Roelantslied
Over Roelantslied
Chanson de Roland gaat over de strijd die Roelant en Olivier hebben tegen de Saracenen in Spanje te Ronceval, gevecht met de reus en de valse Guwelloen en zijn tragische dood waar Karel de Grote te laat kwam, Uit; https://www.dbnl.org/tekst/_roe001roel02_01/_roe001roel02_01_0036.php Door; Nico Koomen.
|
[305] 1 KAerle die coninck van vrancrijcke Die liet bliuen seer sorchelijcke Alle sijn auantgaerde met rolanden In spaengien onder gods vianden 5 Mer die valsche guwelloen hadt al bedreuen Also wi in die gesten vinden bescreuen Hi waende selue keyser ende coninck te sine. Mer quade wercken comen tot quaden fine Nv hoort van marcelijs den wreeden sarragoen 10 Die nv hier groot wonder wilt doen. Hi ontboot soudanen coninghen ende ammiralen Hertoghen ende grauen / die alle sonder fale Cierliken ghereet tot sinen dienste quamen Als si sijn boetschap vernamen 15 Ick wil v seggen die waerheyt al sonder saghe Datter binnen min dan twee daghe Heydenen vergadert waren wel twee hondert duyst Die alle nae den ronceuale quamen met groter druyst Marcelijs die coninck dede doen saen 20 Alle sijn sarragoensche tamborinen slaen Die heydenen hieuen op haren mameth Om dat sijs waenden varen te bet Ende si aenbaden hem alle gader Ghelijck wij doen gode onsen vader 25 Ten eersten doen si vernamen Dat si totten fransoysen quamen Reden si met bliden ghedochten Alsoe gheringhe als si rijden mochten Des conincx neue quam voort te hant 30 Ende brachte in sijnder hant Eenen stock seer rijckelijck vol hooueerden Als een die vechtens begheerde Al lachende sprack hi coninck edel heere Hoort na mi doer v eere. 35 Ick hebbe v ghedient menighen dach Met alle tghene dat ick gheleesten mach [306] Daer sal menech toe sien Daer dese wiich sal ge scien Ende wi haddent also (ver)staen Dat wise alle sele(n) verslaen [307] Ende menighen strijt met v begonnen. Ende menighen camp met v ghewonnen Een ghifte bidde ic v te hande 40 Dat is om den dootslach van rolande Ick sal hem verslaen met minen sweerde Dat beloue ick v coninck van hoogher weerde Hoort na mi heer marcelijs al sonder waen Die felle kerstenen sullen wij wederstaen 45 Ick make v vrij gheweldich heere van spaengien Ende kaerlen verdriuen met groter callaengien Ende maken v heere van alle kerstenrijcke Ghelooft mi dies waerachtelijcke. Ick make v quijt van alle desen stride 50 Dat ghi binnen uwen tijde Nemmermeer dach en leeft Dat ghi kaerlen eenighen tzijs gheeft Die coninck marcelijs dat is waer Gaf hem die ghifte daer 55 Met sinen hantschoe te dien tijde Des was sijn neue vroe ende blijde. Gheminde oom sprac hi lieue heere Mi hebdij ghedaen groote eere Dat ghi mi dit hebt ghegeuen 60 Ick sals v dancken alle mijn leuen Nv bidde ick v noch heer coninck vaylliant. Om twalef uwer mannen te hant Dat icx v ymmermeer moet bedancken Om te vechten teghen twalef vrancken Doen stappans so antwoerde Franseroen als hi dat hoerde. Die oeck des conincx neue was Oom seyde hi ick volghe hem das Ick ende hi wij sullen in die kerstenen varen 70 Dies en willen wij niet ontbaren Menich man sal wel aensien Daer desen strijt sal gheschien [308] Doen sprac borsabels die coninc Dat was warlike dinc Ic willer emmer een siin Doen sprac die bose barbariin Hi was groet ende starc Hine wonde niet om C marc Ende tgoet dat (.......) an Hadde ochte ye gewan Doen sprac daer noch cursael die sarasijn Als dat hi daer oeck een af woude sijn. 75 Hi woude oeck met een vanden .xij. strijen Op die fransche kerstenen partijen Ende reedt den coninck neuen der zijen Onsen wille seyde hi sal nv voort gaen 80 Heer coninck en twifelt daer niet aen sonder waen Mameth is beter sijt dies ghewis. Dan der kerstenen ghecruysten god is Siet hier mijn langhe grote sweert Dat ick lief hebbe ende weert 85 Ick salt noch tegen duerendale doen clincken Oft rolant sal mi in die aerde ontsincken. Die fransoysen sijn alle verloren Iae comen si ons int velt te voren. Doen sprac astromarijs met dyen 90 Hi was oeck een fel vroem payen Daer ick v hier af vertelle Ende astromoch sijn gheselle Verraders waren si quaet ende fel. Dies waren si gheproeft herde wel 95 Tot den coninck dat si spraken. Ende vermaten haer hooghe saken. Dat si oliuier ende rolanden Souden doot slaen met haren branden. Ende alle die ander ghenooten mede 100 Dwelc van hem was een domme reden Ende si souden met haren sweerde Bloedich maken die groene eerde Al metten kerstenen bloede Dat spraken si met hooghen moede 105 Noch een ander ridder wide bekant Esloer van burga(.) sprac sine rede Ic willer emmer een sijn mede Quam oeck voort gheloopen te hant Tarters hiet hi dat was waer. Totter aerden al swert sloech hem sijn hayr Hi begonde hem seer te vermeten 110 Dies en wilde hi hem seluen niet vergheten. Hi soude rolant ende oliuier met sinen sweerde Beyde doen besoecken die groene eerde EEn ridder wel wijde bekant. Quam oeck voort gheloopen al te hant 115 Margarijs hiet hi die vrye. Die heere was van sabelye Hi was een schoon vroem paijen Ende een volmaect ridder int strijen Doer sijn groote wtnemende schoonheyt 120 Beminden hem die vrouwen ghereyt Hi sprac so luyde als hi woude Ende vermat hem hoochlijc dat hi soude Rolande ende oliuiere slaen. Dat si die doot niet en souden ontgaen. 125 Hi sprac het is nv so verre ghebrocht Dat die meeste kaerls ghenooten sijn vercocht. Ick wane haer leuen onlanghe sal dueren En doet dat niet quade auontueren. Coninck kaerle met sinen grauwen baerde 130 Verliest huden die bloeme vander franscher aerde Dies hi qualiken mach ghenesen Want hi van rolande noch van allen desen. Gheen battaelgie meer maken en sal Oft ons oeck meer doen eenich ongheual 135 Ende eer een iaer ghewarichlijcke Soe sullen wij winnen alle kerstenrijcke Ende sullen noch naer ons auijs Moghen liggen in vrancrijck tot parijs Coninck marcelijs die wreede paijen 140 Bedancte hem seere van dien Hector van brigale sprack oeck sijn reden. Als een sarasijn vol onedelheden [312] 15 Hi liep seerdere te voet Dan enech spaench ors doet Vorden coninc quam hi saen Ende sprac datment mochte verstae(n) Vindic roelande jn ronceuale 20 Soe waert mi te moede wale Ic salne slaen (...) minen sw(a..) Oft het blijft (...) minen d(a..) Noch een ammirael van bouwaengien Ten leefde gheen felder in alle hispaengien. Hi began hem hooghe te vermeten Dat hi in ronceuale soude doen weten 155 Sijn teeken ende oeck sijn cracht Ende wat hi hem te doene hadde gheacht Hi hadde wel .xx. hondert manne Die al onder hem waren in sijn ghespanne Hi vermat hem den edelen graue rolande. 160 Seer te slaen met sinen brande. Ende alle die ander ghenooten mede Dat was van hem een grote dorperhede Doen sprack torgijs van torteloose Een graue machtich fel ende boose 165 Het wert den kerstenen wel in schijn Dat wij hier ghecomen sijn [315] Hi reedt den coninck aen sijn side Ende trooste hem te wesen blide. Hi seyde verhuecht v heere sonder waen 170 Het moet hier al na onsen wille gaen ALs si alle dese tale hadden gheseyt Soe waren die sarasinen al ghereyt Om vechten met coenen ghedachten Ende reden voort met crachten. 175 Soe verre tot dat si vernamen Die fransoysen die tot hem quamen Sij ontboden haer standaerden groot Witte grauwe gulden blauwe ende root Die sonne scheen schoone ende cleer 180 Ende blincte cierlijck int sarazijnnsche heer Herde rijckelijcke [317] Vanden goude ende siluer costelijcke Si bliesen trompetten basunen ende sloegen tambo [rinen Om dat si te stouter souden schinen. 185Groot gheluyt quam daer of. Sij dedent om prijs ende lof. Die kerstenen hoorden dat gheschal Ende saghen die sarasinen comen ouer al. Doen sprack die wijse ridder oliuier O rolant gheselle ick meyne ons hier Vanden sarasinen strijt sal comen Soe mi dunct want ick hebse vernomen Doen sprack die graue rolant Dat gonne ons god ende sinte amant 195 Want wij en sijn gode niet sculdich andersens Dan een goet ghedachte ende ghepens Ende altoos te staen in sinen dienste waert Wij en doruen sekerlijc niet sijn veruaert Want dienen wij hier ghetrouwelijc onsen heer 200 Onsen loon gheduert hier bouen ymmermeer O Graue rolant edel prince fier Wij hebben noch seer luttel menichte hier O rolant mijn liefste gheselle vercoren Twyen blaesdij niet dinen horen 205 So mach ons kaerle te hulpen comen Als hi den horen heeft vernomen Doen sprac die ouer moedige rolant totoliuier Ick en blase noch heden den horen niet hier. Want dede ic van blootheyt diescande vrancrijcke 210 So wrocht ick seer onuroedelijcke Gheselle wij sullen nv in gods dienste staen Ende op dese heydenen grote slaghenslaen [319] So heerlijc beproeuen in ronceuale 215 Ende gods passie so heerlijck wreken Datmen eewelijck daeraf sal spreken Doe sprac die voersienighe ridder oliuier. Wij hebben doch so luttel menichte hier Ick bidde v nv blaest uwen horen 220 Op dat kaerle die hooch geboren Ons mach te hulpen comen Als hi uwen horen heeft vernomen Doe sprac anderwerf rolant die graue. Gheselle ic en ghecrigher nenmermeer lachter aue. 225 Want het ware een bedriechlijc dinck. Dat ick so dede comen den coninck. Dattet mijn vianden niet en wisten Sij souden mi op tijden valsche listen. So wanneer dat si hadden vernomen 230 Dattet mi van blodicheyt waer ghecomen Eer wil ick vechten lieue gheselle weerde Met duerendale minen sweerde Ende der sarasinen coemste hem doen berouwen Dies moechdi mi wel betrouwen. Dat sij hier oyt ghecomen sijn Iae behout mi god dat leuen mijn Lieuer vele so wil ick steruen eerlijcke Dan bi mi scande ghecreghe vrancrijcke Doen sprack tot rolande die wijse oliuier 240 Ick neme die scande alleene op mi hier Verstaet mi wel van ons allen te voren Wildij ghi nv hier blasen uwen horen Trouwen sprack rolant neen ick niet Dat en wille god niet dat gheschiet 245 Dat het soete kerstenrijcke bi mi Sijn eere verliese / het is alsoe vri Laet ons allen huden peysen om die eere Ende dat die coninck onse heere. Ons om onse slaghen sal beminnen. [321] 250 Oeck sullen wij gods hemelrijck ghewinnen Rolant was sijns lijfs seer goet Oliuier gheradich ende vroet Hem beyden en mocht niemant veruaren Soe wanheer dat si ghewapent waren 255 Noch sprack die wijse ridder oliuier O rolant ghi moecht nv mercken hier Menich volck ende wel aensien Sij comen ende en millen niet vlien Ende ghi lacen weyghert mi nv rolant 260 Hier te blasen den olifant Dedijt ons quame te hulpen die coninck Ende met hem menich kersten edelinck Merct nv ende neemt ware Wij hebben hier een cleyne schare. 265 Maer god mach meer dan alle dit heyr Dat is een schoone weyr. Wij willen ons vercoopen diere Sprack oliuier die ridder fiere Soe datmen van ons ghewaghe 270 Van nv tot in doemsdaghe Doen sprack die moedighe graue rolant Oliuier dat is so bekant God sal onser ghewouden Wij sullen hier velt ende strijt behouden. 275 Doen spraken sij alle te samen Die edele kerstenen die daer bi quamen. Tot rolande ende seyden Dat si veel lieuer daer opter heyden Verslaghen doot souden bliuen [323] 280 Eer si haer lieten van daer verdriuen. Rolant ende sijn gheselle oliuier Sij waren beyde van herten fier Sij begonsten hem doen in een te scharen Alle die daer bi hem beyden waren. 285 Die duechdelike bisschop gaf den raet Het was recht want sijn daet Was goet ende louelijck Ende den vianden vreesselijck. Hi reedt van schare te schare. 290 Hi wildese met gode bewaren Hi dede daer een schoon sermoen Ende hiet hem wat si souden doen Ghi siet wel sprack hi hoet gheschepen is Als dat wij alle vechtens ghewis 295 Yeghelijck peyse om die eere Ende om gode onser alder heere. Hij sal onser wel ghewouden Bliuen wij doot wij sijn behouden. God doochde toch die pine groot 300 Ende ontfinck voer ons allen die bitter doot. So wie des ghedenct in desen daghe Ende slaet groote stranghe slaghe Mach wel hoochlijcken steruen Want hi sal gods hemelrijck verweruen 305 Nv laet ons bidden gode ghenade. Op dat hi ons wilt staen in stade. Als heden op desen dach Want hi alle dinck vermach Die bisschop gaf hem die benedictie alle gader 310 Ende beualse gode den hemelschen vader. [325] Gheen ander penitencie en gaf hi hem daer Dat segghe ick v ouer waer. Oliuier ende rolant Sij hadden daer die voerderhant 315 Ende trocken voort met haren scharen Als die ghene die onueruaert waren Rolants paert hiet volentijf. Ten was noyt man noch wijf Die oyt beter peert ghesach 320 Dan dat en was op dien dach. Sijn wapenen stonden hem eerlijcke Als een vromen ridders ghelijcke Die edel graue rolant. Voerde een witte vane in sijn hant 325 Die seer lanck was ende breet. Cierlike hi daer mede reedt Ende sijn ghetrouwe gheselle oliuier Die coene was ende fier Quamen costelijck ghereden openbare. 330 Alder voerste in die schare Die kersten ridders quamen achter Die seer noode eenighen lachter Ouer hemlieden souden hebben laten gaen Sij en haddent coenlijken wederstaen 335 Rolant sprack al doe Den edelen kerstenen mannelijck toe Ende vermaendese van scharen tot scharen Dat si haer niet en souden veruaren Maer vromelijck die sarasinen beuechten. [327] 340 Ende met scherpen lancien ridderlijck berechten Laet ons saechtelijck henen rijden saen Ende onse peerden met sporen slaen Die heden niet en sal ridder sijn Hi verliest heden die hulpe mijn. 345 Ende den loon van onsen heere Nv elckerlijck peynse om die eere Die hier sterft hi vaert in hemelrijcke Ende wort gods enghelen ghelijcke Aldus reden si voet voer voet 350 Tot dat si quamen inder sarasinen ghemoet ALs rolant dit hadde gheseyt Quam daer een bode ouer ghereyt Ghereden die hem seyde Dathi daer opter heyde 355 Hem twalefster wilde vechten Teghen twalef vroemste karels knechten. Ende dats hem niemant aen gheen sijde En onderwonde vanden stride Rolant die sprac ghewarichlijke 360 Wij belouent alle te houden blidelijke. Die graue rolant ende die ghesellen sine Reden mannelijc teghen diesarasine Doen quam des conincx neue voert Ende sprack sijn ouermoedich woert. 365 Totten kerstenen ende seyde Dat hi hem vele leyde Beraden hadde diese daer liet. [329] Want haers leuens en waer dochniet. Als dat horde die ridder rolant 370 Stack hi met sporen sijn peert te hant Doen vercoos elckerlijc die sine Daer ghinc in sorghen ende in pine Ende rolant verrechte hem god weyt. Op den ghenen die hadde gheseyt 375 Die spitighe hooueerdighe tale Ende hi gheraecte hem alsoe wale Dat hi hem reedt doer den schilde Int lijf alsoe verre als hi wilde Dat hem die speere doer den buyck woet. 380 Ende hem sijn roode bloet Vanden steke wten lijue spranck. Dies wiste hem die sarasijn cleynen danck Want rolant velde hem met groter onwaerde Vanden peerde opter aerde 385 Dat hi noyt een woert meer en sprack Doen sprack die graue rolant Nv vaert in der duyuelen hant. Ghi beloghet valschelijck minen heere Ende spraect van hem lachter ende oneere 390 Als dat hi ons hier sorchelijtke Hadde ghelaten in dit aertrijcke Hi sprack voort als een edel man Nv helpe ons god ende sinte ian Edel kersten fransoysen nv slaet 395 Want het v hier nv te doene staet Hier heuet een metter doot becocht [331] Die teghen gode hadde ghewrocht Wij hebben recht ende si onrecht God salt scheyden coenlijcken vecht |
Karel, de koning van Frankrijk, Die liet zeer zorgelijk blijven Zijn hele voorhoede met Roelant In Spanje onder Gods vijanden 5 Maar die valse Guwelloen had het al bedreven Alzo we in de verhalen vinden beschreven Hij waande zelf keizer en koning te zijn. Maar kwade werken komen tot een kwaad einde Nu hoort van Marcelijs (Chr. Marsilie) de wrede Saraceen 10 Die nu hier groot wonder wil doen. Hij ontbood sultans, koningen en admiralen Hertogen en graven die allen zonder falen Sierlijk gereed tot zijn dienst kwamen Toen ze zijn boodschap vernamen 15 Ik wil u zeggen de hele waarheid zonder sage Dat er binnen minder dan twee dagen Heidenen verzameld waren wel twee honderdduizend Die allen naar Ronceval kwamen met groot gedruis Marcelijs de koning liet toen gelijk 20 Al zijn Saraceense tamboerijnen slaan De heidenen hieven op hun Mohammed Omdat zij zich waande beter te gaan En ze aanbaden hem allemaal Gelijk wij doen God, onze vader 25 Ten eerste toen ze vernamen Dat ze tot de Fransen kwamen Reden ze met blijde gedachten Alzo gauw als ze rijden mochten De konings neef kwam gelijk voort 30 En bracht in zijn hand Een stok zeer rijk vol hovaardij Als een die vechten begeerde Al lachende sprak hij; Koning, edele heer Hoort naar mij door uw eer. 35 Ik heb u gediend menige dag Met al hetgeen dat ik doen kon Daar zal menigeen toezien Daar deze strijd zal geschieden En we hadden het alzo verstaan Dat wij ze allen zullen verslaan En menige strijd met u begonnen. En menige kamp met u gewonnen Een gift bid ik u gelijk 40 Dat is om de doodslag van Roelant Ik zal hem verslaan met mijn zwaard Dat beloof ik u koning van hoge waarde Hoort naar mij heer Marcelijs al zonder twijfel Die felle christenen zullen wij weerstaan 45 Ik maak u edele geweldige heer van Spanje En Karel verdrijven met grote overlast En maken u heer van geheel christenrijk Gelooft me dus waarachtig. Ik maak u vrij van deze strijd 50 Dat ge binnen uw tijd Nimmermeer een dag leeft Dat ge Karel enige accijns geeft’. De koning Marcelijs, dat is waar Gaf hem die gift daar 55 Met zijn handschoen te die tijd Dus was zijn neef vrolijk en blijde. ‘Beminde oom,’ sprak hij, ‘Lieve heer Mij heb je gedaan grote eer Dat ge me dit hebt gegeven 60 Ik zal het u bedanken al mijn leven Nu bid ik u noch heer dappere koning. Om twaalf van uw mannen gelijk Zodat ik u immermeer moet bedanken Om te vechten tegen twaalf Franken,’ Toen gelijk zo antwoordde Franseroen (Chr. Falsaron) toen hij dat hoorde. Die ook een neef van de koning was ‘Oom, zei hij, ‘ik volg hem in dat Ik en hij wij zullen in de christenen varen 70 Dat willen wij niet ontberen Menig man zal wel aanzien Daar deze strijd zal geschieden Toen sprak Borsabel de koning Dat was een waar ding ԉk wil er immer een van zijn.’ Toen sprak die boze Barbariin Hij was groot en sterk Hij won er niet om100 mark En het goed dat (.......) van Had of ooit won Toen sprak dar noch Cursael (Chr. Corsablis) de Sarrazijn ‘Als dat hij daar een van wilde zijn. 75 Hij wilde ook met een van de 12 strijden Op de Franse christen partijen.’ En reedt de koning neven ter zijden ‘Onze wil; zei hij, ‘zal nu voortgaan 80 Heer koning twijfel daar niet aan, zonder twijfel Mohammed is beter dat is dus zeker. Dan de christenen gekruisigde God is Ziet hier mijn lange grote zwaard Dat ik lief heb en waard 85 Ik zal het noch tegen Duerendale laten klinken Of Roelant zal me in de aarde ontkomen. De Fransen zijn allen verloren Ja, komen ze ons in het veld tevoren.’ Toen sprak Astromarijs (Estramariz) met die 90 Hij was ook een felle dappere heiden Daar ik u hiervan vertel En Astromoch (Chr. Esturganz) zijn gezel Verraders waren ze kwaad en fel. Aldus waren ze erg goed beproefd 95 Tot de koning dat ze spraken. En vermeten zich hoge zaken. Dat ze Olivier en Roelant Zouden doodslaan met hun zwaarden. En al de ander gelijken mede 100 Wat van hen was een domme reden En ze zouden met hun zwaarden Bloederig maken de groene aarde Geheel met het christenen bloed Dat spraken ze met hoog gemoed 105 Noch een andere ridder wijd bekend Esloer van Brigale sprak zijn rede ‘Ik wil er immer een van zijn mede,’ Kwam ook voortgelopen gelijk Tarters (Chr. Chernuble) heette hij, dat was waar. Tot de aarde geheel zwart sloeg hem zijn haar Hij begon zich zeer te vermeten 110 Dus wilde hij zichzelf niet vergeten. Hij zou Roelant en Olivier met zijn zwaard Beide laten bezoeken de groene aarde Een ridder wel ver bekend. Kwam ook gelijk voortgelopen 115 Margarijs (Chr. Margariz) heette hij die edele. Die heer was van Sabelye Hij was een mooie dappere heiden En een volmaakte ridder in het strijden Door zijn grote uitnemende schoonheid 120 Beminden hem de vrouwen gereed Hij sprak zo luid als hij wilde En vermat hem zeer dat hij zou Roelant en Olivier slaan. Dat ze de dood niet zouden ontgaan. 125 Hij sprak, ‘het is nu zo ver gebracht Dat de meeste van Karels gelijken zijn verkocht. Ik waan dat hun leven kort zal duren En doet dat niet slecht avontuur. Koning Karel met zijn grauwe baard 130 Verliest heden de bloem van de Franse aarde Dus hij er slacht van mag herstellen Want hij van Roelant noch van al dezen. Geen gevechten meer zal maken Of ons ook meer doen enig ongeval 135 En eer een jaar zeker Zo zullen wij winnen geheel christenrijk En zullen noch naar ons advies Mogen liggen in Frankrijk te Parijs.’ Koning Marcelijs die wrede heiden 140 Bedankte hem zeer van die Hector van Brigale sprak ook zijn reden. Als een Sarrazein vol onedelheid Hij liep sneller te voet Dan enig Spaans paard doet 145 Voor de koning kwam hij gelijk En sprak zodat men het mocht verstaan ‘Vind ik Roelant in Ronceval Zo was het me zeer te gemoed Ik zal hem slaan met mijn zwaard Of het blijft tegen mijn wil.’ Noch een admiraal van Bouwaengien Er leefde geen fellere in heel Spanje. Hij begon hem zeer te vermeten Dat hij in Ronceval zou laten weten 155 Zijn teken en ook zijn kracht En wat hij hem te doen had geacht Hi had wel tweehonderd mannen Die allen onder hem waren in zijn gezelschap Hij vermat zich de edele graaf Roelant. 160 Zeer te slaan met zijn zwaard. En al de anderen gelijken mede Dat was van hem een grote schande Toen sprak Torgijs (Chr. Turgis) van Torteloose Een machtig felle en boze graaf 165 Het wordt de christen wel duidelijk Dat wij hier gekomen zijn Hij reedt naar de koning zijn zijde En troostte hem om blij te wezen. ‘Hij zei, ‘verheugt u heer, zonder twijfel 170 Het moet hier geheel naar onze wil gaan.’ Toen ze allen de woorden gezegd hadden Zo waren de Saracenen geheel gereed Om te vechten met koene gedachten En reden voort met kracht. 175 Zo ver totdat ze vernamen De Fransen die tot hen kwamen Ze ontboden hun grote standaarden Witte, grauwe, gouden, blauwe en rood De zon scheen mooi en helder 180 En blonk sierlijk in het Saracenen leger Erg rijk Van het kostbare goud en zilver Ze bliezen trompetten, bazuinen en sloegen tamboerijnen Omdat ze dapperder zouden schijnen. 185 Groot geluid kwam daarvan. Ze deden het om prijs en lof. De christenen hoorden dat geschal En zagen de Saracenen komen overal. Toen sprak die wijze ridder Olivier ‘O Roelant gezel ik denk ons hier Van de Saracenen strijd zal komen Zo me lijkt want ik heb ze vernomen.’ Toen sprak de graaf Roelant ‘Dat gunt ons God en Sint Amant 195 Want wij zijn God niet anderszins schuldig Dan een goede gedachte en gepeins En altijd te staan waardig in zijn dienst Wij behoeven zeker niet bang te zijn Want dienen wij hier getrouw onze heer 200 Ons loon duurt hierboven immermeer.’ ‘O graaf Roelant, edele fiere prins Wij hebben noch zeer weinig menigte hier O Roelant mijn liefste uitverkoren gezel Waarom blaas je niet uw horen 205 Zo mag ons Karel te hul komen Als hij de horen heeft vernomen.’ Toen sprak die overmoedige Roelant tot Olivier ‘Ik blaas noch heden de horen niet hier. Want deed ik het vanwege angst Frankrijk de schande 210 Zo wrocht ik zeer onverstandig Gezel, we zullen nu in Gods dienst staan En op deze heidenen grote slagen slaan Zo heerlijk beproeven in Ronceval 215 En Gods lijden zo heerlijk wreken Dat men eeuwig daarvan zal spreken,’ Toen sprak de voorzienige ridder Olivier. ‘Wij hebben toch zo weinig menigte hier Ik bid u nu blaast uw horen 220 Op dat Karel die hoog geboren Ons mag te hulp komen Als hij uw horen heeft vernomen.’ Toen sprak andermaal de graaf Roelant. ԇezel, ik krijg er nimmermeer schande van. 225 Want het was een bedrieglijk ding. Dat ik zo liet komen de koning. Dat het mijn vijanden niet wisten Zij zouden me aantijgen valse listen. Zo wanneer dat ze hadden vernomen 230 Da het me van bangheid was gekomen Eerder wil ik vechten, lieve waarde gezel Met Duerendale mijn zwaard En de Saracenen komst hen laten berouwen Dat mag je me wel toe vertrouwen. Dat zij hier ooit gekomen zijn Ja, behoudt God mijn leven Veel liever zo wil ik fatsoenlijk sterven Dan door mij Frankrijk schande kreeg.’ Toen sprak tot Roelant die wijze Olivier 240 ‘Ik neem die schande alleen op mij hier Begrijp me goed van ons allen tevoren Wilde ge nu blazen uw horen.’ ‘Vertrouw,’ sprak Roelant,’ neen ik niet Dat wil God niet dat het geschiedt 245 Dat het lieve christenrijk door mij Zijn eer verliest, het is alzo edel Laat ons allen heden peinzen om de eer En dat de koning, onze heer, Ons om onze slagen zal beminnen. 250 Ook zullen wij Gods hemelrijk winnen.’ Roelant was van zijn lijf zeer goed Olivier behulpzaam en verstandig Hen beiden mocht niemand bang maken Zo wanneer dat ze gewapend waren 255 Noch sprak die wijze ridder Olivier ‘O Roelant, ge mag nu merken hier Menig volk en goed aanzien Zij komen en willen niet vlieden En gij helaas weigert me nu, Roelant 260 Hier te blazen de horen Deed je het en kwam te hulp de koning En met hem menige edele christen Merk nu en neem waar Wij hebben hier een kleine schaar. 265 Maar God mag meer dan al dat leger Dat is een mooi verweer. Wij willen ons duur verkopen.’ Sprak Olivier die fiere ridder Opdat men van ons gewaagt 270 Van nu tot in doemsdag.’ Toen sprak die moedige graaf Roelant ‘Olivier dat is zo bekend, God zal ons helpen Wij zullen hier veld en strijd behouden.’ 275 Toen spraken zij allen tezamen De edele christenen die daarbij kwamen. Tot Roelant en zeiden Dat ze veel liever daar op de heide Verslagen dood zouden blijven 280 Eer ze zich vandaar lieten verdrijven. Roelant en zijn gezel Olivier Zij waren beide fier van hart Zij begonnen hen te doen in scharen Allen die daar bij hen beiden waren. 285 De deugdzame bisschop gaf de raad Het was recht want zijn daad Was goed en loffelijk En de vijanden vreselijk. Hij reedt van schaar tot schaar. 290 Hij wilde ze met God beschermen Hij deed daar een mooie preek En zei hen wat ze zouden doen ‘Ge ziet wel, ‘sprak hij, ‘hoe het geschapen is Als dat wij allen vechten zeker 295 Iedereen peinst om de eer En om God ons aller heer. Hij zal ons wel redden Blijven wij dood wij zijn behouden. God gedoogde toch die grote pijn 300 En ontving voor ons allen de bittere dood. Zo wie dat bedenkt in deze dag En slaat grote sterke slagen Mag wel hoog sterven Want hij zal Gods hemelrijk verwerven 305 Nu laat ons bidden God genade. Opdat hij ons wij bijstaan. Als heden op deze dag Want hij alle dingen vermag De bisschop gaf hem de zegen allen tezamen 310 En beval ze God, de hemelse vader. Geen andere penitentie gaf hij hun daar Dat zeg ik u voor waar Olivier en Roelant Zij hadden daar de voorhand 315 En trokken voort met hun scharen Als diegene die onverschrokken waren Roelant ‘ s paard heette Volentijf. Er was nooit man noch wijf Die ooit beter paard zag 320 Dan dat er was op die dag. Zijn wapens stonden hem fatsoenlijk Als een dappere ridder gelijke Die edele graaf Roelant. Voerde een witte vaan in zijn hand 325 Die zeer lang was en breed. Sierlijk reed hij daarmee En zijn trouwe gezel Olivier Die koen was en fier Kwam kostbaar openbaar gereden. 330 Aller voorste in de schaar De christenridders kwamen achter Die zeer node enige schande Over hen lieden zouden hebben laten gaan Zij hadden het koen weerstaan 335 Roelant sprak al toen De edelen christenen mannelijk toe En vermaande ze van schaar tot schaar ‘Dat ze zich niet bang zouden maken Maar dapper de Saracenen bevechten. 340 En met scherpe lansen ridderlijk berechten Laat ons zacht henen rijden gelijk En onze paarden met sporen slaan Die heden geen ridder zal zijn Hij verliest heden mijn hulp. 345 En het loon van onze heer Nu peinst elk om de eer Die hier sterft hij vaart in hemelrijk En wordt Gods engel gelijk.’ Aldus reden ze voet voor voet 350 Totdat ze kwamen in de ontmoeting van de Saracenen Toen Roelant dit had gezegd Kwam daar een bode aangereden Gereden die hem zei dat hij daar op de heide 355 Hen twaalf wilde bevechten Tegen twaalf dapperste Karels knechten. En dat er zich niemand aan geen zijde Zich onderwond van de strijd Roelant die sprak zeker 360 ‘Wij beloven het allen blijde te houden.’ De graaf Roelant en zijn gezellen Reden mannelijk tegen de Saracenen Toen kwam de neef van de koning voort En sprak zijn overmoedige woorden. 365 Tot de christenen en zei Dat hij hen veel leed Beraden had die ze daar lieten. Want hun leven was toch niets. Toen dat hoorde die ridder Roelant 370 Stak hij met sporen gelijk zijn paard Toen koos elk de zijne Daar begonnen zorgen en pijn En Roelant richtte hem, God weet. Op diegene die had gezegd 375 Die spijtige hovaardige woorden En hij raakte hem alzo goed Dat hij hem reed door het schild In het lijf alzo ver als hij wilde Dat hem de speer door de buik woedde. 380 En hem zijn rode bloed Van de steek uit het lijf sprong. Dus wisten hem de Saracenen hem weinig dank Want Roelant velde hem met grote onwaarde Van het paard op de aarde 385 Zodat hij nooit meer een woord sprak Toen sprak de graaf Roelant Nu ga in de duivelen hand. Ge loog vals tegen mijn heer En sprak van hem schande en oneer 390 Als dat hij ons hier zorgelijk Had gelaten in dit aardrijk Hij sprak voort als een edele man Nu helpt ons God in Sint Johannes Edel christen Fransen nu slaat 395 Want het u hier nu te doen staat Hier heeft het er een met de dood bekocht Die tegen God had gewrocht Wij hebben recht en zij onrecht God zal het scheiden, koen vecht |
