Van der manen zeden

130|13ra| Nuttelic eest in minen wane

Die conste te weten, hoe die mane

Die tekene loept elc maenscijn dore.

Ende want die mane hadde den core

5 Ons telopen alrenaest

131 Haren loep met groter haest,

Gaf hur God van hemelrike

Te regeren ewelike

Die werelt ende dat daer in was

10 Ende wesen zat, alsict las

In enen boeke die was fijn.

In duutsche maectic dat latijn

Ende vant daer in, dat zijt nochtan

Niet allene ghedoen en can,

15 Mer ander planeten helpen haer

Ende letten zommels ouerwaer.

Mer die werelt in tghemene

Ontfincsi daer van Gode allene

Vor alle die ander te bestieren.

20 Menschen voghelen ende dieren

Nature te gheuen ende wesen,

Ende vele mere alswijt lesen,

Heeft si van Gode dus ontfaen.

Hier om zo wil ic ane vaen

25 Hier een dicht van haren zeden,

Des mi een vrient heeft ghebeden,

Daermen inne bekennen mach

Wat goet is doen op elken dach

Of quaet, of laten, of beghinnen,

30 Wiesmen verliesen mach of winnen,

Hoet weder is of hoe tsal keren.

Beghinne wi inden name ons heren.

Nuttig is het in mijn waan

De kunst te weten hoe de maan

De tekens loopt elke maanschijn door.

Want de maan heeft de keur

Ons te lopen aller naast

Haar loop met grote haast,

Gaf haar God van hemelrijk

Te regeren eeuwig

De wereld en dat daarin was

En wezen zat, zoals ik het las

In een boek dat was fijn.

In Dietse maakte ik dat Latijn

En vond daarin, dat zij het nochtans

Niet alleen doen kan,

Maar ander planeten helpen haar

En beletten soms voor waar.

Maar de wereld in het algemeen

Ontving ze daar van God alleen

Voor alle de andere te besturen.

Mensen, vogels en dieren

Natuur te geven en wezen,

En veel meer zoals wij het lezen,

Heeft ze van God aldus ontvangen.

Hierom zo wil ik aanvangen

Hier een gedicht van haar zeden,

Dat me een vriend heeft gebeden,

Daar men in bekennen mag

Wat goed is te doen op elke dag

Of kwaad, of laten, of beginnen,

Hoe men verliezen mag of winnen,

Hoe het weer is of hoe het zal keren.

Beginnen we in de naam van Onze Heer.

Aries.

Als in ariete is die mane,

Zo eest goet in minen wane,

35 Wech ten oesten wart bestaen,

132 Die met comenscap ommegaen;

Want ic weet wel dat hi wint,

Die derwart zinen wech beghint.

Met viere eest dan werken goet

40 Dinc, dat daer mede werden moet.

Die laten wil of gaen in bade,

Rade ict wel, heeft hijs stade,

Dat hijs besta, wil hi winnen.

Hets harde goet oec dan beghinnen,

45 Wat haestelic wil zijn ghemaect

Oec wit dat dan dweder spaect .

Hets quaet dan hoefde dwaen of netten

Ende in den hals ventosen zetten,

|13rb| Bloeden ter nese, hilec leiden,

50 Huse te maken, castele bereiden,

eens anders mans heerscap ingaen,

Vut carker lopen, wijch bestaen,

Carten maken of brieue scriuen,

Die op goet sprekende bliuen;

55 Noch ghenen raet en zalmen ruren

Op dinghe, die langhe willen duren.

Die dan oec name medicine,

Hi keredze met groter pine.

Aries. (Ram, 21 maart - 20 april)

Als in Aries is de maan,

Zo is het goed in mijn waan,

Weg ten oosten heen te bestaan,

Die met koopmanschap omgaan;

Want ik weet wel dat hij wint,

Die derwaarts zijn weg begint.

Met vuur is het dan te werken goed

Dingen, dat daarmee worden moet.

Die (bloed) laten wil of gaan in bad,

Raad ik het wel, heeft hij stade,

Dat hij het doet, wil hij winnen.

Het is erg goed ook dan beginnen,

Wat haastig wil zijn gemaakt

Ook weet dat het weer spookt.

