Zie verder:: http://www.volkoomen.nl/
Over Zie verder:: http://www.volkoomen.nl/
Jacob van Maerlant omstreeks 1260 beschrijft het leven van Alexander de grote vanaf zijn geboorte tot aan zijn dood met vele gevechten en veroveringen. Originele en Nederlandse tekst.
uit literatuurmuseum.nl. veldslag van Alexander de Grote en Darius.
Nochtan, wilmen die waerheit kinnen,
855 So waest een wonderliker dinc,
Dat so lettel volcs ende een coninc,
Binnen twalef jaren al die lande,
Bedwongen hadden ende hare viande.
Wilmen dan merken dies conincs doghet,
860 Ende sijn volc ende sine joghet,
Ende binnen hoe corten tijt hi dwanc,
Al dier werelt ommeganc,
Alle die orlogen, diemen vint,
En sijn hierjeghen niet een twint.
865 Die eerste stede die, hare dorste,
Setten jeghen den edelen vorste,
Dat was Athenen, die edel stede-
Die Cycrops eerst maken dede -
Bi den rade van Domestoene,
870 Die beide fier was ende coene.
Dit verhoorde Macedo,
Ende hi was haerde blide ende vro.
Hi porret there metter vaert
Ende voer tote Athenen waert.
875 Ende eer si hem mochten versien,
Ofte verweren, ofte vlien,
Was Alexander voor die stede,
Ende ooc sijn here mede.
Domestoen hi riep te rade,
880 Die hoochste, doe hijs hadde stade,
Bede poorters ende clerke.
Hi sprac di tale in Pallas kerke:
‘Ghi heren, enwetti dat,
Dat Cerces voor Athenen sat,
885 Die allegader Europen dwanc?
Nochtan hielden wi an sinen danc,
[p. 24] Jeghen hem die vaste poort.
Suldi werken na mine woort,
Wi sullen wederstaen dit kint.
890 Sijn doen dats rechte maer een wint.
Alse Domestoen dit seide aldus,
Doe andwoorde hem Encinus.
Hi scout Domestoene sere,
Dat hi jeghen sinen here,
895 Wilde houden eneghen strijt.
‘t Es sprac hi, ԥnghenen tijt,
Goet orloghen jeghen recht.
Wi hebben ghesijn nu ende echt,
Sinen voorders onderdaen.
900 Noch so sullen wijt ane vaen,
Salmen doen minen raet.
Orloghe ende strijt es emmer quaet.
Twi verliesen wi dese stede?
En es niet so goet alse vrede.
905 Hier binnen onderseinden si boden,
Ende si sworen bi haren goden,
Dat si altoos hem dienen wilden,
Ende si anderen here niene hilden.
Alexander was goedertieren,
910 Ende vergaf hem allen sciere,
Sinen groten tornen moet,
Want hi was te biddene goet.
Hi liet die clerke ter scolen gaen,
Ende die stat al onghevaen
915 Ende die scepe varen uut ende in,
Ende souken hare ghewin.
Alse Athenen hem algader,
Diende, alset sinen vader,
Philip te voren hadde ghedaen,
920 Doe porredi danen harde saen,
Te Teben vore die oude poort.
Die jonghelinghe quamen voort,
Die poorten sloten si jeghen den here,
Dat scade hem sint harde sere.
925 Had sine willen ontfaen met minnen,
Ende over haren here bekinnen,
Sonder wapen met scoonre tale,
[p. 25] Alse hem hadde betemet wale,
Bi aventuren si waren tien stonden,
930 Van orloghen quite vonden.
Ende om dat sine onweert maecten,
Waest goet recht, dat sine smaecten,
Ende sine wapene ende cracht.
Men street daer beide dach ende nacht.
935 Die van Theben waren mesmaect,
Ende so ghewont ende so gheraect,
Dat si behouden haren leven,
Gherne hadden die stat upgheven.
Nochtan baedsi ghene ghenaden.
940 Die coninc hi was saen beraden,
Wat hiere mede hadde te doene.
Mettien quamen die baroene,
Van den lande ende seiden dat,
Dat daer woonden in die stat,
945 Die quaetste scalke, diemen weet.
Ooc hadden si die Grieken leet,
Ende dicke hebben sise versleghen,
Ende hare stat ghehouden der jeghen.
Men vint bescreven aldus:
950Ԉet was een coninc, hiet Ydipus,
Die sinen vader te doot sloech.
Nochtan was dat niet quaets ghenoech:
Siere moeder nam hi te wive,
Ende wan bi haren live,
955 Twee twillinge, eer hi staerf.
Maer nochtan tere waerf,
Doe hijt wiste, hine const ghedoghen,
Ende stac uut beide sine oghen.
Deen van dien hiet Polinices,
960 Ende dander hiet Etiocles.
Si daden hem in dese poort,
Onderlinghe meneghe moort,
Ende hare orloghe moesten becopen,
Al die lande van Europenծ
965 Men leest in romansc noch heden,
Dat si onderlinghe streden.
Dese dinc ende dese moort,
[p. 26] Es ghesciet in dese poort.
Doe dit die baroene telden,
970 Peinsde Alexander dat ontghelden,
Souden, die binnen Teben waren,
Ende dede ten assaute varen,
Ene scare van dertienhondert up orsse,
Ende daden der stede grote porsse,
975 Want sine mochtse niet verdriven.
Nochtan deden sire vele bliven.
Doe quamen die voetganghers fel,
Met taertscen overdect wel.
Doe brachtemen die evenhoghen,
980 Daer vele quarele ute vloghen.
Som was tfolc verdect met scilden,
Die si boven hare hovet hilden.
Aldus ghinc men ten mure.
Daer vant menech quade aventure.
985 Met piken braken si die veste.
Die van Teben verloren die beste.
Die van wonden ontflien mochten,
Si scuulden daer in haghedochten.
Die van Grieken braken die mure,
990 Ende quamenre ghelopen dure;
Si sloeghen algader doot,
Jonc, out, clene ende groot,
Het was alleens, wijf ende man.
Mettien volghede daeran,
995 Die nieuwe coninc Alexander,
Ende met hem noch een ander,
Hiet Cleades, met ere haerpe.
Doe die coninc aldus scaerpe,
Alle die van Teben dwanc
1000 Sanc hi den coninc desen sanc.
ԇheweldech here Alexander,
Du best alleene, engheen ander,
Dien die sterren sijn onderdaen.
Si doen ons al dat verstaen,
1005 Dattu sals hebben haestelike,
Die viere houke van ertrike.
[p. 27] Hevestu nu al dat vergheten,
Datti dijn meester leerde weten,
Aristotiles, die vroede,
1010 Dattu souts met sachten moede,
Dine gramscap laten sinken?
En woutu niet daeromme dinken?
Peinse doch om dijns meesters woort!
Waer omme woutu dese poort,
1015 Testoren aldus?
Hier was gheboren Liberbacus,
Die dlant dwanc van Endi.
Dien eersten wijngart plantte hi,
Dien men in Europen sach.
1020 Die boeke doen ooc ghewach,
Dat Hercules hier was gheboren,
Die was die meeste vele te voren,
Dienmen vant in ertrike.
Anfioen maecte sekerlike,
1025 Desen mure, ende al die stede,
Leestmen dat Cadmus maken dede.
Verwonnen lieden doe ghenaden,
Ende onverwonnen saltu scaden.
Dat rike mach niet sijn ghestade,
1030 Daer men vecht sonder ghenade.
Ende oftu emmer tfolc wils doden,
Wes genadech doch dien goden,
Ende dien kerken van dier poort!
Dus ende Cleades sine woort.
1035 Maer die coninc hi gheboot,
Dat ment al sloughe te doot.
Daer na gheboot hi den knechten,
Dat si die mure souden slechten.
Doe dede hi verbernen sciere,
1040 Al die stat met griexen viere,
Doe hi Teben hadde ghevelt,
Ende hi dlant hadde in sine ghewelt,
Ende hem ooc was al onderdaen,
Senden die van Rome saen,
1045 Emulium haren bode,
[p. 28] An Alexander, dien ertscen gode,
Ende gaven hem die roomsce crone.
Dit was ene ghifte scone.
Hi besette Grieken lant,
1050 Ende ghereide al te hant,
Tote Asien sine vaert,
Te vaerne te Darise waert.
Bedi sciet hi sijn here.
Die bloot waren ende van cranker were,
1055 Ende die van cleinen name waren,
Diere wildi al ontbaren,
Ende hietse in Grieken bliven,
Dat si helpen souden den wiven.
Selve dede hi scepe laden,
1060 Met wapen ende met dieren ghewaden,
Beide met dranke ende met spisen,
Dat altoos in ghere wisen,
Hem en ghebrake up die see.
Siere scepe en waren nemmee,
1065 Dan tweehondert, achttiene min.
Wonder hebbic in minen sin,
Hoe dat hi noit was so coene,
Dat hi provetsce stont te doene,
Met so cranker herecracht,
1070 Jeghen algader Daris macht.
Doe si die havene begonden rumen,
Vloghen si ghelike ere plumen.
Die hoorne maecten selke gheblas,
Dat wonderlike te hoorne was.
1075 Daer riep menech: ԯwi! owach!
Ende daer na was groot hantgheslach.
Hare herte seide hem te waren,
Datter lettel soude ontfaren,
Ende van allen groten heren,
1080 Dare lettel souden keren.
Owi, here god, hoe macht sijn,
[p. 29] Dat elken minsce int herte sijn,
So soete dunct sijns selves lant?
Die Brabantsoen prijst Brabant,
1085 Ende die Fransois Vrankerike,
Die Duutsce dat keyserrike,
Die Baertoene prisen Baertanien,
Die Tsampanoise Tsampanien.
Also mint die voghel dwout,
1090 Daer hi in hevet grote ghewout.
Al dademene in een waerme mute,
Mach hi, hi vlieghet ute.
Dus priset elkerlijc sijn lant.
Maerlant seide dat hi noit en vant,
1095 Also goet lant, alse Bruxambocht.
Ic waens hem daerbi heeft ghedocht,
Om dat hiere in was gheboren,
Bedi prijst hijt te voren.
Aldus so waest bi den Grieken.
1100 Alsi niet meer en saghen vlieken
Dien rooc van haers selfs poort,
Nochtan stoeden si upt boort,
Ende saghen weder te lande,
Dor al dat si met ghenen viande,
1105 Haers ondanx en waren ghevaen.
Maer Alexander, sonder waen,
Die hadde so groten sin torloghen,
Dat hi altoos niet sine oghen,
Te lande en wilde keren weder.
1110 Der moeder sorghe leide hi neder,
Up sine twee suster en achte hi niet,
Die hi algader achter hem liet.
Hi was die ierste, die Asien sach,
Daer hi up dien stevene lach,
1115 Ende die berghe van Cilicë a.
Die blijscap ghinc hem so na,
Ende hem was te moede so sochte,
Dat hi cume spreken mochte.
Hem dochte de seil te lettel doen
1120 Ende dede sine liede roen.
[p. 30] Doe hem dlant so na sceen,
Dat een slinghere enen steen,
Ghewerpen mochte upt lant,
Nam hi een spere in sine hant,
1125 Ende scoot ghoont spere, dat het stac,
Int sant, ende dattie eerde brac.
Doe riepen sine ghesellen alle,
Dat wel gheleke goeden ghevalle.
Men scoot die ankere buten die boort,
1130 Ende men warp die bote voort.
Men sloech te hant die pauwelioene,
Up ene plaetse, die was groene.
Si maecten een groot gheluut,
Ende daden hare wapen uut.
1135 Daer na ghingen si eten saen,
Ende daer na wilden si slapen gaen.
Doe hiet die coninc wachten there,
Met ridders van groter were.
Die wachteren spraken onderlinghe,
1140 Omme menegherande dinghe,
Ende corten haren langhen nacht.
Doe was een ridder daer bedacht,
Ere avonturen, die hi vertelde,
Van Alexandere daer upten velde,
1145 Die hem ghesciet was te voren,
Tien tiden, dat hi dede toren,
Dien coninc Clause van Atervaen,
Ende hi hadden verwonnen saen,
In een prijchspel, daer si waren.
1150 Cortelike daer na te waren,
Sende die vrouwe van Endi,
Ene maghet hovesch ende vri,
So volmaect van allen leden,
Dat men in dien daghe heden,
1155 Niet en vonde hare ghelike.
So scone was soe sekerlike,
So wie diese met oghen sach,
Hi seide dat onder dien dach,
Enghene ware so volmaect.
[p. 31] 1160 Daer toe was soe so welgheraect,
Dat soe hare botscap wale,
Conde segghen in griexer tale.
Alexander wart bevaen,
Met haerre minnen ende soudse saen,
1165 Hebben ontfaen tere amien.
Hi deedse sinen cnape vrien.
Alse Aristotiles dit ane sach,
Mercte hi wat an hare ghelach,
Ende ondervant met siere liste-
1170 Want hi vele wijsheiden wiste -
Dat soe oit was upghehouden,
Van haerre joncheit tot haerre ouden,
Met serpenten ende met venine.
Hi deet dien coninc wel in scine,
1175 Ende toghet, hem al openbare,
Dat niemen so staerc en ware,
Hadde hi met hare te doene,
Hine ware steendoot eer noene
Dus ware die coninc doot tien stonden,
1180 En hadt sijn meester niet ondervonden.
Dit sprac deen toten anderen,
Ende ghinghen om dat here wanderen,
Tote dat begonde daghen.
Doe die ridders dat versaghen,
1185 Ghincsi in hare tenten slapen,
Ende hieten wachten hare knapen.
Die leewerke, die nachtegale,
Ende ander voghele songhen wale,
Doe si saghen die dagheraet.
1190 Als Alexander dat verstaet,
Vaert hi up ende cleede hem saen,
So dat hi up was ghestaen,
Ende ghecleet na conincs wisen,
Doe die sonne begonde risen.
1195 Hi ghinc uut dien pauwelioene,
Ende met hem menech ridder coene,
Ende ooc menich coene serjant.
[p. 32] Hi clam up enen berch tehant,
Daer si Asien mochten sien.
1200 Hi keerde hem omme ende sach mettien,
Dat coren up die campanien,
Ende die bossce up die montanien,
Ende ooc meneghe praierie,
Ende meneghe stede vrie,
1205 Ende meneghen wingaert mede.
Doe sprac hi ter selver stede:
Lieve ghesellen, het es ghenouch,
Asia es wel mijn ghevouch,
Ic later mi ghepait mede.
1210 Europen ende mijn erflijchede,
Ende dlant, dat mi liet mijn vader,
Dat ghevic u up algader.
Dit sprac hi ende met milder hant,
Gaf hijt dien heren al te hant,
1215 Ende si ontfinghent daer te lene.
Dat en was loghene enghene.
Dus onvervaert was sijn sin,
Dat hi waende sijn ghewin,
Hebben an dlant, dat hi woude.
1220 Hi hiet dat ment niet roven en soude.
Doe brac men up die pauwelioene,
Ende Macedo, die deghen coene,
Brachte dlant in sulken sorghen,
Dat si hem steden ende borghen,
1225 Al up gaven sonder strijt.
Dies was te meerre sijn jolijt,
Dan hise met crachte hadde bestaen.
Ende die hem niene woude ontfaen,
Die sloech hi ende dwanc so haerde,
1230 Dat hi gherne nam die vaerde.
Alse Alexander die Cilicë ene,
Hadde bedwonghen, so dat siene,
Over haren here helden,
Dede hi there vorweert telden,
1235 In dat lant van Frigia.
Daer leghet dat oude Troien na,
Ende Troien so was bi,
[p. 33] Ene riviere, hiet Santi,
Die heet in fransois Clarente.
1240 Daer waren wilen die parlemente,
Tusscen die Grieken ende die Troiiene.
Daer waren wilen ridders siene.
Aldaer vant Alexander, die fiere,
Staende enen ouden popeliere,
1245 Daer Paris in hadde bescreven,
Die minne, die hi hadde bedreven,
Met Ennones, die vrie,
Die talre eerst was sine amie,
Eer hi Elenam vercoos,
1250 Daer menich tlijf om verloos.
Hier beneden was een dal,
Daer die werringhe in was al,
Tusscen Venus ende Pallas,
Ende Juno, wie die scoonste was.
1255 Dit was om enen appel goet,
Want daer inne bescreven stoet,
Dat menne der scoonster gheven soude.
Parijs, die dat sceiden woude,
Gaf Venus dien appel in die hant;
1260 Daeromme was sider al dat lant,
Ende Troien ghestoort ooc al.
Daer at quam ghint groot ongheval.
Nu es Troien een clene dinc.
Doch sach wel die coninc,
1265 Dat wilen niene was clene.
Want daer laghen so vele stene,
Men mocht merken vele te bat,
Dat wilen was een grote stat.
Doe Alexander hadde besien,
1270 Troien, ghinc hi mettien,
Daer die ridderen van groten prise,
Laghen begraven in hare wise.
Up dat graf stont bescreven,
Hoe dat si waren bleven,
1275 Ende hoe hare namen waren.
[p. 34] Mettien so quam hi ghevaren,
Daer hi Achilles graf sach staen.
Bi den litteren kinde hijt saen,
Die hi ant graf hevet vonden.
1280 Dus spraken die littren, diere stonden:
ԁchilles, die Hector verwan,
Leghet hier, die edele man,
...... scotene.....doot,
Onder den voet, daer hi was bloot.
1285 Doe dat sach die jonghelinc,
Wel behaghede hem dese dinc.
Hi begoot met melke deerde,
Ende wirokede haerde weerde.
Doe so sprac hi dese tale,
1290 Die ic mach gheseghen wale:
Ey, edel man, men mach wel prisen,
Dine aventure in elker wisen.
Dat Omerus screef dine geeste,
Dat dunct mi die alre meeste.
1295 Al verwonstu ooc sekerlike,
Hectore, den staercsten van dien rike,
Hets meerre ere dat sulc een clerc,
Alse Omerus was, sulc werc,
Makede van dinen daden.
1300 Woude mi god also beraden,
Dat welctijt so ic doot bleve,
Sulc een cleerc mine daet bescreve!
Alse de werelt durenture,
Mine wet gheet ende mine cure,
1305 Al van daer die sonne up staet,
Tote daer soe neder gaet,
Ende van dien suden totien norden,
Aldaer die werelt mijn es worden,
Ende alse ic bem in eertrike,
1310 Enich prince gheweldelike,
Also alse maer een sonne en es:
Nochtan ontsie ic mi al des,
Dat mi na dit grote gheval,
[p. 35] Een scrivere ghebreken sal.
1315 Ic ware mi des liever wijs,
Dan te vaerne int paradijs.
Edele Grieken, nu hoort na mi!
Siet dat u niet leet en si,
Dat u dit wert te sure.
1320 Al es soe fel die aventure,
Die altoos niet ghestade en blivet,
Siet dat soe u niet en verdrivet!
Die niet besuert, niet besoet,
Die niet mesdoet, niet en boet;
1325 Na pine comet goet gheval.
Hoort wat ic u seghen sal,
Waer bij mijn troost es so goet,
Ende wat mi dus verhoghen doet.
Doe mijn vader was onlanghe doot,
1330 Ende Grieken was in groter noot,
Ende ic die crone hadde ontfaen,
Omtrent midnacht, sonder waen,
Lach ic in mine kemenade,
Ende was in meneghen rade.
1335 Mine ridders sliepen achter borghe,
Maer ic was in sulker sorghe:
Om dat ic was een nuwe man,
Enwistic doe wat vanghen an,
Weder so volghen mine viande,
1340 So bescermen mine lande.
In wiste wat eerste ane vaen.
Mettien quam ene claerheit saen,
Die nacht teghinc alse een ghedwas,
Daer ic in die camere was,
1345 Ende ic selve toe ghesach,
So dochte mi worden dach.
Ic wane tlicht was van hemelrike;
Van anxene swetic sekerlike.
Een hemelsch man dochter mi comen -,
1350 Mochtic hem man bi orlove nomen -,
Die vremde cleder hadde an,
Die ic ghenomen niet en can,
[p. 36] So menegherande waren si ghedaen.
Maert dochte mi sonder waen,
1355 Dat hi ghecleet was....ghegare
Alse ocht eens jodenbisscop ware.
Sine scoen waren beleit met goude,
Also alse hijt selve woude,
Een soom van goude diere ende goet,
1360 Beneden omme sijn cleder stoet,
Vor die borst haddi twalef stene,
Die sere lichten al ghemene,
Te middewaerde in sijn voorhooft,
Stoet bescreven, dies ghelooft,
1365 Met vier litteren ene name.
Mer en was mi ghene scame,
Dac ic die litteren niene ghelas,
Bedi dat gheen griex en was.
Ene crone stont up sijn hovet,
1370 Ene goutspanghe vor tforhovet,
Omt haer ghinc hem een soom van goude,
Ende hi was grau van scoonre oude.
Aldus was die grote here,
Alse ic u seghe, min no mere.
1375 Ic hadde achtinghe openbare,
Te vraghene, wie dat hi ware,
Ende wat hi woude, ende wanen hi quame,
Ende hoe dat ware sine name.
Maer hi sprac eerst te mi waert,
1380 Ende seide: ‘ghereide dine vaert,
Alexander, machtich man,
Ende vare uut dinen lande dan,
Ic sal di gheven in dine ghewout,
Al tfolc, dat die werelt hout.
1385 So waer dattu in eertrike,
Enen sies in mine ghelike,
Dat es mijn volc, en doe hem niet!
Ende mettien hi van mi sciet.
Alse hi en weghe voer, dedi die sale,
[p. 37] 1390 Rieken utermaten wale.
Dit es die sake die mi doet,
So blide sijn in minen moet.
Dat sprac hi met groter joien,
Daer hi ghelogiert lach bi Troien.
1395 Dus machmen merken wel te voren,
Dat hi van gode was vercoren,
Prince te sine van al eertrike.
Want hi waest selve sekerlike,
Ofte sijn bode, die daer quam,
1400 Daer hi de ghewelt af nam.
Dus nemet inde deerste bouc.
So wiere an naide enen douc,
Van valscher rimen, hi mesdoet,
Want die rime es al goet. [p. 38]
Dander bouc.
Hier binnen quam die niemare,
Vor Darise al openbare,
Dat Alexander ware int lant,
Ende hijt al dwonghe metter hant.
5 Daris was gheweldich ende rike,
Ende langhe haddi sekerlike,
In groter weelden ende met vreden,
Sijn lant ghehouden ende sijn steden.
Al was meerre sijn conincrike,
10 Ende bat ghewapent sekerlike,
Ende ooc riker van groten goude,
Ende ooc bat met ghewoude,
Menech coninc onderdaen,
Ende hi ooc meer prijs hadde ontfaen,
15 Ende daer toe ouder was van daghen,
So en dochtes hem niet wel belaghen,
Dat hi te stride moeste riden;
Want hine plaechs in langhen tiden.
Bedi, wilmen die waerheit horen,
20 Hi dochtes mi luttel hebben te voren.
Al was sine name hoghe,
Sijn herte en wilde gheen orloghe.
Nochtan, omdat hi niet en wilde,
Dat ieman sijn sceren hilde,
25 Dreighedi den coninc openbare,
Om dat hi wesen soude in vare,
Ende sprac haerde hoghe tale,
Want hi mocht volbringhen wale,
Ende dede int lant ghebieden,
30 Herevaert al sinen lieden.
Ses hondert dusentich baroene,
Wel ghewapent ende coene,
Die beste die tien tiden saten,
Tusschen der see ende Eufraten,
35 Dede hi met Mennone varen,
Jeghen Alexanders scaren.
Alse dit volc aldus trac uut,
Sende Daris een saluut,
Tote Alexander, om dat hi wilde,
40 Dat menne over machtich hilde.
Hi gaf hem selven groten prijs,
Want hi sprac in derre wijs:
Ԅaris die draeghet die hoochste crone,
Boven allen coninghen te lone,
45 Ende die ooc maech es alre gode,
Hi ontbiet met sinen bode,
Alexandere, sinen cnechte,
Dat hi verdient heeft te rechte.
Al bestu dapper ende jonc,
50 Ensprinc niet enen dullen spronc,
Ende wes te pijnlec niet een twint!
Du wasses noch, du bes een kint.
Die vrucht, die noch niet es ripe,
Die es quaet ghepluct van siere pipe.
55 Laet dine wapen, du enbes gheen man,
Met dulheiden daetstuse an,
Ganc tot dijnre moeder Olimpias,
Die selden gherne suver was.
Hi es dul, die hem niet en scaemt.
60 Ic sende di, datti bat betaemt,
Dats te dinen behouf een breidelkijn,
Dattu mi onderdaen salt sijn,
Ende in minen dienste bliven,
Of ic sal di als een paert driven.
65 Ic sinde di mede ooc enen stoet,
Die te diere kintsceit es goet.
Enen bigordel sindic di mede,
Dattu teringhe te derre stede,
Hebben moghes ende broot, [p. 40]
70 So enblijfstu niet van hongher doot.
Bestu so keytijf ende dul,
Enter riesheit so vul,
Ende int herte so premant,
Dattu liever heefs dinen viant,
75 Dan dinen vrient in alre tijt,
Ende du liever heefs den strijt,
Ende orloghe, danne vrede,
So hore, wat ic di segghe mede:
Jeghen di en sal gheen goet man vechten,
80 Maer quaden verwoeden knechten,
Sal ic di so sere doen blouwen,
Datti sal dijn leven rouwen,
Ende werpen di na minen wane,
Daer du en salt sonne sien no mane.
85 Dus nam ende sijn saluut,
Ende men laest al over luut.
Doe Alexander dat vernam,
Wart hi utermaten gram,
Ende een luttelkijn hi doe sweech.
90 Doe peisde hi dat dat ghedreech,
Luttel goet hem mochte scaden.
Doe antworde hi met staden,
Den heren, die dat saluut brochten,
Want hem sijn moet begonde sochten.
95 Aldus sprac hi totien lieden:
‘Hoort! ic sal u bet bedieden,
Wat betekent uwes heren present:
Die bal es ront al ommetrent:
Dat bediet de werelt ront,
100 Die mijn sal sijn in corter stont.
Die breidel bediet, dat ic sal riden,
Up die Persen in corten tiden,
Ende dwinghense met minen sweerde,
Ghelike of si waren peerde.
105 Wat dit bigordel bediet,
[p. 41] Dat en sal achterbliven niet:
Ic sal hebben allen Daris scat.’
Doe dedi weder scriven dat,
Ende hingher sinen seghel an,
110 Ende sandet weder den hoghen man.
Den boden gaf hi selver ende gout,
Ende dede hem ere menichfout.
Cortelike na deser tijt,
Was een die bitterlijkste strijt,
115 Tusscen Alexander ende Mennoene.
Dit was up dien velde groene,
Up ene riviere, hiet Granike.
Daer bleef dat volc ghemenelike,
Met Mennoene, dien edelen here.
120 Alexander hadde daer die ere,
Ende Darise quam die niemare,
Dat Mennoen versleghen ware,
Ende al dat hi met hem brachte.
Die mare dede hem onsachte,
125 Van hem ende van den ridders mede.
Al was hi droeve, nochtan hi dede,
Alstie ghene, die die aventure,
Prouven woude durenture.
Hi dede sine liede comen,
130 Die men in den strijt sal nomen,
Ende ghereide sine vaert,
Met haesten ter Eufraten waert.
So menich edel man was daer,
Al en seidic anders niet dit jaer,
135 Ic soudes cume te voren comen,
In soudese al bi namen nomen.
Si quamen daer met groten prighe,
Die men sal nomen in dien wighe,
Hoe hare aventuren ghinghen;
140 Hier en mochtment niet volbringhen.
Doe Daris ter Eufraten quam,
Endi met toesiene vernam,
[p. 42] Dat daer was so menich scilt,
Ende daer so menich scare hilt,
145 Verhief hi sere sinen moet.
Ic wane, hi anders niene doet,
Dan hi tfolc telde metter vaert,
Teersten dat die dach upvaert,
Alse wilen Cerces dede,
150 Doe hi verwan meneghe stede.
Vijvendertich hondert dusent heren,
Waren daer ghetelt met eren.
Nochtan so blevere so vele, hem dochte,
Dat mense niet ghetellen mochte.
155 Hi bevalse met groter sorghen,
Sinen goden, dat sise borghen
Moesten jeghen dat griexe here,
Dat hi ontsach herde sere.
Teerste orloghe, dat Daris helt,
160 Alse ic u eerst hebbe ghetelt,
Jeghen die Grieken, die coene waren,
Dat was doe hi dede varen,
Seshondert dusent met Mennoene,
Edele ridders ende coene,
165 Up Alexander den jonghelinc.
Dat was wonderlike dinc,
Dat daer tien tiden ghesciede:
Al waest dat hi hadde min liede,
Jonc ende out, cleene ende groot,
170 Slouch hi al te gader doot,
Ende Mennoene den here mede.
Ooc wan hi ter selver stede,
Die rike borch, daer Midas,
Wilen eer coninc up was,
175 Midas was so dorerike,
Dat men seide sekerlike,
So wat hi hadde in de hant,
Dat gulden waert alte hant.
Gordia hiet wilen de sale-
180 Dat vint men bescreven wale
Ende nu te tiden heet soe Sardis,
Dit vint men wel dat waer is.
In enen hoec van Asia,
Staet soe ende Europen na.
185 Daer comen twee seen te samen,
Die men heet bi rechter namen
Narvel ende Oceanus.
Een fluvie, heet Sangarius,
Vallet daer in beide die seen,
190 Ten hoeke, daer si worden een.
Binder salen steet Jupiters kerke,
Groot ende van starken ghewerke.
Daer binnen so staet Midas waghen,
Die vele last mochte draghen.
195 An dat joc hinc die vreemde knoop.
So menegherande was sijn loop,
Datmen niemene en mochte vinden,
Die den knoop mochte ontbinden.
Het was over menech jaer,
200 In die stede voreseit aldaer,
So wie so den knoop ontcnochte,
Dat hem altoos niene ontfochte,
Hine soude wel saen daerna,
Here wesen van al Asia.
205 Doe Alexander dat hadde verstaen,
Was hi in den wille bevaen,
Dat hi den knoop woude ontstrecken.
So dat hiere an begonde trecken.
Doe hi sach dat niet en diet,
210 ‘Ghesellen, het es al om nietլ
Sprac hi ԩn can niet ghemicken,
Hoe ic dit soude ontstricken.
Dit sprac hi ende trac uut sijn swaert,
Ende sneet ontwee ter vaert,
215 Ende ontcnochte al durenture.
Dus bedrooch hi de aventure.
ԗat dunct uլ sprac hi, Զan desen?
Asia sal noch mine wesen.լ
Alse hi al dat hadde ghedaen,
220 Voer hi tote Acirien saen,
Dat was een poorte utevercoren.
Hi sende sine boden voren,
Int lant van Capadocia.
Al dat volc verre ende na,
225 Ghinghen ghewillike in hant,
Ende gaven up al hare lant.
Doe si al bedwonghen waren,
Woude die coninc henen varen,
Jeghen Darise mettier haest,
230 Daer hine wiste alre naest.
Hi voer binnen eens daghes wilen,
Eenendertich groter milen,
Want hi woude dien bloden tyrant,
Scoffieren ende winnen dlant.
235 Hi haeste hem ooc te seerre vele,
Want hi wiste harde wele,
Dattie rochen nauwe waren,
Daer hi dor soude moeten varen,
Dat hem Daris daer mochte weren,
240 Ende sinen volke sere deren.
Bedi haesti hem ten slechten lande,
Daer Daris was ende sine viande.
Daris hi was upghestaen,
Eens moorghens tilike; also saen,
245 Hi gheboot ter selver stonde,
Alsi dien dach bekinnen conde,
Dat men porrede metter vaert,
Tien lande van Cilicë en waert.
Daer was groot uter maten,
250 Doe si voeren van der Eufraten,
Dat een scone riviere was,
Dat gheluut ende dat gheblas;
Die berghe dochten hem van pinen,
Te stucken breken ende dwinen,
255 Ende die stene dochten hem scoren.
Men mochte haerde verre horen,
Van dien hoornen die donringhe.
Van verre hoordemen tghedinghe.
Nu hoort algader harewaert,
260 Hoe dat volc was ghescaert!
Vor alt here voer een waghen,
Die in sijn casse brachte ghedraghen
Van finen selvere enen outaer,
Ende een vier lach up aldaer,
265 Dat volc van Persen anebede,
Over een grote gotlichede.
Daerna quam een waghen goet,
Daer Jupiters beelde up stoet.
Dien traken twee witte peerde.
270 Hi was ghemaect met groter weerde,
Van goude ende van dieren stenen.
Daerna quamen.......
Ende twalef manieren volcs ghevaren,
Eerlijc met haren scaren.
275 Daer quamen vor die ander alle,
Tfolc van dien lande van Triballe,
Die so dore langhe leven,
Dat si van groter oude sneven.
Het es daer wet, het es daer noot,
280 Dat tkint sla den vader doot.
Hine mach ander doot ontfaen,
Men moetene te doot met wapen slaen.
Tien dusent man so quamer sciere,
[p. 46] Ghevaren van dusdaenre maniere,
285 Up waghene, die vergult waren.
Daer na so quamen ghevaren,
Vijftien dusent van sconincs maghen,
Die cleder brochten ane ghedraghen,
Alsulke alse vrouwen nu plien,
290 Dat mense daer bi mochte sien.
Daerna quam dies conincs waghen,
Die Darise brochte ghedraghen.
Die sproten scemerden van goude,
Also alse hijt selve woude.
295 Bi hem stoeden gode bescreven,
Daer hi hem an hielt al sijn leven.
Met goude ende met dieren stenen,
Beide met groten ende met clenen,
Was die waghen versiert van binnen,
300 Ende van buten in allen sinnen.
Boven dien waghene, te waren,
Was ghemaect van goude een aren,
Die de sonne van hem weerde,
So dat soe hem niet en deerde.
305 Tien dusent man in waerre dinc,
Voeren vore dien coninc.
Hare scachte waren selverijn,
Ende hare yseren fijn goudijn.
Nochtan dede di coninc riden,
310 Twee hondert man bi siere siden,
Die alle waren conincs kinder,
Some meerre, some minder.
Nochtan ghinker daer alomme,
Dertich dusent teenre somme,
315 Van voetganghers teenre scaren.
Daerna so quamen ghevaren,
Dies conincs kinder ende sijn wijf,
Ende siere moeder ende sine joncwijf
Ende al die allame van dien hove.
320 Ende vijftich vrouwen van groten love
[p. 47] Quamen up vijftich waghen ghevaren,
Die Daris amien waren.
Ghevuerde cnapen alse capoene,
Diemen tien tide hiet spadoene,
325 Waren der vrouwen camerieren,
Want men plach doe diere manieren.
Tien tiden so waest ooc sede,
Welctijt so die coninc dede,
Van Percen roupen herevaert,
330 Dat al volghede ter vaert,
Man, wijf, quenen ende kinder,
Cnapen, cnechte, meer ende minder.
Daer na quam die scat ghevaren,
Up seshondert mulen te waren,
335 Ende driehondert kemele mede,
Brochten scat up hare lede.
Ene scare quam dwers daer an
Meer dan hondert dusent man,
Die scoten ende worpen stene.
340 Daerna so quamen alghemene,
Een trop van misseliken lieden,
Die nieman al en can bedieden.
Manne warent wel na al;
Daer af en was gheen ghetal.
345 Dat here maecte sulc ghestof,
Dat die sonne waert verdonkert of,
Alse ocht die nevel hadde ghedaen;
Dat doetmen ons vorwaer verstaen.
Doe voer Alexander na,
350 Ende vant dat lant van Cilicë a,
Verbernt ende verherghet doe
Van den volke datter vlo.
Hi voer te eenre stede ghereet,
Die Cyrus Pauwelioen heet.
[p. 48] 355 Hi seinde voren Permenioene,
Ende gheboot hem te doene,
Dat hi soude houden in vrede,
Tarcen, die goede stede.
Want Daris hiet die Parcen,
360 Verbernen die poort van Tarcen.
Hier was sinte Pauwels gheboren,
Die goods apostel was vercoren,
Ende hier was sijn vader gegraven,
Die rike was van groter haven.
365 Doe die viande verjaghet waren,
Quam Alexander na ghevaren,
Te Tarchen in die goede stede,
Ende alle sine ridders mede.
Door die stat loopt ene riviere,
370 Claer ende van goeder maniere,
Die Signus heet na minen wane.
Dat bediet in dietsce een swane.
Door hare witheit, wanic wel,
Heet soe Swane end niewer om el.
375 Men secht dat soe ne meer en bringt,
Waters, van al daer soe springt,
Dan hare gheeft die eerste adere,
Van dare soe comt al gadere;
Ander fonteine noch ander beke,
380 So en vallet in hare streke.
Hier waert Macedo gheware,
Dat niemen so gheluckech en ware,
Die sonder lettinghe aventure,
Hebben mochte altoos ter cure.
385 Ongheval ghesciede hem daer,
Daerom hi hadde groten vaer,
Ende alle die van Grieken toren,
Alse ghi nu hier moghet horen.
Het was int heetste van den jare,
390 Ende dat coren stont in sine are,
Ende et was half wedemaent,
Also alsemen die waerheit waent,
[p. 49] Recht omtrent middaghe.
Ooc segghe ic u al sonder saghe:
395 Dat sant van den velde stoof,
Entie aerde van heeten cloof.
Alexander was sere verhit,
Endi sach die Swane wit,
Ende ooc wel te maten diep.
400 Met haesten hi daerinne liep,
Ende spranc int water saen,
Om dat hi hem wilde dwaen.
Twater was uter maten cout,
Ende hi was verhit menichfout.
405 Dus vercoude hi te hant,
Bedi dat die gheest niene vant
Eneghe adere in dien tiden,
Daer hi toe mochte liden.
Dus verloos hi since cracht,
410 Ende seech neder in onmacht.
Die riddere si trakene uut,
Ende weenden sere over luut.
Si ghinghen carmen ende dinghen,
Si riepen: ‘Bloeme van jonghelinghen,
415 Waer heefstu dese doot verdient,
Te stervene onder dine vrient,
Sonder wapen aldus naect?
Wat onghevalle heefti ghestaect?
Owi! verbannen aventure,
420 Du bes tienwerf also sture,
Alse eneghe tyghere, diemen vint,
Ende wandelre, dan een wint,
Ende eiseliker dan Tisiphon,
Die in der hellen es ghewon.
425 Daer en es gheen duvel also fel,
Alse du, dat machmen merken wel.
Sech, waeromme dodestu dan,
Ere tijt desen man?
Tote nu so waerstu alse moeder;
430 Waer bi so bestu alse stiefmoeder?
[p. 50] Want du hads beheten desen,
Dat hi meester soude wesen,
Vander werelt tenen gader.
Owi! coninc, lieve vader!
435 Waer sal varen die griexe scare,
Di metti es comen hare?
Wi en moghen keren niet te lande,
Want si testoort sijn met brande
Ende algader sonder lijfnere.
440 Hoe sullen wi ons setten ter were,
Ende sonder di den strijt bestaen?
Ens nieman werdech sonder waen,
Noch en ware ooc up al die eerde,
Dat hi na di coninc weerde.
445 Die aventure hoorde dat,
Daer soe up die eerde sat.
Soe helt in die hant een wiel.
Alset keerde, een man viel,
Ende een ander man waert here,
450 Die derde rike ie lanc so mere,
Die vierde was al uut keytijf,
Ende bleef onsalich al sijn lijf.
Soe was blint, want soe en sach,
Niet, wie hi was die onder lach,
455 No wien soe maecte here.
Dat es hare doen emmermere.
Soe stont up ende bespotte die Grieken,
Die sere claegheden haren sieken,
Ende soe green met haren monde,
460 Soetelike ter selver stonde.
Soe scoutse dat si waren vervaert,
Ende sprac aldus ten Grieken waert:
‘Der liede gheclach es wel dul
Ende groter onweticheiden vul,
465 Dat si mi dus sere moeien.
Mi maechs te rechte vernoien,
Dat elc moet volghen siere nature,
Sonder allene die aventure.
Die liede ontseghen mi mijn recht.
[p. 51] 470 Alsic make here den cnecht,
Dan gheven si mi groten lof;
Als ickene werpe weder of,
Van der eren, dare icken brochte,
Dan sceldsi mi, alse of ic mochte,
475 Sijn ghestade bi miere nature.
So en ware mijn name niet aventure,
Mochte ic altoos ghestade bliven.
Het es onrecht dat si driven;
Bedi ic moet sijn onghestade,
480 Ende nu doen vrome ende nu doen scade,
Ende nu doen riden, ende nu doen beten,
Sal ic aventure heten.’
Doe sweech soe ter selver stont,
Entie coninc roerde sinen mont,
485 Ende begonde ademen doch,
Maer evel hadde hi binnen noch.
Hi slouch up sine oghen beide,
Ende sprac met groter serecheide:
Bedi hebbic dit ongheval,
490 Dat mi die coninc Daris sal,
Sonder were moghen slaen,
Die hier bi es, sonder waen,
Ende et staet mi harde onsiene,
En moghen niet fisiciene,
495 Mi ghehelpen in corten tiden:
Mijn viant en sal niet biden,
Hi en sal om mijn ongheval,
Blide sijn ende vanghent al,
Ende slaen mi mine ridders of.
500 Maer weet god! ic sal sonder lof,
Ende sonder ere verslaghen werden,
Ende ooc ligghen up der erden,
Onbegraven ende bloot,
Ende bliven in ellenden doot.
505 Nochtan mocht also wesen,
Dat mi fisiciene mochten ghenesen,
So woudic gheerne bi rade werken.
Ic secht ooc ridders ende clerken,
[p. 52] Dat ic vechten meer beghere,
510 Jeghen Darise ende sijn here,
Dan ic nu doe te desen stonden,
Van minen live die ghesonde;
Want al bem ic siec al noch,
Mochtic bi minen live doch,
515 Ene corte wile ghestaen,
Daris mochte sonder waen,
Met sinen lieden vlien ander weghen,
Ende Grieken souder vechten jeghen.
Mettien sweech die coninc stille,
520 Die heren ontsaghen, dat hi wille
Ende hi ooc int herte dochte,
Dat sijn evel meeren mochte.
Philip hiet sijn fisicien.
Alse hi dorine hadde besien,
525 Ghelovede hi dat hi soude wesen,
Binnen drien daghen al ghenesen.
Hem sende een paer letteren doe
Sijn riddere Parmenio.
Hi was ghevaren een deel bat voort,
530 Tote Yssoen, der vaster poort;
Hi screef dat hi hem soude vorsien,
Van Pilippe, sinen fisicien,
Want hine vergheven soude.
Hem ware ghelooft met groten goude,
535 Dat hi soude hebben sekerlike,
Daris suster in huwelike.
Hier af hadde de coninc vaer,
Ende twivelde oft ware waer,
Bedi hem gaffene up trouwe groot,
540 Philip, sijn vader, eer hi bleef doot.
Tien derden daghe brachti poisoen,
Daer hi hem met waende doen,
[p. 53] Ghenesen ende dat evel vlien,
Ende hiet hem drinken uut mettien.
545 Blodelike dranc hijt uut,
Maer teerst toochdi hem tsaluut
Min no meer dan recht also,
Alst hem seinde Permenio.
Ende talre eerst dat hijt besach,
550 Wat daer inne bescreven lach,
En achte hi een twint niet das,
Alse die onsculdech was.
Hi antwoorde hem metter vaert:
‘Coninc, en wes niet vervaert,
555 Laet hier af dijn sorghen sinken,
Ende wille dit poisoen uut drinken.
Alst dine aderen hebben ontfaen,
So machet di in staden staen.
Die mi belooch, her Alexander,
560 Die heeft u liever, dan een ander,
Of hi en ghetrouwet mi niet van desen,
Dattu moghes bi mi ghesen,
Of hem ware lief dine scade,
So dattu gheneses spade.
565 Want wie so onsculdeghen man,
Verradenesse tijet an,
Des sijt seker ende ghewes,
Dat hi een verrader es.
Want wie so gherne quaetheit doet,
570 Hi waent dat nieman en si goet.
Aldus vallet dat hi snevet,
Die gheens quaets verdient en hevet,
Ende die quaet hevet ghedaen,
Laet men dicke quite gaen.’
575 Doe hi seide dese dinc,
Gheboot hi mede den coninc,
Dat hi hem niet en soude ontsien.
Dat poisoen ghinc nederwaert mettien,
Ende die coninc hi ghenas,
580 Teerst dat binden aderen was.
Te voren was hi onghedaen;
[p. 54] Sine varwe quam hem weder saen.
Die heren waren alle blide,
Ende quamen besien te stride,
585 Philip, diene hadde ghenesen,
Dies si blide mochten wesen.
Des anderen daghes metter sonnen,
Doe die nacht was ontronnen,
Sat hi up sijn snelle wreen,
590 Hiet Bucifal, der bester een,
Dat men wiste in eneghen tide.
Hi maecte al sine liede blide,
Ende dankes sinen goden saen,
Dat hi cracht hadde ontfaen.
595 Daerna dedi die borghe slechten,
Die jeghen hem wilden vechten,
Ende voer van Tarchen te Yssoen waert,
Dat wel met ketenen was bewaert.
Daer quam hem jeghen Permenio,
600 Die sijns was harde vro,
Ende gheledene in die poort,
Die van den poorters was ghestoort.
Die heren vraechden hem tien tiden,
Weder hi woude daer ontbiden,
605 Darise ende sine ghewelt,
So voorder soeken up dat velt.
Doe seidi, tware beter vele,
Striden in die nauwe kele,
Tusschen die roetsen, want si seiden,
610 Het ware al eens daer van hem beiden.
Permenio sprac dat hem dochte,
Datmen daer bat belopen mochte,
Darise ende sine ghewelt,
Dan buten up dat breede velt.
615 Narbasines, die openbare,
In allen doene was moordenare,
Ende groot here van Oscanie,
Seinde onder Alexanders paertie,
Een paer litteren tote Cicines,
[p. 55] 620 Die Alexanders ridder es,
Al te Yssoen in de stede.
Hi ontboot hem Daris vrede,
Woudi Alexander nemen dleven,
Ofte enechsins vergheven.
625 Waert dat hijt volbringhen woude,
Beide van selver ende van goude,
Souden si hebben haren wille.
Cicenes liet ligghen stille,
Dat paer litteren, dat hem quam,
630 So dat die coninc vernam.
Al en hadde hi ghenen ghere,
Te dodene sinen gherechten here,
Nochtan so was in den stonden,
Dat paer litteren over hem vonden,
635 Ende was daer omme doot.
Dat was onrecht haerde groot.
Mettien quamen al te hant,
Ridderen uut Griekenlant,
Timodes ende sine neven,
640 Die uten lande waren verdreven,
Tote Darise omme sout,
Ende ooc mede om behout.
Si raden Darise, of hi woude,
Dat hi weder keren soude,
645 Met sinen here ten pleinen lande;
Ende oft hem dochte wesen scande,
So rieden hem die Grieken dat,
Dat hi soude half sinen scat,
Weder senden ende half sine liede,
650 Bedi, ocht also ghesiede,
Dat si deen helt verloren al-
Of god wille, dat niet sijn en sal!-,
Dat Darise volcs te vullen bleve,
Daer hi di Grieken mede verdreve.
655 Want het es....al durenture,
Eens conincs goet ende aventure,
Te settene algader up enen dach.
[p. 56] Dit es die raet, die sere wach,
Den ridders, die daer hoorden toe.
660 Si rieden haren here doe,
Dat hi die Grieken doden dade,
Dat ware die loon van sulken rade.
Want si wouden dat gheloven,
Dat si den scat wouden roven,
665 Ende met penninghen versoenen,
Jeghen Alexandere, den coenen.
Maer Daris was een soete man.
Hi antwoorde den heren dan:
(Sijn herte twivelde dies si seghen),
670 Ԏeen, ghi heren, doet enweghe!
Ic bem die ghone, dies niet enbestaet,
Dat ic wille dat men verslaet,
Goede riddere ende coene,
Die te minen pauwelioene,
675 Comen ghevaren omme sout.
Ic bem van daghen nu so out,
Het ware lachter dedic dat.
Dus bleven si quite daer ter stat.
Maer niet en woudi weder keren,
680 Want hi scaemde hem der onneren.
Doch sendi weder dat meeste goet,
Van sinen scatte metter spoet,
Tote Damas in die stede.
Maer na sijnre voorders sede,
685 Helt hi daer wijf ende kindere,
Beide meerre ende mindere.
Seker so was Daris dies,
Waert sijn win ofte verlies,
Dat men te wighe soude gaen,
690 Teerst datmen saghe die sonne up staen.
Hi clam up enen beerch groene,
Te midden onder die pauwelioene,
Daer een lauwerboom up stont,
Wel ghewassen ende ront.
695 Ooc so es ghedaen sijn nature,
[p. 57] Al vrore deerde durenture,
Weder dat es heet of cout,
Dat hi altoos sine lover behout.
Ooc stont daer menich blomekijn,
700 Enter luchter siden sijn,
Liep ene riviere over tsant,
Het was die scoonste diemen vant.
Hier stont Daris ende besach,
Al dat volc, dat onder hem lach.
705 So goetlijc was hi ghedaen,
Dat men hem sonder waen,
Gheerne soude wesen vrient,
Al en haddijs anders niet verdient.
Hi hiet dat volc sceden te voren,
710 Ende sine tale horen.
ԅdele heren van Perci,
Die beste wigande sijdi,
Van der werelt uutvercoren.
Ghi sijt van den goden gheboren,
715 Ende van den ouden Beluse comen.
Dat es noch wale cont u somen.
Hi verdiende in die eertsce weelde,
Dat na hem dat eerste beelde,
Was ghemaect, dat ie ghewas.
720 Daerbi so verdiendi das,
Dat hi eerst van eertrike,
Was ghevoert te hemelrike.
Ghi heren en sijt niet vervaert.
Dit orloghe en es niet waert,
725 Datment heet eneghen wijch.
Want die cnecht die wille prijch,
Houden jeghen sinen here,
Mi dunct dat hi verwoet es sere.
Et en es gheen strijt, maer het es wrake,
730 Also als ghevalt die sake,
Dat die here sinen cnecht,
Blouwet ende voeret na sijn recht
Ende sijns selfs lant bescermt.
Ic wane die keytijf niene ghehermt,
[p. 58] 735 Die quade bastaert, om die dinc,
Dat hi worden es coninc,
Hi waent werden sekerlike,
Here van al eertrike.
Dat riet hem die jonghe joghet.
740 Ic wane ghi wel merken moghet,
Dat hi onversien ende sonder raet,
Alrande dinc dicke bestaet.
Hem ware liever, ware hi doot,
Dan hi hem up gheve door di noot.
745 Al nu so es hi hopeloos,
Dat hi so meneghen man verloos,
Jeghen Mennoene up die Granike,
Daer menech man bleef jammerlike.
Wach arme! dat quade cnechte,
750 Houden wanen hare ghevechte,
Die alleweghe aerm waren ende keytijf,
Jeghen heren, die al hare lijf,
Hebben ghehat wensche ghewout,
Ende dient selver ende gout.
755 Alexander, hoe gheerne ic wiste,
Bi wat duvele, of bi wat liste,
Du winnen waens dat conincrike,
Dat Cyrus wan gheweldelike,
Die tlant van Lidien verwan,
760 Ende Cresus den riken man,
Die die rijcste was te voren,
Die noch ie was gheboren,
Ende Baltasar van Babilone,
Ende daertoe alre heren crone,
765 Die tien tiden coninc waren.
Al es hi te hemele ghevaren,
Noch hebbic sine aventure,
Ende sijn gheluc al durenture.
Noch segghic ene ander sake,
[p. 59] 770 Dies ghij moghet sijn te ghemake:
Wi sijn van dier giganten gheslachte,
Die alle waren van groter crachte,
Entie dien toren van Babilone,
Die noch es hoghe ende scone,
775 Eerstwerf van teghelen wrochten,
Entie jeghen die gode vochten.
Bedi bidde ic u, dat ghi doet,
Uwe voorders in uwen moet
Ende dat ghi doet al sulke were,
780 Dat ghijs lof hebt ende ere.
Sal een keytijf, een incomelinc,
Ooc verdriven uwen coninc,
Ende houden uwer voorders erven,
Al sult ghiere ooc om sterven?
785 Alst so ghevalt - dat niet en sal,
Of god wille ende goet gheval -
Dat iemen vlie den griexen cnechten -
Of ghi dor mi en willet vechten -,
Hi peise doch om sijn wijf,
790 Ende om sine kinde, ende tlijf,
Verliesen sullen in den strijt;
Ende dan so eest vechtens tijt.
Nochtan weet ic wale alleweghe,
Dat wi sullen hebben den seghe.
795 Want ic in minen drome sach,
Daer ic up minen bedde lach,
Bernen die griexe pauwelioene,
Ende den keytijf dulcoene,
Ghecleet na babiloonsce wise.
800 Hi voer in die poort van prise,
Daerna brochtmenne mi ghevaen.
Doe verghinc mijn droom wel saen.
Wat hulpt dat ic u vele seide?
Ic sweert u bi die gotlicheide,
805 Vander sonnen, di wi u wisen,
Die wi bi orlove laten risen,
[p. 60] Int einde van onsen conincrike:
Die vlien, sullen ewelike,
Verdreven wesen van den lande,
810 Ghelijc dat waren onse viande.
Doe hi stoet in dese tale,
Quam ghelopen in den dale,
Een messenghier met eenre mare,
Ende seide dat Alexander ware,
815 Ghevloen ende there ghinge faelgen
Over berch ende buscaelgen,
Ende ter seewaert ware ghevloen.
Hi was so blide, hine wiste wat doen,
Van vrouden, doe hi hoorde die tale.
820 Over berch ende over dale,
Ende over bosch ende over stene,
Ghinc dat volc vlien al ghemene,
Algader dien dach ende die nacht,
Dies waren si qualijc bedacht -
825 Om dat sien sullen achter lopen;
Dat si sere sullen becopen.
Want Alexander en hadde vrucht,
Dan om dies conincs Daris vlucht.
Al hadde hi den core also,
830 Weder hi liever hadde dat hi vlo,
Ende hi verwonne in sulker wijs,
So dat hi soude hebben den prijs,
Ende al werende tlijf verliesen,
Hi en soude wat weten kiesen,
835 Want hi soude hem emmermere,
Daerna scamen der onnere.
Also na waren si nu comen,
Daris scaren, dat si vernomen,
Waren in die diepe dale.
840 Men mochte si bekennen wale,
Bi dien blikene van den goude,
Entie stuvinghe van der moude,
Verdonkerde dier sonnen ganc,
[p. 61] Dat avont sceen sonder wanc.
845 Up enen toren liep een seriant.
Hi riep in Yssoen al te hant,
Dat Daris quame ende al sijn here,
Ende men vaste vinghe ter were.
Cume gheloofdet Alexander,
850 Dies blider was dan een ander,
Ende sere langhde na den wighe.
Hi riep: Էapent u te prighe!
Hi was die eerste die uut trac,
Ende ooc die den eersten stac.
855 Hem volchde menech scone serjant,
Helm up hovet, scacht in die hant.
Nu laet sien, wat sullen doen,
Die men seide dat si waren ghevloen.
Doe tfolc sach dat si dare waren,
860 Alexander ende sine scaren,
Wel ghewapent vor sijn oghen,
Doe wisten si wel, si waren bedroghen.
Men riep daer helpe! in menegher tale;
Men mochtes niet verstaen wale.
865 Daris scaerde anderwaert dat here,
Ende sette tfolc ter were.
Hi hadde in sinen sin ghedacht -
Ooc mochte hijt hebben volbracht -,
Dat hi die Grieken voren ende bachten,
870 Soude hebben beringht met crachten.
Hadde hijt ghedaen, het ware hem goet.
Maer daventure, die emmer doet,
Den starken breken, den cranken staen,
Die en liets hem niet anegaen.
875 Dus stoeden die Grieken wel ghescaert
Up enen berch al onvervaert.
Alexander sette hem ter were,
Vore algader tander here,
Ene scare van lieden te voet,
880 Die ten wapen waren goet.
Sijn here was in tween ghescaert.
[p. 62] Die rechter side die bewaert
Nichanor, Permenions sone,
Die alre eren was ghewone.
885 Hector sijn broeder was daer mede,
En Tholomeus, die wonder dede,
Meleager ende Perdicas,
Clitus ende ooc Amictas.
Dit waren riddere al van prise;
890 Elc na conincstavels wise,
Van ere paertien leitsman.
Ane die luchter side daeran,
Was leitsman Permenio,
Die der orloghen was wel vro.
895 Ende an die selve side so was,
Sijn sone, mijnher Philotas,
Craterus ende Antigonus,
Cenus ende Eumenius.
Alexander, die coene was ende blide,
900 Hi was in die ander side,
Met enen helm van goude root,
Sijn spere staerc ende groot
Ende wel ghewapent over al,
Ende hi sat up sijn Bucifal.
905 An di side hielt bi hem doe,
Alre naest Eufestio,
Die die scoonste was als te voren,
Ende sijn gheselle uut vercoren.
Vore tfolc voer Alexander die fiere,
910 Blakende met sijnre baniere.
Den hoghen lieden bat hi sere,
Te vechtene door der werelt ere.
Hi makede sinen lieden moet;
Den vrecken man gheloofdi goet,
915 Eighinen lieden gheloofde hi,
Dat hise soude maken vri,
Die traghe wincti metten vingheren,
Ende hietse werpen met den slingheren.
Hi sprac: hoort an nu dese tale,
[p. 63] 920 Eer ghi gaet vanden berge te dale:
ԅdele heren, nu sijt coene!
Heden hebdijs wel te doene;
Gi sult alt volc van eertrike,
Dwinghen saen wel cortelike.
925 Siet hier den dach, daer u up sal,
Die aventure ghelden al,
Den seghe, dien si u behiet.
Dit goet es uwe, en twivelt niet.
Dat toochde soe u wale te voren,
930 Doe soe u Teben liet te storen,
Ende ghi Athenen haddet so vervaert,
Dat het al u eighen waert.
Siedi nu dese liede staen?
Sij sijn als wive al ghedaen,
935 Si blicken van goude so sere,
Si hebben hope vele mere
Omme roof, dan om verwinnen.
Men salt hem wale doen bekinnen,
Dat onse sweert gout biten ontwee.
940 Si connen dreighen ende nemmee,
Si sijn der weelden so ghewone,
Dat si en durren ghene soene
Houden jeghen di scaerpe swaerde.
Noopt mense enewerf metter gaerde,
945 In den rugghe of in den buuc,
Over busch ende over struuc,
Sullen si vlien met alre cracht.
Daer sal men merken uwe macht,
Ende of ghi mint mi haerde,
950 Daermen breect die plompe swaerde,
Daermen scoort die buckelaren,
Daer sal ic wel besien die scaren,
Die mi van herten goedes onnen.
Verwint tfolc, het es verwonnen!
[p. 64] 955 Di sijns viants leven spaert,
Hi heeft sijns selves lijf onwaert.
In striden salmen nieman sparen,
En si of si verwonnen waren.
Godsat hebbe die traghe hant!
960 Die blode vecht alse een wigant,
Als hi niet en mach ontvlien,
Dan sal den coenen niet ghescien.
Die van Percen hebben dicken,
Die Grieken gheslaghen tsticken,
965 Ende ooc menich onrecht ghedaen,
Bede vercocht ende ghevaen.
Dunket u wesen ghenoech -
Neent, het es groot onghevoech -,
Dattie kindere dat becopen,
970 Dat hare voorders hebben belopen?
Al die liede sonder waen,
Sullent becopen, die hier staen,
Dat onrecht dat up Europen,
Dicwile es belopen.
975 Media ende Daris, die hier staet,
Sullen becopen Cerces daet,
Die Grieken groten toren dede.
Dat sullen wi wreken hier ter stede,
Up meer volcs, dan ghi hier siet;
980 Want dus vele en ghenoeghet mi niet.
Vecht alse ic doe omme prijch,
Deelt met mi den starken wijch!
Ic lat u tgoet bliven allene,
Want ic en wille dinc enghene,
985 Dan den name van dier daet.
Dit sprac hi, ende metter vaert,
Noopti Bucifalle met sporen.
Het lichte hem achter ende voren,
Entie scaren begonden naken,
990 So dat si hem onderstaken.
Maer eer ic telle van iemans cracht,
Wie daer vlo, ocht wie daer vacht,
Sal ic u wijs maken das,
[p. 65] Hoe Daris scilt ghetekent was.
995 Daris wapen waren goet.
Maer dat an den scilde stoet,
Dat was een hystorie lanc.
Diet horen wille, hebbe danc.
Sijn scilt hinc an enen waghen,
1000 Want gheen man en mochten draghen,
Hi was goudijn goet ter curen,
Hi hadde seven coverturen;
Gedeelt was hi in drien quartieren.
Boven stonden in haerre manieren,
1005 Daris voorders haerde scone,
Die gygante van Babilone,
Ende hoe Memroet die gygant,
Dat in sinen rade vant,
Datmen enen toren soude maken,
1010 Die toten hemel soude gheraken,
Om dat die luvie daer naer,
Nemmermeer en dede vaer.
Also stont dare Chams gheslachte,
Hoet daer den hoghen toren wrachte.
1015 Doe en wout god niet ghedoghen,
Ende quam sine cracht daer toghen,
Ende verkeerde hare sprake.
Om aldusghedane sake,
Bleef di toren te makene voort.
1020 Daeraf so comt nu die poort,
Die es gheheten Babilone.
Al dit stont bescreven scone,
Int overste quartier van den scilde,
Also alst die here wilde.
1025 In dat ander so stont mee,
Hoe die coninc van Caldee,
Nabugodonosor die rike,
Met groten here gheweldelike,
Te Jherusalem weert voer voren,
1030 Ende hoe hi daer brac meneghen toren,
Ende hoe die coninc vacht den seghe,
Jeghen die Joden alleweghe.
Daer stont bescreven, hoe dat was,
Ghevanghen die coninc Cedecias,
1035 Ende ooc mede daer met hem,
Al tfolc van Jherusalem,
Entie coninc ooc gheblint,
Ende in den kerkere ghesint.
Sijn twee kinder waren met lede,
1040 Vor sijn oghen onthovet bede,
Ende goods kerke entie mure,
Ende al die huus gheslicht aldure.
Ende ooc nam hi ons heren vate,
Ende voerde se siere strate,
1045 Ende diender sine afgode mede,
Daer hi groot quaet ane dede.
Cedecias verloos die crone,
Ende bleef ghevaen in Babilone,
Ende die Joeden mede aldaer,
1050 Al durenture seventich jaer.
Nochtan liet hi te scrivene bliven
Een hystorie, die ic sal scriven,
Hoe Nabugodonosor lach,
In sinen drome ende sach,
1055 Een beelde groot vore hem staen,
Dat wonderlike was ghedaen:
Sijn hovet was goudijn root,
Entie scouderen entie aerme groot,
Waren selverijn al claer;
1060 Die buuc was coperijn, dats waer,
Yserijn waren sine been,
Dat en es loghene engheen;
Van eerden waren die voete sijn,
Ende ghemanc ooc yserijn.
1065 Dus sach die coninc al te hant,
Hoedane wijs dat sonder hant,
Een keselkijn ghehouwen waert,
Ute enen berghe, dat metter vaert,
Gheent beelde an sinen voet smeet.
1070 Het vel ter neder al ghereet,
Ende vaert te nieute alse ghestof.
Danieel hi spreect hier of,
Want hi bediede desen droom:
‘Coninc’, sprac hi, ‘Nu nemet goom!
1075 Dat beelde betekent di;
Du bes selve, coninc vri,
Dat guldijn beelde, dat du saghes,
Daer du in dinen drome laghes.
Die selverin scouderen metten aermen,
1080 Bediet dat dijn rike sal aermen
Ende cranken van ghewoude,
Also vele alst selver es beneden goude.
Ooc salt sijn ghedeelt in tween,
Dat en es loghene engheen;
1085 Het sullen hebben die Persiene,
Ende ooc mede die Mediene.
Die buuc, die coperijn was al,
Dat es dat in Grieken sal,
Een coninc werden ende sal verslaen,
1090 Percen ende Meden ent rike ontfaen.
Die been van ysere bediet,
Dat roomsce rike ende anders niet;
Gheliker wijs dat yser verwint,
Alle spise die men vint,
1095 So sal verwinnen troomsce rike,
Al dat volc van eertrike.
Dat die voete waren van eerden,
Betekent dat daerna sal weerden,
Die werelt quaet ende onghetrouwe.
1100 Daerna sal ene vrouwe,
Sonder man een kint ontfaen.
Dat bediet sonder waen,
Dat keselkijn, dat du saghes,
In dinen droom, daer du laghes.’
1105 Ooc liet hi achter enen droom,
Hoe dat hi sach enen boom,
Nabugodonosor die rike,
Ende hoorde van hemelrike,
Dat men dien soude houwen uut,
1110 Ere stemme roupen over luut,
Ende men die wortele niene soude sniden,
Totien daghe dat seven tiden,
Verkeert waren up den boom.
Daniel bediede hem den droom;
1115 Hi seide, dat hi die boom ware,
Om dat hi gode hadde ommare,
Ende hi ware so sot,
Dat hi selve waende wesen god.
Bedi so seidi over waer,
1120 Dat hi soude seven jaer,
Alse een beeste eten al uut,
Beide gars ende cruut,
Ende in enen osse sijn verkeert,
Totien tiden, dattijs ware gheleert,
1125 Dat doch ware een ander god,
Die overal heeft sijn ghebot.
Dit was dien coninc al ghesciet,
Nochtan waest daer bescreven niet.
Sint droech hi weder crone,
1130 Ende was coninc in Babilone,
Alsi te voren hadde ghedaen.
Hi dede sinen sone vaen, , , ,
1135 Te dien tiden was int rike,
Dat hi was beesten ghelike.
Daerna doe hi doot was bleven,
Waert sijn sone daer verheven.
Doe dede hi in corten tiden,
1140 Sinen vader ontwee sniden,
In clenen stucken al te gader.
Aldus begaedde hi sinen vader,
Ende gaf elc stucke enen giere,
Ende lietse enweghe vlieghen sciere,
1145 Om dat hi ontsach dat hi verresen,
Van dode te live soude wesen,
Ende hem dat rike soude ontgaen.
Dat was waerheit sonder waen.
Also nam Nabugodonosor ende,
1150 Om dat hi gode niet en kende.
Aldus ende in deser maniere,
Waren ghemaect die overste quaertiere.
Maer het was om sconincs lachter,
Dat dit was ghelaten achter.
1155 In dien voet ooc van den scilde,
Stont bescreven, alse men wilde,
Hoe Daris trike van Meden wan,
Met Cyrus, den riken man.
Balthasar sat daer ghescreven,
1160 Die tien tieden coninc was bleven,
Van Nabugodonosors gheslachte,
Die luttel up gode achte.
Hi maecte tenen tide feeste -
Aldus leest ment in die geeste –,
1165 Mettien vaten diende men hem,
Die Nabugodonosor te Jherusalem,
In die heleghe kerke nam.
Daerom was god up hem gram.
Daer hi sat met sinen wiven,
1170 Ende sine feeste soude driven,
Quam een hant van hemelrike,
Nemmeer en sach men sekerlike.
Soe screef drie woort, ende mettien,
En mochte mense meer ghesien.
1175 Maer niemen van sinen lieden,
En mocht ghelesen no bedieden.
Doe was ghehaelt Daniel,
Die prophete, ende laest wel.
Dit waren die woort, sijts ghewes:
1180 Mene.....Tegel.....Fares.
ԃonincլ seide Daniel,
Ԋa en weetstu dat selve wel,
Dat dat rike dinen oudervader,
Nabugodonosorre, algader,
1185 God gaf, ende hijs niet en kinde.
Daerom waert hi ghelijc den rinde,
Seven jaer al ommetrent.
Dit heefstu selve wel bekent.
Nochtan en scuwestu ghene sonden,
1190 Dore eneghe dinc in allen stonden.
Ooc en woutu niet laten,
Du en does di dienen metten vaten,
Die dijn oudervader nam.
Daeromme es god up di gram,
1195 Ende hevet di al dit ghesent,
Daermede du saen sals sijn ghescent.
Mane dat bediet ghetal:
Dijn rike es ghetellet al,
Ende het hevet te vele gouts;
1200 Du sals verliesen dattu houts.
Tegel dat bediet ghewichte:
Du salt dijn goet verliesen lichte.
Fares bediet besceet:
Di sal saen ghescien groot leet:
1205 Lijf ende rike dat sal bede,
Van di sceden met groten lede;
Cyrus van Percen ende Daris van Meden,
Sullen winnen die stat noch heden.’
Dit sprac hi, ende binder nacht,
1210 Waert ghevaen met groter cracht,
Babylonie, die goede stede,
Ende Baltasar versleghen mede.
Die twee coninghe verwonnense sciere.
Si daden ontleiden die riviere,
1215 Ende nam anderen loop, dan soe plach,
Te voren over meneghen dach,
Ende dor die gate van den mure,
Daer twater plach te lopene dure,
Quam ghelopen in met crachte,
1220 Tfolc ende wan die poort bi nachte.
Ende Cyrus liet in Babylone,
Daris van Meden draghen crone.
Dit en was Daris niet, god weet,
Die jeghen Alexandere street.
1225 Al omtrent den scildes rant,
Stont bescreven, hoe di wigant,
Cyrus meneghen seghe vacht.
Hi wan Lidien met siere cracht,
Ende al die grote rijcheit mede,
1230 Die Cresus hadde in meneghe stede,
Die die alre rijcste was te voren,
Die noch nooit was gheboren.
Nochtan dore al dat hi verwan,
So menich lant, so meneghen man,
1235 Die coninghinne Thamaris,
Soe en achte niet al dis,
Een moghende wijf ende vermeten,
Ende vrouwe van den Massageten,
Ende ooc van der magheden lant,
1240 Dat Amasonien es ghenant.
Soe vinc Cyrus, den edelen deghen,
Ende heeft hem thovet af ghesleghen,
Ende waerpt met groten overmoede,
In ene cupe vol van bloede.
1245 Soe seide Ԥu begheres strijt;
Al bestuus sat, het es wel tijt.’
Aldus was ghene scilt ghedaen,
Als ghi moocht horen ende verstaen.
Die ander boec neemt hier ende.
1250 Nu hoort van den groten ghenende,
Dat Alexander daer ghesciede,
Vore sconincs Daris liede.
God here, hoe moghen wi blide
Altoos wesen of teneghen tide?
1255 Waerbi moghen wi die werelt minnen,
Daer wi luttel ane moghen winnen,
Enten lesten vinden niet,
Also men dagheliken siet?,
Cyrus, die een groot here was,
S o men hier te voren las,
Die so menighen prijs ghewan, , , ,
- sine name,
Nochtan bleef hi met groter scame,
1265 Van enen cranken wive doot,
Die bi naturen es wel bloot.
Waerom mesdoen wi jeghen gode,
Die dlijf ons leent bi sinen ghebode,
Ende alsi wille, so eest ghedaen,
1270 Met ons allen sonder waen?
Elc hoede hem vor der sonden val!
In dien derden bouc staet al,
Van Darise ende Macedo,
Wie so vacht ende wie so vlo.
Die derde boec.
Eer liet ic die geeste staen,
Daer men te stride soude gaen,
Entie scaren hem onderstaken.
Nu seghic u in waren saken,
5 Dat die crakinghe van den slaghen,
Ende tstriden ende tjaghen,
Verdreef tgheluut van den businen,
Dat al niet en dochte schinen.
Daer vloghen so vele scichte,
10 Ende quarele so ghedichte,
Datmen cume ghesach die lucht.
Daer was an beiden siden vrucht.
Die eerste, die ter selver stede,
Ane eneghen joeste dede,
15 Dat was die coene Macedo,
Die van vrese noit en vlo.
Daer hi sach dat menich scilt,
Wel verdect met goude hilt,
Ende men van goude doreroot,
20 Daerinne een drake van kele groot,
Den standaert brochte ghedraghen,
Voor Darise up enen waghen,
Daerwaert keerde hi ter vaert,
Mettien breidele sijn paert,
25 Om dat hi woude sonder waen,
Talre eerst Darise verslaen;
Hem dochte dat hijs bat verdiende.
Doe quam een van Daris vriende,
Die van Surien soudaen was,
30 Ende was gheheten Arethas,
Ende hi hadde an sinen scacht
Enen witten vane, daerin ghewracht,
Een lyoen van goude stoet.
Een karbonkel diere ende goet,
35 Was up sinen helm gheset.
Hi es die eerste man, die let,
Alexandere mettien spere.
Die coninc sette hem ter were.
Ateras brac sinen scaht;
40 Maer Alexander reet met cracht,
Hem den bokelare ontwee,
Up die bulle min no mee,
Die van goude was wel claer.
Die scacht ghinc in over waer,
45 Dor die wapine ter herten toe.
Aretas storte neder doe.
Dat was die ierste, die daer staerf.
Die Grieken riepen menichwaerf:
ԏnse es die seghe, onse es die seghe!
50 Ghi sijt verwonnen, vliet enweghe!
Clitus en Tholomeus bede,
Daden utermaten lede,
Die van Percen ende haren scaren.
Tholomeus reet te waren,
55 Dodone van Parten van boven neder,
Datti niet meer upstont weder.
Clitus dede met sinen spere,
Utermaten grote were.
Hem quam Ardofilon te ghemoete.
60 Die een stac anderen onsoete,
Dattie scachte ontwee spronghen.
So sere si te gader dronghen,
Dat si tsockeerden metten peerden,
So dat si vielen up der eerden.
65 In onmacht waren si alle bede.
Men waende dat si waren versceden.
Clitus was deerste die ontspranc,
Met nide hi dat sweert uut swanc,
Ende stont over sine voete.
70 Hi sloech Ardofilone wel onsoete,
Thooft van den buke, alse die boude,
Daer hi hem rechten soude.
Doe quam die here van Babilone,
Die here Macheus, die herde scone,
75 Ende wel gheraect was in den mont;
Hi sloech doot ter selver stont,
Enen Griec, die hiet Jolas.
Dat versach daer Philotas.
Metter haest quam hi ghestreken,
80 Ende woude Iolase wreken;
Maer Macheus hi ontreet.
Dat was Philotas haerde leet.
Maer al en mochten si niet ontriden;
Othim slouch hi ontwee die siden.
85 Dat was in die luchter paertie.
Doe quamen die van Hircanie -
Ende souden Philoten vervaren -,
Met vele ridders up hem ghevaren.
Hi nam den meneghen dat leven;
90 Maer wel na was hiere selve bleven.
Hem quam te helpene Antigonus,
Cenos ende ooc Craterus,
Ende Permenio, sijn vader,
Ende dat luchter here algader.
95 Si braken die Yrconoise scaren.
Antigonus versloech te waren,
Feax met sinen scaerpen sweerde.
100 Craterus dede grote were.
Daer vele hogher liede toe saghen,
Sat een ridder up enen waghen.
Hi doreslouch hem helm ende hooft,
Ende alse hijt hem hadde gheclooft,
105 Trac hi hem van den waghen neder.
Nemeer en richte hi hem weder.
Die hier versleghen bleef aldus,
Hi was gheheten Anfilocus.
Craterus slouch ter selver stede,
110 Sinen waghenman te doot mede.
Permenio die in ghenen tiden,
Die van Percen ne woude vermiden,
Hi dorreet dat here met crachten.
Twee ridders quamen met twee scachten,
115 Die beide joesten up hem daden;
Maer en mochte hem niet scaden.
Ysamnes was deen gheheten,
Ende eens conincs sone vermeten.
Dimus was des anders name.
120 Maer hi en achtes niet een brame,
So wat si hem moghen doen.
Een ander ridder was ghevloen,
Van den Grieken, hiet Orestes,
Die up een roche gheclommen es,
125 Die voer hi troosten, ende mettien
Heeft hi Ysamnesse versien.
Dor die borste stac hi hem te hant,
Dat hi viel neder in dat sant.
Orestes, die wech was ghevloen,
130 Dedi die wapen ane doen,
Ende mettien trac hi sijn swaert.
Dimuse slouchi ter vaert,
Sinen aerm af, dat was waer,
Ende reetene al te stucken daer.
135 Agilone verslouch hi mede,
Ende Elame ter selver stede,
Cirifon ooc mede daerna,
Van den lande van Arabia.
Dus vachtmen an die luchter side,
140 Ende die strijt was herde stide.
Maer an die rechter siden vacht,
Emenidus met groter cracht.
Hi sloech met sinen sweerde,
Daer hi den meneghen mede deerde,
145 Ende stac ooc met spieten.
Dien hi gheraecte, hi en condes ghenieten.
Metten sweerde so slouch hi,
Dyaspen, enen ridder hi,
Eudochiun hi mede scoot,
150 Met enen spiete steendoot.
Hi slouch meneghen ter neder,
Ende reet dore ende quam weder.
Nichanor dede wonder groot.
Hi sloech meneghen te doot,
155 Ende maecte die plaetse root van bloet.
Mettien dede Eclimus hem ghemoet,
Een bacheleer met enen scachte,
Scone ende edel van gheslachte,
Want hi was van Cyrus gheboren.
160 Hi reet up Nichanor van voren,
Ende hi stakene up dien scilt,
Dien hi up die side hilt;
Maer hi en mochte hem niet ghederen.
Nichanor sette hem ter weren,
165 Ende stakene doe vele sciere,
Mettien spere dor die visiere,
Dor den nese in bede doghen.
Eclimus en const niet ghedogen,
Hi en viel neder van den paerde,
170 Voren, al blint up die aerde.
Die prince van Ninivee,
Hi dede vele Grieken wee;
Hi vacht harde an Daris side,
Ende maecte vele Grieken onblide.
175 Negusar seit men dat hi hiet.
Hi scoet meneghen scaerpen spiet.
Ooc consti vechten metten swaerde,
Mettier gysaermen sloech hi haerde,
Alse nu vachti metten ghescotte,
180 Nu metter aex, ghelijc den Scotte.
Helime hadde hi ghescoten dure;
Dorilas haddes quade hure,
Dien haddi metten sweerde doot.
Armogenes hadde thovet root,
185 Hi was gheslaghen mettier aex.
Dese drie hadden luttel ghemaex,
Ende alle drie so warent Grieken;
Si en dorften hare wonden wieken.
Philotas sach daer Negusar,
190 Die jeghen die Grieken was ghespar;
Hi trac sijn sweert ende voer bat naer.
Ic sal u segghen over waer,
Dat een pyrop diere ende goet,
Up Negusars helme stoet.
195 Philotas sloughene van boven,
Helm ende steen heeft hi ghecloven.
Nochtan die coyfie wederstoet,
Dien slach, bedi soe was so goet.
Doch becochte hi sere den smete -
200 Dat sweert was van goeder bete -,
Die luchter hant verloos hi saen,
Doe hi den slach waende ontfaen.
Negusar hadde luttel ghemaex,
Nochtan verhief hi sine aex,
205 Ende soude wreken den slach.
Maer Amictus het versach,
Ende boot sinen scilt daerjeghen,
Els ware Philotas doot bleven;
Want die aex voer in den scilt,
210 Daren Amictus voor hem hilt,
Tote der middewerde in.
Philotas peinsde om sijn ghewin:
Daer hi die aex uuttrecken soude,
Slouch hi Negusare, alse die boude,
215 Althans af die rechter hant,
Dat soe neder viel upt sant.
Van rouwen comt dicke cracht.
Negusar hevet hem bedacht,
Dat hi onnutte es in orloghe.
220 Hi stont up enen waghen hoghe,
Ende waerp hem te ghemoete,
Rechte vor Iolas voete.
Iolas voer up hem ter neder,
Ende eer hi mochte upcomen weder,
225 Was hi dorscoten ende sijn wreen.
Negusar ooc, alst hem wel sceen,
Was dorscoten met spieten.
Dus moeste hi der doot ghenieten.
Alnu was dare so ghevochten,
230 Dat vele liede becochten,
Ende si waren som wel moede.
Dat gras was bedect met bloede,
Die dode bedecten deerde.
In beiden siden hadde met sweerde,
235 Menech man die doot vercoren;
Maer die Percen hadden verloren,
Vele meer liede, dan die Grieken.
So dat die lucht begonde rieken,
Entie van Percen sijn vermoit,
240 So dat des stridens hem vernoit.
Nochtan so was die scare clene
Van dien Grieken al ghemene;
Maer hare coenheit ende hare were,
Was beter vele dan Daris here.
245 Die Percen begonden vlien.
Alexander heeft dat versien,
Ende slouch achter alstie coene,
Die alle dinc bestont te doene,
Met ere scare van lieden te voet,
250 Die hem wel in staden stoet.
Beide dor ridders ende dor paerde,
Ende dor scutte ende dor swaerde,
Sochti des conincs Daris waghen,
Want hiene gheerne hadde verslaghen.
255 Daris broeder Oxateus,
Sach Alexander comen aldus.
Hi sette ene scare ter were,
Vor sinen broeder jeghen sijn here.
Daer was rouwe ende hantgheslach,
260 Het riep daer ‘owi! owach!
Ane beden siden menech man,
Die ic al ghenomen niet en can.
Maer die Percen hadden al,
Van den stride tongheval.
265 Som hadden si die storte ontwee,
Ende dorscoten wasser mee,
Som met colven ghesleghen doot.
Si laghen van den bloede root;
Die een slouch met al den leden,
270 Ende selc hadde die pine leden,
Een ridder stoet an Daris side,
Die bekennet was haerde wide,
Ende hadde witte wapen an.
Van Damiette was die man,
275 Sijn name was Soroas.
Men secht datti die vroetste was,
Van sterren in Egypten lant,
Dien men in dien tiden vant.
So wat dinghe soude ghescien,
280 Dat consti in die sterren sien;
Hi wiste wale in waren saken,
Welctijt dat coren soude gheraken,
Of welctijt diere soude sijn.
Hi sach ooc in der sterren scijn,
285 Wanen so die snee quam,
Ende wat den wint maect so gram,
Ende wat nature die lentijn,
Doet groene ende soete sijn.
Die dauwes nature wisti ghereet,
290 Ende waerbi die somer es so heet,
Bi wat naturen die wijngaert,
In dien heerfste sijne rijpheit baert.
Ooc wiste hi wel ter cure,
Hoe die heerfst heeft droghe nature.
295 Noch wiste hi wonderlike
Hi kende die hemelsce,
Ende ooc die viere elemente,
Ende al die sterren van dien firmamente.
Die sevene hemele kendi wel,
300 Ende wiste bat, dan iemen el,
Bi wat naturen ende bi wat dinghen,
Dat si jeghen den achtenden dringhen:
Die hemel, daer die sterren in staen,
Doetse met hem westwaert gaen;
305 Nochtan wille hare vaert,
Alle wege ten oosten waert;
Hi wiste wel, hoe meneghen graet,
Die hemel van der eerden staet.
Die zodiaken kendi wel,
310 Ende wiste bat dan iemen el,
Waerbi ooc twalef tekine staen,
Daer die planeten onder gaen.
Die sterren die hier boven liden,
Die wi sien te haren tiden,
315 Ende die ooc onder ons staen,
Die noit man en sach sonder waen,
Al haren ganc ende hare nature,
Wisti herde wel ter cure.
Al die uren consti sien,
320 Ende watter in soude ghescien.
Dat ic u telle, dat is clene;
Maer hi kendet al ghemene,
So wat so an den hemel staet,
Cort ende lanc, goet ende quaet.
325 Soroas hadde versien,
Dat hem soude ghescien,
Dat hi emmer soude sterven,
Ende die better doot verwerven,
In dien strijt, dien men daer vacht.
330 Des was hi haerde wel bedacht,
Want die sterren sonder waen,
Dadent hem haerde wel verstaen.
Hi begheerde dattene Alexander,
Soude doden ende gheen ander,
335 Want het dochtem wesen ere,
Storve hi van alsulken here.
Hi begheerde sere die doot,
Entaer die strijt was haerde groot,
Quam hi hem neven up enen waghen -
340 Ende brochte meneghen spiet ghedraghen.
Hi scoot dien coninc up dien scilt,
Daer hi vor den waghen hilt.
Hi scoot up hem meneghen spiet;
Ende dat en ghenoechdem niet,
345 Hi en verspraken ooc aldus:
Ԋa en was Neptanabus,
Dijn vader ende niemen el,
Dat weetmen vor waereit wel,
Ende hi wan di lachterlike,
350 Du bes een bastaert sekerlike.
Wat slaestu aldus sonder were,
Dat crancste volc van den here?
Com hare, oftu bes so coene,
Dattuut dars bestaen te doene.
355 Ic bem een ridder coene ende goet,
Ic bem van seven aerten vroet,
Ic bem die beste astronomien,
Die noit in lant was ghesien.
Alse Alexander dat heeft ghehoort,
360 Hi en toornede hem niet om dese woort,
Maer hem wonderde, dat sulc een here
Die doot begheerde also sere.
Goetlike so antwoorde hi:
ԏwi aerme, wat eest dat ic sie?
365 Soete vrient, laet dine tale.
Twi wiltu breken dedele sale,
Daer die wijsheit binnen es?
Des wes seker ende ghewes,
Dat mijn sweert nemmermeer en snijt,
370 Dine hersene, daer so vele toe tijt.
Du bes in die werelt goet.
Wat grooter lede eest, datti doet,
Die helle hebben dus vercoren,
Daer alle wijsheit in es verloren?
375 Dus sprac hi; maer Soroas,
Die emmer in den wille was
Dat hi van hem sterven woude,
Spranc van den waghen alstie boude,
Ende sloech den coninc in sijn die.
380 Een luttelkijn vergramde hi,
Maer hi liet den ridder staen,
Want hien niet en woude slaen.
Dus bedwanc hi sinen moet.
Maer Meleager, die bi hem stoet,
385 Slouch hem af bede sine been.
Doe viel daer der bester een,
Onder die voete in dat gras,
Dat haerde grote scade was.
Doe Soroas dus was versleghen,
390 Vlo daer menich coene deghen,
Entie scaren woorden testoort.
Die Grieken voeren voort,
Ende al die vrese van den stride,
Quam an des conincs Daris side.
395 Al es Daris staerc ende coene,
Wat raedi hem nochtan te doene?
Hi en mach niet sonder waen
Sonder hulpe die pine bestaen,
Ende hi en sach van al den heren,
400 Totem niemen weder keren.
Ooc sachi wale, wat die Grieken daden:
Berch ende dal al overbaden
Metten bloede, ja hi sach,
Tusschen die peerde, aldaer hi lach,
405 Sinen waghenare sonder hooft.
Hi was in twivel, des ghelooft,
Weder hi hem woude laten vaen,
So sterven, so die vlucht bestaen.
Doe hi dus in twivel was,
410 Scoot enen spiet Perdicas,
Ende gheraectene int hovet.
Doe waert hi also verdovet,
Dat hi ter aerden neder tumede,
Entien riken waghen rumede.
415 Hi en sette hem nemeer ter were,
Hi maecte hem vaste uten here.
Daer mochte men enen coninc sien,
Haerde onedelike vlien,
Die te voren wale sere vacht,
420 Met woorden, sonder ander cracht,
Ende maecte hem so bout.
Hi vlo met al siere ghewout,
Al te voete metter vaert,
Totien dat hem sende een paert,
425 Een riddere, die hiet Ausoen.
Ter vlucht begonste hi hem doen,
Daer hi wiste die Eufrate.
Hi voer henen siere strate,
Te Babilonien in die stede.
430 Hem volchde menich prince mede.
Macheus hoorde die niemare,
Dat Daris ontreden ware,
Ende hi hem hadde ghedaen ter vlucht.
Althans hadde hi grote vrucht,
435 Die te voren sonder waen,
Meneghe coenheit hadde ghedaen,
Ende ooc noch met siere cracht,
Jeghen die Grieken sere vacht.
Hi ghinc vlien al dat hi mochte,
440 Ende al dat here, dat hi brochte,
Ridderen knapen ende baroene,
En scaemden hem niet ter vlucht te doene.
Ende et es recht ende nature,
Alst hooft heeft quade aventure,
445 Dat al die lede sijn tongemake.
Alse die herde es onder die brake,
So sijn die scaep verbeten saen.
Hierbi machmen wel verstaen,
Als hare here was ghevloen,
450 Moesten sijt ooc mede doen.
Doe sloechmense doot van bachten,
Si en mochtens hem niet ghewachten.
Die niet en woude dor sijn lant,
Hem weren jeghen sinen viant,
455 Die moeste al vliende tlijf verliesen,
Ende een scandelike doot verkiesen.
Nu sijn die Grieken alle moede.
Si vaechden haer swaert van den bloede,
Ende Alexander hi gheboot,
460 Datmen niemen en sla te doot.
Hi hietse toten rove vaen,
Ende ooc ten scatte gaen,
Ende laden hem met goude.
Het was in enen donkeren woude,
465 Daer die kemele metten bulen,
Ende daertoe haerde vele mulen,
Stoeden gheladen metten scatte.
Alexander hi wiste al datte,
Ende voer aldare metter spoet,
470 Ende deelde ghelijc dat goet.
Men loet peerde ende waghen,
Also vele alsi mochten draghen.
Daer waert sat die vrecke man.
Men vult die sacke ende dat men can;
475 Si werper in al dat si vinden,
So vol waersi, men en mochtse binden.
Nochtan dat si so moede waren,
En mochten sijs niet ontbaren,
Si en vulden haer cousen ende haer broeke,
480 Hare boesemspleten entie doeke.
So vele hadden sijs gheladen,
Si en constent ghedraghen no bestaden.
Daerna ghinghen die keytive,
Ende vercrachten die scone wive,
485 Die comen waren metten here.
Si mochtent wel doen sonder were.
Nuscen ende goudine ringhe,
Hechsele ende alrande dinghe,
Dattie vrouwen scone maect,
490 Al hebben sijt te hem ghesaect.
Nochtan dor al dat dit ghesciede,
Algader Daris maisniede,
Moeder suster ende wijf,
Kinder, knapen ende joncwijf,
495 Bleven algader in hare ere.
Al dat goet, min ende mere,
Vergulde waghene ende cierheit,
Bleef hem al, ende so ghereit,
Waren si ghevoert in prisoene,
500 In die griexe pauwelioene.
Daris moeder dedi sulke ere,
Als oft sijn moeder ware, of mere.
Suster hiet hi Daris vrouwe,
Ende siere suster hiet hi joncvrouwe;
505 Daris kint hilt hi alse sone;
Dies was hi altoos ghewone.
Dat kint was van seven jaren.
So goedertieren was hi te waren,
Ende so hovesch in siere joocht.
510 Ware hi bleven in der doocht,
So en weetic in mine ghedochte,
Saken diemen hem lachteren mochte,
Alse an enen heidenen man.
Maer doe hi die rijcheit ghewan,
515 Beide van Percen ende van Meden,
Ende van al den riken steden,
Doe verkeerde sijn hoofsce sin.
Die weeldecheit ent groote ghewin,
Daden hem dorperheit verkiesen,
520 Ende sijn hovescheit verliesen.
Rijcheit ende die aventure,
Daden verkeren sijn nature.
Bedi die eer sine viande,
So hoveschlec hadde in sine hande,
525 Hi waert daerna sinen vrienden,
Die alre dogheden verdienden,
So wreet dat hise slouch te doot.
Dat was ene mesdaet groot.
Hi waende dat al ware goet,
530 Wat so hem stont in sinen moet.
Bedi seidi al openbare,
Dat Jupiter sijn vader ware,
Ende hiet dat mens gheloven sonde.
Dat dede rijcheit van den goude.
535 Hi hadde cure van den wensche;
Hem verdroot dat hi was mensche;
Nochtan dat hi die hoochste was,
Daer noit man af in boeke las.
Hier binnen riep hi Permenioene,
540 Ende gheboot hem te doene,
Dat hi te Damasch soude varen,
Om den scat met sinen scaren,
Die daer Daris hadde brocht.
Maer die soudaen hadde ghedocht,
545 Daer te voren dat hi die stede,
Ende ooc al den scat daermede,
Alexandere up gheven soude.
Bedi trac hi alstie boude,
Met sinen volc uter stede,
550 Om dat hi waende daermede,
Alexander succurreren,
Ende sijns heren cracht verweren;
Daerre so menech dusent bleef,
Dat noit man tghetal bescreef.
555 Eer hi hem noit bekinnen dede,
Was hi daer verslaghen mede.
Dus was ghehaelt in die stat,
Al sonder were al die scat.
Dit es allene die troost,
560 Die Daris drouve herte verloost,
Van al den scade dien hi nam,
Doe hem die niemare quam,
Dattie verrader doot ware,
Ende versleghen in die eerste scare,
565 Die valsche soudan van Damasch.
Voorwaert meer so waert hi rasch,
Ende prijsde sere daventure,
Dat soe somwile ter cure,
Den quaden sine quaetheit loont,
570 Ende dat soe nieman en bescoont.
Aldus vergat hi sinen rouwe,
Om des soudaens onghetrouwe,
Al was hem sulke scade ghesciet.
Ens niet so quaet, et en dooch iet.
575 Alexander hadde begraven,
Die heren met groter haven,
Die in den strijt waren versleghen;
(Dies woudi tallen stonden pleghen,
Dat hise groef na haerre weerden.)
580 Bin achte daghen brochtmense ter eerden;
Ende hi voerde dat here voort,
Tote Saiet, ter ouder poort.
Fenise hieten die lantsliede.
Hi dwancse al sonder miede
585 Dat si hem waren onderdaen;
Dus en woude hiere ghenen slaen.
Alse Saiet was ghegaen in hant,
Entie Fenise ende al dat lant,
Doe seinde die coninc boden voort,
590 Tote Tyren in die goede poort,
Daer Appollonis in was here
Gheweldich ende met groter ere.
Hi ontboot hem, of si wouden,
Dat si hem beraden souden,
595 Weder si hem wouden ontfaen,
So met stride wederstaen.
Onweert hadden si die boden;
Bedi daden sise doden.
So dat verhoort Macedo;
600 Hi was der orloghen wel vro,
Maer sere rouwen hem die liede;
Hi peinsde, dat si om ghene miede,
Jeghen hem en mochten versoenen.
Hi liet die poort van Cydoenen,
605 Ende voer voort te Tyren waert.
Die poorters vant hi onvervaert,
Ende ghevest met enen mure,
Ghetornet ende begraven ter cure,
Ende meneghen man staende ten tinne.
610 Blide was hi in sinen sinne,
Dat hi daer vechten soude seghe;
Dies was hi seker alle weghe.
Hi besach die poorte van bi.
Daer stont menich deghen vri,
615 Wel ghewapent na hare maniere,
Ende menich toren staerc ende diere.
Verhort waren die cantele
Jeghen tribuke ende magnele.
Daer stelde men meneghen pederiere.
620 Die van binnen behinghen sciere,
Die mure met planken ende met scilden,
Die die woorpe wel onthilden.
Met slingheren street men vele daer,
Ende met boghen, dat was waer.
625 So langhe vachtmen vor die stede,
Datmen daer meneghen steerven dede.
Nochtan en mochtmense niet winnen,
So grote were was van binnen.
Want si daden die were so groot,
630 Dat si dusent heren sloeghen doot.
Die stede stont bi der see;
Daer dedemen den lieden wee,
Met scepen, daer men mede vacht,
Up die poort met groter cracht,
635 Ende te lande vachtmen mede,
Te paerde ende te voete up die stede,
Bede bi daghe ende bi nachte,
Ende men brac den muur met crachte.
Al dat volc slouch men te doot,
640 Jonc ende out, clene ende groot,
Enghere ghenaden en woudemen pleghen,
Want si die boden hadden versleghen.
Hier omme dede die coninc verslaen,
Al dat men daer mochte begaen,
645 Sonder die in kerken vloen,
En woude hi gheen quaet doen.
Daer was haerde groot ghecrac,
Doe men die edel stede ontstac,
Onder wint met griexen viere.
650 Die brant was groot ende onghehiere.
Die vrouwen riepen lude met wene,
Het verbrande al groot ende clene.
Maer Appolonis hi ontghinc,
Doe tfolc al die doot ontfinc.
655 Daer was die doot menegherande:
Some liepen si in die brande,
Alsi wouden ontflien den slaghen,
Som si ooc dat vier ontsaghen,
Ende lieten hem met sweerden slaen.
660 Die dit ooc bede wouden ontgaen,
Si lieten hem vallen in die see.
Dus was daer meneghen vele wee.
Som bleven si onder der maisieren.
Dus waren die dode van manieren.
665 Ooc wasser vele in waren dinghen,
Die hem ooc met stricken hinghen.
Sulke waren ooc van dien,
Die altoos niet en wouden vlien,
Want het dochte hem wesen scande.
670 Si wouden dor die ere van den lande,
Werender hant haer lijf verliesen,
Ende een eerlec inde kiesen.
Men slouchse doot, ende si sloughen,
Dit dochte hem alre beste ghevoughen.
675 Het dochte mi sijn die scoonste doot,
Bedi si haddens ere vele groot.
Aldus was die edel poort,
Tyren algader ghestoort.
Dus es gheslicht menich tor,
680 Die wilen maecte Agenor,
Ende Tyren ierst die name gaf.
Wi vinden wel ghescreven daeraf,
Dat te Tyren, in die goede poort,
Eerst griexe letteren waren ghehoort;
685 Bedi Agenor hadde enen sone,
Hiet Cadmus, dat was die gone,
Die griexe letteren eerst visierde,
Daer hi die werelt met versierde.
Dit weetmen wel dat waer es.
690 Entie prophete Moyses,
Hi vant ebreusce litteren teerst;
Dus was die wijsheit ghemeerst.
Carmentis, ene maghet fijn,
Vant eerst letteren in latijn.
695 Te voren, eer Tyren was ghemaect,
So was tfolc al ongheraect,
Ende so luttel van vroeden lieden:
Woude ieman anderen iet ontbieden,
Wildi een paert, hi screef een paert,
700 Ende sendet ooc dan ter vaert;
Woudi iet el, hi screef des ghelike.
Dus was die sede in eertrike.
Nu es Tyren ghedestrueert,
Tfolc verslaghen, tgoet verteert.
705 Te voren en const noit man ghewinnen.
Nu doe ic u die waerheit kinnen,
Dat soe es ghevest weder,
Al was soe ghewoorpen neder,
Ende soe heet Surs heden den daghe,
710 Dat en es altoos enghene saghe.
Al was soe heidijn doe te tiden,
Soe es kerstijn woorden siden.
Daer dede sider wel groten staet
Die edel markijs van Monfraet,
715 Entie here van Tabarie.
Dat se god ghebenedie!
Si scoffeerden ooc Saladine,
Ende ooc die ghesellen sine.
Doe Tyren dus was testoort,
720 Doe voer Alexander voort,
Haestelike te Jherusalem,
Dat eerstwerf hiet Salem.
Noes sone, Sem die rike,
Die eerste coninc van eerderike,
725 Ende ooc die eerste pape mede,
Leestmen datse eerst maken dede.
Salem hiet hise ende woonde daer,
Meneghen dach ende menech jaer.
Melchisedech hiet hi ooc mede,
730 Ende al die coninghe vander stede,
Hieten langhe wile na hem.
Ende sider hiet Jherusalem,
Die coninc David, doe hijt wan,
Up dat volc van Chanaan.
735 Nu heeft Alexander bracht,
Groot here al daer ende heeft ghedacht,
Dat hi die poort sal ontsteken,
Ende dan ons heren kerke breken,
Daer die Joden sesse ende viertich jaer,
740 Over wrachten, dat es waer,
Eer sise mochten vol maken.
Dit lesemen in waren saken.
Doe hi was in dit ghedochte,
Enti die poort met crachten sochte,
745 Quam die patriarke voort,
Die woonde in die heileghe poort,
Met al den papen, die daer waren,
In diere ghelike, in diere ghebaren,
Dat Alexander onsen here,
750 Ghecleet sach, no min no mere,
Dan als een bisscop es ghecleet,
Also alst in dien eersten boeke steet,
Dat Alexander, daer hi lach,
Ons heren figure sach,
755 Over twee jaer hier te voren,
Eer hi Teben dede te storen.
Ten eersten dattien Macedo,
Sach, was hi haerde vro,
Ende bete neder up die aerde,
760 Ootmoedelike van sinen paerde.
Over sine knie hi neder seech,
Ende mettien hoofde hi hem neech.
Daer en was ridder noch baroen,
Hi en moeste ooc also doen.
765 Dien ridders wonderde uter maten,
Dat hi hem woude so ghematen,
Wanti was van hoghen sede.
Si vraechden hem, waerom hijt dede?
Hi seide ‘Dese hevet mi ghegheven,
770 Al mine macht ende mijn leven,
Die mi ooc mede gheven sal,
Onder mi die werelt al.’
Hi liet al tfolc buten die stede,
Sonder al luttel, die hi dede,
775 Met hem varen in die poort.
Hi mercte al wat daer behoort,
Ende hoemen dare diende gode.
Hi offerde na die ghebode,
Dat hem die patriaerke seide,
780 Selver, gout ende chierheide,
Ende gafse van allen chense vri.
Dese doocht die dede hi,
Den Joden dore onsen here.
Daeran dedi gode grote ere.
785 Si bleven ooc ghevrijet aldus,
Toter tijt, dat die here Antiocus,
Die ooc Epiphanes hiet,
Den Joden dede groot verdriet.
Dat es bi anderhalf hondert jaer;
790 Dit weet men wale dat es waer.
Doe ghinc verre die niemare,
Dat ment doe seide al openbare,
Int gheberchte van Caspi,
Die leghen int lant van Endi.
795 Daer was dat volc van Israhel,
Dat diende gode wilen wel,
Van Salmanassare verdreven,
Die coninc was al sijn leven,
Int lant van Asiria.
800 Hi hadde verre ende na,
Tfolc van Israhel ghevaen,
Ende hadt in dit lant ghedaen,
Dat met beerghen was besloten.
Daer waren si met haren roten,
805 Si en mochten uut maer tenen gate.
Doe si hoorden van derre bate,
Die Alexander den Joden dede,
Doe sinden si ooc boden mede,
Tote Alexandere, die bem baden,
810 Dat hi hem dede ghenaden,
Ende hise dade uten prisoene,
Want si hoorden ten joetscen doene.
Alexander hi dede doe vraghen,
Wie si waren ende wies si plaghen.
815 Doe seidemen weder ghereit,
Dat se dor haer grote quaetheit,
Onse here plaghen liet,
Want si up gode en achten niet;
Diese ute alre pinen brochte.
820 Bedi becochten sijt dus onsochte.
Bedi voer Alexander al daer.
Ic segghe u dat al over waer,
Dat hi dat gat vermuren dede.
Doe docht hem grote pijnlichede,
825 Want dat gat was haerde wijt.
Hi bat gode ter selver tijt,
Of hi die israhelsce roten,
Daerinne woude hebben besloten,
Dat hi die beerghe bi siere ghenade,
830 Tegader beide comen dade.
God ghehoorde sijn ghebede,
Want hi dat gat verhelen dede.
Daer sijn si binnen noch ghevaen,
Tiene gheslachten sonder waen,
835 Ende een half ooc daer mede.
Ocht onse here so vele dede,
Door enen heidinen man,
So segghic dat hi soude dan,
Doen dore eens Kerstijns bede,
840 Vele meer wonderlichede.
Drie hondert jaer dertich ende een,
Dat en es loghene engheen,
Drouch Alexander crone te voren,
Eer Jhesus Christus waert gheboren.
845 Daeromme eest also ghesciet,
Dat hi gode en kende niet.
Van Jherusalem ghereide sine vaert,
Alexander te Gazen waert,
Daer wilen Samson was beseten,
850 Van meneghen Philistee vermeten.
Men leest dat hi die poorten nam,
Ende up enen berch ooc clam.
Het was een vercoren stede;
So ghetrouwe was soe mede,
855 Darise, haren eersten here,
Dat si om min no om mere,
Enwouden Alexander ontfaen,
Ende gheloveden sonder waen,
Dat si dore hare ghetrouwechede,
860 Behouden souden hare stede.
Hi beleide die poorte al omme,
Met ere haerde groter somme,
Ende street daer met groten nide.
Men sloegher vele an elke side.
865 Mettien dat men street aldus,
Quam een van binnen, hiet Becus,
Ende waende den coninc doot slaen.
Hi quam rechte of hi ghevaen,
Hem den coninc woude gheven,
870 Ende uter poort ware verdreven.
Doe hi den coninc bi was comen,
Woudi hem tlijf hebben ghenomen.
Bindien scilde hilt hi tswaert,
Ende reet ten coninc waert,
875 Met crachte sloech hi hem upt hooft.
Hi hadden doot, des ghelooft,
Maer daventure weder stoet,
Die hem dicke badde ghehoet.
Bedi en haddi niet die macht,
880 Datti den slach hadde volbracht.
Alexander sloech te hant,
Becuse af die rechter hant.
Des hadde Becus groten toren,
Alse hi die hant hadde verloren.
885 Metter ander stac hi den here,
In die luchter scoudere sere.
Ende doe waert die coninc ghewont,
Met enen steen ter selver stont,
In die scene van den bene.
890 Daeromme gaf hi haerde clene.
Becuse sloechi sonder waen,
Ende dede dat hi hadde bestaen:
Hi dorbrac die staerke scaren.
Die ghene, die in die stede waren,
895 Gaven up die goede stede,
Behouden lijf ende lede.
Doe Alexander, die blide man,
Die stat van Gazen aldus wan,
Setti sine cure daerin,
900 Sulke alsi vant in sinen sin.
Doe voer hi te Egypten waert.
Al dat lant was so vervaert
Van den staerken griexen here,
Dat si up gaven sonder were,
905 Altenen gader haer conincrike.
Doe deet di coninc cortelike,
Na sinen wille besetten algader,
Want hi seide het was, sijns vader,
Bedi waert sijn van rechter ure,
910 Ende hi besetter in sine cure.
Daer vant hi een scone beelde,
Ghemaect na den edelen heelde,
Neptanabuse, sinen vader,
Van brunen maerbersteen algader.
915 Doe hi wiste, wies beelde twas,
Verhoghede hi sere das;
Hi cusset ende hi helset mede.
Ooc sprac hi ter selver stede:
‘Vader, du bes mi willecome,
920 Wient si scade ofte vrome.
Daer dedi maken ene stede,
Die hi Alexandrien heten dede.
Daer groef hi den prophete ons heren,
Jeremien met groter eren.
925 Sider dat hine graven dede,
En quam serpent engheen in die stede.
Daer hadder te voren so vele ghewesen,
Dat nieman cume en conste ghenesen.
Mettien reet hi sine vaert,
930 Met haesten te Lybien waert,
Dat een wonderlijc lant es.
Sijt des seker ende ghewes:
Het es so heet bi naturen,
Datter niemen en mach gheduren,
935 Ende het leghet in Affrike,
Int westeinde van eertrike.
Lybien dat es een arem lant,
Gras no coren wast int sant.
Daer es menich staerk woorm.
940 Welctijt dat es een stoorm,
So vlieghet tlant in die ghebare,
Ocht in die wilde see ware.
Daer en vallet dau no reen,
Rijm no snee altoos engheen.
945 Daer en es beke, noch riviere,
Noch water in neghere maniere,
Sonder een fonteine, dat es waer.
Ne maer een bosch es aldaer;
Ander boom, verre no na,
950 So en es int lant van Libia.
In den bosch es ene kerke,
Van haerde dieren ghewerke,
Daer Jupiters beelde in staet.
Die coninc vant in sinen raet,
955 Dat hire woude doen sine ghebede,
Ende bidden hem dat hi hem sede,
Wie sijn gherechte vader ware,
Want hi en wistes niet openbare.
Ooc woudi weten sonder waen,
960 Hoet hem in stride soude vergaen.
Hi seinde sine boden te voren,
Die hi uut hadde vercoren,
Enten pape groot goet te waren.
Selve quam hi na ghevaren,
965 Met ere mateliker scaren,
Die staercste, die int here waren.
Teerst dat si voeren binden sande
Ende si waren buten eylande,
Braken die baren also hoghe,
970 Vanden sande, al waest droghe,
Alse ocht ware in die gherume see.
Daer hadde menich vele wee,
Die versmoorden inden sande.
Si en vonden in den lande,
975 Noch voetspor, noch enich lant,
Noch gras, noch beemt, els niet dan sant.
Viere daghe ende viere nachte,
Reet die coninc dus onsachte,
Eer hi Amons busch vernam,
980 Ende in Jupiters kerke quam,
Daer hi van der fonteinen dranc,
Daer af te tellene es haerde lanc.
Soe es lau ter sonnen upganghe.
Dat duurt daer also langhe,
985 Toten middaghe; dan es soe so cout,
Dat ghijs cume gheloven sout.
So welken tijt die sonne es neder,
So es soe lau woorden weder.
So heet es soe up die minnacht,
990 Dat wallet van groter cracht.
So et naerre den daghe gaet,
So soe meer coelheit ontfaet.
Dit es een wonderlike nature.
Het waert den Grieken sere te sure,
995 Eer si dronken vander fonteine,
Die claer was ende haerde reine.
Als Alexander hade ghedronken,
Ende sijn hette was ghesonken,
Ghinc hi in den monster staen,
1000 Voor Jupiters ghebeelde saen.
Die afgod seide al openbare,
Dat Jupiter sijn vader ware.
Maer die duvel can wel lieghen,
Alse hi den minsche wille bedrieghen;
1005 Hi seide dat hi in ghenen strijt,
Sterven soude in eneghen tijt.
Hieromme was die coninc blide,
Ende keerde weder over side,
Mettien selven, die ontfaren,
1010 Uten heten lande waren.
Want daer versmoorde menich man.
Te Damiette quam hi an.
Hi hadde ghere van Libia,
Te vaerne in Etiopia,
1015 Dat es der swarter more lant,
Ende danen woudi altehant,
Varen in Mennoens conincrike,
Dat es toostinde van eertrike.
Maer hem quam een niemare,
1020 Dattie coninc Daris ware,
Anderwerf ghereet te wighe,
Met groten ghere ende met prighe.
Dus moet sijn wille bliven al,
Eist dat hi prijs bejaghen sal.
1025 Hier binnen dat Alexander wan,
Saiette, Tiren ende al haer man,
Jherusalem ende Gasa mede,
Ende in Egypten meneghe stede,
Hondert dusent bi ghetale,
1030 Ghevest uter maten wale,
Doe ghereide Daris echt sijn here,
Want hi hem woude doen ter were,
Al durenture sijn conincrike.
Al dat volc van eertrike,
1035 Dochte ten here te gader comen.
Dat ghetal en canic niet ghenomen,
Bedi, dat secht mi mijn waen,
Die sterren, die an dien hemel staen,
Waren te tellene also goet.
1040 Si scaemdens hem in haren moet,
Dat there ere verwonnen was.
Ooc hadden si achtinghe das,
Dat si souden vechten seghe.
Alle de liede vloen enweghe,
1045 Ridders, doorpers ende baroene,
Knapen ende serianten coene.
Men liet die lande woeste bliven,
Beide van knapen ende van wiven.
Men spien die ossen in die waghen,
1050 Die die wapen souden draghen.
Up buffele quam tfolc ghevaren,
Ende ooc up kemele te waren,
Up dromedaers ende olifante,
Quamen die ridders ende seriante.
1055 Die olifante droeghen castele,
Ende daer stoeden up cantele.
Si ghinghen in dier ghebare,
Alse ocht een maisiere ware.
Ende ridders waerre binnen,
1060 Wel ghewapent toten tinnen.
Cerces, die machtighe man,
Die wilen tlant van Grieken wan,
Enten berch van Cisia,
Die der see was haerde na,
1065 Slichten dede in die see,
Ende noch dedi wonders mee:
Doe hi van der see die helt,
Ghevult hadde met ghewelt,
Daerna dedi haerde saen,
1070 Met scepen dander helt overslaen:
Dore al dat hem dit ghesciede,
Nochtan hadde Daris meere liede.
Menelaus ooc van Grieken,
Die wilen Troien dede smieken,
1075 Ende sijn broeder Agamemnoen,
Aiax ende menich coene baroen,
Doe si in een eylant laghen,
Dat Aulis hetet nu bi daghen,
Ende tote hem quamen ghelopen,
1080 Al die liede van Europen -,
So vele volx hadden si te waren,
Alsi ten scepen souden varen,
Dat sijt ghescepen niet en mochten.
Nochtan leestmen dat si brochten,
1085 So vele scepe, dat dat mere,
Te nauwe was dien sciphere.
Al dat volc, dats groot roem,
Was vergadert, om een hoerdoem,
Te wrekene up Parise van Troien.
1090 Dies mochte dien meneghen vernoien.
Nochtan hadde Daris liede mee,
Dan si daden, dese twee,
Die hier vore ghenoemet waren.
Dies moghen die Grieken hem vervaren.
1095 Doe wonderes uter maten sere,
Alexander, den groten here,
Alsi hoorde die niemare.
Hi waende dat dat volc ware,
Uter eerden al weder comen,
1100 Dien hi dlijf hadde ghenomen,
In dien strijt die leden was,
Alsmen hier te voren las.
Also groot wonder haddi des,
Alse wilen hadde Hercules,
1105 Doe hi Antheus hadde ter neder,
Ende meerre ende staerker up stont weder,
Dan hi was, eer hi neder vel.
Doe Hercules dat wiste wel,
Hief hine boven in die lucht,
1110 Ende sprac ‘Di en helpt gheen vlucht,
En moetstu niet up daerde sterven,
Hier moetstu die doot verwerven.
