Dye hystorien ende fabulen van Esopus

§ Die hystorien ende fabulen van Esopus | die leerlijck wonderlijck ende zeer ghenoech lijck zijn. [a2r]

§ Hier beghint een proper profitelijck boec van die substijlheyt der fabulen ende | ghenoechlike hystorie ghemaeckt by eenen mensche die zeer substijl van gheest | ende van sinnen was gheheyten Esopus int welcke alle die menschen die dit boeck | sullen lesen. moghen leeren ende verstaen by dese fabulen hem seluen wel te rege | [5] rene. want een yeghelijcke hystorie ende fabule sijn sonderlinghe bewijs ende verstant |wt gheeft ende sonderlinghe vrolijcheyt presenteert. Ende oeck mede sijn int selue | teghenwoerdeghe boeck andere fabulen ende bijspelen gheset van eenen gheleerden | man gheheten Auyan. ende van eenen anderen gheheyten Petrus Alfonsius daer toe oeck | mede eenighe andere ghenoechlike fabulen bescreuen van een groot poete ghe | [10] heyten pogius een florentijn. dwelck alte samen wt den latijn int fransoys ouer | gheset is bijden eerweerdighen doctoer inder godheyt, broder Juliaen vander | oorden Sinte Augustijns tot lyoens. ende daer nae wt den fransoys in goeden duyt- | sche tot leerlinghe ende vermakelicheyt alre menschen |

§ Die historiën en fabels van Aesopus die leerzaam, wonderlijk en zeer genoeglijk zijn. [a2r]

§ Hier begint een proper profijtelijk boek van het subtiele der fabels en genoeglijke historie gemaakt bij een mens die zeer subtiel van geest en van zinnen was geheten Aesopus waarin alle mensen die dit boek zullen lezen mogen leren en verstaan bij deze fabels zichzelf goed te regeren [5] want elke historie en fabel zijn bijzondere bewijs en verstand uitgeeft en vooral vrolijkheid presenteert. Ook mede zijn in dit tegenwoordige boek andere fabels en voorbeelden gezet van een geleerde man geheten Auyan en van een anderen geheten Petrus Alfonsius daartoe ook mede enige andere genoeglijke fabels beschreven van een grote poëet geheten [10] Pogius, een van Florence, wat al tezamen uit het latijn in het Frans over gezet is bij de eerwaardige doctor in de godheid, broeder Julianus van de orde Sint Augustinus te Lyon en daarna uit het Frans in goed Diets tot leerlingen vermakelijkheid van alle mensen.

§ Hier beghint dat leuen ende dye hystorie vanden voernoemden Esopus dat | [15] zeer leerlijck ghenoechlijck ende wonderlijck is. |

ESopus hoe wel hij zeer abel, subtijl ende wijs was Nochtans | is hij alle sijn leuen lanc ongheluckich gheweest Ende was ghe | boren wt den lande van gryeken bij troyen, dat men heyt dat groo | te troyen van eenre stadt gheheyten Amonneo Ende was onder | [20] allen anderen menschen van vormen die leelijcste ende mesmaecste | want hij hadde een grof groot hooft. een groot aensicht. een lan | ghe kinneback. scerpe ooghen. eenen corten hals. den buyck grof. groue beenen. | breede voeten. ende also leelijck ende mismaect dattet niet scriuelijck en is Ende dattet | quaetste was zo was hij stom dat hij een woert niet spreken en conde Niet te min | [25] hij hadde groote cloeckicheyt ende was te mael seer substijl ende verstandel in cloec- | heyden in scriften ende in fabulen, die omme te horen zeer goet ghenoechlijc waren | want van alle dinghen dye men hem beual te doene conde hij tot haren wille wel | doen hoe wel hij niet spreken en conde Nochtans hij condet den luyden bij tey | kenen wel onderwijsen Als dese teghenwoerdeghe hystorie hier na volghende bat | [30] ende vorder verclaert |

§ Hier begint dat leven en de historie van de voornoemde Aesopus dat [15] zeer leerzaam, genoeglijk en wonderlijk is. |

Aesopus ,hoe wel hij zeer aangenaam, subtiel en wijs was nochtans is hij alle zijn leven lang ongelukkig geweest en was ge bren uit Griekenland bij Troje dat men heet dat grote Troje van een stad geheten Amonneo en was onder [20] alle anderen mensen van vormen die lelijkste en mismaaktste want hij had een grof groot hoofd, een groot aanzicht, een lange kinnebak, scherpe ogen, een korte hal, de buik grof, grove benen, brede voeten en alzo lelijk en mismaakt dat het niet te beschrijven is en dat het kwaadstee was zo was hij stom dat hij geen woord spreken kon. Niettemin [25] hij had grote kloekheid en was helemaal zeer subtiel en verstandig in kloekheden in schriften en in fabels die om te horen zeer goed en genoeglijk waren. Want van alle dingen die men hem beval te doen kon hij tot hun wil wel doen, hoewel hij niet spreken kon. Nochtans hij kon het de lieden bij tekens wel onderwijzen. Als deze tegenwoordige historie die hierna volgt beter [30] en verder verklaart.

§ Die yerste historie vertelt hoe dat Esopus hem ontsculdichde van dat ghe | ne dat men hem aengheteghen hadde te weten dat hij die vyghen van zynen heere | ghegheten hadde. | [a2v]

ENde daeromme want sijn heere hem onnut meynde te wesen tot eenighen | werken bynnen den huyse te doen so heeft hij hem gheseyndt int velt omme | te aerbeyden in die aerde. Ende alst ghebuerde dat op eenen dach sijn heerscap quam | int velt op sijn landt So hadde sijn bouman vele vyghen vergadert die welcke | [5] hij sijn heerscap presenteerde hem toe sprekende aldus Mijn lieue heerscap Ick | bidde v dat ghij die yerste vrucht van uwen lande nemen ende ontfanghen wilt. Dye | welcke dye heere vrolijcken ontfinck ende heeft eenen synen dienre gheheyten | Agatopus beuolen dat hijse nemen soude ende wel bewaren ter tijt toe dat hij | inden bade hadde gheweest Nu ghebuerdet dat Esopus als hij quam vanden | [10] aerbeyde also hij was ghewoenlijcke gaerne ghegheten hadde Ende als Aga- | topus die voerghenoemde dienre die van dese vyghen ghegheten hadde mer | kende dat esopus hongher hadde sprack hij tot een van synen medeghesellen ende sei | de aldus. waert sake dat ick mynen meester niet en ontsaghe Ic soude alle die vy- | ghen te samen op eten. waer op sijn mede gheselle hem antwoerde. Eest dat sa- | [15] ke dat ghij wilt dat ick met v eten mach. ick vermete my te vinden alsulcken vont | ende subtijlheyt dat wij gheen quaet daeromme lijden en sullen Hoe soude dat | moghen gheschien seyde agatopus. Siet sprack sijn ghezelle Als mijn heer ghe | comen sal sijn sullen wij hem segghen dat Esopus alle die vyghen te samen ghe- | gheten heeft. Ende want hij niet spreken en can so en sal hij hem niet verantwoerden mo | [20] ghen waerom hij dan wel ende bet gheslaghen sal werden ende wij sullen onse begheer | ten veruullen. Ende dese dinghen aldus tusschen hem beyden ouerdraghen sijn- | de hebben sij die vyghen te samen ghegheten onderlinghe segghende. Dese boeue | esopus sal nv wel hegheezelt werden Die heere comende wt den bade heeft ghe- | eyscht ende beuolen dat men hem die vyghen voert brenghen soude. waer op agatopus hem | [a3r] seyde aldus Mijn lieue heere als Esopus wt den velde ghecomen is gheweest | heeft hij den kelder open gheuonden ende is daer sonder eenighe redene inne | ghegaen ende heeft die vyghen al te samen ghegheten. Dye welcke woerden | die heere hoorende zeere toernich is gheweest. segghende Roept my esopus. | [5] Terstont als hij ghecomen was. sprack hem die heere an aldus. O du onghe- | valleghe ende mysmaecte knecht. ghij en hebt gheen vreese ghehadt mijn vyghen | te eten ende mij alzo te vertoernen Dwelck als esopus hoorde hadde hij groo- | te vreese ende sonderlinghe want hij niet spreken en conde Ende hij sach an die | ghene die hem besculdicht hadden Die heere heeft beuolen dat men hem naect | [10] ontcleeden soude, merEsopus is terstont voer die voeten van sijnen heere ghe- | uallen hem biddende ootmoedelijcken met zijnen manyeren van wysen zoe hij | best conde dat hij hem wilde gonnen een cleyne tijt daer hij hem tusschen onscul | dighen mochte Ende die heere heeft hem dat ghegonnen Terstont hier na heeft |Esopus ghenomen een vat vol warms waters ende heeft van dien warmen wa | [15] ter in een becken ghegoten ende heeft eenen grooten toghe ghedroncken. En- | de een weynich tijts daer nae heeft hij sijnen vingher in zijn kele ghesteken. en- | de heeft alle dat voerghenoemde warm water wederomme wt gheworpen ende | ouerghegheuen want hij dies selue daghes niet anders dan tselue water ghe- | smaeckt en hadde Ende hij badt sijnen heere wijsende zoe hij best conde dat dye | [20] ghene die hem aldus besculdicht hadden dies ghelijckssouden drincken dat warm | water als hij te voren ghedaen hadde Ende als zij dat water in ghenomen had- | den zo hilden sij haer handen voer haren mont op dat sij niet spuwen noch ouer | gheuen en souden Ende want dye maghe ouermits twaerme water dat zij ghe | droncken hadden beroert wart. terstont zij dat warme water ende dye vyghen | [25] alte samen ouergauen ende wt worpen Dit aldus dye heere aensiende heeft hem | luyden wreedelijcken toe ghesproken segghende. Waeromme hebdij mij aldus | gheloghen teghens den ghenen die niet spreken en can Ende terstont zo heeft | hij beuolen dat mense al naeckt ontcleeden soude. ende int openbaer wel ende bet | gheezelen. segghende dat zoe wie eenen anderen met onrecht beschuldicht dat | [30] hij met alsulker pijnen ghepijnicht soude werden.§ Dese dinghen aldus | gheschiet sijnde Esopus is weromme te velde in sijnen aerbeyt ghegaen. En | de alzoe hij inden velde aerbeydende was quam een priestere gheheyten ysidis | die welcke in die stede wilde gaen ende den wech verloren hadde. Dese sach Esopus | staen werckende ende heeft hem ghebeden dat hij hem doch wijsen woude den | [35] rechten wech ter stadt waert te gaen Ende esopus heeft desen priester blijdelij- | ken bijder hant ghenomen hem doen sittende onder eenen vygheboem. Ende heeft | hem daer voert gheset broot cruyden vyghen ende dattilen hem biddende en- | de wijsende dat hij eten woude Ende voertmeer heeft hij gheput water wt den |putte ende heeft hem daer of te drincken ghegheuen Ende als hij wel gheghe | [40] ten ende ghedroncken hadde heeft hij hem ghenomen bijder h ant stellende hem | [a3v] inden rechten wech omme te gaen in die voirghenoemde stadt Welcke dinghen | aldus geschiet sijnde heeft die voerghenoemde priester sijn handen opwaert ten he | mel ghebuert doende deuotelijck sijn bedinghen voir den voirnoemden dat hem | god sijn gracie verleenen wilde ende goede voerspoet gheuen voer die duechde die | [5] hem ghesciet was Esopus daer hij so vele goets ende duechden af ontfanghen | hadde |

§ De eerste historie vertelt hoe dat Aesopus zich verontschuldigde van dat gene dat men hem aangetogen had, te weten dat hij de vijgen van zijn heer gegeten had. [a2v]

En daarom omdat zijn heer hem onnut meende te wezen tot enige werken binnen het huis te doen zo heeft hij hem gezonden in het veld om te arbeiden in de aarde. En toen het gebeurde dat op een dag zijn heerschap kwam in het veld op zijn land zo had zijn bouwerman vele vijgen verzameld die [5] hij zijn heerschap presenteerde en sprak hem toe aldus. Mijn lieve heerschap, ik bid de u dat gij de eerste vruchten van uw land nemen en ontvangen wil. Die de heer vrolijk ontving en heeft een van zijn dienaren geheten Agatopus bevolen dat hij ze nemen zou en goed bewaren tot de tijd toe dat hij in het bad was geweest Nu gebeurde het dat Aesopus toen hij kwam van de [10] arbeid alzo hij was gewoon was en graag gegeten had. Toen Agatopus die voorgenoemde dienaar van deze vijgen gegeten had, maar kende dat Aesopus honger had sprak hij tot een van zijn metgezellen en zei aldus. Was het zaak dat ik mijn meester niet ontzag, ik zou alle die vijgen tezamen op eten. Waarop zijn metgezellen hem antwoorden. Is het zaak [15] dat gij wilt dat ik met u eten mag, ik vermeet me te vinden al zulke vondst en subtiel dat wij geen kwaad daarom lijden en zullen. Hoe zou dat mogen geschieden zei Agatopus. Ziet, sprak zijn gezel, als mijn heer gekomen zal zijn zullen wij hem zeggen dat Aesopus alle vijgen tezamen gegeten heeft. Want hij kan niet spreken zo zal hij hem niet verantwoorden mogen [20] waarom hij dan wel en beter geslagen zal worden en wij zullen onze begeerten vervullen. Toen deze dingen aldus tussen hen beiden overeengekomen zijn hebben zij die vijgen tezamen gegeten en zeiden onderling. Deze boef Aesopus zal nu wel gegeseld worden. De heer die uit het bad kwam heeft geëist en bevolen dat men hem die vijgen voortbrengen zou. Waarop Agatopus hem [a3r] zei aldus. Mijn lieveheer toen Aesopus uit het veld gekomen is geweest heeft hij den kelder open gevonden en is daar zonder enige reden in gegaan en heeft de vijgen al tezamen gegeten. Welke woorden de heer hoorde en zeer toornig is geweest en zei. Roept mij Aesopus. [5] Terstond toen hij gekomen was sprak hem die heer aan aldus. O u ongevallige en mismaakte knecht, gij hebt geen vrees gehad mijn vijgen te eten en mij alzo te vertoornen. Wat toen Aesopus het hoorde had hij grote vrees en vooral omdat hij niet spreken kon en hij zag aan diegene die hem beschuldigd hadden. Die heer heeft bevolen dat men hem naakt [10] ontkleden zou, mar Aesopus is terstond voor de voeten van zijn heer gevallen en bad hem ootmoedig met zijn manier van wijzen zo goed hij kon dat hij hem wilde gunnen een kleine tijd daar hij zich ondertussen verontschuldigen mocht en die heer heeft hem dat gegund. Terstond hierna heeft Aesopus genomen een vat vol warm water en heeft van dat warme water [15] in een bekken gegoten en heeft een grote teug gedronken. En een weinig tijd daarna heeft hij zijn vinger in zijn keel gestoken en heeft al dat voorgenoemde warme water wederom uitgeworpen en overgegeven want hij diezelfde dag niets anders dan dat water gesmaakt en had hij niet beter zijn heer kunnen wijzen zo goed hij kon dat diegene [20] die hem aldus beschuldigd hadden diergelijk zouden drinken dat warme water zoals hij tevoren gedaan had en toen zij dat water ingenomen hadden zo hielden ze hun handen voor hun mond op dat zij niet spuwen noch overgeven zouden want de maag werd overmits het warme water dat zij gedronken hadden bewogen werd. Terstond wierpen zij dat warme water en de vijgen [25] alle tezamen uit. Dit zag aldus de heer aan en heeft hen wreed toegesproken en zei. Waarom heb je mij aldus gelogen tegen diegene die niet spreken kan en terstond zo heeft hij bevolen dat men ze al naakt ontkleden zou en in het openbaar goed en beter geselen. Hij zei dat zo wie een andere met onrecht beschuldigt dat [30] hij met al zulke pijnen gepijnigd zou worden. Toen deze dingen aldus geschied waren is Aesopus wederom te velde in zijn arbeid gegaan. En de alzo hij in het veld aan het arbeiden was kwam een priester geheten Yidis die in de stad wilde gaan en de weg verloren had. Deze zag Aesopus staan werken en heeft hem gebeden dat hij hem doch wijzen wilde de [35] rechte weg ter stadwaarts te gaan en Aesopus heeft deze priester blijde bij de hand genomen hem laten zitten onder een vijgenboom en heeft hem daar voort gezet brood, kruiden, vijgen en dadels en bad en wees hem dat hij eten wilde en voort meer heeft hij geput water uit de put en heeft hem daarvan te drinken gegeven en toen hij goed gegeten [40] en gedronken had heeft hij hem bij de hand genomen en stelle hem [a3v] in de rechte weg om te gaan in die voorgenoemde stad. Welke dingen aldus geschied zijn zo heeft die voorgenoemde priester zijn handen opwaarts ten hemel gevoerd en deed devoot zijn bidden voor de voornoemde dat hem god zijn gratie verlenen wilde en goede voorspoed geven voor de deugd die [5] hem geschied was die Aesopus daar hij zo vele goeds en deugden van ontvangen had.

§ Dye anderde hystorie vertelt hoe dat die goddinne | vander hospytaliteyt oft ontfermarticheyt die ghif | te vander tonghen dat is die sprake Esopus verleent | [10] heeft Ende hoe ende in wat manyeren dat hij vercocht | wert |

ALzoe als Esopus wederomme keerde tot sijnen aerbeyde. Ende nae dat | hij gheaerbeydt hadde om te scuwen die groote hitte vander zonnen ghe | lijck als hij ghewoenlijcken is heeft hij hem seluen neder ghestelt onder die scaye | [15] oft scheme vander zonnen omme een weynich te rusten ende te slapen Ende die | goddinne vander hospytaliteyt haer openbaerende heeft hem daer verleent | wijsheyt ende abelheyt oock mede heeft sij hem die ghifte vander tonghen ghe | gheuen ende verleent met meer andere ghauen van mengherande fabulen te | exponeren te vinden ende als aldus dese Esopus die totter ontfarmharticheit | [20] oft hospytaliteyt zeere gheneghen ende deuoet hadde gheweest wacker ghe- | worden was. seyde hij tot hem seluen aldus. Ick en hebbe niet alleene in mij sel | uen soetelijcken gherustet. mer ick hebbe oick eenen alte schoonen droom ghehadt. want sonder eenighe belettenisse zoe ben ick sprekende. ende alle die dinghen [a4r] die ick sye ben ick bij haren naemen wel ende recht noemende. Te weten | een eechde. een eechde een ploechyser een ploechyser. Een eezel. een eezel Geenos. een os. Een waghen. een waghen etcet. Ick beuoele ende weet dat ick een | yeghelijck dinck sijnen naeme gheuen can Want ick bekenne dat ick subtijllijken | [5] die gracie van aldusdanigher kennisse ghecreghen hebbe ouermidts der iam- | merherticheyt die ick totten armen ende vrienden gods ghehadt hebbe want die | wel doet sal goede hope tot gode hebben omme te vercryghen bat Ende daer- | omme noch meer noch min als te voren. ick aerbeydende ben. Ende alzoe als | hij aerbeydende was Soe coempt die ghene die de sorghe hadde vanden hee- | [10] re omme dat lant te bouwen ende te bearbeyden Ende began eenen vanden aer | beyders zeere scarpelijcken te slaen Dat welck Esopus was seer myshagende | ende seyde tot hem Waeromme slaet ghij desen onverdient Tot allen vren zoe | slaet ghij ons sonder sake ende scult. ghij doet ons oock arbeyden ende seluer en doet | ghij niet en twint. Mer voirwaer alle dese uwe boesheyt sal ick mynen meestere | [15] segghen als ghij vernemen sult. Ende als dese procuratoer zenas ghenaemt dit | hoorde verwonderde hij hem al te zeere ende sonderlinghe dat esopus spreken- | de was gheworden ende settede hem daer teghens segghende in hem seluen. | Ick wil selue te voren gaen tot mijnen heere op dat dese bose ende mismaecte | mij niet en bescame voer mijnen heere ende dat ick alzoe van mijnre rentmees- | [20] terscap niet af gheset en worde Ende is terstont op sijnen muyl gheclommen ende | alzoe haest als hij quam binnen der stadt heeft. hij zijnen heere ghegruet. ende | seyde tot hem. Op dese tijt is een alte seer wonderlijcken dinck in uwen lande | gheuallen ende ghesciet dat nye veel meer in gheenen landen gheschiet en is | Doe seyde die heere Wat is dat Hebben die boomen haer vruchten voer den tijt | [25].voert ghebrocht. oft hebben die beesten haer vruchten ghedraghen teghens der | natueren Ende zenas seyde hem. Neen heere Mer dese mysmaecte knecht E- | sopus is claerlijcken ende sonder eeneghe belettenisse sprekende gheworden. | Dwelcke dien heere dochte een zeere wonderlijck dinck te wesen. Mer wij sien | datter sijn vele menschen die welcke als sij toernich sijn ouermidts den toernen | [30] niet wel spreken en connen Mer als sij sijn in vreden ende den toernen verghe- | ten hebben dan konnen sij alle dinghen wel wt spreken ende voertbrenghen. ende | zenas seide hem Mijn lieue heere hij can spreken bouen allen menschen Ende hij heeft | mij aengheseyt ende toe ghesproken veel leelijker ende smeeliker dinghen. Ende | oock vele leelijcke en dorpelijcke woerden van uwen persoone ende van on- | [35] sen goden. waer op die heere zeere verstoert sijnde. hem seyde. zenas gaet te vel | de Ende tghenen dat ghij met esopus doen wilt dat doet Slaet hem. oft vercoept | hem. oft gheeft hem wech. oft verdoet hem want icken v gheheelijcken gheue | in uwen handen Als dit aldus was gheschiet heeft zenas alle sijn ghifte vanden | heere in ghscrijfte ghenomen gheteykent met des heeren zeghel Ende is ghe | [40] gaen te velde. ende daer comende seyde hij tot esopus Op dese tijt ghij in mijnder [a4v] machten sijt alzoe dat ick met v mach mijnen wille doen want mijn heer v mij | ghegheuen heeft Ende want ghij sijt een groot clapper ende langtonghych zeere | boes ende quaet Ick wil v vercopen ende maken ons uwer quijt. Doe gheuielt | bij auentueren dat een coopman dye knechten hadde ghecocht quam al daer te | [5[ velde omme te coopen beesten die hem sijn Comanscap totter stadt van Ephe- | sien draghen mochten. die welcke desen zenas te ghemoete quam hem groeten | de ende vraghende oft hij hadde eeneghe beesten die hij vercoopen wilde. Den | welcken zenas antwoirde dat men om gheenderhande penninghen wille eeni- | ghe beesten veyl vinden mochte. Mer ick hebbe eenen knecht die niet schoone | [10] mer van goeder ouden is In dien dat v beliefde ick willen v vercopen omme v | dinck te draghen. Ende die Coopman seyde hem. Ick wilde hem eerst gherne | te voren besien Waeromme zenas Esopus gheroepen heeft hem den coopman | presenterende Ende als die coopman den seluen Esopus aldus mysmaeckt en | de leelijck aensiende was seyde hij Waen coempt ons dese leelijckaert het dunct | [15] my sijnde een trompette blaser met sijnen grooten wanghen. Benedicite seyde | hij tis seker een schoone coomantscap. want voirwaer waert sake dat hij gheen | stemme en hadde. ick soude meynen dattet waer een flessche vol wints Ist daer | omme dat ghij mij hier leydet om my te laten sien dit suuerlijcke cleynoot ende personnaige. Ick meynde ghij my eeneghen snuerlijcken ende ghenoechlijcken | [20] dienre ofte knecht hadt willen vercoopen Ende terstont die coopman sijnder ver | den ghinck. den welcken esopus nae volghende hem biddende dat hij doch noch | een weynich toeuen wilde Ende die coopman seyde hem laet my gaen ghij lee | lijckaert want ghij gheen profijt van mij ghecrijghen en moecht Ende waert al | bij alzoe dat ick v cochte die luyden souden my heyten een Coopman van dwaes- | [25] heyden ende van ydelen dinghen Ende Esopus seide hem Waaromme eest dat ghij | hier ghecomen sijt. Die coopman seyde omme te coopen eenighe dienaers dye | schoone ende suuerlijcke waren Mer ghij sijt my vele te leelijcken ende te mysmaect In | aldusdanigher comanscappe en hebick gheen gadinghe Ende esopus seyde hem | Eest sake dat ghij my coopt. ick beloue v dat ghij niet verliesen sult. want ic sal | [30] v wel dienen tuwen profijte waer op die coopman hem seyde. Waer toe soudt ghij | my profitelijck. oerbaerlijck ende vordelijck moghen wesen Esopus hem antwoir | dende. Sijn in uwen huyse oft in uwer stede gheen cleyn kinderkens die onbe- | dwonghen sijn die anders niet en doen dan cryten ende loopen screyen ende qua- | de manyeren hebben Ick bidde v dat ghij my coopt ende haer meester maeckt. | [35] want sekerlijken sij sullen mijn slym ende leelijck aensifht ontsien. ende daer bij | bedwonghen worden Dye coopman bij die woirden van Esopus verweckt sijn | de ende heeft hem wederomme tot zenas ghekeert hem vraghende ende seg- | ghende aldus Omme hoe vele wilt ghij dan dese suuerlijcke coomanscap ver- | coopen Ende zenas seyde. Gheeft my dertich pont ofte drye mailles want ick | [40] weet doch wel dat hem nyemant anders min coopen sal. Ende die coopman be | taelde zenas alzoe hij wel te vreden was Ter stont zoe ghinck esopus met sijnen | [a5r] nyeuwen meester in sijn dorp ofte stede Ende alzoe haest als hij int huys quam | zoe waren daer twee ionghe kinderen op die scoot van harer moeder sitteende | Dye welcke alzoe gheringhe als sij vernamen Esopus begonsten so sij te cryten | ende te screyen. Ende hem seluen te hemelen ende te bedeckenne inden scoot | [5] van haerer moeder § Dit aldus gheschiet sijnde. seyde Esopus totten coop- | man Alrede hebt ghij besocht dat ghene dat ick v beloeft hadde. want alzo ghe | ringhe als dye cleyne kinderkens mij hebben ghesien. zoe hebben sij zeer ver- | ueert gheweest Ende dye coopman al lachende tot Esopus seyde Treedt daer | binnen ende groetet v medeghezellen Ende Esopus tradt daer binnen omme | [10] te besien die knechten die daer waren schoone ende ghenoechlijcken die welc- | ke hij groetede aldus ende seyde Ick groete v zeere mijn suuerlijcke medeghe | zellen Ende als dese knechten Esopus saghen deen seyde totten anderen ghe | lijck Sullen wij hier hebben dese schoone personagye. wat wilt onse meester ma | ken met alsulcken mensche leelijck ende mismaeckt. Ende haer heerschap ant- | [15] woerde hem. Daeromme want ick gheen beesten gheuonden en hebbe omme | v te helpen. zoe hebbe ick ghecocht desen ghezelle omme v te helpen draghen | mijn cleederen. ende omme te draghen dese packen met dat ghene dat van noo | de wesen sal. want morghen eest van noode dat wij gaen totter stadt van ephesi- | en. Ende die knechten ghinghen ter stont daer nae bestellen onder malcanderen | [20] omme die packen te draghen Ende Esopus begonde hemluyden toe te spreken | in deser manyerenOch goede ghesellen. alzoe ghij siet dat ick ben die minste en | de die cranckste. zoe bidde ick v dat ghij mij doch dalder lichste omme te draghen | gheuen wilt Ende die ghezellen seyden hem. wilt ghij niet draghen zoe en dra- | ghet niet. Ende doe seyde hem esopus. Want ghij allegader aerbeydende sijt. | [25] zoe en waert gheen reedene dat ic my alleene soude rusten. Mer omme dat ick | onder v luyden ben die alder minste ende cleynste. wilt my doch dan gheuen te | draghen nae mijnder macht ende starckheyt op dat ick aerbeydende ben als ghij | luyden. wanttet niet en soude betamen dat ick mynen heere alleen onoorbaer- | lijck soude wesen | [a5v]

§ De tweede historie vertelt hoe dat de godin van de hospitaliteit of ontferming die gift van de tong, dat is de spraak, Aesopus verleend [10] heeft en hoe en in wat mankeren dat hij verkocht werd.

Alzo als Aesopus wederom keerde tot zijn arbeid. en nadat hij gearbeid had om te schuwen die grote hitte van de zon gelijk als hij gewoon was heeft hij zichzelf neer gesteld onder de schaduw [15] of schijnen van de zon om een weinig te rusten en te slapen en de godin van de hospitaliteit openbaarde zich heeft hem daar verleend wijsheid en vaardigheid en ook mede heeft zij hem de ave van de tong gegeven en verleend met meer andere gaven van menigerhande fabels te exponeren te vinden en als aldus is deze Aesopus die tot de ontferming [20] of hospitaliteit zeer genegen en devoot had geweest wakker geworden was zei hij tot zichzelf aldus. Ik heb niet alleen in mijzelf zachtjes gerust, maar ik heb ook een al te mooie droom gehad. Want zonder enig belet zo ben ik sprekend en alle dingen [a4r] die ik zei kan ik bij hun namen wel en recht noemen. Te weten een eg, een eg, een ploegijzer een ploegijzer, een ezel, een ezel, een os, een os, een wagen, een wagen, etc. Ik voel en weet dat ik elk ding zijn naam geven kan Want ik beken dat ik subtiel [5] die gratie van al dusdanige kennis gekregen heb overmits de barmhartigheid die ik tot de armen en vrienden Gods gehad heb. Want die goed doet zal goede hoop tot god hebben om te beter te verkrijgen en daarom noch meer noch min der dan tevoren. Ik ben aan het arbeiden en alzo hij aan het arbeiden was zo kwam diegene die de zorg had van de heer [10] om dat land te bebouwen en te bearbeiden en begon een van de arbeiders zeer scherp te slaan. Wat Aesopus zeer mishaagde en zei tot hem. Waarom slaat gij deze onverdiend. Te alle uren ze slaat gij ons zonder zaak en schuld. Gij doet ons ook arbeiden en zelf doe je niets. Maar voorwaar al deze uw boosheid zal ik mijn meester [15] zeggen zoals gij vernemen zal. En toen deze procurator Zenas genaamd dit hoorde verwonderde hij hem al te zeer en vooral dat Aesopus sprekende was geworden en zette zich daartegen en zei in zichzelf. Ik wil zelf tevoren gaan tot mijn heer op dat deze boze en mismaakte mij niet beschaamt voor mijn heer en dat ik alzo van mijn rentmeesterschap [20] niet afgezet wordt. Hij is terstond op zijn muilezel geklommen en alzo gauw als hij kwam binnen de stad heeft hij zijn heer gegroet en zei tot hem. Op deze tijd is een al te zeer wonderlijk ding in uw land voorgevallen en geschied dat niet veel meer in geen landen geschied is. Toen zei die heer. Wat is dat, hebben de bomen hun vruchten voor de tijd [25] voortgebracht hebben die beesten hun vruchten gedragen tegens de natuur. Zenas zei hem. Neen heer. Maar deze mismaakte knecht Aesopus is duidelijk en zonder enig belet sprekende geworden. Wat die heer dacht een zeer wonderlijk ding te wezen. Maar wij zien dat er zijn vele mensen die als zij toornig zijn overmits de toorn [30] niet goed spreken kunnen. Maar als ze zijn in vrede en de toorn vergeten hebben dan kunnen zij alle dingen die uitspreken en voortbrengen. Zenas zei tot hem. Mijn lieveheer, hij kan spreken boven alle mensen en hij heeft mij aangezegd en toegesproken veel lelijker en smadelijker dingen en ook vele lelijke en dorpse woorden van uw persoon en van onze [35] goden. Waarop die heer zeer verstoord was en hem zei. Zenas gaat te velde tegemoet en doe hetgeen dat gij met Aesopus doen wil dat doe. Slat hem of verkoopt hem of geef hem weg of verdoe hem want ik geef hem geheel in uw handen. Toen dit aldus was geschied heeft Zenas al zijn giften van de heer in geschrifte genomen en getekend met de heer zijn zegel is is te velde gegaan.[40] Toen hij daar kwam zei hij tot Aesopus. Op deze tijd bent gij in mijn [a4v] macht alzo dat ik met u mijn wil mag doen want mijn heer u mij gegeven heeft en omdat gij bij avonturen een grote klapper bent en lang spreken en zeer boos en kwaad wil ik u verkopen en maken ons van uw kwijt. Toen gebeurde het bij avonturen dat een koopman die knechten had gekocht kwam al daar te [5[velde om te beesten te kopen die hem zijn koopmanschap tot de stad van Efeze dragen mochten. Die deze Zenas tegemoet kwam en hem groette en vroeg of hij had enige beesten die hij verkopen wilde. Die Zenas antwoorde dat men om geen penningen enige beesten te koop vinden mocht. Maar ik heb een knecht die niet mooi, [10] maar van goede ouderdom is. In dien dat u belieft wil ik u hem verkopen om uw dingen te dragen. De koopman zei hem. Ik wil hem eerst graag te oren bezien Waarom Zenas Aesopus geroepen heeft en hem de koopman presenteerde en toen de koopman die Aesopus aldus mismaakt en lelijk aanzag zei hij. Waarvan komt ons deze lelijkerd, het lijkt [15] met te zijn een trompetblazer met zijn grote wangen. Benedictie, zei hij, het is zeker een mooie koopmanschap, want voorwaar was het zaak dat hij geen stem had, ik zou menen dat het een fles vol wind was. Is het daarom dat gij mij hier leidt om mij te laten zien dit zuivere kleinood en personage. Ik meende me enige zuivere en genoeglijke [20] dienaar of knecht hadt willen verkopen. Terstond ging de kopman zijn vaart die Aesopus na volgde en hem bad dat hij doch noch een weinig vertoeven wilde en die koopman zei hem. Laat mij gaan gij lelijkerd want gij mag van mijn geen profijt krijgen al was het bij alzo dat ik u kocht, de lieden zouden mij heten een koopman van dwaasheden [25] en van ijdele dingen en Aesopus zei hem. Waarom is het dat gij hier gekomen bent. De koopman zei. Om te kopen enige dienaars die mooi en zuiver waren. Maar gij bent mij vele te lelijk en te mismaakt in al dusdanige koopmanschappen heb ik geen gading en Aesopus zei hem. is het zaak dat hij mij koopt, ik beloof u dat gij niet verliezen zal. Want ik zal [30] u goed dienen tot uw profijt, waarop die koopman hem zei. Waartoe zou gij mij profijtelijk, oorbaar en bevorderlijk mogen wezen. Aesopus hem antwoorde. Zijn in uw huis of in uw plaats geen kleine kindertjes die onbedwongen zijn die niets anders doen dan krijsen en lopen schreien kwade manieren hebben, ik bid u dat gij mij koopt en ze meester maakt. [35] Want zeker zij zullen mijn slijm en lelijk aanzicht ontzien en daarbij bedwongen worden. De koopman die bij de woorden van Aesopus verwekt werd heeft hem wederom tot Zenas gekeerd hen hem vroeg en zei aldus. Om hoe veel wilt gij dan deze zuivere koopmanschap verkopen en Zenas zei. Geef mij dertig pond of drie maten want ik [40] weet doch wel dat hem niemand anders minder kopen zal. En de koopman betaalde Zenas alzo hij goed tevreden was. Terstond zo ging Aesopus met zijn [a5r] nieuwe meester in zijn dorp of plaats en alzo gauw als hij in het huis kwam zo waren daar twee jonge kinderen die op de schoot van hun moeder zaten. Die alzo gauw als zij vernamen Aesopus begonnen zo te krijsen en te schreien en zichzelf te hemelen en te bedekken in de schoot [5] van hun moeder. Toen dit aldus geschied was zei Aesopus tot de koopman. Alreeds hebt gij bezocht datgene dat ik u beloofd had. Want alzo gauw als de kleine kindertjes mij hebben gezien zo zijn zij zeer bang geweest en te koopman zei al lachend tot Aesopus. Treedt daarbinnen en groet u metgezellen en Aesopus trad daarbinnen om [10] te bezien die knechten die daar mooi en genoeglijk waren die hij groette aldus en zei. I groet u zeer mijn zuivere metgezellen en toen deze knechten Aesopus zagen zei de en tot de anderen gelijk. Zullen wij hier hebben deze mooie personage. Wat wil onze meester m ken met al zulke lelijk en mismaakt mens en de heerschap antwoorden [15] hem. Daarom want ik heb geen beesten gevonden om u te helpen. Zo heb ik gekocht deze gezel om u te helpen dragen mijn kleren en om te dragen deze pakken met datgene dat van node wezen zal. Want morgen is het nodig dat wij gaan tot de stad van Efeze. En de knechten gingen terstond daarna bestellen onder elkaar [20] om die pakken te dragen en Aesopus begon hen toe te spreken in deze manier. Och goede gezellen, alzo gij ziet dat ik ben die minste en de zwakste, zo bid ik u dat gij mij doch de aller lichtste om te dragen geven wilt en die gezellen zeiden hem. Wil gij niet dragen zo draag niet en toen zei hen Aesopus. Want gij allemaal aan het arbeiden bent [25] zo was het geen reden dat ik alleen zou rusten. Mar omdat dat ik onder u lieden ben die allerminste en kleinste wil mij doch dan geven te dragen naar mijn macht en sterkte op dat ik werk als gij lieden want het zou niet betamen dat ik mijn heer alleen onoorbaar zou wezen. [a5v]

§ Die derde hystorie vertelt hoe dat Esopus | begheerde an sijn mede ghezellen dat sij hem | wilden gheuen te draghen den minsten last. | Mer nae haren goetduncken gauen sij hem | [5] den meesten last. Ende hij verscalckede alle | sijn ghezellen. Want het was die minste last | van alle dandere. |

ESopus vraeghede zijn medeghezellen wat dat hij draghen soude. Ende | sij antwoerden hem draghet tghene dat ghij wilt Ende Esopus ouersien | [10] de den last die men draghen soude. dats te weten die packen ende die packman | den zoe heeft hij ghenomen een grote packmande vol broodts die welcke haer | twee ghedraghen souden hebben Ende seyde tot hemluyden Gheeft mij dese. | Ende die andere antwoerden Warachtelijken Nyemant van ons en is starcker | dan dese mensche want hoe wel hij den alder lichsten last begheerende was zoe | [15] heeft hij den alder swaersten nochtans ghecoren Ende esopus heeft terstont ghe- | nomen die mande wesende vol broots Ende alzo ghebuerdet dat hij voren ghinc haes- | telijcker dan die andere sijn mede ghesellen die welcke hem dies verwonderden | segghende teghens malcanderen Onse meester en heeft niet al verloren sijn ghelt want | hij soude wel draghen meerder last Ende aldus spotteden sij met hem Ende daerna als | [20] esopus ghecomen was om te clymmen op eenen berch ten minsten aerbeyde dat hij | mocht is hij den berch ouerghetreden. Ende vant hem seluen altijt vele veer- | der dan zijne ander medeghezellen. Ende als dan dye ghezellen daer te samen | vergadert waren zo gheboet hem die meester dat sij hem een weynich rusten ende eten [a6r] sonden. segghende tot Esopus. Gheeft desen luyden broot. op dat zij moghen | etenEnde esopus gaf allen den ghezellen alzoe vele broots dat sijn packman- | de zeere gheydelt was Ende als zij waren opghestaen ouermidts dat Esopus | zeere ontladen was. zoe is hij vele gheringher dan alle dye andere in die her- | [5] berghen ghecomen. Ende als sij aldus dickwil waren gheseten ten auontmael | ende anders ten inbijt heeft hij sijn ghezellen alzoe vele broots ghegheuen dat | sijn packmande alte samen ontladen ende ydel gheworden is. Ende des mor- | ghens daer nae want die mande van Esopus ydel was zoe ghinck hij meer we | ghes vierwerf dan die andere Ende ghinck zoe starckelijck van hemluyden dat | [10] zijs niet meer onderkennen en mochten Ende die een seyde teghens den ande | ren wye mach hij sijn die daer alzoe verre voir ons is henen gaende. Ende een | van hem allen antwoirde. Siet ghij niet hoe dat dese mysmaecte knecht ouer- | midts sijn cloeckheydt ende verstande ons allen bedroghen heeft want wij dra- | ghen die borden ende last die onderweghen niet ghemindert en sijn Mer sijnen | [15] last int draghen is onder weghen gheheelychijcken ontladen. Ende aldus is | hij cloeker gheweest ende bet bedocht dan wij Ende onder dien sijn sij ghecomen | inder stadt van ephesyen Ende die coopman bracht sijn comanscap opter merct | ende vercocht sijn drye knechten. die welcke waren ghenoemt Gramaticus Sal- | tes ende Esopus. Ende doe seyde hem een coopman. Waert sake dat ghij dese | [20] uwe knechten leydet in die stede van Somou voirwaer daer soudt ghijse wel ver- | coopen want al daer woent een philozophus gheheyten Xanctus daer vele luyden | toe trecken omme te leeren. Twelck aldus gheseyt wesende die coopman totter | stadt van Somon ghetrocken is. Ende daer ghecomen sijnde heeft doen cleeden | Saltes ende Gramaticus met nyeuwen cleederen Ende heeftse gheleyt op die merct | [25] omme te vercoopen Mer esopus om dat hij was leelijck en mysmaect hij heeft | hem met grouen laken ghecleet hem stellende tusschen beyde den ghenen die daer | waren zeer suuerlijck ende schoon Mer alle die ghene die esopus aensaghen omme | dat hij was seer leelijck ende mysmaect. waren in hem seluen hem zeere verwon- | derende Ende seyden tot malcanderen Waen is ons ghecomen dit wonderlic dinck | [30] voirwaer wij laten ons duncken dat ghijt hier met v ghebracht hebt om ons be | ghecken. Ende want Esopus wel wiste dat sij allegader met hem gheckeden Soe | heeft hijse ouermits eenrehande stouticheyt aenghesien zeer veruaerlijck ende | gruwelijck daer sij hem allen in verscricten ende veruaerden van sijn wonderlijck | ghesicht | [a6v]

§ Die derde historie vertelt hoe dat Aesopus begeerde aan zijn metgezellen dat zij hem wilden geven te dragen de minste last. Maar naar hun goeddunken gaven zij hem [5] de meesten last en hij verschalkte al zijn gezellen. Want het was die minste last van alle de andere. |

Aesopus vroeg zijn metgezellen wat dat hij dragen zou en zij antwoorden hem, draag hetgeen dat gij wilt en Aesopus overzag [10] de last die men dragen zou. Dat is te weten de pakken en de pakmanden zo heeft hij genomen een grote pakmand vol brood die zij twee gedragen zouden hebben en zei tot hen. Geeft mij deze en die andere antwoorden. Waarachtig niemand van ons is sterker dan deze mens want hoewel hij de aller lichtste last begeerde zo [15] heeft hij de aller zwaarste nochtans gekozen en Aesopus heeft terstond genomen de mande die vol brood was en alzo gebeurde het

dat hij voren ging en haastiger dan de andere zijn metgezellen die zich dus verwonderden en zeiden tegen elkaar, onze meester heeft niet geheel zijn geld verloren want hij zou wel dragen meer last en aldus spotten zij met hem en daarna toen [20] Aesopus gekomen was om op een berg te klimmen ten minste werkte dat hij mocht is hij de berg overgetrokken en vond zichzelf altijd veel verder dan zijn ander metgezellen. En toen dan de gezellen daar tezamen verzameld waren zo gebood hun de meester dat zij zich een weinig rusten en eten [a6r] zouden en zei tot Aesopus. Geef deze lieden brood op dat zij mogen eten. En Aesopus gaf allen gezellen alzo vele brood dat zijn pakmand zeer geleegd was en toen zij waren opgestaan overmits dat Aesopus zeer ontladen was zo is hij vele sneller dan alle de andere in die herberg [5] gekomen. Toen ze zij aldus vaak waren gezeten ten avondmaal en anders ten ontbijt heeft hij zijn gezellen alzo veel brood gegeven dat zijn pakmand al tezamen ontladen en leeg geworden is. En ‘s morgens daarna, want de mand van Aesopus was leeg, zo ging hij meer weg vierwerf dan die andere en ging zo sterk van hen dat [10] zij hem niet meer herkennen mochten en de een zei tegen de andere, wie mag hij zijn die daar alzo ver voor ons henen gaat en een van hen allen antwoorde. Ziet gij niet hoe dat deze mismaakte knecht overmits zijn kloekheid en verstand ons allen bedrogen heeft, want wij dragen de borden en last die onderweg niet verminderd zijn. Maar zijn [15] last in het dragen is onderweg geheel ontladen en aldus is hij kloeker geweest en beter beducht dan wij. Ondertussen zijn zij gekomen in de stad van Efeze en de koopman bracht zijn koopmanschap op de markt en verkocht zijn drie knechten die waren genoemd Gramaticus Saltes en Aesopus. Toen zei hen een koopman. Was het zaak dat gij deze [20] knechten leidde in de plaats van Somon, voorwaar daar zou u ze wel goed verkopen want aldaar woont een filosoof geheten Xanctus daar vele lieden toe trekken om te leren. Wat aldus gezegd was en de koopman trok naar de stad van Somon. Toen hij daar gekomen is heeft doen kleden Saltes en Gramaticus met nieuwe kleren en heeft ze geleid op de markt [25] om te verkopen. Maar Aesopus omdat hij was lelijk en mismaakt heeft hij hem met grof laken gekleed en stelde hem tussen beide diegenen die daar waren zeer zuiver en mooi. Mar al diegene die Aesopus aanzagen omdat hij lelijk en mismaakt was waren in zichzelf van hem zeer verwonderd en zeiden tot elkaar. Waarvan is ons gekomen dit wonderlijk ding, [30] voorwaar wij laten ons dunken dat gij het hier met u gebracht hebt om met ons de gek te steken. Want Aesopus wel we dat zij allemaal met hem gekten zo heeft hij ze overmits een soort dapperheid aangezien zeer vervaarlijk en gruwelijk waardoor ze allen van hem schrokken en bang werden van zijn wonderlijk aangezicht. [a6v]

§ Die vierde hystorie vertelt die andere vercoopinghe van | Esopus Ende in wat manyeren hij anderwerf vercocht wart |

XAnctus een philosophe also gheheeten is van sijnder woenstadt op der merct | gheghanghen ende sommeghe studenten met hem Ende int wanderen op die | [5] merct zoe hier zoe daer heuet hij al daer ghesien dese twee suuerlijcke knechten | voernoemt. ende esopus int midden van hem. daer hij hem zeer af vervremde ende son | derlinghe van die onvroetscap des coopmans zo hem dochte ouermits dat hi die | leelyke mysmaecte mensche ter marct brachte om vercoopen Ende hij sprack tot- | ten eenen vanden tween. Ende hij vraghede hem van wat lande bistu Ende die knecht | [10] antwoerde hem segghende Ick ben van dat lantscap van Capadocien Ende xanc- | tus seyde hem Wat konstu doen Hij antwoerde Alle dat ghene dattu wilste Als | esopus dese antwoerde aldus hadde ghehoort begonste hij seer te lachen. Ende | als die studenten die bij xanctus waren esopus aldus hadden sien lachen ende int lach | en sijn groote ende leelijke tanden thonen dochte hemluyden dat sij bet hadden ghe | [15] sien een monstrum dan een mensche Ende seyden tot malcanderen Wat groote ende seer | leelijke tanden heeft die buyckaert Ende wat mach hij hebben ghesien Ende waerom | mach hij dus zeere lachen Ende een ander seyde Hij en lacht niet mer hij heuet cou | de aen sijn tanden. ende is beuende. laet ons hem vraghen waeromme dat hij dus | lachende is Ende een vanden studenten seyde hem Esopus fijn gheselle segt mij doch | [20] waeromme ghi dus vtermaten seer ghelacht hebt Ende esopus antwoerde hem spyte | lic gaet clappaert. Die scolier seyde wat quaet is dat loopt an die galghe. ende die | student is met scaemten veruult ende is sijnder vaerden gheganghen Daer na vrachde xanctus | den coopman Hoe vele sal my costen Saltes. ende die coopman seide hem .M. pennigen. ende | [a7r] want xanctus dien te dyer was inden coop so keerde hij hem omme toten anderen ende | vraechde hem waen bistu Ende hij seyde hem Ic ben wt den lantscap van lybyen. Ende | xanctus vraechde hem. wat constu doen Ende hij seide Alle dat ghene dattu wils | te Twelck esopus horende begonste hij te lachen anderwerf Ende als die studen- | [5] ten saghen dat Esopus noch eens lachede spraken sij tot malcanderen Dese die | lachet in allen dinghen Ende deen seyde totten anderen Eest sake dat ghij be- | gheert bescaemt te sijn zo vraghet hem die sake waeromme hij aldus lachende | is mer nyemant en vraechde hem yet Daer na vraechde xanctus den coopman. Hoe | vele sal my costen gramaticus Ende die coopman seyde hem drye duysent croo- | [10] nen Twelck als xanctus hoorde is hij stille zwijghende ter stont van daer ghe- | gaen Doe seyden die studenten tot xanctus Lieue meester. dese knechten en be- | haghen v niet oft sij en sijn niet wel tot uwes danck ende belieften Den welcken | xanctus antwoerde. Sij sijn wel. mer het is in onser stadt gheordineert dat een | knecht hoe scoone hij oock is voer also vele ghelts. ofte waerde niet ghecocht | [15] en moet werden. want die ghene die hem om alzo vele costede groote boete ghel- | den ende pijne daeromme lyden soude Ende doe seyde een vanden Studenten Mees | ter. want ghij die schoone ende suuerlijcke niet en wilt copen. zo biddick v wilt doch | ten minsten coopen den ghenen die de leelijckste is inder werelt ende die alder | mysmaeckste die opter aerden wesen mach want ick weet dat voirwaer dat hij v | [20] tot eenighen dienste nut ende oorbaerlijck wesen sal Ende die coop daer af sul- | len wij betalen. Ende xanctus seyde het soude wel wesen een onbesuyst dinck. | want mijn huysvrouwe is zoe verweendt datse niet en soude moghen lyden dat | sij van eenen alsulcken dienre ghedient ofte ghestedicht soude wesen Ende dye | studenten seyden hem. Meester ghij hebt te doen menigherande saken In den | [25] welcken uwe huysvrouwe v niet benauwen en sal Ende xanctus antwoerde Laet | ons yerst hem vraghen wat hij doen can op dat wij ouermits versuymelheyt on | se ghelt niet en verliesen Ende midts dien keerde hij hem tot Esopus ende sey | de God gruet v soon Ende esopus antwoerde hem Ick bidde v dat ghij my niet | en moeyet Ende xanctus seyde hem Ick groet v. Ende esopus antwoerde hem. | [30] Diesghelijckx doe ick v oock. Ende daer nae sprack xanctus tot hem. Laet ach- | ter aldusdanighe moeynisse ende antwoert op dat ghene dat ic v vraghe. Wie bistu. | Ende esopus antwoerde hem Ic ben vleysch ende been Ende xanctus seide hem Dat en vra | ghe ick v niet Mer waer dat ghij ghewonnen sijt Esopus seyde hem In mijns moe- | ders buyck Dit en vraghe ick v niet sprack xanctus Mer tot wat plaetsen ghij ghe | [35] boren sijt. Ende esopus seyde. Mijn moeder en heeft my niet versekert tot wat | plaetsen sij my ghebaert heeft. weder in die zaele. oft inder cameren Waerom- | me xanctus hem doe seyde Ick bidde v dat ghij mij doch segghen wilt wat ghij | doen cont Niet sprack esopus Hoe niet seyde xanctus. Ende esopus seyde Ende | daer omme want myn ghezellen die hier omtrent sijn hebben gheseit dat sijt wel | [40] al doen konnen aldus en hebben sij mij niet te doene ghelaten want sijt al doen | konnen Waer af dat die studenten hem seer verwonderden segghende. ouermits die | [a7v] godlijke wijsheyt so heeft hij wel ghesproken want men nyemant gheuonden en | heeft diet al doen can Ende daeromme eest dat hij zo zeere ghelacht heeft Doe sei | de hem xanctus Ick bidde v segt my wildi dat ick v coope Esopus antwoerde. Dat | staet aen v. want nyemant teghens ghewelt en vermach Mer niet te min. eest dat ghij | [5] die wille hebt om my te copen. zo luyckt op uwen buydel ende telt dat ghelt. oft en | wildy dat niet doen zo laet die Comanscap achter Als die studenten dit hoorden sey- | den sij tot malcanderen Bij alle die goden dese gaet onsen meester te bouen Ende | seyde hem Waert bij alzoe dat ick v cochte ghij soudt my ontlopen Waer op eso- | pus antwoerde In dient alzo waer dat ick v ontlopen wilde ick en soude v niet ra | [10] den omme my te copen Ende xanctus seyde Ghij segt wel. mer ghij sijt al te zeer lee- | lick ende mysmaect Waer op esopus antwoerde. Men en sal niet alleen aensien dat aen- | sicht oft tlichaem des menschen mer die ghedachten ende syulijcheyden ende wijsheyt | sijns moets Doen sprack xanctus tot den coopman Wat sal dese costen Ende dye | coopman seyde hem. Ghij sijt wel een dwaes copman Waeromme segt dy dat | [15] sprack xanctus Daer omme seyde die coopman. want ghij ghelaten hebt die knech- | ten die daer waren ouerschoon ende goet ende neemt desen die niet en doech. Neemt | een vanden anderen tween ende laet desen lopen Ende xanctus sprack tot hem Ic bid- | de v wilt my segghen wat my dese costen sal. Ende die coopman seyde hem Tsestich | penninghen Dit hoorende die studenten hebben den coopman tghelt ghetelt. Ende | [20] ouermits aldusdanighe voerwaerde is gheworden Esopus een dienre van xanc- | tus Ende alzoe die tollenaers van deser coomanscappe tghelt ontfinghen. zo vraech | den sij al boerdelijcken wye hier af die cooper ende vercooper hadde gheweest. | Mer xanctus ende die coopman hadden op gheset met malcanderen dat sij niet seg- | ghen en souden hoe vele hij ghecostet hadde Mer esopus seyde totten tollenaers | [25] Voerwaer dit is die ghene die my heeft ghecoft. ende dat is hij die my vercoft | heeft. Twelcke eest sake dat sijt myssaken: zoe segghe ick dat ick los ende vrij | ben. Doen beghonsten die tollenaers van deser boerten zeer te lachen ende ont | finghen tghelt van xanctus die Esopus ghecoft hadde | [a8r]

§ De vierde historie vertelt de tweede verkoping van Aesopus en in wat manieren hij andermaal verkocht werd.