Het is kwaad dan het hoofd te wassen of te natten

En in de hals koppen (voor bloed) te zetten,

Bloeden ter neus, huwelijk te belijden,

Huizen te maken, kastelen bereiden,

Een andermans heerschappij in te gaan,

Uit kerker lopen, de strijd bestaan,

Kaarten maken of brieven schrijven,

Die op goed spreken blijven;

Nog geen raad zal men aanroeren

Op dingen die lang willen duren.

Die dan ook nam medicijn,

Hij keerde ze met grote pijn.

Taurus.

Taurus is dat ander teken

60 Der manen, scriuic hier den leken.

Zo wanneer datsi daer ingaet,

Die dan doen wil minen raet,

133 Zal zayen houe ende oec zetten

Wijngart zonder enich letten;

65 Want hi zal in corten uren

Wassen ende langhe duren.

Castele ende huse eest dan goet

Funderen, ende dat duren moet.

Hilec zalmen dan bestaen.

70 Oec waenic in minen waen,

Datmen medicine zal helen

Des menschen halze ende der kelen.

Wighe bestaen is onspoet,

Ende wat met haeste wesen moet.

75 Bi der erden is die wint;

Die wolken lopen als onsint

Zonder reghen in der locht;

Zomwijl hebwi den neuel uocht.

Taurus. (Stier, 21 april – 20 mei)

Taurus is dat andere teken

Van de maan, schrijf ik hier de leken.

Zo wanneer dat ze daarin gaat,

Die dan doen wil mijn raad,

Zal zaaien hof en ook zetten

Wijngaard zonder enig letten;

Want hij zal in korte uren

Groeien en lang duren.

Kastelen en huizen is het dan goed

Funderen, en dat duren moet.

Huwelijk zal men dan bestaan.

Ook waan ik in mijn waan,

Dat men medicijnen zal halen

Der mensen halzen en de kelen.

Strijd bestaan is tegenspoed,

En wat met haast wezen moet.

Bij de aarde is de wind;

Die wolken lopen als waanzinnig

Zonder regen in de lucht;

Soms heb je van de nevel vocht.

Gemini.

In geminis eest goet beghinnen,

80 Die vrienscap maken wil of minnen,

Pays oec maken onder viande,

Beghinnen wijch in elken lande;

Poysoen ende medicine

Machmen nemen zonder pine.

85 Mer want die aerm in desen tiden

Mach qualec enich quetsen liden,

Radic dwasen na den vroeden,

Datsi hem van laten hoeden

Ende hoeden zelken wederstoet,

90 Daer mach comen af die doet.

134 Naghele eest dan corten quaet.

Uut hauenen uaren is mijn raet,

Mer enighen andren wech beghinnen,

Radic niemen die wel winnen;

95 |13va| Want hi werdt anderwerf begonnen.

Oec scriuen die de waerheit connen,

Zo waer dan sterft man of wijf,

Dat daer een ander scier zijn lijf

Laten zal, zo waer dat es.

100 Ende die gheneest, zijt zeker des,

in desen teken, dat hi te dale

Zal uallen in ene meerre quale.

Die oec breect vut yseren banden,

Hi werdt gheuaen met groten scanden.

Gemini. (Tweelingen, 21 mei - 21 juni)

In Gemini is het goed beginnen,

Die vriendschap maken wil of minnen,

Vrede ook maken onder vijanden,

Beginnen strijdt in elk land;

Gifdrank en medicijn

Mag men nemen zonder pijn.

Maar, want de arm in deze tijden

Mag kwalijk enige kwetsing lijden,

Raad ik de dwazen naar de verstandige,

Dat ze zich van hen laten hoeden

En hoeden zulks weerstand,

Daarvan mag komen de dood.

Nagelen is dan te korten kwaad.

Uit havens varen is mijn raad,

Maar enige andere weg beginnen,

Raad ik niemand aan die wil winnen;

Want het wordt andere maal begonnen.

Ook schrijven die de waarheid kennen,

Zo waar dan sterft man of wijf,

Dat daar een ander snel zijn lijf

Laten zal, zo waar dat is.