Hercules slouch een serpent,
Dat menich hoot al omtrent,
1115 Hadde up sinen buke staende.
Alse hise af houwen waende,
Quamer up elken struke viere.
Doe verbernedi met griexen viere,
Bede serpent ende maras,
1120 Daer die grote beeste in was.
Dies hadde wonder Hercules;
Also hadde Alexander des,
Dat Daris anderwerf sulc here,
Jeghen hem brachte ter were.
1125 Maer hi hadde onweert tghetal,
Ende alle vrese ende ongheval.
Bedi voer hi siere strate,
Ende hi voer over die Eufrate,
Ende tgriexe here mede.
1130 Hi vant doorp ende stede,
Al verbrant ende tcoren,
Dat upt tlant stoet scone te voren.
Want Maceus van Babylone,
Die wale gheraect was ende scone,
1135 Hadt al verbrant clene ende groot,
Want Daris hem ontboot.
Dit dedi doen, om dat hi woude,
Dat Alexander keren soude,
Ende met hem tgriexe here,
1140 Alsi die lande sonder lijfnere,
Algader vonden ende sonder broot.
Maer hi en ontsach ghene doot,
Die edele man, die edele here;
Hi peinsde altoos om die ere.
1145 Hi vlooch rechte alse Tygris,
Dat een scone riviere is;
Soe es so snel, dat soe die stene,
Beide groet ende clene,
Met hare drivet in die see.
1150 Hi vlooch ghelijc alse die snee,
Die comt ghevloghen metter vlaghen;
Dit en waren ghene saghen.
Hi sochte Darise sonder waen,
Dat hi hem niet en soude ontgaen,
1155 Int einde van sinen rike;
Dies sneldi hem ghenendelike.
Up die Albene quam hi ghevaren,
Dat een riviere was te waren,
Daer Daris van sinen lieden,
1160 Diene qualike verrieden,
Was sint versleghen doorperlike.
Dat wrac Alexander, die rike.
Recht doe dach ende nacht versciet,
Alsmen die mane up gaen siet;
1165 Ende ooc was soe wale ront.
Doe soe up quam, ter selver stont,
So verloos soe hare lecht.
Anderwaerf so waert soe echt,
Also root alse een bloet.
1170 Lelic dat dat hare stoet.
Alexanders liede al,
Ontsaghen hem van ongheval,
Doe si die mane saghen vervaren.
Het was den daghe bi te waren,
1175 Dat men ten stride varen soude.
Ooc seiden si dat soe hem woude,
Vertoghen tgrote ongheval,
Dat bet achter comen sal.
Hem verkeerde hare moet,
1180 Die ten wapinen waren goet,
Want die herte hem verscoot;
Daer was die vrese haerde groot.
Si riepen alle even sere,
Jeghen Alexandere, den here,
1185 Si seiden dat sijn die scoude waren,
Dattie mane woude vervaren.
Alexander wouden si slaen;
Hem vernoies sonder waen,
Dat si met hem moesten varen.
1190 Si claechden, datti lande waren,
Al verarmet mettien viere.
Lant, bosch ende riviere,
Hadden onweert dat si wouden,
Die werelt met crachte houden,
1195 Ende alre liede heren wesen.
Si bewijstent ooc in desen:
Om dattie mane vertoornet ware,
Dat soe daerom was vervaren,
Ende dat hem die sterren bolghen,
1200 Dat hi cume woude volghen,
Nature ende minschlichede,
Ende hi hem anbeden dede.
Hem rouwet dat si so meneghe vrese,
Ende so meneghe staerke rese,
1205 Dor sinen wille hadden besuert,
Ende hem so dicke gheaventuert.
Mettien ghinc dat volc al uut,
Ende riep al over luut,
Dat si den coninc wouden slaen.
1210 Maer Alexander sonder waen,
Hi en haddes altoos ghenen vaer,
Hi riep die wijste meesters daer,
Diemen hiet astronomiene,
Ende gheboot hem te besiene,
1215 Wat die mane vervaren dede,
Ende wat die gode wouder mede;
Ende wat ooc mochte bedieden,
Dat sijt seiden al den lieden.
Die alre beste astronomien,
1220 Die beste in sterren conde ghesien,
Dat was doude Aristaldes.
Hi antwoorde den volke al des:
‘Ghi liede, laet u claghen staen.
Die sterren moeten dien ganc gaen,
1225 Dien si van beghinsele ghinghen.
Ic segghe u in waren dinghen,
Haren wech ende hare stede,
Ende al dat si bedieden mede,
Si houdent alse hijt gheboot,
1230 Diet al gheboot, clene ende groot,
Ende si en gaen niet uten kere,
Dien hi hem gaf, die grote here.
Maer niet en segghic dat ic weet,
Hoe die grote here heet,
1235 Diet al hevet in sijn ghebot;
Ens Jupiter niet, onse god.
Wat so die here van beghinne,
Hevet versien in sinen sinne,
So weder die see....sal gaen,
1240 So die eerde beven bestaen,
So die sterren hem verdraghen,
Of blixeme achter velde jaghen,
Ochte die donre ons vervaren,
Al dat wetic wel te waren,
1245 Dat al doet die grote here,
Ende daertoe wonders vele mere:
Dau, rijm, haghel ende snee,
Reghen, vorst ende daertoe mee,
Wat so in die lucht ghesciet,
1250 Dat ghevalt, alse hijt ghebiet.
Ic segghe, eertbevinghe ende vloet,
Die cracht ons heren algader doet,
Plaghen van sterren ende groten wint,
Al segghic dat onse here sint.
1255 Al dinghe volghen na sijn ghebot,
Met rechte es hi der naturen god.
Waerbi so de sonne vervaert,
Dat seghic u, hoort harewaert:
Men leest dat seven hemele staen,
1260 Daer die planeten binnen gaen,
Ende elc boven den anderen gaet.
In den nedersten so staet,
Die mane, die nu es vervaren.
Vier hemele bat up te waren,
1265 Steet die sonne, die den dach,
Int eertrike gheven mach.
So die mane meer lichts hevet,
So die sonne meer beghevet,
Ende so weltijt dat soe ontfanghet,
1270 So machmen merken dat soe hanghet,
Vor die sonne ende soe ontfaet,
Ane tlicht, dat van der sonnen slaet.
Alsoe tusscen ons staet enter sonnen,
Eest dat wi iet merken connen,
1275 Wi moghen merken dat soe doet,
Dattie sonne vervaren moet.
Ende dat ghesciet na minen wane,
Altoes in die nuwe mane,
Want en mach anders niet ghescien;
1280 Dit machmen bi naturen sien.
Welctijt dat also ghesciet,
So en eest sonder sake niet.
Coninghe ende ander hoghe liede,
Hebbent becocht, alst ghesciede,
1285 Want si heten sekerlike,
Sonne van al eertrike.
Bedi wildes hem onse here onnen,
Dat si betekent sijn bider sonnen.’
‘Nu hoort’ sprac Aristaldes echt,
1290 ‘Waerbi die mane verliest haer lecht.
Soe en vervaert te ghere stont,
Sonder dat soe es al ront.
Alse die sonne onder gaet,
Entie mane risen bestaet,
1295 So es deerde daertusscen recht;
Dus verliest die mane haer lecht,
So welctijt dat al dus ghesciet,
No min no me, no anders niet.
Hier bi eest, in minen wane,
1300 Dat dus donker es die mane.
Nochtan so en seghic niet,
Dat sonder redene ghesciet.
Ic wilt u prouwen bi clergien,
Ooc so sullen met mi lien,
1305 Die meesters van Egypten lant,
Dien die sterren sijn becant.
Die sonne hoort den Grieken toe,
Ende ic sal u segghen hoe:
Welctijt so die sonne vervaert,
1310 Dat Grieken dan verwonnen waert,
Ende alse dier manen dat ghesciet,
So en salt achter bliven niet,
Die Percen en sullen onder gaen.
Bi reden doe ict u verstaen:
1315 Alse Cyrus van Percen dwanc,
Menich conincrike lanc,
Ende hi woude der maechde lant,
Al bedwinghen metter hant,
Thamaris, die coninghinne,
1320 Die fier was in haren sinne,
Quam doe jeghen hem ter were.
Des avonts sachmen in dat here,
Die mane vervaren, alsoe nu doet.
Des moorghens storte menich sijn bloet,
1325 Ende Cyrus van Percen ooc mede;
Hi bleef daer ter selver stede.
Hier bi laet u claghen staen!
Die seghe es onse sonder waen.’
Al die liede, die dat hoorden,
1330 Gheloofden Aristaldes woorden,
Ende lieten doe haer belghen staen,
Ende sijn ten tenten weder ghegaen.
Ende Alexander dede bi nachte,
Die tenten up breken met crachte.
1335 Ooc voer hi blidelike voren,
Ende sanc dat ment mochte horen
Bi eenre halver milen lanc;
Van joien sanc hi nuwen sanc.
Ic secht u allen over luut:
1340 Die derde bouc gaet hier uut.
Ende vlo met allen sinen here,
1100 Daer Daris lach wel ter were.
Alse Daris wiste die niemare,
Dat tgriexe here comen ware,
Trac hi up een slechte velt,
Met algader siere ghewelt,
1105 Ende hi scaerde sine liede,
Ende ghelovede hem grote miede,
Up dat si niet en waren vervaert.
Dus troostise te stride waert.
Maer doe Emenedus vertelde,
1110 Waer Daris lage upten velde,
Ende met hoe groter herecracht,
Waert Alexander also bedacht,
Dat hi dede in al dat lant,
Vaen die beesten, die hi vant,
1115 Scaep ende coen, swijn ende paerde,
Esele, geite, ende hi scaerde,
Vor sijn here ghone diere.
Nu hoort wonderlike maniere!
Ane hare stroten ende ooc voren
1120 Ane hare hooft ende an hare oren,
Dede hi hem binden rise.
Dus so quamen si in derre wise,
Als ocht een mekel here ware.
Si verdonkerden openbare,
1125 Tsonnenscijn metten ghestove.
Dus quamen die heren met groten love,
So na dien Percen up dien dach,
Daer Daris ende sijn here lach,
Dat deen anderen roupen mochte.
1130 Dus waende Daris dat hi brochte,
Met hem liede vele mee,
Dan si beide hadden, dese twee.
Alexander es so na comen,
Dien van Percen, dat hi vernomen,
1135 Hevet hare pauwelioene,
Some root, some groene,
Some bernende van goude.
Nu es Macedo, die boude,
So na, dat men die banieren,
1140 An beiden siden mach visieren,
Wat tekene die heren draghen.
Doe die Grieken dat versaghen,
Wouden si te stride gaen,
Ende hadden wapen an ghedaen.
1145 Die van Percen an die ander side,
Waren ooc ghereet ten stride.
Cume so mochti verbieden,
Alexander, sinen lieden,
Si en wouden onghescaert,
1150 Ende sonder leitsman onbewaert,
Jegen Darise vechten gaen.
Maer die sonne sonder waen,
Snelde hare te hove waert.
Ic wane dat soe was vervaert,
1155 Tansiene also vele like,
Alse dare worden cortelike.
Alexander hiet doe ghereit,
Den Grieken graven een fosseit,
Al om dat here haestelike,
1160 Ende deerde werpen tenen dike.
Hi liep up enen berch sciere,
Ende met hem menich ridder fiere,
Daer hi den Percen was so bi,
Dat Alexander, die deghen vri,
1165 Bescouwen mochte die scaren,
Hoe dat si ghewapent waren.
Daer sach hi menegherande liede,
Die ic u al niet en bediede,
Die hem algader goudijn dochten,
1170 Vander cierheit, die si brochten.
Daer hoorden si misselike tonghen,
Ende orsse van groten spronghen.
Si maecten so groot ghescal,
Dit volc ende dese wapen al:
1175 Dorste ict segghen wel te waren,
Ic wane si deder om vervaren,
Die edele herte van dien man,
Daer meneghe doghet leghet an.
Hi riep tote hem sine baroene,
1180 Alse of hem twivelde van den doene.
Bat wanic nochtan dat hijt dede,
Om te kenne haren sede.
Hi vraechde, wat men soude doen.
Doe sprac die here Permenioen,
1185 Dat mense bi nachte soude bestaen,
Ende stillekine te doot slaen,
Want hi seide datmen bi nachte,
Scoffieren soude met clener crachte,
There, ofte algader vaen;
1190 Si souden algader sijn ontaen,
Bede van vare ende van slape,
Men mochtse daer binden alse scape.
ԗille mense ooc bestaen bi daghe,
Dit segghic u al sonder saghe,
1195 Daer sijn die eiselike Siten,
Alse of si de liede souden verbiten,
Entie wonderlike Inden,
Die hare haer niet up en binden,
Ende ooc menich groot gigant,
1200 Die wonende es in Bacteren lant.
Aldus vreseleke scaren,
Moghen ons’ sprac hi ‘vervaren,
Ende ooc mede sonder waen,
Hoe mochte dus lettel volx bestaen
1205 Al dat volc dat ghinder es.
Sijt des seker ende ghewes,
Dat Daris up dat grote velt,
Bedi leghet met siere ghewelt,
Ende up dese brede campanie,
1210 Om dat hi tusscen de nauwe montanie,
Van Cilicë en was besloten,
Hier te voren met siere roten.’
Alre meest, die dit hoorden,
Wouden volghen desen woorden.
1215 Polipercoen hi seide ooc mede,
Vor den coninc daer ter stede,
Dat men vechten soude seghe,
Voere dat volc bi nachte enweghe.
Doe sprac die conine altehant,
1220 Die int herte was gygant,
Al en was hi maer vijf voete lanc.
Ԋa, vrient, groten ondanc,
So moet hi hebben, diet mi riet.
Her Polipercoen, dit en diet niet,
1225 Dit es der moordenaren sede,
Dat ghi mi raet nu ter stede,
Di emmer spien na dorperheit;
Bedi minnen si demsterheit.
Die ere entie aventure,
1230 Die ons worden es te sure,
En willic niet dat enich lachter,
Haren name besmette hier achter.
Die nauwe rochen entie falisen,
En willic altoos niet prisen,
1235 Noch dat Daris voor mi vliet,
Dat en willic altoos loven niet,
Ende ooc en willic, sonder waen,
Bi nachte enghene dinc bestaen.
Ic sal dit volc bi daghe nopen.
1240 Die seghe, daer wi omme hopen,
Die si eerlike, ofte niet.
Ic hebbe liever dat ghesciet,
Dat wi alle bliven versleghen,
Dan wi bi nachte souden seghen.
1245 Mi en es die seghe niet so lief,
Dat ic wille, datmen in eneghen brief,
Van mi lase, daer mijn prijs,
Bi minderen mochte in enegher wijs.
Ja en sieti dat die Percen mede,
1250 Ghewapent hebben hare lede,
Ende ghemaect haer sciltwachte,
Dat mense niet en sla bi nachte?
Doet die heren wachten saen,
Ende wi sullen rusten gaen.
1255 Peinst om den dach van morghen,
Ende laet bliven nu u sorghen,
Ende en peinst niet alle weghe,
Dan wi sullen vechten seghe!
Doe hi aldus dese tale seide,
1260 Ghingen si binnen den fosseide.
Daris gheboot sinen here,
Wapenen hem ende doen ter were.
Hi ontsach sere den raet
Ende Permenioens baraet,
1265 Want hi waende sonder waen,
Dat mense bi nachte soude bestaen.
Hi dede die ridderen varen wachten,
Up orsse van groter crachte.
Selve voer die here mede,
1270 Daer men die sciltwachte dede.
In dien tiden begherde sere,
Alexander, die grote here,
Darise te sprekene, sinen viant.
Hi riep tote hem altehant,
1275 Emeneduse heimelike.
Hi sprac tote hem cortelike,
ԇescie al dat mach gescien,
Ic moet emmer Darise sien,
Ende spreken mont jeghen mont.
1280 Hi ghereide hem in corter stont,
Ende voeren wech si twee;
Met hem en voeren liede nemee,
Dan allene Emenidus.
Ghereden quamen si aldus,
1285 Tenen ghewade up ene riviere.
Daer hiet Alexander, die fiere,
Emeniduse sijns ontbiden.
Hi voer selve in corten tiden,
Allene onder tfolc van Perci.
1290 Alse hi quam den here bi,
Sach hi den coninc Darise riden,
Om sijn here ten selven tiden,
Ende besette die sciltwachten,
Ende hietse wale wachten.
1295 Stappans doet sach Alexander,
Die hovescer was, dan enech ander,
Groetine in caldeuscer tale.
Daris hi antwoorde wale,
Ende hietene willecome sijn.
1300 ‘Here’, sprac hi ‘Die here mijn,
Alexander, hi vraghet u bi mi,
Weltijt dat u wille si,
Datmen te stride sulle varen?’
Doe antwoordi ‘ic wane te waren,
1305 Dattu selve bes Alexander,
Die hier dus spreecs ende gheen ander.’
‘ic bem sijn bod,լ sprac hi ‘te waren,
Ende hiet mi tote di varen.’
‘willecome bestu mi dan’
1310 Sprac Daris, die edele man,
‘Du salt tavont met mi eten,
Ende dan salict di doen weten,
Want het es nacht altehant.’
Mettien nam hine bi der hant,
1315 Ende leidene int pauwelioen,
Ende hiet die tafele ghereiden doen.
Enen knape houden hi beval,
Sijn Bucifal, want hi seit, hi sal,
Na den etene weder varen,
1320 Tote Alexandere te waren.
Doe die tafele was gherecht,
Nam die coninc Daris echt,
Alexandere, daer hine vant,
Ende hietene sitten altehant,
1325 Ter tafelen recht jeghen hem,
Ende seide ‘Vrient nu nem,
Dit voordeel ende dese ere,
Dore Alexandere, dinen here,
Want hi es die hovescste te voren,
1330 Die noit ter werelt was gheboren.’
Aldus aten si te samen.
Mettien dies conincs scinkers quamen,
Die scincten den coelen wijn.
Alexander, die deghen fijn,
1335 Nam elken nap, dien hi hem gaf,
Ende dranc den wijn daer af,
Ende staken in den boesem dan.
Dit mercte een hoghe man,
Die vore sconincs tafele stont,
1340 Ende maket sinen here cont,
Mettien alse de coninc soude,
Scinken enen nap van goude;
Ende dien boot hi sinen gaste.
Hi dranc den wijn ende hilt vaste,
1345 Sconincx cop in sinen scoot.
Des hadde Daris wonder groot,
Ende seide ‘Vrient houdstu dijn scop?
Gef hare weder minen cop!
Twi wiltu minen cop roven?’
1350 ‘Here, ghi moghes mi gheloven’
Sprac hi ‘Dat ict niene dede,
Door ghene sake in dorperhede;
Hets sede in mijns heren hof,
Dien ghi ghevet groten lof,
1355 So wie te sijnre tafelen et -
Eist dat hijs niet en verghet -,
Dat al die nappe sijn eighen sijn,
Daer hi uut drinct dien wijn.’
Doe sprac Daris ter selver stede,
1360 Trouwen, dats ene hovescede,
Ende dies en pleghet niemen el.
Hout di dien cop, ic ans di wel.
Parsarges quam daer mettien,
Die Alexander hadde ghesien,
1365 Ten tiden dat hi was een kint.
Want hi dicke was ghesint,
Om dien cheins in Griekenlant.
Ende teerst dat hine hadde becant,
Seidijt enen, die bi hem stont.
1370 Doet Alexandere was cont,
Spranc hi up ende nam sijn swaert,
Ende liep ter doren waert,
Daermen hilt sijn Bucifal.
Die knape moest becopen al,
1375 Die tors biden breidel helt.
Dien slouch hi doot ende met ghewelt,
Ontreet hi aldus sinen waert.
Dies halp hem sijn goede paert,
Want niemen en mochte hem volghen.
1380 Dies was Daris sere verbolgen,
Dat hine dus hadde verloren,
Dien hi ghevaen hadde te voren.
Maer Alexander ontvoer aldus,
Ende quam aldaer Emenidus,
1385 Sijns ontbeet, toten ghewade.
Het was te diere tijt so spade,
Dat sine riddere slapen ghinghen.
Doe teldi hem van desen dinghen,
Hoe dat hi met Darise at,
1390 Ende toochde hem litekine dat
Die goede nappe die Daris waren,
Ende hoe dat hi was ontvaren,
Teldi vore die baroene.
Si waren blide van desen doene,
1395 Ende ghinghen slapen met ghemake,
Onthier ende si worden in wake.
Ane Daris side was grote vrese,
So waest an Alexanders rese.
Macedo ghinc, alse hi woude,
1400 Slapen up een bedde van goude.
Hi en mochte niet gherusten,
In sijn bede met enegher lusten.
Alse nu peinsdi dat hi wilde,
Beide met spere ende met scilde,
1405 Varen jeghen die rechter scare,
Doe peinsde hi dat beter ware,
An die slinke side te jaghene,
Om Daris here te versaghene.
Dus menichfout was sijn ghedochte,
1410 Dat hi slapen niet en mochte.
Doe Alexander was in sorghen,
Om dien wreden dach van morghen,
Sach hi een wonderlike dinc.
Die grote here, die coninc,
1415 Sach Tyberis die riviere staen,
Daer nu Rome es sonder waen.
In een eylant sachi ene sale,
Die Tyberis hadde altemale,
Ommelopen met haren strome.
1420 Dit sach hi alse in enen drome.
Die sale was hoghe al toter mane.
Daer up sat na minen wane,
Die godinne van den seghe,
Die hi minde alleweghe;
1425 Victoria was hare name.
Soe dochte hem scone ende bequame.
Dat huus stoet up viere pylare,
Groot ende scone openbare.
Deerste pylaer hiet Wijsheit;
1430 Die moet den ghonen sijn ghereit,
Die sege willen sekerlike,
Ghewinnen in dit eertrike.
Gherechtecheide was dander.
Die hadde over hem Alexander,
1435 Bedi so wan hi altoos seghe,
So waer hi quam alleweghe.
Die deerde das Ghedoochsamhede,
Dat haddi ooc in sinen sede:
Blidelike ghedoochde hi tsure,
1440 Om die goede aventure.
Die vierde pylaer dat es Cracht.
Wie hadde noit so grote macht,
Dese here, dese man van vive voeten,
Hien dorstene harde wel ghemoeten?
1445 Dusent doren waren an die sale,
Met dieren stenen haerde wale.
Welctijt men porrede die herre,
Mochtment horen haerde verre.
Wat dat bediet moochdi kinnen:
1450 Alse die liede seghe ghewinnen,
Spreectmen verre van haren daden,
Ende singhter af in meneghen staden.
Up die sille sit Ghierechede,
Die es in der ghoonre sede,
1455 Die strijt ende orloghe bestaen,
Ende die sege willen ontfaen.
Up enen solre in dien paleise,
Sit Victoria met peise.
Haer sitten es yvorijn al.
1460 Soe ghevet mildelike over al,
Met bliden handen alstie milde.
Up hare hooft stont alsoet wilde,
Een hoedekijn van lauwerblomen.
Dus sach hijt al in sinen drome.
1465 Ende hare sustere saten ooc daer
Ende songhen sere al openbaer,
Lof ende prijs ende werelt ere,
Ende si en sweghen nemmermere.
So wie dat hevet prijs ende seghe,
1470 Van hem spreect men alleweghe.
Naest hare sat die Mogenthede,
Verwaendelike up hare stede.
Noch heeft soe in haer bedwanc,
Al der werelt ommeganc.
1475 Ontsienlichede sat daer naer,
Die den maten doet groten vaer,
Daerna die vrouwe van allen rechte,
Die de gave en wille lechten,
Sittet in die derde stede,
1480 Ende soe hetet Gherechtechede.
Goedertierenheit es daer bi.
Soe maect een conincrike vri,
Ende soe doet bliven ghestade,
Ewelike met haren rade.
1485 Rijcheit es daerbi gheseten,
Die luttel dogheden leert weten;
Soe es moeder van allen sonden,
Ende maect werringhe tallen stonden.
Daer sit die vrouwe Eenradichede,
1490 Die vrede maect in allen steden.
Soe sit up enen setele hoghe,
Ende soe es teinde van orloghe.
Blijscap sit vor der vrouwen voete,
Die alleweghe singhet soete,
1495 Ende Smekinge ende Wale onnen,
Singhen scone na haer connen,
Vore die vrouwe Victoria,
Liedekine, die hier na,
Nemmermeer en werden verleet,
1500 Also langhe als die werelt steet.
Dese ystorien, die hier staen,
Moet hi hebhen sonder waen,
In sijn herte alleweghe,
So wie so wille winnen seghe.
1505 Dese vrouwe Victoria,
Sach ende sach verre ende na.
Cortelike soe versach,
Hoe dat Alexander lach,
Ende sorchde om die ere.
1510 Hare begonst ontfaermen sere.
Soe dochte ooc mede dat soe wilde,
Dat hi den seghe altoos behilde.
Bedi ontsach soe dattie vrese,
Van der vreseliker rese,
1515 Dien edelen vorste quetscen mochte,
Om dat hire vele om dochte.
Soe rumede stappans hare sale,
Met enen gheswerke ghedect wale,
Entoe ghinc soe altehant,
1520 Ten huse, daer soe den Slaep vant.
Aldus was hare tale algader:
‘Stant up, hoorstuut, lieve vader,
Vare, daer Alexander leghet,
Dien de sorghe so verweghet,
1525 Ende doe hem met dinen lusten,
Al dat vergheten ende rusten!’
Victoria sprac dese tale,
Ende soe voer weder thaerre sale.
Cume mochte die Slaep upstaen.
1530 Hi vlooch enweghe sonder waen.
So waer hi biden sterren vlooch -,
En si dat sake dat hi looch,
Die ghene diet screef in latijn -,
Si lieten haren ganc al sijn,
1535 Ende bleven slapen van der cracht,
Die hi hevet met hem bracht.
Traechlike quam hi ghevaren,
In dat griexe here te waren,
Up dies conincs bedde hi seech,
1540 Tusscen hem entier weech.
Mettien lieti die sorghen varen,
Ende sliep soetelijc te waren,
Al tote dat die sonne up stont,
Dat hi niet en roerde dan den mont.
1545 Mettien quamen die baroen,
In dies conincs pauwelioen.
Si haddens wonder dat haer here,
So vaste sliep ende so sere.
Hi was ghewone eer te treckene,
1550 Trage volc ende up te weckene.
Nu als die sorgen sijn alre meest,
Ende beide de heren sijn ghevreest,
Leghet hi ende slaept al sachte,
Ocht hijs een twint niet en achte.
1555 Si waenden som dat hi van vare,
Ende niet van slape so stille ware.
Nochtan en dorste sonder waen,
Niemen in sine camer gaen,
Noch die ridders noch die knapen,
1560 En dorsten hem nochtan niet wapen,
Si en hadden sconincs woort.
Permenio quam doe voort,
Ende hiet die liede eten gaen,
Eer men ten wapen soude vaen.
1565 Doe quam hem ene mare,
Dat Daris ghewapent ware,
Ende hi te stride soude varen.
Die conincstavel seide te waren,
Dat ware vele meer dan tijt
1570 Dat men uut te stride rijt.
Permenio ghenende hem ter dinc,
Te gane daer sliep die coninc.
Hi riep ende conden niet ghewecken,
Doe ghinc hien nopen ende trecken.
1575’Coninc’ riep hi ‘Het es dach.
Wat slape eest, datti houden mach?
Die van Percen ende van Meden,
Comen harewaert ghereden.
Laet dijn slapen wesen doch,
1580 Dijn volc es onghewapent noch,
Up dijn ghebot beiden si alle.
Bi wat groter onghevalle,
Heefstu die snelheit diere joghet,
Ende dine cracht ende dine doghet,
1585 Altegader dus verloren?
Du waers ghewone hier te voren,
Deerste te sine, diere up stoet.
‘Gheloves mi’, sprac die deghen goet,
‘Dat ic gheslapen niet en mochte,
1590 Eer ic die sorghe van mi brochte.’
Permenio hadde wonder das,
Dat hi sonder sorghe was.
Maer hi en dorste hem vraghen niet,
Bi wat saken dat was ghesciet.
1595 Alexander seide te hant,
‘Alse Daris hadde verbrant,
Dorp ende poort, bosch ende stede,
Ende hi hem niet ter were en dede,
No ghenen strijt en dorste bestaen,
1600 So mochtic sorghen sonder waen.
Maer nu es hi hier vore mi,
Ende al sijn volc so toghet hi,
Noch hi en mach niet ontvlien:
Wat dinghe soude ic dan ontsien?
1605 Gaet, doet onse ghesellen wapen,
Bede ridders ende knapen!’
Doe die coninc aldus hiet,
En wouden si langher letten niet;
Men blies een busine saen,
1610 Dat men ten wapen soude vaen.
Sijns selfs lichame heeft hi bewaert.
Mettien sat hi up sijn paert,
Dat rijkelike ors Bucifal,
Het was weert der werelt al.
1615 Doe hinc hi an hem sinen scilt,
Daer hi doe vor die tente hilt,
Daer stont in een lyoen rampant,
Van kelen root, alst ware een brant;
Anders was die scilt van goude.
1620 Die coninc reet henen alstie boude.
Doene saghen die baroene,
So blide wesen ende so coene,
Dien ghenen dochte diene saghen,
Dat hi seghe brochte ghedraghen.
1625 Hi besette sine scaren,
Ende beval hem te waren,
Dat si hem wachten van den waghen,
Daer si die sekelen ane saghen,
Dat si se niet ontwee en sniden.
1630 Hi hiet hem dat si niene vermiden,
Dier wagenaers entier peerden,
Si en dadense vallen toter eerden.
Want Daris hadde vor sijn here,
Waghene gheset ter were,
1635 Daer scaerpe sekelen ane waren,
Die dat volc souden vervaren,
Om dat si souden ontwee sniden,
Al dat ware an haren siden.
Mettien quam ter selver steden,
1640 Een man ghevloen van den Meden.
Hi seide dat Daris in waren saken,
Yserkine hadde doen maken,
Welke wijs dat mense waerpe,
Dat emmer up quame tscaerpe,
1645 Ende si van viere poente waren.
Om dat hi niet en mochte te waren,
Die Grieken met crachte verjaghen,
So woude hise met liste versaghen.
Die coninc dede den ghonen vaen,
1650 Dat hi gheen loosheit en dede verstaen.
Men spieder om ende het was waer.
Daris hadde ghesait aldaer,
Yserkine ter selver stede,
Die eerst Ulixes maken dede;
1655 Vore ene poorte waerp hise te Troien,
Dat dede dien meneghen vernoien.
Aldus haddi ooc ghedaen.
Alst Alexander hadde verstaen,
Voerde hi there al een ander strate
1660 Ende liet die stede van barate.
Aldus troosti sine liede,
Eer die staerke strijt ghesciede.
‘Ghesellen, seidi’Desen aerbeit,
Sal dat inde sijn, god weit.
1665 Nemeer en vechti hier na.
Den strijt van Cilicë,
Ende dien ghi vocht uptie Granike,
Jeghen Mennoene wel eerlike,
Sine sijn niewer toe goet,
1670 En si dat goede inde doet.
God entie goede aventure,
Make ons einde goet ter cure!
Want daventure ende haer ghewout,
Hevet mere blijscap menechfout,
1675 Dat ic bem here boven hare -,
Dat wetic wale al openbare -,
Dan dat soe vrouwe wesen moet,
Over meneghen prince goet.
Seder dat soe ghesach,
1680 Dat Grieken an mi ghelach,
Hevet soe ghevoordert mine liede.
Al waret sake dat ghesciede,
Dat soe mi deren woude in rade,
Soe en ware so coene niet dat soet dade.
1685 Dit volc van deser groter scare
Dat en es maer porringhe van vare.
Die aventure pijnt daeromme,
Hoe soe mi mach teenre somme
Dat ic vlie eneghen man,
1690 In toorne mi niet al vliedi dan.
Dit goet ende dese diere stene,
Es algader uwe ghemene.
Ic vare voren, nu volghet mi!’
Mettien reet die deghen vri,
1695 Ende there wel te samen.
Sulc ghecrac was, daer si quamen,
Ende een na anderen niet en duerde,
Als of die hemel te stucken scuerde,
Ende deerde, water, entie lucht,
1700 Te stucken braken mettier vlucht,
Ende al werden soude te niete,
Man ende beeste, velt ende vliete.
Dus vacht men ghinder met ghenende.
Die vierde bouc neemt hier ende.
1705 Some jeesten diere in staen,
Ic rade, dat hi ten ghenen ga,
Diet can ende hem mach wisen,
So sal hi die materie prisen.
Dese bouc entie derde mede,
1710 Die sijn swaer in somegher stede.
Dat hebbe ic bedi ghedaen,
Dat gheen riese sullen verstaen,
Die goede bouke onweert maken,
Alsi in die rime mesraken.
1715 Der bouke sullen noch sesse wesen,
Daer men in sal moghen lesen,
Wijsheit ende dachcortinghe,
Van Alexander, den coninghe,
Up dat soe secht dat es goet,
1720 Die scone, die mi peisen doet.
Al lachterent dander, mi en rouc.
Aldus beghint die vijfte bouc.
[p. 155] Die vijfte boec.
Laet bliven uwe dulle woort
Ende hoort die tale voort,
Hoe dat die strijt verghinc.
Ic segghe u dat in ware dinc,
5 Also alsic in latine las,
Dat dit in dien meye was
Dat men te stride was ghegaen.
Tijlic waest ooc sonder waen.
Nochtoe lach die dau up daerde,
10 Doe men treckede die swaerde.
Daer waenic wel dat ghesciede
Up dies conincs Daris liede,
Dat die prophete Daniel Vorseide te voren wel,
15 Dat een buc soude comen
Ute noordoosten ende verdomen
Die twee hoorne van den weder,
Di sal hi breken ter neder.
Die buc dat es Alexander,
20 Die onwaenliker was dan een ander.
Daris hi bediet den ram,
Die den groten scade nam.
Sine twee hoorne sekerlike
Bedieden sine twee conincrike,
25 Dat was Percen ende ooc Meden,
Die de Grieken al dorereden.
Dit was goods wrake, weet ic wel,
Want het seide Daniel.
Aristomines die Inde,
30 Seide de ghene diene kinde,
Was die deerste joeste dede
Jeghen Alexanders lede.
Hi was een riddere vermeten,
Up enen olifant gheseten.
35 Met ere swepen van tiene cnopen
Dede hi ghone beeste loopen.
Met enen ghevenijnden spere
Stac hi den coninc vor dat here,
Dat het voer al dor den scilt,
40 Die Alexander vore hem hilt.
Maer hi en mochtene niet ghewonden.
Die coninc stac weder tien stonden
Sinen olifante al dore die lanken.
Doe faelgierden hem die scranken
45 Ende gaf enen groten val.
Aristomines becocht al:
Die coninc maectene hoofdeloos.
Dits deerste diere dlijf verloos.
Die Grieken riepen ‘Die sege es onse!’
50 En es so menich stake te Donse
Alse daer spiete ende scichte
Na den coninc vloghen ghedichte.
Hi slouch nochtan al durenture,
Daer was met hem daventure.
55 Hi ghinc smeden alse met anghe,
Ende het ghinc daer haerde banghe.
Hi doorstac ooc Elifas,
Die sconincs Pharoens sone was.
Enen anderen slouch hi metten sweerde
60 Ende overreeten metten peerde,
Dat was Orcanis sone Pharos,
Dien makedi van den hoofde los.
Van Egypten was Elifas,
Ic wane Faros van Surien was.
65 Dat lant dat langhe lach verdroghet,
Waert metten roden bloede ghesoghet.
An beden siden bleef menich man,
Die ic ghenomen niet en can.
Doe stonden daer twee Daris man,
70 Enos ende Caynan.
Enos slouch met sinen swaerde
Enen Griec toter aerden,
Dat hi ghinder bleef aldus,
Entie hiet Ecifilus.
75 Cainan slouch Laoemedoene
Met ere hantaex alstie coene.
Doe Laoemedoen was versleghen
Quam Philotas daer jeghen.
Cainan ende ooc Enos
80 Makedi van den live los.
Mettien so quam een gigant
Jeghen Alexandere te hant,
Geon van der roder see.
En sijn so leelic niet si twee
85 Tusscen hier entie Losane.
Sijn moeder was na minen wane
Een gygantinne, ene slore
Ende soe wannen bi enen more.
Hi was groot ghelijc der moeder,
90 Al en was hijs niet te vroeder.
Van hude was hi swart algader,
Dus gheleec hi sinen vader.
Some ontsaghen si sine ghedane
Some die cracht van sinen slane.
95 Dese hadde Alexander doot,
Ne ware dat daventure verboot.
Ene colve hadde hi van drien cnopen.
Vijftiene heeft hiere mede belopen
Van den Grieken ende versleghen.
100 Doe quam hem die coninc jeghen.
Groot wonder hadde Alexander das,
Dat die viant so groot was.
Die colve hief hi up mettien,
Alse hi den coninc heeft versien,
105 Ende soe was root van den bloede.
Geon riep met groten moede
ԁlexander edele here,
Hoe waerstu verwoet so sere,
Dattu jeghen enen gigant
110 Souts comen, die es dijn viant?
Du heves ghelesen dat mijn gheslachte
Den hemel winnen woude met crachte.
Jupiter hi ontvlo cume.’
Dit sprac hi; ende hem liep die scume
115 Over sine leppen bede.
Die coninc lonet hem met lede,
Hi stakene ter selver stont
Metten spere in den mont
Ende naghelde hem die tonghe
120 An sinen roost ten selven spronghe.
Geoen stont ende beet den scacht,
Die coninc stietene met cracht
Metter borst van sinen paerde
Dat hi viel neder up die aerde.
125 So groten slach gaf hi te waren
Alse een eke van hondert jaren,
Die met haren telghen vallet.
Die Grieken quamen toe ghewallet
Ende dorstakene hondertfout.
130 Dus moeste hi sterven met ghewout.
Die rechtere scare vacht aldus.
An de luchtere vacht Clitus,
Een de beste van sinen live
Die noint gheboren was van wive.
135 Sijn suster soghede den coninc,
Ic wane hijs quaden loon ontfinc.
Der Percen slouch hi menech een
Ende gaf hem een quaet leen.
Een van Damasch, hiet Sanga,
140 Die was Clituse so na,
Dat hi hem sach slaen sinen broeder,
Sijns vader kint ende siere moeder
Ende hi suchte sere driewaerf,
Doe hi sach dat sijn broeder staerf.
145 Hi scoot up Clituse drie spiete,
Nochtan pijndi al omme niete.
Mettien scoot hi van den waghen
Ende heeftene mettien sweerde gheslaghen,
Dat hem de helm was gheclovet.
150 Maer die coyfie bescermet thovet,
Anders ware hi doot bleven.
Clitus hevet hem ghegheven
Mettien sweerde enen slach,
Dat hi vor sine voete lach.
155 Meta haerre beder vader
Die sach dit al tenen gader,
Hi waert van rouwen so cout,
Dat hi verloos al sijn ghewout,
No hine mochte wenen niet.
160 Dicke eist also ghesciet,
Die rouwe die den mensce deert
Dat hi de trane al verteert.
Die oude man versuchte sere
Ende waert bleec ie lanc so mere.
165 Hi hadde den rouwe so dore groot,
Dat hi wel na was bleven doot.
Doch dat hi te hem selven quam
Ende sprac alstie was gram
‘Wreet keytijf ende wreet liebaert,
170 Ja en hevet hier dijn swaert
Twee scone kinder tenen gader
Te doot ghesleghen bi haren vader,
Ende di ontfaermet niet miere oude?
Du wistes dat die moeder soude
175 Wenen sere om die niemare.
Daeromme biddic di, com hare
Ende nem mi met hem mijn leven,
Daer mine kinder mede sijn bleven,
So heefsture ghenomen drie,
180 Datti nemeer quaets en ghescie.
So mach die weduwe wenen dan
Om twee kinder ende enen man.
Heefstu kinder ofte moeder
Ofte enech wijf ochte broeder,
185 Noch moeten si om dine doot
Rouwe driven also groot!;
Clitus en achte siere vloeke niet
Ende Meta scoot enen spiet,
Grammelike up sijn ansichte,
190 Maer Clitus ontfinghen lichte
Up sinen scilt te middewaerde
Ende hi slouchene af metten swaerde.
Clitus ghinc hem bat naer,
Ende recht daer hem sijn grauwe haer
195 Up die scouderen neder hinc
Stac hi den ouden erminc
Dore den hals met sinen swaerde.
Doe viel hi neder uptie aerde
Onder sine kinder bede.
200 Hi helsese met groten lede
Ende voer enweghe metter vaert
Hem derder ter hellen waert.
Mettien quam Daris ghevaren
Vreselike met sinen scaren.
205 Bider cracht vanden stenen
Ende bi de vanden wrenen
Mochtmen weten dat Daris was.
Nichanor hadde wonder das,
Die di conincstavelie
210 Helt an die rechter paertie,
Ende keerde darewaert sijn here
Ende sette hem ter were.
Die aventure, die gheerne lieghet
Enten mensce dicke bedrieghet,
215 Gaf hem eerst goet gheval.
Hi dede vore hem vallen al
So wat so quam in sijn ghemoet.
Hi dorreet dat here te voet,
Alse ocht scape hadden ghewesen.
220 Cume mochter een ghenesen.
So menighe sloech daer sijn here,
Dat hi wel na sonder were
Darise selven hadde ghevaen
Doe quam hem tontmoete saen
225 Remnoen van Arabia,
Ende hem volchden mede na
Ridderen goet in hare doen.
Hi trooste die Percen diere vloen
Ende maecte hem moet, so dat si staen.
230 Enter were hebben ghevaen.
Men scoot vele scaerper scichte,
Die stene vloghen wel ghedichte,
Die men mettien slingheren waerp.
Daer was die strijt wrede ende scaerp,
235 Men vacht met colven ende met sweerden,
Men sloech die liede van den peerden.
Die ketele woorden vol van sielen,
Die metten helscen peke wielen.
Die doot hadde so vele te doene
240 In Daris pauwelioene,
Dat soe cume al tfolc verbeet,
Da te stervene was ghereet.
Het bleef in beide siden doot
Jonc ende out, cleene ende groot.
245 Maer Nichanor dedele deghen
Heefter so vele versleghen,
Dat hi den prijs heeft ontfaen
Van beiden siden sonder waen
Alse een ridder fier ende coene.
250 Altoos volchde hi Remnoene
Dore al dat folc, dat vor hem stoet.
Sijn doen dochten bore goet,
Al mochti al die liede slaen,
Soude hem dus die here ontgaen.
255 Mettien ruumden si hem tfelt,
Ende Remnoen, die vore hem helt
Quam Nicanore te ghemoete.
Die een stac anderen onsoete.
Die trensoene vielen int gors,
260 Ende si bleven beide tors.
Si lieten te gader gaen die peerde,
Ende si vinghen bede ten sweerde.
Men slouch die staerke helme dure,
Daer dat bloet liep uut ter cure.
265 Nichanor slouch so dicken,
Dat Remnoens scilt voer te sticken.
Hare paerde storten mettien
Dat si vielen uptie knien
Hi stac sijn sweert in toter hilte,
270 So dat hem woet al dor die milte.
Doe vloe tfolc van Arabia,
Entie Grieken liepen na.
Mettien quam tfolc van Yrcanie –
Datse god vermaledie! –
275 Wale ghewapent met ere scaren.
Si beringden harentare
Nichanore met haren lieden.
Sine cracht en mochte niet dieden
Jeghen al die grote somme.
280 Hi was beringt al om ende omme.
Eerst was hi ghevelt met spieten,
Dies en mochti niet ghenieten;
Up sinen helm so vellen stene
Beide groot ende clene,
285 So dat hi al te stucken brac.
Men leest dat in den scilde stac
Der quarelen menich een,
Dat hi ghelijc enen bossce sceen.
Doe faelierden hem die aerme,
290 Hi was ghescoten dor die daerme,
Sijn been en mochten hem niet draghen.
Dat seiden die gone die dat saghen
Dat ghemanc bloet ende sweet
Van sinen live liep ghereet.
295 Nochtan was sijn edele moet
So onvervaert ende so goet,
Dat menne niet en mochte vaen.
Doe ghinghen si hem met colven slaen,
Entie edele Nicanor,
300 Dies conincs Alexanders tor,
Hi viel neder ende bleef doot.
Nochtan dedi scade groot
Dien Percen, eer hi doot bleef.
Dat seide die gone diet screef.
305 Nicanor Permenioens sone,
Die alre doghet was ghewone
Ende maerscalc van der rechter side,
Es verslaghen in desen stride.
Die Grieken dreven groot mesbaer.
310 Alexander quam daernaer
Verbolghen als ons heren wrake.
Ic segghu dat in waerre sake,
Hi quam verbolghen als een lyoen,
Ende hem waren die gone ontvloen,
315 Die sine jonghen hadden doot.
Tfolc vlo al dor die noot.
Si hadden liever vlien enweghe,
Dan te vechtene om die seghe.
Een bacheleer bleef daer allene,
320 Doe dat volc vlo al ghemene.
Mennoen, die up die Granike
Was versleghen jammerlike,
(Dander bouc vertelt algader)
Was des ridders oudervader;
325 Fiadas hiet hi, ic wane,
Scone was hi van ghedane,
Ooc was hi van Cyrus gheslachte.
Verwaent was hi in sijn ghedachte,
Want hi soude sekerlike
330 Hebben ghehadt in huwelike
Daris suster, hadt so vergaen,
Dat hi den seghe hadde ontfaen.
Dor dat beheet van deser eren
Quam hi jeghen die wrake ons heren.
335 Maer en es ghene scoonheit,
Noch edeldom, noch rijcheit,
Die de doot verdriven mach.
Een bacheleer, claer alstie dach,
Sconincs ghespele Efestio,
340 Maecte sine herte onvro.
Al waren si scone bede ter curen
Si hadden twiselike aventure.
Enen scilt hadde Fiadas,
Daer ane ghescreven was
345 Een tygher rampant van goude
In kelen staende, alsmen woude.
Efestio reetene al dore
Ende gheraecten wel ter core
Door die borst ten scouderen uut;
350 Hien liets niet dor sine bruut,
Die Fiadase was beheten.
Hi storte neder sonder beten,
Ende hi sliep den langen slaep.
Die Yrcanoise vloen alse scaep;
355 Nicanor was ghewroken wel.
Hem was gheleert al sulken spel,
Dat si die Grieken al ontsaghen.
Si vloen ende lieten hem jaghen.
Dus vacht men in dat rechter here.
360 Permenio dede ooc grote were
Entie int slinke here waren.
Macheus quam daer ghevaren,
Die jeghen hem vacht met prighe,
Daer was die parsse van den wighe.
365 Hem quamen mede te ghemoete
Die van Bacteren haerde onsoete,
Ende Bessus hare here mede,
Die groot verdriet den Grieken dede.
Narbesines die moordenare
370 Quam dare ooc met siere scare.
Hantgheslach ende jammer groot
Was daer ende menegherande doot;
Men slouch daer meneghen slach.
Talre eerst dat een prophete sach,
375 Een vroet man van der heiden wet,
Die sere met bloede was besmet,
Sprac hi te siere suster saen:
‘Suste, ՠsprac hi ‘ghi sult gaen
Tote Alexandere int rechter here,
380 Daer hi vecht met groter were,
Ende secht hem al dese woort:
ԁlexander heefstu ghehoort,
Het es om niet, dattu dus loops
Ende om Daris doot dus hoops.
385 Die quaetheit en saltu niet doen,
Du best so edel een baroen,
God en willes niet ghehinghen,
No die quaetheit volbringhen,
Want die dese werelt sal erven an,
390 Dattu souts slaen enen ouden man.
Daris sal sterven andersins
Over enen corten tijt bat ghins,
Dan sullene sine liede slaen.
Des en sal hi niet ontgaen.
395 Secht hem dat hi succurere
Met groter haest tgriexe here,
Bedi Macheus van Babylone
Begaet die Grieken haerde onscone,
Hi neemt hem lijf ende goet;
400 Al eest dat Permenio doet
Grote were, hi en can gheslaen
Die Percen al die vor hem staen.’
Alse die here hadde gheseit,
Sijn suster voer enwech ghereit
405 Ter rechter siden, daer soe vant
Alexandere al te hant.
Die bootscap, die haer was gheheten,
Seidesoe saen; al sonder beten
Keerde hare de vrouwe ghereet.
410 Die tale was den coninc leet.
Ԗrouwe, wane so ghi comt’;
Sprac hi ԧhi moet sijn verdoemt,
Beide hier ende overal,
Die hoopt omme sulc gheval.
415 Daris en sal mi niet ontgaen,
Al quame mi bootscap sonder waen
Dat mine lieve sustere bede
Ende mijn moeder ooc met lede
Vanden Percen waren ghevaen.
420 Mochtic Darise allene verslaen,
Daer ic minen hope toe draghe,
So dedic haerde clene claghe
Omme dat ic hadde verloren;
Nemmermeer en haddics toren.
425 Sla ickene doot, sijt seker dies,
Dat hi mi boetet al mijn verlies.
Dat verlies achtic dan clene,
Dat hi mi boeten mach allene.
Noch segghe ic u meer, vrouwe,
430 Ende sweret u in rechter trouwe:
Al ware Daris in enen casteel
Van maerbersteen al gheheel
Ende seven mure van claren stale
Daer omme waren ghemaect wale
435 Ende Acheron, die helsce riviere,
Die altoos bernet ghelijc den viere,
In die graven sevenvout
Alomme liepe met ghewout,
Ende hare oevere van sulfur waren,
440 Die altoos bornen sonder sparen,
Entie casteel vol van spisen,
Ende van ridderen in alre wisen
Ende ghewapent ooc ter cure,
Nochtan en mochten daventure
445 Van mi altoos niet besceermen,
Dat ickene liete dan gheheermen.’
Dit was Alexanders tale,
Ende hi herwapende hem wale
Ende hi hiet sijn ors vergoorden
450 Haestelike met corten woorden.
Hi spranker up al daer ment hilt,
Voor die borst hinc hi den scilt
Ende nam enen staerken scacht.
Doe reet hi met groter cracht
455 Onder meneghen viant.
Daer waert sulc ghestof int sant,
Men mochte merken daerbi wel
Dat hijt was ende niemen el.
Affer een here van Libia
460 Was Alexandere alte na
Ende vacht up enen waghen,
Alsmen doe plach in dien daghen.
Craterus stac hem met crachte
Den waghen omme mettien scachte.
465 Daer was hi ghereden te sticken
Ende tetreden herde dicken.
Amictas, Alexanders deghen,
Hevet Lisiase te doot ghesleghen
M et sinen sweerde deghenlike.
470 Al was Lisias die rike
Van seven conincriken here,
Hi moestet daer becopen sere;
Al was hi here van den Siten,
Amictas sweert mochten wel biten.
475 Alexander sloucher vele:
Amilone stac hi dor die kele,
So dat hi dare moeste bliven
Ende sinen rouwe driven.
Antigonus was haerde gram,
480 Dat becochte Baradam.
Tholomeus sette tors te lope
Ende dorreet die grote hope
Van den Percen als een deghen.
Eumenidus heeft ooc versleghen
485 Meneghen man met sinen sweerde.
Cenos reet met sinen peerde
Die van Percen al te sticken.
Meliagar slouch wel dicken
Mettien sweerde up Daris here.
490 Perdica sette hem ter were
Jeghen die Percen, alstie gone,
Die wreder was, dan hi was ghewone.
Polipercoen die eerst woude
Datmen bi nachte vechten soude,
495 Dede selke were bi daghe,
Dat men prisen soude, diet saghe.
Dus ghinghen die Grieken jaghen
Ende quamen recht voor Daris waghen.
Daer si quamen vochten si so sere:
500 Elc was ghelijc sinen here.
Haddijt ghesien ooc, Macedo,
Hi souts hebben ghesijn wel vro,
Dat mettien ridders ende dander
Was so menich Alexander.
505 Qualike mocht Daris behaghen,
Alsi die Grieken hoorde jaghen
Ende sine liede tonder gaen.
Bi hoorne hevet hi verstaen
Dat ghecrac van der battalien,
510 Daer men dorslouch meneghe malien.
Die Grieken sijn so na ooc comen,
Dat si dlijf hebben ghenomen
Den ridders die in allen tiden
Hilden neven Daris siden.
515 Hoe mach iemen ter nauwer noot,
Alse hi vore hem siet die doot
Nutteliken raet visieren
Ende eerlike in alre manieren,
Alse sijns selfs sin faliert?
520 Daris peiset ende visiert,
Wat hi best mach anevaen.
Al wille hi die vlucht bestaen,
Daer en es niemen diene troost
Noch diene uter vresen loost.
525 So menich dusent alsi te voren
Ridders hadde uut vercoren
Ende seriante in sijn here,
Cume stonter daer ter were
Dusent jeghen die viande.
530 Die groote onnere entie scande
Daden hem dicke swaer versuchten,
Ooc so haddi grote vruchte.
Alsi was in deser vrese
Braken die Percen hare rese
535 Ende ghinghen alle vlien.
Daris, die dit heeft versien
Dat si lopen haerre straten
Ende si hem in dier vresen laten
Rumede sinen waghen,
540 Diene brochte daer ghedraghen,
Ende hi bejaghede doch een paert.
Doe ghinc hi vlien mettier vaert.
Nu vliet die coninc sonder ere,
Die verdoemt es haerde sere.
545 Hi vliet enen hovescen viant,
Ende hi sal comen altehant
Onder die quaetste viande,
Die sijn binnen sinen lande.
Hi vliet den hovescen lybaert
550 Ende vliet ten serpente waert;
Hien sal hem niet wachten des.
Bessus ende Narbesines
Die wilen aerm waren ende naect
Ende nu heren sijn ghemaect
555 Ende hi goet hadde ghegheven,
Si sullen nemen hem dleven,
Ooc segghic u over waer,
Si en sullen scuwen sijn grauwe haer.
Mettien quam die niemare
560 Dat Daris ontreden ware,
Ende Alexander heeft ghehoort,
Ende hieuw mettien sporen voort
Over die edele baroene,
Die daer upten velde groene
565 Laghen doot in hare bloet.
Cume hielt hem iemen voet,
Daer hi volchde den coninc.
Ic segghe u in waerre dinc,
Dat hi vlooch in dier maniere,
570 Als een steen uut ere pederiere.
Gheliker wijs alsmen siet,
Hoe dat ene sterre sciet
Jeghen storm in die lucht,
Also voer hi met groter vlucht.
575 Maer Daris was haestelike
Ghevloen met haeste over die Like;
Dat was ene scone flume.
Hi was over comen cume,
Doe hi peinsde dat hi woude
580 Die brugghe breken, so en soude
Alexander hem niet volghen,
Die achter hem quam so verbolghen.
Maer, weet god, hi ontsach
Dat Alexaeder up den dach
585A ltoos niemene liete ontfaren
Van die an dander side waren.
Hadde hi die brugghe tebroken,
Hi hadde hem selven wel ghewroken,
Bedi so waren dander bleven
590 Die hem sider namen dleven.
Dus hadde liever die keytijf
Sine liede dan sijns selves lijf.
Die Percen begonden vlien
Toter brugghen weert mettien.
595 Die grote hitte ende tsweet
Dede hem utermaten leet.
Daer bleef menich doot van dorste,
Omdat hi waters hadde borste.
Si liepen ten fonteinen waert
600 Enten beken met groter vaert,
Si dronken twater vuul ende claer.
Menech bleef ligghende daer
Van groter gulsecheit steendoot,
Want hem dwater den gheest versloot.
605 Some dronken sijs so vele,
Dat hem keerde uter kele,
Some borsten si ooc ontwee,
Nochtan wouden si dies waters mee.
Daer viel ooc in die riviere
610 Menech riddere goet ende diere;
Die brugghe en was niet wijt ghenoech,
Dies hadden si groot onghevoech.
So vele vielre in die Like,
Dat ic u segghe sekerlike,
615 Sechdemen u daer af tghetal,
Ghi en soudes cume gheloven al.
Alexander sach wel te waren
Dat hem Daris was ontfaren,
Endi sach sine liede moede
620 Ende bespringt mettien bloede.
Ende het ghinc ten avonde waert.
Doe voer hi met groter vaert
Te sinen ridderen haerde blide,
Die waren an die luchter side.
625 Doe hi comen was daerbi,
Permenioen, die deghen vri,
Hi seinde enen bode enweghe
Die seide mare vanden seghe
Dattie Percen vluchtich waren
630 Ende datter luttel ware ontfaren.
Doe voeren die Grieken metter vaert
Blidelike ten tenten waert.
Stappans saghen si openbare
Comen ene ander scare
635 Uten dale ten berghe waert.
Helm ende scilt, wapen ende swaert
Dochtem bernen van goude.
Si daden stuven ooc die moude.
Het waren Percen datter quamen.
640 Teerst dat si die Grieken vernamen,
Doe begonste hem wanhaghen;
Maer doe sier so luttel saghen,
Setten si hem al ter were
Jeghen Alexanders here.
645 Die coninc voer na sijn maniere
Blidelike vor sijn baniere,
Alse ofte hi om die battalie
Niet en gave ene malie.
Dedel coninc entie milde
650 Decte hem met sinen scilde.
Daventure was hem hout.
Hi reet stappans met ghewout
Ende doorstac dien conincstavel;
Dus haddi den besten cavel.
655 Hem volghede Lysimachus,
Permenio ende ooc Clitus
Ende alle dandere ridders mede.
Die coenheit, diemen ghinder dede,
Dat ware te telne al te lanc.
660 Het bleef daer beide staerc ende cranc,
Daer was menich sweert tebroken,
Niemen en staerf daer onghewroken.
So langhe wile hadden si ghevochten,
Dat si den dach ten avont brochten;
665 Entie sonne die was onder.
Doe docht den Percen wesen wonder,
Dat die Grieken niet en weken.
Doe ghinghen si hare scare breken
Ende ghinghen vlien enweghe.
670 Nemmeer en streden si om dien seghe.
Over die brugghe vander Like
Vloen si al ghemeenlike.
Het was haerde na middernacht,
Eer si ontvloen der Grieken cracht,
675 Tote dat si quamen tote Arbele.
Daer vonden si up siere sele
Dien drouven Darise, haren here,
Wenende utermaten sere,
Entie ghene die met hem waren
680 Ontreden der griexer scaren.
Daer saten si ende spraken alle
Van den groten onghevalle.
Kenlijc eest ende openbare,
So wie tweewaerf verwonnen ware
685 Ende so vele hadde verloren,
Dat hijs soude hebben toren.
Bi Darise so waest also.
Hi sat int herte wel onvro,
Drouflike besach hi die scaren,
690 Die met hem ontreden waren
Endi sprac met drouven moede:
Ԉet behoort ten wereliken goede
Alse nu te wesene groot here
Ende te levene met groter ere,
695 Alse nu verwinnen, alse nu verliesen,
Alse nu welvaren, alse nu riesen,
Alse nu qualec, alse nu wel;
Al eest dier aventuren spel.
En was die coninc Cresus niet so rike,
700 Datmen nieware sine ghelike
En wiste, verre noch na,
Die here was van Lydia?
Ende sider wart hi so keytijf,
Dat hi verloos goet ende lijf.
705 Cyrus die edele lantshere
Nam selve lijf hem ende ere.
Ja en was Cyrus daer na
Verwonnen in Amasonia,
Die grote here, dedele man,
710 Die de werelt al verwan?
Ja en nam hem ooc sijn lijf
Een coninghinne, een cranc wijf?
Thamaris was soe ghenant
Ende vrouwe vander maechden lant.
715 Men maecht bi Cercese merken,
Die met cogghen ende met berken
Al de see overdecken dede,
Daer hi Europen dwanc mede.
Doe quam hi voort te Mofilee,
720 Dats ene stat, staet up die see.
Hi hadde met twaelfhondert scepen
Ter see waert die stat begrepen
Ende te lande waert beseten
Met meneghen deghene vermeten.
725 Doe baden si raet an haren afgod,
Ende hi gaf hem dit ghebot,
Dat si met houtinen paerden
Vechten souden ende met swaerden.
Doe verstonden die heren wel
730 Dat scepe diede ende niet el.
Doe voer dat volc van Mofilee
Met haren scepen up die see
Ende verslouch Cerses here
Uptien lande ende uptien mere.
735 Selve mochti sonder waen
Met enen scepe cume ontgaen.
Aldus ontfloe die tyrant,
Die te voren dwanc al dlant.
Daer omme hebbic dit gheseit
740 Ende te voren u gheleit,
Dat ghi niet en sult wanhopen,
Al hevet u daventure belopen,
Die alleweghe es onghestade
Ende nu doet vrome ende nu scade.
745 Al sijn wi nu ghescoffiert,
Wat helpt anders ghevisiert,
Dan te peisene alle weghe
Dat wi noch sullen vechten seghe.
Nochtan en twifelic niet dies,
750 Et si ghewin ocht verlies,
Alexander hi en sal morghen
Dit lant bringhen in groter sorghen.
Hi en vint ghenen wederstoot,
Want die liede sijn al doot.
755 Hi sal die rijcheit ende dat gout
Algader nemen met siere ghewout.
Dan sullen giereghe Grieken
Hare wonden met goude wieken,
Dan sullen si hem allen laden
760 Ende haer giereghe herte saden.
Nu dunket mi die beste raet,
Na dien dat aldus staet,
Dat wi hem laten winnen die steden
Ende varen int lant van Meden,
765 Die noch ten wighe niet en quamen,
Ende van den strijt niet en vernamen.
Ic sal versamen cortelike
Die wonen int inde van den rike
Ende derdewaerf den strijt bestaen.
770 Ic hope wi seghe sullen ontfaen.’
Aldus liet Daris sine tale.
Nochtan seinde hi ghedicht wale
An Alexandere een saluut,
Dat ghi moecht horen overluut.
775 Ԅaris ontbiet sinen here,
Alexandere, saluut ende ere
Ende bit dien edelen baroen,
Dat hi doe door wel doen
Ende hi ontfaerme dier keytive,
780 Die behouden haren live
Dier avonturen sijn ontgaen,
Ende hise hem late te dienste staen.
Sindet mi weder mine kinder
Moeder, amien, meerre ende minder.
785 Ic sal di gheven al den scat,
Die mine voorders hebben begraven,
Daer toe dat rike lant van haven,
Bede Percen ende ooc Meden
790 Met allen minen riken steden.’
Maer Alexander, dedele baroen,
Seide, hi en wouts niet doen.
Gheporret es hi mettier vaert
Ende voer te Arbele waert,
795 Want hem was ghesecht voorwaer
Dat hiene soude vinden daer.
Ende alse Daris dat verstoet,
Porredi met groter spoet.
Doe ruumde hi Arbele bi nachte.
800 Hem was te moede haerde onsachte
Dat hi ruumde sine steden,
Ende voer int lant van Meden.
Teerst dat te daghene begonste,
Quam Alexander al dat hi conste
805 Ende alle die hi met hem brochte
Tote Arbele ende sochte Daris, die hem was ontfaren.
Groten scat wan hi te waren
In dien strijt ende in die stede.
810 Nu hoort, wat die here dede!
Hi gaf mildelike tgout
Ende ander rijcheit menichfout;
Die vrecke herten maecti sat,
So mildelike gaf hi den scat.
815 Hi hadde prijs ende wereltere,
Hi en achte up ander rijcheit mere.
Al die steden die hi vant
Ghinghen willike in hant.
Doe sende Daris, die coninc vri,
820 Tote Poruse van Endi
Ende seide ‘Porus, lieve vrient,
Dicke hevestu mi ghedient
Ghetrouwelike van minen lene,
Want dijn macht en es niet clene.
825 Com mi te helpen met diere cracht
Over dach ende over nacht!
Elken riddere willic in soude
Gheven vijf besante van goude
Ende elken voetgangher drie.
830 Daertoe willic gheven die
Alexanders goede Bucifal –
Het es weert der werelt al –
Met al de chierheit diet hevet;
Ic wane, so goet gheen en levet.’
835 Dus dedem Daris echt ter were
Jeghen Alexanders here.
Alexander voer metter vaert
Ten lande van Surien waert.
Al die poorten deden hem ere
840 Ende ontfinghen over here
Sonder slach ende sonder stoot.
Des was sine blijscap groot.
Mettien haddi int ghedochte
Dat hi woude, ochti mochte,
845 Waert met stride oft met minnen,
Die stat te Babylone winnen
Entie tegheline mure,
Die wilen maecte bi aventure
Die coninghinne Semiramis,
850 Also alst bescreven is,
Sconincs Ninus wijf, die vroede.
Soe dede temperen met bloede
Dien morter, daer al die maisiere
In waren ghewracht goet ende diere.
855 Ende noch staet daer hare sale
Hoghe ende scone ghemaket wale.
Die hoghe toren staet daer mede,
Die wilen Nemroet maken dede.
Daer gaf god tweeendseventich spraken
860 Den gonen diene wouden maken.
Die coninc quam van Babylone
Ghevaren utermaten scone
Also verre, alst es vander see
Tote ofte mee.
865 Doe quam ghegaen alse een bruut
Die soudaen Macheus uut.
Lettel liede quamer mee,
Dan met hem siere kinder twee.
Hi was van Darise ghevloen;
870 Te voet quam dedele baroen,
Die in die bede stride te voren
Vele volx hadde verloren,
Ende ooc en sciet hi niet dane
Sonder prijs na minen wane.
875 Doe quam Macheus bat voort
Ende gaf up die poort
Den coninc ende al sine kinder
Ende al dat volc meerre ende minder.
Alexander ontfinc dien here
880 Blidelike met groter ere
Ende custene ane sinen mont.
Hi dedene riden ter selver stont.
Hi en woude niet openbaren
Sine grote joie te waren;
885 Hi was so blide, dat hi woort
Cume mochte bringhen voort.
Wat wonder waest, dat hi was vro,
Dat Macheus quam also
Ende hem ghenade bat
890 Ende hem upgaf die goede stat,
Daer so menich coninc rike
In hadde gheweest gheweldelike!
Bedi het ware grote aerbeit
Te winne al sulke citeit,
895 Daer so menich edel deghen
Van binnen woude striden jeghen.
Het soude werden sere te sure,
Eer men die tegheline mure
Ende den roden morter scoorde,
900 Die menegher beesten bloet becoorde;
Daer moeste meneghe pederiere
Werpen steene up die maisiere.
Ende een man van sulker cracht,
Alse Macheus was gheacht,
905 Daermen in dien stride te voren
Groten prijs af mochte horen:
Ander heren mochten vele,
Hem castijen van den bispele
Dat si hem nemmermere
910 En setten jeghen den edelen here.
Doe dede hi sijn here scaren
Entie Percen achter varen,
Die reden onder sine baniere,
Ende hi maecte scaren viere
915 Ende quam in die edele poort,
Daer ghi eer af hebt ghehoort.
Mochtic ghetellen al die feesten,
Die de hoochste entie meeste
Binnen Babilonien dreven,
920 Also alsict vant bescreven
Van meester Wouteren Castelioen,
Soe soudict haerde gheerne doen.
Daer was van vrouden groot gheluut.
Men hinc daer die pellen uut
925 Entie rijcheit, die hier te voren
Menich coninc uutvercoren
Hadde ghewonnen ende ghecocht
Ende met crachte dare brocht.
Met ghimmen ende met diere ware
930 Waren verciert die outare.
Vor die huse up die pleine
Stonden beelden groot ende cleine,
Alse die liede allegader
Makeden na haren vader;
935 Som waren si silverijn
Som van goude, som yserijn,
Som van houte, som van metale
Ghescepen utermaten wale;
Elc na dien dat hi was rike
940 Hadde hi ghemaect sijns vader ghelike.
Daer waren dantse vele gheleit,
Die straten waren al bespreit
Met pelne ende met singlatoene,
Bede scaerlaken ende ooc groene,
945 Ende samijt met goude besleghen
Brochtemen aldaer ghedreghen.
In die mamerie van Babilone
Hinc menighe guldine crone.
Die rike poorteren van der stede
950 Entie hoghe vrouwen mede
Hadden cleder uut ghehanghen,
Daer draken in stonden ende slanghen,
Elkerlijc na sijn maniere.
Die salamandre, die biden viere
955 Levet sonder ander spise,
Die stont daer na hare wise.
Daer stont ooc durenture
Van den liebaert die aventure,
Die es wonderlike groot,
960 Want die leuwinne weerpt al doot
Hare jonghen, alles drie te gader;
Dan so comt daertoe die vader
Ende belecket sine jonghen
Al omme ende omme mettier tonghen,
965 Ende hi gaet roupen ende grongieren
Eiselike na siere manieren.
Mettien lude ontfaen si dleven.
Dit stont in die pelne bescreven.
Die nature stont daerna
970 Van enen serpente, heet vipera:
Men vintere niewer mee
Van haerre manieren dan twee.
Haer nature es dus ghedaen:
Alsi sullen ghenoten gaen,
975 Dan comt stappans dat wijf
Ende ontoet den mont wel rijf,
Entie man steect sijn hooft daerinne,
Ende soe bitet hem af van groter minne.
Aldus blijft die man daer doot,
980 Ende soe blijft van twee jonghen groot,
Ende alsoe gheneest, splijt soe ontwee;
Aldus en blijfter maer twee.
Die pellicaen stont daer bescreven:
Sine jonghe en moghen niet leven,
985 Si en hebben thertebloet
Vander moeder, diese broet.
Daer stont hoe die moeder peckede
Ende haers selfs herte uut treckede.
Dus werden si hare te sure.
990 Dit es geens voghels nature.
Fenix stont daer in dien viere,
Dat es ooc sijn maniere;
Alse hi te pulvere es verbrant,
So wast een ander altehant
995 Van den asscen, diere bleven.
Dus en magher maer een leven.
Ander beesten ende ander woorme
Van so wonderliker voorme
Stonden ghinder angheweven,
1000 Al en haddic el niet bescreven
Binnen achte daghen, na minen wane,
Dan haer nature ende haer ghedane,
Nochtan en haddic volscreven niet.
Hier bi eest dat ict achter liet
1005 Ende segghe u van den hoghen doene.
Die diernen ende die garsoene
Waren ghecleet met samite.
Daer was menich wempelwite
Ende menich dulle warmoesdierne,
1010 Die onghewone was te vierne:
Vraechde men, hoe soe hiete,
Soe seide ver Imme of Margriete.
Die selve niet en was so rike,
Dat hi hem cleden mochte eerlike
1015 Die hadde gheleende cleder an,
Was hi wijf, was hi man.
Al dien wech dien Alexander
Quam ghereden ende menich ander,
Was gheciert met sconen blomen,
1020 Die ic niet wel en can ghenomen.
Van boven waest met sconen risen
Al verdect in diere wisen,
Dat hem van den sonnenscine
En mochte comen eneghe pine.
1025 Als hi was binnen dier chiteit,
Was daer menech cruut ghereit,
Dat utermaten wale rooc,
Timiane ende wirooc,
Stakten, mirre ende sinamoma,
1030 Galanga, cassea ende aroma.
Dat deden si dor sine ere
Ende haerde vele mere.
Tygren, loncen ende lupaerde
Tooghde men hem ende liebaerde
1035 Ende meneghe beeste na minen wane,
Die ghevoet es in Yrcane.
Up die huse saten knapen,
Vrouwen ghinghen ten veinsteren gapen
Om dien edelen man te siene,
1040 Die nie wille en hadde te vliene.
Die menestrele quamer mede
Vor dien coninc in die stede
Ende loofdene met haren sanghe.
Daer was menich trompe langhe,
1045 Vedelen haerpen ende sijmphonien,
Cytolen die wel leren vrien,
Salterien, orghelen ende sciven;
Men speelder met sweerden ende met kniven;
Daer was menich astronomien,
1050 Die in die sterren conste sien,
Wat ghescien soude daernaer
Over menich hondert jaer.
Noit en was in eertrike
Man ontfaen so eerlike,
1055 Noit ontfinc dat volc van Rome
Met so eerliken gome
Haren keyser Octaviane,
Die ooc Augustus hiet, ic wane,
Noit en was so wel ontfaen
1060 Julius, dat es mijn waen,
Doe hi dien hertoghe van Swaven
Scoffierde ende alle sine graven
Tote Lyons up die Rone.
Hi quam achter haerde scone
1065Ende wan Burgondien ende Batrangijs;
Daer hadde Julius den prijs.
Doe vacht hi te Dole in Loreine,
Daer hadde hi den seghe alleine.
Hi verwan den hertoghe echt,
1070 Doe bolghen ridder ende knecht
Ende versloughen haren here,
Dus hadde Julius die ere.
Julius wan binnen tiene jaren
Dat hi van Rome was ghevaren
1075 Al tlant dat leghet nu
Benoorden berghe van Moniu.
Doe keredi te Rome waert.
Pompeius die was vervaert,
Hine dorste niet ombiden,
1080 No jeghen hem ter were riden
Ende vlo tote Brandijs;
Dus hadde Julius dien prijs
Ende volghede met crachte.
Doe vlo Pompeius bi nachte
1085 In Epiros entie Romeine.
Julius sach dat hi alleine
Mochte hebben Rome ende Lombaerdien
Ende al dat lant van Romanien,
Ende keerde weder in die stat
1090 Ende nam al Pompeius scat
Dien hi binnen Rome hadde ghelaten.
Daerna voer hi sire straten
In tlant van Spanjen, daer hi vacht
Echt jeghen Pompeius cracht.
1095 Daer verloos so menech tleven,
Dat noint tghetal ne was ghescreven.
Pompeius was verwonnen echt.
Fontinus, Tholomeus cnecht,
Nam Pompeius sijn leven
1100 Ende hi hevet sijn hovet ghegheven
Juliuse, den groten man.
Julius, die keyser, wan
Met groter cracht Egyptenlant
Ende maecter vrouwe inne altehant
1105 Cleopatren dat scone wijf.
Daerna nam hi meneghen dlijf
In dat lant van Affrike,
Die jeghen hem hadde crachtelike
Met Pompeiuse ghevochten,
1110 Dat si alle sere becochten;
Ende den coninc Juba
Volghedi langhe wile na.
Doe voer hi te Spangen weder,
Daer slouch hi meneghen ter neder;
1115 Pompeius swagher nam hi dlijf.
Dus makedi meneghen keitijf
Ende al dore sijns selves vrome.
Dit was deerste keiser van Rome.
Doe Julius dit hadde ghedaen,
1120 Keerde hi weder te Rome saen
Ende was ontfaen haerde scone.
Maer die feeste van Babilone
Die was scoonre hondertwaerf.
Nu hoort hoe die keyser staerf!
1125 Hi dede Rome groten lachter,
Want hi dreef die vriheit achter,
Daeromme balch tsenatuerscap sere.
Doe hi twee jaer ende nemmere
Hadde in Rome stille gheleghen,
1130 Was hi jammerlike versleghen.
Vierentwintich doregaender wonden
Gaf men hem ten selven stonden,
Brutus deet ende Cassius;
Dat senatuerscap wout aldus.
1135 Sie vloen en wech in Mutina.
Antonis die volghede na
Ende haddese daer beseten.
Doe lieten sijt te Rome weten.
Doe coosmen Octaviane
1140 Dat keiserike tontfane
Ende men seinde Irtuse ende Pansa
Toter poort te Mutina,
Dat si Antonise souden verdriven.
Irtus moeste ghinder bliven
1145 Ende Pansa waert so ghewont,
Dat hi staerf in corter stont.
Antonis voer in Egyptenlant
Ende liet sijns selves wijf te hant,
Augustus suster Octavia.
1150 Hi nam cortelijc daerna
Cleopatren tenen wive.
Dat becochti metten live,
Want Augustus voolchdem achter
Ende dedem groten lachter.
1155 Hi sconfierde al sijn here
Bede bi lande ende bi mere.
Cleopatra, die scone vrouwe,
Hadder omme so groten rouwe,
Ende was van herten ooc so gram,
1160 Dat soe twe serpente nam
Ende dedese hare sughen doot.
Antonijs hadde den rouwe so groot;
Hi dode hem selven met venine.
Aldus corte hi sine pine.
1165 Doe keerde hi te Rome weder
Ende leide al orloghe neder
Ende was here viertich jaer
Sonder orloghe, dat was waer.
Doe hi te Rome quam, die here,
1170 Was hi ontfaen met sulker ere
Ende de stat ghemaect so scone,
Sonder tote Babilone
Daer ic u eerst af liet bliven,
En sach nie man die feeste driven.
1175 Al waren die feesten al te samen,
Die noit binnen Rome quamen,
Ochte iewer binnen al eertrike,
Si en waren sekerlike
Algader niet so scone,
1180Alse die feeste van Babilone.
Het dochte mi ooc recht wesen:
Wilmen alle bouke lesen
Ende den genen meest prijs gheven,
Die meest dede in sijn leven,
1185 Alder hogher coninghe geesten
Ende al dat si mochten gheleesten
Dat en es maer een spel
Jeghen dat desen man ghevel.
Bedi te sinen twalef jaren
1190 Begheerde hi orloghe te waren,
Ende alsi was achtien jaer out,
Orloghedi met siere ghewout.
Het es recht dats elc man wondert:
Viertich dusent ende vijf hondert
1195 Hadde hi volcs toors ente voet,
Doe hi striden eerst bestoet
Jeghen die heren van eertrike
Ende hise dwanc gheweldelike;
Hi en was here maer twaelf jaer:
1200 Bedi segghic u over waer,
Wille men merken sine joghet
Entie hovesceit van siere doghet
Ende met hoe cleenre herecracht
Hi de werelt al vervacht:
1205 Al de prijs die Julius wan
Ende Augustus die edele man
Ende alle die keisere van Rome,
Dat es ghelijc enen drome
Daer men nomet desen here.
1210 Bedi hebben sijs cranke ere,
Die bouke makeden van Arture
Van Partonopeuse, van Sornagure,
Si en hadden des mans daet ghescreven
Ende groten prijs ghegheven.
1215 Hadde hi ghelevet, dats mijn waen,
Also langhe, alse dede Octaviaen,
Hi hadde den duvel uter hellen,
Lucifere ende sine ghesellen
Entien fellen Modicac
1220 Ghedaen so groten onghemac,
Dat si souden hebben gheneghen
Alexandere, dien jonghen deghen.
Ware sulc een coninc te Parijs,
Hi soude bejaghen groten prijs;
1225 Al heidenesse soude hi dwinghen,
Men soude van siere doghet singhen
Al van daer die sonne up staet,
Tote daer soe weder neder gaet.
Ware ooc die hertoghe van Brabant
1230 Sulc een riddere becant,
Dien roveren te Rippelmonde
Soude dunken grote sonde,
Tol te nemene met ghewelt
Den ghenen die varen up die Scelt.
1235 Die vijfte bouc geet hier uut.
God gheve haer also menich saluut
Alse woort in dien bouke staen,
Die mi dit te dietsce dede anvaen.
Die seste bouc.
Emmer eest recht datmen priset
Van dare die sonne riset
Al tote daer soe gaet te hove
Den edelen man van groten love,
5 Dat es die jonghe Macedo.
Nu es Babilonien vro,
Dat soe die plaghe van eertrike
Hevet in haren wike,
Daer alle coninghe af sijn vervaert
10 Ende ontsien sijn scaerpe swaert.
Dit es hi die dorriden sal
Dat lant van Asien overal
Entie werelt sal sijn wesen.
Van desen prince mach men lesen
15 In Daniels prophecije,
Dit es die boc van Macedonije,
Die die twee hoorne van dien wedere
Breken sal ende slaen ter nedere.
Dits hi die noit en was vervaert.
20 Te rechte es hi alles prijs waert.
Nu es besloten die aller beste
Te Babilonien binnen der veste,
Dien die werelt binnen hevet.
Hi dwinghet al dat volc dat levet.
25 Alle die lantsheren beven
Ende si wanen laten dleven,
Alsi desen here horen nomen.
Ter groter eren ente vromen
Sal hi der werelt coninc wesen.
30 Ware bleven ooc in desen
So groot sine hovescede,
Hen es sake daer hi mede
Eneghen lachter hebben mochte.
Nu merct hoe eerlike ende hoe sochte
35 Hi verwonnen volc hanteert;
Nu merct dat hi niet en verkeert
Dor eneghe gramscap sinen moet!
Hi es so hovesch ende so goet,
Die in den stride viant was,
40 Hi en wille hem niet verwiten das.
Hi hietse poorters in die stede,
Die hi in dien strijt vlien dede.
Cortelike sette hi sine cure
Te babilonien al durenture.
45 Daer verloos hi sine doghet,
Die hi hadde in siere joghet,
Die hem sijn meester leerde,
Want sijn goede sin verkeerde.
Die rijcheit van Babilone
50 Ende so meneghe vrouwe scone
Crankeden sere sine lede
Ende verkeerden sinen sede.
Want neghene dinc en doet
So verkeren des menschen moet
55 Ende begheren onsuverhede,
Alse dronkenscap ende ledechede.
Ende dat lantvolc hantiert gheerne
Ledecheit ende ooc taveerne,
Ende si sijn bi naturen heet.
60 Si verhuren ooc ghereet,
Al dat si hebben omme miede,
Want het sijn ghiereghe liede:
Aldus so was Alexander
Entier Grieken menech ander
65 Te Babilonie, in die stede,
In die grote weeldechede
Drie weken no min no mere.
Die lede waren hem so sere
Ende so traghe van groter weelden,
70 Hadden dedele griexe heelden
Tien tiden enen strijt bestaen,
Daer en ware gheen ontgaen.
Bedi rumet Alexander
Ende met hem menech ander.
75 Hi logierde buten de stede
Verre ende al sijn here mede;
Nochtan en mochti porren cume.
Doe verkeerdi die costume,
Die sine voorders langhe plaghen
80 Daer te voren in haren daghen:
Hi woude dat die soudeniere,
Elkerlijc na sijn maniere,
Wisten hare seker sout.
Hi visierde met ghewout
85 Dat tiene ridders ooc te samen
Enen conincstavel namen;
In griexe heet een decurioen,
In fransois heet een baroen.
Dan woude hi dat dusent baroene
90 Enen conincstavel coene
Hadden die hare dinc bemaerke,
Dat heet in griexe een cyliaerke.
Dit was, om dat hi woude weten,
Wie milde was van sinen smeten,
95 Ende een ridder anders prijs
Hem ane en trecke in ghere wijs.
Hi woude ooc elken gheven tsout
Na dien, dat hi ware bout.
Te voren waest die sede algader,
100 Doe Philip levede, sijn vader:
Alsmen up brac die pauwelioene,
Dat een deghen staerc ende coene
Met ere busine dede verstaen,
Alsmen ten wapen soude vaen.
105 Maer men mochte niet den horen
Over al int here horen.
Hier bi dede hi visieren
Dat men met ere banieren
Dies daghes soude doen verstaen
110 Dat men ten wapen soude vaen.
Snachts soudemen een vier ontsteken,
Alsmen de tenten up soude breken.
Hi gheboot dien coenen recken
Dat hem niemen soude antrecken
115 Anders lof no anders prijs
Dore eneghe dinc in ghere wijs,
Ende dat hem elc met siere daet
Ghenoeghen liete sonder baraet.
Dien groten heren bat hi sere,
120 Dien soudenieren boot hi mere,
Den doorpers belovedi vriheit.
Hi swoer bi siere sekerheit,
So wie dat vloe, hi soude sijn
Ewelike ghemaect eigijn.
125 Alst here hadde ontfaen die cure
Ghewillechlike al durenture,
Porreden si mettier vaert
Ter groter poort te Susen waert,
Daer Asswerus wilen coninc was,
130 Alse ic hier te voren las,
Ende Hester hadde ooc daerinne
Vrouwe ghesijn ende coninghinne.
Die van Susen hadden vrede
Ende gaven up die goede stede.
135 Aldare in die selve stat
Vant Alexander groten scat,
Entien guldinen wingaert mede,
Dien Asswerus maken dede.
Die druven waren van dieren stenen,
140 Bede van groten ende van clenen,
Die telgher van selver, die blader van goude.
Hi was ghelijc enen woude,
So lanc was hi ende so breet,
Die tralie, daer hi was up gheleet
145 Was van yvore ende van ebene,
Die columnen al ghemene,
Daer die tralie up was gherecht
Waren van maerbere scone ende slecht.
Daer gaf hi meldelike tsout,
150 Diere stene ende gout
Ende hi ghereede sine vaert
Haestelike te Uxien waert.
Uxien dat es ene ene poort,
Ic wane ghi selden hebt ghehoort
155 Van enegher so vaster stede.
Die wech was ooc so nauwe mede,
Dat een man van cranker were
Daer letten mochte een conincs here.
Ander gherande pat
160 En mochte men varen toter stat
No met crachte no met liste.
Cume was iemen daer, die wiste
Den rechten wech te Uxien waert.
Daer was een soudaen onvervaert,
165 Ghetrouwech ende machtech sere,
Medates hiet die here;
Darise was hi so hout,
Dat hi ende al sine ghewout
Dor hem die doot wouden besuren.
170 Els neghene veste van muren
So en was al om die stede,
Dan die nature wassen dede
Ene roche al omtrent,
Vast ende staerc alse die van Gent.
175 En mochtense binnen enen jare
Ergheren breet van enen hare;
Nochtan woudese Alexander winnen
Ende sine cracht daer doen kinnen.
Ridders ute sinen here
180 Coos hi van der meester were,
Die die provetse souden doen.
Maerscalc was daer af Tauroen
Een riddere van groten prise
Ende goet man na sine wise.
185 Selve porredi metter dagheraet,
Die grote here, daert al an staet,
Ende verwan ten selven stonden,
Die si voor die nouwe roche vonden,
So dat hi den wech ontede,
190 Daermen voer ter vaster stede.
Hi dede grote bome vellen,
Daermen mede soude quellen
Die poort, ende hi dede visieren
Tribuke ende pederieren
195 Ende daertoe menech magneel.
Hi dede maken enen casteel,
Die up vele rader stoet,
Van houte staerc ende goet,
So datmen voort mochte driven.
200 Daer up dedi ridders cliven,
Die de mure breken souden,
Woude mense jeghen hem houden.
Maer daer was een quaet toegaen,
Daer men met ysere soude slaen
205 Jeghen enen selfwassenen steen,
Want daer en was ander mure gheen.
Aldus en waest jeghen volc allene,
Daer jeghen hi strijt hadde ghemene,
Maer hi hadt jeghen die rochen,
210 Die wilt waren van groten bochen.
Nochtan dat so menich steen
Entier quarele menich een
Up sinen scilt ghescoten waren,
Sijn volc ende mochten niet te waren
215 No dor soete no dor sure
Ghebreken van den vasten mure.
Hi was die voorste van den here,
Ende hi dede de meeste were;
Alse nu waerp hi grote kesele
220 Alse thovet van dien esele,
Alse nu ghinc hi minieren,
Alse nu waerp hi met pederieren,
Alse nu ghinc hi die mure breken,
Alse nu ghinc hi die poorte steken,
225 Alse nu dreef hi den tor bat na,
Die torment van Asia
Ende riep ‘scaemt u, ghesellen,
Dat ghi dit muurkijn niet en moghet vellen!
Ghi hebt verwonnen Asya
230 Ende meneghe poort verre ende na,
Suldi slapen vore desen casteel,
Al es die mure vaste ende gheheel?
Wat steden ofte wat muren
Soude enichsins gheduren,
235 Daer die Grieken vore staen?
Wat castele soude ontgaen,
Hi en soude Alexandere nighen,
Dien hi met crachte woude ghecrighen?
Al ware hi hoghe toten trone
240 Ende daertoe staerc ende scone,
Hi soude vallen vore mi.;
Dese tale so sprac hi;
Ende Tauroen stont up die cantele
Van den hultinen castele.
245 Teerst dat hem die Grieken saghen,
Soe begans hem wel behaghen,
Entie binnen Uxien waren
En waenden niet der doot ontfaren.
Gheerne souden si den Grieken wiken
250 Ende uut haren lande striken; Լo:p>
Maer si en mochten niet ontgaen.
Up dien toren ghinghen staen
Scuttere ende steenweerpers mede,
Die sere quelden die stede.
255 Sciere sende Medates
Dertich ridderen, die baden des
Dien coninc, om lijf ende lede,
Ende hi up name die goede stede.
Alexander balch hem sere,
260 Hi en antwoorde min no mere,
Dan alse ic u segghen mach:
ԍorghenլ sprac hi, ‘In dien dach
Suldi al die doot ontfaen,
Ende een en salre niet ontgaen.’
265 Doe men dit in Uxien hoorde,
Wat die coninc hem antwoorde,
Waren si sere ghescoffeert
Ende van herten tebarenteert.
Ende hets recht, die niet en wille
270 Met goeden paise ligghen stille,
Dat hi orloghe so vele hevet,
Dat hem rouwe dat hi levet.
Cortelike waert doe nacht.
Medates, die niet en acht
275 Om ander dinc, dan om sijn lijf,
Sende boden, alstie keytijf,
Tote Daris moeder Cisigambis,
Die Alexanders ghevanghen is,
Dat soe hem om ghenade bade –
280 Hi wiste wale dat die coninc dade
Haren wille al openbare,
Alse of soe sine moeder ware –
Om dat hi Daris maech was,
Ende soe soude ghedinken das,
285 Dat sijn wijf ware hare nichte.
Cisigambis en dede niet lichte
Die bootscap, die bat die cnecht.
‘En es’, sprac soe ԧheen goet recht,
Noch behoort niet ter aventure,
290 Die ic ter wilen nu besure,
Te doene selken overmoet,
Al si dat mijn here, die coninc, doet.
Hoe soude ic so coene wesen,
Dat ic hem ghewoeghe van desen?
295 Met recht verwerct hi den vrient,
Die mer bit, dan hi verdient;
Die meer ghenaden hoopt,
Dan hi verdient, ofte coopt,
Hi es ongheraect in alle wet.
300 Het betaemt mi vele bet
Te peisene dat ic bem ghevaen,
Dan te peisene, sonder waen,
Ic was wilen coninghinne.
Ooc vruchtic in minen sinne
305 Dats den coninc iet vernoie,
Want ickene so dicke moie.’
Dit sprac die goede Cisigambis;
Nochtan so bat soe den coninc dis,
Of hi dat volc al woude slaen,
310 Dat hi den soudaen liete gaen.
Die goedertierenheit, die soe vant
An den hovescen viant,
En mochte te vollen niet bescriven,
Al dat gheboren es van wiven.
315 Want hi en vergaeft allene niet
Den soudaen, dat hem es ghesciet,
Maer allen lieden vander stede
Ende vanden conincrike mede
Vergaf hi sinen evelen moet.
320 Al sulke vriheit, als daer stoet
Te voren, eer hi wan die stede,
Die liet men hem hebben mede;
Dies hadden si den besten cavel,
Dat hem dus gheviel; haer gavel
325 Liet hi dlant al durenture.
Al hadde de wandel aventure
Ghegheven Darise die stede,
Sijn moeder en hadde met haerre bede
Die poorte also ghedaen vrien,
330 Alse Alexander dede Uxien.
Stappans doe dit was ghedaen,
Ende Medates hadde ontfaen
Van Alexandere die vriheide,
Deelde hi sijn here ghereide.
335 Hi seinde met Permenioene
Meneghen ridder fier ende coene,
Dat hi Darise, sinen viant,
Souken soude int pleine lant
Heimelike ende met liste.
340 Die beste, die hi int here wiste,
Helt hi nochtan in sine scare.
Hi voeren souken harentare
Up die casteele van den montanien;
Permenio voer in die campanien.
345 Die berghe waren hooch ende breet,
Daer Alexander over reet,
Die int lant sijn van Perci.
Noit en hadde die deghen vri
So menech leet so meneghe vrese,
350 Alsi hadde in ghone rese.
Daer ondervant die deghen wel,
Hoe onghestadich ende hoe fel
Daventuse es alleweghe,
So waert te sure hem die seghe.
355 Hi voer meneghen nouwen pat
Ende croop door menich nouwe gat,
Daer noit man te voren no siden
Comen en dorste noch liden.
Dicke was hi ooc verdreven
360 Ende ghevreest an sijn leven
Vanden volke van Perci.
Meneghen deghen so verloos hi,
Ende dicke moeste hi keren weder,
Alsmen van boven up hem waerp neder.
365 Grote scade was hem ghedaen,
Nochtan en woude hi niet weder gaen,
Eer hi verwan die van Perci,
Ende al dat volc verre ende bi –
Die wonen up die montanien,
370 Ende meest leven bi castanien
Ende also wilt alse beesten –
Hem lieten dwinghen ende dweesten.
Mettien so quam hem niemare,
Dat sijn volc ghevanghen ware
375 In die stat van Percepolis
Van den volke van Daris
Ende Permenio ghescoffiert.
Stappans haddi ghevisiert,
Dat hijt coenlike sal wreken
380 Entie stat te stucken breken.
Nochtan moeste hi overliden
Eer hi ter stat in mochte riden
Araxes, ene staerke flume.
Soe vlieghet ghelike ere plume,
385 Die een stoorm vlieghen doet.
En was meester noit so vroet,
Diere brugghe maken mochte.
Wat wondere waest dat hi dochte,
Hoe hi daer over comen soude?
390 Want hi die poorte winnen woude.
Hi merkede om den besten pas,
Ende waer die roche nauste was.
Daer maectemen binnen ere nacht
Ene brugghe met groter cracht,
395 Die up beide de rochen lach.
Talre eerst dat was dach,
Voer hi over ende sijn here.
Percepolis was sonder were,
Ende eer si hem ghecleden connen,
400 Heeft Macedo die stat ghewonnen,
Ende onsteken met griexen viere
Die edele poorte entie diere,
Daer so menich hier te voren
Coninc in was uutvercoren.
405 Over waer segghic u dat
Dat Alexander noit enghene stat
En wan, daer hi binnen vant
So meneghen dieren bisant.
No Susen no Babilone,
410 Die rike waren ende scone,
Si en deden niet een glas
Jeghen dat in Percepolis was.
Want di coninghe, die hier te voren
In Percen waren uutvercoren,
415 Hadden al den dieren scat
Bracht in die grote stat.
Die solre entie kemenaden
Waren met goude so gheladen
Met selvere ende met dieren waren!
420 En was allene niet te waren
Om nutscap ghedaen in tstede,
Maer om grote wonderlichede.
Die Grieken liepen om den roof
Ende vochter omme, so dat stoof;
425 Die vriende vochten onderlinghe
Om die grote diere dinghe
Hier hads selc so vele gheladen,
IIi en condt ghedraghen noch bestaden
Ende verloos lijf ende goet,
430 Om dat hijs so vele loet.
Diere cleder van cinglatoene,
Van purper, root ende groene
Ghinc men daer te stucken scuren.
Die afgode moestent besuren;
435 Men slouch hem af hande ende voete
Ende bereidese haerde onsoete.
Elkerlijc namer een deel;
Daer en bleef gheen gheheel.
Al die scone goudine vate
440 Woorpen si up die strate.
Aldus waert dat goet verteert,
Ende al ghedestrueert Percepolis, die edele stede,
Die Perceus maken dede,
445 Ende Meducen slouch te doot,
Daer af te tellene es wonder groot.
In dese stat so was gheboren
Die grote here, die hier te voren
Die see met scepen overslouch,
450 Men leest dat hi hier crone drouch.
Dat was Cerces, die dorevacht
Al Europen met siere cracht
Entie de berghe slichten dede
Entie see vullen daer mede.
455 Nemmermeer en woonder man,
Sider dat Alexander wan.
Wie daer na drouch die crone
Van Percen, hi woonde in Babilone
Ocht in een ander goede poort.
460 Van deser en weet men niet een woort,
Ende cume weetmen, waer soe stoet,
En si bider meester vloet
Araxes, die daer bi noch is,
Daer wilen stont Percepolis.
465 Haer ouvere sijn van maerberstene
Ghepaveit scone ende rene
Ane die side, daer wilen stoet
Percepolis die stede goet.
Nu besich wale, lieve vrient,
470 Of dese stat hadde verdient
Desen torment ende dit verlies?
Ja soe wel, sijt seker dies;
Want Cerces was gheboren daer,
Die Grieken dede groten vaer.
475 Ende alse die coninc quam in tstede,
Volchden hem driedusent mede
Van sinen volke, sonder waen,
Die van hem waren ghevaen.
Some waren si sonder oren,
480 Ende som hadden si de voete verloren,
Some doghen, some de hande,
Ende somen bleken ooc die tande,
Some waren si in haer voorhooft
Ghetekijnt, des ghelooft,
485 Met enen slotele gloiende heet.
Eer se Alexander sach ghereet,
Waende hi dat waren diere.
Doe hise kinde, die goedertieren,
Weende hi utermaten sere;
490 Die rouwe dwanc dien edelen here.
Hi hiet dat si hem troosten souden;
Wat so si van hem hebben wouden,
Dat woude hi hem gheven, twaren.
Wouden si in Grieken varen
495 Ende besien wijf ende kinder;
Hi gaf hem sinen orlof ghinder.
Doe berieden hem die keytive,
Weder si wouden hare wive
Varen besien ende hare kinder,
500 So si wouden bliven ghinder.
Some wouden si varen in Grieken
Ende haers selfs lucht berieken
Ende some binnen Asien bliven
Ende daer haren rouwe driven.
505 Mettien quam Eutecioen,
Die wilen was een groot baroen
Ende wel gheraect in sine tale.
‘Ghi heren, sprac hi ‘Nu merct wale,
Hoe sullen wi van groter scande
510 Moghen weder comen te lande?
Wi dorsten cume van onnere
Comen hier vore onsen here
Omme hulpe ende omme wrake.
Ic segghet u in ware sake,
515 Tmeeste gheluc, dat ons betaemt
Ende elken minsche, die hem scaemt,
Dats te sine in sulke lant,
Daen wi sijn al onbecant.
Niet en es also goet den keytijf,
520 Als te leidene sijns selfs lijf
In die stat, daer men niet en weet,
Wat live hi eerst hadde geleet.
Alendecheit so wel betaemt
Dien keytijf, die hem scaemt!
525 Daer vergheet hi met de weeldechede,
Die hi hadde in sine jonchede.
Die te verre sinen vrient betrout,
Ic waent dicke hem berout.
Si en weten niet dat die minne
530 Entie vrienscap es wel dinne.
Die trane comen haerde saen
Ende si sijn sciere vergaen.
Met tranen smeect men vrienden gheerne,
Anders hebben si luttel te onbeerne,
535 Ende alstie trane sijn vergaen,
So es die vrientscap al ghedaen.
Keytive claghen in allen tide,
Entie saleghe man es emmer blide
Ende hevet onweert dien keytijf,
540 Es hi man, ofte es hi wijf.
Wat manne datmen node besiet,
Dien en mint men altoos niet;
Elkerlijc soect sijn ghelike,
Die saleghe gaet onder die rike
545 Ende heeft den keytijf saen vergheten;
Dit mach elc bi hem selven weten:
Elc mochte sanders wel vernoien
Ende sijn gheselscap vermoien,
Ware niet dat wi drie dusent te samen
550 Ene aventure hier namen.
Die wijf, die wi namen dor minne
Entie joocht van onsen sinne
Ende wise dore dorloghe lieten,
Waendi hem en sal verdrieten,
555 Ende si en souden sere bronken,
Ocht si laghen met desen stronken,
Die verloren hebben dat let,
Dat men orbaert up dat bet?
Si sullen willen ghenotens plien,
560 Bedi sullen si ons node sien.
En kendi niet der wive nature,
Hoe fel soe es ende hoe sure?
Si sijn wandelre, dan die wint,
Ende nieloper, dan een kint,
565 Ende wreder, dan enich tirant,
Ende haerder dan een adamant.
Die onweert hevet enen ghesonden,
Soe soude wesen haerde ontbonden
Up enen keytijf sonder lede;
570 Bedi het es der wive sede.
Ja en hebdi de werelt verloren?
Bedi biddic u alles te voren
Dat wi souken eneghe stede,
Daer wi onse serechede
575 Leiden moghen elc bi anderen
Ende buten al dien lieden wanderen.’
Eutecioen die seide aldus.
Doe antwoorde Theseus,
Die was gheboren van Athenen:
580 Ԅie niet en ghelovet van enen clenen
Sinen maech ofte sinen vrient,
Ic wane hi luttel goeds heeft verdient.
Die es onghetrouwe overal,
Die allene int gheval
585 Sinen vrient dus heeft vercoren.
Wi en waren aldus niet gheboren,
Maer viande hebbent ons ghedaen.
Hi es wel weert, sonder waen,
Alles onghevals ter cure,
590 Die hem scaemt sijnre aventure.
Die sijns vrients niet en soude ontfaermen,
Of hi hem hoorde vore hem caermen,
Hi en betrouwet niemen wel.
Die man, die es van herten fel
595 Ende van onreinre manieren,
Waent dat niemen en es goedertieren.
Hoe mochti scoonre dinc begaren?
Ja en moochti te lande varen
Besien maghe, kinder ende wijf?
600 En waren wi niet haerde keytijf,
Wi souden rumen dit ellende
Ende varen Grieken bat ghehende,
Dattie vriende ons moghen begaen.
Want die siele, sonder waen,
605 Entie lichame rust te bet,
Die na haerre voorders wet
Bi haren vrienden sijn begraven.
Ic wille te lande weder scaven;
Bliven andere in Percen ofte in Meden,
610 Ic wille te lande weert noch heden:
Maer ic wille u eerst tellen
Van twee vrienden, waren ghesellen.
Twee coopman waren hier te voren,
Die een was van Baldach gheboren,
615 Dander was van Egypten lant,
Hare namen sijn mi onbecant.
Een deel waren si becant te samen,
Want haerre beder cnapen quamen
Van den enen toten anderen
620 Om groot goet ende om amanderen
Ende ooc om andere copinghe.
Dus gheneerden si hem onderlinghe.
Daer na gheviel die dach
Dattie coopman van Baldach
625 In Egypten quam ghegaen,
Daer hi wale was ontfaen
In dies anders coopmans sale,
Ende hi diende hem haerde wale
Acht daghe, want doe was die sede,
630 Ende toochde hem sine chierhede,
Knapen, diernen ende amien
Ende alrehande melodien.
Doe die acht daghe waren ghedaen,
Waert die van Baldach bevaen
635 Met ere siecheit haerde sere.
Dies was drouve dander here;
Hi sach dat hem stont onsiene,
Hi ontboot die phisiciene,
Diene mochten ghenesen.
640 Si tasten sinen puls mettesen
Ende si besaghen sijn orine.
Openbare no stillekine
En vonden si evel, dat hem dochte,
Dat dien lichame deren mochte.
645 Si seiden dat het ware van minnen
Ende dedent sinen weert bekinnen.
Doe vraechde die weert den coopman,
Of in sijn huus wijf ofte man
Enich ware, die hi minde.
650 Toochse mi, lichte ic vinde
Onder hemlieden enech wijf,
Die mi behouden mach mijn lijf.
Hi toochdem vrouwen, die wel songhen
Ende dansten ende spronghen;
655 Derre en woude hi enghene;
Hi toochdem groot ende clene
Van sinen dochteren tghetal,
Die sieke hi ontseide al.
Doe hadde hi een joncfrouwe,
660 Die hi minde up rechte trouwe
Ende hadde ghevoet menech jaer
Ende soude cortelic daer naer
Dat kint te wive hebben ghenomen,
Waersoe te haren jaren comen.
665 Die toochde hi den sieken man.
Hi seide Ԩier leghet mijn leven an.
Sal ic enechsins ghenesen,
Dat sal bi deser maghet wesen.
Die waert gaf hem die joncfrouwe
670 Ende deedse hem ooc ondertrouwe,
Ende al dat goet ooc sekerlike,
Dat hem met hare in huwelike
Belovet was, doe hise ontfinc.
Ooc gaf hi hare al die dinc,
675 Die hi hare soude hebben ghegheven,
Of soe sijn wijf ware bleven.
Ende alse die feeste was ghedaen,
Keerde die here van Baldach saen
Te lande weert met groter spoede
680 Mettien wive ende mettien goede.
Die Egyptien waert daernaer,
In weet over hoe menech jaer,
Aerm ende keytijf.
Doe sprac hi ԩc sal sonder blijf
685 Te minen vrient gaen te Baldach
Noch moorghen eer middach,
Machscien hi doet mi enech goet.’
Al naect liep hi ente voet.
Ende alsi daer quam, waest nacht.
690 Van hongher was hi sonder cracht,
Ende het was een groot tempeest.
Die scande deerde hem alre meest,
Dat hi ten huse niet en ghinc;
Hi ontsach hem ere dinc:
695 Dat hi was al onbecant.
Serech was hi; al te hant
Liep hi ligghen in een kerke.
Vele rouweliker swerke
Liepen over sine ghedachte.
700 Mettien een man den anderen brachte
Daer ghejaghet ende sloughene doot,
Ende eer ment wiste hi ontscoot.
Die liede hoorden dat ghecri,
Den doden minsche vonden si,
705 Si en wisten, wiet hadde ghedaen.
In die kerke quamen si saen
Ende sochten dien moordenare.
Mettien vonden si aldare
Dien aermen Egyptien
710 Ende vinghene mettien
Ende vraechden om dien moordenare.
Hi lijede stappans dat hijt ware,
Om dat hi liever hadde die doot,
Dan te levene in aermoede groot.
715 Int prisoen waert hi gheleit.
Smoorghens leide menne ghereit
Te hanghene bi der kele.
Uutwaert liepen liede vele;
Si waenden dat hijs hadde verdient.
720 Onder dandere liep sijn vrient,
Dien hi groot goet hadde ghedaen.
Hi saghene onder die galghe staen
Ende hi peinsde al te hant,
Dit es hi van Egypten lant,
725 Mijn vrient die mi so groot goet dede
Ende mijn lijf behilt ooc mede.
Ic sal door sinen wille sterven.
Doe riep hi menichwerven:
ԏch! wildi doden desen man?
730 Ic dede die moort, nu vaet mi an!’
Doe lieten si den eersten gaen
Ende hebben dien anderen ghevaen.
Mettien was daer die moordenare
Ende ghinc onder der scare.
735 Hi sprac te hem selven ‘Dese twee
En mesdaden min noch mee;
Du weets wel, tallen stonden
Dat god wreect alle sonden.
Hets beter, duut becopes hier,
740 Dan ghinder int helsce vier.’
Doe riep hi’Laet dien man gaen!
Ic hebbe die moort allene ghedaen.’
Die rechter hadde dies wonder groot
Ende quite dien anderen van der doot.
745 Ende vinc dien moordenare.
Hine wiste, wats recht ware;
Hi keerde weder met allen drien
Ende lietse den coninc besien,
Die here was binnen Baldach.
750 Doe die coninc dat ghesach
Doe en wisti, wien dat domen;
Maer hi hietse voor hem comen
Ende vergaf hem drien die moort,
Wouden si die waerheit bringhen voort.
755 Doe so sprac die Egyptien
Die waerheit, hoe hi quam te dien,
Entie coopman van Baldach
Seide dat hem ooc verwach
Also, alse ghi hebt ghehoort.
760 Die moordenare seide voort
Die waerheit vor al die liede
Also, alsoe hem ghesciede.
Die noch hilde gherechte trouwe
Nemmermeer lieten god in rouwe.
765 Aldus sijn si quite bleven.
Die coopman, die daer sijn leven
Aventuerde om sinen vrient,
Dies te voren hadde verdient,
Hi leidene thuuswaert met hem
770 Ende hi seide ‘Vrient, nu nem!
Dat wi hebben, dats ghemene
Jonc ende out, groot ende clene.
Wildi bliven hier met mi,
Ic wille dat al ghemene si,
775 Ende wildi ooc te lande keren,
So delen wi dan met eren
Mijn goet, ende nem deen helt
Ende doet in uwer ghewelt!’
Die Egyptien begheerde te lande,
780 Ende si deelden tgoet te hande;
So dat te huus voer die Egyptien.
‘Dit hebbe ic ghesecht bidien’
Sprac Theseus ‘ti moghen vinden,
Eest van wiven, eest van kinden,
785 Machscien aldusdaneghen vrient.
Hets onwijs, wies heeft verdient,
En willi te lande weder keeren;
Blijft hi hier, dat si met eren!’
Theseus hi hadde gheseit.
790 Luttel ieman was ghereit,
Sinen raet te doene gheerne,
Wants hem liever stont tontbeerne.
Alexander dede haren wille
Gheerne, lude ende stille;
795 Die in Asien bliven woude
Hi maectene rike van goude
Ende gaf hem goets ghenouch,
Dien sijn herte te lande drouch,
Dien gaf hi gheerne orlof
800 Ende sendene in siere moeder hof.
Alse dit Alexander hadde ghedaen,
Dede hi sijn here versamen saen
Anderweerf, alstie coene,
Ende ontboot Permenioene
805 Haestelike ter selver steden.
So dat hi voer int lant van Meden
Darise souken mettier vaert,
Datti hem gheensins ontfaert.
Want Daris was overende alleweghe
810 Jeghen Alexanders vullen seghe.
Snelliker, dan een liebaert,
Die loopt te sinen jonghen waert,
So quam hem Alexander na.
Daris was tՍ Ebractana,
815 Die hovetstat van Meden was.
Dane haddi achtinghe das,
Te varene saen in Bacteren lant.
Maer hi hoorde al te hant
Dat Alexander ware daerbi.
820 Nemmermeer en waende hi
Van hem wesen verre ghenouch;
Nauwelike dat hijt verdrouch
Ende verwandelde sinen raet.
Strijt was al sijn toeverlaet;
825 Hi hadde liever in den strijt
Te blivene, waert sine tijt,
Dan te levene sonder ere.
Bedi gheboot die edele here
Sinen lieden een stuc te stane
830 Ende sine tale te verstane:
ԗaret sake dat ghi waert
Traghe ende blode ende vervaert,
Ende u en rochte, hoe ghi stoorvet,
Maer dat ghi die doot verwoorvet
835 Waert met scanden, waert met eren,
So sweghic gheerne, lieve heren.
Maer neen ghi, ghi sijt sekerlike
Gereet u te weerne deghenlike.
Ooc hebbe ic te waren vonden
840 Trouwe an u tallen stonden
Meere dan ic hebbe verdient.
Hier bi weetic dat een vrient
Es te prisene haerde sere.
Ic bens blide ie lanc so mere
845 Dat dus ghetrouwe chevalerie
Behoort te miere companie.
Van dien Percen, die hadden leven,
Sidi ende nemeer mi bleven,
Ende emmer sidi met mi comen,
850 Daer ic hebbe scade ghenomen
Ende ghescoffiert was twee waerf,
Daer menich man bedaerf.
Bider trouwen, die ic vant ane u,
So dar ic wel lien nu,
855 Dat ic in Percen draghe crone;
Wilen was mijn Babilone.
Al bem ic aldus verwonnen
Nochtan hebdi mi bat gheonnen,
Dan dien gonen, die mi verwan.
860 Bedi so willic segghen dan,
Of ic u dit niet en lone,
Die grote here van dien trone
Sals u danken, weetic wel.
Wie sal wesen ooc soo fel,
865 Of so verdult, of so verdomt,
Die na ons in die werelt comt,
Hine sal spreken vander ere,
Die ghi daet uwen gherechten here?
Alse ghi doot sijt langhe stont
870 Suldi leven in dier liede mont.
Alrehande dinc verstervet
Sonder ere, die men verwervet.
Hier bi segghic, al woudic vlien –
Dat ic node late ghescien –
875 Ic hebbe al selken toeverlaet,
Soudic volghen uwen raet,
Ic soude ontmoeten minen viant,
Daer icken vonde in mijn lant,
Ende hi quame voor mine oghen.
880 Hoe langhe suldi dit ghedoghen,
Dat mi een incomelinc heeft verdreven?
Ofte ic eerlijc doch mijn leven
Verliesen moeste, ofte ghecrighen,
Dat ic verloos in bede dien wighen!
885 Al benic tonweert verwonnen,
Soudi mi selker scanden onnen
Dat ic dan bade minen viant
Dat hi mi gave in mijn lant
Ene clene macht in ene stede
890 Also, alsi Macheus dede?
Onlanghe was ic here
Van Asien ende daertoe mere,
Soude mi ghescien sulke scande,
Dat ic ga in mijns viants hande,
895 Ende hijs hem soude beromen
Dat ic tote hem moeste comen
Ende hi mi hadde ghenade ghegeven?
Ic sal mijn lant ende mijn leven
Eer up enen dach verliesen,
900 Eer ic dien lachter soude kiesen.
Dus sal een doot te gader scone
Mijn leven nemen ende mijn crone.
Eest dat ghi sijt so coene
Alse ic bem dese daet te doene,
905 Die Grieken noch haer coninc mede
En toghen haer hoveerdechede
Nemmermeer na dese batalie;
Wi spelen een spel ter falien,
Ofte wi slaen se alle doot.
910 Dat es ons ere vele groot,
Of ons die gode willen deren,
Alse wi onse lant verweren,
Dat wi so dien strijt bestaen,
Dat wi eerliken inde ontfaen.
915 Ic bidde u door miere voorders ere,
Die wilen ontsien waren sere,
Entie Grieken dwonghen so,
Dat sijs alle waren onvro,
Dat elc so eerliken vechte,
920 Jeghen die waren onse cnechte
Ende nu willen sijn onse heren,
Dat ghijs hebt lof ende eren
Voor die gode van hemelrike
Ende ooc mede up eertrike.
925 Dus inde Daris sine tale.
En bequam niet enen wale
Van al den heren van dien hove.
Daer en was gheen ghecri van love,
Bedi si waren al vervaert.
930 Artabacus sprac mettier vaert,
Die wale mettien coninc was –
Hi volchde Darise das –
ԗi sullent gheerne met di
Bestaen, edel here vri,
935 Ende aventuren onse leven.
U en willen wi niet begheven.’