Xanctus een filosoof alzo geheten is van zijn woonplaats naar de markt gegaan en sommige studenten met hem en in het wandelen op de [5] markt zo hier en zo daar heeft hij al daar gezien deze twee zuivere knechten voornoemd en Aesopus in het midden van ze. Daar hij hem zeer van vervreemde en vooral van de domheid van de koopman zo hij dacht overmits dat hi die lelijke mismaakte mens ter markt bracht om te verkopen en hij sprak tot een van de twee en hij vroeg hem van wat land bent u en die knecht [10] antwoorde hem en zie. Ik ben van dat landschap van Cappadocië en Xanctus zei hem. Wat kan u doen. Hij antwoorde. Al datgene dat u wil. Toen Aesopus dit antwoord aldus had gehoord begon hij zeer te lachen en de studenten die bij Xanctus waren Aesopus aldus hadden zien lachen en in het lachen zijn grote en lelijke tanden toonden dachten ze dat zij beter hadden gezien [15] een monster dan een mens en zeiden tot elkaar. Wat grote en zeer lelijke tanden heeft die bultenaar en wat mag hij hebben gezien en waarom mag hij aldus zeer lachen en een ander zei. Hij lacht niet, maar hij heeft koude aan zijn tanden en beeft. Laat ons hem vragen waarom dat hij aldus lacht. Een van de studenten zei tot Aesopus. Fijne gezel, zeg mij doch [20] waarom gij dus uitermate zeer gelachen hebt en Aesopus antwoorde hem spijtig, ga klapper. Die scholier zei, wat kwaad is dat loopt aan de galg en de student is met schaamden vervuld en is zijn vaart gegaan. Daarna vroeg Xanctus de koopman. Hoe veel zal mij kosten Saltes en de koopman zei 1000 penningen. [a7r] Omdat Xanctus die te duur was in de koop zo keerde hij hem om tot de andere en vroeg hem waarvan bent u en hij zei hem. Ik ben uit het landschap van Libië en Xanctus vroeg hem. Wat kan u doen en hij zei. Al datgene dat u wil. Wat Aesopus hoorde en begon hij te lachen andermaal en als de studenten [5] zagen dat Aesopus noch eens lachte spraken zij tot elkaar, deze die lacht in allen dingen en de een zei tot de anderen. Is het zaak dat gij begeert beschaamd te zijn zo vraag hem de zaak waarom hij aldus lacht, maar iemand vroeg hem iets. Daarna vroeg Xanctus de koopman. Hoe veel zal mij kosten Gramaticus en de koopman zei hem drieduizend kronen, [10] Wat Xanctus hoorde en is hij stilzwijgend terstond vandaar gegaan. Toen zeiden de studenten tot Xanctus. Lieve meester, deze knechten behagen u niet of zij zijn niet goed tot uw dank en believen. Die Xanctus antwoorde. Zij zijn goed, maar het is in onze stad geordineerd dat een knecht hoe mooi hij ok is voor alzo veel geld of waarde niet gekocht [15] moet werden. Want diegene die hem om alzo vele kost grote boete gelden en pijn daarom lijden zou en toen zei een van de studenten. Meester, omdat gij die mooie en zuivere niet wilt kopen zo bid ik u wilt doch ten minsten koopt diegene die de lelijkste is in de wereld en de aller mismaaktste die op de aarde wesen mag want ik weet dat voorwaar dat hij u [20] tot enigen dienstenut en oorbaar wezen zal en de koop daarvan zullen wij betalen. Xanctus zei, het zou goed wezen een onbesuisd ding. Want mijn huisvrouw is zo verwend dat ze het niet zou mogen lijden dat zij van een al zulke dienaar bediend of bestendig zou wezen en de studenten zeiden hem. Meester gij hebt te doen menigerhande zaken. Waarin [25] uw huisvrouw u niet benauwen zal en Xanctus antwoorde. Laat ons eerst hem vragen wat hij doen kan op dat wij overmits verzuimen ons geld niet verliezen en mits dien keerde hij hem tot Aesopus en zei. God groet u zoon en Aesopus antwoorde hem. Ik bid u dat gij mij niet bemoeit en Xanctus zei hem ik groet u. Aesopus antwoorde hem. [30] Diergelijks doe ik u ook. Daarna sprak Xanctus tot hem. Laat achter al dusdanig moeite en antwoord op datgene dat ik u vraag. Wie bent u. Aesopus antwoorde hem. Ik ben vlees en been en Xanctus zei hem. Dat vraag ik u niet. Mar waar dat gij gewonnen bent Aesopus zei hem In mijn moeders buik. Dit vraag ik u niet, sprak Xanctus, Maar tot wat plaatsen gij [35] geboren bent. Aesopus zei. Mijn moeder heeft mij niet verzekerd tot wat plaatsen zij mij gebaard heeft weder in de zaal of in de kamer. Waarom Xanctus hem toen zei, ik bid u dat gij mij doch zeggen wilt wat gij doen kan. Niets, sprak Aesopus. Hoe niets, zei Xanctus. Aesopus zei, en daarom want mijn gezellen die hier omtrent zijn hebben gezegd dat zij het wel [40] al doen kunnen en aldus hebben zij mij niets te doen gelaten want zij kunnen alles doen. Waarvan dat de studenten hem zeer verwonderden zeiden. Overmits die [a7v] goddelijke wijsheid zo heeft hij goed gesproken want men heeft niemand gevonden die alles doen kan en daaro is het meest dat hij zo zeer gelachen heeft. Toen zei hem Xanctus, ik bid u, zeg mij wil je dat ik u koop. Aesopus antwoorde. Dat staat aan u. want niemand tegen geweld vermag. Maar niettemin, is het dat gij [5] de wil hebt om mij te kopen zo open op uw buidel en tel dat geld en als je dat niet wil doen zo laat de koopmanschap achter. Toen de studenten dit hoorden zeiden zij tot elkaar. Bij alle goden, deze gaat onze meester te boven en hij zei tot hem. Waas het alzo dat ik u kocht dan zou gij mij ontlopen. Waarop Aesopus antwoorde. In dien het alzo was dat ik u ontlopen wilde ik zou u niet aanraden [10] om mij te kopen en Xanctus zei, gij zegt goed. Maar gij bent al te zeer lelijk en mismaakt. Waarop Aesopus antwoorde. Men zal niet alleen aanzien dat aanzicht of het lichaam des mensen, maar de gedachten en zuiverheid van zijn gemoed. Toen sprak Xanctus tot de koopman. Wat zal deze kosten en de koopman zei hem. Gij bent wel een dwaze koopman. Waarom zeg je dat [15] sprak Xanctus. Daarom, zei de koopman, want gij gelaten hebt die knechten die daar waren over mooi en goed en neemt deze die niet deugt. Neemt een van de anderen twee en laat dezen lopen en Xanctus sprak tot hem. Ik bid u, wil mij zeggen wat mij deze kosten zal. Die koopman zei hem, zestig penningen. Dit hoorden de studenten en hebben de koopman het geld geteld. En [20] overmits al dusdanige voorwaarde is geworden Aesopus een dienaar van Xanctus en alzo de tollenaars van deze koopmanschap het geld ontvingen zo vroegen ze al grappend wie hiervan de koper en de verkoper was geweest. Maar Xanctus en de koopman hadden opgezet met elkaar dat zij niet zeggen zouden hoe veel hij gekost had. Maar Aesopus zei tot de tollenaars.[25] Voorwaar dit is diegene die mij heeft gekocht en dat is hij die mij verkocht heeft. Want is het zaak dat zij het miszeiden zo zeg ik dat ik los en vrij ben. Toen begonnen de tollenaars van deze grap zeer te lachen en ontvingen het geld van Xanctus die Aesopus gekocht had. [a8r]

§ Die vijfste hystorie vertelt hoe dat xanctus Esopus met hem leyde tot sijnen huy | se omme hem sijnre huysvrouwen te verthoenen |

ENde daer nae als een yeghelijck tot sijnder woenstadt was ghegaen zoe | volghede Esopus sijneu meester xanctus naegaende tot sijnen huyse waert | [5] so ghebeurdet dat xanctus al gaende bijdenweghe pyssede dwelck esopus aenmerc | kende hem bijder heuken ghenomen heeft ende seyde aldus Meester eest sake dat ghij | my ter stont niet en vercuopt zo willick wech lopen Waeromme sprak xanctus Ende | esopus seyde hem Daeromme. want ick aldusdanighen heer niet dienen en mach | Ende xanctus sprack tot hem Waeromme. Ende esopus antwoerde Daeromme. | [10] Want aenghesien dat ghij een heerschap sijt ghij gheen scaemte en hebt. want ghij | die menschelijcke natuere gheen ruste en gheuet omme dat ghij al gaende bijden | weghe ghepysset hebt want als ick soude moeten gaen in uwen dienste. ende ick dan | mynen buyck ende lichaem soude willen reynighen diesghelijckx ende in alsuck- | ker manyeren ick oick soude moeten gaende oft lopende mijn gheuoech doen | [15] Ende xanctus seyde hem Hier op en sult ghij v niet storen Mer verstaet tghene dat | ick v segghen sal Omme te scuwen dryerhande scade so eest dat ick al gaende bi | den weghe ghepysset hebbeDyerste omme dat my des middachs die hitte van | der zonnen niet en soude quetsen mijn hoeft. Die andere op dat mijn vrine mijn | voeten niet en soude verbarnen. Ende dat derde. omme te scuwen die stanck van | [20] mijnre vrinen ofte pyssen. Dese drierhande onghemaken hebbe ick ghescuwet | doe ick mijns weechs algaende pissende ben gheweestEnde esopus seyde hem | Ick ben te vreden van uwer antwoerde. Ende als zij waren voer dat huys zoe | seyde xanctus tot esopus Toeuet hier een weynich voer der poerten op dat ick | een weynich voir mach gaen omme v te prysen voir dijnre vrouwe myne huysvrou | [25] we. Esopus was des te vreden. Ende als xanctus was tot sijnen huyse inghegaen | heeft hij gheseyt tot sijnre huysvrouwen aldus Vrouwe ghij en sult met mij gheen | twyst meer hebben want ick hebbe ltijt begheert omme v te besorghen van eenen | schoonen dienre. waer omme icker eenen ghecocht hebbe. zoe wijs ende zoe ghe- | noechlijck dat ghij uwe leuens daghe nye schoonder ghesien en hebtEnde als | [30] die dienstmaechden dese woerden hoorden meynende al waers begonsten zij on | der malcanderen sceldende te werden Ende die eene sprack Mijn heere heeft my | ghecocht eenen suurlijeken die andere seyde. Mij heeft te nacht ghe- | droomt dat ick ghehuwet was Ende als dese dienstmaechden ondelinghe aldus wa- | ren sceldende sprack die vrouwe ende seyde Heere waer is dese suurlijcke ghezel | [35] le die ghij zoe hoochlijcken ghepresen hebt Ick bidde v dat icken sien mach Ende | xanctus seyde Hij is voir die poerte Ende die vrouwe sprack Ick begheere op | v dat ghij hem inne brenghen wilt. Ende want die dienstmaechden onder malcan | deren twysteden. Soe spracker een in haer seluen Ick sal die yerste wesen die hem | sien sal. ende in dien ick mach sal hij mijn man wesen. ende doen sij was buyten den | [40] huyse so seide sij Waer is dese suuerlijcke ionghelinc die ick dus langhe begheer |[a8v] hebbe Ende esopus antwoerde daer op Wat eest dat ghij begheert Ick ben dye | ghene die ghij soect Ende als die dienstmaecht desen esopus hadde ghesien was sij | gheheel veruaert van anxte ende seyde Syt ghij die suuerlijcke pauwe waer is | dijnen schoonen steert Ende esopus antwoerde haer Hebdij eenen steert te doene so | [5] weet dat ghij des gheen ghebreck hebben en sult Ende als esopus inne waert wilde | gaen seyde tot hem die dienstmaecht Treedt hier niet binnen want alle die ghe- | ne die dy zien souden inden huyse souden wech lopen. Ende daer na tradt sij tot haer | ghezellinnen ende seyde. Mijn lieue ghespeelkens ick brenghen v hier eenen alte | suuerlijcken dienre Ende dandre dese woirden hoorende ghinck wtwaert buy- | [10] ten die dore. ende aensiende esopus dus leelijck wesende ende mysmaect seyde O ghij | vuyle boeue dat ghij bersten moet siet wel toe dat ghij my niet eens aen en tast. | Ende alse dan Esopus trat inwaert inden huyse. zo verthoonde hij hem sijnder | vrouwen Den welcken als sij hem aensach haer aensicht onwaerdelijck van hem | keerde Ende sprack tot xanctus Voer eenen suuerlijken dienre. den welcken ghij mij | [15] ghebracht soudet hebben hebt ghij my een wonder toe ghebracht werpt hem daer | buyten Ende xanctus seyde tot haer. Mijn lieue wijf ghij moghet met recht nv wel | wesen vrolijck ende blijde want ick v eenen vrolijken dienre toe ghebracht hebbe | Ende zij antwoerde Xanctus ick verneme wel dat ghij my niet beminnende en sijt | want ghij een andere huysvrouwe begheert te hebben Ende alzo ghij mij dat niet en | [20] dorst segghen so hebt ghij mij desen groeuen boeue toe ghebracht op dat ic my | van uwen huyse wech steken soude. om dat ghij weet dat icks niet en soude mo- | ghen lijden Niet te min ick bens te vreden gheeft mij mijn mede gaue ende terstont | sal ick mij wech steken ende van hier gaen Doe seyde xanctus tot esopus Als wij wa | ren onder wegen zo hadde ghij vele claps ende nv spreeckt ghij niet Ende esopus | [25] antwoerde hem. Het is daeromme want dijn huysvrouwe alzoe boes ende quaets | aerts is Ick bidde v dat ghijse in die vanghenisse legghen wilt. Ende xanctus seyde | hem Swijcht du alstille op dat ghij niet gheslaghen en wert En merct ghij niet | dat ickse lieuer hebbe dan my seluen Ende doe seyde hem esopus Ick bidde v dat | ghijse beminnet ende lief hebbet Xanctus seyde Waeromme niet Ende esopus stiet doe | [30] met sijnen voeten opt pauiment ofte vloyer vanden huyse Ende riep met luyder stem | men aldus Comt allegader ende siet hier een groot myrakel Dese philosophe xanc | tus is gheuanghen van eenen wyue. Ende midts dien hij hem keerde tot sijnder | vrouwen ende seyde aldus Mijn gheminde vrouwe Ick biddu dat ghij mijne woir | den int quaet niet nemen en wilt Ghij wildet dat men v hadde ghecocht eenen | [35] dienre van iaren ionck wesende. wel ghestelt van leden. wel verchiert. machtich | wesende ende rijck omme dat hij v hadde moghen dienen inden baden Ende om | me v te draghen op der coetsen ende omme te crauwen dijne voeten Ende niet al- | dusdanighen snoeden ende mysmaecten knecht als ick ben | [b1r]

§ De vijfde historie vertelt hoe dat Xanctus Aesopus met hem leidde tot zijn huis om hem aan zijn huisvrouw te vertonen.

En daarna toen iedereen tot zijn woonplaats was gegaan zo volgde Aesopus zijn meester Xanctus na tot zijn huis waart en [5] zo gebeurde het dat Xanctus al gaande onderweg peinsde wat Aesopus merkt en hem bij de heupen genomen heeft en zei aldus. Meester, is het zaak dat gij mij terstond niet verkoopt zo wil ik weglopen. Waarom sprak Xanctus en Aesopus zei hem. Daarom, want ik al dusdanige heer niet dienen mag en Xanctus sprak tot hem waarom. En Aesopus antwoorde daarom. [10] Want aangezien dat gij een heerschap bent en gij heen schaamte hebt. Want gij geeft de menselijke natuur geen rust om dat gij al gaande bij de weg aan het peizen bent want als ik zou moeten gaan in uw dienst en ik dan mijn buik en lichaam zou willen reinigen diergelijks in zulke manieren ik ook zou moeten gaan of lopen mijn gevoeg te doen [15] en Xanctus zei hem. Hierop zal gij u niet storen. Maar versta hetgeen dat ik u zeggen zal. Om te schuwen drievormige schade zo is het dat ik al gaande onderweg gepeinsd heb. De eerste omdat mij de middag de hitte van de zon niet zou kwetsen mijn hoofd. De tweede op dat mijn urine mijn voeten niet zou verbrande en dat derde om te schuwen de stank van [20] mijn urine of pissen. Deze drievormige ongemakken heb ik geschuwd toen ik onderweg al gaande gepist heb. En Aesopus zei hem, ik ben tevreden van uw antwoord. En toen ze voor dat huis waren zo zei Xanctus tot Aesopus. Vertoef hier een weinig voor de poort op dat ik een weinig voor mag gaan om u aan te prijzen voor uw vrouwe mijn huisvrouw. [25] Aesopus was dus tevreden en toen Xanctus tot zijn huisvrouw ingegaan was heeft hij gezegd tot zijn huisvrouw aldus. Vrouwe gij zal met mij geen twist meer hebben want ik heb altijd begeerd om u te bezorgen van een mooie dienaar waarom ik er een gekocht heb zo wijs en genoeglijk zodat gij in uw levensdagen nooit mooiere gezien hebt. En toen [30] de dienstmaagden deze woorden hoorden meenden dat het al waar was begonnen zij der elkaar scheldend te worden en de ene sprak. Mijn heer heeft mij gekocht een zuivere en die andere zei. Mij heeft vannacht gedroomd dat ik gehuwd was en als deze dienstmaagden waren onderling aan het schelden en sprak die vrouwe en zei. Heer, waar is deze zuivere gezel [35] die gij zo hoog geprezen hebt, ik bid u dat ik hem zien mag en Xanctus zei. Hij is voor de poort en die vrouwe sprak, ik begeer op u dat gij hem binnenbrengt wilt want de dienstmaagden twisten onder elkaar. Zo sprak er een in zichzelf, ik zal de eerste wezen die hem zien zal en in dien ik mag zal hij mijn man wezen. En toen zij was buiten het [40] huis zo ei zij. Waar is deze zuivere jongeling die ik dus lang begeerd |[a8v] heb en Aesopus antwoorde daarop. Wat is het dat gij begeert, ik ben diegene die gij zoekt en toen de dienstmaagd deze Aesopus had gezien was zij geheel bang van angst en zei. Bent gij die zuivere pauw, waar is uw mooie staart en Aesopus antwoorde haar. Heb jij een staart nodig zo [5] weet dat gij dus geen gebrek zal hebben en toen Aesopus naar binnen wilde gaan zei tot hem die dienstmaagd. Treedt hier niet binnen want al diegene die u zien zouden in het huis zouden weg lopen. Daarna trad zij tot haar gezellinnen en zei. Mijn lieve speeltjes ik breng u hier een al te zuivere dienaar en de anderen die deze woorden hoorden gingen uitwaarts buiten [10] de deur en aanzagen dat Aesopus dus lelijk was en mismaakt en zeiden. O gij vuile boef dat gij barsten moet, ziet wel toe dat gij mij niet eens aantast. En toen dan Aesopus naar binnen trad in het huis zo vertoonde hij hem zijn vrouwe. Die toen ze hem aanzag haar aanzicht onwaardig van hem keerde en sprak tot Xanctus. Voor een zuivere dienaar die gij mij [15] gebracht zou hebben hebt gij mij een wonder toegebracht, werpt hem daarbuiten en Xanctus zei tot haar. Mijn lieve wijf, gij mag met recht nu wel wezen vrolijk en blijde want ik heb u een vrolijken dienaar toegebracht en zij antwoorde. Xanctus, ik verneem wel dat gij mij niet beminnend bent want gij een andere huisvrouw begeert te hebben en alzo gij mij dat niet en [20] durft te zeggen zo hebt gij mij deze grove boef toegebracht opdat ik mij van uw huis wegsteken zou omdat gij weet dat ik zulks niet zou mogen lijden. Niettemin ik ben tevreden, geef mij mijn mede gave en terstond zal ik mij weg steken en van hier gaan. Toen zei Xanctus tot Aesopus. Toen wij onderweg waren zo hadden gij niet zo veel te klappen en nu spreekt gij niet en Aesopus [25] antwoorde hem. Het is daarom, want uw huisvrouw alzo van boze en kwade aard is, ik bid u dat gij haar in de gevangenis leggen wil. Xanctus zei hem. Zwijg u geheel stil op dat gij niet geslagen wordt. En merkt gij niet dat ik haar liever heb dan mijzelf en toen zei hem Aesopus. Ik bid u dat gij haar bemint en liefhebt. Xanctus zei, waarom niet en Aesopus stootte toen [30] met zijn voeten op het plaveisel of vloer van het huis en riep met luide stem aldus. Kom allemaal en ziet hier een groot mirakel van deze filosoof Xanctus is gevangen van een wijf. En mits dien hij hem keerde tot zijn vrouwe en zei aldus. Mijn geminde vrouwe, ik bid u dat gij mijn woorden niet in het kwade wil nemen en wilde dat men u had gekocht een [35] dienaar jong van jaren, goed gesteld van leden, goed versierd en machtig was en rijk omdat hij u had mogen dienen in den baden en om u te dragen op de koetsen en om te krauwen uw voeten en niet al dusdanige snode en mismaakten knecht als ik ben. [b1r]

§ Die seste hystorie inder welcke wert vertelt vander vrouwe die haers | mans dienre Esopus hielt als snoode ende seer qualick verstandich. | te wesen ende niet wetende |

WAnt aldusdaneghe wisselinghen ende verweende knechtkijns ghij bij uwen | [5] heere gheuonden wildet hebbeu Ende daeromme erupes een phylosophe | alzoe gheheyten hadde eenen gulden mont. die nemmermeer en loech doe hij | seyde dat inder zee ende in anderen ryuieren vele anxten sijn ende tormenten Ende oick me- | de dattet is een groot last te weten vander armoede ende datse seer moeyelic te dra | ghen is Ende seyde oick mede van meer ander anxten ende verdrieten die menegherande | [10] ende onghetallich sijn Mer bouen alle dese zo en ysser gheen meerder anxt oft sorch | uoudicheyt dant is een valsch ende een quaet wijf te hebben ende daer voir beduchten. | Ende hieromme mijn lieue vronwe zo biddic v dat ghij voertaen gheen suuerlijcke | ofte ghenoechlijke dienres om v te dienen meer aen nemen en wilt. op dat ghij | om een weynich tijts uwen heere gheene oneere oft ontrouwe en doet Ende sij sei | [15] de tot esopus Loopt wech ghij boeue want ghij niet alleen van lichaem mysmaect ende lee | lick en sijt mer oick van woirden nae dat ghij my aldus bespottende sijt. mer ick salt v | wel betalen want ick my wech steken sal ende mijnder vaerden gaen Doe seyde xanctus | tot esopus Siet ghij niet hoe dat ghij v vrouwe wel te vreden ghestelt ende ghepay- | et hebt Esopus sprack Meester ten is gheen lichtelijck dinck een wijf te moghen | [20] payen. mer het is een dinck dat te doen seer moeyelijc is. Ende xanctus seyde hem | Swijcht ende en spreeckt niet meer want ick v ghecocht hebbe omme te maken | vrede ende gheen onvrede noch oorloghe |[b1v]

§ Die zesde historie waarin wordt verteld van de vrouwe die haar man dienaar Aesopus hield als snode en zeer kwalijk verstandig te wezen en niets wist.

Want al dusdanige wisselingen en verwaande knechtjes gij bij uw [5] heer gevonden wil hebben en daarom roept een filosoof die alzo geheten had een gulden mond die nimmermeer lachte toen hij zei dat er in de zee en in anderen rivieren vele angsten zijn en tormenten en ook mede dat het is een grote last te weten van de armoede en dat ze zeer moeilijk te dragen is en zei ook mede van meer ander angsten en verdrieten die menigerhande [10] en ontelbaar zijn. Maar boven alle deze zo is er geen meerder angst of zorgvuldigheid dan het is een vals en een kwaad wijf te hebben en daarvoor te beduchten. Hierom mijn lieve vrouwe, zo bid ik u dat gij voortaan geen zuivere of genoeglijke dienaars om u te dienen meer aannemen wilt op dat gij om een weinig tijd uw heer geen oneer of ontrouw doet en zij zei [15] tot Aesopus. Loopt weg gij boef want gij bent niet alleen van lichaam mismaakt en lelijk maar ook van woorden nadat gij mij aldus bespotte, maar ik zal het u wel betalen want ik zal mij wegsteken en mijn vaart gaan. Toen zei Xanctus tot Aesopus, ziet gij niet hoe dat gij u vrouw goed tevredengesteld en gepaaid hebt. Aesopus sprak, meester het is geen licht ding een wijf te mogen [20] paaien, maar het is een ding dat te doen zeer moeilijk is. Xanctus zei tot hem, zwijg en spreek niet meer want ik heb u gekocht om vrede maken en geen onvrede noch oorlog. [b1v]

§ Die seuende hystorie vertelt hoe dat esopus van xanctus in eenen boemgaert ghe | leydt wert |

ENde daer na seyde xanctus tot esopus Neemt eenen corf ende gaet na my Ende hij | leyde esopus in eenen boemgaert Ende xanctus seyde toten hoefmeester Ghe- | [5] uet ons van uwe cruyden ende die hoefmeester maeyde af een deyl cruyden ende | gafse esopus die welck hij ontfinck Ende xanctus betaelde hem Ende als xanctus | wilde gaen zoe sprack die hoefmeester tot xanctus Mijn lieue meester ic bidde v dat | ghij een weynich hier vertoeuen wilt Ende wel seyde xanctus vraghet tghene dat v belie | uet Ende die hoefmeester vraechde hem. Meester waeromme eest dat die cruyden | [10] die niet en sijn bearbeyt vele eer wassen dan die ghene die met alre nernsticheyt be | arbeyt sijn Ende op dese vraghe sprac xanctus Dit coemt ouermits eenegherande voer- | sichticheyt mits die welcke alle dinghen voertcomende sijn. Ende als esopus dese ant | woerde was hoorende begonste hij seer te lachenne alzo dat sijn meester xanctus hem | toe sprack segghende Ghij boeue lacht ghij om my oft sijt ghij mij bespottende. | [15] Ende esopus seyde hem Ick en ghecke met v niet mer mitten ghenen die v phi- | losophie gheleert heeft. wat solucye hebt ghij ghedaen dat dese dinghen bij co- | men ouermits die godlijcke voersichticheyt. want een kueken knecht soude wel | aldusdanighe antwoirde ende solucye ghegheuen hebben. Ende xanctus seyde tot Eso- | pus Segt ghij dan hier af die solucye Ende esopus antwoirde hem. Eest sake dat ghij | [20] my dat beueelt zoe wil ickt gheerne doen ende wel Ende doe sprack xanctus totten hoef | meester Ten is niet behoorlijcken dat die ghene die te oirdeelen ende te onderschey- | den saken die swaer ende lastich sijn snode dinghen ofte vraghen oirdeelen ende onder | scheiden soude. mer ic heb eenen dienre diet v wel onderwijsen sal ende daer af solucie ghe | uen. ist sake dat ghijt hem bidt. den welcken die hoefmeester antwoirde. Soude | alsulcken groeuaert ende boef dus seer mysmaecte wesende van mijnder vraghen ant- | woerde gheuen Doe seide die hoefmeester tot esopus Ghij sijn gheselle hebdi ken | nesse van aldusdaneghe dinghen. Ende esopus seide Ia ic trouwen meer dan alle die | menschen vander werelt. want ghij vraecht waeromme dat die cruden die niet ghesaeyt | [5] noch bearbeyt en sijn veel eer wassen dan dieghene die met naernsticheyt ghesayt | ende bearbeyt sijn Hoort sprack esopus ende verstaet myne solucye ende antwoirde. want | ghelijckerwijs als een vrouwe weduwe een kint van haren iersten man die doot is | heeft ghehadt ende daer na wederomme eenen anderen man neemt. die welcke bij ee- | nen anderen wyue oick kinderen ghecreghen heeft. van die ierste kinderen haers ghe | [10] storuen mans sij een moeder is ende van die andere een styefmoeder Ende alzoe ysser | onderscheyt van haer eyghen kinderen ende van die kinderen van die ander moeder want | die yerste sij seluer op gheuoedet heeft ende die andere sij dicwijle hatende is Ende | in aldusdanigher manyeren eest oick mede vande aerden want sij is een moeder van | den cruyden die sonder bearbeydinghe sijn. Ende van die cruyden die daer wassen ouer- | [15] mits dat sij bearbeyt sijn is sij een stiefmoeder Doe antwoirdede hem die hoefmees | ter Ghij hebt my ouermits uwe solucye ghelost van eenre grooter pynen. daerom | me so bidde ick v dat ghij nemet van die cruyden wt mynen boemgaert alzoe dic | ke ende also vele alstu wilste Ende daer nae op eenen anderen dach als xanctus hem baden | wilde met sijnen studenten. seyde hij tot esopus Gaet thuys ende coect ons een greyn | [20] van eenre lentille. Ende esopus ghinck thuyswaert clymmende op eenen corensolder | ende nam eenen lentille ende stacse in eenen pot om dat sij ghenoech sieden soude Ende | als xanctus ghewasschen was sprack hij tot sijnen ghesellen aldus. Coemt ende | neemt v myddachmael met my want ick sal v teten gheuen van eenre lentille. want | tusschen vrienden en eest van gheenen noode dat men hebbe groote ouervloedich | [25] eyt van spisen mer die goede wille is ghenoech. Ende als sij in xanctus huys gheco | men waren. zoe seyde xanctus tot esopus. brengt ons wat wt den bade Ende terstont zoe | nam esopus den emmer ende stacken in die cuppe daer sij in ghebayt hadden ende vulden | metten water vanden bade ende gaeft sijnen heer Ende xanctus gheuoelde den stanck | van twater ende seyde tot esopus Hoe boeue en gheuoelt ghij niet den stanck Sidy | [30] bescheten oft wat let v. Neemt dit wech ende brengt ons dbecken. Ende esopus brocht | terstont alleen dat becken Ende xanctus seyde hem Nu sie ick wel dat ghij sijt een | kint ende niet wetende Ende esopus antwoirde hem Meester ghij hebt mij eens beuolen voir | al dat ick niet anders doen en soude dan ghij my soudet beuelen. want ghij my niet | en seydet doet water int becken. ende wasschet ons onse voeten. oft maect ons tbed | [35] de. mer ghij seydet mij alleen. brengt ons tbecken. ende dat hebbic v ghebracht. Doe | seyde xanctus tot sijnen studenten. Ick en hebbe niet ghecocht eenen dienre als ghij | wel siet mer mijnen heere ende meester. Ende daer na als sij gheseten waren ter | tafelen seyde xanctus tot esopus. Eest dat die lentille ghenoech is zoe brengtse | ons hier Ende want esopus inden pot omme te coken niet dan een grayn ghe- | [40] daen hadde zoe heeft hij dat selue grayn ghetoghen wt den pot ende sijnen meester | [b2v] toe ghebracht. segghende. besiet oft zij ghenoegh ghesoden is. Ende xanctus | tastedese metten vingher ende seyde Iase sij is ghenoech. sprekende voert. brengt | ons hier die lentillen Ende esopus bracht hem vander lentillen dat sap. want- | ter anders gheen en was Ende xanctus seyde hem. Waer sijn die lentillen. Ende | [5] esopus antwoirdede. Ick hebse v terstont ghelanghet Iae sprack xanctus een | grayn vander lentillen. Ende esopus seyde. Ghij segt waer want ghij beuaelt | my dat ick te vyer doen doude grayn van eender lentillen opt minste ende niet | opt meeste alzo hebbe ick ghedaen. Doe twyuelde xanctus in hem seluen ende | seyde Dese boeue sal my rasende maken Daer nae zoe keerde hem xanctus we | [10] deromme tot esopus ende seide. Op dattet niet en schijnt dat ick mijn vrienden | beghecke. zoe gaet terstont ende coopt ons vier verckens voeten ende bereydt | se ons wel op dat wij goet chiere daer mede moghen maken Ende esopus ghinc | terstont ende cochtse ende dedese te vyere.

§ De zevende historie vertelt hoe dat Aesopus van Xanctus in een boomgaard geleid werd.

En daarna zei Xanctus tot Aesopus, neemt een korf en ga na mij en hij leidde Aesopus in een boomgaard en Xanctus zei tot hofmeester. [5] Geef ons van uw kruiden en de hofmeester maaide een deel kruiden af en gaf ze aan Aesopus die hij ontving en Xanctus betaalde hem en toen Xanctus wilde gaan zo sprak de hofmeester tot Xanctus. Mijn lieve meester, ik bid u dat gij een weinig hier vertoeven wilt en vraag Xanctus hetgeen dat u belieft en die hofmeester vroeg hem. Meester waarom is het dat die kruiden 10] die niet bewerkt zijn veel eerder groeien dan diegene die met alle vlijt bewerkt zijn en op deze vraag sprak Xanctus. Dit komt overmits door een soort voorzichtigheid mits die alle dingen voortkomen. Toen Aesopus dit antwoord hoorde begon hij zeer te lachen alzo dat zijn meester Xanctus hem toe sprak en zei. Gij boef lacht gij om mij of bespot ge mij. [15] Aesopus zei hem ik, ik gek met u niet maar met diegene die u filosofie geleerd heeft. Wat oplossing hebt gij gedaan dat deze dingen bijkomen overmits die goddelijke voorzichtigheid want een keuken knecht zou wel al dusdanig antwoord en oplossing gegeven hebben. Xanctus zei tot Aesopus. Zeg gij dan hiervan de oplossing en Aesopus antwoorde hem. Is het zaak dat gij [20] mij dat beveelt zo wil ik het graag doen en goed en toen sprak Xanctus tot de hofmeester. Het is niet behoorlijk dat diegene die te oordelen en te onderscheiden zaken die zwaar en lastig zijn snode dingen of vragen te oordelen en te onderscheiden zou. Maar ik heb een dienaar die het u wel onderwijzen zal en daarvan de oplossing geven is het zaak dat gij hem bidt. Waarop de hofmeester antwoorde. Zou al zulke grove en boef die aldus zeer mismaakt is van mijn vragen antwoord geven. Toen zei de hofmeester tot Aesopus, gij zijn gezel heb je kennis van al dusdanige dingen. Aesopus zei, ja ik, vertrouw meer dan alle mensen van de wereld. Want gij vraagt waarom dat die kruiden die niet gezaaid [5] noch bewerkt zijn veel eerder groeien dan diegene die met vlijt gezaaid en bewerkt zijn. Hoort sprak Aesopus en versta mijn oplossing en antwoorde. Want op gelijke wijze als een vrouwe weduwe een kind van har eerste man die dood is heeft gehad en daarna wederom een anderen man neemt die bij een ander wijf ook kinderen gekregen heeft. Van de eerste van haar gestorven [10] man was zij een moeder en van die andere een stiefmoeder en alzo is er onderscheid van haar eigen kinderen en van de kinderen van die andere moeder want die eerste heeft zij zelf opgevoed en de andere haat zij vaak en in al dusdanige manieren is het ook mede van de aarde want zij is een moeder van de kruiden die zonder te bewerken zijn. En van die kruiden die daar groeien overmits [15] dat zij bewerkt zijn is zij een stiefmoeder. Toen antwoorde hem de hofmeester. Gij hebt mij overmits uw oplossing verlost van een grote pijn, daarom zo bid ik u dat gij neemt van die kruiden uit mijn boomgaard alzo vaak en alzo veel als u wilt. Daarna op een andere dag als Xanctus hem baden wilde met zijn studenten zei hij tot Aesopus. Gaat naar huis en kook ons een korrel [20] van een lens. Aesopus ging huiswaarts en klom op de korenzolder en nam lens en stak ze in een pot omdat zij genoeg koken zouden en toen Xanctus gewassen was sprak hij tot zijn gezellen aldus. Kom en neem uw middagmaal met mij want ik zal u te eten geven van lens. Want tussen vrienden is het niet nodig dat men heeft grote overvloed [25] van spijzen, maar de goede wil is genoeg. En toen zij in Xanctus huis gekomen waren zo zei Xanctus tot Aesopus. Breng ons wat uit het bad en terstond zo nam Aesopus de emmer en stak het in de kuip daar ze in gebaad hadden en vulde het met he water van het bad en gaf het zijn heer en Xanctus voelde een stank van het water en zei tot Aesopus. Hoe boef voelt gij de stank niet. Ben je [30] bescheten of wat let u. Neem dit weg en breng ons de bekken. Aesopus bracht terstond alleen de bekken en Xanctus zei hem. Nu zie ik wel dat gij bent een kind en weet niets. Aesopus antwoorde hem. Meester gij hebt mij eens bevolen vooral dat ik niet anders doen zou dan gij mij zou bevelen want gij mij niet zei doe water in de bekken en was ons onze voeten of maak ons bed. [35] Maar gij zei mij alleen, breng ons de bekken en dat heb ik u gebracht. Toen zei Xanctus tot zijn studenten. Ik heb niet een dienaar gekocht zoals ge wel ziet, maar mijn heer en meester. Daarna als zij gezeten waren ter tafel zei Xanctus tot Aesopus. Is het dat de lens genoeg is zo breng ze tot ons hier en omdat Aesopus in de pot om te koken niet dan een korrel [40] gedaan had zo heeft hij diezelfde korrel uit de pot getrokken en zijn meester [b2v] toe gebracht en zei. Beziet of het genoeg gekookt is. En Xanctus taste het met de vinger en zei, ja het is genoeg en sprak voort. Breng ons hier de lens en Aesopus bracht hem van de lens dat sap, want er was anders geen. Xanctus zei hem. Waar zijn die lenzen. En [5] Aesopus antwoorde, ik heb ze u terstond gebracht. Ja, sprak Xanctus, een korrel van lens en Aesopus zei. Gij zegt waar, want gij beval mij dat ik te vuur zou doen een oude korrel van lens op het minste en niet op het meeste en alzo heb ik gedaan. Toen twijfelde Xanctus in zichzelf en zei, deze boef zal mij razend maken. Daarna zo keerde hem Xanctus [10] wederom tot Aesopus en zei. Op dat het niet schijnt dat ik mijn vrienden bedrieg, zo ga terstond en koop ons vier varkens voeten en bereid ze ons goed op dat wij goede sier daarmee mogen maken en Aesopus ging terstond en kocht ze en deed ze tot het vuur.

§ Die achtste hystorie vertelt hoe dat xanctus sijnen knecht | [15] Esopus verscalcken wilde |

SAnctus die wilde vinden een oersake midts die welcke hij esopus hadde mo- | ghen slaen Ende want esopus die vier verckens voeten omme te sieden in eenen | pot hadden ghedaen zo toecher xanctus eenen wt omme esopus te verrasschen. mer | esopus inden pot siende beuant datter niet dan drie voeten in en waren. hij ouerlacht | [20] ende docht in hem seluen dattet sijn heer ghedaen hadde. ende is neder gheclommen | inden stal daer hij vant een vercken dwelck hij eenen voet af ghesneden heeft. | Ende hem wedercomme keerende heeft hijt inden pot ghesteken Mer xanctus |[b3r] verduchtende dat Esopus hem eenichsyns bespotten mochte heeft wederom- | me dien voet inden pot ghesteken die hij daer wt ghenomen hadde Ende als die | voeten ghenoech ghesoden waren zoe heeftse esopus wt ghewonnen in een plat | teele ende heeft beuonden datter viue waren Dit siende xanctus seyde tot esopus. | [5] Wat beduyt dit heeft een vercken vijf voeten Ende esopus antwoerde Twee verc- | kene hoe vele voeten hebben sij Ende xanctus seyde Acht voeten mer hier ysser vi- | ue Ia sprack esopus. Ende onse vercken dat hier beneden is inden stal heefter drie | dat maect acht tsamen Doe seyde xanctus tot zijnen vrienden. Hebbe ick v niet | dit wel gheseyt dat dese boeue met sijnder scalckheyt my wt den sinne maken sal. | [10] Ende esopus seyde hem Meester weet ghij niet wel dat alle dinghen niet goet en | sijn noch betamelijcken die daer ghesien ende gheseyt werden bouen der redenen | Ende want xanctus gheen sake en vant waer bij hij esopus mochte slaen zo heeft | hij al stille ghesweghen Ende daeromme soe was die knecht wijser dan die meester |

§ De achtste historie vertelt hoe dat Xanctus zijn knecht [15] Aesopus verschalken wilde.

Sanctus die wilde vinden een oorzaak mits welke hij Aesopus had mogen slaan omdat Aesopus die vier varkens voeten om te koken in een pot had gedaan. Zo trok Xanctus er een uit om Aesopus te verrassen. Maar Aesopus die in de pot keek bevond dat er niet dan drie voeten in waren. Hij overlegde [20] en dacht in zichzelf dat het zijn heer gedaan had en is neder geklommen in de stal daar hij een varken vond wat hij een voet afgesneden heef en zich wederom keerde heeft hij het in de pot gestoken. Maar Xanctus |[b3r] duchtte dat Aesopus hem enigszins bespotten mocht heeft wederom die voet in de pot gestoken die hij daaruit genomen had en toen die voeten genoeg gekokt waren zo heeft Aesopus ze eruit genomen in een schaal en heeft bevonden dat er vijf waren. Dit zag Xanctus en zei tot Aesopus. [5] Wat betekent dit, heeft een varken vijf voeten en Aesopus antwoorde. Twee varkens, hoe veel voeten hebben zij en Xanctus zei. Acht voeten, maar hier zijn er vijf. Ja, sprak Aesopus en ons verken dat hier beneden is in de stal heeft er drie, dat maakt acht tezamen. Toen zei Xanctus tot zijn vrienden. Heb ik u niet dit wel gezegd dat deze boef met zijn schalksheid mij uitzinnig zal maken. [10] Aesopus zei hem. Meester weet gij niet wel dat alle dingen niet goed en zijn noch betamelijk die daar gezien en gezegd worden boven de redenen want Xanctus vond geen zaken waarbij hij Aesopus mocht slaan zo heeft hij al stilgezwegen en daarom zo was de knecht wijzer dan de meester.

§ Die neghende hystorie die welcke vertelt hoe dat esopus een present brachte | [15].sijnder vrouwen. |

ENde daer na als die studenten met xanctus waren inder audiencyen Een | vanden studenten bereyde costelijke spyse totten auontmael. ende als sij | haer auontmael etende waren zo nam xanctus vander spysen in een platteele ende | seyde tot esopus. esope brengt dit der gheenre die mij meest beminnende is Ende | [20] esopus seyde in hem seluen Nu eest tijt dat ick mij seluen wreke ouer mijnder vrou | we. Ende alzo hij quam inder salen so presenteerde hij die platteele sijnder vrouwen ende | seyde Mijn lieue vrouwe siet wel toe dat ghij van deser spysen niet en etet Ende sie | vrouwe seide hem Ic weet wel dat ghij altoos een groot dwaes wesen sult Ende esopus [b3v] antwoirde. xanctus en heeft mij niet beuolen dat icse v gheuen soude Mer der gheen | re die hem meest beminnende is Ende met dien zo presenteerde esopus die platteele met | ter spysen een cleyn hondekijn dat alle weghe inden huyse was hem seggende. Mijn | heerschap seyndet v dese spyse Dit aenghesien xanctus wijf is ghegaen in die camer | [5] zeer bitterlijc screyende Ende daer na so keerde wederomme esopus tot sijnen meester xanc | tus die welcke hem vraghede hoe ysser aen die my meest bemint. Ende esopus sey- | de zeer wel mijn heer. ende alle die spyse die ic voir haer gheset hebbe heeft sij al te | samen ghegheten Ende xanctus seyde hem Wat seide sij. Voerwaer heere sprack eso | pus. sij en seyde niet mer sij begheerde v seer te sien Daer na gheuielt doe sij wel | [10] ghegheten ende ghedroncken hadden dat sij onder malcanderen veel questien ende vragen | hadden Onder welcke die een vraechde Wanneer dat die sterflijke menschen alder | meest te doen sullen hebben oft alder onledichste sijn Ende esopus seyde In dien daghe | des ordeels als die menschen verrisen sullen zo sal elck mensche te doen hebben | in sijns selfs verrisenisse Ende die studenten hoorende aldusdanighe antwoerde begons- | [15] ten zeer te lachen ende seyden Dese grouaert is vol van allen antwoirden Ende een van | den studenten vraghede esopus Meester waeromme eest dat alsmen leydet een scaep | omme te dooden. tscaep sijnen meester stil zwighende na volghet Ende alsmen leydet een | vercken omme te dooden dat vercken dan niet anders en doet dan roepen ende cryten. Ende | esopus antwoirde hem Ouermits dat dat scaep ghewoenlijck is datment plucket | [20] ende scheert meynende datment plucken ende scheren wil soe vreset niet ende laetet hem alzoe | dooden. Mer tvercken dat niet ghewoenlijcken en is ghepluckt oft gheschoren. ghe | melct oft ghetoghen te werden. mer omme sijn bloet ende sijn leuen te benemen so eest | daeromme dattet vreest ende beanxt is. alsmen die handen op hem legghende is Ende alle die | studenten dit hoorden seiden Voirwaer siet hier een wijs man want hy wel gheseit heeft. | [25] ende met dien stont een yeghelick op vander tafele ende sijn thuys ghegaen. Als dan xanc | tus thuys ghecomen was ende in sijn camer ghinc zo vant hij sijn huysvrouwe seer | screyende ende seide tot haerMijn alder liefste vrouwe hoe yst met v ende beganse te cus | sen Mer sij begonst den rugghe te wenden ende seide laet mij staen Ic en hebbe met | v niet te doen Helacy sprack hij mijn lieue vriendinne waeromme is dit want ic doch | [30] anders niet dan v belieft ghedaen en hebbe Niet niet sprac sij ten is niets weert dat ghij | segt Ick sal my pynen te comen wt uwen huyse ghij hebt v hondekijn lieuer dan my. | den welcken ghij die costelijcke spyse gheseyndt hebt. ende want xanctus hier af niet en wis | te zo vraechde hij haer Wat spysen heeft v ghebracht esopus. Ende sij seide. gheen | met allen Ende doe sprac xanctus. Wats dit. ben ick droncken Ick hebbe v bij esopus ghe | [35] seyndt een platteel vol costelijcker spysen. Ende sij seyde. niet my mer v hondekijn. | Ende xanctus riep tot hem esopus hem vraghende. wyen hebdy ghegheuen die spyse die | ick v ghegheuen hebbe Ende esopus seide. der gheenre die v alre meest beminnende | is alzo ghij my beuolen hebt Ende xanctus sprac tot sijnen wyue. Verstaet ghij niet wat | esopus seyt Ic verstaet wel seide sij Mer hij en heeft my niet ghegheuen mer uwen | [40] hondekijn Ende xanctus seyde tot esopus ende Du groeuaert wien hebdi die spise ghe | gheuen. Ende esopus antwoerde hem Der gheenre die dy meest beminnende is. Ende | xanctus vraechde. wie is die ghene Terstont lockede esopus dat hondekijn. ende seyde hem | Dit is die ghene. want die liefte vanden vrouwen en is niet. aenghesien eest sake dat | een wijf een weinich ghestoort isterstont sij dan eenen man verwytende is alle tghene | dat sij peynsen darf ende seit ondorperlijckeheyt van den ghenen die sij seyt dat sij bemin | [5] nende is ende laet hem wesen. segghende Ic gae van uwen huyse mijnder vairden ende dyer | ghelijc Mer eest sake dat ghij uwe hondekijn wederomme roept. alst van v ghelopen | is so coemet wederomme Ende daeromme soudt ghij my gheseyt hebben. | Gheuet die spyse mijnen wyue ende niet der gheenre die dy meest beminnende is Doe | seide xanctus tot sijnen wyueMijn lieue vriendinnekijn ghij siet wel dat dese boeue an- | [10] ders niet en is dan een boertmaker ende een vinder van vele woirden daeromme wilt te | vreden wesen ende hebt paciencye want ick sal vinden een manyere midts de welc | ke ic v wel sal wreken ende dat hij groote slaghen ontfanghen sal Ende sij antwoirde- | de Doetet tghene dat ghij wilt want ick en sal met hem gheen woirden meer heb | ben. ende neemt v hondekijn want ick gae wech. ende midts dien zoe ghincse sonder | [15] adyeu wech inden huyse van haren ouderen. waeromme dat xanctus seer ende vter | maten ghestoort ende rouwich was. ende want esopus dit aenmerckende was. zoe | sprack hij tot xanctus Nu siet ghij wel dat v wijf die wech is ghegaen v niet lief en | heeft mer v hondekijn dat bij v ghebleuen is Ende want xanctus van twechgaen sijn- | der huysvrouwen ghestoort was ende droeuich zoe dede hijse bidden dat sij doch we | [20] deromme comen wilde Maer hoe meer dat hijse liet bidden hoe te meer sij daer in | verhart ende hertneckich was want hoe men meer biddet den vrouwen hoe sij meer | contrarye doen al soudet haer rouwen |

§ De negende historie die vertelt hoe dat Aesopus een present bracht [15] aan zijn vrouwe.

En daarna als die studenten met Xanctus waren in de audiëntie. Een van de studenten bereide kostbare spijs tot het avondmaal. Toen ze hun avondmaal aan het eten waren zo nam Xanctus van de spijzen in een schotel en zei tot Aesopus. Aesopus breng die naar diegene die mij het meent bemint en [20] Aesopus zei in zichzelf. Nu is het tijd dat ik mij zelf wreek over mijn vrouwe. En alzo hij in de zaal kwam zo presenteerde hij die schotel zijn vrouwe en zei. Mijn lieve vrouwe, zie goed toe dat gij van deze spijzen niet eet en de vrouwe zei hem. Ik weet wel dat gij altijd een groot dwaas wezen zal en Aesopus [b3v] antwoorde. Xanctus heeft mij niet bevolen dat ik het u geven zou. Maar diegene die hem het meest bemind is en met die zo presenteerde Aesopus de schotel met de spijzen een klein hondje dat aller wegen in het huis was en zei tot hem. Mijn heerschap zendt u deze spijs. Dit zag aan Xanctus wijf is gin de kamer gegaan [5] en schreide zeer bitter en daarna zo keerde wederom Aesopus tot zijn meester Xanctus die hem vroeg, hoe is het met die mij meest bemint. Aesopus zei, zeer goed mijn heer. Alle spijzen die ik voor haar gezet heb heeft zij al tezamen gegeten en Xanctus zei hem. Wat zei zij. Voorwaar heer, sprak Aesopus, zij zei niets, maar zij begeerde u zeer te zien. Daarna gebeurde het toen ze goed [10] gegeten en gedronken hadden dat zij onder elkaar veel kwesties en vragen hadden. Onder welke een vroeg. Wanneer dat die sterflijke mensen aller meest te doen zullen hebben of aller drukste zijn en Aesopus zei. In de dag des oordeel als die mensen verrijzen zullen zo zal elk mens te doen hebben in zijn eigen verrijzenis en de studenten hoorden al dusdanig antwoord en begonnen [15] zeer te lachen en zeiden deze grove is vol van allen antwoorden en een van den studenten vroeg Aesopus. Meester waarom is het dat als men een schaap leidt om te doden het schaap zijn mester stilzijgen navolgt en als men leidt een varken om te doden dat varken dan niet anders doet dan roepen en krijsen. Aesopus antwoorde hem. Overmits dat dat een schaap gewoon is dat men het plukt [20] en scheert en meent dat men het plukken en scheren wil zo vreest het niet en laat zich alzo doden. Maar het varken dat dit niet gewoon is geplukt of geschoren, gemolken of getrokken te worden, maar om zijn bloed en zijn leven te benemen zo is het daarom dat het vreest en angstig is als men de handen op hem legt. Alle studenten dit hoorden zeiden. Voorwaar ziet hier een wijs man, want hij heeft goed gezegd. [25] En met dien stond iedereen op van de tafel en zijn naar huis gegaan. Als dan Xanctus thuisgekomen was en in zijn kamer ging zo vond hij zijn huisvrouw zeer schreiend en zei tot haar. Mijn allerliefste vrouwe hoe is het met u en begon haar te kussen. Mar zij begon haar rug te wenden en zei, laat mij staan, ik heb met u niets te doen. Helaas, sprak hij, mijn lieve vriendin, waarom is dit want ik doch [30] niets anders dan u belieft gedaan heb. Niet, niet, sprak zij, het is niets waar dat gij zegt, ik zal mij pijnen te komen uit uw huis, gij hebt uw hondje liever dan mij die gij die kostbare spijzen gezonden hebt. Want Xanctus wist hier niets van en zo vroeg hij haar. Wat spijzen heeft u gebracht Aesopus. Zij zei, geheel niets en toen sprak Xanctus. Wat is dit, ben ik dronken, ik heb u bij Aesopus gezonden [35] een schotel vol kostbare spijzen. Zij zei, niet mij, maar uw hondje. Xanctus riep tot hem Aesopus en vroeg hem wie heb je die spijs gegeven die ik u gegeven heb. Aesopus zie, diegene die u aller meest bemint alzo gij mij bevolen hebt en Xanctus sprak tot zijn wijf. Verstaat gij niet wat Aesopus zegt. Ik versta het goed, zei zij. Maar heeft het mij niet gegeven maar uw [40] hondje en Xanctus zei tot Aesopus. U grove, wie heb je de spijs gegeven. Aesopus antwoorde hem. Diegene die u meest bemint. Xanctus vroeg, wie is diegene. Terstond lokte Aesopus dat hondje en zei hem. Dit is diegene, want de liefde van de vrouwe is er niet. Aangezien is het zaal dat een wijf een weinig verstoord is en terstond zij dan een man verwijt al hetgeen dat zij peinzen durft en zegt onbeschaamd van diegene die zij zegt dat zij bemint [5] is en laat hem wezen. Ze zeggen, ik ga van uw huis mijn vaart doen en diergelijke. Maar is het zaak dat gij uw hondje wederom roept als het van u glopen is zo komt het wederom en daarom zou gij mij gezegd hebben. Geeft die spijs niet aan mijn wijf ze is niet diegene die mij het meest bemint. Toen zei Xanctus tot zijn wijf. Mijn lieve vriendinnetje gij ziet wel dat deze boef niets anders [10] is dan een grappenmaker en een uitvinder van vele woorden, wil daarom tevreden wezen en heb geduld want ik zal vinden een manier vinden mits welke u wel zal wreken en dat hij grote slagen ontvangen zal en zij antwoorde. Doe hetgeen dat gij wilt want ik zal met hem geen woorden meer hebben en neem uw hondje want ik ga weg. En mits dien zo ging ze zonder [15] adieu weg naar het huis van haar ouders. Waarom dat Xanctus zeer en uitermate verstoord en rouwig om was. Want Aesopus merkte dit aan zo sprak hij tot Xanctus. Nu ziet gij wel dat uw wijf die weg is gegaan u niet lief heeft, maar uw hondje dat bij u gebleven is en want Xanctus was van het weggaan van zijn huisvrouw zeer verstoord en droevig was zo liet hij haar bidden dat zij doch wederom [20] komen wilde. Maar hoe meer dat hij ze liet bidden hoe te meer zij daarin verhard en hardnekkig was, want hoe men meer bid de vrouwen hoe zij meer contrarie doen al zou het hun berouwen.

