hij te Dôle in Lorraine,

Daar had hij de zege alleen.

Hij overwon de hertog echt,

Toen verbolgen ridder en knecht

En versloegen hun heer,

Dus had Julius die eer.

Julius won binnen tien jaren

Dat hij van Rome was gevaren

Al het land dat ligt nu

Benoorden de berg van Sint-Bernard.

Toen keerde hij te Rome waart.

Pompeius die was bang,

Hij dorst hem niet op te wachten,

Nog tegen hem te verweer rijden

En vloog tot Brandijs;

Dus had Julius de prijs

En volgde met kracht.

Toen vloog Pompeius bij nacht

In Epirus en de Romeinen.

Julius zag dat hij alleen

Mocht hebben Rome en Lombardije

En al dat land van Roemenië,

En keerde weer in de stad

En nam al Pompeius schat

Die hij binnen Rome had gelaten.

Daarna voer hij zijn straten

In het land van Spanje daar hij vocht

Echt tegen Pompeius kracht.

Daar verloor zo menigeen het leven,

Dat nooit het getal was beschreven.

Pompeius was overwonnen echt.

Fontinus, Tholomeus knecht,

Nam Pompeius zijn leven

En hij heeft zijn hoofd gegeven

Julius, de grote man.

Julius, de keizer, won

Met grote kracht Egypte land

En maakte er vrouw in gelijk

Cleopatra dat schone wijf.

Daarna nam hij menigeen het lijf

In dat land van Afrika,

Die tegen hem had krachtig

Met Pompeius gevochten,

Dat ze alle zeer bekochten;

En de koning Juba

Volgde hem lange tijd na.

Toen voer hij te Spanje weer,

Daar sloeg hij menigeen ter neer;

Pompeius zwager nam hij het lijf.

Dus maakte hij menigeen ellendig

En al door zijn eigen dapperheid.

Dit was de eerste keizer van Rome.

Toen Julius dit had gedaan,

Keerde hij weer te Rome gelijk

En werd ontvangen erg mooi.

Maar dat feest van Babylon

Die was mooier honderdmaal.

Nu hoort hoe de keizer stierf!

Hij deed Rome groot lachen,

Want hij dreef de vrijheid achter,

Daarom was verbolgen het senator schap zeer.

Toen hij twee jaar en nimmer

Had in Rome stil gelegen,

Werd hij jammerlijk verslagen.

Vierentwintig doorgaande wonden

Gaf men hem terzelfder stonden,

Brutus deed het en Cassius;

Dat senator schap wou het aldus.

Ze vlogen weg in Mutina.

Antonius die volgde na

En had ze daar bezet.

Toen lieten zij het te Rome weten.

Toen koos men Octavianus

Dat keizerrijk te ontvangen

En men zond Irtuse en Pansa

Tot de poort te Mutina,

Dat ze Antonius zouden verdrijven.

Irtus moest ginder blijven

En Pansa werd zo gewond,

Zodat hij stierf in korte stond.

Antonius voer in Egypte land

En verliet zijn eigen wijf gelijk,

Augustus zuster Octavia.

Hij nam kort daarna

Cleopatra tot wijf.

Dat bekocht hij met het lijf,

Want Augustus volgde hem na

En deed hem groot lachen.

Hij schoffeerde al zijn leger

Beide bij land en bij meer.

Cleopatra, die schone vrouw,

Had er om zo’n grote rouw,

En was van hart ook zo gram,

Dat ze twee serpenten nam

En liet ze haar zuigen dood.

Antonius had de rouw zo groot;

Hij doodde hemzelf met venijn.

Aldus verkorte hij zijn pijn.

Toen keerde hij te Rome weer

En legde alle oorlogen neer

En was heer veertig jaar

Zonder oorlog, dat was waar.

Toen hij te Rome kwam, die heer,

Was hij ontvangen met zulke eer

En de stad gemaakt zo schoon,

Uitgezonderd te Babylon

Daar ik u eerst van liet blijven,

Zag niemand die feesten drijven.

Al waren die feesten alle tezamen,

Die ooit binnen Rome kwamen,

Of ergens binnen geheel aardrijk,

Ze waren zekerlijk

Allen niet zo mooi,

Als die feesten van Babylon.

Het leek me ook terecht te wezen:

Wil men alle boeken lezen

En diegenen de meeste prijs geven,

Die het meeste deed in zijn leven,

Alle hoge koningen verhalen

En alles dat ze mochten beleven

Dat is maar een spel

Tegen dat deze man geviel.

Daarbij tot zijn twaalf jaren

Begeerde hij oorlog te waren,

En toen hij was achttien jaar oud,

Oorloogde hij met zijn geweld.

Het is recht dat elke man verwondert:

Veertigduizend en vijfhonderd

Had hij volk te paard en te voet,

Toen hij strijden eerst bestond

Tegen de heren van aardrijk

En hij ze bedwong geweldig;

Hij was heer maar twaalf jaar:

Daarbij zeg ik u voor waar,

Wil men opmerken zijn jeugd

En de hoffelijkheid van zijn deugd

En met hoe kleine legerkracht

Hij de wereld geheel bevocht:

Alle prijs die Julius won

En Augustus die edele man

En alle keizers van Rome,

Dat is gelijk een droom

Daar men noemt deze heer.

Daarbij hebben zij zwakke eer,

Die boeken maakten van Arthur

Van Partonopeus, van Sornagur,

Ze hadden de man zijn daad beschreven

En grote prijs gegeven.

Had hij geleefd, dat is mijn waan,

Alzo lang zoals deed Octavianus,

Hij had de duivel uit de hel,

Lucifer en zijn gezellen

En die felle Modicac

Gedaan zo’n groot ongemak,

Dat ze zouden hebben genegen

Alexander dat jonge koningskind.

Was zulke een koning te Parijs,

Hij zou bejagen grote prijs;

Alle heidense zou hij bedwingen,

Men zou van zijn deugd zingen

Al van daar de zon op staat,

Tot daar ze weer neer gaat.

Was ook de hertog van Brabant

Zo’n ridder bekend,

Die rover te Rippelmonde

Zou denken grote zonde,

Tol te nemen met geweld

Diegenen die varen op de Schelde.

Dat vijfde boek gaat hieruit.

God geeft haar alzo menig saluut

Als er woorden in dat boek staan,

Die me dit te Diets deed aanvangen.

Die seste bouc.

Emmer eest recht datmen priset

Van dare die sonne riset

Al tote daer soe gaet te hove

Den edelen man van groten love,

5 Dat es die jonghe Macedo.

Nu es Babilonien vro,

Dat soe die plaghe van eertrike

Hevet in haren wike,

Daer alle coninghe af sijn vervaert

10 Ende ontsien sijn scaerpe swaert.

Dit es hi die dorriden sal

Dat lant van Asien overal

Entie werelt sal sijn wesen.

Van desen prince mach men lesen

15 In Daniels prophecije,

Dit es die boc van Macedonije,

Die die twee hoorne van dien wedere

Breken sal ende slaen ter nedere.

Dits hi die noit en was vervaert.

20 Te rechte es hi alles prijs waert.

Nu es besloten die aller beste

Te Babilonien binnen der veste,

Dien die werelt binnen hevet.

Hi dwinghet al dat volc dat levet.

25 Alle die lantsheren beven

Ende si wanen laten dleven,

Alsi desen here horen nomen.

Ter groter eren ente vromen

Sal hi der werelt coninc wesen.

30 Ware bleven ooc in desen

So groot sine hovescede,

Hen es sake daer hi mede

Eneghen lachter hebben mochte.

Nu merct hoe eerlike ende hoe sochte

35 Hi verwonnen volc hanteert;

Nu merct dat hi niet en verkeert

Dor eneghe gramscap sinen moet!

Hi es so hovesch ende so goet,

Die in den stride viant was,

40 Hi en wille hem niet verwiten das.

Hi hietse poorters in die stede,

Die hi in dien strijt vlien dede.

Cortelike sette hi sine cure

Te babilonien al durenture.

45 Daer verloos hi sine doghet,

Die hi hadde in siere joghet,

Die hem sijn meester leerde,

Want sijn goede sin verkeerde.

Die rijcheit van Babilone

50 Ende so meneghe vrouwe scone

Crankeden sere sine lede

Ende verkeerden sinen sede.

Want neghene dinc en doet

So verkeren des menschen moet

55 Ende begheren onsuverhede,

Alse dronkenscap ende ledechede.

Ende dat lantvolc hantiert gheerne

Ledecheit ende ooc taveerne,

Ende si sijn bi naturen heet.

60 Si verhuren ooc ghereet,

Al dat si hebben omme miede,

Want het sijn ghiereghe liede:

Aldus so was Alexander

Entier Grieken menech ander

65 Te Babilonie, in die stede,

In die grote weeldechede

Drie weken no min no mere.

Die lede waren hem so sere

Ende so traghe van groter weelden,

70 Hadden dedele griexe heelden

Tien tiden enen strijt bestaen,

Daer en ware gheen ontgaen.

Bedi rumet Alexander

Ende met hem menech ander.

75 Hi logierde buten de stede

Verre ende al sijn here mede;

Nochtan en mochti porren cume.

Doe verkeerdi die costume,

Die sine voorders langhe plaghen

80 Daer te voren in haren daghen:

Hi woude dat die soudeniere,

Elkerlijc na sijn maniere,

Wisten hare seker sout.

Hi visierde met ghewout

85 Dat tiene ridders ooc te samen

Enen conincstavel namen;

In griexe heet een decurioen,

In fransois heet een baroen.

Dan woude hi dat dusent baroene

90 Enen conincstavel coene

Hadden die hare dinc bemaerke,

Dat heet in griexe een cyliaerke.

Dit was, om dat hi woude weten,

Wie milde was van sinen smeten,

95 Ende een ridder anders prijs

Hem ane en trecke in ghere wijs.

Hi woude ooc elken gheven tsout

Na dien, dat hi ware bout.

Te voren waest die sede algader,

100 Doe Philip levede, sijn vader:

Alsmen up brac die pauwelioene,

Dat een deghen staerc ende coene

Met ere busine dede verstaen,

Alsmen ten wapen soude vaen.

105 Maer men mochte niet den horen

Over al int here horen.

Hier bi dede hi visieren

Dat men met ere banieren

Dies daghes soude doen verstaen

110 Dat men ten wapen soude vaen.

Snachts soudemen een vier ontsteken,

Alsmen de tenten up soude breken.

Hi gheboot dien coenen recken

Dat hem niemen soude antrecken

115 Anders lof no anders prijs

Dore eneghe dinc in ghere wijs,

Ende dat hem elc met siere daet

Ghenoeghen liete sonder baraet.

Dien groten heren bat hi sere,

120 Dien soudenieren boot hi mere,

Den doorpers belovedi vriheit.

Hi swoer bi siere sekerheit,

So wie dat vloe, hi soude sijn

Ewelike ghemaect eigijn.

125 Alst here hadde ontfaen die cure

Ghewillechlike al durenture,

Porreden si mettier vaert

Ter groter poort te Susen waert,

Daer Asswerus wilen coninc was,

130 Alse ic hier te voren las,

Ende Hester hadde ooc daerinne

Vrouwe ghesijn ende coninghinne.

Die van Susen hadden vrede

Ende gaven up die goede stede.

135 Aldare in die selve stat

Vant Alexander groten scat,

Entien guldinen wingaert mede,

Dien Asswerus maken dede.

Die druven waren van dieren stenen,

140 Bede van groten ende van clenen,

Die telgher van selver, die blader van goude.

Hi was ghelijc enen woude,

So lanc was hi ende so breet,

Die tralie, daer hi was up gheleet

145 Was van yvore ende van ebene,

Die columnen al ghemene,

Daer die tralie up was gherecht

Waren van maerbere scone ende slecht.

Daer gaf hi meldelike tsout,

150 Diere stene ende gout

Ende hi ghereede sine vaert

Haestelike te Uxien waert.

Uxien dat es ene ene poort,

Ic wane ghi selden hebt ghehoort

155 Van enegher so vaster stede.

Die wech was ooc so nauwe mede,

Dat een man van cranker were

Daer letten mochte een conincs here.

Ander gherande pat

160 En mochte men varen toter stat

No met crachte no met liste.

Cume was iemen daer, die wiste

Den rechten wech te Uxien waert.

Daer was een soudaen onvervaert,

165 Ghetrouwech ende machtech sere,

Medates hiet die here;

Darise was hi so hout,

Dat hi ende al sine ghewout

Dor hem die doot wouden besuren.

170 Els neghene veste van muren

So en was al om die stede,

Dan die nature wassen dede

Ene roche al omtrent,

Vast ende staerc alse die van Gent.

175 En mochtense binnen enen jare

Ergheren breet van enen hare;

Nochtan woudese Alexander winnen

Ende sine cracht daer doen kinnen.

Ridders ute sinen here

180 Coos hi van der meester were,

Die die provetse souden doen.

Maerscalc was daer af Tauroen

Een riddere van groten prise

Ende goet man na sine wise.

185 Selve porredi metter dagheraet,

Die grote here, daert al an staet,

Ende verwan ten selven stonden,

Die si voor die nouwe roche vonden,

So dat hi den wech ontede,

190 Daermen voer ter vaster stede.

Hi dede grote bome vellen,

Daermen mede soude quellen

Die poort, ende hi dede visieren

Tribuke ende pederieren

195 Ende daertoe menech magneel.

Hi dede maken enen casteel,

Die up vele rader stoet,

Van houte staerc ende goet,

So datmen voort mochte driven.

200 Daer up dedi ridders cliven,

Die de mure breken souden,

Woude mense jeghen hem houden.

Maer daer was een quaet toegaen,

Daer men met ysere soude slaen

205 Jeghen enen selfwassenen steen,

Want daer en was ander mure gheen.

Aldus en waest jeghen volc allene,

Daer jeghen hi strijt hadde ghemene,

Maer hi hadt jeghen die rochen,

210 Die wilt waren van groten bochen.

Nochtan dat so menich steen

Entier quarele menich een

Up sinen scilt ghescoten waren,

Sijn volc ende mochten niet te waren

215 No dor soete no dor sure

Ghebreken van den vasten mure.

Hi was die voorste van den here,

Ende hi dede de meeste were;

Alse nu waerp hi grote kesele

220 Alse thovet van dien esele,

Alse nu ghinc hi minieren,

Alse nu waerp hi met pederieren,

Alse nu ghinc hi die mure breken,

Alse nu ghinc hi die poorte steken,

225 Alse nu dreef hi den tor bat na,

Die torment van Asia

Ende riep ‘scaemt u, ghesellen,

Dat ghi dit muurkijn niet en moghet vellen!

Ghi hebt verwonnen Asya

230 Ende meneghe poort verre ende na,

Suldi slapen vore desen casteel,

Al es die mure vaste ende gheheel?

Wat steden ofte wat muren

Soude enichsins gheduren,

235 Daer die Grieken vore staen?

Wat castele soude ontgaen,

Hi en soude Alexandere nighen,

Dien hi met crachte woude ghecrighen?

Al ware hi hoghe toten trone

240 Ende daertoe staerc ende scone,

Hi soude vallen vore mi.;

Dese tale so sprac hi;

Ende Tauroen stont up die cantele

Van den hultinen castele.

245 Teerst dat hem die Grieken saghen,

Soe begans hem wel behaghen,

Entie binnen Uxien waren

En waenden niet der doot ontfaren.

Gheerne souden si den Grieken wiken

250 Ende uut haren lande striken; Լo:p>

Maer si en mochten niet ontgaen.

Up dien toren ghinghen staen

Scuttere ende steenweerpers mede,

Die sere quelden die stede.

255 Sciere sende Medates

Dertich ridderen, die baden des

Dien coninc, om lijf ende lede,

Ende hi up name die goede stede.

Alexander balch hem sere,

260 Hi en antwoorde min no mere,

Dan alse ic u segghen mach:

ԍorghenլ sprac hi, ‘In dien dach

Suldi al die doot ontfaen,

Ende een en salre niet ontgaen.’

265 Doe men dit in Uxien hoorde,

Wat die coninc hem antwoorde,

Waren si sere ghescoffeert

Ende van herten tebarenteert.

Ende hets recht, die niet en wille

270 Met goeden paise ligghen stille,

Dat hi orloghe so vele hevet,

Dat hem rouwe dat hi levet.

Cortelike waert doe nacht.

Medates, die niet en acht

275 Om ander dinc, dan om sijn lijf,

Sende boden, alstie keytijf,

Tote Daris moeder Cisigambis,

Die Alexanders ghevanghen is,

Dat soe hem om ghenade bade –

280 Hi wiste wale dat die coninc dade

Haren wille al openbare,

Alse of soe sine moeder ware –

Om dat hi Daris maech was,

Ende soe soude ghedinken das,

285 Dat sijn wijf ware hare nichte.

Cisigambis en dede niet lichte

Die bootscap, die bat die cnecht.

‘En es’, sprac soe ԧheen goet recht,

Noch behoort niet ter aventure,

290 Die ic ter wilen nu besure,

Te doene selken overmoet,

Al si dat mijn here, die coninc, doet.

Hoe soude ic so coene wesen,

Dat ic hem ghewoeghe van desen?

295 Met recht verwerct hi den vrient,

Die mer bit, dan hi verdient;

Die meer ghenaden hoopt,

Dan hi verdient, ofte coopt,

Hi es ongheraect in alle wet.

300 Het betaemt mi vele bet

Te peisene dat ic bem ghevaen,

Dan te peisene, sonder waen,

Ic was wilen coninghinne.

Ooc vruchtic in minen sinne

305 Dats den coninc iet vernoie,

Want ickene so dicke moie.’

Dit sprac die goede Cisigambis;

Nochtan so bat soe den coninc dis,

Of hi dat volc al woude slaen,

310 Dat hi den soudaen liete gaen.

Die goedertierenheit, die soe vant

An den hovescen viant,

En mochte te vollen niet bescriven,

Al dat gheboren es van wiven.

315 Want hi en vergaeft allene niet

Den soudaen, dat hem es ghesciet,

Maer allen lieden vander stede

Ende vanden conincrike mede

Vergaf hi sinen evelen moet.

320 Al sulke vriheit, als daer stoet

Te voren, eer hi wan die stede,

Die liet men hem hebben mede;

Dies hadden si den besten cavel,

Dat hem dus gheviel; haer gavel

325 Liet hi dlant al durenture.

Al hadde de wandel aventure

Ghegheven Darise die stede,

Sijn moeder en hadde met haerre bede

Die poorte also ghedaen vrien,

330 Alse Alexander dede Uxien.

Stappans doe dit was ghedaen,

Ende Medates hadde ontfaen

Van Alexandere die vriheide,

Deelde hi sijn here ghereide.

335 Hi seinde met Permenioene

Meneghen ridder fier ende coene,

Dat hi Darise, sinen viant,

Souken soude int pleine lant

Heimelike ende met liste.

340 Die beste, die hi int here wiste,

Helt hi nochtan in sine scare.

Hi voeren souken harentare

Up die casteele van den montanien;

Permenio voer in die campanien.

345 Die berghe waren hooch ende breet,

Daer Alexander over reet,

Die int lant sijn van Perci.

Noit en hadde die deghen vri

So menech leet so meneghe vrese,

350 Alsi hadde in ghone rese.

Daer ondervant die deghen wel,

Hoe onghestadich ende hoe fel

Daventuse es alleweghe,

So waert te sure hem die seghe.

355 Hi voer meneghen nouwen pat

Ende croop door menich nouwe gat,

Daer noit man te voren no siden

Comen en dorste noch liden.

Dicke was hi ooc verdreven

360 Ende ghevreest an sijn leven

Vanden volke van Perci.

Meneghen deghen so verloos hi,

Ende dicke moeste hi keren weder,

Alsmen van boven up hem waerp neder.

365 Grote scade was hem ghedaen,

Nochtan en woude hi niet weder gaen,

Eer hi verwan die van Perci,

Ende al dat volc verre ende bi –

Die wonen up die montanien,

370 Ende meest leven bi castanien

Ende also wilt alse beesten –

Hem lieten dwinghen ende dweesten.

Mettien so quam hem niemare,

Dat sijn volc ghevanghen ware

375 In die stat van Percepolis

Van den volke van Daris

Ende Permenio ghescoffiert.

Stappans haddi ghevisiert,

Dat hijt coenlike sal wreken

380 Entie stat te stucken breken.

Nochtan moeste hi overliden

Eer hi ter stat in mochte riden

Araxes, ene staerke flume.

Soe vlieghet ghelike ere plume,

385 Die een stoorm vlieghen doet.

En was meester noit so vroet,

Diere brugghe maken mochte.

Wat wondere waest dat hi dochte,

Hoe hi daer over comen soude?

390 Want hi die poorte winnen woude.

Hi merkede om den besten pas,

Ende waer die roche nauste was.

Daer maectemen binnen ere nacht

Ene brugghe met groter cracht,

395 Die up beide de rochen lach.

Talre eerst dat was dach,

Voer hi over ende sijn here.

Percepolis was sonder were,

Ende eer si hem ghecleden connen,

400 Heeft Macedo die stat ghewonnen,

Ende onsteken met griexen viere

Die edele poorte entie diere,

Daer so menich hier te voren

Coninc in was uutvercoren.

405 Over waer segghic u dat

Dat Alexander noit enghene stat

En wan, daer hi binnen vant

So meneghen dieren bisant.

No Susen no Babilone,

410 Die rike waren ende scone,

Si en deden niet een glas

Jeghen dat in Percepolis was.

Want di coninghe, die hier te voren

In Percen waren uutvercoren,

415 Hadden al den dieren scat

Bracht in die grote stat.

Die solre entie kemenaden

Waren met goude so gheladen

Met selvere ende met dieren waren!

420 En was allene niet te waren

Om nutscap ghedaen in tstede,

Maer om grote wonderlichede.

Die Grieken liepen om den roof

Ende vochter omme, so dat stoof;

425 Die vriende vochten onderlinghe

Om die grote diere dinghe

Hier hads selc so vele gheladen,

IIi en condt ghedraghen noch bestaden

Ende verloos lijf ende goet,

430 Om dat hijs so vele loet.

Diere cleder van cinglatoene,

Van purper, root ende groene

Ghinc men daer te stucken scuren.

Die afgode moestent besuren;

435 Men slouch hem af hande ende voete

Ende bereidese haerde onsoete.

Elkerlijc namer een deel;

Daer en bleef gheen gheheel.

Al die scone goudine vate

440 Woorpen si up die strate.

Aldus waert dat goet verteert,

Ende al ghedestrueert Percepolis, die edele stede,

Die Perceus maken dede,

445 Ende Meducen slouch te doot,

Daer af te tellene es wonder groot.

In dese stat so was gheboren

Die grote here, die hier te voren

Die see met scepen overslouch,

450 Men leest dat hi hier crone drouch.

Dat was Cerces, die dorevacht

Al Europen met siere cracht

Entie de berghe slichten dede

Entie see vullen daer mede.

455 Nemmermeer en woonder man,

Sider dat Alexander wan.

Wie daer na drouch die crone

Van Percen, hi woonde in Babilone

Ocht in een ander goede poort.

460 Van deser en weet men niet een woort,

Ende cume weetmen, waer soe stoet,

En si bider meester vloet

Araxes, die daer bi noch is,

Daer wilen stont Percepolis.

465 Haer ouvere sijn van maerberstene

Ghepaveit scone ende rene

Ane die side, daer wilen stoet

Percepolis die stede goet.

Nu besich wale, lieve vrient,

470 Of dese stat hadde verdient

Desen torment ende dit verlies?

Ja soe wel, sijt seker dies;

Want Cerces was gheboren daer,

Die Grieken dede groten vaer.

475 Ende alse die coninc quam in tstede,

Volchden hem driedusent mede

Van sinen volke, sonder waen,

Die van hem waren ghevaen.

Some waren si sonder oren,

480 Ende som hadden si de voete verloren,

Some doghen, some de hande,

Ende somen bleken ooc die tande,

Some waren si in haer voorhooft

Ghetekijnt, des ghelooft,

485 Met enen slotele gloiende heet.

Eer se Alexander sach ghereet,

Waende hi dat waren diere.

Doe hise kinde, die goedertieren,

Weende hi utermaten sere;

490 Die rouwe dwanc dien edelen here.

Hi hiet dat si hem troosten souden;

Wat so si van hem hebben wouden,

Dat woude hi hem gheven, twaren.

Wouden si in Grieken varen

495 Ende besien wijf ende kinder;

Hi gaf hem sinen orlof ghinder.

Doe berieden hem die keytive,

Weder si wouden hare wive

Varen besien ende hare kinder,

500 So si wouden bliven ghinder.

Some wouden si varen in Grieken

Ende haers selfs lucht berieken

Ende some binnen Asien bliven

Ende daer haren rouwe driven.

505 Mettien quam Eutecioen,

Die wilen was een groot baroen

Ende wel gheraect in sine tale.

‘Ghi heren, sprac hi ‘Nu merct wale,

Hoe sullen wi van groter scande

510 Moghen weder comen te lande?

Wi dorsten cume van onnere

Comen hier vore onsen here

Omme hulpe ende omme wrake.

Ic segghet u in ware sake,

515 Tmeeste gheluc, dat ons betaemt

Ende elken minsche, die hem scaemt,

Dats te sine in sulke lant,

Daen wi sijn al onbecant.

Niet en es also goet den keytijf,

520 Als te leidene sijns selfs lijf

In die stat, daer men niet en weet,

Wat live hi eerst hadde geleet.

Alendecheit so wel betaemt

Dien keytijf, die hem scaemt!

525 Daer vergheet hi met de weeldechede,

Die hi hadde in sine jonchede.

Die te verre sinen vrient betrout,

Ic waent dicke hem berout.

Si en weten niet dat die minne

530 Entie vrienscap es wel dinne.

Die trane comen haerde saen

Ende si sijn sciere vergaen.

Met tranen smeect men vrienden gheerne,

Anders hebben si luttel te onbeerne,

535 Ende alstie trane sijn vergaen,

So es die vrientscap al ghedaen.

Keytive claghen in allen tide,

Entie saleghe man es emmer blide

Ende hevet onweert dien keytijf,

540 Es hi man, ofte es hi wijf.

Wat manne datmen node besiet,

Dien en mint men altoos niet;

Elkerlijc soect sijn ghelike,

Die saleghe gaet onder die rike

545 Ende heeft den keytijf saen vergheten;

Dit mach elc bi hem selven weten:

Elc mochte sanders wel vernoien

Ende sijn gheselscap vermoien,

Ware niet dat wi drie dusent te samen

550 Ene aventure hier namen.

Die wijf, die wi namen dor minne

Entie joocht van onsen sinne

Ende wise dore dorloghe lieten,

Waendi hem en sal verdrieten,

555 Ende si en souden sere bronken,

Ocht si laghen met desen stronken,

Die verloren hebben dat let,

Dat men orbaert up dat bet?

Si sullen willen ghenotens plien,

560 Bedi sullen si ons node sien.

En kendi niet der wive nature,

Hoe fel soe es ende hoe sure?

Si sijn wandelre, dan die wint,

Ende nieloper, dan een kint,

565 Ende wreder, dan enich tirant,

Ende haerder dan een adamant.

Die onweert hevet enen ghesonden,

Soe soude wesen haerde ontbonden

Up enen keytijf sonder lede;

570 Bedi het es der wive sede.

Ja en hebdi de werelt verloren?

Bedi biddic u alles te voren

Dat wi souken eneghe stede,

Daer wi onse serechede

575 Leiden moghen elc bi anderen

Ende buten al dien lieden wanderen.’

Eutecioen die seide aldus.

Doe antwoorde Theseus,

Die was gheboren van Athenen:

580 ‘Wie niet en ghelovet van enen clenen

Sinen maech ofte sinen vrient,

Ic wane hi luttel goeds heeft verdient.

Die es onghetrouwe overal,

Die allene int gheval

585 Sinen vrient dus heeft vercoren.

Wi en waren aldus niet gheboren,

Maer viande hebbent ons ghedaen.

Hi es wel weert, sonder waen,

Alles onghevals ter cure,

590 Die hem scaemt sijnre aventure.

Die sijns vrients niet en soude ontfaermen,

Of hi hem hoorde vore hem caermen,

Hi en betrouwet niemen wel.

Die man, die es van herten fel

595 Ende van onreinre manieren,

Waent dat niemen en es goedertieren.

Hoe mochti scoonre dinc begaren?

Ja en moochti te lande varen

Besien maghe, kinder ende wijf?

600 En waren wi niet haerde keytijf,

Wi souden rumen dit ellende

Ende varen Grieken bat ghehende,

Dattie vriende ons moghen begaen.

Want die siele, sonder waen,

605 Entie lichame rust te bet,

Die na haerre voorders wet

Bi haren vrienden sijn begraven.

Ic wille te lande weder scaven;

Bliven andere in Percen ofte in Meden,

610 Ic wille te lande weert noch heden:

Dat zesde boek.

Immer is het recht dat men prijst

Van daar de zon rijst

Al tot daar ze gaat te hof

De edele man van grote lof,

Dat is de jonge Macedo.

Nu is Babylonië vrolijk,

Dat ze de plaag van aardrijk

Heeft in haar wijk,

Daar alle koningen van zijn bang

En ontzien zijn scherpe zwaard.

Dit is hij die doorrijden zal

Dat land van Azië overal

En de wereld zal van hem wezen.

Van deze prins mag men lezen

In Daniel’s profetie,

Dit is de bok van Macedonië,

Die de twee horens van de ram

Breken zal en slaan ter neder.

Dit is hij die nooit was bang.

Terecht is hij alle prijs waart.

Nu is besloten de allerbeste

Te Babylonië binnen de vesting,

Die de wereld binnen heeft.

Hij bedwingt al dat volk dat leeft.

Alle landsheren beven

En ze wanen laten het leven,

Als ze deze heer horen noemen.

Te grote eer en ter dapperheid

Zal hij de wereld koning wezen.

Was gebleven ook in dezen

Zo groot zijn hoffelijkheden,

Tenzij dat hij daarmee

Enig uitlachen hebben mocht.

Nu merk hoe eerlijk en hoe zacht

Hij het overwonnen volk hanteert;

Nu merk dat hij niet verandert

Door enige gramschap zijn gemoed!

Hij is zo hoffelijk en zo goed,

Die in de strijd vijand was,

Hij wil het hen niet verwijten dat.

Hij noemt ze poorters in die stede,

Die hij in die strijd vlieden deed.

Gauw zette hij zijn keur

Te Babyloni al door en door.

Daar verloor hij zijn deugd,

Die hij had in zijn jeugd,

Die hem zijn meester leerde,

Want zijn goede zin veranderde.

De rijkheid van Babylon

En zo menige vrouwe schoon

Verzwakten zeer zijn leden

En veranderden zijn zede.

Want geen ding doet

Zo veranderen de mensen gemoed

En begeren onzuiverheden,

Als dronkenschap en ledigheden.

En dat landvolk hanteert graag

Ledigheid en ook taveerne,

En ze zijn van naturen heet.

Ze verhuren ook gereed,

Alles dat ze hebben om winst,

Want het zijn gierige lieden:

Aldus zo was Alexander

En die Grieken menige andere

Te Babylonië, in die stede,

In die grote weelderigheden

Drie weken min of meer.

Die leden waren hem zo zeer

En zo traag van grote weelde,

Hadden de edele Griekse helden

Te die tijden een strijd bestaan,

Daar was er geen ontgaan.

Daarom ruimde het Alexander

En met hem menig andere.

Hij logeerde buiten de stede

Ver en al zijn leger mede;

Nochtans mocht men ze porren nauwelijks.

Toen veranderden de gebruiken,

Die zijn voorouders lang plagen

Daar tevoren in hun dagen:

Hij wou dat de soldaten,

Elk naar zijn manier,

Wisten hun zekere zout. (soldij)

Hij versierde met geweld

Dat tien ridders ook tezamen

Een legeraanvoerder namen;

In Grieks heet het een decurioen,

In Frans heet het een baron.

Dan wou hij dat duizend baronnen

Een legeraanvoerder koen

Hadden die hun dingen opmerkt,

Dat heet in Grieks een cyliaerke.

Dit was omdat hij wou weten,

Wie mild was van zijn slaan,

En een ridder anders prijs

Zich aantrekt in geen wijs.

Hij wou ook elk geven het zout

Naar dien dat hij was boud.

Tevoren was het de zede allemaal,

Toen Philippus leefde, zijn vader:

Als men opbrak de paviljoenen,

Dat een koningskind sterk en koen

Met een bazuin liet verstaan,

Als men te wapen zou vangen.

Maar men mocht niet de horen

Overal in het leger horen.

Hierbij liet hij versieren

Dat men met een banier

Die dag zou laten verstaan

Dat men ten wapen zou vangen.

‘s Nachts zou men een vuur ontsteken,

Als men de tenten op zou breken.

Hij gebood de koene rakkers

Dat hen niemand zou aantrekken

Anders lof nog anders prijs

Door enige ding in geen wijs,

En dat hen elk met zijn daad

Vergenoegen liet zonder beraad.

Die grote heren bad hij zeer,

De soldaten bood hij meer,

De dorpers beloofde hij vrijheid.

Hij zwoer bij zijn zekerheid,

Zo wie er vloog, hij zou zijn

Eeuwig gemaakt eigen.

Toen het leger had ontvangen die keur

Gewillig al door en door,

Gingen ze met een vaart

Ter grote poort van Susa waart,

Daar Asswerus wijlen koning was,

Zoals ik hier tevoren las,

En Hester had ook daarin

Vrouw geweest en koningin.

Die van Susa hadden vrede

En gaven op die goede stede.

Aldaar in diezelfde stad

Vond Alexander grote schat,

En de gouden wijngaard mede,

Die Asswerus maken deed.

De druiven waren van dure stenen,

Beide, van grote en van kleine,

Die twijgen van zilver, de bladeren van goud.

Het was gelijk een woud,

Zo lang was het en zo breed,

Die tralie, daar hij op was gelegd

Was van ivoor en van ebbenhout,

Die kolommen algemeen,

Daar de tralie op was gericht

Waren van marmer schoon en recht.

Daar gaf hij milde de soldij,

Dure stenen en goud

En hij bereide zijn vaart

Haastig te Uxien waart.

Uxien dat is een poort,

Ik waan dat ge het zelden hebt gehoord

Van enige zo vaste stede.

De weg was ook zo nauw mede,

Dat een man van zwak verweer

Daar beletten mocht een konings leger.

Anders geen pad

Mocht men varen tot de stad

Nog met kracht nog met list.

Nauwelijks was iemand daar die wist

De rechte weg te Uxien waart.

Daar was een sultan onvervaard,

Getrouw en machtig zeer,

Medates heet die heer;

Darius was hij zo behoudt,

Zodat hij en al zijn geweld

Door hem de dood wou bezuren.

Anders geen vesting van muren

Zo was alom die stede,

Dan de natuur groeien liet

Een rots al omtrent,

Vast en sterk zoals die van Gent.

Mochten ze binnen een jaar

Beschadigen breedte van een haar;

Nochtans wou deze Alexander winnen

En zijn kracht daar laten kennen.

Ridders uit zijn leger

Koos hij van het grootste verweer,

Die de heldendaad zouden doen.

Maarschalk was daarvan Tauroen

Een ridder van grote prijs

En goede man naar zijn wijze.

Zelf ging hij met de dageraad,

Die grote heer daar het al aan staat,

En overwon terzelfder stonden,

Die ze voor die nauwe rots vonden,

Zodat hij de weg opende,

Daar men voer ter vaster stede.

Hij liet grote bomen vellen,

Daar men mee zou kwellen

Die poort en hij liet versieren

Belegeringswerktuig en steenwerpers

En daartoe menig katapult.

Hij liet maken een kasteel,

Die op vele raderen stond,

Van hout sterk en goed,

Zodat men het voort mocht drijven.

Daarop deed hij ridders klimmen,

Die de muur breken zou,

Wou men ze tegenhouden.

Maar daar was het slecht toegaan,

Daar men met ijzer zou slaan

Tegen een zelf gegroeide (bestaande) steen,

Want daar was een andere muur geen.

Aldus was het tegen volk alleen,

Daar tegen hij strijd had algemeen,

Maar hij had tegen de rotsen,

Die wild waren van grote bochten.

Nochtans dat zo menige steen

En de pijlen menigeen

Op zijn schild geschoten waren,

Zijn volk mocht niet te waren

Nog door zoet nog door zuur

Breken de vaste muur.

Hij was die voorste van dat leger,

En hij deed het meeste verweer;

Als nu wierp hij grote kiezels

Zoals het hoofd van een ezel,

Als nu ging hij graven,

Als nu wierp hij met steenwerpers,

Als nu ging hij de muur breken,

Als nu ging hij de poort steken,

Als nu dreef hij de toren beter nabij,

De kwelling van Azië

Riep, ‘schaamt u, gezellen,

Dat ge dit muurtje niet mag vellen!

Ge hebt overwonnen Azie

En menige poort ver en nabij,

Zal ge slapen voor dit kasteel,

Al is de muur vast en geheel?

Welke steden of welke muren

Zouden enigszins verduren,

Daar de Grieken voor staan?

Welk kasteel zou ontgaan,

Hij zou Alexander nijgen,

Die hij met kracht wou krijgen?

Al was hij hoog tot de troon

En daartoe sterk en schoon,

Hij zou vallen voor mij.’

Deze taal zo sprak hij;

En Tauroen stond op de kantelen

Van het houten kasteel.

Ten eerste dat de Grieken hem zagen,

Zo begon het hen wel te behagen,

En die binnen Uxien waren

Waanden de dood niet te ontkomen.

Graag zouden ze de Grieken wijken

En uit hun land strijken;

Maar ze mochten niet ontgaan.

Op de toren gingen staan

Schutters en steenwerpers mede,

Die zeer kwelden die stede.

Snel zond Medates

Dertig ridders die baden dus

De koning om lijf en leden,

En hij op nam die goede stede.

Alexander was verbolgen zeer,

Hij antwoordde min of meer,

Dan zoals ik u zeggen mag:

‘Morgenլ,’sprak hij, ‘Dan de dag

Zal ge allen de dood ontvangen,

En een zal er niet ontgaan.’

Toen men dit in Uxien hoorde,

Wat de koning hen antwoordde,

Waren ze zeer geschoffeerd

En van hart ontstelt.

En het is recht die niet wil

Met goede vrede liggen stil,

Dat hij oorlog zoveel heeft,

Dat hem berouwt dat hij leeft.

Gauw werd het toen nacht.

Medates die niet acht

Om ander ding dan om zijn lijf,

Zond boden als de ellendige,

Tot Darius moeder Cisigambis,

Die Alexander’s gevangene is,

Dat ze hem om genade bad

Hij wist wel dat de koning deed

Haar wil al openbaar,

Alsof ze zijn moeder was

Omdat hij Darius verwant was,

En ze zou gedenken dat,

Dat zijn wijf was haar nicht.

Cisigambis deed niet licht

Die boodschap die bad de knecht.

‘Er is’, sprak ze ԧeen goed recht,

Nog behoort niet ter avonturen,

Die ik nu ter wijlen bezuur,

Te doen zulke overmoed,

Al is dat mijn heer, de koning, doet.

Hoe zou ik zo koen wezen,

Dat ik hem gewaagde van deze?

Met recht vergunt hij de vriend,

Die meer bidt dan hij verdient;

Die meer genaden hoopt,

Dan hij verdient of koopt,

Hij is ongeraakt in alle wet.

Het betaamt me veel beter

Te peinzen dat ik ben gevangen,

Dan te peinzen, zonder waan,

Ik was wijlen koningin.

Ook vrees ik in mijn zin

Dat ik de koning iets verdriet,

Want ik hem zo vaak vermoei.’

Dit sprak die goede Cisigambis;

Nochtans zo bad ze de koning dit,

Of hij dat volk al wou slaan,

Dat hij de sultan liet gaan.

De goedertierenheid die ze vond

Aan de hoffelijke vijand,

Mocht ze te vollen niet beschrijven,

Al dat geboren is van wijven.

Want hij vergaf het alleen niet

De sultan dat hem is geschied,

Maar alle lieden van de stede

En van het koninkrijk mede

Vergaf hij zijn euvele moed.

Al zulke vrijheid als daar stond

Tevoren, eer hij won die stede,

Die liet men hen hebben mede;

Dus hadden ze de beste kavel,

Dat hen dus geviel; haar belasting

Liet hij het land al door en door.

Al had het wankele avontuur

Gegeven Darius die stede,

Zijn moeder had met haar bede

Die poort alzo gedaan vrede,

Zoals Alexander deed Uxien.

Gelijk toen dit was gedaan,

En Medates had ontvangen

Van Alexander de vrijheden,

Verdeelde hij zijn leger gereed.

Hij zond met Permenio

Menige ridder fier en koen,

Dat hij Darius, zijn vijand,

Zoeken zou in het vlakke land

Heimelijk en met list.

De beste die hij in het leger wist,

Hield hij nochtans in zijn schaar.

Hij voer te zoeken hier en daar

Op de kastelen van de bergen;

Permenio voer in de vlakte.

Die bergen waren hoog en breed,

Daar Alexander over reed,

Die in het land zijn van Perzië.

Nooit had dat koningskind vrij

Zo menig leed, zo menige vrees,

Als had hij in die reis.

Daar ondervond het koningskind wel,

Hoe ongestadig en hoe fel

Het avontuur is allerwegen,

Ze werd te zuur hem de zege.

Hij voer menig nauwe pad

En kroop door menig nauw gat,

Daar nooit man tevoren nog sinds

Komen dorst nog rijden.

Vaak was hij ook verdreven

En gevreesd van zijn leven

Van het volk van Perzen.

Menig koningskind zo verloor hij,

En vaak moest hij keren weer,

Als men van boven op hem wierp neer.

Grote schade was hem gedaan,

Nochtans wou hij niet teruggaan,

Eer hij overwon de Perzen,

En al dat volk ver en nabij

Die wonen op de bergen,

En meest leven bij kastanjes

En alzo wild als beesten

Hen lieten dwingen en onderwerpen.

Meteen zo kwam hem nieuws,

Dat zijn volk gevangen was

In de stad van Percepolis

Van het volk van Darius

En Permenio geschoffeerd.

Gelijk had hij versierd,

Dat hij het koen zal wreken

En die stad te stukken breken.

Nochtans moest hij overrijden

Eer hij de stad in mocht rijden

Araxes, een sterke vloed.

Ze vliegt gelijk een pluim,

Die een storm vliegen doet.

Er was meester nooit zo verstandig,

Die er bruggen maken mocht.

Wat wonder was het dat hij dacht,

Hoe hij daar over komen zou?

Want hij de poort winnen wou.

Hij merkte om de beste pas,

En waar de rots het nauwste was.

Daar maakte men binnen een nacht

Een brug met grote kracht,

Die op beide de rotsen lag.

Te allereerste dat het was dag,

Voer hij over en zijn leger.

Percepolis was zonder verweer,

En eer ze zich aankleden konden,

Heeft Macedo die stad gewonnen,

En ontstoken met Grieks vuur

Die edele poort en die dure,

Daar zo menig hier tevoren

Koning in was uitverkoren.

Voor waar zeg ik u dat

Dat Alexander nooit een stad

Won daar hij binnen vond

Zo menige dure bisanten (geld).

Nog Susa, nog Babylon,

Die rijk waren en schoon,

Ze deden niet het minste

Tegen dat in Percepolis was.

Want de koningen die hier tevoren

In Perzië waren uitverkoren,

Hadden al de dure schat

Gebracht in die grote stad.

Die zolders en kamers

Waren met goud zo geladen

Met zilver en met dure waren!

Er was alleen niet te waren

Om nuttigheid gedaan in de stede,

Maar om grote wonderlijkheid.

De Grieken liepen om de roof

En vochten er om zodat het stoof;

De vrienden vochten onderling

Om die grote dure dingen

Hier had sommige zoveel geladen,

Hij kon het dragen nog besteden

En verloor lijf en goed,

Omdat hij zoveel laadde.

Dure klederen van zijden stof,

Van purper, rood en groen

Ging men daar te stukken scheuren.

De afgoden moesten het bezuren;

Men sloeg hen af handen en voeten

En bereidde ze erg hard.

Elk nam er een deel;

Daar bleef geen geheel.

Al die schone gouden vaten

Wierpen ze op de straten.

Aldus werd dat goed verteerd,

En geheel vernield Percepolis, die edele stede,

Die Perceus maken deed,

En Meduca sloeg ter dood,

Daarvan te vertellen is wonder groot.

In deze stad zo was geboren

Die grote heer die hier tevoren

De zee met schepen bedekte,

Men leest dat hij hier kroon droeg.

Dat was Xerxes die doorvocht

Geheel Europa met zijn kracht

En de bergen slechten deed

En de zee vullen daarmee.

Nimmermeer woonde er een man,

Sinds dat Alexander het won.

Wie daarna droeg de kroon

Van Perzië, hij woonde in Babylon

Of in een andere goede poort.

Van deze weet men niet een woord,

En nauwelijks weet men waar ze stond,

Tenzij bij de grootste vloed

Araxes, die daarbij nog is,

Daar wijlen stond Percepolis.

Haar oevers zijn van marmersteen

Geplaveid schoon en rein

Aan de zijde daar wijlen stond

Percepolis die stede goed.

Nu bezie het wel, lieve vriend,

Of deze stad had verdiend

Deze kwaal en dit verlies?

Ja, zij wel, zij het zeker dit;

Want Xerxes was geboren daar,

Die Griekenland deed groot gevaar.

En toen de koning kwam in de stad,

Volgden hem drieduizend mede

Van zijn volk, zonder waan,

Die van hen waren gevangen.

Soms waren ze zonder oren,

En soms hadden ze de voeten verloren,

Soms de ogen, soms de handen,

En soms ontbraken ook de tanden,

Soms waren ze in hun voorhoofd

Getekend, dus geloof het,

Met een sleutel glooiend heet.

Eer Alexander ze zag gereed,

Waande hij dat het waren dieren.

Toen hij ze herkende, die goedertieren,

Weende hij uitermate zeer;

De rouw dwong die edele heer.

Hij zei dat ze hen troosten zouden;

Wat zo ze van hem hebben wilden,

Dat wou hij hen geven te waren.

Wilden ze in Grieken varen

En bezien wijf en kinderen;

Hij gaf hem zijn verlof ginder.

Toen beraden hen die ellendige,

Of ze wilden hun wijven

Varen te bezien en hun kinderen,

Of ze wilden blijven ginder.

Sommige wilden varen in Griekenland

En hun eigen lucht ruiken

En sommige binnen Azië blijven

En daar hun rouw drijven.

Meteen kwam Eutecioen,

Die wijlen was een grote baron

En goed geraakt in zijn taal.

‘Gij heren,’ sprak hij, ‘Nu merk wel,

Hoe zullen we van grote schande

Mogen weer komen te land?

We dorsten nauwelijks van oneer

Komen hier voor onze heer

Om hulp en om wraak.

Ik zeg het u in ware zaak,

Het meeste geluk dat ons betaamt

En elke mens die hem schaamt,

Dat is te zijn in zulk land,

Daar we zijn geheel onbekend.

Niet is alzo goed de ellendige,

Als te leiden zijn eigen lijf

In de stad daar men niet weet,

Welke leven hij eerst had geleid.

Ellendigheid ze zo wel betaamt

Die ellendige die hem schaamt!

Daar vergeet hij mee de weelderigheid

Die hij had in zijn jongheid.

Die te ver zijn vriend betrouwt,

Ik waan het vaak hem berouwt.

Ze weten niet dat die minne

En die vriendschap is wel dun.

De tranen komen erg gauw

En ze zijn snel vergaan.

Met tranen smeekt men vrienden graag,

Anders hebben ze weinig te ontberen,

En als de tranen zijn vergaan,

Zo is de vriendschap al gedaan.

Ellendige klagen in alle tijden,

En de gelukkige man is immer blijde

En heeft onwaarde de ellendige,

Is hij man of is hij wijf.

Welke man die men node beziet,

Die bemint men altijd niet;

Elk zoekt zijn gelijke,

De gelukkige gaat onder de rijke

En heeft het ellendige gelijk vergeten;

Dit mag elk bij zichzelf weten:

Elk mag de ander wel verdrieten

En zijn gezelschap vermoeien,

Ware niet dat we drieduizend tezamen

Een avontuur hier namen.

Dat wijf dat we namen door minne

En die jeugd van onze zin

En we ze door de oorlog verlieten,

Waande hen zal verdrieten,

En ze zouden zeer pruilen,

Als ze lagen met deze geknotte,

Die verloren hebben dat lid,

Dat men gebruikt op dat bed?

Ze zullen willen geneugten plegen,

Daarbij zullen ze ons node zien.

En kende je niet de wijven natuur,

Hoe fel ze is en hoe zuur?

Ze zijn veranderlijker dan de wind,

En trager dan een kind,

En wreder dan enige tiran,

En harder dan een diamant.

Die onwaardig heeft een gezonde,

Ze zouden wezen erg ontbonden

Op een ellendeling zonder leden;

Daarbij het is de wijven zede.

Ja, heb je de wereld verloren?

Daarbij bid ik u allen tevoren

Dat we zoeken enige plaats,

Daar we onze zeerheden

Leggen mogen elk bij de andere

En buiten al die lieden wandelen.’

Eutecioen die zei aldus.

Toen antwoordde Theseus,

Die was geboren van Athene:

‘Wie niet gelooft van een verminderen

Zijn verwant of zijn vriend,

Ik waan hij weinig goeds heeft verdiend.

Die is ontrouw overal,

Die alleen in het geval

Zijn vriend aldus heeft verkoren.

We waren aldus niet geboren,

Maar vijanden hebben het ons gedaan.

Hij is wel waard, zonder waan,

Alle ongeval ter kuren,

Die hem schaamt zijn avonturen.

Die zijn vriend niet zou ontfermen,

Als hij hem hoorde voor hem kermen,

Hij vertrouwt niemand wel.

Die man die is van harten fel

En van onreine manieren,

Waant dat niemand is goedertieren.

Hoe mocht ge schone dingen begeren?

Ja, en mocht ge te lande varen

Bezien verwanten, kinderen en wijf?

En waren we niet erg ellendig,

We zouden ruimen deze ellende

En varen Grieken beter ten einde,

Zodat de vrienden ons mogen begaan.

Want de zielen, zonder waan,

En de lichamen rusten beter,

Die naar hun voorouders wet

Bij hun vrienden zijn begraven.

Ik wil te land weer gaan;

Blijven andere in Perzië of in Meden,

Ik wil te land waart noch heden:

Maer ic wille u eerst tellen

Van twee vrienden, waren ghesellen.

Twee coopman waren hier te voren,

Die een was van Baldach gheboren,

615 Dander was van Egypten lant,

Hare namen sijn mi onbecant.

Een deel waren si becant te samen,

Want haerre beder cnapen quamen

Van den enen toten anderen

620 Om groot goet ende om amanderen

Ende ooc om andere copinghe.

Dus gheneerden si hem onderlinghe.

Daer na gheviel die dach

Dattie coopman van Baldach

625 In Egypten quam ghegaen,

Daer hi wale was ontfaen

In dies anders coopmans sale,

Ende hi diende hem haerde wale

Acht daghe, want doe was die sede,

630 Ende toochde hem sine chierhede,

Knapen, diernen ende amien

Ende alrehande melodien.

Doe die acht daghe waren ghedaen,

Waert die van Baldach bevaen

635 Met ere siecheit haerde sere.

Dies was drouve dander here;

Hi sach dat hem stont onsiene,

Hi ontboot die phisiciene,

Diene mochten ghenesen.

640 Si tasten sinen puls mettesen

Ende si besaghen sijn orine.

Openbare no stillekine

En vonden si evel, dat hem dochte,

Dat dien lichame deren mochte.

645 Si seiden dat het ware van minnen

Ende dedent sinen weert bekinnen.

Doe vraechde die weert den coopman,

Of in sijn huus wijf ofte man

Enich ware, die hi minde.

650 Toochse mi, lichte ic vinde

Onder hemlieden enech wijf,

Die mi behouden mach mijn lijf.

Hi toochdem vrouwen, die wel songhen

Ende dansten ende spronghen;

655 Derre en woude hi enghene;

Hi toochdem groot ende clene

Van sinen dochteren tghetal,

Die sieke hi ontseide al.

Doe hadde hi een joncfrouwe,

660 Die hi minde up rechte trouwe

Ende hadde ghevoet menech jaer

Ende soude cortelic daer naer

Dat kint te wive hebben ghenomen,

Waersoe te haren jaren comen.

665 Die toochde hi den sieken man.

Hi seide ‘Hier leghet mijn leven an.

Sal ic enechsins ghenesen,

Dat sal bi deser maghet wesen.

Die waert gaf hem die joncfrouwe

670 Ende deedse hem ooc ondertrouwe,

Ende al dat goet ooc sekerlike,

Dat hem met hare in huwelike

Belovet was, doe hise ontfinc.

Ooc gaf hi hare al die dinc,

675 Die hi hare soude hebben ghegheven,

Of soe sijn wijf ware bleven.

Ende alse die feeste was ghedaen,

Keerde die here van Baldach saen

Te lande weert met groter spoede

680 Mettien wive ende mettien goede.

Die Egyptien waert daernaer,

In weet over hoe menech jaer,

Aerm ende keytijf.

Doe sprac hi ԩc sal sonder blijf

685 Te minen vrient gaen te Baldach

Noch moorghen eer middach,

Machscien hi doet mi enech goet.’

Al naect liep hi ente voet.

Ende alsi daer quam, waest nacht.

690 Van hongher was hi sonder cracht,

Ende het was een groot tempeest.

Die scande deerde hem alre meest,

Dat hi ten huse niet en ghinc;

Hi ontsach hem ere dinc:

695 Dat hi was al onbecant.

Serech was hi; al te hant

Liep hi ligghen in een kerke.

Vele rouweliker swerke

Liepen over sine ghedachte.

700 Mettien een man den anderen brachte

Daer ghejaghet ende sloughene doot,

Ende eer ment wiste hi ontscoot.

Die liede hoorden dat ghecri,

Den doden minsche vonden si,

705 Si en wisten, wiet hadde ghedaen.

In die kerke quamen si saen

Ende sochten dien moordenare.

Mettien vonden si aldare

Dien aermen Egyptien

710 Ende vinghene mettien

Ende vraechden om dien moordenare.

Hi lijede stappans dat hijt ware,

Om dat hi liever hadde die doot,

Dan te levene in aermoede groot.

715 Int prisoen waert hi gheleit.

Smoorghens leide menne ghereit

Te hanghene bi der kele.

Uutwaert liepen liede vele;

Si waenden dat hijs hadde verdient.

720 Onder dandere liep sijn vrient,

Dien hi groot goet hadde ghedaen.

Hi saghene onder die galghe staen

Ende hi peinsde al te hant,

Dit es hi van Egypten lant,

725 Mijn vrient die mi so groot goet dede

Ende mijn lijf behilt ooc mede.

Ic sal door sinen wille sterven.

Doe riep hi menichwerven:

ԏch! wildi doden desen man?

730 Ic dede die moort, nu vaet mi an!’

Doe lieten si den eersten gaen

Ende hebben dien anderen ghevaen.

Mettien was daer die moordenare

Ende ghinc onder der scare.

735 Hi sprac te hem selven ‘Dese twee

En mesdaden min noch mee;

Du weets wel, tallen stonden

Dat god wreect alle sonden.

Hets beter, duut becopes hier,

740 Dan ghinder int helsce vier.’

Doe riep hi’Laet dien man gaen!

Ic hebbe die moort allene ghedaen.’

Die rechter hadde dies wonder groot

Ende quite dien anderen van der doot.

745 Ende vinc dien moordenare.

Hine wiste, wats recht ware;

Hi keerde weder met allen drien

Ende lietse den coninc besien,

Die here was binnen Baldach.

750 Doe die coninc dat ghesach

Doe en wisti, wien dat domen;

Maer hi hietse voor hem comen

Ende vergaf hem drien die moort,

Wouden si die waerheit bringhen voort.

755 Doe so sprac die Egyptien

Die waerheit, hoe hi quam te dien,

Entie coopman van Baldach

Seide dat hem ooc verwach

Also, alse ghi hebt ghehoort.

760 Die moordenare seide voort

Die waerheit vor al die liede

Also, alsoe hem ghesciede.

Die noch hilde gherechte trouwe

Nemmermeer lieten god in rouwe.

765 Aldus sijn si quite bleven.

Die coopman, die daer sijn leven

Aventuerde om sinen vrient,

Dies te voren hadde verdient,

Hi leidene thuuswaert met hem

770 Ende hi seide ‘Vrient, nu nem!

Dat wi hebben, dats ghemene

Jonc ende out, groot ende clene.

Wildi bliven hier met mi,

Ic wille dat al ghemene si,

775 Ende wildi ooc te lande keren,

So delen wi dan met eren

Mijn goet, ende nem deen helt

Ende doet in uwer ghewelt!’

Die Egyptien begheerde te lande,

780 Ende si deelden tgoet te hande;

So dat te huus voer die Egyptien.

‘Dit hebbe ic ghesecht bidien’

Sprac Theseus ‘ti moghen vinden,

Eest van wiven, eest van kinden,

785 Machscien aldusdaneghen vrient.

Hets onwijs, wies heeft verdient,

En willi te lande weder keeren;

Blijft hi hier, dat si met eren!’

Theseus hi hadde gheseit.

790 Luttel ieman was ghereit,

Sinen raet te doene gheerne,

Wants hem liever stont tontbeerne.

Alexander dede haren wille

Gheerne, lude ende stille;

795 Die in Asien bliven woude

Hi maectene rike van goude

Ende gaf hem goets ghenouch,

Dien sijn herte te lande drouch,

Dien gaf hi gheerne orlof

800 Ende sendene in siere moeder hof.

Alse dit Alexander hadde ghedaen,

Dede hi sijn here versamen saen

Anderweerf, alstie coene,

Ende ontboot Permenioene

805 Haestelike ter selver steden.

So dat hi voer int lant van Meden

Darise souken mettier vaert,

Datti hem gheensins ontfaert.

Want Daris was overende alleweghe

810 Jeghen Alexanders vullen seghe.

Snelliker, dan een liebaert,

Die loopt te sinen jonghen waert,

So quam hem Alexander na.

Daris was tՍ Ebractana,

815 Die hovetstat van Meden was.

Dane haddi achtinghe das,

Te varene saen in Bacteren lant.

Maer hi hoorde al te hant

Dat Alexander ware daerbi.

820 Nemmermeer en waende hi

Van hem wesen verre ghenouch;

Nauwelike dat hijt verdrouch

Ende verwandelde sinen raet.

Strijt was al sijn toeverlaet;

825 Hi hadde liever in den strijt

Te blivene, waert sine tijt,

Dan te levene sonder ere.

Bedi gheboot die edele here

Sinen lieden een stuc te stane

830 Ende sine tale te verstane:

ԗaret sake dat ghi waert

Traghe ende blode ende vervaert,

Ende u en rochte, hoe ghi stoorvet,

Maer dat ghi die doot verwoorvet

835 Waert met scanden, waert met eren,

So sweghic gheerne, lieve heren.

Maer neen ghi, ghi sijt sekerlike

Gereet u te weerne deghenlike.

Ooc hebbe ic te waren vonden

840 Trouwe an u tallen stonden

Meere dan ic hebbe verdient.

Hier bi weetic dat een vrient

Es te prisene haerde sere.

Ic bens blide ie lanc so mere

845 Dat dus ghetrouwe chevalerie

Behoort te miere companie.

Van dien Percen, die hadden leven,

Sidi ende nemeer mi bleven,

Ende emmer sidi met mi comen,

850 Daer ic hebbe scade ghenomen

Ende ghescoffiert was twee waerf,

Daer menich man bedaerf.

Bider trouwen, die ic vant ane u,

So dar ic wel lien nu,

855 Dat ic in Percen draghe crone;

Wilen was mijn Babilone.

Al bem ic aldus verwonnen

Nochtan hebdi mi bat gheonnen,

Dan dien gonen, die mi verwan.

860 Bedi so willic segghen dan,

Of ic u dit niet en lone,

Die grote here van dien trone

Sals u danken, weetic wel.

Wie sal wesen ooc soo fel,

865 Of so verdult, of so verdomt,

Die na ons in die werelt comt,

Hine sal spreken vander ere,

Die ghi daet uwen gherechten here?

Alse ghi doot sijt langhe stont

870 Suldi leven in dier liede mont.

Alrehande dinc verstervet

Sonder ere, die men verwervet.

Hier bi segghic, al woudic vlien –

Dat ic node late ghescien –

875 Ic hebbe al selken toeverlaet,

Soudic volghen uwen raet,

Ic soude ontmoeten minen viant,

Daer icken vonde in mijn lant,

Ende hi quame voor mine oghen.

880 Hoe langhe suldi dit ghedoghen,

Dat mi een incomelinc heeft verdreven?

Ofte ic eerlijc doch mijn leven

Verliesen moeste, ofte ghecrighen,

Dat ic verloos in bede dien wighen!

885 Al benic tonweert verwonnen,

Soudi mi selker scanden onnen

Dat ic dan bade minen viant

Dat hi mi gave in mijn lant

Ene clene macht in ene stede

890 Also, alsi Macheus dede?

Onlanghe was ic here

Van Asien ende daertoe mere,

Soude mi ghescien sulke scande,

Dat ic ga in mijns viants hande,

895 Ende hijs hem soude beromen

Dat ic tote hem moeste comen

Ende hi mi hadde ghenade ghegeven?

Ic sal mijn lant ende mijn leven

Eer up enen dach verliesen,

900 Eer ic dien lachter soude kiesen.

Dus sal een doot te gader scone

Mijn leven nemen ende mijn crone.

Eest dat ghi sijt so coene

Alse ic bem dese daet te doene,

905 Die Grieken noch haer coninc mede

En toghen haer hoveerdechede

Nemmermeer na dese batalie;

Wi spelen een spel ter falien,

Ofte wi slaen se alle doot.

910 Dat es ons ere vele groot,

Of ons die gode willen deren,

Alse wi onse lant verweren,

Dat wi so dien strijt bestaen,

Dat wi eerliken inde ontfaen.

915 Ic bidde u door miere voorders ere,

Die wilen ontsien waren sere,

Entie Grieken dwonghen so,

Dat sijs alle waren onvro,

Dat elc so eerliken vechte,

920 Jeghen die waren onse cnechte

Ende nu willen sijn onse heren,

Dat ghijs hebt lof ende eren

Voor die gode van hemelrike

Ende ooc mede up eertrike.

925 Dus inde Daris sine tale.

En bequam niet enen wale

Van al den heren van dien hove.

Daer en was gheen ghecri van love,

Bedi si waren al vervaert.

930 Artabacus sprac mettier vaert,

Die wale mettien coninc was –

Hi volchde Darise das –

‘Wi sullent gheerne met di

Bestaen, edel here vri,

935 Ende aventuren onse leven.

U en willen wi niet begheven.’

Al dat volc, aerm ende rike

Gheloofdent al ghemeenlike.

Bessus ende Narbesines,

940 Die alre valscheit sijn ghetes,

Quamen voor Darise saen,

Om dat sine wouden vaen

Ende Alexandere seinden dan,

(Met hem quam menich man,

945 Om te doene sulken lachter)

Voolghede die coninc achter;

(Aldus waenden si best versoenen

Jeghen Alexandere dien coenen)

Ofte dat sine wouden ontliven

950 Ende dat si heren wouden bliven.

Narbesines sach dat hi mochte,

Segghen dat sijn herte dochte,

Want hi mocht volbringhen wale.

‘coninc’, sprac hi, mine tale

955 En sal di niet dunken goet.

Maer du weets wel datmen doet

Dicke ene wonde sniden,

Somwile diepen, somwile widen;

Die ersatre es dicke fel;

960 Menech evel gheneest men wel

Met betteren dranke diemen maect.

Alse een scip es gheraect

Up ene roche, up een sant

Men weerpt ute dat ghewant,

965Ende met ere groter scade

Behout men dlijf in menegher stade.

Dit segghic u, coninc, bedi:

- En weetstuus niet, ic segghe twi –

Ik waens die gode sijn verbolghen

970 Dattu der orloghe wils volghen;

Want daventure es ons fel.

Men sals anders prouven wel

Ende pinen om een nuwe gheval.

Nu hoort, wat ic u segghen sal!

975 Doet die crone van u een stic

Ende gheeftse enen anderen, dat radic,

Die dijn rike mach berechten

Ende gheluc hevet in vechten,

Onthier ende dorloghe es bleven

980 Ende dine viande sijn verdreven,

Dan saltuse weder ontfaen.

Stappans sal dit sijn ghedaen;

Inden ende Bacteren lant

Hebben so meneghen wigant

985 Si mogher meer bringhen ter were,

Dan volx was int eerste here.

Och! sullen wi ter doot weert gaen

Alse een scaep, dat men sal slaen?

Een coene man sal dier doot ontflien

990 Ende mińnen dlijf; men siet ghescien

Dattie blode begheert die doot,

Alse hi hevet vrese groot;

Dien erminc vernoit sijn leven,

Alse hi hevet ghesneven;

995 Die coene en laet niet ongheprouft,

Hi siet, hi merct, wat hem behouft;

Hi stervet, alsi niet voorder mach;

Dus es die doot dachterste slach.

Hier es Bessus, coninc, nu doe!

1000 Ghef hem die crone! ic seghdi hoe,

Dat hise di weder gheven sal,

Alse hi hevet bedwonghen al’.

Doe dit sprac Narbesines

Balch hem sere Daris des.

1005 Die sachte man, die goedertieren

Sprac ‘du slachts dien fellen dieren

Dat hebbic nu wel vernomen.

Bi mi so bestu up comen,

Scalc, nu woutu dinen here

1010 Doden ofte doen onnere.’

Dit antwoorde Daris doe

Ende trac tswaert uten scoe

Ende woudene hebben ghesleghen doot.

Maer Bessus dede onsculde groot,

1015 Dat hi dier cronen niet en woude

Ende bat dat hijs ontberen soude.

Hi hadde Darise doen vaen,

En haddi tswaert niet wech ghedaen.

Si hieten hare tenten saen

1020 Buten sconincs tente slaen.

Artabacus bat sinen here

Dat hijt dede dor sijn ere

Dat hijt verdroughe met ghemake,

Al waret een pijnlike sake.

1025 ‘Here’ sprac hi ‘dese dulle woort,

Die ghi nu hier hebt ghehoort,

Verdrach van den dinen wel!

Alexander hi es fel

Ende hi comt na ons ghereet.

1030 Es dat sake dat hijt weet

Dat si willen van ons varen,

Hine sal ons niet en sparen.

Verliesen wi tfolc van Bacterenlant,

Here, so sijn wi ghescant.’

1035 Daris volchde sinen raet,

Hi hielt al over baraet,

Ende liet sine tenten slaen.

Met rouwen was hi bevaen

Ende met wanhope; dese twee

1040 Sijn mettien keytive emmermee.

In die tenten was groot ghescal,

Want het was onberecht al.