Al dat volc, aerm ende rike
Gheloofdent al ghemeenlike.
Bessus ende Narbesines,
940 Die alre valscheit sijn ghetes,
Quamen voor Darise saen,
Om dat sine wouden vaen
Ende Alexandere seinden dan,
(Met hem quam menich man,
945 Om te doene sulken lachter)
Voolghede die coninc achter;
(Aldus waenden si best versoenen
Jeghen Alexandere dien coenen)
Ofte dat sine wouden ontliven
950 Ende dat si heren wouden bliven.
Narbesines sach dat hi mochte,
Segghen dat sijn herte dochte,
Want hi mocht volbringhen wale.
‘coninc’, sprac hi, mine tale
955 En sal di niet dunken goet.
Maer du weets wel datmen doet
Dicke ene wonde sniden,
Somwile diepen, somwile widen;
Die ersatre es dicke fel;
960 Menech evel gheneest men wel
Met betteren dranke diemen maect.
Alse een scip es gheraect
Up ene roche, up een sant
Men weerpt ute dat ghewant,
965Ende met ere groter scade
Behout men dlijf in menegher stade.
Dit segghic u, coninc, bedi:
- En weetstuus niet, ic segghe twi –
Ik waens die gode sijn verbolghen
970 Dattu der orloghe wils volghen;
Want daventure es ons fel.
Men sals anders prouven wel
Ende pinen om een nuwe gheval.
Nu hoort, wat ic u segghen sal!
975 Doet die crone van u een stic
Ende gheeftse enen anderen, dat radic,
Die dijn rike mach berechten
Ende gheluc hevet in vechten,
Onthier ende dorloghe es bleven
980 Ende dine viande sijn verdreven,
Dan saltuse weder ontfaen.
Stappans sal dit sijn ghedaen;
Inden ende Bacteren lant
Hebben so meneghen wigant
985 Si mogher meer bringhen ter were,
Dan volx was int eerste here.
Och! sullen wi ter doot weert gaen
Alse een scaep, dat men sal slaen?
Een coene man sal dier doot ontflien
990 Ende mińnen dlijf; men siet ghescien
Dattie blode begheert die doot,
Alse hi hevet vrese groot;
Dien erminc vernoit sijn leven,
Alse hi hevet ghesneven;
995 Die coene en laet niet ongheprouft,
Hi siet, hi merct, wat hem behouft;
Hi stervet, alsi niet voorder mach;
Dus es die doot dachterste slach.
Hier es Bessus, coninc, nu doe!
1000 Ghef hem die crone! ic seghdi hoe,
Dat hise di weder gheven sal,
Alse hi hevet bedwonghen al’.
Doe dit sprac Narbesines
Balch hem sere Daris des.
1005 Die sachte man, die goedertieren
Sprac ‘du slachts dien fellen dieren
Dat hebbic nu wel vernomen.
Bi mi so bestu up comen,
Scalc, nu woutu dinen here
1010 Doden ofte doen onnere.’
Dit antwoorde Daris doe
Ende trac tswaert uten scoe
Ende woudene hebben ghesleghen doot.
Maer Bessus dede onsculde groot,
1015 Dat hi dier cronen niet en woude
Ende bat dat hijs ontberen soude.
Hi hadde Darise doen vaen,
En haddi tswaert niet wech ghedaen.
Si hieten hare tenten saen
1020 Buten sconincs tente slaen.
Artabacus bat sinen here
Dat hijt dede dor sijn ere
Dat hijt verdroughe met ghemake,
Al waret een pijnlike sake.
1025 ‘Here’ sprac hi ‘dese dulle woort,
Die ghi nu hier hebt ghehoort,
Verdrach van den dinen wel!
Alexander hi es fel
Ende hi comt na ons ghereet.
1030 Es dat sake dat hijt weet
Dat si willen van ons varen,
Hine sal ons niet en sparen.
Verliesen wi tfolc van Bacterenlant,
Here, so sijn wi ghescant.’
1035 Daris volchde sinen raet,
Hi hielt al over baraet,
Ende liet sine tenten slaen.
Met rouwen was hi bevaen
Ende met wanhope; dese twee
1040 Sijn mettien keytive emmermee.
In die tenten was groot ghescal,
Want het was onberecht al.
Daris sterfdach die was bi,
Ende gheen here en was hi,
1045 Alsi hadde gheweest te voren;
Hi hadde rouwe ende groten toren.
Bessus ende Narbesines
Visierden, hoe si des
Beste te voren mochten comen
1050 Dat si hem dlijf hadden ghenomen.
Si wisten wel, soudemen vaen,
Dat ment met vresen soude bestaen,
Want die van Percen haren here
Gheerne vordeel doen ende ere,
1055 Want hi es van groter macht;
Sine name ontsietmen dach ende nacht;
Si ghenighen hem int ongheval,
Ende si ontsiene int gheval.
Dus eren sine, hoe dat gaet,
1060 Eest gheval goet ochte quaet.
Ende om dat dat volc haren here
Alleweghe doet goet ende ere,
So en dorsten sine niet vaen,
No met crachte doot slaen.
1065 Bedi viseerden si, si souden toghen
Grote onghedout voor sine oghen
Ende grote onscout bieden
Ende segghen dat si met haren lieden
Bede lief ende leet
1070 Met hem willen doghen ghereet.
Des ander daghes ter sonnen upganghe
Bliesmen ene busine langhe.
Daris hiet die tenten upbreken.
Si twee quamen toe ghestreken
1075 Met lieden van haerre hulde
Ende boden hare onsculde
Ende baden hem groot ghenaden.
Maer int herte hadsine verraden,
Want si die crone wouden draghen.
1080 Daris sat up enen waghen
Noch doe eerlike ende scone,
Verchiert met eens conincs crone.
Dandere laghen up die eerde
Ootmoedelike voor sine poerde,
1085 Si boden hem ere ten selven stonden,
Nochtan dat sine siden bonden.
Si weenden, entie oude man
Ghelovets ende weende dan.
Nochtan en beroude dies hem niet
1090 Dat si om die moordaet peinsden, iet,
Dor al dat si wale saghen,
Dattie oude man van daghen
Hovesch was ende goedertiere
Ende hijt hem vergaf sciere.
1095 Nochtan wiste hi wel ter cure
Dat si twee entie aventure
In allen doene jeghen hem waren.
Hi peinsde dat hi soude ontfaren
Alexandere al dat hi mach,
1100 Want hi hem allene ontsach.
Met Darise was een baroen,
Die gheheten was Patroen
Ende ute Grieken gheboren.
Hi hadde sijn lant verloren,
1105 Doe Alexander Athenen wan.
Onder hem was menech man;
Hi hadde bi dien * jaren.
Ghetrouwe was hi ooc te waren
Ende Daris vrient, alst wale sceen.
1110 Met sine vrient, menech een,
Dat hi voer bi Daris side.
Hi wiste wale, ende waes onblide,
Dattie coninc was verraden.
Doe hi mochte met staden,
1115 ‘Coninc,’ seidi ‘Tarbesines
Ende Bessus si vermeten hem des,
Dat si di emmer willen slaen.
Si sullent heden noch bestaen,
Also alsic hebbe vernomen.
1120 Hier omme bem ic tot u comen,
Dattu mi laets dijn lijf bescermen;
Met hem en canstu niet ghehermen.
Tavont doe dine tenten slaen
Onder donse, dats wel ghedaen.
1125 Grieken ende Europen lant
Hebben wi verloren, dats u becant,
Noch in Bacteren noch in Inden
Wetstu wel, dat wi en vinden
Lant no huus, wijf no kint.
1130 Wine hebben anders niet een twint,
Dan wi hopen tote di.
Ic bade di nemmer, coninc vri,
Dattu dedes dese dinc –
Want ic bem een incomelinc –
1135 Saghic dat iemen vanden here
Voor di woude staen ter were.’
Nu weetic wel dat alle dinc,
Die de hemelsce coninc
Hevet ghemaect met siere cracht,
1140 Dat si bede dach ende nacht
Also gaen, alsi ghebiet.
Bedi so wat nu ghesciet,
En wils god niet ghehinghen,
Men maechs altoos niet volbringhen.
1145 Bi Darise segghic u dat.
Hi ontghinghe terre stat
Mettien, woude hijt doen,
Dat hem riet sijn ridder Patroen.
Hi liet ghescien tghebot ons heren.
1150 Sine antwoorde willic u leren:
‘Al hebbic dicke ondervonden
Uwe trouwe in allen stonden,
Nochtan en willic niet laten
Mine liede ende verhaten.
1155 Hoe mochte ic van hem sceden?
Ic wille met hem mijn lijf leden,
Want ic hebbe hem sonder waen
Meneghe hoveschede ghedaen
Ende up ghehouden van der wieghen.
1160 Ic hebbe liever dat si mi bedrieghen,
Dan hem van mi quaet ghesciet.
Wat so daventure ghebiet,
Willic eer laten ghescien,
Eer ic van hem wille vlien.
1165 Es hem mine doot bequame
Ende mijn leven onghename,
Ic hebbe ghelevet alte vele,
Ic sterve gheerne, ic biede de kele.’
Patroen waert so tonghemake,
1170 Doe hi hoorde dese sake,
Hi verloos dien hope al
Om Daris groot ongheval.
Hi keerde onder die griexe scaren,
Di onder sine banieren waren,
1175 Ende hiet hem dat si waren ghereet
Te doghene lief ende leet
Om dies conincs Daris recht.
Bessus die quade cnecht,
Die hem selven sculdich kinde
1180 Dat hi Daris doot sere minde
- Griex en condi niet verstaen –
Hi ontsach hem sonder waen
Dat Patroen sijns ghewouch.
Ende hets openbaer ghenouch,
1185 Wie so valsch es ende fel,
Hi en betrouwet niemen wel.
Hi vraechde enen taelman,
Die griex ende sarrasinois can,
Wat die Griec hadde gheseit.
1190 Doe hijt wiste wel ghereit,
Soudi Darise hebben versleghen.
Maer hi ontsach hem datter jeghen
Patroen soude hebben ghestaen.
Hi peinsde hi soudene vaen
1195 Ende Alexandere prosenteren,
Sone soude hi hem niet deren.
Dus waende hi alre best ghewinnen
Alexanders hulde ende minne.
Hierbi verste hi dese moort
1200 Toter nacht ende voer bat voort.
Nacht es recht der quader doen,
Die ghere doghet nie en ploen,
Snachts alsemen die quaetheit doet
Diemen sdaghes niet sien en moet;
1205 Want dan es die blode coene
Een onscamel dinc te doene.
Doe quam Bessus ten coninc
Ende dancte hem derre dinc
Valscelike met scoonre tale
1210 Dat hi so hoofscelike ende so wale
Patroens raet hadde ontseit,
Die hem te voren was gheleit.
Hi seide’Here, nu merct wel,
Patroen es valsch ende fel,
1215 Hadde hi di, hine woude nemere,
Hi soude di leveren sinen here;
Mochte hi di vaen, hi soude di gheven
Alexandere die dijn leven
Nemen soude jammerlike.
1220 Ens gheen wonder sekerlike
Dat sijt al te cope gheven,
Die niet en achten up haer leven.
Ja en slaet hi in die aventure
Sijn lijf om ene clene hure?
1225 Een man die es een incomelinc,
Een keytijf ende een aerminc
Sonder wijf ende sonder kinder,
Ende nu es hier, nu ghinder,
Ende ooc anders niet en hevet,
1230 Dan hi bi sinen soude levet,
Die es onghestader dan een riet,
Dat dien winde volghet ende vliet.’
Bessus inde sine tale;
Daris lovet haerde wale,
1235 Nochtan wisti haerde wel
Dat het waer was ende niet el,
Dat hi van Patroene hoort.
Want het was so comen voort
Dat hi en mochte niet ontgaen.
1240 Sonder hope in vrese was hi bevaen.
Et dochte hem wesen haerde quaet
Te latene siere liete raet,
Nochtan dat hi hem niet en ghelooft.
Hi was ghereet te biedene thooft,
1245 Welctijt dat si hem wouden slaen.
In desen wille was hi bevaen.
Het was siere doot gheheinde.
Die seste bouc neemt hier einde.
Die sevende bouc.
Hier ga ic weder ane die geeste.
Daris levede sonder feeste,
Om dat hi wiste sonder waen
Dat hi niet en mochte ontgaen.
5 Ende het ghinc tavonde waert.
Sijn selfs gheest was vervaert
Ende verdrouvet toter doot;
Rouwe haddi ende jammer groot.
Die sone begonde onder gaen,
10 Drouvelike was soe ghedaen,
Ghelijc of soe hadde gheweent.
Men mach wel weten, wat soe meent.
Soe bleef langhe staende stille
Om dies conincs Daris wille,
15 Dor hem te linghene sijn lijf.
Die mane merrede sonder blijf,
Want soe node woude sien
Dat leet, dat daer soude ghescien.
Dus vortekende soe sine doot.
20 Maer so wat so god gheboot,
Dat en mochte noit bliven:
Sine moesten haren ganc vuldriven,
Also alsi hadden begonnen.
Nn hoort voort vander sonnen:
25 Al waest haer leet, soe ghinc te hove,
Entie coninc van groten love,
Die wilen was Asien onderdaen,
Dede sine tente slaen.
Sine ridders ghinghen slapen
30 Ende garsoene ende knapen.
Selve weende hi haerde sere
Daris, want die edele here
Waende wale al sonder saghe
Dat hi emmer vor dien daghe
35 Sterven moeste.
Wat sal hi doen?
Hi sloot dien pauwelioen.
Maer et es gheerne quaet
* dat verstaet,
Dat dien minsce coomt te voren,
40 Alse hi waent hebben verloren
Sijn lijf, van tide te tide
Ende hi allene es ende onblide.
Hi sprac jeghen sijns selfs sin
Dese tale, meer no min.
45 ԏwi, felle Jupiter! –
Ofte ict wale segghen der –
Vader ende here vanden goden,
Och, en helpstu mi in derre node?
Wat doestu mi leets besuren!
50 Waer hebbic dese aventuren
Verdient ende dit ongheval?
Owi, ghi gode, besiet dit al!
Waer verdiende ic dese pine,
Daer mi nu in staet te sine?
55 Ja en hebbic ooc niet dies verdient
Dat ic steerve onder mine vrient,
Noch sekerlike leven en mach,
Daer ic hebbe meneghen dach
Conic ende here ghesijn.
60 Nu staen si na dat leven mijn.
Of ic met onrecht hebbe ghedraghen
Die crone van Asien in minen daghen,
Ende of ic qualike hebbe berecht
Die lande beide nu ende echt,
65 Ende of ic breken wilde die wet,
Die mine voorders hebben gheset,
Ende of ic hebbe gheregneert dlant
Entie steden alse een tirant
Ende of ic ooc valscelike
70 Te enegher stede in mijn rike
Dien aermen hebbe ontwijst sijn erve
Dor des rijcs mans bederve,
Ende of ic dor minne, ofte dor miede
Hebbe ontervet mine liede,
75 Ende oft ic vonnesse hebbe vercocht
Dor prosent, dat mi es brocht,
Ofte dat van minen lieden een
Hem beclaghet dat ic sijn leen
Ontwiset hebbe enech waerf,
80 Dat van rechte hem verstaerf,
Ende ic recht hebbe begheven
Ende trouwe in al mijn leven:
So eist recht dat ict ontghelde
Mettier doot up desen velde.
85 Siet, ghi gode, hebbic mesdaen,
So wille ict becopen saen.
Ghenouch hebbic gheleit dit leven;
Alse ghi wilt, salict begheven.
Bessus come ende sla mi dan,
90 Narbesines, die felle man,
Come ende storte mijn bloet
Ende coelre mede sinen moet.
Maer of ic up eertrike
Hebbe ghelevet redenlike,
95 Ende ic redene ende recht
Hebbe ghedaen nu ende echt,
Also alst bescreven staet –
En si dat ic enech quaet
Met minen live hebbe ghedaen
100 Dat mi nature dede bestaen –
So bidde ic al den goden,
Die mi maecten ende gheboden,
Dat si mi besceermen moeten
Voor die ghone die mi mesgroeten,
105 Dats Bessus ende Narbesines.
Ghi gode, bedinct u des
Dat ghi hem allene doet becopen
Die moordaet, daer si om lopen,
Ende ic met rechte moete leven;
110 Dies verdient, hi moete sneven.
Ende of dat sake es dat die gode
Dat hebben vast in hare ghebode,
Ende ocht also es vorseit
Dat mijn leven u es leit,
115 Ende Atropos, diet al verslaet,
Breken wille minen draet,
Daer mijn leven an staet al:
Waer om eist dat een ander sal
Meerre macht hebben up mi,
120 Dan ic selve? ic segghe u twi:
Waer omme sal mi Bessus slaen,
Ende ic den Grieken ben ontgaen?
Ja en hebbic noch mijn leven?
Ende mijn hande sijn mi bleven,
125 Ende ic hebbe noch een swaert;
Ic sal mi doden mettier vaert,
So en doden mi niet die scalke.’
Dit sprac hi, ende an enen balke
Van der tenten hinc een swaert;
130 Doe trac hijt te hem waert.
Doe sacht een spadoen ende liep
Uter tenten ende riep.
Doe waert daer die jammer groot,
Men seide, die coninc ware doot.
135 Al die edele baroene
Quamen ten pauwelioene
Ende sloughen hare hande te samen,
Doe si die niemare vernamen.
Bede ridders ende knapen
140 En dorsten hem niet wapen,
Want si doe alle waenden des
Dat Bessus ende Narbesines
Hadden versleghen haren here.
Die Percen hadden dor haer ere
145 Gheerne wapen an ghedaen;
Maer sine dorstens niet bestaen,
Want si waren alle in vare
Vander quader scalker scare,
Ende dor die vrese vander doot
150 Lietsi dien here in dier noot
Mettien quamen die moordenaren
Wel ghewapent met haerre scaren
Ende met haren baren sweerden
Ende doorreden met haren peerden
155 Die Percen, die bi haren here
Staen ende troostene vanden sere,
Ende hebben hem dat sweert ghenomen.
Mettier vaert so sijn si comen
Ende waendene doot vinden.
160 Stappans deden sine binden
Ende slaen in vaste boien.
Ai keytive, wat suldi doien?
Hoe onghestade es dat gheval
Dat tesen levene behoret al!
165 Hoe wandel es die aventure!
Die wilen hadde sine cure
Van den oosten toten westen
Ende voer up enen guldenen waghen,
170 Entien so vele liede ontsaghen,
God weet, al nu te desen stonden
Hebben sine cnechte ghebonden
Ende up enen nouwen waghen
Gheleit, diene te voren ontsaghen.
175 Nochtan dor dat si haren here
Souden doen eneghe ere,
Dede Bessus dien here sijn
Beslaen in guldene vingherlijn.
Si roveden met groter scame
180 Sconincs scat ende sijn allame,
Als ocht ware in enen stride.
Si loeden in corten tide
Bede waghen ende kerren.
Si en dorsten niet merren,
185 Doe si die quaetheit hadden ghedaen;
Si hilden haren here ghevaen
Ende si ontfloen, want si ontsaghen
Dattene Alexander soude jaghen.
Waer vliedi? wat volghedi na,
190 Scande van al Asia,
Scalke, quade moordenaers,
Onrene knechte, quaet ghepaers,
Vondelinghe van nieute comen?
God moete u verdomen!
195 Wat lande sal u onthouden?
Waer suldi sculen? in wat wouden?
Ghi hebt ghevaen uwen here,
Wi sal so coene sijn emmermere,
Die met u sal durren leven?
200 Ja en hebdi uwen here verdreven?
Ende ooc, eer hi u sal ontgaen,
Sult ghine dorperlike verslaen.
Doe dese dinc ghesciede,
Quam Alexander ende sine liede,
205 Die torment van Asia,
Ende volgheden Darise na.
Tote Ebractana was hi comen,
Want hi die mare hadde vernomen
Dat Daris ware in die stede.
210 Nu hoort, wat Alexander dede!
Alse hi die mare hadde ghehoort,
Beleide hi al om die poort;
Hi waende Daris vinden daer.
Hi hadde achtinghe over waer
215 Die poort te slechtene neven deerde
Ende al te slane mettien sweerde.
Doe seiden hem die vander poort
Dat Daris ware ghevloen bat voort
Ende gaven die sluetele van der steden
220 Ende seiden dat hi ware in Meden
Ende hi Percen hadde ghelaten.
Doe voer die coninc siere straten
Ten lande van Meden waert
Darise souken mettier vaert;
225 Daerna woudi in Bacteren varen.
Doe quam een bode te hem te waren,
Die hem seide min no mere,
Dan hoet verghinc met sinen here,
Ende hoene vinghen sine liede,
230 Min no meer, dan alst ghesciede.
Alse Alexander dat verhoorde,
Hadde hi wonder van den woorde
Ende riep bat na sine baroene
Clituse ende Permenioene
235 Ende ander vele diere waren.
‘Ghesellen’ sprac hi ‘Laet ons varen
Doen enen clenen aerbeit,
Ons esser groot lof af ghereit.
Daris es hier bi ghevaen
240 Van sinen lieden, sonder waen,
Die hem sijn leven maken te sure
Ende doen hem hebben quade aventure.
Of hi es jammerlike doot,
Of hi leeft in groter noot.
245 Ic wille dat wi haestelike
Na volghen den coninc rike.
Al es hi onse viant,
Laet ons volghen al te hant.
Het es ere ooc also groot
250 Dien viant te helpene uter noot,
Alse hi woorden es keytijf,
Alse te nemene sijn lijf
Ende alse te vane in enen wighe.’
Die heren riepen al te prighe
255 Dat si dor vrese no dor doot
Hem en lieten in enegher noot.
Die ghesele van eerderike
Scaerde sijn volc ghenendelike
Ende ghinc sonder logieren bi nachte
260 Achter Darise met groter crachte
Dat si altoos niet en sliepen.
Di orsse haesten ende liepen
Snellike met groten ghere.
Selve voer hi min no mere,
265 Dan of hi een tigher ware,
Ende hi sochte harentare,
Die hem sine jonghen nam.
Dus so voer hi haerde gram
Ende peinsde, wat daer ghesciede.
270 Hem volchden alle sine liede.
Nu es Alexander so na comen,
Dat hi die stat heeft vernomen,
Daer Bessus dien here vinc.
Doe quamen jeghen dien coninc
275 Twee van Daris lieden gheraect,
Die met hem hebben vrede ghemaect,
Want si dier verraders scare
Haten ende hadden onmare.
Met desen tween hevet Alexander
280 Dien wech bestaen ende menech ander,
Want hem waren die straten cont.
Het was so na an dien avont,
Dat men die sterren mochte sien.
Alexander hi scaerde mettien
285 Al sijn volc in vieren
Ende voer in dier manieren,
Dat deen scare spreken mochte
Toter ander, als hem rochte.
Dus voer hi met groter cracht
290 Tote dien dat was minnacht.
Mettien quam Brocubelus,
Een ridder ute Daris huus,
Ende seide al openbare
Dat maer ene mile en ware
295 Ende ene halve ooc daermede
Al toter selver stede,
Daer Bessus die moordenare
Laghe met siere scare.
ԗacht, hoe ghi vaert darewaert!
300 Wacht dat ghi ghewapent vaert!
Dat u dat moordadeghe diet
En moghe ghescaden niet;
Want die ghere ghenaden en hoopt
Hem en roect, wat dode hi beloopt.
305 Hier bi sijn si van groter were
Die moordenare ende sijn here.’
Dit waren Brocubelus woorde.
Doet die griexe scare hoorde
Ende Alexander, die here,
310 Hadden si te meerren ghere
Die moordenaren te bestane.
Met groter haest voeren si dane
Van midnacht toter dagheraet.
Doe mochtmen horen dat baraet
315 Entie waghen horen kerren
Ende Bessus carinen van verren,
Ende elc mochte anderen wale sien,
Van diere volghen ende vlien;
Ne ware die stuvinghe vander mouden
320 Heeft die claerheit al onthouden.
Alexander hiet dat here staen,
Om dat tghestof soude vergaen,
Ende hi daerbi bekinnen mochte
Die moordenaren, die hi sochte.
325 Bessus liet doghen omme gaen
Van enen berghe, daer hi ghestaen
Was hoghe boven allen lande.
Hi sach comen sine viande
Blikende ende ghewapent wel
330 Ende meneghen voetgangher fel.
Stappans was hi in vare.
Hets recht, want elc moordenare
Es coenre te doene een moordaet,
Dan te doene een goede daet.
335 Alse die Grieken Bessuse saghen,
Begonds hem haerde wel behaghen.
Si sochtene met groter macht,
Al hadsi onghedeelde cracht.
Hadde Bessus ghewesen also coene
340 Eneghe hoghe daet te doene,
Alse hi te verradene was:
Ic dar mi wel vermeten das –
Hi hadde so meneghen coenen deghen –
Hi hadde al die Grieken wel versleghen
345 Ende ghewroken Asienlant;
Want hi hadde in sijn bewant
Vele meer volx dan Alexander
Ende duchtegher, dan een ander.
Sijn volc hadde meerre cracht,
350 Want het sliep ooc al die nacht
Ende hadde ghehat groot ghemac,
Dat dien Grieken al ghebrac.
Maer die anxt entie vrese
Van der edeler griexe rese
355 Ende ooc Alexanders name,
Die meneghen coninc dede scame,
Entie meneghen strijt verwan,
Maecte so blode meneghen man,
Die Bessus enegher eren onnen,
360 Dat si waenden sijn verwonnen.
Si scoten hare wapen of
Ende vloen al dor dat ghestof,
Ghelijc ocht waren onedele liede.
Nu hoort een deel, wat daer ghesciede
365 Doe dat die verradere saghen,
Liepen si te Daris waghen
Narbesines ende Bessus
Ende spraken te Darise aldus:
‘If dijn herte vlien begheert,
370 So sitte stappans up een peert
Ende vlie, die Grieken comen!
Vare met ons, het sal di vromen;
So machstu behouden dlijf.’
Daris hadde onweert haer bedrijf,
375 Hi seide, hine dedes niet,
Wat so hem daerna ghesciet.
‘Ic bidde noch minen goden,
Up dat ghi mi wilt doden,
Si sullen wreken minen rouwe;
380 Des edels Alexanders trouwe
Biddic al wenende omme wrake.
In volghe u dor ghene sake;
Ghi sijt moordadich ende fel.
Die doot ghenoucht mi haerde wel,
385 Ende soe en sal mi niet vervaren;
Engheen mesval sal mi te waren
Quaden knechten doen volghen.
Al es mi daventure verbolghen,
Soene mach mi deren nemee.
390 Al dodi mi nu, ghi twee,
Dats mi dat leste ongheval
Dat mi daventure gheven sal.’
Qualike bequamen dese woort
Dien ghonen, die se hebben ghehoort.
395 Bessus ende Narbesines
Bolghen hem sere, des sijt ghewes,
Ende scoten up Darise, haren here,
Meneghen spiet ende meneghen ghere.
Si gaven hem meneghe diepe wonde.
400 Si ghemistene doch ter selver stonde,
Dat sine int herte niet en rochten.
Maer die paerde, die den waghen brochten,
Sloughsi doot, om dat si dochten
Dat si hem volghen niet en mochten.
405 Hem twee slouch Bessus, die dief,
Die Darise hadden haerde lief.
Stappans doe dit was ghedaen,
Begonden si die vlucht bestaen.
Bessus vlo in Bacteren lant,
410 Narbesines vlo ooc te hant
In dat lant van Yrcanie.
Hare tweer companie
Vloen harentare, daer si dochten
Dat si hem onthouden mochten.
415 Daer bleven vijfhondert amirale
Ghewapent uter maten wale,
Die door recht ende dere van den lande
Wouden vechten jeghen die viande,
Want sine waenden verweren.
420 Ooc scaemden si hem der oneren,
Dat si behouden souden dleven
Ende hare here ware doot bleven.
Nochtoe dat si in twivel waren,
Weder si henen wouden varen,
425 So haer viande weder staen,
Mettien so quamen heerde saen
Uten dale dedele Grieken,
Die dien nacht al over wieken,
Up die berghe, daer si sien
430 Meneghen edelen ridder vlien.
Die Grieken waren van groten prighe
Ende hadden al den sin te wighe.
Wonder dat die coninc dede.
Permenio ende Philotas mede
435 Clitus ende Antigonus
Cenus ende Craterus
Polistratus ende Polipercoen
Mochtmen sien wonder doen.
Tholomeus ende Efestio
440 Dadent rechte bede also,
Dat hise prijsde, diet sach.
Daer bleef menech uptien dach.
Men ghinc daer houwen ende slaen;
Die blode mochte niet ontgaen,
445 No ontcrupen, no ontvlien;
En mochte dien coenen niet ghescien
Dat hi hem verweren mochte.
Menech was daer, die vercochte,
Eer hi staerf, sijn lijf wel diere.
450 Nu hoort wonderlike maniere!
Het screef die gone diet al sach,
Datmen cume gheloven mach:
Men vinc die blode ende slouch die coene.
Daer waren vele meer baroene
455 Ghevaen, dan in dien wighe te waren
Als ende als dier Grieken waren.
Nochtan so bleefer ooc doot
460 Drie dusent, die were groot
Deden, eer si dlijf verloren;
Het waren princen uutvercoren.
Die strijt was staerc ende groot
Tote dattie coninc gheboot
465 Datmen vechten soude laten
Ende pleghen voort dier maten;
So dat men liet dat striden bliven.
Daer was ghenouch der keytive!
So menech man wasser ghevaen,
470 Dat si tropmale alse beesten gaen;
Nochtan bleefer mere doot.
Daer en was ridder no ghenoot,
Die wiste, waer Daris ware.
Ende men sochten harentare
475 Up al die waghene, daer si mochten
Vinden dien coninc, dien si sochten.
Maer ic wane, sijs niet en vonden,
Want dorsse, die ghone dieve wonden,
Haddene ghevoert in een dal,
480 Daert eenlijc was overal
Bi eenre straten up ene flume.
Hi was cranc hi levede cume.
Die flume heet Albene,
Tusscen Brandijs enten Swene
485 En sijn niet drie so soete beken,
Ute eenre rochen comt soe ghestreken
Ende loopt over een soete sant.
Daer quam ghelopen al te hant
Polistratus, een griex man,
490 Die harde groten dorst ghewan
In dien stride, diemen daer vacht.
Der Albene heeft hi gheacht;
Mettier haest quam hi ghereden
Ende wel na was hi leden;
495 Ne ware hi doch versach
Dien waghen, daer Daris up lach,
Staende al onghecovertuert,
Want het was te stucken ghescuert,
Ende die paerde sach hi ghewont.
500 Daerwaert voer hi in corter stont;
Darise vant hi daer ter stede
Sere ghewont ende ooc mede
Int einde van sinen live
Ende ghelijc enen keytive.
505 Onghelijc was hi dien groten here,
Die wilen met groter ere
Jeghen Alexandere quam te wighe,
Entie here met groten prighe
Was van Percen ende van Meden
510 Ende van vele goeder steden.
Polistratus conste wale
Beide indsce ende griexe tale.
Hi vraghede, wie dat hi ware.
‘ԁy vrient’ sprac hi ‘kom bat hare!
515 Bestu een Griec?’
‘Ja ic, wie du?’
‘Hoor na mi, ic segghe u nu,
Ic was Daris wilen ere.
Nu hebbic gheen gheluc mere,
Dan du verstaes mine tale.
520 Daventure heeft mi wale
Gheholpen ende ic dancs haer sere.
Hoor mi, ende ic en bidde nemere.
O wi, oft mochte ghescien,
Hoe gheerne soudic sien
525 Alexandere, ocht also ware,
Ende segghen hem dat ic begare!
Ic woude, hi mijn inde saghe
Ende hi hoorde mine claghe!
Wi souden so te gader spreken,
530 Dat wi dien nijt al souden breken
Ende pais maken van orloghen.
Maer dit en willen niet ghedoghen
Daventure ende onse gode;
Hiertoe saltu wesen bode
535 Tote Alexandere, ende ganc
Ende segghe hem van mi groten danc,
Ende dat hijt met rechte heeft verdient.
Want hi was so groot een vrient
Mijns kinds Daris ende miere moeder
540 Miere suster Dymen ende mijns broeder
Ende Rixcolien miere dochter.
Sine vrientscap es vele sochter,
Dan die vrientscap van minen lieden,
Die mi dus qualike verrieden,
545 Want hi hevet dien minen ghegheven
Groot goet ende ooc hare leven,
Ende die ghene hebben mi doot,
Dien ic dede ere groot,
Ende dien ic gaf lant ende goet.
550 Met rechte soude ic onbehoet
Hebben onder hem ghesijn,
Die mi namen dleven mijn.
Dus loonden mi mine vriende
Daer ic doechden jeghen verdiende.
555 Daer omme biddic uwen here
Dat hi mi wreke also sere,
Alse hi woude dat ic dade
Ende mi ware ghevallen stade,
Ende dien ghonen doe selke recht,
560 Alsmen sculdich es dien knecht
Te doene, die sinen here verslaet
Valscelike met ere moordaet.
Want hi mach bi miere doot
Exempel nemen haerde groot,
565 Ende al die coninghe, die nu leven,
Die dien lieden ghebot uut gheven,
Moghen wachten hem bi mi.
Sie dat hi sulc rechter si,
Die grote here, van deser daet,
570 Ende hem so lone hare quaet,
Dat hijs en hebbe ghenen lachter,
Dat men niet en segghe hier achter.
‘Alexander wrac scandelike
Darise, dien coninc rike.’
575 Dit ware ooc grote scande.
Segghe hem minen ande,
Alexander, dien hovescen coninc,
Dat hi scuwe dusdane dinc.
Merke mine doot ende wreke dan
580 Minen lachter als gherecht man.
Ic bidde dien goden van hier boven,
Daer wi alle an gheloven,
Ende dien goden van der helle,
Daer ic wesen sal gheselle -
585 Up dat si mi dese bede dan gheven
In bidde nemeer in al mijn leven –
Ic bidde dat die ommeganc
Over breet ende over lanc
Vander werelt wesen moete
590 Onder Alexanders voete.
Segghe hem dat hi mi begrave
Eerlike met groter have,
Alsi Telico, mijn wijf, dede.
Dit es Daris achterste bede.’
595 Mettien trac hi een vingherlijn
Men enen jaspise guldin fijn,
Dat hijt droughe tenen prosente
Dien coninc in sine tente.
Ende dat coude vander doot
600 Quam te sijnre herten so groot,
Dat hem siele ende lijf versciet.
Die gheest voer henen ende liet
Dien aermen lichame doot ende cout
Ende voer in die goods ghewout.
605 Salech waren alle sielen
Wisten wi, eer wi vielen
In die quaetheit, in die sonden,
Wat tormente dat wi vonden,
Daer men die sonden in becoopt,
610 Die men in dit lijf beloopt.
Wisten wi in dit leven mede,
Hoe groot es die claerhede,
Daer die saleghe sullen varen,
So en souden wi niet begaren
615 Aerdersc goet ende verkiesen,
Daer wi die siele bi verliesen.
Onsuverheit van lichame
En soude ons niet sijn bequame,
Wine souden niet overjaghen
620 Lant ende paert, huus ende waghen
In dieren mede, in dieren wijn,
Daer die goliase gheerne in sijn.
Wijn, clareit ende bruscaert
En souden niet sijn so waert,
625 Dat men so vele soude in ghieten
Dat het quame te verdriete.
Wisten papen ende clerke,
Biscoppe ende heren van der kerke
Dien rouwe vander helscer pine,
630 Daer hem inne staet te sine,
Si souden scuwen symonie,
Si souden node haren neven
Die grote, vette provende gheven,
635 Eer sijs te rechte weerdich waren.
Men soude niet vercopen, twaren,
Ons heren erve, noch verhuren
Gheloofden si wale dier scrifturen.
Goods erve dats kerkelic goet,
640 Hi storter omme sijn bloet,
Dat souden hebben sine liede.
Dor vrientscap ende dore miede
Een rike man, die cume can beden
Sinen pater noster ende sinen crede,
645 Hevet provende ende personaet.
Een aerme clerc, die bi hem staet,
Die ter cure es wel fondeert,
Hevet cume, dat hi verteert.
Hierbi weert clergie onwaert,
650 Dies de meneghe heeft beghaert.
Wisten si den loon van der daet
Si souden scuwen dit baraet.
Hadde theerscap ooc gheloof
Wat groter sonden ware roof,
655 Sine souden niet so vele striden,
Noch orloghen, noch oec beriden.
Vrederic en hadde, alse ic wane,
Den paues niet verdreven dane,
Die gheheten was Innocent,
660 Hadde hi vorsien den torment,
Dien hi doghet altehant.
Owi, of ons ware bekant
Die sware val, dat sware sneven
Daer menech bose in es bleven
665 Entie ketel, daer hi in wallet
Die quade die in de helle vallet!
Maer dit onsaleghe aertsce goet
Verblent so dies menscen moet;
Alswi volghen dien ghewinne
670 Entier rijcheit werden in inne,
Bedrieghet smenschen vleesch den gheest;
Dits, dat ons deert alremeest.
Hen laettier sielen niet ghedinken,
Hoe saen die lichame sal stinken,
675 Hen laet ons niet ghedinken das
Wie onse sceppere was,
No waerwaert die siele geet,
Alsoe vanden lichame sceet.
Hierbi vergheten wi der doghet;
680 Hierbi begheert die dulle joghet,
Dattie nature wederstaet;
Hierbi doet die mensce quaet,
Ende hi en roect altoos niet,
Wattier sielen ghesciet.
685 Bi deser talen eist ooc recht
Dat Bessus, die quade cnecht,
Niet en ontsach der werelt scande,
No ooc die helsce viande,
No die gode van siere wet,
690 Hine hevet sine siele besmet
Met sijns selfs heren doot.
Daerane dedi quaetheit groot.
Nochtan Daris, al bestu bleven,
Jacob hevet een deel bescreven
695 In dietsch dijn orloghe ende dijn doen.
Meester Wouter van Tsastelioen
Hi vorseide in latine aldus,
Also als sinte Jeronimus
Eerstweerf bescreef met groter pine
700 Uten griexen in latine:
Al bestu doot, men sal di ere
Ende lof spreken emmermere,
Bede in walsch ende in ebreus
Ende in griex ende in caldeus
705 Ende in dietsch ende in latijn;
Dat sal di grote ere sijn.
Dine name sal emmer leven
Al es dijn lichame doot bleven.
Polistratus quam ghevaren
710 Haestelike mettiere maren
Ende gaf Alexandere tprosent,
Dat hem Daris hadde ghesent,
Dat was dat guldin vingherlijn,
Ende seide hem die tale sijn.
715 Alse Alexander hadde ghehoort
Al dies conincs Daris woort,
Voer hi met haesten altehant
Daer hi dien doden coninc vant.
Doe hine sach also ghewont,
720 Weende hi sere ter selver stont.
Hi ghinc sitten uptien waghene
Ende begonde sere te claghene;
Hi hadde vergheten al den nijt,
Die tusscen hem was langhe tijt.
725 Hi weende om sine doot,
Daer hi te voren pine groot
Dicke hadde om ghedaen,
Hoe dat hine mochte verslaen.
Mettien nam hi wel ghereet
730 Mettier hant sijn pellijn cleet,
Sine oghen droochde hi mettier slitte,
Met drouver herten sprac hi ditte:
‘anderen troost in dit lijf
So en hevet die keytijf,
735 Sonder dattie grote ere
Ende die name emmermere
Ende die daet die men van hem seit,
Dat daeran gheen inde en leit.
Edel coninc Daris van Meden,
740 Van Parten, van menegher steden
Ende van den lande van Perci,
Men sal verre ende ooc bi
Van dinen groten daden spreken,
Ende dies en sal di niet ghebreken,
745 Dine geeste en dure ende dine daet
Also langhe alstie werelt staet.
Du salt sere ghelovet wesen,
Men sal van dinen daden lesen,
Omme dattu waers so coene,
750 Dattu jeghen die griexe baroene
Ende jeghen dien coninc haren here
Striden dorsts, dat was grote ere.
Dat es die alre meeste prijs,
Dien du moghes hebben in enegher wijs.
755 Hadde dat moghen ghescien
Dat ic di levende hadde ghesien,
Du souts hebben gheprouvet wel,
Dat sochter es dan iewet el,
Mi te sine onderdaen;
760 Du souts wesen sonder waen
Boven alle coninghe here,
Sonder van mi ende nemere;
Dijn ghelike en ware gheen ander,
Sonder allene Alexander.
765 Ne ware dat die scalke bede
Di sloughen - het wert hem te lede –
Ende dijn grauwe haer ute sleten:
Dies en sal ic niet vergheten,
Om dat men segghen sal na mi
770 Dat ic een hovesch verwinre si.
Al was ic teerst dijn viant,
Mijn swaert ende mine rechter hant
Sullen doen wrake groot
Up dine viande dor dine doot.
775 Also waerlijc moetic dorvaren
Al die werelt met miere scaren
Van orient tote occident
Ende die mere al omtrent,
Ende die eylande vander see
780 Ende Vrancrike doen so wee,
Dat si moeten gaen in hant
Met al dien van Overlant,
Also waerlijc moetic liden
Moniu den berch in dien tiden
785 Ende dwinghen tfolc van Spanien
Ende twrede volc van Almanien,
Poelien ende Lombaerdien
Ende dat lant van Romanien
Ende die cracht van Rome breken,
790 Alsic dine doot sal wreken.’;
Dit was Alexanders tale.
Doe dede hi balsamen wale
Met dieren crude dien coninc.
Dat dede die here om die dinc,
795 Dat hi rieken niet en soude,
Want men groufene niet so houde.
Hi dede teerst maken een graf,
Daer hi groot goet om gaf.
Twee maerberstene diere ende goet,
800 Daer vele an ghescreven stoet,
Waren gheleit een boven anderen.
Daerane stonden salamandere
Ende ooc menegherande dier.
Donderste was root alse een vier,
805 Doverste steen hi was blanc,
Dicke ende groot, breit ende lanc.
Apelles wasser meester af,
Die makede dier vrouwen graf,
Daer die vierde bouc af seghet,
810 Wat daer ghescreven ane leghet.
Hi maecte an dien ondersten steen –
Dat en was loghene engheen –
Viere platen van latoene
Wel ghemaect na haren doene.
815 Daerup stonden columnen viere
Selverijn, groet ende diere,
Die capitele met goude visiert
Ende twewaerf ghepurgiert.
Effene ghepast met metale
820 Ende ghefoormeert haerde wale
Lach daerup een witte serc.
Daer ane stont dat diere werc,
Also alse Alexander woude,
Daerup ghegoten al met goude.
825 Apelles was wel gheraect;
Hi hade dien sarc boven ghemaect
Claerre vele, dan een glas,
Ende suverre, dan noit water was,
Scemerende ghelijc kerstale,
830 Dier sonnen ghelikende wale.
Die ronde voorme van eertrike
Wasser an ghemaect properlike,
Hoe soe was ghedeelt in drien,
Alse men wale hier mach sien,
835 Ende deylande diet hevet mede
Salmen nomen hier ter stede.
Die werelt es ghedeelt in drien
Alsmen wale hier mach sien.
Deen deel hetet Asia,
840 Dander deel Europia,
Affrica heet dat derde deel.
Ane Asia so es gheheel
Deene helft van eertrike.
Dat alre eerste conincrike
845Dat es dat eertsce paradijs.
Daerin steet dat selve rijs
Daer Adam bi brac tghebot.
Daerbi sloot onse here god
Met enen mure claer vierijn,
850 Daer saleghe sielen in sijn.
Daer es een boom, heet lignum vite,
Daer af so vintmen wonders mee:
Wie so van dier vrucht ate,
Hi bleve altoos in eenre mate
855 Sonder evel ende sonder doot.
Dit es van houte wonder groot.
Daer comen uut vier rivieren,
Die ghi moghet horen visieren:
Phison, die heet ooc Ganges,
860 Coomt van enen berghe, heet Cocobaces,
Ende loopt dor dlant van India.
Geon heet dander daerna,
Ende Nilus so heet soe mede.
Soe loopt dor meneghe goede stede
865 Ende dor Egypten, theleghe lant,
Dat es meneghen man becant.
Bi Alexandrien min no mee
So valt soe in die grote see.
Soe es gedeelt in seven sticken,
870 Dat hebbic ghelesen vele dicken.
Tigris heet die derde riviere,
Die vierde Eufrates, dus esser viere.
In Ermenien springhen dese twee;
Die eene loopt al dor Caldee,
875 Ende dore doude Babylone
Eufrates, een riviere scone.
Naest dien paradyse so es
Menech lant, des sijt ghewes,
Allen lieden onbekent;
880 Want daer es menich serpent
Ende vreselike beesten.
Aldus segghen ons die geesten.
Talre eerste conincrike daerna
Dat eest dlant van India
885 Ende gaet suut toter roder see.
An die noortside min no mee
Staet een berch, heet Caucasus;
An die westside Occeanus.
In Endi, na minen wane,
890 Es een eylant, heet Tamprobane,
Daer tiene stade binnen staen.
Elcs jaers sijn daer sonder waen
Twee somere ende twee wintere mede,
Ende daer in die selve stede
895 Groit dat cruut in allen tijt;
Die voghele hebber groot delijt.
Twee eylande sijn daerna,
Deen heet Argere, dander Crisa.
Daer sijn berghe guldijn root,
900 Ende daertoe menich drake groot
Ende voghele gripe, die daer wachten
Jeghen alle man met crachten.
Die berghe van Caspia
Sijn int lant van India,
905 Daer Alexander, die coninc,
Meneghen joden in bevinc
Tusscen die see ende die berghe,
* resen ende dwerghe
Van Gochs ende Magochs gheslachte;
910 In weet, wat duvele se daer brachte.
Dese eten liede ende ooc beesten
Ende drinken bloet, segghen de geesten.
In India ligghen waerlike
Vier ende viertich conincrike
915 Ende daertoe menegherande liede,
Die ic u een deel can bedieden.
Orestes sijn daer ende Germane
Ende Coacren ooc, alse ic wane.
Al sulke bome daer staen,
920 Dat si boven dien wolken slaen.
Int gheberchte wonen Pigmene,
Liedekine haerde clene,
Die jeghen die cranen houden strijt,
Want si in den oochstetijt.
925 Nemen willen hare coren
Ende hare lant al testoren.
Si draghen kindere te drie jaren.
Daer wast peper ooc te waren;
Het es wit van rechten aerde.
930 Maer si jaghen haerre vaerde
Die serpente al met viere;
Dus weerdet van bruunre maniere.
Binnen achte jaren weerden si out,
Dat si verliesen hare ghewout.
935 Daer wonen ooc Macrobiene,
Grote liede ende onsiene,
Die sijn twalef ellen lanc.
Daer es luttel ieman so cranc,
Si en houden meneghen strijt
940 Jeghen svoghels grijps ghebijt,
Achter liebaerde, voren aren,
Dus eest bescreven te waren.
Daer es volc van Buricolet,
Daer elc man sinen vader et,
945 Ofte siere moeder, alsi sterven,
Ofte van oude bederven.
Diere niet en et, heves scande,
Want hets sede in dien lande.
Daer sijn liede, die rauwe vische eten;
950 So staerc sijn si ende so vermeten,
Dat si verwinnen enen walvisch wel
Ende achterswemmen: si sijn so snel,
Ende si drinken die soute see.
Daerna so es wonder mee:
955 Daer sijn liede met breden voeten,
Ghescepen, als oft waren loeten,
Die ander huus negheen en maken,
Dan si up heffen met vlaken
Ende bescermen hem jeghen dien reghen.
960 Ander liede woner jeghen,
Die hebben an elke hant
Sestiene vinghere, dats becant,
An elken voet sestiene teen;
Dat en es loghene engheen.
965 Daer sijn liede, dats wel cont,
Die hovede hebben alse een hont
Ende lede met langhen clauwen;
Ghecleet sijn si met huden grauwen,
Ende alsi spreken tenegher stont,
970 Bassen si, ocht ware een hont.
Ooc hooric in bouken saghen
Dat daer some vrouwen draghen
Grauwe kinder; in hare ouden
Werden si swert, ende si behouden
975 Hare lijf so menech jaer.
Ander liede wonen daer
Die kinder draghen vive tsamen;
Dits also waer alse Amen.
Maer achte jaer en moghen si leven.
980 Ander liede woner neven,
Diemen heet Arimaspi.
Maer ene oghe en hebben si,
Die staet hem int vorhooft voren.
Ander volc es daer na gheboren,
985 Die up enen voete gaen,
Ende een aerm es hem ghestaen
In hare borst te middewerde.
Si lopen seerre dan perde,
Ghelijc alse een voghel vloghe,
990 Ofte alsmen scote met enen boghe.
Daer sijn liede sonder hovet,
Ende hem staen doghen, dies ghelovet,
In haere scouderen; haer mont es
In hare borst, des sijt ghewes;
995 Gheborstelt sijn si alse swijn.
Ander liede daerbi ooc sijn,
Die bi eens appels roke leven.
Ganghes die flume loopt hem beneven.
Rieken si ooc enen stanc,
1000 Si sterver af, si werden so cranc.
Serpente machmen daer ooc vinden
So staerc, dat si den hert verslinden
Ende si swemmen over die see.
Nochtan vintmen wonders mee:
1005 In Ganges so vintmen ale
Dertich voet lanc bi ghetale.
Daer sijn woorme met tween aermen,
So staerc, sine laten niet ghehaermen
Enen groten olifant,
1010 Sine verdrinkene altehant.
In die see ooc van Endi
Vintmen slecken, so groot sijn si,
Dattie liede huse maken
Van haren scellen. dit sijn saken
1015 Waer ende loghene enghene.
Daer so vintmen seilstene
Ende adamante, die sijn so staerc,
En machse breken gheen waerc,
Sonder sbox bloet allene.
1020 Dats wonder van enen stene.
Tusscen Inden ende Tygris
Leit een lant, dat gheheten is
Partia. in sinen wike
Sijn drieendertich conincrike.
1025 Partia hetet bi rechter namen
Om liede, diere eerst in quamen,
Ende van den Siten waren gheboren,
Die Parten hieten te voren.
Deen rike heet Aracusia
1030 Dor een poorte, daer het na
Wilen eer gheheten was,
Also alsic in dien bouke las.
Assuria, dats ware dinc,
Dat van Assur dien coninc
1035 Ontfinc sine rechte name
- Ende bleef hem ooc sint bequame –
Om dat was talre eerst sijn lant,
Dat leghet daerna altehant.
Sijn oudervader was Noe,
1040 Die voer over der lovien see,
Ende sijn vader dat was Sem
Die eerste coninc van Salem.
Daerna so staet dat lant van Meden
Met menegher goeder vaster steden,
1045 Dat na dien coninc Medus heet.
Daerna leestmen dat Percen steet,
Dat some liede heten Perci;
Dat heet na den coninc vri Perceuse,
Jupiters sone.
1050 Hi maecte ene stat wel scone,
Die Alexander brac te sticken,
Ghenoemt hebbicse ooc dicken:
Percepolis es soe ghenant,
Daer men teerst binnen vant
1055 Toverie, dies sijt ghewes.
Daer es een steen heet Pirites,
Die eens minscen hant bescout
Alsmene iewet vaste hout.
Dien Sineliten vintmen daer mede,
1060 Sine grote crachtechede
Die wasset bede ende waent
Metter mane in elker maent.
Van Tygris toter Eufraten
Leghet een lant groot utermaten,
1065 Dat heet men Mesopotamia
Van twee rivieren, daer het na
Eerstwerf gheheten was.
Ic dar mi wel vermeten das,
Dat daerin steet Ninive,
1070 Drie dachvaert lanc ende mee.
Die maecte Ninus hier tevoren,
Die ute Grieken was gheboren
Deerste orloochs man van eerderike.
Dit es waerheit sekerlike.
1075 Daer staet dat rike van Babylone,
Die Nemfroet maecte haerde scone.
Ninus wijf, Semiramis,
Maecte dien mure die daer is;
Tweehondert slachellen hooch
-1080Dat seide die ghone die niet en looch –
Ende vijftich ellen es hi dicke,
Van roden teghelen wel ghemicke,
Ende viertich milen es domganc
Met hondert poorten sonder wanc
1085 Ghegoten al van metale
Staerc ende groot, gheraect wale.
Dor die stat loopt die Eufrate.
Daerinne staet dat oude ghesate,
Doude tor, die Nemfroet wrachte
1090 Vier milen hooch met sinen gheslachte.
Daerbi eest dlant van Calde,
Daer vroede liede wonen mee
Van sterren, dan in enich lant
Dat nu ter werelt es becant.
1095 Astronomie was daer eerste vonden,
Also als ons die bouke orconden.
Daerbi so es Arabia;
Daerbi die goede stat Sabba,
Daer Sibilla was gheboren,
1100 Die versochte hier tevoren
Salomoene, den here,
Want hi conste wijsheiden mere,
Dan iemen verre ofte na.
Int lant van Arabia
1105 Leghet een berch, heet Sinay.
Daer leghet een maghet vri
Begraven, Sente Kateline
Die dinghele grouven sonder pine.
Daer ontfinc Moyses die wet,
1110 Dies moet ons allen sijn te bet.
Daer wonen die Moabiten Amoniten,
Ydumeen ende Madianiten.
Tusscen dier see ende Eufraten
Es een goet lant utermaten,
1115 Ende es gheheten Surien
Van enen edelen coninc vrien,
Daert wilen na was ghenant.
Daer staet in dat selve lant
Ene stat, die Damasch heet,
1120 Daer ene flume dore gheet,
Die Farfar gheheten es.
Daer staet inne, des sijt ghewes
Anthiocien, die wel rike stat
Daer tkerstenheide vore sat
1125 Ende dien coninc Corobrant
Verdreven met vechtender hant.
Daer es ooc der Fenicen lant,
Dat van Fenix es ghenant,
Die Agenors sone was,
1130 Die Tyren maecte, daermen af las
In dien derden bouc te voren,
Daer menech mensche bleef verloren.
In Fenicen so staet Surs;
Daer brachte wilen groot succurs
1135 Die markijs van Monferaet,
Dat in dietsce bescreven staet.
Daer bi so es ooc gheset
Ene edele stat, heet Sajet.
Een berch, heet Lybanus,
1140 Leghet in Fenicen, secht men dus,
Daer die cederbome up staen.
Daeran springhet sonder waen
Die Jordane, die daer loopt,
Daer onse here in was ghedoopt.
1145 Palestine staet daer mede,
Dat na ene goede stede
Was gheheten, Palestin,
Die noch gheleghen es daerin,
Ende nu heet soe Ascaloen,
1150 Vor dat dhertoghe van Bulioen
Dode meneghen Sarrasijn;
Dies moete hi ghelovet sijn.
Daerna es Joden lant,
Dat na Judas es ghenant,
1155 Jacobs sone, spatrierken.
Daer staet dat hooft van allen kerken,
Jherusalem, daer nu te tiden
Die heidene ute ende in riden.
Daer na es ghestaen Galilee,
1160 Daer god ghinc up die see,
Ende daerna so es Nasaret
- Bi Montabur es soe gheset –
Daer onse here was ghevoet.
Daerbi ant tfelt storte sijn bloet
1165 Menech edel kerstijn deghen,
Die tien tiden waren versleghen,
Dat die edele coninc Wijt
Jeghen Salladine hilt strijt.
Daeran leghet Sodoma
1170 Ende daertoe Gomorra;
Daer vijf goede stede stonden,
Die God selve dor hare sonden
Met sulfur ende met viere ontstac
Ende so hare sonden wrac.
1175 Daer es nu die dode see,
Want daer en mach min no mee
In vloten, en gaet te gronde.
Soe ontfaet in haren monde
Algader die flume Jordane.
1180 Daer bi wonen, dat ic wane,
Agarene ende Nabatiene
Ende andere gheslachte tiene,
Die dit lant houden met crachte,
Die sijn van Hismahels gheslachte,
1185 Die sullen die werelt winnen
Met crachte ende sonder minnen.
Al die werelt sal onder hem staen
Te cheinse ende ooc in dienste gaen,
Al dien eylanden vander see
1190 Sullen si doen haerde wee
Ende hebbent al in hare ghewout,
Dier werelt rijcheit ende haer gout.
Dus is die waerheit voerseit al
Dat Ismals kinder gevallen sal.
1195 Nu segghen papen ende clerke,
Dat dese liede ende haer ghewerke,
Dese Tatre, die nu so bout
Asien dwinghen met ghewout,
Dat si sijn Ismalite,
1200 Ende prouvent met vlite:
Dat sijt al dwinghen sonder waen
Ende niemen jeghen hem mach gestaen.
Rechte suut van desen lande
Es Egypten al te hande,
1205 Dat alre eerst hiet Epla.
Over ene wile daerna
Wan Egiptus al dat lant
Ende hiet Egypten al te hant.
Die rode see es ant oostende
1210 - Daer Moyses met ghenende
Tfolc over leide; dies hebbi danc,
Want Pharao aldaer verdranc –
Ende gaet west tote Affrike.
Men vint gheen lant sijn ghelike,
1215 Noch daer so goede stede staen.
Nilus hevet al om bevaen,
Die bat up ooc Ganges heet.
Men leest dat daer binnen steet
Hondert dusent goeder stede.
1220 Men leest dat tote an den daghe heden
Daer noit gheswerc over en leet,
No van reghene wat en weet.
Maer Nilus, die clare riviere,
Hevet al sulke maniere,
1225 Dat soe wast ende maket nat
Algader Egyptenlant; omdat
Machmen coren winnen ghereet.
Daer es een stat, die Teben heet,
Die Cadmus maecte, Agenors sone,
1230 Ende hietse Teben na die gone,
Die hi maecte in Griekenlant,
Die Alexander, die wigant,
Al verbernde ende velde,
Alse u die eerste bouc vertelde.
1235 Daer was sente Mauricius gheboren,
Die Maximianus hier te voren
Ontlivede ende die ghesellen sijn,
Omdat si waren kerstijn.
Daer ligghet ane grote woestine,
1240 Daer Zozimas entie ghesellen sine
Ende daertoe menich eremite
Gode dienden met vlite.
Cambices die * hiet,
Die verwan Egyptendiet,
1245 Ende maecte ene stede scone,
Die hi hiet Babylone.
Dat es Babilone-Kaer,
Die nu thovet es, dats waer,
Van algader dien conincrike.
1250 Daer maecte sider deghenlike
Alexander, die vrie,
Ene stat, heet Alexandrie,
Daer hi in es begraven
Nu ter stont met groter haven.
1255 Nu nemic weder mine vaert
Van dien westen ten oosten waert
Toten berghe, heet Caucasus,
Ende telle u daeraf aldus:
Sijn oostende es verheven
1260 Jeghen die see, ende comt ghedreven
Rechte over noort tote Europen.
Bindien berghe, daer hi es open,
Es dlant van Amasonia.
Die Massageten sijn daerna
1265 Entie Colken ende die Sarmaten,
Dits wreet volc utermaten.
Dat es dier maechden lant.
Daer was Cyrus, die wigant,
Versleghen vander coninghinnen,
1270 Om dat hi dlant waende winnen;
Die was gheheten Thamaris.
An die noortside loopt Fasis,
Ene scone riviere, al te hant.
Vaste daeran licht Bacterenlant,
1275 Dat na een water Bacteren heet,
Dat daer in den lande gheet,
Daer Bessus, die moordenare,
Was ghevloen met siere scare,
Doe hi Darise hadde versleghen
1280 Een ander lant es daer jeghen,
Dat es gheheten Yrcanie,
Daer vlo met siere companie
Narbesines, die felle man.
Van enen bosce, leit daeran,
1285 Heeft Yrcanie de name ontfaen,
Daer voghele in sijn sonder waen,
Haer vederen scemeren met nachte.
Daerbi wonet volc van crachte,
Bede Siten ende Hunen,
1290 Die met Ettelen, dien brunen,
Alle die lande, die nu sijn
Tusscen Spanien ende dien Rijn,
Dorevoeren met orloghen.
Danen machmen sien met oghen
1295 Berghe, die daer ligghen bi,
Die heten Yperbori.
Over die berghe an die noortside
So waiet emmer in allen tide
Die noorden of die noortoostenwint
-1300Hier an liegic niet een twint -
Ende dit heet dier Taters lant.
Daerbi leghet al tehant Albania, om dat tfolc aldare
Gheboren weert met witten hare.
1305 Armenia dat ligghet daernaer.
Noch so es die arke aldaer
Up enen berch, heet Ararat,
Daer Noe selve binnen sat
Ende voer up, doe die lovie ghinc;
1310 Dit es ghewaerlike dinc.
Daerna es Yberia
Ende daerna Capadocia,
Die die namen souden ontfaen,
Van steden, diere binnen staen.
1315 Daer sijn merien sonder waen,
Die mettien winde voolne ontfaen;
Sine leven maer altoos drie jaer;
Dit lesemen al over waer.
Daer an es minder Asia,
1320 Dat al ommetrent wel na
Beloken es mettier see,
Daer ic u af sal tellen mee.
Ene poort es in dat lant,
Die Effesus es ghenant,
1325 Die maecten die wijf wileneer,
Doe si dlant ende daertoe meer
Hadden ghewonnen verre ende na,
Die wijf van Amasonia.
Daer leit sinte Jan ewangeliste,
1330 Die gods verholenhede wiste.
Daer na es Migdonia,
Dat te voren hiet Berica,
En nu hetet Bitinia,
Van enen coninc, daer het na
1335 Was gheheten, Bitinus;
Ooc heeter ene stat aldus.
Ene stat es ooc daerna,
Die heet Nich ochte Nicea.
Dit lant van Bitinia
1340 Heet ooc dat meerre Frigia.
Daer staet Smirna, die stede,
Die Teseus maken dede.
Gallacia dat es daerbi,
Dat na den Gallen heet bedi,
1345 Want si mettien coninc Bitine
Dat lant wonnen met groter pine.
Daerna so es tminder Frigia;
Ene dochter hadde Europa,
Daert eerst was na ghenant.
1350 Daerbi so es een ander lant,
Dat gheheten es Dardane,
Na Dardanuse na minen wane,
Die was Jupiters sone.
Daer in es Troien, daer die gone
1355 Van Grieken tien jaer vore laghen,
Eer sise ghewonnen saghen.
Daerna so es Licaone,
Daer loopt een riviere scone,
Die wilen eer Hermus hiet,
1360 Haer sant was gout ende el niet.
Lidia so staet daeran,
Dat van Liduse die name wan.
Sijn broeder hiet Tirrenis,
Daer een poorte na gheheten is,
1365 Die gheheten es Tiatira.
Daerna so es Ysauria,
Dat van der lucht ontfaet die name,
Want soe es daer so bequame.
Cilicë a so es ooc daeran,
1370 Daer Alexander, dedele man,
Scoffierde Darise dien coninc,
Dat van Cilixe die name ontfinc,
Dies rijks Agenorres sone.
Daers een berch, alstie ghone,
1375 Die in latine taurus heet.
Daer lesemen dat Tarcen steet,
Die Perceus maecte hier te voren,
Daer sinte Pauwels was gheboren.
Daer na so es Licia,
1380 Pisidia, Pamfilia
Ende Ponten dat grote lant,
Daer Ovidius was versant
Ende ooc mede sinte Clement.
Dat rechte up die see ent.
1385 Asien hebben wi dorlopen,
Nu sulwi segghen van Europen.
Dats terdendeel van eerderike.
Het was gheheten sekerlike
Na eens dochter, hiet Agenor,
1390 Die Tyren hadde meneghen tor,
Ende was Europa ghenant.
Jupiter, die grote tyrant,
Hi ontfoerdese haren vader;
Daerna so heet dit algader.
1395 An die noortside der see bi
Ligghen berghe, heten Rife,
Ende een riviere, heet Tanas,
Die na enen coninc gheheten is,
Entie mersce Meotides,
1400 Daert bi ghesceden es
Van dien lande van Asia.
Bi eere stat Theodosia
Gaen die merscen toter see,
Dus delen si die lande ontwee.
1405 Van Tanas rechte suut
Leit een lant, dat es al uut
Ghedeelt mettier Donouwen,
Dat hetet te minen trouwen
Dat nederste Citia.
1410 Daerna leecht Alania, Gotlant,
Lijflant ende Prusen
Hongerien ende Rusen,
Daer Kiewen es die goede stede,
Een die beste van kerstenhede,
1415 Bulgerie ende Polane,
Behem ende ooc Comane.
Tusscen Monju entier Dunouwen
Leecht een lant, daer scone vrouwen
Haerde vele binnen sijn;
1420 Germania hetet in latijn.
Het gaet west al toten Rine,
An die noortoostside sine
Loopt een riviere, heet die Elve.
Swaven leghet in dat selve,
1425 Daer die Dunouwe springhet in.
Viertich rivieren valler in,
Min no meer, in die Dunouwe,
Dies es soe alre watere vrouwe;
Alre meeste draghen si scepe
1430 Van die vallen in haren grepe.
In seven stucken min no mee
Valt soe ghedeelt in die see.
Van danen over viertich milen
Machmen beseffen sonder ghilen
1435 Haren stroom al in die see,
Ende versch ooc drinken, dat es mee.
Daerna esser Vrankenlant,
Dueringen, Beieren al te hant,
Sassen ende Westfalen mede,
1440 Algader dese goede stede
Hiet Almanien wilen eer
Ende daertoe lants vele meer.
Vander Elven al nederwaert
Leghet Vrieslant an die vaert;
1445 Tusscen der Elven ende Sincfal
Hiet wilen eer Vrieslant al.
An die noordoostside es Denemaerke,
Daer waren wilen heelde staerke,
Ende bat oost so leghet Sweden,
1450 Een lant met vele goeder steden;
Noortwegen es bat noort.
Men en vint gheen lant bat voort.
Nu keric weder ten oosten waert.
Daer de Dunouwe ter see in vaert
1455 Ende tusscen dier Narvelsee
Ligghen conincrike twee;
Dat een heet Neder-Pannonia,
Dat ander heet Messia.
Daeran so es Bulgerie;
1460 Tracien dat es daer bie,
Dat na Jafets sone Tyras
Eerstwerf gheheten was.
Constantenoble, die goede stede,
Die Constantijn maken dede
1465 Ende na hem es ghenant,
Staet daer in dat selve lant.
Algader hetet Grieken entrouwen
Tusscen dien Braes ende dier Dunouwen.
Wilen eer doe hiet Cetin.
1470 Een lantscap es daerin,
Dat men heet Dalmatia;
Ene stat steet daerna,
Die es gheheten Epyrrus.
Achilles sone hietse aldus,
1475 Die selve Pirrus hiet.
Daer es een fonteine, en liege u niet,
Daer men in blusscet enen brant
Ende weder ontsteect al te hant.
Ene poort es daerna,
1480 Die es gheheten Caonia,
Die Ectors broeder Helenus
Na Caoene hiet aldus.
Daer so staet ene stede,
Die Molosus maken dede,
1485 Pirrus sone, ende daerna
Heet die poort Molosia.
Athenen staet daerbi,
Die Cycrops, een coninc vri,
Eerstwert maken dede,
1490 Daerbi Theben die goede stede,
Die Alexander destrueerde,
Bedi dat soene verweerde,
Tessalien, dat goede lant,
Dat van Tessaluse es ghenant,
1495 Ende daertoe Macedonie,
Daer Alexander, die vrie,
In was gheboren ende ghevoet,
Ende daer leecht sijns vader goet.
Men leest dat daer Olympus staet,
1500 Een berch die boven dien wolken slaet.
Daer es Corinten, een stede scone,
Daer Alexander in spien crone.
Arcadia die staet daer voren,
Daer Jupiter in was gheboren.
1505 Een steen es daer, heet Asbestoen,
So wonderlike es sijn doen:
Woort hi enewerf ontsteken,
Sijn vier en mach niemen breken.
Hoghe Pannonia es daernaer;
1510 Over waer leestmen dat daer
Sente Mertijn was gheboren,
Die met gode es vercoren.
Daerbi so es Ystria
Bi enen watere, daert na
1515 Was ghenant, dat Yster heet,
Dat uter Dunouwen gheet.
Italiane heten in latijn
Alle die liede die nu sijn
Tusscen die Suutsee ende Moniu.
1520 Waerbi dat es, dat segghic u:
Een coninc was in Cicile,
Die daer coninc was een wile,
Die was gheheten Ytalus,
Daerom hetet dlant aldus.
1525 In die noortside es Lombaerdie,
Daer in steet meneghe stede vrie.
Voort bat suden es Tuscane,
Campanien dat es daerane,
Daer men vint dien goeden wijn
1530 Ende vaste borghe binnen sijn.
Daerbi so es Latie;
Daer staet die edele stat, die vrie,
Roma, thovet van Europen,
Daer menech hevet toe ghelopen,
1535 Die Romulus wilen stichte,
Daer Ovidius vele af dichte.
Daerna so es Poelien gheleghen
Ende Calabren daerjeghen;
Venigen de stat es daerna,
1540 Dat es tende van Italia.
Die Rijn sprinct onder Moniu
Ende loopt recht noort; dat segghic u,
Dattene die noortsee ontfaet.
Al dat lantscap dat nu gaet
1545 Tusscen dien Rijn ende Bartanienlantsee
Hiet wilen Gallen ende daertoe mee.
Doe quam Vranke, die coninc,
Die met Eneas van Troien ontghinc,
Ende maecte Troien upten Rijn,
1550 Dat nu heet Santen: al woort sijn,
Dat lach algader in desen wike;
Doe hiet hi dlant Vrancrike,
Ende nu hetet som Loreine,
Som Elsaten, som Ardeine,
1555 Tiraten ende Henegouwen,
Brabant ende Haspegouwen,
Vlaenderen ende Vermendoos,
Rechte Vranken ende Artoos,
Normandie ende Champaengen.
1560 Galle gaet tote Carcaengen,
Dat heet wel gheclede Gallen,
Dat en es niet cont hem allen.
Een ander Gallen es daerna,
Dat heet gehaerde Gallia,
1565 Want die liede, die daer waren,
Waren altoos met langhen haren.
Bertaengen es in dit Gallen;
Besuut der Loren met allen
So gaet vort toter Rone.
1570 Daer in staet meneghe stede scone;
Daer in es Berry ende Averne,
Borgondien, ende meneghe taverne
Binnen es van goeden wine.
Daer binnen es Limosine
1575 Entie wilde Recordane;
Dus eist ghedeelt na minen wane.
Tusschen dien berch enter Rone
Es derde Gallen, van Nerbone,
Dat heet ghebaerde Gallia.
1580 Dat willic segghen u waerna:
Om dat die liede hier te voren
Hare baerde niet en scoren.
Daer staet die stat van Nerbone
Bede Marsaelgen ende Tolone
1585 Harleblanke ende Mompelier
Ende Provence, daer menech fier
Provensale binnen es.
Aerbelose, des sijt ghewes,
Leghet in dat Gallen mede
1590 Ende daertoe meneghe goede stede.
West daerna leghet Aniou
Ende dlant van Poitou,
Dat heet Aquitania,
Om dattaer verre ende na
1595 So vele rivieren lopen.
Talre west van Europen
Daer es Spaengen, tgoede lant,
Daer Herculus, die wigant,
Sine columnen heeft ghesat.
1600 Dat dede die deghen omme dat,
Want hi woude gheweldelike
Tusscen European ende Affrike
Ene brugghe over die see slaen,
Daer noch sine columnen staen.
1605 In Spaengen leghet altemale
Tconincrike van Portigale,
Castele, Gallisien ende Aragoene,
Sebilien ende Lisiboene,
Daer Ulixes here was,
1610 Alsmen int bouc van Troien las.
Hier ent die tale van Europen;
Nu willic voort in Affriken lopen.
Affrike ontfinc die name
Van enen, die van Abrahame
1615 Comen was, die Affer hiet,
Ende gaet oost, in liege u niet,
Jeghen Egypten an dat sant
Ende gaet noort an Spaengenlant.
West om gaet sine strike
1620 Toten westende van eertrike.
Daer es een lant, heet Libia,
Dat meeste lant van Affrika,
Ende es dat beste corenlant,
Dat noit man in die werelt vant.
1625 Daerna es een lant, heet Ceucis,
Daer Karthago binnen is,
Die beste stat van Affrike,
Die maecte gheweldelike
Ene vrouwe, hiet Dido,
1630 Die waert sider haerde onvro,
Want soe dor Eneas minne
So sere waert uten sinne,
Dat soe haer selven slouch te doot.
Dat was scade haerde groot.
1635 Agenor was hare vader,
Dies Tyren was al tenen gader.
Daerna so leit Getulia
Ende daerna Numidia,
Daer Jugurta here in was.
1640 Daer stoet die stat, daer in las
Die goede sinte Augustijn,
Die heet Ypone in latijn.
Etyopen es danen suutwaert,
Dat na Etham gheheten waert.
1645 Dus vintmen Etyopen drie:
Dat een es, dat segghemen mie,
Boven Egypten dat Etyopen,
Daer Nilus uut comt ghelopen;
Dander staet bat Inden na,
1650 Daer staet die stat, heet Sabba,
Daer Sibilla vrouwe af was,
Alsmen hier te voren las.
Dat derde es in Affrike.
In elc vintmen sekerlike
1655 Swarter more menech een.
Dat en es loghene engheen.
Suutwaert van desen Etyopen
Ligghen grote woestine open
Allen lieden onbekent,
1660 Want daer es menech serpent
Ende daertoe menegherande dier,
Allen lieden onghehier,
Ende dor die hitte vander sonnen
Es dat lant al ongewonnen.
1665 Daerna so es die grote see,
Daerin vintmen wonders mee:
Dat sonnescijn maectse so heet,
Dat soe wallet also ghereet,
Alse dwater doet over tfier;
1670 Daer es menech vesch onghehier.
Daer lecht een berch, heet Adlas,
Die na enen coninc gheheten was,
Affrike was hem onderdaen,
Adlas hiet hi sonder waen.
1675 Up dien berch sat die coninc vrie
Ende screef astronomie.
Prometheus was sijn broeder mede,
Die een beelde spreken dede.
Affrike es een groot lant,
1680 Tmeeste deel es onbecant
Al dien lieden, die nu sijn,
Om dat heete sonnescijn.
Affrike laten wi nu staen
Ende willen ten eylanden gaen.
1685 Cypren leghet in die Suutsee
Jeghen Surien min no mee.
Bat oosten leghet Cretenlant,
Na dien coninc Crete ghenant.
Bat oost so leghet Abidos,
1690 Ende daerna so leghet Colchos,
Ende daerna, dies sijt ghewes,
Vierenvijftich Cyclades:
Eylande sijn also ghenant,
Die ligghen jeghen Asien lant.
1695 Dat meeste daer af heet Delos,
Ende daerna leghet Samos;
Daer was gheboren Pittagoras,
Die vinder van musiken was.
Eerdine potte waren daer
1700 Eerst ghemaect, dat was waer.
Cycilien dat leghet daerna
Bi den lande van Italia.
Daer es die berch van Vulcane,
Die altoos bernet, alsic wane.
1705 Bi Cicilien in die wilde see
Ligghen eilande, heten Eolee,
Die bernen ooc in allen tiden,
Dat segghen si, diere bi liden.
Bi Atlase, die in Affriken es,
1710 Ligghen eylande, heten Gorgades.
Overwaer segghic u mee:
Bat ute in die hete see
Lach dat grote eylant,
Dat hadde enen meerren rant,
1715 Dan Europen of Affrike,
Dat verdreef ghemenelike,
Met al dien volke, dat daer sat.
Plato bescreef ons al dat.
Daers nu de see ghestoormt van hitten;
1720 Dat segghen si, diere bi sitten.
In Nilus so es een eylant,
Dat Mero es ghenant;
In dien somere so en es daer
Enghene scaduwe, dat es waer,
1725 Alse die sonne es te middaghe.
Daer in staet, dats ghene saghe,
Ene stat, heet Sienee;
Daer in es noch wonders mee:
In die stede so es een pit;
1730 Alse die sonne ten hoochsten sit
Scijnt soe tote up dien gront
Rechte neder ter selver stont;
Dien put maecten philosofiene
Dertich ellen diep ende tiene.
1735 Daerna es dat verloorne lant,
Allen lieden onbecant,
Ende leghet west van Affrike.
Men vindet, wanic, in eertrike
Lant so scone noch so goet,
1740 Noch daert so goet in wesen doet;
Ende heet om dat tverloren lant:
Het es ghesciet dat ment vant,
Ende alsemen daerave sciet,
En conde ment ghevinden niet.
1745 Wi lesen dat sinte Brandaen
In dat lant was sonder waen,
Die bi der see ende upt lant
Wonders vele ondervant.
Buten Europen ligghen eylande
1750 Vele, die noit man en becande,
Ende andere, die ic nomen sal,
Some breet, some smal:
Maiorke ende Minorke mede
Ende Maroch, daer meneghe stede
1755 Wel gheaisiert binnen es,
Ende drieendertich Orcades.
Buten Bartanien es Inghelant,
Waloos, Scotlant ende Irlant
Ende een eylant, heet Tanados;
1760 Het maecte dier serpente los
Waer dat men die eerde hevet,
Die an dien eylande clevet.
Buten Noortweghen es Tyle;
Dat segghic u al sonder ghile,
1765 Dat daer die lover niet en vallen
Van dien bomen al met allen.
Daer eist dach al dien somer lanc
Ende nacht swinters bedwanc:
Ses maent nacht ende ses maent dach;
1770 Dus screef die ghone diet sach.
Noortoostwaert van desen lande
Leghet die grote see te hande.
Die so hevet in sijn ghewout
Die winter - daer eist altoos cout; -
1775 Soe es vervroren verre ende wide,
Soe en doiet in ghenen tide.
Al dit wonder vander see,
Van dien lande daertoe mee
Hadde Apelles bescreven
1780 Up Daris graf, ende daer beneven
Bescreef hi die properheide
Van dien landen ende die chierheiden.
Die salic nomen u ghereet.
Dalrebeste corenlant, dat men weet,
1785 Dat es dat hete Libia.
Amons lant dat es daerna,
Dats tallen tiden sonder reghen.
Egyptenlant dat es daerjeghen,
Dat Nilus doet wesen rike.
1790 Cartago thovet van Affrike
Stont met groten torren daer.
Athenen stont daernaer,
Twijste volc van eerderike.
Roma stont daer hoverdelike,
1795 Spanien was daer ghevisiert
Met Ercules palen verchiert.
Saba die stont daer ooc,
Daermen vint dien wirooc.
Dat ridderscep van Vrancrike
1800 Es die blome van al eertrike;
Goet wijn so es in Campanien;
Dul sijn si van Baertanien,
Want hets tghelove van hem somen
Dattie coninc Artur sal weder comen.
1805 Condich so es die Noorman,
Die lnghelsce wel smeken can,
Alre vrecste sijn de Lombaerde,
Die Duutsce wreet metten swaerde,
Die van Bolonien hebben den prijs,
1810 Dat si sijn van loien wijs.
Apelles screef up Daris graf
Met guldinen litteren, daer hi af
Meneghe marc hadde te lone:
Ԅaris die wilen drouch die crone
1815 Bede van Percen ende van Meden
Es begraven teser steden,
Dies conincs Arsamus sone.
Dese coninc was die gone,
Dien Alexander ghenendelike
1820 Afwan sijn conincrike.
Ooc screef hi mede sonder waen,
Hoe langhe die werelt hadde ghestaen
Eer Alexander crone drouch;
Dat was wijsheiden ghenouch.
1825 Neghenenviertich hondert iaer
Tweeendertich min, dats waer,
Hadde die werelt ghestaen,
Eer hi crone hadde ontfaen.
Binnen dien dat Apelles screef
1830 Dat wonder, daer hi over dreef
Langher wile, dan ic weet,
Ontboot Alexander ghereet
Tote hem die soudeniere
Ende hi gaf na siere maniere
1835 Bede selver ende gout
Ende rijcheit menechfout
Ende hiet dien lieden dat si plaghen
Haers ghemaex, want hi daghen
Woude aldaer met siere scare,
1840 Tote dat Daris begraven ware.
Doe die liede ledich laghen
Ende haers ghemaex plaghen
Quam niemare in dat here,
Dattie coninc hadde ghere
1845 Te kerene te lande waert.
Doe gherede tfolc sine vaert,
Entie coninc, die hier af al
Niet en wiste, hoorde tghescal,
Ende hi vraechde, wat daer ware.
1850 Doe hi wiste die niemare,
Was hi drouve ende riep sciere
Tote hem die soudeniere
Entie ridders ende die baroene.
Hi sprac Ԩier es menech deghen coene,
1855 Dies hem te rechte scamen soude
Dat hi te lande keren woude.
Dien rechten here hebdi verdreven:
Cnechte, die hem namen dleven,
Sulwise heren laten bliven?
1860 So slachten wi dien keytiven.
Gi hebt Percen ende Ermenije
Ghedwonghen ende ooc Surije
Fenicen ende ooc Media
Capadocien ende ooc Lidia
1865 Parten ende Cilicene
Ende daertoe meneghe borch siene.
Ghi hebt dorcropen menech gat
Ende ghewonnen meneghe stat
Ende meneghen berch overgheclommen
1870 Ende menech water overgheswommen.
Wi moghen in vier daghen varen
Daer Bessus niet en mach ontfaren
No ontcrupen, no ontvlien.
En laet u de scande niet ghescien
1875 Dat Bessus nu crone draghet,
Ende ghi Darise hebt versaghet.’;
Doe waren sijs saen beraden
Dat si sinen wille daden
Ende ooc riepsijt al overluut.
1880 Die sevende bouc gaet hier uut.
Die achte bouc.
In dien sevenden bouc so stoet,
Hoe Daris, die coninc goet,
Met groter eren was begraven,
Ende Alexander met groter haven
5 Ghichte sine soudeniere
Mildelike na sijn maniere.
Nu segghic u die redene voort.
Te Ebractana, in die poort,
Liet hi dien here Permenioene,
10 Enen deghen fier ende coene,
Ende beval hem dlant van Meden,
Bede lant ende steden,
Om dat hijt soude berechten.
Selve voer die here vechten
15 Jeghen alt volc van Yrcanie
Met al siere companie.
Dare vant hi menech dier
So staerc ende so onghehier,
Dat hi jeghen die beesten vacht
20 Langhe wile met groter cracht,
Eer hi quam dor die woestine
Van Yrcanien met groter pine,
Ende hi sochte harentare
Narbesines dien moordenare.
25 Drie daghe vacht die edele man,
Eer hi die beesten verwan.
Die coninc hadde enen camerlinc,
Die al sijn hemelike dinc
Wiste bat, dan iemen el.
30 Narbesines hi wiste dat wel,
Entie ghone was sijn vrient,
Want hijs hadde verdient;
Hi was gheheten Bogoa.
Narbesines hi sende hem na
35 Boden, alse hijs hadde stade
Ende bat hem dat hine verbade
Jeghen dien coninc, sinen here,
Bogoa bads haerde sere
Alexandere dor sine goede
40 Dat hi van dien evelen moede
Narbesines liete verdinghen,
Want hi in neghenen dinghen
Darise en scade an sijn leven,
Ende hiere ooc toe waert verdreven
45 Van Bessuse, dien fellen man.
So dat hi was sijn taleman,
Ende hi borghe ende staden
Woude setten in siere ghenaden
Sonder slach ende sonder stoot,
50 Lietmenne quite van der doot.
Die vrient heeft, het scijnt hem wel;
Al was Alexander fel
Sinen viant, Bogoa
Lach hem so met bidden na,
55 Dat hi belovede den camerlinc
Met dieren eden in waere dinc,
Dat hine den hoochsten soude maken
Sekerlike in waren saken,
Die in al sijn here ware.
60 Dus wan hi dien moordenare
In sine ghewelt met cleenre pine
Ende alle die ghesellen sine.
Alse Macedo, die vrie,
Was int lant van Yrcanie,
65 Ghinc van hem die niemare
Verre ende wide, harentare,
Al tote in der maghede lant.
Doe begheerde al te hant
Talrestis, die coninghinne,
70 Hem te siene, want die minne
Hadde haren sin also bevaen,
Dat soe dien wech woude bestaen.
Tweehondert maechde van haren lieden
Dede die vrouwe ontbieden,
75 Want soe dien woude souken,
Daer men vele af vint in bouken.
Selve was soe so scone een wijf,
Dat men tien tiden anders lijf
Noit en sach hare ghelike,
80 Daertoe machtech ende rike.
Haer haer was kersp ende blont
Ende onghevlochten talre stont,
Dat sat utermaten scone.
Daer up drouch soe ene crone
85 Van finen goude wel ghemaect.
Van clederen was soe een deel naect,
Want het was haers lants sede.
Soe hadde wel ghemaecte lede.
Voorhooft breet, wintbrauwen slecht,
90 Oghen blide, nese recht,
Rode lier ende witte tande,
Langhe vinghere an hare hande.
Die aerme te maten grouf
Alsten wapen was behouf.
95 Haer hals wit ende alomme
Ront alse een colomme,
Ghemaect van witten maerberstene,
Hare mont te maten clene,
Entie lippen bloetroot.
100 Van anderen leden was soe groot
Ende ridderlike ghewrocht.
Ic bem dies haerde wel bedocht,
Dat Blancefloer, die vrouwe van Spanien,
No Blancefloer, die in Baertanien
105 Met Tilenrise was ontfaren,
No Blancefloer van Beauraparen
Van scoonheden haer niet en gheleken.
Ooc so dar ic wale spreken
Dat Ysaude van Yrlant,
110 No die metter witter hant,
No Melioer van Ciefdore,
No daer Amadis was dore
So dul wel langhe wile,
No die gone, die haere ghile
115 Met Waleweine hilt ghereet,
Doe men hem sijn ors ontreet,
No die scone Ampholie,
No ooc Lanceloots amie,
Deanira, no Phillis,
Hoe die vrouwe was ghecleet.
Soe spranc vanden oorsse ghereet,
Teerst dat soe den coninc sach,
Ende haeste hare, al dat soe mach.
145 In hare rechter hant soe drouch
Twee spiete, waren scaerp ghenouch,
An hare luchter side hinc
Een horenboge, dats ware dinc,
Ende een coker al vol strale,
150 Dat sat haer utermaten wale.
Een bliaut hadsoe ane
Ghescepen na minen wane
Wonderlike na haers lants sede.
Dien luchteren aerm ende scoudere mede
155 Onghecleet ende naect,
Also was dat cleet ghemaect.
Ooc so eist haers lants sede:
Alse daer in eneghe stede
Gheboren weert een maechdekijn,
160 Dat pleecht die hevemoeder sijn,
Dat soe hem ter selver tijt
Die rechter mamme afsnijt,
Dat si te bat souden scieten
Bede met boghen ende met spieten.
165 Die luchter mamme laet men bliven,
Ocht gheviele oec dien wiven
Dat si kinder winnen wouden,
Dat si se gheneren souden.
Talrestis besach dien here,
170 Hare wonderets haerde sere,
Hoe dat so clene een lichame
Hebben mochte so groten name.
Soe peinsde, waer die grote doghet
Entie cracht van siere joghet
175 Ligghen mochte in sine lede.
So simpel was hare sede,
Dat soe peinsde in haren raet
Dat niemen en dede grote daet,
Ende niemen en ware wel gheraect,
180 Sonder dien die nature maect
Van lichame groot, hoghe ende scone;
Maer die nature gheeft te lone
Dien clenen minsce groten moet,
Die leleken maect soe vroet;
185 Want het was menich lelec mensce,
Die van wijsheiden hadde wensce.
Alsoe dien coninc dus besach,
Vraechde hi, wat hare wach;
Of soe eneghe grote bede
190 Hebben woude up hovescede.
Doe seidsoe dat soe comen ware
Toten coninc ende hare scare,
Om dat soene hadde ghemint,
Ende te draghene bi hem een kint.
195 Ooc seidsoe dat soes weerdech ware,
Dattie coninc wonne an hare.
Ware dat een knapelijn ware
So sceent recht al openbare,
Dat ware here van sinen rike;
200 Ghesciet ooc sekerlike
Dat ware een maechdekijn,
So sout coninghinne sijn
Van haren lande in waren sinne.
Dit bat soe up gherechte minne.
205 Doe dede Alexander vraghen,
Of soe wapen woude draghen,
Ende siere orloghen pleghen.
Doe antwoorde soe daerjeghen
Dat hare lant ware onberecht.
210 Doe antwoorde Alexander echt
Dat hijt haerde gheerne dade
Up hovesceit, dat soe hem bade.
Aldus hadsoe hare bede,
Ende soe keerde te haerre stede
215 Ende te haren coincrike
Met haren maechden blidelike.
Bindien dat Alexander dwanc
Yrcanie al over lanc,
Ende Talrestis die coninghinne
220 Loon hadde van haerre minne,
Spien Bessus crone in Bacterenlant,
Ende hi gheboot al te hant,
Dat menne coninc heten soude.
Ooc gheboot hi alstie boude
225 Herevaert al sinen lieden.
Die Siten dedi ooc ontbieden,
Dat si met hem souden striden.
Dit verhoorde in corten tiden
Alexander ende mettier vaert
230 Hiet hi porren darewaert.
Maer dat volc was so gheladen
Met goede, sien constent bestaden
Ende cume porren vander stede.
Nu hoort, wat die coninc dede!
235 Die edele here entie milde
Peinsde dat hi verbernen wilde
Al dat goet, groot ende clene,
Sonder die wapine allene.
Hi hiet te gader bringhen tgoet,
240 Daer menech sturte om sijn bloet,
Eer hijt uptie viande wan,
Die diere cleder, die wilen span
Dat behendeghe volc van Seren,
Die hem met sidenwerke gheneren,
245 Ende daertoe meneghe dierhede,
Al, segghic, dattie coninc dede
Up enen pleine te gader draghen,
Daer die heren toe ghesaghen.
Doe hiet hijt verbernen al
250 Diere ende ondiere, groot ende smal,
Daer al tfolc toe sach met oghen.
Het stont hem so, si moestent doghen;
Al hadden siere dicke te voren.
[p. 287] Meneghen vrient om verloren
255 Ende meneghen brant om ontfaen
Ende meneghe wonde sonder waen,
Nochtan en dorsten sijt niet claghen
Wat si vor hare oghen saghen;
Sconincs goet verberndemen mede;
260 Dat waest, dat hem verdraghen dede.
Ghemene plaghe ghedoocht men wel.
Sident dat also ghevel
Van den goede dat daer bedaerf,
Seiden die heren menechwaerf,
265 Dat si bi des conincs rade,
Al docht hem wesen scade,
Van groten soorghen quite waren.
Dus moestsi idel danen varen.
Doe reet Alexander mettier vaert
270 Met grooter haest te Bacteren waert,
Die noit ontsach wijch no strijt;
Nochtan was hi ter selver tijt
Van sinen volke wel na doot.
Daer ghesciede jammer groot;
275 Want daer een van sconincs vriende
Ende die hem langhe diende,
Die dies conincs raet al was,
Permenioens sone Philotas,
Die grote moort drie daghe hal,
280 Alse ic u voort vertellen sal.
Philoten sciltknecht een, hiet Dimus,
Ende een, hiet Nicomacus,
Stoeden ende spraken onderlinghe
Omme menegherande dinghe.
285 Mettien versuchte Dimus sere.
Nicomacus vraechde dien here,
Wat hem te versuchtene ware.
Doe seide hijt hem openbare,
Hoe hi ende Demetrius
290 Ende een ander, hiet Lecolaus,
[p. 288] Hadden ghesworen sonder waen
Dat si dien coninc souden verslaen.
Mettien bleef dese sprake.
Nicomacus seide dese sake
295 Sinen neve Cebaline.
Cebalijn seide stillekine
Dese moordaet al Philoten,
Dat Dimus met siere roten
Alexandere soude verslaen;
300 Philotas dade het voort verstaen.
Maer drie daghe sweech hijs stille;
Dat dede hi dor Dimus wille.
Doe Cebalijn dat ghesach,
Dede hijs Metroene ghewach;
305 Metroen seit Alexandere voort.
Doe die coninc wiste die moort,
Hiet hi die verraders vaen.
Alse dat Dimus hadde verstaen,
Trac hi uut sijns selves swaert
310 Ende dode hem selven mettier vaert.
Philotas waert ooc ghevaen,
Want men teech hem sonder waen
Dat hijt algader beriet,
Want hijt wiste ende seides niet.
315 Bedi verbant men hem die oghen,
Het stont hem so, hi moestet doghen,
Die hande uptien rugghe ghebonden,
Dus ledemene vor die orconden.
Die coninc dede te hant ghebieden
320 Die ghemeente van sinen lieden
Met wapen in sijn pauwelioen.
Hem wonderde wat si souden doen,
Dat si dare ontboden waren;
Si vraechden om die niemaren.
325 Mettien brochtemen Dimus voort.
Die coninc sprac dese woort:
ԗel na was ic u ghenomen,
Ghi heren; nu eist hier toe comen,
[p. 289] Dat ic leven mach een ure;
330 Dies halp mi die aventure.’;
Alse die coninc dit ghesprac,
Was daer van roupen groot ghecrac:
Woudemen hem die verraders gheven,
Si souden hem nemen dleven.
335 Doe seide die coninc ‘wat wildi? ‘
Ic secht u gheerne, wie hi si.
Het was mijns vaders grote vrient,
Ende die mi langhe heeft ghedient,
Mijn grote vrient Permenioen,
340 Dien ic boven mine baroen
Oit hief ende boven sine ghenote,
Ende sijn sone, die here Philote.
Si rieden eerst om dit doen
Ende met hem Demetrioen
345 Lecolaus ende Dimus mede,
Die hier doot lecht ter stede.
Dit waren si, diet al berieden.’;
Doe riep daer menech van den lieden
Dat men torconde brochte voort.
350 Metroen sprac daer sine woort,
Nicomacus ende Cebalijn.
Elc sprac die orconde sijn,
Dat ic u seide hier te voren.
Do seide die coninc ԧhi moghet horen
355 Hoe ghetrouwelike ende hoe sere
Dat hi minde sinen here!
Na dien dat hi die waerheit wiste,
Of hise daertoe niet en tiste,
Hoe soude hi sulken heelre sijn?
360 Teerst dat wiste Cebalijn,
Hine heeldet niet ene wile.
Permenioens sone hilt sijn ghile;
Hine achtes min no mere
Te waerne sinen rechten here.
365 Om dat sijn vader es so rike,
Om dat ic hem dat conincrike
Van Meden hebbe bevolen,
Woudi mijn leven hebben ghestolen.
Hi waende na dat leven mijn
370 Here vander werelt sijn.
Ic wane, Philotas bedi,
Dat ic sonder kinder si
Ende sonder vader ende sonder maghe
Corten wille mine daghe.
375 Twaren! hi es bedroghen.
Ic sie hier vor mine oghen
So meneghen Griec nu te tiden
Staende neven miere siden,
Onder meerre ende minder:
380 Ic en bem niet sonder kinder.
Wattan! al swighet Dimus stille,
Al es dat Philotas wille;
Te min en es hi sculdech niet
Van allen dat hier es ghesciet.
385 Die cnapen sijn van haren here
Dicke bedwonghen also sere,
Dat si selven hem bedraghen;
Sine dorren van hem niet ghewaghen.
Dicke was Permenioens sone
390 Met mi te spottene ghewone,
Ende gheerne was hiere bi,
Daer men spotte met mi;
Hi seide dat hijs blide ware,
Dat Jupiter seide openbare,
395 Dat hi mijn rechte vader was.
Maer keitiven mochte vernoien das,
Dat ic so onghemate ware;
Want hi seide, ic hadde ommare
Menschlijcheit ende nature.
400 Ic sweech, nochtan wistict ter cure;
Om dat ic ere hem te voren
Hadde ghedaen ende uutvercoren,
En wildickene niet onwaert maken.
Maer nu verkeert hi dese saken,
405 Ende hi toocht na siere macht
Die quaetheit, die hi heeft ghedacht.
Wien mach ic mijn lijf betrouwen!
Ic maecte enen, dat mach mi rouwen,
Here boven al den minen,
410 Nu willi om mijn leven pinen.
Mi ware beter, waeric bleven
In enen strijt, dan mijn leven
Mine ghesellen nemen souden
Die mi souden dlijf behouden.
415 Lieve vriende, dit claghic nu.
Up ghenade so biedic mi u,
Want ic en wille noch en mach
Niet gheleven enen dach,
In moet sterven, eist nu, eist echt
*420Dies biddic u dat ghi mi recht.’;
Dit sprac hi met grammen moede,
Al daert hoorde menech vroede,
Ende hi ghinc enweghe uten rade,
Ende hi hiet bringhen voort met stade
425 Philoten, ende hi talen soude
Voor hem allen, of hi woude.
Hi doet, om dat mens hier achter
Spreken en soude ghenen lachter,
Dat hi sonder scepentale
430 Hadde verdaen uut siere sale
Also enen edelen man.
Philotas stoet ende hadde an
Een quaet cleet te desen stonden;
Die hande waren hem ghebonden,
435 Alse men dien moordenaren plach.
(p. 292) Hoe drouveleke dat hi sach!
Onghelijc was hi dien here,
Die wilen met groter ere
Maerscalc was van al dien here
440 Entie met scilde ende met spere
Alre naeste dien coninc was,
Ende daermen hier tevoren af las,
Die dat here so dicke scaerde
Ende vor die viande verwaerde.
445 Sconincs manne twifelden sere.
Si peinsden om dien groten here
Dien edelen Permenioen
Ende om des goets Philotas doen;
Want Permenioen hadde verloren
450 Twee edele kinder daer te voren:
Voor Tyren dien jonghen Hector,
Daer men vellede meneghen tor,
Ende Nichanor, dien edelen deghen,
Dien dՙrcanoise hebben versleghen.
455 Ende daertoe so was hi nu
Int lant van Meden ghemaect baliu,
Ende hi ooc daer niet en was.
Ooc ghedochtsi mede das,
Dat hi was sijn enech kint,
460 Dattie vader sere mint.
Ende ooc mede was haer waen
Dat hi tonrechte was ghevaen
In vreemden lande wel verre;
Dus twifeldsi, al waersi erre.
465 Dit versach die baliu Amictas
Dittie gramscap ghesonken was,
Ende hi sprac om Philotas leven,
So dat hi weder up heeft gheheven
Der liede moet met sulker tale,
470 Alse hi conde segghen wale.
Doe was Philotas sere in vare,
Doghen en keerdi hare no dare,
No hine hief up sijn hooft.
Hi deet bedi, dies ghelooft,[p. 293]
475 Dat hi hem kende sculdich das,
Ofte dat hi in vare was
Ende in vresen vander doot.
Doe quam hem een wederstoot,
Dat hi verloos al sine cracht
480 Ende hi viel neder in onmacht
Up dien ghonen diene helt.
Doe quam hem weder sine ghewelt.
Mettien cleede, dat hi hadde ane,
Droochde hi af sine trane
485 Ende hi seide dese tale
Ghestadelike ende wale:
Een man, die onsculdich es,
Vindet saen, dies sijt ghewes,
Hoe hi ontladen mach sijn lijf.
490 Maer dat en doet niet die keytijf,
Die hem selven sculdich weet.
Maer mine herte weet haer ghereet
Onsculdich van deser daet,
Ende daventure es mi quaet
495 Ende fel an dander side.
Aldus stae ic onblide
Ende en weet mi waerwaert keren.
Want mine herte, lieve heren,
Troostet mi wel ter cure;
500 Die wint vander aventure
En laet mi niet sijn verloost;
An dene side bem ic ghetroost,
An dander side bem ic doot.
Dus hebbe ic die vrese groot.
505 Bedi moetic over mi spreken,
Als die coninc es wech ghestreken,
Diet te rechte horen soude, [p. 294]
Mine onscout, of hi woude
Domen mi na mine tale;
510 Want hi mach allene wale
Mi quite laten ende domen,
Ende ic en mach niet henen comen,
Hien liete mi selve gaen,
Die here, die mi dede vaen.
515 Al eist dat ic ooc ghebonden
Voor u sta in desen stonden,
Ghelijc dat ics sculdich ware,
Ende ic wel weet al openbare
Dat ic niet en mach ontbreken:
520 Nochtan willic mine tale spreken
Ende ontladen minen hals,
Dat men niet en segghe als ende als
Na mine jammerlike doot:
Ԑhilotas hi hads scande groot,
525 Dat hi hem verdelen liet,
Hine hadder jeghen ghetalet iet.’;
Ghi heren, hoe suldi gheven
Enech vonnesse jeghen mijn leven?
Want niemen mi betijet das
530 Dat ic vanden ghenen was,
Die jeghen sconincs leven rieden.
Cebalijn met sinen lieden,
Diet van Nicomacuse verhoorde,
Ende wroeghet mi niet van enen woorde,
535 Nicomacus liet mi wel quite
- Die coninc seit nochtan met vlite,
Dat ic hier af sculdich bem –
Ende Dimus hi dode hem;
Een die sijns selfs lijfs niene vermeet,
540 Wie es so vroet dan, diet weet
Dat hi mijns vermiden soude,
Ende hi hem selven doden woude?
Of die coninc mi ooc tijet
Dat Dimus des heeft ghelijet
545 Dat ic daer af sculdich was,
Ic wille mi onsculdeghen das.
Wi lesen in die Troiaensce geeste,
Doe Achilles dalre meeste,
Die alre beste int griexe here,
550 Doot was bleven sonder were,
Doene Paris haerde onsoete
Hadde ghescoten onder die voete
Met enen ghevenijnden spere,
Doe was in dat griexe here
555 Om die wapine vele talen.
Ulixes, die dien here halp halen
In sconincx Licomedes sale,
Ende die dinghen conste wale
Heescede die wapen over recht.
560 Aiax wildese hebben echt,
Want sijn vader Telamoen
Ende Achilles vader Pelioen
Dese waren ghebroeder bede,
Alset wisten die Grieken gherede;
565 Ende om dat hi die staercste was,
Woudi hem vermeten das,
Dat hi die wapen hebben woude.
Ulixes antwoorde alstie boude,
Daert hoorden Achilles vrient,
570 Dat hi die wapen hadde verdient.
Aiax hi verweetem mede
Dat hi noit coenheit en dede,
Ende dat ooc en ware verholen,
Hine hadde bi nacht ghestolen
575 Binnen Troien Pallas beelde:
Ulixes antwoorde voor die heelde:
‘men daerf mi verwiten niet,
Al es mi die dinc ghesciet,
Want beter man, dan ic si,
580 Dyomedes was met mi
Ende ic was daer af sijn cnecht.’;
Doe verweet hem Aiax echt
Ende seide dese tale:
‘Her Ulixes, men weet dat wale,
585 Doe men voer up Troien striden,
Ghi waert vervaert so tien tiden,
Dat ghi u selven maket verwoet
Ende wanet hebben behoet
Dat ghi niet waert comen te stride.
590 Palamedes wist betide;
Alse ghi eriedet up die see
Settedi u kint, min no mee,
Vore uwe paerde in die vore;
Want hi wiste wel ter core,
595 Haddi verloren uwen sin,
Dat ghijt vermeet meer no min.
Maer doe ghijt niet woudet doden,
Waerdi bracht in desen noden
Ende ghevoert in desen strijt,
600 Daer ghi af ontaen sijt.
Ulixes hi andwoorde weder:
‘Her Aiax, lecht die tale neder,
Want men sals mi ghenen lachter
Met rechte spreken hier achter,
605 Dat mi die dinc es ghesciet.
Achilles en scames hem niet,
Hi en was ghevloen, dat weetmen wale,
In sconinx Licomedes sale
Die grote here dedele man,
610 Ende hadde wijs cleder an.
Dien lachter draghic wel ghemene
Met hem, want ic bem haerde clene
Jeghen Achillese van crachte
Ende van goede ende van gheslachte.’
615’Dus ontsculdechde hem’ sprac Philote,
‘Ulixes voor die griexe rote
Met beteren mannen, dan hi was.
Ooc dar ic mi vermeten das,
Dat Dimus mi die moort teech an,
620 Om dat ic was een beter man.
Merct ghi heren, die wet ende recht
Hebt bekent nu ende echt,
Bi wat rechte men sal verdoen
Enen edelen man, enen baroen,
625 Die onghewroucht es van orconden
[p. 297] Bede nu ende tallen stonden
Ende onbemaert ende onbeseit
Van alre moordadecheit,
Entie selve niet en lijet?
630 Ic bem sere vermaledijet.
Men en hadde mi de moort beteghen,
Daer ic mede bem bedreghen,
Maer dat mi die mare brochte
Cebalijn diet al besochte;
635 Want mine name niemen en wrouchde.
Maer dat mi noit en ghenouchde
Oorscalke, no niemare,
Moet ic becopen sware.
Wat soudic gheloven enen cnecht,
640 Of sine claghe ooc was recht?
Al seit een aerm mensche waer,
Sine tale en acht men niet een haer.
Dus sijn dies aerms menschen woort,
Al sijn si goet, luttel ghehoort.
645 Of ic Dimus gheselle ware,
Hoe so soudic openbare
Laten werden dese moort?
Ic hadde tstucken eer ghescoort
Sonder wanconst Cebaline
650 Openbaer of stillekine,
Eer hijt dien coninc hadde gheseit.
Nochtan sident, god weit,
Dat mi dese moort was ontect
Quam ic met swaerde uutghetrect
655 In dies conics kemenade
Tenen hemeliken rade;
- Want het es die derde dach
Dat ics eerst hoorde ghewach –
Twaren, woudickene hebben gheslaen
660 Ic hadt doe wale moghen bestaen.
[p. 298] Hoe so soudic hebben ghevorst?
En soudic niet hebben ghedorst
Sonder Dimus hulpe doen?
Was ic dan sijn garsoen?
665 Soudic met Dimuse dat bestaen
Ende minen gherechten here slaen,
Om dat ic coninc wesen soude?
Wien so hebbic met goude
Ofte met enegher dinc ghemiet?
670 Dat secht, ende en swighets niet!
Mi tijet die coninc met ghewelt,
Dat ic met hem mijn sceren helt,
Om dat hi hem beromde das,
Dat Jupiter sijn vader was;
675 Maer aermen lieden mochte vernoien,
Die hem tallen tiden moien
Dor sine hoveerdecheit.
Te waren mine ghetrouwecheit
Entie vrientscap entie minne
680 Entie vroetscap van minen sinne,
Die some liede sere beniden,
Ende dat ic ooc tallen tiden
Dien coninc seide dat hem messat,
Dat maecte mi met hem ghehat.
685 Dies lije ic wale dat ic seide.
Dan dedic dor gheen nidecheide,
Want mi des wale ghedachte
Dat hi si van der gode gheslachte;
Maer ic hadde dien coninc lief,
690 Ende dat hi hem so verhief,
Ontsaghic mi dats hem vererren
Die herren mochten van den sterren,
Ende dats die princen mochten beniden,
Die altoos sijn neven siere siden.
695 Wat vromet mi, coninc here,
Dat ic hebbe dor dine ere
Versleghen die liede mine?
Wat mach mi vromen mine pine?
Ic hebbe twee broeders uutvercoren
[p. 299] 700 Dore sconincs wille verloren;
Mijn vader en es ooc hier niet,
No hine weet niet ons verdriet,
No inne dar ontbieden niet.
Twi tijetmen hem dat hi verriet
705 Den coninc? en es niet ghenouch
Dat hi hevet groot onghevouch
Van tween kinderen, die hi verloos,
Hine werde al kindeloos
Ende verliese dien derden mede?
710 Hi sal met groter onsculdechede
Dore minen wille mede sterven.
O wach, vader, du moets bederven
Dor mine scout ende met mi!
Mijn leven es mi comen van di,
715 Ende van mi coomt di de doot
Met onscoude haerde groot.
Ic corte di dijn oude lijf.
Twi wonstu noit dien keytijf,
Die nemen sal di dijn leven?
720 Met rechte souts dune hebben vergheven
Ochte versleghen hier te voren,
So en waerstu noit dor mi verloren.
Ic was di een quaet ghewin.
In can ghemerken in minen sin,
725 Welc onser heeft meer onghevals,
Of mine joghet als ende als,
Of dine oude, lieve vader.
Mine cracht wast algader
Ende aldus moet ic sterven!
730 Mijns vader oude moet bederven!
Mochtwi noch een stucke duren,
Onthier ende wi bi naturen
Die doot souden anegaen,
Wi souden meneghen prijs ontfaen.
735 Dit sprac hi, entie coninc quam
Sere ontsteken ende gram
Met ere scare ghewapent wale,
[p. 300] Alse hi sprac dese tale.
Doe quam hem die vaer so groot
740 Door die vrese vander doot,
Dat hi verloos al sine cracht
Ende seech neder in ommacht.
Selc was daer, die spreken woude
Dat menne leven laten soude;
745 Maer dat was al onghehoort.
Andere heren brachten voort,
Dat men Philoten stenen soude;
Selc was, die visieren woude
Dat menne met gheselen soude slaen.
750 Doe dede die coninc maken saen
Tormente voor Philotas oghen;
Het stont hem so, hi moest ghedoghen.
Mettien sprac hi stillekine,
Woudemen corten sine pine,
755 Al die waerheit vander moort
Woude hi gheerne bringhen voort.
Men seide ‘Jaet.’ doe sprac Philote,
Hi hadde ghemaect ene rote,
Dat men dien coninc soude slaen.
760 Doe ghinghen die cnechte saen
Philoten stenen, dien keytijf.
Maer doemen niewer an al sijn lijf
Niet sien en mochte dan al wonden,
Lijedi in corter stonden
765 Bede teinde ende tbeghin
Van der moort, meer no min.
Maer die bouc en lijet niet das,
Dat hi dier daet sculdich was,
Maer hi twifelet harde sere,
770 Of hijs lijede, dedele here,
Om te cortene sine pine
Daer hem in stont te sine.
O wach, aerme! daventure
Hoe quaet, hoe scale ende hoe sure
775 Es soe dien steerfliken lieden!
[p. 301] Hoe luttel hare helpen dieden!
Dien soe hoghe climmen doet,
Hoe sciere gheeft soe hem onspoet,
Ende werpten van den eren neder
780 In groten aermoeden weder!
Nu was hi ghemaket here,
Philotas vader, met groter ere
Over tlantscap van Meden,
Ende met groter werdecheden
785 Here boven sine ghesellen
Permenioens sone, daer ghi af tellen
Hoort so meneghe grote daet:
Nu es hi sonder enech toeverlaet
Ghevallen, alsi waende cliven
790 Ende verdeelt mettien keytiven
In ellende ende ghesteent,
Die menichwerven es beweent.
Al die liede woorpen steene
Up dien edelen man ghemene,
795 Die tevoren al den lieden
Menechwerf dede ghebieden
Dat men ten wapen soude gaen.
* Ses daghe na Philotas doot
Dat was jammer haerde groot –
800 Porrede Alexander mettier vaert
Jeghen Bessuse te Bacteren waert.
Hi brochte tfolc in Bacteren lant
In sulker vresen al te hant,
Dat si die Grieken sonder waen
805 Niet en dorsten bestaen.[p. 302]
Ende Bessus vlo in enen casteel,
Die staerc was ende gheheel.
Daer vinghene sijn selves vrient,
Om dat hijs wale hadde verdient,
810 Ende sendene Alexandere ghevaen,
Die hande ghebonden sonder waen,
Al moedernaect, haerde onsoete
Om dien hals ende om die voete
Ghespannen utermaten vaste.
815 Doe sprac hi ten leden gaste,
Dien hi felliken anesach:
Sech, wat verwoetheiden lach
In dinen sin, verwoet man,
Of wat dulheiden brochter di an,
820 Dattu dien coninc, die di dede
Also meneghe hoveschede
Souts dorren binden ende vaen
Ende daertoe doorperlike slaen,
Om dattu draghen wouts crone?
825 Di comter af groot leet te lone.
Mettien riep hi Exateuse,
Dien broeder van Dariuse,
Ende gaf hem Bessuse ghevaen.
So dedi mede sonder waen
830 Narbesines dien fellen man.
Hi sprac ;inne hebbe daeran
Niet tebroken minen eet,
Want het was in mijn beheet,
Dat ickene soude den hoochsten maken
835 Van den minen in waren saken:
Nu hankene an die hoochste galghe.’;
Daer hinc hi die twee valsce balghe
Daris broeder Exateus
Ende wrac sinen broeder dus.
840 Aldus nam Bessus conincrike
Cort einde doorperlike.
Alexander hadde menech jaer
Ere begheert, dat es waer, [p. 303]
Te winne dier Siten lant.
845 Bedi voer hi al te hant
Darewaert met sinen scaren
Ende quam up een riviere ghevaren,
Die es gheheten Tanais,
Die int besceden gheleghen is
850 Tusscen Bacteren ende Siten lant.
Dat es in bouken wel becant
Dat soe met crachte comt ghelopen
Tusscen Asien ende Europen,
Ende sceet dese lande ontwee
855 Daer soe vallet in die see.
Enghene huse en hebben die Siten;
Si sijn ghedaen alse of si biten
Souden die liede, die si sien.
Men seghet ooc dat si plien
860 Te wone in die haghedochten
Ende si ander goet en sochten
Dan hem nature woude gheven
Broot, dare si bi leven;
No sine willen selver no gout
865 No anders hebben in hare ghewout.
Up die riviere slouch Alexander
Sine tenten ende menich ander.
Hi dede scepe maken te waren,
Daer hi mede soude over varen
870 Ende doen die griexe swaerde biten
Up dat wreede volc van Siten.