|
400 Die grote sarazijnsche hertoghe franseroen Ten leefde gheen wreeder sarragoen Hi hadde den rouwe groot Dat hi sinen neue sach ligghen doot Waerom dat hi hem verrechtede schier 405 Op den voersienighen ridder oliuier Hi was een sarazijn wel gheacht Ende een man van groter cracht Seer luyde riep hi sijn teykijn Ende seyde dat hi ghewroken soude sijn 410 Maer hem gheuiel die crancke auontuere Want oliuier stack hem den helsberch duere. Soe dat hi doot viel ter aerden neder Ende en conde niet op ghestaen weder Doen sprack die ridder oliuier 415 Wij achten seer cleyne v dreyghen hier God sal onser hope ick ghewouden. Dat wij van desen strijt victorie sullen behouden Edel kersten riep oliuier vecht nv met sinnen Wij sullen hier dit velt ghewinnen 420 Coursabel die wreede sarazijnsche coninck Dat is een waerachtich dinck Hi was van barbarien gheboren Hi quam met hooghen moede ghereden voren. [333] Roepende luyde totten sarasinen 425 Ghi heeren met hoe luttel pinen Moghen wij nv desen strijt doeruechten. Teghen dest snoode kersten knechten Want dese arme fransche kattiuen Moeten hier alle doot verslagen bliuen 430 Oft si sullen ons doer die aerde ontulien Dwelck hem qualiken mach gheschien. Dit hoorde die fransche bisscop vol duechden fijn Dit woert toernde hem int herte sijn Hi liet sijn peert met sporen vlieghen 435 Als een die gode niet en wilde bedrieghen Hi diende hem ghetrouwelijcke Want hi doerstack dien coninck seer vreeselijcke. Oft hi woude oft niet en woude Dat hi doot ter aerden viel op die moude 440 Hi sprack vileyn vuyl stinckende paijen Ghi seyt dat wij souden vlijen Ghi loghet wij en hebbens gheen gheere Wij sijn noch rustich in die weere. Ende v vuyle honden willen wij slaen 445 Ghi en sult ons so noch niet ontgaen Die edel bisschop riep luyde monioye Den fellen heyden te vernoye Dies verhouden hem die kersten vrancken Ende vochten datmense eewelijck mocht bedancken 450 Die wel ghemoede ridder eggherijn Ghebenedijt so moet hi van gode sijn Hi stack malprise van brigale Dat seghe ick v in waerachtighe tale. Doer dan schilt eer dat die lancie brack 455 Des soe hadde hi groot onghemack Want hi doot ter aerden voer hem allen Vanden peerde neder quam gheuallen. Die vrome edel hertoghe sampsoen Hoort nv wat vromer feyten hi sal doen [335] 460 Den fellen sarasijn ancroyse reedt hi aen So ruterlijc dat hi der doot niet en mocht ontgaen Hi stack in stucken sinen schilt Dat hi niet meer te gader en hilt Ende sloech hem ter aerden neder 465 Dat hi daer na noyt op en stont weder. Daer na so qam anser die wijse Ende verrechte hem op torgijse Die welcke een heere was van torteloose Hi dede hem groote noose 470 Want hi hem therte doerstack met eenen spriete Dat hi die doot moeste ghenieten Inghel van gascoengien quam voren Die van bordeeus was gheboren. Den fellen astromarijs van panthiere 475 Reedt hi aen al sonder vieren Bider borste dat hij hem doerstack Dat hi daer na niet en sprack Straelberrengier was gheworden te voet Want daer hi eerst dede sijn ghemoet 480 Wert hem sijn peert doersteken Dat soude hi gaerne wreken Hi stack den ouden astromarijs doer den lichaem So dat hi noyt en ghenas van dier mesquaem ALs dat was gheleden 485 Quam margarijs ouer ghereden Hi hadde gheraemt in sijn bestier Ende ghemerct op den ridder oliuier Hi stack hem met grooter crachte Ende met soe fellen ghedachte 490 Soe dat hi hem schoerde een gat wide Doer den halsberch op deen side Soe datter doer liep sinen spriet Nochtans soe en quetste hi hem niet Soe dat hi daer niemande mede en wrack. 495 Want sinen spriet in twee stucken brack Doen so reedt hi ouer eer si schieden [337] Ende blies om sine lieden. Want hi hadde voer sijn leuen ducht Ende begonste te peysen om die vlucht 500 Want alle sijn ghesellen waren int bloet versmoort Hier soe quam alle theyr voort Ende het ghinc met alder macht te samen Het ghinck daer ter scaden ende vramen Sij en mochten niet sijn ghetelt 505 Alle die daer waren int sant gheuelt. Die edel kerstenen en wilden niet wijcken Sij sloeghen slaghen vreesselijcken Soe dat den sarasinen schee Dat haer sweerden sneden yser ende been. 510 Ende doen hadde die vrome rolant Sijn sweert aldore in sijn hant Metten welcken hi die moort wrochte Dat menich sarasijn metter doot becochte Toch noch hadde hi gheuochten metten spriete 515 So dat menighen sarazijn mocht verdrieten. Want wien hij daer mede stack Ontfinck van hem der doot onghemack Turzabelin quam daer in sijn ghemoet Luttel halp hem helm oft hoet. 520 Want hi sloech hem vanden hoofde dat si v kont So dat het sweert totten orsse wederstont Rolant reedt seer verbolghen in die storme Hi hadde menighen doode vorme Ghemaect met sinen handen 525 Onder die felle gods viande Hi hadde sijn leet seer wel ghewroken Eer hem sijn lancie was ghebroken Noch soe sloech hi den ruese mancheroene Sijn ooghen wt metten trenchoene 530 So dat hi noyt meer en sach in dat ghespanne Onder seuenhondert sijnder mannen Noch sloech hi doot daer by Den fellen torny Die sarasinen hadden groote moort ghewrocht 535 Hetwelck si nv wel hadden becocht [339] Onder die kerstenen / want die sarazijnsche schare Binae daer al ghebleuen ware. So stont den kerstenen te doen haer cracht Want si vochten teynden haerder macht 540 Maer met cloecken sinne verstouten si hem doe Ende spraken elck den anderen toe Wij willen dese scharen wel doerbreken Ende onse ghesellen vromelijck wreken. Die kerstenen riepen doen al te hant Helpet ons oliuier ende rolant DIewreede coninck marcelijs sprack doe Grammelijck sinen lieden toe Ghi schijnt quaet ende fel Maer ghi faelgeert nv dat weet ick wel 550 Rolant ende die ridder oliluier Sijn beyde coene ende fier. Seer wijde vernaemt ende wel gheacht Ende daer toe van grooter cracht Souden wijse heden verwinnen 555 Wij moestent al anders beghinnen. Ick wille dat dese vier scharen Op die kerstenen sullen varen Ende dat si daer af maken kattiuen Ende dat dese ander achte bi mi bliuen 560 Den fellen grandones gaf hi daer. Een gulden teeken dat was waer Doen spraken die edel kersten fransoysen O god almachtich wat groter noosen Ende wat grooter pinen nv hier naect 565 Helpt god die ons heeft ghemaect. Doen sprack die bisschop vol duechden fijn Ghi en dorft niet veruaert sijn Ghi wert huden ghewarichlijcke Alle ghecroont in hemelrijcke. 570 Sij hadden die menichte seer cleene Maer si brachten haer peerden bi eene Ende daden daer een schoon ontmoet Datter menich paijen sijn bloet [341] Storte ter aerden neder 575 Ende noyt op en stonden weder. Doen quam daer voren een sarazijn Van saragoengien ende hiet borijn Hij was stout ende coene alsoe Dat hi doer niemant noyt en vloe 580 Samparduck dat sijn ors hiet Hi stackt met sporen ende reedt besiden siet Vanden fransoysen midts groter omoengye Ende verkoos inghelen van gascoengye Hi en hadde lacen halsberch noch schilt. 585 Die teghen sinen steke weder hilt. Seer vreesseliken dat hi hem doerstack Doen riep hi luyde ende sprack Siet ghi heeren wat ghi doet Dese sijn te verwinnen goet 590 Die edel kerstenen die dit saghen Begonsten inghelen seere te beclaghen. Doen sprack die stoute ridder oliuier God late mi dat wreken hier Hi stack sijn peert met sporen te hant 595 Ende reedt daer hi den seluen vant Hi sloech hem daer metten swaerde In twee stucken ten midden waerde Ende quetste dat ors daer hi op sadt Soe dattet daer na noyt meer en adt 600 Eschabrise affrijcken leerde hi oeck dat spel Hi sloech hem sijn hooft af met moede fel Seuen peerden nam hi soe doende dleuen Die alle haer heeren moesten begheuen Ende doen si bleuen te voet 600 Soe waren si te verwinnen goet ALs dit sijn gheselle rolant vernam Sprack hi mijn gheselle is gram Ende riep luyde monioye om dat Hi hem vertroosten soude te bat. 610 Och edel kerstenen nv vromelijck slaet Wanttet ons allen wel te doene staet. [343] Ick hebber heden soe vele gheuelt Dat si niet en moghen sijn ghetelt Noch so sprack rolant tot oliuier 615 V sweert antecleer heeft seer ghebeten hier. Op die sarasinen op die gods ghenade Twy troct ghijt wt soe spade. Ick en hads gheen moeyte gheselle rolant Soe besich waer ick metter hant 620 Aldaer ick metten trenchoene vacht So dat icker niet en hebbe op gheacht. Oliuier hielt dat sweert in die hant. Dies vermaende hem die graue rolant. Ende dedet daer wel in aenschijne 625 Van walbrunenn die hi in groter pijne Op die schouderen tot optensadel sloech ontwee Ende wonde dat ors dattet nemmermee Man draghen en mochte. Hetwelck rolande int herte dede sochte 630 Doen sprack die edel graue rolant Gheselle hier van sidij bekant Ouer menighe voerledene daghen Van aldusdanighe groote slaghen Dwelck ons nv is een belouelijck dinck 635 Hier om soe bemint v kaerle die coninck Monioye monioye riepen si alle doe Die ander kerstenen ende reden ridderlijck toe Die wijse oliuier ende rolant Vochten met gheweldiger hant. 640 Ende die voernoemde bisschop van daden fijn Dede sijnder wercken wel aen schijn Ontalliken vele bleuender doot. Van den sarasinen in dat conroot Ende die ghenooten van vranckerijcke 645 Verloren daer oeck ghewarichlijcke Goede ridders herde vele. In dien seluen nijt spele. Diemen lacen niet meer en sach Naer dien druckeliken dach 650 Te dien tijde wert in vranckerijcke. Een onweder herde vreesselijcke Ende het begonste recht te ghebaren Als oft die werelt soude veruaren Dat daer niemant en waende langher te leuen 655 Dat aertrijcke begonste te beuen In dien landen ende in dien steden Ick ghelooue oeck dat haer die aerde ontdede Als dit dat ghemeyne volck aensach Seyden si het ware doemsdach 660 Sij hadden alle den anxt seer groot Maer lacen het was om der vangaerden doot Den strijt was sterck ende stranghe Ende hi gheduerde wter maten langhe Daerna begonsten die felle paijene 665 Herde sterckelijc wech te vliene Die vrome ridderen oliuier ende rolant Iaechdense met gheweldigher hant. Ende die bisschop metten ghesellen sijn Dies moet god ghebenedijt sijn. 670 Het moeste den fransoysen saechte doen Dat si so kattiuelijc voer hem henen vloen Want als soe vluchtich is een heer Dan machment verslaen sonder weer Die quade margarijs die ontuloe 675 Want hi was ghesteken soe Dat hijs niet en mocht ghenesen. Het welck hem scade was met desen Quam hi voer marcelijs den coninck Claghende een iammerlijck dinck. 680 Ende hi dede hem daer verstaen Als dat sijn volc vanden kerstenen al tonder was ghe[daen Ay coninck seyde hi edel heere. Ick moet mi verconueren ende te rusten keeren Die kerstenen sijn oeck seer moede. 685 Dat wort v nv wel te goede Vriendelijck badt hi datment hem wrake Daer mede soe liet hi sijn sprake [347] Daer na quam walbrune een wreet paijen Leyde soe moet hem gheschien 690 Hi sat op een peert dat hiet gardemont. Dat wert lacen sampsoene kont Sijn teyken seer luyde dat hi riep Ende metten peerde dat hi hem ouerliep Hi waende hem hebben gheslaghen neder 695 Maer het bleef sampson sloech hem weder. Al vliende so was hi achter ghebleuen Hi hadde gaerne dat lijf ontdreghen. Doen veruolchde hi hem anderwerf Ende sloech sampsoene dat hi sterf 700 Daerna sprack hi een ouermoedich woert Ghi kerstenen ghi blijft hier alle in v bloet versmoort. Dit hoorde die ouer moedighe graue rolant Ende horte sijn peert van hant te hant Hi hadde rouwe wtermaten groot 705 Om dat hi sinen neue soe sach ligghen doot Ende hi sloech walbrunen dat si v kont Dattet sweert totten peerde wederstont Daer na sloech hi noch ambrone Eenen sarazijnschen tyran hooch gheboerne 710 Dat hi den kerstenen niet meer scaden en mocht doen Hem waer beter hadde hi gheuloen Doen seyden die sarasinen te hant. Ons verwondert dat rolant. Noch sulcke slaghen can gheslaen 715 Daer hijt heden so veel heeft ghedaen Die edel graue rolant Antwoerde hemlieden daer op te hant Als dat hijse niet en mochte beminnen Om dat si gode niet en wilden leeren kinnen. 720 Ende dat si niet en leefden na sijn gheboden Want alle dese machte coemt ons van gode Mettien riep hij lude monioye Den fellen sarasinen te vernoye. Daer quamen alle die kerstenen gheloopen toe 725 Dier niet meer en was dan twee hondert doe. Vanden kerstenen dat is warachtich Niet stercker en was alle die vangaerde machtich. Maer nochtans waren si stout ende coene Dwelck hem wel stont te doene 730 Oeck hadden si vernomen wel. Der wreeder sarasinen opstel Dwelck hemlieden aent lijf was bekant Daer roerde elckerlijck sijn hant Dat hem god die almoghende heere 735 Moeste loonen ymmermeere. Oliuier ende die graue rolant Vochten beyde met ghewilligher hant Ende die vrome bisschop van daden fijn Dwelck den heydenen was aenschijn 740 Sij sloeghen daer menighen thooft of Dat deden si om prijs ende lof Doen riepen die ongheuallige sarasinen Helpt mameth ende appollo wter pinen Wij sijn verladen in dese aerde Coninck kaerle met sinen grisen baerde Die heeft romen ghedwonghen Ende alle die valsche tonghen Calabren ende poelgien mede Metter fransoysen manlijchede. 750 Hi heeft oeck nv onder hem almaengien Nv soe wilt hi hebben spaengien Ons is veel beter laten wi ons slaen Dan hem te wesen onderdaen Daer om hout dat velt edel paijen 755 Ons en staet nv hier niet te vlijen Want hadden wij desen rolande doot. Soe waer verwonnen onsen noot Dese bisschop ende dese stercke oliuier Sullen hem vercoopen dier 760 Maer mochten wijse hier verslaen Soe waer kaerls machte seer ghedaen. Dit verhoorde die stoute rolant Die van deser talen verbolgen was te hant Oliuier die bisschop ende die ander kerstenen fijn 765 Deden haer crachte den fellen payenen aen schijo. Ende sloeghen doot in corter wijle Eer datmen ghinge een cleyne mijle. Meer dan twee hondert bi ghetale Vanden alder hoochsten wtdes conincx sale. 770 Rolant ende die voersienighe ridder oliuier Sij waren beyde van herten fier Elck hadde in sijn hant een scherp snijdende sweert Die menich merck waren weert Deene hiet antecleer dat ander duerendale 775 Sij waren ghetempert van finen stale Niemant en mochtse wederstaen. Die sij daer mede conden gheslaen Rolant die graue hooghe van moede. Was seer besprenget metten sarazijnschen bloede. 780 Dit siende oliuier sprack al te hant O god almachtich wat ridder is Roelant Ick wane men sijns ghelike niet vinden en mochte Al waert datmen alle die werelt doersochte Och wat gheselschap van ons beyden Sal cortelinghe lacen moeten scheyden 785 Coninck kaerle onse heere Verliest nv ymmermeere Dat weet ick wel ghewarichlijcke Dwelck hi beclagen mach, ende alle kerstenrijcke God gonne ons dat elck goet man. 790 Die gode bemint ende dienen can Voer ons bidde dat wij hemelrijcke Moghen ghewinnen eewichlijcke Doen stack hi met sporen sijn peert te hant Ende quam daer te hulpen den graue rolant. 795 In dien grooten noot daer hi in was God moet hem loonen das Ende alsoe gheringhe als si vernamen [353] Dat si daer bi malcanderen quamen. Elckerlijck daer den anderen badt |
400 De grote Saraceense hertog Franseroen Er leefde geen wredere Saraceen Hij had grote rouw Dat hij zijn neef dood zag liggen Waarom dat hij zich snel richtte 405 Op de voorzienige ridder Olivier Hij was een goed geachte Sarazijn En een man van grote kracht Zeer luid riep hij zijn teken En zei dat hij gewroken zou zijn 410 Maar hem gebeurde het zwakke avontuur Want Olivier stak hem het harnas door. Zodat hij dood ter aarde neer viel En kon niet weer opstaan Toen sprak die ridder Olivier 415 Wij achten zeer weinig uw dreigen hier God onze hoop zal wel helpen. Dat wij van deze strijd victorie zullen behouden ‘Edele christenen,’ riep Olivier, ‘vecht nu met zin Wij zullen hier dit veld winnen.’ 420 Coursabel, de wrede Saraceense koning Dat is een waar ding Hij was van Barbarijen geboren Hij kwam met hoog gemoed voorgereden. Riep luid tot de Saracenen 425 ԇij heren met hoe weinig moeite Mogen wij nu deze strijd doorvechten. Tegen deze snode christen knechten Want deze arme Franse ellendige Moeten hier allen dood verslagen blijven 430 Of ze zullen ons door de aarde ontkomen Wat hem kwalijk mag geschieden. Dit hoorde die Franse bisschop vol fijne deugden Dit vertoornde hem in zijn hart Hij liet zijn paard met sporen vliegen 435 Als een die God niet wilde bedriegen Hij diende hem getrouw Want hij doorstak die koning zeer vreselijk. Of hij wilde of niet wilde Zodat hij dood ter aarde viel op de modder 440 Hij sprak, ‘Boze vuilen stinkende heiden Ge zei dat we zouden vlieden Ge loog, wij hebben geen verlangen Wij zijn noch rustig in het verweer. En u vuile honden willen wij slaan 445 Ge zal ons zo noch niet ontgaan Die edele bisschop riep luid ‘Monioye.’ De felle heidenen te verdrieten Dus verstoutten zich de christen Franken En vochten zodat men ze eeuwig mag bedanken 450 Die goed gemoede ridder Eggherijn Gezegend moet hij van God zijn Hij stak Malprise (Chr. Malprimis) van Brigale Dat zeg ik u in ware taal. Door het schild eer de lans brak 455 Dus zo had hij groot ongemak Want hij viel dood ter aarde voor hen allen Van het paard neer kwam gevallen. De dappere edele hertog Sampsoen Hoort nu wat dappere feiten hij zal doen 460 De felle Saraceen Ancroyse (Chr. Almaur) reed hij aan Zo ruiterlijk zodat hij de dood niet mocht ontgaan Hij stak in stukken zijn schild Zodat het niet meer tezamen hield En sloeg hem ter aarde neer 465 Zodat hij daarna nooit meer op stond. Daarna zo kwam Anser de wijze En richtte zich op Torgijs Die een heer was van Torteloose Hij deed hem groot nadeel 470 Want hij stak hem het hart door met een spies Zodat hij de dood moest genieten Inghel van Gascogne kwam voren Die van Bordeaux was geboren. De felle Astromarijs van Panthiere 475 Reed hij aan al zonder sparen Bij de borst dat hij hem doorstak Zodat hij daarna niet meer sprak Straelberrengier was geworden te voet Want daar hij zijn eerste ontmoeting deed 480 Werd hem zijn paard doorstoken Dat zou hij graag wreken Hij stak de ouden Astromarijs door het lichaam Zodat hij nooit genas van dat miskwam Toen dat was gedaan 485 Kwam Margarijs overgereden Hij had beraamd in zijn bestuur En gelet op de ridder Olivier Hij stak hem met grote kracht En met zo’n felle gedachte 490 Zodat hij hem een wijd gat scheurde Door het harnas op de ene zijde Zodat erdoor liep zijn spies Nochtans zo kwetste hij hem niet Zodat hij daar niemand mee wraakte. 495 Want zijn spies in twee stukken brak Toen reed hij over eer ze scheiden En blies om zijn lieden. Want hij had voor zijn leven vrees En begon te peinzen om de vlucht 500 Want al zijn gezellen waren in het bloed versmoord Hier zo kwam het hele leger voort En het ging met alle macht tezamen Het ging daar te schade en te baten Zij mochten niet geteld worden 505 Allen die daar in het zand waren geveld. De edele christenen wilden niet wijken Zij sloegen vreselijke slagen Zodat het de Saracenen scheen Dat hun zwaarden sneden ijzer en been. 510 En toen had de dappere Roelant Zijn zwaard altijd in zijn hand Waarmee hij de moord wrocht Dat menige Sarrazin met de dood bekocht Toch noch had hij gevochten met de spies 515 Zodat het menige Sarazijn mocht verdrieten. Want wie hij daarmee stak Ontving van hem het doods ongemak Turzabelin kwam daar in zijn ontmoeting Weinig hielp hem helm of hoed, 520 Want hij sloeg het hem van het hoofd, Dat is u bekend Zodat het zwaard tot het paard weerstond Roelant reedt zeer verbolgen in die storm Hij had menige dode vormen Gemaakt met zijn handen 525 Onder de felle Gods vijanden Hij had zijn leed zeer goed gewroken Eer hem zijn lans was gebroken Noch zo sloeg hij de reus Mancheroene (Chr. Malsarun) Zijn ogen uit met het stuk van het wapen 530 Zodat hij nooit meer zag in dat gezelschap Onder zevenhonderd van zijn mannen Noch sloeg hij dood daar bij het felle toernooi De Saracenen hadden grote moord gewrocht 535 Wat ze nu goed hadden bekocht Onder de christenen want de Saraceense schaar Bijna geheel daar gebleven was. Zo stond de christenen te doen hun kracht Want ze vochten tot het einde van hun macht 540 Maar met kloeke zin verstouten ze zich toen En spraken elk de anderen toe Wij willen deze scharen wel doorbreken En onze gezellen dapper wreken. De christenen riepen toen alle gelijk ‘Help ons Olivier en Roelant.’ De wrede koning Marcelijs sprak toen Grimmig zijn lieden toe ‘Ge schijnt kwaad en fel Maar ge faalt nu dat weet ik wel 550 Roelant en de ridder Olivier Zijn beide koen en fier. Zeer wijd genoemd en goed geacht En daartoe van grote kracht Zouden wij ze heden overwinnen 555 Wij moesten het geheel anders beginnen. Ik wil dat deze vier scharen Op de christenen zullen varen En dat ze daar ellendige van maken En dat deze ander acht bij mij blijven.’ 560 De felle Grandones gaf hij daar. Een gouden teken, dat was waar Toen spraken de edele christenen Fransen O God almachtig, wat grote schade En wat grote pijnen nu hier naakt 565 Help God die ons heeft gemaakt. Toen sprak de bisschop vol fijne deugden Ge behoeft niet bang te zijn Ge wordt heden zeker Allen gekroond in hemelrijk. 570 Zij hadden de menigte zeer klein Maar ze brachten hun paarden bijeen En deden daar een mooie ontmoeting Zodat er menige heiden zijn bloed Stortte ter aarde neder 575 En nooit weer opstond. Toen kwam daar voor een Sarazijn Van Zaragoza en heette Borijn (Chr. Climborins) Hij was dapper en koen alzo Dat hij voor niemand vloog 580 Samparduck (Chr. Barnamusche) dat zijn paard heette Hij stak het met sporen en reed iets bezijden Van de Fransen mits het grote volk En verkoos Englerus van Gascogne Hij had helaas harnas noch schild. 585 Die tegen zijn steek weerhield. Zeer vreselijks dat hij hem doorstak Toen riep hij luid en sprak Ԛiet, gij heren wat ge doet Deze zijn goed te overwinnenՠ 590 De edele christenen die dit zagen Begonnen Englerus zeer te beklagen. Toen sprak de dappere ridder Olivier God laat me dat hier wreken Hij stak zijn paard gelijk met sporen 595 En reed daar hij diegene vond Hij sloeg hem daar met het zwaard In twee stukken te midden waart En kwetste dat paard daar hij op zat Zodat het daarna nooit meer at 600 Eschabrise (Chr. Escababi) Afrika leerde hij ook dat spel Hij sloeg het zijn hoofd af met fel gemoed Zeven paarden nam hij zo doende het leven Die allen hun heren moesten begeven En toen ze bleven te voet 600 Zo waren ze goed te overwinnen Toen dit zijn gezel Roelant vernam Sprak hij, ‘mijn gezel is gram.’ En riep luid ‘Monioye’, omdat Hij hem beter zou vertroosten. 610 ‘Och edele christen nu sla dapper Wan het ons allen wel te doen staat. Ik heb er heden zoveel geveld Dat ze niet geteld mogen worden.’ Nog zo sprak Roelant tot Olivier 615 ԕw zwaard Antecleer heeft zeer gebeten hier. Op de Saracenen op de Gods genade Waarom trok je het zo laat uit’. ‘Ik had geen moeite, gezel Roelant Zo bezig was ik met de hand 620 Aldaar ik met het stuk van de spies vocht Zodat ik er niet op geacht heb.’ Olivier hield dat zwaard in de hand. Dus vermaande hem de graaf Roelant. En deed het daar zichtbaar goed 625 Van Walbrune die hij in grote pijn Op de schouders tot op het zadel stuk sloeg En verwondde dat paard zodat het nimmermeer Man dragen mocht. Wat Roelant in het hart liet verzachten 630 Toen sprak de edele graaf Roelant ҇ezel, hiervan ben je bekend Over menige voorleden dagen Van al dusdanige grote slagen Wat ons nu loffelijk ding is 635 Hierom zo bemint Karel de koning u’. ‘Monioye, monioye’ riepen ze allen toen De andere christenen reden ridderlijk toe De wijze Olivier en Roelant Vochten met geweldige hand. 640 En die voernoemde bisschop van daden fijn Deed zijn werken goed blijkbaar Ontelbaar veel bleven er dood. Van de Saracenen in die groep En de gelijke van Frankrijk 645 Verloren daar ook gewaar Goede ridders erg veel. In datzelfde gevecht. Die men helaas niet meer zag Na die kommervolle dag 650 Te die tijd werd in Frankrijk. Een onweer erg vreselijk En het begon recht te gebaren Alsof de wereld zou verschrikken Zodat daar niemand langer waande te leven 655 Dat aardrijk begon te beven In die landen en in die steden Ik geloof ook dat de aarde zich opende Toen dit het gewone volk zag Zeiden ze het was doemsdag 660 Zij hadden allen de angst zeer groot Maar helaas, het was de voorhoede van de dood De strijd was sterk en stevig En het duurde uitermate lang Daarna begonnen die felle heidenen 665 Erg sterk weg te vlieden De dappere ridders Olivier en Roelant Joegen ze met geweldige hand. En de bisschop met zijn gezellen Dus moet God gezegend zijn. 670 Het moest de Fransen verzachten toen Dat ze zo ellendig voor hen heen vlogen Want alzo vluchtig is een leger Dan mag ment het verslaan zonder verweer De kwade Margarijs die ontkwam 675 Want hij was zo gestoken Dat hij er niet van mocht genezen. Wat hem schade was met deze Kwam hij voor koning Marcelijs Klagen een jammerlijk ding. 680 En hij liet hem daar verstaan Als dat zijn volk van de christen geheel ten onder was gedaan ‘Aai koning, zei hij, ԥdele heer. Ik moet me herstellen en tot rust keren De christen zijn ook zeer moede. 685 Dat komt u nu wel te goede Vriendelijk bad hij dat men het hem wraakte.’ Daarmee zo liet hij zijn woorden Daarna kwam Walbrune (Chr. Justin) een wrede heiden Leed zo moet hem geschieden 690 Hij zal op een paard dat heette Gardemont (Chr. Gramimund). Dat werd helaas Sampsoen bekend Zijn teken riep hij zeer luid En met het paard dat hij hem overliep Hij waande hem te hebben neergeslagen 695 Maar het bleef, Sampsoen sloeg hem weer. Al vliedende zo was hij achtergebleven Hij was graag met het lijf ontkomen. Toen achtervolgde hij hem andermaal En sloeg Sampsoen zodat hij stierf 700 Daarna sprak hij overmoedige woorden ‘Gij christenen ge blijft hier allen in uw bloed versmoort.’ Dit hoorde’.de overmoedige graaf Roelant En hortte zijn paard van hand tot hand Hij had uitermate grote rouw 705 Omdat hij zijn neef zo dood zag liggen En hij sloeg Walbrune, dat is u bekend Zodat het zwaard tot het paard weerstond Daarna sloeg hij noch Ambrone Een Saraceense tiran hoog geboren 710 Dat hij de christen niet meer schade mocht doen Hem was het beter was hij gevlogen Toen zeiden de Saracenen gelijk. ‘Ons verwondert dat Roelant. Noch zulke slagen kan slaan 715 Daar hij het heden zoveel heeft gedaan.’ De edele graaf Roelant Antwoordde hen lieden daarop gelijk ‘Als dat hij ze niet mocht beminnen Omdat ze God niet wilden leren kennen. 720 En dat ze niet leefden nar zijn geboden Want al deze macht komt ons van God.’ Meteen riep hij luid ‘Monioye.’ De felle Saracenen te verdrieten. Daar kwamen alle christen toe gelopen 725 Die er toen niet meer waren dan tweehonderd. Van de christenen, dat is waar Niet sterker was de hele voorhoede machtig. Maar nochtans waren ze dapper en koen Wat het stond hen wel te doen 730 Ook hadden ze wel vernomen. De wrede Saracenen opstel Wat hen lieden aan het lijf was bekend Daar roerde elk zijn hand Dat hem God de almogende heer 735 Moest belonen immermeer. Olivier en de graaf Roelant Vochten beide met gewillige hand En die dappere bisschop van daden fijn Wat de heidenen was duidelijk 740 Zij sloegen daar menigeen het hoofd af Dat deden ze om prijs en lof Toen riepen de ongelukkige Saracenen ‘Help Mohammed en Apollo uit de pijnen Wij zijn verladen in deze aarde Koning Karel met zijn grijze baard Die heeft Rome bedwongen En al die valse tongen Calabrië en Pouglie (Puglia) mede Met de Franse mannelijkheid. 750 Hij heeft ook nu onder hem Duitsland Nu zo wil hij hebben Spanje Ons is veel beter laten we ons slaan Dan hem te wezen onderdaan Daarom hou dat veld edele heiden 755 Ons staat nu hier niet te vlieden Want hadden wij deze Roelant dood. Dan was overwonnen onze nood Deze bisschop en deze sterke Olivier Zullen zich duur verkopen 760 Maar mochten wij ze hier verslaan Zo was Karels macht zeer gedaanծ Dit hoorde die dappere Roelant Die van deze woorden gelijk verbolgen was Olivier, de bisschop en de andere fijne christenen 765 Deden hun kracht duidelijk aan de felle heidenen. En sloegen dood in korte tijd Eer dat men ging een kleine mijl Meer dan tweehonderd bij getal Van den allerhoogste uit de koningszaal. 770 Roelant en de voorzienige ridder Olivier Zij waren beiden van hart fier Elk had in zijn hand een scherpsnijdend zwaard Die menige mark was waard De ene heette Antecleer en de andere Duerendale 775 Zij waren getemperd van fijn staal Niemand mocht ze weerstaan. Die ze daarmee konden slaan Roelant die graaf hoog van moed. Was zeer besprengd met het Saraceense bloed. 780 Dit zag Olivier en sprak al gelijk ‘O God almachtig, wat ridder is Roelant Ik waan dat men zijn gelijke niet vinden mocht Al was het dat men de hele wereld doorzocht Och wat gezelschap van ons beiden Zal gauw helaas moeten scheiden 785 Koning Karel onze heer Verliest nu immermeer Dat weet ik wel zeker Wat hij beklagen mag en geheel christenrijk God gunt ons dat elke goede man. 790 Die God bemint en dienen kan Voer ons bid dat wij hemelrijk Mogen winnen eeuwig.’ Toen stak hij met sporen gelijk zijn paard En kwam daar te hulp de graaf Roelant. 795 In die grote nood daar hij in was God moet hem dat belonen En alzo gauw ze vernamen Dat ze daar bij elkaar kwamen. Elk daar de andere bad |