Daris sterfdach die was bi,

Ende gheen here en was hi,

1045 Alsi hadde gheweest te voren;

Hi hadde rouwe ende groten toren.

Bessus ende Narbesines

Visierden, hoe si des

Beste te voren mochten comen

1050 Dat si hem dlijf hadden ghenomen.

Si wisten wel, soudemen vaen,

Dat ment met vresen soude bestaen,

Want die van Percen haren here

Gheerne vordeel doen ende ere,

1055 Want hi es van groter macht;

Sine name ontsietmen dach ende nacht;

Si ghenighen hem int ongheval,

Ende si ontsiene int gheval.

Dus eren sine, hoe dat gaet,

1060 Eest gheval goet ochte quaet.

Ende om dat dat volc haren here

Alleweghe doet goet ende ere,

So en dorsten sine niet vaen,

No met crachte doot slaen.

1065 Bedi viseerden si, si souden toghen

Grote onghedout voor sine oghen

Ende grote onscout bieden

Ende segghen dat si met haren lieden

Bede lief ende leet

1070 Met hem willen doghen ghereet.

Des ander daghes ter sonnen upganghe

Bliesmen ene busine langhe.

Daris hiet die tenten upbreken.

Si twee quamen toe ghestreken

1075 Met lieden van haerre hulde

Ende boden hare onsculde

Ende baden hem groot ghenaden.

Maer int herte hadsine verraden,

Want si die crone wouden draghen.

1080 Daris sat up enen waghen

Noch doe eerlike ende scone,

Verchiert met eens conincs crone.

Dandere laghen up die eerde

Ootmoedelike voor sine poerde,

1085 Si boden hem ere ten selven stonden,

Nochtan dat sine siden bonden.

Si weenden, entie oude man

Ghelovets ende weende dan.

Nochtan en beroude dies hem niet

1090 Dat si om die moordaet peinsden, iet,

Dor al dat si wale saghen,

Dattie oude man van daghen

Hovesch was ende goedertiere

Ende hijt hem vergaf sciere.

1095 Nochtan wiste hi wel ter cure

Dat si twee entie aventure

In allen doene jeghen hem waren.

Hi peinsde dat hi soude ontfaren

Alexandere al dat hi mach,

1100 Want hi hem allene ontsach.

Met Darise was een baroen,

Die gheheten was Patroen

Ende ute Grieken gheboren.

Hi hadde sijn lant verloren,

1105 Doe Alexander Athenen wan.

Onder hem was menech man;

Hi hadde bi dien * jaren.

Ghetrouwe was hi ooc te waren

Ende Daris vrient, alst wale sceen.

1110 Met sine vrient, menech een,

Dat hi voer bi Daris side.

Hi wiste wale, ende waes onblide,

Dattie coninc was verraden.

Doe hi mochte met staden,

1115 ‘Coninc,’ seidi ‘Tarbesines

Ende Bessus si vermeten hem des,

Dat si di emmer willen slaen.

Si sullent heden noch bestaen,

Also alsic hebbe vernomen.

1120 Hier omme bem ic tot u comen,

Dattu mi laets dijn lijf bescermen;

Met hem en canstu niet ghehermen.

Tavont doe dine tenten slaen

Onder donse, dats wel ghedaen.

1125 Grieken ende Europen lant

Hebben wi verloren, dats u becant,

Noch in Bacteren noch in Inden

Wetstu wel, dat wi en vinden

Lant no huus, wijf no kint.

1130 Wine hebben anders niet een twint,

Dan wi hopen tote di.

Ic bade di nemmer, coninc vri,

Dattu dedes dese dinc –

Want ic bem een incomelinc –

1135 Saghic dat iemen vanden here

Voor di woude staen ter were.’

Nu weetic wel dat alle dinc,

Die de hemelsce coninc

Hevet ghemaect met siere cracht,

1140 Dat si bede dach ende nacht

Also gaen, alsi ghebiet.

Bedi so wat nu ghesciet,

En wils god niet ghehinghen,

Men maechs altoos niet volbringhen.

1145 Bi Darise segghic u dat.

Hi ontghinghe terre stat

Mettien, woude hijt doen,

Dat hem riet sijn ridder Patroen.

Hi liet ghescien tghebot ons heren.

1150 Sine antwoorde willic u leren:

‘Al hebbic dicke ondervonden

Uwe trouwe in allen stonden,

Nochtan en willic niet laten

Mine liede ende verhaten.

1155 Hoe mochte ic van hem sceden?

Ic wille met hem mijn lijf leden,

Want ic hebbe hem sonder waen

Meneghe hoveschede ghedaen

Ende up ghehouden van der wieghen.

1160 Ic hebbe liever dat si mi bedrieghen,

Dan hem van mi quaet ghesciet.

Wat so daventure ghebiet,

Willic eer laten ghescien,

Eer ic van hem wille vlien.

1165 Es hem mine doot bequame

Ende mijn leven onghename,

Ic hebbe ghelevet alte vele,

Ic sterve gheerne, ic biede de kele.’

Patroen waert so tonghemake,

1170 Doe hi hoorde dese sake,

Hi verloos dien hope al

Om Daris groot ongheval.

Hi keerde onder die griexe scaren,

Di onder sine banieren waren,

1175 Ende hiet hem dat si waren ghereet

Te doghene lief ende leet

Om dies conincs Daris recht.

Bessus die quade cnecht,

Die hem selven sculdich kinde

1180 Dat hi Daris doot sere minde

- Griex en condi niet verstaen –

Hi ontsach hem sonder waen

Dat Patroen sijns ghewouch.

Ende hets openbaer ghenouch,

1185 Wie so valsch es ende fel,

Hi en betrouwet niemen wel.

Hi vraechde enen taelman,

Die griex ende sarrasinois can,

Wat die Griec hadde gheseit.

1190 Doe hijt wiste wel ghereit,

Soudi Darise hebben versleghen.

Maer hi ontsach hem datter jeghen

Patroen soude hebben ghestaen.

Hi peinsde hi soudene vaen

1195 Ende Alexandere prosenteren,

Sone soude hi hem niet deren.

Dus waende hi alre best ghewinnen

Alexanders hulde ende minne.

Hierbi verste hi dese moort

1200 Toter nacht ende voer bat voort.

Nacht es recht der quader doen,

Die ghere doghet nie en ploen,

Snachts alsemen die quaetheit doet

Diemen sdaghes niet sien en moet;

1205 Want dan es die blode coene

Een onscamel dinc te doene.

Doe quam Bessus ten coninc

Ende dancte hem derre dinc

Valscelike met scoonre tale

1210 Dat hi so hoofscelike ende so wale

Patroens raet hadde ontseit,

Die hem te voren was gheleit.

Hi seide’Here, nu merct wel,

Patroen es valsch ende fel,

1215 Hadde hi di, hine woude nemere,

Hi soude di leveren sinen here;

Mochte hi di vaen, hi soude di gheven

Alexandere die dijn leven

Nemen soude jammerlike.

1220 Ens gheen wonder sekerlike

Dat sijt al te cope gheven,

Die niet en achten up haer leven.

Ja en slaet hi in die aventure

Sijn lijf om ene clene hure?

1225 Een man die es een incomelinc,

Een keytijf ende een aerminc

Sonder wijf ende sonder kinder,

Ende nu es hier, nu ghinder,

Ende ooc anders niet en hevet,

1230 Dan hi bi sinen soude levet,

Die es onghestader dan een riet,

Dat dien winde volghet ende vliet.’

Bessus inde sine tale;

Daris lovet haerde wale,

1235 Nochtan wisti haerde wel

Dat het waer was ende niet el,

Dat hi van Patroene hoort.

Want het was so comen voort

Dat hi en mochte niet ontgaen.

1240 Sonder hope in vrese was hi bevaen.

Et dochte hem wesen haerde quaet

Te latene siere liete raet,

Nochtan dat hi hem niet en ghelooft.

Hi was ghereet te biedene thooft,

1245 Welctijt dat si hem wouden slaen.

In desen wille was hi bevaen.

Het was siere doot gheheinde.

Die seste bouc neemt hier einde.

Maar ik wil u eerst vertellen

Van twee vrienden, waren gezellen.

Twee koopmannen waren het hier tevoren,

Die een was van Bagdad geboren,

De andere was van Egypte land,

Hun namen zijn me onbekend.

Een deel waren ze bekend tezamen,

Want hun beider knapen kwamen

Van de ene tot de andere

Om groot goed en om amandelen

En ook om andere koopwaar.

Dus geneerden ze zich onderling.

Daarna gebeurde die dag

Dat de koopman van Bagdad

In Egypte kwam gegaan,

Daar hij goed was ontvangen

In de andere koopmans zaal,

En hij bediende hem erg goed

Acht dagen, wat toen was de zede,

En getuigde hem zijn sierheden,

Knapen, dienaars en geliefden

En allerhande melodieën.

Toen die acht dagen waren gedaan,

Werd die van Bagdad bevangen

Met een ziekte erg zeer.

Dus was droevig die andere heer;

Hij zag dat hem stond te ontzien,

Hij ontbood de geneesheren,

Die hem mocht genezen.

Ze tasten zijn pols met dezen

En ze bezagen zijn urine.

Openbaar nog stilletjes

En vonden ze euvel dat ze dachten,

Dat dit lichaam deren mocht.

Ze zeiden dat het was van minnen

En lieten het zijn waard bekennen.

Toen vroeg de waard de koopman,

Of in zijn huis wijf of man

Enige was die hij minde.

Toon ze mij, licht ik vind

Onder die lieden enig wijf,

Die me behouden mag mijn lijf.

Hij toonde hem vrouwen die goed zongen

En dansten en sprongen;

Die wou hij geen;

Hij toonde hem groot en klein

Van zijn dochters het getal,

De zieke hij ontzegde alle.

Toen had hij een jonkvrouw,

Die hij beminde op rechte trouw

En had gevoed menig jaar

En zou gauw daarnaar

Dat kind tot wijf hebben genomen,

Was ze tot haar jaren gekomen.

Die toonde hij de zieke man.

Hij zei, ‘Hier ligt mijn leven aan.

Zal ik enigszins genezen,

Dat zal bij deze maagd wezen.

De waard gaf hem die jonkvrouw

En liet ze hen ook ondertrouwen,

En al dat goed ook zekerlijk,

Dat hem met haar in huwelijk

Beloofd was toen hij haar ontving.

Ook gaf hij haar al dat ding,

Die hij haar zou hebben gegeven,

Als ze zijn wijf was gebleven.

En toen het feest was gedaan,

Keerde die heer van Bagdad gelijk

Te lande waart met grote spoed

Met dat wijf en met dat goed.

Die Egyptenaar werd daarnaar,

Ik weet over hoe menig jaar,

Arm en ellendig.

Toen sprak hij, ԩk zal zonder te wachten

Tot mijn vriend gaan te Bagdad

Nog morgen eer middag,

Misschien hij doet me enig goed.’

Al naakt liep hij en te voet.

En toen hij daar kwam was het nacht.

Van honger was hij zonder kracht,

En het was een grote tempeest.

De schande deerde hem allermeest,

Zodat hij ten huis niet ging;

Hij ontzag hem een ding:

Dat hij was geheel onbekend.

Bezeerd was hij; al gelijk

Liep hij liggen in een kerk.

Vele droevige gedachten

Liepen over zijn gedachte.

Meteen een man een andere bracht

Daar gejaagd en sloeg hem dood,

En eer men het wist hij ontkwam.

De lieden hoorden dat gekrijs,

De dode mens vonden zij,

Ze wisten niet wie het had gedaan.

In de kerk kwamen ze samen

En zochten die moordenaar.

Meteen vonden ze aldaar

Die arme Egyptenaar

En vingen hem meteen

En vroegen om die moordenaar.

Hij belijdt gelijk dat hij het was,

Omdat hij liever had de dood,

Dan te leven in armoede groot.

In het gevang werd hij geleid.

‘s Morgens leidde men hem gereed

Te hangen bij de keel.

Uitwaarts liepen lieden veel;

Ze waanden dat hij het had verdiend.

Onder de andere liep zijn vriend,

Die hij groot goed had gedaan.

Hij zag hem onder de galg staan

En hij peinsde al gelijk,

Dit is hij van Egypte land,

Mijn vriend die me zo groot goed deed

En mijn lijf behield ook mede.

Ik zal door zijn wil sterven.

Toe riep hij menig maal:

‘Och! Wilde ge doden deze man?

Ik deed die moord, nu vat me aan!’

Toen lieten ze de eerste gaan

En hebben die andere gevangen.

Meteen was daar de moordenaar

En ging onder de schaar.

Hij sprak tot hemzelf, ‘Deze twee

Misdeden min nog meer;

U weet het wel, te alle stonden

Dat God wreekt alle zonden.

Het is beter u bekoopt het hier,

Dan ginder in het helse vuur.’

Toen riep hij, ‘Laat die man gaan!

Ik heb die moord alleen gedaan.’

De rechter had dus verwondering groot

En kwijten die andere van de dood.

En ving de moordenaar.

Hij wist niet wat de echte was;

Hij keerde weer met alle drieën

En liet ze de koning bezien,

Die heer was binnen Bagdad.

Toen de koning dat zag

Toen wist hij niet wie te verdoemen;

Maar hij zei ze voor hem te komen

En vergaf hen drie de moord,

Wilden ze de waarheid brengen voort.

Toen zo sprak de Egyptenaar

De waarheid hoe hij kwam tot die,

En de koopman van Bagdad

Zei hem ook het verhaal

Alzo zoals ge hebt gehoord.

De moordenaar zei voort

Die waarheid voor al die lieden

Alzo zoals het hem geschiedde.

Die nog hield echte trouw

Nimmermeer liet God ze in rouw.

Aldus zijn ze vrij gebleven.

De koopman die daar zijn leven

Avontuurde om zijn vriend,

Die het tevoren had verdiend,

Hij leidde hem huiswaarts met hem

En hij zei, ‘Vriend, nu neem!

Dat we hebben, dat is algemeen

Jong en oud, groot en klein.

Wil ge blijven hier met mij,

Ik wil dat alles algemeen zij,

En wil ge ook te lande keren,

Zo verdelen we dan met eren

Mijn goed en neem uw helft

En doe het in uw geweld!’

De Egyptenaar begeerde te land,

En ze verdeelden het goed gelijk;

Zodat te huis voer de Egyptenaar.

‘Dit heb ik gezegd daarbij’,

Sprak Theseus, ‘te mogen vinden,

Is het van wijven, is het van kinderen,

Mag geschieden aldus danige vriend.

Het is onwijs wie het heeft verdiend,

En wil hij te lande weer keren;

Blijft hij hier, dat is met eren!’

Theseus hij had gezegd.

Luttel iemand was bereid,

Zijn raad te doen graag,

Want het hen liever stond te ontberen.

Alexander deed hun wil

Graag, luid en stil;

Die in Azië blijven wou

Hij maakte hem rijk van goud

En gaf hem goed genoeg,

Die zijn hart te lande droeg,

Die gaf hij graag verlof

En zond ze in zijn moeders hof.

Toen dit Alexander had gedaan,

Liet hij zijn leger verzamelen gelijk

Andermaal zoals de koene,

En ontbood Permenioen

Haastig terzelfder steden.

Zodat hij voer in het land van Meden

Darius te zoeken met een vaart,

Zodat hij hem geenszins ontkomt.

Want Darius was overeind allerwegen

Tegen Alexanders volle zege.

Sneller dan een leeuw,

Die loopt tot zijn jongen waart,

Zo kwam hem Alexander na.

Darius was te Ebractana,

Die hoofdstad van Meden was.

Dan had hij achting dat,

Te varen samen in Bactrae land.

Maar hij hoorde al gelijk

Dat Alexander was daarbij.

Nimmermeer waande hij

Van hem te wezen ver genoeg;

Nauwelijks dat hij het verdroeg

En veranderde zijn raad.

Strijd was al zijn toeverlaat;

Hij had liever in de strijd

Te blijven, was het zijn tijd,

Dan te leven zonder eer.

Daarbij gebood die edele heer

Zijn lieden een stuk te staan

En zijn taal te verstaan:

ԗas het zaak dat ge was

Traag en bang en angstig,

En u een zorg hoe ge stierf,

Maar dat ge de dood verwierf

Was het met schande, was het met eer,

Zo zweeg ik graag, lieve heren.

Maar neen gij, ge bent zekerlijk

Gereed u te verweren deugdelijk.

Ook heb ik te waren gevonden

Trouw aan u te allen stonden

Meer dan ik heb verdiend.

Hierbij weet ik dat een vriend

Is te prijzen erg zeer.

Ik ben dus blijde hoe langer hoe meer

Dat aldus trouwe ridderlijkheid

Behoort tot mijn compagnie.

Van de Perzen die hadden leven,

Bent ge nimmer me gebleven,

En immer bent ge met me gekomen,

Daar ik heb schade genomen

En geschoffeerd was tweemaal,

Daar menige man bedierf.

Bij de trouw die ik vond aan u,

Zo durf ik wel belijden nu,

Dat ik in Perzië draag kroon;

Wijlen was mijn Babylon.

Al ben ik aldus overwonnen

Nochtans heb je me beter gegund,

Dan diegene die me overwon.

Daarbij zo wil ik zeggen dan,

Als ik u dit niet beloon,

Die grote heer van die troon

Zal het u bedanken, weet ik wel.

Wie zal wezen ook zo fel,

Of zo dol of zo verdoemd,

Die na ons in de wereld komt,

Hij zal spreken van de eer,

Die ge deed uw echte heer?

Als ge dood bent lange stond

Zal ge leven in der lieden mond.

Allerhande ding versterft

Uitgezonderd eer die men verwerft.

Hierbij zeg ik, al wou ik vlieden

Dat ik node laat geschieden

Ik heb al zulke toeverlaat,

Zou ik volgen uw raad,

Ik zou ontmoeten mijn vijand,

Daar ik hem vond in mijn land,

En hij kwam me voor mijn ogen.

Hoe lang zal ge dit gedogen,

Dat me een inkomeling heeft verdreven?

Of ik eerlijk doch mijn leven

Verliezen moest of krijgen,

Dat ik verloor in beide die strijden!

Al ben ik te onwaard overwonnen,

Zou ge me zulke schande gunnen

Dat ik dan bad mijn vijand

Dat hij me gaf in mijn land

Een kleine macht in een stede

Alzo zoals hij Macheus deed?

Kort geleden was ik heer

Van Azië en daartoe meer,

Zou me geschieden zulke schande,

Dat ik ga in mijn vijand handen,

En hij hem zou beroemen

Dat ik tot hem moest komen

En hij mij had genade gegeven?

Ik zal mijn land en mijn leven

Eerder op een dag verliezen,

Eer ik dat lachen zou kiezen.

Dus zal een dood tezamen schoon

Mijn leven nemen en mijn kroon.

Is het dat ge bent zo koen

Zoals ik ben deze daad te doen,

De Grieken nog hun koning mede

Tonen hun hovaardigheid

Nimmermeer na deze slag;

We spelen een spel ter falen,

Of we slaan ze alle dood.

Dat is onze eer veel en groot,

Of ons de God wil deren,

Als we ons land verweren,

Dat we zo die strijd bestaan,

Zodat we eerlijk einde ontvangen.

Ik bid u door mijn voorouders eer,

Die wijlen ontzien waren zeer,

En die Grieken bedwongen zo,

Dat zij alle waren droevig,

Dat elk zo eerlijk vecht,

Tegen die waren onze knechten

En nu willen zijn onze heren,

Zodat gij hebt lof en eren

Voor de goden van hemelrijk

En ook mede op aardrijk.

Aldus eindigde Darius zijn taal.

Het bekwam niet een goed

Van alle heren van dat hof.

Daar was geen gekrijs van lof,

Omdat ze waren alle bang.

Artabacus sprak met een vaart,

Die goed met de koning was

Hij volgde Darius das

‘We zullen het graag met u

Bestaan, edele heer vrij,

En avonturen ons leven.

U willen we niet opgeven.’

Al dat volk, arm en rijk

Beloofden het algemeen.

Bessus en Narbesines,

Die alle valsheid zijn gedaan,

Kwamen voor Darius samen,

Omdat ze hem wilden vangen

En Alexandere zenden dan,

(Met hen kwam menig man,

Om te doen zulk lachen)

Volgde de koning na;

(Aldus waanden ze best te verzoenen

Tegen Alexander die koene)

Of dat ze hem wilden ontlijven

En dat ze heren wilden blijven.

Narbesines zag dat hij mocht,

Zeggen dat zijn hart dacht,

Want hij mocht het volbrengen wel.

‘Koning’, sprak hij,’ mijn taal

Zal u niet denken goed.

Maar u weet wel dat men doet

Vaak een wonde snijden,

Soms diep, soms wijd;

De arts is vaak fel;

Menig euvel geneest men wel

Met bittere drank die men maakt.

Als een schip is geraakt

Op een rots, op een zand

Men werpt uit dat gewant,

En met een grote schade

Behoudt men het lijf in menige stade.

Dit zeg ik u, koning, omdat:

- En weet u het niet, ik zeg het waarom –

Ik waan de goden zijn verbolgen

Dat u de oorlog wil vervolgen;

Want het avontuur is ons fel.

Men zal het anders beproeven wel

En denken om een nieuw geval.

Nu hoort, wat ik u zeggen zal!

Doe die kroon van u een stuk

En geef het een andere, dat raad ik,

Die uw rijk mag berechten

En geluk heeft in vechten,

Tot hier en de oorlog is gebleven

En uw vijanden zijn verdreven,

Dan zal u het weer ontvangen.

Gelijk zal dit zijn gedaan;

Indien en Bactrae land

Hebben zo menige strijder

Ze mogen er meer brengen te verweer,

Dan volk was in het eerste leger.

Och! Zullen we ter dood waart gaan

Als een schaap dat men zal slaan?

Een koene man zal die dood ontvlieden

En minnen het lijf; men ziet geschieden

Dat de bange begeert de dood,

Als hij heeft vrees groot;

Die hermelijn vernieuwt zijn leven,

Als hij is gesneefd;

De koene laat niets onbeproefd,

Hij ziet, hij merkt wat hem behoeft;

Hij sterft als hij niet verder mag;

Dus is de dood de laatste slag.

Hier is Bessus, koning, nu doe!

Geef hem de kroon! Ik zeg u hoe,

Dat hij ze u weer geven zal,

Als hij heeft bedwongen al’.

Toen dit sprak Narbesines

Verbolg hem zeer Darius dit.

Die zachte man, die goedertieren

Sprak, ‘ge slacht die felle dieren

Dat heb ik nu wel vernomen.

Bij mij zo bent u opgekomen,

Schalk, nu wou u uw heer

Doden of doen oneer.’

Dit antwoordde Darius toen

En trok het zwaard uit de schoen

En wou hem hebben geslagen dood.

Maar Bessus deed verontschuldiging groot,

Dat hij die kroon niet wilde

En bad dat hij het ontberen zou.

Hij had Darius laten vangen,

Had hij het zwaard niet weggedaan.

Ze zeiden hun tenten samen

Buiten konings tent te slaan.

Artabacus bad zijn heer

Dat hij het deed door zijn eer

Dat hij het verdroeg met gemak,

Al was het een pijnlijke zaak.

‘Heerՠ’ prak hij, ‘dit dolle woord,

Die ge nu hier hebt gehoord,

Verdraag van de uwen wel!

Alexander hij is fel

En hij komt na ons gereed.

Is het zaak dat hij het weet

Dat ze willen van ons varen,

Hij zal ons niet sparen.

Verliezen we het volk van Bactrae land,

Heer, zo zijn we geschonden.’

Darius volgde zijn raad,

Hij hield overal beraad,

En liet zijn tenten slaan.

Met rouw was hij bevangen

En met wanhoop; deze twee

Zijn meteen ellendige immermeer.

In de tenten was groot geschal,

Want het was onbestuurd al.

Darius sterfdag die was nabij,

En geen heer was hij,

Zoals hij was geweest tevoren;

Hij had rouw en grote toorn.

Bessus en Narbesines

Versierden hoe ze dus

Beste tevoren mochten komen

Dat ze hem het lijf hadden genomen.

Ze wisten wel, zou men hem vangen,

Dat men het met vrees zou bestaan,

Want die van Perzie hun heer

Graag voordeel doen en eer,

Want hij is van grote macht;

Zijn naam ontziet men dag en nacht;

Ze nijgen hem in het geval,

En ze ontzien in het ongeval.

Dus eren ze hem, hoe dat het gaat,

Is het geval goed of kwaad.

En omdat dat volk hun heer

Allerwegen doet goed en eer,

Zo dorsten ze hem niet te vangen,

Nog met kracht dood slaan.

Daarbij versierden ze, ze zouden tonen

Groot ongeduld voor zijn ogen

En grote onschuld bieden

En zeggen dat ze met hun lieden

Beide, lief en leed

Met hem willen gedogen gereed.

De volgende dag ter zonsopgang

Blies men een bazuin lang.

Darius zei de tenten op te breken.

Zij twee kwamen toegestreken

Met lieden van hun hulde

En boden hun onschuld

En baden hem grote genade.

Maar in het hart hadden ze hem verraden,

Want ze de kroon wilden dragen.

Darius zat op een wagen

Nog toen schitterend en mooi,

Versierd met een koningskroon.

De andere lagen op de aarde

Ootmoedig voor zijn paarden,

Ze boden hem eer terzelfder stonden,

Nochtans dat ze hem sinds bonden.

Ze weenden en de oude man

Geloofde het en weende dan.

Nochtans berouwde dat ze niet

Dat ze om de moordaad peinsden iets

Door alles dat ze wel zagen,

Dat die oude man van dagen

Hoffelijk was en goedertieren

En hij het hen vergaf snel.

Nochtans wist hij wel ter kuren

Dat zij twee en het avontuur

In alle doen tegen hem waren.

Hij peinsde dat hij zou ontvaren

Alexander alles dat hij mag,

Want hij hem alleen ontzag.

Met Darius was een baron,

Die geheten was Patroen

En uit Griekenland geboren.

Hij had zijn land verloren,

Toen Alexander Athene won.

Onder hem was menig man;

Hij had bij die jaren.

Getrouw was hij ook te waren

En Darius vriend zoals het wel scheen.

Met zijn vrienden menigeen,

Zodat hij voer bij Darius zijde.

Hij wist wel en was droevig,

Dat de koning was verraden.

Toen hij mocht op een tijd,

‘Koning,’ zei hij ‘Tarbesines

En Bessus ze vermeten hen dat,

Dat ze u immer willen slaan.

Ze zullen het heden nog bestaan,

Alzo zoals ik heb vernomen.

Hierom ben ik tot u gekomen,

Dat u me laat uw lijf beschermen;

Met hen kan u niet rusten.

Vanavond laat uw tenten slaan

Onder de onze, dat is goed gedaan.

Griekenland en Europa-land

Hebben we verloren, dat is u bekend,

Nog in Bactrea, nog in Indien

Weet u wel dat we vinden

Land nog huis, wijf nog kind

We hebben anders niets,

Dan we hopen tot u.

Ik bid u nimmer, koning vrij,

Dat u doet dit ding

Want ik ben een inkomeling

Zag ik dat iemand van het leger

Voor u wou staan ter verweer.’

Nu weet ik wel dat alle ding,

Die de hemelse koning

Heeft gemaakt met zijn kracht,

Zodat ze beide dag en nacht

Alzo gaan zoals hij gebiedt.

Omdat zowat nu geschiedt,

Wil God het niet toestaan,

Men mag het altijd niet volbrengen.

Bij Darius zeg ik u dat.

Hij ontging tot een stad

Meteen wilde hij het doen,

Dat hem aanraadde zijn ridder Patroen.

Hij liet geschieden het gebod onze heer.

Zijn antwoord wil ik u leren:

‘Dat heb ik vaak ondervonden

Uw trouw in alle stonden,

Nochtans wil ik niet verlaten

Mijn lieden en haten.

Hoe mag ik van hen scheiden?

Ik wil met hen mijn lijf lijden,

Want ik heb hen zonder waan

Menige hoffelijkheid gedaan

En opgehouden van de wieg.

Ik heb liever dat ze me bedriegen,

Dan dat hen van mij kwaad geschiedt.

Wat zo het avontuur gebiedt,

Wil ik eerder laten geschieden,

Eer ik van hen wil vlieden.

Is hen mijn dood bekwaam

En mijn leven ongaangenaam,

Ik heb geleefd al te veel,

Ik sterf graag, ik bied de keel.’

Patroen werd zo te ongemak,

Toen hij hoorde deze zaak,

Hij verloor de hoop al

Om Darius grote ongeval.

Hij keerde onder de Griekse scharen,

Die onder zijn banieren waren,

En zei hen dat ze waren gereed

Te gedogen lief en leed

Om de konings Darius recht.

Bessus die kwade knecht,

Die hemzelf schuldig kende

Dat hij Darius dood zeer minde

- Grieks kon hij niet verstaan –

Hij ontzag hem zonder waan

Dat Patroen zijn geweld.

En het is openbaar genoeg,

Wie zo vals is en fel,

Hij vertrouwt niemand goed.

Hij vroeg een tolk,

Die Grieks en Sarrazins kan,

Wat die Griek had gezegd.

Toen hij het wist wel gereed,

Zou hij Darius hebben verslagen.

Maar hij ontzag hem dat daartegen

Patroen zou hebben staan.

Hij peinsde hij zou hem vangen

En Alexander presenteren,

Zo zou hij hem niet deren.

Dus waande hij allerbest te winnen

Alexanders hulde en minne.

Hierbij verstelde hij deze moord

Tot de nacht en voer beter voort.

Nacht is recht de kwade doen,

Die graag de deugd niet pleegt,

‘s Nachts als men die kwaadheid doet

Die men op de dag niet zien moet;

Want dan is de bange koen

Een onbeschaamd ding te doen.

Toen kwam Bessus tot de koning

En bedankte hem dat ding

Vals met schone taal

Dat hij zo hoffelijk en zo goed

Patroen’s raad had ontzegd,

Die hem tevoren was gelegd.

Hij zei, ‘Heer, nu merk wel,

Patroen is vals en fel,

Had hij u, hij wou nimmer,

Hij zou u leveren aan zijn heer;

Mocht hij u vangen, hij zou u geven

Alexander die uw leven

Nemen zou jammerlijk.

Het is geen wonder zekerlijk

Dat zij het geheel te koop geven,

Die niets achten op hun leven.

Ja, slaat hij in dat avontuur

Zijn lijf om een kleine huur?

Een man die is een inkomeling,

Een ellendige en een arme mens

Zonder wijf en zonder kinderen,

En nu is hier en nu ginder,

En ook niets anders heeft,

Dan dat hij bij zijn soldij leeft,

Die is ongestadiger dan een riet,

Dat de wind volgt en vliedt.’

Bessus eindigde zijn taal;

Darius geloofde het erg goed,

Nochtans wist hij erg wel

Dat het waar was en niet anders,

Dat hij van Patroen hoort.

Want het was zo gekomen voort

Dat hij niet mocht ontgaan.

Zonder hoop en in vrees was hij bevangen.

Het dacht hem te wezen erg kwaad

Te laten zijn lieden raadt,

Nochtans dat hij hem niet gelooft.

Hij was gereed te bieden het hoofd,

Welke tijd dat ze hem wilden slaan.

In deze wil was hij bevangen.

Het was zijn dood ter einde.

Dat zesde boek neemt hier einde.

Die sevende bouc.

Hier ga ic weder ane die geeste.

Daris levede sonder feeste,

Om dat hi wiste sonder waen

Dat hi niet en mochte ontgaen.

5 Ende het ghinc tavonde waert.

Sijn selfs gheest was vervaert

Ende verdrouvet toter doot;

Rouwe haddi ende jammer groot.

Die sone begonde onder gaen,

10 Drouvelike was soe ghedaen,

Ghelijc of soe hadde gheweent.

Men mach wel weten, wat soe meent.

Soe bleef langhe staende stille

Om dies conincs Daris wille,

15 Dor hem te linghene sijn lijf.

Die mane merrede sonder blijf,

Want soe node woude sien

Dat leet, dat daer soude ghescien.

Dus vortekende soe sine doot.

20 Maer so wat so god gheboot,

Dat en mochte noit bliven:

Sine moesten haren ganc vuldriven,

Also alsi hadden begonnen.

Nn hoort voort vander sonnen:

25 Al waest haer leet, soe ghinc te hove,

Entie coninc van groten love,

Die wilen was Asien onderdaen,

Dede sine tente slaen.

Sine ridders ghinghen slapen

30 Ende garsoene ende knapen.

Selve weende hi haerde sere

Daris, want die edele here

Waende wale al sonder saghe

Dat hi emmer vor dien daghe

35 Sterven moeste.

Wat sal hi doen?

Hi sloot dien pauwelioen.

Maer et es gheerne quaet

* dat verstaet,

Dat dien minsce coomt te voren,

40 Alse hi waent hebben verloren

Sijn lijf, van tide te tide

Ende hi allene es ende onblide.

Hi sprac jeghen sijns selfs sin

Dese tale, meer no min.

45 ԏwi, felle Jupiter! –

Ofte ict wale segghen der –

Vader ende here vanden goden,

Och, en helpstu mi in derre node?

Wat doestu mi leets besuren!

50 Waer hebbic dese aventuren

Verdient ende dit ongheval?

Owi, ghi gode, besiet dit al!

Waer verdiende ic dese pine,

Daer mi nu in staet te sine?

55 Ja en hebbic ooc niet dies verdient

Dat ic steerve onder mine vrient,

Noch sekerlike leven en mach,

Daer ic hebbe meneghen dach

Conic ende here ghesijn.

60 Nu staen si na dat leven mijn.

Of ic met onrecht hebbe ghedraghen

Die crone van Asien in minen daghen,

Ende of ic qualike hebbe berecht

Die lande beide nu ende echt,

65 Ende of ic breken wilde die wet,

Die mine voorders hebben gheset,

Ende of ic hebbe gheregneert dlant

Entie steden alse een tirant

Ende of ic ooc valscelike

70 Te enegher stede in mijn rike

Dien aermen hebbe ontwijst sijn erve

Dor des rijcs mans bederve,

Ende of ic dor minne, ofte dor miede

Hebbe ontervet mine liede,

75 Ende oft ic vonnesse hebbe vercocht

Dor prosent, dat mi es brocht,

Ofte dat van minen lieden een

Hem beclaghet dat ic sijn leen

Ontwiset hebbe enech waerf,

80 Dat van rechte hem verstaerf,

Ende ic recht hebbe begheven

Ende trouwe in al mijn leven:

So eist recht dat ict ontghelde

Mettier doot up desen velde.

85 Siet, ghi gode, hebbic mesdaen,

So wille ict becopen saen.

Ghenouch hebbic gheleit dit leven;

Alse ghi wilt, salict begheven.

Bessus come ende sla mi dan,

90 Narbesines, die felle man,

Come ende storte mijn bloet

Ende coelre mede sinen moet.

Maer of ic up eertrike

Hebbe ghelevet redenlike,

95 Ende ic redene ende recht

Hebbe ghedaen nu ende echt,

Also alst bescreven staet –

En si dat ic enech quaet

Met minen live hebbe ghedaen

100 Dat mi nature dede bestaen –

So bidde ic al den goden,

Die mi maecten ende gheboden,

Dat si mi besceermen moeten

Voor die ghone die mi mesgroeten,

105 Dats Bessus ende Narbesines.

Ghi gode, bedinct u des

Dat ghi hem allene doet becopen

Die moordaet, daer si om lopen,

Ende ic met rechte moete leven;

110 Dies verdient, hi moete sneven.

Ende of dat sake es dat die gode

Dat hebben vast in hare ghebode,

Ende ocht also es vorseit

Dat mijn leven u es leit,

115 Ende Atropos, diet al verslaet,

Breken wille minen draet,

Daer mijn leven an staet al:

Waer om eist dat een ander sal

Meerre macht hebben up mi,

120 Dan ic selve? ic segghe u twi:

Waer omme sal mi Bessus slaen,

Ende ic den Grieken ben ontgaen?

Ja en hebbic noch mijn leven?

Ende mijn hande sijn mi bleven,

125 Ende ic hebbe noch een swaert;

Ic sal mi doden mettier vaert,

So en doden mi niet die scalke.’

Dit sprac hi, ende an enen balke

Van der tenten hinc een swaert;

130 Doe trac hijt te hem waert.

Doe sacht een spadoen ende liep

Uter tenten ende riep.

Doe waert daer die jammer groot,

Men seide, die coninc ware doot.

135 Al die edele baroene

Quamen ten pauwelioene

Ende sloughen hare hande te samen,

Doe si die niemare vernamen.

Bede ridders ende knapen

140 En dorsten hem niet wapen,

Want si doe alle waenden des

Dat Bessus ende Narbesines

Hadden versleghen haren here.

Die Percen hadden dor haer ere

145 Gheerne wapen an ghedaen;

Maer sine dorstens niet bestaen,

Want si waren alle in vare

Vander quader scalker scare,

Ende dor die vrese vander doot

150 Lietsi dien here in dier noot

Mettien quamen die moordenaren

Wel ghewapent met haerre scaren

Ende met haren baren sweerden

Ende doorreden met haren peerden

155 Die Percen, die bi haren here

Staen ende troostene vanden sere,

Ende hebben hem dat sweert ghenomen.

Mettier vaert so sijn si comen

Ende waendene doot vinden.

160 Stappans deden sine binden

Ende slaen in vaste boien.

Ai keytive, wat suldi doien?

Hoe onghestade es dat gheval

Dat tesen levene behoret al!

165 Hoe wandel es die aventure!

Die wilen hadde sine cure

Van den oosten toten westen

Ende voer up enen guldenen waghen,

170 Entien so vele liede ontsaghen,

God weet, al nu te desen stonden

Hebben sine cnechte ghebonden

Ende up enen nouwen waghen

Gheleit, diene te voren ontsaghen.

175 Nochtan dor dat si haren here

Souden doen eneghe ere,

Dede Bessus dien here sijn

Beslaen in guldene vingherlijn.

Si roveden met groter scame

180 Sconincs scat ende sijn allame,

Als ocht ware in enen stride.

Si loeden in corten tide

Bede waghen ende kerren.

Si en dorsten niet merren,

185 Doe si die quaetheit hadden ghedaen;

Si hilden haren here ghevaen

Ende si ontfloen, want si ontsaghen

Dattene Alexander soude jaghen.

Waer vliedi? wat volghedi na,

190 Scande van al Asia,

Scalke, quade moordenaers,

Onrene knechte, quaet ghepaers,

Vondelinghe van nieute comen?

God moete u verdomen!

195 Wat lande sal u onthouden?

Waer suldi sculen? in wat wouden?

Ghi hebt ghevaen uwen here,

Wi sal so coene sijn emmermere,

Die met u sal durren leven?

200 Ja en hebdi uwen here verdreven?

Ende ooc, eer hi u sal ontgaen,

Sult ghine dorperlike verslaen.

Doe dese dinc ghesciede,

Quam Alexander ende sine liede,

205 Die torment van Asia,

Ende volgheden Darise na.

Tote Ebractana was hi comen,

Want hi die mare hadde vernomen

Dat Daris ware in die stede.

210 Nu hoort, wat Alexander dede!

Alse hi die mare hadde ghehoort,

Beleide hi al om die poort;

Hi waende Daris vinden daer.

Hi hadde achtinghe over waer

215 Die poort te slechtene neven deerde

Ende al te slane mettien sweerde.

Doe seiden hem die vander poort

Dat Daris ware ghevloen bat voort

Ende gaven die sluetele van der steden

220 Ende seiden dat hi ware in Meden

Ende hi Percen hadde ghelaten.

Doe voer die coninc siere straten

Ten lande van Meden waert

Darise souken mettier vaert;

225 Daerna woudi in Bacteren varen.

Doe quam een bode te hem te waren,

Die hem seide min no mere,

Dan hoet verghinc met sinen here,

Ende hoene vinghen sine liede,

230 Min no meer, dan alst ghesciede.

Alse Alexander dat verhoorde,

Hadde hi wonder van den woorde

Ende riep bat na sine baroene

Clituse ende Permenioene

235 Ende ander vele diere waren.

‘Ghesellen’ sprac hi ‘Laet ons varen

Doen enen clenen aerbeit,

Ons esser groot lof af ghereit.

Daris es hier bi ghevaen

240 Van sinen lieden, sonder waen,

Die hem sijn leven maken te sure

Ende doen hem hebben quade aventure.

Of hi es jammerlike doot,

Of hi leeft in groter noot.

245 Ic wille dat wi haestelike

Na volghen den coninc rike.

Al es hi onse viant,

Laet ons volghen al te hant.

Het es ere ooc also groot

250 Dien viant te helpene uter noot,

Alse hi woorden es keytijf,

Alse te nemene sijn lijf

Ende alse te vane in enen wighe.’

Die heren riepen al te prighe

255 Dat si dor vrese no dor doot

Hem en lieten in enegher noot.

Die ghesele van eerderike

Scaerde sijn volc ghenendelike

Ende ghinc sonder logieren bi nachte

260 Achter Darise met groter crachte

Dat si altoos niet en sliepen.

Di orsse haesten ende liepen

Snellike met groten ghere.

Selve voer hi min no mere,

265 Dan of hi een tigher ware,

Ende hi sochte harentare,

Die hem sine jonghen nam.

Dus so voer hi haerde gram

Ende peinsde, wat daer ghesciede.

270 Hem volchden alle sine liede.

Nu es Alexander so na comen,

Dat hi die stat heeft vernomen,

Daer Bessus dien here vinc.

Doe quamen jeghen dien coninc

275 Twee van Daris lieden gheraect,

Die met hem hebben vrede ghemaect,

Want si dier verraders scare

Haten ende hadden onmare.

Met desen tween hevet Alexander

280 Dien wech bestaen ende menech ander,

Want hem waren die straten cont.

Het was so na an dien avont,

Dat men die sterren mochte sien.

Alexander hi scaerde mettien

285 Al sijn volc in vieren

Ende voer in dier manieren,

Dat deen scare spreken mochte

Toter ander, als hem rochte.

Dus voer hi met groter cracht

290 Tote dien dat was minnacht.

Mettien quam Brocubelus,

Een ridder ute Daris huus,

Ende seide al openbare

Dat maer ene mile en ware

295 Ende ene halve ooc daermede

Al toter selver stede,

Daer Bessus die moordenare

Laghe met siere scare.

ԗacht, hoe ghi vaert darewaert!

300 Wacht dat ghi ghewapent vaert!

Dat u dat moordadeghe diet

En moghe ghescaden niet;

Want die ghere ghenaden en hoopt

Hem en roect, wat dode hi beloopt.

305 Hier bi sijn si van groter were

Die moordenare ende sijn here.’

Dit waren Brocubelus woorde.

Doet die griexe scare hoorde

Ende Alexander, die here,

310 Hadden si te meerren ghere

Die moordenaren te bestane.

Met groter haest voeren si dane

Van midnacht toter dagheraet.

Doe mochtmen horen dat baraet

315 Entie waghen horen kerren

Ende Bessus carinen van verren,

Ende elc mochte anderen wale sien,

Van diere volghen ende vlien;

Ne ware die stuvinghe vander mouden

320 Heeft die claerheit al onthouden.

Alexander hiet dat here staen,

Om dat tghestof soude vergaen,

Ende hi daerbi bekinnen mochte

Die moordenaren, die hi sochte.

325 Bessus liet doghen omme gaen

Van enen berghe, daer hi ghestaen

Was hoghe boven allen lande.

Hi sach comen sine viande

Blikende ende ghewapent wel

330 Ende meneghen voetgangher fel.

Stappans was hi in vare.

Hets recht, want elc moordenare

Es coenre te doene een moordaet,

Dan te doene een goede daet.

335 Alse die Grieken Bessuse saghen,

Begonds hem haerde wel behaghen.

Si sochtene met groter macht,

Al hadsi onghedeelde cracht.

Hadde Bessus ghewesen also coene

340 Eneghe hoghe daet te doene,

Alse hi te verradene was:

Ic dar mi wel vermeten das –

Hi hadde so meneghen coenen deghen –

Hi hadde al die Grieken wel versleghen

345 Ende ghewroken Asienlant;

Want hi hadde in sijn bewant

Vele meer volx dan Alexander

Ende duchtegher, dan een ander.

Sijn volc hadde meerre cracht,

350 Want het sliep ooc al die nacht

Ende hadde ghehat groot ghemac,

Dat dien Grieken al ghebrac.

Maer die anxt entie vrese

Van der edeler griexe rese

355 Ende ooc Alexanders name,

Die meneghen coninc dede scame,

Entie meneghen strijt verwan,

Maecte so blode meneghen man,

Die Bessus enegher eren onnen,

360 Dat si waenden sijn verwonnen.

Si scoten hare wapen of

Ende vloen al dor dat ghestof,

Ghelijc ocht waren onedele liede.

Nu hoort een deel, wat daer ghesciede

365 Doe dat die verradere saghen,

Liepen si te Daris waghen

Narbesines ende Bessus

Ende spraken te Darise aldus:

‘If dijn herte vlien begheert,

370 So sitte stappans up een peert

Ende vlie, die Grieken comen!

Vare met ons, het sal di vromen;

So machstu behouden dlijf.’

Daris hadde onweert haer bedrijf,

375 Hi seide, hine dedes niet,

Wat so hem daerna ghesciet.

‘Ic bidde noch minen goden,

Up dat ghi mi wilt doden,

Si sullen wreken minen rouwe;

380 Des edels Alexanders trouwe

Biddic al wenende omme wrake.

In volghe u dor ghene sake;

Ghi sijt moordadich ende fel.

Die doot ghenoucht mi haerde wel,

385 Ende soe en sal mi niet vervaren;

Engheen mesval sal mi te waren

Quaden knechten doen volghen.

Al es mi daventure verbolghen,

Soene mach mi deren nemee.

390 Al dodi mi nu, ghi twee,

Dats mi dat leste ongheval

Dat mi daventure gheven sal.’

Qualike bequamen dese woort

Dien ghonen, die se hebben ghehoort.

395 Bessus ende Narbesines

Bolghen hem sere, des sijt ghewes,

Ende scoten up Darise, haren here,

Meneghen spiet ende meneghen ghere.

Si gaven hem meneghe diepe wonde.

400 Si ghemistene doch ter selver stonde,

Dat sine int herte niet en rochten.

Maer die paerde, die den waghen brochten,

Sloughsi doot, om dat si dochten

Dat si hem volghen niet en mochten.

405 Hem twee slouch Bessus, die dief,

Die Darise hadden haerde lief.

Stappans doe dit was ghedaen,

Begonden si die vlucht bestaen.

Bessus vlo in Bacteren lant,

410 Narbesines vlo ooc te hant

In dat lant van Yrcanie.

Hare tweer companie

Vloen harentare, daer si dochten

Dat si hem onthouden mochten.

415 Daer bleven vijfhondert amirale

Ghewapent uter maten wale,

Die door recht ende dere van den lande

Wouden vechten jeghen die viande,

Want sine waenden verweren.

420 Ooc scaemden si hem der oneren,

Dat si behouden souden dleven

Ende hare here ware doot bleven.

Nochtoe dat si in twivel waren,

Weder si henen wouden varen,

425 So haer viande weder staen,

Mettien so quamen heerde saen

Uten dale dedele Grieken,

Die dien nacht al over wieken,

Up die berghe, daer si sien

430 Meneghen edelen ridder vlien.

Die Grieken waren van groten prighe

Ende hadden al den sin te wighe.

Wonder dat die coninc dede.

Permenio ende Philotas mede

435 Clitus ende Antigonus

Cenus ende Craterus

Polistratus ende Polipercoen

Mochtmen sien wonder doen.

Tholomeus ende Efestio

440 Dadent rechte bede also,

Dat hise prijsde, diet sach.

Daer bleef menech uptien dach.

Men ghinc daer houwen ende slaen;

Die blode mochte niet ontgaen,

445 No ontcrupen, no ontvlien;

En mochte dien coenen niet ghescien

Dat hi hem verweren mochte.

Menech was daer, die vercochte,

Eer hi staerf, sijn lijf wel diere.

450 Nu hoort wonderlike maniere!

Het screef die gone diet al sach,

Datmen cume gheloven mach:

Men vinc die blode ende slouch die coene.

Daer waren vele meer baroene

455 Ghevaen, dan in dien wighe te waren

Als ende als dier Grieken waren.

Nochtan so bleefer ooc doot

460 Drie dusent, die were groot

Deden, eer si dlijf verloren;

Het waren princen uutvercoren.

Die strijt was staerc ende groot

Tote dattie coninc gheboot

465 Datmen vechten soude laten

Ende pleghen voort dier maten;

So dat men liet dat striden bliven.

Daer was ghenouch der keytive!

So menech man wasser ghevaen,

470 Dat si tropmale alse beesten gaen;

Nochtan bleefer mere doot.

Daer en was ridder no ghenoot,

Die wiste, waer Daris ware.

Ende men sochten harentare

475 Up al die waghene, daer si mochten

Vinden dien coninc, dien si sochten.

Maer ic wane, sijs niet en vonden,

Want dorsse, die ghone dieve wonden,

Haddene ghevoert in een dal,

480 Daert eenlijc was overal

Bi eenre straten up ene flume.

Hi was cranc hi levede cume.

Die flume heet Albene,

Tusscen Brandijs enten Swene

485 En sijn niet drie so soete beken,

Ute eenre rochen comt soe ghestreken

Ende loopt over een soete sant.

Daer quam ghelopen al te hant

Polistratus, een griex man,

490 Die harde groten dorst ghewan

In dien stride, diemen daer vacht.

Der Albene heeft hi gheacht;

Mettier haest quam hi ghereden

Ende wel na was hi leden;

495 Ne ware hi doch versach

Dien waghen, daer Daris up lach,

Staende al onghecovertuert,

Want het was te stucken ghescuert,

Ende die paerde sach hi ghewont.

500 Daerwaert voer hi in corter stont;

Darise vant hi daer ter stede

Sere ghewont ende ooc mede

Int einde van sinen live

Ende ghelijc enen keytive.

505 Onghelijc was hi dien groten here,

Die wilen met groter ere

Jeghen Alexandere quam te wighe,

Entie here met groten prighe

Was van Percen ende van Meden

510 Ende van vele goeder steden.

Polistratus conste wale

Beide indsce ende griexe tale.

Hi vraghede, wie dat hi ware.

‘ԁy vrient’ sprac hi ‘kom bat hare!

515 Bestu een Griec?’

‘Ja ic, wie du?’

‘Hoor na mi, ic segghe u nu,

Ic was Daris wilen ere.

Nu hebbic gheen gheluc mere,

Dan du verstaes mine tale.

520 Daventure heeft mi wale

Gheholpen ende ic dancs haer sere.

Hoor mi, ende ic en bidde nemere.

O wi, oft mochte ghescien,

Hoe gheerne soudic sien

525 Alexandere, ocht also ware,

Ende segghen hem dat ic begare!

Ic woude, hi mijn inde saghe

Ende hi hoorde mine claghe!

Wi souden so te gader spreken,

530 Dat wi dien nijt al souden breken

Ende pais maken van orloghen.

Maer dit en willen niet ghedoghen

Daventure ende onse gode;

Hiertoe saltu wesen bode

535 Tote Alexandere, ende ganc

Ende segghe hem van mi groten danc,

Ende dat hijt met rechte heeft verdient.

Want hi was so groot een vrient

Mijns kinds Daris ende miere moeder

540 Miere suster Dymen ende mijns broeder

Ende Rixcolien miere dochter.

Sine vrientscap es vele sochter,

Dan die vrientscap van minen lieden,

Die mi dus qualike verrieden,

545 Want hi hevet dien minen ghegheven

Groot goet ende ooc hare leven,

Ende die ghene hebben mi doot,

Dien ic dede ere groot,

Ende dien ic gaf lant ende goet.

550 Met rechte soude ic onbehoet

Hebben onder hem ghesijn,

Die mi namen dleven mijn.

Dus loonden mi mine vriende

Daer ic doechden jeghen verdiende.

555 Daer omme biddic uwen here

Dat hi mi wreke also sere,

Alse hi woude dat ic dade

Ende mi ware ghevallen stade,

Ende dien ghonen doe selke recht,

560 Alsmen sculdich es dien knecht

Te doene, die sinen here verslaet

Valscelike met ere moordaet.

Want hi mach bi miere doot

Exempel nemen haerde groot,

565 Ende al die coninghe, die nu leven,

Die dien lieden ghebot uut gheven,

Moghen wachten hem bi mi.

Sie dat hi sulc rechter si,

Die grote here, van deser daet,

570 Ende hem so lone hare quaet,

Dat hijs en hebbe ghenen lachter,

Dat men niet en segghe hier achter.

‘Alexander wrac scandelike

Darise, dien coninc rike.’

575 Dit ware ooc grote scande.

Segghe hem minen ande,

Alexander, dien hovescen coninc,

Dat hi scuwe dusdane dinc.

Merke mine doot ende wreke dan

580 Minen lachter als gherecht man.

Ic bidde dien goden van hier boven,

Daer wi alle an gheloven,

Ende dien goden van der helle,

Daer ic wesen sal gheselle -

585 Up dat si mi dese bede dan gheven

In bidde nemeer in al mijn leven –

Ic bidde dat die ommeganc

Over breet ende over lanc

Vander werelt wesen moete

590 Onder Alexanders voete.

Segghe hem dat hi mi begrave

Eerlike met groter have,

Alsi Telico, mijn wijf, dede.

Dit es Daris achterste bede.’

595 Mettien trac hi een vingherlijn

Men enen jaspise guldin fijn,

Dat hijt droughe tenen prosente

Dien coninc in sine tente.

Ende dat coude vander doot

600 Quam te sijnre herten so groot,

Dat hem siele ende lijf versciet.

Die gheest voer henen ende liet

Dien aermen lichame doot ende cout

Ende voer in die goods ghewout.

Dat zevende boek.

Hier ga ik weer aan dat verhaal.

Darius leefde zonder feesten,

Omdat hij wist zonder waan

Dat hij niet mocht ontgaan.

En het ging te avond waart.

Zijn eigen geest was bang

En bedroefd tot de dood;

Rouw had hij en jammer groot.

De zon begon onder te gaan,

Droevig was ze gedaan,

Gelijk of ze had geweend.

Men mag wel weten wat ze meent.

Ze bleef lang staan stil

Om de konings Darius wil,

Door hem te verlengen zijn lijf.

De maan vertraagde zonder blijf,

Want ze node wou zien

Dat leed dat daar zou geschieden.

Dus voortekende ze zijn dood.

Maar zowat zo God gebood,

Dat mocht nooit blijven:

Ze moesten hun gang vol drijven,

Alzo zoals ze hadden begonnen.

Nu hoort voort van de zon:

Al was het haar leed, ze ging te hof,

En de koning van grote lof,

Die wijlen was Azië onderdanig,

Liet zijn tenten slaan.

Zijn ridders gingen slapen

En bedienden en knapen.

Zelf weende hij erg zeer

Darius, want die edele heer

Waande wel al zonder sage

Dat hij immer voor de dag

Sterven moest.

Wat zal hij doen?

Hij sloot dat paviljoen.

Maar het is graag kwaad

dat verstaat,

Dat de mens komt tevoren,

Als hij waant te hebben verloren

Zijn lijf, van tijd tot tijd

En hij alleen is en droevig.

Hij sprak tegen zijn eigen zin

Deze taal, meer of minder.

ԏ wi, felle Jupiter!

Of ik het wel zeggen durf

Vader en heer van de goden,

Och, helpt u me in die node?

Wat laat u me leed bezuren!

Waar heb ik deze avonturen

Verdiend en dit ongeval?

O wie, gij God, bezie dit al!

Waar verdiende ik deze pijn,

Daar me nu in staat te zijn?

Ja en heb ik ook niet dit verdiend

Dat ik sterf onder mijn vriend,

Nog zeker leven mag,

Daar ik ben menige dag

Koning en heer geweest.

Nu staan ze naar dat leven van mij.

Of ik met onrecht heb gedragen

De kroon van Azië in mijn dagen,

En of ik kwalijk heb berecht

Die landen beide nu en echt,

En of ik breken wilde de wet,

Die mijn voorouders hebben gezet,

En of ik heb geregeerd het land

En de steden als een tiran

En of ik ook vals

Te enige stede in mijn rijk

De armen heb ontwezen zijn erve

Door de rijke mans behoefte,

En of ik door minne of door winst

Heb onterfd mijn lieden,

En of ik vonnissen heb verkocht

Door present dat me is gebracht,

Of dat van mijn lieden een

Hem beklaagde dat ik zijn leen

Ontwezen heb enige maal,

Dat van recht hem verstierf,

En ik recht heb gegeven

En trouw in al mijn leven:

Dan is het recht dat ik het vergolden

Met de dood op dit veld.

Ziet, gij God, heb ik misdaan,

Zo wil ik het bekopen samen.

Genoeg heb ik geleid dit leven;

Als ge wilt zal ik het begeven.

Bessus komt en slaat me dan,

Narbesines, die felle man,

Kom en stort mijn bloed

En verkoelt er mede zijn gemoed.

Maar als ik op aardrijk

Heb geleefd redelijk,

En ik reden en recht

Heb gedaan nu en echt,

Alzo zoals het beschreven staat

Tenzij dat ik enig kwaad

Met mijn lijf heb gedaan

Dat me de natuur liet bestaan

Zo bid ik alle goden,

Die me maakten en geboden,

Dat ze me beschermen moeten

Voor diegene die me misgunnen,

Dat is Bessus en Narbesines.

Gij God, bedenkt u dit

Dat gij hen alleen laat bekopen

Die moorddaad daar ze om lopen,

En ik met recht moet leven;

Die het verdient, hij moet sneven.

En als dat zaak is dat de goden

Dat hebben vast in hun geboden,

En of alzo is voorzegt

Dat mijn leven u is leed,

En Atropos, die het geheel verslaat,

Breken wil mijn draad,

Daar mijn leven aan staat al:

Waarom is het dat een ander zal

Meer macht hebben op mij,

Dan ik zelf? Ik zeg u waarom:

Waarom zal me Bessus slaan,

En ik de Grieken ben ontgaan?

Ja, heb ik nog mijn leven?

En mijn handen zijn me gebleven,

En ik heb nog een zwaard;

Ik zal me doden met een vaart,

Zo doden me niet die schalken.’

Dit sprak hij en aan een balk

Van de tent hing een zwaard;

Toen trok hij het tot hem waart.

Toen zag het een hermafrodiet en liep

Uit de tent en riep.

Toen werd daar de jammer groot,

Men zei, de koning is dood.

Al die edele baronnen

Kwamen te paviljoen

En sloegen hun handen tezamen,

Toen ze dat nieuws vernamen.

Beide, ridders en knapen

Dorsten hen niet te wapenen,

Want ze toen alle waanden des

Dat Bessus en Narbesines

Hadden verslagen hun heer.

De Perzen hadden door hun eer

Graag wapens aangedaan;

Maar ze durfden het niet te bestaan,

Want ze waren alle in gevaar

Van de kwade schalkse schaar,

En door de vrees van de dood

Lieten ze die heer in die nood

Meteen kwamen de moordenaars

Goed gewapend met hun scharen

En met hun blanke zwaarden

En doorreden met hun paarden

De Perzen die bij hun heer

Staan en zich troosten van het zeer,

En hebben hem dat zwaard genomen.

Met een vaart zo zijn ze gekomen

En waanden hem dood te vinden.

Gelijk lieten ze hem binden

En slaan in vaste boeien.

Ai ellendige, wat zal je doen?

Hoe ongestadig is dat geval

Dat tot dit leven behoort al!

Hoe veranderlijk is het avontuur!

Die wijlen had zijn kuur

Van het oosten tot het westen

En voer op een gouden wagen,

En die zoveel lieden ontzagen,

God weet, al nu te deze stonden

Hebben zijn knechten hem gebonden

En op een nauwe wagen

Gelegd die hem tevoren ontzagen.

Nochtans doordat ze hun heer

Zouden doen enige eer,

Liet Bessus die heer van hem

Beslaan in gouden ring.

Ze roofden met grote schaamte

Konings schat en zijn huisraad,

Alsof het was in een strijd.

Ze laadden in korte tijd

Beide, wagens en karren.

Ze dorsten niet te wachten,

Toen ze die kwaadheid hadden gedaan;

Ze hielden hun heer gevangen

En ze ontkwamen want ze ontzagen

Dat hen Alexander zou jagen.

Waar vlieg je? Wat volg je na,

Schande van geheel Azië,

Schalken, kwade moordenaars,

Onreine knechten, kwaad gepaard,

Vondelingen van niets gekomen?

God moet u verdoemen!

Welk land zal u onthouden?

Waar zal je schuilen? in welke wouden?

Ge hebt gevangen uw heer,

Wie zal zo koen zijn immermeer,

Die met u zal durven leven?

Ja, en heb je uw heer verdreven?

En ook, eer hij u zal ontgaan,

Zal ge hem dorpsachtig verslaan.

Toen dit ding geschiedde,

Kwam Alexander en zijn lieden,

De kwelling van Azië,

En volgden Darius na.

Tot Ebractana was hij gekomen,

Want hij had het bericht vernomen

Dat Darius was in die stede.

Nu hoor wat Alexander deed!

Toen hij dat bericht had gehoord,

Belegerde hij alom die poort;

Hij waande Darius te vinden daar.

Hij had achting voor waar

Die poort te slechten nevens de aarde

En geheel te slaan met het zwaard.

Toen zeiden hen die van de poort

Dat Darius was gevlogen beter voort

En gaven de sleutels van de stede

En zeiden dat hij was in Meden

En hij Perzië had verlaten.

Toen voer de koning zijn straten

Te lande van Meden waart

Darius zoeken met een vaart;

Daarna wou hij in Bactrae varen.

Toen kwam een bode tot hem te waren,

Die hem zei min of meer,

Dan hoe het verging met zijn heer,

En hoe hem vingen zijn lieden,

Min of meer dan zoals het geschiedde.

Toen Alexander dat hoorde,

Had hij verwondering van het woord

En riep beter nabij zijn baronnen

Clitus en Permenioen

En andere veel die er waren.

‘Gezellen’, sprak hij, ‘Laat ons gaan

Doen een kleine arbeid,

Ons is er groot lof van bereid.

Darius is hierbij gevangen

Van zijn lieden, zonder waan,

Die hem zijn leven maken te zuur

En laten hem hebben kwaad avontuur.

Of hij is jammerlijk dood,

Of hij leeft in grote nood.

Ik wil dat we haastig

Na volgen de koning rijk.

Al is hij onze vijand,

Laat ons volgen al gelijk.

Het is eer ook alzo groot

Die vijand te helpen uit de nood,

Als hij geworden is ellendig,

Zoals te nemen zijn lijf

En als te vangen in een strijd.’

Die heren riepen al met ijver

Dat ze door vrees nog door dood

Hem verlieten in enige nood.

Die gesel van aardrijk

Schaarde zijn volk tot dat doel

En ging zonder logeren bij nacht

Achter Darius aan met grote kracht

Zodat ze altijd niet sliepen.

De paarden haasten en liepen

Snel met grote gang.

Zelf voer hij min of meer,

Dan alsof hij een tijger ware,

En hij zocht hier en daar,

Die hem zijn jongen nam.

Dus zo voer hij erg gram

En peinsde wat daar geschiedde.

Hem volgden al zijn lieden.

Nu is Alexander zo nabij gekomen,

Dat hij de plaats heeft vernomen,

Daar Bessus die heer ving.

Toen kwamen tegen de koning

Twee van Darius lieden geraakt,

Die met hem hebben vrede gemaakt,

Want ze die verraders schaar

Haten en hadden onwaarde.

Met deze twee heeft Alexander

Die weg bestaan en menig ander,

Want hen waren de straten bekend.

Het was zo nabij aan de avond,

Dat men die sterren mocht zien.

Alexander hij schaarde meteen

Al zijn volk in vieren

En voer in die manieren,

Zodat de ene schaar spreken mocht

Tot de andere als ze hen raakte.

Dus voer hij met grote kracht

Totdat het was middernacht.

Meteen kwam Brocubelus,

Een ridder uit Darius huis,

En zei al openbaar

Dat het maar een mijl was

En een halve ook daarmede

Al tot dezelfde stede,

Daar Bessus die moordenaar

Lag met zijn schaar.

‘Wacht, hoe ge vaart derwaarts!

Wacht dat ge gewapend vaart!

Dat u dat moorddadige volk

Mag beschadigen niet;

Want die graag genade hoopt

Hem een zorg welke dood hij beloopt.

Hierbij zijn ze van grote verweer

De moordenaar en zijn leger.’;

Dit waren Brocubelus woorden.

Toen het de Griekse schaar hoorde

En Alexander, die heer,

Hadden ze te meer verlangen

De moordenaars te bestaan.

Met grote haast voeren ze vandaan

Van middernacht tot de dageraad.

Toen mocht men horen dat beraad

En de wagens horen kraken

En Bessus kwellen van verre,

En elk mocht de andere wel zien,

Van die er volgen en vlieden;

Was er het stuiven van de modder

Heeft de helderheid geheel tegengehouden.

Alexander zei dat leger te staan,

Omdat het stuiven zou vergaan,

En hij daarbij bekennen mocht

De moordenaars die hij zocht.

Bessus liet de ogen omgaan

Van een berg, daar hij stond

Was hoog boven alle land.

Hij zag komen zijn vijanden

Blikkerend en gewapend wel

En menige voetganger fel.

Gelijk was hij in gevaar.

Het is recht want elke moordenaar

Is koener te doen een moord,

Dan te doen een goede daad.

Toen de Grieken Bessus zagen,

Begon het hen erg goed te behagen.

Ze zochten hem met grote macht,

Al hadden ze ongedeelde kracht.

Had Bessus geweest alzo koen

Enige hoge daad te doen,

Als hij te verraden was:

Ik durf me wel vermetele dat

Hij had zo menige koene degen

Hij had al die Grieken wel verslagen

En gewroken Azië land;

Want hij had in zijn beheer

Veel meer volk dan Alexander

En geduchter dan een ander.

Zijn volk had meer kracht,

Want het sliep ook die hele nacht

En had gehad groot gemak,

Dat de Grieken geheel ontbrak.

Maar de angst en de vrees

Van de edele Griekse reus

En ook Alexanders naam,

Die menige koning liet beschamen,

En die menige strijd won,

Maakte zo bang menige man,

Die Bessus enige eer gunnen,

Dat ze waanden zijn overwonnen.

Ze schoten hun wapens af

En vlogen al door dat stof,

Gelijk of het waren onedele lieden.

Nu hoort een deel wat daar geschiedde

Toen dat de verraders zagen,

Liepen ze tot Darius wagen

Narbesines en Bessus

En spraken te Darius aldus:

‘Als uw hart vlieden begeert,

Zo zit gelijk op een paard

En vliedt, de Grieken komen!

Vaar met ons het zal je verheugen;

Dan mag u behouden uw lijf.’