Mettien quamen tweewaerf tiene
Groter manne ende onsiene
In dat griexe here te waren,
875 Up eislike paerde ghevaren,
Met ere wonderliker manieren.
Doe sprac die outste vanden lieden,
880 Doe hi dien coninc sach so clene
[p. 304] ԗaerstu also groot allene
Van lichame, alse van ghierecheden,
Of waerstu also groot van leden
Alse du groot van moede sijs,
885 Die werelt ware in alre wijs
Al te clene te dinen behouf,
Want du wesen souts so grouf,
Dat dijn ene hant soude slaen,
Daer wi sien die sonne up gaen,
890 Dander hant, dat es groot wonder,
Daer die sonne gaet onder.
Nochtan en sout di ghenoughen niet.
So wat dinghe so ghesciet,
Dat soutstu willen besien.
895 Waer soude de drouve sonne vlien,
Du en soutster here af willen wesen?
Bedi meerkic wale in desen,
Dattu vele dinghe begheers,
Die du dijns ondanx ontbeers.
900 Alstu die werelt heves verwonnen
Soutstu dorvechten ende dorronnen
Beesten, beerghe, stene, wout;
Ja die snee, die es so cout
Ende leit in die diepe valleien
905 Soutstu met dinen swaerde heien;
Die wondere die in woude luuscen
Soutstu met dinen volke uut buuscen.
Diere oorsse macht ende diere ghesellen
Sal noch die elemente quellen.
910 Neemstu daer an enghenen goom:
Hoe hooch ghewassen es een boom,
Hoe staerc ende hoe out van jaren,
Up ene corte wile te waren
Weert hi uter aerden ghehouwen.
915 Die up dien sconen appel scouwen,
Die staet up den hoghen boom, [p. 305]
Ende die dan niet en nemen goom,
Hoe hem met ghemake winnen,
Ic wane, si luttel wijsheit kinnen.
920 Maerc, alstu wout dien appel plocken,
Dattu mettien droghen stocken
Te dier eerden niet en vals.
Al es die leuwe staerc ende ghemals
Ende coninc boven alle beesten,
925 Men vint noch lesende in geesten
Dattene die clene vlieghen aten;
Waerbi so laet di ghematen.
Iser ende stael es haerde hart:
Ene rostevlecke clene ende swart
930 Bedeervet, al es soe cranc.
Ens niemen onder dien hemels ganc,
Hine mach dien cranken ontsien.
Wie sijn si die der werelt plien,
Of so rike of so groot,
935 Sine moghen ontsien die doot?
Wat hebben wi metti ghemene?
Wi en mesdeden groot no clene
Jeghen dijn lant no jeghen di.
Wie so dijn gheslachte si,
940 Of twi du hare best ghesent,
Of wie du best, dats onbekent
Al dien Siten ende verholen,
Want hets volc dat woont in holen;
Si vlien wapine ende liede
945 Ende wonen, daert es onghediede.
Oit waren die Siten vri,
Ende ic sal di segghen twi:
Want sine begheren anders niet,
Dan die nature ghebiet.
950 Daeraf en moghen si sonder waen
Enghenen man te dienste staen,
No sine willen nemmermere [p. 306]
Van eneghen volke wesen here.
Drie dinghe maken salech den man:
955 Die lijf ende goet bescermen can
Ende mettien sinen hem bedraghet
Ende om andere goet niet en jaghet;
Dit sijn die dinghe die ons salech maken.
Woutu iet boven desen saken,
960 So woutu meer, dan salichede.
Wachti hierbi van quader sede!
Ic wille dattu kinnes mede
Een deel van der Siten sede.
Sine hebben anders niet dan beesten
965 Ende ploeghe daer si dlant met dweesten
Si hebben ghescotte ende speren,
Daer si dlant mede verweren,
Ende * daer wi onsen goden
Dienen mede na onsen gheboden.
970 Dien vrienden die wi hebben vercoren
Delen wi mede onse coren.
Wat lande sal di beste voughen?
Ofte wat goede sal di ghenoughen
Cappadocien ende Lidia
975 Surien, Percen ende Media
Bacteren es di onderdaen;
Nu woutu Inden winnen saen.
Scaemdi, hets scande groot:
Wat soudi onse quekenoot,
980 Vrec man, wat sullen di onse beesten?
So wat die werelt mach gheleesten
Dat es algader dijn;
Nochtan duncstu di arem sijn.
Wat sal di tgoet, dat emmer doet
985 Becommert wesen dinen moet? [p. 307]
So du meer heves in dijn ghewout,
So du mee begheers dat gout.
Aldus comt di ghebrec van den goede.
En meercstu niet in dinen moede,
990 Hoe langhe du waers in Bacteren lant?
Alse du dwinghs na diere hant
Deen lant, so comt di dander jeghen.
Aldus comt van orloghe seghe,
Ende vanden seghe so comt strijt.
995 Nu woutu varen in corter tijt
Over die Tanais om viande
Ende wout dwinghen tiere hande
Sitenlant, dat noit man en dwanc;
Maer onse aermoede, gode danc!
1000 Maect ons dapper ende snel;
Maer dijn volc, dat weetmen wel,
Dats so drachtich van groten goede:
Dat segghic di met waren moede:
Sine sullen ons ghevolghen niet,
1005 Wat so hem daerna ghesciet.
Wine hebben niet, wi wesen snel,
Dus moghen wi vlien ende volghen wel.
Als du souts wanen dat wi sijn
Verre van den volke dijn,
1010 Sullen wi sijn onder dijn here;
Alse du souts wanen staen ter were
Ende ons vaen ende slaen
Sullen wi ontlopen saen.
Die Siten en achten niet up goet;
1015 Noit en quam in haren moet
Enegherande ghiericheide.
Sine hebben borghe no chiteide
No casteel; maer in woestinen
Gheneren si hem met groter pinen.
[p. 308] 1020 Bedi pijndi te houdene vaste
Daventure, die hare gaste
Utermaten sere hoont,
Want soe nieman en verscoont.
En si haer lief, en es gheen man,
1025 Diese met hem behouden can.
Hier omme volghe nutten rade!
Die wile dat soe es ghestade,
Mac een einde an dijn striden,
Dattu in corten tiden
1030 Niet en verlies al dine pine.
En meercstu niet int herte dine,
Hoemen daventure bescrivet
Met enen rade, daer soe drivet
Dien enen up, dien anderen neder?
1035 Daeromme kere te lande weder!
Ende of soe di de hande biet,
Houtse vaste, dat soe niet,
Alsoe wille, di ne ontvlieghet;
Want soe gheerne dien man bedrieghet.
1040 Bestu god, so saltu dan
Ghenade doen den steerfliken man
Ende hem sijn noottorft gheven;
Du en salt niet corten hare leven
No nemen hare goet.
1045 Bestu mensce, set dinen moet
Te peinsene, wattu sijs.
Het es doorheit in alre wijs
Dattu dijns selves heves vergheten.
Dine vrient sijn, wiltuut weten,
1050 Daer du niet up en heves ghestreden.
El gheen volc en leeft met vreden,
Dan die sonder hoverde sijn.
Het seghet mi die herte mijn
Dat si di spade sullen gheonnen,[p. 309]
1055 Die du in stride heves verwonnen.
Want eer sal aerde sterren draghen,
Entie leidesterre entie waghen
Sullen eer te hove gaen –
Dat segghic di al sonder waen –
1060 Eer sullen vissche water vlien,
Ere dat mach ghescien.
Tusscen di ende die du heves verwonnen
- Eist dat wijt ghemeerken connen –
En mach ghene minne sijn.
1065 Al toghen si di scone anscijn,
Binnen draghen si dien nijt;
Buten tooghsi di in allen tijt,
Alse of si di hadden lief;
Binnen haetsi di alse enen dief.’
1070 Dus sprac die Site in siere tale
Voor dien coninc in die sale.
Alexander sweech al stille
Ende liet hem segghen sinen wille.
Die Siten saten up hare paerde
1075 Ende voeren haerre vaerde
Over dien Tanais in haer lant.
Alexander gherede hem te hant
Ende dede ten wapinen vaen
Die sine ende te scepe gaen.
1080 Sijn here deelde hi in drien.
De voorste scare woude hi besien.
Daer was met hem Eufetio
Ende Armolaus, die node vlo,
Ende Nicanor van Traci,
1085 Ende Simacus, die deghen vri,
Glaucus ende Polidamas
Ende Aristoen, die coene was,
Pencestes ende Lavernaet
Ende Cymeus, die meneghe daet
1090 Dicke * hadde ghedaen.
Dit waren ridders sonder waen
Van groten prise, van groter namen,[p. 310]
Die nieuwinghe uut Grieken quamen.
Tholomeus was in dander here
1095 Ende ander ridders van groter were:
Perdiccas ende Antigonus
Clitus ende Emenidus
Meleager ende Tauroen Cenus,
Amictas ende Matroen.
1100 De Percen waren in de derde scare,
Daer af was een ridder mare,
Daris broeder, ghemaket here,
Exateus, met groter ere,
Ende die ghetrouwe Artabatus
1105 Ende die rike Mascus
Ende Pasarges, diene eerst bekende,
Doe die coninc met ghenende
Tote Daris tafele sat
Ende met hem uter scotelen at.
1110 Dus voer die coninc over die riviere
Ende met hem menech heelt fiere,
Bede ridders ende seriant,
Die mi sijn bi namen onbecant.
Doe si quamen an dander lant
1115 Sloughen si die tenten al te hant.
Die Siten quamen daer ter were
Ghegaen met enen groten here
Ghespeert, of het ware een wout.
Daer was menech heelt bout
1120 Bede te paerde ente voet;
Dies wies Alexanders moet.
Voor die Siten quam ghevaren
Een deghen, niet out van jaren,
Dien de Siten hadden verheven
1125 Coninc om sijn coene leven,
Ende was gheheten Baradach.
Teerst dattene Alexander sach,
Keerdi darewaert sijn paert.
[p. 311] Baradach was onvervaert;
1130 Hi slouch sijn paert met ere swepe;
Een spere nam hi in sinen grepe,
Dat bede staerc was ende groot.
Sijn scilt was ghevaerwet root.
Elc stac up anderen met nide.
1135 Die coninc stakene up die side,
Dat hem dat spere dede wee,
Ende het spranc in stucken twee,
Ende een trensoen hem int rechter oghe.
Baradach sat haerde hoghe;
1140 Hi stac dien coninc up den scilt,
Dien hi voor die joeste hilt,
Dat sconincs sadelstelle brac.
Sijn spere dede enen groten crac;
Ende si vinghen bede ten swaerde.
1145 Baradach hi slouch so haerde
Up Alexanders scilt, dat hi met allen
Ter eerden neder quam ghevallen.
Doe sprac die coninc te hant:
‘Vrient, du heefs mijns enen pant,
1150 Dien sal ic losen tinen scanden.’;
Doe cloofdi hem thovet toten tanden,
Ende Baradach bleef ghinder doot.
Die strijt was staerc ende groot;
Maer wie dat van den Siten sach
1155 Dat versleghen was Baradach,
Hi vlo weder danen hi quam.
Doe die coninc dat vernam,
Volchdi na met groter porsse.
Daer bleven doot man ende orsse,
1160 Bede Siten ende Grieken
Die nemmermeer daerna ne wieken.
Eufecio slouch daer hem tween
Neven die knien af die been.
Armolaus verloos sijn paert
1165 Ende vacht te voet als een liebaert.
Nicanor ende Simacus
Saghene te voet staen aldus;
[p. 312] Si gaven hem een staerke paert;
Si doden meneghen an die vaert.
1170 Pencestes ende Lavernaet
Deden meneghe grote daet,
Ende Cymeus ende Aristoen
Ende Glaucus, die node vloen,
Ende Polidamas die deghen
1175 Hebben haerre so vele versleghen,
Dattie Siten vluchtich waren.
Doe quamen die twee andere scaren:
Tholomeus metter siere
Ende Exateus, die fiere.
1180 Si beringhden met haren here
Die Siten, die daer stoeden ter were,
So dattier luttel mochte ontgaen.
Maer die coninc sonder waen
Was beringht van hem tienen,
1185 Die hem van groten slaghen dienen.
Ne ware Clitus, diet versach,
Die coninc ware up dien dach
Van den Siten daer versleghen;
Want Clitus boot dien scilt derjeghen,
1190 Doene diere een soude slaen.
Dat sweert ghinc in sonder waen
Over die helt van den scilde,
Wilde die Site of en wilde,
Hi liet ghinder sinen brant.
1195 Doe slouch hi metter bloter hant
Uptien coninc sulken slach,
Dat hi en hoorde no en sach.
Maer Clitus wrac dies conincs smerte,
Hi stac hem tswaert in toter herte,
1200 Dattie Site viel ter neder.
Si dorredense voort ende weder;
Daer en was niemen, dan si tween,
Si en sloughen hem af hande ende been.
Bindien vacht Tholomeus sere
1205 Ende Exateus die here
Met haren volc uptie Siten.[p. 313]
Si deden hare scilde spliten,
Nochtan verloren si vele liede.
Si dwonghense al sonder miede,
1210 Die mochten, dat si hem ontvloen.
Doe was daer een, hiet Dromoen,
Die snelste vander Siten lant.
Hi maecte met siere hant
Ene plaetse haerde breet,
1215 Want hi was staerc ende wreet.
Tauroen ende Simacus si staken,
Doe hem niemen en dorste ghenaken,
Van verren up hem metten spere,
Nicanor sette hem ter were.
1220 Ende slouchene, dat hijt tsweert verloos.
Dromoen vlo ende vercoos
Emeniduse onder die porsse
Ende hi liepene van den orsse,
So dat hi quam uten ringhe.
1225 Hem volchden die jonghelinghe
Maer en mochtene achterriden.
Alexander quam tien tiden
Ende Clitus, die coene deghen,
Van daer siere tiene hebben versleghen,
1230 Ende Dromoen liep up dien coninc.
Ic segghe u in waerre dinc,
Hi waendene lopen ter neder.
Die coninc sette hem daerweder,
Want hi stakene dor die kele.
1235 Al waerre der Siten vele,
Si vloen al sonder keren;
Dus wonnent die Griekeheren.
Ende dandere, die hem waren ontgaen,
Woorden hem al onderdaen.
1240 Te voren hadden de Siten verwonnen
Menech lant onder der sonnen:
Assirien, Percen ende Meden
Ende Affrike met allen steden;[p. 314]
Nu sijn si dien Grieken onderdaen.
1245 Sint dat die mare was verstaen
In die lande diere bi laghen,
Begonste hem dat volc versaghen
Al toten oostende van eertrike,
Want si wisten sekerlike
1250 Dat noit volc die Siten en dwanc
Sonder die Grieken; des hebben danc!
Sine waenden niet dat iemen ware
So staerc alse Alexanders scare.
Dus waert dien Grieken onderdaen
1255 Menich coninc sonder waen
Dor sconincx goedertierheit mede.
Want het was Alexanders sede:
1260 Alsi verwan een volc met crachte,
Hi was hem mede ooc so sachte,
Dat hise met dogheden verwan.
Dies plach altoos die edele man:
Hine ontdwanc niet hare goet;
1265 Ooc was hi so wel ghemoet,
Alsi liede hadde ghevaen,
Bat mens hem, hi lietse gaen.
Daerbi mochtemen merken mede,
Dat hem vrecheit niet en dede,
1270 Dat hi eerst orloghe bestoet,
Maer sijn onvervaerde moet.
Hi was van groten ghenende.
Die achte bouc neemt hier ende.
Die neghende bouc.
Dus sijn die Siten al bedwonghen
Met Alexandere, dien jonghen,
Ende hi sette sine vaert
Ten lande van Indien waert.
5 Daer waert hi up Clituse gram.
Hi verhoorde ende vernam
Dat hi hem beromde das,
Dat bi siere hulpen was
Die coninc der doot ontgaen.
10 Daerbi slouch hi hem, dat was mesdaen,
Ende dode Armelause mede
Ende ooc ter selver stede
Dien vroeden Calistonese.
Met onrechte slouch hi dese.
15 Het berou hem so sere,
Dat hi en at, min no mere
Binnen drien daghen daernaer.
Bedi secht men ons over waer:
Elc man sie om sijn bederve;
20 Conincs hulde en es gheen erve.
Nu salic tellen van Endi.
Die sonne rijst den lande bi;
Hoghe berghe hebbent bevaen
An die oostside sonder waen
25 Ende ane de suutside mede.
An de noortside hout sijn stede
Een berch, es Caucasus ghenomt,
Daer menich water ute comt.
In die middel eist slecht lant.
30 Hets na een flume ghenant,
Heet Indus, leit in die suutside.
Hoghe berghe delent wale wide.
Daer in sijn vijfdusent steden
Ende menich dusent liede mede
35 Sijn, onghehoont, in elke stat.
Overwaer segghic u dat,
Dat Ganges, die ooc Phisoen heet,
Dor dat lant van Inden gheet.
Daer soe alre naust es,
40 Es soe wijt, des sijt ghewes,
Vierdusent voete, dat es waer,
Daer soe wijtst es daer naer,
Hondert dusent, ende aldus
Scrivet Junius Solinus.
45 Hare water es haerde soete,
Ende soe es diep hondert voete;
Si vallen in die Rode see,
Ganghes ende Indus dese twee;
Sij sijn die meeste rivieren twaren,
50 Die dor al die werelt varen.
Si vellen bome, si storen tlant;
Waer so iet an haren cant
Comet, * grote stene,
Dat voersi wech, groot ende clene.
55 Acesis valt in Ganges,
Dat een grote riviere es;
Si maken haerde groot baraet,
Daer hare stroom te gader gaet.
In die riviere vintmen ghemene
60 Gout, ghimmen ende diere stene,
Ende weerder sijn bi onsen tiden,
Dan si oit waren siden
Dat Adam ghescapen was
Dese rijcheit, sijt seker das,
65 Vintmen int lant van India.
Alse Alexander quam bat na
Ende cont waert int conincrike
Dattie ghesele van erderike
Met haesten quame darewaert,
70 Woorden die princen al vervaert
Ende gaven hem grote ghichten:
Diere stene, die sere lichten,
Bede borghe ende steden
Vul van lieden ende rijcheden.
75 Maer Porus sonder waen
Woudene allene wederstaen.
Teerst dat verhoort Macedo,
Was hi der orloghen vro,
Want hi hoopte om dien seghe
80 Des was hi seker alle weghe.
Ende Porus seinde hem jeghen
Boden, die hebben ghedreghen
Letteren, die aldus spraken
Tote Alexandere in waren saken:
‘Porus, die here van Endi,
Alexander, die ontbiedet di,
Om dattu sijn lant vervaers:
Peins wat hoocheiden du begaers!
Jane bestu een steerflijc man,
90 Twi strides du jeghen die gode dan?
Ic wille du ooc weets, wie ic si:
Ic bem Porus, jeghen mi
En mach niemen ghestaen.
Bedi ghebiedic di, sonder waen,
95 Kere te Grieken met onneren!
Haddic mi willen daertoe keren,
Ic hadt ghewonnen wilen eer.
Maer daer en es min no meer
Vander rijcheit niet een twint,
100 Die men in mijn rike vint;
Bedi eist dat ic niene begare
Grieken, ende ic hebt ommare.’;
Die coninc bat sinen lieden
Dat si hem niet en ontrieden,
105 Dat Porus sprake dusdane woort,
Want hi dicke hadde ghehoort
Van Darise dies ghelike.
Doe screef hi dit ‘coninc rike,
Here Porus, ghi waent ons vervaren
110 Met woorden; neen ghi niet, te waren.
Ghi secht dat Grieken van rijcheden
Niet en ghelijct uwen steden:
Bedi mach ons bat hoghen
U lant te winne, want wi moghen
115 Hopen omt goet, dat men vint daer;
Want ics wel lije, ende hets waer,
Men en vint in Grieken alsulc goet,
Als men in u lantscap doet;
Ende om dat wi dat wale kinnen,
120 Wilwi di dijn goet afwinnen.’
Doe Porus hoorde dit saluut,
Voer hi met sinen lieden uut,
Ende Alexander quam hem jeghen.
Up een riviere sijn si ghesleghen
125 Die Ydaspes was ghenant,
Die liep dore Porus lant.
An deen side lach Alexander
An dander Porus ende menech ander.
Porus here was wel bewaert
130 Met oliphanten al om ghescaert,
Daer hoghe torre up waren ghestaen.
Maer die hoochste sonder waen
Was daer die coninc selve up sat.
Over waer segghic u dat,
135 Dat hi was vijf ellen lanc.
Sine wapene waren ghemanc
Bede van selvere ende van goude.
Hi was ten besten van siere oude;
Ende also vele alse hi meerre was,
140 Was hi coenre. sijt seker das,
Dat int lant van India
Noch niewer verre ofte na
En was gheen man siere ghelike
Van grote ende cracht sekerlike.
145 Nochtan was sijn outste broeder
Taxillis, dies was hi vroeder,
Alexandere onderdaen
Ende hadde sijn lant van hem ontfaen.
Die Grieken ontsaghen niet allene
150 Poruse, maer ooc ghemene
Tgrote water, datter liep.
Het was utermaten diep
Ende tvierendeel breet van ere milen.
Wouden die Grieken tere wilen
155 Jeghen Poruse varen striden,
Si moesten met scepen over liden.
Maer die viande waren
An dander side met haerre scaren
Diese met crachte weren mochten
160 Wel lichte, of sise sochten.
In die riviere laghen eylande;
Daer quamen dicke die viande
Entie Grieken omme striden
Ende prijs ontfaen an beden siden,
165 Somwile min, somwile mee.
Nu waren met Alexandere si twee,
Die waren van ere ghedane;
Ooc waren si na minen wane
Up enen dach bede gheboren.
170 Elc hadde anderen vercoren,
Waest in scaden, waest in vromen;
Waer so si te stride waren comen,
Elc was neven anders side,
Ende si en scieden te ghenen tide.
175 Nicanor hiet deen, dander Simacus.
Van buten toochden si aldus,
Wat hare herte binnen drouch.
Simacus sprac ende louch:
‘Nicanor en siestu niet,
180 Hoe nauwen water dat verbiet
Den onverwonnen Macedo,
Die noit dor ghenen man en vlo,
Dat hi niet en dar over varen?
Wi willen doch wat doen te waren!
185 Weten varen in dit eylant,
Daer in es menech viant!
Wi moghen daer ghewinnen ere.
Bliven wi doot, emmermere
Salmen tellen van onsen doene.’
190 Nicanor sprac alstie coene:
‘Te waren ic peinset ooc aldusӕ
‘Nu varewi sprac Simacus
Met lichten wapen up die viande!’
Ende si voeren te gonen eylande
195 Ende met hem si vijftiene
Ende Andromacus, die siene,
Des conincs sone van Agriane.
Dus voeren die heren dane
Ende quamen in dat eylant,
200 Daer si vonden meneghen viant.
Teerst dat die Inden vernamen
Dattie Grieken ghinder quamen,
Waert daer een groot gheluut;
Si traken hare sweerde uut.
205 Simacus was over eer.
Hi maecte meneghen thovet seer,
Ende Nicanor, sijn gheselle,
Sende meneghen ter helle.
So dede Andromacus die deghen.
210 Si hebber so vele versleghen,
Dat si waren doot alle
Die van Inden bi ghevalle,
Die daer waren int eylant.
Nu mochtsi keren altehant
215 Met groter eren ende verhoocht,
Maer die dulheit soe toocht
Dat soe hare niet en wille laten
Met ghere redene ghematen.
Doe sijt hadden al versleghen,
220 Quam daer noch menich meer jeghen,
Dan siere te voren hadden verdreven;
Dat moester gaen an hare leven,
Want daer en pijnde niemen te vliene,
Daer bleef Andromacus, die siene,
225 Ende met hem si vijftiene
Staerke ridders ende siene;
Dat Grieken langhe hevet gheclaghet.
Nu staen die andere twee versaghet
Ende vochten jeghen meneghe rote,
230 Die sere ghewont sijn met ghescote,
Ende sine weten wat best doen
- Want si haerde node vloen –
Want hare speren waren ontwee,
Ende si en hadden quarele mee,
235 No ander wapen, danne swaert.
Si liepen ten vianden waert
Ende ghinghen houwen ende slaen;
Maer si waren sonder waen
Met quarelen so ghewont,
240 Sine mochten te gherre stont
Met swaerden ghenen lof verwerven;
Si saghen dat si moesten sterven.
Elc bat anderen ‘laet mi teerst gaen!
Ic wille vor di die doot ontfaen.’
245 Simacus sprac ‘in does niet.’
Nicanor sprac ‘wats mi ghesciet,
Ic sal sterven vor di,
Want nemmermeer en mochte mi
Leder ghescien in ghenen daghe,
250 Dan of ic di sterven saghe.’
Elc woude anderen decken.
Doe scoot een van den coenen recken,
Een groot gygant, ene pike
Ende gheraecte ghenendelike,
255 So dat hise bede dorescoot.
Dus bleven si te samen doot
Elkerlijc in anders aerme.
Dat was grote ontfaerme.
Dit was int upgaen vander sonnen
260 Dattie Grieke waren verwonnen,
Ende Porus haddes groot delijt,
Wat hi sach ter selver tijt,
Ende verhief sere sinen sin.
Ende hine hoopte niet te min,
265Alexander, om den seghe.
Daerom peinst hi alle weghe,
Hoe hi tander lant ghewint.
Nu es daer eens conincs kint,
Hiet Ettel, ende was also
270 Ghedaen, alse Macedo
Van linghen ende van ghedane.
Alexander dede hem doen ane
Sine wapine, in diere ghebare,
Alse of hijt selve ware;
275 Of Porus om hem dade spien,
Dat menne ghinder mochte sien,
Ende hiet dat hi dien ouver hilde,
Alse of hi recht niet en wilde
Poghen omme overvaren.
280 Selve voer hi wech te waren
Ende nam in siere were
Die staercste vanden here,
Omdat hi recht alstie boude
Poruse bedrieghen woude
285 Met ere cleenre gheselscepe.
Verre en wech stoeden sine scepe.
Ic wane dat hem god was mede;
Want hi ter selver wilen dede,
Doe si tscepe wouden gaen
290 Die lucht verdonkeren saen
Met enen so donkeren miste:
Cume was iemen die wiste,
Wie hem sat alre naest.
Si voeren enwech met groter haest.
295 Dese mist soude te waren
Ander volc sere vervaren,
Waersi daert hem oncont ware;
Maer die coninc van dier scare
Hi peinsede daeromme al,
300 Dattet ware sijn gheval;
Ende hi voer voren, ent ander here
Volchde hem met groten ghere.
Teerst dat si quamen an dander lant
Slouchsi die paerde al te hant
305 Ende Alexander hi voer voren.
Hem volchden ridders uutvercoren
Tholomeus ende Aristoen,
Polidamas ende Tauroen Clitus,
Craterus ende Amictas
310 Exateus ende Perdicas
Peusestes ende Meleager mede
Ende Lavernaet, die wonder dede.
Dit waersi, die daer over waren.
Mettien quam een met ere maren
315 Ende telde dat al over ware
Alexander ende ware dare.
Ende dat weder waert al blide.
Porus sach an dander side
Ettel staen in die ghebare
320 Alse oft Alexander ware.
Doe waende hi dat men hem loghe.
Hi sach van enen berghe hoghe
Blikende comen al te hant
Alexandere sinen viant.
325 Stappans satte hi ter were
Vierdusent ridders vore there
Ende hondert waghene ghebattalgiert,
Met houte wale ghevisiert,
Daer menich scutter in lach.
330 Maer alst quam uptien dach
Waest van dien miste luttel nat,
Die maecte die weghe glat,
Dat si cume porren mochten.
Nu hoort, hoe se die Grieken sochten!
335 Alexander quam ghesleghen
Haerde lichtelike daerjeghen.
Al en was sijn scare niet groot,
Men vant niewer haers ghenoot.
Men riep daer helpe! in menegher tale.
340 Dare was ten selven male
Van businen groot ghescal;
Men sloech daer meneghen int dal.
Deerste, diere was versleghen,
Die quam Alexandere jeghen;
345 Dat was Wilcon, een gygant,
Ende hi sat up enen olifant,
Dies conincs Enacus sone.
Alexander was die gone
Die noit joeste en vercoos.
350 Hi maecte Wilcoen liveloos
Ende stac die beeste dor de kele.
Vore hem hilden ridders vele,
Die hi alle dorereet.
Die Grieken volchden hem ghereet.
355 Hi sochte Porus sonder waen,
Dien hi sach van verren staen
Up enen dien meesten oliphant,
Diemen noit in Inden vant,
Ghelijc oft ene borch ware.
360 Doe sprac hi al openbare:
Ic sie nu - dat si met goede! –
Een dinc ghelijc minen moede.
Nu moetic vechten jeghen die diere
Ende ooc jeghen die ridders fiere.
365 Mettien quam hem ene mare
Dat sijn volc beringhet ware
Van Poruse ende van den sinen.
Doe reet hi darewaert met pinen.
Hem volchde Polidamas
370 Ende Aristoen, die coene was.
Aristoen slouch Rubicoene
Mettien swaerde, alstie coene,
Ende hi maecte daerde root.
Candaceus waende enen stoot
375 Doen jeghen Polidamase;
Glaucus stackene jeghen de blase
Met enen wel staerken spere.
Dus bleven de Inden sonder were,
Entie Grieken hebben dorvaren
380 Teerste here met haerre scaren,
So dat hem twivelen begonde.
Porus hiet ter selver stonde
Die olifante mettien torren
Jeghen dat griexe here porren.
385 Maer dat sijn traghe diere,
Sine moghen in gere maniere
Vlien no volghen also wel,
Alse een peert, die sijn so snel.
Die Grieken wachten hem daerjeghen;
390 Alsi de Inden hadden gheslegen,
Ontreden si haren slaghen.
Dus ghinghen de Grieken jaghen.
Die Inden scoten grote scichte
Ende worpen grote stene gedichte,
395 Maer die Grieken, dies ghelooft,
Hilden targen over thooft,
So dat sijs bleven sonder scade.
Die Inden woordens te rade,
Om dat si waren in vare,
400 Dat si braken hare scare,
Want sine wisten wat doen.
Die Grieken volchden ende si vloen.
Nochtan versamese Porus echt
Ende ghebiet dat men vecht.
405 Hi sette dolifante voren
Met wreden oghen, met langhen oren;
So dat die Grieken waren versaghet,
Ende hare briescen hevet ghejaghet
Der Grieken peerde, dat si vlien,
410 Nochtan dat si niet en sien,
Dan si hoorden dat ghescal.
Dus vloen die Grieken welna al.
Dit hevet Alexander versien
Ende riep, wat duvele doet u vlien?
415 Sidi moede nu van slane?
Waer sidi van Agriane
Ende ghi heren van Tracia?
Ghi Percen comt bat na!
En saechdi dusdaen dier noit eer?
420 Gaet! maect hem die been so seer,
Dat si ter eerden neder vallen!’
Die Grieken keerden weder met allen
Ende vergaten alle de doot.
Ic wane men daer meneghen scoot;
425 Si wonden beesten ende man.
So eernstelike ghinghen si an,
Datse die beesten traden doot.
Doe was die strijt staerc ende groot.
Twivel was daer menichfoude,
430 Wie dien seghe hebben soude.
Dier Inden bleven vele doot,
Dier Grieken scade ooc es groot
Si riepen om aexen ende baerden
Ende si spronghen vanden paerden
435 Ende si ginghen dolifante houwen
In hare been. doe mochtmen scouwen
Die ridderen deghenlike slaen.
Met rechte moghen sijs prijs ontfaen.
Dus woorden si ghewont met spieten
440 Ende met bilen;si en constens ghenieten,
Hen vel al, man ende olifant.
Tander volc vlo al te hant,
Die van wonden mochten ontvlien,
Ende lieten haren here mettien
445 Allene, recht in diere ghebare
Alse oft een scip in dier see ware.
Hi stont up enen tor allene
Ende hi waerp vele stene.
Men scoot na hem al omtrent,
450 So dat hi bloede als een rent;
Hi hadde neghen doregaende wonden.
Sijn menre sach ten selven stonden
Sere ghewont sinen here.
Hi slouch den olifant so sere,
455 Dattie beeste sere vlo.
Doe dat versach Macedo,
Volchde hi hem met groter haest.
Doe hi Poruse was naest,
Scoot Porus up hem enen spiet.
460 Daer af quam hem groot verdriet,
Want hi gheraecte sijn Bucifal
- Het was weert die werelt al –
Ende scoot dore mettier vaert.
Doe sterven soude dedele paert,
465 Boghet sine knien met groter weerde
Ende sette dien coninc uptie eerde,
Om dattene quetsen niet en soude.
Dat paert was weert boven allen goude,
Entie beste dinc, die ie ghewan
470 Alexander, dedele man.
Die coninc dede maken waerde
Dor die ere van sinen paerde
Daerna ene stat van groten prise
Ende dedese heten Bucifallise.
475 Daer dede hi sijn oors begraven
Eerlike met groter haven,
Want en woude in sinen tiden
Noit anderen man laten riden,
Sonder allene dien coninc.
480 Doe ghesciede dese dinc,
Volchde Poruse in tander here
Taxilles mede na met gere,
Die coninc was ende Porus broeder,
Sijns vader kint ende siere moeder
485 Ende riep ‘Broeder gif up dijn rike
Dien edelsten van eertrike!’
Al was Porus sere ghewont,
Nochtan kendi ter selver stont
Sijns broeder stemme ende seide:
490 ‘Bestu Taxilles? met leide!
Du heves mijn lant ende mi ooc doot,
Dattu sonder wederstoot
Dijn goet up gaves ende dijn lant.’;
Ende hi hilt in sine hant
495 Enen spiet staerc ende groot
Ende scoot sinen broeder doot,
Ende hi vlo enwech al te hant.
Ne ware sijn olifant
Was so menichfout ghewont,
500 Dat hi viel in corter stont
Ende waerp sinen here te voet.
Doe waerp hi met groter spoet
Sijn tekijn af ende vlo;
Sine herte waes onvro.
505 Doe hadde die coninc een ander paert
Ende quam ghevloen mettier vaert,
Ende Porus was ontfaren.
Doe waert hi te rade te waren
Dat men twintich daghe vrede
510 Houden soude up sekerhede
Ende men daerbinnen graven soude
Die doot waren, of men woude,
Ende men gansde die ghewonde.
Dit sweren si bede terre stonde.
515 Hierbinnen peinsde Alexander
Dat hi allene, ende gheen ander,
Tenen campe beroupen soude
Dien coninc Poruse alstie boude.
:Here stout, edel man Porusռo:’
520 Dit sprac hi in sine letteren dus,
Ԅi ontbiet Alexander
Dat hi allene, ende gheen ander,
Jeghen hem enen camp vechten wilde,
Bede met spere ende met scilde;
525 Want wat prise of wat eren
Moghen princen ende heren
In eneghen stride belopen,
Daert die aerme liede becopen?
Welc onser dat daer blivet doot,
530 Ic wille dat sonder wederstoot
Sijn volc blive anderen onderdaen.’
Dit woude Porus gheerne bestaen,
Want hi meercte wel das,
Dat hi twee ellen langher was,
535 Dan Alexander, ende hi waes blide.
Ende si sworen dit in elke side.
In dien tiden dede Porus spien,
Want hi gheerne hadde ghesien
Alexandere dien here;
540 Bedi so dedijs meerken sere;
So dat Alexander wiste.
Doe ghinc hi maken hem met liste
Tote Poruse, dien edelen man,
Ende dede andere cleder an.
545 Hi ghinc in dier Inden scare
Alse of hi een wijncoper ware.
Ende Porus hi meercte das,
Hi sach wel dat een wijncoper was.
Doe groete Porus dien coninc
550 Ende hi seide dese dinc:
‘waer es dijn here, wat doet hi?
Of van wat ouden dat hi si?’
Doe antwoordi in corter stont:
‘Dat willic u doen cont.
555 Die coninc sit na sine maniere
In siere tenten bi enen viere,
Alse de oude liede plien.’;
Porus antwoorde mettien,
Want hi was blide derre tale:
560’Twi en merket hi dan wale
Mine joghet ende sine oude?
Hoe wanet hi met ghewoude
Mine slaghe wederstaen?’
Here, ic seggu sonder waen
565 Dat sijn doen mi es oncont.’
Porus seide ter selver stont:
‘Soutu draghen dinen here
Dit saluut, ic sal di ere
Daeromme haerde vele doen.’
570 Doe swoer die edele baroen
Dat Alexander soude sien,
Wat so hem daerna soude ghescien.
Mettien heefti orlof ghenomen
Ende es te sinen lieden comen.
575 Hierbinnen es die dach comen,
Daer die camp up es ghenomen.
* Si waren coninclike versiert.
Dicke hebben * visiert,
Wat tekine Alexander drouch.
580 Ander wapen haddi ghenouch:
Halsberch, curie, cousen van stale
Ende al dat coninc sit wale,
Ende een sweert van goeder snede.
Ooc hadde die here mede
585 Enen spiet, die hem up minne
Talrestis gaf, die coninghinne,
Ende enen knijf van Andene.
Ander wapen en woudi enghene.
Porus die grote staerke man
590 Hi hadde drie halsberghe an,
Ende een curie van metale
Ende twee paer cousen van stale
Ende van yvore enen witten scilt,
Daer stont in van sabel een wilt
595 Dier ende heet een olifant.
Hi hadde in sine rechter hant
Ene colve van latoene.
Een swaert hadde die deghen coene,
Dat was wel sesse voete lanc,
600 Ende enen knijf, die was ghemanc
Van goude te samen ende van stale.
Si quamen ghewaerneret wale
Ter stat, dare sijt bespraken
Te vechtene om die hoghe saken
605 Up oorsse van prise ghereden.
Teerst dat si quamen tiere steden
Beten die heren te voet;
Want in dien ghebode stoet
Van Ercules, dien wigant,
610 Die alre eerst dien strijt vant,
Dat men te voete vochte int crijt.
Nu gaet hier up enen strijt.
Alexander trac sijn swaert
Ende ghinc te Poruse waert,
615 Om dat hi dien camp beriep.
Porus jeghen hem * liep.
Si sloughen coninclike slaghe.
Ic segghe u dat al sonder saghe
Dat Alexander hem gheliet,
620 Alse of hi scermen en conde niet,
Want hi gheerne ondervonde,
Wat Porus an scermen conde,
Dies hi selve meester was.
Die coninc Porus mercte das,
625 Dat hi niet en decte thooft;
Hi wanet hem hebben gheclooft.
Een adamant diere ende goet
Up Alexanders helm stoet.
Daer up gaf Porus enen slach;
630 Die steen, die daer up lach,
Dede tswaert breken ontwee.
Doch was dien coninc so wee,
Dat hi booch up sine knien.
Alse die Grieken dat versien,
635 Waren si in soorghen groot;
Si waenden dat hi ware doot.
Ende Porus liet ligghen tswaert
Ende vinc ter colven waert.
Alexander waert vergraemt,
640 Want dies slaghes hi hem scaemt
Ende slouch Poruse, alse hi wilde,
Den enen oort van sinen scilde
Ende sine twee halsberghe dore
Ende maecte ene wide score;
645 Maer die derde bleef gheheel.
Porus versaechde hem een deel,
Alse hi dien slach besief.
Alexander hi verhief
Anderwerven sinen brant
650 Ende slouch met willegher hant
Ter selver stede, alstie vrie,
Dor den halsberch entie curie,
Dat hem trode bloet uut ran.
Daer twifelde menich man
655 An dies conincs Porus side.
Ooc was daer menich Griec blide.
Ende alse Porus sach sijn bloet,
Quam hem weder saen sijn moet,
Alstien coenen lieden pliet.
660 Hi dede bughen alse een riet
Alexander vor sine hande;
Hi slouch up dies scildes rande,
Die ghemaect was van ebene.
Ens houts maniere el neghene,
665 Die ghedoghen mochte die slaghe,
Die Porus slouch in dien daghe,
Het en ware ghespleten tsticken.
Hi dreef Alexandere dicken
Om dien rinc in ghenen daghe.
670 Hi ruste onder ghone slaghe,
Want hi slouch node, hi en waenden wonden.
Doe verscaemdi hem tien stonden;
Hi waenden wonden in dien voet,
Daer Porus vore hem stoet.
675 Hi slouch up enen steen tehant,
So dat hem sijn swaert ontwant,
Ende verloost bi onghevalle.
Doe twifelden die Grieken alle.
Porus vinc te Alexanders sweerde
680 Ende tart ontwee in die eerde.
Hi sprac: Զrient, nu bestu doot.
Nochtan, dine doocht es so groot:
Wiltu, ic sal di leven laten,
Ende kere weder diere straten
685 Met dinen lieden te lande!’;
Hi antwoorde: het ware scande!
Groot wigant, es dat dijn waen
Dat ic can wesen onderdaen
Iemene, die noit was gheboren?
690 Wat bestu boven mi te voren?
In gheve om dijn dreghen niet.
Mettien trac hi enen spiet,
Die binnen stac in sinen scilde.
Porus was siere slaghe milde,
695 Ende Alexander was ghestade.
Doe sprac Porus ‘Dit es scade
Dat hier bliven sal upt gras,
Die miltste coninc, die noit was.’
Doe songhen die Indenheren.
700 Porus soude hem ommekeren
Ende sach al omtrent
Ende hoorde na hare parlement.
Mettien verhief Alexander den spiet
Ende en liets om sijn dreghen niet,
705 Hi en scoot Poruse int fondament.
Hi sturte neder als een rent.
Doe Porus ghevellet was,
Waren die Inden drouve das;
Si wouden Alexandere slaen.
710 Doe ghinc Macedo hoghe staen
Ende bat datmenne hoorde.
Hi seide tote hem dese woorde:
‘Waerbi vochtwi desen camp,
Dan bedi: wie dien ramp
715 Van ons twee daer in ghecreghe,
Sijn volc soude alleweghe
Dien anderen sijn onderdaen?
Dit was om uwe ghesonde ghedaen.
Begheerdi ooc terre tijt
720 Jeghen mi te hebbene strijt,
Gheliker wijs dat ic verwan
Poruse, dien groten man,
Bi avonturen ende bi ghevalle,
So weerdi verwonnen alle.’
725 Dit seide hi, ende also saen
Woorden si hem onderdaen;
Ghelijc haren gherechten here
Swoersi hem trouwe emmermere.
Nu waende Alexander des,
730 Dat Porus versceden es.
Doe sach hi hem die oghen ontoen.
Sciere verghinc dien edelen baroen
Al die gramscap ende nijt.
Doe sprac hi ter selver tijt:
735 Hoe waerstu oit so verwoet,
Porus, dattu dinen moet
Dorstes verheven jeghen mi,
Sint dat die mare quam te di
Van minen conincliken daden?
740 Porus antwoorde met staden:
ԉc sal antwoorden hier of,
Eist dattu mi gheves orlof.
Vor desen strijt, vor desen scamp
So ne ontsach ic niemens camp;
745 Ic waende niemen in eertrike
Gheweest en hadde mine ghelike,
Doe ic was staerc ende ghesont,
Ende dijn gheluc mi was oncont.
Nu weetic dattu staerker sijs;
750 Maer na di hebbic den prijs
Boven alle die nu leven.
Bedi en wille di niet verheven,
Al hebbic verloren vele.
Ic bem di gheset tenen bispele:
755 Al was ic staerc, staerker ic vant.
Hoe mochti salech sijn becant,
Die heeft, dat hem te staden staet,
Hine hebbe daerup hi hem verlaet
Dat hem niet en mach ontgaen?
760 Ooc es beter sonder waen
Niet clemmen, danne vallen van hoghen.
Vrecke liede die ghedoghen
Van verliesene meer aermoede,
Dan si ghenoechte hebben van goede.
765 Ghemate di bi minen rade!
Daventure es onghestade.’
Macedo hadde wonder das,
Na dien dat Porus verwonnen was,
Dat hi alse een verwinre sprac.
770 Hi dede hem doen groot ghemac
Ende gansen sine wonden.
Hi gaf hem weder tiere stonde
Al dat lant, dat sijn was eer,
Ende daertoe vele meer
775 Gaf hi hem van hem te lene
Bede borghe ende stene,
Ende hi waert Alexanders man.
Doe Porus merken began
Dat Alexander so hovesch was,
780 Was hi sere verhoghet das.
Hi gaf hem den verborghen scat,
Dien sine voorders hadden ghehat,
Ende maecte al dat here rike.
Dus waert hi vrient ghestadelike.
785 Al die coninghe van Orienten
Quamen in dier Grieken tenten;
Si gaven borghe ende lant
Alexandere in die hant.
In dien dat hi was in Indi,
790 Was een coninghinne daerbi
In Etyopen, hiet Candacis,
Daer menech swart moor in is,
Die sinde up minne ende up houde
Van utermaten finen goude
795 Alexandere hondert sticke
Voets lanc ende voets dicke
Ende enen halven voet breet.
Ooc sinde soe hem ghereet
Vijfhondert more sonder baert.
800 Ooc sinde soe an derre vaert
Amons crone, die beter was
Dan noit enghene, daer ic af las,
Ende tiene malen vol van stenen
Dat men en vant beter enghene,
805 Ende vierdalfhondert elpendiere
Ende ses paerduse, beesten fiere.
(Van den paerduse ende den liebaert
Es ghewonnen die lupaert.)
Soe seinde hem tachtich espentine
810 Ende daertoe dor den wille sine
Seinde soe hem panteren viere
Ende daertoe van wreder maniere,
Haerde groot, twintich honde.
Ooc seinde soe hem tiere stonde
815 Driehondert vreseliker stiere
- die waren in bande,
Ende hout van haers selves lande,
Vijftien hondert edelre roeden,
820 Die an ebeensche bome stoeden.
Dese ghichten ontfinc die here
Ende dankes hare met groter ere.
Nu es Alexander blide
Dat hi binnen so corten tide
825 Porus conincrike wan.
Hi maecte hem enweghe al dat hi can,
Om te besiene cortelike
Dat oosteinde van eertrike.
Maer die stede van Subdraken
830 Woude hare ter were maken,
Ende Alexander hi beleide
Die stat al omme uptie fosseide.
Die Grieken laghen an dene side
An dandere Porus, goet te stride;
835 Exateus lach an die derde.
Men ghinc ghinder striden herde.
Binnen was Abysari,
Een edel coninc ende een vri.
Alexander woudese winnen met crachte.
840 Men deder meneghen hort onsachte;
Nochtan wassoe vast ter cure.
Hi hiet lederen draghen ten mure
Ende was die eerste diere up clam.
Sere verbolghen ende gram
845 Ghinc hi up dien mure staen,
Die hoghe was sonder waen.
Men scoot up hem menech quareel,
Men waerp daer meneghen steen gheheel
Van den toren nederwaert;
850 Maer niemen volchde an die vaert.
Doe hadsijs alle scande groot,
Want hi na ghevaen was, ofte doot,
Ende liepen al ten mure.
Daer ghevel quade aventure,
855 Want die lederen braken ontwee.
Daer hadde menech prince wee,
Die van hoghen neder vel.
Dit was dien coninc een quaet spel,
Die allene stoet uptien mure,
860 Daer hem sijn leven waert te sure.
Hi was ghescoten so met stenen
Ende met quarele menech enen,
Dat hi vermoeit was van slaghen.
Doe dat sine liede saghen,
865 Riepsi ‘Here, sprinct achter saen!
Wi sullen u sachte ontfaen!’
Hi seide ‘en mach ghescien;
Soudic minen viant vlien?’
Doe hi hadde gheseit dat woort,
870 Spranc hi neder in die poort
Onder al sine viande.
Hi hadde liever doot, dan scande.
Dit was een wonderlike daet:
Eer hem enech toeverlaet
875 Ofte soccours mochte comen,
Mochti wesen up ghenomen
Ofte ghesleghen al te sticken.
Maer daventure, die hem dicken
Hadde ghedaen menech ere,
880 Die halp hem nu ter wilen mere,
Want soe nam sijns goeden goom.
Daer stont een groot lauwerboom
Ghelijc ocht ware dore sinen wille.
Daerane ghinc hi staen al stille;
885 Men mochten niet van achter slaen.
Mettien scilde heefti ontfaen
Meneghen slach ende meneghen steen.
Daer en was so coene engheen,
Die sinen swaerde ghenaken dorste.
890 Daer vacht over dien edelen vorste
Sijn hoghe name ende daventure.
Sijn scilt waert ghescoten dure,
Ende sijn helm ghescoort te sticken.
Over sine knien booch hi dicke,
895 Want hi ghequetst was van dien spronghe.
Die edele coninc entie jonghe
Mochte qualike ghestaen.
Alsene iemen woude slaen,
Die jeghen hem strijts begheerde,
900 Dien slouch hi so mettien sweerde,
Dat hi vor sine voete lach.
Aldus blever uptien dach
Die staercste twee van al Subdraken.
Niemen en woude hem meer ghenaken,
905 Die ghene dinc saghen ghescien.
Hi weerde hem up sine knien
Ende slouch harentare
Ghelijc oft een tyger ware.
Mettien scoot een groot gygant
910 Up hem een spere al te hant,
Dat voer in sine rechter side
Ende maecte ene wonde wide,
Daer bloets so vele ute ran,
Dattie coninc cranken began.
915 Hi waende wale tspere uutwinnen,
Maer dat yser blever binnen.
Hi rustem onder dien lauwerboom.
Dies nam die man goeden goom,
Diene metten spere scoot;
920 Hi waende dat hi ware doot,
Want sijn swaert daer bi hem lach.
Hi waende hebben groot bejach
An sconincs diere ghewaden.
Die coninc sprac met staden,
925 Teerst dat hine tasten besief:
‘Vlie enweghe, onreine dief!
En kinstu Alexandere niet?’
Dit sprac hi ende mettien hi tiet
Sijn sweert ende stac tien tiden
930 Dien gygant dor sine siden,
So dat hi vel up die aerde.
Die coninc sprac ‘vare diere vaerde
Ter hellen! wes mijn bode daer
Dat icker come vechten hier naer,
935 Eer ic sterve!’ doe hi dit sprac,
Woude hi staen; maer hem stac
Dat yser so, dat hi mettien
Neder seech up sine knien
Ende vraechde of ieman ware
940 Die vechten woude; quame dare!
Bindien dattie coninc vacht
Hadde tebroken met siere cracht
Die here Peucestes een wiket.
Ic wane dat hi niene let,
945 Hine liep met baren swaerde
Tote daer die coninc lach up daerde.
Teerst dattene die coninc sach,
Seech hi neder in onmacht
In sinen scilt sere ghewont.
950 Timeus quam ooc ter stont
Ende Aristoen ende Lavernaet;
Dit waren ridders van hogher daet.
Si wederstonden meneghen Inde.
Ic wane noit man en kinde
955 So lettel liede, die so sere
Vochten over haren here,
Tote dat Timeus waert ghevelt.
Peucestes waert ooc met ghewelt
Int hooft ghewont ende Lavernaet.
960 Die waren Alexanders toeverlaet,
Nu ligghen si vor sine voete.
Aristoen doet vele ghemoete;
Maer hi was so sere ghewont,
Dat hi qualike teser stont
965 Dien coninc bescermen mochte,
Want men hem te sere versochte.
Doe quam buten ene mare
Dat Alexander versleghen ware.
Die mare hadde ander volc vervaert,
970 Ende dit liep al ten mure waert;
Daer en ontsach niemen die doot;
Het liep al, cleene ende groot,
Percen, Grieken, Porus here.
Si tebraken met groten ghere
975 Bede met haken ende met barden
Dien staerken mure entien harden;
Si maecten ene strate wijt.
Wat so si vonden terre tijt,
Waest man of wijf, jonc of out,
980 Si sloughent al doot met ghewout,
Om te wrekene haren here.
Si ne spaerden min no mere
Alse langhe, alsi vonden te slane.
Abysari pijnde hem tontgane,
985 Die crone in Subdraken drouch,
Die wile dat men tfolc al slouch.
Die ridderen namen Alexandere thant
Ende leidene up dies scildes rant.
Si droughene in sijn pauwelioen.
990 Doe was daer een sijn baroen,
Sijn ersatre Cristobolus.
Hi sach sinen here ghewont aldus
Met enen wederhaecten strale,
Ende dat ment niet en mochte wale
995 Ute bringhen sonder sniden.
Ooc ontsach hi hem tien tiden
Dat hi te vele soude bloeden,
Ende hijs hem niet en mochte hoeden
Ghenase hi qualic sinen here,
1000 Hi ne verlore lijf ende ere.
Dit mercte wale Macedo
Dat hi was int herte haerde onvro,
Alse of hi in twivel ware.
Hi sprac ‘Cristobole, com hare!
1005 Of ic niet en mach ontsneven,
Twi laetstu mi so lange leven
In die smerte van der wonde?
En ontsiestu niet die sonde?
Du moghes corten doch mijn leet.
1010 Cristobolus sprac ghereet:
ԃoninc here, laetti houden,
Oftu dijn leven wilt behouden,
Want men moet dine wonde widen,
Verporrestu iet an dinen sniden,
1015 Het mochte an dijn leven gaen.
Alexander antwoorde saen:
ԃristobole, tware recht onnere
Dat men enen edelen here,
Enen coninc binden soude,
1020 Ofte houden met ghewoude.
Een coninc sal sijn tallen stonden
Quite ende vri ende onghebonden.
Doe dattu wilt, ic swighe al stille.
Cristobolus dede sinen wille.
1025 Noch hine wiscede noch en green.
Maer doe hi ghenesen sceen,
Ende dyser was ute ghewonnen,
Quam dat bloet so na gheronnen,
Dat die here viel in onmacht.
1030 Doe riepen de heren met groter cracht
Dat Alexander ware doot.
Daer was rouwe ende jammer groot;
Niet eer en ende dat gheluut,
Vor dat Cristobolus een cruut
1035 Ter wonden dede, dat was goet,
Ende hi stelpte dat bloet.
Doe ruste de coninc ende sliep.
Mettien men in die tente riep:
ԁlexander es an die bate.
1040 Tfolc was blide utermaten
Ende ghinghen eten ende drinken
Ende lieten haren rouwe sinken.
Ende die coninc hi ghenas.
Teerst dat hi ghenesen was,
1045 Ende cume was beloken
Die wonde, so hevet hi ghesproken
Te vaerne int inde van eertrike;
Want hi woude haestelike
Dwinghen tfolc te sinen handen,
1050 Dat wonet in dien eylanden,
Die ligghen bi den paradise.
Abisari gherede sine spise,
Doe hi versoent was jeghen hem;
Taxilles quam tote hem,
1055 Die coninc van Alabodine,
Die gherede hem die scepe sine,
Ende Porus van Endi
Was hem tallen tiden bi.
Teerst dat die Grieken vernamen,
1060 Ghinghen si alle te samen
Toten coninc in die sale.
Craterus sprac ‘Hore onse tale,
Hoochste coninc! dijn overmoet
Ende dine doghet, al es soe goet,
1065 Wat inde saller af comende sijn?
Al ware al die werelt dijn,
Nochtan ware soe di al te clene;
Du en weets mate enghene.
Al en achtstu up dijns selves leven,
1070 Dine vriende sijn di beneven,
Peins om hare leven doch!
Dor dinen wille willen wi noch
Jeghen al die werelt striden;
Dor dinen wille willen wi liden
1075 Over die vreselike see,
Ende alle diere, dat es mee,
Willen wi dore di dorvaren,
Enghene vrese willen wi sparen,
Woutstu doch di selven wachten.
1080 Wat gode sal ons bemachten?
Hoe langhe sullen wi sijn ghesont,
Daer wi souken talre stont
Nieuwe vrese ende nieuwen anxt?
Alse daventure alre lanxt
1085 Met enen man ghewesen hevet,
Hoe saen dat soene beghevet!
Hoe mochstu ghedurech sijn?
Wie mach bescermen dleven dijn
In dese werelt? want soe es loos.
1090 Twi weerpstu di selven altoos
In grote vrese om clene ghewin?
En mercstu niet in dinen sin
Dat enen man sacht sijn moet,
Hevet hi na pine groot goet?
1095 Wacht di selven entie dine!
Laet ons vor di doen die pine!
Scuwe vrese sonder ere!
Wat eren mach hebben een here
Dat hi enen knecht verbit?
1100 Hi es ries, die sijn lijf verslit
Sonder ere ende sonder prijs.’
Craterus sprac in diere wijs,
Ende Tholomeus ende al dandere
Baden hier omme Alexandere.
1105 Craterus woort ende sine tale
Bequamen Alexandere wale,
Ende sprac ‘Danc hebbet dies,
Dat ghi meer vreest mijn verlies,
Dan uwes selfs, lieve heren!
1110 Ic weet u groten danc der eren;
Want sint dat ic eerst crone drouch,
Hebdi mi ghedient ghenouch.
Maer mi es anders, dan u es.
Sijt des seker ende ghewes
1115 Dat ic orloghen niene begheve,
Also langhe, alse ic leve;
Ende ic bem noch jonc van jaren.
Ic en beghere niet te waren
Langhe lijf, maer grote name;
1120 Die es allene mi bequame.
Onedel volc set sinen moet
Om langhe leven ende om goet;
Maer ic bem der werelt here,
Dies en achtics min no mere.
1125 Ic telle de seghen ende niet de jare
Entie ghichte, die mi tote hare
Daventure heeft ghegheven.
Tellic tgoet al van minen leven,
So hebbic ghelevet langhe.
1130 Europen es in minen bedwanghe,
Asien ic wan met ghenende.
Nu bem ic bi der werelt ende,
Ende soe es mi vele te clene.
Alsicse bedwonghen hebbe allene,
1135 Dan sal ic u daerna toghen
Een ander werelt vor uwe oghen.
Die staerke man maecht al verwinnen.
Antipodes suldi bekinnen,
Daer de sonne west up staet
1140 Ende oost ooc te hove gaet.
Alst hier es dach, eest daer nacht.
Ontsechdi mi ooc uwe cracht,
Volcs en mach mi niet ghebreken;
Waer ic doe mijn tekijn up steken,
1145 Alt volc sal mijn eghin sijn.
Onedel volc, dul alse swijn,
Sal ic maken edel ende vroet.
Eist dat ghi minen wille doet:
Datti nature hevet verholen
1150 Ende bedect in nauwen holen
Suldi sien, sidi so coene.
Dit begheric te voldoene
Ende in desen enden mijn leven,
Wilt mi daventure gheven.
1155 Dus indi sine tale ter vaert
Ende bat die heren te scepe waert.
Si seiden dat sijt gheerne daden,
Na dien dat hijt hem dorste raden.
Nu varen si ter see waert.
1160 Porus gherede hem die vaert
Al tote daert wilen dorevacht
Ercules met siere cracht
Ende Liber Baccus mede.
Alsi quamen terre stede,
1165 Vondsi haerre tweer pale
Van goude ghemaket wale.
Want elkerlijc van desen heelden
Hadde ghegoten na hem twee beelden
- Die waren vijftien voete lanc –
1170 Daer einde haerre beder bedwanc,
Derre tweer deghene vermeten.
Alexander hi woude weten,
Weder si waren hol of vul;
Datmenne en hilde over dul,
1175 Dedise boren dore tien stonden,
Ende doe hise vul hadde vonden,
Dedi die gate vullen met goude
Ende voer voort met ghewoude,
Om te soukene selsiene dinc.
1180 Doe en vant die jonghelinc
El niet, dan berghe, bossce ende velde
Ende olifante, die met ghewelde
Daer waren, ende wrede serpente,
Die men vint in Oriente.
1185 Van danen voer hi ter Oostersee,
Om te siene wonders mee,
Want hi hoort ghewagen des
Dat noit Liber Baccus noch Ercules
Die see en prouveden aldaer,
1190 Want soe so donker es vorwaer.
Aldus woude dedele vorste
Doen dat noit man doen en dorste.
Teerst dattie wint was west
Ent hem dochte wesen best,
1195 Voeren de heren vanden lande
Harentare souken viande;
Ende het was hem allen oncont.
Doch quamen si na der selver stont
Bi drie weken an een lant,
1200 Dat Argere es ghenant,
Daer die berghe noch in sijn
Allegader selverijn.
Daer vonden si volc, heet Lemnes,
Dat algader sonder hovet es;
1205 Gheborstelt sijn si alse swijn.
Daer vant ooc voghele die deghen fijn,
Die achter alse leuwen waren
Ende voren ghedaen alstie aren.
Derre sloughen si vele doot.
1210 Daerna vant hi een eylant groot,
Dat Crisa nu es ghenant.
Daer vondsi guldene berghe int lant
Ende coatricen ende ooc draken,
Derre si meneghen dorstaken.
1215 Si dwonghen de Ichthiofagiten,
Liede die wel vessce verbiten.
Daerna quaemsi in een lant,
Daer die liede in sijn ghenant
In griexer tale Gymnosofisten,
1220 Die vele wijsheiden wisten,
Dats in dietsce ‘Nakede vroede.’
Teerst dat se Macedo, die goede,
Sach, sprac hi ghelijc den milden
Dat si baden, dat si wilden,
1225 Dat gave hi hem sonder wedertale.
‘Ghef ons ewelec leven!’
Hi seide’Hoe mochtic dat ghegheven?
Ic bem selve een steerflec man.’
1230 Dander sprac ‘twi doestu dan
Dus vele quaets? du heves scande;
Wat jaghestu dus achter lande?’;
Van daer voer hi in Tambrobane.
Dats een eylant na minen wane,
1235 Talre beste van eertrike.
Daer was in een coninc rike,
Die Alexandere gaf sijn lant
Ghewillike in die hant.
Daerin sijn tiene edele stede
1240 Ende meneghe rijcheit mede,
Ende beesten, die sere biten;
Diere stene, margariten,
Carbonkele met crisoprassen,
Die in ghenen lande en wassen.
1245 Doe si danen ghesceden waren,
Quamen die Grieken ghevaren
In der Macrobienen lant.
Daer vonden si meneghen gigant,
Want si sijn twalef ellen lanc.
1250 Die hadde hi saen in sijn bedwanc.
Si waren so mesraect,
Dat si waenden, tware ghemaect
Tfolc van ysere ende van stale;
Dus waren si bedroghen wale.
1255 In dat lant es een fonteine,
So claer es soe ende so reine,
Dattet scemert also clare,
Alse oft van olie ware,
Wat so men daer mede dwaet.
1260 Nu es Alexanders raet,
En weghe te varene al te hant
Om te soukene ander lant.
Nu sijn die Grieken up die see,
Om te soukene lants mee.
1265 Si voeren, ende si en wisten waer.
Want si quamen dicke daer,
Daer grote deemsterheide was.
Ten jonxten gaf die aventure das,
Dat si van verren saghen staen
1270 Ghelijc alse ene borch ghedaen,
Die hem algader guldin dochte.
Na dien dat ict gheweten mochte,
So waest dat eertsce paradijs,
Dat volmaect es in alre wijs.
1275 Die vierine mure dochtem van goude.
Hi voer daerwaert alstie boude,
Alexander entie sine,
Die het winnen wouden met pine.
Nu sijn si an die roche comen.
1280 Na dien dat sijt hebben vernomen,
So dunket hem al sonder waen
Tote boven up die wolken slaen.
Alexander hilt stille ene stonde
Ghinder met sinen dragmonde;
1285 Hi peinsde wat hi beste dade.
Doe hi was in desen rade,
Riep een man van boven neder:
‘Alexander!’ hi antwoorde weder:
‘weetmen daer boven iet van mi,
1290 Dat ic Alexander si?
Wie es daer? wes es dit lant?’
Dander seide al te hant:
Ԅit lant es des selves heren,
Die di met so groter eren
1295 Al die werelt heeft ghegheven –
In sijn ghewout es ooc dijn leven –
Entien du wilen comen saghes
Up dijn bedde, daer du laghes,
Doe hi di gaf in dijn bedwanc
1300 Al dier werelt ommeganc.’;
Alexander antwoorde weder:
‘wat wildi mi werpen neder
Tenen lijteken dat ic hier was?
So machmen mi gheloven das.’
1305 Hi seinde hem hare enen steen
- Men vint siere ghelike en gheen
In algader eerderike: -
‘Dit es dijn tseins sekerlike
Van den eertscen paradise.
1310 Nu doe wale alstie wise
Ende lech al dijn souken neder
Ende vare ten ghemenen lande weder!
Daer saltu ondervinden saen,
Hoe dijn leven sal vergaen.’
1315 Doe trac hi thovet bindien mure.
Recht na dese aventure
Keerde Alexander te lande,
Ende hi hadde in sine hande
Ghonen wonderliken steen,
1320 Die clare alstie sonne sceen.
Hi wouch meer, alse ic hore segghen,
Dan alt ghewichte datmen legghen
Mochte daerjeghen in ene scale;
Nochtan verwouchene wale
1325 Also groot eerden als een siere;
Dit was een vremde maniere.
Hoe sine voorme was ghedaen
Dat willic u doen verstaen:
Hi was ghevoormet alse eens menscen oghe;
- 1330 Ecclesiastes cant wel toghen –
Dat hi die rijcheit neder wouch,
Wat so menre jeghen drouch,
Ende also luttel eerden alse een siere
(Dit was een wonderlike maniere)
1335 Hem neder wouch, dat es bedi:
Also langhe alse Alexander si
An den vleesce ende leven moet,
So en es die rijcheit niet so goet,
Van alder werelt diemen vint;
1340 Also god wille dat ghesciet
Entie aventure ghebiet,
Dattie mensce steerven moet,
Een clene stucke eerden es so goet,
1345 Alse die mensce ende beter vele.
Niemen en versta dit in spele!
Dit was betekekent bi den stene.
Dit en was loghene enghene.
Eer dese tijt quam, hier te voren
1350 So en was noit man gheboren,
Die die oosteylande dorste besouken.
Hier es deinde vanden neghenden bouke.
Die tiende bouc.
Alexander heeft ghesproken
Overdaet, die onghewroken
Altoos niet en mach wesen;
Want hi hem vermat van desen,
5 Dat hi sal, eist dat hi levet,
Dattie nature verholen hevet,
Sinen lieden openbaren.
Ooc so seidi mede te waren
Dat hem ware al eerderike
10 Te clene tenen conincrike.
Hier om was die Nature gram,
Alsoe die overdaet vernam.
Soe liet alrehande werc
End nam up hare een gheswerc;
15 Soe maecte hare ter hellen waert.
Waer so soe quam an die vaert,
Alle dinc waren hare onderdaen.
Die elemente hebse ontfaen,
Elkerlijc, want soese sciep.
20 Die lucht eerst jeghen hare liep
Ende groetese met soeten winde.
Teerst datse die aerde kinde,
Groete soese mettien blomen.
Twater es mettien visscen comen
25 Ende tfier metten planeten.
Alrande figuren beten
Ende eren hare sceppersse
Ende bidden dat soe niet en persse
Met honghere hare creaturen.
30 Dit was die tale der Naturen:
‘Danc hebt dat ghi mi doet ere!
Nu en souct min no mere
Die dinc, die ic hebbe verholen!
Ic vare enweghe ter helscer scolen
35 Dor uwen wille ende dor den minen.
Dat sal Alexandere scinen,
Want het sal sijn hooft becopen.’
Dit sprac soe ende dede open
Die aerde ende ghinc ter hellen.
40 Nu hoort! ic sal u hier af tellen.
Soe sach vor der helle dure
Rechte onder die helsce mure
Seven vrouwen in seven borghen,
Dier elc man wel mach sorghen.
45 Die een was moeder van den sonden,
Vrecheit, die daer was tien stonden.
Soe huudde dien groten scat.
Over waer segghic u dat,
Dat soe ghesmoutens gouts so vele
50 Goot in dier vrecker kele,
Dat soeser mede hevet verladen,
Al en conde soes hare niet ghesaden.
Hoverdechede, die coninghinne,
Sat daerna met erren sinne
55 In ene borch groot ende rike
Ende bespotte hare ghelike.
Luxurie, dats Onsuverhede,
Lach dare up hare stede
In bernender modre versmoort;
60 Want soe suverheit testoort.
Gulsecheit sat up hare stede
Ende verteerde hare lede.
Soe liet weder dor den hals gaen,
Dat soe te vele hadde in ghedaen.
65 Gramscap sat daer verbolghen.
Soe doet die ghone, die haer volghen,
In allen tiden sijn verwoet;
Want soe de liede maect onvroet.
Ghierecheit sat daer allene
70 Beloken in haren stene,
Hare hande onder hare liere
Ende bernende in dien swarten viere.
Nidecheit ende hare kinder
Hadden hare sale ghinder:
75 Verradenesse ende Loosheit.
Al en moghen si niet ghereit
Bedecken der liede weldade,
Si verkerense met haren rade.
Met desen seven hovetvrouwen
80 Woonde mede ooc en trouwen
Ypocrisie, die haer can maken
Buten goet in allen saken.
Ende Smekinge was ooc mede,
Die nu hevet hare stede
85 Met hoghen lieden in die sale,
Want soe can met scoonre tale
Hoghen lieden doen verstaen
Saken, die quaet sijn ghedaen.
So grote cracht hevet die miede
90 Ende smekinghe onder hoghe liede,
Dat si bejaghen haren wille,
Waer so si sijn, lude ende stille.
Dese sonden hevet besien
Die nature ende mettien
95 Ghinc soe bindien helscen muren.
Daer sach soe die sielen gheduren
Int vier dat bernet sonder lecht
Elke siele na hare recht.
Ic segghe u de stat vander hellen
100 Na dien dat ons die bouke tellen.
Soe staet midden in die aerde
Ende bernet altoos even haerde;
Boven inghe ende binnen wijt.
Daer pinet vier in elken tijt
105 Sielen, die hebben mesdaen.
Al sijn si in een vier bevaen,
Nochtan hebsi niet even groot
Die pine van dier langher doot.
Want dat vier es so gherecht,
110 Dat het den here ende den knecht
Also met pinen hevet bevaen,
Na dien dat si hebben mesdaen:
Some meer, some min.
Daer sijn ooc vele sielen in
115 Welna al sonder mesquame,
Sonder dat si van Adame
Sijn besmet ende el niete.
Dese weten lettel van verdriete.
Bi redenen prouvict u al.
120 Te somere alse berch ende dal
Es verciert metter sonnen,
Men siet hem tween te gadere ronnen,
Die een loopt met cleenre pine
Die ander es vander sonnen scine
125 So verhit, dat hi versmacht
Ende verliest al sine cracht.
In die middel van dier vlamme
So stoet die felle druut, die gramme
Lucifer Leviathan,
130 Die bedrooch dien eersten man.
Teerst dat hi die Nature sach,
Liet hie tfier, daer hi in lach,
Ende ghinc te hare waert.
Om dat soe niet en ware vervaert,
135 Liet hi sijn duvelike ghedane
Ende snelde hem te ontfane
Die grote sconhede weder,
Die hi hadde, eer hi neder
Van den hemele was verscroven,
140 Doe hi inghel was hier boven
Ende dor sine hoverdechede
Was gheworpen vander stede.
Doene die Nature sach
Begonste soe hare gheclach:
145 Ԗader ende wreker vanden sonden!
Wilen in dier eerster stonden
Waerstu clare alstier sonnen scijn,
Maer dor die hovaerde dijn
So verloorstu hemelrike.
150 Ic bidde di hulpe drouffelike.
Het es recht du gheves loon:
Want alstu verloors dien troon,
Waerstu sonder stede bleven,
En haddic di niet ghegheven
155 Ene sonderlinghe stede
In dese grote demsterhede.
Ic bringhe ene niemare ghedragen:
Alle creaturen claghen
Over Alexanders overmoet.
160 Hi dwanc enen coninc goet,
Coninc Clause van Atervaen;
Tracien es hem onderdaen;
Hi slouch Pausaniase doot,
Hi brac Teben, al was soe groot,
165 Hi dwanc Athenen ende Matone,
Hi drouch ooc roomsce crone,
Hi dwanc Luken ende Pise,
Hi slouch ridderen van prise:
Mennoene entie met hem waren,
170 Hi dorreet ooc te waren
Daris lant, dat hem verstaerf,
Ende verwan dien here driewaerf,
Hi verdreef dien here Apolonise
Ende brac Tyren, de stat van prise,
175 Hi wan Egypten ende dorreet
Libien, dat es so heet;
Babylone heeftene ontfaen,
Die Siten sijn hem onderdaen,
Hi heeft die israelsce roten
180 Binnen Caspi besloten;
Dus heeft hi Asien bevaen,
Ende Porus es hem onderdaen,
Subdraken heeft hi ghevelt
Abisari staet in siere ghewelt,
185 Taxilles es ooc sijn man;
Ende dat es meer: hem en can
Ghenoughen al dese ere.
Hi sochte deylande, dats mere,
Die sijn in die Donker see.
190 Heeft hi ghelucke goet voort mee,
Hi sal sien, wanen Nilus comt,
Want hi hem al nu beromt
Dat hi sal winnen tparadijs.
Du en wachtsti in alre wijs,
195 Hi sal di de helle af winnen.
Daertoe willi ooc bekinnen
Die werelt die hier onder es
Ende dwinghen Antipodes.
Hi wille de sonne sien west upstaen
200 Ende oost te hove gaen.
Nu wrec ons over dit verlies!
Wat eren soutstu hebben dies,
Of wat lone, of wat prise
Dattu uten paradyse
205 Adame dreves int drouve dal,
Of di Alexander winnen sal?’
Soe waende wech varen na dese woort.
Lucifer sprac ‘Vrouwe hoort!
Ic sals uwen wille doen sonder waen,
210 Ende ic en sals niet ave staen,
Eer ickene hebbe in der hellen
Met anderen sinen ghesellen.’
Stappans so riep hi te rade
In dier hellen alle die quade.
215 Up een plein quamen die keitive,
Daeromme lopen rivieren vive.
Die rivieren heten aldus:
Lete ende Avernus
Cocitus ende Flegeton
220 Ende die wrede Acheron.
Dese bernen ende stinken;
En mach niemen ghedinken
Dat hiere nie sonne sach,
Ofte eneghen wint, die helpen mach.
225 Daer ligghen die drouve sielen
Mettien duvelen, die vielen,
Ende doghen onghehoorde doot,
Want dat es hare meeste noot,
Dat si sterven sonder blijf;
230 Die hier leiden sondich lijf
Ende altoos om sonden werven,
Die moeten altoos ghinder sterven;
Si moghen de deemsterhede tasten,
Die drouve sielen, die altoos vasten;
235 Nu hebben si heet ende nu cout;
Daer es rouwe menechfout,
Ende hi moet sonder ende sterven,
Dien de helle doet bederven.
Doe thelsce volc versament was,
240 Die oude viant Sathanas
Wispelde drie waerf, ende al die ween
Wart ghestilt. daer ne was gheen
Die roupen dorste, doe hijt hoorde.
Doe sprac hi der Naturen woorde,
245 Ende hi seide meer daertoe:
‘Secht, mine ghesellen, hoe
Sullen wi ghedoghen dese overdaet,
Van desen man, diet al verslaet
Ende die alle dinc ontsien?
250 Laetmen sinen wille ghescien,
Hi sal al die werelt breken.
Dats al niet, maer hi sal steken
Dor die dicke aerde een gat,
Ende maken tote ons enen pat,
255 Daertoe sal hi onse sielen vaen.
Dus moeten wi hem sijn onderdaen.
Ooc so segghen die propheten
Dat god der werelt hevet beheten
Menech jaer hier te voren
260 Dat een man soude sijn gheboren
Met mieraclen, in weet wie;
Met sinen houte so sal hie
Breken onse vaste prisoen
Ende onse sielen daerute doen.
265 Nu siet, ghi heren vander doot,
Helpt ons gheraden terre noot,
Die wile dat men ons mach helpen!
Laet ons dies mans daet stelpen,
Dat hi niet die ghone en si
270 Die de helle sal hebben vri.’
Cume hadde hi dit gheseit,
Dat Verranesse sprac ghereit:
(Die was dier Nidecheiden dochter)
‘Lucifer, laet wesen sochter
275 Vorwaert meer dine maniere,
Ic salt di volbringhen sciere,
Want het es mi clene pine.
Ic hebbe een cracht van venine,
Men vint gheen van dierre naturen;
280 En mach in gheen vat gheduren,
No in ysere, no in stale,
No in goude, no in metale,
Dan in een coeclauwe allene.
Dat salmen gheven hem ghemene
285 Mettien claren wine ghemanc.
Hi sal sterven eer iet lanc.
Want Antypater, mijn vrient,
Die Alexandere heeft ghedient
Ende over Grieken es baliu,
290 Dien hebbic, dat segghic u,
Vander wieghen up gheleert
Dat hi van buten enen eert
Ende int herte draghet de moort.
Nu es hi ghedaghet voort;
295 Na dat hi hevet gheregniert dat lant,
Willene de coninc al te hant
Met hem hebben in sijn here,
Dat hi sine oude vertere.
Bi des mans helpe sal ic saen
300 Alexandere verslaen.’
Verranesse sprac dese tale.
Dat drouve volc priset wale,
Dat soe so sciere hadde vonden
Goeden raet in corten stonden.
305 Stappans voer soe uter helle
Tote Antypater, haren gheselle,
Die een quaet verrader was
Ende haerde sere in soorghen das,
Hoe hi behouden sal sijn ere
310 Jeghen den coninc, sinen here,
Doe riet soe der herten sijn
Te makene dat staerke venijn.
Ende doe hijs wale was gheleert,
Was soe saen ter hellen ghekeert.
315 Ende soe comt noch dicke uut
Te radene dusdaen saluut.
Nu es comen uter see
Alexander ende heeft mee
Wonders vonden, dies hi sach,
320 Dan ic u wel besceden mach.
Nu wille hi besien de woestine
Van Endi met groter pine
Ende daerna so willi scone
Varen tote Babylone
325 Ende besetten Asienlant.
Daerna wille hi te hant
Affriken winnen al
Ende daerna, heeft hijs gheval,
Spanien winnen ende in dien
330 Ercules colummen sien
Ent westeinde van eertrike winnen.
Ende daerna willi doen bekinnen
Sine cracht in Vrancrike
Ende Gallen dwinghen ghemenelike
335 Ende Aquitaengen ende Bertanien
Germaengen ende Allemanien.
Dan willi Moniu overliden
Ende Lombaerdien doreriden
Ende dor Rome in Grieken varen.
340 Bedi ontboot hi te waren
Dien van Surien in waren saken
Dat si scepe daertoe maken.
Alsi besocht heeft dlant van Inden
Willi hem dies onderwinden.
345 Dit heeft hi met Porus bestaen,
Die hem raet gaf sonder waen,
Dat hi Inden bescouwe,
Om dat men hem niet en wantrouwe,
Dat hi hadde enech lant
350 En ware den Grieken al becant.
Si quamen bi groten brouken,
Daer souden si passage souken.
Mettien rees daer een dier
Vreselijc ende onghehier.
355 Sijn rugghe was scaerp alse een saghe,
Twee hovede hadt up sinen craghe;
Deen was ghescepen alstie mane.
Sine huut, diet hadde ane,
Was ghelijc enen seepaerde.
360 Doe dander hovet openbaerde,
Gheleect eens cocodrilles hooft
Ende verbeet ooc, dies ghelooft,
Met enen bete ridders twee.
Sine mochtent nemmermee
365 Met ghenen spere doresteken.
Doe ghincsi sine been breken
Ende met groten hameren slaen.
Doe ghinghen si naerre staen;
Hem wonderes dat dier was so groot,
370 Dat daer lach ghesleghen doot.
Daerna quaemsi tenen woude,
Daer sloughen si tenten met ghewoude
Ses milen lanc, ses milen breet
Bi enen watere, dat Buemer heet.
375 Si wouden bliven daer dien nacht.
Doe waren met groter cracht
Die voorste cnapen sere versaghet,
Dat si ten tenten waren gejaghet
Ende si riepen ‘wapent u!
380 Hier comen olifante nu;
Si sullen dit here storen.’
Alexander hi riep voren
Die ridders van Tesalia:
‘Varet voren, ic come na;
385 Drivet voren swijn ende soghen
Doetse gorren, ghi sult moghen
Die olifante so vervaren.’;
Selve quam hi na te waren
Met Poruse, dien edelen deghen.
390 Die olifante quamen hem jeghen,
Some swart some bont.
Porus makede hem cont
Dat si goet te stride waren;-
Si wanese vaen ende vervaren-
395 Men soude de soghe so doen gorren,
Sine souden hem niet weren dorren.
Doe woorden die beesten versaghet,
Some vanden swinen verjaghet,
Some van ludene van businen.
400 Alexander volghede met pinen.
Daer slouchen siere neghenhondert doot
Ende tachtich, dat was wonder groot.
De tande naemsi tharen doene,
Ende keerden in die pauwelioene.
405 Die coninc hiet sciltwachte sciere
Bi nachte doen jeghen die diere.
Des ander daghes quam hi te waren
Ane een jeghenode ghevaren,
Ane enen meersch up een riviere.
410 Daer sach hi volc naect als die diere.
Si waren lanc neghen voete,
Si drinken water, eist sout, eist soete,
Rauwe vische eten si
415 Buten water ende daer onder
Moghen si duren, dat es wonder.
Alsi wouden tote hem tiden,
Dukeden si in de riviere besiden.
Ebigmaris heet die riviere,
420 Daer si wonen dese diere.
Doe quamen si in een foreest,
Daer vonden si alre meest,
Die men heet Cynokephaline.
Si sijn ghehovet als hondekine.
425 Si quamen jeghen hem ghelopen
Te samen met groten hopen,
Si scoten ende vloen mettien.
Si quamen al daer si sien
Woestinen utermaten breet.
430 Alexander hoort ende versteet
Dat daer en was wonders nemee,
Tote datmen quame ter Oostersee.
Ende si voeren weder west.
Doe dochte den coninc wesen best,
435 Om dat dlant was waterloos,
Dat si niet en scieden altoos
Vanden watere, dan twalef milen.
Daer dedi tenten slaen tier wilen.
Die tenten sijn daer saen ghesleghen,
440 Ende hout daertoe ghedregen
Ende daer ghemaect groot vier.
Doe waert die wint so onghehier,
Die up hen van oosten quam,
Dat sijs alle woorden gram.
445 Hi stac die tenten al ter neder.
Dat vier vlooch voort ende weder
Ende verbernde man ende paerde.
Dat was een weder dat vervaerde
Dat volc, want et was bi nachte
450 Ende in dien heerfst dat waeit onsachte.
Doet dach was bonden si te samen
Hare haernasch ende quamen
Daert was ghelie in enen dal.
Dies avonts ghinghen si over al
455 In die pauwelioene eten,
Want die stoorm was gheseten.
Des avonts waert daer coude groot.
Doe quam hem up een ander noot:
Die snee viel up hem in den dale
460 Also breet, dat lesemen wale,
Alse haddent ghewesen vliese.
Doe ontsach hem van verliese
Alexander, die milde, die boude,
Hi waende dat al versmoren soude.
465 Hi en wiste ander boete,
Sonder dat hi onder de voete
Dien snee dien volke treden dede.
Maer een reghen quam daermede,
Die smelten dede al dien snee.
470 Te hans quam daer wonders mee:
Een gheswerc quam daerna ghegaen,
Vreselec so waest ghedaen,
Swart oft die helle ware,
Ende bedecte alle die scare,
475 Daer si laghen in dien dale.
Doe saghen si ten selven male
Groot vier vallen uter lucht.
Daeraf hadsi grote vrucht,
Want dat velt waert al ontsteken.
480 Dat volc begonde doe spreken
Ende seiden het ware ons heren wrake,
Dat een man begonde de sake
Die van gode verholen es,
Ende no Liber Bacus, no Hercules
485 So verre dlant en dorsten souken.
Doe hiet die coninc oude douken
Die te stucken ghescoert laghen
Dien ridders jeghen tfier draghen,
Want het wasser jeghen goet.
490 Die coninc sprac ‘god die doet
Met alre dinc, dat hi ghebiet,
Dien biddic dat hi ons besiet
Dat wi niet en sterven hier.’
Stappans bleef staen dat vier,
495 Ende die nacht verscoonde al.
Ende die coninc gheboot in Դ dal
Dat men groot vier ontsteken soude,
Ende dat hi ate, wie dat woude.
Drie daghe waren si achter een
500 Dat nie sonne up hem en sceen,
Want swarte gheswerc hadse bedect.
Eer Alexander wech ghetrect,
Dedi vijftich ridderen graven
Eerlike met groter haven,
505 Die in dien snee waren versmoort.
Ende daerna voersi voort.
Cortelike quamen si te waren
Bi der groter see ghevaren,
Daer si saghen Oost-Etyopen
510 Ende die montanien open,
Die Hennos heten in dat lant.
Daerwaert voer hi al te hant.
Si vonden thol, daer in ghevoet
Liber Bacus was, die deghen goet,
515 Die al dlant verwan met wiven.
Dus hoort men Solinus scriven.
Ooc scrivet hi al over waer
Dat Liber Bacus was vierhondert jaer
Ende sesse, eer Alexander quam.
520 Doe Alexander thol vernam,
Seidemen, wiere in ghinghe,
Dat hi soude cortelinghe
Sterven bindien derden daghe.
Dit hielt die coninc al over saghe.
525 Doe sinde hiere in someghen keytijf,
Die verbuert hadde dlijf;
Si bleven doot bin drien daghen.
Hi hads rouwe, hooric ghewaghen.
An Liber Bacus dedi sine bede
530 Ende bat dat hi ende sijn volc mede
Te lande weder moeste keren
Te siere moeder met groter eren.
Dat bat hi al omme niet.
Alsi vraechde ofmen iet
535 Wonders meer vonde int lant,
Men seide Ԯeent.ՠhi hiet te hant
Al sijn here varen hene
In een poort, heet Fasiatene.
Si voeren bi siere baniere.
540 Doe quamen hem tontmoete sciere
Twee oude man. doe sprac die coninc:
Secht mi, heren, ene dinc:
Weti iet wonders in dit lant?’
Die een seide al te hant:
545 Ԉere, eist dat ghijt beghaert
Henen over tien dachvaert
Moochdi wonder groot bescouwen.
Maer ic segghe u bi trouwen,
Dat hier tusscen luttel waters si.
550 Daeromme segghic di: bedi
Nem metti viertich dusent man
Ende bewisse di van water dan,
Want die rochen nouwe sijn,
Daer liden moet dat here dijn,
555 Daer moechdi vele beesten sien.’
Alexander was blide van dien.
‘Eer ghi mi enweghe leet,
Secht wat dat ghi mi beheet
Te toghene dat selc wonder es.
560 Die een sprac Էes seker des
Ende merc des wale ende gome,
Wi sullen toghen di twee bome,
Deen es der manen, dander der sonnen,
Die griex ende intsch spreken connen;
565 Waer af dattu ooc wilt horen,
Sullen si di bringhen te voren.;
Hieromme waert Alexander erre
Ende hi sprac ‘Ben ic so verre
Van westen tote oosten ghereden,
570 Dat ghi mi sout bespotten heden?
Te waren, dat weert ut te scanden.’
Dae sworen si bede te hande:
‘Hets waer, ende ghi moecht weten saen,
Of wi u valsch doen verstaen.’
575 Die ridders baden hem utermaten,
Dat hijt niet en soude laten,
Hine voere dat wonder besien.
Daer coos hi uutten here mettien
Viertech dusent, die best waren;
580 Dander hiet hi henen varen
Ridders ende ooc olifante
Knapen ooc ende seriante
Met Poruse te Fasiatene;
Ende hi voer metten ouden hene.
585 Int droghe lant sonder water
Vant hi vele ommater
Serpente ende menegherande diere
- Van so misseliker maniere
Gheheten na die intsce tale,
590 Dat niemen can ghedietscen wale –
Tote dat si quamen dien bomen bi.
Man ende wijf vonden si
In dat lant, dat si begheren,
Ghecleet met huden van panteren
595 Van tygren ende van anderen dieren.
De coninc vrachde ‘Van wat manieren,
Ofte wat liede so sidi?’;
Si seiden’Inden so sijn wi.’
In dat lantscap so wies ooc
600 Edele balseme ende wirooc,
Want de bome balseme draghen,
Ende die liede, die si daer saghen
Si leveder bi al te waren.
Mettien so quam hi ghevaren,
605 al daer die mamerie stoet.
Die pape hi quam ute te voet,
Die pape van dien bomen was.
Alexander mercte das,
Dat hi was langher dan tien voete,
610 Van ghedane haerde onsoete,
Swart, ghetant als een hont,
Hi stont ghelijc ter selver stont
Alse of hine soude verbiten.
An sijn oren hinghen margariten.
615 Hi groete dien coninc ende vraghede
Wat hi woude ende wat hi jaghede.
Hi seide ‘ic quam hier in dien,
Dat ic die bome woude sien,
Die der sonnen enter manen
620 Heilech sijn na minen wane.’
Die pape sprac ‘Bestu rene
Van wive ende van manvolc ghemene,
Du moghes gaen in die heleghe stede.’
Daer stonden Alexanders ridderen mede,
625 Vierhondert, luttel meer of min.
Die pape seide ‘wildi hier in
- Ghi sijt clene liedekine –
So doet af die vingherline
Ende uwe cleder ende uwe scoen,
630 Het es sede, ghi moetet doen.
Der sonnen boom sal spreken saen,
Alse die sonne sal onder gaen,
Want hets sijn recht ende sijn sede,
Ende alse de sonne riset mede.
635 Dier manen boom spreect also saen,
Alse die mane sal up staen
Ende alse soe te hove gaet.’
Dit hilt al over baraet
Alexander, ende mettien
640 So ghinc hi die bome besien,
Die bede stonden in een paerc,
In enen mure en bore staerc.
Ende een bosch stont bindien mure,
Dien ghinc die coninc selve dure
645 Met anderen sinen ghesellen.
Si saghen uten bomen wellen
Balseme, diemen diere coopt,
Ghelijker wijs dat hars loopt
Ende hanghet uten kerseboom.
650 Dies nam Alexander goom
Ende naems vele, omdat wel rooc.
So deden sine ridders ooc.
In midden van den foreeste
Stonden twee die alre meeste
655 Bome, die noit die coninc sach.
Dat waest, daer het al an lach.
Si waren hoghe der voete hondert,
Hoe sere dat Alexandere wondert;
Hi waende wale al over waer
660 Dat vele te reghene pleghe daer,
Ende si so lanc waren daerbi.
Mettien so antwoorde hi,
Die pape, ende seide dat noit rein,
No beeste no voghel enghein
665 No ooc geenrehande serpent
Waert ghesien al omtrent.
Ne ware die bome bede
Waren ghewassen uter hede
Ende ghewijt wilen ere
670 Inder manen ende der sonnen ere.
Die grote Inden settense daer
Ende woonden hier menech jaer,
Ende si sijn lanc van helechede.
Doe woude die coninc daer ter stede
675 Offeren doen. die pape verboot
Ende seide Ԩier en mach niemen doot
Beeste slaen, no voghel ooc,
No selve ontsteken wirooc’;
Ende hiet hem allen na dien
680 Dat si vielen up hare knien
Ende cusseden dat hout
Ende baden met ghewout
Bede der manen ende der sonnen,
Dat sijs hem souden onnen,
685 Dat si die waerheit doen verstaen,
Hoet met hem soude vergaen.
Dat dede gheerne Alexander.
Doe vraghede dien pape een ander,
Weder si spraken griex so intsch.
690 Die pape seide’iԩc wilduut kins:
Der sonnen boom hi can wel bede,
Dier manen boom beghint gherede
In griex, in intsch int hi di spraken.
Dit sijn waerlike saken.’
695 Tien tiden dat dit ghesciede
Sach die coninc ende sine liede
Die sonne te hove gaen
Ende dat sonnenscijn ooc slaen
Boven an dier sonnen boom.
700 Die pape seide ‘Nemet goom!
Siet upwaert ende peinst te voren,
Waer af ghi wilt die waerheit horen!
Dan salmen u saen antwoorden.
Niemen en segghe het met woorden!
705 De coninc ende sine liede saghen
Onder die bome, onder dier haghen,
Si wachten hem jeghen baraet.
Doe vernamen si gheen quaet;
Upwaert saghen si doe alle.
710 Hi peinsde, hoe hi met ghevalle
Ende met seghe ende met eren
Te lande weder soude keren
Moeder ende suster sien.
Die sonnenboom antwoorde mettien:
715 ‘onverwonnen met wighen
Alexander, du sout ghecrighen
Dat heerscap van eertrike.
Maer du en comes sekerlike
Te dinen lande nemmermere.’
720 Dit sprac die boom toten here
Met cleenre stemmen in intscer tale.
Die woort bequamen hem niet wale
Alexandere; het was hem leet
Dat hiere so vele hadde gheleet.
725 Sijn volc begonde wenen;
Alexander dreechde dien enen,
Den anderen stilde hi met mieden
Ende bat al sinen lieden
Dat sijt niemenne en seiden.
730 Anderwerf so woude hi beiden,
Van dier manen boom te hoorne tale.
Die pape hi seide hem wale
Dat te midnacht soude sijn
Dier manen upganc bi een lictekijn.
735 Hier om woude Alexander biden
Ende nam neven siere siden
Perdicas ende Philotine
Ende daertoe dien neve sine,
Die cortelinghe uut Grieken quam.
740 Want hi vele wel vernam
Dat niemen anderen slouch daerin;
Dies ontsach hi hem te min.
Al die andere hiet hi vlien
Ende ghinc inwaert met hem drien
745 Vore dien heleghen boom staen
Ende anebedene saen
Ende peinsde dat hi weten woude
Die stat, daer hi in steerven soude.
Ende doe die mane begonste risen,
Alexander, deghen vri,
Dijn steerfdach es hierbi;
Ter neghender maent, int naeste jaer
Saltu sterven, dat es waer,
755 Te Babilonien in die stat.
Het sal di een doen dat,
Daer up du moedes min no mere.’
Alexander weende sere,
Also deden dander drie.
760 Al nochtan so twifelde hie,
Ocht enech ware vanden drien
Daert hem af mochte ghescien.
Ende dat berou hem haerde sere
Dat hijs en peinsde min no mere.
765 Si ghinghen danen ende wouden eten.
Maer Alexander, woudijt weten,
Drouvede, dat hi niet en at.
Sine vriende baden hem dat,
Dat hi hem selven niet en dode.
770 Hi at een deel, al dede hijt node
Ende daerna ghinc hi biden mure,
Dat hi daerna ter eerster ure
Echt hore dier sonnen boom.
Der dagheraet so nam hi goom.
775 Hi wecte sine vriende saen.
Tote dien pape sijn si gegaen,
Die noch sliep ende was bedect
Met dierhuden onverdect.
Een kouke, was dies avonts bleven
780 Van balseme, lach hem beneven,
Up ene tafele die vor hem es,
Ende daerup een yvorijn mes;
Want daer en es yser no loot,
Maer gout hebben si te vullen groot.
785 Si eten balseme ende wirooc,
Claren boorne drinken si ooc,
Die daer springhet in een dal.
Ende die liede pleghen al
Tetene sonder scolaken;
790 Si en hebben bedde no lilaken,
Van vellen maken si leitieren
Ghecleet met huden vanden dieren.
Bina leven si tweehondert jaer.
Die pape ghinc met hem daer.
795 Vore der sonnen boom si ghien.
Alexander peinsde in dien,
Wie dattene doden soude.
Hi peinsde dat hijt weten woude,
Wat siere moeder Olimpias
800 Ende sinen susteren ghehouden was.
Doe sprac die boom in griexe woort:
‘Brochtic di den verrader voort,
Daer di de doot af sal comen,
Du haddes hem saen sijn lijf ghenomen;
805 Dus soutstu die dinc verdriven,
Die niet achter en moghen bliven.
Over neghen maent hier naer
Saltu doot bliven, dat es waer,
Te Babylonien in die poort.
810 Du en weerts van ysere niet vermoort,
No met selvere, no met stale,
No met goude, no met metale,
Du salt sterven met venine.
Olimpias, die moeder dine,
815 Sal doorperleke bliven doot,
Ombegraven ende bloot
Salsoe ligghen vor de beesten.
Dine sustere selen sijn de meeste,
Ende twee die salechste langhe wile,
820 Die solen sijn bin menegher mile.
Al sal dijn leven niet sijn lanc,
Die werelt sal sijn in dijn bedwanc.
En vraech ons en twint niet voort!
Rume onse borch ende vare ter poort,
825 Die Faciatene heet, Tote Poruse ghereet!’
Die pape sprac ‘u hantgheslach
Ende u wenen al dien dach
Doet de bome belghen sere.
830 Rume die borch, coninc here!’
Nu twivelt meneghen man hier af,
Wie hem daer antwoorde gaf.
Dattie bome niet en spraken
Weetmen wale in waren saken.
835 Some segghen sekerlike
Dat dinghel was van hemelrike,
Ander liede waenden das,
Dat het van den duvele was.
Maer daertoe secht mi mijn waen,
840 Die duvel en mach niet verstaen,
Wat so enech mensce peinset,
Ofte segghen waer ongheveinset
Sonder loghene daermede.
Maer dese stemme en dede
845 El niet dan waer verstaen.
Hierbi so seghet mi mijn waen,
Na dien dat soe gaf antwoorde
Dien ghepeinse ende niet dien woorde,
Dat soe van goods halven was.
850 Dient waer dunct, volghe mi das!
Alexander hiet te hant
Sinen lieden rumen dlant
Ende hietse varen hene
Te Poruse te Faciatene,
855 Want het dochte hem wesen goet.
Hi saecht an dier liede moet
Dat si in wanhope waren,
Hi sach wel dat hi moeste varen
Danen, en soudsi hem begheven.
860 Hi bat dien drien, die daer beneven
Waren daer men die antwoorde gaf,
Dat siere niet en seiden af.
Aldus sijn si enwech ghevaren,
Die balseme ende wirooc te waren
865 Roken so langhe stont.
Doe dat dien Inden waert cont,
Die woonden bi der groter see,
Seiden si dat nemmermee
Alexander sterven en mochte,
870 Om dat hi dat lant besochte,
Daer noit vremde man en quam.
Doe dat Alexander vernam,
Wiste hijs hem danc ende dochte
Dat het loghene wesen mochte,
875 Die hem die bome hadden gheseit.
Ende hi voer te Poruse ghereit.
Daerna quam hi in een dal,
Hiet Jordia over al.
Daer sijn serpente menech een,
880 An haren hals hebben si dien steen,
Die smaragdus es ghenant.
Noit en was man becant,
Die liden mochte dor dat dal.
Die serpente leven al
885 Met witten peper, dat wast int lant.
Dat es dien Inden wel becant.
Si hebben daer ghemaect forneise,
Daer si up ligghen met peise,
Dertich voete vander eerden.
890 Daer met jaghen si haerre veerden
Die serpente met viere;
Dus eist van bruunre maniere.
Die serpente die daer sijn,
Alse beghinnet die lentijn,
895 So hebben si orloghe groot
Ende dan blijfter vele doot.
Hieraf hadde meneghen steen
Alexander, dat wonder sceen.
Daerna quamen si te hant
900 Varende in der Bragmannen lant,
Dats heilechste volc van eerderike.
Si delen haer goet ghemeenlike
Ende si en hebben gheen afgode.
Si en doen niet buten goods ghebode,
905 Daer sijt weten, nemmermee.
In dien lande noch in dier see
En souken si neringhe enghene.
Si ontfinghen wel ghemene
Alexandere ende ooc die sine,
910 Die daer quam met groter pine,
Ende Dyndimus, die daer was here
Ontfinkene met groter ere.
Van danen voer hi tote Ceres,
Dat alre gherechteste volc es,
915 Dat men weet in eerderike.
Tusscen dese twee conincrike
Loopt een riviere, die Axis heet.
Dats een lant, daer men niet en weet
Van hoerdom no van valscen ede,
920 Daer en was noit so groot onvrede,
Daer men manslacht om dede;
Dronkenscap no *
En kent men daer clene no groot;
Si en eten anders niet dan broot
925 Ende daertoe somech coukelkijn,
Si drinken borne; ende dit sijn
Die behendechste van sijtwerke.
Si maecten een ghelede sterke
Ende leden dien coninc uptie vaert
930 Ten coninghe Poruse waert
Al toten berghen van Caspi,
Ende daer so scieden si.
Voort quam Alexander die fiere
Daer hi vant erehande diere:
935 Voren rechte tusscen haer oren
Stont ghewassen een groot horen,
Alst ware een selfwassen been,
Dat ghelijc enen swaerde sceen
Ende ghetant ghelijc ere saghen.
940 Teerst dat si die liede saghen,
Quaemsi ghelijc verwoeden wilde
Ende staken de ridders dor die scilde.
Daer hadden si enen staerken strijt.
Si slougher doot ter selver tijt
945 Achtdusent ende vierdehalf hondert.
Hoe sere dies Alexandere wondert
Dat si so sere jeghen hem striden!
Doch dat sijt met pinen liden
Ende quamen aldaer ghevaren,
950 Daer Porus lach met siere scaren.
Na dien dat Permenio
Was versleghen rechte also,
Alse de achtende bouc vertelt,
Makede Alexander met ghewelt
955 Over Percen ende over Meden
Ende alle die goede steden
Baliu sinen neve Aloene
Ende gheboot hem te doene
Dat hi soude in corter wile
960 Vive guldine pile
Maken doen te Babilone.
Daerin hiet hi scriven scone
Altenen gader sine geesten.
Die soudemen setten met groter feesten
965 Int al einde van Endi,
Voorder dan die deghen vri
Liber Bacus noit comen dorste,
Ofte Ercules, die edele vorste.
Si waren lanc vijfentwintech voete,
970 Daer an bescreven met grooter moete
Sine geesten utermaten wale,
Tien voete hogher dan Ercules pale
Ende daertoe voorder oc gheset,
Want hi dlant besochte voorder bet.
975 Alexander vergat dies al
Dat hem dat ghevallen sal,
Dat hem die bome hadden gheseit,
Maer hi haeste hem ghereit
Te winne also menich lant,
980 Alse hier voren es ghenant,
Daer hi de scepe toe dede maken.
Ende of ooc waer waren die saken,
Die hem die bome seiden,
So woude hi hem ghereiden,
985 Te stervene met groter ere.
God here, wel lieve here,
Wat inde sal hier ave wesen?
Al waert al sijn daer wi af lesen,
Ende al dat dat sonnescijn besiet,
990 Nochtan soudt hem al dunken niet.
Ens niemen rike die nu levet,
Hem en ghenoughet te dien dat hi hevet.
Hoe saen sal hi sijn bedroghen!
Nu wille hi sine macht toghen
995 Al dien lieden, die nu sijn;
Te waren dat sal een venijn
Hem benemen haerde saen.
Hi waent die werelt al verslaen
Ende al tfolc verwinnen moghen,
1000 Hi sal verliesen met ere toghen:
Want die verrader Antipater,
Die hem dies ghenenden der,
Ende sulc sijn gheselle,
Dien die vrouwe van der helle
1005 Leerde maken dat venijn,
Dat niewer in en mochte sijn,
Sonder in een coeclauwe allene,
Die sijn comen al ghemene
Te Babilonien in die poort
1010 Ende visieren om die moort.
Men leest in een ander stede
Dat Alexanders suster dede
Met haren rade den broeder vergheven;
Want soe waende na sijn leven
1015 Enen hoghen man nemen daerna.
Aldus seghet Scolastica.
God here, hoe valsch es die aventure!
Nu hevet soe te menegher ure
Desen man behouden dleven;
1020 Och, sal soe hem laten vergheven?
En mach soen nu niet doen ontvlien,
Of dat die saken niet en ghescien:
En mach soe niet openbaren
Die ghone, die dat doen begaren,
1025 Ende doene anders sins doch bliven,
Waert met sweerden of met kniven?
Want daermet heeft hi meest ghedaen.
Maer nu seghet mi mijn waen
Dat hi was so seghevri,
1030 Dat niemen in die werelt en si,
Diene mochte met wapen winnen.
Willemen dan die waerheit kinnen,
So waest hem dan meerre ere,
Dat menne mochte nemmermere
1035 Doden, dan met venine.
Dus quam hem ere vander pine.
Nochtan dat de Aventure sach
Dat hem naecte die steerfdach,
Wille soene prince maken allene
1040 Over de werelt al ghemene.
Soe maecte cont dien coninc
Also verre als die werelt ghinc.
Also sere waert tfolc vervaert,
Doe dat openbare waert
1045 Dat hi bedwonghen hadde Asien lant,
Ende hi woude al te hant
Dwinghen dlant van Affrike
Ende al de werelt ghemenelike –
Hoe verre dat si van hem waren –
1050 Dat si niet en waenden ontfaren;
Gheen eylant en was so vast,
En ontsach dien wreden gast.
Al die lande van eertrike
Ghereden hem ghemenelike
1055 Alexandere te gane in hant
Ende up te ghevene al hare lant,
Om te sachtene sinen moet.
Si quamen ter see waert metter spoet
Ende snelden hare vaert.
1060 Cartago waert so vervaert
Ende algader Affrike
Dat si meenden ghemeenlike
Si wouden hem sijn onderdaen
Spanien, dat hadde ontfaen
1065 Daer te voren meneghen seghe,
Screef dat hem wilde alleweghe
Dienen alse sinen here.
Gallen seinde hem, dat es ere,
Een fine guldine crone.
1070 Almanien quam hem scone
Ende Germanien te ghenaden.
Lombardien es beraden
Ende Italen alghemene:
Al sijn si mettien staerken stene
1075 Van Moniu ghevest ende metter see,
Sine waenden nemmermee
Alexandere wederstaen.
Sardanien waert hem onderdaen
Ende ooc die vaste Cecile
1080 Ende Cypre, dan was ghene ghile.
Maer ic maect u te lanc:
Wat so die aerde in hare bedwanc
Hevet dat waert hem onderdaen
Ende quamen te Babilone saen.
1085 So menech bode quam al daer,
Scepe geladen, dat was waer,
Met so menegher dierhede
Ende daertoe van so menegher stede,
Dats cume ieman gheloven mochte,
1090 Hoe men daer die mare brochte.
Teerst dat Macedo vernam
Dat eertrike al gader quam
Te Babilonen hem te ghenaden,
Waert hi haerde saen beraden
1095 Ende hadde dien wille groot
Te varene te siere doot
Ende snelde hem sere utermaten.
Hi quam in dier Eufraten
Nederwaert met siere scaren
1100 Al bi dien watere ghevaren.
Ende doe hi quam dier stat bi,
Ontsceepte die deghen vri
Ende voer toors metter vaert.
Doet in die stat cont waert
1105 Dat Alexander quame aldaer,
Dat segghic u al over waer
Dat men al die stat verchierde.
Elc man pijnde ende visierde,
Hoe hi hem scoonste maken mochte.
1110 Ic segghu dat in waren ghedochte
Dat si maecten meerre feeste
Bede die minste entie meeste,
Dan si ghedaen hadden te voren,
Doe si hem coninc vercoren.
1115 Ende Alexander quam ghevaren
Moghentlike met drien scaren;
Die poorters quamen jeghen hem uut,
Daer was van feesten groot gheluut.
Aldus quamen si in die stede,
1120 Daermen hem groot ere dede.
Teerst dat hi was ghebeet,
Was hem een sitten ghereet
Van yvore ende van goude.
Selve was hi, alse hi woude
1125 Versiert met ere conincscrone.
Daer besiden so sat scone
Die grote coninc Porus,
An dander side Exateus,
Die dies conincs Daris broeder was.
1130 Ic dar mi wel vermeten das,
Dat siere ghenote engheen
Scoonre man ghinder en sceen:
Sijn haer was kersp ende blont,
Blosende lier ooc talre stont,
1135 In die oghen was hi goedertieren.
Hi hiet in laten sciere
Die boden, die daer waren comen,
Die ic bi namen u sal nomen.
Teerst quam die bode van Gallen
1140 Ende brachte vor hem allen
Enen scilt ghesmeet van goude,
Versiert met stenen menechfoude;
Want daer es van ridderscap die blome.
Cartago met groten rome,
1145 Die van Affrike es hovetstede,
Brochte enen helm van goude mede,
Want men daer die beste maect.
Almanien brochte al naect
Te prosente een swaert van stale,
1150 Dat men daer can smeden wale,
Van goude die appel ende scoe.
Spanien seinde dien coninc doe
Een oors van prise appelgrau,
Ghereide ende breidel van siden blau
1155 Ende die steghereep van goude.
Italien seinde dor sine houde
Van siden een groot pauwelioen.
Cecilien seinde na sijn doen
Halsberch ende cousen een paer
1160 Ende een coverture van selvere claer.
Noorweghen ende Denemaerke
Seinden teldende peerde staerke,
(Want het was tien tiden een)
Inghelant, dat wonder sceen,
1165 Seinde enen cop vol diere stene;
Het was Scollant doe ghemene.
Yrlant seinde een scip vul scachte,
Baertanien seinde daer met crachte
Enen boom, die ganse drouch.
1170 Nochtan en waest niet ghenouch:
Elc conincrike seinde scone
Van goude ene diere crone
Ende daertoe purper ende scarlaken
Ende alrehande diere saken:
1175 Selver, gout ende bliaude
Ende meneghe diere miraude
Ende wat die mensce gheerne siet.
Dat ic u nome, dats al niet;
Maer ic segghe u cortelike,
1180 Al dat goet van eerderike
Was hem gheseint daer te samen.
Dus sprac hi ten ghonen, diere quamen:
Ԅanc hebbes god ende daventure
- Al eist mi worden te sure –
1185 Dat mi ghesciet al dese ere
Dat ic bem een enech here
Van eertrike nu tier tijt.
Dat ghi, die hier nu comen sijt
Ende van verren sijt ghesent,
1190 Over here mi bekent
Sonder slach ende sonder stoot,
Danc ooc moetijs hebben groot.
Hadde Daris aldus ghedaen
Ende over here mi ontfaen,
1195 Hi hadde weder ontfaen sijn lant.
Dus waert woorden hem becant
Dat mi te dienne es groot ere.
Porus, die rike here,
Mach dat weten haerde wel
1200 Dat ic sachte bem ende niet fel,
Al verwan ickene met stride *
Dan mi te dienne in allen tide.
Want ic wille dat mijn vrient
Ende wat menscen dat mi dient
1205 Dat hi wese also vri
Ende eighendomes quite si,
Dat men segghe in elke stede
Dat el niet dan vrihede
En es mi te wesene onderdaen,
1210 Up dat si willen te paise staen.’;
Dit hevet hi ten boden gheseit.
Mettien so keerde hi hem ghereit
Te sinen ridderen ende sprac:
ԇhi, die groot onghemac
1215 Ende menech lant hebt dorronnen,
Eer die werelt wi verwonnen,
Met wier cracht ic hebbe ghecreghen
Dat mi die werelt heeft gheneghen,
Uwe loen en sal niet wesen clene;
1220 Want ghi weerdich sijt allene
Mi te hebbene tenen here,
Ende ic bem weerdech wel der ere
Dat ic ooc u coninc si;
Want u die coude niet van mi
1225 En verdreef in Siten lant;
Die grote hitte ende tgrote sant
Van Libien ende van Persi
En versciet u niet van mi.
Dat wonder van der intscer see,
1230 Dat swarte gheswerc, die grote snee,
Die leuwe van Yrcani
Ende dat wonder van Endi,
Die serpente ende die olifante
Ende ooc die leleke gygante,
1235 Al hebdijt met mi dorronnen;
Darise bebdi tweewerf verwonnen
Ende Mennoene hebdi doot;
Porus weec, al was hi groot,
Taxillis ende Abysari,
1240 Dese coninghe verwonnedi.
Nu en wetic hier ter tijt
In die werelt enghenen strijt;
Maer om dat ic niet en wille
Dat onse wapen ligghen stille,
1245 Laet ons een ander werelt souken!
Men vindet lesende in bouken
Dat een ander werelt es,
Daer tfolc heet Antypodes,
Laet ons dat winnen mede!
1250 Dat gheen lant no ghene stede
En si, si en sijn algader mijn;
So en mach gheen sake sijn,
Die ghebreect an uwer ere,
Dus salmen van ons emmermere
1255 Bede singhen ende lesen.
Hier af sal ic u leetsman wesen.
En es gheen lant dat * staet,
Willics mi pinen, in doorgaet.
1260 Die staerke maecht al besouken.
Ja en segghen onser voorders bouken
Dat mee werelde sijn dan ene?
Mine bliscap soe es clene
1265 Dat ic dene niene hebbe bedwonghen.
Het weten doude metten jonghen
Dat mi Rome hier te voren
Tenen here hadde vercoren
Ende si mi seinden haerde scone
1270 Bi Emulium ene crone;
Nu wilsi dit belof mi breken.
Dat willic talre eerste wreken
Ende Rome neven daerde slechten,
So dat si nemmermeer en vechten.
275 Dit sprac hi, ende daerna saen
Begonste de sonne sinken gaen.
Stappans ghinc de sonne te hove,
Entie coninc van groten love,
Dien eertrike was onderdaen,
1280 At ende ghinc slapen saen.
Ende die lucht waert onghedaen;
Sterren ende mane woorden bevaen
Met enen swarten gheswerke in dien,
Datse niemen en mochte sien.
1285 Waer so die scepeliede waren,
Die bider see souden varen,
Si en consten bi sake neghene,
No bi naelden no bi stene
Die leidesterre niet ghevinden.
1290 Om dat si hem niet en bekinden
Bi sterren no bi steens cracht,
Bleven si al dien nacht
Drivende. al, clene ende groot,
Beweende Alexanders doot.
1295 God here, wel lieve here,
Waerbi verloos hi emmermere
Tgheluc, dat hem mede was?