§ Die tiende hystorie vertelt hoe dat esopus sijn vrouwe ten huyse van sijnen mees- | ter dede wederomme keeren sonder bidden ende sonder bode te seynden |[b4v]

ENde want xanctus van twechgaen sijnder huysvrouwen seer ghestoort ende droe- | uich was zoe sprack esopus tot sijnen meester ende seyde aldus. Meester | en bedroeuet v niet want sonder bidden oft smeken soe willicse ter stont wederom | me bij v laten commen Ende esopus ghinck ter merckt ende cochte capoenen ionghe | [5] hoenderkijns ende voghelen Ende als hijse ghecocht hadde ende draghende was voer | by den huyse daer sijn vrouwe inne was So ghebuerdet dat een vanden diena- | ren vanden huyse daer sijn vrouwe inne lach wt sach Tot welcken dienare Esopus | sprack ende vraechde. Hebdij niet binnen uwen huyse te coope dat dienen mach tot | ter bruloft Tot wat bruyloft seyde die dienare Esopus seyde Vander bruloft van xanc | [10] tus. want morghen sal xanctus trouwen een ander wijf. Ende die dienare is ter stont | inwaert inden huyse ghegaen ende seyde Mijn lieue vrouwe hier is wel wat nieus | Wat seyde die vrouwe Xanctus v man heeft ghetrouwet een ander wijf ende sal- | se morghen beslapen Ende terstont sij dat hoorende scheyde sij van daer. ende quam | gheloopen int huys van xanctus roepende ende crytende. Nu bekenne ick wel dye | [15] waerheyt waeromme dat ghij mij van desen grouen boeue hebt laten beghecken. | omme dat ghij alzoe een ander wijf nemen mochtet Mer ick saelt v wel benemen | want alzoe langhe als ick leue zoe en sal gheen ander wijf in dit huys commen | dat mach xanctus wel seker wesen Dit siende xanctus was zeer verblijt van dat | hij sijn huysvrouwe wederomme ghecreghen hadde ende wistet esopus groten danck. |

§ De tiende historie vertelt hoe dat Aesopus zijn vrouwe ten huize van zijn meester liet wederom keren zonder bidden en zonder bode te zenden. [b4v]

En omdat Xanctus van het weggaan van zijn huisvrouw zeer verstoord en droevig was zo sprak Aesopus tot zijn meester en zei aldus. Meester bedroef u niet want zonder bidden of smeken zo wil ik haar terstond wederom me bij u laten komen en Aesopus ging ter markt en kocht kapoenen, jonge [5] hoenderen en vogels en toen hij ze gekocht had en droeg voer hij voorbij het huis daar zijn brouw binnen was. Zo gebeurde het dat een van de dienaren van het huis daar zijn vrouwe in was lag uitkeek. Tot welke dienaar Aesopus sprak en vroeg. Heb jij niet binnen uw huis te koop dat dienen mag tot de bruiloft. Tot wat bruiloft, zei de dienaar. Aesopus zei van de bruiloft van Xanctus.[10]. Want morgen zal Xanctus trouwen een ander wijf. En die dienaar is terstond binnen het huis gegaan en zei. Mijn lieve vrouwe hier is wel wat nieuws. Wat zei die vrouwe. Xanctus uw man heeft getrouwd een ander wijf en zal ze morgen beslapen en terstond toen zij dat hoorde scheidde zij van daar en kwam gelopen in het huis van Xanctus en riep en krijste. Nu beken ik wel de [15] waarheid waarom dat gij mij van deze grove boef hebt laten beetnemen omdat gij alzo een ander wijf nemen mocht. Maar ik zal het u wel benemen want alzo lang als ik leef zo zal geen ander wijf in dit huis komen dat mag Xanctus wel zeker wezen. Dit zag Xanctus en was zeer verblijd van dat hij zijn huisvrouw wederom gekregen had en wist Aesopus grote dank.

[20] § Die elfste hystorie hoe dat Esopus bereyde die verkens tonghen. |

HEt ghebuerde hier na een weynich tijts dat xanctus sijn studenten noodede met | hem te gaste ende dat sij haer middachmael met hem eten souden segghende tot E- | sopus gaet henen ter merct ende coopt vander alder bester spijsen die ghij weet ende vin | den cont Ende als esopus ter merct wert ghinck seyde hij in hem seluen. Nu wil- | [25] le ick bewijsen dat ick niet dwaes en ben Ende als hij op der merct was zo cochte hij | [b5r] tonghen van vercken voer dat eerstegherichte ende bereydese met wijn edick ende | brachtse ter tafelen. Ende alst die studenten saghen seyden sij tot xanctus Dijn middach- | mael is vol van philosophyen Doe seide xanctus tot esopus Brengt ons dat ander | ghericht ende die ander spyse Ende esopus bracht hem van anderen tonghen bereydt in | [5] anderen manieren. met ayuijn ende loeck Ende die studenten seyden. Meester die tonghen | sijn seer wel bereydt want die eene sal scerpen die andere Terstont daer nae sprack | xanctus tot esopus Brengt ons dat derde ghericht Ende esopus brachte wederomme | dat derde ghericht van tonghen. Die studenten dit siende. seiden in hem seluen met toer- | nighen moede Sult ghij ons altoos tonghen gheuen Ende xanctus verstoert wesende | [10] in hem seluen seide tot esopus. Wat ander spyse hebt ghij ons bereydt. Voirwaer | sprack esopus gheen andere Ende xanctus seide Ho du grouaert had ick dij niet ghe- | heyten dat ghij coopen soudt die beste spyse die ghij soudt moghen vinden. Alzo heb | ic ghedaen sprack esopus Ende danct daer af die goden. dat hier een meester is inder phi | losophyen. want ick van v wel beghere te weten wat spyse beter is dan die tonghen | [15] want sekerlijck alle consten alle leeringhe ende alle philosophie bij die tonghe ver- | condicht wert Item gheuen ende nemen. groeten. comanscapen. ende die luyden te doen | daghen Alle dese dinghen gheschien ouermits der tonghen ende noch meer ander | dinghen Item ouermits der tonghen werden die luyden ghepresen want dat leuen | des sterflijcken mensches meeste deel inder tonghen gheleghen is. Ende daerom | [20] en ysser gheen dinck beter dan een goede tonghe noch dat den sterflijcken men | schen soeter ghenoechlijcker smakelijcker ofte profitelijcker is. Doe seiden die | studenten tot xanctus Ghij hebt onrecht v te storen. want esopus seer wel ende die | waerheyt gheseyt heeft Ende dese woirden aldus ghesproken sijnde sijn sij van- | der tafelen op ghestaen. Ende des anderen daghes seide xanctus die hem van dit cleyn | [25] present ontsculdeghen wilde tot sijnen studenten. dat ghij ghisteren niet wel ghe- | tracteert en waert dat en quam bij mynen sculde niet. mer het was des grouaerts | scult Comt daeromme huyden ende wij sullen hebben ander spyse Ende xanctus sey- | de tot esopus in teghenwoirdicheyt van hen allen Gaet henen ter merct ende van dal | der snootste spyse die ghij vindet op die merckt coopt ons want alle mijn vrien- | [30] den haer auontmael met my nemen sullen Ende esopus hem hier af niet verscric- | kende is totten vleyschs huyse gheganghen. Ende heeft ghecocht wederom- | me van tonghen die bereyde hij als hij te voren hadde ghedaen Doen sij ten a- | uontmael waren gheseten seide xanctus tot esopus Brengt ons teten. ende esopus | brachte hem tonghen als hij des daghes te voren ghedaen hadde. Dit siende | 35] die studenten seyden tot malcanderen Wij sijn wederomme ghecomen ende ghenoodt | op tonghen als te voren Ende want die studenten hem veronweerdichden op xanctus. | seide xanctus tot esopus. du groeuaert ic en had v niet beuolen datghij copen soudt coste | lijcke spyse mer die erchste die ghij vinden mocht Also heb ic ghedaen sprac esopus. | want wat dinc ysser ergher vuylre snoeder oft verdrietelijker dan een quade tonghe ouer | [40] mits die quade tonghe sijn die luyden vergaen. ende ghecomen in armoeden ouermits die | quade tonghen werden ghedestrueert steden ende sloten. ende ouermits quade tongen alle |[b5v] quaet ghenakende ende comende is Doe sprack een vanden ghenen die daer etende waren | tot xanctus ende seide Eest sake dat ghij settet uwe meyninghe op desen dwaes voer- | waer hij sal v wt den sinne maken. want hij bewijst wel sijne ghedaente quaet te we | sen Aenghesien so hij van lichaem mysmaect ende leelijck is diesghelijcks is hij oic | [5] van sinnen Ende esopus seide hem Sonder twyuel ghij sijt wel een quaet mensche | want ghij twystet den heere teghens zijnen knecht ende laet v dnncken lystigher te | wesen dan die andere waeromme dat xanctus als omme te vinden een sake waer bij | hij esopus hadde moghenslaen seyde tot hem aldus Ha du grouaert. daeromme dat | ghij den philosoeph heytet lichtich ende sorchuoudich te wesen so loept henen ende | [10] soeckt my eenen mensche die van gheenen dinghen werc en maect. dats te segghen. | die sonder sorghe ende achter dencken is |

[20] § De elfde historie hoe dat Aesopus bereide die varkens tongen.

Het gebeurde hierna een weinig tijd dat Xanctus zijn studenten nodigde met hen te gast en dat zij hun middagmaal met hem eten zouden en zei tot Aesopus. Gaat henen ter markt en koop de aller beste spijzen die gij weet en vinden kan. Toen Aesopus ter markt waart ging zei hij in zichzelf. Nu wil [25] ik bewijzen dat ik niet dwaas ben en toen hij op der markt was zo kocht hij [b5r] tongen van varkens voor dat eerste gerecht en bereide ze met wijn en azijn en bracht ze ter tafelen. En toen de studenten het zagen zeiden zij tot Xanctus. Uw middagmaal is vol van filosofie. Toen zei Xanctus tot Aesopus. Breng ons dat andere gerecht en de andere spijs. Aesopus bracht hem van andere tongen bereid in [5] andere manieren met uien en look en de studenten zeiden. Meester die tongen zijn zeer goed bereid want de ene zal scherpen de andere. Terstond daarna sprak Xanctus tot Aesopus. Breng ons dat derde gerecht en Aesopus bracht wederom dat derde gerecht van tongen. Die studenten die dit zagen zeiden in zichzelf met een toornig gemoed. Zal gij ons altijd tongen geven en Xanctus die verstoord was zei [10] in zichzelf tot Aesopus. Wat ander spijzen hebt gij ons bereid. Voorwaar, sprak Aesopus, geen andere en Xanctus zei. Ho u grove, had ik dij niet gezegd dat gij kopen zou die beste spijs die gij zou mogen vinden. Alzo heb ik gedaan sprak Aesopus en dank daarvan de goden dat hier een meester is in de filosofie. Want ik van u wel begeer te weten wat spijs beter is dan de tongen [15] want zeker alle kunsten en leringen en alle filosofie bij de tong verkondigd worden. Item, geven en nemen grote koopmanschappen die de lieden doen alle dagen Al deze dingen geschieden overmits de tongen en noch meer andere dingen. Item overmits der tongen worden de lieden geprezen want dat leven van de sterfelijke mens is voor het meeste deel in de tong gelegen. Daarom [20] is er geen ding beter dan een goede tong noch dat de sterflijken mensen lieflijker, genoeglijker, smakelijker of profijtelijker is. Toen zeiden de studenten tot Xanctus, gij hebt onrecht u te storen want Aesopus heeft zeer goed de waarheid gezegd. Toen deze woorden aldus gesproken waren zijn zij van de tafelen opgestaan. De volgende dag zei Xanctus die hem van dit kleine [25] present verontschuldigen wilde tot zijn studenten dat gij gisteren niet goed getrakteerd was dat kwam niet door mijn schuld maar het was de schuld van de grove. Kom daarom heden en wij zullen hebben ander spijzen en Xanctus zei tot Aesopus in tegenwoordigheid van hen allen. Gaat henen ter markt en van de aller snoodste spijzen die gij vindt op die markt koop het ons want al mijn vrienden [30] hun avondmaal met mij nemen zullen. Aesopus die zich hiervan niet schrok is naar het vleeshuis gegaan en heeft wederom van de tongen gekocht en die bereide hij als hij tevoren had gedaan. Toen zij ten avondmaal waren gezeten zei Xanctus tot Aesopus. Breng ons te eten. Aesopus bracht hem tongen zoals hij daags tevoren had gedaan. Dit zagen 35] de studenten en zeiden tot elkaar. Wij zijn wederom gekomen en genodigd op tongen als tevoren en omdat die studenten zich verontwaardigden op Xanctus zei Xanctus tot Aesopus. U grove, ik had u niet bevolen dat gij kopen zou kostbare spijzen, maar de ergste die gij vinden mocht. Alzo heb ik gedaan sprak Aesopus. Want wat ding is er erger, vuiler, snoder of verdrietiger dan een kwade tong overmits [40] die kwade tong zijn de lieden vergaan en in armoede gekomen en overmits die kwade tongen worden vernield steden en burchten en overmits kwade tongen alle [b5v] kwaad genaakt en gekomen is. Toen sprak een van diegene die daar aan het eten waren tot Xanctus en zei. Is het zaak dat gij zet uw mening op deze dwaas, voorwaar hij zal u uitzinnig maken want hij bewijst wel in zijn gedaante kwaad te wezen. Aangezien zo hij van lichaam mismaakt en lelijk is desgelijks is hij ook [5] van zinnen en Aesopus zei hem. Zonder twijfel, gij bent wel een kwaad mens want gij twist de heer tegen zijn knecht en laat u denken listiger te wezen dan die andere. Waarom dat Xanctus als om een zaak te vinden waar bij hij Aesopus had mogen slaan zei tot hem aldus. Ha u grove. Daarom dat gij de filosoof licht noemt en zorgvuldig te wezen zo loop henen en [10] zoek mij een mens die van geen dingen werk maakt. Dat is te zeggen die zonder zorg en achterdocht is.

§ Die twalefste hystorie die welck vertelt hoe dat esopus sijn vrouwe dede was- | schen die voeten van eenen viercanten ende grouen rustier |

ESopus die scheyde wt den huyse ende ghinck op die plaetse soe al omme besien- | [15] de oft hij vinden mocht aldusdanighe mensche die van gheenen dingen werc | en maecte noch sorchuoudich en waer Ten lesten soe versach hij eenen grouen boer | sittende op eenen block ende roostende sijne voeten. den welcken hij toe sprack ende sey | de aldus Mijn heerschap doet dy bidden dat ghij coemt eten v myddachmael met | hem. die welcke opstont sonder woert te spreken ende volghede esopus nae Ende als eso | [20] pus quam met hem in sijns meesters huys sonder te segghen. god groet v. ofte goeden | dach is gaen sitten aen die tafel Ende xanctus seide hem wat mensche is dit Esopus antwoir | dede Een mensch die van gheenen dinghen werck en maect noch sorchuoudich en | is Doe seide xanctus al heymelijck tot sijnen wyue. op dat wij ons moghen wreken aen | [b6r] esopus ende hem wel gheezelen Mijn lieue vrindinnekijn zo doetet ghene dat ick v | segghen sal Ende doe sprack hij met luyder stemmen Doet water int becken ende was- | schet desen pelgrym sijn voeten want hij meynde dat dese rustyer ouermits scaem | te vlien soude. ende dat also esopus van sijnen wyue gheslaghen soude werden Ende alzo | [5] xanctus beuolen hadde. zo dede sij water int becken ende begonste te wasschen die voe | ten vanden rustyer Ende hoe wel dat xanctus wel wiste wie hij was Nochtan so dachte | die boer in hem seluen Dese goede heere die wil my bewysen eere ende reuerencye. | ende also liet die boer sijn voeten dwaen van die vrouwe sonder eenich woirt. Ende xanc- | tus seide tot sijnen wyue Vrouwe gheeft hem te drincken. Ende die boer dacht in hem | [10] seluen. het is wel redene dat ick yerst drincke Ende nam die scale ende drancse tsamen wt | § Dit ghedaen sijnde. nam xanctus een scotele met vyssche ende settedese voir hem | ende die boer begonde te eten Ende xanctus seyde tot den kock. dese vysch en is niet wel be- | reydt ende dede hem naect ontcleeden ende wel ende bet gheezelen Ende die boer seide in hem | seluen Dese visch is seer wel ghecoect ende met onrecht zo wert die coc ghegheeselt | [15] mer my en leyt daer niet an hoe dattet sij Ick wil vollen mynen buyck ende altijt eten. | ende swijghen al stille Ende xanctus seide tot den backer. Brengt ons die taerte Ter- | stont als die taerte wert gheset op die tafel bracse die boer in stucken ende sonder dat | hij sprack een woirt begonste hijse te eten. Ende als xanctus sach dat hijse etende | was riep hij tot hem den backer ende seide Dese taerte is qualick ghebacken ende qualijc | [20] bereydt ende zij en heeft gheenen smaec Ende die backer antwoirdede Eest dat ic- | se ghemaect hebbe zo is sij goet ende wel bereidt mer eest datse niet en is vanden | mijnen soe eest uwes wijfs scult mijnder vrouwen ende niet die mijne Ende doe sey- | de xanctus. Eest dattet mijn wijf heeft ghedaen soe wille icse terstont al leuende | doen bernen ende sprack tot sijnen wyue. en antwoerdet ghij niet op dat ic esopus | [25] seer gheezelen mach Doe seide hij tot eenen van synen knechten. Brengt hier hout | ende vyer Wel op esopus sprac hij Neemt mijn wijf ende brantse. ende alle dese dingen | dede xanctus omme te besien oft die rustyer opstaen soude ende benemen dat sijn | wijf niet ghebarnt en werde. Ende die rustier dachte in hem seluen dese en wilt | niet doen barnen sijn hnijsvrouwe sonder sake sprekende tot xanctus. Wildi bar | [30] nen v wijf zoe toeuet een weynich Ick sal gaen halen den monynck die daer is | int velt ende dan barnen wyse al te samen Als xanctus hoorde dese woirden soe | verwonderde hij hem vtermaten seer ende seyde Waerachtelijcken dese is dye | ghene die nerghens af werck en maeckt. of nerghens op en past. Ende sprack | voirt tot esopus Ghij hebt my verwonnen ende laet dy nv dit ghenoech wesen | [35] mer eest sake dat ghij my van deser vren voertaen trouwlijcken dyenen wilt. ic | sal v terstont wederomme setten in uwe vryheyt Ende esopus antwoerdede hem Ick | sal v dienen also wel ende also ghetrouwelyken dat ghij noyt bet van yemande ghedient | en hebt gheweestEnde drie daghen daer na seide xanctus tot esopus gaet henen inden ba | de ende besiet oft daer vele luyden sijn. want eest sake dat daer nyemant en is so willick | [40]my baden Ende als esopus daerwert ginc soe ghemoette hij den richter vander stadt. ende |[b6v] want die rechter hem kennende dat hij was een dienre van xanctus zo sprack hij hem | toe ende seyde werwaerts gaetstu grouaert Ende esopus antwoirde Ick en weets niet | Ende om dat die richter meynde dat esopus met hem gheckede beual hij dat men hem | inder vanghenisse leyden soude. Ende als men hem leydede sprack hij den richter toe | [5] segghende Seyde ickx v niet wel dat ick niet en wiste waer ic ghinge. want ic en mein | de niet dat ghij my inder vanghenisse steken soudt Ende die richter begonste te lachen | ende seyde tot den sijnen Laet hem gaen. Ende als esopus was ghecomen totten bade zoe | sach hij aldaer groot gheselscap ende menichte van volcke die daer inne spronghen | ende ghingen Ende als sij daer inne springhende waren zo quetsteden sij hem aen een- | [10] nen steen. die welcke aen den inganck vanden bade ligghende was. Ende een man | die welcke als hij inden bade springhen soude sijnen voet quetstede oick an den seluen | steen. ende werpen wech vander steden daer hij te voren gheleghen hadde op dat hem nye- | mant voertaen daer aen anderwerf quetsen en soude Ende esopus keerde wederomme | thuyswaert an ende seyde tot xanctus Daer en is niet meer dan een man inden bade. ende | [15] xanctus seyde hem. Neemt dan met v tghene dat ons van node sal wesen ende laet ons | gaen baden. Als xanctus was ghecomen totten bade siende al daer die groote me- | nichte van volcke seyde hij tot esopus Nu hebdij wel verdient gheslaghen ende seer ghe | gheezelt te werden. want ghij hebt my gheseyt datter inden bade niet meer dan een men | sche en was ende daer ysser meer dan duysent Ende esopus antwoirdede hem Daer en is | [20] niet meer dan een mensche Ende in dien ghij my hooren wilt ghij sult seggen dat ick die | waerheyt segghe want die steen die ghij aldaer siet was aen den inganck vanden | bade Ende alle die ghene die daer voer bij leden ende hem quetsten an den voet en dors | ten den seluen steen niet wech nemen. dan alleen een daer ic af ghesproken hebbe. ende | daeromme hebbick gheseit datter nyemant en is dan die selue ende van hem zoe spreke ic. | [25] ende niet vanden anderen. want alle die andere en sijn niet dan kinderen ghestelt wesende | inder onnoselheyt Ende xanctus seyde hem Du hebste gheweest wel traech Ende hij en | vant gheen sake waer bij dat hij esopus slaen ende gheezelen mochte | [c1r]

§ De twaalfde historie die vertelt hoe dat Aesopus zijn vrouwe deed wassen de voeten van een vierkanten en grove boer.

Aesopus die schelde uit het huis en ging die plaats alom bezien [15] of hij vinden mocht al dusdanige mens die van geen dingen werk maakt noch zorgvuldig was. Tenslotte zag hij een grove boer die op een blok zat en ruste zijn voeten. Die hij toe sprak en zei aldus. Mijn heerschap doet u bidden dat gij komt eten uw middagmaal met hem. Die opstond zonder een woord te spreken en volgde Aesopus na. En toen Aesopus [20] kwam met hem in het huis van zijn meester zonder te zeggen god groet u of goede dag is gaan zitten aan de tafel en Xanctus zei hem, wat mens is dit. Aesopus antwoorde. Een mens die van geen dingen werk maakt noch zorgvuldig is. Toen zei Xanctus al heimelijk tot zijn wijf. Opdat wij ons mogen wreken aan [b6r] Aesopus en hem goed geselen. Mijn lieve vriendinnetje zo doet hetgeen dat ik u zeggen zal en toen sprak hij met luide stem. Doe water in de bekken was deze pelgrim zijn voeten want hij meende dat deze boer overmits schaamte vlieden zou en dat alzo Aesopus van zijn wijn wijf geslagen zou worden. Alzo [5] Xanctus bevolen had zo deed zij water in de bekken en begon te wassen die voeten van de boer hoe wel dat Xanctus wel wist wie hij was. Nochtans zo dacht die boer in zichzelf deze goede heer die wil mij bewijzen eer en reverentie. En alzo liet die boer zijn voeten wassen van die vrouwe zonder enig woord. En Xanctus zei tot zijn wijf. Vrouwe geef hem te drinken. En die boer dacht in zichzelf [10] het is wel reden dat ik eerst drink en nam die schaal en dronk het geheel uit. Toen dit gedaan was nam Xanctus een schotel met vis en zette die voor hem en die boer begon te eten en Xanctus zei tot de kok. Deze vis is niet goed bereid en liet hem naakt ontkleden en goed geselen en die boer zei in zichzelf deze vis is zeer goed gekookt en met onrecht zo wordt die kok gegeseld. [15] Maar het kan mij niet schelen hoe dat het is ik wil vullen mijn buik en altijd eten en al stilzwijgen. Xanctus zei tot de bakker. Brengt ons de taart. Terstond toen de taart werd gezet op die tafel brak het die boer in stukken en zonder dat hij een woord sprak begon hij het te eten. En toen Xanctus zag dat hij aan het eten was riep hij tot hem de bakker en zei, deze taart is kwalijk gebakken en bereid [20] n zij het heeft geen smaak en di bakker antwoorde. Is het dat k het gemaakt heb zo is het goed en goed bereid, maar is het is het dat het niet van mij is zo is het de schuld van uw wijf mijn vrouwe en niet die mijne en toen zei Xanctus. Is het dat het mijn wijf heeft gedaan zo wil haar terstond al levend doe branden en sprak tot zijn wijf en antwoorde gij niet op dat ik Aesopus [25] zeer geselen mag. Toen zei hij tot een van zijn knechten. Breng hier hout en vuur. Wel op Aesopus sprak hij. Neem mijn wijf en verbrand ze alle deze dingen deed Xanctus om te bezien of die boer opstaan zou en benemen dat zijn wijf niet verband zou worden. En die boer dacht in zichzelf, deze wil hij niet doen verbranden zijn huisvrouw zonder zaak en sprak tot Xanctus. Wild je branden [30] uw wijf zo vertoef een weinig, ik zal gaan halen de monnik die daar in het veld is en dan branden ze haar alle tezamen. Toen Xanctus hoorde deze woorden zo verwonderde hij zich uitermate zeer en zei. Waarachtig, deze is diegene die nergens werk van maakt of nergens op en past. en sprak voort tot Aesopus. Gij hebt mij overwonnen en laat u dit nu genoeg wezen. [35] Maar is het zaak dat gij mij van deze uren voortaan trouw dienen wil ik zal u zal u terstond wederom zetten in uw vrijheid. Aesopus antwoorde hem, ik zal u dienen alzo goed en getrouw dat gij nooit beter van iemand gediend bent geweest. En drie dagen daarna zei Xanctus tot Aesopus, gaat henen in het bad en bezie of daar veel lieden zijn. Want is het zaak dat daar niemand is zo wil ik [40]me baden. Toen Aesopus derwaarts ging zo ontmoette hij de rechter van de stad en |[b6v] omdat die rechter hem kende dat hij een dienaars was Xanctus zo sprak hij hem toe en zei, werwaarts gaat u grove en Aesopus antwoorde, ik weet het niet en omdat de rechter meende dat Aesopus met hem grap maakte beval hij dat men hem in de gevangenis leiden zou. Toen men hem leidde sprak hij de rechter toe [5] en zei. Zei ik u niet dat ik niet goed wist waar ik ging want ik meende niet dat gij mij in de gevangenis steken zou en de rechter begon te lachen en zei tot de zijne. Laat hem gaan en toen Aesopus was gekomen tot het bad zo zag hij aldaar groot gezelschap en menigte van volk die daarin sprongen en gingen en als zij daarin sprongen zo kwetsten ze hem aan een [10] steen die aan de ingang van het bad lag. En een man die toen hij in het bad springen zou kwetste zijn voet ook aan die steen en wierp het weg van de plaats daar het tevoren gelegen had zodat niemand zich voortaan daaraan zou kwetsen. Aesopus keerde wederom huiswaarts en zei tot Xanctus. Daar is niet meer dan een man in het bad en [15] Xanctus zei hem. Neemt dan met u hetgeen dat ons van node zal wezen en laat ons gaan baden. Toen Xanctus tot het bad was gekomen en zag daar al die grote menigte van volk zei hij tot Aesopus. Nu heb je wel verdiend geslagen en zeer gegeseld te worden want gij hebt mij gezegd dat er in het bad niet meer dan een mens was en daar zijn er meer dan duizend en Aesopus antwoorde hem. Daar is [20] niet meer dan een mens en in dien gij mij horen wilt zal gij zeggen dat ik die waarheid zeg want die steen die gij aldaar ziet was aan de ingang van het bad en al diegene die daar voorbijgingen en zich kwetsen aan de voet durfden die steen niet weg nemen dan alleen een waarvan ik gesproken heb en daarom heb ik gezegd dat er niemand in is dan die van hem zo ik spreek [25] en niet van de anderen. Want alle andere zijn niet dan kinderen die gesteld zijn in de onnozelheid en Xanctus zei hem. U bent wel traag geweest en hij vond geen zaak waarbij dat hij Aesopus slaan en geselen mocht.1[r]

§ Die dertyende historie vertelt vander antwoirde die esopus sijnen meester dede |

ENde daer na als xanctus ghewasschen was keerde hij wederom in sijn huys | ende also hij sijnen buyck reynichde oft sijn gheuoech dede so was esopus bene- | uen hem hebbende in sijn hant eenen emmer vol waters Ende doe seyde xanctus tot | [5] esopus Waerom eest dat als die menschen hebben ghereinicht haren buyck dat sij dan | haer materie besiende sijn Ende esopus antwoirdede hem. dat was in voirleden tijden | een philosoeph die welcke sijnen buyck dicwijlen reynighende was ende ouermits | dat hij twyuelde dat met sijnder vulnisse sijn conste oick wtgaen mochte so besach hi | sijn materie als hij sijnen buyck reyn maecte Ende van dier tijt voertaen so hebben | [10] die luyden van deser aldusdaneghe sake twyuel ghecreghen Ende daerom eest dat zij | haer materie aensien als sij hebben ghereynicht haren buyck mer hier voir en dorst | ghij niet vreesen. want aenghesien dat ghij der goeder sinnen luttel ende seer wey | nich hebt zo moechdi daer af wel wesen sonder vreese want ghij uwe konste niet ver- | liesen en sult. ghemerct dat tot dwaser vraghen een dwase antwoirde behoorende is. | [15] Ende des anderen daghes daer naest volghende. als xanctus was gheseten met sijnen | vrienden houdende in sijn hant een volle scale met wine wert hij seer beuende vanden | vraghen ende questyen die men hem voirt settede waeromme dat esopus dit aen merc | kende tot hem seide Mijn lieue meester dyonisius seit dat goeden wijn drierhande crach | ten ouer hem heeft Die eerste is waellusticheyt Die ander is vrolicheit. Die derde | [20] is dat hij den mensche dwaes ende wt den sinnen makende is Waeromme dat ick v | bidde dat wij drincken met ghenoechten ende goede chier maken Ende want xanctus alre | de droncken was aenghesien dat hij wel ghedroncken hadde seide hij tot esopus | Swijghet du al stille want ghij sijt een raets man vander hellen Waer op esopus | hem antwoirdede wachte dy wel. want ick segghe dij voirwaer. Eest dat ghij my | [25] vint inder hellen ick sal my wreken ouer dij |

§ Ende op die selue tijt een vanden studenten aen merckende dat xanctus van wyne | gheladen was sprack hij tot hem ende seyde. Meester ick vraghe v oft een mensche | alle die gheele zee wel soude moghen wt drincken Ende waeromme niet seide xanctus | Ick soudtse selue wel wt drincken Ende die student seyde hem Waert dat sake dat [30] ghijse niet wt en dronct wat wildi dan verliesen Xanctus antwoirdede. Mijn huys | dat wille ick daer ondersetten ende verliesen Ick bens te vreden sprack die stu- | dent voir die somme van hondert croonen Ende die voirwaerden daer af ghe- | maect wesende gaf een yeghelijck sijn gulden rinck te pande ende schieden van | malcanderen gaende een yeghelijck wederomme tot synen huyse daer sij woen- | [35] den Ende als des anderen morghens xanctus op ghestaen was siende dat hij aen | sijnen vinghere sijnen gulden rinck niet en hadde seyde hij tot esopus En weets | tu niet waer mijnen gulden vingherlinck ghebleuen is. Ic en weet daer af niet | sprack esopus Mer ick weet dat sekerlijcken dat wij huyden van desen daghe noch | wt desen huyse gheset sullen werden Waeromme sprack xanctus Ende doe begon | [c1v] hy te vertellen segghende aldus Weet ghij niet die voirwaerde die ghij ghisteren | auont aen ghegaen ende ghemaect hebt Wat voirwaerde sprack xanctus Ende eso- | pus seide tot hem Ghij hebt v seluen verbonden om te drincken dat geheel water vander | zee waeromme ghij uwen gulden rinck in ostayge ende te pande ghegheuen hebt Ende als | [5] xanctus hoorde dese woirden verwonderde hij hem te male seer ende seyde aldus In wat | manyeren soudet moghen wesen dat ick drincken soude dat geheel water vander zee | wanttet niet moghelijc en is Waeromme lieue esope ic bidde v vriendelijken dat v be | lieuen wille my te raden op dat ict winnen mach oft die voirwaerde ende condicien te ont- | doen die onder ons ghemaect is gheweest. Ende doe seyde esopus Ick segghe dy | [10] dattet niet moghelijcken is dat ghij die voirwaerden winnen moecht maer wij selense | wel doot ende te nyeute maken moghen Hier op antwoirdede xanctus Gheeft my dan | raet op dat ick ten eynde hier af comen mach Ende esopus sprack. Die manyere van | die voirwaerde te nyeute te brenghen is dese Dat als dijn wederpartye dy eysschende | wesen sal om hem te voldoen van tghene dat ghij hem beloeft hebt. dan suldy v huysghe | [15] sin beuelen dat sij v aen brenghen tafelen ende meer ander dinghen die dy van noede wesen | sullen tot eenre tafelen te richten opt oeuer vander zee. ende als dese tafelen aldus gheset | ende bereydt sullen wesen suldy v dienres doen staen voer dy. ende voir alle tgheselscap | suldi doen wasschen ende reyneghen een silueren scael in die zee Ende sultse voir v laten | brenghen vol wesende van tselue water vander zee. Ende houdende die selue scale in v | [20] hant sult ghij begheren ende eysschen dat men die voirwaerde ende condicyen voir alle | tgheselscap verclaren sal. ende tghene dat ghij beloeft hebt gheerne voir hem allen drinc- | ken wilt Ende aldus soe sprack xanctus voir alle tgheselscap segghende heeren |ende lieue vrienden ghij weet wel dat ick ghisteren auont beloeft hadde te drincken dat | gheeel water vander zee Mer alsoe ghij weet dat inder zee vele ende menegherande | [25] ryuieren in comen. zo begheer ic an mijn wederpatye dat sij besorghe datter gheen ande | re wateren in comen. zoe willic wt drincken die geheel zee. ofte neen. ic wil seggen dat | die voirwaerden ende condicien bij ons gemaect doot wesen selen Ende in alsulcker manye | ren werden die voirwaerden te nyeute ghemaect ende ghebroken |[c2r]

§ De dertiende historie vertelt van de antwoorden die Aesopus zijn meester deed.

En daarna toen Xanctus gewassen was keerde hij wederom in zijn huis en alzo hij zijn buik reinigde of zijn gevoeg deed zo was Aesopus bene-en hem en had in zijn hand een emmer vol water en toen zei Xanctus tot [5] Aesopus, waarom is het dat als die mensen hun buik hebben gereinigd dat zij dan hun materie bezien en Aesopus antwoorde hem. Er was in voorleden tijden een filosoof die zijn buk vaak wilde reinigen en overmits dat hij twijfelde dat met zijn vuilnis zijn kunst er ook uitgaan mocht zo bezag hij zijn materie als hij zijn buik rein maakte en van die tijd voortaan zo hebben [10] die lieden van al dusdanige zaak twijfel gekregen en daarom is het dat zij hun materie aanzien als zij hebben hun buik hebben gereinigd, maar hiervoor durven ze niet te vrezen want aangezien dat gij van de goede zinnen luttel en zeer weinig hebt zo mag je daarvan wel wezen zonder vrees want gij zal uw kunst niet verliezen gemerkt dat tot dwaze vragen een dwaas antwoord behoort. [15] De volgende dag daarna toen Xanctus was gezeten met zijn vrienden en hield in zijn hand een volle schaal met wijn zo begon hij te beven van de vragen en kwesties die men hem voortzette waarom dat Aesopus dit merkte en tot hem zei. Mijn lieve meester Dionysius zegt dat goede wijn drievormige krachten over zich heeft. De eerste is wellustigheid. De tweede is vrolijkheid. De derde [20] is dat hij de mens dwaas en uit de zinnen maakt waarom dat ik u bid dat wij drinken met genoegen en goede sier maken en omdat Xanctus alreeds dronken was aangezien dat hij goed gedronken had zei hij tot Aesopus. Zwijg u geheel stil want gij bent een raadsman van de hel. Waarop Aesopus hem antwoorde, wacht u goed wan tik zeg u voorwaar. Is het dat gij mij [25] vindt in de hel ik zal mij wreken over u.

Op dezelfde tijd merkte een van de studenten op dat Xanctus van wijn geladen was en sprak hij tot hem en zei. Meester ik vraag u of een mens de gehele zeer wel zou mogen uit drinken. Waarom niet, zei Xanctus, ik zou het zelf wel uit drinken en die student zei hem. Was het zaak dat [30] gij ze niet uitdronk wat wil je dan verliezen. Xanctus antwoorde. Mijn huis dat wil ik daaronder zetten en verliezen, ik ben tevreden sprak die student voor de som van honderd kronen en toen de voorwaarden daarvan gemaakt waren gaf ieder zijn gouden ring tot pand en scheiden van elkaar en ging elk wederom naar zijn huis daar zij woonden [35] en toen de volgende morgen Xanctus opgestaan was en zag dat hij aan zijn vinger zijn gouden ring niet had zei hij tot Aesopus. En weet u niet waar mijn gouden ring is gebleven. Ik weet daar niets van sprak Aesopus. Maar ik weet dat zeker dat wij heden deze dag noch uit dit huis gezet zullen worden. Waarom, sprak Xanctus, en toen begon [c1v] hij te vertellen en zei aldus. Weet gij niet die voorwaarde die gij gisteravond aangegaan bent. Wat voorwaarde, sprak Xanctus. Aesopus zei tot hem, gij hebt u zelf verbonden om te drinken dat gehele water van de zee waarom gij uw gouden ring in gijzeling en te pan gegeven hebt. Toen [5] Xanctus hoorde deze woorden verwonderde hij hem helemaal zeer en zei aldus. In wat manieren zou het mogen wezen dat ik drinken zou dat geheel water van de zee , want het is niet mogelijk is en waarom lieve Aesopus vraag ik u vriendelijk dat u mij belieft aan te raden opdat ik het winnen mag of die voorwaarde en conditie te ontdoen die onder ons gemaakt is geweest. Toen zei Aesopus, ik zeg u [10] dat het niet mogelijk is dat gij die voorwaarden winnen mocht, maar wel zullen ze wel dood en te niet maken mogen. Hierop antwoorde Xanctus. Geef mij dan raadt opdat ik ten einde hier af komen mag en Aesopus sprak. Die manier van die voorwaarde te niet te brengen is deze. Dat als uw wederpartij van u zal eisen om hem te voldoen van hetgeen dat gij hem beloofd hebt. Dan zal je uw huisgezin [15] bevelen dat zij u aanbrengen ter tafel en meer ander dingen die uvan node wezen zullen tot een tafel op te richten op de oever van de zee. En als deze tafel aldus gezet en bereid zullen wezen zal u uw dienaars voor u laten staan en voor het hele gezelschap zal je u laten wassen en reinigen in een zilveren schaal in de zee en zal u het vol voor u laten brengen van hetzelfde water van de zee. En houden diezelfde schaal in uw [20] hand, dan zal ge begeren en eisen dat men die voorwaarde en conditie voor het hele gezelschap verklaren zal en hetgeen dat gij beloofd hebt graag voor hen allen drinken wil. Aldus zo sprak Xanctus voor al het gezelschap en zei, heren en lieve vrienden, gij weet wel dat ik gisteravond beloofd had te drinken dat gehele water van de zee. Maar alzo gij weet dat in de zee vele en menigerhande [25] rivieren inkomen zo begeer ik aan mijn wederpartij dat zij bezorgen dat er geen andere wateren inkomen en zo wil ik uitdrinken die geheel zee. Of neen, ik wil zeggen dat die voorwaarden en conditie bij ons gemaakt dood wezen zullen en in al zulke manieren werden die voorwaarden te niet gemaakt en gebroken. [c2r]

§ Die veertiende hystorie vertelt hoe xanctus hem behalp metten rade die | hem esopus ghegheuen hadde Ende hoe hij ontghinc sonder scade van der | weddinghe die daer gheschiet was |

ENde xanctus ouerlegghende dat die raedt van esopus goet was ende sijn. was hij | [5] vtermaten seer vrolijcken ende blijde. Daer na zo gheuielt dat die wederpar- | tye van xanctus wilde hebben verclaert die voirwaerde voir den borgheren vander stadt | van xanctus Ende liet hem comen voir den richter. om dat hij voldoen soude tghene | dat hij te doen belouet hadde. Ende terstont zo beual xanctus sijnen dienaeren dat sij hem | brenghen souden sijn bedde sijn tafelen ende meer ander dinghen die hem opden oeuer van | [10] der zee behoeflijcken souden sijn Ende xanctus in teghenwoerdicheyt van allen den ghe- | selscape datter teghenwoirdich was beual dat men een scale wasschen ende reynma- | ken soude in die zee ende vanden seluen water die scale vol maken ende hem die alzo bren- | ghen soude Ende als hij aldus was houdende die voerghenoemde scale in sijn hant. | zo seyde hij tot sijnder wederpartye aldus Laet ons onse voirwaerden die wij heb- | 15 ben ghemaect volcomelijcken wt spreken ende beduyden Ende met dien zo sprack hijse o | penbaerlijcken wt Ende als dit aldus openbaerlijcken was ghedaen keerde hem xanctus om | me totten gheselscap ende seyde. Mijn lieue heeren ende vrienden ghij wetet wel dat in die | zee vele ende menegherande wateren ende ryuieren inne comen ende toeuloeyende sijn waer | omme eest dat mijn wederpartye dat can verhueden. ick beloue voer v allen te drincken | [20] dat gheele water vander zee Ende doe seiden sij allegader. Xanctus heeft recht. ende het is | seer wel gheseit waeromme die studenten wederpartijch wesende van xanctus seyden in de | ser manyeren Meester ghij hebbet ons verwonnen waromme gheminde meester wij | bidden v dat onse voirwaerden doot ende te nyeute ghemaect moghen werden Ende xanc | tus antwoirde hem. het belieft mij wel ende ick bens te vreden Daer nae dan als xanctus | [25] wederom tsijnen huyse weert was ghegaen. zo badt hem esopus ende seyde Meester want | ick v wel ghedient hebbe. zo laet mij gaen in myne vryheyt tot mijnen wille. |

§ De veertiende historie vertelt hoe Xanctus hem behielp met de raad die hem Aesopus gegeven had en hoe hij ontging zonder schade van het wedden die daar geschied was.

En Xanctus overlegde dat de raad van Aesopus goed was en was hij [5] uitermate zeer vrolijk en blijde. Daarna zo gebeurde het dat die wederpartij van Xanctus wilde hebben verklaard de voorwaarde voor de burgers van de stad en Xanctus liet hem komen voor de rechter om dat hij voldoen zou hetgeen dat hij te toen beloofd had. Terstond zo beval Xanctus zijn dienaars dat zij hem brengen zouden zijn bed, zijn tafels en meer ander dingen die hem op de oever van de zee noodzakelijk zouden zijn. Xanctus in tegenwoordigheid van al het gezelschap dat er tegenwoordig was beval dat men een schaal wassen en rein maken zouden in de zee van hetzelfde water die schaal vol maken en hem die alzo brengen zou en toen hij die voorgenoemde schaal aldus vast hield in zijn hand zo zei hij tot zijn wederpartij aldus. Laat ons onze voorwaarden die wij hebben 15 gemaakt volkomen uitspreken en aanduiden en met dien zo sprak hij het openbaar uit en als dit aldus openbaar was gedaan keerde hem Xanctus om tot het gezelschap en zei. Mijn lieveheren en vrienden, gij weet wel dat in die zee vele en menigerhande wateren en rivieren inkomen en toevloeien, waarom is het dat mijn wederpartij dat kan verhoeden. Ik beloof voor u allen te drinken [20] dat gehele water van de zee en toen zeiden ze allemaal. Xanctus heeft recht en het is zeer goed gezegd. Waarom die studenten die wederpartij zijn van Xanctus zeiden in deze manieren. Meester, gij hebt ons overwonnen, waarom beminde meester wij bidden u dat onze voorwaarden dood en te niet gemaakt mogen worden. Xanctus antwoorde ze, het belieft mij wel en ik ben tevreden. Daarna dan als Xanctus [25] wederom tot zijn huis waart was gegaan zo bad hem Aesopus en zei. Meester want ik u goed gediend, zo laat mij gaan in mijn vrije wil.

§ Die xv. fabule ende hystorie die welcke vertelt van twee rauen oft crayen die esopus sach. |

ENde xanctus dit hoorde veruloecte ende vermaledide Esopus segghende. | Ha du groeue hoeft also en gaet ghij noch niet Mer loopt buyten voir dye | poerte. ende in dien ghij daer siet twee crayen zoe coemt rasch ende segghet my. want | int sien van tween is gheleghen goede auontuere Mer niet te sien dan eene. is | [5] quade auonture ende snoode. Ende als esopus buyten der poerten ghespronghen | was zoe sach hij op eenen boem twee craeyen sitten dwelck hij terstont boetscaep- | te sijnen meester Ende als sijn meester omme die craeyen te besien wtwaert ghinck. | die een vanden tween crayen wech vloech Comende dan xanctus totten boem daer | hem esopus af gheseyt hadde so en vant hij daer niet meer dan eene. waerom- | [10] me hij sprack tot esopus. O ghij groeue pensaert waer sijn die twee craeyen die | du ghesien hebste Ende esopus antwoirdede hem. Meester binnen dat ick ghegaen | ben om v te halen soe is die eene wech gheuloghen Ende xanctus seyde hem Ha du mys | maecte boeue dit sijn altijt dijne manyeren omme my te bespotten Mer ick ghelo | ue v dat ghij daer niet af quijt wesen en sult ende beual dat men hem al naect ontcle | [15] den soude ende zeer wel gheezelen Ende ter wijlen dat men hem gheezelde. soe riep | men xanctus dat hij ten middachmael eten soude comen Dit hoorende esopus sey | de Helas my ongheualleghe creatuere ick die twee craeyen hebbe ghesien ben | zeer wel ghegheezelt Ende xantus die daer niet en heeft ghesien dan een wert ghe | roepen tot vruecheden Ende daer en is nyemant die die voirghenoemde voghelen | [20] meer contrarie sijn gheweest dan mij. Ende als xanctus dit hoorde verwonderde | hij hem zeere van die substijlheyt des verstants van esopus. ende verboet den gheeze | laers dat zijs niet meer gheezelen noch slaen en souden Daer nae ouer een wijl tijts | seide xanctus tot esopus Loopt henen ende bereydt ons goede spijse omme ons middach | mael te eten. want alle die heeren sullen comen eten met my Ende esopus ghinc ter merct ende | [25] cochte tghene dat hij coopen soude ende van noode was Ende bracht in die sale die spy | se die daer bereydt was omme te eten Dit doende vant hij sijn vrouwe ligghende | op een bedde ende seyde tot haer Mijn lieue vrouwe in dien dat v belieft wilt doch | dese spyse die ick hier neder sette bewaeren op datse die honden niet en eten want ick | moet terstont wederomme in die coeken gaen Ende sij antwoirde hem. gaet henen. want | [30] mijn billen hebben ooghen sij sullent wel bewaeren Daer nae als esopus alle dye | ander spyse wel bereydt hadde soe bracht hijse in die sale Ende als hij die spyse al | dus in die sale brenghende was so vant hij sijn vrouwe slapende op haer bedde den | eers ghekeert hebbende ter tafelen. Ende want sij hem gheseyt hadde dat haer billen | ooghen hadden zo ontdectese hij alte samen naect ende lietse slapen ligghende metten | [35] blooten eers. |

§ Die 15^de fabel en historie die vertelt van twee raven of kraaien die Aesopus zag.

En toen Xanctus dit hoorde vervloekte en vermaledijde hij Aesopus en zei. Ha u grove hoofd, alzo gaat gij noch niet. Maar loopt buiten voor de poort en indien gij daar twee zwarte kraaien ziet zo kom ras en zeg het mij. Want in het zien van twee is gelegen een goed avontuur. Mar er niet meer dan een te zien is [5] een kwaad en snood avontuur. En toen Aesopus buiten der poort gesprongen was zo zag hij op een boom twee kraaien zitten wat hij terstond boodschapte zijn meester en toen zijn meester om die kraaien te bezien uitwaarts ging vloog de ene van de twee kraaien weg. Xanctus kwam dan tot de boom daar hem Aesopus van gezegd had en zo vond hij niet meer dan een. Waarom [10] hij sprak tot Aesopus. O gij grove peinzer, waar zijn die twee kraaien die u gezien hebt en Aesopus antwoorde hem. Meester binnen dat ik gegaan ben om u te halen zo is die ene weg gevlogen en Xanctus zei hem. Ha u mismaakte boef, dit zijn altijd uw manieren om mij te bespotten. Maar ik beloof u dat gij daarvan niet vrij zal wezen en beval dat men hem al naakt ontkleden [15] zou en zeer goed geselen. Terwijl dat men hem geselde zo riep men Xanctus dat hij ten middagmaal eten zou komen. Dit hoorde Aesopus en zei. Helaas mij ongevallig creatuur, ik die twee kraaien heb gezien ben wel zeer goed gegeseld en Xanctus die daar niet een heeft gezien die werd weg geroepen tot vreugde en daar en is niemand die de voorgenoemde vogels [20] meer contrarie zijn geweest dan mij. En toen Xanctus dit hoorde verwonderde hij hem zeer van het subtiele van het verstand van Aesopus en verbood de geselaars dat zij hem niet meer geselen noch slaan zouden. Daarna over een tijdje zei Xanctus tot Aesopus. Loopt henen en bereidt ons goede spijs ome ons middagmaal te eten want alle heren zullen komen eten met mij. Aesopus ging ter markt en [25] kocht hetgeen dat hij kopen zou en nodig was en bracht in de zaal die spijs die daar bereid was om te eten. Toen hij dit deed vond hij zijn vrouwe liggen op een bed en zei tot haar. Mijn lieve vrouwe, in dien dat het u belieft wilt doch deze spijs die ik hier neer zet bewaren opdat de honden het niet eten want ik moet terstond wederom in de keuken gaan en zijn antwoorde hem. Gaat henen, want [30] mijn billen hebben ogen, zij zullen het wel bewaren. Daarna toen Aesopus alle ander spijzen goed bereid had zo bracht hij ze in de zaal en toen hij de spijs aldus in de zaal bracht zo vond hij zijn vrouwe slapende op haar bed en haar gat gekeerd ter tafel. En omdat zij hem gezegd had dat haar billen ogen hadden zo ontdekte hij haar altezamen naakt en liet ze slapen liggen met haar blote kont. [35]

§ Die sestiende hystorie hoe dat xanctus sijn huysvrouwe vant | ligghende al naeckt ende onghedect |

ENde als xantus met sijnen studenten vernam sijn huysvrouwe op die coetse sla- | pende ende metten eers al bloot ligghende scaemde hij hem vtermaten zeere. | ende keerde sijn aensicht omme. segghende tot esopus. O ghij vuyle boeue wat be- | duydt dit Mijn lieue heer sprack esopus. doen ick die spyse op die tafel brachte | [5] seyde ick tot mijnder vrouwen dat sij die spyse een weynich wilde bewaren datse die | honden niet en atenEnde sij seyde tot my dat haer eers billen ooghen hadden waerom- | me doen icse vant slapende hebickse te samen ondect ende naect gemaect op dat | haer eers billen soe vele te bet ende claerder sien mochten Waer op dat xanctus hem | seyde Ha snoode knecht du die my aldusdaneghe quackelinge te verstaen gheeft. | [10] als te ghecken met my ende met mijnder huysvrouwen Niet te min omme der goeder heeren | wille die alte hant hier sijn en sult ghij nv niet gheslaghen werden. maer die tijt sal | noch comen dat ick dij quader doot sal dooden ende laten steruen Ende daer nae seyde xanctus | tot esopus Siet wel toe dat in mijnen huyse niet en comen eenighe dwasen oft ydeoten. | Mer alleen die oratoren meesteren ende phylosophen Dit hoorende esopus ghinc sitten | [15] voir die poerten Ende als een vanden philosophen wilde ten huyse waert inne gaen. | begonste esopus te grymmen ende seyde tot hem. hont gaet binnen. Ende die phylosophe | meynde dat hij met hem ghegheckt hadde al toernich wesende ghinc van daer. ende | diesghelijckx deden oick meer andere Int eynde quam daer noch een ander redelijc | subtijl wesende den welcken hij dede dies ghelijckx Ende want die selue wijs was ende | [20] verdrachlijck soe antwoirdede hij soetelijcken Waeromme Esopus hem seyde dat hij | ten huyse boudelijcken inne soude gaen. Ende daer nae soe ghinc esopus tot sijnen | meester hem seggende datter gheen phylosophen in sijnen huyse ghecomen en wa | ren dan dese § Omme alle welcke dinghen xantus zeer rouwich was meynende | dat die andere met hem ghespottet hadden Ende des anderen morghens daer nae zo | [c3v] ghemoetteden hem die phylosophen ende seyden tot hem Xantus ghij hebt wel ghegec | ket met ons want die ghene die de poerte bewaerde al grymmende heeft hij ons | gheheyten honden Waerom zantus dit hoorende was noch meer beroert ende droe | uegher dan te voren Ende riep terstont tot hem esopus ende seyde Du groue boeue ende croe- | [5] pel ende contrefayt mensche die ghene die ghij ontfangen soudt met groter eeren ende re | uerencyen die blameert ghij ende bescaemse ende hebt v boerte met hem. Ende esopus ant- | woirdede hem Ghij hebt mij beuolen dat ick in uwen huyse nyemant binnen en liet gaen | dan die wijse ende die philosophen Ende xantus seyde Du valsche mysmaecte boeue en | duncken v dese niet wijs ende phylosophen te wesen. Neent sprac esopus want als ickse | [10] toe ghesproken hebbe en hebben sijs niet wel verstaen mer als sotten sijn sij wech ghe | gaen sonder een woirt se spreken Mer dese alleen heeft gheantwoirt wijslijc. Ende | daeromme so heb ick hem gherekent wijs te wesen ende niet die ander Want voirwaer hij | en is niet vroet die hem lichtelijck vertoornt in sijnen moet Dit hoorende die wijse ende alle | die phylosophen die daer teghenwoirdich waren loefden ende presen die antwoirde van | [15] esopus warachtich te wesen ende verwonderden hem seer van die subtijlheyt ende conste die | in hem was |

§ De zestiende historie hoe dat Xanctus zijn huisvrouw liggen vond geheel naakt en ongedekt.

En toen Xanctus met zijn studenten vernam zijn huisvrouw op de koets sliep met de kont geheel blootliggen zo schaamde hij zich uitermate zeer en keerde zijn aanzicht om en zei tot Aesopus. O gij vuile boef, wat betekent dit. Mijn lieve heer, sprak Aesopus, toen ik de spijs op de tafel bracht [5] zei ik tot mijn vrouwe dat zij die spijs een weinig wilde bewaren zodat de honden het niet eten zouden. En ze zei tot mij dat haar aars billen ogen hadden, waarom toen ik haar slapend vond heb ik haar tezamen ontdekt en naakt gemaakt opdat haar aars billen zo veel te beter en duidelijker zien mochten. Waarop dat Xanctus hem zei. Ha snode knecht, u die mij al dusdanige gekwaak te verstaan hebt gegeven [10] als te grappen met mij en met mijn huisvrouw. Niettemin vanwege de goede heren die al gelijk hier zijn zal gij niet geslagen worden. Maar de tijd zal noch komen dat ik u een kwade dood zal laten doden en laten sterven. Daarna zei Xanctus tot Aesopus, ziet goed toe dat in mijn huis niet komen enige dwazen of idioten. Maar alleen die oratoren meesteren en filosofen. Dit hoorde Aesopus en ging zitten [15] voor de poort en toen een van de filosofen wilde ten huis waart in gaan begon Aesopus te grammen en zei tot hem. Hond, ga binnen en die filosoof meende dat hij met hem een grap gemaakt had en ging geheel toornig vandaar. Dergelijke deden ook meer andere In het eind kwam daar noch een ander die redelijk subtiel was die hij dergelijks deed en omdat die wijs was en [20] verdraaglijk zo antwoorde hij lieflijk waarom Aesopus hem zei dat hij ten huis behouden zou ingaan. Daarna zo ging Aesopus tot zijn meester en zei hem dat er geen filosofen in zijn huis gekomen waren dan deze ene. Om alle dingen Xanctus zeer rouwig was en meende dat die andere met hem gespot hadden. De volgende morgen daarna zo [c3v] ontmoeten zich de filosofen en zeiden tot hem. Xanctus gij hebt wel de gek met ons gestoken want diegene die de poort bewaarde heeft ons al grommend honden genoemd waarom Xanctus dit hoorde was noch meer bewogen en droeviger dan tevoren en riep terstond tot hem Aesopus en zei. U grove boef, kreupel of afzichtelijk [5] mens diegene die gij ontvangen zou met groter eer en reverentie die blameert gij en beschaamt ze en hebt uw grappen met hen. Aesopus antwoorde hem, gij hebt mij bevolen dat ik in uw huis niemand binnen liet gaan dan die wijze en die filosofen en Xanctus zei. U valse mismaakte boef denkt het u deze niet wijs en filosoof te wezen. Neen, sprak Aesopus, want als ik ze [10] toegesproken heb zo hebben ze het niet goed verstaan maar zijn als zotten weggegaan zonder een woord te spreken. Maar deze alleen heeft wijs geantwoord en daarom zo heb ik hem gerekend wijs te wezen en niet die andere. Want voorwaar hij is niet verstandig die zich licht vertoornt in zijn gemoed. Dit hoorde de wijze en alle filosofen die daar tegenwoordig waren en loofden en presen dat antwoord van [15] Aesopus waarachtig te wezen en verwonderden hen zeer van het subtiele en kunst die in hem was.