Darius had onwaardig hun bedrijf,

Hij zei, hij deed het niet,

Wat zo hem daarna geschiedt.

‘Ik bid nog mijn goden,

Opdat ge me wil doden,

Ze zullen wreken mijn rouw;

De edele Alexanders trouw

Bid ik al wenend om wraak.

Ik volg u door geen zaak;

Ge bent moorddadig en fel.

De dood vergenoegt me erg goed,

En ze zal me niet verschrikken

Geen misval zal me te waren

Kwade knechten laten volgen.

Al is me het avontuur verbolgen,

Ze mag me deren nimmer.

Al doodt ge me nu, gij twee,

Dat is me dat laatste ongeval

Dat me het avontuur geven zal.’

Kwalijk bekwamen deze woorden

Diegenen die ze hebben gehoord.

Bessus en Narbesines

Verbolgen hen zeer, dus is het gewis,

En schoten op Darius, hun heer,

Menige spies en menig schot.

Ze gaven hem menige diepe wonde.

Ze misten hem toch terzelfder stonde,

Dat ze hem in het hart niet raakten.

Maar de paarden die de wagen bracht,

Sloegen ze dood omdat ze dachten

Dat ze hen niet volgen mochten.

Hen twee sloeg Bessus, de dief,

Die Darius had erg lief.

Gelijk toen dit was gedaan,

Begonnen ze de vlucht te bestaan.

Bessus vloog in Bactrae land,

Narbesines vloog ook gelijk

In dat land van Yrcanie.

Hun twee compagnieën

Vlogen hier en daar waar ze dachten

Dat ze zich ophouden mochten.

Daar bleven vijfhonderd admiralen

Gewapend uitermate goed,

Die door recht en de eer van het land

Wilden vechten tegen de vijand,

Want ze waanden zich te verweren.

Ook schaamden ze zich de oneer,

Dat ze behouden zouden het leven

En hun heer was dood gebleven.

Nochtans dat ze in twijfel waren,

Of ze heen zouden varen,

Of hun vijanden weerstaan,

Meteen zo kwamen vrijwel gelijk

Uit het dal de edele Grieken,

Die de nacht al doorbrachten,

Op de berg daar ze zien

Menige edele ridder vlieden.

Die Grieken waren van grote strijdlust

En hadden de hele zin tot de strijd.

Wonder dat de koning deed.

Permenio en Philotas mede

Clitus en Antigonus

Cenus ende Craterus

Polistratus ende Polipercoen

Mocht men zien wonder doen.

Tholomeus en Efestio

Deden het recht beide alzo,

Dat hij ze prees die het zag.

Daar bleef menigeen op die dag.

Men ging daar houwen en slaan;

De bange mocht niet ontgaan,

Nog ontkruipen, nog ontvlieden;

En mocht de koenen niet geschieden

Dat ze zich verweren mochten.

Menig was daar die verkocht,

Eer hij stierf zijn lijf wel duur.

Nu hoor een wonderlijke manier!

Het schreef diegene die het al zag,

Dat men nauwelijks geloven mag:

Men ving de bange en sloeg de koene.

Daar waren veel meer baronnen

Gevangen dan in de strijd te waren

Als er Grieken waren.

Nochtans zo bleef er ook dood

Drieduizend die verweer groot

Deden eer ze het lijf verloren;

Het waren prinsen uitverkoren.

De strijd was sterk en groot

Totdat de koning gebood

Dat men het vechten zou laten

En plegen voort in die mate;

Dat men liet dat strijden blijven.

Daar was genoeg de ellendige!

Zo menig man was er gevangen,

Zodat ze in troepen als beesten gaan;

Nochtans bleven er meer dood.

Daar was ridder nog genoot,

Die wist waar Darius ware.

En men zocht hem hier en daar

Op al de wagens daar ze mochten

Vinden die koning die ze zochten.

Maar ik waan dat ze hem niet vonden,

Want de paarden die de dieven verwonden,

Hadden hem gevoerd in een dal,

Daar het gelijk was overal

Bij een straat op een vloed.

Hij was zwak en leefde nauwelijks.

Die vloed heet Albene,

Tussen Brandijs en de Swene

Het zijn niet drie zo zachte beken,

Uit een rots komen ze gestreken

En lopen over een zacht zand.

Daar kwam gelopen gelijk

Polistratus, een Griekse man,

Die erg grote dorst had

In die strijd die men daar vocht.

De Albene heeft hij gedacht;

Met een haast kwam hij gereden

En bijna was hij weggegaan;

Toen hij toch zag

Die wagen daar Darius op lag,

Staande al onbedekt,

Want het was te stukken gescheurd,

En de paarden zag hij gewond.

Derwaarts voer hij in korte stond;

Darius vond hij daar ter plaatse

Zeer gewond en ook mede

In het einde van zijn leven

En gelijk een ellendige.

Ongelijk was hij die grote heer,

Die wijlen met grote eer

Tegen Alexander kwam te strijd,

En die heer met grote eer

Was van Perzen en van Meden

En van vele goede steden.

Polistratus kon hem wel

Beide, Indische en Griekse taal.

Hij vroeg hem wie dat hij was.

‘Gij vriend’, sprak hij, ‘kom dichterbij!

Bent u een Griek?’

‘Ja ik, wie u?’

‘Hoor naar mij, ik zeg u nu,

Ik was Darius wijlen eerder.

Nu heb ik geen geluk meer,

Dan dat u verstaat mijn taal.

Het avontuur heeft me wel

Geholpen en ik dank haar zeer.

Hoor mij en ik bid nimmer.

O wie, als het mocht geschieden,

Hoe graag zou ik zien

Alexander, als het alzo ware,

En zeggen hem dat ik begeer!

Ik wou dat hij mijn einde zag

En hij hoorde mijn klaag!

We zouden zo tezamen spreken,

Zodat we die nijd geheel zouden breken

En vrede maken van oorlogen.

Maar dit wil niet gedogen

Het avontuur en onze goden;

Hiertoe zal u wezen bode

Tot Alexander en ga

En zeg hem van mij grote dank,

En dat hij het met recht heeft verdiend.

Want hij was z’n grote vriend

Mijn kind Darius en mijn moeder

Mijn zuster Dymen en mijn broeder

En Rixcolien mijn dochter.

Zijn vriendschap is veel zachter,

Dan de vriendschap van mijn lieden,

Die me aldus kwalijk verrieden,

Want hij heeft de mijnen gegeven

Groot goed en ook hun leven,

En diegene hebben me gedood,

Die ik deed eer groot,

En die ik gaf land en goed.

Met recht zou ik onbehoed

Hebben onder hen geweest,

Die me namen het leven van mij.

Dus beloonden me mijn vrienden

Daar ik deugden tegen verdiende.

Daarom bid ik uw heer

Dat hij me wreekt alzo zeer,

Zoals hij wou dat ik deed

En me was gebeurd tijd,

En diegenen doen zulk recht,

Zoals men schuldig is die knecht

Te doen die zijn heer verslaat

Vals met een moorddaad.

Want hij mag van mijn dood

Voorbeeld nemen erg groot,

En alle koningen die nu leven,

Die de lieden gebod uitgeven,

Mogen wachten hen bij mij.

Zie dat hij zulke rechter is,

Die grote heer, van deze daad,

En hen zo beloont hun kwaad,

Zodat ze hebben geen lachen,

Dat men niet zegt hierna.

‘Alexander wraakte schandelijk

Darius die koning rijk.’

Dit was ook grote schande.

Zeg hem mijn einde,

Alexander, die hoffelijke koning,

Dat hij schuwt dusdanige ding.

Merk mijn dood en wreek dan

Mijn lachen als rechtvaardig man.

Ik bid de goden van hierboven,

Daar we allen aan geloven,

En de goden van de hel,

Daar ik wezen zal gezel

Opdat ze me deze bede dan geven

In bid nimmer in al mijn leven

Ik bid dat die omgang

Over breed en over lang

Van de wereld wezen moet

Onder Alexanders voeten.

Zeg hem dat hij me begraaft

Edel met grote have,

Zoals hij Telico, mijn wijf, deed.

Dit is Darius laatste bede.’

Meteen trok hij een ring

En een jaspis goud fijn,

Dat hij het droeg tot een present

De koning in zijn tent.

En dat koude van de dood

Kwam tot zijn hart zo groot,

Zodat hem ziel en lijf verschoot.

De geest voer heen en liet

Dat arme lichaam dood en koud

En voer in het Gods geweld.

605 Salech waren alle sielen

Wisten wi, eer wi vielen

In die quaetheit, in die sonden,

Wat tormente dat wi vonden,

Daer men die sonden in becoopt,

610 Die men in dit lijf beloopt.

Wisten wi in dit leven mede,

Hoe groot es die claerhede,

Daer die saleghe sullen varen,

So en souden wi niet begaren

615 Aerdersc goet ende verkiesen,

Daer wi die siele bi verliesen.

Onsuverheit van lichame

En soude ons niet sijn bequame,

Wine souden niet overjaghen

620 Lant ende paert, huus ende waghen

In dieren mede, in dieren wijn,

Daer die goliase gheerne in sijn.

Wijn, clareit ende bruscaert

En souden niet sijn so waert,

625 Dat men so vele soude in ghieten

Dat het quame te verdriete.

Wisten papen ende clerke,

Biscoppe ende heren van der kerke

Dien rouwe vander helscer pine,

630 Daer hem inne staet te sine,

Si souden scuwen symonie,

Si souden node haren neven

Die grote, vette provende gheven,

635 Eer sijs te rechte weerdich waren.

Men soude niet vercopen, twaren,

Ons heren erve, noch verhuren

Gheloofden si wale dier scrifturen.

Goods erve dats kerkelic goet,

640 Hi storter omme sijn bloet,

Dat souden hebben sine liede.

Dor vrientscap ende dore miede

Een rike man, die cume can beden

Sinen pater noster ende sinen crede,

645 Hevet provende ende personaet.

Een aerme clerc, die bi hem staet,

Die ter cure es wel fondeert,

Hevet cume, dat hi verteert.

Hierbi weert clergie onwaert,

650 Dies de meneghe heeft beghaert.

Wisten si den loon van der daet

Si souden scuwen dit baraet.

Hadde theerscap ooc gheloof

Wat groter sonden ware roof,

655 Sine souden niet so vele striden,

Noch orloghen, noch oec beriden.

Vrederic en hadde, alse ic wane,

Den paues niet verdreven dane,

Die gheheten was Innocent,

660 Hadde hi vorsien den torment,

Dien hi doghet altehant.

Owi, of ons ware bekant

Die sware val, dat sware sneven

Daer menech bose in es bleven

665 Entie ketel, daer hi in wallet

Die quade die in de helle vallet!

Maer dit onsaleghe aertsce goet

Verblent so dies menscen moet;

Alswi volghen dien ghewinne

670 Entier rijcheit werden in inne,

Bedrieghet smenschen vleesch den gheest;

Dits, dat ons deert alremeest.

Hen laettier sielen niet ghedinken,

Hoe saen die lichame sal stinken,

675 Hen laet ons niet ghedinken das

Wie onse sceppere was,

No waerwaert die siele geet,

Alsoe vanden lichame sceet.

Hierbi vergheten wi der doghet;

680 Hierbi begheert die dulle joghet,

Dattie nature wederstaet;

Hierbi doet die mensce quaet,

Ende hi en roect altoos niet,

Wattier sielen ghesciet.

685 Bi deser talen eist ooc recht

Dat Bessus, die quade cnecht,

Niet en ontsach der werelt scande,

No ooc die helsce viande,

No die gode van siere wet,

690 Hine hevet sine siele besmet

Met sijns selfs heren doot.

Daerane dedi quaetheit groot.

Nochtan Daris, al bestu bleven,

Jacob hevet een deel bescreven

695 In dietsch dijn orloghe ende dijn doen.

Meester Wouter van Tsastelioen

Hi vorseide in latine aldus,

Also als sinte Jeronimus

Eerstweerf bescreef met groter pine

700 Uten griexen in latine:

Al bestu doot, men sal di ere

Ende lof spreken emmermere,

Bede in walsch ende in ebreus

Ende in griex ende in caldeus

705 Ende in dietsch ende in latijn;

Dat sal di grote ere sijn.

Dine name sal emmer leven

Al es dijn lichame doot bleven.

Polistratus quam ghevaren

710 Haestelike mettiere maren

Ende gaf Alexandere tprosent,

Dat hem Daris hadde ghesent,

Dat was dat guldin vingherlijn,

Ende seide hem die tale sijn.

715 Alse Alexander hadde ghehoort

Al dies conincs Daris woort,

Voer hi met haesten altehant

Daer hi dien doden coninc vant.

Doe hine sach also ghewont,

720 Weende hi sere ter selver stont.

Hi ghinc sitten uptien waghene

Ende begonde sere te claghene;

Hi hadde vergheten al den nijt,

Die tusscen hem was langhe tijt.

725 Hi weende om sine doot,

Daer hi te voren pine groot

Dicke hadde om ghedaen,

Hoe dat hine mochte verslaen.

Mettien nam hi wel ghereet

730 Mettier hant sijn pellijn cleet,

Sine oghen droochde hi mettier slitte,

Met drouver herten sprac hi ditte:

‘anderen troost in dit lijf

So en hevet die keytijf,

735 Sonder dattie grote ere

Ende die name emmermere

Ende die daet die men van hem seit,

Dat daeran gheen inde en leit.

Edel coninc Daris van Meden,

740 Van Parten, van menegher steden

Ende van den lande van Perci,

Men sal verre ende ooc bi

Van dinen groten daden spreken,

Ende dies en sal di niet ghebreken,

745 Dine geeste en dure ende dine daet

Also langhe alstie werelt staet.

Du salt sere ghelovet wesen,

Men sal van dinen daden lesen,

Omme dattu waers so coene,

750 Dattu jeghen die griexe baroene

Ende jeghen dien coninc haren here

Striden dorsts, dat was grote ere.

Dat es die alre meeste prijs,

Dien du moghes hebben in enegher wijs.

755 Hadde dat moghen ghescien

Dat ic di levende hadde ghesien,

Du souts hebben gheprouvet wel,

Dat sochter es dan iewet el,

Mi te sine onderdaen;

760 Du souts wesen sonder waen

Boven alle coninghe here,

Sonder van mi ende nemere;

Dijn ghelike en ware gheen ander,

Sonder allene Alexander.

765 Ne ware dat die scalke bede

Di sloughen - het wert hem te lede –

Ende dijn grauwe haer ute sleten:

Dies en sal ic niet vergheten,

Om dat men segghen sal na mi

770 Dat ic een hovesch verwinre si.

Al was ic teerst dijn viant,

Mijn swaert ende mine rechter hant

Sullen doen wrake groot

Up dine viande dor dine doot.

775 Also waerlijc moetic dorvaren

Al die werelt met miere scaren

Van orient tote occident

Ende die mere al omtrent,

Ende die eylande vander see

780 Ende Vrancrike doen so wee,

Dat si moeten gaen in hant

Met al dien van Overlant,

Also waerlijc moetic liden

Moniu den berch in dien tiden

785 Ende dwinghen tfolc van Spanien

Ende twrede volc van Almanien,

Poelien ende Lombaerdien

Ende dat lant van Romanien

Ende die cracht van Rome breken,

790 Alsic dine doot sal wreken.’;

Dit was Alexanders tale.

Doe dede hi balsamen wale

Met dieren crude dien coninc.

Dat dede die here om die dinc,

795 Dat hi rieken niet en soude,

Want men groufene niet so houde.

Hi dede teerst maken een graf,

Daer hi groot goet om gaf.

Twee maerberstene diere ende goet,

800 Daer vele an ghescreven stoet,

Waren gheleit een boven anderen.

Daerane stonden salamandere

Ende ooc menegherande dier.

Donderste was root alse een vier,

805 Doverste steen hi was blanc,

Dicke ende groot, breit ende lanc.

Apelles wasser meester af,

Die makede dier vrouwen graf,

Daer die vierde bouc af seghet,

810 Wat daer ghescreven ane leghet.

Hi maecte an dien ondersten steen –

Dat en was loghene engheen –

Viere platen van latoene

Wel ghemaect na haren doene.

815 Daerup stonden columnen viere

Selverijn, groet ende diere,

Die capitele met goude visiert

Ende twewaerf ghepurgiert.

Effene ghepast met metale

820 Ende ghefoormeert haerde wale

Lach daerup een witte serc.

Daer ane stont dat diere werc,

Also alse Alexander woude,

Daerup ghegoten al met goude.

825 Apelles was wel gheraect;

Hi hade dien sarc boven ghemaect

Claerre vele, dan een glas,

Ende suverre, dan noit water was,

Scemerende ghelijc kerstale,

830 Dier sonnen ghelikende wale.

Die ronde voorme van eertrike

Wasser an ghemaect properlike,

Hoe soe was ghedeelt in drien,

Alse men wale hier mach sien,

835 Ende deylande diet hevet mede

Salmen nomen hier ter stede.

Die werelt es ghedeelt in drien

Alsmen wale hier mach sien.

Deen deel hetet Asia,

840 Dander deel Europia,

Affrica heet dat derde deel.

Ane Asia so es gheheel

Deene helft van eertrike.

Dat alre eerste conincrike

845Dat es dat eertsce paradijs.

Daerin steet dat selve rijs

Daer Adam bi brac tghebot.

Daerbi sloot onse here god

Met enen mure claer vierijn,

850 Daer saleghe sielen in sijn.

Daer es een boom, heet lignum vite,

Daer af so vintmen wonders mee:

Wie so van dier vrucht ate,

Hi bleve altoos in eenre mate

855 Sonder evel ende sonder doot.

Dit es van houte wonder groot.

Daer comen uut vier rivieren,

Die ghi moghet horen visieren:

Phison, die heet ooc Ganges,

860 Coomt van enen berghe, heet Cocobaces,

Ende loopt dor dlant van India.

Geon heet dander daerna,

Ende Nilus so heet soe mede.

Soe loopt dor meneghe goede stede

865 Ende dor Egypten, theleghe lant,

Dat es meneghen man becant.

Bi Alexandrien min no mee

So valt soe in die grote see.

Soe es gedeelt in seven sticken,

870 Dat hebbic ghelesen vele dicken.

Tigris heet die derde riviere,

Die vierde Eufrates, dus esser viere.

In Ermenien springhen dese twee;

Die eene loopt al dor Caldee,

875 Ende dore doude Babylone

Eufrates, een riviere scone.

Naest dien paradyse so es

Menech lant, des sijt ghewes,

Allen lieden onbekent;

880 Want daer es menich serpent

Ende vreselike beesten.

Aldus segghen ons die geesten.

Talre eerste conincrike daerna

Dat eest dlant van India

885 Ende gaet suut toter roder see.

An die noortside min no mee

Staet een berch, heet Caucasus;

An die westside Occeanus.

In Endi, na minen wane,

890 Es een eylant, heet Tamprobane,

Daer tiene stade binnen staen.

Elcs jaers sijn daer sonder waen

Twee somere ende twee wintere mede,

Ende daer in die selve stede

895 Groit dat cruut in allen tijt;

Die voghele hebber groot delijt.

Twee eylande sijn daerna,

Deen heet Argere, dander Crisa.

Daer sijn berghe guldijn root,

900 Ende daertoe menich drake groot

Ende voghele gripe, die daer wachten

Jeghen alle man met crachten.

Die berghe van Caspia

Sijn int lant van India,

905 Daer Alexander, die coninc,

Meneghen joden in bevinc

Tusscen die see ende die berghe,

* resen ende dwerghe

Van Gochs ende Magochs gheslachte;

910 In weet, wat duvele se daer brachte.

Dese eten liede ende ooc beesten

Ende drinken bloet, segghen de geesten.

In India ligghen waerlike

Vier ende viertich conincrike

915 Ende daertoe menegherande liede,

Die ic u een deel can bedieden.

Orestes sijn daer ende Germane

Ende Coacren ooc, alse ic wane.

Al sulke bome daer staen,

920 Dat si boven dien wolken slaen.

Int gheberchte wonen Pigmene,

Liedekine haerde clene,

Die jeghen die cranen houden strijt,

Want si in den oochstetijt.

925 Nemen willen hare coren

Ende hare lant al testoren.

Si draghen kindere te drie jaren.

Daer wast peper ooc te waren;

Het es wit van rechten aerde.

930 Maer si jaghen haerre vaerde

Die serpente al met viere;

Dus weerdet van bruunre maniere.

Binnen achte jaren weerden si out,

Dat si verliesen hare ghewout.

935 Daer wonen ooc Macrobiene,

Grote liede ende onsiene,

Die sijn twalef ellen lanc.

Daer es luttel ieman so cranc,

Si en houden meneghen strijt

940 Jeghen svoghels grijps ghebijt,

Achter liebaerde, voren aren,

Dus eest bescreven te waren.

Daer es volc van Buricolet,

Daer elc man sinen vader et,

945 Ofte siere moeder, alsi sterven,

Ofte van oude bederven.

Diere niet en et, heves scande,

Want hets sede in dien lande.

Daer sijn liede, die rauwe vische eten;

950 So staerc sijn si ende so vermeten,

Dat si verwinnen enen walvisch wel

Ende achterswemmen: si sijn so snel,

Ende si drinken die soute see.

Daerna so es wonder mee:

955 Daer sijn liede met breden voeten,

Ghescepen, als oft waren loeten,

Die ander huus negheen en maken,

Dan si up heffen met vlaken

Ende bescermen hem jeghen dien reghen.

960 Ander liede woner jeghen,

Die hebben an elke hant

Sestiene vinghere, dats becant,

An elken voet sestiene teen;

Dat en es loghene engheen.

965 Daer sijn liede, dats wel cont,

Die hovede hebben alse een hont

Ende lede met langhen clauwen;

Ghecleet sijn si met huden grauwen,

Ende alsi spreken tenegher stont,

970 Bassen si, ocht ware een hont.

Ooc hooric in bouken saghen

Dat daer some vrouwen draghen

Grauwe kinder; in hare ouden

Werden si swert, ende si behouden

975 Hare lijf so menech jaer.

Ander liede wonen daer

Die kinder draghen vive tsamen;

Dits also waer alse Amen.

Maer achte jaer en moghen si leven.

980 Ander liede woner neven,

Diemen heet Arimaspi.

Maer ene oghe en hebben si,

Die staet hem int vorhooft voren.

Ander volc es daer na gheboren,

985 Die up enen voete gaen,

Ende een aerm es hem ghestaen

In hare borst te middewerde.

Si lopen seerre dan perde,

Ghelijc alse een voghel vloghe,

990 Ofte alsmen scote met enen boghe.

Daer sijn liede sonder hovet,

Ende hem staen doghen, dies ghelovet,

In haere scouderen; haer mont es

In hare borst, des sijt ghewes;

995 Gheborstelt sijn si alse swijn.

Ander liede daerbi ooc sijn,

Die bi eens appels roke leven.

Ganghes die flume loopt hem beneven.

Rieken si ooc enen stanc,

1000 Si sterver af, si werden so cranc.

Serpente machmen daer ooc vinden

So staerc, dat si den hert verslinden

Ende si swemmen over die see.

Nochtan vintmen wonders mee:

1005 In Ganges so vintmen ale

Dertich voet lanc bi ghetale.

Daer sijn woorme met tween aermen,

So staerc, sine laten niet ghehaermen

Enen groten olifant,

1010 Sine verdrinkene altehant.

In die see ooc van Endi

Vintmen slecken, so groot sijn si,

Dattie liede huse maken

Van haren scellen. dit sijn saken

1015 Waer ende loghene enghene.

Daer so vintmen seilstene

Ende adamante, die sijn so staerc,

En machse breken gheen waerc,

Sonder sbox bloet allene.

1020 Dats wonder van enen stene.

Tusscen Inden ende Tygris

Leit een lant, dat gheheten is

Partia. in sinen wike

Sijn drieendertich conincrike.

1025 Partia hetet bi rechter namen

Om liede, diere eerst in quamen,

Ende van den Siten waren gheboren,

Die Parten hieten te voren.

Deen rike heet Aracusia

1030 Dor een poorte, daer het na

Wilen eer gheheten was,

Also alsic in dien bouke las.

Assuria, dats ware dinc,

Dat van Assur dien coninc

1035 Ontfinc sine rechte name

- Ende bleef hem ooc sint bequame –

Om dat was talre eerst sijn lant,

Dat leghet daerna altehant.

Sijn oudervader was Noe,

1040 Die voer over der lovien see,

Ende sijn vader dat was Sem

Die eerste coninc van Salem.

Daerna so staet dat lant van Meden

Met menegher goeder vaster steden,

1045 Dat na dien coninc Medus heet.

Daerna leestmen dat Percen steet,

Dat some liede heten Perci;

Dat heet na den coninc vri Perceuse,

Jupiters sone.

1050 Hi maecte ene stat wel scone,

Die Alexander brac te sticken,

Ghenoemt hebbicse ooc dicken:

Percepolis es soe ghenant,

Daer men teerst binnen vant

1055 Toverie, dies sijt ghewes.

Daer es een steen heet Pirites,

Die eens minscen hant bescout

Alsmene iewet vaste hout.

Dien Sineliten vintmen daer mede,

1060 Sine grote crachtechede

Die wasset bede ende waent

Metter mane in elker maent.

Van Tygris toter Eufraten

Leghet een lant groot utermaten,

1065 Dat heet men Mesopotamia

Van twee rivieren, daer het na

Eerstwerf gheheten was.

Ic dar mi wel vermeten das,

Dat daerin steet Ninive,

1070 Drie dachvaert lanc ende mee.

Die maecte Ninus hier tevoren,

Die ute Grieken was gheboren

Deerste orloochs man van eerderike.

Dit es waerheit sekerlike.

1075 Daer staet dat rike van Babylone,

Die Nemfroet maecte haerde scone.

Ninus wijf, Semiramis,

Maecte dien mure die daer is;

Tweehondert slachellen hooch

-1080Dat seide die ghone die niet en looch –

Ende vijftich ellen es hi dicke,

Van roden teghelen wel ghemicke,

Ende viertich milen es domganc

Met hondert poorten sonder wanc

1085 Ghegoten al van metale

Staerc ende groot, gheraect wale.

Dor die stat loopt die Eufrate.

Daerinne staet dat oude ghesate,

Doude tor, die Nemfroet wrachte

1090 Vier milen hooch met sinen gheslachte.

Daerbi eest dlant van Calde,

Daer vroede liede wonen mee

Van sterren, dan in enich lant

Dat nu ter werelt es becant.

1095 Astronomie was daer eerste vonden,

Also als ons die bouke orconden.

Daerbi so es Arabia;

Daerbi die goede stat Sabba,

Daer Sibilla was gheboren,

1100 Die versochte hier tevoren

Salomoene, den here,

Want hi conste wijsheiden mere,

Dan iemen verre ofte na.

Int lant van Arabia

1105 Leghet een berch, heet Sinay.

Daer leghet een maghet vri

Begraven, Sente Kateline

Die dinghele grouven sonder pine.

Daer ontfinc Moyses die wet,

1110 Dies moet ons allen sijn te bet.

Daer wonen die Moabiten Amoniten,

Ydumeen ende Madianiten.

Tusscen dier see ende Eufraten

Es een goet lant utermaten,

1115 Ende es gheheten Surien

Van enen edelen coninc vrien,

Daert wilen na was ghenant.

Daer staet in dat selve lant

Ene stat, die Damasch heet,

1120 Daer ene flume dore gheet,

Die Farfar gheheten es.

Daer staet inne, des sijt ghewes

Anthiocien, die wel rike stat

Daer tkerstenheide vore sat

1125 Ende dien coninc Corobrant

Verdreven met vechtender hant.

Daer es ooc der Fenicen lant,

Dat van Fenix es ghenant,

Die Agenors sone was,

1130 Die Tyren maecte, daermen af las

In dien derden bouc te voren,

Daer menech mensche bleef verloren.

In Fenicen so staet Surs;

Daer brachte wilen groot succurs

1135 Die markijs van Monferaet,

Dat in dietsce bescreven staet.

Daer bi so es ooc gheset

Ene edele stat, heet Sajet.

Een berch, heet Lybanus,

1140 Leghet in Fenicen, secht men dus,

Daer die cederbome up staen.

Daeran springhet sonder waen

Die Jordane, die daer loopt,

Daer onse here in was ghedoopt.

1145 Palestine staet daer mede,

Dat na ene goede stede

Was gheheten, Palestin,

Die noch gheleghen es daerin,

Ende nu heet soe Ascaloen,

1150 Vor dat dhertoghe van Bulioen

Dode meneghen Sarrasijn;

Dies moete hi ghelovet sijn.

Daerna es Joden lant,

Dat na Judas es ghenant,

1155 Jacobs sone, spatrierken.

Daer staet dat hooft van allen kerken,

Jherusalem, daer nu te tiden

Die heidene ute ende in riden.

Daer na es ghestaen Galilee,

1160 Daer god ghinc up die see,

Ende daerna so es Nasaret

- Bi Montabur es soe gheset –

Daer onse here was ghevoet.

Daerbi ant tfelt storte sijn bloet

1165 Menech edel kerstijn deghen,

Die tien tiden waren versleghen,

Dat die edele coninc Wijt

Jeghen Salladine hilt strijt.

Daeran leghet Sodoma

1170 Ende daertoe Gomorra;

Daer vijf goede stede stonden,

Die God selve dor hare sonden

Met sulfur ende met viere ontstac

Ende so hare sonden wrac.

1175 Daer es nu die dode see,

Want daer en mach min no mee

In vloten, en gaet te gronde.

Soe ontfaet in haren monde

Algader die flume Jordane.

1180 Daer bi wonen, dat ic wane,

Agarene ende Nabatiene

Ende andere gheslachte tiene,

Die dit lant houden met crachte,

Die sijn van Hismahels gheslachte,

1185 Die sullen die werelt winnen

Met crachte ende sonder minnen.

Al die werelt sal onder hem staen

Te cheinse ende ooc in dienste gaen,

Al dien eylanden vander see

1190 Sullen si doen haerde wee

Ende hebbent al in hare ghewout,

Dier werelt rijcheit ende haer gout.

Dus is die waerheit voerseit al

Dat Ismals kinder gevallen sal.

1195 Nu segghen papen ende clerke,

Dat dese liede ende haer ghewerke,

Dese Tatre, die nu so bout

Asien dwinghen met ghewout,

Dat si sijn Ismalite,

Zalig waren alle zielen

Wisten we eer we vielen

In de kwaadheid, in de zonden,

Welke kwelling dat we vonden,

Daar men die zonden in bekoopt,

Die men in dit lijf beloopt.

Wisten we in dit leven mede,

Hoe groot is die helderheid,

Daar de zalige zullen varen,

Zo zouden we niet begeren

Aardse goed en verkiezen,

Daar we de ziel bij verliezen.

Onzuiverheid van lichaam

Zou ons niet zijn bekwaam,

We zouden niet bejagen

Land en paard, huis en wagen

In dure mede, in dure wijn,

Daar die gulzigaards graag in zijn.

Wijn, kruidenwijn en schuimwijn

Zouden niet zijn zo waardevol,

Dat men zoveel zou ingieten

Dat het kwam tot verdriet.

Wisten priesters en klerken,

Bisschoppen en heren van de kerk

De rouw van de helse pijn,

Daar hen in staat te zijn,

Ze zouden schuwen simonie,

Ze zouden node hun neven

Die grote, vette uitkeringen geven,

Eer zij het terecht waard waren.

Men zou niet verkopen, te waren,

Onze heren erve, nog verhuren

Geloofden ze wel die schrifturen.

Gods erve, dat is kerkelijk goed,

Hij stortte er om zijn bloed,

Dat zouden hebben zijn lieden.

Door vriendschap en door winst

Een rijk man die nauwelijks kan bidden

Zijn paternoster en zijn credo,

Heeft uitkeringen en personeel.

Een arme klerk die bij hem staat,

Die ter kuur goed is gefundeerd,

Heeft nauwelijks dat hij verteert.

Hierbij wordt geestelijkheid onwaardig,

Die te menige heeft begeerd.

Wisten ze het loon van de daad

Ze zouden schuwen dit beraad.

Had de heerschappij ook geloof

Welke grote zonden was roof,

Ze zouden niet zoveel strijden,

Nog oorlogen, nog ook berijden.

Frederik had, zoals ik waan,

De paus niet verdreven vandaan,

Die geheten was Innocentius,

Had hij voorzien de kwelling,

Die hij gedoogt al gelijk.

O wie, als ons was bekend

Die zware val, dat zware sneven

Daar menige boze in is gebleven

En de ketel daar hij in kookt

Die kwade die in de hel valt!

Maar dit onzalige aardse goed

Verblind zo de mensen gemoed;

Als we volgen dat gewin

En die rijkheid wordt erin,

Bedriegt het mensen vlees de geest;

Dit is dat ons deert allermeest.

Hen laat de zielen niet gedenken,

Hoe samen dat lichaam zal stinken,

Hen laat ons niet gedenken dat

Wie onze schepper was,

Nog waarheen de ziel gaat,

Als ze van het lichaam scheidt.

Hierbij vergeten we de deugd;

Hierbij begeert de dolle jeugd,

Dat de natuur weerstaat;

Hierbij doet de mens kwaad,

En hij bezorgt zich altijd niet,

Wat de zielen geschiedt.

Bij deze taal is het ook recht

Dat Bessus, die kwade knecht,

Niet ontzag de wereld schande,

Nog ook de helse vijanden,

Nog de God van zijn wet,

Hij heeft zijn ziel besmet

Met zijn eigen heer dood.

Daaraan deed hij kwaadheid groot.

Nochtans Darius, al bent u gebleven,

Jacob heeft een deel beschreven

In Diets uw oorlog en uw doen.

Meester Wouter van Tsastelioen

Hij voorzei in Latijn aldus,

Alzo zoals Sint Hieronymus

Eerste maal beschreef met grote pijn

Uit het Grieks in Latijn:

Al bent u dood, men zal u eren

En lof spreken immermeer,

Beide, in Waals en in Hebreeuws

En in Grieks en in Chaldees

En in Diets en in Latijn;

Dat zal uw grote eer zijn.

Uw naam zal immer leven

Al is uw lichaam dood gebleven.

Polistratus kwam gevaren

Haastig met het bericht

En gaf Alexander het present,

Dat hem Darius had gezonden,

Dat was de gouden ring,

En zei hem de taal van hem.

Toen Alexander had gehoord

Al dit konings Darius woord,

Voer hij met haast gelijk

Daar hij die dode koning vond.

Toen hij hem zag alzo gewond,

Weende hij zeer terzelfder stond.

Hij ging zitten op die wagen

En begon zeer te klagen;

Hij had vergeten al de nijd,

Die tussen hen was lange tijd.

Hij weende om zijn dood,

Daar hij tevoren pijn groot

Vaak had omgedaan,

Hoe dat hij hem mocht verslaan.

Meteen nam hij wel gereed

Met de hand zijn pelzen kleed,

Zijn ogen droogde hij met de slippen,

Met droevig hart sprak hij dit:

‘Andere troost in dit lijf

Zo heeft die ellendige,

Uitgezonderd dat de grote eer

En de naam immermeer

En de daad die men van hem zegt,

Dat daaraan geen einde ligt.

Edele koning Darius van Meden,

Van Parten, van menige steden

En van het land van Perzen,

Men zal ver en ook nabij

Van uw grote daden spreken,

En dit zal u niet ontbreken,

Uw geest en durf en uw daad

Alzo lang zoals de wereld staat.

U zal zeer geloofd wezen,

Men zal van uw daden lezen,

Omdat u was zo koen,

Dat u tegen de Griekse baronnen

En tegen de koning hun heer

Strijden durft, dat was grote eer.

Dat is de allergrootste prijs,

Die u mag hebben in enige wijs.

Had dat mogen geschieden

Dat ik u levend had gezien,

U zou het hebben beproefd wel,

Dat zachter is dan iets anders,

Me te zijn onderdaan;

U zou wezen zonder waan

Boven alle koningen heer,

Uitgezonderd van mij en nimmer;

Uw gelijke was geen ander,

Uitgezonderd alleen Alexander.

Toen dat die schalken beide

U sloegen - het werd hem te leed –

En uw grauwe haar uitstaken:

Dit zal ik niet vergeten,

Omdat men zeggen zal na mij

Dat ik een hoffelijke overwinnaar zij.

Al was ik ten eerste uw vijand,

Mijn zwaard en mijn rechterhand

Zullen doen wraak groot

Op uw vijanden door uw dood.

Alzo waarlijk moet ik doorvaren

Al de wereld met mijn scharen

Van het oosten tot het westen

En de meren al omtrent,

En de eilanden van de zee

En Frankrijk doen zo’n pijn,

Dat ze moeten gaan in hand

Met al die van Rijnprovincie,

Alzo waarlijk moet ik lijden

Sint Bernhard de berg in die tijden

En dwingen het volk van Spanje

En het wrede volk van Duitsland,

Puglia en Lombardije

En dat land van Roemenië

En die kracht van Rome breken,

Als ik uw dood zal wreken.’;

Dit was Alexanders taal.

Toen liet hij balsemen goed

Met dure kruiden die koning.

Dat deed die heer om dat ding,

Dat hij niet rieken zou,

Want men begroef hem niet zo gauw.

Hij liet eerst maken een graf,

Daar hij groot goed om gaf.

Twee marmerstenen duur en goed,

Daar veel aan geschreven stond,

Waren gelegd de ene boven de andere.

Daaraan stonden salamanders

En ook velerhande dier.

De onderste was rood als een vuur,

De bovenste steen hij was blank,

Dik en groot, breed en lang.

Apelles was er meester van,

Die maakte het vrouwen graf,

Daar dat vierde boek van zegt,

Wat daar geschreven aan ligt.

Hij maakte aan de onderste steen –

Dat was leugen en geen –

Vier platen van messing

Goed gemaakt naar hun doen.

Daarop stonden kolommen vier

Zilver, groot en duur,

Die kapittels met goud versiert

En tweemaal gepurgeerd.

Effen gepast met metaal

En geformeerd erg goed

Lag daarop een witte zerk.

Daaraan stond dat dure werk,

Alzo zoals Alexander wou,

Daarop gegoten geheel met goud.

Apelles was goed geraakt;

Hij had die zerk boven gemaakt

Helderder veel dan een glas,

En zuiverder dan nooit water was,

Schemerende gelijk kristal,

De zon gelijkend wel.

Die ronde vormen van aardrijk

Was eraan gemaakt nauwkeurig,

Hoe ze was gedeeld in drieën,

Zoals men wel hier mag zien,

En de eilanden die het heeft mede

Zal men noemen hier ter stede.

De wereld is gedeeld in drieën

Zoals men wel hier mag zien.

Dat ene deel heet Azië,

Het andere deel Europa,

Afrika heet dat derde deel.

Aan Azië zo is geheel

De ene helft van aardrijk.

Dat allereerste koninkrijk

Dat is dat aardse paradijs.

Daarin staat datzelfde twijg

Daar Adam bij brak het gebod.

Daarbij sloot onze heer God

Met een muur helder vurig,

Daar zalige zielen in zijn.

Daar is een boom, heet lignum vitae,

Daarvan zo vindt men wonderen meer:

Wie zo van die vrucht at,

Hij bleef altijd in een maat

Zonder euvel en zonder dood.

Dit is van hout wonder groot.

Daar komen uit vier rivieren,

Die ge mag horen versieren:

Phison die heet ook Ganges,

Komt van een berg, heet Cocobaces, (Himalaya)

En loopt door het land van India.

Geon heet de andere daarna,

En Nijl zo heet ze mede.

Ze loopt door menige goede stede

En door Egypte, het heilige land,

Dat is menige man bekend.

Bij Alexandrië min of meer

Zo valt ze in de grote zee.

Ze is gedeeld in zeven stukken,

Dat heb ik gelezen veel en vaak.

Tigris heet de derde rivier,

Die vierde Eufraat, dus zijn er vier.

In Armenië ontspringen deze twee;

De ene loopt al door Chaldea,

En door het oude Babylon

Eufraat, een rivier schoon.

Naast het paradijs zo is

Menig land, dus zij het gewis,

Alle lieden onbekend;

Want daar is menig serpent

En vreselijke beesten.

Aldus zeggen ons de verhalen.

Het allereerste koninkrijk daarna

Dat is het land van India

En gaat zuid tot de Rode Zee.

Aan de noordzijde min of meer

Staat een berg, heet Kaukasus;

Aan de westzijde Oceanus.

In Indië, naar mijn waan,

Is een eiland, heet Tamprobane, (Sri Lanka)

Daar tien steden binnen staan.

Elk jaar zijn daar zonder waan

Twee zomers en twee winters mede,

En daar in diezelfde plaats

Groeit dat kruid in alle tijd;

De vogels hebben er groot plezier.

Twee eilanden zijn daarna,

De ene heet Argere, de andere Crisa. (Torcados) Daar zijn bergen goudrood,

En daartoe menige draak groot

En de vogel grijp die daar wachten

Tegen alle man met krachten.

De bergen van Kaspische

Zijn in het land van India,

Daar Alexander, de koning,

Menige Joden in beving

Tussen de zee en die bergen,

Reuzen en dwergen

Van Gochs en Magochՠs geslacht;

Ik weet niet welke duivel ze daar bracht.

Deze eten lieden en ook beesten

En drinken bloed, zeggen de verhalen.

In India liggen waarlijk

Vierenveertig koninkrijken

En daartoe velerhande lieden,

Die ik u een deel kan aanduiden.

Orestes zijn daar en Germanen

En Coacren (Carratriten) ook, zoals ik waan.

Al zulke bomen daar staan,

Dat ze boven de wolken slaan.

In het gebergte wonen Pygmeeën,

Lieden erg klein,

Die tegen de kraanvogels houden strijd,

Want ze in de oogsttijd.

Nemen willen hun koren

En hun land geheel verstoren.

Ze dragen kinderen te drie jaren.

Daar groeit peper ook te waren;

Het is wit van rechte aard.

Maar ze jagen hun vaart

De serpenten al met vuur;

Dus wordt het van bruine manier.

Binnen acht jaren worden ze oud,

Zodat ze verliezen hun geweld.

Daar wonen ook Macrobiene,

Grote lieden en te ontzien,

Die zijn 8 meter lang.

Daar is luttel iemand zo zwak,

Ze houden menige strijd

Tegen de vogel grijp bijten,

Achter leeuw, van voren arend,

Aldus is het beschreven te waren.

Daar is volk van Buricolet,

Daar elke man zijn vader eet,

Of zijn moeder als ze sterven,

Of van ouderdom bederven.

Die ze niet eet heeft schande,

Want het is zede in dat land.

Daar zijn lieden die rauwe vis eten;

Zo sterk zijn ze en zo vermetel,

Dat ze overwinnen een walvis wel

En nazwemmen: ze zijn zo snel,

En ze drinken de zoute zee.

Daarna zo is wonder meer:

Daar zijn lieden met brede voeten,

Geschapen alsof het waren lomperds,

Die anders huis geen maken,

Dan ze opheffen met vlechten

En beschermen hen tegen de regen.

Andere lieden wonen ertegen,

Die hebben aan elke hand

Zestien vingers, dat is bekend,

Aan elke voet zestien tenen;

Dat is leugen geen.

Daar zijn lieden, dat is wel kond,

Die hoofden hebben als een hond

En leden met lange klauwen;

Gekleed zijn ze met huiden grauw,

En als ze spreken te enige stond,

Bassen ze of ze waren een hond.

Ook hoor ik in boeken zeggen

Dat daar sommige vrouwen dragen

Grauwe kinderen; in hun ouderdom

Worden ze zwart en ze behouden

Hun lijf zo menig jaar.

Andere lieden wonen daar

Die kinderen dragen vijf tezamen;

Dit is alzo waar als Amen.

Maar acht jaar mogen ze leven.

Andere lieden wonen er neven,

Die men noemt Arimaspi.

Maar een oog hebben zij,

Die staat hen in het voorhoofd voren.

Ander volk is daarna geboren,

Die op een voet gaan,

En een arm is hen te staan

In hun borst te midden waart.

Ze lopen zeer meer dan paarden,

Gelijk als een vogel vloog,

Of als men schoot met een boog.

Daar zijn lieden zonder hoofd,

En hen staan de ogen, dus geloof het,

In hun schouders; hun mond is

In hun borst, aldus is het gewis;

Geborsteld zijn ze als een zwijn.

Andere lieden daarbij ook zijn,

Die bij een appelgeur leven.

Ganges de vloed loopt hen benevens.

Ruiken ze ook een stank,

Ze sterven ervan, ze worden zo zwak.

Serpenten mag men daar ook vinden

Zo sterk zodat ze een hert verslinden

En ze zwemmen over de zee.

Nochtans vindt men wonders meer:

In de Ganges zo vindt men palingen

Negen meter lang bij getal.

Daar zijn wormen met twee armen,

Zo sterk, ze laten niet rusten

Een grote olifant,

Ze verdrinken hem gelijk.

In de zee ook van Indië

Vindt men slakken, zo groot zijn ze,

Dat de lieden huizen maken

Van hun schelpen, dit zijn zaken

Waar en leugen geen.

Daar zo vindt men zeilsteen

En diamant, die zijn zo sterk,

Die kan men breken met geen werk,

Uitgezonderd bokkenbloed alleen.

Dat is een wonder van een steen.

Tussen Indien en Tygris

Ligt een land dat geheten is

Partia, in zijn wijk

Zijn drieëndertig koninkrijken.

Partia heet het bij rechte naam

Om lieden die er eerst in kwamen,

En van de Sciten waren geboren,

Die Parten heten tevoren.

Het ene rijk heet Aracusia

Door een poort daar het naar

Wijlen eerder geheten was,

Alzo zoals ik in die boeken las.

Assyri, dat is waar ding,

Dat van Assur die koning

Ontving zijn rechte naam

- En bleef hem ook sinds bekwaam –

Omdat het was te allereerst zijn land,

Dat ligt daarna al gelijk.

Zijn grootvader was Noach

Die voer over de zondvloed zee,

En zijn vader dat was Sem

De eerste koning van Salem.

Daarna zo staat dat land van Meden

Met menige goede vaste steden,

Dat naar die koning Medus heet.

Daarna leest men dat Perzen staat,

Dat sommige lieden noemen Perzië;

Dat heet naar de koning vrij Perceus,

Jupiter ’s zoon.

Hij maakte een stad erg mooi,

Die Alexander brak te stukken,

Genoemd heb ik het ook vaak:

Percepolis is ze genaamd,

Daar men ten eerste binnen vond

Toverij, dit zij het gewis.

Daar is een steen heet Pyriet,

Die een mensenhand aanschouwt

Als men iets vasthoudt.

Die (Syeniet?) Sineliten vindt men daar mede,

Zijn grote krachtigheden

Die groeien daarbij totdat

Met de maan in elke maand.

Van Tygris tot de Eufraat

Ligt een land groot uitermate,

Dat noemt men Mesopotamië

Van twee rivieren daar het naar

De eerste maal geheten was.

Ik durf me wel vermetelen dat,

Dat daarin staat Ninive,

Drie dagreizen lang en meer.

Die maakte Ninus hier tevoren,

Die uit Griekenland was geboren

De eerste oorlog man van aardrijk.

Dit is waarheid zekerlijk.

Daar staat dat rijk van Babylon,

Die Nemfroet maakte erg mooi.

Ninus wijf, Semiramis,

Maakte die muur die daar is;

Honderd veertig meter hoog

Dat zei diegene die niet loog

En 35 meter is het dik,

Van rode tegels goed gemengd,

En veertig mijlen is de omgang

Met honderd poorten zonder twijfel

Gegoten geheel van metaal

Sterk en groot, geraakt wel.

Door die stad loopt de Eufraat.

Daarin staat dat oude zetting,

De oude toren die Nemfroet wrocht

Vier mijlen hoog met zijn geslacht.

Daarbij is het land van Chaldea,

Daar verstandige lieden wonen meer

Van sterren dan in enig land

Dat nu ter wereld is bekend.

Astronomie was daar het eerste gevonden,

Alzo zoals ons de boeken verkondigen.

Daarbij zo is Arabië;

Daarbij de goede stad Saba,

Daar Sibilla was geboren,

Die bezocht hier tevoren

Salomon, de heer,

Want hij kon wijsheiden meer,

Dan iemand ver of nabij.

In het land van Arabië

Ligt een berg, heet Sinaï.

Daar ligt een maagd vrij

Begraven, Sint Catharina

Die de engelen begroeven zonder pijn.

Daar ontving Mozes de wet,

Die moet ons allen zijn te beter.

Daar wonen de Moabiten, Amoniten,

Ydumeen en Madianiten.

Tussen die zee en de Eufraat

Is een goed land uitermate,

En is geheten Syrië

Van een edele koning vrij,

Daar het wijlen naar was genoemd.

Daar staat in datzelfde land

Een stad die Damascus heet,

Daar een vloed door gaat,

Die Farfar geheten is.

Daar staat in, dus zij het gewis

Antiochi, die wel rijke stad

Daar de christenheid voor zat

En de koning Corobrant

Verdreven met vechtende hand.

Daar is ook het Phoenische land,

Dat van Fenix is genaamd,

Die Agenor’s zoon was,

Die Tyre maakte daar men van las

In dat derde boek tevoren,

Daar menig mens bleef verloren.

In Phoenicie zo staat Surs;

Daar bracht wijlen groot succes

De markies van Monferaet,

Dat in Diets beschreven staat.

Daarbij zo is ook gezet

Een edele stad, heet Sajet.

Een berg, heet Libanon,

Ligt in Phoenicie, zegt men dus,

Daar de cederbomen op staan.

Daaraan ontspringt zonder waan

De Jordaan die daar loopt,

Daar onze Heer in was gedoopt.

Palestina staat daar mede,

Dat naar een goede stede

Was geheten, Palestin,

Die nog gelegen is daarin,

En nu heet het Ascalon,

Voordat de hertog van Bouillon

Doodde menige Sarrazin;

Dus moet hij geloofd zijn.

Daarna is Joden land,

Dat naar Judas is genaamd

Jacobs zoon, de patriarch.

Daar staat dat hoofd van alle kerken,

Jeruzalem, daar nu ten tijden

De heidenen uit- en inrijden.

Daarna staat Galilea,

Daar God ging op de zee,

En daarna zo is Nazareth

- Bij Montabur is ze gezet –

Daar onze Heer was gevoed.

Daarbij aan het veld stortte zijn bloed

Menige edele christelijk koningskind,

Die te die tijden waren verslagen,

Dat de edele koning Wijt

Tegen Salladin hield strijd.

Daaraan ligt Sodom

En daartoe Gomorra;

Daar vijf goede steden stonden,

Die God zelf door hun zonden

Met zwavel en met vuur ontstak

En zo hun zonden wraakte.

Daar is nu de Dode Zee,

Want daar mag min of meer

In vlieten, het gaat te gronde.

Ze ontvangt in haar mond

Allemaal de vloed Jordaan.

Daarbij wonen, dat ik waan,

Agarene en Nabatiene

En andere geslachten tien,

Die dit land behouden met kracht,

Die zijn van Ismaels geslacht,

Die zullen de wereld winnen

Met kracht en zonder minnen.

De hele wereld zal onder hen staan

Te cijns en ook in dienst gaan,

Al die eilanden van de zee

Zullen ze doen erg wee

En hebben alles in hun geweld,

De wereld rijkheid en haar goud.

Aldus is de waarheid voorzegt al

Dat Ismaels kinderen gebeuren zal.

Nu zeggen priesters en klerken,

Dat deze lieden en hun werken,

Deze Tartaren die nu zo boud

Azië bedwingen met geweld,

Dat ze zijn Ismaëliten.

1200 Ende prouvent met vlite:

Dat sijt al dwinghen sonder waen

Ende niemen jeghen hem mach gestaen.

Rechte suut van desen lande

Es Egypten al te hande,

1205 Dat alre eerst hiet Epla.

Over ene wile daerna

Wan Egiptus al dat lant

Ende hiet Egypten al te hant.

Die rode see es ant oostende

1210 - Daer Moyses met ghenende

Tfolc over leide; dies hebbi danc,

Want Pharao aldaer verdranc –

Ende gaet west tote Affrike.

Men vint gheen lant sijn ghelike,

1215 Noch daer so goede stede staen.

Nilus hevet al om bevaen,

Die bat up ooc Ganges heet.

Men leest dat daer binnen steet

Hondert dusent goeder stede.

1220 Men leest dat tote an den daghe heden

Daer noit gheswerc over en leet,

No van reghene wat en weet.

Maer Nilus, die clare riviere,

Hevet al sulke maniere,

1225 Dat soe wast ende maket nat

Algader Egyptenlant; omdat

Machmen coren winnen ghereet.

Daer es een stat, die Teben heet,

Die Cadmus maecte, Agenors sone,

1230 Ende hietse Teben na die gone,

Die hi maecte in Griekenlant,

Die Alexander, die wigant,

Al verbernde ende velde,

Alse u die eerste bouc vertelde.

1235 Daer was sente Mauricius gheboren,

Die Maximianus hier te voren

Ontlivede ende die ghesellen sijn,

Omdat si waren kerstijn.

Daer ligghet ane grote woestine,

1240 Daer Zozimas entie ghesellen sine

Ende daertoe menich eremite

Gode dienden met vlite.

Cambices die * hiet,

Die verwan Egyptendiet,

1245 Ende maecte ene stede scone,

Die hi hiet Babylone.

Dat es Babilone-Kaer,

Die nu thovet es, dats waer,

Van algader dien conincrike.

1250 Daer maecte sider deghenlike

Alexander, die vrie,

Ene stat, heet Alexandrie,

Daer hi in es begraven

Nu ter stont met groter haven.

1255 Nu nemic weder mine vaert

Van dien westen ten oosten waert

Toten berghe, heet Caucasus,

Ende telle u daeraf aldus:

Sijn oostende es verheven

1260 Jeghen die see, ende comt ghedreven

Rechte over noort tote Europen.

Bindien berghe, daer hi es open,

Es dlant van Amasonia.

Die Massageten sijn daerna

1265 Entie Colken ende die Sarmaten,

Dits wreet volc utermaten.

Dat es dier maechden lant.

Daer was Cyrus, die wigant,

Versleghen vander coninghinnen,

1270 Om dat hi dlant waende winnen;

Die was gheheten Thamaris.

An die noortside loopt Fasis,

Ene scone riviere, al te hant.

Vaste daeran licht Bacterenlant,

1275 Dat na een water Bacteren heet,

Dat daer in den lande gheet,

Daer Bessus, die moordenare,

Was ghevloen met siere scare,

Doe hi Darise hadde versleghen

1280 Een ander lant es daer jeghen,

Dat es gheheten Yrcanie,

Daer vlo met siere companie

Narbesines, die felle man.

Van enen bosce, leit daeran,

1285 Heeft Yrcanie de name ontfaen,

Daer voghele in sijn sonder waen,

Haer vederen scemeren met nachte.

Daerbi wonet volc van crachte,

Bede Siten ende Hunen,

1290 Die met Ettelen, dien brunen,

Alle die lande, die nu sijn

Tusscen Spanien ende dien Rijn,

Dorevoeren met orloghen.

Danen machmen sien met oghen

1295 Berghe, die daer ligghen bi,

Die heten Yperbori.

Over die berghe an die noortside

So waiet emmer in allen tide

Die noorden of die noortoostenwint

-1300Hier an liegic niet een twint -

Ende dit heet dier Taters lant.

Daerbi leghet al tehant Albania, om dat tfolc aldare

Gheboren weert met witten hare.

1305 Armenia dat ligghet daernaer.

Noch so es die arke aldaer

Up enen berch, heet Ararat,

Daer Noe selve binnen sat

Ende voer up, doe die lovie ghinc;

1310 Dit es ghewaerlike dinc.

Daerna es Yberia

Ende daerna Capadocia,

Die die namen souden ontfaen,

Van steden, diere binnen staen.

1315 Daer sijn merien sonder waen,

Die mettien winde voolne ontfaen;

Sine leven maer altoos drie jaer;

Dit lesemen al over waer.

Daer an es minder Asia,

1320 Dat al ommetrent wel na

Beloken es mettier see,

Daer ic u af sal tellen mee.

Ene poort es in dat lant,

Die Effesus es ghenant,

1325 Die maecten die wijf wileneer,

Doe si dlant ende daertoe meer

Hadden ghewonnen verre ende na,

Die wijf van Amasonia.

Daer leit sinte Jan ewangeliste,

1330 Die gods verholenhede wiste.

Daer na es Migdonia,

Dat te voren hiet Berica,

En nu hetet Bitinia,

Van enen coninc, daer het na

1335 Was gheheten, Bitinus;

Ooc heeter ene stat aldus.

Ene stat es ooc daerna,

Die heet Nich ochte Nicea.

Dit lant van Bitinia

1340 Heet ooc dat meerre Frigia.

Daer staet Smirna, die stede,

Die Teseus maken dede.

Gallacia dat es daerbi,

Dat na den Gallen heet bedi,

1345 Want si mettien coninc Bitine

Dat lant wonnen met groter pine.

Daerna so es tminder Frigia;

Ene dochter hadde Europa,

Daert eerst was na ghenant.

1350 Daerbi so es een ander lant,

Dat gheheten es Dardane,

Na Dardanuse na minen wane,

Die was Jupiters sone.

Daer in es Troien, daer die gone

1355 Van Grieken tien jaer vore laghen,

Eer sise ghewonnen saghen.

Daerna so es Licaone,

Daer loopt een riviere scone,

Die wilen eer Hermus hiet,

1360 Haer sant was gout ende el niet.

Lidia so staet daeran,

Dat van Liduse die name wan.

Sijn broeder hiet Tirrenis,

Daer een poorte na gheheten is,

1365 Die gheheten es Tiatira.

Daerna so es Ysauria,

Dat van der lucht ontfaet die name,

Want soe es daer so bequame.

Cilicë a so es ooc daeran,

1370 Daer Alexander, dedele man,

Scoffierde Darise dien coninc,

Dat van Cilixe die name ontfinc,

Dies rijks Agenorres sone.

Daers een berch, alstie ghone,

1375 Die in latine taurus heet.

Daer lesemen dat Tarcen steet,

Die Perceus maecte hier te voren,

Daer sinte Pauwels was gheboren.

Daer na so es Licia,

1380 Pisidia, Pamfilia

Ende Ponten dat grote lant,

Daer Ovidius was versant

Ende ooc mede sinte Clement.

Dat rechte up die see ent.

1385 Asien hebben wi dorlopen,

Nu sulwi segghen van Europen.

Dats terdendeel van eerderike.

Het was gheheten sekerlike

Na eens dochter, hiet Agenor,

1390 Die Tyren hadde meneghen tor,

Ende was Europa ghenant.

Jupiter, die grote tyrant,

Hi ontfoerdese haren vader;

Daerna so heet dit algader.

1395 An die noortside der see bi

Ligghen berghe, heten Rife,

Ende een riviere, heet Tanas,

Die na enen coninc gheheten is,

Entie mersce Meotides,

1400 Daert bi ghesceden es

Van dien lande van Asia.

Bi eere stat Theodosia

Gaen die merscen toter see,

Dus delen si die lande ontwee.

1405 Van Tanas rechte suut

Leit een lant, dat es al uut

Ghedeelt mettier Donouwen,

Dat hetet te minen trouwen

Dat nederste Citia.

1410 Daerna leecht Alania, Gotlant,

Lijflant ende Prusen

Hongerien ende Rusen,

Daer Kiewen es die goede stede,

Een die beste van kerstenhede,

1415 Bulgerie ende Polane,

Behem ende ooc Comane.

Tusscen Monju entier Dunouwen

Leecht een lant, daer scone vrouwen

Haerde vele binnen sijn;

1420 Germania hetet in latijn.

Het gaet west al toten Rine,

An die noortoostside sine

Loopt een riviere, heet die Elve.

Swaven leghet in dat selve,

1425 Daer die Dunouwe springhet in.

Viertich rivieren valler in,

Min no meer, in die Dunouwe,

Dies es soe alre watere vrouwe;

Alre meeste draghen si scepe

1430 Van die vallen in haren grepe.

In seven stucken min no mee

Valt soe ghedeelt in die see.

Van danen over viertich milen

Machmen beseffen sonder ghilen

1435 Haren stroom al in die see,

Ende versch ooc drinken, dat es mee.

Daerna esser Vrankenlant,

Dueringen, Beieren al te hant,

Sassen ende Westfalen mede,

1440 Algader dese goede stede

Hiet Almanien wilen eer

Ende daertoe lants vele meer.

Vander Elven al nederwaert

Leghet Vrieslant an die vaert;

1445 Tusscen der Elven ende Sincfal

Hiet wilen eer Vrieslant al.

An die noordoostside es Denemaerke,

Daer waren wilen heelde staerke,

Ende bat oost so leghet Sweden,

1450 Een lant met vele goeder steden;

Noortwegen es bat noort.

Men en vint gheen lant bat voort.

Nu keric weder ten oosten waert.

Daer de Dunouwe ter see in vaert

1455 Ende tusscen dier Narvelsee

Ligghen conincrike twee;

Dat een heet Neder-Pannonia,

Dat ander heet Messia.

Daeran so es Bulgerie;

1460 Tracien dat es daer bie,

Dat na Jafets sone Tyras

Eerstwerf gheheten was.

Constantenoble, die goede stede,

Die Constantijn maken dede

1465 Ende na hem es ghenant,

Staet daer in dat selve lant.

Algader hetet Grieken entrouwen

Tusscen dien Braes ende dier Dunouwen.

Wilen eer doe hiet Cetin.

1470 Een lantscap es daerin,

Dat men heet Dalmatia;

Ene stat steet daerna,

Die es gheheten Epyrrus.

Achilles sone hietse aldus,

1475 Die selve Pirrus hiet.

Daer es een fonteine, en liege u niet,

Daer men in blusscet enen brant

Ende weder ontsteect al te hant.

Ene poort es daerna,

1480 Die es gheheten Caonia,

Die Ectors broeder Helenus

Na Caoene hiet aldus.

Daer so staet ene stede,

Die Molosus maken dede,

1485 Pirrus sone, ende daerna

Heet die poort Molosia.

Athenen staet daerbi,

Die Cycrops, een coninc vri,

Eerstwert maken dede,

1490 Daerbi Theben die goede stede,

Die Alexander destrueerde,

Bedi dat soene verweerde,

Tessalien, dat goede lant,

Dat van Tessaluse es ghenant,

1495 Ende daertoe Macedonie,

Daer Alexander, die vrie,

In was gheboren ende ghevoet,

Ende daer leecht sijns vader goet.

Men leest dat daer Olympus staet,

1500 Een berch die boven dien wolken slaet.

Daer es Corinten, een stede scone,

Daer Alexander in spien crone.

Arcadia die staet daer voren,

Daer Jupiter in was gheboren.

1505 Een steen es daer, heet Asbestoen,

So wonderlike es sijn doen:

Woort hi enewerf ontsteken,

Sijn vier en mach niemen breken.

Hoghe Pannonia es daernaer;

1510 Over waer leestmen dat daer

Sente Mertijn was gheboren,

Die met gode es vercoren.

Daerbi so es Ystria

Bi enen watere, daert na

1515 Was ghenant, dat Yster heet,

Dat uter Dunouwen gheet.

Italiane heten in latijn

Alle die liede die nu sijn

Tusscen die Suutsee ende Moniu.

1520 Waerbi dat es, dat segghic u:

Een coninc was in Cicile,

Die daer coninc was een wile,

Die was gheheten Ytalus,

Daerom hetet dlant aldus.

1525 In die noortside es Lombaerdie,

Daer in steet meneghe stede vrie.

Voort bat suden es Tuscane,

Campanien dat es daerane,

Daer men vint dien goeden wijn

1530 Ende vaste borghe binnen sijn.

Daerbi so es Latie;

Daer staet die edele stat, die vrie,

Roma, thovet van Europen,

Daer menech hevet toe ghelopen,

1535 Die Romulus wilen stichte,

Daer Ovidius vele af dichte.

Daerna so es Poelien gheleghen

Ende Calabren daerjeghen;

Venigen de stat es daerna,

1540 Dat es tende van Italia.

Die Rijn sprinct onder Moniu

Ende loopt recht noort; dat segghic u,

Dattene die noortsee ontfaet.

Al dat lantscap dat nu gaet

1545 Tusscen dien Rijn ende Bartanienlantsee

Hiet wilen Gallen ende daertoe mee.

Doe quam Vranke, die coninc,

Die met Eneas van Troien ontghinc,

Ende maecte Troien upten Rijn,

1550 Dat nu heet Santen: al woort sijn,

Dat lach algader in desen wike;

Doe hiet hi dlant Vrancrike,

Ende nu hetet som Loreine,

Som Elsaten, som Ardeine,

1555 Tiraten ende Henegouwen,

Brabant ende Haspegouwen,

Vlaenderen ende Vermendoos,

Rechte Vranken ende Artoos,

Normandie ende Champaengen.

1560 Galle gaet tote Carcaengen,

Dat heet wel gheclede Gallen,

Dat en es niet cont hem allen.

Een ander Gallen es daerna,

Dat heet gehaerde Gallia,

1565 Want die liede, die daer waren,

Waren altoos met langhen haren.

Bertaengen es in dit Gallen;

Besuut der Loren met allen

So gaet vort toter Rone.

1570 Daer in staet meneghe stede scone;

Daer in es Berry ende Averne,

Borgondien, ende meneghe taverne

Binnen es van goeden wine.

Daer binnen es Limosine

1575 Entie wilde Recordane;

Dus eist ghedeelt na minen wane.

Tusschen dien berch enter Rone

Es derde Gallen, van Nerbone,

Dat heet ghebaerde Gallia.

1580 Dat willic segghen u waerna:

Om dat die liede hier te voren

Hare baerde niet en scoren.

Daer staet die stat van Nerbone

Bede Marsaelgen ende Tolone

1585 Harleblanke ende Mompelier

Ende Provence, daer menech fier

Provensale binnen es.

Aerbelose, des sijt ghewes,

Leghet in dat Gallen mede

1590 Ende daertoe meneghe goede stede.

West daerna leghet Aniou

Ende dlant van Poitou,

Dat heet Aquitania,

Om dattaer verre ende na

1595 So vele rivieren lopen.

Talre west van Europen

Daer es Spaengen, tgoede lant,

Daer Herculus, die wigant,

Sine columnen heeft ghesat.

1600 Dat dede die deghen omme dat,

Want hi woude gheweldelike

Tusscen European ende Affrike

Ene brugghe over die see slaen,

Daer noch sine columnen staen.

1605 In Spaengen leghet altemale

Tconincrike van Portigale,

Castele, Gallisien ende Aragoene,

Sebilien ende Lisiboene,

Daer Ulixes here was,

1610 Alsmen int bouc van Troien las.

Hier ent die tale van Europen;

Nu willic voort in Affriken lopen.

Affrike ontfinc die name

Van enen, die van Abrahame

1615 Comen was, die Affer hiet,

Ende gaet oost, in liege u niet,

Jeghen Egypten an dat sant

Ende gaet noort an Spaengenlant.