Maer ic bem in wane das:
Hadde hi hem laten ghenoughen
1300 Met redene ende met ghevoughe,
1265 dat ic die nieue heb;
Hadde hi so ootmoedelike
Gheluc ghedraghen, als hi was rike,
Alse hi sijn aermoede dede,
Hi ware ontfaren terre stede,
1305 Dat hi niet en ware bleven
Van den venine, dat hem was ghegheven.
Nu eest comen ter dagheraet,
So dattie dou te vallene en bestaet;
Die voghele en songhen niet,
1310 Dat haerde selden es ghesciet
Na dien tijt van haren eersten sanghe;
De nachtegale sweech van bedwanghe
Ende van rouwe, die nakende was.
Vele liede mercten das,
1315 Dat de daghesterre eerst verscoot
Ende dandere lichten noch al bloot,
Doe die dagheraet up stoet;
Soe snelde haer met groter spoet
Voor den daghe te hove waert,
1320 Ghelijc of soe ware vervaert.
Die dagheraet was haerde lanc,
Die sonne rees aen haren danc.
Teerst dat soe was up ghestaen,
Woude soe wederkeren saen;
1325 Maer goods ghebot wasser weder.
Ay, god here, doe keren weder
Die sonne, of een wile staen!
Want soe sal bederven saen
Die sonne van der werelt al.
1330 Maer, weet god, dat ongheval
Ende die wile soe was bi
Dat die edele deghen vri
Dat venijn moeste ontfaen,
Dies hi niet en mochte ontgaen.
1335 Die sonne sceen hoge up den dach
Ter cameren, daer hi in lach
Haerde sachte ende sliep.
Menech man snelde ende liep
Te comene in dies conincs sale.
1340 Die coninc achemeerde hem wale
Ende quam sitten uptier sele.
Daer was feeste overvele.
Selve gaf hi grote ghichten,
Meer dan ic u can berichten.
1345 Mettien so brochtemen dien wijn,
Daertoe snelden de ridders fijn.
Senberis ende Antypater,
Dier ic cume ghewaghen der,
Brochten ghemanc in dien wijn
1350 Dat onverwinleke venijn.
Ende dien god dies onste
Dat hem noit man verwinnen en conste,
Hem quam coude ende grote pine,
Dat hi vel ende beswalt onder de sine.
1355 Doch halpmen hem te bedde waert.
Sine vriende bleven beswaert
Ende weenden haerde sere;
Maer daer en dorste vor dien here
Niemen wenen openbare;
1360 Si waenden der aventuren ware
Soude hem te staden staen,
Alsoe dicke hadde ghedaen.
Maer teerst dat dat venijn
Quam binnen dien aderen sijn,
1365 Ende hem die puls dede verstaen
Dat hi niet en mochte ontgaen,
Dede hi maken in die sale
Sijn bedde scone ende wale.
Daer quamen al sine baroene
1370 Ende menich seriant coene
Wenende ende waren onvro.
Teerst dat dit sach Macedo
Dat menech sine cleder scoorde,
Sprac hi dusdaneghe woorde:
1375 ԗie sal na mi werdech wesen
Dat hi here si van desen
Ende coninc van diere scare,
Teerst dat ic uter werelt vare?
Langhe ghenouch hebbic ghehadt
1380 Die werelt al, ic benre sat.
Mi es ghenouch ooc aventure
In stride vergaen wel ter cure;
Minen leden vernoiet des,
Dat dese siele daerinne es;
1385 Ic hebbe verteert lijf ende stonde
In dier werelt met menegher sonde;
Ic hebbe ghenouch tote nu
Die werelt berecht, dat segghic u.
Ic moet berechten nu dien troon;
1390 Men roupt mi te meerren loon,
Want die hemel wille mi halen,
Om dat ic daer soude betalen
Dat rike, dat gherechte algader
Met Jupiter, minen hemelscen vader.
1395 Daer moetict berechten al,
Van eerderike dat gheval
Ende al dat doen van hemelrike.
In weet ooc niet sekerlike
Oftie gygante sijn verresen,
1400 Daer wi vele ave lesen,
Astreus ende Tifous
Egeon ende Enceladus
Ende si dien hemel willen winnen.
Si willen weten ende bekinnen
1405 Dat Jupiter van groter ouden
Dien hemel niet en can behouden.
Om dat si niet en dorren striden
Hebben si nu te desen tiden
Boden al na mi ghesant
1410 Dat ic mijn comen niet en make lanc,
Ende Jupiter hevet gheseit;
Ic moet dare, al eest mi leit.’;
Aldus inde hi sine woort.
Sine ridders vraechden hem voort,
1415 Met naten oghen, wien hi wilde
Dat eertrike na hem behilde.
Hi sprac Ԩet sal die beste sijn
Coninc na dat leven mijn
Entie es dies riken werdich wale.
1420 Mettien ontvel hem die tale,
Ende hi en constene niet ghenomen.
Maer in dien es hi becomen,
Dat hi nam een vingherlijn
Van den luchter vingher sijn
1425 Ende gaeft Perdicas an die hant.
Die heren peinsden al te hant,
Dat hi woude dat na sijn leven
Perdicas hare here bleve.
Scolastica seit dese dinc:
1430 Doe hem sine tale ontghinc,
Dat hem sine memorie bleef,
Ende alle sine dine bescreef,
Ende dat hi twalef jaer drouch crone.
Ooc maecte hi twalef stede scone;
1435 Alle hiet hise Alexandrie,
Sonder ene stede vrie,
Die hiet hi Bucifaline,
Ende some hiet hise Alexandrine.
Hi bescreef in elke stede
1440 Enen coninc ende dede
Elken ene crone draghen
Van dien ridders in dien daghe
Die met hem waren sine ghenoot.
Ne ware na sine doot
1445 Vochten die viere jeghen die achte
Ende verwonnense met crachte.
Deen vanden vieren was Tholomeus,
Dander was Anthiocus,
Emenidus ende Perdicas:
1450 Dus wanic datter viere was.
Dese viere behelden trike
Na Alexandere gheweldelike.
Doe Alexander elken coninc
Bescreven hadde sine dinc
1455 Drouch hem tfenijn ter herten saen.
Sine oghen ghinghen te stare staen,
Ende dat coude vander doot
Brachte hem selken wederstoot,
Dattie siele sciet uten vate
1460 Ende voer enweghe haerre strate,
Daer soe verdiende ende god gheboot.
Doe waert van claghen gheluut so groot
Alse ocht die donre ware.
Dat saghen si openbare,
1465 Dat hem dAventure niet en halp,
Dies maecten si groot ghestalp.
O wi, hoe salech ware die man,
Leide hi sinen sin daer an,
Hoe hi de salechede mochte erven,
1470 Ende hi dan ontsaghe sterven;
Want es het aerm, es het rike,
Al moet sterven ghemenelike.
Dats der sielen een groot vaer
Daer men volcht den goede naer,
1475 Dat dien aermen man bedrieghet;
Die werelt ere, die gheerne lieghet,
Doet vergheten ons der doot.
In dier see doochtmen vrese groot,
Ghelijc oft volc ware verwoet
1480 Ende al om dier werelt goet.
Clerke varen te Rome waert,
Dat es een vreselike vaert,
Daer si ooc groot goet om verteren;
Want si willen impetreren
1485 Provende met groter eren.
Ghevalt dat si te lande keren,
So comt een coorts ende nemet saen
Al dat si hebben begaen.
Bi Alexandere prouvent wi allene:
1490 Dien de werelt was te clene,
Die geeste seghet ons daer af:
Hem was groot ghenouch een graf
Van vijf voeten maerberijn.
Te waren, dat dunct mi jammer sijn
1495 Dat so edel een lichame
Ende een man van sulker name
So langhe in ondiere aerde lach,
Tote dat Tholomeus sach,
Die ooc mede Soter hiet,
1500 Dien Alexander Egypten liet;
Dat was die gone die Achers stichte.
Hi maecte, seghet dat ghedichte,
Alexandere een diere graf
In die stat, die hi hem gaf,
1505 Dats in Egypten Alexandrie,
Daer was met groter sengerie
De here begraven ende met feesten.
Hier makic ende vander geesten.
Nu dankic gode, die mi die cracht
1510 Gaf, dat ic hebbe vulbracht
Alexanders aventure;
Want hets worden mi te sure.
God gheve haer ere ende prijs goet
Die dede dat ict bestoet,
1515 Want soe es edel ende bequame.
Die wille weten hare name,
Ic segghe hem, waer hise mach souken:
Die eerste littere van ses bouken
Segghen hare name, min no mee,
1520 Beghinnet hi ter eerster G.
Ic bidde ooc al dien ghonen mede,
Waer so si sijn in elke stede,
Die in desen bouke lesen,
Sien siere in iet bescreven wesen
1525 Daer iet an te beterne es,
Jacop bidt hem allen des,
Dat sijt beteren, hets wel ghedaen;
Want diet wille maecht verstaen
Datti materie es haerde swaer;
1530 Ende ooc om een half jaer
Was over dien bouc ghedicht.
Ware die materie licht,
So waert te lachterene mere,
Haddicker in mesgrepen sere.
1535 Nu biddic dier moeder ons heren,
Dat soe mi moete daertoe keren,
Dat ic hare dienen moete.
Al es mi die werelt soete,
Ic hope noch an haren troost,
1540 Die meneghe siele heeft verloost,
Dat soe noch mijn leven al
Tenen goeden inde bringhen sal;
Want soet noit manne en ontseide,
Die an hare sinen hope leide.
1545 Met hare moetwi sijn vercoren;
Amen segghet alle diet horen!
Nochtans, wil men de waarheid kennen,
Zo was het een wonderlijk ding,
Dat zo weinig volk en een koning,
Binnen twaalf jaren al die landen,
Bedwongen had en hun vijanden.
Wil men dan merken de konings deugd,
En zijn volk en zijn jeugd,
En binnen hoe korte tijd hij bedwong,
Al die wereld omgang,
Al die oorlogen, die men vindt,
Zijn hiertegen vrijwel niets.
De eerste stad die zich durfde,
Te verzetten tegen de edele vorst,
Dat was Athene, die edele stede
Die Cycrops eerst maken deed,
Bij de raad van Domestoen,
Die beide fier was en koen.
Dit hoorde Macedo,
En hij was erg blijde en vrolijk.
Hij porde het leger met een vaart
En voer tot Athene waart.
En eer ze hem mochten zien,
Of verweren of vlieden,
Was Alexander voor die stad
En ook zijn leger mede.
Domestoen hij riep ten rade,
De hoogste, toen hij had gelegenheid,
Beide poorters en klerken.
Hij sprak de taal in Pallas kerk:
‘Gij heren, weet ge dat,
Dat Xerxes voor Athene zat,
Die geheel Europa bedwong?
Nochtans hielden we tegen zijn wil
Tegen hem die vaste poort.
Zal ge werken naar mijn woord,
We zullen weerstaan dit kind.
Zijn doen dat is echt maar een wind.\
Zoals Domestoen dit zei aldus,
Toen antwoordde hem Encinus.
Hij beschuldigde Domestoen zeer,
Dat hij tegen zijn heer,
Wilde houden enige strijd.
’t Is’ sprak hij, ԧeen tijd,
Goede oorlog tegen recht.
We hebben geweest nu en echt,
Zijn voorouders onderdanig.
Noch zo zullen wij het aanvangen,
Zal men doen mijn raad.
Oorlog en strijd is immer kwaad.
Waarom verliezen we deze stad?
Er is niet zo goed als vrede.
Hierbinnen zonden ze boden,
En ze zworen bij hun goden,
Dat ze altijd hem dienen wilden,
En ze andere heren niet hielden.
Alexander was goedertieren,
En vergaf hen allen snel,
Zijn grote vertoornde gemoed,
Want hij was te bidden goed.
Hij liet de klerken ter school gaan,
En de stad geheel niet gevangen,
En de schepen varen uit en in,
En zoeken hun gewin.
Toen Athene hem helemaal,
Diende, zoals het zijn vader
Philippus tevoren had gedaan,
Toen ging hij er vandaan gelijk,
Te Thebe voor die oude poort.
De jongelingen kwamen voort,
De poorten sloten ze tegen de heer,
Dat schaadde hen sinds erg zeer.
Hadden ze hem willen ontvangen met minnen,
En voor hun heer bekennen,
Zonder wapens met mooie taal,
Zoals het hen goed had betaamd,
Mogelijk waren ze te die stonden,
Van oorlog kwijt gevonden.
En omdat ze hem onwaardig maakten,
Was het goed recht dat ze het smaakten,
En zijn wapen en kracht.
Men streed daar beide, dag en nacht.
Die van Thebe waren mismaakt,
En zo gewond en zo geraakt,
Dat die behielden hun leven,
Graag hadden die stad opgegeven.
Nochtans baden ze geen genaden.
De koning hij was gelijk beraden,
Wat hij er mee had te doen.
Meteen kwamen die baronnen,
Van het land en zeiden dat,
Dat daar woonde in die stad,
De kwaadste schalken, die men weet.
Ook hadden ze de Grieken leed,
En vaak hebben ze hen verslagen,
En hun stad gehouden daartegen.
Men vindt beschreven aldus:
’Er was een koning, heet Oedipus,
Die zijn vader dood sloeg.
Nochtans was dat niet kwaad genoeg:
Zijn moeder nam hij tot wijf,
En won bij haar lijf,
Twee tweelingen, eer hij stierf.
Maar nochtans te ene maal,
Toen hij het wist, hij kon het niet gedogen,
En stak uit beide zijn ogen.
De ene van die heet Polynices,
En de ander heet Eteocles.
Ze deden in deze poort,
Onderling menige moord,
En hun oorlog moest bekopen,
Al die landen van Europa.’
Men leest in romans noch heden,
Dat ze onderling streden.
Deze dingen en deze moord,
Is geschied in deze poort.
Toen dit de baronnen vertelden,
Peinsde Alexander dat ontgelden,
Zouden die binnen Thebe waren,
En liet ten aanval varen,
Een schaar van dertienhonderd op paarden,
En deden de stad grote druk,
Want ze mochten ze niet verdrijven.
Nochtans lieten ze er veel blijven.
Toen kwamen de voetgangers fel,
Met schilden overdekt goed.
Toen bracht men die even hoog,
Daar vele pijlen uitvlogen.
Soms was het volk bedekt met schilden,
Die ze boven hun hoofd hielden.
Aldus ging men ten muren.
Daar vond menigeen kwade avonturen.
Met pieken braken ze de vesting.
Die van Thebe verloren de beste.
Die van wonden ontvlieden mochten,
Ze schuilden daar in spelonken.
Die van Griekenland braken die muren,
En kwamen er gelopen door;
Ze sloegen allen dood,
Jong, oud, klein en groot,
Het was alle gelijk, wijf en man.
Meteen volgde daaraan,
De nieuwe koning Alexander,
En met hem noch een ander,
Heet Cleades, met een harp.
Toen de koning aldus scherp,
Alle die van Thebe bedwong
Zong hij de koning deze zang.
‘Geweldige heer Alexander,
U bent alleen, en geen ander,
Die de sterren zijn onderdanig.
Ze laten ons alle dat verstaan,
Dat u zal hebben gauw,
De vier hoeken van aardrijk.
Bent u nu al dat vergeten,
Dat je uw meester leerde weten,
Aristoteles, die verstandige,
Dat u zou met zacht gemoed,
Uw gramschap laten zinken?
En wou u niet daarom denken?
Peinst toch om uw meesters woord!
Waarom wou u deze poort
Verstoren aldus?
Hier was geboren Liberbacus,
Die het land bedwong van Indien.
De eerste wijngaard plantte hij,
Die men in Europa zag.
De boeken doen ook gewag,
Dat Hercules hier was geboren,
Die was de grootste veel tevoren,
Die men vond in aardrijk.
Anfioen maakte zekerlijk,
Deze muren en de hele stad
Leest men dat Cadmus maken deed.
Overwonnen lieden doe genaden,
En onoverwonnen zal u beschadigen.
Dat rijk mag niet zijn gestadig
Daar men vecht zonder genade.
En als u immer het volk wil doden,
Wees genadig toch die goden,
En die kerken van die poort!
Aldus eindigde Cleades zijn woord.
Maar de koning hij gebood,
Dat men alles sloeg dood.
Daarna gebood hij de knechten,
Dat ze de muren zouden slechten.
Toen liet hij verbranden snel,
De hele stad met Grieks vuur,
Toen hij Thebe had geveld,
En hij het land had in zijn geweld,
En hem ook was geheel onderdanig,
Zonden die van Rome gelijk
Emulium, hun bode,
Aan Alexander, die aardse god,
En gaven hem de Romeinse kroon.
Dit was een gift schoon.
Hij bezette Griekenland,
En bereidde al gelijk,
Tot Azië zijn vaart,
Te varen tot Darius waart.
Daarbij scheidde hij zijn leger.
Die bang waren en van zwak verweer,
En die van kleine naam waren,
Die wilde hij al ontberen,
En zei ze in Griekenland te blijven,
Dat ze helpen zouden de wijven.
Zelf liet hij schepen laden,
Met wapens en met dure gewaden,
Beide met drank en met spijzen,
Zodat het altijd op geen manier,
Hem ontbrak op de zee.
Zijn schepen waren er nimmermeer,
Dan tweehonderd, achttien minder.
Verwondering heb ik in mijn zin,
Hoe dat hij nooit was zo koen,
Dat hij dapperheid stond te doen,
Met zo’n zwakke leger kracht,
Tegen alle Darius macht.
Toen ze de haven begonnen te ruimen,
Vlogen ze gelijk een pluim.
De horens maakten zo’n geblaas,
Dat het wonderlijk te horen was.
Daar riep menigeen: ‘Helaas! Helaas!
En daarna was groot handgeklap.
Hun harten zei hen te waren,
Dat er weinig zouden ontkomen,
En van alle grote heren,
Dat er weinig van zouden keren.
Helaas, heer god, hoe mag het zijn,
Dat elke mens in zijn hart,
Zo goed denkt van zijn eigen land?
De Brabander prijst Brabant,
En de Fransman Frankrijk,
De Duitser dat keizerrijk,
De Britten prijzen Brittannië,
Die van Champagne Champagne.
Alzo bemint de vogel het woud,
Daar hij in heeft grote macht.
Al deed men hem in een warme kooi,
Mag hij, hij vliegt eruit.
Dus prijst elk zijn land.
Maerlant zei dat hij nooit vond,
Alzo goed land, zoals Brussel.
Ik waan dat hij het heeft gedacht,
Omdat hij erin was geboren,
Daarom prijst hij het tevoren.
Aldus zo was het bij de Grieken.
Toen ze niet meer zagen vliegen,
De rook van hun eigen poort,
Nochtans stonden ze op de boord,
En zagen weer te lande,
Door al dat ze met die vijanden,
Tegen hun wil waren gevangen.
Maar Alexander, zonder waan,
Die had zo’n grote zin te oorlogen,
Dat hij altijd niet zijn ogen,
Te lande weer wilde keren.
De moeder zorg legde hij neer,
Op zijn twee zusters achtte hij niet,
Die hij allemaal achter hem liet.
Hij was de eerste die Azië zag,
Daar hij op die steven lag,
En de bergen van Cilicië.
Die blijdschap ging hem zo aan,
En hem was te moede zo zacht,
Zodat hij nauwelijks spreken mocht.
Hij dacht het zeil weinig te doen
En liet zijn lieden roeien.
Toen hem het land zo na scheen,
Dat een slinger van een steen,
Werpen mocht op het land,
Nam hij een speer in zijn hand,
En schoot ginds de speer zodat het stak
In het zand zodat het i de aarde brak.
Toen riepen zijn gezellen alle,
Dat het wel leek een goede toeval.
Men schoot het anker buiten het boord,
En men wierp de boten voort.
Men sloeg gelijk de paviljoenen,
Op een plaats die was groen.
Ze maakten een groot geluid,
En deden hun wapens af.
Daarna gingen ze eten gelijk,
En daarna wilden ze slapengaan.
Toen zei de koning bewaken het leger,
Met ridders van groot verweer.
De wachters spraken onderling,
Om velerhande dingen,
En korten hun lange nacht.
Toen was een ridder die daar bedacht,
Een avontuur, die hij vertelde,
Van Alexander daar op het veld,
Die hem geschied was tevoren,
Te die tijden dat hij deed toren,
Die koning Clause van Atervaen,
En hij had hem overwonnen gelijk,
In een gevecht daar ze waren.
Kort daarna te waren,
Zond die een vrouw van Indien,
Een maagd hoffelijk en vrij,
Zo volmaakt van alle leden,
Dat men in die dagen heden,
Niet vond haar gelijke.
Zo schoon was ze zo zeker,
Zo wie haar met ogen zag,
Hij zei dat onder die dag,
Geen was zo volmaakt.
Daartoe was ze zo goed geraakt,
Dat ze haar boodschap goed
Kon zeggen in Griekse taal.
Alexander werd bevangen
Met haar minnen en zou haar gelijk,
Hebben ontvangen tot een geliefde.
Hij liet haar zijn knaap vrijen.
Toen Aristoteles dit aanzag,
Merkte hij wat aan haar lag,
En ondervond met zijn listen,
Want hij vele wijsheiden wist,
Dat zo ze ooit was opgevoed,
Van haar jeugd tot haar ouderdom,
Met serpenten en met venijn.
Hij deed het die koning wel in schijn,
En getuigde hem al openbaar,
Dat niemand zo sterk was,
Had hij met haar te doen,
Hij was steendood voor de noen,
Dus was de koning dood te die stonden,
Had zijn meester dit niet onderzocht.
Dit sprak de ene tot de anderen,
En gingen om dat leger wandelen,
Totdat het begon te dagen.
Toen die ridders dat zagen,
Gingen ze in hun tenten slapen,
En zeiden te wachten hun knapen.
De leeuweriken, de nachtegalen,
En andere vogels zongen goed,
Toen ze zagen de dageraad.
Als Alexander dat verstaat,
Staat hij op en kleedde hem gelijk,
Zodat hij op was gestaan,
En gekleed naar konings wijze,
Toen de zon begon te rijzen.
Hij ging uit dat paviljoen,
En met hem menig ridder koen,
En ook menige koene bediende.
Hij klom op een berg gelijk,
Daar ze Azië mochten zien.
Hij keerde hem om en zag meteen,
Dat koren op de vlakte,
En de bossen op de bergen,
En ook menige prairie,
En menige stede vrij,
En menige wijngaard mede.
Toen sprak hij terzelfder plaats:
Lieve gezellen, het is genoeg,
Azië is wel mijn gevoeg,
Ik ben er tevreden mede.
Europa en mijn erfelijkheden,
En het land dat me liet mijn vader,
Dat geef ik u op allemaal.
Dit sprak hij en met milde hand,
Gaf hij het die heren al gelijk,
En ze ontvingen het daar te leen.
Dat was een leugen en geen.
Dus onvervaard was zijn zin,
Dat hij waande zijn gewin,
Hebben aan het land dat hij wou.
Hij zei dat men het niet beroven zou.
Toen brak men op de paviljoenen,
En Macedo, die degen koen,
Bracht het land in zulke zorgen,
Dat ze hem steden en burchten,
Al op gaven zonder strijd.
Dus was te meer zijn jolijt,
Dan hij ze met kracht had bestaan.
En die hem niet wou ontvangen,
Die sloeg hij en dwong zo hard
Zodat hij graag nam de vaart.
Toen Alexander die van Cilicië,
Had bedwongen zodat ze hem
Voor hun heer hielden,
Liet hij het leger voorwaarts gaan,
In dat land van Frigia.
Daar ligt dat oude Troje nabij,
En Troje zo was daarbij,
Een rivier, heet Santi,
Die heet in Frans Clarente.
Daar waren weleer die gesprekken
Tussen de Grieken en die van Troje.
Daar waren weleer ridders mooi.
Aldaar vond Alexander, die fiere,
Staande een oude populier,
Daar Paris in had beschreven,
De minne die hij had bedreven,
Met Ennones, die vrije,
Die het allereerste was zijn geliefde,
Eer hij Helena verkoos
Daar menigeen het lijf om verloor.
Hier beneden was een dal,
Daar die verwarring in was al,
Tussen Venus en Pallas,
En Juno wie die schoonste was.
Dit was om een appel goed,
Want daarin beschreven stond
Dat men het de schoonste geven zou.
Paris, die dat scheiden wou,
Gaf Venus die appel in de hand;
Daarom was sinds al dat land,
En Troje verstoord ook al.
Daaruit kwam ginds groot ongeval.
Nu is Troje een klein ding.
Toch zag wel die koning,
Dat het weleer niet was klein.
Want daar lagen zo vele stenen,
Men mocht het merken veel beter,
Dat het weleer was een grote stad.
Toen Alexander had bezien
Troje ging hij meteen
Daar die ridders van grote prijs,
Lagen begraven in hun wijs.
Op dat graf stond beschreven
Hoe dat ze waren gebleven,
En hoe hun namen waren.
Meteen zo kwam hij gevaren
Daar hij Achilles graf zag staan.
Bij de letters herkende hij het gelijk,
Die hij aan het graf heeft gevonden.
Aldus spraken die letters die er stonden:
ԁchilles, die Hector overwon,
Ligt hier, die edele man,
...... schoten.....dood,
Onder de voet daar hij was bloot.
Toen dat zag die jongeling,
Goed behaagde hem dit ding.
Hij begoot met melk de aarde
En bewierookte het erg waardevol.
Toen zo sprak hij deze taal
Dat ik mag zeggen wel:
Ei, edele man, men mag wel prijzen,
Uw avonturen in elke wijze.
Dat Homerus schreef uw verhaal,
Dat lijkt me de aller grootse.
Al overwon u ook zekerlijk,
Hector, de sterkste van dat rijk,
Het is meer eer dat zo’n klerk,
Zoals Homerus was, zulk werk
Maakte van uw daden.
Wilde me God alzo beraden,
Dat welke tijd zo ik dood bleef
Zulk een klerk mijn daad beschreef!
Al de wereld door en door,
Mijn wet gaat en mijn keuren,
Al van daar de zon op staat
Tot daar zo ze neder gaat,
En van dat zuiden tot dat noorden,
Aldaar de wereld van mij is geworden,
En als ik ben in aardrijk,
Enige prins geweldig,
Alzo als er maar een zon is:
Nochtans ontzie ik me al dit,
Dat me na dit grote geval,
Een schrijver ontbreken zal.
Ik ware me dus liever wijs,
Dan te varen in het paradijs.
Edele Grieken, nu hoort naar mij!
Ziet dat u het niet leed is,
Dat u dit wordt te zuur.
Al is zo fel het avontuur,
Die altijd niet gestadig blijft,
Ziet dat ze u niet verdrijft!
Die niet bezuurt, niet verzoet,
Die niet misdoet, niet boet;
Na pijn komt goed geval.
Hoort wat ik u zeggen zal
Waarbij mijn troost is zo goed
En wat me dus verhogen doet.
Toen mijn vader was net dood,
En Griekenland was in grote nood,
En ik de kroon had ontvangen,
Omtrent middernacht, zonder waan,
Lag ik in mijn kamer
En was in menige raad.
Mijn ridders sliepen achter borgen,
Maar ik was in zulke zorgen:
Omdat ik was een nieuwe man,
Wist ik toen niet wat te vangen aan,
Of te achtervolgen mijn vijanden,
Of te beschermen mijn landen.
Ik wist niet wat eerst aan te vangen.
Meteen kwam een helderheid gelijk,
Die nacht verging als een droombeeld,
Daar ik in die kamer was,
En ik zelf toe zag,
Zo leek het me te worden dag.
Ik waande het licht was van hemelrijk;
Van angst zweette ik zekerlijk.
Een hemelse man dacht ik tot me te komen
Mocht ik hem man bij verlof noemen,
Die vreemde klederen had aan
Die ik niet noemen kan,
Zo menig vormig waren ze gedaan.
Maar het leek me zonder waan,
Dat hij gekleed was....uitrusting
Als of het een Joden bisschop was.
Zijn schoenen waren belegd met goud,
Alzo zoals hij het zelf wou,
Een zoom van goud duur en goed
Beneden om zijn klederen stond,
Voor de borst had hij twaalf stenen
Die zeer oplichten algemeen,
Te midden waart in zijn voorhoofd,
Stond beschreven, dus geloof het,
Met vier letters een naam.
Maar het was me geen schaamte,
Dat ik die letters niet las,
Omdat het geen Grieks was.
Een kroon stond op zijn hoofd,
Een gouden band voor op het voorhoofd,
Om het haar ging hem een zoom van goud,
En hij was grauw van schone ouderdom.
Aldus was die grote heer,
Zoals ik u zeg, min of meer.
Ik had achting openbaar
Te vragen wie dat hij was,
En wat hij wou en vanwaar hij kwam,
En hoe dat was zijn naam.
Maar hij sprak eerst tot mij waart,
En zei: ‘Bereid uw vaart
Alexander, machtig man,
En vaar uit uw land dan,
Ik zal u geven in uw geweld,
Al het volk dat de wereld houdt.
Zo waar dat u in aardrijk,
Een ziet op mij gelijken,
Dat is mijn volk, en doe hen niets!
En meteen hij van me scheidde.
Toen hij wegvoer deed de zaal,
Ruiken uitermate goed.
Dit is die zaak die me doet
Zo blijde zijn in mijn gemoed.
Dat sprak hij met grote vreugde,
Daar hij gelogeerd lag bij Troje.
Dus mag men merken wel tevoren,
Dat hij van god was uitverkoren,
Prins te zijn van geheel aardrijk.
Want hij was het zelf zekerlijk,
Of zijn bode die daar kwam,
Daar hij het geweld van nam.
Aldus neemt een einde het eerste boek.
Zo wie eraan naaide een doek,
Van valse rijmen, hij misdoet,
Want die rijm is al goed.Het volgende boek.
Hierbinnen kwam het nieuws,
Voor Darius al openbaar,
Dat Alexander was in het land,
En hij het geheel bedwong met de hand.
Darius was geweldig en rijk,
En lang had hij zekerlijk,
In grote weelde en met vrede
Zijn land gehouden en zijn steden.
Al was groter zijn koninkrijk
En beter gewapend zekerlijk,
En ook rijker van groot goud
En ook beter met geweld,
Menige koning onderdanig,
En hij ook meer prijs had ontvangen,
En daartoe ouder was van dagen,
Zo dacht het hem niet goed te behagen
Dat hij ten strijde moest rijden;
Want hij plag het niet in lange tijden.
Daarbij, wil men de waarheid horen,
Hij leek het me weinig hebben tevoren.
Al was zijn naam hoog,
Zijn hart wilde geen oorlog.
Nochtans, omdat hij niet wilde
Dat iemand schertste met hem,
Dreigde hij de koning openbaar,
Omdat hij wezen zou in gevaar,
En sprak erg hoge taal,
Want hij mocht het volbrengen wel,
En liet in het land gebieden,
Gewapende krijgstocht al zijn lieden.
Zeshonderdduizend baronnen,
Goed gewapend en koen,
De beste die te die tijden zaten,
Tussen de zee en Eufraat,
Liet hij met Mennoen varen,
Tegen Alexanders scharen.
Toen dit volk aldus trok uit,
Zond Darius een heilwens
Tot Alexander omdat hij wilde,
Dat men hem voor machtig hield.
Hij gaf zichzelf grote prijs,
Want hij sprak in die wijs:
‘Darius die draagt de hoogste kroon,
Boven alle koningen tot loon,
En die ook verwant is van alle goden,
Hij ontbiedt met zijn bode,
Alexander, zijn knecht,
Dat hij verdient heeft te recht.
Al bent u dapper en jong,
Spring niet een dolle sprong,
En wees te pijnlijk niet iets!
U groeit nog, u bent een kind.
De vrucht die nog niet is rijp,
Die is kwaad geplukt van zijn pijp.
Laat uw wapen, u bent geen man,
Met dolheden deed u het aan,
Ga tot uw moeder Olympias,
Die zelden erg zuiver was.
Hij is dol die zich niet schaamt.
Ik zend het u zodat u zich beter betaamt,
Dat is tot uw behoefte een breideltje,
Dat u me onderdanig zal zijn,
En in mijn dienst blijven,
Of ik zal u als een paard jagen.
Ik zend u mede ook een merrie,
Die voor uw kindsheid is goed.
Een reistas zend ik u mede,
Zodat u vertering te die plaats,
Hebben mag en brood,
Dan blijft u niet van honger dood.
Bent u zo ellendig en dol,
En de driestheid zo vol,
En in het hart zo parmantig,
Dat u liever heeft uw vijand,
Dan uw vriend in alle tijd,
En u liever heeft de strijd,
En oorlog dan vrede,
Zo hoor wat ik u zeg mede:
Tegen u zal geen goede man vechten,
Maar kwaden verwoede knechten,
Zal ik u zo zeer doen slaan,
Dat het u zal uw leven berouwen,
En werpen u naar mijn waan,
Daar u zal zon zien nog maan.
Dus nam einde zijn heilwens
En men las het al overluid.
Toen Alexander dat vernam,
Werd hij uitermate gram,
En een weinig hij toen zweeg.
Toen peinsde hij dat dit gedreig,
Weinig goed hem mocht schaden.
Toen antwoordde hij met kalmte,
De heren die de heilwens brachten,
Want hem zijn gemoed begon te verzachten.
Aldus sprak hij tot die lieden:
‘Hoort! Ik zal het u beter verklaren,
Wat betekent uw heers present:
De bal is rond al omtrent:
Dat betekent de wereld rond,
Die van mij zal zijn in korte stond.
De breidel betekent dat ik zal rijden,
Op de Perzen in korte tijden,
En dwingen ze met mijn zwaard,
Gelijk of ze waren paarden.
Wat de reistas betekent,
Dat zal achterblijven niet:
Ik zal hebben geheel Darius schat.’
Toen liet hij weer schrijven dat,
En hing er zijn zegel aan,
En zond het weer de hoge man.
De boden gaf hij zilver en goud,
En deed hen eer menigvuldig.
Kort na deze tijd,
Was een van de bitterste strijd,
Tussen Alexander en Mennoen.
Dit was op dat veld groen,
Op een rivier, heet Granike.
Daar bleef dat volk algemeen,
Met Mennoen, die edele heer.
Alexander had daar de eer,
En Darius kwam dat nieuws,
Dat Mennoen verslagen was,
En alles dat hij met hem bracht.
Dat bericht was hem hard,
Van hem en van de ridders mede.
Al was hij droevig, nochtans hij deed,
Als diegene die het avontuur,
Beproeven wou door en door.
Hij liet zijn lieden komen,
Die men in de strijd zal noemen
En bereide zijn vaart,
Met haast ter Eufraat waart.
Zo menige edele man was daar,
Al zei ik niets anders dit jaar,
Ik zou ze nauwelijks tevoren komen,
Ik zou deze alle bij namen noemen.
Ze kwamen daar met grote strijdlust
Die men zal noemen in die strijd,
Hoe hun avonturen gingen;
Hier mocht men het niet volbrengen.
Toen Darius te Eufraat kwam,
En met toezien vernam,
Dat daar was zo menig schild,
En daar zo menige schaar hield,
Verhief hij zeer zijn moed.
Ik waan, hij anders niet doet,
Dan hij het volk telde met een vaart,
Ten eerste dat de dag opkomt,
Zoals weleer Xerxes deed,
Toen hij overwon menige stede.
Vijfendertig honderdduizend heren,
Waren daar geteld met eren.
Nochtans zo bleven er zo veel, hij dacht,
Dat men ze niet tellen mocht.
Hij beval ze aan met grote zorgen,
Zijn goden dat ze hen beschermen
Moesten tegen dat Griekse leger,
Dat hij ontzag erg zeer.
De eerste oorlog dat Darius hield,
Zoals ik u eerst heb verteld,
Tegen de Grieken, die koen waren,
Dat was toen hij liet varen,
Zeshonderdduizend met Mennoen,
Edele ridders en koen,
Op Alexander de jongeling.
Dat was een wonderlijk ding,
Dat daar te die tijden geschiedde:
Al was het dat hij had minder lieden,
Jong en oud, klein en groot,
Sloeg hij alle tezamen dood,
En Mennoen de heer mede.
Ook won hij terzelfder stede,
De rijke burcht daar Midas,
Wijlen eerder koning op was,
Midas was zo ontzettend rijk,
Dat men zei zekerlijk,
Zowat hij had in de hand,
Dat goud werd gelijk.
Gordia heette weleer de zaal
Dat vindt men beschreven wel,
En nu te tijden heet het Sardis,
Dit vindt men wel dat waar is.
In een hoek van Azië,
Staat zo en Europa nabij.
Daar komen twee zeen tezamen,
Die men noemt bij rechte namen
Narvel en Oceanus.
Een vloed, heet Sangarius,
Valt daar in beide die zeen,
Tot een hoek daar ze worden een.
Binnen de zaal staat Jupiter ‘s kerk,
Groot en van sterk werk.
Daarbinnen zo staat Midas wagen
Die veel last mocht dragen.
Aan dat juk hing die vreemde knoop.
Zo veelvormig was zijn loop,
Dat men niemand mocht vinden,
Die de knoop mocht ontbinden.
Het was over menig jaar,
In die plaats voorzegt aldaar,
Zo wie zo de knoop ontknoopte,
Dat hem altijd niet ontvocht,
Hij zou wel gelijk daarna,
Heer wezen van geheel Azië.
Toen Alexander dat had verstaan,
Was hij in de wil bevangen,
Dat hij de knoop wou ontknopen.
Zodat hij eraan begon te trekken.
Toen hij zag dat het niet diende,
‘Gezellen, het is al om niet,’
Sprak hij, ‘ik kan niet mikken,
Hoe ik dit zou ontstrikken.
Dit sprak hij en trok uit zijn zwaard,
En sneed het in twee ter vaart,
En ontknoopte het al door en door.
Dus bedroog hij het avontuur.
’Wat dunkt u,’ sprak hij, ‘van dezen?
Azië zal noch van mij wezen.
Toen hij dat had gedaan,
Voer hij tot Acirien gelijk,
Dat was een poort uitverkoren.
Hij zond zijn boden voren,
In het land van Cappadocië.
Al dat volk ver en nabij,
Gingen gewillig in hand,
En gaven op al hun land.
Toen ze geheel bedwongen waren,
Wou de koning heen varen,
Tegen Darius met die haast,
Daar hij hem wist aller naast.
Hij voer binnen een dag tijd,
Eenendertig grote mijlen,
Want hij wou die bange tiran,
Schofferen en winnen het land.
Hij haastte hem ook te zeer veel,
Want hij wist erg goed,
Dat de rotsen nauw waren,
Daar hij door zou moeten varen,
Dat hem Darius daar mocht verweren,
En zijn volk zeer deren.
Daarom haastte hij zich te vlakke landen,
Daar Darius was en zijn vijand.
Darius hij was opgestaan,
Een morgen op tijd; alzo gelijk,
Hij gebood terzelfder stonde,
Toen hij de dag bekennen kon,
Dat men ging met een vaart,
Tot dat land van Cilicië waart.
Daar was groot uitermate,
Toen ze voeren van de Eufraat,
Dat een schone rivier was,
Dat geluid en dat geblaas;
De bergen leken hem van pijnen,
Te stukken te breken en verdwijnen,
En de stenen dachten hem te scheuren.
Men mocht erg ver horen,
Van die horens het gedonder.
Van verre hoorde men het lawaai.
Nu hoort allen hierheen,
Hoe dat volk was geschaard!
Voor het hele leger voer een wagen,
Die in zijn kast bracht gedragen
Van fijn zilver een altaar,
En een vuur lag erop aldaar,
Dat het volk van Perzen aanbeden,
Voor een grote godheid.
Daarna kwam een wagen goed,
Daar Jupiter ‘s beeld op stond.
Die trokken twee witte paarden.
Het was gemaakt met grote waarde,
Van goud en van dure stenen.
Daarna kwamen.......
En twaalf soorten volk gevaren,
Fatsoenlijk met hun scharen.
Daar kwamen voor die ander alle,
Het volk van dat land van Triballe,
Die zo door lang leven,
Dat ze van grote ouderdom sneven.
Het is daar wet, het is daar nodig,
Dat het kind slaat de vader dood.
Hij mag geen andere dood ontvangen,
Men moet hem ter dood met wapen slaan.
Tienduizend man zo kwamen er snel,
Gevaren van dusdanige manier,
Op wagens die verguld waren.
Daarna zo kwamen gevaren,
Vijftienduizend van konings verwanten,
Die klederen brachten aangedragen,
Al zulke zoals vrouwen nu plegen,
Zodat men ze daarbij mocht herkennen.
Daarna kwam de konings wagen,
Die Darius bracht gedragen.
De scheuten schemerden van goud,
Alzo zoals hij het zelf wou.
Bij hem stonden goden beschreven,
Daar hij hem aan hield al zijn leven.
Met goud en met dure stenen,
Beide, met grote en met kleine,
Was die wagen versierd vanbinnen,
En van buiten in allen zinnen.
Boven die wagen, te waren,
Was gemaakt van goud een arend,
Die de zon van hem weerde
Zodat ze hem niet deerde.
Tienduizend man in waar ding,
Voeren voor die koning.
Hun schachten waren zilver
En hun ijzers van fijn goud.
Nochtans liet die koning rijden,
Tweehonderd man bij zijn zijden,
Die alle waren koningskinderen,
Sommige hoger, sommige minder.
Nochtans gingen er daar alom,
Dertigduizend te ene som,
Van voetgangers te ene schaar.
Daarna zo kwamen gevaren,
De koningskinderen en zijn wijf,
En zijn moeder en zijn dienstmaagd,
En al het huisraad van dat hof.
En vijftig vrouwen van grote lof
Kwamen op vijftig wagens gevaren,
Die Darius geliefden waren.
Gevoerde knapen als kapoenen,
Die men te die tijden noemde spadoene,
Waren de vrouwen kameniers,
Want men plag toen die manieren.
Te die tijden zo was het ook zede,
Welke tijd zo die koning deed,
Van Perzië roepen krijgstocht,
Dat alles volgde ter vaart,
Man, wijf, oude vrouwen en kinderen,
Knapen, knechten, grotere en kleinere.
Daarna kwam de schat gevaren,
Op zeshonderd muilezels te waren,
En driehonderd kamelen mede,
Brachten schat op hun leden.
Een schaar kwam dwars daaraan
Meer dan honderdduizend man,
Die schoten en wierpen stenen.
Daarna zo kwamen algemeen,
Een troep van veelvormige lieden,
Die niemand geheel kan aanduiden.
Mannen waren het bijna al;
Daarvan was geen getal.
Dat leger maakte zo’n stof,
Dat de zon werd verdonkerd of,
Alsof de nevel het had gedaan;
Dat laat men ons voorwaar verstaan.
Toen voer Alexander na,
En vond dat land van Cilicë,
Verbrand en verergerd toen
Van het volk dat er vlood.
Hij voer tot een stede gereed,
Die Cyrus Paviljoen heet.
Hij zond voor Permenioen,
En gebood hem te doen,
Dat hij zou houden in vrede,
Tarcen, die goede stede.
Want Darius zei de Parcen,
Verbranden de poort van Tarcen.
Hier was Sint Paulus geboren,
Die Gods apostel was uitverkoren,
En hier was zijn vader begraven,
Die rijk was van grote haven.
Toen de vijanden verjaagd waren,
Kwam Alexander na gevaren,
Te Tarcen in die goede stede,
En al zijn ridders mede.
Door die stad loopt een rivier,
Helder en van goede manier,
Die Signus heet naar mijn waan.
Dat betekent in Diets een zwaan.
Door haar witheid, waan ik wel,
Heet ze Zwaan en nergens anders om.
Men zegt dat ze niet meer brengt,
Water van al daar ze ontspringt,
Dan haar geeft de eerste ader,
Vandaar ze komt geheel tezamen;
Andere fonteinen nog andere beken,
Zo valt het in haar streken,
Hier werd Macedo gewaar,
Dat niemand zo gelukkig was,
Die zonder letten avontuur,
Hebben mocht altijd te vinden.
Ongeval geschiedde hem daar,
Daarom had hij groot gevaar,
En alle die van Grieken toorn,
Zoals ge nu hier mag horen.
Het was in het heetste van het jaar,
En dat koren stond in zijn aar,
En het was half juni,
Alzo als men de waarheid waant,
Recht omtrent de middag.
Ook zeg ik u al zonder sage:
Dat het zand van de velden stoof,
En de aarde van hitte spleet.
Alexander was zeer verhit,
En hij zag de Zwaan wit,
En ook wel te maten diep.
Met haast hij daarin liep,
En sprong in het water gelijk,
Omdat hij zich wilde wassen.
Het water was uitermate koud,
En hij was verhit zeer.
Dus verkoelde hij gelijk,
Omdat de geest niet vond,
Geen ader in die tijden,
Daar hij toe mocht gaan.
Dus verloor hij sinds kracht,
En zeeg neer in onmacht.
De ridders ze trokken hem eruit,
En weenden zeer overluid.
Ze gingen kermen en dringen,
Ze riepen: ‘Bloem van jongelingen,
Waaraan heeft u deze dood verdiend,
Te sterven onder uw vrienden,
Zonder wapen aldus naakt?
Welk ongeval heeft u gestaakt?
Och arme! Verbannen avontuur,
U bent tienmaal alzo sterk,
Als enige tijger die men vindt,
En veranderlijker dan een wind,
En ijselijker dan Tisiphon,
Die in de hel is gewoon.
Daar is geen duivel alzo fel,
Zoals u, dat mag men merken wel.
Zeg, waarom doodde u dan,
Eertijds deze man?
Tot nu zo was u als moeder;
Waarom zo bent u nu als stiefmoeder?
Want u had gezegd van deze,
Dat hij meester zou wezen,
Van de wereld te ene tezamen.
Och arme! Koning, lieve vader!
Waar zal varen de Griekse schaar,
Die met u is gekomen hier?
We mogen keren niet te land,
Want ze verstoord zijn met brand,
En allemaal zonder levensonderhoud.
Hoe zullen we ons zetten te verweer,
En zonder u de strijd bestaan?
Er is niemand waardig zonder waan,
Nog is er ook op de hele aarde,
Dat hij na u koning wordt.’
Dat avontuur hoorde dat,
Daar ze op de aarde zat.
Ze hield in de hand een wiel.
Als het keerde, een man viel,
En een andere man werd heer,
Het derde rijk hoe langer hoe meer,
De vierde werd geheel ellendig,
En bleef onzalig al zijn lijf.
Ze was blind want ze zag,
Niet wie hij was die onder lag,
Nog wie ze zo maakte heer.
Dat is haar doen immermeer.
Ze stond op en bespotte die Grieken,
Die zeer beklaagden hun zieke,
En ze meesmuilde met haar mond,
Liefelijk terzelfder stonde.
Ze schold ze dat ze waren bang,
En sprak aldus ten Grieken waart:
‘De lieden geklaag is wel dol
En grote onwetendheid vol,
Dat ze me dus zeer vermoeien.
Ik mag me te recht verheugen,
Dat elk moet volgen zijn natuur,
Uitgezonderd alleen het avontuur.
Die lieden ontzeggen me mijn recht.
Als ik maak heer de knecht,
Dan geven ze mij grote lof;
Als ik hem werp weer of,
Van de eer, daar ik hem bracht,
Dan schelden ze me alsof ik mocht,
Zijn gestadig bij mijn natuur.
Dan was mijn naam niet avontuur,
Mocht ik altijd gestadig blijven.
Het is onrecht dat ze drijven;
Omdat ik moet zijn ongestadig,
En nu doen dapperheid en nu doen schade,
En nu doen rijden en nu doen wachten,
Zal ik avontuur heten.’
Toen zweeg ze terzelfder stond,
En die koning roerde zijn mond,
En begon te ademen toch,
Maar euvel had hij binnen nog.
Hij sloeg op zijn ogen beide,
En sprak met grote droefheid:
Omdat ik heb dit ongeval,
Dat die koning Darius me zal,
Zonder verweer mogen slaan,
Die hierbij is, zonder waan,
En het staat me erg te ontzien,
En mogen niet geneesheren,
Me helpen in korte tijden:
Mijn vijand zal niet wachten,
Hij zal om mijn ongeval,
Blijde zijn en vangen het al,
En slaan me mijn ridders af.
Maar weet god! ik zal zonder lof,
En zonder eer verslagen worden,
En ook liggen op de aarden,
Onbegraven en bloot,
En blijven in ellende dood.
Nochtans mocht het alzo wezen,
Dat de geneesheren me mochten genezen,
Zo wou ik graag bij raad werken.
Ik zeg het ook ridders en klerken,
Dat ik vechten meer begeer,
Tegen Darius en zijn leger,
Dan ik nu doe te deze stonden,
Van mijn lijf de gezonde;
Want al ben ik ziek al nog,
Mocht ik bij mijn lijf toch,
Een korte tijd staan,
Darius mocht zonder waan,
Met zijn lieden vlieden andere wegen,
En de Grieken zouden er vechten tegen.
Meteen zweeg de koning stil,
De heren ontzagen dat hij wil
En hij ook in het hart docht,
Dat zijn euvel vermeerderen mocht.
Philip heet zijn geneesheer.
Toen hij de urine had bezien,
Geloofde hij dat hij zou wezen,
Binnen drie dagen geheel genezen.
Hij zond een paar brieven toen
Aan zijn ridder Parmenio.
Hij was gevaren een deel beter voort,
Tot Yssoen, de vaste poort;
Hij schreef dat hij hem zou voorzien,
Van Pilip, zijn geneesheer,
Want hij hem vergeven zou.
Hem was beloofd met veel goud,
Dat hij zou hebben zekerlijk,
Darius zuster in huwelijk.
Hiervan had de koning gevaar,
En twijfelde of het was waar,
Omdat hij hem gaf op trouw groot,
Philippus, zijn vader, eer hij bleef dood.
De derde dag bracht hij gif,
Daar hij hem mee waande te doen,
Genezen en dat euvel vlieden,
En zei hem drinken uit meteen.
Bang dronk hij het uit,
Maar ten eerste toonde hem de heilwens,
Min of meer dan recht alzo,
Zoals hem zond Parmenio.
En te allereerst dat hij het bezag,
Wat daarin beschreven lag,
Achtte hij niets dat,
Als die onschuldig was.
Hij antwoordde hem met een vaart:
‘Koning, wees niet bang,
Laat hiervan uw zorgen zinken,
En wil dit gif uitdrinken.
Als uw aderen het hebben ontvangen,
Zo mag het u bijstaan.
Die me beloog, heer Alexander,
Die heeft u liever dan een ander,
Of hij vertrouwt me niet van dezen,
Dat u mag bij mij genezen,
Of hem was lief uw schade,
Zodat u geneest laat.
Want wie zo’n onschuldige man,
Verraad aantijgt,
Dus zij het zeker en gewis,
Dat hij een verrader is.
Want wie zo graag kwaadheid doet,
Hij waant dat niemand is goed.
Aldus gebeurt het dat hij sneeft,
Die geen kwaad verdiend heeft,
En die kwaad heeft gedaan,
Laat men vaak vrij gaan.’
Toen hij zei dit ding,
Gebood hij mede de koning,
Dat hij hem niet zou ontzien.
Dat gif ging nederwaarts meteen,
En de koning hij genas,
Ten eerste dat het binnen de aderen was.
Tevoren was hij ongesteld;
Zijn kleur kwam hem weer gelijk.
De heren waren alle blijde,
En kwamen bezien ten strijde,
Philip, die hem had genezen,
Dus ze blijde mochten wezen.
De volgende dag met de zon,
Toen de nacht was gegaan,
Zat hij op zijn snelle paard,
Heet Bucifal, de beste een,
Dat men wist in enige tijd.
Hij maakte al zijn lieden blijde,
En dankte zijn goden gelijk,
Dat hij kracht had ontvangen.
Daarna liet hij die burchten slechten,
Die tegen hem wilden vechten,
En voer van Tarchen te Yssoen waart,
Dat goed met kettingen was bewaard.
Daar kwam hem tegen Parmenio,
Die van hem was erg vrolijk,
En begeleidde hem in de poort,
Die van de poorters was verstoord.
Die heren vroegen hem te die tijden,
Of hij daar wou wachten,
Darius en zijn geweld,
Zo verder zoeken op dat veld.
Toen zei hij, het was beter veel,
Strijden in die nauwe bergpas,
Tussen de rotsen, want ze zeiden,
Het was al gelijk daar van hem wachten.
Parmenio sprak dat hij dacht,
Dat men daar beter belopen mocht,
Darius en zijn geweld,
Dan buiten op dat brede veld.
Narbasines, die openbaar,
In allen doen was een moordenaar
En groot heer van Oscanie
Zond onder Alexander’ s partij,
Een paar brieven naar Cicines,
Die Alexanders ridder is,
Al te Yssoen in de stede.
Hij bood hem Darius vrede,
Wou hij Alexander nemen het leven,
Of enigszins vergeven.
Was het dat hij het volbrengen wou,
Beide, van zilver en van goud,
Zouden ze hebben hun wil.
Cicenes liet het liggen stil,
Die paar brieven die tot hem kwamen,
Zodat de koning het vernam.
Al had hij geen verlangen,
Te doden zijn gerechte heer,
Nochtans zo werd in die stonden,
Die paar brieven over hem gevonden,
En werd daarom gedood.
Dat was onrecht erg groot.
Meteen kwamen al gelijk,
Ridders uit Griekenland,
Timodes en zijn neven,
Die uit het land waren verdreven,
Tot Daris om het zout, (soldij) n ook mede om behoud.
Ze raden Darius, als hij wou,
Dat hij teruggkeren zou,
Met zijn leger naar het vlakke land;
En als het hem dacht te wezen schande,
Zo raden hem die Grieken aan dat,
Dat hij zou half zijn schat,
Terugzenden en half zijn lieden,
Omdat, als het alzo geschiedde,
Dat ze de ene helft verloren al
Als god het wil, dat het niet zijn zal!
Dat Darius volk te volle bleef,
Daar hij die Grieken mee verdreef.
Want het is....al door en door,
Een konings goed en avontuur,
Te zetten alles op een dag.
Dit is de raad die zeer bedroefde,
De ridders die daar hoorden toe.
Ze raden hun heer toen aan,
Dat hij die Grieken doden deed,
Dat was het loon van zulke raad.
Want ze wilden dat geloven,
Dat ze de schat wilden roven,
En met penningen verzoenen,
Tegen Alexander, de koene.
Maar Darius was een lieve man.
Hij antwoordde de heren dan:
(Zijn hart twijfelde wat ze zeiden),
Ԏeen, gij heren, doe weg!
Ik ben diegene die het niet bestaat,
Dat ik wil dat men verslaat,
Goede ridders en koene,
Die te mijn paviljoen,
Komen gevaren om soldij.
Ik ben van dagen nu zo oud,
Het was uitlachen deed ik dat.
Dus bleven ze vrij daar ter plaatse.
Maar niet wilden ze terugkeren,
Want hij schaamde zich de oneer.
Toch zond hij weer dat meeste goed,
Van zijn schat met een spoed,
Tot Damascus in die stede.
Maar naar zijn voorouders zede,
Hield hij daar wijf en kinderen,
Beide, grotere en kleinere.
Zeker zo was Darius dus,
Was het zijn gewin of verlies,
Dat men te strijd zou gaan,
Ten eerste dat men zag de zon opstaan.
Hij klom op een berg groen,
Te midden onder die paviljoenen,
Daar een laurierboom op stond,
Goed gegroeid en rond.
Ook zo is gedaan zijn natuur,
Al bevroor de aarde door en door,
Of dat het is heet of koud,
Dat hij altijd zijn lover behoudt.
Ook stond daar menig bloempje,
En ter linkerzijde van hem,
Liep een rivier over het zand,
Het was de mooiste die men vond.
Hier stond Darius en bezag,
Al dat volk dat onder hem lag.
Zo goedaardig was hij gedaan,
Dat men hem zonder waan,
Graag zou wezen bevriend,
Al had hij het anders niet verdiend.
Hij zei dat volk scheiden tevoren,
En zijn taal horen.
‘Edele heren van Perzië,
De beste strijders bent gij,
Van de wereld uitverkoren.
Ge bent van de goden geboren,
En van de oude Beluse gekomen.
Dat is nog wel bekend u sommige.
Hij verdiende in de aardse weelde,
Dat naar hem dat eerste beeld,
Was gemaakt, dat hij groeide.
Daarbij zo verdiende hij dat,
Dat hij als eerste van aardrijk,
Was gevoerd te hemelrijk.
Gij heren wees niet bang.
Deze oorlog is het niet waart,
Dat men het noemt enige strijd.
Want de knecht die wil strijd,
Houden tegen zijn heer,
Me lijkt dat hij verwoed is zeer.
Het is geen strijd, maar het is wraak,
Alzo zoals valt die zaak,
Dat de heer zijn knecht,
Ranselt en voert naar zijn recht
En zijn eigen land beschermt.
Ik waan die ellendeling niet kermt,
Die kwade bastaard, om dat ding
Dat hij geworden is koning,
Hij waant te worden zekerlijk,
Heer van geheel aardrijk.
Dat raadt hem aan die jonge jeugd.
Ik waan ge wel merken mag,
Dat hij onvoorzien en zonder raad,
Allerhande ding vaak bestaat.
Hem was het liever, was hij dood,
Dan dat hij hem opgaf door de nood.
Al nu zo is hij hopeloos,
Dat hij zo menige man verloor,
Tegen Mennoen op de Granike,
Daar menige man bleef jammerlijk.
Ach arme! die kwade knecht,
Houdt te wanen zijn gevecht,
Die allerwegen arm waren en ellendig,
Tegen heren die al hun leven,
Hebben gehaat en wensen geweld,
En dient zilver nog goud.
Alexander, hoe graag ik wist,
Bij welke duivel of bij welke list,
U te winnen waant dat koninkrijk,
Dat Cyrus won geweldig,
Die het land van Lydi overwon,
En Croesus de rijke man,
Die de rijkste was tevoren,
Die noch ooit was geboren,
En Baltasar van Babylonië,
En daartoe alle heren kroon,
Die te die tijden koning waren.
Al is hij te hemel gevaren,
Noch heb ik zijn avonturen,
En zijn geluk al door en door.
Nog zeg ik een andere zaak,
Dus gij mag zijn te gemak:
We zijn van het giganten geslacht,
Die allen waren van grote kracht,
En die de toren van Babylon,
Die nog is hoog en schoon,
De eerste keer van tegels wrochten,
En die tegen de goden vochten.
Daarom bid ik u dat gij doet,
Uw voorouders in uw gemoed
En dat ge doet al zulke verweer,
Zodat gij lof hebt en eer.
Zal een ellendeling, een inkomeling,
Ook verdrijven uw koning,
En houden uw voorouders erven,
Al zal ge er ook om sterven?
Als het zo gevalt - dat niet zal,
Als god het wil en goed geval,
Dat iemand vliedt de Griekse knechten
Als ge voor mij wil vechten,
Hij peinst toch om zijn wijf,
En om zijn kind en het lijf,
Verliezen zullen in de strijd;
En dan zo is het vechten tijd.
Nochtans weet ik wel allerwegen,
Dat we zullen hebben de zege.
Want ik in mijn droom zag,
Daar ik op mijn bed lag,
Branden de Griekse paviljoenen,
En de ellendeling dolle koene,
Gekleed naar Babylons wijze.
Hij voer in de poort van prijs,
Daarna bracht men hem mij gevangen.
Toen verging mijn droom wel gelijk.
Wat helpt het dat ik u veel zei?
Ik zweer het u bij de godheid,
Van de zon die we u wijzen,
Die we bij verlof laten rijzen,
In het einde van ons koninkrijk:
Die vlieden zullen eeuwig,
Verdreven wezen van de landen,
Gelijk dat ze waren onze vijanden.
Toen hij stond in deze taal,
Kwam gelopen in het dal,
Een boodschapper met een bericht,
En zei dat Alexander was,
Gevlogen en het leger ging falen,
Over berg en bosjes,
En ter zee waart waren gevlogen.
Hij was zo blijde, hij wist niet wat te doen,
Van vreugde, toen hij hoorde die taal.
Over berg en over dal,
En over bos en over stenen,
Ging dat volk vlieden algemeen,
Al die dag en die nacht,
Dus waren ze kwalijk bedacht
Omdat ze hem zullen nalopen;
Dat ze zeer zullen bekopen.
Want Alexander had geen vrees,
Dan om de konings Darius vlucht.
Al had hij de keus alzo,
Of hij liever had dat hij vloog,
En hij overwonnen in zulke wijs,
Zodat hij zou hebben de prijs,
En al verwerend het lijf verliezen,
Hij zou niet wat weten te kiezen,
Want hij zou hem immermeer,
Daarna schamen de oneer.
Alzo na waren ze nu gekomen,
Darius scharen dat ze vernomen,
Waren in dat diepe dal.
Men mocht ze herkennen wel,
Bij het blikkeren van het goud,
En het stuiven van de modder,
Verdonkerde de zonnegang,
Die avond scheen zonder twijfel.
Op een toren liep een bediende.
Hij riep in Yssoen al gelijk,
Dat Darius kwam en zijn hele leger,
En men vast aanving te verweer.
Nauwelijks geloofde het Alexander,Dus blijer was dan een ander,
En zeer verlangde naar de strijd.
Hij riep: “Wapent u te strijd!
Hij was de eerste die eruit trok,
En ook die de eerste stak.
Hem volgde menige schone bediende,
Helm op het hoofd, schacht in de hand.
Nu laat zien wat we zullen doen,
Die men zei dat ze waren gevlogen.
Toen het volk zag dat ze daar waren,
Alexander en zijn scharen,
Goed gewapend voor zijn ogen,
Toen wisten ze wel, ze waren bedrogen.
Men riep daar help! In menige taal;
Men mocht het niet verstaan wel.
Darius schaarde andere maal dat leger,
En zette het volk ter verweer.
Hij had in zijn zin gedacht
Ook mocht hij het hebben volbracht,
Dat hij die Grieken voren en achter,
Zou hebben omringd met krachten.
Had hij het gedaan, het was hem goed.
Maar het avontuur dat immer laat
De sterken breken, de zwakken staan,
Die liet het hem niet aangaan.
Dus stonden de Grieken goed geschaard
Op een berg geheel onvervaard.
Alexander zette zich ter verweer,
Voor geheel het andere leger,
Een schaar van lieden te voet,
Die te wapen waren goed.
Zijn leger was in tweeën geschaard.
De rechterzijde die bewaart
Nichanor, Permenion’ s zoon,
Die alle eer was gewoon.
Hector, zijn broeder, was daar mede,
En Tholomeus die wonder deed,
Meleager en Perdicas,
Clitus en ook Amictas.
Dit waren ridders al van prijs;
Elk naar legeraanvoerders wijs,
Van een partij leidsman.
Aan de linkerzijde daaraan,
Was leidsman Permenio,
Die de oorlogen was wel vrolijk.
En aan diezelfde zijde zo was,
Zijn zoon, mijnheer Philotas,
Craterus en Antigonus,
Cenus en Eumenius.
Alexander, die koene, was blijde,
Hij was aan de andere zijde,
Met een helm van goud rood,
Zijn speer sterk en groot
En goed gewapend overal,
En hij zat op zijn Bucifal.
Aan de zijde hield bij hem toen,
Allernaast Eufestio,
Die de schoonste was als tevoren,
En zijn gezel uitverkoren.
Voor het volk voer Alexander die fiere,
Blakende met zijn banieren.
De hoge lieden bad hij zeer,
Te vechten voor de wereld eer.
Hij maakte zijn lieden moed;
De vrekkige man beloofde hij goed,
Lijfeigenen lieden beloofde hij,
Dat hij ze zou maken vrij,
De trage wenkte hij met de vinger,
En zei ze te werpen met de slinger.
Hij sprak: hoort aan nu deze taal,
Eer gij gaat van de berg ten dal:
‘Edele heren, nu wees koen!
Heden heb je het wel te doen;
Gij zal al het volk van aardrijk,
Dwingen samen wel kortelijk.
Ziet hier de dag daar u op zal,
Het avontuur vergelden al,
De zege die ze u zei.
Dit goed is de uwe en twijfel niet.
Dat toonde zo u wel tevoren,
Toen zo u Thebe liet verstoren,
En ge Athene had zo verschrikt,
Dat het al uw eigen werd.
Ziet u nu deze lieden staan?
Zij zijn zoals wijven geheel gedaan,
Ze blikkeren van goud zo zeer,
Ze hebben hoop veel meer
Om roof, dan om overwinnen.
Men zal het hen wel laten bekennen,
Dat onze zwaarden goud bijten in twee.
Ze kunnen dreigen en nimmermeer,
Ze zijn de weelde zo gewoon,
Dat ze durven geen verzoening
Houden tegen de scherpe zwaarden.
Noopt men ze eenmaal met een puntige stok,
In de rug of in de buik,
Over bos en over struik,
Zullen ze vlieden met alle kracht.
Daar zal men merken uw macht,
En als ge me mint erg,
Daar men breekt die plompe zwaarden,
Daar men scheurt de beukelaars,
Daar zal ik goed bezien de scharen,
Die me van harten goed gunnen.
Overwin het volk, het is overwonnen!
Die zijn vijand zijn leven spaart,
Hij heeft zijn eigen lijf onwaarde.
In strijd zal men niemand sparen,
Tenzij dat ze overwonnen waren.
Vervloekt is de trage hand!
Die bange vecht als een strijder,
Als hij niet mag ontvlieden,
Dat zal de koenen niet geschieden.
Die van Perzië hebben vaak,
Die Grieken geslagen te stukken,
En ook menig onrecht gedaan,
Beide, verkocht en gevangen.
Dunkt u het te wezen genoeg
Neen, het is zeer onbetamelijk,
Dat de kinderen dat bekopen,
Dat hun voorouders hebben opgelopen?
Al die lieden zonder waan,
Zullen het bekopen die hier staan,
Dat onrecht dat op Europa,
Vaak is belopen.
Medië en Darius, die hier staat,
Zullen bekopen Xerxes daad,
Die de Grieken grote toorn deed.
Dat zullen we wreken hier ter plaatse,
Op meer volk dan ge hier ziet;
Want dus veel vergenoegt me niet.
Vecht zoals ik doe om krijgsroem,
Deel met me de sterke strijd!
Ik laat u het goed blijven alleen,
Want ik wil ding geen,
Dan de naam van die daad.
Dit sprak hij en met een vaart,
Noopte hij Bucifal met sporen.
Het lichte hem achter en voren,
En de scharen begonnen zich te naken,
Zodat ze begonnen te steken.
Maar eer ik vertel van iemands kracht,
Wie daar vloog of wie daar vocht,
Zal ik u wijs maken dat,
Hoe Darius schild getekend was.
Darius wapens waren goed.
Maar dat aan het schild stond,
Dat was een historie lang.
Die het horen wil heeft dank.
Zijn schild hing aan een wagen,
Want geen man mocht het dragen,
Het was goud goed ter keur,
Het had zeven bedekkingen;
Gedeeld was het in drie kwartieren.
Boven stonden in hun manieren,
Darius voorouders erg schoon,
Die gigant van Babylon,
En hoe Memroet die gigant,
Die in zijn raad vond,
Dat men een toren zou maken,
Die tot de hemel zou geraken,
Omdat de zondvloed daarnaar,
Nimmermeer deed gevaar.
Alzo stond daar Chams’ geslacht,
Hoe hij daar de hoge toren wrocht.
Toen wou God het niet gedogen,
En kwam zijn kracht daar tonen,
En veranderde hun spraak.
Om al dusdanige zaak,
Bleef de toren te maken voort.
Daarvan zo komt nu die poort,
Die is geheten Babylon.
Al dit stond beschreven schoon,
In het bovenste kwartier van het schild,
Alzo zoals die heer wilde.
In dat andere zo stond mede,
Hoe de koning van Chaldea,
Nebukadnezar die rijke,
Met groot leger geweldig,
Te Jeruzalem waars voer voren,
En hoe hij daar brak menige toren,
En hoe de koning bevocht de zege,
Tegen de Joden allerwegen.
Daar stond beschreven hoe dat was,
Gevangen die koning Cedecias,
En ook mede daar met hem,
Al het volk van Jeruzalem,
En die koning ook geblind,
En in de kerker gezonden.
Zijn twee kinderen waren met leed,
Voor zijn ogen onthoofd beide,
En Gods kerk en die muur,
En al de huizen geslecht aldoor.
En ook nam hij onze Heren vaten,
En voerde ze in zijn straten,
En diende er zijn afgoden mede,
Daar hij groot kwaad aan deed.
Cedecias verloor de kroon,
En bleef gevangen in Babylon,
En de Joden mede aldaar,
Al door en door zeventig jaar.
Nochtans liet hij het te schrijven blijven
Een historie die ik zal schrijven,
Hoe Nebukadnezar lag,
In zijn droom en zag,
Een beeld groot voor hem staan,
Dat wonderlijk was gedaan:
Zijn hoofd was goud rood,
En de schouders en de armen groot,
Waren zilveren geheel helder;
De buik was van koper, dat is waar,
Van ijzer waren zijn benen,
Dat is leugen geen;
Van aarde waren de voeten zijn,
En gemengd ook met ijzer.
Dus zag die koning al gelijk,
Hoedanig wijze dat zonder hand,
Een kiezeltje gehouwen werd,
Uit een berg dat met een vaart,
Ginds beeld aan zijn voet smeet.
Het viel ter neder al gereed,
En ging te niet zoals stof.
Daniël hij spreekt hiervan,
Want hij uitlegde deze droom:
‘Koning’, sprak hij, Nu neem kennis!
Dat beeld betekent gij;
U bent het zelf, koning vrij,
Dat gouden beeld dat u zag,
Daar u in uw droom lag.
Die zilveren schouders met de armen,
Betekent dat uw rijk zal verarmen
En verzwakken van geweld,
Alzo veel als het zilver is beneden goud.
Ook zal het zijn gedeeld in tweeën,
Dat is leugen geen;
Het zullen hebben die Perzen,
En ook mede de Meden.
Die buik, die van koper was al,
Dat is dat in Griekenland zal,
Een koning worden en zal verslaan,
Perzen en Meden en het rijk ontvangen.
De benen van ijzer betekent
Dat Romeinse rijk en anders niet;
Gelijkerwijze dat ijzer overwint,
Alle spijs die men vindt
Zo zal overwinnen het Romeinse rijk,
Al dat volk van aardrijk.
Dat de voeten waren van aarde,
Betekent dat daarna zal worden,
De wereld kwaad en ontrouw.
Daarna zal een vrouwe,
Zonder man een kind ontvangen.
Dat betekent zonder waan,
Dat kiezeltje dat u zag,
In uw droom daar u lag.’
Ook liet hij achter een droom,
Hoe dat hij zag een boom,
Nebukadnezar die rijke,
En hoorde van hemelrijk,
Dat men die zoude houwen uit,
Een stem roepen over luid,
En men die wortel niet zou snijden,
Tot die dag dat zeven tijden,
Veranderd waren op de boom.
Daniël legden hem uit de droom;
Hij zei dat hij die boom was,
Omdat hij God had onwaarde,
En hij was zo zot,
Dat hij zelf waande te wezen god.
Daarbij zo zei hij voor waar,
Dat hij zou zeven jaar,
Als een beest eten al uit,
Beide gerst en kruid,
En in een os zijn veranderd,
Tot die tijden dat hij het had geleerd,
Dat er toch was een andere god,
Die overal heeft zijn gebod.
Dit was die koning al geschied,
Nochtans was het daar beschreven niet.
Sinds droeg hij weer kroon,
En was koning in Babylon,
Zoals hij tevoren had gedaan.
Hij liet zijn zoon vangen, , , ,
Te die tijden was in het rijk,
Dat hij was een beest gelijk.
Daarna toen hij dood was gebleven,
Werd zijn zoon daar verheven.
Toen deed hij in korte tijden,
Zijn vader in twee snijden,
In kleine stukken al tezamen.
Aldus begaafde hij zijn vader,
En gaf elk stuk een gier,
En liet ze wegvliegen snel,
Omdat hij ontzag dat hij verrees,
Van dood tot leven zou wezen,
En hem dat rijk zou ontgaan.
Dat was waarheid zonder waan.
Alzo nam Nebukadnezar einde,
Omdat hij God niet kende.
Aldus en in deze manier,
Waren gemaakt die bovenste kwartieren.
Maar het was om konings uitlachen,
Dat dit was achtergelaten.
In de voet ook van het schild,
Stond beschreven, als men wil,
Hoe Darius het rijk van Meden won,
Met Cyrus, de rijke man.
Balthasar zat daar geschreven,
Die te die tijden koning was gebleven,
Van Nebukadnezars geslacht,
Die weinig op God achtte.
Hij maakte te ene tijde feest-
Aldus leest men het in die verhalen
Met die vaten diende men hem,
Die Nebukadnezar te Jeruzalem
In die heilige kerk nam.
Daarom was God op hem gram.
Daar hij zat met zijn wijven,
En zijn feest zou drijven,
Kwam een hand van hemelrijk,
Nimmer zag men het zekerlijk.
Ze schreef drie woorden en meteen,
Mocht men ze niet meer zien.
Maar niemand van zijn lieden,
Mocht het lezen nog verklaren.
Toen was gehaald Daniël,
Die profeet, en las het wel.
Dit waren de woorden, zij het gewis:
Mene.....Tegel.....Fares.
‘Koning,’ zei Daniël,
Ԋa, weet u dat zelf wel,
Dat dit rijk uw overgrootvader,
Nebukadnezar allemaal,
God gaf en hij hem niet kende.
Daarom werd hij gelijk het rund
Zeven jaar al omtrent.
Dit heeft u zelf wel bekend.
Nochtans schuwt u geen zonden,
Door enig ding in alle stonden.
Ook wou u het niet laten,
U laat u bedienen met de vaten,
Die uw overgrootvader nam.
Daarom is God op u gram,
En heeft u al dit gezonden,
Daarmee u gauw zal zijn geschonden.
Mane, dat betekent getal:
Uw rijk is geteld al,
En het heeft te veel goud;
U zal het verliezen dat u houdt.
Tegel, dat betekent gewicht:
U zal uw goed verliezen licht.
Fares, betekent bescheid:
U zal gelijk geschieden groot leed:
Lijf en rijk dat zal beide,
Van u scheiden met groot leed;
Cyrus van Perzië en Darius van Meden,
Zullen winnen de stad nog heden.’
Dit sprak hij en binnen de nacht,
Werd gevangen met grote kracht,
Babylonië, die goede stede,
En Balthasar verslagen mede.
Die twee koningen overwonnen het snel.
Ze lieten omleiden de rivier,
En nam een andere loop dan ze plag,
Tevoren over menige dag,
En door de gaten van de muur,
Daar het water plag te lopen door,
Kwam gelopen in met kracht,
Het volk en won de poort bij nacht.
En Cyrus liet in Babylon,
Darius van Meden dragen de kroon.
Dit was Darius niet, God weet,
Die tegen Alexander streed.
Al omtrent de schild rand,
Stond beschreven hoe die strijder
Cyrus menige zege vocht.
Hij won Lydië met zijn kracht,
En al de grote rijkheid mede,
Die Croesus had in menige stede,
Die de allerrijkste was tevoren,
Die nog nooit was geboren.
Nochtans door alles dat hij overwon,
Zo menig land, zo menige man,
De koningin Thamaris,
Ze achtte niet al dit,
Een vermogend wijf en vermetel,
En vrouw van de Massageten,
En ook van het maagden land,
Dat Amasonie is genaamd.
Ze ving Cyrus, de edele koningszoon,
En heeft hem het hoofd afgeslagen,
En wierp het met grote overmoed,
In een kuip vol van bloed.
Ze zei Ե begeert strijd;
Al bent u het zat, het is wel tijd.’
Aldus was datgene schild gedaan,
Zoals ge mocht horen en verstaan.
Dat andere boek neemt hier einde.
Nu hoort van de grote dapperheid,
Dat Alexander daar geschiedde,
Voor koning Darius lieden.
God Heer, hoe mogen we blijde
Altijd wezen of te eniger tijd?
Waarbij mogen we de wereld minnen,
Daar we weinig aan mogen winnen,
En tenslotte vinden niet,
Alzo men dagelijks ziet?
Cyrus, die een groot heer was,
Alzo men hier tevoren las,
Die zo menige prijs won, , ,zijn naam,
Nochtans bleef hij met grote schaamte,
Van een zwak wijf dood,
Die van naturen is wel bang.
Waarom misdoen we tegen God,
Die het lijf ons leent bij zijn gebod,
En als hij wil, dan is het gedaan,
Met ons allen zonder waan?
Elk hoedt hem voor de zondeval!
In dat derde boek staat alles,
Van Darius en Macedo,
Wie zo vocht en wie zo vloog.Dat derde boek.
Eerder liet ik dat verhaal staan,
Daar men ten strijde zou gaan,
En de scharen zich onderstaken.
Nu zeg ik u in ware zaken,
Dat het kraken van de slagen,
En het strijden en het jagen,
Verdreef het geluid van de bazuinen,
Zodat het geheel niets leek te schijnen.
Daar vlogen zo veel schichten,
En pijlen zo dicht,
Zodat men nauwelijks zag de lucht.
Daar was aan beide zijden vrees.
De eerste die terzelfder stede,
Aan enig spel deed,
Dat was die koene Macedo,
Die van vrees nooit vloog.
Daar hij zag dat menig schild,
Goed bedekt met gouden hilt, (steel)
En men van goud door rood,
Daarin een draak van keel groot,
De standaard bracht gedragen,
Voor Darius op een wagen,
Derwaarts keerde hij ter vaart,
Met de breidel zijn paard,
Omdat hij wou zonder waan,
Het allereerste Darius verslaan;
Hij dacht dat hij het beter verdiende.
Toen kwam een van Darius vrienden,
Die van Syrië sultan was,
En was geheten Arethas,
En hij had aan zijn schacht
Een witte vaan en daarin gewrocht,
Een leeuw van goud stond.
Een karbonkel duur en goed,
Was op zijn helm gezet.
Hij is de eerste man die belette,
Alexander met de speer.
De koning zette zich te verweer.
Arethas brak zijn schacht;
Maar Alexander reed met kracht,
Hem de beukelaar in twee,
Op de zegel min of meer,
Die van goud was goed helder.
De schacht ging erin voor waar,
Door dat wapen ter harte toe.
Arethas stortte neder toen.
Dat was die eerste die daar stierf.
De Grieken riepen menigmaal:
ԏns is de zege, ons is de zege!
Ge bent overwonnen, vliedt weg!
Clitus en Tholomeus beide,
Deden uitermate leed,
Die van Perzië en hun scharen.
Tholomeus reed te waren,
Dodone van Parten van boven neer,
Zodat hij niet meer opstond weer.
Clitus deed met zijn speer,
Uitermate groot verweer.
Hem kwam Ardofilon tegemoet.
De een stak de andere hard,
Zodat de schachten in twee sprongen.
Zo zeer ze tezamen drongen,
Dat ze samenstoten met de paarden,
Zodat ze vielen op de aarden.
In onmacht waren ze alle beide.
Men waande dat ze waren verscheiden.
Clitus was de eerste die opsprong,
Met nijd hij dat zwaard uittrok,
En stond op zijn voeten.
Hij sloeg Ardofilon goed hard,
Het hoofd van de buik, als de boude,
Daar hij hem oprichten zou.
Toen kwam de heer van Babylon,
Die heer Macheus, die erg schone,
En goed geraakt was in de mond;
Hij sloeg dood terzelfder stond,
Een Griek die heet Jolas.
Dat zag daar Philotas.
Met een haast kwam hij gestreken,
En wou Jolas wreken;
Maar Macheus hij ontkwam.
Dat was Philotas erg leed.
Maar alle mochten ze niet ontkomen;
Othim sloeg hij in twee de zijden.
Dat was in de linker partij.
Toen kwamen die van Hircanie
En zouden Philotas bang maken,
Met veel ridders op hem gevaren.
Hij nam menigeen dat leven;
Maar bijna was hij er zelf gebleven.
Hem kwam te hulp Antigonus,
Cenos en ook Craterus,
En Permenio, zijn vader,
En dat linker leger allemaal.
Ze braken de Hircanische scharen.
Antigonus versloeg te waren,
Feax met zijn scherpe zwaard.
Craterus deed groot verweer.
Daar vele hoge lieden toezagen,
Zat een ridder op een wagen.
Hij doorsloeg hem helm en hoofd,
En toen hij het hem had gekloofd,
Trok hij hem van de wagen neer.
Nimmer richtte hij zich op weer.
Die hier verslagen was bleef aldus,
Hij was geheten Anfilocus.
Craterus sloeg terzelfder plaats,
Zijn wagenman ter dood mede.
Permenio die in die tijden,
Die van Perzië niet wou vermijden,
Hij doorreed dat leger met kracht.
Twee ridders kwamen met twee schachten,
Die beide spel op hem deden;
Maar het mocht hem niet schaden.
Ysamnes was de ene geheten,
En een koning zoon vermetel.
Dimus was van de andere de naam.
Maar hij achtte ze niets,
Zowat ze hem mogen doen.
Een andere ridder was gevlogen,
Van de Grieken, heet Orestes,
Die op een rots geklommen is,
Die voer hij te troosten en meteen
Heeft hij Ysamnes gezien.
Door de borst stak hij hem gelijk,
Zodat hij viel neer in dat zand.
Orestes die weg was gevlogen,
Deed de wapens aan toen,
En meteen trok hij zijn zwaard.
Dimus sloeg hij ter vaart,
Zijn arm af, dat was waar,
En reed hem geheel te stukken daar.
Agilone versloeg hij mede,
En Elame terzelfder stede,
Cirifon ook mede daarna,
Van het land van Arabi.
Aldus vocht men aan de linkerzijde,
En de strijd was erg stevig.
Maar aan de rechterzijde vocht,
Emenidus met grote kracht.
Hij sloeg met zijn zwaard,
Daar hij menigeen mee deerde,
En stak ook met spiesen.
Die hij raakte, hij kon het genieten.
Met het zwaard zo sloeg hij,
Dyaspen, een ridder hij,
Eudochiun hij mede schoot,
Met een spies morsdood.
Hij sloeg menigeen ter neder,
En reed door en kwam weder.
Nichanor deed wonder groot.
Hij sloeg menigeen dood,
En maakte die plaats rood van bloed.
Meteen kwam Eclimus hem tegemoet,
Een jonge edelman met een schacht,
Schoon en edel van geslacht,
Want hij was van Cyrus geboren.
Hij reed op Nichanor van voren,
En hij stak hem op dat schild,
Die hij op de zijde hield;
Maar hij mocht hem niet deren.
Nichanor zette zich te verweren,
En stak hem toen erg snel,
Met de speer door het vizier,
Door de neus in beide ogen.
Eclimus kon het niet gedogen,
Hij viel neer van het paard,
Van voren geheel blind op de aarde.
Die prins van Ninive,
Hij deed veel Grieken pijn
Hij vocht hard aan Darius zijde,
En maakte vele Grieken bedroefd.
Negusar zegt men dat hij heet.
Hij schoot menige scherpe spies.
Ook kon hij vechten met het zwaard,
Met een strijdbijl sloeg hij hard,
Nu vocht hij met het geschut,
Nu met een bijl, gelijk de Schotten.
Helm had hij geschoten door;
Dorilas had een kwaad uur,
Die had hij met het zwaard gedood.
Armogenes had het hoofd rood,
Hij was geslagen met die bijl.
Deze drie hadden weinig gemak,
En alle drie zo waren het Grieken;
Ze durfden hun wonden niet te bedoeken.
Philotas zag daar Negusar,
De tegen die Grieken was gespaard;
Hij trok zijn zwaard en voer dichterbij.
Ik zal u zeggen voor waar,
Dat een pyroop duur en goed,
Op Negusar’s helm stond.
Philotas sloeg hem van boven,
Helm en steen heeft hij gekloven.
Nochtans de bedekking weerstond,
Die slag, omdat ze was zo goed.
Toch bekocht hij zeer de slag
Dat zwaard was van goede snede,
De linkerhand verloor hij gelijk,
Toen hij de slag waande te ontvangen.
Negusar had weinig gemak,
Nochtans verhief hij zijn bijl,
En zou wreken de slag.
Maar Amictus het zag,
En bood zijn schild daartegen,
Anders was Philotas dood gebleven;
Want die bijl voer in het schild,
Dat Amictus voor hem hield,
Tot het middenin.
Philotas peinsde om zijn gewin:
Daar hij die bijl uittrekken zou,
Sloeg hij Negusar, als de boude,
Gelijk af de rechterhand,
Dat het neer viel op het zand.
Van rouw komt vaak kracht.
Negusar heeft zich bedacht,
Dat hij onnut is in oorlog.
Hij stond op een wagen hoog,
En wierp hem tegemoet,
Recht voor Iolas voet.
Iolas voer op hem ter neder,
En eer hij mocht opkomen weder,
Was hij doorschoten en zijn hengst.
Negusar ook, zoals het hem wel scheen,
Was doorschoten met spiesen.
Dus moest hij de dood genieten.
Al nu was daar zo gevochten,
Zodat veel lieden het bekochten,
En ze waren soms wel moede.
Dat gras was bedekt met bloede,
De doden bedekten de aarde.
Aan beiden zijden had met zwaarden,
Menig man die dood gekozen;
Maar de Perzen hadden verloren,
Veel meer lieden dan de Grieken.
Zodat de lucht begon te rieken,
En die van Perzië zijn vermoeid,
Zodat dat strijden hen vermoeit.
Nochtans zo was die schaar klein
Van die Grieken algemeen;
Maar hun koenheid en hun verweer,
Was veel beter dan Darius leger.
De Perzen begonnen te vlieden.
Alexander heeft dat gezien,
En sloeg daarachter als de koene,
Die alle ding bestond te doen,
Met een schaar van lieden te voet,
Die hem goed bijstonden.
Beide, door ridders en door paarden,
En door schutters en door zwaarden,
Zocht hij konings Darius wagen,
Want hij hem graag had verslagen.
Darius broeder Oxateus,
Zag Alexander komen aldus.
Hij zette een schaar te verweer,
Voor zijn broeder tegen zijn heer.
Daar was rouw en handgeklap,
Het riep daar ‘O wee! o ach!
Aan beide zijden menig man,
Die ik alle niet noemen kan.
Maar de Perzen hadden al,
Van de strijd het ongeval.
Sommige hadden ze die storten in twee,
En doorschoten waren er meer,
Sommige met kolven geslagen dood.
Ze lagen van het bloedrood;
De ene sloeg met alle leden,
En sommige hadden die pijn geleden,
Een ridder stond aan Darius zijde,
Die bekend was erg wijd,
En had witte wapens aan.
Van Damiette was die man,
Zijn naam was Soroas.
Men zegt dat hij de verstandigste was,
Van sterren in Egypte land,
Die men in die tijden vond.
Zo welke dingen zouden geschieden,
Dat kon hij in de sterren zien;
Hij wist wel in ware zaken,
Welke tijd dat het koren zou raken,
Of welke tijd het duur zou zijn.
Hij zag ook in de sterren schijn,
Wanneer zo de sneeuw kwam,
En wat de wind maakt zo gram,
En welke natuur de lente,
Doet groen en liefelijk zijn.
De dauw natuur wist hij gereed,
En waarbij de zomer is zo heet,
Bij welke naturen de wijngaard,
In de herfst zijn rijpheid baart.
Ook wist hij wel ter kuur,
Hoe die herfst heeft droge natuur.
Noch wist hij wonderlijk
Hij kende de hemel
En ook de vier elementen,
En al de sterren van het firmament.
De zeven hemels kende hij wel,
En wist beter dan iemand anders,
Bij welke naturen en bij welke dingen,
Dat ze tegen het achterste dringen:
De hemel, daar de sterren in staan,
Doet ze met hem westwaarts gaan;
Nochtans wil hun vaart,
Altijd ten oosten waart;
Hij wist wel hoe menige graad,
De hemel van de aarde staat.
De zodiacs kende hij wel,
En wist beter dan iemand anders,
Waarbij ook twaalf tekens staan,
Daar de planeten onder gaan.
De sterren die hierboven gaan,
Die we zien in hun tijden,
En die ook onder ons staan,
Die nooit een man zag, zonder waan,
Al hun gang en hun naturen,
Wist hij erg goed ter kuren.
Al die uren kon hij zien,
En wat erin zou geschieden.
Dat ik u vertel, dat is klein;
Maar hij kende het algemeen,
Zowat zo aan de hemel staat,
Kort en lang, goed en kwaad.
Soroas had het voorzien,
Dat hem zou geschieden,
Dat hij immer zou sterven,
En de betere dood verwerven,
In de strijd die men daar vocht.
Dus was hij erg goed bedacht,
Want die sterren zonder waan,
Lieten het hem erg goed verstaan.
Hij begeerde dat hem Alexander,
Zou doden en geen ander,
Want het dacht hem te wezen eer,
Stierf hij van al zulke heer.
Hij begeerde zeer de dood,
En daar de strijd was erg groot,
Kwam hij hem naast hem op een wagen
En bracht menige spies gedragen.
Hij schoot de koning op het schild,
Dat hij voor de wagen hield.
Hij schoot op hem menige spies;
En dat vergenoegde hem niet,
Hij sprak hem aan ook aldus:
‘Ja, was Neptanabus,
Uw vader en niemand anders,
Dat weet men voor waarheid wel,
En hij won u schandelijk,
U bent een bastaard zekerlijk.
Wat slaat u aldus zonder verweer,
Dat zwakste volk van het leger?
Kom hier, als u bent zo koen,
Dat u het durft bestaan te doen.
Ik ben een ridder koen en goed,
Ik ben van zeven kunsten bekend,
Ik ben de beste astronoom,
Die nooit een in land was gezien.
Toen Alexander dat heeft gehoord,
Hij vertoornde zich niet om dit woord,
Maar hem verwonderde dat zulk een heer
De dood begeerde alzo zeer.
Goedig zo antwoordde hij:
’Ach arme, wat is het dat ik zie?
Lieve vriend, laat uw taal.
Waarom wil u breken de edele zaal,
Daar de wijsheid binnen is?
Dus wees zeker en gewis,
Dat mijn zwaard nimmermeer snijdt,
Uw hersens daar zo veel toe gaat.
U bent in de wereld goed.
Welk groot leed is het dat u doet,
De hel heeft aldus verkoren,
Daar alle wijsheid in is verloren?
Aldus sprak hij; maar Soroas,
Die immer in de wil was
Dat hij van hem sterven wou,
Sprong van de wagen als de boude,
En sloeg de koning in zijn dij.
Een weinig vergramde hij,
Maar hij liet de ridder staan,
Want hij hem niet wilde slaan.
Dus bedwong hij zijn gemoed.
Maar Meleager, die bij hem stond,
Sloeg hem af beide zijn benen.
Toen viel daar de beste een,
Onder de voeten in dat gras,
Dat erg grote schade was.
Toen Soroas dus was verslagen,
Vloog daar menige koene koningszoon,
En de scharen werden verstoord.
De Grieken voeren voort,
En al de vrees van de strijd,
Kwam aan koning Daris zijde.
Al is Daris sterk en koen,
Welke raad stond hem nochtans te doen?
Hij mag niet zonder waan
Zonder hulp die pijn bestaan,
En hij zag van al de heren,
Tot hem niemand weerkeren.
Ook zag hij wel wat de Grieken deden:
Berg en dal al over bedekken
Met het bloed, ja hij zag
Tussen de paarden aldaar hij lag,
Zijn wagenvoerder zonder hoofd.
Hij was in twijfel, dus geloof het,
Of hij hem wou laten vangen,
Of sterven of de vlucht bestaan.
Toen hij dus in twijfel was,
Schoot een spies Perdicas,
En raakte hem in het hoofd.
Toen werd hij alzo verdoofd,
Dat hij ter aarde neer tuimelde,
En de rijke wagen ruimde.
Hij zette zich nimmer ter verweer,
Hij maakte hem vast uit het leger.
Daar mocht men een koning zien,
Erg onedel vlieden,
Die tevoren wel zeer vocht,
Met woorden, zonder andere kracht,
En maakte hem zo boud.
Hij vloog met al zijn geweld,
Al te voet met een vaart,
Totdat hem zond een paard,
Een ridder, die heet Ausoen.
Ter vlucht begon hij hem te doen,
Daar hij wist die Eufraat.
Hij voer heen zijn straat,
Te Babylonië in die stede.
Hem volgde menige prins mede.
Macheus hoorde dat nieuws,
Dat Darius ontkomen was,
En hij hem had gedaan ter vlucht.
Ten minste had hij grote vrees,
Die tevoren zonder waan,
Menige koenheid had gedaan,
En ook nog met zijn kracht,
Tegen de Grieken zeer vocht.
Hij ging vlieden alles dat hij mocht,
En al dat leger dat hij bracht,
Ridders, knapen en baronnen,
Schaamden hen niet ter vlucht te doen.
En het is recht en natuur,
Als het hoofd heeft kwaad avontuur,
Dat al de leden zijn te ongemak.
Zoals de herder is onder dat braken,
Dan zijn de schapen verbeten gelijk.
Hierbij mag men wel verstaan,
Toen hun heer was gevlogen,
Moesten zij het ook mede doen.
Toen sloeg men ze dood vanachter,
Ze mochten zich niet wachten.
Die niet wou voor zijn land,
Zich verweren tegen zijn vijand,
Die moesten al vluchtende het lijf verliezen,
En een schandelijke dood verkiezen.
Nu zijn de Grieken alle moede.
Ze veegden hun zwaard van het bloed,
En Alexander hij gebood,
Dat men niemand slaat dood.
Hij zei ze tot roof te vangen,
En ook tot de schat te gaan,
En beladen hen met goud.
Het was in een donker woud,
Daar de kamelen met de bulten,
En daartoe erg veel muilezels,
Stonden geladen met de schat.
Alexander hij wist al dat,
En voer aldaar met een spoed,
En verdeelde gelijk dat goed.
Men verlootte paarden en wagens,
Alzo veel al ze mochten dragen.
Daar werd zat die vrekkige man.
Men vult de zakken met wat men kan;
Ze wierpen er in alles dat ze vonden,
Zo vol waren ze, men kon ze niet binden.
Nochtans dat ze zo moede waren,
En mochten zij het niet ontberen,
Ze vulden hun kousen en hun broeken,
Hun boezemspleten en de doeken.
Zo veel hadden zij geladen,
Ze konden het niet dragen nog besteden.
Daarna gingen die ellendige,
Verkrachten de schone wijven,
Die gekomen waren met het leger.
Ze mochten het wel doen zonder verweer.
Broches en gouden ringen,
Haakwerk en allerhande dingen,
Dat die vrouwen schoon maakt,
Alles hebben zij het tot hen gemaakt.
Nochtans door al dat dit geschiedde,
Allemaal Darius manschappen,
Moeder, zuster en wijf,
Kinderen, knapen en dienstmeisjes,
Bleven allen in hun eer.
Al dat goed, min of meer,
Vergulde wagens en sierlijkheid,
Bleef hen al en zo gereed,
Waren ze gevoerd in gevangenschap,
In de Griekse paviljoenen.
Darius moeder deed hij zulke eer,
Alsof het zijn moeder was of meer.
Zuster noemde hij Darius vrouw,
En zijn zuster noemde hij jonkvrouw;
Darius kind hield hij als zoon;
Dit was hij altijd gewoon.
Dat kind was van zeven jaren.
Zo goedertieren was hij te waren,
En zo hoffelijk in zijn jeugd.
Was hij gebleven in de deugd,
Zo weet ik in mijn gedachte,
Zaken die men hem uitlachen mocht,
Als aan een heiden man.
Maar toen hij die rijkheid won,
Beide, van Perzen en van Meden,
En van al de rijke steden,
Toen veranderde zijn hoffelijke zin.
De weelderigheid en het grote gewin,
Deden hem dorpsheid verkiezen,
En zijn hoffelijkheid verliezen.
Rijkheid en het avontuur,
Deden veranderen zijn natuur.
Omdat die eerder zijn vijanden,
Zo hoffelijk had in zijn handen,
Hij werd daarna voor zijn vrienden,
Die alle deugden verdienden,
Zo wreed dat hij ze sloeg ter dood.
Dat was een misdaad groot.
Hij waande dat alles was goed,
Wat zo hem stond in zijn gemoed.
Daarbij zei hij al openbaar,
Dat Jupiter zijn vader waar,
En zei dat men het geloven zou.
Dat deed rijkheid van het goud.
Hij had vlaag van de wens;
Hem verdroot dat hij was mens;
Nochtans dat hij de hoogste was,
Daar men ooit van in boeken van las.
Hierbinnen riep hij Permenioen,
En gebood hem te doen,
Dat hij te Damascus zou varen,
Om de schat met zijn scharen,
Die daar Darius had gebracht.
Maar de sultan had gedacht,
Daar tevoren dat hij die stede,
En ook al de schat daarmede,
Alexander opgeven zou.
Daarom trok hij als de boude,
Met zijn volk uit de stede,
Omdat hij waande daarmee,
Alexander succes te wensen
En zijn legerkracht te verweren;
Daar er zo menig duizend bleef,
Dat nooit een man het getal beschreef.
Eer hij hem ooit bekennen deed,
Was hij daar verslagen mede.
Dus was gehaald in de stad,
Al zonder verweer de hele schat.
Dit is alleen de troost,
Die Darius droevig hart verloste,
Van alle schade die hij nam,
Toen hem dat nieuws kwam,
Dat de verrader dood was,
En verslagen in de eerste schaar,
De valse sultan van Damascus.
Voorwaarts meer zo werd hij ras,
En prees zeer het avontuur,
Dat zo soms ter kuur,
De kwade zijn kwaadheid beloont,
En dat ze niemand verschoont.
Aldus vergat hij zijn rouw,
Om de sultans ontrouw,
Al was hem zulke schade geschied.
Er is niets zo kwaad, er deugt toch iets.
Alexander had begraven,
Die heren met grote have,
Die in de strijd waren verslagen;
(Dit wou hij te allen stonden plegen,
Dat hij ze begroef naar hun waarden.)
Binnen acht dagen bracht men ze ter aarde;
En hij voerde dat leger voort,
Tot Saiet, ter oude poort.
Phoenicie noemen het de landslieden.
Hij bedwong ze al zonder winst
Zodat ze hem waren onderdaan;
Dus wou hij er geen slaan.
Toen Saiet was gegaan in de hand,
En Phoenicie (Fenicië) en al dat land,
Toen zond de koning boden voort,
Tot Tyre in de goede poort,
Daar Appollonis in was heer
Geweldig en met groter eer.
Hij ontbood hem of ze wilden,
Dat ze zich beraden zouden,
Of ze hem wilden ontvangen,
Of met strijd weerstaan.
Onwaardig hadden ze de boden;
Daarom deden ze hen doden.
Zodat hoorde het Macedo;
Hij was ter oorlog wel vrolijk,
Maar zeer rouwde hem de lieden;
Hij peinsde dat ze om geen winst,
Tegen hem mochten verzoenen.
Hij liet de poort van Cydonia,
En voer voort te Tyre waart.
De poorters vond hij onvervaard,
En gevestigd met een muur,
Met torens en begraven ter kuur,
En menige man staande ten tinne.
Blijde was hij in zijn zin,
Dat hij daar bevechten zou zege;
Dus was hij zeker allerwegen.
Hij bezag de poort van nabij.
Daar stond menige koningskind vrij,
Goed gewapend naar hun manier,
En menige toren sterk en duur.
Verhard waren de kantelen
Tegen steenwerpers en katapult.
Daar stelde men menige stenen muur.
Die van binnen behingen snel,
De muren met planken en met schilden,
Die de worpen wel tegenhielden.
Met slingers streed men veel daar,
En met bogen, dat was waar.
Zo lang vocht men voor die stede,
Zodat men daar menigeen sterven deed.
Nochtans mocht men het niet winnen,
Zo’n groot verweer was van binnen.
Want ze deden het verweer zo groot,
Zodat ze duizend heren sloegen dood.
Die stad stond bij de zee;
Daar deed men de lieden pijn,
Met schepen daar men mede vocht,
Op die poort met groter kracht,
En te land vocht men mede,
Te paard en te voet op die stede,
Beide, bij dag en bij nacht,
En men brak de muur met kracht.
Al dat volk sloeg men dood,
Jong en oud, klein en groot,
Geen genade wou men plegen,
Want ze de boden hadden verslagen.
Hierom liet de koning verslaan,
Alles dat men daar mocht begaan,
Uitgezonderd die in kerken vlogen,
Wou hij geen kwaad doen.
Daar was erg groot gekraak,
Toen men die edele stede ontstak,
Onder wind met Grieks vuur.
De brand was groot en onguur.
Die vrouwen riepen luid met wenen,
Het verbrande al, groot en klein.
Maar Appolonis hij ontkwam,
Toen al het volk de dood ontving.
Daar was de dood velerhande:
Soms liepen ze in de brand,
Al ze wilden ontkomen de slagen,
Soms ze ook dat vuur ontzagen,
En lieten hen met zwaarden slaan.
Die dit ook beide wilden ontgaan,
Ze lieten hen vallen in de zee.
Dus was daar menigeen veel wee.
Soms bleven ze onder de muren.
Dus was de dood van vele manieren.
Ook waren er veel in ware dingen,
Die hen ook met strikken hingen.
Sommige waren er ook van die,
Die altijd niet wilden vlieden,
Want het dacht hen te wezen schande.
Ze wilden door de eer van dat land,
Verwerende hand hun lijf verliezen,
En een eerlijk einde kiezen.
Men sloeg ze dood en ze sloegen,
Dit dacht hen aller best te voegen.
Het dacht me te zijn de mooiste dood,
Omdat ze hadden eer veel en groot.
Aldus was die edele poort,
Tyre geheel verstoord.
Dus is geslecht menige toren
Die weleer maakte Agenor,
En Tyre eerst die naam gaf.
We vinden wel geschreven daaraf,
Dat te Tyre in die goede poort,
Eerste Griekse letters waren gehoord;
Omdat Agenor had een zoon,
Heet Cadmus, dat was diegene,
Die Griekse letters eerst versierde,
Daar hij de wereld mee versierde.
Dit weet men wel dat het waar is.
En de profeet Mozes,
Hij vond Hebreeuwse letters het eerst;
Dus was de wijsheid vermeerderd.
Carmentis, een maagd fijn,
Vond de eerste letters in Latijn.
Tevoren, eer Tyre was gemaakt,
Zo was het volk al onvolmaakt,
En zo weinig van verstandige lieden:
Wou iemand iets anders ontbieden,
Wilde hij een paard, hij tekende een paard,
En zond het ook dan ter vaart;
Wou hij iets anders, hij beschreef het dergelijk.
Aldus was de zede in aardrijk.
Nu is Tyre vernield,
Het volk verslagen, het goed verteerd.
Tevoren kon nooit iemand het winnen.
Nu doe ik u de waarheid kennen,
Dat het zo is gevestigd weer,
Al was het geworpen neder,
En het heet het Surs heden ten dage,
Dat is altijd geen sage.
Al was het heidens toentertijd,
Het is christelijk geworden sinds.
Daar deed sinds wel grote staat
Die edele markies van Monfraet,
En de heren van Tabarie.
Dat ze God gebenedijde!
Ze schoffeerden ook Saladin,
En ook zijn gezellen.
Toen Tyre dus was verstoord,
Toen voer Alexander voort,
Haastig tot Jeruzalem,
Dat eerst heette Salem.
Noach’ s zoon, Sem de rijke,
De eerste koning van aardrijk,
En ook de eerste priester mede,
Leest men dat hij het eerst maken deed.
Salem noemde hij het en woonde daar,
Menige dag en menig jaar.
Melchisedech heette het ook mede,
En alle koningen van de stede,
Noemde het lange tijd naar hem.
En sinds heet het Jeruzalem,
De koning David toe hij het won,
Op dat volk van Kanaän.
Nu heeft Alexander gebracht,
Groot leger al daar en heeft gedacht,
Dat hij de poort zal ontsteken,
En dan onze Heers kerk breken,
Daar de Joden zesenveertig jaar,
Over wrochten, dat is waar,
Eer ze het mochten vervolmaken.
Dit leest men in ware zaken.
Toen hij was in die gedachte,
En hij de poort met krachten zocht,
Kwam de patriarch voort,
Die woonde in de heilige poort,
Met alle priesters die daar waren,
In diergelijke, in die gebaren,
Dat Alexander onze Heer,
Gekleed zag, min of meer,
Dan als een bisschop is gekleed,
Alzo zoals het in he eerste boek staat,
Dat Alexander daar hij lag,
Onze Heers figuur zag,Voor twee jaar hier tevoren,
Eer hij Thebe liet verstoren.
Ten eerste dat Macedo,
Het zag was hij erg vrolijk,
En trad neer op de aarde,
Ootmoedig van zijn paard.
Op zijn knieën hij neer zeeg,
En met het hoofd hij hem neeg.
Daar was ridder nog baron,
Hij moest ook alzo doen.
Die ridders verwonderde uitermate,
Dat hij hem wou zo onderwerpen,
Want hij was van hoge zede.
Ze vroegen hem waarom hij het deed?
Hij zei; ‘Deze heeft me gegeven,
Al mijn macht en mijn leven,
Die me ook mede geven zal,
Onder mij de wereld al.’
Hij liet al het volk buiten die stede,
Uitgezonderd een weinig die hij deed,
Met hem varen in die poort.
Hij merkte alles wat daar behoort,
En hoe men daar diende God.
Hij offerde naar dat gebod,
Dat hem de patriarch zei,
Zilver, goud en sierheden,
En gaf ze van alle cijns vrij.
Deze deugd die deed hij,
De Joden door onze Heer.
Daaraan deed hij God grote eer.
Ze bleven ook gevrijwaard aldus,
Tot de tijd dat die heer Antiochius,
Die ook Epiphanes heet,
De Joden deed groot verdriet.
Dat is bij anderhalf honderd jaar;
Dit weet men wel dat is waar.
Toen ging ver dat nieuws,
Dat men het toen zei al openbaar,
In het Kaspische gebergte,
Dat ligt in het land van Indien.
Daar was dat volk van Israël,
Dat diende God wijlen wel,
Van Salmanassar verdreven,
Die koning was al zijn leven,
In het land van Asiria.
Hij had ver en nabij,
Het volk van Israël gevangen,
En had ze in dit land gedaan,
Dat met bergen was omsloten.
Daar waren ze met hun groepen
Ze mochten eruit maar via een gat.
Toen ze hoorden van die baat,
Die Alexander de Joden deed,
Toen zonden ze ook boden mede,
Tot Alexander die hem baden,
Dat hij hen deed genaden,
En hij ze deed uit die gevangenis,
Want ze behoorden tot het Joodse doen.
Alexander hij liet toen vragen,
Wie ze waren en wat ze deden.
Toen zei men hem weer gereed,
Dat ze door hun grote kwaadheid,
Onze Heer plagen liet,
Want ze op God achten niet;
Die ze uit alle pijn bracht.
Daarbij bekochten zij het dus hard
Daarom voer Alexander al daar.
Ik zeg u dat al voor waar,
Dat hij dat gat ommuren deed.
Toen dacht hem grote pijnlijkheden,
Want dat gat was erg wijd.
Hij bad God terzelfder tijd,
Of hij die Israëliets groepen,
Daarin wou hebben besloten,
Zodat hij die berg bij zijn genade,
Tezamen beide komen deed.
God verhoorde zijn gebed,
Want hij dat gat dicht maken deed.
Daar zijn ze binnen nog gevangen,
Tien geslachten zonder waan,
En een half ook daarmee.
Of onze Heer zoveel deed,
Door een heiden man,
Zo zeg ik dat hij dat zou dan,
Doen door een christelijke bede,
Veel meer wonderlijkheden.
Driehonderd jaar dertig en een,
Dat is leugen geen,
Droeg Alexander kroon tevoren,
Eer Jezus Christus werd geboren.
Daarom is het alzo geschied,
Dat hij God kende niet.
Van Jeruzalem bereidde hij zijn vaart,
Alexander te Gaza waart,
Daar wijlen Samson was bezet,
Van menige Filistijn vermetel.
Men leest dat hij de poorten nam,
En op een berg ook klom.
Het was een uitverkoren stede;
Zo getrouw was ze mede,
Darius, hun eerste heer,
Dat ze om min nog of om meer,
Niet wilden Alexander ontvangen,
En geloofden zonder waan,
Dat ze door hun trouwheid,
Behouden zouden hun stede.
Hij belegerde die poort alom,
Met een erg groot getal,
En streed daar met grote nijd.
Men sloeg er veel aan elke zijde.
Meteen dat men streed aldus,
Kwam er een vanbinnen, heet Becus,
En waande de koning dood te slaan.
Hij kwam recht of hij gevangen,
Hem de koning wou geven,
En uit de poort was verdreven.
Toen hij bij de koning was gekomen,
Wou hij hem het lijf hebben genomen.
Binnen dat schild hield hij het zwaard,
En ging te koning waart,
Met kracht sloeg hij hem op het hoofd.
Hij had hem gedood, dus geloof het,
Maar het avontuur weerstond,
Die hem vaak had behoed.
Omdat hij had niet de macht,
Dat hij de slag had volbracht.
Alexander sloeg gelijk,
Becus af de rechterhand.
Dus had Becus grote toorn,
Toen hij de hand had verloren.
Met de andere stak hij de heer,
In de linkerschouder zeer.
En toen werd de koning gewond,
Met een steen terzelfder stond,
In de scheen van het been.
Daarom gaf hij erg weinig.
Becus sloeg hij zonder waan,
En deed wat hij had bestaan:
Hij doorbrak die sterke scharen.
Diegene die in die stede waren,
Gaven op die goede stede,
Behouden lijf en lede.
Toen Alexander, die blijde man,
Die stad van Gaza aldus won,
Zette hij zijn kuur daarin,
Zulke zoals hij vond in zijn zin.
Toen voer hij te Egypte waart.
Al dat land was zo bang
Van het sterke Griekse leger,
Dat ze opgaven zonder verweer,
Al tezamen hun koninkrijk.
Toen deed de koning gauw,
Naar zijn wil bezetten allemaal
Want hij zei het was van zijn vader,
Omdat het was van hem van rechte uur,
En hij zette er in zijn keur.
Daar vond hij een schoon beeld,
Gemaakt naar de edele held,
Neptanabuse, zijn vader,
Van gepolijst marmersteen allemaal.
Toen hij het wist wiens beeld het was,
Verheugde hij zeer dat;
Hij kuste en hij omhelsde het mede.
Ook sprak hij terzelfder stede:
‘Vader, u bent me welkom,
Wie het is schade of baat.’
Daar liet hij maken een stede,
Die hij Alexandrië heten deed.
Daar begroef hij de profeet van onze Heer,
Jeremia met grote eer.
Sinds dat hij hem begraven deed,
Kwamen serpenten geen in die stede.
Daar waren er tevoren zoveel geweest,
Dat niemand er nauwelijks kon wezen.
Meteen reed hij zijn vaart,
Met haast te Libië waart,
Dat een wonderlijk land is.
Zij het dus zeker en gewis:
Het is zo heet van naturen,
Dat er niemand mag verduren,
En het ligt in Afrika,
In het westelijke einde van aardrijk.
Libië dat is een arm land,
Gras nog koren groeit in het zand.
Daar is menige sterke worm.
Welke tijd dat is een storm,
Zo vliegt het land in die gebaren,
Of het in de wilde zee ware.
Daar valt dauw nog regen,
Rijm nog sneeuw altijd geen.
Daarin is beek nog rivier,
Nog water in geen manier,
Uitgezonderd een fontein, dat is waar.
Nee, maar een bos is aldaar;
Geen andere boom, ver nog nabij,
Zo is in het land van Libië.
In het bos is een kerk,
Van erg duur werk,
Daar Jupiter ’s beeld in staat.
De koning vond in zijn raad,
Dat hij er wou doen zijn gebeden,
En bidden hem dat hij hem zei,
Wie zijn rechte vader was,
Want hij wist het niet openbaar.
Ook wou hij weten zonder waan,
Hoe het hem in strijd zou vergaan.
Hij zond zijn boden tevoren,
Die hij uit had verkoren,
En de priester groot goed te waren.
Zelf kwam hij na gevaren,
Met een matige schaar,
De sterkste die er in het leger waren.
Ten eerste dat ze voeren binnen het zand
En ze waren buiten het eiland,
Braken de baren alzo hoog,
Van het zand, al was het droog,
Alsof het was in de ruime zee.
Daar had menigeen veel wee,
Die versmoorden in het zand.
Ze vonden in het land,
Noch voetspoor, noch enig land,
Noch gras, noch beemd, niets dan zand.
Vier dagen en vier nachten,
Reed de koning dus snel,
Eer hij Amon ‘s bos vernam,
En in Jupiter ‘s kerk kwam,
Daar hij van de fontein dronk,
Daarvan te vertellen is erg lang.
Het is lauw ter zonneopgang.
Dat duurt daar alzo lang
Tot de middag; dan is het zo koud,
Dat gij het nauwelijks geloven zou.
Zo welke tijd de zon is neer,
Zo is het lauw geworden weer.
Zo heet is ze op de middernacht,
Dat welt van grote kracht.
Zo het naar de dag gaat,
Zo het meer koelheid ontvangt.
Dit is een wonderlijke natuur.
Het werd de Grieken zeer te zuur,
Eer ze dronken van de fontein,
Die helder was en erg rein.
Toen Alexander had gedronken,
En zijn hitte was gezonken,
Ging hij in de kerk staan,
Voor Jupiter ‘s beeld gelijk.
De afgod zei al openbaar,
Dat Jupiter zijn vader was.
