Nederrijns moraalboek

Nederrijns moraalboek, Marolium dogma.

1,Al di^e lude begeren bi naturen te wi^etene. Jnde dar v^ombe dat ni^eman al wi^eten en mag. Al is dat sake dat man al dinc we^et. so mu^ot also wesen dat manlik en de^el we^et Jnde dat dene ni^ene kan dat dander ku^onnen. so. dat mant al we^et in sulker maniren. Dat ni^eman. al dinc en we^et al ene. Mar man we^et van al den luden te gadere.Mar i^et is also. Want al di^e lude nit te gadere en leuen. Want dene sin doit er dandere geboren werden. Jnde di^e gi^ene di^e gewesen heben hir vormails. Heben su^olk dinc gewi^eten dat nu^o ni^eman begripen en mogte in sinen sinne. Jnde mansoits ak ni^et wi^eten. en ware bi den oden di^e10gewe^est heben. Jnde dar v^ombe dat got den minsche also sere mint. dat hi^ene vorsiin wille van al des hi^e bedarf. so heuet hi^e den minsche gegeuen ene manire van starkheit van si^ele di^e heit gedinchenis. Di^ese gedinchenis di^e heuet twe porten dat is siin inde horen. Jnde elkerlik van di^esen twe porten heuet enen weg dar man bi gain mag te 15gedinchenis. dat is varwe inde worde. Varwe di^ent den ogen. Jnde ti^e worde den oren. Jnde w^o man wi^eder ku^omen mag ten hu^ose van gedinchenis. bi varwe inde bi worden dat mag man siin. dar v^ombe dat gedinchenis. is scat inde hu^oder van den sinne te geuene. di^en man gewint bi cragte van behindigheide. Jnde di^e du^ot dat geli^eden is. Gelik 20 oft vu^or v^ons ware. Jnde tu^ot den seluen so ku^omen bi varwe inde bi worden. Want als man siit gevarwet en storie van troies of en andere. man siit di^e dait van den gu^oden luden di^e hi^er bevoren waren. regte also of si tegenwordig weren. Jnde regte also i^est van den worden. Want als man hort en bu^ok lesen walsg is of du^otsg. man verstait dauenture van 25 den guden luden di^e gewe^est heben gelik of si tegenwordig weren. Jnde sint dat man makt tegenwordig. mit di^esen twe saken dat li^eden is. Dat is bi varwe inde bi worden. so mag man wel siin dat man mit di^esen twe saken ku^omen mag te gedinchenisse. Jnde v^omb dat ic wille dat mine vri^ende mi^ens gedinchen als ic nit tegenwordig en bin dat dit buk mi 30 tegenwordig make mit der varwen inde mit den worden di^e hir in gescri^euen sin. Want ic sal v. togen. W^o dit buk heuet varwe inde worde. inde war v^ombe. Want i^et is gu^ot te si^eine inde te | wi^etene dat varwe heuet. dar v^ombe dat al gescrigt is gemakt v^omb varwe te togene. inde v^omb dat mant lese. Jnde als mant le^est so ku^omen wi^eder ter 35naturen van worden. Jnde vort dat varwe heuet. dat mag man wel pru^ouen dar v^ombe dat gene litter en is man verwese. Dar v^ombe wil ic setten en de^el gu^oder worde di^e ic gehort hebe in mani^egen steden in gescrigte. Jnde di^e gi^ene ak di^e ic seluer gevinden kan v^omb dat. dat gedinchenisse is ene lidende sake inde di^e hastelik 40 vergait.

Nederrijns moraalboek, Marolium dogma.

1. Alle lieden behoren van naturen te weten En daarom dat niet iedereen alles kan weten. Al is het zaak dat men alle dingen weet, zo moet het alzo wezen dat men een deel weet En wat de ene niet kan dat kan de ander zodat men het op zo’n manier alles weet. Dat niemand alle dingen kan weten. Maar men weet het van alle lieden tezamen. Maar het is alzo dat alle lieden niet tezamen leven. Want de ene is dood eer de ander geboren wordt. En diegene die hier vroeger geweest zijn hebben zulke dingen geweten wat nu niemand begrijpen kan in zijn geest. En men zou het ook niet weten, tenzij die er bij de ouden geweest zijn. En daarom omdat God de mensen zo zeer bemint dat hij ze voorzien heeft van alles wat hij nodig heeft. Zo heeft hij de mensen een manier van sterkte van de ziel gegeven die herinnering heet.

Deze herinnering heeft twee poorten, dat is zien en horen. En elk van deze twee poorten heeft een weg waar men ter herinnering kan gaan. Dat zijn kleur en woorden. Kleur dient de ogen en de woorden de oren. Waarbij men weer komen kan in het huis van de herinnering door kleur en met woorden zodat men kan zien. Daarom is de herinnering de schat en behoeder om de geest gegeven die men wint door kracht van behendigheid en die doet wat gebeurd is net alsof het voor ons is.

En hieruit komen ze via kleur en woorden. Want als men het verhaal van Troje of andere gekleurd ziet dan ziet men de daden van de goede lieden die hier tevoren waren net alsof ze aanwezig zijn. En net zo is het met woorden, want als men een boek hoort oplezen en of het in Waals is of in Duits men begrijpt de avonturen van de goede lieden die er geweest zijn net alsof ze er nog zijn. En het is zo dat men ze tegenwoordig maakt met deze twee zaken wat gebeurd is. Dat is met kleur en met woorden en zo kan men wel zien dat men met deze twee zaken tot herinnering komen kan.

En omdat ik wil dat mijn vrienden me gedenken als ik er niet meer ben dat dit boek me vertegenwoordigt met kleuren en met de woorden die hier geschreven zijn. Want ik zal het u verhalen dat dit boek kleur en woorden heeft en waarom. Want het is goed te zien en te weten wat kleur heeft en daarom is alles dat geschreven is gemaakt om kleur te laten zien en omdat men het leest. En als men het leest dan komen weer de naturen van de woorden en verder dat kleur heeft, dat kan men wel proeven, daarom is er geen letter te niet gedaan. Daarom wil ik een deel goede woorden zetten die ik in vele plaatsen en geschriften gehoord heb. En diegene ook die ik zelf vinden kon omdat de herinnering een tijdelijke zaak is die snel vergaat.

Jnde en genu^ogt nit tegedinchene vi^el saken. Want di^e ni^e saken di^e beni^emen di^e gedinchenisse van den oden saken Jnde dar v^ombe sin si gu^ot gescri^euen. Jnde i^et is w^onderlik gnu^og als su^olk | man als ic bin. Dat ic mi pine du^osgedain buk te scriuene inde te makene. Mar hi^er tu^o so 4 bringhen mi twe saken. Dirste is di^e li^eue di^e hebe tu^ot minen vri^enden di^e v^on dar bi beteren mogten. of sit dicke lesen inde siit dan wel woiden behoiden Dander is dangst den ic hebe vor mir vrowen vorledigheit. Want ic was gerakt in ene gevangenisse dar ic | su^ome wile 5 harde ledig inne was. Jnde v^omb dat. dat di^e viant ni^eman als gerne ene bekort inde te sunden brinkt. als den gi^enen den hi^e ledig vint. Jnde v^omb dat. dat vroledigheit is portener. inde dragt den slu^otel van den sunden. Jnde ni^eman als wel in su^onden ku^omen mag als di^e gi^ene di^e ledig is. Want di^e minsche heuet twerehande beruringhe an v^om dene is van 10 den ligame inde dander van der herten. Nu^o is di^e minsche sculdig meister te wesene van sir herten. Jnde dat herte inde den ligame v^onmu^otig te makene mi^et gu^oden saken. Want man segt dat dene nagel den anderen v^ot dri^eft. des geliks sal di^e minsche ledigheit | van v^ome driuen Jnde v^om seluer v^onmutig maken mit du^ogden. Jnde | dar v^ombe 15heb ic mi seluer v^onmu^otig gemakt mit di^esen buke te digtene inde te scriuene. Jnde v^omb dat. dat ic ni^ene wilde dat vroledigheit enege magt ouer mi hadde. Li^eue vri^ent we^et dat ic v^omb v^or eren wille. inde v^omb v. li^eue hebe gemakt dit bucski^en. Jnde dat ikt v geue. Want ic wille dat gi dri^en siit. v^omb v. te wisene inde te le^erne w^o gi leuen su^olt. Mar ic hope 20 dat gi erlik leuen ledet. Jnde dat gi^er groten vliit an lechet. inde so groten wille. dat di^ese wereltlike saken v. ni^et beni^emen en mu^ogen den wille erliken te leuene. Want ic wel we^et. als di^ese wereltlike saken v. ligame. tu^ot v^on trechen. v. herte. dat we^et ic wel dat wi^eder segetse. Jnde dar v^ombe heb ic grot v^ontfarmigheit ouer v. inde van v^or edeligheit. Jnde 25 wil v geuen v^orberliken rait tu^or herten inde tw^oen ligame.Dri^erehande maniren sin van rade te nemene. dat irste dat is van erliken saken. dat ander van bederfliken saken. dat tirde is als di^e sake nog erlik nog bederflik en is. Dirste manire van di^esen dri^en di^e is gedelt in twe. Want man v^ontsiit dicke van enre saken weder si 30 bederflik si. of dat si noist. Jnde man vraget ak dicke. van twe bederfliken saken wilk v^or bederfliker si. Aldus sin di^e twe maniren van rad te nemene gedelt in viren. Jnde di^e dirde manire dar man bi bescedet di^e erlike sake inde di^e bederflike. di^e en is nit gedelt. Aldus sin viuerhande maniren van rade. dirste dat is dat di^e sake erlik si. 35 dander is dat di^e sake erliker si dene dan dandere. tirde dat is | dat di^e sake bederflike si. dat virde is dat di^e sake bederfliker si dene dan dandere. Di^e vifte manire is. als ene erlike sake inde ene bederflik sake nit ouer en en dragen. Jnde dat si sin dene tegens den anderen. Nu^o mu^ot ic dan di^ese viuerhande maniren leren inde wisen. inde i^elk su^onderlinge. 40 mar di^e erlike sake alr irst.

En het vergenoegt niet om veel zaken te gedenken. Want die zaken benemen de herinnering van de oude zaken. En daarom is het goed om ze te schrijven. En het is wonderlijk genoeg voor zo’n man zoals ik ben. Dat ik me pijnig om dusdanig boek te schrijven en te maken. Maar hiertoe brengen me twee zaken. De eerste is de liefde tot mijn vrienden die daarbij verbeteren mogen of zitten vaak te lezen en zien dan om zich verder te behoeden. De ander is de angst die ik heb voor mijn vroegere ledigheid. Want ik ben in een gevangenis geraakt waarin ik, zo men wil, zeer ledig in was. En omdat de vijand niemand liever bekoort en in zonden brengt dan diegene die hij ledig vindt. En omdat de gehele ledigheid de deur is die de sleutel van de zonden in zich draagt. En niemand kan zo goed in zonden komen als diegene die ledig is.

Want de mensen hebben twee soorten beroeringen aan zich, de ene is van het lichaam en het ander van het hart. Nu is de mens verantwoordelijk om meester te wezen van zijn hart. En het hart in het lichaam ootmoedig te maken met goede zaken. Want men zegt dat de ene nagel de ander uitdrijft, desgelijks zal het de menselijke ledigheid van me verdrijven en om mezelf ootmoedig te maken met deugden. En daarom heb ik mezelf ootmoedig gemaakt om dit boek te dichten en te schrijven. En omdat ik niet wilde dat gehele ledigheid enige macht over me zou hebben. Lieve vriend, weet dat ik dit boekje ter uwe wille en tot uw liefde gemaakt heb en dat ik het u geef. Want ik wil dat gij erin ziet om u te wijzen en te leren hoe ge leven zal. Maar ik hoop dat ge een eerlijk leven leidt. En dat er grote vlijt aan ligt en zo’n grote wil dat deze wereldlijke zaken uw wil niet zal benemen mogen om eerlijk te leven. Want ik weet wel dat als deze wereldlijke zaken uw lichaam tot zich trekken, uw hart dat weet ik wel dat het weerspreekt. En daarom heb ik grote ontferming (medelijden) over u en in van uw edelheid. En wil u geven oorbare raad voor uw hart en uw lichaam.

Drie soorten van manieren zijn er om raad te nemen. De eerste is van eerlijke zaken, de andere van bederfelijke zaken en de derde is als die zaak nog eerlijk of bederfelijk is. De eerste manier van deze drie is in tweeën gedeeld. Want men ontziet vaak van een zaak of ze bederfelijk is of dat ze het niet is. En men vraagt ook vaak van twee bederfelijke zaken welke bederfelijker is. Aldus zijn die twee manieren van raad aan te nemen in vieren gedeeld. En de derde manier waar men de eerlijke zaken en de bederfelijke in onderscheidt is niet verdeeld. Aldus zijn er vier soorten manieren van raad. De eerste is dat de zaak eerlijk is, de ander is dat die zaak eerlijker is dan de andere, de derde is dat de zaak bederfelijk is en de vierde dat die zaak meer bederfelijker is dan de anderen. De vijfde manier is als een eerlijke zaak en een bederfelijke zaak niet overeenkomen en dat ze tegen over elkaar staan. Nu moet ik dan deze vier soorten manieren leren en aanwijzen en elk apart, maar de eerlijke zaak het allereerst.

Erlike sake is di^e bi v^orre cragt inde bi v^or edeligheit v^ons tu^ot v^or trekt. Nu^o si wi sculdig te wi^etene wat du^ogt is. Du^ogede is en | v^ombecle^et van gu^oden sinne. Jnde volget der naturen bi reden. Jnde dar v^ombe segt di^e wise man. di^e du^ogde is so gu^ot. dat bi hu^ore so ki^ent di^e quade minsche 5, 7di^e gu^ode sake. Want en is ge^en man so quait. hi^ene wilde te regte heben gew^onnen. dat hi^e tu^onregte hait. Erlike sake is gedelt in vir saken. in behagelheit. inde in regtigheit. inde in cragte. inde in getempertheide. Behagelheit is ene du^ogt. di^e du^ot ki^ennen di^e gu^ode sake inde di^e quade. Jnde le^ert te scedene dene van den anderen. 10 Regtigheit is ene du^ogt. di^e al den lu^oden gi^euet v^or regt | ten bederue inde ter eren. Cragt is als di^e man wel gedogen mag. arbeit inde pine di^e v^ome tu^o ku^omet. Getempertheit is ene du^ogt. di^e di^e houerde benemet. di^e in di^e lude ku^ompt v^omb di^e richeit di^e si heben. Van di^esen vir du^ogeden. Is behagelheit di^e hogeste. Want si gait vu^or dander dri^e inde lu^ogt v^on. Jnde 15 rait den anderen dri^en. Jnde di^e rait is sculdig te gane vor di^e werke.Want di^e wise man di^e seget. er du begi^ens te wirkene so beraid di. Jnde als du beraden bis. so mag tu ku^onliken wirken. Nogt seget di^e wise man. din ogen sin sculdig te gane vor dine vu^otstap. dat is te | sechene. din rait is sculdig te gane vor dine werke. Na behagelheit ku^ompt 20 regtigheit. Nu^o sin twe saken di^e dicke benemen regtigheit. dat is angst inde girigheit. Jnde segh v. w^o. we^et di enen vru^oden man. di^e v gu^ot sal du^on mit sinre vrutscap. Jnde is dat v. en rik man v^ontbi^eit. dat gi sinen vu^oelen mu^ot heben su^olt. of gi den man langer mit v. hoit. gine suldene nit langer hoiden du^orren. dar benemt v. angst regtigheit te du^one. 25 Vort is dat sake dat ic we^et enen man dar ic bin sculdig milde tegen te wesene. Jnde ic dan pinse dat mi beter is dat ic hoide dat ic hebe. v^omb dat ic si^e dat iks te du^one hebe. Jnde v^omb dat. dat ikt mit pinen gew^onnen hebe. dar benemet girigheit. regtigheit te hodene Jnde dar v^ombe mu^ot man regtigheit lenen an twe pilernen. man | sal cragt 30 setten tegens angst. inde getempertheit tegens girigheit. Jnde di^et aldus du^ot. di^e wise man di^e segt. dat hi^e nu^ommer houerdig wesen en sal in si^er richeide. Behagelheit heuet vir dugden vnder v^om. dat is vorsinigheit inde vorsiin inde scu^owen inde leringe. Uorsinigheit is ene du^ogt. di^e du^ot ki^ennen dat teku^omen is. bi der saken 35 di^e man vor v^ome heuet. Di^ese du^ogt di^e wille dat man v^ome berade tegens di^e quaitheit inde du^ongeual dat te ku^omen is. Jnde | di^e wise man di^e segt. En is nit gnu^og dat man siit di^e sake di^e vor sin ogen sin mar man sal siin dat te ku^omen is. Want vorsinigheit mait tinde van der saken. Dar v^ombe segt di^e wise man. Di^e gene is wel behi^endig. di^e vorsiin kan in sir herten wat v^ome tu^o ku^omen mag. 40 Jnde wat hi du^on sal als v^ome di^esake geuallen is. so dat hi^e nit sechen en darf. i^ene hu^oder mi nit vore. Jnde di^e gi^ene is en gu^ot raitgeue. di^e den manne raid. dat hi^e gene grote hope en hebe in sinen gelu^ok. Jnde dat hi^e ak nit si^eker en si v^omb dat. Dat v^ome lange wale gevallen is

Eerlijke zaak is die vanwege haar kracht en vanwege haar edelheid ons tot haar trekt. Nu zijn wij schuldig te weten wat deugd is. Deugd is een omkleed van goede zin en volgt de natuur bij reden. En daarom zegt de wijze man, deugd is zo goed dat die van zich de kwade mensen herkent van de goede zaak. Want er is geen man zo slecht dat hij niet terecht wil winnen dat hij ten onrechte haat. Eerlijke zaken zijn gedeeld in vier zaken, behaaglijkheid, gerechtigheid, in kracht en gematigdheid. Behaaglijkheid is een deugd die goede zaken en de kwade te kennen geeft. En leert de ene van de andere te onderscheiden. Gerechtigheid is een deugd die alle lieden voor recht geven, te behoeven en te eren.

Kracht is als die man arbeid en de pijn die ervan komt wel gedogen kan.

Gematigdheid is een deugd die de hovaardigheid beneemt die in de mensen komt vanwege de rijkdom die ze hebben.

Van deze vier u gedaan is behaaglijkheid de hoogste. Want ze gaat voor de andere drie en verlicht hen en raadt de andere drie. En die raad is verantwoordelijk te gaan voor uw werk. Want de wijze man die zegt, voor je begint te werken, dan beraad je je. En als je je beraad hebt dan kan je goed werken. Nog zegt de wijze man, uw ogen zijn verantwoordelijk om voor je voetstap te gaan, dat is te zeggen, uw raad is verantwoordelijk te gaan voor uw werk.

Na behaaglijkheid komt gerechtigheid. Nu zijn er twee zaken die vaak gerechtigheid ontnemen, dat is angst en gierigheid. En zegt u, u weet een verstandig man die u goed zal doen met zijn raadgevingen. En is het dat u een rijk man ontbiedt en dat ge zijn euvele moed zal hebben of ge de man langer bij u houdt, ge zal hem niet langer houden durven, daar beneemt uw angst het om gerechtigheid te doen. Verder is het de zaak dat ik een man weet waar ik verschuldigd aan ben om mild te wezen. En dan denk ik dat het beter is dat ik hou wat ik heb omdat ik zie dat ik te doen heb en omdat ik met pijn gewonnen heb, daar ontneemt de gierigheid het om rechtvaardig te zijn. En daarom moet men rechtvaardigheid ontlenen aan twee pilaren, men zal kracht zetten tegen angst en gematigdheid tegen gierigheid. En wie dit aldus doet, daarvan zegt de wijze man dat hij nimmer hovaardig zal wezen en zeer rijk zal zijn.

Behaaglijkheid heeft vier deugden onder zich, dat is voorzienigheid, voorzien, schuwen en leren. Voorzienigheid is een deugd die laat kennen wat toekomend is in de zaken die men voor zich heeft. Deze deugd die wil dat men zich beraadt tegen de kwaadheid en het ongeval dat eraan staat te komen. En de wijze man die zegt, het is niet genoeg dat men de zaken ziet die voor zijn ogen zijn, maar men zal zien wat er aankomt. Want voorzienigheid maait tiende van de zaken. Daarom zegt de wijze man, diegene is wel handig die in zijn hart voorzien kan wat eraan kan komen. En wat hij doen zal als die zaak gevallen is zodat hij niet durft te zeggen, hij behoedde zich er niet voor. En diegene is een goede raadgever die de mannen aanraadt dat hij geen grote hoop heeft in zijn geluk. En dat hij ook er daarom ook niet zeker van is omdat het hem lang geleden eens gebeurd is.