§ Die seuentyende hystorie vertelt hoe dat Esopus vant eenen scat ende tresoir | van goude ende doe hij hoe in die vanghenisse ghestelt wert. |

ENde corts daer nae als xanctus was met esopus ter plaetsen daer sij die groote | [20] graeuen der voirvaederen met die Ephytaphyen ende bouen ghescriften besiende | ware. So ghebuerdet dat esopus al daer versach een graf dat daer stont beneuen | eender columnen daer men inne clam met vier trappen daer aen stonden ghescreuen | vier latijnsche letteren te weten. a.b.d.o.e.th.ch. Ende ghinc seggen tot xantus. Mijn | lieue heere wat moghen die letteren beteykenen die al daer ghescreuen staen. | [25] Ende xantus sachse seer naernstelijcken an ende bedacht hem langhe tijt watse beduyden |[c4r] mochten Mer want hij die beduydenisse daer af niet verstaen en conde so seyde hij tot | esopus. segt mij esopus wat dinghen beteykenen dese letteren Ende esopus seyde hem Mijn | lieue heere Eest dat ick v hier eenen scat wijse wat loon sult ghij my gheuen Ende ter | stont daer nae seyde hem xantus sijn meester Hebt goeden moet want ic sal v wederom | [5] me stellen in dijne vrijheyt ende gheuen v deen helft vanden scat Dit hoorende esopus clam | die vier trappen op ende ghinc grauen beneuen die columne soe langhe dat hij al daer vant | den voirghenoemden scadt. den welcken hij terstont gaf sijnen meester segghende in | deser manyeren Mijn heer ic bidde v eest dat v belieft dat ghij my nv doet dat ghij | beloeft hebt Ende xantus seyde hem Ten sij sake dat ghij mij eerst ende al te voren bewijst | [10] hoe ende in wat manyeren ghij dese conste wetet ghij en sult gheen vrijheyt hebben. | Want ick rekenne meer die conste dan die scadt Ende esopus seyde hem Die ghe- | ne die hier den scadt verholen ende gheleyt heeft. die beduydet bij dese letteren als een | phylosophe die hier ghescreuen staen in den latijne Ascende gradus quatuor fo | dias inuenies thesaurum auri. Dats te seggen Clymmet op vier trappen ende grae | [15] uet ende ghij sult vinden eenen scadt van goude Ende terstont seyde hem xantus Nae dien dat | ghij dus subtijl sijt zoe en suldi gheen vryheyt hebben Ende esopus anrwoirde hem. siet | wel toe wat ghij doet want desen scadt behoort toe den coninc Ende xantus seyde Hoe | coemstu dit te weten Esopus sprack Die letteren beduydent ons dat den scat die ghij | gheuonden hebt sult wederomme gheuen den coninck dyonisio. Ende als xantus hoorde | [20] dese woirden. als dat den scat die sij gheuonden hadden behoorden toe den coninc dyo | nisio so sprack hij terstont tot esopus Neemt die een helft van alle den scadt ende en seg | ghes nyemant die daer leuet Waer op esopus hem seyde Ghij en gheeften my niet | mer den ghenen dien hier gheleyt heeft Ende xantus seyde Hoe weet ghij dat Esopus | sprac want die letteren die daer nae volghen beduydet ons. E.d.q.i.t.a. Dwelc is | [25] te segghen Euntes diuidite quem inuenistis thesaurum auri. In onser talen Gaet en- | de deylt den scadt van goude die ghij gheuonden hebt Ende doe sprack xantus Laet | ons gaen thuyswaert ende deylen. | [c4v]

§ Die zeventiende historie vertelt hoe dat Aesopus een schat vond en een kist van goud en hoe hij in de gevangenis gesteld werd.

En korts daarna toen Xanctus met Aesopus ter plaatse was daar zij die grote [20] graven der voorvaders met het epitheton en boven geschriften aan het bezien waren zo gebeurde het dat Aesopus aldaar zag een graf dat daar stond benevens een kolom daar men in klom met vier trappen waaraan stonden geschreven vier Latijnse letters te weten. a.b.d.o.e.th.ch en ging zeggen tot Xanctus. Mijn lieveheer wat mogen die letters betekenen die aldaar geschreven staan. [25] En Xanctus zag ze zeer vlijtig aan en bedacht hem lange tijd wat ze betekenen [c4r] mochten. Maar omdat hij de betekenis daarvan niet verstaan kon zo zei hij tot Aesopus. Zeg mij Aesopus, wat dingen betekenen deze letters en Aesopus zei hem. Mijn lieveheer, is het dat ik u hier een schat wijs wat loon zal gij mij geven en terstond daarna zei hem Xanctus zijn meester. Hebt goede moed want ik zal u wederom [5] stellen in uw vrijheid en geven u de ene helft van de schat. Dit hoorde Aesopus en klom die vier trappen op en ging graven benevens die kolom zo lang zodat hij aldaar vond de voorgenoemde schat. Die hij terstond gaf zijn meester en zei in deze manier. Mijn heer, ik bid u is het dat u belieft dat gij mij nu doet dat gij beloofd hebt en Xanctus zei hem. Tenzij het zaak is dat gij mij eerst en al tevoren bewijst [10] hoe en in wat manieren gij deze kunst weet zal ge geen vrijheid hebben. Want ik reken meer de kunst dan de schat en Aesopus zei hem. Diegene die hier de schat verholen en gelegd heeft dat betekent bij deze letters als een filosoof die hier geschreven staan in het latijn. Ascende gradus quatuor fo dias inuenies thesaurum auri. Dat betekent, klim op vier trappen en graaf [15] en gij zal vinden een schat van goud en terstond zei hem Xanctus Na dien dat gij dus subtiel bent zo zal je geen vrijheid hebben en Aesopus antwoorde hem. Ziet goed toe wat gij doet want deze schat behoort toe de koning en Xanctus zei. Hoe komt u dit te weten. Aesopus sprak. Die letteren betekenen ons dat de schat die gij gevonden hebt zal wederom geven de koning Dionysius. En toen Xanctus hoorde [20] deze woorden als dat de schat die zij gevonden hadden behoorden toe de koning Dionysius zo sprak hij terstond tot Aesopus. Neemt die ene helft van de hele schat en zeg het niemand die daar leeft. Waarop Aesopus hem zei gij, geef mij niet meer diegene die het hier gelegd heeft en Xanctus ze. Hoe weet gij dat. Aesopus sprak, want die letters die daarna volgen betekenen ons E.d.q.i.t.a. Wat is [25] te zeggen, Euntes diuidite quem inuenistis thesaurum auri. In onze taal, gaar en verdeel de gouden scha die gij gevonden hebt en toen sprak Xanctus. Laat ons huiswaarts gaan en verdelen. [c4v]

§ Die achtienste hystorie maect mencye ende vertelt hoe dat esopus van xanc- | § tus in die vanghenisse ghestelt ende gheworpen wert ende terstont daer | § nae wt der vanghenisse verlost wert ende hoe xanctus hem beloefde te stel- | § len in sijn vrijheyt nae dat hij den scadt van gouden gheuonden hadde |

[5] ENde als xanctus wederomme in sijn huys ghecomen was vander stede daer esopus | den scadt alsoe ghenomen hadde ouermits sijn groot verstant ende subtijlheyt | doer die litteren die hij voir der poerten hadde ghesien ghescreuen staende Doe was | xanctus seer verwonderende vanden consten die in hem waren. mer ouermits der vry- | heyt die esopus van hem begheerde soe was hij seer tonvreden ende droeuich Ende want | [10] hij verduchtende was die tonghe van esopus als dat hij hem tot eenigher tijt melden | soude. zoe dede hij hem steken in die vanghenisse hem seer scarpelijck in boeyen settende. | Waeromme esopus tot hem seyde Siet hier een suuerlijke beloeffenisse van eenen phy | losophe. Ghij weet wel dat ghij my beloeft hebt te gheuen die gaue der vryheyt | Mer voir die belofte der vryheyt zoe werdick ghesteken in die vanghenisse. Ende als | [15] xanctus hem hoorde aldus sprekende. zoe verwandelde hij sijne sentencye ende dede hem | ontslaen Ende daer nae sprack hij tot esopus. Eest sake dat ghij ghestelt wilt werden | in uwe vryheyt zoe bedwinghe dijn tonghe ende en wilt mij niet beschuldeghen. Ende | esopus antwoirdede hem Doet dat ghene dat ghij wilt ende dat v belieft want weder ghij | wilt oft niet en wilt ghij sult mij stellen in vrijheyt Ende corts daer nae op die selue | [20] tijt ghebuerde een alte wonderlijcken dinck in die stadt van Samye Want alzoe | men daer speelde openbaer batementen ende andere spelen Alst in meer anderen | goeden steden te doen ghewoenlijcken is Een aern hem onuersienlijcken openbaerde | ende heeft gheuloeghen in mydden van alle die ghemeynten des volcks Ende nam den | gulden rinc ende den zeghel vanden ghenen die alre hoechlijcksten voirde die macht van | [25] der stadt Ende lietse vallen in een slot van eenen man die in vrijheyt ghestelt was. | omme welcke dinghen alle die ghemeynte der stadt van samyen seer tonvreden | ende verwonderende was Alsoe dat onder den volcke vander stede groot ghescal | gherufte was want sij hem seer beduchtende waren omme te lyden ende te hebben eene- | ghe persecucye oft plaghen Ende en wisten niet wat dese dingen beduyden mochten. | [30] Waeromme dat sij waren in grooten laste twyuel ende verdriet. Ende daeromme | terstont soe quamen sij tot xanctus als tot den ghenen die sij rekende te wesen | die vroetste vander stede van Samyen hem te kennen gheuende ende vraghende | wat dese wonderlijckheyt beduyden mochte Ende wat hier af naemaels soude mogen | toe comen Ende want xanctus hier af niet te segghen en wiste Soe begheerde hij eenen se | [35] keren tijt binnen den welcken hij hem luyden antwoirde mochte gheuen ghe | lijck dat noch daghelijcks die menschen van verstande doen sijn Ende want | hij was in groote banghicheyt sijns moets omme dat hij niet en wyste wat hij | den volcke ter antwoirde gheuen soude moghen Soe ghinck esopus tot hem | ende vraechde hem Waeromme eest dat ghij in dijnen moet dus droeuich sijt. [c5r]

Laet varen droefheyt ende weest vrolijck. gheeft my den last om te antwoirden | den volcke van samyen. ende morghen suldij hem luyden toe spreken aldusdane- | ghe woirden Segghende aldus Mijn lieue heeren ende vrienden Ick en ben gheen | waerseggher oft beduyder van alsulcke wonderlijcken dinghen. die welcke toeco- | [5] mende sijn Mer niet te min ick hebbe eenen dienare binnen mynen huyse die hem | vermeet te weten aldusdaneghe dinghen Ende daeromme indien dat v belieft Ick | sal hem hier laeten comen voir v luyden Ende hij sal v segghen wat alsulcke dinghen | beteykende sijn Ende esopus seyde hem in deser manyeren Eest sake dat ghij ouer | midts mynen raet voldoet den volcke van Samye. ghij sult daer af hebben glo | [10] rie gracye profijt ende eere. Ende al eest dat ick hem niet en can voldoen nochtans | sult ghij daer af onbescaemt blyuen ende ick sal die blamacye op my hebben. ende | als dit xantus hoorde hadde hij goet betrouwen in die woirden van esopus. So is | hij ghegaen des anderen morghens aen die plaetse der stadt van samyen. ende ver- | gaderde alle tvolck te samen clymmende op eenen hooghen stoel daer die rech- | [15] ters vander stede op te sitten pleghen Ende tghene dat hij van esopus gheleert | ende ontfanghen hadde seyde hij den ghemeynen volcke al daer vergadert sijn- | de Die welcke dinghen aldus gheseyt wesende baden sij allegader xanctus dat hij | Esopus wilde laten comen. dwelck alzoe ghedaen wert ende esopus wort voirt ghe | bracht Ende als hij ghecomen was voir alle dat gheselscap Alle dat volck van sa | [20] myen te wonder hem aensach om dat hij also leelijc was ende soe mysmaect Ende sey | den tot malcanderen Siet hier een suuerlijcke personnagye omme waer te seggen | ende hebben te mael seer haer spot met hem ghehouden Ende esopus sittende int hoech- | ste vanden volcke begonde te doen teykenen metter hant dat sij swyghen souden. ende | sprack tot hem in deser manyeren Mijn heeren ende lieue vrienden. Waeromme eest dat | [25] ghij met mijnder figueren ende persone spottende sijt En weet ghij niet dat men | niet alleen aensien en sal dat aensicht des mensches mer sijnen goeden moet en- | de conste die in hem is Want men en sal niet alleen aensien dat van buyten is. Maer | tghene datter inne is Die reden is dese want hij wijlen eest alzoe dat een leelick | vat vol is van zeere goeden wyne § Ende daer nae terstont als dat volck van | [30] Samyen hoorden die woirden die Esopus sprack. seyden sij tot esopus in de- | ser manyeren Eest dat sake dat ghij ons cont gheuen goeden raet voir dat ghe- | meyn goet ende profijtelijckheyt wij willent v alle gader bidden dat ghijt doen | wilt. Ende esopus in hem seluen goet betrouwen hebbende seyde aldus Die na | tuere vander welcker alle goet coemende is. heeft huyden des daghes twyste | [35] ghemaeckt tusschen den heere ende den knecht. want die ghene die verwinder | wesen sal niet euen ghelijck betaelt werden en sal. Want eest sake dat die heere | verwinder is ende victorie heeft. zoe sal hij dan van v luyden gracye ende victorie | ghecryghen ende hebben Mer eest dat ick dye een dienre ben victorie ghecryghe: | ick en soude gheen vryheyt moghen ghebruyken als gherechtelijcken waer is. mer | [40] soude werden gheslagen vermaledijt ende gheuanghen Ende hieromme in dien ghij wilt |[c5v] dat ic v luyden beduyde tghene dat ghij eysschende sijt. zoe begheere ick van v dat | ghij my die gaue der vryheyt stellen doet. op dat ick ghetrouwelijcken ende met | gheloeue met v spreken mach Ende ick beloeue v dat|ick v luyden beduyden sal die be- | teykennesse vanden wondere voirghenoemt Ende dit hoorende die ghemeynten | [5] seyden met eenre stemmen alte samen Hij eyscht dinghen die redelijcke sijn ende oick | mede dat hem xanctus vry make Dat sijn dinghen die wel betaemlijcken sijn dwelc | xanctus weygherde te doen Dit siende die ouerste vander wet seyden tot xanctus | in deser manyeren Eest sake dat ghij|omme esopus vrij te maken den volcke niet ghe | hoorsamych en sijt Soe sal icken nemen ende ouermits mijnen dienst ende auto- | [10] riteyt wt dijnre onderdanicheyt ende dij vernederen inden tempel van Iuno on | ser goddynne. |

§ Die achttiende historie maakt melding en vertelt hoe dat Aesopus van Xanctus in de gevangenis gesteld en geworpen werd en terstond daarna uit de gevangenis verlost werd hoe Xanctus hem beloofde te stellen in zijn vrijheid nadat hij de gouden schat gevonden had.

[5] Toen Xanctus wederom in zijn huis gekomen was van de plaats daar Aesopus de schat alzo genomen had overmits zijn groot verstand en subtiele door de letters die hij voor de poort had gezien geschreven staan. Toen was Xanctus zeer verwonderend van de kunsten die in hem waren. Maar overmits de vrijheid die Aesopus van hem begeerde zo was hij zeer ontevreden en droevig want [10] hij duchtte was die tong van Aesopus alzo dat hij hem tot enige tijd melden zou. Zo liet hij hem steken in de gevangenis en liet hem zeer scherp in de boeien zetten. Waarom Aesopus tot hem zei. Ziet hier een zuivere belofte van een filosoof. Gij weet wel dat gij mij beloofd hebt te geven de vrijheid. Maar voor die belofte der vrijheid zo werd ik in de gevangenis gestoken. En toen [15] Xanctus hem hoorde aldus spreken zo veranderde hij zijn sententie en liet hem ontslaan en daarna sprak hij tot Aesopus. Is het zaak dat gij gesteld wil worden in uw vrijheid zo bedwing uw tong en wilt mij niet beschuldigen en Aesopus antwoorde hem. Doe datgene dat gij wilt en dat u belieft want weder gij wilt of niet wilt gij zal mij stellen in vrijheid en kort daarna op diezelfde [20] tijd gebeurde een al te wonderlijk ding in die stad van Samye. Want alzo men daar speelde openbare kluchten en andere spelen zoals het in meer anderen goeden steden te doen gewoon is. Een arend die hem onvoorziens openbaarde en is gevlogen in het midden van die hele gemeente van volk en nam de gouden ring en zegel van diegene die allerhoogste voerde de macht van [25] de stad en liet het vallen in de schoot slot van een man die in vrijheid gesteld was. Om welke dingen de hele gemeente van de stad van Samye zeer ontevreden en verwonderd was. Alzo dat onder het volk van de stad groot geschal en gerucht was want zij waren zeer beducht om te lijden een grote vervolging of plaag en wisten niet wat deze dingen betekenen mochten. [30] Waarom dat zij waren in grote last, twijfel en verdriet. Daarom terstond zo kwamen zij tot Xanctus als tot diegene die zij rekenden te wezen die verstandigste van de stad van Samye en hem te kennen gaven en vroegen wat deze wonderlijkheid betekenen mocht en wat hiervan later zou mogen toekomen en Xanctus wist hiervan niets te zeggen. Zo begeerde hij een zekere [35] tijd waarbinnen hij de lieden antwoord mocht geven gelijk dat noch dagelijks de mensen van verstand te doen zijn want hij was in grote bangheid van zijn gemoed omdat hij niet wist wat voor antwoord hij het volk zou geven mogen. Zo ging Aesopus tot hem en vroeg hem waarom is het dat uw in uw gemoed dus droevig bent. [c5r]

Laat gaan de droefheid en wees vrolijk. Geef mij de last om het volk van Samye te antwoorden en morgen zal je de lieden toespreken al dusdanige woorden. Zeggen aldus. Mijn lieveheren en vrienden, ik ben geen waarzegger of uitlegger van al zulke wonderlijke dingen die toekomend [5] zijn. Maar niettemin heb ik een dienaar binnen mijn huis die hem vermeet te weten al dusdanige dingen en daarom indien dat u belieft ik zal hem hier laten komen voor u lieden en hij zal u zeggen wat al zulke dingen betekenen en Aesopus zei hem in deze manieren. Is het zaak dat gij overmits mijn raad voldoet het volk van Samye gij zal daarvan hebben glorie, [10] gratie, profijt en eer. En is het dat ik hem niet kan voldoen nochtans zal hij daarvan onbeschaamd blijven en is zal de blaam op mij hebben. En toen dit Xanctus hoorde had hij goed vertrouwen in de woorden van Aesopus. Zo is hij de volgende morgen gegaan naar de plaats van de stad van Samye en verzamelde al het volk tezamen en klom op een hoge stoel daar de rechters [15] van de stad op te zitten plagen en hetgeen dat hij van Aesopus geleerd en ontvangen had zei hij het gewone volk dat aldaar verzameld was. Toen die dingen aldus gezegd waren baden zij allemaal Xanctus dat hij Aesopus wilde laten komen. Wat alzo gedaan werd en Aesopus werd voortgebracht en toen hij gekomen voor al dat gezelschap was al dat volk van Samye [20] hem te wonder aanzag omdat hij alzo lelijk was en zo mismaakt en zeiden tot elkaar. Ziet hier een zuiver personage om waar te zeggen en hebben helemaal de spot met hem gehouden en Aesopus zat in het hoogste van het volk en begon tekent te doen met de hand dat ze zwijgen zouden en sprak tot hen in deze manieren. Mijn heren en lieve vrienden, waarom is het dat [25] gij met mijn figuur en persoon aan het spotten bent. En weet gij niet dat men niet alleen aanzien zal dat aanzicht der mens, maar zijn goeden moed en de kunst die in hem is. Want men zal niet alleen aanzien dat van buiten is. Maar hetgeen dat erin is. Die reden is deze, want bij wijlen is het alzo dat een lelijk vat vol is van zeer goede wijn en daarna terstond als dat volk van [30] Samye hoorden die woorden die Aesopus spraak zeiden zij tot Aesopus in deze manieren. Is het zaak dat gij ons kan geven goede raad voor dat algemene goed en profijt, wij willen het u allemaal bidden dat gij het doen wilt. En Aesopus die in zichzelf goed vertrouwen had zei aldus. Die natuur waarvan elk goed komt heeft heden deze dag twist [35] gemaakt tussen de heer overwinnaar en de knecht. Want diegene die overwinnaar zal wezen zal niet even gelijk betaald worden. Want is het zaak dat die heer overwinnaar is en victorie heeft zo zal hij van u lieden gratie en victorie gekregen hebben. Maar is het dat ik die een dienaar ben victorie krijg: ik zou geen vrijheid mogen gebruiken als gerechtig waar is. Maar [40] zou worden geslagen, vermaledijt en gevangen worden en hierom indien gij wilt |[c5v] dat ik u lieden aanduid hetgeen dat gij eist zo begeer ik van u dat gij mij die gave der vrijheid stellen doet. Op dat ik getrouw en met geloof met u spreken mag en ik beloof u dat ik u lieden beduiden zal de betekenis van het wonder voor genoemd en dit hoorde de gemeente en [5] zeiden met een stem alle tezamen. Hij eist dingen die redelijke zijn en ook mede dat hem Xanctus vrijmaakt. Dat zijn dingen die wel betamelijk zijn wat Xanctus weigerde te doen. Dit zagen de overste van de wet en zeiden tot Xanctus in deze manieren. Is het zaak dat gij om Aesopus vrij te maken het volk niet gehoorzaam bent zo zal ik hem nemen en overmits mijn dienst en autoriteit [10] uit uw onderdanigheid en gij vernederen in de tempel van Juno onze godin.

§ Die neghentyende hystorie vertelt hoe dat esopus ghestelt | wert in sijne eyghende vryheit ende wille |

ENde daeromme so baden die vrienden van xanctus dat hij esopus op sijn | [15] vrye voeten ende in vryheyt stellen wilde ende den heeren vanden gherich | te des ghemeynen goets te wille wesen Ende xanctus seyde hem hoe wel dat- | tet niet en is van mijnen goeden wilde nochtans zoe gheue ick dij esopus dyne | vryheyt Ende doe dit ghedaen was ghinc die roeper vander stede roepende ende seg- | ghende Xanctus die phylosophe heeft ghegheuen ende ghestelt esopus in vryheyt. Ende | [20] also wert veruult tghene dat esopus gheseyt hadde. Weder ghij wilt oft niet en | wilt sal ick in vryheyt wesen Ende doe ghinck esopus int mydden vanden gheselscap |[c6r] ende dede een teyken metter hant dat sij swijghen souden. Ende sprack tot hem. | Mijn heeren ende lieue vrienden der stadt van samyen. die aern die daer is een | coninck onder die voghelen ghelijckerwijs als die coninghen sijn onder die men | schen heeft ghenomen den gulden rinck vanden drossaert vander stede Dwelc | [5] beteykent datter is een coninck die van uwer stede ende luyden uwe vrijheyt ende | preuilegyen eysschende wesen sal Ende uwe hantuesten ende wetten te nyeute bren | ghen. Ende als die van samyen hoorden dese woirden waren sij seer veruaert. | ende bedruckt vtermaten Terstont daer nae so quam daer een heraut met hem | brenghende Conincklijcke brieuen begheerende te spreken den raet ende senae- | [10] toers der stadt van samyen. den welcken men leyde voir dye vroetscap vander | stede dien hij sijn brieuen presenteerde houdende aldus. § Cresus coninck | van Indien aen den raet senatoers ende ghemeynen volcke der stadt van Sa- | myen Saluyt ende groetenisse Ick ontbiede ende ghebiede v dat ghij doet on | derdanicheyt ende dat ghij my betaelt mijn gabellen ende tributen Welcke din | [15] ghen In dien dat ghijse weyghert ende versmaet zoe sal ick v dan stellen tot vyer | tot bloet ende tot vlammen Welcke brieuen dat volck vander van samyen | aldus ghesien ende ghelesen hebben. waren sij seer tonvreden ende verwondert. | ende ouermits ontsich ende vreese zoe waren sij gheneycht omme hem onder- | danich te wesen Niet te min sij wilden yerst ende al te voeren hooren ende weten | [20] dien raet van Esopus Den welcken sij baden dat hij sijn sentencye ende goetdunc | ken daer af segghen wilde Dit hoorende Esopus ghinck sitten int hoochste van | den rechterstoele. Ende sprack tot hemluyden aldus. Mijn heeren ende lieue | vrienden hoe wel ick verneme dat ghijluyden gheneycht sijt omme den coninck | van Indyen ghehoorsamich te wesen Niet te min op dat ick v mach raden dat | [25] ghene dat tot nutscap ende profijte des ghemeynen oirbaers bequaem en pro- | fijtelijcken is Soe laet ick v weten dat die fortune oft auentuere in dit sterflijcke | leuen twee weghen ons bewijsende is Die eene dat is gaue der vryheyt daer dat | beghinselle zeere hardt. zwaer ende scarp af is. Mer dat eynde daer af sijn. soet | licht ende goet Dye ander wech is eyghenscap vander welcker dattet beghin- | [30] sel is licht ende slecht. mer dat eynde scarp. hart ende vol bitterheyts Ende als | die van samyen dese woirden hoorden. ouerlegghende ende bekennende tghe- | ne dat totten ghemeynen onbaer best nuts ende profijtelijcks was bedochten sij | hem ende namen auijs in die sentencye ende goetduncken van esopus Ende spraken tot | malcanderen. Want wij van ouden tijden in vryheyt hebben gheweest ende die | [35] selue ghebruyckt so en willen wij nyemande dienen oft eyghen sijn Ende met al- | sulcker antwoerde hebben sij dien bode wederomme gheseyndt totten Coninc | Cresus voirghenoemt. Ende als die Coninck Cresus hoorde dese antwoirde | zoe was hij zeere ghestoort ende toornich ende vergaederde alle sijn volck van | wapenen met alle die Edellinghen van zijnen Coninckrijcke Te samen brengen | [40] de een zeere groote wapeninghen. omme te nyeute te brenghen ende te verder- | uen die stadt ende dat volck van Samyen voirscreuen. dwelc hij terstont ghedaen |[c6v] soude hebben. hadde hij van sijnen heraut ende bode daer af niet belet gheweest. | Die welcke hem seide Herde gheduchteghe ende seer lieue heere coninck. ghij | en sult v niet moghen wreken op dat volck van samyen ten waer dat sij verloren | hadden ende quijt waren Esopus. die in allen haren dinghen ende saken hemluyden ra- | [5] dende is waeromme dattet van noode is dat ghij sendet een ambassade tot dat | volck van samyen dat sij v senden esopus. ende dat ghij hemluyden haer mysdaet ver- | gheuen sult. want eest dat ghij esopus ghecryghen moecht. die van samyen sijn | dan in uwen handen Dit hoorende die coninck sende terstont sijn ambassaide ende | boden tot die van samyen Die welcke boden ende ambassaituers scarpten haer ver- | [10] stant omme den volcke van samyen te onderwysen dat sij Esopus den Coninck | van indien Cresus seynden souden Ende want esopus dit vername zoe seyde hij | tot die van samyen aldus Mijn heeren ende lieue vrienden my belieft wel te rei | sen totten coninck. Mer eer ick daerwert gae ende van v scheyde soe wille ick v | segghen een bijspel ende fabule. | [15]

§ Die negentiende historie vertelt hoe dat Aesopus gesteld werd in zijn eigen vrijheid en wil.

En daarom zo baden de vrienden van Xanctus dat hij Aesopus op zijn [15] vrije voeten en in vrijheid stellen wilde en de heren van het gerecht eb het algemene goeds te wille wezen en Xanctus zei hen. Hoewel dat het niet is van mijn goede wil, nochtans zo geef ik u Aesopus zijn vrijheid en toen dit gedaan ging de roeper van de stad roepen en zei dat Xanctus de filosoof heeft gegeven en gesteld Aesopus in vrijheid en [20] alzo werd vervuld hetgeen dat Aesopus gezegd had. Weder gij wilt of niet wilt zal ik in vrijheid wezen en toen ging Aesopus in het midden van het gezelschap |[c6r] en deed een teken met de hand dat zij zwijgen zouden en sprak tot hen. Mijn heren en lieve vrienden der stad van Samye, die arend die is een koning onder de vogels op gelijke wijze als de koningen zijn onder die mensen en heeft genomen de gouden ring van de drost van de stad. Wat [5] betekent dat er is een koning van uw stad en lieden uw vrijheid en privilegies zal eisen en uw handvesten en wetten te niet brengen. Toen die van Samye deze woorden horden waren ze zeer bang en uitermate bedrukt. Terstond daarna zo kwam daar een heraut die met hem bracht koninklijke brieven die begeerde te spreken de raad en senators [10] de stad van Samye. Die men legde voor de beheerders van de stad die hij zijn brieven presenteerde die aldus inhielden. Croesus, koning van Indien, aan de raad, senatoren en gewone volk van de stad van Samye en groet ze. Ik ontbied en gebied u dat gij doet onderdanigheid en dat gij mij betaalt mijn accijns en tributen. Welke dingen [15] indien gij ze weigert en versmaadt zo zal ik u dan stellen tot vuur en bloed en tot vlammen Welke brieven dat volk van Samye aldus gezien en gelezen waren zij zeer ontevreden en verwondert en overmits ontzien en vrees zo waren zij geneigd om hem onderdanig. Niettemin zij wilden eerst en al tevoren horen en weten [20] de raad van Aesopus. Die zij baden dat hij zijn sententie en goed dunken hen daarvan zeggen wilde. Dit hoorde Aesopus en ging zitten in het hoogste van de rechterstoel en sprak tot hen aldus. Mijn heren en lieve vrienden, hoe wel ik verneem dat gij geneigd bent om de koning van Indien gehoorzaam te wezen, niettemin op dat ik u mag aanraden [25] datgene dat tot nut en profijt van de gemeente oorbaar, bekwaam en profijtelijk is. Zo laat ik u weten dat het fortuin of avontuur dit sterfelijke leven ons twee wegen wijst. De ene daarvan is de vrijheid daar dat begin zeer hard, zwaar en scherp van is. Maar dat einde daarvan lieflijk, licht en goed. De tweede weg is de eigenschap waarvan dat begin [30] licht is en recht, maar dat einde scherp, har en vol bitterheid is. En toen die van Samye deze woorden hoorden overlegden ze en bekenden hetgeen dat tot het algemene oorbaar het beste nuttig en profijtelijk was bedachten zij zich en namen advies in de sententie en goeddunken van Aesopus en spraken tot elkaar. Want wij zijn van ouden tijden in vrijheid geweest en die [35] gebruikt zo willen wij niemand dienen of eigen zijn en met al zulk antwoorde hebben zij die bode wederom gezonden tot de koning Croesus voorgenoemd. Toen koning Croesus hoorde dit antwoord zo was hij zeer verstoord en toornig en verzamelde al zijn wapenvolk met alle edelen van zijn koninkrijk. Tezamen bracht [40] een zeer grote bewapening om te niet te brengen en verderven de stad en dat volk van Samye voorschreven. Wat hij terstond gedaan |[c6v] zou hebben had hij van zijn heraut en bode daarvan niet belet geweest. Die hem zei. Erg geduchte en zeer lieveheer koning, gij zal u niet mogen wreken op dat volk van Samye tenzij dat zij verloren hadden en kwijt waren Aesopus die in al hun dingen en zaken hen bedient [5] waarom dat het nodig is dat gij zendt een ambassade tot dat volk van Samye dat zij u zenden Aesopus en dat gij hen hun misdaad vergeven zal. Want is het dat gij Aesopus krijgen mag zijn die van Samye in uw handen. Dit hoorde de koning en zond terstond zijn ambassade en boden tot die van Samye. Die boden en ambassadeurs scherpten hun verstand [10] om het volk van Samye te onderwijzen dat zij Aesopus de koning van Indien Croesus zenden zouden. Want Aesopus dit vernam zo zei hij tot die van Samye aldus. Mijn heren en lieve vrienden mij belieft wel te reizen tot de koning. Maar eer ik derwaarts ga en van u scheiden wil zo zal ik u zeggen een voorbeeld en fabel. [15]

§ Die twintichste hystorie hoe dat die woluen totten scapen | haer ambassatuers ende boden seynden |

IN dien tijden als die beesten haer heerscappe hadden. Soe waest dat die | woluen teghens die scapen oerloechden Ende want die scapen hem teghens | die woluen noch wachten noch beschermen en mochten. zoe begheerden sij hulpe | [20] aen die honden. die welcke bassende voer die scapen deden dat die woluen wech | liepen. Ende want die woluen gheenen roef noch victorie hebben en mochten te- | ghens die scapen ouermits die honden diese behoedende waren senden haer am | bassaitueren ende boden totten scapen omme eenen eewighen vrede te hebben tot |[d1r] malcanderen Ende oick mede om te houden vrede ende te scuwen alle quade suspicye | ende vermoeden. dat die honden den woluen ghegheuen ende gheleuert souden mo- | ghen worden oft ten minsten dat mense soude moghen vernyelen ende te nyeute | doen tot wat plaetsen datmense vinden mochte Ende die scapen dit hoorende omme | [5] te hebben vrede also sij meynden gauen terstont consent als die dwase tot aldus | danighen haren eysch ende begheerte Dit aldus ghedaen ende gheconsenteert we | sen. ende doe die honden al te samen doot ende te nyeute ghebracht waren Soe hadden | die woluen haer wrake vanden scapen alst daghelijckx blijckende is. Ende als | esopus hem luyden hadde gheseyt dese fabule Soe sloten ende determineerden | [10] die van Samyen dat Esopus totten coninck niet reysen en soude |

§ De twintigste historie hoe dat die wolven tot de schapen hun ambassadeurs en boden zonden.

IN die tijden toen de beesten hun heerschappij hadden zo was het dat de wolven tegen de schapen oorloogden. Want de schapen zich tegen de wolven noch wachten noch beschermen mochten. Zo begeerden zij hulp [20] aan de honden. Die basten voor de schapen deden zodat de wolven weg liepen. En omdat de wolven geen roof noch victorie hebben mochten tegen de schapen overmits de honden die ze behoeden zonden ze hun ambassadeurs en boden tot de schappen om een eeuwige vrede te hebben tot |[d1r] elkaar en ook mede om te houden vrede en te schuwen alle kwade verdenkingen en vermoeden dat de honden de wolven gegeven en geleverd zouden mogen worden of ten minsten dat men ze zou mogen vernielen en te niet doen tot wat plaatsen dat men ze vinden mocht. Die schapen die dit hoorden om [5] te hebben vrede alzo zij meenden gaven terstond consent als de dwazen tot aldus danige hun eis en begeerte. Toen dit aldus gedaan en toegestemd was en toen die honden al tezamen dood en te niet gebracht waren zo hadden de wolven hun wraak van de schapen zoals het dagelijks blijkt. En toen Aesopus dit de lieden gezegd had deze fabel zo besloten en determineerden [10] die van Samye dat Aesopus tot de koning niet reizen zou.

§ Die eenentwintichste hystorie hoe ende in wat manyeren | Esopus den volcke van Samyen niet ghehoorsamich en | was. maer totten Coninck reysde. |

MEr esopus en dede niet dat die van Samyen hem baden mer ghinck metten | [15] seluen ambassatuers totten coninc ende als hij voir den coninck was zoe sach die | coninc dat hij soe leelijcken was ende mysmaect veronwaerdichde hem seer Ende seyde | Hoe is dit Dese leelijcke figuere is die een sake van tghene dat die van Samyen | my niet onderdanich en sijn Ende esopus dit hoorende seyde hem O herde gheduch- | teghe heer ende coninck voirwaer ick en ben niet ghecomen voir uwe edele mogen | [20] theyt midts crachten oft daer toe ghedwonghen. mer ouermits mijnen eyghen wil | le goet betrouwen hebbende dat ghij doer dijne ghewoenlijcke goedertyeren- |[d1v] heyt sult hooren tghene dat ick v segghen sal Ende dit hoorende die coninc heeft hem | ghegonnen dat hij spreken soude Ende esopus seyde Heer coninck hier voirtijts heeft | gheweest een man die inden velde velthoenderen iaghende was. die welcke een sprinc | haen gheuanghen heeft. De welcke als sij sach dat mense dooden wilde badt aen den | [5] valckenaer segghende aldus Ick bidde v dat ghij mij sonder sake ende sonder sculde | niet dooden en wilt want ic en doe nyemande scade. ic en ete dat coren niet. ic en quet- | se nyemant met mijnen hoornen. Mer ick verhueghe ende ick make blijde met | mijnder stemmen die bijden weghe wanderende sijn. omme dat ic bijden weghe | anders niet en doe dan ic singhe. ende in mij soe en vint men anders niet dan die [10] stemme. Ende als die valckeneer hoorde haer woirden zoe liet hij den sprinchaen | vlieghen sijnder vaerden. Ende daeromme ghenadeghe ende seer lieue heere ick | bidde v dat ghij mij die niet en ben sonder sake ende buyten mijnen sculden niet doo | den en wilt. want ick en doe nyemande scade ende ick en wilde oick niet dat ickse | yemande doen mochteEnde oick mede soe en hebbe ick die machte niet ouermits | [15] die cranckheyt van mijnen lichame Mer ick can segghen ende voort setten dingen | die profitelijck sijn den ghenen die in desen sterflijcken leuen in deser werelt wonen- | de sijn Ende als die coninck dit hoorde verwonderde hij hem seer Ende beroert we | sende van ontfermherticheyt seyde hij tot esopus. Ick en gheue dij v leuen niet. | mer die fortune gheeftse v. Ende daeromme eest dat ghij yet van mij begherende sijt. | [20] dat begheere. wanttet v gegeuen sal werden Ende esopus seyde Herde gheduchteghe | ende seer lieue heere Een dinc alleen ick van uwer ghenaden begheerende ben. als dat | v belieuen wille quijt te scelden den volcke van samyen haren trybuyt Wel seyde die co- | ninck ick bens te vreden Dit ghedaen wesende zoe viel esopus op sijn knyen voir den | coninc segghende. Heer coninck hebt grooten danck Ende daer nae maeckte hij ende | [25] vysierde dicwijlen fabulen die daer noch daghelijckx sijn ende hier nae bescreuen sullen | staen Ende gafse den coninc ouer in ghescrifte Ende daer nae so begheerde hij vanden | coninck te hebben die brieuen van die ghifte der quijtsceldinghen des tribuyts van | den samyen die welcke hem die coninck goedertierentlijcken gaf met meer ander | gauen die hij met hem droech Ende doen esopus oirloef ghenomen hadde aen den co | [30] ninck ende wederomme keerende ter stadt waert van samyen ghecomen was soe ontfin | ghen hem die samyanen met grooter eeren ende maecten groote feeste in die selue stede. | Ende esopus liet vergaderen alle dat volck van samyen tot eender seker uren. Ende | sittende op des rechters stoel zo vertelde hij hemluyden dat inhout des coninck | lijcker brieuen Ende hoe dat die coninc hemluyden wederomme in haer yerste vrijheyt | [35] ghestelt hadde Ende daer nae zoe nam esopus oirloef aen die van samyen ende reys | de van daer willende hem gaen vermaken doer vele conincrijcken. landen. steden. nacyen. ende | manyeren van volcke gheuende leeringhe ende bewijs mits fabulen ende hystorien den sterf | felijcken menschen in desen leuen ende in deser werelt wesende Ende daer zoe quam hij | int conincrijcke van babilonyen Ende want hij inden conincrijcke van babilonyen sijn conste | [40] ende wijsheyt bewijsende was. soe wert hij al daer seer eerlijc van lycurus den coninc van | babilonyen ontfangen In dien tijden so seynden die coningen deen den anderen genoechlijke | ende suuerlijcke raedtselen Ende die ghene diet niet beduyden en conde senden tribuyt | den ghenen diese gheseyndt ende wt ghegheuen hadde. Ende want esopus diet wel be- | duyden conde soe leerde hijse den coninck van babilonyen Ende daer nae so maec- | te hij den coninc vele fabulen omme dien anderen coninghen die te seynden Ende | [5] want sijse niet beduyden en conden. soe moesten sij seynden den coninc van babilonyen | trybuyten Waeromme dat conincrijcke van babilonyen van vele gauen ende rijckdom | veruult ende vermenicht wert Ende daer nae want esopus gheen kinderen en hadde so | ontfinck hij tot eenen sone eenen edelen suurlijcken ionghelinck gheheyten Enus | den welcken hij voir den coninck presenteerde ende ontfinck hem als oft gheweest | [10] hadde sijn eyghen soen Ende daer nae ghebuerdet dat dese enus vleyschelijcken be | kende een vanden dienstmaechden van esopus die welcke hij voir sijn wijf hielt. | Ende want die selue Enus dit ghedaen hebbende hem seer verduchtende was dat esopus ouer | hem dit wreken mochte Soe besculdichde hij desen goeden man esopus voir den coninc | als van eenre mysdaet daer hij sijn coninclijcke hoecheyt te nae ghetreden had- | [15] de ende visyerde valsche brieuen den coninc vroetmakende hoe ende in wat manyeren hij | ouermits sijne fabulen die hij herwaert ende derwaert seynde den coninc verraden | hadde ende heymelijcken gheraeden ende gheconspireert hoe dat men hem dooden soude |

§ De eenentwintigste historie hoe en in wat manieren Aesopus het volk van Samye niet gehoorzaam was maar naar de koning reisde.

Maar Aesopus deed niet dat die van Samye hem baden, maar ging met die [15] ambassadeurs tot de koning. Toen hij voor de koning was zo zag de koning dat hij de lelijkste en mismaakte was en verontwaardigde zich zeer en zei. Hoe is het dat deze lelijke figuur een zaak is van hetgeen dat die van Samye mij niet onderdanig zijn. Aesopus die dit horde zei hem. O erg geduchte heer en koning, voorwaar ik ben niet gekomen voor uw edele mogendheid [20] mits krachten of daartoe gedwongen, maar overmits mijn eigen wil die goed vertrouwen heeft dat gij door uw gewoonlijke goedertierenheid |[d1v] zal horen hetgeen dat ik u zeggen zal. Dit hoorde de koning en heeft hem gegund dat hij spreken zou en Aesopus zei. Heer koning, hier voortijds is er geweest een man die in het veld op veldhoenders jaagde die een sprinkhaan gevangen heeft. De als ze zag dat men ze doden wilde bad aan de [5] valkenier te zeggen aldus. Ik bid u dat gij mij zonder zaak en zonder schuld niet doden wil want ik doe niemand schade, ik eet dat koren niet, ik kwets niemand met mijn hoornen. Maar ik verheugd en ik maak blijde met mijn stem die bij de weg wandelen omdat ik bij de weg niets anders doe dan zingen. En in mij zo vindt men niets anders dan de [10] stem. En toen de valkenier haar woorden hoorde zo liet hij de sprinkhaan vliegen zijn vaart. En daarom genadige en zeer lieveheer, ik bid u dat gij mij die niet ben zonder zaak en buiten mijn schuld niet doden wil. Want ik doe niemand schade en ik en wilde ook niet dat ik het iemand doen mocht. En ook mede zo heb ik niet de macht overmits [15] de zwakte van mijn lichaam. Maar ik kan zeggen en voortzetten dingen die profijtelijk zijn diegenen die in deze sterfelijke wereld wonen. Toen de koning dit hoorde verwonderde hij hem zeer bewogen vanwege ontferming en zei tot Aesopus. Ik geef u uw leven niet, maar het fortuin geeft ze u. En daarom is het dat gij iets van mij begeert, [20] dat begeer want het zal u gegeven worden Aesopus zei. Erg geduchte en zeer lieveheer. Een ding alleen begeer ik van uwe genade. Als dat het u belieft kwijt te scheleden het volk van Samye hun tribuut. We, zei de koning, ik ben tevreden. Toen dit gedaan was zo viel Aesopus op zijn knieën voor de koning en zei. Heer koning, hebt grote dank. Daarna maakte hij en [25] versierde vaak fabels die daar noch dagelijks zijn en hierna beschreven zullen staan en gaf ze de koning over in geschrifte. Daarna zo begeerde hij van de koning te hebben die brieven van die gift van het kwijtschelden van tribuut die hem de koning goedertieren gaf met meer ander gaven die hij met hem droeg. Toen Aesopus verlof genomen had aan de [30] koning en wederom keerde en ter stadwaarts van Samy gekomen was zo ontvingen hem die van Samye met grote eren en maakten een groot feest in die stad. En Aesopus liet al dat volk verzamelen cab Samye op een zeker uur. Hij zat op de rechterstoel en zo vertelde hij hun de inhoud van de koninklijke brieven en hoe dat de koning hen wederom in hun eerste vrijheid [35] gesteld had. Daarna zo nam Aesopus verlof aan die van Samye en reisde daar vandaan en wilde zich gaan vermaken door vele koninkrijken, landen, steden, naties en op een manier van leringen en bewijs het volk mits fabels en histories de sterfelijke mensen in dit leven en die in deze wereld zijn. Daartoe zo kwam hij in het koninkrijk van Babylonië. Omdat hij in het koninkrijk van Babylonië zijn kunst [40] en wijsheid bewees zo werd hij daar zeer fatsoenlijk van Lycurus, de koning van Babylonië ontvangen. In die tijden zo zonden de koningen de een de andere genoeglijke en zuivere raadsels en diegene die het niet aanduiden konden zonden tribuut aan diegene die ze gezonden en uitgegeven had. En omdat Aesopus die het wel aanduiden kon zo leerde hij ze de koning van Babylonië en daarna zo maakte hij de koning vele fabels om die naar andere koningen te zenden. Om omdat [5] ze die niet aanduiden konden zo moesten zij zenden de koning van Babylonië hun tributen waarom dat koninkrijk van Babylonië van vele gaven en rijkdom vervuld en vermenigvuldigd werd. Daarna omdat Aesopus geen kinderen had zo ontving hij tot een zoon een edele zuivere jongeling geheten Enus die hij voor de koning presenteerde en ontving hem alsof hij geweest [10] was zijn eigen zoon. Daarna gebeurde het dat deze Enus vleselijk bekende een van de dienstmaagden van Aesopus die hij voor zijn wijf hield. En omdat die Enus dit gedaan had en zeer duchtte dat Aesopus over hem dit wreken mocht zo beschuldigde hij deze goede man Aesopus voor de koning als een misdaad daar hij zijne koninklijke hoogheid te na getreden had [15] en versierde valse brieven die de koning bekend maakten hoe en in wat manieren hij overmits zijn fabels die hij herwaarts en derwaarts zond de koning verraden had en heimelijk aangeraden en geconspireerd hoe dat men hem doden zou.

§ Die xxij. hystorie vertelt hoe dat die coninc beual datmen esopus dooden soude twelc | die amptman vanden seluen coninc verhoede met sijnder wijsheyt Ende hoe die coninc daer | [20] nae weder gheboot datmen esopus wederomme in sijn yerste weerdicheyt stellen soude | Ende hoe dat esopus sijnen soen adoptijf die mysdaet vergaf die hij hem mysdaen hadde |

§ Ie coninc lycurius lichtelijken gheloue gheuende in die besculdinghe teghens | esopus wert vtermaten seer toornich Ende beual sijnen amptman gheheyten heropus |[d2v] dat men esopus terstont soude doen steruen. mer heropus die amptman merckende dat | dese sentencye ende vonnisse ongherechtelijck was so bewaerde hij den seluen esopus al | heymelijcken in een speluncke. Ende alle die goeden van esopus werden gheconfisqueert | ende tot des conincx tafel gheleyt ende ghegeuen sijnen soen Enus die hem aldus bescul- | [5] dicht hadde Daer na langhe tijt soe ghebuerdet dat Neptanabus coninc van egyp | ten meynde dat esopus langhe tijt doot hadde gheweest alzoe die ghemeyne fa- | me daer af gaende was seynde eene proposicye ende vraghe probleumatique tot ly | curius den coninck van babylonien die houdende was aldus Neptanabus coninck | van egypten lycurio den coninck van babilonyen saluyt Want ick in den sinne heb- | [10] be te stichten ende te tymmeren eenen toorn die noch inder aerden noch inden hemel reyc | ken en sal. zoe bidde ic v dat ghij mij seynden wilt metselaers daer ick den voirghe- | noemden toorn mede metselen ende maken mach. ende tot dese bede wilt mij gheuen ant | woirde Ende ick sal v gheuen in trybuyte van alle mijnen conincrike ende lande den tyenden | penninc. ende als die coninc van babilonyen desen eysch hoorende was wert hij seer droe | [15] uich ende beroert ouerpeynsende hoe ende in wat manyeren hij den coninc op deser vra | ghen ghenoech mochte doen Ende terstont dede hij vergaederen ende te samen roepen al- | le die wijse omme te hebben die solucye vander vraghe voirgenoemt Ende want daer nye | mant en was die de selue vraghe beduyden ende solueren conde so was hij noch vele | droeuegher ende tonvreden ende viel van ommachten ter aerden sprekende aldus. Helas | [20] ic die wel arm ende onsalich ben want ic die crone van alle mijnen rijcke verloren hebbe | Vermaledijt moet hij wesen doer wien ick den goeden esopus hebbe doen dooden ende | doen steruen Ende als heropus die amptman sach dat die coninc sijn heer dus toornich | ende droeuich was so vertrooste hij hem ende seydeMijn seer gheminde heer wilt niet meer | tonvreden noch droeuich wesen ende willet my vergheuen. want ic esopus niet en hebbe doen | [25] steruen aenghesien dat ic wel wiste dat ghij hem noch soudt hebben te doen ende sijns | raedts behoeuen Ende want ick uwe moghentheyt omme te vertoornen verduchtende was | soe hebbe icken tot desen daghe toe al heymelijcken in eene speluncke gheset ende be | waert Ende als die coninc hoorde dese woirden was hij wonderlijcken blijde ende hem sel | uen vander aerden opbuerende omhelsde suetelijcken sijnen amptman ende seyde Eest sa |[30] ke dattet is warachtich dat esopus noch leuet. zoe sal ic alle mijn leuen lanc tot v ver- | bonden sijn Ende daeromme so bidde ic v eest dat hij noch leuet dat ghij hem voir my doet | comen Ende terstont wert esopus gebracht voir den coninc den welcken hij te voete viel. ende | als die coninc sach dat esopus bleec magher ende ongheuallich was so wert hij seer | droeuich ende toornich ghebiende terstont datmenne vander aerden op nemen ende eerlijcken | [35] cleeden soude Ende als hij op ghenomen was so quam hij voir den coninc ootmoedelijc | hem groetende begherende te weten die sake waerom hij in die vangenisse ghesteken had | de gheweest Ende die coninc seyde hem dat sijn sone adoptijf enus hem besculdicht had- | de Ende doe gheboet die coninc datmen den seluen enus met alsulcker pijnen soude pij- | negen als men ghewoenlijcken is te doen den ghenen die haer ouders doen steruen Ende esopus | [40] bat den coninc dat hijt hem vergeuen wilde Dit aldus ghedaen wesende vraechde die coninc | den goeden esopus die vrage die de coninc van egypten hem ouer gheseynt ende wt gegeuen [d3r] hadde Ende als esopus ghesien hadde die brieuen sprac hij totten coninc aldus Mijn lieue | heer coninc scryuet wederom den coninc van egypten dese sentencye gheuende hem antwoirde | Dat als die winter gheleden is so sult ghij hem seynden wercluyden om te tymmeren ende | te volmaken sijnen voirghenoemden toorn Ende van allen dingen hem als dan te berichten. Ende | [5] also seynde die coninc sijn ambassatuers totten coninc van egypten. daer na dede die | coninc esopus weder gheuen alle sijn goeden stellende hem in sijnen eersten staet ende weerdich | eyt Ende gaf hem macht ende autoriteyt te punyeren sijnen sone tot sijns selfs beliefte | Mer esopus ontfinc sijnen soen goedertyerlijc in gracyen hem soetelijcken versprekende ende | seyde Mijn lieue sone wilt houden mijn gheboden ende wiltse vaste in dijn herte be- | [10] sluten. want wij gheuen wel ander menschen raet mer ouer ons seluen en connen wijse dic | wijl niet gheuen Ende daerom aenghesien dat ghij een menschelijcke creatuere sijt zo eest | dat ghij der fortunen ende der auontueren onderdanich gheworden sijt Ende daeromme salstu | eerst ende al voren minnen gode ende houden sijn gheboden Ende sult v wachten dynen coninc | te verstoren ende toornich te maken Ende want ghij sijt een mensche so suldij sorghe draghen | [15] voir tghene datter menschelijcker natueren behoeflijcken is Want god onse heer py | nicht ende castijt die quade Ende het is een herde snoode dinc te wesen moeylijcken | eenegen mensche Bewijst dij manlijcken tegens dijnen vyanden op dat sij|v en verdoemen | Ende tot dijnen vrienden suldij wesen ghenoechlijc vrolijc ende frysch om te bat hare gons | te ende hulde te verweruen want du sulste wesen begherende voirspoet dijnre vrienden ende | [20] dijnen vyanden wederspoet Ende spreect dijnen wyue minlijcken toe op dat sij eenen anderen | niet beminnende en sij want aenghesien dat dat wijf menegherande ghedachten heeft ende | seer wandelbaer is zo eest dat alsmen haer vele flatteert so is sij te meer gheneycht | tot quaet. Wacht dij wel te versellen met eenen wreeden mensch. want hoe wel hij ghe- | luckych is. nochtans is hij ongheuallich Sluyte dijn ooren ende bedwinghe dijn ton | [25] ghe Wachte dij wel van vele te spreken ende en hebt gheen nydicheyt van eens anders | weluaren want nydicheyt meest scaedt den ghenen die nydich is. draecht sorghe voir | dijn huysghesyn op dat sij v als een heer beminnende mogen sijn. scaeme dij te doen | eeneghe dinghen die niet redelijcken en sijn Ende en vergeet niet alle daghe wat goets | te doene ende te leeren Ende wacht dij wel dijnen heymelijcheyt te seggen dijnen wyue | [30] want sij altijt onvrede ende twist begherende isEnde en verteert niet dijn goet onnuttelijc | ken. want het is veel beter ter lester doot eeneghe goeden achter te laten dan int le | uen te bidden broot Groetet vriendelijcken den ghenen die dij ghemoeten. want een hont | doet den ghenen vrientscap met sijnen sterte die hem ghemoete comen Ende en beghec | ke nyemande mer gheue dij tot wijsheyt Ende tghene dat ghij af leent van yemande dat | [35] gheuet wederom goedertyerenlijc op datmen dij op een ander tijt te bet leenen mach. ende | den ghenen die ghij baten ende voirderen moecht. en wilt niet versmaden hulp te doen Ende | wachte dij van tgheselscap der bosen Dijn vrienden suldij alleen te kennen gheuen uwe | saken Ende wachte dij te doen eenighe dingen daer ghij naemaels berouwe af hebben | moecht Ende als dij wederspoet is ghebuerende lijdet verduldichlijcken. ende en wilt dy | [40] seluen niet ghelijcken den ghewoenten ende seden der booser. Herberghe die ghene die niet [d3v] gheherbercht en sijn. op dat als ghij niet gheherbercht en sijt men v dan herberghen | mach Goet ende bequaem werden sijn medecynen teghens die onduechden. Ende inder | waerheyt hi is wel gheluckich die eenen goeden vrient verweruen mach. want gheen | dinc soe heymelijck en is ten wert eens condt ende gheopenbaert. | [5]

§ Die 22^ste historie vertelt hoe dat de koning beval dat men Aesopus doden zou wat de ambtman van die koning verhoede met zijn wijsheid en hoe de koning daarna [20] weer gebood dat men Aesopus wederom in zijn eerste waardigheid stellen zou en hoe dat Aesopus zijn zoon adoptief die misdaad vergaf die hij hem misdaan had.