Maar de duivel kan goed liegen,
Als hij de mens wil bedriegen;
Hij zei dat hij in geen strijd,
Sterven zou in enige tijd.
Hierom was de koning blijde,
En keerde weer terug,
Met dezelfde die ontkwamen,
Uit het hete land waren.
Want daar versmoorde menig man.
Te Damiette kwam hij aan.
Hij had graag van Libië,
Te varen in Ethiopië,
Dat is dat zwarte moren land,
En vandaar wou hij gelijk,
Varen in Mennon’s koninkrijk,
Dat is het oosteinde van aardrijk.
Maar hem kwam een nieuws,
Dat die koning Darius was,
Andermaal gereed tot strijd,
Met groot verlangen en met strijdlust.
Dus moet zijn wil blijven al,
Is het dat hij prijs bejagen zal.
Hierbinnen dat Alexander won,
Saiette, Tyre en al hun man,
Jeruzalem en Gaza mede,
En in Egypte menige stede,
Honderdduizend bij getal,
Gevestigd uitermate wel,
Toen bereide Darius echt zijn leger,
Want hij hem wou doen ter verweer,
Al door en door zijn koninkrijk.
Al dat volk van aardrijk,
Dacht te leger tezamen te komen.
Dat getal kan ik niet noemen,
Omdat, dat zegt me mijn waan,
Die sterren die aan de hemel staan,
Waren te tellen alzo goed.
Ze schaamden zich in hun gemoed,
Dat het leger eerder overwonnen was.
Ook hadden ze achting dat,
Dat ze zouden bevechten zege.
Alle lieden vlogen weg,
Ridders, dorpers en baronnen,
Knapen en bedienden koen.
Men liet die landen woest blijven,
Beide van knapen en van wijven.
Men spande de ossen in de wagen,
Die de wapens zouden dragen.
Op buffels kwam het volk gevaren,
En ook op kamelen te waren,
Op dromedaris en olifanten,
Kwamen die ridders en bedienden.
Die olifanten droegen kastelen,
En daar stonden op kantelen.
Ze gingen in die gebaren,
Alsof het een kamer ware.
En ridders waren erbinnen,
Goed gewapend tot de tinnen.
Xerxes die machtige man,
Die wijlen het land van Griekenland won,
En de berg van Cisia,
Die de zee was erg nabij,
Slechten deed in de zee,
En nog deed hij wonderen meer:
Toen hij van de zee, die held,
Gevuld had met geweld,
Daarna deed hij erg gauw,
Met schepen de andere helft overslaan:
Door al dat hem dit geschiedde,
Nochtans had Darius meer lieden.
Menelaus ook van Griekenland,
Die weleer Troje deed smeulen,
En zijn broeder Agamemnon,
Ajax en menige koene baron,
Toen ze in een eiland lagen,
Dat nu Aulis heet nu ter dagen,
En tot hem kwamen gelopen,
Alle lieden van Europa
Zoveel volk hadden ze te waren,
Toen ze te scheep zouden varen,
Zodat zij ze niet verschepen mochten.
Nochtans leest men dat ze brachten,
Zoveel schepen dat de zee,
Te nauw was voor de schippers.
Al dat volk, dat is grote roem,
Was verzameld om een overspel,
Te wreken op Paris van Troje.
Dus mocht menigeen zich vermoeien.
Nochtans had Darius lieden meer,
Dan zij deden, deze twee,
Die hiervoor genoemd waren.
Dus mogen de Grieken zich verschrikken.
Toen verwonderde uitermate zeer,
Alexander, de grote heer,
Toen hij hoorde dat nieuws.
Hij waande dat dit volk was,
Uit de aarde allen weer gekomen,
Die hij het lijf had genomen,
In die strijd die geleden was,
Zoals men hier tevoren las.
Alzo groot verwondering had hij dus,
Als wijlen had Hercules,
Toen hij Antheus had ter neder,
En groter en sterker opstond weder,
Dan hij was eer hij neder viel.
Toen Hercules dat wist wel,
Hief hij hem boven in de lucht,
En sprak ‘u helpt geen vlucht,
Moet u niet op de aarde sterven,
Hier moet u de dood verwerven.
Hercules sloeg een serpent,
Dat menig hoofd al omtrent,
Had op zijn buik staan.
Toen hij ze afhouwen waande,
Kwamen er op elke stomp vier.
Toen verbrande hij het met Grieks vuur,
Beide, serpent en moeras,
Daar dat grote beest in was.
Dus had verwondering Hercules;
Alzo had Alexander dus,
Dat Darius andermaal zo’n leger,
Tegen hem bracht te verweer.
Maar hij had onwaarde het getal,
En alle vrees en ongeval.
Daarom voer hij zijn straat,
En hij voer over de Eufraat,
En het Griekse leger mede.
Hij vond dorpen en steden,
Geheel verbrand en het koren,
Dat op het land stond schoon tevoren.
Want Maceus van Babylon,
Die goed geraakt was en schoon,
Had alles verbrand klein en groot,
Want Darius hem ontbood.
Dit deed hij toen omdat hij wou,
Dat Alexander keren zou,
En met hem het Griekse leger.
Als ze dat land zonder levensonderhoud,
Allemaal vonden en zonder brood.
Maar hij ontzag geen dood,
Die edele man, die edele heer;
Hij peinsde altijd om de eer.
Hij vloog recht als Tygris,
Dat een schone rivier is;
Ze is zo snel dat ze de stenen,
Beide, grote en kleinen,
Met haar drijft in de zee.
Hij vloog gelijk als de sneeuw,
Die komt gevlogen met de vlagen;
Dit waren geen sagen.
Hij zocht Darius zonder waan,
Zodat hij hem niet zou ontgaan,
In het einde van zijn rijk;
Dus versnelde hij onverschrokken.
Op de Albene kwam hij gevaren,
Dat een rivier was te waren,
Daar Darius van zijn lieden,
Die hem kwalijk verrieden,
Was sinds verslagen dorpsachtig.
Dat wraakte Alexander, die rijke.
Recht toen dag en nacht verscheidde,
Als men de maan op gaan ziet;
En ook was ze goed rond.
Toen ze op kwam, terzelfder stond,
Zo verloor ze haar licht.
Andermaal zo werd ze echt,
Alzo rood als bloed.
Lelijk dat dit haar stond.
Alexander’s lieden al,
Ontzagen hen van ongeval,
Toen ze de maan zagen verschrikken.
Het was de dag bij te waren,
Dat men ten strijde varen zou.
Ook zeiden ze dat ze hen wou,
Getuigen het grote ongeval,
Dat beter daarna komen zal.
Hen veranderde hun moed,
Die te wapens waren goed,
Want het hart hen verschoot;
Daar was de vrees erg groot.
Ze riepen alle even zeer,
Tegen Alexander, de heer,
Ze zeiden dat het zijn schuld was,
Dat de maan wou verschrikken.
Alexander wilden ze slaan;
Hen vermoeide het zonder waan,
Dat ze met hem moesten varen.
Ze klaagden dat de landen waren,
Geheel verarmt met het vuur.
Land, bos en rivieren,
Hadden onwaarde dat ze wilden,
De wereld met kracht houden,
En aller lieden heer wezen.
Ze bewezen het ook in dezen:
Omdat de maan vertoornd was,
Dat ze daarom was verschrikt,
En dat hem de sterren verbolgen,
Zodat hij nauwelijks wilde volgen,
Natuur en menselijkheden,
En hij hem aanbidden deed.
Hen berouwde het dat ze zo menige vrees,
En zo menige sterke reus,
Door zijn wil had bezuurd,
En hen zo vaak geavontuurd.
Meteen ging dat volk alle uit,
En riepen alle overluid,
Dat ze de koning wilden slaan.
Maar Alexander zonder waan,
Hij had altijd geen gevaar,
Hij riep de wijste meesters daar,
Die men heet astronomen,
En gebood hun te bezien,
Wat de maan verschrikken deed,
En wat de goden wilden ermee;
En wat het ook mocht betekenen,
Dat zij het zeiden alle lieden.
Die aller beste astronomen,
De beste die in sterren kon zien,
Dat was de oude Aristaldes.
Hij antwoordde het volk aldus:
‘Gij lieden, laat uw klagen staan.
De sterren moeten die gang gaan,
Die ze van begin gingen.
Ik zeg u in ware dingen,
Hun weg en hun plaats,
En alles dat ze betekenen mede,
Ze houden het zoals hij het gebood,
Die alles gebood, klein en groot,
En ze gaan niet uit de keer,
Die hij hen gaf die grote heer.
Maar niet zeg ik dat ik weet,
Hoe die grote heer heet,
Die alles heeft in zijn gebod;
Het is Jupiter niet, onze god.
Wat zo die heer van het begin,
Heeft voorzien in zijn zin,
Zo weer de zee....zal gaan,
Zo de aarde beving bestaan,
Zo de sterren zich gedragen,
Of bliksem achter velden jagen,
Of de donder ons verschrikken,
Al dat weet ik wel te waren,
Dat alles doet die grote heer,
En daartoe wonderen veel meer:
Dauw, rijm, hagel en sneeuw,
Regen, vorst en daartoe meer,
Wat zo in die lucht geschiedt,
Dat gebeurt zoals hij het gebiedt.
Ik zeg aardbeving en vloed,
Die kracht onze heer allemaal doet,
Plagen van sterren en grote wind,
Al zeg ik dat onze heer zendt.
Alle dingen volgen naar zijn gebod,
Met recht is hij de naturen god.
Waarbij zo de zon verschrikt,
Dat zeg ik u, hoor hierheen:
Men leest dat er zeven hemels staan,
Daar de planeten binnen gaan,
En elk boven de andere gaat.
In de laagste zo staat,
De maan die nu is verschrikt.
Vier hemels hoger op te waren,
Staat de zon die de dag,
In het aardrijk geven mag.
Zo de maan meer licht heeft,
Zo de zon meer geeft,
En zo welke tijd dat ze ontvangt,
Zo mag men merken dat ze hangt,
Voor de zon en ze ontvangt,
Aan het licht dat van de zon slaat.
Alzo ze tussen ons staat en de zon,
Is het dat we iets merken kunnen,
We mogen merken dat ze doet,
Dat de zon verschrikken moet.
En dat geschiedt naar mijn waan,
Altijd in de nieuwe maan,
Want het mag anders niet geschieden;
Dit mag men bij naturen zien.
Welke tijd dat het alzo geschiedt,
Zo is het zonder zaak niet.
Koningen en andere hoge lieden,
Hebben het bekocht als het geschiedde,
Want ze heten zekerlijk,
Zon van geheel aardrijk.
Daarom wilde het onze heer gunnen,
Dat ze getekend zijn bij de zon.’
‘Nu hoor’ sprak Aristaldes echt,
‘Waarbij de maan verliest haar licht.
Ze verschrikt in gene stond,
Uitgezonderd dat ze is geheel rond.
Als de zon ondergaat,
En de maan te rijzen staat,
Zo is de aarde daartussen recht;
Dus verliest de maan haar licht,
Zo welke tijd dat aldus geschiedt,
Nog min of meer, nog anders niet.
Hierbij is het, in mijn waan,
Dat dus donker is de maan.
Nochtans zo zeg ik niet,
Dat het zonder reden geschiedt.
Ik wil het u bewijzen bij geestelijkheid
Ook zo zullen met me belijden,
De meesters van Egypte land,
Die de sterren zijn bekend.
De zon behoort de Grieken toe,
En ik zal u zeggen hoe:
Welke tijd zo de zon verschrikt,
Dat Griekenland dan overwonnen werd,
En als de maan dat geschiedt,
Zo zal het achterblijven niet,
De Perzen zullen onder gaan.
Bij reden laat ik het u verstaan:
Toen Cyrus van Perzie dwong,
Menig koninkrijk lang,
En hij wou het maagden land,
Geheel bedwingen met de hand,
Thamaris, de koningin,
Die fier was in haar zin,
Kwam toen tegen hem ter verweer.
‘s Avonds zag men in dat leger,
De maan verschrikken alzo het nu doet.
‘s Morgens stortte menigeen zijn bloed,
En Cyrus van Perzie ook mede;
Hij bleef daar terzelfder stede.
Hierbij laat uw klagen staan!
De zege is ons zonder waan.’
Al die lieden die dat hoorden,
Geloofden Aristaldes woorden,
En lieten toen hun verbolgenheid staan,
En zijn te tenten weer gegaan.
En Alexander liet bij nacht,
De tenten opbreken met kracht.
Ook voer hij blijde voren,
En zong zodat men het mocht horen
Ongeveer een halve mijl lang;
Van vreugde zong hij nieuw gezang.
Ik zeg het u allen overluid:
Dat derde boek gaat hier uit.En vloog met al zijn leger,
Daar Darius lag goed te verweer.
Toen Darius wist dat nieuws,
Dat het Griekse leger gekomen was,
Trok hij op een vlak veld,
Met geheel zijn geweld,
En hij schaarde zijn lieden,
En beloofde hun grote winst,
Opdat ze niet waren bang.
Dus troostte hij ze te strijd waart.
Maar toen Emenedus vertelde,
Waar Darius lag op het veld,
En met hoe grote legerkracht,
Werd Alexander alzo bedacht,
Dat hij liet in al dat land,
Vangen de beesten die hij vond,
Schapen en koeien, zwijnen en paarden,
Ezels, geiten en hij schaarde,
Voor zijn leger die dieren.
Nu hoort wonderlijke manier!
Aan hun strot en ook voren
Aan hun hoofd en aan hun oren,
Liet hij hen binden twijgen.
Dus zo kwamen ze in die wijze,
Alsof het een groot leger was.
Ze verdonkerden openbaar,
De zonneschijn met het stuiven.
Dus kwamen die heren met grote lof,
Zo nabij die Perzen op die dag,
Daar Darius en zijn leger lag,
Dat de een de andere roepen mocht.
Dus waande Darius dat hij bracht,
Met hem lieden veel meer,
Dan ze beide hadden deze twee.
Alexander is zo nabij gekomen,
Die van Perzië dat hij vernomen
Heeft hun paviljoenen,
Sommige rood, sommige groen,
Sommige brandend van goud.
Nu is Macedo, die boude,
Zo nabij dat men de banieren,
Aan beiden zijden mag zien,
Welke tekens de legers dragen.
Toen de Grieken dat zagen,
Wilden ze te strijd gaan,
En hadden wapen aangedaan.
Die van Perzië aan de andere zijde,
Waren ook gereed ten strijde.
Nauwelijks zo mocht hij verbieden,
Alexander, zijn lieden,
Ze wilden ongeschaard,
En zonder leidsman onbeschermd,
Tegen Darius vechten gaan.
Maar de zon zonder waan,
Snelde haar te hof waart.
Ik waan dat ze was verschrikt,
Te aanzien alzo vele lijken,
Als daar worden kortelijk.
Alexander zei toen gereed,
De Grieken graven een gracht,
Al om dat leger haastig,
En de aarde werpen tot een dikte.
Hij liep op een berg snel,
En met hem menig ridder fier,
Daar hij de Perzen was zo nabij,
Dat Alexander, dat koningskind vrij,
Aanschouwen mocht de scharen,
Hoe dat ze gewapend waren.
Daar zag hij velerhande lieden,
Die ik u niet geheel verklaar,
Die hem geheel van goud dachten,
Van de sierlijkheid die ze brachten.
Daar hoorden ze verschillende tongen,
En paarden van grote sprongen.
Ze maakten zon groot geschal,
Dit volk en deze wapens al:
Durfde ik het te zeggen goed te waren,
Ik waan ze deden het om te verschrikken,
Dat edele hart van die man,
Daar menige deugd ligt aan.
Hij riep tot hem zijn baronnen,
Alsof hij twijfelde van het doen.
Beter waan ik nochtans dat hij het deed,
Om te kennen hun zede.
Hij vroeg wat men zou doen.
Toen sprak die heer Permenioen,
Dat men ze bij nacht zou bestaan,
En stilletjes dood slaan,
Want hij zei dat men bij nacht,
Schofferen zou met kleine kracht,
Het leger, of allemaal vangen;
Ze zouden allemaal zijn ontdaan,
Beide, van gevaar en van slaap,
Men mocht ze daar binden als schapen.
ԗil men ze ook bestaan bij dag,
Dit zeg ik u al zonder sage,
Daar zijn die ijselijke Scythen,
Alsof ze de lieden zouden verbijten,
En die wonderlijke Indiërs,
Die hun haar niet opbinden,
En ook menige grote gigant,
Die wonen in Bactrea land.
Aldus vreselijke scharen,
Mogen ons’, sprak hij, ‘bang maken,
En ook mede zonder waan,
Hoe mocht dus weinig volk bestaan
Al dat volk dat ginder is.
Zij het dus zeker en gewis,
Dat Darius op dat grote veld,
Daarbij ligt met zijn geweld,
En op deze brede vlakte,
Omdat hij tussen de nauwe bergen,
Van Cilicië was besloten,
Hier tevoren met zijn groepen.’
Allermeest die dit hoorden,
Wilden volgen deze woorden.
Polipercoen hij zei ook mede,
Voor de koning daar ter stede,
Dat men bevechten zou zege,
Voer dat volk bij nacht weg.
Toen sprak de koning gelijk,
Die in het hart was een reus,
Al was hij maar vijf voeten lang.
‘Ja, vriend, grote ondank,
Zo moet hij hebben die het me aanried.
Heer Polipercoen, dit dient niet,
Dit is de moordenaars zede,
Dat ge me aanraadt nu ter plaatse,
Die immer spieden naar dorpsheid;
Daarbij minnen ze duisterheid.
De eer en het avontuur,
Die ons geworden is te zuur,
Wil ik niet dat enig lachen,
Haar naam besmet hierna.
De nauwe rotsen en de rotspaden,
Wil ik altijd niet prijzen,
Nog dat Darius voor me vliedt,
Dat wil ik altijd loven niet,
En ook wil ik niet, zonder waan,
Bij nacht een ding bestaan.
Ik zal dit volk bij dag nopen.
De zege daar we om hopen,
Die is eerlijk of niet.
Ik heb liever dat geschiedt,
Dat we alle blijven verslagen,
Dan we bij nacht zouden hebben zege.
Me is de zege niet zo lief,
Dat ik wil dat men in enige brief,
Van me las daar mijn prijs,
Bij verminderen mocht in enige wijs.
Ja, zie je dat de Perzen mede,
Gewapend hebben hun leden,
En gemaakt hun schildwachten,
Zodat men ze niet slaat bij nacht?
Laat de heren wachten samen,
En we zullen rusten gaan.
Peinst om de dag van morgen,
En laat blijven nu uw zorgen,
En peins niet allerwegen,
Dan zullen we bevechten zege!
Toen hij aldus deze taal zei,
Gingen ze binnen de grachten.
Darius gebood zijn leger,
Wapenen hen en doen te verweer.
Hij ontzag zeer de raad
En Permenioens beraad,
Want hij waande zonder waan,
Dat men ze bij nacht zou bestaan.
Hij liet de ridders gaan te wachten,
Op paarden van grote kracht.
Zelf voer die heer mede,
Daar men de schildwachten deed.
In die tijd begeerde zeer,
Alexander, die grote heer,
Darius te spreken, zijn vijand.
Hij riep tot hem al gelijk,
Emenidus heimelijk.
Hij sprak tot hem kort,
‘Geschiedt al dat mag geschieden,
Ik moet immer Darius zien,
En spreken mond tegen mond.
Hij bereidde hem in korte stond,
En voeren weg zij twee;
Met hem voeren lieden nimmer meer,
Dan alleen Emenidus.
Gereden kwamen ze aldus,
Tot een wad op een rivier.
Daar zei Alexander, die fiere,
Emenidus op hem te wachten.
Hij voer zelf in korte tijden,
Alleen onder het volk van Perzen.
Toen hij kwam het leger nabij,
Zag hij de koning Darius rijden,
Om zijn leger terzelfder tijd,
En bezetten de schildwachten,
En zei ze goed te wachten.
Gelijk toen hem zag Alexander,
Die hoffelijker was dan enig ander,
Begroette hem in Chaldeeuwse taal.
Darius hij antwoordde wel,
En zei hem welkom te zijn.
‘Heer’, sprak hij ‘Die heer van mij,
Alexander, hij vraagt het u via mij,
Welke tijd dat uw wil is,
Dat men te strijd zal varen?’
Toen antwoordde hij ‘ik waan te waren,
Dat u zelf bent Alexander,
Die hier aldus spreekt en geen ander.’
‘Ik ben zijn bode, sprak hij, ‘te waren,
En zei me tot u te gaan.’
‘Welkom bent u me dan’.
Sprak Darius, die edele man,
‘I zal vanavond met me eten,
En dan zal ik het u laten weten,
Want het is nacht al gelijk.’
Meteen nam hij hem bij de hand,
En leidde hem in het paviljoen,
En zei de tafel bereiden doen.
Een knaap houden hij beval,
Zijn Bucifal, want hij zei, hij zal,
Na het eten weer gaan,
Tot Alexander te waren.
Toen de tafel was gedekt,
Nam die koning Darius echt,
Alexander daar hij hem vond,
En zei hem te zitten gelijk,
Ter tafel recht tegenover hem,
En zei, ‘Vriend nu neem,
Dit voordeel en deze eer,
Door Alexander, uw heer,
Want hij is de hoffelijkste tevoren,
Die ooit ter wereld was geboren.’
Aldus aten ze tezamen.
Meteen de konings schenkers kwamen,
Die schonken de koele wijn
Alexander, dat koningskind fijn,
Nam elke nap die hij hem gaf,
En dronk de wijn daar af,
En stak hem in de boezem dan.
Dit merkte een hoge man,
Die voor konings tafel stond,
En maakte het zijn heer bekend,
Meteen toen de koning zou,
Schenken een nap van goud;
En die bood hij zijn gast.
Hij dronk de wijn en hield vast,
Konings kop in zijn schoot.
Dus had Darius verwondering groot,
En zei, ‘Vriend, maakt u grappen?
Geef hier weer mijn kop!
Waarom wil u mijn kop roven?’
‘Heer, ge mag me geloven’,
Sprak hij, ‘Dat ik het niet deed,
Door geen zaak in dorpsheden;
Het is zede in mijn heers hof,
Die ge geeft grote lof,
Zo wie bij zijn tafel eet
Is het dat hij het niet vergeet,
Dat al die nappen zijn eigen zijn,
Daar hij uit drinkt die wijn.’
Toen sprak Darius terzelfder stede,
Vertrouw, dat is een hoffelijkheid,
En dit pleegt niemand anders.
Houdt u die kop, ik gun het u wel.
Parsarges kwam daar meteen,
Die Alexander had gezien,
Ten tijden dat hij was een kind.
Want hij vaak was gezonden,
Om de cijns in Griekenland.
En ten eerste dat hij hem had herkend,
Zei hij het een die bij hem stond.
Toen het Alexander was bekend,
Sprong hij op en nam zijn zwaard,
En liep ter deur waart,
Daar men hield zijn Bucifal.
Die knaap moest het bekopen al,
Die het paard bij de breidel hield.
Die sloeg hij dood en met geweld,
Ontkwam hij aldus zijn waard.
Dus hielp hem zijn goede paard,
Want niemand mocht hem volgen.
Dus was Darius zeer verbolgen,
Dat hij hem aldus had verloren,
Die hij gevangen had tevoren.
Maar Alexander ontkwam aldus,
En kwam aldaar Emenidus,
Op hem wachtte bij het wad.
Het was te die tijd zo laat,
Dat zijn ridders slapen gingen.
Toen vertelde hij hun van deze dingen,
Hoe dat hij met Darius at,
En toonde hen het teken dat
Die goede nappen die van Darius waren,
En hoe dat hij was ontkomen,
Vertelde hij voor de baronnen.
Ze waren blijde van dit doen,
En gingen slapen met gemak,
Tot hier en ze worden wakker.
Aan Darius zijde was grote vrees,
Ze was het aan Alexanders rust.
Macedo ging toen hij wou,
Slapen op een bed van goud.
Hij mocht niet rusten,
In zijn bed met enige lust.
Als nu peinsde dat hij wilde,
Beide, met speer en met schild,
Varen tegen de rechter schaar,
Toen peinsde hij dat het beter was,
Aan de linkerzijde te jagen,
Om Darius leger te verschrikken.
Aldus menigvuldig was zijn gedachte,
Zodat hij slapen niet mocht.
Toen Alexander was in zorgen,
Om de wrede dag van morgen,
Zag hij een wonderlijk ding.
Die grote heer, die koning,
Zag Tiber, de rivier, staan,
Daar nu Rome is zonder waan.
In een eiland zag hij een zaal,
Die de Tiber had helemaal,
Omlopen met haar stroom.
Dit zag hij als in een droom.
Die zaal was hoog al tot de maan.
Daarop zat, naar mijn waan,
De godin van de zege,
Die hij beminde allerwegen;
Victoria was haar naam.
Ze dacht hem schoon en bekwaam.
Dat huis stond op vier pilaren,
Groot en schoon openbaar.
De eerste pilaar heet Wijsheid;
Die moet diegenen zijn bereid,
Die zege willen zekerlijk,
Winnen in dit aardrijk.
Gerechtigheid was de andere.
Die had voor hem Alexander,
Daarom zo won hij altijd zege,
Zo waar hij kwam allerwegen.
De derde de Deugdzaamheid,
Dat had hij ook in zijn zede:
Blijde gedoogde hij het zure,
Om die goede avonturen.
De vierde pilaar dat is Kracht.
Wie had ooit zon grote macht,
Deze heer, deze man van vijf voeten,
Hij durfde hem erg goed te ontmoeten?
Duizend deuren waren aan die zaal,
Met dure stenen erg goed.
Welke tijd men stootte die hier,
Mocht men het horen erg ver.
Wat dat betekent mag je kennen:
Als de lieden zege winnen,
Spreekt men ver van hun daden,
En zingen ervan in menige plaatsen.
Op de drempel zit Gierigheid,
Die is in diegene zede,
Die strijd en oorlog bestaan,
En de zege willen ontvangen.
Op een zolder in dat paleis,
Zit Victoria met vrede.
Haar zetel is ivoor al.
Ze geeft milde overal,
Met blijde handen zoals de milde.
Op haar hoofd stond alzo het wilde,
Een hoedje van laurierbloemen.
Dus zag hij het al in zijn droom.
En haar zusters zaten ook daar
En zongen zeer al openbaar,
Lof en prijs en wereld eer,
En ze zwegen nimmermeer.
Zo wie dat heeft prijs en zege,
Van hem spreekt men allerwegen.
Naast haar zat de Mogendheden,
Verwaand op haar plaats.
Nog heeft ze in haar bedwang,
De hele wereld omgang.
Ontzien zat daarna,
Die te maten doet groot gevaar,
Daarna de vrouw van alle recht,
Die de gave wil verlichten,
Zat in die derde stede,
En ze heet het Gerechtigheid.
Goedertierenheid is daarbij.
Ze maakt een koninkrijk vrij,
En ze laat het blijven gestadig,
Eeuwig met haar raad.
Rijkheid is daarbij gezeten,
Die weinig deugden leert kennen;
Ze is moeder van alle zonden,
En maakt verwarring te alle stonden.
Daar zit de vrouwe Eendracht,
Die vrede maakt in alle steden.
Ze zit op een zetel hoog,
En ze is ten einde van oorlog.
Blijdschap zit voor de vrouwen voeten,
Die allerwegen zingt zoet,
En Smeken en Wel gunnen,
Zingen schoon naar hun kunnen,
Voor die vrouw Victoria,
Liedjes die hierna,
Nimmermeer worden onaangenaam,
Alzo lang als de wereld staat.
Deze historiën die hier staan,
Moet hij hebben zonder waan,
In zijn hart allerwegen,
Zo wie zo wil winnen zege.
Deze vrouwe Victoria,
Zag en zag ver en nabij.
Gauw ze zag,
Hoe dat Alexander lag,
En bezorgd om de eer.
Ze begon te ontfermen zeer.
Ze dacht ook mede dat ze wilde,
Dat hij de zege altijd behield.
Daarbij ontzag ze de vrees,
Van de vreselijke reis (reus),
Die de edele vorst kwetsen mocht,
Omdat hij er veel om dacht.
Ze ruimde gelijk haar zaal,
Met een zwerk bedekt goed,
En toen ging ze gelijk,
Tot een huis daar ze de Slaap vond.
Aldus was haar taal allemaal:
‘Sta op, hoort u het, lieve vader,
Vaar, daar Alexander ligt,
Die de zorgen zo overweegt,
En doe hem met uw lusten,
Al dat vergeten en rusten!’
Victoria sprak deze taal,
En ze voer weer tot haar zaal.
Nauwelijks mocht de Slaap opstaan.
Hij vloog weg zonder waan.
Zo waar hij bij de sterren vloog
Tenzij de zaak dat hij loog,
Diegene die het schreef in Latijn,
Ze lieten hun gang al zijn,
En bleven slapen van de kracht,
Die hij met hem heeft gebracht.
Traag kwam hij gevaren,
In dat Griekse leger te waren,
Op de konings bed hij zeeg,
Tussen hem en die weg.
Meteen liet hij de zorgen varen,
En sliep lieflijk te waren,
Al totdat de zon op stond,
Dat hij niet roerde dan de mond.
Meteen kwamen de baronnen,
In dit konings paviljoen.
Ze hadden verwondering dat hun heer,
Zo vast sliep en zo zeer.
Hij was gewoon eerder te vertrekken,
Traag volk en op te wekken.
Nu als de zorgen zijn allermeest,
En beide de legers zijn gevreesd,
Ligt hij en slaapt geheel zacht,
Of hij het een wind niet achtte.
Ze waanden soms dat hij van gevaar,
En niet van slaap zo stil was.
Nochtans dorste, zonder waan,
Niemand in zijn kamer te gaan,
Nog de ridders, nog de knapen,
Dorsten zich nochtans niet te wapenen,
Eer ze hadden konings woord.
Permenio kwam toen voort,
En zei de lieden eten te gaan,
Eer men ten wapen zou vangen.
Toen kwam hem een bericht,
Dat Darius gewapend was,
En hij ten strijde zou varen.
De legeraanvoerder zei te waren,
Dat was veel meer dan tijd
Dat men uit ten strijde rijdt.
Permenio vergunde hem het ding,
Te gaan daar sliep de koning.
Hij riep en kon hem niet wekken,
Toen ging hij hem nopen en trekken.
‘Koning,’ riep hij, ‘Het is dag.
Welke slaap is het dat u houden mag?
Die van Perzen en van Meden,
Komen hierheen gereden.
Laat uw slaap wezen toch,
Uw volk is ongewapend noch,
Op uw gebod wachten ze alle.
Bij welk groot ongeval,
Heeft u de snelheid van uw jeugd,
En uw kracht en uw deugd,
Al tezamen dus verloren?
U was gewoon hier tevoren,
De eerste te zijn die op stond.’
‘Geloof me, sprak dat koningskind goed,
‘Dat ik slapen niet mocht,
Eer ik de zorgen van me bracht.’
Permenio had verwondering dat,
Dat hij zonder zorgen was.
Maar hij dorst hem te vragen niet,
Bij welke zaken dat was geschied.
Alexander zei gelijk,
‘Toen Darius had verbrand,
Dorp en poort, bos en stede,
En hij hem niet ter verweren deed,
Nog geen strijd dorst te bestaan,
Zo mocht ik bezorgd zijn zonder waan.
Maar nu is hij hier voor mij,
En al zijn volk zo toont hij,
Nog hij mag niet ontkomen:
Welke dingen zou ik dan ontzien?
Gaat, laat onze gezellen wapenen,
Beide, ridders en knapen!’
Toen de koning aldus zei,
Wilden ze langer letten niet;
Men blies een bazuin gelijk,
Dat men ten wapen zou vangen.
Zijn eigen lichaam heeft hij beschermd.
Meteen zat hij op zijn paard,
Dat rijke paard Bucifal,
Het was waard de wereld al.
Toen hing hij aan hem zijn schild,
Daar hij toen voor de tent hield,
Daar stond in een leeuw staande,
Van keel rood als het ware een brand;
Anders was dat schild van goud.
De koning reed heen als de boude.
Toen zagen hem de baronnen,
Zo blijde wezen en zo koen,
Diegenen dachten die hem zagen,
Dat hij zege bracht gedragen.
Hij bezette zijn scharen,
En beval hun te waren,
Dat ze zich wachten van de wagens,
Daar ze de sikkels aan zagen,
Dat ze die niet in twee snijden.
Hij zei hen dat ze niet vermijden,
Die wagendrijvers en die paarden,
Ze lieten ze vallen op de aarde.
Want Darius had voor zijn leger,
Wagens gezet ter verweer,
Daar scherpe sikkels aan waren,
Die dat volk zou verschrikken,
Omdat ze zouden in twee snijden,
Al dat kwam aan haar zijden.
Meteen kwam terzelfder steden,
Een man gevlogen van de Meden.
Hij zei dat Darius in ware zaken,
IJzertjes had laten maken,
Welke wijze dat men ze wierp,
Dat immer kwam op het scherpe,
En ze van vier punten waren.
Omdat hij niet mocht te waren,
De Grieken met kracht verjagen,
Zo wou hij ze met list verschrikken.
De koning liet diegene vangen,
Zodat hij geen bedrieglijkheid liet verstaan.
Men spiedde er om en het was waar.
Darius had gezaaid aldaar,
IJzertjes terzelfder plaats,
Die eerst Odysseus maken deed;
Voor een poort wierp hij ze te Troje,
Dat deed daar menigeen verdriet.
Aldus had hij ook gedaan.
Toen Alexander het had verstaan,
Voerde hij het leger geheel een andere straat
En verliet die plaats van bedrieglijkheid.
Aldus troostte hij zijn lieden,
Eer die sterke strijd geschiedde.
‘Gezellen’, zei hij, ‘Deze arbeid,
Zal dat einde zijn, God weet.
Nimmer vecht je hierna.
De strijd van Cilicië,
En die ge vocht op de Granike,
Tegen Mennoen wel eerlijk,
Ze zijn nergens toe goed,
Tenzij dat goed einde doet.
God en het goede avontuur,
Maakt ons einde goed ter kuur!
Want het avontuur en haar geweld,
Heeft meer blijdschap menigvuldig,
Dat ik ben heer boven haar
Dat weet ik wel al openbaar,
Dan dat ze vrouw wezen moet,
Over menige prins goed.
Sinds dat ze zag,
Dat Griekenland aan me lag,
Heeft ze bevorderd mijn lieden.
Al was het zaak dat geschiedde,
Dat ze me deren wou in raad,
Ze was niet zo koen dat ze het deed.
Dit volk van deze grote scharen
Dat is maar druk van gevaar.
Dat avontuur denkt daarom,
Hoe ze me mag te ene som
Dat ik vlied enige man,
Ik vertoorn me niet al vlied je dan.
Dit goed en deze dure stenen,
Is allemaal uw algemeen.
Ik ga voor, nu volg mij!’
Meteen reed dat koningskind vrij,
En het leger goed tezamen.
Zulk gekraak was er daar ze kwamen,
En de ene na de andere niet verduurde,
Alsof de hemel te stukken scheurde,
En de aarde, water en de lucht,
Te stukken braken met die vlucht,
En al worden zou te niet,
Man en beesten, veld en vliet.
Dus vocht men ginder met dapperheid.
Dat vierde boek neemt hier einde.
Sommige verhalen die erin staan
Ik raad dat hij tot diegene gaat,
Die het kan en hem mag wijzen,
Dan zal hij de materie prijzen.
Dit boek en de derde mede,
Die zijn zwaar in sommige plaatsen.
Dat heb ik daarom gedaan,
Dat geen zot het zal verstaan,
Die goede boeken onwaardig maken,
Als ze in de rijm mis raken.
De boeken zullen nog zes wezen,
Daar men in zal mogen lezen,
Wijsheid en tijdverdrijf,
Van Alexander, de koning,
Op dat ze zegt dat het is goed,
Die schone die me peinzen doet.
Al belachen het anderen, mij een zorg.
Aldus begint dat vijfde boek.
Dat vijfde boek.
Laat blijven uw dolle woord
En hoor de taal voort,
Hoe dat die strijd verging.
Ik zeg u dat in waar ding,
Alzo zoals ik het in Latijn las,
Dat dit in de mei was
Dat men ten strijde was gegaan.
Tijdig was het ook zonder waan.
Tot nog toe lag de dauw op de aarde,
Toen men trok de zwaarden.
Daar waan ik wel dat geschiedde
Op konings Darius lieden,
Dat de profeet Daniel voorspelde tevoren
wel,
Dat een bok zou komen
Uit het noordoosten en verdoemen
De twee horens van de ram,
Die zal hij breken ter neder.
Die bok dat is Alexander,
Die onverwachter was dan een ander.
Darius hij betekent de ram,
Die de grote schade nam.
Zijn twee horens zekerlijk
Betekenen zijn twee koninkrijken,
Dat was Perzië en ook Meden,
Die de Grieken geheel doorreden.
Dit was Gods wraak weet ik wel,
Want het zei Daniël.
Aristomines de Indiër
Zei diegene die hem kende,
Was die het eerste spel deed
Tegen Alexanders leden.
Hij was een ridder vermetel,
Op een olifant gezeten.
Met een zweep van tien knopen
Liet hij dat beest lopen.
Met een vergiftige speer
Stak hij de koning voor dat leger,
Zodat het voer geheel door het schild,
Die Alexander voor hem hield.
Maar hij mocht hem niet verwonden.
De koning stak weer te die stonden
Zijn olifant al door de flanken.
Toen faalden hem de schranken
En gaf een grote val.
Aristomines bekocht het al:
De koning maakte hem hoofdeloos.
Dit is de eerste die er het lijf verloor.
De Grieken riepen ‘De zege is ons!’
En zo menig staken de onze
Als daar spiesen en schichten
Naar de koning vlogen dicht.
Hij sloeg nochtans al door en door,
Daar was met hem het avontuur.
Hij ging smeden als met stekels,
En het ging daar erg bang.
Hij doorstak ook Elifas,
Die koning Pharoens zoon was.
Een andere sloeg hij met het zwaard
En overreed hen met het paard,
Dat was Orcanis zoon Pharos,
Die maakte hij van het hoofd los.
Van Egypte was Elifas,
Ik waan Faros van Syrië was.
Dat land dat lang lag verdroogd,
Werd met het rode bloed verzadigd.
Aan beide zijden bleef menig man,
Die ik niet noemen kan.
Toen stonden daar twee van Darius man,
Enos en Caynan.
Enos sloeg met zijn zwaard
Een Griek tot de aarde,
Zodat hij ginder bleef aldus,
En die heet Ecifilus.
Cainan sloeg Laoemedoen
Met een handbijl als de koene.
Toen Laoemedoen was verslagen
Kwam Philotas daar tegen.
Cainan en ook Enos
Maakte hij van het lijf los.
Meteen zo kwam een gigant
Tegen Alexander gelijk,
Geon van de Rode Zee.
Er zijn zo lelijk niet geen twee
Tussen hier en de Lausanne.
Zijn moeder was naar mijn waan
Een gigantin, een sloer
En ze won hem bij een moor.
Hij was groot gelijk de moeder,
Al was hij niet verstandiger.
Van huid was hij zwart allemaal,
Dus geleek hij zijn vader.
Sommige ontzagen zijn gedaante
Sommige de kracht van zijn slaan.
Deze had Alexander gedood,
Tenzij dat het avontuur het verbood.
Een kolf had hij van drie knopen.
Vijftien heeft hij er mee belopen
Van de Grieken en verslagen.
Toen kwam hij de koning tegen.
Grote verwondering had Alexander dat,
Dat die vijand zo groot was.
De kolf hief hij op meteen,
Toen hij de koning heeft gezien,
En ze was rood van het bloed.
Geon riep met grote moed
‘Alexander edele heer,
Hoe was u verwoed zo zeer,
Dat u tegen een gigant
Zou komen die is uw vijand?
U heeft gelezen dat mijn geslacht
De hemel winnen wou met kracht.
Jupiter hij ontkwam nauwelijks’
Dit sprak hij; en hem liep het schuim
Over zijn lippen beide.
De koning beloonde het hem met leed,
Hij stak hem terzelfder stond
Met een speer in de mond
En nagelde hem de tong
Aan zijn grond terzelfder sprong.
Geon stond en beet op de schacht,
De koning stiet hem met kracht
Met de borst van zijn paard
Zodat hij viel neer op de aarde.
Zon grote slag gaf hij te waren
Als een eik van honderd jaren,
Die met zijn twijgen valt.
De Grieken kwamen toegereden
En doorstaken hem honderdvoudig.
Dus moest hij sterven met geweld.
De rechter schaar vocht aldus.
Aan de linker vocht Clitus,
Een de beste van zijn leven
Die ooit geboren was van een wijf.
Zijn zuster zoogde de koning,
Ik waan hij kwaad loon ontving.
De Perzen sloeg hij menigeen
En gaf hun een kwaad leen.
Een van Damascus, heet Sanga,
Die was Clitus zo nabij,
Dat hij hem zag slaan zijn broeder,
Zijn vaderskind en zijn moeder
En hij zuchtte zeer driemaal,
Toen hij zag dat zijn broeder stierf.
Hij schoot op Clitus drie spiesen,
Nochtans pijnde hij al om niet.
Meteen schoot hij van de wagen
En heeft hem met het zwaard geslagen,
Zodat hem de helm was gekloofd.
Maar de bedekking beschermde het hoofd,
Anders was hij dood gebleven.
Clitus heeft hem gegeven
Met het zwaard een slag,
Zodat hij voor zijn voeten lag.
155 Meta, hun beider vader
Die zag dit al te tezamen,
Hij werd van rouw zo koud,
Zodat hij verloor al zijn geweld,
Nog hij mocht wenen niet.
Vaak is het alzo geschied,
De rouw die de mensen deert
Dat hij de tranen geheel verteert.
Die oude man verzuchte zeer
En werd bleek hoe langer hoe meer.
Hij had de rouw zo door groot,
Dat hij bijna was gebleven dood.
Doch dat hij tot hemzelf kwam
En sprak als een die was gram
‘Wrede ellendeling en wrede leeuw,
Ja, heeft hier uw zwaard
Twee schone kinderen tezamen
Ter dood geslagen bij hun vader,
En u ontfermt niet mijn ouderdom?
U wist het dat de moeder zou
Wenen zeer om dat nieuws.
Daarom bid ik u, kom hier
En neem me met hen mijn leven,
Daar mijn kinderen mee zijn gebleven,
Dan heeft u er genomen drie,
Dat u nimmer kwaads geschiedt.
Zo mag de weduwe wenen dan
Om twee kinderen en een man.
Heeft u kinderen of moeder
Of enig wijf of broeder,
Nog moeten ze om uw dood
Rouw drijven alzo groot!’
Clitus achtte zijn vloeken niet
En Meta schoot een spies,
Grammig op zijn aanzicht,
Maar Clitus ontving het licht
Op zijn schild te midden waart
En hij sloeg het af met het zwaard.
Clitus ging hem beter naar,
En recht daar hem zijn grauwe haar
Op de schouders neder hing
Stak hij de oude heremiet (?)
Door de hals met zijn zwaard.
Toen viel hij neder op de aarde
Onder zijn kinderen beide.
Hij omhelsde ze met groot leed
En voer weg met een vaart
Hen drie ter helle waart.
Meteen kwam Darius gevaren
Vreselijk met zijn scharen.
Bij de kracht van de stenen
En bij de kracht van de hengsten
Mocht men weten dat het Darius was.
Nichanor had verwondering dat,
Die de legeraanvoerder
Hield aan de rechter partij,
En keerde derwaarts zijn leger
En zette zich te verweer.
Dat avontuur dat graag liegt
En de mensen vaak bedriegt,
Gaf hem eerst goed geval.
Hij liet voor hem vallen al
Zowat zo kwam in zijn ontmoeting.
Hij doorreed dat leger te voet,
Alsof het schapen hadden geweest.
Nauwelijks mocht er een genezen.
Zo menige sloeg daar zijn leger,
Zodat hij bijna zonder verweer
Darius zelf had gevangen
Toen kwam hem te ontmoeten gelijk
Remnoen van Arabië,
En hem volgden mede na
Ridders goed in hun doen.
Hij troostte de Perzen die er vlogen
En maakte hen moed zodat ze staan.
En te verweer zijn gegaan.
Men schoot vele scherpe schichten,
De stenen vlogen wel dicht,
Die men met die slingers wierp.
Daar was de strijd wreed en scherp,
Men vocht met kolven en met
zwaarden,
Men sloeg de lieden van de paarden.
De ketels worden vol van zielen,
Die met het helse pek draaien.
De dood had zoveel te doen
In Darius paviljoen,
Dat ze nauwelijks al het volk verbeet,
Dat te sterven was gereed.
Het bleef aan beide zijden dood
Jong en oud, klein en groot.
Maar Nichanor dat edele koningskind
Heeft er zoveel verslagen,
Zodat hij de prijs heeft ontvangen
Van beiden zijden zonder waan
Als een ridder fier en koen.
Altijd volgde hij Remnoen
Door al dat volk dat voor hem stond.
Zijn doen dacht hem zeer goed,
Al mocht hij al die lieden slaan,
Zou hem dus die heer ontgaan.
Meteen ruimden ze hem het veld,
En Remnoen die voor hem hield
Kwam Nichanor tegemoet.
De een stak de andere hard.
De stukken vielen in het gras,
En ze bleven beide te paard.
Ze lieten tezamen gaan de paarden,
En ze vingen beide te zwaarden.
Men sloeg de sterke helmen door,
Daar dat bloed liep uit ter keur.
Nichanor sloeg zo vaak,
Dat Remnoens schild voer te stukken.
Hun paarden storten meteen
Zodat ze vielen op de knieën
Hij stak zijn zwaard in tot de hilt,
Zodat het hem woedde al door de milt.
Toen vloog het volk van Arabië,
En de Grieken liepen nabij.
Meteen kwam het volk van Yrcanie
Dat God ze vermaledijde!
Goed gewapend met een schaar.
Ze omringden hier en daar
Nichanor met hun lieden.
Zijn kracht mocht niets betekenen
Tegen al die grote som.
Hij was omringd al om en om.
Eerst was hij geveld met spiesen,
Dus mocht hij niet opstaan;
Op zijn helm zo vielen stenen
Beide, groot en kleine,
Zodat het geheel te stukken brak.
Men leest dat in het schild stak
De pijlen menigeen,
Zodat het gelijk een bos scheen.
Toen faalden hem de armen,
Hij was geschoten door de darmen,
Zijn benen mochten hem niet dragen.
Dat zeiden diegene die dat zagen
Dat gemengde bloed en zweet
Van zijn lijf liep gereed.
Nochtans was zijn edele moed
Zo onvervaard en zo goed,
Dat men hem niet mocht vangen.
Toen gingen ze hem met kolven slaan,
En die edele Nichanor,
Die koning Alexander’s toren,
Hij viel neder en bleef dood.
Nochtans deed hij schade groot
Die Perzen eer hij dood bleef.
Dat zei diegene die het schreef.
Nichanor, Permenioens zoon,
Die alle deugd was gewoon
En maarschalk van de rechterzijde,
Is verslagen in deze strijd.
De Grieken dreven groot misbaar.
Alexander kwam daarnaar
Verbolgen als onze heren wraak.
Ik zeg u dat in ware zaak,
Hij kwam verbolgen als een leeuw,
En hem waren diegene ontkwamen,
Die zijn jongen hadden gedood.
Het volk vloog al door die nood.
Ze hadden liever te ontkomen weg,
Dan te vechten om de zege.
Een jonge edelman bleef daar alleen,
Toen dat volk vloog algemeen.
Mennoen die op Granike
Was verslagen jammerlijk,
(Het andere boek vertelt het allemaal)
Was de ridders grootvader;
Fiadas heet hij, ik waan,
Schoon was hij van gedaante,
Ook was hij van Cyrus geslacht.
Verwaand was hij in zijn gedachte,
Want hij zou zekerlijk
Hebben gehad in huwelijk
Darius zuster, had het zo vergaan,
Dat hij de zege had ontvangen.
Door die belofte van deze eer
Kwam hij tegen de wraak van onze heer.
Maar er is geen schoonheid,
Nog edelheid, nog rijkheid,
Die de dood verdrijven mag.
Een jonge edelman, helder als de dag,
Konings kameraad Efestio,
Maakte zijn hart bedroefd.
Al waren ze mooi beide ter kuren
Ze hadden verstandige avonturen.
Een schild had Fiadas,
Daaraan geschreven was
Een tijger staande van goud
In de keel staan, als men wou.
Efestio reed hem al door
En raakte hem goed ter keur
Door de borst de schouders uit;
Hij liet niets voor zijn bruid,
Die Fiadas was toegezegd.
Hij stortte neder zonder wachten,
En hij sliep de lange slaap.
Die van Yrcanie vlogen als schapen;
Nichanor was gewroken goed.
Hun was geleerd al zulk spel,
Dat ze de Grieken geheel ontzagen.
Ze vlogen en lieten hen jagen.
Aldus vocht men in dat rechter leger.
Permenio deed ook groot verweer
En die in het linker leger waren.
Macheus kwam daar gevaren,
Die tegen hen vocht met ijver,
Daar was de druk van de strijd.
Hem kwamen mede tegemoet
Die van Bactrea erg hard,
En Bessus hun heer mede,
Die groot verdriet de Grieken deed.
Narbesines die moordenaar
Kwam daar ook met zijn schaar.
Handgeklap en gejammer groot
Was daar en velerhande dood;
Men sloeg daar menige slag.
Het allereerste dat een profeet zag,
Een verstandige man van de heidense wet,
Die zeer met bloed was besmet,
Sprak hij tot zijn zuster gelijk:
‘Zuster’, sprak hij, ‘je zal gaan
Tot Alexander in het rechter leger,
Daar hij vecht met groot verweer,
En zeg hem al deze woorden:
ԁlexander heeft u gehoord,
Het is om niet dat u aldus loopt
En om Darius dood dus hoopt.
Die kwaadheid zal u niet doen,
U bent zon edele baron,
God wil het niet toestaan,
Nog die kwaadheid volbrengen,
Want die deze wereld zal erven aan,
Dat u zou slaan een oude man.
Darius zal sterven anderszins
Over een korte tijd beter ginds,
Dan zullen hem zijn lieden slaan.
Dit zal hij niet ontgaan.
Zeg hem dat hij helpt
Met grote haast het Griekse leger,
Omdat Macheus van Babylon
Begaat de Grieken erg deerlijk,
Hij neemt hen lijf en goed;
Al is het dat Permenio doet
Groot verweer, hij kan niet slaan
De Perzen allen die voor hem staan.’
Zoals die heer had gezegd,
Zijn zuster voer weg gereed
Ter rechterzijden daar ze vond
Alexander gelijk.
Die boodschap die haar was gezegd,
Zei ze zo gelijk; al zonder wachten
Keerde zich de vrouw gereed.
Die taal was de koning leed.
‘Vrouw, waarvan zo ge komt’
Sprak hij ԧe moet zijn verdoemd,
Beide, hier en overal,
Die hoopt om zulk geval.
Darius zal me niet ontgaan,
Al kwam me boodschap, zonder waan
Dat mijn lieve zuster bede
En mijn moeder ook met leed
Van de Perzen waren gevangen.
Mocht ik Darius alleen verslaan,
Daar ik mijn hoop toe draag,
Zo deed ik een erg kleine klacht
Omdat ik had verloren;
Nimmermeer had ik toorn.
Sla ik hem dood, zij het zeker dit,
Dat hij me boet al mijn verlies.
Dat verlies acht ik dan klein,
Dat hij me boeten mag alleen.
Nog zeg ik u meer, vrouw,
En zweer het u in rechte trouw:
Al was Darius in een kasteel
Van marmersteen al geheel
En zeven muren van helder staal
Daarom waren gemaakt goed
En Acheron, die helse rivier,
Die altijd brandt gelijk het vuur,
In die graven zevenvoudig
Alom liep met geweld,
En haar oevers van zwavel waren,
Die altijd branden zonder sparen,
En dat kasteel vol van spijzen,
En van ridders in alle wijzen
En gewapend ook ter kuren,
Nochtans mocht het avontuur
Van mij altijd niet beschermen,
Dat ik hem dan liet rusten.’
Dit was Alexanders taal,
En hij herwapende hem goed
En hij zei zijn paard omgorden
Haastig met korte woorden.
Hij sprong er op al daar men het hield,
Voor de borst hing hij het schild
En nam een sterke schacht.
Toen reed hij met grote kracht
Onder menige vijand.
Daar werd zulk gestuif in het zand,
Men mocht merken daarbij wel
Dat hij het was en niemand anders.
Affer, een heer van Libië
Was Alexander al te na
En vocht op een wagen,
Zoals men toen plag in die dagen.
Craterus stak hem met kracht
De wagen om met de schacht.
Daar was hij gereden te stukken
En vertreden erg vaak.
Amictas, Alexanders koningszoon,
Heeft Lisias ter dood geslagen
Met zijn zwaard deugdelijk.
Al was Lisias die rijke
Van zeven koninkrijken heer,
Hij moest het daar bekopen zeer;
Al was hij heer van de Scythen,
Amictas zwaard mocht hem wel bijten.
Alexander sloeg er velen:
Amilone stak hij door de keel,
Zodat hij daar moest blijven
En zijn rouw drijven.
Antigonus was erg gram,
Dat bekocht Baradam.
Tholomeus zette het paard te lopen
En doorreed die grote hoop
Van de Perzen als een koningszoon.
Eumenidus heeft ook verslagen
Menige man met zijn zwaard.
Cenos reed met zijn paard
Die van Perzen al te stukken.
Meliagar sloeg wel vaak
Met het zwaard op Darius leger.
Perdica zette zich ter verweer
Tegen de Perzen zoals diegene,
Die wreder was dan hij was gewoon.
Polipercoen die eerst wou
Dat men bij nacht vechten zou,
Deed zulk verweer bij dag,
Dat men het prijzen zou die het zag.
Dus gingen de Grieken jagen
En kwamen recht voor Darius wagen.
Daar ze kwamen vochten ze zo zeer:
Elk was gelijk zijn heer.
Had hij het gezien ook, Macedo,
Hij zou hebben geweest wel vrolijk,
Dat met die ridders en de andere
Was zo menige Alexander.
Kwalijk mocht Darius dat behagen,
Toen hij de Grieken hoorde jagen
En zijn lieden ten onder gaan.
Bij horen heeft hij verstaan
Dat gekraak van het bataljon,
Daar men doorsloeg menige maliën.
Die Grieken zijn zo nabij ook gekomen,
Dat ze het lijf hebben genomen
De ridders die in alle tijden
Hielden nevens Darius zijden.
Hoe mag iemand ter nauwer nood,
Als hij voor hem ziet de dood
Nuttige raad versieren
En eerlijke in alle manieren,
Als zijn eigen zin faalt?
Darius peinst en versiert,
Wat hij het beste mag aanvangen.
Al wil hij de vlucht bestaan,
Daar is niemand die hem troost
Nog die hem uit de vrees verlost.
Zo menige duizend zoals hij tevoren
Ridders had uitverkoren
En bedienden in zijn leger,
Nauwelijks stond er daar te verweer
Duizend tegen de vijanden.
De grote oneer en de schande
Deden hem vaak zwaar verzuchten,
Ook zo had hij grote vrees.
Toen hij was in deze vrees
Braken de Perzen hun rij
En gingen alle vlieden.
Darius die dit heeft gezien
Dat ze lopen hun straten
En ze hem in die vrees laten
Ruimde zijn wagen,
Die hem bracht daar gedragen,
En hij bejaagde toch een paard.
Toen ging hij vlieden met een vaart.
Nu vliedt de koning zonder eer,
Die verdoemd is erg zeer.
Hij vliedt een hoffelijke vijand,
En hij zal komen gelijk
Onder de kwaadste vijanden,
Die zijn binnen zijn land.
Hij vliedt de hoffelijke leeuw
En vliedt ter serpenten waart;
Hij zal het niet verwachten dit.
Bessus en Narbesines
Die wijlen arm waren en naakt
En nu heren zijn gemaakt
En hij goed had gegeven,
Ze zullen nemen hem het leven,
Ook zeg ik u voor waar,
Ze zullen niet schuwen zijn grauwe haar.
Meteen kwam dat nieuws
Dat Darius ontkomen was,
En Alexander heeft het gehoord,
En hieuw meteen sporen voort
Over de edele baronnen,
Die daar op het veld groen
Lagen dood in hun bloed.
Nauwelijks hield hem iemand tegen,
Daar hij volgde de koning.
Ik zeg u in ware ding,
Dat hij vloog in die manieren,
Als een steen uit een steenwerper.
Gelijkerwijze zoals men ziet,
Hoe dat een ster schiet
Tegen storm in de lucht,
Alzo voer hij met grote vlucht.
Maar Darius was haastig
Gevlogen met haast over de Like;
Dat was een schone vloed.
Hij was er over gekomen nauwelijks,
Toen hij peinsde dat hij wou
De brug breken, zo zou
Alexander hem niet volgen,
Die achter hem kwam zo verbolgen.
Maar, God weet, hij ontzag
Dat Alexander op de dag
Altijd niemand liet ontkomen
Van die aan de andere zijde waren.
Had hij die brug gebroken,
Hij had hem zelf wel gewroken,
Daarom zo waren de andere gebleven
Die hem sinds namen het leven.
Dus had liever die ellendige
Zijn lieden dan zijn eigen lijf.
De Perzen begonnen te vlieden
Tot de brug waart meteen.
De grote hitte en het zweet
Deed hen uitermate leed.
Daar bleef menigeen dood van dorst,
Omdat ze water hadden gebrek.
Ze liepen ter fonteinen waart
En de beken met grote vaart,
Ze dronken het water vuil en klaar.
Menigeen bleef liggen daar
Van groter gulzigheid morsdood,
Want hen het water de geest verstoort.
Sommige dronken zij het zoveel,
Dat het hen keerde uit de keel,
Sommige borsten ook in twee,
Nochtans wilden ze dit water meer.
Daar viel ook in die rivier
Menig ridder goed en duur;
De brug was niet breed genoeg,
Dus hadden ze groot ongenoegen.
Zo velen vielen er in de Like,
Dat ik u zeg zekerlijk,
Zei men u daarvan het getal,
Ge zou het nauwelijks geloven al.
Alexander zag wel te waren
Dat hem Darius was ontkomen,
En hij zag zijn lieden moede
En bespringt met het bloed.
En het ging ter avond waart.
Toen voer hij met grote vaart
Tot zijn ridders erg blijde,
Die waren aan de linkerzijde.
Toen hij gekomen was daarbij,
Permenioen, dat koningskind vrij,
Hij zond een bode weg
Die zei bericht van de zege
Dat de Perzen gevlucht waren
En dat er weinig waren ontkomen.
Toen voeren de Grieken met een vaart
Blijde ter tenten waart.
Gelijk zagen ze openbaar
Komen een andere schaar
Uit het dal ten berg waart.
Helm en schild, wapen en zwaard
Dachten ze te branden van goud.
Ze lieten stuiven ook de modder.
Het waren Perzen die er kwamen.
Ten eerste dat ze de Grieken vernamen,
Toen begon het hen niet te behagen;
Maar toen ze er zo weinig zagen,
Zetten ze hen alle ter verweer
Tegen Alexanders leger.
De koning voer naar zijn manier
Blijde voor zijn banier,
Alsof hij om de slag
Niet gaf een zier.
De edele koning en de milde
Bedekte hem met zijn schild.
Het avontuur was hem goed.
Hij reed gelijk met geweld
En doorstak de legeraanvoerder;
Dus had hij de beste kavel.Hem volgde Lysimachus,
Permenio en ook Clitus
En alle andere ridders mede.
Die koenheid die men ginder deed,
Dat was te vertellen al te lang.
Het bleef daar beide sterk en zwak,
Daar was menig zwaard gebroken,
Niemand stierf daar ongewroken.
Zon lange tijd hadden ze gevochten,
Dat ze de dag ten avond brachten;
En de zon die was onder.
Toen dachten de Perzen het te wezen wonder,
Dat die Grieken niet weken.
Toen gingen ze hun scharen breken
En gingen vlieden weg.
Nimmer streden ze om de zege.
Over de brug van de Like
Vlogen ze algemeen.
Het was erg na middernacht,
Eer ze ontkwamen de Griekse kracht,
Totdat ze kwamen tot Arbele.
Daar vonden ze op zijn zaal
Die droevige Darius, hun heer,
Wenende uitermate zeer,
En diegene die met hem waren
Ontkomen de Griekse scharen.
Daar zaten ze en spraken alle
Van het grote ongeval.
Kennelijk is het en openbaar,
Zo wie tweemaal overwonnen was
En zoveel had verloren,
Dat hij zou hebben toorn.
Bij Darius zo was het alzo.
Hij zat in het hart wel droevig
Droevig bezag hij de scharen,
Die met hem ontkomen waren
En hij sprak met droevig gemoed:
‘Het behoort ter wereldlijke goed
Als nu te wezen grote heer
En te leven met grote eer,
Als nu overwinnen, als nu verliezen,
Als nu welvarend, als nu arm,
Als nu kwalijk, als nu wel;
Al is het dat avonturen spel.
Was die koning Croesus niet zo rijk,
Zodat men nergens zijn gelijke
Wist, ver nog nabij,
Die heer was van Lydi?
En sinds werd hij zo ellendig,
Zodat hij verloor goed en lijf.
Cyrus, die edele landsheer
Nam zelf zijn lijf en eer.
Ja, was Cyrus daarna
Overwonnen in Amasonie,
Die grote heer, de edele man,
Die de wereld geheel overwon?
Ja, en nam hem ook zijn lijf
Een koningin, een zwak wijf?
Thamaris was ze genaamd
En vrouw van het maagden land.
Men mag het bij Xerxes merken,
Die met koggen en met barken
De hele zee bedekken deed,
Daar hij Europa bedwong mede.
Toen kwam hij voort te Mofilee,
Dat is een stad, staat op de zee.
Hij had met twaalfhonderd schepen
Ter zee waart die stad begrepen
En te lande waart bezet
Met menig koningskind vermetel.
Toen baden ze raadt aan hun afgod,
En hij gaf hun dit gebod,
Dat ze met houten paarden
Vechten zouden en met zwaarden.
Toen verstonden die heren wel
Dat het schepen betekenden en niets ander.
Toen voer dat volk van Mofilee
Met hun schepen op de zee
En versloegen Xerxes leger
Op het land en op de zee.
Zelf mocht hij zonder waan
Met een schip nauwelijks ontgaan.
Aldus ontkwam die tiran,
Die tevoren bedwong al het land.
Daarom heb ik dit gezegd
En voor u gelegd,
Dat ge niet zal wanhopen,
Al heeft u het avontuur belopen,
Die allerwegen is ongestadig
En nu doet verbeteren en nu schade.
Al zijn we nu geschoffeerd,
Wat helpt het anders versierd,
Dan te peinzen allerwegen
Dat we nog zullen bevechten zege.
Nochtans twijfel ik niet dit,
Het is gewin of verlies,
Alexander, hij zal morgen
Dit land brengen in grote zorgen.
Hij vindt geen weerstand,
Want die lieden zijn alle dood.
Hij zal de rijkheid en dat goud
Allemaal nemen met zijn geweld.
Dan zullen gierige Grieken
Hun wonden met goud bedoeken,
Dan zullen ze hen allen beladen
En hun gierige harten verzadigen.
Nu lijkt me de beste raad,
Naar dien dat het aldus staat,
Dat we hem laten winnen die steden
En varen in het land van Meden,
Die nog ten strijde niet kwamen,
En van de strijd niets vernamen.
Ik zal verzamelen gauw
Die wonen in het einde van het rijk
En derde maal de strijd bestaan.
Ik hoop we zege zullen ontvangen.’
Aldus liet Darius zijn taal.
Nochtans zond hij gedicht wel
Aan Alexander een heilwens,
Dat gij mag horen overluid.
‘Darius ontbiedt zijn heer,
Alexander, saluut en eer
En bid die edele baron,
Dat hij het doet door goed te doen
En hij ontfermt de ellendige,
Die behouden hun lijf
Die het avontuur zijn ontgaan,
En hij ze hem laat te dienst staan.
Zendt me weer mijn kinderen
Moeder, geliefde, grotere en kleinere.
Ik zal u geven de hele schat,
Die mijn voorouders hebben begraven,
Daartoe dat rijke land van have,
Beide, Perzen en ook Meden
Met al mijn rijke steden.’
Maar Alexander, de edele baron,
Zei, hij wou het niet doen.
Gegaan is hij met een vaart
En voer te Arbele waart,
Want hem was gezegd voorwaar
Dat hij hem zou vinden daar.
En toen Darius dat verstond,
Ging hij met grote spoed.
Toen ruimde hij Arbele bij nacht.
Hem was het te moede erg hard
Dat hij ruimde zijn steden,
En voer in het land van Meden.
Ten eerste dat het te dagen begon,
Kwam Alexander al dat hij kon
En alle die hij met hem bracht
Tot Arbele en zocht Darius die hem was ontkomen.
Grote schat won hij te waren
In die strijd en in die stede.
Nu hoort wat die heer deed!
Hij gaf milde het goud
En andere rijkheid menigvuldig;
De vrekkige harten maakte hij zat,
Zo milde gaf hij de schat.
Hij had prijs en wereldse eer,
Hij achtte op geen andere rijkheid meer.
Al die steden die hij vond
Gingen gewillig in hand.
Toen zond Darius, die koning vrij,
Tot Porus van Indien
En zei, ‘Porus, lieve vriend,
Vaak hebt u me gediend
Getrouw van mijn leen,
Want uw macht is niet klein.
Kom me te helpen met uw kracht
Over dag en over nacht!
Elke ridder wil ik in soldij
Geven vijf bisanten van goud
En elke voetganger drie.
Daartoe wil ik geven u
Alexanders goede Bucifal
Het is waard de wereld al
Met al de sierlijkheid die het heeft;
Ik waan zo goed er geen leeft.’
Aldus deed hem Darius echt te verweer
Tegen Alexander’s leger.
Alexander voer met een vaart
Ter land van Syrië waart.
Al die poorten deden hem eer
En ontvingen voor heer
Zonder slag en zonder stoot.
Dus was zijn blijdschap groot.
Meteen had hij in gedachte
Dat hij wou als hij mocht,
Was het met strijd of met minnen,
Die stad Babylon winnen
En die tegelen muur,
Die wijlen maakte bij avontuur
De koningin Semiramis,
Alzo als het beschreven is,
Konings Ninus wijf, die verstandige.
Ze liet het temperen met bloed
De mortel daar al de muren
In waren gewrocht goed en duur.
En nog staat daar haar zaal
Hoog en schoon gemaakt goed.
Die hoge toren staat daar mede,
Die wijlen Nemroet maken deed.
Daar gaf God tweeënzeventig spraken
Diegenen die het wilden maken.
De koning kwam van Babylon
Gevaren uitermate schoon
Alzo ver zoals het is van de zee
Tot of meer.
Toen kwam gegaan als een bruid
De sultan Macheus uit.
Luttel lieden kwamen er mee,
Dan met hem zijn kinderen twee.
Hij was van Darius gevlogen;
Te voet kwam de edele baron,
Die in de beide strijden tevoren
Veel volk had verloren,
En ook scheidde hij er niet vandaan
Zonder prijs naar mijn waan.
Toen kwam Macheus beter voort
En gaf op de poort
De koning en al zijn kinderen
En al dat volk groter en kleiner.
Alexander ontving die heer
Blijde met grote eer
En kuste hem aan zijn mond.
Hij liet hem rijden terzelfder stond.
Hij wou niet openbaren
Zijn grote vreugde te waren;
Hij was zo blijde zodat hij het woord
Nauwelijks mocht brengen voort.
Wat wonder was het dat hij was vrolijk,
Dat Macheus kwam alzo
En hem genade bad
En hem opgaf die goede stad,
Daar zo menig koning rijk
In was geweest geweldig!
Omdat het was grote arbeid
Te winnen al zulke stad,
Daar zo menige edele koningskind
Van binnen wou strijden tegen.
Het zou worden zeer te zuur,
Eer men die tegelen muur
En de rode mortel scheurde,
Die menig beesten bloed bekoorde;
Daar moest menige steenwerper
Werpen stenen op de muren.
En een man van zulke kracht,
Zoals Macheus was geacht,
Daar men in die strijd tevoren
Grote prijs van mocht horen:
Andere heren mochten veel,
Hen kastijden van het voorbeeld
Zodat ze zich nimmermeer
Verzetten tegen de edele heer.
Toen deed hij zijn legerscharen
En de Perzen achter varen,
Die reden onder zijn banier,
En hij maakte scharen vier
En kwam in die edele poort,
Daar ge eerder van hebt gehoord.
Mocht ik vertellen van al die feesten,
Die de hoogste en de grootste
Binnen Babylonië dreven,
Alzo zoals ik het vond beschreven
Van meester Wouteren Castelioen,
Dan zou ik het erg graag doen.
Daar was van vreugde groot geluid.
Men hing daar de kleden uit
En de rijkheid die hier tevoren
Menig koning uitverkoren
Had gewonnen en gekocht
En met kracht daar gebracht.
Met edelstenen en met dure waren
Waren versierd de altaren.
Voor de huizen op dat plein
Stonden beelden groot en klein,
Zoals die lieden allemaal
Maakten naar hun vader;
Soms waren ze zilver
Soms van goud, soms ijzer,
Soms van hout, soms van metaal
Geschapen uitermate goed;
Elk naar dat hij was rijk
Had hij gemaakt zijn vaders gelijke.
Daar waren tapijten veel gelegd,
Die straten waren al gespreid
Met gewaden en met kostbare katoen,
Beide scharlaken en ook groen,
En fluweel met goud beslagen
Bracht men aldaar gedragen.
In het heiligdom van Babilon
Hing menige gouden kroon.
De rijke poorters van de stede
En de hoge vrouwen mede
Hadden klederen uitgehangen,
Daar draken in stonden en slangen,
Elk naar zijn manieren.
De salamander die van het vuur
Leeft zonder andere spijs,
Die stond daar naar hun wijs.
Daar stond ook door en door
Van de leeuw het avontuur,
Die is wonderlijk groot,
Want de leeuwin werpt geheel dood
Haar jongen, alle drie tezamen;
Dan zo komt daartoe de vader
En belikt zijn jongen
Alom en om met de tong,
En hij gaat roepen en grommen
IJselijk naar zijn manieren.
Met dat geluid ontvangen ze het leven.
Dit stond in die gewaden beschreven.
De natuur stond daarna
Van een serpent, heet vipera:
Men vindt nergens meer
Van haar soort dan twee.
Haar natuur is dusdanig:
Als ze zullen samengaan,
Dan komt gelijk dat wijf
En opent de mond wel wijd,
En de man steekt zijn hoofd daarin,
En ze bijt hem af van grote minne.
Aldus blijft de man daar dood,
En ze blijft van twee jongen groot,
En als ze geneest ze splijt in twee;
Aldus blijven er maar twee.
De pelikaan stond daar beschreven:
Zijn jongen mogen niet leven,
Tenzij ze hebben het hartenbloed
Van de moeder die ze broedt.
Daar stond hoe die moeder pikte
En haar eigen hart uittrekt.
Dus werden ze haar te zuur.
Dit is geen vogels natuur.
Phoenix stond daar in dat vuur,
Dat is ook zijn manier;
Als hij tot poeder is verbrand,
Zo groeit een ander gelijk
Van de as die er bleef.
Dus mag er maar een leven.
Andere beesten en andere wormen
Van zo wonderlijke vormen
Stonden ginder aangeweven,
Al had ik anders niet beschreven
Binnen acht dagen, naar mijn waan,
Dan hun natuur en hun gedaante,
Nochtans had ik het geheel beschreven niet.
Hierom is het dat ik het achterliet
En zeg u van de hoge doen.
Die dienaars en de bedienden
Waren gekleed met fluweel.
Daar was menige vrouw met een hoofddoek
En menige dolle warmoes vrouw
Die ongewoon was te vieren:
Vroeg men hoe ze heette,
Ze zeiden steeds Imme of Margriet.
Die zelf niet was zo rijk,
Zodat ze zich kleden mochten betamelijk
Die hadden geleende klederen aan,
Was hij wijf, was hij man.
Al die weg die Alexander
Kwam gereden en menige ander,
Was versierd met schone bloemen,
Die ik niet goed kan noemen.
Van boven was het met schone twijgen
Geheel bedekt in die wijzen,
Dat hem van de zonneschijn
Mocht komen enige pijn.
Toen hij was binnen die stad,
Was daar menig kruid bereid,
Dat uitermate goed rook,
Tijm en wierook,
Mirreolie, mirre en kaneel,
Galanga, cassia en aroma.
Dat deden ze door zijn eer
En erg veel meer.
Tijgers, lynxen en luipaarden
Toonde men hem en leeuwen
En menige beesten naar mijn waan,
Die gevoed is in Yrcanie.
Op de huizen zaten knapen,
Vrouwen gingen ter vensters gapen
Om die edele man te zien,
Die niet de wil hadden te vlieden.
Die minstrelen kwamen er mede
Voor die koning in die stede
En loofden hem met hun zang.
Daar was menige trompet lang,
Vedelen, harpen en symfonieën,
Citers die wel leren vrijen,
Psalmen, orgels en schijven;
Men speelde er met zwaarden en met messen;
Daar was menige astronoom,
Die in de sterren kon zien,
Wat geschieden zou daarnaar
Over menig honderd jaar.
Nooit was in aardrijk
Man ontvangen zo schitterend,
Nooit ontving dat volk van Rome
Met zo’n schitterend onthaal
Hun keizer Octavianus,
Die ook Augustus heet, ik waan,
Nooit was zo goed ontvangen
Julius, dat is mijn waan,
Toen hij die hertog van Zwaben
Schoffeerde en al zijn graven
Te Lyon op de Rhône.
Hij kwam achter erg mooi
En won Bourgondië en Batrangijs;
Daar had Julius de prijs.
Toen vocht hij te Dôle in Lorraine,
Daar had hij de zege alleen.
Hij overwon de hertog echt,
Toen verbolgen ridder en knecht
En versloegen hun heer,
Dus had Julius die eer.
Julius won binnen tien jaren
Dat hij van Rome was gevaren
Al het land dat ligt nu
Benoorden de berg van Sint-Bernard.
Toen keerde hij te Rome waart.
Pompeius die was bang,
Hij dorst hem niet op te wachten,
Nog tegen hem te verweer rijden
En vloog tot Brandijs;
Dus had Julius de prijs
En volgde met kracht.
Toen vloog Pompeius bij nacht
In Epirus en de Romeinen.
Julius zag dat hij alleen
Mocht hebben Rome en Lombardije
En al dat land van Roemenië,
En keerde weer in de stad
En nam al Pompeius schat
Die hij binnen Rome had gelaten.
Daarna voer hij zijn straten
In het land van Spanje daar hij vocht
Echt tegen Pompeius kracht.
Daar verloor zo menigeen het leven,
Dat nooit het getal was beschreven.
Pompeius was overwonnen echt.
Fontinus, Tholomeus knecht,
Nam Pompeius zijn leven
En hij heeft zijn hoofd gegeven
Julius, de grote man.
Julius, de keizer, won
Met grote kracht Egypte land
En maakte er vrouw in gelijk
Cleopatra dat schone wijf.
Daarna nam hij menigeen het lijf
In dat land van Afrika,
Die tegen hem had krachtig
Met Pompeius gevochten,
Dat ze alle zeer bekochten;
En de koning Juba
Volgde hem lange tijd na.
Toen voer hij te Spanje weer,
Daar sloeg hij menigeen ter neer;
Pompeius zwager nam hij het lijf.
Dus maakte hij menigeen ellendig
En al door zijn eigen dapperheid.
Dit was de eerste keizer van Rome.
Toen Julius dit had gedaan,
Keerde hij weer te Rome gelijk
En werd ontvangen erg mooi.
Maar dat feest van Babylon
Die was mooier honderdmaal.
Nu hoort hoe de keizer stierf!
Hij deed Rome groot lachen,
Want hij dreef de vrijheid achter,
Daarom was verbolgen het senator schap zeer.
Toen hij twee jaar en nimmer
Had in Rome stil gelegen,
Werd hij jammerlijk verslagen.
Vierentwintig doorgaande wonden
Gaf men hem terzelfder stonden,
Brutus deed het en Cassius;
Dat senator schap wou het aldus.
Ze vlogen weg in Mutina.
Antonius die volgde na
En had ze daar bezet.
Toen lieten zij het te Rome weten.
Toen koos men Octavianus
Dat keizerrijk te ontvangen
En men zond Irtuse en Pansa
Tot de poort te Mutina,
Dat ze Antonius zouden verdrijven.
Irtus moest ginder blijven
En Pansa werd zo gewond,
Zodat hij stierf in korte stond.
Antonius voer in Egypte land
En verliet zijn eigen wijf gelijk,
Augustus zuster Octavia.
Hij nam kort daarna
Cleopatra tot wijf.
Dat bekocht hij met het lijf,
Want Augustus volgde hem na
En deed hem groot lachen.
Hij schoffeerde al zijn leger
Beide bij land en bij meer.
Cleopatra, die schone vrouw,
Had er om zo’n grote rouw,
En was van hart ook zo gram,
Dat ze twee serpenten nam
En liet ze haar zuigen dood.
Antonius had de rouw zo groot;
Hij doodde hemzelf met venijn.
Aldus verkorte hij zijn pijn.
Toen keerde hij te Rome weer
En legde alle oorlogen neer
En was heer veertig jaar
Zonder oorlog, dat was waar.
Toen hij te Rome kwam, die heer,
Was hij ontvangen met zulke eer
En de stad gemaakt zo schoon,
Uitgezonderd te Babylon
Daar ik u eerst van liet blijven,
Zag niemand die feesten drijven.
Al waren die feesten alle tezamen,
Die ooit binnen Rome kwamen,
Of ergens binnen geheel aardrijk,
Ze waren zekerlijk
Allen niet zo mooi,
Als die feesten van Babylon.
Het leek me ook terecht te wezen:
Wil men alle boeken lezen
En diegenen de meeste prijs geven,
Die het meeste deed in zijn leven,
Alle hoge koningen verhalen
En alles dat ze mochten beleven
Dat is maar een spel
Tegen dat deze man geviel.
Daarbij tot zijn twaalf jaren
Begeerde hij oorlog te waren,
En toen hij was achttien jaar oud,
Oorloogde hij met zijn geweld.
Het is recht dat elke man verwondert:
Veertigduizend en vijfhonderd
Had hij volk te paard en te voet,
Toen hij strijden eerst bestond
Tegen de heren van aardrijk
En hij ze bedwong geweldig;
Hij was heer maar twaalf jaar:
Daarbij zeg ik u voor waar,
Wil men opmerken zijn jeugd
En de hoffelijkheid van zijn deugd
En met hoe kleine legerkracht
Hij de wereld geheel bevocht:
Alle prijs die Julius won
En Augustus die edele man
En alle keizers van Rome,
Dat is gelijk een droom
Daar men noemt deze heer.
Daarbij hebben zij zwakke eer,
Die boeken maakten van Arthur
Van Partonopeus, van Sornagur,
Ze hadden de man zijn daad beschreven
En grote prijs gegeven.
Had hij geleefd, dat is mijn waan,
Alzo lang zoals deed Octavianus,
Hij had de duivel uit de hel,
Lucifer en zijn gezellen
En die felle Modicac
Gedaan zo’n groot ongemak,
Dat ze zouden hebben genegen
Alexander dat jonge koningskind.
Was zulke een koning te Parijs,
Hij zou bejagen grote prijs;
Alle heidense zou hij bedwingen,
Men zou van zijn deugd zingen
Al van daar de zon op staat,
Tot daar ze weer neer gaat.
Was ook de hertog van Brabant
Zo’n ridder bekend,
Die rover te Rippelmonde
Zou denken grote zonde,
Tol te nemen met geweld
Diegenen die varen op de Schelde.
Dat vijfde boek gaat hier uit.
God geeft haar alzo menig saluut
Als er woorden in dat boek staan,
Die me dit te Diets deed aanvangen.Dat zesde boek.
Immer is het recht dat men prijst
Van daar de zon rijst
Al tot daar ze gaat te hof
De edele man van grote lof,
Dat is de jonge Macedo.
Nu is Babylonië vrolijk,
Dat ze de plaag van aardrijk
Heeft in haar wijk,
Daar alle koningen van zijn bang
En ontzien zijn scherpe zwaard.
Dit is hij die doorrijden zal
Dat land van Azië overal
En de wereld zal van hem wezen.
Van deze prins mag men lezen
In Daniel’s profetie,
Dit is de bok van Macedonië,
Die de twee horens van de ram
Breken zal en slaan ter neder.
Dit is hij die nooit was bang.
Terecht is hij alle prijs waart.
Nu is besloten de allerbeste
Te Babylonië binnen de vesting,
Die de wereld binnen heeft.
Hij bedwingt al dat volk dat leeft.
Alle landsheren beven
En ze wanen laten het leven,
Als ze deze heer horen noemen.
Te grote eer en ter dapperheid
Zal hij de wereld koning wezen.
Was gebleven ook in dezen
Zo groot zijn hoffelijkheden,
Tenzij dat hij daarmee
Enig uitlachen hebben mocht.
Nu merk hoe eerlijk en hoe zacht
Hij het overwonnen volk hanteert;
Nu merk dat hij niet verandert
Door enige gramschap zijn gemoed!
Hij is zo hoffelijk en zo goed,
Die in de strijd vijand was,
Hij wil het hen niet verwijten dat.
Hij noemt ze poorters in die stede,
Die hij in die strijd vlieden deed.
Gauw zette hij zijn keur
Te Babyloni al door en door.
Daar verloor hij zijn deugd,
Die hij had in zijn jeugd,
Die hem zijn meester leerde,
Want zijn goede zin veranderde.
De rijkheid van Babylon
En zo menige vrouwe schoon
Verzwakten zeer zijn leden
En veranderden zijn zede.
Want geen ding doet
Zo veranderen de mensen gemoed
En begeren onzuiverheden,
Als dronkenschap en ledigheden.
En dat landvolk hanteert graag
Ledigheid en ook taveerne,
En ze zijn van naturen heet.
Ze verhuren ook gereed,
Alles dat ze hebben om winst,
Want het zijn gierige lieden:
Aldus zo was Alexander
En die Grieken menige andere
Te Babylonië, in die stede,
In die grote weelderigheden
Drie weken min of meer.
Die leden waren hem zo zeer
En zo traag van grote weelde,
Hadden de edele Griekse helden
Te die tijden een strijd bestaan,
Daar was er geen ontgaan.
Daarom ruimde het Alexander
En met hem menig andere.
Hij logeerde buiten de stede
Ver en al zijn leger mede;
Nochtans mocht men ze porren nauwelijks.
Toen veranderden de gebruiken,
Die zijn voorouders lang plagen
Daar tevoren in hun dagen:
Hij wou dat de soldaten,
Elk naar zijn manier,
Wisten hun zekere zout. (soldij)
Hij versierde met geweld
Dat tien ridders ook tezamen
Een legeraanvoerder namen;
In Grieks heet het een decurioen,
In Frans heet het een baron.
Dan wou hij dat duizend baronnen
Een legeraanvoerder koen
Hadden die hun dingen opmerkt,
Dat heet in Grieks een cyliaerke.
Dit was omdat hij wou weten,
Wie mild was van zijn slaan,
En een ridder anders prijs
Zich aantrekt in geen wijs.
Hij wou ook elk geven het zout
Naar dien dat hij was boud.
Tevoren was het de zede allemaal,
Toen Philippus leefde, zijn vader:
Als men opbrak de paviljoenen,
Dat een koningskind sterk en koen
Met een bazuin liet verstaan,
Als men te wapen zou vangen.
Maar men mocht niet de horen
Overal in het leger horen.
Hierbij liet hij versieren
Dat men met een banier
Die dag zou laten verstaan
Dat men ten wapen zou vangen.
‘s Nachts zou men een vuur ontsteken,
Als men de tenten op zou breken.
Hij gebood de koene rakkers
Dat hen niemand zou aantrekken
Anders lof nog anders prijs
Door enige ding in geen wijs,
En dat hen elk met zijn daad
Vergenoegen liet zonder beraad.
Die grote heren bad hij zeer,
De soldaten bood hij meer,
De dorpers beloofde hij vrijheid.
Hij zwoer bij zijn zekerheid,
Zo wie er vloog, hij zou zijn
Eeuwig gemaakt eigen.
Toen het leger had ontvangen die keur
Gewillig al door en door,
Gingen ze met een vaart
Ter grote poort van Susa waart,
Daar Asswerus wijlen koning was,
Zoals ik hier tevoren las,
En Hester had ook daarin
Vrouw geweest en koningin.
Die van Susa hadden vrede
En gaven op die goede stede.
Aldaar in diezelfde stad
Vond Alexander grote schat,
En de gouden wijngaard mede,
Die Asswerus maken deed.
De druiven waren van dure stenen,
Beide, van grote en van kleine,
Die twijgen van zilver, de bladeren van goud.
Het was gelijk een woud,
Zo lang was het en zo breed,
Die tralie, daar hij op was gelegd
Was van ivoor en van ebbenhout,
Die kolommen algemeen,
Daar de tralie op was gericht
Waren van marmer schoon en recht.
Daar gaf hij milde de soldij,
Dure stenen en goud
En hij bereide zijn vaart
Haastig te Uxien waart.
Uxien dat is een poort,
Ik waan dat ge het zelden hebt gehoord
Van enige zo vaste stede.
De weg was ook zo nauw mede,
Dat een man van zwak verweer
Daar beletten mocht een konings leger.
Anders geen pad
Mocht men varen tot de stad
Nog met kracht nog met list.
Nauwelijks was iemand daar die wist
De rechte weg te Uxien waart.
Daar was een sultan onvervaard,
Getrouw en machtig zeer,
Medates heet die heer;
Darius was hij zo behoudt,
Zodat hij en al zijn geweld
Door hem de dood wou bezuren.
Anders geen vesting van muren
Zo was alom die stede,
Dan de natuur groeien liet
Een rots al omtrent,
Vast en sterk zoals die van Gent.
Mochten ze binnen een jaar
Beschadigen breedte van een haar;
Nochtans wou deze Alexander winnen
En zijn kracht daar laten kennen.
Ridders uit zijn leger
Koos hij van het grootste verweer,
Die de heldendaad zouden doen.
Maarschalk was daarvan Tauroen
Een ridder van grote prijs
En goede man naar zijn wijze.
Zelf ging hij met de dageraad,
Die grote heer daar het al aan staat,
En overwon terzelfder stonden,
Die ze voor die nauwe rots vonden,
Zodat hij de weg opende,
Daar men voer ter vaster stede.
Hij liet grote bomen vellen,
Daar men mee zou kwellen
Die poort en hij liet versieren
Belegeringswerktuig en steenwerpers
En daartoe menig katapult.
Hij liet maken een kasteel,
Die op vele raderen stond,
Van hout sterk en goed,
Zodat men het voort mocht drijven.
Daarop deed hij ridders klimmen,
Die de muur breken zou,
Wou men ze tegenhouden.
Maar daar was het slecht toegaan,
Daar men met ijzer zou slaan
Tegen een zelf gegroeide (bestaande) steen,
Want daar was een andere muur geen.
Aldus was het tegen volk alleen,
Daar tegen hij strijd had algemeen,
Maar hij had tegen de rotsen,
Die wild waren van grote bochten.
Nochtans dat zo menige steen
En de pijlen menigeen
Op zijn schild geschoten waren,
Zijn volk mocht niet te waren
Nog door zoet nog door zuur
Breken de vaste muur.
Hij was die voorste van dat leger,
En hij deed het meeste verweer;
Als nu wierp hij grote kiezels
Zoals het hoofd van een ezel,
Als nu ging hij graven,
Als nu wierp hij met steenwerpers,
Als nu ging hij de muur breken,
Als nu ging hij de poort steken,
Als nu dreef hij de toren beter nabij,
De kwelling van Azië
Riep, ‘schaamt u, gezellen,
Dat ge dit muurtje niet mag vellen!
Ge hebt overwonnen Azie
En menige poort ver en nabij,
Zal ge slapen voor dit kasteel,
Al is de muur vast en geheel?
Welke steden of welke muren
Zouden enigszins verduren,
Daar de Grieken voor staan?
Welk kasteel zou ontgaan,
Hij zou Alexander nijgen,
Die hij met kracht wou krijgen?
Al was hij hoog tot de troon
En daartoe sterk en schoon,
Hij zou vallen voor mij.’
Deze taal zo sprak hij;
En Tauroen stond op de kantelen
Van het houten kasteel.
Ten eerste dat de Grieken hem zagen,
Zo begon het hen wel te behagen,
En die binnen Uxien waren
Waanden de dood niet te ontkomen.
Graag zouden ze de Grieken wijken
En uit hun land strijken;
Maar ze mochten niet ontgaan.
Op de toren gingen staan
Schutters en steenwerpers mede,
Die zeer kwelden die stede.
Snel zond Medates
Dertig ridders die baden dus
De koning om lijf en leden,
En hij op nam die goede stede.
Alexander was verbolgen zeer,
Hij antwoordde min of meer,
Dan zoals ik u zeggen mag:
‘Morgenլ,’sprak hij, ‘Dan de dag
Zal ge allen de dood ontvangen,
En een zal er niet ontgaan.’
Toen men dit in Uxien hoorde,
Wat de koning hen antwoordde,
Waren ze zeer geschoffeerd
En van hart ontstelt.
En het is recht die niet wil
Met goede vrede liggen stil,
Dat hij oorlog zoveel heeft,
Dat hem berouwt dat hij leeft.
Gauw werd het toen nacht.
Medates die niet acht
Om ander ding dan om zijn lijf,
Zond boden als de ellendige,
Tot Darius moeder Cisigambis,
Die Alexander’s gevangene is,
Dat ze hem om genade bad
Hij wist wel dat de koning deed
Haar wil al openbaar,
Alsof ze zijn moeder was
Omdat hij Darius verwant was,
En ze zou gedenken dat,
Dat zijn wijf was haar nicht.
Cisigambis deed niet licht
Die boodschap die bad de knecht.
‘Er is’, sprak ze ԧeen goed recht,
Nog behoort niet ter avonturen,
Die ik nu ter wijlen bezuur,
Te doen zulke overmoed,
Al is dat mijn heer, de koning, doet.
Hoe zou ik zo koen wezen,
Dat ik hem gewaagde van deze?
Met recht vergunt hij de vriend,
Die meer bidt dan hij verdient;
Die meer genaden hoopt,
Dan hij verdient of koopt,
Hij is ongeraakt in alle wet.
Het betaamt me veel beter
Te peinzen dat ik ben gevangen,
Dan te peinzen, zonder waan,
Ik was wijlen koningin.
Ook vrees ik in mijn zin
Dat ik de koning iets verdriet,
Want ik hem zo vaak vermoei.’
Dit sprak die goede Cisigambis;
Nochtans zo bad ze de koning dit,
Of hij dat volk al wou slaan,
Dat hij de sultan liet gaan.
De goedertierenheid die ze vond
Aan de hoffelijke vijand,
Mocht ze te vollen niet beschrijven,
Al dat geboren is van wijven.
Want hij vergaf het alleen niet
De sultan dat hem is geschied,
Maar alle lieden van de stede
En van het koninkrijk mede
Vergaf hij zijn euvele moed.
Al zulke vrijheid als daar stond
Tevoren, eer hij won die stede,
Die liet men hen hebben mede;
Dus hadden ze de beste kavel,
Dat hen dus geviel; haar belasting
Liet hij het land al door en door.
Al had het wankele avontuur
Gegeven Darius die stede,
Zijn moeder had met haar bede
Die poort alzo gedaan vrede,
Zoals Alexander deed Uxien.
Gelijk toen dit was gedaan,
En Medates had ontvangen
Van Alexander de vrijheden,
Verdeelde hij zijn leger gereed.
Hij zond met Permenio
Menige ridder fier en koen,
Dat hij Darius, zijn vijand,
Zoeken zou in het vlakke land
Heimelijk en met list.
De beste die hij in het leger wist,
Hield hij nochtans in zijn schaar.
Hij voer te zoeken hier en daar
Op de kastelen van de bergen;
Permenio voer in de vlakte.
Die bergen waren hoog en breed,
Daar Alexander over reed,
Die in het land zijn van Perzië.
Nooit had dat koningskind vrij
Zo menig leed, zo menige vrees,
Als had hij in die reis.
Daar ondervond het koningskind wel,
Hoe ongestadig en hoe fel
Het avontuur is allerwegen,
Ze werd te zuur hem de zege.
Hij voer menig nauwe pad
En kroop door menig nauw gat,
Daar nooit man tevoren nog sinds
Komen dorst nog rijden.
Vaak was hij ook verdreven
En gevreesd van zijn leven
Van het volk van Perzen.
Menig koningskind zo verloor hij,
En vaak moest hij keren weer,
Als men van boven op hem wierp neer.
Grote schade was hem gedaan,
Nochtans wou hij niet teruggaan,
Eer hij overwon de Perzen,
En al dat volk ver en nabij
Die wonen op de bergen,
En meest leven bij kastanjes
En alzo wild als beesten
Hen lieten dwingen en onderwerpen.
Meteen zo kwam hem nieuws,
Dat zijn volk gevangen was
In de stad van Percepolis
Van het volk van Darius
En Permenio geschoffeerd.
Gelijk had hij versierd,
Dat hij het koen zal wreken
En die stad te stukken breken.
Nochtans moest hij overrijden
Eer hij de stad in mocht rijden
Araxes, een sterke vloed.
Ze vliegt gelijk een pluim,
Die een storm vliegen doet.
Er was meester nooit zo verstandig,
Die er bruggen maken mocht.
Wat wonder was het dat hij dacht,
Hoe hij daar over komen zou?
Want hij de poort winnen wou.
Hij merkte om de beste pas,
En waar de rots het nauwste was.
Daar maakte men binnen een nacht
Een brug met grote kracht,
Die op beide de rotsen lag.
Te allereerste dat het was dag,
Voer hij over en zijn leger.
Percepolis was zonder verweer,
En eer ze zich aankleden konden,
Heeft Macedo die stad gewonnen,
En ontstoken met Grieks vuur
Die edele poort en die dure,
Daar zo menig hier tevoren
Koning in was uitverkoren.
Voor waar zeg ik u dat
Dat Alexander nooit een stad
Won daar hij binnen vond
Zo menige dure bisanten (geld).
Nog Susa, nog Babylon,
Die rijk waren en schoon,
Ze deden niet het minste
Tegen dat in Percepolis was.
Want de koningen die hier tevoren
In Perzië waren uitverkoren,
Hadden al de dure schat
Gebracht in die grote stad.
Die zolders en kamers
Waren met goud zo geladen
Met zilver en met dure waren!
Er was alleen niet te waren
Om nuttigheid gedaan in de stede,
Maar om grote wonderlijkheid.
De Grieken liepen om de roof
En vochten er om zodat het stoof;
De vrienden vochten onderling
Om die grote dure dingen
Hier had sommige zoveel geladen,
Hij kon het dragen nog besteden
En verloor lijf en goed,
Omdat hij zoveel laadde.
Dure klederen van zijden stof,
Van purper, rood en groen
Ging men daar te stukken scheuren.
De afgoden moesten het bezuren;
Men sloeg hen af handen en voeten
En bereidde ze erg hard.
Elk nam er een deel;
Daar bleef geen geheel.
Al die schone gouden vaten
Wierpen ze op de straten.
Aldus werd dat goed verteerd,
En geheel vernield Percepolis, die edele stede,
Die Perceus maken deed,
En Meduca sloeg ter dood,
Daarvan te vertellen is wonder groot.
In deze stad zo was geboren
Die grote heer die hier tevoren
De zee met schepen bedekte,
Men leest dat hij hier kroon droeg.
Dat was Xerxes die doorvocht
Geheel Europa met zijn kracht
En de bergen slechten deed
En de zee vullen daarmee.
Nimmermeer woonde er een man,
Sinds dat Alexander het won.
Wie daarna droeg de kroon
Van Perzië, hij woonde in Babylon
Of in een andere goede poort.
Van deze weet men niet een woord,
En nauwelijks weet men waar ze stond,
Tenzij bij de grootste vloed
Araxes, die daarbij nog is,
Daar wijlen stond Percepolis.
Haar oevers zijn van marmersteen
Geplaveid schoon en rein
Aan de zijde daar wijlen stond
Percepolis die stede goed.
Nu bezie het wel, lieve vriend,
Of deze stad had verdiend
Deze kwaal en dit verlies?
Ja, zij wel, zij het zeker dit;
Want Xerxes was geboren daar,
Die Griekenland deed groot gevaar.
En toen de koning kwam in de stad,
Volgden hem drieduizend mede
Van zijn volk, zonder waan,
Die van hen waren gevangen.
Soms waren ze zonder oren,
En soms hadden ze de voeten verloren,
Soms de ogen, soms de handen,
En soms ontbraken ook de tanden,
Soms waren ze in hun voorhoofd
Getekend, dus geloof het,
Met een sleutel glooiend heet.
Eer Alexander ze zag gereed,
Waande hij dat het waren dieren.
Toen hij ze herkende, die goedertieren,
Weende hij uitermate zeer;
De rouw dwong die edele heer.
Hij zei dat ze hen troosten zouden;
Wat zo ze van hem hebben wilden,
Dat wou hij hen geven te waren.
Wilden ze in Grieken varen
En bezien wijf en kinderen;
Hij gaf hem zijn verlof ginder.
Toen beraden hen die ellendige,
Of ze wilden hun wijven
Varen te bezien en hun kinderen,
Of ze wilden blijven ginder.
Sommige wilden varen in Griekenland
En hun eigen lucht ruiken
En sommige binnen Azië blijven
En daar hun rouw drijven.
Meteen kwam Eutecioen,
Die wijlen was een grote baron
En goed geraakt in zijn taal.
‘Gij heren,’ sprak hij, ‘Nu merk wel,
Hoe zullen we van grote schande
Mogen weer komen te land?
We dorsten nauwelijks van oneer
Komen hier voor onze heer
Om hulp en om wraak.
Ik zeg het u in ware zaak,
Het meeste geluk dat ons betaamt
En elke mens die hem schaamt,
Dat is te zijn in zulk land,
Daar we zijn geheel onbekend.
Niet is alzo goed de ellendige,
Als te leiden zijn eigen lijf
In de stad daar men niet weet,
Welke leven hij eerst had geleid.
Ellendigheid ze zo wel betaamt
Die ellendige die hem schaamt!
Daar vergeet hij mee de weelderigheid
Die hij had in zijn jongheid.
Die te ver zijn vriend betrouwt,
Ik waan het vaak hem berouwt.
Ze weten niet dat die minne
En die vriendschap is wel dun.
De tranen komen erg gauw
En ze zijn snel vergaan.
Met tranen smeekt men vrienden graag,
Anders hebben ze weinig te ontberen,
En als de tranen zijn vergaan,
Zo is de vriendschap al gedaan.
Ellendige klagen in alle tijden,
En de gelukkige man is immer blijde
En heeft onwaarde de ellendige,
Is hij man of is hij wijf.
Welke man die men node beziet,
Die bemint men altijd niet;
Elk zoekt zijn gelijke,
De gelukkige gaat onder de rijke
En heeft het ellendige gelijk vergeten;
Dit mag elk bij zichzelf weten:
Elk mag de ander wel verdrieten
En zijn gezelschap vermoeien,
Ware niet dat we drieduizend tezamen
Een avontuur hier namen.
Dat wijf dat we namen door minne
En die jeugd van onze zin
En we ze door de oorlog verlieten,
Waande hen zal verdrieten,
En ze zouden zeer pruilen,
Als ze lagen met deze geknotte,
Die verloren hebben dat lid,
Dat men gebruikt op dat bed?
Ze zullen willen geneugten plegen,
Daarbij zullen ze ons node zien.
En kende je niet de wijven natuur,
Hoe fel ze is en hoe zuur?
Ze zijn veranderlijker dan de wind,
En trager dan een kind,
En wreder dan enige tiran,
En harder dan een diamant.
Die onwaardig heeft een gezonde,
Ze zouden wezen erg ontbonden
Op een ellendeling zonder leden;
Daarbij het is de wijven zede.
Ja, heb je de wereld verloren?
Daarbij bid ik u allen tevoren
Dat we zoeken enige plaats,
Daar we onze zeerheden
Leggen mogen elk bij de andere
En buiten al die lieden wandelen.’
Eutecioen die zei aldus.
Toen antwoordde Theseus,
Die was geboren van Athene:
Ԅie niet gelooft van een verminderen
Zijn verwant of zijn vriend,
Ik waan hij weinig goeds heeft verdiend.
Die is ontrouw overal,
Die alleen in het geval
Zijn vriend aldus heeft verkoren.
We waren aldus niet geboren,
Maar vijanden hebben het ons gedaan.
Hij is wel waard, zonder waan,
Alle ongeval ter kuren,
Die hem schaamt zijn avonturen.
Die zijn vriend niet zou ontfermen,
Als hij hem hoorde voor hem kermen,
Hij vertrouwt niemand wel.
Die man die is van harten fel
En van onreine manieren,
Waant dat niemand is goedertieren.
Hoe mocht ge schone dingen begeren?
Ja, en mocht ge te lande varen
Bezien verwanten, kinderen en wijf?
En waren we niet erg ellendig,
We zouden ruimen deze ellende
En varen Grieken beter ten einde,
Zodat de vrienden ons mogen begaan.
Want de zielen, zonder waan,
En de lichamen rusten beter,
Die naar hun voorouders wet
Bij hun vrienden zijn begraven.
Ik wil te land weer gaan;
Blijven andere in Perzië of in Meden,
Ik wil te land waart noch heden:Maar ik wil u eerst vertellen
Van twee vrienden, waren gezellen.
Twee koopmannen waren het hier tevoren,
Die een was van Bagdad geboren,
De andere was van Egypte land,
Hun namen zijn me onbekend.
Een deel waren ze bekend tezamen,
Want hun beider knapen kwamen
Van de ene tot de andere
Om groot goed en om amandelen
En ook om andere koopwaar.
Dus geneerden ze zich onderling.
Daarna gebeurde die dag
Dat de koopman van Bagdad
In Egypte kwam gegaan,
Daar hij goed was ontvangen
In de andere koopmans zaal,
En hij bediende hem erg goed
Acht dagen, wat toen was de zede,
En getuigde hem zijn sierheden,
Knapen, dienaars en geliefden
En allerhande melodieën.
Toen die acht dagen waren gedaan,
Werd die van Bagdad bevangen
Met een ziekte erg zeer.
Dus was droevig die andere heer;
Hij zag dat hem stond te ontzien,
Hij ontbood de geneesheren,
Die hem mocht genezen.
Ze tasten zijn pols met dezen
En ze bezagen zijn urine.
Openbaar nog stilletjes
En vonden ze euvel dat ze dachten,
Dat dit lichaam deren mocht.
Ze zeiden dat het was van minnen
En lieten het zijn waard bekennen.
Toen vroeg de waard de koopman,
Of in zijn huis wijf of man
Enige was die hij minde.
Toon ze mij, licht ik vind
Onder die lieden enig wijf,
Die me behouden mag mijn lijf.
Hij toonde hem vrouwen die goed zongen
En dansten en sprongen;
Die wou hij geen;
Hij toonde hem groot en klein
Van zijn dochters het getal,
De zieke hij ontzegde alle.
Toen had hij een jonkvrouw,
Die hij beminde op rechte trouw
En had gevoed menig jaar
En zou gauw daarnaar
Dat kind tot wijf hebben genomen,
Was ze tot haar jaren gekomen.
Die toonde hij de zieke man.
Hij zei, Ԩier ligt mijn leven aan.
Zal ik enigszins genezen,
Dat zal bij deze maagd wezen.
De waard gaf hem die jonkvrouw
En liet ze hen ook ondertrouwen,
En al dat goed ook zekerlijk,
Dat hem met haar in huwelijk
Beloofd was toen hij haar ontving.
Ook gaf hij haar al dat ding,
Die hij haar zou hebben gegeven,
Als ze zijn wijf was gebleven.
En toen het feest was gedaan,
Keerde die heer van Bagdad gelijk
Te lande waart met grote spoed
Met dat wijf en met dat goed.
Die Egyptenaar werd daarnaar,
Ik weet over hoe menig jaar,
Arm en ellendig.
Toen sprak hij, ԩk zal zonder te wachten
Tot mijn vriend gaan te Bagdad
Nog morgen eer middag,
Misschien hij doet me enig goed.’
Al naakt liep hij en te voet.
En toen hij daar kwam was het nacht.
Van honger was hij zonder kracht,
En het was een grote tempeest.
De schande deerde hem allermeest,
Zodat hij ten huis niet ging;
Hij ontzag hem een ding:
Dat hij was geheel onbekend.
Bezeerd was hij; al gelijk
Liep hij liggen in een kerk.
Vele droevige gedachten
Liepen over zijn gedachte.
Meteen een man een andere bracht
Daar gejaagd en sloeg hem dood,
En eer men het wist hij ontkwam.
De lieden hoorden dat gekrijs,
De dode mens vonden zij,
Ze wisten niet wie het had gedaan.
In de kerk kwamen ze samen
En zochten die moordenaar.
Meteen vonden ze aldaar
Die arme Egyptenaar
En vingen hem meteen
En vroegen om die moordenaar.
Hij belijdt gelijk dat hij het was,
Omdat hij liever had de dood,
Dan te leven in armoede groot.
In het gevang werd hij geleid.
‘s Morgens leidde men hem gereed
Te hangen bij de keel.
Uitwaarts liepen lieden veel;
Ze waanden dat hij het had verdiend.
Onder de andere liep zijn vriend,
Die hij groot goed had gedaan.
Hij zag hem onder de galg staan
En hij peinsde al gelijk,
Dit is hij van Egypte land,
Mijn vriend die me zo groot goed deed
En mijn lijf behield ook mede.
Ik zal door zijn wil sterven.
Toe riep hij menig maal:
‘Och! Wilde ge doden deze man?
Ik deed die moord, nu vat me aan!’
Toen lieten ze de eerste gaan
En hebben die andere gevangen.
Meteen was daar de moordenaar
En ging onder de schaar.
Hij sprak tot hemzelf, ‘Deze twee
Misdeden min nog meer;
U weet het wel, te alle stonden
Dat God wreekt alle zonden.
Het is beter u bekoopt het hier,
Dan ginder in het helse vuur.’
Toen riep hij, ‘Laat die man gaan!
Ik heb die moord alleen gedaan.’
De rechter had dus verwondering groot
En kwijten die andere van de dood.
En ving de moordenaar.
Hij wist niet wat de echte was;
Hij keerde weer met alle drieën
En liet ze de koning bezien,
Die heer was binnen Bagdad.
Toen de koning dat zag
Toen wist hij niet wie te verdoemen;
Maar hij zei ze voor hem te komen
En vergaf hen drie de moord,
Wilden ze de waarheid brengen voort.
Toen zo sprak de Egyptenaar
De waarheid hoe hij kwam tot die,
En de koopman van Bagdad
Zei hem ook het verhaal
Alzo zoals ge hebt gehoord.
De moordenaar zei voort
Die waarheid voor al die lieden
Alzo zoals het hem geschiedde.
Die nog hield echte trouw
Nimmermeer liet God ze in rouw.
Aldus zijn ze vrij gebleven.
De koopman die daar zijn leven
Avontuurde om zijn vriend,
Die het tevoren had verdiend,
Hij leidde hem huiswaarts met hem
En hij zei, ‘Vriend, nu neem!
Dat we hebben, dat is algemeen
Jong en oud, groot en klein.
Wil ge blijven hier met mij,
Ik wil dat alles algemeen zij,
En wil ge ook te lande keren,
Zo verdelen we dan met eren
Mijn goed en neem uw helft
En doe het in uw geweld!’
De Egyptenaar begeerde te land,
En ze verdeelden het goed gelijk;
Zodat te huis voer de Egyptenaar.
‘Dit heb ik gezegd daarbij’,
Sprak Theseus, ‘te mogen vinden,
Is het van wijven, is het van kinderen,
Mag geschieden aldus danige vriend.
Het is onwijs wie het heeft verdiend,
En wil hij te lande weer keren;
Blijft hij hier, dat is met eren!’
Theseus hij had gezegd.
Luttel iemand was bereid,
Zijn raad te doen graag,
Want het hen liever stond te ontberen.
Alexander deed hun wil
Graag, luid en stil;
Die in Azië blijven wou
Hij maakte hem rijk van goud
En gaf hem goed genoeg,
Die zijn hart te lande droeg,
Die gaf hij graag verlof
En zond ze in zijn moeders hof.
Toen dit Alexander had gedaan,
Liet hij zijn leger verzamelen gelijk
Andermaal zoals de koene,
En ontbood Permenioen
Haastig terzelfder steden.
Zodat hij voer in het land van Meden
Darius te zoeken met een vaart,
Zodat hij hem geenszins ontkomt.
Want Darius was overeind allerwegen
Tegen Alexanders volle zege.
Sneller dan een leeuw,
Die loopt tot zijn jongen waart,
Zo kwam hem Alexander na.
Darius was te Ebractana,
Die hoofdstad van Meden was.
Dan had hij achting dat,
Te varen samen in Bactrae land.
Maar hij hoorde al gelijk
Dat Alexander was daarbij.
Nimmermeer waande hij
Van hem te wezen ver genoeg;
Nauwelijks dat hij het verdroeg
En veranderde zijn raad.
Strijd was al zijn toeverlaat;
Hij had liever in de strijd
Te blijven, was het zijn tijd,
Dan te leven zonder eer.
Daarbij gebood die edele heer
Zijn lieden een stuk te staan
En zijn taal te verstaan:
ԗas het zaak dat ge was
Traag en bang en angstig,
En u een zorg hoe ge stierf,
Maar dat ge de dood verwierf
Was het met schande, was het met eer,
Zo zweeg ik graag, lieve heren.
Maar neen gij, ge bent zekerlijk
Gereed u te verweren deugdelijk.
Ook heb ik te waren gevonden
Trouw aan u te allen stonden
Meer dan ik heb verdiend.
Hierbij weet ik dat een vriend
Is te prijzen erg zeer.
Ik ben dus blijde hoe langer hoe meer
Dat aldus trouwe ridderlijkheid
Behoort tot mijn compagnie.
Van de Perzen die hadden leven,
Bent ge nimmer me gebleven,
En immer bent ge met me gekomen,
Daar ik heb schade genomen
En geschoffeerd was tweemaal,
Daar menige man bedierf.
Bij de trouw die ik vond aan u,
Zo durf ik wel belijden nu,
Dat ik in Perzië draag kroon;
Wijlen was mijn Babylon.
Al ben ik aldus overwonnen
Nochtans heb je me beter gegund,
Dan diegene die me overwon.
Daarbij zo wil ik zeggen dan,
Als ik u dit niet beloon,
Die grote heer van die troon
Zal het u bedanken, weet ik wel.
Wie zal wezen ook zo fel,
Of zo dol of zo verdoemd,
Die na ons in de wereld komt,
Hij zal spreken van de eer,
Die ge deed uw echte heer?
Als ge dood bent lange stond
Zal ge leven in der lieden mond.
Allerhande ding versterft
Uitgezonderd eer die men verwerft.
Hierbij zeg ik, al wou ik vlieden
Dat ik node laat geschieden
Ik heb al zulke toeverlaat,
Zou ik volgen uw raad,
Ik zou ontmoeten mijn vijand,
Daar ik hem vond in mijn land,
En hij kwam me voor mijn ogen.
Hoe lang zal ge dit gedogen,
Dat me een inkomeling heeft verdreven?
Of ik eerlijk doch mijn leven
Verliezen moest of krijgen,
Dat ik verloor in beide die strijden!
Al ben ik te onwaard overwonnen,
Zou ge me zulke schande gunnen
Dat ik dan bad mijn vijand
Dat hij me gaf in mijn land
Een kleine macht in een stede
Alzo zoals hij Macheus deed?
Kort geleden was ik heer
Van Azië en daartoe meer,
Zou me geschieden zulke schande,
Dat ik ga in mijn vijand handen,
En hij hem zou beroemen
Dat ik tot hem moest komen
En hij mij had genade gegeven?
Ik zal mijn land en mijn leven
Eerder op een dag verliezen,
Eer ik dat lachen zou kiezen.
Dus zal een dood tezamen schoon
Mijn leven nemen en mijn kroon.
Is het dat ge bent zo koen
Zoals ik ben deze daad te doen,
De Grieken nog hun koning mede
Tonen hun hovaardigheid
Nimmermeer na deze slag;
We spelen een spel ter falen,
Of we slaan ze alle dood.
Dat is onze eer veel en groot,
Of ons de God wil deren,
Als we ons land verweren,
Dat we zo die strijd bestaan,
Zodat we eerlijk einde ontvangen.
Ik bid u door mijn voorouders eer,
Die wijlen ontzien waren zeer,
En die Grieken bedwongen zo,
Dat zij alle waren droevig,
Dat elk zo eerlijk vecht,
Tegen die waren onze knechten
En nu willen zijn onze heren,
Zodat gij hebt lof en eren
Voor de goden van hemelrijk
En ook mede op aardrijk.
Aldus eindigde Darius zijn taal.
Het bekwam niet een goed
Van alle heren van dat hof.
Daar was geen gekrijs van lof,
Omdat ze waren alle bang.
Artabacus sprak met een vaart,
Die goed met de koning was
Hij volgde Darius das
ԗe zullen het graag met u
Bestaan, edele heer vrij,
En avonturen ons leven.