West om gaet sine strike

1620 Toten westende van eertrike.

Daer es een lant, heet Libia,

Dat meeste lant van Affrika,

Ende es dat beste corenlant,

Dat noit man in die werelt vant.

1625 Daerna es een lant, heet Ceucis,

Daer Karthago binnen is,

Die beste stat van Affrike,

Die maecte gheweldelike

Ene vrouwe, hiet Dido,

1630 Die waert sider haerde onvro,

Want soe dor Eneas minne

So sere waert uten sinne,

Dat soe haer selven slouch te doot.

Dat was scade haerde groot.

1635 Agenor was hare vader,

Dies Tyren was al tenen gader.

Daerna so leit Getulia

Ende daerna Numidia,

Daer Jugurta here in was.

1640 Daer stoet die stat, daer in las

Die goede sinte Augustijn,

Die heet Ypone in latijn.

Etyopen es danen suutwaert,

Dat na Etham gheheten waert.

1645 Dus vintmen Etyopen drie:

Dat een es, dat segghemen mie,

Boven Egypten dat Etyopen,

Daer Nilus uut comt ghelopen;

Dander staet bat Inden na,

1650 Daer staet die stat, heet Sabba,

Daer Sibilla vrouwe af was,

Alsmen hier te voren las.

Dat derde es in Affrike.

In elc vintmen sekerlike

1655 Swarter more menech een.

Dat en es loghene engheen.

Suutwaert van desen Etyopen

Ligghen grote woestine open

Allen lieden onbekent,

1660 Want daer es menech serpent

Ende daertoe menegherande dier,

Allen lieden onghehier,

Ende dor die hitte vander sonnen

Es dat lant al ongewonnen.

1665 Daerna so es die grote see,

Daerin vintmen wonders mee:

Dat sonnescijn maectse so heet,

Dat soe wallet also ghereet,

Alse dwater doet over tfier;

1670 Daer es menech vesch onghehier.

Daer lecht een berch, heet Adlas,

Die na enen coninc gheheten was,

Affrike was hem onderdaen,

Adlas hiet hi sonder waen.

1675 Up dien berch sat die coninc vrie

Ende screef astronomie.

Prometheus was sijn broeder mede,

Die een beelde spreken dede.

Affrike es een groot lant,

1680 Tmeeste deel es onbecant

Al dien lieden, die nu sijn,

Om dat heete sonnescijn.

Affrike laten wi nu staen

Ende willen ten eylanden gaen.

1685 Cypren leghet in die Suutsee

Jeghen Surien min no mee.

Bat oosten leghet Cretenlant,

Na dien coninc Crete ghenant.

Bat oost so leghet Abidos,

1690 Ende daerna so leghet Colchos,

Ende daerna, dies sijt ghewes,

Vierenvijftich Cyclades:

Eylande sijn also ghenant,

Die ligghen jeghen Asien lant.

1695 Dat meeste daer af heet Delos,

Ende daerna leghet Samos;

Daer was gheboren Pittagoras,

Die vinder van musiken was.

Eerdine potte waren daer

1700 Eerst ghemaect, dat was waer.

Cycilien dat leghet daerna

Bi den lande van Italia.

Daer es die berch van Vulcane,

Die altoos bernet, alsic wane.

1705 Bi Cicilien in die wilde see

Ligghen eilande, heten Eolee,

Die bernen ooc in allen tiden,

Dat segghen si, diere bi liden.

Bi Atlase, die in Affriken es,

1710 Ligghen eylande, heten Gorgades.

Overwaer segghic u mee:

Bat ute in die hete see

Lach dat grote eylant,

Dat hadde enen meerren rant,

1715 Dan Europen of Affrike,

Dat verdreef ghemenelike,

Met al dien volke, dat daer sat.

Plato bescreef ons al dat.

Daers nu de see ghestoormt van hitten;

1720 Dat segghen si, diere bi sitten.

In Nilus so es een eylant,

Dat Mero es ghenant;

In dien somere so en es daer

Enghene scaduwe, dat es waer,

1725 Alse die sonne es te middaghe.

Daer in staet, dats ghene saghe,

Ene stat, heet Sienee;

Daer in es noch wonders mee:

In die stede so es een pit;

1730 Alse die sonne ten hoochsten sit

Scijnt soe tote up dien gront

Rechte neder ter selver stont;

Dien put maecten philosofiene

Dertich ellen diep ende tiene.

1735 Daerna es dat verloorne lant,

Allen lieden onbecant,

Ende leghet west van Affrike.

Men vindet, wanic, in eertrike

Lant so scone noch so goet,

1740 Noch daert so goet in wesen doet;

Ende heet om dat tverloren lant:

Het es ghesciet dat ment vant,

Ende alsemen daerave sciet,

En conde ment ghevinden niet.

1745 Wi lesen dat sinte Brandaen

In dat lant was sonder waen,

Die bi der see ende upt lant

Wonders vele ondervant.

Buten Europen ligghen eylande

1750 Vele, die noit man en becande,

Ende andere, die ic nomen sal,

Some breet, some smal:

Maiorke ende Minorke mede

Ende Maroch, daer meneghe stede

1755 Wel gheaisiert binnen es,

Ende drieendertich Orcades.

Buten Bartanien es Inghelant,

Waloos, Scotlant ende Irlant

Ende een eylant, heet Tanados;

1760 Het maecte dier serpente los

Waer dat men die eerde hevet,

Die an dien eylande clevet.

Buten Noortweghen es Tyle;

Dat segghic u al sonder ghile,

1765 Dat daer die lover niet en vallen

Van dien bomen al met allen.

Daer eist dach al dien somer lanc

Ende nacht swinters bedwanc:

Ses maent nacht ende ses maent dach;

1770 Dus screef die ghone diet sach.

Noortoostwaert van desen lande

Leghet die grote see te hande.

Die so hevet in sijn ghewout

Die winter - daer eist altoos cout; -

1775 Soe es vervroren verre ende wide,

Soe en doiet in ghenen tide.

Al dit wonder vander see,

Van dien lande daertoe mee

Hadde Apelles bescreven

1780 Up Daris graf, ende daer beneven

Bescreef hi die properheide

Van dien landen ende die chierheiden.

Die salic nomen u ghereet.

Dalrebeste corenlant, dat men weet,

1785 Dat es dat hete Libia.

Amons lant dat es daerna,

Dats tallen tiden sonder reghen.

Egyptenlant dat es daerjeghen,

Dat Nilus doet wesen rike.

1790 Cartago thovet van Affrike

Stont met groten torren daer.

Athenen stont daernaer,

Twijste volc van eerderike.

Roma stont daer hoverdelike,

1795 Spanien was daer ghevisiert

Met Ercules palen verchiert.

Saba die stont daer ooc,

Daermen vint dien wirooc.

Dat ridderscep van Vrancrike

1800 Es die blome van al eertrike;

Goet wijn so es in Campanien;

Dul sijn si van Baertanien,

Want hets tghelove van hem somen

Dattie coninc Artur sal weder comen.

1805 Condich so es die Noorman,

Die lnghelsce wel smeken can,

Alre vrecste sijn de Lombaerde,

Die Duutsce wreet metten swaerde,

Die van Bolonien hebben den prijs,

1810 Dat si sijn van loien wijs.

Apelles screef up Daris graf

Met guldinen litteren, daer hi af

Meneghe marc hadde te lone:

Ԅaris die wilen drouch die crone

1815 Bede van Percen ende van Meden

Es begraven teser steden,

Dies conincs Arsamus sone.

Dese coninc was die gone,

Dien Alexander ghenendelike

1820 Afwan sijn conincrike.

Ooc screef hi mede sonder waen,

Hoe langhe die werelt hadde ghestaen

Eer Alexander crone drouch;

Dat was wijsheiden ghenouch.

1825 Neghenenviertich hondert iaer

Tweeendertich min, dats waer,

Hadde die werelt ghestaen,

Eer hi crone hadde ontfaen.

Binnen dien dat Apelles screef

1830 Dat wonder, daer hi over dreef

Langher wile, dan ic weet,

Ontboot Alexander ghereet

Tote hem die soudeniere

Ende hi gaf na siere maniere

1835 Bede selver ende gout

Ende rijcheit menechfout

Ende hiet dien lieden dat si plaghen

Haers ghemaex, want hi daghen

Woude aldaer met siere scare,

1840 Tote dat Daris begraven ware.

Doe die liede ledich laghen

Ende haers ghemaex plaghen

Quam niemare in dat here,

Dattie coninc hadde ghere

1845 Te kerene te lande waert.

Doe gherede tfolc sine vaert,

Entie coninc, die hier af al

Niet en wiste, hoorde tghescal,

Ende hi vraechde, wat daer ware.

1850 Doe hi wiste die niemare,

Was hi drouve ende riep sciere

Tote hem die soudeniere

Entie ridders ende die baroene.

Hi sprac Ԩier es menech deghen coene,

1855 Dies hem te rechte scamen soude

Dat hi te lande keren woude.

Dien rechten here hebdi verdreven:

Cnechte, die hem namen dleven,

Sulwise heren laten bliven?

1860 So slachten wi dien keytiven.

Gi hebt Percen ende Ermenije

Ghedwonghen ende ooc Surije

Fenicen ende ooc Media

Capadocien ende ooc Lidia

1865 Parten ende Cilicene

Ende daertoe meneghe borch siene.

Ghi hebt dorcropen menech gat

Ende ghewonnen meneghe stat

Ende meneghen berch overgheclommen

1870 Ende menech water overgheswommen.

Wi moghen in vier daghen varen

Daer Bessus niet en mach ontfaren

No ontcrupen, no ontvlien.

En laet u de scande niet ghescien

1875 Dat Bessus nu crone draghet,

Ende ghi Darise hebt versaghet.’;

Doe waren sijs saen beraden

Dat si sinen wille daden

Ende ooc riepsijt al overluut.

1880 Die sevende bouc gaet hier uut.

En beproeven het met vlijt:

Dat zij het geheel bedwingen zonder waan

En niemand tegen hen mag staan.

Recht zuid van dit land

Is Egypte al gelijk,

Dat allereerst heette Epla.

Over een tijd daarna

Won Egyptus al dat land

En noemde het Egypte al gelijk.

De Rode Zee is aan het oosteinde

Daar Mozes met dat dat doel

Het volk over leidde; dus heb je dank,

Want farao aldaar verdronk

En gaat west tot Afrika.

Men vindt geen land zijn gelijke,

Nog daar zo goede stede staan.

Nijl heeft het alom bevangen,

Die hoger op ook Ganges heet.

Men leest dat daarbinnen staan

Honderdduizend goede steden.

Men leest dat tot aan de dag van heden

Daar nooit een zwerk over gaat,

Nog van regen wat men weet.

Maar Nijl, die heldere rivier,

Heeft al zulke manier,

Dat ze wast en maakt nat

Geheel Egypte land; om dat

Mag men koren winnen gereed.

Daar is een stad die Thebe heet,

Die Cadmus maakte, Agenor’s zoon,

En noemde ze Thebe naar diegene,

Die hij maakte in Griekenland,

Die Alexander, die strijder,

Geheel verbrandde en velde,

Zoals u dat eerste boek vertelde.

Daar was Sint Mauritius geboren,

Die Maximianus hier tevoren

Ontlijfde en de gezellen van hem,

Omdat ze waren christelijk.

Daar ligt aan grote woestijn,

Daar Zozimas en de gezellen van hem

En daartoe menige heremiet

God diende met vlijt.

Cambices die heet,

Die overwon Egyptische volk,

En maakte een stede schoon,

Die hij noemde Babylon.

Dat is Babilone-Kaer,

Die nu het hoofd is, dat is waar,

Van allemaal die koninkrijken.

Daar maakte sinds deugdelijk

Alexander, die vrije,

Een stad, heet Alexandrië,

Daar hij in is begraven

Nu terstond met grote have.

Nu neem ik weer mijn vaart

Van dat westen ten oosten waart

Tot de berg, heet Kaukasus,

En vertel u daarvan aldus:

Zijn oosteinde is verheven

Tegen de zee en komt gedreven

Recht over noord tot Europa.

Binnen de berg, daar hij is open,

Is het land van Amasoni.

De Massageten zijn daarna

En de Colken en de Sarmaten,

Dit is wreed volk uitermate.

Dat is dat maagden land.

Daar was Cyrus, de strijder,

Verslagen van de koningin,

Omdat hij het land waande te winnen;

Die was geheten Thamaris.

Aan de noordzijde loopt Fasis,

Een mooie rivier, al gelijk.

Vast daaraan ligt Bactrea land,

Dat naar een water Bacteren heet,

Dat daar in het land gaat,

Daar Bessus, de moordenaar,

Was gevlogen met zijn schaar,

Toen hij Darius had verslagen

Een ander land is daartegen,

Dat is geheten Yrcanie,

Daar vloog met zijn compagnie

Narbesines, die felle man.

Van een bos, ligt daaraan,

Heeft Yrcanie de naam ontvangen,

Daar vogels in zijn zonder waan,

Hun vederen schemeren met de nacht.

Daarbij woont volk van kracht,

Beide, Sciten en Hunnen,

Die met Ettelen, die bruinen,

Alle landen die nu zijn

Tussen Spanje en de Rijn,

Doorvoeren met oorlogen.

Vandaan mag men zien met de ogen

Bergen die daar liggen bij,

Die heten Hiperboren.

Over die bergen aan de noordzijde

Zo waait het immer in alle tijden

De noorden of de noordoostenwind

Hieraan lieg ik niets

En dit heet de Tartaren land.

Daarbij ligt al gelijk

Albanië omdat het volk aldaar

Geboren werd met wit haar.

Armenië dat ligt daarnaar.

Nog zo is de ark aldaar

Op een berg, heet Ararat,

Daar Noach zelf binnen zat

En voer op toe de zondvloed ging;

Dit is waarachtig ding.

Daarna is Yberia

En daarna Cappadocie,

Die de namen zouden ontvangen,

Van steden die erbinnen staan.

Daar zijn merries zonder waan,

Die met de wind veulens ontvangen;

Ze leven maar altijd drie jaar;

Dit leest men al voor waar.

Daaraan is klein Azië,

Dat geheel omtrent bijna

Besloten is met de zee,

Daar ik u van zal vertellen meer.

Een poort is in dat land,

Die Efeze is genaamd,

Die maakte dat wijf wijlen eer,

Toen ze dat land en daartoe meer

Had gewonnen ver en nabij,

Dat wijf van Amasonie.

Daar ligt Sint Johannes de Evangelist,

Die Gods verborgenheden wist.

Daarna is Migdonia,

Dat tevoren heette Berica,

En nu heet het Bitinia,

Van een koning daar het naar

Was geheten, Bitinus;

Ook heet er een stad aldus.

Een stad is ook daarna,

Die heet Nich of Nicea.

Dit land van Bitinia

Heet ook dat grotere Frigia.

Daar staat Smirna, die stede,

Die Teseus maken deed.

Gallacia dat is daarbij,

Dat naar de Gallen heet daarbij,

Want ze met de koning Bitine

Dat land wonnen met grote pijn.

Daarna zo is het kleinere Frigia;

Een dochter had Europa,

Daar het eerst was naar genaamd.

Daarbij zo is een ander land,

Dat geheten is Dardane,

Naar Dardanuse naar mijn waan,

Die was Jupiter ‘s zoon.

Daarin is Troje daar diegene

Van Griekenland tien jaar voor lagen,

Eer ze het gewonnen zagen.

Daarna zo is Licaon,

Daar loopt een rivier schoon,

Die wijlen eerder Hermus heet,

Haar zand was goud en anders niet.

Lydi zo staat daaraan,

Dat van Liduse de naam won.

Zijn broeder heet Tirrenis,

Daar een poort naar geheten is,

Die geheten is Tiatira.

Daarna zo is Ysauria,

Dat van de lucht ontvangt de naam,

Want het is daar zo bekwaam.

Cilicië zo is ook daaraan,

Daar Alexander, de edele man,

Schoffeerde Darius de koning,

Dat van Cilixe de naam ontving,

Die rijke Agenor’s zoon.

Daar is een berg zoals diegene,

Die in Latijn Taurus heet.

Daar leest men dat Thracië staat,

Die Perceus maakte hier tevoren,

Daar Sint Paulus was geboren.

Daarna zo is Lycië,

Pisidia, Pamfilia

En Pontus dat grote land,

Daar Ovidius was gezonden

En ook mede Sint Clement.

Dat recht op de zee eindigt.

Azië hebben we doorlopen,

Nu zullen we zeggen van Europa.

Dat is het derde deel van aardrijk.

Het was geheten zekerlijk

Naar een dochter, heet Agenor,

Die van Tyrus had menige toorn,

En was Europa genaamd.

Jupiter, de grote tiran,

Hij ontvoerde ze van haar vader;

Daarna zo heet dit allemaal.

Aan de noordzijde de zee nabij

Liggen bergen, heten Rife,

En een rivier, heet Tanas,

Die naar een koning geheten is,

En het moeras Meotides, (Bij de zee van Azov) Daar het bij gescheiden is

Van dat land van Azië.

Bij een stad Theodosia

Gaan die moerassen tot de zee,

Dus verdelen ze het land in twee.

Van Tanas recht zuid

Ligt een land dat is geheel

Gedeeld met de Donau,

Dat heet in mijn trouw

Dat laagste Citia.

Daarna ligt Ossetie, Georgië,

Letland en Pruisen

Hongarije en Rusland,

Daar Kiev is de goede stede,

Een van de beste van christenheid,

Bulgarije en Polen,

Bohemen en ook Comane.

Tussen Sint Bernhard en de Donau

Ligt een land daar schone vrouwen

Erg veel binnen zijn;

Germanië heet het in Latijn.

Het gaat west al tot de Rijn,

Aan de noordoostzijde ervan

Loopt een rivier, heet die Elbe.

Zwaben ligt in datzelfde,

Daar de Donau springt in.

Veertig rivieren vallen erin,

Min of meer in de Donau,

Dus is ze aller water vrouw;

Aller meest dragen ze schepen

Van die vallen in haar greep.

In zeven stukken min of meer

Valt ze gedeeld in de zee.

Vandaan over veertig mijlen

Mag men beseffen zonder grappen

Haar stroom geheel in de zee,

En vers ook te drinken, dat is meer.

Daarna is er Frankenland,

Thüringen, Beieren al gelijk,

Saksen en Westfalen mede,

Allemaal deze goede plaatsen

Heetten Almaniewijlen eerder

En daartoe land veel meer.

Van de Elbe al nederwaarts

Ligt Friesland aan de vaart;

Tussen de Elbe en de Zwing (bij Brugge)

Heette wijlen eerder Friesland al.

Aan de noordoostzijde is Denemarken,

Daar waren wijlen helden sterk,

En beter oost zo ligt Zweden,

Een land met vele goede steden;

Noorwegen is beter noord.

Men vindt geen land beter voort.

Nu keer ik weer ten oosten waart.

Daar de Donau ter zee in vaart

En tussen de Narvel zee

Liggen koninkrijken twee;

De ene heet Neder-Pannonia (Hongarije)

De andere heet Messia.

Daaraan zo is Bulgarije;

Thraci dat is daarbij,

Dat naar Jafet’s zoon Tyras

Eerste maal geheten was.

Constantinopel, die goede stede,

Die Constantijn maken deed

En naar hem is genaamd,

Staat daar in datzelfde land.

Allemaal heet het Griekenland inderdaad

Tussen de Hellespont en de Donau.

Wijlen eerder toen heette het Cetin.

Een landschap is daarin,

Dat men noemt Dalmatië;

Een stad staat daarna,

Die is geheten Epirus.

Achilles zoon heette aldus,

Die zelf Pirrus heette.

Daar is een fontein en belieg u niet,

Daar men in blust een brand

En weder ontsteekt al gelijk.

Een poort is daarna,

Die is geheten Caonia,

Die Hectors broeder Helenus

Na Caoene noemde aldus.

Daar zo staat een stede,

Die Molosus maken deed,

Pirrus zoon, en daarna

Heet die poort Molosia.

Athene staat daarbij,

Die Cycrops, een koning vrij,

Eerste maal maken deed,

Daarbij Thebe die goede stede,

Die Alexander vernielde,

Omdat ze zich verweerde,

Thessalië, dat goede land,

Dat van Tessalus is genaamd,

En daartoe Macedonië,

Daar Alexander, die vrije,

In was geboren en gevoed,

En daar ligt zijn vaders goed.

Men leest dat daar Olympus staat,

Een berg die boven de wolken slaat.

Daar is Corinthië, een stad schoon,

Daar Alexander in spiedde de kroon.

Arcadië die staat daar voren,

Daar Jupiter in was geboren.

Een steen is daar, heet Asbestoen,

Zo wonderlijk is zijn doen:

Word hij een maal ontstoken,

Zijn vuur mag niemand breken.

Hoog Pannonia is daarnaar;

Voor waar leest men dat daar

Sint Martinus was geboren,

Die met God is uitverkoren.

Daarbij zo is Istrië

Bij een water daar het naar

Was genaamd dat Yster heet,

Dat uit de Donau gaat.

Italianen heten in Latijn

Al die lieden die nu zijn

Tussen de Middellandse zee en Sint Bernharnd.

Waarbij dat is dat zeg ik u:

Een koning was in Sicilië,

Die daar koning was een tijd,

Die was geheten Ytalus,

Daarom heet het land aldus.

In de noordzijde is Lombardije,

Daarin staat menige stad vrij.

Voort beter zuiden is Toscane,

Campania dat is daaraan,

Daar men vindt die goede wijn

En vaste burchten binnen zijn.

Daarbij zo is Latie;

Daar staat die edele stad, de vrije,

Rome, het hoofd van Europa,

Daar menigeen is toe gelopen,

Die Romulus wijlen stichtte,

Daar Ovidius veel van dichte.

Daarna zo is Puglia gelegen

En Calabrië daartegen;

Venetië de stad is daarna,

Dat is ten einde van Italië.

De Rijn ontspringt onder Sint Bernhard

En loopt recht noord; dat zeg ik u,

Zodat hem de Noordzee ontvangt.

Al dat landschap dat nu gaat

Tussen de Rijn en de Kanaal (Bertanienlantsee)

Heette wijlen Gallië en daartoe meer.

Toen kwam Vranke, die koning,

Die met Eneas van Troje ontging,

En maakte Troje op de Rijn,

Dat nu heet Xanten: al woord zijn,

Dat lag allemaal in deze wijk;

Toen noemde hij het land Frankrijk,

En nu heet het soms Loreine,

Soms Elzas, soms Ardennen,

Thierache en Henegouwen,

Brabant en Haspengouw,

Vlaanderen en Vermandois,

Echte Franken en Artois,

Normandië en Champagne.

Gallië gaat tot Bretagne,

Dat heet goed gekleed Gallië,

Dat is niet bekend hen allen.

Een andere Gallië is daarna,

Dat heet behaard Gallië,

Want de lieden die daar waren,

Waren altijd met lange haren.

Bretagne is in dit Gallië;

Bezuiden de Loire met allen

Ze gaat voort tot de Rhône.

Daarin staat menige stede schoon;

Daarin is Berry en Auvergne,

Bourgondi en menige taverne

Binnen is van goede wijn.

Daarbinnen is Limousin

En de wilde Recordane; (Perigord?)

Dus is het gedeeld naar mijn waan.

Tussen die berg en de Rhône

Is derde Gallie van Narbonne,

Dat heet gebaarde Gallië.

Dat wil ik zeggen u waarnaar:

Omdat de lieden hier tevoren

Hun baarden niet schoren.

Daar staat de stad van Narbonne

Beide, Marseille en Toulouse

Harleblanke en Montpellier

En Provence, daar menige fiere

Provenaal binnen is.

Blois, dus zij het gewis,

Ligt in dat Gallië mede

En daartoe menige goede stede.

West daarna ligt Anjou

En het land van Poitou,

Dat heet Aquitanië,

Omdat daar ver en nabij

Zoveel rivieren lopen.

Te aller westen van Europa

Daar is Spanje, het goede land,

Daar Herculus, de strijder,

Zijn kolommen heeft gezet.

Dat deed die degen omdat,

Want hij wou geweldig

Tussen Europa en Afrika

Een brug over de zee slaan,

Daar nog zijn kolommen staan.

In Spanje ligt het allemaal

Het koninkrijk van Portugal,

Castelo, Galicië en Arragon,

Sevilla en Lissabon,

Daar Ulysses heer was,

Zoals men in het boek van Troje las.

Hier eindigt de taal van Europa;

Nu wil ik voort in Afrika lopen.

Afrika ontving die naam

Van een die van Abraham

Gekomen was die Affer heette,

En gaat oost, ik belieg u niet,

Tegen Egypte aan dat zand

En gaat noord aan Spanje land.

West om gaat zijn streek

Tot het Westeinde van aardrijk.

Daar is een land, heet Libië,

Dat grootste land van Afrika,

En is dat beste korenland,

Dat ooit men in de wereld vond.

Daarna is een land, heet Zeugis,

Daar Carthago binnen is,

De beste stad van Afrika,

Die maakte geweldig

Een vrouwe, heet Dido,

Die werd sinds erg droevig,

Want ze door Eneas minne

Zo zeer werd uit de zin,

Dat ze zichzelf sloeg ter dood.

Dat was schade erg groot.

Agenor was haar vader,

Die Tyre was geheel en al.

Daarna zo ligt Getulia

En daarna Numidië,

Daar Jugurta heer in was.

Daar stond die stad daarin las

Die goede Sint Augustus,

Die heet Ypone in Latijn.

Ethiopi is vandaan zuidwaarts,

Dat naar Etham geheten werd.

Dus vindt van men Ethiopis drie:

De ene is, dat zegt men mij,

Boven Egypte dat Ethiopie,

Daar de Nijl uit komt gelopen;

De andere staat beter Indien na,

Daar staat de stad heet Saba,

Daar Sibilla vrouw van was,

Zoals men hier tevoren las.

Dat derde is in Afrika.

In elk vindt men zekerlijk

Zwarte moren menigeen.

Dat is leugen geen.

Zuidwaarts van deze Ethiopië

Liggen grote woestijnen open

Alle lieden onbekend,

Want daar is menig serpent

En daartoe velerhande dier,

Alle lieden onguur,

En door de hitte van de zon

Is dat land geheel ongewonnen.

Daarna zo is de grote zee,

Daarin vindt men wonders meer:

De zonneschijn maakt het zo heet,

Dat ze kookt alzo gereed,

Zoals het water doet over het vuur;

Daar is menig vis onguur.

Daar ligt een berg, heet Atlas,

Die naar een koning geheten was,

Afrika was hem onderdaan,

Atlas heet hij zonder waan.

Op die berg zat die koning vrij

En schreef astronomie.

Prometheus was zijn broeder mede,

Die een beeld spreken deed.

Afrika is een groot land,

Het meeste deel is onbekend

Al die lieden die er nu zijn,

Omdat hete zonneschijn.

Afrika laten we nu staan

En willen ten eilanden gaan.

Cyprus ligt in de Middellandse Zee

Tegen Syrië min of meer.

Beter oost ligt Kreta,

Naar de koning Crete genaamd.

Beter oost zo ligt Abidos,

En daarna zo ligt Kos,

En daarna, dus zij het gewis,

Vierenvijftig Cyclades:

Eilanden zijn alzo genaamd,

Die liggen tegen Azië land.

Dat grootste daarvan heet Delos,

En daarna ligt Samos;

Daar was geboren Pythagoras,

Die uitvinder van muziek was.

Aarden potten waren daar

Eerst gemaakt, dat was waar.

Sicilië dat ligt daarna

Bij het land van Italië.

Daar is de berg van Vulcanus,

Die altijd brandt, zoals ik waan.

Bij Sicilië in de wilde zee

Liggen eilanden, heten Eole,

Die branden ook in alle tijden,

Dat zeggen zij die er voorbijgaan.

Bij Atlas, die in Afrika is,

Liggen eilanden, heten Gorgades.

Voor waar zeg ik u meer:

Verder in de hete zee

Lag dat grote eiland,

Dat had een grotere rand,

Dan Europa of Afrika,

Dat verdreef algemeen,

Met al dat volk dat daar zat.

Plato beschreef ons al dat.

Daar is nu de zee gestormd (verstomd) van hitte

Dat zeggen zij die erbij zitten.

In Nijl zo is een eiland,

Dat Mero is genaamd;

In de zomer zo is daar

Geen schaduw, dat is waar,

Als de zon is te middag.

Daarin staat, dat is geen sage,

Een stad, heet Sienee;

Daarin is nog wonder meer:

In die stad zo is een put;

Als de zon ten hoogste zit

Schijnt ze tot op de grond

Recht neer terzelfder stond;

Die put maakten filosofen

Eenentwintig meter diep en zeven.

Daarna is dat verloren land; (zie Atlantis) Alle lieden onbekend,

En ligt westelijk van Afrika.

Men vindt het, waan ik, in aardrijk

Land zo schoon nog zo goed,

Nog daar het zo goed in wezen doet;

En heet om dat het verloren land:

Het is geschied dat men het vond,

En als men daarvan scheidde,

Kon men het terugvinden niet.

Wij lezen dat Sint Brandaan

In dat land was zonder waan,

Die bij de zee en op het land

Wonderen veel ondervond.

Buiten Europa liggen eilanden

Veel die nooit een man bekende,

En andere die ik noemen zal,

Sommige breed, sommige smal:

Majorca en Minorca mede

En Marokko daar menige stede

Goed versierd binnen is,

En drieëndertig Orcades.

Buiten Bretagne is Engeland,

Wales, Schotland en Ierland

En een eiland, heet Tanados (Isle of Thanet;

Het maakte de serpenten los

Waar dat men die aarde heeft,

Die aan dat eiland kleeft.

Buiten Noorwegen is Tyle (Tiel?);

Dat zeg ik u al zonder grap,

Dat daar de lover niet valt

Van de bomen geheel met allen.

Daar is het dag de hele zomer lang

En nacht in ‘s winters bedwang:

Zes maand nacht en zes maand dag;

Aldus schreef diegene die het zag.

Noordoost waart van dit land

Ligt de grote zee gelijk.

Die zo heeft in zijn geweld

De winter - daar is het altijd koud; -

Ze is bevroren ver en wijd,

Ze ontdooit in geen tijd.

Al dit wonder van de zee,

Van dat land daartoe meer

Had Apelles beschreven

Op Darius graf, en daar benevens

Beschreef hij de eigenaardigheid

Van die landen en de sierheden.

Die zal ik noemen u gereed.

Het allerbeste korenland dat men weet,

Dat is dat hete Libië.

Amon’s land dat is daarna,

Dat is te alle tijden zonder regen.

Egypte land dat is daartegen,

Dat Nijl laat wezen rijk.

Carthago het hoofd van Afrika

Stond met grote torens daar.

Athene stond daarnaar,

Het wijste volk van aardrijk.

Rome stond daar hovaardig,

Spanje was daar versierd

Met Hercules palen versierd.

Saba die stond daar ook,

Daar men vindt die wierook.

Dat ridderschap van Frankrijk

Is de bloem van geheel aardrijk;

Goede wijn zo is in Campania;

Dol zijn ze van Bretagne,

Want het is het geloof van hen sommige

Dat die koning Arthur zal wederkomen.

Kundig zo is de Noorman,

De Engelsen goed smeken kan,

Aller vrekkigste zijn de Lombaarden,

Die Duitsers wreed met de zwaarden,

Die van Bologna hebben de prijs,

Dat ze zijn van looien wijs.

Apelles schreef het op Darius graf

Met gouden letters daar hij van

Menige mark had te loon:

‘Darius die wijlen droeg de kroon

Beide, van Perzen en van Meden

Is begraven te deze plaats,

Deze konings Arsamus zoon.

Deze koning was diegene,

Die Alexander met kracht

Afwon zijn koninkrijk.

Ook schreef hij mede zonder waan,

Hoe lang de wereld had gestaan

Eer Alexander kroon droeg;

Dat was wijsheden genoeg.

Negenenveertig honderd jaar

Tweeëndertig minder, dat is waar,

Had de wereld gestaan,

Eer hij kroon had ontvangen.

Binnen dien dat Apelles schreef

Dat wonder daar hij over dreef

Langere tijd dan ik weet,

Ontbood Alexander gereed

Tot hem de soldaten

En hij gaf naar zijn manieren

Beide, zilver en goud

En rijkheid menigvuldig

En zei die lieden dat ze plagen

Hun gemak want hij dagen

Wou aldaar met zijn scharen,

Totdat Darius begraven was.

Toen de lieden ledig lagen

En hun gemak plagen

Kwam nieuws in dat leger,

Dat de koning had verlangen

Te keren te land waart.

Toen bereide het volk zijn vaart,

En de koning die hiervan al

Niets wist hoorde het geschal,

En hij vroeg wat er was.

Toen hij wist dat nieuws,

Was hij droevig en riep snel

Tot hem de soldaten

En de ridders en de baronnen.

Hij sprak, ‘Hier is menig koningskind koen,

Die hem terecht schamen zou

Dat hij te lande keren wou.

De rechte heer heb je verdreven:

Knechten die hem namen het leven,

Zullen we ze heren laten blijven?

Zo slachten we de ellendige.

Ge hebt Perzië en Armenië

Gedwongen en ook Syrië

Fenicië en ook Medië

Cappadocië en ook Lydië

Parten en Cilicië

En daartoe menige burcht gezien.

Ge hebt doorkropen menig gat

En gewonnen menige stad

Ene menige berg overgeklommen

En menig water overgezwommen.

We mogen in vier dagen varen

Daar Bessus niet mag ontvaren

Nog ontkruipen, nog ontvlieden.

En laat u de schande niet geschieden

Dat Bessus nu kroon draagt,

En ge Darius hebt verschrikt.’;

Toen waren zij gelijk beraden

Dat ze zijn wil deden

En ook riepen zij het al overluid.

Dat zevende boek gaat hieruit.

Die achte bouc.

In dien sevenden bouc so stoet,

Hoe Daris, die coninc goet,

Met groter eren was begraven,

Ende Alexander met groter haven

5 Ghichte sine soudeniere

Mildelike na sijn maniere.

Nu segghic u die redene voort.

Te Ebractana, in die poort,

Liet hi dien here Permenioene,

10 Enen deghen fier ende coene,

Ende beval hem dlant van Meden,

Bede lant ende steden,

Om dat hijt soude berechten.

Selve voer die here vechten

15 Jeghen alt volc van Yrcanie

Met al siere companie.

Dare vant hi menech dier

So staerc ende so onghehier,

Dat hi jeghen die beesten vacht

20 Langhe wile met groter cracht,

Eer hi quam dor die woestine

Van Yrcanien met groter pine,

Ende hi sochte harentare

Narbesines dien moordenare.

25 Drie daghe vacht die edele man,

Eer hi die beesten verwan.

Die coninc hadde enen camerlinc,

Die al sijn hemelike dinc

Wiste bat, dan iemen el.

30 Narbesines hi wiste dat wel,

Entie ghone was sijn vrient,

Want hijs hadde verdient;

Hi was gheheten Bogoa.

Narbesines hi sende hem na

35 Boden, alse hijs hadde stade

Ende bat hem dat hine verbade

Jeghen dien coninc, sinen here,

Bogoa bads haerde sere

Alexandere dor sine goede

40 Dat hi van dien evelen moede

Narbesines liete verdinghen,

Want hi in neghenen dinghen

Darise en scade an sijn leven,

Ende hiere ooc toe waert verdreven

45 Van Bessuse, dien fellen man.

So dat hi was sijn taleman,

Ende hi borghe ende staden

Woude setten in siere ghenaden

Sonder slach ende sonder stoot,

50 Lietmenne quite van der doot.

Die vrient heeft, het scijnt hem wel;

Al was Alexander fel

Sinen viant, Bogoa

Lach hem so met bidden na,

55 Dat hi belovede den camerlinc

Met dieren eden in waere dinc,

Dat hine den hoochsten soude maken

Sekerlike in waren saken,

Die in al sijn here ware.

60 Dus wan hi dien moordenare

In sine ghewelt met cleenre pine

Ende alle die ghesellen sine.

Alse Macedo, die vrie,

Was int lant van Yrcanie,

65 Ghinc van hem die niemare

Verre ende wide, harentare,

Al tote in der maghede lant.

Doe begheerde al te hant

Talrestis, die coninghinne,

70 Hem te siene, want die minne

Hadde haren sin also bevaen,

Dat soe dien wech woude bestaen.

Tweehondert maechde van haren lieden

Dede die vrouwe ontbieden,

75 Want soe dien woude souken,

Daer men vele af vint in bouken.

Selve was soe so scone een wijf,

Dat men tien tiden anders lijf

Noit en sach hare ghelike,

80 Daertoe machtech ende rike.

Haer haer was kersp ende blont

Ende onghevlochten talre stont,

Dat sat utermaten scone.

Daer up drouch soe ene crone

85 Van finen goude wel ghemaect.

Van clederen was soe een deel naect,

Want het was haers lants sede.

Soe hadde wel ghemaecte lede.

Voorhooft breet, wintbrauwen slecht,

90 Oghen blide, nese recht,

Rode lier ende witte tande,

Langhe vinghere an hare hande.

Die aerme te maten grouf

Alsten wapen was behouf.

95 Haer hals wit ende alomme

Ront alse een colomme,

Ghemaect van witten maerberstene,

Hare mont te maten clene,

Entie lippen bloetroot.

100 Van anderen leden was soe groot

Ende ridderlike ghewrocht.

Ic bem dies haerde wel bedocht,

Dat Blancefloer, die vrouwe van Spanien,

No Blancefloer, die in Baertanien

105 Met Tilenrise was ontfaren,

No Blancefloer van Beauraparen

Van scoonheden haer niet en gheleken.

Ooc so dar ic wale spreken

Dat Ysaude van Yrlant,

110 No die metter witter hant,

No Melioer van Ciefdore,

No daer Amadis was dore

So dul wel langhe wile,

No die gone, die haere ghile

115 Met Waleweine hilt ghereet,

Doe men hem sijn ors ontreet,

No die scone Ampholie,

No ooc Lanceloots amie,

Deanira, no Phillis,

Hoe die vrouwe was ghecleet.

Soe spranc vanden oorsse ghereet,

Teerst dat soe den coninc sach,

Ende haeste hare, al dat soe mach.

145 In hare rechter hant soe drouch

Twee spiete, waren scaerp ghenouch,

An hare luchter side hinc

Een horenboge, dats ware dinc,

Ende een coker al vol strale,

150 Dat sat haer utermaten wale.

Een bliaut hadsoe ane

Ghescepen na minen wane

Wonderlike na haers lants sede.

Dien luchteren aerm ende scoudere mede

155 Onghecleet ende naect,

Also was dat cleet ghemaect.

Ooc so eist haers lants sede:

Alse daer in eneghe stede

Gheboren weert een maechdekijn,

160 Dat pleecht die hevemoeder sijn,

Dat soe hem ter selver tijt

Die rechter mamme afsnijt,

Dat si te bat souden scieten

Bede met boghen ende met spieten.

165 Die luchter mamme laet men bliven,

Ocht gheviele oec dien wiven

Dat si kinder winnen wouden,

Dat si se gheneren souden.

Talrestis besach dien here,

170 Hare wonderets haerde sere,

Hoe dat so clene een lichame

Hebben mochte so groten name.

Soe peinsde, waer die grote doghet

Entie cracht van siere joghet

175 Ligghen mochte in sine lede.

So simpel was hare sede,

Dat soe peinsde in haren raet

Dat niemen en dede grote daet,

Ende niemen en ware wel gheraect,

180 Sonder dien die nature maect

Van lichame groot, hoghe ende scone;

Maer die nature gheeft te lone

Dien clenen minsce groten moet,

Die leleken maect soe vroet;

185 Want het was menich lelec mensce,

Die van wijsheiden hadde wensce.

Alsoe dien coninc dus besach,

Vraechde hi, wat hare wach;

Of soe eneghe grote bede

190 Hebben woude up hovescede.

Doe seidsoe dat soe comen ware

Toten coninc ende hare scare,

Om dat soene hadde ghemint,

Ende te draghene bi hem een kint.

195 Ooc seidsoe dat soes weerdech ware,

Dattie coninc wonne an hare.

Ware dat een knapelijn ware

So sceent recht al openbare,

Dat ware here van sinen rike;

200 Ghesciet ooc sekerlike

Dat ware een maechdekijn,

So sout coninghinne sijn

Van haren lande in waren sinne.

Dit bat soe up gherechte minne.

205 Doe dede Alexander vraghen,

Of soe wapen woude draghen,

Ende siere orloghen pleghen.

Doe antwoorde soe daerjeghen

Dat hare lant ware onberecht.

210 Doe antwoorde Alexander echt

Dat hijt haerde gheerne dade

Up hovesceit, dat soe hem bade.

Aldus hadsoe hare bede,

Ende soe keerde te haerre stede

215 Ende te haren coincrike

Met haren maechden blidelike.

Bindien dat Alexander dwanc

Yrcanie al over lanc,

Ende Talrestis die coninghinne

220 Loon hadde van haerre minne,

Spien Bessus crone in Bacterenlant,

Ende hi gheboot al te hant,

Dat menne coninc heten soude.

Ooc gheboot hi alstie boude

225 Herevaert al sinen lieden.

Die Siten dedi ooc ontbieden,

Dat si met hem souden striden.

Dit verhoorde in corten tiden

Alexander ende mettier vaert

230 Hiet hi porren darewaert.

Maer dat volc was so gheladen

Met goede, sien constent bestaden

Ende cume porren vander stede.

Nu hoort, wat die coninc dede!

235 Die edele here entie milde

Peinsde dat hi verbernen wilde

Al dat goet, groot ende clene,

Sonder die wapine allene.

Hi hiet te gader bringhen tgoet,

240 Daer menech sturte om sijn bloet,

Eer hijt uptie viande wan,

Die diere cleder, die wilen span

Dat behendeghe volc van Seren,

Die hem met sidenwerke gheneren,

245 Ende daertoe meneghe dierhede,

Al, segghic, dattie coninc dede

Up enen pleine te gader draghen,

Daer die heren toe ghesaghen.

Doe hiet hijt verbernen al

250 Diere ende ondiere, groot ende smal,

Daer al tfolc toe sach met oghen.

Het stont hem so, si moestent doghen;

Al hadden siere dicke te voren.

[p. 287] Meneghen vrient om verloren

255 Ende meneghen brant om ontfaen

Ende meneghe wonde sonder waen,

Nochtan en dorsten sijt niet claghen

Wat si vor hare oghen saghen;

Sconincs goet verberndemen mede;

260 Dat waest, dat hem verdraghen dede.

Ghemene plaghe ghedoocht men wel.

Sident dat also ghevel

Van den goede dat daer bedaerf,

Seiden die heren menechwaerf,

265 Dat si bi des conincs rade,

Al docht hem wesen scade,

Van groten soorghen quite waren.

Dus moestsi idel danen varen.

Doe reet Alexander mettier vaert

270 Met grooter haest te Bacteren waert,

Die noit ontsach wijch no strijt;

Nochtan was hi ter selver tijt

Van sinen volke wel na doot.

Daer ghesciede jammer groot;

275 Want daer een van sconincs vriende

Ende die hem langhe diende,

Die dies conincs raet al was,

Permenioens sone Philotas,

Die grote moort drie daghe hal,

280 Alse ic u voort vertellen sal.

Philoten sciltknecht een, hiet Dimus,

Ende een, hiet Nicomacus,

Stoeden ende spraken onderlinghe

Omme menegherande dinghe.

285 Mettien versuchte Dimus sere.

Nicomacus vraechde dien here,

Wat hem te versuchtene ware.

Doe seide hijt hem openbare,

Hoe hi ende Demetrius

290 Ende een ander, hiet Lecolaus,

[p. 288] Hadden ghesworen sonder waen

Dat si dien coninc souden verslaen.

Mettien bleef dese sprake.

Nicomacus seide dese sake

295 Sinen neve Cebaline.

Cebalijn seide stillekine

Dese moordaet al Philoten,

Dat Dimus met siere roten

Alexandere soude verslaen;

300 Philotas dade het voort verstaen.

Maer drie daghe sweech hijs stille;

Dat dede hi dor Dimus wille.

Doe Cebalijn dat ghesach,

Dede hijs Metroene ghewach;

305 Metroen seit Alexandere voort.

Doe die coninc wiste die moort,

Hiet hi die verraders vaen.

Alse dat Dimus hadde verstaen,

Trac hi uut sijns selves swaert

310 Ende dode hem selven mettier vaert.

Philotas waert ooc ghevaen,

Want men teech hem sonder waen

Dat hijt algader beriet,

Want hijt wiste ende seides niet.

315 Bedi verbant men hem die oghen,

Het stont hem so, hi moestet doghen,

Die hande uptien rugghe ghebonden,

Dus ledemene vor die orconden.

Die coninc dede te hant ghebieden

320 Die ghemeente van sinen lieden

Met wapen in sijn pauwelioen.

Hem wonderde wat si souden doen,

Dat si dare ontboden waren;

Si vraechden om die niemaren.

325 Mettien brochtemen Dimus voort.

Die coninc sprac dese woort:

ԗel na was ic u ghenomen,

Ghi heren; nu eist hier toe comen,

[p. 289] Dat ic leven mach een ure;

330 Dies halp mi die aventure.’;

Alse die coninc dit ghesprac,

Was daer van roupen groot ghecrac:

Woudemen hem die verraders gheven,

Si souden hem nemen dleven.

335 Doe seide die coninc ‘wat wildi? ‘

Ic secht u gheerne, wie hi si.

Het was mijns vaders grote vrient,

Ende die mi langhe heeft ghedient,

Mijn grote vrient Permenioen,

340 Dien ic boven mine baroen

Oit hief ende boven sine ghenote,

Ende sijn sone, die here Philote.

Si rieden eerst om dit doen

Ende met hem Demetrioen

345 Lecolaus ende Dimus mede,

Die hier doot lecht ter stede.

Dit waren si, diet al berieden.’;

Doe riep daer menech van den lieden

Dat men torconde brochte voort.

350 Metroen sprac daer sine woort,

Nicomacus ende Cebalijn.

Elc sprac die orconde sijn,

Dat ic u seide hier te voren.

Do seide die coninc ԧhi moghet horen

355 Hoe ghetrouwelike ende hoe sere

Dat hi minde sinen here!

Na dien dat hi die waerheit wiste,

Of hise daertoe niet en tiste,

Hoe soude hi sulken heelre sijn?

360 Teerst dat wiste Cebalijn,

Hine heeldet niet ene wile.

Permenioens sone hilt sijn ghile;

Hine achtes min no mere

Te waerne sinen rechten here.

365 Om dat sijn vader es so rike,

Om dat ic hem dat conincrike

Van Meden hebbe bevolen,

Woudi mijn leven hebben ghestolen.

Hi waende na dat leven mijn

370 Here vander werelt sijn.

Ic wane, Philotas bedi,

Dat ic sonder kinder si

Ende sonder vader ende sonder maghe

Corten wille mine daghe.

375 Twaren! hi es bedroghen.

Ic sie hier vor mine oghen

So meneghen Griec nu te tiden

Staende neven miere siden,

Onder meerre ende minder:

380 Ic en bem niet sonder kinder.

Wattan! al swighet Dimus stille,

Al es dat Philotas wille;

Te min en es hi sculdech niet

Van allen dat hier es ghesciet.

385 Die cnapen sijn van haren here

Dicke bedwonghen also sere,

Dat si selven hem bedraghen;

Sine dorren van hem niet ghewaghen.

Dicke was Permenioens sone

390 Met mi te spottene ghewone,

Ende gheerne was hiere bi,

Daer men spotte met mi;

Hi seide dat hijs blide ware,

Dat Jupiter seide openbare,

395 Dat hi mijn rechte vader was.

Maer keitiven mochte vernoien das,

Dat ic so onghemate ware;

Want hi seide, ic hadde ommare

Menschlijcheit ende nature.

400 Ic sweech, nochtan wistict ter cure;

Om dat ic ere hem te voren

Hadde ghedaen ende uutvercoren,

En wildickene niet onwaert maken.

Maer nu verkeert hi dese saken,

405 Ende hi toocht na siere macht

Die quaetheit, die hi heeft ghedacht.

Wien mach ic mijn lijf betrouwen!

Ic maecte enen, dat mach mi rouwen,

Here boven al den minen,

410 Nu willi om mijn leven pinen.

Mi ware beter, waeric bleven

In enen strijt, dan mijn leven

Mine ghesellen nemen souden

Die mi souden dlijf behouden.

415 Lieve vriende, dit claghic nu.

Up ghenade so biedic mi u,

Want ic en wille noch en mach

Niet gheleven enen dach,

In moet sterven, eist nu, eist echt

*420Dies biddic u dat ghi mi recht.’;

Dit sprac hi met grammen moede,

Al daert hoorde menech vroede,

Ende hi ghinc enweghe uten rade,

Ende hi hiet bringhen voort met stade

425 Philoten, ende hi talen soude

Voor hem allen, of hi woude.

Hi doet, om dat mens hier achter

Spreken en soude ghenen lachter,

Dat hi sonder scepentale

430 Hadde verdaen uut siere sale

Also enen edelen man.

Philotas stoet ende hadde an

Een quaet cleet te desen stonden;

Die hande waren hem ghebonden,

435 Alse men dien moordenaren plach.

(p. 292) Hoe drouveleke dat hi sach!

Onghelijc was hi dien here,

Die wilen met groter ere

Maerscalc was van al dien here

440 Entie met scilde ende met spere

Alre naeste dien coninc was,

Ende daermen hier tevoren af las,

Die dat here so dicke scaerde

Ende vor die viande verwaerde.

445 Sconincs manne twifelden sere.

Si peinsden om dien groten here

Dien edelen Permenioen

Ende om des goets Philotas doen;

Want Permenioen hadde verloren

450 Twee edele kinder daer te voren:

Voor Tyren dien jonghen Hector,

Daer men vellede meneghen tor,

Ende Nichanor, dien edelen deghen,

Dien dՙrcanoise hebben versleghen.

455 Ende daertoe so was hi nu

Int lant van Meden ghemaect baliu,

Ende hi ooc daer niet en was.

Ooc ghedochtsi mede das,

Dat hi was sijn enech kint,

460 Dattie vader sere mint.

Ende ooc mede was haer waen

Dat hi tonrechte was ghevaen

In vreemden lande wel verre;

Dus twifeldsi, al waersi erre.

465 Dit versach die baliu Amictas

Dittie gramscap ghesonken was,

Ende hi sprac om Philotas leven,

So dat hi weder up heeft gheheven

Der liede moet met sulker tale,

470 Alse hi conde segghen wale.

Doe was Philotas sere in vare,

Doghen en keerdi hare no dare,

No hine hief up sijn hooft.

Hi deet bedi, dies ghelooft,[p. 293]

475 Dat hi hem kende sculdich das,

Ofte dat hi in vare was

Ende in vresen vander doot.

Doe quam hem een wederstoot,

Dat hi verloos al sine cracht

480 Ende hi viel neder in onmacht

Up dien ghonen diene helt.

Doe quam hem weder sine ghewelt.

Mettien cleede, dat hi hadde ane,

Droochde hi af sine trane

485 Ende hi seide dese tale

Ghestadelike ende wale:

Een man, die onsculdich es,

Vindet saen, dies sijt ghewes,

Hoe hi ontladen mach sijn lijf.

490 Maer dat en doet niet die keytijf,

Die hem selven sculdich weet.

Maer mine herte weet haer ghereet

Onsculdich van deser daet,

Ende daventure es mi quaet

495 Ende fel an dander side.

Aldus stae ic onblide

Ende en weet mi waerwaert keren.

Want mine herte, lieve heren,

Troostet mi wel ter cure;

500 Die wint vander aventure

En laet mi niet sijn verloost;

An dene side bem ic ghetroost,

An dander side bem ic doot.

Dus hebbe ic die vrese groot.

505 Bedi moetic over mi spreken,

Als die coninc es wech ghestreken,

Diet te rechte horen soude, [p. 294]

Mine onscout, of hi woude

Domen mi na mine tale;

510 Want hi mach allene wale

Mi quite laten ende domen,

Ende ic en mach niet henen comen,

Hien liete mi selve gaen,

Die here, die mi dede vaen.

515 Al eist dat ic ooc ghebonden

Voor u sta in desen stonden,

Ghelijc dat ics sculdich ware,

Ende ic wel weet al openbare

Dat ic niet en mach ontbreken:

520 Nochtan willic mine tale spreken

Ende ontladen minen hals,

Dat men niet en segghe als ende als

Na mine jammerlike doot:

Ԑhilotas hi hads scande groot,

525 Dat hi hem verdelen liet,

Hine hadder jeghen ghetalet iet.’;

Ghi heren, hoe suldi gheven

Enech vonnesse jeghen mijn leven?

Want niemen mi betijet das

530 Dat ic vanden ghenen was,

Die jeghen sconincs leven rieden.

Cebalijn met sinen lieden,

Diet van Nicomacuse verhoorde,

Ende wroeghet mi niet van enen woorde,

535 Nicomacus liet mi wel quite

- Die coninc seit nochtan met vlite,

Dat ic hier af sculdich bem –

Ende Dimus hi dode hem;

Een die sijns selfs lijfs niene vermeet,

540 Wie es so vroet dan, diet weet

Dat hi mijns vermiden soude,

Ende hi hem selven doden woude?

Of die coninc mi ooc tijet

Dat Dimus des heeft ghelijet

545 Dat ic daer af sculdich was,

Ic wille mi onsculdeghen das.

Wi lesen in die Troiaensce geeste,

Doe Achilles dalre meeste,

Die alre beste int griexe here,

550 Doot was bleven sonder were,

Doene Paris haerde onsoete

Hadde ghescoten onder die voete

Met enen ghevenijnden spere,

Doe was in dat griexe here

555 Om die wapine vele talen.

Ulixes, die dien here halp halen

In sconincx Licomedes sale,

Ende die dinghen conste wale

Heescede die wapen over recht.

560 Aiax wildese hebben echt,

Want sijn vader Telamoen

Ende Achilles vader Pelioen

Dese waren ghebroeder bede,

Alset wisten die Grieken gherede;

565 Ende om dat hi die staercste was,

Woudi hem vermeten das,

Dat hi die wapen hebben woude.

Ulixes antwoorde alstie boude,

Daert hoorden Achilles vrient,

570 Dat hi die wapen hadde verdient.

Aiax hi verweetem mede

Dat hi noit coenheit en dede,

Ende dat ooc en ware verholen,

Hine hadde bi nacht ghestolen

575 Binnen Troien Pallas beelde:

Ulixes antwoorde voor die heelde:

‘men daerf mi verwiten niet,

Al es mi die dinc ghesciet,

Want beter man, dan ic si,

580 Dyomedes was met mi

Ende ic was daer af sijn cnecht.’;

Doe verweet hem Aiax echt

Ende seide dese tale:

‘Her Ulixes, men weet dat wale,

585 Doe men voer up Troien striden,

Ghi waert vervaert so tien tiden,

Dat ghi u selven maket verwoet

Ende wanet hebben behoet

Dat ghi niet waert comen te stride.

590 Palamedes wist betide;

Alse ghi eriedet up die see

Settedi u kint, min no mee,

Vore uwe paerde in die vore;

Want hi wiste wel ter core,

595 Haddi verloren uwen sin,

Dat ghijt vermeet meer no min.

Maer doe ghijt niet woudet doden,

Waerdi bracht in desen noden

Ende ghevoert in desen strijt,

600 Daer ghi af ontaen sijt.

Ulixes hi andwoorde weder:

‘Her Aiax, lecht die tale neder,

Want men sals mi ghenen lachter

Met rechte spreken hier achter,

605 Dat mi die dinc es ghesciet.

Achilles en scames hem niet,

Hi en was ghevloen, dat weetmen wale,

In sconinx Licomedes sale

Die grote here dedele man,

610 Ende hadde wijs cleder an.

Dien lachter draghic wel ghemene

Met hem, want ic bem haerde clene

Jeghen Achillese van crachte

Ende van goede ende van gheslachte.’

Dat achtste boek.

In dat zevende boek zo stond,

Hoe Darius, die koning goed,

Met grote eer was begraven,

En Alexander met grote have

Begiftigde zijn soldaten

Mild naar zijn manieren.

Nu zeg ik u de reden voort.

Te Ebractana, in de poort,

Liet hij de heer Permenioen,

Een koningskind fier en koen,

En beval hem het land van Meden,

Beide, land en steden,

Omdat hij het zou berechten.

Zelf voer die heer te vechten

Tegen al het volk van Yrcanie

Met al zijn compagnieën.

Daar vond hij menig dier

Zo sterk en zo onguur,

Dat hij tegen die beesten vocht

Lange tijd met grote kracht,

Eer hij kwam door de woestijn

Van Yrcanie met grote pijn,

En hij zocht hier en daar

Narbesines die moordenaar.

Drie dagen vocht die edele man,

Eer hij die beesten overwon.

De koning had een kamerling,

Die al zijn heimelijke ding

Wist beter dan iemand elders.

Narbesines hij wist dat wel,

En diegene was zijn vriend,

Want hij had het verdiend;

Hij was geheten Bogoa.

Narbesines hij zond hem na

Boden toen hij had tijd

En bad hem dat hij hem bad

Tegen de koning, zijn heer,

Bogoa bad erg zeer

Alexander door zijn goedheid

Dat hij van die euvele moed

Narbesines liet vrijpleiten,

Want hij in geen dingen

Darius schaadde aan zijn leven,

En hij er ook toe werd verdreven

Van Bessus, die felle man.

Zodat hij was zijn tolk,

En hij burchten en steden

Wou zetten in zijn genade

Zonder slag en zonder stoot,

Liet men hem kwijt van de dood.

Die vriend heeft, het schijnt hem wel;

Al was Alexander fel

Zijn vijand, Bogoa

Lag hem zo met bidden na,

Zodat hij beloofde de kamerling

Met dure eden in waar ding,

Dat hij hem de hoogste zou maken

Zekerlijk in ware zaken,

Die in al zijn leger was.

Aldus won hij die moordenaar

In zijn geweld met kleine pijn

En al de gezellen van hem.

Toen Macedo, die vrije,

Was in het land van Yrcanie,

Ging van hem dat nieuws

Ver en wijd, hier en daar,

Al tot in het maagden land.

Toen begeerde al gelijk

Talrestis, de koningin,

Hem te zien want de minne

Had haar zin alzo bevangen,

Dat ze de weg wou bestaan.

Tweehonderd maagden van haar lieden

Liet die vrouw ontbieden,

Want ze die wou zoeken,

Daar men veel van vindt in boeken.

Zelf was ze zo’n schoon wijf,

Dat men te die tijden anders lijf

Nooit zag haar gelijke,

Daartoe machtig en rijk.

Heur haar was krullend en blond

En niet gevlochten te alle stond,

Dat zat uitermate schoon.

Daarop droeg ze een kroon

Van fijn goud goed gemaakt.

Van klederen was ze een deel naakt,

Want het was haar land zede.

Ze had goed gemaakte leden.

Voorhoofd breed, wenkbrauwen recht,

Ogen blijde, neus recht,

Rode wangen en witte tanden,

Lange vingers aan haar handen.

De armen te maten grof

Als te wapen was behoefte.

Haar hals wit en alom

Rond als een kolom,

Gemaakt van witte marmersteen,

Haar mond te maten klein,

En de lippen bloedrood.

Van andere leden was ze groot

En ridderlijk gewrocht.

Ik ben dus erg goed bedacht,

Dat Blancefloer, de vrouw van Spanje,

Nog Blancefloer die in Brittannië

Met Tilenrise was ontvaren,

Nog Blancefloer van Beauraparen

Van schoonheden haar niet leken.

Ook zo durf ik wel te spreken

Dat Ysaude van Ierland,

Nog die met de witte hand,

Nog Melioer van Ciefdore,

Nog daar Amadis was door

Zo dol wel lange tijd,

Nog diegene die haar grap

Met Walewein hield gereed,

Toe men hem zijn paard ontnam,

Nog de schone Ampholie,

Nog ook Lancelots geliefde,

Deanira, nog Phillis,

Hoe die vrouw was gekleed.

Ze sprong van het paard gereed,

Ten eerste dat ze de koning zag,

En haastte zich alles dat ze mag.

In haar rechterhand ze droeg

Twee spiesen, waren scherp genoeg,

Aan haar linkerzijde hing

Een horenboog, dat is een waar ding,

En een koker al vol stralen,

Dat zat haar uitermate wel.

Een kleed had ze aan

Geschapen naar mijn waan

Wonderlijk naar hun land zede.

De linkerarm en schouder mede

Ongekleed en naakt,

Alzo was dat kleed gemaakt.

Ook zo is het hun land zede:

Als daar in enige stede

Geboren wordt een maagdje,

Dat plag de vroedvrouw ervan,

Dat ze hem terzelfder tijd

De rechterborst afsnijdt,

Zodat ze beter zou schieten

Beide, met bogen en met spiesen.

De linkerborst laat men blijven,

Als het gebeurde ook die wijven

Dat ze kinderen winnen wilden,

Dat ze die generen zouden.

Talrestis bezag die heer,

Haar verwonderde het erg zeer,

Hoe dat zo’n klein lichaam

Hebben mocht zo’n grote naam.

Ze peinsde, waar de grote deugd

En de kracht van zijn jeugd

Liggen mocht in zijn leden.

Zo simpel was haar zede,

Dat ze peinsde in haar raad

Dat niemand deed grote daad,

En niemand was goed geraakt,

Uitgezonderd die de natuur maakt

Van lichaam groot, hoog en schoon;

Maar de natuur geeft te loon

De kleine mens grote moed,

De lelijke maakt ze verstandig;

Want er was menig lelijk mens,

Die van wijsheiden had wens.

Alzo ze de koning dus bezag,

Vroeg hij wat haar bewoog;

Of ze enige grote bede

Hebben wou op hoffelijkheid.

Toen zei ze dat ze gekomen was

Tot de koning en haar schaar,

Om dat ze hem had gemind,

En te dragen van hem een kind.

Ook zei ze zo dat ze het waardig ware,

Dat de koning won aan haar.

Was het dat het een knaapje ware

Zo scheen het recht al openbaar,

Dat was een heer van zijn rijk;

Geschiedt ook zekerlijk

Dat het was een maagdje,

Zo zou het koningin zijn

Van haar land in ware zin.

Dit bad ze op echte minne.

Toen liet Alexander vragen,

Of ze wapen wou dragen,

En ze er oorlogen plegen.

Toen antwoordde ze daartegen

Dat haar land was onbeheerd.

Toen antwoordde Alexander echt

Dat hij het erg graag deed

Op hoffelijkheid dat ze hem bad.

Aldus had ze haar bede,

En ze keerde tot haar stede

En tot haar koninkrijk

Met haar maagden blijde.

Binnen dien dat Alexander bedwong

Yrcanie al over lang,

En Talrestis de koningin

Loon had van haar minne,

Bespiedde Bessus kroon in Bactrae land,

En hij gebood al gelijk,

Dat men hem koning heten zou.

Ook gebood hij als de boude

Hierheen al zijn lieden.

De Scythen liet hij ook ontbieden,

Dat ze met hem zouden strijden.

Dit hoorde in korte tijden

Alexander en met een vaart

Zei hij te porren derwaarts.

Maar dat volk was zo beladen

Met goed, ze konden het niet besteden

En nauwelijks gaan van de plaats.

Nu hoor, wat de koning deed!

Die edele heer en die milde

Peinsde dat hij verbranden wilde

Al dat goed, groot en klein,

Uitgezonderd de wapens alleen.

Hij zei tezamen brengen het goed,

Daar menigeen om stortte zijn bloed,

Eer hij het op de vijanden won,

De dure klederen, die wijlen spon

Dat handige volk van China,

Die hen met zijdewerk generen,

En daartoe menige duurheden,

Al, zeg ik, dat de koning deed

Op een plein tezamen dragen,

Daar de heren toe zagen.

Toen zei hij het te verbranden al

Duur en goedkoop, groot en smal,

Daar al het volk toe zag met ogen.

Het stond hen zo, ze moesten het gedogen;

Al hadden ze er vaak tevoren

Menige vriend om verloren

En menige brand om ontvangen

En menige wond zonder waan,

Nochtans dorsten zij het niet beklagen

Wat ze voor hun ogen zagen;

Konings goed verbrandde men mede;

Dat was het dat hen verdragen deed.

Algemene plagen gedoogt men wel.

Sinds dat het alzo geviel

Van het goed dat daar bedierf,

Zeiden de heren menigmaal,

Dat ze bij de konings raad,

Al dacht het hen te wezen schade,

Van grote zorgen kwijt waren.

Dus moesten ze leeg vandaan varen.

Toen reed Alexander met een vaart

Met grote haast tot Bactrae waart,

Die nooit ontzag gevecht nog strijd;

Nochtans was hij terzelfder tijd

Van zijn volk bijna gedood.

Daar geschiedde jammer groot;

Want daar een van konings vrienden

En die hem lang diende,

Die konings raad al was,

Permenioen’s zoon Philotas,

Die grote moord drie dagen hield,

Zoals ik u voortvertellen zal.

Philotas schildknecht een, heet Dimus,

En een, heet Nicomacus,

Stonden en spraken onderling

Om velerhande ding.

Meteen verzuchte Dimus zeer.

Nicomacus vroeg die heer,

Wat hem te verzuchten was.

Toen zei hij het hem openbaar,

Hoe hij en Demetrius

En een andere, heet Lecolaus,

Hadden gezworen zonder waan

Dat ze de koning zouden verslaan.

Meteen bleef deze spraak.

Nicomacus zei deze zaak

Zijn neef Cebalijn.

Cebalijn zei stilletjes

Deze moorddaad al Philotas,

Dat Dimus met zijn groepen

Alexander zou verslaan;

Philotas deed het voort verstaan.

Maar drie dagen verzweeg hij het stil;

Dat deed hij door Dimus wil.

Toen Cebalijn dat zag,

Deed hij het Metroen gewag;

Metroen zei het Alexander voort.

Toen de koning wist de moord,

Zei hij de verraders te vangen.

Toen dat Dimus had verstaan,

Trok hij uit zijn eigen zwaard

En doodde zichzelf met een vaart.

Philotas werd ook gevangen,

Want men aantijgt hem zonder waan

Dat hij het allemaal beraadde,

Want hij het wist en zei het niet.

Daarbij verbond men hem de ogen,

Het stond hem zo, hij moest het gedogen,

De handen op de rug gebonden,

Dus las men hem voor de oorkonden.

De koning liet gelijk gebieden

De gemeente van zijn lieden

Met wapens in zijn paviljoen.

Hen verwonderde wat ze zouden doen,

Dat ze daar ontboden waren;

Ze vroegen om dat nieuws.

Meteen bracht men Dimus voort.

De koning sprak dit woord:

‘Bijna was ik u ontnomen,

Gij heren; nu is het hiertoe gekomen,

Dat ik leven mag een uur;

Dus hielp me het avontuur.’;

Toen de koning dit sprak,

Was daarvan roepen groot gekraak:

Wou men hen de verrader geven,

Ze zouden hen nemen het leven.