|
800 Niet te scheyden tot op die stadt. Sij beloefdent gheerne wat souden si el Mallick gheloofde den anderen wel. Doen mochtmen daer sien Van twee ridderen mandaet gheschien. 805 Die van eenighe ridderen gheschien mochte Die edel bisschop vacht. Met hooghen moede met groter cracht Datmen dies ghelijc niet en mocht vollesten Aldus vertellen ons die gesten 810 Dat sijer versloeghen vijf duysent In vier scharen al metter hant Die vijfste schare wert hem te swaer Dat segghe ick v ouer waer Sij sloeghen so vele der kerstijn 815 Dattet hem onsaechte wert in schijn. Soe datter niet meer dan .xl. en bleuen Die van daer ontdroeghen dat leuen. Die si niet ghedooden en mochten Want si den sarasinen so dier vercochten Haer liden ende haer leuen Eer si daer doot bleuen. DIe edel graue rolant vernam herde schiere Der groter scaden ende riep oliuiere O soete gheselle ende ghetrouwe. 825 Hier is gheschiet groot iammer ende rouwe Dwelck kerstenrijck beclaghen mach Van nv tot den doemsdac Want het is te aensiene iammer groot Van desen die hier dus deerlijck liggen doot. 830 Doen sprack rolant openbare. Ay oft kaerle die keyser nv hier ware. Hi soude ons so heerliken wreken Datmen langhe tijt daer af soude spreken Oliuier gheselle wijs van sinnen 835 Wat willen wij nv beghinnen Hoe mochten wij kaerlen doen verstaen Dattet ons qualiken is vergaen Wat dunct v wil ick nv blasen den olifant Oliuier antwoerde hem te hant 840 Rolant ghi sout dies hebben oneere En ghewaecht dies nemmermeere Want het soude v ghewarichlijcke. Verweten worden van alle vranckerijcke Het soude hem schamen v gheslachte 845 Quaem dese meere in v ghedachte Dat v dien lachter waer gheschiet Als ick v dat badt doen en dedijt niet. Ghi seyt het waer eerst te tijde Alsmen ware in den strijde 850 Bloedich gheworden van der scouderen totter hant Maer lacen rolant nv is karels machte gheschant Ay lieue gheselle sprack die graue rolant Laet mi nv doch blasen den olifant. Ick segt v hier wel te voren 855 Kaerle die keyser salt lichtelijck horen Neen ghi niet bi minen rade / laet varen. Doen ick v badt gaft v onmare Rolant haddijt doen ghedaen Soe waer onsen wille voort ghegaen 860 Maer ick segt v hier te voren Eest dat ghi blaest uwen horen Ende mi noch die fortuyne mach gheschien Dat ick mijnder suster mach sien Ick sweere v dat met eede stijf 865 Nemmermeer en wort si v wijf. Als rolant dese tale vernam Sprack hi / oliuier gheselle sidij gram O rolant ghi hebt ghedaen Dat die heydenen sijn te bouen ghegaen 870 Want te grooten wille van ouermoede Sietmen selden comen te goede Men en sal sottelijck niet beghinnen Te striden / maer wijsselijc ende met sinnen Dese edel ridders moeten hier alle steruen. 875 Bi uwer pruesheyt ende bederuen Kaerle die coninck onse heere Heeft nv verloren ymmermeere. Van ons allen hulpe ende raet Dat heeft ghedaen v groote ouerdaet 880 Hadt ghi minen raet ghenomen Coninck kaerle waer ons te hulpen ghecomen Ende onsen wille waer voort ghegaen Die sarasinen waren tonder ghedaen Ende wij hadden wel in dit pongijs 885 Gheuanghen haren coninck marcelijs O rolant rolant uwe stoutheyt moeten wij becoo[pen Niet dat wij willen ontriden oft ontloopen Hier en heeft dies niemant ghere. Wij willen alle vromelijck in die were. 890 Wij moeten alle lacen die doot verkiesen Vranckerijck sal nv veel verliesen Ende een schoon gheselschap van veel ridders goet Dat heeft ghedaen rolant uwen ouermoet. Die goede bisschop heeft dit ghehoert 895 Van hem beyden het discoordelijck woert. Ter stont hi derwaerts met haesten reedt Want sulcken tale om hooren was hem leedt Ende hi began daer te castien Oliuier den ridder vrije 900 Ende badt hem doer gods eere Dat hi des en vermaende nemmermeere Maer dat hi rolande verdroeghe Ende groote slaghen sloeghe Wij sullen sprack hi onlanghe leuen 905 Dese werelt moeten wij lacen begheuen Och wij moghen wel blidelijck steruen Want wij sullen gods hemelrijck verweruen Ons en helpt dat blasen niet Datter ons eenich goet af gheschiet 910 Oeck eest te spade nv begonnen Want eer wij den keyser hier ghewonnen. Ende alle der edelre kersten cracht Het soude wesen doncker nacht Nochtans meyne ick wel sonder waen 915 Dattetgoet waer ghedaen Want kaerle soude ons te hulpen comen Als hi den horen heeft vernomen Ende hi sal ons so heerliken wreken Datmen daer langhen tijt af sal spreken 920 Ende dat die heydenen niet en sullen keeren Dat sal hi gode ende ons doen ter eeren Hi sal deerliken vinden versleghen Aen heyden aen velden ende aen weghen Ende hi sal ons iammerlijck beclaghen 925 Ende cierlijck ter kercken doen draghen Dat ons wolf noch beeste in gheender stont En verslinde in haren mont [367] Ende beualse gode onsen heere **Het was recht hi hadse lief 935 In sijn herte hadde hi groot meskief Ende doer dat sprack hi ick ben oeck met v Broeders schuldich te steruen nv Och wij hebben kaerlen ghedaen groote eere Ende van veel landen ghemaect heere 940 Maer nv verliest hi hier op desen dach. Een schoon gheselscap / dies hi wel claghen mach Ay kerstenrijck kerstenrijck ghi sijt seer onteruet. Van goeden bescudders ende bederuet Ick soude van rouwe bliuen doot 945 Al en hadde ick anders gheenen noot. Oliuier sprack / in wat scaren willen wij slaen Want ons leuen wort cortelijck ghedaen Wij willen vromelijck bliuen in die weere Ende vromelijck vechten doer gods eere 950 Vlien en willen wij in gheender noot Maer doer cristus ghelooue bliuen doot Den sarasinen sullen wij ons leuende vercoopen Wij en willent ontrijden noch ontloopen Daer was beyde berch ende dal 955 Met dooden ridders bespreyt ouer al Ende die eerde swert / gheworden root van kersten bloe[de Daer was gheuochten met hooghen moede. Daer laghen ghestroyt sweerden ende schilden Van vromen ridders van herten milde 960 Doe toondese rolant fier Sinen gheselle oliuier Och oliuier sprack hi met desen ghesellen. Die hier ligghen ende quellen Sijn wij schuldich te bliuen doot 965 Het welck is recht ende reden groot Sij en wouden ons in gheender noot begheuen Waer om si alle doot sijn ghebleuen O soete vranckerijck sprack rolant Hoe seer sidi nv geschant 970 Al verwoest ende onterft Dat ghi onser hebt ghederft Doen noepte hi sijn peert ende riep monioye. Den fellen sarasinen te vernoye Als een ridder vroem ende coene 975 Sloech hi dat hooft af van francheroene Hi sloecher wel .xx. oft meere Dat alle waren groote sarazijnsche heeren. DOen sprack die bisschop totten graue rolant O vrome kersten hie van sidij wel bekant 980 Van dusdanighe groote slaghen Hier voertijts ouer menighe dagen Hier om met rechte dats een ghewarich dinck Soe bemint v kaerle die coninck In deser gheliken soude oeck doen. 985 Elck goet ridder ende baroen Ende een yeghelijck kersten goet Daer god voer heeft ghestort sijn roode bloet Want die niet en doet alsoe En prijse ick niet weerdich een stroe 990 Maer hi heeft recht die dit doet Ende hem coemt oeck daer af goet Sonderlinge die hem tot gode keert Ende sijn wet met arbeyde vermeert Weder hi is cleyn oft groot van persoon 995 Hi verdient daer mede dat eewighe loon. Ende sal hem verbliden eewichlijcke Metten enghelen hier bouen in hemelrijcke Daer sal hi hooren den soeten sanck Die dueren sal eewelijck sonder verganck. 1000 Sij bidden voer ons ten eewighen tijde Beyde verre ende wijde Ende die man die dat van te voren weet. Dat hem ymmers fijn doot is ghereet Oft ten minsten dat hi wert gheuaen 1005 Die moet van noots weghen groote slagen slaen. Om dat die fransoysen alsoe doen Heetmense vroem ende van daghen coen DOen vercouuerde marcelijs die coninc weder Ende stack strael berrengier ter neder. 1010 Hi doerstack halsberch ende schilt Dattet niet met allen te gader en hilt Ende werp hem doot ter aerden neder Dat hi noyt op en stont daer na weder Noch soe sloech hi voorne ende iuone 1015 Ende den stouten gheeraert van rosselone Rolant en was hier af niet seer verre Ende riep luyde op hem met moede erre Leyde moet v gheschien Wel wreede paijen 1020 Och met hoe grooten onrechte Slaet ghi dus die edel gods knechten. Ende oeck die lieue ghesellen mijne. Dat sal di worden in schijne Bitterlijcken reedt hi hem doen ane 1025 Met eenen wreeden ghedane Hi sloech hem den arm metter schouderen of Dies moestegod hebben lof. Daer na sloech hi met nijde groot. Des conincx marcelijs sone doot 1030 DOen riepen die wreede sarasinen te hant Help mameth wat heeft dese felle rolant. Ghedaen den coninck onsen heere Ende heeft oeck ghedoot onsen ioncheere. Coninck kaerle dien hier heeft ghesant 1035 Moet worden gheplaecht van teruygant Sij en willen ons ruymen tvelt niet Wat dat onser gheschiet Sij hebben den moet seer groot. Sij en duchten niet die doot 1040 Ons is veel beter dat wij vlien Eer ons van hem mach erch gheschien Doen vloden die wreede paijen Die vuyle stinckende prijen. Wel drie duysent datter vloe 1045 Die gheschoffiert waren alsoe Dat si niet en souden hebben ghekeert Inden strijt om te sijn onteert. Als dit des conincx opperste heere aensiet Soe en doet hi anders niet 1050 Dan hi werpt sinen schilt ter aerden Ende vloot haestelijck sijnder vaerden Daer galifier des conincx neue was Ghi moecht mi wel gheloouen das Die sarasinen met hem brochten 1055 Litteykenen groot die si wel thoonen mochten Seer luyde te roepen dat si daer begonnen Rolant ende oliuier hebben ons verwonnen. DAer quam wt ethiopien des coninckx neue Galifier ende bracht met hem sonder sneuen 1060 Veel mooryanen / want daer af was hiheere Wel .xxx. dusent oft meere. Sij waren swert als atrament Ende vreesseliken ruych als een rent Haer teeken luyde dat si riepen 1065 Ende met groter wreetheyt si op die kerstenen liepen [375] Doen sprack die wijse ridder oliuier O vrome kerstenen van herten fier Elck bestae nv twee hondert man. Inden naem gods ende sinte iohan 1070 Galifier sadt op een ors seer sterck Dat weerdich was menich merck Hi was een groot ouerdadich man Den vromen oliuier reedt hi an. Ende stack hem lacen ten rugghe in 1075 Dwelck was een anxtelijck beghin Want hem die lancie ten buycke wt quam Als die wreede galifier dat vernam Sprack hi / ha kersten du biste gheraect Met v en wort niet veel stridens ghemaect. 1080 Dijn coninck liet di qualiken hier Du lieghes sprack die moedighe ridder oliuier. Antecleer sijn sweert dat hi op hoef Galifieren hi daer mede sloech Ende cloofde hem al onghespaert. 1085 Vanden hoofde tot in die middel waert Het sanck neder dat sweert van stale goet Dattet inden sauel wederstoet Doen van geneuen oliuier Felle payene leyde moet di gheschien 1090 Du en beroemes di nemmermeere Dat ghi den coninck dinen heere Een dachuaert scaden hebste ghedaen Gode lof het is anders met v vergaen Oliuier die was seere ghewont 1095 Soe dat hem die doot was kondt Doen riep hi met luder stemmen te hant Sinen gheselle den stouten rolant Ay rolant ick moet v hier ghebreken Sprack oliuier helpet mi wreken. 1100 Ay soete gheselle sprack rolant Daer toe helpe mi god ende sinte amant O gheselle statet di nv lacen soe Soe en worde ick nemmermeer van herten vroe Den ghenen diet v heeft ghedaen. 1105 Wijsten mi ic sal hem hope ic wederslaen. Ouer hem en wil ick niet claghen Ick hebbe hem selue doot gheslaghen Doen ghingen si vechten die twee ghesellen. Noyt man en mochte vertellen 1110 Sulcke moort als van hem daer was ghewrocht Noyt ridderen en waren soe diere vercocht. Sij streden met vromen ghedochten Soe langhe dat oliuier niet meer en mochte Doen sprack hi droefliken openbaer. 1115 Lieue gheselle rolant coemt naer Och wij moeten nv met rouwe druckelijc scheyden. Daer ontuloden die tranen hem beyden Wten ooghen seer haestelike Ende si weenden beyde ontfermelike. 1120 Oliuiere verseerden sijn wonden Dat bloet ran hem wten monde Hi wert bleeck ende onghedaen Als die ter doot woude gaen Hi viel van flauten in onmacht al te hant 1125 Doen sprack die edel graue rolant. Wat sal ick doen god almachtich heere Ick bevreese mi dat af sitten seere Want ick soude te voete bliuen doot Al en hadde ick anders gheenen noot. 1130 Sate ick van desen peerde neder. Ick en quamer niet lichtelijc op weder Ick wil mi haer nv diere vercoopen. Ick en wilt ontrijden noch ontloopen Och mijn lieue gheselle oliuier 1135 Moeten wij nv lacen dus scheyden hier Dat is mi ymmer den druckelijcsten dach Dien ick oyt met ooghen aensach Coninck kaerle verliest heden meere Dat hem grotelijck gaet aen sijn eere 1140 Vanden rouwe die daer hadde rolant Viel hi in onmachte te hant Maer schier daer na hi weder bequam Doen sach hi daer ende vernam Dat oliuier ten strijde was ghegaen 1145 Die oeck vanden onmacht was op ghestaen Sijn ooghen die voermaels waren claer Waren nv verdonckert dat is waer Dwelck scade was ende iammer groot Van oliuiere den edelen ghenoot 1150 Nochtans dede hi den sarasinen groot torment Daer hi ghinc al vechtende blent Die edel graue rolant Volchde hem rasschelijc nae te hant 1155 Ende nam oliuier sinen gheselle ware Onder die sarazijnsche schare Soe langhe tot dat hi vernam Dat hi bi oliuier sinen gheselle quam. Daer gaf hem oliuier eenen slach 1160 Want hi hem sekerlijcx niet en sach Doen sprack die vrome graue rolant Tot sinen gheselle oliuier te hant O gheselle berecht doch twij Hebtstu aldus gheslaghen mij 1165 Ick ben doch dijn gheselle rolant Oliuier die antwoerde hier op te hant Och lacen gheselle ick en sie v niet Och mi is leet dattet is gheschiet Vergheuet mi doch doer gods eere. 1170 Want het berout mi van herten seere Doen sprack rolant tot oliuier Ick vergheeft v eewelijck voor gode hier HIer na sprackaerle die prince onblije Nv help god ende die maghet marie 1175 Bi guwelloen is vernoy ghecomen Dat hebbe ick nv wel vernomen Dwelck hem ende god wil sal worden suere Want na dat ons oerkont scriftuere. Soe waren sijn voerders fel. 1180 Dwelck ick nv gheproeft hebbe herde wel Sij versloeghen den keyser iuliene Dwelck iammer was om te aensiene. Int capitolie dat sijt daden Daer si hem valschelijc hadden verraden 1185 Och mi ysser nv oeck af ghecomen toren Ick hebber lacen rolande bi verloren. Den goeden bisschop ende den ridder oliuier. Ende menighen prince van herten fier Ay god moet ick dan dus verliesen rolant 1190 Soe schadet mi eenen swaren pant Want ick ben daer bi ghecranct soe seere Ick en verwints lacen nemmermeere Dat weet ick wel ghewarichlijcke Och wie soude mi beschermen vranckerijcke 1195 Het is mi duchte ick soe ghecomen Die croone wort mi noch af ghenomen. Hi weende iammerlijck om die vaert Ende track sinen grauwen baert Die ander heeren begonsten oeck te kermen 1200 Laet ons rasschelijc spraken si ocharmen Ende wreken vromelijc met onsen handen Onse leedt op die gods vianden. Mer lacen eer si daer ghecomen mochten Hadde rolant den strijt doeruochten 1205 Soe dat marcelijs die wreede coninck Doot was dat is een ghewarich dinck Rolant en hadde doen des seker sijt Maer vijf mannen in sijn berijt Nochtans waren si alsoe ghedaen 1210 Datse gheen duysent en mochten wederstaen AY soe god almoghende heere Sprack oliuier ick en mach niet meere. Vergheeft mi mijn misdaet Ende weest mijnder armer sielen raet. 1215 Ende gheeft mi na dit leuen hemelrijcke Ick heb v doch altoos ghedient trouwelike. Doe ghebenedide hi sinen heere Ende dancte hem van alle der eere Die hi van hem ye ghewan 1220 Ende sonderlinghe rolande voer alle man Doen hi dese deerlike tale dus hadde gheseyt Viel hi ter aerden doot dwelck was iammerheyt. |
800 Niet te scheiden op die plaats. Zij beloofden het graag wat zouden ze anders Elk beloofde de anderen wel. Toen mocht men daar zien Van twee ridders heldendaden geschieden. 805 Die van enige ridders geschieden mochten Die edele bisschop vocht. Met sterke moed en met grote kracht Dat men diergelijke niet mocht verhalen Aldus vertellen ons de verhalen 810 Dat zij er vijfduizend versloegen In vier scharen al met de hand De vijfde schaar werd hen te zwaar Dat zeg ik u voor waar Zij sloegen zoveel van de christenen 815 Zodat het hen blijkbaar hard werd. Zodat er niet meer dan 60 bleven Die van daar ontkwamen met het leven. Die ze niet doden mochten Want ze de Saracenen zo duur verkochten Hun lijden en hun leven. Eer ze daar dood bleven. De edele graaf Roelant vernam erg snel De grote schade en riep Olivier ‘O lieve en trouwe gezel. 825 Hier is geschied groot jammer en rouw Wat het christenrijk beklagen mag Van nu tot de doemsdag Want het is te aanzien jammer groot Van dezen die hier dus deerlijk doodliggen’. 830 Toen sprak Roelant openbaar. ‘Aai, als Karel de keizer nu hier was. Hij zou ons zo heerlijk wreken Dat men lange tijd daarvan zal spreken Olivier gezel wijs van zin 835 Wat willen wij nu beginnen Hoe mochten wij Karel laten verstaan Dat het ons kwalijk is vergaan Wat denkt u wil ik de blazen de horen.’ Olivier antwoordde hem gelijk 840 ‘Roelant ge zou dus oneer hebben En gewaag het dus nimmermeer Want het zou u zeker. Verweten worden van geheel Frankrijk Het zou zich schamen uw geslacht 845 Kwam dit meer in uw gedachte Dat u die schande was geschied Toen ik u dat bad toen deed je het niet. Ge zei het was eerst ten tijde Als men was in de strijd 850 Bloederig geworden van de schouder tot de handt Maar helaas Roelant nu is Karels macht geschonden.’ ‘Aai lieve gezel,’ sprak die graaf Roelant ‘Laat me toch blazen de horen. Ik zeg het u hier wel tevoren 855 Karel de keizer zal het licht horen,’ ‘Neen gij niet bij mijn raad laat het varen. Toen ik het u bad gaf u minachting Roelant had gij het toen gedaan Dan was onze wil voortgegaan 860 Maar ik zeg het u hier tevoren Is het dat ge blaast uw horen En me noch het fortuin mag geschieden Dat ik mijn zuster mag zien Ik zweer u dat met een vaste eed 865 Nimmermeer wordt ze uw wijf.’ Toen Roelant deze woorden vernam Sprak hij, ‘Olivier gezel ben je gram.’ O Roelant ge hebt gedaan Dat de heidenen zijn te boven gekomen 870 Want te grote wil van overmoed Ziet men zelden te goede komen Men zal zot niet beginnen Te strijden mar wijs en met zin Deze edele ridders moeten hier alle sterven. 875 Bij uw preutsheid bederven Karel de koning onze heer Heeft nu verloren immermeer. Van ons alle hulp en raad Dat heeft gedaan uw grote overdaad 880 Hadt ge mijn raad genomen Koning Karel was ons te hulp gekomen En onze wil was voortgegaan De Saracenen waren ten onder gedaan En wij hadden wel in dit steekspel 885 Gevangen hun koning Marcelijs O Roelant, Roelant uw dapperheid moeten wij bekopen Niet dat wij willen ontrijden of ontlopen Hier heeft dus niemand verlangen. Wij willen alle dapper in het verweer 890 Wij moeten allen helaas de dood kiezen Frankrijk zal nu veel verliezen En een mooi gezelschap van veel goede ridders Dat heeft gedaan Roelant uw overmoed.’ De goede bisschop heeft dit gehoord 895 Van hem beiden de twistende woorden. Terstond hij derwaarts met haast reedt Want zulke woorden om te horen was hem leed En hij begon daar te kastijden Olivier de edel ridder 900 En bad hem door Gods eer Dat hij dat vermaande nimmermeer Maar dat hij Roelant verdroeg En grote slagen sloeg ‘Wij zullen, sprak hij, ‘kort leven 905 Deze wereld moeten wij helaas begeven Och wij mogen wel blijde sterven Want wij zullen Gods hemelrijk verwerven Ons helpt dat blazen niet Dat er ons enig goeds van geschiedt 910 Ook is het te laat nu begonnen Want eer wij den keizer hier winnen. En alle edele christenenkracht Het zou donkere nacht wezen Nochtans meen ik wel en zonder twijfel 915 Dat het goed was gedaan Want Karel zou ons te hulp komen Als hij de horen heeft vernomen En hij zal ons zo heerlijk wreken Dat men daar lange tijd van zal spreken 920 En dat de heidenen niet zullen keren Dat zal hij God en ons doen ter eren Hij zal deerlijk vinden verslagen Aan heide, aan velden en aan wegen En hij zal ons jammerlijk beklagen 925 En sierlijk ter kerke laten dragen Dat ons wolf noch beest in geen tijd En verslindt in hun mond En beval ze God onze heer.’ Het was recht hij had ze lief 935 In zijn hart had hij groot leed En door dat sprak hij ‘Ik ben ook met u Broeders schuldig te sterven nu Och wij hebben Karel gedaan grote eer En van veel landen heer gemaakt 940 Maar nu verliest hij hier op deze dag. Een mooi gezelschap, dus mag hij wel klagen Aai christenrijk, christenrijk ge bent zeer onterfd. Van goede behoeder en bedorven Ik zou van rouw dood blijven 945 Al had ik anders geen nood.’ Olivier sprak, ‘In wat scharen willen wij slaan Want ons leven is snel gedaan Wij willen dapper in het verweer blijven En dapper vechten voor Gods eer 950 Vlieden willen wij in geen nood Maar door Christelijk geloof dood blijven De Saracenen zullen wij ons levend verkopen Wij willen het ontkomen noch ontlopen.’ Daar was beide, berg en dal 955 Met dode ridders besproeit overal En de aarde zwart geworden van christelijk bloed Daar was gevochten met sterke moed. Daar lagen verstrooid zwaarden en schilden Van dappere ridders van hart mild 960 Toen toonde ze Roelant fier zijn gezel Olivier ‘Och Olivier, sprak hij, sprak hij met deze gezellen. Die hier liggen en kwellen Zijn wij schuldig dood te blijven 965 Wat is recht en grote reden Ze wilden ons in geen nood begeven Waarom ze allen dood zijn gebleven.’ ‘O lief Frankrijk,’ sprak Roelant ‘Hoe zeer ben je nu geschonden 970 Geheel verwoest en onterfd Dat ge ons hebt ontbeerd.’ Toen noopte hij zijn paard en riep ‘Monioye.’ De felle Saracenen te verdrieten Als een dapper en koene ridder 975 Sloeg hij dat hooft af van Francheroen (Chr. Faldrun) Hij sloeg er 20 of meer Dat allen waren grote Saraceense heren. Toen sprak de die bisschop tot de graaf Roelant ‘O dappere christen, hiervan ben je goed bekend 980 Van dusdanige grote slagen Hier voortijds voor menige dagen Hierom met recht en dat is een waar ding Zo bemint u Karel die koning In dergelijke ook zou doen. 985 Elke goede ridder en baron En elke goede christen Daar God zijn rode bloed voor gestort heeft Want die niet doet alzo Prijs ik niets waard 990 Maar hij heeft recht die dit doet En hem komt daar ook goed van af Vooral die hem tot God keert En zijn wet met arbeid vermeerdert Weder hij klein of groot is van persoon 995 Hij verdient daarmee het eeuwige loon. En zal hem eeuwig verblijden Met de engelen hierboven in hemelrijk Daar zal hij lief gezang horen Die eeuwig duren zal zonder te vergaan. 1000 Zij bidden voor ons te eeuwige tijd Beide ver en wijd En de man die dat van tevoren weet. Dat hem immer zijn dood is gereed Of tenminste dat hij gevangen wordt 1005 Die moet vanwege nood grote slagen slaan. Omdat de Fransen alzo doen Noemt men ze dapper en van dagen koen.’ Toen herstelde Marcelijs de koning weer En stak met een lans Berrengier ter neer. 1010 Hij doorstak harnas en schild Zodat het geheel niet tezamen hield En wierp hem dood ter aarde neer Zodat hij daarna nooit meer opstond Noch zo sloeg hij Voorne en Juone 1015 En de dappere Gheeraert van Rosselone Roelant was hiervan niet zeer ver En riep luid op hem met geërgerd gemoed ‘Leed moet u geschieden Wel wrede heiden 1020 Och met hoe groot onrecht Slaat gij aldus die edele Gods knechten. En ook mijn lieve gezel. Dat zal u duidelijk worden.’ Bitter reedt hij hem toen aan 1025 Met een wrede gedaante Hij sloeg hem de arm met de schouders af Dus moest God hebben lof. Daarna sloeg hij met grote nijd. De zoon van koning Marcelijs dood 1030 Toen riepen de wrede Saracenen gelijk ‘Help Mohammed, wat heeft deze felle Roelant. Gedaan de koning onze heer En heeft ook gedood onze jonkheer, Koning Karel die hem hier heeft gezonden 1035 Moet worden geplaagd van Teruygant Zij willen ons niet het veld ruimen Wat dat van ons geschiedt Zij hebben de moed zeer groot. Zij duchten niet de dood 1040 Ons is veel beter dat wij vlieden Eer ons van hem erg mag geschieden.’ Doen vloden die wrede heidenen Die vuile stinkende prooien. Wel drieduizend dat er vlogen 1045 Die geschoffeerd waren alzo Dat ze niet zouden hebben gekeerd In de strijd om te zijn onteerd. Toen dit de opperste heer van de koning zag Zo doet hij niets anders 1050 Dan dat hij zijn schild ter aarde werpt En vloog haastig zijn vaart Daar Gaiferus de konings neef was Ge mag me wel geloven dat Die Saracenen met hem brachten 1055 Littekens groot die ze wel tonen mochten Zeer luid te roepen dat ze daar begonnen Roelant en Olivier hebben ons overwonnen. Dar kwam uit Ethiopi de neef van de koning Gaiferus en bracht met hem zonder sneven 1060 Veel Moren want daarvan was hij heer Wel dertigduizend of meer. Zij waren zwart als inkt En vreselijk ruig als een rund Hun teken luid dat ze riepen 1065 En met grote wreedheid liepen ze op de christenen Toen sprak die wijze ridder Olivier ‘O dappere christenen van hart fier Elk bestaat nu tweehonderd man. In de naam van God en Sint Johannes.’ 1070 Gaiferus zat op een zeer sterk paard Dat waard was menige mark Hij was een grote overdadige man De dappere Olivier reedt hij aan. En stak hem helaas te rug in 1075 Wat een angstig begin was Want hem de lans te buik uitkwam Toen die wrede Gaiferus dat vernam Sprak hij, ‘Ha christen u bent geraakt Met u wordt niet veel strijd gemaakt. 1080 Uw koning liet u kwalijk hier.’ ‘Ge liegt, ‘sprak de moedige ridder Olivier. Antecleer zijn zwaard dat hij ophief Gaiferus hij daarmee sloeg En kloofde hem al zonder sparen Van het hoofd tot in het middel waart Het zonk neer dat zwaard van goed staal Zodat het in het zand weerstond Toen van Geneve Olivier ‘Felle heiden, leed moet u geschieden 1090 U beroemt u nimmermeer Dat ge de koning uw heer Een dagreis schade hebt gedaan God lof het is anders met u vergaan.’ Olivier die was zeer gewond 1095 Zodat hem de dood was bekend Toen riep hi met luide stem gelijk Zijn gezel de dappere Roelant ‘Aai Roelant, ik moet u hier ontbreken.’ Sprak Olivier, ‘help me wreken.’ 1100 ‘Aai lieve gezel, ‘sprak Roelant ‘Daartoe helpt God en Sint Amant O gezel staat het u nu helaas zo Zo word ik nimmermeer van hart vrolijk Diegene die het u heeft gedaan. 1105 Wijs hem me ik zal hem hoop ik weerstaan.’ ‘Over hem wil ik niet klagen Ik heb hem zelf dood geslagen.’ Toen gingen ze vechten die twee gezellen. Nooit mocht een man vertellen 1110 Zulke moord zoals van hen daar was gewrocht Nooit waren ridders zo duur verkocht. Zij streden met dappere gedachten Zo lang dat Olivier niet meer mocht Toen sprak hij droevig openbaar. 1115 ‘Lieve gezel Roelant, kom nabij Och wij moeten nu met rouw benauwd scheiden.’ Daar ontliepen de tranen hen beiden Uit de ogen zeer snel En ze weenden beiden ontfermend. 1120 Olivier bezeerde zijn wonden Dat bloed rende hem uit de mond Hij werd bleek en ongesteld Als die ter dood wilde gaan Hij viel van flauwte in onmacht al gelijk 1125 Toen sprak die edele graaf Roelant. ‘Wat zal ik doen God almachtige heer Ik vrees dat afstijgen zeer Want ik zou te voet dood blijven Al had ik anders geen nood. 1130 Steeg ik van dat paard af. Ik kwam er niet zo gemakkelijk weer op Ik wil me nu hier duur verkopen Ik wil het ontkomen noch ontlopen Och mijn lieve gezel Olivier 1135 Moeten wij nu helaas aldus scheiden hier Dat is me immer de droevigste dag Die ik ooit met ogen aanzag Koning Karel verliest heden meer Dat hem zeer aan zijn eer gaat.’ 1140 Van de rouw die daar had Roelant Viel hij gelijk in onmacht Maar snel daarna bekwam hij weer Toen zag hij daar en vernam Dat Olivier ten strijde was gegaan 1145 Die ook van de onmacht was opgestaan Zijn ogen die voormaals helder waren Waren nu verdonkerd, dat is waar Wat schade was en jammer groot Van Olivier de edele gelijke 1150 Nochtans deed hij de Saracenen grote kwelling Daar hij ging al vechtende blind De edele graaf Roelant Volgde hem ras na gelijk 1155 En nam Olivier zijn gezel waar Onder de Saraceense schaar Zo lang totdat hij vernam Dat hij bij Olivier zijn gezel kwam. Daar gaf hem Olivier een slag 1160 Want hij hem zeker niet zag Toen sprak die dappere graaf Roelant Tot zijn gezel Olivier gelijk ‘O gezel, bericht me toch waarom Hebt u aldus mij geslagen 1165 Ik ben doch uw gezel Roelant.’ Olivier die antwoordde hierop gelijk ‘Och helaas gezel, ik zie u niet Och mij is leed dat het is geschied Vergeef met toch door Gods eer. 1170 Want het berouwt met van hart zeer.’ Toen sprak Roelant tot Olivier ‘Ik vergheef het u eeuwig voor God hier.’ Hierna sprak de prins Karel droevig ‘Nu help God en de maagd Maria 1175 Bij Guwelloen is verdriet gekomen Dat heb ik nu wel vernomen Wat hem en God zuur zal worden Want na dat ons verkondigt de schrift. Zo waren zijn voorouders fel. 1180 Wat ik nu erg goed beproefd heb Zij versloegen de keizer Julianus Wat jammer was om te zien. In het Capitool dat zij het deden Daar ze hem vals hadden verraden 1185 Och mij is er nu ook toorn van gekomen Ik heb er helaas Roelant bij verloren. De goede bisschop en de ridder Olivier. En menige prins van fier hart Aai God moet ik dan aldus Roelant verliezen 1190 Zo schaadt me een zwaar pand Want ik ben daarbij zo zeer verzwakt Ik overwin het helaas nimmermeer Dat weet ik wel zeker Och wie zou me beschermen Frankrijk 1195 Het is me vrees ik zo gekomen De kroon wordt me noch afgenomen.’ Hij weende droevig om die vaart En trok zijn grauwe baard De andere heren begonnen ook te kermen 1200 ‘Laat ons snel,’ spraken ze ocharmen En wreken dapper met onze handen Ons leed op Gods vijanden.’ Maar helaas eer ze daar komen mochten Had Roelant de strijd doorvochten 1205 Zodat Marcelijs die wrede koning Dood was, dat is een waar ding Roelant had toen, wat zeker is Maar vijf mannen in zijn begrijp Nochtans waren ze alzo gedaan 1210 Dat geen duizend ze mochten weerstaan ’Aai zo God almachtige heer Sprak Olivier, ‘ik kan niet meer. Vergeef me mijn misdaad En weet mijn arme ziel raad. 1215 En geef me na dit leven hemelrijk Ik heb u toch altijd trouw gediend.’ Toen zegende hij zijn heer En bedankte hem van al de eer Die hij van hem ooit kreeg 1220 En vooral Roelant voor alle man Toen hij deze deerlijke woorden aldus had gezegd Viel hij ter aarde dood wat jammer was. |