Vort segt di^e wise man. di^e gi^ene en wu^ort nummer gu^ot kimpe 5 13di^e al di^e keren leren wille. mar di^e sinen sin se^et in twe gu^ode keren. Of in dri^en dar hi^e mi^ede verwinnen mag. Want hi^e kan gnu^og scirmens di^e gi^ene di^e verwi^ent. Aldus i^est mit mani^egen di^e le^ert saken. di^e v^ome luttel vorstrechen. Jc heb v. geseit van den vir du^ogden. di^e behoren tu^ot der behagelheit. dat is vorsinigheit. inde vorsiin. inde scu^owen. Inde 10 leren. Geregtigheit is ene du^ogt. di^e behu^oder is al der gemente van den luden. inde van gemenen gescelscap. Geregtigheit hu^ot tgeselscap van den luden in sulker maniren. dat dene vi^ele lants heuet. dander vi^el haue. dander vi^ele penninge. Jnde en ander en heuet nit. 15 Jnde di^e soide ni^emen den gi^enen di^e wat heuet i^endede geregtigheit. di^e ilken minsche sin regt gi^euet. Jnde di^e gementogt van den luden hu^odense in sulker maniren. dat manig man is ridder. manig | man is kopman. inde dene verli^est tegen den anderen Jnde di^e gi^ene di^e verli^est soits heben nit en dede geregtigheit. di^e v^ons den quaden wille 20 benemt Di^ese du^ogt verwi^ent alle felle saken. Want di^e wise man di^e segt. dat ni^emant regtigheit in v^ome heben en mag. di^e v^ome v^ontsiit torn. Of pine. of armu^ode. Jnde alle saken dar wi bi leuen. waren gemakt bi geregtigheide. regtigheit mu^oten si heben. di^e kopen inde verkopen. Jnde di^e gi^ene di^e van ambagte leuen. Jnde di^e gi^ene di^e stelen inde ni^emen. 25 di^e en mu^ogen nit leuen. sine heben en de^el van geregtigheide. Want als en dif den anderen i^et ni^emt. hi^e mu^ot v^ome wi^eder geuen. of hi^e mu^ot sinre gescelscap daruen. Jnde i^et gevalt als di^e rouer van der se^e i^et winnen. Is dat di^e mester di^e den rof de^elt. ni^et gelik en de^elt. i^et geualt dicke dat sine eweg iagen. of dat sine doit slain. regtigheit is gedelt in twe saken. In 30 versmanisse. inde in vriigheit. Regte versmanisse is ene du^ogt. di^e valsgeit benemet. Di^e irste manire van versmatheit di^e is su^olk. dat ni^eman den anderen is sculdig v^onregt te du^one. di^e gi^ene en du^ot v^ome alr irst. Dander manire is su^olik. Dat wi sculdig sin te ni^emene. di^e gemene sake als di^e gemene. Jnde v^ons 35 egen als dat v^onse. Jnde we^et dat. dat gene sake v^ons egen is bi naturen. mar dat mant al dus gese^et heuet. Also als di^e heren di^e gew^onnen heben dat si heben. mit v^orre vru^otscap of mit v^orre vromigheide. of di^e gi^ene di^et heben. dat v^on ane ku^omen is. van v^oren oderen. van v^ore vader of van v^ore mu^odere. Al di^e saken di^e sin v^or bi regte. Jnde waren gemene bi naturen. 40 Jnde di^es me^er ni^emt dan v^ome regt gi^euet di^e. misdu^ot. Jnde du^ot tgegen di^e gemene gescelscap. Di^e dirde manire van versmatheit is su^olk. | dat man du^on sal vter den luden di^e di^eue inde di^e gi^ene di^e di^e lude doit slain. Jnde alle di^e gi^ene di^e sulke manire van leuene leden. Want man | salse nit gedogen int gescelscap van den lu^oden. Want als en minsche en van 45 sinen li^eden vorlist dat hi^e v^ome dar mi^ede nit helpen. en mag.

Verder zegt de wijze man, diegene wordt nooit een goede kampioen die al die keren leren wil, maar die zijn geest in twee goede keren gezet heeft. Of in drieën waarmee hij overwinnen kan. Want hij kan genoeg schermen diegene die overwint. Aldus is het met menigeen die zaken leert die weinig voorstellen. Ik heb u gezegd van de vier deugden die tot de behaaglijkheid behoren, dat is voorzienigheid, voorzien, het schuwen en het leren.

Gerechtigheid is een deugd die behoeder is van de gehele gemeenschap van lieden en van het algemene gezelschap. Gerechtigheid behoedt het gezelschap van de lieden op zo’n manier dat de ene veel land heeft, een ander veel vee, een ander veel geld en een ander heeft niets. En die zou nemen van diegene die wat heeft deed gerechtigheid die elk mens zijn recht geeft. En de gemeenschap van lieden hoeden ze op zo’n manier dat menig man ridder is, menig man is koopman en de een verliest van de ander. En diegene die verliest zou niet willen dat men gerechtigheid deed die ons de kwade wil beneemt. Deze deugd overwint alle felle zaken, want de wijze man die zegt dat niemand rechtvaardigheid in zich hebben mag die u met toorn, pijn of armoe aanziet. En alle zaken waar we van leven zijn rechtvaardig gemaakt, rechtvaardigheid moeten ze hebben die kopen en verkopen en diegene die van ambachten leven. En diegene die stelen en nemen die mogen niet leven, zij hebben een deel van gerechtigheid. Want als een dief de andere iets afneemt, hij moet het weer geven of hij moet zijn gezelschap derven. En het gebeurt dat als die rover van de zee iets winnen en is het dat de meester die de roof verdeelt niet gelijk verdeelt dan gebeurt het vaak dat ze die wegjagen of dat ze die dood slaan.

Gerechtigheid is verdeeld in twee zaken, in smaad en in vrijheid. Echte smaad is een deugd die valsheid beneemt. De eerste manier van smaad is zulks dat niemand de ander beschuldigt van onrecht te doen, diegene doet hem het allereerst. De andere manier is zulks dat we schuldig zijn om een gewone zaak niet als een gewone te menen en ons eigenen als het onze. En weet dat geen zaak van ons eigen is van naturen, maar dat men het aldus gezegd heeft. Alzo als die heren die gewonnen hebben wat ze hebben met uw kennis of met uw dapperheid of diegene die het hebben dat hen aangekomen van hun ouders, van hun vader of van hun moeder. Al die zaken die zijn er vanwege recht en zijn algemeen van natuur uit. En die meer neemt dan recht hem geeft, die misdoet. En doet het tegen het algemene gezelschap.

De derde manier van smaad is zulks dat men de lieden uit doen zal die dieven en diegene die lieden doodslaan en al diegene die zo’n manier van leven leiden. Want men zal ze niet gedogen in het gezelschap van lieden. Want als een mens een van zijn lieden voorleest dat u hem daar niet mee helpen mag.

hi^e mu^ot af du^on slain. v^omb dat hi^e di^e andere ni^ene verli^ese v^omb du^ongemak van di^en. Regte also mu^ot man su^olke lude du^on vter den luden. Want si en sin gene minsche. mar wolue gelike den minsche. Jnde man is si nit sculdig te sparne. Want di^e rigter di^e verdu^ompt v^om seluer. als | hi^e enen van di^esen 5 lait gain. di^e der doit verdi^ent heuet. Nu^o heb ic v. gese^et wat regte versmaitheit is. nu^o sal ic v. sechen wat regte vriheit is. Regte vriheit is ene du^ogt. milde van wel te du^one. Di^ese | du^ogt dat segt di^e wise man. di^e is al in geuene inde in lonen. Js dat sake | dat du gi^eues. sig dat du ni^et v^ombequamelik en gi^eues. Want vi^ele | lude sin di^e des 10 ni^ene verdi^enen dat man v^on enewerue gu^odertirenlik esche. | Jnde is dat man v^on eschet. so togen si enen manne lelik gelait. Jnde | ki^eren dat houet v^ombe. Jnde geberen of si anders wat te du^onne heden. Also en sal man nit du^on. Als gerne is man sculdig di^e gigte te geuene. als manse eschet Jnde ni^eman en sal gerne wi^eder geuen. dat v^ome node gegeuen 15 is. Want en is gene gigte mer genu^omen. Vort hu^ot di dat dine gigte nit lange en merren. Want di^e gigte en is van genen groten lone. di^e 17 lange merret in di^e hant des gi^ens di^ese gi^euet. Jnde hi | v^ontsegt gnu^og di^e gi^ene di^e lange merret mit sinre gigte. Als lange als du bets mit dir gigte. als lange verlis tu di^e du^ogt. J^et is ene harde gude sake dat man 20gi^euet er man eschet. Want man eschet lu^ottel su^onder wi^edermu^ot. Di^e gi^ene di^e en dreget di^e sake nit v^ombe nit eweg di^ese eschet. Want en gene sake en is so dure gekogt. als di^e gi^ene di^e man verdint mit biddene. Inde en gene sake is so nidig als lange tebiddene. Jnde ic hadde li^euer hastelik v^ontseit te wesene dan lange te bedene. Vort sols du di^e 25 hu^oden. dat dine gigte nit en nosen den gi^enen den mant gi^euet. Nog anderen mi^ede. Want di^e wise man di^e segt. di^e ene manne gi^euet saken di^e v^ome nost. hine salne nit hoiden ouer gu^odertiren. nog ouer | milde. Mar hi^e salne hoiden ouer fel. Mar i^et is manig di^e den enen ni^emet dat hi^e den anderen gi^euet. Jnde dat is al ene v^omb lof te hebene. Jnde dan is gen 30 di^enst. Want di^e wise man segt dat gene sake en is so sere tegensdinst als dat. Mar man sal geuen in su^olker maniren. dats di^e gi^ene den mant gi^euet ere hebe. Jnde den vri^emeden ni^ene scade. Vort sols du di hu^oden dat dine gigte ni^et me^erre en sin. dan ti^enre richeit behort. Vort so soits du di ak hu^oden. dat du dine gigte ni^et en verwi^ets. Want tregt van 35 geuene dat is su^olik. dat di^e gi^ene di^e gi^euet sals te hans uergeten heben. Jnde di^e gi^ene di^e ni^emet. di^e sails altos gedinchen. Want di^e gu^ode man di^e en pinst ni^et. v^omb dat hi^e gegeuen heuet. tint den male dat mant v^ome wi^eder gi^euet. Vort hu^od di van tu^ontsecgene mi^et quader scalkheit. als di^e ku^oninc antigonus dede.

E^en arm ministrer bat v^ome v^om ene mark. 40 Jnde hi^e antwerde dat hi^e te vu^ole bade te sulke ministre^er als hi^e ware. Du^o bat v^ome di^e gi^ene v^omb enen penninc. du^o seid hi^e dat hi^e te luttel bade enen ku^oninc. V^onsaliglik v^ontseide hi^e v^ome. Want hi^e mogte di^e mark heben gegeuen als en ku^oninc. Jnde den penninc als enen armen ministre^er. Mar alexander dede bat. Want hi^e gaf enen ridder en stat. 45 Jnde di^e gi^ene seide dat si v^ome ni^ene betemede. Jnde | alexander di^e antwerde. Jc en si^e ni^et v^op sulke gigte. als di getemen. mar ic si^e v^op gigte als mi betemen te geuene. Vort so soits du di huden. dat du | ni^et en clages van den gi^enen den du gedi^ent heues al is dat hi di qualiken loint

Hij moet afdoende slaan zodat hij de andere niet verliest door dat ongemak van u. Net alzo moet men zulke lieden doen onder de lieden. Want ze zijn geen mensen, maar wolven die op mensen lijken. En de man is niet schuldig ze te sparen. Want de rechter verdoemt zichzelf als hij een van hen laat gaan die de dood verdiend heeft.

Nu heb ik gezegd wat echte smaad is, nu zal ik u zeggen wat echte vrijheid is. Echte vrijheid is een deugd die mild van goed doen is. Deze deugd, dat zegt de wijze man, die is al in geven en belonen. Is het zo dat u geeft, zeg dat het u niet ongepast is en geef. Want veel lieden zijn er die het niet verdienen dat men ze op enige wijze goedertieren is. En is dat men van u eist, dat laten ze zien door een lelijk gelaat en keren het hoofd om en gebaren alsof ze wat anders te doen hebben. Alzo zal men het niet doen. Alzo graag is men schuldig de gift te geven als men het eist. En niemand zal het graag weergeven dat hem node gegeven is want er is geen gift meer genomen. Verder behoedt u dat uw gift niet lang ophoudt, want die gift is geen groot loon die lang in de hand blijft van diegene die ze geeft. En het zegt genoeg van diegene die lang zijn gift ophoudt. Zolang als u wacht met uw gift, zolang verliest u uw deugd. Het is een zeer goede zaak dat men geeft eer men eist. Want men eist weinig zonder weemoed. Diegene dreigt niet voor eeuwig om die zaak die ze eist. Want geen zaak is zo duur gekocht als diegene die men verdient met bidden. En geen zaak is zo nijdig als lang te bidden. En ik was liever haastig ontzegd te wezen dan te lang te bidden.

Verder zal u zich hoeden dat uw gift de man niet aanstaat aan wie u het geeft, nog andere mijden. Want de wijze man die zegt die een man zaken geeft die u schadelijk zijn, hij zal het niet voor goedertieren houden, nog te mild. Maar hij zal me voor fel houden. Maar het is vaak wat de ene neemt dat hij de ander weergeeft en dat is alles om lof te hebben en dat is geen dienst. Want de wijze man zegt dat geen zaak zo tegenstaat als dat. Maar men zal op zo’n manier geven dat diegene die men het geeft eer zal hebben en de vrienden mede niet schaadt. Verder zal u zich hoeden dat uw gift niet meer is dat tot uw rijkdom behoort. Verder zal u zich ook hoeden dat u uw gift niets verwijt. Want het recht van geven is zo dat diegene die geeft zal het gelijk vergeten zijn. En diegene die neemt zal het altijd gedenken. Want die goede man die denkt er niet aan dat hij gegeven heeft tot de keer dat men het weergeeft.

Verder behoedt u van ontzeggen met kwade bedoelingen zoals koning Antigonus deed. Een arme minstreel bad hem om een mark. En hij antwoordde dat hij te veel vroeg voor zo’n minstreel zoals hij was. Dus vroeg diegene om een penning, dus zei hij dat hij te weinig vroeg aan een koning. Verontwaardigd verontschuldigt hij zich. Want hij mocht die mark gegeven hebben als een koning en de penning als een arme minstreel. Maar Alexander deed baat. Want hij gaf een ridder een staat. En diegene zeiden dat het niet betaamde en Alexander antwoordde, ik zie niet op zulke gaven zoals het me betaamt (voegt), maar ik zie die gift zoals die me past om te geven. Verder zo zal u zich hoeden dat u zich niet beklaagt over diegene die u gediend heeft al is het dat hij u het slecht beloont.

Want du soits tbeste du^on gedogst du^ot. Jnde wirs. is dat du^ot clages.5 Jnde lonit hi^e den enen di^enst qualik. hi^e sal den anderen lonen. Jnde vergi^et hi^e di^e twe hi^e sal des dirden gedinchen. War v^ombe | sal ic mi belgen tegens den gi^enen. in wes dinste ic vi^ele mins gu^ots gelagt sal heben. Jc salre so vi^ele ane winnen. dat ic van minen vri^ende minen viant sal maken. Js dat hi^e mi qualiken loint. hi^e du^ot v^ome seluer merre 10 v^onregt dan mi. Want di^e dinst di^e wel geloint is. di^e wil altos wi^eder ku^omen. inde wi^eder beginnen. Jnde di^e gi^ene di^e man qualik loint. di^e verdri^ets gerne. Jnde di^e gi^ene en is nit van groter herte di^e geuen dar al ene. mar di^e gi^ene is van groter herten. di^e geuen dar. inde sine gigte verli^esen. di^e ni^ene gi^euet dat hi^e gelouet. hi^e is vi^ele quader dan di^e gi^ene di^e 15 qualiken loint. Dar v^ombe geloues du den quaden manne i^et. sig dat 20 du^ot v^ome gi^eues nit v^ombe gigte. mar v^omb dine geloffenis tequitene. Vort soits du siin segt di^e wise man. dat di^e gi^ene den du gi^eues dat hi^es werdig si. Jnde sine si^eden inde sinen mu^ot. Jnde van wat gescelscap hi^e is. Jnde wat du^ogden van v^ome ku^omen den gemente van den luden. 20Want ni^eman en is te versmane dar man i^enege du^ogde an siit. Mar wi sin sculdig me^er tegeuene. den gi^enen di^e v^ons minnen. inde lif heben. Jnde i^et sin vi^ele lu^ode di^e geuen v^onuersi^en di^e nit en ru^oken wene. Jnde di^e gigte en sin nit also sere te prisene. als di^e gegeuen sin mit vorsinigheide. Jnde dar mi^ede sin su^olke lude geuallen in groit armude. Ander lude sin 25 di^e hoger dincken te klimmene dan si sin. Tegens di^e gi^ene di^e in armude geuallen sin. si wi sculdegere milde te wesene. ensi dat si darmu^ode verdi^ent heben. Jnde tegens di^e gi^ene di^e hoge klimmen willen. dar en su^ol wi nit te nawe tegen hoden. Nogtan is man sculdegere te geuene den armen dan den riken. Want di rike di^e waint. dat mant 30 v^ome geue v^omb sin richeit of v^omb si^ens te hebene. Mar gi^ef man den armen i^et. alle sine geliken hoident ouer gu^ot. Jnde hopen des selues. Jnde dar v^ombe pinst di^e arm man. dat man v^ome ni^ene gi^euet. v^omb sin richeit. mar v^omb v^ome seluer. Enge^en dinst is so bequamelik. als loin te du^one inde dank te tide inde

35 te ti^ermt. Want dank te sechene te tide inde te tirmte. du^ot merre ere dan ene grote gigte des man ni^et en wiste. Mar wat si wi sculdig te du^one. tegens di^e gi^ene dar wi den di^enst af heben gehat. Wi sin v^on sculdig te lonen als v^ons di^e erde loint. Want si gi^euet v^ons vi^ele mer dan wi v^or geuen. Jnde is dat wi den gi^enen gerne di^enen. dar wi den vrome 40 af wanen heben. so si wi sculdig harde gerne te dinen den gi^enen. Dar wi lange tit den vru^ome af heben gehait. Js dat man v gedi^ent heuet. siit dat gi des dinst ni^ene verget. Want al di^e werelt is sculdig te hatene den gi^enen di^e di^enst verge^et. Want di^e gi^ene di^e is en quait minsche di^e dinst missakt den man v^ome gedain heuet. Jnde di^e gi^ene is quader di^e 45 gebert of hi^es ni^ene hadde gehait. Jnde di^e gi^ene di^e is alte quait di^es vergi^et.

Want u zou het beste doen dat u gedogen kan en is het dat u klaagt en beloont hij de ene dienst slecht, hij zal de andere lonen. En vergeet hij die twee, hij zal de derde gedenken. Waarom zal ik me kwaad maken tegen diegene in wiens dienst ik veel van mijn goed gelegd zal hebben. Ik zal er zoveel aan winnen dat ik van mijn vrienden mijn vijanden van zal maken. Als hij me slecht beloont, hij doet zichzelf meer onrecht dan mij. Want de dienst die goed beloond is die zal altijd terugkomen en weer beginnen. En diegene die men slecht beloont die bederft het graag. En diegene heeft geen groot hart die er maar een geeft, maar diegene heeft een groter hart die daar geeft en zijn gift verliest. Die niet geeft wat hij beloofd is veel slechter dan diegene die slecht beloont. Daarom geloof je de slechte mannen iets die zeggen dat u me niet vanwege giften geeft, maar om uw gelofte kwijt te schelden. Verder zou u zien, zegt de wijze man, dat diegene aan wie u geeft dat hij het waard is. En zij en de zijnen van zijn moed en wat voor gezelschap dat hij is en wat voor deugden er van komen in de gemeenschap van mensen. Want niemand is te versmaden waar men enige deugd aan ziet. Maar we zijn schuldig meer te geven aan diegene die ons beminnen en liefhebben.

En er zijn niet veel lieden die onvoorziens geven en die niets terugwensen. En die giften zijn vaak niet te prijzen zoals die gegeven zijn met voorzienigheid. En daarmee zijn zulke lieden in grote armoede gevallen. Andere lieden zijn er die hoger denken te klimmen dan ze zijn. Tegen diegene die in armoede gevallen zijn wij schuldiger om milder te wezen, tenzij dat ze de armoede verdiend hebben. En tegen diegene die hoog klimmen willen, daar zullen we ons niet te nauw tegen behoeden. Nochtans is men schuldiger om aan de armen te geven dan aan de rijken. Want de rijke die meent dat men geeft vanwege zijn rijkdom of om het zijne te hebben. Maar geeft men de armen iets, al zijn gelijken houden het voor goed en hopen hetzelfde. En daarom denkt de arme man dat men hem niet geeft vanwege zijn rijkdom, maar vanuit zichzelf

En geen dienst is zo geschikt loon te doen en dank te innen ten tijde van termijn. Want dank te zeggen in tijden van termijn doet meer eer dan een grote gift die men niet weet. Maar wat zijn wij schuldig te doen tegen diegene waar wij dienst van hebben gehad. Wij zijn schuldig te belonen zoals ons de aarde beloont. Want zij geeft ons veel meer dan wij geven. En is het dat wij diegene graag dienen waar wij de kloekheid van menen te hebben, zo zijn we schuldig om zeer graag te dienen waar wij lange tijd de kloekheid van hebben gehad. Is het dat men u gediend heeft, ziet dat gij die dienst niet vergeet. Want de hele wereld is schuldig diegene te haten die de dienst vergeet. Want diegene dat is een slecht mens die de dienst mismaakt die men voor hem gedaan heeft. En diegene is nog slechter die gebaart alsof hij het niet gehad heeft. En diegene is al te slecht die het vergeet.