Toen zei de koning, ‘wat wil je?’

Ik zeg het u graag wie hij is.

Het was mijn vaders grote vriend,

En die me lang heeft gediend,

Mijn grote vriend Permenioen,

Die ik boven mijn baronnen

Ooit verhief en boven zijn genoten,

En zijn zoon, die heer Philotas.

Ze raden aan eerst om dit doen

En met hen Demetrioen

Lecolaus en Dimus mede,

Die hier dood ligt ter stede.

Dit waren ze die het al beraden.’;

Toen riep daar menigeen van de lieden

Dat men te oorkonde bracht voort.

Metroen sprak daar zijn woord,

Nicomacus en Cebalijn.

Elk sprak de oorkonde van hem,

Dat ik u zei hier tevoren.

Toen zei de koning, ԧe mag het horen

Hoe getrouw en hoe zeer

Dat hij beminde zijn heer!

Naar dien dat hij de waarheid wist,

Of hij ze daartoe niet twistte,

Hoe zou hij zulke heler zijn?

Ten eerste dat wist Cebalijn,

Hij verheelde het niet een tijd.

Permenioen’s zoon hield zijn mond;

Hij achtte het niet min of meer

Te waarschuwen zijn rechte heer.

Omdat zijn vader is zo rijk,

Omdat ik hem dat koninkrijk

Van Meden heb bevolen,

Wou hij mijn leven hebben gestolen.

Hij waande na dat leven van mij

Heer van de wereld te zijn.

Ik waan, Philotas daarom,

Dat ik zonder kinderen ben

En zonder vader en zonder verwanten

Korte tijd na mijn dagen.

Te waren! Hij is bedrogen.

Ik zie hier voor mijn ogen

Zo menige Griek nu ten tijden

Staande neven mijn zijden,

Onder grotere en kleinere:

Ik ben niet zonder kinderen.

Wat dan! Al zwijgt Dimus stil,

Al is dat Philotas wil;

Te minder is hij schuldig niet

Van alles dat hier is geschied.

De knapen zijn van hun heer

Vaak gedwongen alzo zeer,

Zodat ze zelf hem bedriegen;

Ze durven van hem niet gewagen.

Vaak was Permenioen’s zoon

Met me te spotten gewoon,

En graag was hij erbij,

Daar men spotte met mij;

Hij zei dat hij blijde ware,

Dat Jupiter zei openbaar,

Dat hij mijn rechte vader was.

Maar ellendige mogen verblijden dat,

Dat ik zo ongematigd was;

Want hij zei, ik had verfoeid

Menselijkheid en natuur.

Ik zweeg, nochtans wist ik het ter kuur;

Omdat ik eer hem tevoren

Had gedaan en uitverkoren,

En wilde ik hem niet onwaardig maken.

Maar nu verandert hij deze zaken,

En hij getuigde naar zijn macht

De kwaadheid die hij heeft gedacht.

Wie mag ik mijn lijf vertrouwen!

Ik maakte er een, dat mag me berouwen,

Heer boven al de mijnen,

Nu wil ge om mijn leven pijnen.

Me was het beter was ik gebleven

In een strijd, dan mijn leven

Mijn gezellen nemen zouden

Die me zouden het lijf behouden.

Lieve vrienden, dit klaag ik nu.

Op genade zo bied ik me u,

Want ik wil nog en mag

Niet leven een dag,

Ik moet sterven, is het nu, is het echt

Dus bid ik u dat ge me berecht.’;

Dit sprak hij met gram gemoed,

Al daar het hoorde menige verstandige,

En hij ging weg uit de raad,

En hij zei te brengen voort met stade

Philotas en hij vertellen zou

Voor hen allen of hij wou.

Hij doet het omdat men hierna

Spreken zouden geen lachen,

Dat hij zonder schepentaal

Had verdaan uit zijn zaal

Alzo een edele man.

Philotas stond en had aan

Een kwaad kleed te deze stonden;

De handen waren hem gebonden,

Zoals men de moordenaars plag.

Hoe droevig dat hij zag!

Ongelijk was hij die heer,

Die wijlen met grote eer

Maarschalk was van al dat leger

En die met schild en met speer

Allernaast de koning was,

En daar men hier tevoren van las,

Die dat leger zo vaak schaarde

En voor de vijanden bewaarde.

Konings mannen twijfelden zeer.

Ze peinsden om de grote heer

Die edele Permenioen

En om de goede Philotas doen;

Want Permenioen had verloren

Twee edele kinderen daar tevoren:

Voor Tyre die jonge Hector,

Daar men velde menige toren,

En Nichanor, die edele degen,

Die de Yrcanoise hebben verslagen.

En daartoe zo was hij nu

In het land van Meden gemaakt baljuw,

En hij ook daar niet was.

Ook gedachten ze mede dat,

Dat hij was zijn enige kind,

Dat de vader zeer bemint.

En ook mede was hun waan

Dat hij ten onrechte was gevangen

In vreemde landen wel ver;

Dus twijfelden ze, al waren ze boos.

Dit zag de baljuw Amictas

Dat de gramschap gezonken was,

En hij sprak om Philotas leven,

Zodat hij weer op heeft geheven

De lieden gemoed met zulke taal,

Zoals hij kon zeggen wel.

Toen was Philotas zeer in gevaar,

De ogen keerde hij hier nog daar,

Nog hij hief op zijn hoofd.

Hij deed het omdat, dus gelooft,

Dat hij hem bekende schuldig dat,

Of dat hij in gevaar was

En in vrees van de dood.

Toen kwam hem een tegenspoed,

Zodat hij verloor al zijn kracht

En hij viel neer in onmacht

Op diegene die hem hield.

Toen kwam hem weer aan zijn geweld.

Met het kleed dat hij had aan,

Droogde hij af zijn tranen

En hij zei deze taal

Gestadig en goed:

Een man die onschuldig is,

Vindt gelijk, dus zij het gewis,

Hoe hij ontlasten mag zijn lijf.

Maar dat doet niet de ellendige,

Die zichzelf schuldig weet.

Maar mijn hart weet haar gereed

Onschuldig van deze daad,

En het avontuur is mij kwaad

En fel aan de andere zijde.

Aldus sta ik droevig

En weet niet me waarheen keren.

Want mijn hart, lieve heren,

Troost me wel ter kuren;

De wind van het avontuur

Laat me niet zijn verlost;

Aan de ene zijde ben ik getroost,

Aan de andere zijde ben ik dood.

Dus heb ik de vrees groot.

Daarom moet ik voor me spreken,

Als de koning is weggestreken,

Die het terecht horen zou,

Mijn onschuld, als hij wou

Verdoemen me na mijn taal;

Want hij mag alleen wel

Me vrijlaten en verdoemen,

En ik mag niet heen komen,

Hij liet me zelf gaan,

Die heren die me deden vangen.

Al is het dat ik ook gebonden

Voor u sta in deze stonden,

Gelijk dat ik schuldig ware,

En ik wel weet al openbaar

Dat ik niet mag ontbreken:

Nochtans wil ik mijn taal spreken

En ontlasten mijn hals,

Dat men niet zeggen zal als en als

Na mijn jammerlijke dood:

Ԑhilotas hij had schande groot,

Dat hij zich veroordelen liet,

Hij had ertegen vertelt iets.’;

Gij heren, hoe zal ge geven

Enig vonnis tegen mijn leven?

Want niemand me aantijgt dat

Dat ik van diegenen was,

Die tegen konings leven aanraadden.

Cebalijn met zijn lieden,

Die het van Nicomacus hoorde,

Wroegde het me niet van een woord,

Nicomacus liet me wel kwijt

- De koning zegt nochtans met vlijt,

Dat ik hiervan schuldig ben –

En Dimus hij doodde hem;

Een die zijn eigen lijf niet vermijdt,

Wie is zo verstandig dan die het weet

Dat hij mij vermijden zou,

En hij zichzelf doden wou?

Als de koning me ook aantijgt

Dat Dimus dus heeft belijdt

Dat ik daarvan schuldig was,

Ik wil me verontschuldigen dan.

We lezen in de Trojaanse verhalen,

Toen Achilles de allergrootste,

De aller beste in het Griekse leger,

Dood was gebleven zonder verweer,

Toen Paris erg hard

Had geschoten onder de voeten

Met een venijnige speer,

Toen was in dat Griekse leger

Om die wapens veel taal.

Odysseus die de heer hielp halen

In koning Licomedes zaal,

En die pleiten kon goed

Hij eiste de wapens voor recht.

Ajax wilde ze hebben echt,

Want zijn vader Telamanus

En Achilles vader Pelioen

Deze waren gebroeders beide,

Zoals het wisten de Grieken gereed;

En omdat hij de sterkste was,

Wou hij zich vermetele dat,

Dat hij die wapens hebben wou.

Odysseus antwoordde als de boude,

Daar het hoorden Achilles vriend,

Dat hij de wapens had verdiend.

Ajax hij verweet hem mede

Dat hij nooit koenheid deed,

En dat ook was verborgen,

Hij had het bij nacht gestolen

Binnen Troje Pallas beeld:

Odysseus antwoordde voor die held:

‘Men durft me verwijten niet,

Al is me dat ding geschied,

Want betere man dan ik ben,

Dyomedes was met mij

En ik was daarvan zijn knecht.’;

Toen verweet hem Ajax echt

En zei deze taal:

‘Heer Odysseus, men weet dat wel,

Toen men voer op Troje strijden,

Ge was bang zo te die tijden,

Zodat ge u zelf maakte verwoed

En waant het te hebben behoed

Zodat ge niet was komen te strijden.

Palamedes wist bijtijds;

Toen ge egde op het veld

Zette u uw kind, min of meer,

Voor uw paard in de voor;

Want hij wist wel ter kuur,

Had ge verloren uw zin,

Dat gij het vermeed meer of min.

Maar toen gij het niet wou doden,

Was ge gebracht in deze noden

En gevoerd in deze strijd,

Daar ge van ontdaan bent.

Odysseus hij antwoordde weer:

‘Heer Ajax, leg die taal neer,

Want men zal me geen lachen

Met recht spreken hierna,

Dat me dat ding is geschied.

Achilles schaamde zich niet,

Hij was gevlogen, dat weet men wel,

In koning Licomedes zaal

Die grote heer, de edele man,

En had wijven klederen aan.

Uw lachen draag ik wel algemeen

Met hem, want ik ben erg klein

Tegen Achilles van krachten

En van goed en van geslacht.’

615’Dus ontsculdechde hem’ sprac Philote,

‘Ulixes voor die griexe rote

Met beteren mannen, dan hi was.

Ooc dar ic mi vermeten das,

Dat Dimus mi die moort teech an,

620 Om dat ic was een beter man.

Merct ghi heren, die wet ende recht

Hebt bekent nu ende echt,

Bi wat rechte men sal verdoen

Enen edelen man, enen baroen,

625 Die onghewroucht es van orconden

[p. 297] Bede nu ende tallen stonden

Ende onbemaert ende onbeseit

Van alre moordadecheit,

Entie selve niet en lijet?

630 Ic bem sere vermaledijet.

Men en hadde mi de moort beteghen,

Daer ic mede bem bedreghen,

Maer dat mi die mare brochte

Cebalijn diet al besochte;

635 Want mine name niemen en wrouchde.

Maer dat mi noit en ghenouchde

Oorscalke, no niemare,

Moet ic becopen sware.

Wat soudic gheloven enen cnecht,

640 Of sine claghe ooc was recht?

Al seit een aerm mensche waer,

Sine tale en acht men niet een haer.

Dus sijn dies aerms menschen woort,

Al sijn si goet, luttel ghehoort.

645 Of ic Dimus gheselle ware,

Hoe so soudic openbare

Laten werden dese moort?

Ic hadde tstucken eer ghescoort

Sonder wanconst Cebaline

650 Openbaer of stillekine,

Eer hijt dien coninc hadde gheseit.

Nochtan sident, god weit,

Dat mi dese moort was ontect

Quam ic met swaerde uutghetrect

655 In dies conics kemenade

Tenen hemeliken rade;

- Want het es die derde dach

Dat ics eerst hoorde ghewach –

Twaren, woudickene hebben gheslaen

660 Ic hadt doe wale moghen bestaen.

[p. 298] Hoe so soudic hebben ghevorst?

En soudic niet hebben ghedorst

Sonder Dimus hulpe doen?

Was ic dan sijn garsoen?

665 Soudic met Dimuse dat bestaen

Ende minen gherechten here slaen,

Om dat ic coninc wesen soude?

Wien so hebbic met goude

Ofte met enegher dinc ghemiet?

670 Dat secht, ende en swighets niet!

Mi tijet die coninc met ghewelt,

Dat ic met hem mijn sceren helt,

Om dat hi hem beromde das,

Dat Jupiter sijn vader was;

675 Maer aermen lieden mochte vernoien,

Die hem tallen tiden moien

Dor sine hoveerdecheit.

Te waren mine ghetrouwecheit

Entie vrientscap entie minne

680 Entie vroetscap van minen sinne,

Die some liede sere beniden,

Ende dat ic ooc tallen tiden

Dien coninc seide dat hem messat,

Dat maecte mi met hem ghehat.

685 Dies lije ic wale dat ic seide.

Dan dedic dor gheen nidecheide,

Want mi des wale ghedachte

Dat hi si van der gode gheslachte;

Maer ic hadde dien coninc lief,

690 Ende dat hi hem so verhief,

Ontsaghic mi dats hem vererren

Die herren mochten van den sterren,

Ende dats die princen mochten beniden,

Die altoos sijn neven siere siden.

695 Wat vromet mi, coninc here,

Dat ic hebbe dor dine ere

Versleghen die liede mine?

Wat mach mi vromen mine pine?

Ic hebbe twee broeders uutvercoren

[p. 299] 700 Dore sconincs wille verloren;

Mijn vader en es ooc hier niet,

No hine weet niet ons verdriet,

No inne dar ontbieden niet.

Twi tijetmen hem dat hi verriet

705 Den coninc? en es niet ghenouch

Dat hi hevet groot onghevouch

Van tween kinderen, die hi verloos,

Hine werde al kindeloos

Ende verliese dien derden mede?

710 Hi sal met groter onsculdechede

Dore minen wille mede sterven.

O wach, vader, du moets bederven

Dor mine scout ende met mi!

Mijn leven es mi comen van di,

715 Ende van mi coomt di de doot

Met onscoude haerde groot.

Ic corte di dijn oude lijf.

Twi wonstu noit dien keytijf,

Die nemen sal di dijn leven?

720 Met rechte souts dune hebben vergheven

Ochte versleghen hier te voren,

So en waerstu noit dor mi verloren.

Ic was di een quaet ghewin.

In can ghemerken in minen sin,

725 Welc onser heeft meer onghevals,

Of mine joghet als ende als,

Of dine oude, lieve vader.

Mine cracht wast algader

Ende aldus moet ic sterven!

730 Mijns vader oude moet bederven!

Mochtwi noch een stucke duren,

Onthier ende wi bi naturen

Die doot souden anegaen,

Wi souden meneghen prijs ontfaen.

735 Dit sprac hi, entie coninc quam

Sere ontsteken ende gram

Met ere scare ghewapent wale,

[p. 300] Alse hi sprac dese tale.

Doe quam hem die vaer so groot

740 Door die vrese vander doot,

Dat hi verloos al sine cracht

Ende seech neder in ommacht.

Selc was daer, die spreken woude

Dat menne leven laten soude;

745 Maer dat was al onghehoort.

Andere heren brachten voort,

Dat men Philoten stenen soude;

Selc was, die visieren woude

Dat menne met gheselen soude slaen.

750 Doe dede die coninc maken saen

Tormente voor Philotas oghen;

Het stont hem so, hi moest ghedoghen.

Mettien sprac hi stillekine,

Woudemen corten sine pine,

755 Al die waerheit vander moort

Woude hi gheerne bringhen voort.

Men seide ‘Jaet.’ doe sprac Philote,

Hi hadde ghemaect ene rote,

Dat men dien coninc soude slaen.

760 Doe ghinghen die cnechte saen

Philoten stenen, dien keytijf.

Maer doemen niewer an al sijn lijf

Niet sien en mochte dan al wonden,

Lijedi in corter stonden

765 Bede teinde ende tbeghin

Van der moort, meer no min.

Maer die bouc en lijet niet das,

Dat hi dier daet sculdich was,

Maer hi twifelet harde sere,

770 Of hijs lijede, dedele here,

Om te cortene sine pine

Daer hem in stont te sine.

O wach, aerme! daventure

Hoe quaet, hoe scale ende hoe sure

775 Es soe dien steerfliken lieden!

[p. 301] Hoe luttel hare helpen dieden!

Dien soe hoghe climmen doet,

Hoe sciere gheeft soe hem onspoet,

Ende werpten van den eren neder

780 In groten aermoeden weder!

Nu was hi ghemaket here,

Philotas vader, met groter ere

Over tlantscap van Meden,

Ende met groter werdecheden

785 Here boven sine ghesellen

Permenioens sone, daer ghi af tellen

Hoort so meneghe grote daet:

Nu es hi sonder enech toeverlaet

Ghevallen, alsi waende cliven

790 Ende verdeelt mettien keytiven

In ellende ende ghesteent,

Die menichwerven es beweent.

Al die liede woorpen steene

Up dien edelen man ghemene,

795 Die tevoren al den lieden

Menechwerf dede ghebieden

Dat men ten wapen soude gaen.

* Ses daghe na Philotas doot

Dat was jammer haerde groot –

800 Porrede Alexander mettier vaert

Jeghen Bessuse te Bacteren waert.

Hi brochte tfolc in Bacteren lant

In sulker vresen al te hant,

Dat si die Grieken sonder waen

805 Niet en dorsten bestaen.[p. 302]

Ende Bessus vlo in enen casteel,

Die staerc was ende gheheel.

Daer vinghene sijn selves vrient,

Om dat hijs wale hadde verdient,

810 Ende sendene Alexandere ghevaen,

Die hande ghebonden sonder waen,

Al moedernaect, haerde onsoete

Om dien hals ende om die voete

Ghespannen utermaten vaste.

815 Doe sprac hi ten leden gaste,

Dien hi felliken anesach:

Sech, wat verwoetheiden lach

In dinen sin, verwoet man,

Of wat dulheiden brochter di an,

820 Dattu dien coninc, die di dede

Also meneghe hoveschede

Souts dorren binden ende vaen

Ende daertoe doorperlike slaen,

Om dattu draghen wouts crone?

825 Di comter af groot leet te lone.

Mettien riep hi Exateuse,

Dien broeder van Dariuse,

Ende gaf hem Bessuse ghevaen.

So dedi mede sonder waen

830 Narbesines dien fellen man.

Hi sprac ;inne hebbe daeran

Niet tebroken minen eet,

Want het was in mijn beheet,

Dat ickene soude den hoochsten maken

835 Van den minen in waren saken:

Nu hankene an die hoochste galghe.’;

Daer hinc hi die twee valsce balghe

Daris broeder Exateus

Ende wrac sinen broeder dus.

840 Aldus nam Bessus conincrike

Cort einde doorperlike.

Alexander hadde menech jaer

Ere begheert, dat es waer, [p. 303]

Te winne dier Siten lant.

845 Bedi voer hi al te hant

Darewaert met sinen scaren

Ende quam up een riviere ghevaren,

Die es gheheten Tanais,

Die int besceden gheleghen is

850 Tusscen Bacteren ende Siten lant.

Dat es in bouken wel becant

Dat soe met crachte comt ghelopen

Tusscen Asien ende Europen,

Ende sceet dese lande ontwee

855 Daer soe vallet in die see.

Enghene huse en hebben die Siten;

Si sijn ghedaen alse of si biten

Souden die liede, die si sien.

Men seghet ooc dat si plien

860 Te wone in die haghedochten

Ende si ander goet en sochten

Dan hem nature woude gheven

Broot, dare si bi leven;

No sine willen selver no gout

865 No anders hebben in hare ghewout.

Up die riviere slouch Alexander

Sine tenten ende menich ander.

Hi dede scepe maken te waren,

Daer hi mede soude over varen

870 Ende doen die griexe swaerde biten

Up dat wreede volc van Siten.

Mettien quamen tweewaerf tiene

Groter manne ende onsiene

In dat griexe here te waren,

875 Up eislike paerde ghevaren,

Met ere wonderliker manieren.

Doe sprac die outste vanden lieden,

880 Doe hi dien coninc sach so clene

[p. 304] ԗaerstu also groot allene

Van lichame, alse van ghierecheden,

Of waerstu also groot van leden

Alse du groot van moede sijs,

885 Die werelt ware in alre wijs

Al te clene te dinen behouf,

Want du wesen souts so grouf,

Dat dijn ene hant soude slaen,

Daer wi sien die sonne up gaen,

890 Dander hant, dat es groot wonder,

Daer die sonne gaet onder.

Nochtan en sout di ghenoughen niet.

So wat dinghe so ghesciet,

Dat soutstu willen besien.

895 Waer soude de drouve sonne vlien,

Du en soutster here af willen wesen?

Bedi meerkic wale in desen,

Dattu vele dinghe begheers,

Die du dijns ondanx ontbeers.

900 Alstu die werelt heves verwonnen

Soutstu dorvechten ende dorronnen

Beesten, beerghe, stene, wout;

Ja die snee, die es so cout

Ende leit in die diepe valleien

905 Soutstu met dinen swaerde heien;

Die wondere die in woude luuscen

Soutstu met dinen volke uut buuscen.

Diere oorsse macht ende diere ghesellen

Sal noch die elemente quellen.

910 Neemstu daer an enghenen goom:

Hoe hooch ghewassen es een boom,

Hoe staerc ende hoe out van jaren,

Up ene corte wile te waren

Weert hi uter aerden ghehouwen.

915 Die up dien sconen appel scouwen,

Die staet up den hoghen boom, [p. 305]

Ende die dan niet en nemen goom,

Hoe hem met ghemake winnen,

Ic wane, si luttel wijsheit kinnen.

920 Maerc, alstu wout dien appel plocken,

Dattu mettien droghen stocken

Te dier eerden niet en vals.

Al es die leuwe staerc ende ghemals

Ende coninc boven alle beesten,

925 Men vint noch lesende in geesten

Dattene die clene vlieghen aten;

Waerbi so laet di ghematen.

Iser ende stael es haerde hart:

Ene rostevlecke clene ende swart

930 Bedeervet, al es soe cranc.

Ens niemen onder dien hemels ganc,

Hine mach dien cranken ontsien.

Wie sijn si die der werelt plien,

Of so rike of so groot,

935 Sine moghen ontsien die doot?

Wat hebben wi metti ghemene?

Wi en mesdeden groot no clene

Jeghen dijn lant no jeghen di.

Wie so dijn gheslachte si,

940 Of twi du hare best ghesent,

Of wie du best, dats onbekent

Al dien Siten ende verholen,

Want hets volc dat woont in holen;

Si vlien wapine ende liede

945 Ende wonen, daert es onghediede.

Oit waren die Siten vri,

Ende ic sal di segghen twi:

Want sine begheren anders niet,

Dan die nature ghebiet.

950 Daeraf en moghen si sonder waen

Enghenen man te dienste staen,

No sine willen nemmermere [p. 306]

Van eneghen volke wesen here.

Drie dinghe maken salech den man:

955 Die lijf ende goet bescermen can

Ende mettien sinen hem bedraghet

Ende om andere goet niet en jaghet;

Dit sijn die dinghe die ons salech maken.

Woutu iet boven desen saken,

960 So woutu meer, dan salichede.

Wachti hierbi van quader sede!

Ic wille dattu kinnes mede

Een deel van der Siten sede.

Sine hebben anders niet dan beesten

965 Ende ploeghe daer si dlant met dweesten

Si hebben ghescotte ende speren,

Daer si dlant mede verweren,

Ende * daer wi onsen goden

Dienen mede na onsen gheboden.

970 Dien vrienden die wi hebben vercoren

Delen wi mede onse coren.

Wat lande sal di beste voughen?

Ofte wat goede sal di ghenoughen

Cappadocien ende Lidia

975 Surien, Percen ende Media

Bacteren es di onderdaen;

Nu woutu Inden winnen saen.

Scaemdi, hets scande groot:

Wat soudi onse quekenoot,

980 Vrec man, wat sullen di onse beesten?

So wat die werelt mach gheleesten

Dat es algader dijn;

Nochtan duncstu di arem sijn.

Wat sal di tgoet, dat emmer doet

985 Becommert wesen dinen moet? [p. 307]

So du meer heves in dijn ghewout,

So du mee begheers dat gout.

Aldus comt di ghebrec van den goede.

En meercstu niet in dinen moede,

990 Hoe langhe du waers in Bacteren lant?

Alse du dwinghs na diere hant

Deen lant, so comt di dander jeghen.

Aldus comt van orloghe seghe,

Ende vanden seghe so comt strijt.

995 Nu woutu varen in corter tijt

Over die Tanais om viande

Ende wout dwinghen tiere hande

Sitenlant, dat noit man en dwanc;

Maer onse aermoede, gode danc!

1000 Maect ons dapper ende snel;

Maer dijn volc, dat weetmen wel,

Dats so drachtich van groten goede:

Dat segghic di met waren moede:

Sine sullen ons ghevolghen niet,

1005 Wat so hem daerna ghesciet.

Wine hebben niet, wi wesen snel,

Dus moghen wi vlien ende volghen wel.

Als du souts wanen dat wi sijn

Verre van den volke dijn,

1010 Sullen wi sijn onder dijn here;

Alse du souts wanen staen ter were

Ende ons vaen ende slaen

Sullen wi ontlopen saen.

Die Siten en achten niet up goet;

1015 Noit en quam in haren moet

Enegherande ghiericheide.

Sine hebben borghe no chiteide

No casteel; maer in woestinen

Gheneren si hem met groter pinen.

[p. 308] 1020 Bedi pijndi te houdene vaste

Daventure, die hare gaste

Utermaten sere hoont,

Want soe nieman en verscoont.

En si haer lief, en es gheen man,

1025 Diese met hem behouden can.

Hier omme volghe nutten rade!

Die wile dat soe es ghestade,

Mac een einde an dijn striden,

Dattu in corten tiden

1030 Niet en verlies al dine pine.

En meercstu niet int herte dine,

Hoemen daventure bescrivet

Met enen rade, daer soe drivet

Dien enen up, dien anderen neder?

1035 Daeromme kere te lande weder!

Ende of soe di de hande biet,

Houtse vaste, dat soe niet,

Alsoe wille, di ne ontvlieghet;

Want soe gheerne dien man bedrieghet.

1040 Bestu god, so saltu dan

Ghenade doen den steerfliken man

Ende hem sijn noottorft gheven;

Du en salt niet corten hare leven

No nemen hare goet.

1045 Bestu mensce, set dinen moet

Te peinsene, wattu sijs.

Het es doorheit in alre wijs

Dattu dijns selves heves vergheten.

Dine vrient sijn, wiltuut weten,

1050 Daer du niet up en heves ghestreden.

El gheen volc en leeft met vreden,

Dan die sonder hoverde sijn.

Het seghet mi die herte mijn

Dat si di spade sullen gheonnen,[p. 309]

1055 Die du in stride heves verwonnen.

Want eer sal aerde sterren draghen,

Entie leidesterre entie waghen

Sullen eer te hove gaen –

Dat segghic di al sonder waen –

1060 Eer sullen vissche water vlien,

Ere dat mach ghescien.

Tusscen di ende die du heves verwonnen

- Eist dat wijt ghemeerken connen –

En mach ghene minne sijn.

1065 Al toghen si di scone anscijn,

Binnen draghen si dien nijt;

Buten tooghsi di in allen tijt,

Alse of si di hadden lief;

Binnen haetsi di alse enen dief.’

1070 Dus sprac die Site in siere tale

Voor dien coninc in die sale.

Alexander sweech al stille

Ende liet hem segghen sinen wille.

Die Siten saten up hare paerde

1075 Ende voeren haerre vaerde

Over dien Tanais in haer lant.

Alexander gherede hem te hant

Ende dede ten wapinen vaen

Die sine ende te scepe gaen.

1080 Sijn here deelde hi in drien.

De voorste scare woude hi besien.

Daer was met hem Eufetio

Ende Armolaus, die node vlo,

Ende Nicanor van Traci,

1085 Ende Simacus, die deghen vri,

Glaucus ende Polidamas

Ende Aristoen, die coene was,

Pencestes ende Lavernaet

Ende Cymeus, die meneghe daet

1090 Dicke * hadde ghedaen.

Dit waren ridders sonder waen

Van groten prise, van groter namen,[p. 310]

Die nieuwinghe uut Grieken quamen.

Tholomeus was in dander here

1095 Ende ander ridders van groter were:

Perdiccas ende Antigonus

Clitus ende Emenidus

Meleager ende Tauroen Cenus,

Amictas ende Matroen.

1100 De Percen waren in de derde scare,

Daer af was een ridder mare,

Daris broeder, ghemaket here,

Exateus, met groter ere,

Ende die ghetrouwe Artabatus

1105 Ende die rike Mascus

Ende Pasarges, diene eerst bekende,

Doe die coninc met ghenende

Tote Daris tafele sat

Ende met hem uter scotelen at.

1110 Dus voer die coninc over die riviere

Ende met hem menech heelt fiere,

Bede ridders ende seriant,

Die mi sijn bi namen onbecant.

Doe si quamen an dander lant

1115 Sloughen si die tenten al te hant.

Die Siten quamen daer ter were

Ghegaen met enen groten here

Ghespeert, of het ware een wout.

Daer was menech heelt bout

1120 Bede te paerde ente voet;

Dies wies Alexanders moet.

Voor die Siten quam ghevaren

Een deghen, niet out van jaren,

Dien de Siten hadden verheven

1125 Coninc om sijn coene leven,

Ende was gheheten Baradach.

Teerst dattene Alexander sach,

Keerdi darewaert sijn paert.

[p. 311] Baradach was onvervaert;

1130 Hi slouch sijn paert met ere swepe;

Een spere nam hi in sinen grepe,

Dat bede staerc was ende groot.

Sijn scilt was ghevaerwet root.

Elc stac up anderen met nide.

1135 Die coninc stakene up die side,

Dat hem dat spere dede wee,

Ende het spranc in stucken twee,

Ende een trensoen hem int rechter oghe.

Baradach sat haerde hoghe;

1140 Hi stac dien coninc up den scilt,

Dien hi voor die joeste hilt,

Dat sconincs sadelstelle brac.

Sijn spere dede enen groten crac;

Ende si vinghen bede ten swaerde.

1145 Baradach hi slouch so haerde

Up Alexanders scilt, dat hi met allen

Ter eerden neder quam ghevallen.

Doe sprac die coninc te hant:

‘Vrient, du heefs mijns enen pant,

1150 Dien sal ic losen tinen scanden.’;

Doe cloofdi hem thovet toten tanden,

Ende Baradach bleef ghinder doot.

Die strijt was staerc ende groot;

Maer wie dat van den Siten sach

1155 Dat versleghen was Baradach,

Hi vlo weder danen hi quam.

Doe die coninc dat vernam,

Volchdi na met groter porsse.

Daer bleven doot man ende orsse,

1160 Bede Siten ende Grieken

Die nemmermeer daerna ne wieken.

Eufecio slouch daer hem tween

Neven die knien af die been.

Armolaus verloos sijn paert

1165 Ende vacht te voet als een liebaert.

Nicanor ende Simacus

Saghene te voet staen aldus;

[p. 312] Si gaven hem een staerke paert;

Si doden meneghen an die vaert.

1170 Pencestes ende Lavernaet

Deden meneghe grote daet,

Ende Cymeus ende Aristoen

Ende Glaucus, die node vloen,

Ende Polidamas die deghen

1175 Hebben haerre so vele versleghen,

Dattie Siten vluchtich waren.

Doe quamen die twee andere scaren:

Tholomeus metter siere

Ende Exateus, die fiere.

1180 Si beringhden met haren here

Die Siten, die daer stoeden ter were,

So dattier luttel mochte ontgaen.

Maer die coninc sonder waen

Was beringht van hem tienen,

1185 Die hem van groten slaghen dienen.

Ne ware Clitus, diet versach,

Die coninc ware up dien dach

Van den Siten daer versleghen;

Want Clitus boot dien scilt derjeghen,

1190 Doene diere een soude slaen.

Dat sweert ghinc in sonder waen

Over die helt van den scilde,

Wilde die Site of en wilde,

Hi liet ghinder sinen brant.

1195 Doe slouch hi metter bloter hant

Uptien coninc sulken slach,

Dat hi en hoorde no en sach.

Maer Clitus wrac dies conincs smerte,

Hi stac hem tswaert in toter herte,

1200 Dattie Site viel ter neder.

Si dorredense voort ende weder;

Daer en was niemen, dan si tween,

Si en sloughen hem af hande ende been.

Bindien vacht Tholomeus sere

1205 Ende Exateus die here

Met haren volc uptie Siten.[p. 313]

Si deden hare scilde spliten,

Nochtan verloren si vele liede.

Si dwonghense al sonder miede,

1210 Die mochten, dat si hem ontvloen.

Doe was daer een, hiet Dromoen,

Die snelste vander Siten lant.

Hi maecte met siere hant

Ene plaetse haerde breet,

1215 Want hi was staerc ende wreet.

Tauroen ende Simacus si staken,

Doe hem niemen en dorste ghenaken,

Van verren up hem metten spere,

Nicanor sette hem ter were.

1220 Ende slouchene, dat hijt tsweert verloos.

Dromoen vlo ende vercoos

Emeniduse onder die porsse

Ende hi liepene van den orsse,

So dat hi quam uten ringhe.

1225 Hem volchden die jonghelinghe

Maer en mochtene achterriden.

Alexander quam tien tiden

Ende Clitus, die coene deghen,

Van daer siere tiene hebben versleghen,

1230 Ende Dromoen liep up dien coninc.

Ic segghe u in waerre dinc,

Hi waendene lopen ter neder.

Die coninc sette hem daerweder,

Want hi stakene dor die kele.

1235 Al waerre der Siten vele,

Si vloen al sonder keren;

Dus wonnent die Griekeheren.

Ende dandere, die hem waren ontgaen,

Woorden hem al onderdaen.

1240 Te voren hadden de Siten verwonnen

Menech lant onder der sonnen:

Assirien, Percen ende Meden

Ende Affrike met allen steden;[p. 314]

Nu sijn si dien Grieken onderdaen.

1245 Sint dat die mare was verstaen

In die lande diere bi laghen,

Begonste hem dat volc versaghen

Al toten oostende van eertrike,

Want si wisten sekerlike

1250 Dat noit volc die Siten en dwanc

Sonder die Grieken; des hebben danc!

Sine waenden niet dat iemen ware

So staerc alse Alexanders scare.

Dus waert dien Grieken onderdaen

1255 Menich coninc sonder waen

Dor sconincx goedertierheit mede.

Want het was Alexanders sede:

1260 Alsi verwan een volc met crachte,

Hi was hem mede ooc so sachte,

Dat hise met dogheden verwan.

Dies plach altoos die edele man:

Hine ontdwanc niet hare goet;

1265 Ooc was hi so wel ghemoet,

Alsi liede hadde ghevaen,

Bat mens hem, hi lietse gaen.

Daerbi mochtemen merken mede,

Dat hem vrecheit niet en dede,

1270 Dat hi eerst orloghe bestoet,

Maer sijn onvervaerde moet.

Hi was van groten ghenende.

Die achte bouc neemt hier ende.

Aldus verontschuldigd hem’, sprak Philotas, ‘Odysseus voor die Griekse groep

Met betere mannen dan hij was.

Ook durf ik me vermetele dat,

Dat Dimus me de moord aanteeg,

Omdat ik was een betere man.

Merkt gij heren de wet en recht

Hebt bekend nu en echt,

Bij welk recht men zal verdoen

Een edele man, een baron,

Die niet gewraakt is van oorkonden

Beiden nu en te alle stonden

En onbesproken en niet beschuldigd

Van alle moorddadigheid,

En datzelfde niet belijdt?

Ik ben zeer vermaledijd.

Men had me de moord aantijgen,

Daar ik mede ben bedreigd,

Maar dat me het bericht bracht

Cebalijn die het al bezocht;

Want mijn naam niemand wraakte.

Maar wat me nooit vergenoegde

Kwaadspreken, nog nieuws,

Moet ik bekopen zwaar.

Wat zou ik geloven een knecht,

Of zijn klagen ook was terecht?

Al zegt een arm mens waar,

Zijn taal acht men niet een haar.

Aldus is dit arme mensen woord,

Al zijn ze goed, weinig gehoord.

Als ik Dimus gezel was,

Hoe zo zou ik openbaar

Laten geworden deze moord?

Ik had het te stukken eerder gescheurd

Zonder waan kon Cebalijn

Openbaar of stilletjes,

Eer hij het de koning had gezegd.

Nochtans sinds, God weet,

Dat van me deze moord was ontdekt

Kwam ik met zwaard uitgetrokken

In de konings kamer

Tot een heimelijke raad;

- Want het is de derde dag

Dat ik het eerste hoorde gewagen –

Te waren, wou ik hem hebben geslagen

Ik had het toen wel mogen bestaan.

Hoe zo zou ik hebben gevreesd?

En zou ik het niet hebben gedurfd

Zonder Dimus hulp te doen?

Was ik dan zijn bediende?

Zou ik met Dimus dat bestaan

En mijn echte heer slaan,

Omdat ik koning wezen zou?

Hoezo heb ik met goud

Of met enige ding gewin?

Dat zegt en verzwijg men niet!

Me tijgt de koning met geweld,

Dat ik met hem mijn grappen hield,

Omdat hij zich beroemde dat,

Dat Jupiter zijn vader was;

Maar arme lieden mag men verdrieten,

Die zich te alle tijden vermoeien

Door zijn hovaardigheid.

Te waren mijn trouwheid

En de vriendschap en de minne

En de verstandigheid van mijn zin,

Die sommige lieden zeer benijden,

En dat ik ook te alle tijden

De koning zei dat het hem miszat,

Dat maakte me bij hem gehaat.

Dus belijd ik wel dat ik zei.

Dan deed ik door geen nijdigheid,

Want me dit wel bedacht

Dat hij is van het goden geslacht;

Maar ik had de koning lief,

En dat hij hem zo verhief,

Ontzag ik me dat ik hem verergeren

De heren mochten van de sterren,

En dat ik de prinsen mocht benijden,

Die altijd zijn nevens zijn zijden.

Wat helpt het me, koning heer,

Dat ik heb door uw eer

Verslagen de lieden van mij?

Wat mag me verbeteren mijn pijn?

Ik heb twee broeders uitverkoren

Door konings wil verloren;

Mijn vader is ook hier niet,

Nog hij weet niet ons verdriet,

Nog ik durf ontbieden niet.

Waarom tijgt men aan hem dat hij verried

De koning? is het niet genoeg

Dat hij heeft groot ongenoegen

Van twee kinderen die hij verloor,

Hij werd geheel kinderloos

En verliezen de derde mede?

Hij zal met grote verontschuldigingen

Door mijn wil mede sterven.

O wee, vader, u moet het bederven

Door mijn schuld en met mij!

Mijn leven is me gekomen van u,

En van mij komt u de dood

Met onschuld erg groot.

Ik kort u uw oude lijf.

Waarom won u ooit die ellendige,

Die nemen zal u uw leven?

Met recht zou u hem hebben vergeven

Of verslagen hier tevoren,

Zo was u nooit door mij verloren.

Ik was u een kwaad gewin.

Ik kan merken in mijn zin,

Welk van ons heeft meer ongeval,

Of mijn jeugd als en als,

Of u oude, lieve vader.

Mijn kracht groeit allemaal

En aldus moet ik sterven!

Mijn vaders ouderdom moet bederven!

Mochten we nog een stuk duren,

Tot hier en we van naturen

De dood zouden aangaan,

We zouden menige prijs ontvangen.

Dit sprak hij en de koning kwam

Zeer ontstoken en gram

Met een schaar gewapend wel,

Toen hij sprak deze taal.

Toen kwam hem dat gevaar zo groot

Door de vrees van de dood,

Zodat hij verloor al zijn kracht

En zeeg neer in onmacht.

Sommige waren daar die spreken wilden

Dat men hem het leven laten zou;

Maar dat was al ongehoord.

Andere heren brachten voort,

Dat men Philotas stenigen zou;

Sommige waren er die versieren wilden

Dat men hem met gesels zou slaan.

Toen liet de koning maken samen

Kwelling voor Philotas ogen;

Het stond hem zo, hij moest het gedogen.

Meteen sprak hij stilletjes,

Wou men verkorten zijn pijn,

Al de waarheid van de moord

Wou hij graag brengen voort.

Men zei ‘Ja het,’ toen sprak Philotas,

Hij had gemaakt een roede,

Dat men de koning zou slaan.

Toen gingen de knechten samen

Philotas stenigen, die ellendige.

Maar toen men nergens aan al zijn lijf

Niets zien mocht dan alles wonden,

Belijdde hij in korte stonden

Beide, het einde en het begin

Van de moord, meer of min.

Maar dat boek belijdt niet dat,

Dat hij die daad schuldig was,

Maar hij twijfelt erg zeer,

Of hij het belijden de edele heer,

Om te verkorten zijn pijn

Daar het hem in stond te zijn.

O wach, arme! Het avontuur

Hoe kwaad, hoe schraal en hoe zuur

Is ze die sterflijke lieden!

Hoe weinig haar helpen betekenen!

Die ze hoog klimmen laat,

Hoe snel geeft ze hem tegenspoed,

En werpt hem van de eer neer

In grote armoede weer!

Nu was hij gemaakt heer,

Philotas vader, met grote eer

Over het landschap van Meden,

En met grote waardigheden

Heer boven zijn gezellen

Permenioen’s zoon daar we van vertellen

Hoort zo menige grote daad:

Nu is hij zonder enige toeverlaat

Gevallen, zoals hij waande op te schieten

En verdeelt met de ellendige

In ellende en gesteente,

Die menig maal is beweend.

Al die lieden wierpen stenen

Op die edele man algemeen,

Die tevoren al de lieden

Menigmaal liet gebieden

Dat men te wapen zou gaan.

Zes dagen na Philotas dood

- Dat was jammer erg groot –

Ging Alexander met een vaart

Tegen Bessus te Bactrea waart.

Hij bracht het volk in Bactrea land

In zulke vrees al gelijk,

Zodat ze de Grieken zonder waan

Niet durfden te bestaan.

En Bessus vloog in een kasteel,

Die sterk was en heel.

Daar ving hem zijn eigen vriend,

Omdat hij het wel had verdiend,

En zond hem Alexander gevangen,

De handen gebonden zonder waan,

Al poedelnaakt, erg hard

Om de hals en om de voeten

Gespannen uitermate vast.

Toen sprak hij tot de gehate gast,

Die hij fel aanzag:

Zeg, welke verwoedheden lag

In uw zin, verwoede man,

Of welke dolheiden bracht je aan,

Dat u de koning die u deed

Alzo menige hoffelijkheid

Zou durven binden en vangen

En daartoe dorpsachtig slaan,

Omdat u dragen wou de kroon?

U komt er van groot leed te loon.

Meteen riep hij Exateus,

De broeder van Darius,

En gaf hem Bessus gevangen.

Zo deed hij mede zonder waan

Narbesines die felle man.

Hij sprak, ‘Ik heb daaraan

Niet gebroken mijn eed,

Want het was in mijn beheer,

Dat ik hem zou de hoogste maken

Van de mijnen in ware zaken:

Nu hang hem aan de hoogste galg.’;

Daar hing hij die twee valse galgenbrokken

Darius broeder Exateus

En wraakte zijn broeder aldus.

Aldus nam Bessus koninkrijk

Kort einde dorpsachtig.

Alexander had menig jaar

Eer begeerd, dat is waar,

Te winnen dat Scythen land.

Daarbij voer hij al gelijk

Derwaarts met zijn scharen

En kwam op een rivier gevaren,

Die is geheten Tanais,

Die in het scheiden gelegen is

Tussen Bactrea en Scythen land.

Dat is in boeken wel bekend

Dat ze met kracht komt gelopen

Tussen Azië en Europa,

En scheidt deze landen in twee

Daar ze valt in de zee.

En geen huizen hebben de Scythen;

Ze zijn gedaan alsof ze bijten

Zouden de lieden die ze zien.

Men zegt ook dat ze plegen

Te wonen in de spelonken

En ze ander geen goed zoeken

Dan hen natuur wou geven

Brood daar ze bij leven;

Nog ze willen zilver nog goud

Nog anders hebben in hun geweld.

Op die rivier sloeg Alexander

Zijn tenten en menige ander.

Hij liet schepen maken te waren,

Daar hij mee zou overvaren

En laten de Griekse zwaarden bijten

Op dat wrede volk van Scythen.

Meteen kwamen tweemaal tien

Grote mannen en lelijk

In dat Griekse leger te waren,

Op ijselijke paarden gevaren,

Met een wonderlijke manier.

Toen sprak de oudste van de lieden,

Toen hij de koning zag zo klein

‘Was u alzo groot alleen

Van lichaam als van gierigheden,

Of was u alzo groot van leden

Zoals u groot van moed is,

De wereld was in alle wijs

Al te klein tot uw behoefte,

Want u wezen zou zo grof,

Dat uw ene hand zou slaan,

Daar we zien de zon opgaan,

De andere hand, dat is groot wonder,

Daar de zon gaat onder.

Nochtans zou het u vergenoegen niet.

Zo welke ding zo geschiedt,

Dat zou u willen bezien.

Waar zou de droevige zon vlieden,

U zou er heer van willen wezen?

Daarbij merk ik wel in dezen,

Dat u vele dingen begeert,

Die u uw ondanks ontbeert.

Als u de wereld heeft overwonnen

Zou u doorvechten en doorrennen

Beesten, bergen, stenen, woud;

Ja, de sneeuw die is zo koud

En ligt in de diepe valleien

Zou u met uw zwaard heien;

De wonderen die in wouden schuilen

Zou u met uw volk uit knallen.

Dure paarden, macht en dure gezellen

Zal nog de elementen kwellen.

Neemt u daaraan geen kennis:

Hoe hoog gegroeid is een boom,

Hoe sterk en hoe oud van jaren,

Op een korte tijd te waren

Wordt hij uit de aarde gehouwen.

Die op die schone appel schouwen,

Die staat op de hoge boom,

En die dan niet neemt kennis

Hoe hem met gemak te winnen,

Ik waan dat ze weinig wijsheid kennen.

Merk, als u wou die appel plukken,

Dat u met die droge stokken

Tot de aarde niet valt.

Al is de leeuw sterk en driftig

En koning boven alle beesten,

Men vindt nog lezen in verhalen

Dat hem de kleine vliegen aten;

Waarbij zo laat u matigen.

IJzer en staal is erg hard:

Een roestvlek klein en zwart

Bederft het, al is het zo zwak.

Er is niemand onder de hemelgang,

Hij mag de zwakke ontzien.

Wie zijn zij die de wereld plegen,

Of zo rijk of zo groot,

Ze mogen ontzien de dood?

Wat hebben we met u gemeen?

We misdeden groot nog klein

Tegen uw land nog tegen u.

Wie zo uw geslacht is,

Of waarom u hier bent gezonden,

Of wie u bent, dat is onbekend

Al de Scythen einde verholen,

Want het is volk dat woont in holen;

Ze vlieden wapens en lieden

En wonen daar het is woest.

Ooit waren de Scythen vrij,

En ik zal u zeggen waarom:

Want ze begeren anders niet,

Dan de natuur gebiedt.

Daarvan mogen ze zonder waan

Geen man ten dienste staan,

Nog zijn wil nimmermeer

Van enig volk wezen heer.

Drie dingen maken zalig de man:

Die lijf en goed beschermen kan

En die met de zijnen zich gedraagt

En om ander goed niet jaagt;

Dit zijn de dingen die ons zalig maken.

Wou u iets boven dezen zaken,

Zo wou u meer dan zaligheden.

Wacht u hierbij van kwade zede!

Ik wil dat u kent mede

Een deel van de Scythen zede.

Ze hebben anders niet dan beesten

En ploegen daar ze het land mee bewerken

Ze hebben geschut en speren,

Daar ze het land mee verweren,

En daar we onze goden

Dienen mede naar onze geboden.

Die vrienden die we hebben uitverkoren

Delen we mee ons koren.

Welk land zal u beste voegen?

Of welk goed zal u vergenoegen

Cappadocië en Lydië

Syrië, Perzië en Medië

Bactraea is u onderdanig;

Nu wou u Indien winnen samen.

Schaam je, het is schande groot:

Wat zou ge met onze levende have,

Vrekkige man, wat zullen u onze beesten?

Zowat de wereld mag tot stand brengen

Dat is allemaal van u;

Nochtans denkt u arm te zijn.

Wat zal u het goed dat immer doet

Bekommert wezen uw gemoed?

Zo u meer heeft in uw geweld,

Zo u meer begeert dat goud.

Aldus komt uw gebrek van het goed.

En merkt u niet in uw gemoed,

Hoe lang u was in Bactrae land?

Als u dwingt naar uw hand

Dat ene land zo komt je de ander tegen.

Aldus komt van oorlog zege,

En van de zege zo komt strijd.

Nu wou u varen in korte tijd

Over de Tanais om vijanden

En wou het bedwingen tot uw handen

Scythen land dat nooit een man bedwong;

Maar onze armoede, Goddank!

Maakt ons dapper en snel;

Maar uw volk, dat weet men wel,

Dat zo drachtig is van groot goed:

Dat zeg ik u met waar gemoed:

Ze zullen ons volgen niet,

Wat zo hen daarna geschiedt.

We hebben niets, we zijn snel,

Dus mogen we vlieden en volgen wel.

Als u zou wanen dat we zijn

Ver van het volk van u,

Zullen we zijn onder uw leger;

Als u zou wanen staan te verweer

En ons vangen en slaan

Zullen we ontlopen samen.

De Scythen achten niet op goed;

Nooit kwam er in hun gemoed

Enigerhande gierigheid.

Ze hebben burchten nog steden

Nog kasteel; maar in woestijnen

Generen ze zich met grote pijnen.

Daarbij pijn je te houden vast

Het avontuur die haar gast

Uitermate zeer hoont,

Want ze niemand verschoont.

Tenzij het haar lief is, er is geen man,

Die ze met hem behouden kan.

Hierom volg nuttige raad!

Die tijd dat ze is gestadig,

Maak een eind aan uw strijden,

Zodat u in korte tijden

Niet verliest al uw pijn.

En merkt u niet in het hart van u,

Hoe men het avontuur beschrijft

Met een rad daar ze drijft

De ene op en de andere neer?

Daarom keer te land weer!

En als ze u de hand biedt,

Hou het vast zodat ze niet,

Als ze wil u niet ontvliegt;

Want ze graag de man bedriegt.

Bent u god, zo zal u dan

Genade doen de sterflijke man

En hem zijn nooddruft geven;

U zal niet verkorten hun leven

Nog nemen hun goed.

Bent u mens, zet uw gemoed

Te peinzen wat u bent.

Het is dwaasheid in alle wijs

Dat u zichzelf hebt vergeten.

Uw vrienden zijn, wil u het weten,

Daar u niet op heeft gestreden.

Anders geen volk leeft met vrede,

Dan die zonder hovaardigheid zijn.

Het zegt me dat hart van mij

Dat ze het u laat zullen gunnen,

Die u in strijd heeft overwonnen.

Want eerder zal aarde sterren dragen,

En de Poolster en de Wagen (sterrenbeeld)

Zullen eerder te hof gaan

Dat zeg ik u al zonder waan

Eerder zullen vissen water vlieden,

Eer dat mag geschieden.

Tussen u en die u heeft overwonnen

- Is het dat wij het merken konden-

Er mag geen minne zijn.

Al getuigen ze u schoon aanschijn,

Binnen dragen ze de nijd;

Buiten getuigen ze u in alle tijd,

Alsof ze u hadden lief;

Binnen haten ze u als een dief.’

Aldus sprak die Scite in zijn taal

Voor de koning in de zaal.

Alexander zweeg geheel stil

En liet hem zeggen zijn wil.

De Scyten zaten op hun paarden

En voeren hun vaart

Over die Tanais in hun land.

Alexander bereidde hem gelijk

En liet te wapens vangen

Die zijne en te scheep gaan.

Zijn leger verdeelde hij in drieën.

De voorste schaar wou hij bezien.

Daar was met hem Eufetio

En Armolaus die node vloog,

En Nicanor van Thracië,

En Simacus die degen vrij,

Glaucus en Polidamas

En Aristoen die koen was,

Pencestes en Lavernaet

En Cymeus die menige daad

Vaak had gedaan.

Dit waren ridders zonder waan

Van grote prijs, van grote naam,

Die net uit Griekenland kwamen.

Tholomeus was in het andere leger

En andere ridders van groot verweer:

Perdiccas en Antigonus

Clitus en Emenidus

Meleager en Tauroen Cenus,

Amictas en Matroen.

De Perzen waren in de derde schaar,

Daarvan was een ridder bekend,

Darius broeder, gemaakt heer,

Exateus, met grote eer,

En de trouwe Artabatus

En die rijke Mascus

En Pasarges die hem eerst herkende,

Toen de koning met dat doel

Tot Darius tafel zat

En met hem uit de schotel at.

Aldus voer de koning over de rivier

En met hem menige held fier,

Beide, ridders en bediende,

Die me zijn bij namen onbekend.

Toen ze kwamen aan het andere land

Sloegen ze de tenten al gelijk.

De Scythen kwamen daar te verweer

Gegaan met een groot leger

Met speren alsof het was een woud.

Daar was menige held boud

Beide, te paard en te voet;

Dus groeide Alexanders moed.

Voor de Scythen kwam gevaren

Een koningskind niet oud van jaren,

Die de Scythen hadden verheven

Koning om zijn koene leven,

En was geheten Baradach.

Ten eerste dat hij Alexander zag,

Keerde hij derwaarts zijn paard.

Baradach was onverschrokken;

Hij sloeg zijn paard met een zweep;

Een speer nam hij in zijn greep,

Dat beide sterk was en groot.

Zijn schild was geverfd rood.

Elk stak op de andere met nijd.

De koning stak hem op de zijde,

Zodat hem die speer deed wee,

En het sprong in stukken twee,

En een stuk ervan hem in het rechteroog.

Baradach zat erg hoog;

Hij stak de koning op het schild,

Die hij voor dat spel hield,

Zodat konings zadelstel brak.

Zijn speer deed een grote krak;

En ze vingen beide te zwaard.

Baradach hij sloeg zo hard

Op Alexanders schild zodat hij met allen

Ter aarde neder kwam gevallen.

Toen sprak de koning gelijk:

‘Vriend, u heeft van mij een pand,

Die zal ik inlossen tot uw schande.’;

Toen kloofde hij hem het hoofd tot de tanden,

En Baradach bleef ginder dood.

De strijd was sterk en groot;

Maar wie dat van de Scythen zag

Dat verslagen was Baradach,

Hij vloog weer vanwaar hij kwam.

Toen de koning dat vernam,

Volgde hij na met grote groepen.

Daar bleven dood man en paarden,

Beide, Scythen en Grieken

Die nimmermeer daarna weken.

Eufecio sloeg daar hen twee

Neven de knieën af de benen.

Armolaus verloor zijn paard

En vocht te voet als een leeuw.

Nicanor en Simacus

Zagen hem te voet staan aldus;

Ze gaven hem een sterk paard;

Ze doodden menige in de vaart.

Pencestes en Lavernaet

Deden menige grote daad,

En Cymeus en Aristoen

En Glaucus die node vloog,

En Polidamas dat koningskind

Hebben van hen zoveel verslagen,

Zodat de Scythen vluchtig waren.

Toen kwamen de twee andere scharen:

Tholomeus met de zijne

En Exateus die fiere.

Ze omringden met hun leger

De Scythen die daar stonden te verweer,

Zodat er weinig mochten ontgaan.

Maar de koning zonder waan

Was omringd van hen tienen,

Die hem van grote slagen dienen.

Tenzij Clitus, die het zag,

De koning was op die dag

Van de Scyten daar verslagen;

Want Clitus bood dat schild daartegen,

Toen daar een hem zou slaan.

Dat zwaard ging erin zonder waan

Over de helt van het schild,

Wilde die Scithe of niet wilde,

Hij liet ginder zijn geestdrift.

Toen sloeg hij met de blote hand

Op de koning zo’n slag,

Zodat hij hoorde nog zag.

Maar Clitus wraakte de konings smart,

Hij stak hem het zwaard in tot het hart,

Zodat de Scythen viel ter neder.

Ze doorreden ze voort en weer;

Daar was niemand dan zij twee,

Ze sloegen hen af handen en benen.

Binnen dien vocht Tholomeus zeer

En Exateus die heer

Met hun volk op die Scythen.

Ze lieten hun schilden splijten,

Nochtans verloren ze veel lieden.

Ze dwongen ze alle zonder winst,

Die mochten dat ze hen ontvlogen.

Toen was daar een, heet Dromoen,

Die snelste van het Scythen land.

Hij maakte met zijn hand

Een plaats erg breed,

Want hij was sterk en wreed.

Tauroen en Simacus ze staken,

Toen hem niemand dorste te genaken,

Van verre op hem met een speer,

Nicanor zette zich ter verweer.

En sloeg hem zodat hij het zwaard

verloor.

Dromoen vloog en verkoos

Emeniduse onder de groep

En hij liep hem van het paard,

Zodat hij kwam uit de ring.

Hem volgde de jongeling

Maar mocht hem niet narijden.

Alexander kwam te die tijden

En Clitus, die koene koningskind,

Van daar ze er tien hebben verslagen,

En Dromoen liep op de koning.

Ik zeg u in waar ding,

Hij waande hem te lopen ter neder.

Die koning verzette hem daartegen,

Want hij stak hem door de keel.

Al waren er van de Scyten veel,

Ze vlogen alle zonder keren;

Dus wonnen de Griekse heren.

En de andere die hen waren ontgaan,

Worden hem alle onderdaan.

Tevoren hadden de Scythen overwonnen

Menig land onder de zon:

Assyrië, Perzen en Meden

En Afrika met alle steden;

Nu zijn ze de Grieken onderdanig.

Sinds dat het bericht was verstaan

In de landen die erbij lagen,

Begon zich dat volk te verschrikken

Al tot het oosteinde van aardrijk,

Want ze wisten zekerlijk

Dat nooit een volk de Scythen bedwong

Uitgezonderd de Grieken; dus heb dank!

Ze waanden niet dat er niemand was

Zo sterk als Alexanders scharen.

Dus werd de Grieken onderdanig

Menige koning zonder waan

Door konings goedertierenheid mede.

Want het was Alexanders zede:

Als hij overwon een volk met kracht,

Hij was hen mede ook zo zacht,

Dat hij ze met deugdheden overwon.

Dus plag altijd die edele man:

Hij ontnam niet hun goed;

Ook was hij zo goed gemoed,

Als hij lieden had gevangen,

Bad men hem, hij liet ze gaan.

Daarbij mag men merken mede,

Dat hem vrekkigheid niet deed,

Dat hij eerst oorlogen bestond,

Maar zijn onvervaarde moed.

Hij was van groot zelfvertrouwen.

Dat achtste boek neemt hier einde.

Die neghende bouc.

Dus sijn die Siten al bedwonghen

Met Alexandere, dien jonghen,

Ende hi sette sine vaert

Ten lande van Indien waert.

5 Daer waert hi up Clituse gram.

Hi verhoorde ende vernam

Dat hi hem beromde das,

Dat bi siere hulpen was

Die coninc der doot ontgaen.

10 Daerbi slouch hi hem, dat was mesdaen,

Ende dode Armelause mede

Ende ooc ter selver stede

Dien vroeden Calistonese.

Met onrechte slouch hi dese.

15 Het berou hem so sere,

Dat hi en at, min no mere

Binnen drien daghen daernaer.

Bedi secht men ons over waer:

Elc man sie om sijn bederve;

20 Conincs hulde en es gheen erve.

Nu salic tellen van Endi.

Die sonne rijst den lande bi;

Hoghe berghe hebbent bevaen

An die oostside sonder waen

25 Ende ane de suutside mede.

An de noortside hout sijn stede

Een berch, es Caucasus ghenomt,

Daer menich water ute comt.

In die middel eist slecht lant.

30 Hets na een flume ghenant,

Heet Indus, leit in die suutside.

Hoghe berghe delent wale wide.

Daer in sijn vijfdusent steden

Ende menich dusent liede mede

35 Sijn, onghehoont, in elke stat.

Overwaer segghic u dat,

Dat Ganges, die ooc Phisoen heet,

Dor dat lant van Inden gheet.

Daer soe alre naust es,

40 Es soe wijt, des sijt ghewes,

Vierdusent voete, dat es waer,

Daer soe wijtst es daer naer,

Hondert dusent, ende aldus

Scrivet Junius Solinus.

45 Hare water es haerde soete,

Ende soe es diep hondert voete;

Si vallen in die Rode see,

Ganghes ende Indus dese twee;

Sij sijn die meeste rivieren twaren,

50 Die dor al die werelt varen.

Si vellen bome, si storen tlant;

Waer so iet an haren cant

Comet, * grote stene,

Dat voersi wech, groot ende clene.

55 Acesis valt in Ganges,

Dat een grote riviere es;

Si maken haerde groot baraet,

Daer hare stroom te gader gaet.

In die riviere vintmen ghemene

60 Gout, ghimmen ende diere stene,

Ende weerder sijn bi onsen tiden,

Dan si oit waren siden

Dat Adam ghescapen was

Dese rijcheit, sijt seker das,

65 Vintmen int lant van India.

Alse Alexander quam bat na

Ende cont waert int conincrike

Dattie ghesele van erderike

Met haesten quame darewaert,

70 Woorden die princen al vervaert

Ende gaven hem grote ghichten:

Diere stene, die sere lichten,

Bede borghe ende steden

Vul van lieden ende rijcheden.

75 Maer Porus sonder waen

Woudene allene wederstaen.

Teerst dat verhoort Macedo,

Was hi der orloghen vro,

Want hi hoopte om dien seghe

80 Des was hi seker alle weghe.

Ende Porus seinde hem jeghen

Boden, die hebben ghedreghen

Letteren, die aldus spraken

Tote Alexandere in waren saken:

‘Porus, die here van Endi,

Alexander, die ontbiedet di,

Om dattu sijn lant vervaers:

Peins wat hoocheiden du begaers!

Jane bestu een steerflijc man,

90 Twi strides du jeghen die gode dan?

Ic wille du ooc weets, wie ic si:

Ic bem Porus, jeghen mi

En mach niemen ghestaen.

Bedi ghebiedic di, sonder waen,

95 Kere te Grieken met onneren!

Haddic mi willen daertoe keren,

Ic hadt ghewonnen wilen eer.

Maer daer en es min no meer

Vander rijcheit niet een twint,

100 Die men in mijn rike vint;

Bedi eist dat ic niene begare

Grieken, ende ic hebt ommare.’;

Die coninc bat sinen lieden

Dat si hem niet en ontrieden,

105 Dat Porus sprake dusdane woort,

Want hi dicke hadde ghehoort

Van Darise dies ghelike.

Doe screef hi dit ‘coninc rike,

Here Porus, ghi waent ons vervaren

110 Met woorden; neen ghi niet, te waren.

Ghi secht dat Grieken van rijcheden

Niet en ghelijct uwen steden:

Bedi mach ons bat hoghen

U lant te winne, want wi moghen

115 Hopen omt goet, dat men vint daer;

Want ics wel lije, ende hets waer,

Men en vint in Grieken alsulc goet,

Als men in u lantscap doet;

Ende om dat wi dat wale kinnen,

120 Wilwi di dijn goet afwinnen.’

Doe Porus hoorde dit saluut,

Voer hi met sinen lieden uut,

Ende Alexander quam hem jeghen.

Up een riviere sijn si ghesleghen

125 Die Ydaspes was ghenant,

Die liep dore Porus lant.

An deen side lach Alexander

An dander Porus ende menech ander.

Porus here was wel bewaert

130 Met oliphanten al om ghescaert,

Daer hoghe torre up waren ghestaen.

Maer die hoochste sonder waen

Was daer die coninc selve up sat.

Over waer segghic u dat,

135 Dat hi was vijf ellen lanc.

Sine wapene waren ghemanc

Bede van selvere ende van goude.

Hi was ten besten van siere oude;

Ende also vele alse hi meerre was,

140 Was hi coenre. sijt seker das,

Dat int lant van India

Noch niewer verre ofte na

En was gheen man siere ghelike

Van grote ende cracht sekerlike.

145 Nochtan was sijn outste broeder

Taxillis, dies was hi vroeder,

Alexandere onderdaen

Ende hadde sijn lant van hem ontfaen.

Die Grieken ontsaghen niet allene

150 Poruse, maer ooc ghemene

Tgrote water, datter liep.

Het was utermaten diep

Ende tvierendeel breet van ere milen.

Wouden die Grieken tere wilen

155 Jeghen Poruse varen striden,

Si moesten met scepen over liden.

Maer die viande waren

An dander side met haerre scaren

Diese met crachte weren mochten

160 Wel lichte, of sise sochten.

In die riviere laghen eylande;

Daer quamen dicke die viande

Entie Grieken omme striden

Ende prijs ontfaen an beden siden,

165 Somwile min, somwile mee.

Nu waren met Alexandere si twee,

Die waren van ere ghedane;

Ooc waren si na minen wane

Up enen dach bede gheboren.

170 Elc hadde anderen vercoren,

Waest in scaden, waest in vromen;

Waer so si te stride waren comen,

Elc was neven anders side,

Ende si en scieden te ghenen tide.

175 Nicanor hiet deen, dander Simacus.

Van buten toochden si aldus,

Wat hare herte binnen drouch.

Simacus sprac ende louch:

‘Nicanor en siestu niet,

180 Hoe nauwen water dat verbiet

Den onverwonnen Macedo,

Die noit dor ghenen man en vlo,

Dat hi niet en dar over varen?

Wi willen doch wat doen te waren!

185 Weten varen in dit eylant,

Daer in es menech viant!

Wi moghen daer ghewinnen ere.

Bliven wi doot, emmermere

Salmen tellen van onsen doene.’

190 Nicanor sprac alstie coene:

‘Te waren ic peinset ooc aldusӕ

‘Nu varewi sprac Simacus

Met lichten wapen up die viande!’

Ende si voeren te gonen eylande

195 Ende met hem si vijftiene

Ende Andromacus, die siene,

Des conincs sone van Agriane.

Dus voeren die heren dane

Ende quamen in dat eylant,

200 Daer si vonden meneghen viant.

Teerst dat die Inden vernamen

Dattie Grieken ghinder quamen,

Waert daer een groot gheluut;

Si traken hare sweerde uut.

205 Simacus was over eer.

Hi maecte meneghen thovet seer,

Ende Nicanor, sijn gheselle,

Sende meneghen ter helle.

So dede Andromacus die deghen.