En die geneest, zij het zeker dus,

in dit teken, dat hij te dal

Zal vallen in een grotere kwaal.

Die ook breekt uit ijzeren banden,

Hij wordt gevangen met grote schande.

Cancer.

105 Alze die mane in cancro

Gaet, die wil wesen vro

Ende daer af wil hebben zeghe

Van comenscapen of van weghe,

Hi moet gaen ten noerden waert.

110 Hets goet dan uechten dies begaert,

Ende wat dinghe dat men wil visieren

In dat water, zal wel tieren.

Hets medicine dan nemen goet.

Zi scriuen die des wel zijn vroet,

115 Datmen nochtan der borst niet

Cureren zal hur verdriet.

Het is oec quaet dan huse maken

135 Of funderen, wantsi laken.

Oec zo radic opembare,

120 Datter niemant in en uare

Of ga besitten enich goet,

Dat iemans was die hem bestoet,

Of eens anders wie hi zi.

Oec eest quaet maken dinghe, die ghi

125 Bi viere wilt maken of langhe duren.

Hets cout ende nat dan van naturen.

Cancer. (Kreeft, 22 juni – 22juli)

Als de maan in Cancer

Gaat, die wil wezen vrolijk

En daarvan wil hebben zege

Van koopmanschap of van wegen,

Hij moet gaan te noorden waart.

Het is goed dan te vechten die het begeert,

En welke dingen dat men wil visiteren

In dat water, het zal goed tieren.

Het is medicijnen dan te nemen goed.

Ze schrijven die dus wel zijn verstandig,

Dat men nochtans de borst niet

Genezen zal van hun verdriet.

Het is ook kwaad dan huizen te maken

Of funderen, want ze het laken.

Ook zo raad ik openbaar,

Dat er niemand in vaart

Of gaat bezitten enig goed,

Dat van iemand was die hem bestond,

Of van een ander wie hij is.

Ook is het kwaad maken dingen, die gij

Bij vuur wil maken of lang duren.

Het is koud en nat dan van naturen.

Leo.

Zo wanneer wi die mane zien keren

In leone, eest goet heren

Spreken opembaer ende stille.

130 Die met viere oec werken wille,

Zal hebben spoet in desen tiden.

Zo wie oec wil met haeste liden

Enech werc, hets wel mijn raet,

Dat hijs besta in desen graet.

135 Huse eest goet ende castele

Funderen. Ende die gout heeft vele,

Dat hi versmeden wil, beghinne.

Hets oec dan goet na minen zinne

Ghele cleder eerst aendoen .

140 Mer hets dan een quaet cisoen,

136|13vb| Enen langhen wech bestriden,

Of oec langhe cledre sniden.

Ic wil oec datmen medicine hoede,

Want menze keert dan met bloede:

145 Dat herte, leuer ende maghe

En ghert gheenre cure in desen daghe,

Noch des menschen inghewant.

Oec zo eest mi wel becant,

Dattie tijt is heet ende droghe.

150 Zommewijl gaet die mane zo hoghe

In desen teken, dattie sterren

Des climmens hem een luttel erren

Ende climmen mede na horen zeden;

Des hebwi neuel hier beneden.

Leo. (Leeuw, 23 juli – 23 augustus)

Zo wanneer we de maan zien keren

In Leo, is het goed heren

Spreken openbaar en stil.

Die met vuur ook werken wil,

Zal hebben voorspoed in deze tijden.

Zo wie ook wil met haast doet

Enig werk, het is wel mijn raad,

Dat hij het bestaat in deze graad.

Huizen is het goed en kastelen

Funderen. En die goud heeft vele,

Dat hij versmeden wil, begint.

Het is ook dan goed naar mijn zin

Gele klederen eerst aan te doen.

Maar het is dan een kwaad seizoen,

Een lange weg te rijden,

Of ook lange klederen te snijden.

Ik wil ook dat men medicijnen hoedt,

Want men ze keert dan met bloed:

Dat hart, lever en maag

Verlangt geen kuur in deze dagen,

Nog de mensen ingewand.

Ook zo is het me wel bekend,

Dat die tijd is heet en droog.

Soms gaat de maan zo hoog

In dit teken, dat die sterren

Dat klimmen van hem wat deren

En klimmen mede naar hun zeden;

Dus heb je nevel hier beneden.