Want hi^e en hadde ni^e wille. dinst te lonen di^et so lu^ottel prisde. dat hi^es ni^et gedinchen en woide. Want gedinchenisse vergi^et ge^enre | saken di^e v^or wel behagen. dar v^ombe si^et dat gi dinst ni^ene verge^et. Want i^et sin vi^ele lude di^e en gene grote hope heben. v^op loin dat lange merret. Jnde si en 5wanen ni^et dat di^e loin merret. mar dat hi^e verloren si. Vort sols du^o di hu^oden. dat du al sulke lonre ni^ene si^es. als enrehande lude sin. di^e sechen. als v^on en man gedi^ent heuet. Jc woide ic v^om nog hadde in sulken steden. dar hi^e mi^ens te du^one hadde. ic soide v^ome harde gerne helpen. hi^e bid dat hi^e vallen mu^ote in armu^ode. v^omb | v^ome te helpene. 10 of in sicheide v^omb v^ome te helpene. Du^osdan minne sal man heiten verwu^ode minne. Want si willen van v^oren vri^ende dat v^or viant draf wille. Jnde di^e gi^ene di^e en mint mi ni^et sere. di^e woide dat ic int water vi^ele. te mi^ets dat hi mi v^ot soide trechen. of dat ic min be^en brake. te mi^ets dat hi^et mi soide du^on genesen. Vort soits du di hu^oden. Js dat man di dinst 15gedain heuet. dat du ni^ene si^es alte hastig mit den lone. Want di^e gi^ene di^e altehastelik loint. di^e hoit nit ouer dinst. mar ouer wissel. Vort so soits du siin. dat du den gi^enen ni^ene danks heme lik. mer openbare vu^or den luden. Jnde is dat gi dinst ni^emet. gi siit sculdig te ni^emene gu^odertirenlik. Want i^et is ene manire van dancke. nit dar | v^ombe dat gi 20 quid su^olt wesen. v^omb dat. dat gi^et gu^odertirenlik | ni^emet. mar v^omb dat. dat gi^et te si^ekerliker geuet. Want man sal geuen wille v^omb wille. Inde di^enst v^omb di^enst. Twe maniren sin van dinste. di^e ene is van wille. di^e andere v^omb gu^ot.Mar di^e gi^ene van den gu^ode. is ligtelik te du^one den riken man. Mar 25 di^e di^enst di^e van den wille ku^ompt. di^e is bequameliker den gu^oden manne. Want i^elk man di^e magen heben. Al is dat sake dat man loin eschet van den enen. inde van den anderen. di^e ene di^e ku^ompt van der | bu^orsen. di^e andere van der herten. Jnde den gi^enen van der bu^orsen mag wel gebreken. man mager so vi^ele v^ot du^on. mar di^e gi^ene van der herten. So 30 mer me^er v^ot du^ot so mer me^er inne vindet. Mar di^e gi^ene van der bursen. makt di^e lude willeger inde gereder den dinste. Twe maniren sin van miltheide. tirste is tsin eweg te werpene. dander is van vru^odelik te geuene. Di^e gi^ene wu^orpt tsin eweg. di^e dar leckere inde quade wiue mi^ede vu^odet. Jnde di^et in tauernen verdu^ot. 35 Mar di^e gi^ene gi^euet vru^odelik dat sine. di^et gi^euet v^omb geuangen te losene inde te helpene di^e in orloge geuangen sin. of in armen edelen iuncvrowen te hu^owelik te bringen. of tehelpen den gi^enen. di^e v^on seluer nit gehelpen en mu^ogen.

Want hij had geen dienst willen belonen die hij zo weinig prijsde zodat hij er niet aan wilde denken. Want de herinnering vergeet geen zaken die haar wel behagen en daarom ziet dat ge de dienst niet vergeet. Want er zijn veel lieden die geen grote hoop hebben op loon dat lang duurt. En ze menen niet dat het loon lang duurt, maar dat het verloren is. Verder zal u zich hoeden dat u al zulke lonen niet heeft zoals er sommige lieden zijn die als een man gediend heeft zeggen, ik wou dat ik hem nog had in zulke plaatsen waar hij het mijne te doen had, ik zou hem zeer graag helpen, hij bidt dat hij in armoede moet vallen om me te helpen of in ziekte om me te helpen. Dusdanige minne zal men noemen dolle minne. Want ze willen van uw vriend vijandig af. En diegene die bemint me niet zeer die wil dat ik in het water viel, tenminste dat hij mij eruit zou trekken of dat ik mijn been brak tenminste dat hij mij zou laten genezen.

Verder zou u zich hoeden is het dat men die dienst gedaan heeft dat u niet al te haastig zal zijn met het loon. Want diegene die al te snel beloont die houdt het niet voor dienst, maar voor wissel. Verder zo zal ge zien dat u diegene niet heimelijk bedankt, maar openbaar voor de lieden. En is het dat ge dienst neemt, ge zijt schuldig het goedertieren te nemen. Want het is een manier van dank, niet daarom dat ge ontslagen zal worden omdat ge het niet goedertierlijk neemt, maar omdat gij het te zeker geeft. Want men zal willen geven vanwege de wil en de dienst om de dienst.

Twee manieren zijn er van dienst, de ene is van wil en de ander om het goed. Maar diegene van het goed is gemakkelijk te doen door een rijk man. Maar de dienst die van de wil komt is beter voor de goede man. Want elke man mag die hebben. Al is het zaak dat men loon eist van de een en van de andere, die ene komt van de beurs en de ander van het hart. En diegene die van de beurs mag wel ontbreken en men kan er zoveel uit doen, maar diegene van het hart, zo meer men er uit doet zo meer men er in vindt. Maar diegene van de beurs maakt de lieden gewilliger en beter ten dienste.

Twee manieren zijn er van mildheid, de eerste is het zijne weg te werpen en de ander is van vriendelijk te geven. Diegene die het zijne weg werpt die er lekkere en kwade wijven mee voedt en het in taveernes verdoet. Maar diegene die vriendelijk het zijne geeft, die het geeft om gevangenen te verlossen en te helpen die in oorlog gevangen zijn of arme edele jonkvrouwen te huwelijk te brengen of diegene te helpen die zichzelf niet helpen kunnen.

Wel dait is van maniren dat man berait den v^onberaden. Jnde dat man bescirme den armen in v^oren degdinchen. Mar man is sculdig tebesi^ene. of man den sinen helpen wille. dat man en anderen nit en dere. also dat man dar su^onde mi^ede du^o. Want i^et geualt dicke. Dat 5 man den gi^enen de^ert. den man nit sculdig en ware te derne. Jnde en gene sake so en is quadere. dan dine tu^onge te verkopene. v^omb enen 25 man tu^onderne. Want go^et gi^euet al den sin. v^omb di^e bederue. van der gemente van den luden. Mar di^e rigter is sculdig. regtigheit te hoidene inde te bescirmene. Jnde v^onregt te scu^owene. Jnde alle di^e gi^ene di^e 10 rigtere wesen su^olen. di^e sulen wesen su^onder minne. inde su^onder haitscap inde sunder irheit. inde su^onder v^ontfarmigheit. | Want di^e gi^ene en mag nit regte de^elen. dar en van di^esen vir saken herscap ouer heuet Want i^et valt dicke dat di^e rigter ni^emt den riken manne. v^ombe nit. Inde gi^euet den armen v^omb v^ontfarmigheit. Jnde dan is ge^en reden. Want 15 di^e minsche di^e rigter wu^ort. di^e is sculdig van v^ome te du^one alle vrintscap als hi^e rigter wu^ort. Want beginsel van regten dat quam van naturen. dar na quamen saken in gew^onte. Jnde dar v^ombe dat man draf sag gemene vrm^ote inde reden. Aldus. di saken di^e bi naturen quamen. inde wu^orden gepru^oft mit vfeningen. di^e wu^orden | gestedigt bi regte 20inde bi godelikheide. Alle di^e du^ogde di^e den gu^oden saken v^or regt geuen. di^e sin li^ede der naturen. dat is geistelikheit. | inde v^onnoselheit. inde vrinsscap inde herlicheit. inde endregtigheit. Jnde. v^ontfarmigheit. Al di^es dugeden gelden v^or scoit dar sise sculdig sin. Want gestelikheit gi^euet gode di^e gi^ene di^ese wel hoden . V^ontfarmigheit 25 di^e gelt den vader inde der mu^oder. dat si v^on sculdig is. Want di^e su^one is sculdig v^ontfarmig te wesene tegens den vader. inde der mu^oder. V^onnoselheit di^e du^ot v^or regt. dat is dat man ni^et de^ern en sal den gi^enen di^e lager is dan hi is. Vrintscap ge^elt v^or regt. Want man sal vri^ent wesen sinre mage. Erlikheit gelt v^or regt. Want man is sculdig te^erne di^e gi^ene 30 di^e hoger sin dan wi sin. Endregtigheit ge^elt v^or regt. Want wi sin sculdig endregtig te wesene tegens v^onse nabure. Barmhertigheit gelt v^or scoit. Want wi sin sculdig barmhertig te wesene. ouer di^e gi^ene di^es te du^one heben. Nu^o siit di sculdig te wi^etene wat geistelikheit is. Gestelicheit is ene du^ogt. di^e gi^euet den wille inde den mu^ot gode te 35 minnen. Dat irst ambagt van gestelikheide. is dat man v^ome seluer begripe van der su^onden di^e man gedain heuet. Di^e gu^ode berowenisse heben wille. hi^e mu^ot alle girigheit van v^ome du^on. Jnde bedwiinchen alle sinen dollen mu^ot. mit mani^egerhande gedogshamheit. Dat ander ambagt van gestelikheit dat is su^olik. Dat 40 man luttel sal prisen i^et verli^es van di^esen ertschen saken. Want i^et quaim al van ni^ete. inde i^et mu^ot wi^eder te ni^ete. inde wi^e geuen ter doit. v^ons inde alle v^ons saken. Tirde ambagt van gestelikheide is. dat man altemale sette sin leuen in di^e gods hant.

Weldaad is van die manieren dat men beraadt de onberaden. En dat men de armen beschermt in hun gedingen. Maar men is schuldig om te zien of men de zijnen helpen zal zodat men andere niet deert omdat men daar zonde mee doet. Want het gebeurt vaak dat men diegene deert die men niet van plan was te deren. En geen zaak is er slechter dan om je tong te verkopen om een man te onder te brengen, want goed geeft alle geest die de gemeenschap bederft, maar de rechter is verantwoordelijk om gerechtigheid te houden en te beschermen en onrecht te schuwen. En al diegene die rechter zullen wezen die zullen wezen zonder minne, zonder haat, zonder fouten en zonder erbarmen. Want diegene mag geen recht spreken waar een van deze vier zaken heerschappij over heeft. Want het gebeurt vaak dat de rechter van de rijke neemt om niet en geeft het de arme vanwege barmhartigheid. En dat is geen reden.

Want de mens die rechter wordt die is verantwoordelijk om me alle vriendschap te doen als hij rechter wordt. Want het beginsel van recht dat komt van naturen en daarna komen zaken in gewoonte en daarom dat men er van zeggen mag een algemene vorm in de reden. Aldus die zaken die van naturen komen werden beproefd met oefeningen en die worden bevestigd door het recht en met goddelijkheid. Al die deugden die de goede zaak voor recht geven dat zijn natuurlijke lieden, dat is geestelijkheid, onschuld, vriendschap, heerlijkheid, eendrachtigheid en barmhartigheid. Al die deugden gelden voor de schout waar ze schuldig zijn. Want geestelijkheid geeft god aan diegene die ze wel behoedt. Barmhartigheid die geldt voor de vader en de moeder dat ze schuldig zijn. Want de zoon is schuldig barmhartig te wezen tegen de vader en de moeder. Onschuld doet voor recht, dat is dat men diegene niet deren zal die lager is dan hij is.

Vriendschap geldt voor recht. Want men zal vriend wezen voor zijn verwanten. Eerlijkheid geldt voor recht. Want men is schuldig te eren diegene die hoger zijn dan wij zijn.

Eendracht geldt voor recht. Want we zijn schuldig eendrachtig te wezen voor onze buren.

Barmhartigheid geldt voor schout. Want we zijn schuldig barmhartig te wezen over diegene die het te doen hebben.

Nu zijn we schuldig te weten wat geestelijkheid is. Geestelijkheid is een deugd die de wil en de moed geeft om God te beminnen. Het eerste ambacht van geestelijkheid is dat men zichzelf begrijpt van de zonden die men gedaan heeft. Die goed berouw wil hebben moet alle gierigheid van hem doen en al zijn dolle moed bedwingen met velerhande lijdzaamheid. Het andere ambacht van geestelijkheid dat is zulks dat men het verlies van deze aardse zaken weinig zal prijzen. Want het kwam al van niets en het moet weer te niet en we gaan dood, wij en alle onze zaken. Het derde ambacht van geestelijkheid is dat men zijn leven geheel in Gods hand zet.

Want di^e wise man di^e segt. Du^os du minen rait. du^o soits gode laten bewerden mi^et di. inde mit dinen saken. Want beitstu v^op hu^ome du^one sailt nit verlisen. Mar hi sal di beter wi^eder geuen. Want got mint di^e lude me^er dan si v^on seluer minnen. So 5 vi^ele salman gode bidden. dat hi^e therte inde den mu^ot. inde den ligame gesu^ont make. Jnde dat hi v^ome geue cragt inde wille. v^ome te minnen inde te di^ene. God en helpt ni^eman v^omb enge^en bede. ensi dat herte dar mi^ede si. na sir magt. Mar man sal waken inde uasten. Jnde den ligame pinen. also beiagmen di^e minne van gode. dat virde pu^ont 10van gestelik is dat man waragtig si Waragtigheit is ene du^ogt. di^e vaste inde gestade hait. al di^e saken di^e sin. inde di^e waren. inde di^e wesen su^olen. Nogtan sone sal man ni^et waragtig hoiden al dat man gelouet. swer di enen man of gelouet. Dat gi^ene doit su^olt slain. gi^ene du^ot ni^et tegen waragtigheit laitid. Geuet v en 15 man en swe^ert of en kni^ef te hoidene. Jnde hi^e dar na v^onsinnig wu^ort. gi^en siit v^ome nit sculdig wi^eder te geuene. Want hi soider mi^ede v^om seluer of enen anderen doden. Jnde gi^euet v en man gu^ot te hoidene. Jnde wil hi^e orlogen beginnen tegens dat gemene lant. gi en siit v^ome nit sculdig wi^eder te geuene. Want hi soide scade du^on in vwen lande dat gi

20 sculdig siit te hu^odene. als sere als v. seluer. Aldus is mani^ege sake v^onerlik v^op sulke wile. di^e scinen erlike bi naturen. Nu^o heb di gehort di^e manire van gestelikheit. nu^o wil ic v sechen wat is v^ontfarmigheit U^ontfarmigheit is ene du^ogt. dar man bi di^ent inde mi^ent. Sinen vlesgliken vri^ent. Jnde di^e gu^ode lude van sinen lande. Alle di^e 25 maniren van di^eser du^ogt ku^omen van naturen. Want manne dwingt ni^eman en anderen teminnen. Ak en gebit ni^et tregt. dat man sine mage mint. Mar i^et ku^ompt van v^ontfarmigheide bi naturen. Want i^et ware verloren pine. di^e mi dede mit kragte du^on ene sake. dar ic willig tu^o ware. Dar v^ombe si wi v^ons sculdig wel te hu^odene v^onregt te du^one v^onsen 30 magen. Mer dan anderen luden. Want ni^eman en sal den gi^enen lif heben. di^e sin geslegte le^et heuet. Wat troist mag ic v^op den gi^enen heben di^e sinen magen quait du^ot inde hindert. Di^e gi^ene soide mi node des si^ens geuen. di^et sinen magen ni^emt. Jc hebe v geseid wat gestelikheit is. Jnde wat v^ontfarmigheit. Nu^o wil ic v sechen wat v^onnoselheit is. 35 V^onnoselheit is ene du^ogt. van claren sinne. di^e v^or v^ontsiit losheit te du^one. Mi^et di^eser du^ogt lait v^ome got genu^ogen. Want | hi^e heuet li^euer dat en arm man reine van su^onden tu^ot v^ome ku^ompt mit idelre hant.dan en rike su^onder mit groter gigte. Di^e heben wille regte v^onnoselheit.hi^e sal wanen dat alle sine clene su^onden groit sin. Dirste pu^ont van 40 v^onnoselheit so is. dat man ni^eman en de^er. Want dat segt di^e vru^ode man. Hi^e dreiget mani^ege manne di^e ene manne misdu^ot. dat ander pu^onte is. dat hi en gene wrake en neme. Want hi soide v^onnoselheit verlisen. Jnde i^et is ene leli^eke sake. v^onnoselheit te verli^esene. v^omb ene wrake van enre saken.

Want de wijze man die zegt, doet mijn raad en je zal God laten geworden met je en met jouw zaken, want vertrouw je op hem, je zal niet verliezen. Maar hij zal je beter weer geven. Want God bemint die lieden meer dan ze zichzelf beminnen. Zoveel zal men God bidden dat hij het hart, de moed en het lichaam gezond maakt. En dat hij me kracht en de wil geeft om te beminnen en te dienen. God helpt niemand vanwege enige bede, tenzij dat het hart daarmee is naar zijn macht. Maar men zal waken en vasten en het lichaam pijnigen, alzo bejaagt u de minne van God.

Het vierde punt van geestelijkheid is dat men waarachtig is. Waarachtig is een deugd die vastheid en duurzaamheid haat van alle zaken die er zijn, die er waren en die wezen zullen. Nochtans zal men niet voor waar houden alles dat men gelooft, zelfs een man die gelooft. Dat ge niet dood zal slaan en ge doet waarachtigheid geen leed. Geeft u een man een zwaard of mes vast te houden en als hij daarna onzinnig wordt zijt ge niet schuldig om het weer te geven. Want hij zou zichzelf of een ander er mee doden. En geeft u een man goed te beheren en hij wil oorlog beginnen tegen het gewone land, gij zijt niet schuldig het weer te geven. Want hij zou schade doen in uw land dat ge vernatwoordelijk bent zijn te behoeden net zoals van u zelf. Aldus is menige zaak oneerlijk vanwege zo’n wil die eerlijk schijnen van naturen. Nu hebt u gehoord van de manieren van geestelijkheid, nu wil ik u zeggen wat ontfermen is.

Ontfermen is een deugd waarbij men zijn vleselijke vriend en de goede luiden van zijn land dient en bemint. Alle manieren van deze deugd komen van naturen. Want men dwingt niemand om anderen te beminnen. Ook gebiedt het recht niet dat men zijn verwanten bemint. Maar de ontferming komt van naturen. Want het is verloren moeite om kracht voor een zaak te doen waar ik gewillig toe ben. Daarom zijn we schuldig om zich te behoeden om onrecht aan onze verwanten te doen, meer dan andere lieden. Want niemand zal diegene lief hebben die zijn geslacht leed geeft. Welke troost mag ik van diegene hebben die zijn verwanten kwaad doet en hindert. Diegene zei me node zijn zin geven die het zijn verwanten beneemt. Ik heb u gezegd wat geestelijkheid is en wat ontferming. Nu wil u zeggen wat onschuld is.

Onschuld is een deugd van heldere geest die ontziet om loosheid te doen. Met deze deugd doet u God groot genoegen. Want hij heeft liever dat een arme man rein van zonden tot hem komt met een lege hand dan een rijke zondaar met een grote gift. Die echte onschuld wil hebben zal menen dat al zijn kleine zonden groot zijn. Het eerste punt van onschuld is zo dat men niemand deert. Want dat zegt de verstandige man. Hij bedreigt menige mannen die een man misdoet. Het andere punt is dat hij geen wraak neemt, want hij zou zijn onschuld verliezen. En het is een lelijke zaak om zijn onschuld te verliezen vanwege wraak van een zaak.

Jnde man is ni^et sculdig te geuene misdat v^omb misdait. Want manig man is te ni^ete ku^omen. v^omb dat hi alle sinen toren wreken wilde. Nu^o heb di^e gehort. wat gestelikheit is. Jnde wat v^ontfarmigheit is. Jnde wat v^onnoselheit is. Nu^o sal ic v sechen wat regte vri^entscap is. 5Urinscap is als en minsche gu^oden wille heuet tegens enen man. v^omb di^e vrintscap van enen anderen. Dat irste pu^onte van vrintscap dat is dat man wille dat sin vri^ent wille. Jnde dat man wi^eder seche dat hi^e wider seget. Dat ander pu^onte. dat man sculdig is | sinen vri^ent te prisene vu^or den luden. Jnde hemelik te kastien. Dat dirde pu^ont is. Dat 10 gi nit siit sculdig tu^onderuindene van vwen vri^ent. nog te | besukene di^e sake di^e hi^e nine wille dat gi we^et. Want i^et is merre gu^odertirenheit. dat gi gebe^ert dat gis ni^ene we^et. dan tu^onderuindene di^e sake dar v. v. vri^ent. v^ombe hait. J^et virde pu^ont is su^olik. dat man sinen vri^ent ni^en sal laten. v^omb en ge^en v^ongeval dat v^ome tu^o ku^omen mag. Jnde man is sculdig sinen 15 vrint alse sere te minnen in sir armu^ode als in sir richeide. Dar v^ombe segt di^e wise man. di^e gemint wil wesen. di^e minne. Erlicheit is ene du^ogt. dar man bi e^ert di^e hoge lu^ode. Dirste ambagt van erlicheit is su^olik. dat wi sculdig sin te volgene di^e dait. inde di^e werke van den gu^oden lu^oden. di^e magtigere sin dan wi sin. des v^or werke redelik 20 sin. Want di^e wise man seget. dat wi sculdig sin te si^ene den gu^oden man. Jnde altois tehebene vu^or v^ons ogen. Jnde wi sulen leuen regte of hi^e v^ons altois sage. Want werk di na den gu^oden manne. gi siit dar sculdig groten troist af te hebene i^est dat v misvalt. Jnde dar v^ombe dat gi altois gu^ot su^olt du^on. so su^ol di wanen dat v di^e gu^ode man altois si^e. so su^ol 25 di v. me^er v^ontsiin quait te du^one. Nu^o heb di gehort. wat gestelikheit is. inde wat v^ontfarmigheit is. inde wat v^onnoselheit is. inde wat vri^enscap is. Jnde wat erlicheit is. Nu^o su^ol di^e horen wat endregtigheit is. Endregtigheit is ene du^ogt. di^e hoit in enen si^eden inde in enen wesene van gescelscap. di^e lude di^e te gadere wandelen. Jnde bi v^oren 30 gu^oden wille. Jnde di^e wise man di^e segt. dat wi nit al ene en sin in di^e werelt v^omb v^ons. Mar v^omb dat wi helpen su^olen dene den anderen. Jnde in di^ese du^ogt. si wi sculdig teleuene bi naturen. Want man is sculdig als sere te minnen den vrome van sinen nabure als sins selues. Jnde man sal laten en groit de^el van sinen regte. Jnde man 35 heuets dicke vrome. Want di^e clene saken wassen ouermits endregtigheit. Jnde mit qualik ouer e^en te dragene. gain | di^e grote saken te ni^et.