210 Si hebber so vele versleghen,

Dat si waren doot alle

Die van Inden bi ghevalle,

Die daer waren int eylant.

Nu mochtsi keren altehant

215 Met groter eren ende verhoocht,

Maer die dulheit soe toocht

Dat soe hare niet en wille laten

Met ghere redene ghematen.

Doe sijt hadden al versleghen,

220 Quam daer noch menich meer jeghen,

Dan siere te voren hadden verdreven;

Dat moester gaen an hare leven,

Want daer en pijnde niemen te vliene,

Daer bleef Andromacus, die siene,

225 Ende met hem si vijftiene

Staerke ridders ende siene;

Dat Grieken langhe hevet gheclaghet.

Nu staen die andere twee versaghet

Ende vochten jeghen meneghe rote,

230 Die sere ghewont sijn met ghescote,

Ende sine weten wat best doen

- Want si haerde node vloen –

Want hare speren waren ontwee,

Ende si en hadden quarele mee,

235 No ander wapen, danne swaert.

Si liepen ten vianden waert

Ende ghinghen houwen ende slaen;

Maer si waren sonder waen

Met quarelen so ghewont,

240 Sine mochten te gherre stont

Met swaerden ghenen lof verwerven;

Si saghen dat si moesten sterven.

Elc bat anderen ‘laet mi teerst gaen!

Ic wille vor di die doot ontfaen.’

245 Simacus sprac ‘in does niet.’

Nicanor sprac ‘wats mi ghesciet,

Ic sal sterven vor di,

Want nemmermeer en mochte mi

Leder ghescien in ghenen daghe,

250 Dan of ic di sterven saghe.’

Elc woude anderen decken.

Doe scoot een van den coenen recken,

Een groot gygant, ene pike

Ende gheraecte ghenendelike,

255 So dat hise bede dorescoot.

Dus bleven si te samen doot

Elkerlijc in anders aerme.

Dat was grote ontfaerme.

Dit was int upgaen vander sonnen

260 Dattie Grieke waren verwonnen,

Ende Porus haddes groot delijt,

Wat hi sach ter selver tijt,

Ende verhief sere sinen sin.

Ende hine hoopte niet te min,

265Alexander, om den seghe.

Daerom peinst hi alle weghe,

Hoe hi tander lant ghewint.

Nu es daer eens conincs kint,

Hiet Ettel, ende was also

270 Ghedaen, alse Macedo

Van linghen ende van ghedane.

Alexander dede hem doen ane

Sine wapine, in diere ghebare,

Alse of hijt selve ware;

275 Of Porus om hem dade spien,

Dat menne ghinder mochte sien,

Ende hiet dat hi dien ouver hilde,

Alse of hi recht niet en wilde

Poghen omme overvaren.

280 Selve voer hi wech te waren

Ende nam in siere were

Die staercste vanden here,

Omdat hi recht alstie boude

Poruse bedrieghen woude

285 Met ere cleenre gheselscepe.

Verre en wech stoeden sine scepe.

Ic wane dat hem god was mede;

Want hi ter selver wilen dede,

Doe si tscepe wouden gaen

290 Die lucht verdonkeren saen

Met enen so donkeren miste:

Cume was iemen die wiste,

Wie hem sat alre naest.

Si voeren enwech met groter haest.

295 Dese mist soude te waren

Ander volc sere vervaren,

Waersi daert hem oncont ware;

Maer die coninc van dier scare

Hi peinsede daeromme al,

300 Dattet ware sijn gheval;

Ende hi voer voren, ent ander here

Volchde hem met groten ghere.

Teerst dat si quamen an dander lant

Slouchsi die paerde al te hant

305 Ende Alexander hi voer voren.

Hem volchden ridders uutvercoren

Tholomeus ende Aristoen,

Polidamas ende Tauroen Clitus,

Craterus ende Amictas

310 Exateus ende Perdicas

Peusestes ende Meleager mede

Ende Lavernaet, die wonder dede.

Dit waersi, die daer over waren.

Mettien quam een met ere maren

315 Ende telde dat al over ware

Alexander ende ware dare.

Ende dat weder waert al blide.

Porus sach an dander side

Ettel staen in die ghebare

320 Alse oft Alexander ware.

Doe waende hi dat men hem loghe.

Hi sach van enen berghe hoghe

Blikende comen al te hant

Alexandere sinen viant.

325 Stappans satte hi ter were

Vierdusent ridders vore there

Ende hondert waghene ghebattalgiert,

Met houte wale ghevisiert,

Daer menich scutter in lach.

330 Maer alst quam uptien dach

Waest van dien miste luttel nat,

Die maecte die weghe glat,

Dat si cume porren mochten.

Nu hoort, hoe se die Grieken sochten!

335 Alexander quam ghesleghen

Haerde lichtelike daerjeghen.

Al en was sijn scare niet groot,

Men vant niewer haers ghenoot.

Men riep daer helpe! in menegher tale.

340 Dare was ten selven male

Van businen groot ghescal;

Men sloech daer meneghen int dal.

Deerste, diere was versleghen,

Die quam Alexandere jeghen;

345 Dat was Wilcon, een gygant,

Ende hi sat up enen olifant,

Dies conincs Enacus sone.

Alexander was die gone

Die noit joeste en vercoos.

350 Hi maecte Wilcoen liveloos

Ende stac die beeste dor de kele.

Vore hem hilden ridders vele,

Die hi alle dorereet.

Die Grieken volchden hem ghereet.

355 Hi sochte Porus sonder waen,

Dien hi sach van verren staen

Up enen dien meesten oliphant,

Diemen noit in Inden vant,

Ghelijc oft ene borch ware.

360 Doe sprac hi al openbare:

Ic sie nu - dat si met goede! –

Een dinc ghelijc minen moede.

Nu moetic vechten jeghen die diere

Ende ooc jeghen die ridders fiere.

365 Mettien quam hem ene mare

Dat sijn volc beringhet ware

Van Poruse ende van den sinen.

Doe reet hi darewaert met pinen.

Hem volchde Polidamas

370 Ende Aristoen, die coene was.

Aristoen slouch Rubicoene

Mettien swaerde, alstie coene,

Ende hi maecte daerde root.

Candaceus waende enen stoot

375 Doen jeghen Polidamase;

Glaucus stackene jeghen de blase

Met enen wel staerken spere.

Dus bleven de Inden sonder were,

Entie Grieken hebben dorvaren

380 Teerste here met haerre scaren,

So dat hem twivelen begonde.

Porus hiet ter selver stonde

Die olifante mettien torren

Jeghen dat griexe here porren.

385 Maer dat sijn traghe diere,

Sine moghen in gere maniere

Vlien no volghen also wel,

Alse een peert, die sijn so snel.

Die Grieken wachten hem daerjeghen;

390 Alsi de Inden hadden gheslegen,

Ontreden si haren slaghen.

Dus ghinghen de Grieken jaghen.

Die Inden scoten grote scichte

Ende worpen grote stene gedichte,

395 Maer die Grieken, dies ghelooft,

Hilden targen over thooft,

So dat sijs bleven sonder scade.

Die Inden woordens te rade,

Om dat si waren in vare,

400 Dat si braken hare scare,

Want sine wisten wat doen.

Die Grieken volchden ende si vloen.

Nochtan versamese Porus echt

Ende ghebiet dat men vecht.

405 Hi sette dolifante voren

Met wreden oghen, met langhen oren;

So dat die Grieken waren versaghet,

Ende hare briescen hevet ghejaghet

Der Grieken peerde, dat si vlien,

410 Nochtan dat si niet en sien,

Dan si hoorden dat ghescal.

Dus vloen die Grieken welna al.

Dit hevet Alexander versien

Ende riep, wat duvele doet u vlien?

415 Sidi moede nu van slane?

Waer sidi van Agriane

Ende ghi heren van Tracia?

Ghi Percen comt bat na!

En saechdi dusdaen dier noit eer?

420 Gaet! maect hem die been so seer,

Dat si ter eerden neder vallen!’

Die Grieken keerden weder met allen

Ende vergaten alle de doot.

Ic wane men daer meneghen scoot;

425 Si wonden beesten ende man.

So eernstelike ghinghen si an,

Datse die beesten traden doot.

Doe was die strijt staerc ende groot.

Twivel was daer menichfoude,

430 Wie dien seghe hebben soude.

Dier Inden bleven vele doot,

Dier Grieken scade ooc es groot

Si riepen om aexen ende baerden

Ende si spronghen vanden paerden

435 Ende si ginghen dolifante houwen

In hare been. doe mochtmen scouwen

Die ridderen deghenlike slaen.

Met rechte moghen sijs prijs ontfaen.

Dus woorden si ghewont met spieten

440 Ende met bilen;si en constens ghenieten,

Hen vel al, man ende olifant.

Tander volc vlo al te hant,

Die van wonden mochten ontvlien,

Ende lieten haren here mettien

445 Allene, recht in diere ghebare

Alse oft een scip in dier see ware.

Hi stont up enen tor allene

Ende hi waerp vele stene.

Men scoot na hem al omtrent,

450 So dat hi bloede als een rent;

Hi hadde neghen doregaende wonden.

Sijn menre sach ten selven stonden

Sere ghewont sinen here.

Hi slouch den olifant so sere,

455 Dattie beeste sere vlo.

Doe dat versach Macedo,

Volchde hi hem met groter haest.

Doe hi Poruse was naest,

Scoot Porus up hem enen spiet.

460 Daer af quam hem groot verdriet,

Want hi gheraecte sijn Bucifal

- Het was weert die werelt al –

Ende scoot dore mettier vaert.

Doe sterven soude dedele paert,

465 Boghet sine knien met groter weerde

Ende sette dien coninc uptie eerde,

Om dattene quetsen niet en soude.

Dat paert was weert boven allen goude,

Entie beste dinc, die ie ghewan

470 Alexander, dedele man.

Die coninc dede maken waerde

Dor die ere van sinen paerde

Daerna ene stat van groten prise

Ende dedese heten Bucifallise.

475 Daer dede hi sijn oors begraven

Eerlike met groter haven,

Want en woude in sinen tiden

Noit anderen man laten riden,

Sonder allene dien coninc.

480 Doe ghesciede dese dinc,

Volchde Poruse in tander here

Taxilles mede na met gere,

Die coninc was ende Porus broeder,

Sijns vader kint ende siere moeder

485 Ende riep ‘Broeder gif up dijn rike

Dien edelsten van eertrike!’

Al was Porus sere ghewont,

Nochtan kendi ter selver stont

Sijns broeder stemme ende seide:

490 ‘Bestu Taxilles? met leide!

Du heves mijn lant ende mi ooc doot,

Dattu sonder wederstoot

Dijn goet up gaves ende dijn lant.’;

Ende hi hilt in sine hant

495 Enen spiet staerc ende groot

Ende scoot sinen broeder doot,

Ende hi vlo enwech al te hant.

Ne ware sijn olifant

Was so menichfout ghewont,

500 Dat hi viel in corter stont

Ende waerp sinen here te voet.

Doe waerp hi met groter spoet

Sijn tekijn af ende vlo;

Sine herte waes onvro.

505 Doe hadde die coninc een ander paert

Ende quam ghevloen mettier vaert,

Ende Porus was ontfaren.

Doe waert hi te rade te waren

Dat men twintich daghe vrede

510 Houden soude up sekerhede

Ende men daerbinnen graven soude

Die doot waren, of men woude,

Ende men gansde die ghewonde.

Dit sweren si bede terre stonde.

515 Hierbinnen peinsde Alexander

Dat hi allene, ende gheen ander,

Tenen campe beroupen soude

Dien coninc Poruse alstie boude.

:’ ere stout, edel man Porusռo:’

520 Dit sprac hi in sine letteren dus,

Si ontbiet Alexander

Dat hi allene, ende gheen ander,

Jeghen hem enen camp vechten wilde,

Bede met spere ende met scilde;

525 Want wat prise of wat eren

Moghen princen ende heren

In eneghen stride belopen,

Daert die aerme liede becopen?

Welc onser dat daer blivet doot,

530 Ic wille dat sonder wederstoot

Sijn volc blive anderen onderdaen.’

Dit woude Porus gheerne bestaen,

Want hi meercte wel das,

Dat hi twee ellen langher was,

535 Dan Alexander, ende hi waes blide.

Ende si sworen dit in elke side.

In dien tiden dede Porus spien,

Want hi gheerne hadde ghesien

Alexandere dien here;

540 Bedi so dedijs meerken sere;

So dat Alexander wiste.

Doe ghinc hi maken hem met liste

Tote Poruse, dien edelen man,

Ende dede andere cleder an.

545 Hi ghinc in dier Inden scare

Alse of hi een wijncoper ware.

Ende Porus hi meercte das,

Hi sach wel dat een wijncoper was.

Doe groete Porus dien coninc

550 Ende hi seide dese dinc:

‘waer es dijn here, wat doet hi?

Of van wat ouden dat hi si?’

Doe antwoordi in corter stont:

‘Dat willic u doen cont.

555 Die coninc sit na sine maniere

In siere tenten bi enen viere,

Alse de oude liede plien.’;

Porus antwoorde mettien,

Want hi was blide derre tale:

560’Twi en merket hi dan wale

Mine joghet ende sine oude?

Hoe wanet hi met ghewoude

Mine slaghe wederstaen?’

Here, ic seggu sonder waen

565 Dat sijn doen mi es oncont.’

Porus seide ter selver stont:

‘Soutu draghen dinen here

Dit saluut, ic sal di ere

Daeromme haerde vele doen.’

570 Doe swoer die edele baroen

Dat Alexander soude sien,

Wat so hem daerna soude ghescien.

Mettien heefti orlof ghenomen

Ende es te sinen lieden comen.

575 Hierbinnen es die dach comen,

Daer die camp up es ghenomen.

* Si waren coninclike versiert.

Dicke hebben * visiert,

Wat tekine Alexander drouch.

580 Ander wapen haddi ghenouch:

Halsberch, curie, cousen van stale

Ende al dat coninc sit wale,

Ende een sweert van goeder snede.

Ooc hadde die here mede

585 Enen spiet, die hem up minne

Talrestis gaf, die coninghinne,

Ende enen knijf van Andene.

Ander wapen en woudi enghene.

Porus die grote staerke man

590 Hi hadde drie halsberghe an,

Ende een curie van metale

Ende twee paer cousen van stale

Ende van yvore enen witten scilt,

Daer stont in van sabel een wilt

595 Dier ende heet een olifant.

Hi hadde in sine rechter hant

Ene colve van latoene.

Een swaert hadde die deghen coene,

Dat was wel sesse voete lanc,

600 Ende enen knijf, die was ghemanc

Van goude te samen ende van stale.

Si quamen ghewaerneret wale

Ter stat, dare sijt bespraken

Te vechtene om die hoghe saken

605 Up oorsse van prise ghereden.

Teerst dat si quamen tiere steden

Beten die heren te voet;

Want in dien ghebode stoet

Van Ercules, dien wigant,

610 Die alre eerst dien strijt vant,

Dat men te voete vochte int crijt.

Nu gaet hier up enen strijt.

Alexander trac sijn swaert

Ende ghinc te Poruse waert,

615 Om dat hi dien camp beriep.

Porus jeghen hem * liep.

Si sloughen coninclike slaghe.

Ic segghe u dat al sonder saghe

Dat Alexander hem gheliet,

620 Alse of hi scermen en conde niet,

Want hi gheerne ondervonde,

Wat Porus an scermen conde,

Dies hi selve meester was.

Die coninc Porus mercte das,

625 Dat hi niet en decte thooft;

Hi wanet hem hebben gheclooft.

Een adamant diere ende goet

Up Alexanders helm stoet.

Daer up gaf Porus enen slach;

Dat negende boek.

Dus zijn de Scythen geheel bedwongen

Met Alexander, die jongen,

En hij zette zijn vaart

Ten lande van Indien waart.

Daar werd hij op Clitus gram.

Hij hoorde en vernam

Dat hij zich beroemde dat,

Dat het bij zijn hulp was

De koning de dood ontgaan.

Daarbij sloeg hij hem, dat was misdaan,

En doodde Armelaus mede

En ook terzelfder stede

Die verstandige Calistones.

Met onrecht sloeg hij deze.

Het berouwde hem zo zeer,

Dat hij niet at, min of meer

Binnen drie dagen daarna.

Daarbij zegt men ons voor waar:

Elke man ziet om zijn behoefte;

Konings hulde is geen erve.

Nu zal ik vertellen van Indië.

De zon rijst het land nabij;

Hoge bergen hebben het bevangen

Aan de oostzijde zonder waan

En aan de zuidzijde mede.

Aan de noordzijde houdt zijn stede

Een berg, is Kaukasus genoemd,

Daar menig water uit komt.

In het midden is het vlak land.

Het is naar een vloed genaamd,

Heet Indus, ligt in de zuidzijde.

Hoge bergen verdelen het wel wijd.

Daarin zijn vijfduizend steden

En menige duizenden lieden mede

Zijn zonder bedrog in elke stad.

Voor waar zeg ik u dat,

De Ganges die ook Phisoen heet,

Door dat land van Indien gaat.

Daar ze aller nauwst is,

Is ze wijd, dus zij het gewis,

Vierduizend voeten, dat is waar,

Daar ze het wijdste is daarna,

Honderdduizend en aldus

Schrijft Junius Solinus.

Haar water is erg zoet,

En ze is diep honderd voeten;

Ze vallen in de Rode Zee,

Ganges en Indus deze twee;

Zij zijn die grootste rivieren te waren,

Die door de hele wereld stromen.

Ze vellen bomen, ze verstoren het land;

Waar zoiets aan haar kant

Komt, grote stenen,

Dat voert ze weg, grote en kleine.

Acesis valt in Ganges,

Dat een grote rivier is;

Ze maken erg groot rumoer,

Daar hun stromen tezamen gaan.

In die rivieren vindt men algemeen

Goud, glimmers en dure stenen,

En waardevoller zijn bij onze tijden,

Dan ze ooit waren sinds

Dat Adam geschapen was.

Deze rijkheid, zij het zeker das,

Vindt men in het land van India.

Toen Alexander kwam dichterbij

En bekend werd in het koninkrijk

Dat de gezellen van aardrijk

Met haast kwamen daarheen,

Worden de prinsen alle bang

En gaven hem grote giften:

Dure stenen die zeer oplichten,

Beide, burchten en steden

Vol van lieden en rijkheden.

Maar Porus zonder waan

Wou ze alleen weerstaan.

Ten eerste dat hoort Macedo,

Was hij de oorlog vrolijk,

Want hij hoopte om die zege

Dus was hij zeker allerwegen.

En Porus zond hem tegen

Boden, die hebben gedragen

Brieven die aldus spraken

Tot Alexander in ware zaken:

‘Porus de heer van Indië,

Alexander ontbiedt u,

Omdat u zijn land verschrikt:

Peinst welke hoogheden u begeert!

Ja, u bent u een sterfelijke man,

Waarom strijdt u tegen de goden dan?

Ik wil dat u ook weet wie ik ben:

Ik ben Porus, tegen mij

Mag niemand staan.

Daarom gebied ik u, zonder waan,

Keer te Griekenland met oneer!

Had ik mijn wil daartoe keren,

Ik had het gewonnen wijlen eer.

Maar daar is min of meer

Van de rijkheid niets,

Die men in mijn rijk vindt;

Daarom is het dat ik niet begeer

Griekenland en ik heb het onwaardig.’

De koning bad zijn lieden

Dat ze hem niet ontraden,

Dat Porus sprak dusdanige woord,

Want hij vaak had gehoord

Van Darius dergelijke.

Toen schreef hij dit; ‘Koning rijk,

Heer Porus, ge waant ons verschrikken

Met woorden; neen gij niet, te waren.

Ge zegt dat Griekenland van rijkheden

Niet gelijkt uw steden:

Daarom mag ons beter verheugen

Uw land te winnen want we mogen

Hopen om het goed dat men vindt daar;

Want ik het wel belijd en het is waar,

Men vindt in Griekenland niet al zulk goed,

Zoals men in uw landschap doet;

En omdat we dat wel kennen,

Willen we u uw goed afwinnen.’

Toen Porus hoorde dit saluut,

Voer hij met zijn lieden uit,

En Alexander kwam hem tegen.

Op een rivier zijn ze geslagen

Die Ydaspes was genaamd,

Die liep door Porus land.

Aan de ene zijde lag Alexander

Aan de andere Porus en menig ander.

Porus leger was goed bewaard

Met olifanten alom geschaard,

Daar hoge torren op waren gestaan.

Maar de hoogste zonder waan

Was daar de koning zelf op zat.

Voor waar zeg ik u dat,

Dat hij was ruim 3,5 m lang.

Zijn wapen waren gemengd

Beide van zilver en van goud.

Hij was de beste van zijn ouderdom;

En alzo veel zoals hij groter was,

Was hij koener, zij het zeker das,

Dat in het land van India

Nog nergens ver of nabij

Was geen man zijn gelijke

Van grootte en kracht zekerlijk.

Nochtans was zijn oudste broeder

Taxillis, dus was hij verstandiger

Alexander onderdanig

En had zijn land van hem ontvangen.

Die Grieken ontzagen niet alleen

Porus, maar ook algemeen

Het grote water dat er liep.

Het was uitermate diep

En het vierendeel breed van een mijl.

Wilden die Grieken te ene tijd

Tegen Porus varen te strijden,

Ze moesten met schepen over gaan.

Maar de vijanden waren

Aan de andere zijde met hun scharen

Die hen met kracht weren mochten

Wel licht als ze hen zochten.

In die rivier lagen eilanden;

Daar kwamen vaak de vijanden

En de Grieken om te strijden

En prijs ontvangen aan beiden zijden,

Soms minder, soms meer.

Nu waren met Alexander zij twee,

Die waren van een gedaante;

Ook waren ze naar mijn waan

Op een dag beide geboren.

Elk had de andere uitverkoren,

Was het in schade, was het in vreugde;

Waar ze ten strijde waren gekomen,

Elk was neven anders zijde,

En ze scheiden te gene tijde.

Nicanor heet de een, de ander Simacus.

Van buiten toonden ze aldus,

Wat hun harten binnen droegen.

Simacus sprak en lachte:

‘Nicanor ziet u niet,

Hoe nauwe water dat verbiedt

De onoverwonnen Macedo,

Die nooit door geen man vloog,

Dat hij er niet durft over varen?

We willen toch wat doen te waren!

Weten te varen in dit eiland,

Daarin is menige vijand!

We mogen daar winnen eer.

Blijven we dood, immermeer

Zal men vertellen van ons doen.’

Nicanor sprak als de koene:

‘Te waren ik peins het ook aldus’

‘Nu gaan we, sprak Simacus

Met lichte wapens op de vijanden!’

En ze voeren tot gene eiland

En met hen vijftien

En Andromacus, de ziener,

De koningszoon van Agrian.

Dus voeren die heren vandaan

En kwamen in dat eiland,

Daar ze vonden menige vijand.

Ten eerste dat de Indirs vernamen

Dat de Grieken ginder kwamen,

Werd daar een groot geluid;

Ze trokken hun zwaarden uit.

Simacus was over eerst.

Hij maakte menigeen het hoofd zeer,

En Nicanor, zijn gezel,

Zond menigeen ter helle.

Ze deed Andromacus die koningszoon.

Ze hebber er zoveel verslagen,

Dat ze waren dood alle

Die van Indien bij geval,

Die daar waren in het eiland.

Nu mochten ze keren al gelijk

Met grote eer en verhoogt,

Maar de dolheid ze toont

Dat ze zich niet wil laten

Met die reden matigen.

Toen zij het hadden al verslagen,

Kwam daar nog menig meer tegen,

Dan ze er tevoren hadden verdreven;

Zodat het moest gaan aan hun leven,

Want daar dacht niemand aan te vlieden,

Daar bleef Andromacus, die ziener,

En met hem zij vijftien

Sterke ridders en aanzienlijk;

Dat Griekenland lang heeft beklaagd.

Nu staan de andere twee verschrikt

En vochten tegen menige groep,

Die zeer gewond zijn met geschut,

En ze niet weten wat beste te doen

- Want ze erg node vlogen –

Want hun speren waren in twee,

En ze hadden pijlen meer,

Nog andere wapens dan zwaard.

Ze liepen ten vijanden waart

En gingen houwen en slaan;

Maar ze waren zonder waan

Met pijlen zo gewond,

Ze mochten te gene stond

Met zwaarden geen lof verwerven;

Ze zagen dat ze moesten sterven.

Elk bad de andere; ‘Laat me het eerste gaan!

Ik wil voor u de dood ontvangen.’

Simacus sprak; ‘ik doe het niet.’

Nicanor sprak; ‘wat me geschiedt,

Ik zal sterven voor u,

Want nimmermeer mag mij

Leed geschieden in geen dag,

Dan als ik u sterven zag.’;

Elk wou de andere dekken.

Toen schoot een van de koene rakkers,

Een grote gigant, een piek

En raakte diegenen,

Zodat hij ze beide doorschoot.

Dus bleven ze tezamen dood

Elk in de andere zijn armen.

Dat was grote ontferming.

Dit was in het opgaan van de zon

Dat die Grieken waren overwonnen,

En Porus had dus grote vreugde,

Wat hij zag terzelfder tijd,

En verhief zeer zijn zin.

En hij hoopte niettemin,

Alexander om de zege.

Daarom peinst hij allerwegen,

Hoe hij het ander land wint.

Nu is daar een koningskind,

Heet Ettel, en was alzo

Gedaan zoals Macedo

Van lengte en van gedaante.

Alexander deed hem toen aan

Zijn wapens in die manieren,

Alsof hij het zelf was;

Als Porus om hem liet spioneren,

Dat men hem ginder mocht zien,

En zei dat hij de oever hield,

Alsof hij niet recht wilde

Pogen om over te varen.

Zelf voer hij weg te waren

En nam in zijn verweer

De sterkste van het leger,

Omdat hij recht als de boude

Porus bedriegen wou

Met een klein gezelschap.

Ver weg stonden zijn schepen.

Ik waan dat hem God was mede;

Want hij terzelfder tijd deed,

Toen ze te scheep wilden gaan

De lucht verdonkerde samen

Met een zo donkere mist:

Nauwelijks was er iemand die wist,

Wie hem zat allernaast.

Ze voeren weg met grote haast.

Deze mist zou te waren

Ander volk zeer verschrikken,

Waren ze daar het hen onbekend was;

Maar de koning van die schaar

Hij peinsde daarom al,

Dat het was zijn toeval;

En hij voer voor en het andere leger

Volgde hem met grote gang.

Ten eerste dat ze kwamen aan het andere land

Sloegen ze de paarden al gelijk

En Alexander hij voer voren.

Hem volgden ridders uitverkoren

Tholomeus en Aristoen,

Polidamas en Tauroen

Clitus, Craterus en Amictas

Exateus en Perdicas

Peusestes en Meleager mede

En Lavernaet die wonder deed.

Dit waren ze die daarover waren.

Meteen kwam er een met een bericht

En vertelde dat alle over was

Alexander einde was daar.

En dat weer werd geheel blijde.

Porus zag aan de andere zijde

Ettel staan in die manieren

Alsof hij Alexander ware.

Toen waande hij dat men hem beloog.

Hij zag van een berg hoog

Blinkend komen al gelijk

Alexander zijn vijand.

Gelijk zette hij te verweer

Vierduizend ridders voor het leger

En honderd wagens in bataljons,

Met hout goed versierd,

Daar menig schutter in lag.

Maar toen het kwam op de dag

Was het van die mist wat nat,

Die maakte de wegen glad,

Zodat ze nauwelijks gaan mochten.

Nu hoor hoe ze de Grieken zochten!

Alexander kwam gegaan

Erg licht daartegen.

Al was zijn schaar niet groot,

Men vond nergens hun gelijke.

Men riep daar help! in menige taal.

Daar was terzelfder maal

Van bazuinen groot geschal;

Men sloeg daar menigeen in het dal.

De eerste die er was verslagen,

Die kwam Alexander tegen;

Dat was Wilcon, een gigant,

En hij zat op een olifant,

De koning Enacus zoon.

Alexander was diegene

Die nooit ridderspel verkoos.

Hij maakte Wilcon levenloos

En stak dat beest door de keel.

Voor hem hielden ridders veel,

Die hij alle doorreed.

De Grieken volgden hem gereed.

Hij zocht Porus zonder waan,

Die hij zag van verren staan

Op een van de grootste olifant,

Die men ooit in Indien vond,

Gelijk of het een burcht ware.

Toen sprak hij al openbaar:

‘Ik zie nu - dat is met goed! –

Een ding gelijk mijn moed.

Nu moet ik vechten tegen dat dier

En ook tegen die ridders fier.

Meteen kwam hem een bericht

Dat zijn volk omringd was

Van Porus en van de zijnen.

Toen reed hij derwaarts met pijnen.

Hem volgde Polidamas

En Aristoen die koen was.

Aristoen sloeg Rubicoene

Met het zwaard als de koene,

En hij maakte de aarde rood.

Candaceus waande een stoot

Te doen tegen Polidamas;

Glaucus stak hem tegen de blaas

Met een goede sterke speer.

Dus bleven de Indiërs zonder verweer,

En de Grieken zijn doorgegaan

Tot het eerste leger met hun scharen,

Zodat ze te twijfelen begonnen.

Porus zei terzelfder stonde

De olifant met de toren

Tegen dat Griekse leger te porren.

Maar dat zijn trage dieren,

Ze mogen in geen manieren

Vlieden nog volgen alzo goed,

Zoals een paard, die zijn zo snel.

De Grieken wachten hen daartegen;

Toen ze de Indiërs hadden geslagen,

Ontreden ze hun slagen.

Dus gingen de Grieken jagen.

De Indiërs schoten grote schichten

En wierpen grote stenen dicht,

Maar de Grieken, dus geloof het,

Hielden schilden boven het hoofd,

Zodat zij bleven zonder schade.

De Indiërs worden te rade,

Omdat ze waren in gevaar,

Zodat ze braken hun scharen,

Want ze wisten niet wat te doen.

De Grieken volgden en ze vlogen.

Nochtans verzamelde Porus ze echt

En gebiedt dat men vecht.

Hij zette de olifanten voren

Met wrede ogen, met lange oren;

Zodat de Grieken waren verschrokken,

En hun briezen heeft verjaagd

De Griekse paarden zodat ze vlieden,

Nochtans dat ze niets zien,

Dan ze hoorden dat geschal.

Dus vlogen de Grieken bijna al.

Dit heeft Alexander gezien

En riep, wat duivel laat u vlieden?

Bent ge moede nu van slaan?

Waar zijn die van Agriane

En gij heren van Thracië?

Gij Perzen kom dichterbij!

Zag je dusdanige dieren noot eerder?

Gaat! Maak hen de benen zo zeer,

Zodat ze ter aarde neer vallen!

De Grieken keerden weer met allen

En vergaten alle de dood.

Ik waan men daar menigeen schoot;

Ze verwonden beesten en man.

Zo ernstig gingen ze eraan,

Dat ze die beesten traden dood.

Toen was de strijd sterk en groot.

Twijfel was daar menigvuldig,

Wie de zege hebben zou.

Van de Indiërs bleven er veel dood,

De Griekse schade ook is groot

Ze riepen om bijlen en houwers

En ze sprongen van de paarden

En ze gingen de olifanten houwen

In hun benen, toen mocht men aanschouwen

Die ridders deugdelijk slaan.

Met recht mogen zij de prijs ontvangen.

Dus woorden ze gewond met spiesen

En met bijlen; ze konden het genieten,

Hen viel al, man en olifant.

Het andere volk vloog al gelijk,

Die van wonden mochten ontvlieden,

En verlieten hun heer meteen

Alleen, recht in die gebaren

Alsof het een schip in de zee was.

Hij stond op een toren alleen

En hij wierp vele stenen.

Men schoot naar hem al omtrent,

Zodat hij bloedde als een rund;

Hij had geen doorgaande wonden.

Zijn menner zag terzelfder stonden

Zeer gewond zijn heer.

Hij sloeg de olifant zo zeer,

Zodat het beest zeer vloog.

Toen dat zag Macedo,

Volgde hij hem met grote haast.

Toen hij Porus was naast,

Schoot Porus op hem een spies.

Daarvan kwam hem groot verdriet,

Want hij raakte zijn Bucifal

- Het was waard de wereld al –

En schoot door met een vaart.

Toen sterven zou het edele paard,

Boog het zijn knieën met grote waarde

En zette de koning op de aarde,

Omdat hij hem niet kwetsen zou.

Dat paard was waard boven alle goud,

En het beste ding dat ooit won

Alexander, de edele man.

De koning liet maken waard

Door de eer van zijn paard

Daarna een stad van grote prijs

En liet het heten Bucifallis.

Daar liet hij zijn paard begraven

Eerlijk met grote have,

Want het wou in zijn tijden

Nooit andere man laten berijden,

Uitgezonderd alleen de koning.

Toen geschiedde dit ding,

Volgde Porus in het andere leger

Taxilles mede na met gang,

Die koning was en Porus broeder,

Zijn vaderskind en zijn moeder

En riep; ‘Broeder geef op uw rijk

De edelste van aardrijk!’

Al was Porus zeer gewond,

Nochtans herkende hij terzelfder stond

Zijn broeders stem en zei:

‘Bent u Taxilles? Met leed!

U heeft mijn land en mij ook gedood,

Dat u zonder weerstand

Uw goed opgaf en uw land.’;

En hij hield in zijn hand

Een spies sterk en groot

En schoot zijn broeder dood,

En hij vloog weg al gelijk.

Nee, maar zijn olifant

Was zo menigvuldig gewond,

Zodat hij viel in korte stond

En wierp zijn heer te voet.

Toen wierp hij met grote spoed

Zijn teken af en vloog;

Zijn hart was droevig.

Toen had de koning een ander paard

En kwam gevlogen met een vaart,

En Porus was ontkomen.

Toen werd hij te rade te waren

Dat men twintig dagen vrede

Houden zou op zekerheden

En men daarbinnen begraven zou

Die dood waren als men wou,

En men genas de gewonde.

Dit zweren ze beide terstond.

Hierbinnen peinsde Alexander

Dat hij alleen en geen ander,

Tot een kamp beroepen zou

Die koning Porus als de boude.

‘Heer dapper, edele man Porusռo’.

Dit sprak hij in zijn brieven aldus,

Hij ontbiedt Alexander

Dat hij alleen en geen ander,

Tegen hem een kamp vechten wil,

Beide, met speren en met schild;

Want welke prijs of welke eer

Mogen prinsen en heren

In enige strijd belopen,

Daar het de arme lieden bekopen?

Welk van ons dat daar blijft dood,

Ik wil dat zonder weerstand

Zijn volk blijft de andere onderdaan.’

Dit wou Porus graag bestaan,

Want hij merkte wel das,

Dat hij twee ellen langer was,

Dan Alexander en hij was blijde.

En ze zworen dit aan elke zijde.

In die tijden liet Porus spieden,

Want hij graag had gezien

Alexander die heer;

Daarbij zo liet hij het merken zeer;

Zodat Alexander het wist.

Toen ging hij hem maken met list

Tot Porus, de edele man,

En deed andere klederen aan.

Hij ging in de Indische schaar

Alsof hij een wijnkoper was.

En Porus hij merkte dat,

Hij zag wel dat een wijnkoper was.

Toen groette Porus de koning

En hij zei dit ding:

‘Waar is uw heer, wat doet hij?

Of van welke ouderdom dat hij is?’

Toen antwoordde hij in korte stond:

‘Dat wil ik u doen kond.

De koning zit naar zijn manieren

In zijn tent bij een vuur,

Zoals de oude lieden plegen.’;

Porus antwoordde meteen,

Want hij was blij met die taal:

‘Waarom merkt hij dan wel

Mijn jeugd en zijn ouderdom?

Hoe waant hij met geweld

Mijn slagen te weerstaan?’

Heer, ik zeg u zonder waan

Dat zijn doen me is onbekend.’

Porus zei terzelfder stond:

‘Zou u brengen uw heer

Dit saluut, ik zal u eer

Daarom erg veel doen.’

Toen zwoer die edele baron

Dat Alexander het zou zien,

Wat zo hem daarna zou geschieden.

Meteen heeft hij verlof genomen

En is tot zijn lieden gekomen.

Hierbinnen is de dag gekomen,

Daar dat kamp op is genomen.

Ze waren koninklijk versierd.

Vaak hebben versierd,

Welke tekens Alexander droeg.

Andere wapens had hij genoeg:

Maliënkolder, bedekking, kousen van staal

En alles dat koning zit goed,

En een zwaard van goede snede.

Ook had die heer mede

Een spies die hem op minne

Talrestis gaf, de koningin,

En een mes van Andene.

Andere wapens wou hij geen.

Porus die grote sterke man

Hij had drie maliënkolders aan,

En een bedekking van metaal

En twee paar kousen van staal

En van ivoor een wit schild,

Daar stond in van sabel een wild

Dier en heet een olifant.

Hij had in zijn rechterhand

Een kolf van messing.

Een zwaard had date koningskind koen,

Dat was wel zes voeten lang,

En een mes dat was gemengd

Van goud tezamen en van staal.

Ze kwamen gewarmd wel

Ter plaatse daar zij het bespraken

Te vechten om die hoge zaken

Op paarden van prijs gereden.

Ten eerste dat ze kwamen te die stede

Gingen die heren te voet;

Want in de geboden stond

Van Hercules de strijder,

Die allereerst die strijd vond,

Dat men te voet vocht in het krijt.

Nu gaat hier op een strijd.

Alexander trok zijn zwaard

En ging tot Porus waart,

Omdat hij dat kamp beriep.

Porus tegen hem liep.

Ze sloegen koninklijke slagen.

Ik zeg u dat al zonder sage

Dat Alexander hem liet,

Alsof hij schermen kon niet,

Want hij graag ondervond,

Wat Porus van schermen kon,

Die hij zelf meester was.

De koning Porus merkte das,

Dat hij niet bedekte het hoofd;

Hij waande het hem hebben gekloofd.

Een diamant duur en goed

Die op Alexanders helm stond.

Daarop gaf Porus een slag;

630 Die steen, die daer up lach,

Dede tswaert breken ontwee.

Doch was dien coninc so wee,

Dat hi booch up sine knien.

Alse die Grieken dat versien,

635 Waren si in soorghen groot;

Si waenden dat hi ware doot.

Ende Porus liet ligghen tswaert

Ende vinc ter colven waert.

Alexander waert vergraemt,

640 Want dies slaghes hi hem scaemt

Ende slouch Poruse, alse hi wilde,

Den enen oort van sinen scilde

Ende sine twee halsberghe dore

Ende maecte ene wide score;

645 Maer die derde bleef gheheel.

Porus versaechde hem een deel,

Alse hi dien slach besief.

Alexander hi verhief

Anderwerven sinen brant

650 Ende slouch met willegher hant

Ter selver stede, alstie vrie,

Dor den halsberch entie curie,

Dat hem trode bloet uut ran.

Daer twifelde menich man

655 An dies conincs Porus side.

Ooc was daer menich Griec blide.

Ende alse Porus sach sijn bloet,

Quam hem weder saen sijn moet,

Alstien coenen lieden pliet.

660 Hi dede bughen alse een riet

Alexander vor sine hande;

Hi slouch up dies scildes rande,

Die ghemaect was van ebene.

Ens houts maniere el neghene,

665 Die ghedoghen mochte die slaghe,

Die Porus slouch in dien daghe,

Het en ware ghespleten tsticken.

Hi dreef Alexandere dicken

Om dien rinc in ghenen daghe.

670 Hi ruste onder ghone slaghe,

Want hi slouch node, hi en waenden wonden.

Doe verscaemdi hem tien stonden;

Hi waenden wonden in dien voet,

Daer Porus vore hem stoet.

675 Hi slouch up enen steen tehant,

So dat hem sijn swaert ontwant,

Ende verloost bi onghevalle.

Doe twifelden die Grieken alle.

Porus vinc te Alexanders sweerde

680 Ende tart ontwee in die eerde.

Hi sprac: Զrient, nu bestu doot.

Nochtan, dine doocht es so groot:

Wiltu, ic sal di leven laten,

Ende kere weder diere straten

685 Met dinen lieden te lande!’;

Hi antwoorde: het ware scande!

Groot wigant, es dat dijn waen

Dat ic can wesen onderdaen

Iemene, die noit was gheboren?

690 Wat bestu boven mi te voren?

In gheve om dijn dreghen niet.

Mettien trac hi enen spiet,

Die binnen stac in sinen scilde.

Porus was siere slaghe milde,

695 Ende Alexander was ghestade.

Doe sprac Porus ‘Dit es scade

Dat hier bliven sal upt gras,

Die miltste coninc, die noit was.’

Doe songhen die Indenheren.

700 Porus soude hem ommekeren

Ende sach al omtrent

Ende hoorde na hare parlement.

Mettien verhief Alexander den spiet

Ende en liets om sijn dreghen niet,

705 Hi en scoot Poruse int fondament.

Hi sturte neder als een rent.

Doe Porus ghevellet was,

Waren die Inden drouve das;

Si wouden Alexandere slaen.

710 Doe ghinc Macedo hoghe staen

Ende bat datmenne hoorde.

Hi seide tote hem dese woorde:

‘Waerbi vochtwi desen camp,

Dan bedi: wie dien ramp

715 Van ons twee daer in ghecreghe,

Sijn volc soude alleweghe

Dien anderen sijn onderdaen?

Dit was om uwe ghesonde ghedaen.

Begheerdi ooc terre tijt

720 Jeghen mi te hebbene strijt,

Gheliker wijs dat ic verwan

Poruse, dien groten man,

Bi avonturen ende bi ghevalle,

So weerdi verwonnen alle.’

725 Dit seide hi, ende also saen

Woorden si hem onderdaen;

Ghelijc haren gherechten here

Swoersi hem trouwe emmermere.

Nu waende Alexander des,

730 Dat Porus versceden es.

Doe sach hi hem die oghen ontoen.

Sciere verghinc dien edelen baroen

Al die gramscap ende nijt.

Doe sprac hi ter selver tijt:

735 Hoe waerstu oit so verwoet,

Porus, dattu dinen moet

Dorstes verheven jeghen mi,

Sint dat die mare quam te di

Van minen conincliken daden?

740 Porus antwoorde met staden:

ԉc sal antwoorden hier of,

Eist dattu mi gheves orlof.

Vor desen strijt, vor desen scamp

So ne ontsach ic niemens camp;

745 Ic waende niemen in eertrike

Gheweest en hadde mine ghelike,

Doe ic was staerc ende ghesont,

Ende dijn gheluc mi was oncont.

Nu weetic dattu staerker sijs;

750 Maer na di hebbic den prijs

Boven alle die nu leven.

Bedi en wille di niet verheven,

Al hebbic verloren vele.

Ic bem di gheset tenen bispele:

755 Al was ic staerc, staerker ic vant.

Hoe mochti salech sijn becant,

Die heeft, dat hem te staden staet,

Hine hebbe daerup hi hem verlaet

Dat hem niet en mach ontgaen?

760 Ooc es beter sonder waen

Niet clemmen, danne vallen van hoghen.

Vrecke liede die ghedoghen

Van verliesene meer aermoede,

Dan si ghenoechte hebben van goede.

765 Ghemate di bi minen rade!

Daventure es onghestade.’

Macedo hadde wonder das,

Na dien dat Porus verwonnen was,

Dat hi alse een verwinre sprac.

770 Hi dede hem doen groot ghemac

Ende gansen sine wonden.

Hi gaf hem weder tiere stonde

Al dat lant, dat sijn was eer,

Ende daertoe vele meer

775 Gaf hi hem van hem te lene

Bede borghe ende stene,

Ende hi waert Alexanders man.

Doe Porus merken began

Dat Alexander so hovesch was,

780 Was hi sere verhoghet das.

Hi gaf hem den verborghen scat,

Dien sine voorders hadden ghehat,

Ende maecte al dat here rike.

Dus waert hi vrient ghestadelike.

785 Al die coninghe van Orienten

Quamen in dier Grieken tenten;

Si gaven borghe ende lant

Alexandere in die hant.

In dien dat hi was in Indi,

790 Was een coninghinne daerbi

In Etyopen, hiet Candacis,

Daer menech swart moor in is,

Die sinde up minne ende up houde

Van utermaten finen goude

795 Alexandere hondert sticke

Voets lanc ende voets dicke

Ende enen halven voet breet.

Ooc sinde soe hem ghereet

Vijfhondert more sonder baert.

800 Ooc sinde soe an derre vaert

Amons crone, die beter was

Dan noit enghene, daer ic af las,

Ende tiene malen vol van stenen

Dat men en vant beter enghene,

805 Ende vierdalfhondert elpendiere

Ende ses paerduse, beesten fiere.

(Van den paerduse ende den liebaert

Es ghewonnen die lupaert.)

Soe seinde hem tachtich espentine

810 Ende daertoe dor den wille sine

Seinde soe hem panteren viere

Ende daertoe van wreder maniere,

Haerde groot, twintich honde.

Ooc seinde soe hem tiere stonde

815 Driehondert vreseliker stiere

- die waren in bande,

Ende hout van haers selves lande,

Vijftien hondert edelre roeden,

820 Die an ebeensche bome stoeden.

Dese ghichten ontfinc die here

Ende dankes hare met groter ere.

Nu es Alexander blide

Dat hi binnen so corten tide

825 Porus conincrike wan.

Hi maecte hem enweghe al dat hi can,

Om te besiene cortelike

Dat oosteinde van eertrike.

Maer die stede van Subdraken

830 Woude hare ter were maken,

Ende Alexander hi beleide

Die stat al omme uptie fosseide.

Die Grieken laghen an dene side

An dandere Porus, goet te stride;

835 Exateus lach an die derde.

Men ghinc ghinder striden herde.

Binnen was Abysari,

Een edel coninc ende een vri.

Alexander woudese winnen met crachte.

840 Men deder meneghen hort onsachte;

Nochtan wassoe vast ter cure.

Hi hiet lederen draghen ten mure

Ende was die eerste diere up clam.

Sere verbolghen ende gram

845 Ghinc hi up dien mure staen,

Die hoghe was sonder waen.

Men scoot up hem menech quareel,

Men waerp daer meneghen steen gheheel

Van den toren nederwaert;

850 Maer niemen volchde an die vaert.

Doe hadsijs alle scande groot,

Want hi na ghevaen was, ofte doot,

Ende liepen al ten mure.

Daer ghevel quade aventure,

855 Want die lederen braken ontwee.

Daer hadde menech prince wee,

Die van hoghen neder vel.

Dit was dien coninc een quaet spel,

Die allene stoet uptien mure,

860 Daer hem sijn leven waert te sure.

Hi was ghescoten so met stenen

Ende met quarele menech enen,

Dat hi vermoeit was van slaghen.

Doe dat sine liede saghen,

865 Riepsi ‘Here, sprinct achter saen!

Wi sullen u sachte ontfaen!’

Hi seide ‘en mach ghescien;

Soudic minen viant vlien?’

Doe hi hadde gheseit dat woort,

870 Spranc hi neder in die poort

Onder al sine viande.

Hi hadde liever doot, dan scande.

Dit was een wonderlike daet:

Eer hem enech toeverlaet

875 Ofte soccours mochte comen,

Mochti wesen up ghenomen

Ofte ghesleghen al te sticken.

Maer daventure, die hem dicken

Hadde ghedaen menech ere,

880 Die halp hem nu ter wilen mere,

Want soe nam sijns goeden goom.

Daer stont een groot lauwerboom

Ghelijc ocht ware dore sinen wille.

Daerane ghinc hi staen al stille;

885 Men mochten niet van achter slaen.

Mettien scilde heefti ontfaen

Meneghen slach ende meneghen steen.

Daer en was so coene engheen,

Die sinen swaerde ghenaken dorste.

890 Daer vacht over dien edelen vorste

Sijn hoghe name ende daventure.

Sijn scilt waert ghescoten dure,

Ende sijn helm ghescoort te sticken.

Over sine knien booch hi dicke,

895 Want hi ghequetst was van dien spronghe.

Die edele coninc entie jonghe

Mochte qualike ghestaen.

Alsene iemen woude slaen,

Die jeghen hem strijts begheerde,

900 Dien slouch hi so mettien sweerde,

Dat hi vor sine voete lach.

Aldus blever uptien dach

Die staercste twee van al Subdraken.

Niemen en woude hem meer ghenaken,

905 Die ghene dinc saghen ghescien.

Hi weerde hem up sine knien

Ende slouch harentare

Ghelijc oft een tyger ware.

Mettien scoot een groot gygant

910 Up hem een spere al te hant,

Dat voer in sine rechter side

Ende maecte ene wonde wide,

Daer bloets so vele ute ran,

Dattie coninc cranken began.

915 Hi waende wale tspere uutwinnen,

Maer dat yser blever binnen.

Hi rustem onder dien lauwerboom.

Dies nam die man goeden goom,

Diene metten spere scoot;

920 Hi waende dat hi ware doot,

Want sijn swaert daer bi hem lach.

Hi waende hebben groot bejach

An sconincs diere ghewaden.

Die coninc sprac met staden,

925 Teerst dat hine tasten besief:

‘Vlie enweghe, onreine dief!

En kinstu Alexandere niet?’

Dit sprac hi ende mettien hi tiet

Sijn sweert ende stac tien tiden

930 Dien gygant dor sine siden,

So dat hi vel up die aerde.

Die coninc sprac ‘vare diere vaerde

Ter hellen! wes mijn bode daer

Dat icker come vechten hier naer,

935 Eer ic sterve!’ doe hi dit sprac,

Woude hi staen; maer hem stac

Dat yser so, dat hi mettien

Neder seech up sine knien

Ende vraechde of ieman ware

940 Die vechten woude; quame dare!

Bindien dattie coninc vacht

Hadde tebroken met siere cracht

Die here Peucestes een wiket.

Ic wane dat hi niene let,

945 Hine liep met baren swaerde

Tote daer die coninc lach up daerde.

Teerst dattene die coninc sach,

Seech hi neder in onmacht

In sinen scilt sere ghewont.

950 Timeus quam ooc ter stont

Ende Aristoen ende Lavernaet;

Dit waren ridders van hogher daet.

Si wederstonden meneghen Inde.

Ic wane noit man en kinde

955 So lettel liede, die so sere

Vochten over haren here,

Tote dat Timeus waert ghevelt.

Peucestes waert ooc met ghewelt

Int hooft ghewont ende Lavernaet.

960 Die waren Alexanders toeverlaet,

Nu ligghen si vor sine voete.

Aristoen doet vele ghemoete;

Maer hi was so sere ghewont,

Dat hi qualike teser stont

965 Dien coninc bescermen mochte,

Want men hem te sere versochte.

Doe quam buten ene mare

Dat Alexander versleghen ware.

Die mare hadde ander volc vervaert,

970 Ende dit liep al ten mure waert;

Daer en ontsach niemen die doot;

Het liep al, cleene ende groot,

Percen, Grieken, Porus here.

Si tebraken met groten ghere

975 Bede met haken ende met barden

Dien staerken mure entien harden;

Si maecten ene strate wijt.

Wat so si vonden terre tijt,

Waest man of wijf, jonc of out,

980 Si sloughent al doot met ghewout,

Om te wrekene haren here.

Si ne spaerden min no mere

Alse langhe, alsi vonden te slane.

Abysari pijnde hem tontgane,

985 Die crone in Subdraken drouch,

Die wile dat men tfolc al slouch.

Die ridderen namen Alexandere thant

Ende leidene up dies scildes rant.

Si droughene in sijn pauwelioen.

990 Doe was daer een sijn baroen,

Sijn ersatre Cristobolus.

Hi sach sinen here ghewont aldus

Met enen wederhaecten strale,

Ende dat ment niet en mochte wale

995 Ute bringhen sonder sniden.

Ooc ontsach hi hem tien tiden

Dat hi te vele soude bloeden,

Ende hijs hem niet en mochte hoeden

Ghenase hi qualic sinen here,

1000 Hi ne verlore lijf ende ere.

Dit mercte wale Macedo

Dat hi was int herte haerde onvro,

Alse of hi in twivel ware.

Hi sprac ‘Cristobole, com hare!

1005 Of ic niet en mach ontsneven,

Twi laetstu mi so lange leven

In die smerte van der wonde?

En ontsiestu niet die sonde?

Du moghes corten doch mijn leet.

1010 Cristobolus sprac ghereet:

ԃoninc here, laetti houden,

Oftu dijn leven wilt behouden,

Want men moet dine wonde widen,

Verporrestu iet an dinen sniden,

1015 Het mochte an dijn leven gaen.

Alexander antwoorde saen:

ԃristobole, tware recht onnere

Dat men enen edelen here,

Enen coninc binden soude,

1020 Ofte houden met ghewoude.

Een coninc sal sijn tallen stonden

Quite ende vri ende onghebonden.

Doe dattu wilt, ic swighe al stille.

Cristobolus dede sinen wille.

1025 Noch hine wiscede noch en green.

Maer doe hi ghenesen sceen,

Ende dyser was ute ghewonnen,

Quam dat bloet so na gheronnen,

Dat die here viel in onmacht.

1030 Doe riepen de heren met groter cracht

Dat Alexander ware doot.

Daer was rouwe ende jammer groot;

Niet eer en ende dat gheluut,

Vor dat Cristobolus een cruut

1035 Ter wonden dede, dat was goet,

Ende hi stelpte dat bloet.

Doe ruste de coninc ende sliep.

Mettien men in die tente riep:

ԁlexander es an die bate.

1040 Tfolc was blide utermaten

Ende ghinghen eten ende drinken

Ende lieten haren rouwe sinken.

Ende die coninc hi ghenas.

Teerst dat hi ghenesen was,

1045 Ende cume was beloken

Die wonde, so hevet hi ghesproken

Te vaerne int inde van eertrike;

Want hi woude haestelike

Dwinghen tfolc te sinen handen,

1050 Dat wonet in dien eylanden,

Die ligghen bi den paradise.

Abisari gherede sine spise,

Doe hi versoent was jeghen hem;

Taxilles quam tote hem,

1055 Die coninc van Alabodine,

Die gherede hem die scepe sine,

Ende Porus van Endi

Was hem tallen tiden bi.

Teerst dat die Grieken vernamen,

1060 Ghinghen si alle te samen

Toten coninc in die sale.

Craterus sprac ‘Hore onse tale,

Hoochste coninc! dijn overmoet

Ende dine doghet, al es soe goet,

1065 Wat inde saller af comende sijn?

Al ware al die werelt dijn,

Nochtan ware soe di al te clene;

Du en weets mate enghene.

Al en achtstu up dijns selves leven,

1070 Dine vriende sijn di beneven,

Peins om hare leven doch!

Dor dinen wille willen wi noch

Jeghen al die werelt striden;

Dor dinen wille willen wi liden

1075 Over die vreselike see,

Ende alle diere, dat es mee,

Willen wi dore di dorvaren,

Enghene vrese willen wi sparen,

Woutstu doch di selven wachten.

1080 Wat gode sal ons bemachten?

Hoe langhe sullen wi sijn ghesont,

Daer wi souken talre stont

Nieuwe vrese ende nieuwen anxt?

Alse daventure alre lanxt

1085 Met enen man ghewesen hevet,

Hoe saen dat soene beghevet!

Hoe mochstu ghedurech sijn?

Wie mach bescermen dleven dijn

In dese werelt? want soe es loos.

1090 Twi weerpstu di selven altoos

In grote vrese om clene ghewin?

En mercstu niet in dinen sin

Dat enen man sacht sijn moet,

Hevet hi na pine groot goet?

1095 Wacht di selven entie dine!

Laet ons vor di doen die pine!

Scuwe vrese sonder ere!

Wat eren mach hebben een here

Dat hi enen knecht verbit?

1100 Hi es ries, die sijn lijf verslit

Sonder ere ende sonder prijs.’

Craterus sprac in diere wijs,

Ende Tholomeus ende al dandere

Baden hier omme Alexandere.

1105 Craterus woort ende sine tale

Bequamen Alexandere wale,

Ende sprac ‘Danc hebbet dies,

Dat ghi meer vreest mijn verlies,

Dan uwes selfs, lieve heren!

1110 Ic weet u groten danc der eren;

Want sint dat ic eerst crone drouch,

Hebdi mi ghedient ghenouch.

Maer mi es anders, dan u es.

Sijt des seker ende ghewes

1115 Dat ic orloghen niene begheve,

Also langhe, alse ic leve;

Ende ic bem noch jonc van jaren.

Ic en beghere niet te waren

Langhe lijf, maer grote name;

1120 Die es allene mi bequame.

Onedel volc set sinen moet

Om langhe leven ende om goet;

Maer ic bem der werelt here,

Dies en achtics min no mere.

1125 Ic telle de seghen ende niet de jare

Entie ghichte, die mi tote hare

Daventure heeft ghegheven.

Tellic tgoet al van minen leven,

So hebbic ghelevet langhe.

1130 Europen es in minen bedwanghe,

Asien ic wan met ghenende.

Nu bem ic bi der werelt ende,

Ende soe es mi vele te clene.

Alsicse bedwonghen hebbe allene,

1135 Dan sal ic u daerna toghen

Een ander werelt vor uwe oghen.

Die staerke man maecht al verwinnen.

Antipodes suldi bekinnen,

Daer de sonne west up staet

1140 Ende oost ooc te hove gaet.

Alst hier es dach, eest daer nacht.

Ontsechdi mi ooc uwe cracht,

Volcs en mach mi niet ghebreken;

Waer ic doe mijn tekijn up steken,

1145 Alt volc sal mijn eghin sijn.

Onedel volc, dul alse swijn,

Sal ic maken edel ende vroet.

Eist dat ghi minen wille doet:

Datti nature hevet verholen

1150 Ende bedect in nauwen holen

Suldi sien, sidi so coene.

Dit begheric te voldoene

Ende in desen enden mijn leven,

Wilt mi daventure gheven.

1155 Dus indi sine tale ter vaert

Ende bat die heren te scepe waert.

Si seiden dat sijt gheerne daden,

Na dien dat hijt hem dorste raden.

Nu varen si ter see waert.

1160 Porus gherede hem die vaert

Al tote daert wilen dorevacht

Ercules met siere cracht

Ende Liber Baccus mede.

Alsi quamen terre stede,

1165 Vondsi haerre tweer pale

Van goude ghemaket wale.

Want elkerlijc van desen heelden

Hadde ghegoten na hem twee beelden

- Die waren vijftien voete lanc –

1170 Daer einde haerre beder bedwanc,

Derre tweer deghene vermeten.

Alexander hi woude weten,

Weder si waren hol of vul;

Datmenne en hilde over dul,

1175 Dedise boren dore tien stonden,

Ende doe hise vul hadde vonden,

Dedi die gate vullen met goude

Ende voer voort met ghewoude,

Om te soukene selsiene dinc.

1180 Doe en vant die jonghelinc

El niet, dan berghe, bossce ende velde

Ende olifante, die met ghewelde

Daer waren, ende wrede serpente,

Die men vint in Oriente.

1185 Van danen voer hi ter Oostersee,

Om te siene wonders mee,

Want hi hoort ghewagen des

Dat noit Liber Baccus noch Ercules

Die see en prouveden aldaer,

1190 Want soe so donker es vorwaer.

Aldus woude dedele vorste

Doen dat noit man doen en dorste.

Teerst dattie wint was west

Ent hem dochte wesen best,

1195 Voeren de heren vanden lande

Harentare souken viande;

Ende het was hem allen oncont.

Doch quamen si na der selver stont

Bi drie weken an een lant,

1200 Dat Argere es ghenant,

Daer die berghe noch in sijn

Allegader selverijn.

Daer vonden si volc, heet Lemnes,

Dat algader sonder hovet es;

1205 Gheborstelt sijn si alse swijn.

Daer vant ooc voghele die deghen fijn,

Die achter alse leuwen waren

Ende voren ghedaen alstie aren.

Derre sloughen si vele doot.

1210 Daerna vant hi een eylant groot,

Dat Crisa nu es ghenant.

Daer vondsi guldene berghe int lant

Ende coatricen ende ooc draken,

Derre si meneghen dorstaken.

1215 Si dwonghen de Ichthiofagiten,

Liede die wel vessce verbiten.

Daerna quaemsi in een lant,

Daer die liede in sijn ghenant

In griexer tale Gymnosofisten,

1220 Die vele wijsheiden wisten,

Dats in dietsce ‘Nakede vroede.’

Teerst dat se Macedo, die goede,

Sach, sprac hi ghelijc den milden

Dat si baden, dat si wilden,

1225 Dat gave hi hem sonder wedertale.

‘Ghef ons ewelec leven!’

Hi seide’Hoe mochtic dat ghegheven?

Ic bem selve een steerflec man.’

1230 Dander sprac ‘twi doestu dan

Dus vele quaets? du heves scande;

Wat jaghestu dus achter lande?’;

Van daer voer hi in Tambrobane.

Dats een eylant na minen wane,

1235 Talre beste van eertrike.

Daer was in een coninc rike,

Die Alexandere gaf sijn lant

Ghewillike in die hant.

Daerin sijn tiene edele stede

1240 Ende meneghe rijcheit mede,

Ende beesten, die sere biten;

Diere stene, margariten,

Carbonkele met crisoprassen,

Die in ghenen lande en wassen.

1245 Doe si danen ghesceden waren,

Quamen die Grieken ghevaren

In der Macrobienen lant.

Daer vonden si meneghen gigant,

Want si sijn twalef ellen lanc.

1250 Die hadde hi saen in sijn bedwanc.

Si waren so mesraect,

Dat si waenden, tware ghemaect

Tfolc van ysere ende van stale;

Dus waren si bedroghen wale.

1255 In dat lant es een fonteine,

So claer es soe ende so reine,

Dattet scemert also clare,

Alse oft van olie ware,

Wat so men daer mede dwaet.

1260 Nu es Alexanders raet,

En weghe te varene al te hant

Om te soukene ander lant.

Nu sijn die Grieken up die see,

Om te soukene lants mee.

1265 Si voeren, ende si en wisten waer.

Want si quamen dicke daer,

Daer grote deemsterheide was.

Ten jonxten gaf die aventure das,

Dat si van verren saghen staen

1270 Ghelijc alse ene borch ghedaen,

Die hem algader guldin dochte.

Na dien dat ict gheweten mochte,

So waest dat eertsce paradijs,

Dat volmaect es in alre wijs.

1275 Die vierine mure dochtem van goude.

Hi voer daerwaert alstie boude,

Alexander entie sine,

Die het winnen wouden met pine.

Nu sijn si an die roche comen.

1280 Na dien dat sijt hebben vernomen,

So dunket hem al sonder waen

Tote boven up die wolken slaen.

Alexander hilt stille ene stonde

Ghinder met sinen dragmonde;

1285 Hi peinsde wat hi beste dade.

Doe hi was in desen rade,

Riep een man van boven neder:

‘Alexander!’ hi antwoorde weder:

‘weetmen daer boven iet van mi,

1290 Dat ic Alexander si?

Wie es daer? wes es dit lant?’

Dander seide al te hant:

Ԅit lant es des selves heren,

Die di met so groter eren

1295 Al die werelt heeft ghegheven –

In sijn ghewout es ooc dijn leven –

Entien du wilen comen saghes

Up dijn bedde, daer du laghes,

Doe hi di gaf in dijn bedwanc

1300 Al dier werelt ommeganc.’;

Alexander antwoorde weder:

‘wat wildi mi werpen neder

Tenen lijteken dat ic hier was?

So machmen mi gheloven das.’

1305 Hi seinde hem hare enen steen

- Men vint siere ghelike en gheen

In algader eerderike: -

‘Dit es dijn tseins sekerlike

Van den eertscen paradise.

1310 Nu doe wale alstie wise

Ende lech al dijn souken neder

Ende vare ten ghemenen lande weder!

Daer saltu ondervinden saen,

Hoe dijn leven sal vergaen.’

1315 Doe trac hi thovet bindien mure.

Recht na dese aventure

Keerde Alexander te lande,

Ende hi hadde in sine hande

Ghonen wonderliken steen,

1320 Die clare alstie sonne sceen.

Hi wouch meer, alse ic hore segghen,

Dan alt ghewichte datmen legghen

Mochte daerjeghen in ene scale;

Nochtan verwouchene wale

1325 Also groot eerden als een siere;

Dit was een vremde maniere.

Hoe sine voorme was ghedaen

Dat willic u doen verstaen:

Hi was ghevoormet alse eens menscen oghe;

- 1330 Ecclesiastes cant wel toghen –

Dat hi die rijcheit neder wouch,

Wat so menre jeghen drouch,

Ende also luttel eerden alse een siere

(Dit was een wonderlike maniere)

1335 Hem neder wouch, dat es bedi:

Also langhe alse Alexander si

An den vleesce ende leven moet,

So en es die rijcheit niet so goet,

Van alder werelt diemen vint;

1340 Also god wille dat ghesciet

Entie aventure ghebiet,

Dattie mensce steerven moet,

Een clene stucke eerden es so goet,

1345 Alse die mensce ende beter vele.

Niemen en versta dit in spele!

Dit was betekekent bi den stene.

Dit en was loghene enghene.

Eer dese tijt quam, hier te voren

1350 So en was noit man gheboren,

Die die oosteylande dorste besouken.

Hier es deinde vanden neghenden bouke.

De steen die daarop lag,

Liet het zwaard breken in twee.

Toch was het de koning zo wee,

Zodat hij boog op zijn knieën.

Toen de Grieken dat zagen,

Waren ze in zorgen groot;

Ze waanden dat hij was dood.

En Porus liet liggen het zwaard

En ving ter kolven waart.

Alexander werd vergramd,

Want die slag hij zich schaamt

En sloeg Porus zoals hij wilde,

Het ene oor van zijn schild

En zijn twee maliënkolders door

En maakte een wijde scheur;

Maar de derde bleef heel.

Porus verschrok hem een deel,

Toen hij die slag besefte.

Alexander hij verhief

Andermaal zijn geestdrift

En sloeg met gewillige hand

Terzelfder plaats, als de vrije,

Door de maliënkolder en de bedekking,

Zodat hem het rode bloed uit rende.

Daar twijfelde menige man

Aan de koning Porus zijde.

Ook was daar menige Griek blijde.

En toen Porus zag zijn bloed,

Kwam hem weer samen zijn moed,

Zoals de koenen lieden pleegt.

Hij liet buigen als een riet

Alexander voor zijn handen;

Hij sloeg op de schild randen,

Die gemaakt was van ebbenhout.

Een hout vorm anders geen,

Die gedogen mocht die slagen,

Die Porus sloeg in die dagen,

Het was gespleten tot stukken.

Hij dreef Alexander vaak

Om de ring in die dag.

Hij ruste onder geen slag,

Want hij sloeg node, hij waanden te verwonden.

Toen schaamde hij zich te die stonden;

Hij waande verwonden in de voet,

Daar Porus voor hem stond.

Hij sloeg op een steen gelijk,

Zodat hem zijn zwaard ontvocht,

En verloor het bij ongeval.

Toen twijfelden de Grieken alle.

Porus ving te Alexander’s zwaard

En draaide het stuk in de aarde.