De koning Lycurius die licht geloof gaf een de beschuldiging tegen Aesopus werd uitermate zeer toornig en beval zijn ambtman geheten Heropus [d2v] dat men Aesopus terstond zou laten sterven. Maar Heropus de ambtman merkte dat deze sententie en vonnis ongerechtig was zo bewaarde hij die Aesopus al heimelijk in een spelonk. Alle goederen van Aesopus werden geconfisqueerd en tot des konings tafel gelegd en gegeven zijn zoon Enus die hem aldus beschuldigd [5] had. Daarna lange tijd zo gebeurde het dat Neptanabus, koning van Egypte, meende dat Aesopus lange tijd dood was geweest alzo de algemene faam daarvan ging en zond een propositie en probleemachtige vraag tot Lycurius de koning van Babylonië die inhield aldus. Neptanabus, koning van Egypte Lycurius, de koning van Babylonië saluut. Want ik hen in de zin [10] te stichten en te timmeren een toorn die noch in de aarde noch in de hemel reiken zal. Zo bid ik u dat gij mij zenden wilt metselaars daar ik de voorgenoemde toorn mede metselen en maken mag. Tot deze bede wil mij geven antwoord en ik zal u geven in tribuut van al mijn koninkrijken en landen de tiende penning. Toen de koning van Babylonië deze eis hoorde werd hij zeer droevig [15] en bewogen en overdacht hoe en in wat manieren hij de koning op deze vragen genoegen mocht doen. Terstond liet hij verzamelen en tezamen roepen alle wijze om te hebben de oplossing van de vragen voorgenoemd en omdat daar niemand was die deze vragen aanduiden en oplossen kon zo was hij noch veel droeviger en te ontevreden en viel van onmacht aarde en sprak aldus. Helaas [20] ik die wel arm en onzalig ben want ik heb de kroon van al mijn rijken verloren. Vermaledijt moet hij wezen door wie ik de goede Aesopus heb laten doden en doen sterven. Toen Heropus de ambtman zag dat de koning zijn heer dus toornig en droevig was zo vertrooste hij hem en zei. Mijn zeer geminde heer, wilt iet meer te ontevreden noch droevig wezen en wil het mij vergeven want ik heb Aesopus niet laten [25] sterven aangezien dat ik wel wist dat gij hem noch nodig zou hebben en zijn raad behoeven. En omdat ik uw mogendheid om te vertoornen duchtte zo heb ik hem tot deze dag toe al heimelijk in een spelonk gezet en bewaard. Toen de koning deze woorden horde was hij wonderlijk blijde en beurde zichzelf op van de aarde en omhelsde lieflijk zijn ambtman en ei. Is het zaak |[30] dat het is waarachtig dat Aesopus noch leeft zo zal ik al mijn leven lang tot u ver bonden zijn en daarom zo bid ik u is het dat hij noch leeft dat gij hem voor mij doet komen. Terstond werd Aesopus gebracht voor de koning die hij te voeten viel en toen de koning zag dat Aesopus bleek, mager en ongevallig was zo werd hij zeer droevig en toornig en gebood terstond dat men hem van de aarde opnemen zou en fatsoenlijk [35] kleden zou. En toen hij opgenomen was zo kwam hij voor de koningen groette hem ootmoedig en begeerde te weten de zaak waarom hij in de gevangenis gestoken was geweest. De koning zei hem dat zijn zoon adoptief Enus hem beschuldigd had en toen gebood de koning dat men die Enus met al zulke pijnen zou pijnigen zoals men gewoonlijk is te doen diegenen die hun ouders doen sterven. Aesopus [40] bad de koning dat hij het hem vergeven wilde. Toen dit aldus gedaan was vroeg die koning de goede Aesopus die vraag die de koning van Egypte hem overgezonden en uitgegeven had. [d3r] Toen Aesopus de brieven gezien had sprak hij tot de koning aldus. Mijn lieveheer koning, schrijf wederom de koning van Egypte deze sententie en geef hem antwoord. Dat als de winter geleden is zo zal gij hem zenden werklieden om te timmeren en te volmaken zijn voorgenoemde toorn en van alle dingen hem als dan te berichten. En [5] alzo zond die koning zijn ambassadeurs tot de koning van Egypte. Daarna liet de koning Aesopus weer geven al zijn goederen en stelde hem in zijn eerste staat en waardigheid en gaf hem macht en autoriteit te straffen zijn zoon naar zijn believen. Maar Aesopus ontving zijn zoon goedertieren in gratie en sprak hem lieflijk aan en zei. Mijn lieve zon, wil houden mijn geboden en wil ze vast in uw hart besluiten [10] want wij geven wel andere mensen raad, maar over onszelf kunnen wij die niet geven en daarom aangezien dat gij een menselijke creatuur bent zo is het dat gij het fortuin en de avonturen onderdanig geworden bent. Daarom zal u eerst en al tevoren minnen god en houden zijn geboden en zal u wachten uw koning te verstoren en toornig te maken. Want gij bent een mens en zo zal je zorg dragen [15] voor hetgeen dat tot de menselijke naturen noodzakelijk is. Want god onze heer pijnigt en kastijd de kwade en het is een erg snood ding te wezen moeilijk enig mens. Bewijst u manlijke tegen uw vijanden op dat zij u verdoemen en tot uw vrienden zal je wezen genoeglijk, vrolijk en fris om te beter hun gunsten en hulde te verweren. Want u zal begeren de voorspoed van uw vrienden en [20] uw vijanden tegenspoed en spreek uw wijf minnelijk toe op dat zij een andere niet bemint en aangezien een wijf menigerhande gedachten heeft en zeer wankelbaar is zo is het dat men haar veel flatteert zo is zij te meer genegen tot kwaad. Wacht u wel te vergezellen met een wreed men want hoewel hij gelukkig is nochtans is hij ongevallig. Sluit uw oren en bedwing uw tong. [25] Wacht u wel van veel te spreken en hebt geen nijd van een ander zijn welvaart want nijd beschadigt meest diegene die nijdig is. Draag zorg voor uw huisgezin op dat zij u als een heer beminnen mogen. Schaam je te doen enige dingen die niet redelijk zijn en vergeet niet alle dagen wat goeds te doen en te leren en wacht u wel uw heimelijkheid te zeggen tegen uw wijf [30] want zij altijd onvrede en twist begeert. En verteert niet uw goed onnuttig. Want het is veel beter ter laatste dood enig goed achter te laten dan in het leven brood te bidden. Groet vriendelijk diegene die gij ontmoet. Want een hond doet geen vriendschap met zijn staart die hem ontmoeten en steek met niemand de draak maar geef wijdheid en hetgeen dat gij af leent van iemand dat [35] geef wederom goedertieren opdat men u op een ander tijd te beter mag. En diegene die gij baten en bevorderen mag wilt die niet versmaden hulp te doen en wacht u van het gezelschap der boze. Uw vrienden zal je alleen te kennen geven uw zaken en wacht u te doen enige dingen daar gij later berouw van hebben mag en als uw wedtegenspoed gebeurt lijdt het geduldig. En wil uzelf niet [40] vergelijke met de gewoonten en zeden der bozen. Herberg diegene die niet [d3v] geherbergd zijn opdat als gij niet geherbergd bent men u dan herbergen mag. Goed en bekwaam worden zijn medicijnen tegen de ondeugden. in de waarheid is hij wel gelukkig die een goeden vriend verwerven mag want geen ding is zo heimelijk het is waard eens bekend en geopenbaard te worden.. [5]

§ Die xxiij. hystorie die welcke vertelt ende maect mencye hoe ende in wat | manyeren esopus soen adoptijf Enus hem seluen doode ende dleuen benam |

ENde nae vele ende menegherande goede vermaninghen so schiede enus van eso | pus. Ende ouerpeynsde dat hij ongherectelijcken den goeden esopus besculdicht | hadde was hij seer droeuich tonvreden ende bedruct Ende ghinc op die hoocheyt van | [10] eenre montaengyen ende werp hem seluen van bouen neder in die aerde. Ende in alsulcker | manyeren wanhopede hij als die ghene die in deser werelt een quaet leuen geuoert | ende gheleyt heeft. want van quaet leuen quaet eynde coemt. Ende daer na beual esopus | den valckenaren van den coninc datse vier iongen van eenen aern vangen souden Ende als sij | se gheuanghen hadden Soe wendese esopus om teten te gheuen hooghe ende leeghe. ende | [15] een yeghelijck vanden iongen bant hij aen die voeten twee ionge knechtkens Ende also | die ionghen haer dat sittende in een dinc van leder ghemaect aes neder buerden oft op | buerden alsoe vloghen op ende neder die ionghe aernen om haer aes te nemen Ende dese | dingen aldus ghemaect wesende doe die winter ouer was so nam esopus oirloef aen | den coninc van babilonyen nochtans die coninc niet meynende dat esopus zo subtijl ende ver | [20] standel gheweest soude hebben want hij en ouerleyde niet dat somwijlen een leelijck vat | vol is van goeden ende costelijcken wijn. want men niet alleen dat vat aensien en sal maer die | heffe die daer inne is Dit ghedaen sijnde viel esopus den coninc van egypten te voeten. | hem groetende ootmoedelijcken. Ende die coninc sittende in sijnre maiesteyt ontfinc hem | goedertyerenlijcken hem segghende in deser manyeren Wat dunckt v te wesen van my. | [25] ende vanden mijnen Ende esopus seyde hem Harde gheduchtege ende seer lieue heer ghij [dvr] dunct my sijnde die sonne Ende die uwe duncken my die raeyen vander sonnen te wesen |

§ Die 23^ste historie die vertelt en melding maakt hoe en in wat manieren Aesopus zijn adoptiefzoon Enus zichzelf doodde en het leven benam.

En na vele en menigerhande goede vermaningen zo scheidde Enus van Aesopus en overdacht dat hij onterecht de goede Aesopus beschuldigd had en was zeer droevig en ontevreden en bedrukt en ging op de hoogte van [10] een berg en wierp zichzelf van boven neder in de aarde. In al zulke manieren wanhoopte hij als diegene die in deze wereld een kwaad leven gevoerd en geleid heeft. Want van een kwaad leven komt een kwaad einde. En daarna beval Aesopus de valkeniers van de koning dat ze vier jongen van een arend zouden vangen. Toen ze die gevangen hadden zo wende ze Aesopus om te eten te geven hoog en laag en elke [15] van de jongen bond hij aan de voeten twee jonge knechtjes en alzo die jongen zich daarin zittend in een ding dat van leer gemaakt aas neder beurden of opbeurden alzo vlogen op en neder die jonge arenden om hun aas te nemen. Toen deze dingen die aldus gemaakt waren en toen de winter over was zo nam Aesopus verlof aan de koning van Babylonië. Nochtans meende de koning niet dat Aesopus zo subtiel en verstandig [20] geweest zou hebben. Want hij overlegde niet dat soms een lelijk vat vol is van goeden en kostbare wijn want men moet niet alleen dat vat aanzien maar de heffe die daarin is. Toen dit gedaan was viel Aesopus de koning van Egypte te voeten, groette hem ootmoedig. Die koning die zat in zijn majesteit ontving hem goedertieren en zei hem in deze manieren. Wat dunkt u te wezen van mij [25] en van de mijne en Aesopus zei hem. Erg geduchte en zeer lieveheer gij [dvr] dunkt mij te zijn de zon en de uwe dunken mij die stralen van de zon te wezen.

§ Die xxiiij. hystorie die vertelt hoe dat esopus den Coninc van egypten die solucye gaf | vander vraghen die hij den coninc van babilonyen gheseynt ende ouerghescreuen hadde |

ENde als die coninck hoorde die antwoirde van esopus soe was hy hem seere |[5] verwonderende om dat hij te antwoirden soe subtijl was Ende sprac tot hem in deser | manyeren Hebdij mij ghebracht die ghene die mijnen toorn metselen ende tymmeren | selen Ia ic sprac esopus Mer eerst ende al voren eest van noode dat ghij my wijset die ste- | de daer ghij den voirghenoemden toorn tymmeren wilt Ende die coninc dit hoorende | ghinc van sijn palays ende leyde esopus in een suuerlijc stuc lants seggende tot hem | [10] aldus Siet hier die plaetse daer ic mynen toorn metselen ende tymmeren wil Ende eso | pus settede op elck quartyer vanden stucke lants eenen aern met twee iongen Ende | opbuerende die iongen dat aes in die luchte so begonsten die aernen daer na te vliegen | Ende die ionghen riepen met luyder stemmen Segghende aldus. Brengt ons calck. | moortel hout ende ander reetscap om te tymmeren den voirghenoemden toorn. Ende | [15] als die coninc sach dese dinghen so verwonderde hij hem des vtermaten seer ende | seyde Hoe is dit Sijn daer menschen in uwen lande die vloghelen hebben Ende eso- | pus seyde Iaet heer daer ysser menegherande ende vele Ende die coninc seyde tot e- | sopus Du hebste my verwonnen met reden ende met woirden Mer ic bidde dy dat ghij my | antwoirden wilt op eene vraeghe die welck is dese. Ick hebbe doen comen me- | [20] ryen peerden wt den lande van gryecken die welcke ontfanghen ouermits dat | neyen vanden henxsten die in babilonyen sijn. Doe antwoirdede hem esopus in | alsulcker manyeren. Mijn lieue ende seer gheduchteghe heer coninc morghen sal ic | v segghen die solucy van deser vraeghen. Ende als esopus in sijn herberghe [d4v] ghecomen was sprac hij tot synen knechten in deser manyeren Scicket dat ic een gro | te catte hebben mach Ende alle die dienaren van esopus deden tghene dat hem esopus | gheseyt hadde ende beuolen. ende als esopus die catte hadde so dede hijse openbaer | lijcken gheeselen met roeden. ende als dit saghen die egypcienen liepen sij ter | [5] stont nae die selue catte omme die te vanghen mer sij en hadden die macht niet | Die welcke dinghen die egypcienen terstont bootscaepten haren coninck ende heer Ende | die coninck beual datmen terstont soude laten comen esopus voir sijnen persoone | ende als hij voir sijne hoochheyt ghecomen was. soe vraechde hem die coninc O esopus | wat hebt ghij ghedaen. en weet ghij niet dat die god die wij eeren van alsulcker | [10] figueren ende ghelijckenisse is. want voirwaer soe eeren die egypcienen haren afgod | in die ghedaente ende figueren van eenre catten waeromme ghij grootelyken hebt | mysdaen. ende esopus antwoirde den coninc aldus Mijn lieue heer. dese valsche | beeste heeft desen nacht voerleden alte seer toornich ghemaect den coninc van ba | bilonyen want dese beeste heeft hem ghedoot eenen haen. den welcken hij seer lief | [15] hadde om dat hy gheluyt maecte ende seer wel craeyde ende sanc die vren vander nacht. | Ende die coninc seyde tot hem. O esopus ick en hadde nemmermeer ghemeynt dat ghy | my alsoe gheloghen soudt hebben want ten is niet moghelic dat dese beeste in eender | nacht soude ghegaen wesen ende ghecomen in babilonyen Ende esopus al lachende sprac | tot hem Harde gheduchteghe heere in alsulcker manyeren is dese beeste ghegaen | [20] ende ghecomen in babilonyen ghelykerwijs als die merye peerden die ghi hebt la | ten comen wt gryeken ontfanghen hebben ouermits tneyen van den henxsten | die daer sijn in babilonyen. Ende dit aldus ghedaen sijnde. prees ende louede | die Coninck te mael seere die wijsheyt van esopus ende deden vele meer festy- | neren ende eeren dan hi te voren ghedaen hadde. Ende des smorghens daer | [25] nae so dede die coninck vergaderen alle die wyse ende die philosophen die hi in al | len synen landen vinden conde. Den welcken hi vertelde ende informeerde van | der subtijlheit ende wijsheyt van esopus Ende noodese al te samen in sijn pallays om dat | hi wilde datse met Esopus eten souden. Ende als sy te tsamen gheseten waren sprac deen | van hem allen tot Esopus. vergheeftet my want ick hier ghesent ben om met v te spre | [30] ken Ende esopus seyde hem Segghe tghene dat dy belieft God en begheert niet dat | die menschen lieghen en sullen. Ende daeromme so bewysen wel uwe woirden dat | ghy uwen god luttel ontsiet. omme dat ghy niet anders voirt en brengt dan fa- | bulen ende bedroch Ende een ander philosophe seyde hem. daer is eenen tempel | daer aen staet een colomne die welcke onderhout xij steden. ende elck stadt is bedect met | [35] dertich decselen op welcke decselen twee vrouwen niet anders en doen dan loopen. Ende | esopus antwoirde hem in deser manyeren. Die cleyne kinderkens van babilonyen | souden wel connen segghen die solucie van deser vraeghen. Want desen tem- | pel dat is die hemel. Ende die aerde dat is die columpne. Ende die twalef ste- | den. dat sijn die twalef maenden vanden iaere. Ende oock die dertich ra-[d5r] den sijn die daghe vander maende. ende die twee vrouwen die anders niet en doen dan | te samen loopen sijn die dach ende die nacht Dit hoorende die coninc van egypten seyde | tot den edelen van sijnen houe Het is wel recht dat ick nv seynde tribuyt den coninc van | babilonyen Ende die een vanden edelen seyde tot den coninc Heer coninc wij moeten hem | [5] noch vragen een ander vraghe. die welcke is dese Wattet tgehne is dat wij niet ghe | sien noch ghehoort en hebben Ende die coninc sprac tot esopus Ick bidde dij dattu | dese vraghe solueren wilste Ende esopus ghinck van daer in sijn herberghe ende vi- | syerde eene groote obligacye die welcke esopus dede scryuen in deser manyeren | Ick Neptanabus coninc van alle egypten bekenne ende lyde sculdich ende ontleent te | [10] hebben vanden coninc Lycurius duysent marck puyer gouts die welcke ic Neptana- | bus coninc van egypten beloeue den voirghenoemden coninc lycurius wel ende duech- | delijcken weder te gheuen ende te betalen bynnen eenen sekeren termijne die al reeds voir | leden was welcke hant gescrifte des smorghens daer nae esopus den coninc van egyp | ten presenterende was Ende als hij was voir den coninc so verwonderde hem die co- | [15] ninc seer van tvoirghenoemde hant gescrijft Ende sprack tot een deels vanden edelin- | ghen van sijnen houe die bij hem waren hebdij tot eenigen tijden ghesien oft horen seg- | ghen dat mij die coninck Lycurius yet gheleent heeft Ende die ridders antwoirden | hem Neen. ende doe seyde hem esopus. eest sake dattet waer is tghene dat ghij | segghet. zoe is die vraeghe ghesolueert. want ghij nv ghesien hebt tghene dat | [20] ghij nye ghehoort noch ghesien en hadt. ende doe sprack die coninck van egypten | dat lycurius die coninck wel gheluckych was die alsulcken dienre tot sijnen bes- | ten ende in sijnder machten waer. ende seynden esopus wederomme in babilo- | nyen met grooten trybuyten ende gauen omme den coninck van babylonyen te | gheuen | [d5v]

§ De 14ste historie die vertelt hoe dat Aesopus de koning van Egypte die oplossing gaf van de vragen die hij de koning van Babylonië gezonden en overgeschreven had.

En toen die koning hoorde de antwoorden van Aesopus verwonderde hij hem |[5] zeer omdat hij te antwoorden zo subtiel was en sprak tot hem in deze manieren. Heb jij mij gebracht diegene die mijn toorn metselen en timmeren zullen. Ja ik, sprak Aesopus. Maar eerst en al tevoren is het nodig dat gij mij wijst de plaats daar gij de voorgenoemde toorn timmeren wil. De koning die dit hoorde ging van zijn paleis en leidde Aesopus in een zuiver stuk land en zei tot hem [10] aldus. Ziet hier die plaats daar ik mijn toorn metselen en timmeren wil en Aesopus zetten op elke hoek van het stuk land een arend met twee jongen en beurde op die jongen met dat aas in de lucht en zo begonnen die arenden daarnaar te vliegen en de jongen riepen met luide stemmen en zeiden aldus. Breng ons kalk, mortel, hout en ander gereedschap om te timmeren de voorgenoemde toorn. En [15] toen de koning deze dingen zag zo verwonderde hij hem dus uitermate zeer en zei. Hoe is dit, zijn daar mensen in uw land die vleugels hebben en Aesopus zei, Ja het heer, daar zijn er menigerhande en veel en die koning zei tot Aesopus. U bent mij overwonnen met reden en met woorden. Maar ik bid u dat dat gij mij antwoorden wil op een vraag en dat is deze. Ik heb laten komen merrie [20] paarden uit Griekenland en die ontvangen overmits dat er geen hengsten van Babylonië zijn. Toen antwoorde hem Aesopus in al zulke manieren. Mijn lieve en zeer geduchte heer koning, morgen zal ik u zeggen de oplossing van deze vraag en toen Aesopus in zijn herberg [d4v] gekomen was sprak hij tot zijn knechten in deze manieren. Schikt het dat ik een grote kat hebben mag en alle dienaren van Aesopus deden hetgeen dat hen Aesopus gezegd had en bevolen. En toen Aesopus die kat had zo liet hij ze openbaar geselen met roeden. En toen dit de Egyptenaren zagen liepen zij terstond [5] naar die kat om die te vangen, maar ze hadden de macht niet. Welke dingen de Egyptenaren terstond boodschapten hun koning en heer en die koning beval dat men terstond zou laten komen Aesopus voor zijn persoon. Toen hij voor zijne hoogheid gekomen was zo vroeg hem die koning. O Aesopus, wat hebt gij gedaan en weet gij niet dat die god die wij eren van al zulke [10] figuren en gelijkenis is. Want voorwaar zo eren de Egyptenaren hun afgod in die gedaante en figuren van een kat waarom gij zeer hebt misdaan. Aesopus antwoorde de koning aldus. Mijn lieveheer, dit valse beest heeft deze voorleden nacht al te zeer toornig gemaakt de koning van Babylonië. Want dit beest heeft hem een haan gedood die hij zeer lief [15] had omdat hij geluid maakte en zeer goed kraaide en de uren van de nacht zong. En de koning zei tot hem. O Aesopus, ik had nimmermeer gemeende dat gij mij alzo belogen zou hebben want het is niet mogelijk dat dit beest in een nacht zou gegaan wezen en gekomen in Babylonië. Aesopus al lachende sprak tot hem. Erg geduchte heer, in al zulke manieren is dit beest gegaan [20] en gekomen in Babylonië op gelijke wijze als de merriepaarden die gij hebt l ten komen uit Griekenland en ontvangen hebt overmits het niezen van de hengsten die daar zijn in Babylonië. En toen dit aldus gedaan was prees en loofde de koning helemaal zeer de wijsheid van Aesopus en deed hem veel meer feesten en eren dan hij tevoren gedaan hand. En ’s morgens daarna [25] zo liet de koning verzamelen alle wijze en de filosofen die hij in al zijn landen vinden kon. Die hij vertelde en informeerde van het subtiele en wijsheid van Aesopus en nodigde ze alle tezamen in zijn paleis omdat hij wilde dat ze met Aesopus eten zouden. En toen ze tezamen gezeten waren sprak de ene van hen allen tot Aesopus. Vergeef het mij want ik ben hier gezonden om met u te spreken [30] en Aesopus zei hem. Zeg hetgeen dat u belieft. God begeert niet dat de mensen liegen zullen en daarom zo bewijzen uw woorden dat gij uw god weinig ontziet omdat gij niet anders voortbrengt dan fabels en bedrog en een andere filosoof zei hem. Daar is een tempel en daaraan staat een kolom en die onderhoudt 12 steden en elke stad is bedekt met [35] dertig deksels en die deksels twee vrouwen niet anders doen dan lopen. Aesopus antwoorde hem in deze manieren. Die kleine kindertjes van Babylonië zouden wel kunnen zeggen die oplossing van deze vraag. Want deze tempel dat is de hemel en die aarde is de kolom en die twaalf steden dat zijn de twaalf maanden van het jaar en ook de dertig stralen[d5r] zijn de dagen van de maanden. Die twee vrouwen die niets anders doen dan tezamen lopen zijn de dag en die nacht. Dit hoorde de koning van Egypte en zei tot de edelen van zijn hof. Het is wel recht dat ik nu tribuut zend de koning van Babylonië en een van de edelen zei tot de koning. Heer koning, wij moeten hem [5] noch vragen een andere vraag en die is deze. Wat hetgeen is dat wij niet zien noch gehoord hebben. De koning sprak tot Aesopus, ik bid u dat u deze vraag oplossen wil. Aesopus ging vandaar in zijn herberg en versierde een grote obligatie die Aesopus liet opschrijven in deze manieren. Ik Neptanabus, koning van al Egypte bekend en belijdt schuldig en ontleend te [10] hebben van de koning Lycurius duizend mark puur goud die ik Neptanabus, koning van Egypte, beloof de voorgenoemde koning Lycurius goed en deugdelijk weer te geven en te betalen binnen een zekere termijn die alreeds voorleden was. Welk handschrift ‘s morgens daarna Aesopus de koning van Egypte presenterende en toen hij was voor de koning zo verwonderde hem de koning [15] zeer van het voorgenoemde handschrift en sprak tot een deel van de edelingen van zijn hof die bij hem waren. Hebben jullie te eniger tijd gezien of horen zeggen dat mij de koning Lycurius iets geleend heeft en die ridders antwoorden hem. Neen. En toen zei hem Aesopus is het zaak dat het waar is hetgeen dat gij zegt zo is die vraag opgelost want gij hebt nu gezien hetgeen dat [20] gij niet gehoord noch gezien hebt. En toen sprak de koning van Egypte dat Lycurius de koning wel gelukkig was die al zulke dienaar tot zijn bes ten en in zijn machte was en zond Aesopus wederom in Babylonië met grote tribuut en haven om de koning van Babylonië te geven. [d5v]

§ Die xxv. hystorie die welcke vertelt ende maect mencye hoe dat esopus wederom | keerde in babylonien. ende hoe die coninck om hem te eeren een columne van goude | maken dede |

ENde daer nae als esopus wederomme quam in babilonyen vertelde hij den | [5] coninck van vele wonderlijcke dinghen die hij in egypten ghedaen hadde Omme | welcke dinghen die coninck beual datmen in die eere van esopus een columpne van | goude soude maken Ende daer nae een weynich tijts so hadde esopus begheerte om- | me te trecken int lant van gryecken ende nam oerlof aen den coninc waer af dat die | coninck seer droeuich ende tonvreden was Waeromme dat esopus den coninc gheloef- | [10] de wederomme te comen ende te eynden sijn leuen in babilonyen Ende aldus gaf die co | ninck hem oerloef dat hij reysen mochte Ende als esopus aldus gaende ende rey- | sende was int lant van gryeken den welcken hij sijn wijsheyt ende fabulen bewysen | de ende leerende was. in sulcker manyeren dat hij eere ende glorie zeer was vercryghen | de. ende was vernaemt doer alle gryeken Ende ten lesten zo quam hij int eylant van delphos | [15] dat welcke die alder eerlijcke plaetsen van gryecken was want het was dat hoeft van | alle die gheestelijckeyt. Ende alle dat ghemeyn volck volghede esopus nae omme | hem te hooren Mer die heeren vander stadt ende wette ouermits haet ende nijt ont- | eerden ende lasterden hem Den welcken hij toe sprac aldus Mijn heeren ende lieue vrien- | den ghij ghelijcet den bossche inder zee dwelc alsmen siet van verres soe schijntet | [20] groot te wesen mer alsmen daer zeer bij es zo eest seer weynich ende cleyn Aldus | eest oick met v luyden want als ic verre van v was soe meyndick dat ghij waert | die beste vanden lande mer nv als ick vaste bij v ben soe bekenne ick dat ghij sijt | die erchste ende quaetste Ende als die van delphos hoorden dese woerden zo hiel- | den sij haren raet met malcanderen Ende doe sprac een vanden wijsten tot den anderen | [25] heeren Mijn lieue heeren ende vrienden ghij weet wel dat dese mensche meneghe | rande glorie ende eer ghehadt heeft ende ghecreghen van allen den landen daer hij doer | gereyst heeft Ende daerom eest dat wij daer niet toe en sien hij sal ons gheheelijcken | verderuen ende onse macht benemen Ende daeromme so namen sij te samen eenen heyme- | lijcken raet hoe ende in wat manyeren sij hem souden mogen doen dooden ende steruen mer | [30] niet te min ouermits die grote menichte die hem nae volghende was so ende dorsten | sij niet dat doen Ende als sij saghen dat een vanden dienaren van esopus sijn mael pac | kede om te reysen so namen sij eenen gulden cop vten tempel van appollijn haren | god die sij hadden ende staekenen al heymelijcken in die mael vanden dienre van esopus | Ende want die goede esopus van dit verraetscap niet en wiste datmen teghen hem dede | [35] zoe reysde hy van delphos ende also hij reysende was so liepen die verraders zeere | snellijck nae hem Ende in grooter nydicheyt soe vinghen sij hem Ende als sij hem dus | vinghen sprack tot hem esopus Mijn lieue heeren ende vrienden waeromme eest dat ghij my | vanghende sijt Ende sij antwoirdeden hem O du valsche dief, boef ende rouer ende mysmaect | waeromme eest dat ghij den tempel van onsen afgod appollijn ghestolen ende beroeft | 40 hebt | [d6r]

§ Die 25^ste historie die vertelt en melding maakt hoe dat Aesopus wederom keerde in Babylonië en hoe de koning om hem te eren een kolom van goud maken liet.

En daarna toen Aesopus wederom kwam in Babylonië vertelde hij de [5] koning van vele wonderlijke dingen die hij in Egypte gedaan had. Om welke dingen die koning beval dat men in de eer van Aesopus een kolom van goud zou maken en daarna een weinig tijd zo had Aesopus begeerte om te trekken in Griekenland en nam verlof aan de koning waarvan de koning zeer droevig en ontevreden was. Waarom dat Aesopus de koning beloofde [10] wederom te komen ten einde van zijn leven in Babylonië. Aldus gaf de koning hem verlof dat hij reizen mocht. Toen Aesopus aldus gaande en reisde in het Griekenland die hij zijn wijsheid en fabels bewees en leerde in zulke manieren dat hij eer en glorie zeer verkreeg. Hij was genoemd door alle Grieken en tenslotte zo kwam hij in het eiland van Delphos (Delphi) [15] dat die aller eerlijkste plaats van de Grieken was want het was dat hoofd van alle geestelijkheid. En al dat gewone volg volk Aesopus na om hem te horen, maar de heren van de stad en wet overmits haat en nijd onteerden en lasterden hem. Die hij toe sprak aldus. Mijn heren en lieve vrienden, gij gelijkt het bos in de zeer wat als men die ziet van verre zo schijnt het [20] groot te wezen, maar als men daar zeer nabij is zo is het zeer weinig en klein. Aldus is het ook met u lieden want als ik ver van u was zo meende ik dat gij was de beste van het land, maar nu ik vaste ij u ben zo beken ik dat gij bent de ergste en de kwaadste. Toen die van Delphos hoorden deze woorden zo hielden zij hun raad met elkaar en toen sprak een van de wijste tot de anderen [25] heren. Mijn lieveheren en vrienden, gij weet wel dat deze mens menige raad glorie en eer gehad heeft en gekregen van alle landen daar hij door gereisd heeft en daarom is het dat wij daar niet toe zien hij zal ons geheel verderven en onze macht benemen. Daarom zo namen zij tezamen een heimelijk raad hoe en in wat manieren zij hem zouden mogen doen doden en sterven, maar [30] niettemin overmits die grote menigte die hem na volgde zo durfden zij niet dat te doen en toen zij zagen dat een van de dienaren van Aesopus zijn reiszak pakte om te reizen namen zij een gulden kop uit de tempel van Apollo hun god die zij hadden en staken het al heimelijk in de reiszak van de dienaar van Aesopus en omdat die goede Aesopus van dit verraad niet wist dat men tegen hem deed [35] zo reisde hij van Delphos alzo hij reizend was zo liepen de verraders zeer snel naar hem en in grote nijd zo vingen ze hem en als zij hem dus vingen sprak tot hem Aesopus. Mijn lieveheren en vrienden, waarom is het dat gij mij vangt en zij antwoorden hem. O u valse dief, boef en rover en mismaakt, waarom is het dat gij den tempel van onze afgod Apollo gestolen en beroofd 40 hebt. [d6r]

§ Die .xxvi. hystorie die vertelt hoe dat esopus veraden wert ende ghewroeghet | ende hoe hij den volcke van delphos die fabule vander rat ende vanden vorsche | vertellende was |

DOe esopus aldus ghewroeghet was dat hij den nap van goude soude ghestolen | [5] hebben twelc esopus myssaecte ende daer teghen seyde want hij daer niet af en wis- | te Ende die vander stadt ende vanden eylant van delphos ontbonden die male. in den welc- | ken sij vonden den cop van fijnen goude ende toendent den ghemeynen volcke dat | daer omtrent vergadert was Ende doe vinghen sij esopus als den ghenen die die heyli- | ghe stede beroeft hadde Ende als esopus dit sach bekennende die weghen harer boes | [10] heyt Ende merckende dat hij niet ontgaen en mochte ghinc suchtende bescreyende sijne | auontuere Ende een van sijnen vrienden gheheyten demas als hij sach dat esopus also screy | de ende tonvreden was vertrooste hij hem Ende seyde aldus. hebbet goeden moet ende | wilt dij seluen vertroosten Ende daer nae so sloten die van delphos haren raet dat sij hem | als een dief ende kercken beroeuer souden leyden op eenen hooghen berch ende wer- | [15] pen hem van bouen neder. ende als esopus wiste dat sij alsulcke sentencye ghegheuen | hadden so seyde hij hem dese fabule op dat hijse also van harer boesheyt quaden raet | ende opset beletten ende trecken mochte Het ghebeurde dat in die tijt als die beesten met | malcanderen hadden rust ende vrede. die rat ende die vorsch hadden vrientscap met mal- | canderen ende die rat noode den vorsch datse haer auontmael met hem eten woude. | [20] ende die rat leyde den vorsch in een hol van eenen machteghen ende rijcken man. Die | welcke van alderhandecosterlijcker spysen vol ende veruult was. ende die rat seyde tot | den vorsch. etet van tghene dat dij belieuet. ende als sij wel ghegheten hadden | seyde die vorsch totter ratten aldus. Ick wille dij festyueren ende wat vrientscappen | doen coemt hier tot mij om dat ghij die ryuiere ouermoghet passeren so sal ick v [d6v] binden aen mijnen voet Ende die rat liet hem binden Dit wesende ghedaen spranc | die vorsch in die ryuyere ende toech die rat na hem Ende als die rat zwemme- | de zoe sprack zij totten vorsch aldus Sonder schulde|ende onuerdient doet ghij | mij steruen maer die ghene die nae mij noch leuende blyuen sullent wreken ouer | [5] mijEnde alsoe die een toech herwaert ende dander darwaert zoe quam daer een cleyn | voghel siende desen kijf namse beyde ende adtse Diesghelijckx eest dat ghij mij oic | met groten onrecht ende sonder scult wilt dooden ende laten steruen Mer babylonien ende | gryecken sullent wreken ouer mij Mer dies niet te min zoe en lieten die van delphos | Esopus niet gaen mer leyden hem zeer smadelijcken ende met crachte totter steden | [10] daer sij hem dooden wilden. Teghens die welcke alzoe langhe als hij mochte hij | hem manlijcken verwerende was |

§ De 26^ste historie die vertelt hoe dat Aesopus verraden werf en gewraakt en hoe hij het volk van Delphos die fabel van de rat en van de kikker vertelde.

Toen Aesopus aldus gewraakt was dat hij den nap van goud zou gestolen [5] hebben wat Aesopus miszei en tegensprak en zei dat hij daarvan niets wiste en die van de stad en van het eiland Delphos ontbonden die reiszak. Waarin zij vonden de kop van fijn goud en toonden het aan het gewone volk dat daar omtrent verzameld was en toen vingen zij Aesopus als diegene die de heilige plaats beroofd had. En toen Aesopus dit zag bekende hij de wegen der van hun boosheid [10] en merkte dat hij niet ontgaan mocht en ging zitten en zuchtte en beschreide zijn avontuur en een van zijn vrienden geheten Demas toen hij zag dat Aesopus alzo schreide en ontevreden was vertrooste hij hem en zei aldus. Heb goede moed en wil uzelf vertroosten en daarna zo besloten die van Delphos hun raad dat zij hem als een dief en kerkenrover zouden leiden op een hoge berg en werpen [15] hem van boven neder. Toen Aesopus wist dat zij al zulke sententie gegeven hadden zo zei hij hen deze fabel opdat hij ze alzo van hun boosheid en kwade raad en opzet beletten en trekken mocht. Het gebeurde dat in die tijd als die beesten met elkaar hadden rust en vrede dat de rat en de kikker hadden vriendschap met elkaar en de rat nodigde de kikker dat ze haar avondmaal met hem eten wilde. [20] De rat leidde de kikker in een hol van een machtige en rijke man. Die van allerhande kostbare spijzen vol en vervuld was. De rat zei tot de kikvors, eet van hetgeen dat gij belieft. Toen ze goed gegeten hadden zie de kikvors tot de rat aldus. Ik wil u onthalen en wat vriendschap doen, kom hier tot mij zodat gij de rivier over mag passeren zo zal ik u [d6v] binden aan mijnen voet en de rat liet hem binden. Toen dit gedaan was sprong de kikvors in de rivier en trok die rat na hem en toen de rat zwom zo sprak zij tot de kikvors aldus. Zonder schuld en onverdiend laat gij mij sterven. Maar diegene die na mij noch leven blijven zullen het wreken over [5] mij. En alzo de een trok herwaarts en de ander derwaarts zo kwam daar een kleine vogel en zag deze kijf en nam ze beide en at ze. Diergelijks is het dat gij mij ook met groot onrecht en zonder schuld wil doden en laten sterven. Maar die van Babylonië en de Grieken zullen het wreken over mij. Maar des niettemin zo lieten die van Delphos Aesopus niet gaan maar leiden hem zeer smadelijk en met kracht tot de plaats [10] daar zij hem doden wilden. Waartegen hij alzo lang als hij mocht hem mannelijk verweerde.

§ Die seuenentwintichste hystorie vertelt hoe dat esopus gheuanghen wert ende | hoe hij weder ontquam ende liep inden tempel van appolijn ende hoe hij sterf. | ende sijn leuen eyndede. |

[15] ENde als esopus teghens hemluyden hem verweerde zo ontquam hij wt | haren handen ende vliede in den tempel van Appollijn mer ten halp hem niet | want met ghewelt toghen sij hem wt den tempel ende brachten hem ter stede daer | sij hem van bouen neder doot wilden werpen Ende esopus siende dat sij hem dus scan | delijcken leydende waren seyde hij tot hem in deser manyeren Mijn heeren ende | [20] lieue vrienden. en ontsiet ghij v niet van uwen goeden god appollijn die welcke | hem wel ouer v luyden wreken sal maer niet teghen staende dat sij hem nochtan leyden | totter plecken omme te doen steruen Ende esopus siende dat hij teghens hem luy- | den niet wederstaen en mochte. zoe seide hij tot hem eene fabule in deser manyeren | Het was in dien tijden voirleden eene vrouwe die een dochter hadde maghet | [25] wesende ende dwaes die welc haren god badt om dat sij haer dochter wijsheyt ende [e1r] verstant gheuen wilden Dit dede die moeder dickwijlen. Ende als die dochter dit | wiste so ghinc sij een reyse met haer moeder te velde Sij int velt wesende sach de | se ionghe maecht een man die daer een sommyer paert driuende was. ende seyde | tot hem. Schoone ionghelinc wat doetstu. ende met dien terstont noch anderwerf | [5] sprac sij tot hem Helas mijn wtvercoren vrient Ic bidde v dat ghij die sinnen in mij | nen lichaem storten wilste ende mijn moeder salt v betalen Ende die ionghelinck dit | hoorende namse tot hem ende stelde haer die sinnen in haren lichaem ende ontsuuer | dese Dit dus wesende ghedaen sij blijdelijcken thuyswaert ghinc segghende tot | harer moeder aldus Mijn lieue moeder ick hebbe gheuonden eenen suuerlijcken | [10] ionghen gheselle die mij die sinnen in mijnen lichaem ghedaen heeft. dwelc als die | moeder dit hoorde sprac sij tot harer dochter. Mijn lieue dochter. Du en hebste | dijn sinnen niet wderomme vercregheu mer die selue sinnen die du haddes hebt ghij | verloren Item hij seyde hem luyden noch een ander fabule Het was een arbey- | der die welcke van synen ionghen daghen inden velde tot dat hij in sijnen ouden | [15] daghen ghecomen was altijt ghewoent hadde sonder dat hij nye in eeneghen | steden verkeert oft ghewandelt hadde. Ende badt sijnen meester dat hij eens mocht | die steden besien Ende sijn meester hem dit gonnende so hebben sij hem op eenen wae | ghen gheset Die welck twee ezelen voirt toghen segghende totten ouden man aldus. | Steect voirt deser ezelen want sij sullen v voeren den rechten wech ter stadt wart | [20] aen. Ende als hij dese ezelen aldus voirt stekende was quam daer een groot tem- | peest ende onweder ouermits twelc die ezelen waren veruaert alzo dat sij dwaelden buy | ten den rechten weghe Ende vuerden op eenen hooghen berch. Ende want die ezelen | ouermits den tempeeste niet sien en conden so vielen sij metten waghen van bouen neder | Ende als die oude man sach dat sij den waghen omme worpen van bouen neder seyde | [25] hij tot iupiter den afgod in deser manieren O iupiter om dat ic verthoornt hebbe | so eest dat ic iammerlijcken mijn leuen eynden ende steruen moet Mer het verdriet | mij meer ende ben droeuegher van dattet sijn dese ongheualleghe ezelen diet mij | doen dan oft waren scoon ende suuerlijcken paerden. Ende also eest oick met mij want | ick van goeden luyden ende rechtvaerdeghe niet ghedoot en werde mer van v luyden | [30] die boes valsch ende onrechtvaerdigh sijt Ende als sij waren ter plecken omme van bouen | neder te worpen seyde hem esopus een ander fabule sprekende aldus Het was | een man die op sijn dochter versot was haer in onsuuerre lieften beminnende was. | die welck hij nam met ghewelt ende vercrachtese. Ende die dochter seyde tot hem. | O mijn lieue vader ghij sijt wel een man buyten synnen mij aen te doen dese scaem- | [35] te ende scande. want ick dese sonde lieuer van hondert vremder mannen te lijden | hadde dan van v die mijn vader sijt ende soe confuyselijcken ende leelijcken is. Ende | aldus eest oick met mij ende van v quade ende verkeerde menschen want ick had- | de lieuer te lijden alle scande ende pijnen der werelt van volck dat goet ende edel | waer dan van v boeuen ende boose menschen aldus iammerlijcken ghedoot te wer | [40] den Mer ick dancke die goden ende goddinnen hem innichlicken biddende [e1v] dat sij v pynighen ende betalen willen van tquaet dat ghij mij aendoende sijt. Ende | in aldusdanigher manyeren ende woirden worpen sij hem vanden berghe van bouen | neder Ende aldus so sterf esopus iammerlijck ende onverdient |

§ De zevenentwintigste historie vertelt hoe dat Aesopus gevangen werd en hoe hij weer ontkwam en liep in de tempel van Apollo en hoe hij stierf en zijn leven eindigde.

[15] Toen Aesopus zich tegen hen verweerde zo ontkwam hij uit hun handen en vloog in de tempel van Apollo, maar het hield hem niet want met geweld trokken zij hem uit de tempel en brachten hem ter plaatse daar zij hem van boven neder dood wilden werpen. Aesopus zag dat zij hem dus schandalig aan het leiden waren zei hij tot ze in deze manieren. Mijn heren en [20] lieve vrienden, ontziet gij u niet van uw goede god Apollo die zich wel over u wreken zal, maar niet tegenstaande staande dat zij hem nochtans leiden tot de plek om het te laten sterven en Aesopus zag dat hij tegen hen niet weerstaan mocht zo zei hij tot hen een fabel in deze manieren. Er was in de tijden voorleden een vrouwe die een dochter had die maagd [25] was en dwaas die haar god bad dat zij haar dochter wijsheid en [e1r] verstand geven wilde. Dit deed die moeder vaak en toen de dochter dit wist zo ging ze een keer met haar moeder te velde en toen ze in het veld was zag de jonge maagd een man die daar een paard aan het drijven was en zei tot hem. Mooie jongeling, wat doet u en met dien terstond noch andermaal [5] sprak zij tot hem. Helaas mijn uitverkoren vriend, ik bid u dat gij de zinnen in mijn lichaam storten wil en mijn moeder zal het u betalen. De jongeling die dit hoorde nam ze tot hem en stelde haar de zinnen in haar lichaam en maakte haar onzuiver. Toen dit aldus gedaan was ging ze blijde huiswaarts en zei tot haar moeder aldus. Mijn lieve moeder, ik heb gevonden een zuivere [10] jonge gezel die mij de zinnen in mij lichaam gedaan heeft. Wat toen de moeder dit hoorde sprak zij tot harer dochter. Mijn lieve dochter. U hebt uw zinnen niet wederom gekregen, maar de zinnen die u had die hebt gij verloren. Item, hij zei ze noch een ander fabel. Het was een arbeider die in zijn jonge dagen in het veld werkte tot dat hij in zijn oude [15] dagen gekomen en altijd gewoond had zonder dat hij in enige steden verkeert of gewandeld had en bad zijn meester dat hij eens mocht die steden bezien. Zijn meester gunde hem dit en zo hebben zij hem op een wagen gezet. Die twee ezels voorttrokken en zeiden tot de oude man aldus. Steek voort deze ezels want zij zullen u voeren de rechte weg naar de stad waart aan. [20] Toen hij deze ezels aldus voort stak kwam daar een grote tempeest en onweer overmits de ezels bang waren alzo dat zij verdwaalden van de rechte weg en voerden op een hoge berg. Omdat de ezels overmits de tempeest niets zien konden zo vielen zij met de wagen van boven neder en toen die oude man zag dat zij de wagen omwierpen van boven neder zei [25] hij tot Jupiter de afgod in deze manieren. O Jupiter, omdat k u vertoornd heb zo is het dat ik droevig mijn leven eindig en sterven moet. Maar het verdriet mij meer en ben droeviger van dat het zijn die ongevallige ezels die mij doen dan of ze mooi en zuivere paarden waren. Alzo is het ook met mij want ik van goede lieden en rechtvaardige niet gedood wordt, maar van u lieden [30] die boos, vals en onrechtvaardig bent. Toen zij ter plekke waren om hem van boven neder te worpen zei hen Aesopus een andere fabel en sprak aldus. Het was een man die op zijn dochter verzot was en haar in onzuivere liefde beminde. Die hij nam met geweld en verkrachte ze en die dochter zei tot hem. O mijn lieve vader, gij ben wel een uitzinnige man om mij deze schande en schande aan te doen. [35] Want ik had deze zonde liever van honderd vreemde mannen te lijden gehad dan van u die mijn vader bent en zo confuus en lelijk is. En aldus is het ook met mij en van u kwade en verkeerde mensen, want ik had- de liever te lijden alle schande en pijnen der wereld van volk dat goed en edel was dan van u boven en boze mensen aldus droevig gedood te worden. [40] Maar ik dank de goden en godinnen en bid ze innig [e1v] dat zij u pijnigen en betalen willen van het kwaad dat gij mij aandoet. En in al dusdanige manieren en woorden wierpen zij hem van de berg van boven neder en aldus zo stierf Aesopus droevig en onverdiend.

§ Die .xxviij. hystorie vertelt hoedat die vander stadt van Samyen | [5] deden sacrificye haren afgod Ende tymmerden eenen tempel om- | me den voirghenoemden god te versoenen vander doot van esopus |

ENde daer nae als esopus aldus iammerlijcken ghedoot was zoe ghebuerdet | dat in die stadt ende eylant van delphos een alte grooten pestilencye. dyertijt | ende sterfte regnerende was Ende alsoe groote verwoetheyt dat sij alle gader haer | [10] vijf sinnen verloren. Ende om dyer saken wille so deden sij al te samen haren afgod | Appollijn sacrificye omme hem te versoenen vander doot van esopus Ende want sij | seer onrechtvaerdelijcken den goeden esopus hadden ghedoot ende doen steruen. | zoe waren sij daeromme seer bedroeuet tonvreden ende bedruct ende stichteden eenen tem | pel Ende daer nae als die princen ende die heeren van greycken hoorden ende willen dese nye | [15] mare hoe ende in wat manyeren die van delphos den goeden esopus ghedoot hadden | quamen terstont met grooter macht tot delphos voirghenoemt omme te doen pu | nicye ende te pynighen die ghene die esopus dus ougherechtelijcken ende iammerlijc- | ken van lyue ter doot ghebracht hadden. |

§ Hier eyndet dat leuen van esopus. § Ende beghint dat register der | [20] fabulen van dyerste boeck van Esopus. | [e2r]

§ De achtentwintigste historie vertelt hoe dat die van de stad van Samye [5] deden sacrificie hun afgod en timmerden een tempel om de voorgenoemde god te verzoenen van de dood van Aesopus.

En daarna toen Aesopus aldus droevig gedood was zo gebeurde het dat in die stad en eiland Delphos een al te grote pest in die tijd en sterfte regeerde en alzo grote verwoedheid dat zij allemaal hun [10] vijf zinnen verloren. En vanwege deze zaak zo deden zij alle tezamen hun afgod Apollo sacrificie om hem te verzoenen van de dood van Aesopus omdat zij zeer onrechtvaardig de goede Aesopus hadden gedood en laten sterven. Zo waren zij daarom zeer bedroefd en ontevreden en bedrukt en stichten een tempel en daarna toen de prinsen en heren van Griekenland hoorden wilde bericht [15] hoe en in wat manieren die van Delphos de goede Aesopus gedood hadden kwamen terstond met grote macht tot Delphos voorgenoemd om ze te straffen en pijnigen diegene die Aesopus dus onterecht en droevig van het lijf ter dood gebracht.

§ Hier beghint dat prologus oft prefacye van dyerste boec van Esopus |

ROmulus eenighe sone van Tyberys vander Stadt van Anthyocyen Saluyt ende | groetenisse Esopus een man gheboren sijnde wt Gryecken subtijl ende verstandel | [20] bewijst ons ende leert in sijne fabulen wat die luyden doen oft laten sullen Ende op dat | hij leeren soude ende bewijsen dat leuen ende die costuymen vanden menschen. Soe visiert | hij ende brengt daer inne die voghelen ende die beesten sprekende op dat die menschen | bekennen mochten waeromme dat dese fabulen gheuonden sijn gheweest. In den welcken | [e2v] hij ghescreuen heeft die scalcheyt ende boosheyt der quader menschen ende die menich | fuldicheyt der onwijser Hij gheeft den leeken ende ongheleerden te verstaen oot- | moedicheyt om te ghebruyken soete woirden ende ander menegherande exem | plen hier nae bat verclaert ende ghestelt wesende Die ick romulus wt den gryecken [5] in latijne ouergheset hebbe die welcke eest sake dat ghijse leset dijn verstant ver | lichten ende scarpen sullen Ende sullen v gheuen een sake van bijscappen |

§ Hier begint de proloog of voorwoord van het eerste boek van Aesopus.

Romulus de enige zoon van Tyberys van de stad van Antiochië. Saluut en groeten. Aesopus een man die geboren is uit Griekenland subtiel en verstandig [20] bewijst ons en leert in zijn fabels wat de lieden doen of laten zullen en opdat hij leren zou en bewijzen dat leven en die gebruiken van de mensen. Zo versiert hij en brengt daarin de vogels en de beesten die spreken opdat de mensen bekennen mochten waarom dat deze fabels gevonden zijn geweest. Waarin [e2v] hij geschreven heeft die schalksheid en boosheid der kwade mensen en de menigvuldigheid der domme. Hij geeft de leken en ongeleerde te verstaan ootmoedigheid en om te gebruiken lieve woorden en andere menigerhande voorbeelden die hierna beter verklaard en gesteld worden. Die ik Romulus uit het Grieks [5] in Latijn overgezet heb die is het zaak dat gij ze leest uw verstand verlichten en scherpen zullen en zullen u geven een zaak van blijdschap.

§ (1) Die eerste fabule is vanden haen ende vanden | costelijcken ghesteynte. |

HEt ghebeurde dat een haen op eenen myshoop sijn aes ende voetsel soekende | [10] was ende daer vant hij eenen seer schoone ende costelijcken steen Den welcken | als hij gheuonden hadde toe sprack aldus. Ha ouerschoone costelijcke steen du | biste hier inder missyen waert bij alsoe dat hij u hadde gheuonden die dy beghe- | rende is hij soude verblydelijken ghepresen hebben ende wederomme ghebracht in dy | nen eersten staet Mer te vergheefs hebbe ick dy gheuonden. want ick dij niet te be | [15] sighen noch te doen en hebbe. Ende oic mede so en mach ic dy gheen goet eer noch | chierheyt doen noch ghij mij Ende dese fabule van esopus spreect op die ghene die | dese fabulen lesen sullen want biden haene is beteykent die dwase ende domme mensche die om te ghecrijgen wijsheyt oft conste niet vraghende en is ghelijc als die haen niet | en vraechde nae den steen die nochtans costelijcken was Ende bijden costelijcken steen | [20] is beteykent dit teghenwoirdeghe boec dat scoone ende ghenoechlijcken is |

§ (1) De eerste fabel is van de haan en van het kostbare gesteente.

Het gebeurde dat een haan op een mesthoop zijn aas en voedsel zocht [10] en daar vond hij een zeer mooie kostbare steen. Die toen hij die gevonden had als toesprak. Ha over mooie kostbare steen, u bent hier in de mest en was het alzo bij alzo dat hij u had gevonden die u begeert hij zou u blijde geprezen hebben en wederom gebracht hebben in uw eerste staat. Maar tevergeefs heb ik u gevonden want ik heb u niet te gebruiken [15] noch te doen heb. Ook mede zo mag ik u geen goede eer nog sierlijkheid doen noch gij mij. Deze fabel van Aesopus spreekt op diegene die deze fabels lezen zullen want bij de haan wordt de dwaze en domme mens betekent die om wijsheid en kunst te krijgen niet vraagt en is gelijk als de haan die niet vroeg naar de steen die nochtans kostbaar was en bij de kostbare steen [20] is betekent dit tegenwoordig boek dat mooi en genoeglijk is.