|
Alse hi bequam hadde hijs toren Dat hi sinen geselle hadt verloren Sonder gautier ende tulpijn van riemen 335 Doen sprac gautier tsniemen Al d(aer) hi gevloen quam Ende hi roelant vernam Hi seide: ԅdele grave Roelant, die doot es u becant, 340 bi u willic sterven nu; ic was die verwan Feragu, Dumes neve, metten darden. Ic hebbe ghevochten harde du heves mi dicke bekint 345 doe dat was ic van di ghemint Si hebben ons ter doet brocht, maer si hebben diere becocht.ռo:p> Doen hi dit sprac te hant, herkennede Roelant 350 ende reet hem jeghen, alse die sijns wilde plegen ԇautier a... ou bestu dat? Ic hebbe, ter menegher stat, harde manlyc ghesien 365 ende noyt en woudi vlien.ռo:p> ԓone haddi nu ghedaen, maer ic wille bi u sterven saen.ռo:p> Roelant sprac: Ԗan onsen ghesellen moghedijt mi iet af tellen?ռo:p> 360 Ԋaic, si hebben ons begheven ende sijn alle doet bleven. Gine siese levende nemmermere. Ja, die coninc, onsen here, wi bostenden betaelgen groet, 365 daer si alle bleven doet. Maer ic weet wel bloet, |
Toen hij bijkwam had hij toorn Dat hij zijn gezellen had verloren Uitgezonderd Gautier en Tulpijn (Turpin) van Reims 335 Toen sprak Gautier tot niemand Al daar hij gevlogen kwam En hij Roelant vernam Hij zei: ‘Edele graaf Roelant, De dood is u bekend, 340 Bij u wil ik nu sterven; Ik was die overwon Feragu, (Chr. Malgut) Dumes (Chr. Dron) neef, met de met derde. ‘Ik heb hard gevochten U hebt me vaak herkend 345 Toen was ik van u gemind Ze hebben ons ter dood gebracht, Maar ze hebben het duur bekocht.’ Toen hij dit sprak gelijk, Herkende hem Roelant 350 En reed naar hem Als die hem wilde zien ‘Gautier’ zei hij, ‘bent u dat? Ik heb u ter menige plaats, Erg mannelijk gezien 365 En nooit wilde u vlieden.’ ‘Zo had je nu niet gedaan, Maar ik wil gelijk zo met u sterven.’ Roelant sprak: ‘Van onze gezellen Kan u me er iets van vertellen?’ 360 ‘Ja ik, ze hebben ons begeven En zijn allen dood gebleven. Ge ziet ze nimmermeer levend. Ja, de koning, onze heer, We deden een grote slag, 365 Daar ze allen dood bleven. Maar ik weet wel bloot, |
|
[388] 275 DOen hoorte dors rolant Ende riep monyoye thant In die porsse hi reet Na die viande hi smeet Sijn geselscap was niet groot 280 Daer hijt vant in groter noot Hem volgde tulpijn ende gautiere Die coene waren ende fier Doen versloecher roelant Wel .xx. metter hant 285 Gautier .vij. tulpijn viue Roefden siere vanden liue Doen seiden de sarrasine Dat si ons (.........) maten Nocht (...........) dleuen laten Rolant d(.........u)e fier Tulpijn ende gautier Bleuen tsamen op der heiden Dat si niet en wouden sceiden 295 Qualic dorsten hem genaken Die sarrasine in ware saken Met gauelaten ende met scichten Scoten si euen gedichten Gautier wert dorscoten daer 300 Dat seggic v ouer waer Tulpijns ors scotense doot Datti moest vallen inder noot Ende ghinc te voet slaen Dat seggic v sonder waen 305 Die bisscop tulpijn riep Daer hi te voet vechten liep [309] Doen vinc roelant ten zwerde Ende ginc vechten herde Alsoe gewont alse hi was 310 Sloech hire .xxx. int gras Datti wert vermoyt zeere Datti qualike mocht meere Ende was droeue om sijn verlies Hem scorde de tempel doen hi blies 315 Hi sette den horen te monde Ende blies .j. lange stonde Dat hem dede onsochte Eer hi den luut volbrochte Karel horet daer hi was 320 Ende wert geware das DOen sprac karel thant Noch horic roelant Sal ons gebreken saen Dat hebbic ant blasen verstaen 325 Dier willen sijn sal niet sparen Doen dedi blasen te waren Alt geblas datter was Rolant verblide das Dat es waerlike dinc 330 Dat hem soe na was die coninc |
Toen hortte Roelant het paard En riep ‘Monyoye ‘gelijk In de groep dat hij reed Naar de vijanden dat hij sloeg Zijn gezelschap was niet groot 280 Daar hij ze vond in grote nood Hem volgde Turpijn en Gautier Die koen waren en fier Toen versloeg Roelant er Wel 20 met de hand 285 Gautier 7 en Turpijn vijf Roofden ze er van het lijf Toen zeiden de Saracenen Dat ze ons (.........) maten Noch (...........) leven laten Roelant d(.........u)e fier Turpijn en Gautier Bleven tezamen op de heide Dat ze niet wilden scheiden 295 Nauwelijks hen durfden genaken De Saracenen in ware zaken Met speren en met schichten Schoten ze even dicht Gautier werd doorschoten daar 300 Dat zeg ik u voor waar Turpijn’ s paard schoten ze dood Zodat hij moest vallen in de nood En ging te voet slaan Dat zeg ik u zonder twijfel 305 De bisschop Tulpijn riep Daar hij te voet vechten liep Toen ving Roelant te zwaard En ging hard vechten Alzo gewond als hij was 310 Sloeg hij er 30 in het gras Zodat hij zeer vermoeid werd Zodat hij nauwelijks meer mocht En was droevig om zijn verlies Hem scheurde het trommelvlies toen hij blies 315 Hij zette de horen te mond En blies een lange tijd Dat het hem pijn deed Eer hij het geluid volbracht Karel hoorde het daar hij was 320 En werd dat gewaar Toen sprak Karel gelijk ‘Noch hoor ik Roelant Zal ons gelijk ontbreken Dat heb ik aan het blazen verstaan 325 Die er willen zijn zullen niet sparen.’ Toen liet hij waarachtig blazen Al het blazen dat er was Roelant verblijdde van dat Dat is een waar ding 330 Dat hem zo nabij was de koning |
|
Tgeluyt was groot ouer al Bijede op berch ende op dal Die sarrasijnen hen onder spraken 215 Kaerle begint ons genaken Ten doch niet dat wij ons sparen Wij moeten ons anders bewaren Want blijft leuende roelant Soe verliesen wij spangien lant 220 Als die sarasinen dat vernamen Tracker .iiij.c. hondert tesamen Ende daden op roelande daer Een assaut fel ende swaer Ende roelant en wilde niet wiken 225 Maer vacht als een lieu waerlicke Roelant stac ende tulpiin sloch Ende daden hen leet ghenoch Want sij varen on verwaert Ende vochten als liebaert 230 Die busscop tulpiin hij riep Daer hi te voete vechten liep Keert hierwert edle genoet Ic wille bij v bliuen doot Want ic hebbe die stadt ghenomen 235 Daer ic niet af en wille comen Doen sprac die graue roelant Tulpijn des wet ic v dant Laet ons vechten ouer al Kaerle comt die ons wreken sal 240 Doen spraken die payen Dese en willen niet vlieden Wat hulpt ons strijt begonden Sij en moghen niet sijn vervonne |
Het geluid was groot overal Beide op berg en op dal De Saracenen onder hen spraken 215 Karel begint ons te genaken Het deugt niet dat wij ons sparen Wij moeten ons anders beschermen Want blijft Roelant leven Zo verliezen wij het land van Spanje 220 Toen de Saracenen dat vernamen Trokken er vierhonderd tezamen En deden op Roelant daar Een aanval fel en zwaar En Roelant wilde niet wijken 225 Maar vocht waarlijk als een leeuw Roelant stak en Tulpijn sloeg En deden hen leed genoeg Want ze waren onverschrokken En vochten als leeuwen 230 Die bisschop Tulpijn hij riep Daar hij te voet vechten liep Keert herwaarts edele gelijke Ik wil bij u dood blijven Want ik heb de plaats genomen 235 Daar ik niet van af wil komen Toen sprak de graaf Roelant ‘Tulpijn dus weet ik u dank Laat ons vechten overal Karel komt die ons wreken zal.’ 240 Toen spraken de heidenen Dezen willen niet vlieden Wat helpt ons strijd begonnen Zij mogen niet overwonnen worden |
|
[395] Want hij ligende oliuier 245 Hij nampen inden aermen sijn Ende drochen voer tulpiin In enen scilde dat hiten leijde Voer dien busscop op die heijde Die busscop sengense al gader 250 Ende beualse den hemelscen wader Ay oliuier sprac roelant Van goeter daet verdi becant Ende goet ridder ende coene Des gauen reinouts sone 255 Ghij hebt karle gedaen groet eere Ende van menige lant gemaect heere Roelant dref groot mesbaer Om sinen gheselle daer My waer leet soude ic langher lieuen 260 Sint (dat ghij) allen doot sijt bleuen Van hem seluen wert hi ont bedach Ende viel neder in ontmacht Doen sprac die busscop tulpiin (God... v ghen.di)ch sijn 265 Ende stont op alte hant Ende nam den olifant Coude fonteyne hier mede reicte Dae hien mede verqueicte Doen richte hem op ter stont 270 Hen bieden was die doot cont Ende die buscop crancte seere Daer soe sterf die heere Alsoe doen Roelant ghesach Dat die busscop doot lach 275 Claegdine vele seere Ende bat gode onsen heere Dat hi sijn siele te paradise Gheueghen ende gewijsen Roelant doen wel bekinde 280 Dat het naecten sinen inde Die herssenen liepen hem vten oeren Daer hij den tempel af hadde verloren Dueren dale hadde hij in sijn hant Ende oec den olifant 285 Ende ghinc doen alst vilde god Te spaengien wert hij .j. boge scoet Alsoe ghinc hij allene Daer hij vant .ij. merbersteene Onder twee boemkine 290 Dat hem veert te groten pinen Als hij daer quam ghebrac hem cracht Ende viel neder in onmacht Dat heeft .j. sarasiin ghesien Die daer alleen was comen 295 Ende maecten doot ende lach al stille Om te doene sinen wille Met bloede was hij bescleghen Als hij wel was neder gheleghen Sont hij ter waert 300 Ende wende wel te woeren tswert hebben ende den hooren Ende waendet in arbien draghen Dat hijs niement en soude ghewaghen Maer Roelant doen be quam 305 Ende als hij die sarasijn vernam Ende hien metten oghen siet Dune en best van mynen ghesellen niet Sprac te hem roelant Ende ver hief den olifant 310 Soe seere hien ver droch Dat hij den ghenen doot scloc(h) Ende sprac houwe wertstu soe coe(..) Dats tu dit be stont te doene Dats tu nemen vout myn sw(..) 315 Du best wel der doot wert Dor dij hebbe ic mynen horen Ghe scaert in dat wyde woer(..) Soe datter af es ghe wallen Beiide gout ende cristale 320 Doen porde roelant die doot Die hem dede anxte groot In siin hant nam hij den dueren(...) Dat segghic v met warer ta(..) Ende scloch drewarf op den steen 325 Dan es loghene neg(...) Ende scarde no en winde Van der hilden totten ynde Ander werf hij verdroch Ende opten steen daer mede sloch 330 Dat ter een groot stuc geuel Des mochdij my gheloeuen wel Ay duerendale sprac roelant Ic wane da(t) v god maecte mett(...) Du en moghens niet sijn ghebrok(..) 335 Du hebts gods vianden ghewr(o)(..) Ende en draghet nemmer meer ma(.) Datten yemen vercoenen can Ic bidde gode dat hij niet en gheh(..) (...) die sarasinen die kersten niet meduinghen 340 (..) dat aen onse sjde blijue (..) ghedaen met mynen lijue (...)lant crancte sere (...) riep ghenade lieue here (..) clagende sijn sonden harde 345 (..) viel neder op die (a)erde (..) liet hij onder hem wallen (.d) den horen ende durendale (..) bad gode met sutter beden (..) hij siin siele ten paradijs gheleiden 350 (..)d selue sinen jnghel sende (..)er die grauee roelant ende (.o)en kaerle ende rontseuale quam (...)t hij serich ende gram (..) want groet wolc ver scleghen 355 (...)den aen heiden ende aen weghen (..) en dochte ghen liede sijn (..)er en lach payen noch kerstijn (..a)er riep kaerle te hant (..)er sijde neue roelant 360 (.a)er sidi tulpiin ende oliuier (...)psoen anceus en jngh(...)r (..)er sijn die xij genoeten ghevaren (..)nich daer in ommacht wiel (..)e broeder want den broeder doot (..)e hertoghe naymes sprac doe (..)de dapperlijc tuwe (..) conic seiti twaren Hier en help ghen kerme noch ghen claghen 370 Wij hebben allen wel verloeren [402] Laet ons vreken onsen toren Soe wij langher merren Soe onse vianden mer ontferren Ic sien ghestof van haren karinen 375 Wilt god wij sullent hen doen tfinen Die mort die sij hebben ghedaen Eer si ons yet verre ontgaen Sij spraken allen doen Ay godt help ons daer tuwe 380 Die conic be wael gaueloene Die scielt wachte te doenne Ende tibande dat hij sal Die doeden wachten ouer al Dat se volf noch lyoen 385 En ghenaket noch griffoen Doen dede karle die gods vercoren Blasen allen siin horen Ende reden tes si vernamen Dat sij biden vianden quamen 390 Als kaerle dat ghesach Dat hem ghe breken soude den dach Viel hij vele werde Neder op die eerde Ende bat gode den goede 395 Doer siin oet moede Dat hij die sonne dede staen Dat hij die vianden mocht slaen Doen sprac te hem haestelijc Een jnghel van hemelrijcke 400 Karle v en sal daghes niet ghebreken Waert v haestelijc wreken Ouer di v daden toren Wan die blom heb dij verloeren Karle en heues niet vergheten 405 En es saen op gheseten Ende dancten des onsen here Diepelijc vander eren Die hij hem doen woude Dat hem den dach lenghen soude 410 Die sarasijne dijt bechoten Vloen dat sij mochten Tot saragoysen dat sisen jaghen Dat hen die tonghe rageden Vte haren monde 415 Men sclose als honden Voor hen vonden sij een water dip Dat vter maten sier liep Sij en vonden step noch barken Die sarrasiinen verdruncken stercke 420 Op mamet sij rippen Dat hijse hulp wten dieppen Dies sij hadden cleyn te bat Want sij ver drucken altemet Alse karele sach die waren 425 Dat sij allen verslaghen waren Oft verdruncken in die riwieren Doen kerdi weder sciere Ende dancten onsen heere Diepelike vander eeren 430 (D)a(t h)ij (d)ie (s)onne (d)e (st)aen Des sprac kaerle die here Hets harbargen tijt tamere Wij en connen te ronceuale Nu niet comen wale 435 Onse perden moeten eeten gras Want sij moede siin ende las Wij moeten hier ont beyden Doet af die ghereyde Wij hebben honghen ende dorst seere 440 Te beetenne gaf orlof die heere Die moede es van dach waert Slapt vaste opder eerden Alsoe dede karke daer Dat sigic v ouer waer 445 Daer en dedi niemen wachten In allen dien nachten Sonder alleen god die goede Was der kersten hoede Oec soe sendi waerlijcke 450 Enen jnghel van hemelricke Die siins soede nemen goem Ende brochten in enen drom Dat iij griffoenen quamen Daer sij groete scade bij namen 455 Ende een ongeweder te groot Ende dochten roelant wesen doot Oec docht hem comen een vier (….) Daer na karle vernam 460 Dat een lioen quam Grammelic te hem wert Daer hij sier of was verwert Die hij ont gaen niet en conste Te roepene hij be gonste 465 In sinen droem hardde zier Dus lach karle die heer Wan droerae tongemake Nochtans en wert hij niet en wacke Ende na desen vaere 470 Dochten dat sij in vranckerijc waer In sinen payse geuaren Doen sach hij wel .xxx. baren Comen als hem dochte Die elc als een man spreken mochte 475 Ende hiesschen dat hij hen gaue Haer macht sij wouden daer aen Selue rechten ende wreken Aldus consten sij hem spreken Ende een liepen van sinen hoeue 480 Die hem dienen woude te loue Vechten jeghen die meeste Soe tellent ons die jesten Nochtan en viest hij niet wij verwan Aldus droemde den edeleman 485 Marcielijs die conic Dat was waerlijcke In saragoysen hij vloe Hij hadde verloeren zwaer pant Beyd aerme ende hant 490 Dat dede roelant swert Dat dede roelant swert Ende gaf op scielt ende spriet Hien wilde mer wechten niet Want hij was sier ver saecht 495 En viel neder in onmacht Doen quam te dier stonde Sijn wijf braymonde Ende veende wele sier Om due meswal van haeren heere 500 Sij vlieken haer god Ende weder sede sin gheboot Omme datti niet en hadde ghedaen Dat si den seghe hadden ontfaen Ende seide die v dient waerlike 505 Ghij bestadet qualijcke Wan ghij sijt van crancken loue Sij namen hem sijn croene Ende voerdene ont sachte Elc scloechene die mochte 510 In een ketene sien hynghen Hij en mocht hen niet ontsprenghen Met stocken sien bluwene Dat hem siin lieuen moch rouwen Ende teruogante mede 515 Sloghen ontwee sijn lieden Ende verpene jn een peliart (.........................) Ende es geen soe vul marasch Als daer hij in gheworpen was 520 Als marcielijs vernam Dat hij vander onmacht bequam Bat hij vrien den ende maghen Dat sine in een camer draghen Hij was verweloes ende bleec 525 Dat sijnen wijve qualic gheleec Sij wende ende trac haer haer Dat seggic v ouer waer Lude riep sij duwe Ay saragoysen hoe 530 Hoe qualic eest v comen Dat v here v es ghenoemen Nu wert verloeren allen dat rike Dat vetich wel waerlicke Wij mynen her dae gekerac is 535 Als hij ten wigekac Den amirael hetic bloot Hijne bringhe siin macht groot Ende be houde dit lant Oft karle winnet alte hant 540 Hij es gram ende heues toren Dat hij siin wolc heeft verloeren Est dat sij te wige comen Hen allen werdet lijf ghenomen Oft sij souden behouden dat 545 Dat sij niet en vlien van der stat Hets te dese wiige ghestat Dat donse vloen Ende die haer niet Daer bij eest waerlijc dine Dat niet en vliet haer conic 550 Dit spraken sij met ware tale Nv bidden wij gode alte maele Ende der coninghen sintte marien Dat sij ons allen wan sonden bewrine Soe dat sij onser allen zielen 555 Beuele sintte machiele Als hij siin oerdel sal gheuen Ouer die doot sijn ende die lie wen roelant oliuier (..) tulpijn coni Explicit |
Vond hij Olivier liggen 245 Hij nam hem in zijn armen En droeg hem voor Tulpijn In een schild dat hij hem legde Voor de bisschop op de heide De bisschop zegende ze allemaal 250 En beval ze de hemelse vader ‘Aai Olivier,’ sprak Roelant Van goede daden ver bekend En goede ridder en koen De zoon van graag Reinout 255 Ge hebt Karel grote eer gedaan En van menig land heer gemaakt Roelant dreef groot misbaar Om zijn gezel daar Mij is het leed zou ik langer leven 260 Sinds dat gij allen dood zijn gebleven’. Van zichzelf werd hij onbedacht En viel neer in onmacht Toen sprak de bisschop Tulpijn (God... u genadig) moet zijn 265 En stond op al gelijk En nam de horen Koud water hij er mee bereikte Daar hij zich mee verkwikte Toen richtte hij zich terstond op 270 Hen beiden was de dood bekend En de bisschop verzwakte zeer Daar zo stierf die heer Alzo toen Roelant zag Dat de bisschop dood lag 275 Klaagde hij erg zeer En bad God onze heer Dat hij zijn ziel te paradijs Voegt en wijst Roelant toen wel bekende 280 Dat het naakte zijn eind Die hersens liepen hem uit de oren Daar hij het trommelvlies van had verloren Duerendale had hij in zijn hand En ook de horen 285 En ging toen zoals God het wilde Te Spanje waart een boogschot Alzo ging hij alleen Daar hij een marmeren steen vond Onder twee boompjes 290 Dat hem grote pijn deed Toen hij daar kwam ontbrak hem de kracht En viel neer in onmacht Dat heeft een Sarrazin gezien Die daar alleen was gekomen 295 En maakte zich dood en lag geheel stil Om te doen zijn wil Met bloed was hij beslagen Toen hij goed neer was gelegen Ging hij derwaarts 300 En meende wel zeker Het zwaard te hebben en de horen En waande het in Arabië te dragen Dat hij het niemand zou gewagen Maar Roelant toen bekwam 305 En toen hij die Sarrazin vernam En hij hem met de ogen ziet ҕ bent niet van mijn gezellen,’ Sprak tot hem Roelant En verhief de horen Zo zeer hij het droeg Dat hij diegene dood sloeg En sprak; ‘hoe was u ook zo koen Dat u dit bestond te doen Dta u nemen wilden mijn zwaard 315 U bent wel de dood waard Door u heb ik mijn horen Gescheurd in dat wijde woer(..) Zo dat er af is gevallen Beide goud en kristal.’ 320 Toen porde Roelant de dood Die hem grote angst deed In zijn hand nam hij Duerendale Dat zeg ik u met ware woorden En sloeg driemaal op de steen 325 Dat is geen leugen En scheurde nog wond Van de hilt tot het einde Andermaal hij het sloeg En op de steen daarmee sloeg 330 Dat er een groot stuk viel Dus mag je me wel geloven ‘Aai Duerendale’, sprak Roelant Ik waan dat God u maakte met (...) U kan niet gebroken worden 335 U hebt Gods vijanden gewroken En draagt nimmermeer een man Dat het iemand herstellen kan Ik bid God dat hij niet gheh(..) (...) de Saracenen de christenen niet mee dwingen 340 (..) dat het aan onze zijde blijft (..) gedaan met mijn leven (...)lant verzwakte zeer (...) riep genade lieve heer (..) beklaagde erg zijn zonden 345 (..) viel neer op de aarde (..) liet hij onder hem vallen (.d) de horen en Duerendale (..) bad God met lieve gebeden (..) hij zijn ziel te paradijs geleiden 350 God zelf zijn engel zond (..)er die graaf Roelant en Toen Karel te Ronceval kwam (...)t hij bedroeft en gram (..) want groot volk verslagen 355 (...)den aan heide en aan wegen (..) en docht geen lieden zijn (..)er en lag heiden noch christen (..a)er riep Karel gelijk (..)er zijde neef Roelant 360 (.a)er zie je Tulpiin en Olivier Sampsoen, Anser (Anses) en jngh(...)r (..)er zijn de 12 gelijken gegaan (..)nich daar in onmacht viel (..)e broeder want de broeder dood (..)e hertog Naymes sprak toen (..)de dapper tot u (..) koning, zei hij, ‘zeker Hier helpt geen kermen noch geen klagen 370 Wij hebben allen wel verloren [402] Laat ons wreken onze toorn Zo wij langer dralen Zo onze vijanden meer ontkomen Ik zie stof van hun karren 375 Wil God het, we zullen hen het einde doen De moord die zij hebben gedaan Eer ze ons iets ver ontgaan Zij spraken allen toen Aai God, help on daartoe 380 Die koning beval Gaveloene Die schildwacht te doen En Tibande dat hij zal Die doden bewaken overal Dat ze wolf noch leeuw 385 En genaakt noch griffoen’. Toen liet Karel de Gods uitverkoren Blazen al zijn horens En reden tot ze vernamen Dat zij bij de vijanden kwamen 390 Toen Karel dat zag Dat hem ontbreken zou de dag Viel hij zeer waardig Neer op de aarde En bad God de goede 395 Door zijn ootmoed Dat hij de zon liet staan Zodat hij de vijanden mocht slaan Toen sprak tot hem haastig Een engel van hemelrijk 400 ‘Karel, u zal de dag niet ontbreken Gaat u haastig wreken Over die u toorn deden Want de bloem heb jij verloren.’ Karel heeft het niet vergeten 405 En is gelijk opgestaan En bedankte dus onze heer Zeer van de eer Die hij hem doen wilde Dat hem de dag verlengen zou 410 Die Saracenen die het bekochten Vlogen dat zij mochten Tot Zaragoza dat ze hen joegen Zodat hen de tongen raagden Uit hun monden 415 Men sloeg ze als honden Voor hen vonden zij een diep water Dat uitermate zeer liep Zij vonden schip noch barken De Saracenen verdronken veel 420 Op Mohammed riepen ze Dat hij ze hielp uit het diepe Dus hadden ze weinig baat Want zij verdronken altemet Toen Karel zag inderdaad 425 Dat zij allen verslagen waren Of verdronken in de rivier Toen keerde hij weer snel En bedankte onze heer Zeer van de eer 430 Dat hij de zon liet staan Dus sprak Karel die heer Het is herbergen tijd te meer Wij kunnen te Ronceval Nu niet goed komen 435 Onze paarden moeten gras eten Want ze zijn moe en las Wij moeten hier wachten Doe af de zadels Wij hebben zeer honger en dorst 440 Af te stijgen gaf die heer verlof Die moe is van de dagreis Slaapt vast op de aarde Alzo deed Karel daar Dat zeg ik u voor waar 445 Daar deed niemand de wacht In die hele nacht Uitgezonderd alleen God die goede Was de christenen hoede Ook zo zond hij waarachtig 450 Een engel van hemelrijk Die hem zou waarnemen En bracht hem in een droom Dat 3 griffoenen kwamen Daar ze grote schade bij namen 455 En een onweer te groot En dacht dat Roelant dood was Ook dacht hem een vuur te komen (…) Daarna vernam Karel 460 Dat een leeuw kwam Gram tot hem waart Waarvan hij zeer bang was Die hij niet kon ontgaan Te roepen begon hij 465 In zijn droom zeer erg Aldus lag Karel die heer Van het droevige ongemak Nochtans werd hij niet wakker En na dit gevaar 470 Dacht dat hij in Frankrijk was In zijn vrede gegaan Toen zag hij wel 30 baronnen Komen zoals hij dacht Die elk als een man spreken mocht 475 En eisten dat hij hen gaf Hun macht, zij wilden daarna Zelf rechten en wreken Aldus konden zij hem spreken En een liep van zijn hof 480 Die hem dienen wilde tot lof Vechten tegen de grootste Zo vertellen het ons de verhalen Nochtans wist hij niet wie overwon Aldus droomde de edele man 485 Marcelijs de koning Dat was waar In Zaragoza hij vloog Hij had verloren zwaar pand Beide, arm en hand 490 Dat deed het zwaard van Roelant En gaf op schild en spies Hij wilde niet meer vechten Want hij was zeer bang 495 En viel neer in onmacht Toen kwam te die tijd Zijn wijf Braymonde (Chr. Bramimunde) En weende wel zeer Om de misval van haar heer 500 Zij vervloekte haar God En weersprak zijn geboden Omdat hij niet had gedaan Dat ze de zege hadden ontvangen En zie, Ԥie u dient waarlijk 505 Gij besteedde het slecht Wan ge bent van zwak lof Zij namen hem zijn kroon En voerden hem hard Elk sloeg hem die die mocht 510 In een ketting hingen ze hem Hij mocht hen niet ontspringen Met stokken sloegen ze hem Dat hem zijn leven mocht berouwen En Teruygant mede 515 Sloegen stuk zijn lieden En wierpen hem in een poel (.........................) Er is geen zo’n vuil moeras Als daar hij in geworpen was 520 Toen Marcelijs vernam Dat hij van de onmacht bekwam Bad hij vrienden en verwanten Dat ze hem in een kamer droegen Hij was kleurloos en bleek 525 Dat zijn wijf slecht beviel Zij weende en trok haar haar Dat zeg ik u voor waar Luid riep ze toen uit ‘Aai Zaragoza hoe 530 Hoe kwalijk is het u gekomen Uw heer u is ontnomen Nu wordt verloren het hele rijk Dat weet ik wel zeker Wij denken hier daar gekraak (Karel?) is 535 Als hij ten strijde gaat De admiraal noem ik bloot Hij brengt zijn grote macht En behoudt dit land Of Karel wint het al gelijk 540 Hij is gram en heeft toorn Dat hij zijn volk heeft verloren Is het dat ze te strijd komen Hen allen wordt het lijf genomen Of zij zouden behouden dat 545 Dat zij niet vlieden van de plaatst Het is te deze strijd gebeurd Dat de onze vlogen en die van hen niet Daarbij is het een zeker ding Dat niet vliedt hun koning.’ 550 Dit sprak zij met ware woorden Nu bidden wij God allemaal En de koningen Sint Maria Dat zij ons allen van zonden bevrijdt Zodat ze onze allen zielen 555 Bevelen mag Sint Michael Als hij zijn oordeel zal geven Over die dood zijn en die leven Roelant, Olivier (..) Tulpijn, koning Einde. |
[413] Strijd van Ronceval.