En men is niet schuldig om te misdoen vanwege misdaad. Want menig man is omgekomen omdat hij al zijn toorn wreken wilde. Nu hebt u gehoord wat geestelijkheid is, wat ontferming is en wat onschuld is. Nu zal ik u zeggen wat echte vriendschap is.

Vriendschap is als een mens goede wil heeft tegen een man vanwege de vriendschap van een ander. Het eerste punt van vriendschap dat is dat men wil wat zijn vriend wil en dat men weer zegt wat hij weer zegt. Het andere punt dat men schuldig is om zijn vriend te prijzen voor de lieden en heimelijk te kastijden. Het derde punt is dat ge niet schuldig bent om uw vriend zaken te ondervinden of te onderzoeken waarvan hij niet wil dat ge het weet. Want het is meer goedertierenheid dat ge gebaart dat ge het niet weet dan om de zaak te ondervinden waar u uw vriend om haat. Het vierde punt is zulke dat men zijn vriend niet zal verlaten om geen ongeval dat komen mag. En men is schuldig zijn vriend alzo zeer te beminnen in zijn armoe als in zijn rijkdom. Daarom zegt de wijze man, die bemind wil wezen die bemint.

Eerlijkheid is een deugd waar men de hoge lieden bij eert. Het eerste ambacht van eerlijkheid is zulks dat we schuldig zijn die daad en de werken van de goede lieden te volgen die machtiger zijn dan wij zijn en wiens werken redelijk zijn. Want de wijze man zegt dat we schuldig zijn om naar de goede man te zien en altijd voor onze ogen te hebben. En we zullen leven net alsof hij ons altijd ziet. Want werkt u naar de goede man, ge zijt daar schuldig aan om grote troost van te hebben als het u fout gaat. En daarom dat ge altijd goed zal doen, dan zal u menen dat u de goede man altijd ziet en dan zal u zich meer ontzien om kwaad te doen. Nu hebt u gehoord wat geestelijkheid is, wat ontferming is, wat onschuld is, wat vriendschap is en wat eerlijkheid is. Nu zal je horen wat eendracht is.

Eendracht is een deugd die een zede en een wezen houdt in een gezelschap waar lieden tezamen gaan met hun goede wil. En de wijze man die zegt dat we niet allen hetzelfde zijn in de wereld om ons. Maar omdat we de een en de ander zullen helpen. En deze deugd zijn we schuldig te leven van naturen. Want men is schuldig om de dappere man van zijn buren net zo te beminnen als zichzelf. En men zal een groot deel van zijn rechten laten. En men heeft vaak dappere. Want de kleine zaken groeien vanwege de eendracht en met slecht over een te komen gaan de grote zaken te niet.

Barmhertigheit is ene du^ogt di^et herte mu^orw maket. inde v^ontfarmig tegens di^e gi^ene. di^e bedru^okt sin mi^et serigheide. Want barmhertigheit en hoit gene minschlike sake. ouer vri^emede. Ander lude gewin. inde ander lude verlis hoit si ouer thu^ore. inde di^e 5 v^ontfarmig is inde vol van barmhertigheide. Jnde tegens di^e serigheit van anderen luden. hi^e gedinkt sins selues. Jc hebe v geseit twe maniren van regtigheide. dat is versmanisse inde edeligheit Nu^o sal ic v sechen twe maniren van scalheide . di^e tegens di^ese twe sin. dat is felheit inde v^onwerdigheit. Jnde | di^e hoiden 10 wille regtigheit di^e mu^ot di^ese twe saken scu^owen. Felheit | is di^e regt noist. inde v^onregt helpt. V^onwerdigheit is. als man mogte inde als man soide hinderen v^onregt inde mans ni^ene wille. Jnde verv^onwerdet. Aldus is v^onwerdigheit tegens versmanisse. Want versmanisse du^ot regtigheit inde hu^otse inde di^e gi^ene verv^onwertse te | hoidene. Also is 15 felheit tegens edeligheit. Want edeligheit is milde van wel te du^one.Jnde felheit di^e en pinst ni^et. dan v^omb v^onregt de | du^one. Di^e li^ede van felheide. dat is angst. inde vrecheit inde girigheit. Jnde | als en man den anderen deren wille. inde hi^e angst heuet. sone dar hi^es nit du^on. v^omb dat hi v^ome den scade v^ontsiit. Vreckheit is als en man begript 20 v^onregt tedu^one. v^omb te gewinnene dat hi^e bege^ert. girigheit du^ot manig man v^onwittig wesen. Want des girigen herte pinst al anders dan di^e mu^ont seget. Hi^e mint v^op ene tit inde v^op en andere hait hi^e. ni^et v^omb verradenisse di^e drinne is. Mar v^omb sine bate te du^one. inde in di^eser maniren so i^eser manige quaitheit. Want di^e ku^one inde di^e | milde vallen

25 dicke in girigheit. tegewinnene baliunscap inde ander hoget. Want v^or ku^onheit matkse vromig tegewinnene. Jnde v^or miltheit di^e gi^euet v^on grote helpe. Want si wu^orden te mildere. v^omb dat si hoger climmen willen dan v^or genoit. Jnde dar v^ombe segt di^e wise man. dat gene trowe 35 en is tu^oschen den gi^enen. di^e gesellen sin in en baliunscap. Felheit is 30 gedeilt in twe saken. in cragt inde in trechingen. Jnde ni^eman en sal di^es twe quatheide an v^ome heben. Want trecheit hort de vosse tu^o. Jnde cragt hort den lewe. Jnde van di^esen twen. is man sculdig trechinge me^est te hatene. Want man vint vi^ele lu^ode. di^e el ni^en du^on. mer lu^ode tevorbehindegene. Jnde gelaten nogtan of si gu^ode lude waren. Jnde 35 di^e gi^ene di^e regt sin sculdig te hodene. Jnde di^et dan laten di^e du^ont v^omb angst den si heben dat manse haten sal. of v^omb pine di^e si v^ontsiin. Of v^omb groten cost. of si sin v^onledig mit anderen saken. of si haiten di^e gi^ene. di^e si sculdig waren te helpene. Jnde gedogen dat man v^on v^onregt du^ot. dar sise sculdig waren te bescirmene dat is v^onwerdigheit. Mar man

40 soide te regte me^er verv^onwerden enen riken man dan enen armen. Want di^e arme di^e waint altois dat manne veru^onwerde v^omb | sin armu^ode

Barmhartigheid is een deugd die het hart murw maakt en ontfermt tegen diegene die bedrukt zijn met zeer. Want barmhartigheid behoedt geen menselijke zaken over u mede. Andere lieden winst en andere lieden verlies houdt ze voor huur en die zich ontfermt is vol van barmhartigheid. En tegen het zeer van andere lieden gedenkt hij zichzelf. Ik heb u twee manieren van rechtvaardigheid gezegd, dat is smaad en edelheid.

Nu zal ik u twee manieren van schalksheid laten zien die tegen deze twee zijn, dat is felheid (kwaadheid) en onwaardigheid. En die gerechtigheid wil houden die moet deze twee zaken schuwen.

Felheid is de echt ergste en onrecht helpt. Onwaardigheid is als men kan en als men onrecht zou verhinderen en men het niet wil en maakt het. Aldus staat onwaardigheid tegen smaad. Want smaad doet gerechtigheid en behoedt ze in diegene die het verwerft te behouden. Alzo is felheid tegen edelheid. Want edelheid is mild van goed te doen en felheid die denkt er niet aan dan om onrecht te doen.

Die lieden van felheid, dat is angst, vrekkigheid en gierigheid. En als een man de andere deren wil en hij heeft angst, dan durft hij het niet te doen omdat hij de schade ontziet.

Vrekkigheid is als een man begrijpt dat hij onrecht doet om te winnen wat hij begeert. Gierigheid laat menig man onwettig wezen. Want het gierige hart denkt anders dan de mond zegt. Hij bemint op een tijd en op een andere haat hij en niet vanwege het verraad dat er in is. Maar om zijn baat te doen en op deze manier is er veel kwaadheid. Want de koene en de milde vallen vaak in gierigheid om baljuwschap te winnen en andere hoge banen. Want koenheid maakt ze dapper om te winnen. En mildheid die geeft grote hulp, want ze worden milder omdat ze hoger klimmen willen dan hun collegaճ. En daarom zegt de wijze man dat er geen trouw is tussen diegene die gezellen zijn in baljuwschap.

Felheid is verdeeld in twee zaken, in kracht en in streken. En niemand zal die twee kwaadheden aan zich hebben. Want streken hoort de vos te doen en kracht behoort de leeuw. En van die twee is men schuldig de streken het meest te haten. Want men vindt veel lieden die niets anders doen dan om meer lieden tevoren bedriegen. En trekken een gelaat of ze goede lieden zijn. En diegene die echt schuldig zijn zich te behoeden die het dan laten die doen het vanwege de angst die ze hebben dat men ze haten zal of vanwege de pijn die ze ontzien. Of vanwege grote kosten of ze zijn onledig met andere zaken of ze haten diegene die ze schuldig waren te helpen en gedogen dat men hun onrecht doet waar ze schuldig waren ze te beschermen, dat is onwaardigheid. Maar men zou terecht meer verwerven een rijke man dan een arme. Want de arme die meent altijd dat men hem helpt vanwege zijn armoe.

Gu^ode willigheit is ene du^ogt. di eweg du^ot den quaden wille. di^e den man tu^o ku^ompt van sin v^ongeual. Di^e pu^onte di^e van willigheide ku^omen. dat is ku^onheit. inde sikerheit. inde trostigheit. Inde gestadigheit. inde gedogsemheit. Ku^onheit is. als en man ene grote 5 sake begripet te du^one redelik. inde bi sinen gu^oden wille. Sikerheit is. dat man ten ende bringe di^e sake di^e begunnen is. Troistigheit is als man ni^en v^ontsi^et. den scade di^e ku^omen mag. van den saken di^e begu^onnen sin. Gestadigheit is ene du^ogt. vaste inde gestade van sinne. inde di^e v^or hoit in v^or gedagte. Gedogsemheit is ene du^ogt dar man bi gedogt di^e 10 lelicheit. inde di^e ouerdait. inde tu^ongeual dat den minsche tu^o ku^omet. Van ku^onheit sprikt di^e wise man dar hi^e seget gereid v herte dat i^et gedogen mu^oge al di^e pine di^e v^ome tu^o ku^omen mag v^omb di^e dugde di^e gi du^ot. Jn ku^onheide sal man alr irst scuwen vrecheide. Want | i^et is en harde lelike sake. als di^e gi^ene verw^onnen mi^et vrecheide. den man ni^et 15 verwinnen en mag mit angst nog mit pinen. Darna salman scu^owen girigheit. Want i^et sin vi^el lude di^e begripen te du^one swar saken. v^omb girigheit van lof tehebene. Mar di^e wise man di^e hait di^e dait van sinre vromi^egheit in sinen sinne. Jnde di^e dolle di^e brinktse vu^or di^e lude. v^omb e^er te hebene. Mar di^e regte vromigheit is beter al ene gewi^eten dan 20 gewaint bi anderen lu^oden. Jnde dar v^ombe en sal man nit wanen er heben bi quaden loue. Nu^o heb di gehort van ku^onheit Nu^o | wil ic v sechen van si^ekerheit Sikerheit is ene du^ogt inde is al su^olk. dat man sculdig is te haistene. di^e saken di^e begu^onnen sin ten ende tebrinchene. Jnde dat | segt di^e 25 wise man. Julius cesar di^e keiser. hi^ene wainde ni^et gedain heben. Als lange als hi^e i^et te du^one hadde. Nu^o sal ic v. sechen van troistigheide. Troistigheit is ene du^ogt. di^e den minsche troist. tegens | di^e harde saken van der auenturen. Want int v^ongeual salman hope heben wel te varen. Vort sal man ak v^ontsiin. dat na den gu^oden gelu^ok. v^ongeual 30 dicke gesci^et. Mar di^e sake di^e mest tegens troist is. dat is angst Want di^e angst segt tu^ot den minsche. Du^o salt steruen. | troist antwe^ert. mi en ru^oks. Want v^op sulke vu^orwarde quam ic int leuen. dat ic dru^ot soide. Want dat man le^ent dat is man sculdig wi^eder te geuene. Jc en sal dirste nit sin. di^e gestoruen heuet. nog di^e leste. J^ot is dwasheit tu^onsi^ene. Des 35 man ni^et v^ontgain enmag. Jnde angst di^e seget. man sal di dat houet af slain. troist antwert. W^o vi^ele w^onden dat ic hebe. i^en sal mer van enre steruen. Angst di^e seget. du^o salt steruen in vri^emden lande. Troist antwert. Alse swar is mi di^e doit in minen hu^os als dru^ote. Angst di^e seget du^o salt iu^ong steruen. Troist antwert. mi \ is beter dat ic iu^ong 40 sterue. dan ic so lange leuede dat ic mins doits begerde. Di^e gi^ene stiruet ait gnu^og. di^e nit langer leuen en mag. Angst di^e seget. du salt steruen su^onder begrauen. troist antwert. i^ets klene scade. en bin ic nit gedekt mit der erden. ic sal gedekt sin mit den hi^emele.

Goede gewilligheid is een deugd die de kwade wil weg doet die de man toekomt van zijn ongeval. De punten die van gewilligheid komen dat is koenheid, zekerheid en troost, bestendigheid en gedoogzaamheid.

Koenheid is het als een man een grote zaak begrijpt die redelijk om te doen is vanuit zijn goede wil.

Zekerheid is dat men een zaak ten einde brengt die begonnen is.

Troost is als men de schade niet ontziet die komen mag van zaken die begonnen zijn. Bestendigheid is een deugd die vast in de geest staat waarin die men in de gedachte houdt.

Gedoogzaamheid is een deugd waarbij men de lelijkheid, de overdaad en het ongeval dat de mensen toekomt gedoogd.

Van koenheid spreekt de wijze man waar hij zegt bereidt uw hart dat u alle pijn mag gedogen die toekomen mag vanwege de deugd die goed doet. In koenheid zal men allereerst de vrekkigheid schuwen. Want het is een zeer lelijke zaak als diegene met vrekkigheid overwint die man niet overwinnen kan met angst noch met pijn. Daarna zal men gierigheid schuwen. Want er zijn veel lieden die begrijpen dat ze zware zaken doen om van gierigheid lof te hebben. Maar de wijze man die haat die daad van zijn vromigheid en zijn geest. En de dolle die brengt ze voor die lieden om eer te hebben. Maar de echte vromigheid is beter een geweten dan die gemeend is bij andere lieden.

En daarom zal men niet menen eer te hebben bij kwade liefde. Nu heb je gehoord van koenheid. Nu wil ik u zeggen van zekerheid.

Zekerheid is een deugd en is zulke dat men schuldig is zich te haasten in de zaken die begonnen zijn om tot een einde te brengen. En dat zegt de wijze man. Julius Caesar, de keizer, meende dat niet gedaan te hebben al zo lang als hij iets te doen had. Nu zal ik u zeggen van troost.

Troost is een deugd die de mensen vertroost tegen de harde zaken van de avonturen. Want in ongeval zal men hoop hebben om goed te gaan. Verder zal men ook ontzien dat na goed geluk ongeval vaak gebeurt. Maar de zaak die meest tegen troost is, dat is de angst. Want de angst zegt tegen de mens, je zal sterven. Troost antwoordt me terug, want op zulke voorwaarde kwam ik in het leven dat ik er uit zou. Want dat men leent dat is men schuldig weer te geven. Ik zal de eerste niet zijn die gestorven is en nog niet de laatste. Het is dwaasheid het te ontzien. De man kan het niet ontgaan.

En de angst die zegt, men zal je het hoofd afslaan. Troost antwoordt, hoeveel vrienden dat ik heb, een zal er maar van een sterven. Angst die zegt, u zal in een vreemd land sterven. Troost zegt, net zo zwaar is mijn dood in mijn huis als er buiten.

Angst die zegt, je zal jong sterven. Troost antwoordt, het is beter dat ik jong sterf dan dat ik zo lang leef dat ik mijn dood begeer. Diegene sterft oud genoeg die niet langer leven wil.

Angst die zegt, je zal sterven zonder begraven. Troost antwoordt, het is een kleine schade en ben ik niet bedekt met de aarde, ik zal bedekt zijn met de hemel.

Gragt en wu^orden ni^et gemakt v^omb di^e doden mar v^omb di^e leuenden. Want dene stiruet in water. dander in vi^ere. su^olk wu^ort verslagen. nu^o en soiden di^e leuenden tu^ot den doden ni^et ku^onnen geraken en deden di^e graf. 5Angst di^e segt. man sal quait van di spreken. Troist antwert. i^et quait spreken van den luden is mi e^ens loues we^ert. Sine du^ont nit v^omb min verdi^ente. Mar v^omb dat si ni^et bed en wi^eten te sechene. Angst di^e seget. si^e w^o man volget den riken man. Troist antwert. Sine volgen den man nit mer sine penninge inde sin gu^ot. also volget di^e hu^ont den doden 10 parde. Nog seget angst. ic hebe min gu^ot verloren. Troist antwert. du^on ru^ok. En ander verloist er du^ot gekri^egs. Jnde motg gesci^en du haits di seluer verloren ouer mits hu^ore. Angst di^e seget ic hebe mine kinder verloren. Troist antwert di^e gi^ene is dol di^e screiet den doit van doitliken saken. Aldus mu^ogt di si^en dat angst genen gu^oden raid en 15 gi^euet in di^ese werelt. Jnde di^e wise man di^e seget. dat angst mani^egen man heuet du^on stu^orten inde steruen. Jnde dat dar me^er saken sin di^e v^ons verueren. di^e ni^ene gesci^en dan der gi^enre di^e | gesciin. Dar v^ombe hu^ot dat gi ni^ene ru^opt vor den slag. Want man v^ontsiit | vi^ele saken di^e nu^ommer en gesci^en. 20 Stedigheit is ene du^ogt. inde is al sulik dat man sculdig is te wesene. van enre maniren inde van enen gelate. in sir armu^ode inde in sir richeide. Want di^e dait van gu^oder pinsingen is. dat man v^ome hoit in vri^eden. inde in enre maniren. Want di^e wise man di^e segt. du bist sculdig te wesene stark inde gehertig tegens di^e felle saken. Jnde 25 tegens di^e gu^ode willig. Mar i^et sin vi^ele lude also geseit in v^oren sin. dat si nu^o begu^onnen heben. dat si^et tehans laten Jnde dat si nu^o willen. dar en sulen si des anderen dages ni^et v^omb geuen. Jnde in v^or richeit sin si vromig inde willig. Jnde als v^on i^et misvalt sone ku^onnen si v^on nit gehelpen. Jnde sulke lude di^e en sin ni^ets we^ert. W^o sal | ic den gi^enen 30 gelouen. di^e en ge^en tit v^om seluer en hoit in enre gedagte. Dar af ku^ompt dat man vi^ele ambagt begript. Want hi^e prist ander lude ambagt inde lastert dat sine. Nu^o wil ic v sechen van gedogshamheit. Gedogshamheit is ene du^ogt di^e gedogt blidelik di^e harde sake. di^ese 35 du^ogt is arsedie van den anderen du^ogden. Want di^e gi^ene di^e is wel genesen. di^e gu^odertirenlik gedogen mag. des hi^e nit gebetern en can Dar v^ombe segt di^e wise man. dat man sculdig is tegedogene. mit | gu^oden sinne al dat dauenture gi^euet. Want di^e si^eke di^e v^ome seluer nit hu^oden en wil di^e makt quaden arseter. Want en is gene sake so ligt. si ensi swar 40 den gi^enen di^ese node du^ot.

Grachten worden niet gemaakt voor de doden, maar voor de levenden. Want de ene sterft in water en de ander in vuur, zulke worden verslagen, nu zouden de levenden niet tot de doden kunnen komen en deden ze in een graf.

Angst die zegt, men zal kwaad van je spreken. Troost antwoordt, het kwaad spreken van die lieden is mij een liefde waard, ze doen het niet vanwege mijn verdienste, maar omdat ze niets beter weten te zeggen.

Angst die zegt, ziet men volgt de rijke man. Ttroost antwoordt, ze volgen de man niet meer vanwege de penningen en zijn goed, net zo volgt de hond het dode paard.