Hij sprak: ‘Vriend, nu bent u dood.

Nochtans, uw deugd is zo groot:

Wil u, ik zal u leven laten,

En keren weer uw straten

Met uw lieden te lande!’;

Hij antwoordde: het was schande!

Grote strijder, is dat uw waan

Dat ik kan wezen onderdaan

Iemand die ooit was geboren?

Wat bent u boven mij tevoren?

Ik geef om uw dreigen niet.

Meteen trok hij een spies,

Die binnen stak in zijn schild.

Porus was zijn slagen mild,

En Alexander was gestadig.

Toen sprak Porus; ‘Dit is schade

Dat hier blijven zal op het gras,

Die mildste koning die er ooit was.’

Toen zongen de Indische heren.

Porus zou hem omkeren

En zag al omtrent

En hoorde naar hun gesprek.

Meteen verhief Alexander de spies

En liet het om zijn dreigen niet,

Hij schoot Porus in het achterste.

Hij stortte neer als een rund.

Toen Porus geveld was,

Waren de Indiers droevig dat;

Ze wilden Alexander slaan.

Toen ging Macedo hoog staan

En bad dat men hem hoorde.

Hij zei tot hen deze woorden:

‘Waarom vochten we dit kamp,

Dan daarom: wie die ramp

Van ons twee daarin kreeg,

Zijn volk zou allerwegen

De andere zijn onderdaan?

Dit was om uw gezondheid gedaan.

Begeer je ook ter tijd

Tegen mij te hebben strijd,

Gelijkerwijze dat ik overwon

Porus die grote man,

Bij avonturen en bij toeval,

Zo word je overwonnen alle.’

Dit zei hij en alzo samen

Worden ze hem onderdaan;

Gelijk hun echte heer

Zwoeren ze hem trouw immermeer.

Nu waande Alexander dit,

Dat Porus verscheiden is.

Toen zag hij hem de ogen opendoen.

Snel verging de edele baron

Al de gramschap en nijd.

Toen sprak hij terzelfder tijd:

Hoe was u ooit zo verwoed,

Porus, dat u uw moed

Dorst te verheffen tegen mij,

Sinds dat het bericht kwam tot u

Van mijn koninklijke daden?

Porus antwoordde met pozen:

‘Ik zal antwoorden hiervan,

Is het dat u me geeft verlof.

Voor deze strijd, voor deze kamp

Zo ontzag ik niemands kamp;

Ik waande niemand in aardrijk

Geweest was mijn gelijke,

Toen ik was sterk en gezond,

En uw geluk me was onbekend.

Nu weet ik dat u sterker bent;

Maar na u heb ik de prijs

Boven allen die nu leven.

Daarom wil u niet verheffen,

Al heb ik verloren veel.

Ik ben u gezet tot een voorbeeld:

Al was ik sterk, sterker ik vond.

Hoe mocht je gelukkig zijn bekend,

Die heeft dat hem te stade staat,

Hij heeft daarop hij hem toeverlaat

Dat hem niet mag ontgaan?

Ook is beter zonder waan

Niet te klimmen dan te vallen van hoog.

Vrekkige lieden die gedogen

Van verliezen meer armoede,

Dan ze genoegen hebben van goed.

Matig u bij mijn raad!

Het avontuur is ongestadig.’

Macedo had verwondering dat,

Naar dat Porus overwonnen was,

Dat hij als een overwinnaar sprak.

Hij deed hem toen groot gemak

En genas hem zijn wonden.

Hij gaf hem weer te die stonde

Al dat land dat van hem was eerder,

En daartoe veel meer

Gaf hij hem van hem te leen

Beide, burchten en steden,

En hij werd Alexanders man.

Toen Porus merken begon

Dat Alexander zo hoffelijk was,

Was hij zeer verheugd das.

Hij gaf hem de verborgen schat,

Die zijn voorouders hadden gehad,

En maakte heel dat leger rijk.

Dus werd hij vriend gestadig.

Alle koningen van Oriënt

Kwamen in de Griekse tenten;

Ze gaven burchten en land

Alexander in de hand.

In dien dat hij was in Indië,

Was een koningin daarbij

In Ethiopië, heet Candacis,

Daar menige zwarte moor in is,

Die zond op minne en op houden

Van uitermate fijn goud

Alexander honderd stukken

Voet lang en voet dik

En een half voetbreed.

Ook zond ze hem gereed

Vijfhonderd moren zonder baard.

Ook zond ze aan die vaart

Amon’s kroon die beter was

Dan ooit enige daar ik van las,

En tien manden vol van stenen

Dat men vond betere geen,

En vier en half honderd olifanten

En zes panters, beesten fier.

(Van de panter en de leeuw

Is gewonnen de luipaard.)

Ze zond hem tachtig eenhoorns

En daartoe door de wil van hem

Zond ze hem panters vier

En daartoe van wrede manieren,

Erg groot, twintig honden.

Ook zond ze hem te die stonde

Driehonderd vreselijke stieren

- - die waren in banden,

En hout van haar eigen land,

Vijftienhonderd edele twijgen,

Die aan ebbenhout bomen stonden.

Deze giften ontving die heer

En bedankte haar met grote eer.

Nu is Alexander blijde

Dat hij binnen zo korte tijd

Porus koninkrijk won.

Hij maakte hem weg al dat hij kon,

Om te bezien gauw

Dat oosteinde van aardrijk.

Maar de stede van Subdraken

Wilde zich te verweer maken,

En Alexander hij belegerde

Die stad alom op de grachten.

De Grieken lagen aan de ene zijde

Aan de andere Porus goed ten strijde;

Exateus lag aan de derde.

Men ging ginder strijden erg.

Binnen was Abysari,

Een edele koning en een vrije.

Alexander wou deze winnen met kracht.

Men deed er menige stoot hard;

Nochtans was ze vast ter kuur.

Hij zei ladders dragen tegen de muur

En was de eerste die erop klom.

Zeer verbolgen en gram

Ging hij op die muur staan,

Die hoog was zonder waan.

Men schoot op hem menige pijl,

Men wierp daar menige steen geheel

Van de toren nederwaarts;

Maar niemand volgde aan de vaart.

Toen had hij alle schande groot,

Want hij bijna gevangen was of dood,

En liepen al te muur.

Daar geviel kwade avonturen,

Want de ladders braken in twee.

Daar had menige prins wee,

Die van hoog neder viel.

Dit was de koning een kwaad spel,

Die alleen stond op die muur,

Daar hem zijn leven werd te zuur.

Hij was geschoten zo met stenen

En met pijlen menig een,

Zodat hij vermoeid was van slagen.

Toen dat zijn lieden zagen,

Riepen ze, ‘Heer, spring achteruit gelijk!

We zullen u zacht ontvangen!’

Hij zei;’’ Mag het geschieden;

Zou ik mijn vijand vlieden?’

Toen hij had gezegd dat woord,

Sprong hij neder in de poort

Onder al zijn vijanden.

Hij had liever de dood dan de schande.

Dit was een wonderlijke daad:

Eer hem enig toeverlaat

Of bijstand mocht komen,

Mocht hij wezen opgenomen

Of geslagen geheel te stukken.

Maar het avontuur die hem vaak

Had gedaan menige eer,

Die hielp hem nu ter tijden meer,

Want ze nam hem goed waar.

Daar stond een grote laurierboom

Gelijk of het was door zijn wil.

Daaraan ging hij staan geheel stil;

Men mocht hem niet van achter slaan.

Met het schild heeft hij ontvangen

Menige slag en menige steen.

Daar was zo koen geen,

Die zijn zwaard genaken dorste.

Daar vocht voor de edele vorst

Zijn hoge naam en het avontuur.

Zijn schild werd geschoten door,

En zijn helm gescheurd te stukken.

Op zijn knieën boog hij vaak,

Want hij was gekwetst van die

sprong.

De edele koning en de jonge

Mocht nauwelijks staan.

Als hem iemand wou slaan,

Die tegen hem strijd begeerde,

Die sloeg hij zo met het zwaard,

Zodat hij voor zijn voeten lag.

Aldus bleven er op die dag

De sterkste twee van alle Subdraken.

Niemand wou hem meer genaken,

Diegene die het zagen geschieden.

Hij verweerde hem op zijn knieën

En sloeg hier en daar

Gelijk of hij een tijger ware.

Meteen schoot een grote gigant

Op hem een speer al gelijk,

Dat voer in zijn rechterzijde

En maakte een wond wijdt,

Daar bloedt zoveel uit rende,

Zodat de koning verzwakken begon.

Hij waande wel de speer uit te trekken,

Maar dat ijzer bleef erbinnen.

Hij rustte onder die laurierboom.

Dus nam die man goede waar,

Die hem met de speer schoot;

Hij waande dat hij was dood,

Want zijn zwaard daar bij hem lag.

Hij waande te hebben groot bejag

Aan konings dure gewaden.

De koning sprak met pozen,

Ten eerste dat hij hem tasten besefte:

‘Vlieg weg, onreine dief’

Kent u Alexander niet? Dit sprak hij en meteen hij pakte

Zijn zwaard en stak te die tijden

De gigant door zijn zijden,

Zodat hij veel op de aarde.

De koning sprak; ‘Vaar uw vaart

Ter hellen! Wees mijn bode daar

Dat ik er kom vechten hierna,

Eer ik sterf! Toen hij dit sprak,

Wou hij staan; maar hem stak

Dat ijzer zo dat hij meteen

Neerzeeg op zijn knieën

En vroeg of er iemand was

Die vechten wou; kwam daar!

Binnen dien dat de koning vocht

Had gebroken met zijn kracht

De heer Peucestes een onderdeur.

Ik waan dat hij niet lette,

Hij liep met blank zwaard

Tot daar de koning lag op de aarde.

Ten eerste dat de koning hem zag,

Zeeg hij neer in onmacht

In zijn schild zeer gewond.

Timeus kwam ook terstond

En Aristoen en Lavernaet;

Dit waren ridders van hoge daad.

Ze weerstonden menige Indiër.

Ik waan nooit man kende

Zo weinig lieden die zo zeer

Vochten voor hun heer,

Totdat Timeus werd geveld.

Peucestes werd ook met geweld

In het hoofd gewond en Lavernaet.

Die waren Alexander’s toeverlaat,

Nu liggen ze voor zijn voeten.

Aristoen doet veel ontmoetingen;

Maar hij was zo zeer gewond,

Zodat hij kwalijk te deze stond

De koning beschermen mocht,

Want men hem te zeer verzocht.

Toen kwam buiten een bericht

Dat Alexander verslagen was.

Dat bericht had ander volk verschrikt,

En dit liep alle ten muur waart;

Daar ontzag niemand de dood;

Het liep alle, klein en groot,

Perzen, Grieken, Porus leger.

Ze braken met grote gang

Beide, met haken en met bijlen

De sterke muur en de harde;

Ze maakten een straat wijdt.

Wat ze vonden in die tijd,

Was het man of wijf, jong of oud,

Ze sloegen het alle dood met geweld,

Om te wreken hun heer.

Ze spaarden niets min of meer

Alzo lang als ze vonden te slaan.

Abysari pijnigde hem te ontgaan,

Die de kroon in Subdraken droeg,

De tijd dat men het volk geheel versloeg.

De ridders namen Alexander gelijk

Ene legden hem op de schild rand.

Ze droegen hem in zijn paviljoen.

Toen was daar een van zijn baronnen,

Zijn arts Cristobolus.

Hij zag zijn heer gewond aldus

Met een weerhaak pijl,

En dat men het niet mocht goed

Uit brengen zonder snijden.

Ook ontzag hij hem te die tijden

Dat hij te veel zou bloeden,

En hij hem niet mocht behoeden

Genas hij kwalijk zijn heer,

Hij verloor lijf en eer.

Dit merkte wel Macedo

Dat hij was in het hart erg droevig,

Alsof hij in twijfel was.

Hij sprak; ‘Cristobolus, kom hier!

Als ik niet mag ontkomen,

Waarom laat u me zo lang leven

In de smarten van de wond?

Ontzie u niet de zonde?

U mag verkorten toch mijn leed.

Cristobolus sprak gereed:

‘Koning heer, laat het gaan,

Als u uw leven wilt behouden,

Want men moet uw wond verwijderen,

Verroer je iets met het snijden,

Het mocht aan uw leven gaan.

Alexander antwoordde gelijk:

‘Cristobolus, het was recht oneer

Dat men een edele heer,

Een koning binden zou

Of houden met geweld.

Een koning zal zijn te allen stonden

Kwijt en vrij en ongebonden.

Doe dat u wil, ik zwijg geheel stil.

Cristobolus deed zijn wil.

Nog hij verwenste nog meesmuilde.

Maar toen hij genezen scheen,

En het ijzer was eruit gewonnen,

Kwam dat bloed zo na geronnen,

Dat die heer viel in onmacht.

Toen riepen de heren met grote kracht

Dat Alexander was dood.

Daar was rouw en jammer groot;

Niet eerder eindigde dat geluid,

Voordat Cristobolus een kruid

Ter wonden deed, dat was goed,

En hij stelpte dat bloed.

Toen ruste de koning en sliep.

Meteen men in de tenten riep:

‘Alexander is aan de baat.

Het volk was blijde uitermate

En ging eten en drinken

En lieten hun rouw zinken.

En de koning hij genas.

Ten eerste dat hij genezen was,

En nauwelijks was gesloten

De wond, zo heeft hij gesproken

Te varen in het einde van aardrijk;

Want hij wou haastig

Bedwingen het volk in zijn handen,

Dat woont in die eilanden,

Die liggen bij het paradijs.

Abisari bereidde zijn spijs,

Toen hij verzoend was tegen hem;

Taxilles kwam tot hem,

De koning van Alabodine,

Die bereidde hem de schepen van hem,

En Porus van Indië

Was hem te alle tijden bij.

Ten eerste dat de Grieken vernamen,

Gingen ze alle tezamen

Tot de koning in de zaal.

Craterus sprak; ’Hoor onze taal,

Hoogste koning! Uw overmoed

En uw deugd, al is ze goed,

Welk einde zal ervan gekomen zijn?

Al was die hele wereld van u,

Nochtans was ze u al te klein;

U weet maat geen.

Al acht u op uw eigen leven,

Uw vrienden zijn u benevens,

Peinst om hun leven toch!

Door uw wil willen we noch

Tegen de hele wereld strijden;

Door uw wil willen we gaan

Over de vreselijke zee,

En alle dieren, dat is meer,

Willen we door u doorvaren,

En geen vrees willen we sparen,

Wou u toch u zelf behoeden.

Welke God zal ons bemachtigen?

Hoelang zullen we zijn gezond,

Daar we zoeken te alle stond

Nieuwe vrees en nieuwe angst?

Als het avontuur aller langst

Met een man geweest heeft,

Hoe gelijk dat ze hem begeeft!

Hoe mag het u gedurig zijn?

Wie mag beschermen het leven van u

In deze wereld? Want ze is onbetrouwbaar.

Waarom werpt u uzelf altijd

In grote vrees om klein gewin?

Merkt u niet in uw zin

Dat een man verzacht zijn gemoed,

Heeft hij na pijn groot goed?

Hoedt uzelf en de uwe!

Laat ons voor u doen die pijn!

Schuw vrees zonder eer!

Welke eer mag hebben een heer

Dat hij een knecht verbijt?

Hij is dwaas die zijn lijf verslijt

Zonder eer en zonder prijs.’

Craterus sprak in die wijs,

En Tholomeus en al de andere

Baden hierom Alexander.

Craterus woord en zijn taal

Bekwamen Alexander wel,

En sprak; ’Dank heb je dit,

Dat ge meer vreest mijn verlies,

Dan uzelf, lieve heren!

Ik weet uw grote dank de eren;

Want sinds dat ik eerst kroon droeg,

Heb je me gediend genoeg.

Maar het me is anders dan het u is.

Wees dus zeker en gewis

Dat ik oorlog niet opgeef,

Alzo lang als ik leef;

En ik ben nog jong van jaren.

Ik begeer niet te waren

Lang leven, maar grote naam;

Die is alleen me bekwaam.

Onedel volk zet zijn gemoed

Om lang leven en om goed;

Maar ik ben de wereldheer,

Dat acht ik min of meer.

Ik tel de zeges en niet de jaren

En de giften die me tot hier

Het avontuur heeft gegeven.

Tel ik het goed van mijn leven,

Zo heb ik geleefd lang.

Europa is in mijn bedwang,

Azië ik won met dat doel.

Nu ben ik bij de wereld einde,

En ze is me veel te klein.

Als ik ze bedwongen heb alleen,

Dan zal ik u daarna tonen

Een andere wereld voor uw ogen.

De sterke man mag het al overwinnen.

Antipoden zal ge bekennen,

Daar de zon west op staat

En oost ook te hof gaat.

Als het hier is dag is het daar nacht.

Ontzei je me ook uw kracht,

Volk mag me niet ontbreken;

Waar ik doe mijn teken opsteken,

Al het volk zal mijn eigen zijn.

Onedel volk, dol als een zwijn,

Zal ik maken edel en verstandig.

Is het dat ge mijn wil doet:

Dat de natuur heeft verborgen

En bedekt in nauwe holen

Zal ge zien ben je zo koen.

Dit begeer ik te voldoen

En in dezen eindigen mijn leven,

Wil me het avontuur het geven.

Aldus eindigde hij zijn taal ter vaart

En bad de heren te scheep waart.

Ze zeiden dat zij het graag deden,

Na dien dat hij het hen dorst aan te raden.

Nu varen ze ter zee waart.

Porus bereidde hem die vaart

Al tot daar waar wijlen doorvocht

Hercules met zijn kracht

En Liber Baccus mede.

Toen ze kwamen tot die plaats,

Vonden ze hun twee palen

Van goud gemaakt wel.

Want elk van deze helden

Had gegoten naar hem twee beelden

- Die waren vijftien voeten lang –

Daar eindigde hun beider bedwang,

Die twee degen vermetel.

Alexander hij wou weten,

Of ze waren hol of vol;

Zodat men hem hield voor dol,

Hij liet ze doorboren te die stonden,

En toen hij ze vol had gevonden,

Liet hij die gaten vullen met goud

En voer voort met geweld,

Om te zoeken zeldzaam dingen.

Toen vond die jongeling

Anders niet dan bergen, bossen en velden

En olifanten die met geweld

Daar waren en wrede serpenten,

Die men vindt in Oriënt.

Vandaan voer hij ter Oosterzee,

Om te zien wonders meer,

Want hij hoort gewagen dat

Dat nooit Liber Baccus nog Hercules

Die zee beproefden aldaar,

Want ze zo donker is voorwaar.

Aldus wou de edele vorst

Doen dat nooit man doen dorste.

Ten eerste dat de wind was west

En het hem docht te wezen best,

Voeren de heren van het land

Hier en daar zoeken vijanden;

En het was hen allen onbekend.

Doch kwamen ze na dezelfde stond

Bij drie weken aan een land,

Dat Argere is genaamd,

Daar de bergen nog in zijn

Allemaal zilveren.

Daar vonden ze volk, heet Lemnes,

Dat allemaal zonder hoofd is;

Geborsteld zijn ze als een zwijn.

Daar vond ook vogels dat koningskind fijn,

Die van achter als leeuwen waren

En van voren gedaan als de arend.

Die sloegen ze veel dood.

Daarna vond hij een eiland groot,

Dat Crisa nu is genaamd.

Daar vonden ze gouden bergen in het land

En basiliek en ook draken,

Daar ze menigeen doorstaken.

Ze bedwongen de Ichthiofagiten,

Lieden die wel vissen verbijten.

Daarna kwamen ze in een land,

Daar de lieden in zijn genaamd

In Griekse taal Gymnosofisten,

Die vele wijsheiden wisten,

Dat is in Diets ‘Nakende verstandige’

Ten eerste dat ze Macedo, die goede,

Zag sprak hij gelijk de milde

Dat ze baden wat ze wilden,

Dat gaf hij hun zonder tegenspraak.

‘Geef ons eeuwig leven!’

Hij zei; “Hoe mocht ik dat geven?

Ik ben zelf een sterflijke man.’

De ander sprak; ‘waarom doet u dan

Aldus veel kwaad? u heeft schande;

Wat jaagt u dus in achter landen?’

Van daar voer hij in Tambrobane. (Sri Lanka)

Dat is een eiland naar mijn waan,

Het aller beste van aardrijk.

Daar was in een koning rijk,

Die Alexander gaf zijn land

Gewillig in de hand.

Daarin zijn tien edele steden

En menige rijkheid mede,

En beesten die zeer bijten;

Dure stenen, parels,

Karbonkels met chrysopraas,

Die in die landen groeien.

Toen ze vandaan gescheiden waren,

Kwamen de Grieken gevaren

In het Macrobienen land.

Daar vonden ze menige gigant,

Want ze zijn 8.40 meter lang.

Die had hij gelijk in zijn bedwang.

Ze waren zo misvormd,

Dat ze waanden ze waren gemaakt

Het volk van ijzer en van staal;

Dus waren ze bedrogen wel.

In dat land is een fontein,

Zo helder is ze en zo rein,

Zodat het schemert alzo klaar,

Alsof het van olie ware,

Wat zo men daarmee wast.

Nu is Alexanders raad,

Weg te varen al gelijk

Om te zoeken ander land.

Nu zijn de Grieken op de zee,

Om te zoeken land meer.

Ze voeren en ze wisten niet waar.

Want ze kwamen vaak daar,

Daar grote duisterheid was.

Ten slotte gaf het avontuur dat,

Dat ze van verre zagen staan

Gelijk als een burcht gedaan,

Die hen allemaal goud docht.

Naar dien dat ik het weten mocht,

Zo was het dat aardse paradijs,

Dat volmaakt is in alle wijs.

De vurige muren dachten hem van goud.

Hij voer derwaarts als de boude,

Alexander en de zijne,

Die het winnen wou met pijn.

Nu zijn ze aan de rots gekomen.

Na dien dat zij het hebben vernomen,

Zo lijkt het hem al zonder waan

Tot boven op de wolken te slaan.

Alexander hield stil een stonde

Ginder met zijn dragmont, (snel zeilend schip;

Hij peinsde wat hij beste deed.

Toen hij was in deze raad,

Riep een man van boven neer:

‘Alexander!’ hij antwoordde weer:

‘Weet men daar boven iets van mij,

Dat ik Alexander ben?

Wie is daar? Van wie is dit land?’

De ander zei al gelijk:

‘Dit land is van dezelfde heer,

Die u met zo grote eren

De hele wereld heeft gegeven

In zijn geweld is ook uw leven

En die u wijlen komen zag

Op uw bed daar u lag,

Toen hij u gaf in uw bedwang

Al de wereld omgang.’;

Alexander antwoordde weer:

‘Wat wil ge me werpen neer

Tot een teken dat ik hier was?

Zo mag men me geloven dat.’

Hij zond hem een steen

- Men vindt zijn gelijke geen

In het gehele aardrijk: -

‘Dit is uw cijns zekerlijk

Van het aardse paradijs.

Nu doe goed zoals de wijze

En leg al uw zoeken neer

En vare tot gewone landen weer!

Daar zal u ondervinden samen,

Hoe uw leven zal vergaan.’

Toen trok hij het hoofd binnen de muur.

Recht na dit avontuur

Keerde Alexander te lande,

En hij had in zijn handen

Die wonderlijke steen,

De klaar als de zon scheen.

Hij woog meer, zoals ik hoor zeggen,

Dan al het gewicht dat men leggen

Mocht daartegen in een weegschaal;

Nochtans overwoog het wel

Alzo groot aarde als een insect;

Dit was een vreemde manier.

Hoe zijn vorm was gedaan

Dat wil ik u laten verstaan:

Het was gevormd als een mensen oog;

Ecclesiastus kan het wel getuigen

Dat het de rijkheid neer woog,

Wat zo men ertegen droeg,

En alzo weinig aarde als een insect

(Dit was een wonderlijke manier)

Het neer woog dat is omdat:

Alzo lang als Alexander is

Van vlees is en leven moet,

Zo is die rijkheid niet zo goed,

Van de hele wereld die men vindt;

Alzo God wil dat geschiedt

En het avontuur gebiedt,

Dat de mens sterven moet,

Een klein stuk aarde is zo goed,

Als de mens en beter veel.

Niemand verstaat dit in spel!

Dit was betekend bij de steen.

Dit was leugen geen.

Eer deze tijd kwam hier tevoren

Zo was nooit een man geboren,

Die het oostelijke eiland dorst te bezoeken.

Hier is het einde van het negende boek.

Die tiende bouc.

Alexander heeft ghesproken

Overdaet, die onghewroken

Altoos niet en mach wesen;

Want hi hem vermat van desen,

5 Dat hi sal, eist dat hi levet,

Dattie nature verholen hevet,

Sinen lieden openbaren.

Ooc so seidi mede te waren

Dat hem ware al eerderike

10 Te clene tenen conincrike.

Hier om was die Nature gram,

Alsoe die overdaet vernam.

Soe liet alrehande werc

End nam up hare een gheswerc;

15 Soe maecte hare ter hellen waert.

Waer so soe quam an die vaert,

Alle dinc waren hare onderdaen.

Die elemente hebse ontfaen,

Elkerlijc, want soese sciep.

20 Die lucht eerst jeghen hare liep

Ende groetese met soeten winde.

Teerst datse die aerde kinde,

Groete soese mettien blomen.

Twater es mettien visscen comen

25 Ende tfier metten planeten.

Alrande figuren beten

Ende eren hare sceppersse

Ende bidden dat soe niet en persse

Met honghere hare creaturen.

30 Dit was die tale der Naturen:

‘Danc hebt dat ghi mi doet ere!

Nu en souct min no mere

Die dinc, die ic hebbe verholen!

Ic vare enweghe ter helscer scolen

35 Dor uwen wille ende dor den minen.

Dat sal Alexandere scinen,

Want het sal sijn hooft becopen.’

Dit sprac soe ende dede open

Die aerde ende ghinc ter hellen.

40 Nu hoort! ic sal u hier af tellen.

Soe sach vor der helle dure

Rechte onder die helsce mure

Seven vrouwen in seven borghen,

Dier elc man wel mach sorghen.

45 Die een was moeder van den sonden,

Vrecheit, die daer was tien stonden.

Soe huudde dien groten scat.

Over waer segghic u dat,

Dat soe ghesmoutens gouts so vele

50 Goot in dier vrecker kele,

Dat soeser mede hevet verladen,

Al en conde soes hare niet ghesaden.

Hoverdechede, die coninghinne,

Sat daerna met erren sinne

55 In ene borch groot ende rike

Ende bespotte hare ghelike.

Luxurie, dats Onsuverhede,

Lach dare up hare stede

In bernender modre versmoort;

60 Want soe suverheit testoort.

Gulsecheit sat up hare stede

Ende verteerde hare lede.

Soe liet weder dor den hals gaen,

Dat soe te vele hadde in ghedaen.

65 Gramscap sat daer verbolghen.

Soe doet die ghone, die haer volghen,

In allen tiden sijn verwoet;

Want soe de liede maect onvroet.

Ghierecheit sat daer allene

70 Beloken in haren stene,

Hare hande onder hare liere

Ende bernende in dien swarten viere.

Nidecheit ende hare kinder

Hadden hare sale ghinder:

75 Verradenesse ende Loosheit.

Al en moghen si niet ghereit

Bedecken der liede weldade,

Si verkerense met haren rade.

Met desen seven hovetvrouwen

80 Woonde mede ooc en trouwen

Ypocrisie, die haer can maken

Buten goet in allen saken.

Ende Smekinge was ooc mede,

Die nu hevet hare stede

85 Met hoghen lieden in die sale,

Want soe can met scoonre tale

Hoghen lieden doen verstaen

Saken, die quaet sijn ghedaen.

So grote cracht hevet die miede

90 Ende smekinghe onder hoghe liede,

Dat si bejaghen haren wille,

Waer so si sijn, lude ende stille.

Dese sonden hevet besien

Die nature ende mettien

95 Ghinc soe bindien helscen muren.

Daer sach soe die sielen gheduren

Int vier dat bernet sonder lecht

Elke siele na hare recht.

Ic segghe u de stat vander hellen

100 Na dien dat ons die bouke tellen.

Soe staet midden in die aerde

Ende bernet altoos even haerde;

Boven inghe ende binnen wijt.

Daer pinet vier in elken tijt

105 Sielen, die hebben mesdaen.

Al sijn si in een vier bevaen,

Nochtan hebsi niet even groot

Die pine van dier langher doot.

Want dat vier es so gherecht,

110 Dat het den here ende den knecht

Also met pinen hevet bevaen,

Na dien dat si hebben mesdaen:

Some meer, some min.

Daer sijn ooc vele sielen in

115 Welna al sonder mesquame,

Sonder dat si van Adame

Sijn besmet ende el niete.

Dese weten lettel van verdriete.

Bi redenen prouvict u al.

120 Te somere alse berch ende dal

Es verciert metter sonnen,

Men siet hem tween te gadere ronnen,

Die een loopt met cleenre pine

Die ander es vander sonnen scine

125 So verhit, dat hi versmacht

Ende verliest al sine cracht.

In die middel van dier vlamme

So stoet die felle druut, die gramme

Lucifer Leviathan,

130 Die bedrooch dien eersten man.

Teerst dat hi die Nature sach,

Liet hie tfier, daer hi in lach,

Ende ghinc te hare waert.

Om dat soe niet en ware vervaert,

135 Liet hi sijn duvelike ghedane

Ende snelde hem te ontfane

Die grote sconhede weder,

Die hi hadde, eer hi neder

Van den hemele was verscroven,

140 Doe hi inghel was hier boven

Ende dor sine hoverdechede

Was gheworpen vander stede.

Doene die Nature sach

Begonste soe hare gheclach:

145 Ԗader ende wreker vanden sonden!

Wilen in dier eerster stonden

Waerstu clare alstier sonnen scijn,

Maer dor die hovaerde dijn

So verloorstu hemelrike.

150 Ic bidde di hulpe drouffelike.

Het es recht du gheves loon:

Want alstu verloors dien troon,

Waerstu sonder stede bleven,

En haddic di niet ghegheven

155 Ene sonderlinghe stede

In dese grote demsterhede.

Ic bringhe ene niemare ghedragen:

Alle creaturen claghen

Over Alexanders overmoet.

160 Hi dwanc enen coninc goet,

Coninc Clause van Atervaen;

Tracien es hem onderdaen;

Hi slouch Pausaniase doot,

Hi brac Teben, al was soe groot,

165 Hi dwanc Athenen ende Matone,

Hi drouch ooc roomsce crone,

Hi dwanc Luken ende Pise,

Hi slouch ridderen van prise:

Mennoene entie met hem waren,

170 Hi dorreet ooc te waren

Daris lant, dat hem verstaerf,

Ende verwan dien here driewaerf,

Hi verdreef dien here Apolonise

Ende brac Tyren, de stat van prise,

175 Hi wan Egypten ende dorreet

Libien, dat es so heet;

Babylone heeftene ontfaen,

Die Siten sijn hem onderdaen,

Hi heeft die israelsce roten

180 Binnen Caspi besloten;

Dus heeft hi Asien bevaen,

Ende Porus es hem onderdaen,

Subdraken heeft hi ghevelt

Abisari staet in siere ghewelt,

185 Taxilles es ooc sijn man;

Ende dat es meer: hem en can

Ghenoughen al dese ere.

Hi sochte deylande, dats mere,

Die sijn in die Donker see.

190 Heeft hi ghelucke goet voort mee,

Hi sal sien, wanen Nilus comt,

Want hi hem al nu beromt

Dat hi sal winnen tparadijs.

Du en wachtsti in alre wijs,

195 Hi sal di de helle af winnen.

Daertoe willi ooc bekinnen

Die werelt die hier onder es

Ende dwinghen Antipodes.

Hi wille de sonne sien west upstaen

200 Ende oost te hove gaen.

Nu wrec ons over dit verlies!

Wat eren soutstu hebben dies,

Of wat lone, of wat prise

Dattu uten paradyse

205 Adame dreves int drouve dal,

Of di Alexander winnen sal?’

Soe waende wech varen na dese woort.

Lucifer sprac ‘Vrouwe hoort!

Ic sals uwen wille doen sonder waen,

210 Ende ic en sals niet ave staen,

Eer ickene hebbe in der hellen

Met anderen sinen ghesellen.’

Stappans so riep hi te rade

In dier hellen alle die quade.

215 Up een plein quamen die keitive,

Daeromme lopen rivieren vive.

Die rivieren heten aldus:

Lete ende Avernus

Cocitus ende Flegeton

220 Ende die wrede Acheron.

Dese bernen ende stinken;

En mach niemen ghedinken

Dat hiere nie sonne sach,

Ofte eneghen wint, die helpen mach.

225 Daer ligghen die drouve sielen

Mettien duvelen, die vielen,

Ende doghen onghehoorde doot,

Want dat es hare meeste noot,

Dat si sterven sonder blijf;

230 Die hier leiden sondich lijf

Ende altoos om sonden werven,

Die moeten altoos ghinder sterven;

Si moghen de deemsterhede tasten,

Die drouve sielen, die altoos vasten;

235 Nu hebben si heet ende nu cout;

Daer es rouwe menechfout,

Ende hi moet sonder ende sterven,

Dien de helle doet bederven.

Doe thelsce volc versament was,

240 Die oude viant Sathanas

Wispelde drie waerf, ende al die ween

Wart ghestilt. daer ne was gheen

Die roupen dorste, doe hijt hoorde.

Doe sprac hi der Naturen woorde,

245 Ende hi seide meer daertoe:

‘Secht, mine ghesellen, hoe

Sullen wi ghedoghen dese overdaet,

Van desen man, diet al verslaet

Ende die alle dinc ontsien?

250 Laetmen sinen wille ghescien,

Hi sal al die werelt breken.

Dats al niet, maer hi sal steken

Dor die dicke aerde een gat,

Ende maken tote ons enen pat,

255 Daertoe sal hi onse sielen vaen.

Dus moeten wi hem sijn onderdaen.

Ooc so segghen die propheten

Dat god der werelt hevet beheten

Menech jaer hier te voren

260 Dat een man soude sijn gheboren

Met mieraclen, in weet wie;

Met sinen houte so sal hie

Breken onse vaste prisoen

Ende onse sielen daerute doen.

265 Nu siet, ghi heren vander doot,

Helpt ons gheraden terre noot,

Die wile dat men ons mach helpen!

Laet ons dies mans daet stelpen,

Dat hi niet die ghone en si

270 Die de helle sal hebben vri.’

Cume hadde hi dit gheseit,

Dat Verranesse sprac ghereit:

(Die was dier Nidecheiden dochter)

‘Lucifer, laet wesen sochter

275 Vorwaert meer dine maniere,

Ic salt di volbringhen sciere,

Want het es mi clene pine.

Ic hebbe een cracht van venine,

Men vint gheen van dierre naturen;

280 En mach in gheen vat gheduren,

No in ysere, no in stale,

No in goude, no in metale,

Dan in een coeclauwe allene.

Dat salmen gheven hem ghemene

285 Mettien claren wine ghemanc.

Hi sal sterven eer iet lanc.

Want Antypater, mijn vrient,

Die Alexandere heeft ghedient

Ende over Grieken es baliu,

290 Dien hebbic, dat segghic u,

Vander wieghen up gheleert

Dat hi van buten enen eert

Ende int herte draghet de moort.

Nu es hi ghedaghet voort;

295 Na dat hi hevet gheregniert dat lant,

Willene de coninc al te hant

Met hem hebben in sijn here,

Dat hi sine oude vertere.

Bi des mans helpe sal ic saen

300 Alexandere verslaen.’

Verranesse sprac dese tale.

Dat drouve volc priset wale,

Dat soe so sciere hadde vonden

Goeden raet in corten stonden.

305 Stappans voer soe uter helle

Tote Antypater, haren gheselle,

Die een quaet verrader was

Ende haerde sere in soorghen das,

Hoe hi behouden sal sijn ere

310 Jeghen den coninc, sinen here,

Doe riet soe der herten sijn

Te makene dat staerke venijn.

Ende doe hijs wale was gheleert,

Was soe saen ter hellen ghekeert.

315 Ende soe comt noch dicke uut

Te radene dusdaen saluut.

Nu es comen uter see

Alexander ende heeft mee

Wonders vonden, dies hi sach,

320 Dan ic u wel besceden mach.

Nu wille hi besien de woestine

Van Endi met groter pine

Ende daerna so willi scone

Varen tote Babylone

325 Ende besetten Asienlant.

Daerna wille hi te hant

Affriken winnen al

Ende daerna, heeft hijs gheval,

Spanien winnen ende in dien

330 Ercules colummen sien

Ent westeinde van eertrike winnen.

Ende daerna willi doen bekinnen

Sine cracht in Vrancrike

Ende Gallen dwinghen ghemenelike

335 Ende Aquitaengen ende Bertanien

Germaengen ende Allemanien.

Dan willi Moniu overliden

Ende Lombaerdien doreriden

Ende dor Rome in Grieken varen.

340 Bedi ontboot hi te waren

Dien van Surien in waren saken

Dat si scepe daertoe maken.

Alsi besocht heeft dlant van Inden

Willi hem dies onderwinden.

345 Dit heeft hi met Porus bestaen,

Die hem raet gaf sonder waen,

Dat hi Inden bescouwe,

Om dat men hem niet en wantrouwe,

Dat hi hadde enech lant

350 En ware den Grieken al becant.

Si quamen bi groten brouken,

Daer souden si passage souken.

Mettien rees daer een dier

Vreselijc ende onghehier.

355 Sijn rugghe was scaerp alse een saghe,

Twee hovede hadt up sinen craghe;

Deen was ghescepen alstie mane.

Sine huut, diet hadde ane,

Was ghelijc enen seepaerde.

360 Doe dander hovet openbaerde,

Gheleect eens cocodrilles hooft

Ende verbeet ooc, dies ghelooft,

Met enen bete ridders twee.

Sine mochtent nemmermee

365 Met ghenen spere doresteken.

Doe ghincsi sine been breken

Ende met groten hameren slaen.

Doe ghinghen si naerre staen;

Hem wonderes dat dier was so groot,

370 Dat daer lach ghesleghen doot.

Daerna quaemsi tenen woude,

Daer sloughen si tenten met ghewoude

Ses milen lanc, ses milen breet

Bi enen watere, dat Buemer heet.

375 Si wouden bliven daer dien nacht.

Doe waren met groter cracht

Die voorste cnapen sere versaghet,

Dat si ten tenten waren gejaghet

Ende si riepen ‘wapent u!

380 Hier comen olifante nu;

Si sullen dit here storen.’

Alexander hi riep voren

Die ridders van Tesalia:

‘Varet voren, ic come na;

385 Drivet voren swijn ende soghen

Doetse gorren, ghi sult moghen

Die olifante so vervaren.’;

Selve quam hi na te waren

Met Poruse, dien edelen deghen.

390 Die olifante quamen hem jeghen,

Some swart some bont.

Porus makede hem cont

Dat si goet te stride waren;-

Si wanese vaen ende vervaren-

395 Men soude de soghe so doen gorren,

Sine souden hem niet weren dorren.

Doe woorden die beesten versaghet,

Some vanden swinen verjaghet,

Some van ludene van businen.

400 Alexander volghede met pinen.

Daer slouchen siere neghenhondert doot

Ende tachtich, dat was wonder groot.

De tande naemsi tharen doene,

Ende keerden in die pauwelioene.

405 Die coninc hiet sciltwachte sciere

Bi nachte doen jeghen die diere.

Des ander daghes quam hi te waren

Ane een jeghenode ghevaren,

Ane enen meersch up een riviere.

410 Daer sach hi volc naect als die diere.

Si waren lanc neghen voete,

Si drinken water, eist sout, eist soete,

Rauwe vische eten si

415 Buten water ende daer onder

Moghen si duren, dat es wonder.

Alsi wouden tote hem tiden,

Dukeden si in de riviere besiden.

Ebigmaris heet die riviere,

420 Daer si wonen dese diere.

Doe quamen si in een foreest,

Daer vonden si alre meest,

Die men heet Cynokephaline.

Si sijn ghehovet als hondekine.

425 Si quamen jeghen hem ghelopen

Te samen met groten hopen,

Si scoten ende vloen mettien.

Si quamen al daer si sien

Woestinen utermaten breet.

430 Alexander hoort ende versteet

Dat daer en was wonders nemee,

Tote datmen quame ter Oostersee.

Ende si voeren weder west.

Doe dochte den coninc wesen best,

435 Om dat dlant was waterloos,

Dat si niet en scieden altoos

Vanden watere, dan twalef milen.

Daer dedi tenten slaen tier wilen.

Die tenten sijn daer saen ghesleghen,

440 Ende hout daertoe ghedregen

Ende daer ghemaect groot vier.

Doe waert die wint so onghehier,

Die up hen van oosten quam,

Dat sijs alle woorden gram.

445 Hi stac die tenten al ter neder.

Dat vier vlooch voort ende weder

Ende verbernde man ende paerde.

Dat was een weder dat vervaerde

Dat volc, want et was bi nachte

450 Ende in dien heerfst dat waeit onsachte.

Doet dach was bonden si te samen

Hare haernasch ende quamen

Daert was ghelie in enen dal.

Dies avonts ghinghen si over al

455 In die pauwelioene eten,

Want die stoorm was gheseten.

Des avonts waert daer coude groot.

Doe quam hem up een ander noot:

Die snee viel up hem in den dale

460 Also breet, dat lesemen wale,

Alse haddent ghewesen vliese.

Doe ontsach hem van verliese

Alexander, die milde, die boude,

Hi waende dat al versmoren soude.

465 Hi en wiste ander boete,

Sonder dat hi onder de voete

Dien snee dien volke treden dede.

Maer een reghen quam daermede,

Die smelten dede al dien snee.

470 Te hans quam daer wonders mee:

Een gheswerc quam daerna ghegaen,

Vreselec so waest ghedaen,

Swart oft die helle ware,

Ende bedecte alle die scare,

475 Daer si laghen in dien dale.

Doe saghen si ten selven male

Groot vier vallen uter lucht.

Daeraf hadsi grote vrucht,

Want dat velt waert al ontsteken.

480 Dat volc begonde doe spreken

Ende seiden het ware ons heren wrake,

Dat een man begonde de sake

Die van gode verholen es,

Ende no Liber Bacus, no Hercules

485 So verre dlant en dorsten souken.

Doe hiet die coninc oude douken

Die te stucken ghescoert laghen

Dien ridders jeghen tfier draghen,

Want het wasser jeghen goet.

490 Die coninc sprac ‘god die doet

Met alre dinc, dat hi ghebiet,

Dien biddic dat hi ons besiet

Dat wi niet en sterven hier.’

Stappans bleef staen dat vier,

495 Ende die nacht verscoonde al.

Ende die coninc gheboot in Դ dal

Dat men groot vier ontsteken soude,

Ende dat hi ate, wie dat woude.

Drie daghe waren si achter een

500 Dat nie sonne up hem en sceen,

Want swarte gheswerc hadse bedect.

Eer Alexander wech ghetrect,

Dedi vijftich ridderen graven

Eerlike met groter haven,

505 Die in dien snee waren versmoort.

Ende daerna voersi voort.

Cortelike quamen si te waren

Bi der groter see ghevaren,

Daer si saghen Oost-Etyopen

510 Ende die montanien open,

Die Hennos heten in dat lant.

Daerwaert voer hi al te hant.

Si vonden thol, daer in ghevoet

Liber Bacus was, die deghen goet,

515 Die al dlant verwan met wiven.

Dus hoort men Solinus scriven.

Ooc scrivet hi al over waer

Dat Liber Bacus was vierhondert jaer

Ende sesse, eer Alexander quam.

520 Doe Alexander thol vernam,

Seidemen, wiere in ghinghe,

Dat hi soude cortelinghe

Sterven bindien derden daghe.

Dit hielt die coninc al over saghe.

525 Doe sinde hiere in someghen keytijf,

Die verbuert hadde dlijf;

Si bleven doot bin drien daghen.

Hi hads rouwe, hooric ghewaghen.

An Liber Bacus dedi sine bede

530 Ende bat dat hi ende sijn volc mede

Te lande weder moeste keren

Te siere moeder met groter eren.

Dat bat hi al omme niet.

Alsi vraechde ofmen iet

535 Wonders meer vonde int lant,

Men seide Ԯeent.ՠhi hiet te hant

Al sijn here varen hene

In een poort, heet Fasiatene.

Si voeren bi siere baniere.

540 Doe quamen hem tontmoete sciere

Twee oude man. doe sprac die coninc:

Secht mi, heren, ene dinc:

Weti iet wonders in dit lant?’

Die een seide al te hant:

545 Ԉere, eist dat ghijt beghaert

Henen over tien dachvaert

Moochdi wonder groot bescouwen.

Maer ic segghe u bi trouwen,

Dat hier tusscen luttel waters si.

550 Daeromme segghic di: bedi

Nem metti viertich dusent man

Ende bewisse di van water dan,

Want die rochen nouwe sijn,

Daer liden moet dat here dijn,

555 Daer moechdi vele beesten sien.’

Alexander was blide van dien.

‘Eer ghi mi enweghe leet,

Secht wat dat ghi mi beheet

Te toghene dat selc wonder es.

560 Die een sprac Էes seker des

Ende merc des wale ende gome,

Wi sullen toghen di twee bome,

Deen es der manen, dander der sonnen,

Die griex ende intsch spreken connen;

565 Waer af dattu ooc wilt horen,

Sullen si di bringhen te voren.;

Hieromme waert Alexander erre

Ende hi sprac ‘Ben ic so verre

Van westen tote oosten ghereden,

570 Dat ghi mi sout bespotten heden?

Te waren, dat weert ut te scanden.’

Dae sworen si bede te hande:

‘Hets waer, ende ghi moecht weten saen,

Of wi u valsch doen verstaen.’

575 Die ridders baden hem utermaten,

Dat hijt niet en soude laten,

Hine voere dat wonder besien.

Daer coos hi uutten here mettien

Viertech dusent, die best waren;

580 Dander hiet hi henen varen

Ridders ende ooc olifante

Knapen ooc ende seriante

Met Poruse te Fasiatene;

Ende hi voer metten ouden hene.

585 Int droghe lant sonder water

Vant hi vele ommater

Serpente ende menegherande diere

- Van so misseliker maniere

Gheheten na die intsce tale,

590 Dat niemen can ghedietscen wale –

Tote dat si quamen dien bomen bi.

Man ende wijf vonden si

In dat lant, dat si begheren,

Ghecleet met huden van panteren

595 Van tygren ende van anderen dieren.

De coninc vrachde ‘Van wat manieren,

Ofte wat liede so sidi?’;

Si seiden’Inden so sijn wi.’

In dat lantscap so wies ooc

600 Edele balseme ende wirooc,

Want de bome balseme draghen,

Ende die liede, die si daer saghen

Si leveder bi al te waren.

Mettien so quam hi ghevaren,

605 al daer die mamerie stoet.

Die pape hi quam ute te voet,

Die pape van dien bomen was.

Alexander mercte das,

Dat hi was langher dan tien voete,

610 Van ghedane haerde onsoete,

Swart, ghetant als een hont,

Hi stont ghelijc ter selver stont

Alse of hine soude verbiten.

An sijn oren hinghen margariten.

615 Hi groete dien coninc ende vraghede

Wat hi woude ende wat hi jaghede.

Hi seide ‘ic quam hier in dien,

Dat ic die bome woude sien,

Die der sonnen enter manen

620 Heilech sijn na minen wane.’

Die pape sprac ‘Bestu rene

Van wive ende van manvolc ghemene,

Du moghes gaen in die heleghe stede.’

Daer stonden Alexanders ridderen mede,

625 Vierhondert, luttel meer of min.

Die pape seide ‘wildi hier in

- Ghi sijt clene liedekine –

So doet af die vingherline

Ende uwe cleder ende uwe scoen,

630 Het es sede, ghi moetet doen.

Der sonnen boom sal spreken saen,

Alse die sonne sal onder gaen,

Want hets sijn recht ende sijn sede,

Ende alse de sonne riset mede.

635 Dier manen boom spreect also saen,

Alse die mane sal up staen

Ende alse soe te hove gaet.’

Dit hilt al over baraet

Alexander, ende mettien

640 So ghinc hi die bome besien,

Die bede stonden in een paerc,

In enen mure en bore staerc.

Ende een bosch stont bindien mure,

Dien ghinc die coninc selve dure

645 Met anderen sinen ghesellen.

Si saghen uten bomen wellen

Balseme, diemen diere coopt,

Ghelijker wijs dat hars loopt

Ende hanghet uten kerseboom.

650 Dies nam Alexander goom

Ende naems vele, omdat wel rooc.

So deden sine ridders ooc.

In midden van den foreeste

Stonden twee die alre meeste

655 Bome, die noit die coninc sach.

Dat waest, daer het al an lach.

Si waren hoghe der voete hondert,

Hoe sere dat Alexandere wondert;

Hi waende wale al over waer

660 Dat vele te reghene pleghe daer,

Ende si so lanc waren daerbi.

Mettien so antwoorde hi,

Die pape, ende seide dat noit rein,

No beeste no voghel enghein

665 No ooc geenrehande serpent

Waert ghesien al omtrent.

Ne ware die bome bede

Waren ghewassen uter hede

Ende ghewijt wilen ere

670 Inder manen ende der sonnen ere.

Die grote Inden settense daer

Ende woonden hier menech jaer,

Ende si sijn lanc van helechede.

Doe woude die coninc daer ter stede

675 Offeren doen. die pape verboot

Ende seide Ԩier en mach niemen doot

Beeste slaen, no voghel ooc,

No selve ontsteken wirooc’;

Ende hiet hem allen na dien

680 Dat si vielen up hare knien

Ende cusseden dat hout

Ende baden met ghewout

Bede der manen ende der sonnen,

Dat sijs hem souden onnen,

685 Dat si die waerheit doen verstaen,

Hoet met hem soude vergaen.

Dat dede gheerne Alexander.

Doe vraghede dien pape een ander,

Weder si spraken griex so intsch.

690 Die pape seide’iԩc wilduut kins:

Der sonnen boom hi can wel bede,

Dier manen boom beghint gherede

In griex, in intsch int hi di spraken.

Dit sijn waerlike saken.’

695 Tien tiden dat dit ghesciede

Sach die coninc ende sine liede

Die sonne te hove gaen

Ende dat sonnenscijn ooc slaen

Boven an dier sonnen boom.

700 Die pape seide ‘Nemet goom!

Siet upwaert ende peinst te voren,

Waer af ghi wilt die waerheit horen!

Dan salmen u saen antwoorden.

Niemen en segghe het met woorden!

705 De coninc ende sine liede saghen

Onder die bome, onder dier haghen,

Si wachten hem jeghen baraet.

Doe vernamen si gheen quaet;

Upwaert saghen si doe alle.

710 Hi peinsde, hoe hi met ghevalle

Ende met seghe ende met eren

Te lande weder soude keren

Moeder ende suster sien.

Die sonnenboom antwoorde mettien:

715 ‘onverwonnen met wighen

Alexander, du sout ghecrighen

Dat heerscap van eertrike.

Maer du en comes sekerlike

Te dinen lande nemmermere.’

720 Dit sprac die boom toten here

Met cleenre stemmen in intscer tale.

Die woort bequamen hem niet wale

Alexandere; het was hem leet

Dat hiere so vele hadde gheleet.

725 Sijn volc begonde wenen;

Alexander dreechde dien enen,

Den anderen stilde hi met mieden

Ende bat al sinen lieden

Dat sijt niemenne en seiden.

730 Anderwerf so woude hi beiden,

Van dier manen boom te hoorne tale.

Die pape hi seide hem wale

Dat te midnacht soude sijn

Dier manen upganc bi een lictekijn.

735 Hier om woude Alexander biden

Ende nam neven siere siden

Perdicas ende Philotine

Ende daertoe dien neve sine,

Die cortelinghe uut Grieken quam.

740 Want hi vele wel vernam

Dat niemen anderen slouch daerin;

Dies ontsach hi hem te min.

Al die andere hiet hi vlien

Ende ghinc inwaert met hem drien

745 Vore dien heleghen boom staen

Ende anebedene saen

Ende peinsde dat hi weten woude

Die stat, daer hi in steerven soude.

Ende doe die mane begonste risen,

Dat tiende boek.

Alexander heeft gesproken

Overdaad die ongewroken

Altijd niet mag wezen;

Want hij hem vermat van dezen,

Dat hij zal, is het dat hij leeft,

Dat de natuur verborgen heeft,

Zijn lieden openbaren.

Ook zo zei hij mede te waren

Dat hem was geheel aardrijk

Te klein tot een koninkrijk.

Hierom was de Natuur gram,

Toen ze die overdaad vernam.

Ze liet allerhande werk

En nam op haar een zwerk;

Ze maakte haar ter helle waart.

Waar ze kwam aan die vaart,

Alle dingen waren haar onderdanig.

Die elementen hebben haar ontvangen,

Elk, want zo ze schiep.

De lucht eerst tegen haar liep

En begroette ze met zoete wind.

Ten eerste dat ze de aarde kende,

Begroette zo ze met de bloemen.

Het water is met de vissen gekomen

En het vuur met de planeten.

Allerhande figuren baden

En eren haar schepperse

En bidden dat ze niet perst

Met honger haar creaturen.

Dit was de taal der Naturen:

‘Dank hebt dat ge me doet eer!

Nu zoek min of meer

Die dingen die ik heb verholen!

Ik vaar weg ter helse scholen

Door uw wil en door de mijne.

Dat zal Alexander schijnen,

Want het zal zijn hoofd bekopen.’

Dit sprak ze en deed open

De aarde en ging ter helle.

Nu hoort! Ik zal u hiervan vertellen.

Ze zag voor de helle deur

Recht onder die helse muur

Zeven vrouwen in zeven burchten,

Die elke man wel mag bezorgen.

De ene was moeder van de zonden,

Vrekkigheid die daar was te die stonden.

Ze behoedde de grote schat.

Voor waar zeg ik u dat,

Dat ze gesmolten goud zoveel

Goot in die vrekkige keel,

Dat ze hem er mee heeft verladen,

Al kon ze haar niet verzadigen.

Hovaardigheid, die koningin,

Zat daarna met kwade zin

In een burcht groot en rijk

En bespotte haar gelijk.

Weelderigheid, dat is Onzuiverheden,

Lag daar op haar stede

In brandende modder versmoort;

Want ze zuiverheid verstoort.

Gulzigheid zat op haar stede

En verteerde haar leden.

Ze liet weer door de hals gaan,

Dat ze te veel had ingedaan.

Gramschap zat daar verbolgen.

Ze doet diegene die haar volgen,

In alle tijden zijn verwoed;

Want ze de lieden maakt onverstandig.

Gierigheid zat daar alleen

Gesloten in haar steen,

Haar handen onder haar wangen

En brandend in het zwarte vuur.

Nijdigheid en haar kinderen

Hadden hun zaal ginder:

Verraad en Loosheid.

Al mogen ze niet gereed

Bedekken de lieden weldaad,

Ze veranderen ze met hun raad.

Met deze zeven hoofdvrouwen

Woonde mede ook en vertrouw

Hypocriet die haar kan maken

Buiten goed in alle zaken.

En Smeken was er ook mede,

Die nu heeft haar stede

Met hoge lieden in de zaal,

Want ze kan met mooie taal

Hoge lieden laten verstaan

Zaken die kwaad zijn gedaan.

Zo grote kracht heeft die winst

En smeken onder hoge lieden,

Zodat ze bejagen haar wil,

Waar zo ze zijn luid en stil.

Deze zonden heeft bezien

De Natuur en meteen

Ging ze binnen die helse muren.

Daar zag ze de zielen verduren

In het vuur dat brandt zonder licht

Elke ziel naar zijn recht.

Ik zeg u de plaats van de hel

Naar dat ons de boeken vertellen.

Ze staat midden in de aarde

En brandt altijd even hard;

Boven eng en binnen wijdt.

Daar pijnigt vuur in elke tijd

Zielen die hebben misdaan.

Al zijn ze in een vuur bevangen,

Nochtans hebben ze niet even groot

De pijn van de lange dood.

Want dat vuur is zo rechtvaardig,

Dat het de heer en de knecht

Alzo met pijnen heeft bevangen,

Naar dien dat ze hebben misdaan:

Sommige meer, sommige minder.

Daar zijn ook vele zielen in

Bijna zonder miskwam,

Uitgezonderd dat ze van Adam

Zijn besmet en anders niets.

Deze weten weinig van verdriet.

Bij redenen bewijs ik het u al.

Te zomer als berg en dal

Is versierd met de zon,

Men ziet hen twee tezamen rennen,

De ene loopt met kleine pijn

De andere is van de zonneschijn

Zo verhit dat hij versmacht

En verliest al zijn kracht.

In het midden van die vlam

Zo staat de felle kwant, die gramme

Lucifer Leviathan,

Die bedroog de eerste man.

Ten eerste dat hij de Natuur zag,

Verliet hij het vuur daar hij in lag,

En ging tot haar waart.

Omdat ze niet was verschrikt,

Liet hij zijn duivelse gedaante

En snelde hem te ontvangen

De grote schoonheden weer,

Die hij had eer hij neder

Van de hemel was geschoven,

Toen hij engel was hierboven

En door zijn hovaardigheden

Was geworpen van de stede.

Toen hem de Natuur zag

Begon ze haar geklaag:

‘Vader en wreker van de zonden!

Wijlen in de eerste stonden

Was u helder als de zonneschijn,

Maar door de hovaardigheid van u

Zo verloor u het hemelrijk.

Ik bid uw hulp droevig.

Het is recht u geeft loon:

Want toen u verloor de troon,

Was u zonder plaats bleven,

Had ik u niet gegeven

Een bijzondere plaats

In deze grote duisterheden.

Ik breng een nieuwtje gedragen:

Alle creaturen klagen

Over Alexander’s overmoed.

Hij bedwong een koning goed,

Koning Clause van Atervaen;

Thracië is hem onderdaan;

Hij sloeg Pausanias dood,

Hij brak Thebe, al was ze groot,

Hij bedwong Athene en Matone,

Hij droeg ook Romeinse kroon,

Hij bedwong Luken (Luik?) en Pisa,

Hij sloeg ridders van prijs:

Mennoen en die met hem waren,

Hij doorreed ook te waren

Darius land dat hem verstierf,

En overwon die heer driemaal,

Hij verdreef de heer Apolonis

En brak Tyre, de stad van prijs,

Hij won Egypte en doorreed

Libie, dat is zo heet;

Babylon heeft hem ontvangen,

De Scythen zijn hem onderdaan,

Hij heeft die Israëlische groepen

Binnen Kaspus besloten;

Dus heeft hij Azië bevangen,

En Porus is hem onderdaan,

Subdraken heeft hij geveld

Abisari staat in zijn geweld,

Taxilles is ook zijn man;

En dat is meer: hem niet kan

Vergenoegen al deze eer.

Hij zocht de eilanden, dat is meer,

Die zijn in de Donker Zee.

Heeft hij geluk goed voort meer,

Hij zal zien waarvan Nijl komt,

Want hij zich nu al beroemt

Dat hij zal winnen het paradijs.

U verwacht hij in alle wijs,

Hij zal u de hel afwinnen.

Daartoe wil hij ook bekennen

De wereld die hieronder is

En bedwingen Antipoden.

Hij wil de zon zien west opstaan

En oost te hof gaan.

Nu wraak ons over dit verlies!

Welke eer zou u hebben dit,

Of welk loon of welke prijs

Dat u uit het paradijs

Adam dreef in het droevige dal,

Als u Alexander overwinnen zal?’

Ze waande weg te gaan na dit woord.

Lucifer sprak; ‘Vrouwe hoort!

Ik zal uw wil doen zonder waan,

En ik zal het niet afstaan,

Eer ik hem heb in de hellen

Met anderen zijn gezellen.’

Gelijk zo riep hij te rade

In de hel al die kwade.

Op een plein kwamen die ellendige,

Daarom lopen rivieren vijf.

De rivieren heten aldus:

Lete en Avernus

Cocitus en Flegeton

En de wrede Acheron.

Deze branden en stinken;

Het mag niemand denken

Dat hij er ooit zon zag,

Of enige wind die helpen mag.

Daar liggen de droevige zielen

Met de duivels die vielen,

En gedogen ongehoorde dood,

Want dat is hun grootste nood,

Dat ze sterven zonder blijf

Die hier leiden zondig lijf

En altijd om zonden werven,

Die moeten altijd ginder sterven;

Ze mogen de duisterheden tasten,

Die droevige zielen die altijd vasten;

Nu hebben ze het heet en nu koud;

Daar is rouw menigvuldig,

En hij moet zonder einde sterven,

Die de hel laat bederven.

Toen het helse volk verzameld was,

De oude vijand Satan

Lispelde driemaal en al de ween

Werden gestild, daar was er geen

Die roepen dorste toen hij het hoorde.

Toen sprak hij de Natuur haar woorden,

En hij zei meer daartoe:

‘Zeg, mijn gezellen, hoe

Zullen we gedogen deze overdaad,

Van deze man die alles verslaat

En die alle dingen ontzien?

Laat men zijn wil geschieden,

Hij zal de hele wereld breken.

Dat is al niet, maar hij zal steken

Door de dikke aarde een gat,

En maken tot ons een pad,

Daartoe zal hij onze zielen vangen.

Dus moeten we hem zijn onderdanig.

Ook zo zeggen de profeten

Dat God de wereld heeft gezegd

Menig jaar hier tevoren

Dat een man zou zijn geboren

Met mirakels, ik weet niet wie;

Met zijn hout zo zal hij

Breken onze vaste gevangenis

En onze zielen daaruit doen.

Nu ziet, gij heren van de dood,

Helpt ons gerade uit de nood,

De tijd dat men ons mag helpen!

Laat ons deze mans daad stelpen,

Dat hij niet diegene is

Die de hel zal hebben bevrijd.’

Nauwelijks had hij dit gezegd,

Dat Verraad sprak gereed:

(Die was de Nijdigheden dochter)

‘Lucifer, laat wezen zachter

Voorwaarts meer uw manier,

Ik zal het u volbrengen snel,

Want het is me kleine pijn.

Ik heb een kracht van venijn,

Men vindt geen van die naturen;

En het mag in geen vat verduren,

Nog in ijzer, nog in staal,

Nog in goud, nog in metaal,

Dan in een koeklauw alleen.

Dat zal men geven hem algemeen

Met de klare wijn gemengd.

Hij zal sterven over een tijdje.

Want Antipater, mijn vriend,

Die Alexander heeft gediend

En over Griekenland is baljuw,

Die heb ik, dat zeg ik u,

Van de wieg op geleerd

Dat hij van buiten een eert

En in het hart draagt de moord.

Nu is hij gedaagd voort;

Naar dat hij heeft geregeerd dat land,

Wil hem de koning al gelijk

Met hem hebben in zijn leger,

Dat hij zijn ouderdom verjongt.

Bij de mans hulp zal ik samen

Alexander verslaan.’

Verraad sprak deze taal.

Dat droevige volk prees het wel,

Dat ze zo snel had gevonden

Goede raad in korte stonden.

Gelijk voer ze uit de hel

Tot Antipater, haar gezel,

Die een kwade verrader was

En erg zeer in zorgen dat,

Hoe hij behouden zal zijn eer

Tegen de koning, zijn heer,

Toen raadde ze het hart van hem

Te maken dat sterke venijn.

En toen hij het goed was geleerd,

Was ze samen ter helle gekeerd.

En ze komt nog vaak uit

Te aanraden dusdanig compliment.

Nu is gekomen uit de zee

Alexander en heeft meer

Wonderen gevonden die hij zag,

Dan ik u wel vertellen mag.

Nu wil hij bezien de woestijnen

Van Indië met grote pijn

En daarna zo wil hij mooi

Varen tot Babylon

En bezetten Azië land.

Daarna wille hij gelijk

Afrika winnen al

En daarna, heeft hij geluk,

Spanje winnen en in die

Hercules kolommen zien

En het Westeinde van aardrijk winnen.

En daarna wil hij laten bekennen

Zijn kracht in Frankrijk

En Gallië bedwingen algemeen

En Aquitanië en Bretagne

Germanië en Duitsland.

Dan wil hij Sint Bernhard overgaan

En Lombardije doorrijden

En door Rome in Griekenland komen.

Daarbij ontbood hij te waren

Die van Syrië in waren zaken

Dat ze schepen daartoe maken.

Toen hij bezocht heeft het land van Indien

Wilde hij hem dus onderwinden.

Dit heeft hij met Porus bestaan,

Die hem raad gaf zonder waan,

Dat hij Indien aanschouwt,

Omdat men hem niet wantrouwt,

Dat hij had enig land

En was de Grieken al bekend.

Ze kwamen bij grote moerassen,

Daar zouden ze passage zoeken.

Meteen rees daar een dier

Vreselijk en onguur.

Zijn rug was scherp als een zaag,

Twee hoofden had het op zijn kraag;

De ene was geschapen zoals de maan.

Zijn huid die het had aan,

Was gelijk een zeepaard.

Toen het de andere hoofd openbaarde,

Geleek het een krokodillenhoofd

En beet ook, dus geloof het,

Met een beet ridders twee.

Ze mochten het nimmermeer

Met geen speer doorsteken.

Toen gingen ze zijn benen breken

En met grote hamers slaan.

Toen gingen ze dichterbij staan;

Hem verwonderde dat dier was zo groot,

Dat daar lag geslagen dood.

Daarna kwamen ze tot een woud,

Daar sloegen ze tenten met geweld

Zes mijlen lang, zes mijlen breed

Bij een water dat Buemer heet.

Ze wilden blijven daar die nacht.

Toen waren met grote kracht

Die voorste knapen zeer verschrikt,

Zodat ze ten tenten waren gejaagd

En ze riepen; ‘wapent u!

Hier komen olifanten nu;

Ze sullen dit leger verstoren.’

Alexander hij riep voren

De ridders van Thessalië:

‘Ga voren, ik kom na;

Drijf voor zwijn en zeugen

Laat ze knorren, ge zal mogen

Die olifanten zo verschrikken.’;

Zelf kwam hij na te waren

Met Porus, die edele degen.

De olifanten kwamen hen tegen,

Sommige zwart en sommige bont.

Porus maakte hen bekend

Dat ze goed te strijd waren;

Ze waanden ze te vangen en verschrikken

Men zou de zeugen zo laten knorren,

Ze zouden zich niet verweren durven.

Toen worden die beesten verschrikt,

Sommige van de zwijnen verjaagd,

Sommige van geluid van bazuinen.

Alexander volgde met pijnen.

Daar sloegen ze er negenhonderd dood

En tachtig, dat was wonder groot.

De tanden namen ze tot hun doen,

En keerden in de paviljoenen.

De koning zei schildwachten snel

Bij nacht te doen tegen de dieren.

De andere dag kwam hij te waren

Aan een gebied gevaren,

Aan een moeras op een rivier.

Daar zag hij volk naakt als de dieren.