Diplomatische uitgave van het proza in volksboek A.
|
[415] 1 Hier beghint die waerachtighe historie vanden 2strijde van Ronceuale daer Rolandt ende Oliuier 3met alle der edelder vangaerden verslagen bleuen 4bi Guwelloens valschen bedriue diese alle verra 5den hadde Prologhe. 6ALs men alle historien ouermerckende is 7so en vintmen gheen deser ghelijc / want 8noyt en was so veel edel kersten bloets 9ghestort in so corter tijt noch noyt en ble 10uen so veel vrome mannen in haer bloet versmoort 11alst dede in desen droefliken strijt van ronceuale het 12welc guwelloen altemael bedreef om selue keyser 13te sijn ende heere van alle kerstenrijck / want hi meyn- 14de coninc kaerle sinen swager oeck te leueren in der 15heydenen handen als rolants gheselscap van mar- 16celijs den wreeden tyran al verslagen soude gheweest 17hebben. Mer god die heere versacht ende benam hem 18sijn propoest als dat die edelconinc karel sijn verraet 19scap vernam alst god hebben woude mer de edel van- 20gaerde wert verslaghen alsoe die hystorie hier nae 21volgende verclaren sal. Ende guwelloen creech loon 22na wercken. Ghelijc god seyt in die euangelie / met 23alsulcker maten als ghi meet daer sal v wedere in 24ghemeten worden. Guwelloen woude hemseluen ver 25heffen in hoouerdien maer hi wert vernedert ende 26wt sijn hoocheyt selue gheworpen. Daer staet noch 27int euangelie ghescreuen / wie hem hier verheft sal ver- 28nedert worden / ende wie hem hier inder werelt veroot 29moedicht sal namaels inden hemel verheuen worden. 30Daer om laet ons hier so leuen als dat wij na onse 31doot mogen comen tot hoghen loue met gode want 32wij hebben eenen corten tijt hier te sijn / ende het is lut 33tel dat wi hier verdienen mogen met arbeyden in 34penitencien tegen den loon die wi hier bouen ver- 35beydende sijn als Paulus seyt. Laet ons na volgen 36die heylighe wercken der wtuercorenen martela- 37ren gods / laet ons scouwen der valscher heydenen 38secte die gode doch nyet en willen kennen / laet ons [416] 39metter herten gheestelic te nieute bringen der val- 40scher turcken ghelooue ende beuechtense inwendelijc 41van binnen ghelijc datse rolant ende oliuier beuoch- 42ten van buyten ende haer heylige bloet daer vore ghe 43stort hebben / op dat wij mogen verdienen den hoo 44ghen loon die si vercregen hebben. Al en sijn wij al 45le gader daer toe niet ghestelt om op die heydenen 46te vechten nochtans mogen wi dat wel doen gheeste 47lijc ende metter herten inwendelijc / denckende so vie 48richlijc opt lijden ons heeren metten heyligen man 49sinte franciscus dat wi die salighe crone der marte 50lien met alle die heylighe martelaren besitten mo 51ghen ghelijckerwijs oft wij inden strijt met rolant 52ende oliuier gheweest hadden. Van welcken stride 53dat onse materie nv beginnende is hoe dat guwel- 54loen die .xij. ghenoten van vrancrijcke verriet / hoe 55wel dat hi maer de thiene gheleueren conde / want 56die hertoge van bayuier ende die bisscop tulpijn bleuen 57bi coninc kaerle / ende die ander ghenoten alle thien to 58ghen met der vangaerden vore in spaengyen daer 59Rolant generael capiteyn ende die principael hooft- 60man af was ende die wijse oliuier sijn gheselle / Daer 61quamer noch veel toe als die vrome ogier van den 62nemercken ende die ouermoedighe fierenbras van 63alexandrien die nv een kersten gheworden was / ende 64hiet te voren floreys. ende ogiers sone merberijn. 65dese werden oeck alle verslaghen met menich hon 66dert vergulden sporen also die historie hier na ver- 67claren sal / hoe wel dat die dichter dees boecx de ma 68terie vercort heeft / sprekende alleen op rolants ende 69oliuiers wercken so salment in prosen gestelt vinden 70altijt achteruolgende die materie der historien. 71Hier eyndt die Prologhe. |
Hier begint die ware historie van de strijd van Ronceval daar Roelant ende Olivier met de hele edele voorhoede verslagen bleven door Guwelloen ‘s valse bedrijven die ze allen verraden had. Proloog. Als men alle historiën doorleest zo vindt men van deze geen gelijke want nooit was er zoveel christelijk bloed gestort in zo’n korte tijd en nooit bleven zoveel dappere mannen in hun bloed versmoord zoals het deed in deze droevige strijd van Ronceval die Guwelloen allemaal bedreef om zelf keizer te zijn en heer van geheel christenrijk want hij meende koning Karel, zijn zwager, ook over te leveren in de handen van de heidenen als Roelant ‘s gezelschap door Marcelijs, de wrede tiran, geheel verslagen geweest zou zijn. Maar God die heer zag het en benam hem zijn voorstel zodat de edele koning Karel zijn verraad vernam zoals God het hebben wilde, maar de edele voorhoede werd verslagen alzo de historie die hierna volgt verklaren zal. En Guwelloen kreeg loon naar werken. Gelijk God zegt in het evangelie, ԭet al zulke maten als gij meet zal u weer gemeten worden. Guwelloen wilde zichzelf verheffen in hovaardigheid, maar hij werd vernederd en zelf uit zijn hoogheid geworpen. Daar staat noch in het evangelie geschreven; ‘Wie zich verheft zal vernederd worden en wie zich hier in de wereld verootmoedigt zal later in de hemel verheven worden.’ Daarom laat ons hier zo leven zodat wij na onze dood tot hoog lof met God mogen komen want wij hebben een korte tijd hier te zijn en het is weinig dat wij hier verdienen mogen met werken in penitentiën tegen het loon die we hierboven verwachten zoals Paulus zegt. Laat ons navolgen die heilige werken der uitverkoren martelaars Gods en laat ons aanschouwen de valse heidense sekte die God toch niet willen kennen en laat ons met het hart geestelijk te niet brengen het valse Turkse geloof en bevecht ze inwendig van binnen gelijk dat ze Roelant en Olivier van buiten bevochten en hun heilige bloed daarvoor gestort hebben opdat wij het hoge loon mogen verdienen die ze verkregen hebben. Al zijn wij allemaal daartoe niet gesteld om op de heidenen te vechten, nochtans mogen we dat wel doen geestelijk en met het hart inwendig denken zo vurig op het lijden van onze heer met de heilige man Sint Franciscus zodat we de zalige kroon der martelaren olie met alle heilige martelaren bezitten mogen gelijk of wij in de strijd met Roelant en Olivier geweest waren. Van welke strijd dat onze materie nu begint en hoe dat Guwelloen de 12 gelijken van Frankrijk verraadde, hoewel dat hij maar tien leveren kon want de hertog van Beieren en de bisschop Tulpijn bleven bij koning Karel en de andere tien gelijke trokken allen toen met de voorhoede in Spanje daar Roelant generaal kapitein en de voornaamste hoofdman van was en de wijze Olivier zijn gezel. Daar kwamen er noch veel bij zoals de dappere Ogier van Denemarken en de overmoedige Fierenbras van Alexandri die een christen geworden was en heette tevoren Floreys en de zoon van Ogier Merberijn. Dezen werden ook allen verslagen met menige honderd vergulden sporen alzo de historie hierna verklaren zal. Hoewel dat de dichter van dit boek de materie verkort heeft en alleen spreekt van Roelant’ s en Olivier ‘s werken en zo zal men het in proza gesteld vinden en altijd de materie van de historie navolgen. Hier eindigt de proloog. |
|
72 Hier beghint die historie vanden stride van Ron 73ceuale. Ende in den eersten hoe Kaerle die edel coninc 74van vrancrijc in sinen slaep vermaent was van den 75heyligen apostel gods sint Jacob / als dat hi hispa- 76nien vanden heydenen beschermen ende bevrijen sou 77de. Ende hoe dat die princpale capiteyen der sarasinen 78te weten Marcelijs ende Baligant Guwelloens na [417] 79tuerlike kinderen waren 80KAerle die grote des cleynen pyppijns sone her 81toghe van brabant van lothrijck ende marcgraue 82des heylichs rijckx / ende gheweldich coninck van 83vranckrijc ende keyser van romen ende van almaen 84gien ende heere van geheel kerstenrijck / altoos dat 85kersten ghelooue versterckende Hi brocht dat lant 86van sassen totter wet goods / ende hij verdreef oeck 87die heydenen ende sarasinen wten conincrijcke van 88spaengien ende galissien biden versoecke des heyligen 89apostels sinte iacob die tsnachs tot sinen bedde quam 90ende claechde hem hoe dat sijn graf vanden sarasinen 91heydenen ende anderen ongeloouigen vertreden 92ende onteert was / ende begheerde van hem dat hij 93doch dat ongeloouich volc daer wt verdriuen wilde / 94dwelc kaerle volbrocht also die historie hier na ver 95tellende is. Maer die heydenen hadden des groten 96nijt dat si so verdreuen souden worden / ende si versaem 97den een grote menichte van volcke wt alle landen/ 98als wt Arabien wt Turckyen wt Sarragoesen wt 99Medeen wt Ethiopien ende wt Barbarien wel .vi. 100hondert duysent / vanden welcken die opperste capi- 101teynen waren twee machtighe ionghe soudanen ende 102ghebroeders Die een hiet Marcelijs / die ander Bali 103gant. Si hadden eenen oom out van daghen ghehee- 104ten Synagoen / een machtich soudaen van arabien. 105Haerlieder machte was seer groot want si hadden 106meest geheel heydenisse onder haer suniectie. Dus 107dan om te comen tot onsen propoeste soe was gheslo 108ten in haren raet als dat si alle die passagien van his- 109panien daer die voerseide coninck kaerle aen moeste co- 110men om dat lant te winnen met volcke sterckelijck 111besetten souden / ende dat die soudaen marcelijs ende sijn 112oom die oude synagoen met twee hondert duysent 113heydenen vore int lant trecken souden / ende sijn broeder 114baligant met alle den anderen soudanen coningen 115ende ammiralen met noch vier hondert duysent man 116nen souden die achter houden ende seynden hemlieden 117altoos versch volck als sijt hem ontbieden souden / het 118welcke lacen alsoe gheschiede Want alle die auant [418] 119gaerde wert daer verslagen die coninck kaerle daer 120sant om spaengien te suueren vanden ongheloouigen 121 Van dese twee ionghe soudanen marcelijs ende bali 122gant suldij weten dattet waren twee natuerlike kin 123deren van den valschen verrader hertoghe Guwel- 124loen de welcke in sijnder iuecht een die vroemste ende 125schoonste man was daermen af wiste te spreken. seer 126wijs ende subtijl van rade / machtich ende rijcke van lan- 127den ende steden / want hi was swagher vanden voerseide co 128ninck kaerle. Dese guweloen quam op een tijt in hey 129denisse om dat lant te besien biden ouden synagoen 130voerseyt. Dese soudaen synagoen hadde eenen broe- 131der die een schoon vrouwe achter ghelaten hadde. 132Guwelloen daer ghecomen sijnde ende haer schoonhe 133de bemerckende wert met haerder minnen beuan- 134ghen. maer si die den doot van haren heere noch niet 135vergheten en hadde was seer droeuich. Synagoen 136dit aensiende dachte dat hi haer met eenighen veni 137soene vermaken woude ende hi sprac tot guwelloene 138ende badt hem dat hi met hem ter iachte varen wilde om 139eenich venisoen voer die bedructe vrouwe te vercri 140ghen Guwelloen veynsde hem sieck te sijn ende hi badt 141synagoene dat hi dochselue alleen met sinen ghesin 142ne ter iacht varen woude ende laten hem in sijn ruste. 143dwelck synagoen dede. Als guwelloen sinen tijt sach 144ende die schoon vrouwe alleene vant soe ghinck hi bi 145haer spelen dat schaecspel / want hi wist wel dat si dat 146gaerne speelde. Metten cortsten gheseyt hi sprac soe 147vele metter vrouwen als dat hijse bekende ende hij liet 148se beurucht. Synagoen weder van der iacht comen- 149de en wist hier af niet maer hi maecte grote chiere 150met guwelloen ende hi vertrooste die weduwe soe hij 151best mochte / want hij meynde dat guwelloen sieck 152gheweest hadde ende hi beminde hem seere. Hier na soe 153vertrack guwelloen van daer thuyswaert tot in ker- 154stenrijcke. Ende dese vrouwe bleef begordet ende si ghe- 155lach van dese twee voerseide kinderen. Mer synagoen 156en seyde desen kinderen anders niet dan dat hi selue 157haer oom was ende dat si sijns broeders kinderen wa- 158ren. Maer nader hant als guwelloen hemlieden van [419] 159coninc kaerls weghen die diffinancie dede so gaf die 160voerseyde synagoen hemlieden te kennen hoe dat gu- 161welloen haer gherechte vader was. Van welckr 162boetscap dese twee ionghe heeren niet wel te vreden 163en waren om dat guwelloen so quaden verrader was. 164si seyden dat si hem nemmermeer lief hebben en souden Ende 165si swoeren dat si hem quader doot souden doen steruen / ia 166mochten si tot haren opset comen. |
Hier begint die historie van de strijd van Ronceval. En ten eerste hoe Karel die edele koning van Frankrijk in zijn slaap vermaand was van de heilige apostel God Sint Jacob als dat hij Spanje van de heidenen beschermen en bevrijden zou. En hoe dat de voornaamste kapitein van de Saracenen, te weten Marcelijs en Baligant, Guwelloen ‘s natuurlijke kinderen waren. Karel de Grote, de zoon van de kleine Pepijn, hertog van Brabant, van Lotharingen en markgraaf van het heilige rijk en geweldige koning van Frankrijk en keizer van Rome en van Duitsland en heer van geheel christenrijk die altijd versterkte het christelijke geloof. Hij bracht dat land van Saksen tot de wet van God en hij verdreef ook de heidenen en Saracenen uit het koninkrijk van Spanje en Galicië door het verzoek van de heilige apostel Sint Jacob die ’s nachts tot zijn bed kwam en klaagde hem hoe dat zijn graf van de Saraceense heidenen en andere ongelovige vertreden en onteerd was en begeerde van hem dat hij toch dat ongelovige volk daaruit verdrijven wilde, wat Karel volbracht alzo de historie hierna vertelt. Maar de heidenen hadden dus grote nijd dat ze zo verdreven zouden worden en ze verzamelden een grote menigte van volk uit alle landen als uit Arabië, uit Turkije, uit Zaragoza, uit Meden en uit Ethiopië en uit Barbarij, wel zeshonderdduizend waarvan de opperste kapiteins twee jonge machtige sultans waren en gebroeders. Die ene heette Marcelijs n de ander Baligant. Ze hadden een oom oud van dagen geheten Synagoen, een machtige sultan van Arabië. Hun macht was zeer groot want ze hadden meest geheel heidens land onder hun beheer. Dus om dan tot onze opzet te komen, zo was besloten in hun raad als dat ze alle passages van Spanje, waar die voorgezegde koning Karel door moest koen om dat land te winnen, met volk sterk bezetten zouden en dat de sultan Marcelijs en zijn oom, de oude Synagoen, met twee honderdduizend heidenen voor in het land zou trekken en zijn broeder Baligant met alle ander sultans, koningen en admiralen met noch vier honderd duizend man zouden de achterhoede houden en hen altijd vers volk zenden zouden als zij het hen ontbieden zouden, wat helaas alzo geschiedde. Want de hele voorhoede werd daar verslagen die koning Karel daar zond om Spanje te zuiveren van de ongelovigen. Van deze tweejonge sultans, Marcelijs en Baligant zal je weten dat het waren twee natuurlijke kinderen van de valse verrader hertog Guwelloen die in zijn jeugd een van de dapperste en mooiste man was waarvan men wist te spreken. Zeer wijs en subtiel van raad, machtig en rijk van landen en steden want hij was zwager van de voorgezegde koning Karel. Deze Guwelloen kwam op een tijd in het heidense land om dat land te bezien bij de oude Synagoen voorgezegd. Deze sultan Synagoen had een broeder die een mooie vrouw achter gelaten had. Guwelloen die daar gekomen was en haar schoonheid bemerkte werd met haar minne bevangen, maar ze was de dood van haar heer noch niet vergeten en was zeer droevig. Synagoen die dit zag dacht dat hij haar met enige wildbraad vermaken wilde en hij sprak tot Guwelloen en bad hem dat hij met hem ter jacht gaan wilde om enig wildbraad voor die bedroefde vrouw te verkrijgen. Guwelloen veinsde hem ziek te zijn en hij bad Synagoen dat hij toch zelf alleen met zijn gezin ter jacht gaan wilde en hem in zijn rust laten. Wat Synagoen deed. Toen Guwelloen zijn tijd zag en die mooie vrouw alleen vond zo ging hij bij haar spelen dat schaakspel want hij wist wel dat ze dat graag speelde. In het kort gezegd, hij sprak zoveel met de vrouw als dat hij haar bekende en hij liet ze bevrucht. Synagoen die weer van de jacht kwam wist niets hiervan maar hij maakte grote sier met Guwelloen en hij vertrooste de weduwe zo goed hij kon want hij meende dat Guwelloen ziek was geweest en hij beminde hem zeer. Hierna zo vertrok Guwelloen van daar huiswaarts tot in christenrijk. En deze vrouwe bleef zwanger en ze lag van deze twee voorgezegde kinderen. Maar Synagoen zei dat deze kinderen niets anders dan dat hij hun oom was en de ze zijn broeders kinderen waren. Maar later toen Guwelloen hen vanwege koning Karel besliste zo gaf die voorgezegde Synagoen toe dat Guwelloen hun rechte vader was. Van welke boodschap deze twee jonge heren niet goed tevreden waren om Guwelloen zo’n kwade verrader was. Ze zeiden dat ze hem nimmermeer lief hebben zouden. En ze zwoeren dat ze hem een kwade dood zouden laten sterven, ja mochten ze tot hun opzet komen. |
|
167 Hoe Guwelloen ghecoren wert om die diffiancie in 168heydenis te doen van alle die ghenoten 169OM te comen tot onsen propoest / als die edel co- 170ninck Kaerle vernam dat die heydenen met grooter 171macht in spaengien ghecomen waren ende alle kersten- 172rijck te nieute brengen wouden so ontboot hi alle die 173ghenoten van vrancrijck ende alle die meeste edele hee 174ren wt alle landen die hem onderdanich waren. Ende in 175die tegenwoerdicheyt van hem allen so was ouer een 176ghedragen dat guwelloen als ambassaet in heyde- 177nissen trecken soude aen den ouden synagoen ende 178aen marcelijs ende balygant synagoens neuen met 179alle der heydenscher heerschappien. Ende principalijc 180so was dit ghesloten bi den edelen graue rolant ende 181bi alle die ghenooten vanden conincrijck van vrancke 182rijck. Jae kaerle die keyser selue badt guwelloen dat 183hi den last vander diffiancien oft ontsegghingen aen 184veerden soude ende ontsegghense van sinen weghen / 185om dat hi een wijs man was ende beste bekent onder 186die heeren vanden sarasinen. Mer guwelloen hadde 187dies groten spijt ende belchde hem om datmen hem sandt 188als bode So dacht hi dat hi kaerle den keyser ende al- 189le sijn medehulpers te nieute brengen ende verraden 190soude / ende principalijck die vrome capiteynen rolan- 191de ende oliuier / gheerijn van mongelanen / straelber 192rengier / den roden geleaen ende den vromen riddere 193galerant / den edelen fransoys boudewijn / den stou+ 194ten coninck der vriesen / den haueloosen gautier / ende 195metten cortsten gheseyt alle die ander edele ridderen 196die metten vromen graue rolant in die auantgaer- 197de trecken souden / dwelcke hi lacen volbrochte Ende 198hi sloot met alle den gheslachte der losanen in sinen [420] 199raet als dat hi coninck kaerle achter houden soude 200mitter macht van sinen volcke ende leueren marcelijs 201dien wreeden sarazijn alle die edele vangaerde dier 202daer wel .xx. duysent was die vroemste mannen die 203oyt in kerstenrijcke bi een vergadert waren / behal 204uen de ghene die rolant noch nader hant te hulpen 205quamen / als ogier van denemercken die menich hon 206dert vergulden sporen met hem brachte Hi bracht met 207hem sinen sone merberijn ende den ridder floreys die 208te voren heyden gheweest hadde / ende hi was ghehee 209ten fierenbras van alexandrien / den welcken oliuier 210verwonnen hadde in eenen camp daer oeck een scho- 211ne historie af is / ende noch veel meer ander heeren die 212allegader ter liefden van rolant daer quamen opten 213ronceuale. Alle dese edel bloeme van kerstenrijcke 214verriet guwelloen om dat hij selue keyser meynde 215te sijn / ende hi hielt den coninc kaerle achter ende beual 216rolant dat hi voer trecken soude met sijn gheselscap 217ende hi beloefde hem cortelijc na te volgen met aile sijn- 218der macht. Mer hij hadde marcelijs beuolen als dat 219hi rolant ende oliuier mit alle die gheheelder vangaer 220den besluyten soude ende beleggen opten ronceuale / 221seggende voort Waer rolant ende sijn gheselscap ver- 222slagen soe soude karels machte lichtelijck ter neder 223trocken sijn ende gheheel kerstenrijck tonder ghedaen 224sijn / ende dan so meynde guwelloen selue keyser te sijn 225ende alle kerstenrijck te leen houden vanden voersey 226den coninck marcelijs ende baligant sinen broedere 227Ende om meerder sekerheyt hier af te doen den hey- 228denschen heeren so verloochende hi selue gods wet ende 229swoer dat hij kaerle den keyser sinen swager met alle 230sijn hulpers verderuen soude ende in haren handen le- 231ueren soude Om welcker saken wille dat die oude 232synagoen die oom was vandesen twee voerseyden 233heeren met alle die ander heydensche heeren achter 234guwelloens rugge seyden dattet een quaet verra- 235der was ende dat hi niet te gheloouen en waer. Ende si 236seyden als si tot haren opsette ghecomen waren dat 237sijt hem dan loonen souden ghelijc datment verra- 238ders sculdich waer te loonen. Maer niet te min in [421] 239sijn tegenwoerdicheyt gheloefden si hem groote din 240ghen ende sconcken hem costelike ghiften van ghesteen- 241ten ende menigherleye andere iuweelen die eenen 242grooten schat weerdich waren. Desen guwelloen 243hadde een dochter die keyserinne in griecken was 244Si hadde te manne eenen seer goeden here die kaer- 245le den keyser seer lief hadde ende die god seer ontsach 246want hi was een goet kersten man. Als hi verhoor 247de van deser reysen die kaerle op handen hadde soe 248hadde hi in sinen sinne dat hi hem oeck te hulpen co 249men woude op die wreede gods vianden. Mer sijn 250wijf die kaerlen seer hatich was wel volghende ha 251ren vader in alder quaetheyt / doode haren here ende 252vermoorde hem om dat hi kaerlen mede ghehulpich 253ende bijstant doen woude / ende na guwelloens ra 254de noch nae den haren niet wercken en woude. Sij 255dede haer twee ionghe kinderen die ooghen wt ste 256ken om op auontuere oft sij noch te manne gheco- 257men hadden ende dan na haren vader aerden moch 258ten dat si haer dan gheen belet doen en souden Sij 259hadde met guwelloen haren vader een verbont ende 260compact gaemaect als dat si hem te hulpen soude 261comen in alle sijn opsetten om den coninc kaerle te 262leueren in die handen der heydenen Si quam wt griec 263ken na vranckerijc toe met .xx. duysent ghereden der 264mannen van wapenen inden schijne om den coninck 265kaerle te dienen. maer si dede dat wt valscher mey 266ningen om kaerle met alle sijn hulpers van achtere 267te verslaen als hi op die heydenen vechten soude om 268die edele vangaerde te verlossen / ende dat si dan van 269achter wt slaen soude met alle haerder machte ende 270met guwelloens volc in des keysers heyr. Dit was 271haer opstel / want si dacht wel dat alle die vangaerde 272te nieute ghebrocht worden soude eer kaerle aen co 273men soude met sijnder machte. Ende alle haer volck 274hadde onder haer wapenrocken op die auerechte sy 275de die wapene oft diuisie van affrijcken. Aldus was 276des keysers edel vangaerde verraden ende hij selue oec 277met alle die principaelste ende meeste edelen van ker- 278stenrijcke en hadde god die almoghende heere dat [422] 279niet voersien die alle dinck ten besten voeghen can 280na sinen godlijken wille. |
Hoe Guwelloen gekozen werd om de ontzegging in heidens land te doen van alle gelijken. Om tot onze opzet te komen; toen die edele koning Karel vernam dat de heidenen met grote macht in Spanje gekomen waren en geheel christenrijk tot niets brengen wilden zo ontbood hij al de gelijken van Frankrijk en grootste edele heren uit alle landen die hem onderdanig waren. En in de tegenwoordigheid van hen allen zo werd overeengekomen dat Guwelloen als ambassadeur in heidens land vertrekken zou naar de oude Synagoen en naar Marcelijs en Balygan, de neven van Synagoen, met alle heidense heerschappijen. En vooral zo was dit besloten bij de edele graaf Roelant en bij alle gelijke van het koninkrijk van Frankrijk. Ja, Karel de keizer zelf, bad Guwelloen dat hij de last van de diffiancien of ontzegging aanvaarden zou en ontzeggen vanwege hem omdat hij een wijs man was en het beste bekend onder de heren van de Saracenen. Maar Guwelloen had dus grote spijt en was verbolgen omdat men hem als bode zond*. Zo dacht hij dat Karel de keizer en al zijn medehelpers te niet brengen en verraden zou en voornamelijk de dappere kapitein Roelant en Olivier, Gheerijn van Mongelanen, Straelberrengier, de rode Geleaen en de dappere ridder Galerant, de edele Fransoys, Boudewijn de dappere koning der Friezen, de haveloze Gautier en in het kort gezegd, alle andere edele ridders die met de dappere graaf Roelant in de voorhoede trekken zouden, wat hij helaas volbracht. En hij sloot met het hele geslacht van Lausanne zijn raad als dat hij koning Karel achterhouden zou met de macht van zijn volk en leverde Marcelijs, die wrede Sarazijn, de hele voorhoede waarvan er wel twintigduizend waren van de dapperste mannen die ooit in christenrijk bijeen verzameld. Behalve diegene die Roelant noch later te hulp kwamen zoals Ogier van Denemarken die menige honderd vergulden sporen met hem bracht. Hij bracht met hem zijn zoon Merberijn en de ridder Floreys, die tevoren heiden was geweest en hij was nu geheten Fierenbras van Alexandrië, die Olivier overwonnen had in een kamp daar ook een mooie historie van is en noch veel meer andere heren die allemaal ter Roelant daar kwam op Ronceval. Deze hele bloem van christenrijk verraadde Guwelloen omdat hij zelf keizer meende te zijn en hij hield koning Karel achter en beval Roelant dat hij optrekken zou met zijn gezelschap en hij beloofde hem gauw na te volgen met al zijn macht. Maar hij had Marcelijs bevolen dat als hij Roelant en Olivier met de gehele voorhoede opsluiten zou en belegeren op Ronceval en zei voorts; ‘Was Roelant en zijn gezelschap verslagen dan zou Karel ‘s macht licht neergetrokken worden en geheel christenrijk ten onder gedaan zijn.’ Dan zo meende Guwelloen zelf keizer te zijn en geheel christenrijk te leen houden van de voorgenoemde koning Marcelijs en Baligant, zijn broeder. En om meer zekerheid hiervan te doen aan de heidense heren zo verloochende hij zelfs Gods wet en zwoer dat hij Karel de keizer, zijn zwager, met al zijn medehelpers bederven zou en in hun handen leveren zou. Vanwege dat de oude Synagoen, die oom was van deze twee voorgenoemde heren, met alle andere heidense heren achter Guwelloen ‘s rug om zeiden dat het een kwade verrader was en dat hij niet te geloven was. En ze zeiden toen ze tot hun opzet gekomen waren dat zij het hem belonen zouden gelijk dat men het verraders schuldig was te belonen. Maar niettemin in zijn tegenwoordigheid beloofden ze hem grote dingen en schonken hem kostbare giften van gesteente en menigerlei andere juwelen die een grote schat waard was. Deze Guwelloen had een dochter die keizerin in Griekenland was. Ze had tot man een zeer goede heer die Karel de keizer zeer lief had en die God zeer ontzag want hij was een goede christelijke man. Toen hij hoorde van de reizen die Karel op handen had zo had hij in de zin dat hij hem ook te hulp wilde komen op de wrede Gods vijanden. Maar zijn wijf die Karel zeer haatte en goed haar vader volgde in alle kwaadheid doodde haar heer en vermoorde hem omdat hij Karel hulp en bijstand wilde doen en naar Guwelloen’s raad noch naar die van haar wilde werken. Zij liet haar twee jonge kinderen de ogen uitsteken op avontuur als ze noch tot man gekomen waren en dan naar hun vader aarden mochten zodat ze haar dan niet beletten zouden. Zij had met Guwelloen, haar vader, een verbond en compact gemaakt als dat ze hem te hulp zou komen in al zijn opzetten om de koning Karel in de handen van de heidenen te leveren. Ze kwam uit Griekenland naar Frankrijk toe met twintigduizend bereden mannen van wapens in de schijn om koning Karel te dienen. Maar ze deed dat met valse bedoelingen om Karel met al zijn helpers van achteren te verslaan als hij op de heidenen vechten zou om de edele voorhoede te verlossen en dat ze dan van achteren met al haar macht zou slaan met Guwelloen ‘s volk in het leger van de keizer. Dit was haar opzet want ze dacht wel dat de hele voorhoede tot niets gebracht kon worden eer Karel zou aankomen met zijn macht. En al haar volk had onder hun wapenrokken op de averechte zijde de wapens of devies van Afrika. Aldus was de edele voorhoede van de keizer verraden en hij zelf ook met alle voornaamste en hoogste edelen van christenrijk, had God de almogende heer dat niet voorzien die alle dingen ten beste voegen kan naar zijn goddelijke wil. |
|
281 Hoe Kaerle die keyser na dat Guwelloen die dif 282fyancie oft ontsegginghe den voerseyden heyden- 283schen heeren ghedaen hadde die op spaengyen co- 284mende waren / sant den vromen Rolant ende den wij 285sen ridder Oliuier als capiteynen van sijnre auant- 286gaerden met .xx. duysent vergulden sporen. Ende 287hoe elck enden keyser oerlof nam / ende hoe si op den 288Ronceuale quamen. ** 289ALs guwelloen die voerseyde diffyancie hadde 290ghedaen soe oerdineerde kaerle die keyser si 291nen neue rolant ende oliuier te trecken metter edelder 292vangaerden in spaengien om die heydenen daer wt 293te wieden ende te verdriuen die marcelijs op alle die pas 294sagien gheleyt hadde eer hi selue met alle sijn ghe- 295heele macht aen quame / ende hi beual rolant dat hi hem 296altijt van sinen gheselle oliuier liet gheraden ende on- 297derwisen ende dat hi hem telcken tijdinghe soude doen 298vanden heydenen waer si waren ende hoet met hem ston 299de dwelc hem rolant beloefde te doen. Van desen oli- 300uier sijn schone historien bescreuen. Hi was van ge- 301neuen gheboren / eens machtichs heeren sone / seer 302wijs ende rijp van rade cloeck ter wapenen cuysch ende 303reyn van leuen Hi hadde een schoon suster gheheeten 304Oede la belle Dese maecht wert ontscaect wt gene 305uen in arabien daerse oliuier ridderlijc wt verloste. De 306se scone maget was seer bemint van den edelen gra 307ue rolant / daer om beual die edel coninc kaerle ro- 308lande dat hi oliuier onderdanich sijn soude ouermits 309die grote wijsheyt die oliuier hadde. Het was gro- 310te ghenuechte ende seer schoon te aensien so edelen ghe 311selscap van ridderen / ende hoe elck aenden keyser oerlof 312nam ende hoe rijckelijc dat si ghewapent waren. Die 313coninc kaerle nam rolant ende oliuiere metter hant / 314ende alle die ander edele ende custese / ende hij beualse alle [423] 315te gode die met rolant sinen neue na spaengien troc- 316ken / biddende gode datse in sijnre hoeden moesten 317wesen. Mer guwelloen ende alle sijn partye verblijden 318hem van haren wech reysen hopende dat alle vanden 319heydenen verslagen souden worden / dwelc lacen also 320gheschiede. |
Hoe Karel de keizer nadat Guwelloen de diffiancie of ontzegging van de voorgenoemde heidense heren gedaan had die op Spanje gekomen waren zond aan de dappere Roelant en de wijze ridder Olivier als kapiteins van zijn voorhoede met twintigduizend vergulden sporen. En hoe elk aan de keizer verlof nam en hoe ze op Ronceval kwamen. Toen Guwelloen die voorgenoemde ontzegging had gedaan zo ordineerde Karel de keizer zijn neef Roelant en Olivier om te trekken met de edele voorhoede naar Spanje om de heidenen daaruit te wieden en te verdrijven die Marcelijs op al die passages gelegd had eer hij zelf met al zijn gehele macht aankwam. Hij beval Roelant dat hij hem altijd van zijn gezel Olivier liet aanraden en onderwijzen en dat hij hem telkens tijding zou doen van de heidenen waar ze waren en hoe het met hem stond, wat Roelant beloofde te doen. Van deze Olivier zijn mooie histories beschreven. Hij was van Geneve geboren, een machtige heren zoon en zeer wijs en rijp van raad en kloek ter wapens, kuis en rein van leven. Hij had een mooie zuster geheten Oede la belle. Deze maagd werd geschaakt uit Geneve naar Arabië waar Olivier haar ridderlijk uit verloste. Deze mooie maagd was zeer bemind van de edele graaf Roelant en daarom beval de edele koning Karel Roelant dat hij Olivier onderdanig zou zijn vanwege de grote wijsheid die Olivier had. Het was een groot genoegen en zeer mooi aan te zien zo’n edel gezelschap van ridders en hoe elk aan de keizer verlof nam en hoe rijk dat ze gewapend waren. De koning Karel nam Roelant en Olivier bij de hand en alle andere edelen en kuste ze en hij beval ze tot God die met Roelant, zijn neef, naar Spanje trokken en bad God dat ze in zijn hoede moesten wezen. Maar Guwelloen en zijn hele partij verblijdden zich van hun weg reizen en hoopten dat ze allen van de heidenen verslagen zouden worden, wat helaas alzo geschiedde. |