U willen we niet opgeven.’
Al dat volk, arm en rijk
Beloofden het algemeen.
Bessus en Narbesines,
Die alle valsheid zijn gedaan,
Kwamen voor Darius samen,
Omdat ze hem wilden vangen
En Alexandere zenden dan,
(Met hen kwam menig man,
Om te doen zulk lachen)
Volgde de koning na;
(Aldus waanden ze best te verzoenen
Tegen Alexander die koene)
Of dat ze hem wilden ontlijven
En dat ze heren wilden blijven.
Narbesines zag dat hij mocht,
Zeggen dat zijn hart dacht,
Want hij mocht het volbrengen wel.
‘Koning’, sprak hij,’ mijn taal
Zal u niet denken goed.
Maar u weet wel dat men doet
Vaak een wonde snijden,
Soms diep, soms wijd;
De arts is vaak fel;
Menig euvel geneest men wel
Met bittere drank die men maakt.
Als een schip is geraakt
Op een rots, op een zand
Men werpt uit dat gewant,
En met een grote schade
Behoudt men het lijf in menige stade.
Dit zeg ik u, koning, omdat:
- En weet u het niet, ik zeg het waarom –
Ik waan de goden zijn verbolgen
Dat u de oorlog wil vervolgen;
Want het avontuur is ons fel.
Men zal het anders beproeven wel
En denken om een nieuw geval.
Nu hoort, wat ik u zeggen zal!
Doe die kroon van u een stuk
En geef het een andere, dat raad ik,
Die uw rijk mag berechten
En geluk heeft in vechten,
Tot hier en de oorlog is gebleven
En uw vijanden zijn verdreven,
Dan zal u het weer ontvangen.
Gelijk zal dit zijn gedaan;
Indien en Bactrae land
Hebben zo menige strijder
Ze mogen er meer brengen te verweer,
Dan volk was in het eerste leger.
Och! Zullen we ter dood waart gaan
Als een schaap dat men zal slaan?
Een koene man zal die dood ontvlieden
En minnen het lijf; men ziet geschieden
Dat de bange begeert de dood,
Als hij heeft vrees groot;
Die hermelijn vernieuwt zijn leven,
Als hij is gesneefd;
De koene laat niets onbeproefd,
Hij ziet, hij merkt wat hem behoeft;
Hij sterft als hij niet verder mag;
Dus is de dood de laatste slag.
Hier is Bessus, koning, nu doe!
Geef hem de kroon! Ik zeg u hoe,
Dat hij ze u weer geven zal,
Als hij heeft bedwongen al’.
Toen dit sprak Narbesines
Verbolg hem zeer Darius dit.
Die zachte man, die goedertieren
Sprak, ‘ge slacht die felle dieren
Dat heb ik nu wel vernomen.
Bij mij zo bent u opgekomen,
Schalk, nu wou u uw heer
Doden of doen oneer.’
Dit antwoordde Darius toen
En trok het zwaard uit de schoen
En wou hem hebben geslagen dood.
Maar Bessus deed verontschuldiging groot,
Dat hij die kroon niet wilde
En bad dat hij het ontberen zou.
Hij had Darius laten vangen,
Had hij het zwaard niet weggedaan.
Ze zeiden hun tenten samen
Buiten konings tent te slaan.
Artabacus bad zijn heer
Dat hij het deed door zijn eer
Dat hij het verdroeg met gemak,
Al was het een pijnlijke zaak.
‘Heerՠ’ prak hij, ‘dit dolle woord,
Die ge nu hier hebt gehoord,
Verdraag van de uwen wel!
Alexander hij is fel
En hij komt na ons gereed.
Is het zaak dat hij het weet
Dat ze willen van ons varen,
Hij zal ons niet sparen.
Verliezen we het volk van Bactrae land,
Heer, zo zijn we geschonden.’
Darius volgde zijn raad,
Hij hield overal beraad,
En liet zijn tenten slaan.
Met rouw was hij bevangen
En met wanhoop; deze twee
Zijn meteen ellendige immermeer.
In de tenten was groot geschal,
Want het was onbestuurd al.
Darius sterfdag die was nabij,
En geen heer was hij,
Zoals hij was geweest tevoren;
Hij had rouw en grote toorn.
Bessus en Narbesines
Versierden hoe ze dus
Beste tevoren mochten komen
Dat ze hem het lijf hadden genomen.
Ze wisten wel, zou men hem vangen,
Dat men het met vrees zou bestaan,
Want die van Perzie hun heer
Graag voordeel doen en eer,
Want hij is van grote macht;
Zijn naam ontziet men dag en nacht;
Ze nijgen hem in het geval,
En ze ontzien in het ongeval.
Dus eren ze hem, hoe dat het gaat,
Is het geval goed of kwaad.
En omdat dat volk hun heer
Allerwegen doet goed en eer,
Zo dorsten ze hem niet te vangen,
Nog met kracht dood slaan.
Daarbij versierden ze, ze zouden tonen
Groot ongeduld voor zijn ogen
En grote onschuld bieden
En zeggen dat ze met hun lieden
Beide, lief en leed
Met hem willen gedogen gereed.
De volgende dag ter zonsopgang
Blies men een bazuin lang.
Darius zei de tenten op te breken.
Zij twee kwamen toegestreken
Met lieden van hun hulde
En boden hun onschuld
En baden hem grote genade.
Maar in het hart hadden ze hem verraden,
Want ze de kroon wilden dragen.
Darius zat op een wagen
Nog toen schitterend en mooi,
Versierd met een koningskroon.
De andere lagen op de aarde
Ootmoedig voor zijn paarden,
Ze boden hem eer terzelfder stonden,
Nochtans dat ze hem sinds bonden.
Ze weenden en de oude man
Geloofde het en weende dan.
Nochtans berouwde dat ze niet
Dat ze om de moordaad peinsden iets
Door alles dat ze wel zagen,
Dat die oude man van dagen
Hoffelijk was en goedertieren
En hij het hen vergaf snel.
Nochtans wist hij wel ter kuren
Dat zij twee en het avontuur
In alle doen tegen hem waren.
Hij peinsde dat hij zou ontvaren
Alexander alles dat hij mag,
Want hij hem alleen ontzag.
Met Darius was een baron,
Die geheten was Patroen
En uit Griekenland geboren.
Hij had zijn land verloren,
Toen Alexander Athene won.
Onder hem was menig man;
Hij had bij die jaren.
Getrouw was hij ook te waren
En Darius vriend zoals het wel scheen.
Met zijn vrienden menigeen,
Zodat hij voer bij Darius zijde.
Hij wist wel en was droevig,
Dat de koning was verraden.
Toen hij mocht op een tijd,
‘Koning,’ zei hij ‘Tarbesines
En Bessus ze vermeten hen dat,
Dat ze u immer willen slaan.
Ze zullen het heden nog bestaan,
Alzo zoals ik heb vernomen.
Hierom ben ik tot u gekomen,
Dat u me laat uw lijf beschermen;
Met hen kan u niet rusten.
Vanavond laat uw tenten slaan
Onder de onze, dat is goed gedaan.
Griekenland en Europa-land
Hebben we verloren, dat is u bekend,
Nog in Bactrea, nog in Indien
Weet u wel dat we vinden
Land nog huis, wijf nog kind
We hebben anders niets,
Dan we hopen tot u.
Ik bid u nimmer, koning vrij,
Dat u doet dit ding
Want ik ben een inkomeling
Zag ik dat iemand van het leger
Voor u wou staan ter verweer.’
Nu weet ik wel dat alle ding,
Die de hemelse koning
Heeft gemaakt met zijn kracht,
Zodat ze beide dag en nacht
Alzo gaan zoals hij gebiedt.
Omdat zowat nu geschiedt,
Wil God het niet toestaan,
Men mag het altijd niet volbrengen.
Bij Darius zeg ik u dat.
Hij ontging tot een stad
Meteen wilde hij het doen,
Dat hem aanraadde zijn ridder Patroen.
Hij liet geschieden het gebod onze heer.
Zijn antwoord wil ik u leren:
‘Dat heb ik vaak ondervonden
Uw trouw in alle stonden,
Nochtans wil ik niet verlaten
Mijn lieden en haten.
Hoe mag ik van hen scheiden?
Ik wil met hen mijn lijf lijden,
Want ik heb hen zonder waan
Menige hoffelijkheid gedaan
En opgehouden van de wieg.
Ik heb liever dat ze me bedriegen,
Dan dat hen van mij kwaad geschiedt.
Wat zo het avontuur gebiedt,
Wil ik eerder laten geschieden,
Eer ik van hen wil vlieden.
Is hen mijn dood bekwaam
En mijn leven ongaangenaam,
Ik heb geleefd al te veel,
Ik sterf graag, ik bied de keel.’
Patroen werd zo te ongemak,
Toen hij hoorde deze zaak,
Hij verloor de hoop al
Om Darius grote ongeval.
Hij keerde onder de Griekse scharen,
Die onder zijn banieren waren,
En zei hen dat ze waren gereed
Te gedogen lief en leed
Om de konings Darius recht.
Bessus die kwade knecht,
Die hemzelf schuldig kende
Dat hij Darius dood zeer minde
- Grieks kon hij niet verstaan –
Hij ontzag hem zonder waan
Dat Patroen zijn geweld.
En het is openbaar genoeg,
Wie zo vals is en fel,
Hij vertrouwt niemand goed.
Hij vroeg een tolk,
Die Grieks en Sarrazins kan,
Wat die Griek had gezegd.
Toen hij het wist wel gereed,
Zou hij Darius hebben verslagen.
Maar hij ontzag hem dat daartegen
Patroen zou hebben staan.
Hij peinsde hij zou hem vangen
En Alexander presenteren,
Zo zou hij hem niet deren.
Dus waande hij allerbest te winnen
Alexanders hulde en minne.
Hierbij verstelde hij deze moord
Tot de nacht en voer beter voort.
Nacht is recht de kwade doen,
Die graag de deugd niet pleegt,
‘s Nachts als men die kwaadheid doet
Die men op de dag niet zien moet;
Want dan is de bange koen
Een onbeschaamd ding te doen.
Toen kwam Bessus tot de koning
En bedankte hem dat ding
Vals met schone taal
Dat hij zo hoffelijk en zo goed
Patroen’s raad had ontzegd,
Die hem tevoren was gelegd.
Hij zei, ‘Heer, nu merk wel,
Patroen is vals en fel,
Had hij u, hij wou nimmer,
Hij zou u leveren aan zijn heer;
Mocht hij u vangen, hij zou u geven
Alexander die uw leven
Nemen zou jammerlijk.
Het is geen wonder zekerlijk
Dat zij het geheel te koop geven,
Die niets achten op hun leven.
Ja, slaat hij in dat avontuur
Zijn lijf om een kleine huur?
Een man die is een inkomeling,
Een ellendige en een arme mens
Zonder wijf en zonder kinderen,
En nu is hier en nu ginder,
En ook niets anders heeft,
Dan dat hij bij zijn soldij leeft,
Die is ongestadiger dan een riet,
Dat de wind volgt en vliedt.’
Bessus eindigde zijn taal;
Darius geloofde het erg goed,
Nochtans wist hij erg wel
Dat het waar was en niet anders,
Dat hij van Patroen hoort.
Want het was zo gekomen voort
Dat hij niet mocht ontgaan.
Zonder hoop en in vrees was hij bevangen.
Het dacht hem te wezen erg kwaad
Te laten zijn lieden raadt,
Nochtans dat hij hem niet gelooft.
Hij was gereed te bieden het hoofd,
Welke tijd dat ze hem wilden slaan.
In deze wil was hij bevangen.
Het was zijn dood ter einde.
Dat zesde boek neemt hier einde.Dat zevende boek.
Hier ga ik weer aan dat verhaal.
Darius leefde zonder feesten,
Omdat hij wist zonder waan
Dat hij niet mocht ontgaan.
En het ging te avond waart.
Zijn eigen geest was bang
En bedroefd tot de dood;
Rouw had hij en jammer groot.
De zon begon onder te gaan,
Droevig was ze gedaan,
Gelijk of ze had geweend.
Men mag wel weten wat ze meent.
Ze bleef lang staan stil
Om de konings Darius wil,
Door hem te verlengen zijn lijf.
De maan vertraagde zonder blijf,
Want ze node wou zien
Dat leed dat daar zou geschieden.
Dus voortekende ze zijn dood.
Maar zowat zo God gebood,
Dat mocht nooit blijven:
Ze moesten hun gang vol drijven,
Alzo zoals ze hadden begonnen.
Nu hoort voort van de zon:
Al was het haar leed, ze ging te hof,
En de koning van grote lof,
Die wijlen was Azië onderdanig,
Liet zijn tenten slaan.
Zijn ridders gingen slapen
En bedienden en knapen.
Zelf weende hij erg zeer
Darius, want die edele heer
Waande wel al zonder sage
Dat hij immer voor de dag
Sterven moest.
Wat zal hij doen?
Hij sloot dat paviljoen.
Maar het is graag kwaad
dat verstaat,
Dat de mens komt tevoren,
Als hij waant te hebben verloren
Zijn lijf, van tijd tot tijd
En hij alleen is en droevig.
Hij sprak tegen zijn eigen zin
Deze taal, meer of minder.
ԏ wi, felle Jupiter!
Of ik het wel zeggen durf
Vader en heer van de goden,
Och, helpt u me in die node?
Wat laat u me leed bezuren!
Waar heb ik deze avonturen
Verdiend en dit ongeval?
O wie, gij God, bezie dit al!
Waar verdiende ik deze pijn,
Daar me nu in staat te zijn?
Ja en heb ik ook niet dit verdiend
Dat ik sterf onder mijn vriend,
Nog zeker leven mag,
Daar ik ben menige dag
Koning en heer geweest.
Nu staan ze naar dat leven van mij.
Of ik met onrecht heb gedragen
De kroon van Azië in mijn dagen,
En of ik kwalijk heb berecht
Die landen beide nu en echt,
En of ik breken wilde de wet,
Die mijn voorouders hebben gezet,
En of ik heb geregeerd het land
En de steden als een tiran
En of ik ook vals
Te enige stede in mijn rijk
De armen heb ontwezen zijn erve
Door de rijke mans behoefte,
En of ik door minne of door winst
Heb onterfd mijn lieden,
En of ik vonnissen heb verkocht
Door present dat me is gebracht,
Of dat van mijn lieden een
Hem beklaagde dat ik zijn leen
Ontwezen heb enige maal,
Dat van recht hem verstierf,
En ik recht heb gegeven
En trouw in al mijn leven:
Dan is het recht dat ik het vergolden
Met de dood op dit veld.
Ziet, gij God, heb ik misdaan,
Zo wil ik het bekopen samen.
Genoeg heb ik geleid dit leven;
Als ge wilt zal ik het begeven.
Bessus komt en slaat me dan,
Narbesines, die felle man,
Kom en stort mijn bloed
En verkoelt er mede zijn gemoed.
Maar als ik op aardrijk
Heb geleefd redelijk,
En ik reden en recht
Heb gedaan nu en echt,
Alzo zoals het beschreven staat
Tenzij dat ik enig kwaad
Met mijn lijf heb gedaan
Dat me de natuur liet bestaan
Zo bid ik alle goden,
Die me maakten en geboden,
Dat ze me beschermen moeten
Voor diegene die me misgunnen,
Dat is Bessus en Narbesines.
Gij God, bedenkt u dit
Dat gij hen alleen laat bekopen
Die moorddaad daar ze om lopen,
En ik met recht moet leven;
Die het verdient, hij moet sneven.
En als dat zaak is dat de goden
Dat hebben vast in hun geboden,
En of alzo is voorzegt
Dat mijn leven u is leed,
En Atropos, die het geheel verslaat,
Breken wil mijn draad,
Daar mijn leven aan staat al:
Waarom is het dat een ander zal
Meer macht hebben op mij,
Dan ik zelf? Ik zeg u waarom:
Waarom zal me Bessus slaan,
En ik de Grieken ben ontgaan?
Ja, heb ik nog mijn leven?
En mijn handen zijn me gebleven,
En ik heb nog een zwaard;
Ik zal me doden met een vaart,
Zo doden me niet die schalken.’
Dit sprak hij en aan een balk
Van de tent hing een zwaard;
Toen trok hij het tot hem waart.
Toen zag het een hermafrodiet en liep
Uit de tent en riep.
Toen werd daar de jammer groot,
Men zei, de koning is dood.
Al die edele baronnen
Kwamen te paviljoen
En sloegen hun handen tezamen,
Toen ze dat nieuws vernamen.
Beide, ridders en knapen
Dorsten hen niet te wapenen,
Want ze toen alle waanden des
Dat Bessus en Narbesines
Hadden verslagen hun heer.
De Perzen hadden door hun eer
Graag wapens aangedaan;
Maar ze durfden het niet te bestaan,
Want ze waren alle in gevaar
Van de kwade schalkse schaar,
En door de vrees van de dood
Lieten ze die heer in die nood
Meteen kwamen de moordenaars
Goed gewapend met hun scharen
En met hun blanke zwaarden
En doorreden met hun paarden
De Perzen die bij hun heer
Staan en zich troosten van het zeer,
En hebben hem dat zwaard genomen.
Met een vaart zo zijn ze gekomen
En waanden hem dood te vinden.
Gelijk lieten ze hem binden
En slaan in vaste boeien.
Ai ellendige, wat zal je doen?
Hoe ongestadig is dat geval
Dat tot dit leven behoort al!
Hoe veranderlijk is het avontuur!
Die wijlen had zijn kuur
Van het oosten tot het westen
En voer op een gouden wagen,
En die zoveel lieden ontzagen,
God weet, al nu te deze stonden
Hebben zijn knechten hem gebonden
En op een nauwe wagen
Gelegd die hem tevoren ontzagen.
Nochtans doordat ze hun heer
Zouden doen enige eer,
Liet Bessus die heer van hem
Beslaan in gouden ring.
Ze roofden met grote schaamte
Konings schat en zijn huisraad,
Alsof het was in een strijd.
Ze laadden in korte tijd
Beide, wagens en karren.
Ze dorsten niet te wachten,
Toen ze die kwaadheid hadden gedaan;
Ze hielden hun heer gevangen
En ze ontkwamen want ze ontzagen
Dat hen Alexander zou jagen.
Waar vlieg je? Wat volg je na,
Schande van geheel Azië,
Schalken, kwade moordenaars,
Onreine knechten, kwaad gepaard,
Vondelingen van niets gekomen?
God moet u verdoemen!
Welk land zal u onthouden?
Waar zal je schuilen? in welke wouden?
Ge hebt gevangen uw heer,
Wie zal zo koen zijn immermeer,
Die met u zal durven leven?
Ja, en heb je uw heer verdreven?
En ook, eer hij u zal ontgaan,
Zal ge hem dorpsachtig verslaan.
Toen dit ding geschiedde,
Kwam Alexander en zijn lieden,
De kwelling van Azië,
En volgden Darius na.
Tot Ebractana was hij gekomen,
Want hij had het bericht vernomen
Dat Darius was in die stede.
Nu hoor wat Alexander deed!
Toen hij dat bericht had gehoord,
Belegerde hij alom die poort;
Hij waande Darius te vinden daar.
Hij had achting voor waar
Die poort te slechten nevens de aarde
En geheel te slaan met het zwaard.
Toen zeiden hen die van de poort
Dat Darius was gevlogen beter voort
En gaven de sleutels van de stede
En zeiden dat hij was in Meden
En hij Perzië had verlaten.
Toen voer de koning zijn straten
Te lande van Meden waart
Darius zoeken met een vaart;
Daarna wou hij in Bactrae varen.
Toen kwam een bode tot hem te waren,
Die hem zei min of meer,
Dan hoe het verging met zijn heer,
En hoe hem vingen zijn lieden,
Min of meer dan zoals het geschiedde.
Toen Alexander dat hoorde,
Had hij verwondering van het woord
En riep beter nabij zijn baronnen
Clitus en Permenioen
En andere veel die er waren.
‘Gezellen’, sprak hij, ‘Laat ons gaan
Doen een kleine arbeid,
Ons is er groot lof van bereid.
Darius is hierbij gevangen
Van zijn lieden, zonder waan,
Die hem zijn leven maken te zuur
En laten hem hebben kwaad avontuur.
Of hij is jammerlijk dood,
Of hij leeft in grote nood.
Ik wil dat we haastig
Na volgen de koning rijk.
Al is hij onze vijand,
Laat ons volgen al gelijk.
Het is eer ook alzo groot
Die vijand te helpen uit de nood,
Als hij geworden is ellendig,
Zoals te nemen zijn lijf
En als te vangen in een strijd.’
Die heren riepen al met ijver
Dat ze door vrees nog door dood
Hem verlieten in enige nood.
Die gesel van aardrijk
Schaarde zijn volk tot dat doel
En ging zonder logeren bij nacht
Achter Darius aan met grote kracht
Zodat ze altijd niet sliepen.
De paarden haasten en liepen
Snel met grote gang.
Zelf voer hij min of meer,
Dan alsof hij een tijger ware,
En hij zocht hier en daar,
Die hem zijn jongen nam.
Dus zo voer hij erg gram
En peinsde wat daar geschiedde.
Hem volgden al zijn lieden.
Nu is Alexander zo nabij gekomen,
Dat hij de plaats heeft vernomen,
Daar Bessus die heer ving.
Toen kwamen tegen de koning
Twee van Darius lieden geraakt,
Die met hem hebben vrede gemaakt,
Want ze die verraders schaar
Haten en hadden onwaarde.
Met deze twee heeft Alexander
Die weg bestaan en menig ander,
Want hen waren de straten bekend.
Het was zo nabij aan de avond,
Dat men die sterren mocht zien.
Alexander hij schaarde meteen
Al zijn volk in vieren
En voer in die manieren,
Zodat de ene schaar spreken mocht
Tot de andere als ze hen raakte.
Dus voer hij met grote kracht
Totdat het was middernacht.
Meteen kwam Brocubelus,
Een ridder uit Darius huis,
En zei al openbaar
Dat het maar een mijl was
En een halve ook daarmede
Al tot dezelfde stede,
Daar Bessus die moordenaar
Lag met zijn schaar.
‘Wacht, hoe ge vaart derwaarts!
Wacht dat ge gewapend vaart!
Dat u dat moorddadige volk
Mag beschadigen niet;
Want die graag genade hoopt
Hem een zorg welke dood hij beloopt.
Hierbij zijn ze van grote verweer
De moordenaar en zijn leger.’;
Dit waren Brocubelus woorden.
Toen het de Griekse schaar hoorde
En Alexander, die heer,
Hadden ze te meer verlangen
De moordenaars te bestaan.
Met grote haast voeren ze vandaan
Van middernacht tot de dageraad.
Toen mocht men horen dat beraad
En de wagens horen kraken
En Bessus kwellen van verre,
En elk mocht de andere wel zien,
Van die er volgen en vlieden;
Was er het stuiven van de modder
Heeft de helderheid geheel tegengehouden.
Alexander zei dat leger te staan,
Omdat het stuiven zou vergaan,
En hij daarbij bekennen mocht
De moordenaars die hij zocht.
Bessus liet de ogen omgaan
Van een berg, daar hij stond
Was hoog boven alle land.
Hij zag komen zijn vijanden
Blikkerend en gewapend wel
En menige voetganger fel.
Gelijk was hij in gevaar.
Het is recht want elke moordenaar
Is koener te doen een moord,
Dan te doen een goede daad.
Toen de Grieken Bessus zagen,
Begon het hen erg goed te behagen.
Ze zochten hem met grote macht,
Al hadden ze ongedeelde kracht.
Had Bessus geweest alzo koen
Enige hoge daad te doen,
Als hij te verraden was:
Ik durf me wel vermetele dat
Hij had zo menige koene degen
Hij had al die Grieken wel verslagen
En gewroken Azië land;
Want hij had in zijn beheer
Veel meer volk dan Alexander
En geduchter dan een ander.
Zijn volk had meer kracht,
Want het sliep ook die hele nacht
En had gehad groot gemak,
Dat de Grieken geheel ontbrak.
Maar de angst en de vrees
Van de edele Griekse reus
En ook Alexanders naam,
Die menige koning liet beschamen,
En die menige strijd won,
Maakte zo bang menige man,
Die Bessus enige eer gunnen,
Dat ze waanden zijn overwonnen.
Ze schoten hun wapens af
En vlogen al door dat stof,
Gelijk of het waren onedele lieden.
Nu hoort een deel wat daar geschiedde
Toen dat de verraders zagen,
Liepen ze tot Darius wagen
Narbesines en Bessus
En spraken te Darius aldus:
‘Als uw hart vlieden begeert,
Zo zit gelijk op een paard
En vliedt, de Grieken komen!
Vaar met ons het zal je verheugen;
Dan mag u behouden uw lijf.’
Darius had onwaardig hun bedrijf,
Hij zei, hij deed het niet,
Wat zo hem daarna geschiedt.
‘Ik bid nog mijn goden,
Opdat ge me wil doden,
Ze zullen wreken mijn rouw;
De edele Alexanders trouw
Bid ik al wenend om wraak.
Ik volg u door geen zaak;
Ge bent moorddadig en fel.
De dood vergenoegt me erg goed,
En ze zal me niet verschrikken
Geen misval zal me te waren
Kwade knechten laten volgen.
Al is me het avontuur verbolgen,
Ze mag me deren nimmer.
Al doodt ge me nu, gij twee,
Dat is me dat laatste ongeval
Dat me het avontuur geven zal.’
Kwalijk bekwamen deze woorden
Diegenen die ze hebben gehoord.
Bessus en Narbesines
Verbolgen hen zeer, dus is het gewis,
En schoten op Darius, hun heer,
Menige spies en menig schot.
Ze gaven hem menige diepe wonde.
Ze misten hem toch terzelfder stonde,
Dat ze hem in het hart niet raakten.
Maar de paarden die de wagen bracht,
Sloegen ze dood omdat ze dachten
Dat ze hen niet volgen mochten.
Hen twee sloeg Bessus, de dief,
Die Darius had erg lief.
Gelijk toen dit was gedaan,
Begonnen ze de vlucht te bestaan.
Bessus vloog in Bactrae land,
Narbesines vloog ook gelijk
In dat land van Yrcanie.
Hun twee compagnieën
Vlogen hier en daar waar ze dachten
Dat ze zich ophouden mochten.
Daar bleven vijfhonderd admiralen
Gewapend uitermate goed,
Die door recht en de eer van het land
Wilden vechten tegen de vijand,
Want ze waanden zich te verweren.
Ook schaamden ze zich de oneer,
Dat ze behouden zouden het leven
En hun heer was dood gebleven.
Nochtans dat ze in twijfel waren,
Of ze heen zouden varen,
Of hun vijanden weerstaan,
Meteen zo kwamen vrijwel gelijk
Uit het dal de edele Grieken,
Die de nacht al doorbrachten,
Op de berg daar ze zien
Menige edele ridder vlieden.
Die Grieken waren van grote strijdlust
En hadden de hele zin tot de strijd.
Wonder dat de koning deed.
Permenio en Philotas mede
Clitus en Antigonus
Cenus ende Craterus
Polistratus ende Polipercoen
Mocht men zien wonder doen.
Tholomeus en Efestio
Deden het recht beide alzo,
Dat hij ze prees die het zag.
Daar bleef menigeen op die dag.
Men ging daar houwen en slaan;
De bange mocht niet ontgaan,
Nog ontkruipen, nog ontvlieden;
En mocht de koenen niet geschieden
Dat ze zich verweren mochten.
Menig was daar die verkocht,
Eer hij stierf zijn lijf wel duur.
Nu hoor een wonderlijke manier!
Het schreef diegene die het al zag,
Dat men nauwelijks geloven mag:
Men ving de bange en sloeg de koene.
Daar waren veel meer baronnen
Gevangen dan in de strijd te waren
Als er Grieken waren.
Nochtans zo bleef er ook dood
Drieduizend die verweer groot
Deden eer ze het lijf verloren;
Het waren prinsen uitverkoren.
De strijd was sterk en groot
Totdat de koning gebood
Dat men het vechten zou laten
En plegen voort in die mate;
Dat men liet dat strijden blijven.
Daar was genoeg de ellendige!
Zo menig man was er gevangen,
Zodat ze in troepen als beesten gaan;
Nochtans bleven er meer dood.
Daar was ridder nog genoot,
Die wist waar Darius ware.
En men zocht hem hier en daar
Op al de wagens daar ze mochten
Vinden die koning die ze zochten.
Maar ik waan dat ze hem niet vonden,
Want de paarden die de dieven verwonden,
Hadden hem gevoerd in een dal,
Daar het gelijk was overal
Bij een straat op een vloed.
Hij was zwak en leefde nauwelijks.
Die vloed heet Albene,
Tussen Brandijs en de Swene
Het zijn niet drie zo zachte beken,
Uit een rots komen ze gestreken
En lopen over een zacht zand.
Daar kwam gelopen gelijk
Polistratus, een Griekse man,
Die erg grote dorst had
In die strijd die men daar vocht.
De Albene heeft hij gedacht;
Met een haast kwam hij gereden
En bijna was hij weg gegaan;
Toen hij toch zag
Die wagen daar Darius op lag,
Staande al onbedekt,
Want het was te stukken gescheurd,
En de paarden zag hij gewond.
Derwaarts voer hij in korte stond;
Darius vond hij daar ter plaatse
Zeer gewond en ook mede
In het einde van zijn leven
En gelijk een ellendige.
Ongelijk was hij die grote heer,
Die wijlen met grote eer
Tegen Alexander kwam te strijd,
En die heer met grote eer
Was van Perzen en van Meden
En van vele goede steden.
Polistratus kon hem wel
Beide, Indische en Griekse taal.
Hij vroeg hem wie dat hij was.
‘Gij vriend’, sprak hij, ‘kom dichterbij!
Bent u een Griek?’
‘Ja ik, wie u?’
‘Hoor naar mij, ik zeg u nu,
Ik was Darius wijlen eerder.
Nu heb ik geen geluk meer,
Dan dat u verstaat mijn taal.
Het avontuur heeft me wel
Geholpen en ik dank haar zeer.
Hoor mij en ik bid nimmer.
O wie, als het mocht geschieden,
Hoe graag zou ik zien
Alexander, als het alzo ware,
En zeggen hem dat ik begeer!
Ik wou dat hij mijn einde zag
En hij hoorde mijn klaag!
We zouden zo tezamen spreken,
Zodat we die nijd geheel zouden breken
En vrede maken van oorlogen.
Maar dit wil niet gedogen
Het avontuur en onze goden;
Hiertoe zal u wezen bode
Tot Alexander en ga
En zeg hem van mij grote dank,
En dat hij het met recht heeft verdiend.
Want hij was z’n grote vriend
Mijn kind Darius en mijn moeder
Mijn zuster Dymen en mijn broeder
En Rixcolien mijn dochter.
Zijn vriendschap is veel zachter,
Dan de vriendschap van mijn lieden,
Die me aldus kwalijk verrieden,
Want hij heeft de mijnen gegeven
Groot goed en ook hun leven,
En diegene hebben me gedood,
Die ik deed eer groot,
En die ik gaf land en goed.
Met recht zou ik onbehoed
Hebben onder hen geweest,
Die me namen het leven van mij.
Dus beloonden me mijn vrienden
Daar ik deugden tegen verdiende.
Daarom bid ik uw heer
Dat hij me wreekt alzo zeer,
Zoals hij wou dat ik deed
En me was gebeurd tijd,
En diegenen doen zulk recht,
Zoals men schuldig is die knecht
Te doen die zijn heer verslaat
Vals met een moorddaad.
Want hij mag van mijn dood
Voorbeeld nemen erg groot,
En alle koningen die nu leven,
Die de lieden gebod uitgeven,
Mogen wachten hen bij mij.
Zie dat hij zulke rechter is,
Die grote heer, van deze daad,
En hen zo beloont hun kwaad,
Zodat ze hebben geen lachen,
Dat men niet zegt hierna.
‘Alexander wraakte schandelijk
Darius die koning rijk.’
Dit was ook grote schande.
Zeg hem mijn einde,
Alexander, die hoffelijke koning,
Dat hij schuwt dusdanige ding.
Merk mijn dood en wreek dan
Mijn lachen als rechtvaardig man.
Ik bid de goden van hierboven,
Daar we allen aan geloven,
En de goden van de hel,
Daar ik wezen zal gezel
Opdat ze me deze bede dan geven
In bid nimmer in al mijn leven
Ik bid dat die omgang
Over breed en over lang
Van de wereld wezen moet
Onder Alexanders voeten.
Zeg hem dat hij me begraaft
Edel met grote have,
Zoals hij Telico, mijn wijf, deed.
Dit is Darius laatste bede.’
Meteen trok hij een ring
En een jaspis goud fijn,
Dat hij het droeg tot een present
De koning in zijn tent.
En dat koude van de dood
Kwam tot zijn hart zo groot,
Zodat hem ziel en lijf verschoot.
De geest voer heen en liet
Dat arme lichaam dood en koud
En voer in het Gods geweld.Zalig waren alle zielen
Wisten we eer we vielen
In de kwaadheid, in de zonden,
Welke kwelling dat we vonden,
Daar men die zonden in bekoopt,
Die men in dit lijf beloopt.
Wisten we in dit leven mede,
Hoe groot is die helderheid,
Daar de zalige zullen varen,
Zo zouden we niet begeren
Aardse goed en verkiezen,
Daar we de ziel bij verliezen.
Onzuiverheid van lichaam
Zou ons niet zijn bekwaam,
We zouden niet bejagen
Land en paard, huis en wagen
In dure mede, in dure wijn,
Daar die gulzigaards graag in zijn.
Wijn, kruidenwijn en schuimwijn
Zouden niet zijn zo waardevol,
Dat men zoveel zou ingieten
Dat het kwam tot verdriet.
Wisten priesters en klerken,
Bisschoppen en heren van de kerk
De rouw van de helse pijn,
Daar hen in staat te zijn,
Ze zouden schuwen simonie,
Ze zouden node hun neven
Die grote, vette uitkeringen geven,
Eer zij het terecht waard waren.
Men zou niet verkopen, te waren,
Onze heren erve, nog verhuren
Geloofden ze wel die schrifturen.
Gods erve, dat is kerkelijk goed,
Hij stortte er om zijn bloed,
Dat zouden hebben zijn lieden.
Door vriendschap en door winst
Een rijk man die nauwelijks kan bidden
Zijn paternoster en zijn credo,
Heeft uitkeringen en personeel.
Een arme klerk die bij hem staat,
Die ter kuur goed is gefundeerd,
Heeft nauwelijks dat hij verteert.
Hierbij wordt geestelijkheid onwaardig,
Die te menige heeft begeerd.
Wisten ze het loon van de daad
Ze zouden schuwen dit beraad.
Had de heerschappij ook geloof
Welke grote zonden was roof,
Ze zouden niet zoveel strijden,
Nog oorlogen, nog ook berijden.
Frederik had, zoals ik waan,
De paus niet verdreven vandaan,
Die geheten was Innocentius,
Had hij voorzien de kwelling,
Die hij gedoogt al gelijk.
O wie, als ons was bekend
Die zware val, dat zware sneven
Daar menige boze in is gebleven
En de ketel daar hij in kookt
Die kwade die in de hel valt!
Maar dit onzalige aardse goed
Verblind zo de mensen gemoed;
Als we volgen dat gewin
En die rijkheid wordt erin,
Bedriegt het mensen vlees de geest;
Dit is dat ons deert allermeest.
Hen laat de zielen niet gedenken,
Hoe samen dat lichaam zal stinken,
Hen laat ons niet gedenken dat
Wie onze schepper was,
Nog waarheen de ziel gaat,
Als ze van het lichaam scheidt.
Hierbij vergeten we de deugd;
Hierbij begeert de dolle jeugd,
Dat de natuur weerstaat;
Hierbij doet de mens kwaad,
En hij bezorgt zich altijd niet,
Wat de zielen geschiedt.
Bij deze taal is het ook recht
Dat Bessus, die kwade knecht,
Niet ontzag de wereld schande,
Nog ook de helse vijanden,
Nog de God van zijn wet,
Hij heeft zijn ziel besmet
Met zijn eigen heer dood.
Daaraan deed hij kwaadheid groot.
Nochtans Darius, al bent u gebleven,
Jacob heeft een deel beschreven
In Diets uw oorlog en uw doen.
Meester Wouter van Tsastelioen
Hij voorzei in Latijn aldus,
Alzo zoals Sint Hieronymus
Eerste maal beschreef met grote pijn
Uit het Grieks in Latijn:
Al bent u dood, men zal u eren
En lof spreken immermeer,
Beide, in Waals en in Hebreeuws
En in Grieks en in Chaldees
En in Diets en in Latijn;
Dat zal uw grote eer zijn.
Uw naam zal immer leven
Al is uw lichaam dood gebleven.
Polistratus kwam gevaren
Haastig met het bericht
En gaf Alexander het present,
Dat hem Darius had gezonden,
Dat was de gouden ring,
En zei hem de taal van hem.
Toen Alexander had gehoord
Al dit konings Darius woord,
Voer hij met haast gelijk
Daar hij die dode koning vond.
Toen hij hem zag alzo gewond,
Weende hij zeer terzelfder stond.
Hij ging zitten op die wagen
En begon zeer te klagen;
Hij had vergeten al de nijd,
Die tussen hen was lange tijd.
Hij weende om zijn dood,
Daar hij tevoren pijn groot
Vaak had omgedaan,
Hoe dat hij hem mocht verslaan.
Meteen nam hij wel gereed
Met de hand zijn pelzen kleed,
Zijn ogen droogde hij met de slippen,
Met droevig hart sprak hij dit:
‘Andere troost in dit lijf
Zo heeft die ellendige,
Uitgezonderd dat de grote eer
En de naam immermeer
En de daad die men van hem zegt,
Dat daaraan geen einde ligt.
Edele koning Darius van Meden,
Van Parten, van menige steden
En van het land van Perzen,
Men zal ver en ook nabij
Van uw grote daden spreken,
En dit zal u niet ontbreken,
Uw geest en durf en uw daad
Alzo lang zoals de wereld staat.
U zal zeer geloofd wezen,
Men zal van uw daden lezen,
Omdat u was zo koen,
Dat u tegen de Griekse baronnen
En tegen de koning hun heer
Strijden durft, dat was grote eer.
Dat is de allergrootste prijs,
Die u mag hebben in enige wijs.
Had dat mogen geschieden
Dat ik u levend had gezien,
U zou het hebben beproefd wel,
Dat zachter is dan iets anders,
Me te zijn onderdaan;
U zou wezen zonder waan
Boven alle koningen heer,
Uitgezonderd van mij en nimmer;
Uw gelijke was geen ander,
Uitgezonderd alleen Alexander.
Toen dat die schalken beide
U sloegen - het werd hem te leed –
En uw grauwe haar uitstaken:
Dit zal ik niet vergeten,
Omdat men zeggen zal na mij
Dat ik een hoffelijke overwinnaar zij.
Al was ik ten eerste uw vijand,
Mijn zwaard en mijn rechterhand
Zullen doen wraak groot
Op uw vijanden door uw dood.
Alzo waarlijk moet ik doorvaren
Al de wereld met mijn scharen
Van het oosten tot het westen
En de meren al omtrent,
En de eilanden van de zee
En Frankrijk doen zo’n pijn,
Dat ze moeten gaan in hand
Met al die van Rijnprovincie,
Alzo waarlijk moet ik lijden
Sint Bernhard de berg in die tijden
En dwingen het volk van Spanje
En het wrede volk van Duitsland,
Puglia en Lombardije
En dat land van Roemenië
En die kracht van Rome breken,
Als ik uw dood zal wreken.’;
Dit was Alexanders taal.
Toen liet hij balsemen goed
Met dure kruiden die koning.
Dat deed die heer om dat ding,
Dat hij niet rieken zou,
Want men begroef hem niet zo gauw.
Hij liet eerst maken een graf,
Daar hij groot goed om gaf.
Twee marmerstenen duur en goed,
Daar veel aan geschreven stond,
Waren gelegd de ene boven de andere.
Daaraan stonden salamanders
En ook velerhande dier.
De onderste was rood als een vuur,
De bovenste steen hij was blank,
Dik en groot, breed en lang.
Apelles was er meester van,
Die maakte het vrouwen graf,
Daar dat vierde boek van zegt,
Wat daar geschreven aan ligt.
Hij maakte aan de onderste steen –
Dat was leugen en geen –
Vier platen van messing
Goed gemaakt naar hun doen.
Daarop stonden kolommen vier
Zilver, groot en duur,
Die kapittels met goud versiert
En tweemaal gepurgeerd.
Effen gepast met metaal
En geformeerd erg goed
Lag daarop een witte zerk.
Daaraan stond dat dure werk,
Alzo zoals Alexander wou,
Daarop gegoten geheel met goud.
Apelles was goed geraakt;
Hij had die zerk boven gemaakt
Helderder veel dan een glas,
En zuiverder dan nooit water was,
Schemerende gelijk kristal,
De zon gelijkend wel.
Die ronde vormen van aardrijk
Was eraan gemaakt nauwkeurig,
Hoe ze was gedeeld in drieën,
Zoals men wel hier mag zien,
En de eilanden die het heeft mede
Zal men noemen hier ter stede.
De wereld is gedeeld in drieën
Zoals men wel hier mag zien.
Dat ene deel heet Azië,
Het andere deel Europa,
Afrika heet dat derde deel.
Aan Azië zo is geheel
De ene helft van aardrijk.
Dat allereerste koninkrijk
Dat is dat aardse paradijs.
Daarin staat datzelfde twijg
Daar Adam bij brak het gebod.
Daarbij sloot onze heer God
Met een muur helder vurig,
Daar zalige zielen in zijn.
Daar is een boom, heet lignum vitae,
Daarvan zo vindt men wonderen meer:
Wie zo van die vrucht at,
Hij bleef altijd in een maat
Zonder euvel en zonder dood.
Dit is van hout wonder groot.
Daar komen uit vier rivieren,
Die ge mag horen versieren:
Phison die heet ook Ganges,
Komt van een berg, heet Cocobaces, (Himalaya)
En loopt door het land van India.
Geon heet de andere daarna,
En Nijl zo heet ze mede.
Ze loopt door menige goede stede
En door Egypte, het heilige land,
Dat is menige man bekend.
Bij Alexandrië min of meer
Zo valt ze in de grote zee.
Ze is gedeeld in zeven stukken,
Dat heb ik gelezen veel en vaak.
Tigris heet de derde rivier,
Die vierde Eufraat, dus zijn er vier.
In Armenië ontspringen deze twee;
De ene loopt al door Chaldea,
En door het oude Babylon
Eufraat, een rivier schoon.
Naast het paradijs zo is
Menig land, dus zij het gewis,
Alle lieden onbekend;
Want daar is menig serpent
En vreselijke beesten.
Aldus zeggen ons de verhalen.
Het allereerste koninkrijk daarna
Dat is het land van India
En gaat zuid tot de Rode Zee.
Aan de noordzijde min of meer
Staat een berg, heet Kaukasus;
Aan de westzijde Oceanus.
In Indië, naar mijn waan,
Is een eiland, heet Tamprobane, (Sri Lanka)
Daar tien steden binnen staan.
Elk jaar zijn daar zonder waan
Twee zomers en twee winters mede,
En daar in diezelfde plaats
Groeit dat kruid in alle tijd;
De vogels hebben er groot plezier.
Twee eilanden zijn daarna,
De ene heet Argere, de andere Crisa. (Torcados) Daar zijn bergen goudrood,
En daartoe menige draak groot
En de vogel grijp die daar wachten
Tegen alle man met krachten.
De bergen van Kaspische
Zijn in het land van India,
Daar Alexander, de koning,
Menige Joden in beving
Tussen de zee en die bergen,
Reuzen en dwergen
Van Gochs en Magochՠs geslacht;
Ik weet niet welke duivel ze daar bracht.
Deze eten lieden en ook beesten
En drinken bloed, zeggen de verhalen.
In India liggen waarlijk
Vierenveertig koninkrijken
En daartoe velerhande lieden,
Die ik u een deel kan aanduiden.
Orestes zijn daar en Germanen
En Coacren (Carratriten) ook, zoals ik waan.
Al zulke bomen daar staan,
Dat ze boven de wolken slaan.
In het gebergte wonen Pygmeeën,
Lieden erg klein,
Die tegen de kraanvogels houden strijd,
Want ze in de oogsttijd.
Nemen willen hun koren
En hun land geheel verstoren.
Ze dragen kinderen te drie jaren.
Daar groeit peper ook te waren;
Het is wit van rechte aard.
Maar ze jagen hun vaart
De serpenten al met vuur;
Dus wordt het van bruine manier.
Binnen acht jaren worden ze oud,
Zodat ze verliezen hun geweld.
Daar wonen ook Macrobiene,
Grote lieden en te ontzien,
Die zijn 8 meter lang.
Daar is luttel iemand zo zwak,
Ze houden menige strijd
Tegen de vogel grijp bijten,
Achter leeuw, van voren arend,
Aldus is het beschreven te waren.
Daar is volk van Buricolet,
Daar elke man zijn vader eet,
Of zijn moeder als ze sterven,
Of van ouderdom bederven.
Die ze niet eet heeft schande,
Want het is zede in dat land.
Daar zijn lieden die rauwe vis eten;
Zo sterk zijn ze en zo vermetel,
Dat ze overwinnen een walvis wel
En nazwemmen: ze zijn zo snel,
En ze drinken de zoute zee.
Daarna zo is wonder meer:
Daar zijn lieden met brede voeten,
Geschapen alsof het waren lomperds,
Die anders huis geen maken,
Dan ze opheffen met vlechten
En beschermen hen tegen de regen.
Andere lieden wonen ertegen,
Die hebben aan elke hand
Zestien vingers, dat is bekend,
Aan elke voet zestien tenen;
Dat is leugen geen.
Daar zijn lieden, dat is wel kond,
Die hoofden hebben als een hond
En leden met lange klauwen;
Gekleed zijn ze met huiden grauw,
En als ze spreken te enige stond,
Bassen ze of ze waren een hond.
Ook hoor ik in boeken zeggen
Dat daar sommige vrouwen dragen
Grauwe kinderen; in hun ouderdom
Worden ze zwart en ze behouden
Hun lijf zo menig jaar.
Andere lieden wonen daar
Die kinderen dragen vijf tezamen;
Dit is alzo waar als Amen.
Maar acht jaar mogen ze leven.
Andere lieden wonen er neven,
Die men noemt Arimaspi.
Maar een oog hebben zij,
Die staat hen in het voorhoofd voren.
Ander volk is daarna geboren,
Die op een voet gaan,
En een arm is hen te staan
In hun borst te midden waart.
Ze lopen zeer meer dan paarden,
Gelijk als een vogel vloog,
Of als men schoot met een boog.
Daar zijn lieden zonder hoofd,
En hen staan de ogen, dus geloof het,
In hun schouders; hun mond is
In hun borst, aldus is het gewis;
Geborsteld zijn ze als een zwijn.
Andere lieden daarbij ook zijn,
Die bij een appelgeur leven.
Ganges de vloed loopt hen benevens.
Ruiken ze ook een stank,
Ze sterven ervan, ze worden zo zwak.
Serpenten mag men daar ook vinden
Zo sterk zodat ze een hert verslinden
En ze zwemmen over de zee.
Nochtans vindt men wonders meer:
In de Ganges zo vindt men palingen
Negen meter lang bij getal.
Daar zijn wormen met twee armen,
Zo sterk, ze laten niet rusten
Een grote olifant,
Ze verdrinken hem gelijk.
In de zee ook van Indië
Vindt men slakken, zo groot zijn ze,
Dat de lieden huizen maken
Van hun schelpen, dit zijn zaken
Waar en leugen geen.
Daar zo vindt men zeilsteen
En diamant, die zijn zo sterk,
Die kan men breken met geen werk,
Uitgezonderd bokkenbloed alleen.
Dat is een wonder van een steen.
Tussen Indien en Tygris
Ligt een land dat geheten is
Partia, in zijn wijk
Zijn drieëndertig koninkrijken.
Partia heet het bij rechte naam
Om lieden die er eerst in kwamen,
En van de Sciten waren geboren,
Die Parten heten tevoren.
Het ene rijk heet Aracusia
Door een poort daar het naar
Wijlen eerder geheten was,
Alzo zoals ik in die boeken las.
Assyri, dat is waar ding,
Dat van Assur die koning
Ontving zijn rechte naam
- En bleef hem ook sinds bekwaam –
Omdat het was te allereerst zijn land,
Dat ligt daarna al gelijk.
Zijn grootvader was Noach
Die voer over de zondvloed zee,
En zijn vader dat was Sem
De eerste koning van Salem.
Daarna zo staat dat land van Meden
Met menige goede vaste steden,
Dat naar die koning Medus heet.
Daarna leest men dat Perzen staat,
Dat sommige lieden noemen Perzië;
Dat heet naar de koning vrij Perceus,
Jupiter ’s zoon.
Hij maakte een stad erg mooi,
Die Alexander brak te stukken,
Genoemd heb ik het ook vaak:
Percepolis is ze genaamd,
Daar men ten eerste binnen vond
Toverij, dit zij het gewis.
Daar is een steen heet Pyriet,
Die een mensenhand aanschouwt
Als men iets vasthoudt.
Die (Syeniet?) Sineliten vindt men daar mede,
Zijn grote krachtigheden
Die groeien daarbij totdat
Met de maan in elke maand.
Van Tygris tot de Eufraat
Ligt een land groot uitermate,
Dat noemt men Mesopotamië
Van twee rivieren daar het naar
De eerste maal geheten was.
Ik durf me wel vermetelen dat,
Dat daarin staat Ninive,
Drie dagreizen lang en meer.
Die maakte Ninus hier tevoren,
Die uit Griekenland was geboren
De eerste oorlog man van aardrijk.
Dit is waarheid zekerlijk.
Daar staat dat rijk van Babylon,
Die Nemfroet maakte erg mooi.
Ninus wijf, Semiramis,
Maakte die muur die daar is;
Honderd veertig meter hoog
Dat zei diegene die niet loog
En 35 meter is het dik,
Van rode tegels goed gemengd,
En veertig mijlen is de omgang
Met honderd poorten zonder twijfel
Gegoten geheel van metaal
Sterk en groot, geraakt wel.
Door die stad loopt de Eufraat.
Daarin staat dat oude zetting,
De oude toren die Nemfroet wrocht
Vier mijlen hoog met zijn geslacht.
Daarbij is het land van Chaldea,
Daar verstandige lieden wonen meer
Van sterren dan in enig land
Dat nu ter wereld is bekend.
Astronomie was daar het eerste gevonden,
Alzo zoals ons de boeken verkondigen.
Daarbij zo is Arabië;
Daarbij de goede stad Saba,
Daar Sibilla was geboren,
Die bezocht hier tevoren
Salomon, de heer,
Want hij kon wijsheiden meer,
Dan iemand ver of nabij.
In het land van Arabië
Ligt een berg, heet Sinaï.
Daar ligt een maagd vrij
Begraven, Sint Catharina
Die de engelen begroeven zonder pijn.
Daar ontving Mozes de wet,
Die moet ons allen zijn te beter.
Daar wonen de Moabiten, Amoniten,
Ydumeen en Madianiten.
Tussen die zee en de Eufraat
Is een goed land uitermate,
En is geheten Syrië
Van een edele koning vrij,
Daar het wijlen naar was genoemd.
Daar staat in datzelfde land
Een stad die Damascus heet,
Daar een vloed door gaat,
Die Farfar geheten is.
Daar staat in, dus zij het gewis
Antiochi, die wel rijke stad
Daar de christenheid voor zat
En de koning Corobrant
Verdreven met vechtende hand.
Daar is ook het Phoenische land,
Dat van Fenix is genaamd,
Die Agenor’s zoon was,
Die Tyre maakte daar men van las
In dat derde boek tevoren,
Daar menig mens bleef verloren.
In Phoenicie zo staat Surs;
Daar bracht wijlen groot succes
De markies van Monferaet,
Dat in Diets beschreven staat.
Daarbij zo is ook gezet
Een edele stad, heet Sajet.
Een berg, heet Libanon,
Ligt in Phoenicie, zegt men dus,
Daar de cederbomen op staan.
Daaraan ontspringt zonder waan
De Jordaan die daar loopt,
Daar onze Heer in was gedoopt.
Palestina staat daar mede,
Dat naar een goede stede
Was geheten, Palestin,
Die nog gelegen is daarin,
En nu heet het Ascalon,
Voordat de hertog van Bouillon
Doodde menige Sarrazin;
Dus moet hij geloofd zijn.
Daarna is Joden land,
Dat naar Judas is genaamd
Jacobs zoon, de patriarch.
Daar staat dat hoofd van alle kerken,
Jeruzalem, daar nu ten tijden
De heidenen uit- en inrijden.
Daarna staat Galilea,
Daar God ging op de zee,
En daarna zo is Nazareth
- Bij Montabur is ze gezet –
Daar onze Heer was gevoed.
Daarbij aan het veld stortte zijn bloed
Menige edele christelijk koningskind,
Die te die tijden waren verslagen,
Dat de edele koning Wijt
Tegen Salladin hield strijd.
Daaraan ligt Sodom
En daartoe Gomorra;
Daar vijf goede steden stonden,
Die God zelf door hun zonden
Met zwavel en met vuur ontstak
En zo hun zonden wraakte.
Daar is nu de Dode Zee,
Want daar mag min of meer
In vlieten, het gaat te gronde.
Ze ontvangt in haar mond
Allemaal de vloed Jordaan.
Daarbij wonen, dat ik waan,
Agarene en Nabatiene
En andere geslachten tien,
Die dit land behouden met kracht,
Die zijn van Ismaels geslacht,
Die zullen de wereld winnen
Met kracht en zonder minnen.
De hele wereld zal onder hen staan
Te cijns en ook in dienst gaan,
Al die eilanden van de zee
Zullen ze doen erg wee
En hebben alles in hun geweld,
De wereld rijkheid en haar goud.
Aldus is de waarheid voorzegt al
Dat Ismaels kinderen gebeuren zal.
Nu zeggen priesters en klerken,
Dat deze lieden en hun werken,
Deze Tartaren die nu zo boud
Azië bedwingen met geweld,
Dat ze zijn Ismaëliten.En beproeven het met vlijt:
Dat zij het geheel bedwingen zonder waan
En niemand tegen hen mag staan.
Recht zuid van dit land
Is Egypte al gelijk,
Dat allereerst heette Epla.
Over een tijd daarna
Won Egyptus al dat land
En noemde het Egypte al gelijk.
De Rode Zee is aan het oosteinde
Daar Mozes met dat dat doel
Het volk over leidde; dus heb je dank,
Want farao aldaar verdronk
En gaat west tot Afrika.
Men vindt geen land zijn gelijke,
Nog daar zo goede stede staan.
Nijl heeft het alom bevangen,
Die hoger op ook Ganges heet.
Men leest dat daarbinnen staan
Honderdduizend goede steden.
Men leest dat tot aan de dag van heden
Daar nooit een zwerk over gaat,
Nog van regen wat men weet.
Maar Nijl, die heldere rivier,
Heeft al zulke manier,
Dat ze wast en maakt nat
Geheel Egypte land; om dat
Mag men koren winnen gereed.
Daar is een stad die Thebe heet,
Die Cadmus maakte, Agenor’s zoon,
En noemde ze Thebe naar diegene,
Die hij maakte in Griekenland,
Die Alexander, die strijder,
Geheel verbrandde en velde,
Zoals u dat eerste boek vertelde.
Daar was Sint Mauritius geboren,
Die Maximianus hier tevoren
Ontlijfde en de gezellen van hem,
Omdat ze waren christelijk.
Daar ligt aan grote woestijn,
Daar Zozimas en de gezellen van hem
En daartoe menige heremiet
God diende met vlijt.
Cambices die heet,
Die overwon Egyptische volk,
En maakte een stede schoon,
Die hij noemde Babylon.
Dat is Babilone-Kaer,
Die nu het hoofd is, dat is waar,
Van allemaal die koninkrijken.
Daar maakte sinds deugdelijk
Alexander, die vrije,
Een stad, heet Alexandrië,
Daar hij in is begraven
Nu terstond met grote have.
Nu neem ik weer mijn vaart
Van dat westen ten oosten waart
Tot de berg, heet Kaukasus,
En vertel u daarvan aldus:
Zijn oosteinde is verheven
Tegen de zee en komt gedreven
Recht over noord tot Europa.
Binnen de berg, daar hij is open,
Is het land van Amasoni.
De Massageten zijn daarna
En de Colken en de Sarmaten,
Dit is wreed volk uitermate.
Dat is dat maagden land.
Daar was Cyrus, de strijder,
Verslagen van de koningin,
Omdat hij het land waande te winnen;
Die was geheten Thamaris.
Aan de noordzijde loopt Fasis,
Een mooie rivier, al gelijk.
Vast daaraan ligt Bactrea land,
Dat naar een water Bacteren heet,
Dat daar in het land gaat,
Daar Bessus, de moordenaar,
Was gevlogen met zijn schaar,
Toen hij Darius had verslagen
Een ander land is daartegen,
Dat is geheten Yrcanie,
Daar vloog met zijn compagnie
Narbesines, die felle man.
Van een bos, ligt daaraan,
Heeft Yrcanie de naam ontvangen,
Daar vogels in zijn zonder waan,
Hun vederen schemeren met de nacht.
Daarbij woont volk van kracht,
Beide, Sciten en Hunnen,
Die met Ettelen, die bruinen,
Alle landen die nu zijn
Tussen Spanje en de Rijn,
Doorvoeren met oorlogen.
Vandaan mag men zien met de ogen
Bergen die daar liggen bij,
Die heten Hiperboren.
Over die bergen aan de noordzijde
Zo waait het immer in alle tijden
De noorden of de noordoostenwind
Hieraan lieg ik niets
En dit heet de Tartaren land.
Daarbij ligt al gelijk
Albanië omdat het volk aldaar
Geboren werd met wit haar.
Armenië dat ligt daarnaar.
Nog zo is de ark aldaar
Op een berg, heet Ararat,
Daar Noach zelf binnen zat
En voer op toe de zondvloed ging;
Dit is waarachtig ding.
Daarna is Yberia
En daarna Cappadocie,
Die de namen zouden ontvangen,
Van steden die erbinnen staan.
Daar zijn merries zonder waan,
Die met de wind veulens ontvangen;
Ze leven maar altijd drie jaar;
Dit leest men al voor waar.
Daaraan is klein Azië,
Dat geheel omtrent bijna
Besloten is met de zee,
Daar ik u van zal vertellen meer.
Een poort is in dat land,
Die Efeze is genaamd,
Die maakte dat wijf wijlen eer,
Toen ze dat land en daartoe meer
Had gewonnen ver en nabij,
Dat wijf van Amasonie.
Daar ligt Sint Johannes de Evangelist,
Die Gods verborgenheden wist.
Daarna is Migdonia,
Dat tevoren heette Berica,
En nu heet het Bitinia,
Van een koning daar het naar
Was geheten, Bitinus;
Ook heet er een stad aldus.
Een stad is ook daarna,
Die heet Nich of Nicea.
Dit land van Bitinia
Heet ook dat grotere Frigia.
Daar staat Smirna, die stede,
Die Teseus maken deed.
Gallacia dat is daarbij,
Dat naar de Gallen heet daarbij,
Want ze met de koning Bitine
Dat land wonnen met grote pijn.
Daarna zo is het kleinere Frigia;
Een dochter had Europa,
Daar het eerst was naar genaamd.
Daarbij zo is een ander land,
Dat geheten is Dardane,
Naar Dardanuse naar mijn waan,
Die was Jupiter ‘s zoon.
Daarin is Troje daar diegene
Van Griekenland tien jaar voor lagen,
Eer ze het gewonnen zagen.
Daarna zo is Licaon,
Daar loopt een rivier schoon,
Die wijlen eerder Hermus heet,
Haar zand was goud en anders niet.
Lydi zo staat daaraan,
Dat van Liduse de naam won.
Zijn broeder heet Tirrenis,
Daar een poort naar geheten is,
Die geheten is Tiatira.
Daarna zo is Ysauria,
Dat van de lucht ontvangt de naam,
Want het is daar zo bekwaam.
Cilicë zo is ook daaraan,
Daar Alexander, de edele man,
Schoffeerde Darius de koning,
Dat van Cilixe de naam ontving,
Die rijke Agenor’s zoon.
Daar is een berg zoals diegene,
Die in Latijn Taurus heet.
Daar leest men dat Thracië staat,
Die Perceus maakte hier tevoren,
Daar Sint Paulus was geboren.
Daarna zo is Lycië,
Pisidia, Pamfilia
En Pontus dat grote land,
Daar Ovidius was gezonden
En ook mede Sint Clement.
Dat recht op de zee eindigt.
Azië hebben we doorlopen,
Nu zullen we zeggen van Europa.
Dat is het derde deel van aardrijk.
Het was geheten zekerlijk
Naar een dochter, heet Agenor,
Die van Tyrus had menige toorn,
En was Europa genaamd.
Jupiter, de grote tiran,
Hij ontvoerde ze van haar vader;
Daarna zo heet dit allemaal.
Aan de noordzijde de zee nabij
Liggen bergen, heten Rife,
En een rivier, heet Tanas,
Die naar een koning geheten is,
En het moeras Meotides, (Bij de zee van Azov) Daar het bij gescheiden is
Van dat land van Azië.
Bij een stad Theodosia
Gaan die moerassen tot de zee,
Dus verdelen ze het land in twee.
Van Tanas recht zuid
Ligt een land dat is geheel
Gedeeld met de Donau,
Dat heet in mijn trouw
Dat laagste Citia.
Daarna ligt Ossetie, Georgië,
Letland en Pruisen
Hongarije en Rusland,
Daar Kiev is de goede stede,
Een van de beste van christenheid,
Bulgarije en Polen,
Bohemen en ook Comane.
Tussen Sint Bernhard en de Donau
Ligt een land daar schone vrouwen
Erg veel binnen zijn;
Germanië heet het in Latijn.
Het gaat west al tot de Rijn,
Aan de noordoostzijde ervan
Loopt een rivier, heet die Elbe.
Zwaben ligt in datzelfde,
Daar de Donau springt in.
Veertig rivieren vallen erin,
Min of meer in de Donau,
Dus is ze aller water vrouw;
Aller meest dragen ze schepen
Van die vallen in haar greep.
In zeven stukken min of meer
Valt ze gedeeld in de zee.
Vandaan over veertig mijlen
Mag men beseffen zonder grappen
Haar stroom geheel in de zee,
En vers ook te drinken, dat is meer.
Daarna is er Frankenland,
Thüringen, Beieren al gelijk,
Saksen en Westfalen mede,
Allemaal deze goede plaatsen
Heetten Almaniewijlen eerder
En daartoe land veel meer.
Van de Elbe al nederwaarts
Ligt Friesland aan de vaart;
Tussen de Elbe en de Zwing (bij Brugge)
Heette wijlen eerder Friesland al.
Aan de noordoostzijde is Denemarken,
Daar waren wijlen helden sterk,
En beter oost zo ligt Zweden,
Een land met vele goede steden;
Noorwegen is beter noord.
Men vindt geen land beter voort.
Nu keer ik weer ten oosten waart.
Daar de Donau ter zee in vaart
En tussen de Narvel zee
Liggen koninkrijken twee;
De ene heet Neder-Pannonia (Hongarije)
De andere heet Messia.
Daaraan zo is Bulgarije;
Thraci dat is daarbij,
Dat naar Jafet’s zoon Tyras
Eerste maal geheten was.
Constantinopel, die goede stede,
Die Constantijn maken deed
En naar hem is genaamd,
Staat daar in datzelfde land.
Allemaal heet het Griekenland inderdaad
Tussen de Hellespont en de Donau.
Wijlen eerder toen heette het Cetin.
Een landschap is daarin,
Dat men noemt Dalmatië;
Een stad staat daarna,
Die is geheten Epirus.
Achilles zoon heette aldus,
Die zelf Pirrus heette.
Daar is een fontein en belieg u niet,
Daar men in blust een brand
En weder ontsteekt al gelijk.
Een poort is daarna,
Die is geheten Caonia,
Die Hectors broeder Helenus
Na Caoene noemde aldus.
Daar zo staat een stede,
Die Molosus maken deed,
Pirrus zoon, en daarna
Heet die poort Molosia.
Athene staat daarbij,
Die Cycrops, een koning vrij,
Eerste maal maken deed,
Daarbij Thebe die goede stede,
Die Alexander vernielde,
Omdat ze zich verweerde,
Thessalië, dat goede land,
Dat van Tessalus is genaamd,
En daartoe Macedonië,
Daar Alexander, die vrije,
In was geboren en gevoed,
En daar ligt zijn vaders goed.
Men leest dat daar Olympus staat,
Een berg die boven de wolken slaat.
Daar is Corinthië, een stad schoon,
Daar Alexander in spiedde de kroon.
Arcadië die staat daar voren,
Daar Jupiter in was geboren.
Een steen is daar, heet Asbestoen,
Zo wonderlijk is zijn doen:
Word hij een maal ontstoken,
Zijn vuur mag niemand breken.
Hoog Pannonia is daarnaar;
Voor waar leest men dat daar
Sint Martinus was geboren,
Die met God is uitverkoren.
Daarbij zo is Istrië
Bij een water daar het naar
Was genaamd dat Yster heet,
Dat uit de Donau gaat.
Italianen heten in Latijn
Al die lieden die nu zijn
Tussen de Middellandse zee en Sint Bernharnd.
Waarbij dat is dat zeg ik u:
Een koning was in Sicilië,
Die daar koning was een tijd,
Die was geheten Ytalus,
Daarom heet het land aldus.
In de noordzijde is Lombardije,
Daarin staat menige stad vrij.
Voort beter zuiden is Toscane,
Campania dat is daaraan,
Daar men vindt die goede wijn
En vaste burchten binnen zijn.
Daarbij zo is Latie;
Daar staat die edele stad, de vrije,
Rome, het hoofd van Europa,
Daar menigeen is toe gelopen,
Die Romulus wijlen stichtte,
Daar Ovidius veel van dichte.
Daarna zo is Puglia gelegen
En Calabrië daartegen;
Venetië de stad is daarna,
Dat is ten einde van Italië.
De Rijn ontspringt onder Sint Bernhard
En loopt recht noord; dat zeg ik u,
Zodat hem de Noordzee ontvangt.
Al dat landschap dat nu gaat
Tussen de Rijn en de Kanaal (Bertanienlantsee)
Heette wijlen Gallië en daartoe meer.
Toen kwam Vranke, die koning,
Die met Eneas van Troje ontging,
En maakte Troje op de Rijn,
Dat nu heet Xanten: al woord zijn,
Dat lag allemaal in deze wijk;
Toen noemde hij het land Frankrijk,
En nu heet het soms Loreine,
Soms Elzas, soms Ardennen,
Thierache en Henegouwen,
Brabant en Haspengouw,
Vlaanderen en Vermandois,
Echte Franken en Artois,
Normandië en Champagne.
Gallië gaat tot Bretagne,
Dat heet goed gekleed Gallië,
Dat is niet bekend hen allen.
Een andere Gallië is daarna,
Dat heet behaard Gallië,
Want de lieden die daar waren,
Waren altijd met lange haren.
Bretagne is in dit Gallië;
Bezuiden de Loire met allen
Ze gaat voort tot de Rhône.
Daarin staat menige stede schoon;
Daarin is Berry en Auvergne,
Bourgondi en menige taverne
Binnen is van goede wijn.
Daarbinnen is Limousin
En de wilde Recordane; (Perigord?)
Dus is het gedeeld naar mijn waan.
Tussen die berg en de Rhône
Is derde Gallie van Narbonne,
Dat heet gebaarde Gallië.
Dat wil ik zeggen u waarnaar:
Omdat de lieden hier tevoren
Hun baarden niet schoren.
Daar staat de stad van Narbonne
Beide, Marseille en Toulouse
Harleblanke en Montpellier
En Provence, daar menige fiere
Provenaal binnen is.
Blois, dus zij het gewis,
Ligt in dat Gallië mede
En daartoe menige goede stede.
West daarna ligt Anjou
En het land van Poitou,
Dat heet Aquitanië,
Omdat daar ver en nabij
Zoveel rivieren lopen.
Te aller westen van Europa
Daar is Spanje, het goede land,
Daar Herculus, de strijder,
Zijn kolommen heeft gezet.
Dat deed die degen omdat,
Want hij wou geweldig
Tussen Europa en Afrika
Een brug over de zee slaan,
Daar nog zijn kolommen staan.
In Spanje ligt het allemaal
Het koninkrijk van Portugal,
Castelo, Galicië en Arragon,
Sevilla en Lissabon,
Daar Ulysses heer was,
Zoals men in het boek van Troje las.
Hier eindigt de taal van Europa;
Nu wil ik voort in Afrika lopen.
Afrika ontving die naam
Van een die van Abraham
Gekomen was die Affer heette,
En gaat oost, ik belieg u niet,
Tegen Egypte aan dat zand
En gaat noord aan Spanje land.
West om gaat zijn streek
Tot het Westeinde van aardrijk.
Daar is een land, heet Libië,
Dat grootste land van Afrika,
En is dat beste korenland,
Dat ooit men in de wereld vond.
Daarna is een land, heet Zeugis,
Daar Carthago binnen is,
De beste stad van Afrika,
Die maakte geweldig
Een vrouwe, heet Dido,
Die werd sinds erg droevig,
Want ze door Eneas minne
Zo zeer werd uit de zin,
Dat ze zichzelf sloeg ter dood.
Dat was schade erg groot.
Agenor was haar vader,
Die Tyre was geheel en al.
Daarna zo ligt Getulia
En daarna Numidië,
Daar Jugurta heer in was.
Daar stond die stad daarin las
Die goede Sint Augustus,
Die heet Ypone in Latijn.
Ethiopi is vandaan zuidwaarts,
Dat naar Etham geheten werd.
Dus vindt van men Ethiopis drie:
De ene is, dat zegt men mij,
Boven Egypte dat Ethiopie,
Daar de Nijl uit komt gelopen;
De andere staat beter Indien na,
Daar staat de stad heet Saba,
Daar Sibilla vrouw van was,
Zoals men hier tevoren las.
Dat derde is in Afrika.
In elk vindt men zekerlijk
Zwarte moren menigeen.
Dat is leugen geen.
Zuidwaarts van deze Ethiopië
Liggen grote woestijnen open
Alle lieden onbekend,
Want daar is menig serpent
En daartoe velerhande dier,
Alle lieden onguur,
En door de hitte van de zon
Is dat land geheel ongewonnen.
Daarna zo is de grote zee,
Daarin vindt men wonders meer:
De zonneschijn maakt het zo heet,
Dat ze kookt alzo gereed,
Zoals het water doet over het vuur;
Daar is menig vis onguur.
Daar ligt een berg, heet Atlas,
Die naar een koning geheten was,
Afrika was hem onderdaan,
Atlas heet hij zonder waan.
Op die berg zat die koning vrij
En schreef astronomie.
Prometheus was zijn broeder mede,
Die een beeld spreken deed.
Afrika is een groot land,
Het meeste deel is onbekend
Al die lieden die er nu zijn,
Omdat hete zonneschijn.
Afrika laten we nu staan
En willen ten eilanden gaan.
Cyprus ligt in de Middellandse Zee
Tegen Syrië min of meer.
Beter oost ligt Kreta,
Naar de koning Crete genaamd.
Beter oost zo ligt Abidos,
En daarna zo ligt Kos,
En daarna, dus zij het gewis,
Vierenvijftig Cyclades:
Eilanden zijn alzo genaamd,
Die liggen tegen Azië land.
Dat grootste daarvan heet Delos,
En daarna ligt Samos;
Daar was geboren Pythagoras,
Die uitvinder van muziek was.
Aarden potten waren daar
Eerst gemaakt, dat was waar.
Sicilië dat ligt daarna
Bij het land van Italië.
Daar is de berg van Vulcanus,
Die altijd brandt, zoals ik waan.
Bij Sicilië in de wilde zee
Liggen eilanden, heten Eole,
Die branden ook in alle tijden,
Dat zeggen zij die er voorbijgaan.
Bij Atlas, die in Afrika is,
Liggen eilanden, heten Gorgades.
Voor waar zeg ik u meer:
Verder in de hete zee
Lag dat grote eiland,
Dat had een grotere rand,
Dan Europa of Afrika,
Dat verdreef algemeen,
Met al dat volk dat daar zat.
Plato beschreef ons al dat.
Daar is nu de zee gestormd (verstomd) van hitte
Dat zeggen zij die erbij zitten.
In Nijl zo is een eiland,
Dat Mero is genaamd;
In de zomer zo is daar
Geen schaduw, dat is waar,
Als de zon is te middag.
Daarin staat, dat is geen sage,
Een stad, heet Sienee;
Daarin is nog wonder meer:
In die stad zo is een put;
Als de zon ten hoogste zit
Schijnt ze tot op de grond
Recht neer terzelfder stond;
Die put maakten filosofen
Eenentwintig meter diep en zeven.
Daarna is dat verloren land; (zie Atlantis) Alle lieden onbekend,
En ligt westelijk van Afrika.
Men vindt het, waan ik, in aardrijk
Land zo schoon nog zo goed,
Nog daar het zo goed in wezen doet;
En heet om dat het verloren land:
Het is geschied dat men het vond,
En als men daarvan scheidde,
Kon men het terugvinden niet.
Wij lezen dat Sint Brandaan
In dat land was zonder waan,
Die bij de zee en op het land
Wonderen veel ondervond.
Buiten Europa liggen eilanden
Veel die nooit een man bekende,
En andere die ik noemen zal,
Sommige breed, sommige smal:
Majorca en Minorca mede
En Marokko daar menige stede
Goed versierd binnen is,
En drieëndertig Orcades.
Buiten Bretagne is Engeland,
Wales, Schotland en Ierland
En een eiland, heet Tanados (Isle of Thanet;
Het maakte de serpenten los
Waar dat men die aarde heeft,
Die aan dat eiland kleeft.
Buiten Noorwegen is Tyle (Tiel?);
Dat zeg ik u al zonder grap,
Dat daar de lover niet valt
Van de bomen geheel met allen.
Daar is het dag de hele zomer lang
En nacht in ‘s winters bedwang:
Zes maand nacht en zes maand dag;
Aldus schreef diegene die het zag.
Noordoost waart van dit land
Ligt de grote zee gelijk.
Die zo heeft in zijn geweld
De winter - daar is het altijd koud; -
Ze is bevroren ver en wijd,
Ze ontdooit in geen tijd.
Al dit wonder van de zee,
Van dat land daartoe meer
Had Apelles beschreven
Op Darius graf, en daar benevens
Beschreef hij de eigenaardigheid
Van die landen en de sierheden.
Die zal ik noemen u gereed.
Het allerbeste korenland dat men weet,
Dat is dat hete Libië.
Amon’s land dat is daarna,
Dat is te alle tijden zonder regen.
Egypte land dat is daartegen,
Dat Nijl laat wezen rijk.
Carthago het hoofd van Afrika
Stond met grote torens daar.
Athene stond daarnaar,
Het wijste volk van aardrijk.
Rome stond daar hovaardig,
Spanje was daar versierd
Met Hercules palen versierd.
Saba die stond daar ook,
Daar men vindt die wierook.
Dat ridderschap van Frankrijk
Is de bloem van geheel aardrijk;
Goede wijn zo is in Campania;
Dol zijn ze van Bretagne,
Want het is het geloof van hen sommige
Dat die koning Arthur zal wederkomen.
Kundig zo is de Noorman,
De Engelsen goed smeken kan,
Aller vrekkigste zijn de Lombaarden,
Die Duitsers wreed met de zwaarden,
Die van Bologna hebben de prijs,
Dat ze zijn van looien wijs.
Apelles schreef het op Darius graf
Met gouden letters daar hij van
Menige mark had te loon:
‘Darius die wijlen droeg de kroon
Beide, van Perzen en van Meden
Is begraven te deze plaats,
Deze konings Arsamus zoon.
Deze koning was diegene,
Die Alexander met kracht
Afwon zijn koninkrijk.
Ook schreef hij mede zonder waan,
Hoe lang de wereld had gestaan
Eer Alexander kroon droeg;
Dat was wijsheden genoeg.
Negenenveertig honderd jaar
Tweeëndertig minder, dat is waar,
Had de wereld gestaan,
Eer hij kroon had ontvangen.
Binnen dien dat Apelles schreef
Dat wonder daar hij over dreef
Langere tijd dan ik weet,
Ontbood Alexander gereed
Tot hem de soldaten
En hij gaf naar zijn manieren
Beide, zilver en goud
En rijkheid menigvuldig
En zei die lieden dat ze plagen
Hun gemak want hij dagen
Wou aldaar met zijn scharen,
Totdat Darius begraven was.
Toen de lieden ledig lagen
En hun gemak plagen
Kwam nieuws in dat leger,
Dat de koning had verlangen
Te keren te land waart.
Toen bereide het volk zijn vaart,
En de koning die hiervan al
Niets wist hoorde het geschal,
En hij vroeg wat er was.
Toen hij wist dat nieuws,
Was hij droevig en riep snel
Tot hem de soldaten
En de ridders en de baronnen.
Hij sprak, ‘Hier is menig koningskind koen,
Die hem terecht schamen zou
Dat hij te lande keren wou.
De rechte heer heb je verdreven:
Knechten die hem namen het leven,
Zullen we ze heren laten blijven?
Zo slachten we de ellendige.
Ge hebt Perzië en Armenië
Gedwongen en ook Syrië
Fenicië en ook Medië
Cappadocië en ook Lydië
Parten en Cilicië
En daartoe menige burcht gezien.
Ge hebt doorkropen menig gat
En gewonnen menige stad
Ene menige berg overgeklommen
En menig water over gezwommen.
We mogen in vier dagen varen
Daar Bessus niet mag ontvaren
Nog ontkruipen, nog ontvlieden.
En laat u de schande niet geschieden
Dat Bessus nu kroon draagt,
En ge Darius hebt verschrikt.’;
Toen waren zij gelijk beraden
Dat ze zijn wil deden
En ook riepen zij het al overluid.
Dat zevende boek gaat hieruit.
Dat achtste boek.
In dat zevende boek zo stond,
Hoe Darius, die koning goed,
Met grote eer was begraven,
En Alexander met grote have
Begiftigde zijn soldaten
Mild naar zijn manieren.
Nu zeg ik u de reden voort.
Te Ebractana, in de poort,
Liet hij de heer Permenioen,
Een koningskind fier en koen,
En beval hem het land van Meden,
Beide, land en steden,
Omdat hij het zou berechten.
Zelf voer die heer te vechten
Tegen al het volk van Yrcanie
Met al zijn compagnieën.
Daar vond hij menig dier
Zo sterk en zo onguur,
Dat hij tegen die beesten vocht
Lange tijd met grote kracht,
Eer hij kwam door de woestijn
Van Yrcanie met grote pijn,
En hij zocht hier en daar
Narbesines die moordenaar.
Drie dagen vocht die edele man,
Eer hij die beesten overwon.
De koning had een kamerling,
Die al zijn heimelijke ding
Wist beter dan iemand elders.
Narbesines hij wist dat wel,
En diegene was zijn vriend,
Want hij had het verdiend;
Hij was geheten Bogoa.
Narbesines hij zond hem na
Boden toen hij had tijd
En bad hem dat hij hem bad
Tegen de koning, zijn heer,
Bogoa bad erg zeer
Alexander door zijn goedheid
Dat hij van die euvele moed
Narbesines liet vrijpleiten,
Want hij in geen dingen
Darius schaadde aan zijn leven,
En hij er ook toe werd verdreven
Van Bessus, die felle man.
Zodat hij was zijn tolk,
En hij burchten en steden
Wou zetten in zijn genade
Zonder slag en zonder stoot,
Liet men hem kwijt van de dood.
Die vriend heeft, het schijnt hem wel;
Al was Alexander fel
Zijn vijand, Bogoa
Lag hem zo met bidden na,
Zodat hij beloofde de kamerling
Met dure eden in waar ding,
Dat hij hem de hoogste zou maken
Zekerlijk in ware zaken,
Die in al zijn leger was.
Aldus won hij die moordenaar
In zijn geweld met kleine pijn
En al de gezellen van hem.
Toen Macedo, die vrije,
Was in het land van Yrcanie,
Ging van hem dat nieuws
Ver en wijd, hier en daar,
Al tot in het maagden land.
Toen begeerde al gelijk
Talrestis, de koningin,
Hem te zien want de minne
Had haar zin alzo bevangen,
Dat ze de weg wou bestaan.
Tweehonderd maagden van haar lieden
Liet die vrouw ontbieden,
Want ze die wou zoeken,
Daar men veel van vindt in boeken.
Zelf was ze zo’n schoon wijf,
Dat men te die tijden anders lijf
Nooit zag haar gelijke,
Daartoe machtig en rijk.
Heur haar was krullend en blond
En niet gevlochten te alle stond,
Dat zat uitermate schoon.
Daarop droeg ze een kroon
Van fijn goud goed gemaakt.
Van klederen was ze een deel naakt,
Want het was haar land zede.
Ze had goed gemaakte leden.
Voorhoofd breed, wenkbrauwen recht,
Ogen blijde, neus recht,
Rode wangen en witte tanden,
Lange vingers aan haar handen.
De armen te maten grof
Als te wapen was behoefte.
Haar hals wit en alom
Rond als een kolom,
Gemaakt van witte marmersteen,
Haar mond te maten klein,
En de lippen bloedrood.
Van andere leden was ze groot
En ridderlijk gewrocht.
Ik ben dus erg goed bedacht,
Dat Blancefloer, de vrouw van Spanje,
Nog Blancefloer die in Brittannië
Met Tilenrise was ontvaren,
Nog Blancefloer van Beauraparen
Van schoonheden haar niet leken.
Ook zo durf ik wel te spreken
Dat Ysaude van Ierland,
Nog die met de witte hand,
Nog Melioer van Ciefdore,
Nog daar Amadis was door
Zo dol wel lange tijd,
Nog diegene die haar grap
Met Walewein hield gereed,
Toe men hem zijn paard ontnam,
Nog de schone Ampholie,
Nog ook Lancelots geliefde,
Deanira, nog Phillis,
Hoe die vrouw was gekleed.
Ze sprong van het paard gereed,
Ten eerste dat ze de koning zag,
En haastte zich alles dat ze mag.
In haar rechterhand ze droeg
Twee spiesen, waren scherp genoeg,
Aan haar linkerzijde hing
Een horenboog, dat is een waar ding,
En een koker al vol stralen,
Dat zat haar uitermate wel.
Een kleed had ze aan
Geschapen naar mijn waan
Wonderlijk naar hun land zede.
De linkerarm en schouder mede
Ongekleed en naakt,
Alzo was dat kleed gemaakt.
Ook zo is het hun land zede:
Als daar in enige stede
Geboren wordt een maagdje,
Dat plag de vroedvrouw ervan,
Dat ze hem terzelfder tijd
De rechterborst afsnijdt,
Zodat ze beter zou schieten
Beide, met bogen en met spiesen.
De linkerborst laat men blijven,
Als het gebeurde ook die wijven
Dat ze kinderen winnen wilden,
Dat ze die generen zouden.
Talrestis bezag die heer,
Haar verwonderde het erg zeer,
Hoe dat zo’n klein lichaam
Hebben mocht zo’n grote naam.
Ze peinsde, waar de grote deugd
En de kracht van zijn jeugd
Liggen mocht in zijn leden.
Zo simpel was haar zede,
Dat ze peinsde in haar raad
Dat niemand deed grote daad,
En niemand was goed geraakt,
Uitgezonderd die de natuur maakt
Van lichaam groot, hoog en schoon;
Maar de natuur geeft te loon
De kleine mens grote moed,
De lelijke maakt ze verstandig;
Want er was menig lelijk mens,
Die van wijsheiden had wens.
Alzo ze de koning dus bezag,
Vroeg hij wat haar bewoog;
Of ze enige grote bede
Hebben wou op hoffelijkheid.
Toen zei ze dat ze gekomen was
Tot de koning en haar schaar,
Om dat ze hem had gemind,
En te dragen van hem een kind.
Ook zei ze zo dat ze het waardig ware,
Dat de koning won aan haar.
Was het dat het een knaapje ware
Zo scheen het recht al openbaar,
Dat was een heer van zijn rijk;
Geschiedt ook zekerlijk
Dat het was een maagdje,
Zo zou het koningin zijn
Van haar land in ware zin.
Dit bad ze op echte minne.
Toen liet Alexander vragen,
Of ze wapen wou dragen,
En ze er oorlogen plegen.
Toen antwoordde ze daartegen
Dat haar land was onbeheerd.
Toen antwoordde Alexander echt
Dat hij het erg graag deed
Op hoffelijkheid dat ze hem bad.
Aldus had ze haar bede,
En ze keerde tot haar stede
En tot haar koninkrijk
Met haar maagden blijde.
Binnen dien dat Alexander bedwong
Yrcanie al over lang,
En Talrestis de koningin
Loon had van haar minne,
Bespiedde Bessus kroon in Bactrae land,
En hij gebood al gelijk,
Dat men hem koning heten zou.
Ook gebood hij als de boude
Hierheen al zijn lieden.
De Scythen liet hij ook ontbieden,
Dat ze met hem zouden strijden.
Dit hoorde in korte tijden
Alexander en met een vaart
Zei hij te porren derwaarts.
Maar dat volk was zo beladen
Met goed, ze konden het niet besteden
En nauwelijks gaan van de plaats.
Nu hoor, wat de koning deed!
Die edele heer en die milde
Peinsde dat hij verbranden wilde
Al dat goed, groot en klein,
Uitgezonderd de wapens alleen.
Hij zei tezamen brengen het goed,
Daar menigeen om stortte zijn bloed,
Eer hij het op de vijanden won,
De dure klederen, die wijlen spon
Dat handige volk van China,
Die hen met zijdewerk generen,
En daartoe menige duurheden,
Al, zeg ik, dat de koning deed
Op een plein tezamen dragen,
Daar de heren toe zagen.
Toen zei hij het te verbranden al
Duur en goedkoop, groot en smal,
Daar al het volk toe zag met ogen.
Het stond hen zo, ze moesten het gedogen;
Al hadden ze er vaak tevoren
Menige vriend om verloren
En menige brand om ontvangen
En menige wond zonder waan,
Nochtans dorsten zij het niet beklagen
Wat ze voor hun ogen zagen;
Konings goed verbrandde men mede;
Dat was het dat hen verdragen deed.
Algemene plagen gedoogt men wel.
Sinds dat het alzo geviel
Van het goed dat daar bedierf,
Zeiden de heren menigmaal,
Dat ze bij de konings raad,
Al dacht het hen te wezen schade,
Van grote zorgen kwijt waren.
Dus moesten ze leeg vandaan varen.
Toen reed Alexander met een vaart
Met grote haast tot Bactrae waart,
Die nooit ontzag gevecht nog strijd;
Nochtans was hij terzelfder tijd
Van zijn volk bijna gedood.
Daar geschiedde jammer groot;
Want daar een van konings vrienden
En die hem lang diende,
Die konings raad al was,
Permenioen’s zoon Philotas,
Die grote moord drie dagen hield,
Zoals ik u voortvertellen zal.
Philotas schildknecht een, heet Dimus,
En een, heet Nicomacus,
Stonden en spraken onderling
Om velerhande ding.
Meteen verzuchte Dimus zeer.
Nicomacus vroeg die heer,
Wat hem te verzuchten was.
Toen zei hij het hem openbaar,
Hoe hij en Demetrius
En een andere, heet Lecolaus,
Hadden gezworen zonder waan
Dat ze de koning zouden verslaan.
Meteen bleef deze spraak.
Nicomacus zei deze zaak
Zijn neef Cebalijn.
Cebalijn zei stilletjes
Deze moorddaad al Philotas,
Dat Dimus met zijn groepen
Alexander zou verslaan;
Philotas deed het voort verstaan.
Maar drie dagen verzweeg hij het stil;
Dat deed hij door Dimus wil.
Toen Cebalijn dat zag,
Deed hij het Metroen gewag;
Metroen zei het Alexander voort.
Toen de koning wist de moord,
Zei hij de verraders te vangen.
Toen dat Dimus had verstaan,
Trok hij uit zijn eigen zwaard
En doodde zichzelf met een vaart.
Philotas werd ook gevangen,
Want men aantijgt hem zonder waan
Dat hij het allemaal beraadde,
Want hij het wist en zei het niet.
Daarbij verbond men hem de ogen,
Het stond hem zo, hij moest het gedogen,
De handen op de rug gebonden,
Dus las men hem voor de oorkonden.
De koning liet gelijk gebieden
De gemeente van zijn lieden
Met wapens in zijn paviljoen.
Hen verwonderde wat ze zouden doen,
Dat ze daar ontboden waren;
Ze vroegen om dat nieuws.
Meteen bracht men Dimus voort.
De koning sprak dit woord:
‘Bijna was ik u ontnomen,
Gij heren; nu is het hiertoe gekomen,
Dat ik leven mag een uur;
Dus hielp me het avontuur.’;
Toen de koning dit sprak,
Was daarvan roepen groot gekraak:
Wou men hen de verrader geven,
Ze zouden hen nemen het leven.
Toen zei de koning, ‘wat wil je?’
Ik zeg het u graag wie hij is.
Het was mijn vaders grote vriend,
En die me lang heeft gediend,
Mijn grote vriend Permenioen,
Die ik boven mijn baronnen
Ooit verhief en boven zijn genoten,
En zijn zoon, die heer Philotas.
Ze raden aan eerst om dit doen
En met hen Demetrioen
Lecolaus en Dimus mede,
Die hier dood ligt ter stede.
Dit waren ze die het al beraden.’;
Toen riep daar menigeen van de lieden
Dat men te oorkonde bracht voort.
Metroen sprak daar zijn woord,
Nicomacus en Cebalijn.
Elk sprak de oorkonde van hem,
Dat ik u zei hier tevoren.
Toen zei de koning, ԧe mag het horen
Hoe getrouw en hoe zeer
Dat hij beminde zijn heer!
Naar dien dat hij de waarheid wist,
Of hij ze daartoe niet twistte,
Hoe zou hij zulke heler zijn?
Ten eerste dat wist Cebalijn,
Hij verheelde het niet een tijd.
Permenioen’s zoon hield zijn mond;
Hij achtte het niet min of meer
Te waarschuwen zijn rechte heer.
Omdat zijn vader is zo rijk,
Omdat ik hem dat koninkrijk
Van Meden heb bevolen,
Wou hij mijn leven hebben gestolen.
Hij waande na dat leven van mij
Heer van de wereld te zijn.
Ik waan, Philotas daarom,
Dat ik zonder kinderen ben
En zonder vader en zonder verwanten
Korte tijd na mijn dagen.
Te waren! Hij is bedrogen.
Ik zie hier voor mijn ogen
Zo menige Griek nu ten tijden
Staande neven mijn zijden,
Onder grotere en kleinere:
Ik ben niet zonder kinderen.
Wat dan! Al zwijgt Dimus stil,
Al is dat Philotas wil;
Te minder is hij schuldig niet
Van alles dat hier is geschied.
De knapen zijn van hun heer
Vaak gedwongen alzo zeer,
Zodat ze zelf hem bedriegen;
Ze durven van hem niet gewagen.
Vaak was Permenioen’s zoon
Met me te spotten gewoon,
En graag was hij erbij,
Daar men spotte met mij;
Hij zei dat hij blijde ware,
Dat Jupiter zei openbaar,
Dat hij mijn rechte vader was.
Maar ellendige mogen verblijden dat,
Dat ik zo ongematigd was;
Want hij zei, ik had verfoeid
Menselijkheid en natuur.
Ik zweeg, nochtans wist ik het ter kuur;
Omdat ik eer hem tevoren
Had gedaan en uitverkoren,
En wilde ik hem niet onwaardig maken.
Maar nu verandert hij deze zaken,
En hij getuigde naar zijn macht
De kwaadheid die hij heeft gedacht.
Wie mag ik mijn lijf vertrouwen!
Ik maakte er een, dat mag me berouwen,
Heer boven al de mijnen,
Nu wil ge om mijn leven pijnen.
Me was het beter was ik gebleven
In een strijd, dan mijn leven
Mijn gezellen nemen zouden
Die me zouden het lijf behouden.
Lieve vrienden, dit klaag ik nu.
Op genade zo bied ik me u,
Want ik wil nog en mag
Niet leven een dag,
Ik moet sterven, is het nu, is het echt
Dus bid ik u dat ge me berecht.’;
Dit sprak hij met gram gemoed,
Al daar het hoorde menige verstandige,
En hij ging weg uit de raad,
En hij zei te brengen voort met stade
Philotas en hij vertellen zou
Voor hen allen of hij wou.
Hij doet het omdat men hierna
Spreken zouden geen lachen,
Dat hij zonder schepentaal
Had verdaan uit zijn zaal
Alzo een edele man.
Philotas stond en had aan
Een kwaad kleed te deze stonden;
De handen waren hem gebonden,
Zoals men de moordenaars plag.
Hoe droevig dat hij zag!
Ongelijk was hij die heer,
Die wijlen met grote eer
Maarschalk was van al dat leger
En die met schild en met speer
Allernaast de koning was,
En daar men hier tevoren van las,
Die dat leger zo vaak schaarde
En voor de vijanden bewaarde.
Konings mannen twijfelden zeer.
Ze peinsden om de grote heer
Die edele Permenioen
En om de goede Philotas doen;
Want Permenioen had verloren
Twee edele kinderen daar tevoren:
Voor Tyre die jonge Hector,
Daar men velde menige toren,
En Nichanor, die edele degen,
Die de Yrcanoise hebben verslagen.
En daartoe zo was hij nu
In het land van Meden gemaakt baljuw,
En hij ook daar niet was.
Ook gedachten ze mede dat,
Dat hij was zijn enige kind,
Dat de vader zeer bemint.
En ook mede was hun waan
Dat hij ten onrechte was gevangen
In vreemde landen wel ver;
Dus twijfelden ze, al waren ze boos.
Dit zag de baljuw Amictas
Dat de gramschap gezonken was,
En hij sprak om Philotas leven,
Zodat hij weer op heeft geheven
De lieden gemoed met zulke taal,
Zoals hij kon zeggen wel.
Toen was Philotas zeer in gevaar,
De ogen keerde hij hier nog daar,
Nog hij hief op zijn hoofd.
Hij deed het omdat, dus gelooft,
Dat hij hem bekende schuldig dat,
Of dat hij in gevaar was
En in vrees van de dood.
Toen kwam hem een tegenspoed,
Zodat hij verloor al zijn kracht
En hij viel neer in onmacht
Op diegene die hem hield.
Toen kwam hem weer aan zijn geweld.
Met het kleed dat hij had aan,
Droogde hij af zijn tranen
En hij zei deze taal
Gestadig en goed:
Een man die onschuldig is,
Vindt gelijk, dus zij het gewis,
Hoe hij ontlasten mag zijn lijf.
Maar dat doet niet de ellendige,
Die zichzelf schuldig weet.
Maar mijn hart weet haar gereed
Onschuldig van deze daad,
En het avontuur is mij kwaad
En fel aan de andere zijde.
Aldus sta ik droevig
En weet niet me waarheen keren.
Want mijn hart, lieve heren,
Troost me wel ter kuren;
De wind van het avontuur
Laat me niet zijn verlost;
Aan de ene zijde ben ik getroost,
Aan de andere zijde ben ik dood.
Dus heb ik de vrees groot.
Daarom moet ik voor me spreken,
Als de koning is weg gestreken,
Die het terecht horen zou,
Mijn onschuld, als hij wou
Verdoemen me na mijn taal;
Want hij mag alleen wel
Me vrijlaten en verdoemen,
En ik mag niet heen komen,
Hij liet me zelf gaan,
Die heren die me deden vangen.
Al is het dat ik ook gebonden
Voor u sta in deze stonden,
Gelijk dat ik schuldig ware,
En ik wel weet al openbaar
Dat ik niet mag ontbreken:
Nochtans wil ik mijn taal spreken
En ontlasten mijn hals,
Dat men niet zeggen zal als en als
Na mijn jammerlijke dood:
Ԑhilotas hij had schande groot,
Dat hij zich veroordelen liet,
Hij had ertegen vertelt iets.’;
Gij heren, hoe zal ge geven
Enig vonnis tegen mijn leven?
Want niemand me aantijgt dat
Dat ik van diegenen was,
Die tegen konings leven aanraadden.
Cebalijn met zijn lieden,
Die het van Nicomacus hoorde,
Wroegde het me niet van een woord,
Nicomacus liet me wel kwijt
- De koning zegt nochtans met vlijt,
Dat ik hiervan schuldig ben –
En Dimus hij doodde hem;
Een die zijn eigen lijf niet vermijdt,
Wie is zo verstandig dan die het weet
Dat hij mij vermijden zou,
En hij zichzelf doden wou?
Als de koning me ook aantijgt
Dat Dimus dus heeft belijdt
Dat ik daarvan schuldig was,
Ik wil me verontschuldigen dan.
We lezen in de Trojaanse verhalen,
Toen Achilles de allergrootste,
De aller beste in het Griekse leger,
Dood was gebleven zonder verweer,
Toen Paris erg hard
Had geschoten onder de voeten
Met een venijnige speer,
Toen was in dat Griekse leger
Om die wapens veel taal.
Odysseus die de heer hielp halen
In koning Licomedes zaal,
En die pleiten kon goed
Hij eiste de wapens voor recht.
Ajax wilde ze hebben echt,
Want zijn vader Telamanus
En Achilles vader Pelioen
Deze waren gebroeders beide,
Zoals het wisten de Grieken gereed;
En omdat hij de sterkste was,
Wou hij zich vermetele dat,
Dat hij die wapens hebben wou.
Odysseus antwoordde als de boude,
Daar het hoorden Achilles vriend,
Dat hij de wapens had verdiend.
Ajax hij verweet hem mede
Dat hij nooit koenheid deed,
En dat ook was verborgen,
Hij had het bij nacht gestolen
Binnen Troje Pallas beeld:
Odysseus antwoordde voor die held:
‘Men durft me verwijten niet,
Al is me dat ding geschied,
Want betere man dan ik ben,
Dyomedes was met mij
En ik was daarvan zijn knecht.’;
Toen verweet hem Ajax echt
En zei deze taal:
‘Heer Odysseus, men weet dat wel,
Toen men voer op Troje strijden,
Ge was bang zo te die tijden,
Zodat ge u zelf maakte verwoed
En waant het te hebben behoed
Zodat ge niet was komen te strijden.
Palamedes wist bijtijds;
Toen ge egde op het veld
Zette u uw kind, min of meer,
Voor uw paard in de voor;
Want hij wist wel ter kuur,
Had ge verloren uw zin,
Dat gij het vermeed meer of min.
Maar toen gij het niet wou doden,
Was ge gebracht in deze noden
En gevoerd in deze strijd,
Daar ge van ontdaan bent.
Odysseus hij antwoordde weer:
‘Heer Ajax, leg die taal neer,
Want men zal me geen lachen
Met recht spreken hierna,
Dat me dat ding is geschied.
Achilles schaamde zich niet,
Hij was gevlogen, dat weet men wel,
In koning Licomedes zaal
Die grote heer, de edele man,
En had wijven klederen aan.
Uw lachen draag ik wel algemeen
Met hem, want ik ben erg klein
Tegen Achilles van krachten
En van goed en van geslacht.’
Aldus verontschuldigd hem’, sprak Philotas, ‘Odysseus voor die Griekse groep
Met betere mannen dan hij was.
Ook durf ik me vermetele dat,
Dat Dimus me de moord aanteeg,
Omdat ik was een betere man.
Merkt gij heren de wet en recht
Hebt bekend nu en echt,
Bij welk recht men zal verdoen
Een edele man, een baron,
Die niet gewraakt is van oorkonden
Beiden nu en te alle stonden
En onbesproken en niet beschuldigd
Van alle moorddadigheid,
En datzelfde niet belijdt?
Ik ben zeer vermaledijd.
Men had me de moord aantijgen,
Daar ik mede ben bedreigd,
Maar dat me het bericht bracht
Cebalijn die het al bezocht;
Want mijn naam niemand wraakte.
Maar wat me nooit vergenoegde
Kwaadspreken, nog nieuws,
Moet ik bekopen zwaar.
Wat zou ik geloven een knecht,
Of zijn klagen ook was terecht?
Al zegt een arm mens waar,
Zijn taal acht men niet een haar.
Aldus is dit arme mensen woord,
Al zijn ze goed, weinig gehoord.
Als ik Dimus gezel was,
Hoe zo zou ik openbaar
Laten geworden deze moord?
Ik had het te stukken eerder gescheurd
Zonder waan kon Cebalijn
Openbaar of stilletjes,
Eer hij het de koning had gezegd.
Nochtans sinds, God weet,
Dat van me deze moord was ontdekt
Kwam ik met zwaard uitgetrokken
In de konings kamer
Tot een heimelijke raad;
- Want het is de derde dag
Dat ik het eerste hoorde gewagen –
Te waren, wou ik hem hebben geslagen
Ik had het toen wel mogen bestaan.
Hoe zo zou ik hebben gevreesd?
En zou ik het niet hebben gedurfd
Zonder Dimus hulp te doen?
Was ik dan zijn bediende?
Zou ik met Dimus dat bestaan
En mijn echte heer slaan,
Omdat ik koning wezen zou?
Hoezo heb ik met goud
Of met enige ding gewin?
Dat zegt en verzwijg men niet!
Me tijgt de koning met geweld,
Dat ik met hem mijn grappen hield,
Omdat hij zich beroemde dat,
Dat Jupiter zijn vader was;
Maar arme lieden mag men verdrieten,
Die zich te alle tijden vermoeien
Door zijn hovaardigheid.
Te waren mijn trouwheid
En de vriendschap en de minne
En de verstandigheid van mijn zin,
Die sommige lieden zeer benijden,
En dat ik ook te alle tijden
De koning zei dat het hem miszat,
Dat maakte me bij hem gehaat.
Dus belijd ik wel dat ik zei.
Dan deed ik door geen nijdigheid,
Want me dit wel bedacht
Dat hij is van het goden geslacht;
Maar ik had de koning lief,
En dat hij hem zo verhief,
Ontzag ik me dat ik hem verergeren
De heren mochten van de sterren,
En dat ik de prinsen mocht benijden,
Die altijd zijn nevens zijn zijden.
Wat helpt het me, koning heer,
Dat ik heb door uw eer
Verslagen de lieden van mij?
Wat mag me verbeteren mijn pijn?
Ik heb twee broeders uitverkoren
Door konings wil verloren;
Mijn vader is ook hier niet,
Nog hij weet niet ons verdriet,
Nog ik durf ontbieden niet.
Waarom tijgt men aan hem dat hij verried
De koning? is het niet genoeg
Dat hij heeft groot ongenoegen
Van twee kinderen die hij verloor,
Hij werd geheel kinderloos
En verliezen de derde mede?
Hij zal met grote veronschuldigingen
Door mijn wil mede sterven.
O wee, vader, u moet het bederven
Door mijn schuld en met mij!
Mijn leven is me gekomen van u,
En van mij komt u de dood
Met onschuld erg groot.
Ik kort u uw oude lijf.
Waarom won u ooit die ellendige,
Die nemen zal u uw leven?
Met recht zou u hem hebben vergeven
Of verslagen hier tevoren,
Zo was u nooit door mij verloren.
Ik was u een kwaad gewin.
Ik kan merken in mijn zin,
Welk van ons heeft meer ongeval,
Of mijn jeugd als en als,
Of u oude, lieve vader.
Mijn kracht groeit allemaal
En aldus moet ik sterven!
Mijn vaders ouderdom moet bederven!
Mochten we nog een stuk duren,
Tot hier en we van naturen
De dood zouden aangaan,
We zouden menige prijs ontvangen.
Dit sprak hij en de koning kwam
Zeer ontstoken en gram
Met een schaar gewapend wel,
Toen hij sprak deze taal.
Toen kwam hem dat gevaar zo groot
Door de vrees van de dood,
Zodat hij verloor al zijn kracht
En zeeg neer in onmacht.
Sommige waren daar die spreken wilden
Dat men hem het leven laten zou;
Maar dat was al ongehoord.
Andere heren brachten voort,
Dat men Philotas stenigen zou;
Sommige waren er die versieren wilden
Dat men hem met gesels zou slaan.
Toen liet de koning maken samen
Kwelling voor Philotas ogen;
Het stond hem zo, hij moest het gedogen.
Meteen sprak hij stilletjes,
Wou men verkorten zijn pijn,
Al de waarheid van de moord
Wou hij graag brengen voort.
Men zei ‘Ja het,’ toen sprak Philotas,
Hij had gemaakt een roede,
Dat men de koning zou slaan.
Toen gingen de knechten samen
Philotas stenigen, die ellendige.
Maar toen men nergens aan al zijn lijf
Niets zien mocht dan alles wonden,
Belijdde hij in korte stonden
Beide, het einde en het begin
Van de moord, meer of min.
Maar dat boek belijdt niet dat,
Dat hij die daad schuldig was,
Maar hij twijfelt erg zeer,
Of hij het belijden de edele heer,
Om te verkorten zijn pijn
Daar het hem in stond te zijn.
O wach, arme! Het avontuur
Hoe kwaad, hoe schraal en hoe zuur
Is ze die sterflijke lieden!
Hoe weinig haar helpen betekenen!
Die ze hoog klimmen laat,
Hoe snel geeft ze hem tegenspoed,
En werpt hem van de eer neer
In grote armoede weer!
Nu was hij gemaakt heer,
Philotas vader, met grote eer
Over het landschap van Meden,
En met grote waardigheden
Heer boven zijn gezellen
Permenioen’s zoon daar we van vertellen
Hoort zo menige grote daad:
Nu is hij zonder enige toeverlaat
Gevallen, zoals hij waande op te schieten
En verdeelt met de ellendige
In ellende en gesteente,
Die menig maal is beweend.
Al die lieden wierpen stenen
Op die edele man algemeen,
Die tevoren al de lieden
Menigmaal liet gebieden
Dat men te wapen zou gaan.
Zes dagen na Philotas dood
- Dat was jammer erg groot –
Ging Alexander met een vaart
Tegen Bessus te Bactrea waart.
Hij bracht het volk in Bactrea land
In zulke vrees al gelijk,
Zodat ze de Grieken zonder waan
Niet durfden te bestaan.
En Bessus vloog in een kasteel,
Die sterk was en heel.
Daar ving hem zijn eigen vriend,
Omdat hij het wel had verdiend,
En zond hem Alexander gevangen,
De handen gebonden zonder waan,
Al poedelnaakt, erg hard
Om de hals en om de voeten
Gespannen uitermate vast.
Toen sprak hij tot de gehate gast,
Die hij fel aanzag:
Zeg, welke verwoedheden lag
In uw zin, verwoede man,
Of welke dolheiden bracht je aan,
Dat u de koning die u deed
Alzo menige hoffelijkheid
Zou durven binden en vangen
En daartoe dorpsachtig slaan,
Omdat u dragen wou de kroon?
U komt er van groot leed te loon.
Meteen riep hij Exateus,
De broeder van Darius,
En gaf hem Bessus gevangen.
Zo deed hij mede zonder waan
Narbesines die felle man.
Hij sprak, ‘Ik heb daaraan
Niet gebroken mijn eed,
Want het was in mijn beheer,
Dat ik hem zou de hoogste maken
Van de mijnen in ware zaken:
Nu hang hem aan de hoogste galg.’;
Daar hing hij die twee valse galgenbrokken
Darius broeder Exateus
En wraakte zijn broeder aldus.
Aldus nam Bessus koninkrijk
Kort einde dorpsachtig.
Alexander had menig jaar
Eer begeerd, dat is waar,
Te winnen dat Scythen land.
Daarbij voer hij al gelijk
Derwaarts met zijn scharen
En kwam op een rivier gevaren,
Die is geheten Tanais,
Die in het scheiden gelegen is
Tussen Bactrea en Scythen land.
Dat is in boeken wel bekend
Dat ze met kracht komt gelopen
Tussen Azië en Europa,
En scheidt deze landen in twee
Daar ze valt in de zee.
En geen huizen hebben de Scythen;
Ze zijn gedaan alsof ze bijten
Zouden de lieden die ze zien.
Men zegt ook dat ze plegen
Te wonen in de spelonken
En ze ander geen goed zoeken
Dan hen natuur wou geven
Brood daar ze bij leven;
Nog ze willen zilver nog goud
Nog anders hebben in hun geweld.
Op die rivier sloeg Alexander
Zijn tenten en menige ander.
Hij liet schepen maken te waren,
Daar hij mee zou overvaren
En laten de Griekse zwaarden bijten
Op dat wrede volk van Scythen.
Meteen kwamen tweemaal tien
Grote mannen en lelijk
In dat Griekse leger te waren,
Op ijselijke paarden gevaren,
Met een wonderlijke manier.
Toen sprak de oudste van de lieden,
Toen hij de koning zag zo klein
‘Was u alzo groot alleen
Van lichaam als van gierigheden,
Of was u alzo groot van leden
Zoals u groot van moed is,
De wereld was in alle wijs
Al te klein tot uw behoefte,
Want u wezen zou zo grof,
Dat uw ene hand zou slaan,
Daar we zien de zon opgaan,
De andere hand, dat is groot wonder,
Daar de zon gaat onder.
Nochtans zou het u vergenoegen niet.
Zo welke ding zo geschiedt,
Dat zou u willen bezien.
Waar zou de droevige zon vlieden,
U zou er heer van willen wezen?
Daarbij merk ik wel in dezen,
Dat u vele dingen begeert,
Die u uw ondanks ontbeert.
Als u de wereld heeft overwonnen
Zou u doorvechten en doorrennen
Beesten, bergen, stenen, woud;
Ja, de sneeuw die is zo koud
En ligt in de diepe valleien
Zou u met uw zwaard heien;
De wonderen die in wouden schuilen
Zou u met uw volk uit knallen.
Dure paarden, macht en dure gezellen
Zal nog de elementen kwellen.
Neemt u daaraan geen kennis:
Hoe hoog gegroeid is een boom,
Hoe sterk en hoe oud van jaren,
Op een korte tijd te waren
Wordt hij uit de aarde gehouwen.
Die op die schone appel schouwen,
Die staat op de hoge boom,
En die dan niet neemt kennis
Hoe hem met gemak te winnen,
Ik waan dat ze weinig wijsheid kennen.
Merk, als u wou die appel plukken,
Dat u met die droge stokken
Tot de aarde niet valt.
Al is de leeuw sterk en driftig
En koning boven alle beesten,
Men vindt nog lezen in verhalen
Dat hem de kleine vliegen aten;
Waarbij zo laat u matigen.
IJzer en staal is erg hard:
Een roestvlek klein en zwart
Bederft het, al is het zo zwak.
Er is niemand onder de hemelgang,
Hij mag de zwakke ontzien.
Wie zijn zij die de wereld plegen,
Of zo rijk of zo groot,
Ze mogen ontzien de dood?
Wat hebben we met u gemeen?
We misdeden groot nog klein
Tegen uw land nog tegen u.
Wie zo uw geslacht is,
Of waarom u hier bent gezonden,
Of wie u bent, dat is onbekend
Al de Scythen einde verholen,
Want het is volk dat woont in holen;
Ze vlieden wapens en lieden
En wonen daar het is woest.
Ooit waren de Scythen vrij,
En ik zal u zeggen waarom:
Want ze begeren anders niet,
Dan de natuur gebiedt.
Daarvan mogen ze zonder waan
Geen man ten dienste staan,
Nog zijn wil nimmermeer
Van enig volk wezen heer.
Drie dingen maken zalig de man:
Die lijf en goed beschermen kan
En die met de zijnen zich gedraagt
En om ander goed niet jaagt;
Dit zijn de dingen die ons zalig maken.
Wou u iets boven dezen zaken,
Zo wou u meer dan zaligheden.
Wacht u hierbij van kwade zede!
Ik wil dat u kent mede
Een deel van de Scythen zede.
Ze hebben anders niet dan beesten
En ploegen daar ze het land mee bewerken
Ze hebben geschut en speren,
Daar ze het land mee verweren,
En daar we onze goden
Dienen mede naar onze geboden.
Die vrienden die we hebben uitverkoren
Delen we mee ons koren.
Welk land zal u beste voegen?
Of welk goed zal u vergenoegen
Cappadocië en Lydië
Syrië, Perzië en Medië
Bactraea is u onderdanig;
Nu wou u Indien winnen samen.
Schaam je, het is schande groot:
Wat zou ge met onze levende have,
Vrekkige man, wat zullen u onze beesten?
Zowat de wereld mag tot stand brengen
Dat is allemaal van u;
Nochtans denkt u arm te zijn.
Wat zal u het goed dat immer doet
Bekommert wezen uw gemoed?
Zo u meer heeft in uw geweld,
Zo u meer begeert dat goud.
Aldus komt uw gebrek van het goed.
En merkt u niet in uw gemoed,
Hoe lang u was in Bactrae land?
Als u dwingt naar uw hand
Dat ene land zo komt je de ander tegen.
Aldus komt van oorlog zege,
En van de zege zo komt strijd.
Nu wou u varen in korte tijd
Over de Tanais om vijanden
En wou het bedwingen tot uw handen
Scythen land dat nooit een man bedwong;
Maar onze armoede, Goddank!
Maakt ons dapper en snel;
Maar uw volk, dat weet men wel,
Dat zo drachtig is van groot goed:
Dat zeg ik u met waar gemoed:
Ze zullen ons volgen niet,
Wat zo hen daarna geschiedt.