§ (2) Die andere fabule is vanden wolf ende vanden lamme die ons leert dat | die quade ende die ghiereghe verslijnders altijt vinden een sake waer bi sij die onnosel be | scatten ende belasten. waer af dat esopus vertelt aldusdaneghe fabule |

OP eenre tijt als dat lam ende die wolf te samen dorst hadden ghinghen sij | te samen drincken wt eender ryuyere Soe ghebuerdet dat die wolf dranc | van bouen den stroom oft lope van dat water Ende dat lam van beneden. Ende als die | wolf dat lam wert ghewaer. zoe begonste hijt met luyder stemmen qualijc toe te | [5] spreken segghende aldus O ghij boeue waeromme hebt ghij my twater vuyl ghe | maect dat ick drincken soude Helas mijn lieue heerscap sprac tonnosel lam behou | delijcken uwer gracyen wanttet water comt van v tot my Ende die wolf sprac tot hem. | Scaemt ghij v niet my te vloecken ende te vermaledyden. Ende tlam antwoirdede hem | Mijn lieue heer behoudelijcke uwer goeder gracyen Ende die wolf seyde Ten is | [10] niet gheleden sesse maenden dat uwe vader mij oick dede diesghelijcx Ende tlam ant- | woirdede Doe en was ick noch niet gheboren. Ende die wolf sprac tlam noch daer | bouen aen tot hem aldus segghende Du hebste ghegheten mijn gras Ende tlam seyde hoe | soude dat wesen want ick noch gheen tanden en hebbe. ende die wolf als al verstoort | ende toornich wesende seyde tot hem Du ghelijcste wel dijnen vader ende ouermits sijn | [15] mysdaet eest dat ghi steruen moet Ende met dien nam die wolf tlam ende attet. Dese | fabule bewijst ons dat dese quade ghyeren ende verslijnders altijt vinden een saeke. | waer bij sij die scamel luyden scatten ende eten moghen |

§ (2) De tweede fabel is van de wolf en van het lam die ons leert dat die kwade en die gierige verslinders altijd vinden een zaak waarbij de onnozele schatten en belasten waarvan dat Aesopus vertelt al dusdanige fabel.

OP een tijd als dat lam en de wolf tezamen dorst hadden gingen zij tezamen drinken uit een rivier. Zo gebeurde het dat de wolf dronk van de stroom die van boven af liep of loop van dat water en dat lam van beneden. En toen de wolf dat lam werd gewaar zo begon hij met een luide stem die kwalijk toe te [5] spreken en zei aldus. O gij boef, waarom hebt gij mij water vuil gemaakt dat ik drinken zou. Helaas mijn lieve heerschap, sprak het onnozele lam, behoudt uw gratie want het water komt tot u en tot mij en de wolf sprak tot hem. Schaamt gij u niet mij te vloeken en te vermaledijen. En het lam antwoorde hem. Mijn lieveheer behoudt uw goede gratie en die wolf zei. Het is [10] niet geleden zes maanden dat uw vader mij ook iets dergelijks deed en het lam antwoorde. Toen was ik noch niet geboren. En de wolf sprak het lam daarboven aan tot hem en zei aldus. U hebt gegeten mijn gras en het lam zei. Hoe zou dat wezen want ik noch geen tanden heb. En de wolf die al verstoord en toornig was zei tot hem. U gelijkt wel uw vader en overmits zijn [15] misdaad is het dat gij sterven moet en met die nam die wolf het lam en at het. Deze fabel bewijst ons dat deze kwade gieren verslinders altijd een zaak vinden waarbij dat ze de schamele lieden schatten en eten mogen.

\

§ (3) Die derde fabule is vander rat ende vanden vorsche. | Die ons leert dat so wye quaet denct op een ander die | [20] § gheen quaet en denct mer goet betrouwen tot hem heeft | dat quade ghedachten oft wercken en selen niet onuergou | den blyuen |

ALs die rat op een tijt bedeuaert soude gaen so quam sij des sauons te sitten opten | oeuer van eender ryuieren begherende hulp vanden vorssche op dat sij alsoe te bat dat | water ouer swemmen mochte Dit hoorende die vorsch bant des rats voet aen sijnen voet | Ende spranc int water ouer swemmende totter helft toe vander ryuieren Ende als sij waren int | [5] midden vanden water so toeuede daer die vorsch op dat die rat also drincken mochte | Dit aldus gebuerende so quam daer tusschen een cleyn voghel diese alle beyde greep | ende voerdese met hem. Ende dese fabule settet esopus tot een ghelijckenisse profitelijc | wesende vele menschen want die ghene die quaet denct teghens tgoet Tquaet dat hij | denct en sal hem niet onvergouden blyuen

§ (3) De derde fabel is van de rat en van de kikvors. Die ons leert dat zo wie kwaad denkt op een ander die [20] geen kwaad denkt maar goed vertrouwen tot hem heeft en dat kwade gedachten en werken niet onvergolden zullen blijven.

Als die rat op een tijd bedevaart zou gaan zo kwam hij ’s avonds op de over zitten van een rivier en begeerde hulp van de kikvors op dat zij alzo te betert dat water over zwemmen mocht. Dit hoorde de kikvors en bond de rat aan de voeten en sprong in het water en zwom over tot de helft van de rivier en toen als zij waren in het [5] midden van het water zo vertoefde daar de kikvors op dat die rat alzo drinken mocht. Toen dit aldus zo gebeurde kwam daar ondertussen een kleine vogel die ze alle beide greep en voerde ze met hem. Deze fabel zette Aesopus tot een gelijkenis die profijtelijk is vele mensen want diegene die kwaad denkt tegen goed, het kwaad dat hij denkt zal hem niet onvergolden blijven.

§ (4) Die vierde fabule is vanden | [10] honde ende vanden scape die ons leert dat die menschen die boes sijn ende scadelijc vinden | altijt een sake waer bij datse die goede menschen bescadigen moghen Vanden welcken | esopus vertelt eene aldusdaneghe fabule | [e4r]

IN dien tijden wasser een hont die een stuc broots van een scaep was eysschende dat hi | hem gheleent hadde Ende dat scaep antwoirde. dat hi tot ghenen daghen eenich broot | van hem en hadde ghehadt Dit horende die hont dede hem verdachuaerden voir den richter. | Ende tscaep die scult myssakende zo brocht die hont valsche getuigen. als den wolf den | [5] gryp vogel ende den sperwaerEnde alst daer toe quam datmen die getuygen hooren soude | sprac die wolf totten richter. Mijn heer ic weet wel dat die hont hem gheleent heeft een | broot Ende die grijp vogel seyde oic terstont. Hij heeftet ontfangen in mijn tegenwoir | dicheyt Doe seyde die sperwaer totten scape Waerom myssaect ghij tghene dat ghij | ontleent hebt Ende aldus wert dat scamel scaep verwonnen Want die richter geboot terstont | [10] den scape dattet den hont betalen soude Ende om dit te doen so moest hi vercopen sinen vacht | voir den winter Ende alsoe wert dat arm scaep ontcleet ende wt sinen velle ghescut Dies- | ghelijckx doen oic dese ghierighe menschen ende verslijnders die oic ouermits haer boes- | heyt ende bedroch niet anders en doen dan sij tscamel volc verslijnden eten ende te nyeute brengen |

§ (4) De vierde fabel is van de [10] hond en van het schaap die ons leert dat die mensen die boos zijn en schadelijk vinden altijd een zaak waarbij dat ze de goede mensen beschadigen mogen. Waarvan Aesopus vertelt een al dusdanige fabel [e4r]

IN die tijden was er een hond die een stuk brood van een schaap eiste dat hij hem geleend had. Dat schaap antwoorde dat hij in geen dagen enig brood van hem had gehad. Dit hoorde de hond die hem dagvaardde voor de rechter. En het schaap die de zaak miszei zo bracht de hond valse getuigen als de wolf, de [5] grijp vogel en de sperwer. En toen het daartoe kwam dat men de getuigen horen zou sprak de wolf tot de rechter. Mijn heer, ik weet wel dat die hond hem geleend een brood en de grijpvogel zei ook terstond. Hij heeft het ontvangen in mijn tegenwoordigheid. Toen zei de sperwer tot het schaap, waarom miszeg je hetgeen dat gij geleend hebt en aldus werd dat schaap overwonnen Want de rechter gebood terstond [10] het schaap dat het de hond betalen zou. Om dit te doen zo moest hij zijn vacht verkopen voor de winter en alzo werd dat arme schaap ontkleed en uit zijn vel geschud. Diergelijk doen ook de gierige mensen en verslinders die ook overmits hun boosheid en bedrog niets anders doen dan zij het schamele volk verslinden en te niet brengen.

§ (5) Die .v. fabule is vanden hont ende tstuc vleyschs die ons leert dat die ghene die an | [15] der luyden goet begheert te hebben verliest dicwijlen tghene dat sijn eygen is waer af | dat Esopus vertelt eene suurlijke fabule aldus |

IN voirleden tijden so ghebuerdet datter was een hont die ouer een plancke daer | water onder was lijden soude hebbende in sijnen mont een stuc vleyschs. Ende als hi | ouer dese plancke dus gaende was so openbaerde haer die scaye van hem ende vanden | [20] stucke vleysch int water daer hij ouer ghinc Dit siende die hont waende dattet had | de gheweest een ander stuc van vleysch Ende meyndet te grypen Ende als die hont | sijnen mont was op doende tstuck vleysch viel in die ryuiere. ende dreef metten | water wech Diesghelijckx eest oick met vele anderen want als sij wanen te bero | uen dat goet van eenen anderen. zoe verliesen sij dickwijl haer proper eyghen goet | [25] want ouermits een dinc twelck is onseker men niet laten en sal tghene dat seker is. | [e4v]

§ (5) De 5^de fabel is van de hond en het stuk vlees dat ons leert dat diegene die andere [15] lieden goed begeerd te hebben verliest vaak hetgeen dat zijn eigen is waarvan dat Aesopus vertelt een zuivere fabel aldus.

IN voorleden tijden zo gebeurde het dat er een hond was die over een plank daar water onder was gegaan zou hebben en had in zijn mond een stuk vlees. Toen hij aldus over deze plank ging zo openbaarde zich de schaduw van hem en van het [20] stuk vlees in het water daar hij over ging. Dit zag de hond en waande dat het een ander stuk vlees was geweest en meende het te grijpen. Toen de hond zijn mond open deed viel het stuk vlees in de rivier en dreef met het water weg. Diergelijks is het ook met vele anderen want als zij wanen te beroven het goed van een andere zo verliezen zij vaak hun goede eigen goed. [25] Want overmits een ding wat onzeker is zal men niet laten hetgeen dat zeker is. [e4v]

§ (6) Die seste fabule is vanden leeuwe. vander Coe. vander gheyten | ende vanden scape. dye ons leert twoirt dat men ghemeynlijc- | ken seyt dattet niet goet en is met heeren pruymen oft kersen eten | Oick mede dattet niet goet en is dat een arm mensche metten | [5] rijcken machteghen eeneghe deel oft deylinghe hebbe Waer | af dat esopus vertelt eene fabule aldus |

DIe coe die gheyte ende dat scaep ghinghen op een tijt te samen iaghen met | ten leeuwe ende vinghen eenen hert Ende alst quam dat sij souden deylen seyde die | leeu totten anderen Mijn heeren ende lieue vrienden ghij sult weten dat dat eerste | [10] deel mij alleene toebehoort ouermits dat ic ben een heere Dat ander ouermits | dat ick ben die starcste Dat derde ouermits dat ick snellijcker dan ghij gheloopen | hebbe Ende die hem vermeten wille te tasten aen tvierde sal mijn doot vyant we- | sen Ende in deser manyeren soe nam hij dat gheheel hert nae hem alleene Ende hier | omme soe bewijst ons dese fabule dat die arme scaemel luyden hem metten rijc | [15] ken machtegen niet versellen en sullen want die machteghe den armen nem- | mermeer ghetrouwe en is. |

§ (6) De zesde fabel is van de leeuw, van de koe, van de geiten en van het schaap die ons leert het woord dat men gewoonlijk zegt dat het niet goed is met heren pruimen of kersen te eten. Ook mede dat het niet goed is dat een arm mens met de [5] rijke machtige enig deel of verdeling zal hebben. Waarvan dat Aesopus vertelt een fabel aldus.

De koe en de geit en het schaap gingen op een tijd tezamen jagen met de leeuw en vingen een hert en toen het kwam dat ze het zouden verdelen zei de leeuw tot de anderen. Mijn heren en lieve vrienden, gij zal weten dat het eerste [10] deel mij alleen toebehoort overmits dat ik een heer ben. Dat andere overmits dat ik ben de sterkste. Dat derde overmits dat ik sneller dan gij gelopen hen en die zich vermeten wil te tasten aan het vierde zal mijn doodsvijand wezen. In deze manieren zo nam hij het gehele hert naar hem alleen. Hierom zo bewijst ons deze fabel dat die arme schamele lieden zich met de rijke [15] machtige niet vergezellen zullen want die machtige de arme nimmermeer te vertrouwen is.

§ (7) Die seuende fabule is vanden valschen dieue ende vander | zonnen welcke fabule ons leert dat wij ons van tghe- | selscap der quaeder ende booser menschen niet verblijden en selen | [e5r]

DIe ghebueren van eene dieue deden hem groote eere in sijnder bruyloften | dit aensiende een seer wijs man dat die ghebeuren hem verblijdende ende dan- "> sende waren sprack hij tot hemluyden aldus Ghij verblijt v ende sijt vrolijcken van | tghene daer ghij v billicx af bedroeuen soudt Ende die reden is dese bij ghelijcke- | [5] nissen Het ghebuerde op een tijt dat die sonne haer huwelijcken wilde mer alle | die nacyen vanden volcke seyden daer teghens Ende baden den afgod iupiter dat | hijt doch keeren wilde dat die sonne niet en huwelijct en Dit hoorende iupiter vra | ghede die sake waeromme Ende een van hem allen seyde hem O lieue god iupi- | ter ghij weet wel datter niet dan een sonne en is ende nochtans verbrantse ons al | [10] te mael Eest nv bij alzoe datse huwelijck doet ende kinderen crijghet so salse verder- | uen ende te nyeute brenghen alle natuere Dese fabule leert ende bewijst ons dat wij | ons van tgheselscap der quader ende booser menschen niet verblijden en sullen. |

§ (7) De zevende fabel is van de valse dief en van de zon. Welke fabel ons leert dat wij ons van het gezelschap der kwade en boze mensen niet verblijden zullen. [e5r]

De buren van een dief deden hem grote eer in zijn bruiloft en dit zag een zeer wijze man dat de buren zich verblijden en aan het dansen waren en sprak hij tot hen aldus. Gij verblijdt u en bent vrolijk van hetgeen daar ge u billijk van bedroeven zou. De reden is bij deze gelijkenis. [5] Het gebeurde op een tijd dat die zon zich huwelijke wilde, maar alle naties van volk zeiden daartegen en baden de afgod Jupiter dat hij het doch keren wilde dat de zon niet huwelijkt. Dit hoorde Jupiter en vroeg de zaak waarom en een van hen allen zei. O lieve god Jupiter, gij weet wel dat er maar een zon is en nochtans verbrand ze ons [10] allemaal. Is het bij u alzo dat ze een huwelijk doet en kinderen krijgt zo zal verderven en te niet brengen de hele natuur. Deze fabel leert en bewijst ons dat wij ons van gezelschap van kwade en boze mensen niet verblijden zullen.

§ (8) Die achste fabule is vanden wolf ende vander craene Soe wie den | quaden ende onwetende doet eeneghe duecht. verliest sijn pijne ende | [15] sondighet oft misdoet seer Waer af dat esopus vertelt eene aldus- | ghe fabule | [e5v]

HEt was een wolf die een scaep verscoert ende verslonden hadde Ende als hi dit had | de ghedaen so bleef hem een been in sijnre kelen twelck hem seer quetsende | was Dit gheuoelende die wolf badt der cranen dat sij hem dit been wt sijnder kelen | trecken wilde Ende die Craen stac haren hals in sijn kele ende toech dat been wt. waer | [5] af dat die wolf terstont ghenesen was. Ende die craen als hij dit ghedaen hadde zoe | begheerde hij te hebben vanden wolue sijnen loon oft solarijs Ende die wolf antwoir | dede hem Du biste wel ondanckbaer ende bekennet qualijcken tquaet dat ic dy doen wilde | want als ghij uwen hals in mijn kele ghesteken hadste. hadde ick ghewilt ick had- | den v af ghebeten Ende aldus blijcket bij dese fabule dattet niet en profiteert | [10] den bosen ende den ondancbaeren duecht oft goet te doene Mer het is een dinc | dat alder meest erloren is.

§ (8) De achtste fabel is van de wolf en van de kraan. Zo wie de kwade en onwetende enige deugd doet verliest zijn pijn en [15] zondigt of misdoet zeer. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. [e5v]

Het was een wolf die een schaap verscheurd en verslonden had en toen hij dit gedaan had zo bleef hem een been in zijn keel wat hem zeer kwetste. Dit voelde de wolf en bad de kraan dat zij hem dit been uit zijn keel trekken wilde. De kraan stak haar hals in zijn keel en trok dat been eruit waarvan de [5] de wolf terstond genezen was. Toen de kraan dit gedaan had zo begeerde hij te hebben van de wolf zijn loon of salaris en de wolf antwoorde hem. U bent wel ondankbaar en bek nauwelijks het kwaad dat ik u doen wilde, want toen gij uw hals in mijn keel gestoken had en had ik gewild had ik het u afgebeten. Aldus blijkt bij deze fabel da het niet profiteert [10] d boze en ondankbare deugd of goed te doen. Maar het is een ding dat aller meest verloren is.

§ (9) Die neghende fabule is van tween honden die welck | ons leert dattet niet goet en is datmen die flatteryen | van quaden menschen ghelouen sal want ouermidts | [15] haer scoone woirden so eest dat sij die goede menschen | bedrieghen. waer af dat esopus vertelt eene aldusda | neghe fabule |

HEt was in tijden voirleden een teue die haer cleyne ionghe honden werpen | wilde Die welcke als haer tijt aenstaende was quam ten huyse van een an- | der teue haer vriendelijcken biddende ouermits scoone ende soete woirden dat sij haer | leenen wilde in haren huyse een plaetse daer sij haer ionghe cleyne hondekijns [5] werpen mochte Ende dander leende haer goedertyerlijcken haer bedde ende haer huys | meynende daer aen te doen wel. Daer nae als die teue haer cleyne honden ghe- | worpen hadde. ende sij wel gheuoedt waren Dat ander goede teefkijn seyde tot die | moeder vanden ionghen datse wt haren huyse gaen ende ruymen soude Dit hoorende | die moeder ende die ionghen liepen terstont met grooter toornicheyt teghens | [10] haer ende worpense ende sloeghense wt den huyse dat haer eyghen was. Ende aldus | eest datmen ouermits weldoen dicwijlen scade lydende is Ende menichwerf eest | oick dat die goede menschen verliesen haer goet ouermits tbedroch ende valscheyt | der booser menschen. |

§ (9) De negende fabel is van twee honden die ons leert dat he niet goed is dat men de vleierij van kwade mensen geloven zal want overmits [15] hun mooie woorden zo is het dat zij die goede mensen bedriegen. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel |

Het was in tijden voorleden een teef die haar kleine jonge honden werpen wilde. Die toen haar tijd aanstaande was kwam tot een huis van een andere teef en bad haar vriendelijk overmits mooie en lieve woorden dat zij haar in haar huis een plaats wilde geven daar ze haar jonge kleine hondjes in [5] werpen mocht. De andere leende haar goedertieren haar bed en haar huis en meende daaraan goed te doen. Daarna toen de teef haar kleine honden geworpen had en ze goed gevoed waren zei die andere goede teef tot de moeder van de jongen dat ze uit haar huisgaan en ruimen zouden. Dit hoorde de moeder en die jongen liepen terstond met grote toorn tegen [10] haar en wierpen en sloegen haar uit het huis dat haar eigen was. En aldus is het dat men overmits goed doen vaak schade lijdt en vaak is het ook dat de goede mensen verliezen hun goed overmits het bedrog en valsheid der boze mensen.

§ (10) Die tyende fabule is vanden man ende vanden serpente die ons leert | [15] dat die ghene die loenen ende helpen den boosen doet qualijcken ende son- | dighet zeer want nae datmen hem bij ghestaen ende gheholpen heeft | so bescadicht hij den ghenen die hem goet ghedaen heeft wantmen | seyt ghemeynlijcken eest sake dat ghij eenen dief coopt vander gal | ghen hij en sal dij nemmermeer lief hebben. |[e6v]

HEt was een man die in sijnen wijngaert een serpent gheuonden haddde ende | ouermits die groote winter ende coude die gheweest hadden waest alte male | vercout ende vervrosen Ende was als doot ligghende opter aerden. Waer af dat die | goede man groote ontfarmherticheyt hadde ende brachtse in sijnen huyse ende | [5] verwermdese soe wel dat sij wederomme bequam Ende als sij wederomme wel | becomen was soe begontse sij te cryten ende te blasen doer den huyse ende te ver- | schoren dat wijf ende die kinderen Omme welcke dinghen die goede man wil- | dese werpen wt den huyse voirghenoemt Maer als dit sach dat serpent soe be- | gonste sij hem te springhen omme den hals ende te worghen § Ende diesghe- | [10] lijckx eest oick vanden boosen ende quaden ende ondanckbareghen menschen. | want die ondanckbaereghe menschen gheuen dickwijlen quaet voir goet. ende | bedrieghen die ghene die hemluyden onfarmharticheyt bewijsen. Ende daerom | en is haer gheselscap noch goet noch vruchtbaer. mer zeer te scuwen |

§ (10) De tiende fabel is van de man en van het serpent die ons leert [15] dat diegene die belonen en helpen de bozen kwalijk doet en zeer zondigt want nadat men ze bijgestaan en geholpen heeft zo beschadigt hij diegene die hem goed gedaan heeft. Want men zegt gewoonlijk is het zaak dat gij een dief koopt van de galg, hij zal u nimmermeer liefhebben. [e6v]

Het was een man die in zijn wijngaard een serpent gevonden had en overmits die grote winter en koude die er geweest was zo was het helemaal koud en bevroren en lag als dood op de aarde. Waarvan dat die goede man grote ontferming had en bracht ze in zijn huis en [5] verwarmde het zo goed zodat ze wederom bekwam. Toen ze wederom bekomen was zo begon ze te krijsen en te blazen door het huis en verscheurde dat wijf en de kinderen. Om welke dinge die goede man ze uit het voorgenoemde huis wilde werpen. Maar toen dit het serpent zag zo begon ze hem te bespringen om de hals en te wurgen. Diergelijks [10] is het ook van de boze en ondankbare mensen. Want die ondankbare mensen geven dikwijls kwaad voor goed en bedriegen diegene die ze ontferming bewijzen. Daarom is hun gezelschap nog goed noch vruchtbaar, maar zeer te schuwen.

§ (11) Die elfste fabule is vanden leeuwe ende vanden | [15] Ezel. die ons leert datmen niet achten en sal die woir | den vanden bespotters Waer af dat Esopus ver- | telt eene aldusdaneghe fabule |

HEt was een ezel die op eene tijt den leeuwe ghemoettede. Ende die ezele | sprack tot hem Mijn lieue broeder god huede v. Ende die leeuwe dit hooren | de begonste sijn hoot te scudden. ouermits grooten toorne die hij hadde Ende met | grooter pijnen conde hij nauwelijcken sijnen toornen ende moet bedwinghen. | [5] dat hij den ezel met sijnen tanden niet en verscoorde. Ende sprack doen in hem | seluen Ten is niet behoorlijcken dat een zoe edelen tant alsulcken snoode bees- | te aen tasten soude. § Want die wijse en sal niet quetsen den dwasen noch oic | op sijne woirden achten. maer sal hem laten in zijnen wesen voir die ghene die | hij es

§ (11) De elfde fabel is van de leeuw en van de [15] ezel die ons leert dat men niet achten zal de woorden van de bespotters. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een ezel die op een tijd de leeuw ontmoette en de ezel sprak tot hem. Mijn lieve broeder god hoede u en de leeuw die dit hoorde begon zijn hoofd te schudden overmits grote toorn die hij had en met grote pijnen kon hij nauwelijks zijn toorn en moed bedwingen [5] dat hij de ezel met zijn tanden niet verscheurde en sprak doen in zichzelf. Het is niet behoorlijk dat een zo’ n edele tand al zulke snode beest aantasten zou. Want de wijze en zal niet kwetsen de dwaze noch ook op zijn woorden achten. Maar zal hem laten in zijn wezen voor diegene die hij is.

[10] § (12) Die twalefste fabule is van tween ratten. § Het is vele | beter ende ghenoechlijcker scamelijcken te leuen. ende te | wesen vrij. dan rijckelijcken ende te hebben sorghe daer bi. | Waer af dat Esopus vertelt eene aldusdaneghe fabule. | van tween ratten. [f1v]

HEt waren .ij. ratten Daer die eene af was vet ende grof ende hielt haer in eenen | kelder van eenen rijcken man Ende dander was zeer arm ende magher Het ghe | buerde dat op eenre tijt die groue ende vette rat haer ghinc vermaken ende spelen int velt | Ende aldaer wesende ghemoettede sij in haren weghe een ander rat wesende magher | [5] ende ongeuallich Die welcke ontfinc die ander rat die vet was ende wel gheuoedt in | haer hollekijn opt beste dat sij vermochte ende gaf haer teten van vruchten ende coren ende wa | terkijn te drincken. ende als sij aldus ghegheten ende ghedroncken hadde. sprac die vette rat | totter magher aldus Comt aen met mij ende ic sal v wel gheuen ander spise. ende leyt dese | in die stede in eenen kelder van eenen rijcken man De welcke vol was ende veruult van | [10] alle datmen dincken mocht Ende als sij aldus inden kelder waren. die groue rat presen- | teerde haer van costelijcker spijsen. segghende in deser manieren Maect v vrolijc- | ken ende etet ende drincket met ghenoechten Ende als sij etende waren so quam die kel- | derwaerder inden kelder ende met dien so liep die vette ratte in haer holleken daer | sij inne te lopen ghewoenlijcken was Ende die ander scamel rat en wist niet werwaert | [15] sij gaen oft vlien soude. mer ghinc scuylen achter die poorte in groter sorgen anxt ende | vreese Ende die kelderwaerder ghinc sijnre vaerden Ende als hij sijnder vaerden wech ge- | gaen was so riep die groue rat die magher rat tot haer die daer beuende was van | anxt Ende seyde haer Comt herwaert. Hebt gheen sorge ende etet na dijnre belieften | Ende die arm rat sprac tot haer Om gods wille wilt mij helpen dat ic come van hier. | [20] want ic hebbe vele lieuer te eten gras ende coren inden velde ende leuen vrij. dan te we | sen altijt in desen anxte ende lijden verdriet daer bij. Want du biste hier in grooter | vreesen ende en leeft niet in sekerheiden Ende daerom so eest een vrolick dinc te leuene | scamelijcken ende vrij te wesene. want die arm mensche sekerlijken ende in meer | der vrijheyt leuet dan die rijcke | [f2r]

[10] § (12) De twaalfde fabel is van twee ratten. Het is veel beter en genoeglijker en schamel te leven en vrij te wezen vrij dan rijk en te hebben daarbij zorgen. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel van twee ratten. [f1v]

Het waren twee. Ratten, daar de ene van was vet en grof en hield zich in een kelder van een rijken man en de ander was zeer arm en mager. Het gebeurde op een tijd dat die grove en vette rat zich ging vermaken en spelen in het veld en aldaar was ontmoette ze op haar weg een andere rat die mager en [5] en ongevallig was. Die ontving die andere rat die vet was en goed gevoed in haar holletje of het beste dat ze mocht en gaaf haar te eten van vruchten en koren en water te drinken. Toen zij aldus gegeten en gedronken hadden sprak die vette rat tot de magere aldus. Kom met mij en ik zal u wel geven andere spijs. En leidde haar in die plaats in een kelder van een rijke man. Die vol was en vervuld van [10] alles dat men bedenken mocht. Toen ze aldus in de kelder waren presenteerde de grove rat haar van de kostbare spijzen en zei in deze manieren. Maak u vrolijk en eet en drink met genoegen. Toen ze aan het waren zo kwam de kelder bewaarder in de kelder en met die zo liep die vette rat in haar holletjes waarin ze in te lopen gewoon was en de ander schamele rat wist niet werwaarts [15] zij gaan of vlieden zou maar ging schuilen achter de poort in groter zorgen, angst en vrees. De kelder bewaarder ging zijn vaart en toen hij van zijn gang weggegaan was zo riep de grove rat de magere rat tot haar die daar bevend zat van angst en zie haar. Kom herwaarts. Hebt geen zorgen en eet naar uw believen en de arme rat sprak tot haar. Om Gods wil, wil mij helpen dat ik vanhier kom [20] want i heb veel liever gras en koren te eten in het velde en vrij te leven dan te altijd te wezen in deze angst en verdriet lijden daarbij. Want u bent hier in grote vrees en leeft niet in zekerheid. Daarom zo is het een vrolijk ding te leven arm en vrij te wezen. Want de arme leeft zekerder en in meer vrijheid dan de rijke. [f2r]

§ (13) Die dertyende fabule is vanden Aern ende | vanden vos. Die welcke ons leert dat dye | machteghe oick mede sullen ontsien die om | machteghe Waer af dat esopus vertelt ee- | [5] ne aldusdaneghe fabule. |

HEt was een Aern die die cleyne ionghe reynkijns oft voskijns ghenomen | hadde ende in sijnen nest ghebracht om die te eten te gheuen sijn ion | ghe kuyken Den welcken reynaert die vos was achter volghende biddende hem | dattet hem belieuen wilde wederomme te gheuen sijn ionghe reynerkijns voirghe | [10] noemt Ende die aern antwoirdede hem dat hijs niet doen en wilde want hij daer al | te hant meester ende heer af was Dit hoorende die vos reynaert want hij vol boos | heyts ende scalcheyden is vergaderde groote menichte van stroo. ende stacker dat | vyer inne Ende als die roock ende die vlamme begonsten te samen aen den boem daer | die aern inne sat op te gaen so verduchte hij dat sijn kinderen daer af verbarnen | [15] ende steruen mochten Ende gaf wederomme die ionghe reynaerdekijns reynaerdt die | vos haerer moeder. Dese fabule leert ende bewijst ons dat die rijcke ende machte- | ghe den minderen ende onmachteghen niet hinderlijck wesen en sullen. Want | dickwijlen zoe ghebuertet dat die cleynre sijnen meerderen wel bescadighen en | de hinderen mach [f2v]

§ (13) De dertiende fabel is van de Arend en van de vos. Die ons leert dat de machtige ook mede zullen ontzien die zwakke. Waarvan dat Aesopus vertelt een [5] al dusdanige fabel.

Het was een arend die jonge Reinaerts of vosjes genomen had en in zijn nest gebracht om die te eten te geven zijn jongen kuikens Die Reinaert de vos achtervolgde en bad hem dat het hem believen wilde wederom te geven zijn jonge Reinaerts voorgenoemd. [10] De arend antwoorde hem dat hij het niet doen wilde want hij daar al gelijk meester en heer van was. Dit hoorde de vos Reinaert want hij is vol boosheid en schalksheid en verzamelde grote menigte van stro en stak er het vuur in. Toen de rook en de vlammen tezamen begonnen aan de boom daar de arend in zat op te gaan zo duchtte hij dat zijn kinderen daarvan verbranden [15] en sterven mochten en gaf wederom de jonge Reinaerts de vos Reinaert hun moeder. Deze fabel leert en bewijst ons dat de rijke en machtige de minderen en zwakke niet hinderlijk wezen zullen. Want vaak zo gebeurt het dat de kleinere zijn meerderen wel beschadigen en hinderen mag. [f2v]

§ (14) Die xiiij. fabule is van eenen Aern die in sijnen beck een not dra | ghende was Ende vander rauen diese ontwee brack. Die ons te | kennen gheeft dat die ghene die wel besorcht ende seker is die | mach wel ouermits valschen raet in dien hij hem niet en wacht | [5] verraden worden Waer af dat esopus vertelt eene aldusdane | ghe fabule. |

HEt was een aern die op eenen boem sittende was ende hadde in sijnen beck een | not oft een mossele Die welcke sij niet ontwee breken en mochte. Dit mercken | de die raue seyde tot hem Dese mossele oft not en sult ghij niet breken mogen ten sij | [10] dat ghi vlieghet om hooghe ende dan van bouen hoghe op eenen harden steen laet | vallen Ende die aern begonste te vlieghen ende liet vallen sijn aes opten steen Ende ter | stont zo was die raue daer ende nam die not. ende alzo was hijse quijt. Ende aldus eest | dat menegherande menschen ouermits valschen raet ende valsche tonghen verra- | den ende bedroghen werden |

§ (14) De veertiende fabel is van een Arend die in zijn bek een noot droeg en van de raaf die het stuk brak Die ons te kennen geeft dat diegene die wel verzorgd en zeker is die mag wel overmits valse raad in dien hij hem niet wacht [5] verraden worden. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een arend die op een bom zat en had in zijn bel een noot of mossel. Die zij niet stuk breken en mocht. Dit merkte de raaf en zei tot hem deze mossel of noot zal gij niet breken mogen tenzij [10] dat ge omhoogvliegt en dan van boven hoog op een harde steen laat vallen. De arend begon te vliegen en liet vallen zijn aas op een steen en terstond zo was die raaf daar en nam die noot en alzo was hij het kwijt. Aldus is het dat menigerhande mensen overmits valse raad en valse tongen verraden en bedrogen worden.

[15] § (15) Die vijftyende fabule is vander rauen ende van reynaert den vos | Die ghene die hem verwoechden van die flatterye der loftuyters | ende flatteerders ghelouen. dicwijlen ghebuertet dat hem naemaels | zeere berouwet Waer af dat esopus vertelt eene aldusdaneghe fa | bule. |

HEt was een raue die opten boem sittende ende een groot stuc kaes in haren bec | houdende was Dat welck die vos reynaert zeer begheerde te hebben. Maer | want hij niet en wiste hoe hijt ghecrijghen mochte soe begonste hij hem te flatteren | met schoone woirden segghende aldus O suuerlijcke raue ghij sijt die scoenste vo- | [5] ghel onder alle die anderen want ghij hebt die pluymen ouerschoon ende cont vter | maten wel singhen. waer sake dat ghij hadt een clare stemme soe waert ghi die | alre meeste gheluckichste voghel die onder alle die andere voghelen is Ende dese | dwase raue hoorende die valsche flatterye van reynaert begonste sijnen beck open | te doen om te singhen ende tstuck kaes dat hi hadde viel hem wt den beck inder aerden | [10] Ende reynaert greept ende attet ende liep sijnder vaerden Dit siende die raue dat hij o- | uermits ydel glorie aldus bedroghen was wert seer tonvreden ende mistroestich ende | het beroude hem seer van dat hij reynaert dus lichtelijcken gheloeft hadde. Ende | daeromme soe leert ende bewijst ons dese fabule datmen niet verblijden en sal in | die woirden der booser menschen noch oick flatterye oft ydel glorie beminnende | [15] wesen

[15] § (15) De vijftiende fabel is van de raaf en van Reinaert de vos. Diegene die hem bedrogen van het flatteren der lofuiters en flatteren geloven. Vaak gebeurt het dat hem later zeer berouwt. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een raaf die op een boom zat en een groot stuk kaas in de bek hield. Dat de vos Reinaert zeer begeerde te hebben. Maar omdat hij niet wist hoe hij het krijgen mocht zo begon hij hem te flatteren met mooie woorden en zei aldus. O zuivere raaf gij bent de mooiste vogel [5] onder alle de anderen want gij hebt de pluimen over mooi en kan wel vier maten goed zingen. Was het zaak dat gij had een heldere stem zo was gij de allermeeste gelukkigste vogel die onder alle de andere vogels is. Deze dwaze raaf hoorde het valse flatteren van Reinaert en begon zijn bek open te doen om te zingen en het stuk kaas die hij had viel hem uit de bek op de aarden [10] en Reinaert greep het en at het en liep zijn vaart. Dit zag de raaf dat hij overmits zijn ijdele glorie aldus bedrogen was en werd zeer ontevreden en mistroostig en het berouwde hem zeer van dat hij Reinaert aldus licht geloofd had. En daarom zo leert en bewijst ons deze fabel dat men niet verblijden zal in de worden der bozen mensen, noch ook dat flatteren of ijdele glorie beminnen.[15]

§ (16) Die sestyende fabule is vanden leeu. vanden wilden zwijn. vanden stier | ende vanden ezel. die ons leert Als eenich mensch sijn macht eerweer | dicheyt ende autoriteyt verloren heeft soe moet hij dan sijne eerste coen- | heyt laten varen ende doen sincken op dat hij van eenen yeghelycken | [20] niet verstooten en werde Waer af dat esopus vertelt eene aldusdane- | ghe fabule. | [f3v]

HEt was een leeu die in sijnder iongher iuecht zeer fyer ende ouerdadich was. ende | doe hij was out ende in verdriet ende banghicheyt sijns doots Soe quam tot | hem dat wilde zwijn ende verschoerde hem met sijnen tanden wraeck doende. van tonrecht | ende mysdaden die die leeu tanderen tijden hem ghedaen hadde Dit aldus ghesciet | [5] wesende quam terstont daer nae die styer die hem stack met sijnen scarpen hoornen. | Ende een ezel daer nae met sijnen achtersten clauwen oft voeten smeet hem voir sijn | voirhoeft hem seluen wrekende ouer hemDit siende die arme leeu begonste te ver- | suchten ende te screyen sprekende in hem selven In tijden als ick was ionc stout ende | bout een yeghelijck mij doen eerende ende ontsiende was. Maer nv als ick ben | [10] gheworden out ende cout zoe en ysser nyemant die mij ontsiet Ende want ick ver- | loren hebbe starcheyt macht ende cracht. soe ben ick quijt eere ende weluaren en- | de nyemant en ysser die op mij acht. Ende hieromme soe leert ons ende bewijst | ons dese fabule ende sonderlinghe den ghenen die eenighe macht oft heerscap | pye hebbende sijn hemluyden bewijsende dat sij selen sijn soet ende goedertieren | [15] Want die ghene die gheen vrienden en verwerft die wijl dat hij macht heeft sal | altoos verduchtende wesen te vallen in aldusdaneghe saken ende in ongheual | licheyt ende oick in swaren verdriete |

§ (16) De zestiende fabel is van de leeuw, van het wilde zwijn, van de stier en van de ezel die ons leert. Als enig mens zijn macht eerwaardigheid en autoriteit verloren heeft zo moet hij dan zijn eerste koenheid laten varen en doen zinken op dat hij van iedereen [20] niet verstoten wordt. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. [f3v]

Het was een leeuw die in zijn jonge jeugd zeer fier en overdadig was. En toen hij oud was en in verdriet en bangheid van zijn dood zo kwam tot hem dat wilde zwijn en verscheurde hem met zijn tanden en deed wraak van dat onrecht en misdaden die de leeuw ten anderen tijden hem gedaan had. Toen dit aldus geschied [5] was kwam terstond daarna de stier die hem stak met zijn scherpe hoornen. Een ezel daarna die met zijn achtersten klauwen of voeten hem smeet voor zijn voorhoofd en zichzelf wreekte over hem. Dit zag die arme leeuw en begon te verzuchten en te schreien en sprak in zichzelf. In tijden toen ik jong en boud en stout was en iedereen mij eer deed en ontzag. Maar nu ik [10] oud geworden ben en koud zo is er niemand die mij ontziet want ik heb verloren de sterkte, macht en kracht. Zo ben ik kwijt eer en welvaren en niemand is er die op mij acht. Hierom zo leert ons en bewijst ons deze fabel en vooral diegene die enige macht of heerschappij hebben die hen bewijzen dat ze zullen lief en goedertieren zijn. [15] Want diegene die geen vrienden verwerft de tijd dat hij macht heeft zal altijd te duchten te vallen in al dusdanige zaken en in ongevalligheid en ook in zwaar verdriet.

§ (17) Die seuenthyende fabule is vanden Ezel | ende van een cleyn hondekijn. die ons leert | [20] dat niemant en sal hem onderwinden te doen | [f4r]

HEt was een ezel die inden huyse van eenen grooten heere wonende was | [5] welcke heere seer was beminnende een cleyn hondekijn twelck hij dage- | lijckx van sijnder tafelen teten gaf waeromme dattet selue hondekijn hem gro- | te vrientscap dede ende omme den hals ghemeynlijcken springhende was Ende | dede goede chiere allen den ghenen die inden huyse waren Dit aenmerckende |die Ezel benijde dat zeere ende sprack in hem seluen aldus Nae dien dattet is |[10] alzoe dat mijn heerschap ende alle thuysghesin dit cleyne onsalighe beestken al- | dus beminnende sijn omme dattet hemluyden festyueert ende vrientscap doet | Bij vele meer reden sullen sij mij vrientscap doen eest sake dat ickse vriendelijc- | ken ben ende vrientscap bewijse Ende seyde in hem seluen Ick wil gaen ende ver | maken mij voirtaen met mijnen meester ende wesen hem vriendelijck ende met | [15] alle den anderen huysghesinne Nu ghebuerdet dat als die ezel was in desen wil | le ende ghepeynse zoe sach hij sijnen heere inne comen ten huyse. ende begons | te teghens hem te comen ende lichtelijcken te dansen ende te springhen ende van | sijn ouersoete stemme te singhen Ende met dyen ghenakede hij sijnen heer ende spranc | hem op die scouwer ende begonste hem te cussen ende te byten Ende die heer begonste te roe | [20] pen ende zeer te crijten met luyder stemmen Slaet ende smijt desen quaden en- | de ongheualleghen Ezel. die mij aldus wee doet crachtlijck ende quetsende is. | Dit hoorende die dienaers namen groote stocken ende begonsten te smyten ende | [f4v] te slaen op die ooren opten hoefde ende op die leynden vanden Ezel. Ende wert zoe wel gheslaghen ende wt ghericht dat hij niet meer en begheerde te dansen noch ye- | mande vrientscap te doen Ende daerom en sal hem nyemant onderwinden te doen din- | ghen die hij niet doen en can. want die onwijse die mishaghet altijt daer hij waent | [5] te behaghen ende te sijn verblijt. |

§ (17) De zeventiende fabel is van de Ezel en van een klein hondje die ons leert [20] dat niemand zal hem onderwinden te doen. [f4r]

Het was een ezel die in het huis van een grote heer woonde. [5] Welke heer zeer beminde een klein hondje wat hij dagelijks van zijn tafel te eten gaf. Waarom dat dit hondje hem grote vriendschap deed en om de hals gewoonlijk sprong en deed goede sier met al diegenen die in het huis waren. Dit merkte de ezel en die benijde dat zeer en sprak in zichzelf aldus. Na dien dat het is |[10] alzo dat mijn heerschap en alle huisgezin dit kleine onzalige beestje aldus bemint omdat het die lieden onthaalt en vriendschap doet. Bij veel meer reden zullen zij mij vriendschap doen is het zaak dat ik ze vriendelijk ben en vriendschap bewijs en zei in zichzelf. Ik wil gaan en vermaken mij voortaan met mijn meester en wezen hem vriendelijk en met [15] alle andere huisgezin. Nu gebeurde het dat als de ezel was in deze wil en gepeins zo zag hij zijn heer inkomen in zijn huis en begon tegen hem te komen en lichte te dansen en te springen en van zijn over liefelijke stem te zingen en met die genaakte hij zijn heer en sprong hem op de schouder en begon hem te kussen en te bijten. Die heer begon te roepen [20] en zeer te krijsen met een luide stem. Sla en smijt deze kwade en ongevallige ezel die mij aldus pijn doet en krachtig kwetst. Dit hoorden de dienaars en namen grote stokken en begonnen te smijten en [f4v] te slaan op die oren, op het hoofd en op de lenden van de ezel. Die werd zo goed geslagen en uitgericht dat hij niet meer begeerde te dansen noch iemand vriendschap te doen. Daarom zal niemand zich onderwinden te doen dingen die hij niet doen kan. Want de domme mishaagt altijd daar hij waant [5] te behagen en te zijn verblijd.

§ (18) Die achtyende fabule is vanden leeu ende vander ratte. die ons leert dat | die machteghe ende rijcke sal den armen ende minren altijt goedertyeren ende | ghenadich sijn want dicwijlen ghebuertet alsoe dat die cleyne mach besca | dighen oft helpen sijn ouerhooft sijn grooter Waer af dat esopus vertelt | [10] eene | aldusdaneghe fabule |

HEt was een leeu die in eenen bossche slapende ende rustende was Ende die rat- | ten oick al daer omtrent wesende die speelden beneuen hem Nu ghebuer- | det datter was een vanden seluen ratten die opten leeu clam ende maecte hem | wacker Die leeu dit gheuoelende greep die ratte met sijnen clauwen ende hieltse | [15] vaste Ende als die rat sach datse aldus ghegrepen was sprac sij totten leeuwe al- | dus Mijn lieue heere wiltet mij vergheuen want mij te dooden dat soude v lut- | tel profiteren ende ten soude uwe moghentheyt gheene eere wesen. Ende oick en | meynde ick niet dat ick daer inne v soude verthoornt hebben Dit hoorende die leeu | dachte in hem seluen dattet hem gheene eere noch glorie wesen en soude als hise | [20] alghedoot hadde ende vergaf | haer die mysdaet ende lietse gaen Daer na corts ghe | uielt dat die selue leeu in een strick gheuanghen was ende als hij vernam dat hi | aldus gheuanghen was soe begonste hi te versuchten te claghen ende seer luyde te | crijten. Ende als die voirghenoemde ratte hem alzoe hoorde crijten soe quaemse | [f5v] tot hem vraghende waeromme hij zoe ghecreten hadde Ende die leeu antwoir | dede haer. En siet ghij niet dat ick aldus hier in eenen strick gheuanghen ben. | Ende die rat sprack tot hem Mijn lieue heere weest te vreden. Ick en sal niet on- | danckbaer wesen van tghene dat ghij mij tanderen tijden ghedaen ende bewe- | [5] sen hebt Ende mettyen zoe begonste die rat die coorden vanden strick te knagen | ende den draet te breken ende gateren daer inne so groot te maken dat die leeu | daer wt ontquam Ende dese fabule leert ende bewijst ons dat die ghene die in | hoogher machten gheseten sijn niet en sal misprijsen noch bescadegen den ghe | nen die mindre is want die niet letten noch scadighen en mach. mach somwijlen | [10] profiteren ende helpen in saken die groot ende machtich sijn |

§ (18) De achttiende fabel is van de leeuw en van de rat die ons leert dat die machtige en rijke zal de armen en mindere altijd goedertieren en genadig zijn want vaak gebeurd het alzo dat die kleine mag beschadigen of helpen zijn overste hoofd zijn grote. Waarvan dat Aesopus vertelt [10] een al dusdanige fabel.

Het was een leeuw die in een boss sliep en rustte en de rat ook al daaromtrent was die speelde benevens hem. Nu gebeurde het dat er het was dat die rat op de leeuw klom en hem wakker maakte. Die leeuw die dit voelde greep die rat met zijn klauwen en hield ze [15] vast en als de rat zag dat ze aldus gegrepen was sprak zij tot de leeuw aldus. Mijn lieveheer, wil het mij vergeven want om mij te doden zal u weinig profiteren en het zou uw mogendheid geen eer wezen. Ook meende ik niet dat ik daarin u zou vertoornd hebben. Dit hoorde de leeuw en dacht zichzelf da het hem geen eer noch glorie wezen zou als hij ze [20] gedood had en vergaf haar die misdaad en liet ze gaan. Daarna gauw gebeurde het dat diezelfde leeuw in een strik gevangen was en als hij vernam dat hij aldus gevangen was zo begon hij te verzuchten en te klagen en zeer luid te krijsen. Toen die voorgenoemde rat hem alzo hoorde krijsen zo kwamen ze [f5v] tot hem vragen waarom hij zo gekrijst had en de leeuw antwoorde ze. En ziet gij niet dat ik aldus hier in een strik gevangen ben en de rat sprak tot hem. Mijn lieveheer, wees tevreden, ik zal niet ondankbaat wezen van hetgeen dat gij mij te andere tijden gedaan hebt [5] en met die zo begon de rat de koorden van de strik te knagen en de draad te breken en gaten daarin zo groot te maken dat die leeuw daaruit ontkwam. Deze fabel leert en bewijst ons dat diegene die in hogere machten gezeten zijn niet zal misprijzen noch beschadigen diegene die minder is want die niet letten noch beschadigen mach magen soms [10] profiteren en helpen in zaken die groot en machtig zijn.

§ (19) Die neghentyende fabule is vander wouwe oft grijp | voghel die sieck was. ende hoe hij sijnder moeder badt | dat sij die goden voir hem bidden wilde Die welc ons | leert ende bewijst. Dat die ghene die altijt quaet doet | [15] die wijle dat hij vroom. starck ende ghesont is. die en | derf gheen hope hebben dat sijn ghebet verhoort sal | werden als hij in eenegherande siecten gheuallen is. | Waer af dat Esopus vertelt eene aldusdaneghe fa- | bule | [f5v]

HEt was een grijp voghel die alsoe seere sieck was dat hij niet en hoepte lan | gher te leuen Ende als hij sach dat hij aldus qualijcken was te pas zo badt | hij sijnder moeder datse die goden voir hem bidden wilde Ende die moeder ant | woirde hem. Mijn lieue sone ghij hebt tanderen tijden so grootelijcken die go- | [5] den gheblasfemeert ende toornich ghemaect datse nv op dese tijt hem op v wre | ken willen want ghij en bidt die goden niet ouermits liefte ende goedertyeren- | heyt maer ouermits ontsich ende pyne. om dat ghij nv soudt dleuen behouden | ende die doot ontgaen. Want die ghene die daer een quaet leuen beleydende is | Ende oick in dat selue leuen alzoe verhardt is. die selue en sal gheen hope heb- | [10] ben oft troost dat hij van sijne quaetheyt ofte booshet ghevryet ende verlost wer | den sal. want dan te spade is Want als men in die vterste cranckheyt oft sieck- | heyt is ligghende. zoe is dan die tijt ghecomen datmen loon ontfanghen ende | betaelt sal werden nae die wercken die men als dan ghedaen sal hebben Want | het is alzoe dat die ghene die in voirspoet wesende den anderen mysdoet ende | [15] toornich maeckt gheen vrienden en vint als hij is in wederspoet ende het hem | qualijcken gaet |

§ (19) De negentiende fabel is van de wouw of grijpvogel die ziek was en hoe hij zijn moeder bad dat zij de goden voor hem bidden wilde. Die ons leert en bewijst dat diegene die altijd kwaad doet [15] de tijd dat hij dapper, sterk en gezond is die durft geen hoop te hebben dat zijn gebed verhoord zal worden als hij in enigerhande ziekte gevallen is. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. [f5v]

Het was een grijp vogel die alzo zeer ziek was dat hij niet hoopte langer te leven en toen hij zag dat hij aldus kwalijk te pas was zo bad hij zijn moeder dat ze de goden voor hem bidden wilde en die moeder antwoorde hem. Mijn lieve zoon, gij hebt te anderen tijden zo zeer de goden [5] geblasfemeerd en toornig gemaakt dat ze nu op deze tijd hem op u wreken willen want gij bidt die goden niet overmits liefde en goedertierenheid, maar overmits ontzien en pijn omdat gij nu zou het leven behouden en de dood ontgaan. Want diegene die daar een kwaad leven belijden is ook in datzelfde leven alzo verhard is, die zal geen hoop hebben [10] of troost dat hij van zijn kwaadheid of boosheid bevrijd en verlost worden zal want het dan te laat is. Want als men in die uiterste zwakte of ziekte ligt zo is dan die tijd gekomen dat men loon ontvangen betaald zal worden naar de werken die men als dan gedaan zal hebben Want het is alzo dat diegene die in voorspoed zijn de naderen misdoet en [15] toornig die maakt geen vrienden als hij is in tegenspoed het hem kwalijk gaat.

§ (20) Die .xx. fabule is vander vincken ende vanden anderen voghelen ende | vanden lijnsade. die ons leert dat die ghene die gheenen goeden raet | gheloouen en willen die sijn seer qualijcken beraden Waer af dat eso- | [20] pus vertelt eene aldusdaneghe fabule | [f6r]

HEt was een bouman die vlas saeyede. Ende die vincke dit siende ouer- | legghende ende peynsende dat men van dit vlas alst ghewassen soude | wesen. maken mochte stricken ende netten. zo sprack sij totten anderen voghe- | len aldus Coemt allegader mit mij ende laet ons wt cratssen dit lijnsaet. want eest | [5] sake dat wijt laten wassen. zoe sal die bouman daer af maken stricken ende brey | den netten Ende sullen allegader daer mede gheuanghen werden. Ende dye | andere voghelen dit hoorende myspresen ende versmaeden des vincken raet. | Ende die vincke siende dat die ander voghelen haren goeden raet versmaeden | zoe ghinck sij ligghen ter herberghen ende logyeren inden huyse van eenen bou | [10] man Ende als ghebuerde dattet vlas ghewassen was Soe dede die vincke den | bouman maken stricken ende netten. metten welcken hij alle daghe die voghe- | len vanghende was ende brachtse tsijnen huyse. Ende die vincke seyde aldus. | Ick haddet v wel te voren gheseyt. § Ende daeromme men en sal gheenen | goeden raet mysprijsen noch oick versmaden Want die qualijcken is beraeden | [15] ende auyseert. lijdt dicwille pijne die hem deert |

§ (20) De twintigste fabel is van de vinken en van de anderen vogels en van het lijnzaad die ons leert dat diegene die geen goede raad geloven willen die zijn zeer kwalijk beraden. Waarvan dat Aesopus [20] vertelt een al dusdanige fabel. [f6r]

Het was een bouwerman die vlas zaaide en de vinken die dit zagen overlegde en peinsden dat men van dit vlas als het gegroeid zou wezen strikken mocht maken en netten. Zo spraken ze tot andere vogels aldus Kom allemaal en laat ons bekrassen dit lijnzaad want is het [5] zaak dat wij het laten groeien zo zal die bouwerman daarvan maken strikken en betten breien en we zullen allemaal daarmee gevangen worden. En toen de andere vogels dit misprijzen en versmaden hoorden van de raad van de vinken. En toen de vinken zagen dat die ander vogels hun goede raad versmaden zon gingen ze ter herberg liggen en logeren in het huis van een bouwerman. [10] Toen het gebeurde dat het vlas gegroeid was zo liet de bouwerman er strikken en netten van maken en netten waarmee hij alle dagen de vogels ving en bracht ze tot zijn huis. En de vinken zeiden aldus. Ik had het u wel t voren gezegd. Daarom zal men geen goed raad misprijzen noch ook versmaden. Want die kwalijk is beraden [15] zeer avontuurt die lijdt vaak pijn die hem deert.