Nog zegt de angst, ik heb mijn goed verloren. Troost antwoordt, me een zorg, een ander verliest en jij krijgt het. En mag het gebeuren dat je het zelf hebt verloren vanwege huur.

Angst die zegt ik heb mijn kinderen verloren. Troost antwoordt diegene die is dol die de dood beschreit van dodelijke zaken. Aldus kan u zien dat angst geen goede raad geeft in deze wereld. En de wijze man zegt dat angst menige man in het sterven heeft laten storten en sterven en dat er meer zaken zijn die ons vervoeren die niet gebeuren dan diegene die gebeuren. Daarom behoedt dat ge niet roept voor de slag. Want men ontziet vele zaken die nimmer gebeuren.

Standvastigheid is een deugd en is al zulke dat men schuldig is om een manier te wezen in zijn gelaat in zijn armoede en zijn rijkdom. Want die daad van goede overwegingen is dat men zich houdt in vrede en in manieren. Want de wijze man zegt, je bent schuldig om sterk en goedhartig te wezen tegen de felle zaken en tegen de goede gewillig. Maar er zijn veel lieden, alzo gezegd in de vorige geest, dat ze nu beginnen te hebben wat ze thans laten. En wat ze nu willen daar zullen ze de volgende dag niets om geven. En in rijkheid zijn ze eerlijk en gewillig. En als hun iets mis gaat dan kunnen ze zich niet helpen. En zulke lieden die zijn niets waard. Waarom zal ik diegene geloven die geen tijd zichzelf met een gedachte ophoudt. Daarvan komt het dat men veel ambachten begrijpt. Want hij prijst andere lieden hun ambacht en belastert de zijne.

Nu wil zeggen van gedoogzaamheid. Gedoogzaamheid is een deugd die blij harde zaken gedoogt, deze deugd is een geneesmiddel van de andere deugden. Want diegene is wel genezen die goedertieren gedogen mag wat hij niet verbeteren kan. Daarom zegt de wijze man dat men met goede geest schuldig is te gedogen al wat avonturen geeft. Want de zieke die zichzelf niet hoeden wil die maakt een slecht geneesmiddel. Want er is geen zaak zo licht en zo zwaar dan diegene ze node doet.

Getempertheit is ene du^ogt. inde is herheit van reden tegens v^onsu^ouerheit. inde tegens di^e quade wille. Jnde di^es du^oget is sirheit inde hogeit van allen leuene. Jnde sw^onre van allen vernoi^e. Van di^eser du^ogt sprikt di^e wise man dar hi^e seget aldus. Js dat vat ni^et rene 5 nog su^ouer en is. al dat du drin du^os dat sal bederuen. Scu^owe di^e genu^ogte van den vlesche. Want di^e genu^ogte is harde quait. di^e | dru^ofheide bringt. Van getempertheit ku^ompt mate. Mate is ene du^ogt dar man mi^ede bedwinchet behagelheit. | inde den wille den man heuet van ouerdait te du^one. Van di^eser du^ogt 10 sprekt di^e wise man dar hi^e seget. Jn allen saken dar is mate. Jnde di^e ouer mate du^ot. hi^ene mag gene sake te regte du^on. Wil v^ome di^e minsche cleden inde behagel maken. hi^e sal si^en dat hi^et du^o redelik. Want alle kledinge inde alle behagelheit en sin nit redelik. Js dat di^e behagelheit van buten nit redelik en is. i^et toigt dat therte van binnen ni^et redelik 15 en is. Jn elken minsche sin twe beruringen. dene van den ligame dander van der herten. Jnde int gi^ene van den ligame. sin wi v^ons sculdig te hu^odene van dorperlik te gane. Jnde van saken te du^one dar wi v^ons seluer altesere mi^ede verwermen. Want als man altesere verwe^ermt. dat blu^ot verru^o[rt] v^ome. Jnde di^e mu^ot di^e pint v^ome. Jnde dat 20 ansigt wu^ort he^et. Jnde in di^en saken en mag man gene du^ogt pru^ouen. Twe beruringen sin van sinne. dat is gedagte van reden. Jnde wille. gedagte du^ot besu^okendi^e sake. Jnde di^e wille du^otse du^on. Jnde nu^o mu^ot also sin dat reden vrow si. Jnde dat wille getempert si bi | regte. Want wille en dreget nit ouer en mit reden v^onder wi^en si is bi naturen. Want 25 dat herte dat getornt is. dat slait inde di^e ligame di^e | bi^euet. inde dat ansigt wu^ort he^et. Jnde su^ome lude sin so mester van vren herten. Dat si dat wel bedechen ku^onnen. Jnde dar v^ombe segt di^e wise man. Dat man ni^et si^eker wi^eten en mag. wan er ens minschen. herte wel tegemake is of tu^ongemake bi sinen ansigte. nof bi sinen worden. Want 30 i^et sin dusent manire van luden. Manlik heuet sinen wille inde sinen mu^ot. Jnde di^e wise man di^e seget. dat wi in di^esen saken sculdig sin te volgene [der] naturen. Want is en man krank van ligame. Jnde van ligten sinne inde van gu^oden. [man] i^eser ni^et sculdig af te makene ridder mer klerk. Jnde is hi^e stark inde cu^one. man i^eser be^et af sculdig 35 te makene ridder dan klerk. Want man mag hu^ome nit beni^emen di^e manire di^e v^ome nature gegeuen heuet. Jnde man is hu^ome nit sculdig te settene tu^ot ambagt dat hi^e ni^et leren en mag. Mar is dat geualt dat man v^ombe noit enen man tanbagt se^et dat ni^ene geuo^ogt tu^ot sinre vru^otscap. of tu^ot sinen ligame. hi^e i^eser sculdig so groten vliit ane te 40 lechene. is. dat hi^et nit erlik du^on en mag. dat hi^et du^o so hi^e minst mag v^onerlik. Want wi en sin nit so vi^ele sculdig te pinsene. Tegewinnene dat gu^ot. dat wi nit gekrigen en cu^onnen. als wi sculdig sin di^e quaitheit te scu^owene

Gematigdheid is een deugd en is herleid van de reden tegen onzuiverheid en tegen de kwade wil. En die deugd is sier en hoogte van alle leven. En het mishaagt geen mens. Van deze deugd spreekt de wijze man waar hij aldus zegt, ‘Als het vat niet rein of zuiver is dan zal alles wat je erin doet bederven.’ Schuwen de geneugten van het vlees, want die geneugte is een groot kwaad die droefheid brengt. Van gematigdheid komt mate.

Mate is een deugd waarmee men de behaaglijkheid en de wil bedwingt die men heeft om overdaad te doen. Van deze deugd spreekt de wijze man waar hij zegt, ‘In alle zaken is er mate en die overmaat doet kan geen zaak goed doen.’ Wil men de mensen kleden en behaaglijk maken, hij zal zien dat hij het redelijk doet. Want alle kleding en alle behaaglijkheid zijn niet redelijk. Is het dat die behaaglijkheid van buiten niet redelijk is wordt er gedacht dat het hart van binnen niet redelijk is. In elke mens zijn er twee beroeringen, het ene van het lichaam en het ander van het hart. En in diegene van het lichaam zijn we schuldig ons te behoeden om dorps te gaan en van zaken te doen waarmee we ons zelf al te zeer verwarmen. Want als men al te zeer verwarmt, het bloed vervoert hem en die moed die pijnigt hem en het aangezicht wordt heet. En in die zaken kan men geen deugd proeven.

Twee beroeringen zijn er van de geest, dat is gedachte van reden en wil. Gedachte laat een zaak onderzoeken en de wil laat ze doen. En nu moet het alzo zijn dat reden goed is en dat de wil getemperd is vanwege recht.

Want de wil komt niet overeen met reden waaronder ze is van naturen. Want als het hart vertoornd is slaat dat in het lichaam die beeft en het aangezicht wordt heet. En sommige lieden zijn zo meester van hun hart zodat ze zich wel bedenken kunnen en daarom zegt de wijze man dat men niet zeker weten kan of er een mensenhart goed gemaakt of slecht gemaakt is via zijn aangezicht of via zijn woorden. Want er zijn duizenden soorten van lieden. Meestal hebben die hun wil en hun moed en de wijze man die zegt dat we in deze zaken schuldig zijn de natuur te volgen. Want is een man ziek van lichaam en van lichte geest en goed, is men er niet schuldig aan om er een ridder van te maken, maar klerk. En is hij sterk en koen, is men er beter schuldig aan om hem ridder te maken dan klerk. Want men mag hem niet de manier benemen die hem van naturen gegeven is. En men is hem niet schuldig te zetten tot het ambacht dat hij niet leren kan. Maar als het gebeurt dat men daarom nooit een man aan het ambacht zet dat niet voegt tot zijn kennis of zijn lichaam, hij er is er schuldig aan zoծ grote vlijt aan te leggen wat hij niet eerlijk doen kan dat hij het op zijn minst zo oneerlijk doen mag. Want we zijn niet er zoveel schuldig aan te denken om het goed te winnen wat we niet krijgen kunnen, net zoals we schuldig zijn de kwaadheid te schuwen.

Scemte is ene du^ogt. di^e hoit reden in eten inde in drinken. inde in kledinchen inde in anders wesene. di^e wise man seget. dat nature wel versag reden in den minsche te makene. Want si^e sette te vorscine dat scoinste dat di^e minsche heuet. dat is dat ansigte. Jnde tander de^el 5van den ligame. dat ni^et scone en ware te si^ene. di^e hu^ot si. dat sin di^e li^eden di^e gegeuen sin ter naturen. van manne inde van wiuen. Want al di^e gi^ene di^e scemte heben. di^e bergen di^e li^ede. di^e ni^ene betamen te si^ene. Als man sprekt so sal man hoiden scamte. Jnde man sal si nit nu^omen. bi v^oren name en si hemelik. Js dat man spreket van groten saken. man sal ni^et 10spreken van saken di^e man begripen mag. Van di^eser scamte van sprekene. segt di^e wise man aldus. Di^e man di^e irre is di^e sal irliken spreken. Jnde di^e blide di^e sal sechen di^e blide worde. Vort segt hi^e. dat ni^eman en is sculdig tu^onderuindene den heimeliken rait. van enen anderen. Jnde is dat man tegens v v^ondekt sinen rait. hu^ot v. dat gi^et nit 15 vort en sechet. v^omb dru^onckenscap nog v^ombe i^erst. Want di^e strale di^e gescaten is. di^ene mag ni^et wi^ederkeren. U^onthadenisse is ene du^ogt. di^e bedru^okt den quaden wille van eten inde van drinchen. J^et irste pu^onte dar af dat is. dat man sine spise rede er tit is tetene. Vort sal man hu^oden dat man nit alte lecker en 20 si v^op gu^ode spise. dar v^ombe segt di^e wise man. manlik di^e hu^ode inde vorsii^e sine magt inde sine mate. Want di^e gi^ene di^e mer enen hellinc en heuet. di^e en sal ni^et dinchen. v^omb enen visg van vif. scillingen of van ti^enen. Jn anderen steden segt di^e wise man. A gu^olsigheit. verw^oster van allen saken. Jnde hu^ongerig van gu^oder spisen. ic wil di wisen van w^o 25 luttel di^e minsche leuen mag van naturen. Nature heuet gnu^og an water inde an brode. Vort sols du di hu^oden. dat du nit te vi^ele en e^ets. Want di^e spise di^e man te girlik i^et. di^e ku^omen dicke te vernoi inde sin dar na gehait. Vri^ent merke als du e^ets inde als du drinks. dat di di^e spise nog di^e drank ni^et vorder en smakt. dan tu^oschen den tanden inde den knop 30 van der kelen. Nu^o vint man vi^ele lu^ode di^e v^omb di^e clene genu^ogte verlisen v^or lif inde v^or gu^ot inde v^or si^ele. Cusgheit is ene du^ogt. di^e agterwart dru^okt al v^oncusgheit. Bi getempertheit van reden. Want is dat i^et herte v^ome lait verwinnen v^onsuuerheide. Jnde dat si is vrowe van v^ome. sone heuet 35 di^e ligame gene magt. Want ni^eman en mag v^onsu^ouerheit | di^enen inde hu^ome. Jnde di^es twe saken en mu^ogen nit ouer en dragen. Want v^onsu^ouerheit is ene genu^ogte. der man sere begert. Jnde di^e lu^ottel du^ort Jnde als si gedain is. so manse me^er begert. so si me^er genu^ogt. Jnde wi^e so in su^onden valt of i^et berowt v^ome te lest. of hi^e heuets scande. Want 40di^e dait is lelike. inde dat ende v^onrene. Dar v^ombe i^est ene lelike sake v^om te settene in den wille van den ligame. Jnde in deigendum van so quaden saken. als di^e ligame is. Jnde dar v^ombe sal di^e scemel man altos pinsen in sir herte w^o vi^ele di^e nature van den minsche beter is. dan di^e nature van den diren. Want di^e dire en pinsen nit dan v^omb di^e genu^ogte van v^onku^osgheide. Jnde dat is al u^or genu^ogte.

Schaamte is een deugd die reden houdt in eten en in drinken, in de kleding en in andere wezen. De wijze man zegt dat natuur wel voorzag reden in de mens te maken. Want het zette het schoonste dat de mens heeft tevoorschijn, dat is het aanzicht. En het ander deel van het lichaam dat niet schoon was om te zien, dat behoedt ze, dat zijn de lieden ter naturen gegeven van mannen en van wijven. Want al diegene die schaamte hebben die verbergen die leden die niet betamelijk zijn om te zien. Als men spreekt zal men schaamte houden en men zal het niet noemen bij hun naam, tenzij heimelijk. Is het dat man van grote zaken spreekt, men zal niet spreken van zaken die men begrijpen mag. Van deze schaamte van spreken zegt de wijze man aldus, die man die in de war is zal eerlijk spreken en de blijde zal de blijde woorden zeggen. Verder zegt hij dat niemand schuldig is de heimelijke raad van een ander te ondervinden en is het dat men tegen u zijn raad ontdekt, hoedt dat ge het niet verder zegt vanwege dronkenschap nog vanwege eerst. Want de pijl die geschoten is die komt niet terug.

Onthouding is een deugd die de kwade wil onderdrukt van eten en van drinken. Het eerste punt daarvan is dat men zijn spijs gebruikt als er tijd is om te eten. Verder zal men zich hoeden dat men niet al te lekker is van goede spijs, daarom zegt de wijze man, velen hoeden en voorzien hun macht en hun maat. Want diegene die meer geld heeft die zal niet denken om een vis van vijf schillingen of van tien. Op een andere plaats zegt de wijze man, gulzigheid is verwoester van alle zaken en honger van goede spijs. Ik wil u wijzen op hoe weinig de mensen van naturen kunnen leven, natuur heeft genoeg aan water en aan brood. Verder zal u zich hoeden dat u niet teveel eet, want de spijs die men te gierig eet die komt vaak te vermoeien en is daarna gehaat. Vriend, merk op als u eet en als u drinkt dat de spijs noch drank u niet verder smaakt dan tussen de tanden en de krop van de keel. Nu vindt men veel lieden die daarom het kleine genoegen verliezen van het lijf en voorgoed in de ziel.

Kuisheid is een deugd die de onkuisheid achterwaarts drukt door gematigdheid van reden. Want is het dat het hart zich laat overwinnen door onzuiverheid en dat ze de vreugde van me is dan heeft het lichaam geen macht. Want niemand mag onzuiverheid dienen en houden en deze twee zaken kunnen zich niet overeen verdragen. Want onzuiverheid is een genoegen die men zeer begeert en die niet lang duurt. En als ze gedaan is, zo men het meer begeert en zo het meer vergenoegt. En wie zo in zonden valt berouwt het hem tenslotte of hij heeft schande. Want de daad is lelijk en het einde onrein. Daarom is het een lelijke zaak om zich te zetten in de wil van het lichaam en in het eigendom van zo’n slechte zaak als het lichaam is. En daarom zal de schamele man er altijd aan denken in zijn hart of de natuur van de mensen beter is dan de natuur van de dieren. Want de dieren denken niet anders dan om het genoegen van onkuisheid en dat is alles over genoegen.

Mar des minschen herte is sculdig te pinsene v^op di^e du^ogt. Jnde w^o hi mest leren mag. Want di^e minsche di^e nit en can. is regte als v^onnu^otte als en bilde dat gesniden 5 of gevarwet is. Jnde is dat en man v^onsuuerheit du^ot. Jnde sin herte dar tu^o se^et. hi^ene sal dar v^ombe nit laten. hi^ene su^ole pinsen inde du^on ander dugeden. Want en dede hi^e des nit so wer hi^e regte gelik den diren di^e nirgen v^omb en pinsen dan v^omb v^oncusgheit. Nog iser ander reden war v^ombe man scuwen sal v^oncu^osgheit. Want i^et is ene sake di^e nit erlik en 10 is te du^one openbare. Jnde enis ge^en sake di^e so hemelik wil wesen gedan als di^e. Want is en man v^ontsteken mi^et v^oncusgheide. hi^e | helt den wille inde di^e dait. Jnde dat du^ot hi^e al v^omb scemte. Jnde v^omb | te scu^owene du^olle minne. wil ic v sechen wat du^olle minne is. Dulle minne is en vir di^e vu^ot int herte. inde is gew^onnen bi genu^ogte van vlesghe. Jnde bi gemak 15 te hebene. Jnde is harde w^onderlik. Want i^et verderft inde verbirn sine mester. Jnde en genu^ogt ni^et den gi^enen. di^et heuet. Dat vir van du^olre minnen. ku^ompt ter herten. bi den gemake van den vlesche. Jnde ku^ompt du^or dogen. Jnde water dat di^et vir v^ot du^ot. dat ku^ompt ter herten bi den vlesche te pinene inde te dwingene. Jnde dan is dat water

20 gew^onnen. dat di^et vir v^ot du^ot. Jnde dan so ku^ompt twater dur dogen. Want anders sins sone ginge dit vir ni^et wel v^ot. twater en li^epe den weg dat dit vir gegain hadde. Dar v^ombe sidi v sculdig te hu^odene. dat di^e quade genu^ogte. en gene herscap ouer v en hebe. Want di^e ligame dar v^oncusgheit vrowe af is. dar en mu^ogen ander du^ogden gene grote magt 25 ouer heben. Jc heb v geseit hir beuoren. wat erlike sake is. Jnde alle di^e partien di^e van erliken saken ku^omen. Mar nog en heb ic v. nit gefeisirt nog geseit. wat saken erliker is dene dan dandere. Mar nu^o mu^ot ikt v. sechen. Jc heb v. geseit dat behagelheit ke^ent di^e saken dar dander dri 30 du^ogden inne sin. dat is regtigheit. inde cragt. inde getempertheit. Van di^esen dri^en is getempertheit thogste. Jnde sech v. reden war v^ombe. Bi getempertheit hu^ot di^e minsche v^ome seluer. Jnde bi cragte. inde bi geregtigheit. so hu^ot hi inde berigt sin lant inde sine lude. Mar hi^e is sculdig me^er te minnen di^e herscap van v^ome seluer dan anders i^enege 35 herscap. Want di^e wise man segt. Du^o sols merre herscap heben. Mogts du din herte verwinnen inde setten te reden. dan of tu twedel van der werelt he^ets vnder di. inde du din herte nit bedwinchen en | cu^onstes. Wilstu al di^es saken v^onder di setten. so mu^ots du di^e seluer alr irst setten vnder reden. Jnde so sal tu here wesen van groten gu^ode. Js dat reden 40 vrowe ouer di is. Want ge^en man en mag ge^en regt gu^ot heben. hi^e en si gu^ot alr irst. Nu^o heb di gehort van di^esen vir du^ogden. dat getempertheit di^e hogeste is. inde behagelheit di^e lageste. Jnde ic hebe v geseit reden war v^ombe. Nu^o si di sculdig te wi^etene van den anderen twe du^ogden di^e dar bliuen. dat geregtigheit di^e hogeste is. inde cragt di^e lageste. Jnde 45 sech v reden war v^ombe. En is gen so grote cragt van herten. nog gene so grote willigheit. Js dat mans ni^ene lede nog en du mit regtigheide. dat mant i^et sculdig is te hetene cragt mer felheit.

Maar het mensenhart moet altijd denken aan de deugd en hoe hij het meeste leren mag. Want de mens die het niet kan is net zo onnuttig als een beeld dat gesneden of gekleurd is. En dat is dat als een man onzuiverheid doet en zijn hart daartoe zet, hij zal het daarom niet laten, hij zal zich bedenken en andere deugden doen. Want deed hij het niet zo dan is hij net zoals de dieren die nergens anders om denken dan om onkuisheid. Noch is er een andere reden waarom men de onkuisheid schuwen zal. Want het is een zaak die niet eerlijk is om in het openbaar te doen. En er is geen zaak die zo heimelijk gedaan wil wezen dan die. Want is een man ontstoken met onkuisheid, hij helt zijn wil in die daad en dat doet hij al met schaamte. En om dolle minne te schuwen wil ik u zeggen wat dolle minne is.

Dolle minne is een vuur die in het hart woedt en gewonnen wordt door geneugte van het vlees en van het gemak ervan te hebben. En het is zeer verwonderlijk want het bederft en verbrandt zijn meester en het vergenoegt niet diegene die het heeft. Het vuur van dolle minne komt tot het hart en wordt gemaakt door het vlees en komt door te gedogen. En water dat het vuur uitdoet dat komt in het hart om het vlees te pijnigen en te bedwingen en dan is dat water gewonnen omdat die het vuur uit doet en dan komt het water door gedogen. Want anderszins ging dit vuur niet goed uit met water en liep de weg die dat vuur gegaan is. Daarom zijn we schuldig te behoeden dat die kwade geneugte geen heerschappij over u heeft. Want het lichaam waar onkuisheid vreugde van heeft, daar mogen andere deugden geen grote macht over hebben.