We hebben niets, we zijn snel,
Dus mogen we vlieden en volgen wel.
Als u zou wanen dat we zijn
Ver van het volk van u,
Zullen we zijn onder uw leger;
Als u zou wanen staan te verweer
En ons vangen en slaan
Zullen we ontlopen samen.
De Scythen achten niet op goed;
Nooit kwam er in hun gemoed
Enigerhande gierigheid.
Ze hebben burchten nog steden
Nog kasteel; maar in woestijnen
Generen ze zich met grote pijnen.
Daarbij pijn je te houden vast
Het avontuur die haar gast
Uitermate zeer hoont,
Want ze niemand verschoont.
Tenzij het haar lief is, er is geen man,
Die ze met hem behouden kan.
Hierom volg nuttige raad!
Die tijd dat ze is gestadig,
Maak een eind aan uw strijden,
Zodat u in korte tijden
Niet verliest al uw pijn.
En merkt u niet in het hart van u,
Hoe men het avontuur beschrijft
Met een rad daar ze drijft
De ene op en de andere neer?
Daarom keer te land weer!
En als ze u de hand biedt,
Hou het vast zodat ze niet,
Als ze wil u niet ontvliegt;
Want ze graag de man bedriegt.
Bent u god, zo zal u dan
Genade doen de sterflijke man
En hem zijn nooddruft geven;
U zal niet verkorten hun leven
Nog nemen hun goed.
Bent u mens, zet uw gemoed
Te peinzen wat u bent.
Het is dwaasheid in alle wijs
Dat u zichzelf hebt vergeten.
Uw vrienden zijn, wil u het weten,
Daar u niet op heeft gestreden.
Anders geen volk leeft met vrede,
Dan die zonder hovaardigheid zijn.
Het zegt me dat hart van mij
Dat ze het u laat zullen gunnen,
Die u in strijd heeft overwonnen.
Want eerder zal aarde sterren dragen,
En de Poolster en de Wagen (sterrenbeeld)
Zullen eerder te hof gaan
Dat zeg ik u al zonder waan
Eerder zullen vissen water vlieden,
Eer dat mag geschieden.
Tussen u en die u heeft overwonnen
- Is het dat wij het merken konden-
Er mag geen minne zijn.
Al getuigen ze u schoon aanschijn,
Binnen dragen ze de nijd;
Buiten getuigen ze u in alle tijd,
Alsof ze u hadden lief;
Binnen haten ze u als een dief.’
Aldus sprak die Scite in zijn taal
Voor de koning in de zaal.
Alexander zweeg geheel stil
En liet hem zeggen zijn wil.
De Scyten zaten op hun paarden
En voeren hun vaart
Over die Tanais in hun land.
Alexander bereidde hem gelijk
En liet te wapens vangen
Die zijne en te scheep gaan.
Zijn leger verdeelde hij in drieën.
De voorste schaar wou hij bezien.
Daar was met hem Eufetio
En Armolaus die node vloog,
En Nicanor van Thracië,
En Simacus die degen vrij,
Glaucus en Polidamas
En Aristoen die koen was,
Pencestes en Lavernaet
En Cymeus die menige daad
Vaak had gedaan.
Dit waren ridders zonder waan
Van grote prijs, van grote naam,
Die net uit Griekenland kwamen.
Tholomeus was in het andere leger
En andere ridders van groot verweer:
Perdiccas en Antigonus
Clitus en Emenidus
Meleager en Tauroen Cenus,
Amictas en Matroen.
De Perzen waren in de derde schaar,
Daarvan was een ridder bekend,
Darius broeder, gemaakt heer,
Exateus, met grote eer,
En de trouwe Artabatus
En die rijke Mascus
En Pasarges die hem eerst herkende,
Toen de koning met dat doel
Tot Darius tafel zat
En met hem uit de schotel at.
Aldus voer de koning over de rivier
En met hem menige held fier,
Beide, ridders en bediende,
Die me zijn bij namen onbekend.
Toen ze kwamen aan het andere land
Sloegen ze de tenten al gelijk.
De Scythen kwamen daar te verweer
Gegaan met een groot leger
Met speren alsof het was een woud.
Daar was menige held boud
Beide, te paard en te voet;
Dus groeide Alexanders moed.
Voor de Scythen kwam gevaren
Een koningskind niet oud van jaren,
Die de Scythen hadden verheven
Koning om zijn koene leven,
En was geheten Baradach.
Ten eerste dat hij Alexander zag,
Keerde hij derwaarts zijn paard.
Baradach was onverschrokken;
Hij sloeg zijn paard met een zweep;
Een speer nam hij in zijn greep,
Dat beide sterk was en groot.
Zijn schild was geverfd rood.
Elk stak op de andere met nijd.
De koning stak hem op de zijde,
Zodat hem die speer deed wee,
En het sprong in stukken twee,
En een stuk ervan hem in het rechteroog.
Baradach zat erg hoog;
Hij stak de koning op het schild,
Die hij voor dat spel hield,
Zodat konings zadelstel brak.
Zijn speer deed een grote krak;
En ze vingen beide te zwaard.
Baradach hij sloeg zo hard
Op Alexanders schild zodat hij met allen
Ter aarde neder kwam gevallen.
Toen sprak de koning gelijk:
‘Vriend, u heeft van mij een pand,
Die zal ik inlossen tot uw schande.’;
Toen kloofde hij hem het hoofd tot de tanden,
En Baradach bleef ginder dood.
De strijd was sterk en groot;
Maar wie dat van de Scythen zag
Dat verslagen was Baradach,
Hij vloog weer vanwaar hij kwam.
Toen de koning dat vernam,
Volgde hij na met grote groepen.
Daar bleven dood man en paarden,
Beide, Scythen en Grieken
Die nimmermeer daarna weken.
Eufecio sloeg daar hen twee
Neven de knieën af de benen.
Armolaus verloor zijn paard
En vocht te voet als een leeuw.
Nicanor en Simacus
Zagen hem te voet staan aldus;
Ze gaven hem een sterk paard;
Ze doodden menige in de vaart.
Pencestes en Lavernaet
Deden menige grote daad,
En Cymeus en Aristoen
En Glaucus die node vloog,
En Polidamas dat koningskind
Hebben van hen zoveel verslagen,
Zodat de Scythen vluchtig waren.
Toen kwamen de twee andere scharen:
Tholomeus met de zijne
En Exateus die fiere.
Ze omringden met hun leger
De Scythen die daar stonden te verweer,
Zodat er weinig mochten ontgaan.
Maar de koning zonder waan
Was omringd van hen tienen,
Die hem van grote slagen dienen.
Tenzij Clitus, die het zag,
De koning was op die dag
Van de Scyten daar verslagen;
Want Clitus bood dat schild daartegen,
Toen daar een hem zou slaan.
Dat zwaard ging erin zonder waan
Over de helt van het schild,
Wilde die Scithe of niet wilde,
Hij liet ginder zijn geestdrift.
Toen sloeg hij met de blote hand
Op de koning zo’n slag,
Zodat hij hoorde nog zag.
Maar Clitus wraakte de konings smart,
Hij stak hem het zwaard in tot het hart,
Zodat de Scythen viel ter neder.
Ze doorreden ze voort en weer;
Daar was niemand dan zij twee,
Ze sloegen hen af handen en benen.
Binnen dien vocht Tholomeus zeer
En Exateus die heer
Met hun volk op die Scythen.
Ze lieten hun schilden splijten,
Nochtans verloren ze veel lieden.
Ze dwongen ze alle zonder winst,
Die mochten dat ze hen ontvlogen.
Toen was daar een, heet Dromoen,
Die snelste van het Scythen land.
Hij maakte met zijn hand
Een plaats erg breed,
Want hij was sterk en wreed.
Tauroen en Simacus ze staken,
Toen hem niemand dorste te genaken,
Van verre op hem met een speer,
Nicanor zette zich ter verweer.
En sloeg hem zodat hij het zwaard
verloor.
Dromoen vloog en verkoos
Emeniduse onder de groep
En hij liep hem van het paard,
Zodat hij kwam uit de ring.
Hem volgde de jongeling
Maar mocht hem niet narijden.
Alexander kwam te die tijden
En Clitus, die koene koningskind,
Van daar ze er tien hebben verslagen,
En Dromoen liep op de koning.
Ik zeg u in waar ding,
Hij waande hem te lopen ter neder.
Die koning verzette hem daartegen,
Want hij stak hem door de keel.
Al waren er van de Scyten veel,
Ze vlogen alle zonder keren;
Dus wonnen de Griekse heren.
En de andere die hen waren ontgaan,
Worden hem alle onderdaan.
Tevoren hadden de Scythen overwonnen
Menig land onder de zon:
Assyrië, Perzen en Meden
En Afrika met alle steden;
Nu zijn ze de Grieken onderdanig.
Sinds dat het bericht was verstaan
In de landen die erbij lagen,
Begon zich dat volk te verschrikken
Al tot het oosteinde van aardrijk,
Want ze wisten zekerlijk
Dat nooit een volk de Scythen bedwong
Uitgezonderd de Grieken; dus heb dank!
Ze waanden niet dat er niemand was
Zo sterk als Alexanders scharen.
Dus werd de Grieken onderdanig
Menige koning zonder waan
Door konings goedertierenheid mede.
Want het was Alexanders zede:
Als hij overwon een volk met kracht,
Hij was hen mede ook zo zacht,
Dat hij ze met deugdheden overwon.
Dus plag altijd die edele man:
Hij ontnam niet hun goed;
Ook was hij zo goed gemoed,
Als hij lieden had gevangen,
Bad men hem, hij liet ze gaan.
Daarbij mag men merken mede,
Dat hem vrekkigheid niet deed,
Dat hij eerst oorlogen bestond,
Maar zijn onvervaarde moed.
Hij was van groot zelfvertrouwen.
Dat achtste boek neemt hier einde.Dat negende boek.
Dus zijn de Scythen geheel bedwongen
Met Alexander, die jongen,
En hij zette zijn vaart
Ten lande van Indien waart.
Daar werd hij op Clitus gram.
Hij hoorde en vernam
Dat hij zich beroemde dat,
Dat het bij zijn hulp was
De koning de dood ontgaan.
Daarbij sloeg hij hem, dat was misdaan,
En doodde Armelaus mede
En ook terzelfder stede
Die verstandige Calistones.
Met onrecht sloeg hij deze.
Het berouwde hem zo zeer,
Dat hij niet at, min of meer
Binnen drie dagen daarna.
Daarbij zegt men ons voor waar:
Elke man ziet om zijn behoefte;
Konings hulde is geen erve.
Nu zal ik vertellen van Indië.
De zon rijst het land nabij;
Hoge bergen hebben het bevangen
Aan de oostzijde zonder waan
En aan de zuidzijde mede.
Aan de noordzijde houdt zijn stede
Een berg, is Kaukasus genoemd,
Daar menig water uit komt.
In het midden is het vlak land.
Het is naar een vloed genaamd,
Heet Indus, ligt in de zuidzijde.
Hoge bergen verdelen het wel wijd.
Daarin zijn vijfduizend steden
En menige duizenden lieden mede
Zijn zonder bedrog in elke stad.
Voor waar zeg ik u dat,
De Ganges die ook Phisoen heet,
Door dat land van Indien gaat.
Daar ze aller nauwst is,
Is ze wijd, dus zij het gewis,
Vierduizend voeten, dat is waar,
Daar ze het wijdste is daarna,
Honderdduizend en aldus
Schrijft Junius Solinus.
Haar water is erg zoet,
En ze is diep honderd voeten;
Ze vallen in de Rode Zee,
Ganges en Indus deze twee;
Zij zijn die grootste rivieren te waren,
Die door de hele wereld stromen.
Ze vellen bomen, ze verstoren het land;
Waar zoiets aan haar kant
Komt, grote stenen,
Dat voert ze weg, grote en kleine.
Acesis valt in Ganges,
Dat een grote rivier is;
Ze maken erg groot rumoer,
Daar hun stromen tezamen gaan.
In die rivieren vindt men algemeen
Goud, glimmers en dure stenen,
En waardevoller zijn bij onze tijden,
Dan ze ooit waren sinds
Dat Adam geschapen was.
Deze rijkheid, zij het zeker das,
Vindt men in het land van India.
Toen Alexander kwam dichterbij
En bekend werd in het koninkrijk
Dat de gezellen van aardrijk
Met haast kwamen daarheen,
Worden de prinsen alle bang
En gaven hem grote giften:
Dure stenen die zeer oplichten,
Beide, burchten en steden
Vol van lieden en rijkheden.
Maar Porus zonder waan
Wou ze alleen weerstaan.
Ten eerste dat hoort Macedo,
Was hij de oorlog vrolijk,
Want hij hoopte om die zege
Dus was hij zeker allerwegen.
En Porus zond hem tegen
Boden, die hebben gedragen
Brieven die aldus spraken
Tot Alexander in ware zaken:
‘Porus de heer van Indië,
Alexander ontbiedt u,
Omdat u zijn land verschrikt:
Peinst welke hoogheden u begeert!
Ja, u bent u een sterfelijke man,
Waarom strijdt u tegen de goden dan?
Ik wil dat u ook weet wie ik ben:
Ik ben Porus, tegen mij
Mag niemand staan.
Daarom gebied ik u, zonder waan,
Keer te Griekenland met oneer!
Had ik mijn wil daartoe keren,
Ik had het gewonnen wijlen eer.
Maar daar is min of meer
Van de rijkheid niets,
Die men in mijn rijk vindt;
Daarom is het dat ik niet begeer
Griekenland en ik heb het onwaardig.’
De koning bad zijn lieden
Dat ze hem niet ontraden,
Dat Porus sprak dusdanige woord,
Want hij vaak had gehoord
Van Darius dergelijke.
Toen schreef hij dit; ‘Koning rijk,
Heer Porus, ge waant ons verschrikken
Met woorden; neen gij niet, te waren.
Ge zegt dat Griekenland van rijkheden
Niet gelijkt uw steden:
Daarom mag ons beter verheugen
Uw land te winnen want we mogen
Hopen om het goed dat men vindt daar;
Want ik het wel belijd en het is waar,
Men vindt in Griekenland niet al zulk goed,
Zoals men in uw landschap doet;
En omdat we dat wel kennen,
Willen we u uw goed afwinnen.’
Toen Porus hoorde dit saluut,
Voer hij met zijn lieden uit,
En Alexander kwam hem tegen.
Op een rivier zijn ze geslagen
Die Ydaspes was genaamd,
Die liep door Porus land.
Aan de ene zijde lag Alexander
Aan de andere Porus en menig ander.
Porus leger was goed bewaard
Met olifanten alom geschaard,
Daar hoge torren op waren gestaan.
Maar de hoogste zonder waan
Was daar de koning zelf op zat.
Voor waar zeg ik u dat,
Dat hij was ruim 3,5 m lang.
Zijn wapen waren gemengd
Beide van zilver en van goud.
Hij was de beste van zijn ouderdom;
En alzo veel zoals hij groter was,
Was hij koener, zij het zeker das,
Dat in het land van India
Nog nergens ver of nabij
Was geen man zijn gelijke
Van grootte en kracht zekerlijk.
Nochtans was zijn oudste broeder
Taxillis, dus was hij verstandiger
Alexander onderdanig
En had zijn land van hem ontvangen.
Die Grieken ontzagen niet alleen
Porus, maar ook algemeen
Het grote water dat er liep.
Het was uitermate diep
En het vierendeel breed van een mijl.
Wilden die Grieken te ene tijd
Tegen Porus varen te strijden,
Ze moesten met schepen over gaan.
Maar de vijanden waren
Aan de andere zijde met hun scharen
Die hen met kracht weren mochten
Wel licht als ze hen zochten.
In die rivier lagen eilanden;
Daar kwamen vaak de vijanden
En de Grieken om te strijden
En prijs ontvangen aan beiden zijden,
Soms minder, soms meer.
Nu waren met Alexander zij twee,
Die waren van een gedaante;
Ook waren ze naar mijn waan
Op een dag beide geboren.
Elk had de andere uitverkoren,
Was het in schade, was het in vreugde;
Waar ze ten strijde waren gekomen,
Elk was neven anders zijde,
En ze scheiden te gene tijde.
Nicanor heet de een, de ander Simacus.
Van buiten toonden ze aldus,
Wat hun harten binnen droegen.
Simacus sprak en lachte:
‘Nicanor ziet u niet,
Hoe nauwe water dat verbiedt
De onoverwonnen Macedo,
Die nooit door geen man vloog,
Dat hij er niet durft over varen?
We willen toch wat doen te waren!
Weten te varen in dit eiland,
Daarin is menige vijand!
We mogen daar winnen eer.
Blijven we dood, immermeer
Zal men vertellen van ons doen.’
Nicanor sprak als de koene:
‘Te waren ik peins het ook aldus’
‘Nu gaan we, sprak Simacus
Met lichte wapens op de vijanden!’
En ze voeren tot gene eiland
En met hen vijftien
En Andromacus, de ziener,
De koningszoon van Agrian.
Dus voeren die heren vandaan
En kwamen in dat eiland,
Daar ze vonden menige vijand.
Ten eerste dat de Indirs vernamen
Dat de Grieken ginder kwamen,
Werd daar een groot geluid;
Ze trokken hun zwaarden uit.
Simacus was over eerst.
Hij maakte menigeen het hoofd zeer,
En Nicanor, zijn gezel,
Zond menigeen ter helle.
Ze deed Andromacus die koningszoon.
Ze hebber er zoveel verslagen,
Dat ze waren dood alle
Die van Indien bij geval,
Die daar waren in het eiland.
Nu mochten ze keren al gelijk
Met grote eer en verhoogt,
Maar de dolheid ze toont
Dat ze zich niet wil laten
Met die reden matigen.
Toen zij het hadden al verslagen,
Kwam daar nog menig meer tegen,
Dan ze er tevoren hadden verdreven;
Zodat het moest gaan aan hun leven,
Want daar dacht niemand aan te vlieden,
Daar bleef Andromacus, die ziener,
En met hem zij vijftien
Sterke ridders en aanzienlijk;
Dat Griekenland lang heeft beklaagd.
Nu staan de andere twee verschrikt
En vochten tegen menige groep,
Die zeer gewond zijn met geschut,
En ze niet weten wat beste te doen
- Want ze erg node vlogen –
Want hun speren waren in twee,
En ze hadden pijlen meer,
Nog andere wapens dan zwaard.
Ze liepen ten vijanden waart
En gingen houwen en slaan;
Maar ze waren zonder waan
Met pijlen zo gewond,
Ze mochten te gene stond
Met zwaarden geen lof verwerven;
Ze zagen dat ze moesten sterven.
Elk bad de andere; ‘Laat me het eerste gaan!
Ik wil voor u de dood ontvangen.’
Simacus sprak; ‘ik doe het niet.’
Nicanor sprak; ‘wat me geschiedt,
Ik zal sterven voor u,
Want nimmermeer mag mij
Leed geschieden in geen dag,
Dan als ik u sterven zag.’;
Elk wou de andere dekken.
Toen schoot een van de koene rakkers,
Een grote gigant, een piek
En raakte diegenen,
Zodat hij ze beide doorschoot.
Dus bleven ze tezamen dood
Elk in de andere zijn armen.
Dat was grote ontferming.
Dit was in het opgaan van de zon
Dat die Grieken waren overwonnen,
En Porus had dus grote vreugde,
Wat hij zag terzelfder tijd,
En verhief zeer zijn zin.
En hij hoopte niettemin,
Alexander om de zege.
Daarom peinst hij allerwegen,
Hoe hij het ander land wint.
Nu is daar een koningskind,
Heet Ettel, en was alzo
Gedaan zoals Macedo
Van lengte en van gedaante.
Alexander deed hem toen aan
Zijn wapens in die manieren,
Alsof hij het zelf was;
Als Porus om hem liet spioneren,
Dat men hem ginder mocht zien,
En zei dat hij de oever hield,
Alsof hij niet recht wilde
Pogen om over te varen.
Zelf voer hij weg te waren
En nam in zijn verweer
De sterkste van het leger,
Omdat hij recht als de boude
Porus bedriegen wou
Met een klein gezelschap.
Ver weg stonden zijn schepen.
Ik waan dat hem God was mede;
Want hij terzelfder tijd deed,
Toen ze te scheep wilden gaan
De lucht verdonkerde samen
Met een zo donkere mist:
Nauwelijks was er iemand die wist,
Wie hem zat allernaast.
Ze voeren weg met grote haast.
Deze mist zou te waren
Ander volk zeer verschrikken,
Waren ze daar het hen onbekend was;
Maar de koning van die schaar
Hij peinsde daarom al,
Dat het was zijn toeval;
En hij voer voor en het andere leger
Volgde hem met grote gang.
Ten eerste dat ze kwamen aan het andere land
Sloegen ze de paarden al gelijk
En Alexander hij voer voren.
Hem volgden ridders uitverkoren
Tholomeus en Aristoen,
Polidamas en Tauroen
Clitus, Craterus en Amictas
Exateus en Perdicas
Peusestes en Meleager mede
En Lavernaet die wonder deed.
Dit waren ze die daarover waren.
Meteen kwam er een met een bericht
En vertelde dat alle over was
Alexander einde was daar.
En dat weer werd geheel blijde.
Porus zag aan de andere zijde
Ettel staan in die manieren
Alsof hij Alexander ware.
Toen waande hij dat men hem beloog.
Hij zag van een berg hoog
Blinkend komen al gelijk
Alexander zijn vijand.
Gelijk zette hij te verweer
Vierduizend ridders voor het leger
En honderd wagens in bataljons,
Met hout goed versierd,
Daar menig schutter in lag.
Maar toen het kwam op de dag
Was het van die mist wat nat,
Die maakte de wegen glad,
Zodat ze nauwelijks gaan mochten.
Nu hoor hoe ze de Grieken zochten!
Alexander kwam gegaan
Erg licht daartegen.
Al was zijn schaar niet groot,
Men vond nergens hun gelijke.
Men riep daar help! in menige taal.
Daar was terzelfder maal
Van bazuinen groot geschal;
Men sloeg daar menigeen in het dal.
De eerste die er was verslagen,
Die kwam Alexander tegen;
Dat was Wilcon, een gigant,
En hij zat op een olifant,
De koning Enacus zoon.
Alexander was diegene
Die nooit ridderspel verkoos.
Hij maakte Wilcon levenloos
En stak dat beest door de keel.
Voor hem hielden ridders veel,
Die hij alle doorreed.
De Grieken volgden hem gereed.
Hij zocht Porus zonder waan,
Die hij zag van verren staan
Op een van de grootste olifant,
Die men ooit in Indien vond,
Gelijk of het een burcht ware.
Toen sprak hij al openbaar:
‘Ik zie nu - dat is met goed! –
Een ding gelijk mijn moed.
Nu moet ik vechten tegen dat dier
En ook tegen die ridders fier.
Meteen kwam hem een bericht
Dat zijn volk omringd was
Van Porus en van de zijnen.
Toen reed hij derwaarts met pijnen.
Hem volgde Polidamas
En Aristoen die koen was.
Aristoen sloeg Rubicoene
Met het zwaard als de koene,
En hij maakte de aarde rood.
Candaceus waande een stoot
Te doen tegen Polidamas;
Glaucus stak hem tegen de blaas
Met een goede sterke speer.
Dus bleven de Indiërs zonder verweer,
En de Grieken zijn doorgegaan
Tot het eerste leger met hun scharen,
Zodat ze te twijfelen begonnen.
Porus zei terzelfder stonde
De olifant met de toren
Tegen dat Griekse leger te porren.
Maar dat zijn trage dieren,
Ze mogen in geen manieren
Vlieden nog volgen alzo goed,
Zoals een paard, die zijn zo snel.
De Grieken wachten hen daartegen;
Toen ze de Indiërs hadden geslagen,
Ontreden ze hun slagen.
Dus gingen de Grieken jagen.
De Indiërs schoten grote schichten
En wierpen grote stenen dicht,
Maar de Grieken, dus geloof het,
Hielden schilden boven het hoofd,
Zodat zij bleven zonder schade.
De Indiërs worden te rade,
Omdat ze waren in gevaar,
Zodat ze braken hun scharen,
Want ze wisten niet wat te doen.
De Grieken volgden en ze vlogen.
Nochtans verzamelde Porus ze echt
En gebiedt dat men vecht.
Hij zette de olifanten voren
Met wrede ogen, met lange oren;
Zodat de Grieken waren verschrokken,
En hun briezen heeft verjaagd
De Griekse paarden zodat ze vlieden,
Nochtans dat ze niets zien,
Dan ze hoorden dat geschal.
Dus vlogen de Grieken bijna al.
Dit heeft Alexander gezien
En riep, wat duivel laat u vlieden?
Bent ge moede nu van slaan?
Waar zijn die van Agriane
En gij heren van Thracië?
Gij Perzen kom dichterbij!
Zag je dusdanige dieren noot eerder?
Gaat! Maak hen de benen zo zeer,
Zodat ze ter aarde neer vallen!
De Grieken keerden weer met allen
En vergaten alle de dood.
Ik waan men daar menigeen schoot;
Ze verwonden beesten en man.
Zo ernstig gingen ze eraan,
Dat ze die beesten traden dood.
Toen was de strijd sterk en groot.
Twijfel was daar menigvuldig,
Wie de zege hebben zou.
Van de Indiërs bleven er veel dood,
De Griekse schade ook is groot
Ze riepen om bijlen en houwers
En ze sprongen van de paarden
En ze gingen de olifanten houwen
In hun benen, toen mocht men aanschouwen
Die ridders deugdelijk slaan.
Met recht mogen zij de prijs ontvangen.
Dus woorden ze gewond met spiesen
En met bijlen; ze konden het genieten,
Hen viel al, man en olifant.
Het andere volk vloog al gelijk,
Die van wonden mochten ontvlieden,
En verlieten hun heer meteen
Alleen, recht in die gebaren
Alsof het een schip in de zee was.
Hij stond op een toren alleen
En hij wierp vele stenen.
Men schoot naar hem al omtrent,
Zodat hij bloedde als een rund;
Hij had geen doorgaande wonden.
Zijn menner zag terzelfder stonden
Zeer gewond zijn heer.
Hij sloeg de olifant zo zeer,
Zodat het beest zeer vloog.
Toen dat zag Macedo,
Volgde hij hem met grote haast.
Toen hij Porus was naast,
Schoot Porus op hem een spies.
Daarvan kwam hem groot verdriet,
Want hij raakte zijn Bucifal
- Het was waard de wereld al –
En schoot door met een vaart.
Toen sterven zou het edele paard,
Boog het zijn knieën met grote waarde
En zette de koning op de aarde,
Omdat hij hem niet kwetsen zou.
Dat paard was waard boven alle goud,
En het beste ding dat ooit won
Alexander, de edele man.
De koning liet maken waard
Door de eer van zijn paard
Daarna een stad van grote prijs
En liet het heten Bucifallis.
Daar liet hij zijn paard begraven
Eerlijk met grote have,
Want het wou in zijn tijden
Nooit andere man laten berijden,
Uitgezonderd alleen de koning.
Toen geschiedde dit ding,
Volgde Porus in het andere leger
Taxilles mede na met gang,
Die koning was en Porus broeder,
Zijn vaderskind en zijn moeder
En riep; ‘Broeder geef op uw rijk
De edelste van aardrijk!’
Al was Porus zeer gewond,
Nochtans herkende hij terzelfder stond
Zijn broeders stem en zei:
‘Bent u Taxilles? Met leed!
U heeft mijn land en mij ook gedood,
Dat u zonder weerstand
Uw goed opgaf en uw land.’;
En hij hield in zijn hand
Een spies sterk en groot
En schoot zijn broeder dood,
En hij vloog weg al gelijk.
Nee, maar zijn olifant
Was zo menigvuldig gewond,
Zodat hij viel in korte stond
En wierp zijn heer te voet.
Toen wierp hij met grote spoed
Zijn teken af en vloog;
Zijn hart was droevig.
Toen had de koning een ander paard
En kwam gevlogen met een vaart,
En Porus was ontkomen.
Toen werd hij te rade te waren
Dat men twintig dagen vrede
Houden zou op zekerheden
En men daarbinnen begraven zou
Die dood waren als men wou,
En men genas de gewonde.
Dit zweren ze beide terstond.
Hierbinnen peinsde Alexander
Dat hij alleen en geen ander,
Tot een kamp beroepen zou
Die koning Porus als de boude.
‘Heer dapper, edele man Porusռo’.
Dit sprak hij in zijn brieven aldus,
ԕ ontbiedt Alexander
Dat hij alleen en geen ander,
Tegen hem een kamp vechten wil,
Beide, met speren en met schild;
Want welke prijs of welke eer
Mogen prinsen en heren
In enige strijd belopen,
Daar het de arme lieden bekopen?
Welk van ons dat daar blijft dood,
Ik wil dat zonder weerstand
Zijn volk blijft de andere onderdaan.’
Dit wou Porus graag bestaan,
Want hij merkte wel das,
Dat hij twee ellen langer was,
Dan Alexander en hij was blijde.
En ze zworen dit aan elke zijde.
In die tijden liet Porus spieden,
Want hij graag had gezien
Alexander die heer;
Daarbij zo liet hij het merken zeer;
Zodat Alexander het wist.
Toen ging hij hem maken met list
Tot Porus, de edele man,
En deed andere klederen aan.
Hij ging in de Indische schaar
Alsof hij een wijnkoper was.
En Porus hij merkte dat,
Hij zag wel dat een wijnkoper was.
Toen groette Porus de koning
En hij zei dit ding:
‘Waar is uw heer, wat doet hij?
Of van welke ouderdom dat hij is?’
Toen antwoordde hij in korte stond:
‘Dat wil ik u doen kond.
De koning zit naar zijn manieren
In zijn tent bij een vuur,
Zoals de oude lieden plegen.’;
Porus antwoordde meteen,
Want hij was blij met die taal:
‘Waarom merkt hij dan wel
Mijn jeugd en zijn ouderdom?
Hoe waant hij met geweld
Mijn slagen te weerstaan?’
Heer, ik zeg u zonder waan
Dat zijn doen me is onbekend.’
Porus zei terzelfder stond:
‘Zou u brengen uw heer
Dit saluut, ik zal u eer
Daarom erg veel doen.’
Toen zwoer die edele baron
Dat Alexander het zou zien,
Wat zo hem daarna zou geschieden.
Meteen heeft hij verlof genomen
En is tot zijn lieden gekomen.
Hierbinnen is de dag gekomen,
Daar dat kamp op is genomen.
Ze waren koninklijk versierd.
Vaak hebben versierd,
Welke tekens Alexander droeg.
Andere wapens had hij genoeg:
Malinkolder, bedekking, kousen van staal
En alles dat koning zit goed,
En een zwaard van goede snede.
Ook had die heer mede
Een spies die hem op minne
Talrestis gaf, de koningin,
En een mes van Andene.
Andere wapens wou hij geen.
Porus die grote sterke man
Hij had drie maliënkolders aan,
En een bedekking van metaal
En twee paar kousen van staal
En van ivoor een wit schild,
Daar stond in van sabel een wild
Dier en heet een olifant.
Hij had in zijn rechterhand
Een kolf van messing.
Een zwaard had date koningskind koen,
Dat was wel zes voeten lang,
En een mes die was gemengd
Van goud tezamen en van staal.
Ze kwamen gewarmd wel
Ter plaatse daar zij het bespraken
Te vechten om die hoge zaken
Op paarden van prijs gereden.
Ten eerste dat ze kwamen te die stede
Gingen die heren te voet;
Want in de geboden stond
Van Hercules de strijder,
Die allereerst die strijd vond,
Dat men te voet vocht in het krijt.
Nu gaat hier op een strijd.
Alexander trok zijn zwaard
En ging tot Porus waart,
Omdat hij dat kamp beriep.
Porus tegen hem liep.
Ze sloegen koninklijke slagen.
Ik zeg u dat al zonder sage
Dat Alexander hem liet,
Alsof hij schermen kon niet,
Want hij graag ondervond,
Wat Porus van schermen kon,
Die hij zelf meester was.
De koning Porus merkte das,
Dat hij niet bedekte het hoofd;
Hij waande het hem hebben gekloofd.
Een diamant duur en goed
Die op Alexanders helm stond.
Daarop gaf Porus een slag;De steen die daarop lag,
Liet het zwaard breken in twee.
Toch was het de koning zo wee,
Zodat hij boog op zijn knieën.
Toen de Grieken dat zagen,
Waren ze in zorgen groot;
Ze waanden dat hij was dood.
En Porus liet liggen het zwaard
En ving ter kolven waart.
Alexander werd vergramd,
Want die slag hij zich schaamt
En sloeg Porus zoals hij wilde,
Het ene oor van zijn schild
En zijn twee maliënkolders door
En maakte een wijde scheur;
Maar de derde bleef heel.
Porus verschrok hem een deel,
Toen hij die slag besefte.
Alexander hij verhief
Andermaal zijn geestdrift
En sloeg met gewillige hand
Terzelfder plaats, als de vrije,
Door de maliënkolder en de bedekking,
Zodat hem het rode bloed uit rende.
Daar twijfelde menige man
Aan de koning Porus zijde.
Ook was daar menige Griek blijde.
En toen Porus zag zijn bloed,
Kwam hem weer samen zijn moed,
Zoals de koenen lieden pleegt.
Hij liet buigen als een riet
Alexander voor zijn handen;
Hij sloeg op de schild randen,
Die gemaakt was van ebbenhout.
Een hout vorm anders geen,
Die gedogen mocht die slagen,
Die Porus sloeg in die dagen,
Het was gespleten tot stukken.
Hij dreef Alexander vaak
Om de ring in die dag.
Hij ruste onder geen slag,
Want hij sloeg node, hij waanden te verwonden.
Toen schaamde hij zich te die stonden;
Hij waande verwonden in de voet,
Daar Porus voor hem stond.
Hij sloeg op een steen gelijk,
Zodat hem zijn zwaard ontvocht,
En verloor het bij ongeval.
Toen twijfelden de Grieken alle.
Porus ving te Alexander’s zwaard
En draaide het stuk in de aarde.
Hij sprak: ‘Vriend, nu bent u dood.
Nochtans, uw deugd is zo groot:
Wil u, ik zal u leven laten,
En keren weer uw straten
Met uw lieden te lande!’;
Hij antwoordde: het was schande!
Grote strijder, is dat uw waan
Dat ik kan wezen onderdaan
Iemand die ooit was geboren?
Wat bent u boven mij tevoren?
Ik geef om uw dreigen niet.
Meteen trok hij een spies,
Die binnen stak in zijn schild.
Porus was zijn slagen mild,
En Alexander was gestadig.
Toen sprak Porus; ‘Dit is schade
Dat hier blijven zal op het gras,
Die mildste koning die er ooit was.’
Toen zongen de Indische heren.
Porus zou hem omkeren
En zag al omtrent
En hoorde naar hun gesprek.
Meteen verhief Alexander de spies
En liet het om zijn dreigen niet,
Hij schoot Porus in het achterste.
Hij stortte neer als een rund.
Toen Porus geveld was,
Waren de Indiers droevig dat;
Ze wilden Alexander slaan.
Toen ging Macedo hoog staan
En bad dat men hem hoorde.
Hij zei tot hen deze woorden:
‘Waarom vochten we dit kamp,
Dan daarom: wie die ramp
Van ons twee daarin kreeg,
Zijn volk zou allerwegen
De andere zijn onderdaan?
Dit was om uw gezondheid gedaan.
Begeer je ook ter tijd
Tegen mij te hebben strijd,
Gelijkerwijze dat ik overwon
Porus die grote man,
Bij avonturen en bij toeval,
Zo word je overwonnen alle.’
Dit zei hij en alzo samen
Worden ze hem onderdaan;
Gelijk hun echte heer
Zwoeren ze hem trouw immermeer.
Nu waande Alexander dit,
Dat Porus verscheiden is.
Toen zag hij hem de ogen opendoen.
Snel verging de edele baron
Al de gramschap en nijd.
Toen sprak hij terzelfder tijd:
Hoe was u ooit zo verwoed,
Porus, dat u uw moed
Dorst te verheffen tegen mij,
Sinds dat het bericht kwam tot u
Van mijn koninklijke daden?
Porus antwoordde met pozen:
‘Ik zal antwoorden hiervan,
Is het dat u me geeft verlof.
Voor deze strijd, voor deze kamp
Zo ontzag ik niemands kamp;
Ik waande niemand in aardrijk
Geweest was mijn gelijke,
Toen ik was sterk en gezond,
En uw geluk me was onbekend.
Nu weet ik dat u sterker bent;
Maar na u heb ik de prijs
Boven allen die nu leven.
Daarom wil u niet verheffen,
Al heb ik verloren veel.
Ik ben u gezet tot een voorbeeld:
Al was ik sterk, sterker ik vond.
Hoe mocht je gelukkig zijn bekend,
Die heeft dat hem te stade staat,
Hij heeft daarop hij hem toeverlaat
Dat hem niet mag ontgaan?
Ook is beter zonder waan
Niet te klimmen dan te vallen van hoog.
Vrekkige lieden die gedogen
Van verliezen meer armoede,
Dan ze genoegen hebben van goed.
Matig u bij mijn raad!
Het avontuur is ongestadig.’
Macedo had verwondering dat,
Naar dat Porus overwonnen was,
Dat hij als een overwinnaar sprak.
Hij deed hem toen groot gemak
En genas hem zijn wonden.
Hij gaf hem weer te die stonde
Al dat land dat van hem was eerder,
En daartoe veel meer
Gaf hij hem van hem te leen
Beide, burchten en steden,
En hij werd Alexanders man.
Toen Porus merken begon
Dat Alexander zo hoffelijk was,
Was hij zeer verheugd das.
Hij gaf hem de verborgen schat,
Die zijn voorouders hadden gehad,
En maakte heel dat leger rijk.
Dus werd hij vriend gestadig.
Alle koningen van Oriënt
Kwamen in de Griekse tenten;
Ze gaven burchten en land
Alexander in de hand.
In dien dat hij was in Indië,
Was een koningin daarbij
In Ethiopië, heet Candacis,
Daar menige zwarte moor in is,
Die zond op minne en op houden
Van uitermate fijn goud
Alexander honderd stukken
Voet lang en voet dik
En een halve voetbreed.
Ook zond ze hem gereed
Vijfhonderd moren zonder baard.
Ook zond ze aan die vaart
Amon’s kroon die beter was
Dan ooit enige daar ik van las,
En tien manden vol van stenen
Dat men vond betere geen,
En vier en half honderd olifanten
En zes panters, beesten fier.
(Van de panter en de leeuw
Is gewonnen de luipaard.)
Ze zond hem tachtig eenhoorns
En daartoe door de wil van hem
Zond ze hem panters vier
En daartoe van wrede manieren,
Erg groot, twintig honden.
Ook zond ze hem te die stonde
Driehonderd vreselijke stieren
- - die waren in banden,
En hout van haar eigen land,
Vijftienhonderd edele twijgen,
Die aan ebbenhout bomen stonden.
Deze giften ontving die heer
En bedankte haar met grote eer.
Nu is Alexander blijde
Dat hij binnen zo korte tijd
Porus koninkrijk won.
Hij maakte hem weg al dat hij kon,
Om te bezien gauw
Dat oosteinde van aardrijk.
Maar de stede van Subdraken
Wilde zich te verweer maken,
En Alexander hij belegerde
Die stad alom op de grachten.
De Grieken lagen aan de ene zijde
Aan de andere Porus goed ten strijde;
Exateus lag aan de derde.
Men ging ginder strijden erg.
Binnen was Abysari,
Een edele koning en een vrije.
Alexander wou deze winnen met kracht.
Men deed er menige stoot hard;
Nochtans was ze vast ter kuur.
Hij zei ladders dragen tegen de muur
En was de eerste die erop klom.
Zeer verbolgen en gram
Ging hij op die muur staan,
Die hoog was zonder waan.
Men schoot op hem menige pijl,
Men wierp daar menige steen geheel
Van de toren nederwaarts;
Maar niemand volgde aan de vaart.
Toen had hij alle schande groot,
Want hij bijna gevangen was of dood,
En liepen al te muur.
Daar geviel kwade avonturen,
Want de ladders braken in twee.
Daar had menige prins wee,
Die van hoog neder viel.
Dit was de koning een kwaad spel,
Die alleen stond op die muur,
Daar hem zijn leven werd te zuur.
Hij was geschoten zo met stenen
En met pijlen menig een,
Zodat hij vermoeid was van slagen.
Toen dat zijn lieden zagen,
Riepen ze, ‘Heer, spring achteruit gelijk!
We zullen u zacht ontvangen!’
Hij zei;’’ Mag het geschieden;
Zou ik mijn vijand vlieden?’
Toen hij had gezegd dat woord,
Sprong hij neder in de poort
Onder al zijn vijanden.
Hij had liever de dood dan de schande.
Dit was een wonderlijke daad:
Eer hem enig toeverlaat
Of bijstand mocht komen,
Mocht hij wezen opgenomen
Of geslagen geheel te stukken.
Maar het avontuur die hem vaak
Had gedaan menige eer,
Die hielp hem nu ter tijden meer,
Want ze nam hem goed waar.
Daar stond een grote laurierboom
Gelijk of het was door zijn wil.
Daaraan ging hij staan geheel stil;
Men mocht hem niet van achter slaan.
Met het schild heeft hij ontvangen
Menige slag en menige steen.
Daar was zo koen geen,
Die zijn zwaard genaken dorste.
Daar vocht voor de edele vorst
Zijn hoge naam en het avontuur.
Zijn schild werd geschoten door,
En zijn helm gescheurd te stukken.
Op zijn knieën boog hij vaak,
Want hij was gekwetst van die
sprong.
De edele koning en de jonge
Mocht nauwelijks staan.
Als hem iemand wou slaan,
Die tegen hem strijd begeerde,
Die sloeg hij zo met het zwaard,
Zodat hij voor zijn voeten lag.
Aldus bleven er op die dag
De sterkste twee van alle Subdraken.
Niemand wou hem meer genaken,
Diegene die het zagen geschieden.
Hij verweerde hem op zijn knieën
En sloeg hier en daar
Gelijk of hij een tijger ware.
Meteen schoot een grote gigant
Op hem een speer al gelijk,
Dat voer in zijn rechterzijde
En maakte een wond wijdt,
Daar bloedt zoveel uit rende,
Zodat de koning verzwakken begon.
Hij waande wel de speer uit te trekken,
Maar dat ijzer bleef erbinnen.
Hij rustte onder die laurierboom.
Dus nam die man goede waar,
Die hem met de speer schoot;
Hij waande dat hij was dood,
Want zijn zwaard daar bij hem lag.
Hij waande te hebben groot bejag
Aan konings dure gewaden.
De koning sprak met pozen,
Ten eerste dat hij hem tasten besefte:
‘Vlieg weg, onreine dief’
Kent u Alexander niet? Dit sprak hij en meteen hij pakte
Zijn zwaard en stak te die tijden
De gigant door zijn zijden,
Zodat hij veel op de aarde.
De koning sprak; ‘Vaar uw vaart
Ter hellen! Wees mijn bode daar
Dat ik er kom vechten hierna,
Eer ik sterf! Toen hij dit sprak,
Wou hij staan; maar hem stak
Dat ijzer zo dat hij meteen
Neerzeeg op zijn knieën
En vroeg of er iemand was
Die vechten wou; kwam daar!
Binnen dien dat de koning vocht
Had gebroken met zijn kracht
De heer Peucestes een onderdeur.
Ik waan dat hij niet lette,
Hij liep met blank zwaard
Tot daar de koning lag op de aarde.
Ten eerste dat de koning hem zag,
Zeeg hij neer in onmacht
In zijn schild zeer gewond.
Timeus kwam ook terstond
En Aristoen en Lavernaet;
Dit waren ridders van hoge daad.
Ze weerstonden menige Indiër.
Ik waan nooit man kende
Zo weinig lieden die zo zeer
Vochten voor hun heer,
Totdat Timeus werd geveld.
Peucestes werd ook met geweld
In het hoofd gewond en Lavernaet.
Die waren Alexander’s toeverlaat,
Nu liggen ze voor zijn voeten.
Aristoen doet veel ontmoetingen;
Maar hij was zo zeer gewond,
Zodat hij kwalijk te deze stond
De koning beschermen mocht,
Want men hem te zeer verzocht.
Toen kwam buiten een bericht
Dat Alexander verslagen was.
Dat bericht had ander volk verschrikt,
En dit liep alle ten muur waart;
Daar ontzag niemand de dood;
Het liep alle, klein en groot,
Perzen, Grieken, Porus leger.
Ze braken met grote gang
Beide, met haken en met bijlen
De sterke muur en de harde;
Ze maakten een straat wijdt.
Wat ze vonden in die tijd,
Was het man of wijf, jong of oud,
Ze sloegen het alle dood met geweld,
Om te wreken hun heer.
Ze spaarden niets min of meer
Alzo lang als ze vonden te slaan.
Abysari pijnigde hem te ontgaan,
Die de kroon in Subdraken droeg,
De tijd dat men het volk geheel versloeg.
De ridders namen Alexander gelijk
Ene legden hem op de schild rand.
Ze droegen hem in zijn paviljoen.
Toen was daar een van zijn baronnen,
Zijn arts Cristobolus.
Hij zag zijn heer gewond aldus
Met een weerhaak pijl,
En dat men het niet mocht goed
Uit brengen zonder snijden.
Ook ontzag hij hem te die tijden
Dat hij te veel zou bloeden,
En hij hem niet mocht behoeden
Genas hij kwalijk zijn heer,
Hij verloor lijf en eer.
Dit merkte wel Macedo
Dat hij was in het hart erg droevig,
Alsof hij in twijfel was.
Hij sprak; ‘Cristobolus, kom hier!
Als ik niet mag ontkomen,
Waarom laat u me zo lang leven
In de smarten van de wond?
Ontzie u niet de zonde?
U mag verkorten toch mijn leed.
Cristobolus sprak gereed:
‘Koning heer, laat het gaan,
Als u uw leven wilt behouden,
Want men moet uw wond verwijderen,
Verroer je iets met het snijden,
Het mocht aan uw leven gaan.
Alexander antwoordde gelijk:
‘Cristobolus, het was recht oneer
Dat men een edele heer,
Een koning binden zou
Of houden met geweld.
Een koning zal zijn te allen stonden
Kwijt en vrij en ongebonden.
Doe dat u wil, ik zwijg geheel stil.
Cristobolus deed zijn wil.
Nog hij verwenste nog meesmuilde.
Maar toen hij genezen scheen,
En het ijzer was eruit gewonnen,
Kwam dat bloed zo na geronnen,
Dat die heer viel in onmacht.
Toen riepen de heren met grote kracht
Dat Alexander was dood.
Daar was rouw en jammer groot;
Niet eerder eindigde dat geluid,
Voordat Cristobolus een kruid
Ter wonden deed, dat was goed,
En hij stelpte dat bloed.
Toen ruste de koning en sliep.
Meteen men in de tenten riep:
‘Alexander is aan de baat.
Het volk was blijde uitermate
En ging eten en drinken
En lieten hun rouw zinken.
En de koning hij genas.
Ten eerste dat hij genezen was,
En nauwelijks was gesloten
De wond, zo heeft hij gesproken
Te varen in het einde van aardrijk;
Want hij wou haastig
Bedwingen het volk in zijn handen,
Dat woont in die eilanden,
Die liggen bij het paradijs.
Abisari bereidde zijn spijs,
Toen hij verzoend was tegen hem;
Taxilles kwam tot hem,
De koning van Alabodine,
Die bereidde hem de schepen van hem,
En Porus van Indië
Was hem te alle tijden bij.
Ten eerste dat de Grieken vernamen,
Gingen ze alle tezamen
Tot de koning in de zaal.
Craterus sprak; ’Hoor onze taal,
Hoogste koning! Uw overmoed
En uw deugd, al is ze goed,
Welk einde zal ervan gekomen zijn?
Al was die hele wereld van u,
Nochtans was ze u al te klein;
U weet maat geen.
Al acht u op uw eigen leven,
Uw vrienden zijn u benevens,
Peinst om hun leven toch!
Door uw wil willen we noch
Tegen de hele wereld strijden;
Door uw wil willen we gaan
Over de vreselijke zee,
En alle dieren, dat is meer,
Willen we door u doorvaren,
En geen vrees willen we sparen,
Wou u toch u zelf behoeden.
Welke God zal ons bemachtigen?
Hoelang zullen we zijn gezond,
Daar we zoeken te alle stond
Nieuwe vrees en nieuwe angst?
Als het avontuur aller langst
Met een man geweest heeft,
Hoe gelijk dat ze hem begeeft!
Hoe mag het u gedurig zijn?
Wie mag beschermen het leven van u
In deze wereld? Want ze is onbetrouwbaar.
Waarom werpt u uzelf altijd
In grote vrees om klein gewin?
Merkt u niet in uw zin
Dat een man verzacht zijn gemoed,
Heeft hij na pijn groot goed?
Hoedt uzelf en de uwe!
Laat ons voor u doen die pijn!
Schuw vrees zonder eer!
Welke eer mag hebben een heer
Dat hij een knecht verbijt?
Hij is dwaas die zijn lijf verslijt
Zonder eer en zonder prijs.’
Craterus sprak in die wijs,
En Tholomeus en al de andere
Baden hierom Alexander.
Craterus woord en zijn taal
Bekwamen Alexander wel,
En sprak; ’Dank heb je dit,
Dat ge meer vreest mijn verlies,
Dan uzelf, lieve heren!
Ik weet uw grote dank de eren;
Want sinds dat ik eerst kroon droeg,
Heb je me gediend genoeg.
Maar het me is anders dan het u is.
Wees dus zeker en gewis
Dat ik oorlog niet opgeef,
Alzo lang als ik leef;
En ik ben nog jong van jaren.
Ik begeer niet te waren
Lang leven, maar grote naam;
Die is alleen me bekwaam.
Onedel volk zet zijn gemoed
Om lang leven en om goed;
Maar ik ben de wereldheer,
Dat acht ik min of meer.
Ik tel de zeges en niet de jaren
En de giften die me tot hier
Het avontuur heeft gegeven.
Tel ik het goed van mijn leven,
Zo heb ik geleefd lang.
Europa is in mijn bedwang,
Azië ik won met dat doel.
Nu ben ik bij de wereld einde,
En ze is me veel te klein.
Als ik ze bedwongen heb alleen,
Dan zal ik u daarna tonen
Een andere wereld voor uw ogen.
De sterke man mag het al overwinnen.
Antipoden zal ge bekennen,
Daar de zon west op staat
En oost ook te hof gaat.
Als het hier is dag is het daar nacht.
Ontzei je me ook uw kracht,
Volk mag me niet ontbreken;
Waar ik doe mijn teken opsteken,
Al het volk zal mijn eigen zijn.
Onedel volk, dol als een zwijn,
Zal ik maken edel en verstandig.
Is het dat ge mijn wil doet:
Dat de natuur heeft verborgen
En bedekt in nauwe holen
Zal ge zien ben je zo koen.
Dit begeer ik te voldoen
En in dezen eindigen mijn leven,
Wil me het avontuur het geven.
Aldus eindigde hij zijn taal ter vaart
En bad de heren te scheep waart.
Ze zeiden dat zij het graag deden,
Na dien dat hij het hen dorst aan te raden.
Nu varen ze ter zee waart.
Porus bereidde hem die vaart
Al tot daar waar wijlen doorvocht
Hercules met zijn kracht
En Liber Baccus mede.
Toen ze kwamen tot die plaats,
Vonden ze hun twee palen
Van goud gemaakt wel.
Want elk van deze helden
Had gegoten naar hem twee beelden
- Die waren vijftien voeten lang –
Daar eindigde hun beider bedwang,
Die twee degen vermetel.
Alexander hij wou weten,
Of ze waren hol of vol;
Zodat men hem hield voor dol,
Hij liet ze doorboren te die stonden,
En toen hij ze vol had gevonden,
Liet hij die gaten vullen met goud
En voer voort met geweld,
Om te zoeken zeldzaam dingen.
Toen vond die jongeling
Anders niet dan bergen, bossen en velden
En olifanten die met geweld
Daar waren en wrede serpenten,
Die men vindt in Oriënt.
Vandaan voer hij ter Oosterzee,
Om te zien wonders meer,
Want hij hoort gewagen dat
Dat nooit Liber Baccus nog Hercules
Die zee beproefden aldaar,
Want ze zo donker is voorwaar.
Aldus wou de edele vorst
Doen dat nooit man doen dorste.
Ten eerste dat de wind was west
En het hem docht te wezen best,
Voeren de heren van het land
Hier en daar zoeken vijanden;
En het was hen allen onbekend.
Doch kwamen ze na dezelfde stond
Bij drie weken aan een land,
Dat Argere is genaamd,
Daar de bergen nog in zijn
Allemaal zilveren.
Daar vonden ze volk, heet Lemnes,
Dat allemaal zonder hoofd is;
Geborsteld zijn ze als een zwijn.
Daar vond ook vogels dat koningskind fijn,
Die van achter als leeuwen waren
En van voren gedaan als de arend.
Die sloegen ze veel dood.
Daarna vond hij een eiland groot,
Dat Crisa nu is genaamd.
Daar vonden ze gouden bergen in het land
En basiliek en ook draken,
Daar ze menigeen doorstaken.
Ze bedwongen de Ichthiofagiten,
Lieden die wel vissen verbijten.
Daarna kwamen ze in een land,
Daar de lieden in zijn genaamd
In Griekse taal Gymnosofisten,
Die vele wijsheiden wisten,
Dat is in Diets ‘Nakende verstandige’
Ten eerste dat ze Macedo, die goede,
Zag sprak hij gelijk de milde
Dat ze baden wat ze wilden,
Dat gaf hij hun zonder tegenspraak.
‘Geef ons eeuwig leven!’
Hij zei; “Hoe mocht ik dat geven?
Ik ben zelf een sterflijke man.’
De ander sprak; ‘waarom doet u dan
Aldus veel kwaad? u heeft schande;
Wat jaagt u dus in achter landen?’
Van daar voer hij in Tambrobane. (Sri Lanka)
Dat is een eiland naar mijn waan,
Het aller beste van aardrijk.
Daar was in een koning rijk,
Die Alexander gaf zijn land
Gewillig in de hand.
Daarin zijn tien edele steden
En menige rijkheid mede,
En beesten die zeer bijten;
Dure stenen, parels,
Karbonkels met chrysopraas,
Die in die landen groeien.
Toen ze vandaan gescheiden waren,
Kwamen de Grieken gevaren
In het Macrobienen land.
Daar vonden ze menige gigant,
Want ze zijn 8.40 meter lang.
Die had hij gelijk in zijn bedwang.
Ze waren zo misvormd,
Dat ze waanden ze waren gemaakt
Het volk van ijzer en van staal;
Dus waren ze bedrogen wel.
In dat land is een fontein,
Zo helder is ze en zo rein,
Zodat het schemert alzo klaar,
Alsof het van olie ware,
Wat zo men daarmee wast.
Nu is Alexanders raad,
Weg te varen al gelijk
Om te zoeken ander land.
Nu zijn de Grieken op de zee,
Om te zoeken land meer.
Ze voeren en ze wisten niet waar.
Want ze kwamen vaak daar,
Daar grote duisterheid was.
Ten slotte gaf het avontuur dat,
Dat ze van verre zagen staan
Gelijk als een burcht gedaan,
Die hen allemaal goud docht.
Naar dien dat ik het weten mocht,
Zo was het dat aardse paradijs,
Dat volmaakt is in alle wijs.
De vurige muren dachten hem van goud.
Hij voer derwaarts als de boude,
Alexander en de zijne,
Die het winnen wou met pijn.
Nu zijn ze aan de rots gekomen.
Na dien dat zij het hebben vernomen,
Zo lijkt het hem al zonder waan
Tot boven op de wolken te slaan.
Alexander hield stil een stonde
Ginder met zijn dragmont, (snel zeilend schip;
Hij peinsde wat hij beste deed.
Toen hij was in deze raad,
Riep een man van boven neer:
‘Alexander!’ hij antwoordde weer:
‘Weet men daar boven iets van mij,
Dat ik Alexander ben?
Wie is daar? Van wie is dit land?’
De ander zei al gelijk:
‘Dit land is van dezelfde heer,
Die u met zo grote eren
De hele wereld heeft gegeven
In zijn geweld is ook uw leven
En die u wijlen komen zag
Op uw bed daar u lag,
Toen hij u gaf in uw bedwang
Al de wereld omgang.’;
Alexander antwoordde weer:
‘Wat wil ge me werpen neer
Tot een teken dat ik hier was?
Zo mag men me geloven dat.’
Hij zond hem een steen
- Men vindt zijn gelijke geen
In het gehele aardrijk: -
‘Dit is uw cijns zekerlijk
Van het aardse paradijs.
Nu doe goed zoals de wijze
En leg al uw zoeken neer
En vare tot gewone landen weer!
Daar zal u ondervinden samen,
Hoe uw leven zal vergaan.’
Toen trok hij het hoofd binnen de muur.
Recht na dit avontuur
Keerde Alexander te lande,
En hij had in zijn handen
Die wonderlijke steen,
De klaar als de zon scheen.
Hij woog meer, zoals ik hoor zeggen,
Dan al het gewicht dat men leggen
Mocht daartegen in een weegschaal;
Nochtans overwoog het wel
Alzo groot aarde als een insect;
Dit was een vreemde manier.
Hoe zijn vorm was gedaan
Dat wil ik u laten verstaan:
Het was gevormd als een mensen oog;
Ecclesiastus kan het wel getuigen
Dat het de rijkheid neer woog,
Wat zo men ertegen droeg,
En alzo weinig aarde als een insect
(Dit was een wonderlijke manier)
Het neer woog dat is omdat:
Alzo lang als Alexander is
Van vlees is en leven moet,
Zo is die rijkheid niet zo goed,
Van de hele wereld die men vindt;
Alzo God wil dat geschiedt
En het avontuur gebiedt,
Dat de mens sterven moet,
Een klein stuk aarde is zo goed,
Als de mens en beter veel.
Niemand verstaat dit in spel!
Dit was betekend bij de steen.
Dit was leugen geen.
Eer deze tijd kwam hier tevoren
Zo was nooit een man geboren,
Die het oostelijke eiland dorst te bezoeken.
Hier is het einde van het negende boek.Dat tiende boek.
Alexander heeft gesproken
Overdaad die ongewroken
Altijd niet mag wezen;
Want hij hem vermat van dezen,
Dat hij zal, is het dat hij leeft,
Dat de natuur verborgen heeft,
Zijn lieden openbaren.
Ook zo zei hij mede te waren
Dat hem was geheel aardrijk
Te klein tot een koninkrijk.
Hierom was de Natuur gram,
Toen ze die overdaad vernam.
Ze liet allerhande werk
En nam op haar een zwerk;
Ze maakte haar ter helle waart.
Waar ze kwam aan die vaart,
Alle dingen waren haar onderdanig.
Die elementen hebben haar ontvangen,
Elk, want zo ze schiep.
De lucht eerst tegen haar liep
En begroette ze met zoete wind.
Ten eerste dat ze de aarde kende,
Begroette zo ze met de bloemen.
Het water is met de vissen gekomen
En het vuur met de planeten.
Allerhande figuren baden
En eren haar schepperse
En bidden dat ze niet perst
Met honger haar creaturen.
Dit was de taal der Naturen:
‘Dank hebt dat ge me doet eer!
Nu zoek min of meer
Die dingen die ik heb verholen!
Ik vaar weg ter helse scholen
Door uw wil en door de mijne.
Dat zal Alexander schijnen,
Want het zal zijn hoofd bekopen.’
Dit sprak ze en deed open
De aarde en ging ter helle.
Nu hoort! Ik zal u hiervan vertellen.
Ze zag voor de helle deur
Recht onder die helse muur
Zeven vrouwen in zeven burchten,
Die elke man wel mag bezorgen.
De ene was moeder van de zonden,
Vrekkigheid die daar was te die stonden.
Ze behoedde de grote schat.
Voor waar zeg ik u dat,
Dat ze gesmolten goud zoveel
Goot in die vrekkige keel,
Dat ze hem er mee heeft verladen,
Al kon ze haar niet verzadigen.
Hovaardigheid, die koningin,
Zat daarna met kwade zin
In een burcht groot en rijk
En bespotte haar gelijk.
Weelderigheid, dat is Onzuiverheden,
Lag daar op haar stede
In brandende modder versmoort;
Want ze zuiverheid verstoort.
Gulzigheid zat op haar stede
En verteerde haar leden.
Ze liet weer door de hals gaan,
Dat ze te veel had ingedaan.
Gramschap zat daar verbolgen.
Ze doet diegene die haar volgen,
In alle tijden zijn verwoed;
Want ze de lieden maakt onverstandig.
Gierigheid zat daar alleen
Gesloten in haar steen,
Haar handen onder haar wangen
En brandend in het zwarte vuur.
Nijdigheid en haar kinderen
Hadden hun zaal ginder:
Verraad en Loosheid.
Al mogen ze niet gereed
Bedekken de lieden weldaad,
Ze veranderen ze met hun raad.
Met deze zeven hoofdvrouwen
Woonde mede ook en vertrouw
Hypocriet die haar kan maken
Buiten goed in alle zaken.
En Smeken was er ook mede,
Die nu heeft haar stede
Met hoge lieden in de zaal,
Want ze kan met mooie taal
Hoge lieden laten verstaan
Zaken die kwaad zijn gedaan.
Zo grote kracht heeft die winst
En smeken onder hoge lieden,
Zodat ze bejagen haar wil,
Waar zo ze zijn luid en stil.
Deze zonden heeft bezien
De Natuur en meteen
Ging ze binnen die helse muren.
Daar zag ze de zielen verduren
In het vuur dat brandt zonder licht
Elke ziel naar zijn recht.
Ik zeg u de plaats van de hel
Naar dat ons de boeken vertellen.
Ze staat midden in de aarde
En brandt altijd even hard;
Boven eng en binnen wijdt.
Daar pijnigt vuur in elke tijd
Zielen die hebben misdaan.
Al zijn ze in een vuur bevangen,
Nochtans hebben ze niet even groot
De pijn van de lange dood.
Want dat vuur is zo rechtvaardig,
Dat het de heer en de knecht
Alzo met pijnen heeft bevangen,
Naar dien dat ze hebben misdaan:
Sommige meer, sommige minder.
Daar zijn ook vele zielen in
Bijna zonder miskwam,
Uitgezonderd dat ze van Adam
Zijn besmet en anders niets.
Deze weten weinig van verdriet.
Bij redenen bewijs ik het u al.
Te zomer als berg en dal
Is versierd met de zon,
Men ziet hen twee tezamen rennen,
De ene loopt met kleine pijn
De andere is van de zonneschijn
Zo verhit dat hij versmacht
En verliest al zijn kracht.
In het midden van die vlam
Zo staat de felle kwant, die gramme
Lucifer Leviathan,
Die bedroog de eerste man.
Ten eerste dat hij de Natuur zag,
Verliet hij het vuur daar hij in lag,
En ging tot haar waart.
Omdat ze niet was verschrikt,
Liet hij zijn duivelse gedaante
En snelde hem te ontvangen
De grote schoonheden weer,
Die hij had eer hij neder
Van de hemel was geschoven,
Toen hij engel was hierboven
En door zijn hovaardigheden
Was geworpen van de stede.
Toen hem de Natuur zag
Begon ze haar geklaag:
‘Vader en wreker van de zonden!
Wijlen in de eerste stonden
Was u helder als de zonneschijn,
Maar door de hovaardigheid van u
Zo verloor u het hemelrijk.
Ik bid uw hulp droevig.
Het is recht u geeft loon:
Want toen u verloor de troon,
Was u zonder plaats bleven,
Had ik u niet gegeven
Een bijzondere plaats
In deze grote duisterheden.
Ik breng een nieuwtje gedragen:
Alle creaturen klagen
Over Alexander’s overmoed.
Hij bedwong een koning goed,
Koning Clause van Atervaen;
Thracië is hem onderdaan;
Hij sloeg Pausanias dood,
Hij brak Thebe, al was ze groot,
Hij bedwong Athene en Matone,
Hij droeg ook Romeinse kroon,
Hij bedwong Luken (Luik?) en Pisa,
Hij sloeg ridders van prijs:
Mennoen en die met hem waren,
Hij doorreed ook te waren
Darius land dat hem verstierf,
En overwon die heer driemaal,
Hij verdreef de heer Apolonis
En brak Tyre, de stad van prijs,
Hij won Egypte en doorreed
Libie, dat is zo heet;
Babylon heeft hem ontvangen,
De Scythen zijn hem onderdaan,
Hij heeft die Israëlische groepen
Binnen Kaspus besloten;
Dus heeft hij Azië bevangen,
En Porus is hem onderdaan,
Subdraken heeft hij geveld
Abisari staat in zijn geweld,
Taxilles is ook zijn man;
En dat is meer: hem niet kan
Vergenoegen al deze eer.
Hij zocht de eilanden, dat is meer,
Die zijn in de Donker Zee.
Heeft hij geluk goed voort meer,
Hij zal zien waarvan Nijl komt,
Want hij zich nu al beroemt
Dat hij zal winnen het paradijs.
U verwacht hij in alle wijs,
Hij zal u de hel afwinnen.
Daartoe wil hij ook bekennen
De wereld die hieronder is
En bedwingen Antipoden.
Hij wil de zon zien west opstaan
En oost te hof gaan.
Nu wraak ons over dit verlies!
Welke eer zou u hebben dit,
Of welk loon of welke prijs
Dat u uit het paradijs
Adam dreef in het droevige dal,
Als u Alexander overwinnen zal?’
Ze waande weg te gaan na dit woord.
Lucifer sprak; ‘Vrouwe hoort!
Ik zal uw wil doen zonder waan,
En ik zal het niet afstaan,
Eer ik hem heb in de hellen
Met anderen zijn gezellen.’
Gelijk zo riep hij te rade
In de hel al die kwade.
Op een plein kwamen die ellendige,
Daarom lopen rivieren vijf.
De rivieren heten aldus:
Lete en Avernus
Cocitus en Flegeton
En de wrede Acheron.
Deze branden en stinken;
Het mag niemand denken
Dat hij er ooit zon zag,
Of enige wind die helpen mag.
Daar liggen de droevige zielen
Met de duivels die vielen,
En gedogen ongehoorde dood,
Want dat is hun grootste nood,
Dat ze sterven zonder blijf
Die hier leiden zondig lijf
En altijd om zonden werven,
Die moeten altijd ginder sterven;
Ze mogen de duisterheden tasten,
Die droevige zielen die altijd vasten;
Nu hebben ze het heet en nu koud;
Daar is rouw menigvuldig,
En hij moet zonder einde sterven,
Die de hel laat bederven.
Toen het helse volk verzameld was,
De oude vijand Satan
Lispelde driemaal en al de ween
Werden gestild, daar was er geen
Die roepen dorste toen hij het hoorde.
Toen sprak hij de Natuur haar woorden,
En hij zei meer daartoe:
‘Zeg, mijn gezellen, hoe
Zullen we gedogen deze overdaad,
Van deze man die alles verslaat
En die alle dingen ontzien?
Laat men zijn wil geschieden,
Hij zal de hele wereld breken.
Dat is al niet, maar hij zal steken
Door de dikke aarde een gat,
En maken tot ons een pad,
Daartoe zal hij onze zielen vangen.
Dus moeten we hem zijn onderdanig.
Ook zo zeggen de profeten
Dat God de wereld heeft gezegd
Menig jaar hier tevoren
Dat een man zou zijn geboren
Met mirakels, ik weet niet wie;
Met zijn hout zo zal hij
Breken onze vaste gevangenis
En onze zielen daaruit doen.
Nu ziet, gij heren van de dood,
Helpt ons gerade uit de nood,
De tijd dat men ons mag helpen!
Laat ons deze mans daad stelpen,
Dat hij niet diegene is
Die de hel zal hebben bevrijd.’
Nauwelijks had hij dit gezegd,
Dat Verraad sprak gereed:
(Die was de Nijdigheden dochter)
‘Lucifer, laat wezen zachter
Voorwaarts meer uw manier,
Ik zal het u volbrengen snel,
Want het is me kleine pijn.
Ik heb een kracht van venijn,
Men vindt geen van die naturen;
En het mag in geen vat verduren,
Nog in ijzer, nog in staal,
Nog in goud, nog in metaal,
Dan in een koeklauw alleen.
Dat zal men geven hem algemeen
Met de klare wijn gemengd.
Hij zal sterven over een tijdje.
Want Antipater, mijn vriend,
Die Alexander heeft gediend
En over Griekenland is baljuw,
Die heb ik, dat zeg ik u,
Van de wieg op geleerd
Dat hij van buiten een eert
En in het hart draagt de moord.
Nu is hij gedaagd voort;
Naar dat hij heeft geregeerd dat land,
Wil hem de koning al gelijk
Met hem hebben in zijn leger,
Dat hij zijn ouderdom verjongt.
Bij de mans hulp zal ik samen
Alexander verslaan.’
Verraad sprak deze taal.
Dat droevige volk prees het wel,
Dat ze zo snel had gevonden
Goede raad in korte stonden.
Gelijk voer ze uit de hel
Tot Antipater, haar gezel,
Die een kwade verrader was
En erg zeer in zorgen dat,
Hoe hij behouden zal zijn eer
Tegen de koning, zijn heer,
Toen raadde ze het hart van hem
Te maken dat sterke venijn.
En toen hij het goed was geleerd,
Was ze samen ter helle gekeerd.
En ze komt nog vaak uit
Te aanraden dusdanig compliment.
Nu is gekomen uit de zee
Alexander en heeft meer
Wonderen gevonden die hij zag,
Dan ik u wel vertellen mag.
Nu wil hij bezien de woestijnen
Van Indië met grote pijn
En daarna zo wil hij mooi
Varen tot Babylon
En bezetten Azië land.
Daarna wille hij gelijk
Afrika winnen al
En daarna, heeft hij geluk,
Spanje winnen en in die
Hercules kolommen zien
En het Westeinde van aardrijk winnen.
En daarna wil hij laten bekennen
Zijn kracht in Frankrijk
En Gallië bedwingen algemeen
En Aquitanië en Bretagne
Germanië en Duitsland.
Dan wil hij Sint Bernhard overgaan
En Lombardije doorrijden
En door Rome in Griekenland komen.
Daarbij ontbood hij te waren
Die van Syrië in waren zaken
Dat ze schepen daartoe maken.
Toen hij bezocht heeft het land van Indien
Wilde hij hem dus onderwinden.
Dit heeft hij met Porus bestaan,
Die hem raad gaf zonder waan,
Dat hij Indien aanschouwt,
Omdat men hem niet wantrouwt,
Dat hij had enig land
En was de Grieken al bekend.
Ze kwamen bij grote moerassen,
Daar zouden ze passage zoeken.
Meteen rees daar een dier
Vreselijk en onguur.
Zijn rug was scherp als een zaag,
Twee hoofden had het op zijn kraag;
De ene was geschapen zoals de maan.
Zijn huid die het had aan,
Was gelijk een zeepaard.
Toen het de andere hoofd openbaarde,
Geleek het een krokodillenhoofd
En beet ook, dus geloof het,
Met een beet ridders twee.
Ze mochten het nimmermeer
Met geen speer doorsteken.
Toen gingen ze zijn benen breken
En met grote hamers slaan.
Toen gingen ze dichterbij staan;
Hem verwonderde dat dier was zo groot,
Dat daar lag geslagen dood.
Daarna kwamen ze tot een woud,
Daar sloegen ze tenten met geweld
Zes mijlen lang, zes mijlen breed
Bij een water dat Buemer heet.
Ze wilden blijven daar die nacht.
Toen waren met grote kracht
Die voorste knapen zeer verschrikt,
Zodat ze ten tenten waren gejaagd
En ze riepen; ‘wapent u!
Hier komen olifanten nu;
Ze sullen dit leger verstoren.’
Alexander hij riep voren
De ridders van Thessalië:
‘Ga voren, ik kom na;
Drijf voor zwijn en zeugen
Laat ze knorren, ge zal mogen
Die olifanten zo verschrikken.’;
Zelf kwam hij na te waren
Met Porus, die edele degen.
De olifanten kwamen hen tegen,
Sommige zwart en sommige bont.
Porus maakte hen bekend
Dat ze goed te strijd waren;
Ze waanden ze te vangen en verschrikken
Men zou de zeugen zo laten knorren,
Ze zouden zich niet verweren durven.
Toen worden die beesten verschrikt,
Sommige van de zwijnen verjaagd,
Sommige van geluid van bazuinen.
Alexander volgde met pijnen.
Daar sloegen ze er negenhonderd dood
En tachtig, dat was wonder groot.
De tanden namen ze tot hun doen,
En keerden in de paviljoenen.
De koning zei schildwachten snel
Bij nacht te doen tegen de dieren.
De andere dag kwam hij te waren
Aan een gebied gevaren,
Aan een moeras op een rivier.
Daar zag hij volk naakt als de dieren.
Ze waren lang negen voeten,
Ze drinken water, is het zout, is het zoet,
Rauwe vis eten ze
Buiten water en daaronder
Mogen ze verduren, dat is wonder.
Als ze wilden tot hen gaan,
Doken ze in de rivier bezijden.
Ebigmaris heet die rivier,
Daar ze wonen deze dieren.
Toen kwamen ze in een bos,
Daar vonden ze aller grootste,
Die men noemt Cynokephaline.
Ze zijn gehoofd zoals hondjes.
Ze kwamen tegen hen gelopen
Tezamen met grote hopen,
Ze schoten en vlogen meteen.
Ze kwamen al daar ze zien
Woestijnen uitermate breed.
Alexander hoort en verstaat
Dat daar was wonders nimmer,
Totdat men kwam ter Oosterzee.
En ze voeren weer west.
Toen dacht de koning wezen best,
Omdat het land was waterloos,
Dat ze niet scheiden altijd
Van het water dan twaalf mijlen.
Daar liet hij tenten slaan te die tijden.
De tenten zijn daar samen geslagen,
En hout daartoe gedragen
En daar gemaakt groot vuur.
Toen werd de wind zo onguur,
Die op hen van oosten kwam,
Zodat zij alle worden gram.
Het stak de tenten alle ter neder.
Dat vuur vloog voort en weder
En verbrande man en paarden.
Dat was een weer dat beangstigde
Dat volk, want het was bij nacht
En in de herfst dat waait hard.
Toen het dag was bonden ze tezamen
Hun harnas en kwamen
Daar het was luw in een dal.
Die avond gingen ze overal
In de paviljoenen eten,
Want de storm was gekalmeerd.
De avond werd daar koude groot.
Toen kwam op hen een andere nood:
De sneeuw viel op hen in het dal
Alzo breed, dat leest men wel,
Als hadden het geweest vliezen.
Toen ontzag hem van verlies
Alexander, die milde, die boude,
Hij waande dat alles versmoren zou.
Hij wist geen andere verbetering,
Uitgezonderd dat hij onder de voeten
De sneeuw het volk vertreden liet.
Maar een regen kwam daarmee,
Die smelten deed al die sneeuw.
Gelijk kwam daar wonders meer:
Een zwerk kwam daarna gegaan,
Vreselijk zo was het gedaan,
Zwart of het de hel was,
En bedekte geheel de scharen,
Daar ze lagen in dat dal.
Toen zagen ze terzelfder maal
Groot vuur vallen uit de lucht.
Daarvan hadden ze grote vrees,
Want dat veld werd geheel ontstoken.
Dat volk begon toen te spreken
En zeiden het was onze heren wraak,
Dat een man begon de zaak
Die van God verholen is,
En nog Liber Bacchus, nog Hercules
Zo ver land dorsten te zoeken.
Toen zei de koning oude doeken
Die te stukken gescheurd lagen
De ridders tegen het vuur te dragen,
Want het was er tegen goed.
De koning sprak; ‘God die doet
Met alle ding dat hij gebied,
Die bid ik dat hij ons beziet
Zodat we niet sterven hier.’
Gelijk bleef staan dat vuur,
En de nacht verschoonde het al.
En de koning gebood in het dal
Dat men groot vuur ontsteken zou,
En dat hij at wie dat wou.
Drie dagen waren ze achtereen
Dat de zon niet op hen scheen,
Want zwart zwerk had ze bedekt.
Eer Alexander wegtrekt,
Liet hij vijftig ridders begraven
Eerlijk met grote have
Die in de sneeuw waren versmoord.
En daarna voeren ze voort.
Gauw kwamen ze te waren
Bij de grote zee gevaren,
Daar ze zagen Oost-Ethiopië
En de bergen open,
Die Hennos heet in dat land.
Derwaarts voer hij al gelijk.
Ze vonden het hol daarin gevoed
Liber Bacchus was, die degen goed,
Die het hele land overwon met wijven.
Aldus hoort men Solinus schrijven.
Ook schrijft hij al voor waar
Dat Liber Bacchus was vierhonderd jaar
En zes eer Alexander kwam.
Toen Alexander het hol vernam,
Zei men wie er inging,
Dat hij zou gauw
Sterven binnen de derde dag.
Dit hield de koning al voor sage.
Toen zond hij er in sommige ellendige,
Die verbeurd hadden het lijf;
Ze bleven dood binnen drie dagen.
Hij had rouw, hoor ik gewagen.
Aan Liber Bacchus deed hij zijn bede
En bad dat hij en zijn volk mede
Te land weer moesten keren
Te zien zijn moeder met grote eren.
Dat bad hij alom niet.
Toen hij vroeg of men iets
Wonders meer vond in het land,
Men zei; “Neen,’ zij zei gelijk
Al zijn heren varen heen
In een poort, heet Fasiatene.
Ze voeren bij zijn banieren.
Toen kwamen hem te ontmoeten schier
Twee oude mannen, toen sprak de koning:
‘Zeg me heren, een ding:
Weet ge iets wonders in dit land?’
Die een zei al gelijk:
‘Heer, is het dat gij het begeert
Heen over tien dagreizen
Mag ge wonder groot aanschouwen.
Maar ik zeg u in vertrouwen,
Dat hiertussen weinig water is.
Daarom zeg ik dit: daarbij
Neem met je veertigduizend man
En voorzie ze van water dan,
Want de rotsen nauw zijn,
Daar gaan moet dat leger van u,
Daar mag je veel beesten zien.’
Alexander was blijde van die.
Eer ge me wegrijdt,
Zeg wat’ wat ge me beweert
Te tonen dat zulk wonder is.’
‘De ene sprak; ‘Wees zeker dit
En bemerk het wel en neem kennis,
We zullen tonen u twee bomen,
De ene is de maan, de andere de zon,
Die Grieks en Indisch spreken kunnen;
Waarvan dat u ook wil horen,
Zullen ze u brengen tevoren.’
Hierom werd Alexander boos
En hij sprak; ‘Ben ik zo ver
Van westen tot oosten gereden,
Dat ge me zou bespotten heden?
Te waren, dat wordt u te schande.’
Dan zworen ze beide gelijk:
‘Het is waar en ge mag het weten samen,
Of we u valsheid laten verstaan.’
De ridders baden hem uitermate,
Dat hij het niet zou laten,
Hij voer heen dat wonder bezien.
Daar koos hij uit het leger meteen
Veertigduizend die best waren;
De andere zei hij heen te varen
Ridders en ook olifanten
Knapen ook en bedienden
Met Porus te Fasiaten;
En hij voer met de ouden heen.
In het droge land zonder water
Vond hij veel onmatige
Serpenten en velerhande dieren
- Van zo veelkleurige manieren
Geheten naar de Indische taal,
Dat niemand kan Verdietsen goed –
Totdat ze kwamen die bomen nabij.
Man en wijf vonden zij
In dat land dat ze begeren,
Gekleed met huiden van panters
Van tijgers en van andere dieren.
De koning vroeg; ‘Van welke soort,
Of welke lieden zo ben je?’
Ze zeiden; ‘Indiërs zo zijn we.’
In dat landschap zo groeide ook
Edele balsem en wierook,
Want de bomen balsem dragen,
En de lieden die ze daar zagen
Ze leefden ervan te waren.
Meteen zo kwam hij gevaren,
Al daar het heiligdom stond.
De priester hij kwam eruit te voet,
Die priester van die bomen was.
Alexander merkte das,
Dat hij was langer dan tien voeten,
Van gedaante erg onaangenaam,
Zwart, getand als een hond,
Hij stond gelijk terzelfder stond
Alsof hij hen zou verbijten.
Aan zijn oren hingen parels.
Hij begroette de koning en vroeg
Wat hij wou en wat hij bejaagde.
Hij zei; ‘Ik kwam hier in die,
Dat ik de bomen wou zien,
Die van de zon en de maan
Geheiligd zijn naar mijn waan.’
De priester sprak; ‘Bent u rein
Van wijven en van manvolk algemeen,
U mag gaan in de heilige plaats.’
Daar stonden Alexanders ridders mede,
Vierhonderd, luttel meer of minder.
De priester zei; ‘Wil ge hierin
- Ge bent kleine luitjes –
Zo doe af de ringen
En uw klederen en uw schoenen,
Het is zede, ge moet het doen.
De zonneboom zal spreken samen,
Als de zon zal onder gaan,
Want het is zijn recht en zijn zede,
En als de zon rijst mede.
De maanboom spreekt alzo samen,
Als de maan zal opstaan
En als ze te hof gaat.’
Dit hield al voor bedrog
Alexander en meteen
Zo ging hij die bomen bezien,
Die beide stonden in een park,
In een muur en erg sterk.
En een bos stond binnen die muur,
Die ging de koning zelf door
Met anderen, zijn gezellen.
Ze zagen uit de bomen wellen
Balsem die men duur koopt,
Gelijkerwijze dat hars loopt
En hangt uit een kersenboom.
Dus nam Alexander kennis
En nam er veel omdat het goed rook.
Ze deden zijn ridders ook.
In midden van het bos
Stonden twee de aller grootste
Bomen die ooit de koning zag.
Dat was het daar het al aan lag.
Ze waren hoog de voeten honderd,
Hoe zeer dat Alexander verwondert;
Hij waande wel al voor waar
Dat het veel te regenen plag daar,
En ze zo lang waren daarom.
Meteen zo antwoordde hij,
De priester en zei dat het nooit regende,
Nog beest, nog vogel geen
Nog ook geen soort serpent
Werd gezien al omtrent.
Nog waren die bomen beide
Waren gegroeid uit heide (?)
En gewijd wijlen eerder
In de maan en de zon eer.
De grote Indiërs zetten ze daar
En woonden hier menig jaar,
En ze zijn lang van heiligheden.
Toen wou de koning daar ter plaatse
Offers doen, de priester verbood
En zei; ‘Hier mag niemand dood
Beesten slaan, nog vogel ook,
Nog zelf ontsteken wierook’;
En zei het hen allen na die
Dat ze vielen op hun knieën
En kusten dat hout
En baden met geweld
Beide, de maan en de zon,
Dat zij hem zou gunnen,
Dat ze de waarheid laten verstaan,
Hoe het met hem zou vergaan.
Dat deed graag Alexander.
Toen vroeg de priester een ander,
Of ze spraken Grieks of Indisch.
De priester zei; ‘ik wil dat u kent:
De zonneboom hij kan wel beide,
De maanboom begint gereed
In Grieks, in Indisch eindigt hij de spraak.
Dit zijn ware zaken.’
Te die tijden dat dit geschiedde
Zag de koning en zijn lieden
De zon te hof gaan
En de zonneschijn ook slaan
Boven aan de zonneboom.
De priester zei; ’Neem kennis!
Zie opwaarts en peins tevoren,
Waarvan ge wil de waarheid horen!
Dan zal men u samen antwoorden.
Niemand zegt het met woorden!
De koning en zijn lieden zagen
Onder die bomen onder die hagen,
Ze wachten hen tegen bedrog.
Toen vernamen ze geen kwaad;
Opwaarts zagen ze toen alle.
Hij peinsde hoe hij met geluk
En met zege en met eren
Te land weer zou keren
Moeder en zuster zien.
De zonneboom antwoordde meteen:
‘Onoverwonnen met strijd
Alexander, u zou krijgen
Dat heerschappij van aardrijk.
Maar u komt zekerlijk
Tot uw land nimmermeer.’
Dit sprak de boom tot de heer
Met kleine stem in Indische taal.
Dat woord bekwam hem niet goed
Alexander; het was hem leed
Dat hij zoveel had geleden.
Zijn volk begon te wenen;
Alexander dreigde de ene,
De andere stilde hij met loon
En bad al zijn lieden
Dat zij het niemand zeiden.
Andermaal zo wou hij wachten,
Van de maanboom te horen taal.
De priester hij zei hem wel
Dat het te middernacht zou zijn
De maansopgang bij een teken.
Hierom wou Alexander wachten
En nam neven zijn zijden
Perdicas en Philotin
En daartoe de neven van hem,
De net uit Griekenland kwam.
Want hij veel goed vernam
Dat niemand anders sloeg daarin;
Dus ontzag hij hem minder.
Al de andere zei hij te vlieden
En ging naar binnen met hen drieën
Voor de heilige boom staan
En aanbidden gelijk
En peinsde dat hij weten wou
De plaats daar hij in sterven zou.
En toen de maan begon te rijzen,Sprak die boom in Griekse wijze:
‘Alexander, koningskind edel,
Uw sterfdag is nabij;
Te negende maand in het naaste jaar
Zal u sterven, dat is waar,
Te Babylonië in die stad.
Het zal u een doen dat,
Waarvan u het vermoedt min of meer.’
Alexander weende zeer,
Alzo deden de andere drie.
Al nochtans zo twijfelde hij,
Of er enige was van de drie
Daar het hem van mocht geschieden.
En dat berouwde hem erg zeer
Dat hij het peinsde min of meer.
Ze gingen vandaan en wilden eten.
Maar Alexander, wou gij het weten,
Droevig zodat hij niet at.
Zijn vrienden baden hem dat,
Dat hij zichzelf niet doodde.
Hij at een deel, al deed hij het node
En daarna ging hij bij de muur,
Zodat hij daarna ten eerste uur
Echt hoorde de zonneboom.
De dageraad zo nam hij kennis.
Hij wekte zijn vrienden gelijk.
Tot de priester zijn ze gegaan,
Die nog sliep en was bedekt
Met dierhuiden bedekt.
Een koek was die avond gebleven
Van balsem, lag hem benevens,
Op een tafel die voor hem is,
En daarop een ivoren mes;
Want daar is ijzer nog lood,
Maar goud hebben ze te volle groot.
Ze eten balsem en wierook,
Helder bronwater drinken ze ook,
Die daar ontspringt in een dal.
En de lieden plegen al
Te eten zonder schootlaken;
Ze hebben bed nog lig laken,
Van vellen maken ze rustplaatsen
Gekleed met huiden van de dieren.
Bijna leven ze tweehonderd jaar.
De priester ging met hen daar.
Voor de zonneboom ze gingen.
Alexander peinsde in die,
Wie dat hem doden zou.
Hij peinsde dat hij het weten wou,
Waar zijn moeder Olimpias
En zijn zuster gehouden was.
Toen sprak de boom in Grieks woord:
‘Bracht ik u de verrader voort,
Daar u de dood van zal komen,
U had hem gelijk zijn lijf genomen;
Dus zou u dat ding verdrijven,
Die niet achter mag blijven.
Over negen maand hierna
Zal u dood blijven, dat is waar,
Te Babylonië in de poort.
U wordt van ijzer niet vermoord,
Nog met zilver, nog met staal,
Nog met goud, nog met metaal,
U zal sterven met venijn.
Olimpias, de moeder van u,
Zal dorpsachtig blijven dood,
Onbegraven en bloot
Zal ze liggen voor de beesten.
Uw zusters zullen zijn de grootste,
En twee de gelukkigste lange tijd,
De zullen zijn binnen menige mijl.
Al zal uw leven niet zijn lang,
De wereld zal zijn in uw bedwang.
En vraag ons niets voort!
Ruim onze burcht en vaar ter poort,
Die Faciaten heet,
Tot Porus gereed!’
De priester sprak; ‘uw handgeklap
En uw wenen al de dag
Doet de bomen verbolgen zeer.
Ruim de burcht koning heer!’
Nu twijfelde menige man hiervan,
Wie hem daar antwoord gaf.
Dat de bomen niet spraken
Weet men wel in ware zaken.
Sommige zeggen zekerlijk
Dat het de engel was van hemelrijk,
Andere lieden waanden dat,
Dat het van de duivel was.
Maar daartoe zegt me mijn waan,
De duivel mag niet verstaan,
Wat zo enig mens peinst,
Of zeggen waar ongeveinsd
Zonder leugen daarmee.
Maar deze stem deed
Anders niet dan waar verstaan.
Hierbij zo zegt me mijn waan,
Naar dien dat ze gaf antwoorden
Dat gepeins en niet die woorden,
Dat ze van Gods halve was.
Die het waar lijkt, volg me dat!
Alexander zei gelijk
Zijn lieden ruimen het land
En zei ze te varen heen
Te Porus te Faciaten,
Want het dacht hem wezen goed.
Hij zag het aan der lieden moed
Dat ze in wanhoop waren,
Hij zag wel dat hij moest gaan
Vandaan en zou ze begeven.
Hij bad die drie die daar benevens
Waren daar men de antwoorden gaf,
Dat ze er niets zeiden van.
Aldus zijn ze weg gevaren,
De balsem en wierook te waren
Roken zo’n lange stond.
Toen dat de Indiërs werd kond,
Die woonden bij de grote zee,
Zeiden ze dat nimmermeer
Alexander sterven mocht,
Omdat hij dat land bezocht,
Daar nooit vreemde man kwam.
Doe dat Alexander vernam,
Wist hij hen dank en dacht
Dat het leugen wezen mocht,
Die hem de bomen hadden gezegd.
En hij voer te Porus gereed.
Daarna kwam hij in een dal,
Heet Jordia overal.
Daar zijn serpenten menigeen,
Aan hun hals hebben ze de steen,
Die smaragd is genaamd.
Nooit was een man bekend,
Die gaan mocht door dat dal.
De serpenten leven geheel
Met witte peper dat groeit in het land.
Dat is die Indiërs wel bekend.
Ze hebben daar gemaakt fornuizen,
Daar ze op liggen met vrede,
Dertig voeten van de aarde.
Daarmee jagen ze hun vaart
Die serpenten met vuur;
Dus is het van bruine manieren.
De serpenten die daar zijn,
Als begint de lente,
Zo hebben ze oorlog groot
En dan blijven er veel dood.
Hiervan had menige steen
Alexander dat wonder scheen.
Daarna kwamen ze gelijk
Varende in de Brahmanen land,
Dat is het heiligste volk van aardrijk.
Ze verdelen hun goed algemeen
En ze hebben geen afgoden.
Ze doen niets buiten Gods gebod,
Daar zij het weten nimmermeer.
In dat land nog in de zee
En zoeken ze nering geen.
Ze ontvingen wel algemeen
Alexander en ook de zijne,
Die daar kwam met grote pijn,
En Dyndimus die daar was heer
Ontving hem met grote eer.
Vandaan voer hij tot Ceres,
Dat aller rechtvaardigste volk is,
Dat men weet in aardrijk.
Tussen deze twee koninkrijken
Loopt een rivier die Axis heet.
Dat is een land daar men niet weet
Van hoerendom nog van valse eden,
Daar was nooit zo’n grote onvrede,
Daar men manslacht om deed;
Dronkenschap nog
Kent men daar klein nog groot;
Ze eten anders niets dan brood
En daartoe sommige koekjes,
Ze drinken bronwater en dit zijn
De behendigste van zijdewerk.
Ze maken een begeleiding sterk
En begeleiden de koning op de vaart
Tot koning Porus waart
Al tot de bergen van Caucasus,
En daar zo scheiden ze.
Voort kwam Alexander die fiere
Daar hij vond een soort dieren:
Voor recht tussen hun oren
Stond gegroeid een grote horen,
Als het ware een zelf gegroeid been,
Dat gelijk een zwaard scheen
En getand gelijk een zaag.
Ten eerste dat ze de lieden zagen,
Kwamen ze gelijk verwoed wild
En staken de ridders door het schild.
Daar hadden ze een sterke strijd.
Ze sloegen er dood terzelfder tijd
Achtduizend en vier en half honderd.
Hoe zeer het dus Alexander verwondert
Dat ze zo zeer tegen hem strijden!
Doch dat zij het met pijn lijden
En kwamen aldaar gevaren,
Daar Porus lag met zijn scharen.
Na dat Permenio
Was verslagen recht alzo,
Zoals het achtste boek vertelt,
Maakte Alexander met geweld
Over Perzen en over Meden
En al die goede steden
Baljuw zijn neef Aloen
En gebood hem te doen
Dat hij zou in korte tijd
Vijf gouden pijlers
Maken laten te Babylon.
Daarin zei hij schrijven mooi
Al tezamen zijn verhalen.
Die zou men zetten met grote feesten
In het gehele einde van Indië,
Verder dan die degen vrij
Liber Bacchus nooit komen dorst,
Of Hercules die edele vorst.
Ze waren lang vijfentwintig voeten,
Daaraan beschreven met grote moeite
Zijn verhalen uitermate goed,
Tien voeten hoger dan Hercules paal
En daartoe verder ook gezet,
Want hij het land bezocht verder beter.
Alexander vergat dus al
Dat hem dat gevallen zal,
Dat hem die bomen hadden gezegd,
Maar hij haastte hem gereed
Te winnen alzo menig land,
Zoals hiervoor is genaamd,
Daar hij de schepen toe liet maken.
En of ook waar waren die zaken,
Die hem de bomen zeiden,
Zo wou hij hem bereiden,
Te sterven met grote eer.
God heer, wel lieve heer,
Welk einde zal hier van wezen?
Al was alles van hem daar we van lezen,
En alles dat de zonneschijn beziet,
Nochtans zou het hem geheel denken niets.
En niemands rijk die nu leeft,
Hem vergenoegt tot dat hij het heeft.
Hoe samen zal hij zijn bedrogen!
Nu wil hij zijn macht getuigen
Al die lieden die er nu zijn;
Te waren dat zal een venijn
Hem benemen erg gauw.
Hij waant de wereld geheel te verslaan
En al het volk overwinnen mogen,
Hij zal het verliezen met een teug:
Want de verrader Antipater,
Die hem dus tegemoet gaat daar,
En sommige van zijn gezellen,
Die de vrouw van de helle
Leerde maken dat venijn,
Dat nergens in mag zijn,
Uitgezonderd in een koeklauw alleen,
Die zijn gekomen algemeen
Te Babylonië in de poort
En versieren om die moord.
Men leest in een ander plaats
Dat Alexanders zuster deed
Met haar raad de broeder vergeven;
Want ze waande na zijn leven
Een hoge man te nemen daarna.
Aldus zegt het Scholastica.
God heer, hoe vals is dat avontuur!
Nu heeft ze te menige uur
Deze man behouden het leven;
Och, zal ze hem laten vergeven?
En mag ze hem nu niet laten ontvlieden,
Of dat de zaken niet geschieden:
En mag ze niet openbaren
Diegene die dat doen begeren,
En doen anderszins toch blijven,
Was het met zwaarden of met messen?
Want daarmee heeft hij meest gedaan.
Maar nu zegt het me mijn waan
Dat hij was zo zegevrij,
Dat er niemand in de wereld zij,
Die hem mocht met wapens winnen.
Wil men dan de waarheid kennen,
Zo was het hem dan meer eer,
Dat men hem mocht nimmermeer
Doden dan met venijn.
Dus kwam hem eer van de pijn.
Nochtans dat het Avontuur zag
Dat hem naakte de sterfdag,
Wil ze hem prins maken alleen
Over de wereld algemeen.
Ze maakte kond die koning
Alzo ver zoals de wereld ging.
Alzo zeer was het volk verschrikt,
Toen dat openbaar werd
Dat hij bedwongen had Azië land,
En hij wou al gelijk
Bedwingen het land van Afrika
En de hele wereld algemeen
Hoe ver dat ze van hem waren
Dat ze niet waanden te ontkomen;
Geen eiland was zo vast,
En ontzag die wrede gast.
Al de landen van aardrijk
Bereiden hen algemeen
Alexander te gaan in hand
En op te geven al hun land,
Om te verzachten zijn gemoed.
Ze kwamen ter zee waart met spoed
En versnelden hun vaart.
Carthago werd zo verschrikt
En geheel Afrika
Zodat ze meenden algemeen
Ze wilden hem zijn onderdaan
Spanje dat had ontvangen
Daar tevoren menige zege,
Schreef dat ze wilden allerwegen
Dienen als zijn heer.
Gallië zond hem, dat is eer,
Een fijne gouden kroon.
Duitsland kwam hem mooi
En Germanië te genaden.
Lombardije is beraden
En Italië algemeen:
Al zijn ze met de sterke stenen
Van Sint Bernhard gevestigd en met de zee,
Ze waanden nimmermeer
Alexander weerstaan.
Sardinië werd hem onderdaan
En ook dat vaste Sicilië
En Cyprus, dan was geen grap.
Maar ik maak het u te lang:
Wat zo de aarde in haar bedwang
Heeft dat werd hem onderdaan
En kwamen te Babylonië samen.
Zo menige bode kwam al daar,
Schepen geladen, dat was waar,
Met zo menige duurheden
En daartoe van zo menige stede,
Zodat nauwelijks iemand het geloven mocht,
Hoe men daar dat bericht bracht.
Ten eerste dat Macedo vernam
Dat aardrijk geheel tezamen kwam
Te Babylonië hem te genaden,
Werd hij erg gauw beraden
En had die wil groot
Te varen tot zijn dood
En snelde hem zeer uitermate.
Hij kwam in de Eufraat
Nederwaarts met zijn scharen
Al bij dat water gevaren.
En toen hij kwam die stad nabij,
Ontscheepte die degen vrij
En voer te paard met een vaart.
Toen het in die stad bekend werd
Dat Alexander kwam aldaar,
Dat zeg ik u al voor waar
Dat men de hele stad versierde.
Elke man pijnigde en versierde,
Hoe hij hem schoonste maken mocht.
Ik zeg u dat in ware gedachte
Dat ze maakten meer feesten
Daarbij de kleinste en de grootste,
Dan ze gedaan hadden te voren,
Toen ze hem koning kozen.
En Alexander kwam gevaren
Vermogend met drie scharen;
Die poorters kwamen tegen hem uit,
Daar was van feesten groot geluid.
Aldus kwamen ze in die stede,
Daar men hem grote eer deed.
Ten eerste dat hij was gebaad,
Was hem een zetel gereed
Van ivoor en van goud.
Zelf was hij zoals hij wou
Versierd met een koningskroon.
Daar bezijden zo zat mooi
De grote koning Porus,
Aan de andere zijde Exateus,
Die koning Darius broeder was.
Ik durf me wel vermeten das,
Dat ze er ontmoeten geen
Schonere man ginder scheen:
Zijn haar was krullend en blond,
Blozende wangen ook te alle stond,
In de ogen was hij goedertieren.
Hij zei in te laten snel
De boden die daar waren gekomen,
Die ik bij namen u zal noemen.
Ten eerste kwam de bode van Gallië
En bracht voor hen allen
Een schild gesmeed van goud,
Versiert met stenen menigvuldig;
Want daar is van ridderschap de bloem.
Carthago met grote roem,
Die van Afrika is hoofdstad,
Bracht een helm van goud mede,
Want men daar de beste maakt.
Duitsland bracht al naakt
Te present een zwaard van staal,
Dat men daar kan smeden wel,
Van goud de appel en schoen.
Spanje zond de koning toen
Een paard van prijs appelgrauw,
Gereide en breidel van zijde blauw
En die steigerreep van goud.
Italië zond door zijn houding
Van zijde een grote paviljoen.
Sicilië zond naar zijn doen
Malinkolder en kousen een paar
En een bedekking van zilver helder.
Noorwegen en Denemarken
Zonden telgaande paarden sterk,
(Want het was te die tijden een)
Engeland, dat wonder scheen,
Zond een kop vol dure stenen;
Het was Schotland toen algemeen.
Ierland zond een schip vol schachten,
Bretagne zond daar met kracht
Een boom die gans droeg.
Nochtans was het niet genoeg:
Elk koninkrijk zond mooi
Van goud een dure kroon
En daartoe purper en scharlaken
En allerhande dure zaken:
Zilver, goud en kleding
En menige dure smaragd
En wat de mens graag ziet.
Dat ik u noem, dat is al niet;
Maar ik zeg u kort,
Al dat goed van aardrijk
Was hem gezonden daar tezamen.
Dus sprak hij tot diegenen die er kwamen:
Ԅank heeft God en het avontuur
Al is het me geworden te zuur
Dat me geschiedt al deze eer
Dat ik ben een enige heer
Van aardrijk nu ter tijd.
Dat gij die hier nu gekomen bent
En van verre bent gezonden,
Voor heer me bekent
Zonder slag en zonder stoot,
Dank ook moet gij hebben groot.
Had Darius aldus gedaan
En voor heer me ontvangen,
Hij had weer ontvangen zijn land.
Dan werd geworden hem bekend
Dat me te dienen is grote eer.
Porus die rijke heer,
Mag dat weten erg goed
Dat ik zacht ben en niet fel,
Al overwon ik hem met strijd
Dan me te dienen in alle tijden.
Want ik wil dat mijn vriend
En welk mens dat me dient
Dat hij is alzo vrij
En eigendom kwijt is,
Dat men zegt in elke stede
Dat anders niets dan vrijheden
Is me te wezen onderdaan,
Opdat ze willen in vrede staan.’;
Dit heeft hij de boden gezegd.
Meteen zo keerde hij hem gereed
Tot zijn ridders en sprak:
ԇij die groot ongemak
En menig land hebt doorgerend,
Eer de wereld we overwonnen,
Met wiens kracht ik heb gekregen
Dat me de wereld heeft genegen,
Uw loon zal niet wezen klein;
Want gij het waardig bent alleen
Me te hebben tot een heer,
En ik ben waardig wel de eer
Dat ik ook uw koning ben;
Want u de koude niet van mij
Verdreef in Scythen land;
De grote hitte en het grote zand
Van Libië en van Perzië
Verscheidde u niet van mij.
Dat wonder van de Indische Zee,
Dat zwarte gezwerk, de grote sneeuw,
De leeuwen van Yrcanie
En dat wonder van Indië,
De serpenten en de olifanten
En ook die lelijke giganten,
Al heb je het met mij doorgerend;
Darius heb je tweemaal overwonnen
En Mennoen heb je gedood;
Porus krachteloos, al was hij groot,
Taxillis en Abysari,
Deze koningen overwon je.
Nu weet ik hier ter tijd
In die wereld geen strijd;
Maar omdat ik niet wil
Dat onze wapens liggen stil,
Laat ons een andere wereld zoeken!
Men vindt het lezende in boeken
Dat er een andere wereld is,
Daar het volk heet Antipoden,
Laat ons dat winnen mede!
Zodat er geen land nog geen stede
Er is, ze zijn allemaal mijn;
Zo mag er geen zaak zijn,
Die ontbreekt aan uw eer,
Dus zal men van ons immermeer
Beide, zingen en lezen.
Hiervan zal ik uw leidsman wezen.
Er is geen land dat staat,
Wil ik me pijnen, in doorgaan.
De sterke mag het al bezoeken.
Ja, zeggen onze voorouders boeken
Dat er meer werelden zijn dan een?
Mijn blijdschap ze is klein
Dat ik de ene niet heb bedwongen.
Het weten de oude met de jonge
Dat me Rome hier tevoren
Tot een heer hadden verkoren
En ze me zonden erg mooi
Bij Emulium een kroon;
Nu willen ze die belofte me breken.
Dat wil ik te allereerste wreken
En Rome neven de aarde slechten,
Zodat ze nimmermeer vechten.
Dit sprak hij en daarna gelijk
Begon de zon zinken gaan.
Gelijk ging de zon te hof,
En de koning van grote lof,
Die het aardrijk was onderdanig,
At en ging slapen samen.
En de lucht werd ongedaan;
Sterren en maan worden bevangen
Met een zwarte zwerk in die,
Zodat niemand mocht zien.
Waar zo de scheepslieden waren,
Die bij de zee zouden varen,
Ze konden bij zaak geen,
Nog bij naalden, nog bij stenen
De leidster (Poolster) niet vinden.
Omdat ze hem niet herkenden
Bij sterren nog bij steen kracht,
Bleven ze de hele nacht
Drijvende al, klein en groot,
Bewenende Alexanders dood.
God heer, wel lieve heer,
Waarbij verloor hij immermeer
Het geluk dat hem mee was?
Maar ik ben in waan das:
Had hij zich laten vergenoegen
Met reden en met gevoeg,
Dat ik die niet heb;
Had hij zo ootmoedig
Geluk gedragen zoals hij was rijk,
Zoals hij zijn armoede deed,
Hij was ontkomen te die stede,
Zodat hij niet was gebleven
Van het venijn dat hem was gegeven.
Nu is het gekomen ter dageraad,
Dat de dauw te vallen bestaat;
De vogels zongen niet,
Dat erg zelden is geschied
Na de tijd van hun eerste zang;
De nachtegaal zweeg van bedwang
En van rouw die nakende was.
Vele lieden merkten das,
Dat de morgenster eerst verschoot
En de andere lichten nog al bloot,
Toen de dageraad opstond;
Ze snelde haar met grote spoed
Voor de dag te hof waart,
Gelijk of ze was bang.
De dageraad was erg lang,
De zon rees tegen haar wil.
Ten eerste dat ze was opgestaan,
Wou ze weerkeren samen;
Maar Gods gebod was er weer.
Aai, God heer, laat keren weer
De zon of een tijdje staan!
Want ze zal bederven gelijk
De zon van de hele wereld.
Maar, weet God, dat ongeval
En de tijd ze was nabij
Dat dat edele koningskind vrij
Dat venijn moest ontvangen,
Dus hij niet mocht ontgaan.
De zon scheen hoog op de dag
Ter kamer daar hij in lag
Erg zacht en sliep.
Menig man snelde en liep
Te komen in de koningszaal.
De koning maakte zich op goed
En kwam te zitten op de zetel.
Daar was feest over veel.
Zelf gaf hij grote giften,
Meer dan ik u kan berichten.
Meteen zo bracht men die wijn,
Daartoe snelden de ridders fijn.
Senberis en Antipater,
Die ik nauwelijks gewagen durf,
Brachten gemengd in die wijn
Dat onoverwinnelijke venijn.
En de God die het vergunde
Dat hem nooit een man overwinnen kon,
Hem kwam koude en grote pijn,
Zodat hij viel en bezwijmde onder de zijne.
Toch hielp men hem te bed waart.
Zijn vrienden bleven bezwaard
En weenden erg zeer;
Maar daar durfden voor die heer
Niemand te wenen openbaar;
Ze waanden het avontuur ware
Zou hem bijstaan,
Zoals ze vaak had gedaan.
Maar ten eerste dat het venijn
Kwam binnen de aderen zijn,
En hem de pols liet verstaan
Dat hij het niet mocht ontgaan,
Liet hij maken in die zaal
Zijn bed schoon en goed.
Daar kwamen al zijn baronnen
En menige bediende koen
Wenend en waren droevig.
Ten eerste dat dit zag Macedo
Dat menigeen zijn kleren scheurde,
Sprak hij dusdanige woorden:
ԗie zal na mij waardig wezen
Dat hij heer is van dezen
En koning van die scharen,
Ten eerste dat ik uit de wereld vaar?
Lang genoeg heb ik gehad
De wereld al, ik ben het zat.
Me is genoeg ook het avontuur
In strijd vergaan wel ter kuur;
Mijn leden vermoeit dit,
Dat deze ziel daarin is;
Ik heb verteerd lijf en stonde
In de wereld met menige zonde;
Ik heb genoeg tot nu
De wereld berecht, dat zeg ik u.
Ik moet berechten nu die troon;
Men roept me tot groter loon,
Want de hemel wil me halen,
Omdat ik daar zou betalen
Dat rijk dat recht allemaal
Met Jupiter, mijn hemelse vader.
Daar moet ik het berechten al,
Van aardrijk dat geval
En al dat doen van hemelrijk.
Ik weet ook niet zeker
Of die giganten zijn verrezen,
Daar we veel van lezen,
Astreus en Tifous
Egeon en Enceladus
En ze de hemel willen winnen.
Ze willen weten en bekennen
Dat Jupiter van grote ouderdom
Die hemel niet kan behouden.
Omdat ze niet durven strijden
Hebben ze nu te deze tijden
Boden al naar mij gezonden
Dat ik mijn komen niet maak lang,
En Jupiter heeft gezegd;
Ik moet daar, al is het me leed.’;
Aldus eindigde hij zijn woord.
Zijn ridders vroegen hem voort,
Met natte ogen wie hij wilde
Dat aardrijk na hem behield.
Hij sprak; Ԩet zal de beste zijn
Koning na dat leven van mij
En die is dat rijk waardig wel.
Meteen ontviel hem de taal,
En hij kon hem niet noemen.
Maar in die is hij bijgekomen,
Dat hij nam een ring
Van de linker vinger van hem
En gaf het Perdicas in de hand.
De heren peinsden al gelijk,
Dat hij wou dat na zijn leven
Perdicas hun heer bleef.
Scholastica zegt dit ding:
Toen hem zijn taal ontging,
Dat hem zijn memorie bleef,
En al zijn ding beschreef,
En dat hij twaalf jaar droeg kroon.
Ook maakte hij twaalf steden schoon;
Alle noemde hij ze Alexandrië,
Uitgezonderd een stad vrij,
Die noemde hij Bucifalin,
En sommige noemde hij Alexandrine.
Hij beschreef in elke stede
Een koning en deed
Elk een kroon dragen
Van die ridders in die dagen
Die met hem waren zijn kennissen.
Nee, maar na zijn dood
Vochten die vier tegen die acht
En overwonnen ze met kracht.
De ene van de vier was Tholomeus,
De andere was Anthiocus,
Emenidus en Perdicas:
Dus waan ik dat er vier waren.
Deze vier behielden het rijk
Na Alexander geweldig.
Toen Alexander elke koning
Beschreven had zijn ding
Droeg hem het venijn ter harte samen.
Zijn ogen gingen te staren staan,
En de koude van de dood
Bracht hem zulke weerstand,
Zodat de ziel scheidde uit het vat
En voer weg haar straat,
Daar ze verdiende en God gebood.
Toen werd van klagen geluid zo groot
Alsof het de donder was.
Dat zagen ze openbaar,
Dat hem het Avontuur niet hielp,
Dus maakten ze groot gestamp.
O wi, hoe zalig was die man,
Legde hij zijn zin daaraan,
Hoe hij de zaligheden mocht erven,
En hij dan ontzag het sterven;
Want is het arm, is het rijk,
Allen moet sterven algemeen.
Dat is de ziel een groot gevaar
Daar men volgt de goede na,
Dat de armen man bedriegt;
De wereld eer die graag liegt,
Laat vergeten ons de dood.
In die zee gedoogt men vrees groot,
Gelijk of het volk was verwoed
En al om de wereld goed.
Klerken varen te Rome waart,
Dat is een vreselijke vaart,
Daar ze ook groot goed om verteren;
Want ze willen bevorderen
Uitkeringen met grote eren.
Gebeurt het dat ze te lande keren,
Zo komt een koorts en neemt samen
Alles dat ze hebben begaan.
Bij Alexander beproeven het we alleen:
Die de wereld was te klein,
Dat verhaal zegt ons daarvan:
Hem was groot genoeg een graf
Van vijf voet marmer.
Te waren, dat dunkt me jammer te zijn
Dat zo’n edel lichaam
En een man van zulke naam
Zo lang in goedkope aarde lag,
Tot dat Tholomeus zag,
Die ook mede Soter heet,
Die Alexander Egypte liet;
Dat was diegene die Achers stichtte.
Hij maakte, zegt dat gedicht,
Alexander een duur graf
In de stad die hij hem gaf,
Dat is in Egypte Alexandrië,
Daar was met groot gezang
De heer begraven en met feesten.
Hier maak ik einde van het verhaal.
Nu dank ik God die me de kracht
Gaf dat ik het heb volbracht
Alexanders avontuur;
Want het is geworden me te zuur.
God geeft haar eer en prijs goed
Die deed dat ik het bestond,
Want ze is edel en bekwaam.
Die wil weten haar naam,
Ik zeg hem waar hij ze mag zoeken:
De eerste letters van zes boeken
Zeggen haar naam, min of meer,
Begint hij met de eerste G.
Ik bid ook al diegenen mede,
Waar zo ze zijn in elke plaats,
Die in deze boeken lezen,
Zien ze er in iets beschreven wezen
Daar iets aan te verbeteren is,
Jacop bidt hen allen dit,
Dat zij het verbeteren, het is goed gedaan;
Want die het wil mag het verstaan
Dat de materie is erg zwaar;
En ook om een half jaar
Was over dit boek gedicht.
Was de materie licht,
Zo werd er gelachen meer,
Had ik er in misgrepen zeer.
Nu bid ik de moeder van onze Heer,
Dat ze me moet daartoe keren,
Dat ik haar dienen moet.
Al is me de wereld zoet,
Ik hoop nog aan haar troost,
Die menige ziel heeft verlost,
Dat ze nog mijn leven al
Tot een goed einde brengen zal;
Want ze het nooit een man ontzei,
Die aan haar zijn hoop legde.
Met haar moeten we zijn uitverkoren;
Amen, zeggen alle die het horen!Zie verder:: http://www.volkoomen.nl/
Sprekende bomen van zon en maan met de vergiftiging van Alexander uit www.literatuurgeschiedenis.nl,middeleeuwen/tekst/lgme012.htmlvon