§ Hier eyndet dat eerste boeck van esopus. [f6v][a1r]

§ Hier beghint die prefacye van tander boec der fabulen vanden wijsen ende notabilen Esopus |

ALle fabulen sijn gheuonden om die menschen te leeren ende te wijsen wat din- | ghen si doen of laten sullen. want also veel is te segghen fabulen in poetryen | [20] als parolles of parabolen in theologyen Ende daer om so wil ic scriuen fabulen om | te leeren ende te bewijsen die manyeren ende die costumen der goeder menschen. want | die wet is gheset voer die misdadighe. want die goede menschen ende die rechtueer | dighe onder die wet niet gheset en sijn. alsoe wi lesen van die van Athenen die daer | leefden alleen na die wet der natueren ende waren in vryheyt Mer ouermits haer | [25] eyghen wil soe begheerden si te hebben enen Coninck daer si die wisdadighe ende | quade mede pinighen ende bedwinghen mochten Ende want si van manieren hadden | niet ghecorigeert noch bedwonghen te wesen. soe wast. dat alsoe gheringhe als | daer yemant wert ghecorigeert. soe waren si dan verstoort ende tonvreden Als ha | re nyeuwe ghecroende Coninck iusticie dede Ende want si noyt onder bedwanck | [30] gheweest en hadden. so wast hem luyden een groot last bedwonghen ende eyghen te | sine. waer om dat si zeer rouwich ende tonvreden waren om dat si begheert hadden | enen Coninck Teghens die welcke Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule | Die welcke van dit ander boeck die eerste is Ende is dese |

§ Hier eindigt dat eerste boek van Aesopus. [f6v][a1r]

§ Hier begint het voorwoord van het tweede boek der fabels van de wijze en notabele Aesopus.

Alle fabels zijn gevonden om de mensen te leren en te wijzen wat dingen ze doen of laten zullen. Wat alzo veel is te zeggen fabels in de poëten [20] als parolen of parabolen in theologie en daarom zo wil ik fabels schrijven om te leren en te bewijzen de manieren en de gebruiken der goede mensen. Want de wet is gezet voor die misdadige. Want de goede mensen en de rechtvaardige niet onder die wet gezet zijn. Alzo we lezen van die van Athene die daar leefden alleen naar de wet der naturen en waren in vrijheid. Maar overmits hun [25] eigen wil zo begeerden ze hebben een koning daar ze de misdadige en kwade mee pijnigen en bedwingen mochten. Want ze hadden van manieren niet gecorrigeerd noch bedwongen te wezen. Zo was dat alzo gauw als daar iemand werd gecorrigeerd zo waren ze dan verstoord en ontevreden Als hun nieuwe koning justitie deed, want ze waren nooit onder bedwang [30] geweest zo was het hen een grote last bedwongen en eigen te zijn. Waarom dat ze al zeer rouwig waren en ontevreden omdat een koning begeerd hadden. Die Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. Die van dit tweede boek de eerste is en is deze.

§ (21) Die eerste fabule is vanden vorsschen ende van iupiter den afgod die | [35] ons bewijst ende leert dat Gheen dinck en is beter. dan te leuen recht- | uaerdelijcken ende niet eyghen te wesen. want vryheyt is beter dan | eenich siluer ofte gout Waer af dat Ezopus vertelt eene aldusdani- | ghe fabule |

ALs die vorsschen in slooten ende in grauen woenende waren. Ende wesende in | grooter vriheyt. ende in goeden vrede ende ghemeynscap met malcanderen had | den Baden oetmoedelijcken iupiter den afgod dat hi hem enen Coninck ghe | uen ende setten wilde Dit horende iupiter. begonste daer om te lachen Ende voer | [5] den coninck die sij hadden begheert. warp hy int water een groot stuck houts | dat welck een groot geluyt int water makede. waer of die voerghenoemde vor | sschen zeer veruaert ende tonvreden waren Ende daer na een weynich tijts. so | ghenakeden zij haren Coninc om hem te hulden ende onderdanich te sijn Ende | als si worden ghewaer dattet niet anders dan een stuck houts en was So keer | [10] den si anderwerf wederom tot iupiter hem biddende dat hi hem doch eenen | anderen Coninck setten ende gheuen wilde. Ende iupiter dit horende gaf ende | settede hem eenen Reygher tot eenen coninck Ende die reygher hare coninck sijn | de trat int water ende begonstese te eten. deen vore dander na Ende als die vorsschen | saghen dat hijse aldus verslijnde ende adt. begonsten si allegader te screyen. seg- | [15] | ghende totten afgod iupiter aldus Seer hoghe ende zeer vermoghende god | wilt ons verlossen van die kinnebacken van desen valschen tyrant ende Drake | die ons aldus etende ende verslijndende is: Ende hij antwoerdede hem Die | Coninck die ghij aldus langhe van my begheert hebbet. sal v meester wesen | want alsmen heuet datmen met reden hebven sal soe salmen te vreden ende | [20] | blijde wesen Ende die niet eyghen en is. die sal zyne vryheyt wel bewaren Want | gheen dinck en is beter dan vry te wesen ende niet eyghen te sijn Want voer al | le die werelt vol van goude. men vryheyt te recht niet coopen en soude |’a2r]

§ (21) De eerste fabel is van de kikvorsen en van Jupiter de afgod die [35] ons bewijst en leert dat geen ding beter is dan rechtvaardig te leven en niet eigen te wezen. Want vrijheid is beter dan enig zilver of goud. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Als de kikvorsen in sloten en grachten woonden en in grote vrijheid waren en in goede vrede en gemeenschap met elkaar hadden baden ze ootmoedig Jupiter den afgod dat hij hen een koning geven en zetten wilde. Dit hoorde Jupiter en begon daarom te lachen en voor [5] de koning die zij hadden begeerd wierp hij in het water een groot stuk hout dat een groot geluid in het water maakte waarvan de voorgenoemde kikvorsen zeer bang en ontevreden waren. Daarna een weinig tijd zo genaakten ze hun koning om hem te huldigen en onderdanig te zijn. Toen ze gewaarwerden dat het niets anders dan eens tuk hout was zo keerden [10] ze andermaal wederom tot Jupiter en baden hem dat hij toch een andere koning zetten en geven wilde. En Jupiter die dot hoorde gaf en zette hen een reiger tot een koning en die reiger hun koning trad in het water en begon ze te eten, de een voor de ander daarna. Toen de kikvorsen zagen dat hij ze allen verslond en at begonnen ze allemaal te schreien en zeiden [15] tot de afgod Jupiter aldus. Zeer hoge en vermogende god, wil ons verlossen van die kinnebakken van deze valse tiran en draak die ons aldus eet en verslind: en hij antwoorde hun. Die koning die gij aldus lang van mij begeert te hebben zal uw meester wezen. Want als men heeft dat men met recht hebben zaal zo zal men tevreden en [20] blijde wezen en die niet eigen is die zal zijn vrijheid goed bewaren Want geen ding is beter dan vrij te wezen en niet eigen te zijn. Want voer de gehele wereld vol van goud men vrijheid te recht niet kopen zou. |a2r]

§ (22) Die ander fabule is vanden duuen. vanden grijpvoghel. ende van | den sperwaer Niemant en sal hem seluen setten onder die be- | waernisse ofte sauegaerde vanden boosen. want du sultste weten | dat als hy bystant ende hulpe begheert soe en vint hijse niet Waer | [5] af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule

IN voerleden tyden als die duuen den Sparwer voer eenen Coninck be | gheerende waren.op dat hij hem vanden grijpvoghel bewaren mochte. | Ende als die Sparwaer haer Coninck gheworden was. begonste hijse te verslijn | den ende te eten Dit siende die duuen seyden. datter hem veel beter was den grijp | [10] voghel te lijden ende ghetroost te wesen dan hem seluen aldus ouer ghegheuen. | ende ghestelt hebbende onder den Sparwaer ende aldus van hem ghemartel- | zeert te werden. maer wij sijnt wel weert want wij selue daer af een sake sijn Ende | daer om alsmen beginnen sal eenich dinck. soe salmen wijseliken ouersien dat | eynde want hi vroet is ende wijs. die dat eynde rijpelijcken ouerlegghende is |

§ (22) De tweede fabel is van de duiven, van de grijpvogel en van de sperwer. Niemand zal zichzelf zetten onder die bewaring veiligheid van de boze. Want u zal weten dat als hij bijstand en hulp begeert zo vindt hij ze niet. Waarvan [5] dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

IN voorleden tijden toen de duiven de sperwer voor een koning begeerden op at hij hen van de grijpvogel bewaren mocht. Toen de sperwer hun koning geworden was begon hij ze te verslinden en te eten. Dit zagen de duiven en zeiden dat er hen veel beter was den grijp [10] vogel te lijden en getroost te wezen dan zichzelf aldus overgeven en geld te hebben onder de sperwer en aldus van hem gemarteld te worden. Maar wij zijn het wel waard want wij zijn zelf daarvan een zaak. Daarom als men beginnen zal enig ding zo zal men wijs overzien dat eind. Want hij die verstandig is en wijs die dat einde rijp overlegt.

[15] § (23) Die derde fabule is vanden dief. ende vanden hont die leert | Alsmen gheuende is eenich dinck. soe salmen ouerlegghen ende | peynsen tot wat eynde datment ghegheuen heeft Vanden welc | ken Ezopus eene aldusdanighe fabule vertelt. [a2v]

HEt was een dief die des nachts quam totten huyse van eenen goeden man | om te stelen. Ende die hont al daer inden huyse wesende bassede hem aen | ende makede gheluyt Ende die dief dit horende so warp hi den hont een stuck | broots toe om dat hij zwijghen soude Mer die hont seyde tot hem Ghi en wer | [5] pet mij dit broot niet toe doer eenich goet ofte minne. mer om dat ic stille soude | zwijghen ende ghij dan minen meester beroeuen soudet Ende daer om en eest | niet goet dat ic ouermits een stuck broots mijn leuen verliese Hier om soe seg- | ghe ic dy. ten si dat zake dat ghi v pijnt te comen van hier. ick sal minen meester | wecken ende alle sijn huysghesinne Ende mettien soe begonste die hont te bas- | [10] sen ende die dief liep sijnre veerden Want ouermits ghiften ende gauen die me | nighe bedroghen sijn ende haer hoofden verloren hebben. waer om dattet is | zeer goet te ouerlegghen dat eynde. waer om datmen yet gheuende is Tot dien | eynde dat nyemant ouermits gauen verraden en werde oft dat oeck nyemant | ouermits ghiften ende gauen eenighe verradenisse doe sinen heer ende meester |

[15] § (23) De derde fabel is van de dief en van de hond die leert als enig ding geeft zo zal men overleggen en peinzen tot wat doel dat men het gegeven heeft. Waarvan Aesopus een al dusdanige fabel vertelt. [a2v]

Het was een dief die ’s nachts kwam tot het huis van een goede man om te stelen. En de hond die aldaar in het huis was baste hem aan en maakte geluid en die die f die dit hoorde zo wierp hij de hond een stuk brood toe omdat hij zwijgen zou. Maar de hond zei tot hem. Gij werpt mij [5] mij dit brood niet toe door enig goed of minne, maar omdat ik stil zou zwijgen en gij dan mijn meester beroven zou. Daarom is het niet goed dat ik overmits een stuk brood mijn leven verlies. Hierom zo zeg ik u is het zaak dat gij u pijnt van hier te komen zal ik mijn meester wekken en al zijn huisgezind. Met die zo begon de hond te bassen [10] en de dief liep zijn vaart. Want overmits giften en gaven zijn menigeen bedrogen en hebben hun hoofden hebben. Waarom dat het zeer goed is te overleggen dat einde waarom dat men iets geeft. Tot dat doel dat niemand overmits gaven verraden wordt en ook dat niemand overmits giften en gaven enig verraad zijn heer en meester doet.

[15] § (24) Die vierde fabule is vander sueghen ende vanden wolf | Ten is niet goet datmen alle dinghen ghelouet die men hoort | segghen Waer af dat Ezopus vertelt ene aldusdanighe fabule | [a3r]

HEt was een wolf die tot eenre suege quam Die welcke haer versuchtede ende screy | de ouermits die pine die si gedoechde om dat si haer iongen werpen wilde. Ende | die wolf seyde tot haer Mijn lieue suster ghi moghet wel vrylijcken ende sonder sorge | sijn. want ic v wel ende trouwelijcken dienen sal Ende die sueghe antwoerde hem Gaet he- | [5] nen uwer vaerden. van alsulcken dyenre ic niet te doen en hebbe. want alsoe lange als | ghi hier bi mij sijt soe en sal ic niet af legghen den last die ic geladen hebbe want ghi | anders niet en begheert dan dat ghijse eten mocht Dit horende die wolf ghinc | wech sijnre straten Ende als hi wech was So bracht die sueghe haer vrucht voort | want hadt dat sake gheweest dat si hem hadde gheloeft. soe soude si een droeuige | [10] dracht voer ghebracht hebben Want die ghene die haesteliken ghelooft. wert dic | wijl van sijn goet ende eere berooft [a3v]

[15] § (24) De vierde fabel is van de zeug en van de wolf. Het is niet goed dat men alle dingen geloofd die men hoort zeggen. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. [a3r]

Het was een wolf die tot een zeug kwam. Die zuchtte en schreide overmits de pijn die ze gedoogde omdat ze haar jongen werpen wilde en de wolf zei tot haar. Mijn lieve zuster, hij mag wel vrolijk en zonder zorgen zijn want ik zal u wel trouw dienen en de zeug antwoorde hem. Gaat heen [5] uw vaart. Van al zulke dienaar wil ik niets te doen hebben want alzo lang als gij hier bij mij bent zal ik niet de last afleggen die ik geladen hebben want gij begeert niets anders dan gij ze eten mag. Dit hoorde de wolf en ging zijn straten en toen hij weg was zo bracht de zeug haar vrucht voort want was dat zaak geweest dat ze hem geloofd had zo zou ze een droevige [10] dracht voorgebracht hebben. Want diegene die haastig geloofd wordt vaak van zijn goed en eer beroofd. [a3v]

§ (25) Die vijfste fabule is vanden berch ende montaigne die daer | beuende was die ons laet weten Dat dicwijle ghebuert ende | geualt dat die ghene die die alder meeste dreyghers sijn. die | alder veruaerste sijn Waer af dat Ezopus vertelt eene aldus | [5] danighe fabule |

HEt was een hoghe ende groote berch die daer begonste te beuen ouer- | mits die mollen dien binnen wtholende ende daer omtrent loopende | waren Ende als die menschen saghen dat die aerde aldus begonste te heffen | zwellen ende te beuen. hadden te mael grote sorghe ende vreese ende en durf | [10] ten den voerghenoemden berghe niet te ghenaken Ende als si den berghe ghe | naket waren ende si bekenden dattet waren mollen So wert haer vreese verwan | delt in blijscappe Ende begonsten alle gader te lachen Ende daer om en sal | men niet vreesen die ghene die van vele woerden sijn ende van groter dreyghe | nissen Want by wijlen dreycht. die selue meest vreest |

§ (25) De vijfde fabel is van de berg die daar beefde die ons laat weten dat vaak gebeurt en gevalt dat diegene die die allergrootste bedreigers de aller bangst zijn. Waarvan dat Aesopus vertelt een aldus [5] danige fabel.

Het was een hoge en grote berg die daar begon te beven vanwege de mollen die hem van binnen uitholde en die daaromtrent liepen waren en toen de mensen zagen dat de aarde aldus begon te heffen, zwellen en te beven hadden ze helemaal grote zorgen en vrees en durfden [10] tot de voorgenoemde berg niet te komen. Toen ze begonnen de berg te genaken en ze bekenden dat het mollen waren zo werd hun vrees veranderd in blijdschap en begonnen ze allemaal te lachen. Daarom zal men niet vrezen diegene die van vele woorden zijn en van groot bedreigen. Want soms dreigt diegene die het meest vreest.

[15] § (26) Die seste fabule is vanden wolf ende van dat lam. die ons laet weten Dat die gheboerte en is niet alleen die sake waer om | datmen ghecrijghet ende verweruet vrienden mer oeck me | de die duecht ende goetheyt Waer af dat Ezopus vertelt eene | aldusdanighe fabule | [a4r]

HEt was een wolf die een lam sach onder die gheyten dat welcke lam van | eenre gheyten gheuoedet wert Ende die wolf sprac tot hem Dese ghey | te en is uwe moeder niet gaet ende soectse aen den berghen si sal v veel soete | lijcker voeden dan dese gheyte doet Ende dat lam antwoerde hem Dese ghey | [5] te voedet my in die stede van mijnre moeder want si gheuet my hare borsten | ende si ontrectse haer eyghen kinderen Ende dat meer is Het is my veel be- | ter dat ic hier bliue by deser gheyten dan van hier te scheyden ende also te val | len in uwer kelen om verslonden te werden want ic mercke dattet v meyninghe | is Ende daer om is hi wel dwaes die laet dat seker is ende hem seluen settet in | [10] sorghen ende vreesen des doots want het is veel beter in sekerheyt groffelijc | ken ende scamelijcken te leuen dan leckerlijck ende daer af grote sorghe ende | vreese ghecreghen. |

[15] § (26) De zesde fabel is van de wolf en van dat lam die ons laat weten dat het gebergte niet alleen de zaak is waarom dat men krijgt en verwerft vrienden, maar ook om de deugd en goedheid. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. [a4r]

Het was een wolf die een lam zag onder de geiten en dat lam werd van een geit gevoed. De wolf sprak tot hem, deze geit is uw moeder niet, ga en zoek ze aan de bergen, ze zal u lieflijk voeden dan deze geit doet. Dat lam antwoorde hem, deze geit [5] voedt mij in de plaats van mijn moeder want ze geeft me haar en ze onttrekt ze haar eigen kinderen en dat meer is. Het is mij veel beter dat ik hier blijf bij deze geit dan van hier te scheiden en alzo te vallen in uw keel om verslonden te worden. Want ik merk dat het uw bedoeling is. Daarom is hij wel dwaas die laat dat zeker is en zichzelf zet in [10] zorgen en vrees van de dood. Want het is veel beter in zekerheid grof en schamel te leven dan lekker en daarvan grote zorgen en vrees te krijgen.

§ (27) Die seuende fabule is van eenen ouden hont ende van sinen | meester Men en sal niet misprijsen die ouderen noch men en | [15] salse oeck niet versteken want eest dat sake dat ghij sijt ionck | soe sultstu begheeren in ouderdomme te comen ende beminnen | ende lief hebben die eerlijcke daden die sij in hare ioncheyt ge | daen ende bedreuen hebben Waer af dat Ezopus vertelt ene | aldusdanighe fabule |

HEt was een heerschap die eenen hont hadde die welcke in sijnre ioncheyt | was van goeder natueren want ghi weet dat alle honden van weghen der | natueren gheerne iaghende sijn Dese hont als hi was ionck was zeer goet int iagen | om te lopen ende te vanghen hasen Ende als hi was gheworden out soe en mochte |hi niet meer lopen ende liet eens den hase hem ontgaen. waer om dat sijn meester | zeer toornich was ende ouermits toornicheyt hem zeer sloech Ende die hont seyde | tot hem Mijn lieue meester Du gheues my voer menighen goeden dienst die | ic dy hebbe ghedaen quaden loon Want in mijnre ioghet hebbe ic dy zeer wel | [5] ghedient Ende in mijnre outheyt soe versteect ghi mi. wilt doch hebben in dijnre | ghedachtenisse dat doe ic was ionck machtich ende sterck bedreef ic grote da- | den stercheyden ende crachten die my die ioncheyt doen dede Ende nv op de | se tijt als ic ben gheworden out ende mijn crachten verloren hebbe sijt ghi my | verstekende Ende dese fabule bewijst ons dat so wie in sijnre ioncheyt in crach | [10] en wel doende is gheweest. in sijnre outheyt en mach hi die selue crachten niet | onthouden noch oeck besittende wesen die hij in sine ioncheyt tot andere tij- | den beseten heeft. daer om sal hem een yeghelijck also regeren in sijn ioncheyt | dat hy in sijn outheyt nyemant bidden en derf |

§ (27) De zevende fabel is van een oud hond en van zijn meester. Men en zal niet misprijzen de ouderen, noch men [15] zal ze ook niet versteken want is het zaak dat gij jong bent zou zal u begeren in uw ouderdom te komen en beminnen en liefhebben die eerlijke daden die zij in hun jonkheid gedaan en bedreven hebben. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een heerschap die een hond die in zijn jonkheid was van goede naturen. Want gij weet dat alle honden vanwege de natuur graag jagen. Deze hond toen hij jong was en die zeer goed in jagen om te lopen en te vangen hazen en toen hij oud was geworden zo mocht hij niet meer lopen en liet eens een haas ontgaan. Waarom dat zijn meester zeer toornig was en overmits toorn hem zeer sloeg en de hond zei tot hem. Mijn lieve meester, u geeft mij voor menige goede dienst die ik u heb gedaan kwaad loon. Want in mijn jeugd heb ik u zeer goed [5] gediend en in mijn oudheid zo versteekt ge mij. Wil toch hebben in uw gedachte dat toen ik jong was en machtig en sterk bedreef ik grote sterkte en krachten die mij de jonkheid deden. En nu op deze tijd dat ik oud ben geworden en mijn krachten verloren heb versteek je mij. Deze fabel bewijst ons dat zo wie in zijn jonkheid in krachten [10] goed bezig is geweest mag in zijn oudheid die krachten niet onthouden noch ook bezitten die hij in zijn jonkheid tot andere tijden bezeten heeft. Daarom zal zich iedereen alzo regeren in zijn jonkheid dat hij in zijn oudheid niemand behoeft te bidden.

§ (28) Die achste fabule is vanden hasen ende vanden vorsschen | [15] en seyt ghemeenliken dat een mensche na der tijt hem heb- | ben ende wanderen sal. want eest dat sake dat ghij maect onder | scheyt vander tijt so doet ghij als die scriftuere wtwijsende is | Waer af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule Ende | seyt in deser manyeren. Dat die ghene die eens anders quaet | [20] ende scade aensiende is heeft paciency van dat quaet ende weder | spoet dat hem seluen aen comen mach. | [a5r]

HEt ghebeurde eens op eenre tijt datter was een iagher die doer bosch ende | brame iaghende was so begonsten die hasen voer te vlyen ouermits vree- | se ende anxt die si hadden van gheuanghen te werden Ende alsoe si waren vlyende. soe | quamen si ten lesten in een maras oft poel dat vol vorsschen was. Ende ter stont | [5] daer na als die vorsschen hoorden dat die hasen voorvluchtich waren. soe be- | gonden si oeck mede te vlyen Ende een vanden hasen merckende dat die vor- | sschen oec waren veruaert ende begonsten te vlyen. seyde tot sinen medeghesellen | aldus Laet ons voort aen gheene vreese meer hebben want wij en sijns niet al | leen die verduchtende sijn want die vorsschen sijn soe wel veruaert als wij Ende | [10] daer om en laet ons niet wanhopende wesen ende houden goeden moet ende hope | om te leuen Ende eest by alsoe dat ons toe coemt eenighe wederspoet ofte ver- | driet. soe latet ons lijden verduldichliken Want die tijt sal comen dat wij wt al | te vreesen ende pinen verlost sullen sijn Ende daer om inder tijt des wederspoets | ofte onghelucx en salmen niet wanhopende wesen mer goeden moet ende hope | [15] hebben datmen in ghelucke ende voerspoede wat beters hebben sal Want nae | groot oorloghe soo coemt grote vrede Ende na den reghen. soe werdet claer weder |

§ (28) De achtste fabel is van de hazen en van de kikvorsen [15] en zegt algemeen dat een mens na de tijd die hij heeft veranderen zal. Want is het zaak dat gij maakt onderscheidt van de tijd zo doet gij als de schriftuur uitwijst. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel en zegt op deze manieren. Dat diegene die een anders kwaad [20] en schade aanziet geduld heeft van dat kwaad en tegenspoed dat zichzelf aankomen mag. [a5r]

Het gebeurde eens op een tijd dat er was een jager die door een bos en bramen aan het jagen was en zo begonnen de hazen voor hem te vlieden overmits vrees en angst die ze hadden gevangen te worden. En alzo ze aan het vlieden waren zo kwamen ze tenslotte in een moeras of poel dat vol kikvorsen was. Terstond [5] daarna toen de kikvorsen hoorden dat die hazen voortvluchtig waren zo begonnen zij ook mede te vlieden. Een van de hazen merkten dat de kikvorsen ook bang waren en begonnen te vlieden zo zei hij tot zijn metgezellen aldus. Laat ons voortaan geen vrees meer hebben want wij duchten niet alleen want die kikvorsen zijn wel zo bang als wij en [10] daarom laat ons niet wanhopen en houden goed moed en hoop om te leven en is het bij alzo dat ons toekomt enige tegenspoed of verdriet zo laat het ons geduldig ons lijden. Want de tijd zal komen dat wij uit alle vrees en pijnen verlost zullen zijn. Daarom in de tijd van tegenspoed of ongeluk zal men niet wanhopend wezen, maar goede moed en hoop [15] hebben dat men in geluk en voorspoed wat beters hebben zal. Want na grote oorlog zo komt grote vrede en na de regen zo wordt het helder weer.

§ (29) Die neghende fabule is vanden wolf ende van tgheytken | Die goede kinderen sullen altijt onderdanich sijn ende houden | die gheboden van haren goeden ouderen ende vrienden Waer | [20] af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule |

HEt was een gheyte die een gheytken voort ghebracht ende gheworpen | hadde Nu ghebuerdet dat groten hongher haer beuinck so dat si ghinc |[a5v] om te gaan weyen int velt: waer om dat si tot haer gheytken seyde aldus Mijn | lieue kint wachte dy wel. want oft die wolf quame om v te eten dat ghy hem ym- | mers die poorte niet op en doet Ende als die gheyte inden velde was. so quam die | wolf aen der poerten Ende veynsede hem te hebben die stemme vander ghey | [5] ten. seyde hem Mijn lieue kint doet mi op die poorte Ende dat gheytken antwoer | dede hem Gaet van hier quade vuyle beeste. want ic v doer die gaten van | der poorten wel kenne Mer om my te hebben soe veynst ghi v te hebben die stem | me van mijnre moeder Ende daer om soe sal ic my wel wachten v die poorte te ont- | sluyten ende open te doen Ende hier om soe sullen die goede kinderen vast houden | [10] in hare memorie die goede vermaninghen ende leringhen van haren goeden oude | ren ende vrienden Wantter vele bi harer kelen ghehanghen sijn by ghebreke dat si | haren goeden ouderen ende vrienden niet ghehoersamich gheweest en hebben |

§ (29) De negende fabel is van de wolf en van het geitje. De goede kinderen zullen altijd onderdanig zijn en houden de geboden van hun goede ouders en vrienden. Waarvan [20] dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een geit die een geitje voortgebracht en geworpen had. Nu gebeurde het dat grote honger haar beving zodat ze ging [a5v] om te gaan weiden in het veld: waarom dat ze tot haar geitje zei aldus. Mijn lieve kind wacht u goed want als de wolf kwam om om u te eten dat gij immer de poort niet opendoet. En toen de geit in het veld was zo kwam de wolf aan de poort en veinsde zich de stem te hebben van de geit [5] en zei hem. Mijn lieve kind doe me de poort open en het geitje antwoord hem. Gaat van hier kwaad vuile beest want ik herken u door de gaten van de poort goed. Maar om mij te hebben zo veinst ge te hebben de stem van mijn moeder en daarom zo zal ik me wel wachten u de poort te ontsluiten en te openen. Hierom zo zullen de goede kinderen vast houden [10] in hun memorie die goede vermaningen en leringen van hun goeden ouders en vrienden. Want er zijn velen bij de keel gehangen bij gebrek dat ze hun goeden ouders en vrienden niet gehoorzaam zijn geweest.

§ (30) Die thiende fabule is vanden armen man ende vanden Serpente | Die ghene en sal niet versekert sijn die hem daer toe gheeft dat | [15] hi eenen anderen quaet doen oft bescadighen wil Waer af dat | Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule |

HEt was een Serpent dat inden huyse van enen armen ende scamelen man | gaende ende comende was Ende leefde van dat ghene dat vander tafelen viel | By welcken dinghen groote auentuere ende gheluck desen armen man toe quam | [20] alsoe dat hy wardt zeer rijck ende machtich Daerna een weynich tijts. Soe ghe | buerdet dat die arme mensche op dat Serpent zeer toornich wert ende sloecht | met eenen grooten zweerde. hem vtermaten zeere quetsende. waer omme dat | dat Serpent sijnre vaerden ghinck. Ende cortelijcken daer nae als dat Serpent [a6r] wech gheaen was soe quam weder om die man in groter armoeden. beken | nende dat hy ouermits die auentuere vanden serpente rijck gheworden was. | Ende het berouwede hem zeer dat hi dat serpent alsoe gheslaghen hadde Ende | veroetmoedichde hem teghens dat serpent. segghende aldus Ic bidde di dat | [5] tu my wiltste vergheuen die misdaet ende toorn die ic dy hebbe misdaen. Ende | dat serpent antwoerde hem Na dien dattet v berouwet ende leet is dat ghene | dat ghi teghens mij misdaen hebt. soe vergheue ict v Mer alsoe langhe als ick | sal leuen. soe sal mi van dijnre boesheyt ghedinckende sijn. want ghelijkerwijs | als ghi mij eens ghequetst hebt soe mocht ghi mi noch tot anderen toecomen- | [10] den tijden weder quetsen. want ic die quetsinghe noch gheuoelende ben Ende | daer om die eens boos ende quaet is. die vermoetmen altoes quaet ende boos te | wesen Ende hier om soe isset datmen altijt sal hebben een vermoeden vanden | ghenen daermen scade af ontfanghen heeft Ende men sal hem insuspexie heb | ben. sorghende dat hem dat selue weder ghebueren mocht |

§ (30) De tiende fabel is van de arme man en van het serpent. Diegene zal niet verzekerd zijn die hem daartoe geeft dat [15] hij een ander kwaad doet of beschadigen wil. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een serpent dat in het huis van een arme en schamele man ging en toen hij er kwam leefde hij van hetgeen van de tafel viel bij welke dingen een groot avontuur en geluk deze armen man toekwam [20] alzo dat hij zeer rijk werd en machtig. Daarna een tijdje later zo gebeurde het dat die arme mens op dat serpent zeer toornig werd en sloeg het met een groot zwaard. En kwetste het uitermate zeer waarom het serpent zijn vaart ging. Komt daarna toen het serpent [a6r] weggegaan was zo kwam wederom die man in grote armoeden en bekende dat hij overmits het avontuur van het serpent rijk geworden was. Het berouwde hem zeer dat hij dat serpent alzo geslagen had en verootmoedigde zich tegen dat serpent en zei aldus. Ik bid u dat [5] gij mij wil vergeven de misdaad en toorn die ik u heb misdaan. Dat serpent antwoorde hem. Na dien dat het u berouwd en leed is datgene dat ge tegen mij misdaan hebt zo vergeef ik het u. Maar alzo lang als ik zal leven zo zal ik me van uw boosheid gedenken want op gelijke wijze als u mij eens gekwetst heeft zo mocht ge mij noch tot anderen ook toekomende [10] tijden weer kwetsen want ik voel die kwetsing noch. Daarom die eens boos en kwaad is die vermoedt men altijd kwaad en boos te wezen en hierom zo is het dat men altijd zal hebben een vermoeden van diegene daar men schade van ontvangen heeft. Men zal hem vermoeden hebben en zorgen dat hem datzelfde niet weer gebeuren mocht.

[15] § (31) Die elfste fabule is vanden hert. van tscaep. ende vanden wolf. | Die dinghen die ouermits Crachte ende vreese ghelooft sijn. die | en derfmen niet houden Waer af dat Ezopus vertelt eene al- | dusdanighe fabule. |

HEt was een hert die welcke in teghenwoerdicheyt vanden wolf dat scaep | [20] een sester oft een vat tarwen eysschende was Ende die wolf gheboet den | schape dattet hem betalen soude. Ende ouermits vreese ende ontsien vanden | wolue. soe beloefde dat scaep den hart goede betalinghe te doen. Ende doen | als die daghen van betalinghen alle omme ghecomen waren Dat herte zijne [a6v] tarwe eysschende was Ende tscaep antwoerde hem Die beloften ende condicien die | men ouermits vreese ende ontsich ghedaen ende gheloeft heeft. die en salmen niet | houden want het was my van noode dat ic in teghenwoerdicheyt des wolfs v | betalinghe ghelouen moste dat ghene dat ghy my nochtans niet gheleent en [5] hadt Ende daer om en sult ghi niet hebben van mij. Dese fabule leert ende bewijst | ons dattet bi wijlen zeer goet is te ghelouen enighe dinghen om datmen daer | mede meerder scade verhoeden mach. want ghelijck men seyt. ghedwonghen | eedt. is gode leet. |

[15] § (31) De elfde fabel is van het hert, van het schaap en van de wolf. Die dingen die overmits kracht en vrees geloofd zijn durft men niet te houden. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een hert die tegenwoordigheid van de wolf dat schaap [20] een setter of een vat tarwe eiste en de wolf gebood het schaap dat het hem betalen zou. En overmits vrees en ontzien van de wolf zo beloofde het schaap het hert goede betaling te doen. En toen de dag van betaling alom gekomen waren en dat hert zijn [a6v] tarwe eiste antwoorde het schaap hem. Die beloften en conditie die men overmits vrees en ontzien gedaan en beloofd hebt die zal men niet houden, want het was mij van node dat ik in tegenwoordigheid van de wolf u betaling beloven moest datgene dat gij mij nochtans niet geleend [5] had en daarom zal gij het niet hebben van mij. Deze fabel leert en bewijst ons dat het bij wijlen zeer goed is te beloven enige dingen zodat men daarmee meerder schade verhoeden mag. Want gelijk men zegt, gedwongen eed is god leed.

§ (32) Die twalefste fabule is vanden Caluwen man ende vander vlye | [10] ghen. die ons bewijst dat van een cleyn quaet mach by wijlen co | men een groot Waer af dat Ezopus vertelt eene aldusdani- | nighe fabule |

HEt was een vlyeghe die enen caluwen man eens stekende was Ende als hy | meynde dat hij die vleyghe smijten wilde. Soe ontvloech hem die vlyeghe | [15] ende hi smeet hem seluen Dit siende die vlieghe begonste te lachen Ende die Caluwe | seyde haer aldus O du bose quade ende vuyle beeste. ghi hoert mit recht doot ge | slaghen te worden. want nv ic mi seluen slae nv beghint ghi te lachen Mer hadt | dat sake gheweest dat ic dy gheraect ende gheslaghen hadde. du soutste daer om | ghestoruen hebben Ende daer om eest datmen ghemeenliken seyt datmen om een an- | [20] ders quaet ende scade niet blijde wesen noch lachen en sal Mer die spijtighe men- | schen ende die den anderen scade doen ende verdriet. die bespotten ende belachen die | werelt ende ghecrijghen veel vianden Om die welcke dicwijl van een quaet onghe | uallich woert coemt dicwijl verdriet ende groote moordt. | [b1r]

§ (32) De twaalfde fabel is van de kale man en van de vlieg [10] die ons bewijst dat van klein kwaad mag bij wijlen komen tot een grote. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een vlieg die een kale man stak en toen hij meende dat hij die vlieg slaan wilde zo ontvloog die vlieg [15] en hij sloeg zichzelf. Dit zag de vlieg en begon te lachen en de kale zei haar aldus. O u boos, kwaad en vuil beest. Gij behoort met recht dood geslagen te worden want nu ik mijzelf sla begint gij te lachen. Maar was het zaak geweest dat ik u geraakt en geslagen had u zou daarom gestorven zijn. Daarom is het dat men algemeen zegt dat men om een anders [20] kwaad en schade niet blijde wezen noch lachen zal. Maar de spijtige mensen die anderen schade doen en verdriet die bespotten en uitlachen de wereld krijgen veel vijanden. Waarom vaak van een kwaad ongevallig woord dikwijls verdriet en grote moord komt. [b1r]

§ (33) Die derthiende fabule is vanden vos ende vanden crane die ons leert Dat nye | mant en sal den anderen doen dinghen die hi niet en wilde datmen hem dede Waer | af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule. |

HEt was eens een vos die welcke den craen met hem ten auontmael om te eten | [5] ghenodet hadde Ende als die crane met hem teten ghecomen was. soe leyde hi | hem sijn spijse in een platte panne Daerse die crane niet wt nemen en mocht welc | den crane zeer mishaghede ende ghinck vanden huyse van reynardt al hongherich | int huys daer hi selue woenachtich was Ende want die vos reynardt hem bespot | ende verscalct hadde soe ymagineerde hi in hem seluen peynsende hoe hij den vos | [10] reynardt weder om eens bespotten ende verscalcken mochte. wantmen ghemeen- | liken seyt Van gode moet hi sijn ghecroont. die den rechten hoonaert hoont Ende | daer om soe noode hij den vos weder om dat hij sijn auontmael met hem eten | wilde Ende hij leyde hem sijne spijse in eenre kannen mit eenen langhen enghen | hals die van gelas ghemaect ende ghebacken was Ende als die vos eten wilde | [15] soe en conste hij anders niet doen dan dat hy die voerghenoemde kanne met- | ter tonghen leckede Ende aldus bekende hij dat hi bedroghen was Ende die | crane sprack tot hem Nemet nv van alsulck goet als ghij mij ghegheuen hebt | Dit horende die vos scaemde hem des ende is droeffelijcken tot sinen huyse | ghegaen. want daer hi mede gheslaghen hadde. metten seluen stock. wert hy | [20] gheslaghen op sinen cop Ende daer om die anderen hoont ofte scalcheyt doet | wert bywijlen gheerne weder om bedroghen. wantmen daer af groote verdien | ste heeft. alsmen den rechten scalck verscalct die altoes in valscheyden leeft. | [b1v]

§ (33) De dertiende fabel is van de vos en van de kraan die ons leert dat niemand en zal de andere doen dingen die hij niet en wil dat men hem deed. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was eens een vos die de kraan met hem ten avondmaal om te eten [5] genodigd had. Toen de kraan met hem te eten gekomen was zo legde hij hem zijn spijs in een platte pan daar het de kraan niet van eten mocht. Wat de kraan zeer mishaagde en ging van het huis van Reinaert al hongerig naar het huis waar hij zelf woonachtig was. Want de vos Reinaert hem bespot en verschalkt had zo verbeelde hij in zichzelf en peinsde hoe hij de vos [10] Reinaert wederom eens bespotten en verschalken mocht want men zegt gewoonlijk. Van god moet hij zijn gekroond die de rechte honer hoont en daarom zo nodigde hij de vos wederom dat hij zijn avondmaal met hem eten wilde en hij legde hem zijn spijs in een kan met een lange enge hals die van glas gemaakt en gebakken was. Toen de vos eten wilde [15] zo kon hij niets anders doen dan dat hij die voorgenoemde kan met zijn tong likte en aldus bekende hij dat hij bedrogen was en de kraan sprak tot hem. Neem nu al zulke goed als ge mij hebt gegeven. Dit hoorde de vos en schaamde zich dus en is droevig naar zijn huis gegaan want hij werd geslagen met dezelfde stok waar hij mee [20] op zijn kop geslagen werd. En daarom om die anderen hoont of schalksheid doet wordt soms graag wederom bedrogen. Want men heeft daar grote verdiensten van als men de schalk verschalkt die altijd in valsheid leeft. [b1v]

§ (34) Die vierthiende fabule is vanden wolf ende vanden hoofde van | den dooden mensche. Men vinter vele die in grooter glorien | ende eeren sitten ende hebben vele goets. die nochtans gheen wijs- | heyt en hebben Vanden welcken Ezopus vertelt eene aldus | [5] danighe fabule: |

HEt was een wolf die op eenre tijt vant een hooft van enen man die doot | ende ghestoruen was die welck hij vindende metten voet toe sprack ende | seyde aldus Heylaes hoe ouerschoen suuer ende ghenoechlijcken hebstu ghe- | weest ende nv op dese tijt en hebstu noch sinnen noch scoenheyt ende biste son- | [10] der stemmen ende sonder ghedachten Ende daer om en salmen niet alleen aen | sien die scoenheyt des lichaems maer die goetheyt des moets der duechden | ende der sinnen Want het ghebuert dicwijle datmen den sommighen eenighe | glorie toe scrijft diese nochtans niet verdient en heeft. |

§ (34) De veertiende fabel is van de wolf en van het hoofd van een dood mens. Men vindt er vele die in grote glorie en eer zitten en hebben veel goeds die nochtans geen wijsheid hebben. Waarvan Aesopus vertelt een al dusdanige [5] fabel:

Het was een wolf die op een tijd een hoofd van een man vond die dood en gestorven was die hij met de voet vond en sprak en zei aldus. Helaas hoe over mooi, zuiver en genoeglijk bent u geweest en nu op deze tijd hebt u noch zonnen noch schoonheid en bent u zonder [10] stem en zonder gedachten. Daarom zal men niet alleen de schoonheid van het lichaam aanzien, maar de goedheid en de deugd der zinnen Want het gebeurt vaak dat men sommige enige glorie toeschrijft die ze nochtans niet verdiend heeft.

§ (35) Die vijftiende fabule is van een Exter ende vanden paeu die | [15] ons leert Dat nyemant en sal hem vercleeden met die Clee- | deren van eenen anderen Waer af dat Ezopus vertelt eene | aldusdanighe fabule. | [b2r]

HEt was een Exter vol van ydelre glorien die daer nam die pluymen van | eenen paeu daer si haer mede in ydelheyt vercyerende was Ende als si al | dus vercyert was ouermits hare houerdye ende goetdunckelijcheyt woude si ver | keeren onder die paeuwen versmadende hare medeghesellen ende misprijsende | [5] Ende als die paeuwen bekenneden dat si van haere naturen niet en waer soe ont | pluckeden si den Exter alle haer pluymen in sulcker manyren dat haer een | pluyme aen tlijf niet en bleef ende liep doe al naect wech Ende als haer medeghe | sellen haer aldus naect lopende saghen soe seyden si haer Ha fijn gheselle waer | sijn ghebleuen dijn pluymen die ghi draghende waert het schijnt datse hebben | [10] moeten ruymen Scaemdy v niet te comen in onsen gheselscappe Ende mettien | soe sloeghen haer die Exteren ende seyden anderwerf tot haer aldus. Hadt dat | sake gheweest dat ghi v te vreden ghescicket haddet met die cleederen die v ey- | ghen waren Soe en soudt ghij in dese scande niet ghecomen hebben Ende daer | om soe blijct hier wt dattet niet goet en is aen te trecken die cleederen van eenen | [15] anderen. want die sulcke draecht scone cleederen gulden ryemen ende gulden ryn | ghen aen sine handen. die nochtans als hi in sinen eyghen huyse is lijdet groo | te coude aen sine tanden |

§ (35) Dee vijftiende fabel is van een ekster en van de pauw die [15] ons leert dat niemand zal hem verkleden met de kleren van een andere. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. [b2r]

Het was een ekster vol ijdele glorie die daarna mam de pluimen van een pauw daar ze zich mee in ijdelheid versierde. Toen ze aldus versierd was overmits haar hovaardij en goed dunken wilde ze verkeren onder de pauwen haar metgezellen en misprees ze. [5] Toen de pauwen bekende dat ze van hun naturen niet was zo plukten ze de ekster al haar pluimen op zulke manieren dat er geen pluim aan haar aan het lijf bleef en liep toen naakt weg en toen haar metgezellen haar aldus naakt lopen zagen zo zeiden ze haar. Ha fijne gezel, waar zijn gebleven uw pluimen die gij droeg. Het schijnt dat ze hebben [10] moeten ruimen. Schaam je u niet te komen in ons gezelschap. Met die sloegen haar de eksters en zeiden andermaal tot haar aldus. Had het zaak geweest dat ge u tevreden gesteld had met de kleren die u eigen waren zo zou ge niet in deze schaden gekomen zijn. Daarom zo blijkt hieruit dat het niet goed is aan te trekken de kleren van een [15] anderen. Want die zulke draagt mooie kleren, gouden riemen en gouden ringen aan zijn handen die nochtans als hij in zijn eigen huis is grote koude lijdt aan zijn tanden.

§ (36) Die sestiende fabule is vanden mugghen ende vanden muyle. | Die sommighe doen groote dreyghinghe die nochtans selue | [20] hebben groote vreese Waer af dat Ezopus vertelt eene aldus | danighe fabule | [b2v]

HEt was een wagheman die eenen waghen met eenre muylen mennende | oft dryuende was. Ende want die muyle niet haestelijck noch lichtelijck | en ghinck soe quam tot haer een mugghe ende seyde aldus. Ha snoode ende | ongheuallighe muyle. waer om eest dat ghij niet lichtelijcker wanderende en sijt | [5] ick sal v soe vreeselijcken ende vtermaten zeer steken dat ghij wel haestelijcker | ende lichtelijcker wanderen sult Dit hoorende die muyle seyde ter stont totter | mugghen in deser manyeren God behoede die mane vanden woluen. want ic | van dy gheen groote vreese en hebbe Mer van mijnen regierre ende meester | die op mij sittende is die welcke mij trect ende dwingt te doen sine belieftenis- | [10] se ende wille Den welcken ick meer sculdich ben te vreesen ende te ontsien dan | dy die in deser werelt niet profijts en doeste Ende daer om soe en salmen niet ve | le wercs maken ofte vreese hebben al wortmen ghedreycht vanden ghenen die | ghene macht en hebben noch van gheenre autoriteyten ofte crachten en sijn |

§ (36) De zestiende fabel is van de muggen en van de muilezel. Die sommige doen grote dreiging die nochtans zelf [20] hebben grote vrees. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. [b2v]

Het was een wagen man die een wagen met een muilezel mende of dreef. Omdat die muilezel niet haastig noch licht ging alzo kwam tot haar een mug en zei aldus. Ha snode en ongevallige muilezel, waarom is het dat gij niet licht aan het wandelen bent, [5] ik zal u zo vreselijk en uitermate zeer steken dat gij wel haastiger en lichter wandelen zal. Dit hoorde de muilezel en zei terstond tot de mug in deze manieren. God behoede de man van de wolven want ik heb van u geen grote vrees. Maar van mijn regeerder en meester die op mij zie die mij trekt en dwingt te doen zijn believen [10] en wil. De ik meer schuldig ben te vrezen en te ontzien dan u in deze wereld die geen profijt doet. Daarom zal men niet veel werk maken of vrees hebben al wordt men gedreigd van diegenen die geen macht hebben noch van geen autoriteit of krachten zijn.

§ (37) Die seuenthiende fabule is vanden wyerworm of zeycworm | [15] ende vander vlyeghe die ons leert Wie hem seluen zeere prijst | wert dicwijl ghebracht tot niet Waer af dat Ezopus vertellet | eene aldusdanighe fabule | [b3r]

IN voerleden tyden hadden die wyerworm ende die vlyeghe onder mal | canderen grooten twist om te weten wie van hem beyden die edelste was | Ende die vlyeghe sprack totten wyerworm wel houeerdeliken aldus Coempt | aen wilstu dij ghelijcken teghens mi die daer wonende ben inder Coninghen | [5] houen des hertoghen ende der princen Ende eete ende drincke aen haren ta- | felen Ende kusse Coninghen hertoghen ende princen Coninghinnen hertoghin | nen princessen ende suuerlijcke maechden Ende du ongheuallighe biste altijt | wroetende inder aerden Ende die wyerworm dese vermetende woerden ho | rende seyde tot haer aldus. Nu bekenne ick wel wt dijne woerden dijne ydel | [10] glorie ende dwaesheyt Want ghij beroemt v van dat ghene daer ghij v billicx | af scamen en zwijghen soudet Want op alle plaetsen daer ghi coemt daer wor | det ghij veriaecht ende versteken Ende van dy ende van dynen leuen is zeer | weynich dincs of werck af te maken Want als die wijnter ghecomen sal sijn | soe moet ghij steruen ende dan soe bliue ick frysch ende vrolijcken in mijn hol- | [15] lekijn daer ick eete ende drincke tot mijnre ghenoechten Want die wijnter en | sal dy dijne misdaet niet vergheuen hij en sal v daer om doen doden ende ster- | uen Ende daer om die den anderen blameren ofte mysprijsen wil. die sal eerst | ende al voren hem seluen besien. wantmen ghemeenlike in ghemeenre cor- | ter spraken seyt aldus Die ghene die hem seluen wel spieghelt wel besiet wel | [20] besiende hem wel bekent. wel bekennende hem weynich prijst. weynich prij- | sende hy vroet is ende wijs | [b3v]

§ (37) De zeventiende fabel is van de vijver worm of zee worm [15] en van de vlieg die ons leert. Wie zichzelf zeer prijst wordt dikwijls tot niet gebracht. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. [b3r]

IN voorleden tijden hadden de vijver worm en de vlieg onder elkaar grote twist om te weten wie van hen beiden de edelste was en die vlieg sprak tot de vijver worm zeer hovaardig aldus. Komaan, wil u zich vergelijke tegen mij die daar woont in de hoven van de koningen, [5] de hertogen en de prinsen en eet en drink aan hun tafels en kussen koningen, hertogen en prinsen, koninginnen hertoginnen en prinsessen en zuivere maagden. U ongenadige wroet altijd in de aarde. De vijver worm die deze vermeten woorden hoorde zei tot haar aldus. Nu beken ik wel uit uw woorden ijdel, [10] glorie en dwaasheid zijn. Want gij beroemt u van datgeen daar ge u billijk van schamen en zwijgen zou. Want op alle plaatsen daar gij komt daar wordt gij verjaagd en verstoken en van u en uw leven is zeer weinig ding of werkt van te maken. Want als di winterkomen zal zo moet gij sterven en dan zo blijf ik fris en vrolijk in mijn holletje [15] daar ik eet en drink tot mijn genoegen. Want die winter zal u uw misdaad niet vergeven, hij zal u daarom laten doden en sterven. En daarom die de anderen blameren of misprijzen wil die zal eerst en al tevoren zichzelf bezien. Want men gewoonlijk in algemene korte spraken aldus zegt. Diegene die zichzelf wel spiegelt en goed beziet en zich [20] goed bekend zal hem weinig prijzen. Die zich weinig prijst hij is verstandig en is wijs. [b3v]

§ (38) Die achtiende fabule is vanden wolf vanden vos ende vander apynnen | die ons leeren Dat die ghene die eens valt bedryuende ende doende een oneer | lijck fayt die sal altoes in oneeren ende in quaet vermoeden vanden volcke bly | uen Ende hoe wel die selue bi eenich gheual voortsettede enighe dinck dat an | [5] dere menschen profijtelijcken ende goet waer hij en sal nochtans daer inne niet | gheloeft werden Waer af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule |

HEt was een wolf die den vos voer der apynnen te recht verdaghen dede | Ende die wolf seyde in deser manieren. Dat die vos reynaerdt niet an- | ders dan een dief was en was een roouer ende een verslijnder der armer dyeren. | [10] Dit hoorende die vos antwoerdede dat behouwelijcke sijnre eeren hi daer aen | valscheliken loech ende dat hij waer een goet eerbaer man ende dede veel goets | Ende die apynne sittende te rechte gaf aldusdanighen sentencie ende sprack | totten wolf aldus Du en hebste niet verloren dat ghene dat ghi voer trecht ge | eysschet hebbet ende ghi reynaerdt mercket ende ouerlegghet wel dat ghi dic | [15] wijlen eenich dinck ghestolen ende gherouet hebt hoe wel dat ghijt inden rech | te al hier voer mi myssaect Ende daer omme om te hebben tusschen v beyden | eendrachticheyt ende vrede soe deylet met malcanderen op dat nyemant van | v beyden een gheheel deel en hebbe want die ghene die stelen ende roouen leert | ofte oeck van ghewoenten heeft die en can hem nauwelijcken daer af wachten | [20] want een bedriegher altijt te bedrieghen begheert Ende want die apynne als | rechter bekennede dat sij beyde quaet ende onrechtuaerdich waren soe dede si |[b4r] hem haren twist deylen ter helft met malcanderen want die ghene die van ghe | woenten hebben te doen valscheyt ende bedroch Het is recht dat si altijt in on- | gheuallicheyden ende in een quaet vermoeden va nden menschen leuen sullen. |

§ (38) De achttiende fabel is van de wolf van de vos en van de apin die ons leren dat diegene die eens bedrijft en doet een oneerlijk feit die zal altijd in oneer en in kwaad vermoeden van het volk blijven. En hoewel hij dat bij enig goed geval voortzette enig ding dat andere [5] mensen profijtelijk en goed was, hij zal nochtans daarin niet geloofd worden. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een wolf die de vos voor de apin te recht verdagen deed en de wolf zei het in deze manieren. Dat de vos Reinaert niets anders dan een dief was en een rover en verslinder van de arme dieren. [10] Dit hoorde de vos en antwoorde dat behouden zijn eer waaraan hij vals loog dat hij was een goede en eerbare man en deed veel goeds. De apin die te recht zat gaf al dusdanige sententie en sprak tot de wolf aldus. U hebt niet verloren datgene dat gij voor het recht eiste hebt en gij Reinaert merk en overleg wel dat gij vaak [15] enig ding gestolen en geroofd hebt, hoe wel dat gij het in het recht alhier voor mij miszegd hebt. Daarom om tussen u beide eendracht te hebben en vrede zo deel het met elkaar opdat niemand van u beiden een geheel deel heeft. Want diegene die stelen en roven leert of ook van gewoonte heeft die kan hem nauwelijks daarvan wachten. [20] Want een bedrieger altijd te bedriegen begeer. Omdat de apin als rechter bekende dat zij beiden kwaad en onrechtvaardig zo liet ze [b4r] hen hun twist delen ter helft met elkaar. Want diegene die van gewoonten hebben te doen valsheid en bedrog, het is recht dat ze altijd in ongevalligheid en in een kwaad vermoeden van de mensen leven zullen.

§ (39) Die neghentiende fabule is vanden man ende van dat wezelkijn Die leert | [5] datmen sal rijpelijcken ouer mercken die moet ende twaeromme vanden ghenen | die goet doet ende sonderlinghe dat eynde waeromme hijt doende is. Waer af | dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule. |

HEt was een man die een wezelkijn gheuanghen hadde Dat welcke die rat- | ten wt sinen huyse iaghede Ende als hijt gheuanghen hadde soe hadde | [10] hi inden sinne dat hijt doden woude Twelck als twezelken den toorn van sinen | meester vernam so badt hem ghenade segghende aldus Mijn lieve heer ende | meester Ic bidde v dat ghij mij vergheuen wilt Ende dat ghi mi wilt loonen van | den goeden dienste dic ic v dicwijlen hebbe ghedaen Want ic altijt die ratten wt | dijnen huyse ghekeert ende veriaghet hebbe Dit hoorende die man seyde haer | [15] Ghij en hebt dit niet ghedaen om die minne van my Mer op dat ghij uwen buyc | daer mede vollen soudet Want waert dat sake dat ghijt hadt ghedaen om die | minne van my ic soudt v gheerne vergheuen Ende daer om soe en deedstu dit | niet om mij lief daer aen te doen ende te dyenen. Mer om mij te bescadighen. | want dat ghene dat die ratten niet eten en moghen dat droechdi wech ende atet | [20] Ende daer om want ghij vet van mijnen broode gheworden sijt soe moet ghij | betalen ende wederom gheuen die vetticheyt die ghi vercreghen hebt. want die ghene | die steelt ende rooft sal ontstolen ende berouet werden Iuxta ill[ud pillat]ores pillabuntur | [b4v] Want ten is niet alleen ghenoech datmen goet doet mer men moet oec hebben | goede meyninghe waer om datmen dat goet doende is. want aelmoessen te ghe | uen ouermits ydel glorie en is gheen verdienste mer meer onuerdienste waer | om dat ick dy niet vergheuen en sal mer ghi sult ter stont steruen Om der saken | [5] wille. want du gheen danck verdient en hebste. |

§ (39) De negentiende fabel is van de man en van dat wezeltjes. Die leert [5] dat men zal rijp bemerken de moed en het waarom van diegene die goed doet en vooral dat doel waarom dat hij het doet. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een man die een wezeltje gevangen had. Dat de raten uit zijn huis jaagde en toen hij ze gevangen had zo had hij [10] in de zin dat hij het doden wilde. Wat toen het wezeltje de toorn van zijn meester vernam zo bad het hem genade en zei aldus. Mijn lieveheer en meester, ik bid u dat gij mij vergeven wil en dat gij mij wil belonen voor de goede dienst die ik u vaak gedaan heb. Want ik heb altijd de ratten uit uw huis gekeerd en verjaagd. Dit hoorde de man en zie tot haar. [15] Gij hebt dit niet gedaan om de minne van mij. Maar opdat gij uw buik daarmee vullen zou. Want was het zaak dat gij het had gedaan om die minne van mij, ik zou het u graag vergeven en daarom zo deed u het niet dit niet om mij liefde daaraan te doen en te dienen. Maar om mij te beschadigen, want datgene dat ratten niet eten mogen dat droeg je weg en at het [20] en daarom dat gij vet van mijn brood geworden bent zo moet gij moet gij betalen en wederom geven die vetheid die gij gekregen hebt. Want diegene die steelt en rooft zal het ontnomen en beroofd worden. Iuxta illud pillatores pillabuntur. [b4v] Want het is niet alleen genoeg dat men goed doet, maar men moet ook goede bedoelingen waarom dat men dat goede doet. Want aalmoezen te geven overmits ijdele glorie is geen verdienste, maar onverdiend waarom dat dat ik u niet vergeven zal, maar gij zal terstond sterven vanwege deze zak [5] want u hebt geen dank verdiend.