Ik heb u hier tevoren gezegd wat een eerlijke zaak is en alle partijen die van eerlijke zaken komen. Maar noch heb ik niets verteld, nog gezegd welke zaak eerlijker is dan de andere. Maar nu moet ik het u zeggen. Ik heb u gezegd dat behaaglijkheid die zaken kent waar de andere drie deugden in zijn, dat is gerechtigheid, kracht en gematigdheid. Van deze drie is gematigdheid het hoogste en zeg u de reden waarom.

Bij gematigdheid behoedt de mens zichzelf. Met kracht en gerechtigheid behoedt hij en berecht zijn land en zijn lieden. Maar hij is schuldig om meer de heerschappij over zichzelf te beminnen dan andere in enige heerschappij. Want de wijze man zegt, je zal meer heerschappij hebben mocht je je hart overwinnen en in reden te zetten dan of u twee delen van de wereld onder u heeft en uw hart niet bedwingen kan. Wilt u al die zaken onder u zetten dan moet je jezelf allereerst onder reden zetten en u zal heer zijn van grote goederen. Is het reden dat vreugde over u heeft kan geen man echt goed hebben tenzij hij eerst goed is.

Nu hebt u gehoord van deze vier deugden waarvan gematigdheid de allerhoogste is en behaaglijkheid de laagste. En ik heb u gezegd de reden waarom. Nu bent u schuldig te weten van de andere twee deugden die er over blijven waarvan gerechtigheid de hoogste is en de kracht de laagste. En zeg u de reden waarom. En er is niet zo’n grote kracht van het hart, nog zoծ grote gewilligheid dat men niet leed nog met gerechtigheid doet zodat men verschuldigd is kracht met felheid te noemen.

Jnde | regtigheit heuet manigerhande ambagt van dinste. Den irsten dinst is man sculdig te geldene gode. den anderen sal man du^on sinen lande. J^et 5 tirde sinen vader inde sinre mu^oder. J^et ander is man sculdig te du^one also als ic v. hir vormails geseit hebe. dar ic sprak van gestelicheide. inde van den ses du^ogden di^e van naturen ku^omen. Nu^o sal ic v sechen van v^orberliken saken. Urberlik sake i^es. als en man ene sake du^ot. dar hi^e hopet inde waint 10 vru^ome af heben. V^orberlike sake is gedeilt in dri^e maniren Dirste is in du^ogden van den ligame. dander in di^e gigte di^e dauenture geuet. Tirde in du^ogden van der herten. Also als is gu^odertirenheit inde vru^otscap. inde vriheit. Jnde anders di^e du^ogeden dar ic | af gesproken hebe hir vormails. du^o ic sprak van erliken saken. Nu^o wil ic v sechen di^e 15 ugden van den ligame. dat is sconheit. inde edelheit inde | dapperheit. Jnde cragt. inde groit te wesene. Jnde di^ese du^ogden | bringen dicke merren scade dan vru^ome. Want sine mu^ogen nit ouer en dragen mit den du^ogden van der herten. Dar v^omb segt di^e wise man. man vint selden dat sconheit inde suuerheit te gader bliuen. Edeligheit brinkt ak 20 dicke merre v^onere dan ere. Want so di^e man edelre heuet | gewest inde vromi^eger. inde mildere. als vi^ele is sin su^one mer gu^onart. is dat hi dorper is. inde blode. inde quait. Want di^e du^ogt inde di^e name van den gu^oden manne. di^e sal wesen spi^egel sinre kindere. nog | v^or du^ogt nog v^or quatheit en mu^ogen nit verholen bliuen. Mar si mu^oten vort ku^omen. 25 Want so di^e man hoger man is. so man sine du^ogt inde sine quaitheit ere we^et. Mar wil di^e wi^eten wat regte edelheit is. hort wat di^e wise man draf seget. Edelheit is ene si^eker du^ogt. di^e gi^euet gu^odertiren herte. Inde hoge. inde ku^one te verklimmene. alle sake inde alle w^onder. Jnde te wirkene bi naturen. Jnde di^es saken di^e en mu^ogen nit | ku^omen su^onder 30 van du^ogden van herten. War v^ombe sal ic den gi^enen edel heiten. di^e fel is inde quait inde dorper. di^ene mager nit af heben dan den name. Jnde ic du^o quait ge^ef ic name dar hi nit ane en heuet. Jnde ic hadde li^euer su^one te wesene des quaitsten mans van minen lande. Jnde ic als vru^omig ware als alexander was. dan ic di^e quaitste van | minen lande 35 ware. Jnde ic alexanders su^one ware. Jnde is. dat in edelheide enege vru^ome is. dat is dar di^e wise man af seget. Jc sal v sechen dat beste eigen dat des gu^oden mans kinderen bliuet van vren vadere. nog gen gu^ot en is so rikelik. dat is tlof inde dere. van sir groter vru^omigheit. Jnde van sinen scone leuene. Jnde di^e rowe heuet inde scande. Van 40 allen quaitheit te si^ene. Jnde dit is regt edelheit. Mar van | anders den dugden van den ligame. wat gu^ode ku^ompt draf. Me^er heber draf di^e dire dan di^e minsche. Want en is ni^eman alse stark inde alse groit van ligame als en elpendir. Jnde ni^eman en is van so groten ligame als di^e ke^emel. Jnde en ge^en man en is alse snel alst re. Mar ic mag sechen als man

45 seget des auents sal man den dag louen. Jnde des morgens den wi^ert. ter doit so wetman van wat du^ogden manlik gewest heuet.

En gerechtigheid heeft veel soorten ambachten die hem ten dienste staan. De eerste dienst is dat men verschuldigd is de goden te vergelden, de andere zal men doen voor zijn land, de derde zijn vader en moeder. Voor het andere is men schuldig te doen zoals ik hiervoor gezegd heb waar ik sprak van geestelijkheid en de van de zes deugden die van naturen komen. Nu zal ik u zeggen van oorbare zaken.

Oorbare zaak is het als een man een zaak doet waarin hij hoopt en meent er vrede mee te hebben. Oorbare zaak is gedeeld in drie manieren. De eerste is in deugden van het lichaam, de ander in de giften die avonturen geeft, het derde in deugden van het hart zoals goedertierenheid, kennis en vrijheid is. En anders die deugden waarvan ik hier eerder van gesproken heb toen ik sprak van eerlijke zaken.

Nu wil ik u van de deugden van het lichaam zeggen, dat is schoonheid, edelheid, dapperheid, kracht en groot te wezen. En deze deugden brengen vaak meer schade dan vrome. Want zij mogen niet overeen komen met deugden van het hart. Daarom zegt de wijze man, men vindt zelden dat schoonheid en zuiverheid tezamen blijven.

Edelheid brengt ook vaak meer nijd dan eer. Want zo de man edeler is geweest, vromer en milder, zoals zoveel zijn ze meer geaard dat hij dorpser is en bangheid en kwaad. Want de deugd en de naam van de goede man zal een spiegel wezen voor zijn kinderen, noch voor deugd, nog voor kwaadheid en mogen ze niet verholen blijven. Maar ze moeten voort komen. Want zo de man hoger is, zo men zijn deugd en zijn kwaadheid eerder weet. Maar wil die weten wat echte edelheid is, hoort wat de wijze man ervan zegt.

Edelheid is een zekere deugd die een goedertieren hart geeft en hoog en koen kan klimmen in alle zaken en alle wonders en het werkt van naturen. En die zaken die mogen niet komen zonder deugden van het hart. Waarom zal ik diegene edel noemen die fel en kwaad is in de dorpen, die mag er niet meer van hebben dan de naam. En ik doe kwaad als ik de naam geef daar hij niets van heeft en was ik liever een zoon geweest van de slechtste man van mijn land. En als ik dapper was, zoals Alexander was, dan dat ik de slechtste van mijn land was en ik Alexanders zoon was. En is er dat in edelheid enige dapperheid is, dat is waar de wijze man van zegt. Ik zal u zeggen dat beste eigens dat de goede mans kinderen overblijft van uw vader, noch geen goed is zo rijk als de lof in de eer van zeer grote dapperheid en van zijn schoon leven. En het berouw heeft de schande in om alle kwaadheid te zien. En dat is echte edelheid. Maar van andere deugden van het lichaam, wat goeds komt er van af. Meer hebben ze van de dieren dan van dan de mensen.

Want er is niemand zo groot en sterk van lichaam dan de olifant en niemand heeft zo’n groot lichaam als de kameel en geen man is zo snel als de ree. Maar ik mag zeggen, zoals men zegt, ‘s avonds zal men de dag loven en ‘s morgens dan ben je dood en dan weet men wat een deugdelijke man geweest is.

gi hebt gehort van den du^ogden. van der herten.Jnde van den du^ogden van den ligame. Nu^o sal ic v. sechen van der gigte van der auenturen. Di^e gigte di^e dauenture geuen mag. dat is richeit. inde | hoget. Inde 5 ere. inde lof. Ter richeit behort. grote masnede. inde groit gu^ot. inde scone cledere. inde grote hu^osinghe. Jnde wil di huse maken. Gi en siit v. nit sere sculdig te beku^ommerne. v^omb grote hu^ose te makene. Mar hi^e is sculdig alse vi^ele te hodene dat i^et hu^os erlik dar mi^ede gehoiden si. Want di^e here en is nit sculdig geert te wesene du^ors hu^os 10 wille. Mar dat hu^os is sculdig geert te wesene du^ors heren wille. Want en ge^en hu^os en is clene dar vi^ele gu^oder lude in wandelt. Mar dat grote hu^os wu^ost du^ot den here scande. alse di^e here di^e te voren was. hilt rike inde vervolt. Jnde heb di en rikelik hu^os inde en groit lant. gi en su^olt te min in pinen nit wesen. nog en su^olt v^ontgain den dag van der doit. 15 Als wale su^ol di steruen. si di di^e rikste man van der werelt. als dalr armste. Want grote huse nog groit lant. nog vi^ele gots inde siluers di^e en scirmen den minsche ni^et tegens di^e doit. Regte also gu^ot i^est gu^ot den gi^enen di^e vol is van girigheide. Jnde van angste. als is ene | rode varwe enen manne. v^op te si^ene di^e quait ogen heuet. Man sal te maten 20 timmeren. Want also scire slait di^e doit enen ku^oninc in sinen torne. als enen armen man in sinen clenen hu^os. Jc heb. v. geseit van timmerinchen. Nu^o wil ic spreken van masneden. Alr irst is di^e here sculdig den gi^enen di^e v^ome dinen te geuen des si bedu^oruen. Vort so is di^e gi^ene dan sculdig den ligame te pinen ins heren v^orbur. Jnde v^or 25 ligame is sculdig te wesene gere^et. tu^ors heren gebode. Mar therte is so vri. dat di^e here nit bedwingen en mag. Want di^e vangenisse van den ligame dart inne besloten is. en bedwinget nit. hi^ene du^o sine wille tegens den ligame. dar v^ombe su^ol di^e siin. dat gi alsu^olik siit tegens vwen knape. als gi wilt dat hi^e tegens v. si. Als dicke als gi dinkt wat magt 30 gi ouer vwen knape hebet. so gedinkt dat v. knape. als sulke magt ouer v. heuet. Alr irst is di^e knape sculdig te hu^odene. dat hi^e | si van sulken mu^ode. Jnde van sulker maniren. als sin here is. Js sin here tornig. hi^e en sal gene blitscap maken. Jnde sprekt sin here. hi^e is sculdig te swigene. Vort is di^e knape sculdig te hu^odene. dat hi^e sinen here genen 35 man en loue. den hi^e ni^et sculdig en is te louene. Dar | v^ombe segt di^e wise man. sig dat tu den man wel kins. den du loues. so dat di^e | gi^ene den du^o loues gene scande draf en hebbe. Want en is hi^e des loues nit wert. so du^os du v^ome scande. inde di^e seluer mi^ede. Vort so sal di^e knape van v^ome du^on vrecheit. inde v^onsuuerheit. Dar v^ombe segt di^e | wise man. Hu^od 40 di dat du ni^et girig en sis. want di^e girige man en kriget nummer gnu^og. Jnde dat hi^e v^ome hu^ode dat hi^e nit bedrogen en werde mit dullen gelate van wiuen. Want di^e gi^ene di^e sin herte verlist. di^e mag clene prisen tgu^ot dat v^ome bliuet. Vort sal v^ome di^e knape hu^oden dat hi^e vme ni^ene beru^ome.

Ge hebt gehoord van de deugden van het hart en van de deugden van het lichaam. Nu zal ik u van de giften van de avonturen zeggen. De giften die de avonturen geven mogen, dat is rijkheid, hoogte, eer en lof.

Tot rijkheid behoren veel mensen, groot goed, mooie kleren en grote behuizing. En wil ge een huis maken, ge bent er niet zo schuldig aan om u te bekommeren om een groot huis te maken. Maar hij is schuldig het zo te houden dat het huis daarmee eerlijk gehouden wordt. Want de heer is niet schuldig geerd te worden vanwege een huis. Maar dat huis is schuldig geerd te worden door de heer. Want geen huis is klein waar vele goede lieden in wandelen. Maar dat grote huis zal de heer schande doen zoals de heer te van tevoren was, houdt rijk en vervuld. En hebt u een rijk huis en groot land, ge zult niet minder in pijn wezen, nog zal ge de dag van de dood ontgaan. Als wel zal ge sterven, zie de rijkste man de van de wereld en de allerarmste. Want grote huizen, nog veel land, nog veel goud en zilver beschermen de mensen niet tegen de dood. Net zoals goed is het goed voor diegene die vol is van gierigheid en van angst zoals aan een rode kleur van een man te zien is die kwade ogen heeft. Men zal met mate timmeren, want alzo plotseling slaat de koning die dood in zijn toorn net zoals een man in zijn kleine huis.

Ik heb u gezegd van behuizing. Nu wil ik spreken van mensen. Allereerst is de heer schuldig die hem dienen te geven wat ze nodig hebben. Verder zo is diegene dan schuldig het lichaam te pijnigen in ճ heren werk. En het lichaam is schuldig gereed te wezen voor ճ heren gebod. Maar het hart is zo vrij dat die heer het niet bedwingen mag. Want de gevangenis van het lichaam waar het in besloten ligt bedwingt hij niet door zijn wil tegen het lichaam en daarom zal u zien dat ge alzo doet tegen uw knaap zoals gij wilt dat hij tegen u is. Al zo vaak als ge denkt welke macht ge over uw knaap hebt, zo bedenk dat uw knaap al zulke macht over u heeft. Als eerste is de knaap schuldig te behoeden dat hij van zulke moed en van zulke manieren is als zijn heer. Is zijn heer toornig, hij zal geen blijdschap maken. En spreekt zijn heer, hij is schuldig te zwijgen. Verder is die knaap schuldig te behoeden dat hij zijn heer niet looft die hij niet schuldig is te loven. Daarom zegt de wijze man, zeg dat u de man wel kent die u looft zodat diegene die u looft geen schande ervan heeft. Want hij is de lof niet waard en zo doet u me schande en u zelf mede. Verder zo zal die knaap van zich doen vrekkigheid en onzuiverheid. Daarom zegt de wijze man, hoedt u dat ge niet gierig bent want de gierige man krijgt nooit genoeg. En dat hij zich behoedt dat hij niet bedrogen wordt met dolle gelaten van wijven. Want diegene die zijn hart verliest, die mag het goed dat er overblijft klein prijzen. Verder zal die knaap behoeden dat hij zich niet beroemt.

Hu^ot di dat du dine werke ni^ene pri^es. Jnde der ander ni^ene lasters. Vort sal hi^e v^ome hu^oden dat hi nit te vi^ele en etsche sinen here. Want di^e wise man di^e segt. dat di^e gi^ene di^e swiget me^er heuet van den guden here. Dan di^e gi^ene di^e dar esgt. Want di^e gu^ode man di^e pinst me^er v^op sinen knape. 5 dan di^e knape seluer du^ot. Jnde di^e sake dar wi v^ons dru^omme hu^oden sulen. di^e wi^est v^ons di^e wise man dar hi^e seget. Groit lof inde groit ere i^est den armen manne. als hi^e is van su^olken dinste. dat genu^ogt den mu^ogenden inde den riken. Di^e manire van den knapen is su^olik. dat hi^e sculdig is te du^one al dat v^ome sin here gebu^ot. Want di^e wise man di^e seget. Js dat 10 di^e knape qualik getogen inde gele^ert is. di^e scande en is sine nit. Mar sins heren. Mar bouen alle dink sal v^ome di^e knape hu^oden. dat hi^e gen smeker en si. Want tquaitsste li^et van den knape. dat is di^e tu^onge di^e smekt. Mar hi^e sal sulken here ki^esen. des hi^e ere heuet of hi^e v^ome di^ent. Want di^e dinst van den knape is geert v^omb di^e du^ogt van den gu^oden 15 here. Engene sake sone betemet so wel der quader herten inde der lagere. als richeit te minnene. Jnde en gene sake is erliker dan richeit te versmane. Js dat manre ni^ene heuet. Jnde di^ese heuet di^e isse sculdig vrilik te geuene. Jnde sech v war v^ombe. Dirste is v^omb dat. dat tleuen 20 is ku^ort. dat verbid v^ons. dat wi gene lange hope en heben. Want alsi wi huden. wine wi^eten nit of wi morgen wesen su^olen. Want gen man is geluckig in allen saken. Mar wi sin sere bedrogen mit | di^en. dat wi ni^ene pinsen v^omb di^e doit. Want di^e gi^ene di^e waint wesen int beginsel van sinen leuene. hi^e is int ingain van sinre doit. Dar v^ombe soit di^e minsche 25 pinsen v^op dit wort ic sal steruen. dat is dirste reden war v^ombe ni^eman richeit begeren en sal. Dander reden is su^olik. dat girigheit van gu^ode benemt di^e du^ogede. Dar v^ombe segt di^e wise man. di^e gi^ene heuet verloren alle gu^ot. inde heuet di^e du^ogde gelaten. di^e altois pinst inde pint v^omb gu^ot te gaderen. dar v^ombe seg man. dat di^e gi^ene van groter herten is. di^e also 30 sere prist goit als loit. in loit als goit. Mar bi auenturen di^e vrecke sal sechen. gu^ode here gi vrag mi wes ic leue. War dat ic ni^et en hadde. J^ene ware nummer so edel. J^ene soide wesen v^onwert. na di^en dat ic hebe. na di^en bin ic gemint. Di^e nit en heuet. di^e is qualik gelouet. Mar di^e gnu^og heuet. di^e heuet ere inde vrinde. Jnde is gehoiden ouer enen gu^oden 35 man inde ouer wis. Al dit seget di^e vreke. Mar dat du^ot v^ome nit dan v^onere. Want di^e wise man seget. dat girigheit van richeit irst benam den gu^oden wille. Jnde v^one^erde dere van der werelt. Jc heb v. geseit twe reden. war v^ombe ni^eman richeit begeren en sal. Nu^o sal ic v. sechen tirde. dat is. dat ge^en gu^ot dat man gadert. mag veruollen den girigen. 40 Want so hi^e me^er heuet so hi^e me^er bege^ert. Mar di^e gi^ene is rike den genu^ogt dat hi heuet. Js dat din ligame inde din houet. inde dine li^ede tegemake sin. War v^ombe soits du me^er heben. Want di^e wise man segt. Als vi^ele als girigen mans gu^ot wast. als vi^ele wast sine girigheit.

Hoedt u dat u uw werk niet prijst en de andere niet belastert. Verder zal hij zich behoeden dat hij niet teveel van zijn heer eist. Want de wijze man die zegt dat diegene die zwijgt meer heeft van de goede heer dan diegene die ervan eist. Want die goede man die denkt meer om zijn knaap dan die knaap zelf doet. En die zaken waar we ons daarom behoeden zullen die wijst ons de wijze man waar hij zegt, grote lof en grote eer is het voor de arme man als hij van zo’n dienst is dat het de vermogende en de rijken vergenoegd. De manier van de knapen is zulks dat hij schuldig is te doen alles dat zijn heer gebiedt. Want de wijze man die zegt, is het dat de knaap slecht opgevoed en geleerd is, die schande is de zijne niet, maar van zijn heer. Maar boven alle dingen zal men die knaap behoeden dat hij geen smeker is. Want het slechtste lied van de knaap is de tong die smeekt. Maar hij zal zoծ heer kiezen wiens eer hij heeft of hij ermee verdient.

Want die dienst van de knaap wordt geerd door die deugd van de goede heer. En geen zaken betaamt zowel kwade harten en de lagere als om rijkheid te beminnen. En geen zaak is eerlijker dan rijkheid te versmaden als men het niet heeft en die ze heeft die is schuldig vrijelijk te geven. En zeg u waarom. De eerste is omdat het leven kort is wat ons verbiedt dat we geen lange hoop hebben. Want als we ons behoeden weten we niet of we er morgen wezen zullen. Want geen man is gelukkig in alle zaken. Maar we zijn zeer bedrogen met die omdat we niet aan de dood denken. Want diegene die meent in het begin van zijn leven te wezen, hij is in het begin van zijn dood. Daarom zouden de mensen aan dit woord denken, ik zal sterven, en dat is de eerste reden waarom niemand rijkdom begeren zal.