Virgo.

155 In virgine is hur nature

Droghe ende cout nader scrifture.

Hets dan goet zayen, grauen hove.

Oec zo wit, dat ic dan loue

Te planten wijngart ende bome;

160 En spreke des niet ute enghen drome.

Hets oec goet ghescutte maken

Ende daertoe alle zaken,

Diemen van erden maken wille.

Oec zoudic node zwighen stille:

165 In geminis, pisces ende in desen

Ende scorpione, als wijt lesen,

Machmen alle dinghe beghinnen,

Daermen dobbel aen wil winnen.

Mer hets quaet dan ene maghet truwen;

170 137 Ghene weduwe zalmen scuwen .

Int noerden scuwe dan alle zaken.

Hets quaet met viere dan iet maken.

Oec en neme ghene medicine,

Want die tijt pleecht dan te zine

175 Cout ende droghe van naturen.

Die wolken pleghen dan te ruren

Zonder water in der locht

Ende oec eest weder zomwijl vocht.

Virgo. (Maagd, 24 augustus – 23 september)

In Virgo is hun natuur

Droog en koud naar de schrift.

Het is dan goed zaaien, graven in de hof.

Ook zo weet, dat ik dan lof

Te planten wijngaard en bomen;

En spreek dus niet uit enige droom.

Het is ook goed geschut te maken

En daartoe alle zaken,

Die men van aarde maken wil.

Ook zou ik node zwijgen stil:

In Gemini, Pisces en in deze

En Scorpio, zoals wij het lezen,

Mag men alle dingen beginnen,

Daar men dubbel aan wil winnen.

Maar het is kwaad dan een maagd te trouwen;

Geen weduwe zal men schuwen.

In het noorden schuw dan alle zaken.

Het is kwaad met vuur dan iets te maken.

Ook neem geen medicijn,

Want die tijd plag dan te zijn

Koud en droog van naturen.

De wolken plegen dan te roeren

Zonder water in de lucht

En ook is het weer soms vochtig.

Libra.

Wanneer zi es in libra,

180 Zo eest als ic mi versta,

Wech beghinnen goet int westen.

Dien wech houdic vor den besten,

Diemen dan beghinnen mach,

Alzo alsict ghescreuen zach,

185 Wie comenscape dan driuen wille.

Oec zoudics node zwighen stille:

|14ra| Hets dan goet die ader laten.

Wie dinc beghint, het sal hem baten,

Dat haestelijc wil zijn ghemaect.

190 Oec weetic wel dat dan misraect,

Watmen van erden dan wil werken.

Ghescreven vant ic oec van clerken,

Dattie ghene wel slacht den dwasen,

Die den nieren of der blasen

195 in desen tiden doet medicine.

Die tijt pleecht oec dan te zine

138 Heet ende nat, wel ghemoet.

Hets dan uut hauenen varen goet.

Libra. (Weegschaal, 24 augustus – 23 oktober)

Wanneer ze is in Libra,

Zo is het zoals ik me versta,

Weg beginnen goed in het westen.

Die weg houd ik voor de beste,

Die men dan beginnen mag,

Alzo zoals ik het geschreven zag,

Wie koopmanschap dan bedrijven wil.

Ook zou ik het node zwijgen stil:

Het is dan goed de ader te laten.

Wie dingen begint, het zal hem baten,

Dat haastig willen zijn gemaakt.

Ook weet ik wel dat dan misgaat,

Wat men van aarde dan wil bewerken.

Geschreven vond ik ook van klerken,

Dat diegene wel slacht de dwazen,

Die de nieren of de blazen

in deze tijden doet medicijn.

Die tijd plag ook dan te zijn

Heet en nat, wel gemoed.

Het is dan uit havens varen goed.

Scorpio.

Als zi es in den scorpioen,

200 En weet ic niet wat goet is doen;

Want dit teken heet haer stal,

Daer zi in heeft ongheual.

Nochtan eest dan goet ontfaen

Medicine in minen waen.