|
321 Hoe Rolant ende Oliuier ende alle die vangaerde de 322passagien wonnen die seer sterckeijck beset waren 323met ruesen ende ruesinnen ende met menigherleye 324volck vanden sarasinen. 325NAden orlof ghenomen so trocken rolant ende oli 326uier metter auangaerden so dat behoorlic was 327vore na spaengyen ghelijc hem guwelloen in presencie 328des keysers beuolen hadde. Menigen swaren strijt 329hadden die kerstenen die hem onuersienlijc aen quamen 330want alle die passagien vonden si beset met grote me 331nichte van volcke die si alle mannelijc doeruochten tot 332dat si quaen aent stercke pas daer die grote ruese gran 333deloen ende sijn wijf die felle ruesinne seer vreesseijck 334waren Hem en mocht niemant hinderen also hemluden 335dochte Mer die roode galeaen versloech den ruese gran 336deloen / ende rolant versloech die felle ruesinne Oliuier 337versloech twe machtige hertogen ende eenen coninc. gro 338te manslacht geschiede daer. De heydenen ende sarasi- 339nen waren seer qualijck te vreden om dat si die vroem 340heyt der kerstenen niet wederstaen en mochten. Sij 341vloden tot marcelijs ende baligande in heydenisse / cla 342gende hoe dat die kerstenen alle die passagien hadden 343ghewonnen. Rolant ontboot den keyser alle sinen voer 344spoet / waer af veel heeren seer blide waren ende kaerle 345die coninc / maer guweloen bedroefde hem. Ende rolant 346track tot opten ronceuale. |
Hoe Roelant en Olivier en de hele voorhoede de passages wonnen die zeer sterk bezet waren met reuzen en reuzinnen en met menigerlei volk van de Saracenen. Nadat verlof genomen was zo trokken Olivier en Roelant uit met de voorhoede zoals het behoorlijk was naar Spanje gelijk hem Guwelloen in in tegenwoordigheid van de keizer bevolen had. Menige zware strijd hadden de christenen die hen onvoorziens aankwamen was alle passages vonden ze bezet met een grote menigte van volk die ze allen mannelijk doorvochten totdat ze aan een sterke pas kwamen daar de grote reus Grandeloen en zijn wijf de felle reuzin zeer vreselijk waren. Hen mocht niemand hinderen alzo ze dachten. Maar de rode Galeaen versloeg de reus Grandeloen en Roelant versloeg de felle reuzin. Olivier versloeg twee machtige hertogen en een koning. Grote manslacht geschiedde daar. De heidenen en Saracenen waren zeer slecht tevreden omdat ze dapperheid der christen niet weerstaan mochten. Zij vlogen naar Marcelijs en Baligande in heidens land klagende hoe de christen alle passages hadden gewonnen. Roelant ontbood de keizer al zijn voorspoed waarvan veel heren zeer blijde waren en Karel de koning, maar Guwelloen bedroefde hem. En Roelant trok op tot Ronceval. |
|
Hoe die mogende sarasijn die wreede tyran Mar 348celijs met duyst volcx beleyde die edel vangaerde 349opten Ronceuale / ende hoe hem alle sijn meeste princen see 350re hoochlijc vermaten Rolant ende Oliuier te doden Ende 351hoe si aen Marcelijs begeerden dat hi haer den eersten 352oploop soude laten doen op Rolant ende sijn ghesellen [424] Hoe die sarasinen die kerstenen beuochten met gro 354ter wreetheyt / ende hoe daer veel heydensche heren ende 355capiteynen verslagen die dene ersten oploop be- 356 gheer hadden te doen op Rolande. 347 Hoe die mogende sarasijn die wreede tyran Mar 348celijs met duyst volcx beleyde die edel vangaerde 349opten Ronceuale / ende hoe hem alle sijn meeste princen see 350re hoochlijc vermaten Rolant ende Oliuier te doden Ende 351hoe si aen Marcelijs begeerden dat hi haer den eersten 352oploop soude laten doen op Rolant ende sijn ghesellen [424] 353bleuen die den eersten oploop be- 356gheert hadden te doen op Rolande. 357ALs die edel graue rolant ende oliuier ende dander 358ghenoten dese felle sarasinen aldus op hem sagen 359comen / ende principalijc de meeste heeren der heydenen 360makende groot gheroep ende spraken totten kerstenen 361also dat si veruaert waren ende datse die coninck kaerle 362daer qualijc ghelaten hadde ende dat si hem niet meer zijn 363en souden So quamen si met groter couragien costelic 364te peerde gheseten die felle sarasinen te gemoete / daer 365koos elckerlijc den sinen / mer der sarasinen houerdie 366ende grote wreetheyt was saen ter neder gheuelt / want 367tegen den stouten rolant ende den vromen oliuier en con 368de niemant ghedueren Des ghelijc en dedet oec tegen 369den roden galeaen / galerant / straelberrengier / noch te- 370gen alle die ander rolants ghesellen / want sie versloegent 371al dat hem tegen quam so datter veel edel heydensche hee 372ren in corter tijt verslagen waren / van welcke tidinge 373marcelijs seer tonureden was. Ende hi gheboot dat al 374sijn volc op die edel kersten ridders slaen souden / twelc 375lacen so geschiede. Daer leden die kerstenen grote sca- 376de / si werden daer aen alle siden seer strengelijc beuoch- 377ten. daer wert menigen helm doerhouwen menigen 378halsberch ontmaelgijt / menich sweert ende lancie 379wert daer ghebroken menich peert lieper sonder mee- 380ster / het velt was met dooden bedect / menich wasser 381in sijn bloet versmoort O druckeliken strijt voer kersten 382rijck want die bloeme van allen ridderscap hier meest 383al verslagen bleef. Och wie soude bescriuen de vromic- 384heyt van rolant ende oliuier / want rolant versloech in dien 385strijt twee soudanen ende vier gecroonde coninghen. 386Sijn sweert ontsagen die sarasinen seer als die doot 387sijn slagen en conde niemant gheliden hoe vroem dat 388si oeck waren Hi versloech des conicx marcelijs neue 389waer om marcelijs seer tonureden was ende swoer dat [425] 390hi hem op rolant wreken soude / ende sant weder een vers 391sche schare volcx wel .xx. duyst op die stoute ghemoe 392de kerstenen Daer vernieude wederom eenen dootlijcken 393strijt / daer hadden de kerstenen so grote noot ende aen al 394le siden werden si so seer besprongen / en hadse die god- 395like mogentheyt niet behoet si hadden in dien fcllen op 396loop alle doot moeten bliuen. Mer rolant ende die wij 397se ridder oliuier versaemden haer edel kersten ridders 398weder bi een met groter couragien / hemlieden verma- 399nende om wel te doen. O edel couragie / o onuerwin 400nelike herten / wie soude connen volscriuen die grote 401vroemheyt die ghi daer bedreeft / mer lacen het mocht 402luttel baten / want der heydenen hoop ende haer menich 403te was te groot / want si hadden altijt versch volc hoe 404vele datter verslagen worden / ende aylacen v en quam nie- 405mant te hulpe / ende nochtans so waren op dien dach 406meer dan .lxxx. dusent sarasinen int velt verslagen. Ende 407van die tijt voort so en dorsten v die wreede sarasinen 408niet so lichtelijc op loopen. Mer van rolants partye 409wasser wel .xij. duysent oft meer verslagen. O guwel 410loen guwelloen hoe mocht ghijt ghedoen dat ghi so 411veel edel kersten bloets verriet ende dedet vermoorden 412om v grote hoouerde want bi dinen toedoen was die 413bloeme van allen kerstenen vergulden sporen op den 414ronceuale verslaghen |
Hoe die vermogende Sarrazin met de wrede tiran Marcelijs met tweehonderdduizend volk die edele voorhoede op Ronceval belegerde en hoe hem al zijn grootste prinsen zeer hooglijk vermeten Roelant en Olivier te doden. En hoe ze van Marcelijs begeerden dat hij hen de eerste aanval zou laten doen op Roelant en zijn gezellen. Hoe de Saracenen de christen bevochten met grote wreedheid en hoe daar veel heidense heren en kapiteins verslagen bleven die de eersten aanval begeerd hadden te doen op Roelant. Toen de edele graaf Roelant en Olivier en de andere gelijken deze felle Saracenen aldus op hen zagen komen en voornamelijk de hoogste heren der heidenen en veel lawaai maakten en tot de christenen spraken alzo dat ze bang waren en dat koning Karel ze daar kwalijk gelaten had en dat ze hem niet meer zien zouden. Zo kwamen de felle Saracenen ze met grote moed en kostbaar te paard gezeten tegemoet. Daar koos elk de zijne, maar de Saracenen hovaardij en grote wreedheid was gelijk te neer geveld want tegen de dappere Roelant en de dappere Olivier kon niemand verduren. Desgelijks deden ook de rode Galeaen, Galerant, Straelberrengier en nog tegen alle andere gezellen van Roelant want ze versloegen alles dat hen tegenkwam zodat er veel edele heidense heren in korte tijd verslagen waren van welke tijding Marcelijs zeer ontevreden was. En hij gebood dat al zijn volk op de edele christenridders zouden slaan, wat helaas zo geschiedde. Daar leden de christen grote schade, ze werden daar aan alle zijden zeer sterk bevochten. Daar werd menige helm doorhouwen, menige harnas zonder maliën, menig zwaard en lans werd daar gebroken, menig paard liep er zonder meester, het veld was met doden bedekt, menigeen was er in zijn bloed versmoord. O, droevige strijd voor het christelijk rijk want de bloem van alle ridderschap bleef hier meestal verslagen. Och wie zou de dapperheid van Roelant en Olivier beschrijven want Roelant versloeg in die strijd twee sultans en vier gekroonde koningen. Zijn zwaard ontzagen de Saracenen zeer als de dood en zijn slagen kon niemand voorbijgaan, hoe dapper dat ze ook waren. Hij versloeg de neef van koning Marcelijs waarom Marcelijs zeer ontevreden was en zwoer dat hij zich op Roelant wreken zou en zond weer een verse schaar volk, wel twintigduizend op die dappere vermoeide christenen. Daar vernieuwede wederom een dodelijke strijd, daar hadden de christen zo’n grote nood en aan alle zijden werden ze zo zeer besprongen en had ze de goddelijke mogendheid niet behoed in die felle aanval, ze hadden in die felle aanval allen dood moeten blijven. Maar Roelant en de wijze ridder Olivier verzamelden hun edele christenridders weer bijeen met grote moed en vermaande hen om goed te doen. ԏ edele moed, o onoverwinnelijke harten, wie zou geheel kunnen beschrijven die grote dapperheid die ge daar bedreef, maar helaas, het mocht weinig baten want de heidense hoop en hun menigte was te groot want ze hadden altijd vers volk, hoeveel dat er veel verslagen werden en helaas u kwam niemand te hulp en nochtans zo waren op die dag meer dan zeventig duizend Saracenen in het veld verslagen. En van die tijd voort zo durfden die wrede Saracenen niet zo licht aan te vallen. Maar van Roelant’ s partij waren er wel twaalfduizend of meer verslagen. O Guwelloen, Guwelloen hoe mocht gij het doen dat ge zoveel edel christelijk bloed verraadde en liet vermoorden om uw grote hovaardij want door uw toedoen was de bloem van alle christenen vergulden sporen op Ronceval verslagen. |
|
Daer was Ogier van dene 415mercken die den groten rose Broijer versloech voer pa- 416rijs / ende daer na in babilonien op broijers kinderen 417vacht aldaer hi vernam hoe dese twee voerseide sarasinen 418Marcelijs ende Baligantal heydenisse doer vergader 419den groot volck om na spaengien te trecken ende alle 420kerstenrijck te verderuen / ende kaerle den keyser te verdri- 421uen. Dese ogier hoe wel dat hi den keyser niet lief en 422hadde ouermits dat charloot sinen sone ghedoot had 423de Nochtans quam hi met veel volcx om kerstenrijc 424te helpen na spaengien toe om kaerlen in bate te sijn 425Mer eer hi biden keyser ghecomen mocht mits dye 426lancheyt des weechs so hadde coninc kaerle die edel 427vangaerde ghesonden in spaengien daer hem ogier on 428der vant bider ghehengenisse gods eer hijt selue wiste 429Hij bracht met hem sinen sone merberijn / den sou-[426] 430daen carahu van perssy ende den ouermoedighen fie 431renbras van alexandrien / dat nv goede kerstenen wa 432ren Alle dit edel ridderlijc gheselscap wert oeck ver 433slagen opten ronceuale so die historie noch verclaren sal. 434 Om te comen tot ons propoest als de sarasinen ver 435namen dat die kerstenen met so veel ridders ghesterct 436waren ende haer so mannelijc verweerden / want teghen 437den stercken ogier en mocht niemant ghedueren waer 438omme si vloden tot marcelijs clagende hem dat groot 439verlies dat si hadden ghehadt / ende hoe den kerstenen gro 440te hulpe ende bistant toe ghecomen was / ende dat si noch 441eenen nieuwen rolant ghecregen hadden / waer omme 442marcelijs seer te onureden was ende swoer dat hi nem 443mermeer thuys keeren en soude hi en hadde die ker- 444stenen verslagen. Ende hi screef brieuen ende mandemen 445ten aen sinen broeder baligant dat hij hem te hulpe 446sonde noch hondert duysent sarasinen ende dat hij sel- 447ue quame ende hem ghereet maecte met alder mach- 448ten die hi vergaderen mochte / dwelc hi lacen volbroch- 449te / want hi sant hem meer dan hondert dusent die alder 450wreetste sarasinen te baten daer men oyt af screef in 451boecken. Si spoedden haren wech also gheringe dat 452si binnen corten tijde bi haren coninc marcelijs qua- 453men / van welcker coemsten die sarasinen seer blide 454waren / want si daer te voren meer dan .lxxx. dusent 455heydenen verloren hadden Want die oude synagoen 456marcelijs oom was daer te voren verslaghen van- 457den graue rolant ende noch veel meer ander mach 458tighe heeren vanden sarasinen. 459 |
Daar was Ogier van Denemarken die de grote reus Broijer versloeg voer Parijs en daarna in Babylonië (Kaïro) en op de kinderen van Broijer vocht aldaar hij vernam hoe deze twee voorgenoemde Saracenen Marcelijs en Baligantal heidens land door groot volk verzamelde om naar Spanje te trekken en geheel christenrijk verderven en Karel de keizer te verdrijven. Deze Ogier, hoewel dat hij de keizer niet lief had vanwege dat Karel zijn zoon gedood had, nochtans kwam hij met veel volk naar Spanje om christenrijk te helpen toe om Karel bij te staan. Maar eer hij bij de keizer komen mocht, vanwege de lange reisduur, zo had koning Karel de edele voorhoede naar Spanje gezonden daar Ogier ze vond door het toestaan van God eer hij het zelf wist. Hij bracht met hem zijn zoon Merberijn, de sultan Carahu van Perzië en de overmoedige Fierenbras van Alexandrië dat nu goede christenen waren. Al dit edele gezelschap werd ook verslagen op Ronceval zo de historie noch verklaren zal. Om te komen tot onze opzet, toen de Saracenen vernamen dat de christenen met zoveel ridders versterkt waren en ze zich zo mannelijk verweerden, want tegen de sterke Ogier mocht niemand verduren, daarom vlogen ze naar Marcelijs en beklaagde hem dat grote verlies dat ze hadden gehad en hoe de christenen grote hulp en bijstand toe gekomen was en dat ze noch een nieuwe Roelant gekregen hadden. Waarom Marcelijs zeer ontevreden was en zwoer dat hij nimmermeer thuis zou keren of hij had de christenen verslagen. En hij schreef brieven en mandementen aan zijn broer Baligant dat hij hem te hulp zond noch honderdduizend Saracenen en dat hij zelf kwam en zich gereed maakte met alle machten die hij verzamelen kon, wat hij helaas volbracht want hij zond hem meer dan honderd duizend van de aller wreedste Saracenen te hulp waar men ooit van schreef in boeken. Ze spoedden hun weg alzo gauw zodat ze binnen tijd bij hun koning Marcelijs kwamen en van die komst waren de Saracenen zeer blijde want ze hadden daarvoor meer dan tachtigduizend heidenen verloren. Want de oude Synagoen, de oom van Marcelijs, was daar tevoren verslagen van graaf Roelant en noch veel meer andere machtige heren van de Saracenen. |
|
Hoe die wijse ridder Oliuier Rolande badt dat 460hij sinen hooren blasen woude op dattet Kaerle die 461keyser horen mocht ende hemlieden te hulpen quame 462dwelc Rolant weygerde te doen / segghende dattet 463noch vroech ghenoech waer / ende dat hi hem soude sca- 464men om hulpe te blasen eer hi ghequetst ware. 465 Hoe .xij. heydensche heeren campten tegen .xij. dye 466vroemste kersten. ende van die tweede battalgie daer [427] 467meest alle die kerstenen verslagen waren. 468Grote bloetstortinge geschiede in dit pongijs aen 469beyde siden Ogiers mandaet van denemercken en wa- 470re niet mogelijc te scriuen die hi daer dede slaende ste 471kende hem niet ontsiende hoe groten oploop hem de hey 472denen deden. Desghelijc de rode galeaen die hem ridder 473lijc queet verslaende menigen sarazijn. O hoe dier ver- 474cochten hem die ridderlike ghemoede sinnen den wreeden 475ongeloouigen / die aerde wert root vanden bloede Wie 476soude connen vergaderen die lancien boghen ende sweer- 477den die daer opt velt lagen. Die sarasinen waren seer 478wreet / ende in grote menichte beuochten si de kerstenen 479so strangelijc aen alle siden dat si begonden te roepen om 480bistant aen rolant ende oliuier clagende hoe dat sij der 481heydenen felheyt nie wederstaen en mochten. Dit horen- 482de die goede voerseide bisscop vermaendese om wel te doen 483ende gods passie hoochlijc te wreken Hi velde selue me 484nigen sarasijn ter aerden / hi was seer goet te peerde / 485sijn manlike slaghen ontsagen die sarasinen seere / want 486hoe wreedelijc dat si hem op liepen hi wederstontse rid- 487derlijc. Dese bisscop vermaende die kerstenen tot alle 488duechdelike wercken horende haer biechte als hi tijt 489hadde / ende hi en sette haer anders gheen penitencie dan 490vromelijc te vechten op gods vyanden belouende haer 491die crone der martelaren te besitten. Die wile dat hi 492dus predicte so besach hi zijn sweert datter drie drope 493len versch bloet aen hingen die hi niet af wisschen en con 494de Also dede oec rolant ende oliuier / galeaen / ogier / flo- 495reys van alexandrien / die haueloose gautier ende meer 496ander vanden ghenoten waer af si haer verwonderden / 497niet wetende wat dat bedieden mocht. Mer die bisscop 498dede hemlieden daer afdie declaracie als dat si alle cor 499telijc de crone der martelaren verweruen souden Als dit 500dus geschiede so quam daer een nieu sarazijnsche scare 501op die hoghe ghemoede sinnen roepende seer luyde 502Ghi kersten karels knechten uwen sterfdach naect nv 503seer Daer werden veel kerstenen ghequetst ende ter neder [428] 504gheuelt in dien oploop. Rolant siende die wreetheyt 505der sarasinen was al ontstelt als een die buten sinne is 506reedt onder die sarasinen slaende so vreesselike slaghen 507dat hem nyemant ghenaken en dorste. Daer was een 508groot heyden gheheeten grandones ende riep / al ghe- 509wonnen Hi doerstac metter lancien den edelen fransoys 510reynier / also dede hi oec noch eenen machtigen her- 511toghe dwelc lacen grote scade was Van dese saken wa- 512ren die sarasinen seer blide ende liepen seer op de kerste 513nen / mer rolant benam saen zijn grote houerdie want 514hi cloofde hem vanden hoofde totten sadel toe. ende also de 515de hi noch twee ander ende maecte die sarasinen vluch 516tich. O wonderlijc feyt eens mans / o onbegripelike 517stoutheyt die niet verwonnen en mocht zijn Hoe moch 518te god ghehengen dat daer so veel vrome ridders wer- 519den verslagen alleenlijc doer guwelloens eens verra 520ders bedrijf. Maer god hadse vercoren om die crone 521der martelaren te besitten / want sonder arbeyt verdriet 522ende tribulacie en machmen die grote bliscap des ewi 523ghen leuens niet verweruen. Och wie soude connen be 524scriuen die groote vromicheyt van den kerstenen die si 525daer wrochten ende bisonder vanden ridder oliuier die 526anders niet en dede dan sarasinen ter aerden vellen. Si 527nen arm was bebloet vander hant totter scouderen 528toe. Also dede oec die vrome galeaen / maer die vro- 529me galerant was daer verslagen mit veel edel kersten 530ridderen. Die sarasinen aensiende die grote manslach 531te die de vrome kerstenen op haer volc deden so ver 532malediden si die vre dat si daer ghecomen waren. Sij 533hadden in dien strijt verloren meer dan .xl. dusent sa 534rasinen Daer wasser so vele ghequetst ende verlamt 535dat si haer seluen niet ghehelpen en conden 536 |
Hoe de wijze ridder Olivier Roelant bad dat hij zijn horen blazen wilde zodat Karel de keizer het horen mocht en te hulp kwam, wat Roelant weigerde te doen en zei dat het noch vroeg genoeg was en dat en dat hij zich zou schamen om hulp te blazen eer hij gekwetst was. Hoe 12 heidense heren kampten tegen 12 van de dapperste christenen en de tweede slag daar meest alle christenen verslagen waren. Grote bloedstorting geschiedde in dit steekspel aan beide zijden, van Ogier van Denemarken zijn heldendaden zijn niet mogelijk te beschrijven die hij daar deed, slaande en stekende en ontzag zich niet hoe grote oploop de heidenen hem deden. Desgelijks de rode Galeaen die hem ridderlijk kweet en versloeg menige Sarazijn. O hoe duur verkochten zich de ridderlijke gemoede zinnen aan de wrede ongelovigen, de aarde werd rood van het bloed. Wie zou kunnen verzamelen de lansen, bogen en zwaarden die daar op het veld lagen. Die Saracenen waren zeer wreed en in grote menigte bevochten ze de christenen zo sterk aan alle zijden en ze begonnen te roepen om bijstand aan Roelant en Olivier en klaagden hoe dat zij de heidense felheid niet weerstaan mochten. Dit hoorde de goede voorgenoemde bisschop die ze vermaande om goed te doen en Gods lijden sterk te wreken. Hij velde zelf menige Saraceen ter aarde en hij was zeer goed te paard en zijn mannelijke slagen ontzagen de Saracenen zeer want hoe wreed dat ze op hem liepen hij weerstond ze ridderlijk. Deze bisschop vermaande die christenen tot alle deugdelijke werken en hoorde hun biecht als hij tijd had en hij zette hen geen andere penitentie dan dapper te vechten op Gods vijanden en beloofde hun de kroon der martelaars te bezitten. De tijd dat hij aldus preekte zo bekeek hij zijn zwaard dat er drie druppels vers bloed aan hingen die hij niet afwissen kon. Alzo deed ook Roelant en Olivier, Galean, Ogier, Floreys van Alexandrië, die haveloze Gautier en meer ander van de gelijken waarvan ze zich verwonderden niet wetende wat dat betekenen mocht. Maar de bisschop deed hen daarvan de mededeling als dat ze allen gauw de martelaarskroon verwerven zouden. Toen dit aldus geschiedde zo kwam daar een nieuwe Saraceense schaar die met hoog gemoed zeer luid riep; ‘Gij christen Karels knechten, uw sterfdag naakt nu zeer.’ Daar werden veel christenen gekwetst en neer geveld in die aanval. Roelant die de wreedheid der Saracenen zag was geheel ontsteld als een die uitzinnig is en reedt onder de Saracenen en sloeg zulke vreselijke slagen zodat niemand hem durfde te genaken. Daar was een grote heiden geheten Grandones en riep ‘geheel gewonnen.’ Hij doorstak met de lans de edele Fransman Reynier alzo deed hij ook een machtige hertog, wat helaas grote schade was. Van deze zaken waren de Saracenen zeer blijde en liepen zeer op de christenen, maar Roelant benam gelijk zijn grote hovaardigheid want hij kloofde hem van het hoofd tot de zadel toe en alzo deed hij noch twee anderen en maakte de Saracenen vluchtend. O wonderlijk feit een man onbegrijpelijke dapperheid die niet overwonnen mocht worden. Hoe mocht God toestaan dat daar zoveel dappere ridders werden verslagen alleen door Guwelloen’ s verraderlijk bedrijf. Maar God had ze uitgekozen om de martelaarskroon te bezitten want zonder arbeid, verdriet en tegenspoed mag men die grote blijdschap van het eeuwige leven niet verwerven. Och wie zou de grote dapperheid van de christenen kunnen beschrijven die ze daar wrochten en vooral van de ridder Olivier die niets anders deed dan Saracenen ter aarde vellen. Zijn arm was bebloed van de hand tot de schouders toe. Alzo deed ook de dappere Galeaen, maar de dappere Galeaen was daar verslagen met vele edele christenridders. Die Saracenen die de grote manslacht aanzagen die de dappere christenen op hun volk deden zo vermaledijden ze het uur dat ze daar gekomen waren. Zij hadden in die strijd meer dan veertigduizend Saracenen verloren. Daar waren er zoveel gekwetst en verlamt dat ze zichzelf niet helpen konden. |
|
Hoe die coninck Marcelijs selue met alle sijnder 537machte op die kerstenen quam / ende hoe dat der ker- 538stenen ghetal doen seere ghemindert wert ende bij 539nae al verslaghen. 540 ALs desen strijt ende battalie aldus geschiet was [429] 541ende dat marcelijs die wreede sarazijn sijn volc 542so seer beschadicht sach vanden kerstenen die doch een 543cleyn menichte waren so dede hi blasen alle sijn trom 544petten ende basunen om sijn volc te gereyden ende op die 545kerstenen te brenghen Hi wapende hem selue met alle 546die meeste heren die bi hem waren ende quam na der ker 547stenen scaren toe gheronnen wel met .lxxx. dusent hey 548denen want hi nam alle die macht met hem die hij nemen 549dorste sonder dat sijn logisen bewaert bleuen ende swoe 550re dat hi niet wederkeeren en soude hi en hadde al die 551vangaerde verslagen ende ter neder ghetogen. Onder alle 552sijn volcso wasser een seer ouermoedich heidens prin 553ce wter maten boueu alle die ander groot ende sterck die 554gheheeten was Albuna ende droech eenen standaert van 555coninc marcelijs om sijn grote stercheyt. Als hem die 556edel fransche bisscop so houeerdelijc bouen al dye ander 557groot comen sach so dachte hi in hem seluen dat hi sijn 558grote houerdie ter neder vellen woude Dese bisscop 559was wel bekent met bisscop tulpijn / om dat hi so vro 560me was so segghen eenige dat hi selue tulpijn was 561een vanden .xij. ghenoten Maer dat en was niet / want 562tulpijn ende die hertoge van bayuier waren met coninc 563kaerle ende niet opten ronceuale so die hystorie hier na 564verclaren sal. Dese voerseyde bisscop hadde een peert grijs 565van hayre daer hi seer ridderlijc op sat die lancie gheuelt 566hebbende den schilt mannelijc metten cruce gods voer 567hem houdende Hi stack sijn peert met sporen ende reedt 568den voerseyde sarazijn albuna doer den schilt int lijf dat 569hi doot ter aerden viel waer af die heydenen seer ton- 570ureden waren / haren standaert lach onder die voet. Die 571selue bisscop sloech daer na noch vier ander sarazijnsce 572ridders vanden peerde metten trenchoene eer hi sijn 573sweert wt track O vroem herte vol couragien / o on- 574uerwinnelike sinnen eens gheesteliken prelaets / o ghe- 575trouwe kersten / o vrome ridder gods / o manlijc pilaer 576der heyliger kercken die metten sweerde so veel won- 577ders bedreef dat die wreede sarasinen die plaetse van 578daer moesten rumen haers ondancx. Och hoe mocht 579god ghedogen dat die vrome ridder verslaghen wert 580nader hant inden seluen anxteliken strijt so die historie [430] 581hier na verclaren sal. Als hi zijn sweert in die hant hadde 582riep hi luyde met groten moede monioye monioye. 583Daer quam een fel sarazijn machtich ende sterck wel ghe 584wapent roepende lude affriken affriken na hem gheron 585nen dien hi cloofde vanden hoofde totten sadel toe / hij 586sloech daer na noch vijf ander sarasinen doot ende dede 587so veel feyten van wapenen dat gheen sarasijn hem ghe 588naken en dorste hoe stout dat hi was. Rolant aen 589siende zijn manlike feyten sprac tot sinen gheselle. Oli- 590uier wat dunct v van desen vromen kersteliken prelaet 591den bisscop En can hi niet wel sarasinen vellen. Och 592hoe manlijc sloech hi dien wreeden sarazijn die des co 593nincx marcelijs standaert so hooueerdelijck vuerde 594hoe spaude hi dien fellen sarazijn die so wel gewapent 595was / wat dunct v en is hi niet wel weerdich te voe 596ren den ridderliken naem. O alle ghi edel kersten ridders 597laet ons nv hem na volgen ende op dese wreede gods vi 598anden manlijc met couragyen in lopen sonder eenich (achterdencken. |
Hoe de koning Marcelijs zelf met zijn hele macht op de christenen kwam en hoe het christenen getal zeer verminderd werd en bijna geheel verslagen. Toen deze strijd en gevecht aldus geschied was en dat Marcelijs, de wrede Sarazijn, zijn volk zo zeer beschadigd zag van de christenen die doch een kleine menigte was zo liet hij al zijn trompetten en bazuinen blazen om zijn volk te bereiden en op de christenen te brengen, hij wapende zichzelf met alle de grootste heren die bij hem waren en kwam naar de christelijke scharen gereden wel met zeventig duizend heidenen, want hij nam alle macht met hem die hij nemen durfde uitgezonderd dat zijn logies bewaard bleef en zwoer dat hij niet terug keren zou of hij had de hele voorhoede verslagen en neer getrokken. Onder al zijn volk zo was er een zeer overmoedige heidense prins en uitermate boven alle anderen groot en sterk die geheten was Albuna en droeg een standaard van koning Marcelijs vanwege zijn grote sterkte. Toen de edele Franse bisschop hem zo hovaardig boven alle anderen groot komen zag zo dacht hij in zichzelf dat hij zijn grote hovaardij te neer vellen wilde. Deze bisschop was wel bekend met bisschop Tulpijn omdat hij zo dapper was en zo zeggen sommigen dat hij zelf Tulpijn was en een van de 12 gelijken. Maar dat was het niet want Tulpijn en de hertog van Beieren waren met koning Karel en niet op Ronceval zo de historie hierna verklaren zal. Deze voorgenoemde bisschop had een paard grijs van haar daar hij zeer ridderlijk op zat en de lans geveld en hield het schild met het kruis Gods mannelijk voor hem. Hij stak zijn paard met sporen en reedt de voornoemde Sarazijn Albuna door het schild in het lijf zodat hij dood ter aarde viel waarvan de heidenen zeer ontevreden waren want hun standaard lag onder de voet. Diezelfde bisschop sloeg daarna noch vier ander Saraceense ridders van de paarden met een stuk van de lans eer hij zijn zwaard uittrok, O dapper hart vol moed. Onoverwinnelijke zin van een geestelijke prelaat, o trouwe christen, o vrome ridder Gods, o mannelijke pilaar der heilige kerk die met het zwaard zoveel wonder bedreef zodat die wrede Saracenen die plaats van daar moesten ruimen tegen hun wil. Och hoe mocht God gedogen dat die dappere ridder naderhand verslagen werd in dezelfde angstige strijd zo de historie hierna verklaren zal. Toen hij zijn zwaard in de hand had riep hij luid met grote moed, ‘Monioye ,monioye.’ Daar kwam een felle Saraceen, machtig en sterk en goed gewapend die luid riep, ’Afrika, Afrika’ naar hem rennen en hij kloofde hem van het hoofd tot het zadel toe en hij sloeg daarna noch vijf andere Saracenen dood en deed zoveel feiten van wapenen zodat geen Sarrazin hem genaken durfde, hoe dapper hij was. Roelant die zijn mannelijke feiten aanzag sprak tot zijn gezel Olivier; ‘wat denk je van deze dappere christelijke prelaat de bisschop. En kan hij niet goed de Saracenen vellen. Och hoe manlijk sloeg hij die wrede Sarazijn die de standaard van koning Marcelijs zo hovaardig voerde en hoe spuwde hij die felle Sarazijn die zo goed gewapend was, wat denkt u is hij niet waard een goede ridderlijke naam te voeren. O alle gij edele christenen laat ons hem nu navolgen en op deze wrede Gods vijanden mannelijk met moed oplopen zonder enig achterdocht.’ |
|