De andere reden is zulke dat gierigheid van goed de deugd beneemt. Daarom zegt de wijze man, diegene die alle goederen verloren heeft en de deugd gelaten heeft die denkt er altijd aan en pijnigt zich om goederen te verzamelen, daarom zegt men dat diegene een groter hart heeft die net zo zeer goud als lood prijst en lood als goud. Maar bij avonturen zal die vrek zeggen, goede heer ge vraagt me waarom ik leef, ware het dat ik het niet had dan was ik nooit zo edel en zou onwaardig wezen naar dat ik heb en naar dat ik bemind ben. Die niets heeft die wordt slecht geloofd, maar die genoeg heeft die heeft eer en vrienden en is gehouden voor een goede man en zeer wijs. Dit alles zegt de vrek. Maar dat doet u me niet dan vernederen. Want de wijze man zegt dat gierigheid van rijkheid eerst de goede wil benam en de eer van de wereld vernedert. Ik heb u twee reden gezegd waarom niemand rijkdom begeren zal, nu zal ik het derde zeggen, dat is dat geen goed dat men verzameld de gierige kan vervullen. Want zo hij meer heeft zo hij meer begeert. Maar diegene is rijk die het voldoet dat hij heeft. Is dat in uw lichaam, in uw hoofd en in uw lieden, waarom zou u meer hebben, want de wijze man zegt al zoveel als van gierige mannen hun goed groeit, al zoveel groeit zijn gierigheid.

Jc heb v. geseit dri^e reden nu^o sal ic v. sechen dat virde. dat is. dat di^e gi^ene nummer si^eker en is di^e vi^ele heuet. Want var di^e vwen weg. Jnde vu^or di vi^ele gu^odes. gi su^olt angst heben. dat man v. doit su^ol slain, dar v^ombe segt di^e wise man. dat di^e gi^ene di^e nit en dregt mag ku^onliken singen vu^or 5 di^e di^eue. Di^e vifte reden is. dat dat gu^ot altois sin egen wil maken. Van den gi^enen di^et wi^ent. Dar v^ombe segt di^e wise man. ic pine mi min gu^ot v^onder mi te lechene. nit mi v^onder min gu^ot. Dar v^ombe wil ic dat gi we^et dat di^e gi^ene en is ge^en gu^ot vreke. di^e hu^oder is van | groten gu^ode. Mar di^e gi^ene is en gu^ot vreke di^e erlike leuen kan mit klenen gu^ode. Jnde di^e erlik 10 dragt sin armu^ode. Jnde di^e me^er v^ontsi^et scande dan doit. Want i^et is en harde erlike sake blide armu^ode. Jnde di^e gi^ene en is nit arm di^e luttel heuet. Mar di^e gi^ene di^e me^er begert dan hi^e heuet, di^e is arm. Wil di^e wesen rike so pinst nit tegewinnene. Mar girigheit te latene. Want di^e cu^ortste weg di^e i^enig is richeit tegewinnene dat is richeit te versmane. 15 En man mag alle dink versmain. Mar hi^ene mag alle dink nit heben. Dar v^ombe is rikere darmste man di^e nit me^er en begert. dan di^e rikste man di^e me^er bege^ert. Want di^e arm man. mag me^er v^ontsechen dan di^e rike geuen mag. Mar wil di^e wi^eten di^e manire van der gu^oder richeit. di^e wil ic v sechen Di^e irste manire is dat di^e minsche gecrige | inde beiage 20des hi bedarf. dander manire is sulik. dat v^ome genu^oge dat hi^e heuet. Jc hebe v geseit van richeit. Nu^o wil ic v. sechen van hogeide Wi sin sculdig te hebene getempertheit in hogeit tegewinnene. Want so man hoger kli^emt. soit vallen swarre is. dar v^ombe segt di^e wise man. di^e niit heuet mani^egen magti^egen man du^on stu^orten. Want 25 di^e grote saken di^e vallen bi v^on seluer. Ligtelik gewinman | dar dauenture helpt. Mar man hu^ot ni^et ligtelik. dat man gew^onnen heuet. | Jnde soit hu^os hoger is. soit vresliker veld. Jnde i^et geve^elt alre dikste. dat di^e du^onre slait in di^e hoge hu^os. J^et ambagt van den hoge manne is su^olik. Dat hi^e sal pinsen te du^one. du^orbur van den lu^oden. Jnde v^or | minne inde v^or 30 vrinscap tegewinnene. Want di^e man di^e herscap heuet. v^om is ge^en dink so gu^ot. als gemint te wesene. van den lu^oden. Jnde en gene sake is so vreslik als gehait te wesene. Want di^e gemente van den luden begeren den doit. van den gi^enen den si haten. Dar v^ombe segt di^e wise man J^ene hoide den gi^enen nit ouer magtig. di^e gehait is van den gi^enen 35 di^e v^onder v^ome sin. Want hi^e mu^otse v^ontsi^en. Jnde als | di^e here du^ot v^onregt inde scande den gi^enen di^e v^onder v^ome sin. J^et gevalt dicke dat si vallen in wanhope. so dat si setten in auenture. v^on seluer inde v^or gu^ot. Jnde du^on sulke saken di^e nit gebetert en mu^ogen wesen. Jnde manig man heuet dar mi^ede verloren gewest. an liue of an gu^ode. 40 Glorie is en groit lof. van tegewinnene vru^omigheit. of van anders i^eneger sconre dait. di^e verme^ert is in mani^egen anderen | steden.glorie is als vi^ele te sechene. als verme^ertheit. Dar v^ombe segt di^e wise man.dat verme^ertheit. makt den gu^oden man di^e doit is wi^eder leuende. Jn anderen steden segt hi^e dar tegen. di^e doit di^e verv^onwert. vermertheit. 45 Want si trekt tu^ot hu^or den hogen. inde den lagen.

Ik heb u drie redenen gezegd, nu zal ik u het vierde zeggen, dat is dat diegene nimmer zeker is die veel heeft. Want breng het uwe weg en daarvoor veel goederen, ge zal angst hebben dat men u dood zal slaan en daarom zegt de wijze man dat diegene die niet dreigt dapper mag zingen voor de dieven.

De vijfde reden is dat goed altijd zijn eigen wil maakt van diegene die het wint. Daarom zegt de wijze man, ik denk eraan mijn goed onder me te rekenen, niet mij onder mijn goed. Daarom wil ik dat ge weet dat diegene geen goede vrek is die behoeder is van grote goederen. Maar diegene is een goede vrek die eerlijk leven kan met klein goederen en die eerlijk zijn armoede draagt en die meer de schande ontziet dan de dood. Want blijde armoede is een zeer eerlijke zaak. En diegene is niet arm die weinig heeft. Maar diegene die meer begeert dan hij heeft, die is arm. Wil u rijk wezen denk er niet aan te winnen, maar om gierigheid te laten. Want de kortste weg die nodig is om rijkdom te winnen dat is rijkdom te versmaden. En men kan alle dingen versmaden. Maar hij kan alle dingen niet hebben. Daarom is de arme man rijker die niet meer begeert dan de rijkste man die meer begeert. Want die arme man kan zich meer ontzeggen dan de rijke geven kan. Maar wil je de goede manier van rijkdom weten, die wil ik u zeggen. De eerste manier is dat de mensen krijgen en bejagen wat hij nodig heeft, de andere manier is zulke dat het genoeg is wat hij heeft.

Ik heb u gezegd van rijkdom. Nu wil ik u zeggen van hoogheid. Wij zijn schuldig om gematigdheid te hebben om hoogheid te winnen. Want zo men hoger klimt zo het vallen zwaarder is, daarom zegt de wijze man, diegene heeft menige machtige man laten storten. Want de grote zaken vallen van zichzelf. Genakkelijk wint men, het avontuur helpt. Maar men behoedt niet gemakkelijk wat men gewonnen heeft. En zo het huis hoger is, zo is het veld vreselijker en het gebeurt het allermeest dat de donder in het hoge huis slaat. Het ambacht van die hoge man is zulke dat hij zal er aan zal denken om de lieden oorbaar doen en hun min en vriendschap te winnen. Want die man die heerschap heeft hem is geen ding zo goed als bemind te worden door de lieden en geen zaak is zo vreselijk als gehaat te wezen. Want de gemeenschap van de lieden begeren de dood van diegene die ze haten. Daarom zegt de wijze man, je houdt diegene niet voor machtig die gehaat is van diegene die onder hem zijn. Want hij moet ze ontzien. En als die heer onrecht en schande doet aan diegene die onder hem zijn gebeurt het vaak dat ze in wanhoop vallen zodat ze zichzelf en hun goed in een avontuur zetten en doen zulke zaken die niet verbeterd kunnen worden en menig man heeft daarmee lijf of goed verloren.

Glorie is een grote lof om dapperheid te winnen of van andere enige schone daad die vermeerderd is in vele andere plaatsen. Glorie betekent zoveel als vermaardheid. Daarom zegt de wijze man dat vermaardheid de goede man die dood is weer levend maakt. Op een andere plaats zegt hij daarentegen, de dood die verandert vermaardheid want ze trekt tot haar de hoge en de lage.

Mar wi | pinen v^ons so vi^ele v^omb glorie te gewinnene. dat wi li^euer heben gu^ot man te scinene dan te wesene. Jnde heben li^euer quait man te wesene dan te scinene. Dar v^ombe segt di^e wise man. Valgs ere helpet. inde nie lugen helpt. Mar di^e glorie van der lugene. di^e ku^ompt wi^eder te scanden. | bede in di^es 5 werelt inde in dander. Dar v^ombe segt di^e wise man. glorie en is el nit dan en wint in di^esen sterfliken leuen. Jnde en gene du^ogde en mag dar af ku^omen. En si dat si mi^et anderen du^ogden gescelscapt si. Mar di^e winnen wille di^e regte glorie. hi^e sal siin dat hi su^olk si als di^e lu^ode van v^ome wanen. Want is dat hi^ese waint gewinnen mit valsger dait. Dan 10 mag nit wesen. Want di^e regte glorie di^e wu^ortelt inde wast | altois. Mar di^e valsge di^e valt gelike den bladeren van den bome. Jc heb v. geseit wat v^orberlik sake is. Nu^o sal ic v. sechen wat sake v^orberliker is dene dan dander. J^et is manig man di^e li^euer heuet grote ligame dan richeit. Jnde en ander heuet li^euer richeit dan groten ligame. Jnde also ist van der 15 gigten van der auenturen Jnde van den du^ogden van den ligame. Want van den du^ogden van den ligame is dene beter dan dandere. Want i^et is beter gu^ode cragt. dan groit ligame of dapperheit. Want di^e gigte van der auenturen is ak beter dene dan dandere. Want i^et is beter gu^ode vermartheit dan richeit. 20 Di^e vifte manire van rade dat heb ic v geseit. dat is. van di^en dat tegen bederflik sake is inde erlik. Twe saken sin dene tegens dander. dat is als dene nit ouer e^en en dragen mit den anderen. Mar so vi^ele wil ic dat gi^e we^et. dat gene sake erlik en is si en si bederflik. nog gene sake is bederflik si en si erlik. Want als ene sake is bederflik dar mu^ot 25 bederue af ku^omen. Jnde is ene sake erlike si mu^ot v^ons tu^ot v^or trechen mi^et v^ore hoget. Mar i^et sin sulke lu^ode. di^e wanen dat manige sake bederflik si di^e harde v^onerlik sin. Want si wanen dat bederflik sake si. is dat en man me^erret sin gu^ot mit ander mans scade. Mar dats me^er tegens nature dan di^e doit. nof armu^ode nof pine. Want is dat en man en anderen 30 sin gu^ot ni^emt. v^omb sine te me^erren. dan verv^onwert hi^e | di^e minskil gescelscap di^e van naturen ku^ompt. Mar als weil als nature gehingt dat manlik li^euer gewint te sir behu^of dan ten anderen. als wel | verbit si. Dat ni^eman sin gu^ot en merre mit ander mans scade. Jnde di^e gi^ene di^e scade du^ot en anderen. v^omb sinen vru^ome te du^one. of hi^e waint dat hi^e nit 35 misdu^ot tegen nature. of hi^e ordelt in v^om seluer. dat man | me^er scu^owen sal armu^ode dan scande. Jnde waint hi^e dat hi^e nit en misdu^ot. tegens nature. hi^en is gen man. Jnde waint hi dat man mer scu^owen sal armu^ode dan di^e su^onden van v^onregt te du^one. so is hi^e bedrogen inde doit. Want vi^ele vresliker sin di^e quaitheit van der herten. dat is v^onregt 40 te du^one. dan di^e scade van den ligame. nog van der auenturen. dat is di^e doit of armu^ode. Mar bi auenturen man sal mi vragen. here du^o | ic quait. of ic van hu^onger sterue. of ic enen manne sine spise ni^eme. Jc sech ia gi. Want gi siit sculdig mer te minnene. di^e du^ogden van | v^or herten dan v v^onsalig leuen. Want also als di^e quaitheit van der herten sin swarre dan van den ligame. also sin betere di^e du^ogt van der herten dan van den ligame. dar v^ombe en su^ol di gen gu^ot so sere minnen dar gi mi^ede mu^oget verlisen den name van den gu^oden manne. Want en ge^en erts gu^ot mag 5. den naim wi^eder geuen verlis dine. Mar w^o is dat. dat di^e lude ni^ene kinnen den laster inde di^e scande di^e is int gewinnen. of v^om du^onkt dat si du^on dat erlik is. of si du^on su^onde al willens. Jnde | du^on si su^onde al willens so sin si verloren. Want si gelaten of si gu^ode lu^ode waren. Want hadde en man en vingeren. dar di^e ste^en su^olk kragt af hadde. Dat 10 man den man ni^et siin en mogte. dar v^ombe dede hi^e quait di^e su^onde en ware nit te mindere. dan of man v^ome sage. Mar di^e gu^ode man di^e en du^ot gene sake hi^ene wil wel dat manse wete. Jnde is dat gi v hu^ot van quait te du^one. v^omb dat gi v v^ontsiit dat mant wi^eten sal, gi^ene | lait nit v^omb du^ogde. Mar v^omb dat. dat gi v^ontsiit dat di^e ligame v^ontgelden sal. Jnde 15 in di^esen saken. so si di van den naturen van den diren. Want di^e wolf di^e v^ontsiit al di^e ku^olen. dat hi^e dar gewagt waint wesen. Jnde di^e vu^ogele wanen altois vallen in den strik. Dar v^ombe seght di^e wise man. di^e gu^ode man hu^ot v^ome van su^onden. v^omb di^e minne van v^onsen here. Jnde di^e quade v^omb den angst dat hi^es v^ontgelden sal. Mar is. dat gi vwen sin 20 se^et v^op ene sake di^e v^orberlik is. Jnde gi darna siit dat si lelik is te du^one. J^ene seche nit dat gi lait v. v^orbu^or te du^one. Mar ic wille dat gi verstait. dat gene sake di^e lelik is te du^one. mag v^orberlik wesen. | Mar man siit dicke. dat en erlik sake. di^e nit en schint orberlik te | wesene ku^ompt tu^ot su^olken ende. dat dar groit v^orbu^or af ku^ompt dar man nit vor en hu^ot. Jnde 25 van v^onerliken saken nog int beginsel nog in tinde. en ku^ompt dar nummer v^orbur af. Dar v^omb segh ic v. di^e du^on wille v^orberlik sake. Jnde erlike. di^e swige van der v^orberliker Jnde hoide v^ome an derlike. Urint ic wil di des bidden inde wairn w^o groit armu^ode of v^ongeual so du^o heues dat du^o di hu^ots vu^or scande. Want di^e wise man di^e 30 seget. scande gedu^ort langer dan armu^ode. Man vint vi^ele lu^ode di^e geliken den gi^enen di^e di^e stu^ortkarren vu^oren. Want si sorgen su^ome wile me^er. v^omb v^or karre di^e nit tinscillinge wert en is. dan v^omb v^or part dat wel ti^enpu^ont wert is. Want si setten v^or karre v^onder dak. Jnde v^or part laten si in den wint inde in den regene. 35 Nu^o wil ic v. di^esen sin beduden. di^e karre dat is di^e ligame van den minsche. Jnde dat part dat is di^e si^ele. Also als di^e karre nit du^on en mag su^ondert part. sone mag nit du^on di^e ligame su^onder di^e si^ele. Mar i^et is en dode sake. Jnde di^e gi^ene di^e di^e karre v^onder dak vu^ort. Jnde sin part dru^ote lait. dait is di^e gene di^e me^er sorget v^omb den ligame dan v^omb di^e 40 si^ele.

Maar we pijnigen ons zoveel om glorie te winnen dat we het liever hebben om een goede man te schijnen dan te wezen. En hebben het liever om een kwade man te wezen dan te schijnen. Daarom zegt de wijze man, valse eer helpt en niet liegen helpt. Maar de glorie van de leugen die komt weer te schande, beide in deze wereld en in de andere. Daarom zegt de wijze man, glorie is niets anders dan wind in dit sterfelijke leven. En geen deugd mag ervan komen. Tenzij dat ze met andere deugden samen gaat. Maar die de echte glorie wil winnen zal zien dat hij zo is zoals de lieden van hem menen. Want is het dat hij ze meent te winnen met valse daden, dan mag het niet wezen. Want de echte glorie die wortelt en groeit altijd. Maar de valse die valt gelijk de bladeren van de bomen.

Ik heb gezegd wat een oorbare zaak is. Nu zal ik u zeggen welke zaak meer oorbaar is dan de ander. Er is menig man die liever een groot lichaam heeft dan rijkdom en een ander heeft liever rijkdom dan een groot lichaam en alzo is het van de giften van de avonturen en van de deugden van het lichaam. Want van de deugden van het lichaam is de ene beter dan de ander. Want het is beter goede kracht dan een groot lichaam of dapperheid. Want de gift van avonturen is ook bij de ene beter dan bij de ander. Want het is beter om goede vermaardheid te hebben dan rijkdom.

De vijfde manier van aanraden dat heb ik u gezegd, dat is van die wat tegen bederfelijke zaken is en eerlijk is. Twee zaken zijn er en de ene tegen de ander, dat is als de ene niet overeen komt met de ander. Maar zoveel wil ik dat ge weet dat geen zaak eerlijk is als ze bederfelijk is, noch geen zaak is bederfelijk als ze eerlijk is. Want als een zaak bederfelijk is moet er bederf van komen. En is een zaak eerlijk moet ze ons tot voordeel strekken en met haar verhogen. Maar het zijn zulke lieden die menen dat menige zaak bederfelijk is die zeer oneerlijk is. Want ze menen dat een bederfelijke zaak is dat men zijn goed vermeerdert met anders man schade. Maar dat is meer tegen de natuur dan de dood of armoede of pijn. Want is het dat de ene man de ander zijn goed neemt om de zijne te vermeerderen dan verwerft hij de ondank gezelschap die van naturen komt. Maar als wel als het van naturen afhangt dat men liever te zeer gewint tot zijn behoefte dan de anderen dan verbiedt ze het. Dat niemand zijn goed vermeerdert met ander mans schade. En diegene die schade doet aan anderen om zijn genoegen te doen of hij meent dat hij niets misdoet tegen de natuur of hij oordeelt van zichzelf dat men meer armoede zal schuwen dan schande en meent hij dat hij niets misdoet tegen de natuur, hij is geen man. En meent hij dat men meer armoede zal schuwen dan de zonde van onrecht te doen, zo is hij bedrogen en dood. Want veel vreselijker is die kwaadheid van het hart, dat is onrecht te doen, dan de schade van het lichaam of van avonturen, dat is dood of armoede. Maar bij avonturen zal men mij vragen, hier doe ik kwaad als ik sterf van honger of ik neem een man zijn spijs. Ik zeg ja gij. Want ge zijt schuldig de deugden van het hart meer te beminnen dan een onzalig leven. Want net zo als de kwaadheden van het hart zwaarder zijn dan van het lichaam alzo zijn de deugden van het hart beter dan van het lichaam en daarom zal je geen goed zo zeer beminnen waar ge de naam van de goede man mee mag verliezen.

Want geen erfgoed mag de naam weer geven als je jouwe verliest. Maar wat is dat dat de lieden de laster en de schande niet kennen die er in het winnen is of ze denken dat ze doen eerlijk is of ze doen al willende zonde. En doen ze al willens zonde, dan zijn ze verloren. Want ze trekken een gelaat of ze goede lieden zijn. Want had een man een vinger waar de edelsteen zoծ kracht van had dat men de man niet zien kon, daarom deed hij net zo kwaad die zonde en is niet minder dan als men hem zag. Maar de goede man die doet geen zaken die hij niet wil dat men ze weet. En is dat ge u behoedt om kwaad te doen omdat ge u ontziet dat iemand het weten zal, ge laat niet vanwege deugd. Maar omdat ge ontziet dat het lichaam het ontgelden zal en in deze zaken bent ge net zo als de natuur van de dieren. Want de wolf die ontziet al die kuilen omdat hij daar opgewacht meent te wezen. En de vogels menen altijd in een strik te vallen. Daarom zegt de wijze man, die goede man behoedt zich van zonden vanwege de minne van Onze Heer. En de kwade vanwege de angst dat hij het ontgelden zal. Maar is het dat ge uw zin zet op een zaak die oorbaar is en ge ziet daarna dat het lelijk is om te doen en u zegt niet dat ge het laat om oorbaar te doen. Maar ik wil dat ge begrijpt dat geen zaak die lelijk is om te doen oorbaar mag wezen. Maar men ziet vaak dat een eerlijke zaak die niet oorbaar schijnt te wezen tot zoծ eind komt en dat er groot oorbaar vanaf komt waar men zich niet voor behoedt. En van dergelijke zaken komt er nog in het begin of in het einde nimmer iets oorbaars af. Daarom zeg ik u die oorbare en eerlijke zaken wil doen, die zwijgt van de oorbare en houdt zich aan dergelijke. Ook wil ik u bidden en waarschuwen voor grote armoede of ongeval zo u het heeft dat u zich hoedt voor schande.