205 In erden eest dan pillen quaet.

Oec zo dunket mi goet raet,

Dat hem elc hoede dan

Te climmen, want waer enich man,

Die berghe of bome dan op clomme,

210 Ic ducht hem droefheit quaem daeromme.

Der scamelheit en zalmen niet

Doen medicine, wats ghesciet.

Oec leestmen in der scrifturen,

Dat cout ende nat is van naturen.

Scorpio. (Schorpioen, 24 oktober - 22 november)

Als ze is in de schorpioen,

Weet ik niet wat goed is te doen;

Want dit teken heet haar stal,

Daar ze in heeft ongeval.

Nochtans is het dan goed ontvangen

Medicijnen in mijn waan.

In aarde is het dan spitten kwaad.

Ook zo lijkt me goede raad,

Dat hem elk hoedt dan

Te klimmen, want was er enig man,

Die bergen of bomen dan opklom,

Ik vrees hem droefheid kwam daarom.

De schaamstreek zal men niet

Doen medicijnen, wat er geschiedt.

Ook leest men in de schriften,

Dat het koud en nat is van naturen.

Sagittarius.

215 Sagittarius hierna steet,

In zire naturen droghe ende heet.

Als die mane coemt daer in,

Goet dnnket mi in minen zin,

Onder viande vrienscap maken,

220 Of die gerechte minne doet waken

Vergaderen, als ict bezach.

Oec eest goet op elken dach

Van desen teken die ader laten.

139 Die dan baedt, het zal hem baten.

225 Wie hem in comenscap ghenaert,

Make zinen wech ten oesten waert.

Met vure eest dan werken goet.

Ghelt te slaen dan heeftmen spoet.

Oec eest goet dan wijch bestaen;

230 Mer het sal te niewete gaen,

Watmen werct int water dan.

Oec zo rade ic elken man,

|14rb| Dat hi der erden werc dan niet

En besta, wats ghesciet;

235 Ende ic zoude mi sijns ontsien,

Die medicine dade den dien.

Hets droghe ende heet scriuic den leken,

Want uten oesten springt dit teken.

Sagittarius. (Boogschutter, 23 november – 21 december)

Sagittarius hierna staat,

In zijn natuur droog en heet.

Als de maan komt daarin,

Goed lijkt me in mijn zin,

Onder vijanden vriendschap te maken,

Of de echte minne laat waken

Verzamelen, zoals ik het bezag.

Ook is het goed op elke dag

Van dit teken de ader te laten.

Die dan baadt, het zal hem baten.

Wie zich in koopmanschap geneert,

Maakt zijn weg ten oosten waart.

Met vuur is het dan werken goed.

Geld te slaan dan heeft men voorspoed.

Ook is het goed de strijd te bestaan;

Maar het zal te niet gaan,

Wat men werkt in het water dan.

Ook zo raad ik elke man,

Dat hij het aarden werk dan niet

Bestaat, wat dus geschiedt;

En ik zou me hem ontzien,

Die medicijnen deed tot die.

Het is droog en heet, schrijf ik de leken,

Want uit het oosten springt dit teken.

Capricornus.

Capricornus, als ict vant,

240 Is cout ende droghe. Wie dan lant

Of hoeue spaedt of dan wil zayen,

Ic hoep dat hi ghewin zal mayen.

Bome ende wijngaerde zalmen zetten

In desen teken zonder letten.

245 Die werct in derde, jc waen hi wint.

Ende die oec zinen wech beghint

Int suden, eest met comenscapen

Of anders, scriuen ons die papen,

Winninghe zal hem daer af comen.

250 Oec weet ic wel, het sal hem vromen,

Die hem in zulke werke gheneert,

Dat enen corten einde begheert.

140 Ende hets quaet nemen enech wijf.

Die oec begonne strijt of kijf,

255 Of enech heet werc dan vercore,

Ic weet wel dat hi verlore.

In rade te laten ghenen man,

Noch medicine te nemen dan;

Die knien en cureer oec niet

260 in desen tiden hur verdriet.

Hets cout ende droghe van naturen

Ende die wijnt die pleecht te duren

Aen der erden alomtrent.

Die wolken an dat firmament

265 Zonder water zietmen weinden,

Die ons dicwijl neuel zeinden.