599 Hoe die graue Rolant sinen gheselle Oliuier vra 600ghede oft hi den horen blasen wilde op dat hem Kaer- 601le die keyser te hulpen quame. Ende hoe hem Oliuier 602niet consenteren en woude dat hij den horen blies / 603seggende dattet te spade ware 604 Hoe die vrome Ogier van denemercken ghequetst 605sijnde ginc onder die doden soeckende ende beclaechde 606sijn vrienden die hi verslagen sach liggen / ende die roode 607Galeaen die sinen broeder daer oeck deerlijc verslagen 608sach liggen dien hi beclaechde met groten druck. 609ALs dese tale vanden bisscop dus geseyt was ende 610alle die kerstenen meest verslaghen waren op een 611cleyn menichte na / te weten die vrome rolant ende oli- 612uier / straelberrengier / fransoys boudewijn / diederic 613van britsewout ende meer ander. maer die vrome ogier 614ende die rode galeaen die nochtans beyde ghewont wa- 615ren ende nyet meer vechten en mochten want hem dbloet 616ontronnen was. Si sagen al dat velt bedect mit doden 617van kersten ridders. Daer vant die rode galeaen sinen 618broeder galerant iammerlijc ghequetst ende doerhouwen 619sijn aensicht was al bleeck verweloos / mer vanden vro- 620men ridder straelberrengier en wiste hi niet waer hi 621was want hi hem nergens en sach onder die doden Ogier 622vant daer verslaghen sinen sone merberijn ende floreys 623van alexandrien mit meer ander princen ende heren die hi 624daer bracht hadde om kaerle den keyser in baten te sijn 625die hi alle deerlijc sach liggen doerhouwen / som leef- 626den si noch som waren si doot / ende hi was selue so seer 627ghewont dat hi niet meer staen en conde. Doe becla- 628gede hi die quade auonture die op gecomen was / seg- 629gende aldus. O vrome ridders o greyn van vergulden 630sporen die noyt en vloot in eenighen storm oft strijt 631hoe ligdij nv dus iammerlijc in v bloet versmoort Ick 632meynde v te brengen totten hoochsten graet der ridder- 633scap ende met kaerle den keyser alle heydenisse tot die 634kersten wet te brenghen / mer lacen nv ist met v ende met 635mi al ghedaen. ons opset is nv te niet / die ongelooui 636ghe hebben die ouerhant van ons vercreghen want ons 637gheen hulpe van den keyser gecomen en is / god vergeeft 638hem diedat belet heeft / van .xl. duisent vergulden sporen 639die hier met mi quamen en isser gheen drie mijns we- 640tens te liue O lacen waer is nv alle mijn voerleden vic 641torie die ic voer parijs hadde tegen den groten broijer 642daer ic alle kerstenrijc in eeren behielt doer den camp 643die ic daer dede O lacen waer is alle mijn grote prues 644heyt die ic bedreef in babilonien op broijers geslach- 645te. Och waer is nv alle mijn groteouermoet bleuen 646die ic dede teghen kareis mogentheyt ende sinen sone 647charloot ouermits die doot mijns kints boudewijn 648daer ic alleen drie staende battalien doerbrack om char 649lot karels sone in sijn tente te vinden so hi mi beloeft 650hadde / mer hi en dorste mi niet verbeyden Waer is mijn 651neue die getrouwe ridder die hauelose geutier / waer 652is mijn edel kint die ghecroonde coninck merberijn 653waer is die moedige floreys van alexandrien die noyt 654man en ontsach hoe groot dat hi was / waer is die ge [432] 655trouwe soudaen carahu van perssy die een goet kersten 656gheworden was Och waer sijn alle die edel vassalen 657ghebleuen die hier om minen wil quamen / o lacen si heb 658ben nv alle die bitter morseelen der doot ghesmaect. 659O smertelijc grief so wreede fortune van ongelucke 660o druckelijcsten dach die mijn oogen oyt beschouden Al 661le mijn genuechte ende voerleden solacen sijn nv verkeert 662in verdriet anxt ende tribulacie En was ic niet die gene 663die drie lichten oft keersen altijt bernende te babilonien 664vant / daer af noch hedensdaechs eene tot atrecht is. 665En was ic niet de gene die alle guwelloens lant ver 666derf met minen neue den hauelosen gautier. En was 667heel heydenis om minen wil niet beroert / o lacen this 668nv hier verkeert ic moet mijn leuen hier nv eynden met 669bitteren rouwe O zee vol gallen o ongeluckich striden 670o herte vol couragien hoe suldi gesteruen. o doot doot 671waer om en verslijndi mi niet ghelijc ghi dese ander ridder- 672like princen ghedaen hebt. Och waer sidij mijn alder 673ghetrouste neue die hauelose gautier die alle heyde 674nis om minen wil beroerde / och sidij oec in v bloet ver- 675smoort / seker die sarasinen sullent becopen. Als ogier 676sijn beclaginge dus ghedaen hadde so sach hi van ver- 677re comen sinen neue den hauelosen gautier al bebloet 678so hi versch wter battalien quam Doen verblide ogier 679hem weynich dat hi hem noch leuende sach. ende hi vraech- 680de hem na sijn gheselscap oft hijer noch eenige te lijue 681wist Gautier antwoerde dat si alle verslagen waren die 682met hem daer quamen / ende dat hi selue ghequetst was. 683ende dat alle rolants volc verslaghen was op een luttel 684na Ogier dit horende wert vreesselic beroert tot wra 685ke ghelijc den leeu die hongherich na sijn proye om eten 686is so stont hi haestelijc op nemende sijn sweert in sijn 687hant lopende als een mensche half buten sinne onder 688die sarazijnsche scharen daer hi grote moort dede. 689Gautiervolchde hem rasschelijck na onder die wree 690desarasinen / maer niet langhe en conde hem gau- 691tier bij ogier ghehouden om die grote menichte der 692heydenen so dat hi hem gheringe verloos ende daer nae 693noyt meer en sach. Sommige spaensche historien seg 694 ghen dat hi wech gheleyt was vander aluinnen ghe [433] 695heeten Mergheyne in eenen berch / ende dat hi opten ron 696ceuale niet verslagen en was / dwelcke ic god almach 697machtich laet scheydcn oft alsoe is oft niet Want die 698wercken gods sijn wonderlijc ende onbegripelijc den 699menscheliken sinnen 700 |
Hoe graaf Roelant aan zijn gezel Olivier vroeg of hij de horen blazen wilde opdat Karel de keizer te hulp kwam. Ende hoe hem Olivier het niet toestaan wilde dat hij de horen blies en zei dat het te laat was. Hoe de dappere Ogier van Denemarken die gekwetst was onder de doden zocht en beklaagde zijn vrienden die hij verslagen zag liggen en de rode Galeaen, zijn broeder, die hij daar ook deerlijk verslagen zag liggen die hij beklaagde met grote rouw. Toen de bisschop deze woorden gezegd had en alle christenen meest verslagen waren op een kleine menigte na, na te weten de dappere Roelant en Olivier met Straelberrengie, Fransoys, Boudewijn, Dederic van Britsewout en meer anderen. Maar die dappere Ogier en de rode Galeaen, die nochtans beide gewond waren en niet meer vechten mochten want hen het bloed ontgaan was. Ze zagen dat hele veld bedekt met doden van christelijke ridders. Daar vond de rode Galeaen zijn broeder Galerant droevig gekwetst en doorhouwen, zijn aanzicht was geheel bleek en kleurloos, maar van de dappere ridder Straelberrengier wist hij niet waar hij was want hij zag hem nergens onder de doden. Ogier vond daar verslagen zijn zoon Merberijn en Floreys van Alexandrië met meer andere prinsen en heren die hij daar gebracht had om Karel de keizer bij te staan die hij allen deerlijk zag liggen doorhouwen, soms leefden ze nog, sommigen waren dood en hij was zelf zo zeer gewond zodat hij niet meer staan kon. Toen beklaagde hij het kwade avontuur die aangekomen was en zei aldus. ‘O dappere ridders, o grein van vergulden sporen die nooit vloog in enige storm of strijd, hoe lig je nu aldus jammer in uw bloed versmoord. Ik meende u te brengen tot de hoogste graad van ridderschap en met Karel de keizer alle heidense tot de christelijke wet te brengen, maar helaas nu is het met u en met mij geheel gedaan. Onze opzet is nu te niet, de ongelovigen hebben de overhand van ons verkregen want er is ons geen hulp van de keizer gekomen, God vergeef het hem die dat belet heeft, van de veertig duizend vergulden sporen die hier met mij kwamen zijn er geen drie zoals ik weet in leven. O helaas, waar is al mijn voorleden victorie die ik voor Parijs had tegen de grote Broijer daar ik heel christenrijk in eer behield door het kamp die ik daar deed. O helaas, waar is al mijn grote ridderschap die ik bedreef in Babylonië (Cairo) op het geslacht van Broijer. Och waar is nu al mijn grote overmoed gebleven die ik deed tegen Karels mogendheid en zijn zoon Charlot vanwege de dood van mijn kind Boudewijn daar ik alleen drie staande legerscharen doorbrak om Charlot, Karels zoon, in zijn tent te vinden zo hij me beloofd had, maar hij durfde op mij niet te wachten. Waar is mijn neef, die trouwe ridder, die haveloze Geutier, waar is mijn edele kind de gekroonde koning Merberijn, waar is die moedige Floreys van Alexandrië die nooit een man ontzag hoe groot dat hij was, waar is die trouwe sultan Carahu van Perzië die een goede christen geworden was. Och waar zijn alle edele vazallen gebleven die hier vanwege mij kwamen, o helaas ze hebben nu allen de bittere kruimels van de dood geproefd. O smartelijk grief zo’n wreed fortuin van ongeluk. O droevigste dag die mijn ogen ooit aanschouwden Al mijn genoegens en voorleden genoegen is nu veranderd in verdriet, angst en tegenspoed. En was ik niet diegene die drie lichten of kaarsen altijd brandde te Babylonië want daarvan is hedendaags noch een te Atrecht. En was ik niet diegene die het gehele land van Guwelloen bedierf met mijn neef de haveloze Gautier. En was heel heidense vanwege mij niet beroerd, o helaas, het is nu veranderd, ik moet mijn leven hier nu eindigen met bittere rouw. O zee vol gal, o ongelukkig strijd, o hart vol moed, hoe zal je sterven, o dood waarom verslind je met niet gelijk ge deze andere ridderlijke prinsen gedaan hebt. Och waar ben je mij allertrouwste neef de haveloze Gautier die alle heidense vanwege mij beroerde, och ben je ook in bloed versmoord, zeker de Saracenen zullen het bekopen.’ Toen Ogier zijn klagen aldus gedaan had zo zag hij van verre zijn neef de haveloze Gautier geheel bebloed komen zo hij net uit de strijd kwam. Toen verblijde Ogier zich wat dat hij hem noch levend zag en hij vroeg hem naar zijn gezelschap of hij er noch enige levend wist. Gautier antwoordde en zei dat ze allen verslagen waren die met hem daar kwamen en dat hij zelf gekwetst was en dat Roelant ‘s volk geheel verslagen was op een beetje na. Ogier die dit hoorde werd vreselijk geroerd tot wraak gelijk de leeuw die hongerig is naar zijn prooi om te eten en zo stond hij haastig op en nam zijn zwaard in zijn hand en liep als een half uitzinnig mens onder de Saraceense scharen daar hij grote moord deed. Gautier volgde hem snel na onder de wrede Saracenen, maar niet lang kon Gautier Ogier bijhouden vanwege de grote menigte der heidenen zodat hij hem gauw verloor en daarna nooit meer zag. Sommige Spaanse histories zeggen dat hij weggeleid was van de elf geheten Mergheyne (Morgaine) in een berg en dat hij op Ronceval niet verslagen was wat ik God almachtig laat scheiden of het alzo is of niet. Want de Gods werken zijn onbegrijpelijk voor de menselijke zin. |
|
Die beclachte vanden roden Galeaen die hi dede 701ouer sinen broeder Galerant 702GAleaen die sinen broeder doot vant liggen alsoe 703voerseyt is sprac aldus sittende bij sinen broeder ter 704aerden neder O god here genadich hoe moechdi ghe 705hengen dat dese vrome ridders dus iammerlijc van dese 706sarasinen ghedoot ende verslagen worden O guwelloen 707guwelloen ic duchte this v scult want die sarasinen ver 708witen ons dat wi alle verraden sijn alsoe wel opelijck 709schijnt want kaerle de keyser heeft ons lacen al verghe- 710ten / mer rolant en geloouet niet Nochtan hebben hu- 711go ende henrick hem gheseyt datse guwelloen haer va- 712der inden wech doen hij die ontsegghinge van karels 713wegen aen marcelijs ende baligant doen soude te pam 714pelynen wilde doen vermoorden inden bosch daer hij- 715se sant om venisoen te crigen voer sinen persoon vey- 716sende hem seluen sieck te sijn Daer hadde hi volc doen 717liggen bi rade zijns neuen ende waendese daer ghedoot 718te hebben dwelc si ontquamen / mer lacen nv sijn si oec 719beyde hier verslaghen. O lacen mijn herte sal van druc 720ke clieuen O broeder van v en wil ic langhe niet ghe- 721sceyden sijn / met dien stont hi op ende trat na die sarasi- 722nen. Nv segghen die sommige dat hi oec wech ghe 723leyt was int gheberchte / want sinen horen helm scilt 724ende sweert vantmen daer ligghen maer sijn lichaem en 725vantmen noyt / mer ic geeft god op oft so is of niet. 726 |
De klacht van de rode Galeaen die hij deed over zijn broeder Galerant. Galeaen die zijn broeder dood liggen vond alzo gezegd is sprak aldus zittende bij zijn broeder ter aarde neer. ‘O God, genadige heer, hoe kan je toestaan dat deze dappere ridders aldus droevig van deze Saracenen gedood en verslagen werden, O Guwelloen, Guwelloen, ik vrees het is uw schuld want de Saracenen verwijten ons dat wij alle verraden zijn alzo wel openbaar schijnt want Karel de keizer heeft ons helaas geheel vergeten, maar Roelant gelooft het niet. Nochtans hebben Hugo en Henrick hem gezegd dat ze Guwelloen, hun vader, op de weg toen hij die ontzegging vanwege Karel aan Marcelijs en Baligant doen zou te Pampelynen wilde laten vermoorden in het bos daar hij ze zond om wildbraad te krijgen voor zijn persoon en veinsde zichzelf ziek te zijn. Daar had hij volk laten liggen bij raad van zijn neven en waande ze daar gedood te hebben, maar ze ontkwamen, maar helaas nu zijn ze ook beiden hier verslagen. O helaas, mijn hart zal van droefheid splijten. O broeder van u, ik wil niet lang gescheiden zijn. Met die stond hij op en trad naar de Saracenen. Nu zeggen sommige dat hij ook weggeleid was in het gebergte want zijn horen, helm, schild en zwaard vond men daar liggen, maar zijn lichaam vond men nooit meer, ik geef het aan God op of het zo is of niet.’ |
|
Hoe Rolant die sine beclaechde. ende vander batta- 727lien daer Marcelijs ende sijn sone verslagen werden 728 Een goede vermaninghe van den bisschop die hi 729tot Rolant ende tot alle den kerstenen dede [434] 730 Hoe die sarasinen begonden te vlien ende die meeste 731capiteyn vanden heyre tot Galifier des conincx neue 732 Hoe Galifier van Baligant ghesonden met .xx. dui 733sent morianen ende menigerley sarasinen opten ronce 734uale quam / ende hoe Oliuier ghequetst was Ende hoe 735Rolant den horen blies om hulpe van den coninck 736Kaerle te ghecrighen. 737 Hoe Rolant den horen blies met so groter cracht 738dattet coninc Kaerle hoorde / ende hoet hem Guwelloen 739ontgaf tot drie reysen toe / seggende dattet Rolant van (ouermoet dede 740ROlant aensiende oliuiers 741crancheyt sette haestelijc den horen aen sinen mont 742ende blies met sulcke cracht datment doer gods verhen- 743geeisse .xv. mijlen verre hoorde ende alle coninc kaerls 744heyr dore dat ontrent .vij. milen van daer lach. Daer om 745woude hem coninc kaerle ter stont bereyden om rolant 746ende sijn gheselscap te ontsetten Mer guweloen ontriet 747hem so lange als hi conde tot dat rolant derdewerf blies 748seggende dat hijt al van ghenuechte ende ouermoet de- 749de ende dat hi gheen noot en hadde van eenige vianden 750hem beuechten mochten. Mer doen rolant derdewerf 751blies sprac die keyser kaerle Nv hoore ic wel dat wij 752hier te lange ghebeyt hebben / want rolants adem en 753mocht niet langer dueren also mi den clanck van sinen 754horen doet verstaen Daer om yegelijc make hem bereet 755sonder langer vertoeuen / dies die hertoge van bayuier 756ende tulpijn die aertsbisscop van riemen met meer an 757der goede heeren blide waren Mer guwelloen bedroef(de hem 758 |
Hoe Roelant die zijne beklaagde en van de slag liet daar Marcelijs en zijn zoon verslagen werden. Een goede vermaning van de bisschop die hij tot Roelant en tot alle christenen deed. Hoe de Saracenen begonnen te vlieden en de grootste kapiteins van het leger naar Galifier, de neef van de koning. Hoe Galifier van Baligant gezonden was met twintigduizend Moren en menigerlei Saracenen op Ronceval kwam en hoe Olivier gekwetst was. En hoe Roelant de horen blies om hulp van koning Karel te krijgen. Hoe Roelant de horen blies zo’n grote kracht zodat koning Karel het hoorde en hoe het Guwelloen ontzei tot drie dagreizen toe en zei dat het Roelant’ s overmoed deed. Roelant die Olivier ‘s zwakte aanzag zette haastig de horen aan zijn mond en blies met zulke kracht zodat men het door Gods wil 15 mijlen ver hoorde en geheel koning Karels leger door dat omtrent 7 mijlen vandaar lag. Daarom wilde zich koning Karel terstond bereiden om Roelant en zijn gezelschap te ontzetten. Maar Guwelloen ontraadde het hem zo lang als hij kon totdat Roelant de derde maal blies en zei dat hij het geheel vanwege genoegen en overmoed deed en dat hij geen nood had van enige vijanden die hem bevechten mochten. Maar toen Roelant voor de derde maal blies sprak keizer Karel; ‘Nu hoor ik wel dat wij hier te lang gewacht hebben want Roelant’ s adem mag niet langer duren alzo de klank van zijn horen laat verstaan. Daarom maakt iedereen zich gereed zonder dralen,’ dus de hertog van Beieren en Tulpijn, de aartsbisschop van Reims, met meer andere goede heren waren blijde. Maar Guwelloen bedroefde hen. |
|
Hoe Guwelloen sijn verraetscap maecte 759met sijn dochter Erena ende met sijn maghen 760ALs guwelloen sach dat hi kaerle den keiser niet 761langer achterhouden en mochte / sorgende dat [435] 762sijn verraetscap wt comen soude / so sprac hi aldus in 763die tegenwoerdicheit van alle die edele / ende sonderlinge 764totten hertoghe van bayuier ende den bisscop tulpijn 765Ghi heeren alle gader en denct niet dat ic minen swa 766ger den keyser begheere te achterhouden om eeniger- 767hande sonderlinge saken dan om onser alder profijt. ghi 768weet wel ic soude so vele verliesen aen rolants ende der 769vangaerden verlies als sommige van v luden. Meynt 770ghi waert dat ic rolants broosheyt niet en kende als dat 771hi onser hulpen niet en behoeft / dat ic den keyser minen 772swager raden soude te vertoeuen. en heb ick niet selue 773mijn twee sonen hugo ende henrick ghesonden met ro- 774lant om haer lijf te auonturen. meyndij dat ic die specie 775mijns bloets gaerne verliesen soude En heb ick hier 776niet ontboden mijn dochtere erena die machtige kei 777serinne van griecken om op die gods vianden te vechten 778ende om minen swager te helpen wt den last daer hij 779nv in is En hebbe ic selue niet voer ons allen ter lief 780den van minen swager ende ter begerten van v ghi her 781toghe van bayuier ende tulpijn bisscop van riemen / ende 782bijsonder om rolants wille ghetrocken doer menighe 783vreesselike passagie tot die wreede coningen marce 784lijs ende baligant in heydenisse / daer ic hemluden in die 785presencie van menigen wreeden sarazijn die ontseggin 786ghe dede / dwelc niemant van v allen doen en woude 787Dunct v ghi heeren dat ic niet so vele verliesen en sou- 788de waert dat anders dan wel ginge als sommige van 789v lieden hier toegenwoerdich staende. En denct niet 790dat ic veruaert ben voer die sarasinen / daer om lieue 791swager maect v bereet ick wil mi oeck haesten met 792minen gheslachte der lozanen. Ghi bisschop tulpijn 793van riemen ende ghi hertoge van bayuier blijft bi kaer 794le minen swager met uwer armeyen / ic wil oec mi 795ne mannen van wapenen bi een vergaderen die mach- 796tich sijn / ende oec dat volc van mijnder dochter die key- 797serinne van griecken die mijnen swager oeck te baten 798is ghecomen met meer dan .xx. duysent griecken. En 799denct niet dat ic veruaert ben oft dat ic eenige sorghe 800hebbe voer die heydenen oft dat ic in eeniger manie 801ren achter bliuen wil. Die edel hertoge van bayuier [436] 802ende die bisscop tulpijn antwoerden hier op tot guwel 803loene aldus. Sidij dan so ghetrouwe om rolant of den 804keyser te helpen oft in baten te trecken so haest v ghe- 805ringe ende maect corts ghereescap ende volcht ons ter 806stont want wij duchten dat wi te lange ghebeit heb-(ben 807 |
Hoe Guwelloen zijn verraad maakte met zijn dochter Erena en met zijn verwanten. Toen Guwelloen zag dat hij Karel de keizer niet langer achterhouden mocht en bezorgd dat zijn verraad uit zou komen zo sprak hij aldus in de tegenwoordigheid van alle edelen en vooral tot de hertog van Beieren en bisschop Tulpijn, ‘gij heren allemaal, denk niet dat ik begeer mijn zwager de keizer achter te houden om enigerhande bijzondere zaken dan om ons aller profijt. Ge weet wel dat ik veel zou verliezen aan Roelant en de voorhoede net zoals sommige van u lieden. Meent ge was het dat ik Roelant’ s broosheid niet kende als dat hij onze hulp niet behoeft zodat ik de keizer mijn zwager aanraden zou te vertoeven en heb ik niet zelf mijn twee zonen Hugo en Henrick gezonden met Roelant om hun lijf te avonturen. Meende je dat ik de soort van mijn bloed graag verliezen zou. En heb ik hier niet ontboden mijn dochtere Erena, die machtige keizerin van Griekenland, om op Gods vijanden te vechten en om mijn zwager te helpen uit de last daar hij nu in is. En heb ik zelf niet voor ons allen ter liefde van mijn zwager en ter begeerte van u gij hertog van Beieren en Tulpijn bisschop van Reims vanwege Roelant getrokken door menige vreselijke passage totdat die wrede koning Marclijs en Baligant in heiden land daar ik hen in presentie van menige wrede Sarazijn de ontzegging deed wat niemand van u allen wilde doen. Denkt u heren dat ik niet zoveel verliezen zou was het anders dan het goed ging zoals sommige van u lieden die hier tegenwoordig staan. En denk niet dat ik bang ben voor de Saracenen, daarom lieve zwager, maakt u gereed, ik wil me ook haasten met mijn gezelschap van Lausanne. Gij bisschop Tulpijn van Reims en gij hertog Bavier van Beieren blijf bij Karel mijn zwager met uw legers en ik wil ook mijn mannen van wapens bijeen verzamelen die machtig zijn en ook dat volk van mijn dochter, de keizerin van Griekenland, die mijn zwager ook de baat is gekomen met meer dan twintigduizend Grieken. En denk niet dat ik bang ben of dat ik enige zorgen heb voor de heidenen of dat ik op enige manier achter wil blijven.’ De edele hertog van Beieren en bisschop Tulpijn antwoordden hierop tot Guwelloen aldus.’Ben je dan zo trouw vanwege Roelant of om de keizer te helpen of bij te staan zo haast u gauw en maak snel gereed gereedschap en volg ons terstond want wij vrezen dat we te lang gewacht hebben. |
|
Als guwelloen ende dese voerseyde heeren dese 808ghesproken hadden so gheboot kaerle die keyser alle 809sinen volcke dat si haer sonder vertreck bereet maken 810sonden want hi woude haestelijc na den ronceuale om 811rolant ende den anderen ghenoten in baten te sijn. Gu 812weloen quam tot sijn dochter erena ende hielt raet mit 813haer hoe si kaerle den keyser met sijn hulpers souden 814mogen verderuen. Hi sprac / het is nv voort aen tijt 815want mijn swager die keyser beghint te vertrecken 816nae den ronceuale met alle sijnder macht / hi heeft in 817sijn ghespan wel .lx. dusent mannen metten hertoge 818van bayuier ende den bisscop tulpijn ende noch meer an 819der heeren. Het is minen raet dat wij ende alle onse op 820perste capiteynen onder onse wapenrocken heymelic 821dragen die wapen van affriken ende oec die sarazijnsce 822banieren / ende als kaerle met sijn volck voer op de sa 823rasinen vechten sal dat wij dan van achter onse wapen- 824rocken verwandelen ende die affrijcsche banieren op hef 825fen roepende affrijcken sullen slaen inden steert van ka 826rels heyr. so sullen wij lichtelijc tot onser meyningen 827comen / te weten / ghi sult baligant des conincx mar- 828celijs broeder tot eenen man hebben ende ic sal hemluiden 829spaengien aldus ouer leueren ende kerstenrijc van hem 830te leene houden / ende ghi sult keyserinne van griecken 831ende vrouwe van affrijcken met noch veel ander landen 832sijn / dit dunct mi den besten raet. Die wreede keyserin 833ne erena antwoerde dat si des te vreden was. Doe be- 834ual die keyserinne haren oppersten capiteynen te doe- 835ne als bouen verclaert is / dwelc si gaerne deden / ende gu 836welloen beual sinen magen desghelijc te doen / dwelc 837altemael volbracht wert. Die ghemeyn soudenieren 838dit siende hoe dat alle de meeste capiteynen haer diui 839sienver wandelden met die sarazijnsche wapenen ende dat 840si die kersten banieren onder die voet traden so waren sij 841hier af seer tonvreden / hoe wel dat si nochtans daer niet [437] 842tegen seggen en dorsten / maer si quamen heymelijc in 843kaerls heyr ende claechdent tulpijn ende naaman den her- 844toghe van beyeren hoe alle guwelloens meeste capitey 845nen onder haer kersten wapenrocken hadden de leuerey 846oft teeken van affriken / ende de sommige die kersten ba 847nieren onder de voet werpen ende hielden die sarazijnsce 848banieren in haer handen. Als dese twee heeren dese val 849sche verraderie vernamen soe ordineerden si in haren raet 850dat si als guwelloen weder bijden keyser comen soude 851ende sijn ordinancie wel sonde meynen ghemaect te heb- 852ben so souden si wt kaerls heyr slaen met .v. dusent man- 853nen ende omrijden guwelloen eer hi dan weder nae sijn 854volc soude connen gecomen ende vangen hem so subtilick 855sonder grote beroerte te maken Ende kaerle die keyser en 856wist daer selue niet af van al datter ghesloten was. Gu 857welloen dan om sijn opset te volbrengen quam met luttel 858geselscaps van sijn dochter naden keyser ghereden ver 859manende hem dat hi hem niet te seer haesten en soude ende 860seyde Mijn dochter erena die griecxsche keyserinne 861bereyt haer wel met .xx. duysent vrome griecken om 862met v op de sarasinen te trecken die hier int lant ter lief 863den van mi gecomen is so ghi wel weet. Kaerle beual 864dat hi hem haesten soude want hi niet langher beyden en 865woude. Als guwelloen van den keyser gesceyden was 866ende reedt na sijn dochter om sijn valsch opset als voerseyt 867is te volbrengen so wert hi omreden vanden voerseyde herto 868ghe ende den bisscop Hij wert gheuangen ende si verweten 869hem dat hi ende sijn dochter verloochent waren ende hoe hij 870die vangaerde verraden hadde. Daer wert sijn valsch 871treysoen ontdect ende hi wert beschaemt voer alle die he 872ren. Ten lesten na veel arguacien die daer gheuielen soe 873wert hi vast ghebonden in een tente gheset met goeder 874hoeden want hijt niet verantwoerden en conde. Als ere- 875na die keyserinne vernam dat haer vader gheuangen 876was ende dat alle haren valschen opset te nieute was 877so vloot si met haren meesten capiteynen de welcke 878alle verraders waren op een sterc casteel meynende hem 879te salueren wt des keysers handen Mer kaerle beual 880eenen ridder ghenaemt foucke dat hijt sterckelic beleg 881gen soude met .v. dusent ghewapende mannen dwelc [438] 883so geschiede / ende beual hem van daer niet te sceyden voer 884dat hi weder quame vander reysen die hi op handen had- 885de. Ende alle de ghemeyn soudeniers quamen in kaerls 886heyr daer si minnelijc ontfangen ende versolt werden De 887wile dat dit dus geschiede so quam die goede hertoge 888van monbaes wt griecken ende bracht met hem die .ij. ion 889ghe kinderen vander keyserinnen Erena / die beyde blint 890waren / want haer oghen waren haer wt ghesteken ende 891da t hadde si doen doen van twee verraders daer die her 892toge van monbaes ten aengange quam Hij sloech die 893verraders seer ende daer om moeste hi wten lande vlien. 894dus was hi in vrancrijc gecomen om kaerlen dit te cla- 895gen als hier na volgen sal. Mer wij willen eerst seg- 896gen hoe hem kaerle van guwelloen beclaechde trecken- 897de voorts na den ronceuale. 898 |
Toen Guwelloen en deze voorgenoemde heren dit gesproken hadden zo gebood Karel de keizer al zijn volk dat ze zich zonder wachten gereed maken zouden want hij wilde haastig naar Ronceval om Roelant en de andere gelijken bij te staan. Guwelloen kwam tot zijn dochter Erena en hield raad met haar hoe ze Karel de keizer met zijn helpers zouden mogen verderven. Hij sprak, Ԩet is nu voortaan tijd want mijn zwager de keizer begint te vertrekken naar Ronceval met al zijn macht en hij heeft in zijn gezelschap wel zestigduizend mannen met de hertog van Beieren en de bisschop Tulpijn en noch meer andere heren. Het is mijn raad dat wij en al onze opperste kapiteins onder onze wapenrokken heimelijk dragen het wapen van Afrika en ook die Saraceense banieren en als Karel met zijn volk op de Saracenen gaat vechten dat wij dan van achter onze wapenrokken veranderen en de banieren van Afrika opheffen en zullen slaan in de staart van Karels leger. Zo zullen we licht tot onze bedoeling komen, te weten ge zal Baligant, de broeder van koning Marcelijs, tot een man hebben en ik zal hen Spanje aldus overleveren en christenrijk van hem te leen houden en gij zal keizerin van Griekenland en vrouw van Afrika worden met veel andere landen, dit lijkt me de beste raad. De wrede keizerin Erena antwoordde dat ze tevreden was. Toen beval de keizerin haar opperste kapiteins te doen zoals boven verklaard is wat ze graag deden en Guwelloen beval zijn verwanten desgelijks te doen, wat allemaal volbracht werd. Die gewone soldaten die dit zagen hoe dat alle de grootste kapiteins hun devies veranderen met de Saraceense wapens en dat ze de christelijke banieren onder de voet traden zo waren zij hiervan zeer ontevreden, hoewel dat ze nochtans daar niets tegen zeggen durfden, maar ze kwamen heimelijk in Karels leger en beklaagden het bij Tulpijn en Naaman, de hertog van Beieren, hoe alle Guwelloen ‘s grootste kapiteins onder hun wapenrok hadden het livrei of teken van Afrika en sommigen de christelijke banieren onder de voet wierpen en hielden de Saraceense banieren in hun handen. Toen deze twee heren dit valse verraad vernamen zo ordende ze in hun raad dat als ze Guwelloen weer bij de keizer komen zouden en zijn ordinantie wel zouden menen gemaakt te hebben zo zouden we ze uit Karels leger slaan met vijfduizend mannen en Guwelloen omrijden eer hij dan weer naar zijn volk zou kunnen komen en hem vangen zo subtiel zonder grote beroerte te maken. En Karel de keizer wist daar zelf niets van al dat er besloten was. Guwelloen dan om zijn opzet te volbrengen kwam met weinig gezelschap van zijn dochter naar de keizer gereden en vermaande hem dat hij hem niet te zeer zou haasten en zei; ‘Mijn dochter Erena, Griekse keizerin, bereidt zich goed met twintigduizend dappere Grieken om met u op de Saracenen te trekken die hier in het land ter liefde van mij gekomen is zo ge wel weet. Karel beval dat hij hem haasten zou want hij wilde niet langer wachten. Toen Guwelloen van de keizer gescheiden was en naar zijn dochter reed om zijn valse opzet, zoals gezegd is, te volbrengen zo werd hij omreden van de voorgezegde hertog en bisschop. Hij werd gevangen en ze verweten hem dat hij en zijn dochter verloochend waren en hoe hij de voorhoede verraden had. Daar werd zijn valse harnas geopend en hij werd beschaamd voor alle heren. Tenslotte van veel argumentatie die daar gebeurden zo werd hij vast gebonden en in een tent gezet met goede hoede want hij kon het niet verantwoorden. Toen Erena de keizerin vernam dat haar vader gevangen was en dat haar hele valse opzet te niet was zo vloog ze met haar grootste kapiteins, die allen verraders waren, op een sterk kasteel en meende zich te redden uit de handen van de keizer. Maar Karel beval een ridder genaamd Foucke dat hij het sterk belegeren zou met vijfduizend gewapende mannen, wat zo geschiedde en beval hem om daar niet van te scheiden voordat hij weer kwam van de reis die hij op handen had. En alle gewone soldaten kwamen in Karels leger daar ze beminnelijk ontvangen en betaald werden. De tijd dat dit dus geschiedde zo kwam die goede hertog van Monbaes uit Griekenland en bracht met hem de twee jonge kinderen van de keizerin Erena die beide blind waren want hun ogen waren hen uitgestoken en dat had ze doen laten van twee verraders daar de hertog van Monbaes tegemoet kwam. Hij sloeg die verraders zeer en daarom moest hij uit het land vlieden. Aldus was hij in Frankrijk gekomen om bij Karel te klagen zoals hierna volgen zal. Maar wij willen eerst zeggen hoe Karel zich beklaagde van Guwelloen en voortrok naar Ronceval. |
|