Want de wijze man zegt schande duurt langer dan de armoede. Men vindt veel lieden die op diegene lijken die de stortkarren voeren. Want ze zorgen zo men wil meer voor karren die geen tien schilling waard zijn dan voor een paard dat wel tienpunt waard is. Want ze zetten hun karren onder dak en het paard laten ze in de wind en de regen. Nu wil ik u deze zin verklaren, de karren dat is het lichaam van de mensen en het paard dat is de ziel. Net zo als de kar het niet doen kan zonder paard zo kan het lichaam het niet doen zonder ziel. Maar het is een dode zaak. En diegene die de kar onder dak voert en zijn paard buiten laat is diegene die meer zorg draagt voor het lichaam dan voor de ziel.

Urint ic wil v. troisten in vwen v^ongeual inde in vwen pinsinghen. also als ic kan. gi wet wel dat wi van ni^ete ku^omen Jnde | leuen inde sin so lange dat wi^e wi^eder te ni^ete ku^omen. Jnde dar v^ombe si wi sculdig me^er te sorgene inde veruert te wesene dan v^omb i^enege sake di^e v^ons 5 gesci^en mag. Jnde sint dat wi v^omb di^e grote saken ni^ene pinsen. nog en sorgen. sone pinst nit v^omb di^e minren. Want di^e v^op dat grote nit en agt. di^e en sal v^opt clene nit agten. Urint antwerde mi. wilk beter is. of vru^otscap of reden. Jnde en wi^et dis nit. ic wils v berigten. Jc seche dat reden beter is. inde sech 10 v war v^ombe. Dirste is. dat vru^otscap wel is sunder reden. Mar reden en is ge^en tit su^onder vru^otscap. Also als di^e man di^e gnu^og we^et. Jnde di^e sine vru^otscap tegenen werke bringen en wille. dan is ge^en reden. Dander reden is war v^ombe reden beter is dan vru^otscap. Want torne verkirt wel vru^otscap. Mar reden di^e du^ort altois. Also als di^e man di^e in wanhope 15 is. Jnde di^e wel wet. wragt hi^e dar mi^ede dat hi^e verdu^ompt ware. Mar reden di^e en lats v^ome nit du^on. Engen man en kan sinen torne bedwinchen. en si dat reden dar mi^ede werke. Tirde war v^ombe redden beter is dan vru^otscap. so is. dat reden beter is \ in allen ordelen inde in allen regten. dan vru^otscap. Want i^et sin delre gnu^og. di^e altesere hoiden 20 ene side. Jnde regten volget reden. Jnde di^e hoit hu^ome te twen partien gelik. Jnde du^ot dat si sculdig is. J^et virde pu^ont war v^ombe reden beter is dan vru^otscap is su^olk. Wart also dat reden in den minsche ni^ene ware. sone ware ge^en v^ondersce^et. tuschen den minsche inde den diren. Want dire heben vru^otscap in v^om. war bi si kennen inde | wi^eten. Jnde 25 vu^ogele war bi si spreken. Dar v^ombe is di^e minsche beter dan di^e dire. v^omb dat hi^e reden in hu^ome heuet. Jnde dar v^ombe sin di^e dire ergere. dan di^e minsche. al heben si vru^otscap. Aldus mag man ligtelik pruuen dat reden beter is dan vru^otscap. Minsche nu^o versta inde merke. wan du ku^omen bist. Wart dat adam 30 v^ome wel gehoiden hadde. also. als v^om got seluer seide. dat hi nit van enen afte geten en hadde. Jnde hi^e v^ome an dander gehoiden hadde. van di^esen ertschen paradise. war hi ku^omen int | hi^emelsche paradis. Jnde v^ons en ware nummer ouel gesci^et. had hi tgebot nit gebroken. Owi war v^ombe dede hi^e screien den groten inde den 35 clenen. v^omb so clene sake. J^et was grot w^onder van enen so starken manne. inde so wisen. dat hi verlois also sine cragt. Jnde bi v^ome di^e v^ons vader was. so sin di^e kinder nog alle eigen. di^e alle waren edel inde vri. Jnde dar verdarf v^ons edeldu^om. Jnde v^ons blitscap wart gekirt in groten rowe. Want hi^e begerde den quaitsten appel van den haue. 40 Hi^ene vragte nit mit sinre vru^otscap. du^o hi den bant van horsamigheide brak v^omb so clene sake. Owi war v^ombe en had hi en gene v^onthadenisse. got had v^ome den doit in den appel bescri^euen. want i^et was sait van allen v^onsen v^ongeual. Minsche nu^o verstant war du bist. Du^one mu^oges in di^ese werelt enen slap nit sangte slapen. nog gene ru^oste heben. dat is v^omb di^e su^onden van adame inde van euen. Owi dat ander mans su^onden v^ons verslain. nogtan en ait wi van den appel nit. si twe al ene slu^ogen v^or hant 5 drane. Jnde wi mu^otent v^ongelden. beide des auents inde | des morgens. Jnde wi verteren v^ons broit mit groten pinen. inde mit groten arbeide. Minsche du^o dets enen quaden spru^ong. du^o du sprunges van den hogen torne. Jnde van den berge van blitscap. Jnde van den gescelscap van den ingellen in dit dal mit den diren. Jnde v^omb din broit. inde v^omb 10dine spise. inde v^omb dine kledinche so bis tu beide dag inde nagt. In pinen inde in arbeide. Jnde is dat tu anders nit drane en wins. So bestaits tu qualik dinen arbeit. Nu^o minsche. Wan du^o quaims inde war du^o bist dat heb ic di^e geseit. War du hi^enen soits des en wet ic nit. Hu^od di du bist gese^et v^omb 15 te pru^ouene. Nu^o du^o wilk so du wilt of gu^ot of quait. Want du^o soits heben dat du verdins. Du siis twe wege di^e openbare sin. dene is ter hellen dander ten hemelrike. Nu^o gank wilker der wege so du wilt. Jnde is dat du misgrips man is di nit sculdig te clagene. di^e gi^ene is stark di^e den anderen ni^eder wu^orpt. Mar di^e gi^ene di^e wi^eder v^op | ste^et di^e is nog starkere. 20 Minsche du spru^ons van hogen ni^eder. Nu^o sprink van ni^eder wi^eder hoge Er dat din spru^onk mer geni^edert wu^ort. du muges din verlis verku^oueren. Nu^o lat siin wat du du^on su^ols. Hoitstu di^esen spru^ong ouer spot. so soits du enen quaden sprung springen. Van di^esen lagen soits du int lager springen. so lage dat du nu^ommer wi^eder en springs. Want 25 gen minsche van so lagen wi^eder en springt. Minsche nu^o versta inde sette in dir herten di^e ander dri^e saken di^e hir na volgen. Dirste is wat du wars. Wat du wars. dat is so scandelik dat ic mi scame als ic dru^omb pinse . Minsche pinse of ic di me^er sechen sal wat v^onreinigheide du me^est bist. V^op dit wort so pins 30 altos. Jnde dit wort si in dir herten gehu^ot. Want dat dar me^er ane is. Dat lat ic v^op di seluer. inde i^ene dars nit mer sechen. hir mi^ede swig i^eks. Minsche nu^o versta. du bist sculdig te wi^etene wat du bist. Jnde du^one soits dar ak nit mi^ede verbliden. Wat bis du anders dan | en sak vol misg. Du wils di^e seluer alle dage vollen. Jnde dan idelen. Jnde dan 35 wi^eder vollen. Jnde als du idel bist so hoits du di qualik. Jnde als du alte vol bist sone kans du di seluer nit gehelpen. Jnde du heues vi^ele v^onrenigheit in dinen benden. Du^one ku^ons di seluer nummer so behagel, nog se reine gemake du^one maks v^onrene al | dat dinen liue genakt.

Overigens wil ik u troosten in uw ongeval en in uw overpeinzingen alzo als ik kan. Ge weet wel dat we van niets komen en leven en zijn er zolang tot we weer teniet komen. En daarom zijn we schuldig meer te zorgen en vervaard te wezen dan om enige zaak die ons gebeuren mag. En is het dat we om die grote zaak niet denken of zorgen zo denk niet om die kleinere. Want wie het grote niet acht die zal het kleine niet achten. Overigens antwoordt me welke beter is kennis of reden en weet dit niet, ik zal het u vertellen. Ik zeg dat reden beter is en zeg u waarom. De eerste is dat kennis er wel is zonder reden. Maar reden is er geen tijd zonder kennis net zoals die man die genoeg weet en die zijn kennis tegen werk in wil brengen, dat is geen reden. De andere reden is waarom reden beter is dan kennis. Want toorn verandert wel kennis, maar reden blijft altijd, net zoals die man die in wanhoop is en die wel weet, vraagt hij daarmee of hij verdoemd is. Maar reden laat het me niet doen. En geen man kan zijn toorn bedwingen tenzij dat de reden daarmee werkt.

Het derde waarom de reden beter is dan kennis is omdat de reden beter is in alle oordelen en alle rechten dan kennis. Want er zijn een deel genoeg die ze al te zeer aan een zijde houden. En recht volgt de reden en die houdt de twee partijen gelijk en doet wat ze schuldig is.

Het vierde punt waarom reden beter is dan kennis is zulke, want als de reden er niet in de mensen was dan was er geen onderscheid tussen mensen en dieren. Want dieren hebben kennis waarbij ze kennen en weten en de vogels waarbij ze spreken. Daarom is de mens beter dan de dieren omdat hij reden in hem heeft. En daarom zijn de dieren erger dan de mensen al hebben ze kennis. Aldus mag men gemakkelijk proeven dat reden beter is dan kennis.

Mensen nu versta en merk waarvan u gekomen bent. Was het dat Adam zich goed gehouden zoals God zelf zei dat hij niet van een had gegeten en dat hij zich aan het andere gehouden had van dit aardse paradijs, dan was hij in het hemelse paradijs gekomen. En ons was nimmer kwaad gebeurd had hij het gebod niet gebroken. Owi, waarom liet hij de grote en kleine schreien vanwege zo’n kleine zaak. Het was een groot wonder van zo’n sterke en wijze man dat hij al zijn kracht verloor. En omdat die onze vader was zijn de kinderen nog allemaal dezelfde, die waren allen edel en vrij en daar bedierf onze adeldom en onze blijdschap werd gekeerd in grote rouw. Want hij begeerde de kwaadste appel van de rij. Hij vroeg niet met zijn kennis dat hij de band van gehoorzaamheid brak om zo’n kleine zaak. O wi, waarom heeft hij geen onthouding gehad. God heeft de dood in de appel beschreven want het was het zaad van al ons ongeval.

Mensen nu begrijp waar je bent. U mag in deze wereld een slaap niet zacht slapen, noch rust hebben en dat is vanwege de zonde van Adam en van Eva. O wi, dat andermans zonden ons verslaan, nochtans aten we niet van de appel, zij twee al een sloegen er de hand aan en wij moeten het ontgelden, beide, ‘s avonds en ‘s morgens. En we verteren ons brood met grote pijn en met grote arbeid. Mensen u deed een kwade sprong, u sprong van de hoge toren en van de bergen van blijdschap en van het gezelschap van de engelen in dit dal met de dieren. En om uw brood en om uw spijs en om uw kleding bent u bezig dag en nacht in pijn en arbeid. En dat is dat u er anders niet aan geweest zou zijn, zo bestaat u kwalijk uw arbeid. Nu mensen, als u in de war kwam van wat u bent wat ik u gezegd heb. Waar u heen gaat weet ik niet. Hoedt dat u bent gezet om te proeven. Nu doe wat u wil, goed of kwaad, want u zal hebben wat u verdient.

Dus zijn er twee wegen die openbaar zijn, de ene is ter helle en de ander naar het hemelrijk. Nu ga welke weg u wilt en is het dat u misgrijpt is men niet schuldig te klagen. Diegene is sterk die de ander neerwerpt, maar diegene die weer opstaat is nog sterker. Mensen u springt van hoog naar beneden, nu spring van laag weer naar hoog. En dat uw sprong vernedert wordt, u mag uw verlies veranderen. Nu laat zien wat u doen zal. Houdt u die sprong voor spot, zo zal u een kwade sprong springen. Van deze laagte zal u lager springen en zo laag dat u nooit weer springt. Want geen mens springt van zo laag weer. Mensen nu begrijp en zet in uw hart die andere drie zaken die hierna volgen.

De eerste is wat je was. Wat u was dat is zo schandelijk dat ik me schaam als ik eraan denk. Mensen denk of ik u meer zal zeggen wat voor onreinheid u het meest bent. Op dit woord zo denk ik altijd. En dit woord is in de harten gehoed, want wat er meer aan is dat laat ik voor uzelf en is er niets meer te zeggen, hiermee zwijg ik. Mensen nu begrijp, u bent schuldig te weten wat u bent. En u zal zich daar ook niet mee verblijden. Wat bent u anders dan een zak vol mest. U wil u zelf alle dagen vullen en dan weer legen en dan weer vullen. En als u leeg bent dan behoedt u uzelf slecht. En als u al te vol bent dan kan u uzelf niet helpen. En u heeft veel onreinheid in uw lenden. U kan uzelf nimmer zo behagen, nog zo rein maken, u maakt het allemaal onrein dat uw lijf genaakt.

Minsche nu^o verstant inde we^et vort dat openbare is. Wat | soits du werden du di^e din vlesg als sere mins. Jnde di^et so sere vu^ot in groter genu^ogte. so du dar me^er ane leges so du mer verlu^os. Want du vu^odes enen ligame di krangk is inde v^onrene. Jnde du^o soits wesen spise 5 der wu^orme. als du in derde beloken bis di^e eten sulen din stingkede vlesg. Minsche heues du wel verstain dat ic di geseit hebe. so wets du dat van adame inde van euen . di^e sin wif was. v^ons vi^ele quaits ku^omen is. Nu^o verku^ouere dat si di namen. Heben si di gew^ont so genese 10 di seluer. Want got heuet wi^eder gehel gemakt den bant van horsamigheide. den di^ese twe te broken hadden. Jnde wil wi dan pine dar ane lechen, Horsamigheit brinkt v^ons wi^eder dar si v^ons v^ot gewu^orpen hadde. Minsche nu^o si^e vu^or di. Want din testament is gemakt. Jnde sech di 15 w^o. leues du qualik inde du dar inne sterues. di^e du^ouel heuet di^ene si^ele. Jnde di^ene mage heben din gu^ot. Jnde di^e wu^orme van der erden heben din ligame. Nu^o en is ge^en van di^esen dri^en. dit quaitste de^el heuet dat hi sin de^el gaue v^omb dander twedel. Di^e hoden wille inde du^on di^e leringe. dat di^et buk le^ert. Jnde seget. 20 hi^e sal mu^ogen leuen erlik inde vru^odelik. vnder di^e gementogt van di^eser werelt Jnde sal sin leuen mu^ogen leden. bi der ri^egelen van reden. Want regte als di^e vi^edeler. di^e pru^ouet als dene van sinen snaren ni^et wel en lu^ot nog ouer en en dreget. Rege also mu^ot wi v^ons leuen setten dat dar en gene sake v^onder ensi. di^et qualiken du^o ouer en dragen. 25 Want is. dat saken sin di^et qualik ouer en du^on dragen. sone mu^oge wi v^ons leuen nit regte leiden. regte also als lu^ot van der vi^edelen. als di^e snare nit ouer e^en en dragen. Mar i^et is en groit w^onder. dat wi so clair nit en siin. in v^ons quaitheit. als wi du^on in di^e gi^ene van v^onsen nabure. Dar v^ombe segt di^e wise man. Sint dat du so quade ogen heues. dat du dine 30 quaitheit nit siin en mu^oges. w^o si^es du dan so clair dat du wel si^es di^e quaitheit van dinen nabure. Dar v^ombe bid ic den gi^enen di^e erlik leuen wille. dat hi^et dicke hore inde versta. Want en gene gu^ode reden is te dicke gehort. Want di^e wise man segt. dat di^e gu^ode worde tinwerue geseit. di^e genu^ogen me^er in tinde dan int beginsel. dar | v^ombe sal man 35 dit buk dicke horen. Dar v^ombe segt di^e wise man di^e ouer al is di^e en is nirgen. Dar v^ombe geualt den gi^enen di^e in bedevarde uaren. | dat si vi^ele herbergen vinden inde luttel vrint. Jnde also i^est van den gi^enen di^e v^on mani^egerhande ambagt v^onder winden. Jnde en hoiden v^on te genen. Jnde di^e spise di^e vorstrekt lu^ottel den ligame. di^e man v^ot wu^orpt. als scire 40 als man geten heuet. Jnde en gene sake so en benemet so sere | gesu^onde als dicke te verwandelen sin leuen. Dar v^ombe i^est dwasheit alte vi^ele saken te begripene. des man nit te houede ku^omen en mag. Dar v^ombe sech ic v. dat gi v. nit en pint. tu^onthoidene inde te du^one al dat gi si^et. mar pint v. te du^one dat di^et buk seget. beide mit munde inde mit werke. Want gine su^olt nu^ommer siin gu^oden arseter. Js dat hi dar mi^ede nit dicke en werkt. dat hi dar v^ommer groten lof mi^ede | verkrigt. Also sin 5 gese^et inde gegeuen di^e gu^ode worde. dat manse nit heben en sal alene v^omb te horne. nog v^omb te verstane. Mar man is sculdig tu^ofene dat si sechen. Jnde ak te du^one. Vrint inde v^omb dat of v. dit buksken is i^et te swar of telang te lesene. so heb ic gese^et ende^el gu^oder ku^orter worde. In gescrigte. Jnde so git dicker lest dirste inde dat leste. soit v. be^et beku^omen sal.

Mensen nu begrijp en weet verder wat openbaar is. Wat zal er van u worden als u uw vlees zeer bemint en die het zo zeer voedt in grote geneugte en zo u er meer aan legt zo u meer verliest. Want u voedt een lichaam die ziek is van onreinheid en u zal spijs van de wormen zijn als u in de aarde opgesloten bent dan zullen ze uw stinkende vlees eten. Mensen hebt u wel begrepen wat ik u gezegd heb, zo weet u dan dat van Adam en Eva, die zijn wijf was, ons veel kwaads gekomen is, nu veranderde het omdat ze u namen. Hebben ze zich gewent, dan genezen ze zichzelf. Want God heeft de band van gehoorzaamheid weer heel gemaakt die deze twee verbroken hadden. En willen we daar dan pijn aan leggen, gehoorzaamheid brengt ons weer daar waar ze ons uitgeworpen heeft. Mensen nu zie voor je, want uw testament is gemaakt en zegt die slecht leeft en sterft daarin, de duivel heeft zijn ziel. En uw verwanten hebben uw goed en de wormen van de aarde hebben uw lichaam.

Nu is geen van deze drien die dit kwaadste deel heeft dat hij zijn geest gaf aan de andere twee. Die zich behoeden wil en de lering doet die dit boek leert. En zegt hij zal eerlijk en vriendelijk mogen leven onder de gemeenschap van deze wereld. En zal zijn leven mogen leven bij de regels van rede. Want net zoals die snarenspeler dit probeert als een van zijn snaren niet goed overeen stemmen, net zo moeten we ons leven zetten zodat er geen zaak onder ons is die slecht overeen komen.

Want is het dat er zaken zijn die zich slecht overeen dragen dan kunnen we ons leven niet recht leiden, net zoals de luit van de snaarspeler als de snaren niet overeen komen. Maar het is een groot wonder dat we niet zo helder zien in onze kwaadheid zoals we doen in diegene van onze buren. Daarom zegt de wijze man, is het dat u zulke slechte ogen heeft dat u uw eigen kwaadheid niet zien kan en wel ziet u zo helder dat u wel de kwaadheid van uw buren ziet. Daarom bid ik diegene die eerlijk leven willen dat hij het vaak hoort en begrijpt. Want geen goede reden wordt te vaak gehoord. Want de wijze man zegt dat die goede woorden die tien maal gezegd zijn meer genoegen in het tiende dan in het begin en daarom zal men dit boek vaak horen. Daarom zegt de wijze man die overal is en nergens en daarom gebeurt het diegene die in bedevaarten gaan dat ze vele herbergen vinden en weinig vrienden en net zo is het van diegene die menige ambacht ondervinden en zich behoeden om te gaan. En de spijs die verstrekt weinig aan het lichaam die men vrijwel uitwerpt als men gegeten heeft. En geen zaak beneemt zo zeer gezonde als vaak zijn leven te veranderen.

Daarom is het dwaasheid al teveel zaken te begrijpen die men niet hoeden kan en mag. Daarom zeg ik u dat ge er niet aan denkt te onthouden en te doen al dat ge ziet, maar denkt u te doen wat dit boek zegt, beide met mond en met werk. Want geen zal nimmer een goed geneesmiddelen zijn als hij er niet vaak mee werkt zodat hij daarom nimmer grote lof mee krijgt. Alzo zijn gezet en gegeven de goede woorden dat men ze niet alleen zal hebben om te horen, nog om te begrijpen. Maar men is schuldig te oefenen en wat ze zeggen ook te doen. Vriend, omdat dit boekje u te zwaar of te lang is om te lezen heb ik het in goede korte woorden gezet en geschreven en zo je het eerste en het laatste meer leest zal het je beter bekomen.