Capricornus. (Steenbok, 22 december – 19januari)

Capricornus, zoals ik het vond,

Is koud en droog. Wie dan land

Of de hof spit of dan wil zaaien,

Ik hoop dat hij gewin zal maaien.

Bomen en wijngaarden zal men zetten

In dit teken zonder letten.

Die werkt in de aarde, ik waan hij wint.

En die ook zijn weg begint

In het zuiden, is het met koopmanschap

Of anders, schrijven ons de priesters,

Winst zal hem daarvan komen.

Ook weet ik wel, het zal hem baten,

Die hem in zulke werken geneert,

Dat een kort einde begeert.

En het is kwaad te nemen enig wijf.

Die ook begon strijd of kijven,

Of enig heet werk dan uitkoos,

Ik weet wel dat hij verloor.

Ik raad te laten geen man,

Nog medicijnen te nemen dan;

De knieën cureer ook niet

in dezen tijden hun verdriet.

Het is koud en droog van naturen

En de wind die pleeg te duren

Aan de aarde al omtrent.

De wolken aan dat firmament

Zonder water ziet men wenden,

Die ons dikwijls nevel zenden.

Aquarius.

Aquarius heit huse beghinnen

Te funderen, die wil winnen

Of daer in uaren. Oec eest goet

270 Dan hilec doen, of laten bloet.

Oec zo is die tijt dan waert

Dinghe beghinnen, dat begaert

Langhe te duren; mer men zal

In deser tijt gheen ongheual,

275 Datten benen hoert, cureren.

Een ander dinc wil ic v leren,

Dies ic mi hebbe nu bedacht:

Wat haestelic wil zijn ghewracht,

|14va| Noch langhen wech en zalmen niet

280 Bestaen, wat dijns lijfs ghesciet.

Nature is dan heet ende nat;

Astromine scriuen dat,

Dat dan vut hauenen is goet varen,

141 Want van ghewoenten pleecht teharen.

Aquarius. (Waterman, 20 januari – 19 februari)

Aquarius zegt huizen beginnen

Te funderen, die wil winnen

Of daarin varen. Ook is het goed

Dan huwelijk te doen, of laten bloed.

Ook zo is die tijd dan waard

Dingen te beginnen, dat begeert

Lang te duren; maar men zal

In deze tijd geen ongeval,

Dat tot de benen hoort cureren.

Een ander ding wil ik u leren,

Dus ik me heb nu bedacht:

Wat haastig wil zijn gewrocht,

Nog lange weg zal men niet

Bestaan, wat uw lijf geschiedt.

Natuur is dan heet en nat;

Astronomen schrijven dat,

Dat dan uit havens is goed varen,

Want van gewoonten plag tot hen.

Pisces.

285 Pisces hebben hoer cysoen,

Al zulc, dat dan goet is doen

Hilec ende vrienscap maken,

Ziluer smeden zonder laken.

Ghescutte maken eest oec goet

290 Ende wat met water worden moet.

Int water eest oec, scrijftmen plaen,

Ten norden wart goet wech bestaen.

Medicine eest nemen goet.

Comenscap zal hebben spoet.

295 Ende oec daermen wil aen winnen,

Zalmen in deser tijt beghinnen.

Mer hoetti dan van allen boeten

Den teen te doen ende den voeten.

Hets met viere dan werken quaet.

300 Die tijt ende der naturen staet

Zie ic staen in Goods ghewout,

Ghelijc den visch nat ende cout.

Pisces. (Vissen, 20 februari – 21 maart)

Pisces hebben hun seizoen,

Al zulke, dat het dan goed is te doen

Huwelijk en vriendschap maken,

Zilver smeden zonder vlekken.

Geschut maken is het ook goed

En wat met water worden moet.

In het water is het ook, schrijft men vlak,

Ten noorden waart goed de weg bestaan.

Medicijnen is het nemen goed.

Koopmanschap zal hebben voorspoed.

En ook daar men wil aan winnen,

Zal men in deze tijd beginnen.

Maar hoed je dan van alle boeten

De teen te doen en de voeten.

Het is met vuur dan werken kwaad.

De tijd en de natuur staat

Zie ik staan in Gods geweld,

Gelijk de vis nat en koud.