Ze waren lang negen voeten,

Ze drinken water, is het zout, is het zoet,

Rauwe vis eten ze

Buiten water en daaronder

Mogen ze verduren, dat is wonder.

Als ze wilden tot hen gaan,

Doken ze in de rivier bezijden.

Ebigmaris heet die rivier,

Daar ze wonen deze dieren.

Toen kwamen ze in een bos,

Daar vonden ze allergrootste,

Die men noemt Cynokephaline.

Ze zijn gehoofd zoals hondjes.

Ze kwamen tegen hen gelopen

Tezamen met grote hopen,

Ze schoten en vlogen meteen.

Ze kwamen al daar ze zien

Woestijnen uitermate breed.

Alexander hoort en verstaat

Dat daar was wonders nimmer,

Totdat men kwam ter Oosterzee.

En ze voeren weer west.

Toen dacht de koning wezen best,

Omdat het land was waterloos,

Dat ze niet scheiden altijd

Van het water dan twaalf mijlen.

Daar liet hij tenten slaan te die tijden.

De tenten zijn daar samen geslagen,

En hout daartoe gedragen

En daar gemaakt groot vuur.

Toen werd de wind zo onguur,

Die op hen van oosten kwam,

Zodat zij alle worden gram.

Het stak de tenten alle ter neder.

Dat vuur vloog voort en weder

En verbrande man en paarden.

Dat was een weer dat beangstigde

Dat volk, want het was bij nacht

En in de herfst dat waait hard.

Toen het dag was bonden ze tezamen

Hun harnas en kwamen

Daar het was luw in een dal.

Die avond gingen ze overal

In de paviljoenen eten,

Want de storm was gekalmeerd.

De avond werd daar koude groot.

Toen kwam op hen een andere nood:

De sneeuw viel op hen in het dal

Alzo breed, dat leest men wel,

Als hadden het geweest vliezen.

Toen ontzag hem van verlies

Alexander, die milde, die boude,

Hij waande dat alles versmoren zou.

Hij wist geen andere verbetering,

Uitgezonderd dat hij onder de voeten

De sneeuw het volk vertreden liet.

Maar een regen kwam daarmee,

Die smelten deed al die sneeuw.

Gelijk kwam daar wonders meer:

Een zwerk kwam daarna gegaan,

Vreselijk zo was het gedaan,

Zwart of het de hel was,

En bedekte geheel de scharen,

Daar ze lagen in dat dal.

Toen zagen ze terzelfder maal

Groot vuur vallen uit de lucht.

Daarvan hadden ze grote vrees,

Want dat veld werd geheel ontstoken.

Dat volk begon toen te spreken

En zeiden het was onze heren wraak,

Dat een man begon de zaak

Die van God verholen is,

En nog Liber Bacchus, nog Hercules

Zo ver land dorsten te zoeken.

Toen zei de koning oude doeken

Die te stukken gescheurd lagen

De ridders tegen het vuur te dragen,

Want het was er tegen goed.

De koning sprak; ‘God die doet

Met alle ding dat hij gebied,

Die bid ik dat hij ons beziet

Zodat we niet sterven hier.’

Gelijk bleef staan dat vuur,

En de nacht verschoonde het al.

En de koning gebood in het dal

Dat men groot vuur ontsteken zou,

En dat hij at wie dat wou.

Drie dagen waren ze achtereen

Dat de zon niet op hen scheen,

Want zwart zwerk had ze bedekt.

Eer Alexander wegtrekt,

Liet hij vijftig ridders begraven

Eerlijk met grote have

Die in de sneeuw waren versmoord.

En daarna voeren ze voort.

Gauw kwamen ze te waren

Bij de grote zee gevaren,

Daar ze zagen Oost-Ethiopië

En de bergen open,

Die Hennos heet in dat land.

Derwaarts voer hij al gelijk.

Ze vonden het hol daarin gevoed

Liber Bacchus was, die degen goed,

Die het hele land overwon met wijven.

Aldus hoort men Solinus schrijven.

Ook schrijft hij al voor waar

Dat Liber Bacchus was vierhonderd jaar

En zes eer Alexander kwam.

Toen Alexander het hol vernam,

Zei men wie er inging,

Dat hij zou gauw

Sterven binnen de derde dag.

Dit hield de koning al voor sage.

Toen zond hij er in sommige ellendige,

Die verbeurd hadden het lijf;

Ze bleven dood binnen drie dagen.

Hij had rouw, hoor ik gewagen.

Aan Liber Bacchus deed hij zijn bede

En bad dat hij en zijn volk mede

Te land weer moesten keren

Te zien zijn moeder met grote eren.

Dat bad hij alom niet.

Toen hij vroeg of men iets

Wonders meer vond in het land,

Men zei; “Neen,’ zij zei gelijk

Al zijn heren varen heen

In een poort, heet Fasiatene.

Ze voeren bij zijn banieren.

Toen kwamen hem te ontmoeten schier

Twee oude mannen, toen sprak de koning:

‘Zeg me heren, een ding:

Weet ge iets wonders in dit land?’

Die een zei al gelijk:

‘Heer, is het dat gij het begeert

Heen over tien dagreizen

Mag ge wonder groot aanschouwen.

Maar ik zeg u in vertrouwen,

Dat hiertussen weinig water is.

Daarom zeg ik dit: daarbij

Neem met je veertigduizend man

En voorzie ze van water dan,

Want de rotsen nauw zijn,

Daar gaan moet dat leger van u,

Daar mag je veel beesten zien.’

Alexander was blijde van die.

Eer ge me wegrijdt,

Zeg wat’ wat ge me beweert

Te tonen dat zulk wonder is.’

‘De ene sprak; ‘Wees zeker dit

En bemerk het wel en neem kennis,

We zullen tonen u twee bomen,

De ene is de maan, de andere de zon,

Die Grieks en Indisch spreken kunnen;

Waarvan dat u ook wil horen,

Zullen ze u brengen tevoren.’

Hierom werd Alexander boos

En hij sprak; ‘Ben ik zo ver

Van westen tot oosten gereden,

Dat ge me zou bespotten heden?

Te waren, dat wordt u te schande.’

Dan zworen ze beide gelijk:

‘Het is waar en ge mag het weten samen,

Of we u valsheid laten verstaan.’

De ridders baden hem uitermate,

Dat hij het niet zou laten,

Hij voer heen dat wonder bezien.

Daar koos hij uit het leger meteen

Veertigduizend die best waren;

De andere zei hij heen te varen

Ridders en ook olifanten

Knapen ook en bedienden

Met Porus te Fasiaten;

En hij voer met de ouden heen.

In het droge land zonder water

Vond hij veel onmatige

Serpenten en velerhande dieren

- Van zo veelkleurige manieren

Geheten naar de Indische taal,

Dat niemand kan Verdietsen goed –

Totdat ze kwamen die bomen nabij.

Man en wijf vonden zij

In dat land dat ze begeren,

Gekleed met huiden van panters

Van tijgers en van andere dieren.

De koning vroeg; ‘Van welke soort,

Of welke lieden zo ben je?’

Ze zeiden; ‘Indiërs zo zijn we.’

In dat landschap zo groeide ook

Edele balsem en wierook,

Want de bomen balsem dragen,

En de lieden die ze daar zagen

Ze leefden ervan te waren.

Meteen zo kwam hij gevaren,

Al daar het heiligdom stond.

De priester hij kwam eruit te voet,

Die priester van die bomen was.

Alexander merkte das,

Dat hij was langer dan tien voeten,

Van gedaante erg onaangenaam,

Zwart, getand als een hond,

Hij stond gelijk terzelfder stond

Alsof hij hen zou verbijten.

Aan zijn oren hingen parels.

Hij begroette de koning en vroeg

Wat hij wou en wat hij bejaagde.

Hij zei; ‘Ik kwam hier in die,

Dat ik de bomen wou zien,

Die van de zon en de maan

Geheiligd zijn naar mijn waan.’

De priester sprak; ‘Bent u rein

Van wijven en van manvolk algemeen,

U mag gaan in de heilige plaats.’

Daar stonden Alexanders ridders mede,

Vierhonderd, luttel meer of minder.

De priester zei; ‘Wil ge hierin

- Ge bent kleine luitjes –

Zo doe af de ringen

En uw klederen en uw schoenen,

Het is zede, ge moet het doen.

De zonneboom zal spreken samen,

Als de zon zal onder gaan,

Want het is zijn recht en zijn zede,

En als de zon rijst mede.

De maanboom spreekt alzo samen,

Als de maan zal opstaan

En als ze te hof gaat.’

Dit hield al voor bedrog

Alexander en meteen

Zo ging hij die bomen bezien,

Die beide stonden in een park,

In een muur en erg sterk.

En een bos stond binnen die muur,

Die ging de koning zelf door

Met anderen, zijn gezellen.

Ze zagen uit de bomen wellen

Balsem die men duur koopt,

Gelijkerwijze dat hars loopt

En hangt uit een kersenboom.

Dus nam Alexander kennis

En nam er veel omdat het goed rook.

Ze deden zijn ridders ook.

In midden van het bos

Stonden twee de allergrootste

Bomen die ooit de koning zag.

Dat was het daar het al aan lag.

Ze waren hoog de voeten honderd,

Hoe zeer dat Alexander verwondert;

Hij waande wel al voor waar

Dat het veel te regenen plag daar,

En ze zo lang waren daarom.

Meteen zo antwoordde hij,

De priester en zei dat het nooit regende,

Nog beest, nog vogel geen

Nog ook geen soort serpent

Werd gezien al omtrent.

Nog waren die bomen beide

Waren gegroeid uit heide (?)

En gewijd wijlen eerder

In de maan en de zon eer.

De grote Indiërs zetten ze daar

En woonden hier menig jaar,

En ze zijn lang van heiligheden.

Toen wou de koning daar ter plaatse

Offers doen, de priester verbood

En zei; ‘Hier mag niemand dood

Beesten slaan, nog vogel ook,

Nog zelf ontsteken wierook’;

En zei het hen allen na die

Dat ze vielen op hun knieën

En kusten dat hout

En baden met geweld

Beide, de maan en de zon,

Dat zij hem zou gunnen,

Dat ze de waarheid laten verstaan,

Hoe het met hem zou vergaan.

Dat deed graag Alexander.

Toen vroeg de priester een ander,

Of ze spraken Grieks of Indisch.

De priester zei; ‘ik wil dat u kent:

De zonneboom hij kan wel beide,

De maanboom begint gereed

In Grieks, in Indisch eindigt hij de spraak.

Dit zijn ware zaken.’

Te die tijden dat dit geschiedde

Zag de koning en zijn lieden

De zon te hof gaan

En de zonneschijn ook slaan

Boven aan de zonneboom.

De priester zei; ’Neem kennis!

Zie opwaarts en peins tevoren,

Waarvan ge wil de waarheid horen!

Dan zal men u samen antwoorden.

Niemand zegt het met woorden!

De koning en zijn lieden zagen

Onder die bomen onder die hagen,

Ze wachten hen tegen bedrog.

Toen vernamen ze geen kwaad;

Opwaarts zagen ze toen alle.

Hij peinsde hoe hij met geluk

En met zege en met eren

Te land weer zou keren

Moeder en zuster zien.

De zonneboom antwoordde meteen:

‘Onoverwonnen met strijd

Alexander, u zou krijgen

Dat heerschappij van aardrijk.

Maar u komt zekerlijk

Tot uw land nimmermeer.’

Dit sprak de boom tot de heer

Met kleine stem in Indische taal.

Dat woord bekwam hem niet goed

Alexander; het was hem leed

Dat hij zoveel had geleden.

Zijn volk begon te wenen;

Alexander dreigde de ene,

De andere stilde hij met loon

En bad al zijn lieden

Dat zij het niemand zeiden.

Andermaal zo wou hij wachten,

Van de maanboom te horen taal.

De priester hij zei hem wel

Dat het te middernacht zou zijn

De maansopgang bij een teken.

Hierom wou Alexander wachten

En nam neven zijn zijden

Perdicas en Philotin

En daartoe de neven van hem,

De net uit Griekenland kwam.

Want hij veel goed vernam

Dat niemand anders sloeg daarin;

Dus ontzag hij hem minder.

Al de andere zei hij te vlieden

En ging naar binnen met hen drieën

Voor de heilige boom staan

En aanbidden gelijk

En peinsde dat hij weten wou

De plaats daar hij in sterven zou.

En toen de maan begon te rijzen,

Die tiende bouc.

Alexander heeft ghesproken

Overdaet, die onghewroken

Altoos niet en mach wesen;

Want hi hem vermat van desen,

5 Dat hi sal, eist dat hi levet,

Dattie nature verholen hevet,

Sinen lieden openbaren.

Ooc so seidi mede te waren

Dat hem ware al eerderike

10 Te clene tenen conincrike.

Hier om was die Nature gram,

Alsoe die overdaet vernam.

Soe liet alrehande werc

End nam up hare een gheswerc;

15 Soe maecte hare ter hellen waert.

Waer so soe quam an die vaert,

Alle dinc waren hare onderdaen.

Die elemente hebse ontfaen,

Elkerlijc, want soese sciep.

20 Die lucht eerst jeghen hare liep

Ende groetese met soeten winde.

Teerst datse die aerde kinde,

Groete soese mettien blomen.

Twater es mettien visscen comen

25 Ende tfier metten planeten.

Alrande figuren beten

Ende eren hare sceppersse

Ende bidden dat soe niet en persse

Met honghere hare creaturen.

30 Dit was die tale der Naturen:

‘Danc hebt dat ghi mi doet ere!

Nu en souct min no mere

Die dinc, die ic hebbe verholen!

Ic vare enweghe ter helscer scolen

35 Dor uwen wille ende dor den minen.

Dat sal Alexandere scinen,

Want het sal sijn hooft becopen.’

Dit sprac soe ende dede open

Die aerde ende ghinc ter hellen.

40 Nu hoort! ic sal u hier af tellen.

Soe sach vor der helle dure

Rechte onder die helsce mure

Seven vrouwen in seven borghen,

Dier elc man wel mach sorghen.

45 Die een was moeder van den sonden,

Vrecheit, die daer was tien stonden.

Soe huudde dien groten scat.

Over waer segghic u dat,

Dat soe ghesmoutens gouts so vele

50 Goot in dier vrecker kele,

Dat soeser mede hevet verladen,

Al en conde soes hare niet ghesaden.

Hoverdechede, die coninghinne,

Sat daerna met erren sinne

55 In ene borch groot ende rike

Ende bespotte hare ghelike.

Luxurie, dats Onsuverhede,

Lach dare up hare stede

In bernender modre versmoort;

60 Want soe suverheit testoort.

Gulsecheit sat up hare stede

Ende verteerde hare lede.

Soe liet weder dor den hals gaen,

Dat soe te vele hadde in ghedaen.

65 Gramscap sat daer verbolghen.

Soe doet die ghone, die haer volghen,

In allen tiden sijn verwoet;

Want soe de liede maect onvroet.

Ghierecheit sat daer allene

70 Beloken in haren stene,

Hare hande onder hare liere

Ende bernende in dien swarten viere.

Nidecheit ende hare kinder

Hadden hare sale ghinder:

75 Verradenesse ende Loosheit.

Al en moghen si niet ghereit

Bedecken der liede weldade,

Si verkerense met haren rade.

Met desen seven hovetvrouwen

80 Woonde mede ooc en trouwen

Ypocrisie, die haer can maken

Buten goet in allen saken.

Ende Smekinge was ooc mede,

Die nu hevet hare stede

85 Met hoghen lieden in die sale,

Want soe can met scoonre tale

Hoghen lieden doen verstaen

Saken, die quaet sijn ghedaen.

So grote cracht hevet die miede

90 Ende smekinghe onder hoghe liede,

Dat si bejaghen haren wille,

Waer so si sijn, lude ende stille.

Dese sonden hevet besien

Die nature ende mettien

95 Ghinc soe bindien helscen muren.

Daer sach soe die sielen gheduren

Int vier dat bernet sonder lecht

Elke siele na hare recht.

Ic segghe u de stat vander hellen

100 Na dien dat ons die bouke tellen.

Soe staet midden in die aerde

Ende bernet altoos even haerde;

Boven inghe ende binnen wijt.

Daer pinet vier in elken tijt

105 Sielen, die hebben mesdaen.

Al sijn si in een vier bevaen,

Nochtan hebsi niet even groot

Die pine van dier langher doot.

Want dat vier es so gherecht,

110 Dat het den here ende den knecht

Also met pinen hevet bevaen,

Na dien dat si hebben mesdaen:

Some meer, some min.

Daer sijn ooc vele sielen in

115 Welna al sonder mesquame,

Sonder dat si van Adame

Sijn besmet ende el niete.

Dese weten lettel van verdriete.

Bi redenen prouvict u al.

120 Te somere alse berch ende dal

Es verciert metter sonnen,

Men siet hem tween te gadere ronnen,

Die een loopt met cleenre pine

Die ander es vander sonnen scine

125 So verhit, dat hi versmacht

Ende verliest al sine cracht.

In die middel van dier vlamme

So stoet die felle druut, die gramme

Lucifer Leviathan,

130 Die bedrooch dien eersten man.

Teerst dat hi die Nature sach,

Liet hie tfier, daer hi in lach,

Ende ghinc te hare waert.

Om dat soe niet en ware vervaert,

135 Liet hi sijn duvelike ghedane

Ende snelde hem te ontfane

Die grote sconhede weder,

Die hi hadde, eer hi neder

Van den hemele was verscroven,

140 Doe hi inghel was hier boven

Ende dor sine hoverdechede

Was gheworpen vander stede.

Doene die Nature sach

Begonste soe hare gheclach:

145 Ԗader ende wreker vanden sonden!

Wilen in dier eerster stonden

Waerstu clare alstier sonnen scijn,

Maer dor die hovaerde dijn

So verloorstu hemelrike.

150 Ic bidde di hulpe drouffelike.

Het es recht du gheves loon:

Want alstu verloors dien troon,

Waerstu sonder stede bleven,

En haddic di niet ghegheven

155 Ene sonderlinghe stede

In dese grote demsterhede.

Ic bringhe ene niemare ghedragen:

Alle creaturen claghen

Over Alexanders overmoet.

160 Hi dwanc enen coninc goet,

Coninc Clause van Atervaen;

Tracien es hem onderdaen;

Hi slouch Pausaniase doot,

Hi brac Teben, al was soe groot,

165 Hi dwanc Athenen ende Matone,

Hi drouch ooc roomsce crone,

Hi dwanc Luken ende Pise,

Hi slouch ridderen van prise:

Mennoene entie met hem waren,

170 Hi dorreet ooc te waren

Daris lant, dat hem verstaerf,

Ende verwan dien here driewaerf,

Hi verdreef dien here Apolonise

Ende brac Tyren, de stat van prise,

175 Hi wan Egypten ende dorreet

Libien, dat es so heet;

Babylone heeftene ontfaen,

Die Siten sijn hem onderdaen,

Hi heeft die israelsce roten

180 Binnen Caspi besloten;

Dus heeft hi Asien bevaen,

Ende Porus es hem onderdaen,

Subdraken heeft hi ghevelt

Abisari staet in siere ghewelt,

185 Taxilles es ooc sijn man;

Ende dat es meer: hem en can

Ghenoughen al dese ere.

Hi sochte deylande, dats mere,

Die sijn in die Donker see.

190 Heeft hi ghelucke goet voort mee,

Hi sal sien, wanen Nilus comt,

Want hi hem al nu beromt

Dat hi sal winnen tparadijs.

Du en wachtsti in alre wijs,

195 Hi sal di de helle af winnen.

Daertoe willi ooc bekinnen

Die werelt die hier onder es

Ende dwinghen Antipodes.

Hi wille de sonne sien west upstaen

200 Ende oost te hove gaen.

Nu wrec ons over dit verlies!

Wat eren soutstu hebben dies,

Of wat lone, of wat prise

Dattu uten paradyse

205 Adame dreves int drouve dal,

Of di Alexander winnen sal?’

Soe waende wech varen na dese woort.

Lucifer sprac ‘Vrouwe hoort!

Ic sals uwen wille doen sonder waen,

210 Ende ic en sals niet ave staen,

Eer ickene hebbe in der hellen

Met anderen sinen ghesellen.’

Stappans so riep hi te rade

In dier hellen alle die quade.

215 Up een plein quamen die keitive,

Daeromme lopen rivieren vive.

Die rivieren heten aldus:

Lete ende Avernus

Cocitus ende Flegeton

220 Ende die wrede Acheron.

Dese bernen ende stinken;

En mach niemen ghedinken

Dat hiere nie sonne sach,

Ofte eneghen wint, die helpen mach.

225 Daer ligghen die drouve sielen

Mettien duvelen, die vielen,

Ende doghen onghehoorde doot,

Want dat es hare meeste noot,

Dat si sterven sonder blijf;

230 Die hier leiden sondich lijf

Ende altoos om sonden werven,

Die moeten altoos ghinder sterven;

Si moghen de deemsterhede tasten,

Die drouve sielen, die altoos vasten;

235 Nu hebben si heet ende nu cout;

Daer es rouwe menechfout,

Ende hi moet sonder ende sterven,

Dien de helle doet bederven.

Doe thelsce volc versament was,

240 Die oude viant Sathanas

Wispelde drie waerf, ende al die ween

Wart ghestilt. daer ne was gheen

Die roupen dorste, doe hijt hoorde.

Doe sprac hi der Naturen woorde,

245 Ende hi seide meer daertoe:

‘Secht, mine ghesellen, hoe

Sullen wi ghedoghen dese overdaet,

Van desen man, diet al verslaet

Ende die alle dinc ontsien?

250 Laetmen sinen wille ghescien,

Hi sal al die werelt breken.

Dats al niet, maer hi sal steken

Dor die dicke aerde een gat,

Ende maken tote ons enen pat,

255 Daertoe sal hi onse sielen vaen.

Dus moeten wi hem sijn onderdaen.

Ooc so segghen die propheten

Dat god der werelt hevet beheten

Menech jaer hier te voren

260 Dat een man soude sijn gheboren

Met mieraclen, in weet wie;

Met sinen houte so sal hie

Breken onse vaste prisoen

Ende onse sielen daerute doen.

265 Nu siet, ghi heren vander doot,

Helpt ons gheraden terre noot,

Die wile dat men ons mach helpen!

Laet ons dies mans daet stelpen,

Dat hi niet die ghone en si

270 Die de helle sal hebben vri.’

Cume hadde hi dit gheseit,

Dat Verranesse sprac ghereit:

(Die was dier Nidecheiden dochter)

‘Lucifer, laet wesen sochter

275 Vorwaert meer dine maniere,

Ic salt di volbringhen sciere,

Want het es mi clene pine.

Ic hebbe een cracht van venine,

Men vint gheen van dierre naturen;

280 En mach in gheen vat gheduren,

No in ysere, no in stale,

No in goude, no in metale,

Dan in een coeclauwe allene.

Dat salmen gheven hem ghemene

285 Mettien claren wine ghemanc.

Hi sal sterven eer iet lanc.

Want Antypater, mijn vrient,

Die Alexandere heeft ghedient

Ende over Grieken es baliu,

290 Dien hebbic, dat segghic u,

Vander wieghen up gheleert

Dat hi van buten enen eert

Ende int herte draghet de moort.

Nu es hi ghedaghet voort;

295 Na dat hi hevet gheregniert dat lant,

Willene de coninc al te hant

Met hem hebben in sijn here,

Dat hi sine oude vertere.

Bi des mans helpe sal ic saen

300 Alexandere verslaen.’

Verranesse sprac dese tale.

Dat drouve volc priset wale,

Dat soe so sciere hadde vonden

Goeden raet in corten stonden.

305 Stappans voer soe uter helle

Tote Antypater, haren gheselle,

Die een quaet verrader was

Ende haerde sere in soorghen das,

Hoe hi behouden sal sijn ere

310 Jeghen den coninc, sinen here,

Doe riet soe der herten sijn

Te makene dat staerke venijn.

Ende doe hijs wale was gheleert,

Was soe saen ter hellen ghekeert.

315 Ende soe comt noch dicke uut

Te radene dusdaen saluut.

Nu es comen uter see

Alexander ende heeft mee

Wonders vonden, dies hi sach,

320 Dan ic u wel besceden mach.

Nu wille hi besien de woestine

Van Endi met groter pine

Ende daerna so willi scone

Varen tote Babylone

325 Ende besetten Asienlant.

Daerna wille hi te hant

Affriken winnen al

Ende daerna, heeft hijs gheval,

Spanien winnen ende in dien

330 Ercules colummen sien

Ent westeinde van eertrike winnen.

Ende daerna willi doen bekinnen

Sine cracht in Vrancrike

Ende Gallen dwinghen ghemenelike

335 Ende Aquitaengen ende Bertanien

Germaengen ende Allemanien.

Dan willi Moniu overliden

Ende Lombaerdien doreriden

Ende dor Rome in Grieken varen.

340 Bedi ontboot hi te waren

Dien van Surien in waren saken

Dat si scepe daertoe maken.

Alsi besocht heeft dlant van Inden

Willi hem dies onderwinden.

345 Dit heeft hi met Porus bestaen,

Die hem raet gaf sonder waen,

Dat hi Inden bescouwe,

Om dat men hem niet en wantrouwe,

Dat hi hadde enech lant

350 En ware den Grieken al becant.

Si quamen bi groten brouken,

Daer souden si passage souken.

Mettien rees daer een dier

Vreselijc ende onghehier.

355 Sijn rugghe was scaerp alse een saghe,

Twee hovede hadt up sinen craghe;

Deen was ghescepen alstie mane.

Sine huut, diet hadde ane,

Was ghelijc enen seepaerde.

360 Doe dander hovet openbaerde,

Gheleect eens cocodrilles hooft

Ende verbeet ooc, dies ghelooft,

Met enen bete ridders twee.

Sine mochtent nemmermee

365 Met ghenen spere doresteken.

Doe ghincsi sine been breken

Ende met groten hameren slaen.

Doe ghinghen si naerre staen;

Hem wonderes dat dier was so groot,

370 Dat daer lach ghesleghen doot.

Daerna quaemsi tenen woude,

Daer sloughen si tenten met ghewoude

Ses milen lanc, ses milen breet

Bi enen watere, dat Buemer heet.

375 Si wouden bliven daer dien nacht.

Doe waren met groter cracht

Die voorste cnapen sere versaghet,

Dat si ten tenten waren gejaghet

Ende si riepen ‘wapent u!

380 Hier comen olifante nu;

Si sullen dit here storen.’

Alexander hi riep voren

Die ridders van Tesalia:

‘Varet voren, ic come na;

385 Drivet voren swijn ende soghen

Doetse gorren, ghi sult moghen

Die olifante so vervaren.’;

Selve quam hi na te waren

Met Poruse, dien edelen deghen.

390 Die olifante quamen hem jeghen,

Some swart some bont.

Porus makede hem cont

Dat si goet te stride waren;-

Si wanese vaen ende vervaren-

395 Men soude de soghe so doen gorren,

Sine souden hem niet weren dorren.

Doe woorden die beesten versaghet,

Some vanden swinen verjaghet,

Some van ludene van businen.

400 Alexander volghede met pinen.

Daer slouchen siere neghenhondert doot

Ende tachtich, dat was wonder groot.

De tande naemsi tharen doene,

Ende keerden in die pauwelioene.

405 Die coninc hiet sciltwachte sciere

Bi nachte doen jeghen die diere.

Des ander daghes quam hi te waren

Ane een jeghenode ghevaren,

Ane enen meersch up een riviere.

410 Daer sach hi volc naect als die diere.

Si waren lanc neghen voete,

Si drinken water, eist sout, eist soete,

Rauwe vische eten si

415 Buten water ende daer onder

Moghen si duren, dat es wonder.

Alsi wouden tote hem tiden,

Dukeden si in de riviere besiden.

Ebigmaris heet die riviere,

420 Daer si wonen dese diere.

Doe quamen si in een foreest,

Daer vonden si alre meest,

Die men heet Cynokephaline.

Si sijn ghehovet als hondekine.

425 Si quamen jeghen hem ghelopen

Te samen met groten hopen,

Si scoten ende vloen mettien.

Si quamen al daer si sien

Woestinen utermaten breet.

430 Alexander hoort ende versteet

Dat daer en was wonders nemee,

Tote datmen quame ter Oostersee.

Ende si voeren weder west.

Doe dochte den coninc wesen best,

435 Om dat dlant was waterloos,

Dat si niet en scieden altoos

Vanden watere, dan twalef milen.

Daer dedi tenten slaen tier wilen.

Die tenten sijn daer saen ghesleghen,

440 Ende hout daertoe ghedregen

Ende daer ghemaect groot vier.

Doe waert die wint so onghehier,

Die up hen van oosten quam,

Dat sijs alle woorden gram.

445 Hi stac die tenten al ter neder.

Dat vier vlooch voort ende weder

Ende verbernde man ende paerde.

Dat was een weder dat vervaerde

Dat volc, want et was bi nachte

450 Ende in dien heerfst dat waeit onsachte.

Doet dach was bonden si te samen

Hare haernasch ende quamen

Daert was ghelie in enen dal.

Dies avonts ghinghen si over al

455 In die pauwelioene eten,

Want die stoorm was gheseten.

Des avonts waert daer coude groot.

Doe quam hem up een ander noot:

Die snee viel up hem in den dale

460 Also breet, dat lesemen wale,

Alse haddent ghewesen vliese.

Doe ontsach hem van verliese

Alexander, die milde, die boude,

Hi waende dat al versmoren soude.

465 Hi en wiste ander boete,

Sonder dat hi onder de voete

Dien snee dien volke treden dede.

Maer een reghen quam daermede,

Die smelten dede al dien snee.

470 Te hans quam daer wonders mee:

Een gheswerc quam daerna ghegaen,

Vreselec so waest ghedaen,

Swart oft die helle ware,

Ende bedecte alle die scare,

475 Daer si laghen in dien dale.

Doe saghen si ten selven male

Groot vier vallen uter lucht.

Daeraf hadsi grote vrucht,

Want dat velt waert al ontsteken.

480 Dat volc begonde doe spreken

Ende seiden het ware ons heren wrake,

Dat een man begonde de sake

Die van gode verholen es,

Ende no Liber Bacus, no Hercules

485 So verre dlant en dorsten souken.

Doe hiet die coninc oude douken

Die te stucken ghescoert laghen

Dien ridders jeghen tfier draghen,

Want het wasser jeghen goet.

490 Die coninc sprac ‘god die doet

Met alre dinc, dat hi ghebiet,

Dien biddic dat hi ons besiet

Dat wi niet en sterven hier.’

Stappans bleef staen dat vier,

495 Ende die nacht verscoonde al.

Ende die coninc gheboot in Դ dal

Dat men groot vier ontsteken soude,

Ende dat hi ate, wie dat woude.

Drie daghe waren si achter een

500 Dat nie sonne up hem en sceen,

Want swarte gheswerc hadse bedect.

Eer Alexander wech ghetrect,

Dedi vijftich ridderen graven

Eerlike met groter haven,

505 Die in dien snee waren versmoort.

Ende daerna voersi voort.

Cortelike quamen si te waren

Bi der groter see ghevaren,

Daer si saghen Oost-Etyopen

510 Ende die montanien open,

Die Hennos heten in dat lant.

Daerwaert voer hi al te hant.

Si vonden thol, daer in ghevoet

Liber Bacus was, die deghen goet,

515 Die al dlant verwan met wiven.

Dus hoort men Solinus scriven.

Ooc scrivet hi al over waer

Dat Liber Bacus was vierhondert jaer

Ende sesse, eer Alexander quam.

520 Doe Alexander thol vernam,

Seidemen, wiere in ghinghe,

Dat hi soude cortelinghe

Sterven bindien derden daghe.

Dit hielt die coninc al over saghe.

525 Doe sinde hiere in someghen keytijf,

Die verbuert hadde dlijf;

Si bleven doot bin drien daghen.

Hi hads rouwe, hooric ghewaghen.

An Liber Bacus dedi sine bede

530 Ende bat dat hi ende sijn volc mede

Te lande weder moeste keren

Te siere moeder met groter eren.

Dat bat hi al omme niet.

Alsi vraechde ofmen iet

535 Wonders meer vonde int lant,

Men seide Ԯeent.ՠhi hiet te hant

Al sijn here varen hene

In een poort, heet Fasiatene.

Si voeren bi siere baniere.

540 Doe quamen hem tontmoete sciere

Twee oude man. doe sprac die coninc:

Secht mi, heren, ene dinc:

Weti iet wonders in dit lant?’

Die een seide al te hant:

545 Ԉere, eist dat ghijt beghaert

Henen over tien dachvaert

Moochdi wonder groot bescouwen.

Maer ic segghe u bi trouwen,

Dat hier tusscen luttel waters si.

550 Daeromme segghic di: bedi

Nem metti viertich dusent man

Ende bewisse di van water dan,

Want die rochen nouwe sijn,

Daer liden moet dat here dijn,

555 Daer moechdi vele beesten sien.’

Alexander was blide van dien.

‘Eer ghi mi enweghe leet,

Secht wat dat ghi mi beheet

Te toghene dat selc wonder es.

560 Die een sprac Էes seker des

Ende merc des wale ende gome,

Wi sullen toghen di twee bome,

Deen es der manen, dander der sonnen,

Die griex ende intsch spreken connen;

565 Waer af dattu ooc wilt horen,

Sullen si di bringhen te voren.;

Hieromme waert Alexander erre

Ende hi sprac ‘Ben ic so verre

Van westen tote oosten ghereden,

570 Dat ghi mi sout bespotten heden?

Te waren, dat weert ut te scanden.’

Dae sworen si bede te hande:

‘Hets waer, ende ghi moecht weten saen,

Of wi u valsch doen verstaen.’

575 Die ridders baden hem utermaten,

Dat hijt niet en soude laten,

Hine voere dat wonder besien.

Daer coos hi uutten here mettien

Viertech dusent, die best waren;

580 Dander hiet hi henen varen

Ridders ende ooc olifante

Knapen ooc ende seriante

Met Poruse te Fasiatene;

Ende hi voer metten ouden hene.

585 Int droghe lant sonder water

Vant hi vele ommater

Serpente ende menegherande diere

- Van so misseliker maniere

Gheheten na die intsce tale,

590 Dat niemen can ghedietscen wale –

Tote dat si quamen dien bomen bi.

Man ende wijf vonden si

In dat lant, dat si begheren,

Ghecleet met huden van panteren

595 Van tygren ende van anderen dieren.

De coninc vrachde ‘Van wat manieren,

Ofte wat liede so sidi?’;

Si seiden’Inden so sijn wi.’

In dat lantscap so wies ooc

600 Edele balseme ende wirooc,

Want de bome balseme draghen,

Ende die liede, die si daer saghen

Si leveder bi al te waren.

Mettien so quam hi ghevaren,

605 al daer die mamerie stoet.

Die pape hi quam ute te voet,

Die pape van dien bomen was.

Alexander mercte das,

Dat hi was langher dan tien voete,

610 Van ghedane haerde onsoete,

Swart, ghetant als een hont,

Hi stont ghelijc ter selver stont

Alse of hine soude verbiten.

An sijn oren hinghen margariten.

615 Hi groete dien coninc ende vraghede

Wat hi woude ende wat hi jaghede.

Hi seide ‘ic quam hier in dien,

Dat ic die bome woude sien,

Die der sonnen enter manen

620 Heilech sijn na minen wane.’

Die pape sprac ‘Bestu rene

Van wive ende van manvolc ghemene,

Du moghes gaen in die heleghe stede.’

Daer stonden Alexanders ridderen mede,

625 Vierhondert, luttel meer of min.

Die pape seide ‘wildi hier in

- Ghi sijt clene liedekine –

So doet af die vingherline

Ende uwe cleder ende uwe scoen,

630 Het es sede, ghi moetet doen.

Der sonnen boom sal spreken saen,

Alse die sonne sal onder gaen,

Want hets sijn recht ende sijn sede,

Ende alse de sonne riset mede.

635 Dier manen boom spreect also saen,

Alse die mane sal up staen

Ende alse soe te hove gaet.’

Dit hilt al over baraet

Alexander, ende mettien

640 So ghinc hi die bome besien,

Die bede stonden in een paerc,

In enen mure en bore staerc.

Ende een bosch stont bindien mure,

Dien ghinc die coninc selve dure

645 Met anderen sinen ghesellen.

Si saghen uten bomen wellen

Balseme, diemen diere coopt,

Ghelijker wijs dat hars loopt

Ende hanghet uten kerseboom.

650 Dies nam Alexander goom

Ende naems vele, omdat wel rooc.

So deden sine ridders ooc.

In midden van den foreeste

Stonden twee die alre meeste

655 Bome, die noit die coninc sach.

Dat waest, daer het al an lach.

Si waren hoghe der voete hondert,

Hoe sere dat Alexandere wondert;

Hi waende wale al over waer

660 Dat vele te reghene pleghe daer,

Ende si so lanc waren daerbi.

Mettien so antwoorde hi,

Die pape, ende seide dat noit rein,

No beeste no voghel enghein

665 No ooc geenrehande serpent

Waert ghesien al omtrent.

Ne ware die bome bede

Waren ghewassen uter hede

Ende ghewijt wilen ere

670 Inder manen ende der sonnen ere.

Die grote Inden settense daer

Ende woonden hier menech jaer,

Ende si sijn lanc van helechede.

Doe woude die coninc daer ter stede

675 Offeren doen. die pape verboot

Ende seide Ԩier en mach niemen doot

Beeste slaen, no voghel ooc,

No selve ontsteken wirooc’;

Ende hiet hem allen na dien

680 Dat si vielen up hare knien

Ende cusseden dat hout

Ende baden met ghewout

Bede der manen ende der sonnen,

Dat sijs hem souden onnen,

685 Dat si die waerheit doen verstaen,

Hoet met hem soude vergaen.

Dat dede gheerne Alexander.

Doe vraghede dien pape een ander,

Weder si spraken griex so intsch.

690 Die pape seide’iԩc wilduut kins:

Der sonnen boom hi can wel bede,

Dier manen boom beghint gherede

In griex, in intsch int hi di spraken.

Dit sijn waerlike saken.’

695 Tien tiden dat dit ghesciede

Sach die coninc ende sine liede

Die sonne te hove gaen

Ende dat sonnenscijn ooc slaen

Boven an dier sonnen boom.

700 Die pape seide ‘Nemet goom!

Siet upwaert ende peinst te voren,

Waer af ghi wilt die waerheit horen!

Dan salmen u saen antwoorden.

Niemen en segghe het met woorden!

705 De coninc ende sine liede saghen

Onder die bome, onder dier haghen,

Si wachten hem jeghen baraet.

Doe vernamen si gheen quaet;

Upwaert saghen si doe alle.

710 Hi peinsde, hoe hi met ghevalle

Ende met seghe ende met eren

Te lande weder soude keren

Moeder ende suster sien.

Die sonnenboom antwoorde mettien:

715 ‘onverwonnen met wighen

Alexander, du sout ghecrighen

Dat heerscap van eertrike.

Maer du en comes sekerlike

Te dinen lande nemmermere.’

720 Dit sprac die boom toten here

Met cleenre stemmen in intscer tale.

Die woort bequamen hem niet wale

Alexandere; het was hem leet

Dat hiere so vele hadde gheleet.

725 Sijn volc begonde wenen;

Alexander dreechde dien enen,

Den anderen stilde hi met mieden

Ende bat al sinen lieden

Dat sijt niemenne en seiden.

730 Anderwerf so woude hi beiden,

Van dier manen boom te hoorne tale.

Die pape hi seide hem wale

Dat te midnacht soude sijn

Dier manen upganc bi een lictekijn.

735 Hier om woude Alexander biden

Ende nam neven siere siden

Perdicas ende Philotine

Ende daertoe dien neve sine,

Die cortelinghe uut Grieken quam.

740 Want hi vele wel vernam

Dat niemen anderen slouch daerin;

Dies ontsach hi hem te min.

Al die andere hiet hi vlien

Ende ghinc inwaert met hem drien

745 Vore dien heleghen boom staen

Ende anebedene saen

Ende peinsde dat hi weten woude

Die stat, daer hi in steerven soude.

Ende doe die mane begonste risen,

Dat tiende boek.

Alexander heeft gesproken

Overdaad die ongewroken

Altijd niet mag wezen;

Want hij hem vermat van dezen,

Dat hij zal, is het dat hij leeft,

Dat de natuur verborgen heeft,

Zijn lieden openbaren.

Ook zo zei hij mede te waren

Dat hem was geheel aardrijk

Te klein tot een koninkrijk.

Hierom was de Natuur gram,

Toen ze die overdaad vernam.

Ze liet allerhande werk

En nam op haar een zwerk;

Ze maakte haar ter helle waart.

Waar ze kwam aan die vaart,

Alle dingen waren haar onderdanig.

Die elementen hebben haar ontvangen,

Elk, want zo ze schiep.

De lucht eerst tegen haar liep

En begroette ze met zoete wind.

Ten eerste dat ze de aarde kende,

Begroette zo ze met de bloemen.

Het water is met de vissen gekomen

En het vuur met de planeten.

Allerhande figuren baden

En eren haar schepperse

En bidden dat ze niet perst

Met honger haar creaturen.

Dit was de taal der Naturen:

‘Dank hebt dat ge me doet eer!

Nu zoek min of meer

Die dingen die ik heb verholen!

Ik vaar weg ter helse scholen

Door uw wil en door de mijne.

Dat zal Alexander schijnen,

Want het zal zijn hoofd bekopen.’

Dit sprak ze en deed open

De aarde en ging ter helle.

Nu hoort! Ik zal u hiervan vertellen.

Ze zag voor de helle deur

Recht onder die helse muur

Zeven vrouwen in zeven burchten,

Die elke man wel mag bezorgen.

De ene was moeder van de zonden,

Vrekkigheid die daar was te die stonden.

Ze behoedde de grote schat.

Voor waar zeg ik u dat,

Dat ze gesmolten goud zoveel

Goot in die vrekkige keel,

Dat ze hem er mee heeft verladen,

Al kon ze haar niet verzadigen.

Hovaardigheid, die koningin,

Zat daarna met kwade zin

In een burcht groot en rijk

En bespotte haar gelijk.

Weelderigheid, dat is Onzuiverheden,

Lag daar op haar stede

In brandende modder versmoort;

Want ze zuiverheid verstoort.

Gulzigheid zat op haar stede

En verteerde haar leden.

Ze liet weer door de hals gaan,

Dat ze te veel had ingedaan.

Gramschap zat daar verbolgen.

Ze doet diegene die haar volgen,

In alle tijden zijn verwoed;

Want ze de lieden maakt onverstandig.

Gierigheid zat daar alleen

Gesloten in haar steen,

Haar handen onder haar wangen

En brandend in het zwarte vuur.

Nijdigheid en haar kinderen

Hadden hun zaal ginder:

Verraad en Loosheid.

Al mogen ze niet gereed

Bedekken de lieden weldaad,

Ze veranderen ze met hun raad.

Met deze zeven hoofdvrouwen

Woonde mede ook en vertrouw

Hypocriet die haar kan maken

Buiten goed in alle zaken.

En Smeken was er ook mede,

Die nu heeft haar stede

Met hoge lieden in de zaal,

Want ze kan met mooie taal

Hoge lieden laten verstaan

Zaken die kwaad zijn gedaan.

Zo grote kracht heeft die winst

En smeken onder hoge lieden,

Zodat ze bejagen haar wil,

Waar zo ze zijn luid en stil.

Deze zonden heeft bezien

De Natuur en meteen

Ging ze binnen die helse muren.

Daar zag ze de zielen verduren

In het vuur dat brandt zonder licht

Elke ziel naar zijn recht.

Ik zeg u de plaats van de hel

Naar dat ons de boeken vertellen.

Ze staat midden in de aarde

En brandt altijd even hard;

Boven eng en binnen wijdt.

Daar pijnigt vuur in elke tijd

Zielen die hebben misdaan.

Al zijn ze in een vuur bevangen,

Nochtans hebben ze niet even groot

De pijn van de lange dood.

Want dat vuur is zo rechtvaardig,

Dat het de heer en de knecht

Alzo met pijnen heeft bevangen,

Naar dien dat ze hebben misdaan:

Sommige meer, sommige minder.

Daar zijn ook vele zielen in

Bijna zonder miskwam,

Uitgezonderd dat ze van Adam

Zijn besmet en anders niets.

Deze weten weinig van verdriet.

Bij redenen bewijs ik het u al.

Te zomer als berg en dal

Is versierd met de zon,

Men ziet hen twee tezamen rennen,

De ene loopt met kleine pijn

De andere is van de zonneschijn

Zo verhit dat hij versmacht

En verliest al zijn kracht.

In het midden van die vlam

Zo staat de felle kwant, die gramme

Lucifer Leviathan,

Die bedroog de eerste man.

Ten eerste dat hij de Natuur zag,

Verliet hij het vuur daar hij in lag,

En ging tot haar waart.

Omdat ze niet was verschrikt,

Liet hij zijn duivelse gedaante

En snelde hem te ontvangen

De grote schoonheden weer,

Die hij had eer hij neder

Van de hemel was geschoven,

Toen hij engel was hierboven

En door zijn hovaardigheden

Was geworpen van de stede.

Toen hem de Natuur zag

Begon ze haar geklaag:

‘Vader en wreker van de zonden!

Wijlen in de eerste stonden

Was u helder als de zonneschijn,

Maar door de hovaardigheid van u

Zo verloor u het hemelrijk.

Ik bid uw hulp droevig.

Het is recht u geeft loon:

Want toen u verloor de troon,

Was u zonder plaats bleven,

Had ik u niet gegeven

Een bijzondere plaats

In deze grote duisterheden.

Ik breng een nieuwtje gedragen:

Alle creaturen klagen

Over Alexander’s overmoed.

Hij bedwong een koning goed,

Koning Clause van Atervaen;

Thracië is hem onderdaan;

Hij sloeg Pausanias dood,

Hij brak Thebe, al was ze groot,

Hij bedwong Athene en Matone,

Hij droeg ook Romeinse kroon,

Hij bedwong Luken (Luik?) en Pisa,

Hij sloeg ridders van prijs:

Mennoen en die met hem waren,

Hij doorreed ook te waren

Darius land dat hem verstierf,

En overwon die heer driemaal,

Hij verdreef de heer Apolonis

En brak Tyre, de stad van prijs,

Hij won Egypte en doorreed

Libie, dat is zo heet;

Babylon heeft hem ontvangen,

De Scythen zijn hem onderdaan,

Hij heeft die Israëlische groepen

Binnen Kaspus besloten;

Dus heeft hij Azië bevangen,

En Porus is hem onderdaan,

Subdraken heeft hij geveld

Abisari staat in zijn geweld,

Taxilles is ook zijn man;

En dat is meer: hem niet kan

Vergenoegen al deze eer.

Hij zocht de eilanden, dat is meer,

Die zijn in de Donker Zee.

Heeft hij geluk goed voort meer,

Hij zal zien waarvan Nijl komt,

Want hij zich nu al beroemt

Dat hij zal winnen het paradijs.

U verwacht hij in alle wijs,

Hij zal u de hel afwinnen.

Daartoe wil hij ook bekennen

De wereld die hieronder is

En bedwingen Antipoden.

Hij wil de zon zien west opstaan

En oost te hof gaan.

Nu wraak ons over dit verlies!

Welke eer zou u hebben dit,

Of welk loon of welke prijs

Dat u uit het paradijs

Adam dreef in het droevige dal,

Als u Alexander overwinnen zal?’

Ze waande weg te gaan na dit woord.

Lucifer sprak; ‘Vrouwe hoort!

Ik zal uw wil doen zonder waan,

En ik zal het niet afstaan,

Eer ik hem heb in de hellen

Met anderen zijn gezellen.’

Gelijk zo riep hij te rade

In de hel al die kwade.

Op een plein kwamen die ellendige,

Daarom lopen rivieren vijf.

De rivieren heten aldus:

Lete en Avernus

Cocitus en Flegeton

En de wrede Acheron.

Deze branden en stinken;

Het mag niemand denken

Dat hij er ooit zon zag,

Of enige wind die helpen mag.

Daar liggen de droevige zielen

Met de duivels die vielen,

En gedogen ongehoorde dood,

Want dat is hun grootste nood,

Dat ze sterven zonder blijf

Die hier leiden zondig lijf

En altijd om zonden werven,

Die moeten altijd ginder sterven;

Ze mogen de duisterheden tasten,

Die droevige zielen die altijd vasten;

Nu hebben ze het heet en nu koud;

Daar is rouw menigvuldig,

En hij moet zonder einde sterven,

Die de hel laat bederven.

Toen het helse volk verzameld was,

De oude vijand Satan

Lispelde driemaal en al de ween

Werden gestild, daar was er geen

Die roepen dorste toen hij het hoorde.

Toen sprak hij de Natuur haar woorden,

En hij zei meer daartoe:

‘Zeg, mijn gezellen, hoe

Zullen we gedogen deze overdaad,

Van deze man die alles verslaat

En die alle dingen ontzien?

Laat men zijn wil geschieden,

Hij zal de hele wereld breken.

Dat is al niet, maar hij zal steken

Door de dikke aarde een gat,

En maken tot ons een pad,

Daartoe zal hij onze zielen vangen.

Dus moeten we hem zijn onderdanig.

Ook zo zeggen de profeten

Dat God de wereld heeft gezegd

Menig jaar hier tevoren

Dat een man zou zijn geboren

Met mirakels, ik weet niet wie;

Met zijn hout zo zal hij

Breken onze vaste gevangenis

En onze zielen daaruit doen.

Nu ziet, gij heren van de dood,

Helpt ons gerade uit de nood,

De tijd dat men ons mag helpen!

Laat ons deze mans daad stelpen,

Dat hij niet diegene is

Die de hel zal hebben bevrijd.’

Nauwelijks had hij dit gezegd,

Dat Verraad sprak gereed:

(Die was de Nijdigheden dochter)

‘Lucifer, laat wezen zachter

Voorwaarts meer uw manier,

Ik zal het u volbrengen snel,

Want het is me kleine pijn.

Ik heb een kracht van venijn,

Men vindt geen van die naturen;

En het mag in geen vat verduren,

Nog in ijzer, nog in staal,

Nog in goud, nog in metaal,

Dan in een koeklauw alleen.

Dat zal men geven hem algemeen

Met de klare wijn gemengd.

Hij zal sterven over een tijdje.

Want Antipater, mijn vriend,

Die Alexander heeft gediend

En over Griekenland is baljuw,

Die heb ik, dat zeg ik u,

Van de wieg op geleerd

Dat hij van buiten een eert

En in het hart draagt de moord.

Nu is hij gedaagd voort;

Naar dat hij heeft geregeerd dat land,

Wil hem de koning al gelijk

Met hem hebben in zijn leger,

Dat hij zijn ouderdom verjongt.

Bij de mans hulp zal ik samen

Alexander verslaan.’

Verraad sprak deze taal.

Dat droevige volk prees het wel,

Dat ze zo snel had gevonden

Goede raad in korte stonden.

Gelijk voer ze uit de hel

Tot Antipater, haar gezel,

Die een kwade verrader was

En erg zeer in zorgen dat,

Hoe hij behouden zal zijn eer

Tegen de koning, zijn heer,

Toen raadde ze het hart van hem

Te maken dat sterke venijn.

En toen hij het goed was geleerd,

Was ze samen ter helle gekeerd.

En ze komt nog vaak uit

Te aanraden dusdanig compliment.

Nu is gekomen uit de zee

Alexander en heeft meer

Wonderen gevonden die hij zag,

Dan ik u wel vertellen mag.

Nu wil hij bezien de woestijnen

Van Indië met grote pijn

En daarna zo wil hij mooi

Varen tot Babylon

En bezetten Azië land.

Daarna wille hij gelijk

Afrika winnen al

En daarna, heeft hij geluk,

Spanje winnen en in die

Hercules kolommen zien

En het Westeinde van aardrijk winnen.

En daarna wil hij laten bekennen

Zijn kracht in Frankrijk

En Gallië bedwingen algemeen

En Aquitanië en Bretagne

Germanië en Duitsland.

Dan wil hij Sint Bernhard overgaan

En Lombardije doorrijden

En door Rome in Griekenland komen.

Daarbij ontbood hij te waren

Die van Syrië in waren zaken

Dat ze schepen daartoe maken.

Toen hij bezocht heeft het land van Indien

Wilde hij hem dus onderwinden.

Dit heeft hij met Porus bestaan,

Die hem raad gaf zonder waan,

Dat hij Indien aanschouwt,

Omdat men hem niet wantrouwt,

Dat hij had enig land

En was de Grieken al bekend.

Ze kwamen bij grote moerassen,

Daar zouden ze passage zoeken.

Meteen rees daar een dier

Vreselijk en onguur.

Zijn rug was scherp als een zaag,

Twee hoofden had het op zijn kraag;

De ene was geschapen zoals de maan.

Zijn huid die het had aan,

Was gelijk een zeepaard.

Toen het de andere hoofd openbaarde,

Geleek het een krokodillenhoofd

En beet ook, dus geloof het,

Met een beet ridders twee.

Ze mochten het nimmermeer

Met geen speer doorsteken.

Toen gingen ze zijn benen breken

En met grote hamers slaan.

Toen gingen ze dichterbij staan;

Hem verwonderde dat dier was zo groot,

Dat daar lag geslagen dood.

Daarna kwamen ze tot een woud,

Daar sloegen ze tenten met geweld

Zes mijlen lang, zes mijlen breed

Bij een water dat Buemer heet.

Ze wilden blijven daar die nacht.

Toen waren met grote kracht

Die voorste knapen zeer verschrikt,

Zodat ze ten tenten waren gejaagd

En ze riepen; ‘wapent u!

Hier komen olifanten nu;

Ze sullen dit leger verstoren.’

Alexander hij riep voren

De ridders van Thessalië:

‘Ga voren, ik kom na;

Drijf voor zwijn en zeugen

Laat ze knorren, ge zal mogen

Die olifanten zo verschrikken.’;

Zelf kwam hij na te waren

Met Porus, die edele degen.

De olifanten kwamen hen tegen,

Sommige zwart en sommige bont.

Porus maakte hen bekend

Dat ze goed te strijd waren;

Ze waanden ze te vangen en verschrikken

Men zou de zeugen zo laten knorren,

Ze zouden zich niet verweren durven.

Toen worden die beesten verschrikt,

Sommige van de zwijnen verjaagd,

Sommige van geluid van bazuinen.

Alexander volgde met pijnen.

Daar sloegen ze er negenhonderd dood

En tachtig, dat was wonder groot.

De tanden namen ze tot hun doen,

En keerden in de paviljoenen.

De koning zei schildwachten snel

Bij nacht te doen tegen de dieren.

De andere dag kwam hij te waren

Aan een gebied gevaren,

Aan een moeras op een rivier.

Daar zag hij volk naakt als de dieren.

Ze waren lang negen voeten,

Ze drinken water, is het zout, is het zoet,

Rauwe vis eten ze

Buiten water en daaronder

Mogen ze verduren, dat is wonder.

Als ze wilden tot hen gaan,

Doken ze in de rivier bezijden.

Ebigmaris heet die rivier,

Daar ze wonen deze dieren.

Toen kwamen ze in een bos,

Daar vonden ze allergrootste,

Die men noemt Cynokephaline.

Ze zijn gehoofd zoals hondjes.

Ze kwamen tegen hen gelopen

Tezamen met grote hopen,

Ze schoten en vlogen meteen.

Ze kwamen al daar ze zien

Woestijnen uitermate breed.

Alexander hoort en verstaat

Dat daar was wonders nimmer,

Totdat men kwam ter Oosterzee.

En ze voeren weer west.

Toen dacht de koning wezen best,

Omdat het land was waterloos,

Dat ze niet scheiden altijd

Van het water dan twaalf mijlen.

Daar liet hij tenten slaan te die tijden.

De tenten zijn daar samen geslagen,

En hout daartoe gedragen

En daar gemaakt groot vuur.

Toen werd de wind zo onguur,

Die op hen van oosten kwam,

Zodat zij alle worden gram.

Het stak de tenten alle ter neder.

Dat vuur vloog voort en weder

En verbrande man en paarden.

Dat was een weer dat beangstigde

Dat volk, want het was bij nacht

En in de herfst dat waait hard.

Toen het dag was bonden ze tezamen

Hun harnas en kwamen

Daar het was luw in een dal.

Die avond gingen ze overal

In de paviljoenen eten,

Want de storm was gekalmeerd.

De avond werd daar koude groot.

Toen kwam op hen een andere nood:

De sneeuw viel op hen in het dal

Alzo breed, dat leest men wel,

Als hadden het geweest vliezen.

Toen ontzag hem van verlies

Alexander, die milde, die boude,

Hij waande dat alles versmoren zou.

Hij wist geen andere verbetering,

Uitgezonderd dat hij onder de voeten

De sneeuw het volk vertreden liet.

Maar een regen kwam daarmee,

Die smelten deed al die sneeuw.

Gelijk kwam daar wonders meer:

Een zwerk kwam daarna gegaan,

Vreselijk zo was het gedaan,

Zwart of het de hel was,

En bedekte geheel de scharen,

Daar ze lagen in dat dal.

Toen zagen ze terzelfder maal

Groot vuur vallen uit de lucht.

Daarvan hadden ze grote vrees,

Want dat veld werd geheel ontstoken.

Dat volk begon toen te spreken

En zeiden het was onze heren wraak,

Dat een man begon de zaak

Die van God verholen is,

En nog Liber Bacchus, nog Hercules

Zo ver land dorsten te zoeken.

Toen zei de koning oude doeken

Die te stukken gescheurd lagen

De ridders tegen het vuur te dragen,

Want het was er tegen goed.

De koning sprak; ‘God die doet

Met alle ding dat hij gebied,

Die bid ik dat hij ons beziet

Zodat we niet sterven hier.’

Gelijk bleef staan dat vuur,

En de nacht verschoonde het al.

En de koning gebood in het dal

Dat men groot vuur ontsteken zou,

En dat hij at wie dat wou.

Drie dagen waren ze achtereen

Dat de zon niet op hen scheen,

Want zwart zwerk had ze bedekt.

Eer Alexander wegtrekt,

Liet hij vijftig ridders begraven

Eerlijk met grote have

Die in de sneeuw waren versmoord.

En daarna voeren ze voort.

Gauw kwamen ze te waren

Bij de grote zee gevaren,

Daar ze zagen Oost-Ethiopië

En de bergen open,

Die Hennos heet in dat land.

Derwaarts voer hij al gelijk.

Ze vonden het hol daarin gevoed

Liber Bacchus was, die degen goed,

Die het hele land overwon met wijven.

Aldus hoort men Solinus schrijven.

Ook schrijft hij al voor waar

Dat Liber Bacchus was vierhonderd jaar

En zes eer Alexander kwam.

Toen Alexander het hol vernam,

Zei men wie er inging,

Dat hij zou gauw

Sterven binnen de derde dag.

Dit hield de koning al voor sage.

Toen zond hij er in sommige ellendige,

Die verbeurd hadden het lijf;

Ze bleven dood binnen drie dagen.

Hij had rouw, hoor ik gewagen.

Aan Liber Bacchus deed hij zijn bede

En bad dat hij en zijn volk mede

Te land weer moesten keren

Te zien zijn moeder met grote eren.

Dat bad hij alom niet.

Toen hij vroeg of men iets

Wonders meer vond in het land,

Men zei; “Neen,’ zij zei gelijk

Al zijn heren varen heen

In een poort, heet Fasiatene.

Ze voeren bij zijn banieren.

Toen kwamen hem te ontmoeten schier

Twee oude mannen, toen sprak de koning:

‘Zeg me heren, een ding:

Weet ge iets wonders in dit land?’

Die een zei al gelijk:

‘Heer, is het dat gij het begeert

Heen over tien dagreizen

Mag ge wonder groot aanschouwen.

Maar ik zeg u in vertrouwen,

Dat hiertussen weinig water is.

Daarom zeg ik dit: daarbij

Neem met je veertigduizend man

En voorzie ze van water dan,

Want de rotsen nauw zijn,

Daar gaan moet dat leger van u,

Daar mag je veel beesten zien.’

Alexander was blijde van die.

Eer ge me wegrijdt,

Zeg wat’ wat ge me beweert

Te tonen dat zulk wonder is.’

‘De ene sprak; ‘Wees zeker dit

En bemerk het wel en neem kennis,

We zullen tonen u twee bomen,

De ene is de maan, de andere de zon,

Die Grieks en Indisch spreken kunnen;

Waarvan dat u ook wil horen,

Zullen ze u brengen tevoren.’

Hierom werd Alexander boos

En hij sprak; ‘Ben ik zo ver

Van westen tot oosten gereden,

Dat ge me zou bespotten heden?

Te waren, dat wordt u te schande.’

Dan zworen ze beide gelijk:

‘Het is waar en ge mag het weten samen,

Of we u valsheid laten verstaan.’

De ridders baden hem uitermate,

Dat hij het niet zou laten,

Hij voer heen dat wonder bezien.

Daar koos hij uit het leger meteen

Veertigduizend die best waren;

De andere zei hij heen te varen

Ridders en ook olifanten

Knapen ook en bedienden

Met Porus te Fasiaten;

En hij voer met de ouden heen.

In het droge land zonder water

Vond hij veel onmatige

Serpenten en velerhande dieren

- Van zo veelkleurige manieren

Geheten naar de Indische taal,

Dat niemand kan Verdietsen goed –

Totdat ze kwamen die bomen nabij.

Man en wijf vonden zij

In dat land dat ze begeren,

Gekleed met huiden van panters

Van tijgers en van andere dieren.

De koning vroeg; ‘Van welke soort,

Of welke lieden zo ben je?’

Ze zeiden; ‘Indiërs zo zijn we.’

In dat landschap zo groeide ook

Edele balsem en wierook,

Want de bomen balsem dragen,

En de lieden die ze daar zagen

Ze leefden ervan te waren.

Meteen zo kwam hij gevaren,

Al daar het heiligdom stond.

De priester hij kwam eruit te voet,

Die priester van die bomen was.

Alexander merkte das,

Dat hij was langer dan tien voeten,

Van gedaante erg onaangenaam,

Zwart, getand als een hond,

Hij stond gelijk terzelfder stond

Alsof hij hen zou verbijten.

Aan zijn oren hingen parels.

Hij begroette de koning en vroeg

Wat hij wou en wat hij bejaagde.

Hij zei; ‘Ik kwam hier in die,

Dat ik de bomen wou zien,

Die van de zon en de maan

Geheiligd zijn naar mijn waan.’

De priester sprak; ‘Bent u rein

Van wijven en van manvolk algemeen,

U mag gaan in de heilige plaats.’

Daar stonden Alexanders ridders mede,

Vierhonderd, luttel meer of minder.

De priester zei; ‘Wil ge hierin

- Ge bent kleine luitjes –

Zo doe af de ringen

En uw klederen en uw schoenen,

Het is zede, ge moet het doen.

De zonneboom zal spreken samen,

Als de zon zal onder gaan,

Want het is zijn recht en zijn zede,

En als de zon rijst mede.

De maanboom spreekt alzo samen,

Als de maan zal opstaan

En als ze te hof gaat.’

Dit hield al voor bedrog

Alexander en meteen

Zo ging hij die bomen bezien,

Die beide stonden in een park,

In een muur en erg sterk.

En een bos stond binnen die muur,

Die ging de koning zelf door

Met anderen, zijn gezellen.

Ze zagen uit de bomen wellen

Balsem die men duur koopt,

Gelijkerwijze dat hars loopt

En hangt uit een kersenboom.

Dus nam Alexander kennis

En nam er veel omdat het goed rook.

Ze deden zijn ridders ook.

In midden van het bos

Stonden twee de allergrootste

Bomen die ooit de koning zag.

Dat was het daar het al aan lag.

Ze waren hoog de voeten honderd,

Hoe zeer dat Alexander verwondert;

Hij waande wel al voor waar

Dat het veel te regenen plag daar,

En ze zo lang waren daarom.

Meteen zo antwoordde hij,

De priester en zei dat het nooit regende,

Nog beest, nog vogel geen

Nog ook geen soort serpent

Werd gezien al omtrent.

Nog waren die bomen beide

Waren gegroeid uit heide (?)

En gewijd wijlen eerder

In de maan en de zon eer.

De grote Indiërs zetten ze daar

En woonden hier menig jaar,

En ze zijn lang van heiligheden.

Toen wou de koning daar ter plaatse

Offers doen, de priester verbood

En zei; ‘Hier mag niemand dood

Beesten slaan, nog vogel ook,

Nog zelf ontsteken wierook’;

En zei het hen allen na die

Dat ze vielen op hun knieën

En kusten dat hout

En baden met geweld

Beide, de maan en de zon,

Dat zij hem zou gunnen,

Dat ze de waarheid laten verstaan,

Hoe het met hem zou vergaan.

Dat deed graag Alexander.

Toen vroeg de priester een ander,

Of ze spraken Grieks of Indisch.

De priester zei; ‘ik wil dat u kent:

De zonneboom hij kan wel beide,

De maanboom begint gereed

In Grieks, in Indisch eindigt hij de spraak.

Dit zijn ware zaken.’

Te die tijden dat dit geschiedde

Zag de koning en zijn lieden

De zon te hof gaan

En de zonneschijn ook slaan

Boven aan de zonneboom.

De priester zei; ’Neem kennis!

Zie opwaarts en peins tevoren,

Waarvan ge wil de waarheid horen!

Dan zal men u samen antwoorden.

Niemand zegt het met woorden!

De koning en zijn lieden zagen

Onder die bomen onder die hagen,

Ze wachten hen tegen bedrog.

Toen vernamen ze geen kwaad;

Opwaarts zagen ze toen alle.

Hij peinsde hoe hij met geluk

En met zege en met eren

Te land weer zou keren

Moeder en zuster zien.

De zonneboom antwoordde meteen:

‘Onoverwonnen met strijd

Alexander, u zou krijgen

Dat heerschappij van aardrijk.

Maar u komt zekerlijk

Tot uw land nimmermeer.’

Dit sprak de boom tot de heer

Met kleine stem in Indische taal.

Dat woord bekwam hem niet goed

Alexander; het was hem leed

Dat hij zoveel had geleden.

Zijn volk begon te wenen;

Alexander dreigde de ene,

De andere stilde hij met loon

En bad al zijn lieden

Dat zij het niemand zeiden.

Andermaal zo wou hij wachten,

Van de maanboom te horen taal.

De priester hij zei hem wel

Dat het te middernacht zou zijn

De maansopgang bij een teken.

Hierom wou Alexander wachten

En nam neven zijn zijden

Perdicas en Philotin

En daartoe de neven van hem,

De net uit Griekenland kwam.

Want hij veel goed vernam

Dat niemand anders sloeg daarin;

Dus ontzag hij hem minder.

Al de andere zei hij te vlieden

En ging naar binnen met hen drieën

Voor de heilige boom staan

En aanbidden gelijk

En peinsde dat hij weten wou

De plaats daar hij in sterven zou.

En toen de maan begon te rijzen,