§ (40) Die twintichste fabule is vanden os ende vanden vorssche die leert Dat die | arme mensche en sal hem seluen niet ghelijcken den ghenen die rijck ende mach- | tich is Waer af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule |

HEt was een vorsch in eene scone weyde al daer si vernam enen os wyen | [10] de ende sijn aes soeckende Ende want si ouermits groote houerdye haer sel- | nen alsoe groot maken wilde als was die os Soe begonste si haer grof te ma- | ken ende te zwellen teghens den os Ende vraghede haer kinderen segghende | aldus Segt my ben ic niet alsoe groot als is die os Ende die kinderen antwoerden | Neen ghij moeder. want by die grootheyt vanden os soe en sijt ghy niet. Dit | [15] horende die vorsch begonste noch haer seluen meer op te blasen ende te zwellen | Ende als die os haer houerdye aldus sach so trat hijse metten voet dat si barstede | ende starf Ende daer om en eest niet goet dat hem die arm mensche den machtighen | ende rijcken ghelijcken wil. Want men ghemeenliken seyt En blase dy niet te | zeere op. op dattu niet en splijtste |

§ (40) De twintigste fabel is van de os en van de kikvors die leert dat die arme mens zal zichzelf niet vergelijke met diegene die rijk en machtig is. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een kikvors in een mooie weide aldaar ze vernam enen os weiden [10] die zijn aas zocht en omdat ze overmits grote hovaardij zichzelf alzo groot maken wilde als de os was. Zo begon ze zich grof te maken en te zwellen tegen de os en vroeg haar kinderen en zei aldus. Zeg mij, ben ik niet alzo groot als is. De os en die kinderen antwoorden. Neen, gij moeder, want bij die grootte van de os zo bent gij niets. Dit [15] hoorde de kikvors en begon noch zelf meer op te blazen en te zwellen en toen de os haar hovaardij aldus zag zo trad hij ze met de voeten zodat ze barstte en stierf. Daarom is het niet goed dat hem de arme mens de machtige en rijke vergelijken wil Want men zegt gewoonlijk. En blaas u niet te zeer op opdat u niet splijt.

§ (41) Hier beghint dat derde boeck van die subtijle fabulen van Ezopus Die eerste | fabule is vanden leeu ende vanden herde die leert Dat die machtighe ende rijcke en | sullen niet ondancbaer wesen van die weldaden die si van cleyne ende scamele luyden | [20] ontfanghen hebben Ende en sullen niet vergheten die cleyne luyden daer af te lonen | Waer af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule |

HEt was een leeu die nae eenre beesten loopende was ende in dat loopen so | liep hij eenen doorne in sine voeten. die welcke hem te[mael seer quet]sede | ende die wonde die veruuylde also in hem dat hi niet meer wanderen en mochte. [b5v]

Dit gheuoelende die leeuwe quam tot enen herde die sine Scapen daer omtrent | was hoedende den welcke hij begonste vrienscap te doen met sinen stertte hem | toonende den voet die ghequetst was Ende als die herde dit sach soe was hij | vtermaten zeer veruaert ende werp den leeu toe een scaep op dat hij hem also | [5] quijt werden mochte Mer die leeu en begheerde gheen eten. mer meer gheme- | dicyneert ende ghenesen te werden van sinen voete Ende als die herde die quet- | suere sach so toech hij den doorne met eender naelden subtijlijcken wt den voe | te ende werp daer wt die veruuylnisse zaluende sijn wonde Ende ter stont daer | na als die leeuwe ghenesen was Ende die leeu om te dancken den herde van- | [10] der duechden die hi hem ghedaen ende bewesen hadde soe custede hij sijn han | den Ende ghinck weder omme int bosch sijnre vaerden. Cortelijcken daer nae | soe ghebuerdet dat dese selue leeuwe gheuanghen wert ende ghebracht te roe | men ende wert gheset by den anderen beesten om die ouerdadighe menschen | te verslijnden Ende het gebuerde dat dese herde een misdaet bedreuen hadde | [15] waer om dat hij veroerdelt wert om van dese beesten verschoert ende verssonden | te werden Ende als hij onder die beesten gheworpen wert Soe wert hem die | voerghenoemde leeu kennende Ende beschermde hem vanden anderen beesten | ende begonde hem met sinen sterte groote vrienscap te doen hem leckende ende | bewarende dat hij vanden anderen fellen dyeren niet verschoort en werde Dit | [20] siende die herde soe bekennede hij dattet was die leeuwe die hij inden bossche | ghenesen hadde Die welcke hem loonen wilde van dat goet dat hi hem tot an- | deren tyden ghedaen hadde Waer af dat die romeynen zeer verwondert wa- | ren ende wilden weten hier af die sake wattet beduyden mochte Ende die her | de verteldet hem als vore ghescreuen staet waer om si doe den herde die mys- | [25] daet vergheuende vry ende los tot sinen huyse lieten gaen Ende den leeuwe | weder om inden bossche Ende hier om eest kenlijcken dat alle menschen danc- | baer sullen wesen ende goet doen den ghenen daer hem duecht eer ende goet | af ghebuert is gheweest Want ondancbaerheyt is eene sonde die den almach- | tighen god te mael zeer mishaghende is |

§ (41) Hier begint dat derde boek van die subtiele fabels van Aesopus. Die eerste fabel is van de leeuw en van de herder die leert dat de machtige en rijke zullen niet ondankbaar wezen van de weldaden die ze van de kleine en schamele lieden [20] ontvangen hebben en zullen niet vergeten de kleine lieden daarvan te belonen. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een leeuw die nar een beest liep was en in dat lopen zo liep hij een doorn in zijn voeten die hem helemaal zeer kwetste en die wonde die vervuilde alzo in hem dat hij niet meer wandelen mocht. [b5v]

Dit voelde de leeuw en kwam tot een herder die zijn schapen daaromtrent hoedde die hij vriendschap begon te doen met zijn staart en toonde hem de voet die gekwetst was. Toen de herder dit zag zo was hij uitermate zeer bang en wierp de leeuw een schaap toe omdat hij hem alzo [5] kwijt mocht worden. Maar die leeuw begeerde geen eten, maar gemedicineerd en genezen te toen de herder die kwetsing zag zo trok hij de doren er met een naald subtiel uit de voet en wierp daaruit de vervuiling en zalfde zijn wonde. En terstond daarna toen de leeuw genezen was en de leeuw om de herder te bedanken van de [10] deugd die hij hem gedaan en bewezen had zo kuste hij zijn handen en ging wederom in het bos zijn vaart. Gauw daarna zo gebeurde het dat deze zelfde leeuw gevangen werd en gebracht te Rome en werd gezet bij de anderen beesten om de overdadige mensen te verslinden. Het gebeurde dat deze herder een misdaad bedreven had [15] waarom dat hij veroordeeld werd om van de beesten verscheurd en verslonden te worden. Toen hij onder de beesten geworpen werd zo herkende hem die voorgenoemde leeuw kennende en beschermde hem van de anderen beesten en begon hem met zijn staart grote vriendschap te doen, likte hem en bewaarde dat hij van de anderen felle dieren niet verscheurd werd. [20] dit zag de herder en zo bekende hij dat het was de leeuw die hij in het bos genezen had. Die hem belonen wilde van dat goed dat hij hem in andere tijden gedaan had. Waarvan dat die Romeinen zeer verwonderd waren en wilden hiervan de zaak weten wat dat te betekenen had. En de herder vertelede het hen zoals hiervoor geschreven staat. Toen werd de de herder zijn misdaad [25] vergeven en vrij en losgelaten en tot zijn huis laten gaan en de leeuw wederom in het bos. Hierom is het kenbaar dat alle mensen dankbaar zullen wezen en goed doen diegenen daar hen deugd en eer en goed van gebeurd is. Want ondankbaarheid is een zonde die de almachtige helemaal zeer mishaagt.

[30] § (42) Die andere fabule is vanden leeuwe ende vanden paerde Een yeghelijck | mensche sal hem wachten ende hoeden voer gheveynstheyt want nyemant en | sal hem vercleeden met den velle van eenen wolue ten si dat hij hem ghelijcken | wil. want nyemant en sal hem anders veynsen te wesen dan hij en is Waer af dat | Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule [b6r]

HEt was een leeu die sach een paert int velt of in een weyde etende Ende om te | vinden subtijlheyt hoe ende in wat manieren hijt hadde moghen eten So gena | kede hi hem totten paerde ende seyde aldus Mijn lieve broeder god huede v ic ben inder | medicijnen een goet meester Ende want ic sie dat ghi quaet aenden voet hebt. soe co | [5] me ic tot dy om v te ghenesen Mer dat paert wel kennende sine boosheyt seyde | tot hem Mijn lieue broeder ic dancke dy zeer ende willecome moet ghi sijn Ic bidde | di dattu mi ghesont maken wilste Ende die leeu sprack totten paerde. wijset mi dinen | voet Ende dat paert hief sinen voet opwaert Ende als die leeu den voet besach So | sloech hem dat paert voer sijn voerhooft in sulcker maten dat hi hem die gheheele | [10] hersenbecken brack Ende die leeuwe viel neder zeer bitterlijcken in die aerde dat | hi met grooter pijnen hem nauwelijcken op heffen en mocht Ende die leeu seyde in | hem seluen. ic ben wel weerdich dat ic dit hebbe Want die quaet soect. quaet hem comt | Ende want ic my seluen beueynselijck voer eenen meester inder medicijen wt ghege | uen hebbe daer ic mij rechte als een viant te wesen ghekondicht soude hebben | [15] Soe eest dat ic minen rechten Sallarijs ende loon daer af ontfanghen hebbe Ende | daer om soe sal hem een yeghelijck van buten bewijsen ghelijck hij is |

[30] § (42) De tweede fabel is van de leeuw en van het paard. Ieder mens zal hem wachten en hoeden voor geveinsdheid want niemand zal hem verkleden met het vel van een wolf, tenzij dat hij hem gelijken wil. Want niemand zal hem anders veinzen te wezen dan hij is. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. [b6r]

Het was een leeuw die een paard zag in het veld of in een weide eten en om subtiel te vinden hoe en in wat manieren hij het had mogen eten zo genaakte hij hem tot het paard en zei aldus. Mijn lieve broeder god hoedt u, ik in de medicijnen een goede meester en omdat ik zie dat gij kwaad aan de voeten hebt zo kom ik [5] tot u om u te genezen, maar dat paard dat goed zijn boosheid kenden zei tot hem. Mijn lieve broeder, ik dank u zeer en welkom moet gij zijn. Ik bid u dat u mij gezond maken wil. De leeuw sprak tot het paard. Wijs mij uw voet en dat paard hief zijn voet opwaarts en doen de leeuw de voet bezag zo sloeg hem dat paard voor zijn voorhoofd in zulke maten zodat hij het gehele [10] hersenbekken brak en de leeuw viel zeer bitter op de aarde zodat hij met grote pijnen zich nauwelijks opheffen mocht. De leeuw zei in zichzelf. Ik ben het wel waard dat ik dit heb. Want die kwaad zoekt, kwaad hem komt want ik heb mijzelf geveinsd voor een meester in de medicijnen uitgegeven daar ik mij te recht als een vijand te wezen verkondigd zou hebben. [15] Zo is het dat ik mijn rechte salaris en loon daarvan ontvangen heb. Daarom zo zal zich iedereen van buiten bewijzen gelijk hij is.

§ (43) Die derde fabule is vanden Ezel ende vanden paerde. ende van harer beyder auenture. | Wanttet alsoe is inder waerheyt dat die ghene die zeer geluckich is ende sittet opt | ouerste rat vander fortuynen oft auentueren. somwijlen zeer lichtelijc neder dalen | [20] mach. Soe en sal nyemant versmaden die arme noch misprijsen mer sal ouer- | dencken dat dat rat vander auentueren zeer wandelbaer ende twiuelachtich is | Waer af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule |[b6v]

HEt was een paert dat zeer scone was ende wel verciert. sinen breydel ende sinen | sadel met fijnen goude beslaghen Welcke paert eens op een tijt ghemoe- | tede enen Ezel op enen wech die zeer enghe ende nauwe was Ende want die Ezel | gheladen was soe dat hi te dien stonden dat paert niet wijcken en mochte Soe | [5] sprack dat paert totten Ezel aldus Ha du grouaert ende vuyle boer En hebdi noch | scaemte noch scande dat ghi uwen heer ende meester gheen meerder reuerencye | ende eere en bewijst. wie mach my houden dat ic met minen voeten dy dine herssen | niet in stucken en slae om dat ghi my den wech niet gheruymt en hebt op dat ic | so veel te bat voer by gaen mochte Ende die arm Ezel dit horende en sprack een | [10] woordt niet ende hadde grooten anxt ende vreese gheslaghen te werden ende sweech | al stille ende doende als die wijse Ende dat paert ghinck sijnre vaerden Daer na so | ghebuerdet dat fortune ende auentuere hem omme keerde ende dattet voerghenoem | de paert zeer magher ende ongheuallich wert Ende als die meester sach dat dit fijn | paert achterwaert ghinc ende begonste niet meer te doghen So beual hij datment | [15] soude leyden buyten der stede int dorp Ende datmen hem in die stede vanden gulden | sadel opten rugghe een bast binden soude om dattet also dat mes te velde brin- | ghen mochte Dit aldus sijnde ghedaen ghebuerdet dat dese selue Ezel was wey | dende in eenen Camp lants Ende siende dit voerghenoemde paert soe bekende | hijt Hem te mael zeer verwonderende hoe ende in wat manyeren het aldus on- | [20] gheuallich ende magher gheworden was. Ende die Ezel quam tot hem segghende | aldus Han fijn gheselle. waer is nv dijne scone vergulden breydel ende dinen ouer- | sconen Sadel met sijde ende flouweel becleet. hoe macht wesen dat ghi aldus ma | gher ende ongheuallich gheworden sijt. wat hebben dy nv ghebaet dijne schone | ornamenten ende vercyeringhe Oft wat heeft dy gheprofiteert dijne moedicheyt [c1r] dijne houerdye ende dijne groote vermetelheyt die du my bewesen hebste Denc | ket nv dat ghij ende ic op dese tijt van eenre officyen ende ambacht sijn Dit ho | rende dat ongheuallighe paert wert heel verslaghen ende mistroost Ende o- | uermits groote scaemte sijn hooft neder ghehouden heeft. want alle ghelueki | [5] ghe salicheyt met hem in grooter kettinicheyt ende wederspoet ghecomen was | Ende hier om alle die ghene die in voerspoet haer leuen leydende sijn en sullen | niet versmaden noch mysprijsen die daer sijn in teghenspoet. Want men heeft | dicwijlen ghesien rijcke luyde die nv arme sijn |

§ (43) De derde fabel is van de ezel en van het paard en van hun beide avonturen. Want het alzo is in de waarheid dat diegene die zeer gelukkig is en zit op het bovenste rad van de fortuin of avontuur soms zeer licht nederdalen [20] mag. Zo zal niemand versmaden die arme noch misprijzen, maar zal overdenken dat het rad van avonturen zeer wankelbaar en twijfelachtig is. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. [b6v]

Het was een paard dat zeer mooi was en goed versierd, zijn breidel en zijn zadel met fijn goud beslagen. Welk paard eens op een tijd ontmoette een ezel op een weg die zeer eng en nauw was. Omdat de ezel geladen was zodat hij te die tijd het paard niet wijken mocht. Zo [5] sprak dat paard tot de ezel aldus. Ha u grove en vuile boer, heb je noch schaamte noch schande dat gij uw heer en meester geen meerder reverentie en eer bewijst. Wie mag mij tegenhouden dat ik met mijn voeten u uw hersenen niet in stukken sla omdat gij mij de weg niet geruimd hebt zodat ik veel beter voorbij mocht gaan. De arme ezel die dit hoorde sprak geen [10] en had grote angst en vrees geslagen te worden en zweeg geheel stil en deed als de wijze en dat paard ging zijn vaart. Daarna zo gebeurde het dat het fortuin en avontuur zich omkeerden en dat het voorgenoemde paard zeer mager en ongevallig werd en toen de meester zag dat dit fijne paard achteruitging en niet meer begon te deugen zo beval hij dat men het [15] zou leiden buiten de stad in het dorp en dat men hem in de plaats van zijn gulden zadel op de rug een bast binden zou zodat het alzo de mest te velde brengen mocht. Toen dit aldus gedaan was gebeurde het dat dezelfde ezel wiedde in een kamp land en zag dit voorgenoemde paard en zo herkende hij het. Hem helemaal zeer verwonderen hoe en in wat manieren het aldus [20] ongevallig en mager geworden was. En de ezel kwam tot hem zeggen aldus. Ha fijne gezel, waar is nu uw mooie vergulden breidel en over mooie zadel met zijde en fluweel bekleed. Hoe mag het wezen dat gij aldus mager en ongevallig geworden bent. Wat hebben u nu gebaad uw mooie ornamenten en versiering. Of wat hebt u geprofiteerd van uw moed, [c1r] uw hovaardij en uw grote vermetelheid die u mij bewezen hebt. Denkt gij nu dat ik op deze tijd van een officie en ambacht ben. Dit hoorde dat ongevallig paard en werd geheel verslagen en mistroostig en overmits grote schaamte hield het zijn hoofd neder. Want alle gelukkige [5] zaligheid was met hem in grote ellendigheid en tegenspoed gekomen. Hierom al diegenen die in voorspoed hun leven leiden zullen niet versmaden noch misprijzen die daar zijn in tegenspoed. Want men heeft vaak rijke lieden gezien die nu arm zijn.

§ (44) Die vierde fabule is vanden beesten ende vanden voghelen die ons leeren [10] Datter nyemant en is die twee heeren dyenen mach die teghens malcanderen | contrarye sijn Waer af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule |

IN voerleden tijden hadden die beesten een groot oorloghe teghens die | voghelen Ende alle daghe soe streden ende vochten sij ende hadden onderlinge | groten kijf Dit siende die vledermuys twiuelende oft die beesten den strijt had | [15] den moghen winnen Soe woude hy die partye vanden beesten houden Ende doe | die strijt vander eenre siden ende vander andere gheordineert was So quam daer | inne die Aern bedriuende op die beesten soe grote crachte dat hi ouermits die | hulpe vanden anderen voghelen die strijt ghewonnen heeft Dit aldus ghedaen sijnde soe maecten die beesten een eeuwighe vrede metten voghelen Ende waren | [20] te vreden met malcanderen Mer om die verradenisse die die vledermuys ghedaen ende bedreuen hadde soe wert si veroordelt ende verwijst datse des daechs nem | mermeer sien en soude Ende niet te vlyeghen dan by nachte Ende daer bouen worden | [civ] haer wt ghetoghen alle haer pluymen Hier om en is die ghene niet goet die twee | contrary heeren dyenen wil Ende die ghene diet doen sijn wel weerdich datmense | pynighen ende corrigeren sal Dats te weten die haers selfs eyghen natuerlijcke | heeren afgaen ende dyenen enen vreemden. dwelck een doot viant van haren hee | [5] re is Want ghelijck als dat heylighe ewangelium seyt Nyemant en mach gode | dyenen ende den duuel te samen. want si contrarye teghens malcanderen ende | van tween partyen sijn |

§ (44) De vierde fabel is van de beesten en van de vogels die ons leren [10] dat er niemand en is die twee heren dienen mag die tegen elkaar contrarie zijn. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

IN voorleden tijden hadden de beesten een grote oorlog tegen de vogels en alle dagen zo streden en vochten zij en hadden onderlinge grote kijf. Dit zag de vleermuis en twijfelde of de beesten de strijd hadden [15] mogen winnen, zo wilde hij het met de partij van de beesten houden en toen die strijd van de ene zijnde en van de andere geordineerd was zo kwam daarin de arend en bedreef op de beesten zo’ n grote kracht zodat hij overmits de hulp van de anderen vogels de strijd gewonnen heeft. Toen dit aldus gedaan was zo maakten de beesten een eeuwige vrede met de vogels en waren [20] tevreden met elkaar. Mar om het verraad dat de vleermuis gedaan en bedreven had zo werd ze veroordeeld en verwezen dat ze op de dag nimmermeer zien zou en vliegen dan bij nacht en daarboven worden [civ] haar uitgetrokken al haar pluimen. Hierom e is diegene niet goed die twee contrarie heren dienen wil en diegene die het doen zijn wel waard dat men ze pijnigen en corrigeren zal. Dat is te weten die zijn eigen natuurlijke heren afgaan en dienen een vreemde die een doodsvijand van hun heer is.[5] Want gelijk als dat heilige evangelie zegt, niemand mag god dienen en de duivel tezamen. Want ze zijn contrarie tegen elkaar en van twee partijen.

§ (45) Die vijfste fabule is vanden nachtegael ende vanden sperwaer die ons leeren | Dat die ghene die die arme ende onnosele verdrucken ende onder die voeten treden | [10] die hebben gheerne een quaet eynde ende varen vuylijcken Waer af dat Ezopus | vertelt eene aldusdanighe fabule HEt was een Sperwaer die hem seluen stellede inden neste van eenen nachtega | le daer hij vant die cleyne ionghen vanden voerghenoemden nachtegael | Ende die nachtegael quam daer na ter stont ter wijlen dat die sparwaer inden neste | [15] was segghende tot hem. ick bidde v alsoe vriendelijcken als ic mach dat ghij v | doch ouer mijne ionghe kuyckijns ontfermen wilt Ende die Sperwaer antwoer- | de hem Eest sake dat ghij my te vreden wilt stellen ende versoenen Soe moet | ghij my singhen een liedekijn suetelijcken na mijnre ghenoechten ende dan sal ic | doen dat ghene dat v belieuen sal Dit hoorende die nachtegael begonste te sin | [20] ghen niet wt vryer herten. mer alleen wt der kelen. want hi van druck ende van rouwe | veruult was Ende die Sparwaer seyde hem Desen sanck en behaghet mij niet Ende | greep een vanden ionghen kuyckijns ende verslondet Ende als die Sparwaer [c2r] 186dat kuyckijn etende was quam aldaer een iagher die welck een net werp ouer den | sparwaer Ende als hy meynde wech te vlyeghen soe en vermochte hi des niet | mer wert gheuanghen Ende daer om soe is hi weerdich te hebben een quaet | eynde Die die onnoselen verdruct ende schent Ghelijck als dede Chaym die si | [5] nen broeder Abel doode |

§ (45) De vijfde fabel is van de nachtegaal en van de sperwer die ons leren dat diegene die die arme en onschuldige verdrukken en onder de voeten treden [10] die hebben graag een kwaad einde en varen vuil. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een sperwer die zichzelf stelde in het nest van een nachtegaal waar hij de kleine jongen vond van de voorgenoemde nachtegaal. De nachtegaal kwam daarna terstond ter tijd dat de sperwer in het nest [15] was en zei tot hem. Ik bid u alzo vriendelijk als ik mag dat gij u doch over mijn jonge kuikens ontfermen wil en de sperwer antwoorde hem. Is het zaak gij mij tevreden wil stellen en verzoenen, zo moet gij mij zingen een lieflijk liedje naar mijn genoegen en dan zal ik doen datgene dat u believen zal. Dit hoorde de nachtegaal en begon te zingen, [20] niet uit een vrij hart maar alleen uit de keel want van droefheid en rouw was hij vervuld was en de sperwer zei hem. Deze zang behaagt mij niet mij niet en greep een van de jonge kuikens en verslond het en toen de sperwer dat [c2r] 186 kuiken aan het eten was kwam aldaar een jager die een net wierp over de sperwer en toen hij weg meende te vliegen zo kon hij het niet maar werd gevangen. Daarom zo is hij waard een kwaad einde die de onschuldige verdrukt en schendt gelijk als deed Chaim die zijn [5] broeder Abel doodde.

§ (46) Die seste fabule is vanden vos reynaerdt ende vanden wolf die ons leert | Dat die fortuyne oft auentuere helpet den goeden ende den quaden Ende den ghe | nen diese niet en helpt die heeft si teghens haer haet ende niet Ende die ghene die | teghens der auentueren haet ende niet hebben haer scalcheyt ende boosheyt die | [10] keerse om ende verderfse Waer af dat Ezopus vertelt ene aldusdanighe fabule |

HEt was een wolf die enen grooten roof ouer langhe tijden vergadert had | de om dat hi daer leckerlijcken af eten wilde Dit merckende die vos hadde | daer op groten haet ende nijt ende om te rapen ende ghecrijghen vanden seluen | roof so quam hi in dat hol vanden wolue hem toe sprekende aldus Lieue gheua | [15] der wolf om dattet is langhe tijt dat ic v niet ghesien en hebbe Soe eest dat ick | ben in grooten lijden verdryet ende bedruckenisse Ende oec daer om oeck mede | dattet langhe gheleden is dat wij te samen niet gheiaecht en hebben Ende als die | wolf die valscheyt vanden vos reynaerdt bekennende was Soe seyde hi totten | vos aldus Du en biste niet ghecomen tot mij om mij te vanden ende te vertroosten. | [20] mer om tmijn te stelen ende te beroouen Om welcke woerden die vos reynaerdt | zeer toornich wert Ende ghinck tot enen herde in deser manyeren hem segghen | de In dien ghij nv op dese tijt v ouer den wolf dijn viant wreken wilt soe wil ic |[c2v] hem van desen daghe dy noch leueren in dijnen handen Ende die herde seyde | tot hem Eest sake dat ghi dat doet ic saelt dy wel betalen Ende doe wijsdede die | vos reynaerdt den herde dat hollekijn daer die wolf inne was. Ende die herde | ghinc ter stont aldaer ende stacken doot met eenre speeren Ende in alsulcker manye | [5] ren wert reynaerdt van eens anders goet veruult ende wel sadt ghemaect Maer | als hij weder om wt den holle quam soe wert hi gheuanghen vanden honden | ende verschoert. waer om hij doe sprack in hem seluen aldus Want ic quaet ende vals- | heyt ghedaen ende bedreuen hebbe soe eest dat mij quaet ghemoetende is. want | die sonde keert altijt weder om inden schoot sijns meesters diese ghedaen heeft. | [10] Ende oeck mede die ghene die rooft ofte steelt sal weder om beroeft werden. | al hoe nauwe datment heelt: |

§ (46) De zesde fabel is van de vos Reinaert en van de wolf die ons leert dat de fortuin of avontuur helpt de goeden en de kwade diegene die ze niet helpt die heeft tegen haar haat en niet en diegene die tegen het avontuur haat en niet hebben hun schalksheid en boosheid die [10] keert ze om en verderft ze Waarvan dat Aesopus vertelt ene al dusdanige fabel.

Het was een wolf die een grote roof over lange tijd verzameld had omdat hij daarvan lekker wilde eten. Dit merkte de vos en had daarop grote haat en nijd en om te rapen en ervan te krijgen zo kwam hij in dat hol van de wolf en sprak hem toe aldus. Lieve vader [15] wolf. Omdat het lange tijd geleden is dat ik u niet gezien heb zo is het dat ik in groot lijden, verdriet en bedrukt ben en ook omdat ik u zo’ n lange tijd wij tezamen niet gejaagd hebben en toen de wolf de valsheid van de vos Reinaert bekende zo zei hij tot de vos aldus. U bent niet gekomen tot mij om mij te vertroosten, [20] maar om het mijne te stelen en te beroven. Om welke woorden de vos Reinaert zeer toornig werd en ging tot en herder en zei hem op deze manieren. Indien gij nu op deze tijd u over de wolf uw vijand wil wreken zo wil ik [c2v] hem u deze dag noch leveren in uw handen en de herder zei. Is het zaak dat gij dat doet zo zal ik het goed betalen en toen wees de vos Reinaert de herder dat holletje daar de wolf in was. De herder ging terstond aldaar en stak hem dood met een speer. In al zulke manier [5] werd Reinaert van een anders goed vervuld en wel zat gemaakt. Maar toen hij weer uit het hol kwam zo werd hij gevangen van de honden en verscheurd waarom hij toen sprak in zichzelf aldus. Want ii heb kwaad en valsheid gedaan en bedreven zo is het ook dat mij kwaad ontmoet. Want die steelt die zonde keert altijd wederom in de schoot van zijn meester die het gedaan heeft. [10] En ook mede diegene die roof of steelt zal wederom beroofd worden al hoe nauw dat men het verheelt.

§ (47) Die seuende fabule is vanden hert ende vanden iagher die seyt Het ghebuert | dicwijlen datmen mysprijst dat ghene datmen louen ende prijsen soude Ende prijst | ende looft datmen met rechte mysprijsen soude. Waer af dat Ezopus vertelt | [15] eene aldusdanighe fabule: |

HEt was een hert die dranck wt eene fonteynen Ende int drincken soe sach hi | sijn ghehoornde hooft. waer om hij sijn hoornen zeer was prijsende. mer sien | de sine voeten die smal waren ende magher vernederde hijse te mael zeer ende | myspreesse Dese hert als hij vter fonteynen aldus drinckende was hoorde die | [20] stemmen ende dat ghebas vanden honden ende wilde zeer snellijcken inden bossche | vlyen Ende als die honden hem ghenakeden ende achter hem liepen Soe wert | hij by sine groote hoornen in eene haghe ghehouden. Ende siende dat hij niet [c3r] ontcomen noch ontloopen en mochte sprack in hem seluen aldus Ic hebbe tot | anderen tyden myspresen mijne voeten die mij nochtans dicwijl nutte ende oer- | baerlijck waren Ende mijn hoornen die mij nv doen steruen heb ic ghepresen ende | ghelouet Ende hier om soe salmen mysprijsen dat ghene dat niet goet noch nutte | [5] en is Ende louen ende prijsen dat ghene dat goet is ende oerbaerlick Dats te weten. ghij sult prijsen beminnen ende lief hebben die heylighe kercke ende haer gheboden | twelck zeer goet ende profitelijck is Ende sultste vlyen scuwen ende mysprijsen alle | sonden ende scande die welcke sijn dinghen die quaet sijn ende onoerbaerlijck | scandelijck ende bescadelijck |

§ (47) De zevende fabel is van het hert en van de jager die zegt. Het gebeurt dikwijls dat men misprijst datgene dat men loven en prijzen zou en prijst en looft dat men met recht misprijzen zou. Waarvan dat Aesopus vertelt [15] een al dusdanige fabel.

Het was een hert die dronk uit een bron en in het drinken zo zag hij zijn gehoornde hoofd waarom hij zijn hoorn zeer prees. Maar hij zag zijn voeten die smal waren en mager en vernederde hij en misprees ze helemaal zeer. En toen dit hert uit de bron aldus aan het drinken was hoorde die [20] stemmen en dat bassen van de honden en wilde zeer snel in het bos vlieden en toen de honden hem genaakten en achter hem liepen zo werd hij door zijn grote horens in een haag regen gehouden. Zo zag hij dat hij niet ontkomen noch ontlopen mocht [c3r] sprak in zichzelf aldus. Ik heb in andere tijden misprezen mijn voeten die mij nochtans dikwijls nuttig en oorbaar waren en mijn hoornen die mij nu laten sterveen heb ik geprezen en geloofd. Hierom zo zal men misprijzen datgene dat niet goed noch nuttig [5] is en loven en prijzen datgene dat goed is en oorbaar. Dat is te weten, gij zal prijzen beminnen en liefhebben de heilige kerk en haar geboden wat zeer goedt en profijtelijk is en zal vlieden en schuwen en misprijzen alle zonden en schande wat dingen zijn die kwaad en niet oorbaar, schandelijk en beschadigend zijn.

[10] § (48) Die achtste fabule is van Iuno ende van venus die afgoddinnen ende vanden | anderen vrouwen die ons leert Dat voer die goden ende voer die goddinnen sal | men altijt die duechde der reynicheyt zeer louen ende prijsen. want het is een wijf | een eerlijc dinck als dat si haer met eenen man laet ghenoeghen Waer af dat | Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule. |

HEt was een mensche die om hem met vreuchden te vermaken ende om der | tijt corttinghe wil dat kakelen vanden hinnen beduyden wilde Ende vraghe | de eenre hinnen die hi in sijn huys hadde waer om dat sij altijt achterwaert scar- | rede daer si nochtans koerns ghenoech by haer hadde na haren appetite Welc | ke antwoerde ic op dese tijt ter eeren van alle vrouwen zwijghen wil ende niet meer | [20] daer af segghen wil. want die wijse ende vroede die desen teghenwoerdighen boec | dicwijl ghesien hebben ende ghelesen. hebben dese materie wel verstaen also dat- | tet gheen noot en is een yeghelijck dit te openbaren. want het is eerliken ende [c3v] betamelijcken allen menschen dat si sullen bewaren die eere van alle vrouwen. | Ende oeck mede daer toe verbonden sijn die selue vrouwen in eeren te houden | op alle steden ende plecken daert moghelijcken ende van doen wesen sal Soe en | willen wi op dese teghenwoerdighe tijt van deser materien niet voerder spreken | [5] Ende latense inden latijne voer die Clercken ende die wijsen die haren tijt onledich | sullen willen maken om te studeren die glose vanden boeck van Ezopus voergenoemt. |

[10] § (48) De achtste fabel is van Juno en van Venus de afgodinnen en van de anderen vrouwen die ons leert dat voor de goden en voor de godinnen zal men altijd de deugd der reinheid zeer loven en prijzen. Want het is een wijf een eerlijk ding als dat ze zich met een man laat vergenoegen. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een mens die om hem met vreugden te vermaken en vanwege tijdskorting dat kakelen van de hennen aanduiden wilde en vroeg een der hennen die hij in zijn huis had waarom dat zij altijd achteruit scharrelde daar ze koers genoeg en naar haar appetijt. Wie antwoorde ik op deze tijd ter ere van alle vrouwen verzwijgen wil en niet meer [20] daarvan zeggen wil. Want de wijze en verstandige die dit tegenwoordige boek vaak gezien hebben en gelezen hebben deze materie wel verstaan alzo dat geen nood is iedereen dit te openbaren. Want het is eerlijk en [c3v] betamelijk alle mensen dat ze zullen bewaren de eer van alle vrouwen. Ook zijn mede daartoe verbonden diezelfde vrouwen in eren te houden op alle plaatsen en plekken daar het mogelijk en te doen zal wezen. Zo willen wij op deze tegenwoordige tijd van deze materies niet verder spreken [5] en laten ze in het Latijn voor de klerken en de wijze die hun tijd onledig zullen willen maken om te studeren die glossaria van het boek van Aesopus voorgenoemd.

§ (49) Die neghende fabule die welcke is vanden ridder ende vander vrouwen we | duwe Die vrouwe is grootelijcken te prijsen die sonder blame ende begrijp leuet | in deser werlt Waer af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule |

HEt was een man ende sijn huysvrouwe dier malcanderen zeer vter maten lief | hadden ende beminnende waren Nu ghebuerdet dat ouermits die doot die | welcke wij alle gader lijden ende passeren moeten Die goede man van aertrijcke | verscheyde ende starf Ende alsmen hem begrauen soude soe bedreef sijn huysvrouwe | zeer grooten rouwe bitterlijck weenende screyende ende crijtende seer droeffelijc | [15] ken ghebarende Ende als hi begrauen was Nam si haer woenstad ende maecte een | cleen husekijn by sijn graf om hem daer te bliuen bescreyende So ghebuerdet dat | ter doen een bijden gherechte om sijnre misdaet wille ghehanghen wart Ende ge | hanghen sijnde wert hi beuolen eenen ridder te bewaren op dat hi niet bij nachte | vanden sinen ghenomen ende af ghehaelt en soude worden Ende als hi hem aldus | [20] bewaerde soe ghecreech die ridder grooten dorst alsoe dat hi mids dien ghinck | totten huysken ende woenstede van deser vrouwen Ende badt haer om een luttel waters | dwelcke si hem gheerne dede Ende ghedroncken hebbende sach hi ter vrouwen waert | ende begonste aen te spreken te troesten in hueren lijden met sueten woerden. Dat [c4r] dede hij noch anderweruen ende derde weruen ende alsoe dicwijl dat hem ghenomen wert | vander galghen die misdadighe die daer ghehanghen was ende hem beuolen te be- | waren Ende als hi des ghewaer wart is hi ghelopen ter weduwen voernoemt | zeere bedruct ende bedroeft ende heeft gheclaecht hoe hem die Coninck dien mis | [5] dadighen beuolen hadde te bewaren ende dat hi hem ghenomen was hem beduchten | de dat hi vanden Coninck daer om soude moeten steruen Dit aenhorende die | weduwe sprac si ter stont Ic weet v raet om v lijf te behouden. hier leyt mijn man | die doot is dien sellen wij weder in die stede hanghen Ende eersgancs sloech si ho | ren man vter kysten ende begonsten te knopen ende te bijnden ende halpen den ridder | [10] hanghen in die stede vanden dyeue dier ghehanghen was verghetende alre lief | den die si oyt tot hem ghedraghen hadde bijder nyeuwer liefden die si soe corts aen | den ridder gheleyt hadde ende beghinck alsoe twee scanden. sij die te voren suuer | ende eerbaer gheheeten was |

§ (49) De negende fabel die welke is van de ridder en van de vrouwe weduw. Die vrouwe is zeer te prijzen die zonder blaam en begrip leeft in deze wereld. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een man en zijn huisvrouw die elkaar uitermate zeer liefhadden en beminden. Nu gebeurde het dat overmits de dood die we allemaal lijden en passeren moeten de goede man van aardrijk scheidde en stierf. Toen men hem begraven zou zo bedreef zijn huisvrouw zeer grote bittere rouw weende, schreide en krijste zeer droevig [15] en gebaarde. Toen hij begraven was nam ze haar woonplaats en maakte een klein huisje bij zijn graf om hem daar te blijven beschreien. Zo gebeurde het dat er een bij het gerecht vanwege zijn misdaad gehangen werd. Toen hij gehangen was werd hij bevolen een ridder te bewaren opdat hij niet bij nacht van de zijnen afgenomen zou worden en toen hij hem aldus [20] bewaarde zo kreeg die ridder grote dorst alzo dat hij mits die ging tot het huisje en woonplaats van deze vrouw en bad haar om een luttel waters wat ze hem graag deed. Toen hij gedronken had zag hij ter vrouwe waart en begon haar aan te spreken en troosten in haar lijden met lieve woorden. Dat [c4r] deed hij noch andermaal en derde maal en alzo vaak dat hem genomen werd van de galg die misdadiger die daar gehangen was en hem bevolen te bewaren. Toen hij het gewaard werd is hij naar de voorgenoemde weduwe gelopen zeer bedrukt en bedroefd en heeft haar geklaagd hoe dat hij van de koning de misdadige [5] bevolen had te bewaren en dat hij hem genomen en hem beduchte dat hij van de koning daarom zou moeten sterven. Dit hoorde de weduwe aan en sprak terstond, ik weet u raad om uw lijf te behouden. Hier ligt mijn man die dood is en die zullen we weer in de plaats hangen en gelijk sloeg ze haar man uit de kist en begon te knopen en te binden en hielp de ridder hem te [10] hangen in de plaats van de dief die er gehangen was en vergat alle liefde die ze ooit tot hem gedragen had vanwege de nieuwe liefde die ze zo gauw aan de ridder gelegd had. Ze beging alzo twee schande, zij die tevoren zuiver en eerbaar geheten was.

§ (50) Die thiende fabule is van eenen lichten wyue Die leert ons datmen niet lich | [15] telijck yemants scoen woerden ghelouen en sal. ende sonderlinghe der vrouwen | Waer af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule |

EEn licht wijf die zeer ongestadich ende onghetrouwe was sprac tot enen ionghe | linghe dien si dicke veronghelijct ende een trap ontelt hadde aldus Al eest dat mij | vele mans volghen met ghiften of gauen so heb ic v lieuer sonder ghiften bouen yemen | [20] de die daer leeft opter aerden. daer op die iongelinc haer antwoerde gedenckende | des ongelijcx dat si dicke gedaen hadde dat hi haer weder zeere hertelijc lief hadde | ende stoffeerdese mit sconen woerden Ende elc looch den anderen Bijden welcken Ezopus | wilt doen verstaen datmen den loghenaer met eenre loghenen wel weder beta | len mach hoe wel die onnosele daer by dicwijlen ghestrict worden ende bedroghen. | [c4v]

§ (50) De tiende fabel is van een licht wijf. Die leert ons dat men niet licht [15] iemands mooie woorden geloven zal en vooral van de vrouwen. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Een licht wijf die zeer ongestadig en ontrouwe was sprak tot een jongeling die ze vaak verongelijkt had en een trap ontnomen had aldus. Is het dat mij vele mannen volgen met giften of gaven zo heb ik liever zonder giften daarboven iemand [20] de die daar leeft op de aarde. Waarop de jongeling haar antwoorde en dacht aan het ongelijk dat ze vaak gedaan had en dat hij haar weer lief had en bekleedde ze met mooie woorden en elk loog tot de andere. Waarbij Aesopus wil doen verstaan dat men de leugenaar met een leugen wel weer betalen mag, hoewel die onnozele daarbij vaak gestrikt worden en bedrogen. [c4v]

§ (51) Die elfste fabule is Een goet vader behoert toe. sinen sone te castyen terwij | len dat hij ionc is ende niet in sijnre outheyt want alsdan te castyen bywijlen te | sorghelijc is ende te spade Waer af dat Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule. |

HEt was een vader des huysghesins die welcke eenen sone hadde die niet en | [5] dede als hi doen soude Ende en dede anders niet dan gaen ende loopen bider | straten Ende die vader sloech die dyenaren voer die mysdaden sijns soens hem | vertellende aldusdanighe fabule van eenen arbeyder ofte bouman die bijnden | wilde ende bant te samen een ionc Stier ende eenen os Ende die styer en woude hem | niet laten bijnden mer hy sloech seer onaerdichliken metten claeuwen ende met- | [10] ten hoornen Ende hi aldus ghebonden was Soe sprack tot hem die bouman al- | dus Ic en hebbe v niet te samen gheuoecht ende ghebonden op dat ghi arbeyden | soudt Mer ic wil dat die minre. te weten die Stier of dat calf gheleert werde ende | ghecorigeert vanden meerre. te weten vanden os. wanttet my van node is dese | twee te gader te bijnden op dat die Stier die welck boes dul arch ende ionc is nye | [15] mant en stote noch smijte daer my eenighe scade af comen mochte Mer om | dat ic weet datten die os wel corrigeren sal soe eest dat icse te gader ghebonden | hebbe. Ende hier om soe leert ende bewijst ons dese fabule dat die vader sinen sone | sal leeren ende wijsen goede exempelen ende leeringhe ende hem castyen ter wijlen dat hy | ionc is. want die sijn kinder wel bemint. die castijtse gheerne wel alst tijt is |

§ (51) De elfde fabel is. Een goede vader behoort toe zijn zoon te kastijden terwijl dat hij jong is en niet in zijn ouderdom want alsdan te kastijden is soms zorgelijk en te laat. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel.

Het was een vader van het huisgezin die een zoon had die niets [5] deed en als hij iets doen zou ging hij dan bij de straten lopen. De vader sloeg de dienaren voor de misdaden van zijn zoon en vertelede hen al dusdanige fabel van een arbeider of bouwerman die binnen wilde en bond tezamen een jonge stier en een os en de stier wilden zich niet laten binden, maar hij sloeg zeer onaardig met de klauwen en met [10] de hoornen en toen hij aldus gebonden was zo sprak de bouwerman aldus. Ik heb u niet tezamen gevoegd en gebonden opdat gij arbeiden zou, Maar ik wil dat de minderen, te weten de stier of dat kalf geleerd wordt en gecorrigeerd van de meerdere, te weten van de os. Want het is mij node is deze twee tezamen te binden opdat de stier die boos, dol, erg en jong is niemand [15] stoot noch slaat daar mij enige schade van mocht komen. Maar omdat ik weer dat die os wel corrigeren zal zo is het dat ik ze tezamen gebonden heb. Hierom zo leert en bewijst ons deze fabel dat de vader zijn zoon zal leren en wijzen goede voorbeelden en leringen en hem kastijden terwijl dat hij jong is. Want die zijn kinderen goed bemint die kastijdt ze graag als het tijd is.

[20] § (52) Die twalefste fabule die welcke is vanden Serpent ende vander vylen die ons | bewijst Dat die quade sijn argher niet en quetset noch die boose sinen boser niet | bouen en gaet noch die herde sijn herder of wreeder niet aen en hanghet | [c5r]

IN tijden voerleden was een Serpent dat welcke ghinck in die Smisse van | eenen smyt om te soeken oft si daer yet vinden mochte dat si soude moghen | eten Soe ghebuerdet dat si aldaer vant eene vyle die welcke si begonste te byten | ende te knaghen Ende die vyle seyde tot haer Al ist al alsoe dat ghij my bijten- | [5] de ende knaghende sijt ghij en moecht my nochtans gheen quaet noch letsel | doen. Mer mij knaghende ende bijtende sijt ghi v seluen quetsende. want met | my wert alle yser ende stael gheuijlt ende ghequetst Ende daer om sijdi wel sot | ende dwaes dat ghij my aldus knaghende sijt. want ic segghe dy dat die een qua | de eenen anderen boser ende quader niet letten noch bescadighen en mach. noch | [10] oeck herdt teghens herdt en sullen malcanderen niet quetsen. Ende daer om | soe ist dat die een machtighe sal beminnen dat ghene dat oec sterck ende machtich | is Ende nyemant en sal hem steken teghens den ghenen die machtigher is dan hy |

[20] § (52) De twaalfde fabel is van het serpent en van de vijl die ons bewijst dat de kwade zijn erger niet kwets noch de boze zijn boosheid niet te boven haat noch de harde zijn hardere niet aanhangt. [c5r]

IN tijden voerleden was er een serpent welke ging in de smidse van een smid om te zoeken of ze daar iets vinden mocht dat ze zou mogen eten. Zo gebeurde het dat ze aldaar een vijl vond die ze begon te bijten en te knagen en die vijl zei tot haar. Al is het al alzo dat gij mij aan het bijten [5] en knagen bent gij mag me nochtans geen kwaad noch letsel doen. Maar als je mij knaagt en bijt zal gij uzelf kwetsen. Want met mij wordt alle ijzer en staal gevijld en gekwetst en daarom ben je wel zot en dwaas dat gij mij aldus knaagt. Want ik zeg u dat die een kwader een andere bozere en kwadere niet letten noch beschadigen mag noch [10] ook hard tegen har zullen elkaar niet kwatsen. Daarom zo is het die een machtige zal beminnen dat diegene ook sterk en machtig is en niemand zal hem steken tegen diegene die machtiger is dan hij.

§ (53) Die derthiende fabule die welcke is vanden woluen ende vanden | Scapen die ons bewijst Alsmen heeft eenen goeden beschermer | [15] een goet hooftman oft eenen goeden patroon die en salmen niet | ouergheuen. want die ghene die den seluen ouergheeft dicwijlen | ghebuertet dattet hem berouwet ende quaet gheschiet. Waer af dat | Ezopus vertelt eene aldusdanighe fabule | [c5v]

DIe scapen hadden teghens die woluen groten twyst onminne ende oerloghe | Ende want die woluen die scapen te machtich waren soe deden si hem groote | iammerlijcke scade. alsoe dat die scapen namen tot haer die honden op datse van | hare parthien souden sijn Ende die woluen te bat moghen wederstaen Ende daer | [5] teghens te oorloghen Ende alsoe wart die parthie vanden scapen soe sterck dat | die woluen teghens die scapen gheen wederstaen noch macht en hadden Dit | siende die woluen dat die machte van hare weder parthie aldus groot ende crach | tich was So seynden si eene Ambassade totten scapen om dat si pays ende vrede | met malcanderen souden maken Die welcke ambassade seyde totten scapen al | [10] dus Ist sake dat ghij ons die honden leueren ende gheuen wilt Soe willen wij v | zweeren dat wij nemmermeer teghens v strijden noch bescadighen en sullen Ende | die scapen antwoerden hem. in dien dat ghi ons uwe ionghe woluen leueren ende ge | uen wilt. so sijn wi des te vreden Ende aldus in deser manieren soe maecten si vrede | ende dat oorloghe wert ghesoent. als die honden gheleuert waren so doden si die hon | [15] den die patroonen ende beschermers waren vanden scapen Ende die scapen en deden | niet anders dan datse die woluen een weynich quetsende waren Waerom waest | dat doe die woluen begonsten te wassen ende groot te werden soe vergaderderden si hem | van alre weghe Ende met eenre ghemeynre versamentheyt soe spracken si tot haren | voervaderen aldus Wij moeten ende willen eten die scapen Ende haer voervaderen | [20] antwoerden hen. wij hebben in voerleden tyden pays ende vrede met hem ghemaect Dit | contract niet teghenstaende die woluen braken den vrede Ende liepen op die sca- | pen ende verslijndense. Dat welcke alle haer nacomelinghen daghelijcx noch | doende sijn Ende want die Scapen die honden die hare Capeteynen ende be | waerers waren den woluen gheleuert hadden Soe en hadden si nyemant diese | [c6r] beschermeden Ende alsoe werden si vanden woluen gheghete n Ende daerom ist | zeer goet enen goeden patroon ende beschermer te hebben die inden noot mach hel | pen ende bystandicheyt doen ende die in gheenre manieren ouer gheuen. want een ghe | trouwe vrient is dicwijle inder noot beter ende profijtelijcker dan een Coninckrijcke | [5] want hadt dat sake gheweest dat die scapen die vrienscap vanden honden gh e- | houden hadden. nemmermeer en hadden si vanden woluen ghegheten gheworden. | waer om dattet is een zeker dinck te hebben ende te houden eenen goeden vrient. | Waer af datmen ghemeenliken seyt. vrient ter doot. vrient ter noot. ende vrient | achter rugghe. dat is sekerlijcken een vaste brugghe |

§ (53) De dertiende fabel die is van de wolven en van de schapen die ons bewijst dat als men een goede beschermer [15] en een goede hoofdman of patroon heeft die zal men niet overgeven. Want diegene die hem overgeeft dat het vaak gebeurt dat het hem berouwt en kwaad geschiedt. Waarvan dat Aesopus vertelt een al dusdanige fabel. [c5v]

De schapen hadden tegen de wolven grote twist, onmin en oorlog. Omdat de wolven hun te machtig waren zo deden ze hen grote droevige schade. Alzo dat de schapen tot hun namen de honden opdat ze van hun partij zouden zijn en de wolven te beter mogen weerstaan waartegen ze [5] oorloogden. Zo werd de partij van de schapen zo sterk dat de wolven tegen de schapen niet weerstaan mochten noch macht hadden. Dit zagen de wolven dat de macht van hun tegenpartij aldus groot en krachtig was en zo zonden ze een ambassadeur tot de schapen omdat de rust en vrede met elkaar zouden maken Die ambassadeur zei tot de schapen aldus. [10] Is het zaak dat gij ons die honden leveren en geven wil zo willen wij u zweren dat wij nimmermeer tegen u strijden noch beschadigen zullen en de schapen antwoorden hem. Indien dat gij ons uw jongen wolven leveren en geven wil zo zijn we dus tevreden. Aldus op deze manieren zo maakten ze vrede en de oorlog werd verzoend. Toen de honden geleverd waren zo doden de honden [15] die patronen en beschermers waren van de schapen en de schapen deden niest anders dan dat ze de wolven weinig kwetsten. En daarom was het dat toen de wolven begonnen te groeien en groot te worden zo verzamelden ze zich van alle kanten en met een algemene verzameling zo spraken ze tot hun voorvaderen aldus. Wij moeten en willen eten die schapen en hun voorvaderen [20] antwoorden ze. Wij hebben in voorleden tijden rust en vrede met ze gemaakt. Dit contract niet tegenstaande braken de wolven de vrede en liepen op de schapen en verslonden ze. Dat al hun nakomelingen dagelijks noch doen waant de schapen en de honden die hun kapiteins zijn en bewaarders waren tegen de wolven dat geleerd hadden. Zo hadden ze niemand die ze [c6r] beschermden en alzo werden ze van de wolven gegeten. Daarom is het zeer goed een goede patroon en beschermer te hebben die in de nood mag helpen en bijstand doen en die in geen manieren overgeven. Want een getrouwe vriend is vaak in de nood beter en profijtelijker dan een koninkrijk. [5] Want had het zaak geweest dat de schapen de vriendschap van de honden ge houden hadden, nimmermeer waren ze van de wolven gegeten geworden. Waarom dat het een zeker ding is te hebben en te houden een goeden vriend. Waarvan dat men gewoonlijk zegt, een vriend ter dood, een vriend ter nood en een vriend achter de rug dat is zeker een vaste brug.

[10] § (54) Die vierthiende fabule is vanden man ende vanden houte die ons bewijst Dat | die ghene die sinen viant gheeft hulpe ende bystandicheyt die is die sake van sijnre | eyghenre doot. ghelijck als dese navolghende fabule vertelt |

HEt was een man die een houmess ofte een byle makede Ende daer na als hij | se ghemaect hadde so begheerde hi ende sprack totten bomen aldus Gheuet | [15] mi doch tot mijnre bylen een stele Ende die bomen gauense hem ende warens te vreden | Ende als die man den steel in zijnre bylen ghemaect ende ghesteken hadde so begonste | hi alle die bomen metter bylen neder ter eerden te houwen. waer om dat die Eyken ende | Esschen bomen seyden aldus Al ist dat wi af ghehouden werden het is wel reden. want | wijt ons seluen hebben gedaen Ende van tonse eyghen wij selue af ghehouden werden | [20] Ende daer om en ist niet goet hem seluen onder die eyghenscap van sinen viant te setten | noch oeck hulpe ende bystandicheyt te doen om hem seluen daer mede te krencken | ghelijck alsmen ouermits dese fabule mercken mach. want men niet en sal ghe- | uen noch langhen den stock of instrument daermen mede ghequetst mach werden. | [c6v]