Hoe Oliuier sijn eynde dede. ende hoe rolant den ha 899uelosen Gautier vant / ende hoe hi Fransoys Boude 900wijn ende sinen schiltknecht om water sant. 901ALs rolant dus van sinen geselle oliuier sceyden 902moeste waer af hi seer tonureden was makende 903groot misbaer / so dachte hi ten lesten hoe hi hem soude 904connen wreken op die felle sarasinen / sittende op sijn sterc 905peert volentijf reedt hi na haer scaren met groter ver- 906stoortheyt Ende als hi den sarasinen ghenaken soude so 907quam die ridder die hauelose gautier vliende hem deerlic 908clagende hoe hi van noots wegen vlien moeste want 909hem alle sijn wapen doerhouwen was ende sijn bloet was 910hem seer ontlopen. Rolant hem niet kennende vraechde hem 911wie hi was. Gautier ontdecte hem sinen naem. Als hem 912rolant kende sprac hi tot hem. O ridder vol vromiche 913den die nye en vloot moet ghi nv oeck vlien / och ick 914heb v soe dicwils ghesien in menigen storme ende strijt 915daer ghi niet vlien en wout hoe groten dangier dat v 916toecomen mocht. O ridder vol couragien waer sijn al [439] 917le v ghesellen bleuen / och waer is v oom die aldersterc 918ste ridder ogier van denemercken. Gautier antwoer- 919de hem dat si alle gader verslaghen waren. Als rolant 920dese woerden hoorde so sprack hi aldus. Nv bekenne 921ick wel dat ons guwelloen verraden heeft want die 922keyser kaerle beydt veel te langhe daer ick hem doch 923drieweruen die wete met minen horen ghedaen heb 924be ende noch eens wil ick mi pogen te blasen hoe suer 925dattet mi worden mach. Hi sette den horen aenden mot 926blasende met sulcke cracht dat hem die hersenen ontlie 927pen. Rolant voelende hem dus cranckelic gestelt want 928hi wel wist dat hi corts steruen soude riep seer lude ende 929seyde O kaerle here twi beydi dus lange / mer lacen 930ten is v scult niet O guwelloen guwelloen hoe suldijt 931voer god verantwoerden dat ghi ghedaen hebt. Diede- 932rick zijn sciltknecht horende hem dus clagen liep haeste- 933lijc so heymelic als hi conde om den anxt der sarasinen 934daer hi den coninc meynde te vinden. Ende als hi voer hem 935quam dede hi zijn clachte hoe dat al die vangaerde versla 936gen was. |
Hoe Olivier zijn einde deed en hoe Roelant de haveloze Gautier vond en hoe hij Fransoys Boudewijn en zijn schildknecht om water zond. Toen Roelant dus van zijn gezel Olivier scheiden moest waarvan hij zeer ontevreden was en groot misbaar maakte zo dacht hij tenslotte hoe hij hem zou kunnen wreken op die felle Saracenen al zittende op zijn sterke paard Volentijf reed hij naar hun scharen met grote verstoordheid. En toen hij de Saracenen genaken zou zo kwam de haveloze ridder Gautier vliedende en beklaagde hem deerlijk hoe hij vanwege de nood vlieden moest want al zijn wapens waren hem doorhouwen en zijn bloed was hem zeer ontlopen. Roelant die hem niet herkende vroeg hem wie hij was. Gautier vertelde hem zijn naam. Toen Roelant hem herkende sprak hij tot hem. ‘O ridder vol dapperheid die nooit vloog, moet ge nu ook vlieden, och ik heb u zo vaak gezien in menige storm daar ge niet vlieden wilde hoe groot gevaar dat u aankomen mocht. O ridder vol moed waar zijn al uw gezellen gebleven, och waar is uw oom de allersterkste ridder Ogier van Denemarken’. Gautier antwoordde hem dat ze allemaal verslagen waren. Toen Roelant deze woorden hoorde zo sprak hij aldus. ‘Nu beken ik wel dat Guwelloen ons verraden heeft want keizer Karel wacht veel te lang daar ik hem toch driemaal liet weten met mijn horen en noch wil ik eens proberen te blazen, hoe zuur dat het me mag worden. Hij zette de horen aan de mond en blies met zulke kracht zodat hem de hersen ontliepen. Roelant voelde zich dus zwak gesteld want hij wist wel dat hij gauw sterven zou en riep zeer luid en zei, ‘o Karel heer, waarom wacht je aldus lang, maar helaas het is uw schuld niet. O Guwelloen, Guwelloen hoe zal je het voor God verantwoorden wat je gedaan hebt.’ Diederick, zijn schildknecht hoorden hem aldus klagen en liep haastig en zo heimelijk als hij kon vanwege de angst van de Saracenen daar hij de koning meende te vinden. En toen hij voor hem kwam deed hij zijn klacht hoe dat de gehele voorhoede verslagen was. |
|
Die wile dat diederick dus van rolande 937gescheyden was so was die goede bisscop tulpijn on 938ledich inder missen Inden dienst staende hoorde hi inder 939lucht groot geschal vanden helschen vianden die gro 940te blischap maecten. Die bisschop beswoerse dat si hem 941seggen moesten waer om si sulc gherucht maecten. Die 942duuelen seyden om dattet opten ronceuale al verslagen is 943Dat met marcelijs gecomen was daer hebben wi die 944sielen af gehaelt Ende oec verbliden wi ons van die grote 945scade die kerstenrijc nv gehadt heeft opten ronceuale / 946wanttet oec verslagen is dat met rolant daer gesonden 947was. Als die bisscop dese antwoerde van den duuelen 948verhoort hadde liet hise veruliegen ende vertelde den key- 949ser tgene dat hi gehoort hadde. Als kaerle dit hoor- 950de vanden bisscop ende oec die ander tijdinge van rolants 951sciltknecht so maecte hi grote droefheyt treckende si 952nen grisen baert ende wringende zijn handen Die her 953toghe van bayuier dit aensiende sprac tot hem O heere 954wildi rolant noch leuende vinden so laet ons haesten bi 955hem te trecken daer wi tgheluyt van sinen horen gehoort 956hebben / ende doet alle die trompetten claroenen hoernen [440] 957ende alle tgeluyt blasen dat hier int heyr is / op dattet 958rolant horen ende hem verbliden mach ende die sarasinen 959onse coemste vernemen / dwelc so geschiede. Als rolant 960alle dit geluyt hoorde so dacht hi wel dat hem de keyser 961bi quam waer af hi hem verblide / mer de sarasinen waren 962dies te meer veruaert denckende hoe si rolant die noch 963sijn derder was ter doot bringen mochten. Daer quamen 964v.c vanden cloecsten die si hadden op hem gheronnen. Rolant 965dit siende sat op zijn peert ende reedtse manlick tegen soe 966hi ghewone was / mer lacen die goede bisscop wert in 967dien fellen oploop doerreden daer hi te voete vechtende 968was dies hem rolant seere bedroefde / ende boudewijns 969peert wert onder hem doot ghesteken. Rolant dit siende de 970de hem ontset want anders hadde hi doot ghebleuen. Die 971hauelose gautier ontquam met groter fortunen maer hi 972was seer gequetst / want rolant doerbrac die sarazijnsce 973scaren met groter couragien / ende gautier die hem vrome 974lijc volchde vant hemseluen met rolant doer die scaren 975eer hijt wiste / mer hi was so seer ghequetst dat hi van 976noots wegen na des keysers heyr moeste gaen dat 977noch verre van daer was. Rolant dede so veel vromic 978heden dat die sarasinen de plaetse ruymen moesten ende 979vermalediden de vre dat si daer quamen. Als rolant hem 980dus seer vermoeyt had vraechde hi den vromen fransoys 981boudewijn oft hi van diederic sinen sciltknecht niet en 982wist. Boudewijn antwoerde dat hi hem in die voerleden 983battalie niet ghesien en hadde. Doe gaf hem rolant sinen 984helm dat hi hem daer in clare fonteyne halen soude want 985boudewijns helm was al doerhouwen Mer lacen si ar 986beyden te vergeefs want de sarasinen benamen hem den wech 987als hi metter fonteynen weder na rolande keeren soude / 988dies hi seer droeue was ende quam na des keysers heyr 989met groter droefheyt clagende sijn crancke auonture. 990 |
Die tijd dat Diederick dus van Roelant gescheiden was zo was de goede bisschop Tulpijn onledig in de mis. In de dienst staande hoorde hij in de lucht groot geschal van de helse vijanden die grootte blijdschap maakten. De bisschop bezwoer ze dat ze hem zeggen moesten waarom ze zo’n gerucht maakten. De duivels zeiden, ‘omdat op Ronceval alles verslagen is. Dat met Marcelijs gekomen was daar hebben we de ze zielen afgehaald. En ook verblijden we ons van die grote schade die christenrijk nu gehad heeft op Ronceval, want het is ook verslagen dat met Roelant daar gezonden was.’ Toen de bisschop deze antwoorden gehoord had liet hij ze vliegen en vertelde de keizer hetgeen dat hij gehoord had. Toen Karel dit hoorde van de bisschop en ook de andere tijding van Roelant ‘s schildknecht zo maakte hij grote droefheid en trok zijn grijze baard en wrong zijn handen. De hertog van Beieren die dit zag sprak tot hem, ‘o heer, wil je Roelant noch levend vinden zo laat ons haasten om naar hem te trekken daar we het geluid van zijn horen gehoord hebben en laat alle trompetten en klaroenen horen en al het geluid blazen dat hier in het leger is zodat Roelant het hoort en zich verblijden mag en de Saracenen onze komst vernemen.’ wat alzo geschiedde. Toen Roelant al dit geluid hoorde zo dacht hij wel dat de keizer bij hem kwam waarvan hij verblijdde, maar de Saracenen waren dus te meer bang en dachten hoe ze Roelant en die er noch zijn ter dood brengen mochten. Daar kwamen vijfhonderd van de kloekste die ze hadden op hem gereden. Roelant die dit zag zat op zijn paard en reed ze mannelijke tegemoet zo hij gewoon was, maar helaas die goede bisschop werd in die felle aanval doorreden daar hij te voet vocht, dus Roeland bedroefde zich zeer en Boudewijn’ s paard werd onder hem dood gestoken. Roelant die dit zag ontzette hem want anders was hij dood gebleven. De haveloze Gautier ontkwam met groot geluk, maar hij was zeer gekwetst want Roelant doorbrak de Saraceense scharen met grote moed en Gautier die hem dapper volgde vond zichzelf met Roelant door die scharen eer hij het wist, maar hij was zo zeer gekwetst zodat hij vanwege de nood naar het leger van de keizer moest gaan dat noch ver vandaar was. Roelant deed zoveel dapperheid zodat de Saracenen de plaats moesten ruimen en vermaledijden het uur dat ze daar kwamen. Toen Roelant zich aldus zeer vermoeid had vroeg hij de dappere Fransoys Boudewijn of hij van Diederic, zijn schilknecht, niets wist. Boudewijn antwoordde dat hij hem in die voorleden slag niet gezien had. Toen gaf hem Roelant zijn helm dat hij hem daar in de heldere bronwater halen zou want Boudewijn’ s helm was geheel doorhouwen. Maar helaas hij werkten tevergeefs want de Saracenen benamen hem de weg toen hij na het bronwater naar Roelant keren zou, dus was hij zeer droevig en kwam naar het leger van de keizer met grote droefheid en beklaagde zijn zwakke avontuur. |
|
Hoe Rolant gode badt dat hi hem een fonteyne ver 991leenen wilde / dwelck hem also gheschiede 992ALs rolant hemseluen dus vermoeyt had ende hi van 993den ridder boudewijn niet en vernam so badt hi gode mit 994groter deuocie wt ynnicheit sijnder herten betrouwende 995in de goedertierenheit gods als dat hi hem eenige vochti 996cheit verleenen wilde om sijn wtgedroochde herte mede [441] 997te lauen. Als hi zijn gebet dus voleynt hadde so sach hi 998bi hem een schoon fonteyn springende wt eenen marmor 999steen daer noyt te voren gheen en was. Als rolant dit 1000schoon mirakel sath dancte hi god van sijnre gracien / ende 1001si loopt noch ter tijt opten ronceuale. Als hem rolant 1002metter fonteynen dus gelaeft hadde so voelde hi wel dat 1003sijn leuen corts eynden soude / doe nam hij met groter flau- 1004ten den horen aenden mont ende blies met sulcke cracht 1005dat hem die hersenen ontliepen ende viel in onmacht tus- 1006scen vier marmorsteenen. Dit siende een sarazijn wel 1007meynende dat hi doot geweest hadde so quam hi haeste 1008lijc derwaert ghelopen om rolants sweert ende den horen 1009te nemen Maer eer hi sijn opset conde volbringen so be- 1010quam rolant vander onmacht ende sach dat die sarazijn sijn 1011wapen wech wilde dragen Doe stont hi op ende nam den 1012horen in zijn hant ende sloech den sarazijn op sijn hooft dat 1013hi doot ter aerden viel ende dat sinen horen scoerde vanden 1014groten slach. Daer na nam hi sijn sweert ende sloech dat op 1015eenen marmorsteen om datter geen kerstenen mede versla 1016gen en souden worden vanden ongeloouigen. Vier rey 1017sen sloech hijt opten steen ende cliefde den steen / mer hi 1018en conde dat sweert niet ghebreken hoe veel arbeyts 1019dat hi daer toe dede so fijn wast van stale 1020 |
Hoe Roelant God bad dat hij hem een bron verlenen wilde, wat hem alzo geschiedde. Toen Roelant zichzelf aldus vermoeid had en hij van de ridder Boudewijn niets vernam zo bad hij God met grote devotie uit innigheid van zijn hart en vertrouwde op de goedertierenheid van God als dat hij hem enige vochtigheid verlenen wilde om zijn uitgedroogde hart mee te laven. Toen hij zijn gebed aldus geëindigd had zo zag hij bij hem een mooie bron ontspringen uit een marmeren steen daar er nooit tevoren een was. Toen Roelant dit mooie mirakel zag bedankte hij God van zijn gratie en het loopt noch ter tijd de Ronceval. Toen Roelant zich met de bron gelaafd had zo voelde hij wel dat zijn leven gauw eindigen zou en toen nam hij met grote flauwte de horen aan de mond en blies met zulke kracht zodat hem de hersen ontliepen en viel in onmacht tussen vier marmeren stenen. Dit zag een Saraceen die wel meende dat hij dood was geweest en zo kwam hij haastig derwaarts gelopen om Roelant ‘s zwaard en de horen te nemen. Maar eer hij zijn opzet kon volbrengen zo bekwam Roelant van de onmacht en zag dat de Saraceen zijn wapen weg wilde dragen. Toen stond hij op en nam de horen in zijn hand en sloeg de Saraceen op zijn hoofd zodat hij dood ter aarde viel en dat zijn horen scheurde van de grote slag. Daarna nam hij zijn zwaard en sloeg dat op een marmersteen zodat er geen christenen meer verslagen zou worden van de ongelovigen. Vier maal sloeg hij het op de steen en kliefde de steen, maar hij kon dat zwaard niet breken hoeveel moeite dat hij daartoe deed zo fijn was het van staal. |
|
Hoe Rolant sijn eynde dede. 1021 Een cort lof van Rolant ende Oliuie. 1022WEl droeflijc is te beweenen die doot 1023Van oliuier ende rolant den graue eerbaer 1024Die nv leuen in vruechden groot 1025Met gode verciert in die hemelsche schaer. 1026Van edelen seden waren si so claer 1027Dat haer niemant en scheen ghelijck te sijn 1028Gods tempel sie oeffenden deuoet dats waer 1029Den wonden des lants waren si een medicijn 1030Een hope des lants waren si certeyn 1031Beschermers voer weduwen ende weesen 1032Den armen den gasten een milde fonteyn 1033Van wt der gracien gods gheresen [442] 1034Van allen ridderscappen waren si tgreyn 1035Hi ende oliuier gods wet vermeerende 1036Dies si met vruechden in des hemels pleyn 1037Bi gode eewelijck sijn triumpherende 1038 |
Hoe Roelant zijn einde deed. Een korte lof van Roelant ende Olivier. Zeer droevig is te bewenen de dood van Olivier en Roelant, die eerbare graven die nu in grote vreugde leven. Met God versierd in de hemelse schaar. Van edele zeden waren ze zo helder dat niemand scheen hun gelijk te zijn. In Gods tempel beoefende ze devotie, dat is waar. De wonden van het land waren ze een medicijn. Een hoop van het land waren ze zeker. Beschermers voor weduwen en wezen, de arme en gasten een milde fontein. Vanuit de gratie Gods gerezen. Van alle ridderschap waren de korrels. Hij en Olivier vermeerderden Gods wet. Dus ze met vreugde in het hemelse plein bij God eeuwig triomferen. |
|
Hoe die keyser Kaerle opten ronceuale quam daer hij 1039zijn volc verslagen vant / ende vander clagen die hi ouer Ro 1040lant Oliuier ende die ander dede Ende doe die sonne bleef 1041staen / ende hoe hi de heydenen versloech wrekende Rolant (sinen 1042ALs boudewijn so voerseyt is in karels 1043heyr quam seggende hoe hi rolant in sijn wterste 1044ghelaten had ende alle sijn gesellen doot waren so was int 1045heyr groot misbaer ende al tvolc trac naden ronceuale. 1046daer vant yegelic sinen vrient / ende eerst vant kaerle sinen 1047neue rolant doot liggen bi een fonteyn metten armen 1048cruyswijs op zijn borst. Doen viel kaerle op hem ende be 1049gan droeflijc te suchten ende te screyen slaende sijn handen 1050seggende met luder stemmen O rechten arm mijns lich- 1051aems eere van vrancrijc sweert der rechtuerdicheyt lancie 1052onbuygelijc pancier onbrekelic helm der salicheit bi iu 1053das machabeus te geliken ende bi den stercken sampson 1054saul ende ionathas in fortunen gelijc O ridder alder cloec 1055ste in stride alder geleertst / bescermer der kerstenen muer 1056der clercken stock der weesen spise der weduwen versadinge der 1057arme ende rijcke verlichtinge der kercken. O tonge niet dan 1058waerheit wetende o edel graue der fransoyseu leytsman 1059der kerstenen kampioen / o ridderlic greyno lacen waer om heb 1060ic v in dit lant brocht / hoe sie ick v nv doot / och waer om 1061en sterue ic niet met v. O rolant ghi triumpheert met 1062die engelsche scaren hier bouen inden hemel / ghi verho- 1063ghet metten choren der martelaren ende ghi verblijt v met 1064alle heyligen / nochtans staet mi altijt ouer v te wee- 1065nen als danid weende ouer saul ionathas ende absolon 1066O rolant ghi wort van dit leuen genomen inder outheit 1067van .xxxviij. iaren ende laet ons hier in dese droeue werlt 1068om dat ghi ons dus ghewont wort af genomen versucht 1069die werelt / ende den hemel verblijt hem. Met dusdanighe 1070woerden beclaechde coninc kaerle sinen neue rolant 1071ende hi sloech ter stont sijn tenten ter seluer plaetsen daer 1072rolants dode lichaem lach / ende hi dede dat balsemen mit 1073myrre ende aloe / ende men dede schone exequien ouer hem [443] 1074met schonen lichte ende viere inden bosch ontstekende. 1075 |
Hoe keizer Karel op Ronceval kwam daar hij zijn volk verslagen vond en van het klagen die hij over Roelant, Olivier en de anderen deed. En hoe de zon bleef staan en hoe hij de heidenen versloeg en Roelant en de zijnen wreekte. Toen Boudewijn zogezegd is in Karels leger kwam en zei hoe hij Roelant op zijn uiterste gelaten had en al zijn gezellen dood waren zo was in het leger groot misbaar en al het volk trok naar Ronceval. Daar vond elk zijn vriend en eerst vond Karel zijn neef Roelant dood liggen bij een fontein met de armen kruisvormig op de borst. Toen viel Karel op hem en begon droevig te zuchten en te schreien en sloeg zijn handen en zei met luide stem, ԏ rechterarm van mijn lichaam, eer van Frankrijk, zwaard der rechtvaardigheid, lans van onbuigzaam pantser, onbreekbare helm der zaligheid, bij u mag Maccabaeus zich vergelijken bij de sterke Samson, Saul en Jonathan in fortuinen gelijk. ‘O ridder, aller kloekste in strijd, aller geleerdste beschermer der christenen, muur van de klerken, stok der wezen, spijs der weduwen, verzadiging der armen en rijke verlichting der kerk. ‘O tong die niets dan waarheid weet, o edele graaf der Fransen, leidsman der christenen, kampioen, o ridderlijke korrel, helaas waarom heb ik u in dit land gebracht, hoe zie ik u nu dood, och waarom sterf ik niet met u. O Roelant, ge triomfeerde met die Engelenscharen hierboven in de hemel, ge verhoogt u met het koor der martelaren en gij verblijdt u met alle heiligen, nochtans staat me altijd over u te wenen zoals David weende over Saul, Jonathan en Absalom. O Roelant ge werd van dit leven genomen in de ouderdom van 38 jaren en laat ons hier in deze droevige wereld. Omdat gij ons dus gewond wordt afgenomen zucht de wereld en de hemel verblijdt zich. ‘Met dusdanige woorden beklaagde koning Karel zijn neef Roelant en hij sloeg terstond zijn tenten terzelfder plaats daar Roelant ‘s dode lichaam lag en hij liet hem balsemen met mirre en alo en men deed mooie uitvaart voor hem met mooi licht en vuur in het bos ontstoken. |
|
Sij vonden daer oeck den goeden ridder oliuier graue 1076van geneuer doot ligghen opter aerden cruyswijs wt 1077gherect met vier staken in die aerde gheslagen ende mit 1078scerpe messen gheuilt vanden hals totten naghelen van 1079sijn handen ende voeten ende doersteken met lancien ende ghe 1080slagen met stocken. Doe was daer groot misbaer ende 1081ghescrey van drucke ende groot hantghewringhe Daer 1082vant die vader den sone / die sone den vader / die broeder 1083den broeder verslagen / yegelijc beclaechde sinen vrient. 1084 |
Zij vonden daar ook de goede ridder Olivier, graaf van Geneve, dood liggen op de aarde kruisvormig uitgestrekt met vier staken in de aarde geslagen en met scherpe messen gevild van de hals tot de nagels van zijn handen en voeten en doorstoken met lansen en geslagen met stokken. Toen was daar groot misbaar en geschrei en sterk handenwringen. Daar vond de vader de zoon en de zoon de vader, de broeder de broeder verslagen. Iedereen beklaagde zijn vriend. |
|
Doe swoer die keyser bi god almachtich dat hi na 1085die heydenen loopen soude sonder ophouden tot dat hijse 1086vonde. Die coninc siende dat hem den dach ontbreken 1087soude so badt hi god dat hi den dach verlengen woude om 1088sijn vianden te veruolgen / dwelc also geschiede. die son 1089ne bleef staende drie dagen lanc ende hi vant die heyde- 1090nen bi een water gheheeten Ebra bi die stadt van sara- 1091gossen liggen etende Hiversloger daer menich dusent 1092mer baligant die met veel volcx daer ghecomen was 1093na spaengien want hi hadde verhoort hoe alle die van 1094gaerde met rolant verslagen was ende dat marcelijs zijn 1095broeder voort getrocken was om coninc kaerle te beuech 1096ten Aldus was hi haestelijc ouer ghecomen niet weten 1097de dat hem kaerle so bi was. Doen vermalediden die sara 1098sinen die vre dat si daer gecomen waren want si daer al 1099le verslagen werden die den fransoysen te gemoet qua 1100men. Daer becochten die sarasinen de grote moort die 1101marcelijs op die vangaerde ghedaen hadde. Och wie 1102soude connen bescriuen die grote manslachte die karel 1103die keyser selue dede in persone wrekende rolant sinen 1104neue Den water wert sinen loop benomen doer die gro 1105te menichte der doder lichamen diet verslinden moe- 1106ste / daer en was niemant ghespaert / daer en halp den 1107sarasinen haer menichte niet Si werden alle ghedoot 1108sonder wederstoot die mit baligant ouer ghecomen wa 1109ren / hi was selue seer ghequetst mer hij ontquam met 1110groter auonturen in een scheepken ende noch .v. oft .vi. 1111anders wert daer al ghedoot dat met hem ouer gheco 1112men was. Als die mogende coninc kaerle sach 1113dat si alle verslagen waren ende hi geen sarasinen meer [444] 1114en vant so track hi na den ronceuale. Als hi daer quam 1115so dancte hi gode vander gracien die hi doer hem hadde 1116ghedaen Daer dede hi sijn dachte weder om op een 1117nieu ouer rolant / ende daer na ouer oliuier dien hi de 1118de eerliken voeren te geneuen ghebalsemt soe dat be- 1119hoorde / ende noch meer ander die machtich waren de 1120de hi voeren elcken in sijn lant ende eerlijc begrauen. 1121Dat lichaem van rolant dede hij bedect seer costelijc 1122voeren totter stadt blaye / daert seer eerlic begrauen 1123wert in sinte romanus kercke die hi daer te voren sel- 1124ue ghesticht hadde ende canoniken regulieren daer in 1125ghestelt hadde / ende rolants sweert dede hi bouen sijn 1126hooft hangen ende sinen horen van yuore aen sijn voeten 1127ter eeren christi ende sijns eerbaren ridderscaps / mer den ho 1128ren wert namaels te onrechte gheset in sinte seueri- 1129nus kercke. Item te gelijn werden begrauen gandelbo 1130dus coninc van vrieslant / astragnus coninck van brita 1131nien / garinus hertoge van lothrijck. Item te bourdeus 1132werden begrauen galifier coninc van bourdeus / euge 1133lerius hertoge van aquitanien / lambrecht prince van ber- 1134ry / galerius / gelinus ende meer ander princen ende ridders 1135meer dan vijf duisent. Tot alre werden begrauen estu- 1136lus de graue van langres / salomon hertoge van bour 1137gondien met veel ander princen ende ridders meer dan .x. 1138dusent / ende die prefect constantijn wert te rome begra 1139uen met veel ander romeynen ende poelsche. voer welc- 1140ker sielen coninc kaerle gaf den armen .xij. duisent oncen 1141siluers ende .xij. dusent talenten gouts ende veel cleederen 1142ende ander aelmoessen. Item ter liefden van rolant gaf 1143hi sinte romaens kercke te blaye tot eewigen dagen 1144alle dlant dat omtrent die selue stadt leyt .vi. milen ver 1145re ende alle die stadt met haer toebehoorten ende die zee 1146daer onder ghelegen / ende des beual hi den canoniken van 1147der seluer kereken datse gheenen mensch ter werelt ee 1148nigen dienst daer voer en deden voort aen / mer datse al 1149leen voer de salicheit sijns neuen ende der voerseyde heren 1150ende haer gesellen opten dach haerder doot .xxx. arme men 1151schen cleeden ende spise gheuen souden / ende datse niet alleen 1152en baden voer de voerseyde heren en mer oeck voer al de 1153ghene die in spaengien om de minne gods gestoruen wa [445] 1154ren oft noch steruen souden tegen die ongeloouighe. 1155ende si souden alle .xxx. missen .xxx. souters ende .xxx. vigi- 1156lien doen ten eewigen dagen dwelc si so beloefden. 1157 |
Toen zwoer de keizer bij God almachtig dat hij naar de heidenen zou lopen onder ophouden totdat hij ze vond. De koning die zag dat hem de dag ontbreken zou zo bad hij God dat hij de dag verlengen wilde om zijn vijanden te achtervolgen, wat alzo geschiedde. De zon bleef drie dagen lang staan en hij vond de heidenen bij een water geheten Ebra die bij de stad Saragossa ligt. Hij versloeg er menige duizend. Maar Baligant die met veel volk daar gekomen was naar Spanje, want hij had gehoord hoe die hele voorhoede met Roelant verslagen was, en Marcelijs zijn broeder was voortgetrokken om koning Karel te bevechten. Aldus was hij haastig overgekomen en wist niet dat Karel hem zo nabij was. Toen vermaledijden de Saracenen het uur dat ze daar gekomen waren want ze werden daar allen verslagen die de Fransen tegemoet kwamen. Daar bekochten de Saracenen de grote moord die Marcelijs op de voorhoede gedaan had. Och wie zou kunnen beschrijven de grote manslacht die Karel de keizer zelf in persoon deed en wreekte Roelant zijn neef. Het water werd zijn loop benomen door de grote menigte van dode lichamen die het verslinden moest. Daar werd niemand gespaard, daar hielp de menigte der Saracenen niet. Ze werden allen gedood zonder tegenstoot die met Baligant overgekomen waren. Hijzelf was zeer gekwetst, maar hij ontkwam met groot avontuurt in een scheepje en noch vijf of zes anderen, anders werd alles gedood dat met hem overgekomen was. Toen dit de vermogende koning Karel zal dat ze allen verslagen waren en hij geen Saracenen meer vond zo trok hij naar Ronceval. Toen hij daar aankwam zo bedankte hij God van de gratie die hij voor hem gedaan had. Daar deed hij zijn gedachte weer opnieuw over Roelant en daarna over Olivier die hij fatsoenlijk tevoren in Geneve balsemde zoals dat behoorde en noch meer anderen die machtig waren die liet hij elk in zijn land voeren en fatsoenlijk begraven. Dat lichaam van Roelant liet hij zeer kostbaar bedekken en voeren nar de stad Blaye daar het zeer fatsoenlijk begraven werd in de Sint Romanus kerk die hij daar tevoren zelf gesticht had en kanunniken en regulieren daarin gesteld had. Het zwaard van Roelant liet hij boven zijn hoofd hangen en zijn ivoren horen aan zijn voeten ter ere van Christus en zijn eerbare ridderschap. Maar de horen werd later te onrecht gezet in Sint Severinus kerk. Item, te Gelijn werden begraven Gandelbodus, koning van Friesland, Astragnus, koning van Engeland, Garinus, hertog van Lotharingen. Item te Bordeaux werden begraven Galifier, koning van Bordeaux, Eugerius, hertog van Aquitanië, Lambrecht, prins van Berry, Galerius, Gelinus en meer andere prinsen en ridders, meer dan vijfduizend. In Alre werden begraven Estulus, de graaf van Langres, Salomon, hertog van Bourgondië met veel andere prinsen en ridders, meer dan tienduizend en de prefect Constantijn werd te Rome begraven met veel andere Romeinen en van die van Apulië. Voor wiens zielen koning Karel de armen twaalfduizend ons zilver gaf en twaalf duizend talenten goud en veel kleren en andere aalmoezen. Item, ter liefde van Roelant gaf hij Sint Romanus kerk te Blaye tot eeuwige dagen al het land dat omtrent diezelfde stad ligt 6 mijlen ver en de hele stad met haar toebehoren en de zee daaronder gelegen en hij beval hij de kanunniken van dezelfde kerk dat geen mens ter wereld enige dienst daarvoor deed, maar dat ze alleen voor de zaligheid van zijn neef en de voorgemelde heren en hun gezellen op de dag van hun dood 30 armen mensen klederen en spijs gevel zouden en dat ze niet alleen baden voor de voorgezegd heren, maar ook voor alle diegene die in Spanje vanwege de minne Gods gestorven waren of noch sterven zouden tegen de ongelovigen en ze zouden alle 30 misen 30 psalmen en 30 vigilies doen te eeuwige dagen, wat ze beloofden. |
|
Hoe Guwelloen met alle sijn neuen ghehangen 1158wert. ende sijn dochtere Erena met vier peerden van 1159een geschoert wert Ende vanden eynde der hystorien 1160ALs kaerle dus alle sijn dingen beschiet hadde so 1161wert hem guwelloen voort gebracht voer al dat 1162volc. Daer wert hem sijn valsche verraderscap op ghete 1163gen hoe hi die vangaerde verraden hadde ende hoe hi ver 1164noyeert was met goeden bescheyde. Guwelloen die 1165hier nyet tegen gheseggen en conde wert verwesen dat 1166hi ghehangen soude worden met alle sijn adherenten / 1167dwelc so geschiede. Hij wert ghehangen met .xiiij. van 1168sijn ghesellen Ende sijn dochter erena die vanden slote ge 1169comen was meynde haer te ontsculdigen / mer de her 1170toge van monbaes thonende haer twee kinderen die sy 1171hadde doen blinden / ende seggende hoe si haren man ver 1172moort hadde om dat hi na haer quaetheit niet wercken 1173en woude. Als die keyser dit met goeden besceyde had- 1174de verstaen so wert si leuende met vier peerden van een 1175geschoert ende alle haer hulpers ghehangen 1176 Kaerle vanden groten verliese sijnre ghenoten creech 1177een siecte van ongenuechten / ende track tot Aken / daer 1178sterf hi als hi gheregneert hadde .lxvi. iaer in vranc- 1179rijck in brabant ende in lothrijck / ende .xiij. iaer keyser 1180gheweest hadde. Hi sterf int iaer ons heeren .viij.c ende 1181xiiij. die vijfste kalende februarij. ende is begrauen in die 1182ronde kercke onser vrouwen tot aken die hi selue ghe 1183sticht hadde daer hi hoochlijc verheueu is. 1184 |
Hoe Guwelloen met al zijn neven gehangen werd en zijn dochtere Erena met vier paarden vaneengescheurd werd. En van het eind van de historie. Toen Karel dus al zijn dingen geregeld had zo werd hem Guwelloen voortgebracht voor al dat volk. Daar werd hem zijn valse verraad aangezegd en hoe hij de voorhoede verraden had en hoe hij ontrouw was met goede beoordeling. Guwelloen die hier niets tegen zegen kon werd verwezen dat hij gehangen zou worden met al aanhangers, wat zo geschiedde. Hij werd gehangen met 14 van zijn gezellen. En zijn dochter Erena die van het slot gekomen was meende zich te verontschuldigen, maar de hertog van Monbaes toonde haar dat ze haar twee kinderen blind had gemaakt en zei hoe ze haar man vermoord had omdat hij niet naar haar kwaadheid wilde werken. Toen de keizer dit met goed oordeel had verstaan zo werd ze levend met vier paarden vaneengescheurd en al haar helpers gehangen. Karel kreeg een ziekte van ongenoegen vanwege het grote verlies van zijn gelijken en trok naar Aken waar hij stierf toen hij 66 jaar geregeerd had in Frankrijk en in Brabant en Lotharingen 13 jaar keizer was geweest. Hij stierf in het jaar onze heer 800 en 14, de vijfde dag van februari en is begraven in de ronde kerk van onze vrouwe te Aken die hij zelf gesticht had waar hij hoogverheven is. |
|
Gheprent in die vermaerde coopstadt van Antwer- 1185pen buyten die camerpoorte Inden gulden eenhoren 1186bi mij Willem vorsterman. |
Geprint in de vermaarde koopstad van Antwerpen buiten die Camerpoorte In de gulden eenhoren bij mij Willem Vorsterman. |
Zie verder: volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl/ en: volkoomen.nl